Financijske institucije i tržišta - skripta

Ekonomski fakultet Zagreb

Financijsk e institucije i tržišta Katedra za financije 2. godina – IV. semestar

Svibanj 2012.

SADRŽAJ: SADRŽAJ:..................................................................................................................................2 1. KARAKTERISTIKE FINANCIJSKIH SUSTAVA...............................................................4 2. FUNKCIJE FINANCIJSKOG SUSTAVA.............................................................................5 3. PONUDA I POTRAŽNJA FINANCIJSKIH SREDSTAVA.................................................6 4. FINANCIJSKA IMOVINA, POTRAŽIVANJA I INSTRUMENTI......................................7 5. IZRAVNO (DIREKTNO) FINANCIRANJE.........................................................................8 6. FINANCIJSKO POSREDOVANJE (INDIREKTNO FINANCIRANJE).............................9 7. FINANCIJSKA PIRAMIDA................................................................................................10 8. POJAM I VRSTE FINANCIJSKIH INSTITUCIJA............................................................11 9. DEPOZITNO-KREDITNI KOMPLEKS I NEDEPOZITNE FINANCIJSKE INSTITUCIJE ...................................................................................................................................................12 10. KARAKTERISTIKE SREDIŠNJE BANKE......................................................................14 11. FUNKCIJE SREDIŠNJE BANKE.....................................................................................16 12. HRVATSKA NARODNA BANKA...................................................................................18 13. DEVIZNE PRIČUVE.........................................................................................................19 14. KONTROLA I NADZOR BANAKA I NEBANKOVNIH FINANCIJSKIH INSTITUCIJA...........................................................................................................................20 15. DEFINICIJA I OBJAŠNJENJE BANKE...........................................................................20 16. KREDITNE I FINANCIJSKE INSTITUCIJE...................................................................22 17. OBLICI OKRUPNJAVANJA BANAKA..........................................................................22 18. NEBANKOVNE FINANCIJSKE INSTITUCIJE..............................................................25 19. ŠTEDNE DEPOZITNE INSTITUCIJE..............................................................................26 20. STAMBENA DRUŠTVA I STAMBENE ŠTEDIONICE.................................................29 21. UGOVORNE ŠTEDNE INSTITUCIJE.............................................................................29 22. INVESTICIJSKO BANKARSTVO...................................................................................31 23. BROKERI I DEALERI.......................................................................................................32 24. FINANCIJSKE KOMPANIJE............................................................................................33 25. INVESTICIJSKI FONDOVI - FONDOVI ZAJEDNIČKOG INVESTIRANJA...............34 26. DRŽAVNE FINANCIJSKE INSTITUCIJE.......................................................................36 27. FINANCIJSKA TRŽIŠTA - ULOGA I FUNKCIJA.........................................................37 28. ŠTEDIŠE, INVESTITORI, INSTITUCIONALNI I INDIVIDUALNI ULAGAČI...........38 ŠTEDIŠE...................................................................................................................................38 29. PRIMARNO FINANCIJSKO TRŽIŠTE............................................................................39 30. SEKUNDARNO FINANCIJSKO TRŽIŠTE.....................................................................39 31. BURZA VRIJEDNOSNICA...............................................................................................40 32. OTC FINANCIJSKO TRŽIŠTE.........................................................................................41 33. NOVČANO TRŽIŠTE - FUNKCIJE, SUDIONICI, INSTRUMENTI, GOSPODARSKE FUNKCIJE................................................................................................................................41 34. TRŽIŠTE KAPITALA - FUNKCIJE, SUDIONICI, INSTRUMENTI..............................43 35. HIPOTEKARNI KREDIT..................................................................................................43 36. HIPOTEKARNO TRŽIŠTE I SEKURITIZACIJA HIPOTEKARNIH POTRAŽIVANJA ...................................................................................................................................................44 37. DEVIZNO TRŽIŠTE..........................................................................................................46 38. INTERNACIONALIZACIJA FINANCIJA.......................................................................47 39. SEKURITIZACIJA AKTIVE.............................................................................................48 40. REGULACIJA, DEREGULACIJA, REREGULACIJA....................................................49 41. INFORMATIČKA TEHNOLOGIJA I FINANCIJE..........................................................50 42. SUSTAV OSIGURANJA DEPOZITA..............................................................................52 43. ULOGA DRŽAVE NA FINANCIJSKOM TRŽIŠTU.......................................................52 44. HRVATSKI FINANCIJSKI SUSTAV - STRUKTURA...................................................53 2 |Page

45. OSNIVANJE I POSLOVI KREDITNIH INSTITUCIJA U RH........................................54 46. STAMBENE ŠTEDIONICE I KREDITNE UNIJE...........................................................55 47. NEKREDITNE (NEDEPOZITNE) FINANCIJSKE INSTITUCIJE U RH.......................57 48. TRŽIŠTE VRIJEDNOSNICA U RH..................................................................................59 49. BANKOVNE USLUGE-POSLOVI **..............................................................................61 50. PASIVNI BANKOVNI POSLOVI *..................................................................................62 51. DEFINIRANJE I OBJAŠNJENJE BANKOVNOG KREDITA *.....................................64 52. KONTOKORENTNI KREDIT ****..................................................................................65 53. ESKONTNI (DISKONTNI) KREDIT - REESKONT ****..............................................66 54. LOMBARD - RELOMBARD ****...................................................................................67 55. AKCEPTNI I AVALNI KREDITI ***..............................................................................68 56. POTROŠAČKI KREDIT ****...........................................................................................68 57. DUGOROČNO KREDITIRANJE *...................................................................................69 58. POSREDNIČKI BANKOVNI POSLOVI *.......................................................................70 59. „CJENICI“ BANKE *........................................................................................................71 60. KREDITNI ODNOSI S INOZEMSTVOM I VRSTE KREDITA *..................................71 61. SUSTAVI FINANCIRANJA IZVOZA *...........................................................................72 62. KREDITI ZA FINANCIRANJE IZVOZA *......................................................................74 63. POJAM I VRSTE PLATNOG PROMETA *.....................................................................74 64. SREDSTVA PLAĆANJA *................................................................................................75 65. ZAMJENICE NOVCA (NOVČANI SUROGATI, SUPSTITUTI) **..............................76 66. UNUTRAŠNJI PLATNI PROMET - PLATNI PROMET U RH *...................................76 67. HRVATSKI SUSTAV VELIKIH PLAĆANJA I NACIONALNI KLIRINŠKI SUSTAV ...................................................................................................................................................77 HSVP ***.................................................................................................................................77 68. PLATNE USLUGE I PRUŽATELJI PLATNIH USLUGA U RH *.................................80 69. TRANSAKCIJSKI RAČUNI U PLATNOM PROMETU *..............................................81 70. INSTITUCIJE ZA PLATNI PROMET *...........................................................................82 71. IZVRŠENJE PLATNE TRANSAKCIJE *.........................................................................83 72. NALOZI ZA PLAĆANJE *...............................................................................................83 73. KARAKTERISTIKE PLATNOG PROMETA S INOZEMSTVOM *..............................85 74. DEVIZE I VALUTE *........................................................................................................86 75. REZIDENTI I NEREZIDENTI *.......................................................................................87 76. KORESPODENTNE BANKE *.........................................................................................87 77. MODEL KLIRINŠKIH PLAĆANJA *..............................................................................88 78. BANKOVNA DOZNAKA ****........................................................................................89 79. DOKUMENTARNA NAPLATA-INKASO ****.............................................................90 80. KREDITNE KARTICE **.................................................................................................91 81. MEĐUNARODNI DOKUMENTARNI AKREDITIV ***...............................................92 82. SUDIONICI I NJIHOVE OBVEZE U AKREDITIVNOM POSLU **** .......................93 83. VRSTE AKREDITIVA......................................................................................................94 84. BANKOVNA GARANCIJA **.........................................................................................95 85. VRSTE BANKOVNIH GARANCIJA **..........................................................................96 86. POTREPŠTINE I SADRŽAJ BANKOVNIH GARANCIJA *..........................................97 87. MJENICA - VRSTE MJENICA ****................................................................................98 88. MJENIČNE POTREPŠTINE ****...................................................................................101 89. OSOBE U MJENIČNOM POSLU I NJIHOVE OBVEZE ****.....................................102 90. PROMESA – PROMISSORY NOTE...............................................................................102 91. ČEK, OSOBE U ČEKOVNOM POSLU *.......................................................................103 92. POTREPŠTINE ČEKA *..................................................................................................104 93. VRSTE ČEKOVA *.........................................................................................................104 3 |Page

94. ČEKOVI MEĐUNARODNIH PLAĆANJA *.................................................................107 95. PRIJENOS ČEKA ILI MJENICE.....................................................................................110 96. ZADUŽNICA *................................................................................................................111

1. KARAKTERISTIKE FINANCIJSKIH SUSTAVA Financijski sustav

4 |Page

- ukupnost nositelja ponude i potražnje novčanih sredstava, financijskih instrumenata u kojima su utjelovljena novčana potraživanja raznih financijskih institucija. - objedinjeni su pravnim normama i regulacijom. - omogućavaju trgovanje novcem i novčanim viškovima. - određuju cijene financijskim proizvodima - kamatnim stopama i očekivanjima o financijskim i ekonomskim kretanjima u budućnosti. - razlikuju se po zemljama - determinirani povijesnim razvojem, regulacijom, odrednicama gospodarske i socijalne kulture prilagođeni nacionalnom gospodarstvu. - ne postoji standardni model financijskog sustava kojeg treba slijediti već se izučava konceptualni model financijskog sustava i njegove najvažnije odrednice. - primarni zadatak - mobilizirati sva novčana sredstva koja mogu poslužiti kao zajam i prenijeti ih tj. transferirati od štediša onima koji ih trebaju za potrošnju ili investiranje. - na taj način FS omogućava formiranje i koncentraciju produktivnog kapitala i potiče rast i napredak nacionalnog gospodarstva. - druga osnovna zadaća - funkcija usmjeravanja ili alokativna funkcija. - FS usmjerava raspoloživi novčani kapital u one pothvate koji su profitabilni i ekonomski opravdani. - načelo alokativne učinkovitosti - financijski sektor usmjerava ograničeni novčani kapital u projekte sa najvišim povratom ili u projekte s najmanjim rizikom (ako se radi o jednakom povratu).

2. FUNKCIJE FINANCIJSKOG SUSTAVA - ostvaruju se na različitim formalnim i neformalnim, otvorenim i dogovornim financijskim tržištima. - financijska tržišta - složeni mehanizmi sustava externog financiranja - njihova razvijenost, učinkovitost i postojanje uzimaju kao mjerilo razvijenosti financijskog sustava. - primarni zadatak - mobilizirati sva novčana sredstva koja mogu poslužiti kao zajam i prenijeti ih tj. transferirati od štediša onima koji ih trebaju za potrošnju ili investiranje. - na taj način FS omogućava formiranje i koncentraciju produktivnog kapitala i potiče rast i napredak nacionalnog gospodarstva. - druga osnovna zadaća - funkcija usmjeravanja ili alokativna funkcija. - FS usmjerava raspoloživi novčani kapital u one pothvate koji su profitabilni i ekonomski opravdani. - načelo alokativne učinkovitosti - financijski sektor usmjerava ograničeni novčani kapital u projekte sa najvišim povratom ili u projekte s najmanjim rizikom (ako se radi o jednakom povratu). Uz formiranje i transfer novčanog kapitala i njegovo usmjeravanje, FS ima i slijedeće funkcije:

5 |Page

1. Štedna funkcija - nuditi širok izbor oblika štednje kojima će se poticati sklonost štednji i investicijama. - obveznice, dionice, depoziti (ročni i po viđenju), police životnih i mirovinskih osiguranja, vrijednosni papiri i sl. 2. Funkcija likvidnosti - omogućiti investitorima da svoja potraživanja što brže i bez gubitaka pretvore u novac (najlikvidnija imovina). - najuže je povezana sa razvijenošću tzv sekundarnog-transakcijskog financijskog tržišta na kojem se preprodaju financijska potraživanja. 3. Kreditna funkcija - omogućiti stalnu opskrbu kreditima pojedince, poduzeća i državu, jer je kredit osnovni oblik suvremenog financiranja. 4. Funkcija plaćanja - osigurati instrumente i sigurne posupke i mehanizme masovnih domaćih i međunarodnih plaćanja po najnižoj cijeni. 5. Gospodarsko-političke funkcije - zdrav, stabilan i učinkovit FS je potpora državnoj politici za što efikasnije provođenje makroekonomskih ciljeva (zaposlenost, niska inflacija, stabilnost, konkurentnost i sl.). 6. Funkcije čuvanja kupovne moći - raznim oblicima financijskih ulaganja omogućiti očuvanje realne vrijednosti novčanog kapitala ili povećanja buduće kupovne moći. 7. Preuzimanje rizika - FS ne izbjegava nego preuzima rizike koji nastaju u realnom sektoru. 8. Funkcija ovlaštenog nadzornika (montoringa) - praćenje potraživanja i mogućnosti naplate u budućnosti - smanjenje troškova ulagača i spriječava nemoralno ponašanje dužnika 9. Međugeneracijski prijenos štednje - životno i mirovinsko osiguranje.

3. PONUDA I POTRAŽNJA FINANCIJSKIH SREDSTAVA - jednakost ponude i potražnje na financijskom tržištu je uvjet privredne ravnoteže - istog je značenja kao i jednakost štednje i investicija - stvarnu ponudu i potražnju na financijskom tržištu pokazuje neto-štednja stvarni financijski viškovi ili manjkovi sektora i pojedinaca - razlika između njihove štednje i investicija - pozicije: a) suficitarne jedinice - neto pozajmljivači - Š>I - ostvaruju financijske viškove te ih nude na financijskim tržištima b) deficitarne jednice - neto uzajmljivači - Š