Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΦΗ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΦΗ 7000 έτη ιστοπίαρ Εισαγωγή To γήηδµα ηδρ βενέζευρ ηδρ βπαθήρ ςπήπξε εδϊ ηαζ ποθθά έηδ ζδµείο ηπζαήρ ηαζ πεδίο αναπηωξευρ δζαθψπυν εευπζϊν. Ώπψ ηα ηέθδ ηος 18ος αζ. ψµυρ, ηαζ ζδζαζηέπυρ απψ ηο 1816 ηαζ έπεζηα, ηο γήηδµα ηδρ βπαθήρ εηέεδ επί νέυν, «ζνδοεςπυπαφηϊν» αάζευν. Η έηθπαζζρ ηδρ ζνδοεςπυπαφηήρ -αθ. ζνδοβεπµανζηήρ- εευπίαρ απψ ηον ΐοππά, ηαεαπψ πποφψν ηος αναβεννδµένος βεπµανζηοω εενζηζζµοω, µεηά ηδν νζηδθψπο θήξζ ηυν Ναποθεψνηεζυν Ποθέµυν, δεν ήηαν δςναηψ να αθήζδ εηηψρ ηο γήηδµα ηδρ βπαθήρ. ΍θεζθε ηαζ δ βπαθή να ηαηαζηή εθεωπδµα ηυν ανωπαπηηυν ζνδοεςπυπαίυν Ώπίυν. Μδηέπα δε ψθυν ηυν βθυζζϊν απεηθήεδ δ ζανζηπζηζηή. Ώπψ ηψηε θςζζηά έσοςν παπέθεεζ ποθθά έηδ ηαζ νέα απσαζοθοβζηά εςπήµαηα έσοςν έθεεζ ζηο θυρ, ηα ψποζα ζηδν πζο ηαθή βζα ηοςρ ίνδο-εςπυπαφζηάρ πεπίπηυζζ, εέηοςν εν αµθζαάθυ ηδν εευπία ηοςρ. Ωζηψζο αςηοί ζςνεσίγοςν αηάεεηηοζ να δζααζοων ενηψρ ηδρ πθάνδρ ηυν, θοζδοπϊνηαρ ηα νεϊηεπα ζηοζσεία δ αηψµδ σεζπψηεπα αβνοϊνηαρ ηα. Κζ ψµυρ ηο γήηδµα ηδρ βπαθήρ, σάπζρ ζηδν απσαζοθοβζηή ζηαπάνδ, έσεζ µε ηδν ζεζπά ηος απσίζεζ να ξεηαεαπίγδ. Πέπα απψ ηάεε δζάεεζζ ζυαζνζζµοω ή πποβονοθαηπίαρ, δ εθθδνζηή βδ έσεζ απσίζεζ να αναδεζηνωεηαζ ηαζ πάθζ ζηο µεβάθο αζαθίο ηδρ ανεπυπψηδηαρ, θανεπϊνονηαρ απψ ηα ζπθάβσνα ηδρ ανεηηίµδηοςρ ζζηοπζηοωρ εδζαςποωρ, βζα ψζοςρ επζεςµοων να ηοςρ αναβνϊζοςν.

Κευ. 1 Η γένεσιρ τηρ γπαυήρ ΋ηαν ζ ΢υηπάηδρ ζςνάνηδζε ηον νεαπψ Φαίδπο, άπσζζε να ηος δζδβήηαζ ηδν ηάηυεζ ζζηοπία ςπψ ηδν ζηέπδ ηος ζεποω ηυν Νςµθϊν ηαζ ηος Πάνορ: «Άηοςζα να θένε ψηζ ηονηά ζηδν Ναωηπαηζ ηδρ Ώζβωπηος ςπήπξε ηάποζορ απψ ηοςρ εηεί παθζοωρ εεοωρ, πος ηαζ ηο ζεπψ ηος πηδνψ ήηαν αςηψ, πος, υρ βνυζηψ, ηο ονοµάγοςν Ίαζ, ηαζ ψηζ ο ίδζορ ο εεψρ υνοµαγψηαν Θεςε. Άηοςζα θοζπψν ψηζ αςηψρ ππϊηορ άνεηάθςτε ηαζ ηον απζεµψ ηαζ ηδν απίεµδζζ ηαζ ηδν βευµεηπία ηαζ ηδν αζηπονοµία ηαζ αηψµδ ηο παζβνίδζ µε ηοςρ πεζζοωρ ηαζ ηο παζβνίδζ µε ηοςρ ηωαοςρ ηαζ επί πθέον ηα βπάµµαηα. Καζ ηαεϊρ ηψηε ήηαν ααζζθεωρ ψθδρ ηδρ Ώζβωπηος ο Θαµοωρ, ηονηά ζηδν µεβάθδ πψθζ ηδρ επάνυ σϊπαρ (ηδρ Άνυ Ώζβωπηος), πος οζ Έθθδνερ ηδν ονοµάγοςν Ώζβςπηζαηέρ Θήαερ ηαζ ηον εεψ ηδρ Άµµυνα, αθοω ήθεε ζ’ αςηψν ο Θεςε ηος επέδεζξε ηζρ εθεςπέζεζρ ηος ηαζ ςπεζηήπζξε ψηζ ππέπεζ να δζαδοεοων ζηοςρ άθθοςρ Ώζβςπηίοςρ. Καζ ηψηε ο ααζζθεωρ πϊηδζε, ποζα σπδζζµψηδηα έσεζ δ ηάεε εθεωπεζζρ, ηαζ ενϊ εηείνορ ηος εξδβοωζε δζεξοδζηά, ο ααζζθεωρ ψ,ηζ ηος θαζνψηαν ζυζηψ δ άθθοηε πάθζ θάεορ, ανάθοβα ηο µεν ηο άπεδοηίµαγε ηαζ ηο άθθο ηο επαζνοωζε. Ποθθέρ θοζπψν ηπίζεζρ ζσεηζηά µε ηδν ηάεε ηέσνδ συπζζηά ηαζ εεηζηέρ ηαζ απνδηζηέρ θέβεηαζ ψηζ δζεηωπυζε ο Θαµοωρ ζηον Θεςε, πος εα µαηπδβοποωζαµε, εάν ηζρ εηεέηαµε µε θεπηοµέπεζερ. ΋ηαν έθεαζε ζηδν πεπίπηυζζ ηος βπαπηοω θψβος, είπε ο Θεςε, «αςηή θοζπψν δ µάεδζζρ, ααζζθζά µος, εα ηαηαζηήζδ ηοςρ Ώζβςπηίοςρ πεπζζζψηεπο ζοθοωρ ηαζ µε πζο ηαθψ µνδµονζηψ, βζαηί εςπέεδ ηο θάπµαηο βζα ηδν µνήµδ ηαζ ηδν ζοθία». Ώςηψρ ψµυρ απήνηδζε: «Έθεςπεηζηϊηαηε Θεςε, άθθορ µεν έσεζ ηδν δωναµζ να εθεςπίζηδ ηα ζσεηζηά µε ηζρ ηέσνερ, άθθορ ψµυρ να ηπίνδ, πψζο εα αθάτοςν

-1-

ηαζ πψζο εα υθεθήζοςν εηείνοςρ, πος ππψηεζηαζ να ηζρ σπδζζµοποζήζοςν. Καζ εζω ηϊπα, επεζδή είζαζ ο εθεςπέηδρ ηυν βπαµµάηυν, απψ ζςµπάεεζα είπερ ηο ανηίεεηο απψ εηείνο, πος ππαβµαηζηά µποποων. ∆ζψηζ αςηά ηα βπάµµαηα εα πποξενήζοςν θήεδ ζηζρ τςσέρ εηείνυν, πος εα ηα µάεοςν, απψ έθθεζτζ αζηήζευρ ηδρ µνήµδρ, επεζδή, απψ εµπζζηοζωνδ ζηδν βπαθή, εα αναηαθοων ηα ππάβµαηα ζηδν µνήµδ ηοςρ απ’ έξυ, δδθαδή µε ξένα ζδµάδζα ηαζ ψσζ οζ ίδζοζ απψ µέζα, απψ ηον ίδζο ηοςρ ηον εαςηψ. ∆εν απήηερ θοζπψν θάπµαηο βζα ηδν µνήµδ ηδν ίδζα, αθθά βζα ηδν ςπενεωµζζζ. Καζ πποζθέπεζρ ζηοςρ µαεδηέρ ζος επζθανεζαηή ζοθία ηαζ ψσζ ηδν αθήεεζα. ∆ζψηζ, αθοω µάεοςν ποθθά ζωµθυνα µε ηδν άποτί ζος απψ ηα αζαθία συπίρ δζδαζηαθία, εα θαίνυνηαζ ψηζ είναζ ποθςµαεείρ, ενϊ ζηδν ππαβµαηζηψηδηα εα είναζ, υρ επί ηο πθείζηον, αµαεείρ ηαζ ανςπψθοποζ ζηδν ζςναναζηποθή, επεζδή εα έσοςν βίνεζ δοηδζίζοθοζ ανηί βζα ζοθοί». Ο µωεορ ηος έθεςπέηος ηυν ηεσνϊν Θεςε είναζ πθαζηψρ, πποζυπζηψ δδµζοωπβδµα ηος Πθάηυνορ.1 Μέζα απψ ηον πθαηυνζηψ δζάθοβο ηος Φαίδπος ψµυρ ηίεενηαζ ίζυρ βζα ππϊηδ θοπά οζ πποαθδµαηζζµοί αναθοπζηά µε ηδν αζηία βενέζευρ ηδρ βπαθήρ. Οζ άνεπυποζ δδµζοωπβδζαν ηεθζηά ηον βπαπηψ θψβο βζα να βίνοςν πεπζζζψηεπο ζοθοί ηαζ να ζςµαάθοςν ζηδν µνήµδ ηδρ ανεπυπψηδηαρ µέζυ ηδρ ςποµνήζευρ ή ήζαν οζ ηοζνυνζηοοζηονοµζηέρ ανάβηερ, πος ηοςρ ηο επέααθαν; Η ωπαπξζρ ηος βπαπηοω θψβος πποχποεέηεζ µε ηδν ζεζπά ηδρ ηδν χπαπξζ ηος πποθοπζηοω θψβος, ο ψποζορ αάζεζ ηυν παπαηδπήζευν ηος Πθάηυνορ πποθανϊρ πποχπήπσε. Ο σπονοθοβζηψρ πποζδζοπζζµψρ ηδρ βενέζευρ ηος πποθοπζηοω θψβος θεζηοςπβεί ηπψπον ηζνά υρ terminus ante quern βζα ηον ανηίζηοζσο πποζδζοπζζµψ ηος βπαπηοω θψβος ηαζ ηεθζηά ηος ίδζος ηος εξανεπυπζζµοω ηος ανεπϊπος. ΢ωµθυνα µε ηον Ρίηζαπνη Κθάζν, ηαεδβδηή ηος Πανεπζζηδµίος ηος ΢ηάνθοπνη, «ππζν απψ 50.000 σπψνζα, ηςσαία βενεηζηή µεηαθθαβή υδήβδζε ζε βενζηή ηαζ ηπίζζµδ έπαναζωνδεζζ ψθυν ηυν νεςπζηϊν ζςνάτευν ηος εβηεθάθος, πος µε ηδν ζεζπά ηδρ ϊδήβδζε ζε ζδµανηζηή ππψοδο ηδρ οµζθίαρ. Η ηαηαβυβή ηδρ ανεπϊπζνδρ οµζθίαρ είναζ άθθο ένα µεβάθο µςζηήπζο ηδρ εξεθίξευρ. Η αεθηίυζζρ ηυν επζηοζνυνζϊν έδυζε ηδν δςναηψηδηα ζηοςρ ανεπϊποςρ να εθαπµψζοςν πεπίπθοηοςρ ηοζνυνζηοωρ ηανψνερ δίδονηαρ ηοςρ ηδν ζηανψηδηα να εθεωποςν ηαζ να δζασεζπζζεοων ηον ποθζηζζµψ». Ο ∆π. Κθάζν ηοποεεηεί ηδν βενεηζηή αςηή µεηαθθαβή, αάζεζ ηδρ βνυζηήρ αθποηενηπζηήρ εευπίαρ, ζηδν Ώθπζηή.2 ΢ηδν ππϊζµδ ηοζνυνζηοποίδζζ ηος ανεπϊπος ηαζ ζηδν βένεζζ ηδρ επζηοζνυνίαρ, αποδίδονηαζ ηαζ ηα ζήµαηα, πος εµθανίγονηαζ ζηδν παθαζοθζεζηή ηέσνδ. Ο άνεπυπορ, ζωµθυνα µε ηον αείµνδζηο ηαεδβδηή Επζβπαθζηήρ, Ώ.΢. Ώπαανζηψποςθο, ήδδ απψ ηοςρ Παθαζοθζεζηοωρ σπψνοςρ είσε απσίζεζ να ζςβηποηή ηοζνυνίερ ηαζ πποζεπάεδζε να έηθπαζδ ηζρ ζηοζσεζϊδεζρ ζηέτεζρ ηαζ εεθήζεζρ ηος, ηψζο βζα να εςµάηαζ ο φδζορ ηάποζα βεβονψηα, ψζο ηαζ βζα να ζςνεννοήηαζ µε ηοςρ άθθοςρ. Γζ’ αςηψ εσάπαζζε επάνυ ζε οζηέζνα ανηζηείµενα ποζηίθα ζωµαοθα, ζσήµαηα δ βπαµµέρ. Κάποζοζ επζζηήµονερ, οηαν άπσζζαν να άναηαθωπηυνηαζ οζ απασοβπαθίερ ηαζ ηα ζσέδζα ηυν ζπδθαίυν, έεεϊπδζαν ψηζ εππψηεζηο βζα βπάµµαηα δ ζωµαοθα ενψρ πποηαηαηθςζµζαίος ποθζηζζµοω.3 Άθθυζηε ηαζ ο φδζορ ο ΢υηπάηδρ αποδίδεζ ζε αςηέρ ηζρ εζηψνερ ηάποζο νοδµαηζηψ πεπζεσψµενο, οηαν αναθέπδ πυρ ηο ψνοµα βζα ηο ηάεε ανηζηείµενο είναζ ψ,ηζ ηαζ δ γυβπαθζά βζα ηο ανηζηείµενο, πος παπζζηάνεζ.4 ΢ωµθυνα µε ηδν Γ. Κοςπηέζδ-Φζθζππάηδ, ηα ππϊζµα αςηά ζωµαοθα «είναζ αναµθζζαήηδηο ψηζ είσαν ηάποζο νψδµα, ηο ψποζο αέααζα µαρ δζαθεωβεζ ηαζ έπαζγαν ζδµανηζηψ πψθο ζηδν ζςνοθζηή ζωνεεζζ».5 Ώπψ ηδν άθθδ οζ αµθζθεβψµενερ απψ (οπζζµένοςρ έπεςνερ ηος Άπδ Ποςθζανοω µοζάγοςν να πίσνοςν θυρ ζηο µςζηήπζο ηδρ ηαηαβυβήρ ηδρ ανεπϊπζνδρ οµζθίαρ. ΢ωµθυνα µε ηον Kenneth Oakley, ο άνεπυπορ εξανεπυπίγεηαζ απψ ηδν ζηζβµή, πος απσίγεζ να σπδζζµοποζή επβαθεία. Ο οπζζµψρ αςηψρ θαίνεηαζ ψηζ έσεζ ςζοεεηδεή ηαζ απψ ηον Άπδ Ποςθζανψ, αναθοπζηά µε ηδν πεπίπηυζζ ηος εθέθανηα ηος Πεπδίηηα. Ώναθέπεζ σαπαηηδπζζηζηά ο ζηαπανεωρ ηδρ εέζευρ εν εηεζ 1977: «Οζ άνεπυποζ απψ ποθω νυπίρ δείσνοςν να έσοςν υπβανυµένο ηςνήβζ ηαζ οηαν ηςνδβοων

-2-

εθέθανηερ ζηδν ΠηοθεµαΎδα ηαζ οηαν ηςνδβοων ζππάπζα ζηδν Σπίθθζα. Σο «υπβανυµένο ηςνήβζ», ηο µαγζηψ δ ηαζ ηο «ζςνηποθζηψ» µε άθθδ έηθπαζζ, 30 πεπίπος ηςνδβϊν βζα έναν εθέθανηα, ψπυρ δείσνοςν ηα εβηαηαθεθεζµµένα επβαθεία ζηον Πεπδίηηα, είναζ ένα νέο αποηαθςπηζηψ ζηοζσείο ζηδν Παθαζοηοζνυνζοθοβία. Ωπβανυµένο ηςνήβζ, συπίρ ηάποζα βθϊζζα, συπίρ έζηυ ηάποζον έναπεπο θψβο, ηεθείυρ ππυηψβονο πζζηεωυ, δεν βίνεηαζ. Κάποζορ απψ ηδν οµάδα ηυν ηςνδβϊν έδζνε ηο ζωνεδµα ηδρ εηηζνήζευρ δ ηαζ ηδρ επζεέζευρ, έζηυ βζα να ηποµάξοςν ηο άβπζο γϊο (ο Εθέθανηαρ ηος Πεπδίηηα είσε πεπίπος 5µ. µήηορ ηαζ 4µ. ωτορ), ππάβµαηα, πος δεν βίνονηαζ συπίρ ηάποζο άθµα ζηον έναπεπο θψβο ππζν απψ 3 εη. σπψνζα. ∆εν έσεζ δίηζο ο Walker (1966), πος βζα ηδν ίδζα εποσή ζηδν Ώθπζηή ηοςρ εευπεί «γϊα», δδθαδή ηεθείυρ άθαθα. Καζ µψνο δ δεξζοσεζπία ηοςρ αποδεζηνωεζ ηδν ωπαπξζ έναπεπος θψβος».6 Νεολιθικά ΢ήµατα Η σπονοθοβία ενάπξευρ ηδρ σπήζευρ ηος πποθοπζηοω θψβος παπαµένεζ θοζπψν ένα άθςηο ππψαθδµα, οζ πίγερ ηος οποίος αναγδηοωνηαζ ππζν απψ 50.000 δ αηψµδ ηαζ ππζν απψ 3 εηαηοµµωπζα σπψνζα. Η παπαηήπδζζρ αςηή θαίνεηαζ να δζηαζοθοβή ηα θψβζα ηος ηαεδβδηοω Υοςπµοςγζάδδ ψηζ δ απσή ηδρ ζζηοπίαρ ηδρ ππυηοβπαθήρ σάνεηαζ ποθω ααεεζά ζηδν Νεοθζεζηή πεπίοδο,7 ίζυρ ηαζ ζηο µεηαααηζηψ ζηάδζο ηδρ Μεζοθζεζηήρ, οπυρ αποδεζηνωοςν ηα εςπήµαηα ηος Ώγζθίος ποθζηζζµοω, απψ ηο οµϊνςµο ζπήθαζο Mas -d' Azii (dip. Ariζge) ζηδν Γαθθία.8 Σο Mas -d' Azii ηψζο ζαν θςζζηή δζαµψπθυζζρ ψζο ηαζ ζαν απσαζοθοβζηή εέζζρ είναζ απψ ηοςρ πζο ενηςπυζζαηοωρ ηψποςρ, οπος ο πποφζηοπζηψρ άνεπυπορ άθδζε ηαηάθοζπα ηδρ γυήρ ηαζ ηυν έπβυν ηος. Σο φδζο ηο ζπήθαζο είναζ µία ηεπάζηζα θςζζηή ζήπαββα ζηαµµένδ απψ ηον ποηαµψ Arize, ο ψποζορ δδµζοωπβδζε αςηήν ηδν ςπψβεζα δζάααζζ. Έηηορ απψ ηδν ηενηπζηή θςζζηή ζήπαββα, οπος πέεζ ο ποηαµψρ, ανοίβονηαζ ζηδν δεξζά ψσεδ ένα πθέβµα άθθυν ζηοϊν ηαζ αζεοςζϊν. Ππψηεζηαζ βζα έναν ηεπάζηζο ςπψβεζο θααωπζνεο, ζηαµµένο ζηον απάσο απψ ηα νεπά ηος ποηαµοω, µέζα ζηον ψποζο ςπάπσεζ ζςνεσήρ ηαζ πςηνή δζαδοσή απσαζοθοβζηϊν ζηπυµάηυν ηδρ ςζηέπαρ παθαζοθζεζηήρ, ηδρ µεζοθζεζηήρ ηαζ ηδρ νεοθζεζηήρ. Ίζυρ εδϊ να έσδ αναηαθςθεή ηαζ ηο νήµα, πος εα µαρ οδήβδζδ ηεθζηά µέζα ζηον ζηοηεζνψ θααωπζνεο ηδρ ππυηοβπαθήρ. Ώνάµεζα ζηα µεζοθζεζηά (9δ π.Υ. σζθζεηία) εςπήµαηα ηος ζπδθαίος πεπζθαµαάνονηαζ σαθίηζα ηος ποηαµοω µε εβσάπαηηα δ βπαπηά ζσέδζα µε ηψηηζνο δ µαωπο σπϊµα. Ώνάµεζα ζηα ζσέδζα ηάποζα σαπαηηδπίγονηαζ υρ άθθααδηψµοπθα απψ ηον Ώ. Ζϊδ. Παπαηδπϊνηαρ πποζεηηζηά ηοςρ ζςνδςαζµοωρ ηυν βπαµµάηυν δζαηπίνοςµε ππάβµαηζ ηον ζσδµαηζζµψ µζαρ δζθεψββος (ΕΘ), δ αηψµδ ηαζ ενψρ µεµονυµένος βπάµµαηορ (Ε δ Μ). Κάποζα άθθα πάθζ ζσέδζα επί ηυν σαθζηζϊν εςµίγοςν µονάδερ µεηπήζευρ (III: µονάδερ, ...: δεηάδερ, ///: εηαηονηάδερ), ψπυρ αςηέρ, πος απανηοων ζηα ηπδηζηά ζεποβθςθζηά ηείµενα ηαζ ζηζρ πζναηίδερ ηδρ Γπαµµζηήρ Ώ΄. ∆ωο θοπέρ ηοςθάσζζηον παπαηδποωµε ηαζ ηο ζωµαοθο ka, δδθυηζηψ ηυν ζζηδπϊν. Σο ζωµαοθο αςηψ άπανηα ηψζο ζηδν Γπαµµζηή Ώ΄, οζο ηαζ ζηδν Γπαµµζηή ΐ΄, ηαεϊρ ηαζ ζε ηάποζα ηυνζηά ζθπαβίζµαηα ηος 17ος π.Υ. αζ., πος έσοςν αναηαθςθεή ζηδν Μαπβζανή απψ ηον ΐίηηυπα ΢απδβζαννίδδ.9 Μεπζηά απψ ηα ζσέδζα αςηά είναζ, ζωµθυνα µε ηον Obermaier, έζσαηερ ζσδµαηο ποζήζεζρ ανεπυπίνυν µοπθϊν. ΋µοζα ςπάπσοςν ζηζρ µεζοθζεζηέρ απασοβπαθίερ ηος αναηοθζηοω ζζπανζηοω ηωηθος, αθθά ηαζ ζε άθθερ εέζεζρ ζηδν Γαθθία.10 Μποποωµε θοζπψν να µζθάµε βζα ππυηοβπαθή ζε αςηοωρ ηοςρ ηψζο ππϊζµοςρ σπψνοςρ, ψπυρ είναζ δ 9δ σζθζεηία π.Υ.; Ή µήπυρ ππψηεζηαζ ηεθζηά βζα µία αηψµδ ηαθθζηεσνζηή έηθπαζζ ηος µεζοθζεζηοχ ανεπϊπος, πος απθϊρ ανηζβπάθεζ δζαηοζµδηζηέρ µοπθέρ, οζ ψποζερ ενςπάπσοςν ζηδν θωζζ; Θευποωµε ψηζ µέσπζ να αναηαθςθεοων πεπζζζψηεπα ζηοζσεία αναθοπζηά µε αςηήν ηδν πεπίοδο εα ήηαν ίζυρ

-3-

ππψηζµψηεπο να ςζοεεηήζοςµε ηδν άποτζ ηος Ώ. Ζϊδ, σαπαηηδπίγονηαρ ηα βπάµµαηα επί ηυν ποηαµίυν ηποηαθϊν, υρ αθθααδηψµοπθα ζσέδζα. Σα ηεθεςηαία σπψνζα υζηψζο ζηδν Εθθάδα, οζ νέερ αποηαθωτεζρ ππυηοβπαθϊν, οπυρ αςηέρ ηος ∆ζζπδθζοχ ηαζ ηυν Γζαννζηζϊν, µοζάγοςν να δζαθυηίγοςν αηψµδ ηαζ αςηοωρ ηοςρ πθήπυρ ανεξεπεωνδηοςρ σπψνοςρ. ΢ωµθυνα µε ηον ηαεδβδηή Υοςπµοςγζάδδ, «δ παποςζία ενδείξευν ππϊζµδρ βπαθήρ, ηδρ οποίαρ δ ενδεσψµενδ αποηπςπηοβπάθδζζρ µποπεί να ζδµαίνδ ζζηοπζηήρ ζδµαζίαρ αποηαθωτεζρ, δείσνοςν ψηζ οζ ηάηοζηοζ ηος πποφζηοπζηοω οζηζζµοω δεν ήζαν παβζδεςµένοζ, συπίρ πποοπηζηέρ, ζηο ηαεδµεπζνψ πάπεδϊζε µε ηδν θίµνδ ηαζ ηοςρ µζηποεµπψποςρ, πος ανεαοηαηέααζναν ζηδν πεπζοσή».12 Ίζυρ ηαζ αςηή δ επζηοζνυνία µε ηοςρ εµπψποςρ οµυρ να ηοςρ είσε ϊδδβήζεζ ζηδν ανάπηςξζ µζαρ ηέηοζαρ βπαπηήρ επζηοζνυνίαρ µέζα ζηα πθαίζζα ηυν ηοζνυνζηϊν ζσέζευν. Σα ζήµαηα, πος έσοςν άναηαθςθεή σαπαβµένα ψσζ µψνον επάνυ ζηδν ξωθζνδ πζναηίδα, αθθά ηαζ ζε ηάποζα ηοµµάηζα ηεπαµεζηϊν, «εα ππέπεζ να ζςνζζηοωζαν ένα ππυηοβενέρ «ζωζηδµα» µεηαδψζευρ µζαρ πθδποθοπίαρ, πος δ σπήζζρ ηοςρ αθοποωζε ζηζρ ζσέζεζρ αςηϊν, οζ ψποζοζ ηαηαζηεωαγαν αςηά ηα ανηζηείµενα µε εηείνοςρ, οφ ψποζοζ ηα άπεδέσονηο ηαζ ηα αξζοποζοωζαν ζηζρ δπαζηδπζψηδηερ ηοςρ».13 Η πζναηίδα ηος ∆ζζπδθζοω σαπαβµένδ επάνυ ζε ένα ξωθζνο εξάπηδµα αάπηαρ,14 µαρ εςµίγεζ ίζυρ ηο εωθαθον ξωθον απψ ηδν µαβζηή θςβψ, πος πποζέεεζε δ Ώεδνά Επβάνδ επάνυ ζηο ηασω πθοίο ηυν Ώπβοναςηϊν. Η ίδζα δ πζναηίδα οµυρ έσπονοθοβήεδ µε άνεπαηα C14 ζηα 5.260 π.Υ.! Ώπηεηά δε απψ ηα ζωµαοθα ηδρ είναζ ηοζνά µε ηάποζα απψ αςηά, ηα ψποζα απεζηονίγονηαζ επάνυ ζηζρ οµήθζηερ παθαζοεςπυπαφηέρ πζναηίδερ, αθθά ηαζ ζηζρ µεηαβενέζηεπερ πζναηίδερ ηδρ Γπαµµζηήρ ΐ΄ ηαζ ζηδν Κςππζαηή βπαθή. Πποζθάηυρ παπαηδπήζαµε ψηζ ζηδν ΢ςθθοβή ΢ηαεάηος ζηο Εενζηψ Ώπσαζοθοβζηψ Μοςζείο, θςθάζζεηαζ ένα αηψµδ πήθζνο ζθονδωθζ ηδρ 5δρ π.Υ. σζθζεηίαρ, µε ππυηοβπαθή, ηάποζα απψ ηα ζωµαοθα ηος οποίος παποςζζάγοςν οµοζψηδηερ µε αςηά ηος ∆ζζπδθζοω, αθθά ηαζ ηδρ Γπαµµζηήρ Ώ΄. Ήδδ απψ ηο 1961 ήζαν βνυζηέρ ηπεζρ πήθζνερ πζναηίδερ µε ανάθοβα ηος ∆ζζπδθζοΰ ζήµαηα απψ ηδν Σαπηαπία-Κθοςγ ηδρ Ροςµανίαρ (jud. Alba), ηα ψποζα εσπονοθοβήεδζαν επίζδρ µε άνεπαηα C14 ανάµεζα ζηα 5300-5200 π.Υ.15 Υαπαηηδπίζεδηαν ηψηε απψ ηοςρ Ροςµάνοςρ απσαζοθψβοςρ αςηέρ οζ ππυηοβπαθέρ υρ ΢οςµεπζαηά ηαζ Ώπσαία Εθθδνζηά! Έεευπήεδ µάθζ ζηα πυρ ανήηοςν ζηδν ίδζα οµάδα ππυηοβπαθϊν µε αςηά ηος νεοθζεζηοω ποθζηζζµοω ηος Turdas, βνυζηψ ζήµεπα υρ Vinca.16 ΢ε αςηά ηα εςπήµαηα έπσεηαζ να πποζηεεή µία νέα ππυηοβπαθή, αδδµοζίεςηδ αηψµδ, δ οποία άνεηαθωθεδ ηο θεζνψπυπο ηος 2001 ζηδν νεοθζεζηή εέζζ Ίζάζφα ηδρ Ροςµανίαρ. Η ππυηοβπαθή ηδν οποία πποζπαεεί να αποηπςπηοβπάθδζδ ζ ηαεδβδηήρ Nicolae Ursulescu (Παν/µζον Θαζίος), ηοποεεηείηαζ σπονοθοβζηά αάζεζ ηυν ζςνεςπδµάηυν ζηα 6000 π.Υ.17 Ώνάθοβα πποφζηοπζηά βευµεηπζηά ζδµεία µοζάγοςν να έσοςν άποηςπυεή ηαζ ζηζρ δωο πήθζνερ πζναηίδερ απψ ηον Ππϊζµο Υαθηοθζεζηψ ποθζηζζµψ ηδρ Γηπανηέζνζηζα, ζηδν πεπζοσή ηδρ ΐπάηζα. ΢ηδν ππϊηδ µάθζζηα δζαηπίνοςµε έναν ςποηςπϊδδ δζασυπζζµψ ηος ηεζµένος ζε ηέζζεπεζρ αζωµµεηπερ ζεζπέρ, πος αναµοσθεωοςν ηδν δζάπεπυζζ ηυν πήθζνυν πζναηίδυν ηδρ Γπαµµζηήρ ΐ΄. Ο πποφζηοπζηψρ βπαθεωρ έσεζ ζσεδζάζεζ ηα ζήµαηα επάνυ ζηδν υοεζδή επζθάνεζα ηος πήθζνος οζηπάηος, πος έσεζ µήηορ 12,5 εη. ηαζ δωο ηάεεηερ βπαµµέρ δδµζοςπβϊνηαρ µία νοδηά ζεθζδψζσδµδ πήθζνδ πζναηίδα, ανάθοβδ µε αςηέρ πος έσπδζζµοποζήεδζαν ζηδν Εθθδνζηή Γπαµµζηή ΐ΄.18 Μοθονψηζ ο ποθζηζζµψρ ηδρ Γηπανηέζνζηζα ανήηεζ ζηον ηοζνψ νεοθζεζηψ ποθζηζζµψ ηδρ ΝΏ Εςπϊπδρ, εδϊ παποςζζάγονηαζ ηαζ δζαµοπθϊνονηαζ ηάποζερ ζδζαζηεπψηδηερ, πος εµθανίγονηαζ ηαζ ζηδν ζδµεπζνή πεπζοσή ηδρ ∆ςηζηήρ ΐοςθβαπίαρ. Εξεθζηηζηψ ζηάδζο αςηοω ηος ποθζηζζµοω εα αποηεθέζδ ο σαθηοθζεζηψρ ποθζηζζµψρ ηδρ 4δρ σζθζεηίαρ π.Υ., πος αηοθοςεεί ηαζ ηαππψρ ηος οποίος είναζ ηα πήθζνα ψζηπαηα µε ηζρ ππυηο-βπαθέρ, οζ ψποζερ έσοςν σαπαηηδπζζεή απψ ηον Bogdan Nikolov υρ δ απσαζψηεπα βπαθή ηδρ Εςπϊπδρ. Ππζν απψ θίβοςρ µήνερ υζηψζο ένα άθθο εωπδµα απψ ηον Εθθαδζηψ σϊπο ήθεε να αναζηάηυζδ ηδν αηαδδµαφηή

-4-

ηοζνψηδηα ηαζ να δζάτεςζδ ηπψπον ηζνά ηον Bogdan Nikolov. Ώναθεπψµεεα θςζζηά ζηδν πποφζηοπζηή ζθπαβίδα, δ οποία εςπέεδ ζηα Γζαννζηζά ηαζ σπονοθοβείηαζ ζηδν 5δ σζθζεηία π.Υ. Η ζθπαβίδα δζαζηάζευν 2,5 σ 5,5 εη. έσεζ µαηπψζηενο ζσήµα µε επίπεδερ ηαζ θεζαζµένερ επζθάνεζερ, εηηψρ απψ ηδν εζυηεπζηή ηαζ ηδν εξυηεπζηή οτζ, οζ ψποφερ είναζ εβσάπαηηερ ηαζ έσοςν ανηίζηοζσα ηοίθδ ηαζ ηςπηή δζαµψπθυζζ. Η θε- πηοµέπεζα αςηή ςποδεζηνωεζ ψηζ δ θίεζνδ ζθπαβίδα θεζηοςπβοωζε υρ µήηπα ηαζ υρ εη ηοωηος εππψηεζηο να µεηαθέπδ ένα µήνςµα µε ποθθοωρ αποδέηηερ. Ένεεν ηαζ ένεεν ηυν σαπαβµάηυν ςπάπσοςν µζηπέρ οπέρ, οζ ψποζερ δδθϊνοςν ψηζ ςπήπσε ηαζ ένα δεωηεπο -ψµοζο- ηζνδηψ µέπορ, µε ανηζεεηζηή ψµυρ πποζηψθθδζζ. Σα δωο ηµήµαηα ζςνενϊνονηαν µε ζςνδέζµοςρ, πος ζηεπεϊνονηαν ζηζρ οπέρ, ενϊ επεζδή ηα δζάσυπα έσοςν δζαθοπεηζηψ ζσήµα, αποηπεπψηαν οποζαδήποηε πεπίπηυζζρ θάεοςρ, δδθαδή ανεζηπαµµένδρ ηοποεεηήζευρ ηυν δωο µεπϊν, ψηαν εππψηεζηο να ηαηαζηεςαζεή ένα ζθπάβζζµα. Επάνυ ζηδν επζθάνεζα ηδρ θίεζνδρ ζθπαβίδαρ ήζαν εςδζάηπζηα ηαζ ζε ανηζζηποθή ανάβθςθα µεµονυµένα βπαµµζηά αναπηωβµαηα, άνζζα ζε µέβεεορ ηαζ δζαθοπεηζηά ζε δζάηαξζ. Σα ζωµαοθα ή πποφζηοπζηά βευµεηπζηά ζδµεία ήζαν δζεςεεηδµένα ππορ ηα απζζηεπά δ ππορ ηα δεξζά. Μοπθοθοβζηϊρ είναζ πανοµοζψηςπα µε αςηά ηδρ Vinca, ηδρ Γηπανηέζνζηζα ηαζ ηος ∆ζζπδθζοω. Παπαηδπείηαζ µάθζζηα ηαζ εδϊ ο ίδζορ δζασυπζζµψρ ηδρ επζθάνεζαρ βπαθήρ ζε ζεζπέρ. Σα ζηοζσεία ηδρ άνεπηωζζονηο ηαηά µήηορ ηαζ ζε ηπεζρ ζεζπέρ. ΋πυρ θαίνεηαζ, ο σαπάηηδρ ξεηίνδζε αθήνονηαρ ένα µζηπψ πεπζεϊπζο, ψµυρ αναβηάζεδηε να ζςµπωηνυζδ, απψ ηαηψ ςποθοβζζµψ ηζρ γϊνερ, ζδίυρ ηδν ηεθεςηαία. Ώναµθζζαήηδηα θοζπψν ςπήπσε ένα ζωζηδµα ππυηοβπαθήρ ηοζνψ εν ποθθοίρ ζηδν Εθθάδα ηαζ ζηδν ΐοπεζοαναηοθζηή βυνία ηυν ΐαθηανίυν ηαηά ηδν Νεοθζεζηή πεπίοδο.19 Καζ ψµυρ ηα πποαναθεπεένηα εςπήµαηα δεν είναζ οζ µψνερ «πποααεµίδερ βπαθήρ», ψπυρ ηα έσεζ σαπαηηδπίζεζ ζ Μ.Σζζηπζηζήρ.20 ΢ηζρ απσέρ ηος 20ος αζ., ο Sir FI. Petrie, είσε ενηοπίζεζ εβσάπαηηα ζωµαοθα ζε πήθζνα ηαζ θίεζνα ηέσνεπβα ζε ηάθοςρ ηδρ Ώζβωπηος, ηδρ Θζπανίαρ ηαζ ηδρ Μέζδρ Ώναηοθήρ. ΐάζεζ αςηϊν ηυν ζςµαψθυν, ζςνέηαξε έναν ηαηάθοβο 300 ζδµάηυν, ηα ψποζα ππέπεζ να εσπδζζµοποζοωνηο ζηζρ εµποπζηέρ ζσέζεζρ µεηαξω ηυν θζµναίυν ηαζ ηυν παπαεαθαζζίυν οζηζζµϊν ηδρ Μεζοβείος. ΢ωµθυνα µε ηον Μδνά Σζζηπζηζδ, ένα ζωνοθο απψ 34 ηοζνά ζδµεία µοζάγοςν ποθω µε βπάµµαηα ηος εθθδνζηοω ηαζ ηος «θοζνζηζηοω» αθθααήηος. Ώςηά ηα ζωµαοθα, πος ίζυρ ηεθζηά ανηζπποζυπεωοςν αηψµδ ηαζ οθψηθδπερ θέξεζρ, αάζεζ ηυν παπαηδπήζευν ηος Sir FI. Petrie, θαίνεηαζ ψηζ έσπδζζ-µοποζήεδζαν ζε δζαθοπεηζηέρ πεπζοσέρ ηαζ απψ δζαθοπεηζηέρ εµποπζηέρ ηοζνψηδηερ.21 Η ζθπαβίδα ψµυρ απψ ηα Γζαννζηζά Πέθθδρ δεν είναζ ηο µοναδζηψ εωπδµα, πος ηοποεεηείηαζ ζηδν αςβή ηδρ Εθθδνζηήρ πποφζηοπίαρ. Ππζν απψ θίβα σπψνζα ο Ώδ. ΢άµτυν είσε θέπεζ ζηο θυρ ένα ψζηπαηο απψ ηο ΢πδ-θαζο ηος Κωηθυπα ζηα Γζοωπα ηδρ Ώθοννήζος, ηο ψποζο επίζδρ ηοποεεηείηαζ ανάµεζα ζηα έηδ 5000-4500 π.Υ. Επάνυ ζηο ψζηπαηο είναζ εςανάβνυζηα ηπία βπάµµαηα ηος µεηέπεζηα εθθδνζηοω αθθααήηος, ηος ςπψηζεεµένος «θοζνζηζηοω». ΢ωµθυνα µε ηον άναζηαθέα ηδρ εέζευρ ηο ψζηπαηο θέπεζ εβσάπαηηδ επζβπαθή µε ζδµεία ππυηοβπαθήρ, ζηδν οποία αναβνυπίγονηαζ ζωµαοθα, ηα ψποζα µοζάγοςν µε ηα βπάµµαηα Ώ, Τ ηαζ ∆. ΢ήµεπα αέααζα, πένηε σπψνζα µεηά ηδν άναηάθςτζ, εευπείηαζ ψηζ ηα βπάµµαηα αςηά δεν αποηεθοων µέπορ ζςζηήµαηορ βπαθήρ, αθθά απθϊρ ζωµαοθα ηεπαµέυρ, δδθαδή ππψηεζηαζ βζα ηδν πποζυπζηή ζθπαβίδα ηος ηαηαζηεςαζηοχ ηος αββείος.22 ΢ηδν ίδζα ηαηδβοπία ενηάζζεηαζ θοζπψν ηαζ ηο σπςζψ ένϊηζο ηδρ Νεοθζεζηήρ πεπζψδος απψ ηδν ηενηπζηή Εθθάδα, ηο ψποζο εςπέεδ ηο 1997, µαγί µε άθθα ηηεπίζµαηα, ζηα σέπζα απσαζοηαπήθυν.23 Σο εέπορ ηος 1996 ηαηά ηδν δζάπηεζα ηδρ πανεπζζηδµζαηήρ αναζηαθήρ ηος ηαεδβδηοω ΐ. Λαµππζνοςδάηδ ζηον ναψ ηος ΐάησος ζηα Ίπζα ηδρ Νάξος, ψθδ δ αναζηαθζηή οµάδα εξέζπαζε ζε δςναηά βέθζα µε ηδν άναηάθςτζ ενψρ ενεηζηοω άµθοπέυρ, πος είσε αςεζζεή ηάποηε ζηο απσαίο πδβάδζ ηδρ πεπζοσήρ. Η αζηία ήηαν ψηζ ο αµθοπεωρ έθεπε εβσάπαηηα ζηδν επζθάνεζα ηος ηα απσζηά ηος ηεπαµέ υρ δ ηος ζδζοηηήηος ηος: Φ. Π.

-5-

Εηείνδ ηδν πεπίοδο επβαγψηαν ζηδν αναζηαθή ηαζ ηάποζορ Νάξζορ ονψµαηζ Φπαβηίζηορ. Επεζδή µάθζζηα ηο ψνοµα Πποµπονάρ είναζ ζδζαίηεπα δζαδεδοµένο ζηο νδζί ηαζ σάπζρ ζηο πεπίθδµο θζηέπ ηίηπον ηος οµυνωµος παπαβυβοω ηος, οζ αναζηαθείρ έαάπηζζαν ηον αείµνδζηο ζδζοηηήηδ ηος αµθοπέυρ Φπαβηίζηο Πποµπονα. Με ηο παπάδεζβµα αςηψ επζεςµοωµε να ηονίζοςµε ψηζ ηα απσζηά ηος ονψµαηορ ενψρ ηεπαµέυρ µποπεί να µδν αποηεθοων άπψδεζξζ βζα ηδν χπαπξζ ζςζηήµαηορ βπαθήρ, αποηεθοων ψµυρ ηοςθάσζζηον ένδεζξζ. Σα πποαναθεπεένηα εςπήµαηα, ζωµθυνα µε ηον Παναβζϊηδ Υπςζοζηψµος, µοζάγοςν να αναηπέποςν ηδν έυρ ζήµεπα εςπέυρ αποδεηηή εευπία ψηζ δ απσαζψηεπα βπαθή είναζ δ ΢οςµεπζαηή. Εζδζηά οζον άθοπα ζηδν θίεζνδ επζβπαθή ηυν Γζαννζηζϊν, δ δοµή ηυν εβσάπαηηυν ζςµαψθυν δζαθέπεζ απψ ηδν δοµή ηυν ΢οςµεπζαηϊν, ηα ψποζα σπονοθοβοωνηαζ βωπυ ζηα 3.200 π.Υ.24 Η ζζηοπία ηδρ Εθθδνζηήρ ππυηοβπαθήρ δεν ζηαµαηάεζ υζηψζο ζηδν 5δ δ ζηδν 4δ σζθζεηία π.Υ. Μοζάγεζ να ζςνεσίγεηαζ δζαπηϊρ µεηαµοπθυµένδ ηαζ εξεθζζζψµενδ. Έηζζ δζηαζοθοβείηαζ ηαζ δ παποςζία 12 δζαθοπεηζηϊν ζςµαψθυν απψ ηον νεοθζεζηψ οζηζζµψ ζηο ∆ζµήνζ ηδρ Θεζζαθίαρ ηαζ ηον ππυηοεθθαδζηψ οζηζζµψ ζηδν Λέπνδ ηδρ Ώπβοθίδορ. Σα εςπήµαηα αςηά δεν είναζ ηα µψνα ζηον Εθθαδζηψ σϊπο. Ήδδ δ επζζηδµονζηή οµάδα ηος Πανεπζζηδµίος ηος Ώζβαίος, πος αποηεθείηαζ απψ ηοςρ ηαεδβδηέρ Εθένδ Καπανηγψθα, Ώδ. ΢άµτυν ηαζ Θ. Λςπζηγή, επβάγεηαζ πάνυ ζηδν ηαηαβπαθή ηαζ ηαηδβοπζοποίδζζ αςηϊν ηυν εςπδµάηυν. Ώναµένοςµε εναβυνίυρ ηα ποπίζµαηα ηοςρ.25 Μέσπζ ηψηε ψµυρ εα ήηαν πζο ηαθά, ψηαν αναθεπϊµεεα ζε αςηά ηα µνδµεία βπαπηοω θψβος να σπδζζµοποζοωµε ηον οπψ ζήµαηα δ ηϊδζηερ επζηοζνυνίαρ δ πποφζηοπζηά βευµεηπζηά ζδµεία, εθ’ ψζον δεν έσεζ αηψµδ αποδεζσεδ, εάν ππψηεζηαζ βζα ππαβµαηζηή βπαθή. ΢ε ηάεε πεπίπηυζζ ψµυρ, ψπυρ έσεζ παπαηδπήζεζ ηαζ ο η. Υπςζοζηψµος, πος έθεπε ζηο θυρ ηδν ζθπαβίδα ηυν Γζαννζηζϊν, δ δοµή ηυν εβσάπαηηυν ζςµαψθυν δζαθέπεζ απψ ηδν δοµή ηυν ζοςµεπζαηϊν ζςµαψθυν, ηα ψποζα είναζ νεϊηεπα ηαζ σπονοθοβοωνηαζ βωπυ ζηο έηορ 3.200 π.Υ.

Από την ππωτογπαυή στην ιεπογλςυική γπαυή Ππάβµαηζ µέσπζ ζήµεπα εεευπείηο ψηζ δ ΢οςµεπζαηή είναζ δ απσαζψηεπα βπαθή ηος ηψζµος, αάζεζ ηυν ππϊηυν βπαθϊν ηδρ ∆ςναζηείαρ ηος Kis (2630-2450 π.Υ.), οζ οποίερ εςπέεδζαν ζηζρ πεπζοσέρ ηος Σίβπδηορ ηαζ ηος Εχθπάηος. Ωζηψζο ηα εςπήµαηα απψ ηδν Σαπηαπία ηδρ Ροςµανίαρ έσοςν αποδείξεζ ηδν ζςνωπαπξζ ηδρ ΢οςµεπζαηήρ ηαζ µζαρ απσαίαρ εθθδνζηήρ βπαθήρ, εζρ ηδν οποία ο Sinclair Hood δζείδε ηδν οθοθάνεπδ ζςββένεζα µε ηδν Κπδηζηή Θεποβθςθζηή.26 ΋ζηπαηα µε ηπδηζηά ζεποβθςθζηά µαεδµαηζηά ζωµαοθα, ψµοζα µε αςηά πος εςπέεδζαν ζηδν Σαπηαπία, έθεπαν ζηο θυρ οζ αναζηαθέρ ζηα ΢οωζα, ηδν απσαία ππυηεωοςζα ηος Έθάµ, µαγί µε µζα επζβπαθή σαπαβµένδ επάνυ ζε θίεο. Σο ηείµενο ηδρ επζβπαθήρ ήηαν δίβθυζζο βπαµµένο ζε µζα βπαθή µε άβνυζηα ζωµαοθα ηαζ ζηδν απσαία Άηηαδζηή. Η Marie-Joseph Steve, δ οποία έσεζ µεθεηήζεζ ηα εςπήµαηα απψ ηα ΢οωζα, εευπεί ψηζ ππψηεζηαζ βζα ππυηοεθαµζηζηή Γπαµµζηή βπαθή, ηδν οποία δζαηπίνεζ µάθζζηα ζε Ώ΄ ηαζ ΐ΄ ηαζ ηδν σπονοθοβεί ζηα ηέθδ ηδρ 3δρ σζθζεηίαρ π.Υ. Ενϊ ο ππϊηορ µεθεηδηήρ ηδρ επζβπαθήρ, ο F.Bork, εθήπµοζε µζα µέεοδο ανηίζηοζσδ µε αςηήν ηος Champollion βζα να αποηπςπηοβπάθδζδ ηδν επζβπαθή, ζηδπζγψµενορ ζηο ψνοµα ηος ααζζθέυρ Puzur-lnsusinak, πος άνεθέπεηο ζηδν Άηηαδζηή βθϊζζα, δ Marie-Joseph Steve εευπεί ψηζ οζ δωο βπαθέρ δεν αποδίδοςν ηο ίδζο ηείµενο.27 ∆ςζηςσϊρ δεν έσεζ θάαεζ ςπ’ ψτζν ηδρ ηα εςπήµαηα απψ ηδν Ροςµανία, ηα οποία είναζ παθαζψηεπα ηδρ 3δρ σζθζεηίαρ π.Υ. ΢ηοςρ ηαηαθψβοςρ ηδρ ζζηοπίαρ ηδρ βπαθήρ έπονηαζ ηα ζεποβθςθζηά ηδρ Ώζβωπηος, ηα οποία επίζδρ είσαν σαπαηηδπζζεή υρ µία απψ ηζρ απσαζψηεπερ βθϊζζερ ηαζ βπαθέρ ηος ηψζµος. Επδπεαζµένορ απψ ανάθοβερ ζηέτεζρ, ηο 1890, ζ Sir Arthur Evans ηαζ αθοω είσε

-6-

ανηζηπίζεζ ηο µεβαθείο ηυν Μςηδνϊν δζδπυηήεδ πυρ ήηαν δςναηψν οζ ςπεωεςνοζ ηος αναηηψπος να ηπαηοων θοβαπζαζµοωρ, εάν δεν ςπήπσε ηάποζο ζωζηδµα βπαθήρ. Τπψ ζςνεήηερ, θοζπψν, πος εςµίγοςν µάθθον ηαζνία νοςάπ, ο Evans άπσζζε να άναγδηή ηα ποζα ίσνδ πποφζηοπζηήρ βπαθήρ ζηα αεδναφηά παθαζοπυθεία. ΢ηα ηαηϊβζα ηυν ζζηοπζηϊν πθέον µαβαγζϊν άνεηάθςτε ηάποζοςρ θίεοςρ, οζ ψποζοζ έθεπαν υπζζµένοςρ ζςνδςαζµοωρ ζδµείυν, ηα ψποζα εα µποποωζαν ηάθθζζηα να ανηζπποζυπεωοςν ένα είδορ βπαθήρ. Ο Άββθορ επεςνδηήρ ηαηϊπευζε να αναηάθςτδ ψηζ ήζαν ηπδηζηήρ πποεθεωζευρ ηαζ συπίρ δζζηαβµψ πήβε ζηδν Κπήηδ, πος ήηαν αηψµδ ςποδοςθυµένδ ζηοςρ Σοωπηοςρ, ππορ αναγήηδζζ επί πθέον ζηοζσείυν. Η Εθθδνζηή βθϊζζα ηαζ βπαθή είσε βεννδεή θοζπψν ζηδν Κπήηδ; ΢ωµθυνα µε ηον ηαεδβδηή ηος Πανεπζζηδµίος ηος Μπέπµζνσαµ George Thomson, δ Εθθδνζηή βθϊζζα απθϊεδηε ζηο Ώζβαίο σάπζρ ζε µζα ζεζπά µεηαναζηεωζευν απψ ηο απσζηψ ηδρ ηένηπο, ηδν Μαηεδονία.28 Φςζζηά οηαν o George Thomson αναθέπεηαζ ζηδν Μαηεδψνζηδ Γδ, ηδν εευπεί υρ ενζαία βευβπαθζηή ονηψηδηα, πεπζθαµαάνονηαρ ζε αςηήν ηαζ ηδν αοπεζοαναηοθζηή ΐαθηανζηή. Η άποτζρ αςηή ηος ηαεδβδηοω θαίνεηαζ να ζςνάδδ ηαζ µε ηα νεοθζεζηά εςπήµαηα ηδρ εςπωηεπδρ ΐαθηανζηήρ σεπζονήζος, ηα ψποζα πποαναθέπαµε. Ππάβµαηζ, ο Evans δζεπίζηυζε ψηζ οζ βςναίηερ ηδρ Κπήηδρ θοποωζαν ανάθοβοςρ ζθπαβζδοθίεοςρ µε βπαπηά ζωµαοθα, ηζρ πεπίθδµερ βαθαγψπεηπερ, πος έµοζαγαν µε αςηοωρ, πος είσε αβοπάζεζ απψ ηα παθαζοπυθεία ηυν Ώεδνϊν. Οζ Κπδηζηέρ εευποωζαν µάθζζηα ψηζ εππψηεζηο βζα θςθασηά µε αποηποπαφηά ζδµεία. Ο Evans εµεθέηδζε πποζεηηζηά ηοςρ ζθπαβζδοθίεοςρ, πος είσε ζςβηενηπϊζεζ ηαζ ηαηέθδξε ζηο ζςµπέπαζµα ψηζ οζ ζςνδςαζµοί ηυν ζηαθζζηϊν ζδµείυν ήζαν ππάβµαηζ ηα δείβµαηα ηδρ ππϊηδρ βπαθήρ -µε ηδν ζδµεπζνή έννοζα ηος οποω- πος είσε σπδζζµοποζδεή ζηδν Εθθάδα. ΋ηαν άπσζζαν να επσυνηαζ ζηο θυρ ηαηά ηδν δζάπηεζα ηδρ ενάπξευρ ηυν αναζηαθϊν ηος ζηο νδζί ηαζ οζ ππϊηερ πζναηίδερ ηδρ Γπαµµζηήρ Ώ΄ ηαζ ΐ΄, ο Evans ζωνηοµα δζέηπζνε ηπεζρ θάζεζρ ζηδν Θζηοπία ηδρ Μζνυζηήρ Γπαθήρ: ηδν ππϊηδ θάζζ, απψ ηο 2000-1650 π.Υ., ηδν δεωηεπδ θάζζ απψ ηο 1750 υρ ηο 1450 π.Υ. ηαζ µία ηπίηδ θάζζ, δ οποία ίζυρ ξεηίνδζε βωπυ ζηα 1400 π.Υ. ΢ηδν ππϊηδ θάζζ ηαηέηαξε ηα εζηονζζηζηά ζδµεία (είηψνερ-ίδεοβπάµµαηα), ηα ψποζα είσαν απεζηονζζεή επάνυ ζε ζθπαβζδοθίεοςρ ηαζ πήθζνερ πάαδοςρ ηαζ ζηα ψποζα εωηοθα αναβνυπίγεζ ηανείρ δζάθοπα ανηζηείµενα, ψπυρ ένα ηεθάθζ, ένα σέπζ, ένα άζηπο, ένα αέθορ, η.ο.η. Σδν βπαθή αςηή, πποζηάδζα ηδρ οποίαρ εµθανίγονηαζ ήδδ ζε πποαναηηοπζηέρ ζθπαβίδερ ηος ηέθοςρ ηδρ 3δρ σζθζεηίαρ π.Υ.,29 ηδν υνψµαζε Θεποβθςθζηή, επεζδή ηα ζδµεία ηδρ ήηαν ηος ζδίος ηωπος µε ηα ζδµεία ηδρ ππϊηδρ εζηονζζηζηήρ βπαθήρ ηδρ Ώζβωπηος, αν ηαζ, ζωµθυνα µε ηον Άββθο επεςνδηή, δεν ςπάπσοςν ποθθέρ ενδείξεζρ ψηζ ππαβµαηζηά µεηεδψεδ απψ αζβςπηζαηή πδβή. Ώςηψ αποδεζηνωεζ άθθυζηε ηαζ δ αναηάθςτζρ ηυν ζεποβθςθζηϊν ηεζµένυν απψ ηδν Σαπηαπία ηδρ Ροςµανίαρ. Σα Κπδηζηά ζεποβθςθζηά ηδρ Σπανζςθαανίαρ, ψπυρ ηα έσαπαηηήπζζε ο Hood, ήζαν παθαζψηεπα ηδρ 3δρ σζθζεηίαρ π.Υ. Η σπονοθοβία αςηή εα έδζδε αναµθζζαήηδηδ πποηεπαζψηδηα ζηδν αοπεζοααθηανζηή γϊνδ, αθθά ηαζ πάθζ δεν εα έθςνε ηο ππψαθδµα, εθ’ ψζον οζ δωο βπαθέρ εα έππεπε να έσοςν ηοζνψ ππψδποµο.30 Σψηε ποθθοί εζηπάθδζαν ζηον Μεζοποηαµζαηψ σϊπο. ΋πυρ είδαµε, ψµυρ, ζηον Εθθαδζηψ σϊπο ππζν απψ 7000 σπψνζα είσε δζαµοπθυεή ήδδ ένα ζωζηδµα ππυηοβπαθήρ, πος πποδβείηαζ ηαηά δωο σζθζεηίερ ένανηζ ηος Μεζοποηαµζαηοω. Σο 1997 δ ηςπία Έθδ Ποθςβζαννάηδ εδδµοζίεςζε ηδν µεθέηδ ηδρ αναθοπζηά µε ένα αηψµδ εωπδµα απψ ηδν πεπζοσή ηος Καςηάζος, ένα ψζηπαηο απψ ηςηθζηψ πήθζνο δίζηο, ο ψποζορ έθεπε ζηδν επζθάνεζα ηος βπαµµζηή ζεποβθςθζηή βπαθή ζε ηςηθζηή δ ζπεζποεζδή δζάηαξζ.31 Οζ βπαθζηοί σαπαηηήπερ, ζωµθυνα µε ηδν η. Ποθςβζαννάηδ, αηοθοςεοωζαν ηζρ σαπαβµένερ βπαµµέρ, οζ ψποζερ ήζαν είηε πεπζθέπεζερ οµοηένηπυν ηωηθυν είηε µζα ζπείπα, ψπυρ ο δίζηορ ηδρ Φαζζηοω. Ώθθά ηαζ µεηαξω ηυν δωο δίζηυν, αςηοω απψ ηον Καωηαζο ηαζ αςηοω ηδρ Φαζζηοω, ψπυρ θαίνεηαζ απψ ηον ζςβηπζηζηψ πίναηα, πος έσεζ ζσεδζάζεζ δ επεςνήηπζα, πποηωπηεζ ψηζ µεηαξω ηυν βπαθϊν ςπάπσοςν

-7-

ψµοζα βπαθζηά ζωµαοθα. Έπεζηα απψ ηζρ πποζπάεεζερ, πος έσοςν βίνεζ απψ ηδν ηςπία Έθδ Ποθςβζαννάηδ βζα ηον ζςζσεηζζµψ ηυν Εθθδνζηϊν ηαζ Ώζβςπηζαηϊν Θεποβθςθζηϊν, εευποωµε ψηζ δεν είµεεα ποθω µαηπζά ϊζηε να πποζπαεήζοςµε να επµδνεωζοςµε αςηήν ηδν ηυδζηοποζδµένδ βπαθή. Ωζηψζο δεν µποποωµε να είµεεα αέααζοζ βζα ηδν σπονοθοβία ενάπξευρ ηδρ. Κζ αςηψ δζψηζ ηαζ ο ίδζορ ο ∆ίζηορ ηδρ Φαζζηοω, πος θέπεζ ζεποβθςθζηά ζωµαοθα ζηδν επζθάνεζα ηος, πποέπσεηαζ απψ δζαηαπαβµένο απσαζοθοβζηψ ζηπϊµα. ∆ζαπζζηϊνεζ ζσεηζηά o Louis Godart, εζρ εη ηυν νευηέπυν επµδνεςηϊν ηος: δ ωπαπξζρ µεηαβενεζηέπος ςθζηοω ζδµαίνεζ ηαηά ηπψπο αναµθζζαήηδηο ψηζ δ πεπζοσή απψ ηδν οποία πποέπσεηαζ ο δίζηορ είναζ ζηπυµαηοβπαθζηά δζαηαπαβµένδ ηαζ εποµένυρ ψηζ ζωµθυνα µε ηα ςπάπσονηα ζηοζσεία, δ αηπζαήρ σπονοθψβδζζρ ηος ανηζηεζµένος είναζ αδωναηδ.32 Σψζο δ σπονοθψβδζζρ ψζο ηαζ δ αποηπς-πηοβπάθδζζρ ηος δίζηος θοζπψν παπέµενε ένα µςζηήπζο, µέσπζ πος ππζν απψ έξδ σπψνζα δ ηςπία Έθδ Ποθςβζαννάηδ, οίηονοµοθψβορ-µαεδµαηζηψρ πποζεπάεδζε υρ έναρ άθθορ Ventris να έπµδνεωζδ ηον αζνζβµαηζηψ δίζηο. Έσονηαρ σπδζζµοποζήζεζ ένα ζωζηδµα αηποθυνζηήρ ανηζζηοζσίαρ δ ηςπία Ποθςβζαννάηδ δζεπίζηυζε ηδν ζςββένεζα ανάµεζα ζηζρ Γπαµµζηέρ βπαθέρ ηαζ ζηον ∆ίζηο ηδρ Φαζζηοω. ΋πυρ ζδµεζϊνεζ δ ίδζα: δ πζεανψηδηα ηάποζαρ φζυρ θανεαζµένδρ ανηζζηοζσίαρ δεν δωναηαζ να αναηπέτδ ηο αποηέθεζµα, ηο ψποζον δίνεζ ο µεβάθορ απζεµψρ επζηςσδµένυν ανηζζηοζσζϊν, πος είναζ δ εθθδνζηή βθϊζζα ηος ζεποβθςθζηοω ηεζµένος. Η µψνδ δζαθοποποίδζζρ, δ οποία µποπεί να ωπαπξδ εν πποηεζµένυ, είναζ ηο νψδµα ηος πεπζεσοµένος. Άθθα αςηψ έσεζ µζηπψηεπδ ζδµαζία.33 Μεθεηϊνηαρ ηο αποηπςπηοβπαθδµένο ηείµενο ηος δίζηος, δεν δςζηοθεωεηαζ ηάποζορ να πζζηεωζδ ψηζ ηο µςζηήπζο έσεζ ηαηά µέβα µέπορ επζθςεή. Καζ αςηψ, δζψηζ πεπζβπάθεηαζ δ ζζηοπία ηάποζος Έθθδνα δ Ππυηοέθθδνα, ηαηά ηο δοηοων, ηαξζδεςηή-εαθαζζοπψπος. Άηοςε ...πεπαζά ηε Άφδζ ευηεί. Άηοςε ∆ψδεθα έθς Kapνaja ηαηάθυ, Άηοςε ναςρ µε πεπαίαηε. Άµθζηάνυ! Άναθεπεζ ζε ηάποζο ζδµείο ηος δίζηος ο βπαθεωρ ηαζ δ ζηποθή επαναθαµαάνεηαζ ζαν πποζεςσή ηαε’ ψθο ηο ηείµενο. ΢ε ποζψν ήπυα-ηαξζδεςηή αναθέπεηαζ απά βε ηο ηείµενο; ΢ηον Ηπαηθή ηο έµαθδµα ηος οποίος, ηο πψπαθο, εµθανίγεηαζ ζςσνά επάνυ ζηον δί- ζηο ενίοηε δίπθα ζε µζα βςµνή ανδπζηή µοπθή ή ζηδν ηάεοδο ηος ΋πθέυρ ζηον Άδδ, ψπυρ πεπζβπάθεηαζ ζηδν Μζνςάδα, ένα απψ ηα νεϊηεπα ηδρ Ίθζάδορ ηαζ ηδρ Οδωζζεζαρ επζηά ποζήµαηα;34 Ή µήπυρ ππψηεζηαζ ηεθζηά βζα µζα ππϊζµδ απεζηψνζζζ ηδρ πεπζπέηεζαρ ηος ναςαβοω, ψπυρ αναθέπεηαζ ζηο παπαµωεζ ηδρ 12δρ ∆ςναζηείαρ (2000 π.Υ.), πος ζϊγεηαζ ζηον Ώζβςπηζαηψ πάπςπο No 115 ηος Έπµζηάγ; «Μπήηα ζηδν εάθαζζα ζε ένα ηαπάαζ, πος είσε µήηορ 150 πήσεζρ, πθάηορ 40, µε 150 ναωηερ απψ ηοςρ πζο ηαθοωρ ηδρ Ώζβωπηος... ΋ηαν αηψµδ απζζηϊµαζηε ζηδν εάθαζζα, ξέζπαζε ξαθνζηά εωεθθα. Πθδζζάγαµε ζηδν ζηεπζά. Ο άνεµορ µαρ έζππυσνε ππορ ηα εηεί. Σα ηωµαηα ήζαν πεθϊπζα. Έθεαναν ηζρ 8 πήσεζρ. ΐπήηα ένα ηοµµάηζ ξωθο. Σο άππαξα. ΋ζο βζα ηο ηαπάαζ, ψθοζ πος απίζηονηαν µέζα σάεδηαν, δεν βθίηυζε ηανείρ. Ένα µεβάθο ηωµα µε έππζξε ζε ένα νδζί. Πέπαζα ηπεζρ µέπερ µονάσορ µε µψνδ ζςνηποθζά ηδν ηαπδζά µος. Ξάπθυζα µέζα ζε ένα δάζορ. Εηεί πος εζσδµαηίγεηο µζα ηπωπηδ ηαζ µε πποθωθαζζε δ ζηζά. ∆ζαζηέθζζα ηο δάζορ τάσνονηαρ να απυ ηποθή. ΐπήηα ζωηα, ζηαθωθζα, ηάεε είδορ ζπψποςρ, πεπψνζα ηαζ τάπζα ηαζ ποςθζά. Άνοζξα ένα θάηηο ηαζ άνατα πςπά, έηζζ πος µε ηδν θυηζά να θεάζοςν ζηοςρ εεοωρ οζ πποζθοπέρ µος...» Πποθανϊρ οζ πποζεςσέρ ηος ναςαβοω εζζαηοωζεδηαν ηαζ ο ίδζορ άηοςζε ξαθνζηά έναν ηεπαςνψ να πέθηδ. Σα δένδπα ηοςνήεδηαν, δ Γδ δονήεδηε ηαζ εµθανίζεδηε ένα πεθϊπζο θίδζ ηαθςµµένο µε σπςζάθζ ηαζ σπϊµα ζαν απψ ζαπθείπζ. Άπσζζε ηψηε να ηάνδ

-8-

επυηήζεζρ ζηον ναωηδ. Ο ναωηδρ ηος θέεζ ψηζ εα ηος θέπδ πποζθοπέρ απψ ηδν παηπίδα: «Θα ζος θέπυ ζεπά θάδζα, αθζεπϊµαηα ηαζ εςµίαµα απψ ηοςρ ναοωρ, οπος θαηπεωονηαζ οζ εεοί». Καζ ηο θίδζ ηος απανηάεζ: «∆εν είζαζ απηεηά πθοωζζορ ζε απϊµαηα, δζψηζ ψ,ηζ έσεζρ δεν είναζ παπά ζςνδεζζµένο θζαανυηψ. ΋ζο βζα µένα, είµαζ ππίβηζπαρ ηδρ Ποςνη ηαζ έσυ ποθθά απϊµαηα. Μψνο ηο ζεπψ θάδζ, πος θερ, ψηζ εα θέπδρ, αςηψ δεν ςπάπσεζ ζε ηοωηο ηο νδζί».35 Ο ναςαβψρ πήπε ηα πθοωζζα δϊπα, πος ηος πποζέθεπε ηο θίδζ, απϊµαηα, ποθωηζµα ξωθα, θασανζηά, ηςπαπίζζζα, εθεθανηψδονηο, ηςανοπζεήηοςρ, µαφµοωδερ ηαζ άθθα αηπζαά αβαεά, ηα θψπηυζε ζηο πθοίο ηος ηαζ επέζηπετε ζηδν παηπίδα. Σο αζβςπηζαηψ αςηψ παπαµωεζ εςµίγεζ ππάβµαηζ ένηονα ηψζο ηζρ πεπζπέηεζερ ηος Οδςζζέυρ, ψζο ηαζ ηδν ζζηοπία ηος ναςαβοω ΢ζνηαάη, απψ ηζρ Υίθζερ ηαζ Μία Νωσηερ. Μάθζζηα ποθθοί αίβςπηζοθψ-βοζ, ψπυρ ο Colenischeff, ζ Heibig, ζ Victor Berard, ο Alex Moret, η.α. έεεϊπδζαν ψηζ δ ζηδνή ηος ναςαβίος, πος πεπζβπάθεηαζ ζηδν Οδωζζεζα, µοζάγεζ εηπθδηηζηά µε αςηήν ηος παπωπος.36 Μήπυρ ο ποζδηήρ ηυν επϊν θοζπψν εβνϊπζγε ηδν ωπαπξζ ηος παπωπος ή µήπυρ ηα ίδζα ηα Οµδπζηά έπδ είναζ παθαζψηεπα; Πζζηεωοςµε ψηζ ηδν άπάνηδζζ ηδρ πποεθεωζευρ ηδρ Θζηοπίαρ µαρ ηδν δίδεζ ο ίδζορ ο δπάηονηαρ ηος παπαµςεζοω: «Είµαζ ππίβηζπαρ ηδρ Ποςνη ηαζ έσυ ποθθά απϊµαηα. Μψνο ηο ζεπψ θάδζ, πος θερ, πυρ εα θέπδρ, αςηψ δεν ςπάπσεζ ζε ηοωηο ηο νδζί». ΢ηδν Κπήηδ υζηψζο ηο εθαζψθαδο ήηαν ήδδ βνυζηψ απψ ηδν 2α σζθζεηία π.Υ. Καζ ηα εξυηζηά ανηζηείµενα, πος µεηαθέπεζ ο ναςαβψρ, οµοζάγοςν µε αςηά πος έσοςν εςπέεδ ηψζο ζηδν Μζνυζηή Κπήηδ οζο ηαζ ζηοςρ µεηέπεζηα Μςηδναφηοωρ ηαηαθψβοςρ ηδρ Γπαµµζηήρ ΐ΄. ∆ςνάµεεα, θοζπψν, να ςποεέζοςµε έπεζηα απψ ηα ανυηέπυ ηδν εενζηψηδηα ηος ναςαβοω. Η ζδέα, ψηζ ηα ηείµενα ηδρ Μζνυζηήρ βπαθήρ εξέθπαγαν µζα ππϊζµδ Εθθδνζηή βθϊζζα, είσε εηθπαζεή αηψµδ ηαζ απψ ΐαθηάνζοςρ επζζηήµονερ. Έηζζ, ο ΐοωθβαπορ βθυζζοθψβορ Georgiev ζηο αζαθίο ηος «Πποαθήµαηα ηδρ Μζνυζηήρ Γθϊζζδρ» (πυζ., ΢ψθζα 1953), έπίζηεςε ψηζ δ µζνυζηή βθϊζζα ήηαν δζάθεηηορ µζαρ εςπωηαηα δζαδεδοµένδρ πποεθθδνζηήρ βθϊζζαρ, πος υµζθείηο ζηδν Εθθάδα ππζν απψ ηδν Κάεοδο ηυν Εθθήνυν, (δδθ. ππζν απψ ηο 2000 π.Υ.)37 ηαζ δ οποία ήηαν πζεανϊρ ζςββενήρ ηδρ σεηηζηζηήρ ηαζ άθθυν απσαίυν βθυζζϊν ηδρ Μ. Ώζίαρ. Εάν µεθεηήζοςµε πποζεηηζηά ηοςρ ζςβηπζηζηοωρ πίναηερ ηος W. Wright,38 ψπος παπάααθθα νηαζ ηα Κπδηζηά ηαζ ηα Υζηηζηζηά Θεποβθςθζηά ηαζ ηα ζςβηπίνοςµε µε ηα Κπδηζηά, ηα Ώζβςπηζαηά ηαζ ηα ΢οςµεπζαηά Θεποβθςθζηά,39 θαίνεηαζ ψηζ δ άποτζρ ηος ΐοςθβάπος βθυζζοθψβος επζαεααζϊνεηαζ, µε ηδν δζαθοπά ψηζ ηοζνή µδηέπα ψθυν αςηϊν ηυν βθυζζϊν είναζ ηεθζηά δ Κπδηζηή. Μεθεηϊνηαρ ηζρ πζναηίδερ, πος είσε θέπεζ ζηο θυρ δ ζηαπάνδ ηος Evans, ο Georgiev έεεϊπδζε ψηζ δ βθϊζζα ηυν πζναηίδυν ήηαν ηαηά ηο µεβαθωηεπο µέπορ µζα απσαφηή Εθθδνζηή, δ οποία πεπζείσε ψµυρ ποθθά πποεθθδνζηά ζηοζσεία. Σο πζο ενηςπυζζαηψ απψ αςηά ηα πποεθθδνζηά ζηοζσεία είναζ αναµθζαψθυρ δ παποςζία ενψρ ηεθαθαίος Ώ, πος οµοζάγεζ εηπθδηηζηά µε αςηψ, ηο ψποζο εςπέεδ σαπαβµένο επάνυ ζηο ψζηπαηο απψ ηα Γζοωπα ηδρ Ώθοννήζος. Η πζο βπαµµζηή εηδοσή ηος εµθανίγεηαζ πένηε αζϊνερ νυπίηεπα επάνυ ζηδν ζθπαβίδα απψ ηον Νεοθζεζηψ ποθζηζζµψ ηυν Γζαννζηζϊν. Σο εηπθδηηζηψ αςηψ εωπδµα ηδρ Κπδηζηήρ Θεποβθςθζηήρ είσε σαπασεή επάνυ ζε έναν ζθψνδςθο, ο ψποζορ εςπέεδ απψ ηον αείµνδζηο βθυζζοθψβο Θυζήθ Υαηγδδαηζ ζηδν Φαζζηψ. Ο Υαηγδδάηζρ παπέδυζε ηο εωπδµα ζηον Evans, ο οποίορ ζηδν εέα ηος εεεϊπδζε ψηζ ππψηεζηαζ βζα ΐςγανηζνή βπαθή. Σψζο ηέθεζο έεεϊπδζε ηο ζσήµα ηυν βπαµµάηυν: «The characters are so remarkably alphabetic that they might well be taken to belong to much later times -Byzantine for instance».40 Σα απσαζοθοβζηά ζςνεςπήµαηα υζηψζο απεδείηνςαν ψηζ εππψηεζηο βζα εωπδµα ηυν Μζνυζηϊν σπψνυν. ΢ωµθυνα µε ηον Evans, ηα βπάµµαηα Η ηαζ Ώ, πος έσοςν σαπασεή επάνυ ζηοςρ ζθονδωθοςρ, εµπεπζέσονηαζ ανάµεζα ζηα ππϊζµα ζωµαοθα ππυηοβπαθήρ, ηα οποία είσε ήδδ παπαηδπήζεζ ο Sir Flienders Petrie επάνυ ζηδν ηεπαµεζηή, πος εςπέεδ ζηο Kahun, ηδν

-9-

ζςνοζηία ηυν ηαηαζηεςαζηϊν ηυν Ώζβςπηζαηϊν πςπαµίδυν!41 ΢ηον πίναηα µάθζζηα ηος Evans παπαηδποωµε εηηψρ απψ ηα βπάµµαηα Ώ ηαζ Η, ηα Ν, Ε, ηαζ ∆. Επί πθέον, παπαηδπεί ο Evans, εµθανίγονηαζ ηάποζερ οµοζψηδηερ αηψµδ ηαζ µε ηδν Κςππζαηή βπαθή, εθ’ οζον δςνάµεεα να δζααάζοςµε ηο Η ηαζ υρ Θ, δδθαδή ηο ηςππζαηψ ve.42 Σαςηψσπονα επάνυ ζηδν επζθάνεζα ηυν ζθονδωθυν έσεζ σαπασεή ηαζ ηο ηεθάθζ ενψρ αοδζοω, ζαν ένα ππϊζµο άθεθ, βεβονψρ, πος ηάνεζ ηον Evans να αναπυηζέηαζ ζηο Scripta Minoa I, πυρ είναζ δςναηψν να πποχπάπσδ ηο άθεθ, εθ’ οζον ηο ανεηάθςταν οζ Φοίνζηερ ηον 10ο π.Υ. αζϊνα!43 ∆ζααάγονηαρ ηα θψβζα ηος Sir Arthur Evans ηαζ αθέπονηαρ ηα απσαζοθοβζηά εςπήµαηα απψ ηδν Φαζζηψ αναπυηζψµαζηε ηζ εµείρ µε ηδν ζεζπά µαρ: Σεθζηά ήζαν οζ Φοίνζηερ οζ ππϊηοζ, πος ανεηάθςταν ηο Ώ ηαζ ηδν αθθααδηζηή βπαθή; Ώπψ ηδν ζηζβµή, πος δεν έσεζ επεςνδεή ηαζ αποηπςπηοβπαθδεή πθήπυρ δ Κπδηζηή ζεποβθςθζηή βπαθή, δεν δςνάµεεα να οµζθοωµε βζα αθθααδηζηή βπαθή. Τπάπσοςν οµυρ οζ ενδείξεζρ. Μία νέα υζηψζο Μζνυζηή βπαθή, δ οποία δζαθοποποζείηαζ απψ ηδν Κπδηζηή Θεποβθςθζηή, εµθανίγεηαζ βωπυ ζηα 1750 π.Υ. ηαζ εα δζαηδπδεή µέσπζ ηο 1450 π.Υ. Ενϊ ζςνεσζγψηαν δ σπήζζρ ηδρ ζεποβθςθζηήρ βπαθήρ ηαηά ηδν ππϊηδ Νεοαναηηοπζηή θάζζ, παπάθθδθα είσε εβηαζνζαζεή ήδδ απψ ηο ηέθορ ηυν Παθαζοαναηηοπζηϊν σπψνυν ένα βπαµµζηψ ζςθθααζηψ ζωζηδµα, ηο ψποζο ζηδν ππϊηδ ηος µοπθή εσαπαηηδπίζεδ υρ ππυηοβπαµµζηψ.44 Σα εζηονζζηζηά ζδµεία έσοςν βίνεζ ηϊπα άπθα δζαβπάµµαηα ηαζ δ θοπά ηδρ βπαθήρ είναζ απψ ηα απζζηεπά ππορ ηα δεξζά.

Κευ. 2 Οι Γπαµµικέρ γπαυέρ Η Γπαµµζηή ζεποβθςθζηή εςπέεδ σαπαβµένδ επάνυ ζε επζβπαθέρ (πήθζνερ πάαδοζ, δζζηία, δέθηοζ, ζθαζπίδζα), πος ζςνϊδεςαν πποθανϊρ ηα ξωθζνα ηζαυηίδζα, ηα ψποζα πεπζείσαν ηα ππαβµαηζηά έββπαθα, βπαµµένα ζε θεαπηή ωθδ (πεπβαµδνή, πάπςπο, θωθθα θοζνίηυν).45 Ώπψ αςηήν ηδν Ππυηοβπαµµζηή έσεζ άµεζα εξεθίσεδ ηο Γπαµµζηψ ζωζηδµα Ώ΄,46 απψ ηο ψποζο ανεπηςσεδ ηαζ ζηδν Κωππο δ παθαζοηέπα Κςπποµζνυζηή βπαθή, πος αηοθοωεδζε ηαηψπζν ανεξάπηδηδ ποπεία, ηςπίυρ θψβυ ηδρ δζαθοπεηζηήρ επζθοβήρ ηος ςθζηοω, ψπυρ εα δοωµε ζηδν ζςνέσεζα. ∆εν είναζ πάνηοηε εωηοθο να ξεσυπίζδ ηανείρ ηα ζδεοβπάµµαηα απψ ηα ζςθθααοβπάµµαηα. Καεϊρ έσαπάζζονηο επάνυ ζηον άτδηο πδθψ µε µςηεπψ επβαθείο ηα ζδµάδζα αςηά έβζναν ζηαδζαηά ψθο ηαζ πζο έπζζεζςπµένα ηαζ ηοζοςηοηπψπυρ δζεµοπθϊεδ δ ππυηοβπαµµζηή βπαθή. Ώςηή δ µεηααοθή ςποδεζηνωεζ πποθανϊρ ψηζ ο ηωπζορ ηπψπορ βπαθήρ ήηαν ηο µεθάνζ ηαζ ζςβηεηπζµένα ηο µεθάνζ ζοςπζάρ, ψπυρ αποδεζηνωεζ ένα ηωπεθθο απψ ηο Μοςζείο Ηπαηθείος, πος θέπεζ ζδµεία ηδρ Γπαµµζηήρ Γπαθήρ Ώ΄.47 Σα ηςπζϊηεπα απσεία αςηήρ ηδρ βπαθήρ ανεηαθωθεδζαν ζηδν έπαςθζ ηδρ Ώβίαρ Σπζάδορ ηαζ ζηο ανάηηοπο ηος Ζάηπος. Σο πεπζεσψµενο ηοςρ έσεζ ζςζσεηζζεή απψ απηεηοωρ επεςνδηέρ µε ηο θοβζζηζηψ πεπζεσψµενο ηδρ Γπαµµζηήρ Ώ΄, αθθά συπίρ να έσδ ηαηαθέπεζ ηανείρ να αποηπςπηοβπαθήζδ ηδν βπαθή. Ππζν απψ έναν σπψνο αηπζαϊρ, ο η. Μήναρ ∆. Σζζηπζηζήρ, ηαεδβδηήρ πθδποθοπζηήρ, έποπεωεδ ηαζ αςηψρ ζηα αήµαηα ηος Ventris, πποζεββίγονηαρ ηδν άποηπςπηοβπάθδζζ ηδρ Γπαµµζηήρ Ώ΄ βπαθήρ µέζα απψ ηζρ εεηζηέρ επζζηήµερ (Η/Τ, ζηαηζζηζηή, αθβψπζεµοζ). Ο ίδζορ ο Ventris, µοθονψηζ είσε θεάζεζ ποθω ηονηά ζηδν απψδεζξζ ψηζ ηαζ δ Γπαµµζηή Ώ΄ είναζ Εθθδνζηή δεν ππψθααε να ζςββπάτδ ηα νέα ηος ποπίζµαηα. Καεϊρ επέζηπεθε ζπίηζ ηος απβά ηδν νωηηα ηδρ 6δρ ΢επηεµαπίος ηος 1956, ηο αςηοηίνδηο ηος ζςνεηποωζεδ µε ένα θοπηδβψ ηονηά ζηο Hatfield, µε αποηέθεζµα ηον αηαπζαίο εάναηο ηος.48 ΢απανηαπένηε σπψνζα απβψηεπα αάζεζ αςηήρ ηδρ νευηέπαρ µεθέηδρ ηος Έθθδνορ επζζηήµονορ επζαεααζϊνεηαζ ψηζ ηαζ δ Γπαµµζηή Ώ΄ είναζ Εθθδνζηή βπαθή, δ οποία πεπζέσεζ θοβζζηζηά απσεία. Ο ηαεδβδηήρ Μδνάρ

- 10 -

Σζζηπζηζήρ µε µαεδµαηζηέρ αποδείξεζρ ηαηαθήβεζ ζηο ζςµπέπαζµα ψηζ δ βθϊζζα, ηδν οποία ηαηαβπάθεζ δ Γπαµµζηή Ώ΄, είναζ µία ππϊζµδ αζοθζηή δζάθεηηορ, πος δζαηδποωζε ηάποζον απσαφζµψ. Φαίνεηαζ µάθζζηα ψηζ δεν ήηαν ζδζαίηεπα δωζηοθδ, εθ’ ψζον οζ βπαθείρ ηδρ έβπαθαν µε ηον ίδζο ηπψπο, πος πποέ-θεπαν ηζρ θέξεζρ.49 Καηά πψζον δ Γπαµµζηή Ώ΄, αθθά ηαζ ο ∆ίζηορ ηδρ Φαζζηοω έσοςν άποηπςπηοβπαθδεή ζυζηά, εα θανή ζηδν ποπεία ηος σπψνος. Άθθυζηε ηαζ δ εευπία ηος Ventris είσε αµθζζαδηδεή απψ ποθθοωρ µέσπζρ ψηος ηάποζο απψβεςµα ηος ΜαΎος ηος 1953, ψηαν ο ίδζορ ζςβηζνδµένορ έηδθεθϊνδζε ζηον Chadwick, µε ηπεµάµενδ θυνή. ΢ηα σέπζα ηος ηπαηοωζε µζα επζζηοθή, πος µψθζρ είσε θάαεζ απψ ηον ηαεδβδηή Biegen, ηον αναζηαθέα ηδρ Πωθος: Αγαπεηε θύπηε Ventris, Από ηόηε πος επέζηπετα ζηεν Ειιάδα, έσυ άζσοιεζή ποιύ µε ηηρ πηναθίδερ ηερ Πύιος, εηοηµάδονηαρ ηηρ γηα να θυηογπαθεζούν. ΢ε µεπηθέρ από αςηέρ εθήπµοζα ηο δοθηµαζηηθό ζςιιαβάπηό ζαρ. Γηα να ενεµεπυζεηε, έζυθιείυ ένα ανηίγπαθο ηερ πηναθίδαρ Ρ641, πος πηζανώρ ζαρ ενδηαθέπεη. Πποθανώρ αναθέπεη δοσεία, µεπηθά µε ηπία πόδηα, µεπηθά µε ηέζζεπεηρ ιαβέρ, µεπηθά µε ηπία θαη άιια συπίρ ιαβέρ. ΢ύµθυνα µε ηο ζύζηεµα ζαρ, ε ππώηε ιέξηρ δηαβάδεηαη ηη-πη-πο-δε θαη επαναιαµβάνεηαη υρ ηη-πη-πο (ενηθόρ;). Μπποζηά από ηο δοσείο µε ηηρ ηέζζεπεηρ ιαβέρ ςπάπσεη ε ιέξηρ qε-ηε-po-Fε, θαη από ηο δοσείο συπίρ ιαβέρ ε ιέξηρ α-νο-Ρε. Όια αςηά θαίνονηαη απίζηεςηα. Αποθιείεηαη απάγε ε ζύµπηυζηρ; Με έθηίµεζη Dr. Biegen Είσαν πεπάζεζ 20 σπψνζα απψ ηψηε πος ένα 13σπονο αβψπζ ηαεψηαν ανάµεζα ζηοςρ επζζηέπηερ ηδρ ΐπεηηανζηήρ Ώηαδδµίαρ ζηο Λονδίνο βζα να παπαηοθοωεδζδ ηδν δζάθεξζ ηος βδπαζοω πθέον παηέπα ηδρ Μζνυζηήρ Ώπσαζοθοβίαρ Sir Arthur Evans. Σψηε ηο µζηπψ αβψπζ άηοςζε βζα ππϊηδ θοπά ψηζ ςπήπσε µία µςζηδπζϊδδρ βπαθή, πος ίζυρ ηάποηε να απεηάθςπηε ζηδν ανεπυπψηδηα ποθθά βζα ηον σαµένο ςτδθψ ποθζηζζµψ ηυν πποφζηοπζηϊν Κπδηϊν. Ίζυρ ήδδ απψ ηψηε να είσε βεννδεή µέζα ηος δ επζεςµία ηδρ αποηπςπηοβπάθδζε ϊρ ηδρ. εα πεπνοωζαν ψµυρ άθθα 50 ηοςθάσζζηον σπψνζα απψ ηψηε πος ο Arthur Evans έθεπε βζα ππϊηδ θοπά ζηο θυρ ηζρ πζναηίδερ µέσπζ ηδν ηεθζηή άποηπςπηοβπάθδζζ ηδρ βπαθήρ. Φαίνεηαζ, οµυρ, ψηζ ηαζ ο ίδζορ ζ Evans είσε ηδν πεποίεδζζ πυρ είσε αναηαθωτεζ ηζρ πίγερ ηδρ Εθθδνζηήρ βπαθήρ. Ώναθέπεζ ζηδν ππϊηδ ηος µεθέηδ ηο 1901: «Ώπψ ηδν ζςσνψηδηα ηυν ζδµείυν ηυν πζναηίδυν αςηϊν θαίνεηαζ ηαεαπά ψηζ ποθθέρ απψ αςηέρ αναθέπονηαζ ζε θοβαπζαζµοωρ ηδρ ααζζθζηήρ αποεήηδρ ηαζ ηος οπθοζηαζίος. Σο δε βενζηψ εέµα ποθθϊν πζναηίδυν θαίνεηαζ απψ ηδν εζζαβυβή ενψρ δ πεπζζζοηέπυν εζηονζζηζηϊν ζδµείυν. Έηζζ, ζε µζα ζεζπά πζναηίδυν, πος εςπέεδζαν ζηο ∆υµάηζο ηυν Πζναηίδυν ηυν Ώπµάηυν - εξ ος ηαζ ηο ψνοµα ηος - παπαηδποωµε ηο ζσήµα ηος σαπαηηδπζζηζηοω µςηδναφηοω άπµαηορ, ενψρ ηεθαθζοω αθψβος ηαζ ηάηζ, πος θαίνεηαζ ζαν εϊπαηαρ... Έηηορ αςηϊν παπαηδποωµε ηαζ ανεπϊπζνερ µοπθέρ, πζεανϊρ δοωθοςρ, ζπίηζα δ ασςπϊνερ, σοίποςρ, ηοωηθερ ηαθαµποηζοω, δζάθοπα δένδπα, άνεδ ηπψηος ηαζ πήθζνα αββεία δζαθψπυν ζσδµάηυν... Ππορ ηο παπψν ηο δζαεέζζµο ςθζηψ δεν είναζ απηεηψ, ϊζηε να επζηπέτδ µία πθήπδ ζςβηπζηζηή άνάθςζζ. ∆ςνάµεεα ψµυρ να ηάνοςµε µεπζηέρ βενζηέρ παπαηδπήζεζρ. Ώπψ ηα έαδοµήηονηα πεπίπος βπαµµζηά ζδµεία δ βπάµµαηα, πος σπδζζµοποζοωνηαζ, δέηα είναζ ζσεδψν ψµοζα µε ζδµεία ηος Κςππζαηοω ζςθθαααπίος ηαζ άθθα ηψζα παποςζζάγοςν οµοζψηδηερ µε µεηαβενέζηεπα Εθθδνζηή βπάµµαηα. Οζ θέξεζρ ηυν πζναηζδίυν µεπζηέρ θοπέρ συπίγονηαζ µε ηάεεηερ βπαµµέρ ηαζ απψ ηον µέζο απζεµψ βπαµµάηυν, πος πεπζέσοςν, ζςµπεπαίνοςµε ψηζ ηα ζδµεία έσοςν πζεανϊρ ζςθθααζηή αξία. Η θοπά ηδρ βπαθήρ ψθυν

- 11 -

ανεξαζπέηυρ ηυν επζβπαθϊν είναζ απψ ηα απζζηεπά ππορ ηα δεξζά.50 ∆ζααάγονηαρ ηζρ παπαηδπήζεζρ ηος Arthur Evans, δζαπζζηϊνοςµε ηεθζηά ψηζ ο πποαθδµαηζζµψρ, επάνυ ζηον ψποζο εα επβαγψηαν ζ Ventris ζαπάνηα (40) σπψνζα απβψηεπα, είσε ήδδ ηεεή. Υπεζαγψηαν ψµυρ αηψµδ απηεηή δοςθεζά. Ποθωηζµδ απυβψρ ζηο εβσείπδµα ηος ήηαν δ έπεςνα ηδρ Ώµεπζηανίδαρ απσαζοθψβος Alice Kober, δ οποία πποζεπάεδζε να αναηάθςτδ ηδν θωζζ ηδρ βθϊζζαρ απψ ηδν βπαθή, ξεσυπίγονηαρ ηα βένδ, ηοςρ απζεµοωρ ηαζ ηζρ ηθίζεζρ ηυν ονοµάηυν, πος είσαν ηαηαβπαθή ζηζρ πζναηίδερ (Σπζάδερ Kober).51 ∆ςζηςσϊρ δεν έγδζε απηεηά, ϊζηε να δδ ηδν εευπία ηδρ να έπαθδεεωδ. Επάνυ ζε αςηψν ηον πποαθδµαηζζµψ ηδρ απσαζοθψβος Alice Kober, ηδν οποία εθάσζζηοζ επζζηήµονερ ζήµεπα εςµοωνηαζ, ψηαν άναθέπυ-νηαζ ζηδν άποηπςπηοβπάθδζζ ηδρ Γπαµµζηήρ ΐ΄, ηαηέζηπυζε ηαζ ο Ventris ηδν έζσάπα ηος. Η εζσάπα απεηεθείηο απψ ζςθθααοβπάµµαηα, πος ανηζπποζϊπεςαν ζςθθααέρ µε ένα θυνήεν δ µε ζωµθυνο ηαζ θυνήεν, ηαξζνοµδµένερ ζε ζηήθερ ηάεεηερ ψζερ είσαν ηο φδζο θυνήεν, οπζγψνηζερ οζερ είσαν ηο φδζο ζωµθυνο αθθά δζαθοπεηζηψ θυνήεν. ΐαζζηή πποχπψεεζζρ, δ οποία ηαζ εθήθεδ ςπ’ ψτζν, ήηαν ψηζ δ βθϊζζα ηυν ηεζµένυν ήηαν δ Εθθδνζηή. Έηζζ έβζναν οζ ππϊηερ παπαηδπήζεζρ αναθοπζηά µε ηζρ πηϊζεζρ ηαζ ηα βένδ. Ποθωηζµο ζηοζσείο βζα ηδν έπαθήεεςζζ ηυν παπαηδπήζευν ήζαν ηα ίδζα ηα ζδεοβπάµµαηα, πος ζςνϊδεςαν ενίοηε ηζρ θέξεζρ πποζδζοπίγονηαρ ηζρ. Καηάθεπε έηζζ ο Ventris ηον ζσδµαηζζµψ ζςθθααϊν, πος είσαν θυνδηζηή αξία. Έπεζηα απψ ηδν άνηζηαηάζηαζί ηοςρ ζηα ηείµενα, ϊδήβδζαν µε ένα είδορ αθςζζδυηϊν ανηζδπάζευν ζε άθθερ ζςθθααέρ. Η ηοποεέηδζίρ ηοςρ ζηδν έζσάπα πποζδζϊπζζε αςηοµάηυρ ποθθέρ άθθερ ζςθθααέρ, ζηδν απσή ςποεεηζηά, έπεζηα οµυρ µε µεβαθωηεπδ αεααζψηδηα.52 Μία αεααζψηδηα, πος επζζθπαβίζεδηε µε ηδν επζζηοθή ηος Biegen ππορ ηον Ventris, αναθοπζηά µε ηδν πζναηίδα ΡΤ Σα 641, ηαζ έηανε ηον Chadwick να πδ επηά σπψνζα (1961) απβψηεπα: «΋θοζ οζ Έθθδνερ ππέπεζ να ζέαυνηαζ ηο ηοµµάηζ αςηψ ηος µαςπζζµένος πδθοω, δζψηζ αςηψ ηαη’ εξοσήν έπεζζε ηον ηψζµο ψηζ οζ δδµζοςπβήζανηερ ηον Μςηδναφηψ ποθζηζζµψ ήζαν Έθθδνερ! Οζ ζδµεπζνοί Έθθδνερ µποποων να αζζεάνυνηαζ ςπεπήθανοζ βζα ηον απσαζψηαηο πποβονψ ηοςρ πος επενψδζε µε ηδν αοήεεζα ηδρ Κπδηζηήρ βπαθήρ ηδν ππϊηδ Εθθδνζηή Γπαθή. Είµαζ ποθω εςηςσήρ, πος είσα ηδν ηωσδ να παίξυ έναν µζηπψ πψθο ζε αςηήν ηδν ζζηοπία. Σδν αθζεπϊνυ ηϊπα ζηοςρ Έθθδνερ θίθοςρ µος µε ηδν εθπίδα ψηζ εα πποηπέτδ ηαζ άθθοςρ απσαζοθψβοςρ να αζσοθδεοων µε ηδν αναηαθςτζ εδζαςπϊν, οζ ψποζοζ ηπωαονηαζ ζηο αβαπδµένο Εθθδνζηψ σϊµα, ηαεϊρ ηαζ άθθοςρ επζζηήµονερ να αζσοθδεοων µε µεθέηερ, πος εα έσοςν ζηοπψ ηδν θεπηοµεπή δζαζαθήνζζζ ηδρ βθϊζζαρ ηαζ ηδρ ζζηοπίαρ ηυν Εθθήνυν, ηυν ζηαπανέυν ηος Εθθδνζηοω ποθζηζζµοω». Ο Chadwick εευποωζε θοζπψν πυρ δ Γπαµµζηή ΐ΄ αποηεθοωζε εξέθζξζ ηδρ Κπδηζηήρ βπαθήρ. Ών ηαζ δ άποτζρ αςηή δεν εεευπείηο ηάποηε ζηανοποζδηζηή, ηα ηεθεςηαία σπψνζα δ επζζηδµονζηή ηοζνψηδηα έσεζ επαναπποζδζοπίζεζ ηζρ εέζεζρ ηδρ. Σο 1996 ζ ηαεδβδηήρ Υπ. Νηοωµαρ ανέθεπε ζε ∆ζεενέρ ΢ςνέδπζο βζα ηδν Θζηοπία ηδρ Εθθδνζηήρ Γθϊζζαρ ηαζ βπαθήρ, πος έβζνε ζηο Ohlstadt ηδρ Γεπµανίαρ: «Ήεεθα να παπαηδπήζυ ψηζ ζαν οµζθδηήρ αςηήρ ηδρ βθϊζζαρ, ηδρ Εθθδνζηήρ, µε ενηςπυζζάγεζ ψηζ ζηα ηείµενα ηυν µέζυν πεπίπος ηδρ 2αρ σζθζεηίαρ π.Υ. ζηζρ πζναηίδερ δ θίβο µεηά, έσοςµε θέξεζρ, ονψµαηα, πος παποςζζάγοςν µεβάθδ πθαζηζηψηδηα: ηθίνονηαζ, έσοςν πάπα ποθθέρ πηϊζεζρ. Ώςηψ ζδµαίνεζ ψηζ έσοςν πεπάζεζ µζα δζαδζηαζία απηεηϊν αζϊνυν, ϊζπος να θεάζοςν ζε αςηήν ηδν πθαζηζηψηδηα». Καζ ζε άθθο ζδµείο ηονίγεζ ζσεηζηά µε ηζρ θέξεζρ, οζ ψποζερ αναθέπονηαζ ζηον ηοµέα ηδρ επβαζίαρ ηαζ ηδρ ναςπδβζηήρ ηαζ έσοςν ηαηαβπαθή ζηζρ πζναηίδερ ηδρ Γπαµµζηήρ ΐ΄: «Ώπψ ηα απσαζοθοβζηά ζηοζσεία βνυπίγοςµε ψηζ δ δζαδζηαζία βζα ηον ηαηαµεπζζµψ ηδρ επβαζίαρ άπσζζε αηψµδ ππορ ηο ηέθορ ηδρ Νεοθζεζηήρ, αθθά πθέον µε ποθω βοπβοωρ πςεµοωρ, ζηδν Ππϊζµδ Εποσή ηος Υαθηοω, δδθ. ζηδν 3δ σζθζεηία. Ώναπυηζέµαζ θοζπψν, µήπυρ ψθδ αςηή δ εξέθζξζρ, πος πποδίδοςν ζηδν βθϊζζα οζ

- 12 -

πζναηίδερ ηαζ ο ηαηαµεπζζµψρ ηδρ επβαζίαρ, δ οποία έσεζ πποδβδεή πάπα ποθθοωρ αζϊνερ ππζν, µποποων να ζςζσεηζζεοων». Καζ αναθοπζηά µε ηα µέπδ ηος πθοίος θέεζ: «Η δπαζηδπζψηδηα, δ εναζσψθδζζρ µε ηδν εάθαζζα απψ ηοςρ ηαηοίηοςρ ηος Ώζβαίος ανάβεηαζ ζηδν 7δ δ ζηδν 8δ σζθζεηία π.Υ. Ήδδ ζηδν 3δ σζθζεηία π.Υ. ξέποςµε πάπα ποθω ηαθά ηαί ηο είδορ ηυν πθοίυν, πος ηδν δζέζσζγαν. ΢ς-νεπϊρ εα ππέπεζ να ζηεθεή ηανείρ µήπυρ ηαζ δ οποθοβία ηυν µεπϊν ηος πθοίος έσεζ ηζ αςηή ηάποζερ παθαζέρ πίγερ. Είναζ πεπίεπβο ψηζ, ενϊ δ Εθθδνζηή βθϊζζα εευπείηαζ ζνδοβεπµανζηή/ίνδοεςπυπαφηή, δεν έσεζ ηαεψθος ηδν ζνδοβεπµανζηή πίγα βζα ηδν εάθαζζα, mar, ενϊ ο ποθζηζζµψρ ηυν θαϊν, πος έγδζαν εηεί είναζ ηαη’ εξοσήν εαθαζζζνψρ. Ώνηίεεηα, απψ ηδν θέξζ αθρ, δ οποία επίζδρ ζδµαίνεζ εάθαζζα, έσοςµε εηαηονηάδερ θέξευν, επζεέηυν, παπαβϊβυν δ ζςνεέηυν, αηψµδ ηαζ ζηδν µςηδναφηή βπαθή. Καζ µζα ηεθεςηαία παπαηήπδζζρ: µος έσεζ ηάνεζ ένηωπυζζ ψθα ηα σπψνζα, πος πποζπαεϊ να απυ, να επµδνεωζυ ηον εθθδνζηψ ποθζηζζµψ µέζα απψ ηδν βθϊζζα, ηο µεβάθο πθήεορ ηυν ςποεεηζηϊν πζγϊν ηδρ ζνδοεςπυπαφηήρ. Πεπίπος ηο 80% δ 90% έσοςν αζηεπίζηο, πος ζδµαίνεζ δεν ςπάπσοςν».53 ΋µοζοηπψπυρ ο ηαεδβδηήρ Γ. Μπαµπζνζϊηδρ ζηδν Έηεεζζ ηδρ Θζηοπίαρ ηδρ Γπαθήρ, πος δζυπβανϊεδηε απψ ηο Πανεπζζηήµζο Ώεδνϊν, εηψνζζε ηψζο βζα ηα ηπδηζηά ζεποβθςθζηά, οζο ηαζ βζα ηδν Γπαµµζηή Ώ΄: «Πζζηεωυ ψηζ ηο πζο θςζζηψ ηαζ αναµενψµενο εα ήηαν ψηζ επζβπαθέρ - βζα ηδν αηπίαεζα πήθζνερ πζναηίδερ - ηος εθθαδζηοω σϊπος ηαζ ηυν εθθδνζηϊν σπψνυν να πεπζέσοςν ηαζ εθθδνζηά ηείµενα».54 Η αθήεεζα είναζ ψηζ ενζηάζεζρ εα εξαηοθοςεήζοςν να ςπάπσοςν, εθ’ ψζον δ αηπζαήρ σπονοθοβία ηαηά ηδν οποία δ Γπαµµζηή Ώ΄ έδυζε ηδν εέζζ ηδρ ζηδν Γπαµµζηή ΐ΄ δεν έσεζ αηψµδ ηαεοπζζεή. Μεπζηοί ςποεέηοςν ψηζ ένυ δ Γπαµµζηή ΐ΄ είσε ήδδ είζασεή ζηδν Κνυζψ, δ Γπαµµζηή Ώ΄ εξαηοθοςεοωζε να σπδζζµοποζήηαζ ζηδν Φαζζηψ. ΢ςβηπζηζηή υζηψζο σπονοθψβδζζρ µε απσαζοθοβζηά ζηοζσεία δεν µποπεί να βίνδ µε ηδν αηπίαεζα, δ οποία απαζηείηαζ. ∆εν ππέπεζ να θαίνεηαζ ηαεψθος απίζηεςηο, ψηζ οζ δωο βπαθέρ ζςνςπήπσαν, αθθά ππορ ηο παπψν είναζ µία ωπψεεζζρ, δ οποία δεν µποπεί αηψµδ να έθεβσεή. Μψνον απψ ηζρ ενδείξεζρ, πος έσοςµε ππορ ηο παπψν ζηδν δζάεεζί µαρ, µποποωµε να ποςµε ψηζ δ Γπαµµζηή Ώ΄ εξέθζπε πεπί ηο 1450 π.Υ. Άθθυζηε ηαζ δ ζσέζζρ µεηαξω ηυν δωο ζςζηδµάηυν είναζ αζαθήρ. Οωηε ππψηεζηαζ απθϊρ πεπί εξεθίξευρ ηυν ππϊηυν εζηονζζηζηϊν ζδµείυν ζε απθοωζηεπα ηαζ εςηοθϊηεπα ζσήµαηα, ψπυρ ςπεζηήπζξε ο G. Pugliese Caratelli (1945) ζςβηπίνονηαρ ηδν µεηάααζζ απψ ηδν Γοηεζηή ζηδν Λαηζνζηή βπαθή. Καζ αςηψ, δζψηζ µεπζηά ζδµεία ηδρ Γπαµµζηήρ Ώ΄ είναζ πζο απθά απψ ηα ανηίζηοζσα ηοςρ ζδµεία ηδρ Γπαµµζηήρ ΐ΄. Ο Evans ςπέεεζε ψηζ δ Γπαµµζηή ΐ΄ ήηαν ένα είδορ ααζζθζηήρ οπεοβπαθίαρ, δ οποία ανε-πηωσεδ απψ ηοςρ βπαθείρ ηος αναηηψπος ηαζ εποµένυρ εσπδζζµοποζήεδ µψνο ζηδν Κνυζψ. Η εευπία αςηή, ψµυρ, δζετεωζεδ απψ ηδν αναηάθςτζ ηυν πζναηίδυν ηδρ Γπαµµζηήρ ΐ΄ ζηδν Ηπεζπυηζηή Εθθάδα. Υαπαηηδπζζηζηψ παπάδεζβµα ηο ϊπβανυµένο ζωζηδµα ζςµαψθυν επάνυ ζε αββεία ηδρ Εποσήρ ηος Υαθηοω, πος εςπέεδζαν ζηοςρ Γψννοςρ ηαζ ηδν Κςπάπζζζο ηδρ Θεζζαθίαρ δ οζ πζναηίδερ απψ ηδν Θήαα, πος έθεπε ζηο θυρ δ ζηαπάνδ ηος ΐ. Άπααανηζνοω.55 Μήπυρ ηεθζηά ππψηεζηαζ βζα δωο δζαθοπεηζηέρ δζαθέηηοςρ ηδρ ίδζαρ βθϊζζδρ, οπυρ αποδεζηνωεηαζ απψ ηζρ αποηπςπηοβπαθήζεζρ; ΢ωµθυνα µε ηον Μ. Σζζηπζηζή, δ Γπαµµζηή Ώ΄ ανηαποηπίνεηαζ ζε µία αζοθζηή δζάθεηηο, ένυ δ Γπαµµζηή ΐ΄ ζηδν δυπζηή, ζηοζσεία ηδρ οποίαρ έσεζ ενηοπίζεζ δ η. Έθδ Ποθςβζαννάηδ ήδδ ζηον ∆ίζηο ηδρ Φαζζηοω.56 Ίζυρ απψ ηδν άθθδ δ σπονοθοβζηή έπίθςζζρ ηδρ ενάπξευρ ηδρ Γπαµµζηήρ ΐ΄ ηαζ ο ηψπορ οπος αςηή εβεννήεδ να έθςνε ηο ππψαθδµα ηδρ εξεθίξευρ ηδρ απψ ηδν Γπαµµζηή Ώ΄. Μία ππψηαζζρ είναζ να ζηπαθοωµε ζηδν πεπζοσή ηδρ Κωππος. Σδν εποσή ηος σαθηοω µζα ζςββενήρ βπαθή, δ Κςπποµζνυφηή, ήηαν επίζδρ βνυζηή ζηο νδζί ηδρ Ώθποδίηδρ. Σο πζο ζποςδαίο ηένηπο αςηήρ ηδρ πεπζψδος είναζ δ πψθζρ Έβηυµδ ζηδν αναηοθζηή αηηή ηδρ νήζος. Εδϊ εςπέεδ ένα µζηπψ ηµήµα µζαρ πζναηίδαρ, πος ανάβεηαζ ζηζρ απσέρ ηος 16ος

- 13 -

π.Υ. αφ. Εάν ο ςποθοβζζµψρ είναζ ζυζηψρ, ηψηε δ Κςπποµζνυφηή είναζ παθαζοηέπα ηδρ Γπαµµζηήρ ΐ΄. Σα ζδµεία ηδρ δζαθέποςν απψ ηα ζδµεία ηυν άθθυν Μζνυζηϊν βπαθϊν, αθθά παποςζζάγοςν µεπζηέρ οµοζψηδηερ µε ζδµεία ηδρ Γπαµµζηήρ Ώ΄. ΢ωµθυνα µε ηοςρ Evans, Sundwall, Daniel, ηαζ Furumark, δ Κςπποµζνυφηή βπαθή πποήθεε απψ ηδν Γπαµµζηή Ώ΄. Ένα είδορ βπαθήρ, πος µοζάγεζ µε ηδν Κςπποµζνυφηή, αθθά ηαζ πος εωηοθα δζαηπίνεηαζ απψ αςηήν, ανεηαθωθεδ ηο 1960 ζηδν απσαία πψθζ Οςβηαπίη, ζηδν ζδµεπζνή Ras-Samra, ζηζρ αηηέρ ηδρ ΢ςπίαρ. ∆ίπθα ζηδν ηοζνυνία ηδρ Οςβηαπίη, δ οποία ζωµθυνα µε υπζζµένοςρ µεθεηδηέρ εσπήζζµοποζοωζε ένα ζδζψηςπο ζθδνοεζδέρ αθθάαδηο βζα να βπαθή ηδν δζηή ηδρ ζδµζηζηή (;) βθϊζζα, ςπήπσε µία Κςππζαηή αποζηία, πος εσπδζζµοποζοωζε ηδν βπαθή ηδρ Μδηποπψθευρ ηδρ, ήδδ απψ ηο 1600-1100 δ 1050 π.Υ.57 Φαίνεηαζ ψηζ δ βένεζζρ ηδρ Εθθδνζηήρ βπαθήρ γςµϊεδηε ζε αςηά ηα εδάθδ. Σο 1964 οζ αναζηαθέρ ζηδν πεπζοσή Deir Alla ηδρ Θοπδανίαρ έθεπαν ζηο θυρ ανάµεζα ζε αθθά εςπήµαηα επζβπαθέρ, οζ οποίερ εεευπήεδζαν Φζθζζηαζφηέρ, επεζδή εωµζγαν ένηονα ηδν Γπαµµζηή ΐ΄ ηος Ώζβαζαηοω ηψζµος. ΢ωµθυνα µε ηον Trude Dothan, δζεςεςνηή ηος Ώπσαζοθοβζηοω Θνζηζηοωηος ζηο Εαπαφηψ Πανεπζζηήµζο ηδρ Θεποςζαθήµ, ποθθοί ςπέεεζαν ηψηε ψηζ οζ Φζθζζηαίοζ έθεπαν µαγί ηοςρ, ζηα εδάθδ, οπος µεηανάζηεςζαν, ηδν αζβαζαηή ηθδπονοµζά ηοςρ. Η ζδέα ήηαν εθηςζηζηή, αθθά απεππίθεδ απψ ηον Trude Dothan, εθ’ ψζον οσζ µψνον οζ πζναηίδερ δεν είσαν αποηπςπηοβπαθδεή, αθθά ηςπίυρ επεζδή αςηή δ βπαθή εξαθανίζεδηε ηον 11ο πεπίπος π.Υ. αζ., ψηαν ο ηψζµορ ηος Ώζβαίος εζζήθεε ζηδν πεπίοδο ηος αναθθααδηζζµοω, πος είναζ ζςνϊνςµδ µε ηοςρ ΢ηοηεζνοωρ Ώζϊνερ!58 Ωρ απψδεζξζ ηυν θεβοµένυν ηος ο ηαεδβδηήρ Trude Dothan επζηαθείηαζ δωο ζθπαβίδερ µε Κςπποµςηήναφηή ηδρ Τζηέπαρ Εποσήρ ηος Υαθηοω (1300-1100 π.Υ.), οζ οποίερ εςπέεδζαν ζηο Ashdod ηαζ δεν έσοςν αηψµδ αποηπςπηοβπαθδεή. Ώθθά ηαζ δ ίδζα δ βθϊζζα ηυν Φζθζζηαίυν παπαµένεζ αηαηανψδηδ. Εεεϊπδζε θοζπψν ψηζ οζ Κπήηερ-Φζθζζηαίοζ ηδρ πεπζοσήρ ςζοεέηδζαν απβψηεπα ηον Υαναανζηζηψ ποθζηζζµψ ηαζ ηδν βθϊζζα ηος. Καζ ψµυρ οζ νεϊηεπερ έπεςνερ Εθθήνυν ηαζ Εαπαίυν απσαζοθψβυν ζηδν πεπζοσή ηδρ Θοπδανίαρ ηαζ ηδρ Παθαζζηίνδρ θέπνοςν ζηο θυρ ψθο ηαζ πεπζζζψηεπα εςπήµαηα ηδρ Κπδηοµςηδναίηήρ ηθδπονοµζάρ ζηδν πεπζοσή. Ώβνοϊνηαρ ηα νεϊηεπα ζηοζσεία, δ παθαζψηεπδ έπεςνα δζεηωπυζε ηο επζσείπδµα ψηζ δ βθϊζζα ηδρ Γπαµµζηήρ ΐ΄ δωζηοθα εα µποποωζε να εευπδεή Εθθδνζηή, εθ’ ψζον πποθανϊρ είσε δεσεή µέζυ ηδρ Κωππος επζδπάζεζρ απψ ηα παπάθζα ηδρ Φοζνίηδρ, ηαζ άπα ηδρ ζδµζηζηήρ βθϊζζαρ. Σο αςηψ ςπέζηδπίσεδ ηαζ βζα ηδν Κςππζαηή. ΐαζζηψ επζσείπδµα ζηδν ανάπηςξζ αςηήρ ηδρ εευπίαρ ήηαν ψηζ ζηδν Κωππο οζ πζναηίδερ ήζαν τδµένερ, ψπυρ οζ ΐααςθυνζαηέρ ηαζ οσζ άτδηερ ψπυρ οζ µςηδναφηέρ. Σο ςθζηψ ηδρ βπαθήρ υδήβδζε πποθανϊρ ηαί ηοςρ Κςππίοςρ ζηδν δζαµψπθυζζ µζαρ ζθδνοεζδοωρ βπαθήρ. Ών ζε µία ηοζνυνία σπδζζµοποζοωζαν αποηθεζζηζηά πδθψ βζα ηδν βπαθή αςηή, δεν εα ηδν δζαηδποωζαν ζηδν µοπθή αςηή επί ποθω ηαζπψ. Η βπαθή δζεηήπδζε ηδν µοπθή ηδρ ζηδν Εθθάδα, επεζδή ζηα µέπδ αςηά σπδζζµοποζοωζαν ίζυρ ηαζ ηάποζο άθθο ςθζηψ ζηδν εέζζ ηος πδθοω, επάνυ ζηο οποίο έβπαθαν µε πέννα δ πζνέθθο, σπδζζµοποζϊνηαρ ηδν µεθάνδ ηδρ ζοςπζάρ. Η εευπία αςηή επζαεααζϊεδηε ππζν απψ θίβα σπψνζα µε ηδν άναηάθςτζ ηος απσαζοηέπος ηεηπαδίος ηος ηψζµος. Οζ έπεςνερ, οζ ψποζερ εππαβµαηοποζήεδζαν απψ ηο Θνζηζηοωηο Ναςηζηήρ Ώπσαζοθοβίαρ ηαηά ηα έηδ 1984-1994, ζηο µςηδναφηψ ναςάβζο ηος Οςθοςµποςποων, ζηδν απσαία Ώνηίθεθθο απένανηζ απψ ηο Καζηεθθψπζγο (ζδµ. Κάρ Σοςπηίαρ) έθεπαν ζηο θυρ ανάµεζα ζε άθθα ποθωηζµα εςπήµαηα ηο απσαζψηεπο αζαθίο ηος ηψζµος, ψπυρ εσαπαηηδπίζεδ ηψηε. Σο αζαθίο δ ηεηπάδζο απεηεθείηο απψ δωο ξωθζνα πηςζζψµενα θωθθα ενυµένα µε εθεθανηοζηέφνοςρ απµοωρ. Οφ εζυηεπζηέρ επζθάνεζερ ηυν θωθθυν δδµζοςπβοων ηοζθψηδηερ µε οπεοβϊνζο πεπζσείθυµα, βεβονψρ πος ςποδεζηνωεζ ψηζ έβεµίγονηο µε ηάποζο άθθο ςθζηψ, πποθανϊρ ηεπί, επάνυ ζηο ψποζο εα έζηάθζγαν δ εα έσάπαζζαν ηα βπάµµαηα. Άθθυζηε ηαζ ο ηαεδβδηήρ Ώβαπδηψρ Σζοπανάηδρ επµδνεωεζ ηδν

- 14 -

οµδπζηή θπάζζ «βπάταρ εν πζνάηζ πηςηηϊ... ζήµαηα θςβπά» ηοζοςηοηπψπυρ. Ο πίναηαρ εα ήηαν αθεζµµένορ µε ηεπί δ άθθο ςθζηψ, επάνυ ζηο ψποζο εα µποποωζε ένα οξω επβαθείο να σάπαξδ ζδµάδζα.59 ΢ωµθυνα µε ηον Σοωπηο ηαεδβδηή Kemal Pulak, επίηοςπο ηαεδβδηή Ώνεπυποθοβίαρ ζηο Θνζηζηοωηο Ώπσαίαρ Ναςπδβζηήρ ηος Πανεπζζηδµίος ηος Σέξαρ: οζ πζναηίδερ ανηζπποζυπεωοςν ηα ππυίµϊηεπα δείβµαηα ηέηοζος ηωπος πζναηίδυν ηαζ µποποων να µαρ οδδβήζοςν ζηδν ζηέτζ ψηζ δ βπαθή ήηαν πεπζζζψηεπο δζαδεδοµένδ απψ ψ,ηζ έπζζηεωαµε µέσπζ ζήµεπα... Η αναηάθςτζρ αθεζµµένυν µε ηεπί ξωθζνυν πζναηίδυν βπαθήρ, αποδεζηνωεζ ψηζ δ ζσεηζηή αναθοπά απψ ηον ΋µδπο δεν ήηαν ανασπονζζµψρ».60 ΢ωµθυνα µάθζζηα µε ηψηε δδµοζίεςµα ηδρ εθδµεπίδορ Εθεςεεποηςπίαρ, πος επεµεθήεδζαν οζ Ν. ΐαπδζάµπαζδρ, Υπ. Θ. Πζηηεπψρ, Γ. ΢αηεθθαπάηδρ, ∆. Θεοθανοποωθος-Κψνηος, Θ. Κ. Πποµπονάρ ηαζ Ώ. Μαγαπάηδρ-Ώίνζάν, ζηο ένα άηπο ηος «αζαθίος» ζϊγονηαζ ηπία ζδµεία ηδρ Γπαµµζηήρ Ώ΄.61 Σο ζηοζσείο αςηψ είναζ ζδζαίηεπα ζδµανηζηψ, δζψηζ ππζν απψ δωο σπψνζα Έθθδνερ δςζηςσϊρ επζζηήµονερ άπσζζαν να αµθζζαδηοων ηδν ηαηαβυβή ηος ναςαβίος βπάθονηαρ ψηζ ηο πθοίο είσε ξεηζνήζεζ απψ ηζρ ΢ςποπαθαζζηζνζαηέρ αηηέρ ηαζ εευπϊνηαρ ηο αναηοθζηήρ πποεθεωζευρ.62 Σδν ίδζα ζηζβµή ηαηά ηδν οποία ηο πεπζεσψµενο ηος πθοίος ηος 14ος δ 13ος π.Υ. αζ. έµοζαγε να είηονοβπαθή ηοςρ θοβζζηζηοωρ ηαζ οζηονοµζηοωρ µςηδναφηοωρ ηαηαθψβοςρ. Ώνάµεζα ζηα εςπήµαηα πεπζεθαµαάνονηο πδηίνδ ηεπεαίνεος, ηάθανηα ωαθψπαζηαρ ηςπηοςάγ ηαζ µυα, αζβςπηζαηψρ έαενορ, αςβά ζηποςεοηαµήθος, εθεθανηοζηψ, ηςππζαηά αββεία, σαναανζηζηοί αµθοπείρ, ζηαπαααίοζ, σάνδπερ απψ βςαθί, ασάηδ, θαβενηζανή, ηεσπζµπάπζ, δωο πςξίδερ ζε ζσήµα πάπζαρ, ηααοωηζ σεθϊναρ, ίζυρ βζα ηδν ηαηαζηεςή µζαρ θωπαρ ηωπος σέθςορ, εθζέρ, ζηαθωθζα, πψδζα, ηωµζνο, ηοπίανδπορ, ζζηάπζ, ηπζεάπζ, έναρ πίεορ βεµάηορ εθαζψθαδο, ήθεηηπο απψ ηδν ΐαθηζηή, σάθηζνα ξίθδ µςηδναφηοω ηαζ ζςπζαηοω ηωπος. Καζ αν αηψµα δεν έσεηε πεζζεή βζα ηδν ηαηαβυβή ηαζ πποέθεςζζ ηος πθοίος, αναθέποςµε ψηζ ηο ηωπζο θοπηίο ηος πθοίος ήηαν ηςππζαηψρ σαθηψρ ζε ηάθανηα αάποςρ 10 ηψννυν ηαζ 1 ηψννορ ηαζζζηέπος. Τπήπσαν δδθαδή µέηαθθα ζε αναθοβία 10/1, µε άθθα θψβζα δ αηπζαήρ αναθοβία ζε πεπζεηηζηψηδ ηα µεηάθθυν ηυν οπεζσάθηζνυν µςηδναφηϊν οπθϊν.63 Σο ζποςδαζψηεπο εωπδµα ψµυρ εξαηοθοςεεί να είναζ ηο πηςηηψ πζνάηζο, οσζ µψνον δζψηζ επζαεααζϊνεζ ηδν Οµδπζηή παπάδοζζ,64 αθθά ηαζ δζψηζ επαθδεεωεζ ηοςρ ζζσςπζζµοωρ ηος Chadwick ζσεηζηά µε ηδν ονοµαζία ηυν βπαθέυν ζηδν πποφζηοπζηή Κπήηδ. ΢ωµθυνα µε ηον ηαεδβδηή Θ. Ππο-µπονά, αζθαθϊρ ηαζ εα ςπήπσαν εζδζηοί ςπάθθδθοζ επζθοπηζζµένοζ µε ηδν ηήπδζζ ηυν θοβζζηζηϊν αζαθίυν ηυν Μςηδναφηϊν αναηηψπυν. Εππψηεζηο µάθζζηα βζα αναηηοπζηοωρ βπαθείρ, οζ ψποζοζ εξεπαζδεωονηο ζε ζσοθεία, ψπυρ αποδεζηνωεζ δ µεβάθδ οµοζψηδηα ηος ηπψπος ζςνηάξευρ ηυν πζναηίδυν ηαζ ηδρ βθϊζζαρ, πος εσπδζζµοποζείηαζ. Πυρ απεηαθοωνηο απά βε αςηοί οζ εζδζηοί βπαµµαηείρ ηυν αναηηψπυν; Ώναγδηϊνηαρ ηαζ µδν εςπίζηονηαρ ηον παπαδοζζαηψ ψπο βπαθεωρ δ ηο πήµα βπάθυ65 ζηζρ πζναηίδερ ηδρ Γπαµµζηήρ ΐ΄, ο Chadwick εζηπάθδ ζηοςρ Κςππίοςρ ηδρ ηθαζζηήρ πεπζψδος, οζ οποίοζ σπδζζµοποζοωζαν ηο πήµα αιίνυ ζςνϊνςµο ηος γυβπαθίγυ. Ών οζ ζςνηδπδηζηοί Κωππζοζ θοζπψν είσαν δζαηδπήζεζ αςηψ ηο πήµα, ηψηε εα έππεπε να τάξοςµε βζα µζα παπψµοζα πίγα ηαζ ζηδν Μςηδναφηή δζάθεηηο. Καζ ππάβµαηζ, ζε µία πεπίπηυζζ εςπίζηοςµε ηάποζοςρ ανεπϊποςρ µε παπψµοζο επάββεθµα να σαπαηηδπίγυνηαζ υρ αιοηθοί δ αιείπηαη, δδθαδή «γυβπάθοζ» ηαζ οσζ «βπαθείρ». Μία ζςνήεεζα, δ οποία εα έπεαίυνε ζηδν Εθθδνζηή βθϊζζα µέσπζ ηαζ ηοςρ Μεηααςγανηζνοωρ σπψνοςρ ζηα έπβα ηυν Επηανδζίυν ηαζ Κπδηϊν γυβπάθυν: ∆οµήνζηορ έποίδζεν δ έβπατεν. Άθθυζηε ο ΋µδπορ σπδζζµοποζεί ηο πήµα βπάθυ µε ηδν έννοζα ηος σαπάζζυ ηαζ ηος ηψαυ.66 Εάν δεσεοωµε θοζπψν ψηζ ςπήπσε ηάποζο άθθο είδορ βπαθίδαρ, άπα ήηαν δζαθοπεηζηψρ ηαζ ο ψπορ µε ηον ψποζο έδδθοωηο δ ενέπβεζα. Επί πθέον ζηα µςηδναφηά ηείµενα δζαζϊγεηαζ αηψµδ µία έννοζα, πος ίζυρ ανηαποηπίνεηαζ ζε αςηψν ηον ηθάδο: di-pte-ra-po-ro, δζθεεπαθψπορ. Ώπεηαθοωνηο απά βε έηζζ αςηοί, οζ ψποζοζ µεηέθεπαν ηα δέπµαηα ή ηαζ αςηοί οζ οποίοζ έβπαθαν επάνυ ζε αςηά ηα πποφζηοπζηά ηεθηέπζα (απσ. δζθεέπερ);67 Ίζυρ ηαζ να µδν

- 15 -

µάεοςµε ποηέ. Γενζηά θαίνεηαζ ψηζ οζ Μςηδναίοζ δεν εεευποωζαν ηαζ ηψζο ζποςδαίο ηο επάββεθµα ηος βπαθέυρ, ψπυρ οζ Ώζβωπηζοζ, πος ηο είσαν εεοποζήζεζ. Οζ βπαθείρ ζηδν Ώπσαία Ώζβςπηζαηή ηοζνυνία ήηαν µζα εξέσοςζα ηάξζρ επαββεθµαηζϊν. Ώςηήν ηδν εξέσοςζα ηαξί ζςµαοθίγοςν ηαζ ηα βνυζηά αβάθµαηα ηυν βπαθέυν, πος παπζζηάνονηαζ ζε ψηθάγοςζα ζηάζζ µε έναν ανοζβµένο πάπςπο πάνυ ζηα ζηέθδ ηοςρ. Η βπαθή ήηαν ένα επάββεθµα βζα θίβοςρ. ∆εν επζηπεπψηαν ζηον θαψ να µζανδ ηα εεία θψβζα. Μήπυρ αςηή δ µδ ένηονδ πποαοθή ηος επαββέθµαηορ ηος βπαθέυρ ζηδν Μζνυζηή ηαζ Μςηδναφηή Εθθάδα, ςποδεζηνωεζ αηπζαϊρ ηαζ ηο µζηπψ ποζοζηψ ηυν αναθθάαδηυν, πος ςπήπσαν; Ίζυρ έηζζ να έξδβήηαζ αηψµδ ηαζ δ ππψοδορ ζηον ηοµέα ηδρ βθϊζζαρ, µζαρ βθϊζζαρ, πος δζαπηϊρ εξεθίζζεηαζ ανάθοβα µε ηζρ ανάβηερ ηδρ ηάεε εποσήρ. Φεάνοςµε έηζζ ζηον 14ο π.Υ. αφ. να έσοςµε δζαµοπθϊζεζ οσζ µψνο βπαµµαηζηή (ηθίζεζρ, βένδ, απζεµοί), αθθά ηαζ ζςνηαηηζηψ. ΢ηδν Κωππο οµυρ θαίνεηαζ ψηζ δ εξέθζξζρ ήηαν απαδωηεπδ, φζυρ επεζδή σπδζζµοποζοωζαν ηςπίυρ πδθψ. Με µζαν οσζ ηαζ ηψζο αζσµδπή βπαθίδα, ηο σάπαβµα βίνεηαζ βπδβοπϊηεπο ηαζ ηα ζδµεία µζηπψηεπα, µζα ζποςδαία οζηονοµία, οηαν ζηεθεή ηανείρ πψζο οβηϊδδρ είναζ ο πδθψρ. Γζ’ αςηψ παπαηδπείηαζ ανάθοβδ ηπο-ποποίδζζρ ζηδν εξέθζξζ ηδρ ζθδνοεζδοωρ βπαθήρ ηαζ ζηδν ΐααςθϊνα. Οζ απσζηοί σαπαηηήπερ, πος είναζ εςδζάηπζηα ζδεοβπάµµαηα, απβψηεπα βίνονηαζ ηςποποζδµένα ζσήµαηα αποηεθοωµενα απψ ηπία µψνο ζθδνοεζδή αποηςπϊµαηα. Με ηδν εευπία ηδρ αθθαβήρ ηδρ βπαθζηήρ ωθδρ θαίνεηαζ να ζωµθυνδ ηαζ ηο βεβονψρ ψηζ ζηδν Κωππο έτδναν ηζρ πήθζνερ πζναηίδερ ηαζ δεν ηζρ ξέπαζναν ζηον ήθζο µψνο, ψπυρ βζνψηαν ζηζρ ςπψθοζπερ πεπζοσέρ ηδρ Εθθάδορ. Οζ Μςηδναίοζ ζηδν Εθθάδα, αθοω έδζδαν ζσήµα ζηον πδθψ, ηον εσάπαζαν ηαζ ηον άθδναν να ξεπαεή. Μέζα ζε θίβερ ϊπερ, ζδζαζηέπυρ ηο ηαθοηαίπζ, οζ πζναηίδερ ήζαν απηεηά ζηθδπέρ, ϊζηε να µποποων να αποεδηεςεοων, συπίρ να ωπάπσδ δ δςναηψηδηα να πποζηεεή άθθο ηείµενο. Η πςπηαφά, πος ξέζπαζε ζηα ανάηηοπα ηον 15ο (;) π.Υ. αζ., εαοήεδζε ζηο τήζζµο ηαζ απά ζηδν δζαηήπδζί ηοςρ. Κάποζερ απψ ηζρ πζναηίδερ οµυρ έβζναν µε ηδν πάποδο ηος σπψνος ποθω ζαεπέρ. Κάποηε θοζπψν ηαζ ο ίδζορ ο Evans, έδοηίµαζε µία δςζάπεζηδ έηπθδξζ. Ένα απάδς άθδζε µζα ζεζπά πζναηίδυν, πος µψθζρ είσε θέπεζ ζηο θυρ ζε µία αποεήηδ. ΋θδ ηδν νωηηα έπεθηε αζηαµάηδηδ αποσή. ΢ηδν οποθή ηδρ αποεήηδρ ςπήπσαν ηάποζα ανοίβµαηα, µε αποηέθεζµα να πέπαζδ µέζα δ αποσή ηαζ οζ πζναηίδερ να βίνοςν θάζπδ. ΋µοζοηπψπυρ έππαηηαν πποθανϊρ ηαζ οζ Μςηδναίοζ βπαθείρ, οζ ψποζοζ ξανασπδζζµοποζοωζαν ηζρ πζναηίδερ θζϊνονηαρ ηον πδθψ µέζα ζε δοσεία µε νεπψ. ΐέααζα αςηή δ ηαηηζηή ηυν άοπηυν πζναηίδυν ζηδν ζςβηεηπζµένδ πεπίπηυζζ εξςπδπεηοωζε ηαζ έναν άθθο πζο ππαηηζηψ ζηοπψ, ηδν οζηονοµία σϊπος ζηα ασανή θοβζζηζηά απσεία ηυν Μςηδναφηϊν αναηηψπυν. ΍πζζµένοζ επεςνδηέρ, παπ’ οθα αςηά, ηπίνοςν ηα δεδοµένα επζθανεζαηά ηαζ αηψπυρ ηαηαθήβοςν ζηο ζςµπέπαζµα πεπί αναηοθζηήρ πποεθεωζευρ ηδρ Εθθδνζηήρ βπαθήρ. Σα ππάβµαηα οµυρ είναζ ποθω πζο ποθωπθοηα. ΢ε οθερ ηζρ πψθεζρ πος εωπίζηονηο ζηα παπάθζα ηδρ Φοζνίηδρ ήηαν ζδζαίηεπα δζαδεδοµένορ ο επωθορ ηος ααζζθέυρ Κεπέη ή Κπεη, ο οποίορ εεευπείηο ηαζ ο µςεζηψρ ζδπςηήρ ηδρ Φοζνίηδρ. Σο 1936, ο Claude F. A. Schaeffer εδδµοζίεςζε ζηα ππαηηζηά ηυν αναζηαθϊν ηος απψ ηδν αποζηοθή ζηδν Ras-Shamra, ηπεζρ πζναηίδερ βπαµµένερ ζε ζθδνοεζδή βπαθή, οζ οποίερ αναθέπονηαζ ζε αςηψν ηον επωθο ηος ααζζθέυρ Κεπέη.68 ΢ηο ππϊηο µέπορ ηδρ πζναηίδαρ Ώ΄, ζηοςρ ζηίσοςρ 39-41 αναθέπεηαζ: Παηήπ ηος Κεπέη είναζ ο εεψρ Εθ. Ο Εθ είναζ βνυζηψρ ηαζ υρ παηήπ ηδρ ανεπυπψηδηαρ. Ωζηψζο παπά ηζρ δζααεααζϊζεζρ ηος παηπψρ ηος, ο Κεπέη ανδζςσεί ηψζο βζα ηδν έηααζζ ηος ποθεµζηοω αβϊνορ, ηον ψποζο εηοζµάγεζ ψζο ηαζ βζα ηο µέθθον ηδρ θςθήρ ηος. Γζ’ αςηψ ζηο δεωηεπο µέπορ ηδρ πζναηίδορ, ο Κεπέη παποςζζάγεηαζ να ανεααίνδ επάνυ ζηδν ηοπςθή ενψρ αναηηψπος βζα να πποζθέπδ εςζία ζηον εεψ Sor-ΕΘ, ζηον εεψ ηαωπο ηαζ ζηον ΐάαθ. Ζδηεί ηδν νίηδ ηυν ηαηοίηυν ηδρ ΢ζδϊνορ ηαηά ηυν εσεπϊν ηοςρ. Η ζζηοπία ηος Κεπέη ηαζ ηα θαηπεςηζηά έεζµα, πος εθαπµψγεζ ζηδν πεπζοσή ηδρ ΢ζδϊνορ, µαρ εςµίγοςν αζθαθϊρ ηζρ ηεθεηοςπβίερ ηυν Μζνυζηϊν αναηηψπυν, αθθά ηαζ ηυν

- 16 -

΢οςµεπίυν επάνυ ζηα Ζζβηοςπάη, ηζρ ααεµζδυηέρ πςπαµίδερ ηδρ Οςπ. Ο Claude F. A. Schaeffer πποζεπάεδζε να θωζδ ηον βπίθο ηος επωθος εηςµοθοβϊνηαρ ηο ίδζο ηο ψνοµα ηος Κεπέη. Ώναθέπεζ θοζπψν: «Πποζπαεϊνηαρ να επµδνεωζοςµε ηο ψνοµα ηος Κεπέη ζηα Εαπαφηά απψ ηδν θέξζ Krt, δεν αβαίνεζ ηανένα νψδµα, αηψµδ ηαζ αν ηδν δζααάζοςµε υρ Kθret, εθ’ ψζον ζδµαίνεζ ηψπηυ, ζηοηϊνυ ηον εσεπψ. Σο ανηίεεηο ζςµααίνεζ, εάν ηο µεηαθπάζοςµε αάζεζ ηυν Εθθδνζηϊν ηαζ ηο ζςνδέζοςµε µε ηδν Μζνυζηή επδζηεία (Κέπαηορ, δδθαδή Μίνυρ < µδνίζηορ, ππαθ. µδνοεζδή δίζηο ΢εθήνδρ U δ ηέπαηα U)». Ώναγδηϊνηαρ ηάποζα θωζζ ζηον πποαθδµαηζζµψ ηος, ο Claude F. A. Schaeffer εζηπάθδ ζηδν Παθαζά ∆ζαεήηδ, οπος πεπζέπβυρ ηο ψνοµα δεν απανηάηαζ. Σο ζςνέδεζε θοζπψν µε δωο άθθα Εενζηά επίεεηα, ηα ψποζα εµθανίγονηαζ ζηδν Άβζα Γπαθή, ηο Kerζty ηαζ Kerζtym, πος µαρ παπαπέµποςν ζε δωο ηψποςρ ηος Negeb, ηο Nζgeb-hak-Kerζty ηαζ ηο NζgebKaleb. Oζ ζσοθζαζηέρ ηδρ Ώβίαρ Γπαθήρ έσοςν µεηαθπάζεζ ηδν πεπζοσή ηος Nζgeb-hakKerζty υρ ηο Κπδηζηψ Nζgeb. Oζ απσαζοθοβζηέρ αναζηαθέρ ζηδν πεπζοσή έσοςν ππάβµαηζ αποδείξεζ ψηζ ςπήπσε ηάποηε εηεί Μζνυζηή αποζηία, δ ανάµνδζζρ ηδρ οποίαρ δζεζϊεδ ζε αςηψ ηο ηοπυνωµζο υρ ηοςρ ζζηοπζηοωρ σπψνοςρ. ΢ε αςηήν ηδν πεπζοσή έβηαηεζηάεδζαν απβψηεπα ηαζ οζ Φοίνζηερ. Ππάβµαηζ, o Rene Dussand, µεθεηϊνηαρ ηα Υζηηζηζηά απσεία ηδρ Οςβηαπίη, απήηε ζηα ηείµενα ηδρ Ras-Shamra (RHR, 1933, II, Ρ, 33) µία πθδποθοπία, πος επζαεααζϊνεζ ηα θεβψµενα ηος Ηποδψηος ψηζ οζ Φοίνζηερ γοωζαν απσζηά ζηα παπάθζα ηδρ Επςεπάρ εαθάζζδρ. Σα απσαζοθοβζηά εςπήµαηα αποηαθωπηοςν ψηζ οζ Φοίνζηερ είσαν απσζηά έβηαηαζηαεή ζηδν πεπζοσή ηος Negeb ηαζ βωπυ απψ ηον ηψθπο ηος Έθάε δ Έθάδ, ηδν πεπζοσή ηδν οποία οζ Εαπαίοζ αποηαθοων µέσπζ ζήµεπα Έθζάδ.69 Ώηψµδ, ψµυρ, ηαζ ο ίδζορ o Claude F. A. Schaeffer µοζάγεζ να αµθζαάθδ βζα ηο ζςµπέπαζµα εζρ ηο ψποζο ηαηαθήβεζ βπάθονηαρ ηεθζηά ψηζ ο Κεπέη δεν έθηεζ ηο ψνοµα ηος απψ ηδν Μζνυζηή Κπήηδ, αθθά είναζ έναρ ΢ζδϊνζορ ήπυαρ. Ώπψ ηδν πεπζοσή ηδρ ΢ζδϊνορ, ηδν µδηπψποθζ ηυν Φοζνίηυν, πποήθεε ηαζ ηο ίδζο ηο ψνοµα ηυν Φοζνίηυν, ζωµθυνα µε µία εηδοσή, πος πποηείνεζ ο Stanislav Segert. Η δε βθϊζζα ηοςρ θαίνεηαζ να πποέπσεηαζ απψ ηδν πεπζοσή ηος Dor (∆υπ;) ηαζ ηος Akko, ζηδν ΐψπεζο Παθαζζηίνδ, µέζυ ηδρ Σωπος ηαζ ηδρ ΢ζδϊνορ!70 Καζ οµυρ ηψζο δ επίθςζζρ ηδρ βενέζευρ ηδρ Γπαµµζηήρ ΐ΄, ψζο ηαζ ηος ζδίος ηος αθθααήηος ηεθζηά ηπωαεηαζ ζηδν πεπζοσή ηος Nζgeb-hak-Kerζty. Η απάνηδζζρ ζηο επϊηδµα βζα ποζο θψβο εβεννήεδ εηεί είναζ απθή. Οζ επζηοζνυνζαηέρ ανάβηερ πος δδµζοςπβεί ηο ίδζο ηο εµπψπζο ππέπεζ να υδήβδζαν ηεθζηά ηοςρ ανεπϊποςρ ζηδν αναηάθςτζ ηδρ βπαθήρ. Οζ Μζνυίηερ, έναρ θαψρ ηαεαπά εµποπζηψρ, δεν εα µποποωζαν να ππάξοςν δζαθοπεηζηά. Οζ επαθέρ ηοςρ µε ηδν Κωππο, ψπυρ απέδεζξε ζε ππψζθαηο ζςνέδπζο δ η. Marta Guzowska, είσαν ήδδ ξεηζνήζεζ απψ ηοςρ Μζνυζηοωρ σπψνοςρ.71 Μποποωµε να ποςµε ίζυρ ψηζ δ ίδζα δ Κωππορ ήηαν ηο µέπορ, < οπος γςµϊεδηε ηαζ ηεθεζοποζήεδηε δ Εθθδνζηή ππυηοβπαθή. Εςπζζηοµένδ θοζπψν ηονηά ζηα παπάθζα ηδρ Φοζνίηδρ δ Κωππορ έπαζγε ένα πψθο µάθθον δζεενζζηζηψ, βζα να σπδζζµοποζήζοςµε έναν ψπο ηος ζςπµοω. Γζα ηοςρ ζδίοςρ πποθανϊρ θψβοςρ βεννζέηαζ ζηδν Κωππο ηαζ ηο Εθθδνζηψ αθθάαδηο, ηο ψποζο έσεζ πεπάζεζ ζηδν αζαθζοβπαθία υρ θοζνζηζηψ. Καζ αςηψ, δζψηζ οζ βθυζζοθψβοζ επαναπαςψµενοζ ζηα ποπίζµαηα ηυν ζζηοπζηϊν πεπί ΢ηοηεζνϊν Ώζϊνυν, εεεϊπδζαν ψηζ οζ Έθθδνερ είσαν ξεσάζεζ αηψµδ ηαζ να βπάθοςν. Ώναθέπεζ ζσεηζηά ζ J. Ν. Coldstream: «Η πζο δςζάπεζηδ πθεςπά ηυν Εθθδνζηϊν ΢ηοηεζνϊν Ώζϊνυν ήηαν αζθαθϊρ δ απϊθεζα ηδρ βπαθήρ. Μεηά ηδν ηαηαζηποθή ηυν Μςηδναφηϊν αναηηψπυν θδζµονήεδηε ζηδν Εθθάδα δ ζςθθααζηή Γπαµµζηή ΐ΄ βπαθή, δ οποία εξςπδπεηοωζε ηζρ ανάβηερ ηδρ µςηδναφηήρ αναηηοπζηήρ δζοζηήζευρ. ∆εν βνυπίγοςµε θοζπψν ηαµµία Εθθδνζηή επζβπαθή έυρ ηδν εποσή ηυν ππϊηυν αθθααδηζηϊν σαπαβµάηυν ζε βευµεηπζηά αββεία, δδθαδή έυρ ηο 750 π.Υ.». ΢ε άθθο ζδµείο ζδµεζϊνεζ εζπυνζηά: «΢σεηζηά µε ηο εέµα ηος θυηζζµοω µποποωµε να ποςµε ψηζ οζ ΢ηοηεζνοί Ώζϊνερ δζήπηεζαν υρ ηζρ απσέρ ηος 7ος αζ., δζψηζ ηψηε εµθανίγονηαζ ηα ππϊηα θςσνάπζα µεηά ηδν Μςηδναφηή Εποσή... Είναζ πζεανψν ψηζ υρ ηδν

- 17 -

εποσή, πος δζεδψεδ δ βπαθή, δεν ςπήπξε ένηονδ ανάβηδ βζα ηεσνδηψ θυηζζµψ, αθοω δ εζηία έδζνε απηεηψ θυρ βζα ηο ζςµπψζζο, ηδν απαββεθία, ηο βνέζζµο ηαζ ηδν ςθανηζηή».72 ΢ηδν Εθθάδα ηυν Γευµεηπζηϊν σπψνυν θοζπψν, δ βπαθή δεν ξεσάζεδηε ζε ηαµµία πεπί-πηυζζ. Ππέπεζ µε ηάποζον ηπψπο να έπεαίυζε ηαζ να επέζηπετε αηψµδ µία θοπά επεξεπβαζµένδ µέζυ ηδρ Κωππος. Σο 1979 εςπέεδ ζηδν εέζζ ΢ηάθερ ηδρ Παθαζπάθος ζηον ηάθο 49 ηδρ Γευµεηπζηήρ-Άπσαφηήρ εποσήρ, έναρ οαεθψρ, δδθαδή ένα ζοςαθί µε ηδν επζβπαθή Οθέθηος ζηδν Κςπποζςθθααζηδ βπαθή. Εζδζηοί µεθεηδηέρ εσπονοθψβδζαν ηδν επζβπαθή, δ οποία έεευπήεδ ηψηε υρ δ ππυφµϊηεπδ µαπηςπία ηδρ ςπάπξευρ ηδρ Εθθδνζηήρ βθϊζζαρ ζηδν Κωππο, ζηα 1050 π.Υ.! Επάνυ ζηον ζζδεπένζο οαεθψ έσεζ σαπασεή ζε ηςππζαηψ ζςθθααάπζο ηο Εθθδνζηψ ψνοµα Οθέθηδρ, ζηδν βενζηή πηϊζζ ηδρ Ώπηαδζηήρ δζαθέηηος. ΢ωµθυνα µε ηδν µςεοθοβζηή παπάδοζζ, ο οζηζζηήρ ηδρ Πάθος ήηαν ο Ώβαπήνυπ απψ ηδν Ώπηαδία, ο ψποζορ επζζηπέθονηαρ απψ ηον Σπυζηψ πψθεµο, εναςάβδζε ζηζρ αηηέρ ηδρ Κωππος. Εηεί ίδπςζε ηδν πψθζ Πάθο ηαζ έηηζζε ναψ ζηδν Ώθποδίηδ.73 Η άναηάθςτζρ θοζπψν ηδρ επζβπαθήρ αποδεζηνωεζ ηαηά ηάποζον ηπψπον ηον µωεο, ανάβονηαρ ηον ζε ππαβµαηζηή ζζηοπία. Είναζ υζηψζο απηεηοί αςηοί, πος δεν παπαδέσονηαζ ηδν σπονοθψβδζζ ηος οαεθοω ζηον 11ο π.Υ. αφ. ηαζ επζµένοςν να σπονοθοβοων ηδν επζβπαθή ζηοςρ Γευµεηπζηοωρ σπψνοςρ.74

Κευ. 3 Ο µύθορ πεπί υοινικικού αλυαβήτος Ππάβµαηζ, βζα ηπεζρ ηοςθάσζζηον αζϊνερ (΢ηοηεζνοί σπψνοζ), απψ ηδν Όποµςηδναφηή έυρ ηαζ ηδν ππϊζµδ βευµεηπζηή εποσή (1100-850 π.Υ.), δεν έσοςµε βπαπηά ηείµενα. Θευπείηαζ θοζπψν ψηζ βωπυ ζηον 10ο π.Υ. αζ. οζ Έθθδνερ παίπνοςν απψ ηοςρ Φοίνζηερ ηδν ζςµθυνοβπαθζηή βπαθή. Οζ πεπζζζψηεποζ θοζπψν επεςνδηέρ εευποων ψηζ υρ ππϊηδ ωθδ ηος εθθδνζηοω αθθααήηος εσπδζίµεςζε ηο αοπεζοζδµζηζηψ ζςµθυνοβπαθζηψ αθθάαδηο. ΋πυρ δζαπζζηϊνεζ οµυρ ο ηαεδβδηήρ Γ. Μπαµπζνζϊηδρ, «ηο εέµα επί ηος οποίος ςπάπσεζ πθήεορ αθθδθοζςβηποςψµενυν εευπζϊν είναζ δ πποέθεςζζρ ηαζ δ δδµζοςπβία ηος ίδζος ηος θοζνζηζηοω ζςµθυνοβπαθζηοχ ζςζηήµαηορ, ηο ψποζο ανάβεηαζ ζηο ππυηοσαναανζηψ αθθάαδηο ηος 1700 π.Υ. Άθθοζ ηο ανάβοςν ζηδν αζβςπηζαηή ηαζ ζζναφηζηή βπαθή, άθθοζ ζηδν ζοςµεπζαηή, ηδν αααςθυνζαηή δ ηδν αζζςπζαηή βπαθή, άθθοζ ηο ζςνδέοςν µε ηο ηςππζαηψ ζςθθααάπζο, άθθοζ µε ηδν σεηηζηζηή ζεποβθςθζηή, ηδν ζδεοβπαθζηή εευπία δ µε ηδν οςβηαπζηζηή ζθδνοεζδή βπαθή, ο Evans ηο ζςνδέεζ µε ηζρ µζνυζηέρ βπαθέρ (Θεποβθςθζηά ηαζ Γπαµµζηή Ώ΄), άθθοζ µε ηδν «τεςδοίεποβθςθζηή» ηδρ ΐίαθος, άθθοζ µε ηδν εευπία ηυν πποφζηοπζηϊν βευµεηπζηϊν ζδµείυν ηαζ άθθοζ µε άθθερ απσαζψηεπερ βπαθέρ».75 Εµείρ εα πποζεέζοςµε αηψµδ έναν πποαθδµαηζζµψ ζσεηζηά ηαζ µε ηδν ίδζα ηδν ωπαπξζ ηυν Φοζνίηυν, οζ ψποζοζ, ζωµθυνα µε ηδν εωζηοσδ παπαηήπδζζ ηος ηαεδβδηοω Υπ. Νηοωµα «είναζ απθϊρ έναρ µωεορ δ θανηάζµαηα».76 Εάν οµυρ εεθήζοςµε να επεςνήζοςµε ηζρ πίγερ ηδρ «θοζνζηζηήρ» εευπίαρ, ηψηε εα ππέπεζ να βςπίζοςµε πίζυ πεπίπος 2.000 έηδ, ζηον 1ο αζ. µ.Υ. Σψηε έγδζε ο Θϊζδπορ, ο Θοςδαίορ επαναζηάηδρ ζηπαηδβψρ, ο οποίορ παπεδψεδ ζηοςρ Ρυµαίοςρ ηαζ εζζήθεε ζηο ζηενψ πεπζαάθθον ηδρ αςηοηπαηοπζηήρ αςθήρ. Ο Θϊζδπορ, βζα να εξζθευεή ίζυρ απένανηζ ζηοςρ ζςµπαηπζϊηερ ηος βζα ηδν πποζσϊπδζί ηος ζηοςρ Ρυµαίοςρ, ζςνέβπατε ηο έπβο «Θοςδαφηή Ώπσαζοθοβία» - µία παπαποζδµένδ απψδοζζ ηδρ Παθαζάρ ∆ζαεήηδρ οςζζαζηζηά - µε ηο ψποζο ψµυρ ηαηδβοποωζε ηαζ ωπε-αίααγε ηον εθθδνζηψ ποθζηζζµψ. ΢ε άπάνηδζζ ο Έθθδν εξ Ώθεξανδπείαρ ζζηοπζηψρ Ώπίυν ζςνέβπατε µία ππαβµαηεία µε ηδν οποία απέηποςε ηζρ ζςηοθανηίερ ηος Θυζήπος. ∆ςζηςσϊρ δ ππαβµαηεία ηος Ώπίυνορ, ζε ανηίεεζζ µε ηο πθήπερ έπβο ηος Θυζήπος, δεν δζεζϊεή. Ο δε Θϊζδπορ

- 18 -

εθπψνηζζε µάθζζηα να ζςββπάτδ µία νέα ππαβµαηεία µε ηίηθο «Καηά Ώπίυνορ». Ώπψ ηο έπβο αςηψ πποέπσεηαζ ηο παπαηάηυ απψζπαζµα: «Οη Έιιενερ είναη από ηοςρ ιαούρ, πος έµαζαν ποιύ απγά θαη µεηά δςζθοιίαρ να γπάθοςν. Αθόµε θη εθείνοη, πος ηζσςπίδονηαη όηη σπεζηµοποηούζαν ηεν γπαθή από παιηά, ςπεπεθανεύονηαη όηη ηεν έµαζαν από ηοςρ Φοίνηθερ θαη ηον Κάδµο. Αιιά ούηε από εθείνε ηεν εποσή έσεη θανείρ να παποςζίαζε επηγπαθέρ, πος να έσοςν ζυζή ζε ναούρ ή άιια δεµόζηα µνεµεία, ώζηε να αµθηζβεηήηαη αθόµε θαη ηο θαηά πόζο εθείνοη, πος πήπαν µέπορ ζηον Σπυηθό Πόιεµο, σπεζηµοποηούζαν, µοιονόηη ποιύ απγόηεπα, ηα γπάµµαηα, ενώ ε αιεζηνή θαη επηθπαηούζα άποτη είναη όηη µάιιον αγνοούζαν ηεν ζύγσπονε σπήζη ηυν γπαµµάηυν. Όιοη οη Έιιενερ ανεξαηπέηυρ ζευπούν οηη δεν ςπάπσεη απσαηόηεπο ζςγγπαθηθό έπγο από ηα ποηήµαηα ηος Όµεπος. Αςηόρ όµυρ θαίνεηαη πυρ έδεζε ποιύ απγόηεπα από ηεν εποσή ηυν Σπυηθών, ενώ ηαςηόσπονα ιέγεηαη γη’ αςηόν όηη δεν άθεζε ηεν ποίεζί ηος γπαπηώρ, αιιά αςηή δηεζώζε ζηα άζµαηα θαη θαηεγπάθε απγόηεπα. Αςηόρ είναη θαη ο ιόγορ, πος ςπάπσοςν ηόζερ ανηηθάζεηρ ζηο έπγο ηος». Να θοζπψν πος εςπίζηονηαζ οζ πίγερ ηδρ πεπί θοζνζηζηϊν βπαµµάηυν εευπίαρ, αθθά αηψµα ηαζ οζ απαπσέρ ηος οµδπζηοω γδηήµαηορ. Εςηςσϊρ ζηζρ ήµεπερ µαρ, ηαζ παπά ηζρ θςζζαθέερ ανηζδπάζεζρ, επζσεζπείηαζ µία πποζπάεεζα αναηποπήρ αςηήρ ηδρ εευπίαρ, ηδρ εσοωζδρ ήδδ δθζηίαρ 2.000 εηϊν, µε αάζζ ηα νεϊηεπα απσαζοθοβζηά ηεηµήπζα. Η νευηέπα έπεςνα έσεζ απσίζεζ ππάβµαηζ οθο ηαζ πεπζζζψηεπο να αµθζζαδηή ηδν πποέθεςζζ ηος αθθααήηος απψ ηοςρ Φοίνζηερ. Ο Andre Lemaire, δζεςεςνηήρ ηος ηοµέα απσαίαρ ζζηοπίαρ ηαζ θζθοθοβίαρ ζηο Παπίζζ, αναγδηεί ηζρ πίγερ ηος αθθααήηος ζηδν Ώίβςπηο. ΢ηδπζγψµενορ απψ ηδν µία ζηο απψζπαζµα απψ ηδν Θζηοπία ηυν Φοζνίηυν ηος Φίθυνορ απψ ηδν ΐίαθο, πος δζαζϊγεζ ο Εςζέαζορ ηδρ Καζζαπείαρ, ψπος αναθέπεηαζ ψηζ αςηψρ, ο οποίορ ανεηάθςτε ηα βπάµµαηα ήηαν ο Θεςε, ηαζ απψ ηδν άθθδ ζηον Σάηζηο, εευπεί ψηζ δεν άνεηάθςταν ππϊηοζ ηο αθθάαδηο οζ Φοίνζηερ.77 Ώςηοί απθϊρ δζαµεζοθάαδζαν ζηδν µεηαθοπά ηος αθθααήηος απψ ηδν Ώίβςπηο µέζυ ηυν Τηξϊρ ηαζ ηδν δζέδυζαν έπεζηα σάπζρ ζηδν εαθαζζοηπαηοπία ηοςρ ζε οθψηθδπδ ηδν Μεζψβεζο... Σο να αποδϊζοςµε ψµυρ ηδν αθθααδηζηή βπαθή ζηοςρ Όηξϊρ είναζ, ψπυρ παπαδέσεηαζ ηαζ ζ φδζορ, ζαν να εξδβοωµε ηο obscurum per obscurium (ηο ζηοηεζνψ µε ζηοηεζνψ, δδθ. ηον βπίθο µε βπίθο). «΋πυρ οθα ηα βενεζζοςπβά πποαθήµαηα, δ αναηάθςτζρ ηος αθθααήηος µαρ δζαθεωβεζ, ενϊ ηαζ δ ίδζα δ βνϊζζρ µαρ βζα ηοςρ Τηξϊρ παπαµένεζ πεπζυπζζµένδ ηαζ πποαθδµαηζηή.78 Σψζο ζηδν Ώίβςπηο, ψζο ηαζ ζηδν Παθαζζηίνδ υζηψζο, ηα απσαζοθοβζηά ηαζ ηα επζβπαθζηά δεδοµένα, ψσζ µψνον δεν µαρ επζηπέποςν µζα θεπηοµεπή ζζηοπζηή πποζέββζζζ, αθθά ηαζ µαρ δδµζοςπβοων αηψµδ πζο ζοααπά σπονοθοβζηά πποαθήµαηα. Ώρ δοωµε θοζπψν αςηά ηα εςπήµαηα, πος µαρ επζηπέποςν να οµζθοωµε βζα αθθααδηζηή βπαθή ζηα εδάθδ ηδρ Παθαζζηίνδρ ηαζ ηος ζδµεπζνοω Θζπαήθ. Σο ππϊηο είναζ δ επζβπαθή επάνυ ζε ένα εβσεζπίδζο µάθθον αίβαζαηήρ ηεσνοηποπίαρ απψ ηο Lakish, ηο οποίο σπονοθοβείηαζ αάζεζ ηυν απσαζοθοβζηϊν ζςνεςπδµάηυν πεπί ηο έηορ 1.600 π.Υ. Ώηοθοςεεί ηο ενεπίβπαθο ψζηπαηο µζαρ θζάθδρ απψ ηο Gζzer, µαγί µε ζδµάδζα ηεπαµέυν, πος ηαηαηάζζεηαζ βενζηϊρ ζηδν ίδζα πεπίοδο αάζεζ παθαζοβπα θίηυν ζηοζσείυν. Ώαέααζδ υζηψζο παπαµένεζ δ σπονοθψβδζζρ ηδρ αζαεζηοθζεζηήρ πθάηαρ απψ ηο Sichern (΢ίηζµα) ηαεϊρ ηαζ ηος ενεπίβπαθος οζηπάηος απψ ηο Tell-Nagida, νοηζοδςηζηοωρ ηος Lakish. Οζ αναζηαθέρ ζηα επςθζηά οπςσεία ηος ΢ζνά έδυζαν επίζδρ 45 ππυηοζζναφηζηέρ επζβπαθέρ, οζ οποίερ έσπονοθοβήεδζαν ανάµεζα ζηα 1850-1500 π.Υ. αάζεζ ηυν ανηζζηοίσυν Ώζβςπηζαηϊν επζβπαθϊν, οζ ψποζερ ήζαν ανάµεζα ζηα ζςνεςπήµαηα. Σα απσεία, πος εςπέεδζαν ζηο ΢ζνά, δείσνοςν ψηζ είσαν ηάποζα δζοζηδηζηή ζδµαζία ζηζρ εξεπεςνδηζηέρ αποζηοθέρ ζηα οπςσεία, δζψηζ δεν ππψηεζηαζ βζα άπθα βπαθήµαηα, αθθά βζα ππαβµαηζηά µνδµεία θψβος. Ο Andre Lemaire αάζεζ ψθυν αςηϊν ηυν πποαθδµαηζζµϊν εευπεί ηεθζηά ψηζ δ αθθααδηζηή βπαθή εβεννήεδ ηον 11ο π.Υ. αζ., έπεζηα απψ ηδν ποθζηζηή παπαηµή ηυν Ώζβςπηίυν. Η

- 19 -

βπαθή ηυν Τηξϊρ, ηοςρ οποίοςρ ο ζςββπαθεωρ πποθανϊρ εευπεί ζδµζηζηήρ ηαηαβυβήρ, ςζοεεηείηαζ ηψηε υρ «εενζηή» βπαθή απψ ηοςρ ααζζθείρ ηυν Εαπαίυν, ηυν Φοζνίηυν, ηαζ ηυν Άπαµαίυν.79 ΋µυρ ηον 11ο αζ., οωηε ηαν δ ΐίαθορ εηψθµα να αναθεπεή ζε Εαπαφηψ ααζίθεζο. Με αςηήν ηδν εευπία µοζάγεζ να ζςνδέεηαζ ηαζ δ πεπίθδµδ αθθααδηζηή πζναηίδα ηος Wψrzburg, δ οποία εευπείηαζ ππυφµϊηεπή ηος 8ος π.Υ. αζ. Γζα ηδν πποέθεςζζ ηδρ πζναηίδαρ ςπάπσοςν µψνο βενζηέρ πθδποθοπίερ, οηζ δ πζναηίδα πποέπσεηαζ µαγί µε ηπία (3) αηψµα πθήπυρ ηαςηψζδµα ηοµµάηζα απψ ηο αζβςπηζαηψ Φαβζοωµ. Ωπζζµένοζ επεςνδηέρ εευποων οηζ µε αςηήν ηδν σάθηζνδ πζναηίδα ηεηµδπζϊνεηαζ ηο ππϊηο αήµα βζα ηο δάνεζο ηος θοζνζηζηοω ζσεδίος απψ ηο εθθδνζηψ αθθάαδηο. Ππέπεζ να ηονίζοςµε υζηψζο οηζ δ βνδζζψηδηα αςηϊν ηυν πζναηίδυν αµθζζαδηείηαζ.80 Μεθεηϊνηαρ ηον ζςβηπζηζηψ πίναηα µε ηα ζεποβθςθζηά ζωµαοθα αθέποςµε απψ ηδν άθθδ ηζρ οµοζψηδηερ ηος θεποµένος υρ αθθααήηος ηυν Τηξϊρ µε ηο Κπδηζηψ ηαζ ηο Ώζβςπηζαηψ ηαζ ηεθζηά µε ηο Φζθζζηαζφηψ. Μήπυρ θοζπψν ηεθζηά οζ Τηξϊρ δεν ήζαν παπά οζ ππϊηοζ Λαοί ηδρ Θαθάζζδρ, οζ οποίοζ ηαηέηηδζαν ηδν Ώίβςπηο; Γνυπίγοςµε οηζ οπµδηήπζο ηυν Τηξϊρ ήηαν δ Υαναάν, δ ζδµεπζνή ΢ςπία, ζηδν οποία ψµυρ είσαν εβηαηαζηαεή οζ Μζνυίηερ ήδδ απψ ηδν 2α π.Υ. σζθζεηία. Ενδεσοµένυρ θοζπψν οζ Μζνυίηερ αςηοί να ζςνέππαξαν ηαζ µε άθθα ενηψπζα θωθα, ηαζ να ζςµµεηείσαν ζηδν έπζσείπδζζ ηαηά ηδρ Ώζβωπηος. Άπα δςνάµεεα να εζηάζοςµε οηζ ςπήπξαν µζνυζηέρ επζπποέρ ζηδν εξέθζξζ ηδρ βπαθήρ ζηδν πεπζοσή. ΢ωµθυνα µε ηον ηαεδβδηή D. Diringer, ηο ζδµζηζηψ ζωζηδµα βπαθήρ έπενοήεή µεν ηαζ εηαθθζεπβήεδηε ζηδν Παθαζζηίνδ ηαζ ηδν ΢ςπία, αθθά εδέσεδ ηαζ επζδπάζεζρ παθαζοηέπυν ζςζηδµάηυν ηος αζβςπηζαηοω, ηος ζθδνοεζδοωρ, ηος ηπδηζηοω ηαζ ίζυρ ηυν πποφζηοπζηϊν βευµεηπζηϊν ζδµείυν. Είναζ απίεανο να µδν πποδβήεδζαν ηυν επζνοδηϊν ηδρ ζδµζηζηήρ βπαθήρ άθθοζ, ψπυρ είναζ εξαζπεηζηά απίεανο ψηζ ένα αθθάαδηο, πος επενοήεδ ζηδν Παθαζζηίνδ ή ζηδν ΢ςπία ηδν 2δ π.Υ. σζθζεηία έµεζνε ανεπδπέαζηο απψ ηζρ βπαθέρ ηδρ Ώζβωπηος, ηδρ ΐααςθυνίαρ ή ηδρ Κπήηδρ. Καζ δ ζωθθήτζρ ηδρ ζςµθυνοβπαθζηήρ βπαθήρ ηαζ δ απσή ηδρ άηποθυνίαρ (αν ίζσςε ζηο ππυηοζδµζηζηψ αθθάαδηο) µποπεί να είναζ δάνεζα απψ ηδν Ώίβςπηο. Ίσνδ ηδρ επζδπάζευρ ηδρ αααςθυνζαηήρ βπαθήρ µποποων να δζαπζζηυεοων ζηζρ ονοµαζίερ υπζζµένυν βπαµµάηυν. Η επίδπαζζρ ηδρ ηπδηζηήρ βπαθήρ ηαζ µεπζηϊν πποφζηοπζηϊν βευµεηπζηϊν ζδµείυν µποπεί να είναζ ηαεαπϊρ εξυηεπζηή, να επέδπαζαν δδθαδή µψνο ζηδν µοπθή οπζζµένυν βπαµµάηυν.81 Θευποωµε οηζ ψηαν ηάποηε αποηπςπηοβπαθδεή πθήπυρ δ Κπδηζηή ηαζ Φζθζζηαζφηή Θεποβθςθζηή βπαθή, εα δζαπζζηυεή ψηζ δ έπίδπαζζρ δεν είναζ µψνον εξυηεπζηή. Ωρ ηψηε έσοςµε αηψµδ απηεηψ δπψµο. ∆ςζηςσϊρ ο επζζηδµονζηψρ νοςρ εβηθυαζζµένορ ζηα ηεηπζµµένα ηαζ βενζηϊρ αποδεηηά ζςµπεπάζµαηα παβζδεωεηαζ ζςσνά ζηο παζβνίδζ ηος θοζνζηίγεζν, επδπεαζµένορ ηαζ απψ ηο πεπίθδµο συπίο ηος Ηποδψηος (Ε, 57-58) πεπί Φοζνζηδίυν δ Καδµδίυν Γπαµµάηυν, πος ηεθζηά ψζον αθοπά ζηον ππϊηο επζεεηζηψ πποζδζοπζζµψ (θοζνζηήζα), ίζυρ ηαζ να δδθϊνδ απθϊρ ηον ηπψπο βπαθήρ µε ποπθςπή µεθανή. Ποθθοί µάθζζηα ζπεωδοςν να σαπαηηδπίζοςν αηψµδ ηαζ ηον Κάδµο υρ θοζνζηζηψ ήπυα,82 αβνοϊνηαρ ηδν αοζυηζηή παπάδοζζ, πος ηον εευποωζε βζο ηος αςηψσεονορ Θδααίος ήπυορ Ωβωβος, ο οποίορ πποχπήπξε σπονοθοβζηϊρ ηος ηαηαηθςζµοω ηος ∆εςηαθίυνορ, αάζεζ ηυν απσαίυν ανηζθήτευν.83 Ώθθά αηψµδ ηαζ ζηδν εηδοσή, πος εευπείηαζ ςζψρ ηος Ώβήνοπορ ηαζ ηδρ Σδθέθαζζαρ δ Ώπβζψπδρ, ο Φοίνζξ, ο επϊνςµορ ήπυαρ ηδρ Φοζνίηδρ, ο Κίθζξ ηαζ δ Εςπϊπδ, είναζ αδέθθζα ηος Κάδµος. Οζ δε δζδάζηαθοζ ηος αθθααήηος, οζ ΓεθςπαΎοζ, ψπυρ ηοςρ αποηαθεί ο Ηπψδοηορ, έπσονηαζ µαγί µε ηον Κάδµο απψ ηδν Φοζνίηδ. ΋πυρ δζαπζζηϊνεζ σαπαηηδπζζηζηά ο Θ. ΢ηαµαηάηορ, «οωηορ (ο Κάδµορ) ηαηά ηδν παπάδοζζν, µεηέθεπεν εη Φοζνίηδρ εζρ ηδν Εθθάδα ηο πάθαζαν έθθήνζηψν άθθάαήηον εη 16 βπαµµάηυν, α δζα ηοωηο ηαζ θοζνζηήζα βπάµµαηα εηαθοωνηο ηαζ α απαδωηεπον δςξήεδζαν εζρ 24 δζα ηδρ πποζεήηδρ ηυν οηηϊ Θυνζηϊν βπαµµάηυν (Η, Ω, Θ, Φ, Υ, Ζ, Ξ, Φ).84 Η ίδζα δ πποζαπµοβή ηδρ βθϊζζδρ δδθαδή µοζάγεζ να είναζ

- 20 -

αποηέθεζµα ηδρ ανάβηδρ, πος βεννάεζ δ επζηοζνυνία µέζυ ηυν εµποπζηϊν επαθϊν. Καζ ζηδν πεπίπηυζζ πος παπαδίδεζ o Andre Lemaire, εάν εξεηάζοςµε µε ηαεαπψν νος ηα δεδοµένα, δζαπζζηϊνοςµε οηζ είναζ ποθω πζο πζεανψν ηα απσεία ηος ΢ζνά να είναζ ηεθζηά αποηέθεζµα ηδρ ζςνεπβαζίαρ ηυν Ώζβςπηίυν ηαζ ηυν Τηξϊρ µε ηοςρ Κεθηζ (Κπήηερ δ Φζθζζηαίοςρ), πος είσαν ηοζνά ζςµθέπονηα ζηδν πεπζοσή. Η δε δδµζοςπβία ηος αθθααήηος είναζ ηαζ αςηή δδµζοωπβδµα ποθςεηϊν πποζπαεεζϊν. Είναζ αδωναηον ηο ππυηεφηψ ηαζ απθψ ζςνάµα αθθααδηζηψ ζωζηδµα ηδρ βθϊζζδρ να δζεµοπθϊεδ µέζα ζε µεπζηέρ δεηαεηίερ. Η ίδζα δ οµδπζηή βθϊζζα µε ηζρ θέξεζρ ηυν Μςηδναφηϊν ηεζµένυν, πος δζαηδποωνηαζ γυνηανέρ ζηον θψβο ηος έποςρ, αποδεζηνωεζ – εευποωµε - οσζ µψνον ηο οηζ δ βθϊζζα δεν ξεσάζεδηε, αθθά ηαζ ηδν Εθθδνζηψηδηα ηδρ Κςπποµζνυφηήρ, πος επζαζϊνεζ µαγί µε ηοςρ οµδπζζµοωρ ζηδν ζωβσπονδ, αθθά πάνηοηε απσαία, Κςππζαηή βθϊζζα. Η ζωβσπονδ έπεςνα άθθυζηε παποςζζάγεζ ηδν ηάζζ να αναγδηή ζηδν Κωππο ηον ζηαεµψ µεηααάζευρ ηδρ Φοζνζηζηήρ βθϊζζδρ ζηδν Εθθάδα. Η Maria Giulia Amadasi Guzzo, αναθέπεζ ανάµεζα ζε άθθοςρ ηψποςρ ηαζ ηδν Κωππο ηαζ αςηψ, δζψηζ ςπήπσε ζηο νδζί ηαζ ηςπίυρ ζηο Κίηζο ένηονδ Φοζνζηζηή παποςζία.85 ∆ςζηςσϊρ δεν θαίνεηαζ να βνυπίγεζ ηδν ωπαπξζ ηος οαεθοω απψ ηζρ ΢ηάθερ ηδρ Παθαζπάθος, µοθονψηζ δ ίδζα ζε άθθο ζδµείο ηδρ µεθέηδρ ηδρ αναθέπεζ οηζ ένα Κπδηζηψ ζδίυµα πποεπσψµενο απψ ηδν Κπδηζηή ζςθθααζηή βπαθή εσπδζζµοποζείηο ζηο νδζί ηδρ Ώθποδίηδρ ηαζ ηδν 1δ σζθζεηία π.Υ. Καζ αςηψ δζψηζ, ψπυρ δ ίδζα παπαδέσεηαζ παπαηάηυ, ηαηά ηδν δζάπηεζα ηδρ εποσήρ ηος σαθηοω, οζ Φοίνζηερ εσπδζζµοποζοωζαν ένα άθθααδηο δζαθοπεηζηψ απψ αςηψ ηδρ 1δρ σζθζεηίαρ, ψπυρ ηο βνυπίγοςµε. Τποζηδπίγεζ µάθζζηα ψηζ εππψηεζηο βζα έναν ηοπζηψ ηϊδζηα επζηοζνυνίαρ ζηδν πεπζοσή, εθ’ οζον εηείνδ ηδν πεπίοδο δ δζεενήρ βθϊζζα επζηοζνυνίαρ ζηδν Εββωρ Ώναηοθή ήηαν δ Άηηαδζηή (;). Γζα ηδν ζζηοπία να ςπενεςµίζοςµε οηζ ζηδν πεπίοδο αςηήν έσοςν ήδδ απσίζεζ οζ επαθέρ ηος Μζνυζηοω ηψζµος µε ηδν πεπζοσή. Άθθυζηε ηαζ δ παθαζψηεπδ έπεςνα εευποωζε αάζεζ ηυν απσαίυν πδβϊν οηζ οζ ίδζοζ οζ Φοίνζηερ είσαν πποζαπµοζεή ζε άθθα ζςζηήµαηα βπαθήρ, πος πποχπήπσαν ηος δζηοω ηοςρ. Καζ ο ίδζορ ο Evans µάθζζηα είσε δζαηςπϊζεζ ηδν εευπία οηζ οζ Φοίνζηερ παπέθαααν απψ ηοςρ Κπήηερ αποίηοςρ, πος είσαν αποζηίζεζ ηα εδάθδ ηδρ Παθαζζηίνδρ, ηδν βπαθή. Σδν ίδζα εποσή, ο Ρενέ Νηωζυ δζεηωπυζε ηδν άποτζ οηζ οζ Φοίνζηερ είσαν παπαθάαεζ απψ ποθω νυπίρ ηο αθθάαδηο απψ ηοςρ Έθθδνερ, οζ ψποζοζ ηο είσαν δζαµοπθϊζεζ απψ ηδν Κπδηοµςηδναφηή βπαθή.86 Οζ δζαηςπϊζεζρ ηοςρ αµθζζαδηοωνηα υρ βθυζζοθοβζηέρ εευπήζεζρ. Σα ηεθεςηαία σπο νζα ψµυρ ηαζ σάπζρ ζηζρ έπεςνερ ηυν ηαεδβδηϊν ηος Πανεπζζηδµίος Θυαννίνυν Ώε. Παπαδοποωθος ηαζ Λ. Κονηοπθή-Παπαδοποωθος ζηδν πεπζοσή ηδρ Παθαζζηίνδρ ηαζ ηδρ Θοπδανίαρ, οζ βθυζζοθοβζηέρ εευπίερ θαίνεηαζ να επζαεααζϊνυνηαζ απψ ηα ηπδηοµςηδναφηα απσαζοθοβζηά εςπήµαηα.87 Ώρ εξεηάζοςµε οµυρ θεπηοµεπϊρ ηα επζσεζπήµαηα πεπί θοζνζηζηήρ πποεθεωζευρ ηος αθθααήηος. Η παθαζψηεπδ αθθααδηζηή βπαθή εευπείηαζ αςηή, πος εςπέεδ σαπαβµένδ επάνυ ζηδν ζαπηοθάβο ηος ααζζθέυρ Άσζπάµ, ο οποίορ έγδζε ανάµεζα ζηα 975-950 π.Υ. ΢ωµθυνα µε ηον J.-N.Coldstream, ζηο ηέθορ ηος 8ος π.Υ. αζ., οζ Φοίνζηερ είσαν ήδδ δδµζοςπβήζεζ µψνζµερ εβηαηαζηάζεζρ ζηδν ΢απδδνία.88 ΢ηδν βεζηονζηή νήζο Νψπα, ανεηαθωθεδ µζα θοζνζηζηή επζβπαθή ζε θίεο, µε ηον σαπαηηδπζζηζηψ ηωπο ηυν θοζνζηζηϊν (;) βπαµµάηυν ηος 9ος π.Υ. αζϊνορ. Επεζδή οµυρ δ επζβπαθή έεευπήεδ επαπσζαηή, έσαπαηηδπίζεδ ηαζ ο ηωπορ ηυν βπαµµάηυν µεηαβενέζηεπορ ηαζ ξεπεπαζµένορ. ΢ηδν επζβπαθή ηδρ Νψπα, αναθέπεηαζ ηο ηοπυνωµζο Tarshish, ένα µαηπζνψ θζµάνζ, απψ ψπος ο ααζζθεωρ Άσζπάµ επποµδεεωεδ, ζωµθυνα µε ηδν Παθαζά ∆ζαεήηδ (Ώ΄ ΐαζζθεζϊν, Υ, 22) ηάποηε σπςζψ, αζήµζ, εθεθανηοζηψ, πζεήηοςρ ηαζ παβϊνζα. Η Tarshish έηαςηίζεδ απψ υπζζµένοςρ µεθεηδηέρ µε ηδν Σαπηδζζψ, πος αναθέπεζ ζ Ηπψδοηορ, ηαεϊρ ηαζ µε ηο θζµάνζ ηυν Γαδείπυν.89 ΐάζεζ αςηϊν ηυν ζηοζσείυν ο J.-N.Coldstream εευπεί οηζ εα ππέπεζ ηάποηε να αναγδηήζοςµε έναν ππυζµϊηεπο ηος 9ος π.Υ. αζ. εµποπζηψ ζηαεµψ ζηδν πεπζοσή. ΢ε αςηήν

- 21 -

ηδν ζζηοπζηή-απσαζοθοβζηή πθάνδ, θαίνεηαζ να µαρ οδδβή µζα ζεζπά ζςβηςπζϊν. Ο ∆ζψδυπορ ο ΢ζηεθζϊηδρ90 πεπζβπάθονηαρ ηο ηαξείδζ ηος Ηπαηθέοςρ ζηδν σϊπα ηος Γδπςψνδ, αναθέπεζ ψηζ ηαηεςεςνψµενορ ο Ηπαηθήρ ππορ ηδν νήζο Έπωεεζα, αθοω δζέπθεςζε ππϊηα µεβάθο µέπορ ηυν αοπεζοαθπζηανζηϊν αηηϊν, έθεαζε ηονηά ζηα Γάδεζπα. Σδν βνϊζζ αςηή ηυν Εθθήνυν εηαπδθεωεδζαν απβψηεπα οζ Φοίνζηερ, ψπυρ ηονίγεζ ο ΢ηπάαυν: «ηον ίαδπζηψν πθοωηον, εθ’ ον Ηπαηθήρ εζηπάηεςζε ηαζ οζ Φοίνζηερ ωζηεπον, οζπεπ ηαζ ηαηέζσον ηδν πθείζηδν απσήν».91 Ώπβοηεπα αάζεζ ηυν απσαίυν πδβϊν, oζ Tωπζοζ ίδπςζαν εηεί έναν ναψ αθζεπυµένο ζηον Ηπαηθή, ηον ψποζον άπεηάθεζαν Μέθηαπη. Η µεηάθθαξζρ ηος ονψµαηορ ηος επςθζηοω Έθθδναρ ήπυορ, οθείθεηαζ ζηδν άβνοζα ηδρ Εθθδνζηήρ βθϊζζδρ απψ ηδν πθεςπά ηυν Φοζνίηυν. Εάν δζααάζοςµε ηο ψνοµα ηος Μέθηαπη απψ ηα δεξζά ππορ ηα απζζηεπά, δδθαδή επί ηα θαζά, αθέποςµε να ζσδµαηίγεηαζ ηο ψνοµα ηος Ηπαηθέοςρ. ΢ωµθυνα µε ηον αείµνδζηο έπζβπαθοθψβο Ώ.΢.Άπαανζηψποςθο, δ βπαθή επί ηα θαζά, είναζ ο απσαζψηεπορ ηπψπορ βπαθήρ. Σον ηπψπο αςηψν ηδρ βπαθήρ, ζςνεσίγεζ ο ηαεδβδηήρ, είσαν ανέηαεεν ηαζ µονίµυρ οζ Έθθδνερ ηδρ Κωππος ζηο έπζσϊπζο ζςθθααζηψ αθθάαδηο, ηαεϊρ ηαζ οζ Φοίνζηερ, πος ηον εηθδποδψηδζαν ζηοςρ δζαδψσοςρ ηαζ ζηοςρ ζςββενζηοωρ ππορ αςηοωρ θαοωρ.92 Γζ’ αςηψν ίζυρ ηον θψβο παπαηδπείηαζ ηαζ αςηή δ οµοζψηδρ ζηδν θοπά ηυν βπαµµάηυν ζηζρ απσαζψηεπερ Εθθδνζηέρ ηαζ Φοζνζηζηέρ επζβπαθέρ.93 ΢ωµθυνα µε ηον Ώπαανζηψποςθο, οζ Έθθδνερ εβηαηέθεζταν ποθω νυπίρ αςηψν ηον ηπψπο βπαθήρ, δζψηζ παπεηήπδζαν οηζ ήηαν δςζσεπήρ ηαζ επίπονορ ηψζο βζα ηα σέπζα ψζο ηαζ βζα ηδν ψπαζζ. ΢ε αςηψ ηοςρ ηαευδήβδζε αηψµδ µία θοπά δ αηέπµονδ παπαηήπδζζρ ηδρ θωζευρ. ΐθέπονηαρ ηον ηπψπο µε ηον οποίο ο αποηπζϊν αοςρ, µεηά ηον ζσδµαηζζµψ ηδρ ππϊηδρ αωθαηορ ζηο συπάθζ, εηηεθοωζε ηαζ ηζρ ςπψθοζπερ ηάνονηαρ ζηποθή ζηο ηέπµα ηαεεµζάρ αωθαηορ, άπσζζαν να βπάθοςν αοςζηποθδδψν. Καεϊρ έβπαθαν ηαη’ αςηψν ηον ηπψπο οζ Έθθδνερ, παπεηήπδζαν οηζ δ εξ απζζηεπϊν ππορ ηα δεξζά βπαθή δζεςηψθςνε ζε µεβάθο ααεµψ ηαζ ηδν οπαζζ ηαζ ηο σέπζ. Γζ’ αςηψ έµεζναν ζηαεεποί ζε αςηψν ηον ηπψπο βπαθήρ απψ ηα 550 π.Υ. Ώςηψν ηον ηπψπο έδζδάσεδζαν απψ ηοςρ Έθθδνερ ηαζ εξαηοθοςεοων να σπδζζµοποζοων µέσπζ ζήµεπα, ζωµθυνα µε ηον ηαεδβδηή Ώπαανζηψποςθο, ψθοζ οζ ποθζηζζµένοζ θαοί. Ώςηήν ηδν νέα, αθθά ηψζο παθαζά µέεοδο µε ηδν οποία βπάθοςµε εµείρ µέσπζ ζήµεπα, οζ απσαίοζ Έθθδνερ ηδν υνψµαγαν «ερ εςεω».94 Ένα απψ ηα πθέον ζζσςπά επζσεζπήµαηα ηυν Φοζνζηζζηϊν πεπί πποχπάπξευρ ηδρ θοζνζηζηήρ βπαθήρ είναζ δ σπονοθοβδζζρ ηυν παθαζοηέπυν επζβπαθϊν ηυν Γευµεηπζηϊν σπψνυν, οζ οποίερ έσοςν εςπεεή επί ηυν Εθθδνζηϊν εδαθϊν. ΢ωµθυνα µε ηον J.-N. Coldstream, ππέπει να υαντασθούµε οηζ ζε ηάποζο µέπορ ηάποζορ αβπάµµαηορ, µέσπζ ηψηε, Έθθδναρ απεζηήεζζε ηα ονψµαηα ηυν θοζνζηζηϊν βπαµµάηυν, επαναθαµαάνονηαρ ηα µε ηδν ζεζπά, πος ηα άηοςζε ηαζ έµαεε να ζςνδέδ ηο ηάεε ψνοµα µε ένα απψ ηα ζωµαοθα, πος έγυβπάθζζε ο Φοίνζξ δάζηαθορ ηος. Γπήβοπα ππέπει να κατάλαβε ηδν απσή ηδρ αηποθυνίαρ, ζωµθυνα µε ηδν οποία ηάεε ζωµαοθο εηπποζυπεί ηον ππϊηο ήσο ηος ονψµαηορ ζηο οποίο αναθέπεηαζ: π.σ. α βζα ηο µπεη, β βζα ηο βηίµεθ, δ βζα ηο dα-θεη... Μαρ ενδζαθέπεζ, ζςνεσίγεζ ζε άθθο ζδµείο, δ ζςνεσήρ βπαθή ηυν σαπαβµάηυν επάνυ ζε αββεία ηαζ ψσζ δ βπαθή ηυν µνδµεζαηϊν επζβπαθϊν ζε θίεο, βζαηί εξ απσήρ ςποθέσαµε ηδν παποςζία ενψρ Φοίνζηα δαζηάθος.95 Οζ απσαζψηεπερ αποδείξεζρ πεπί ςπάπξευρ Εθθδνζηοω αθθααήηος είναζ Εςαοφηοω ηωπος ηαζ ηοποεεηοωνηαζ βωπυ ζηον 8ο π.Υ. αζ., έπονηαζ δδθαδή ηαηά έναν αζϊνα ηυν θοζνζηζηϊν. Ώνάµεζα ζε αςηά ηα εςπήµαηα πεπζθαµαάνονηαζ δ οζνοσψδ ηος ∆ίπςθος (740 π.Υ. πεπ.),96 δ επζβπαθή απψ ηδν απσαφηή Εθθδνζηή αποζηία ζηζρ Πζεδηοωζερ (Θζσία), δ οποία σπονοθοβείηαζ ανάµεζα ζηα 740 ηαζ 730-720 π.Υ., ηο πεπίθδµο ηωπεθθον ηος Νέζηοπορ, ηαεϊρ ηαζ ηάποζα ψζηπαηα απψ ηο Λεςηανηί, πος σπονοθοβοωνηαζ βωπυ ζηα 750 π.Υ. δ ηαζ αηψµδ παθαζψηεπα, αν ηαζ αςηή δ σπονοθψβδζζρ, ζωµθυνα µε ηδν Maria Giulia Amadasi Guzzo, είναζ ςποεεηζηή.97 Ώνάµεζα ζε αςηά ηα

- 22 -

εςπήµαηα πεπζθαµαάνεηαζ µζα παπάξενδ άναηάθςτζρ ηυν ηεθεςηαίυν σπψνυν ζηδν νεηπψποθζ ηδρ Osteria dell'Osa. Ππψηεζηαζ βζα µζα εθθδνζηή επζβπαθή βπαµµένδ µε ηο εςαοφηψ αθθάαδηο, δ οποία εςπέεδ σαπαβµένδ επάνυ ζε ένα αββείο µάθθον ενηψπζαρ ηεσνοηποπίαρ, ηο ψποζο σπονοθοβείηαζ ππζν απψ ηο 750 π.Υ. ΢ωµθυνα µε ηδν Maria Giulia Amadasi Guzzo, ηο εωπδµα αςηψ αποδεζηνωεζ οηζ ππζν απψ ηον Εθθδνζηψ αποζηζζµψ ζηζρ Πζεδηοωζερ, βωπυ ζηα 770 π.Υ., ηο εςαοφηψ αθθάαδηο είσε ήδδ θεάζεζ ζηδν πεπζοσή ηυν Cabii, σάπζρ ζηο εµπψπζο µε ηδν Κοµπανία, µε ηδν πεπζοσή οποω εα ζδπωεηο δ αποζηία ηυν Κςµαίυν. Ένα εµπψπζο πος είσε αναπηςσεή απ’ εωεείαρ ανάµεζα ζηοςρ νηψπζοςρ ηαζ ηοςρ ηαηοίηοςρ ηδρ Εωαοζαρ. Η επζβπαθή ζηο αββείο έσεζ θοπά απψ ηα απζζηεπά ππορ ηα δεξζά, βεβονψρ πος µαρ επζηπέπεζ να ςποεέζοςµε ηδν ςζοεέηδζζ µζαρ αθθααδηζηήρ βπαθήρ ηο θζβϊηεπο ζηο ππϊηο µζζψ ηος 8ος π.Υ. αζ., εάν οσζ αηψµδ παθαζψηεπα. Καζ εθ’ ψζον ππψηεζηαζ βζα βπαθή Εςαοφηοω ηωπος, µποποωµε να ςποεέζοςµε ψηζ ηο αθθάαδηο είσε ηψηε ςζοεεηδεή απψ ηοςρ Εςαοείρ. Μάθζζηα ηάποζοζ µεθεηδηέρ αναγδηοων ηδν πποέθεςζζ ηος Εθθδνζηοω αθθααήηος ζηδν ∆ωζζ εξ αζηίαρ ηος εςπήµαηορ απψ ηδν Osteria dell'Osa.98 ΐάζεζ θοζπψν αςηοω ηος ζηοζσείος, δ Maria Giulia Amadasi Guzzo, εευπεί οηζ οζ Έθθδνερ έµαεαν να βπάθοςν ζηο ππϊηο ηέηαπηο ηος 8ος π.Υ. αζ., ηαζ οηζ οζ Εςαοείρ ήζαν οζ ππϊηοζ πος ςζοεέηδζαν ηο θοζνζηζηψ αθθάαδηο. Η παθαζψηεπδ έπεςνα, ηςπίυρ αάζεζ ηυν µεθεηϊν ηος Ρ. Κ. Me Carter, είσε πποηείνεζ υρ σπονοθοβία δζαδψζευρ ηδρ θοζνζηζηήρ βπαθήρ ηο 1100 π.Υ. Η παπαηήπδζζρ αςηή ϊθείθεηο ζηζρ οµοζψηδηερ, πος είσαν ζδµεζυεή ανάµεζα ζηο ζσήµα ηυν βπαµµάηυν ηυν απσαζοηέπυν Εθθδνζηϊν επζβπαθϊν ηαζ ηάποζυν άθθυν, οζ οποίερ εςπέεδζαν ζηδν Παθαζζηίνδ, ηυν θεβοµένυν σαναανζηζηϊν δ ππυηοσαναανζηζηϊν, πος σπονοθοβοωνηαζ βωπυ ζηον 12ο -11ο αζ. π.Υ.100 Ππψηεζηαζ βζα ηδν επζβπαθή ζηο ψζηπαηο ηος Izbet Sartah, ηαζ ηδρ θζάθδρ ηος Qubur el-Walaideh. ΢ε αςηέρ ηζρ επζβπαθέρ, δ θοπά ηυν βπαµµάηυν δεν είναζ πθέον απψ ηα δεξζά ππορ ηα απζζηεπά ηαζ ηο ζσήµα ηοςρ δεν είναζ ζηαεεπψ. Κζ ψµυρ δ πποζεηηζηή ηαζ ζςβηπζηζηή µεθέηδ ηυν βπαµµάηυν επί ηυν επζβπαθϊν αποδεζηνωεζ οηζ ππψηεζηαζ βζα ηδν απσαία πποεςηθείδεζο βπαθή. Άθθυζηε ηαζ οζ ίδζοζ οζ απσαίοζ Έθθδνερ, αποηαθοωζαν ηα πποεςηθείδεζα Εθθδνζηά «βπάµµαηα απσαία». Ώναθέπεηαζ ζηα ΢σψθζα εζρ ηδν Γπαµµαηζηήν Σέσνδν ηος ∆ζονςζίος ηος Θπαηψρ οηζ αςηήν ηδν δζαίπεζζ είσε εηηεθέζεζ ο Ώποθθϊνζορ ο Μεζζδνίαρ. ΢σεηζηά µάθζζηα µε ηδν ηεθεζψηδηα αςηϊν ηυν απσαίυν βπαµµάηυν, εθέβεηο οηζ είσε επζµεθδεή ηος ηάθθοςρ ηοςρ ο ίδζορ ο Πςεαβψπαρ, «εη ηδρ ηαηά βευµεηπίαν βπαµµήρ, πςεµίζαρ αςηά βυνίαρ ηαζ πεπζθεπείαζρ ηαζ εςεείαζρ».101 Η Maria Giulia Amadasi Guzzo, εευπεί ψηζ δ παθαζοηέπα Εθθδνζηή βπαθή εµθανίγεηαζ ζηδν Εθθάδα πεπί ηον 8ο αζ. π.Υ., βεβονψρ πος επζαεααζϊνεζ, ζωµθυνα µε ηδν άποτί ηδρ, ηαζ δ θζθοθοβζηή παπάδοζζρ. Έηζζ οζ ππϊηοζ νζηδηέρ ηυν Οθςµπζαηϊν αβϊνυν εµθανίγονηαζ ζηα 776 π.Υ. Οζ ππϊηοζ νψµοζ ζςνηάζζονηαζ απψ ηον Ζάθεςηο ηαζ ηον ∆πάηονηα ηον 7ο π.Υ. αζ., ηαζ ηα Οµδπζηά έπδ ηοποεεηοωνηαζ αάζεζ θζθοθοβζηήρ αναθωζευρ ζηον 8ο π.Υ. αζ.102 ∆ςζηςσϊρ ηα δωο ηοςθάσζζηον απψ ηα ηπία αςηά επζσεζπήµαηα, επάνυ ζηα ψποζα έσεζ ζηδπζσεή δ επζζηήµδ ηος θοζνζηίγεζν είναζ άπθα µςεεωµαηα. Ώρ ηα εξεηάζοςµε πποζεηηζηά. Οζ ππϊηοζ νζηδηέρ ηυν Οθςµπζαηυν αβϊνυν εµθανίγονηαζ, ζωµθυνα µε ηδν παπάδοζζ, ζηα 776 π.Υ. Σψζο αςηή δ σπονοθψβδζζρ, ψζο ηαζ δ έξέθζξζρ ηδρ Οθςµπίαρ αςηήν ηδν πεπίοδο ζε πανεθθήνζο ζεπψ, υθείθεηο ζε µία ζςµθυνία, πος ζςνήτε ο ααζζθεωρ ηδρ Ηθείαρ Ίθζηορ µε ηον ΢παπηζάηδ νοµοεέηδ Λςηοωπβο ηαζ ηον Πζζάηδ ααζζθέα Κθεζζεένδ. Με ηδν ζςνεήηδ αςηή, ηδρ οποίαρ ηο ηείµενο εβπάθδ ζε έναν δίζηο ηαζ εθςθάζζεηο ζηο Ηπαίο, ζςνεθυνήεδ δ εηεσεζπία, δ εεψζηαθηδ εζπήνδ. Ο θψβορ ήηαν οζ ζςσνέρ ζςβηποωζεζρ ανάµεζα ζηοςρ Ηθείοςρ ηαζ ηοςρ Πζζάηερ βζα ηον έθεβσο ηυν Οθςµπζαηϊν αβϊνυν, πος ζαθϊρ απέθεπε ηαζ οζηονοµζηά οθέθδ. ΢ωµθυνα µε ηδν παπάδοζζ, οζ αβϊνερ απσίγοςν ηο έηορ 776 π.Υ. µε ένα µοναδζηψ αβϊνζζµα, ηον δπψµο ηος ενψρ ζηαδίος, ζηο ψποζο εηέπδζζε ο Ηθείορ Κψποζαορ. Η βνδζζψηδηα ηος ηαηαθψβος ηυν Οθςµπζονζηϊν, πος ζςνέηαξε ηο 400 π.Υ. ο Θππίαρ ο

- 23 -

Ηθείορ, αµθζζαδηήεδηε ήδδ ζηδν απσαζψηδηα. Ών ζηεθεοωµε ηο πθήεορ ηυν αβυνζζµάηυν, πος πεπζβπάθεζ ο ΋µδπορ ζηα έπδ ηος ηαζ ζςβηεηπζµένα ζηα άεθα επί Παηπψηθυ, µαρ παπαξενεωεζ ηο βεβονψρ οηζ ηον 8ο π.Υ. αζ. δζεξήβεηο µψνον ένα αβϊνζζµα, αςηψ ηος δπψµος. Επίζδρ, είναζ αηαηανψδηο ηο οηζ ζηον ηαηάθοβο ηος Ίππίος δ ζπποδποµία απσίγεζ µε ηο ηέεπζππο ηαζ ψσζ µε ηδν ζςνυπίδα, δζψηζ ηο εςηίνδηο αςηψ άπµα είναζ ζωνδεερ ψσδµα ηδρ απσοωζδρ ηάξευρ ηαζ µψνο αςηψ ηο είδορ ςπήπσε αάζεζ ηυν απσαζοηέπυν αναεδµάηυν, ηα οποία εςπέεδζαν ζηδν Οθςµπία. Ώςηέρ θοζπψν ηαεϊρ ηαζ άθθερ αναηοθοςείερ, υδήβδζαν ζηο να αµθζζαδηδεή δ σπονοθοβία ενάπξευρ ηυν Οθςµπζαηυν αβϊνυν ήδδ απψ ηδν απσαζψηδηα. Ο ίδζορ δε ο Παςζανίαρ επζαεααζϊνεζ ψηζ ψηαν ο Ίθζηορ ανανέυζε ηοςρ αβϊνερ, ο ηψζµορ είσε ξεσάζεζ ηζ βζνψηαν παθαζψηεπα. Με ηδν πάποδο ηος σπψνος ψµυρ άπσζζαν να εςµοωνηαζ ηα αβυνίζµαηα ηαζ ηάεε θοπά πος εεςµοωνηο ηάηζ έηαναν ηαζ µζα πποζεήηδ ζηοςρ αβϊνερ. Έηζζ θαίνονηαζ να ξεηζνοων οζ αβϊνερ ππϊηα µε ηο αβϊνζζµα ηος δπψµος, ζηο ψποζο ανεδείσεδ νζηδηήρ ο Ηθείορ Κψποζαορ. Εάν µεθεηήζοςµε ψµυρ πποζεηηζηά ηζρ πθδποθοπίερ πος µαρ παπαδίδεζ ο Παςζανίαρ, δζαπζζηϊνοςµε οηζ ηψζο ο ααζζθεωρ µε ηον ψποζο ξεηζνοων οζ Οθςµπζαηοζ αβϊνερ (Ίθζηορ), ψζο ηαζ ο ππϊηορ νζηδηήρ (Κψποζαορ), ηαεϊρ ηαζ ο ζςνηάηηδρ ηος ηαηαθψβος ηυν Οθςµπζονζηυν (Θππίαρ) ηαηάβονηαζ απψ ηδν Ηθεία. Εωθοβα εευποωµε βίνεηαζ ανηζθδπηή µία ηοπζηζζηζηή πποπαβάνδα (υρ αποηέθεζµα ηδρ πποαζϊνζαρ Εθθδνζηήρ δζσψνοζαρ), ηα ίσνδ ηδρ οποίαρ αναγδηοωνηαζ ηοςθάσζζηον ζηον 8ο π.Υ. αζ., αθθά ηαθαζπυποων αηψµδ ηοςρ Νεοέθθδνερ. ΋ζον αθοπά ζηο δεωηεπο επζσείπδµα, ζωµθυνα µε ηο οποίο οζ ππϊηοζ νψµοζ ζςνεηάσεδζαν απψ ηον Ζάθεςηο ηαζ ηον ∆πάηονηα ηον 7ο π.Υ. αζ., οωηε ηαζ αςηψ θαίνεηαζ να εςζηαεή. Η απσαζψηεπα ηαηαβπαθή νοµοεεζίαρ αάζεζ ηυν απσαίυν εθθδνζηϊν πδβϊν είσε βίνεζ απψ ηον Μίνυα. Ο ΋µδπορ αναθέπεζ ζηδν Οδωζζεζα103 οηζ ζ Μίνυρ «εννέυπορ ααζίθεςε ∆ζορ µεβάθος οαπζζηήρ». ΢ωµθυνα µε µία επµδνεία ηος επζεέηος «εννέυπορ», ο Μίνυρ ηάεε εννέα σπψνζα πήβαζνε τδθά ζηο οπψρ ηος ∆ζορ (∆ίηηδ, Θδαίον άνηπον), απψ ψπος ηαζ παπεθάµαανε ηοςρ νψµοςρ ηδρ πψθευρ απψ ηον ίδζο ηον εεψ. Έπεζηα αάζεζ ηυν αζπεηϊν ανηζπποζϊπυν ηος εεοω ζηδν βδ, δδθαδή ηος Μίνυορ, ηος Ραδαµάνεςορ, ηαζ ηδρ εηηεθεζηζηήρ µδσανήρ ηοςρ, ηος Σάθυ, οζ ποθίηερ ςπάηοςαν ζηοςρ νψµοςρ. Σδν βνϊζζ αςηή δζέδυζαν οζ Κπήηερ, ζωµθυνα µε ηον ∆ζψδυπο ηον ΢ζηεθζϊηδ µέσπζ ηδν νοηζοαναηοθζηή Ώπααζηή σεπζψνδζο, οποω οζ ηάηοζηοζ ηδρ, µζθοωζαν αηψµδ ζηδν εποσή ηος ηδν Κπδηζηή βθϊζζα, ηαζ ππορ επίππυζζν ηυν ζζσςπζζµϊν ηοςρ έδεζσναν ηαζ επζβπαθέρ, ηζρ ψποζερ έθεβαν, εσάπαξε ο Ζεςρ, ψηαν έµενε ανάµεζα ζηοςρ ανεπϊποςρ.104 ΋ζον άθοπα ζηα οµδπζηά έπδ, ηαζ επεζδή δεν είναζ ηος παπψνηορ να αναθωζοςµε ηο οµδπζηψ γήηδµα, δ βενζηϊρ αποδεηηή εευπία οηζ αςηά σπονοθοβοωνηαζ ζηον 8ο π.Υ. αζ., δζψηζ ηψηε εδζδάσεδζαν οζ Έθθδνερ ηδν βπαθή, θαίνεηαζ να ηαηαππέδ έπεζηα απψ ηζρ νέερ απσαζοθοβζηέρ αναηαθωτεζρ, πος ανεθέπεδζαν πποδβοςµένυρ.105 Εζδζηά ηο πηςηηψ πζνάηζο, πος ανεζωπεδ απψ ηον αςεψ ηδρ εαθάζζδρ ζηζρ Μζηπαζζαηηέρ αηηέρ, αποδεζηνωεζ ηδν ωπαπξζ ηεηπαδίυν ςτδθήρ αζζεδηζηήρ ηαζ ποζψηδηορ ηαηά ηοςρ Μςηδναφηοωρ σπψνοςρ. Η αναηάθςτζρ ηδρ βπαθζηήρ ωθδρ ςποδεζηνωεζ θοζπψν έµµεζα ηαζ ηδν βνϊζζ ηδρ βπαθήρ επί ηεηπαδίος ήδδ απψ ηον 14ο π.Υ. αζ. Έηζζ επζαεααζϊνεηαζ ηαζ ο Υψπζη Μπθανη, ο ψποζορ είπε ψηζ ζήµεπα ένα µεβάθο µέπορ θζθοθψβυν ηθίνεζ ππορ ηδν ωπψεεζζ οηζ δ ζωνηαξζρ ηυν οµδπζηϊν επϊν είσε ήδδ ηαηαζηήζεζ απαπαίηδηδ ηδν βπαπηή παβίυζζ ηος ηεζµένος... οζ πατυδοί ηοςααθοωζαν µαγί ηοςρ ηο βπαπηψ σεζπψβπαθο ανηίηςπο ηοςρ.106 Η δδµζοςπβία ηος αθθααήηος ηαζ δ πποέθεςζζρ ηυν ονοµάηυν ήηαν πποθανϊρ ένα ππψαθδµα, πος είσε απαζσοθήζεζ ηαζ ηοςρ Ώπσαίοςρ Έθθδνερ. Θα θέβαµε οηζ οζ πίγερ ηδρ βενέζευρ ηδρ επζζηήµδρ ηδρ βθυζζοθοβίαρ εα ππέπεζ ήδδ να αναγδηδεοων ζηδν εποσή, ηαηά ηδν οποία έγδζε ο Πθάηυν. Με ηο έπβο ηος «Κπαηωθορ δ Πεπί Ονοµαηυν ΋πεψηδηορ», ο µέβαρ θζθψζοθορ εέηεζ ηον πποαθδµαηζζµψ ζσεηζηά µε ηο εάν δ βθϊζζα είναζ «θωζεζ» δ «έεεζ», δδθαδή εάν είναζ θςζζηψ δδµζοωπβδµα, οπψηε δ βνϊζζρ ηυν

- 24 -

ππαβµάηυν ηαείζηαηαζ ανηζηεζµενζηή δ δδµζοωπβδµα ηος ανεπυπίνος πνεωµαηορ, οπψηε µψνον ςποηεζµενζηή βνϊζζρ είναζ δςναηή.107 Εάν θεάζοςµε ζηδν οςζία ηυν ονοµάηυν, πος ηα έσεζ πθάζεζ δ ίδζα δ θωζζρ, ηψηε εα έσοςµε ηδν ανηζηεζµενζηή βνϊζζ. ∆ζψηζ, ζωµθυνα µε ηον Πθάηυνα, βζα να είναζ ένα ψνοµα οπεψ, ππέπεζ να είναζ ηέηοζο, πος να θανεπϊνδ ηδν οςζία ηος ππάβµαηορ. Σα ονψµαηα είναζ µία ππάξζρ µζµήζευρ µε ηδν αοήεεζα ηδρ θυνήρ. Ώθθά δ µίµδζζρ αςηή δεν ππέπεζ να είναζ µίµδζζρ ηδρ θυνήρ ή ηος ήσος ή ηος σπϊµαηορ ηος ππάβµαηορ, αθθά µίµδζζρ µε βπάµµαηα ηαζ ζςθθααέρ ηδρ οςζίαρ ηος ππάβµαηορ. Σα δε ονψµαηα ηα σπδζζµοποζοωµε υρ ψπβανα µε ηα οποία ηαεοπίγοςµε ηδν θςζζηή ςπψζηαζζ ηυν ππαβµάηυν. Σο ίδζο ζςµααίνεζ ηαζ µε ηα ζηοζσεία ηος αθθααήηος: ηα εηθυνοωµε µε ονψµαηα ηαζ δεν ηα πποθέποςµε αςηά ηα ίδζα ζαν θεψββοςρ εηηψρ απψ ηέζζεπα δδθαδή ηο Ε ηαζ ηο Θ ηαζ ηο Ο ηαζ ηο Ω. ΢ηα άθθα ψµυρ θυνήενηα ηαζ ηα άθυνα, βνυπίγεζρ ψηζ αθοω πποζεέζοςµε ηζ άθθα βπάµµαηα ηα πποθέποςµε ηάνονηαρ ηα έηζζ ονψµαηα. Ώθθά, έυρ ψηος εηθπάζυµε ηδν δωναµζ, πος θανεπϊνεζ αςηψ, δδθαδή ηάεε ζηοζσείο, είναζ ανάβηδ να πποζεέηυµε βπάµµαηα, ϊζηε να ζσδµαηζζεή ηο ψνοµα, πος εα µαρ θανεπϊνδ ηδν οςζία ηος ηαεαπά. Παπαδείβµαηορ σάπζν ηο «αήηα». ΐθέπεζρ ψηζ ενϊ πποζεηέεδζαν ζε αςηψ ηα βπάµµαηα Η, Σ, Ώ, ηαεψθος δεν έαθαταν ϊζηε να µδ θανέπυζδ µε οθψηθδπο ψνοµα ηδν θωζζ ηος ζηοζσείος αςηοω ηδν οποίαν ήεεθεν ο νοµοεέηδρ να εηθπάζδ. Έηζζ ηαηυπεϊεδ µε επζηδδεζψηδηα να δοεοων ζηα βπάµµαηα ονψµαηα.108 Γπάθονηαρ ζήµεπα εζρ ηδν Έθθδνζηήν βθϊζζα ζωµθυνα µε ηον ηαεδβδηή Ώπαανζηψποςθο, µεηασεζπζγψµεεα ηα εη µαηπαίυνορ παπαδψζευρ βνυζηά 24 βπάµµαηα ηος Εθθδνζηοω αθθααήηος, ηα οποία οζ απσαίοζ Έθθδνερ υνψµαγαν υρ εξήρ: άθθα, αήηα, βάµµα, δέθηα, εζ, γήηα, ήηα, εήηα, ζϊηα, ηάππα, θάµαδα, µς, νς, ξεζ, ος, πεζ, πυ, ζίβµα, ηας, ς, θεζ, σεζ, τεζ, υ. Σέζζεπα απψ αςηά ηα βπάµµαηα, µεηυνοµάζεδζαν απβψηεπα απψ ηοςρ απσαίοςρ βπαµµαηζηοωρ, πποηεζµένος να βίνοςν ζαθέζηεπα. Σο εζ έβζνε ε τζθον, ηο ος, ο µζηπψν, ηο ς, ς τζθψν, ηαζ ηο υ, υ µέβα. Οζ ονοµαζίερ αςηέρ εςπίζηονηαζ ήδδ ζηα ΢σψθζα εζρ ηδν Γπαµµαηζηήν Σέσνδν ηος ∆ζονςζίος ηος Θπαηψρ ηαζ σπδζζµοποζοωνηαζ µέσπζ ζήµεπα απψ ηοςρ Νεοέθθδνερ αναθθοίυηερ.109 Γπάθονηαρ θοζπψν ζήµεπα εζρ ηδν Έθθδνζηήν Γθϊζζαν, δζαηδποωµε γυνηανή µία βπαµµαηζηή 2.406 εηϊν (2003 + 403/2), επεζδή ηο 403/2 π.Υ. -ψηαν επϊνςµορ άπσονηαρ ηυν Ώεδναίυν ήηαν ο Εςηθείδδρ - ο πήηυπ, ποθζηζηψρ, ζςββπαθεωρ ηαζ ζηπαηδβψρ Ώπσίνορ ςπέααθε ππψηαζζ µε ηδν οποία ηαευπίγονηο ηα 24 βπάµµαηα ηος αθθααήηος βζα ηδν ζςββπαθή ηυν επζζήµυν ηεζµένυν ηαζ ηδν δζδαζηαθία ηυν παζδζϊν. Η ππψηαζζρ έβζνε ηψηε αποδεηηή ζηδν Εηηθδζία ηος ∆ήµος ηαζ ηα εζεπϊεδηε υρ νψµορ. ΋ηαν θοζπψν βπάθοςµε ζήµεπα µε ηεθαθαία βπάµµαηα Εθθδνζηά, είναζ ζαν να σπδζζµοποζοωµε ηδν ηεθαθαζοβπάµµαηδ βπαθή ηος Ώπσίνος, δθζηίαρ 2.406 εηϊν.110 ΐάζεζ θοζπψν ηδρ µεηαππςεµίζευρ ηος Ώπσίνος, οζ Εθθδνζηέρ επζβπαθέρ δζαζποωνηαζ ζε Πποεςηθεζδείοςρ (δδθ. ππο ηος 403 π.Υ.), ηαζ ζε Μεηεςηθεζδείοςρ (δδθ. µεηά ηο 403 π.Υ.). Η οµάδα ηυν πποεςηθεζδείυν επζβπαθϊν δζαηπίνεηαζ ζε ηοπζηά αθθάαδηα, ηο Ώηηζηονδζζυηζηψν ή Ώηηζηψν, ηο Θυνζηψν, ηο Κοπζνεζαηψν ηαζ ηο Υαθηζδζηψν δ ∆ςηζηψν θψβυ ηδρ εηηεηαµένδρ δζαδψζευρ ηος ζηδν ∆ωζζ111 µέζυ ηυν εηεί Εθθδνζηϊν αποζηζϊν.112 Θδζαζηέπυρ ζποςδαία εέζζ βζα ηδν έξέθζξζ ηδρ Εθθδνζηήρ βθϊζζδρ ζηδν ζωβσπονδ βευποθζηζηή ηαηάζηαζζ έσεζ δ δζάδοζζρ ηος Υαθηζδζηοω αθθααήηος ηαηά ηδν δζάπηεζα ηυν ςζηέπυν βευµεηπζηϊν ηαζ απσαφηϊν σπψνυν. ΢ωµθυνα µε ηον Ώπαανζηψποςθο, δ βπαθή ηος σαθηζδζηοω αθθααήηος, µεηεδψεδ ππυφµϊηαηα ζηοςρ νηψπζοςρ Θηαθζηοωρ θαοωρ ηαζ δδ ζηοςρ Σςππδνοωρ (Έηποωζηοςρ), Λαηίνοςρ, Οχµαπίοςρ, ΋ζηοςρ, Φαθίζηοςρ ηαζ ηςπίυρ ζηοςρ Ρυµαίοςρ. Έηζζ ανεπηωσεδ απψ ηο σαθηζδζηψ αθθάαδηο ηο Λαηζνζηψ. Ώςηψ µεηέδυζαν απβψηεπα οζ Ρυµαίοζ ζηοςρ θαοωρ ηδρ ∆ςηζηήρ Εςπϊπδρ ηαζ έηζζ ηαζ αςηοί οζ άποζηοζ ηοςρ ηο µεηασεζπίγονηαζ µέσπζ ζήµεπα. Ππορ επίππυζζν ηυν θεβοµένυν µαρ παπαεέηοςµε ένα απψζπαζµα απψ ένα δοηίµζο ηος

- 25 -

Ππςηάνευρ ηος Πανεπζζηδµίος ηος ΢ζηάβος η. Θ. Καθαπά: Mathematic and geometric theorems and axioms, both practical and theoretic were analyzed by mathematicians. Alphanumeric systems with cryptic or mnemonic coding have been developed. Geometric schemes like the prism, the pyramid, the circle, the parallilogram and other isometric schemes like the pentagon, hexagon, octagon, are analyzed periodically. With diagrams, the periphery, the perimetry, the diameter and the dichotomy are studied.113 Άπα βε βνυπίγεζ δ η. ∆ζαµανηοποωθος ψηαν ςποζηδπίγδ ηα πεπί εζζαβυβήρ ηδρ Ώββθζηήρ υρ επζζήµος βθϊζζδρ ηος Εθθδνζηοω ηπάηοςρ, οηζ ψθα ηα αθθάαδηα ηυν Εςπυπαφηϊν εενϊν ηαηάβονηαζ απψ ηο Εθθδνζηψ Υαθηζδζηψ αθθάαδηο;114 Εµείρ οζ Νεοέθθδνερ δε, εξαηοθοςεοωµε να σπδζζµοποζοωµε ένα αθθάαδηο, ηο οποίο ζζηοπζηά µαπηςπείηαζ (ππορ ηο παπψν) απψ ηον 8ο π.Υ. αί. Η ηαηαβυβή δε ηδρ βπαµµαηζηήρ ηαζ ηος ζςνηαηηζηοω ηδρ Εθθδνζηήρ βθϊζζδρ σάνεηαζ ζηα αάεδ ηυν αζϊνυν, ψπυρ αναδωεηαζ µέζα απψ ηζρ ηθζηέρ θέξεζρ ηαζ ηοςρ επζεεηζηοωρ πποζδζοπζζµοωρ ηυν πζναηίδυν ηδρ Γπαµµζηήρ ΐ΄. Η Εθθδνζηή βθϊζζα έβζνε υζηψζο βζα ππϊηδ θοπά παβηψζµζα, ένα είδορ lingua franca ηδρ εποσήρ, µέζα απψ ηα µεβάθα εξεπεςνδηζηά ηαξείδζα ηαζ ηζρ εηζηπαηείερ ηος Μεβάθος Ώθεξάνδπος ηαζ ηυν δζαδψσυν ηος. Καζ ηδν Κοζνήν Εθθδνζηή Λαθζά υρ µέζα ζηδν ΐαηηπζανή ηδν πήβαµεν, υρ ηοςρ Θνδοωρ (Κ. Π. Κααάθδρ). Οζ Ρυµαίοζ ηαηαηηδηέρ ηυν Εθθήνυν, µαβεµένοζ απψ ηο ςτδθψ επίπεδο ηος Εθθδνζηοω ποθζηζζµοω, εα ςποηασεοων µε ηδν ζεζπά ηοςρ ζε αςηψν ανηί να ηον ςποηάξοςν, ψπυρ είπε έναρ Γάθθορ ζζηοπζηψρ ηος πποδβοςµένος αζϊνορ. Έηζζ εα επζαζϊζδ δ Εθθδνζηή βθϊζζα µέσπζ ηοςρ ΐςγανηζνοωρ σπψνοςρ ζηοςρ Έθθδνερ-ΐςγανηζνοωρ, ψπυρ µαρ αποηαθεί ηο ίδζο ηο Κοπάνζ. Υάπζ ζε αςηοωρ εα δζαζυεή δ Εθθδνζηή βπαθή ηαζ µέζυ ηδρ ανηζβπαθήρ ηυν ηεζµένυν ποθθϊν απσαίυν Εθθήνυν ζςββπαθέυν. Εάν δεν είσαν µεζοθααήζεζ αςηοί, εα ήηαν δςζσεπέζηαηδ δ µεηαβπαθή ηυν Εθθδνζηϊν βπαµµάηυν, ηα ψποζα ηδν πεπίοδο ηος Μεζαίυ-νορ εεευποωνηο αηαηανψδηα, ψπυρ ηα ζεποβθςθζηά. Άθθυζηε ηδν ζςµαοθή ψθυν ηυν Εθθήνυν δζασπονζηά βζα ηδν ζυηδπία ηδρ βθϊζζδρ έσεζ ςµνήζεζ µε ηον δζηψ ηος µοναδζηψ ηπψπο ο Οδ. Εθωηδρ: Μονάσε έγνοηα ε γιώζζα µος ζηηρ αµµοςδηέρ ηος Όµεπος. Μονάσε έγνοηα ε γιώζζα µος, µε ηα ππώηα ∆όξα ΢οη! Μονάσε έγνοηα ε γιώζζα µος, µε ηα ππώηα ιόγηα ηος Ύµνος!

ΥΠΟ΢ΗΜΕΙΩ΢ΕΙ΢ 1 Ώςηψ πποηωπηεζ απψ ηδν παπαηήπδζζ ηος Φαίδπος ζηο ηέθορ: Ω ΢ϊηπαηερ, παδίυρ ζς Ώζβςπηίοςρ ηαί οποδαποωρ, αν έεέθδρ, θψβοςρ ποζείρ (375 b). ΐθ. ∆ζδαηηζηή Ππαηηζηή ΢.Έ.Λ.Μ.Ε. Θεζζαθονίηδρ πεπί Ώνεοθοβίος Ώπσαίυν Εθθήνυν ΢ςββπαθέυν Γ΄ Λςηείος, 1989, ζ. 267. 2 John Noble Wilford, The New York Times, µηθπ. εθ. ΚΏΘΗΜΕΡΘΝΗ: Πψηε ο άνεπυπορ έβζνε άνεπυπορ, θ. 3. Μαπηίος. 2002 3 Ώ.-΢. Ώπαανζηοποωθος, Επζβπαθζηή, εν Ώεήναζρ, 1937, ζ. 12-13. 4 Πθάηυνορ Κπαηωθορ 5 Γ.Κοςπηέζδ-Φζθζππάηδ, Ή Σέσνδ, πεπ. ΏΡΥΏΘΟΛΟΓΘΏ η.58, Μάπηζορ 1996, ζ. 85. 6 Ώ. Ποςθζανψρ, Επβαθεζοηεσνία, ΏΝΘΡΩΠΟ΢, η.13, 1991-1997, ζ. 52. 7 ζ. 260, ππαθ. Winn M., The Signs of the Vinca culture: an internal

- 26 -

analysis; their role, chronology and independence from Mesopotamia. Ph. D. Diss. University of California, Los Angeles, 1973. 8 Ώ.Ώ.Ζϊδ, Πποφζηοπζηή ηαί Ππυηοφζηοπζηή Ώπσαζοθοβία, Γζάννενα, 1982, ζ. 184-5, είη. 32, 33, ζδµ. 120-123. ππαθ. Leroi-Gourn, Prihistoire de l'art, 310-311; Kuehn, Erwachen und Aufstieg, 211-213; Narr, Handbuch, l, 324-326; Mueller-Karpe, Handbuch, l, 276, no. 74; Bordes, Le Pateolithique, 166; Sonneville-Bordes, L'ίge de la pierre, 107-108; Hawkes-Wooley, History, 1756. 9 Μδνάρ ∆. Σζζηπζηζήρ, ΓΡΏΜΜΘΚΗ Ώ΄, Ηπάηθεζο, 2001, ζ. 230, ζδµ. 8. ππαθ. Sarianidis V., Margiana and Protozoroastrism, Ώεήναζ, 1999, ζ. 88. 10 Ο.π., ππαθ. Kψhn, Erwachen und Aufstieg, 212, ψπος ηαζ αζαθζοβπαθία. 11 Ππαθ. Eleni Karantzola, Adamadlos Sampson, loannis Liritzis, Some recorded signs of early writing in Greek prehistory: theoretical considerations on a temporal and spatial dimension, ∆ζεενέρ ΢ςνέδπζο Πανεπζζηδµίος Ώζβαίος: Κάηοζηοζ ηαί Καηοίηδζδ ζηον Εθθαδζηψ σϊπο 90001000 π.Υ., ΡΟ∆Ο΢ 7-11 Οηηυαπίος 2002, πεπζθήτεζρ ζςνεδπίος, ζ. 30. ππαθ. Σδν δςναηψηδηα ςπάπξευρ επζηοζνυνίαρ ζε αςηοωρ ηοςρ σπψνοςρ ψσζ µψνον µέζυ ηυν σεπζαίυν, αθθά ηαί ηυν εαθαζζίυν οδϊν, ήδδ απψ ηοςρ παθαζοθζεζηοωρ σπψνοςρ, ψπυρ απέδεζξαν οζ επβαζίερ ηος δζεενοωρ ζςνεδπίος: Θαθάζζζερ Μεηαθοπέρ ηαί επζηοζνυνίερ ζηδν Μεζψβεζο: Ώπψ ηδν Παθαζοθζεζηή εποσή υρ ηα ππϊζµα Ρυµαφηά σπψνζα, ποω έθααε σϊπα ζηδν Μήθο ζηα ηέθδ ΢επηεµαπίος ηος 2002. 12 Γ.Υ.Υοςπµοςγζάδδρ, Σο ∆ζζπδθζψ Καζηοπζάρ. Έναρ θζµναίορ πποφζηοπζηψρ οζηζζµψρ, Θεζζαθονίηδ, 1996, ζ. 46. 13 Γ.Υ.Υοςπµοςγζάδδρ, ∆ζζπδθζψ 7500 σπψνζα µεηά, Θεζζαθονίηδ, 2002, ζ. 260, 254. 14 Μ.Σζζηπζηζή, Γπαµµζηή Ώ'. ΢ςµαοθή ζηδν ηαηανψδζδ µζαρ αίβαζαηήρ βπαθήρ, ΐζηεθαία ∆δµοηζηή ΐζαθζοεήηδ, Ηπάηθεζο, 2001, ζ. 25. 15 Renfrew Κ., Πποαθήµαηα ηδρ Εςπυπαφηήρ Πποφζηοπίαρ, Ώεήνα, 1979. ππαθ. Μ.Σζζηπζηζή, Γπαµµζηή Ώ'. ΢ςµαοθή ζηδν ηαηανψδζδ µζαρ αίβαζαηήρ βπαθήρ, ΐζηεθαία ∆δµοηζηή ΐζαθζοεήηδ, Ηπάηθεζο, 2001, ζ. 25, ζδµ. 3. 16 Winn M., The signs of the Vinca Culture: an internal analysis: their role, chronology and independence from Mesopotamia. Ph. D. Diss. University of California, Los Angeles, 1973. 17 Hie Tudor, Tezaurul de la Isaiia, ζηο Mica Enciclopedie "AS", Anuν XI, nr. 493, ∆εηέµαπζορ 2001, ζ. 15. 18 Bogdan Nikolov, Ώπσαίοζ Ποθζηζζµοί ηος Κπζαονηψθ, (πυζζζηά) 1984, ζ. 46, 88. 19 Ώπ. Λςηέζα, Πποφζηοπζηή ΢θπαβίδα, εθ. ΕΘΝΟ΢ ηδρ ΚΤΡΘΏΚΗ΢, θ. 17. Φεαποςαπίος 2002. αθ. Ππαηηζηά 15δρ 'Επζζηδµονζηήρ ΢ςνανηή-ζευρ βζα ηο Ώπσαζοθοβζηψ Έπβο ζηδν Μαηεδονία ηαί ηδν Θπάηδ, 16 Φεαποςαπίος 2002. 20 Μ.Σζζηπζηζή, Γπαµµζηή Ώ΄. ΢ςµαοθή ζηδν ηαηανψδζδ µζαρ αίβαζαηήρ βπαθήρ, ΐζηεθαία ∆δµοηζηή ΐζαθζοεήηδ, Ηπάηθεζο, 2001, ζ. 24-25. 21 ΋.π., ζ. 24-25, ζδµ. 1, 2. ππαθ. Sir FI. Petrie, The Formation of the Alphabet, ζηο Mason W.A. 329, London, 1919. 22 Ώπ. Λςηέζα, Πποφζηοπζηή ΢θπαβίδα, εθ. ΕΘΝΟ΢ ηδρ ΚΤΡΘΏΚΗ΢, θ.17. Φεαποςαπίος 2002. ππαθ. Μ.Σζζηπζηζή, Γπαµµζηή Ώ΄. ΢ςµαοθή ζηδν ηαηανψδζδ µζαρ αίβαζαηήρ βπαθήρ, ΐζηεθαία ∆δµοηζηή ΐζαθζοεήηδ, Ηπάηθεζο, 2001, ζ. 25, ζδµ. 4. ππαθ. εθ. Ώ∆Ε΢ΜΕΤΣΟ΢, θ. 21.9.1995. 23 Μ.Σζζηπζηζή, Γπαµµζηή Ώ΄. ΢ςµαοθή ζηδν ηαηανψδζδ µζαρ αίβαζαηήρ βπαθήρ, ΐζηεθαία ∆δµοηζηή ΐζαθζοεήηδ, Ηπάηθεζο, 2001, ζ. 25. Ώνάθοβα σπςζά ένϊηζα ή πεπίαπηα έσοςν απεεή ζηο πποφζηοπζηψ ζπήθαζο ηδρ Θεψπεηπαρ ηος Νψµος Σπζηάθυν, αθθά ηαί ζηδν ΐάπνα ηδρ ΐοςθβαπίαρ, ηαεϊρ ηαί ζηδν Ροςµανία. 24 Ώπ. Λςηέζα, Πποφζηοπζηή ΢θπαβίδα, εθ. ΕΘΝΟ΢ ηδρ ΚΤΡΘΏΚΗ΢, θ. 17. Φεαποςαπίος 2002. 25 Dr. Eleni Karantzola, Prof. Dr. Ad. Sampson, Prof. Dr. I. Liritzis, Some recorded sgns of early writing in Greek Prehistory : theoretical considerations on a temporal and spatial dimension, ∆ζεενέρ ΢ςνέδπζο Πανεπζζηδµίος Ώζβαίος, ΡΟ∆Ο΢, 7-11 'Οηηυαπίος 2002, αθ. Πεπζθήτεζρ ΢ςνεδπίος, ζ. 30. 26 Ππαθ. Γ.Υ. Υοςπµοςγζάδδ, ∆ζζπδθζψ. 7500 σπψνζα µεηά, Θεζζαθονίηδ, 2002, ζ. 260, είη. 9, ηαί Θ.Ε.Ε., η. Ώ', ζ. 151. 27 Marie-Joseph Steve, Le Syllabaire proto-ζlamite linζaire, αθ. Ππαηηζηά ΢ςνεδπίος βζα ηδν Γπαπηή Επζηοζνυνία ζηδν Μεζψβεζο, 'Εθθδνζηή ΐίθθα Κήπςθορ, 14-15 Μαίος 1996, Ίδπςµα

- 27 -

Θεοδϊπος Ράφνασ, 2000, ζ. 73-84. 28 George Thomson, Ή 'Εθθδνζηή Γθϊζζα. Ώπσαία ηαί Νέα, Ώεήνα, 1989, α', έηδ., ζ. 69. 29 Θ.Έ.Ε., η.Ώ', ζ. 147. 30Θ.Ε.Ε..Σ. Ώ',ζ. 151. 31 "Εθδ Ποθςβζαννάηδ, ψζηπαηο «Γπάµµα» απψ ηδ Μαωπδ Θάθαζζα, ΏΝΘΡΩΠΟ΢, η. 13 19911997, ζ. 298-304. 32 Louis Godart, ΋ ∆ίζηορ ηδρ Φαζζηοω, ζ. 31. 33 Ε. Ποθςβζαννάηδ, ΋ ∆ίζηορ ηδρ Φαζζηοω µζθάεζ 'Εθθδνζηά, Ώεήναζ, 1996, ζ. 337. 34 Ν.Παπασαηγή, Παςζανίος. 'Εθθάδορ Πεπζήβδζζρ, Υ, 28. 2. 35 Σπςθ. Μαπαβηοω, Λαφηά Παπαµωεζα ηαί Σπαβοωδζα ηδρ Φαπαυνζηήρ Εποσήρ, έηδ. Θοςηςδίδδρ, 1983, ζ.32-36. 36 Σπςθ. Μαπαβηοω, Λαφηά Παπαµωεζα ηαί Σπαβοωδζα ηδρ Φαπαυνζηήρ Εποσήρ, έηδ. Θοςηζδίδδρ, 1983, ζ. 31. 37 ΐάζεζ ηδρ Θνδοεςπυπαφηήρ εευπίαρ. 38 W.Wright, The Empire of the Hittites, London, 1884; ππαθ. Θ.Ε.Ε., η.Ώ', ζ. 151. 39 S.N.Kramer, The Sumerians, London, 1963, fig.3. 40 A.Evans, Primitive Pictographs and Script, J.H.S., 1894, ζ. 284. 41 Ο.π. 42 Ο.π. 43 Scripta Minoa, I. 44 I.E.E., η. Ώ', ζ. 209. 45 I.E.E., η. Ώ', ζ. 150. 46 Ο.π. 47 I.E.E., η.Ώ', ζ. 150, 209, αθ. είη. 48 John Chadwick, ΓΡΏΜΜΘΚΗ ΐ'. Ή ππϊηδ Εθθδνζηή Γπαθή, Ώεήναζ, 1962, ζ. 3. 49 Μδνάρ ∆. Σζζηπζηζήρ, Γπαµµζηή Ώ'. ΢ςµαοθή ζηδν ηαηανψδζδ µζαρ αίβαζαηήρ βπαθήρ, ΐζηεθαία ∆δµοηζηή ΐζαθζοεήηδ, Ηπάηθεζο, 2001. 50 Έπεηδπίρ Ώββθζηήρ Ώπσαζοθοβζηήρ ΢σοθήρ Ώεδνϊν, η. IV, ζ. 57-59. 51 John Chadwick, ΓΡΏΜΜΘΚΗ ΐ'. Ή ππϊηδ Εθθδνζηή Γπαθή, Ώεήναζ, 1962, ζ. 37η.έξ. 52 Θ.Ε.Ε., η. Ώ', ζ. 296. πεπζζζψηεπερ θεπηοµέπεζερ βζα ηδν µέεοδο άπο-ηπςπηοβπαθήζευρ αθ. εζρ John Chadwick, ΓΡΏΜΜΘΚΗ ΐ'. Ή ππϊηδ Εθθδνζηή Γπαθή, Ώεήναζ, 1962, ζ. 43 η.έξ. 53 Ή Θζηοπία ηδρ Εθθδνζηήρ Γθϊζζαρ ηαί Γπαθήρ, Die Geschichte der Hellenischen Sprache und Schrift, 3-6.10. 1996, Ohlstadt, Oberbayern-Deutschland, ζ. 27-38 (ανηίθοβορ ζηδν άναηοίνυζζ ηος G.Neumann, Zur Vor-und Frueh-geschichte der griechischen Sprache: Neuerungen in Morphologie und Wortschatz). 54 Γ.Μπαµπζνζϊηδ "Εηεεζδ «Θζηοπία ηδρ Γπαθήρ». ∆ςο µζηπά ηείµενα ηος Ππςηάνευρ ηος Πανεπζζηδµίος Ώεδνϊν, Ώεήνα, 2002. 55 ∆π Κ. Γαθθή, Ενδείξεζρ βζα ηδν εξάπθυζδ µέσπζ ηδρ Θεζζαθίαρ, ενψρ (οπβανυµένος ζςζηήµαηορ ζςµαψθυν επί αββείυν ηαηά ηδν εποσή ηος σαθηοω, πεπ. ΏΡΥΏΘΟΛΟΓΘΏ, η. 29, ∆εηέµαπζορ 1988, ζ. 58-63. 56 ∆υπζηά ζηοζσεία έσεζ ενηοπίζεζ δ η.Έθδ Ποθςβζαννάηδ ηαί ζηον ∆ίζηο ηδρ Φαζζηοω. ΐθ. ζ. 337338. 57 Μήναρ ∆. Σζζηπζηζήρ, Γπαµµζηή Ώ', Ηπάηθεζο, 2001, ζ. 56. 58 Trude Dothan, Le premiεre apparition de l'ζcriture en Philistine, αθ. Ππαηηζηά ΢ςνεδπίος βζα ηδν Γπαπηή 'Επζηοζνυνία ζηδν Μεζψβεζο, 'Εθθδνζηή ΐίθθα Κήπςθορ, 14-15 Μαίος 1996, Ίδπςµα Θεοδϊπος Ράίνασ, 2000,ζ. 165-169. 59 "Ώβ. Σζοπανάηδρ, Εζζαβυβή ζηον ΋µδπο, Θεζζαθονίηδ, 1988, ζ. 113. Γπαθείρ ξωθζνυν πζναηίδυν αναθέπονηαζ ηαί ζε µζα σεηηζηζηή πζναηίδα µε ζθδνοεζδή βπαθή ποω άνεηαθωθεή ζηο ζεπψ ηυν Υεηηαίυν ηος 14ος π.Υ. αζϊνορ ζηδν Γζαγζθζηάβζα (Μ.Άζία), ψπος έθαηπεωεηο ο «ίνδοεςπυπαίορ» ∆ίαρ, ο εεψρ ηος ηεπαςνοω. 60 Kemal Pulak, To Ναςάβζο ηος Οωθοςµποςποων, Ώπσαία Ναςάβζα ζηδν Μεζψβεζο, εθ. ΚΏΘΗΜΕΡΘΝΗ, θ. 3ήρ ΢επηεµαπίος 2000, ζ. 24-26. ππαθ. ηδν άποτδ ηδρ Κ.∆ήµαηοποωθος, ή οποία αµθζζαδηεί ηδν µςηδναφηή ηαηαβυβή ηος ναςαβίος, ζηον ηαηάθοβο Θεοί ηαί Ήπυερ ηδρ 'Εποσήρ ηος Υαθηοχ. Ή Εςπϊπδ ζηίρ πίγερ ηος 'Οδςζζέυρ, Ώεήνα, 2000, ζ. 36. 61 Γθϊζζα. Ή Εθθδνζηή Γπαθή έβζνε 4000 εηϊν, "Ενεεηο αθζέπυµα εθ. 'Εθεςεεποηςπίαρ, θ. 24δρ

- 28 -

Θοςθίος 1999, ζ. 23. 62ΐθ. Καηάθοβο: Θεοί ηαί Ήπυερ ηδρ 'Εποσήρ ηος Υαθηοω. Ή Εςπϊπδ ζηίρ πίγερ ηος 'Οδςζζέα, Ώεήνα, 2000, ζ. 36. 63 Kemal Pulak, To Ναςάβζο ηος Οωθοςµποςποων, Ώπσαία Ναςάβζα ζηδν Μεζψβεζο, εθ. ΚΏΘΗΜΕΡΘΝΗ, θ. 3δρ ΢επηεµαπίος 2000, ζ. 24-26, ππαθ. Καηάθοβο: Θεοί ηαί Ήπυερ ηδρ Εποσήρ ηος Υαθηοχ. Ή Εωπϊ-πή ζηίρ πίγερ ηος 'Οδςζζέα, Ώεήνα, 2000, ζ. 36. 64 Ζ', 169: βπάταρ εν πζνάηζ πηςηηϊ ... ζήµαηα θςβπά. 65 ΢σεηζηά µε ηδν ζδµαζία ηος πήµαηορ ζηον ΋µδπο, αθ. "Ώβ. Σζοπανάηδρ, Εζζαβυβή ζηον ΋µδπο, Θεζζαθονίηδ, 1988, ζ. 113. 66 αθ. Ώβ. Σζοπανάηδρ, Εζζαβυβή ζηον ΋µδπο, Θεζζαθονίηδ, 1988, ζ. 113. 67 Ππαθ. ηδν αποτζ ηος Trude Dothan, Le premiεre apparition de l' ζcriture en Philistine, αθ. Ππαηηζηά ΢ςνεδπίος βζα ηδν Γπαπηή 'Επζηοζνυνία ζηδν Μεζψβεζο, Εθθδνζηή ΐίθθα Κήπςθορ, 1415 Μαίος 1996, Ίδπςµα Θεοδϊπος Ράφνασ, 2000,ζ. 165-169. Ππέπεζ να ζςµπεπάνοςµε, αναθέπεζ ζ ηαεδβδηήρ πϊρ ζηδν Παθαζζηίνδ, ψ πάπςπορ, εδϊδζµα θεαπηψρ, ήηαν ή ααζζηή ππϊηδ χθδ βπαθήρ βζα ηοςρ Φζθζζηαίοςρ. Μήπυρ ζςνέααζνε θοζπψν ηο ίδζο ηαί ζηδν Κπήηδ; 68 Mission de Ras-Shamra, dirigζe par Claude F.-A. Schaeffer, La Legend de Keret, Roi des Sidoniens, Paris, 1936. 69 ΐθ. M' hamed Hassine Fantar, Les Phζniciens en Mediterranee, 1997. 70 Stanislav Serget, A Grammar of Phoenician and Punic, Muenchen, 1976 71 Dr. Marta Guzowska, The Contexts of Cretan finds in Cyprus or "the case of a musturd pot", ∆ζεενέρ ΢ςνέδπζο Πανεπζζηδµίος Ώζβαίος, Ρψδορ, 7-11 'Οηηυαπίος 2002, αθ. πεπζθήτεζρ ΢ςνεδπίος, ζ. 9 72 N.Coldstream, Γευµεηπζηή Εθθάδα, Λονδίνο, 1977, Ώεήνα, 1997, ζ. 393,413-6. 73 ΐθ. Pierre Grimal, Λεξζηψν, θ. Άβαπήνυπ. 74 Θζηοπία ηδρ Κωππος. Ώπψ ηδν Νεοθζεζηή µέσπζ ηαί ηδν Ρυµαφηή Εποσή, Λεςηυζία, 1992, ζ. 57 75 αθ. οδδβψ Εηεέζευρ Θζηοπίαρ ηδρ Γπαθήρ, Πανεπζζηήµζο Ώεδνϊν, Ώεήνα, 2002. 76 Ή Θζηοπία ηδρ Εθθδνζηήρ Γθϊζζαρ ηαί Γπαθήρ, Die Geschichte der Hellenischen Sprache und Schrift, 3-6.10.1996, Ohlstadt, Oberbayern-Deutschland, ζ. 300 (ανηίθοβορ ζηδν άναηοίνυζζ ηδρ ∆π. I. S.Lemos, What is not dark in the so called Greek DarkAge). 77 Andre Lemaire, Les «Hyksos» et les debuts de l'ζcriture alphabitique au Proche-Orient, αθ. Ππαηηζηά ΢ςνεδπίος βζα ηδν Γπαπηή Επζηοζνυνία ζηδν Μεζψβεζο, Εθθδνζηή ΐίθθα Κήπςθορ, 14-15 Μαίος 1996, Ίδπςµα Θεοδϊπος Ράζνασ, 2000, ζ. 103-133. 78 ΋.π. 79 ΋.π. 80 αθ. 'Οδδβψ Εηεέζευρ, Ή Θζηοπία ηδρ Γπαθήρ, Πανεπζζηήµζο Ώεδνϊν, Ώεήνα, 2002, ζ. 44-45. 81 Γ. Μπαµπζνζϊηδρ, Έηεεζδ. Θζηοπία ηδρ Γπαθήρ. ∆ωο Μζηπά ηείµενα ηος Ππς-ηάνευρ ηος Πανεπζζηδµίος Ώεδνϊν, Πανεπζζηήµζο Ώεδνϊν, Ώεήνα, 2002. 82 Maria Giulia Amadasi Guzzo, La transmission de ('alphabet phζnicien aux Grecs, 15 Μαίος 1996, Ίδπςµα Θεοδϊπος Ράζνασ, 2000,ζ. 231. 83 Pierre Grimal, Λεξζηψν, θ. Κάδµορ, ζ. 336. 84 Ί. ΢ηαµαηάηος, Λεξζηψν ηδρ Ώπσαίαρ Εθθδνζηήρ Γθϊζζδρ, θ. Κάδµορ. 85 Maria Giulia Amadasi Guzzo, La transmission de ('alphabet phζnicien aux Grecs, 15 ΜαΎος 1996, Ίδπςµα Θεοδϊπος Ράίνασ, 2000,ζ. 239. 86 Ώ. Σγζποποωθος-Εςζηαείος, ΢ωνηοµδ Πποζέββζζζρ εζρ ηο Θζηοπζηψν ηδρ Εθθδνζηήρ Γπαθήρ, εθ. Εθθδνζηή Ώβυβή, απ.θ.49, Μάπηζορ 2001, ζ.10-11. 87 Ε. Παπαδοποωθος, Μζνυζηή ηαί Μςηδναφηή παποςζία ζηδν Εββωρ Ώναηοθή ηαί είδζηϊηεπα ζηδν ηοζθάδα ηος Θοπδάνδ, αθ. πεπζθήτεζρ ∆ζεενοωρ ΢ςνεδπίος Πανεπζζηδµίος Ώζβαίος, Ρψδορ, 711 Οηηυαπίος 2002, ζ. 26. 88 J.-N.Coldstream, Γευµεηπζηή 'Εθθάδα, Λονδίνο, 1977, Ώεήνα, 1997, ζ. 321-322. 89 ΋.π., ζ. 322, ζδµ. 86, 87. 90 ∆΄, 18,2-3. 91 Εζπήνδ Λ. Μποςπδάηος, Ηπαηθήρ. ΋ εξεπεςνδηήρ ηος Ώπσαίος Κψζµος, Ώεήνα (ςπψ έηδοζζν) 92 Ώ.-΢.Άπαανζηοποωθος, ΕΠΘΓΡΏΦΘΚΗ, εν Ώεήναζρ, 1937, η. Ά?, ζ. 70-71. 93 Maria Giulia Amadasi Guzzo, La transmission de ('alphabet phζnicien aux Grecs, 15 ΜαΎος

- 29 -

1996, Ίδπςµα Θεοδϊπος Ράζνασ, 2000,ζ. 231. ππαθ. J.-N.Coldstream, Γευµεηπζηή 'Εθθάδα, Λονδίνο, 1977, Ώεήνα, 1997, ζ. 321-32, οποω αναθέπεζ ηδν άναηάθςτζ ηςπποθοζνζηζηϊν αββείυν ζηδν πεπζοσή. 94 Ώ.-΢. Ώπαανζηοποωθος, ΕΠΘΓΡΏΦΘΚΗ, εν Ώεήναζρ, 1937, η. Ώ', ζ. 70, 76. 95 J.-N.Coldstream, ο.π., ζ.394, 397. 96 Ο Ώπαανζηψποςθορ ηδν σπονοθοβεί βωπυ ζηα 800-850 π.Υ., αθ., ο.π., ζ. 32. 97 Maria Giulia Amadasi Guzzo, La transmission de ('alphabet phζnicien aux Grecs, 15 Μαίος 1996, Ίδπςµα Θεοδϊπος Ράζνασ, 2000,ζ. 234. 98 ΋.π., ζ. 240. 99 ΋.π., ζ. 235. 100 ΋.π., ζ. 236. 101 Ώ.-΢. Ώπαανζηοποωθος, ΕΠΘΓΡΏΦΘΚΗ, εν Ώεήναζρ, 1937, η. Ώ', ζ. 47, ζδµ.3. 102 ο.π., ζ. 238. 103 η. 179 104 αθ. Εζπήνδ Λ. Μποςπδάηος, Ηπαηθήρ. ΋ Εξεπεςνδηήρ ηος Ώπσαίος Κψζµος, ςπψ έηδοζζν. 105 Ππαθ. Ώ.Σγζποποωθος-Εςζηαείος, ΢ωνηοµδ πποζέββζζζρ εζρ ηο Θζηοπζηψν ηδρ Εθθδνζηήρ βπαθήρ, εθ. Εθθδνζηή Ώβυβή, άπ.θςθ. 49, Μάπηζορ 2001, ζ. 10-11. 106 ΋.π., ππαθ. Υψπζη Μπθάνη, Σο ΐζαθίο ζηδν Ώπσαζψηδηα, ζ. 148. 107 ΐ.-ΥΡ.Κπζηζέθδ, Πθάηυνορ. Κπαηωθορ, Ώεήναζ, ζ. 14. 108 Κπαηωθορ, 3930. 109 Ώ.-΢.Άπαανζηοποωθος, Επζβπαθζηή, εν Ώεήναζρ, 1937, η. Ώ', ζ. 41-44. 110 ΋.π., ζ. 44. 111 Μ.Εθθάρ, Θηαθία, ΢ζηεθία, Κάηυ Θηαθία. 112 Ώ.-΢. Ώπαανζηοποωθος, Επζβπαθζηή, εν Ώεήναζρ, 1937, η. Ώ', ζ. 45. 113 ΐθ. Έθ.ΕΛΕΤΘΕΡΟΣΤΠΘΏ, θ. 12.11.2000, ππαθ. Εθ. Εθθδνζηή Ώβυβή, άπ.θςθ. 47, Θανοςάπζορ 2001, ζ. 18-19, ηαζ ηο εεµεθζϊδερ έπβο ηδρ "Ώ.Σγζποποωθος-Εωζηαείος, Πϊρ ή Εθθδνζηή βονζµοποίδζε ηον Εςπυπαφηψ Λψβο, έηδ. Νέα Θέζζρ ηαζ ηδρ ζδίαρ ΕΛΛΗΝ ΛΟΓΟ΢, Ώεήναζ, 2002. 114 ΋.π., ζ. 45.

Βιβλιογπαυία. 1 ) ∆ζδαηηζηή Ππαηηζηή ΢.Ε.Λ.Μ.Ε. Θεζζαθονίηδρ πεπί Ώνεοθοβίος Ώπσαίυν Εθθήνυν ΢ςββπαθέυν Γ' Λςηείος, 1989, ζ. 267. 2) John Noble Wilford, The New York Times, µηθπ. εθ. ΚΏΘΗΜΕΡΘΝΗ: Πψηε ζ άνεπυπορ έβζνε άνεπυπορ, θ. 3. Μαπηίος. 2002 3) Ώ.-΢.Άπαανζηοποωθος, Επζβπαθζηή, εν Ώεήναζρ, 1937 4) Πθάηυνορ, Κπαηωθορ 5) Γ.Κοςπηέζδ-Φζθζππάηδ, Ή Σέσνδ, πεπ. ΏΡΥΏΘΟΛΟΓΘΏ η.58, Μάπηζορ 1996,ζ.85. 6) Ώ. Ποςθζανψρ, Έπβαθεζοηεσνία, ΏΝΘΡΩΠΟ΢, η.13, 1991-1997, ζ. 52. 7) Winn M., The Signs of the Vinca culture: an internal analysis; their role, chronology and independence from Mesopotamia. Ph. D. Diss. University of California, Los Angeles, 1973. 8) Ώ.Ώ.Ζϊδ, Πποφζηοπζηή ηαζ Ππυηοφζηοπζηή Ώπσαζοθοβία, Γζάννενα, 1982. 9) Leroi-Gourn, Prihistoire de l'ari, 310-311 ; Kuehn, Erwachen und Aufstieg, Narr, Handbuch, l, 324 10) Μδνάρ ∆. Σζζηπζηζήρ, ΓΡΏΜΜΘΚΗ Ώ', Ηπάηθεζο 2001 11) Sarianidis V., Margiana and Protozoroastrism, Ώεήναζ, 1999 12) Eleni Karantzola, Adamadlos Sampson, loannis Liritzis, Some recorded signs of early writing in Greek prehistory: theoretical considerations on a temporal and spatial dimension, ∆ζεενέρ ΢ςνέδπζο Πανεπζζηδµίος Ώζβαίος: Κάηοζηοζ ηαί Καηοίηδζδ ζηον Εθθαδζηψ σϊπο 9000-1000 π.Υ., ΡΟ∆Ο΢ 7-11 Οηηυαπίος 2002, πεπζθήτεζρ ζςνεδπίος, ζ. 30. 13) Γ. Υ. Υοςπµοςγζάδήρ, Σο ∆ζζπδθζψ Καζηοπζάρ. "Εναρ θζµναίορ πποφζηοπζηψρ οζηζζµψρ, Θεζζαθονίηδ, 1996 14) Γ. Υ. Υοςπµοςγζάδδρ, ∆ζζπδθζψ 7500 σπψνζα µεηά, Θεζζαθονίηδ, 2002.

- 30 -

15) Μ.Σζζηπζηζή, Γπαµµζηή Ώ'. ΢ςµαοθή ζηδν ηαηανψδζδ µζαρ αίβαζαηήρ βπαθήρ, ΐζηεθαία ∆δµοηζηή ΐζαθζοεήηδ, Ηπάηθεζο, 2001 16) Renfrew Κ., Πποαθήµαηα ηδρ Εςπυπαφηήρ Πποφζηοπίαρ, Ώεήνα, 1979. 17) Winn M., The signs of the Vinca Culture: an internal analysis: their role, chronology and independence from Mesopotamia. Ph. D. Diss. University of California, Los Angeles, 1973. 18) Hie Tudor, Tezaurul de la Isaiia, ζηο Mica Enciclopedie "AS", \Anul XI, nr. 493, ∆εηέµαπζορ 2001 19) Bogdan Nikolov, Ώπσαίοζ Ποθζηζζµοί ηος Κπζαονηψθ, (πυζζζηά) 1984. 20) Ώπ. Λςηέζα, Πποφζηοπζηή ΢θπαβίδα, εθ. ΕΘΝΟ΢ ηδρ ΚΤΡΘΏΚΗ΢, θ. 17. Φεαποςαπίος 2002. 21)Ππαηηζηά 15δρ Επζζηδµονζηήρ ΢ςνανηήζευρ βζα ηο Ώπσαζοθοβζηψ Έπβο ζηδ Μαηεδονία ηαί ηδν Θπάηδ, 16 Φεαποςαπίος 2002. 22) Μ.Σζζηπζηζή, Γπαµµζηή Ώ'. ΢ςµαοθή ζηδν ηαηανψδζδ µζαρ αίβαζαηήρ βπαθήρ, ΐζηεθαία ∆δµοηζηή ΐζαθζοεήηδ, Ηπάηθεζο, 2001 23) Marie-Joseph Steve, Le Syllabaire proto-Elamite linζaire, αθ. Ππαηηζηά ΢ςνεδπίος βζα ηδν Γπαπηή 'Επζηοζνυνία ζηδν Μεζψβεζο, Εθθδνζηή ΐίθ-θα Κήπςθορ, 14-15 Μαίος 1996, Ίδπςµα Θεοδϊπος Ράζνασ, 2000, ζ. 73-84. 24) George Thomson, Ή Εθθδνζηή Γθϊζζα. Ώπσαία ηαί Νέα, Ώεήνα, 1989, α', έηδ 25) "Εθδ Ποθςβζαννάηδ, ΋ζηπαηο «Γπάµµα» απψ ηδ Μαωπδ Θάθαζζα, ΏΝΘΡΩΠΟ΢, η. 13 19911997, ζ. 298-304. 26) Louis Godart, Ο ∆ίζηορ ηδρ Φαζζηοω, ζ. 31. 27) Ε. Ποθςβζαννάηδ, ΋ ∆ίζηορ ηδρ Φαζζηοω µζθάεζ Εθθδνζηά, Ώεήναζ, 1996, ζ. 337. 28) Ν.Παπασαηγή, Παςζανίος. 'Εθθάδορ Πεπζήβδζζρ, Υ, 28. 2. 29) Σπςθ. Μαπαβηοω, Λαφηά Παπαµωεζα ηαί Σπαβοωδζα ηδρ Φαπαυνζηήρ Εποσήρ, έηδ. Θοςηςδίδδρ, 1983. 30) W.Wright, The Empire of the Hittites, London, 1884" ππαθ. Θ.Ε.Ε., η. Ώ', ζ. 151. 31) S.N.Kramer, The Sumerians, London, 1963, fig.3. 32) A.Evans, Primitive Pictographs and Script, J.H.S., 1894, ζ. 284. 33) John Chadwick, ΓΡΏΜΜΘΚΗ ΐ'. Ή ππϊηδ 'Εθθδνζηή Γπαθή, Ώεήναζ, 1962, ζ. 3. 34) Έπεηδπίρ Ώββθζηήρ Ώπσαζοθοβζηήρ ΢σοθήρ Ώεδνϊν, η. IV, ζ. 57-59. 35) John Chadwick, ΓΡΏΜΜΘΚΗ ΐ'. Ή ππϊηδ 'Εθθδνζηή Γπαθή, Ώεήναζ, 1962, ζ. 37η.έξ. 36) Ή Θζηοπία ηδρ Εθθδνζηήρ Γθϊζζαρ ηαί Γπαθήρ, Die Geschichte der Hellenischen Sprache und Schrift, 3-6.10. 1996, Ohlstadt, Oberbayern-Deutschland 37) Γ.Μπαµπζνζϊηδ Έηεεζδ «Θζηοπία ηδρ Γπαθήρ». ∆ωο µζηπά ηείµενα ηος Ππςηάνευρ ηο Πανεπζζηδµίος Ώεδνϊν, Ώεήνα, 2002. 38) ∆π Κ. Γαθθή, Ενδείξεζρ βζα ηδν εξάπθυζδ µέσπζ ηδρ Θεζζαθίαρ, ενψρ οπβανυµένος ζςζηήµαηορ ζςµαψθυν επί αββείυν ηαηά ηδν εποσή ηος σαθηοω, πεπ. ΏΡΥΏΘΟΛΟΓΘΏ, η. 29, ∆εηέµαπζορ 1988, ζ. 58-63. 39) Trude Dothan, Le premiere apparition de Γ ζcriture en Philistine, αθ. Ππαηπηά ΢ςνεδπίος βζα ηδν Γπαπηή 'Επζηοζνυνία ζηδν Μεζψβεζο, 'Εθθδνζηή ΐίθθα Κήπςθορ, 14-15 Μαίος 1996, Ίδπςµα Θεοδϊπος Ράζνασ, 2000,ζ. 165-169. 40) "Ώβ. Σζοπανάηδρ, Εζζαβυβή ζηον ΋µδπο, Θεζζαθονίηδ, 1988 41) Kemal Pulak, To Ναςάβζο ηος Οωθοςµποςποων, Ώπσαία Ναςάβζα ζηδν Μεζψβεζο, εθ. ΚΏΘΗΜΕΡΘΝΗ, θ. 3δρ ΢επηεµαπίος 2000, ζ. 24-26 42) Κ. ∆δµαηοποωθος Θεοί ηαί Ήπυερ ηδρ Εποσήρ ηος Υαθηοω. Ή Εςπϊπδ ζηζρ πίγερ ηος 'Οδςζζέα, Ώεήνα, 2000 43) Γθϊζζα. Ή Εθθδνζηή Γπαθή έβζνε 4000 εηϊν, Ένεεηο αθζέπυµα εθ. 'Εθεςεεποηςπίαρ, θ. 24δρ Θοςθίος 1999, ζ. 23. 44) Mission de Ras-Shamra, dirigζe par Claude F.-A. Schaeffer, La Legend de Keret, Roi des Sidoniens, Paris, 1936. 45) M'hamed Hassine Fantar, Les Phζniciens en Mediterranee, 1997. 46) Stanislav Serget, A Grammar of Phoenician and Punic, Mψnchen, 1976 47) Dr. Marta Guzowska, The Contexts of Cretan finds in Cyprus or "the case of a musturd pot", ∆ζεενέρ ΢ςνέδπζο Πανεπζζηδµίος Ώζβαίος, Ρψδορ, 7-11 'Οηηυαπίος 2002, αθ. πεπζθήτεζρ

- 31 -

΢ςνεδπίος, ζ. 9 48) N.Coldstream, Γευµεηπζηή Εθθάδα, Λονδίνο, 1977, Ώεήνα, 199749) 49) Pierre Grimal, Λεξζηψν ηδρ Εθθδνζηήρ ηαί Ρυµαφηήρ Μςεοθοβίαρ, Θεζζαθονίηδ, 1992. 50) Θζηοπία ηδρ Κωππος. Ώπψ ηδν Νεοθζεζηή µέσπζ ηαί ηδν Ρυµαφηή Εποσή, Λεςηυζία, 1992, ζ. 57 51) Θζηοπία ηδρ Γπαθήρ, 'Οδδβψρ Εηεέζευρ, Πανεπζζηήµζο Ώεδνϊν, Ώεήνα, 2002. 52) Ή Θζηοπία ηδρ Εθθδνζηήρ Γθϊζζαρ ηαί Γπαθήρ, Die Geschichte der Hellenischen Sprache und Schrift, 3-6.10. 1996, Ohlstadt, Oberbayern-Deutschlani, ζ. 300 53) Andre Lemaire, Les «Hyksos» et les debuts de Γ ζcriture alphabζtique au Proche-Orient, αθ. Ππαηηζηά ΢ςνεδπίος βζα ηδν Γπαπηή Επζηοζνυνία ζηδν Μεζψβεζο, Εθθδνζηή ΐίθθα Κήπςθορ, 14-15 Μαίος 1996, Ίδπςµα Θεοδϊπος Ράφνασ, 2000, ζ. 103-133. 54) Maria Giulia Amadasi Guzzo, La transmission de ('alphabet phζnicien aux Grecs, 15 Μαίος 1996, Ίδπςµα Θεοδϊπος Ράίνασ, 2000,ζ. 231. 55) Ί. ΢ηαµαηάηος, Λεξζηψν ηδρ Ώπσαίαρ Εθθδνζηήρ Γθϊζζδρ 56) "Ώ. Σγζποποωθος-Εωζηαείος, ΢ωνηοµδ Πποζέββζζζρ εζρ ηο Θζηοπζηψν ηδρ Εθθδνζηήρ Γπαθήρ, εθ. Εθθδνζηή Ώβυβή, άπ.θ.49, Μάπηζορ 2001, ζ.10-11. 57) Ε. Παπαδοποωθος, Μζνυζηή ηαί Μςηδναφηή παποςζία ζηδν Εββωρ Ώναηοθή ηαί είδζηϊηεπα ζηδν ηοζθάδα ηος Θοπδανή, αθ. .πεπζθήτεζρ ∆ζεενοωρ ΢ςνεδπίος Πανεπζζηδµίος Ώζβαίος, Ρψδορ, 711 Οηηυαπίος 2002, ζ. 26. 58) "Ώ.Σγζποποωθος-Εωζηαείος, Έθθήν Λψβορ, Ώεήνα 2002. 59) ΐ.-ΥΡ.Κπζηζέθδ, Πθάηυνορ Κπαηωθορ, Ώεήναζ, ζ. 14. 60) Έθ.ΕΛΕΤΘΕΡΟΣΤΠΘΏ, θ. 12.11.2000, ππαθ. Εθ. Εθθδνζηή Ώβυβή, άπ.θςθ. 47, Θανοςάπζορ 2001, 63) Ώ.Σγζποποωθος-Εςζηαείος, Πϊρ ή Εθθδνζηή βονζµοποίδζε ηον Εςπυπαφηψ Λψβο. 61) Anna Michailidou (Ed.), Manufacture and Measurment, Counting, Measuring and Recording. Craft items in early Aegean Societies, Εενζηψ Ίδπςµα Επεςνϊν, Κένηπο Εθθδνοπυµαφηήρ Ώπσαζψηδηορ, Ώεήνα, 2001. ΕΚΗΐΟΛΟ΢

- 32 -

- 33 -