e Drejta Penale-skript

E Drejta Penale

Skriptë nga lënda - E Drejta Penale - nga Prof. Borislav Petroviqit

NOCIONET THEMELORE TË SË DREJTES PENALE

1. Nocioni i së drejtës penale E drejta penale mund të thuhet dhe të shqyrtohet në kuptim të dyfishtë–si degë e së drejtës pozitive juridike dhe si degë e shkencës juridike. Kuptuar mënyrën e parë e drejta penale 1 është sistem i të drejtave dhe rregullave ligjore me të cilin përcaktohen veprat penale dhe sanksionet penale si dhe kushtet për zbatimin e tyre ndaj kryerësve të veprave penale. Nga këto definicione del se nocioni i së drejtës penale përmban elementin formal dhe material. Elementin material, respektivisht përmbajtjen e së drejtës penale e përbëjnë definimi i veprës penale, përgjegjësisë penale dhe sanksionit penal, me qëllim të realizimit të mbrojtjes-funksionit garantues. Elementi formal na pasqyrohet që vepra penale si dhe sanksioni penal bashkë me kushtin për zbatimin e tyre mund të definohen vetëm me ligj, që do të thotë se e drejta penale është e drejtë ligjore. E drejta penale, i shpall disa sjellje të njerëzve si vepra penale duke paraparë për kryerësit e tyre llojin e caktuar të masës së Dënimit ose sanksionit tjetër penal. Nga kjo del edhe qëllimi i kësaj dege të drejtësisë. 2. Emri i së drejtës penale Në shumë vende bashkëkohore për këtë degë të drejtësisë është i zakonshëm edhe emri E drejta ndëshkuese (strafrecht–gjerm, droit penal – frengj., penal law–ang.) ose nakazatelno pravo (në bullgarisht). Nga e cila na del se nocioni themelor ose instituti në këto sisteme juridike është Dënimi (edhe pse Dënimi nuk është sanksioni i vetëm penal). Por, edhe në drejtësinë tonë, krahas termit e drejta penale shfrytëzohet termi e drejta ndëshkuese. Ky emër i përfshinë të gjitha degët e drjtësisë që kanë të bëjnë me deliktet publike–juridike–veprën penale kundërvajtjen ekonomike ose gabim ekonomik.

Faqe 1prej 33

3. Lënda e së drejtës penale E drejta penale si e drejtë e legjislacionit të një vendi merret me përcaktimin e veprave penale dhe sankconeve penale si dhe me bazën e kushteve për përgjegjësinë morale dhe zbatimin e sanksioneve penale ndaj kryerësve të veprave të atilla. Sipas asaj vepra penale, përgjegjësia penale, dhe sanksioni penal, na paraqiten si termet themelore dhe institucioni me të cilat merret e drejta penale si degë e legjislacionit pozitiv por edhe si disiplinë shkencore. Mjtete për mbrojtjen e shoqërisë nga veprat penale si akte të rrezikshme shoqërore me të cilat sulmohen, lëndohen, ose rrezikohen vlerat e mbrojtura janë sankconet penale. Sanksionet penale kanë karakter të detyrueshëm sepse zbatohen përkundër dëshirës së kyerësve të veprave penale. Ato përbëhën nga kufizimi ose heqja e lirisë dhe të drejtave të kryerësve Pra, e drejta penale nuk është vetëm degë e legjislacionit, por edhe disciplinë shkencore, degë e shkencës juridike. E drejta penale si degë shkencore merret me hulumtimin e nocioneve dhe institutit që e përbën rregullativën e tij: veprën penale, përgjegjësinë penale dhe sanksionet penale. 4. Funksioni i së drejtës penale Funksioni themelor i së drejtës penale është mbrojtja e vlerave më të rëndësishme shoqërore nga kriminaliteti. Ky funksion duhet që të sigurojë ekzistimin e shoqërisë por edhe zhvillimin e mëtejshëm të saj. Pra, e drejta penale ka për qëllim realizimin e këtyre dy funksioneve, së pari, mbrojtjen dhe ruajtjen e të mirave dhe vlerave më të rëndësishme shoqërore nga shkeljet ose rreziku që u kanoset me kryerjen e veprave penale nga personat ose grupet që do të thotë ruajtje e raporteve ekzistuese dhe paraqet funkcion statik. Funksioni mbrojtës i së drejtes penale nuk është gjithëpërfshirës por i pjesërishëm ose parcial. Dmth e drejta penale nuk i mbron të gjitha të mirat dhe vlerat në një shoqëri, por vetëm ato që janë të rëndësishme për personin si njeri, si qytetar dhe shoqërinë si bashkësi njerëzore. 5. Ndarja e së drejtës penale Edhe pse e drejta penale na paraqet degë të veçantë të së drejtës pozitive, por varësisht nga kriteret e ndryshme mund të shihen ndarje të ndryshme të kësaj dege të drejtësisë. Ndarja themelore e së drejtës penale në të drejtën materiale, drejtën procesore dhe të drejtën ekzekutive. E drejta meteriale paraqet sistem të dispozitave ligjore judiike me të cilat përcaktohen nocioni dhe karakteristikat e veprave penale, sistemi i sankcioneve penale si dhe bazat dhe kushtet për përcaktimin e përgjejgësisë penale dhe denueshmërisë. Megjithatë e drejta e procedurës penale si sistem i dispozitave ligjorejuridike i përcakton llojet e subjektit të procesit, parimet e procesit, arcitektoniken dhe rrejedhën e procedures penale. E drejta ekzekutive penale e përcakton procedurën, mënyrën dhe kushtet e ekzekutimit të sankcioneve penale të shqiptua nga ana e gjykatës penale. E drejta penale-materijale, mund të ndahet edhe në të drejtën e përgjithshme dhe të përveçshme. Mvarësisht nga burimi e drejta penale ndahet në të drejtën penale nacionale (interne) dhe ndërkombëtare. Burimi i së drejtës penale nacionale është ligji penal vendor i shtetit të caktuar ndërsa burim i së drejtës ndërkombëtare penale janë aktet juridike ndërkombëtare RAPORTET E SË DREJTES PENALE NDAJ DEGËVE TË TJERA TË DREJTËSISË 1. E drejta penale dhe e drejta kushtetuese Raportet në mes të së drejtës penale dhe të drejtës kushtetuese dalin nga raporti në mes të ligjit penal dhe Kushtetutës. Kushtetuta si akti themelor rigjor i përcakton bazat e rregullimit shoqëror ekonomik dhe shtetëror si she i përcakton dhe i garanton liritë dhe të drejtat qytetare, i proklamon parimet e kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë, parimet e punës së gjykatave dhe prokurorive si dhe kryerjen e funkcioneve të tjera publike. Sipas kësaj, e drejta kushetuese është burim juridik për të drejtën penale. Ajo i përcakton bazat e politikës ndëshkimore dhe i përcakton vlerat mbrojtëse. E drejta penale e realizon mbrojtjen e atyre vlerave duke i përcaktuar veprat penale dhe sankcionet. Në atë mënyrë e drejta penale na paraqitet si mjet për mbrojtjen e rregullimit kushtetutar. Faqe 2 Prej 33

2. E drejta penale dhe e drejta civile E drejta penale dhe e drejta civile i rregullojnë raportet shoqërore. Derisa e drejta penale i rregullon vetëm ato raporte që krijohen me rastin e veprës penale në mes të shoqërisë, respektivisht organeve të saja dhe personave të dëmtuar nga një anë, dhe kryersit të veprës penale në anën tjetër, e drejta civile i rregullon raportet që krijohen në mes të personave dhe personave juridik. Krahas kësaj e drejta civile rregullon një varg çështjesh siç janë: nocioni, llojet dhe krijimi i pasurisë, trashëgimin, karakterin zyrtarë, pengun, nocionin dhe llojet e kontratave, aftësinë juridike dhe dhe afariste të subjekteve të së drejtës etj. Vëllimi i marrëdhënieve që i rregullon e drejta civile është dukshëm më i madhë se sa vëllimi i marrëdhënieve që i rregullon e drejta penale. 3. E drejta penale dhe e drejta familjare E drejta familjare i përcakton kushtet dhe procedurën për lidhjen e martesës dhe ndërprerjen e saj, i përcakton raportet në familje në mes të bashkëshortëve dhe në mes të prindërve dhe fëmijve si dhe i përcakton institutet në lidhje me familjen siç janë: adoptimi, kujdestaria, mbajtja – ushqyerja etj. Martesa dhe familja si bazë ose si fille të bashkësisë shoqërore janë gjithashtu lëndë që e rregullojnë të drejtën familjare, por edhe janë objekt I mbrojtjes nga e drejta penale. E drejta penale në realizimin e mbrojtjes, e ofron mbrojtjen dhe funksionet garantuese. 4. E Drejta Penale dhe e Drejta Juridike Raporti në mes së drejtës penale dhe së drejtës administrative varet nga raporti në mes të veprave penale dhe veprave kundërvajtëse. Vepra penale janë vepra të rrezikshme shoqërore me të cilat sulmohen ato vlera që konsiderohen të rëndësishme për jetën shoqërore, ndërsa kundërvajtja paraqet sjellje të atilla të dëmshme me të cilat rrezikohen të mirat me vlera më të vogla siç janë: disiplina shoqërore, rendi dhe qetësija publike dhe nuk paraqesin lëndim të kushteve të rëndësishme për ekzistimin e shoqërisë. 5. E Drejta Penale dhe e Drejta e Punës Me të drejtën e punës rregullohen marrëdhënia e punës, të drejtat dhe obligimet e punëtorëve në lidhje me punën në vijim dhe punën e kaluar si dhe të drejtat në bazë të sigurimit social, sigurimit shëndetësor dhe sigurimit pensional e invalidor si dhe procedura e realizimit dhe e mbrojtjes së tyre. E Drejta Penale dhe e Drejta e Procedurës Penale E drejta penale është më së ngushti e lidhur me të drejtën e procedurës penale. Ndërlidhja e tyre del nga detyra e njëjtë që e kanë këto dy degë të drejtësisë, që ka të bëjë me mbrojtjen e të mirave dhe vlerave shoqërore nga kriminaliteti. Për realizimin e kësaj detyre ato nuk mund të paramendohen pa njëra tjetrën sepse e drejta penale mund të realizohet vetëm përmes veprimit së drjetës së procedurës penale, ndërsa e drejta e procedurës penale mund të veprojë ekskluzivisht vetëm nëse paraprakisht janë caktuar veprat penale, sanksionet penale dhe kushtet për aplikimin e tyre. E Drejta Materiale dhe e Drejta e Ekzekutimit të sankcioneve penale. E drejta materiale penale përcakton qëllimin, llojin dhe zgjatjen e sanksioneve penale, veçanërisht dënimin dhe kushtet për shqiptimin e tij, deri sa e drejta ekzekutive penale I përcakton metodat, mënyrat dhe procedurën e ekzekutimit të tyre. Kjo lidhje e pandashme del nga fakti se këto dy degë të së drejtës penale nuk mund të ekzistojnë pa njëra tjetrën. BURIMET E TË DREJTËS PENALE 1. Nocioni dhe llojet e burimeve

Faqe 3 Prej 33

Burimi i të drejtës penale mund të kuptohet në dy mënyra:në atë formale dhe materiale. Me burimin e të drejtës penale në kuptimin formal nënkuptohen aktet juridike që përmbajnë norma penale- juridike , me të cilat përcaktohen veprat penale dhe sanksionet penale. Në kuptimin material, burimin e të drejtës penale e përfaqësojnë marrëdhëniet shoqërore të rregulluara përmes normave penale juridike. Burim themelor dhe kryesor i të drejtës bashkëkohore penale që bazohet në parimin e ligjshmërisë së veprës penale është ligji. në raste të veçanta mund të jenë edhe: aktet normative të organeve shtetërore, marrëveshjet ndërkombëtare, e drejta kanunore, praktika gjyqësore dhe shkenca juridike( doktrina). Ligji Në të drejtën penale të Kosovës, burim kryesor dhe themelor është ligji.Veprat penale dhe sanksionet penale duhet të jenë të përcaktuara me ligj. Burim bazë i të drejtës penale është ligji penal, përkatësisht kodi penal , atje ku ai ekziston. Ky burim bazë në Kosovë është Ligji i përkohshëm penal i Kosovës. Aktet normative të organeve shtetërore dhe organeve tjera Aktet nënligjore të organeve të administratës shtetërore paraqiten si burim i të drejtës penale vetëm në ato raste kur dispozitat nga ligjet penale udhëzojnë në zbatimin e tyre. Ky rast reflektohet te të ashtuquajturat normat penalo-juridike bankete (veprat kundër shëndetit të njerëzve, kundër mjedisit ose kundër ekonomisë dhe qarkullimit të pagesave). Marrëveshjet ndërkombëtare Si burime të së drejtës penale paraqiten edhe marrëveshjet ndërkombëtare d.m.th konventat kur ato rregullojnë materien penalo juridike. Këto marrëveshje mund të paraqiten si burim direkt dhe jo direkt i të drejtës penale. Marrëveshjet ndërkombëtare paraqiten si burim i drejtpërdrejtë i të drejtës penale. Ligji penal Me ligjin penal nënkuptojmë përmbledhjen e dispozitave me të cilat përcaktohen kushtet për përgjegjësi penale, vepra penale dhe sanksione penale. Kjo do të thotë se ligji penal dhe kodi penal sipas rëndësisë juridike nuk dallohen, por dallohen sipas vëllimit të rregullimit penalo-juridik, sepse deri sa ligji penal rregullon një lëmë penal, kodi penal rregullon materien e tërësishme penalo-juridike. Struktura e ligjeve penale Sipas strukturës, Ligji penal i Kosovës përbëhet nga dy pjesë: Asaj të përgjithshme dhe asaj të veçantë. Pjesa e përgjithshme paraqet një sistem të dispozitave materiale penalo-juridike me të cilat përcaktohen parimet e politikës ndëshkuese dhe përcaktohet nocioni i veprës penale. Nga aspekti i zbatimit, pjesa e përgjithshme e Ligjit të Përkohshëm Penal të Kosovës, është pjesë përbërëse e pjesës së veçantë të këtij ligji. Nga kjo del se pjesa e përgjithshme dhe e veçantë, në mënyrë organike, janë të ndërlidhura dhe të varura njëra me tjetrën. Dispozitat e përfshira në pjesën e përgjithshme të ligjeve penale janë të natyrës së dyanshme: Të asaj deklarative dhe konstituive. Pjesa e veçantë përmban dispozitat me të cilat përcaktohen disa vepra penale dhe dënime për shkaktarët e këtyre veprave penale. Kjo do të thotë që dispozitat e pjesës së veçantë kanë karakter konstituiv. Llojet e dispozicioneve dhe sanksioneve Normat të përmbledhura në dispozitat e pjesës së përgjithshme të ligjeve penale kanë vetëm diapozitivin, kurse normat e përfshira në dispozitat e pjesës së veçantë kanë diapozitivin dhe sanksionin. Sipas mënyrës së përcaktimit të formës së disa formave penale, dispozitivi mund të jetë i thjeshtë, përshkrues, udhëzues dhe blanket. 1) Dispozitivi i thjeshtë nuk përcakton disa të dhëna të veprës penale, por shënon atë pjesë sipas karakterit të veprimtarisë së përgjithshme që përbën lëndën e saj. Me diapozitiv të thjeshtë janë të përcaktuara p.sh veprat penale të vrasjes. Dispozitivi i thjeshtë përdoret rrallë dhe këtë kryesisht te përcaktimi i veprave të njohura penale. 2) Dispozitivi përshkrues përcakton elementet e veprës penale të cilat e përbëjnë lëndën e saj. Numri më i madh i veprave Faqe 4 Prej 33

penale është i përcaktuar me diapozitivin përshkrues, si p.sh vjedhjet, dhunimet etj. 3) Dispozitivi udhëzues në shikim të disa të dhënave rreth veprës penale na drejton në një përshkrim tjetër të të njëjtit ligj penal si p.sh veprime të marra. 4) Dispozitivi blanket jep vetëm një vlerësim të përgjithshëm të veprës penale, kurse për caktimin detaj të përmbajtjes dhe elementeve të veprës penale ja lejon dikujt tjetër Te veprat penale me një diapozitiv të tillë, veprimi përbëhet duke vepruar në kundërshtim me dispozitat, vendimet ose urdhëresat e organeve shtetërore të mbështetura në aktet nënligjore, si p.sh. përhapja e sëmundjeve ngjitëse, mosveprimi sipas dispozitave shëndetësore në kohën e epidemisë, përhapja e sëmundjeve të jashtme etj. Sipas strukturës, dispozitivët mund të jenë të thjeshtë dhe të ndërlikuar. Dispozitivi i thjeshtë përmban materien e vetëm një pjese penale, përkatësisht vetëm një formë të veprës penale, si p.sh. të veprës penale vjedhje. Dispozitivi i ndërlikuar përmban në vete formën e më shumë veprave penale, përkatësisht shumë forma të një vepre penale si p.sh. të veprës penale vjedhja e rëndë. Gjithashtu, dallohen dispozitivët alternativ dhe ata kumulativ. Sanksioni është pjesë e normës në të cilën është përcaktuar dënimi për kryerësin e veprës së theksuar në dispozitiv. Në sanksionim dënimi i përshkruar mund të jetë absolutisht i pa përcaktuar, absolutisht dhe relativisht i përcaktuar. Dënimi i pa përcaktuar absolut ekziston atëherë kur ligji nuk parasheh se cila nga llojet e dënimeve dhe në çfarë shkalle do t’i shqiptohet kryerësit për veprën e caktuar penale, veç se kjo i lihet gjykatës të vendosë sipas besimit të lirë. Dënim i përcaktuar absolut ekziston kur për veprën penale të përcaktuar me ligj është paraparë lloji konkret dhe lartësia e dënimit. Te përcaktimi relativ i dënimit, sipas rregullës, në pjesën kryesore të ligjit penal përcaktohen llojet e dënimit, si dhe kufijtë e poshtëm dhe të epërm të tij, nën të cilat, gjegjësisht mbi të cilat ato nuk mund të shqiptohen. Interpretimi i Ligjit Penal Interpretimi paraqet operacionin ideor me të cilin përcaktohet kuptimi i drejtë dhe rëndësia e dispozitave të një ligji kur përmbajtja e tij është e paqartë. Çdo ligj kërkon interpretimin, rasti I njëjtë është edhe me ligjin penal me qëllim të zbatimit të tij të drejtë dhe të plotë. Kemi disa lloje të interpretimeve: 1) Organi i cili e bën interpretimin, 2) Mënyra e interpretimit dhe 3) Vëllimi i interpretimit. Duke pasur parasysh organin i cili e bën interpretimin e ligjit dallohen: Interpretimi autentik, gjyqësor dhe doktrinar. Interpretimin autentik, ligjor dhe të obligueshëm e kryen organi që e ka nxjerrë ligjin i cili interpretohet. Interpretimin gjyqësor e bën Gjykata me rastin e zbatimit të ligjit në rastin konkret të bërjes së veprës penale nga kryesi. Interpretimin shkencor apo doktrinar e bëjnë disa institucione shkencore apo punëtorë shkencorë. Sipas mënyrës së interpretimit dallohen: Interpretimi gramatikor, logjik, historik, sistematik dhe krahasues. Analogjia Analogjia është metodë e konkludimit dhe zgjidhjes së rasteve konkrete në bazë të ngjashmërisë. Ekzistojnë dy lloje analogjish: analogjia ligjore dhe juridike. Analogjia ligjore (analogija leges) ekziston atëherë kur rasti i paparaparë zgjidhet me zbatimin e dispozitave ligjore që parasheh rasti i ngjashëm. Analogjia juridike (analogija iuris) ekziston atëherë kur rasti i pa rregulluar zgjidhet me zbatimin e parimeve në të cilat mbështeten dispozitat e atij lëmi juridik, Vlefshmëria kohore e Ligjit penal Është rregull themelore që, ligjet, dispozitat tjera, si dhe aktet e përgjithshme hyjnë në fuqi më së voni 8 ditë pas shpalljes në “Fletoren Zyrtare”. Ky është një rregull i përgjithshëm që vlen për të gjitha ligjet. Mirëpo kur ka të bëjë me ligjin penal dispozitat e të cilit janë të natyrës imperative, inhibitore dhe represive, rregullisht lihet një periudhë më e gjatë kohore nga dita e shpalljes deri në ditën e hyrjes në fuqi (vacatio legës), me qëllim që qytetarëve t’ua mundësoj të njihen më për së afërmi me këto dispozita. Ligji penal pushon së vepruari në këto raste: 1) Në bazë të dispozitave ligjore të cilat e caktojnë ditën e pushimit të vlefshmërisë së tij. Ndërprerja e vlefshmërisë mund të jetë e caktuar edhe para sjelljes së ligjit 2) Me hyrjen në fuqi të ligjit të ri penal, i cili në mënyrë tjetër rregullon materien e njëjtë të cilën e ka rregulluar më herët edhe ligji penal në fuqi. Në këtë rast ligji I mëparshëm heshtazi pushon së vepruari. Nga rregulla e theksuar më lartë del se në veprën penale zbatohet ligji penal i cili Faqe 5 Prej 33

ka qenë në fuqi në kohën e kryerjes së veprës. Nga kjo mund të nxirren dy konkludime: i pari se ligji penal i cili ka pushur së vepruari mban edhe më tej të drejtën juridike për të gjitha ato vepra penale që janë shkaktuar në kohën derisa ky ligj ka qenë në fuqi, dhe e dyta që ligji i ri penal nuk mund tëzbatohet në ato pjesë që janë shkaktuar para hyrjes së tyre në fuqi, por vetëm në ato pjesë që janë kryer pas hyrjes në fuqi. Shtrirja hapësinore e ligjit penal Çështja e shtrirjes hapësinore të legjislacionit penal nuk është vetëm çështje juridike, por edhe çështje politike, për shkak se me përcaktimin e kufirit të shtrirjes së ligjshmërisë penale, caktohen edhe kufijtë e shtrirjes së pushtetit shtetëror në lëmin e dënimeve. Parimet e shtrirjes hapësinore Ekzistojnë katër parime të shtrirjes hapësinore të ligjshmërisë penale: Parimi territorial, personal, real dhe universal. Parimi territorial Sipas këtij parimi, ligji penal i një shteti zbatohet në të gjithë kryerësit e veprave penale të cilat janë kryer në territorin e atij shteti pavarësisht se a janë ata vendor apo të huaj apo persona pa nënshtetësi. Përjashtim nga zbatimi i parimit territorial parasheh e drejta ndërkombëtare sipas së cilës ligjshmëria penale vendore nuk mund të zbatohet te personat të cilët gëzojnë imunitet diplomatik Parimi personal Sipas këtij parimi, LP i një shteti zbatohet te qytetarët e saj kur të njëjtit kryejnë vepër penale në territorin e shtetit të huaj. Parimi personal mund të paraqitet në dy forma si: pasive dhe aktiv. Parimi personal pasiv do të thotë që LP i një shteti zbatohet në qytetarët e saj vetëm atëherë kur me kryerjen e veprës penale jashtë vendit janë lënduar të mirat e saj apo të qytetarëve të saj. Parimi personal aktiv ekziston atëherë kur LP zbatohet në qytetarët e saj kur me vepër penale të kryer në shtetin e huaj janë lënduar edhe të mirat e shtetit të huaj e edhe të shtetasit të huaj. Parimi real Sipas parimit real apo mbrojtës, ligji penal i një shteti zbatohet ndaj të gjithë personave, pa marrë parasysh shtetësinë, të cilët kryejnë vepër penale kundër të mirave juridike të ati shteti dhe qytetarëve të saj, pavarësisht se ku është kryer vepra. Parimi universal Sipas parimit universal apo parimit të eksterritorialitetit absolut, LP i një shteti zbatohet te të gjithë kryesit e veprave penale, të cilët ndodhen në territorin e saj, pa marrë parasysh shtetas se të kujt janë, ku është kryer vepra penale dhe cila e mirë juridike është rrezikuar lënduar. Imuniteti penal Në të vërtetë, ekzistojnë disa persona të caktuar ndaj të cilëve nuk zbatohet ligjit penal për shkaqe politiko – juridike, sepse gëzojnë imunitet penal. Shkaqet për të cilat jepet imuniteti penal mund të jetë dy llojesh: Të brendshme (juridike shtetërore) dhe të jashtme (ndërkombëtare juridike), dhe për këtë shkak ekzistojnë dy lloje imunitetesh penale. Imuniteti penal ka të bëjë me pamundësinë e dënimit për veprën e kryer gjatë kryerjes së funksionit i mbrojtur me imunitet. Imuniteti nuk ka të bëjë as me veprimet e mëhershme që janë kryer para dhënies së betimit, përkatësisht votimit në Kuvend apo në trupat tjera të tij. Imuniteti penalo procesor shihet në pamundësinë e arrestimit apo ndjekjes së personave që gëzojnë imunitet penal, si bartës të funksioneve më të rëndësishme shoqërore – politike, deri sa për këtë nuk merret leja e organit kompetent d.m.th Parlamentit të nivelit përkatës të pushtetit. Imuniteti penal për shkaqe ndërkombëtare juridike kanë të ashtuquajturin personat eksterritorial dhe atë: 1) Shefat e shteteve të huaja, 2) përfaqësuesit diplomatik konsular, 3) Përfaqësuesit e OKB-së dhe organizatave tjera ndërkombëtare, 4) Anëtarët përcjellës dhe anëtarët e familjes së këtyre personave.

Faqe 6 Prej 33

Nga kjo shihet qartë se imuniteti diplomatik mbron nga ndjekje përfaqësuesit diplomatik vetëm në shtetin e akredituar për kohën sa i zgjatë mandati përkatës, por jo edhe nga ndjekja në shtetin e vet. I NOCIONI DHE ELEMENTET E VEPRËS PENALE 1. Nocioni i veprës penale Vepra penale është vepër e rrezikshme shoqërore, që rendi juridik e ndalon me kërcënim të aplikimit të sanksioneve penale. Ajo është rezultat i sjelljes të njeriut, kështu që mund të caktohet si sjellje e njeriut me të cilën shkelen dispozitat juridike dhe shkaktohen pasoja të dëmshme për shoqërinë, për çka edhe reagohet me aplikimin e sanksioneve penale. Ajo është më së shpeshti akt i vetëdijshëm dhe i vullnetshëm, por mund të jetë edhe akt i pamatur, si dhe akt i projektimit të imagjinatës së sëmurë dhe halucinacionit, përkatësisht rezultat i sëmundjes ose çrregullimit shpirtëror. Ekzistojnë definicione të ndryshme: formale, materiale dhe formale-materiale. Nocioni formal Kuptimi formal i veprës penale ka prejardhjen nga shkolla klasike, sipas të cilës vepra penale është fenomen juridik, përkatësisht fakt juridik që prodhon pasoja juridike ose një ngjarje në botën e jashtme që ndikon në krijimin e pasojave juridike për shoqërinë ose individ. Në definimin e nocionit formal të veprës penale dallohen disa kuptime: normative, realiste, simptomatike dhe dinamike. Sipas kuptimit normativ, vepra penale paraqet shkelje të normave ose shkelje të Ligjit penal. Në pikëpamje realiste, vepra penale është ngjarje, dukuri fizike dhe reale në botën e jashtme, që paraqitet si e kundërligjshme, prandaj është veprim i dënueshëm. Sipas kuptimit simptomatik, vepra penale është simptomi i ekzistimit të dashjes penale – juridike të kryesit të veprës penale, kurse sipas kuptimit dinamik, ajo është reflektim i gjendjes se brendshme psikike të kryesit. Nocioni material - formal Vepra penale si dukuri shoqërore është rregulluar me norma juridike inhibitore. Prandaj, ajo ka përmbajtjen dhe formën e vet. Përmbajtja reflektohet nëpërmes formës, kurse forma nuk mund të ekzistojë pa përmbajtje. Kështu, nocioni I veprës penale mund të përcaktohet vetëm në bazë të elementeve materiale e formale. Nocionin unik material formal i veprës penale e njeh edhe Kodi i Përkohshëm Penal i Kosovës. 2 . Elementet e përgjithshme të veprës penale dhe klasifikimi i tyre Nga definicioni shihet se nocioni i veprës penale përbëhet nga katër elementet e përgjithshm themelore:1) veprat e njeriut, përkatësisht pasojat e shkaktuara me veprim të njeriut, 2) veprat kundërligjore, 3) përcaktimi i veprës penale në ligj dhe 4) ndëshkimi. Gjithashtu, në këto elemente bëjnë pjesë edhe rrezikimi i shoqërisë si element material dhe përgjegjësi penale si element i vetëm subjektiv. Gjithsesi, vepra penale duhet të përmbajë elemente të theksuara. Mos ekzistimi i njërit nga elementet e përgjithshme, përjashton ekzistimin e veprës penale, të kuptuar në kuptimin materialformal. Elementet e përgjithshme të veprës penale mund të ndahen në materiale dhe formale. Elementet materiale janë: vepra e njeriut (veprimi me pasoja) dhe rreziku shoqëror, kurse Elementi formal: kundërligjshmëria dhe përcaktimi i veprës në Ligj. 3. Elementi qenësor i veprës penale Elementi qenësor i veprës penale nënkupton përmbledhjen e elementeve të veçanta të veprës së caktuar penale. Domethënë çdo vepër penale ka elemente të veta të veçanta, sipas të cilave dallohet nga veprat e tjera penale. Raporti ndërmjet elementeve të përgjithshme të veprës penale dhe elementeve të veçanta ose elementit qenësorë të veprës penale është raporti ndërmjet të përgjithshmes dhe konkretës. Elementet e përgjithshme konkretizohen nëpërmes elementeve të veçanta. Kështu që vepra si element i përgjithshëm konkretizohet nëpërmjet veprimit të saktë e të caktuar (veprimtaria, koha, vendi, mënyra, dhe mjeti) dhe pasojën (shkeljen ose rrezikimin) në raport Faqe 7 Prej 33

me objektin e caktuar. Krahas elementeve themelore me të cilat përcaktohet fizionomia dhe përmbajtja e formës themelore të veprës penale ekzistojnë edhe elementet plotësuese, që ndikojnë në ekzistimin e veprës penale më të lehtë ( të privilegjuar) ose më të rëndë ( të kualifikuar). II OBJEKTI DHE SUBJEKTI I VEPRËS PENALE. 1 . Objekti dhe llojet e objekteve të veprës penale Objekt i veprës penale mund të konsiderohet në kuptim të dyfishtë: formal dhe material. Ekzistojnë dy lloje të objekteve: objekti mbrojtës dhe objekt i aktit të veprës penale Objekti mbrojtës Ekzistojnë dy lloje të objekteve të mbrojtura: objekti i mbrojtës i përgjithshëm dhe grupor Objekt i përgjithshëm mbrojtës në të drejtën tonë penale e përbëjnë: 1) njeriu (liria dhe e drejta e tij personale) dhe 2) shoqëria (të drejtat dhe vlerat shoqërore të garantuar me kushtetutë, të drejtën ndërkombëtare, përkatësisht me rendin juridik). Objektin mbrojtës grupor e përbëjnë vlerat që sulmohen nga grupi i veprave penale. Kështu për shembull, jeta dhe trupi i njeriut, prona, ekonomia, detyra zyrtare,... paraqesin objekte grupore të mbrojtura. Objekti i veprës Objekti i veprës mund të jetë i sulmuar dhe gramatikor. Objekti i sulmuar është objekt kundër të cilit është drejtuar akti i veprës penale, kurse objekti gramatikor është lëndë mbi të cilën kryhet akti. Kështu, tek vjedhja objekti i mbrojtur është prona, objekti i sulmuar është pronësia, kurse objekt gramatikor është gjësendi i huaj i luajtshëm. subjekti i veprës penale Në teorinë juridike dallojnë dy lloje të subjekteve të veprës penale: subjekti aktiv dhe pasiv. Subjekti aktiv i veprës penale është personi që me veprimin e vet realizon pasojën e veprës penale. Ky është kryes i veprës penale ( kryesi dhe bashkëpjesëmarrësit). Subjekti aktiv i veprës penale mund të realizohet si vepër penale e kryer apo e tentuar. Ligjet penale dallojnë kryesit, duke marrë parasysh moshën, përshtatshmëria për përgjegjësi dhe a ka qenë më herët i dënuar. Sipas përshtatshmërisë për përgjegjësi dallohen: me përgjegjësi penale, pa përgjegjësi penale dhe ata kryes me përgjegjësi penale dukshëm të zvogëluar, ndërsa duke marrë parasysh dënimin e mëhershëm dallojmë: personat e padënuar (delikuent primar) recidivistë(ata që e përsërisin veprën penale). Kryesi mund të jetë person që vet e ndërmerr aktin e veprës penale (kryes i drejtpërdrejtë) ose mund ta shfrytëzojë personin tjetër si mjet për të ndërmarr akte të veprës penale ( kryes jo i drejtpërdrejtë). Subjekti pasiv i veprës penale është person që i është shkaktuar lëndim apo është e dëmtuar me vepër penale, përkatësisht viktimë e veprës penale. Kështu te vrasjet, përveç të vrarit, që është viktimë e veprës së kryer, si subjekt pasiv mund të paraqiten edhe të afërmit e tij, prindërit ose fëmijët e të vrarit. KRYERJA E VEPRËS PENALE 1. Akti i veprës penale Elementi themelor pa të cilin nuk ekziston vepra penale, si dukuri në botën e jashtme është akti. Për nocionin dhe karakteristikat e aktit të veprës penale në teorinë juridike ekzistojnë shumë kuptime. Këto janë: objektive, objektive-subjektive dhe kuptimi final. Sipas kuptimit objektiv-subjektiv, akti i veprës penale është sjellja e vetëdijshme dhe e vullnetshme e njeriut të cilin realizohet vepra penale. Sipas kuptimit objektiv, akti i veprës penale paraqet ndërmarrjen e lëvizjes trupore ose mungesën e lëvizjes trupore, pa marrë parasysh mungesën e lëvizjes trupore, pa marrë parasysh nëse ndërmarrja ose mungesa janë realizuar me vullnet apo jo. Sipas kuptimit finalist (synimi), që u formua në Gjermani, pas luftës së dytë botërore është veprimtaria finaliste, veprimtari që është ndërmarr me qëllim të realizimit të pasojës, që në dispozitat juridike-penale është e ndaluar. Veprat penale të veprimit dhe të mosveprimit Faqe 8 Prej 33

Duke marrë parasysh mënyrën për të ndërmarr aktin të gjitha veprat penale ndahen në veprat penale të veprimit dhe veprat penale të mosveprimit. Veprat penale të veprimit apo komisive janë veprat tek të cilat akti i kryer përbëhet nga sjellja pozitive, aktive, përkatësit nga të ndërmarrët e sjelljeve trupore të vetëdijshme dhe të vullnetshme. Numri më i madh i veprave penale i takon këtij grupi. Veprat penale të mosveprimit ose omisive, janë vepra te të cilat akti i veprimit përbëhet nga sjellja negative, pasive, përkatësisht me vetëdije dhe vullnet e lëshojnë lëvizjen trupore. Veprat penale të mosveprimit ndahen në: 1) të drejta ( të pastër); 2) jo të drejta (të papastra ). Llojet e akteve të veprës penale Sipas kontributit në krijim e veprës penale mund të jetë : 1) akti i veprimit; 2) akti I nxitjes; dhe 3) akti i ndihmës . Akti i veprimit është veprimtari me të cilën realizohet vepra penale me shkaktimin e pasojës. Ai është element qenësor i veprës penale, Personi që e realizon aktin e veprimit quhet kryes i veprës penale. Në realizimin e aktit të veprimit mund të marrin pjesë më shumë persona dhe në këtë rast ata janë bashkëpjesëmarrës. Veprimi i nxitjes dhe ndihmës parashikojnë se në aktin e veprës penale marrin pjesë më shumë persona. 2. Pasoja e veprës penale Pasoja shkaktohet me ndryshim ose gjendjen në botën e jashtme që paraqitet si rezultat I aktit të veprës penale. Pa pasoja nuk ekziston as vepra penale. Në përcaktimin e nocionit të pasojës në teori ekzistojnë dy kuptime: formal dhe real. Sipas kuptimit formal që buron nga nocioni formal i veprës penale, pasoja paraqet ndryshimin juridik në botë (Lipman). Sipas kuptimit real, (Zhivanoviq) pasoja ka shkaktuar ndryshim ose gjendje të shkaktuar në botën e jashtme. Veprat penale të shkeljes dhe rrezikimit Pasoja e veprës penale mund të paraqitet në dy pikëpamje: si shkelje dhe rrezikim. Pasoja e shkeljes përbëhet nga shkatërrimi, dëmtimi ose bërjes të papërdorshëm të të mirave materiale. Pasoja e rrezikimit paraqitet në formë të paraqitjes së rrezikimit për të mirat juridike. Pasoja e veprës penale paraqitet në dy forma: si pasojë e rrezikimit konkret dhe si pasojë e rrezikimit abstrakt. Rreziku konkret ekziston nëse rreziku ka filluar me të vërtetë për ndonjë të mirë materiale. Rreziku abstrakt ekziston atëherë kur rreziku nuk ka filluar për ndonjë të mirë materiale, por ka ekzistuar mundësia për të filluar. Kauzaliteti ( shkaktueshmëria) Problemi i kauzalitetit ( shkaktueshmërisë), është problem i përgjithshëm filozofik dhe gnoseologjik për paraqitjen e shkaqeve në natyrë dhe shoqëri. Asnjë dukuri nuk është e izoluar nga të tjerat, prandaj edhe as që fillon vet nga vetvetja. Përkundrazi, të gjitha dukuritë në natyrë dhe shoqëri janë të lidhura në mes vete me masën ligjore kauzave , kështu që njëra shkakton tjetrën. Kjo lidhshmëri njëkohësisht është edhe kohore , hapësinore dhe e gjithanshme dhe nga kjo del edhe I vazhdueshëm i ngjarjeve dhe ndodhive. Teoritë e kauzalitetit Gjatë përgjigjes në pyetje se kur veprimet njerëzore konsiderohen shkak i pasojës, ekzistojnë më shumë teori : teoria e dallimit cilësor të kushtit, teoria ekuivalencës , teoria adekuate dhe teoria e dallimit kauzal të kushtit sipas natyrës së pasojave të tyre dhe kohës kur janë përmbushur. Teoria e dallimit cilësor të kushtit fillon nga fakti që në mes të kauzes dhe kushtit të pasojës ekziston dallimi thelbësor, pasi vetëm shkaqet e kanë forcën të prodhojnë pasojën e jo edhe kushtet. Por ky kriter i shkoqitjes së kauzes nga kushti nuk është i besueshëm. Teoria e ekuivalencës (teoria sine qua non) konsiderohet se të gjitha kushtet e kanë rëndësinë e njëjtë për krijimin e pasojës , dhe për këtë të gjithë mund të konsiderohen si shkak (kauza) i saj. Pasi më shpalljen e kushtit për shkaqet e pasojave është zgjeruar shumë nocioni i kauzalitetit, kjo teori është munduar ta bëj ndarjen e kushtit në relevant dhe irelevant. Teoria e kauzalitetit adekuate fillon nga parimi se shkaku i pasojës është ai kusht i cili është i përshtatshëm, gjegjësisht i mjaftueshëm, që më bashkëveprim të kushteve të tjera gjithmonë, rregullisht prodhon pasojë të tillë. Faqe 9 Prej 33

Por nëse kushti i tillë nuk është i përshtatshëm që në situate normale të prodhon pasojë të caktuar, atëherë ai nuk është tipik, dhe nuk mund të konsiderohet si shkak. Sipas teorisë së dallimit kauzal të kushtit sipas natyrës së pasojës së tyre dhe kohës kur janë përmbushur (Zhivanovic) ekzistojnë kushtet direkte dhe indirekte të pasojës. Kushtet direkte janë kauza (shkak) i pasojës, pasi kanë për pasojë vetëm atë. Kushtet indirekte mund të prodhojnë relacion kauzal ose kusht tjetër e jo relacion kauzal. Vendi dhe koha e kryerjes se veprës penale Vendi i kryerjes se veprës penale Rregull është se pasoja e veprës penale paraqitet në të njëjtin vend ne të cilin është ndërmarr dhe vepra e kryerjes. Por ne numër te vogël te rasteve vepra dhe pasojat nuk ndodhin ne të njëjtin vend , por vepra bëhet ne një vend, e pasoja ndodh në vend tjetër (veprat penale ne distancë), Për caktimin e vendit të kryerjes së veprës penale në distancë ekzistojnë tri teori: veprimtaria, pasojat dhe unitetit (përbërja). Sipas teorisë se veprimtarisë si vend i kryerjes së veprës merret ai vend ku kryesi ka ndërmarr , gjegjësisht lëshuar pa vepruar ( bërë), pa marr parasysh se ky është paraqitur pasoja. Sipas teorisë së pasojës ose suksesit, vendi i kryerjes është ai vend ku është paraqitur pasoja, pa marr parasysh atë se ku ka punuar kryesi, se vetëm me paraqitjen e pasojës është realizuar vepra penale. Sipas teorisë se unitetit ( ubikvitet) si vend i kryerjes se veprës penale merret vendi në të cilin kryesi ka ndërmarr , gjegjësisht ka lëshuar të veproj, gjegjësisht vendi në të cilin është paraqitur pasoja. Koha e kryerjes së veprës penale Si dhe te përcaktimi i vendit të kryerjes së veprës penale ashtu dhe këtu dallohen teoritë e veprimtarisë, pasojat dhe unitetit. Sipas teorisë së veprimtarisë konsiderohet se është kryer vepra penale në kohën e ndërmarrjes së veprës së kryerjes, sipas teorisë së pasojës konsiderohet se është kryer vepra në kohën kur është paraqitur pasoja, e sipas teorisë së unitetit konsiderohet se është kryer vepra penale si në kohën e ndërmarrjes së veprës penale ashtu dhe në kohen e paraqitjes së pasojës. RREZIKU SHOQËROR, KUNDËRLIGJSHMËRIA DHE PËRCAKTUESHMËRIA E VEPRËS 1. Nocioni i rrezikut shoqëror Secila vepër më të cilën cenohet dhe rrezikohet pasuria e mbrojtur individuale ose shoqërore), ose vlerat e rëndësisë më te madhe, është vepër e rrezikshme shoqërore. Pa ekzistimin e rrezikut shoqëror nuk ka vepër penale. Do të thotë vepra penale mund të ekziston vetëm nëse ajo është vepër e rrezikshme shoqërore. Kështu dallohen dy lloje të rrezikut shoqëror: i përgjithshëm dhe veçantë . Rreziku i përgjithshëm shoqëror i veprës është rreziku të cilin e posedon një vepër penale në raport me veprën tjetër penale si pr. sh: spiunazhi, hajnia, falsifikimi i të hollave, dhe tj. Rreziku i veçantë shoqëror ekziston te format konkrete te paraqitjes së veprës së njëjtë penale. Rrezikun e veçantë shoqëror e përcakton gjykata në secilin rast konkret në bazë të pasojave reale dhe të shkaktuara në mënyrë direkt. Kundërligjshmëria Kundërligjshmëria paraqet bazë juridike për përcaktimin e veprës penale. Përmes kundërligjshmërisë shoqëria përcakton qëndrimin e vet ndaj sjelljeve të individit me te cilat ai shkel ndonjë urdhër te tij, gjegjësisht ndalesë. Ajo është veç element i veprës penale që do të thotë qe nuk ka vepër penale e cila nuk është kundër ligjore. Përcaktueshmëria e veprës në ligj Që një vepër të jetë vepër penale është e nevojshme që pos ekzistimit të rrezikut shoqëror dhe kundërligjshmërisë te jetë e parashikuar me ligj si vepër penale. Pa u parashikuar me ligj as një vepër nuk mund te konsiderohet si vepër penale. Përcaktueshmëria e veprës në ligj, domethënë se vepra Faqe 10 Prej 33

penale gjegjësisht sanksioni penal për kryesin e saj mund te jetë e parashikuar vetëm me ligj e jo dhe me dispozita tjera nënligjore. Në praktik mund të ndodh që të kryhet vepra e cila është kundërligjore por e cila nuk është përcaktuar në ligj si vepër penale. Parimi i legalitetit ka rendësi shoqëroro- politike dhe juridike. BAZAT TE CILAT E PËRJASHTOJNË VEPRËN PENALE Përjashtimi i kundërligjshmërisë ekziston atëherë kur me normë te veçantë gjegjësisht speciale është lejuar një sjellje në rast te caktuar, i cili është zakonisht i ndaluar dhe paraqet vepër penale. Normat me te cilat lejohet sjellja e ndaluar në rastin konkret përjashton kundërligjshmërinë kështu qe në këtë rast nuk ka vepër penale. Rrethanat te cilat përjashtojnë kundërligjshmërinë mund te jenë te koncentruara në ndonjë dispozitë juridike e cila i numëron prerazi, Në drejtën penale ekzistojnë dy lloje të këtyre bazave. Këto janë: bazat e përgjithshme dhe te veçanta . Vepra e rëndësisë së vogël Si vepër e rëndësisë se vogël konsiderohet vepra e cila paraqet rrezikun e parëndësishëm për shkak te llojit dhe peshës se veprës, mungesës ose parëndësisë se pasojave te dëmshme , rrethanave ne të cilat është kryer, shkallës se vogël te përgjegjësisë penale të kryesit ose mundësive personale te tij Vepra është e rëndësisë së vogël nëse me to nuk sulmohet ndonjë e mirë e cila ka vlerë me te madhe ose rrëndësi me te madhe për shoqëri. Kështu për sh. veprat penale kundër jetës dhe trupit nuk janë vepra te rëndësisë së vogël. Si vepra te rëndësisë se vogël më se shpeshti paraqiten ato vepra penale për te cilat janë parashikuar llojet e dënimeve më te lehta dhe ne sasi më te vogël: dënimi në të holla dhe dënim me burg në kohëzgjatje më te shkurt. Që te jetë një vepër penale e rëndësisë se vogël është e nevojshme te plotësohen, përveç peshës se vogël te veprës, dhe kushtet tjera te cilit kanë të bëjnë me mjetin, vendin dhe kohën e kryerjes së veprës, në shkaqet dhe motivet e veprës së kryer. 2 Mbrojtja e nevojshme Domethënë me mbrojtje te nevojshme shkaktohet cenimi i pasurisë se sulmuesit, ne te cilin rast ky cenim nuk paraqet vepër penale edhe pse është si i tillë formalisht i parashikuar ne ligjin penal. 2.1 Elementet të mbrojtjes së nevojshme Nga definicionet ligjore rrjedh se mbrojtja e nevojshme ka dy elemente: 1) sulmin dhe 2) refuzim i sulmit. Për te ekzistuar mbrojtja e nevojshme është e domosdoshme që sulmi dhe refuzimi i sulmit të përmbushin kushtet e caktuara. 2.1.1. Sulmi dhe kushtet për ekzistimin e sulmit Sulmi është vepër e kryerjes , e në raste te jashtëzakonshme moskryerjes, e cila është drejtuar ne cenim, ose kërcënim te te ndonjë pasurie juridike. Që te jetë ne menyrë juridike relevant nënkuptim te mbrojtjes se nevojshme , sulmi duhet ti plotëson kushtet e caktuara: 1) Sulmin mund te kryej vetëm njeriu . Nëse sulmin nuk e kryen njeriu por shtaza ose forcat natyrore, atëherë ekziston rreziku si element i nevojës ekstreme. Sulmi mund te jetë prej cilitdo njeri pa marr parasysh moshën e tij, imputabilitetin e ti, dhe fajin. Ai mund te jetë I kryer me çfarë do aktiviteti, dhe me çfarëdo mjeti, fizik apo kimik, si dhe me përdorimin forcave , energjive dhe shtazëve te stërvitura. 2) Sulmi mund te jetë i drejtuar kundër çfarëdo prone te sulmuar juridike: jetës, trupit,nderi,morali, pasurisë dhe tj. 3) Sulmi duhet te jetë kundërligjshëm. Sulmi është i kundërligjshëm kur është kundër ndonjë dispozite juridike, kur nuk kryhet ne bazë te ndonjë autorizimi juridik. Sipas kësaj sulmi I cili është i ndërmarr në bazë te autorizimit ligjor nuk është kundërligjor dhe kundër sulmit e tillë nuk është lejuar mbrojtja e nevojshme. 2.1.2 Mbrojtja dhe kushtet për ekzistimin e mbrojtjes Situata është shumë më thjeshtë kur ka filluar sulmi. Atëherë mund të filloj mbrojtja menjëherë, pasi ka filluar dhe sulmi, ose madje çfarë do momenti gjatë kohëzgjatjes së sulmit. Kohëzgjatja e saj, duhet të përputhet me kohëzgjatjen e sulmit. Atëherë kur ndërpritet sulmi , ose të jetë i refuzuar ndërpritet dhe e drejta ne mbrojtjen e nevojshme. Çdo veprimtari e mëtutjeshme e cila do te ishte ndërmarr, nuk kishte Faqe 11 Prej 33

pasur karakter të mbrojtës së nevojshme, veç do të kishte paraqitur reaksionin në sulmini cili është kryer. Që mbrojtja të jetë domosdoshmërish e nevojshme duhet të ekzistojë proporcionaliteti ne mes të sulmit dhe mbrojtjes. 2.1.3 Tejkalimi i kufirit të mbrojtjes së nevojshme (domosdoshme) Nëse personi i sulmuar kapërcen kufirin e mbrojtjes e cila është domosdoshmërish e nevojshme që sulmi të zmbrapset, ekziston tejkalimi i mbrojtjes së nevojshme. Ekzistojnë dy forma të tejkalimit të mbrojtjes së nevojshme: 1) sipas intensitetit dhe 2) gjerësisht dhe sipas vëllimit. Tejkalimi sipas intensitetit ose eksesi intensiv ekziston kur përdoret mënyra e tillë e mbrojtjes e cila nuk është e domosdoshme ose mjetet e tilla të cilat janë në krahasim me karakterin dhe mjetet e dukshëm të panevojshme. Tejkalimi sipas gjerësisë ose ekscesi ekstensiv ekziston kur është kryer sulmi, e me refuzim te sulmit vazhdohet kështu që shkaktohet lëndimi i panevojshëm i cili është përtej mbrojtjes së nevojshme 3. Nevoja ekstreme Për të shpëtuar pasurinë e vlerës më të madhe ndërmerret aktiviteti i largimit të rrezikut nga ai, dhe me këtë cenohet pasuria e vlerës më të vogël, gjatë se cilës ky cenim i ka të gjitha shenjat e veprës penale e cila është e parashikuar ne ligj. 3.1. Elementet e nevojës ekstreme Nga definicionet ligjore rrjedh se nevoja ekstreme ka dy elemente themelore: 1) rrezikun dhe 2) largimin e rrezikut . Për ekzistimin e këtyre elementeve ligji kërkon kushte të caktuar. Mënjanimi i rrezikut dhe kushtet e mënjanimit të tij 1) Nevoja ekstreme ekziston vetëm atëherë kur nuk ka mundur ta eliminoj rrezikun në mënyrë tjetër por vetëm me cenimin e pasurisë të ndonjë personi tjetër. 2) Mënjanimi i rrezikut duhet të jetë në të njëjtën kohë më ekzistimin e rrezikut. 3) E keqja e bëre nuk guxon të jetë më e madhe se e keqja e cila është kërcënuar. Nevoja ekstreme mund të ekzistoj vetëm nëse shpëtohet pasuria e vlerës më të madhe nga ajo e cila është sakrifikuar, se vetëm sakrifica e tillë ka arsyetim shoqëror. ( p.sh. sakrifikimi I pasurisë materiale për shkak të shpëtimit të jetës) TENTIMI I VEPRËS PENALE 1. Fazat në kryerjen e veprës penale Prej momentit prej të cilit të kryesi është paraqitet ideja , mendimi ose vendimi për kryerjen veprës penale deri të kryerja e veprës penale mund të ekzistojnë disa faza. Faza e parë përbehet prej marrjes së vendimit për kryerjen e veprës penale. Pasi është marrur vendimi , kryesi I qaset zakonisht menjëherë kryerjes së veprës penale, gjegjësisht, ndërmarrjes së veprimit dhe shkaktimit të pasojave. Por nuk është gjithnjë e mundur ti qasën kryerjes së veprës penale menjëherë pas marrjes së vendimit, për shkak se mungojnë mjetet ose që nuk është gjetur objekti ose që ekzistojnë pengesat të cilat duhen paraprakisht të eliminohen. Janë te mundura katër faza në kryerjen e veprës penale dhe atë: 1) marrja e vendimit, 2) përgatitja e veprës, 3) fillimi i kryerjes ose tentimi i veprës penale. 4) kryerja e veprës penale . Vendimi për kryerjen e veprës penale Marrja e vendimit për kryerjen e veprës penale paraqet proces psikologjik , mendor, të vullnetshëm i cili përbehet prej vlerësimit të mundësive të ndryshme dhe zgjidhjes së njërës prej tyre, dhe koncentrimit të vullnetit me qëllim të realizimit të tij. Pasi marrja e vendimit paraqet një proces te padukshëm, të brendshëm psikologjik , te tëra këto deri sa vendimi nuk te shprehet, ose ne mënyrë tjetër të duket në botën e jashtme. Nga kjo arsye nuk dënohet procesi i marrjes së vendimit. Veprimet përgatitore Disa jurisprudenca bashkëkohore përcaktojnë prerazi veprimet përgatitore si fazë në kryerjen e veprës penale. Në këtë rast veprat përgatitore janë ato vepra me të cilat përgatitet vepra duke u menduar Faqe 12 Prej 33

kryerja e veprës penale. Ato ndermirën me qellim që te krijohen kushtet e posaçme dhe supozimet për kryerjen e veprës penale ne mënyrë te suksesshme dhe efikase. Në jurisprudencën bashkëkohore janë të përfaqësuara dy kuptime në pikëpamjen e dënimit për vepra përgatitore. Sipas kuptimit të parë për veprat përgatitore nuk dënohet në parim. Dënimi mund të ekzistoj në raste te jashtëzakonshme te cilit duhen të jenë si të tillë prerazi të përcaktuar në pjesën e posaçme te ligjit penal. Sipas kuptimit të dytë për veprat përgatitore duhet të parashikohet dënimi si për institut të përgjithshëm dhe kështu të mundësohet dhe të kufizohet dënimi në raste konkrete në pjesën e posaçme te ligjit penal. 2. Tentimi Tentimi apo vepër penale e pa kryer ekziston kur ka filluar kryerja e veprës penale e cila nuk ka sjell deri te paraqitja e të gjitha shenjave të veprës penale. Tentimi paraqet fazën e mundshme te veprës penale i cili kualifikohet si institut i përgjithshëm i drejtës penale. 1) për tentim është i nevojshëm veprimi me paramendim. Kjo do të thotë se nuk ka tentim nga pakujdesia si që tentimi nuk është i mundur te veprat penale nga pakujdesia. 2) Për të ekzistuar tentimi vepra duhet te filloj. Vepra ka filluar atëherë kur është ndërmarr veprimi i kryerjes se një apo më shumë veprimtarie te cilat hyjnë në përbërje të qenies së veprës penale. 3) Esencën e tentimit e bënë mungesa e pasojës gjegjësisht që vepra e ndërmarr nuk është e kryer, 2.1 Llojet e tentimit Ligjet i dallojnë dy lloje të tentimit: i kryer dhe jo i kryer, deri sa është i njohur ne teorinë juridike dhe tentimi i kualifikuar. Tentimi i kryer ( delictum perfectum) të cilin disa autor e quajnë si vepra të dështuar penale, ekziston kur kryesi ka filluar dhe përfunduar veprën e kryerjes por pasoja nuk ka pasuar. Tentimi i pakryer ( delictum inperfectum) të cilin disa autor e quajnë si tentim i thjesht, ( ekziston kur kryesi fillon veprën e kryerjes por nuk e përfundon. Tentimi i kualifikuar ekziston kur me veprimin ndërmarr, me te cilin është dashur që të realizohet vepër e tentimit të cilin e ka shkaktuar qenia e veprës së tjetër penale. 3. Tentimi i papërshtatshëm Tentimi i papërshtatshëm ekziston kur deri te shfaqja e pasojës nuk ka ardhur për shkak se janë mjetet e papërshtatshme me të cilat është ndërmarr kryerja e veprës, ose është objekti I papërshtatshëm prandaj vepra penale nuk ka mundur fare te kryhet ( neni 21 LP) Për shkak të ekzistimit të cilësive negative në anë të mjeteve me të cilat vepra kryhet ose sendeve në te cilat kryhet, nuk ka mundësi objektive për kryerjen e veprës. Por nuk ka tentim të papërshtatshëm nëse është mjeti në rregull, e kryesi nuk ka ditur ta përdor, gjegjësisht të shfrytëzoj atë. 3.1 Llojet tentimit të papërshtatshëm Në teorinë juridike dallohet: tentimi absolutisht i papërshtatshëm dhe relativisht i papërshtatshëm Tentimi absolutisht i papërshtatshëm ekziston atëherë kur mjetet me të cilat është tentuar të kryerja e veprës penale janë të tilla që vepra penale nuk ka mundur te realizohet me cilat do kushte ( vrasja e kufomës, ose ndërprerja e shtatzënësisë te gruaja e cila nuk është shtatzëne). Tentimi relativisht i papërshtatshëm ekziston kur janë mjetet ose sendet me cilësitë e veta zakonisht sipas rregullës të përshtatshme, të përdorshme për kryerjen e veprës penale , por në rastin konkret nuk kanë qenë të përshtatshëm për shkak te disa rrethanave te cilat kanë ndikuar në atë moment. 3.2 Natyra juridike e tentimit të papërshtatshëm Në teori shqyrtohet çështja e justifikueshmerisë së kufijve te dënimit për tentim të papërshtatshëm të veprës penale. Gjatë përgjigjes në ketë pyetje dallohen tri kuptime: objective , subjektive dhe objektivesubjektive. 4. Heqja dore me vullnet

Faqe 13 Prej 33

Heqja dorë me vullnet te lirë, ekziston atëherë kur kryesi ka tentuar kryerjen e veprës penale por ka hequr dorë vullnetarisht nga kryerja e tij. ( neni 22. LP) Qe heqja dorë ngatentativa e veprës penale te jetë juridikisht relevante, janë te nevojshme te plotësohendy kushte : 1) heqja dorë duhet të jetë e vullnetshme dhe 2) heqja dorë duhet me qenë përfundimtare. Heqja dorë është e vullnetshme kur kryesi vetë me vullnet të lirë merr vendim për ndërprerjen e veprës se filluar penale, për mosndërmarrjen e veprës penale te cilën ka mundur të kryej, ose për largimin e pasojave te veprës se kryer penale. Domethënë nuk ka heqje dorë me vullnet nëse kryesi është penguar nga rrethanat dhe pengesa te jashtme objektive, ose heqë dorë nga kryerja e mëtutjeshme të veprimeve për shkak të vështërsive të cilat nuk mund ti mposhtë. BASHKË-NDODHJA E VEPRAVE PENALE Kuptimi i bashkë-ndodhjes Bashkë-ndodhja e veprave penale ekziston kur një person me një ose më shumë vepra realizon më shumë vepra penale për të cilat nuk i është gjykuar dhe i gjykohet në një proces, bie një aktvendim dhe shqiptohet një dënim kryesor (neni 71 l.p). Nga kjo del se për ekzistimin e bashkëndodhjes është i nevojshëm plotësimi i kushteve si vijon: 1) Dy ose më shumë vepra penale, 2) vepra e kryer nga i njëjti person dhe 3) që për të gjitha vepra kryesi të gjykohet dhe ti shqiptohet një aktgjykim. Llojet e bashkëndodhjes Varësisht nga numri i veprimeve të ndërmarra, dallohen dy lloje të bashkëndodhjes: Bashkëndodhja ideale dhe reale. Bashkë-ndodhja ideale ekziston kur kryesi me një vepër realizon më shumë vepra penale. Bashkë-ndodhja e tillë mund të jetë homogjene dhe heterogjene. Bashkë-ndodhja ideale homogjene ekziston kur kryesi me një vepër realizon më shumë vepra penale të të njëjtit lloj. Bashkëndodhja heterogjene ideale ekziston kur me një vepër shkaktohen më shumë vepra penale të llojit të ndryshëm. Bashkë-ndodhja reale ekziston kur kryesi me më shumë vepra shkakton më shumë vepra penale me kusht që për asnjë vepër kryesit nuk i është shqiptuar aktgjykimi i plotë fuqishëm. Edhe bashkë-ndodhja reale mund të jetë homogjene dhe heterogjene. Bashkë-ndodhja reale homogjene ekziston kur kryesi me më shumë vepra realizon më shumë vepra penale te të njëjtit lloj. Bashkëndodhja heterogjene reale ekziston kur kryesi me më shumë vepra kryen më shumë vepra të ndryshme penale. Bashkëndodhja provizore Bashkëndodhja provizore ekziston kur kryesi me një ose më shumë vepra shkakton më shumë pasoja gjatë të cilës janë të përfshira më shumë pasoja me një pasojë të përbashkët Llojet e bashkëndodhjes provizore Dallohen bashkëndodhjet ideale provizore dhe reale provizore. Bashkëndodhja ideale provizore Bashkë-ndodhja ideale provizore ekziston kur shkaktohet me një vepër më shumë pasoja gjatë së cilës një pasojë përfshinë të gjitha të tjerat kështu që ekziston vetëm një vepër penale. Dallohen më shumë lloje të bashkëndodhjes ideale provizore: 1) specialiteti 2) subsidiaritet 3) konzumpcion dhe 4) alternativitet. Bashkëndodhja provizore reale Bashkëndodhje provizore reale ekziston kur janë kryer më shumë vepra penale me më shumë vepra , por te cilat janë mes veti ashtu te lidhura që të krijohet bindja që çdo vepër tjeter konsumon te drejten , ose madje që e drejta është substanciale ndaj te tjetrit, për këtë shkak në te drejten penale konsiderohet që ekziston një vepër penale. Bashkëndodhja ilizore reale paraqitet ne dy forma: në formë të 1) konzumcioni dhe 2) subsidiariteti Vepër e ndërlikuar penale Vepër e ndërlikuar penale përbehet prej dy ose më shumë veprave penale të cilat janë të lidhura detyrimisht,me ligj mes veti, ku është paraparë dënimi më i rëndë për kryesin e tij. Nëse ligjdhënësi nuk

Faqe 14 Prej 33

e kryen bashkimin e veprave te veçanta penale në një vepër, atëherë nuk ekziston vepër e ndërlikuar penale, por më shumë vepra penale në bashkëndodhje. Dallohen veprat e ndërlikuara penale te drejta dhe jo te drejta . Vepra penale e cila është e drejtë dhe e ndërlikuar përbehet nga dy ose më shumë vepra te pavarura penale. Vepër e ndërlikuar dhe jo e drejtë përbehet prej një vepre penale , dhe prej veprimtarisë tjeter kumulative, te përcaktuar me ligj, Vepër e zgjatur penale Vepër e zgjatur penale ekziston kur një person me më shumë vepra kryen më shumë vepra të njëjta ose të njëjtës gjini, në kohë të caktuar, kështu që e tëra ndërlidhet njëra në tjetrën dhe përbenë një vepër te unifikuar penale. Si elemente te ndryshueshme në teori dhe praktik gjyqësore, konsiderohen : shfrytëzimi i marrëdhënieve te përhershme dhe te njëjta , situatat ose rastet identike, mjetet ose vendet e njëjta për ndërmarrje të veprës, personat identik te dëmtuar ,ose pasuritë e atakuar. Vepra kolektive penale Format e veprës kolektive penale Në teori dallohen tri forma te veprës kolektive penale dhe at: Në formë të zanatit, në formë të profesionit dhe shprehisë. Vepra kolektive penale e kryer në formë të zanatit Vepra kolektive penale e kryer në formë të zanatit ekziston kur kryesi e kryen një ose më shumë vepra penale të cilat janë te njëjta ose të njëjtit lloj, , gjatë secilës kryesi tregon gatishmërinë që në ketë mënyrë ta realizon burimin e ë ardhurave dmth që të siguron dobi pasurore kundërligjore . Vepra penale kolektive e kryer në formë të profesionit Vepra penale kolektive në formë të profesionit ekziston kur kryesi kryen një ose më shumë vepra ose vepra të llojit të njëjtë, gjatë secilit që nga fillimi tregon gatishmërinë që të vazhdon me kryerjen e tyre, dhe atë në formë të kryerjes së punës, profesionit. Vepra kolektive penale nga shprehia Vepra kolektive penale nga shprehia ekziston kur kryesi kryen një ose më shumë vepra penale të njëjta ose të llojit të njëjtë nga shprehia e cila është krijuar te ai me kryerjen e më hershme të atyre veprave penale . Nocioni dhe elementet e përgjegjësisë penale 1. Nocioni i përgjegjësisë penale Për zbatimin e dënimit dhe masave administrative (ose sanksioneve paralajmëruese) është e domosdoshme që përveç ekzistimit të veprës penale të ekziston edhe përgjegjësia penale për kryerësin e veprës. Përgjegjësia penale paraqet një grumbull kushtesh subjektive me të cilat përcaktohet gjendja psikike e kryesit të veprës dhe raporti i ti ndaj veprës penale. Ajo përcaktohet si grumbull I kushteve subjektive të cilat e karakterizojnë kryerësin e veprës penale si të aftë mendor dhe fajtor. Sipas mendim objektivo-subjektiv përgjegjësisa penale përbëhet nga 3 elemente:1) veprës penale (element objektiv), 2) aftësisë mendore dhe 3) dhe fajësisë 2. Elementet e përgjegjësisë penale Këto elemente janë aftësia mendore dhe fajësia .Aftësia mendore përcakton ekzistimin e aftësive psikike te kryesi i veprës penale të cilat e bëjnë të aftë ta kuptoj rëndësinë e veprave të tij dhe të udhëheq me veprimet e veta. Fajësia përcakton ekzistimin e raportit të caktuar të kryesit ndaj veprës së tij si kryes i saj. Aftësia mendore dhe fajësia mund të maten sipas shkalles , d.m.th mund të ekzistoj shkallë më e lart ose më e ultë e aftësisë mendore si dhe shkallë më e lartë ose më e ultë e fajësisë në varësi nga shkalla dhe intensitetit i paraqitjes së elementeve subjektive dhe psikike

Faqe 15 Prej 33

3. Aftësia mendore 3.1. Nocioni i aftësisë mendore dhe aftësia e zvogëluar mendore Aftësia mendore paraqet grumbull elementesh intelektuale të dëshiruara të cilat e bëjnë njeriun të aftë të mendojë, gjykoj dhe vendos për veprimet e veta dhe që me ato veprime të udhëheq. Aftësia përbehet nga dy grupe të aftësisë: intelektuale dhe të dëshiruar. Raporti në mes të aftësisë mendore dhe fajësisë Aftësia mendore është bazë për fajësinë, sepse fajësia nuk mundë të ekzistoj pa aftësinë mendore. Ky është kuptimi klasik i raportit në mes të aftësisë mendore dhe fajësisë. Aftësia mendore si aftësi penale është aftësi personale, sepse çdo individ duhet të jetë i aftë për gjykim dhe vendim për të qenë përgjegjës për kryerjen e një vepre penale Metodat e përcaktimit të paaftësisë mendore Për përcaktimin e paaftësisë mendore përdoren tri metoda: psikologjike, biologjike(etiologjike) dhe e përzier (psikologjiko-biologjiko). Metoda psikologjike Sipas kësaj metode kryesi i veprës penale do të ishte mendërisht i paaftë nëse nuk do të mund të kuptoj rëndësinë e veprimit të vet dhe të udhëheqjes me veprimet e ti, pa marr parasysh se cila gjendje jonormale e ka shkaktuar këtë paaftësi . Metoda biologjike Me metodë biologjike përcaktohet gjendja psikike anormale, por nuk përcaktohet ndikimi i kësaj gjendje në kryerjen e funksioneve psikike. Domethënë, më këtë metodë përcaktohet shkaku i aftësisë së zvogëluar mendore, por jo edhe pasojat. Çrregullimet shpirtërore Me çrregullimet shpirtërorë nënkuptojmë gjendjen e cila është paraqit si dëmtim i procesit psikik, deri te dëmtimi e zhvillimit normal të procesit psikik te kryesit te veprës penale, kështu që ai për këtë shkak nuk është në mundësi të gjykoj dhe të vendos drejtë. Çrregullimet shpirtërore mund të jenë te trashëguara, te lindura dhe te fituara gjatë kohës. Shkaktarët e çrregullimet shpirtërore mund të jenë organike dhe të natyrës psikologjiko-sociale. Si shkaktar të natyrës organike më së shpeshti paraqiten: trashëgimia, lëndimet, sëmundjet dhe autoindoksicioni i frytit; Si shkaktar të natyrës psikologjike-sociale më së shpeshti paraqitet tronditja shpirtërore e cila paraqitet për shkak të konfliktit në mjedisin social, për shkak të ngjarjeve jetësore të papritura të cilat kanë karakter të dramës, stresit, tragjedisë dhe të ngjashme. Kodi i përkohshëm penal i Kosovës thekson 3 forma të çrregullimit shpirtërorë :1). Sëmundjet shpirtërore (të përkohshme); 2). çrregullimet shpirtërore dhe 3). pengesat në zhvillimin shpirtërore. Mundësia e gjykimit dhe marrjes se vendimit Kur vërtetohet se një person ka të meta shpirtërorë, nuk do te thotë që ai person në të njëjtën kohë është dhe i paaftë mendërisht. Çrregullimi psikik nuk shpije automatikisht deri te paaftësia psikike. Për të qenë ky individ i paaftë mendërisht, është i domosdoshëm konstatimi që ai për shakë të çrregullimit psikik nuk ka mundur të gjykoj ose te vendos. Mundësia e marrjes së vendimit paraqet aftësinë e personit te udhëheq me veprimet e veta sipas mendjes. Kjo do thotë që mundësia e marrjes së vendimit është e lidhur me mundësinë e gjykimit. Nga kjo del se mundësia e marrjes së vendimit nuk do të testohet nëse vërtetohet që personi i çrregulluar shpirtërisht është i aftë për gjykim

Faqe 16 Prej 33

Aftësia e zvogëluar mendore Aftësia e zvogëluar mendore është aftësi e zvogëluar mendore të kryesit I veprës penale për gjykim ose vendosje te veprimeve te veta për shkak të ekzistimit të gjendjes të çrregulluar shpirtërore: çrregullime shpirtrore të përhershme ose të përkohshme, çrregullime shpirtërore ose pengesa në zhvillimin shpirtëror. Si shkaktar te aftësisë se zvogëluar mendore paraqiten:psikopatia, alkoolizmi, narkomania, neuroza, çrregullim në dëshira , ndjenjat, instinkti (posaçërisht seksual) afekte si dhe disa gjendje fiziologjike siç janë: seniliteti (pleqëria), psikoza e burgosjes,shtatzënia, lindja, klimakteriumi ( mosha kritike) dhe të ngjashme. Ekzistimi i aftësisë se zvogëluar mendore para kryerjes ose pas kryerjes se veprës penale irelevante përjashton përgjegjësin penale ( dhe dënimin për kryesin e veprës), sepse aftësia e zvogëluar mendore nuk është bazë për përjashtimin e përgjegjëses penale, por vetëm bazë për dënim më te lehtë. Kryerja e veprës penale ne gjendje te dehur ( Actiones liberae in causa) Kryesi nuk është përgjegjës penal nëse ne kohen e ndërmarrjes se veprimit dhe kryerjes se veprës penale ka qen i paaftë mendërisht. Nga kjo rregull ekziston përjashtimi, kurrë kryesi vet sillet ne gjendje te paaftësisë mendore dhe kryen veprën penale. Në ketë rast, kryesi përgjigjët penalisht, ndonëse veprën e ka kryer ne gjendje te paaftësisë mendore me kusht se vet është sjell ne at gjendje gjatë përdorimit te alkoolit, te opiumit te drogave ose ne ndonjë menyr tjetër, Shprehja actiones liberae in causa parqet veprim te lirë për te marr vendim, por jo edhe për te kryer vepër. Përgjegjsia penale ekziston atëherë kur te kryerësi ekziston qëllimi dhe pakujdesia në raport me pasojën e shkaktuar në gjendje te dehur. Sipas kësaj që u cek më lartë nuk ekziston fajësia në raport me veprën penale si te actiones liberae in causa, por vetëm në raport me shkaktimin dehjes d.m.th paaftësisë mendore të përkohshme.

Fajësia 1. Nocioni i fajësisë Fajësia është raport psikik i kryesit te veprës ndaj veprës së kryer. Ky raport psikik shpre vetëdijen për veprimin, pasojën, marrëdhënien reciproke në mes veprimit dhe pasojës se paraqitur për të gjitha rrethanat e veprës penale të kryer në ekzistimin dëshirës ose ne pajtimin me pasojën e shkaktuar. Fjala fajësi përcakton të kundërtën e pafajësisë. Fajësia është supozim i domosdoshëm për ekzistimin e përgjithësisë penale dhe dënimit. Fajësia të kryesi i veprës penale ekziston atëherë kur personi është i aftë mendërisht. Pa aftësi mendore nuk ka fajësi.Aftësia mendore si bazë e fajësisë paraqitet atëherë kur kryesi është i aftë të ketë raport të caktuar ndaj veprës së vet, por a ka qen fajtor, duhet të caktohet në çdo rast konkret nga ana e gjyqit. Teoritë e fajësisë Ekzistojnë më shumë teori lidhur me përcaktimin e fajësisë: psikologjike, normative, dhe e përzier psikologjiko-normative. Sipas teorisë psikologjike fajësia është raport psikik i kryesitë të veprës ndaj veprës së tij si veprim ndaj botës se jashtme Sipas teorisë normative fajësia paraqet dënimin të cilin gjyqi në emër të shoqërisë i ja shqipton kryesit të veprës penale për veprën e ndaluar penale. Sipas teorisë psikologjiko-normative, fajësia është kategori psikologjike dhe normative. Format e pafajësisë 1. Dashja Dashja (dollus) është kryerja e veprës penale me vetëdije dhe dëshirë. tij. Për vepër penale të kryer me dashje personi gjithherë përgjigjet dhe dënohet. Në teorinë e së drejtës kemi shumë kuptime lidhur me nocionin dhe përmbajtjen e dashjes. Kemi këto teori: Teoria e vetëdijes, teoria e dëshirës dhe teoria e kompromisit. Sipas teorisë së vetëdijes (teoria e paraqitjes ose teoria intelektuale) dashja ekziston atëherë kur kryesi është i vetëdijshëm që me veprim të vetin do te shkaktoj pasojën. Dashja paraqet vetëdije përkatësisht dijen , shfaqjen e tipareve të veprës penale, d.m.th vetëdijen për veprimin,-

Faqe 17 Prej 33

Sipas teorisë së dëshirës (teorisë voluntaristike) dashja ekziston atëherë kur kryesi e ka dëshiruar paraqitjen e pasojave të parapara. Dashja, do te thotë dëshirë për paraqitjen e pasojave të parapara. Teoria e kompromisit i ka ruajtur konceptet themelore të dy kuptimeve të cekura më lartë, por e ka përjashtuar miratimin e tyre. Sipas kësaj teorie dashja ekziston atëherë kurrë ekzistojnë vetëdija dhe dëshira. Vetëdija paraqitet me dije, paraqet rrethanë te vërteta (tiparet), të veprës penale, e dëshira pajtimin e veprës se kryer, d.m.th pajtimi me paraqitjen e saj. Nëse mungon njëri nga këto elemente atëherë nuk ekziston as dashja. 1.1. Dashja direkte (dollus direktus) Dashja direkte ekziston atëherë kur kryesi është i vetëdijshëm për veprën e kryer dhe e ka dëshiruar kryerjen e asaj vepre. Për të ekzistuar dashja direkte te kryesi duhet te ekzistoj vetëdija për veprën e kryer, d.m.th të ekzistoj elementi intelektual dhe voluntaristik në raport me veprën e kryer. 1) Vetëdija për veprën e kryer d.m.th që kryesi ka dijeni, përkatësisht paraqitje për veprën dhe pasojën, lidhjen reciproke ndërmjet tyre, objektet si dhe rrethanat të cilat paraqesin vendi, koha, mënyra dhe mjetet e kryerjes së veprës penale. 2) Dëshira për kryerjen e veprës ekziston atëherë kur kryerësi ka dëshiruar paraqitjen e pasojave të parapa të veprës, përkatësisht kur kryerësi e ka ndërmarrë kryerjen e veprës 1.2 Dashja eventuale (dollus eventualis) Dashja eventuale ekziston atëherë kur kryesi ka qenë i vetëdijshëm që për shakë të kryerjes së veprës së tij, përkatësisht moskryerjes mund të paraqitet pasoja e ndaluar, dhe kështu është pajtuar me paraqitjen e veprës. Për dallim nga dashja direkte këto elemente te vetëdijes dhe dëshirës janë të paraqitura më pak. Kjo formë e dashjes përbëhet nga dy elemente: vetëdija për mundësinë e paraqitjes së pasojës dhe pajtimi me pasojën. Pajtimi do te thotë pajtimi i kryesit me pasojat e mundshme të paraqitura të cilat nuk dëshirohen ne menyr direkte. Sipas kësaj, pajtimi do te thotë pranim i rrezikut, pajtim me paraqitjen e pasojës së padëshiruar. 1.3. Format e veçanta të dashjes Dollus antecedent dhe dolus subsenques (consequent ) Dollus antecedents (dashja paraprake) i paraprinë ndërmarrjes së veprave të kryera. Dollus supcenues (dashja e ndërkohëshme ) paraqitet pas kryerjes së veprës penale dhe nuk ka ndikim në shkallën e përgjithësisë penale e cila përcaktohet sipas kohës së kryerjes së veprimit. Dolus repentinus i dollus praemeditatus Dolus repentinus është dashje e nderëkohshme e cila paraqitet pa mendim paraprak për veprën penale. Kjo është dashje në afekt. Dollus repentinus ose paramendimi ekziston te rastet kur vendimi është marrë me paramendim Dolus determinatus i dolus indeterminatus Dolus determinatus është dashje e caktuar e cila ekziston kurrë kryesi e ka realizuar pasojën te cilën dhe e ka paraparë. Ajo i përgjigjet nocionit dhe përmbajtjes se dashjes direkte. Dolus indeterminatus është dashje e papërcaktuar e cila ekziston atëherë kurrë kryesi e ka paraparë pasojën, por vetëm ne kornizat e përgjithshme. Dolus indeterminatus mund te paraqitet ne dy forma si: dolus alternativus dhe dolus eventualis. Dolus generalis dhe dolus specialis Dolus generalis ekziston atëherë kur kryesi gabimisht beson qe me vepër te kryer ka shkaktuar pasojën te cilën e ka dëshiruar, dhe ndërmerr veprim tjetër ndaj objektit te njëjtë, por ne drejtim tjetër. Tjetri dolus specialis përmban nocionin e përgjithshëm te dashjes.

2. Pakujdesia Faqe 18 Prej 33

Pakujdesia (culpa) është formë e dytë e fajësisë, dhe paraqet raport psikik ndaj veprës e paraqitur dhe pasojës se shkaktuar e cila nuk është e dëshiruar. Kjo është kryerja e veprës penale pa dashje. Pakujdesia ne teorinë bashkëkohore (posaçërisht atë gjermane) është përshkruar si element qenësor i veprës penale. Për dallim nga dashja pakujdesia nuk nënkupton çdo herë përgjegjësin dhe cenimin. Përgjegjësia dhe dënimi për veprat e kryera nga pakujdesia ekzistojnë vetëm atëherë kurrë ligji e shqipton atë. Lidhur me nocionin, përmbajtjen e dashjes ekzistojnë më shumë teori: teoria e vetëdijes, teoria e dëshirës dhe teoria normative. Sipas teorisë se vetëdijes( teoria intelektuale) pakujdesia është mungesë e vetëdijes ne raport me pasojën. Sipas teorisë se dëshirës ( teoria voluntaristike) pakujdesia paraqitet si mosekzistim i vetëdijes ne raport me pasojën, për shkak te përpjekjes se pamjaftueshme te kryesit ta aktivizoj fuqinë e vet te gjykimit dhe vlerësimit te mundësisë kauzole te shkaktuar si pasoj. Sipas teorisë normative pakujdesia është mungesë e kujdesit te duhur. Pakujdesia si dhe fajësia ekzistojnë atëherë kur përcaktohet se kryesi gjatë ndërmarrjes se veprimit nuk ka treguar atë kujdes të cilin e kërkon rendi juridik, te cilën ai ka mundur ta tregoj duke i pasur parasysh rrethanat e rastit si dhe aftësitë e veta personale. Nga këto nene ligjore del që ekzistojnë dy lloje të pakujdesisë: pakujdesia e vetëdijshme dhe pavetëdijshme. Teoria juridike e pranon dhe pakujdesinë profesionale. 2.1. Pakujdesia e vetëdijshme (lluxuria) Pakujdesia e vetëdijshme ekziston ne ato raste kur kryesi ka qenë i vetëdijshëm që pasoja e ndaluar mund të paraqitet, por ka besuar që ajo nuk do të paraqitet ose që mund të mënjanohet. Këtë pakujdesje e përbëjnë dy elemente: vetëdija për mundësinë e paraqitjes së pasojës, dhe bindja që ajo nuk do të paraqitet ose që paraqitjen e saj kryesi mund ta parandaloj. Pakujdesia e vetëdijshme mund të paraqitet në dy forma: në formë te vetëbesimit dhe besimit. 2.2. Pa kujdesia e pavetëdijshme (negligentia) Pakujdesia e pavetëdijshme (negligentia) paraqitet atëherë kur kryerësi nuk ka qenë I vetëdijshëm për mundësinë e paraqitjes së pasojës së ndaluar, edhe pse sipas rrethanave dhe aftësive të veta personale ka mundur të jetë i vetëdijshëm me mundësinë e paraqitjes se pasojave. Nëse vërtetohet që ne rrethana ekzistuese çdo njeri mesatar ka mundur ta parasheh mundësit e paraqitjes së pasojës, atëherë kryerësi, nëse posedon aftësinë mesatare do të përgjigjet për veprën e kryer nga pakujdesia e pavetëdijshme. Pakujdesija profesionale Pakujdesija profesionale është formë e pakujdesit të cilin e pranon teoria juridike. Kjo është pakujdesi i personit i cili në profesionin e tij është i detyruar të jetë më i kujdesshëm se sa personat e tjerë kur ndërmerr veprime në lëmin e profesionit të tij. Përgjegjësia për veprat e kryera nga pakujdesia Për veprën e kryer nga pakujdesia përgjigjemi vetëm atëherë kur ligji e parashe këtë. Pasi që pakujdesia është formë më e lehtë e fajësisë dhe dashjes, kështu që në rastet kur është paraparë përgjegjësia për vepër të kryer nga pakujdesia, ajo më lehtë dënohet, përkitazi me veprën e cila është e kryer me dashje. Rasti (casus) Rasti (casus) paraqitet atëherë kur një person e shkakton pasojën e ndaluar të cilën sipas rrethanave objektive nuk ka qenë i detyruar ta parasheh, e sipas aftësive personale nuk ka mundur ta parasheh.

1. Nocioni dhe llojet e kualifikuara të veprave penale

Faqe 19 Prej 33

Kualifikimi i veprave penale ekziston atëherë kur me ndërmarrjen e veprës kryesi dëshiron të realizojë një pasojë, por në realitet paraqitet pasoja tjetër, pasoja më e rëndë nga ajo të cilën aj e ka dëshiruar ta shkaktoj, ose kur kryesi kryen veprën penale në kushte dhe në rrethana të cilat e krijojnë si më të rëndë se sa që është në këto kushte dhe rrethana. 2. Vepra penale e kualifikuar si pasojë e rëndë Për ekzistimin e veprës penale të kualifikuar si pasojë më e rëndë është e domosdoshme përmbushja e këtyre kushteve:1). ndërmarrja e veprës kryesore si kryerje e formës kryesore te veprës penale nga pakujdesia dhe me dashje, 2). paraqitja e pasojës më të rëndë nga ajo e cila zakonisht paraqitet dhe 3). ekzistimi i lidhjes reciproke ndërmjet ndërmarrjes se veprës së kryer dhe pasojës e cila paraqitet 4). në raport me pasojën më të rëndë kryesi duhet të sillet me dashje ose pakujdesi si formë e fajësisë 5). Dënimi i paraparë më i rëndë në ligj për pasojë më të rëndë Kriteret të cilat e përjashtojnë ekzistimin e fajësisë 1. Mendimet e përgjithshme Fajësia paraqet përgjegjësinë penale, kështu që rrethanat të cilat përjashtojnë ekzistimin e fajësisë në të njëjtën kohë përjashtojnë ekzistimin e përgjegjësisë penale. Ato rrethana janë:1). detyrimi, dhuna dhe kërcënimi; 2). lajthitja e vërtetë dhe 3) lajthitja juridike 2. Detyrimi, dhuna dhe kërcënimi Detyrimi Detyrimi fizik është a i detyrim me të cilin veprohet në njeriut duke e detyruar të kryen veprën penale. Detyrimi psikik është ai detyrim me të cilin ndikohet në vullnetit dhe ndjenjat e njeriut në ndikim të cilit ai kryen veprën penale. Dhuna Dhuna është përdorimi i fuqisë fizike nga ana e një personi ndaj personit tjetër me synim që ky person të detyrohet të kryen ose mos kryen një vepër e cila qon deri te shkaktimi i pasojës të ndaluar përkatësisht, deri te kryerja e veprës penale. Dhuna me te cilen ndikohemi mund të jetë energji trupore ose mekanike, por edhe ndonjë lloj tjetër të energjisë(e nxehtësisë, rrezatuese) Dhuna mund te jetë: absolute dhe relative ose kompulzitive Dhuna apsolute (vis absoluta) paraqitet atëherë kur presioni është asi lloji sa qe e pamundëson personin ta kryen aktin të cilin e dëshiron, kështu që me veprim (ose mosveprim) e lëvizjes trupore nuk mund të konsiderohet si akt i ti por akt i tjetër kujt. Personi ndaj të cilit kryhet dhuna absolute konsiderohet si mjet për kryerjen e veprës penale e cila nuk është e tij por e personit cili e përdorë këtë dhunë. Dhuna relative ose kompluzive(- kompulsiva) ekziston atëherë kur personi ka aftësi të vendos, por vendimi i tij ne ndërmarrjen e veprimit penal ka qenë i detyrueshëm. Kërcënimi Kërcënimi është e keqe e një personi që ndikon në dëshirën e tij, kështu që aj bjer vendim të ndërmerr, përkatësisht të mos ndërmerr veprim të caktuar dhe me këtë shkakton pasojën e ndaluar. Për të ekzistuar kërcënimi duhet që ai që kërcënon të jetë ai i cili edhe do të bëjë te keqen . Kërcënimi mund të kryhet në mënyrë gojore të shkruar dhe si veprim konkludentë . Për të qenë I vërtet kërcënimi ne përgjegjësin penal duhet të jetë: serioz, i mundshme, i tashëm dhe e pamënjanueshëm. 3. Lajthimi e vërtetë Lajthimi (error) është paraqitja e gabuar e ndonjë rrethanë. Lajthitja mund të ekzistojë në raport me rrethana të vërteta ose juridike, dhe për këtë shkak dallohet lajthitja e vërtetë dhe juridike. Lajthitja e vërtetë (error facti) është lajthitje në vështrim te ndonjë rrethane të vërtetë të veprës penale. Lajthitja e vërtetë mund të paraqitet në dy kuptime:të ngushtë dhe të gjerë. Sipas nenit 18 të KP të Kosovës personi nuk është penalisht përgjegjës nëse në kohën e kryerjes të veprës penale nuk ka qenë i vetëdijshëm. Për tu përcaktuar se a ka qenë kryerësi I veprës në lajthitje Faqe 20 Prej 33

nga pakujdesia ose jo, është e domosdoshme të përcaktohet se a ka qenë lajthitja e mënjanueshme a e pa mënjanueshëm. Raste të veçanta të lajthitjes së vërtetë janë të njohura në teorinë juridike këto janë lajthitja për sendet, lajthitja për personin dhe lajthitja për shkaktueshmëri(aberatia ictus ose goditje e gabuar). 4. Lajthimi juridik (6 situatat e lajthitjeve juridike) Lajthimi juridik është lajthimi që ka të bëjë me ndalimin e veprës. Ndalimi e veprës do të thotë se ajo është e ndaluar me normat e të drejtës pozitive. Ndalimi e veprës ka karakter të gjerë që nga përcaktimi i veprës në Ligjin penal. Lajthimi juridik ekziston në disa raste: 1) kur kryesi nuk është i vetëdijshëm se veprën të cilën e ka kryer me ligj është e përcaktuar si vepër penale (p.sh. kryesi nuk e di se shqiptimi I dënimit i cili i është shqiptuar me vendim gjyqësor përmbarues është përcaktuar si vepër penale), 2) kur kryesi nuk është i vetëdijshëm se veprën të cilën e ka kryer është e kundërligjshme P.sh. mësuesi e mbyll nxënësin, apo kur prindi e dënon fizikisht fëmijën e vet për shkak të suksesit të dobët në shkollë duke konsideruar se kjo është e lejueshme si masë disiplinore e prindërit), 3) kur kryesi gabimisht konsideron se ndonjë rrethanë e cila nuk ka elemente të veprës penale, e përjashton veprimin e kundërligjshëm mbikëqyrës), 4) kur merret me prodhimin apo qarkullimin e mallit, qarkullimi ose prodhimi i të cilit janë të ndaluar apo të përkufizuar), 5) kur kryesi i veprës mendon gabimisht se ndonjë rrethanë ekzistuese e cila ka tipare të veprës penale e cila është e lejuar për shkak të rëndësisë së vogël të veprës (p.sh. kur kryesi përvetëson diçka nga pajisja e cila i është dhënë për kryerjen e punës) dhe 6) kur kryesi gabimisht supozon ndonjë rrethanë reale që mund të llogaritet si dukuri të cilën ligji e përdorë me rastin e përcaktimit të veprës penale. Legjislacioni bashkëkohor miraton botëkuptimin e përzier sipas të cilit lajthimi juridik nuk e përjashton fajësinë, mirëpo mund të shërbejë si bazë për dënim më të butë, po edhe për lirim nga dënimi. Ekzistojnë dy lloje të lajthimit juridik: i evitueshëm dhe i pa evitueshëm. Lajthimi juridik i evitueshëm ekziston atëherë kryesi ka qenë i detyruar ta dijë se vepra të cilën dëshiron ta kryej është e ndaluar. Lajthimi i paevitueshëm juridik ekziston kur kryesi i veprës nuk ka qenë e mundur që ta dijë se vepra të cilën e ka kryer ka qenë e ndaluar me norma të caktuara juridike. BASHKËKRYERJA 1. Nocioni i bashkëkryerjes dhe kushtet për ekzistimin e saj Bashkëkryerja ekziston kur në shkaktimin e pasojave të veprës penale marrin pjesë shumë persona. Personat të cilët kanë marrë pjesë në kryerjen e veprës penale, quhen bashkëkryerës. Prandaj,me bashkëkryerje nënkuptohet pjesëmarrja e disa personave në kryerjen e një vepre penale, ndërsa me bashkëpjesëmarrje nënkuptohet çdo person i cili me veprimin e tij ka marr pjesë në kryerjen e veprës. Për ekzistimin e bashkëkryerjes përveç pjesëmarrjes të disa personave në kryerjen e veprës penale, është e nevojshme që të plotësohen edhe dy kushte tjera, e këto janë lidhja objektive dhe subjektive. Lidhja objektive do të thotë që çdo pjesëmarrës ndërmerr ndonjë veprim me të cilin I kontribuon kryerjes së veprës penale. Lidhja subjektive do të thotë se te të gjithë pjesëmarrësit ekziston vetëdija për veprimin e përbashkët të drejtuar për kryerjen e veprës së caktuar penale. 2. Format e bashkëkryerjes Ekzistojnë katër lloje të bashkëfajësisë: bashkëkryerja, shtytja, ofrimi i ndihmës dhe bashkimi kriminel. Teoria juridike e dallon bashkëkryerjen në kuptim të ngushtë dhe bashkëkryerjen në kuptim të gjerë. Bashkëkryerja në kuptim të ngushtë bëhet me nxitjen dhe ofrimin e ndihmës, ndërsa në bashkëkryerjen në kuptim të gjerë përveç formave të theksuara bëjnë pjesë bashkëkryerësit dhe bashkimi kriminel. 3. Natyra juridike e bashkëkryerjes Për natyrën juridike të bashkëkryerjes e cila përbënë bazën për përcaktimin e përgjegjësisë penale të bashkëkryerësve, në teorinë juridike ekzistojnë dy botëkuptime. Këto janë teoria e aksesorit dhe teoria Faqe 21 Prej 33

për natyrën e pavarur të bashkëkryerësve. Teoria akcesore, e varur apo monistike për natyrën juridike të bashkëkryerësve konsideron se vepra penale është rezultat i veprimit të të gjithë bashkëkryerësve, përkatësisht e veprimit të tyre të përbashkët. Pasojën e veprës penale është e vërtetë se e shkakton kryerësi, por krahas bashkëveprimit edhe të pjesëmarrësve tjerë. Në qoftë se nuk ka kryerës, ose në qoftë se kryerësi nuk është orvatur që ta kryejë veprën penale, atëherë nuk ka as bashkëkryerës. Ka shum botëkuptimi, e këto janë aksesori minimal, aksesori i limituar, aksesori ekstrem dhe aksesori hiperekstrem. Teoria për natyrën e pavarur të bashkëkryerësve, monistike ose teoria parimore konsideron se të gjithë pjesëmarrësit krijojnë në mënyrë të barabartë kushte për kryerjen e veprës penale. Me fjalë të tjera niset nga presupozimi se veprimet e të gjithë pjesëmarrësve janë të një rëndësie të barabartë për shkaktimin e pasojave, kështu që bashkëpjesëmarrja është e natyrës së pavarur. 4. Përgjegjësia penale e bashkëkryerësve Përgjegjësia penale e bashkëkryerësve bazohet në aftësinë mendore dhe fajësinë e kryerësit të veprës. Përgjegjësia e bashkëkryerësve, posaçërisht e nxitësve dhe ndihmëtarëve bazohet në dy parime: 1) që gjithë secili përgjigjet në kufijtë e dashjes së tij dhe mbi këtë nuk mund të kalohet dhe 2) gjithë secili përgjigjet deri në kufijtë e kryerjes nga ana e kryerësit, mirëpo jo edhe mbi këtë. Përgjegjësia e bashkëkryerësve në kufinjtë e dashjes së tyre Bashkëkryerësit përgjigjen penalisht vetëm për bashkëveprim të paramenduar në kryerjen e veprës penale. Përgjegjësia e tyre ekziston vetëm në kufijtë e dashjes së tyre. 5. Kryerja dhe bashkëkryerja 5.1 Kryerja Kjo është forma themelore e pjesëmarrjes së ndonjë personi në kryerjen e pasojës penalo-juridike. Kryerja ekziston atëherë kur vetëm një njeri e kryen veprën penale. Veprimi i kryerësit mund të kryhet me lëvizje trupore (me kryerjen ose moskryerjen ) drejtpërsëdrejti apo tërthorazi, çka do të thotë me vënien në lëvizje të çdo lloji të energjisë, me përdorimin e fuqisë së kafshëve, por edhe me përdorimin e ndonjë personi tjetër. Ekzistojnë dy lloje të kryerjes: në kuptimin e ngushtë dhe të gjerë. Kryerja në kuptimin e ngushtë ekziston vetëm atëherë kur një person ndërmerr ato veprime të cilat ligji I përcakton si veprim i kryerjes së veprës penale. Kryerja në kuptimin e gjerë e mohon bashkëkryerjen, me qenë se i përfshinë të gjithë personat të cilët në çfarëdo mënyre marrin pjesë në kryerjen e një vepre. 5. 2 Kryerja e tërthorët Kur një person e shfrytëzon në person tjetër për kryerjen e veprës penale atëherë ekziston kryerja e tërthorët apo indirekte. Personi i cili me aktin e drejtpërdrejtë fizik kryen vepër penale është pikërisht vetëm mjet, apo instrument në duart e kryerësit të tërthorët. Kryerësi i tërthorët apo indirekt për shembull e shfrytëzon mosdijen, lajthimin, papjekurinë, papjekurinë mendore apo ndonjë të metë tjetër të një personi, kështu që e nxitë që ai të kryejë veprimin dhe të shkaktojë pasojën e veprës penale të cilën nuk e dëshiron. Prandaj, kryerësi i tërthorët është ai person i cili për kryerjen e veprës penale përdorë personin tjetër si armë të veten, por me kusht që ta kryejë veprën penale si të veten e jo si vepër të huaj. 5.3 Bashkëkryerja Për ekzistimin e bashkëkryerësve (bashkëveprueseve) përveç disa personave, është e nevojshme që të ekzistojë lidhja objektive dhe subjektive ndërmjet tyre në kryerjen e veprës në mënyrë që ajo të jetë akt i përbashkët. Lidhja objektive do të thotë kur çdo bashkëkryerës ( bashkëveprues) ndërmerr ndonjë veprim me të cilin kryhet vepra penale. Pa ndërmarrjen e veprimit nuk ka bashkëkryerës, pra as bashkëveprues, meqë me këtë nënkuptohet krijimi i veprimeve të të gjithë pjesëmarrësve. Lidhja subjektive përbëhet nga ekzistimi i vetëdijes i të gjithë kryerësve që në mënyrë të përbashkët e zbatojnë veprimin e kryerjes. Në qoftë se nuk ka vetëdije të tillë atëherë nuk ka as bashkëkryerje, Faqe 22 Prej 33

por çdo person paraqitet si kryerës i pavarur i veprës penale. 5.4 Nocioni dhe llojet e bashkëkryerjeve sipas së drejtës sonë penale Sipas nenit 23 të Kodit Penal të Kosovës bashkëkryerja ekziston kur dy apo më shumë persona së bashku kryejnë veprën penale, duke marrë pjesë në kryerjen e veprës penale, ose thellësisht duke i kontribuar kryerjes së saj në ndonjë mënyrë tjetër. Teoria juridike dallon disa lloje të bashkëkryerjes, e këto janë: e dukshme, sukcesive dhe bashkëkryerja e domosdoshme. E dukshme, jo drejtpërdrejtë ose bashkëkryerja paralele ekziston kur disa persona marrin pjesë në kryerjen e veprës penale, por pa vendim për ndërmarrjen e përbashkët të veprimeve, kështu që çdo njëri paraqitet si kryerës i pavarur. Ekziston bashkëkryerja sukcesive apo bashkëkryerja e ndërkohëshme kur në kryerjen e veprës penale marrin pjesë disa persona të cilët ndërrohen kohë pas kohe në kryerjen e veprimit, përkatësisht kur është fjala për kryerjen e veprës në etapa apo me ndërrime 5.5 Bashkëkryerja e domosdoshme Ekzistojnë vepra të konsiderueshme penale të cilat nuk mund të kryhen vetëm nga ana e një personi, por është e nevojshme që në kryerjen e tyre të marrin pjesë dy apo më shumë persona. Atëherë ekziston bashkëkryerja e domosdoshme. Përgjegjësia e bashkëkryerësve Përgjegjësia penale e bashkëkryerësit është e pavarur. Përgjegjësia e një bashkëkryerësi nuk është e varur nga përgjegjësia e bashkëkryerësve tjerë. Te të gjithë bashkëkryerësit nuk duhet të ekzistoj e njëjta formë e fajësisë, çka do të thotë se në kryerjen e veprës së njëjtë penale disa nga bashkëkryerësit veprojnë me paramendim, ndërsa të tjerët nga pakujdesia. 6. Shtytja Shtytja është nxitja e paramenduar e personit tjetër për kryerjen e veprës së caktuar Penale. Veprimi i shtytjes përbëhet në ndërmarrjen e veprimit me të cilin ndikohet në vullnetin e personit tjetër me qëllim që ai të vendosi për kryerjen e veprës penale. Veprimet me të cilat kryhet shtytja mund të jenë të ndryshme. Kështu që shtytja mund të kryhet: me përfolje, me paraqitjen e dobisë, dhënien e dhuratave dhe të premtimeve, keqpërdorimin pozitës apo raportit të posaçëm ndaj personit i cili shtytet, etj. Shtytja është veprim aktiv, kështu që mund të kryhet vetëm me kryerjen e saj. Ajo mund të kryhet me fjalë (me shkrim apo me gojë), me gjeste, me shenja, me mimikë dhe me veprime konkluduese. Më në fund, për ekzistimin e shtytjes është e nevojshme që shtytja e ndonjë personi për kryerjen e ndonjë vepre të caktuar penale të kryhet me paramendim. Kjo do të thotë se shtytja e pakujdesshme, e cila mund të ekzistojë në praktikë, nuk i nënshtrohet përgjegjësisë penale. Llojet e shtytjeve Shtytja mund të jetë jo e drejtpërdrejtë dhe e drejtpërdrejtë. Shtytje e drejtperdrejt eshte kur shtytsi personalisht e shtyn dike per te ndermar ndonje akt apo te mos e ndermerr at akt , ndersa jo te drejtperdrejt kur shtysi e shtyn dike tjeter qe aje ta shtyn personin e tret qe ta kryj vepren Përgjegjësia dhe dënimi i shtytësve Shtytësi përgjigjet penalisht vetëm për shtytjen e paramenduar, nxitjen e personit tjetër për kryerjen e veprës penale. Paramendimi te shtytësi duhet të përmbajë vetëdijen për nxitjen e personit tjetër që ai të merr vendim për kryerjen e veprës së caktuar penale. Me fjalë të tjera, shtytësi dënohet për vepër penale me dënim i i cili është paraparë për kryerësin. Shtytësi mundet edhe të lirohet nga dënimi në rastin kur vullnetarisht e pengon kryerjen e veprës penale. Shtytja nga pakujdesia e cila praktikisht është e mundshme nuk është e dënueshme. Shtytja e pasuksesshme Ajo ekziston në tri raste: 1) Kur shtytësi me shtytjet e tija nuk ka sukses që të krijojë, përkatësisht të përforcojë vendimin e të shtyturit, 2) Kur shtytësi ka sukses që të krijojë ose të përforcojë vendimin te Faqe 23 Prej 33

personi i shtytur, por ky për çfarëdo arsye qoftë nuk i qaset kryerjes së veprës penale, dhe 3) kur shtytësi krijon ose e përforcon vendimin te personi I shtytur, mirëpo ky me veprimin e vetë kryen ndonjë vepër tjetër penale pavarësisht nga veprimet e shtytura. 7. Ndihma Ndihma është ndërmarrja e veprimit me paramendim me të cilin i kontribuohet kryerësit që të kryej veprën e caktuar penale ( neni 25. i K.P. të Kosovës).Veprimi i ndihmës përbëhet dhe ka të bëjë me ndërmarrjen e veprimeve të atilla me të cilat nuk realizohet kryerja e veprimit, por I kontribuohet kryerjes së saj. Nga ana tjetër, ndihma mund të ekzistoj para kryerjes dhe gjatë kryerjes së veprës penale, por jo edhe pas kryerjes së saj. Përjashtimisht, ndihma mund të ekzistojë edhe pas ndërmarrjes së veprimit të kryerjes, por para se të shkaktohet pasoja e veprës. Kjo është e ashtuquajtura mesndihma. Ndihma e cila ofrohet pas kryerjes së veprës penale ka karakter të veprës penale të pavarur. Ligjet penale në paragrafin 2 kanë caktuar se si ndihmë posaçërisht konsiderohen këto veprime: 1) dhënia e këshillave apo e udhëzimeve se si të kryhet vepra penale; 2) vënia në dispozicion e mjeteve kryerësit për kryerjen e veprës penale; 3) mënjanimi i pengesave për kryerjen e veprës penale; 4) premtimi i premtuar më parë për fshehjen e veprës penale etj. Llojet e ndihmës Duke pasur parasysh karakterin e veprimtarisë, ndihma mund të jetë fizike dhe psikike. Ndihma fizike ekziston atëherë kur ndërmerren veprime fizike, të karakterit material me të cilat I kontribuohet kryerjes së veprës penale (sigurimi i mjeteve për kryerjen e veprës penale, mënjanimin e pengesave, vëzhgimin e objektit. Ndihma psikike ekziston atëherë kur ndërmerren veprime të natyrës psikologjike (dhënia e këshillave dhe udhëzimeve për kryerjen e veprës penale, inkurajimi i kryerësit që të qëndroj në kryerjen e veprës, dhënia e premtimeve lidhur me fshehjen e gjurmëve të kryerjes së veprës ose e lëndëve të siguruara të veprës penale). Sipas mënyrës së ofrimit të ndihmës, ndihma mund të jetë e drejtpërdrejtë apo indirekte. Ndihma e drejtpërdrejtë ekziston atëherë kur ndihmësi vetë ndërmerr veprime me të cilat i mundëson, ia lehtëson ose i kontribuon kryerësit në kryerjen e veprës penale. Ndihma indirekte megjithatë, ekziston atëherë kur ndihmësi i ofron ndihmë kryerësit të veprës perms personit tjetër, përkatësisht ndihmësit indirekt. Përgjegjësia penale dhe dënimi i ndihmësit Përgjegjësia penale e ndihmësit në bazë të nenit 25 të Kodit Penal të Kosovës ekziston vetëm atëherë kur ai vepron me paramendim. Ndihma nga pakujdesia nuk paraqet ofrim ndihme në vështrim të përgjegjësisë penalo-juridike. Me fjalë të tjera, ndihmësi duhet të jetë i vetëdijshëm për të gjitha rrethanat reale të veprës për të cilat duhet të jetë i vetëdijshëm edhe kryerësi i veprës. Në qoftë se kryerësi e ka kryer veprën penale, atëherë ndihmësi do të dënohet për këtë vepër sikur ta kishte kryer ai vet, por mund të dënohet me dënim më të ulët. Ndihma e pasuksesshme Ndihma e pasuksesshme ekziston kur kryerësi e bënë veprimin e ndihmës, ndërsa I ndihmuari (kryerësi) nuk e kupton veprimin e kryerjes apo e kryen veprën penale pavarësisht nga veprimi i ndihmës . Për ndihmën e pasuksesshme nuk shqiptohet dënimi. Ndihma si vepër e pavarur penale Në ndonjë ligj për rastet e parapara ekskluzive të ndihmës inkriminohet si vepër e pavarur penale. Një rast i tillë është për shembull te veprat penale: shtytja për vetëvrasje dhe ndihma në vetëvrasje; mundësimi i lidhjes së bashkëshortësisë së palejueshme; mundësimi i përdorimit të opiumit të drogave; financimi i aktiviteteve terroriste; ofrimi i ndihmës kryerësit pas kryerjes së veprës penale. NOCIONI DHE ELEMENTET E DENIMIT

Faqe 24 Prej 33

Pasiqë dënimi është masa e reagimit të shoqërisë kunder kryerësit të veprës penale ecila është e përcaktuar si e tillë me rregullativën juridike , ajo duhet të kundrohet si dukuri unike materialoformale Elementet e përgjithshme të denimit 1) Dënimi si masë e dhunshme paraqet një të keqe e cila e godet personin që ka kryer vepër penale e cila konsiston në marrjen apo kufizimin e lirive dhe të drejtave të tij . 2) Dënimi duhet të ket qëllimin e caktuar që dëshirohet të arrihet me ekzekutimin e tij : 3) Dënimi duhet të jet i përcaktuar me ligj .Ky është parimi ligjshmërisë së dënimit Me të cilin u ofrohet garancion qytetarëve nga keqpërdorimet dhe arbirtrariteti. 4) Ekzekutimi i dënimit është në mvarshmëri nga ekzistimi i veprës penale dhe përgjegjësisë penale të kryesit të saj. Dënimi nuk mundë ti shqiptohet personit I cili nuk e ka kryer veprën penale , apo nuk është penalisht I përgjegjshëm, apo që nuk është konfirmuar se ai është kryes i sajë 5) Dënimin mundë ta shqiptoj vetëm gjyqi sipas procedures së pëcaktuar me ligj . Kjo procedure duhet të garantoj rregullsinë e shqiptimit të dënimit. Elementët relativ të dënimit Përveq elementëve themelore tek disa dënime paraqiten edhe elementët relative të cilët kan karakter jo të përhershëm, të elementëve variabil: 1) Dënimi duhet të jet personal ashtu që duhet të godas vetëm kryesin e veprës penale e jo edhe personat tjerë në afërsi 2) Dënimi duhet të jet human që do të thot njerzor, apo thënë ndryshe nuk guxon të jet I përbërë (denimi) nga tortura mundëimi apo të sjellurit tjetër jo njerzor ndaj kryesit të veprës penale ; 3) Dënimi duhet të jet i moralshëm qka don të thot të mos e demoralizoi kryesin e veprës penale ; 4) Dënimi duhet të jet proporcional me peshën e veprës penale dhe rrezikshmërinë shoqërore të kryesit të sajë; 5) Denimi duhet të jetë i ndarë ashtu që mundë të shqiptohet në masë më të vogël apo masë më të madhe ,varësisht nga pasha e veprës penale , rrethanat në të cilat ajo është kryer dhe rrezikshmërisë së kryesit të veprës; 6) Dënimi duhet të jet i revokueshëm që do të thotë në rastet kur dënimi është shqiptuar në kundershtim me ligjin mundë të nderpritet . 7) Denimi duhet të jet i përmirësueshëm që të mundë të mënjanohen pasojat të cilat rezultojnë nga natyra e vet . 8) Denimi duhet të jetë i ndërrueshëm, kështuqë mvarësisht nga nevoja ai mundë të zëvendësohet me llojin më të lehtë të denimit me ate që i është shqiptuar në aktgjykim. BAZA JURIDIKE E DENIMIT Qështja ka të bëjë me dhënjen e përgjegjes : se në bazë të qkafit shoqëria- shteti ka të drejtë në dënimin e kryesit të veprës penale , .Domethënja praktike e kësaj qështje ka të bëjë me përcaktimin e kufijëve të represionit juridikopenal, gjegjësisht kufijt e të drejtës së shtetit në ekzekutimin e dënimit . Gjatë përgjegjes në këtë pyetje filozofiko,politiko e juridike, janë zhvilluar shumë teori nga të cilat më të njohurat janë : 1) Teoria idealiste, 2) Teoria e kontrates shoqërore ,3) Teorija Juridike,4) Teoritë Sociologjike . Sipas teorive Idealiste – baza e së drejtës së shtetit në denim është kërkesa e së drejtës absolute .Edrejta absolute është kategori ideore nga ecila rrjedhë e drejta e shtetit në përgjithësi , kështuqë edhe e drejta në zbatimin e dënimit .Me kryerjen e veprës penale vjen deri te rrënimi (shkelja) I të drejtës absolute ecila mundëet sërish të rivendoset vetëm me zbatimin e dënimit ndaj kryesit të veprës penale . Drejtësia absolute mundë të kuptohet në mënyra të ndryshme , kështuqë në kuader të këtyre teorive dallohen 3 qasje e ato janë : a) teoria e të drejtës së perëndisë , b) teoria e të drejtës morale, c) teoria e të drejtës zakonore .

Qëllimi i dënimit Në teorinë e së drejtës penale që moti është parashtruar pyetja se qka paraqet qëllimi i denimit , që do të thotë se qka dëshirohet dhe qka mundë të arrihet me rastin e zbatimit të denimit ndaj kryesëve të veprave penale . Gjat dhënjes së përgjegjes në këtë pyetje janë zhvilluar teori të ndryshme : 1) absolute , 2) relative,3) të përziera (eklektike) . Sipas teorive absolute qëllimi i denimit është hakmarrja ,represioni ndaj kryesit për veprën e kryer . Me veprën e kryer kryesi i shkakton shoqërisë Faqe 25 Prej 33

një të keqe , kurse shoqëria atij ia kthen të keqen me rastin e shqiptimit të denimit . Teoritë relative hudhin poshtë qasjen sipas së cilës hakmarrja është i vetmi qëllim i denimit, dhe konsiderojnë se denimi paraqet mjetin e mbrojtjes së shoqërisë nga kriminaliteti. Qëllimi themelor i denimit është parandalimi i kryerjes së veprave penale në të ardhmen. Nuk denohet kryesi për atë që ka gabuar por se që të mos gaboj më.Në varshmëri nga kjo se si realizohet ky qellim dallohen: 1) Teroria e prevencionit individual, dhe special 2) Teoria e prevencionit të pergjithshem apo general. 4.Sistemi i dënimeve Pasi qe legjislacionet penale parashohin shumë lloje te dënimeve atehere ato [dënimet ] mundë te ndahen ne baze te kritereve te ndryshme ; 1] ne varshmeri te pamvaresise ne shqipitim dënimet ndahen ne dënime kryesore dhe dënime plotesuese . Dënimet kryesore janë ato te cilat mundë te shqiptohen si te pamvarura kurse dënimet plotesuese janë ato te cilat nuk mundë te shqiptohen si te pamvarura veq se bashke me dënimet kryesore.2] ne varshmeri te kohe zgjatjes dënimet ndahen ne te gjata dhe kohesisht te percaktuara. Te gjata [te perjetshme] janë ato dënime te cilat shqiptohen per tere jeten e te denuarit. Dënimet kohesisht te percaktuara janë ato dënime qe shqiptohen nga gjykata permes aktgjykimit, per kohe te caktuar.3] Ne varshmeri nga te mirat qe godet denimi , dënimet ndahen ne ; dënime kunder jetes, dënime kunder integritetit trupor, dënime kunder lirise,dënime kunder pasurise dhe dënime kunder te drejtave qytetare etj. 4]ne varshmeri nga procedura legjislative dënimet mundë te jene alternative dhe komulative. Atehere kur dënimet janë te paraqitura si alternative, gjykata shqipton vetem njeren nga to. Ne rastet te dënimet e pershkruara komulative gjyakta shqipton tere dënimet e pershkruara me ligj ndaj kryesit te veprave penale. 5. LLojet e dënimeve ne te drejten penale te Kosoves Ligji penal i Kosoves ne nenin 35 parasheh dënimet ne vijim ; 1] Dënimet kryesore, 2] Dënimet alternative dhe 3] Dënimet plotesuese. Dënimet kryesore janë: a] Denimi me burgim afatgjate, b] Denimi me burgim ,c] Denimi me gjobe [ para] Dënimet alternative janë : a] Denimi me kusht b]Gjysmeliria. Dënimet plotesuese janë a] Dënimet me te holla ,b] Privimi nga e drejta te jete i zgjedhur c] Ndalimi i ushtrimit te funksionit ne administraten publike apo sherbimet publike ,d ] Ndalimi I te profesionit,aktivitetit apo detyrave te caktuara, e] Ndalimi i drejtimit te automjetit motorik , f] Marrja e patentshoferit g] Marrja e sendit h] Urdheresa per publikimin e aktgjykimit , i] Dhe deportimi i te huajve nga teritori i Kosoves. 5.1 Dënimet kryesore ne te drejten penale te Kosoves 5.1.1 Denimi me burgim Denimi me burgim mundë te shqiptohet si denim kryesore dhe kete vetem atehere kur është i percaktuar me ligj, per llojin e caktuar te veprave dhe nuk mundë te jete me I shkruter se 15 dite por edhe me i gjate se 20 vjete .Kur gjykata shqipton denimin me burgim gjer ne 3 muaj mundë te urdheroj qe ai denim te zevendesohet me denim ne te holla 5.1.2. Denimi me burgim te gjate Denimi me burgim te gjate është i pershkruar per vepra te renda penale te kryera me paramendim qoft nen rethanat e veqanta ngarkuese apo nen pasojat e veqanta renduese [neni 37 I L.P Kosoves]. Ky është nje denim me burgim ne kohe zgjatje prej 21 gjer ne 40 vjetë. Denimi me burgim afatgjatë nuk mundë të pershkruhet si denim i vetem kryesor per ndonje veper penale veq se ne alternacion me denimin me burgim. 6] Denimi me te holla [ gjobë ] Denimi me te holla ne shumën fikse mundë te shqiptohet prej 50 euro – gjere ne 25 mije euro, dhe ne qoftese behet fjalë per veper penale nga motiv I perfitimit atehere maksimumi i pergjithshem është 500.000 euro.Te shqiptimi i denimit me te holla gjykata është e obliguar qe ne aktgjykim te precizoj edhe kohen e pageses se denimit. Ai afat nuk guxon te jete me i shkurter se 15 dite e as me i gjatë se 3 muaj.

Faqe 26 Prej 33

7. Dënimet alternative ne te drejten penale te Kosoves 7.1. Gjykimi me kusht Gjykimi me kusht është shtyrja e shqiptimit apo egzekutimit te denimit ndaj kryesit te vepres penale nën kushtin qe për një kohë te caktuar te mos e kryej ndonje veper te re penale. Ne qoftese personi i gjykuar me kusht nuk kryen vepër te re penale ne kohen e caktuar dhe I permbush kushtet e parashtruara nga ana e gjykates atehere gjere te shqiptimi gjegjesisht egzekutimit te denimit nuk do te vjen kurse denimi do te konsiderohet si i pa shqiptuar fare. Ne të kunderten denimi me kusht do te revokohet kurse denimi do te shqiptohet gjegjesisht denimi I shqiptuar do te egzekutohet. Sistemet e dënimeve me kusht Instituti i pare i denimit me kusht është paraqitur ne Amerike me titullin Probation me qellim te zevendesimit te denimit me burg. Sot egzistojn dy sisteme te denimit me kusht ; sistemi kontinental dhe ai anglosaksion . Denimi me kusht ne drejten tonë penale Ne te drejten penale te Kosoves denimi me kusht është sanksion i pavarur penal ku gjykata kryesit te pergjegjshem penalisht i percakton denimin dhe në të njejten kohë vendos qe ai denim te mos egzekutohet ne qoftese personi i denuar gjate kohes te cilen gjykata e cakton dhe e cila nuk mundë te jete me e shkurter se 1 dhe me e gjate se 5 vjetë [verifikimit te tij ] nuk kryen ndonje veper te re penale [ neni 43 L.P. i Kosoves] . Denimi me kusht paraqitet ne disa forma ; 1] Denimi me kusht ne kuptimin klasik. 2]Denimi me kusht bashkangjitur sherimin rehabilitues te obliguar, 3] Denimi me kusht nen mbikqyrjen e rregulluar nga ana e sherbimit te verifikuar , 4] Denimi me kusht bashk me punen e dobishme shoqerore te percaktuar pastaj, denimi me kusht mundë të jetë shqiptuar vetem madhorëve dhe kryesëve penalisht të pergjegjshëm. Gjysmëliria Si njëra ndër dënimet alternative në ligjin e përkohshëm penal të kosovës është e përshkruar edhe gjysëmliria. Fjala është në të vërtet për alternativen e llojit të veqant për denimin e shkurter me burgim. Përkatesisht sipas nenit 53 l.p të Kosovës, kur gjykata shqipton denimin deri 1 vjet burgim mundëet në të njejtën kohe të urdhëroj që ai denim të ekzekutohet sipas rezhimit të gjysmëlirisë. Arsyet për një lloj të tillë te vendimit, gjykata I gjenë në disa fakte: obligimet në punë të denuarit, arsimimi apo avancimi shkencoro-profesional, obligimet më të rëndësishme familiare, nevoja për tretman medicinal apo edhe rehabilitimi. Matja e dënimeve 1. Nocini dhellojet e matjes së dënimeve Matja e dënimeve është caktimi I lloit dhe I lartësisë së denimit I cili I shqiptohet kryesit për veprën e kryer penale. Te matja e dënimeve duhet të mirren ne konsideratë të gjitha rrethanat në mënryrë qe kryesit ti caktohet asi denimi për nga lloi dhe lartësia I cili do ti përgjigjej peshes së veprës së kryer dhe rrezikshmërise shoqërore te kryesit dhe përmes së cilës më së miri do te mundë të realizohet qëllimi I denimit. Në përcaktimin e dënimit kryesit për vepren e kryer penale mundë të pjesemarrin organet e ndryshme shtetërore ne mënyrat e ndryshme keshtu qe, dallohen:1) ligjore,2)gjyqësore, 3) administrative. Përveq kësaj ndarrje teroia juridike dallon edhe matjen e vecantë të dënimeve dhe ate të rregullt. 1.1 Përcaktimi (matja) ligjore e dënimeve Kjo është matja të cilën e bënë ligjdhënësi me rastin e percaktimit të veprës penale në ligj . Egzistojnë disa mënyra të matjes ligjore të denimëve 1) sistemi i paperrcakrtueshmërisë absolute të dënimeve 2) sistemi i percaktimit absolut, të dënimeve,3) sistemi relativ I percaktimit të dënimeve . 1.2. Caktimi gjyqësor i dënimit (matja) Që gjykata të realizojë rolin e vet sa më mirë, Ligji penal i Kosovës në nenin 64 parasheh rregullat e përgjithshme mbi caktimin e dënimit me të cilat i urdhëron gjykatës që duke pasur parasysh kufijtë e Faqe 27 Prej 33

dënimit të përcaktuar në ligj dhe qëllimin e dënimit, të marrë parasysh të gjitha rrethanat lehtësuese dhe rënduese (caktimi i rregullt i dënimit). Gjithashtu parashihen edhe rregulla të veçanta (neni 65 dhe 66 i LP ) me anë të të cilave gjykata mund të bëjë zbutjen ose ashpërsimin e dënimit me qëllim që ta bëjë në proporcion me peshën e veprës dhe rrezikshmërinë shoqërore të kryerësit (caktimi i veçantë i dënimit). 1.3. Caktimi administrativ i dënimit (matja) Në disa vende (disa shtete të SHBA-ve) aplikohet edhe caktimi administrativ i dënimit sipas të cilit dënimin e caktojnë organet administrative – organet kompetente për ekzekutimin e dënimit (administrata penitensiare). Caktimi bëhet gjatë ekzekutimit të dënimit dhe ai është i mundur vetëm për dënimin e privimit nga liria, ku gjykata cakton llojin e dënimit, kurse shumën efektive të dënimit e cakton organi administrativ që ekzekuton dënimin. 2. Individualizimi i dënimit Individualizimi i dënimit është përshtatje e dënimit me veprën e kryer penale dhe kryerësin e saj me qëllim që të caktohet dënimi që në mënyrën më efikase mund të ndikojë në riedukimin e kryerësit të veprës. E drejta e vjetër penale nuk e njihte individualizimin e dënimit. Pesha e dënimit sipas mësimeve të shkollës klasike është varur nga pesha e veprës penale. Dënimi është i lidhur me veprën penale, e jo me kryerësin e veprës. Merita për aplikimin e individualizimit në të drejtën penale i takon shkollës pozitive dhe sociologjike. Masat penale juridike duhet të jenë të lidhura me kryerësin, e jo me veprën penale. Pasi që kryerësit janë të ndryshëm për nga rrezikshmëria e vetë kriminogjene dhe burimi i saj, edhe masat e reaksionit shoqëror duhet të jenë të ndryshme. E drejta penale bashkëkohore niset nga koncepcioni se individualizimi i dënimit është parim themelor i caktimit të dënimit, qëllimi themelor i të cilit është preventiva individuale. 3. Rrethanat lehtësuese dhe rënduese Rrethanat lehtësuese dhe rënduese janë rrethanat që kanë të bëjnë me veprën penale ose me kryerësit, e që ndikojnë që dënimi të jetë më i vogël ose më i madh në kufijtë që janë përcaktuar për atë vepër. Rrethanat lehtësuese dhe rënduese në të drejtën penale krahasimtare Kështu, ligji penal i Austrisë në nenin 32 parasheh që bazë për caktimin e dënimit është faji i kryerësit të veprës penale. Ndërkaq, vetë ligji ka caktuar se dënimi do të caktohet më i ashpër në këto raste: 1) nëse dëmtimi ose rrezikimi është më i madh, 2) nëse kryerësi me kryerjen e veprës penale i ka shkelur disa detyrime, 3) nëse kryerësi ka menduar në mënyrë më të pjekur për veprën e vet, 4) nëse kryerësi e ka përgatitur veprën me kujdes dhe 5) nëse kryerësi e ka kryer veprën në mënyrë të vrazhdë. Ligji penal i Republikës së Çekisë në nenin 33 cekë se cilat rrethana mund të merren si rrethana lehtësuese me rastin e caktimit të dënimit. Ato janë: 1) gjendja e shqetësimit të fuqishëm shoqëror, 2) pendimi i sinqertë, 3) vetëparaqitja, 4) ndihma e kryerësit dhënë organeve shtetërore në zbardhjen e çështjes penale dhe 5) motivet e tjera të kryerësit në pajtim me etikën e bashkësisë shoqërore. Në nenin 41 ligji penal i Çekisë cekë rrethanat rënduese: 1) në kryerjen e veprës penale nga motivet armiqësore dhe motivet e tjera ndaj shtetit, 2) kryerja e veprës penale në mënyrë mizore dhe tinëzare, 3) kryerja e veprës penale me shfrytëzimin e paaftësisë së personit të dëmtuar që të mbrohet ose me shfrytëzimin e varësisë ose të nënshtrimit të tij, 4) kryerja e veprës penale me shfrytëzimin e fatkeqësive elementare ose të rrezikut të luftës. 3.1. Rrethanat lehtësuese dhe rënduese në të drejtën penale të Kosovës Ligji i përkohshëm penal i Kosovës rrethanat lehtësuese dhe rënduese i cakton në kuadër të rregullave të përgjithshme mbi caktimin e dënimit dhe të gjitha rrethanat që ndikojnë që dënimi të jetë më i vogël ose më i madh, e sidomos: shkallën e përgjegjësisë penale, motivet nga të cilat është kryer vepra, fuqinë e rrezikimit ose të cenimit të të mirave të mbrojtura materiale, rrethanat në të cilat është kryer vepra, jetën e mëparshme të kryerësit, deklarimin e tij mbi fajësinë, rrethanat e tija personale dhe Faqe 28 Prej 33

qëndrimin e tij pas kryerjes së veprës penale dhe rrethanat e tjera që kanë të bëjnë me personalitetin e kryerësit. Rrethanat në të cilat është kryer vepra mund të jenë edhe të natyrës objektive dhe subjektive. Të tilla mund të jenë rrethanat e natyrës objektive: vendi, koha, mjetet , mënyra dhe kushtet natyrore në të cilat është kryer vepra, siç janë: dukshmëria e dobët, përmbytja, zjarri, etj. por të tilla mund të jenë edhe rrethanat e natyrës subjektive që kanë të bëjnë me kryerësin e veprës ose viktimën, siç janë gjendjet psikike, raportet ndërpersonale, veprimi i lajthimit etj. Llojet e zbutjes së dënimit Ekzistojnë disa lloje të zbutjes së dënimit: 1) sipas masës dhe llojit dhe 2) zbutja e kufizuar dhe e pakufizuar e dënimit. Zbutja sipas masës (lartësisë) së dënimit do të thotë se kryerësit i shqiptohet i njëjti dënim që është paraparë me ligj për atë vepër penale, por në shumë më të vogël se shuma që është paraparë si minimum i veçantë. Zbutja e kufizuar ekziston kur ligji përcakton rregullat për zbutje, d.m.th. në cilat raste dhe deri në cilët kufijë dënimi mund të zbutet. Zbutja e pakufizuar ekziston kur ligjvënësi autorizon gjykatën që të bëjë zbutjen sipas vlerësimit të vetë të lirë. Kufijtë e zbutjes së dënimit Sipas këtyre dispozitave zbutja e dënimit mund të bëhet në kuadër të këtyre rregullave: 1) Nëse për veprën penale është përcaktuar dënimi me burgim afatgjatë, dënimi mund të zbutet në dënimin me burgim prej dhjetë vjetësh; 2) Nëse për veprën penale është përcaktuar dënimi me burgim prej së paku tre vjetësh, dënimi mund të zbutet deri në një vit; 3) Nëse për veprën penale është përcaktuar dënimi me burgim prej së paku dy vjetësh, dënimi mund të zbutet deri në gjashtë muaj; 4) Nëse për veprën penale është përcaktuar dënimi me burgim prej së paku një viti, dënimi mund të zbutet deri në tre muaj burgim; 5) Nëse për veprën penale është përcaktuar dënimi me burgim më i vogël se një vit, dënimi mund të zbutet deri në pesëmbëdhjetë ditë; 6) Nëse për veprën penale është përcaktuar dënimi me burgim pa caktimin e kohëzgjatjes më të vogël, në vend të burgimit mund të shqiptohet dënimi me gjobë; 7) Nëse për veprën penale është përcaktuar dënimi me gjobë pa e cekur shumën më të vogël, dënimi me gjobë mund të zbutet deri në 50 euro. 5. Falja dhe lirimi nga dënimi Falja ose lirimi nga dënimi ekziston kur gjykata në procedurën penale konstaton se një person ka kryer një vepër të caktuar penale dhe se për kryerjen e asaj vepre penale është përgjegjës, por e liron nga dënimi, d.m.th. ia falë dënimin. ---Ekzistojnë dy baza për lirim nga dënimi: të përgjithshme dhe të veçanta. 6. Recidivizmi Në teorinë e të drejtës penale dallohen shumë definicione të recidivizmit. Në kuptimin penal juridik recidivizmi është kryerja e sërishme e veprës penale nga ana e personit që tashmë ka qenë i dënuar për ndonjë vepër penale. Në kuptimin kriminologjik recidivizmi është çdo kryerje e sërishme e veprës penale nga ana e personit që më parë ka kryer vepër penale pa marrë parasysh se a është dënuar për atë vepër ose jo. Në kuptimin penologjik recidivizmi ekziston kur një person vjen përsëri në entin ndëshkimor – korrektues për shkak të ekzekutimit të dënimit për veprën që e ka bërë pas dënimit të mbajtur për veprën e mëparshme penale. Rëndësia e recidivizmist gjithashtu mund të shqyrtohet nga aspekti penal – juridik, kriminologjik dhe penologjik. Rëndësia penale – juridike e recidivizmit vë në dukje se dënimi I mëparshëm i shqiptuar për veprën paraprake penale nuk ka qenë i mjaftueshëm për përmirësimin e kryerësit, prandaj ndaj tij është dashur të aplikohej dënim më i rëndë që do të thotë se recidivizmi është rrethanë rënduese. Rëndësia kriminologjike e recidivizmit vë në dukje rritjen e kriminalitetit dhe joefikasitetin e masave që përdoren për luftimi e tij, dhe se do të duhej të ndërmerreshin masa të reja dhe metoda të reja në luftë kundër tij. Rëndësia penologjike e recidivizmit vë në dukje se masat e mëparshme të ndërmarra të entit nuk kanë qenë të përshtatura sa duhet ndaj personalitetit të kryerësit të veprës dhe se ndaj tij do të duhej të aplikohej një trajtim i veçantë.

Faqe 29 Prej 33

Llojet e recidivizmit Në teorinë juridike dhe në legjislacion dallohen shumë lloje të recidivizmit. Duke marrë parasysh natyrën e veprave penale dallohen recidivizmi i përgjithshëm dhe ai special. Recidivizmi i përgjithshëm ekziston kur kryerësi pas dënimit të shqiptuar ose të mbajtur për veprën paraprake përsëri kryen çfarëdo vepre penale. Recidivizmi special ekziston atëherë kur kryerësi pas dënimit të shqiptuar ose të mbajtur përsëri kryen të njëjtën vepër ose vepër të ngjashme penale. Recidivizmi special paraqet llojin më të rëndë të recidivizmit, sepse vë në dukje prirjen, specializimin e kryerësit që të kryej vepra të caktuara penale. Duke pasur parasysh distancën kohore midis veprave të kryera penale dallohet recidivizmi i caktuar kohor dhe recidivizmi i pacaktuar kohor. Recidivizmi I caktuar kohor ekziston kur vepra e re penale është kryer në afatin e caktuar pas dënimit të shqiptuar dhe të mbajtur për veprën e kryer më parë. Recidivizmi i pacaktuar kohor ekziston kur kryerësi kryen veprën e re penale në cilëndo kohë pas dënimit të shqiptuar ose të mbajtur më parë. Duke pasur parasysh numrin e veprave penale të kryera përsëri dallohet recidivizmi I rëndomtë (i njëhershëm) dhe recidivizmi i shumëfishtë. 7. Caktimi i dënimit për bashkim të veprave Kur kryerësi me një ose më shumë veprime kryen disa vepra penale, për të cilat gjykohet njëkohësisht, gjykata së pari do t’i caktojë dënimet për çdo vepër, e pastaj do të caktojë dënimin e përgjithshëm, përkatësisht dënimin unik për të gjitha ato vepra (neni 71 i LP të Kosovës). Teoria dhe legjislatura i njohin tri sisteme themelore për caktimin e dënimit për bashkim të veprave: sistemi i apsorpcionit, sistemi i asperacionit dhe sistemi I kumulacionit. 8. Caktimi i dënimit të personit të dënuar Nëse personi i caktuar gjykohet për veprën penale që është kryer para mbajtjes së dënimit të caktuar me gjykimin e mëparshëm ose për veprën penale që e ka kryer gjatë kohës së mbajtjes së dënimit me burgim ose burgim afatgjatë, gjykata do të caktojë dënimin unik, duke marrë parasysh dënimin e caktuar më parë dhe rregullat e dënimit për bashkim të veprave. 9. Llogaritja paraburgimit dhe e dënimit të mëparshëm Paraburgimi nuk është dënim por masë që ndërmerret në procedurën penale për sigurimin e pranisë së të fajësuarit gjatë procedurës, prandaj paraburgimi si dhe çdo privim tjetër nga liria lidhur me veprën penale llogariten në dënimin e shqiptuar me burgim, dënimin afatgjatë me burgim, dënimin me burg për të mitur dhe dënimin me gjobë Format e tjera të privimit nga liria që llogariten në dënimin e shqiptuar janë: paraburgimi i të fajësuarit, koha e kaluar në entin shëndetësor për ekzaminimin psikiatrik ose për mjekim, koha e kaluar në entin për mjekimin e narkomanëve dhe të alkoolistëve,etj. VËREJTJA GJYQËSORE Vërejtja gjyqësore është sanksion i veçantë penal që e parasheh Ligji I përkohëshëm penal I Kosovës në nenin 75. Ajo i shqiptohet në vend të dënimit me burgim ose të dënimit me gjobë kryerësit madhor dhe kryerësit përgjegjës penal veçmas të veprës së lehtë penale. Ajo është qortim i kryerësit të veprës penale nga ana e shoqërisë për shkak të veprës së kryer dhe paralajmërim që në të ardhmen të mos bëjë vepra penale, sepse për veprimtarinë e tillë do të dënohet. Kushtet për shqiptimin e vërejtjes gjyqësore Ligjet penale që e parashohin vërejtjen gjyqësore si sanksion penal, kërkojnë ekzistimin e dykushteve për shqiptimin e saj: 1) Që të jetë kryer vepra për të cilën është përcaktuar dënimi me burgim deri në një vit ose dënimi me gjobë. Kjo vepër duhet të jetë kryer në rrethana të atilla lehtësuese që e bëjnë veçanërisht të lehtë. Pra, aplikimi i vërejtjes gjyqësore kushtëzohet me llojin e paraparë, e jo të përcaktuar të dënimit, siç është rasti me dënimin me kusht. Me rastin e marrjes së vendimit për shqiptimin e vërejtjes gjyqësore, gjykata, duke pasur parasysh qëllimin e këtij sanksioni, veçmas do të marrë në konsiderim personalitetin e kryerësit, jetën e tij të mëparshme, sjelljen e tij pas veprës së kryer penale, shkallën e përgjegjësisë penale dhe rrethanat e tjera në të cilat është kryer vepra Masat e mjekimit të detyrueshëm Faqe 30 Prej 33

Mjekimi i detyrueshëm rehabilitues i vartësve nga droga dhe alkooli Kjo masë mund t’i shqiptohet kryerësit që e ka kryer veprën penale nën ndikimin e drogës ose të alkoolit, nëse konstatohet se faktori kryesor që ka ndikuar në kryerjen e veprës penale ka qenë i lidhur me varësinë e tij nga droga ose alkooli. Vepra penale duhet të jetë kryer nën veprimin vendimtar të varësisë nga alkooli ose narkotikët. Do të thotë, duhet të bëhet fjalë për kryerësin tek i cili ekziston gjendja e varësisë ndaj përdorimit të alkoolit ose të narkotikëve. Këta janë personat që në mënyrë permanente ndjejnë nevojën për konsumimin e alkoolit ose të narkotikëve dhe të cilët, edhe pse të vetëdijshëm për pasojat e dëmshme që paraqiten në këtë rast, nuk janë në gjendje t’i shmangen këtij përdorimi. Nëse mjekimi i detyrueshëm rehabilitues nga droga ose alkooli është shqiptuar bashkë me dënimin me burgim, mund të zgjasë deri në skadimin e dënimit. Ndërkaq, nëse është shqiptuar bashkë me dënimin me gjobë, me vërejtjen gjyqësore ose me lirimin nga dënimi, trajtimi nuk mund të zgjasë më gjatë se dy vjet. Ndërkaq, gjykata duhet që në çdo dy muaj të rishqyrtojë ekzekutimin e kësaj mase në mënyrë që të konstatojë se a është e nevojshme që ajo të vazhdohet. LIRIMI ME KUSHT Lirimi me kusht konsiston në lirimin e personit të dënuar nga mbajtja e dënimit me burgim para se ta ketë mbajtur plotësisht dhe lëshimin e tij në liri me kusht që deri në skadimin e kohës për të cilën është shqiptuar dënimi të mos kryej vepër të re penale. Nëse personi i tillë nuk kryen vepër penale gjatë kohës derisa dënimi i vijon, nuk do të bëhet revokimi i lirimit me kusht. Lirimi me kusht është i ngjashëm me dënimin me kusht, sepse të dyja këto institute konsistojnë në lirimin e kryerësit të veprës penale nga mbajtja e dënimit por që tek dënimi me kusht ky lirim bëhet plotësisht, kurse tek lirimi me kusht fjala është për lirimin e pjesërishëm nga dënimi. Ai mund t’i shqiptohet çdo personi që mban dënimin me burgim nëse i plotëson kushtet e caktuara me ligj nga neni 80 i LP të Kosovës: 1) nëse i dënuari ka mbajtur gjysmën e dënimit të shqiptuar (por kur shqiptohet dënimi me burgim afatgjatë, pas mbajtjes së tri të katërtave të këtij dënimi), e përjashtimisht vetëm të tretën e dënimit të shqiptuar nëse ekzistojnë rrethana të veçanta. 2) nëse i dënuari gjatë kohës së mbajtjes së dënimit me burg është përmirësuar deri në atë masë sa me arsye mund të pritet se pas lirimit nga mbajtja e dënimit në liri do të sillet në mënyrë shembullore. Lirimi me kusht zgjatë për aq kohë sa të dënuarit i kanë mbetur deri në mbajtjen e plotë të dënimit të shqiptuar. KONFISKIMI I DOBISË PASURORE TË FITUAR ME ANË TË KRYERJES SË VEPRËS PENALE Nocioni dhe baza e konfiskimit të dobisë pasurore Konfiskimi i dobisë pasurore konsiston në konfiskimin nga kryerësi i veprës penale të të hollave, të gjësendeve me vlerë dhe të çdo dobie tjetër pasurore që është siguruar me anë të veprës penale Në bazën e aplikimit të kësaj mase është parimi “nullum commodum capere potest de sua propria iniuria” – askush nuk mund të ketë dobi nga puna e vet e keqe.

Konfiskimi i dobisë pasurore nga personi juridik Për këtë arsye, në nenin 85 të LP të Kosovës është paraparë konfiskimi i dobisë pasurore që është siguruar me anë të veprës penale nga personi juridik në këto kushte: 1) që me veprën e kryer penale është siguruar dobia e kundërligjshme pasurore, 2) që dobinë e tillë e ka siguruar personi juridik dhe 3) që veprën penale e ka kryer personi fizik në emër, për llogari dhe në dobi të personit juridik. Rehabilitimi Pas mbajtjes së dënimit personi i dënuar kthehet në shoqëri dhe inkuadrohet në jetën e lire shoqërore. Mirëpo, me kthimin në shoqëri ai nuk bëhet menjëherë plotësisht qytetar i barabartë me të tjerët. Dy kushte kushtëzojnë këtë pabarazi: 1) veprimi i pasojave që i tërheq dënimi dhe 2) qëndrimi i mjedisit që e pranon personin e tillë me një dozë të caktuar dyshimi, mosbesimi, frike, madje edhe urrejtjeje. Këto pasoja juridike, morale dhe shoqërore të gjykimit godasin të dënuarin edhe në aspektin psikologjik dhe Faqe 31 Prej 33

social – ekonomik. Veprimi i tyre psikologjik bën që tek të dënuarit të zhvillohen ndjenjat e mosbesimit, të përuljes, të urrejtjes dhe të përbuzjes, e së bashku me këtë edhe ndjenjat e inferioritetit. Nga ana tjetër, pasojat juridike nuk i mundësojnë që t’i kryejë disa punë dhe të marrë pjesë aktivisht në proceset shoqërore gjë që i krijon vështërsi sociale dhe ekonomike. Dallohen dy lloje të rehabilitimit: 1) rehabilitimi ligjor dhe 2) rehabilitimi gjyqësor. Rehabilitimi ligjor paraqitet sipas fuqisë ligjore, automatikisht me kalimin e kohës së caktuar pas dënimit të mbajtur me kusht që personi i dënuar gjatë asaj kohe të mos kryej vepër të re penale. Rehabilitimi gjyqësor është fakultativ. A do ta marrë gjykata vendimin mbi rehabilitimin ose jo nuk do të varet nga vlerësimi i sjelljes së kryerësit të veprës penale pas daljes nga enti ndëshkimor dhe nga qëndrimi i tij ndaj punës dhe vlerave shoqërore. Rehabilitimi në të drejtën tonë Sipas nenit 87 alineja 2 të LP të Kosovë, dënimi do të shlyhet nga evidenca e personave të dënuar pas skadimit të këtyre afateve, sipas fuqisë ligjore, nëse personi i dënuar në afatin e dhënë nuk kryen vepër të re penale: 1) Vërejtja gjyqësore dhe gjykimi me të cilin kryerësi lirohet nga dënimi shlyhen pas skadimit të afatit prej një viti prej ditës së plotfuqishmërisë së vendimit gjyqësor, 2) Dënimi me kusht shlyhet pas një viti prej skadimit të kohës së verifikimit, 3) Dënimi i mbajtur në regjimin e gjysmëlirisë shlyhet pas një viti prej ditës së mbajtjes së dënimit, parashkrimit, amnistisë, faljes ose ndryshimit të ligjit. 4) Dënimi me gjobë ose dënimi plotësues shlyhen pas kalimit të tri vjetëve prej ditës së dënimit të ekzekutuar, të parashkruar ose të falur, 5) Dënimi me burgim deri në tri vjet shlyhet pas kalimit të afatit prej pesë vjetësh prej ditës së dënimit të mbajtur, të parashkruar ose të falur, 6) Dënimi me burgim prej tri deri në pesë vjet shlyhet pas tetë vjetësh prej mbajtjes, parashkrimit ose faljes së dënimit. 7) Dënimi me burgim prej pesë deri në dhjetë vjet shlyhet pas dhjetë vjetësh prej mbajtjes, parashkrimit ose faljes së dënimit. 8) Dënimi me burgim prej dhjetë deri në pesëmbëdhjetë vjet shlyhet pas pesëmbëdhjetë vjetësh prej mbajtjes, parashkrimit ose faljes së dënimit, dhe 9) Dënimi me burgim mbi pesëmbëdhjetë vjet ose dënimi afatgjatë me burgim nuk shlyhen. Gjykimet nga evidenca ndëshkimore nuk mund të shlyhen gjatë kohës derisa zgjasin masat e shqiptuara të detyrueshme. Me ditën e plotësimit të kushteve të cekura ligjore, konsiderohet se dënimi nga evidenca ndëshkimore është shlyer në mënyrë automatike. Parashkrimi Ekzistojnë dy ndarje të parashtrimit: 1) sipas kohës prej kur fillon të rrjedhë parashkrimi, dallohen parashkrimi i ndjekjes penale dhe parashkrimi i ekzekutimit të dënimit dhe 2) sipas veprimit: parashkrimi relativ dhe absolut. 1. Parashkrimi i ndjekjes penale Parashkrimi i ndjekjes penale (anulimi) ekziston kur pas skadimit të kohës së caktuar nga kryerja e veprës penale nuk mund të ndërmerret ndjekja penale e kryerësit të tij. Koha që duhet të kalojë në mënyrë që të paraqitet parashkrimi quhet afati i parashkrimit. Në nenin 90 të LP të Kosovës ështëparaparë që ndjekja penale nuk mund të ndërmerret kur kalojnë: 1) Tridhjetepesë vjet nga kryerja e veprës penale për të cilën është përcaktuar dënimi afatgjatë me burgim; 2) Pesëmbëdhjetë vjet nga kryerja e veprës penale për të cilën sipas ligjit mund të shqiptohet dënimi me burgim më i gjatë se dhjetë vet. 3) Dhjetë vjet nga kryerja e veprës penale për të cilën sipas ligjit mund të shqiptohet dënimi me burgim më i gjatë se pesë vjet; 4) Pesë vjet nga kryerja e veprës penale për të cilën sipas ligjit mund të shqiptohet dënimi me burgim më i gjatë se tri vjet; 5) Tri vjet nga kryerja e veprës penale për të cilën sipas ligjit mund të shqiptohet dënimi me burgim më i gjatë se një vit; 6) Dy vjet nga kryerja e veprës penale për të cilën sipas ligjit mund të shqiptohet dënimi me burgim deri në një vit ose dënimi me gjobë. Nëse për veprën penale janë përcaktuar disa dënime, afati i parashkrimit caktohet sipas dënimit më të rëndë të përcaktuar. Mosparashkrimi i ndjekjes penale dhe i ekzekutimit të dënimit

Faqe 32 Prej 33

Kështu, në nenin 95 të LP të Kosovës është përcaktuar që ndjekja penale dhe ekzekutimi i dënimit nuk parashkruhet për veprat penale të gjenocidit, të krimit kundër njerëzimit, të krimeve të luftës dhe për veprat penale për të cilat parashkrimi nuk mund të paraqitet sipas të drejtës ndërkombëtare. Zgjidhja e këtillë mbështetet në aplikimin e Konventës ndërkombëtare mbi mosaplikimin e parashkrimit ligjor për krimet e luftës dhe krimet kundër njerëzimit që e ka miratuar OKB më 1968. AMNISTIA DHE FALJA E DËNIMIT 1. Amnistia Amnistia konsiston në faljen e dënimit të kryerësit të veprës penale që jepet me anë të akteve të organeve më të larta të pushtetit. Duke pasur parasysh veprimin dallohen dy lloje të amnistisë: 1) falja e dënimit që është shqiptuar në formë të prerë (amnistia në kuptim të ngushtë) dhe 2) lirimi nga ndjekja penale dhe dënimi (amnisti në kuptimin e gjerë ose anulimi). Amnistia është institucion i vjetër që është njohur qysh në të drejtën romake dhe të mesjetës. Amnistia është akt në formë të ligjit me të cilin një numri të pacaktuar personash u jepet lirimi nga ndjekja penale, lirimi i plotë ose i pjesërishëm nga ekzekutimi I dënimit, zëvendësohen dënimet e shqiptuara në dënim më të butë ose bëhet shlyerja e dënimit (neni 96 e LP të Kosovës). Janë tri elemente themelore të amnistisë: 1) akt i organit më të lartë përfaqësues, 2) ka të bëjë me një numër individualisht të pacaktuar personash dhe 3) konsiston në lirimin nga ndjekja penale, lirimin e pjesërishëm ose të plotë nga ekzekutimi i dënimit, zëvendësimin e dënimit të shqiptuar me dënim më të butë, shlyerjen e dënimit ose suprimimin e pasojave të caktuara juridike të dënimit. Me anë të amnistisë mund të jepet lirimi i plotë ose i pjesërishëm nga dënimi. Lirimi I plotë nga ekzekutimi i dënimit përfshin të gjitha dënimet (kryesore dhe aksesore). Lirimi i pjesërishëm nga dënimi përfshin vetëm disa prej dënimeve dhe sjell zvogëlimin e dënimit. Falja e dënimit Baza e fundit e përgjithshme për shuarjen e sanksionit penal është falja. Ky është akt në formë të vendimit (aktvendimit) që e merr organi më i lartë i pushtetit – sovrani – Kryetari, me të cilin personave të caktuar me emër u jepet lirimi nga ndjekja penale, lirimi i plotë ose I pjesërishëm nga ekzekutimi i dënimit, u zëvendësohet dënimi i shqiptuar me dënim më të butë ose u caktohet shlyerja e dënimit (neni 97 i LP të Kosovës). Veprimi juridik i faljes është më i gjerë se veprimi i amnistisë: 1) me anë të amnistisë nuk mund të zëvendësohet dënimi me gjykimin me kusht gjë që është e mundur me anë të faljes dhe 2) me anë të amnistisë vetëm suprimohen pasojat juridike të dënimit, por nuk mund të shkurtohet kohëzgjatja e tyre gjë që është e mundur me anë të faljes.

Faqe 33 Prej 33