Ekonomi viti I (Juridik)

EKONIMIA Fakulteti Juridik Viti I ( Mejdi Bektashi ) RRADHESIA DHE ZGJEDHJA Rrallesia-eshte parim fundamental ekonomik qe nenkupton se te mirat ekonomike gjithehere mungoje me kerkesat e konsumatoreve. Zgjedhja-proces i seleksionimit alternative te mundeshme poashtu eshte seleksionim i mundesive te kufizuara. RESURSET Resurset- shpenzimet e bera per prodhimin e te mireve dhe sherbimeve ekonomike . Ndahen : 1.resurset natyrore 2.resurset materiale 3.resurset punuese 4.resurset ndermarrese Resurset e ralla- nevojat dhe kerkesat njerezore nuk mund te plotesohen gjithmone ne tersi pasi qe resurset prodhuese jane te kufizuara. Resurset prodhuese-jane inputet dhe ndahen ne kater kategori kryesore : toka , puna , kapitali dhe ndermarresia. NDARJA E EKONOMISE Ekonomia ndahet ne : mikro , makro , mezo , mega dhe ekonomia e re. Mikroekonomia – eshte fushe e vecante eshkences ekonomike qe studion sjelljet dhe qendrimet individuale te disa komponenteve te shoqerise qe jane : sectoret prodhues , firmat dhe amviserite. ………………………………………………………………………………………… ……………………………… Makroekonomia – studione funksionimin e ekonomise kombtare si nje teresi. Termin makroekonomia per here te pare e ka perdorure Ragnar Frisch ne vitin 1933 Makroekonomia merret me studimin e asaj se si ne kuader te nje ekonomie kombetar studion problemet e inflacioit , devalvimit , stagflacionit , papunsis etj. ………………………………………………………………………………………… ……………………………… Mezoekonomia – eshte fushe e veqante e shkences ekonomike e cila studion nivelet e ndermjetme qe gjenden ne mes njesis atomike te mikroekonomis dhe teresis

makroekonomike. Objekti i studimit te mezoekonomise eshte qe te studioje : deget , sectort etj. ………………………………………………………………………………………… ……………………………… Megaekonomia – fusha e shkences ekonomike qe studion fusheveprimin e korporatave multinacionale . Ekonomia e Re (e-ekonomia) - apo si quhet ndryshe edhe ekonomia informative jane terme per produktet e reja sherbimet dhe tregjet qe jane te nderlidhura me perdorimin e kompjuterve , komunikimeve mobile e posaqerishte te internetit e qe japin nje shtytje te posaqme zhvillimit ekonomike. FUNKSIONET E SHKENCES EKONOMIKE Funksionet e shkences ekonomike jane : 1. NJOHESE 2. PRAKTIKE 3. METODOLOGJIKE SHKOLLA MERKANTILISTE. Perfaqesuesit : Ne France : antoan monkretjen Ne Itali : antonio Sera dhe Ne Angli : Tomas Man ………………………………………………………………………………………… ……………………………… SHKOLLA FIZIOKRATE Perfaqesuesit : 1. Fransoa Kene ………………………………………………………………………………………… ……………………………… EKONOMIA KLASIKE Perfaqesuesit : 1. Adam Smith 2. David Rikardo 3. Zhan Batist sej 4. Robert Maithus ………………………………………………………………………………………… ……………………………… EKONOMIA MARKSISTE Perfaqesuesit : 1. Karl Marksi 2. Fridrih Engelsi 3. Vladimir Iliq Leninit

EKONOMI NEOKLASIKE Perfaqesuesit : 1. Alfred Marshall 2. Klark 3. Pereto etj Perfaqesuesi me i njohure eshte : Jozef Shumpeter . EKONOMIA KEJNZIANE Perfaesuesit : 1. Xhon Majnard Keines ………………………………………………………………………………………… …………………………… NEOLIBERALIZMI DHE KRITIKAT Perfaqesuesit : 1.Friedrich August von Hayek 2.Milton Fridman. ………………………………………………………………………………………… ……………………………… EKONOMIA MODERNE Perfaqesuesit : 1.Xhon Keneth Galbrajt 2.Paul Samuelson 3.Joan Robinson 4.Terli Mings etj. ………………………………………………………………………………………… …………………………… EKON... INSTITUCIONALE Perfaqesuesit : 1.Ronald Coase ………………………………………………………………………………………… ……………………………… EKONOMIA POZITIVE Studione se cfare eshte ? ne ceshtjet ekonomike. ………………………………………………………………………………………… …………………………… EKONOMIA NORMATIVE Studione se cfare do te jete ?ne ceshtjet ekonomike. ………………………………………………………………………………………… …………………………… AKTIVITETET EKONOMIKE Ndahen :

1.Prodhimi 2.Shperndarja 3.Kembimi 4.Konsumi SUBJEKTETE E EKONOMIKE Ndahen : 1.Amvisertite – kane karaktere SHPENZUES 2.Firmat 3.Shteti INSTITUCIONET EKONOMIKE Ndahen : 1.Planifikimi 2.Prona 3.Tregu Institucioni me i rendesishem eshte PRONA . •

PROBLEMET PARESORE TE EKONOMISE SE TREGUT Ndahen : 1. Cka te prodhohet 2. Si te prodhohet 3. Per ke te prodhohet ………………………………………………………………………………………… ……………………………… LLOJET E EKONOMISE SE TREGUT Jane : 1.anglosakson 2.aziatiko-lindor –japonez 3.kontinental (gjerman) ………………………………………………………………………………………… ……………………………… ANALIZA EKONOMIKE E KRIMIT Nje kohe te gjate analiza e kriminalitetit respektivishte shkelja e ligjit ishte e rezervuar per shkencat juridike dhe per disa shkenca jo ekonomike sic jane : sociologjia e ne disa raste me te renda edhe psikologjia , Becery ne vepren e tij “krimi dhe denimi” me aneksin “analiza ekonomike” theksone se kriminelet sillen ne menyre plotesishte rasionale dhe se motivimi i tyre i pergjithshem nuk dallon shume nga motivi i idivideve te tjera .

………………………………………………………………………………………… ……………………………… Dhuntia e vecante qe disa njerz e kane per te organizuar burimet s tokes te punes dhe te kapitalit per te prodhuare te mira materiale duke kerkuar mundesi te reja biznesi dhe zhvilluar menyra te reja te kryerjes se pune quhet NDERMARRESI . DEVIDENTE E ardhura nga kaptali i avancuar ne kapitalin industrial quhet EVIDENTA. ………………………………………………………………………………………… ……………………………… SI NDAHET PRONA Ndahet : Prona shteterore – dmth pronen e menaxhojne shteti permes organeve ; Prona individuale –eshte pron qe shteti nuk mund te konfiskoje. ………………………………………………………………………………………… ……………………………… SI NDAHET TREGU Ndahet : 1.Tregun lokal 2.Tregun nderkombetar 3.Tregun me pakice 4.Tregun me shumice KUSHE E QEVERISE TREGUN Konsumatoret Planifikimi dhe direktivat ekonomike jane karakteristike e sistemit ekonomike KOMANDUES ………………………………………………………………………………………… ……………………………… Mallrat dhe sherbimet qe shfrutezohen nha ana e firmave (kompanive) ne proceset e prodhimit (toka , puna , kapitali )quhet INPUT Vepra kapirale e Xhon Majnard Kejns ishte : - Teoria e pergjithshme e punesimit , inyeresit dhe parase. Revolcioni industrial ne shek e XVII eshte paraqitur ne : - Angli dhe France …………………………………………………………………………………………

……………………………… TRI DEMENZIONET E EKONOMISE KONKURRENCA-eshte nje dimension qe veprone ne menyre horizontale dhe nenkuptone oferten dhe kerkesen ne mekanizmin e tregut. Llojet e konkurrences jane : 1.Konkurrenca e kufizuare ; 2.Plotesishte e lire dhe 3.Plotesishte e kufizuare. KOMANDA –eshte dimension klasore sepse ekziston klasa e larte qe komandon dhe klasa e uleta e cila eshte e komanduar. NDERRIMI –eshte dimension kohor qe i dedikohen ndryshimeve evolutive te sistemeve shoqerore. RROTULLIMI I KAPITALIT TE AVANCUAR Kapitalin e avancuar e klasifikojme ne : KAPITALI FIKS –ne kete kapital hyjne ndertesat , makinat , infrastruktura . KAPITALI QARKULLUES – eshte proporcional me sasine e prodhimtarise qe duhet kuptuar se rritja e vellimit te prodhimtarise proporcionalisht rritet eedhe sasia e shpenzuar e kapitalit qarkullues. ………………………………………………………………………………………… ……………………………… AKUMULIMI I KAPITALIT Te akumuloshe do te thote te grumbulloshe kapital. Akumulimi i kapitalit nenkuptone grumbullimin e parase se fituar nga pronari i kapitalit prej akumulimit . Kemi : a. Akumulim “para” b. Akumulim real STRATEGJITE KRYESORE TE KONKURRENCES Jane : 1.Konkurrenca e cmimeve-zhvillohet kur firmat angazhohen per terheqjen e bleresve duke iu ofruar mallrat te njejte si firmat tjera por me cmime me te uleta. 2.Depertimi –behet kur firmat random te mbijetuara ne nxitjen per shtimin maksimal te fitimit e te cilat kane financuar institute shkencore hulumtuese dhe teknike te prodhimit per treg te cilat bejne zbulimet te reja. Fuqia monopoliste – arrihet kur nje firme mbizoterone mbi

firmat tjera konkurruese qe mund te arrihen me konkurrence lojale dhe jolojale dhe me centralizimin. ………………………………………………………………………………………… ………………… OFERTA Oferta – sasia e mallrave dhe sherbimeve ne treg Oferta – me raport me cmimet eshte ne perpjestime te drejte. ………………………………………………………………………………………… ……………………………… KERKESA Kerkesa – sasine e parase per blerjen. Sfida ekonomike “se per ke te prodhohet” zgjidhet permes : OFERTES DHE KERKESES. ………………………………………………………………………………………… ……………………………… LLOJET E FIRMAVE SIPASE ORGANIZIMIT 1.Firma individuale-jane ndermarrjet ne pronesi individuale perkatesishte pronesi personale , posedues i vetem por edhe drejtues i vetem. 2.Ortake –ky lloj organizii te ndermarrjeve eshte forme me e larte dhe perbehete pre dy ose me shume pronar . 3.Korporatat apo shoqeri aksionare –formohen me centralizimin vullnetare te kapitalit qe realizohet ne shitjen e letrave me vlere te ashtuquajtura aksione , aksioni eshte leter me vlere e cila i jep Pronarit te vet te drejten e titullarit te pronesis ne pjesen perkatese ne pasurine e shoqerise aksionare. FORMAT E AVANCIMIT TE KAPITALIT 1.Kapitali industrial 2.kapitali tregtar 3.kapitalin e tregtise se parase 4.kapitali aksionar dhe 5.kapitali i avancuar ne blerjen e tokes dhe ne punimin e tokes SHPENZIMET E QARKULLIMI Ndahen ne dy grupe : 1.Shpenzimet e kulluara (neto) te qerkullimit - keto hyjne te gjitha ato shpenzime te punes se materializuara dhe te punes se gjalle qe jane te lidhura vetem me shitblerjen e mallit.Ketu kemi tri forma kryesore : a. shpenzimet te shiteblerjes

b. shpenzimet te kontabilitetit tregtar dhe c. shpenzimet e parase 2.Shpenzime heterogjene (prodhuese) te qarkullimit – quhen shpenzimet prodhuese te qarkullimit sepse paraqiten si domosdoshmeri e kontinuitetit te prodhimtarise.Ketu kemi dy lloje: a. shpenzimet e ruajtjes b. shpenzimet e transportit ………………………………………………………………………………………… ……………………………… KAPITALI HUA Ky kapital perhere te pare eshte paraqiture ne sistemin feudal ne forme te kapitalit tregtar dhe te kapitalit fajde qe kryesishte jepet ne mallra si mejte e pune , lende pune ose si te mira per ekzistencen dhe kthehet para ose me teper ne mall. NORMA TE KAMATES Kamata –eshte cmimi i vleres se perdorimit te kapitalit hua. Faktoret qe veprojne ne formimin e normes se kamates jane : 1.norma e fitimit qe eshte prej nga rrjedh interesi dhe 2.oferta dhe kerkesa per kete kapital. Norma e fitimit eshte tregues i rentablitetit te kapitalit ne funksion i cili po qe se eshte i huazuare duhet te ndahet ne mes dy kapitalisteve : huadhenesit dhe huamarresit. ………………………………………………………………………………………… ……………………………… BANKA DHE PUNET BANKARE Banka –eshte institucion financiare i vecante i cili ne menyre profesionale marret me marrjen dhe dhenien e kredise si dhe me ndermjetesimin ne qarkullimin e pagesave te klienteve. Bankat ndahen ne : Punet pasive – perfshijne grumbullimin e mjeteve te parave perkohesisht te liruara nga rrethxhirimi nga burimet e ndryshme . Punet aktive –perfshijne ne tere aktivitetin e bankes ne raport me huamarresit. Punet neutrale – I ben banka kur paraqitet vetem si ndermjetese ne pagesat e ndryshme ne llogari te klienteve te vet.. …………………………………………………………………………………………

……………………………… KAPITALI AKSIONAR Kapitali aksionare –eshte ai kapital i cili formohet me parimin e centralizimt te kapitaleve te shperndara ne duart e shume kapitalisteve ne nje te perbashket. DEVIDENTE E ardhura qe rrjedhe nga kapitali aksionar quhet dividende. CMIMI I AKSIONEVE Eshte vlera reale e aksionit sipase se ciles ajo edhe shitet ne treg. KAPITALI FIKTIV Nenkuptohet kapitali i imagjinuar i cili nuk ekziston. •

RENTA –e ardhura nga prona mbi token. Renta –eshte e ardhura e fituar pa pune te cilen e merr ndonje person kur pasurin e tij ia jep ne shfrytezim. Rentat ne kapitalizem mund te jene : a. rentat diferenciale b. rentat absolute dhe c. rentat monopoliste. ………………………………………………………………………………………… ……………………………… RENTAT DIFERENCIALE Eshte rente qe paraqitet ne nje diference te caktuar sikurse edhe fitimi suplementar ne industri . Kto paraqiten ne forme : a. rentes difereciale I b. rentes difereciale II RENTA ABSOLUTE Renta qe sjell cdo trull toke pavaresisht nga vetite e saj pra edhe toka me e dobet quhet RENT ABSOLUTE. RENTAT MONOPOLISTE Eshte pjese e mbivleres se krijuar por qe ne saje te vetive te vecante te tokes ato pjese te fitimit suplementar e perveteson pronari i tokes ne forme te rentes monopoliste. FORMAT E MONOPOLEVE Mund ti ndajme : Format e ulet dhe Format e larta te lidhjeve monopoliste.

Format te uleta : 1.Marreveshjet xhentelmene –jane marreveshje te grupeve te kapitalisteve qe arrihen per te realizuare politike te caktuar ne treg. 2.Konventat –jane marreveshje te ngjajshme por me nje ndryshim se jane jashte lemit te industrise e me teper per bankat , shoqerin e sigurimit . 3.Ringet e korneret-jane marreveshjet afatshkurtra me karakter spekulativ. Format e larta : 1.Kartelet – jane forme me e perhapur e lidhjeve monopoliste.Duke u bashkuar ne kartel anetaret e ruajne plotesishte pavarsine e tyre prodhuese financiare dhe te tregut. 2.Sindikatat – jane lidhje monopoliste ku anetaret e ruajne pavarsine prodhuese dhe financiare por e humbin pavarsine komerciale . 3.Trustet – jane forme me e larte e lidhjeve monopoliste ne te cilat anetaret e humbin ne tere pavaresine e vet ekonomike si prodhuese financiare ashtu edhe komerciale. 4.Koncernet –jane forma me te persosura te lidhjeve monopoliste qe bashkimin e bejne ne drejtim vertikal dhe horizontal. ………………………………………………………………………………………… ……………………………… FORMAT E MONOPOLEVE Ndahen : Monopol , Duopol , Oligopol SHKAQET E INFLACIONIT Shkaqet Jane : Inflacioni i kerkeses –eshte rezultat I rritjes se ofertes se parave ne tregun e caktuar si dhe te rritjes se shpenzimeve qeveritare. Inflacioni i kostos – nenkupton rritjen e shpenzimeve te prodhimit si dhe rritjen e tepruar te kerkeses se konsumatoreve. Inflacioni inercial Inflacioni monetar ………………………………………………………………………………………… ……………………………… LLOJET E INFLACIONIT Jane : Inflacioni I moderuar

Inflacioni I galopant Inflacioni I hiperinflacioni DEVALVIM Me devalvim-nenkuptojme zvogelimin zyrtar te vleres se kembimit te valutes kombetare permes vendimit ligjor e krahasuar me ar ose valutat tjera konvertibile. ………………………………………………………………………………………… ……………………………… REVALIMI Revalimi –eshte proces ekonomike I rritjes se kursit zyrtar te valutes kombetare ne krahasim me arin ose valutat tjera konvertibile. DEFLACIONI Deflacioni –eshte zvogelimi i pergjithshem i nivelit te cmimeve . Deflacioni mund te jete : I Hapur –qe karakterizohet me renien e cmimeve dhe I ngadalshem –qe karakterizohet me zvogelimin e qarkulliit te mallrave dhe sherbimeve. Pasojat e deflacionit jane : Zvogelimi i kerkesave per blerjen e mallrave dhe renia e cmimeve etj. ………………………………………………………………………………………… ……………………………… NULIFIKIMI Paraqet anulimin ose heqjen e zerova nga ana e shtetit te monedhes se ligjshme. Arsyet e nulifikimit te parase jane : tekniko-praktike dhe Psikologjike . ………………………………………………………………………………………… ……………………………… STAGFLACIONI Me stagflacion nenkuptojme ekzistimin e normes se inflacionit ne lartesi me te madhe se 3 % por te percjella me norma e larte te papunesis (8-13%). ………………………………………………………………………………………… ……………………………… BANKAT DHE SITEMI BANKAR Klasifikimi i institucioneve bankiere mund te behet ne : Bankat monetare Bankat depozituese

Bankat afariste Bankat investive Bankat e sigurimeve Bankat univerzale Banka perbehen prej dy niveleve : Banka qendrore dhe Banka e instituciove financiaro-kreditore e tregtare. CIKLET EKONOMIKE Zgjatja e cikleve ekonomike varet nga dy faktore : Nga zevendesimi I kapitaleve ekzistuese dhe nga investimet e reja . Shkaqet cikleve ekonomike munde te jene : endogene dhe egzogene. Karakteristikat me te rendesishme jane: Investimet Papunesia dhe Likuiditeti etj TREGU I PUNES Tregu i punes –eshte vend ku behet vendosja e mardhenieve te caktuara ndermjet individeve qe jane te afte per pune dhe qe kane interes qe te punojne. ………………………………………………………………………………………… ……………………………… LLOJET E PAPUNESISE Jane : Papunesia ciklike –krijohet ne periudhen e depresionit ose te krizes ekonomike. Papunesia strukturale –paraqitet si rezultat i mosperputhjes agregate ndermjet ofertes dhe kerkeses per force punuese. Papunesia frikcionale –paraqitet per arsye te nderrimit te vendbanimit etj Papunesia sezonale –eshte papunesi afatshkurte qe zakonisht krijohet ne veprimtarit qe kane karakter zezonal brenda vitit. SHKAQET E PAPUNESISE Si shkaqet me te shpeshta te papunesise mund te paraqiten : nderrimi I vendbanimit , hyrja per here te pare ne kontigjentin e punes, nderimi I teknologjise etj. ………………………………………………………………………………………… ……………………………… PUNESIMI I FORCES PUNUESE DHE TREGU I PUNES

Punesimi I forces punuese mund te analizohet nga disa aspekte sic jane : aspekti I gjere dhe I ngushte . Format me te shpeshta te punesimit jane : Punesimi I perhershem-ku gjate javes se punes punohet 40 ore por orari mund te jete edhe me I shkurter. Punesimi kohor –kur marreveshja per pune eshte 4 jave. Java e koncentruar – kur punohet nga 4 dite ne jave me 10 ore ne dite. Ndarja e vendit te punes –kur dy individe ne mes tyre mund te ndajne pergjegjesite per kryerjen e te se njejtes pune. SINDIKATAT Parimet kryesre ne te cilat duhet mbeshtetet veprim I sindikatave jane : Parimi I vullnetariziit ; Sendikalizimi krijohet nga poshte ; Parimi I solidaritetit ; Pavarsia nga partite e forcat politike dhe nga shteti ; sindikatat duhet te veprojne si institucion. Sindikatat klasifikohen sipas: Kompanise apo ndermarrjes ; Zejtarise ; Profesionit ; Industrise dhe te pergjithshme. SINDIKATAT Ketu kemi tri tipe (grupeve) te sindikateve te punetoreve : 1.Sindikata zejtare (tregtare) 2.Sindikata industriale dhe 3.Sindikatat te punonjesve publike. SINDI. .ZEJTARE –jane lloj i sindikates , antarsia e te se ciles eshte e perbere nga individe qe ushtrojne te njejten zeje ose qe jane te punesuar ne tregti. SINDI. INDUSTRIALE-paraqet nje bashkim vullnetar antaresia e te se ciles eshte e perbere nga individet qe punojne ne te njejten kompani ose industri te caktuar. SINDI.E PUNONJESVE PUBLIKE-eshte nje bashkim antarsie e te ciles eshte e perbere nga individe qe punojne per qeverin lokale , shteterore ose federale. ………………………………………………………………………………………… ……………………………… SINDIKATAT NDERKOMBETARE

Ne SHBA ekzistojne tri nivele te strukturave te sindikatae : 1.sindikatat lokale ; 2.sindikatat nacionale 3.federata e sindikatave nacionale ……………………… DIALOGU SOCIAL DHE KONTRATAT KOLEKTIVE TE PUNES. Me dialog social –nenkuptojme te gjitha llojet e marreveshjeve te perbashketa dhe bashkepunese. Tri shtyllat e kete defenicionit jane : 1.ingormimi 2.konsultimi 3.negocimi QEVERIA , PUNEDHENESIT DHE SINDIKATAT. Roli dhe angazhimi I qeverise ne ekonomin bashkohore te tregut ka te beje me nxitjen dhe stabilitetin ekonomik. Rolin e qeverise ne vitet e 30 kryetaru I atehershem I SHBA , Frenklin Rusvelti e devinonte “qeveria ka detyre te caktuar te perdore te gjithe pushtetin dhe resurset e saj per te perballuar problemet e reja sociale me kontrolla te reja sociale”. FAKTORET QE NDIKOJNE NE SHTIMIN DHE ZHVILLIMIN EKONOMIK. Zhvillimi ekonomik I cdo varet ne radhe te pare nga kater faktore paresore : 1.faktori prodhues njerezor ; 2.faktori prodhues natyrore; 3.faktori I kapitalit ; 4.teknologjia. ………………………………………………………………………………………… ……………………………… MODELET ZHVILLIMORE. Modelet alternative ndal modelit te ekonomise se tregut jane : Modeli socialist Modeli I komunizmit sovjetik Modeli I tranzicionit dhe Modeli aziatik. Zhvillimi ekonomike-eshte proces I permiresimit te standartit jetesor dhe mireqenies se popullates ne shtetet ne zhvillim me rritje te ardhurave per koke te banorit. PERIUDHA E TRANZICIONIT . Tranzicioni bashkekohor eshte transformimi radikal dhe

largpames I sistemit shoqeroro-ekonomik te ekonomise se caktuar kombetare. Ekonomia e periudhes se tranzicionit nenkupton ekonomine e tranzicionit e cila reformohet nga ekonomia e centralizimit-planifikuar ne drejtim te ekonomise se tregut. Karakteristikat e ekonomise se tranzicionit jane : 1.Kufizimet kohore te funksionimit 2.Jostabiliteti dhe jostacionariteti I proceseve ekonomike 3.Jofunkcionaliteti I lidhjeve prapavajtese si dhe mosfunksionimi I mekanizmave te veterregullimit. KONCEPTET E PERIUDHES SE TRANZICIONIT . Jane dy konceptet kryesore: Koncepti I shokut (terapise shok) qe nenkupton reformen e mardhedhenieve pronesore , ndertimin e infrastrukturese se tregut ku te gjitha masat duhet te ndermerren gjate nje periudhe te shkurter kohore. Koncepti I gradualizimit –qe nenkupton se te gjitha keto masa duhet te ndermirren ne etapa te vecanta dhe te ndara njera prej tjetres. …………………………… MASAT PARESORE QE DUHET TE NDERMERREN GJATE PERIUDHES SE TRANZICIONIT. Jane : 1.masat e pershtatjes makroekonomike ; 2.koncepti I sistemit te ri juridik dhe ekonomik ; 3.rivendosja e tregut ; 4.liberalizmi I rrjedhave te tregtise se jashtme ; 5.ndertimi I rrjetit te sigurise sociale ; 6.transformimi pronesor dhe privatizimi. POLITIKA TREGTARE E LIRE DHE PROTEKSIONISTE . Politika tregtare –eshte politika e qeverise me te cilen merr pjese ne tregtin e nderkombetare permes tatimeve ose permes kufizimeve direkte te importit ose eksportit. Proteksionizmi –eshte teori dhe politike e tregtise se jashtme qe bazohet ne mbrojtjen e prodhimtarise vendore nga konkurrenca e jashtme.themelusesi I saj HAMILTON. Klauzula –qe I mundeson nje shteti per te mbrojture industrine e vet permes taksave antidamping. Doganat –paraqesin nje lloj tatimi qe I paguhet shtetit me te cilin ngarkohet malli me prejardhje te vendit apo te jashtem , I cili kalon kufirin shteterore pa marre parasysh se a eshte fjala per mallin e importuar , te eksportuar apo

transit. ………………………… POLITIKA TREGTARE E LIRE DHE PROTEKSIONISTE . Protekcionizmi ekonomik – me c’rast paraqiten disa argumente joekonomike qe shpjegojne qe eshte e deshirueshme qe te sakrifikohet mireqenia ekonomike me qellim qe te stimulohen disa qellime nacionale. KUOTAT –jane restrikcione per importin maksimal te sasise. BARIERAT JODOGANORE –jane rregulla administrative permes te cilave behet diskriminimi I mallrave te huaja ne krahasim me mallrat vendore. Subvencionet eksportuese –jane masa te politikes komerciale me te cilat stimulohet eksporti. . FAKTORET ose SHKAQET permes te cilave arsytohet aplikimi I masave PROTEKSIONISTE klasifikohet ne dy grupe: 1.te natyres ekonomike ; 2.te natyres jo ekonomike INTEGRIMI EKONOMIK Format e Interngrimit jane : 1.zona e tregtise se lire ; 2.bashkimi doganor ; 3.tregu I perbashket ; 4.bashkimi ekonomik. ZONA E TREGTISE SE LIRE –eshte marreveshja ndermjet du ose me shume shteteve per te eleminuar barrierat terifore dhe joterifore qe cenojne tregtin ndermjet tyre. Zona me e njohure e tregtise se lire eshte zona evropiane e tregtise se lire (EFTA) qe eshte krijuar ne vitin 1960. ……………………………….. NAFTA , mekanizmi , funksionimi dhe rezultatet. NAFTA –ishte rezultat I perfundimit te rundit te Urugvajit qe kishte si rezultat rritjen e te ardhurave dhe zvogelimin e cmimeve te mallrave dhe sherbimeve. Kongresi amerikan NAFTA-ne e ka miratuar ne vitin 1993. Marreveshja amerikano-veriore per tregtin e lire eshte marreveshja e lidhure ndermjet shba, kanadase edhe meksikes ne vitin 1993 dhe ka hyre ne fuqi me 1 janar 1994. ORGANIZATAT BOTERORE E TREGTISE. OBT-eshte themeluar ne janar te vitit 1995 por sistemi I saj

tregtar eshte krijuar gjysme shekulli me pare. Sistemi tregtar duhet te jete : Jo diskriminues Me I lire I parashikueshem Me kompetitiv Me fitimprures per shtetet ne zhvillim. Marreveshjet me kryesore qe jane nenshkruar ne kuader GATT dhe OBT jane : 1.Marreveshja shumepaleshe per tregtine me mallra (GATT1994); 2.Marreveshja shumepaleshe per tregtine me sherbime (GATS); 3.Marreveshja mbi aspektet e te drejtave te pronesise intelektuale per tregtine (TRIPs); 4.Memorandumi mbi procedurat qe drejtojne Zgjidhjen e mosmarreveshjeve. · Resurset · · · · · · · · · · · · · ·

e Ndermarrësisë (ese) Faktoret qe ndikojne ne zhvillimin ekonomik (ese) Funksioni I parase si mase e vleres (ese) Ekonomiksi dhe drejtsia Çka I avancon korporatat nga firmat Ideja per formimin e ekonomise fikse Autoret e ekonomise mikste Autoret e ekonomise marksiste Çka eshte ILO Kur eshte formuar B. Ekonomike Evropiane Çfare eshte inflacioni ne rritje nga 1-5% Papunsia frikcionale Barrierat jodoganore Çka perfshijne resurset e ndermarresise Kush është autori I ligjit te rrallesisë

Testi tjeter · Çka eshte ekonomia sociale e tregut (ese) · Dallimi mes ekonomise normative dhe ekonomise positive (ese) · Kërkesa dhe ligji I kerkeses (ese)

· · · · · · · · · · · ·

Deflacioni dhe shkaqet e deflacionit (ese) Format e ulta te lidhjeve monopoliste Perfaqsuesit e shkolles klasike Ekonomia liberale dhe autoret e liberalizmit Qka eshte ekonomia natyrore Protekcionizmiekonomik + kuotat Shkolla monetariste –autoret Faktoret qe ndikojne ne ekonomine e tregut Analiza Ex Ante Depresioni ILO Autoret e ekonomise feudaliste

ekonomia pozitive dhe normative.. Oferta dhe ligji i ofertes.. Parimet e OBT-s me qka merret ekonomia e planifikuar qka eshte shtimi dhe zhvillimi dhe cilet jan faktoret qe ndikojn ne te qka eshte nderrmarrja,dhe cilet jan agjendet ekonomik te saj cilat jan pikat me esenciale te john galbrajt cili eshte dallimi ne mes te ekonomis se tregut dhe ekonomis se planifikuar.. Provimi nga Lenda " EKONOMIA " 1.PO - JO - Analiza ex ante nuk merret me nje model ose proces te ardhshem apo hipotetik ? JO 2.PO - JO - Depresioni nuk paraqitet ne forme te zvogelimit te aftesise blerese te parase ? 3.Pikenisja e qdo aktiviteti ekonomik eshte ___,ndersa qellimi i fundit eshte ____ ? 4.Idhetar i shkolles monetariste eshte : a)Paul.A.Samuelson,b)Milton Fridman dhe c)Mancur Olson ? 5.Cili nga autoret e meposhtem e quane ekonomine liberale: a)Milton Fridman,b)George Soros dhe c)Terli Mings ? 6.Ekonomia e prodhimit natyror,ndryshe quhet edhe ekonomia :a)e tregut,b)tradicionale dhe c)e planifikuar ?

7.Teoria dhe politika e tregtise se jashtme, qe bazohet ne mbrojtjen e prodhimtarise vendore nga konkurrenca e jashtme quhet :a)protekcionizem ,b)liberalizem dhe c)kuota? 8.Integrimi ekonomia ( Marreveshja ) qe eshte i nenshkruar nga ana e SHBA-ve,Kanadase dhe Meksikos,quhet :a)Unioni Evropian,b)NAFTA dhe c)OPEC? 9.Cila nga keto organizata nderkombetare luan rol te rendesishem ne koordinimin e veprimeve dhe organizimeve sindikale : a)ILO ( Organizata Boterore e Punes ),b)BB ( Banka Boterore ) dhe c)FMN ( Fondi Monetar Nderkombetar )? 10.Nese kerkesa per kapital eshte e larte,ndersa oferta e kapitalit eshte e ulet,ateher norma e kamates do te kete tendence te : a)rritet,b)mbetet e njejte dhe c)zvogelohet 11.Perfaqesuesit kryesor te ekonomise klasike ishin : a) Adam Smithi b)David Rikardo dhe c)Zhan Batist Sej 12.Cilat jane format e uleta te lidhjeve monopolistike : a)Marreveshjet xhentelmene b)Konventat c)Ringet e korneret dhe d)Te pullet 13.Qellimet e ekonomise bashkekohore te tregut jane : a)Zhvillimi ekonomik ,b)Siguria ekonomike c)Punesimi i plote dhe d)Liria ekonomike 14.Faktoret me te rendesishem qe veprojne ne tregun e punes jane : a)Popullesia,b)Efekti i te ardhurave dhe c)Efekti i substituimit 15.Ku qendron dallimi ne mes ekonomise pozitive dhe asaj normative ? .Ekonomia pozitive mirret me studimin dhe pershkrimin e fakteve dhe funksionimin e ekonomise ndersa Ekonomia pozitive perpiqet te percaktoje "se qfare eshte" ne qeshtjet ekonomike kurse ekonomia normative perpiqet te percaktoj se "qfar do te jete "ne qeshtjete ekonomike. 16.Qka eshte ekonomia sociale e tregut ? .Koncepti paresor i ekonomise sociale te tregut mbeshtetet ne idene se fushat e ndryshme te jetes njerezore nuk jane te izoluara njera nga tjetra, me q’e rast qellimi nuk eshte maksimizimi I

shtimit te prodhimit te te mirave dhe sherbimeve ,por shtimi I normes se produktit social qe individeve ju mundeson zhvillimin gjitheperfshires te aftesive te tyre ekonike perms shperndarjes se drejte te rezultateve te arritura por qe jane te pranueshme nga aspekti ekologjik ( mbrojtja e ambientit ). Ekonomia sociale e tregut ne kushtet e sotme tenton qe t’I harmonizoje kater qellimet fundamentale shoqerore dhe ate : lirite personale,efikasitetin ekonomik,drejtesine sociale dhe ruajtjen e burimeve natyrore. 17.Qka eshte kerkesa dhe Ligji i kerkeses ? Kerkesa shprehet ne sasin e parave qe kane nevojtaret per blerjen e atyre te mirave ose sherbimeve qe ju nevojiten.Kerkesa eshte ne perpjestim te zhdrejt me qmimet e mallrave ose sherbimeve sepse rritja e qmimeve e zvogelon kerkesen dhe anasjelltas,ulja e qmimeve rrit kerkesen.Kjo tregon se me ngritjen e qmimeve te nje malli bleresit me fondet e kufizuara per ate malle zvogelojne sasin e blerjes.Kjo varet se ato te mira jane te domosdoshme . 18.Qka eshte deflacioni dhe cilat jane pasojat e saj ? Deflacioni eshte zvogelimi i pergjithshem i nivelit te qmimeve.Deflacioni paraqet renien e pergjithshme te nivelit te qmimeve te shitjes se mallrave dhe sherbimeve ne ekonomin e nje shteti,ne nje periudhe me te gjate kohore. - Pasojat e deflacionit jane : zvogelimi i kerkesave per blerjen e mallrave dhe renia e qmimev,zvogelimi i normes se profitit,rritja e papunesise etj. 1.PO - JO - Perfaqesues kryesor i ekonomis neoklasie ishte Fransoa Kene ? JO 2.Te gjitha ato te mira qe jane ose dhe gjenden ne rallesu munges quhen ____ (te mira te lira,ekonomike apo jo ekonomike ) ? 3.Qka eshte megaekonomia ? Megaeknomia studion fushëveprimin e komplekseve nacionale dhe multinacionale, problemet globale të njerëzimit, zhvillimin e “ botës së tretë”, tregjet financiare ndërkombëtare, tregtinë ndërkombëtare, problemet parësoretë integrimeve

ekonomike, përparësitë dhe dobësitë e procesit të globalizmit, ndojen globle të ambientit jetësor etj. 4.Qka quajm planifikim .Planifikimi është mënyrë e veçantë e alokimit ( vendosjes ) të resurseve për shfrytëzuesit e autorizuar. 5.Ekonomija e planifikuar ishte karakteristik ecilave shteteve: a)te zhvilluar ekonomike,b)te pazhvilluara dhe c)mesatare te zhvilluara 6.Shkruaj per renten absolute ? Renta qe sjell cdo trull toke pavaresisht nga vetite e saj pra edhe toka me e dobet quhet RENT ABSOLUTE. - Renta absolute – eshte e njejte per te gjitha trojet e tokave,pavaresisht nga plleshmeria dhe largesia e tyre nga tregu. 7.Cilat jane tri dimenzionet e ekonomis ? .Tri dimensionet e ekonomis jane : a)konkurrenca ( horizontale),b)komanda (vertikale )dhe c)nderrimi ( kohore). 8.Qka eshte akomulimi i kapitalit ? Nocioni akumulim i kapitalit nënkupton grumbullimin e parasë së fituar nga pronari i kapitalit prej realizimitn të outputit, minus inputi, dhe shpenzimet individuale të kapitalistit . Pra akumulimi bëhet nga fitimi i pastër i kapitalit. 1.PO - JO - Dimensioni kohor i ekonomis tri dimenzional esht konkurenca ? JO 2.Termi ekonomi poltike per here te pare esht perdorur ne 1615 nga kush ? Antoan Monkretjen 3.Procesi i transformimit te resurseve ne te mira ose sherbime te dobishme quhet ? Prodhimi 4.Qka osht firma? Firma ( Ndërmarrja ) –është subjekt i pavarur ekonomik që përdorë resurset ekonomike për të prodhuar të mira ekonomike ose

shërbime, me qëllim që të njejtat t’i shesë në tregun e caktuar. ( Vlen të ceket se vetëm firmat mirë të organizuara, fleksibile inovative dhe të përgjegjshme arrijnë që të mbijetojnë në këto kushte). 5./stabiliteti ? 6.Nese ne nje treg rriten qmimet e mallrave dhe sherbimeve ather kerkesa per ato mallra dhe sherbime : a)rritet ,b)mbet i njejte dhe c)zvogelohet ? 7.Shkruaj rreth kamates si e ardhura e kapitalit ? .Kamata ( interesi ) – eshte qmimi I vleres se perdorimit te kapitalit hua . 8.Qka quajm inflacion? ( Nocionin ) .Me inflacion nenkuptojm rritjen e qmimeve te percjellura me zvoglimin e aftesise blerse te paras , Rritjen permanente te nivelit te pergjithshum te cmimeve dhe at nivelin proporcional te rritjes se nivelit te pergjithshum te cmimeve ne njesi te caktuar te kohes. 9.Qka quajm nultifikim ? ( Nocionin ) .NULIFIKIMI - paraqet anulimin ose heqjen e zerova nga ana e shtetit te monedhes se ligjshme. 10...proteksioniste 11.Perfaqesuesit kryesor te shkolles moderne te ekonomiss ishin ? Xhon Keneth Galbrajt,b.Paul Samuelson c.Joan Robinson,d.Terli Mings etj. 12.Procesin e prodhimit mund ta analizojm nga 2aspekte, cilat jane ato ? Prosecin e prodhimit mund ta analizojme ne dy menyra ato jane : a)aspekti teknik dhe b)aspekti ekonomik. •

EKONIMIA Fakulteti Juridik Viti I ( Mejdi Bektashi )

RRADHESIA DHE ZGJEDHJA

Rrallesia-eshte parim fundamental ekonomik qe nenkupton se te mirat ekonomike gjithehere mungoje me kerkesat e konsumatoreve. Zgjedhja-proces i seleksionimit alternative te mundeshme poashtu eshte seleksionim i mundesive te kufizuara. RESURSET Resurset- shpenzimet e bera per prodhimin e te mireve dhe sherbimeve ekonomike . Ndahen : 1.resurset natyrore 2.resurset materiale 3.resurset punuese 4.resurset ndermarrese Resurset e ralla- nevojat dhe kerkesat njerezore nuk mund te plotesohen gjithmone ne tersi pasi qe resurset prodhuese jane te kufizuara. Resurset prodhuese-jane inputet dhe ndahen ne kater kategori kryesore : toka , puna , kapitali dhe ndermarresia. NDARJA E EKONOMISE Ekonomia ndahet ne : mikro , makro , mezo , mega dhe ekonomia e re. Mikroekonomia – eshte fushe e vecante eshkences ekonomike qe studion sjelljet dhe qendrimet individuale te disa komponenteve te shoqerise qe jane : sectoret prodhues , firmat dhe amviserite. Makroekonomia – studione funksionimin e ekonomise kombtare si nje teresi. Termin makroekonomia per here te pare e ka perdorure Ragnar Frisch ne vitin 1933 Makroekonomia merret me studimin e asaj se si ne kuader te nje ekonomie kombetar studion problemet e inflacioit , devalvimit , stagflacionit , papunsis etj. Mezoekonomia – eshte fushe e veqante e shkences ekonomike e cila studion nivelet e ndermjetme qe gjenden ne mes njesis atomike te mikroekonomis dhe teresis makroekonomike. Objekti i studimit te mezoekonomise eshte qe te studioje : deget , sectort etj. Megaekonomia – fusha e shkences ekonomike qe studion fusheveprimin e korporatave multinacionale .

Ekonomia e Re (e-ekonomia) - apo si quhet ndryshe edhe ekonomia informative jane terme per produktet e reja sherbimet dhe tregjet qe jane te nderlidhura me perdorimin e kompjuterve , komunikimeve mobile e posaqerishte te internetit e qe japin nje shtytje te posaqme zhvillimit ekonomike. FUNKSIONET E SHKENCES EKONOMIKE Funksionet e shkences ekonomike jane : 1. NJOHESE 2. PRAKTIKE 3. METODOLOGJIKE SHKOLLA MERKANTILISTE. Perfaqesuesit : Ne France : antoan monkretjen Ne Itali : antonio Sera dhe Ne Angli : Tomas Man SHKOLLA FIZIOKRATE Perfaqesuesit : 1. Fransoa Kene EKONOMIA KLASIKE Perfaqesuesit : 1. Adam Smith 2. David Rikardo 3. Zhan Batist sej 4. Robert Maithus EKONOMIA MARKSISTE Perfaqesuesit : 1. Karl Marksi 2. Fridrih Engelsi 3. Vladimir Iliq Leninit EKONOMI NEOKLASIKE Perfaqesuesit : 1. Alfred Marshall 2. Klark 3. Pereto etj Perfaqesuesi me i njohure eshte : Jozef Shumpeter .

EKONOMIA KEJNZIANE Perfaesuesit : 1. Xhon Majnard Keines NEOLIBERALIZMI DHE KRITIKAT Perfaqesuesit : 1.Friedrich August von Hayek 2.Milton Fridman. EKONOMIA MODERNE Perfaqesuesit : 1.Xhon Keneth Galbrajt 2.Paul Samuelson 3.Joan Robinson 4.Terli Mings etj. EKON... INSTITUCIONALE Perfaqesuesit : 1.Ronald Coase EKONOMIA POZITIVE Studione se cfare eshte ? ne ceshtjet ekonomike. EKONOMIA NORMATIVE Studione se cfare do te jete ?ne ceshtjet ekonomike. AKTIVITETET EKONOMIKE Ndahen : 1.Prodhimi 2.Shperndarja 3.Kembimi 4.Konsumi SUBJEKTETE E EKONOMIKE Ndahen : 1.Amvisertite – kane karaktere SHPENZUES 2.Firmat 3.Shteti INSTITUCIONET EKONOMIKE Ndahen : 1.Planifikimi 2.Prona 3.Tregu Institucioni me i rendesishem eshte PRONA .

PROBLEMET PARESORE TE EKONOMISE SE TREGUT Ndahen : 1. Cka te prodhohet 2. Si te prodhohet 3. Per ke te prodhohet LLOJET E EKONOMISE SE TREGUT Jane : 1.anglosakson 2.aziatiko-lindor –japonez 3.kontinental (gjerman) ANALIZA EKONOMIKE E KRIMIT Nje kohe te gjate analiza e kriminalitetit respektivishte shkelja e ligjit ishte e rezervuar per shkencat juridike dhe per disa shkenca jo ekonomike sic jane : sociologjia e ne disa raste me te renda edhe psikologjia , Becery ne vepren e tij “krimi dhe denimi” me aneksin “analiza ekonomike” theksone se kriminelet sillen ne menyre plotesishte rasionale dhe se motivimi i tyre i pergjithshem nuk dallon shume nga motivi i idivideve te tjera . Dhuntia e vecante qe disa njerz e kane per te organizuar burimet s tokes te punes dhe te kapitalit per te prodhuare te mira materiale duke kerkuar mundesi te reja biznesi dhe zhvilluar menyra te reja te kryerjes se pune quhet NDERMARRESI . DEVIDENTE E ardhura nga kaptali i avancuar ne kapitalin industrial quhet EVIDENTA. SI NDAHET PRONA Ndahet : Prona shteterore – dmth pronen e menaxhojne shteti permes organeve ; Prona individuale –eshte pron qe shteti nuk mund te konfiskoje. SI NDAHET TREGU Ndahet : 1.Tregun lokal

2.Tregun nderkombetar 3.Tregun me pakice 4.Tregun me shumice KUSHE E QEVERISE TREGUN Konsumatoret Planifikimi dhe direktivat ekonomike jane karakteristike e sistemit ekonomike KOMANDUES Mallrat dhe sherbimet qe shfrutezohen nha ana e firmave (kompanive) ne proceset e prodhimit (toka , puna , kapitali )quhet INPUT Vepra kapirale e Xhon Majnard Kejns ishte : - Teoria e pergjithshme e punesimit , inyeresit dhe parase. Revolcioni industrial ne shek e XVII eshte paraqitur ne : - Angli dhe France TRI DEMENZIONET E EKONOMISE KONKURRENCA-eshte nje dimension qe veprone ne menyre horizontale dhe nenkuptone oferten dhe kerkesen ne mekanizmin e tregut. Llojet e konkurrences jane : 1.Konkurrenca e kufizuare ; 2.Plotesishte e lire dhe 3.Plotesishte e kufizuare. KOMANDA –eshte dimension klasore sepse ekziston klasa e larte qe komandon dhe klasa e uleta e cila eshte e komanduar. NDERRIMI –eshte dimension kohor qe i dedikohen ndryshimeve evolutive te sistemeve shoqerore. RROTULLIMI I KAPITALIT TE AVANCUAR Kapitalin e avancuar e klasifikojme ne : KAPITALI FIKS –ne kete kapital hyjne ndertesat , makinat , infrastruktura . KAPITALI QARKULLUES – eshte proporcional me sasine e prodhimtarise qe duhet kuptuar se rritja e vellimit te prodhimtarise proporcionalisht rritet eedhe sasia e shpenzuar e kapitalit qarkullues. AKUMULIMI I KAPITALIT Te akumuloshe do te thote te grumbulloshe kapital.

Akumulimi i kapitalit nenkuptone grumbullimin e parase se fituar nga pronari i kapitalit prej akumulimit . Kemi : a. Akumulim “para” b. Akumulim real STRATEGJITE KRYESORE TE KONKURRENCES Jane : 1.Konkurrenca e cmimeve-zhvillohet kur firmat angazhohen per terheqjen e bleresve duke iu ofruar mallrat te njejte si firmat tjera por me cmime me te uleta. 2.Depertimi –behet kur firmat random te mbijetuara ne nxitjen per shtimin maksimal te fitimit e te cilat kane financuar institute shkencore hulumtuese dhe teknike te prodhimit per treg te cilat bejne zbulimet te reja. Fuqia monopoliste – arrihet kur nje firme mbizoterone mbi firmat tjera konkurruese qe mund te arrihen me konkurrence lojale dhe jolojale dhe me centralizimin.