ELP22 tomB 5-9

ΕΛΠ 22 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ – ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

(Β΄ ΤΟΜΟΣ – ΚΕΦΑΛΑΙΑ 5-9)

Επιμέλεια ΣΟΡΟΒΕΛΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ  210.38.22.157 – 495 Fax: 210.33.06.463 φροντιστηριακά μαθήματα για : Ε.Μ.Π. – Α.Ε.Ι. – Α.Τ.Ε.Ι. – Ε.Α.Π.

www.arnos.gr



www.oktonia.com



www.uni-learn.gr

1

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο ΤΟ ΑΠΟΓΕΙΟ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ Ποια είναι τα νέα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της επιστημονικής δραστηριότητας που αναπτύχθηκε κατά την ελληνιστική περίοδο; Κατά την ελληνιστική περίοδο η Αλεξάνδρεια έγινε το πολιτιστικό κέντρο και η σπουδαιότερη εστία επιστημονικής δραστηριότητας σε ολόκληρο τον κόσμο. Ουσιαστικά συντελέστηκε πνευματική, επιστημονική αλλαγή. Φορείς αυτής της επιστημονικής αλλαγής αποτέλεσαν το Μουσείο και η Βιβλιοθήκη. Το Μουσείο ιδρύθηκε γύρω στο 280 π.Χ. και ουσιαστικά ήταν ένα πανεπιστήμιο. Οργανώθηκε σύμφωνα με το πρότυπο της Περιπατητικής σχολής από τον Δημήτριο Φαληρέα. Οι συνθήκες ήταν ιδανικές (μισθοδοτήσεις από τους βασιλικούς θησαυρούς, φοροαπαλλαγές, δωρεάν σίτιση) και για αυτό οι επιφανέστεροι λόγιοι των γραμμάτων και των τεχνών πείσθηκαν να εγκατασταθούν στην Αλεξάνδρεια και να αποτελέσουν μέλη του Μουσείου. Η Βιβλιοθήκη, που οργανώθηκε και αυτή από το Φαληρέα, οργανώθηκε γρήγορα και αποτέλεσε την πιο οργανωμένη βιβλιοθήκη της Αρχαιότητας. Το 48 π.Χ. η Βιβλιοθήκη είχε 700000 κυλίνδρους παπύρου με έργα από όλες τις περιοχές της γνώσης, πολλά από τα οποία ήταν τα ίδια τα αυθεντικά κείμενα. Λέγεται συχνά ότι τα Στοιχεία του Ευκλείδη είναι το πρώτο έργο στην ιστορία των μαθηματικών που είναι γραμμένο με αξιωματική- παραγωγική μορφή. Μπορείτε να εξηγήσετε συνοπτικά τι σημαίνει αυτή η δήλωση; Το έργο αυτό του Ευκλείδη ήταν το πρώτο στην ιστορία των μαθηματικών που είναι γραμμένο με αξιωματική- παραγωγική μορφή Αυτό σημαίνει ότι πρώτος αυτός χρησιμοποίησε τα αξιώματα ,τα αναπόδεικτα δηλαδή θεωρήματα που τα δεχόμαστε χωρίς προηγούμενη απόδειξη. Αυτά τα αξιώματα αποτελούν τη βάση, για να αποδειχτούν τα θεωρήματα που πηγάζουν από αυτά. Μορφή αξιωμάτων στο έργο του Ευκλείδη αποτελούν τα αιτήματα και η κοινή έννοια. Τα αιτήματα είναι βασικές παραδοχές που εφαρμόζονται στη γεωμετρία, ενώ κοινές έννοιες είναι γενικές προτάσεις που είναι δεκτές σε όλες τις επιστήμες. Τα αιτήματα είναι γεωμετρικά αξιώματα και οι κοινές έννοιες είναι λογικά αξιώματα. Βέβαια το σύστημα των αξιωμάτων του Ευκλείδη δεν ικανοποιεί την απαίτηση της πληρότητας, όπως την αντιλαμβάνεται η σύγχρονη επιστήμη, γιατί ο Ευκλείδης χρησιμοποιεί μερικές φορές υπόρρητες παραδοχές που δεν ανήκουν στα αξιώματα. Αυτό όμως δεν μειώνει τη σπουδαιότητα της χρησιμοποίησης των αξιωμάτων με τη παραγωγική μορφή εξέτασης των θεμάτων. Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά του γεωμετρικού μηχανισμού επικύκλουφέροντος κύκλου που επικράτησε στην ελληνιστική αστρονομία;

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ  210.38.22.157 – 495 Fax: 210.33.06.463 φροντιστηριακά μαθήματα για : Ε.Μ.Π. – Α.Ε.Ι. – Α.Τ.Ε.Ι. – Ε.Α.Π.

www.arnos.gr



www.oktonia.com



www.uni-learn.gr

2

Το γεωμετρικό μηχανισμό επικύκλου-φέροντος κύκλου στηρίχθηκε γεωκεντρική υπόθεση και στην υπόθεση της ομαλής κυκλικής κίνηση. Μπορούσε να περιγράψει με μεγάλη οικονομία ένα μεγάλο αριθμό φαινομένων που σχετίζονται με την κίνηση των πλανητών κατά μήκος του ζωδιακού. Ο γεωμετρικός αυτός μηχανισμός δίνει τη δυνατότητα να εξηγηθεί η κύρια ανωμαλία που παρουσιάζει η ίδια κίνηση των πλανητών που είναι η εμφάνιση από καιρού σε καιρό στάσεων και αναδρομήσεων στη γενική προς ανατολάς πορεία τους. Όταν κατά την περιστροφή του επικύκλου ο πλανήτης βρίσκεται στο εξωτερικό του φέροντος κύκλου, θα κινείται προς ανατολάς, όταν όμως βρεθεί στο εσωτερικό του φέροντος κύκλου κινείται ανάδρομα (προς δυσμάς) Επομένως το μοντέλο αυτό μπορεί να περιγράψει την ανάδρομη κίνηση των πλανητών. Είναι δυνατόν να επιτευχθεί με το κατάλληλο ποσοτικό προσδιορισμό των παραμέτρων του μοντέλου ικανοποιητική συμφωνία της θεωρητικής πρόγνωσης με τα δεδομένα της παρατήρησης. Ποιες είναι οι κύριες κατηγορίες μηχανημάτων που κατασκεύαζαν οι Έλληνες μηχανικοί κατά την κλασική και την ελληνιστική περίοδο; Οι κύριες κατηγορίες μηχανημάτων ήταν : α) Τα μηχανήματα που χρησιμοποιούσαν οι αρχιτέκτονες( κατασκευαστές κτιρίων) β) Μηχανήματα που χρησιμοποιούνταν για την επίλυση πρακτικών αναγκών της καθημερινής ζωής (μοχλός, σφήνα, πολύσπαστο, βαρούλκο για την ανύψωση βαρών, ατέρμων κοχλίας που τον χρησιμοποιούσαν για την άντληση των υδάτων, αντλίες για την άντληση και μεταφορά νερού, μηχανισμός του Ήρωνα για το αυτόματο άνοιγμα των θυρών). γ) Ανυψωτικά μηχανήματα (οδόμετρο) δ) Υδραυλικές μηχανές και αυτόματες που μιμούνταν ζωντανούς οργανισμούς.(αιολόσφαιρα του Ήρωνα) ε) Αστρονομικά όργανα. στ) Πολεμικές μηχανές.(βελοποιϊκά, φορητή χειροβαλλίστρα). Ο Αρίσταρχος ο Σάμιος χαρακτηρίζεται συχνά στη βιβλιογραφία ως « ο αρχαίος Κορπένικος» ή ως «ο πρόδρομος του Κοπέρνικου». Σε τι οφείλονται κατά τη γνώμη σας αυτοί οι χαρακτηρισμοί και για ποιους λόγους η θεωρία που διατύπωσε ο Αρίσταρχος δεν έγινε αποδεκτή από την Αρχαιότητα; Οι χαρακτηρισμοί οφείλονται στην πρωτοτυπία του Αρίσταρχου να τοποθετήσει τον Ήλιο στο κέντρο ολόκληρου του συστήματος. Αυτή η ηλιοκεντρική του θεωρία τον έφερε πολύ κοντά στις απόψεις του Κοπέρνικου και των στοχαστών του 17ου αιώνα. Στην αρχαιότητα όμως δεν έγινε αποδεκτή αυτή η θεωρία. Αυτό συνέβη γιατί δεν συμφωνούσε με τη αριστοτελική διδασκαλία για τις φυσικές κινήσεις και τους φυσικούς τόπους. Ερχόταν σε αντίθεση με τις εμπειρικές καθημερινές παρατηρήσεις των αρχαίων ελλήνων. Επίσης το φαινόμενο της «αστρικής παράλλαξης» δεν ήταν δυνατόν να εντοπιστεί από τους αρχαίους. Τέλος και θρησκευτικές προκαταλήψεις (η γη ήταν ακίνητη στο κέντρο του κόσμου) εμπόδιζαν την αποδοχή αυτής της θεωρίας.

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ  210.38.22.157 – 495 Fax: 210.33.06.463 φροντιστηριακά μαθήματα για : Ε.Μ.Π. – Α.Ε.Ι. – Α.Τ.Ε.Ι. – Ε.Α.Π.

www.arnos.gr



www.oktonia.com



www.uni-learn.gr

3

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗΣ 1. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της αξιωματικής παραγωγικής μορφής και πως αξιοποιούνται στο έργο του Ευκλείδη; Συγκριτική προσέγγιση με τη σύγχρονη άποψη για τη λειτουργία των αξιωμάτων σε μια μαθηματική θεωρία. 2. Ποια είναι η συμβολή των «Στοιχείων» του Ευκλείδη στην ιστορία των μαθηματικών; 3. Ποια είναι τα αιτήματα του Ευκλείδη όπως παρουσιάζονται στο έργο «Στοιχεία»; 4. Γιατί το αίτημα των παραλλήλων έχει ιδιαίτερο ιστορικό περιεχόμενο; 5. Δώστε με τρόπο συνοπτικό το περιεχόμενο των βιβλίων των Στοιχείων. 6. Πως αναλύεται το πυθαγόρειο θεώρημα στο έργο του Ευκλείδη; Για ποιους λόγους αποδίδεται στον Ευκλείδη η απόδειξη του Πυθαγόρειου θεωρήματος; (για την απάντηση αυτού του ερωτήματος να λάβετε υπόψη σας και την ενότητα 2.3 σελ 84) 7. «Το πλήθος των πρώτων αριθμών είναι μεγαλύτερο κάθε δεδομένου πλήθους πρώτων αριθμών».Πως αποδεικνύεται αυτή η πρόταση από τον Ευκλείδη; 8. Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά του επιστημονικού έργου του Αρχιμήδη; (Απαρίθμηση και περιγραφή) 9. Ποια είναι τα βασικά σημεία μετασχηματισμού της προγενέστερης θεωρίας των κωνικών τομών από τον Απολλώνιο; 10. Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά της ηλιοκεντρικής υπόθεσης του Αρίσταρχου του Σαμίου; 11. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του γεωμετρικού μοντέλου των επίκυκλων και των φερόντων κύκλων, του έκκεντρου μοντέλου; Πλεονεκτήματα, μειονεκτήματα. 12. Ποιες διαφορές διακρίνετε ανάμεσα στο γεωμετρικό μοντέλο των επίκυκλων φερόντων κύκλων και του μοντέλου των ομόκεντρων σφαιρών; Που εντοπίζετε το προβάδισμα του μοντέλου των επίκυκλων και φερόντων κύκλων; 13. Ποιο πρόβλημα κλήθηκε να αντιμετωπίσει ο γεωμετρικός μηχανισμός του εξισωτή και με ποιο τρόπο το αντιμετώπισε; 14. Ποια είναι τα βασικότερα επιτεύγματα των αρχαίων ελλήνων στην πολεμική τεχνολογία, στην παραγωγή αυτόματων μηχανισμών και στην αρχιτεκτονική;

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6ο Η ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ Ποιοι ήταν οι τέσσερις χυμοί; Ποιες από τις βασικές ποιότητες αντιστοιχούν σε καθέναν από αυτούς; Στο βιβλίο Περί φύσιος ανθρώπου γίνεται λόγος για χυμούς ,ομάδα συστατικών που αφορούν τη σύσταση του ανθρώπινου σώματος. Οι χυμοί είναι τέσσερις: το αίμα, το φλέγμα, η ξανθή (κίτρινη)χολή και η μαύρη χολή. Μια ομάδα γενικών χαρακτηριστικών που μπορούν να αποδοθούν και στον εξωτερικό κόσμο και στον ανθρώπινο οργανισμό είναι οι τέσσερις ποιότητες δηλαδή το θερμό, το ψυχρό, το ξηρό και το υγρό. Το θερμό αντιστοιχεί στο αίμα, το ψυχρό στη μαύρη χολή, το ξηρό στη κίτρινη χολή και το υγρό στο φλέγμα.

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ  210.38.22.157 – 495 Fax: 210.33.06.463 φροντιστηριακά μαθήματα για : Ε.Μ.Π. – Α.Ε.Ι. – Α.Τ.Ε.Ι. – Ε.Α.Π.

www.arnos.gr



www.oktonia.com



www.uni-learn.gr

4

Ποιο από τα τέσσερα στοιχεία αντιστοιχεί σε καθέναν από τους χυμούς; αντιστοιχία των οργάνων του ανθρώπινου σώματος στους χυμούς;

Ποια είναι η

Η γη αντιστοιχεί στη μαύρη χολή και στην σπλήνα, η φωτιά στην κίτρινη χολή και στο ήπαρ, ο αέρας στο αίμα και στην καρδιά, το νερό στο φλέγμα και τον εγκέφαλο. Ποια είναι, κατά την ιπποκρατική ιατρική, τα αίτια της επιληψίας (ιερής νόσου); Το φλέγμα συνδέεται με τον εγκέφαλο και προέρχεται από αυτόν. Ο εγκέφαλος πρέπει να καθαρθεί από το φλέγμα και αυτό συμβαίνει φυσιολογικά στο έμβρυο, όταν αυτό βρίσκεται μέσα στη μήτρα. Αν αυτό δε συμβεί, ο άνθρωπος γεννιέται με φλεγματική ιδιοσυγκρασία και το φλέγμα αποβάλλεται από διάφορα μέρη. Αν το φλέγμα εισχωρήσει στις φλέβες και τις φράξει εμποδίζει την κίνηση του αέρα. Ο άρρωστος χάνει τη φωνή και τη φρόνηση του, γιατί ο αέρας δεν μπορεί να κυκλοφορεί στις φλέβες. Τα χέρια χάνουν τη δύναμη τους και συσπώνται, γιατί το αίμα μένει ακίνητο. Αφροί βγαίνουν από το στόμα, γιατί, όταν ο αέρας δε φτάνει στους πνεύμονες, αυτοί αρχίζουν να βράζουν. Αυτά είναι τα συμπτώματα της επιληψίας. Τι ιδιότητες αποδίδει στον αέρα ο συγγραφέας του Περί ιερής νούσου; Κατά τη διάρκεια της εισπνοής του αέρα από τον άνθρωπο αυτός πηγαίνει πρώτα στον εγκέφαλο. Το πιο μεγάλο μέρος του κατεβαίνει στην κοιλιά, ενώ ένα μέρος του πηγαίνει προς το πνεύμονα και ένα άλλο στις φλέβες. Από εκεί με τις φλέβες πηγαίνει και στα άλλα μέρη του σώματος. Ο αέρας που κατεβαίνει στην κοιλιά δε φέρνει κανένα άλλο αποτέλεσμα παρά μόνο δροσίζει. Ο αέρας που πηγαίνει στον πνεύμονα ,στις φλέβες σε διάφορες κοιλότητες και στον εγκέφαλο έχει σημαντικό ρόλο, γιατί δίνει στον άνθρωπο τη δύναμη να σκέφτεται και στα μέλη του τη δύναμη να κινούνται. Ποια είναι τα κύρια χαρακτηριστικά της ιπποκρατικής θεραπευτικής; Είναι εξειδικευμένη και έχει τα χαρακτηριστικά της πρόγνωσης. Είναι διαιτητική, δηλαδή δίνει σημασία στη διατροφή του αρρώστου για την ποιότητα και την ποσότητα της τροφής που πρέπει να λαμβάνει. Δίνονται οδηγίες και για τους υγιείς, για να διατηρήσουν την υγεία τους. Τα φάρμακα (στα οποία περιλαμβάνονται και καθαρτικά φάρμακα) έχουν δευτερεύοντα ρόλο. Η ιπποκρατική θεραπευτική χαρακτηριζόταν από στάση αναμονής σχετικά με τη χορήγηση φαρμάκων και τη θεραπευτική μέθοδο της αφαίμαξης. Ο ιατρός κρίνει την κατάλληλη στιγμή, για να χορηγήσει τα φάρμακα, αφού κρατήσει προηγούμενα στάση αναμονής. Πότε μπορούμε να πούμε ότι εμφανίζονται μηχανιστικές αντιλήψεις στην ελληνική ιατρική; Οι πρώτες μηχανιστικές αντιλήψεις στην ελληνική ιατρική εμφανίστηκαν την ελληνιστική περίοδο. Ο Ερασίστρατος παρουσιάζει μια μηχανιστική εικόνα για τον

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ  210.38.22.157 – 495 Fax: 210.33.06.463 φροντιστηριακά μαθήματα για : Ε.Μ.Π. – Α.Ε.Ι. – Α.Τ.Ε.Ι. – Ε.Α.Π.

www.arnos.gr



www.oktonia.com



www.uni-learn.gr

5

ανθρώπινο οργανισμό. Οι λειτουργίες του ανθρώπινου οργανισμού γίνονται με μηχανιστικό τρόπο. Σύμφωνα με αυτόν, τον κύριο ρόλο για τη λειτουργία του ανθρώπινου οργανισμού και για την εμφάνιση ασθενειών παίζουν τα στερεά μέρη του. Η πέψη είναι μια μηχανική διαδικασία λειοτρίβησης των τροφών. Η καρδιά λειτουργεί σαν υδραυλική αντλία με βαλβίδες . Σε ποιο έργο του Πλάτωνα αναπτύσσονται ιατρικές θεωρίες; Ιατρικές θεωρίες αναπτύσσονται στον Τίμαιο. Στο έργο αυτό του Πλάτωνα διατυπώνονται αντιλήψεις για τη φύση του ανθρώπου, τις λειτουργίες του ανθρώπινου οργανισμού, τα αίτια και τους τρόπους ανάπτυξης των ασθενειών και τις μεθόδους, τις δυνατότητες θεραπείας. Οι αρρώστιες προκαλούνται λόγω των διαταραχών που εντοπίζονται στα τέσσερα στοιχεία (γη, νερό, αέρας, φωτιά) στους χυμούς και στο μυελό των οστών. Χωρίς τη συμμετρία ανάμεσα στο σώμα και στην ψυχή, προκαλούνται νοσήματα σωματικά και ψυχικά και δεν υπάρχει η δυνατότητα θεραπείας. Υποβαθμίζει ο φιλόσοφος την αξία των φαρμάκων. Τι είναι το πνεύμα στην αρχαία ελληνική ιατρικής . Ποιους ρόλους απέδιδε σε αυτό η σχολή των Πνευματικών; Το πνεύμα έχει άμεση σχέση με τον αέρα ή είναι κάτι που βρίσκεται μέσα στον αέρα και έχει, ζωοποιητικές ιδιότητες ή ιδιότητες ζωογόνησης των σωματικών και ψυχικών λειτουργιών. Το πνεύμα είναι ένα είδος λεπτότατης και ανώτερης ύλης. Σύμφωνα με τη σχολή των Πνευματικών, το πνεύμα έχει κυρίαρχο ρόλο στις λειτουργίες του ανθρώπινου οργανισμού και οι ασθένειες οφείλονται στη διαταραχή του. Με τον τρόπο αυτόν χρησιμοποιήθηκαν γνώσεις και αντιλήψεις άλλων σχολών στο χώρο της ιατρικής (χρήση μεθόδων υγιεινοδιαιτητικής αγωγής). Επειδή το πνεύμα υπάρχει στο περιβάλλον, η έκθεση του ανθρώπου σε αυτό σημαίνει ταυτόχρονα συμμετοχή του και στις διάφορες μορφές του πνεύματος. Τα φάρμακα είναι αποτελεσματικά, γιατί επηρεάζουν το πνεύμα του ανθρώπου που συμμετέχει σε όλες τις θεραπευτικές πράξεις. Ποια είναι η σημασία του Γαληνού για την εξέλιξη και τη μετάδοση της αρχαίας ελληνικής ιατρικής; Ο Γαληνός συστηματοποίησε τις θεωρίες των τεσσάρων χυμών και των τεσσάρων ποιοτήτων που αποτέλεσαν το θεωρητικό του οικοδόμημα. Αυτές οι θεωρητικές προσεγγίσεις του Γαληνού είναι ιδιαίτερα συγκροτημένες και επεξεργασμένες. Για αυτόν η ιατρική πρέπει να έχει στέρεες φιλοσοφικές βάσεις, λογική δομή. Το έργο του διακρίνεται για τη σαφήνεια και τη λογική συγκρότησή του και συνέβαλε αποφασιστικά στην περαιτέρω εξέλιξη της αρχαίας ελληνικής ιατρικής. Ποια είναι τα κύρια χαρακτηριστικά της ανατομίας του Γαληνού; Μέχρι πότε συνέχισε να παίζει καθοριστικό ρόλο στη δυτική ιατρική; Ο Γαληνός αφού δίνει μεγάλη σημασία στην εμπειρία και στα εμπειρικά δεδομένα , στηρίζει τις θέσεις του στις ανατομικές του γνώσεις. Τα πειράματά του δεν ήταν μόνο

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ  210.38.22.157 – 495 Fax: 210.33.06.463 φροντιστηριακά μαθήματα για : Ε.Μ.Π. – Α.Ε.Ι. – Α.Τ.Ε.Ι. – Ε.Α.Π.

www.arnos.gr



www.oktonia.com



www.uni-learn.gr

6

ανατομικά αλλά είχαν το χαρακτήρα πειραμάτων φυσιολογίας. Έκανε ανατομές σε ζωντανά ζώα και περιέγραφε τις αντιδράσεις και τα συμπτώματά τους Ουσιαστικά η ανατομία του Γαληνού ήταν λειτουργική Δεν ενδιαφερόταν μόνο για τον τρόπο κατασκευής ενός οργάνου αλλά και για το σκοπό, το λόγο κατασκευής του. Με τις ανατομικές γνώσεις, που είχε αποκτήσει από την ανατομία των ζώων, έβγαζε και συμπεράσματα και για τα ανθρώπινα σώματα. Δημιουργήθηκε η αυθεντία του Γαληνού που παρέμενε ακλόνητη στο πέρασμα των αιώνων. Από τον 18ο αιώνα και μετά άρχισε να αμφισβητούνται οι θέσεις του Γαληνού, όταν οι περιγραφές του δεν αντιστοιχούσαν με αυτά που προέκυπταν από τις ανατομές ανθρώπινων πτωμάτων.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗΣ 1. Εξηγήστε με ποιο τρόπο οι αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στα στοιχεία, στους χυμούς και στις ποιότητες καθορίζουν την υγεία και την αρρώστια σύμφωνα με την ιπποκρατική ιατρική. 2. Ποια είναι η εξήγηση του Ιπποκράτη για τα συμπτώματα της επιληψίας, ποιος ο ρόλος του φλέγματος; 3. Ποιος είναι ο ρόλος του αέρα, ο κεντρικός ρόλος του εγκεφάλου και ποια εξήγηση δίνει ο Ιπποκράτης για την λειτουργία τους; 4. Με ποιο τρόπο η επίδραση του περιβάλλοντος καθορίζει την υγεία του ανθρώπου; 5. Ποιος είναι ο ρόλος της εμπειρίας και του πειράματος στην ιπποκρατική συλλογή; 6. Ποιο είναι το περιεχόμενο της διαιτητικής θεραπευτικής στην ιπποκρατική ιατρική; 7. Με ποιο τρόπο ο Πλάτων συνδέει τις κοσμολογικές του αντιλήψεις με τις ιατρικές του θεωρίες; 8. Ποιες είναι οι βιολογικές θεωρίες του Αριστοτέλη ; 9. Ποιες θεωρίες επικράτησαν στην Αρχαία Ελλάδα μετά τον Ιπποκράτη. Ποιες ομοιότητες και ποιες διαφορές από την ιπποκρατική ιατρική διαπιστώνουμε; 10. Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά της ιατρικής του Γαληνού; 11. Ομοιότητες και διαφορές στην ιπποκρατική ιατρική και στην ιατρική του Γαληνού. 12. Ποια είναι τα γενικά χαρακτηριστικά της αρχαίας ελληνικής ιατρικής; Ποια ήταν η επίδραση της στην ιστορία της ιατρικής;

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ  210.38.22.157 – 495 Fax: 210.33.06.463 φροντιστηριακά μαθήματα για : Ε.Μ.Π. – Α.Ε.Ι. – Α.Τ.Ε.Ι. – Ε.Α.Π.

www.arnos.gr



www.oktonia.com



www.uni-learn.gr

7

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7ο Η ΠΑΡΑΚΜΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ Μπορείτε να αναφέρετε επιγραμματικά τους λόγους που οδήγησαν στην ανάπτυξη του σχολιαστικού κινήματος; Οι λόγοι που οδήγησαν στην ανάπτυξη του σχολιαστικού κινήματος και την παρακμή της ελληνικής επιστήμης ήταν οι εξής: α) Οι σημαντικές πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές που έλαβαν χώρα στον ευρύτερο ελληνιστικό κόσμο, από τότε που πέρασε υπό ρωμαϊκή κατοχή (έλλειψη βασιλικού ενδιαφέροντος για την επιστήμη, οικονομική κρίση, πόλεμοι, καταστροφές, εξουθενωτικοί φόροι). β) Η διακοπή της προφορικής παράδοσης. Όσο η κάθε γενιά μετέδιδε τις μεθόδους της με τον προφορικό λόγο, που έδινε τη δυνατότητα του τονισμού του ουσιώδους, της έμπνευσης και της κατευθυντήριας γραμμής σκέψης η επιστήμη ανθούσε. Όταν διακόπηκε η προφορική παράδοση, η δραστηριότητα περιορίστηκε στη συγγραφή των σχολίων. γ) Η ανάπτυξη φιλοσοφικών και θρησκευτικών κινημάτων της εποχής που πρέσβευαν το δόγμα της εξ αποκαλύψεως αλήθειας. Σύμφωνα με το νεοπλατωνισμό οι βαθύτερες αλήθειες δεν αποκτώνται με την εμπειρική έρευνα, την παρατήρηση και τον ορθό λόγο, αλλά αποκαλύπτονται από τον Θεό. Παρόμοιες πεποιθήσεις είχε και ο χριστιανισμός, παρόλο που υπήρξαν εκπρόσωποι του που υποστήριξαν την ανάγκη ύπαρξης των επιστημών. Δεν έλειψαν οι διώξεις εναντίον φιλοσόφων και λογίων της αρχαίας ελληνικής παράδοσης. Γιατί οι πολιτικοί και οι οικονομικοί παράγοντες δεν αρκούν για να εξηγήσουν, από μόνοι τους, τη βαθμιαία παρακμή της ελληνικής επιστήμης από τον 3ο αιώνα μ.Χ. και μετά; Οι πολιτικοί και οι οικονομικοί παράγοντες δεν αρκούν, για να εξηγήσουν από μόνοι τους τη βαθμιαία παρακμή της ελληνικής επιστήμης. Αυτό οφείλεται στο ότι αυτοί οι παράγοντες εξηγούν τις περιόδους επιστημονικής στασιμότητας και όχι την οπισθοδρόμηση και την πραγματική παρακμή. Η αρχαία επιστήμη ήταν έργο λίγων ατόμων και δεν είναι δυνατόν να επικαλούνται παράγοντες γενικής φύσεως, για να εξηγηθούν δραστηριότητες ολιγομελών ομάδων. Μπορείτε να αναφέρετε τα ονόματα τριών σχολιαστών που έζησαν στην περίοδο που εξετάζουμε σε αυτό το κεφάλαιο;

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ  210.38.22.157 – 495 Fax: 210.33.06.463 φροντιστηριακά μαθήματα για : Ε.Μ.Π. – Α.Ε.Ι. – Α.Τ.Ε.Ι. – Ε.Α.Π.

www.arnos.gr



www.oktonia.com



www.uni-learn.gr

8

Ο Σιμπλίκιος, ο Φιλόπονος και ο δραστηριοποιήθηκαν τη συγκεκριμένη περίοδο.

Πρόκλος είναι οι σχολιαστές που

Ποιες πληροφορίες έχουμε στη διάθεση μας για να προσδιορίσουμε την εποχή που έζησε ο Διόφαντος; Ο Διόφαντος έζησε σε μια εποχή που οριοθετείται μέσα στο χρονικό διάστημα τεσσάρων αιώνων (2ο π.Χ. - 4ο μ.Χ. αιώνα). Οδηγούμαστε σε αυτό το συμπέρασμα, λαμβάνοντας υπόψη ότι μνημονεύεται από το Θέωνα της Αλεξανδρείας (έζησε το 4ο μ.Χ. αιώνα) και ότι ο ίδιος ο Διόφαντος αναφέρεται στον μαθηματικό Υψικλή (έζησε τον 2ο π.Χ.).Σύμφωνα με το Βυζαντινό λόγιο Μιχαήλ Ψελλό ο Ανατόλιος (270 μ.Χ. επίσκοπος Λαοδικείας) είχε αφιερώσει ένα βιβλίο του στον Διόφαντο. Με βάση αυτήν την πληροφορία προσδιορίζουμε την εποχή που έζησε ο Διόφαντος στα μέσα του 3ου μ.Χ. αιώνα. Ποιες καινοτομίες παρουσιάζει το έργο του Διόφαντου σε σύγκριση με τα υπόλοιπα έργα των αρχαίων Ελλήνων μαθηματικών, για τα οποία έχουμε μιλήσει ως τώρα; Ο Γάλλος μαθηματικός J-L Lagrange έχει χαρακτηρίσει τον Διόφαντο»πατέρα της άλγεβρας» Σε τι οφείλεται κατά τη γνώμη σας αυτός ο χαρακτηρισμός; Ο Διόφαντος εισάγει μια ειδική ορολογία και μια σειρά από συντομογραφίες για την παράσταση των διαδοχικών δυνάμεων του αγνώστου. Παριστάνει τον άγνωστο με το σημείο σ, το οποίο πιστεύεται ότι προέρχεται από τα πρώτα γράμματα ή το τελικό ς της λέξης «αριθμός». Ακόμα χρησιμοποιεί ειδικές ονομασίες και τις αντίστοιχες συντομογραφίες για τις θετικές και αρνητικές δυνάμεις του άγνωστου ς. Η μηδενική δύναμη του αγνώστου ονομάζεται μονάς και παριστάνεται με Μ. Η βασική καινοτομία του Διόφαντου είναι ότι κάνει υπολογισμούς με τον άγνωστο. Αναπτύσσει ένα λογισμό με τα «είδη» που δηλώνουν οι συντομογραφίες, διευρύνοντας τα πεδία εφαρμογής των αριθμητικών πράξεων, με σκοπό να περιλαμβάνει και τα «είδη». Με αυτόν τον τρόπο αποκτά το έργο του αλγεβρικό χαρακτήρα . Οι πράξεις πραγματοποιούνται με ειδικά σύμβολα και συντομογραφίες. Στις εξισώσεις ο Διόφαντος μεταφέρει τα αφαιρούμενα είδη από το ένα μέρος στο άλλο, ώστε να υπάρχουν σε μια εξίσωση μόνο προστιθέμενα μέρη, ενώ εφαρμόζει και την αναγωγή των όμοιων όρων. Αυτές οι καινοτομίες και ο αλγεβρικός χαρακτήρας του έργου, που αποτέλεσε τη βάση για τη μελλοντική εξέλιξη της άλγεβρας και των μαθηματικών γενικότερα, ώθησε τον Lagrange να χαρακτηρίσει τον Διόφαντο ως πατέρα της άλγεβρας. Ποιες ήταν οι κύριες οδοί διαμέσου των οποίων η ελληνική επιστήμη εξαπλώθηκε και διαδόθηκε, τελικά στη δυτική Ευρώπη; Οι κύριοι οδοί είναι οι εξής: α) Η απευθείας μετάδοση προς τη δυτική Ευρώπη, από τους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες. Το ελληνικό πνεύμα έγινε γνωστό στους Ρωμαίους, καθώς πολλοί έλληνες δάσκαλοι έδωσαν τη δυνατότητα στους μορφωμένους Ρωμαίους να μετέχουν της ελληνικής παιδείας. Υπήρξαν πολλές μεταφράσεις από τα ελληνικά στα

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ  210.38.22.157 – 495 Fax: 210.33.06.463 φροντιστηριακά μαθήματα για : Ε.Μ.Π. – Α.Ε.Ι. – Α.Τ.Ε.Ι. – Ε.Α.Π.

www.arnos.gr



www.oktonia.com



www.uni-learn.gr

9

λατινικά. Ο Βοήθιος μετέφρασε μέρος των λογικών συγγραμμάτων του Αριστοτέλη και συνέγραψε την Αριθμητική και τη Μουσική. Επίσης επιδόθηκαν στη συγγραφή εγκυκλοπαιδειών και εκλαϊκευμένων συμπιλημάτων. β) Η κατεύθυνση προς την Ανατολή ήταν πλούσια και δημιουργική . Εκτός από τις κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου και τον εποικισμό, ιδιαίτερα σημαντικός ήταν ο ρόλος της θρησκείας, μέσω κάποιων χριστιανικών θρησκευτικών κινημάτων, όπως ο νεστοριανισμός που βοήθησε στην εξάπλωση του ελληνικού πνεύματος στις περιοχές της Συρίας και της Περσίας(μελέτη αριστοτελικής λογικής και άλλων πλευρών ελληνικής φιλοσοφίας, μετάφραση στα συριακά μεγάλου αριθμού ελληνικών κειμένων). Με την ισλαμική εξάπλωση έγινε γνωστό το ελληνικό πνεύμα στους Άραβες (μετάφραση στα αραβικά μεγάλου αριθμού ελληνικών μαθηματικών, επιστημονικών και φιλοσοφικών κειμένων). γ) Η τρίτη οδός ήταν μέσω του Βυζαντίου. Με την οδό αυτή διασώθηκαν τα ίδια τα πρωτότυπα κείμενα που αντιγράφονταν μόνο στην ελληνική γλώσσα. Διασώθηκαν αυτά που θεωρούσαν οι Βυζαντινοί σημαντικά και άξιζαν να διασωθούν. Οι βυζαντινοί λόγιοι ασχολήθηκαν αποκλειστικά μόνο με την πιστή αντιγραφή των κειμένων και όχι με την ανακάλυψη νέων αποτελεσμάτων ή τη δημιουργική μεταγραφή των αρχαίων κειμένων. Επισημάναμε ότι ο ρόλος που έπαιξε ο χριστιανισμός στην περίοδο αυτή στην ιστορία της επιστήμης αποτέλεσε αντικείμενο διχογνωμιών μεταξύ των ιστορικών. Προσπαθήστε να εντοπίσετε τα επιχειρήματα που αναφέρουμε στο κείμενο, με βάση τα οποία δικαιολογείται ο ισχυρισμός αυτός. Άλλοι ιστορικοί υποστηρίζουν τη θετική στάση του χριστιανισμού απέναντι στο αρχαίο ελληνικό πνεύμα και άλλοι την εχθρική του στάση στις περισσότερες περιπτώσεις. Οι πατέρες της Εκκλησίας δεν είχαν ενιαία στάση απέναντι στην αρχαία κληρονομιά. Οι περισσότεροι όμως προέβαλαν την ανάγκη για ενίσχυση της στοιχειώδους εκπαίδευσης, ως αναγκαίας προϋπόθεσης για τη διάδοση της Βίβλου. Λόγιοι είχαν σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της αρχαίας επιστημονικής κληρονομιάς και παράδοσης, ενώ επιδόθηκαν στη μελέτη της ελληνικής φιλοσοφίας για την απόκτηση λογικών επιχειρημάτων, με τα οποία θα ενίσχυαν τη χριστιανική πίστη. Όσοι προβάλλουν την αρνητική στάση του χριστιανισμού κάνουν λόγο για το εχθρικό περιβάλλον στο οποίο ζούσαν, όσοι παρέμεναν πιστοί στις αρχαίες ελληνικές παραδόσεις (διώξεις, διάταγμα Ιουστινιανού για το κλείσιμο της νεοπλατωνικής Ακαδημίας, δολοφονίες εθνικών φιλοσόφων). ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗΣ 1. Ποιοι ήταν οι λόγοι που συνετέλεσαν στην παρακμή της ελληνικής επιστήμης μετά τον 3ο αιώνα μ.Χ.; 2. Ποιες ήταν οι σχέσεις χριστιανισμού και επιστήμης μετά τον 3ο αιώνα μ.Χ.; 3. Ποια ήταν τα βασικά χαρακτηριστικά του σχολιαστικού κινήματος; 4. Σε τι οφείλεται ο αλγεβρικός χαρακτήρας του έργου του Διόφαντου; 5. Ποιες απόψεις έχουν υποστηριχθεί σχετικά με τη μέθοδο που χρησιμοποίησε ο Διόφαντος για τη λύση των προβλημάτων; Πως αξιολογείτε αυτή την μέθοδο; 6. Με ποιο τρόπο η ελληνική επιστήμη διαδόθηκε στη δυτική Ευρώπη;

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ  210.38.22.157 – 495 Fax: 210.33.06.463 φροντιστηριακά μαθήματα για : Ε.Μ.Π. – Α.Ε.Ι. – Α.Τ.Ε.Ι. – Ε.Α.Π.

www.arnos.gr



www.oktonia.com



www.uni-learn.gr

10

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8ο ΟΙ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ Μπορείτε να αναφέρετε τρεις λογίους της πρωτοβυζαντινής περιγράψετε με συντομία το επιστημονικό έργο τους;

περιόδου και να

Ο Σιμπλίκιος υπήρξε σχολιαστής του Αριστοτέλη. Επίσης έγραψε υπομνήματα στον Ευκλείδη και διέσωσε τα αποσπάσματα του Παρμενίδη, του Εμπεδοκλή, του Αναξαγόρα, του Μέλισσου καθώς και δύο λογίων που δίδαξαν στην Κωνσταντινούπολη μετά την πυρπόληση της Αλεξάνδρειας από τους Άραβες, του Στεφάνου του Αλεξανδρέως και του μονοφυσίτη Ιωάννη του Φιλόπονου. Ο ίδιος δεν επέμενε στις δικές του απόψεις, όταν θεωρούσε άλλες καλύτερες. Χαρακτηριστική είναι η συνεχής επιμονή του Σιμπλίκιου να αναζητά τα ίδια τα αυθεντικά κείμενα και να ελέγχει την αξιοπιστία των πληροφοριών από τις δευτερογενείς πηγές. Ο Φιλόπονος υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους λογίους της μεταβατικής περιόδου από την ελληνιστική, στη βυζαντινή επιστήμη. Ασχολήθηκε με την κοσμολογία, τη θεολογία, τη λογική και τα μαθηματικά .Τα σχόλια του διακρίνονται από την έντονη κριτική διάθεση. Στα έργα του Εξηγητική κοσμογονία και Κατά των Πρόκλου περί αιδιότητος του κόσμου καθώς και στα υπομνήματα του στα Φυσικά του Αριστοτέλη ο Φιλόπονος έκανε αυστηρή κριτική στην αριστοτελική κοσμολογία και δυναμική (κριτική στη θέση για αιωνιότητα του κόσμου, το αδύνατον της κίνησης στο κενό, στον τρόπο συσχέτισης της μελέτης της κίνησης, την κινούσα δύναμη, τη διανυόμενη απόσταση, τον χρόνο και την αντίσταση του υλικού μέσου). Επίσης αξιοσημείωτη ήταν η κριτική που άσκησε ο Φιλόπονος στην αριστοτελική θεωρία της αντιπερίστασης. Με βάση την εμπειρία και τη κοινή λογική υποστηρίζει ότι η συνέχιση της κίνησης του βέλους οφείλεται σε μια ωθητική δύναμη που ασκείται σε αυτό από το κινούν (από τη χορδή). Ο Πρόκλος ήταν ο επιφανέστερος εκπρόσωπος της σχολής των Αθηνών. Σχολίασε το πρώτο βιβλίο των στοιχείων του Ευκλείδη, το έργο του οποίου θεωρούσε το πιο αξιόλογο. Για τον Πρόκλο η επιλογή των στοιχείων πρέπει να χαρακτηρίζεται από συνέπεια και να συμβάλλει στην προσέγγιση του στόχου που θέτει το έργο. Πρέπει να είναι σαφές, περιεκτικό και να ενδιαφέρεται για την κατανόηση των γενικών θεωρημάτων. Ο Λέων ο μαθηματικός (ή φιλόσοφος) θεωρείται ως ο τυπικός εκπρόσωπος της πρώτης βυζαντινής αναγέννησης. Σε τι οφείλεται αυτός ο χαρακτηρισμός; Ο Λέων αποτέλεσε την πιο σημαντική πνευματική προσωπικότητα του 9ου αιώνα. Ουσιαστικά είναι ο πρωτοπόρος αυτής της πρώτης βυζαντινής αναγέννησης. Επινόησε ένα είδος οπτικού τηλεγράφου και κατασκεύασε πλήθος αυτομάτων για τα ανάκτορα, ασχολήθηκε με την αστρονομία και την αστρολογία, ενώ από αυτόν προέρχονται τα αρχαιότερα σωζόμενα σχόλια στον Ευκλείδη και στον Αρχιμήδη. Μεγάλη ήταν η συμβολή του στην εξέλιξη της άλγεβρας, γιατί πρώτος χρησιμοποίησε γράμματα για την παράσταση γενικών αριθμητικών ποσοτήτων. Συνέβαλε αποφασιστικά στη διάσωση των μεγάλων επιστημονικών έργων της Αρχαιότητας. Αξιοσημείωτη ήταν η προσφορά του στη

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ  210.38.22.157 – 495 Fax: 210.33.06.463 φροντιστηριακά μαθήματα για : Ε.Μ.Π. – Α.Ε.Ι. – Α.Τ.Ε.Ι. – Ε.Α.Π.

www.arnos.gr



www.oktonia.com



www.uni-learn.gr

11

συλλογή των έργων του Αρχιμήδη και του Πτολεμαίου. Με τη δική του εποπτεία συντάχθηκαν, μεταγραμμένοι στη μικρογράμματη γραφή πλήθος περγαμηνών κωδίκων, που αποτελούν τη βάση της ελληνικής χειρόγραφης παράδοσης των επιστημονικών έργων των αρχαίων συγγραφέων. Το έργο του δεν καλύπτει μόνο αυτήν την περίοδο, αλλά η αξία του το συνδέει και με τις άλλες περιόδους της βυζαντινής αναγέννησης. Αποτελεί μια από τις κορυφαίες μορφές της βυζαντινής περιόδου. Για αυτό θεωρείται ο τυπικός εκπρόσωπος της πρώτης περιόδου. Μπορείτε να σκιαγραφήσετε τα βασικά χαρακτηριστικά και την κοινωνική δραστηριότητα του Βυζαντινού λογίου; Οι περισσότεροι από τους βυζαντινούς λόγιους ασχολήθηκαν με πολλές και διαφορετικές επιστήμες και ήταν κληρικοί. Για αυτούς η φιλοσοφία δεν μπορούσε να οδηγήσει στην εσωτερική μάθηση και παιδεία που είχε για θέμα της την προαιώνια αλήθεια. Μπορούσε όμως να διδάξει πώς να σκέφτεται κανείς. Στρέφονταν σε αυτό που ονομάζουμε σήμερα επιστήμη και στα μαθηματικά, δίνοντας ιδιαίτερη όμως σημασία στα φιλοσοφικά έργα. Βασικό τους μέλημα ήταν από τη μια να μην εισχωρήσουν στην περιοχή της θεολογίας και από την άλλη να μην υιοθετήσουν χωρίς καμιά αμφισβήτηση τη φιλοσοφία των αρχαίων. Ήταν έτοιμοι να αποδεχτούν θέσεις άλλων λαών. Ιδιαίτερα οι λόγιοι των δύο τελευταίων αιώνων ήταν όλοι γνωστοί μεταξύ τους. Αλληλογραφούσαν άλλοτε με ευχάριστη διάθεση και άλλοτε με οξύτητα. Όλοι προσπαθούσαν να κερδίσουν την εύνοια του αυτοκράτορα που ήταν ο προστάτης των γραμμάτων. Η κοινωνία των λογίων των δύο τελευταίων αιώνων ήταν αλληλεξαρτημένη, ατομικιστική, γεμάτη αντιζηλίες και φιλονικίες. Έγραφαν σε γλώσσα κατανοητή μόνο από λίγους και το έργο τους είχε ελάχιστη επιρροή μακριά από το δικό τους στενό κύκλο. Επιλέξτε 3 λογίους της δεύτερης βυζαντινής αναγέννησης και καταγράψτε με συντομία το επιστημονικό τους έργο. O Βλεμμύδης ασχολήθηκε με την ανάλυση της πλατωνικής φιλοσοφίας. Πρόβαλε τη θέση για την εκ του μηδενός δημιουργία του κόσμου από το Θεό και απέρριψε την περί αιδιότητος του κόσμου αριστοτελική θεωρία. Στα συγγράμματα του περί φυσικών επιστημών παραθέτει τις απόψεις των Ερατοσθένη, Ποσειδωνίου, Ολυμπιόδωρου, Σιμπλικίου και Φιλοπόνου. Ο Πλανούδης ασχολήθηκε με την έκδοση ,το σχολιασμό και την ανθολόγηση αρχαίων ελλήνων συγγραφέων. Υπήρξε σημαντικός μελετητής του Διοφάντου και επιδόθηκε στην αντιγραφή και την αποκατάσταση φθαρμένων χειρογράφων του. Ο ίδιος ασχολήθηκε με τη διάσωση βιβλίων, προτείνοντας μέτρα για την ασφάλεια της βιβλιοθήκης. Ο Μετοχίτης υπήρξε υποστηριχτής του Πλάτωνα, αλλά μελέτησε συστηματικά και τα έργα του Αριστοτέλη, του Ευκλείδη, του Αρχιμήδη, του Πτολεμαίου. Στόχος του ήταν η αναβίωση της αρχαίας ελληνικής επιστήμης. Για την επίτευξη αυτού του στόχου δημοσίευσε βιβλία γραμμένα στην απλούστερη γλώσσα με ακρίβεια και επιστημονικότητα. Προέβλεψε σεληνιακές και ηλιακές εκλείψεις και άσκησε κριτική στις δοξασίες προγενέστερων αστρονόμων. Επιχείρησε την κάθαρση της αστρονομίας από τις προλήψεις. Χρησιμοποίησε γνώμες αρχαίων με κριτική διάθεση. Υποστήριζε ότι με τη

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ  210.38.22.157 – 495 Fax: 210.33.06.463 φροντιστηριακά μαθήματα για : Ε.Μ.Π. – Α.Ε.Ι. – Α.Τ.Ε.Ι. – Ε.Α.Π.

www.arnos.gr



www.oktonia.com



www.uni-learn.gr

12

μελέτη φυσικών φαινομένων με σκοπό την ανάλυση των αιτιών η χριστιανική πίστη δεν κλονίζεται, αλλά γίνεται πιο ισχυρή. Έχοντας μελετήσει ολόκληρο το κεφάλαιο για τις επιστήμες στο Βυζάντιο, πως θα μπορούσατε να περιγράψετε τον ρόλο του Βυζαντίου στην ιστορία των επιστημών; Αναπτύξτε αναλυτικά τις απόψεις σας, τεκμηριώνοντας τες με παραδείγματα Το σημαντικότερο έργο των Βυζαντινών και η μεγαλύτερη προσφορά τους στην ιστορία των επιστημών ήταν η διάσωση και η διάδοση ενός μεγάλου μέρους φυσικών και φιλοσοφικών γνώσεων της Αρχαιότητας. Διασώθηκαν ιδέες που αφορούσαν την αριστοτελική φυσική, μετεωρολογία, ακουστική και οπτική. Επιπλέον πρωτότυπη συνεισφορά τους αποτέλεσε η εφαρμογή των θεωρητικών πορισμάτων σε θέματα μηχανικής. Σε πολλούς τομείς συνδύασαν τις επιδράσεις της αρχαίας ελληνικής παράδοσης με τις ανατολικές επιδράσεις (περσο-αραβικές). Στην αστρονομία η παράδοση ανανεώθηκε με τις περσο-αραβικές εκφράσεις. Οι λόγιοι της Τραπεζούντας συνδύασαν το έργο του Πτολεμαίου με έργα των Περσών και των Αράβων. Στα μαθηματικά παρέμενε κυρίαρχη η παλαιά παράδοση του σχολιασμού και της παράφρασης των έργων των αρχαίων. Στο τομέα της γεωγραφίας οι Βυζαντινοί συνέχισαν να εμπλουτίζουν τις γνώσεις τους από τον Πτολεμαίο, τον οποίο μελέτησαν συστηματικά. Στο χώρο της ιατρικής η επίδραση του Γαληνού ήταν καταλυτική. Οι Βυζαντινοί δεν ενδιαφέρονταν για ανανέωση αλλά για κριτική στάση απέναντι στις γνώσεις που ήδη είχαν και για την δυνατότητα πρακτικής εφαρμογής. Στο χώρο της φιλοσοφίας διασώθηκε σημαντικός αριθμός χειρογράφων των μεγαλύτερων φιλοσόφων της αρχαιότητας. Σημαντικοί Βυζαντινοί μελετητές επιδόθηκαν στην αντιγραφή και τον σχολιασμό φιλοσοφικών έργων της αρχαιότητας.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗΣ 1. Σε ποιες περιόδους εντοπίζετε άνθηση της επιστημονικής δραστηριότητας και σε ποιες περιόδους στασιμότητα και παρακμή στο Βυζάντιο; 2. Ποια ήταν τα βασικά χαρακτηριστικά της επιστημονικής δραστηριότητας στη σχολή της Αλεξάνδρειας ,στη σχολή των Αθηνών και της Κωνσταντινούπολης; 3. Ποιοι σχολιαστές του Αριστοτέλη διακρίνονται τον 6 αιώνα; Τι γνωρίζετε για το έργο τους; 4. Σε ποιες περιόδους χωρίζεται η Βυζαντινή περίοδος και ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά τους;(αναφορά σε εκπροσώπους, έργα τους) 5. Ποια είναι η επιστημονική δραστηριότητα του Μιχαήλ Ψελλού; 6. Ποια ήταν η στάση των εκπροσώπων της Δεύτερης Βυζαντινής Αναγέννησης απέναντι στην επιστημονική σκέψη της αρχαιότητας; Δικαιολογήστε την απάντηση σας. 7. Ποια ήταν η συμβολή του Βυζαντίου στην αστρονομία, στα μαθηματικά στη βιολογία και στη γεωγραφία; 8. Ποια ήταν τα χαρακτηριστικά της βυζαντινής ιατρικής ; Ομοιότητες και διαφορές αρχαίας ελληνικής και βυζαντινής ιατρικής. 9. Ποιος είναι ο ρόλος του Βυζαντίου στην ιστορία της επιστήμης; 10. Ποιες διαφορές του ρόλου του Βυζαντινού λογίου και των λογίων της Αρχαιότητας εντοπίζετε;

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ  210.38.22.157 – 495 Fax: 210.33.06.463 φροντιστηριακά μαθήματα για : Ε.Μ.Π. – Α.Ε.Ι. – Α.Τ.Ε.Ι. – Ε.Α.Π.

www.arnos.gr



www.oktonia.com



www.uni-learn.gr

13

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9ο ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΛΟΓΙΟΙ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ Πως κατοχυρώνεται η κυριαρχία της αριστοτελικής φιλοσοφίας στο νεοελληνικό επιστημονικό-φιλοσοφικό στοχασμό; Μπορείτε να αναφέρετε τις χαρακτηριστικές στιγμές που σηματοδοτούν την εμπέδωση αυτής της φιλοσοφικής παράδοσης; Ο Κορυδαλέας έθεσε τις βάσεις για την επικράτηση στον ελλαδικό χώρο του νεοαριστοτελισμού. Αφού δίδαξε στις γνωστότερες σχολές της εποχής του, στην Αθήνα, τη Ζάκυνθο, την Κεφαλονιά και στην Πατριαρχική Ακαδημία της Κωνσταντινούπολης ανέλαβε τη διεύθυνση της Πατριαρχικής Ακαδημίας, συντελώντας στη βαθιά αλλαγή στον φιλοσοφικό λόγο της εποχής, δίνοντας έμφαση στη φυσική σκέψη. Η δραστηριότητα του Κορυδαλέα εντασσόταν στη γενικότερη προσπάθεια του Κύριλλου Λούκαρι για δημιουργία μιας ισχυρής συλλογικής ταυτότητας των ελληνόφωνων ορθόδοξων πληθυσμών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Με την αναγέννηση της φυσικής φιλοσοφίας προσδιορίστηκε η συλλογική ταυτότητα των ορθοδόξων Ελλήνων των Βαλκανίων. Η φιλοσοφική σκέψη του Κορυδαλέα δεν επηρεαζόταν ούτε από την πλατωνική φιλοσοφία ούτε από τη σχολαστική παράδοση. Τα έργα του Κορυδαλέα ( Είσοδος Φυσικής Ακροάσεως κατ Αριστοτέλην, Περί Γεννήσεως και φθοράς κατ’ Αριστοτέλην, Εις άπασαν την Λογικήν του Αριστοτέλους υπομνήματα και ζητήματα) αποτέλεσαν τη βάση της ελληνικής φιλοσοφίας για ενάμιση αιώνα. Πολλά χρόνια μετά το θάνατο του συγγραφέα εκδόθηκαν στη Βενετία έργα του(Λογική,έργα φυσικής), πράγμα που δηλώνει την απήχηση που εξακολουθούσε να έχει το κορυδαλικό έργο. Η κυριαρχία της κορυδαλικής φιλοσοφικής παιδείας φτάνει χωρίς καμία σοβαρή αμφισβήτηση μέχρι τη δεύτερη δεκαετία του 18ου αιώνα. Πως διαφοροποιείται ο νεοαριστοτελισμός από τα άλλα ρεύματα της αριστοτελικής φιλοσοφίας; Γιατί αυτή η διαφοροποίηση ευνοεί την αφομοίωσή του από τις πνευματικές αρχές του ελλαδικού χώρου; Ο νεοαριστοτελισμός διαφοροποιήθηκε από τα άλλα δύο ρεύματα της αριστοτελικής φιλοσοφίας, τον σχολαστικισμό και τον αβερροισμό. Οι απαρχές του πρώτου βρίσκονται στη φιλοσοφία του Θωμά Ακινάτη, στην οποία υπάρχει η σύνδεση της αριστοτελικής κοσμοθεωρίας με τις Γραφές και με τα δόγματα του καθολικισμού. Ο αβερροισμός στηρίχθηκε στην ερμηνεία του Αριστοτέλη από τον Αβερρόη, ενώ εντοπίζονται πλατωνικά στοιχεία, μυστικισμού και ανιμισμού. Οι νεοαριστοτελιστές θεωρούν ότι τα είδη αποτελούν δυνάμει καταστάσεις που ενυπάρχουν στην ύλη σαν μια μορφή προδιάθεσης και αντιτίθενται στον πλατωνικής προέλευσης υπερβατισμό τον οποίο υποστηρίζουν οι Άραβες ερμηνευτές (αβερροισμός). Πριν επικρατήσουν οι αντιλήψεις των νεοαριστοτελιστών, η προσοχή των φιλοσόφων ήταν στραμμένη στις συζητήσεις για την ψυχή ενώ θεωρούσαν τη φυσική δευτερεύουσας σημασίας φιλοσοφικό πεδίο. Με τον

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ  210.38.22.157 – 495 Fax: 210.33.06.463 φροντιστηριακά μαθήματα για : Ε.Μ.Π. – Α.Ε.Ι. – Α.Τ.Ε.Ι. – Ε.Α.Π.

www.arnos.gr



www.oktonia.com



www.uni-learn.gr

14

νεοαριστοτελισμό στρέφεται η προσοχή στη φυσική φιλοσοφία. Τα έργα φυσικής του Αριστοτέλη μπορούν να αποτελέσουν τη βάση για ένα πλήρες και συνεκτικό φιλοσοφικό σύστημα. Οι νεοαριστοτελιστές δε στηρίζονταν στις καθολικές έννοιες, όπως έκαναν προηγούμενοι φιλόσοφοι, αλλά ενδιαφέρονταν για τη διερεύνηση των αιτιών των φυσικών φαινομένων που γινόταν με τη χρησιμοποίηση της επαγωγικής μεθόδου. Ο Θεός αντιπροσώπευε την υπέρτατη διάνοια του σύμπαντος, χωρίς όμως να συμμετέχει στην εξέλιξη του φυσικού κόσμου. Οι θέσεις αυτές του νεοαριστοτελισμού βρήκαν μεγαλύτερη απήχηση στον ελλαδικό χώρο, γιατί η νέα ερμηνεία των αριστοτελικών κειμένων που προωθούσαν παρέπεμπε στα αυθεντικά, ελληνικά κείμενα και στους έγκυρους Έλληνες σχολιαστές. Η πολύχρονη εμμονή της Δύσης στην σχολαστική παράδοση, που συνδεόταν με τον καθολικισμό, ερχόταν σε αντίθεση με την ορθόδοξη ελληνική σκέψη, που χρειαζόταν νέα στηρίγματα για να αναγεννηθεί. Επίσης οι ερμηνείες του αβερροισμού δεν εξυπηρετούσαν την ανάγκη ενίσχυσης ελληνικής ορθόδοξης συνείδησης. Ο νέος φιλοσοφικός λόγος του νεοαριστοτελισμού μπορούσε να ενισχύσει την πολιτισμική ταυτότητα των ορθοδόξων Ελλήνων. Ποια ήταν η στάση των σημαντικότερων λογίων του 18 αιώνα απέναντι στο κοσμολογικό πρόβλημα; Περιγράψτε συνοπτικά τις απόψεις τους και σχολιάστε τη μετάβαση από τον «ανεκτικό» γεωκεντρισμό του Νοταρά στον «ιδιότυπο» ηλιοκεντρισμό του Βενιαμίν Λέσβιου; O Χρύσανθος Νοταράς υπερασπίζεται με το έργο του το γεωκεντρικό σύστημα, ερχόμενος σε αντίθεση με τη θεωρία του ηλιοκεντρισμού, υποστηρίζοντας ότι αυτή αποτελεί επανέκδοση των κοσμολογικών απόψεων του Αρίσταρχου του Σαμίου. Υποστηρίζει ότι η γη βρίσκεται στο μέσο του κόσμου(χρησιμοποιεί για απόδειξη την κλασική θεώρηση του σύμπαντος) και ότι είναι ακίνητη (δεν υπάρχει αίτιο που να προκαλεί την κίνηση της γης). Δεν ισχύει η θεωρία του ηλιοκεντρισμού, όπως αποδεικνύεται από τη θέση του νεοαριστοτελισμού για τα φυσικά ζητήματα. Προτιμά το πτολεμαϊκό σύστημα που είναι σύμφωνο με τις Γραφές και τις αισθήσεις. Ο Ανθρακίτης στα αστρονομικά θέματα ακολουθεί τη διδασκαλία του Νοταρά. Υπερασπίζεται το γεωκεντρικό σύστημα με το γνωστό αριστοτελικό επιχείρημα της πτώσης των βαρέων σωμάτων και με τις αναφορές στα σχετικά βιβλικά χωρία. Η γη πρέπει να βρίσκεται στο κέντρο όλων, διαφορετικά θα διαταρασσόταν η ισορροπία των πάντων. Ο Ανθρακίτης χρησιμοποιεί τον αριστοτελικό εμπειρισμό, για να υπερασπιστεί το γεωκεντρικό σύστημα. Ο Δαμοδός ακολουθεί την ανοχή του Νοταρά. Κάνει λόγο και για τα τρία κοσμολογικά συστήματα (το πτολεμαϊκό, το κοπερνίκειο, το τυχώνειο). Για αυτόν όλα τα συστήματα αποτελούν υποθέσεις που στόχο έχουν την καλύτερη δυνατή εξήγηση των αστρονομικών φαινομένων. Αποδέχεται το τυχώνειο σύστημα, γιατί είναι το ίδιο ικανοποιητικό με κάθε άλλο αστρονομικό σύστημα, είναι σε πλήρη συμφωνία με τις Γραφές που θέλουν να κινείται ο ήλιος γύρω από τη γη και σύμφωνα με τη νεοαριστοτελική εμπειριοκρατία είναι προφανές ότι η γη είναι ακίνητη. O Βούλγαρης αναφέρεται στο κοσμολογικό πρόβλημα στο έργο του Περί Συστήματος του Παντός. Δέχεται ότι το πτολεμαϊκό σύστημα δρα αντίθετα στις αρχές της αστρονομίας και της φυσιολογίας. Αυτό βέβαια δε σημαίνει ότι δέχεται την ορθότητα της ηλιοκεντρικής θεωρίας. Αν ίσχυε το σύστημα του Κοπέρνικου, διάφορα φαινόμενα που παρατηρούμε δεν θα ίσχυαν (δεξιά απόκλιση των ελεύθερων σωμάτων, φύσημα μόνο

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ  210.38.22.157 – 495 Fax: 210.33.06.463 φροντιστηριακά μαθήματα για : Ε.Μ.Π. – Α.Ε.Ι. – Α.Τ.Ε.Ι. – Ε.Α.Π.

www.arnos.gr



www.oktonia.com



www.uni-learn.gr

15

ανατολικού ανέμου) Φαίνεται να αποδέχεται μέχρι ένα βαθμό τις ερμηνείες των γραφών για το φυσικό κόσμο(έγκυρη η αντίληψη για ακινησία της γης). Μη αποδεχόμενος την αξιοπιστία του γεωκεντρικού και ηλιοκεντρικού συστήματος δίνει το προβάδισμα στο τυχώνειο σύστημα. Βέβαια όπως ο Δαμοδός εκφράζει το σκεπτικισμό του για αυτό το σύστημα, κατά τον ίδιο τρόπο ο Βούλγαρης θεωρεί την τάξη των ουράνιων σωμάτων με βάση το τυχώνειο σύστημα ως κάτι το πιθανότερο, χωρίς όμως να εκφράζει τη βεβαιότητα του. Επομένως αν και δεν τον ικανοποιεί απόλυτα το τυχώνειο σύστημα, εμμένει σε αυτό, επειδή συνδυάζεται με τις Γραφές. Περιγράφει ένα μηχανοκρατικό σύμπαν, το οποίο υπόκειται σε αρχές, που προέρχονται από τη νευτώνεια μηχανική. Αποδέχεται το τυχώνειο σύστημα, επειδή αρνείται τη νέα οντολογία που σχετίζεται με τις θεμελιώδεις αρχές του νευτώνειου συστήματος. Ο Βενιαμίν ο Λέσβιος υπερασπίζεται το ηλιοκεντρικό σύστημα εισάγοντας μια οντότητα το πανταχηκίνητο και απορρίπτει τις θεμελιώδεις ,αρχές της νευτώνειας φυσικής. Διαφωνούσε με αυτό που ήταν αποδεκτό ως μια από τις βασικότερες αρχές της νέας φυσικής, την αρχή ότι η δύναμη είναι απαραίτητη μόνο για τη μεταβολή της κινητικής κατάστασης ενός σώματος Για το Βενιαμίν το σώμα με τη μεγαλύτερη μάζα (ήλιος) θα πρέπει να βρίσκεται στο κέντρο του σύμπαντος. Οι αποστάσεις των πλανητών από τον ήλιο είναι σταθερές και αυτό καθορίζεται από την ισορροπία δυνάμεων. Με την περιστροφή του ήλιου επιτυγχάνεται η περιφορά των πλανητών. Αρνείται την αποδοχή δράσης από απόσταση, κάτι που είναι αποτέλεσμα της γενικότερης αντίληψης στην Ευρώπη για τη χρήση της έννοιας των αβαρών ρευστών. Επομένως από τον ανεκτικό γεωκεντρισμό του Νοταρά που θεωρούσε τη γη κέντρο του κόσμου, οδηγηθήκαμε στην υιοθέτηση του ηλιοκεντρικού συστήματος με τρόπο για την εποχή πρωτότυπο από τον Βενιαμίν Λέσβιο, ο οποίος δεν ανακάλυψε κάποιο νέο φαινόμενο, αλλά ενδιαφέρθηκε για την ποιοτική ερμηνεία ήδη γνωστών φαινομένων. Επηρεασμένος από τις νέες φυσικές ιδέες υποστηρίζει τα επιτεύγματα της νεότερης επιστήμης, συμβάλλοντας στην αναγέννηση του ελληνικού φιλοσοφικού στοχασμού. Ποιοι είναι οι κοινωνικοί όροι που ευνόησαν τη μετάβαση από τον νεοαριστοτελισμό στη νεότερη φυσική φιλοσοφία; Από το 18ο αιώνα και μετά οι ελληνόφωνοι πληθυσμοί της ευρύτερης Βαλκανικής αρχίζουν να αποκτούν χαρακτηριστικά ενιαίας κοινωνικής οργάνωσης. Η συνειδητοποίηση της ανάγκης για ανεξαρτητοποίηση και για ίδρυση κρατικής υπόστασης και συγκρότηση κρατικών θεσμών έδωσαν μια νέα ώθηση του ελληνικού στοχασμού προς τις φυσικές επιστήμες. Όμως ακόμα οι συνθήκες δεν ήταν ιδανικές για επίτευξη του στόχου για κρατική υπόσταση. Η επιστήμη ακόμα δεν μπορούσε να συνδεθεί με την πρακτική και τις επιδιώξεις οργανωμένων κοινωνικών ομάδων που θα μπορούσαν να αναδείξουν τον πρακτικό της χαρακτήρα. Επομένως η επιστήμη αδυνατούσε να ακολουθήσει αυτόνομη πορεία. Οι λόγιοι του 18ου αιώνα συνδέοντας τις νέες επιστημονικές ιδέες με την ορθοδοξία, στο βαθμό που ήταν εφικτό κάτι τέτοιο, συνέβαλαν στην ανανέωση του φιλοσοφικού στοχασμού. Αυτό σημαίνει ότι δεν περιορίστηκαν στις αντιλήψεις του νεοαριστοτελισμού, αλλά στράφηκαν και στη νεότερη φυσική φιλοσοφία. Η στροφή αυτή συνδέθηκε με τον στόχο εκσυγχρονισμού των προγραμμάτων σπουδών στα σχολεία.

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ  210.38.22.157 – 495 Fax: 210.33.06.463 φροντιστηριακά μαθήματα για : Ε.Μ.Π. – Α.Ε.Ι. – Α.Τ.Ε.Ι. – Ε.Α.Π.

www.arnos.gr



www.oktonia.com



www.uni-learn.gr

16

Τι ρόλο παίζει η ορθοδοξία στη διαμόρφωση του επιστημονικού προβληματισμού των Ελλήνων λογίων του 18ου αιώνα; Μπορείτε να τεκμηριώσετε την άποψη σας με συγκεκριμένα παραδείγματα; Η Ελλάδα δεν υπήρχε την εποχή εκείνη με τη μορφή της γεωπολιτικής ενότητας που υπάρχει σήμερα. Πιο ορθό είναι να κάνουμε λόγο για ελληνόφωνους πληθυσμούς που υπάγονταν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και στο Ορθόδοξο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Ελληνικοί πληθυσμοί υπήρχαν και εκτός Οθωμανικής Αυτοκρατορίας όπως Βενετία, στη Βιέννη, στη Ρωσία. Μοναδικός παράγοντας κοινωνικής και πολιτικής ενοποίησης όλων αυτών των ελληνόφωνων πληθυσμών ήταν η Ορθόδοξη Εκκλησία. Επομένως ήταν καθοριστικός παράγοντας η ορθοδοξία και για τη διαμόρφωση του επιστημονικού προβληματισμού των λογίων του 18ου αιώνα. Οι περισσότεροι από αυτούς ήταν κληρικοί και για αυτό οι θέσεις τους για το φυσικό κόσμο, αν και επηρεάζονταν μέχρι ένα βαθμό από τις νέες ιδέες των φυσικών επιστημών, δεν απομακρύνονταν από την ορθόδοξη παράδοση, αλλά επιχειρούσαν να προσαρμόσουν αυτές τις νέες ιδέες στο ορθόδοξο τρόπο σκέψης. Οι αντιλήψεις τους αποτελούν μια φιλοσοφική σύνθεση τριών παραδόσεων: της ορθοδοξίας, του νεοαριστοτελισμού και του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού. Σε αυτήν τη σύνθεση ο ρόλος της ορθοδοξίας είναι καταλυτικός. Στόχος των λογίων ήταν η επικύρωση του ορθόδοξου δόγματος. Αυτή η επίδραση της ορθοδοξίας φαίνεται στα έργα λογίων όπως ο Νοταράς, ο Ανθρακίτης, ο Βούλγαρης, ο Βενιαμίν Λέσβιος. Δεν πηγαίνουν αντίθετα στην ορθόδοξη παράδοση αλλά συνδυάζουν την αρχαία παράδοση και τις νέες φυσικές ιδέες με τις αρχές της ορθόδοξης πίστης. Για να υποστηρίξουν τις θέσεις τους εμπλουτίζουν την επιχειρηματολογία τους με αναφορές τους στην ορθόδοξη παράδοση. Ο Νοταράς επικαλείται βιβλικά εδάφια, για να στηρίξει τη θέση του περί ακινησίας της γης. Ο Δαμοδός και ο Βούλγαρης υποστηρίζουν το τυχώνειο σύστημα, γιατί βρίσκεται σε πλήρη συμφωνία με τις Γραφές, που θέλουν τον Ήλιο να κινείται γύρω από τη Γη. Ο Βενιαμίν αποδέχεται τα επιτεύγματα της νεότερης επιστήμης, επιζητώντας παράλληλα τη διατήρηση της θρησκευτικής ορθοδοξίας, αφού αποτελεί έναν από τους βασικότερους παράγοντες διατήρησης της εθνικής ταυτότητας των ελληνικών πληθυσμών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Ποια χαρακτηριστικά αυτής της περιόδου εντοπίζετε; α) Η Ορθόδοξη Εκκλησία ήταν ο μόνος παράγοντας κοινωνικής και πολιτικής ενοποίησης των διάσπαρτων ελληνικών πληθυσμών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. β) Τα έργα των ελλήνων λογίων αντανακλούν τρεις παραδόσεις, που άλλοτε αλληλοσυμπληρώνονται και άλλοτε έρχονται σε σύγκρουση: ορθοδοξία, νεοαριστοτελισμός, παράδοση Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού. γ) Οι λόγιοι στηρίχθηκαν στη θεωρία και όχι στο πείραμα. δ) Ο ρόλος των λογίων ήταν φιλοσοφικός και δε απέκτησε την αυτοτέλεια της δυτικής επιστήμης. ε) Η είσοδος των νέων επιστημονικών ιδεών στον ελληνόφωνο κόσμο συνδέθηκε με τους εκπαιδευτικούς σκοπούς.

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ  210.38.22.157 – 495 Fax: 210.33.06.463 φροντιστηριακά μαθήματα για : Ε.Μ.Π. – Α.Ε.Ι. – Α.Τ.Ε.Ι. – Ε.Α.Π.

www.arnos.gr



www.oktonia.com



www.uni-learn.gr

17

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗΣ 1. Τι γνωρίζετε για την αντιπαράθεση Πλατωνισμού και Αριστοτελισμού πριν και μετά την άλωση ; 2. Ποιοι ήταν οι λόγοι επικράτησης του νεοαριστοτελισμού; 3. Ποια ήταν η συμβολή του νεοαριστοτελισμού στη διαμόρφωση της επιστημονικής σκέψης; 4. Σε ποιες περιόδους διακρίνεται η περίοδος τουρκοκρατίας; Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, βασικότεροι εκπρόσωποι. 5. Ποια είναι η συμβολή του Κορυδαλλέα στην επικράτηση του νεοαριστοτελισμού; Ποια μορφή έχει το έργο του αρχικά και ποια παίρνει τους επόμενους αιώνες; 6. Ποιες είναι οι θέσεις του Νοταρά του Μεθόδιου Ανθρακίτη και του Βικέντιου Δαμοδού στην αστρονομία; 7. Ποια είναι η θέση του Μεθόδιου Ανθρακίτη και του Βικέντιου Δαμοδού απέναντι στην παράδοση του κορυδαλλισμού; 8. Συντηρητισμός και νεωτερικότητα .Ο ρόλος της Εκκλησίας, των Φαναριωτών και των εμπόρων στη διάδοση των επιστημονικών ιδεών σε όλες τις περιόδους. 9. Ποιες είναι οι κοσμολογικές και οι αστρονομικές θέσεις του Ευγένιου Βούλγαρη ; 10. Πως διαμορφώνεται ο νέος επιστημονικός λόγος κατά τον 18ο και 19ο αιώνα ; 11. Ποια είναι η συμβολή του Βενιαμίν Λεσβίου στην επικράτηση του νέου επιστημονικού λόγου και με ποιο τρόπο πραγματοποιείται; 12. Ποιο είναι το διδακτικό και επιστημονικό έργο του Κωνσταντίνου Κούμα; 13. Ποιες είναι οι διαδοχικές φάσεις επαφής των λογίων του ελληνόφωνου κόσμου με τη νεότερη επιστήμη; 14. Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά του λογίου στα χρόνια της Τουρκοκρατίας; 15. Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά του επιστημονικού λόγου στην περίοδο της τουρκοκρατίας;

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ  210.38.22.157 – 495 Fax: 210.33.06.463 φροντιστηριακά μαθήματα για : Ε.Μ.Π. – Α.Ε.Ι. – Α.Τ.Ε.Ι. – Ε.Α.Π.

www.arnos.gr



www.oktonia.com



www.uni-learn.gr

18