ELP 22 tomB 3-4

ΕΛΠ 22 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ – ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

(Β’ ΤΟΜΟΣ- ΚΕΦΑΛΑΙΑ 3-4)

Επιμέλεια ΣΟΡΟΒΕΛΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ  210.38.22.157 – 495 Fax: 210.33.06.463 φροντιστηριακά μαθήματα για : Ε.Μ.Π. – Α.Ε.Ι. – Α.Τ.Ε.Ι. – Ε.Α.Π.

www.arnos.gr



www.oktonia.com



www.uni-learn.gr

1

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ ΤΟΝ 4ο ΑΙΩΝΑ π.Χ. Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΤΩΝ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΧΡΟΝΩΝ ΛΕΞΕΙΣ-ΚΛΕΙΔΙΑ Θεωρητική-μαθηματική αστρονομία : η περιγραφή των κινήσεων των ουράνιων σωμάτων που δεν γίνεται με βάση την εμπειρία και την παρατήρηση αλλά με βάση τις θεωρητικές-γεωμετρικές προσεγγίσεις. Εμπειρική-φυσική αστρονομία : η περιγραφή των κινήσεων των ουράνιων σωμάτων με βάση την εμπειρία και την παρατήρηση. Μοντέλο ομόκεντρων σφαιρών: το γεωμετρικό μοντέλο που δημιουργήθηκε από τον Εύδοξο τον Κνίδιο και μπορούσε να ερμηνεύσει ποιοτικά τηφαινόμενη κίνηση των πλανητών, αλλά και να επιτραπεί η πρόγνωση των μελλοντικών τους θέσεων. Ημερήσια κίνηση : η κίνηση της ουράνιας σφαίρας εξ ανατολών προς δυσμάς, κίνησης στην οποία συμμετέχουν όλα τα ουράνια σώματα, πλανήτες και απλανείς Ίδιες κινήσεις : οι κινήσεις των πλανητών επί της εκλειπτικής, με φορά αντίθετη της ημερήσιας κίνησης. Ιδέες : τα αιωνίως υπάρχοντα αμετάβλητα πρότυπα, με βάση τα οποία έχουν κατασκευαστεί όλα τα πράγματα.

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ Αστρονομία Στροφή από την εμπειρική-φυσική αστρονομία των προσωκρατικών στοχαστών στη νέα θεωρητική –μαθηματική αστρονομία.  Πλάτων  Τονισμός της ανάγκης υπέρβασης των αστρονόμων της απλής συστηματικής ,εμπειρικής παρατήρησης στη μαθηματική προσέγγιση.  Δύο είδη κίνησης των ουράνιων σωμάτων: α) ημερήσια κίνηση της ουράνιας σφαίρας εξ ανατολών προς δυσμάς, β) ιδίων κινήσεων των πλανητών επί εκλειπτικής με φορά αντίθετη εκ δυσμών προς ανατολάς.  Θέσεις: 1. Οι πλανήτες Ήλιος, Σελήνη, οι απλανείς αστέρες κινούνται σε τέλειες κυκλικές τροχιές. 2. Η κίνηση των πλανητών Ηλίου Σελήνης, αστέρων στις κυκλικές τροχιές τους είναι ομαλή, η γωνιακή ταχύτητα σταθερή. 3. Το κέντρο κυκλικών τροχιών είναι η ακίνητη γη.  διέκρινε τη μαθηματική από την παρατηρησιακή –εμπειρική αστρονομία, υποστηρίζοντας ότι μόνο η πρώτη οδηγεί στην πραγματική γνώση.  Με το μοντέλο των «ομόκεντρων σφαιρών» υπήρχε η δυνατότητα, όχι μόνο να ερμηνευτεί ποιοτικά η φαινόμενη κίνηση των πλανητών, αλλά και να επιτραπεί η πρόγνωση των μελλοντικών τους θέσεων.  Μοντέλο των ομόκεντρων σφαιρών του Εύδοξου του Κνίδιου

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ  210.38.22.157 – 495 Fax: 210.33.06.463 φροντιστηριακά μαθήματα για : Ε.Μ.Π. – Α.Ε.Ι. – Α.Τ.Ε.Ι. – Ε.Α.Π.

www.arnos.gr



www.oktonia.com



www.uni-learn.gr

2

Το πρώτο γεωμετρικό μοντέλο για την ερμηνεία της κίνησης των πλανητών. Σύμφωνο με τη θεωρία του Πλάτωνα, αφού βασίστηκε στην προτροπή του να ερμηνευτούν οι φαινόμενες κινήσεις των ουρανίων σωμάτων με τη χρήση ομαλών κυκλικών κινήσεων. Εξήγηση πολλών ποιοτικών χαρακτηριστικών της κίνησης των πλανητών.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ-ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Σε τι συνίσταται η επίδραση αστρονομία;

των απόψεων

του Πλάτωνα

στην ελληνική

Ο Πλάτων διέκρινε τη μαθηματική από την παρατηρησιακή –εμπειρική αστρονομία, υποστηρίζοντας ότι μόνο η πρώτη οδηγεί στην πραγματική γνώση. Σε αντίθεση με τους προσωκρατικούς που έδωσαν έμφαση στην εμπειρική-φυσική αστρονομία και επιδόθηκαν σε ποιοτικές κοσμογονικές ερμηνείες, ο Πλάτων έδωσε τις πρώτες θεωρητικές γεωμετρικές περιγραφές των κινήσεων των ουράνιων σωμάτων. Αντικείμενο αυτής της θεωρητικής αστρονομίας του Πλάτωνα ήταν η γεωμετρική μελέτη και ερμηνεία των κινήσεων των ουράνιων σωμάτων και ιδιαίτερα των πλανητών, καθώς μέχρι ένα σημείο η εξαγωγή ποσοτικών στοιχείων για τη θέση και την κίνηση των πλανητών. Με τη στροφή του αυτή προς τη θεωρητική αστρονομία ο Πλάτων επαναπροσδιόρισε τον ρόλο, τις δυνατότητες και τη λειτουργία της επιστήμης στην κατανόηση του υλικού σύμπαντος. Για πρώτη φορά τονίζεται η ανάγκη να χρησιμοποιηθούν τα μαθηματικά και η γεωμετρία στο χώρο της αστρονομίας και να υποβαθμιστεί η απλή συστηματική εμπειρική παρατήρηση των ουράνιων σωμάτων. Η αστρονομία από εμπειρική τέχνη μετατράπηκε σε επιστήμη βασισμένη στη γεωμετρία. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον ο Πλάτων έδειξε στη μελέτη της κίνησης των πλανητών. Με την προτροπή του Πλάτωνα δημιουργήθηκε από τον Εύδοξο τον Κνίδιο ένα γεωμετρικό μοντέλο, το μοντέλο των ομόκεντρων κύκλων. Με το μοντέλο των «ομόκεντρων σφαιρών» υπήρχε η δυνατότητα, όχι μόνο να ερμηνευτεί ποιοτικά η φαινόμενη κίνηση των πλανητών, αλλά και να επιτραπεί η πρόγνωση των μελλοντικών τους θέσεων. Ο φιλόσοφος διατύπωσε τρεις αρχές: α) Οι πλανήτες ο Ήλιος, η Σελήνη και οι απλανείς αστέρες κινούνται σε τέλειες κυκλικές τροχιές. β) Η κίνηση των πλανητών, του Ήλιου, της Σελήνης και των αστέρων, στις κυκλικές τροχιές τους, είναι ομαλή, δηλαδή η γωνιακή ταχύτητά τους παραμένει σταθερή. γ) Το κέντρο των κυκλικών τροχιών των ουράνιων σωμάτων είναι η ακίνητη Γη. Η γη αποτελούσε το κέντρο των πλανητικών τροχιών, ενώ η ανάλυση των φαινόμενων κινήσεων των πλανητών γινόταν με την αναγωγή τους σε ομαλές κυκλικές κινήσεις. Οι παραπάνω θέσεις του Πλάτωνα επηρέασαν τη μεταγενέστερη επιστήμη στο χώρο της αστρονομίας για είκοσι αιώνες. Μόλις τον 17ο αιώνα θα εγκαταλειφθούν αυτές οι θέσεις με τη διατύπωση των νόμων του Κέπλερ και με τη θεωρία του Νεύτωνα. Η αληθινή αξία της αστρονομίας σύμφωνα με τον Πλάτωνα δε βρίσκεται στη χρησιμότητά της στην καθημερινή ζωή, ούτε στη δυνατότητά της να κατευθύνει την προσοχή της ανθρώπινης διανοίας στα ουράνια σώματα. Πρόθεση του ήταν να εκπαιδεύσει την ανθρώπινη σκέψη για να κατανοήσει κάποιες αόρατες πραγματικότητες των οποίων τα αστέρια και οι

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ  210.38.22.157 – 495 Fax: 210.33.06.463 φροντιστηριακά μαθήματα για : Ε.Μ.Π. – Α.Ε.Ι. – Α.Τ.Ε.Ι. – Ε.Α.Π.

www.arnos.gr



www.oktonia.com



www.uni-learn.gr

3

πλανήτες είναι απλές απεικονίσεις. Θα οδηγηθούμε στην αληθινή γνώση με τη μελέτη των ουράνιων σωμάτων. Ποιο είναι το κοσμολογικό σύστημα του Πλάτωνα; Τα κύρια στοιχεία του κοσμολογικού σχήματος του Πλάτωνα, όπως διατυπώνονται στον διάλογο Τίμαιος, είναι τα εξής 1. Πρώτα είναι οι ιδέες, τα αιωνίως υπάρχοντα αμετάβλητα πρότυπα, με βάση τα οποία έχουν κατασκευαστεί όλα τα αισθητά πράγματα. Όλες οι προτάσεις που αναφέρονται σε αυτές, εφόσον είναι απαλλαγμένες από σφάλματα είναι οριστικές. Οι ιδέες είναι οι τύποι, μορφές οι οποίες υπάρχουν αιώνια και είναι οριστικές και ακριβείς. 2. Στη συνέχεια είναι τα αντικείμενα του εμπειρικού κόσμου που υπόκεινται σε αλλαγή, γένεση και φθορά. Τα αισθητά πράγματα αποτελούν είδωλα, απομιμήσεις των ιδεών. Οι προτάσεις αυτές που αναφέρονται σε αυτά δεν είναι οριστικές, αλλά πιθανές και πρόσκαιρες 3. Τέλος είναι ο δημιουργός, η ενεργός αιτία (ποιητικό αίτιο), η δρώσα δύναμη που σχεδιάζει και πλάθει το φυσικό κόσμο. Είναι ένας αγαθός τεχνίτης, ένας έλλογος θεός, ο οποίος αγωνίζεται ενάντια στους εγγενείς περιορισμούς των υλικών με τα οποία πρέπει να εργαστεί για να κατασκευάσει ένα κόσμο όσο καλό, όμορφο και διανοητικά ικανοποιητικό είναι δυνατόν. Ο δημιουργός παραλαμβάνει το πρωταρχικό χάος γεμάτο με τα αδιαμόρφωτα υλικά από τα οποία θα κατασκευαστεί ο κόσμος και επιβάλλει τάξη σύμφωνα με ένα ορθολογικό σχέδιο. Ο δημιουργός είναι ένα υπερφυσικό ον, ξεχωριστό από τον κόσμο, ο οποίος όμως δεν είναι παντοδύναμος, γιατί περιορίζεται από τα υλικά με τα οποία πρέπει να εργαστεί. Ποια είναι η θέση των γεωμετρικών σχημάτων στη φυσική θεωρία του Πλάτωνα; Ο Πλάτων μελέτησε τους αριθμούς και τα γεωμετρικά σχήματα, γιατί θεώρησε ότι με αυτόν τον τρόπο θα μπορέσει η ανθρώπινη σκέψη να απελευθερωθεί από τον αισθητό κόσμο και θα μπορέσει να γνωρίσει τις ιδέες. Ενδιαφερόταν για την απευθείας νοητική σύλληψη των πραγμάτων χωρίς τη μεσολάβηση της αίσθησης. «Τα πλατωνικά στερεά είναι τα κυρτά στερεά που οριοθετούνται από ίσα κανονικά επίπεδα πολύγωνα. Ίσα κανονικά επίπεδα πολύγωνα που μπορούν να σχηματίσουν κυρτά στερεά είναι το ισόπλευρο τρίγωνο, το τετράγωνο και το κανονικό πεντάγωνο». Από τα παραπάνω κυρτά σχηματίζονται το κανονικό τετράεδρο, ο κύβος, το κανονικό οκτάεδρο, το δωδεκάεδρο και το εικοσάεδρο. Τα σχήματα αυτά είναι κατά κάποιο τρόπο «οι ιδέες», οι οποίες καθορίζουν την υλική συμπεριφορά των στοιχείων στα οποία ανήκουν. Όπως ο Εμπεδοκλής κατά τον ίδιο τρόπο ο Πλάτων θεωρεί ότι η ύλη αποτελείται από τέσσερα στοιχεία, τα ριζώματα, το πυρ, τον αέρα, το ύδωρ και τη γη. Ταυτίζει το καθένα από αυτά τα στοιχεία με κάποιο από τα κανονικά στερεά. Η γη αντιστοιχεί με τον κύβο, το κανονικό οκτάεδρο αντιστοιχεί στο στοιχείο του αέρα και το κανονικό εικοσάεδρο στο ύδωρ. Το πυρ αντιστοιχεί στο τετράεδρο. Η πυραμίδα (τετράεδρο), το οκτάεδρο, το εικοσάεδρο έχουν έδρες ισόπλευρα τρίγωνα, ενώ οι έδρες του κύβου είναι τετράγωνα. Ο Πλάτων δίνει τη μορφή του κύβου στη γη, επειδή αυτή είναι πιο δυσκίνητη και πιο εύπλαστη από τα τέσσερα σώματα. Παίρνει τη μορφή αυτού του στερεού με τις σταθερότερες βάσεις. Για το ύδωρ επιλέγεται το εικοσάεδρο, γιατί είναι το πιο δυσκίνητο από τα στερεά που έχει απομείνει. Στο πυρ αντιστοιχεί το τετράεδρο, γιατί είναι το πιο

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ  210.38.22.157 – 495 Fax: 210.33.06.463 φροντιστηριακά μαθήματα για : Ε.Μ.Π. – Α.Ε.Ι. – Α.Τ.Ε.Ι. – Ε.Α.Π.

www.arnos.gr



www.oktonia.com



www.uni-learn.gr

4

ευκίνητο. Τέλος για τον αέρα επιλέγεται το ενδιάμεσο. Διότι το στερεό εκείνο που έχει τις λιγότερες έδρες είναι το πιο ευκίνητο, το πιο κοφτερό, το πιο οξύ και ελαφρύ. Τα τέσσερα παραπάνω στερεά σχηματίζονται από δύο θεμελιώδεις οντότητες, το ορθογώνιο ισοσκελές και το μισό του ισόπλευρου. Ο Πλάτων διατυπώνει τη θεωρία για τα έσχατα συστατικά της ύλης. Τα παραπάνω σωματίδια (τετράεδρα, οκτάεδρα) αναλύονται σε πιο απλά γεωμετρικά σχήματα. Αυτά είναι τα τελικά υλικά από τα οποία αποτελείται ο κόσμος και δεν μπορούν περαιτέρω να αναλυθούν. Τα τρίγωνα είναι για τον Πλάτωνα τα ύστατα στοιχεία από τα οποία δημιουργούνται τα υπόλοιπα σχήματα. Ποιες διαφορές εντοπίζετε ανάμεσα στη φυσική θεωρία των Ατομικών και Επικούρειων με τον Πλάτωνα; Οι ατομικοί θεωρούν ότι τα άτομα υπάρχουν αιώνια, ανεξάρτητα από οποιαδήποτε υπέρτερη επέμβαση. Τα σχήματά τους έχουν οποιαδήποτε μορφή και είναι το πλήθος και τα μεγέθη τους άπειρα. Στα ίδια πλαίσια κατευθύνεται η θεωρία και του Επίκουρου. Ο Πλάτων αποδέχεται την ιδέα των ελάχιστων μονάδων της ύλης, όπως είχε διατυπωθεί από τους Ατομικούς. Σε αντίθεση όμως με τους Ατομικούς για τον Πλάτωνα τα άτομα δεν είναι υλικά σώματα αλλά επίπεδα γεωμετρικά σχήματα, τα οποία ανήκουν στο νοητό κόσμο των Μαθηματικών και είναι πεπερασμένα. Είναι καθαρά μαθηματικά αντικείμενα και έχουν απελευθερωθεί από την έννοια της ύλης. Τα όντα μετέχουν των αριθμών. Ο Πλάτων δεν αποδέχεται, σε αντίθεση με τους Ατομικούς και τον Επίκουρο, την ύπαρξη του κενού. Τα σχήματα-στοιχεία μετασχηματίζονται το ένα από το άλλο και δεν υπάρχει κάποιο κενό. «Όταν η γη συναντά τη φωτιά, αποσυντίθεται από την οξύτητά της και διαχέεται …. Μέχρις ότου τύχει να ξανασυναντηθούν τα μέρη της, να συναρμολογηθούν εκ νέου και να δώσουν πάλι γη. Όταν όμως το νερό αποσυντίθεται από τη φωτιά ή και από τον αέρα, τότε επιτρέπεται ο σχηματισμός ενός σωματιδίου φωτιάς και δύο σωματιδίων αέρα. Όσο για τον αέρα, από τη διάσπαση ενός μορίου του μπορούν να προέλθουν δύο μόρια φωτιάς…… τότε δύο σωματίδια φωτιάς συνδυάζονται σε ένα σώμα αέρα…. Συντίθεται ένα πλήρες σώμα νερού από δυόμισι σωματίδια αέρα.». Ο Πλάτων δεν εξηγεί την κίνηση, όπως ο Δημόκριτος και ο Επίκουρος, με την ύπαρξη του κενού μέσα στο οποίο κινούνται τα άτομα. Ο δημιουργός είναι αυτός που προκαλεί την κίνηση. «Γιατί είναι δύσκολο, ή μάλλον αδύνατον, να κινηθεί κάτι χωρίς εκείνο που θα το κινήσει, όπως και να υπάρξει κάτι που θα κινήσει χωρίς εκείνο που θα κινηθεί. Δεν υπάρχει κίνηση, αν λείπουν αυτά τα δύο. O Πλάτων στον Τίμαιο αναφέρεται στο ρόλο του δημιουργού, ο οποίος καθορίζει τις αναλογίες που διέπουν το πλήθος, τις κινήσεις και τις άλλες δυνάμεις των στοιχείων. Με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται η αρμονία στον κόσμο. Τα τέσσερα στοιχεία βρίσκονταν σε μια ατελή κατάσταση. Με την παρέμβαση του Θεού-δημιουργού πήραν τις κανονικές μορφές τους «είδεσι τε και αριθμοις». Αυτή τη θέση του Πλάτωνα δεν την είχαν υιοθετήσει οι Ατομικοί. Για τις αναλογίες, τις κινήσεις και τις άλλες ιδιότητες επεμβαίνει ο Θεός. Για τον Δημόκριτο ο κόσμος και ο χρόνος δεν διέπονται από κανένα νου, ούτε ανθρώπινο, ούτε θεϊκό. Οι θεοί και οι ψυχές αποτελούν ένα είδος ψυχικής ύλης που στην περίπτωση των θεών βρίσκονται στον αέρα, ενώ στην περίπτωση της ψυχής βρίσκονται στα σώματα. Για τον Πλάτωνα, σε αντίθεση με τον Δημόκριτο και τον Επίκουρο, δεν υπάρχει η τυχαιότητα. Όλα λειτουργούν στον κόσμο με βάση το τελεολογικό σύστημα, ότι όλα στοχεύουν σε κάποιο σκοπό που υπάρχει μέσα τους. Κάνει λόγο για την παρέμβαση του Θεού ως δημιουργού για τη δημιουργία του κόσμου. Αντίθετα για τον Δημόκριτο υπάρχει

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ  210.38.22.157 – 495 Fax: 210.33.06.463 φροντιστηριακά μαθήματα για : Ε.Μ.Π. – Α.Ε.Ι. – Α.Τ.Ε.Ι. – Ε.Α.Π.

www.arnos.gr



www.oktonia.com



www.uni-learn.gr

5

ο νόμος της μηχανοκρατικής αναγκαιότητας και βασίζεται στα καθαρά ποσοτικά χαρακτηριστικά της ύλης και της τύχης. Τα αποτελέσματα της αναγκαιότητας βασίζονται στη τύχη. Ο Επίκουρος επιχείρησε να συγκροτήσει μια γενική μηχανική του κόσμου με σκοπό την εξήγηση των δεδομένων της πραγματικότητας. Για τον Επίκουρο υπάρχει και το απρόοπτο, το τυχαίο, το μη αναγκαίο. Ο Πλάτωνας θεωρεί τη μόνη πραγματικότητα, η οποία δεν αλλοιώνεται, αυτή των ιδεών, οι οποίες είναι αιώνιες και σταθερές οντότητες. Το σύμπαν των ιδεών γίνεται αντιληπτό από τη νόηση, παραμένει αμετάβλητο και δεν προσδιορίζεται χωροχρονικά. Η πραγματική γνώση είναι αυτή του κόσμου των ιδεών. Δεν μπορούμε να γνωρίσουμε αυτόν τον κόσμο βασιζόμενοι στις αισθήσεις μας και στον υλικό κόσμο. Σε αντίθεση με τους Επικούρειους ο μεταβαλλόμενος υλικός κόσμος δεν είναι αντικείμενο της γνώσης. Ο αισθητός κόσμος είναι πεπερασμένος και φθαρτός. Σύμφωνα με τον Πλάτωνα στηριζόμενοι στις αισθήσεις δεν έχουμε γνώση αλλά γνώμη. Ο αισθητός κόσμος δημιουργήθηκε σε ιδεατά πρότυπα. Γι’ αυτό λοιπόν στον Τίμαιο παρουσιάζει μια κοσμογονία, η οποία βασίζεται σε καθαρά γεωμετρικά και όχι σε υλικά στοιχεία. Ο Επίκουρος θεωρούσε ότι η γνώση των αισθήσεων μπορεί να είναι αξιόπιστη. Η άμεση αίσθηση που δημιουργείται από τη σχέση με τον έξω κόσμο και η άμεση επαλήθευση αποτελούν τα μέσα για τη θεμελίωση της γνώσης της φύσης. Για τους ατομικούς και τους Επικούρειους υπάρχουν άπειροι κόσμοι. Ο αισθητός γήινος κόσμος για τον Επίκουρο είναι ένας άπειρος, αιώνιος κόσμος. Ποιες είναι οι βασικές κινήσεις στις οποίες συμμετέχουν τα ουράνια σώματα και είναι ορατές με γυμνό μάτι από έναν επίγειο παρατηρητή, τις οποίες έπρεπε να εξηγήσουν οι αστρονόμοι τον 4ο αιώνα π.Χ.; Οι βασικές κινήσεις στις οποίες συμμετέχουν τα ουράνια σώματα, πλανήτες και απλανείς και είναι ορατές με γυμνό μάτι από έναν επίγειο παρατηρητή, είναι οι εξής: α) Όλα τα ουράνια σώματα περιστρέφονται γύρω από τη Γη, από την ανατολή προς τη δύση, σε 24 ώρες, με αποτέλεσμα να παρατηρείται το καθημερινό φαινόμενο της ανατολής και της δύσης τους. β) Ο Ήλιος μετατοπίζεται σε σχέση με τους αστερισμούς με ομαλή γωνιακή ταχύτητα και με φορά από τη δύση στην ανατολή μέσα σε ένα δακτύλιο από αστερισμούς κινούμενος μέσα σε ένα πλάγιο μέγιστο κύκλο της ουράνιας σφαίρας. Συμπληρώνει μια πλήρη περιφορά. Η Σελήνη και οι υπόλοιποι πέντε πλανήτες κινούνται διαμέσου των ζωδίων, σε τροχιές που βρίσκονται πολύ κοντά στην τροχιά του Ηλίου και με φορά από τη δύση στην ανατολή. γ) Τέλος είναι δυνατόν κάποιος παρατηρώντας τη θέση ενός πλανήτη για πολλούς μήνες να διαπιστώσει ανωμαλίες στην από δυτικά προς ανατολικά κίνηση του. Ο πλανήτης φαίνεται να επιβραδύνει την κίνηση του και έπειτα να ακινητοποιείται για μερικές ημέρες. Στη συνέχεια φαίνεται σαν να κινείται από την ανατολή προς τη δύση, να επιβραδύνεται και πάλι, να σταματά και να ξαναπαίρνει την κανονική του πορεία από δυτικά προς ανατολικά.

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ  210.38.22.157 – 495 Fax: 210.33.06.463 φροντιστηριακά μαθήματα για : Ε.Μ.Π. – Α.Ε.Ι. – Α.Τ.Ε.Ι. – Ε.Α.Π.

www.arnos.gr



www.oktonia.com



www.uni-learn.gr

6

Ποια είναι τα φαινόμενα που παρατηρούνται κατά την κίνηση των πλανητών, τα οποία το μοντέλο του Ευδόξου δεν μπορούσε να εξηγήσει; Τα φαινόμενα που παρατηρούνται κατά την κίνηση των πλανητών, τα οποία το μοντέλο του Ευδόξου δεν μπορούσε να εξηγήσει είναι τα εξής: α) Στο μοντέλο του Ευδόξου η κάθε ιπποπέδη έχει την ίδια μορφή. Όμως οι παρατηρούμενες αναδρομήσεις και ορθοδρομήσεις διαφέρουν από τον ένα πλανήτη στον άλλο, τόσο ως προς τη μορφή, όσο και ως προς το μήκος και τη διάρκειά τους. β) Το σύστημα των ομόκεντρων σφαιρών έδινε εξηγήσεις που αντιστοιχούσαν θαυμάσια στις ανωμαλίες της φαινόμενης τροχιάς των πλανητών Δία και Κρόνου, δεν συνέβαινε όμως το ίδιο και με τις τροχιές του Άρη και του Ερμή. Ειδικά για τον Άρη, η συνοδική περίοδος που δεχόταν ο Εύδοξος, απέχει πολύ από την αληθινή. Αν λάμβανε την αληθινή περίοδο, για να λειτουργήσει το σύστημα, θα έπρεπε οι δύο εσωτερικές σφαίρες να περιστρέφονται προς την ίδια κατεύθυνση, που θα ερχόταν σε αντίθεση με την περιγραφή του συστήματος. γ) Το σύστημα των σφαιρών για τον Ήλιο δεν μπορούσε να εξηγήσει το φαινόμενο της ανισότητας των εποχών, το οποίο φαίνεται ότι ο Εύδοξος το αγνοούσε τελείως, αν και η μη ομαλή κίνηση του Ήλιου κατά μήκος του ζωδιακού είχε αναγνωριστεί από τον Ευκτήμονα και τον Μέτωνα, 80 χρόνια πριν τον Εύδοξο. δ) Το μοντέλο του Ευδόξου δεν μπορούσε να εξηγήσει τη μεταβολή της φαινομένης διαμέτρου της Σελήνης και τις μεταβολές της λαμπρότητας των πλανητών. Τα δύο αυτά φαινόμενα οι μετέπειτα Έλληνες αστρονόμοι τα απέδωσαν σωστά στη μεταβολή της απόστασης των πλανητών από τη γη. Η εξήγηση όμως αυτή δεν ήταν σύμφωνη με το πλαίσιο του μοντέλου των ομόκεντρων σφαιρών, όπου η απόσταση κάθε πλανήτη από τη Γη, η οποία βρίσκεται στο κοινό κέντρο του συστήματος των σφαιρών, είναι σταθερή. Ποιες τροποποιήσεις υπέστη το μοντέλο των ομόκεντρων σφαιρών κατά τη διάρκεια του 4ου π.Χ. αιώνα και από ποιους; Το μοντέλο των ομόκεντρων σφαιρών υπέστη τροποποιήσεις από τον Κάλλιππο, τον Κυζικηνό και τον Αριστοτέλη. Ο Κάλλιππος πρόσθεσε 7 νέες σφαίρες στο μοντέλο, με αποτέλεσμα να ανταποκρίνεται αυτό καλύτερα στα δεδομένα της παρατήρησης. Οι δύο επιπρόσθετες σφαίρες για τον Ήλιο θα συντελούσαν, ώστε να σχηματιστεί μια ιπποπέδη, η οποία να παριστάνει την ανομοιόμορφη κίνηση του Ήλιου και με αυτόν τον τρόπο να εξηγείται η ανισότητα των εποχών. Η προσθήκη δύο σφαιρών για τη Σελήνη μπορούσε να εξηγήσει την ανωμαλία της κίνησης, της κατά μήκος της εκλειπτικής, ενώ η προσθήκη μιας πέμπτης σφαίρας για τον καθένα από τους πλανήτες Ερμή, Αφροδίτη και Άρη μπορούσε να συμβάλει, για να φέρει τις υπολογιζόμενες κινήσεις πλησιέστερα προς τις παρατηρούμενες κινήσεις αυτών των πλανητών. Ο Αριστοτέλης απέδωσε φυσική ύπαρξη στο σύστημα των σφαιρών μετατρέποντας, έτσι, το σύστημα αυτό από καθαρά γεωμετρική κατασκευή σε μηχανική κατασκευή.

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ  210.38.22.157 – 495 Fax: 210.33.06.463 φροντιστηριακά μαθήματα για : Ε.Μ.Π. – Α.Ε.Ι. – Α.Τ.Ε.Ι. – Ε.Α.Π.

www.arnos.gr



www.oktonia.com



www.uni-learn.gr

7

Πως αντιμετώπισε ο Αριστοτέλης το πρόβλημα της μετάδοσης της κίνησης από το σύστημα των σφαιρών ενός πλανήτη στο σύστημα των σφαιρών του επόμενου πλανήτη; Ο Αριστοτέλης αντιμετώπισε το πρόβλημα της μετάδοσης της κίνησης από το σύστημα των σφαιρών ενός πλανήτη στο σύστημα των σφαιρών του επόμενου πλανήτη, εισάγοντας έναν αριθμό αντισταθμιστικών σφαιρών ανάμεσα στο σύστημα των σφαιρών του εξωτερικού πλανήτη Α και σε εκείνο του αμέσως εσωτερικού πλανήτη Β. Η λειτουργία αυτών των αντισταθμιστικών σφαιρών είναι ακριβώς να αντισταθμίζουν όλες τις κινήσεις των σφαιρών του συστήματος του Α που έχουν μεταδοθεί στην εσωτερική σφαίρα, στην οποία βρίσκεται ο ίδιος ο πλανήτης Α εκτός από μια κίνηση: την ημερήσια περιστροφή, που τη προσφέρει η πρώτη σφαίρα του συστήματος. Έτσι δεν μεταβαίνει στην εξωτερική σφαίρα του πλανήτη Β καμιά άλλη κίνηση, εκτός από την ημερήσια περιστροφή, που σημαίνει ότι ο αριθμός των αντισταθμισμένων σφαιρών που υπάρχουν μεταξύ του συστήματος του Α και του συστήματος του Β πρέπει να είναι κατά ένα μικρότερος του αριθμού των σφαιρών που συνθέτουν το σύστημα του Α. Ποια είναι η συμβολή του Ηρακλείδη του Ποντικού στην ιστορία της αστρονομίας; Αξιοσημείωτη είναι η συμβολή του Ηρακλείδη του Ποντικού στην ιστορία της αστρονομίας. Αποδίδονται σε αυτόν δύο ενδιαφέρουσες αστρονομικές ιδέες. α) Η ημερήσια περιστροφή της Γης γύρω από τον άξονα της. β) Η ιδέα ότι οι τροχιές της Αφροδίτης και του Ερμή είναι ηλιοκεντρικές και όχι γεωκεντρικές. Με την πρώτη ιδέα εξασφαλίζεται μεγάλη οικονομία στον αριθμό των ουράνιων κινήσεων που πρέπει να εξηγηθούν. Με βάση τη θεωρία του Ηρακλείδη η σφαίρα των απλανών και οι εξωτερικές σφαίρες των συστημάτων των σφαιρών του κάθε πλανήτη είναι περιττές.

ΠΡΟΣΔΟΚΩΜΕΝΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Προσδοκώμενο αποτέλεσμα αποτελεί η δυνατότητα των φοιτητών να προσδιορίζουν τον ρόλο του Πλάτωνα στην ιστορία της αστρονομίας. Ο Πλάτων έδωσε τις πρώτες θεωρητικές γεωμετρικές περιγραφές των κινήσεων των ουράνιων σωμάτων. Αντικείμενο αυτής της θεωρητικής αστρονομίας του Πλάτωνα ήταν η γεωμετρική μελέτη και ερμηνεία των κινήσεων των ουράνιων σωμάτων . Για πρώτη φορά τονίζεται η ανάγκη να χρησιμοποιηθούν τα μαθηματικά και η γεωμετρία στο χώρο της αστρονομίας και να υποβαθμιστεί η απλή συστηματική εμπειρική παρατήρηση των ουράνιων σωμάτων. Η αστρονομία από εμπειρική τέχνη μετατράπηκε σε επιστήμη βασισμένη στη γεωμετρία.

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ  210.38.22.157 – 495 Fax: 210.33.06.463 φροντιστηριακά μαθήματα για : Ε.Μ.Π. – Α.Ε.Ι. – Α.Τ.Ε.Ι. – Ε.Α.Π.

www.arnos.gr



www.oktonia.com



www.uni-learn.gr

8

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗΣ 1. Ποιες είναι οι βασικές πλατωνικές θέσεις στο χώρο της αστρονομίας και με ποιο τρόπο επηρέασαν την ιστορία της αστρονομίας ; 2. Ποια είναι τα κύρια χαρακτηριστικά του μοντέλου των ομόκεντρων κύκλων; Πλεονεκτήματα, μειονεκτήματα ; 3. Ποιες είναι οι μεταβολές που δέχτηκε το μοντέλο του Εύδοξου από τον Κάλλιππο και τον Αριστοτέλη; 4. Ποια είναι τα σημεία σύγκλισης και απόκλισης ανάμεσα στα συστήματα του Εύδοξου, του Αριστοτέλη και του Κάλλιππου; 5. Ποιες είναι οι αστρονομικές ιδέες του Ηρακλείδη;

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ  210.38.22.157 – 495 Fax: 210.33.06.463 φροντιστηριακά μαθήματα για : Ε.Μ.Π. – Α.Ε.Ι. – Α.Τ.Ε.Ι. – Ε.Α.Π.

www.arnos.gr



www.oktonia.com



www.uni-learn.gr

9

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ο Η ΦΥΣΙΚΗ ΚΑΙ Η ΚΟΣΜΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ ΛΕΞΕΙΣ-ΚΛΕΙΔΙΑ Αριστοτελισμός: η αξιοποίηση των φιλοσοφικών θεωριών του Αριστοτέλη, η επιβίωση και η ανανέωση της αριστοτελικής σκέψης από τους Άραβες και τους θεολόγους και στοχαστές του Μεσαίωνα. Υποσελήνια περιοχή: είναι σύμφωνα με τον Αριστοτέλη η περιοχή που βρίσκεται από τη Σελήνη και κάτω, προς τη Γη, η γήινη περιοχή, στην οποία ισχύει η ευθύγραμμη κίνηση (φυσική και εξαναγκασμένη). Πέρα από τη Σελήνη: είναι σύμφωνα με τον Αριστοτέλη η περιοχή που βρίσκεται από τη Σελήνη και πάνω, η ουράνια περιοχή, στην οποία ισχύει η κυκλική κίνηση. Θεωρία της αντιπερίστασης: είναι η θεωρία του Αριστοτέλη, σύμφωνα με την οποία το μέσο, εντός του οποίου πραγματοποιείται η κίνηση (ο αέρας), έχει το ρόλο του κινούντος. Φύση του σώματος:είναι σύμφωνα με τον Αριστοτέλη το κινούν στην περίπτωση της φυσικής κίνησης. Φυσικοί τόποι: είναι οι τέσσερις σφαίρες (της γης, του νερού, του αέρα, της φωτιάς) προς τις οποίες από τη φύση τους κινούνται όλα τα σώματα. Ελεύθερη πτώση: είναι η φυσική κίνηση των βαρέων σωμάτων με τη βαρύτητά τους, όπου η ταχύτητα είναι ανάλογη του βάρους. Φυσικός κόσμος: είναι ο κόσμος του Αριστοτέλη και της αρχαίας επιστήμης που διαφοροποιείται από τον κόσμο της φυσικής του Νεύτωνα, είναι ο κόσμος της εμπειρίας από τον οποίο παίρνει τα παραδείγματα του ο αρχαίος φιλόσοφος για να μελετήσει την κίνηση. Ο κόσμος της φυσικής : είναι ο κόσμος του Νεύτωνα που στηρίζεται σε παραδείγματα που δεν συναντάμε στον πραγματικό, εμπειρικό κόσμο, όπως είναι το παράδειγμα της κίνησης στο κενό χωρίς αντίσταση. Αιθέρας:είναι το πέμπτο στοιχείο από το οποίο, όπως ισχυρίζεται ο Αριστοτέλης, αποτελούνται τα ουράνια σώματα και στον Μεσαίωνα το αποκαλούσαν πεμπτουσία .

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ  210.38.22.157 – 495 Fax: 210.33.06.463 φροντιστηριακά μαθήματα για : Ε.Μ.Π. – Α.Ε.Ι. – Α.Τ.Ε.Ι. – Ε.Α.Π.

www.arnos.gr



www.oktonia.com



www.uni-learn.gr

10

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ Η φυσική και η κοσμολογία του Αριστοτέλη. Κόσμος= πεπερασμένος ,κλειστός, ιεραρχημένος. Δύο περιοχές κόσμου: Γήινη υποσελήνια, ουράνια.  Κίνηση στη γήινη περιοχή: α) φυσική (ελεύθερη κίνηση των σωμάτων προς τους φυσικούς τους τόπους) που είναι ευθύγραμμη με διεύθυνση κατακόρυφη β) εξαναγκασμένη (εξαιτίας επίδρασης εξωτερικής κίνησης).  Στην ουράνια περιοχή υπάρχει μία κίνηση η φυσική, ομαλή κυκλική.  Τα ουράνια σώματα αποτελούνται από μια Πέμπτη ουσία, τον αιθέρα.    

 Θεωρία της «αντιπερίστασης Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή το μέσο, εντός του οποίου πραγματοποιείται η κίνηση (ο αέρας), έχει το ρόλο του κινούντος.  Τέσσερις ομόκεντρες σφαίρες (η σφαίρα της γης, του νερού, του αέρα, της φωτιάς) που είναι οι φυσικοί τόποι προς τους οποίους, από τη φύση τους κινούνται όλα τα σώματα.  Έλλειψη πειραματικού ελέγχου στην αριστοτελική φυσική φιλοσοφία., ως αποτέλεσμα της δικής του αντίληψης για τον κόσμο και όχι ως δικής του αμέλειας.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ-ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Πως κατανοεί ο Αριστοτέλης την έννοια «κίνηση»; Ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί τον όρο «κίνησις» με πολύ ευρύτερη σημασία, από αυτή που του αποδίδουμε σήμερα. Για το φιλόσοφο, ο όρος αυτός μπορεί να σημαίνει αλλαγή της ουσίας (γένεσις και φθορά), αλλαγή του μεγέθους (αύξησις και φθίσις), αλλαγή της ποιότητας (αλλοίωσις) και τέλος, μετατόπιση. Επομένως δεν δίνει στον όρο μια γενική σημασία. Στη φυσική του θεωρία ο Αριστοτέλης αντιλαμβάνεται την κίνηση ως μετατόπιση. Σε ποιες αρχές βασίζεται η αριστοτελική θεωρία της κίνησης στην υποσελήνια περιοχή του κόσμου; Οι αρχές είναι δύο: α) Η κίνηση δεν είναι ποτέ αυθόρμητη. Πίσω από κάθε κίνηση ο Αριστοτέλης βλέπει την επίδραση μιας δύναμης που παράγει ενέργεια (κινούν) που βρίσκεται σε συνεχή επαφή με το κινούμενο σώμα.

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ  210.38.22.157 – 495 Fax: 210.33.06.463 φροντιστηριακά μαθήματα για : Ε.Μ.Π. – Α.Ε.Ι. – Α.Τ.Ε.Ι. – Ε.Α.Π.

www.arnos.gr



www.oktonia.com



www.uni-learn.gr

11

β) Ο Αριστοτέλης διακρίνει δύο είδη κίνησης. Πρόκειται για τη φυσική και τη βίαιη (εξαναγκασμένη) κίνηση. Η φυσική κίνηση αποτελεί την ελεύθερη, ευθύγραμμη κίνηση των σωμάτων με κατακόρυφη διεύθυνση προς τους φυσικούς τόπους τους. Η βίαιη κίνηση είναι η μη ευθύγραμμη κίνηση που γίνεται κάτω από την επίδραση μιας εξωτερικής δύναμης και αναγκάζει το σώμα να απομακρύνεται από τη φυσική του κίνηση. Η βίαιη είναι κατώτερη της φυσικής. Πως πραγματεύεται ο Αριστοτέλης το θέμα των «φυσικών τόπων» των σωμάτων; Το κινούν στην περίπτωση της φυσικής είναι η φύση του σώματος. Το κάθε σώμα έχει την τάση να κινείται προς τον φυσικό τόπο του, μέχρι να φτάσει σε αυτόν και να παραμείνει για πάντα σε ηρεμία. Η φυσική κίνηση είναι η κίνηση του σώματος που φτάνει, αν δεν εμποδιστεί στον τόπο, σφαίρα του στοιχείου από το οποίο αποτελείται. Μία πέτρα τείνει να πέσει στη σφαίρα της γης, η οποία βρίσκεται στο κάτω μέρος του κόσμου, ενώ μια φλόγα τείνει να φτάσει στη σφαίρα της φωτιάς που βρίσκεται στο πάνω μέρος του κόσμου. H γήινη πλευρά του κόσμου αποτελείται από τέσσερα στοιχεία: τη γη, το νερό, τον αέρα, τη φωτιά. Η γη και το νερό είναι τα βαριά στοιχεία, με αποτέλεσμα να έχουν την τάση να στρέφονται προς το κέντρο της γης και ο αέρας και η φωτιά είναι τα ελαφρά που έχουν την τάση να ανεβαίνουν προς την περιοχή της γήινης περιοχής του κόσμου, δηλαδή προς τη Σελήνη. Επομένως η κινητική συμπεριφορά κάθε σώματος εξαρτάται από την αναλογία βαρέων και ελαφρών στοιχείων που το συγκροτούν. Σε περίπτωση που δεν υπήρχαν εμπόδια θα μπορούσαν να υπάρχουν τέσσερις ομόκεντρες σφαίρες (η σφαίρα της γης, του νερού, του αέρα, της φωτιάς) που είναι οι φυσικοί τόποι προς τους οποίους, από τη φύση τους κινούνται όλα τα σώματα. Ποιοι είναι οι κανόνες που ρυθμίζουν, κατά τον Αριστοτέλη, τη φυσική κίνηση των σωμάτων; Οι κανόνες που ρυθμίζουν τη φυσική κίνηση των σωμάτων είναι οι εξής: α) Όταν δύο σώματα με διαφορετική βαρύτητα πέφτουν ελεύθερα, τα χρονικά διαστήματα, που χρειάζονται για να καλυφθεί μια απόσταση, είναι αντιστρόφως ανάλογα της βαρύτητας τους (ένα σώμα με διπλάσια βαρύτητα σε σχέση με ένα άλλο χρειάζεται, για να διανύσει ίση απόσταση, τον μισό χρόνο σε σχέση με εκείνο). β) Αν δύο σώματα με την ίδια βαρύτητα κινούνται με φυσική κίνηση σε διαφορετικά μέσα, τα χρονικά διαστήματα που απαιτούνται για να καλυφθεί μια απόσταση, είναι ανάλογα προς την αντίσταση που έχουν τα μέσα. Επομένως ο βαθμός αντίστασης εξαρτάται από την πυκνότητα των μέσων. Το σώμα κινείται αργά όταν έχει μεγάλη πυκνότητα. Ποια είναι τα κύρια χαρακτηριστικά εξαναγκασμένη κίνηση των σωμάτων;

της αριστοτελικής

θεωρίας για την

Στην περίπτωση της εξαναγκασμένης κίνησης το κινούν είναι μια εξωτερική δύναμη, η οποία κάνει, εξαναγκάζει το σώμα να κινηθεί παράν φύσιν, εκτρέποντας τον από το φυσικό του τόπο. Η εξαναγκασμένη κίνηση παύει να υπάρχει, όταν δεν επιδρά στο σώμα πλέον εξωτερική δύναμη. Κάθε κίνηση πρέπει να πραγματοποιείται εντός ενός μέσου.

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ  210.38.22.157 – 495 Fax: 210.33.06.463 φροντιστηριακά μαθήματα για : Ε.Μ.Π. – Α.Ε.Ι. – Α.Τ.Ε.Ι. – Ε.Α.Π.

www.arnos.gr



www.oktonia.com



www.uni-learn.gr

12

Απορρίπτει ο Αριστοτέλης την κίνηση στο κενό, ενώ προχωρά πιο πέρα, στην απόρριψη της ίδιας της ύπαρξης του κενού. Κάνει λόγο για την ελεύθερη πτώση: είναι η φυσική κίνηση των βαρέων σωμάτων με τη βαρύτητά τους, όπου η ταχύτητα είναι ανάλογη του βάρους. Όταν η ελεύθερη πτώση πραγματοποιείται μέσω του αέρα που αποτελεί το μέσο, τότε τα βαρύτερα σώματα πέφτουν με μεγαλύτερη ταχύτερα από τα ελαφρύτερα σώματα που έχουν το ίδιο σχήμα και τις ίδιες διαστάσεις. Ποιες είναι οι βασικές κοσμολογικές θέσεις του Αριστοτέλη; Σύμφωνα με την κοσμολογία του Αριστοτέλη ο κόσμος είναι πεπερασμένος, κλειστός, ιεραρχημένος.To σύμπαν δεν έχει αφετηρία, αλλά είναι αιώνιο χωρίς αρχή και τέλος .Το αιώνιο σύμπαν χωρίζεται σε μια ανώτερη και σε μια κατώτερη περιοχή. Η Σελήνη είναι ενδιάμεση, με ενδιάμεση φύση. Ο κόσμος κατά τον Αριστοτέλη διακρίνεται σε δύο περιοχές στην υποσελήνια περιοχή και στον χώρο πέρα από τη Σελήνη. Η καθεμία από τις δύο περιοχές έχει τους δικούς της νόμους. Τα σώματα διαφέρουν ως προς την κίνηση σε κάθε μία από αυτές τις περιοχές. Ο κόσμος πέρα από τη Σελήνη είναι σταθερός, άφθαρτος. Σε αυτόν η κίνηση είναι κυκλική και τέλεια Αφού στην ουράνια περιοχή δεν υπάρχει μεταβολή, αλλά τα όντα είναι αμετάβλητα και αναλλοίωτα, θα υπάρχει σε αυτήν ένα αναλλοίωτο πέμπτο στοιχείο ο αιθέρας, η πεμπτουσία. Στην υποσελήνια περιοχή υπάρχει συνεχής μεταβολή, φθορά, αστάθεια. Τα πάντα μεταβάλλονται, καθώς γεννιούνται, αυξάνονται, ελαττώνονται, παρακμάζουν. Η κίνηση των σωμάτων δεν είναι ομαλή κυκλική, αλλά ευθύγραμμη, πεπερασμένη. Η υποσελήνια περιοχή είναι η γήινη περιοχή. Υπάρχουν σε αυτήν τέσσερα στοιχεία από τα οποία έχουν προέλθει τα γήινα αντικείμενα η γη, το νερό, ο αέρας, η φωτιά. Η γη και το νερό είναι τα βαριά στοιχεία, με αποτέλεσμα να έχουν την τάση να στρέφονται από τη φύση τους προς το κέντρο της γης και ο αέρας και η φωτιά είναι τα ελαφρά με τρόπο απόλυτο, που έχουν την τάση να ανεβαίνουν προς την περιοχή της γήινης περιοχής του κόσμου, δηλαδή προς τη Σελήνη. Επομένως η κινητική συμπεριφορά κάθε σώματος εξαρτάται από την αναλογία βαρέων και ελαφρών στοιχείων που το συγκροτούν. Με βάση τα παραπάνω ο Αριστοτέλης κάνει λόγο για τέσσερις ομόκεντρες σφαίρες (η σφαίρα της γης, του νερού, του αέρα, της φωτιάς) που είναι οι φυσικοί τόποι προς τους οποίους, από τη φύση τους κινούνται όλα τα σώματα. Ο κόσμος αποτελείται από ανάμεικτα σώματα ,όπου το ένα επιδρά στο άλλο και δεν υπάρχει ποτέ ιδανική κατάσταση. Η κίνηση δεν έχει αυθόρμητο ή τυχαίο χαρακτήρα. Υπάρχει πίσω από κάθε κίνηση μια δύναμη που ενεργεί (κινούν) και έχει άμεση σχέση με το κινούμενο σώμα .Αυτό το κινούν στην περίπτωση της φυσικής κίνησης είναι η ίδια η φύση του σώματος που κάνει το σώμα να κινείται προς το φυσικό του τόπο. Φτάνοντας σε αυτό σταματά η κίνηση του. Ο Αριστοτέλης διακρίνει δύο είδη κίνησης. Πρόκειται για τη φυσική και τη βίαιη (εξαναγκασμένη) κίνηση. Η φυσική κίνηση αποτελεί την ελεύθερη, ευθύγραμμη κίνηση των σωμάτων με κατακόρυφη διεύθυνση προς τους φυσικούς τόπους τους, χωρίς την παρέμβαση εξωτερικής δύναμης. Η βίαιη κίνηση είναι η μη ευθύγραμμη κίνηση, που γίνεται κάτω από την επίδραση μιας εξωτερικής δύναμης και αναγκάζει το σώμα να απομακρύνεται από τη φυσική του κίνηση. Σε αυτήν την περίπτωση δεν ακολουθεί την κατακόρυφη καθορισμένη από τη φυσική κίνηση πορεία. Η βίαιη είναι κατώτερη της φυσικής. Για τον Αριστοτέλη τη φυσική κίνηση των σωμάτων τη ρυθμίζουν κάποιοι κανόνες. Σύμφωνα με τον πρώτο κανόνα, όταν δύο σώματα με διαφορετική βαρύτητα πέφτουν ελεύθερα, τα χρονικά διαστήματα, που χρειάζονται για να καλυφθεί μια απόσταση, είναι

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ  210.38.22.157 – 495 Fax: 210.33.06.463 φροντιστηριακά μαθήματα για : Ε.Μ.Π. – Α.Ε.Ι. – Α.Τ.Ε.Ι. – Ε.Α.Π.

www.arnos.gr



www.oktonia.com



www.uni-learn.gr

13

αντιστρόφως ανάλογα της βαρύτητας τους (ένα σώμα με διπλάσια βαρύτητα σε σχέση με ένα άλλο χρειάζεται, για να διανύσει ίση απόσταση, τον μισό χρόνο σε σχέση με εκείνο). Σύμφωνα με το δεύτερο κανόνα αν δύο σώματα με την ίδια βαρύτητα κινούνται με φυσική κίνηση σε διαφορετικά μέσα, τα χρονικά διαστήματα που απαιτούνται για να καλυφθεί μια απόσταση, είναι ανάλογα προς την αντίσταση που έχουν τα μέσα. Επομένως, ο βαθμός αντίστασης εξαρτάται από την πυκνότητα των μέσων. Το σώμα κινείται αργά, όταν έχει μεγάλη πυκνότητα. Οι ουράνιες σφαίρες καλύπτονται από τον αιθέρα. Η κίνηση των ουράνιων σωμάτων είναι αιώνια και είναι φυσική. Την κίνηση την προκαλεί το πρώτο κινούν που είναι ακίνητο. Οι ουράνιες κινήσεις μέσω των αρχών αιτιότητας οδηγούν τα επίγεια σώματα στη γένεση και τη φθορά. Ποια είναι η θεωρία του Αριστοτέλη για τον αιθέρα; Τα ουράνια σώματα, σύμφωνα με τον Αριστοτέλη δεν αποτελούνται από τα τέσσερα γνωστά στοιχεία, αλλά από ένα πέμπτο στοιχείο την πεμπτουσία της μεσαιωνικής φιλοσοφίας, τον αιθέρα. Η φυσική κίνηση των τεσσάρων στοιχείων είναι να κατευθύνονται προς τα πάνω ή τα κάτω, να απομακρύνονται ή να πλησιάζουν προς το κέντρο της Γης. Μπορούν να κινούνται και προς άλλες κατευθύνσεις με τη παρέμβαση μιας κινητήριας δύναμης. Αυτή η κίνηση δεν είναι φυσική, αλλά βίαιη και εξαναγκασμένη. Η κίνηση των ουράνιων σωμάτων είναι αιώνια και επομένως πρέπει να είναι φυσική. Αφού πρέπει να είναι η κίνηση φυσική και κυκλική δεν μπορεί κανένα από τα τέσσερα γήινα στοιχεία να βρίσκεται στον ουρανό, γιατί κανένα από αυτά δεν έχει κυκλική κίνηση. Κυκλική κίνηση μπορεί να έχει κάποιο από αυτά τα στοιχεία μόνο όταν μεσολαβεί μια εξωτερική δύναμη και πραγματοποιείται βίαιη και όχι φυσική κίνηση. Πρέπει να υπάρχει για τον Αριστοτέλη ένα πέμπτο στοιχείο που πραγματοποιεί κυκλική κίνηση, το οποίο να είναι άφθαρτο και να μην αλλοιώνεται με την πάροδο του χρόνου. Επομένως υπάρχει ο αιθέρας. Ο Αριστοτέλης υιοθετεί αυτή τη θέση για τον αιθέρα για να εξηγήσει το γεγονός ότι τα άστρα είναι ορατά και ταυτόχρονα αιώνια. Τι ήταν η θεωρία της «αντιπερίστασης του Αριστοτέλη ; Σύμφωνα με τη θεωρία της αντιπερίσπασης του Αριστοτέλη το μέσο, εντός του οποίου πραγματοποιείται η κίνηση (ο αέρας), έχει το ρόλο του κινούντος. Για παράδειγμα κατά τη διάρκεια της εκτόξευσης ενός βέλους ενεργοποιείται και ο αέρας(περιβάλλον μέσο), που καθώς απωθείται μπροστά από το βέλος, μετατοπίζεται και πιάνει τον κενό χώρο που υπάρχει πίσω από το βέλος. Με αυτόν τον τρόπο ενεργεί ως κινούσα δύναμη για το βέλος. Αυτή η θεωρία συνδέεται με την αρχή ότι δεν υπάρχει κίνηση, χωρίς την επίδραση του κινούντος και με τη θέση του φιλοσόφου ότι δεν υπάρχει κενός χώρος. Όταν εκτοξεύουμε ένα βέλος, διεγείρουμε το περιβάλλον μέσο (αέρας) ο οποίος, καθώς απομακρύνεται μπροστά από το βέλος, μετακινείται και καταλαμβάνει τον κενό χώρο που δημιουργείται διαρκώς πίσω από το βέλος, ενεργώντας ως κινούσα δύναμη για το βέλος. Όσο περισσότερο απομακρύνεται η δύναμη αυτή από την αρχική πηγή της τόσο περισσότερο εξαντλείται. Είναι σύμφωνη αυτή η διαπίστωση με την αρχή ότι δεν υπάρχει κίνηση χωρίς να επιδρά συνεχώς το κινούν και με τη θέση του Αριστοτέλη ότι δεν υπάρχει κενός χώρος.

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ  210.38.22.157 – 495 Fax: 210.33.06.463 φροντιστηριακά μαθήματα για : Ε.Μ.Π. – Α.Ε.Ι. – Α.Τ.Ε.Ι. – Ε.Α.Π.

www.arnos.gr



www.oktonia.com



www.uni-learn.gr

14

Ποια είναι η κριτική στη θεωρία της εξαναγκασμένης κίνησης του Αριστοτέλη; Η αριστοτελική θεωρία της κίνησης στηρίχθηκε στα δεδομένα της εμπειρίας. Ωστόσο έχει η θεωρία αυτή και μειονεκτήματα. Δεν διατυπώνεται με όρους επαρκώς αφηρημένους. Ο Αριστοτέλης δεν υπολογίζει στη διατύπωση της θεωρίας του τη μορφή του κινούμενου σώματος, πράγμα που είναι μια αφαίρεση από τα πραγματικά σώματα. Δεν προχώρησε περισσότερο την αφαίρεση, ώστε να μην υπολογίζει στην περίπτωση της κίνησης τον παράγοντα αντίσταση του μέσου, μέσω του οποίου πραγματοποιείται η κίνηση. Κάθε κίνηση πρέπει να πραγματοποιείται εντός ενός μέσου, του αέρα. Τα παραδείγματα του αρχαίου φιλοσόφου είναι παρμένα από την εμπειρία και αφορούν τον φυσικό κόσμο. Τα περισσότερα από αυτά είναι πιο σύνθετα από τον τρόπο που τα αντιλαμβάνεται ο Αριστοτέλης. Αυτή η θεωρία του Αριστοτέλη για την κίνηση έρχεται σε αντίθεση με τον τρόπο που αντιλαμβάνεται την κίνηση ο Νεύτωνας. Ο κόσμος της φυσικής είναι ο κόσμος του Νεύτωνα που στηρίζεται σε παραδείγματα που δεν συναντάμε στον πραγματικό, εμπειρικό κόσμο, όπως είναι το παράδειγμα της κίνησης στο κενό χωρίς αντίσταση. Ποια είναι η επιχειρηματολογία του Αριστοτέλη για την απόρριψη ύπαρξης του κενού; Ο κόσμος αποτελείται από διάφορες ουσίες που καταλαμβάνουν όλο το χώρο και δεν αφήνουν κενά. Ο Αριστοτέλης απορρίπτει τη θέση των ατομικών περί ύπαρξης κενού χώρου. Ακολουθώντας το συλλογισμό των Ελεατών ο Αριστοτέλης απέρριψε την ίδια την πραγματική ύπαρξη του κενού. Δεν υπάρχει κίνηση στο κενό, γιατί σε μια τέτοια περίπτωση εφόσον η πυκνότητα του κενού είναι μηδέν, η ταχύτητα θα αυξανόταν σε άπειρο βαθμό. Για τον Αριστοτέλη όσοι μιλούν για κενό εννοούν τον τόπο που δεν έχει όγκο. Όμως σε αυτήν την περίπτωση το πλήρες το κενό και ο τόπος είναι το ίδιο πράγμα, αλλά δεν είναι το ίδιο το είναι τους. Κανένας δεν είναι δυνατόν να αμφισβητήσει την κίνηση. Αυτή όμως η παραδοχή δε σημαίνει και ταυτόχρονη αναγνώριση της ύπαρξης του κενού. Δεν είναι απαραίτητο να υπάρχει το κενό για να εξασφαλιστεί η κίνηση των σωμάτων από τη στιγμή που τα σώματα διακρίνονται για την ανταλλαγή τόπων, δίχως την παρουσία ενός ενδιάμεσου διαστήματος, που δεν έχει κάποια σχέση με τα ίδια τα σώματα. Δεν υπάρχει κενό χωρισμένο από σώματα. Αν ο όγκος ενός σώματος δε συνδέεται με τις αισθητές του ιδιότητες, δε σημαίνει ότι υπάρχει το κενό. Επίσης δεν υπάρχουν κενά διαστήματα μέσα στα σώματα. Η ύπαρξη φαινομένων, όπως η πύκνωση και η αραίωση, δεν αποδεικνύει και την παρουσία του κενού στον κόσμο, γιατί αποδίδονται στην ύλη που δέχεται κάποιες καταστάσεις. Αν η αντίσταση είναι ο λόγος που περιορίζεται η κίνηση ενός σώματος, η έλλειψη της θα οδηγούσε το σώμα να κινείται με άπειρη ταχύτητα. Πώς εξηγείται η απουσία του πειραματικού ελέγχου στο έργο του Αριστοτέλη; Για τον Αριστοτέλη η φύση κάποιου πράγματος μπορεί να αποκαλυφθεί εξετάζοντας τη συμπεριφορά του στη φυσική κατάσταση του. Αν προσπαθήσουν ερευνητές να ερμηνεύσουν τη φύση αυτού του πράγματος με τεχνικές παρεμβάσεις, συνθήκες και

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ  210.38.22.157 – 495 Fax: 210.33.06.463 φροντιστηριακά μαθήματα για : Ε.Μ.Π. – Α.Ε.Ι. – Α.Τ.Ε.Ι. – Ε.Α.Π.

www.arnos.gr



www.oktonia.com



www.uni-learn.gr

15

περιορισμούς, τότε υπάρχει ο κίνδυνος να οδηγηθούν σε λανθασμένα συμπεράσματα. Επομένως το πείραμα δεν αποκαλύπτει για τις φύσεις των αντικειμένων τίποτα το οποίο θα μπορούσε να γίνει γνωστό με κάποιον καλύτερο τρόπο. Αυτή η στάση του φιλοσόφου για τον πειραματικό έλεγχο δεν είναι δυνατόν να θεωρηθεί ως αποτέλεσμα δικής του ανοησίας ή αμέλειας, αλλά ως αποτέλεσμα της δικής του αντίληψης για τον κόσμο. Η μη συστηματική χρησιμοποίηση της πειραματικής μεθόδου δεν θα πρέπει να ερμηνευτεί ως αδυναμία χρησιμοποίησης πειραμάτων ή ως ελάττωμα της φυσικής του θεωρίας. Αντίθετα θα πρέπει να συνδέσουμε αυτή την έλλειψη πειραματικής διαδικασίας με την πρόθεση και τους σκοπούς έρευνας του Αριστοτέλη. Ο Αριστοτέλης περιόριζε τις μεθοδολογικές του επιλογές λόγω αυτών των σκοπών. Η χρησιμοποίηση πειραμάτων θα ήταν τεχνική παρέμβαση που θα δημιουργούσε δυσχέρειες στην ανακάλυψη της φύσης, για να δείξει την πραγματική εικόνα της. Με την εφαρμογή του πειράματος θα δημιουργηθούν συνθήκες που θα εμποδίσουν την αποκάλυψη της φύσης του αντικειμένου. Η επιστημονική αυτή πρακτική του Αριστοτέλη δε θα πρέπει να εκληφθεί ως αποτέλεσμα δικής του ανοησίας ή αμέλειας. Αντίθετα θα πρέπει να θεωρηθεί ως μέθοδος προσαρμοσμένη στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόταν τον κόσμο ο φιλόσοφος. Τα ερωτήματα που τον ενδιέφεραν να απαντηθούν δεν απαιτούσαν τη χρησιμοποίηση πειραμάτων. Η στροφή των φυσικών φιλοσόφων προς τη χρήση πειράματος δεν ήταν τόσο αποτέλεσμα της ευφυΐας τους ή της μεγαλύτερης επιστημονικής επάρκειας σε σχέση με τον Αριστοτέλη, όσο αποτέλεσμα επιλογής διαφορετικών θεμάτων προς απάντηση, τα οποία απαιτούσαν τη συστηματική χρησιμοποίηση πειραμάτων, για να απαντηθούν. Ποια είναι η θεωρία του Αριστοτέλη για το ακίνητο κινούν; Η φυσική φιλοσοφία του Αριστοτέλη επιχειρεί να απαντήσει στο ερώτημα σχετικά με ποιο είναι το αίτιο της κίνησης στον ουρανό. Οι ουράνιες σφαίρες αποτελούνται από τον αιθέρα. Η κίνηση τους, αφού είναι αιώνια, θα πρέπει να είναι φυσική και όχι εξαναγκασμένη. Το αίτιο της αιώνιας αυτής κίνησης θα πρέπει να είναι ακίνητο, διότι αν θεωρήσουμε ότι το αίτιο είναι κινούμενο, τότε θα πρέπει να αποδεχτούμε ότι ένα κινούμενο κινούν θα πρέπει να έχει αποκτήσει την κίνησή του από ένα άλλο κινούμενο κινούν. Επομένως ο Αριστοτέλης καταλήγει ότι υπάρχει ένα πρώτο ακίνητο κινούν. Πρόκειται για ένα έμψυχο θεό που αντιστοιχεί στο ύψιστο αγαθό και είναι ενεργός. Δεν καταλαμβάνει τόπο, είναι ξεχωριστός από τις σφαίρες τις οποίες κινεί. Είναι το αντικείμενο της επιθυμίας των ουράνιων σφαιρών, οι οποίες επιχειρούν να μιμηθούν την τελειότητά του, κάνοντας αιώνιες ομαλές κυκλικές κινήσεις. Ο Αριστοτέλης καταλήγει ότι κάθε ουράνια σφαίρα έχει το δικό της ακίνητο κινούν.

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ Δραστηριότητα 1 Ο σύγχρονος αναγνώστης είναι εξοικειωμένος με τη χρήση της αναλυτικής γλώσσας για την περιγραφή των φυσικών φαινομένων. Γι αυτόν τον λόγο μπορεί να κατανοεί σε ικανοποιητικό βαθμό την περιγραφή με μαθηματικούς τύπους και τους κανόνες που ρυθμίζουν τη φυσική κίνηση των σωμάτων. Ο σύγχρονος όμως τρόπος ανάλυσης της

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ  210.38.22.157 – 495 Fax: 210.33.06.463 φροντιστηριακά μαθήματα για : Ε.Μ.Π. – Α.Ε.Ι. – Α.Τ.Ε.Ι. – Ε.Α.Π.

www.arnos.gr



www.oktonia.com



www.uni-learn.gr

16

θεωρίας του Αριστοτέλη δεν αφήνει περιθώρια για την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο ο Αριστοτέλης κατανοεί και μελετά την κίνηση. Για παράδειγμα στην περίπτωση της εξαναγκασμένης κίνησης όπου ο τύπος VB παίρνει τη μορφή VB η ταχύτητα V θα έχει πάντα μια θετική τιμή, δηλαδή το σώμα πάντοτε θα κινείται., έστω και αν η κίνησή του είναι πολύ αργή. Ο Αριστοτέλης δεν το δεχόταν αυτό, αφού γνώριζε πολύ καλά πως αν η αντίσταση Α είναι μεγαλύτερη ή ίση προς την κινητήρια δύναμη τότε το σώμα δεν είναι δυνατόν να κινηθεί. Επιπλέον στη σύγχρονη περιγραφή περιλαμβάνεται η έννοια της ταχύτητας. Ο Αριστοτέλης όμως δεν αντιλαμβάνεται την ταχύτητα ως μέτρο ποσοτικής περιγραφής της κίνησης. Η κίνηση ως επιστημονικός όρος εμφανίστηκε στα χρόνια του όψιμου Μεσαίωνα. Δραστηριότητα

2

Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη στην υποσελήνια περιοχή υπάρχει συνεχής μεταβολή, φθορά, αστάθεια. Τα πάντα μεταβάλλονται, καθώς γεννιούνται αυξάνονται, ελαττώνονται, παρακμάζουν. Η κίνηση των σωμάτων δεν είναι ομαλή κυκλική, αλλά ευθύγραμμη, πεπερασμένη, βίαιη, εξαναγκασμένη. Η υποσελήνια περιοχή είναι η γήινη περιοχή. Υπάρχουν σε αυτήν τέσσερα στοιχεία από τα οποία έχουν προέλθει τα γήινα αντικείμενα. Πρόκειται για τα τέσσερα στοιχεία που είχε προσδιορίσει ο Εμπεδοκλής, η γη, το νερό, ο αέρας, η φωτιά. Η γη και το νερό είναι τα βαριά στοιχεία, με αποτέλεσμα να έχουν την τάση να στρέφονται από τη φύση τους προς το κέντρο της γης και ο αέρας και η φωτιά είναι τα ελαφρά με τρόπο απόλυτο, που έχουν την τάση να ανεβαίνουν προς την περιοχή της γήινης περιοχής του κόσμου, δηλαδή προς τη Σελήνη. Επομένως η κινητική συμπεριφορά κάθε σώματος εξαρτάται από την αναλογία βαρέων και ελαφρών στοιχείων που το συγκροτούν. Με βάση τα παραπάνω ο Αριστοτέλης κάνει λόγο για τέσσερις ομόκεντρες σφαίρες (η σφαίρα της γης, του νερού, του αέρα, της φωτιάς) που είναι οι φυσικοί τόποι προς τους οποίους, από τη φύση τους κινούνται όλα τα σώματα. Ο κόσμος αποτελείται από ανάμεικτα σώματα, όπου το ένα επιδρά στο άλλο και δεν υπάρχει ποτέ ιδανική κατάσταση. Η κίνηση των ουράνιων σωμάτων είναι αιώνια, δηλαδή είναι φυσική. Ο κόσμος πέρα από τη σελήνη είναι σταθερός, άφθαρτος. Τα πράγματα είναι αιώνια, αμετάβλητα. Σε αυτόν η κίνηση είναι κυκλική και τέλεια. Αφού στην ουράνια περιοχή δεν υπάρχει μεταβολή, αλλά τα όντα είναι αμετάβλητα και αναλλοίωτα, θα υπάρχει σε αυτήν ένα αναλλοίωτο πέμπτο στοιχείο ο αιθέρας, η πεμπτουσία. Το σώμα του οποίου η φυσική κίνηση είναι κυκλική δεν μπορεί να ταυτίζεται με κανένα από τα τέσσερα στοιχεία, ούτε να αποτελεί συνδυασμό αυτών των στοιχείων. Γιατί, αν το ουράνιο σώμα ταυτιζόταν με τα γήινα στοιχεία, δεν θα είχε κίνηση φυσική αλλά βίαιη. Ομαλή κίνηση τα γήινα σώματα μπορούν να έχουν, μόνο αν είναι βίαιη και όχι φυσική. Γι αυτούς τους λόγους ο Αριστοτέλης συμπεραίνει ότι υπάρχει ένα πέμπτο στοιχείο που εξασφαλίζει τη φυσική κυκλική κίνηση των ουράνιων σωμάτων και αυτό είναι ο αιθέρας. Πολλοί φιλόσοφοι μετά τον Αριστοτέλη αντιμετώπισαν με δυσκολία τη θεωρία του πέμπτου στοιχείου, αιθέρα. Η θεωρία του δεν εξηγούσε τι συμβαίνει στο σύνορο μεταξύ του γήινου και του κόσμου πέρα από τη σελήνη. Πάνω από τη σφαίρα της σελήνης που αποτελεί το σύνορο των δύο κόσμων δεν υπάρχουν τα τέσσερα στοιχεία αλλά ο αιθέρας. Ο Αριστοτέλης όμως δεν εξήγησε τον τρόπο με τον οποίο γίνεται η μετάβαση από την κίνηση προς τα επάνω ή προς τα κάτω που είναι η φυσική κίνηση που επικρατεί στην υποσελήνια περιοχή των τεσσάρων στοιχείων και στην κυκλική κίνηση που είναι η φυσική κίνηση του αιθέρα.

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ  210.38.22.157 – 495 Fax: 210.33.06.463 φροντιστηριακά μαθήματα για : Ε.Μ.Π. – Α.Ε.Ι. – Α.Τ.Ε.Ι. – Ε.Α.Π.

www.arnos.gr



www.oktonia.com



www.uni-learn.gr

17

Όλα τα ουράνια σώματα αποτελούνται από τον αιθέρα. Ο ήλιος αποτελείται από τον αιθέρα. Ο αιθέρας δεν έχει καμιά ιδιότητα που έχουν τα τέσσερα γήινα στοιχεία. Επομένως ο ήλιος δεν έχει την ιδιότητα του θερμού που παραπέμπει στο γήινο στοιχείο της φωτιάς. Με αυτόν όμως τον τρόπο δεν εξηγείται η μετάδοση της θερμότητας από την ήλιο στη Γη. ΠΡΟΣΔΟΚΩΜΕΝΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Προσδοκώμενο αποτέλεσμα αποτελεί η δυνατότητα των φοιτητών να περιγράφουν τα κύρια χαρακτηριστικά της αριστοτελικής θεωρίας για τη φυσική κίνηση και τους φυσικούς τόπους των σωμάτων. Η φυσική κίνηση είναι η ελεύθερη, ευθύγραμμη κίνηση των σωμάτων με κατακόρυφη διεύθυνση προς τους φυσικούς τόπους τους. Το κινούν στην περίπτωση της φυσικής κίνησης αφορά την ίδια φύση του σώματος. Το κάθε σώμα τείνει να κινείται προς τον φυσικό τόπο του. Η γη και το νερό αποτελούν τα βαριά στοιχεία, τα οποία έχουν την τάση να στρέφονται προς το κέντρο της γης και ο αέρας και η φωτιά είναι τα ελαφρά, τα οποία έχουν την τάση να ανεβαίνουν προς την περιοχή της γήινης περιοχής του κόσμου, δηλαδή προς τη Σελήνη. Επομένως η κινητική συμπεριφορά κάθε σώματος εξαρτάται από την αναλογία βαρέων και ελαφρών στοιχείων που το συγκροτούν. Προσδοκώμενο αποτέλεσμα αποτελεί η δυνατότητα των φοιτητών να περιγράφουν τα κύρια χαρακτηριστικά της αριστοτελικής θεωρίας για την εξαναγκασμένη κίνηση των σωμάτων. Στην περίπτωση της εξαναγκασμένης κίνησης το κινούν αποτελεί μια εξωτερική δύναμη, η οποία εξαναγκάζει το σώμα να κινηθεί παράν φύσιν, εκτρέποντας τον από το φυσικό του τόπο. Κάθε κίνηση πρέπει να πραγματοποιείται εντός ενός μέσου. Όταν η ελεύθερη πτώση πραγματοποιείται μέσω του αέρα που αποτελεί το μέσο, τότε τα βαρύτερα σώματα πέφτουν με μεγαλύτερη ταχύτερα από τα ελαφρύτερα σώματα που έχουν το ίδιο σχήμα και τις ίδιες διαστάσεις. Προσδοκώμενο αποτέλεσμα αποτελεί η δυνατότητα των φοιτητών να εξηγούν τους λόγους που οδήγησαν τον Αριστοτέλη να προτείνει τη θεωρία του πέμπτου στοιχείου και να απαριθμεί τις δυσκολίες που αντιμετώπισε αυτή η θεωρία. Ο Αριστοτέλης οδηγήθηκε στη διατύπωση της θεωρίας περί αιθέρα, για να απαντήσει στο ερώτημα από τι αποτελείται η ουράνια περιοχή, στην οποία επικρατεί η κυκλική κίνηση, χωρίς να αναγκαστεί να παραδεχτεί ότι και στην ουράνια περιοχή υπάρχουν τα τέσσερα γήινα στοιχεία, γη, νερό, αέρας, φωτιά. Αν προχωρούσε σε αυτή τη διαπίστωση τότε δεν θα μπορούσε να εξηγήσει την ύπαρξη της κυκλικής κίνησης σε μια περιοχή που θα αποτελούνταν από τα τέσσερα γήινα στοιχεία, τα οποία σχετίζονται με άλλο είδος κίνησης την ευθύγραμμη κίνηση. Ο Αριστοτέλης, επιπλέον, υιοθετεί αυτή τη θέση για τον αιθέρα για να εξηγήσει το γεγονός ότι τα άστρα είναι ορατά και ταυτόχρονα αιώνια. Η θεωρία του πέμπτου στοιχείου αδυνατεί να εξηγήσει τι συμβαίνει στο σύνορο μεταξύ του γήινου και του κόσμου πέρα από τη σελήνη. Ο Αριστοτέλης όμως δεν κατόρθωσε να εξηγήσει επιτυχώς τον τρόπο με τον οποίο γίνεται η μετάβαση από την κίνηση προς τα επάνω ή προς τα κάτω που είναι η φυσική κίνηση που επικρατεί στην

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ  210.38.22.157 – 495 Fax: 210.33.06.463 φροντιστηριακά μαθήματα για : Ε.Μ.Π. – Α.Ε.Ι. – Α.Τ.Ε.Ι. – Ε.Α.Π.

www.arnos.gr



www.oktonia.com



www.uni-learn.gr

18

υποσελήνια περιοχή των τεσσάρων στοιχείων και στην κυκλική κίνηση που είναι η φυσική κίνηση του αιθέρα. Ο ήλιος αποτελείται από τον αιθέρα. Αυτό σημαίνει ότι ο ήλιος δεν έχει την ιδιότητα του θερμού που παραπέμπει στο γήινο στοιχείο της φωτιάς. Με αυτόν όμως τον τρόπο δεν εξηγείται η μετάδοση της θερμότητας από την ήλιο στη Γη.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗΣ 1. Ποια είναι τα κύρια χαρακτηριστικά της αριστοτελικής θεωρίας για τη φυσική κίνηση και τους φυσικούς τόπους των σωμάτων; 2. Ποια είναι τα κύρια χαρακτηριστικά της αριστοτελικής θεωρίας για την εξαναγκασμένη κίνηση των σωμάτων; 3. Τι εξυπηρετεί στη κοσμολογία του Αριστοτέλη η υιοθέτηση του πέμπτου στοιχείου ως συστατικού στοιχείου των ουράνιων σωμάτων; 4. Ποια προβλήματα δημιουργούνται με την υιοθέτηση της θεωρίας του πέμπτου στοιχείου από τον Αριστοτέλη; 5. Ποιοι κανόνες ισχύουν στην περίπτωση της φυσικής κίνησης των βαρέων σωμάτων και ποιοι στη συμπεριφορά ενός σώματος που εκτελεί εξαναγκασμένη κίνηση;

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ  210.38.22.157 – 495 Fax: 210.33.06.463 φροντιστηριακά μαθήματα για : Ε.Μ.Π. – Α.Ε.Ι. – Α.Τ.Ε.Ι. – Ε.Α.Π.

www.arnos.gr



www.oktonia.com



www.uni-learn.gr

19