Filipino Thesis Group 3

 

Technological Institute of the Philippines – Manila 363 P. Casal St., Quiapo, Manila

Pagsusuring Pangnilalaman sa mga Akdang Pampanitikan na Isinulat ng Bayaning si Dr. Jose Rizal at ang Epektong Naidulot nito sa mga Mag-aaral

Isang Kailanganin para sa Asignaturang Filipino 002: Pagbasa at Pagsusuri ng Iba’t ibang Teksto Tungo sa Pananaliksik

nina:  Aguilan,, Christine  Aguilan Christine Joy M.  Amora, Lyle Lyle Darren Darren B. Dinfotan, Isabella Eve A. Gamit, Michelle C. Hidalgo, Jenny Rose A. Medrano, Blessed Ble ssed Ann A. Pansar, Abdul-Rahman Quiambao, Richard Christian Rivera, Caryl L.

Pangkat 3  ABM – A1

Ikalawang Semestre, Taong Pampaaralan 2016-2017 Lunes/Biyernes, 12:00 – 2:00 p.m.; 7:30 – 9:30 a.m., C-107

 

KABANATA 1 ANG SULIRANIN AT ANG KALIGIRAN NITO

1.1 1.1 Pani Panimu mula la

Sa pagdating ng mga dayuhang dayuhang Espanyol sa bansang Pilipinas ay naging magulo na ang pamumuhay ng mga tao rito dahil sa layunin nila na sakupin at pamunuan ito. Is Isa a pa sa la layu yuni nin n nila nila ay ang ang pagp pagpap apal alag agan anap ap ng Kris Kristi tiya yani nism smo, o, pagk pagkuh uha a ng ka kaya yama mana nang ng ta tagl glay ay ng mga mga ito ito at pagt pagtat atat atag ag ng kabi kabise sera ra rito rito.. ‘D ‘Dii ka kala laun una’ a’y y nagtagumpay sila sa pagsakop at pagtatatag ng mga patakaran na lubos na nagpahirap sa mamamayan. Dahil sa hindi lubusang pagtanggap sa mga hindi masawatang pangaabuso sa kabila ng paulit-ulit na pagdulog sa kinauukulan, pinili nila ang paghihimagsik (Ang Tagapagmulat, Tagapagmulat, 2012). Bumuo sila ng propagandistang grupo sa iba’t ibang bahagi ng bansa gaya nina Francisco Dagohoy sa Bohol. Ang pag-aalsang ito ay dulot ng hindi pagbibigay ng isang paring Hesuwita ng kristyanong libing sa kanyang kapatid na namatay sa isang duwelo. Nangyari ang isang pag-aaklas ng mga manggagawa sa arsenal ng pamahalaan sa Cavite. Isa pa ay ang rebelyon ni Francisco Maniago kasama ang mga kapampangan sa Pangasinan noong taong 1660 hanggang 1661 dahl sa kagustuhan nilang maging malaya. Tinutulan nila ang sapilitang pagpapatrabaho sa trosohan, paggawa ng mga galyon, at pangangamkam nga mga Espanyol sa kanilang mga lupain. Sinamahan naman siya ni Andres Malong na tumututol sa kalupitan ng mga Espanyol (Macaraeg, 2012). Matapos Mata pos naman ang ilang taon, taon, sa paglilit paglilitis is na ginawa ginawa ng hukuman hukumang g militar militar,, hinatula hina tulan n ng kamatay kamatayan an ang tatlong tatlong paring sekular na sina Mariano Mariano Gomez, Gomez, Jose Jose Burgos at Jacinto Zamora o mas kilala sa tawag na GomBurZa. Samantala, ang maikli at makabuluhang pamamahala ni Carlos Maria de la Torre ang naglinang at nagbukas ng kaisipan ng mga Pilipino na posible pa nilang matamasa ang kalayaan sa pananalita at pamamahayag at iba pang karapatang politikal sa Pilipinas. Bilan Bilang g tugon tugon sa mga mga natag natagpu puang ang posib posibili ilida dad, d, itina itinatag tag ng ilang ilang mag-a mag-aara arall na Pilipino na nananahan sa Europa ang kilusang propaganda. Sa pamumuno nina Jose Rizal, Marcelo H. del Pilar, Graciano Lopez-Jaena at iba pa, nilayon ng kilusang ito na

 

itulad ang sekularisasyon at gawing lalawigan ng Espanya ang Pilipinas. Ginamit nilang para pa raan an ang ang pagsu pagsusu sulat lat upang upang maipa maipaha hayag yag ang ang sakda sakdall nil nila. a. Isinu Isinula latt ni Greg Gregor orio io Filipinas na pumapatungkol sa mga patakaran ng mga Sancianco ang El   Progreso de Filipinas

Kastila na hindi makatarungan. Tumutukoy rin ito sa estado ng ekonomiya ng Pilipinas noong panahong iyon. Isa sa mga patakarang ito ay ang pagpataw ng mga Kastila ng mataas na buwis sa mga Tsino, mestisong Tsino at Pilipino habang ang mga Kastila at mestisong Kastila ay nakalilibre sa obligasyong ito. Isinulat naman ni Pedro Paterno ang Ninay , isang nobelang nagsasaad tungkol sa diwang makabansa. Noli Me Tangere Filibusterismo ismo  naman at El Filibuster naman ang sinu sinulat lat ni Riza Rizall na tungko tungkoll sa saki sakitt ng lipun lipunan an at

masamang pamamalakad ng mga Kastila sa bansang Pilipinas. Ito ay nagdulot ng silakbo ng damdamin tungo sa pagpapakita ng pagmamahal ng mga tao sa bansa. Sa pamamagi pama magitan tan ng tuwing tuwing gabihan gabihang g pahayag pahayagan an na La Solidaridad , pati na rin sa mga akda ng ilan sa mga kasapi nito, marami pang kilusan ang umusbong at tuluyan nitong ginising ang kaalaman ng mga Pilipino tungkol sa mga pang-aabuso. Nagkaroon din ng kilusan na tinawag na La Liga Filipina at Kataastaasang Kagalang-galangang Katipunan ng mga Anak ng Bayan (KKK) na pinamumunuan ni Andres Bonifacio (Tammy, 2013). Nolii Me Tangere angere  at El  Dahi Da hill sa gali galing ng ni Ri Riza zall sa pags pagsus usul ulat at,, naki nakila lala la ang ang Nol Filibusterismo sapagkat ito ay tumatalakay sa mga suliraning panlipunan na kanyang

nakikita sa kapaligiran at bansa. Ito rin ay higit na nagpamulat sa mga mata at isip ng bawat mamamayang Pilipino dahil sa pagpapahirap at pagpapaalipin ng mga Pilipino sa Kastila. Dahil din sa pagkamulat ng mga Pilipino sa mga gawain ng mga Kastila kaya napasimulan ang mga rebolusyon noong araw. Ang iba pang mga naisulat ni Rizal ay hango sa totoong buhay o pangyayari na kanyang naranasan at sadyang napapahanga ang mga mambabasa sa kanyang mga nilimbag (San Juan, 2007). Magpahanggang ngayon, tanyag si Rizal dahil sa mga nailathala niyang akda. Naging bahagi rin ang kanyang buhay at ideyolohiya sa mga leksyon sa paaralan upan up ang g makatu makatulo long ng sa pagp pagpapa apamu mulat lat ng kaisi kaisipan pan ng mga mag-a mag-aar aral al ng bagon bagong g henerasyon. Nag-iwan din siya ng malaking impluwensiya sa mga bagong manunulat. Nagsilbi itong inspirasyon sa kanila upang magpalaganap at magpatuloy sa paggawa ng mga panitikan.

 

1.2 Bataya Batayang ng Teore Teoretik tikal al

 Ang mga akda ni Dr Dr.. Rizal ay may malaking maitutulong maitutulong sa pangkasalukuyan pangkasalukuyang g henerasyon. Ilan sa kanyang mga akda ay hango sa mga karanasan niya sa totoong buhay, kung paano ang mga Pilipino ay naghirap sa kamay nga mgma dayuhan. Sa Aking mga Kabata. Kabata . Ito ay tulang Tagalog na isinulat ni Rizal nang siya ay

walon wa long g ta taong ong gula gulang ng pa lamang lamang.. Ito Ito ay unang unang nalatha nalathala la noon noong g 1906 1906 sa aklat aklat ni Hermenigildo Cruz na Kung Sino ang Kumatha ng Florante .  Ang diwang nais nais ipahiwatig ng tulang tulang ito ay kung paano sum sumasalamin asalamin ang wika wika sa ugali ng tao at pag-ibig nila sa kalayaan. Ang Tagalog, tulad ng Latin, Ingles at Kastila ay biyayang dulot ng Diyos at katangi-tangi (Buensuceso at Pe, 1987). Noli No li Me Tangere angere.. Isan Isang g maha mahala laga gang ng baha bahagi gi ng tala talamb mbuh uhay ay ni Ri Riza zall ang ang

kasaysayan ng nobelang ito. Ayon kay Buensuceso at Pe (1987), magdadalawampu’t apat na taon na nang sulatin ni Rizal ang nasabing akda. Sinulat nito ang unang kalaha kala hati ti ng nobe nobela la sa Madr Madrid id,, ang ikap ikapat at nama naman n na baha bahag gi ay sa Pr Pran ansi siya ya,, samantalang samanta lang ang natitirang natitirang ikapat ay sa Alemanya. Sinimulan niya ang pagsusulat pagsusulat nito noong 1884 at natapos ito noong ika-21 ng Pebrero, 1887. Sa Madri Madrid, d, sa taha tahana nan n ng mga mga Pate Patern rno, o, noon noong g ikalaw ikalawa a ng Ener Enero, o, 1885 1885 ay iminungkahi ni Rizal sa mga natitipong kababayan ang pagsulat ng nobela. Binalak niya ang pagsulat ng isang nobela pagkatapos na mabasa niya ang Uncle Tom’s Cabin  ni Harriet Harr iet Beeche Beecherr Stowe, Stowe, na kinapap kinapapaloo alooban ban ng kalupit kalupitan an at pagmama pagmamalabi labis s ng mga panginoong pangino ong puting Amerikano Amerikano sa mga Negrong alipin. Nadama niya rito ang katayuang katayuang panlipunan at ang mga kalupitang nagagawa sa lipunang Pilipino ng mga Kastila na kahawig ng buhay ng mga aliping Negro sa aklat. Nolii Me Tangere angere  ay nagtipi Simu Simula la pa nan nang sula sulati tin n ni Riza Rizall ang ang Nol nagtipid d na siya, siya,

manakanakang makalawa lamang siya kung kumain sa maghapon. Ito’y ginawa niya upang makaipon ng halagang magugugol sa pagpapalimbag ng nasabing nobela. Ang nobela ay ipinalimbag sa imprentahan sa Berlin at dalawang libong sipi ang pinayari. Natapos limbagin ang nobelang ito noong Marso 1887. El Filibusterismo. Filibusterismo. Noong Hulyo 5, 1891 nilisan ni Rizal ang Brussels patungong

Ghent sa Belgium. Lumipat siya sa Ghent sa dalawang dahilan: una, ang halaga ng

 

pagpapalimbag doon ay mas mura; at ikalawa, nais niyang iwasan ang mapanuksong kagandahan ni Suzanne Jacoby. Sa Ghent, kasama niyang nanirahan si Jose Alejandrino sa isang mumurahing bahay-paupahan. Namuhay siya roon sa kahirapan. Ang gugulin mula sa Propaganda, ang samahang sibiko sa Maynila na nagbibigay ng tulong sa mga nagkakampanyang Pilipi Pil ipino no sa Madri Madrid, d, ay hindi hindi dumar dumarati ating ng nang nang pana panaya yan. n. Ang Ang kauk kaukula ulang ng baya bayad d sa Nolii Me Tangere angere  ay hindi nobe no bela lang ng Nol hindi pa nalil naliliko ikom m at ang ang salapi salaping ng nagg naggag agali aling ng sa

kaniy kaniyan ang g mga magul magulan ang g ay hindi hindi dumar dumarat ating ing.. Kaya Kaya nga, nga, siya siya at si Aleja Alejandr ndrino ino ay sapil sapilita itang ng nagt nagtiti itipid pid upan upang g makas makasapa apatt ang ang kanil kanilan ang g kaunt kaunting ing salap salapii sa kanil kanilang ang pagkain.  Ang ganitong kalagayan kalagayan na sinapit ni Rizal at ng kanyang kanyang kasama habang sinusulat niya ang nobelang ito ay mistulang nakatulong marahil sa pagkakaroon ng miserableng tono sa kanyang akda. May mga makabuluhang dahilan si Rizal kaya ganito ang sinapit ng kanyang akda. Una, nalaman niya na ang kanyang mga kaanak ay pinarurusahan ng mga prayle sa asye asyend nda a sa Cala Calamb mba. a. Ito Ito ang ang nagnag-ud udyo yok k sa kany kanya a upan upang g mabi mabigy gyan an ng himi himiggpaghihi pag hihimags magsik ik ang nobela. nobela. Ikalawa Ikalawa,, may mga bagay-b bagay-baga agay y siyang siyang nasaksi nasaksihan han sa Madrid na hindi nagbunga ng mabuti sa kanya. Dahil sa hindi pagkakaisa ng mga Pilipino roon, nabuo sa kanyang kaisipan na ang mamamayan ay hindi pa handa para sa himagsik himagsikan. an. Dahil dito, dito, pinatay pinatay niya si Simoun Simoun (sa kanyang kanyang akda) akda) upang upang hindi hindi matuloy ang himagsikan. At ikatlo, nalaman niya ang pakikipag-isang dibdib ni Leonor  Rivera kay Charles Kipping, dahilan upang baguhin niya ang paglalarawan kay Paulita Gomez.  Ang aklat na ito ay inihandog inihandog ni Rizal sa tatlong paring martir na sina Padre Gomez, Burgos at Zamora. Ipinahihiwatig nito na ang nangyari sa tatlong pari ay laging pumapasok sa kanyang isipan (Buensuceso at Pe, 1987). Huling Paalam Paalam.. Habang nakapiit si Rizal sa Fort Santiago ay sumulat siya ng

isang tula na walang pamagat bilang pamamaalam. Itinago niya ito sa kusinilyang de alkohol, regalo sa kanya ni Maria Paz Pardo de Tavera, ang maybahay ni Juan Luna. Sinasa Sin asabi bi na noong noong bispe bisperas ras ng pagb pagbita itay y kay kay Ri Rizal zal ay iniab iniabot ot niya niya ito sa kany kanyan ang g kapatid na si Trinidad. Nang makarating sa kanilang tahanan ay naalala ni Trinidad ang

 

bilin ng kanyang kapatid kaya’t dali-dali niya itong binuksan at doon nabasa ang tulang nakasulat. Si Simu mula la noon noon,, ang ang nasa nasabi bing ng tula tula ay nagi naging ng baha bahagi gi na ng pami pamily lyan ang g Ri Riza zal. l. Samantala, si Josephine Bracken naman na noon ay naninirahan sa kanila ay nagtungo sa Hong Hong Kong Kong matapo matapos s mamat mamatay ay ni Riza Rizal. l. Kasa Kasabay bay ng kany kanyang ang pagli paglisa san n ay ang ang pagkawala rin ng kopya ng tula. Nakita na lamang itong muli nang may Amerikanong nagsabi kung saan ito matatagpuan. Ang sipi ay nagkakahalagang isang libong piso bilang kabayaran sa nagtangan nito. Nang ito ay mabasa ni Mariano Ponce, nilapatan niya ito ng pamagat na Mi Ultimo Pensamiento. Ngunit dahil hindi naging malinaw ang mga titik at bantas nito, binago ito

ng pari at pinamagatang Mi Ultimo Adios.

 

1.4 Layuni Layunin n ng Pag-aa Pag-aaral ral

 Ang pangunahing pangunahing layunin ng pag-aaral pag-aaral na ito ay suriin ang nilalaman ng mga akdang pampanitikan na isinulat ng bayaning si Dr. Jose Rizal.

Mga Tiyak na Layunin:

1. Malaman ang ang kahulugan kahulugan ng mga mga paglalarawan paglalarawan ni Dr Dr.. Jose Rizal Rizal sa kanyang kanyang mga nasabing akda patungkol sa kanyang tunay na buhay 2. Matukoy Matukoy ang epekto epekto sa mga mag-aar mag-aaral al na nakabasa nakabasa o nakaalam nakaalam ng mga piling piling akdang pampanikitan ni Dr. Jose Rizal 3. Mailaha Mailahad d ang mga teoryan teoryang g pampanitik pampanitikan an at mga ideoloh ideolohiyan iyang g ginamit sa mga nasabing akda ni Dr. Jose Rizal na nagbigay ng karagdagang impormasyon sa mga mag-aaral ngayon.

1.5 Kahala Kahalagah gahan an ng Pag-aa Pag-aaral ral  Ang pag-aaral pag-aaral na ito ay mahalaga dahil sa mga nilalaman nilalaman nitong nagbibigay nagbibigay ng

sapat na impormasyon tungkol sa epekto ng mga panitikan ni Dr. Jose Rizal sa mga mag-aaral. Ang mga kapakinabangan na matatamo mula rito ay ang mga sumusunod:

Sa mga Mag-aaral:

Sa pag-aaral na ito, ay higit pang mabibigyang-halaga at pansin ng mga mag-aaral ngayon ang akdang pampanitikan pampanitikan na naisulat ni Dr. Jose Rizal at ang mensaheng nais iparating ng mga ito. Kung nakapagbigay-linaw ang mga ito sa mga mata ng taong namumuhay sa panahon ng Espanyol noon, makapagbibigay rin ito ng kaliwanagan sa mga kabataan ngayon at makapagbubukas ng nagpupuyos na damdamin nila.

Sa mga Guro:

 Ang pag-aaral na ito ay maaaring makapagbigay-tulon makapagbigay-tulong g sa mga guro upang mas maging malalim ang pagtalakay at pagtingin nila sa mga akda ni Rizal.

 

Sa mga Tagapamahala:

Sa mga tagapamahala, ang pag-aaral na ito ay makapagbibigay sa kanila ng gabay upang mas maiayos ang kurikulum kurikulum na magbibigay-tuon magbibigay-tuon sa marami pang gawain sa paaralan na may kinalaman sa pagpapahalaga sa akda ni Rizal.

1.6 Saklaw Saklaw at Limi Limitasy tasyon on

 Ang pag-aaral pag-aaral na ito ay sumasaklaw sumasaklaw lamang sa pagsusuring pagsusuring pangnilalaman pangnilalaman ng mga akdang pampanitikan na isinulat ng bayaning si Dr. Jose Rizal at ang epektong naidulot nito sa mga mag-aaral. Ang mga akdang pampanitikang ginamit ay limitado lamang sa mga sumusunod na pamilyar at napag-aaralan ng mga mag-aaral ngayon:  

 Ang Aking Mga Kabata

 

Noli Me Tangere

 

El Filibusterismo

 

Mi Ultimo Adios

 Ang mga kalahok sa pananaliksik pananaliksik na ito ay piling mga mag-aaral mag-aaral sa Senior High School Department ng Technological Institute of the Philippines – Manila.

1.7 Katawa Katawagan gan o Termi Terminol nolohi ohiyang yang Ginami Ginamitt Akda – Ang akda ay isang pampanitikan pampanitikan o panliteraturang panliteraturang obra, katha, lathala, lathala, sulat, o

sinulat ng isang manunulat. Baya Ba yani ni  – Ang salitang bayani ay ginagamit ginagamit na pantukoy pantukoy o pang-uri pang-uri sa mga taong

naglalaan ng tulong o pagpapahalaga sa kapakanan ng iba. Nobela  – Ang Ang nobel nobela a ay isang isang sang sangay ay ng panit panitika ikang ng hind hindii nakuh nakuhang ang umunla umunlad d sa panahon ng kastila. Kinasasangkutan ng isa o higit pang pangunahing tauhan at ibang katulong. Panitikan – Pagpapahayag ng mga damdamin ng mga tao hingil sa mga bagay-bagay

sa daigd daigdig, ig, sa pamum pamumuh uhay ay sa lipun lipunan an at pamah pamahala alaan an at sa kaug kaugnay nayan an ng kaluluwa sa Bathalang lumikha.

 

KABANATA 2 MGA KAUGNA KAUG NAY Y NA LITERATURA L ITERATURA AT AT PAG-AARAL

2.4 Mga Kaug Kaugnay nay na na Literat Literatura ura 2.4.1 2.4 .1 Ang Depi Depinis nisyon yon ng Pani Panitik tikang ang Pili Pilipin pino o

 Ayon kina Balabas, et al. (1989), ang panitikang panitikang Pilipino ay mailalarawan mailalarawan bilang produkto, isang repleksyon ng at reaksyon sa panahon, lugar at ng mga taong gumawa nito. Ang mga ito ay isinulat ng mga Pilipino sa iba’t ibang lugar upang ipaalam ang kanilang pamumuhay at ambisyon. Sa iba’t ibang lenggwahe rin ito nakasulat; Tagalog, Espanyol, Ingles, Ingl es, at Tsino Tsino [CITA [CITATION Ang12 \l 1033 ]. 2.4.2 2.4 .2 Ang Akdang Akdang Pampan Pampaniti itikang kang Nobela Nobela

Ilan sa mga akdang pampanitikang isinulat ni Rizal ay ang dalawang nobela na Noli Me Tangere  at El Filibusterismo. Ayon kay Tabotabo (2007), ang nobela ay isang

kathang-isip na naratibong tuluyan o prosa na pumapatungkol sa pagkasunod-sunod ng karanasan ng tao. Ang prosa sa pangkalahatang uri ng pagsusulat ay gumagamit ng ordinaryong wika ng mga tao.  Ang nobela ay isang piksyon na naratibong prosang ipinapakita ipinapakita ang imahinasyon, muling paglikha, paglikha, at rekonstruksyon rekonstruksyon ng buhay at representasyon representasyon ng buhay ng tao. Ito ay mga istorya istoryang ng minanipu minanipula. la. Ito ang nagigin nagiging g mundo mundo sa mga magbaba magbabasang sang gustong gustong makakita ng mga makatotohanang karakter na gumaganap sa totoong buhay. May mga element elemento o ang piksyon piksyon,, ang tagpuan, tagpuan, karakte karakterr, banghay banghay,, panana pananaw w,at tema. 

Tagpuan. Ang tagpuan ay tungkol sa lugar at oras nangyari o pinakita ang mga

pangyayari. Ang mga elemento tulad ng tagpuan, diyalekto, at gawi ay tinatawag na katutubong kulay. 

Karakter . Ang mga karakter ay nagsisibling representasyon ng mga taong nasa

istorya. Ang paraang ginagamit ng manunulat upang maipakita ang personalidad ng mga kara karakte kterr ay tinata tinatawa wag g na karakt karakteri erisa sasy syon on.. May mga paraa paraan n upang upang malama mal aman n ang mga mga karak karakter ter sa panit panitika ikan. n. Ito Ito ang ang aksyo aksyon n ng pang pangun unah ahin in at pant pa ntul ulon ong g na tauh tauhan an,, diwa diwa,, ang ang pagl paglal alar araw awan an ng mga mga ka kara rakt kter er at ang ang paglalarawan sa pananaw ng manunulat. May iba’t ibang uri rin ng karakter.

 

 Ayon sa prinsipalidad, prinsipalidad, ang bida o protagonista na binibigyang simpatiya simpatiya ng mga mambabasa at ang kontrabida o antagonista na kumakalaban sa bida. 

Banghay. Ang banghay banghay ay ang pagkakasu pagkakasunod-sun nod-sunod od ng pangyayaring pangyayaring isinaayos isinaayos

ayon sa storya. 

Pananaw.  Ang Ang panan ananaw aw o pana panauh uhan an,, na nagp nagpap apak akit ita a kung kung sino sino ang ang

tagapagsalaysay ng kwento. May iba’t ibang uri ito, ang unang panauhan kung saan ang tagapags tagapagsalay alaysay say ay nagbib nagbibigay igay ng kanyang kanyang sariling sariling paniniwala paniniwala at omnisc iscient ient na ikatlong panauhan deskrips desk ripsyon yon sa mga bagay. bagay. Pangal Pangalawa awa ang omn

kung saan alam ng tagapagsalaysay ang buong pangyayari sa kwento. Pangatlo ang limitadong ikatlong panauhan kung saan ang tagapagsalaysay ay nagsasabi lamang kung ano ang nakikita niya sa loob ng storya. Siya ay tinatawag ding camera technique narrator  dahil   dahil hindi niya pinapakita o sinasabi ang iniisip at

nararamdaman ng mga karakter. Pang-apat ang sentral   na ikatlong panauhan ku kung ng sa saan an nili nilili limi mita ta ng taga tagapa pags gsal alay aysa say y ang ang pagk pagkuk ukuw uwen ento to sa inii iniisi sip, p, nararamd nara ramdaman aman at ginagaw ginagawa a ng central character . At ang huli ay editoryal   na ikatlong panauhan kung saan sinasabi ng tagapagsalaysay ang importansya o ebalwasyon ng ugali ng mga karakter. 

Tema. Ito ang katotohanan sa buhay at sa paligid na nakikita sa pinapakitang

aksyon at desisyon ng mga karakter (Sialongo, et al., 2007).

2. 2.4. 4.3 3

Ang Ang Akd Akdan ang g Pamp Pampan anit itik ikan ang g Tul Tula a

Ilan Ila n sa mga akdan akdang g pampa pampanit nitika ikan n ni Ri Riza zall ay ang mga tulang tulang Sa Aking Mga Kabata at Mi Ultimo Ultimo Adios o ang Huling Paalam. Ayon kay Lloydi (2011), “Ang tula ay

isang isa ng ur urii ng panit panitik ikang ang nagla naglalar laraw awan an ng matay matayog og na isipa isipan n ng makat makata a sa mga panana pan analita litang ng maayos maayos na inihana inihanay y. Ito ay binubu binubuo o ng mga saknon saknong, g, at ang bawat saknong ay binubuo ng mga taludtod, at ang bawat taludtod ay binubuo ng mga pantig.”  Ang tula ay isang panitikan panitikan na nagpapahayag nagpapahayag ng damdamin ng tao. Ito ay maaaring may sukat at tugma o wala ng alinman sa mga ito ngunit ito ay nararapat na magtaglay ng kariktan ng sining at magandang diwa. May apat na uri ang tula; ang Tulang ulang Liriko Liriko o Tulang ulang Pandamd Pandamdamin amin,, Tulang ulang Pasalay Pasalaysay say,, Tulang Tulang Patniga Patnigan n at ang Tulang Pantanghalan o Dula.

 



 Ang tulang liriko o tulang pandamdamin ay nagpapakita ng kaisipan, guniguni, pangarap pangara p at iba pang maaaring maramdaman ng tao. May limang uri ang tulang it ito. o. Una Una ang ang awit awit na may may kina kinala lama man n sa ka kali liga gaya yaha han, n, pagpag-ib ibig ig,, pagpag-as asa, a, kalungkutan, pangamba, poot at kabiguan. Pangalawa ang soneto na nagbibigay ng aral sa buhay na nilalaman ng mga damdamin, damdamin, kaisipan, at kabatiran sa likas na pagk pagkat atao ao.. Ito Ito ay may may labi labing ng-a -apa patt na talu taludt dtod od.. Pang Pangat atlo lo ang ang oda oda na nagbibigay puri sa pambihirang nagawa ng isa o grupo ng mga tao. Walang katiyakan o nararapat na bilang ang pantig sa bawat taludtod. Pang-apat ang elehiya na pumapatungkol pumapatungkol sa kaisipang kaisipang kamatayan. At ang panglima ay dalit. Ito ay nagbibigay parangal sa Dakilang Tagapaglikha at may kahalo ring pilosopiya sa buhay.



 Ang tulang pasalaysay naman ay nagpapakita ng mahahalagang pangyayari sa buhay buh ay tu tulad lad ng tagum tagumpay pay,, pag-i pag-ibi big g at pagka pagkabig bigo. o. Inila Inilalah lahad ad din nito nito ang ang kagitingan kagitinga n at katapangan katapangan ng mga bayani. May tatlong uri nito. Una ang epiko na nags na gsas asal alay aysa say y

ng

kata katapa pang ngan an

at

ka kagi giti ting ngan an,,

paki pakiki kipa pagt gtun ungg ggal alii

at

ang ang

pagta pag tata tagum gumpa pay y ng isan isang g tao sa digma digmaan. an. Hindi Hindi kapan kapanip ipani aniwa wala la ang ang ibang ibang pangyayari rito, maituturing na rin itong kababalaghan. Pangalawa ang awit at kurido na pumapatungkol sa pakikipagsapalaran ng mga kilalang tao sa kaharian na ang layunin ay palaganapin ang Kristiyanismo. Itong tula ay dala ng mga Kastila sa Pilipinas. At ang pangatlo, ang karaniwang tulang pasalaysay, ay may paksang pumapatungkol sa pangyayari sa araw-araw na buhay ng tao. 

 Ang tulang patnigan  naman ay kabilang sa uri ng mga duplo, karagatan, at balag ba lagtas tasan. an. Ang tulan tulang g pata patangh nghala alang ng o padu padula la naman naman ay katula katulad d din ng karaniwa kara niwang ng dula dula ngunit ngunit binibig binibigkas kas bilang bilang patulang patulang diyalog diyalogo o ng mga tauhan. tauhan. Maari ring isama rito at mga tulang binibigkas sa sarswela at komedya.  Ang tula ay may mga sangkap. Ang Ang sukat, tugma, kariktan at talinha talinhaga. ga. Ang Ang sukat

ay ang bilang ng bawat pantig sa bawat taludtod sa isang saknong. Ang taludtod ay maaaring magkaroon ng walo, labindalawa, labing-anim o labingwalong pantig. Ang tugma ay ang pagkakatulad ng tunog ng mga huling pantig ng bawat taludtod. May dalawang uri ng tugma; karaniwang tugma at ganap na tugma. Ang karaniwang tugma ay kung ang bigkas na malumi at maragsa o malumay at mabilis ay magkasama sa

 

huling pantig ng mga taludtod. Sa ganap na tugma, nagtatapos sa isang tunong ang huli hu ling ng pant pantig ig ng bawa bawatt talu taludt dtod od.. Ang Ang sa sang ngka kap p ng tula tula na ka kari rikt ktan an nama naman n ang ang kagandahan ng kaisipan at diwang inilalarawan sa tula at ng pananalitang pinili upang iangkop sa diwang ipinapahayag ng mga taludtod. At ang huli, talinghaga. Ito ay mga pahayag na may nakatagong kahulugan o di-tuwirang tinutukoy (Makatang Pinoy).

2.5 2.5

Mg Mga a Kau Kaugn gnay ay na PagPag-aa aara rall

 Ayon sa pag-aaral pag-aaral ni Repello (1989) na may pamagat na “Isang Pagpapahalaga Pagpapahalaga sa mga mga pi pili ling ng sinu sinula latt ni Dr Dr.. Jose Jose Ri Riza zal” l” ay mara marami ming ng ka kaha hala laga gaha hang ng mora morall ang ang nakalagay sa mga sinulat ni Rizal. Ang mga pagpapahalagang mababasa rito ay tulad ng: pag-ibig sa bayan, pag-ibig at pagtitiwala sa Diyos, pagmamahal sa magulang, kasarinlan, at katarungan at katarungang panlipunan.  Ayon naman kay Alzona, sa kanyang pag-aaral pag-aaral sa mga akda ni Romulo, ang dalawan dalaw ang g malina malinaw w na kaisi kaisipa pang ng ipina ipinapa pahay hayag ag sa nobe nobela la ni Rizal Rizal ay nauuko nauukoll sa kanyang napakaikling buhay, at kanyang pagmamahal sa bayan. Nangingibabaw ang mga ito sa kanyang akdang Noli Me Tangere sa katauhan ni Elias, nang sabihin nitong, “Tayong lahat ay nabubuhay sa ilalim ng mapag-imbot na lipunan.” Pinupuna niya rito ang hindi magandang pamumuno ng mga kastila sa bansa. Sa El Filibusterismo naman, sa pagkatao ni Padre Florentino, nang pagpayuhan niya si Simou Sim oun, n, ang ang kalig kaligta tasan san ay binubu binubuka kall sa kabu kabutih tihan, an, magpa magpapa pasak sakit it at sa pag-i pag-ibi big g (Alzona, 1976). 2. 2.5. 5.1 1

Ang Ang Dal Dalaw awang ang Uri Uri ng ng Pan Paniti itikan kan

May dalawang uri ang panitikan; patula at tuluyan o prosa. Ang patula ay isinusulat sa pamamagitan ng pagsasama-sama ng mga maaanyong salita sa mga taludtod na may bilang o sukat ng pagtutugma ng mga sallita at pantig sa hulihan ng mga taludtod sa bawa bawatt saknon saknong. g. Kasam Kasama a ang ang mga sumusu sumusuno nod d dito: dito: tulan tulang g pasa pasalay laysa say y, tulang tulang pangtanghalan, tulang liriko, at patnigan. Ang tuluyan o prosa naman ay isinusulat sa pamamagitan ng malayang pagsasama-sama ng mga salita sa mga pangungusap. Walang limitasyon ang paggamit ng mga pangungusap ng may-akda. Kasama ang mga

 

sumusunod dito: maikling kwento, nobela, pabula, dula, alamat, sanaysay, balita at talambuhay (Estefanio, 2012). 2.5.2 Paniti 2.5.2 Panitikang kang Pilipi Pilipino no sa Iba’t Iba’t Ibang Ibang Uri ng Panaho Panahon n 2.2. 2.2.3. 3.1 1 Panah Panahon on ng Katu Katubu bubo bo

Bago pa man dumating ang mga Kastila sa Pilipinas, mayroon nang sining at panitikan ang mga sinaunang Pilipino. Marami sa mga panitikan nila ay mga pasalindila gaya ng mga bulong, epiko, bugtong, tugmang-bayan, salawikain at awiting-bayan na anyong patula; mga kwentong-bayan, kwentong-bayan, alamat at mito na anyong tuluyan at ang mga katutubong sayaw at ritwal ng babaylan bilang pinakaunang anyo ng dula sa bansa. May mga panitikan ding nakalimbag sa matitibay na kahoy, piraso ng kawayan, at makikinis na bato. Batay sa kasaysayan, pinasunog at pinasira ito ng mga prayle nang dumating sila sa bansa sa paniniwalang ang mga ito ay gawa ng demonyo, kung kaya’t iilan na lamang ang mga natagpuan ng mga arkeologo. 2.2. 2.2.3. 3.2 2 Panan Pananako akop p ng Kastil Kastila a

Dumating ang mga Kastila sa bansa taglay ang kanilang tatlong hangarin, ang 3Gs o God , Gold , at at Glory . Mahahati sa dalawa ang panitikan sa panahong ito; ang pamaksang pananampalataya at kabutihang-asal at ang panitikang panrebolusyon. 2.2.3.2.1 2.2.3. 2.1 Panitikang Panitikang Pamaksang Pamaksang Pananamp Pananampalatay alataya a at Kabutihang-asa Kabutihang-asall

Dahil sa pananampalataya pananampalataya ang pangunahing pakay ng mga Kastila, karamihan karamihan sa mga unang unang akdang akdang nalikha nalikha sa panaho panahong ng ito ay halos halos paksan paksang g pananam pananampala palataya taya.. Halimbawa Halimbaw a sa mga ito ay ang mga uri ng dulang senakulo, senakulo, santacruzan at tib tibag; ag; tulang gaya ng mga pasyong inaawit. Sila rin ang nagpakilala ng konseptong maharlika o dugong bughaw sa mga Pilipino na mababatid sa mga akdang awit na ang mga pang pa ngun unah ahin ing g ta tauh uhan an ay mga mga hari hari,, reyn reyna, a, prin prinsi sipe pe at prin prinse sesa sa – isan isang g patu patuna nay y ang awit na Florante at Laura  ni Balagtas at mga dulang duplo at karagatan. Sa panaho panahong ng ito, pilingpiling-pili pili lamang lamang ang nakasus nakasusulat ulat sapagka sapagkatt wikang wikang Kastila Kastila lamang ang kinikilala sa ganitong larangan. Kaunti lamang ang nakasusulat sa Kastila dahil iilan ang nakaaalam ng wikang ito. Sa panahong ito nalimbag ang pinakaunang

 

Doctri trina na Christ Christian iana a na nalim aklat sa bansa, ang Doc alimb bag noong 1553 na isa isang

panrelihiyong aklat.  Ang pasyon pasyon ang isa sa patulang patulang anyo na makarelihiyon. makarelihiyon. Samantalang Samantalang ang mga dula du la sa nama’ nama’y y ang ang mga senak senakulo ulo,, santac santacruz ruzan, an, at tibag. tibag. Ang Ang mga dulan dulang g MoroMoroMoro naman ay pumapaksa sa tagumpay ng mga Kastila, isinasadula rito ang mga himagsikan sa pagitan ng mga sundalong Kastila at mga Muslim sa Mindanao at sa wakas ng dula, palaging palaging nagwawagi ang Kastila at talunang talunang niyayakap ng mga Muslim ang Kristiya Kristiyanism nismo. o. Nauso rin ang carillo o mga dulang puppet na yari sa karton na pinagagalaw sa likod ng isang mailaw at puting tela.  Ang mga panitikan panitikan namang ukol sa kabutihang-asal kabutihang-asal ay ang Urbana at Feliza  ni Padre Modesto de Castro. Nalimbag din sa panahong ito ang pinakau pinakaunang nang pahayagan sa bansa bansa noong 1637 1637 – ang Sucesos Felices (Fortunate Events) ni Tomas Pinpin na may labing labing-ap -apat at na pahin pahina. a. Ngun Ngunit it noong noong Agos Agosto to 8, 181 1811 laman lamang g nalat nalatha hala la ang ang Superior Govierno Govierno na umabot hanggang pinakaunang pahayagan sa bansa – ang Del Superior labinlimang tomo. 2.2.3.2.2 2.2.3. 2.2 Panitikang Panitikang Rebolusyona Rebolusyonaryo ryo at Sedisyo Sedisyoso so

Sa ik ikal alaw awan ang g baha bahagi ging ng ito ito ng ka kasa says ysay ayan ang g pamp pampan anit itik ikan an sa pana panaho hon n ng pana pa nana nako kop p ng Kast Kastil ila, a, kara karami miha han n sa mga mga pani paniti tika kang ng nali nalikh kha a ay may may diwa diwang ng rebolusyonaryo at nagbukas sa kamalayang Pilipino sa di-makataong pagtrato sa kanila ng mga Kastila at nag-uudyok na kalabanin ang pamahalaan. Nagsisulat ang mga Pilipino sa panahong ito ng mga panitikang nagrerebolusyon. Nala latthala

ang

mga mga

pahay hayaga agang

propa ropag gandista ista

na

pinan nangunaha ahan

ng La

Solidaridad noo noong ng Pebre Pebrero ro 19, 19, 1889 1889 na nagla naglalay layon ong g matam matamo o ang ang pagba pagbaba bagon gong g

kailang kai langan an ng bansan bansang g bilang bilang tugon tugon sa kalaga kalagayan yang g panlipu panlipunan nan at pang-ek pang-ekono onomiya miya,, maisiwalat ang malubhang kalagayan ng bansa sa ilalim ng pamamalakat ng mga Kast Ka stil ila a at upan upang g pair pairal alin in ang ang kala kalaya yaan an at demo demokr kras asya ya.. Dahi Dahill sa mahi mahigp gpit it ang ang pamahalaan, nagsitago ang mga manunulat sa ilalim ng iba’t ibang sagisag-panulat upang upa ng maprotek maprotektah tahan an ng mga sarili sarili laba laban n sa mapang-a mapang-alipu lipusta stang ng Kastila Kastila at upang upang patuloy na makasulat.

 

Si Dr. Jose Rizal na may sagisag-panulat na Laon Laan ay naging bahagi ng pahayagang La Solidaridad ; at ang may-akda ng mga nobelang Noli Me Tangere  at El  Filibusterismo  na unang nalimbag at nalathala sa Espanya at naging mitsa sa mga

rebolusyonaryong Pilipino na mag-aklas laban sa mga Kastila. Sumulat din si Rizal ng mga sanaysay gaya ng hinggil sa katamaran ng mga Pilipino at sa mga kabataang dalaga sa Malolos. Ang mga bayaning sina Marcelo H. Del Pilar, na may sagisagpanulat pan ulat na Plaridel Plaridel,, Gracian Graciano o Lopez-J Lopez-Jaena aena,, Antonio Antonio Luna, Luna, Mariano Mariano Ponce, Ponce, Pedro Pedro Serrano Laktaw, Emilio Jacinto, Apolinario Mabini, at marami pang iba ay nagsisulat din. 2.2.3. 2.2 .3.3 3 Pananak Pananakop op ng Amerik Amerikano ano

Dahi Da hill sa pagn pagnana anais is ng mga mga Pilip Pilipino ino na mapat mapatals alsik ik ang ang mga mga Kasti Kastila la,, naging naging tagap tagapag agsag sagip ip ang ang mga mga Amer Amerika ikano no nang nang dumat dumating ing sila sila noong noong 1898 1898 na tuluy tuluyan ang g nagpabagsak sa pamahalaang Kastila. Kung relihiyon ang naging pamana ng mga Kastila sa Pilipino, edukasyon naman ang naging pangunahing ipinamana ng mga Amerikano. Sa panahon ding ito isinilang ang mga ilang imortal na makatang Pilipino na nagsisulat sa Ingles at Tagalog. Sa mga unang taon ng pananakop ng Amerikano sa bansa, sumulat ang mga Pilipino sa Kastila, Tagalog agalog at iba pang pang wikang wikang panlala panlalawiga wigan. n. Nagsimu Nagsimula la lamang lamang umusbon umusbong g ang mga panitikan sa Ingles noong 1910 dahil sa mga bagong silang na manunulat. Kabilang sa mga manunulat sa panahong ito sina Cecilio Apostol na sumulat ng mga oda para kay Rizal; Claro M. Recto na naging tanyag sa kanyang natatanging mga talumpat talumpati; i; si Lope Lope K. Santos Santos na sumulat sumulat ng obra-ma obra-maestr estrang ang Banaag at Sikat   at nagpauso ng panitikang sosyalista; si Jose Corazon de Jesus na tinaguriang Makata ng Pag-ibig at may panulat-sagisag na ‘Huseng Batute’, at si Jose dela Cruz na may panulat-sagisag na ‘Huseng Sisiw’ dahil sisiw ang ipinababayad kapag nagpapagawa sa kanya ng tulang pag-ibig; si Severino Reyes na sumulat ng imortal na dulang Walang Sugat  at  at tinaguriang tinaguriang Ama ng Dulang Tagalog; Tagalog; si Zoilo Galang na pinakau pinakaunang nang  A Child of Sorrow ) Pilipino sa Ingles at maraming-marami pang iba. nobelistang ( A

 

 Ang mga Amerikano Amerikano ang nagpakilala nagpakilala ng mga fairy tale sa mga Pilipino na ginamit ng mga gurong Thomasites sa pagtuturo. Ipinakilala rin ng mga ito ang iba pang uri ng panitikan gaya ng oda at nagpakilala sa pinilakangtabing – ang pelikula. Dahi Da hill

sa

impl implu uwens wensiy iyan ang g

pangt angtek ekno nolo loh hiyan iyang g

dala dala

ng

mga mga

Ameri merik kano, ano,

naimpluw naimp luwen ensiy siyah ahan an din din ang panit panitika ikan n sa bans bansa. a. Dula Dula ang ang nagin naging g pang pangun unahi ahing ng panitikan sa panahong ito. Dala nila ang mga bodabil na isang uri ng dula kung saan umaawit at sumasayaw ang mga artista na nagbunga sa sarsuwela ng Pilipinas. Sa kadahilanang dala ng mga Amerikano ang pelikula sa bansa, ngunit nag-umpisa sa mga artistang gumagalaw lamang at nagsasalita ng walang tinig ( silent films), untiunting naisantabi ng pansamantala ang dulang panteatro sa bansa dahil sa nakahiligan na ng mga Pilipino ang panonood ng pelikulang tahimik  Ang mga unang pelikulang ginawa sa bansa ay halos mga dokumentary dokumentaryo o ukol sa pagsabog ng mga bulkan at iba pang kalamidad at ang iilang dokumentaryong bunga lamang ng pagkaignorante ng mga Amerikano sa mga katutubong Pilipino.  Ang mga unang pormal na pelikula sa bansa ay ukol sa buhay ng bayaning bayaning si Rizal Riz al at ng kanya kanyang ng dala dalawan wang g nobe nobela. la. Ang pinak pinakau auna nang ng pelik pelikula ulang ng Hollywood   na ginawa sa bansa ay ang pelikulang pelikulang Zamboanga. Ito ang kauna-unahang Hollywood film na may eksena sa ilalim ng tubig. Ngunit ang pinakaunang pelikulang produksyon ng Pilipino

ay

sa

pamumuno

ni

Jose

Nepomuceno

na

hango

sa

dulang

Dalagang ng Bukid  Bukid  (dul panteatrong Dalaga (dula a ni Herm Hermog ogen enes es Ilag Ilagan an)) na mala malate teat atro ro rin rin ang ang

kinalabasan. Di nagl naglao aon, n, nina ninais is na rin rin ng mga mga Pili Pilipi pino no na maka makawa wala la sa kama kamay y ng mga mga  Amerikano.  Amerikan o. Ngunit hindi rin naging mabilis ang pagkamit pagkamit sa kalayaan. kalayaan. Ang dula ay sadyang kinasangkapan ng mga manunulat na Pilipino upang ipahayag ang hangad na paglaya ng bayan at makabayang pananaw. Ang kalayaang tinamasa sa kamay ng mga  Amerikano  Amerikan o ay alangang ihambing sa ipinalasap ipinalasap ng mga Kastila. Kastila. Gayunpaman, hindi hindi rin nasiyahan ang mga manunulat. Isa sa mga unang dulang itinanghal sa panahon ng mga Amerikano na umuusig sa mga Amerikano at sedisyoso ay ang kay Juan K. Abad na itinanghal noong Mayo ng

 

1903 – ang Tanikalang Ginto. Inakyat ng mga alagad ng batas ang Batangas habang itinatanghal itinatan ghal ang dulang ito rito at dinakip ang may-akda. may-akda. Ngunit napawalang sala rin sa tulong ng isang mahusay na manananggol na Pilipino. Ang dulang Kahapon, Ngayon at  Bukas ni Aurelio Tolentino ay tumuligsa rin sa Amerikano. Ngunit pinakamatindi ang

paghihimagsik ng dulang Hindi Ako Patay  na   na hindi na nakilala ang may-akda dahil sa ginamit nito ang pangalan ng kanyang maybahay. 2.2. 2.2.3. 3.4 4 Panan Pananako akop p ng Hapo Hapon n

Simul Simula a sa pambo pambobo bomba mba ng Ameri Amerika ka sa Hiros Hiroshim hima, a, guma gumanti nti ang ang Hapo Hapon n sa paglusob nito sa Pearl Harbor noong Disyembre 7, 1941. Dahil sa kolonya ng Estados Unidos, sinakop ng mga Hapon ang Pilipinas. Ngunit para sa karamihang manunulat na Pilipino, isang biyaya sa larangan ng panitikan ng bansa ang pangyayaring ito. Sumibol nang lubos ang panitikan ng bansa sa panahong ito dahil ipinagbawal ng namumunong Hapon ang paggamit ng wikang Ingles at itinaguyod ang pagpapayaman sa panitikan gamit ang mga katutubong wika sa bansa. Sinunog din ang mga aklat na nasusulat sa Ingles Ingl es upang upang masiguro masigurong ng hindi hindi mababahi mababahiran ran ng kanlura kanluraning ning ideya ideya ang panitik panitikang ang nililikha.  Ang

panahong panahong

ito

sa

kasaysayan kasaysayan

ng

bansa

at

ng

panitikan panitikan

ang

tinaguri tina guriang ang Ginton Gintong g Panahon Panahon ng Panitik Panitikang ang Pilipino Pilipino dahil dahil higit higit na malaya malaya ang mga Pilipino sa pagsulat ng panitikan at pagsasanib ng kultura, kaugalian at paniniwalang Pilipino sa mga ito. Kinilala rin ang mga manunulat na babaeng Pilipino sa katauhan ni nina na Liway Liwaywa way y A. Arce Arceo o at Geno Genovev veva a Edroz Edrozaa-Mat Matute ute dahil dahil sa mga makint makintal al na makafeministang maikling kwento. Dahil sa dinalang haiku (maikling tulang may tatlong taludtod at may bilang na pantig na 5-7-5 sa taludtod), nagkaroon ang mga Pilipino ng tanaga (maikling tulang may apat na taludtod at ang bilang ng pantig ay 7-7-7-7). 2.2.3.5 2.2.3 .5 Panahon ng Pagkamit Pagkamit ng Kalayaan Kalayaan hanggang hanggang Kasaluku Kasalukuyan yan

Naging makasaysayan sa mga Pilipino ang pagbabalik ng kanilang kalayaan mula sa kamay kamay ng mga Hapon. Hapon. At dahil dahil sa kalay kalayaan aang g nata natamo, mo, higit higit ding ding sumigl sumigla a ang kalayaang pampanitikan ng bansa.

 

Bilang patunay ng kasiglahan ng panitikang Pilipino sa iba’t ibang uri sa panahong ito ay ang pagkakalimbag ng mga sumusunod na kalipunan ng mga aklat: Mga Piling Katha Kat ha at Mga Piling Piling Sanaysa Sanaysay y ni Alejand Alejandro ro Abadill Abadilla, a, Maikling Maikling Kwenton Kwentong g Tagalog agalog ni Teodoro Agoncillo, Ako’y Isang Tinig ni Genoveva Edroza-Matute at marami pang iba. Kinilala rin buhat sa panahong ito ang mga panitikang panlalawigan dahil sa mga inilu iniluns nsad ad na mga pamb pambans ansan ang g panan pananali aliksi ksik k at pagsa pagsasa salin ling-w g-wik ika a ng paniti panitikan kan ng Pilipinas. Lalo pang sumigla ang larangang ito nang ilunsad ang gawad Carlos Palancapara sa panitikan. Nag-uumpisa pa lang ang ikadalawampung siglo, higit na sumigla ang panitikang Filipino dahil sa trend o pinauso na dulot ng media. Sa kasalukuyan, sinasalin ang mga panitikan hindi lamang sa mga pahayagan, magazine at aklat, hindi lamang sa anyo ng pelikula, palabas pantelebisyon o kaya’y programang panradyo; kundi sa pamamagitan din ng hi-technology – ang Internet. Dahil sa intern internet et nagk nagkaro aroon on ng blogg blogging ing,, video video clip clippin ping g at audi audio o airing airingna na patu patuloy loy na bumubuhay sa panitikan hindi lang ng Filipino kundi ng ibang lahi mandin. Patuloy na dumarami ang mga manunulat na Pilipino sa iba’t ibang anyo at uri ng panit pa nitika ikan n gamit gamit ang ang iba’t iba’t ibang ibang media media dahil dahil sa mga inump inumpisa isaha hang ng kurs kurso o sa mga mga universidad at kolehiyo at pangangasiwa ng gobyerno ng mga pagsasanay sa mga kinakikitaang husay na mga mamamayan. Ngunit ang kasiglahan ng panitikan ay hindi magiging buo kung aasahan lamang ang pagdami at pag-usbong ng mga manunulat; ka kail ilan anga gan n din din ang ang pagp pagpap apah ahal alag aga a at pagm pagmam amal alas asak akit it ng mga mga mamb mambab abas asa a na katuwang sa pagtaguyod ng panitikan ng lahi. (Kadipan)

 

Kabanata 3 PAMAMARAAN AT PINAGKUNAN NG DATOS 3.1 Pamaraa Pamaraang ng Ginami Ginamitt

 Ang pag-aaral pag-aaral na ito ay isinagawa ng mga mananaliksik mananaliksik sa paraang deskriptib na pamamaraan ng mga mananaliksik upang ilarawan at suriin sa pag-aaral na ito ang mga akdang isinulat ni Rizal at ang epektong naidulot nito sa mga mag-aaral. Ang gamit upang makita ang resulta nito ay ang statistical tool  sa   sa paghahambing at pagsukat ng mga impormasyon batay sa nakalap. Sa pamamagitan nito, nabigyang linaw ang mga kongkretong pananaw. 3.2 Kalaho Kalahok k sa Pag-aar Pag-aaral al

 Ang mga napili ng mga mananaliksik bilang kalahok sa isinagawang isinagawang pananaliksik ay ang mga nasa ikalabing-isang baitang sa paaralang Technological Institute of the Philippines (T.I.P) sapagkat ang mga mag-aaral na ito ay nasa tamang edad na upang makaintindi ng lubos at makaunawa sa nilalaman ng mga akda na inilimbag ni Rizal at ang baitang na ito ay nakatalakay at may kaalaman na patungkol sa mga akda. Ang baita ba itang ng labing labing isa na mag-a mag-aar aral al ng T.I.P .I.P ay napil napilii ng mga manan mananal aliks iksik ik upa upang ng magk ma gkar aroo oon n ng sa sako kop p at limi limita tasy syon on ang ang gaga gagawi wing ng pagk pagkal alap ap ng dato datos s ng mga mga mananaliksik. Walumpung (80) mag-aaral ang kalahok sa pananaliksik. Kinabibilangan ito ng mga estudyante ng Senior High sa TIP – Manila sa STEM, ABM at HUMSS. Sinadyang piliin (purposive) ang mga mag-aaral na ito. 3.3 Instrum Instrument ento o ng Pag-aar Pag-aaral al 3.3.1 3.3 .1 Talatan alatanung ungan an na Ginami Ginamitt

 Ang mga talatanungan talatanungan na inihain na na naayon sa pamatayan pamatayan ng mga mga mananaliksik mananaliksik at ipinamahagi sa mga kalahok ay ang mga sumusunod: 1. Nakapagbasa Nakapagbasa ka na na ba ng akdang akdang pampanitikan pampanitikan na isinulat isinulat ni Dr. Dr. Jose Rizal? Rizal? 2. Kung hindi, nanaisin nanaisin mo bang basahin ang mga akda niya? niya? 3. Kung oo, alin sa mga sumusunod sumusunod na akda ang ang nabasa nabasa mo na?

 

4. Sa mga nabasa nabasa mong akdang akdang pampani pampanitika tikan n ni Dr. Dr. Jose Rizal, Rizal, saang aspekto aspekto ng buhay mo ito nakaapekto? 5. Ano sa tingin tingin mo ang dahilan dahilan ni Dr. Dr. Jose Rizal Rizal sa kanyang kanyang paglala paglalaraw rawan an sa mga nobelang isinunlat? 6. Anu-ano Anu-ano ang ang natutuh natutuhan an mo sa mga mga nabasa nabasa mong mong akda? akda? 7. Sa iyong palagay, palagay, ano ang importansya importansya ng pagbabasa pagbabasa ng ng mga akdang akdang isinulat isinulat ni Dr. Jose Rizal bilang isang mag-aaral? 8. Sa iyong iyong palagay palagay, mahalaga mahalaga ba para sa mga mag-aar mag-aaral al na mabasa mabasa ang mga akdang ito? 9. Sa iyong iyong palagay palagay,, makatutul makatutulong ong ba sa mga mag-aara mag-aarall ang pagbasa pagbasa ng mga akdang ito? 10.Sa iyong palagay, maaari bang mabago ang pananaw ng isang mag-aaral matapos makapagbasa ng mga akda ni Dr. Jose Rizal?

 

Kabanata 4 PAGLALAHAD NG DATOS 4.1 Kahulugan Kahulugan ng mga Paglalaraw Paglalarawan an ni Dr. Dr. Rizal sa kanyang kanyang mga isinulat isinulat na akdang pampanitikang 4. 4.1 1.1

Sa Aking mga Ka Kabata

Sa unang talata ay makikita ang kahalagahan ng wikang pambansa. Ayon dito sa unang talaga ay kung taos puso mong mamahalin ang wikang pambansa ay taos puso mo ring ring ipag ipaglal lalab aban an ang ang iyong iyong kalay kalayaa aan. n. Ang wika wika ay ihina ihinaha halin lintu tulad lad ni Rizal Rizal sa mamamayang ipinanganak sa kalayaan. Sa panaho panahong ng iyon iyon,, ang ang Pilip Pilipin inas as ay nagin naging g ali alipi pin n sa kama kamay y ng mga mga Kastil Kastila. a. Gayunpaman, sinasabi ni Rizal sa talatang ito na kahit na ang bansa ay parang nasa bilangguan ng mga dayuhan, ang kanilang pagmamahal at pagtatangkilik sa sariling wika ay magiging simbolo na rin ng kanilang pagkatao ang pagkapilipino. Sa pangatlong saknong makikita ang isa sa mga pinakatanyag na kasabihan ni Rizal. Ayon sa talata, ang wika raw ay nangangailangan ng pag-aaruga, gaya ng pagaalaga ng isang ina sa kanyang anak. Ihinahalintulad niya ang pambansang wika sa isang sanggol na kailangang alagaan at mahalin.  Ayon kay Rizal, ang wikang Tagalog ay singhalaga at sintulad lamang ng wikang Latin, Ingles at Kastila; hindi ito dapat minamaliit kapag ito’y ikinukumpara sa wika ng ibang mas mauunlad na bansa sapagkat iisa lamang ang Diyos na nagbigay-bunga sa lahat ng wika ng mundo.  Ang wika ng mga Pilipino, tulad nga ng iba pang mga wika ay mayroon ding sariling alpabeto: maaring tinutukoy ni Rizal dito sa huling talata na ang Alibata o ang lumang alpabetong Pilipino ay talaga nga namang nag-iisa at walang katulad. Ngunit, ayon rin sa kanya ay ang mga letra ng ating katutubong alpabeto ay parang natangay na ng malaking alon at nawala na lang bigla (Lim, 2016).

 

4.1.2 Noli Me Tangere Tangere

 Ang Noli Me Tangere ay ang nobelang isinulat ni Dr. Jose Rizal at nailathala noong 1887. Hinango ito sa salitang Latin na nangangahulugang Huwag mo Akong Salingin , o sa wikang wikang Ingles naman ay Touch Me Not . Inihalintulad ni Rizal ang nobelang ito sa isang bulok na lipunan na nagpapahirap sa buhay ng tao. Binabatikos ng nobelang ito ang kapangy kapangyarih arihan an ng simbaha simbahang ng Katoliko, Katoliko, ang pag-aab pag-aabuso uso na ginagaw ginagawa a ng mga prayl pra yle e sa simba simbaha han, n, at ang ang mga masas masasama amang ng bisyo bisyo na nakasa nakasana naya yan n na ng mga Pilipino. Si Juan Crisostomo Ibarra ay isang binatang nag-aaral sa Europa at nangangarap na makapagpatayo ng akademya para sa mga kabataan sa San Diego na kalauna’y itinuring bilang isang ‘eskulmugado’. Siya ang kababata at ang kasintahan ni Maria Clara, ang tanyag na babae sa San Diego bilang isang maganda at mayuming babae, ang babaeng pinakamamahal ni Ibarra. Si Maria Clara ay anak ni Padre Damaso kay Pi Pia a Al Alba ba.. Si El Elia ias s ay isan isang g pilo piloto to o mang mangin ingi gisd sda a at mags magsas asak aka a ay ang ang nagi naging ng tagapagligtas ni Ibarra laban sa buwaya o sa kapahamakan. Si Kapi Kapita tan n Tiyag iyago o nama naman n ay kila kilala la sa pagi pagigi ging ng isan isang g buka bukas s pala palad d sa mga mga mamamayan at isang mangangalakal mula sa Binondo na siya namang asawa ni Pia  Alba at nakagisnang nakagisnang ama ni Maria Clara. Si Pia Alba ay ang yumaong ina ni Maria Clara, isang masimbahing babae na napagsamantalahan ng paring si Padre Damaso. Si Linares ay ang malayong kamag-anak ni Don Tiburcio at pinsan ng inaanak ni Padre Damaso kung kaya't ito ang napili ng pari upang mapangasawa ni Maria Clara. Si Lucas ay ang taong madilaw na gumawa ng kalong upang gamitin sa binabalak na pagpatay kay Crisostomo Ibarra ngunit hindi natuloy ang pagpatay nito. Si Sisa ay isang mapagmahal na ina sa kanyang dalawang anak na si Basilio at Crispin ngunit nagpalaboy ito at tuluyang nabaliw nang hindi na niya mahanap ang ka kany nyan ang g dala dalawa wang ng anak anak;; isan isang g baba babae e na mart martir ir dahi dahill sa pagt pagtit itii iis s nito nito mula mula sa pagkakaroon ng isang asawa na pabaya at malupit. Si Basilio ay ang nakatatandang anak ni Sisa na Sakristan at tagatugtog ng kampana sa simbahan.

 

Si Padre Damaso ay ang tunay na ama ni Maria Clara at ang dating kura ng San Diego na nagpahukay at nagpatapon ng bangkay ng ama ni Crisostomo Ibarra na si Don Rafael sa libingan ng mga di-bininyagan. Isinulat ang akdang ito upang tulungan at ilahad totoong nangyari sa ating bansa sa panahon ng pananakop ng mga Kastila. Ang nobelang ito ay lumikha ng ingay at naging instrumento instrumento upang bumukas ang isip ng bawat isa at maging aktibo sa lahat ng baga ba gay-b y-bag agay ay mula mula sa kapal kapalar arang ang sinap sinapit it mula mula sa kamay kamay ng mga Kast Kastila ila sa ating ating lipunan (Catindig. 2013) 4. 4.1 1.3

El Fi Filibuster eriismo

 Ang El Filibusterismo ay akda ng magiting na bayani na si Dr. Jose Rizal na buong puso niyang inaalay sa tatlong paring martir na sila Padre Mariano Gomez, Padre Jose Burgos at Padre Jacinto Zamora na mas kilala bilang GomBurZa. Nakilala ang akdang ito bilang bilang kasunod kasunod ng nobelan nobelang g Noli Me Tangere. Nasaksihan ni Rizal ang hirap na pinagdadaanan ng kanyang mga kababayan sa kamay ng mga mananakop habang isinusulat ang mga nobelang ito. Ang nobelang ito ay nagpadama, nagpahiwatig at nagpagising sa nag-aalab na hangarin ng mga Pilipino na matamo ang kalayaan at ang karapatan sa bayan. Sa akda, isang tauhan si Simoun na isang rebeldeng nagpapanggap bilang magaalahas. aala has. Siya’y Siya’y namumuko namumukod-ta d-tangi ngi dahil dahil sa kaniyan kaniyang g suot suot nasalami nasalaming ng kulay kulay asul. asul. Layunin nyang sirain ang pamahalaan pamahalaan ayon sa sarili nitong kasakiman at kasamaan sa pamamagitan ng pagbabalat-kayo bilang kakampi ng pamahalaan. Hinikayat niya ang mayayaman na abusuhin ang mahihirap upang ang mga ito sa mayayaman at sa gobyerno, upang magkaroon sila ng sapat na rason upang maghimagsik. Sinisimbolo ni Simoun ang mga rebolusyonaryong Pilipino at ang kanyang pagkamatay sa nobela ay patunay lang na hindi sinusuportahan sinusuportahan ni Rizal ang madugong labanan, pinatunayan ito noong itinapon ni Padre Florentino ang natitirang alahas alahas upang hindi na magamit pa sa korapsyon na maaaring pagmulan ng rebolusyon. Si Basilio Basilio ay isang isang mag-aara mag-aarall ng medisin medisina a na naglala naglalayon yon na magkaro magkaroon on ang Pilipinas ng akademya sa wikang Kastila, siya rin ang nakatuklas sa lihim na pagkatao

 

ni Simoun. Sumasagisag siya sa mga edukadong Pilipino na sa sobrang bantad na sa kaapihan ay naging manhid na sa pangangailangang ikabubuti ng lipunan. Si Huli, ang anak ni Kabesang Kabesang Tales Tales at kasintahan kasintahan ni Basilio, ay kumakatawan sa Pilipinas na handang magpakasakit subalit may dangal. Si Telesforo Juan de Dios o kilala bilang Kabesang tales ay isang magsasaka na inabuso ng mga prayle kung kaya't sumali sa mga tulisan, nirerepresenta niya ang mga lipunang binubuo ng mga may-ari ng lupa at ng mga magsasaka. Si Padre Florentino ay isang paring tumulong o nagpatuloy sa mag-aalahas na si Simoun sa kanyang tahanan, sinisimbolo niya ang mga paring Pilipino.Si Isagani ay isang mag-aaral ng abogasya na pamangkin ni Padre Florentino at katipan ni Paulita Gomez. Isa sya sa mga sumusuporta na magkaroon ang Pilipinas ng sariling akademya para sa wikang Kastila. Simbolo siya ng mga kabataang mapusok ang ideyalismo at hindi maaaring asahan sa panahon ng kagipitan. Si Paulita Gomez, ang katipan ni Isagani ngunit ipinakasal ng kanyang tiya na si Doña Victorina kay Juanito Palaez. Simbolo si Paulita mga kababaihang mas pinipili ang mas magandang oportunidad upang magkaroon ng magandang buhay sa hinaharap. Inspirasyon ni Rizal si Leonora Riv River era a sa ta tauh uhan ang g si Pauli aulita ta dahi dahill sa pag pagpapa papaka kasa sall niy niy Charl harles es Kipp Kippin ing g na maihahalintulad naman kay Juanito Pelaez.  Ang bahay ni Kapitan Tiyago Tiyago na bukas ang mga pintuan at bintana ay kumakatawan sa Pilipinas na handang tumanggap at bukas para sa lahat ng bisita. Ang baporr ta bapo tabo bo naman naman ay isang isang sasak sasakya yan n na may dalaw dalawan ang g baha bahagi, gi, ang ang ibaba ibabaw w ng kubyerta na para sa mga matataas na uri ng tao o kadalasan ay kastila at ang ibabang bahagi na para sa mababang uri inihalintulad ito ni Rizal sa pamahalaan na kung saan ang an g mata matata taas as na uri uri o maya mayaya yama man n ang ang nasa nasa ibab ibabaw aw ng mga mga mahi mahihi hira rap p o ng sinasakupan nito. Sa mabagal ngunit mapagmalaking palakad tulad ng pamahalaan na halos ha los hindi hindi nakau nakausa sad d sa loob loob ng 300 300 daang daang taon na pamum pamumun uno o sa Pilip Pilipina inas s at inihalin inih alintula tulad d sa bilog bilog na anyo anyo na ito na kung kung saan wala walang ng malinaw malinaw na na kaanyua kaanyuan; n; walang plano ng pagiging unahan o hulihan at tagilirang pag-usad. May kanya kanyang sinisi sin isimbo mbolo lo ang ang bawa bawatt tauha tauhan n sa ak akda dang ng ito karam karamih ihan an dito dito ay sumas sumasag agisa isag g sa

 

bansang Pilipinas at sa kawilihan ng mga Pilipinong makamit ang kalayaan[CITATION Mil \l 13321 ] 4.1.4

Mi Ul Ultimo Ad Adios

 Ang Mi Ultimo Adios ay ang kahuli-hulihang kahuli-hulihang mensahe na isinulat ni Dr. Jose Rizal na tula kung saan ito ay naglalarawan naglalarawan ng pagpapahalaga pagpapahalaga sa bayan, sa mga tao at sa kayamanan ng bayan at maging sa kultura ng mga Pilipino. Isinulat niya ang tulang ito mula sa kanyang pagkabata hanggang sa dumating sa panahon ng magkaroon siya ng kaalaman sa pangyayari ng lipunan. Natatanaw niya sa kanyang pagbalik kung ano ang naging responsibilidad niya bilang isang tao sa pinagkaloob sa kanya ng Diyos ng buhay at isang mamamayang mgaling magpasya at gumamit ng iba't paraan upang matugunan ang problema. Buong tapang niyang tinanggap na kahit mamatay siya ay ang mahalaga ay nagawa niya ang kanyang tungkulin na magsilbi sa bayan. Nais ipahiwatig ni Rizal ang kanyang mga nagawang sulat ay tularan ng mga kababayan upang magkaroon sa pagmamahal sa Inang Bayan. Sumasalamin din ang tulang ito sa sobrang pagmamahal at sakripisyo ni Rizal sa bayan kung paano niya ipinaglaban ipinagla ban ang bayan. Ang mensaheng mensaheng ito ay laging nagpapa-alala nagpapa-alala sa pakikipaglaban pakikipaglaban at para para sa kapayap kapayapaan aan ay gawain gawain alang-al alang-alang ang sa kapakan kapakanan an ng bayan bayan [ CITA CITATION TION MiU05 \l 13321 ].

 

4.2 Epekto Epekto sa mga mga Mag-aar Mag-aaral al ayon ayon sa Isinaga Isinagawan wang g Pananal Pananaliks iksik ik

1. Nakapagbasa ka na ba ng akdang a kdang pampanitikan na isinulat ni Dr. Dr. Jose Rizal?

Oo Hindi

100.00%

Pigura 4.1

2. Kung hindi, nanaisin nanaisin mo bang basahin ang mga akda niya?

Oo Hindi

Pigura 4.2

 

3. Kung oo, alin sa mga sumusunod na akda ang nabasa mo na?

1.24% 9.33% 4.31%

Noli Me Tangere El Filibusterism Filibusterismo o Mi Ultimo Adios Adios Sa Aking mga Kabata Iba pa

47.50% 37.62%

Pigura 4.3

4. Sa mga nabasa mong mon g akdang pampanitkan pampani tkan ni Dr. Dr. Jose Rizal, saang aspek asp ekoo ng buhay mo io nakaapeko?

10.81% 8.11%

30.63%

Personal Pangkapwa-tao Pampamilya Iba pa

50.45%

Pigura 4.4

 

m o ang dahilan 5. Ano sa tngin mo dahila n ni Dr. Dr. Jose Rizal sa kanyang paglalarawan sa mga nobelang nobelan g isinunla? 6% 3%

Totoong kaganapa n ng kany kanyang ang buhay Inihali ntulad niya niya sa buhay ng ibang tao Kathang-isip niya lamang ang lahat Iba pa

24%

67%

Pigura 4.5

6. Anu-ano ang natutuhan natutuhan mo sa s a mga nabasa mong akda?

2.96% Pagiging Makabayan

25.93% 44.44%

26.67%

Pigura 4.6

Paninindigan Importan Import an si ya ng kalayaa kalayaa n Iba pa

 

palagay, ano ang importansya ng pagbabasa ng mga akdang isinulat ni Dr 7. Sa iyong palagay, Dr.. Jose Rizal bilang isang i sang mag-aaral?

Pagkakaroon Pagkak aroon ng karag karagdagang dagang

0.88%

impormasyon mga pangyayari noong panahonukolngsaEspanyol Makita ang mga akda ni Dr. Rizal bilang isang instrumento ng propaganda

36.84% 45.61%

Makita kung paano ipinaglaban ng mga Pilipino ang ang ayan upang matamo ang kalayaan sa kamay ng mga Espanyol Iba pa

16.67%

Pigura 4.7

8. Sa iyong palagay, mahalaga ba para sa mga mag-aaral na mabasa ang mga akdang ito?

4.55% Oo Hindi

95.45%

Pigura 4.8

 

9. Sa iyong palagay, makatutulong ba sa mga mag-aaral ang pagbasa ng mga akdang ito?

6.82% Oo Hindi

93.18%

Pigura 4.9

10. Sa iyong palagay, maaari bang mabago ang pananaw ng isang mag-aaral matapos makapagbasa ng mga akda ni Dr. Jose Rizal?

5.68% Oo Hindi

94.32%

Pigura 4.10 Sa mga bilog na graph na nailahad, maipapakita ang epekto ng mga akdang pampanitian pampanit ian ni Dr Dr.. Jose Rizal sa mga mag-aaral mag-aaral sa kasalukuyan. kasalukuyan. Ayon Ayon sa unang graph

 

na naipakita, ang walumpu’ walumpu’tt walong kalahok na napili sa pananaliksik ay nakapagbasa na ng mga mga ak akda dang ng pampa pampanit nitika ikan n ni Rizal Rizal kung kung kaya kaya nama’y nama’y wala walang ng nagsa nagsago gott sa ikalawang katanungan dahil para lamang iyon sa mga hindi pa nakakapagbasa ng akda ni Rizal. Sa ikatlong ikatlong graph naman naman naipaki naipakita ta na apatnap apatnapu’t u’t walong walong porsiye porsiyento nto ng mga Nolii Me Tangere angere, tatl ka kala laho hok k ay naka nakapa pagb gbas asa a na ng Nol tatlomp ompu’t u’t walo walo porsiye porsiyento nto ang nakapagb naka pagbasa asa ng El Filibusterismo, ap apat at na porsi porsiye yento nto sa Mi Ultimo Adios, siyam na porsiyento sa Sa Aking mga Kabata , at isang porsiyento sa iba pang akda ni Rizal tulad ng Mi Primera Inpiracion o Ang Una Kong Salimisim.  Ang ikaapat ikaapat na graph naipakita naipakita ang ang epekto ng akda akda ni Rizal sa iba’t iba’t ibang as aspekto pekto ng buhay ng mga mag-aaral. Tatlompu’t isang porsiyento ng mga mag-aaral na kalahok sa pag-aaral ang nagsabing nakaapekto ang mga akda ni Rizal sa personal na aspekto ng kanilang buhay, limampung porsiyento naman ang nagsaad ng pangkapwa-tao, walong porsiyento ang nagsabing nakaapekto ang akda ni Rizal sa pangpamilyang aspekto, aspe kto, at labing-i labing-isan sang g porsiyen porsiyento to ang nagsaa nagsaad d na nakaape nakaapekto kto ang mga akdang akdang pampanitikan ni Rizal sa iba pang aspekto ng buhay tulad ng panlipunan. Nakasaad naman sa ikalimang graph ang tingin ng mga respondente sa kung bakit bak it naisula naisulatt ni Rizal Rizal ang kanyan kanyang g mga akda. Animnap Animnapu’t u’t pitong pitong porsiy porsiyento ento ang sumagot ng marahil ay dahil sa tunay na kaganapan sa buhay ni Rizal ang dahilan, dalawampu’t dalawam pu’t apat na porsiyento porsiyento naman ang sumagot ng inihalintulad ni Rizal sa buhay ng iban ibang g tao ang ang kany kanyan ang g pagla paglalar laraw awan an sa mga mga nobe nobela, la, tatlon tatlong g pors porsiye iyent nto o ang ang nagsabing kathang-isip lamang ni Rizal ang lahat, at anim na porsiyento ang sumagot sa ilalim ng iba pa.  Ang ikaanim na graph naman ay nagpapakita nagpapakita ng mga natutuhan natutuhan ng mga magaaral sa pagbabasa ng mga akdang nabasa. Apatnapu’t Apatnapu’t apat na porsiyento porsiyento ang natuto kung paano maging makabayan at magbiay halaga sa sariling bansa, dalawampu’t pito ang nagsagot ng paninindigan sa sarili, dalawampu’t anim ang nagsabing natutuhan ni nila la ang ang kaha kahalag lagaha ahan n ng kalay kalayaa aan n sa pamam pamamagi agita tan n ng pagb pagbab abasa asa ng akda, akda, ang natitirang tatlong porsiyento ay may iba pang natutuhan.

 

Sa ikapitong graph nakalagay ang importansya ng pagbabasa ng mga akda ni Ri Riza zall para para sa mga mga magmag-aa aara ral. l. Apat Apatna napu pu’t ’t lima limang ng pors porsiy iyen ento to ang ang nags nagsag agot ot ng pagkakatoon ng karagdagang impormasyon ukol sa mga pangyayari noong panahon ng Espanyol, labing-pitong porsiyento ang nagsabi na ang mga akda ni Rizal ay nagsilbing intstrum ints trumento ento ng propaga propaganda nda at upang upang magkaro magkaroon on ng himagsik himagsikan, an, tatlomp tatlompu’t u’t pitong pitong porsiyento ang nagsabing ang mga akda ni Rizal ay nagpakitakung paano ipinaglaban ng mga Pilipino ang kalayaan noong panahon ng Esanyol, ang isang porsiyentong natira ay nagsabing may iba pang importansya ang mga akda ni Rizal. Kaha Ka halag lagah ahan an sa mag-a mag-aar aral al ang ang pagb pagbab abasa asa ng mga mga akda akda ni Ri Rizal zal ang nasa nasa ikawalo ika walong ng graph. graph. Siyamna Siyamnapu’t pu’t limang limang porsiye porsiyento nto sa walumpu’ walumpu’tt walong walong kalahok kalahok ang nagsabing mahalaga para sa kanila ang mabasa ang mga akda ni Rizal, at limang porsiyento naman ang nagsabing hindi ito mahalaga para sa kanila.  Ang pang-siyam pang-siyam na graph ay nagpapakita nagpapakita kung makatutulong makatutulong ba sa mga magaara aa rall ang ang pagb pagbab abasa asa ng mga ak akda da ni Riza Rizal. l. Siyamn Siyamnap apu’t u’t tatlon tatlong g porsiy porsiyen ento to ang ang nagsabing nakatulong sa kanila ang mga akda ni Rizal habang ang natitirang pitong porsiyento ay sumagot ng hindi.  Ang ikasampung graph naman ay may katanungan na maaari bang mabago ang pana pa nana naw w ng is isan ang g magmag-aa aara rall mata matapo pos s maka makapa pagb gbas asa a ng mga mga akda akda ni Ri Riza zal. l. Siyamnapu’t apat ang sumagot ng maaaring mabago ang kanilang pananaw, at anim na porsiyento ang nagsabing hindi. 4.3

Mga Teor Teoryan yang g Pampani Pampanitik tikang ang Ginam Ginamit it sa mga Nasab Nasabing ing Akda Akda

Sa apat apat na ak akdan dang g napa napag-a g-aral ralan, an, napa napagta gtant nto o ng mga mga manan mananali aliks ksik ik na ang teoryang bayograpikal ay lubos na lumitaw sa apa nanasabing akda. Ang teoryang bayograpikal ay ang paniniwala na ang manunulat ay nagsusulat ng mga bagay na personal niyang nararanasan o naoobserbahan sa kanyang paligid. Noli Me Tangere. Tangere.  Ang nobelang nobelang ito ay isa sa mga akda ni Dr Dr.. Jose Rizal na

nagbigay sa mga kabataan ng tunay na aral ng buhay, nagpapakita ito ng teoryang realis rea lismo. mo. Ang layun layunin in ng teorya teoryang ng pamp pampani anitik tikan an na ito maipa maipaki kita ta ang tunay tunay na karanasan at nasaksihan ng may akda sa kanyang bayan o lipunan. Sa akdang ito ni

 

Rizal, naipakita kung paano naghirap naghirap ang mga Pilipino noon sa kamay ng mga Kastila. Ibinihagai Ibinihag ai rin sa akdang ito ang mga kalupitan ng mga nasa mataas na katungkulan na hanggang ngayon ay nararanasan pa din ng mga Pilipino. Naipakita rin sa akdang ito ang hindi pagkakapantay-pantay sa pagtingin sa mga katutubo at ang mga isyung pangkasarian. Higit sa lahat, ipinakita sa akdang ito ang pagnanais ng mga Pilipino na lumaya sa kamay ng mga dayuhan. Ipinakita rin ni Rizal sa akdang ito ang teoryang romantisismo o ang kanyang pagmamahal sa kapwa at sa kanyang bayan .  Ang uri ng teryang ito ay nagpapakita nagpapakita kung paano ang isang manunulat o may akda nagbahagi ng isang kwento na may kinalaman sa pagmamahal sa kapwa at bayan. Sa akdang ito, naipakita niya ang lubos na pagm pagmam amah ahal al ni Cr Cris isos osto tomo mo Ibar Ibarra ra ka kay y ka kay y Mari Maria a Cl Clar ara a at ku kung ng paan paano o niya niya pinaglaban sa mga dayuhan ang kanyang bayan. Higit sa lahat, ang teoryang historikal ay lumitaw sa akdang ito, sa pagiging bahagi na ng buhay ng mga Pilipino at ng bansang Pilipinas. Ang akdang ito ay naging kasaysayan na para sa mg Pilipino dahil ito ay nagbigay ng malaking aral para sa kanila at sa mga kasalukuyang henerasyon. Bukod pa rito ay naipakita ni Rizal sa akdang ito ang teoryang naturalismo dahil sa nagpapakita ito ng mga pangyayari at epekto ng kapangitan ng kalagayan ng isang bansa, katulad ng kahirapan at kawalan ng katarungan sa mga tauhan nito, bagay na naipakitang lubos ni Rizal kina Ibara, Sisa, at Elias. Lumitaw rin ang sosyolohikal na teorya rito. Ang sosyolohikal ay ang pagpapakita na ang manunulat ng isang akda ay isang produkto ng kanyang panahon, lugar, mga kaganapan, kultura, at institusiyon sa kanyang kapaligiran kung saan itinuturing silang boses ng kanyang panahon. Si Rizal ay isang produkto ng kanyang panahon, panahon ng pananakop ng mga Espanyol sa Pilipinas ngunit nagsilbi siyang instrument upang magkaroon ng himagsikan. El Filibusterismo. Filibusterismo. Ka Katu tulad lad lamang lamang ng sa Noli Me Tangere, ang akdang ito ay

nagpakita ng teoryang realismo sa pamamagitan ng pagbatay ni Rizal sa totoong mga kaga ka gana napa pan n ng buh buhay ng mga mga Pili Pilipi pin no noon noong g panah anahon on ng Kast Kastil ila, a, teor teorya yang ng

 

romantis roma ntisismo ismo sa pagpapa pagpapakita kita ng pagmama pagmamahal hal sa kapwa kapwa at sa bayan, bayan, at teoryan teoryang g historikal sa pagsasabuhay ng mga Pilipino rito. Naipakita rin sa akdang ito ang teoryang naturalismo at sosyolohikal sa parehas na kadahilanan. Sinasabing ang pag hihiganti ni Simoun (Ibarra sa Noli Me Tangere) sa mga Kastila ay sarili niyang desisyon upang matapos na ang mga kalupitan ng mga ito sa mga Pilipino, isang halimbawa ito ng teoryang eksistensiyalismo. Sa Aking mga Kabata  Kabata   at Mi Ultimo Adios. Adios. Sa mga tulang ito ipinakita ni Rizal

ang pagmamahal ng isang tao sa kanyang katutubong wika. Ang teoryang inihalintulad dito ay ang teoryan teoryang g kultural kultural  sa  kung saan ipinapak ipinapakilal ilala a niya ang mga kaugalia kaugalian, n, tradisyon at paniniwalang minana para sa mga susunod na salinlahi. Katulad din ng mga naunang akda ni Dr. Jose Rizal, makikita rin dito ang mga teoryang realismo, romantisismo, at historikal. 4.4 Mga Ideolo Ideolohiy hiyang ang Gina Ginamit mit sa mga mga Nasabi Nasabing ng Akda Akda gere at El Fi Fili libu bust ster eris ismo mo ay itin  Ang Noli Me Tanger itinut utur urin ing g na repl replek eksy syon on sa

pamumuhay ng mga Pilipino noong ikalabinsiyam na siglo. Ang mga nobelang ito ay mababasa bilang representasyon ng mga pangyayaring naganap sa Pilipinas, bilang pagpapaliwanag ng mga suliranin ng kolonyal na lipunan, pagtatangkang makagawa ng mga tauhang may katapat sa realidad ng buhay, at pagpapahiwatig ng mga solusyon sa mga suliraning gumigipit sa bansa.  Ang mga nobelang nobelang ito ay malinaw malinaw na nakaugat nakaugat sa mga puwersan puwersang g pangkasaysayan pangkasaysayan at hindi lamang sumasalamin ng buhay ang mga nobela kung hindi isa ring uri ng pagpapahayag ng kasakiman at makasariling sistema. Makikita rin sa mga nobela ang ta tagi gisa san n ng ib iba’ a’tt iban ibang g ideo ideolo lohi hiya ya na sina sinasa sagi gisa sag g ng mga mga ilus ilustr trad ado, o, reli relihi hiyo yoso so,, pamahalaang sibil, at mga uri ng indio (Gonzaga, 2014).