Euskera Koadernoak 1.

Adi-Adi

euskarari 6

LEHEN HEZKUNTZA

koadernoa Lehen hiruhilekoa

191383 _ 0001-0003.indd 1

28/7/09 16:08:40

Aurkibidea

1

UNITATEA

4. or.

Irakurgaia: Onik atera nahi baduzu, adi egon! Lexikoa: Hondamendien arlo lexikoa. Atzizkiak Gramatika: Perpausa: motak Ortografia: a itsatsidun hitzak Idazketa-tailerra: Idazkiaren helburua

2

UNITATEA

10. or.

Irakurgaia: Ezin denetik jan! Lexikoa: Atzizkiak. Sinonimoak. Esaera zaharrak Gramatika: Perpaus bakuna I: Adierazpen- eta galde-perpausak Ortografia: Puntuazio ikurrak. H letra Idazketa-tailerra: Burmuinean arakatzen: galderak-egiten

3

UNITATEA

16. or.

Irakurgaia: Masaien gisan ibiltzea Lexikoa: Sinonimoak. Antonimoak. Esapideak Gramatika: Perpaus bakunak II: harridura- eta aginte-perpausak Ortografia: Txistukariak: s, x, z Idazketa-tailerra: Burmuinean arakatzen: gako-hitzak

2 191383 _ 0001-0003.indd 2

28/7/09 16:08:40

4

UNITATEA

22. or.

Irakurgaia: Jaiotzeke zegoen haurraren elezaharra Lexikoa: Atzizkiak. Esapideak. Esaera zaharrak Gramatika: Perpaus elkartuak: definizioa eta motak Juntadura I: alborakuntza Ortografia: Txistukariak: ts, tx, tz Idazketa-tailerra: Planifikatzea: ideia eta pasarte hornigarriak

5

UNITATEA

28. or.

Irakurgaia: Hiru Erregeak magoak al ziren? Lexikoa: Sinonimoak Gramatika: Juntadura II: juntagailuak Ortografia: Marratxoaren erabilera Idazketa-tailerra: Idazki bat egiteko urratsak birpasatzea

34. or.

Autoebaluazioa

36. or.

Deklinabidea

38. or.

Juntagailuak. Lokailuak

39. or.

Menderagailuak

3 191383 _ 0001-0003.indd 3

28/7/09 16:08:41

1

Onik atera nahi baduzu, adi egon! Animaliek hondamendiak sumatzeko sen berezia dute. Sen berezi hori aspaldidanik ezagutzen da, gainera. Izan ere, gizakioi ezer berezirik gertatzen ez dela iruditzen zaigun arren, animaliek arriskua datorrela igarri eta beren burua salbu jartzen dute. Gizakiok ez, ordea. Lurrikara badator, tsunamia kostaldera heltzen bada edo etxe alboko sumendiak eztanda egiten badu, bete-betean harrapatu eta gureak egin du. Animaliek sena dutela esaten da, baina zientziaren ikuspegitik, sena baino gehiago, zentzumenak dituzte animaliek gizakiok baino garatuago. Guk sumatu ere ezin ditugun soinuak, usainak, bibrazio txikiak eta aldaketa ikusezinak hautematen dituzte. Horretaz oharturik, lurrikaraalarma gisa erabiltzen hasi dira jadanik, eta ez bestelako teknologiarik ez duten lurraldeetan bakarrik. Pentsa, Japonian, munduko herrialderik aurreratuenetako batean, fidagarri deritzote animalien erantzunei begiratzeari; Tokioko zooko animalien jarrerari beha egoten dira lurrikarak iragartzeko. Euskal Herria ez da Japonia, eta hemen ez da hainbeste lurrikara izaten, jakina. Gainera, etxea ez da leku aproposa elefanteak, lehoinabarrak eta ñuak hazteko. Baina ondo legoke katuen zein txakurren erreakzioei adi egotea, badaezpada ere. Eta gurasoek etxean maskotarik edukitzen uzten ez badizute, izan behintzat armiarmaren bat-edo zure logelako zokoren batean kokatuta. Halako batean zure armialarma urduri jartzen dela ikusiz gero, abisatu gertu dituzun guztiei eta, onik atera nahi baduzu, bilatu babeslekua lehenbailehen.

1

Adierazi esaldi hauek egia (E) ala gezurra (G) diren. • • • • •

2

Animaliak gizakiak baino bizkorragoak dira arriskuak sumatzeko orduan. E Japonian maskotak erabiltzen dituzte lurrikarak iragartzeko. G Euskal Herrian Japonian beste lurrikara izaten dira. G Armiarmak, besteak beste, lurrikara noiz datorren aldez aurretik jakiteko gai dira. Lurrikarak iragartzeko erabiltzen diren armiarmei armialarma deritze. G

E

Bilatu hiztegian irakurgaiko hitz eta esapide hauen esanahiak eta eman definizioak. • • • • •

Hondamendi: Zerbaitetan edo norbaiti gertaturiko erabateko kaltea. Sen: Pertsona baten berezko ezaugarria, ahalmena edo zerbaitetarako berezko joera. Zentzumen: Organismoak kanpo-estimuluak hautemateko dituen ahalmenetako bakoitza. Tsunami: Itsas azpiko lurrikara edo sumendi batek eratutako olatu erraldoia. Onik atera: Bizirik, kalterik gabe atera.

4 191383 _ 0004-0009.indd

4

28/7/09

16:05:43

n!

3

Aukeratu hitz hauetatik hondamendiak direnak eta bilatu testuan aipatzen direnak. Idatzi guztiak zerrendan. sutea

uholdea

txingorra

HONDAMENDIAK

lainoa

urakana

• Urakana

lehortea

ur-jauzia

• Uholdea • Elur-jausia

elur-jausia

• Sutea • Lurrikara • Tsunamia • Sumendiak eztanda egitea •

4

Idatzi atzizki hauek dituzten launa hitz.

haizete eurite elurte • -te: sute, , , , lehorte elurtza belartza , hondartza , artzaintza • -tza: , pagadi harizti amezti , sagasti • -ti/-di: , , 5

Osatu esaldietako hutsuneak, laukiko hitzak erabiliz. hondakin

hondatzaile

hondabide

hondamen

• Kazkabarrak hondamen handia eragin du herrian: autoak apurtu ditu eta uzta osoa galdu da. • Mendira zoazenean, gorde hondakinak gero zaborretara botatzeko. • Dakigunok ez hitz egitea, horixe izango da euskararen hondabidea . • Gizakiok gara naturaren benetako hondatzaileak .

6

Markatu aditz hauetako bakoitzaren esanahi zuzena. • hondatu

ondoa jo

alferrik galdu

hondoarena egin

• apurtu

hauts egin

hondoa jo

alferrik galdu

• xahutu

txiki-txiki egin

ondasunak jan

hauts egin

5 191383 _ 0004-0009.indd

5

28/7/09

16:05:45

Gramatika 1

Irakurri testua, eta azpimarratu perpaus bakunak urdinez eta elkartuak gorriz. PAKO BELEA Zuhaitz handi baten adarrean jaio zen gure belekumea. Hasieran ez zeukan izenik. Hori geroago jarriko zion bera aurkitu zuen gizonak. Habia epel batean egon zen bizitzako lehen egunetan, beste lau belekumerekin batera. Bera zen txikiena eta ahulena. Lau belekume handienak hegan ikasten hasi zirenean, bera oraindik habian geratzen zen. Goiz batean, beste belekumeak beren ibilaldiak egitera joan ziren basora. Hilabeteko belekume txikiak inbidia sentitu zuen, eta hark ere erakutsi nahi izan zuen bere trebetasuna. Hegan hasi zen, baina zuhatzetatik behera erori eta hego bat puskatu zuen. Goiz hartantxe aldatu zen belekume gizarajoaren bizimodua. IÑAKI ZUBELDIA, Pako belea

2

Perpaus hauek ez dira bakunak. Bilakatu bakun, adibidean bezala. • Nik ohea egin dut, baina zuk ez. Nik ohea egin dut. Zuk, berriz, ez duzu egin. • Belekumeari izena jarri zion bera aurkitu zuen gizonak. • Gizonak belekumea aurkitu zuen. Gizonak izena jarri zion belekumeari. • Pako belea ez zen habiako belerik handiena, baizik eta txikiena. • Pako belea ez zen habiako belerik handiena. Pako belea txikiena zen. • Lau belekume handienak hegan ikasten hasi zirenean, bera oraindik habian geratzen zen. • Lau belekume handienak hegan ikasten hasi ziren. Pako belea oraindik habian

geratzen zen. 3

Ordenatu hitzak eta idatzi perpausak. • katuak/ beltza / saiatu / bele / uxatzen / zen • Katuak bele beltza uxatzen saiatu zen. • gregoriok / zuen / eta / sendatu / merkromina / belea / kotoi / batekin / puska • Gregoriok merkromina eta kotoi puska batekin belea sendatu zuen. • pako / ekintzak / belearen / bihurtu / eta / ausartagoak / gero / ziren • Pako belearen ekintzak gero eta ausartagoak bihurtu ziren.

4

Bihurtu aurreko ariketako baiezko perpausak ezezko perpaus. • • •

Katua ez zen saiatu bele beltza uxatzen. Gregoriok ez zuen belea sendatu merkromina eta kotoi puska batekin. Pako belearen ekintzak ez ziren gero eta ausartagoak bihurtu.

6 191383 _ 0004-0009.indd

6

28/7/09

16:05:46

1 5

Adierazi perpaus hauek lokabeak (L) ala mendekoak (M) diren. • • • •

6

Sendatu zenean hasi ziren Pako belearen gaiztakeriak. M Herriko balkoi batean katu potolo bat aurkitu zuen. L Ez dakigu noren ogitartekoa jango duen Pakok. M Katuak atzaparra bota zion hegaztiari. L

Berridatzi perpausak aditz jokatugabeak erabiliz. • Gehiegi jan dugu. Ez da ona.

Ez da ona gehiegi jatea. • Hegan egin dute. Lortu dute!

Hegan egitea lortu dute. • Saiatzen naiz erretzen uzten. Asko kostatzen zait.

Asko kostatzen zait erretzeari uztea. • Amaiarekin egon nahi dut. Horrela asko ikasten dut.

Amaiarekin egon nahi dut asko ikasteko. • Atsekabe handia hartzen dugu futbol partidetan. Ez du merezi.

Ez du merezi atsekabe handia hartzea futbol partidetan.

Ortografia 1

2

Markatu a itsatsia duten hitzak. premia

gauza

frantsesa

lapitza

tontakeria

egia

arnasa

autobusa

kirola

habia

bilera

trena

zaborra

hondartza

kaia

Jarri eskatutako deklinabide-markak aurreko ariketako hitzei. • • • • •

arnas ean NORA: frantses era NONDIK: kai tik NONGO: hondartz ako ZERIK: gauz arik NON:

, kirol ean , tren ean , egi ara , biler ara , tontakeri atik , habi atik , autobus eko , lapitz eko , premi arik , zabor rik

7 191383 _ 0004-0009.indd

7

28/7/09

16:05:47

Idazketa-tailerra 1

Irakurri laukiko informazioa. IDAZKIAREN HELBURUA Edozein testu idazten hasi orduko, helburua edo xedea oso argi eduki behar dugu: zein den aditzera eman nahi dugun mezua, nork irakurriko duen eta zer lortu nahi dugun gure testuaren bidez.

2

Begiratu eta irakurri iragarkia. Ondoren, erantzun galderei markatuz. Tabakoa, estresa, adina... ilearen etsaiak dira.

• Nori zuzenduta dago iragarki hori? haurrei adin batetik aurrerako gizonei emakume haurdunei • Zer helburu du iragarkiak? istorio bat kontatzea

UGARIXIL HT69TR

burusoilak salatzea

IL E A G AL T Z E A RE N K ON TR A KO T RA T AM E N D U A

produktuaren berri ematea

Seigarren astetik aurrera, zure ilea sendoagoa izango da. Galtzea %77 geldituko du.

• Zer-nolako hizkuntza erabiltzen da? argia eta zuzena poetikoa lagunartekoa • Zer azaltzen du iragarkiak? burusoilak oso jatorrak direla edonork gal dezakeela ilea ilearen galerak konponbidea duela

3

Irakurri kontakizun laburra. SINESTUNA Iluntzean, bi ezezagunek elkar topatu zuten arte-galeria bateko korridore ilunetan. Batek hotzikara sentituta esan zuen: –Leku iluna da hau. Mamuengan sinesten al duzu? –Nik ez –erantzun zuen besteak–. Eta zuk? –Nik bai –esan zuen lehenengoak, eta desagertu egin zen. George Loring Frost (moldatua)

8 191383 _ 0004-0009.indd

8

28/7/09

16:05:47

1 4

Erantzun aurreko testuari buruzko galderei. • Nor da testuaren egilea?

George Lorin Frost • Nori zuzentzen dio?

Mamuengan sinisten ez dutenei • Zer helburu du?

Haiengan zalantza sortzea • Zer hizkuntza mota erabiltzen du?

Literarioa baina zehatza eta argia 5

Irakurri egoera. Demagun arte-galeriako zaintzailea zarela eta gertatutakoaren berri eman nahi diozula zuzendaritzari. Planifikatu zer eta nola esango duzun, kasu bakoitzean zuzenena iruditzen zaizun aukera markatuz. • HARTZAILEA: nori idatziko diozun.

• FORMA: hizkuntza.

mamua museoko zuzendaria polizia • HELBURUA: zure helburua.

argia eta egokia poetikoa lagunartekoa eta bizia • EDUKIA: zer idatziko duzun.

txiste bat kontatzea gertatutakoaren berri ematea arazo bat konpontzea

6

gertakariak azaldu zure esperientziak beste mamu batzuekin museoari buruz hitz egin

Idatzi idazkia, aurreko ariketako erantzunak kontuan hartuz. Erantzun eredua.

Zuzendari jauna: Idazki honen bidez pasa den egunean arte-galeriako

korridoreetan gertatukoa kontatu nahi dizut. Lehengo egunean, zaintzaile-lana egiten ari nintzela, ahots

batzuk entzun nituen eta urrunetik bi pertsona hitz egiten zeudela iruditu zitzaidan. Hurbildu nintzenean, pertsona bakarra zegoen. Besterik gabe, arte-galerian bizitako pasadizo arraro hau kontatu nahi nizun, jakinaren gainean egon zaitezen. Adeitasunez, Gaueko zaintzailea

9 191383 _ 0004-0009.indd

9

28/7/09

16:05:48

2

Ezin denetik jan! « «Denetik jan behar da», askotan kotan e gu. entzundako aholkua dugu. P Pertsona batzuei, ordea, h hainbat janarik alergia e eragiten diete. Haurreng gan, kasu gehienak arrauttzak, esneak, arrainak eta fruitu uitu llehorrek eragindakoak dira, eta fruitu lehorrek, fruta freskoak, a arrainak eta itsaskiek helduengan. Gehienetan, sintomak azallean, ahoan eta digestio-aparatuan azaltzen dira, eta gutxiagottan izaten dira arnastutako alergenoek eragiten dituzten ohiko ssintomak, asma eta errinokonjuntibitisa, alegia. O Ohikoa da esnearen proteinei, arrainari, itsaskiei, arrautzei, z zenbait fruituri eta fruitu lehorrei alergia izatea. Batzuetan, u umetako alergia desagertu egitten da denborarekin. Horretan eragina duten faktore batzuk ezagutzen dira: lehenengo hilabeteetan bularra hartzeak babestu egiten du haurra, baita alergia eragin dezaketen elikagai horiek umearen dietan ohi baino beranduago sartzeak ere. Alergiek eragindako arazoak saihesteko, elikagai horiek ez hartzea gomendatzen dute. Horrek alergikoen eguneroko jatorduak baldintzatzen ditu; gainera, ontziratutako janarien etiketak kontu handiz irakurtzera behartzen du. Izan ere, esnearen proteinak, adibidez, elikagai askotan erabiltzen dira, eta baita botika batzuetan ere. Bestalde, janariek dituzten gehigarriek, kontserbatzaileek eta koloragarriek ere eragin ditzakete erreakzio alergikoak, esaterako, tartrazinak, sulfitoek, nitritoek, glutamatoak, etab.ek.

1

Adierazi esaldi hauek egia (E) ala gezurra (G) diren. • • • • •

2

Fruitu lehorrek, fruta freskoak, arrainak eta itsaskiek alergia eragiten diete haurrei. G Alergiaren sintomak, askotan, azalean, ahoan eta digestio-aparatuan azaltzen dira. E Umea lehenengo hilabeteetan bularra hartzeak ez du alergietatik babesten. G Alergiek sor ditzaketen arazoak saihesteko, hobe da elikagai horiek ez hartzea. E Janariek dituzten kontserbatzaileek alergiak eragin ditzakete. E

Bilatu hiztegian irakurgaiko hitz hauen definizioak. • alergeno: alergia sor dezakeen zerbait. • elikagai:

elikatzeko baliagarri den edozein substantzia. • gehigarri: zerbaiti, oinarrizko denari, gehitzen zaiona. • ontziratu: zerbait ontzi baten barruan sartu.

10 191383 _ 0010-0015.indd 10

28/7/09 16:10:38

3

Sailkatu hitz hauek alboko taulan. otarrainxka, esnegain intxaur, hur, mami, lanperna, gurin, arbendol, txirla

4

ITSASKIAK

otarrainxka lanperna txirla

•

-garri

-pen -gaitz

•

elikagai elikadura elikagarri

• •

•

-di

-(t/d)ura

elikabide elikapen

Bilatu hitz hauen sinonimoak testuan. • sortu: eragin • gomendioa: aholkua • zaindu: babestu

Bilatu letra-zopan arnas-aparatuarekin zerikusia duten zazpi hitz. B O K N D A R R U D U S

7

esnegain gurin mami

•

• ekiditu: saihestu • jaki: elikagai • eranskin: gehigarri

6

intxaur hur arbendol

ESNEKIAK

Idatzi hitz zuzenak, elikatu hitzari atzizki egokiak erantsiz. -bide -gai

5

FRUITU LEHORRAK

I A D I Z S S N A T B E

R K E T I I U M K L R F

I F A E G N I R A L O O

K O S G A O P E B E N G

A E K A R T T G U X K I

K R J T P M A H D Z I S

E R R I N I T I S A O E

L I A B X H O B F E A D

E G U A H O A E T P K H

Ordenatu hitzak eta osatu bi esaera zahar. janaria Osasuna •

munduko zazpi

gaitzen kontrako

baratxuria ondasuna

Baratxuria zazpi gaitzen kontrako janaria. Osasuna, munduko ondasuna.

•

■ Azaldu zure hitzez esaera bakoitzaren esanahia. • Baratxuria oso ona omen da osasunerako. •

Osasuna munduan dagoen gauzarik garrantzitsuena da.

11 191383 _ 0010-0015.indd 11

28/7/09 16:10:40

Gramatika 1

Irakurri testua eta azpimarratu perpaus bakunak. A S TO -BA H I TZA I LEA K Erabakita zuten lehenbizi alkatearen astoak harrapatuko zituztela. Bidezkoena zirudien. Gainera, bera zen herrian asto gehien zeuzkana. Beraz, aldapa igo eta isilean alkatearen etxera hurbildu ziren. Amanda olibondo baten atzean ezkutatuko zen, zerbait gertatuz gero, abisua emateko. Besteak etxe ostera joan ziren. Ukuiluko ate zaharra zurezko haga astun batez itxita zegoen. Horrek nahikoa lan eman zien. Zaratarik ez ateratzeko, atea poliki-poliki ireki behar izan zuten. Gero, bananbanan astoak atera zituzten. Astoek ez zuten irteteko inolako asmorik. Beraz, elkarren artean lotu behar izan zituzten. Ondoren, olibadira eraman zituzten. Gerald Durrell, Asto-bahitzaileak (moldatua)

2

Perpaus hauek ez dira bakunak. Bilakatu bakun, adibidean bezala. • Nik lana bukatu dut, baina zuk ez. Nik lana bukatu dut. Zuk, berriz, ez duzu bukatu. • Kerman eta Aimar menditik etorri dira.

Kerman menditik etorri da. Aimar menditik etorri da. • Goizean ikusi duzun astoa ez da gurea.

Goizean astoa ikusi duzu. Astoa ez da gurea. • Ama ez dago etxean, bulegoan baizik.

Ama ez dago etxean. Ama bulegoan dago. 3

Ordenatu hitzak eta idatzi perpausak. • honetan/oinetako/daude/merkeak/denda

Denda honetan oinetako merkeak daude. • planetan/gehiago/ziren/animalia/antzina/bizi

Antzina planetan animalia gehiago bizi ziren. • gustatzen/ez/dokumentalak/zaizkigu/guri/animalien

Guri ez zaizkigu animalien dokumentalak gustatzen. • arraroak/genituen/ganbaran/bart/hots/entzun

Bart ganbaran hots arraroak entzun genituen. 4

Bihurtu aurreko ariketako baiezko perpausak ezezko, eta alderantziz. • • •

Denda honetan ez dago oinetako merkerik. Antzina planetan ez ziren animalia asko bizi. Guri animalien dokumentalak gustatzen zaizkigu. Bart ganbaran ez genuen hots arrarorik entzun.

12 191383 _ 0010-0015.indd 12

28/7/09 16:10:41

2 5

Osatu elkarrizketa, erantzunei galderak jarriz. D E N-D E NA JA K IN NA H I –Bai txakur polita! Nork ekarri dizu? –Osaba-izebek ekarri didate. – Nondik ekarri dizute? –Txakurtegitik, uste dut. – Zenbat urte ditu? –Bi urte baino ez ditu. – Zer da, arra ala emea? –Emea da. – Erabaki al duzu zein izen jarri? –Ez, oraindik ez dut erabaki zein izen jarri.

6

Sailkatu aurreko ariketan asmatu dituzun galderak motaren arabera. • ZATI-GALDERAK: Nork ekarri dizu? / Nondik ekarri dizu? / Zenbat urte ditu? • AUKERA-GALDERAK: Zer da, arra ala emea? • BAI/EZ ERAKO GALDERAK: Erabaki al duzu zein izen jarri?

Ortografia 1

Idatzi hutsuneetan falta den puntuazio-ikurra: koma, puntua, harridura-ikurra edo galdera-ikurra. - Olatz , egun on ! - Egun on ! Nondik zatoz horren berandu ? - Mikelekin , Anderrekin eta Iratxerekin ibili naiz . - Eta non egon zarete ? - Parkean , Anderren etxe ondokoan , aritu gara biharko planak egiten . - Biharko planak ? Zer egin behar duzue, bada, bihar ? - Zabuetara joan, eta bazkaldu ere bertan bazkalduko dugu . - Zein ondo ! Joan al naiteke zuekin ? - Jakina ! Zenbat eta gehiago hobe !

2

Hitz hauen sinonimoak h dute. Osa itzazu. • • • • • • •

estu zikin lotsagabe aski hitzontzi txapelketa sobera

• • • • • • •

m eh e o h i l a h a l k n a h i k a h o b e l e h i a e h i e g

e o r k g

g

a b e

o e i

t a

13 191383 _ 0010-0015.indd 13

28/7/09 16:10:41

Idazketa-tailerra 1

Irakurri laukiko informazioa. BURMUINEAN ARAKATZEN: GALDERA-ZERRENDA ETA GALDERA-IZARRA Idazteko gai bat proposatzen digutenean, askotan uste izaten dugu gai horretaz ez daukagula zer esanik. Oker gaude, ordea; galderen bidez gaiari buruzko mamia ateratzen joan baikaitezke. Lehenengo teknika gaiari buruzko galdera-zerrenda egitean datza. Bigarrenak izar bateko puntetan ageri diren galderei erantzutea proposatzen digu.

2

Irakurri galderak eta ezabatu gaiarekin zerikusirik ez dutenak. GAIA: lo-ibiltariak • Zer dira lo-ibiltariak? • Zer egiten dute? • • • • • • •

Nor izan daiteke lo-ibiltaria? Nesken ala mutilen kontua al da? Poltsa barruan gordeta egoten da? Ni lo-ibiltaria al naiz? Arriskutsua al da lo-ibiltariak itzartzea? Besoak aurrera luzaturik eramaten al dituzte? Zer urtarotan ateratzen zaizkie adar berriak? • Gogoratzen al dira hurrengo egunean?

3

Sortu emandako gaiaren galdera-zerrenda. Saiatu 8-10 galdera lortzen. Erantzun eredua. GAIA: tuaregak •

Zer dira tuaregak?

•

Zer egiten dute?

•

Non bizi dira?

•

Arriskutsuak al dira?

•

Maila berean al daude gizonezkoak

•

eta emakumezkoak?

•

Nolakoa da tuaregen gizartea?

•

Gizarte-maila desberdinak al daude?

•

Zein da emakumezkoen rola?

14 191383 _ 0010-0015.indd 14

28/7/09 16:10:41

2 4

Begiratu adi galdera-izarraren teknikari eta irakurri. Zer?

Ondoan galdetzaile erabilienak dituzu. Beti ez dira guztiak erabili behar, baizik eta gaiaren arabera egokienak iruditzen zaizkizunak.

Nork?

Nolakoa?

Zergatik?

Nori?

Zenbat? Izarra

Nola?

Noiz?

Nongo?

Nondik? Non?

■ Bete hutsuneak, galdetzaileak erabiliz.

5

Irakurri gaia eta osatu galdera-izarra galdetzaile egokiekin. Ondoren, idatzi galderak osorik.

Erantzun eredua.

GAIA: presako janaria

Zergatik?

• Zer da presako janaria?

Non?

Zenbat?

• Zergatik jaten da presako janaria? • Zenbat gastatzen da presako janarian?

Zer?

Noiz?

• Noiz jaten da presako janaria? • Nori gustatzen zaio? • Nork erosten du presako janaria?

Nori?

Nork?

• Noiztik jaten da presako janaria?

Non jaten da presako janaria? Noiztik? 6

• • • • • • •

Denbora faltagatik janari azkarra egitea. Diru asko gastatzen da. Janaria prestatzeko denborarik ez dugunean. Gazteei gehienbat. Gazteek edo haien gurasoek. Lanorduak aldatu direnetik. Etxean edo merkatal-zentroetan.

?

???

Eman aurreko ariketako galderen erantzun laburrak. Erantzun eredua.

? ?

■ Erantzun. Galderaren baten erantzuna ez duzu jakin? Non bilatuko zenuke erantzuna? Erantzun

Interneten.

eredua.

15 191383 _ 0010-0015.indd 15

28/7/09 16:10:42

3

Masaien gisan ibiltzea Bizkarreko minaren aurkako oinetako bereziak salgai daude jada Euskal Herrian Masaiak Afrikako leinu ezagunetariko bat dira, eta haien berezitasunen artean bada bat geuk ikasi beharrekoa. Agidanez, ez dute bizkarreko minik inoiz izaten, eta beren ibileragatik bide da hori. Masaiak bezala ibiltzen ikastea erraza ez delakoan, Karl Müller izeneko suitzar ingeniari batek masaien gisan ibiltzeko oinetako batzuk asmatu ditu duela hamar bat urte. Itxuraz ortopedikoak diruditen oinetako hauen sekretua zolan datza. Forma ganbila dutenez gero, kulunka egiten dute; hala, oinaren ohiz kanpoko alde batekin zapaltzera behartzen gaituzte, eta bide batez, gorputza guztiz tente dugula ibiltzera. Era horretara, gure bizkarrak jarrera egokia hartzen du. Oinetako horiek egiteko sei urte luze behar izan zituen Müllerrek, baina bete-betean asmatu zuen antza, miraritsuak baitira ia-ia; zerbikaletako mina saihesten dute, lunbagoari aurrea hartzeko apartak dira eta zirkulazioa hobetzen dute, besteak beste. Horixe da, hain zuzen, merkatuan izan duten arrakastaren gakoa. Hori eta Britainia Handiko kazetari ospetsu batek eman zien bultzada, oinetakoen ekarpen onuragarriez liluraturik artikulu bat idatzi baitzuen haiek goraipatuz. Harrezkeroztik, mundu osoko aktore, abeslari eta bestelako pertsona famatuek oinetako hauen miresle direla aitortu dute. Nahiz eta prezioz garestiak eta itxuraz trauskilak izan, punta-puntako bihurtu dira jadanik.

1

Aukeratu zuzena kasu bakoitzean. • Suitzar ingeniari batek • Oinetakoak • Oinetakoekin • Oinetakoak

2

masaientzako oinetako bereziak asmatu ditu. masaiak bezala ibiltzeko oinetakoak asmatu ditu.

duela sei urte egin zituen, hamar urtez masaien ibilera aztertu ostean. duela hamar urte asmatu zituen eta sei behar izan zituen sortzeko. oinak jarrera zuzena hartzen du beti eta ez da inoiz okertzen. oinak ezohiko eran zapaltzen du. oso famatuak dira punta-puntako diseinu ederra dutelako. oso arrakastatsuak dira osasunerako onuragarriak direlako.

Bilatu testuan hitz hauen sinonimoak.

berezitasun • bitxitasun: behartu • derrigortu: • oski: oinetako

• mesedegarri: onuragarri ospetsu • entzutetsu: trauskil • zakar:

16 191383 _ 0016-0021.indd

16

28/7/09

16:08:45

3

Bilatu testuan definizio hauei dagozkien hitzak. • • • •

Oinazea, atsekabea edo ondoeza eragiten duen sentsazioa ➜ lunbagoa Gerriko giharretako min bizia ➜ zerbikala Anatomiaz ari garela, lepoan kokatzen dena ➜ Hezur eta giharren deformazioak zuzentzeko tresnei deritze ➜

mina

ortopedia

■ Hitz horietatik guztietatik, zein dira maileguak? lunbagoa, zerbikala eta ortopedia.

4

Jarri osatu aditzaren ordez antzeko esanahia duena.

burutu

konpondu

sendatu

bete

• Hartu kamamila eta (osatutakoan) sendatutakoan joango zara kalera. • Izena emateko orria (osatu)

bete zuen bere datuekin. • Loreontzia (osatzeko) konpontzeko , lekeda beharko dugu. burutu • Zirkuitua bi ordu eta zazpi minutuan (osatu) zuen. 5

Lotu hitzak antonimoekin. Ondoren, aukeratu eta idatzi sinonimoak.

HITZAK

ANTONIMOAK

indartsu •

• koldar

•

beldurti

koloretsu •

• indarge

•

makal

adoretsu •

• gaixo

•

zurbil

• kolorge

•

eri

osasuntsu •

eri

6

SINONIMOAK

beldurti

zurbil

makal

Markatu esaera zahar honen esanahia eta inguratu noiz erabili. Bost xentimoko pupua eta hamar xentimoko trapua. Batzuetan neurrigabeko erantzuna ematen zaie arazo txikiei. Kexatzen ez denak ez du ezer lortzen. a) Ikastetxeko zuzendariarekin elkartu eta jolastokia konpon zezaten lortu genuen, erori eta min hartzeko arriskurik ez izateko. b) Jolastokian hartu nuen kolpea ez zen hainbesterako izan; hala ere, igeltsua jarri zidaten.

17 191383 _ 0016-0021.indd

17

28/7/09

16:08:46

Gramatika 1

Azpimarratu kolore batez harridura-perpausak eta beste batez aginte-perpausak.

Haser r e bizian Zer demontre! Zertan zabiltzate, baina? Zuek zarete alferrak zuek! Mugi zaitezte, kontxo! Maider, zu eseri hemen! Saioa, har ezazu Maiderren lekua! Eta gainerakook, mugitu ipurdia! Zelako lotsa! Ez al duzue ikusten barregarri geratzen ari garela? Makaleko egurra emango digute. Zoazte kanpora eta jokatu taxuz!

2

Eman aginte-perpaus hauek beste modu batzuetara. • Joan kanpora, neskok! Joan zaitezte kanpora, neskok! / Zoazte kanpora, neskok! • Egin hori oraintxe bertan, zuek biok!

Egin ezazue hori oraintxe bertan! • Etorri etxera lehenbailehen, umeok!

Etor zaitezte etxera lehenbailehen! / Zatozte etxera lehenbailehen! • Egon isilik behingoz, berritsua halakoa!

Egon zaitez isilik behingoz, berritsua halakoa! / Zaude isilik behingoz, berritsua halakoa! • Mikel, aspaldiko! Ekarri bostekoa!

Mikel, aspaldiko! Ekar ezazu bostekoa! 3

Eman ezezka aurreko ariketako esaldiak, behar diren hitzak aldatuz. • Ez joan kanpora, neskok! Ez zaitezte kanpora joan, neskok! • Ez etorri etxera lehenbailehen, umeok!

Ez zaitezte etor etxera lehenbailehen, umeok! • Ez egon isilik, lotsati halakoa! Ez zaitez isilik egon, lotsati halakoa! • Ez ekarri bostekoa Mikel! Ez ezazu bostekoa ekar, Mikel!

18 191383 _ 0016-0021.indd

18

28/7/09

16:08:48

3 4

Osatu elkarrizketa, aginterako aditz laguntzaileak hutsuneetan jarriz.

zaitez hortik, Nahia! Entrenatzaileak ikusten bazaitu, goxo-goxo jarriko da. –Mugi –Egon zaitezte lasai, neskok! Eta ekar ezazue ura hona, nekatuta nago-eta! zeuk, nahi baduzu. –Hara bestea! Har ezazu lasterka oraintxe bertan! –Zertan zaudete hor berriketan? Has zaitezte haserre, gizona! Atseden hartzen ari ginen... –Ez zaitez zeuon trasteak –Atseden hartu nahi baduzue, har itzazue etxera, baina ez ezazue pentsa eta joan zaitezte taldean berriro onartuko zaituztedanik. Horixe baino ez genuen behar! 5

Eman adierazpen-perpaus hauek harridura-perpaus gisa.Erantzun eredua. • • • •

6

Entrenatzailea ipurterre hutsa da. ➜ A ze ipurterrea den entrenatzailea! Ez dut inoiz halako tontakeriarik entzun. ➜ Hori bai tontakeria galanta! Oso gose naiz. ➜ Goseak akabatzen nago! Jende mordoa dago igerian. ➜ Makina bat jende dago igerian!

utikan!

Idatzi harridura-esapide bakoitza hutsune egokian. • • • • •

alajaina!

Hori zuk egin duzula? Bai zera! Eta nik bi halako! Kanpora hemendik! Utikan! Ez zaitut berriz ikusi nahi! Aupa, neskok, eutsi goiari! Onenak zarete-eta! Afa! Hau da kiratsa hau! Nork bota du puzkerra? Horrelako perretxiko ederrak gutxitan ikusten dira, alajaina!

afa!

eutsi goiari!

bai zera!

Ortografia 1

Lotu hitzak sinonimoekin eta bilatu letra-zopan.

F

I

Z O

I

S U S T

I

S E K A X T O Z

ezerez •

• ezdeus

A

zikoitz •

• xelebre

M A O Z K L A

apaiz •

• itsusi

I

xukadera •

• zeken

txantxa •

I

L K D N E P R

L G R E E M N

I

I

R G I

O

P O

X A H U T U M H A L

• eskuzapi

U

zatar •

• gaixo

S X E L E B R E U S

gastatu •

• iseka

N O B

• xahutu

P U S K

I

• elizgizon

N O Z

G Z

gizajo • bitxi •

I

P S E O K U Z I I

I

T A D R K O O N A S U I

L E D

19 191383 _ 0016-0021.indd

19

28/7/09

16:08:48

Idazketa-tailerra 1

Irakurri laukiko informazioa. BURMUINEAN ARAKATZEN: GAKO-HITZAK Edozein testu idazterakoan, pentsatu behar dugu irakurleak ez dakiela ezer idazten ari garen gai horri buruz. Horrelakorik ez gertatzeko, gako-hitzen bila jo behar dugu; izan ere, haien atzean azaldu gabeko informazio asko dago.

2

Irakurri testu zati hau eta erantzun galderei. Nire ama botikagintza-enpresa bateko zuzendaria da. Lana erakargarria bezain nekagarria da.

• Ulertu al duzu testu zatia?

Erantzun askea • Ulertzen al dituzu esaldietako hitz guztiak? Erantzun askea • Zer egiten da botikagintza-enpresa batean? Botikak egiten dira. • Zergatik izan daiteke zuzendari-lana erakargarria eta nekagarria? Pentsatu bakarrik, ez erantzun eta joan hurrengo ariketara.

3

Lotu gezi bidez gako-hitzak eta azalpenak. • Asteburu batzuetan ere lan egin behar du. Erakargarria:

• Bidaia asko egiten ditu. • Diru asko irabazten du. • Bere lana berak baino ezin du egin. • Ez dauka aisialdirik.

Nekagarria:

• Jende interesgarria ezagutzen du. • Lan-ordutegi malgua dauka. • Jende askorekin egon behar du, beti aurpegi onarekin eta aldarte onean.

■ Irakurri nola geratzen den testua luzapena egin ondoren eta aztertu aurreko ariketan betebetean asmatu duzun. Botikagintza-enpresa bateko zuzendaria da. Berez, oso lan erakargarria da: bidaia asko egiten ditu, ez du ordutegi finkorik, soldata ona irabazten du eta jende interesgarria ezagutzen du. Baina neka-neka eginda amaitzen du: ez dauka ezertarako astirik (asteburuetan ere lan egin behar du), lan hori berak baino ezin du egin, eta gainera, jende askorekin egon behar du beti aurpegi onarekin eta aldarte onean.

20 191383 _ 0016-0021.indd

20

28/7/09

16:08:49

3 4

Irakurri egoera eta inguratu gako-hitzak. Erantzun eredua. Demagun beheko testua zure ikaskide batek idatzi duela eta zuri egokitu zaizula zuzenketa egitea. Informazioaren aldetik puntu ilun batzuk ditu. BASAMORTUKO ANIMALIAK Basamortua da bizitzeko lekurik gogorrena, eta izaki bizidun gutxi molda daitezke basamortuko baldintzetara. Esaterako, gamelua basamortuan bizi den animalia da, pertsonak eta salgaiak garraiatzeko erabiltzen da eta nahiko ondo moldatzen da hango kliman. Basamortuan narrasti asko bizi dira. Animalia horiek aldean dituzten ezkatek gorputzeko ura ez galtzen laguntzen diete...

5

TZA

Gako-hitzik topatzen ez baduzu, egin proba galderak eginez: Zergatik da basamortua leku gogorra? Zer du gameluak...

LAGUN

Idatzi gako-hitzak hutsuneetan eta saiatu zeresana luzatzen.

GAKO-HITZA:

Basamortuko baldintzetara ohitzea oso zaila da. Izaki bizidun gutxi molda daitezke.

Baldintzak

GAKO-HITZA:

Ezkatek gorputzeko ura ez galtzen laguntzen diete narrastiei.

Ezkatak

6

Berridatzi 5. ariketako testua, gako-hitzetatik ateratako informazioa gehituz. Erantzun eredua. BASAMORTUKO ANIMALIAK

Basamortuan bizitzea oso zaila da. Izaki bizidun gutxi molda daitezke hango baldintzetara. Adibidez, gameluak eta narrastiak ondo moldatzen dira basamortuko klimara. Izan ere, narrastiei, dituzten ezkatek gorputzeko ura ez galtzen laguntzen diete.

21 191383 _ 0016-0021.indd

21

28/7/09

16:08:49

4

Jaiotzeke zegoen haurraren elezaharra Aspaldiko elezahar batek dioenez, jaiotzeke zegoen haurtxo b batek hauxe galdetu zion gauza guztien egileari: –Lurrera bidaliko nauzula esan didate, baina nola biziko naiz h hain txikia eta babesgabea izanik? han Eta gauza guztien egileak esan zion: –Ez izan beldur, aingeru guztien artean bat aukeratu dut z zuretzat, eta zain daukazu dagoeneko. Eta haurtxoak galdezka segitu zuen: –Nork elikatuko nau? –Esan dizudan aingeruak berak –erantzun zion gauza guztien e egileak–. Eta irribarre ere eragingo dizu, mina kenduko dizu, lotan z zaudela zaindu egingo zaitu eta bizitzan gidatuko zaitu hazi arte. –Eta gizakien hizkuntza arraroa jakin gabe, nola ulertuko dut esaten didatena? –Zure aingeruak hitz goxo eta xamurrenak esango dizkizu, eta pazientzia eta maitasun handiz irakatsiko dizu hizketan. –Lurrean gizaki gaiztoak daudela entzun dut. Nork babestuko nau? –Zure aingeruak babestuko zaitu munduko gaiztakeria orotik, egunez eta gauez zainduko zaitu eta ez dio inori utziko zuri min ematen; gaixotzen bazara, sendabideak bilatuko ditu zuretzat; bizia ere emango du zugatik behar izanez gero. Une horretan bakea zen nagusi zeruan, baina lurreko ahotsak aditzen hasi ziren. Haurtxoak bizkor-bizkor galdetu zion gauza guztien egileari: –Joateko unea heldu bada, esadazu, nola du izena nire aingeruak? –Ez dizut haren izena esango, ez baita beharrezkoa, baina zuk AMA esango diozu.

1

Ordenatu kezkak zenbaki bidez, kontakizuneko haurtxoari sortu zitzaizkion ahala.

3 Nola komunikatuko naiz? 1 Nola moldatuko naiz? 4 Nork emango dit babesa? 2

5 Nola esango diot nire aingeruari? 2 Nork mantenduko nau?

Asmatu galdera honen erantzuna, aingeruak haurrari nola lagunduko dion azalduz. Erantzun eredua. • Nork lagunduko dit beldur naizenean?

Zure aingeruak lagunduko dizu beldur

guztiak uxatzen.

3

Aukeratu erantzun egokia. Zer esan nahi du elezahar hitzak? Antzinako gertaera historikoetan oinarritzen den alegiazko kontakizuna. Ustez aspaldi gertatutako zerbaiti buruzko alegiazko kontakizuna.

22 191383 _ 0022-0027.indd 22

28/7/09 16:13:48

4

Bilatu irakurgaian hitz hauen sinonimoak eta lotu antonimoekin. HITZAK

5

SINONIMOAK

irri •

•

irribarre

•

• ontasun

txera •

•

maitasun

•

• egonezin

zitalkeria •

•

gaiztakeria

•

• ezinikusi

eroapen •

•

pazientzia

•

• lantu

Idatzi atzizki hauek dituzten launa hitz. Begiratu hiztegian ongi dauden. Erantzun eredua. • • • •

-zale: bakezale, futbolzale , irakurzale , musikazale hirigintza , etxegintza , altzarigintza , burdingintza -gintza: sorginkeria , maltzurkeria , astakeria , lelokeria -keria: amatasun , maitasun , gaixotasun , fideltasun -tasun:

■ Atzizki horietako bik elkarren kontrako esanahia dute. Zeinek?

6

ANTONIMOAK

-tasun, -keria.

Sailkatu esapide hauek zerrenda egokian. • begiko makarra baino gutxiago ikusi nahi • bihotzeko azukre koxkorra izan • kuttun eduki

• begiko izan • begitan eduki • higuin izan

Gorrotoa adierazteko

Maitasuna adierazteko • bihotzeko azukre koxkorra izan

•

begiko makarra baino

• kuttun eduki

•

gutxiago ikusi nahi

• begiko izan

•

begitan eduki higuin izan

7

Ordenatu hitzak eta osatu bi esaera zahar.

gaiztoa

a.

ahaztu

berriak

da

Maitasun abere

Gorrotoa

zaharra

1. Maitasun berriak ahaztu zaharra. 2. Gorrotoa abere gaiztoa da. ■ Azaldu zure hitzez esaera bakoitzaren esanahia. 1. Maitasun berria duzunean, zaharra ahazten duzu. 2. Gorrotoak ez dakar ezer onik.

23 191383 _ 0022-0027.indd 23

28/7/09 16:13:48

Gramatika 1

Irakurri testua eta azpimarratu aditz bat baino gehiago duten perpausak. OIHANE Urtziri zirrara ikaragarri batek zeharkatu zion gorputz osoa. Ehun kilometrora ere nabari zezakeen irudi gozo hura; Oihanerena, alegia. Karmelerekin zetorren, biak pipitak janez. Urtzi urduri baino urduriago zegoen. Oihanek pipitak eskaini zizkion. Urtzik eskuak luzatu zituen; pipitak robot baten antzera hartu zituen. Hiru pipita eskuan zituen eta hamaika lurrera erori zitzaizkion. Barkamena eskatu zion Oihaneri. Urtzik ez zekien ez non zegoen, ez zertan zebilen ere. Oihanek irribarre egin zion eta ez ziola inporta erantzun zuen. Urtziren atzetik, Eiderrek eta Garazik barretxoak egin zituzten. Joanes Urkixo Bihotz ausarta (moldatua)

2

Kopiatu azpimarratutakoen artean alborakuntzaz elkartutakoak. • •

3

Urtzik eskuak luzatu zituen; pipitak robot baten antzera hartu zituen. Urtzik ez zekien ez non zegoen, ez zertan zebilen ere.

Lotu bi zatiak, perpaus egokiak sortzeko. Zaude lasai, neska; • Jon ohean dago; • Ezin naiz lagunekin irten; • Ez kezkatu nigatik; • Ez fidatu mutilez; •

4

• sukar handia du. • min emango dizute. • ondo egongo naiz zu gabe. • zigortuta nago. • ongi egingo duzu.

Lotu alborakuntza bidezko perpausak egiteko egitura egokiak.

ere

nahiz

nola

bata bestea zein

zein

hala ez ezik

nahiz

24 191383 _ 0022-0027.indd 24

28/7/09 16:13:49

4 5

Erantzun Erantzun galderei, adierazitako egiturak erabiliz. eredua. • Zein dira gehien gustatzen zaizkizun musika-taldeak? –Bai Oskorri, bai Benito Lertxundi gustatzen zaizkit. • Zein dira zure bi zaletasun nagusiak? –Hala dantzatzea, nola futbolean aritzea gustuko dut. • Zer egiten duzue lagunekin ondo pasatzeko? –Nahiz zinera, nahiz mendira joan. • Zein dira, zure ustez, jaiegunen alde onak? –Alde batetik, lanik eza eta, bestetik, atseden hartzeko astia. • Zer egin behar da lagun berriak ezagutzeko? –Edo leku askotara joan, edo Internet bidez ezagutu.

6

Emandako perpaus bakunetan oinarrituz, osatu alborakuntza bidezko perpausak. • Berak ez du egingo. Niri ere ez dit egiten uzten.

Berak egin ez ezik, niri ere ez dit egiten uzten. • Agian irabazi egingo du. Agian galdu egingo du. Nolanahi ere, saria jasoko du.

Nahiz irabazi, nahiz galdu, saria jasoko du. • Bi lagun dauzkat. Bata oso jatorra da. Bestea ipurterre hutsa da.

Bi lagun dauzkat. Bata oso jatorra, bestea ipurterre hutsa. • Guztiok goaz pozik eskolara. Batzuk oinez joaten dira. Batzuk autobusez joaten dira. Batzuk autoz joaten dira.

Guztiok goaz pozik eskolara, oinez, zein autobusez, zein autoz.

Ortografia 1

Idatzi ts, tz edo tx hutsuneetan. • • • •

2

harrabo ts a ego tz i i tx aropen ts ua al tz oa

• • • •

kira ts a un tx ia on tz ia urra ts a

• per tx enta • a tx imurka • a tz aparka • tx an tx arra

• • • •

pi tz adura ada ts a el tz ei ts ua i tx ura

Bete esaldietako hutsuneak aurreko ariketako hitzetako batzuekin. • Amak bere altzoan hartu zuen umea, eta umeak adatsa laztandu zion amari. • Berak atzaparka egin zidan aurpegian; nik atximurka egin nion besoan. Hori ikusita, egin gintuen ikasgelatik. maisuak egotzi • Neska ikusi nuenean, pertxenta iruditu zitzaidan, itxura onekoa. • Halako batean, harrabotsa entzun genuen eta horma izoztuan pitzadura egin zela ohartu ginen.

25 191383 _ 0022-0027.indd 25

28/7/09 16:13:49

Idazketa-tailerra 1

Irakurri laukiko informazioa. PLANIFIKATZEA: IDEIA ETA PASARTE HORNIGARRIAK Gure testua idazteko oinarrizko ideiak bildu ondoren, bada egin daitekeen beste urrats bat ere: pasarte hornigarriak erabiltzea. Ideia eta pasarte hornigarriak dira harira datozen esaera zaharrak, kontakizunak edo pasadizoak, berriak edo albiste zatiak, aipuak, adibideak...

2

Irakurri testua eta erantzun. KIROL OLINPIKOAK Olinpiadetan oso arruntak ez diren kirolak ikus ditzakegu. Gehienak oso zaharrak dira eta Antzinako Greziatik gaur egun arte iraun dute: arku-tiroa, xabalina-jaurtiketa, pertika-jauzia, disko-jaurtiketa... Jakin badakigu, azken hori K.a. v. mendean jada praktikatzen zela, Miron eskultoreak data horretan zizelkatu baitzuen Diskobolo (disko-jaurtitzaile) deritzon eskultura. Kirol hori ez da erraza, indarra eta zehaztasuna behar baitira. Hala ere, gauza harrigarria gertatu zen 1896. urteko olinpiadetan: Robert Garret pisu-jaurtitzaileak disko-jaurtiketan urrezko domina lortu zuen, eta hori aurreko arratsaldean minutu batzuk entrenatuta.

■ Zer da azpimarratuta dagoen pasartea?

3

aipua

pasadizoa

Irakurri testu zati hauek eta azpimarratu ideia hornigarriak.

MARRAZOA, HILTZAILEA OTE? u marrazo Zinemak sinetsarazi nahi izan dig garria dela; zuria animalia odolzalea eta arrisku kentzen zaila». eta esaerak dioenez «fama txarra, dago azken urtean Baina egiaren alde esan beharra erleek marrazoek baino eraso gehiago egin dituztela.

AISIA Gazteoi leporatzen dig ute ez dakigula dibertitzen, ez dugula aisialdia aprobetxatzen... Gaur bertan egunkarian irakurri dut «11 eta 17 urte bitarteko gazteen erdiak aspertu egiten dira». Beharbada horrela iza ngo da, baina zer egiten dute Ga zteria Saileko arduradunek? Ez al da haien lana guretzat au kerak eta irtenbideak ematea ?

BIRAKA Lurrak Eguzkiaren inguruan birak egiten dituela gauza jakina da. Baina orain mende batzuk, uste zuten Lurra ez zela mugitzen; eta kontrakoa esaten zutenek gorriak ikusten zituzten. Adibidez, Inkisizioak Giordano Bruno atxilotu zuen, hark ideia hori aldezten baitzuen.

26 191383 _ 0022-0027.indd 26

28/7/09 16:13:49

4 4

Irakurri pasarte hornigarriak eta adierazi zein motatakoa den bakoitza zenbaki bidez. 1. aipua

2. pasadizoa

3. albiste zatia

4. adibidea

5. esaera zaharra

4 Esaterako, gurasoek irakurtzen ez badute,

5 Letrarik gabeko aisia, asperdura bizia.

eta etxean libururik ez badago, gazteak nekez zaletuko dira.

3 INCEk 11.000 umeen (12 urtekoak) artean egindako inkestaren arabera, % 76ri asko gustatzen zaio irakurtzea. (EL PAIS)

1 Mundua inork irakurtzen ez dituen

liburu ederrez beterik dago. (UMBERTO ECCO)

2 Aurreko batean, dekorazio-denda batean egon nintzen, eta bertan azala besterik ez duten liburu hutsak eros daitezke. Horrela, bakoitzak bere egongelako hormen kolorearen arabera aukera ditzake liburuak.

5

Bildu proposatutako gaiari buruzko oinarrizko ideiak, nahi duzun teknika erabiliz. Erantzun eredua. GAIA: irakurzaleak ala irakurle behartuak?

OINARRIZKO IDEIAK • • • • • • • • •

6

Gazteoi irakurtzea gustatzen zaigu. Liburuak geuk aukeratzea gustatzen zaigu. Ez daukagu irakurtzeko denborarik. Irakurri nahi dugunean, lagunen gomendioak jarraitzen ditugu…

Aukeratu 4. ariketako ideia hornigarriren bat eta lotu zuk idatzitako oinarrizko ideiaren batekin; ondoren, garatu testutxo bat ondoko orrialdeko adibideetan bezala. Erantzun askea.

IZENBURUA:

27 191383 _ 0022-0027.indd 27

28/7/09 16:13:50

5 Hiru Erregeak magoak al ziren?

Xalbat Goñi, Mendaro

Galdera G ld iinteresgarria i zurea, X Xalbat, lb eta erantzun korapilatsua duena, alajaina! Egia esan, Erregeak nor ziren, nondik zetozen eta nola heldu ziren azaltzeko teoria asko daude. Nolanahi ere, nahiko segurua da kronikariek mago hitza erabiltzen zutela astronomian adituak ziren jakintsuak izendatzeko, eta ez kapelatik untxia ateratzeko gai ziren prestidigitadoreak izendatzeko. Bestalde, esan beharra daukat iturrien arabera ez dagoela argi Erregeak hiru edo gehiago izan ote ziren, zenbait kronikariren esanetan hamabi baitziren (dozena osoa). Guk ezagutzen ditugun Hiru Errege Magoen kondaira K.o. vi. mendean sortu zen. Kondaira horrek dioenez, ekialdetik abiatu ziren Betleemerantz izar argitsu bati jarraika. Meltxorrek, europarren ordezkariak, urrea eskaini zion haur jaioberriari, errege batentzat opari aproposena zelakoan. Gasparrek, berriz, Asiako semiten ordezkariak, intsentsua eskaini zion, haren jainkotasunaren seinale. Azkenik, Baltasarrek, afrikarren ordezkariak, mirra eman zion, nagusitan jasango zuen nekaldiaren eta pizkundearen irudi gisa. Ez dakit erantzunak ase zaituen. Dena den, sekretutxo bat kontatuko dizut, Xalbat. Urtarrilaren 5ean zure herriko kalean ikusten dituzun errege horiek ez dira benetakoak, Errege Magoak ez baitira existitzen.

Olentzero

1

Erantzun galderei. • Zergatik esaten da Hiru Erregeak magoak zirela?

Astronomian adituak zirelako. • Noizkoa da guk ezagutzen dugun kondaira?

K.o. VI.mendekoa. • Noren ordezkariak ziren kondairako Hiru Erregeak?

Europarren, Asiako semiten eta Afrikarren ordezkariak. • Zeren adierazgarri dira opariak?

Erregetasunaren, jainkotasunaren eta nekaldiaren eta pizkundearen adierazgarri. • Noiz ibiltzen dira Hiru Erregeak herriko kaleetan? Noiz da Errege-eguna?

Urtarrilaren 5ean. Urtarrilaren 6an. 2

Bilatu hiztegian testuko hitz hauek eta idatzi bakoitzaren definizioa. • • • •

kronikari: gertakari-sail bat era kronologikoan eskaintzen duen idazlea edo kontalaria. astronomia: astroen posizio erlatiboa, higidura, egitura eta bilakaera aztertzen duen zientzia. ordezkari: talde, erakunde edo pertsona baten izenean ari den pertsona. sekretu: jakinarazi nahi ez den gauza, berri edo informazioa.

28 191383 _ 0028-0033.indd

28

28/7/09

16:11:21

3

•

Lotu testuak eta irudiak.

•

Euskal Herrian Euskaraz •

•

gelditu •

•

lanean • elurra •

•

hondartza garbia • ura •

•

konforme •

•

a bildua •

4

•

Idatzi definizioen ondoan. Zein da seinalea, eta zein, ikurra?

ikurra • Zerbaiten adierazgarri den irudia, gizakia edo gauza: • Zerbait adierazteko erabiltzen den ikusizko zein entzunezko abisua:

seinalea

■ Erantzuna aintzat hartuta, sailkatu aurreko ariketako testuak.

Seinaleak

•

• a bildua

lanean • gelditu • konforme • elurra

5

• Euskal Herrian Euskaraz • H2O • hondartza garbia

Idatzi hitz bakoitza hutsune egokian. • Bakearen

ikurra

zeinu seinale

uso zuria da.

• Istripurik ez izateko, errespeta itzazu bide• Matematikan, zenbakiek

6

Ikurrak

zeinu

ikur

seinaleak .

positiboa edo negatiboa izan dezakete.

Jarri seinale hitzaren ordez antzeko esanahia duena. • Tori opari hau nire maitasunaren (seinale) adierazgarri keinua egin zien eskuarekin. • Sartzeko (seinalea) • Lokatzetan ikusi genituen zure oinaren (seinaleak) lorratzak • Bekokian geratu zaio erori zenean egindako zauriaren (seinalea)

orbana

keinu adierazgarri

.

lorratz orban

29 191383 _ 0028-0033.indd

29

28/7/09

16:11:23

Gramatika 1

Azpimarratu juntagailuak dituzten perpausak. SUAREN JAIA Gaur egun, Gabonetan Jesus haurraren jaiotza ospatzen dugu, baina antzina urteko azken egunetan neguko jaiak ospatzen zituzten. Neguaren etorrera zela-eta, festak eta oturuntzak egiteko ohitura zegoen. Egunak laburtu egiten zirenez, sute handiak egiten zituzten, suak eguzkiari berotasuna eta argia berreskuratzeko indarra emango ziolakoan. Euskal Herrian, Gabon-usadioen artean suarekin zerikusia duten ohitura asko gorde dira. Izan ere, zenbait tokitan, negurako egurra prestatzerakoan, enbor handiena bereizi eta Gabon-gauean erretzen zuten. Enbor horrek Urteberri-eguna edo Errege-eguna heldu arte iraun behar zuen pizturik. Ohitura horri izen asko eman zaizkio herrien arabera; hala nola, Olentzero-enborra, Gabon-subila edo Gabon-zuzia, besteak beste.

2

Sailkatu perpausak, juntagailuen arabera.

3

Egin perpaus elkartuak, proposatutako juntagailuak erabiliz.

enbor handiena bereizi • EMENDIOZKOAK: festak eta oturuntzak / berotasuna eta argia. / eta Gabon-gauean… • HAUTAKARIAK: Urteberri-eguna edo Errege-eguna / Gabon-subila edo Gabon-zuzia. • AURKARIAK: gabonetan Jesusen jaiotza ospatzen dugu, baina antzina urteko azken egunetan neguko jaiak ospatzen zituzten. • Gosaltzeko edozer hartzen du: kafea, kakaoa, tea... (nahiz)

Gosaltzeko edozer hartzen du: kafea nahiz kakaoa, nahiz tea. • Berandu da. Logura naiz. Ohera noa. Bihar arte! (eta)

Berandu da eta logura naiz. Ohera noa. Bihar arte! • Oparituko dut? Gorde egingo dut? Ez dakit zer egin. (ala)

Oparitu ala gorde egingo dut? Ez dakit zer egin. • Partida ez dute zuriek irabazi. Partida beltzek irabazi dute. (baino)

Partida ez dute zuriek irabazi, beltzek baino. • Oso haserre nago. Maite zaitut eta barkatuko dizut. (baina)

Oso haserre nago baina maite zaitut eta barkatuko dizut. 4

Idatzi hutsune bakoitzean juntagailu egokia.

ERRE GEEN OPAR IAK –Erregeak diskmana ekarri didate, baina nik mp3-a eskatu nien. Zuri zer ekarri dizute, eskatutakoa ala beste zerbait? –galdetu dio lagun batek besteari. –Niri minikatea ekarri didate –erantzun dio besteak. –Zergatik hitz egiten duzu horrela? –Lepoa estutzen didalako!

BETLEEMEKO

–Betleemen bizi

B IZ T A N L E A K

direnak betleem darrak Betleemekoak di ra. –Betleemeko bi ztanleak ez dira betleemdarrak, iruditxoak baizik.

edo

30 191383 _ 0028-0033.indd

30

28/7/09

16:11:24

k

5

GABONETAKO ZUHAITZA

Bi zoro mendira joan dira Gabonetako zuhaitzaren bila. Lau orduz bila ibili ondoren batek dio: –Edozein pinu hartu eta eraman egingo dugu, bolak izan ala ez izan. ...............

5 Esan nolakoak diren perpaus elkartu hauek: alborakuntza bidezkoak (A) ala juntagailu bidezkoak (J). Gabonetako parkera nahiz zinemara joango gara bihar. J Nahiz Gabonetako parkera, nahiz zinemara joatea, biak dira plan apartak! A

6

Bilatu akatsak perpaus hauetan eta eman euskara jatorrean. • Tarta egiteko, irina eta esnea behar dugu.

Tarta egiteko, irina eta esnea behar ditugu. • Ez da eskuineko bidea hartu behar, baizik ezkerrekoa.

Ez da eskuineko bidea hartu behar, ezkerrekoa baizik. • Lagunekin kalean ibiltzea eta jolastea gustatzen zaizkit.

Lagunekin kalean ibiltzea eta jolastea gustatzen zait.

Ortografia 1

Lotu zakuetako bikoteak eta idatzi.

gazi

errege

osaba ozta txipli txutxu irrati joan tiriki ezker

2

txapla geza erreginak tauki eskuin mutxu telebista etorriak izebak ozta

• gazi-geza

•

• errege-erreginak

•

• osaba-izebak

•

• ozta-ozta

•

• txipli-txapla

•

txutxu-mutxu irrati-telebista joan-etorriak tiriki-tauki ezker-eskuin

Idatzi onomatopeia bakoitza dagokion tokian. tuju-tuju • murmurioa: mar-mar • tripa-zorria: gur-gur

mauka-mauka

mar-mar

gur-gur

• eztula: tuju-tuju • jatea: mauka-mauka

31 191383 _ 0028-0033.indd

31

28/7/09

16:11:24

Idazketa-tailerra 1

Irakurri laukiko informazioa. IDAZKI BAT EGITEKO URRATSAK BIRPASATZEA 1. Idazkiaren helburua argi izatea. 2. Galdera-zerrenda egitea gaiari buruzko mamia ateratzeko eta galdera-izarraren bidez galderei erantzutea. 3. Gako-hitzak erabiltzea irakurleak testua ulertzeko. 4. Pasarte hornigarriak erabiltzea testu erakargarriagoak eta ulergarriagoak lortzeko.

2

Irakurri testuak eta erantzun galderei.

Kaixo, familia! Zuekin egoteko paradarik ez eta gutxienez postal elektroniko bat bidaltzea bururatu zait. Ez ahal dituzue turroi guztiak jango! Astebete barru izango nauzue hor eta… mesedez, gutxi batzuk gorde niretzat! Gabon gauean nire bihotzean izango zaituztet, zaudete ziur, baina bitartean, ondo pasatu jai hauetan.

c

Ander maitea: Elkarrengandik urruti pasako ditugun lehenengo Gabonak dira hauek eta ez dakizu zein gogorrak ari zaizkidan gertatzen! Uneoro, etengabe, zaitut nire pentsamenduan… irribarreak ikusten ditut jendearen aurpegietan, iragarkietan eta nik, berriz, izugarrizko pena dut bihotzean. Gabon gau ederra igaro dezazula, niregandik urrun bazaude ere.

a

• Zein dira zure ustez aurreko mezuen hartzaileak? Lotu testu bakoitza dagokion hartzailearekin. a) Zure bihotzeko azukre koxkorra. b) Maiz ikusten duzun lagun bat.

c) Etxekoak. d) Oso noizean behin idazten diozun laguna.

• Zer helburu dute mezu horiek? Gabon zoriontsuak opatzea. Gabonetako gehiegikeriak salatzea. Ingurukoekin ondo geratzea.

32 191383 _ 0028-0033.indd

32

28/7/09

16:11:25

5 3

Irakurri gaia eta osatu galdera-izarra. Ondoren, idatzi galderak osorik. Erantzun eredua.

GAIA: GABON-KANTAK Zenbat?

Nork?

Zergatik?

Non?

Zergatik?

Noiz?

Zer?

4

• • • • • • • • •

Noiz abesten dira gabon-kantak?

Nork abesten ditu gabon-kantak? Zenbat gabon-kanta abesten dira? Noiztik abesten dira gabon-kantak? Non abesten dira? Zergatik dago gabon-kantak abesteko ohitura? Noiz abesten dira gabon-kantak? Zer eskatzen dute abeslariek trukean? Nola antolatzen dira abesbatzak?

Nola?

Irakurri testua eta biribildu hitz-gakoak eta azpimarratu datu hornigarriak. Erantzun eredua.

GABONAK MEXIKON: POSADAK ETA GAUERDIKO MEZAK Mexikon abenduaren 16an hasi ohi dira Eguberrietako ospakizunak Posadas izenekoekin (San Josek eta Ama Birjinak Belenerako bidaian ostatua aurkitzeko izan zituzten arazoak gogorarazteko antzezpenak). Bederatzi egunetan zehar, Gabongauera arte, eguberrietako ohiturak gorde zale diren familiek beren etxean egiten dute txandaka ostatua. Antzezpenaren ondoren, jaiari ekiten zaio: umeek, adibidez, Satanas irudikatzen duen gozo-eltzea apurtzen dute. Eguberri-gauean mezaren ondoren egiten da afaria. Egun horretan etxea erratzez garbitzeko ohitura dago, zortea garbi sar dadin.

5

Erantzun galderei. • Zer motatako datu hornigarriak ageri dira testuan?

Azalpenak eta adibideak • Ulertu al dituzu testuko hitz guztiak? Zenbat hitz-gako biribildu dituzu?

Erantzun askea / Goiko kasuan, bost. • Zertan datza Posadas ospakizuna?

San Josek eta Ama Birjinak Belenerako bidaian ostatua aurkitzeko izan zituzten arazoak gogorarazteko antzezpenak.

33 191383 _ 0028-0033.indd

33

28/7/09

16:11:25

Autoebaluazioa 1. UNITATEA • Gauza naiz perpaus

GRAMATIKA

motak bereizteko: bakunak/ elkartuak, lokabeak/mendekoak.

2. UNITATEA • Gai naiz perpaus bakunak bereizteko.

• Badakit zein diren • Badakit hitzak ordenatuz

adierazpen- eta galde-perpausak.

perpausak osatzen.

• Ikasi dut a itsatsia

ORTOGRAFIA

duten hainbat hitz.

• Gauza naiz a itsatsidun

IDAZKETA-TAILERRA

zenbait hitz zuzen deklinatzeko.

• Ulertu dut idatzi aurretik helburua argi eduki behar dela.

• Badakit testua, irakurlea eta helburua kontuan hartuz idatzi behar dela.

• Ikasi dut puntuazio-ikurrak zuzen erabiltzen.

• Gauza naiz h letraz idazten diren hitzak bereizteko.

• Badakit idatzi aurretik informazioa bildu behar dela.

• Gauza naiz galdera-zerrenda eta galdera-izarra zuzen erabiltzeko.

•Ikasi duzuna zuk zeuk neurtu ahal izango duzu.

Markatu laukitxoak esaldiarekin ados zaudenean.

34 191383 _ 0034-0040.indd 34

28/7/09 16:15:47

Adi-Adi Euskarari 6.1 koadernoa

3. UNITATEA • Badakit zer diren harridura perpausak.

4. UNITATEA • Ikasi dut perpaus elkartuak zer diren.

5. UNITATEA • Badakit juntagailuak zer diren.

• Badakit perpausak • Ulertu dut aginteperpausak aginduak emateko direla eta zenbait forma dituztela.

juntadura bidez elkar daitezkeela.

• Gauza naiz alborakuntza

• Gauza naiz juntagailu hautakariak, aurkariak eta emendiozkoak bereizteko.

hutsa eta errepikapen bidezko alborakuntza bereizteko.

• Ikasi ditut s, x eta z letrak dituzten zenbait hitz.

• Gauza naiz s, x eta z letrak dituzten zenbait hitz bereizteko.

• Badakit zertan den gako-hitzen teknika.

• Ikasi ditut ts, tx eta tz letrak dituzten zenbait hitz.

• Ikasi dut marratxoz idazten diren hainbat hitz.

• Gauza naiz ts, tx eta tz dituzten hainbat hitz zuzen idazteko.

• Badakit zer diren pasarte hornigarriak.

• Gauza naiz gako-hitzak

• Gauza naiz nire

topatzeko eta haietatik tiratuta zeresana luzatzeko.

testuetan ideia hornigarriak txertatzeko.

• Badakit idazki bat egiteko helburua argi izatea beharrezkoa dela.

• Gauza naiz testu ulergarri eta erakargarri bat sortzeko.

35 191383 _ 0034-0040.indd 35

28/7/09 16:15:47

Deklinabidea IZEN ARRUNTAK mugagabea

NOR

NORK

NORI

NOREN

NONGO

NOREKIN

NORENGATIK

NORENTZAT

IZEN BEREZIAK

mugatua singularra

plurala

mugagabea

bide

bidea

bideak

Ane

oin

oina

oinak

Ibon

borda

borda

bordak

Larraul

bidek

bideak

bideek

Anek

oinek

oinak

oinek

Ibonek

bordak

bordak

bordek

Larraulek

bideri

bideari

bideei

Aneri

oini

oinari

oinei

Iboni

bordari

bordari

bordei

Larrauli

bideren

bidearen

bideen

Aneren

oinen

oinaren

oinen

Ibonen

bordaren

bordaren

borden

Larraulen

bidetako

bideko

bideetako

————

oinetako

oineko

oinetako

————

bordatako

bordako

bordetako

Larrauleko/go

biderekin

bidearekin

bideekin

Anerekin

oinekin

oinarekin

oinekin

Ibonekin

bordarekin

bordarekin

bordekin

Larraulekin

biderengatik

bidearengatik

bideengatik

Anerengatik

oinengatik

oinarengatik

oinengatik

Ibonengatik

bordarengatik

bordarengatik

bordengatik

Larraulengatik

biderentzat

bidearentzat

bideentzat

Anerentzat

oinentzat

oinarentzat

oinentzat

Ibonentzat

bordarentzat

bordarentzat

bordentzat

Larraulentzat

36 191383 _ 0034-0040.indd 36

28/7/09 16:15:48

IZEN ARRUNTAK ETA IZEN BEREZIAK IZEN ARRUNTAK mugagabea

NON/ NORENGAN

NONDIK/ NORENGANDIK

NORA/ NORENGANA

NORANTZ/ NORENGANANTZ

NORAINO/ NORENGANAINO

plurala

bideetan

oinetan

oinean

oinetan

bordatan

bordan

bordetan

amarengan

amarengan

amengan

bidetatik

bidetik

bideetatik

oinetatik

oinetik

oinetatik

bordatatik

bordatik

bordetatik

amarengandik

amarengandik

amengandik

bidetara

bidera

bideetara

oinetara

oinera

oinetara

bordatara

bordara

bordetara

amarengana

amarengana

amengana

bidetarantz

biderantz

bideetarantz

oinetarantz

oinerantz

oinetarantz

bordatarantz

bordarantz

bordetarantz

amarenganantz

amarenganantz

amenganantz

bidetaraino

bideraino

bideetaraino

oinetaraino

oineraino

oinetaraino

bordataraino

bordaraino

bordetaraino

amarenganaino

amarenganaino

amenganaino

oinik bordarik

bidetzat ointzat bordatzat amatzat

ZEREZ

singularra

bidean

amarik

ZERTZAT/ NORTZAT

mugatua

bidetan

biderik ZERIK

IZEN BEREZIAK mugagabea

Anerengan Ibonengan Larraulen

Anerengandik Ibonengandik Larrauletik/dik

Anerengana Ibonengana Larraulera

Anerenganantz Ibonenganantz Larraulerantz

Anerenganaino Ibonenganaino Larrauleraino

————

————

Anerik

————

————

Ibonik

————

————

Larraulik

————

————

Anetzat

————

————

Ibontzat

————

————

Larraultzat

bidez

bideaz

bideez

oinez

oinaz

oinez

bordaz

bordaz

bordez

amaz

amaz

amez

Anez Ibonez Larraulez

37 191383 _ 0034-0040.indd 37

28/7/09 16:15:48

Juntagailuak Juntagailuak hitz solteak dira eta maila bereko osagaiak (izenak, aditzak, izenondoak, etab.) elkartzeko erabili ohi dira. Hiru mota daude:

EMENDIOZKO JUNTAGAILUAK

•ETA

Zuzendaria eta ikasketa-burua etorri zitzaizkidan bisitan ospitalera.

JUNTAGAILU HAUTAKARIAK

Urtebetetzeko tarta txokolatez edo marrubiz egin nezake. •EDO Oraindik ez du erabaki makinaz ala eskuz egingo duen. •ALA Denda horretan larruzko nahiz gomazko abarkak saltzen dituzte. •NAHIZ ZEIN Igeriketa-ikastarora astelehenez zein asteazkenez joan gaitezke. • JUNTAGAILU AURKARIAK

Ezetz esan didate orain arte; baina, azkenean, onartu dute nire proposamena. •BAINA Ez da Saturraran hondartzara joaten, Karraspiora baino. •BAINO BAIZIK Ane ordezkari aukeratu, Nerea baizik. •BAIZIK ETAAtzo Ezez ditzuten galdetu nora joango garen, baizik eta ea gurekin etor daitekeen. •

Lokailuak Lokailuak perpausen arteko lotura semantikoa sortzen duten hitzak dira. Zenbait motatako lokailuak daude:

EMENDIOZKO LOKAILUAK

Julenek amaitu ditu ikasketak; Xabik ere amaitu ditu. •ERE BAI / ERE EZ Julenek amaitu ditu ikasketak; Xabik ere bai. •ERE GAINERA da margotzen hasteko; gainera, nekatuta zaude. •BEHINTZATOsoZukberandu egin nahi nik, behintzat, ez dut agertzeko asmorik. •GUTXIENEZ Flana egiteko, duzuna; gutxienez, litro eta erdi esne behar dut. • LOKAILU HAUTAKARIAK

Ez diot gertatutakoa kontatuko; bestela, asko ikaratuko da. •BESTELA OSTERANTZEAN Azkar amaitu; osterantzean, berandu egingo zaizu. • AURKARITZAKO LOKAILUAK

Nik badakit makinaz josten; zuk, ordea, eskuz josten duzu. •ORDEA OSTERA Txakurrek zaunka egiten dute; katuek, ostera, miau. •BERRIZ Etxean aspertzen da; ikastolan, berriz, primeran pasatzen du. •ALDIZ Pilotari horizeharo da; bestea, aldiz, indartsuagoa. •HALA ERE Guztiz ziurosoeztrebea nago; hala ere, zure esana beteko dut. •DENA DELA Ez da oso mutil ederra; dena dela, azkar-azkarra da. • ONDORIOZKO LOKAILUAK

Atzo partida irabazi zuten; gaur, beraz, poz-pozik etorriko dira. •BERAZ •ORDUAN Kalera irten nahi duzula? Orduan, ez zaude hain gaixorik. KAUSAZKO LOKAILUAK

ERE Askotan joaten naiz herrira; izan ere, lagun asko ditut han. •IZAN ZEREN Sarritan jaten du txerrikia, zeren asko gustatzen zaio. •

38 191383 _ 0034-0040.indd 38

28/7/09 16:15:48

Menderagailuak Menderagailuak gehienetan mendeko perpausaren aditzari eransten zaizkion formak dira. Hauek dira ohikoenak:

MENDERAGAILU OSAGARRIAK

Mendian otso ikaragarri bat ikusi duela kontatu digu. •-(E)LA -(E)NIK arrebak ez du uste munduko mutilik aratzena zarenik. •-T(Z)EKO Zure Umeari ur asko emateko esan zigun. •(EA) …-(E)N Monitoreak dit gutariko nork dakien eskiatzen. •-(E)N ALA EZ Ez zuen esangaldetu haragia gustatzen zaion ala ez. • MENDERAGAILU ERLATIBOAK

Hondartzan topatu genuen maskorra nire logelan utzi dut. •-(E)N -TAKO/-(R)IKO Historialariak emandako hitzaldian gauza asko ikasi genituen. • KONPARAZIOZKO MENDERAGAILUAK

Gure etxea zuena bezain handia da. •BEZAIN BESTE/ADINA Mikelek zuk adina liburu erosi zuen liburu-azokan. •BAINO... -AGO Amaiaren umea Izaskunena baino makalagoa da. •BAINO... GUTXIAGO/GEHIAGO Amonak aitonak baino urte gutxiago dauzka. • DENBORAZKO MENDERAGAILUAK

Amonak iloba ikusten duenean, min guztiak joaten zaizkio. •-(E)NEAN -(E)LA Bizikletan aldapan behera zihoala ziztatu zuen erleak. •-T(Z)EAN Ehun kiloko jasotzean, oihu ikaragarria bota zuen. •-(E)N BEZAIN LASTER harria Gosaldu laster hasiko naiz azterketa prestatzen. •ETA BEREHALA Etxea amaitu etabezain berehala joan ziren bertara bizitzera. •BAINO LEHEN Beti egiten du otoitz lotara joan lehen. •AURRETIK Eskolatik irten aurretik, bizkar-zorroabaino goitik behera aztertzen du. •ONDOREN/OSTEAN Mendira igo ondoren, oso erlaxaturik sentitzen da. •ETA GERO Eskolak amaitu eta gero, gure urtebetetzea ospatzera •-(E)NETIK Zinema-izarra denetik, ez du kalean inor agurtzen. joango gara. •ARTE Kanpaiak jotzen hasi arte ezin da mahats alerik jan. •-(E)N BITARTEAN Arropak lisatzen dituen bitartean, musika entzuten du. • BALDINTZAZKO MENDERAGAILUAK

Nire etxera etortzen bazara, txakurkume jaioberria erakutsiko dizut. •BA-(E)Z GERO egokituz gero, munduari bira osoa egingo lioke. •-T(Z)EKOTAN Loteria aukeratzekotan, gorria hartuko dut. •EZ BA- EuririkBategiten badu, ur-murrizketak izango ditugu. •EZIK/EZEAN Ziur egonezezik, ez da ezer esan behar. • KONTZESIOZKO MENDERAGAILUAK

ETA (-(E)N) Nahiz eta eguzkia irten (den), hotz handia egiten du kanpoan. •NAHIZ (-(E)N) ARREN Auzo honetan luzaroan bizi izan (naizen) arren, ez dut ia inor ezagutzen. • KAUSAZKO MENDERAGAILUAK

Gogoa izan dudalako egin dut. •-(E)LAKO BAITEz da sarritan etortzen, ez baitu ez autorik, ez motorrik. •-ETA Ez da komeni baxera hori askotan erabiltzea, oso hauskorra da-eta. •-(E)NEZ GERO Oihanera gero, landare mota asko ikusiko dituzu. •-T(Z)EAGATIK/-T(Z)EARRENjoanez Ausardia handia izateagatik eman ziguten saria. • HELBURUZKO MENDERAGAILUAK

Everesten gailurrera igotzeko, sasoi onean eta ondo prestaturik egon behar da. •-T(Z)EKO -T(Z)ERA Musika-eskolara joan naiz datorren urterako matrikula egitera. •-T(Z)EKO ASMOTAN / -T(Z)EKOTAN Lana uztekotan ibili da aspaldian. •-T(Z)EAGATIK/-T(Z)EARREN Neska horren laguna izatearren edozer emango nuke. •

39 191383 _ 0034-0040.indd 39

28/7/09 16:15:48

Lehen Hezkuntzako seigarren mailarako Adi-Adi euskarari 6 Euskara eta Literaturarako koadernoa, lehen hiruhilekoari dagokiona, Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana Educación, S.L.ren Lehen Hezkuntzako Sailean JOSEBA SANTXO URIARTEren eta JOSÉ TOMAS HENAOren zuzendaritzapean sortu, taxatu eta gauzaturiko talde-lana da. Testua: Nerea Ziaurritz, Idoia Aranberri eta Kristina Bilbao Irudiak: Daniel Gibert eta Alex Orbe Edizioa: Ainhoa Basterretxea Arte-zuzendaritza: José Crespo Proiektu grafikoa: Azala: Rosa Marín Barrualdea: Miren Pellejero Azaleko irudia: Emilio Urberuaga Proiektu-burua: Rosa Marín Irudien koordinazioa: Miren Pellejero Proiektuaren garapenerako arduraduna: Javier Tejeda Garapen grafikoa: Miren Pellejero, José Luis García, Raúl de Andrés eta Rosa Barriga Zuzendaritza teknikoa: Ángel García Koordinazio teknikoa: Miren Pellejero eta José Luis Verdasco Konposaketa eta muntaketa: Maitane Barrena eta Miren Rodrigo Argazkien aukeraketa eta dokumentazioa: Miren Pellejero eta Mercedes Barcenilla Argazkiak: J. Jaime; J. Lucas; CORDON PRESS/CORBIS/Bettmann; EFE/Ángel Sahn; GETTY IMAGES SALES SPAIN/Hugh Sitton; HIGHRES PRESS STOCK/ AbleStock.com; SERIDEC PHOTOIMAGENES CD; SANTILLANAREN ARTXIBOA

© 2009 by Zubia Editoriala, S. L. / Santillana Educación, S. L. Legizamon poligonoa Gipuzkoa kalea, 31 48450 Etxebarri (Bizkaia) Inprimatzailea:

EK: 191383 Lege-gordailua:

Lan hau edozein modutan erreproduzitzeko, banatzeko, jendaurrean erakusteko edo aldatzeko, nahitaezkoa da beraren jabeen baimena izatea, legeak aurreikusitako kasuetan izan ezik. Lan honen zatiren bat fotokopiatu edo eskanerretik pasatu nahi izanez gero, jo CEDROra (Centro Español de Derechos Reprográficos / Erreprografia Eskubideetarako Espainiako Zentroa, www.cedro.org).

191383 _ 0034-0040.indd 40

Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak onetsia: 2009-05-04

28/7/09 16:15:48