Farmakognozija II - Predavanje I - 02.03.2015

Farmaceutski fakultet Univerzitet u Tuzli SS 2015

FARMAKOGNOZIJA II

Doc. Dr. Broza Šarić-Kundalić

PLAN I PROGRAM 

I LAKSANTIA



1.1. Antiresorpcijske supstance A Osmotske supstance B Supstance koje bubre 1.2. Supstance sa podražajem na tanko crijevo  1.3. Supstance sa podražajem na debelo crijevo  

II CARMINATIVA



III ANTHELMINITICA



IV CHOLAGOGA



V SUPSTANCE SA DEJSTVOM NA RESPIRATORNI SISTEM 5.1. Supstance protiv kašlja 5.2. Supstance protiv bronhijalne astme





VII SUPSTANCE SA DEJSTVOM NA KRVOTOK 7.1. Vasokonstrigentia 7.2. Vasodilatantia VII DIURETICA VIII SUPSTANCE ZA DEZINFEKCIJU MOKRAĆE IX SUPSTANCE SA DEJSTVOM NA PROSTATU



X DIAPHORETICA



XI DERMATOTHERAPEUTICA



XII CYTOSTATICA



XIII SUPSTANCE SA UPOTREBOM U GINEKOLOGIJI

VI CARDIACA 6.1. Kardioaktivni glikozidi 6.2. Ostali alkaloidi

Farmakognozija II

SS 2015

PLAN I PROGRAM 

I LAKSANTIA



1.1. Antiresorpcijske supstance A Osmotske supstance B Supstance koje bubre 1.2. Supstance sa podražajem na tanko crijevo  1.3. Supstance sa podražajem na debelo crijevo  

II CARMINATIVA



III ANTHELMINITICA



IV CHOLAGOGA



V SUPSTANCE SA DEJSTVOM NA RESPIRATORNI SISTEM 5.1. Supstance protiv kašlja 5.2. Supstance protiv bronhijalne astme





VII SUPSTANCE SA DEJSTVOM NA KRVOTOK 7.1. Vasokonstrigentia 7.2. Vasodilatantia VII DIURETICA VIII SUPSTANCE ZA DEZINFEKCIJU MOKRAĆE IX SUPSTANCE SA DEJSTVOM NA PROSTATU



X DIAPHORETICA



XI DERMATOTHERAPEUTICA



XII CYTOSTATICA



XIII SUPSTANCE SA UPOTREBOM U GINEKOLOGIJI

VI CARDIACA 6.1. Kardioaktivni glikozidi 6.2. Ostali alkaloidi

Farmakognozija II

SS 2015

LAXANTIA









laksativi (laksansi) - supstance za liječenje zatvora stolice zatvor stolice (opstipacija) - stanje u kojem osoba ima neugodno ili rijetko pražnjenje crijeva akutni i hronični zatvor razlozi nastanka zatvora stolice mogu biti:  promjena prehrane  neadekvatna prehrana (moderna prehrana industrijskim, rafiniranim namirnicama bez sadržaja prirodnih probavljivih vlakana)  fizička neaktivnost  lijekovi (antacidi, soli bizmuta, željeza, antihipertenzivi, narkotici, sedativi...)  bolesti: poremećaj štitnjače, hiperkalcijemija i sl.

Farmakognozija II

SS 2015

PLAN I PROGRAM 

I LAKSANTIA



1.1. Antiresorpcijske supstance A Osmotske supstance B Supstance koje bubre 1.2. Supstance sa podražajem na tanko crijevo  1.3. Supstance sa podražajem na debelo crijevo  

II CARMINATIVA



III ANTHELMINITICA



IV CHOLAGOGA



V SUPSTANCE SA DEJSTVOM NA RESPIRATORNI SISTEM 5.1. Supstance protiv kašlja 5.2. Supstance protiv bronhijalne astme





VII SUPSTANCE SA DEJSTVOM NA KRVOTOK 7.1. Vasokonstrigentia 7.2. Vasodilatantia VII DIURETICA VIII SUPSTANCE ZA DEZINFEKCIJU MOKRAĆE IX SUPSTANCE SA DEJSTVOM NA PROSTATU



X DIAPHORETICA



XI DERMATOTHERAPEUTICA



XII CYTOSTATICA



XIII SUPSTANCE SA UPOTREBOM U GINEKOLOGIJI

VI CARDIACA 6.1. Kardioaktivni glikozidi 6.2. Ostali alkaloidi

Farmakognozija II

SS 2015

LAXANTIA ANTIRESORPCIJSKE SUPSTANCE





osmotske supstance navlače velike količine vode u debelo crijevo i na taj način čine crijevni sadržaj tečnim, te dolazi do lakšeg pražnjenja crijeva u ovu grupu spadaju sljedeće supstance:  teško probavljive soli: MgSO4, NaSO4, Natrium citrat, Natrium fosfat, Natrium tartrat  šećeri: ksiloza, laktoza, manoza, glikoza  šećerni alkoholi: D-manit, D-sorbit

Farmakognozija II

SS 2015

LAXANTIA ANTIRESORPCIJSKE SUPSTANCE Fraxinus ornus L., Oleaceae (Crni jasen)

 



Droga: Mana Nalazište: Austrija, Italija, Južna Evropa Izgled: drvo visoko 8-10m Listovi: zeleni, blago, skoro nevidljivo reckasti Cvijetovi: bijele boje



Farmakognozija II

Dobijanje droge: Mana predstavlja na vazduhu osušen sok dobijen zasijecanjem kore stabla i grana Crnog jasena

SS 2015

LAXANTIA ANTIRESORPCIJSKE SUPSTANCE

Sastavne supstance: 

manit: 70-80%

Djelovanje: 

danas se koristi samo čisti manit kao blagi laksativ u pedijatriji

Farmakognozija II

SS 2015

LAXANTIA ANTIRESORPCIJSKE SUPSTANCE Ficus carica L., Moraceae (Smokva)

 



Droga: Caricae fructus Nalazište: Jugozapadna Azija, Mediteran Izgled: drvo visine 3-10m Listovi: karakterističnog izgleda, zelene boje, obično podijeljeni na 5 dijelova Plodovi: mesnati, slatki, oblika Kruške, žućkaste ili purpurne boje

Farmakognozija II

SS 2015

LAXANTIA ANTIRESORPCIJSKE SUPSTANCE

Sastavne supstance: 

šećeri: 50%



sluzi



pektini



organske kiseline

Djelovanje: 



koristi se kao blagi laksativ, često u kombinaciji sa Manom i listovima Sene

Smokvin sirup se koristi u pedijatriji

Farmakognozija II

SS 2015

PLAN I PROGRAM 

I LAKSANTIA



1.1. Antiresorpcijske supstance A Osmotske supstance B Supstance koje bubre 1.2. Supstance sa podražajem na tanko  crijevo 1.3. Supstance sa podražajem na  debelo crijevo 

II CARMINATIVA 

VII SUPSTANCE SA DEJSTVOM NA KRVOTOK 7.1. Vasokonstrigentia 7.2. Vasodilatantia VII DIURETICA VIII SUPSTANCE ZA DEZINFEKCIJU MOKRAĆE IX SUPSTANCE SA DEJSTVOM NA PROSTATU



III ANTHELMINITICA



IV CHOLAGOGA



X DIAPHORETICA

V SUPSTANCE SA DEJSTVOM NA RESPIRATORNI SISTEM



XI DERMATOTHERAPEUTICA



XII CYTOSTATICA



5.1. Supstance protiv kašlja 5.2. Supstance protiv bronhijalne astme 



XIII SUPSTANCE SA UPOTREBOM U GINEKOLOGIJI

VI CARDIACA 6.1. Kardioaktivni glikozidi 6.2. Ostali alkaloidi

Farmakognozija II

SS 2015

LAXANTIA ANTIRESORPCIJSKE SUPSTANCE Linum usitatissimum L., Linaceae (Lan)

 



Droga: Lini semen Nalazište: Maroko, Argentina; u posljednje vrijeme se uzgaja svuda u svijetu Izgled: jednogodišnja biljka visine 1-1,5m Listovi: mali i duguljasti Cvijetovi: svijetlo plave do bijele boje

Farmakognozija II

SS 2015

LAXANTIA ANTIRESORPCIJSKE SUPSTANCE Sastavne supstance: 



sluzi: 3-6%  galaktoza, arabinoza, ksiloza, ramnoza, galakturonska kiselina, manuronska kiselina laneno ulje: 30-40%  glavna aktivna supstanca: α-linolenska kiselina



bjelančevine: 20% cijanogeni glikozidi: 0,1-0,8%  linamarin, linustatin, neolinustatin



lignani



Farmakognozija II

SS 2015

LAXANTIA ANTIRESORPCIJSKE SUPSTANCE

Djelovanje:  



koristi se kao laksativ u obliku čitavog sjemena kao macerat se koristi za vanjsku upotrebu za obloge, a za unutrašnju kod iziritiranog želudca (mljeveno sjeme) Lanovo sjeme se mora uzimati sa jako dosta tekućine, jer se u protivnom sjemenke slijepe jedna uz drugu i na taj način dolazi do kontra efekta, tj. potpunog zatvora

Farmakognozija II

SS 2015

LAXANTIA ANTIRESORPCIJSKE SUPSTANCE Cydonia oblonga Mill., Rosaceae (Dunja)



Droga: Cydoniae semen



Nalazište: Španija, Portugal, Iran



Izgled: drvo visine do 5m

Listovi: veliki, tamno zelene boje, jako dlakavi, posebno sa unutrašnje strane Plodovi: žute boje, dlakavi Sjemenke: imaju isti oblik kao sjemenke Jabuke ili Kruške

Farmakognozija II

SS 2015

LAXANTIA ANTIRESORPCIJSKE SUPSTANCE

Sastavne supstance: 

sluzi



cijanogeni glikozidi (otrovni)



masno ulje

Djelovanje: 

čitave sjemenke se koriste povremeno kao laksativ



od sjemenki se prave i oblozi koji se koriste kod opekotina, dekubitusa i sl.

Farmakognozija II

SS 2015

LAXANTIA ANTIRESORPCIJSKE SUPSTANCE Plantago afra L. (= Plantago psyllium), Plantaginaceae (Crna bokvica)

 



Farmakognozija II

Droga: Psylli semen Nalazište: Sredozemlje, ne raste kod nas, niti je ova biljna vrsta kultivisana kod nas Izgled: jednogodišnja biljka visine 10-50cm Listovi: poredani unakrsno, mali, duguljasti i dlakavi Cvijetovi: bijele boje, skoro nevidljivi Sjemenke: pljosnate, smeđe boje, dužine do 2mm

SS 2015

LAXANTIA ANTIRESORPCIJSKE SUPSTANCE

Sastavne supstance: 

sluzi 10-16%



masno ulje



bjelančevine



iridoidi Djelovanje:



koristi se kao blagi laksativ

Farmakognozija II

SS 2015

LAXANTIA ANTIRESORPCIJSKE SUPSTANCE Trigonella foenum-graecum L., Fabaceae (Grčka djetelina)



Droga: Foenugraeci semen



Nalazište: Maroko, Indija, Evropa



Izgled: biljka visine do 1m Cvijetovi: žuto-bijele boje Plodovi: mahune dužine 10cm koje sadrže 10-20 sjemenki Sjemenke: prizmatičnog oblika, smeđe-žute boje, dužine 5mm



Farmakognozija II

Djelovanje:  koristi se kao laksativ; više puta dnevno 1 supena kašika  koristi se kao začin

SS 2015

LAXANTIA ANTIRESORPCIJSKE SUPSTANCE Sastavne supstance: 

sluzi: 20-30%



bjelančevine: 20-30%



masno ulje: 3-10%



eterično ulje: 0,015%



spojevi bogati nitrogenom: trigonelin (pektin), nikotinamid



saponini



flavanoidi

Farmakognozija II

SS 2015

PLAN I PROGRAM 

I LAKSANTIA 1.1. Antiresorpcijske supstance A Osmotske supstance B Supstance koje bubre 1.2. Supstance sa podražajem na tanko crijevo 1.3. Supstance sa podražajem na debelo crijevo



7.1. Vasokonstrigentia 7.2. Vasodilatantia 

 

II CARMINATIVA



III ANTHELMINITICA



IV CHOLAGOGA



V SUPSTANCE SA DEJSTVOM NA RESPIRATORNI SISTEM 5.1. Supstance protiv kašlja 5.2. Supstance protiv bronhijalne astme



VII SUPSTANCE SA DEJSTVOM NA KRVOTOK



VII DIURETICA VIII SUPSTANCE ZA DEZINFEKCIJU MOKRAĆE IX SUPSTANCE SA DEJSTVOM NA PROSTATU



X DIAPHORETICA



XI DERMATOTHERAPEUTICA



XII CYTOSTATICA



XIII SUPSTANCE SA UPOTREBOM U GINEKOLOGIJI

VI CARDIACA 6.1. Kardioaktivni glikozidi 6.2. Ostali alkaloidi

Farmakognozija II

SS 2015

LAXANTIA SUPSTANCE SA PODRAŽAJEM NA TANKO CRIJEVO Ricinus communis L., Euphorbiaceae (Ricinus)

 



Droga: Ricini semen, Oleum Ricini

Nalazište: Južna Azija, Istočna Afrika, Brazil, Indija Izgled: jednogodišnje drvo visine do 10m Listovi: podijeljeni na 5-7 dijelova Cvijetovi: žuto-zelene boje i skoro nevidljivi Plodovi: jako karakterističnog bodljikavog oblika, roze-crvene boje

Sjemenke: okrugle, prečnika 1-2cm, smeđe boje

Farmakognozija II

SS 2015

LAXANTIA SUPSTANCE SA PODRAŽAJEM NA TANKO CRIJEVO Ricini semen Sastavne supstance:  

masno ulje proteini: 20%  ricin (jako otrovni lektin)



ricinin: piridinalkaloid 0,2% (blago otrovan)



lipaze

Farmakognozija II

SS 2015

LAXANTIA SUPSTANCE SA PODRAŽAJEM NA TANKO CRIJEVO

Oleum Ricini 

ricinusovo ulje dobija se postupkom presovanja iz sjemenki

Sastavne supstance: 

gliceridi ricinolske kiseline 80%



gliceridi uljane, stearinske, linolske i palmitinske kiseline

Farmakognozija II

SS 2015

LAXANTIA SUPSTANCE SA PODRAŽAJEM NA TANKO CRIJEVO

Djelovanje: 



koristi se kao lakastiv sa podražajem na tanko crijevo (doza za odrasle je 1-2 supene kašike; za djecu do 2 godine 1-2ml; za djecu od 2 godine 5-15ml) koristi se i za vanjsku upotrebu u kozmetici kao ulje za kosu

Farmakognozija II

SS 2015

PLAN I PROGRAM 

I LAKSANTIA 1.1. Antiresorpcijske supstance A Osmotske supstance B Supstance koje bubre 1.2. Supstance sa podražajem na tanko crijevo 1.3. Supstance sa podražajem na debelo crijevo



7.1. Vasokonstrigentia 7.2. Vasodilatantia 

 

II CARMINATIVA



III ANTHELMINITICA



IV CHOLAGOGA



V SUPSTANCE SA DEJSTVOM NA RESPIRATORNI SISTEM 5.1. Supstance protiv kašlja 5.2. Supstance protiv bronhijalne astme



VII SUPSTANCE SA DEJSTVOM NA KRVOTOK



VII DIURETICA VIII SUPSTANCE ZA DEZINFEKCIJU MOKRAĆE IX SUPSTANCE SA DEJSTVOM NA PROSTATU



X DIAPHORETICA



XI DERMATOTHERAPEUTICA



XII CYTOSTATICA



XIII SUPSTANCE SA UPOTREBOM U GINEKOLOGIJI

VI CARDIACA 6.1. Kardioaktivni glikozidi 6.2. Ostali alkaloidi

Farmakognozija II

SS 2015

LAXANTIA SUPSTANCE SA PODRAŽAJEM NA DEBELO CRIJEVO



antraderivati



biljne vrste iz porodica Polygonaceae, Fabaceae, Rhamnaceae i Liliaceae



sastavne supstance: genini i glikozidi



djelovanje nastupa poslije 8-10 sati, a kod većine biljnih vrsta je doza 0,5-4g





koriste se:  prije operativnih zahvata  kod analnih fizura  kod stanja kod kojih bi se naprezanje stomaka trebalo izbjegavati kao npr. poslije neke operacije, srčanog infarkta, moždanog udara i sl.  kao sredstva za mršanje (ilegalno) kod dugotrajne upotrebe:  može doći do upale crijevne sluzokože, oštećenja jetre i bubrega itd.  Circulus Vitiosus

Farmakognozija II

SS 2015

LAXANTIA SUPSTANCE SA PODRAŽAJEM NA DEBELO CRIJEVO Rheum palmatum L., Polygonaceae (Rabarbara)

 



Droga: Rhei radix Nalazište: Kina, Sibir, Palestina; kulture u Evropi Izgled: višegodišnji polugrm Listovi: veličine 0,5-1m, jako reckasti Cvijetovi: cvat visine do 2m, bijele boje

Farmakognozija II

SS 2015

LAXANTIA SUPSTANCE SA PODRAŽAJEM NA DEBELO CRIJEVO Sastavne supstance: 

antraderivati ca. 5%  60-80% antrahinonglikozidi: glavna aktivna supstanca rein

10-25% diantronglikozidi: senozidi, palmozidi antronglikozidi vrlo malo antrahinona diantroni  homodiantroni: senidin A, B  heterodiantroni: senidin C, D, reidin A-C, palmidin A-D tanini: epikatehingalat fenilbutanoni: lindlein, izolindlein kalcijumoksalati flavanoidi naftolglikozidi    

    

Farmakognozija II

SS 2015

LAXANTIA SUPSTANCE SA PODRAŽAJEM NA DEBELO CRIJEVO

Djelovanje: 



u malim dozama od 0,05-0,5g preovladava djelovanje tanina, pa se ova droga u malim dozama koristi kao stomahikum ili obstipans u dozama od 1-4g se ova droga koristi kao laksativ

Farmakognozija II

SS 2015

LAXANTIA SUPSTANCE SA PODRAŽAJEM NA DEBELO CRIJEVO Senna alexandrina Mill. (prije: C. senna + C. angustifolia), Caesalpiniaceae (Sena)

 



Droga: Sennae folium Nalazište: Afrika, Egipat, Sudan, Evropa Izgled: grm visine do 2m Listovi: jarko zelene boje, dužine 13cm, 0,3-2cm širine, ovalnoduguljastog oblika

Farmakognozija II

SS 2015

LAXANTIA SUPSTANCE SA PODRAŽAJEM NA DEBELO CRIJEVO Sastavne supstance: 

antraderivati  senozidi A-D



smola



flavanoidi



sluzi: ca. 7% (galaktoza, arabinoza, ramnoza, galakturonska kiselina)

Farmakognozija II

SS 2015

LAXANTIA SUPSTANCE SA PODRAŽAJEM NA DEBELO CRIJEVO

Djelovanje: 

 

jako djelotvorni laksativ, koristi se uglavnom u obliku čaja (0,5-2g)  Species laxantes  Species majales rijetko se koriste čiste supstance: 10-12mg po dražeji djeca ispod 12 godina, trudnice i dojilje ne bi trebali korisiti preparate koji sadrže ovu drogu

Farmakognozija II

SS 2015

LAXANTIA SUPSTANCE SA PODRAŽAJEM NA DEBELO CRIJEVO Aloe vera (L.) Burm.f. (A. barbadensis), Aloe ferox Mill. (A. capensis), Liliaceae (Aloja)







Droga: Aloes extractum siccum normatum (osušeni sok listova aloje) Nalazište: Barbadosi, Venecuela, Južna Afrika Izgled: grmasta biljka Listovi: dužine do 1m, jako debeli i mesnati

Cvijetovi: cvat je jarko žute boje

Farmakognozija II

SS 2015

LAXANTIA SUPSTANCE SA PODRAŽAJEM NA DEBELO CRIJEVO Sastavne supstance: 

antraderivati  aloin A, B (A. vera do 40%; A. ferox do 27%)

aloinozidi (samo u A. ferox)  aloe-emodin i hrizofanol 

Farmakognozija II

SS 2015

LAXANTIA SUPSTANCE SA PODRAŽAJEM NA DEBELO CRIJEVO

Sastavne supstance:  

polisaharidi hromoglikozidi  aloerezin B

Farmakognozija II

SS 2015

LAXANTIA SUPSTANCE SA PODRAŽAJEM NA DEBELO CRIJEVO

Djelovanje: 

najdjelotvorniji laksativ od svih antra-droga



koristi se kod hronične i akutne obstipacije u dozama 0,1-0,3g



koristi se i u kozmetici kao gel protiv opekotina i sl.

Farmakognozija II

SS 2015

LAXANTIA SUPSTANCE SA PODRAŽAJEM NA DEBELO CRIJEVO Frangula alnus Mill. (=Rhamnus frangula), Rhamnaceae (Rujevina)

 



Droga: Frangulae cortex Nalazište: Evropa, Sjeverna Azija i Sjeverna Afrika Izgled: drvo ili grm visine do 10m Listovi: sjajni, sa jako izraženom nervaturom Cvijetovi: žuto-narandžaste boje Plodovi: tamno smeđe ili crne boje Kora: smeđe-sive boje, iznutra crveno-smeđe boje

Farmakognozija II

SS 2015

LAXANTIA SUPSTANCE SA PODRAŽAJEM NA DEBELO CRIJEVO

Sastavne supstance: 

 

antraderivati  glikofrangulini i frangulini A, B  mono i diglikozidi hrizofanola i fizciona

naftalin derivati alkaloidi  armepavin (samo u svježoj kori)  frangulanin

Farmakognozija II

SS 2015

LAXANTIA SUPSTANCE SA PODRAŽAJEM NA DEBELO CRIJEVO

Djelovanje: 



svježa kora izaziva mučninu, povraćanje, kolike i krvave proljeve (svježa kora sadrži antrone i diantrone u velikim količinama; zato se kora mora godinu dana prirodno sušiti ili 2h na 100°C zagrijavati) koristi se kao srednje jaki laksativ kod hronične obstipacije, najčešće kao sastavni dio raznih čajeva (0,5-3g po čaju) – Species majales

Farmakognozija II

SS 2015

LAXANTIA SUPSTANCE SA PODRAŽAJEM NA DEBELO CRIJEVO Rhamnus purshiana L., Rhamnaceae (Krkavina)



Droga: Rhamni purshianae cortex



Nalazište: Sjeverna Amerika



Izgled: drvo visine do 18m Listovi: blago valoviti, ne toliko masni i sjajni kao kod rujevine Kora: sivo-bijele boje, iznutra crveno-smeđe boje



Farmakognozija II

Djelovanje: isto kao i kod Aloje

SS 2015

LAXANTIA SUPSTANCE SA PODRAŽAJEM NA DEBELO CRIJEVO Sastavne supstance: 

antraderivati  kaskarozidi (pogotovo kaskarozid A): 60%

glikozili: aloin, dezoksialoin  glkikozidi: aloe-emodin, reum-emodin, hrizofanol 

Farmakognozija II

SS 2015

HVALA NA PAŽNJI!!!!!