engleska - 1815 - 1848

UVOD U ovom referatu biti će govora o Engleskoj unutrašnjoj i vanjskoj politici u periodu od 1815. godine do 1848. godine. Ovaj period karakterističan je ekonomskom obnovom zemlje, nakon završetka Napolenovih ratova u kojima je Engleska imala veliku ulogu, potom nastojanjem Engleza da se izbore za novi izborni zakon, kojim bi se znatno poboljšala ravnopravnost engleskih građana. Najznačajniji događaj ovog perioda engleske historije je pojava radničkog čartističkog pokreta, koji je nastojao kroz svoje peticije, da poboljša ekonomski, socijalni i drugi položaj nižih slojeva engleskog društva. U radu će biti govora i o nastavku viševjekovne borbe irskog naroda da se izbori za svoju suverenost, kroz isključenje iz državne zajednice sa Engleskom. Na kraju, biti će govora i o engleskoj kolonijalnoj politici, koja se ogleda kroz uzurpatorski režim u Indiji i Kini, uz nastojanje da se u maksimumu sprovede eksploatorski režim u ovim dvjema državama.

1

ENGLESKA OD 1815 DO 1848. GODINE Nakon okoncanja Napoleonovih ratova Engleska je uspostavila trgovinsku nadmocnost u Evropi. Ali,ekonomsko stanje zemlje je bilo veoma teško. Vladajuce klase iskoristili su rad za svoje bogacenje. Financijeri su imali ogromanih prihoda od dugova. Radi pokrica tog duga vlada je mnogo puta povecavala posredni porez. Krupni zemljoposjednici uspjeli su da se 1815. Usvoje zakoni kojima je bio odobren uvoz zita iz stranih zemalja samo u slucaju kada cijena na unutrasnjem trzistu nebi bila niza od 82 silinga. Zakoni o zitu bili su štetni po interese industrijske buržoazije,jer su ometali razvitak spoljne trgovine. Početkom dvadesetih godina u politici engleske vlade došlo je do skretanja u lijevo-u pravcu liberalnih reformi. Godine 1820. umro je kralj Džordž III,a na prijesto je došao princ po imenu Džordž IV (1820.-1830.). na čelu vlade se nalazio lord Liverpul,a među novim ministrima naročito velik uticaj imali su njih dvojica: lord Robert Pil koji je 1821.god. zauzeo položaj ministra unutrašnjih poslova, i Kaning koji je 1822. god. Postao ministar vanjskih poslova. Godine 1823. Kaning je odbio da potpomogne interveciju Španije protiv republika latinske Amerike s kojima je Engleska vodila živu trgovinu. Engleska je bila evropska zemlja koja priznala nezavisnost tih zemalja. Pomoć koju je Kaning pružio grčkim ustanicima doprinjela je prodiranju engleskog kapitala na Bliski Istok. Industrijska buržoazija zahtjevala je da se ukine carina na žito. Pod uticajem tih zahtjeva 1823. god. Dopušten je uvoz žita iz inostranstva u koliko mu cijena nije bila veća od 66 šilinga. Bile su snižene i carine na industrijske proizvode. Trgovinsko-industrijska kriza 1825. god., i nerodica iste godine dovela je do novog zaoštravanja klasnih borbi,do štrajkova i pobuna zbog gladi. U samoj torijevskoj partiji koa je bila na vlasti nastala je borba,koja se poslije Kaningove smrti 1827. god. završila privremenom pobjedom desnog krila. vlada vojvode Velingtona koja je obrazovana 1828. god. uporno je odbijala sve zahtjeve liberalnih reformi,ali je pod pritiskom1829. god. usvojen zakonski projekt o emancipovanju katolika kojisu sada dobili pravo izbora za parlament. Krajem 1829. god. ekonomski položaj Engleske se ponovo pogoršao zbog nove nerodice i industrijske depresije. Narodni nemiri izbili su s novom snagom. Nemiri su se ispoljili u uništavanju mašina seoskog gazdinstva, u napadima na domove zemljoposjednika u borbi za sniženje visoke arende zakupnine farmera, za pvećanje prosjačke nadnice poljoprivrednih

2

radnika. Pokret je dobio naziv „Svinge“. Međutim, pokretu su nedostajali organizacija i jedinstvo. On je ugušen s velikom svirepošću. Julsa revolucija u Francusoj dala je novog podstreka borbi za izbornu reformu. Godine 1830. pala je velingtonova vlada, te je kralj Vilhelm IV ponudio vigovcu Greju da sastavi novi kabinet. Vigovci su iznjeli svoj projekat izborne reforme, kojim se predviđalo oduzimanje predstavničkog prava u parlamentu za šezdeset malih naselja. Ovaj projekat naišao je na otpor torijevaca i bio je odbačen u Domu opština. Političko uzbuđenje zahvatilo je cijelu zemlju. U oktobru je u Londonu priređena demonstracija na kojoj je učestvovalo šezdeset hiljada ljudi i na njoj je usvojena adresa kralju o izbornom zakonu. Mitinzi sa mnogo hiljada ljudi bili su priređivani i u drugim gradovima – u Mančesteru, Birmingemu i Edinburgu. 1831. godine Dom opština je po drugi put usvojio zakon o feformi. 1832. godine zakon je predat Domu lordova, ali je opet naišao na neprijateljski program. Ovaj put otpor lordova je bio slomljen, i oni su usvojili zakon o reformi 7. juna 1832. godine. Po novom izbornom zakonu, pedeset i šest malih mjesta s manje od dvije hiljade stanovnika bili su lišeni predstavnika, a trideset drugih, sa stanovništvom od četiri hiljade ljudi, morali su slati po jednog umjesto po dva predstavnika. Imovinski cenzus iznosio je deset funti sterlinga za zemljoradnike, a pet funti sterlinga koji su davali zemlju pod arengu. Reforma od 1832. godine, koja je predstavljala politički kompromis između zemljoposjednika i buržoazije, ni blizu nije imala demokratski karakter. Pored ove reforme 1835. godine dobili su Jevreji aktivno biračko pravo na parlamentarnim izborima. 1836. godine priznata je zakonitost građanskog braka naporedo s crkvenim. Reforma se dotakla i kolonijalne politike i 1834. godine bilo je ukinuto ropstvo u svim engleskim kolonijalnim posjedima. Kada su u Kanadi, u kojoj su postojale jake separatističke snage, izbili ustanci protiv engleske vlade 1837 – 1838. godine, u Engleskoj su se odlučili da popuste, pa je 1840. godine bio izdat „akt o upravi Kanadom“, kojim joj je data autnomija. 1833. godine postavljene su osnove fabričkom zakonodavstvu donošenjem zakona kojim je ograničena ekspolatacija dječijeg rada; djeca koja su bila mlađa od devet godina nisu primana na rad, a za djecu od devet do trinaest godina bio je zaveden radni dan od osam časova. Tim zakonom uvedena je fabrička inspekcija. 1835. godine u Engleskoj je otpočeo masovni pokret za izbornu reformu. U junu 1836. godine grupa radnika i zanatlija, na čijem čelu jebio stolar Lovet, osnovala je Londonsko udruženje radnika, koje je sebi postavilo za cilj borbu za opšte biračko pravo i druge demokratske reforme. 1837. godine na velikom radničkom mitingu koji je bilo sazvalo to 3

udruženje, usvojena je peticija parlamentu, koja je sadržala ove zahtjeve: opšte biračko pravo, godišnji izbori, tajno glasanje, izjednačavanje izbornih okruga, ukidanje imovinskog cenzusa za kandidate poslaničke i davanje dnevnica poslanicima. 8. maja 1838. godine bila je objavljena narodna povelja (čarter), koja je sadržavala tih šest tačaka. Tako je otpočeo čartistički pokret, koji se vrlo brzo počeo širiti po cijeloj zemlji. Aktivno učešće u pokretu uzeli su i fabrički radnici industrijskog saveza. U maju 1838. godine radnička organizacija koja je postojala u Lidsu bila je reorganizovana u Veliki sjeverni savez. Rukovodilac te organizacije bio je advokat Fergjus O'Konor, rodom iz Irske. Od samog početka čartistički pokret dobio je masovni narodni karakter. Po cijeloj zemlji priređeni su ogromni mitinzi. Kako radnici danju nisu mogli napuštati rad, otpočelo je pozivanje na miting noću. Ali vladini krugovi su 12. decembra 1838. godine zabranili noćne mitinge. 4. februara 1839. godine u Londonu je otvoren prvi opšti kongres čartističkih delegata, koji je uzeo naziv Sveopšteg konventa industrijskih klasa. On se sastojao od pedeset i tri čovjeka. Po pitanju taktike članovi konventa nisu bili jednaki. Uskoro su se ovi izdvojili u dvije stranke – u stranku „moralne sile“ i stranku „fizičke sile“. Pristalice prve stranke priznavali su samo mirne, legalne metode borbe za povelju. Na čelu stranke bila je Lovetova grupa. Stranka „fizičke sile“ tražila je primjenu svih sredstava borbe, pa i opštega štrajka i oružanog ustanka, u slučaju da parlament odbije da potvrdi povelju. To lijevo krilo čartizma grupisalo se oko O'Konora i nekih drugih vođa pokreta. 28. marta tri radikala izašla su iz konventa u znak protesta protiv revolucionarne agitacije stranke „fizičke sile“. Međutim, uzbuđenje masa postajalo je veće. Vlasti su same izazvale sukob hapšenjem istaknutih članova konventa. 4. jula došlo je u Birmingenu do uličnih sukoba, koji su bili izazvani zabranom jednog čartističkog skupa. Vlada je to iskoristila na taj način što je pristupila novom hapšenju vođa čartizma. Na pet dana prije ovih događaja konvent se vratio u London, gdje je u to vrijeme valjalo raspravljati o peticiji koja je bila podnesena Domu opština. Ali, 12. jula Dom opština je odbacio peticiju. Konvent se spremao da pozove radnike na opšti štrajk, koji je imao da počne 12. avgusta i da traje sve dotle dok čartisti ne postignu ostvarenje povelje. Štrajk nije uspio zato što u redovima čartističkih organizacija nije bilo dovoljno jedinstva. Da bi definitivno skršila pokret, vlada je uhapsila i predala sudu četrdeset i dva najviđenija čartista. Svima njima izrečene su oštre kazne. O'Konor i O'Brajen bili su osuđeni na po osamnaest mjeseci zatvora.

4

Nova industrijska kriza koja je bjesnila 1841. i 1842. godine dovela je do jačanja čartizma. 1842. godine bila je godina najvećeg uspona čartizma. Glavnim centrom čartizma postao je Mančester, najveći industrijskih centar tadašnje Engleske. U julu 1840. godine u Mančesteru je bilo osnovano „Nacionalno udruženje čartista“ s izvršnim komitetom, mjesnim sekcijama i članskim ulozima. Za kratko vrijeme broj članova čartističke organizacije popeo se na četrdeset hiljada. To je bila prva radnička partija u historiji Engleske. 12. aprila 1842. godine u Londonu je otvoren drugi konvent čartista. 2. maja u Dom opština unesena je druga narodna peticija. Pod njom je bilo 3,314,752 potpisa. Druga peticija bila je radikalnija i po sadržini i opširnija po tonu nego prva. U njoj su izloženi ekonomski zahtjevi, a posebno niz radničkih zahtjeva. Druga peticija je tražila smanjene poreza, odvajanje crkve od države, ukidanje crkvenog desetka i zakona o siromašnima, ukidanje monopola buržoazije i zemljoposjednika na mašine, zemlju, štampu i sredstva saobraćaja. Naročito je značajan zahtjev čartista da se raskine unija između Engleske i Irske. Druga peticija dostigla je istu sudbinu kao i prva: ona je bila odbačena u Domu oština sa 287 glasova protiv 49. Tada su čartisti istakli parolu opšteg štrajka 9. avgusta. Ali, poslije bezuspješnog ishoda avgustovskog štrajka, došlo je do novih vladinih represalija. U oktobru 1842. godine šest stotina ljudi bilo je predato sudu. Od 1843. godine otpočelo je opadanje čartizma koje je dugo trajalo. Čartistički pokret primorao je vladajuće klase da ukine niz ustupaka, ne bi li izbjegla revoluciju. Jedna od takvih reformi bila je ukidanje carina na žito, koju je 1846. godine sprovela vlada Roberta Pila. Na ukidanje carina na žito pobudila je englesku vladu strahovita glad koja je vladala 1845. godine u Irskoj, i koja je pojačala revolucionarno vrenje u njoj. Konzervativci su odlučili da se osvete Pilu i napali ga da podnese ostavku. Na vlast su ponovo došli vigovci. Na čelo nove vlade došao je lord Rosel. Novi izbori, koji su održani 1847. godine dali su većinu liberalima i „pilovcima“. Radnici su umjeli iskoristiti privremeni rascjep između lend – lordova i kapitalista da dođu do zakona o desetočasovnom radnom danu. 8. juna 1847. godine zakon o desetočasovnom radnom danu za radnice i dječake stupio je na snagu. Ekonomska kriza od 1847. godine i revolucija u Francuskoj i drugim evropskim zemljama 1848. godine dali su podstreka za novo jačanje čartističkog pokreta. 1848. godine po cijeloj Engleskoj priređivani su mitinzi i demonstracie. Otpočelo je prikupljanje potpisa za novu peticiju i za kratko vrijeme bilo je prikupljeno oko pet miliona potpisa. Za 10. aprila bila je zakazana demostracija u Londonu, koaj je imala da prati do parlamenta kola s peticijom. 5

Ali je vlada zabranila demonstraciju, okupila u Londonu veliku vojsku i naoružala oko sto pedeset hiljada doborovoljaca, radi održavanja reda. Čartisti su se zbog toga razišli. Poslije toga O'Konor je dostavio peticiju Donjem domu. 3. jula 1849. godine peticija je bila odbijena. Pokret je nakon ovoga očevidno počeo slabiti. 1848. godina završila se mnogobrojnim hapšenjima i suđenjem istaknutim predstavnicima čartizma. Četrdesetih godina nacionalno – oslobodilački pokret u Irskoj ušao je u nov stadijum i dobio širi karakter. Na inicijativu advokata O'Konela pojavilo se udruženje „Ripilera“ – pristalica ukidanja unije između Irske i Engleske. Tih godina stvorena je i organizacija „Mlada Irska“, u koju su ušli predstavnici radikalne inteligencije. 1845 – 1847. godine Irsku je pogodila strahovita glad, koja je bila posljedica hroničnih nerodica. Zapavši u strahovitu neimaštinu, irski narod je vodio upornu borbu za svoje oslobođenje od engleskoj jarma. Radikalni elementi „Ripilera“ 1847. godine obrazovali su takozvanu Irsku konfederaciju, koja je sebistavila u zadatak borbu za potpuno oslobođenje Irske. Vođa Lalor, je otvoreno pozivao mase na oružanu borbu. Vlada je preduzela vanredne mjere kako bi ugušila revoluciju na pomolu. U Irskoj je objavljeno opsadno stanje. Mitinzi su bili rastureni, a klubovi zatvarani. Rukovodioci pokreta bili su pohapšeni. Što se tiče kolonijalnih posjeda, za samo jednu deceniju u periodu od 1838. do 1849. godine Engleska je osvojila kolonijalnu teritoriju sa stanovništvom od preko osam i po miliona ljudi. Čitav niz novih oblasti osvojen je u Indiji između 1817. i 1826. godine. 1843. godine engleska vojska okupirala je hindusku kneževinu Sind, a 1848. godine anektirana je kneževina Satara. Indija je postala tržište za izvoz engleske industrijske robe. 1839. godine engleska vlada otpočela je osvajački rat protiv Afganistana. Ali je 1842. godine afganistanski narod, potisnuo engleske okupatore iz Kabula. U to vrijeme počinje i prodiranje engleskog kapitala u Kinu. Povod za sukob sa Kinom bio je opijum, koji je tada činio glavni predmet engleskog uvoza u Kinu. Kineska vladaje pokušala na sve načine da spriječi uvoz opijuma. 1839. godine vladin komesar u Kantonu naredio je da se baci u more dvadeset hiljada sanduka krijumčarenog opijuma. Engleska vlada je na to odgovorila napadom na Kinu. Rat koji je počeo 1839. okončan je 1842. godine. Kinesku vojsku, koja je bila zaostala u tehničkom pogledu, pobjedila je engleska vojska. 1842. godine u Nankingu je zaključen mir između Engleske i Kine. Kina je morala platiti Engleskoj kontribuciju od dvadeset i jedan milion dolara i otvoriti engleskoj trgovini pet svojih pristaništa.

6

ZAKLJUČAK Na kraju ovog referata možemo zaključiti da je Engleska nakon završetka Napoleonovih ratova tj. od perioda 1815. godine, pa do okončanja velikih revolucija na tlu evropskog kontinenta, prošla kroz jedno veoma burno razdoblje – koje se odgleda najviše u borbi nižih engleskih društvenih slojeva za svoja prava i emancipaciju u engleskom društvu. Engleski niži slojevi su nastojali kroz Čartizam da se izbore za svoja bolja prava u društvu, sto ima na kraju, i pored velikih napora, nije uspjelo. Ipak, i pored svega radnici su uspjeli da se izbore za neke zakone, poput izborne reforme, ukidanja carina za najosnovniju namirnicu, žito, pa do smanjenja radnih sati. I Irski narod je uložio sve napore da se otregne od engleskoj jarma, te je tokom četrdesetih godina sproveo reorganizaciju svojih društava u cilju što brže nezavisnosti Irske, ali je i to ponovo propalo. Engleska vlada tokom ovog perioda i dalje, u svojstvu tada svjetskog policajca, nastoji da drugim narodima nametne svoju vlast te da ih eksploatiše. Indijski seljaci su morali da plaćaju veoma tešku cijenu tog ekslopatisanja, jer je Indija izrasla u najvažniju englesku koloniju u ovom vremenu. Kina je također pretrpjela u ovom periodu veliku cijenu engleske prisutnosti kroz rat, koji je završio veoma nepovoljno po nju.

7

LITERATURA - Tarle Jevgenij Viktorovič, Istorija novog veka, Beograd, 2008.

8