ECDL Modul 7 - Internet i Elek.posta

Lanaco ECDL® priručnik

Modul 7: Internet i elektronska pošta

Lanaco Edukacija Banja Luka, 2010.

©

Copyright 2010 Umnožavanje, reprodukcija ili na drugi način korištenje i objavljivanje tekstova iz ovog priručnika, bez naknade i bez dozvole autora ili izdavača, kažnjivi su po članu 120. Zakona o autorskom pravu i srodnim pravima (“Službeni glasnik BiH”, broj 7/02).

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

Sadržaj 7

Internet i elektronska pošta ....................................................................................................... 7 7.2

Internet.............................................................................................................................. 8

7.2.1 7.2.1.1

Šta je Internet? ....................................................................................................... 8

7.2.1.2

Šta je World Wide Web (WWW)? ........................................................................... 8

7.2.1.3

ISP, URL, hiperveza ................................................................................................. 9

7.2.1.4

Struktura web adrese ........................................................................................... 10

7.2.1.5

Web preglednici ................................................................................................... 11

7.2.1.6

Web pretraživači................................................................................................... 13

7.2.1.7

RSS feed-ovi ......................................................................................................... 14

7.2.1.8

Podcast................................................................................................................. 15

7.2.2

7.3

Osnovni pojmovi......................................................................................................... 8

Sigurnost na internetu .............................................................................................. 17

7.2.2.1

Sigurne web stranice ............................................................................................ 17

7.2.2.2

Digitalni sertifikat web stranice ............................................................................. 17

7.2.2.3

Enkripcija (šifrovanje) ........................................................................................... 19

7.2.2.4

Opasnosti vezane za internet: virusi, crvi, trojanci, spyware, malware .................. 20

7.2.2.5

Važnost ažuriranog antivirusnog softvera ............................................................. 21

7.2.2.6

Važnost firewall-a protiv upada u sistem .............................................................. 22

7.2.2.7

Zaštita pristupa mrežama pomodu naloga i lozinki ................................................ 23

7.2.2.8

Rizici vezani za online aktivnosti............................................................................ 24

7.2.2.9

Roditeljska pažnja na internetu ............................................................................. 25

Rad sa web preglednicima ................................................................................................ 28

7.3.1

Osnove pregledanja web-a ....................................................................................... 28

7.3.1.1

Prikazivanje web stranice u novom prozoru .......................................................... 28

7.3.1.2

Zaustavljanje učitavanja web stranice ................................................................... 29

7.3.1.3

Osvježavanje web stranice .................................................................................... 30

7.3.1.4

Korištenje pomodi ................................................................................................. 31

7.3.2

Podešavanja ............................................................................................................. 33

7.3.2.1

Podešavanje početne stranice web preglednika .................................................... 33

7.3.2.2

Brisanje istorije pregleda ...................................................................................... 35

7.3.2.3

Pop-up prozori ...................................................................................................... 36

3

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

7.3.2.4

Cookies – Kolačidi ................................................................................................. 37

7.3.2.5

Privremeni internet fajlovi .................................................................................... 37

7.3.2.6

Ugrađeni alati ....................................................................................................... 38

7.3.2.7

Prikazivanje i isključivanje ugrađenih traka sa alatima ........................................... 39

7.3.3 7.3.3.1

Aktiviranje hiperveze ............................................................................................ 40

7.3.3.2

Opcije “nazad” i “naprijed” u navigaciji ................................................................. 40

7.3.3.3

Navigacija do početne stranice ............................................................................. 41

7.3.3.4

Prikaz posjedenih web stranica ............................................................................. 42

7.3.4

7.4

Označiti web stranicu, izbrisati oznaku .................................................................. 43

7.3.4.2

Prikaz označene web stranice ............................................................................... 43

7.3.4.3

Kreiranje i brisanje novih fascikli ........................................................................... 44

7.3.4.4

Dodavanje web stranica u “Favorites / Bookmark” fasciklu ................................... 46

Korištenje web-a .............................................................................................................. 48 Obrasci ..................................................................................................................... 48

7.4.1.1

Ispunjavanje web obrazaca ................................................................................... 48

7.4.1.2

Poslati ili izbrisati web-baziran obrazac ................................................................. 49

7.4.2

Pretraga ................................................................................................................... 50

7.4.2.1

Selektovanje određenog pretraživača ................................................................... 50

7.4.2.2

Izvođenje pretrage................................................................................................ 51

7.4.2.3

Napredne tehnike pretraživanja............................................................................ 52

7.4.2.4

Pretraga web-baziranih enciklopedija i rječnika .................................................... 54

Preuzimanje materijala sa interneta ................................................................................ 57

7.5.1

Snimanje fajlova ....................................................................................................... 57

7.5.1.1

Spremanje web stranice na disk računara ............................................................. 57

7.5.1.2

Spuštanje fajlova sa web stranice.......................................................................... 59

7.5.1.3

Kopiranje teksta, slike, URL sa web stranice u dokument ...................................... 61

7.5.1.4

Kopiranje slike korištenjem komande „Copy“........................................................ 65

7.5.2

7.6

Bookmarks – Označavanje stranice ........................................................................... 43

7.3.4.1

7.4.1

7.5

Navigacija ................................................................................................................. 40

Priprema i štampanje ............................................................................................... 67

7.5.2.1

Priprema web stranice za štampanje .................................................................... 67

7.5.2.2

Pregled web stranice prije štampanja ................................................................... 67

7.5.2.3

Izbor opcija pri štampanju web stranica ................................................................ 68

Elektronska komunikacija ................................................................................................. 71

4

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

7.6.1 7.6.1.1

Objašnjenje pojma “e-mail” .................................................................................. 71

7.6.1.2

Struktura e-mail adrese ........................................................................................ 71

7.6.1.3

SMS poruke .......................................................................................................... 72

7.6.1.4

VoIP komunikacija ................................................................................................ 72

7.6.1.5

IM komunikacija ................................................................................................... 73

7.6.1.6

Online virtuelne zajednice .................................................................................... 74

7.6.2

Sigurnost .................................................................................................................. 78

7.6.2.1

Lažne poruke i opasnosti ...................................................................................... 78

7.6.2.2

Objašenje pojma “phishing” ................................................................................. 78

7.6.2.3

Opasnosti od virusa .............................................................................................. 79

7.6.2.4

Digitalni potpis ..................................................................................................... 80

7.6.3

7.7

Koncepti i pojmovi .................................................................................................... 71

Osnove e-mail komunikacije ..................................................................................... 81

7.6.3.1

Prednosti e-mail komunikacije .............................................................................. 81

7.6.3.2

Pravila ponašanja.................................................................................................. 81

7.6.3.3

Mogudi problemi u e-mail komunikaciji ................................................................ 82

7.6.3.4

Polja adresiranja u e-mail poruci ........................................................................... 82

Korištenje e-mail sistema ................................................................................................. 84

7.7.1

Slanje e-mail poruke ................................................................................................. 84

7.7.1.1

Otvaranje i zatvaranje programa za rad sa e-mail porukama ................................. 84

7.7.1.2

Kreiranje nove e-mail poruke ................................................................................ 86

7.7.1.3

Unošenje adrese u polja To, Copy (Cc), Blind copy (Bcc) ........................................ 87

7.7.1.4

Unošenje naslova poruke u polje Subject .............................................................. 88

7.7.1.5

Kopiranje teksta u tijelo e-mail poruke.................................................................. 88

7.7.1.6

Umetanje i uklanjanje priloga u e-mail poruci ....................................................... 89

7.7.1.7

Snimanje radne verzije poruke (draft poruke) ....................................................... 91

7.7.1.8

Alat za provjeru pravopisa .................................................................................... 92

7.7.1.9

Slanje e-mail poruke sa određenim prioritetom .................................................... 94

7.7.2

Primanje e-mail poruke ............................................................................................ 95

7.7.2.1

Odgovor na e-mail poruku .................................................................................... 95

7.7.2.2

Prosljeđivanje e-mail poruke................................................................................. 95

7.7.2.3

Snimanje priloga u fasciklu na računaru ................................................................ 96

7.7.2.4

Pregled prije štampanja i štampanje e-mail poruke............................................... 97

7.7.3

Poboljšanje produktivnosti ....................................................................................... 99

5

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

7.8

7.7.3.1

Dodavanje i uklanjanje kolona u tabelarnom prikazu kartice Inbox ....................... 99

7.7.3.2

Podešavanje komande Reply .............................................................................. 101

7.7.3.3

Označavanje poruka zastavicama........................................................................ 102

7.7.3.4

Prepoznavanje i označavanje poruke kao pročitane i nepročitane ....................... 104

7.7.3.5

Prikaz ostalih traka sa alatima ............................................................................. 106

7.7.3.6

Funkcija Help ...................................................................................................... 107

Upravljanje e-mail porukama ......................................................................................... 109

7.8.1

Organizovanje e-mail poruka .................................................................................. 109

7.8.1.1

Pretraga e-mail poruka po pošiljaocu, subjektu, sadržaju .................................... 109

7.8.1.2

Sortiranje e-mail poruka ..................................................................................... 110

7.8.1.3

Kreiranje i brisanje e-mail foldera ....................................................................... 110

7.8.1.4

Prebacivanje e-mail poruka u e-mail fascikle (foldere) ........................................ 112

7.8.1.5

Brisanje e-mail poruke ........................................................................................ 112

7.8.1.6

Vradanje izbrisanje e-mail poruke ....................................................................... 113

7.8.1.7

Brisanje svih stavki iz foldera Deleted Items ........................................................ 113

7.8.2

Adresar................................................................................................................... 114

7.8.2.1

Dodavanje i brisanje detalja o kontaktu .............................................................. 116

7.8.2.2

Promjena podataka u adresaru pomodu dolazede e-mail poruke ........................ 117

7.8.2.3

Distributivna lista za slanje e-mail poruka ........................................................... 118

6

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

7 Internet i elektronska pošta “Modul 7: Internet i elektronska pošta” iz programa ECDL obuke pruža osnovne informacije o traženju informacija preko interneta, te o komunikaciji pomodu elektronske pošte. Ovaj modul je podijeljen na dva dijela. U prvom dijelu, internet, objašnjavaju se:    

Osnovni koncepti interneta i pojmovi, uz napomene o sigurnosti Vršenje uobičajenih zadataka vezanih za pretraživanje interneta, uz podešavanje programa za pregledanje web stranica (tzv. web preglednici) Traženje infromacija i ispunjavanje elektronskih obrazaca Snimanje web stranica i spuštanje i kopiranje sadržaja sa interneta

Drugi dio, elektronska komunikacija, obrađuje oblasti:     

Osnovni koncepti elektronske pošte, te prednosti i nedostaci njene upotrebe Ponašanje na mreži i sigurnosni aspekti Kreiranje, provjera gramatike i pravopisa, slanje elektronske pošte Odgovaranje na poštu, prosljeđivanje pošte, rad sa prilozima, štampanje Povedanje produktivnosti u radu sa programima za elektronsku poštu, organizovanje i upravljanje elektronskim porukama

7

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

7.2 Internet 7.2.1 Osnovni pojmovi 7.2.1.1 Šta je Internet? Internet (engl. INTERnational NETwork) predstavlja svjetski fenomen razmjene informacija ili kako ga još nazivaju „mreža nad mrežama“. Sam početak interneta, datira iz 60-tih godina u SAD, kada je uspostavljen sa ciljem da se poveže više udaljenih računara i uređaja putem telefonskih linija. Projekat koji je započet 1969. god., pod nazivom ARPA, predviđao je povezivanje svih bitnijih vojnih, vladinih i naučnih institucija u SAD-u, u cilju jačanja odbrambene modi. Realizacija projekta u potpunosti je završena 1973 god., kada je nastala prva računarska mreža, pod nazivom ARPAnet. Poslije toga, prva javna mreža počinje sa radom između dva računarska centra Yale i City 1981 god. Od tada pa do danas, ta mreža proširila se na sve kontinente svijeta. Internet je mreža više miliona računara, koji su povezani tako da se sa bilo kog od njih, na neki drugi računar, može proslijediti proizvoljna količina informacija. Da bi vaš računar pristupio Internetu, potrebno je da se prvo poveže sa računarom – serverom Internet provajdera (kao što su INECCO, BLIC, TEOL itd.), najčešde preko vaše telefonske linije, a pomodu modema. Provajder je na sličan način (ali bržom vezom) povezan sa svojim provajderom i ta se hijerarhija proteže naviše. Hijerarhija se završava na nekoliko velikih svjetskih provajdera, povezanim modnim vezama. Internet nema vlasnika.

7.2.1.2 Šta je World Wide Web (WWW)? Kao što smo rekli, Internet je “mreža svih mreža”, koja pruža različite usluge, tj. servise svojim korisnicima (pretraživanja web stranica, slanja i primanja elektronske pošte, slušanja audio i video sadržaja, prenosa velikih fajlova, itd.). WWW (World Wide Web) je jedan od servisa , tj. najpopularniji servis Interneta. On omogudava pregledanje web stranica sa tekstovima, slikama, animacijama, itd. Web stranice su međusobno povezane, vezama zvanim hipervezama (linkovima) koji podržavaju, tzv. HTTP protokol, za razmjenu informacija (protokol koji pretvara jezik za kreiranje web stranice u grafičku prezentaciju stranice u web pregledniku). WWW se definiše i kao skup mrežnih resursa, dostupnih svima. Pronalaženje određenog resursa se ostvaruje unošenjem adrese (web adrese) u program (web preglednik).

8

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

7.2.1.3 ISP, URL, hiperveza ISP (engl. Internet Service Provider) je kompanija koja ima resurse, hardverske, softverske i ljudske, da omogudi svojim pretplatnicima vezu sa internetom. ISP ima stalnu brzu vezu sa internetom, te tu vezu ustupa svojim korisnicima. Pojam “provajder” se ustalio i u našem jeziku, što znači “pružalac usluga”, a u slučaju ISP-ja radi se o pružanju internet usluga. Dakle, da bi korisnik, tj. pretplatnik, koristio resurse interneta, potrebno je da uspostavi vezu između svog računara i provajdera (ISP), tj. da napravite konekciju sa provajderom. Da bi se uspostavila konekcija, korisnik mora imati otvoren Internet nalog, kod provajdera sa određenim parametrima koje dobija od samog provajdera. Postoje različite vrste konekcija koje provajder daje svojim pretplatnicima – dial-up (modemska veza preko telefonske analogne linije), ISDN (preko telefonske digitalne linije), ADSL (preko telefonske digitalne linije), kablovska konekcija (preko TV kabla), “wireless” – bežična (putem radio talasa), GPRS, Edge, 3G itd (preko mobilnih telefona) itd. URL adresa (engl. Uniform Resource Locator) je simbolički način označavanja jedinstvenog mjesta (web stranice ili nekog drugog resursa) na internetu. Svaka web stranica ima svoju jedinstvenu web adresu koja se zove URL – Uniform Resource Locator (Jedinstveni lokator resursa). Svaki računar uključen u internet mrežu, može da se adresira na dva načina: navođenjem broja (numeričke adrese) ili mnemoničke (simboličke) adrese. Numerička adresa (IP adresa) je, u stvari, niz od 32 nule ili jedinice, ali se predstavlja kao 4 decimalna broja međusobno odvojena tačkom (npr. 194.118.204.19) i preko numeričke adrese računari znaju komunicirati. Ljudi, lakše pamte i koriste simbolička imena. Komponente simboličkog imena razdvajaju se tačkama. Jedan primjer URL adrese je http://www.ecdl.ba – gdje je: http:// - oznaka servisa HTTP (protokola za prikazivanje web stranica) www – oznaka najpopularnijeg servisa na Internetu ecdl – domensko ime ba – top level domen Drugi primjer URL adrese je: ftp://www.pcwebopedia.com/stuff.exe - gdje je: ftp:// – oznaka servisa FTP (protokola za prebacivanje velikih fajlova) www.pcwebopedia.com – web adresa na Internetu stuff.exe –fajl na navedenoj lokaciji Domensko ime ili samo domen, je ime koje neka kompanija odabere da preko njega bude poznata na Internetu. Ovo ime, kad se registruje (zakupi), jedinstveno je na svjetskom nivou i niko ga drugi ne može koristiti. Domeni se razlikuju po svojoj ekstenziji, koja predstavlja njihov identifikacioni kod. Tri najpopularnija tipa Top Level Domena (TLDs), koji su nezavisni od države u kojoj se nalazite, su:

9

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

.COM: Skradeno za .commercial. .COM domeni su najpopularniji tip domena, koji su dostupni i pojedincima i organizacijama. .NET: Skradeno za .network, prvenstveno namijenjeni "tehničkim" site-ovima. Međutim, dostupni su bilo kome, ko želi ovakvu ekstenziju svog "Internet imena". .ORG: Skradeno za .organization. Prvenstveno namijenjeni neprofitabilnim organizacijama, ali i drugima koje žele da imaju takvo ime. The Internet Corporation for Assigned Names and Numbers (ICANN), organizacija odgovorna za administraciju Top Level domena širom svijeta, odobrila je i upotrebu raznih drugih ekstenzija za domene: .areo .biz .info .museum .name .pro .tv .cc … Domen imena, mogu takođe koristiti ekstenziju koja je dodijeljena određenoj zemlji. Za Bosnu i Hercegovinu, ekstenzija je .BA. Svaka zemlja ima određeno tijelo, nadležno za dodjeljivanje domena na nivou države i svoja pravila. Hiperveza (engl. Hyperlink) Na web stranicama dete se susresti sa hiperlinkovima (hiperveze, linkovi). Kao veze između stranica, koristimo tzv. hiperveze. Hiperveza (hipelink ili jednostavno link) je osobina pojedinih, posebno označenih riječi, slika ili dijelova, koje predstavljaju vezu ka dodatnim informacijama ili drugim web stranicama. Hiperveze predstavljaju referencu ili navigacioni element, ka drugoj web stranici (odjeljku), fajlu ili dijelu neke druge web stranice. Najčešde se klikom miša na hipervezu, prelazi na drugu tekstualnu stranu ili se slika prikaže u vedoj rezoluciji ili dimenzijama.

7.2.1.4 Struktura web adrese Web adresa se upisuje u adresno polje Internet Explorera i označava lokaciju web stranice na internetu. Kad upišete adresu, kliknite mišem na dugme Go ili samo pritisnite Enter na tastaturi. Ukoliko ste ispravno unijeli adresu, otvoride vam se željena web stranica. Neki primjeri Web adresa su: www.inecco.net www.lanaco.com www.nezavisne.com www.microsoft.com www.microsoft.com/bih

Internet provajder INECCO Preduzede LANACO Internet izdanje Nezavisnih novina Microsoft korporacija Microsoft korporacija za BiH

Web adresu morate tačno upisati da biste dobili željenu stranicu na Internetu.

10

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

Oznaka http:// ispred upisane adrese, predstavlja protokol preko kog se stranice prenose sa nekog računara iz svijeta i prikazuju u vašem programu (Internet Explorer-u) na vašem računaru (nije obavezno da se unese ručno). Ponekad dete dobiti poruku o grešci "address is not valid" jer ste možda pogrešno upisali:     

http:///www.nesto.com (sa tri kose crtice umjesto dvije) www.nesto drugo.com (prazan prostor u web adresi) ww.nesto.org (samo dva slova w u adresi) www.nesto.gov.b (top nivo domena je .ba, a ne .b) itd.

7.2.1.5 Web preglednici Programi kojima se pregledaju web stranice, nazivaju se web preglednici. Najpoznatiji su: Internet Explorer, Mozilla Firefox, Google Chrome, Opera... Internet Explorer je jedan od najkorišdenijih web preglednika danas u svijetu. Naravno prije pokretanja Internet Explorera (IE) potrebno je uspostaviti konekciju između računara i Internet provajdera. Pokretanje IE-a vrši se na više načina: jedan je da kliknete dva puta na ikonicu IE na desktopu, a drugi je da kliknete na dugme Start - Programs i na izborniku odaberete opciju Internet Explorer. Na sljededoj slici, prikazane su alatke koje možete vidjeti u prozoru Internet Explorer-a, a koje imaju sljedede značenje:

Slika 7-1 Izgled komandi u Internet Explorer-u (IE verzija 6)

Back (Nazad) – Povratak na prethodno izabranu stranu Forward (Naprijed) – Povratak na zadnju posjedenu stranu Stop (Zaustavi) – Zaustavljanje učitavanje tekude stranice Refresh (Osvježi) – Ponovno učitavanje stranice Home (Početna stranica) – Vradanje na Početnu stranicu Search (Tražiti) – Pretraživanje interneta po ključnoj riječi Favorites (Omiljena mjesta) – Otvaranje omiljenih Web lokacija History (Istorija) – Omogudava da ponovo pregledate stranice koje ste ved gledali Print (Štampanje) - Štampanje trenutno otvorene web stranice Mail (Pošta) – Otvaranje programa za rad sa elektronskom poštom Nakon Internet Explorer-a 6, pojavile su se verzije Internet Explorer 7 i Internet Explorer 8, koje imaju nešto drugačiji raspored komandi, ali princip njihovog korištenja je isti kao u verziji 6.

11

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

Naslovna linija

Tabovi (kartice) ((kartice)

Adresna linija Slika 7-2 Izgled prozora Internet Explorer-a verzije 8

Na sljededim slikama dat je prikaz još nekih popularnih web preglednika:

Slika 7-3 Izgled web preglednika Mozilla Firefox

Slika 7-4 Izgled web preglednika Google Chrome

12

Komandna linija

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

Slika 7-5 Izgled web preglednika Opera

7.2.1.6 Web pretraživači Pretraživanje podataka na internetu, u današnje vrijeme, nezamislivo je bez upotrebe internet pretraživača. Internet pretraživač ili web pretraživač je web stranica koja korisnicima omogudava unošenje jedne ili više ključnih riječi na osnovu kojih u sljededem koraku prikazuje listu web stranica sa traženim pojmovima. U mnoštvu internet stranica, bilo bi jako teško da nasumično kucate web adresu stranice sve dok ne bi dobili ono što tražite. Ako, na primjer, želite da saznate informacije o kulturnim zbivanjima u gradu Banja Luci, a ne znate tačnu web adresu prezentacije grada Banja Luke, bez upotrebe pretraživača, vi biste nasumično kucali web adresu u Internet Exploreru koja sadrži ime grada (npr. www.banja-luka.com ili www.banjaluka.org itd.). Postoji mnoštvo kombinacija riječi, koje biste morali unositi da biste došli do prave adrese. Upotrebom internet pretraživača, olakšavate sebi pretraživanje. Dovoljno je samo da upišete ključne riječi u pretraživač i on de sam nadi odgovarajude web stranice, vezane za tu ključnu riječ. Internet svakim danom sve više raste, tj. svakim danom se pojavljuju nove stranice, pa stoga i nternet pretraživači svakim danom ažuriraju svoje baze, tako da su vam nove informacije dostupne u svakom momentu. Najpoznatiji internet pretraživači su: Google – www.google.com Yahoo – www.yahoo.com Altavista – www.av.com Bing – www.bing.com

13

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

7.2.1.7 RSS feed-ovi RSS (engl. Really Simple Syndication) je standardizovan format prikaza objavljivanja promjenljivih sadržaja, poput blogova i novosti. RSS dokument (koji se naziva “feed”, “web feed” ili “kanal”) uključuje puni ili sumirani tekst, plus dodatne podatke poput vremena objavljivanja i autora teksta (“feed” – “hraniti”, “snabdjevati”,…)

Slika 7-6 Dodavanje RSS “feed”-a sa web stranice

Klikom na komandu za dodavanje RSS feed-a, otvoride se nova strabnica gdje korisnik treba da izabere opciju “pretplate”, tj. prijave: Subscribe to this feed, te da unese naziv feed-a i potvrdi na Subscribe opciju.

Slika 7-7 Pretplata na RSS “ feed”

Na kartici Feeds u web pregledniku možete vidjeti sve svoje RSS feed-ove (one na koje ste se prijavili). Karticu Feeds možete vidjeti klikom na opciju Favorites u web pregledniku.

Slika 7-8 Prikaz Feed-ova preko Favorites opcije

14

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

Slika 7-9 Prikaz feed-ova na koje je korisnik prijavljen

7.2.1.8 Podcast Podcast je digitalni fajl koja sadrži audio ili audio-video zapis koji se prenosi putem Interneta koristedi RSS tehnologiju, a namijenjen je gledanju (ili slušanju) na računaru. Naziv podcast je složenica riječi POD (Personal On Demand) i engleske riječi broadcast. Iako su na početku podcasti bili isključivo audio datoteke, najčešde u mp3 formatu, danas se za podcast uglavnom smatraju video sadržaji. Kako se prijaviti na podcast? Prijava pomodu programa koje spustite sa interneta i instalirate na vaš računar (iTunes, Zune, ZENCast). Kad instalirate te programe, imadete opciju u njima da se prijavite na određen podcast ili prekopirate link sa stranice u sam program.

Slika 7-10 Prijava na podcast pomodu programa

Slika 7-11 Prijava na podcast

15

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

Prijava pomodu My Yahoo ili Google čitača (engl. reader). My Yahoo (http://my.yahoo.com) i Google čitač (http://www.google.com/reader ) su popularni online čitači za podcast-ove koji se koriste za prijavu i slušanje podcastova. Za njihovo korištenje trebade vam e-mail adresa.

Slika 7-12 Poznati čitači podcast-ova

Prijava korištenjem čitača feed-ova. Klikom na RSS Feed link, korisniku de biti ponuđena prijava kao na standardni feed.

Slika 7-13 Prijava na podcast preko RSS feed-a

Nakon prijave na standardni feed, korisnik de dobijati linkove prema najnovijim podcast-ovima.

Slika 7-14 Ponuđeni podcast-ovi u RSS feed-u

16

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

7.2.2 Sigurnost na internetu 7.2.2.1 Sigurne web stranice Za stranice na kojima korisnici unose korisničko ime, lozinku, broj kreditne kartice, i slično, potrebno je osigurati siguran tansfer tih informacija sa računara korisnika do servera koji je tražio te podatke. Da bi se kreirala ta zaštita, podaci se šifruju (enkriptuju). Na taj način, samo onaj kome su podaci namijenjeni može dobiti korisnu inforamaciju, tj. može ih dešifrovati. Stranice koje osiguravaju transfer podataka imaju oznake:  

Stranice koje počinju sa https://; stranice koje koriste sertifikate za zaštitu saobradaja Simbol katanca - označava da je stranica zaštidena sertifikatom

Ako kliknete na simbol katanca, dobidete dodatne informacije o sertifikatu: ko potvrđuje identitet stranice (ime stranice), informacija o tome da je konekcija sa serverom enkriptovana (zaštidena), a ako kliknete na opciju View Certificates, dobidete još detaljniji pregled sertifikata.

Slika 7-15 Oznake da su stranice zaštidene

7.2.2.2 Digitalni sertifikat web stranice Na internetu postoje mnogo stranica koje de od vas zahtjevati da unesete vaše lične podatke (ime, prezime, adresa, telefon...), da biste pristupili toj stranici, kupovali preko online prodavnica, otvorili nalog za elektronsku poštu (google mail, yahoo mail, hotmail, windows live...) itd. Vrlo je važno da u svakom trenutku, znate kome dajete vaše podatke, odnosno da li možete vjerovati toj stranici, da se nede zloupotrijebiti vaše lične informacije. Iz tog razloga se koriste digitalni sertifikati. Digitalni sertifikat je elektronska "lična karta", koja potvrđuje vaš identitet ili identitet nekog drugog tijela na internetu i u elektronskom poslovanju. Digitalni sertifikat, omogudava jednoj strani u komunikaciji, da se uvjeri u stvarni identitet druge strane i obrnuto.

17

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

Što se tiče interneta, one stranice koje zahtjevaju vaše lične podatke, u vedini slučajeva koriste digitalne sertifikate koje su date vama na uvid da se uvjerite u pravi identitet te stranice. Takođe, takve stranice koriste sertifikate i za enkripciju saobradaja između vas i te osobe ili ustanove ili preduzeda, što znači da vaše podatke niti jedan zlonamjernik ne može "presreti" i pogledati. Ako kliknete na simbol katanca koji označava zaštidenu stranicu digitalnim sertifikatom, dobidete dodatne informacije o sertifikatu: ko potvrđuje identitet stranice (ime stranice), te informaciju o tome da je konekcija sa serverom enkriptovana (zaštidena).

Komanda View certificates

Slika 7-16 Prikaz zaštite web stranice digitalnim sertifikatom

Ako kliknete na opciju View Certificates dobidete još detaljniji pregled sertifikata:

Slika 7-17 Detalji o digitalnom sertifikatu

Šta znači informacija "Koje je sertifikaciono tijelo izdalo sertifikat" (engl. Issued by)? Na slici stoji da se sertifikaciono tijelo koje je izdalo sertifikat zove "VeriSign Class 3 Extended Validation SSL CA". Internet Explorer koji je instaliran kao dio operativnog sistema Windows XP, ima

18

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

na sebi ved definisanu listu izdavača sertifikata kojima vjeruje (Trusted Publishers), a jedan od njih je i navedeni Verisign. To znači da de vaš Internet Explorer prihvatiti prikazani sertifikat kao validan, tj. sa datom stranicom možete komunicirati bez bojazni da de neko ukrasti vaše podatke koje upisujete na stranicu. Ako otvarate neku stranicu sa sertifikatom, a Internet Explorer u svojoj listi nema informaciju o izdavaču tog sertifikata, on de vas automatski obavijestiti da mu izdavač sertifikata nije poznat i da je pristup takvoj stranici rizičan. Naravno, vi možete i nastaviti sa pristupom, ali to vam se ne preporučuje ukoliko niste apsolutno sigurni o kojoj je stranici riječ, te da prihvatate sertifikat koji nije ugrađen u Internet Explorer.

1

Slika 7-18 Upozorenje o digitalnom sertifikatu

Poruka sa slike govori o tome da sertifikat ove stranice nije izdat od sertifikacionog tijela kome Internet Explorer vjeruje, odnosno ne nalazi se u listi "Trusted Publishers". Ako se radi o stranici za koju sigurno znate kome pripada (npr. preduzedu u kom radite), obavezno kontaktirajte administratora web stranice ili kliknite opciju Continue to this website (not recommended). Za sve ostale stranice za koje ne znate kome pripadaju, a dobijete ovo upozorenje, preporučuje vam se da je ne otvarate, tj. da kliknite na opciju Click here to close this webpage.

7.2.2.3 Enkripcija (šifrovanje) Enkripcija ili šifrovanje podrazumijeva skrivanje podataka od neželjenih strana u komunikaciji. Enkripcija (engl. encription) ili šifrovanje je proces kojim se vrši izmjena podataka tako da se poruka, odnosno informacija, učini nečitljivim za osobe koje ne posjeduju određeno znanje (ključ). Ovaj pojam se najviše koristi u informatici, gdje se određeni podaci enkriptuju, i najčešde tako zaštideni šalju putem e-maila ili preko web stranica. Prva poznata metoda šifrovanja datira iz vremena rimskog vojskovođe Julije Cezara, po kojem je i dobila ime, a sastoji se u jednostavnoj zamjeni slova poruke pomicanjem za određeni broj mjesta u

19

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

abecedi. U originalnoj verziji, pomakom za tri mjesta unazad, šifra FDHVDU otkriva ime vlasnika Caesar. Postoji simetrična enkripcija, u kojoj se za enkripciju i dekripciju (dešifrovanje) koristi isti ključ i asimetrična enkripcija, u kojoj se za ta dva procesa koriste različiti ključevi, međusobno povezani matematičkim operacijama.

7.2.2.4 Opasnosti vezane za internet: virusi, crvi, trojanci, spyware, malware Virus je program ili kod koji se sam može replicirati (kopirati) u bilo koji program, dokument ili sektor za podizanje računara, i na taj način zaraziti, odnosno promijeniti sadržaj te datoteke kopirajudi u nju svoj kod. Virusi se sastoje iz dva dijela:  Dio koji je samokopirajudi kod koji omogudava razmnožavanje virusa  Dio koji je korisna informacija koja može biti opasna ili bezopasna Postoje više tipova virusa:  boot sektor - napadaju Master boot sektor (sektor za podizanje računara)  parazitski - zaraze izvršnog fajla dodavanjem svog sadržaja u strukturu programa  svestrani virusi - napadaju boot sektore i izvršne programe  virusi pratioci - stvaraju .com fajl koristedi ime ved postojedeg .exe programa i ugrađuje u nju svoj kod  link virusi - u trenu inficiraju računarski sistem  makro virusi - imaju mogudnost da sami sebe kopiraju, brišu i mijenjaju dokumente Najčešdi način napada virusa na računar je preko USB diska, floppy diskete i otvaranjem stranica i hiperveza koji su zaraženi virusima. Ved smo prije spomenuli da, u današnje vrijeme korištenjem Interneta bez ikakvog programa za zaštitu od virusa, izlažete vaš računar i vaše privatne podatke velikom riziku. Ako ved koristitite antivirusni program, veoma je bitno da vam on bude i ažuriran (ima najnovije definicije i module protiv virusa). Pošto svaki antivirusni program ima svoju bazu sa listom virusa koje on može pronadi i otkloniti (baza se nalazi na računaru), ažuriranjem (update) baze vi samo proširujete tu listu i omogudujete da vaš program pronađe i novije viruse. Ne preporučuje se da baza bude starija od 3 dana, jer se jako puno novih virusa pojavi na Internetu na dnevnom nivou. Kada pretražujete Internet, budite pažljivi šta otvarate. Često de vam se desiti da se na nekoj stranici pojavi poruka tipa "osvojili ste putovanje, kliknite ovdje..." ili "vi ste milioniti posjetilac ove stranice; osvojili ste nagradu; kliknite ovdje....". Ako kojim slučajem naiđete na ovakav tip reklame, mi vam preporučujemo da je ne otvarate, jer u najvedem broju slučajeva ona sadrži naki tip virusa. Budite pažljivi sa stranicama i e-mail porukama koje su vam sumnjive, te ih ne otvarajte ako niste sigurni šta predstavljaju. Jedan klik može da napravi jako veliku štetu. Svi proizvođači operativnih sistema se trude da idu u korak sa zaštitom svog proizvoda, na taj način što stalno prate kako virusi djeluju na njihov operativni sistem. Taj vid pradenja olakšava pravljenje sigurnosnih zakrpa (patch-eva) za sistem koji se trebaju redovno preuzimati sa Interneta.

20

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

Kompjuterski crv Kompjuterski crv je program (ili skup programa) koji je sposoban raširiti svoje funkcionalne kopije ili samo neke segmente na druge računare (putem e-mail sistema ili operativnog sistema). Crvi relativno rijetko posjeduju destruktivan kod namijenjen uništavanju podataka, no zbog svoje sposobnosti neograničenog kreiranja vlastitih kopija, u stanju su zagušiti promet na pojedinim segmentima mreže. Trojanski konj (trojanci) Trojanski konj sam po sebi nije destruktivan softver, ali vrlo često sadrži program koji se aktivira nakon što korisnik pokrene naizgled neki bezazleni program. Trojanci se šire putem mreža (mreža za razmjenu datoteka) ili e- mailom “pretvarajudi” se da su trenutno popularni programi. Malware Riječ “malware”, skradenica od “malicious software” što znači zlonamjerni softver, je softverski program namijenjen ubacivanju na korisnikov računar bez njegovog znanja i pristanka. Softver se smatra zlonamjernim ako ima neku skrivenu namjeru svog kreatora, prije nego neku karakteristiku koju korsinik računara namjerno želi da iskoristi i instalira. Pod malware softver spadaju: kompjuterski virusi, crvi, trojanci, neiskrene reklame, i drugi neželjeni softveri. Spyware “Spyware” su relativno mali programi koji se potajno (ili čak javno glumedi korisne programe kako bi ih korisnik sam instalirao) instaliraju na računar, te od tog trenutka prikupljaju podatke o korisniku. Dotični podaci mogu biti relativno bezopasni (npr. koje ste web stranice posjetili) pa do vrlo opasnih koji pokušavaju uhvatiti vrlo bitne podatke tipa broj kreditne kartice. HOAX - lažna uzbuna Čest slučaj na ineternetu je slučaj lažnih upozorenja. Npr. možete dobiti poruku o pojavi novog virusa, koji se nalazi na vašem računaru i ako ga ne izbrišete u roku od nekoliko dana, može vam izbrisati sve podatke na računaru. U poruci vas još pozivaju da izbrišete neki fajl na svom računaru koji predstavlja virus, te vas mole da proslijedite to upozorenje svim vašim poznanicima. Radi se o često neškodljivim upozorenjima, na koja nasjedaju naivni korisnici interneta, te šalju sva ta lažna upozorenja dalje i stvaraju nepotreban saobradaj na mreži i paniku.

7.2.2.5 Važnost ažuriranog antivirusnog softvera Ved smo spominjali termin "antivirusni program" (u daljem tekstu AV program). To je program koji "čuva" vaš računar od virusa. Ono što je veoma značajno kod AV programa jeste da on vrši zaštitu računara u realnom vremenu (Real-time Protection). To znači da, sve što otvarate na računaru (datoteku, fasciklu, program, internet stranicu) on automatski provjerava. Ako kojim slučajem AV

21

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

program uoči datoteku koja je zaražena virusom, on de vas odmah o tome obavijestiti i ponuditi da odaberete određene akcije. S obzirom da se novi virusi svakodnevno puštaju na mrežu, vrlo je važno da vaš AV program zna za postojanje tih novih virusa. Osvježavanje baze o virusima na vašem računaru radi sam AV program preko interneta (automatski, na svakih nekoliko sati ili ručno, kad kliknete na opciju ažuriranja (engl. update)). Kad AV program prepozna virus na nekoj stranici, u fajlu i sl. on de izvršiti jednu od tri akcije: Quarantine - ako AV program nema u svojoj bazi definisan neki virus, a pronađe fajl koji mu je „sumnjiv“ (npr. ima neke karakteristike virusa), ponudide opciju da taj fajl smjestite u karantin. Na taj način fajl nede modi uticati na vaš računar, a AV program, kad bude imao informaciju u bazi o takvom virusu, pokušade da ga dezinfikuje (očisti od virusa). Desinfect - da pokušate dezinfikovati datoteku od virusa. U tom slučaju datoteka nede biti obrisana nego očišdena. Delete - da obrišete datoteku zaraženu virusom. Prvo pokušajte sa dezinfekcijom. Ako AV program ne uspije dezinfikovati datoteku, on de vam odmah zatim ponuditi da je obrišete. Kad instalirate AV program, podesite ga na automatski dezinfikovanje zaraženih fajlova, a ako ne uspije, onda da zaraženu datoteku izbriše bez obavještavanja korisnika o daljim akcijama. Vedina AV programa nudi ovu opciju. Na ovaj način ste 99% sigurniji nego da vi odlučujete šta da uradite sa zaraženom datotekom iz tog razloga što nekad možete slučajno pritisnuti opciju Skip (preskoči) koja vam se takođe nudi kao opcija u obavještenju, pa da na taj način da propustite virus u vaš računar. Ako posjedujte stalni pristup Internetu, podesite vaš AV program da sam, automatski, ažurira bazu. Tako dete biti sigurni da nedete zaboraviti da je sami ažurirate i da samim tim izložite vaš računar opasnosti. Ukoliko se na internet konektujete s vremena na vrijeme, neka vaša prva akcija bude ažuriranje (engl. Update) AV programa najnovijim informacijama o virusima.

7.2.2.6 Važnost firewall-a protiv upada u sistem Firewall (vatrozid, odbrana) Postoji još jedan proizvod koji može zaštititi vaš računar od raznih napada, a to je FIREWALL. Firewall može biti i hardverski i softverski proizvod, a osnovna mu je namjena filtriranje mrežnog saobradaja. Vaš računar, kao i operativni sistem, posjeduje mnoštvo portova (ulaza, vrata). U prenesenom značenju, Firewall vam služi da pomodu njega "zatvorite i otvorite" ulaze koje vi želite, odnosno da ograničite ko smije i preko kojih ulaza može pristupiti (preko mreže) vašem računaru. Firewall takođe

22

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

posjeduje mehanizam da bilježi ko pristupa vašem sistemu i preko kojih ulaza, pa samim tim imate i uvid o eventualnim pokušajima napada. Softverski Firewall je ved ugrađen u Windows XP SP2 operativni sistem. Firewall je u Windowsu standardno uključen i podešen tako da relativno dobro zaštiti vaš računar. Naravno, uvijek ga koristite u kombinaciji sa ostalim programima za zaštitu jer sam po sebi nije dovoljan za pravu zaštitu računara. Windows Firewallu pristupate na sljededi način:   

kliknite na dugme Start kliknite na Control Panel (upravljačka tabla) u Control Panelu izaberite Windows Firewall program

Slika 7-19 Podešavanje Windows Firewall-a

7.2.2.7 Zaštita pristupa mrežama pomodu naloga i lozinki Najčešda zaštita podataka na nekom sistemu, bilo da se radi o pristupu jednom računaru ili mreži, se izvodi pomodu korisničkog imena i lozinke. To znači da svaki korisnik sistema ima jedinstveno korisničko ime na sistemu i lozinku koja treba da ispunjava određene zahtjeve (da bude dovoljno složena, da ju je teško pogoditi, da ima minimalna broj karaktera propisan od administratora sistema, da se redovno mijenja i sl.). Korisničko ime (engl. Username) je način na koji se korisnik predstavlja sistemu, računaru, programu ili nekom servisu. Lozinka (engl. Password) onda potvrđuje da se određeni korisnik prijavljuje na sistem.

23

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

Slika 7-20 Polja za unošenje korisničkog imena (username) i lozinke (password)

Dakle, neko ko želi da se prijavi na sistem mora da zna ispravno i korisničko ime i lozinku. Najčešdi je slučaj da se korisničko ime može upisati i velikim i malim slovima (nije case-sensitive), a kod lozinke je vrlo bitno da li je neko slovo malo ili veliko. Preporuke za kreiranje lozinke:   

Da budu dovoljno dugačke i složene da ih nije lako pogoditi, a dovoljno jednostavne da ih korisnik može upamtiti Da se dovoljno često mijenjaju Da se kreiraju kao kombinacija velikih i malih slova, brojeva i specijalnih karaktera, npr. (@ur0ra, eDuk@c1jA, llOpt1cca, M0n1T0R itd. – a zvuče kao aurora, edukacija, loptica, monitor itd.)

7.2.2.8 Rizici vezani za online aktivnosti Objavljivanje ličnih informacija Mnogi korisnici na internetu koriste programe za razgovor kao što su: Skype, Live Messenger, Yahoo Messenger. Veoma su popularne Internetske društvene mreže kao što su: Facebook, Livespaces, MySpaces, Twitter itd., na kojima korisnici u svojim profilima ostavljaju razne informacije, postavljaju slike i koriste "brzi razgovor" (instant messaging, chat). Ako koristite ovakve usluge, budite obazrivi kakve informacije postavljate, jer se vrlo lako mogu zloupotrijebiti, jer ne možete uvijek kontrolisati ko može dodi do vaših slika i drugih informacija na takvim internet servisima, te na koji način ih može upotrijebiti. Ako ste početnik u korišdenju interneta sve web lokacije de vam u početku biti nepoznate i trebate biti jako pažljivi. Kako je internet vrlo dinamičan i svaki dan se pojavljuju nove stranice i servisi i iskusniji korisnici moraju biti jednako obazrivi i poštovati neka pravila: 

Nikad ne pratite link iz neke e-mail poruke koju ste dobili od nepoznatog pošiljaoca (ma kako privlačno poziv zvučao).

24

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta



Uvijek provjerite da li neki link zaista vodi tamo gdje piše da vodi (npr. može pisati jedna adresa linka, a da link vodi na sasvim drugu adresu)

Pazite: Adresa linka je www.microsoft.com, međutim link vodi na sasvim drugu lokaciju www.microsoft.ixvz.com

Slika 7-21 Primjer lažne adrese

  



Kad neka stranica traži od vas neke lične podatke, obratite pažnju da li postoji zaštita (https://, prisustvo sertifikata) Radije odustanite od kupovine ili davanja bilo kakvih podataka ako stranica ne izgleda profesionalno, ili niste nikad prije čuli za nju ili vam je bilo šta sumnjivo Neke stranice izgledaju potpuno isto kao poznate stranice, a na njih se može dodi ako ste pogrešno upisali adresu u web pregledniku ili kliknuli na lažni link, pa vodite računa da slučajno ne ostavite svoje podatke na takvim stranicama Ne budite lakovjerni i nepažljivi i ne nasjedajte na poruke o velikim dobicima ili besplatnim stvarima na Internetu

7.2.2.9 Roditeljska pažnja na internetu Djeca koja imaju pristup Internetu moraju na neki način biti zaštidena od neprikladnih web stranica na koje mogu slučajno ili namjerno naidi. Stoga je vrlo važno obratiti pažnju na određeno filtriranje sadržaja prema djeci i mladima. Potencijalne opasnosti na Internetu za djecu i mlade kredu se od neprikladnog sadržaj web stranica (eksplicitne scene, nastranosti), do mogudeg druženja sa potencijalno opasnim ljudima (koji se mogu lažno predstavljati preko Interneta, opasnost od pedofila) itd. Kontrola sadržaja se može postaviti preko opcija u samom Internet Exploreru. Nakon pokretanja Internet Explorera, potrebno je kliknuti na komandu Tools – Internet Options, kliknuti na karticu Content, te na dugme Enable...

25

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

Slika 7-22 Podešavanje kontrole sadržaja u Internet Exploreru

U polju Content Advisor potrebno omoguditi servis Roditeljske kontrole (na dugme Enable...) U dijaloškom okviru Content Advisor, na kartici Ratings, potrebno podesiti parametre po kojima se vrši filtriranje sadržaja (psovke, golotinja itd.), i nivo filtriranja. Na kartici General podesiti lozinku (Supervisor Password) tako da samo vi (supervizor) možete izmijeniti podešavanja.

Slika 7-23 Podešavanje lozinke supervizora

Na kartici Approved Sites podesiti web stranice koje nede biti kontrolisane (bide dozvoljene za pregled). Kad završite sa podešavanjima, surfanje internetom de biti ograničeno. Čim se pojavi neka stranica koja bi mogla biti potencijalno opasna (po vašim podešavanjima), pojavide se upozorenje o kontroli sadržaja stranica. Ukoliko ste označili opcije kao na slici, bide mogude upisati lozinku supervizora da bi se pokazala web stranica. Da bi se isključila ova kontrola sadržaja, potrebno je otvoriti Internet Explorer – Tools – Content kartica, te klikniti na dugme Disable… Naravno, isključivanje kontrole sadržaja de biti mogude samo ako se upiše prethodno definisana lozinka.

26

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

Slika 7-24 Isključivanje Kontrole sadržaja

Roditelji bi trebali dodatno da obrate pažnju i na vrijeme koje njihova djeca provedu ispred računara. Postoje različite preporuke ljekara koji savjetuju da se uglavnom to vrijeme podijeli na nekoliko puta sedmično po 20-30 minuta. Ove preporuke se zasnivaju na procjeni štetnog uticaja na fizičko zdravlje djece i njihovo nepravilno držanje, ali i na psihološkim efektima pojedinih igrica, koje često mogu biti i jako nasilne. Dakle, roditelji bi trebali voditi računa i o izboru igrica za svoju djecu prema njihovom uzrastu. Ne preporučuje se da djeca rade na laptop-ima upravo zbog nemogudnosti podešavanja ispravnog držanja pred ekranom laptop-a.

27

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

7.3 Rad sa web preglednicima 7.3.1 Osnove pregledanja web-a 7.3.1.1 Prikazivanje web stranice u novom prozoru Kad upišete web adresu u adresnu traku web preglednika prikazade se web stranica. Ukoliko ta web stranica sadrži neke hiperveze prema drugim web stranicama, klikom na hipervezu otvoride se nova web stranica. Pri tome se može desiti da se nova web stranica otvori u prozoru stare, tj. da prvu web stranicu više ne vidite. Ukoliko želite da se nova web stranica otvori u svom prozoru, novom, kliknite desnim klikom na hipervezu, pa na opciju Open in New Window.

Slika 7-25 Otvaranje web stranice u novom prozoru

Eventualno, ukoliko imate web preglednik koji podržava kartice (tab-ove), možete izabrati opciju Open in New Tab, za prikaz u drugom tabu – na drugoj kartici: Web adresa stranice upisana u adresnu traku web preglednika (IE)

Instrukcija za otvaranje nove stranice na novom tabu

Slika 7-26 Otvaranje nove web stranice u novom tab-u (kartici)

28

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

Na taj način niste izgubili (niste zatvorili) prvi prozor, a dobili ste noVu stranicu u novom tab-u (kartici):

Otvorena nova stranica na novom tabu

Slika 7-27 Otvorena stranica na novom tab-u (kartici)

7.3.1.2 Zaustavljanje učitavanja web stranice Ponekad dete zaključiti da niste željeli učitavanje neke stranice, te želite da prekinete spuštanje svih elemenata stranice na vaš računar (u vaš web preglednik). Ako želite prekinuti učitavanje stranice prije kraja učitavanja (prebacivanja svih objekata sa stranice na vaš računar, tj. u vaš web preglednik), izaberite opciju za zaustavljanje učitavanja koju svaki web preglednik posjeduje. Internet Explorer: komanda sa simbolom “X”

Slika 7-28 Zaustavljanje učitavanja stranice u Internet Explorer 6.0 web pregledniku

Slika 7-29 Zaustavljanje učitavanja stranice u Internet Explorer 8.0 web pregledniku

29

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

Mozilla Firefox: komanda sa simbolom “X”

Slika 7-30 Zaustavljanje učitavanja stranice u Mozilla Firefox web pregledniku

Google Chrome: komanda sa simbolom rotirajude strelice

Slika 7-31 Zaustavljanje učitavanja stranice u Google Chrome web pregledniku

7.3.1.3 Osvježavanje web stranice Proces osvježavanja web stranice podrazumijeva ponovno učitavanje web stranice u web preglednik (u slučaju kad se nešto promijenilo ili imate staru verziju keširanu u memoriji svog računara). Klikom na komandu za osvježavanje sadržaja na web stranici (engl. Refresh) ili klikom na tipku F5 na tastaturi, sadržaj stranice de se ponovo prenijeti sa servera gdje se čuva stranica u vaš web preglednik. Internet Explorer: komanda sa simbolom dvije strelice

Slika 7-32 Komanda za ponovno učitavanje stranice u Internet Explorer 6.0 web preglednik

30

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

Slika 7-33 Komanda za ponovno učitavanja stranice u Internet Explorer 8.0 web preglednik

Mozilla Firefox: komanda sa simbolom rotirajude strelice

Slika 7-34 Komanda za ponovno učitavanje stranice u Mozilla Firefox web pregledniku

Google Chrome: komanda sa simbolom rotirajude strelice

Slika 7-35 Komanda za zaustavljanje učitavanja i ponovno učitavanje stranice u Google Chrome web preglednik

7.3.1.4 Korištenje pomodi U web preglednicima pod komandom Help - (ili preko tipke F1) možete koristiti pomod.

Slika 7-36 Korištenje pomodi preko komande Help

31

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

U prozoru koji se pojavi nakon pokretanja komande Help ili F1, zavisno od web preglednika, upišite pojam koji tražite ili izaberite temu koja opisuje ono što vas zanima:

Slika 7-37 Prozor pomodi u IE verziji 6

Slika 7-38 Prozor pomodi u IE verziji 8

32

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

7.3.2 Podešavanja 7.3.2.1 Podešavanje početne stranice web preglednika Kad pokrenete web preglednik, prva stranica koja se prikaže naziva se Home page ili Start Page. Promjena početne stranice izvodi se na sljededi način:    

kliknite na komandu Tools kliknite na opciju Internet Options u ponuđenom prozoru, na kartici General, kliknuti u polje Home Page i ukucati adresu koju želite da bude početna kliknite na OK

Slika 7-39 Podešavanje web preglednika Internet Explorer-a

Slika 7-40 Podešavanje početne stranice (Home Page) u web pregledniku

U novijim web preglednicima, možete više stranica postaviti kao početnu stranu. Klikom na komandu Tools – Internet Options, na kartici General, u dijelu prozora Home page, upišite sve stranice koje želite da se otvaraju pri pokretanju Internet Explorer-a. Svaku web stranicu upišite u posebni red:

33

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

Slika 7-41 Definisanje više stranica kao početne stranice u IE 8.0.

Pokretanjem Internet Explorer-a, odmah de se pojaviti dvije web stranice na dvije kartice (tab-a).

Slika 7-42 Dvije web stranice definisane kao Home Page (Home i Bing)

Definisanje web stranice kao Home stranice može se uraditi i preko alatke na traci web preglednika (simbol kudice).

Slika 7-43 Dodavanje ili promjena Home stranica

U sljededem prozoru (prikazanom na sljededoj slici) izaberite jednu od ponuđenih opcija: 1. opcija - koristiti trenutno prikazanu web stranicu kao jedinu Home page stranicu 2. opcija – dodati trenutno prikazanu stranicu u listu Home page stranica 3. opcija – sve trenutno otvorene stranice koristiti u listi Home page stranica

34

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

Slika 7-44 Podešavanje Home stranice

7.3.2.2 Brisanje istorije pregleda U memoriji računara čuva se istorija prethodno posjedenih stranica. Ukoliko je želite izbrisati, uradite sljedede:   

Otvorite Internet Explorer Izaberite komandu Tools – Internet Options Na prvoj kartici General u dijelu History (ili u novijoj verziji IE Browsing History) kliknite na komandu za brisanje (Clear ili Delete) Broj dana koji se čuvaju u memoriji

Brisanje istorije pri izlasku iz programa

Slika 7-45 Brisanje liste posjedenih stranica (istorije) (prva slika prikazuje IE 6, druga slika IE 8)

Dodatno možete podesiti koliko dana računar može da pamti istoriju posjeta stranica (prva slika) ili opciju brisanja pregledanih stranica pri zatvaranju web preglednika (druga slika).

35

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

7.3.2.3 Pop-up prozori

Šta su pop-up prozori? Pop-up (u prevodu “iskočiti”; čita se kao “pop-ap”) je mali web prozor koji se pojavljuje iznad stranice koju trenutno gledate u web pregledniku. Pop-up prozori se često pojavljuju odmah po učitavanju neke web stranice, te često predstavljaju reklamne poruke. Ponekad su ti prozori potrebni (kad prikazuju korisne podatke), a ponekad ne (npr. u slučajevima pojavljivanja raznih reklama koje ometaju rad). Zbog toga morate znati kako ih blokirati ili kako spriječiti njihovo blokiranje. Pop-up bloker je ugrađena osobina u Internet Explorer (ali i u druge web preglednike) koja dozvoljava korisniku da ograniči ili blokira pojavljivanje vedine pop-up prozora. Pri tome korisnik može izabrati nivo blokiranja. Kad je pop-up bloker uključen, pojavide se informativna traka o blokiranom prozoru. Pop-up bloker je uključen u Internet Explorer-u pri instalaciji operativnog sistema. Da ga isključite, ili ponovo uključite, uradite sljedede:    

Otvorite Internet Explorer Kliknite na komandu Tools , te na opciju Pop-up Blocker Za isključivanje: Kliknite na komandu Turn Off Pop-up Blocker Za uključivanje: kliknite na komandu Turn On Pop-up Blocker

Promjena podešavanja pop-up blokera se vrši preko komande: Tools - Pop-up Blocker - Pop-up Blocker Settings. U tim podešavanjima možete izabrati sajtove na kojima dozvoljavate pop-up prozore.

Slika 7-46 Uključivanje i isključivanje pop-up prozora

36

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

7.3.2.4 Cookies – Kolačidi Cookies (u prevodu “kolačidi”; “cookies” čita se kao “kukis”) su mali tekstualni fajlovi koje web stranica koju posjetite smjesti na vaš računar. Taj mali tekstualni fajl čuva informaciju o vašim unosima i izborima koje ste napravili na posjedenoj web stranici. Npr. ukoliko posjedujete neku stranicu sa izborom jezika na početnoj stranici, na vašem računaru de najvjerovatnije biti sačuvan “cookie” o vašem izboru koji ste napravili prvi put, da ne morate svaki put unositi izbor. Na sajtovima kojima vjerujete možete uključiti da stranica pamti i vaše korisničko ime i lozinku (naravno, na ovo se odlučite samo ukoliko koristite svoj računar). Blokiranje i ponovno dozvoljavanje “cookies”-a se vrši preko komande: Tools – Internet Options – Privacy kartica – Settings, te pomjerite klizač na položaj koji vam odgovara (na blokiranje svih ili dozvoljavanje svih). Blokiranje “cookies”-a na nekim stranicama može spriječiti pravilan prikaz i rad web stranica.

Slika 7-47 Podešavanje nivoa blokiranja “cookies”-a

7.3.2.5 Privremeni internet fajlovi Kad posjetite neku web stranicu, Internet Explorer sačuva privremenu kopiju te stranice tako da se može brže učitati pri ponovnom otvaranju. Da biste vidjeli privremene internet fajlove otvorite Internet Explorer, te kliknite na opciju Tools - Internet Options, na karticu General - Browsing history – Settings. U dijalog prozoru koji se pojavi, kliknite na dugme View files.

37

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

Slika 7-48 Prikaz privremenih internet fajlova

7.3.2.6 Ugrađeni alati Ugrađeni alati u web preglednik Internet Explorer su:   

Standard Buttons – standardna traka sa alatima Address Bar – adresna traka za upis web adresa Links – traka sa oznakama (bookmarks, favorites)

Slika 7-49 Ugrađene alatkeu IE 6

Ove ugrađene alatke se nešto drugačije nazivaju u novijoj verziji Internet Explorer-a 8:  

Menu Bar – standardna traka sa alatima Favorite bar – traka sa oznakama (bookmarks, favorites)

38

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

 

Command bar – traka sa komandama Status bar – statusna traka

Slika 7-50 Komandna traka u IE 8 koja ne postoji u IE 6

Opcija Lock the Toolbars zaključava trake, tj. kad je selektovana trake se ne mogu pomjerati.

7.3.2.7 Prikazivanje i isključivanje ugrađenih traka sa alatima

Ugrađene alatke u web pregledniku Internet Explorer mogu se uključiti ili isključiti za prikaz. Pod opcijom View – Toolbars možete vidjeti sve ugrađene alatke - sa kvačicom su označene uključene alatke. Sa klikom na neku od alatki uključujete je ili isključujete.

Slika 7-51 Ugrađene alatke u IE 8

Slika 7-52 Favorites Bar uključen

39

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

7.3.3 Navigacija 7.3.3.1 Aktiviranje hiperveze Kad ukucate neku web adresu u web preglednik, pojavide se web stranica. Na web stranicama dete sresti hiperveze (hiperlinkove, linkove). Hiperveze predstavljaju referencu ili navigacioni element ka drugoj web stranici (odjeljku), fajlu ili dijelu neke druge web stranice. Najčešde se klikom miša na hiperveze prelazi na drugu tekstualnu stranu ili se slika prikaže u vedoj rezoluciji ili dimenzijama. Linkovi ka stranicama

Svaki naslov vijesti je link ka stranici sa detaljima vijesti

Slika 7-53 Hiperveze na stranici

Kad pređete pokazivačem miša preko hiperveze, pokazivač miša de postati „ruka sa ispruženim prstom“ (prikazano na sljededoj slici).

Slika 7-54 Pokazivač miša iznak hiperveze

Ponekad de se pojaviti dodatno objašnjenje o hipervezi prije samog klika (aktivacije hiperveze).

7.3.3.2 Opcije “nazad” i “naprijed” u navigaciji U pregledu internet stranica, klikovima na hiperveze, otvaraju se nove stranice. Ukoliko se želite vratiti na prethodnu stranicu, ne morate pamtiti njenu adresu i unositi je posebno u adresnu liniju, nego možete koristiti navigacijske strelice “nazad” i “naprijed” koje se nalaze na standardnoj traci sa alatima:

40

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

Slika 7-55 Komande “nazad” i “naprijed” u navigaciji

 

Back (Nazad) – Povratak na prethodno izabranu stranu Forward (Naprijed) – Povratak na zadnju posjedenu stranu

7.3.3.3 Navigacija do početne stranice Vradanje na početnu stranicu (Home Page) najčešde se radi preko jasno istaknute opcije na samoj web stranici. Obično logo stranice predstavlja i link (hipervezu) za povratak na početnu stranicu. Kod nekih web sajtova na svakoj web stranici postoji link ka početnoj stranici. Link preko logo znaka

Link preko teksta „Home“

Link preko teksta „Početna“ Link preko logo znaka Link preko teksta „Home“

Slika 7-56 Primjeri web stranica sa označenim linkovima ka početnoj (home) stranici

41

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

7.3.3.4 Prikaz posjedenih web stranica Adrese posjedenih stranica u web pregledniku mogu se vidjeti klikom na strelicu na kraju adresne linije web preglednika:

Slika 7-57 Prikaz posjedenih stranica preko adresnog polja

Ili preko Favorites komande i kartice History.

Slika 7-58 Pregled posjedenih stranica organizovanih prema datumu

U starijoj verziji IE 6, History komanda se nalazi na glavnoj traci sa alatima:

Slika 7-59 Komanda History

42

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

7.3.4 Bookmarks – Označavanje stranice 7.3.4.1 Označiti web stranicu, izbrisati oznaku Favoriti (engl. Favorites), poznati i pod nazivom oznake (engl. Bookmarks), su zgodan način da organizujete i pronađete web stranice koje često posjedujete. Favorites, odnosno Bookmarks, fascikle nisu ništa drugo nego ved ugrađene fascikle u samim web preglednicima (Internet Explorer, Mozila Firefox, Opera, itd...) koje vam služe da u njima sačuvate adrese stranica koje često posjedujete (koje su vam omiljene, tj. favoriti). Termin "Favorites" se koristi u Internet Explorer-u, a "Bookmarks" u Mozilla Firefox-u. I ostali preglednici koriste jedan od ova dva termina. U Favorites/Bookmarks fasciklu spremate samo web adresu željene web stranice, što znači da je nedete modi pregledati ako se niste spojili na Internet (ako niste online). Ako želite da spremite web adresu stranice u Favorites/Bookmark, uradite sljedede:  otvorite neku web stranicu  na glavnoj traci sa alatima kliknite na komandu označenu na sljededoj slici

Slika 7-60 Dodavanje stranice u favorite (označavanje web stranice, postavljanje bookmark oznake)

7.3.4.2 Prikaz označene web stranice Da bi ste otvorili spremljenu web adresu iz Favorites/Bookmarks fascikle, uradite sljedede:  u meniju ili na glavnoj traci sa alatima, kliknite na komandu Favorites  u listi izaberite fasciklu u koju ste spremili web adresu  kliknite na tu adresu i otvoride se željena stranica

Slika 7-61 Pokretanje pregleda stranica u favoritima

43

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

Slika 7-62 Otvaranje web stranice iz Favorites fascikle

7.3.4.3 Kreiranje i brisanje novih fascikli Pri smještanju web stranice, tj. njene adrese, u favorite (označene stranice), bide ponekad potrebno da kreirate novu fasciklu u Favorites fascikli zbog organizovanja web adresa u podfascikle. Ponovite proceduru za dodavanje stranice u favorite, te u prozoru Add a Favorite kliknite na dugme New Folder. Nazovite ga po želji, te kliknite na dugme Add da dodate web adresu u tek kreiranu fasciklu.

Opcija kojom kreirate novu fasciklu

Slika 7-63 Kreiranje nove fascikle u Favorites fascikli

Recimo da želite kreirati fasciklu sa vašim imenom i da u nju premjestite navedene spremljene web adrese iz liste. To dete uraditi na sljededi način:  u meniju, kliknite na Favorites  izaberite opciju Organize Favorites

Ako želite da organizujete spremljene adrese (da kreirate podfascikle), koristite opciju Organize Favorites

Slika 7-64 Organizovanje favorita

44

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta



u dijaloškom okviru "Organize Favorites" kliknite na dugme New Folder; pojavide se u listi nova fascikla kojoj trebate dati neko ime (npr. vaše ime)

Ukucajte naziv fascikle

Kliknite na New Folder

Slika 7-65 Organizovanje favorita – kreiranje nove fascikle

  

kad ste kreirali fasciklu, označite jednu od spremljenih web adresa (jedan klik lijevim tasterom miša) kliknite na dugme Move da je prebacite u svoj novu fasciklu u dijaloškom okviru „Browse For Folder" označite fasciklu u koju hodete da prebacite spremljenu web adresu (u ovom slučaju u fasciklu sa vašim imenom koju ste kreirali) i na kraju kliknite na dugme OK.

Slika 7-66 Premještanje linka u novu fasciklu

Za svaku spremljenu web stranicu morate pojedinačno da primijenite ovaj postupak. Jednom kreirana fascikla de se uvijek nadi u listi u dijalog-prozoru "Add a Favorite", tako da kad sljededi put želite da spremite web adresu možete je odmah spremiti u vašu fasciklu bez potrebe da prolazite kroz prethodno navedene postupke reorganizacije.

45

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

Brisanje fascikle ili web adrese iz fascikle Favorites se vrši u okviru Organize favorites. Označite (selektujete) fasciklu ili web adresu stranice koju želite ukloniti iz Favorites fascikle, te kliknite na dugme Delete.

Slika 7-67 Brisanje iz Favorites fascikle

7.3.4.4 Dodavanje web stranica u “Favorites / Bookmark” fasciklu Otvorite neku web stranicu u web pregledniku. Izaberite komandu Favorites, pa opciju Add to Favorites.

Slika 7-68 Spremanje stranice u Favorite

Dobidete novi dijaloški okvir "Add a Favorite" u kome možete nazvati link po vašoj želji, te odrediti u koju fasciklu (ili podfasciklu) spremate link. Potvrdite izbor sa klikom na komandu Add.

46

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

Fascikla u koju dete spremiti web adresu

Naziv linka

Slika 7-69 Dijaloški okvir za dodavanje favorita

47

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

7.4 Korištenje web-a 7.4.1 Obrasci Online obrasci su web stranice sa definisanim poljima koje posjetilac stranice treba popuniti (kao kod papirnih obrasca – u predviđena polja za unos upisuju se odgovarajude informacije). Svrha obrasca određuje polja koja se moraju popuniti, tj. obrasci mogu biti Narudžbenice, Pristupnice, Registracije, Rezervacije, Upiti, Aplikacije za posao, Ankete i slično. Polja za unos informacija

Dugme za slanje ispunjenog obrasca ili dalju akciju sa obrascem

Slika 7-70 Primjer online obrasca

7.4.1.1 Ispunjavanje web obrazaca U radu sa elektronskim online obrascima možete se sresti sa različitim tipovima polja za unos. Sa polja na polje korisnik može prelaziti pomodu Tab tipke na tastaturi ili klikom miša na određeno polje. Tipovi polja za unos su:  

   

Polje za tekst – Unos teksta u jednom redu, ograničen na određen broj alfanumeričkih karaktera (slova i brojeva) Polje za lozinku – Ne prikazuju se karakteri koji se unose, nego zvjezdice ili kružidi umjesto njih, da sakriju unos lozinke od slučajnog posmatrača. Potrebno unijeti dva puta lozinku zbog mogudnosti greške pri kucanju. Polje za unos dužeg teksta – Unos teksta u više redova, takođe može biti ograničen na određen broj karaktera. Dugme ili link (hiperveza) za akciju – za potvrdu unosa ili poništavanje unosa, te za dalje akcije vezane za obrazac Polje za označavanje – odabiranje određene opcije sa označavanjem “kvačicom” (klikom na polje kvačica se postavlja ili briše) Polje za izbor (radio-polja) – izbor samo jedne od ponuđenih opcija (za promjenu izbora potrebno kliknuti na neko drugo polje)

48

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta



Padajude liste – unos vrijednosti koja je navedena na listi koja se prikaže kad kliknete na strelicu pored takvog polja.

Ukoliko unesete neodgovarajudu vrijednost u polje, dobidete upozorenje da ispravite unos, npr. ako u polje za unos numeričke vrijednosti unesete tekstualnu vrijednost. Neka od polja na obrascima su obavezna za unos (najčešda oznaka kraj naziva polja je zvjezdica), a neka su opciona. Na sljededim slikama možete vidjeti kako mogu izgledati poruke o neispravnom unosu, tj. poruke o grešci.

Slika 7-71 Poruka o grešci: Razmak u prvom dijelu e-mail adrese nije dozvoljen karakter

Slika 7-72 Poruka o grešci: Nije dobar format unešene email adrese (nedostaje tačka između “live” i “com”)

Procesiranje obrasca, tj. dalje akcije ne mogu se nastaviti dok korisnik ne ispuni obrazac ispravno.

7.4.1.2 Poslati ili izbrisati web-baziran obrazac Na online obrascima, kako smo rekli, postoje različita vrsta polja za ispunjavanje. Kad ispunite sva potrebna polja, kliknite na opciju koja se obično nalazi na dnu obrasca i označava slanje unesenih podataka serveru. Opcije koje označavaju slanje podataka, tj. ispunjen obrazac na procesiranje su najčešde:    

Continue – nastaviti Submit – poslati Next – dalje Ili neka druga komanda, zavisno od obrasca i web dizajnera koji je kreirao dugme za slanje podataka.

Obično uz to dugme stoji i dugme za poništavanje unosa (brisanje svih ispunjenih polja prije slanja). Ta komanda za brisanje obrasca, tj. svih unesenih podataka obično je označena kao:  

Cancel – otkazati Reset - poništiti

49

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

7.4.2 Pretraga Pomenuli smo da je pretraživanje podataka na internetu, u današnje vrijeme, nezamislivo bez upotrebe internet web pretraživača. U mnoštvu internet stranica, bilo bi jako teško da nasumično kucate web adresu stranice sve dok ne bi dobili ono što tražite. Zbog toga mnogi web preglednici imaju ved ugrađene pretraživače, tj. mašine za pretraživanje (engl. search engines)

7.4.2.1 Selektovanje određenog pretraživača Mnogi Internet preglednici, kao što su Internet Explorer, Mozila Firefox, Opera itd., vam nude mogudnost pretrage informacija unutar samog preglednika, tj. korištenjem ved ugrađenog Search Bar-a (trake za pretragu). Search Bar je podešen da koristi određeni internet pretraživač pri traženju informacija. Svaki preglednik ima ved unaprijed podešen standardni (default) pretraživač za Search Bar. Na primjer, Search Bar u Mozila Firefox pregledniku je podešen standardno da koristi Google pretraživač, Internet Explorer - LiveSearch pretraživač mada se to može promijeniti. SearchBar (traka za pretragu) - polje u koje unosite ključne riječi

Lista internet pretraživača

Standardni pretraživač (default)

Slika 7-73 Pretraživači u Internet Explorer-u Standardni pretraživač (default)

Lista internet pretraživača

Slika 7-74 Pretraživači u Mozilla Firefox-u

Kao što je prikazano na prethodnim slikama, iz liste pretraživača možete izabrati bilo koji od ponuđenih pretraživača, a isto tako pomodu opcije "Find More Providers" (pronađi još pretraživača) u Internet Explorer-u ili opcije "Manage Search Engines" (upravljanje pretraživačima) u Mozila Firefox-u, postavite i druge pretraživače u listu.

50

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

7.4.2.2 Izvođenje pretrage Bilo da se radi o ugrađenim pretraživačim u web preglednike ili posebne stranice pretraživača čije adrese unosite u adresno polje web preglednika, pretraživanje vršite na sljededi način. U polje za unošenje riječi unesete određen pojam i pritisnete dugme za pretragu. Nakon toga dete dobiti rezultat pretrage. Npr. na sljededoj slici je predstavljen primjer traženja određenih obrazaca za prijavu poreza. Pretpostavimo da ne znate kako glasi web adresa ustanove koje je zadužena za prijavu poreza (Poreska uprava RS), pa u Google pretraživač unesemo ključne riječi “poreska uprava rs obrasci”. Kao što vidimo na slici, Google je ponudio neke pretrage (uz broj rezultata), te demo izabrati prvu pretragu.

Slika 7-75 Unos ključnih riječi u polje za pretragu

Rezultati pretrage su prikazani na sljededoj slici, gdje možete vidjeti da je na prvom mjestu upravo web stranica Poreske uprave RS, sa posebno istaknutim linkovima (pa i onim gdje možete pronadi obrasce).

Posebno izdvojeni linkovi

Slika 7-76 Rezultati pretrage za obrascima Poreske uprave RS

51

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

7.4.2.3 Napredne tehnike pretraživanja Ono što vam nudi skoro svaki pretraživač jeste korištenje naprednijih mogudnosti traženja (engl. Advanced Search). U sljededim primjerima demo vam pokazati kako da iskoristite olakšice pri traženju informacija, kao i napredno pretraživanje. Vedina web pretraživača nudi vam određene olakšice kad tražite informacije. Recimo da želite da nađete slike grada Banja Luke pomodu pretraživača Google. Klikom na link Slike (u gornjem lijevom uglu Google prozora) otvara vam se stranica Google slike. Ukoliko imate Google na engleskom jeziku, link za pretragu slika je Images.

Slika 7-77 Google pretraga slika

Unesite pojam banja luka, pritsnite dugme Pretraga slika (ili tipku ENTER na tastaturi), i otvoride se stranica sa umanjenim slikama.

Slika 7-78 Rezultati Google pretrage slika

Pored pretrage slika, pretraživač vam omoguduje i da iz kataloga izaberete oblast pretrage, odnosno da na najlakši način nađete informacije o preduzedima iz pojedinih oblasti (računarstvo, tehnika, obrazovanje), oglase, informacije o sportu, o kulturi - sve u vašoj državi.

52

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

Napredno pretraživanje Pretragu po ključnoj riječi vrlo lako možete dodatno ograničiti (precizirati jasnije) da prikaz bude sljededi:     

samo stranice napisane na nekom od jezika stranice iz određene države prikaz rezultata po formatu datoteke (PDF, PS, DOC, XLS, ...) prikaz rezultata prema poziciji ključnih riječi na stranici prikaz rezultata prema datumu kad su stranice prvo viđene

Na sljededoj slici prikazana je stranica za podešavanje naprednog pretraživanja:

Slika 7-79 Podešavanje naprednog pretraživanja u Google-u

a rezultat je sljededi:

Oznaka da ste koristili naprednu pretragu

Slika 7-80 Rezultati naprednog pretraživanja u Google-u

53

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

Na prethodnoj slici možemo primijetiti oznaku Personalizirano, koja označava da ste koristili napredno pretraživanje. Napomena: ako u naprednom pretraživanju definišete da lista stranica bude samo iz određenog regiona (države), a sve druge opcije ostavite standardne, oznaka Personalizirano se nede pojaviti.

7.4.2.4 Pretraga web-baziranih enciklopedija i rječnika Na internetu postoje web-bazirane enciklopedije i rječnici koji se mogu koristiti. Vedina tih servisa je besplatna. Jedna od najpoznatijih enciklopedija je Wikipedia – slobodna enciklopedija koja je otvorenog tipa, tj. njene sadržaje mogu kreirati svi, tako da u nekim slučajevima nije potpuno ni tačna. Pretraživanje Wikipedie: otvorite glavnu stranicu (www.wikipedia.org) i upišite pojam koji tražite u pčolje za pretraživanje.

Polje za upisivanje pojma pretrage

Slika 7-81 Početna stranica Wikipedie za korisnike iz BiH

Interni linkovi na Wikipediji su označeni plavom bojom, za članke koji postoje; crveni linkovi predstavljaju članke koji još uvijek nisu napisani. Jako poznata je i enciklopedija Britannica, i ona se može pretraživati po naslovima, ali i po unesenom pojmu u polje Search.

54

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

Polje za upisivanje pojma pretrage

Slika 7-82 Enciklopedija Britannica

Online rječnici, kao i “prevodioci” cijelih web stranica, su takođe vlo zastupljeni servisi na internetu. Navešdemo neke od njih: http://www.rjecnik.net

Slika 7-83 Stranica za online prevođenje

55

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

http://recnik.krstarica.com/

Slika 7-84 Stranica za online prevođenje

http://translate.google.com

Slika 7-85 Google translator – 52 jezika

56

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

7.5 Preuzimanje materijala sa interneta U ovom poglavlju vidjedemo kako se web stranice spremaju na računar, kako se spuštaju fajlovi sa web stranice na računar (engl. Download), zatim kopiranje i ljepljenje teksta, slika i URL adrese sa web stranice u dokument, kao i pripremu prije štampanja i štampanje web stranice.

7.5.1 Snimanje fajlova 7.5.1.1 Spremanje web stranice na disk računara Spremanje web stranice je vrlo korisno kada trebate da informacije koje ste pronašli na internetu prebaciti nekoj drugi osobi (koristedi bilo koji prenosni medij - USB memorija, CD medija, floppy disk i sl.). Isto tako, ako ste pronašli neke informacije, a želite kasnije da ih pregledate, spremanje stranice vam može pomodi. U današnje vrijeme, sve vedi broj korisnika posjeduje stalni pristup Internetu (24-satni online pristup), pa za ponovno pregledavanje neke stranice koriste Bookmarks, odnosno Favorites fascikle. Međutim, korisnici koji nemaju stalan pristup Internetu, tj. koriste dial-up pristup, spremanjem stranica mogu dodi do sadržaja stranice i kad su offline (nisu povezani na Internet), te na taj način uštedjeti i na potrošnji telefonskih impulsa. Stranicu koju ste pronašli možete spremiti na sljededi način:  u meniju, kliknite na opciju File  izaberite opciju Save As

Slika 7-86 Snimanje web stranice na računar

57

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta



u dijalog-okviru "Save Web Page" odaberite mjesto na računaru gdje dete sačuvati web stranicu (polje „Save In“), dajte joj novo ime ako želite, i u polju "Save As Type" izaberite tip datoteke.

Slika 7-87 Dijaloški okvir za snimanje web stranice

U polju "Save As Type" postoje 4 opcije: 

 



Webpage, complete (*.htm;*.html) - ovom opcijom se čuva cijeli sadržaj stranice sa izgledom kao i izvorna stranica, ali kao .htm fajl (datoteka) u njenoj vezanoj fascikli u kojoj je smješten sadržaj stranice. Web Archive, single files (*.mht) - ovom opcijom se čuva cijeli sadržaj stranice sa izgledom, kao i izvorna stranica, ali kao jedan fajl Webpage, HTML only (*.htm,*.html) - ovom opcijom se čuva stranica tako da de se na njoj pojaviti samo tekst i okviri od slika i to u novom rasporedu (tj. nede se nalaziti na istoj poziciji kao na izvornoj stranici) Text File (*.txt) - ovom opcijom se čuva samo tekst sa stranice u .txt datoteci

Napomena: Kada spremate web stranicu, spremidete samo onu stranicu koju trenutno vidite, odnosno nedete modi vidjeti podstranice, kao što nedete modi otvoriti bilo koju hipervezu koja se nalazi na toj stranici, ako ste offline. Kad ste sačuvali svoju stranicu, na vrlo lak način je možete i prebaciti na neki prenosni medij. Jednostavnim klikom desnim tasterom miša, na fasciklu u kojoj ste sačuvali stranicu, dobijate opcije Copy, odnosno Paste. Na ovaj način stranicu možete kopirati na USB memoriju, floppy disk ili bilo koje drugo mjesto na vašem računaru. Ako želite da spremljenu stranicu sačuvate na CD ili DVD medij, onda morate koristi program za narezivanje ovakvih tipova medija (kao, na primjer: Nero Burning Rom, Roxio, BurnQuick, Cheetah itd...).

58

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

7.5.1.2 Spuštanje fajlova sa web stranice Spuštanje fajlova sa web stranice (poznatije kao Download), se vrši na sljededi način: Korištenjem internet pretraživača, pronađite fajl koji želite da skinete (za primjer smo uzeli spuštanje fajla “Modul 1 – Sadržaj” sa www.ecdl.ba stranice)

Kada postavite kursor miša na link za spuštanje, on de se promijeniti u ovakav izgled (ruka sa ispruženim prstom)

Link za spuštanje fajla “Modul 1 – Sadržaj”

Slika 7-88 Primjer spuštanja fajla sa web stranice

Klikom na link otvoride se dijalog File Download.

Slika 7-89 Dijalog prozor “File Download”

U dijalogu File Download imate ponuđene tri opcije:

59

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta







klikom na dugme Open fajl de odmah početi da se spušta i kad se završi spuštanje, automatski de se otvoriti u odgovarajudem programu (u ovom slučaju u programu Word). Otvoreni fajl možete spremiti korištenjem opcije Save as u samom programu. klikom na dugme Save otvoride se dijalog Save As u kome dete izabrati lokaciju na računaru gdje želite da spustite i spremite fajl (podrazumijevana lokacija je My Documents), a zatim pritisnite dugme Save. klikom na dugme Cancel odustadete od spuštanja fajla

Podrazumijevana lokacija

Klikom na strelicu pored polja „Save In“ otvoride se padajuda lista iz koje možete da izaberete lokaciju

Slika 7-90 Save As dijalog

Nako što ste odabrali opciju Save u dijlaogu File Download, podesili lokaciju na koju dete spremiti i spustiti fajl i kliknuli na dugme Save u dijlaogu Save As, fajl de početi da se spušta. Po završetku spuštanja, bide vam ponuđene tri opcije u dijalogu Download Complete, a to su:   

Open – da odmah otvorite spušteni fajl (sa lokacije koju ste prethodno postavili) Open Folder – da otvorite folder (lokaciju) u koji ste spustili i spremili fajl Close – da zatvorite dijalog i ne uradite trenutno ništa (fajl se nede izbrisati)

Napomena: Ovako spušten fajl uvijek možete otvoriti tako što odete na lokaciju (folder) koju ste prethodno izabrali prije samog spuštanja, a na toj lokaciji izaberete i otvorite fajl.

Slika 7-91 Dijalog “Download Complete”

60

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

7.5.1.3

Kopiranje teksta, slike, URL sa web stranice u dokument

Kopiranje teksta sa Web stranice Pretpostavimo da kreirate neki dokument, odnosno bilten. Naravno, trudite se da što kvalitetnije napišete vaš tekst i pri tome se služite Internet pretraživačima, da pronađete što više članaka. Pronašli ste odgovarajudi članak i želite ga iskopirati u vaš dokument. To dete uraditi na sljededi način: 1. držite lijevi taster miša i povlačite sve dok ne označite željeni dio teksta 2. kliknite desnim tasterom miša na označenom tekstu 3. odaberite opciju COPY 1. označite tekst

2. kliknite desnim tasterom miša 3. izaberite opciju COPY

Slika 7-92 Kopiranje teksta sa web stranice

Zatim, otvorite dokument u Microsoft Word programu, te: 4. označite mjesto u dokumentu gdje želite da umetnete kopirani tekst 5. kliknite desnim tasterom miša i odaberite opciju PASTE ili pritisnite kombinaciju tipki na tastaturi CTRL+V

61

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

4. označite mjesto i pritisnite desni taster miša

5. odaberite opciju PASTE i vaš kopirani tekst de se pojaviti

Slika 7-93 Dodavanje teksta na stranicu dokumenta u Microsoft Word programu

Kopiranje URL adrese sa web stranice URL adresa (Uniform Resource Locator) predstavlja način označavanja jedinstvenog mjesta (web stranice ili nekog pružatelja usluga) na Internetu. Ako upišete www.ecdl.ba u web preglednik, dobidete web stranicu Asocijacije informatičara u BiH. Ako upišete adresu www.ecdl.com u web preglednik dobidete web stranicu Međunarodne organizacije ECDL-a. Ako želite da kopirate URL adresu u vaš dokument, uradite sljedede: 1. dovedite kursor miša na adresu koju želite kopirati, te pritisnite desni taster miša

2. odaberite opciju Copy Shortcut

1. desni klik na hyperlink

2. odaberite opciju Copy Shortcut

Slika 7-94 Kopiranje URL adrese stranice

Nakon što ste to uradili, otvorite vaš dokument u koji želite da kopirate datu adresu i uradite sljedede:

62

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

3. označite mjesto u vašem dokumentu gdje želite da umetnete URL adresu 4. kliknite desnim tasterom miša i odaberite opciju PASTE ili pritisnite kombinaciju tipki CTRL+V

Kopirana URL adresa

Slika 7-95 Prekopirana URL adresa kao običan tekst

Na ovaj način ste kopirali URL adresu kao običan tekst. Ako želite da kopirana URL adresa bude aktivna u vašem dokumentu (tj. da predstavlja hipervezu u dokumentu koja može otvoriti web stranicu kad kliknete na nju) uradite sljedede: 1. selektujte URL adresu (držite lijevi taster miša i povlačite sve dok ne označite cijelu adresu) 2. kliknite desnim tasterom miša 3. odaberite opciju Copy

1. označite adresu, pa zatim kliknite desnim tasterom miša

2. odaberite opciju Copy

Slika 7-96 Kopiranje URL adrese stranice kao hipervezu

Zatim, otvorite vaš dokument i uradite sljedede:

63

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

4. označite mjesto u vašem dokumentu gdje želite da umetnete hiperlink 5. kliknite desnim tasterom miša i odaberite opciju PASTE ili pritisnite kombinaciju tipki CTRL+V

1

2

Slika 7-97 Prekopirana URL adresa kao hiperveza

Ako želite da otvorite web stranicu, vezanu za kopiranu hipervezu, uradite sljedede: 



dovedite pokazivač miša na kopiranu hipervezu i automatski de se pojaviti tekst prikazan brojem „1“ koji vam govori da trebate upotrebiti kombinaciju tipke Ctrl i klika lijevog tastera miša, da bi ste otvorili hipervezu. pritisnite tipku Ctrl na tastaturi i pojavide se kursor u obliku ruke (označeno sa brojem „2“ ), kliknite lijevim tasterom miša i otvoride se web stranica vezana za tu adresu

Automatsko kreiranje hiperveza Noviji programi iz Microsoft Office paketa „prepoznaju“ hipervezu po formatu unosa URL adrese, što znači da kad utipkate neku adresu i pritisnete razmaknicu poslije nje, automatski se kreira link koji upuduje na web stranicu.

Slika 7-98 Slika lijevo prikazuje tek unešenu adresu u dokument (kursor je tik iza adrese) - slika desno prikazuje situaciju nakon unošenja razmaka

Ta osobina programa iz Microsoft Office paketa (poput Microsoft Word-a), naziva se AutoCorrect opcija i može se isključiti. Obratite pažnju na malu duplu crticu na početku adrese, nakon što je automatski kreirana hiperveza. Kada nanesete pokazivač miša na nju, dobidete opcije da podesite opcije automatskog ispravljanja teksta (AutoCorrect opcije), tj. da: 1. poništite automatski kreiranu hipervezu (unešena adresa nede biti prebačena u hipervezu, nego de ostati običan tekst) 2. zaustavite automatsko kreiranje hiperveza u tom programu

64

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

3. podesite još neke opcije automatskog formatiranja

1 2 3

Slika 7-99 AutoCorrect opcija

7.5.1.4

Kopiranje slike korištenjem komande „Copy“

Ako želite da samo kopirate sliku i da je odmah unesete u vaš dokument, a ne želite da je spremite kao poseban fajl na vaš računar, onda uradite sljedede:     

dovedite pokazivač miša na sliku, pa zatim pritisnite desni taster miša odaberite opciju Copy otvorite dokument u koji želite da kopirate sliku označite mjesto u vašem dokumentu gdje želite da umetnete sliku kliknite desnim tasterom miša i odaberite opciju Paste ili pritisnite kombinaciju tipki CTRL+V

Slika 7-100 Kopiranje slike sa web stranice u dokument

65

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

Slika 7-101 Dodavanje slike u dokument

66

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

7.5.2 Priprema i štampanje 7.5.2.1 Priprema web stranice za štampanje Pod pripremom web stranice za štampanje podrazumijeva se podešavanje:   

Orijentacije papira – postoje dva tipa orijentacije (Portrait – uspravna orijentacija; Landscape – horizontalna orijentacija) Veličine stranice Margina

Da bi ste podesili ove parametre, u meniju File kliknite na opciju Page Setup i otvoride se dijlaog Page Setup.

Klikom na strelicu pored polja otvoride vam se padajuda lista iz koje možete da izaberete veličinu papira

Crtice predstavljaju margine

Promjena orijentacije papira

Promjena veličine margina

Slika 7-102 Dijalog Page Setup

7.5.2.2 Pregled web stranice prije štampanja Da bi ste pregledali web stranicu prije štampanja, u meniju File kliknite na opciju Print Preview. Otvoride se prozor Print Preview. U ovom prozoru, dobidete pregled kako de tekst i objekti koji se nalaze na stranici biti raspoređen na papiru prilikom štampanja.

67

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

Opcija Page Setup

Klikom na jednu od ove dve ikonice birate hodete li Portrait ili Landscape orijentaciju

Slika 7-103 Prozor Print Preview

Kao što vidimo sa prethodne slike, u samom prozoru Print Preview imamo, takođe, opcije za podešavanje (pripremu) web stranice za štampanje.

7.5.2.3 Izbor opcija pri štampanju web stranica Da biste odštampali web stranicu, koju ste otvorili, potrebno je da u meniju kliknete na File, pa na komandu Print (ili kombinacija tipki na tastaturi Ctrl + P). Pojavide se dijaloški okvir "Print" pomodu kojeg možete izabrati na koji štampač dete štampati stranicu, broj kopija, opseg štampanja (ALL - sve stranice, PAGES - određene stranice, SELECTION označeni tekst na stranici - ako niste ništa označili na stranici, ova opcija vam nede biti dostupna)). Kad podesite sve opcije, kliknite na dugme Print.

68

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

Slika 7-104 Štampanje web stranice

Odabir štampača

Odabir broja kopija

Opcije za opseg štampanja Ako ste označili dio teksta ili sliku, bide vam dostupna opcija Selection

Slika 7-105 Opcije za štampanje web stranice

Ukoliko naiđete na stranicu, koja je izrađena u okvirima (frames), a istu želite da odštampate, onda morate da podesite način kako da odštampate takvu stranicu, odnosno okvire. Na sljededim slikama prikazani su izgledi:  jedne stranice, urađene sa okvirima  podešavanje opcija štampanja takve stranice (ove opcije nisu dostupne ako stranica nije izrađena u okvirima).

69

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

OKVIR I OKVIR II Slika 7-106 Web stranica koja sadrži okvire

Slika 7-107 Opcije štampanja web stranice koja sadrži okvire

Opcije štampanja web stranice koja sadrži okvire:   

As laid out on screen - kako je prikazano na ekranu Only the selected frame - samo odabrani okvir All frames individually - svaki okvir posebno

Napomena: Stranice sa okvirima su se pravile u prošlosti dok su brzine povezivanja na Internet bile manje. Okviri su služili da se određen dio web stranice ne učitava svaki put kad se klikne na neki link (npr. dio koji je zajednički svim stranicama - „OKVIR II“), te su se na taj način stranice brže učitavale.

70

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

7.6 Elektronska komunikacija 7.6.1 Koncepti i pojmovi U današnje vrijeme sve je više zastupljena elektronska komunikacija, tj. različiti servisi poput: servisa elektronske pošte (e-mail poruke), SMS servisa (SMS poruke), VoIP servisa, Instant Messaging servisa itd. Stariji načini komunikacije poput telefonskih poziva i faks poruka i dalje se koriste, ponekad u poboljšanom obliku zahvaljujudi razvoju informacionih i komunikacionih tehnologija.

7.6.1.1 Objašnjenje pojma “e-mail” Riječ „e-mail“ znači elektonska pošta. E-mail komunikacija predstavlja drugi najkorišdeniji servis na internetu, poslije www servisa. Putem ovog servisa možete sa ljudima širom svijeta da se dopisujete, da razmjenjujete slike, muziku, dokumente i druge slične fajlove. Za slanje i primanje elektronske pošte, kao i obične pošte, pošiljalac poruke mora upisati adresu primaoca pošte. Kod e-mail komunikacije, ta adresa se naziva e-mail adresa.

7.6.1.2 Struktura e-mail adrese E-mail adresa je adresa slična kudnoj adresi u smislu da ima svoje jedinstveno ime. Poštanske adrese Adresa 1: Ulica borova, br 44 78000 Banja Luka

Adresa 2: Ulica borova, br 44 71000 Sarajevo

Elektronske adrese (e-mail adrese) Adresa 1: [email protected]

Adresa 2: [email protected]

Dakle, ako neko hode da vam pošalje pismo poštom mora ga ispravno adresirati tj. upisati vašu kudnu adresu koja se sastoji od: ulice i broja, te grada (i države u koju se šalje pismo). Takva situacija je i kod elektronske adrese (e-mail adrese) – ne mogu postojati dvije osobe sa istom elektronskom adresom. Prvi dio e-mail adrese može se uporediti sa „ulicom i brojem kude“, a drugi dio adrese sa „gradom“. Npr. adresa [email protected] i adresa [email protected] nisu iste, tj. mogu pripadati različitim osobama koji su takve adrese otvorili na različitim stranicama (gmail i yahoo) (kao da su to dvije kude sa istom ulicom i brojem u dva različita grada). Ujedno, adresa [email protected] i adresa [email protected] su takođe različite adrese koje mogu pripadati različitim osobama (druga ulica i broj kude u istom gradu).

71

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

Dakle, svako slovo u e-mail adresi je važno i adresa mora biti ispravno unesena da se elektronska poruka isporuči osobi kojoj je i namijenjena. Eletronska adresa ili e-mail adresa se sastoji od dva dijela međusobno odvojenim znakom @. Primjer jedne tipične adrese e-pošte: [email protected] Dio ispred znaka „@“ je vaš poštanski sandučid, odnosno vaše korisničko ime. Dio iza znaka „@“ naziva se domen i to je obično naziv servera koji prima i šalje e-poštu. Za dobijanje e-mail računa, odnosno adrese, moramo se obratiti jednom od ISP-a ili otvoriti e-mail adresu (besplatno) na nekim od stranica koje to omogudavaju: www.gmail.com, www.yahoo.com, www.hotmail.com itd.

7.6.1.3 SMS poruke SMS poruke (engl. Short Message Service) su kratke tekstualne poruka koje se šalju unutar GSM standarda mobilne telefonije. SMS poruka koja se šalje i prima sastoji se od najviše 160 alfanumeričkih znakova. Netekstualni oblik SMS-a također je podržan, a služi za prenos jednostavne grafike i melodija. SMS poruka na putu od pošiljaoca do primaoca prolazi kroz SMS centar. Zbog takvog načina prenosa poslana poruka na privremeno nedostupan ili isključen mobilni telefon pohranjuje se u SMS centru i prosljeđuje dalje kada mobilni telefon postane dostupan ili se uključi (prosjek čuvanja SMS-a je 7 dana). SMS centar takođe obezbjeđuje potvrdu o dostavi poruke pošiljaocu. SMS poruka može biti primljena (i poslata) i u toku razgovora preko mobilnog telefona. To je mogude zato što SMS koristi signalizacijski kanal, dok se razgovor prenosi preko kanala za podatke (GSM standard).

7.6.1.4 VoIP komunikacija VoIP je skradenica od Voice over Internet Protocol (Prenos glasa putem internet protokola). Služi za uspostavljanje govorne komunikacije putem interneta i transport telefonskih poziva. U tehničkom smislu VoIP podrazumijeva da se svi podaci potrebni za ostvarivane nekog poziva prenose sveprisutnom IP (internet) mrežom. Glas se pretvara u niz paketa tačno određene veličine i kao takav se pušta u mrežu. VoIP je veoma fleksibilan protokol koji koristi najvedim dijelom puta (ili u potpunosti) internet da bi transportovao poziv. To znači da koristi veoma rasprostranjenu, fleksibilnu i samim tim veoma povoljnu infrastrukturu da bi se poziv ostvario. U praksi to znači velike uštede prilikom poziva u inostranstvo.

72

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

Brzina i kvalitet internet veze su veoma bitne za VoIP telefoniju. Ukoliko brzina ili kvaliteta nisu dovoljne prilikom razgovora se mogu javljati greške kao što su kašnjenje glasa, jitter (šum) ili prekidanje. Da do toga ne bi došlo potrebno je osigurati minimalno 100 kilobita po sekundi brzine Internet veze (u oba smjera) po jednom razgovoru. Za korištenje VoIP telefonije u firmama, potrebno je uvesti VoIP centralu koja zamjenjuje klasičnu telefonske centralu, koja se oslanja na mrežnu informacionu infrastrukturu.

Slika 7-108 Primjer telefona koji podržava VoIP tehnologiju

7.6.1.5 IM komunikacija Instant Messaging (IM) – predstavlja elektronsku komunikaciju u stvarnom vremenu, pri čemu obavještava strane u komunikaciji ko je sve “online” (uključen, tj. prijavljen na sistem). IM komunikacija je najčešde prisutna za razgovore putem poruka (“chat”-ovanje), ali podržava i prenos fajlova. Dakle, IM komunikacija predstavlja komunikaciju dva ili više korisnika tekstualnim porukama u realnom vremenu, pri čemu se ukucan tekst prenosi preko računara povezanih u mrežu, najčešde interneta ili neke lokalne mreže. IM komunikacija zahtijeva instaliranje nekog programa na računaru - IM klijenta, koji je povezan na IM servis. Jedan od najpoznatijih programa za IM komunikaciju je Live Messenger (MSN Messenger). Postoje još neki vrlo popularni programi koji komunikaciju u stvarnom vremenu obavljaju preko interneta, poput ICQ, AIM, Yahoo! Messenger, Google Talk (GTalk) itd.

73

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

Slika 7-109 Primjer IM komunikacije preko Live Messenger-a

7.6.1.6 Online virtuelne zajednice Na internetu postoji mnoštvo stranica koje okupljaju grupe i kreiraju zajednice da bi povezale ljude iz svih dijelova svijeta i pozvale ih na međusobno komuniciranje i saradnju, pri čemu je akcenat stavljen na jednostavnost korištenja tih servisa, tako da svako može biti član takve zajednice. Primjeri online virtuelnih zajednica su “sobe” za “chat”-ovanje, igranje online igrica, stranice sa diskusijama članova o raznim temama (forumi), dijeljenje informacija, druženje, itd. Primjer 1: Facebook zajednica - www.facebook.com

Facebook je besplatna društvena zajednica, osnovana 2004-te godine, za sticanje novih prijatelja, razmjenjivanje iskustava, fotografija, poruka, aplikacija itd. Korisnici na svojim profilima, mogu ostavljati komentare, slike i druge sadržaje, te kontrolisati ko sve može da pregleda te sadržaje.

Slika 7-110 Facebook - početna stranica

74

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

Slika 7-111 Facebook profil člana

Primjer 2: Twitter zajednica – www.twitter.com

Twitter je besplatna društvena mreža i mikroblog alat, koji omogudava svojim korisnicima da čitaju tuđe i šalju svoje mikrotekstualne poruke (do 140 karaktera). Unosi se obavljaju na korisnikovom profilu i isporučuju drugim korisnicima, koji su se prijavili da ih dobijaju.

Slika 7-112 Twiter – početna stranica

Primjer 3: LinkedIn zajednica – www.linkedin.com

LinkedIn zajednica je namijenjena povezivanju profesionalaca, okrenuta prema poslovnim interesima svojih članova. Na LinkedIn stranicama se ostavljaju podaci o profesionalnom iskustvu i interesovanju.

Slika 7-113 LinkedIn – početna stranica

75

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

Primjer 4: Blogovi Blog ili web log (skradeno blog) je web stranica sa hronološki poredanim nizom tekstova. Svako može kreirati svoj blog i pisati o čemu god želi, te na taj način podijeliti svoje mišljenje, ideju, pjesmu ili priču sa velikom internet zajednicom. Veliki dio blogova omogudava svojim posjetiocima, da napišu svoj komentar na postojede unose, stvarajudi na taj način male zajednice, koje diskutuju na teme kojima se blog bavi. Zbog toga su se blogovi vremenom razvili u široko rasprostranjen način komunikacije na internetu, između autora (ili grupe autora) i posjetilaca bloga. Blogger.ba prvi je bosansko-hercegovački blog servis, koji mjesečno posjeti više od pola miliona Internet korisnika iz Bosne i Hercegovine i svijeta.

Kreiranje novog bloga u 3 koraka: - registracija naloga - aktivacija naloga preko email adrese - prijava na stranicu i kreiranje bloga

Slika 7-114 Stranica www.blogger.ba

Registracijom na Blogger.ba dobijate:  mogudnost otvaranja blogova  mogudnost pravljenja lista vaših favorita  mogudnost objavljivanja komentara  mogudnost slanja/primanja privatnih poruka  mogudnost uređivanja vlastitog profila Kada se registrujete i aktivirate vaš nalog, ulogujte se sa tim nalogom i krenite sa vođenjem svog bloga. Primjer 5: Forumi Na internetu možete mnogo toga saznati preko web stranica koje se nazivaju forumi. Recimo da želite posjetiti Barselonu, te želite saznati šta je vrijedno posjetiti, a da informacije nisu klasične iz brošura ili sa zvaničnih turističkih web stranica, tj. želite čuti šta kažu obični ljudi koji su bili u Barseloni. Na jednoj od stranica koja sadrži informacije o putovanjima (www.putovanja.info), otvorite link Forum, upišite pojam “barselona” u pretragu, te pogledajte da li postoji nešto u komentarima posjetilaca, što bi vama moglo biti od koristi (npr. šta posjetiti, kako organizovati putovanje i sl.).

76

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

Forum (komentari i diskusije posjetilaca)

Slika 7-115 Web stranica www.putovanja.info

Ukoliko želite nešto pitati ili ostaviti svoj komentar ili odgovor, morate se prvo registrovati za učešde u diskusijama (na forumu), a potom prijaviti na stranicu sa svojim nalogom (korisničkim imenom i lozinkom). Registracija novog člana

Pokretanje pretrage

Prijava na Forum

Slika 7-116 Pretraga foruma po ključnoj riječi

Slika 7-117 Komentari posjetilaca (označena ključna riječ pretrage)

77

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

7.6.2 Sigurnost Svaki korisnik interneta i servisa na internetu mora biti svjestan potencijalnih opasnosti i načina kako se zaštititi od njih.

7.6.2.1 Lažne poruke i opasnosti Posjetioci foruma i članovi virtuelnih zajednica, često svoj identitet kriju iza lažne slike o sebi. Na internetu se svako može predstaviti kako želi, što ne mora biti uvijek istinito. S druge strane, čim se pridružite nekoj grupi ili ostavite svoju e-mail adresu možete dobiti razne poruke sa ponudama različite vrste. Internet je vrlo opasno okruženje za naivne ili needukovane korisnike. Česte su i finansijske prevare, kad vas pozivaju da ostavite svoj broj računa ili kreditne kartice na nekoj stranici pri čemu vam obedavaju dobitke i nagrade. Dakle, prva zaštita od opasnosti na internetu ste vi sami – ne nasjedajte na lažne pozive i poruke. Ne nasjedajte na “besplatne” slike ili filmove. Ne otvarajte dokumente koje ste dobili u e-mail poruci od nepoznatog pošiljaoca. Najčešda lažna poruka je poruka od “vašeg internet provajdera” da pošaljete svoje korisničko ime i lozinku, jer se nešto promijenilo na sistemu, te ukoliko to ne uradite izgubidete svoj nalog ili sve poruke. Naravno, vaš pravi internet provajder to nikad ne bi tražio od svojih korisnika.

7.6.2.2 Objašenje pojma “phishing” „Phishing“ (izgovara se „fišing“) je jedan od oblika prevare koji podrazumijeva skup aktivnosti kojima neovlašteni korisnici korištenjem lažnih poruka elektronske pošte i lažnih web stranica vedinom finansijskih organizacija pokušavaju korisnika navesti na otkrivanje povjerljivih ličnih podataka kao što su JMBG, korisnička imena i lozinke, PIN brojevi, brojevi kreditnih kartica i sl. Nažalost velik broj korisnika nije upoznat s ovim tipom prevare. Jednom kad dođu do ovih informacija, zlonamjerni korisnici se ili sami njima koriste ili ih prodaju kako bi došli do podataka o drugim osobama. Elektronske poruke se obično oslanjaju na lažne web destinacije koje izgledom sasvim odgovaraju web stranicama legitimnih firmi. U najčešde primjere phishinga spadaju:  

Lažna upozorenja banaka ili drugih finansijskih organizacija u kojima se od korisnika traži upisivanje ličnih podataka kako u suprotnom ne bi došlo do ukidanja računa. Prevare sa aukcijskih web stranica (eBay), u kojima se korisnik nagovora na uplatu određene novčanog iznosa kako bi se kupio neki proizvod, čime korisnik zapravo, misledi da kupuje proizvod, vrši uplatu na lažni račun.

78

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

  





Lažne poruke od administratora u kojima se traže korisnički podaci kao što su lozinke. Razna obavještenja u kojima se pokušava iznuditi novac za lažne dobrotvorne akcije. Poruke u kojima se korisnik pokušava namamiti da uplati određenu svotu novaca na lažni račun (npr. poruka o drastičnom smanjenju cijene nekog proizvoda kojeg se može kupiti samo na internetu). Poruke koje se pozivaju na sigurnost i zahtjevaju od korisnika otkrivanje ličnih informacija (korisnički račun, lozinku itd.) ili zahtjevaju instalaciju programa za kojeg se tvrdi da je zakrpa za pronađeni sigurnosni propust Poruke koje vas obavještavaju da ste dobili na lutriji i da trebaju vaše lične podatke kako biste mogli podidi dobitak

Kada prevaranti dođu do ličnih informacija korisnika, oni de ih koristiti na različite načine. Iako de se neki zadovoljiti samom činjenicom da su nasamarili korisnika, vedina de iz ovih informacija pokušati izvudi finansijsku korist.

7.6.2.3 Opasnosti od virusa Virusi, crvi i trojanski konji su zlonamjerni programi koji mogu da izazovu štetu na vašem računaru i podacima koje imate na njemu. Oni takođe mogu da uspore internet vezu, pa čak i da koriste vaš računar za dalje širenje na računare vaših prijatelja, porodice, kolega, kao i na ostatak weba. Dobra vijest je to što, uz malu prevenciju i malo razmišljanja, postoji manje šansi da dete postati žrtva ovih prijetnji. Zamislite to kao zaključavanje ulaznih vrata na stanu. Gotovo svi virusi i mnogi crvi ne mogu se širiti ukoliko ne otvorite ili ne pokrenete zaraženi program. Mnogi najopasniji virusi su se proširili prije svega preko priloga e-mail poruka – datoteka koje su poslate uz e-mail poruku. Da vaša e-mail poruka ima prilog vidi se obično po ikoni sa spajalicom koja predstavlja prilog i prikazuje njegovo ime. Fotografije, pisma napisana u programu Microsoft Word, čak i Excel-ove tabele, sve su to samo neke od datoteka koje svakodnevno možete dobijati putem elektronske pošte. Virus se pokrede kada otvorite datoteku iz priloga (obično dvostrukim klikom na ikonu priloga). Savjet: Nikad ne otvarajte prilog elektronske pošte ako ga niste očekivali i ako ne znate tačan sadržaj priložene datoteke. Ukoliko primite poruku sa prilogom od nepoznate osobe, odmah je izbrišite. Nažalost, više nije bezbjedno ni otvarati priloge od ljudi koje poznajete. Virusi i crvi imaju sposobnost da ukradu podatke iz programa za poštu i da pošalju sami sebe svima sa spiska u adresaru. Tako, ako dobijete poštu od nekoga sa porukom koju ne razumijete ili sa datotekom koju niste očekivali, uvijek se obratite osobi koja je poslala poruku da biste utvrdili sadržaj priloga prije nego što ga otvorite.

79

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

7.6.2.4 Digitalni potpis Digitalni potpis se koristi za provjeru autentičnosti (postupak kojim se provjerava jesu li ljudi i proizvodi ono što tvrde da jesu, na primjer, potvrda izvora i integriteta koda izdavača softvera tako što se provjerava digitalni potpis korišten za potpisivanje koda) digitalnih informacija — kao što su dokumenti, poruke elektronske pošte i makronaredbe — korištenjem računarskog šifriranja. Digitalni potpisi pružaju sljededa osiguranja:   

Autentičnost: Digitalni potpis potvrđuje da je potpisnik onaj za kog se izdaje. Integritet: Digitalni potpis potvrđuje da sadržaj nije mijenjan ili iskvaren otkako je digitalno potpisan. Osigurano priznavanje: Digitalni potpis svim stranama dokazuje izvor potpisanog sadržaja. "Nepriznavanje" se odnosi na to da potpisnik ne priznaje nikakvu vezu s potpisanim sadržajem.

Pregled digitalnog popisa u potpisanoj poruci e-mail poruke: Otvorite e-mail poruku. Ako poruka ima oznaku digitalnog potpisa potpis valjan ili ne (ko je poslao poruku i ko je potpisao).

Slika 7-118 Digitalno potpisana poruka

80

kliknite na nju i provjerite je li

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

7.6.3 Osnove e-mail komunikacije 7.6.3.1 Prednosti e-mail komunikacije Email komunikacija najrašireniji je vid komunikacije na internetu. Danas je gotovo nezamislivo da neki poslovni čovjek nema svoju e-mail adresu i da se ne zna služiti e-mail komunikacijom. Iako je komunikacija bez telefona nezamjenjiva u svakodnevnom poslovanju, e-mail komunikacija daje puno više prednosti u odnosu na telefonski kontakt. Prije svega pisane se poruke jednostavnije mogu razmotriti i dokumentovati. Lakše se provjeravaju tačnost i informacije o pošiljaocu e-mail poruke koristedi se poslovnim bazama podataka na računaru ili putem internet pretraživača. Na raspolaganju je puno više vremena za odgovor na e-mail upite i slično. E-mail komunikacija je jeftin način komuniacije, gdje god je internet dostupan možete pisati i primati svoje e-mail poruke pomodu web-baziranog pristupa vašem elektronskom sandučidu (mailbox-a).

7.6.3.2 Pravila ponašanja Preporuke u korištenju elektronske pošte (naročito u poslovnoj komunikaciji) su:  

     

Odgovoriti, ukoliko ste u mogudnosti, na e-mail poruku u roku 48 sati (za vrijeme radnih dana). Ukoliko idete na poslovni put ili godišnji odmor, preporučuje se da svoj e-mail program podesite da šalje automatsku poruku tipa: ''Odsutan / Odsutna sam do datuma ____, odgovoridu na Vaš e-mail kad se vratim'' i sl. ili možete odabrati opciju da se sve poruke prosljeđuju na email kolege koji vas mijenja dok ste odsutni sa posla. Obavezno upisati naslov poruke – jasan i kratak opis Voditi računa o gramatici i pravopisu Ne slati prevelike fajlove u prilozima Ne prosljeđivati razne cirkularne poruke zabavnog karaktera Obavezno uključiti ime i prezime u potpisu poruke (sa dodatnim informacijama o firmi) Ne pisati velikim slovima (velika slova označavaju “vikanje” u e-mail poruci)

81

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

7.6.3.3 Mogudi problemi u e-mail komunikaciji Pri slanju poruka, ukoliko ne pazite, možete imati ili izazvati nekoliko problema:  





Poštanski sandučidi su ograničeni u veličini, te ukoliko pošaljete preveliki fajl u prilogu može se desiti da ga primalac ne može primiti Svaki sistem za ostvarivanje e-mail komunikacije ima svoja pravila, tako da se može desiti da ne možete primiti, ali ni poslati poruke vede od npr. 6 MB, ili da ne možete primiti priloge u kojima se nalaze neki izvršni programi (ekstenzija .exe, .bat i sl.) Ponekad se poštanski sandučidi napune do veličine da ne mogu više primiti nijednu poruku. Tad trebate očistiti svoj poštanski sandučid od starih i nepotrebnih poruka (izbrisati ih ili arhivirati) Ukoliko koristite određene riječi u naslovu poruke koju sigurnosni mehanizmi prepoznaju kao spam (neželjenu poštu) mogu vašu poruku zaustaviti u transportu i isporuci

7.6.3.4 Polja adresiranja u e-mail poruci Pri kreiranju nove poruke, potrebno je znati čemu služi koje polje.

Slika 7-119 Polja adresiranja u e-mail poruci

To: polje – polje za unos e-mail adrese primaoca poruke Cc: polje - polje za unos e-mail adrese primaoca kopije poruke Bcc: polje – polje za unos e-mail adrese primaoca „blind copy“ poruke (ovi primaoci nede vidjeti ostale primaoce poruke)

82

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

Ako Bcc: polje nije uključeno, kliknite na komandu Options, te na opciju Bcc.

Slika 7-120 Uključivanje polja Bcc:

Subject polje – polje za unos naslova poruke Ukoliko želite unijeti više primalaca poruke, odvojite njihove adrese znakom „;“ (tačka-zarez).

Slika 7-121 Unos više primalaca u polje za adresiranje

83

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

7.7 Korištenje e-mail sistema 7.7.1 Slanje e-mail poruke 7.7.1.1 Otvaranje i zatvaranje programa za rad sa e-mail porukama Postoji nekoliko programa za rad sa e-mail porukama. U ovom priručniku opisademo rad sa programima: Outlook Express i Microsoft Outlook. Outlook Express program je ugrađen u operativni sistem Microsoft Windows XP, dok je Microsoft Outlook dio Microsoft Office paketa programa. U osnovi su vrlo slični, ali Microsoft Outlook pruža više mogudnosti korisniku. Pokretanje programa Pokretanje programa Outlook Express se vrši dvostrukim klikom na njegovu ikonicu ili preko Start menija – Programs – Outlook Express.

Slika 7-122 Pokretanje Outlook Express-a

Pokrenut program prikazan je na sljededoj slici:

Slika 7-123 Pokrenut program Outlook Express

84

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

Zatvaranje programa se vrši na ikonicu sa znakom “x” u gornjem desnom uglu prozora ili preko komande File – Exit. Otvaranje e-mail poruke Pošto se povežete sa provajderom (konektujete na Internet), otvorite program za rad sa e-mail porukama, Outlook Express, te kliknite na opciju Send/Recv i sačekajte da poruke budu prenesene na vaš računar (poruke čekaju na serveru – provajderu dok se ne povežete na internet i ne prenesete ih na svoj računar ovom opcijom). Isto tako, ako ste u međuvremenu (dok niste bili na internetu) kreirali neku poruku, ona de biti poslana sa ovom komandom (prvo na vaš provajder, a onda dalje na internet ka primaocu poruke čiju ste adresu stavili u polje To: ).

Slika 7-124 Slanje i primanje poruka

Nakon toga, u fascikli Inbox pojavide se nove poruke. Poruke koje nisu pročitane (niste ih još otvorili i pročitali) označene su podebljanim slovima.

Slika 7-125 Prikaz poruka u Inbox fascikli

Pošto kliknete na red sa podacima o nekoj poruci, bide prikazan njen tekst (u prozoru ispod ili pored). Ako dva puta kliknete na poruku, tekst poruke de biti prikazan u posebnom prozoru. Prikaz poruke teksta može biti i i drugačije raspoređen, npr. desno od poruka.

85

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

7.7.1.2 Kreiranje nove e-mail poruke Kreiranje nove poruke u programu Outlook Express se vrši preko komande Create Mail koja se nalazi na glavnoj traci sa alatima.

Komanda za kreiranje nove poruke

Slika 7-126 Komanda za kreiranje nove poruke (Create M ail)

Outlook Express ima sljedede fascikle: 

   

Inbox – je vaš sandučid za poštu, tu stoje pristigle poruke Outbox - je odlazni sandučid (tu se poruke kratko zadržavaju; kad poruku pošaljete, dok je ne preuzme vaš provajder, ona stoji u Outbox-u) Sent Items – tu se nalaze poruke koje ste poslali (isporučene poruke sa vašeg računara) Deleted Items – izbrisane poruke Drafts – tu su poruke koje ste započeli pisati, ali ih još niste poslali

Na sljededoj slici prikazan je Microsoft Outlook, koji takođe ima navedene fascikle i vrlo slične komande za rad sa elektronskom poštom.

Komanda za kreranje nove poruke

Slika 7-127 Prozor programa Microsoft Outlook

86

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

Dio za rad sa elektronskim porukama

Adresar - Kontakti

Slika 7-128 Fascikle i opcije programa Microsoft Outlook

7.7.1.3 Unošenje adrese u polja To, Copy (Cc), Blind copy (Bcc) Adresirajte vašu novu poruku, tj. ispravno popunite adresna polja:    

To: polje – polje za unos e-mail adrese primaoca poruke Cc: polje - polje za unos e-mail adrese primaoca kopije poruke Bcc: polje – polje za unos e-mail adrese primaoca „blind copy“ poruke (ovi primaoci nede vidjeti ostale primaoce poruke) Subject polje – polje za unos naslova poruke

Slika 7-129 Primjer kreirane poruke

87

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

7.7.1.4 Unošenje naslova poruke u polje Subject U polje Subject unesite naslov poruke koji treba da što jasnije oslikava sadržaj poruke. Na osnovu naslova poruke, primalac se odlučuje da li de tu poruku odmah otvoriti ili kasnije. Naslov poruke se ponekad može nadi u kontiniranoj komunikaciji (sa dodacima za prosljeđivanje i odgovaranje na poruku Fw: i Re: ), tako da se možete pozvati na taj naslov poruke. Pretraga poruka takođe se radi preko naslova, pa treba da asocira na sadržaj poruke koju, u stvari, tražite.

Slika 7-130 Naslov poruke

7.7.1.5 Kopiranje teksta u tijelo e-mail poruke U poruci dete se morati ponekad pozvati na neki tekst, poput citiranja člana zakona ili neke definicije i sl., pa de biti potrebno da kopirate taj tekst iz nekog dokumenta ili sa web stranice. Pošto je tijelo vaše e-mail poruke, u stvari, Word editor, možete raditi sa komandama Copy – Paste, na koje ste navikli u drugim Microsoft Office programima, a koje se nalaze na glavnoj traci sa alatima pri kreiranju nove poruke ili u Edit meniju.

Slika 7-131 Korištenje komandi Copy - Paste

88

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

7.7.1.6 Umetanje i uklanjanje priloga u e-mail poruci Uz tekst koji šaljete možete poslali i neki fajl ili sliku, koji ved imate snimljen u vašem računaru. Kliknite na ikonicu Attach (Dodati, Priložiti):

Slika 7-132 Ikonica za dodavanje priloga

Otvoride se prozor u kojem birate koji fajl želite da pošaljete, te dvaput kliknete na njega. Na taj način ste zakačili fajl uz poruku. Nakon toga poruku šaljete na standardan način, klikom na ikonicu Send.

Slika 7-133 Dodavanje priloga uz poruku

U prozoru za kreiranje i slanje elektronske poruke pojavide se izabrani fajl, kao što je prikazano na sljededoj slici.

89

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

Slika 7-134 Prilog uz poruku je zakačen (Attached)

Ukoliko dobijete poruku sa zakačenim fajlom, obratite pažnju na to ko ju poslao, da li je očekujete,… i ako ste sasvim sigurni da nije neki virus u pitanju, dvostrukim klikom na spajalicu možete otvoriti prilog i dalje raditi s njim šta želite (snimiti ga negdje na disk i sl.). Ako niste sigurni o čemu se radi u prilogu, sigurnije je da ga i ne otvarate da ne biste nepažnjom pokrenuli neki zlonamjerni program (virus) i na taj način zarazili vaš računar. Uz poruku možete priložiti i vašu elektronsku poslovnu karticu (vizit-karticu). Klikom na komandu Insert Business Card, umetnite kontakt koji ste prethodno snimili sa vašim podacima:

Slika 7-135 Umetanje vizit-kartice u poruku

U poruci de se pojaviti vaša vizit-kartica kao prilog, a ujedno i kao potpis u tijelu poruke. I dalje možete priložiti i neke druge fajlove u poruku.

90

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

Slika 7-136 Umetnuta vizit-kartica kao prilog i kao potpis u poruci

7.7.1.7 Snimanje radne verzije poruke (draft poruke) Ne morate se odmah odlučiti na slanje neke poruke, nego je možete snimiti kao radnu verziju (engl. Draft) u fasciklu Drafts. Ukoliko zatvorite poruku prije nego pritisnete komandu Send program za rad sa e-mail porukama de vas pitati da li želite poništiti poruku (obrisati) ili snimiti u Drafts fasciklu.

Slika 7-137 Prihvatanje snimanja poruke koju još ne šaljete

Ako se kasnije vratite snimljenoj poruci i promijenite nešto u njoj, te kliknete na simbol “x” za zatvaranje poruke (bez prethodnog slanja poruke), MS Outlook de vas pitati da li želite spremiti promjene poruke. Kliknite na komandu Yes, ako želite sačuvati promjene u radnoj verziji poruke.

Slika 7-138 Prihvatanje snimanja promjena u poruci

91

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

Sve poruke koje ste kreirali, a niste još poslali se nalaze u Drafts fascikli. Otvaranjem poruke i klikom na komandu Send, poruka se prebacuje iz Drafts fascikle u Sent Fasciklu.

Slika 7-139 U Drafts fascikli sačuvane 3 poruke

7.7.1.8 Alat za provjeru pravopisa Podešavanje jezika za provjeru pravopisa i gramatike, vrši se pomodu komande Spelling – Set Language…:

Slika 7-140 Podešavanje jezika za provjeru pravopisa

Izaberite jezik za provjeru gramatike i pravopisa (engleski npr.). Ukoliko želite provjeru bosanskog, srpskog ili hrvatskog jezika, morate imate MS Office koji ima instaliran tzv. Proofing Tools za te jezike (posebno se kupuje) ili lokalizovanu verziju MS Office-a.

92

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

Ako ne želite provjere, uključite ovu opciju

Ž Slika 7-141 Opcije za provjeru jezika i pravopisa

Za engleski jezik, ukoliko je uključena provjera pravopisa i gramatike, greške de biti obilježene podvučenim linijama, te ponovnim klikom na Spelling dobidete u novom prozoru prijedlog ispravke pogrešne riječi:

Slika 7-142 Ispravke pogrešno napisanih riječi

Prihvatanje ispravke vrši se komandama Change (ispravka samo označene riječi) i Change All (ispravka svih takvih riječi u tekstu). Ukoliko ne želite prihvatiti prijedlog za ispravkom, odaberite komandu Ignore (za samo jednu označenu riječ) ili Ignore All (za sve takve riječi u tekstu).

93

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

7.7.1.9 Slanje e-mail poruke sa određenim prioritetom Poruke se mogu označiti kao poruke niskog i visokog prioriteta, odnosno važnosti. U poslovnoj komunikaciji je ovo vrlo važna opcija, jer kad želite nešto posebno istadi kao vrlo hitno i bitno, potrebno je da samo označite opiju High Priority. Primalac tako označene poruke dobide indikaciju da se radi o vrlo hitnoj poruci prije nego pročita sam sadržaj poruke. Označavanje poruke kao vrlo hitne, vrši se klikom na komandu sa uzvičnikom.

Slika 7-143 Uključivanje opcije za Visok prioritet

Poruku niskog priorioteta označavate sa klikom na opciju opcija, oznaka prioriteta de se isključiti.

. Ponovnim klikom na neku od ovih

Poruke u Inbox fascikli sa visokim prioritetom označene su sa uzvičnikom.

Slika 7-144 Poruke i Inbox fascikli (prva je visokog prioriteta)

94

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

7.7.2 Primanje e-mail poruke 7.7.2.1 Odgovor na e-mail poruku Da biste odgovorili na dobijenu poruku, postupak je sljededi:    

Selektujte poruku u Inbox-u na koju želite odgovoriti Kliknite na komandu Reply Otvoride se novi prozor za pisanje poruke, ali de ved biti upisan naslov (tipa Re: naslov poruke) i To: polje ispunjeno Potrebno je samo da upišete odgovor i kliknete na Send

Slika 7-145 Odgovor (Reply) na poruku

Ako ste vi samo jedan od primalaca poruke, tj. pošiljalac je poslao istu poruku na više e-mail adresa, od kojih je jedna i vaša e-mail adresa, možete vaš odgovor na poruku poslati svima koji su dobili email. Komanda kojom šaljete odgovor svima koji su dobili e-mail poruku je Reply All.

7.7.2.2

Prosljeđivanje e-mail poruke

Ukoliko ste dobili poruku koju želite sa cijelim tekstom nekom proslijediti na čitanje, ne morate kopirati sadržaj poruke, ili ponovo je pisati. Poruku možete proslijediti na sljededi način:    

Selektujte poruku u Inbox-u koju želite proslijediti Kliknite na komandu Forward Otvoride se novi prozor za pisanje poruke, ali de ved biti upisan naslov (tipa Fw: naslov poruke) i citiran tekst poruke koju ste dobili Potrebno je samo da upišete email adresu na koju želite poslati datu poruku

95

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

Slika 7-146 Prosljeđivanje (Forward) poruke

7.7.2.3 Snimanje priloga u fasciklu na računaru Sve primljene poruke se nalaze u fascikli Inbox. S vremena na vrijeme bide potrebno da praznite tu fasciklu, tj. da brišete neke stare poruke jer prostor na disku je ograničen. Neke poruke sa prilozima mogu biti jako velike upravo zbog tih priloga, te je potrebno brisati i te poruke. Da ne biste zauvijek izgubili i prilog brisanjem poruke iz Inbox-a, prvo snimite prilog negdje na disk ili na mrežnu lokaciju (fajl server), pa obrišite poruku. Prilog može činiti i dio neke dokumentacije, pa ga morate snimiti u neku fasciklu na disku ili u mreži za lakše kasnije pronalaženje. Snimanje priloga (jednog ili više) vrši se na sljededi način:   

Kliknite desnim klikom na prilog (ili više priloga odjednom selektujte) u primljenoj poruci Izaberite opciju Save As.. Izaberite putanju (fasciklu) za snimanje fajla (ili fajlova) iz priloga, te kliknite na Save

Slika 7-147 Snimanje priloga iz poruke na neku lokaciju na računaru

96

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

7.7.2.4 Pregled prije štampanja i štampanje e-mail poruke

Pregled prije štampanja u svakom Microsoft Office programu se vrši preko komande File – Print Preview, pa ni Microsoft Outlook nije izuzetak. Za štampanje poruke:  

selektujte poruku u listi poruka, ali je nemojte otvarati. Kliknite na File, pa na Print komandu.

Oznake na slici: 1 – Poruka sa prilogom 2 – Lista poruka u Inbox fascikli 3 – File komanda 4 – komanda Print

Ukoliko želite da sa porukom bude odštampan i fajl koji se nalazi u prilogu, selektujte opciju “Print attached files”:

Slika 7-148 Opcija za štampanje priloženih fajlova

Stilovi štampanja Svaki objekat u programu za e-mail poruke ima svoj “stil štampanja”: Stil štampanja je kombinacija podešavanja opcija pri štampanju.

97

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

Memo stil Štampanje svake poruke posebno. Prilozi su štampan kao grafički objekti. Table Jedna ili više poruka sa istaknutim nazivima kolona. Daily Jedan dan po stranici (od 7:00 h do 19:00 h sa zadacima i prostorom za zabilješke. Weekly Jedna sedmica po stranici bez zadataka i zabilješki. Monthly Jedan mjesec po stranici bez zadataka i zabilješki. Tri-fold Jedan dan, jedan mjesec i zadaci kao tri zasebna dijela na jednoj stranici. Calendar Details Dani u kalendaru. Card, Small Booklet, Medium Booklet Različiti oblici i brojevi kartica po stranici Phone Directory Imena i brojevi telefona za sve kontakte.

98

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

7.7.3 Poboljšanje produktivnosti 7.7.3.1 Dodavanje i uklanjanje kolona u tabelarnom prikazu kartice Inbox U tabelarnom prikazu, stavke su u koordinatnoj mreži redova i kolona. Svaki red sadrži po jednu stavku. Detalji o stavkama su u kolonama. Da biste kontrolisali nivo detalja koji se pojavljuju, dodajte ili uklonite kolone u prikazu.

Kolona Red

Slika 7-149 Kolone i redovi u tabelarnom prikazu

Tip tabelarnog prikaza može da prikaže poruke korišdenjem bilo korišdenjem rasporeda sa jednim ili više redova. U tabelarnom prikazu bilo koje kartice, polje predstavlja kolonu koja sadrži informacije. Polje

Kolona

Slika 7-150 Promjer polja i kolona koje ta polja predstavljaju

Da biste prilagodili tabelarni pregled po svom izboru, tj. da dodate ili oduzmete polja koja de biti prikazana, u tabelarnom prikazu foldera Inbox, uradite sljedede: 

u meniju View kliknite na opciju Arranged By, zatim na Current View, a zatim izaberite stavku Customize Current View

99

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

Slika 7-151 Pristup komandi Customize Current View

 

u dijalogu Customize View, kliknite na dugme Field i otvoride se dijaloški prozor Show Fields izaberite jednu od slededih opcija: o

o

na listi Available Fields kliknite na polje koje želite da dodate Napomena: Ako se željeno polje ne nalazi na listi Available Fields, izaberite drugi komplet polja iz okvira Select available fields from, a zatim izaberite polje kliknite na dugme Add

2. kliknite na dugme Add

1. kliknite na dugme Fields

2. označite polja koja želite da dodate

Slika 7-152 Dodavanje polja (kolona) sa informacijama

Napomena: Ako držite tipku CTRL na tastaturi, možete selektovati više polja odjednom.

100

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

Nakon ovog postupka dodavanja, vaš tabelarni prikaz bi izgledao ovako:

Dodana polja

Slika 7-153 Primjer dodanih polja

Da bi ste ukolnili polja, uradite sljedede:    

u meniju View kliknite na opciju Arranged By, zatim na Current View, a zatim izaberite stavku Customize Current View u dijalogu Customize View, kliknite na dugme Field i otvoride se dijalog Show Fields na listi Show this fields in this order kliknite na polje koje želite da ukolnite pritisnite dugme Remove

Savjet: Polje (kolonu) možete da uklonite tako što dete kliknuti mišem na polje, zadržite taster i prevucite iz reda sve dok se ne pojavi „X“ preko naslova kolone, a zatim otpustite taster miša.

Slika 7-154 Najbrži način uklanjanja kolona

7.7.3.2 Podešavanje komande Reply

Kad odgovarate na e-mail poruku, pomodu komande Reply, tekst iz originalne poruke je uvršten u poruku za odgovor. Ovu opciju možete isključiti na sljededi način:  

u meniju Tools kliknite na Options i otvoride se dijalog Options kliknite na karticu Preferences, a zatim u grupi E-mail, kliknite na dugme E-mail Options

101

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

 

u dijalogu E-mail Options, u grupi On replies and forwards, kliknite na strelicu pored polja When replying to a message iz padajude liste izaberite opciju Do not include original message

1. kliknite na dugme E-mail Options

2. izaberite opciju Do not include original message

Slika 7-155 Podešavanje komande Reply (da poruka za odgovor ne sadrži tekst iz originalne poruke)



kliknite na dugme OK

Ako želite da vratite prvobitno podešavanje, u listi polja When replying to a message izaberite opciju Include original text message.

7.7.3.3 Označavanje poruka zastavicama Označavanje poruke, pomodu zastavice, dodaje ovim stavkama ikonu zastavice. Zastavice koristite da biste se podsjetili da pratite neko pitanje ili da biste označili poziv nekog drugog. Takođe možete da koristite zastavice da biste postavili podsjetnik za poruku ili kontakt. Zastavice u šest boja koriste se za sređivanje pristiglih e-mail-a njihovim označavanjem radi različitih vrsta pradenja. Na primjer, crvene zastavice mogu da se koriste za označavanje poruka koje odmah zahtjevaju pažnju, a plave zastavice za poruke koje mogu da se čitaju i kasnije. Kada dodajete zastavicu za poruku, pozadinska boja kolone Flag Status mijenja boju radi lakšeg pronalaženja stavki na listi poruka dok se kredete kroz listu. Međutim, stavka e-mail-a koja vam je poslana sa zastavicom nede se pojaviti u fascikli za pretragu osim ako stavci sami ne dodate zastavicu.

102

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

Kad su poruka ili kontakt obilježeni zastavicom, u koloni Flag Status sljededih opcija: Zastavica Značenje bez

pojavljuje se jedna od

Neoznačena Označena Označena kao dovršena

Kada primalac primi poruku sa zastavicom, komentar o svrsi zastavice pojavljuje se na vrhu poruke. Ako pošaljete podsjetnik, datum de se takođe pojaviti na vrhu poruke.

Komentar o svrsi zastavice

Poruka sa zastavicom

Slika 7-156 Primjer poruke označene zastavicom

Da bi ste dodali zastavicu, uradite sljedede:  otvorite poruku na koju želite da označite zastavicom 

kliknite na dugme Follow Up (pradenje)

i otvoride se dijalog Follow Up

Ikonica Follow Up

Slika 7-157 Follow Up opcija za pradenje



u dijalogu Follow Up možete uraditi sljedede: o u polju Flag to izaberite iz liste željeni tekst ili ga upišite sami

103

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta



o u polju Flag color izaberite boju zastavice o u polju Due By podesite datum i vrijeme podsjetnika kliknite na dugme OK

Uklanjanje zastavice se vrši na sljededi način:  kliknite desnim klikom miša na poruku označenu sa zastavicom a zatim iz liste izaberite opciju Clear flag

Slika 7-158 Uklanjanje zastavice

Kao što vidimo na slici, pored mogudnosti brisanja zastavice, možete i mijenjati njenu boju, kao i dodati ili izmjeniti parametre za podsjetnik.

7.7.3.4

Prepoznavanje i označavanje poruke kao pročitane i nepročitane

Zaglavlja nepročitanih poruka pojavljuju se podebljana u fascikli Inbox. Broj nepročitanih poruka može se vidjeti pored imena fascikle u okviru za navigaciju Mail.

Poruke koje su nepročitane, podebljane su

Broj nepročitanih poruka pored imena fascikle Mail okvir za navigaciju

Slika 7-159 Prikaz nepročitane poruke

104

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

Kad dobijete novu poruku, Outlook takvu poruku automatski označava kao nepročitanu. Kada otvorite nepročitanu poruku, ona nede više biti podebljana, tj. smatrade se da je pročitana. Status “pročitan/nepročitan” možete i sami mijenjati na sljededi način:  

označite poruku koju želite da promjenite u meniju Edit, izaberite jednu od sljededih opcija: o da biste označili poruku kao pročitanu, izaberite opciju Mark as Read o da biste označili poruku kao nepročitanu, izaberite opciju Marko as Unread o da biste označili sve poruke u fascikli kao pročitane, izaberite opciju Mark All as Read

Slika 7-160 Opcije za promjenu statusa poruke (Read/Unread)

Takođe, ako desnim tasterom miša kliknete na poruku, u listi dete dobiti opcija za promjenu statusa suprotnu od trenutnog statusa poruke (npr. ako je poruka podebljana, odnosno označena kao nepročitana, u listi dete dobiti Mark as Read opciju).

Slika 7-161 Primjer opcije Mark as Read kada kliknete desnim tasterom miša na poruku

105

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

7.7.3.5 Prikaz ostalih traka sa alatima Trake sa alatima, predstavljaju prečice za određene opcije koje se nalaze u programu. Trake sa alatima su, u stvari, grupa komandi namjenjenih za obavljanje iste radnje (npr. alati za editovanje i oblikovanje teksta, itd.). Koristedi trake sa alatima, prvo što sebi olakšavate sam rad u programu, a samim tim povedavate i produktivnost u radu sa Outlook-om. Kad otvorite Outlook, standardno de vam se prikazati Standard traka sa alatima:

Slika 7-162 Standard traka sa alatima

Ako kreirate novi e-mail, standardno de vam se prikazati dvije trake sa alatima E-mail i Tables and Borders:

Tables and Borders traka sa alatkama

E-mail traka sa alatkama

Slika 7-163 Standardne trake sa alatima u dijlaogu Untitled Message

U Outlook-u postoje još nekoliko tipova traka sa alatima. Ako želite da ih prikažete, onda uradite sljedede:  u meniju kliknite na View Toolbars  iz liste odaberite željenu traku sa zadacima i kliknite na nju  nakon toga, ta de se traka sa zadacima pojaviti u prozoru

Prikazana Advanced traka sa alatkama Iz liste izaberite traku sa alatkama Slika 7-164 Prikaz drugih traka sa alatkama

106

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

Trake sa alatima dete sakriti tako što dete u meniju kliknuti na View - Toolbars, a u listi ponovo kliknuti na traku koju želite da sakrijete (uklonite). Inače, kvačica pored imena trake u listi označava da je ta traka trenutno prikazana.

7.7.3.6 Funkcija Help Ako ne znate kako nešto uraditi u programu, tj. zaboravil ste gdje se nalazi neka opcija, pomodu Help funkcije na vrlo lak i jednostavan način možete pronadi odgovor na vaše postavljeno pitanje. Pristup Help funkciji je mogud na više načina: 

u meniju kliknite na Help

Micorosft Office Outlook Help

Slika 7-165 Jedan od načina pristupa Help funkciji



klikom na Help ikonicu na traci sa alatima

Slika 7-166 Ikonica Help na traci sa alatkama



pritiskom na tipku F1 na tastaturi

Nakon što ste primjenili jedan od tri načina pristupa, sa desne strane prozora, otvoride vam se okvir sa zadacima Outlook Help

Slika 7-167 Okvir sa zadacima Outlook Help

107

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

U polje Search for unijeli smo frazu “do not include original message text” (podešavanje komande Reply). Na ovaj način želimo da saznamo kako napraviti podešavanje. Klikom na zelenu strelicu (pored polja), Help funckija de započeti pretragu. Nakon što je program izvršio pretragu, pojavide se lista sa rezultatima koja izgleda ovako:

Slika 7-168 Lista rezultata pretrage pomodi

Iz liste ponuđenih odgovora odaberite naslov koji najpribližnije odgovara vašem postavljenom pitanju. U ovom slučaju, kliknudemo na odgovor “Do not include original message in reply”. Nakon što kliknemo na odgovor, otvoride nam se “korak po korak” upustvo za podešavanje (u našem slučaju za podešavanje komande Reply):

Upustvo

Slika 7-169 Klikom na odgovor prikazuje se “korak po korak” uputstvo

108

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

7.8 Upravljanje e-mail porukama 7.8.1 Organizovanje e-mail poruka 7.8.1.1 Pretraga e-mail poruka po pošiljaocu, subjektu, sadržaju Microsoft Outlook nudi različite načine za pretragu zasnovanu na tipu informacije koju tražite:  

pretraga za stavkama zasnovana na riječi, izrazu ili drugom tekstu pretraga za porukama korišdenjem definisanog kriterijuma (napredno pretraživanje)

Da biste izvršili pretragu za stavkama zasnovanu na riječi, izrazu ili drugom tekstu, uradite sljedede: 1. 2. 3. 4.

na Standard traci sa alatkama, kliknite na ikonicu Find u polju Find otkucajte tekst koji želite da pronađete kliknite na dugme Find Now u tabelarnom prikazu fascikle prikazade vam se eve poruke koje sadrže unešeni tekst (kriterijum)

Ikonica Find Dugme Find Now

Polje za unos riječi, fraze ili teksta

Dugme Clear služi za brisanje unešeog teksta u polje Look for Rezultat pretrage

Tražena riječ Slika 7-170 Pretraga pošte po određenom tekstu

Napredno pretraživanje dete izvršiti tako što dete kliknuti na dugme Options, a u padajudoj listi kliknuti na opciju Advanced Find.

Slika 7-171 Pristup opciji Advanced Find

Otvoride se dijalog Advanced Find. Na sljededoj slici označeno je polje za pretragu po određenom pošiljaocu:

109

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

Kliknite na dugme Find pa iz liste kontakata izaberite pošiljaoca

...Ili upišite ime i prezime pošiljaoca

Slika 7-172 Primjer pretrage po određenom pošiljaocu

7.8.1.2 Sortiranje e-mail poruka

Da bi te sortirali poštu u tabelarnom prikazu foldera, kliknite na bilo koje polje koje predstavlja određenu kolonu sa informacijama, i sva pošta u folderu de se sortirati i grupisati po kriterijumu koje predstavlja to polje (npr. ako kliknete na polje From sva pošta de biti sortirana i grupisana po pošiljaocima pošte):

Sortiranai grupisana pošta po pošiljaocima

Slika 7-173 Sortiranje pošte po pošiljaocima pošte

Sortiranje se može vršiti po različitim kriterijumima, npr. po nazivu, po datumu, po veličini poruka i sl.

7.8.1.3 Kreiranje i brisanje e-mail foldera Sva dolazna pošta se smješta u fasciklu Inbox. Međutim, u Outlooku možete kreirati i dodatne fascikle, npr. sa imenima osoba od kojih često primate poštu, i u njih premještati poštu od takvih osoba (manuelno ili automatski pomodu opcije Rules and Alerts). Da bi ste kreirali novi folder (fasciklu) u Inboxu, uradite sljedede:  kliknite desnim tasterom miša na folder u kojem želite da kreirate novi podfolder (na Inbox)

110

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta



iz liste izaberite opciju New Folder

Slika 7-174 Opcija za kreiranje novog foldera





otvoride se dijalog New Folder u kome dete: o u polje Name upisati naziv novog foldera o iz liste Folder Contains označiti šta de ovaj folder sadržavati (podrazumijevani sadržaj je Mail and Post Items) o u listi Select where to place the folder označite folder u kojem de te kreirati novi folder o kliknite na dugme OK nakon ovog postupka, pored foldera Inbox de se pojaviti znak “+” (koji označava da taj folder sadrži i podfoldere) i ako kliknete na znak vidjedete vaš novi kreirani folder

Slika 7-175 Primjer kreiranog foldera

111

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

7.8.1.4 Prebacivanje e-mail poruka u e-mail fascikle (foldere) E-mail poruke možete prebacivati iz foldera u folder prevlačenjem tako što selektujete jednu ili više poruka, te ih prevučete u željeni folder. Prebacivanje poruke an drugi način se vrši tako što kliknete desnim klikom na poruku, izaberete opciju Move to Folder, te izaberete folder u koji želite premjestiti poruku.

Slika 7-176 Komanda za prebacivanje poruke u drugi folder

Slika 7-177 Izbor foldera za premještanje poruke

Potvrdite izbor foldera za premještanje poruke, klikom na dugme OK.

7.8.1.5 Brisanje e-mail poruke Najjednostavniji način za brisanje e-mail poruke jeste da u tabelarnom prikazu foldera označite poruku, a zatim pritisnete tipku DEL (DELETE) na tastaturi. Takođe, E-mail možete obrisati tako što ga selektujete, a u meniju Edit kliknete na komandu Delete ili klikom na ikonicu

na Standard traci sa alatkama.

112

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

7.8.1.6 Vradanje izbrisanje e-mail poruke Kada obrišete e-mail, on de se automatski premjestiti u folder Deleted Items u okviru za navigaciju Mail. Njegovo vradanje se vrši poput prebacivanja poruke između bilo kojih foldera. Da bi ste vratili obrisani E-mail, uradite sljedede:  kliknite na folder Deleted Items  u tabelarnom prikazu kliknite desnim tasterom miša na E-mail koji želite da vratite  iz liste izaberite opciju Move to Folder i otvoride se dijalog Move Items  u dijalogu selektujte folder u koji želite da vratite izbrisani E-mail  pritisnite dugme OK

7.8.1.7 Brisanje svih stavki iz foldera Deleted Items Ako želite da ispraznite folder Deleted Items, odnosno da izbrišete svu obrisanu poštu iz ovog foldera, urdite sljedede:  klknite desnim tasterom miša na folder, pa iz liste izaberite opciju Empty “Deleted Items” Folder

Slika 7-178 Pristup opciji Empty “Deleted Items” Folder



ili u meniju Tools izaberite opciju Empty “Deleted Items” Folder

113

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

7.8.2 Adresar Jedan od dovoljno neiskorištenih dijelova programa za rad sa elektronskim porukama je adresar (engl. Address Book, Contacts). Adresar može da sadrži mnogo podataka o kontaktima – od e-mail adrese do poštanske adrese, brojeva telefona, naziva kompanije, pozicije u kompaniji, slike kontakta itd. „Adress Book“ je vaš elektronski adresar. U njemu možete čuvati podatke o vašim kontaktima (ime i prezime, e-mail adresa, telefon, adresa i sl.). Adresar u programu „Outlook Express“ U prozoru programa „Outlook Express“ kliknite na ikonicu Address ili idite na komandu Tools Address Book. Kliknite na ikonicu New:

Slika 7-179 Dodavanje novog kontakta (komanda New)

Dobidete opcije New Contact (novi kontakt), New Group (nova grupa), New Folder (nova fascikla). Kliknite na opciju New Contact. Otvoride se prozor Properties. U njega unesite podatke vašeg kontakta.

Slika 7-180 Unošenje podataka novog kontakta u adresar

114

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

Adresar u programu „Microsoft Outlook“ Adresar u programu Microsoft Outlook se koristi kao lista kontakata, i može se nadi pod dijelom Contacts. Za dodavanje novog kontakta kliknite na ikonicu New, pa na opciju Contact.

Slika 7-181 Dodavanje novog kontakta u programu Microsoft Outlook

Slika 7-182 Upisivanje podataka za novi kontakt

Kad upišete sve informacije uz određeni kontakt kliknite na Save & Close dugme. Upisane kontakte modi dete koristiti u pisanju novih poruka, tako što dete kliknuti na polje To:, nakon čega de se otvoriti lista kontakata koju možete pretražiti i kliknuti na željeni kontakt (nedete morati upisivati ručno adresu određenog kontakta u To: polje).

115

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

7.8.2.1 Dodavanje i brisanje detalja o kontaktu Polja koja možete unijeti o novom kontaktu prikazana su na slici:

Slika 7-183 Podaci o kontaktu koji mogu biti uneseni

Kad upišete sve poznate podatke o nekom kontaktu kliknite na komandu Save & Close, da snimite kontakt u vaš adresar. Brisanje kontakata iz adresara možete uraditi selektovanjem određenog kontakta u listi, te pritiskom na tipku Delete na tastaturi ili klikom na komandu sa glavne trake sa alatima:ž

Slika 7-184 Komanda za brisanje kontakta

116

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

7.8.2.2 Promjena podataka u adresaru pomodu dolazede e-mail poruke Kad dobijete e-mail poruku, u polju From: de biti upisana e-mail adresa pošiljaoca poruke. Desnim klikom na tu adresu, pošiljaoca možete dodati u vaš adresar, preko komande Add to Outlook Contacts:

Slika 7-185 Dodavanje pošiljaoca u kontakte

Ukoliko kontakt ved postoji sa nekim ved upisanim podacima, MS Outlook de vas pitati da li da dodate novi kontakt bez obzira što takav kontakt ved postoji ili želite promijeniti podatke postojedeg kontakta (uz prikaz detalja koji de se promijeniti u odnosu na ranije upisane):

Slika 7-186 Promjene postojedeg kontakta

117

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

7.8.2.3 Distributivna lista za slanje e-mail poruka Distributivne liste za slanje e-mail poruka su efikasan način da organizujete svoju komunikaciju na način da svoje kontakte grupišete. Na taj način postižete da pri adresiranju neke poruke (u slučaju velikog broja adresa), umjesto pojedinačnog biranja svakog kontakta iz adresara, upišete naziv grupe u To: polje. U programu Outlook Express kreiranje grupe se vrši na sljededi način:  Otvorite adresar (engl. Address Book)  Kliknite na komandu New, te na komandu New Folder

Slika 7-187 Kreiranje nove distributivne grupe

Kliknite u polje Group Name i dajte naziv grupi:

Slika 7-188 Definisanje imena grupe i članova grupe

Zatim klikom na dugme Select Members izaberite kontakte koje želite smjestiti u ovu grupu ili kreirajte novi kontakt koji de biti član ove grupe – preko komande New Contact.

118

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

U programu Microsoft Outlook kliknite na komandu Contacts. Kliknite na komandu New, pa na Distribution List:

Slika 7-189 Kreiranje nove distributivne liste

Nazovite grupu nekim imenom, te dodajte članove na Select Members. U prozoru Select Members izaberite članove te klikom na dugme Members dodajte ih u distributivnu listu. Potvrdite kreiranje nove grupe i dodavanje članova na dugem OK, te na opciju Save and Close.

Slika 7-190 Dodavanje članova u novu distributivnu grupu

119

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

Slanje e-mail poruke svim članovima grupe u Outlook Express-u (distributivne liste) se vrši na sljededi način:     

Pokrenite kreiranje nove poruke (Create Mail) Kliknite na polje To: Izaberite određenu grupu, te klikom na strelicu (označenu na sljededoj slici), prebacite je u polje To: Potvrdite izbor na OK Sve ostale radnje su iste kao kod slanja e-mail poruke jednom korisniku

Slika 7-191 Dodavanje grupe u polje To:

Slanje e-mail poruke svim članovima grupe u Microsoft Outlook programu (distributivne liste) se vrši na sljededi način:   

Pokrenite kreiranje nove poruke New, pa kliknite na polje To: Izaberite određenu grupu, te klikom na strelicu (označenu na sljededoj slici), prebacite je u polje To: , potvrdite izbor na OK Sve ostale radnje su iste kao kod slanja e-mail poruke jednom korisniku

120

Lanaco ECDL Priručnik – Modul 7: Internet i elektronska pošta

Slika 7-192 Dodavanje distributivne liste u polje To:

Kad ste dodali distributivnu listu u adresno polje To:, ona de se pojaviti sa malim znakom “+” ispred naziva grupe. Klikom na taj “+” znak možete vidjeti pregled svih članova grupe (njihove mail adrese), te obrisati ili dodati neku adresu naknadno. Kad grupu prikažete u polju To:, klikom na znak “+”, ne možete je ponovo skupiti pod zajednički naziv.

Oznaka da se radi o distributivnoj grupi (više primalaca)

Slika 7-193 Prikaz distributivne liste u polju za slanje

121