e Drejta Nderkombtare Publike

E DREJTA

NDËRKOMBËTARE PUBLIKE Burimet Traktatet Zakonet Lindja

e shteteve Zhdukja e shteteve Njohja e shteteve Llojet e njohjes Suksedimi Llojet e shteteve Përgjegjësia ndërkombëtare Kufijtë shtetëror Hapësira detare

E drejta ndërkombëtare publike Burimet e se drejtës Klasifikimi: Burimet themelore (traktatet-konventat, (traktatet-konventat, zakonet ndërkombëtare ndërkombëtare dhe parimet e përgjithshme juridike) Burimet ndihmese (Jurisprudenca ndihmese (Jurisprudenca – praktika gjyqësore, dhe doktrina) dhe Rezolutat ndërkombëtare ndërkombëtare Traktatet ndërkombëtare Jane marreveshjet e lidhura mes dy ose me shume subjekteve te se drejtes nder. Element qenesor per ekzistimin e traktatit eshte pajtimi i vullnetit te subjekteve i cili shprehet perms organeve kompetente. TN mund te klasifikohen ne baze te disa kritereve: -sipas lendes (politike, ekonomike) -sipas objektivave (paqes, mrojtjes) -formes (me shkrim, me goje) -menyres se lidhjes (solemne, te thjeshta) -kohes sa do jene ne fuqi -hapesires gjeografike net e cilen shtrihen etj. Sipas veprimit te normave juridike TN ndahen ne: Traktate ligje-normavenese, jane burim i drejtperdrejte i se drn. Traktatet kontrata, marreveshje mes dy ose disa shteteve qe kane per object rregullimin e nje ceshtje te caktuar mes atyre shteteve. Zakonet ndërkombëtare Dikur EDN ka qene perbere kryesisht nga rregulla zakonore. Qe nga mesi i shekullit XIX zakonet kane filluar te humbin rendesine, si pasoje e nxjerrjes te nje numri te madh te traktateve ligje. Mirepo ZN kane ngele si burim me rendesi, sidomos per pjeset ku nuk eshte kryer kodifikimi. Sipas gjykates ndrk te drejtesise, gjykata duhet ti zbatoje zakonet ndrk si nje deshmi e nje praktike te pergjithshme e cila eshte pranuar si e drejte. Element qenesor per ekzistimin e zakonit jane: 1. Praktika e pergjithshme e shteteve 2. Vetedija e subjekteve qe duke vepruar ne nje menyre te caktuar, veprojne ne pajtim me rregullat zakonore. Parimet e pergjithshme juridike te pranuara nga kombet e qyteteruara Paraqesin Paraqesin rregullat qe jane j ane zbatuar ne te drejten e brendshme te shtetit dhe jane parime fundamentale te drejtesise, te pranuara nga vetedija juridike e pergjithshme. Ketu hyjne: Parimi mbi ceshtjen e gjykuar Parimi se askush nuk mund te perfitoje nga faji i vet Parimi i ndalimit te keqperdorimit te se drejtes Parimi i pergjegjesise qe lind nga aktet e paligjshme dhe rikthimi i asaj qe eshte fituar nga pasurimi i pabaze Parimi se askush nuk mund te barte me shume te drejta se qe ka ne tjeterkend Parimi Lex Speciales Derogat Generali (ligji i vecante derogon te pergjithshmin) Parimi Lex Posterior Derogat Legi Priori (ligji i ri e derogon ligjin e vjeter) etj… * Ne mungese te normave kontraktuese osae zakonore gjyqtaret mund t’i shfrytezojne parimet e pergjithshme juridike si burim i pashterrshem.

1

Shteti Autoret e se drejtes nderkombetare e perkufizojne shtetin si: “Institucion i krijuar nga nje grup, per realizimin e disa qellimeve, nga te cilat me rte rendesishme jane: ruajtja e se drejtes dhe rendit brenda kufijve dhe ruajtja e pavaresise se popullit ne marredhenie me popujt e tjere” ose  “Si bashkesi bashkesi qe ne ne nje hapesire hapesire te caktuar caktuar vepron si si organizate organizate me e larte larte e rendit rendit juridik e qe nuk eshte e nenshtruar nga asnje organizate tjeter”. Konventa mbi te drejtat dhe detyrat e shteteve (Montevideo-1933) percakton se shteti si subject i se drejtes nderkombetare nderkombetare duhet te kete: 1. popullsine e perhershme 2. territorin e caktuar 3. qeverine 4. aftesine per te hyre ne marredhenie me shtetet e tjera. Lindja e shteteve EDN nuk merret me ceshtjen e paraqitjes se shtetit para se ai te jete paraqitur faktikisht. Ky moment merret si pikenisje e nje gjendjeje juridike. Nuk eshte me rendesi menyra e krijimit te shtetit, se a krijohet ne pajtim me rendin juridik nderkombetar apo te brendshem. E rendesishme eshte qe shteti i krijuar me akt juridik te ekzistoje me te vertete. Shteti mund te krijohet ne menyra te ndryshme. Ne literaturen e se drejtres nderkombetare dallohet krijimi i shtetit ne menyre: a. Origjinale- krijimi i shtetit ne territoret e pabanuara ose ku nuk ka patur shtet, ne te cilin transferohet popullsia. b. Derivative (te prejardhur)- shtetet mund te krijohen ne territorin territorin e nje province ose regjioni nga shteti te cilit i kane takuar me pare ose me ndarjen e nje shteti ne dy ose me shume shtete te pavarura. Ndarja e tille behet me dhune (kryengritje) ose me marreveshje (ne menyre paqesore). *** Shtetet mund te krijohen edhe me bashkimin e dy ose me shume shteteve. **** Shtetet mund te krijohen edhe me nje akt juridik: 1. Me ligj te brendshem 2. Me traktat nderkombetar 3. me vendim te ndonje organizate nderkombetare. ***** Menyra me e shpeshte e krijimit te shteteve, sot lidhet edhe me luften per pavaresi te popujve kolonialë. Zhdukja e shteteve Si lindja poashtu edhe zhdukja e shteteve eshte ceshtje faktike e jo juridike. Shteti zhduket me humbjen e cilitdo element (popullsise, territorit apo sovranitetit). Zhdukja e pushtetit shteteror ka qene me se shpeshti rezultat i pushtimit te territorit dhe i nenshtrimit te plote te atij shteti. Shteti zhduket pqs aneksimi i tij eshte definitiv. Shteti zhduket edhe me ndarjen e territorit te tij nga shtetet tjera. Nje shtet mund te zhduket edhe me bashkimin vullnetar te dy ose me shume shteteve. Zhdukja e shtetit qofte rezultat i aneksimit, i ndarjes, i inkorporimit apo i hyrjes ne ndonje bashkesi shtetesh, eshte ceshtje faktike, por ka rendesi te madhe dhe shkaktonpasoja te shumellojshme juridike. Njohja e shteteve E drejta nderkombetare niset nga fakti se krijimi i shteteve te reja eshte ceshtje faktike e jo  juridike,  juridike, prandaj merret merret se shteti i ri me paraqitje behet subject i se drejtes nderkombet nderkombetare. are. Ekzistojne dy teori lidhur me njohjen e shteteve: 1. Teoria konstituive- niset nga qendrimi se shteti me faktin se eshte krijuar, ende nuk eshte antar i bashkesise nderkombetare. Pra, BN eshte ajo qe vendos se a do ta pranoje shtetin e ri ne rrethin e vet apo jo. 2. Teoria declarative- shteti i ri automatikisht i fiton te drejtat qe i takojne subjekteve 2

nderkombetare dhe behet anetar i BN, pqs i ka plotesuar kushtet qe i parasheh e dr nderkombetare…. Dmth shteti nuk krijohet me njohje, por eshte fakt ky qe konstaton se shteti eshte krijuar. Llojet e njohjes Kemi njohje te shteteve, te qeverive, kryetarit dhe njohje te kryengritesve. Ne te drejten nderkombetare nderkombetare permenden disa lloje te njohjes: 1. Njohja DE JURE  dhe  dhe 2. Njohja DE FACTO. 1. Njohja de jurejure- është njohje e përhershme dhe e plote, e cila përfshinë te gjitha marrëdhëniet me shtetin e ri. 2. Njohja de factofacto- kur një shtet, i shtyre nga arsyet politike ose për shkak te paqartësive frikësohet nga njohja e shtetit, ose qeverise se re dhe për ketë arsye e shtynë njohjen e plote. Njohja mund te jepet: 1. Shprehimisht- me një akt te njëanshëm me telegram, me deklarate te shefit te shtetit, me note diplomatike ose me një traktat ndërkombëtar. 2. Heshtazi- konsiderohet se njohja është bere: - nqs nje shtet lidh marrëveshje me shtetin e ri - nqs pranon dhe dërgon përfaqësues diplomatik - nqs shtetet e treta pranojnë konsujt konsujt e shtetit te ri Njohja e shteteve mund te behet: 1. Individualisht- buron nga qeverite ose organet e ngarkuara me pune te jashtme dhe jepet me akt te njeanshem kurse 2. Kolektive- behet ne konferenca, kongrese ose ne organe nderkombetare me resolute, me te cilen organet nderkombetare vendosin per krijimin e shtetit te ri ose me proceduren e pranimit. Njohja mund te behet edhe Me kushte dhe Pa kushte… Parashtrimi i kushteve me rastin e njohjes se shteteve te reja eshte ceshtje rreth se ciles nuk ekziston unitet i mendimeve. Shumica e autoreve sidomos perkrahesit e teorise declarative, konsiderojne se parashtrimi i kushteve me rastin e njohjes eshte e palejueshme. Suksedimi ne te drejtën ndërkombëtare Shpeshe ndodhe qe nje shtet t’i leshoje territorin territorin nje shteti tjeter, si s i rezultat i perdorimit te forces, ne menyre paqesore ose me revolucion. Si pasoje e kesaj, shteti paraprak humb pushtetin mbi ate territory dhe ne vend te tij vjen shteti tjeter. Suksedimi- paraqitet kur nje ose me shume persona nderkombetar e zevendesojne nje person tjeter nderkombetar me c’rast behet bartja e te drejtave dhe detyrimeve nga nje shtet qe e ka nderruar ose humbur identitetin e vet ne shtetin tjeter. Suksedimi mund te jete: a. I pergjithshem- shfaqet kur nje subject absorbohet absorbohet ne teresi nga nje tjeter qofte edhe kur behet me vullnetin e antareve. b. I pjesshem- shfaqet kur nje pjese e territorit te nje personi nderkombetar ngritet ne kryengritje, fiton pavaresine dhe behet person nderkombetar me vete. * Shteti pasardhes i merr IPSO JURE te gjitha te drejtat dhe detyrat e shtetit te meparshem. Suksedimi dhe traktatet Nje nder ceshtjet me rendesi qe paraqiten me rastin e suksedimit eshte se a kalojne traktatet e shtetit qe eshte krijuar ose eshte ndare ne shtetin pasardhes ose jane zhdukur me territorin e humbur ose te dhene. Lidhur me kete, ne teori jane shfaqur dy tendenca: 1. Shteti i ri nuk mund te konsiderohet i detyruar ne tractate te cilat nuk jane lidhur nga ai. 3

2. Shteti i ri duhet t’i pranoje traktatet qe kane qene te lidhura me heret. Te gjitha zgjidhjet e adoptuara deri me tani mund te perfshihen ne tri grupe: 1. Traktatet qe nuk barten b arten ne pasardhes- Traktatet politike. 2. Traktatet qe vazhdojne te mbesin ne fuqi- Traktatet normavenese. 3. Traktatet qe mbesin ne fuqi- Traktatet qe kane te bejne me territorin. Suksedimi dhe borxhet publike *Ne doktrinen e shek. XIX: ka mbizoteruar qendrimi se borxhet duhet bartuar mbi pasardhes. *Ne fillim te shek. XX: mjafte autore kane mohuar detyrimet e shtetit suksesor qe te marre pjese ne pagimin e borxhit te shtetit qe shkaterrohet. p.s. ne praktike kjo ceshtje eshte zgjidhur perms marreveshjeve speciale, psh. Italia, perkitazi me provincat Tripolitano dhe Kirenaika, ka pranuar te paguaje borxhin public te Turqise. *Ne prag te LIIB: Ne mungese te traktateve prape kane marre hov tendencat per refuzimin e marrjes se detyrimeve nga borxhet. Ceshtja e borxheve publike ne cdo rast duhet zgjidhur me ane te marreveshjeve. Suksedimi dhe shtetësia Personat qe jetojne ose e kane vendbanimin ne territorin, i cili eshte subject i nderrimit, prima facie, e marrin shtetesine e suksesorit. Probleme lindin vetem per personat te cilet kane qelluar jashte atij territory, ne momentin e nderrimit. Nderrimi i shtetesise paraqet nje ceshtje te rende kur cedimi behet kunder vullnetit te popullsise. E drejta nderkombetare ka provuar t’i zvogeloje pasojat e padeshirueshme te cilat dalin nga keto situate perms Plebishitit dhe Optimit. Permbajtja dhe klasifikimi it e drejtave themelore Ceshtja e precizimit te plote e te drejtave themelore ka mbetur e hapur deri ne ditet e sotme. Kete e kane kushtezuar: a. Ndryshimet qe jane pasoje e nje evolucioni normal dhe b. opozita ne te cilen ka hasur rregullimi i ceshtjes nderkombetare ne shtetet e medha. Perpjekjet e para i ka bere Abati Gregoar, 1792, projekti i te cilit nuk u realizua, por ngeli si begatim i se drejtes nderkombetare te asaj kohe. Te ketilla jane parimet: a. Popujt jane te pavarur dhe sovran, b. Te gjithe popujt kane te drejte te organizojne dhe nderrojne formen e tyre te qeverisjes, c. Cdo popull eshte zot ne territorin e vet etj… Shumica e autoreve përmendin pese te drejta themelore te shtetit te shtetit te cilave u përgjigjen detyrimet e shteteve tjera: - e drejta e sovranitetit dhe pavaresise - e drejta per ekzistence (mbrojtje) - e drejta e barazise - e drejta per t’u rrespektuar - e drejta per komunikim me shtetet e tjera. Llojet e shteteve Bashkesine nderkombetare per shume kohee kane perbere shtetet sovrane si dhe shtetet nen sundimin colonial. Bashkesine nderkombetare sot e perbejne me se 190 shtete sovrane te cilat përkundër kësaj mund te jene pak a shume te varura ekonomikisht, politikisht, ushtarakisht etj. Mes shteteve ekzistojnë dallime te konsiderueshme ne pikëpamje te: - madhësisë se tyre- territorit: shtete te vogla shtete te mëdha - nr te banoreve 4

- shkalles se zhvillimit - rendit te brendshëm ekonomik - potencialit ushtarak- superfuqi fuqi te mëdha - rendit te brendshëm- kapitaliste socialiste Për te drejtën, rendësi ka klasifikimi qe ka për baze pozitën juridike te shteteve. 1. Shtetet unitare -> thjeshta 2. Shtete te përbëra: a. Bashkimi personal b. Bashkimi real c. Konfederata dhe d. Federata. 2. Shtetet e përbëra A.Bashkimi personal Bashkesi e dy apo me shume shtetesh te cilat i lidhe vetem person ii sundimtarit. Bashkimi personal krijohet kur perputhen sendet e trashegimise, kur nje mbret i nje shteti zgjidhet per mbret edhe ne shtetin tjeter. Antaret e Bashkimit Personal e ruajne pavaresine e tyre te plote: 1. ne planin e brendshem ruajne: a. organin ligjdhenes b. organet gjyqesore c. organet administrative 2. ne planin e jashtem: a. vazhdojne te mbesin subjekte te pavarura dhe te vecanta b. mbajne pavaresisht marredhenie diplomatike me shtetet e tjera. B. Bashkimi real Bashkesi e dy apo me shume shtetesh sovrane, te cilat jane nen nje monark dhe bejne nje subject nderkombetar. Shtetet antare te BR e ruajne: 1. ne planin e brendshem a. autonomine e tyre te brendshme dhe i kane te pavarura organet ligjdhenese, admin dhe gjyqesore. 2. ne planin e jashtem ne competence te BR, si teresi lihet: a. Politika e jashtme b. Ushtria dhe c. Finansat Lufta kunder nje shteti antar te BR eshte lufte kunder te gjitheve. (Sot nuk ka shtete te tilla.) C. Konfederata Konfederata Lidhje mes dy apo me shume shteteve te pavarura. Krijohet me marreveshje nderkombetare dhe ka per qellim: mbrojtjen e pavaresise se jashtme ose te brendshme te antareve te saj. Ka raste kur krijohen per te evituar dominimin e nje shteti me te forte. Ka organet e veta qe kane fuqi te caktuar mbi shtetet antare. – Organ kryesor, e shpeshe i vetem, eshte DIETA, (pastaj Kuvendi i pergjithshem, Kongresi i delegateve)… delegateve)… Detyrat e ketij organi jane: 1. Te zgjidhe mosmarreveshjet mes antareve 2. Ndalon luften mes antareve, ne marredheniet nderkombetare 3. permbushe vendimet e Dietes. Shtetet antare te confederates e ruajne pavaresine e tyre te plote, si brenda ashtu edhe  jashte. 5

D. Federata Bashkesi e me shume njesive, e cila krijohet me akt juridik => Kushtetute. Politika e jashtme: - dergimi dhe pranimi i perfaqesuesve diplomatike - shpallja e luftes dhe lidhja e paqes - mbrojtja e sigurise se shtetit dhe - finansat (jane ne competence te federates si teresi)

= QEVERIA = Person ose trup i perbere nga me shume individe te cilet ne baze te kushtetutes e perfaqesojne perfaqesojne shtetet ne marredheniet marredheniet me shtetet s htetet e tjera. Nese nje shtet i jashtem refuzon te njohe kryetarin e nje shteti ose nderrimin e formes se qeverisjes se nje shteti, ky i fundit nuk e humb njohjen e tij si shtet, mirepo derisa te pranohet njohja e tij shprehimisht ose heshtazi, nuk jane te mundshme marredheniet zyrtare mes tyre. AKTJURI DIK Konfirmohet se nje person ose trup i perbere nga me shume persona eshte ne te vertete qeveri e nje shteti. AKTPOLI TIK I njohjes, eshte shprehje e vullnetit per te hyre ne marredhenie me ate qeveri. Njohja behet: - shprehimisht - heshtazi Mund te jete: - De jure - De facto Commonwealth Eshte bashkesi= Sui generic Bashkesi vullnetare e shteteve te pavarura dhe sovrane, secila pergjegjese per politiken e vet qe konsultohen edhe bashkepunojne ne interes te pergjithshem te popujve te tyre ne perparimin e mirekuptimit nderkombetar dhe paqes ne bote. Veprimtaria e Komonvelthit mbeshtetet ne: - konsultimet - diskutimet dhe - bashkepunimin. Format e varesise Varesia nenkupton doemos marredheniet mes shtetit superior dhe atij inferior. 1. Vazaliteti 2. Protektorati 3. Mandatet (gati jane zhdukur) etj. Shtetet neutrale Jane ato shtete te cilat marrin per detyre me marreveshje te posacme te mbeten neutrale ne cfaredo konflikti qe ndodhe ne te ardhmen mes shteteve te tjera. Shteti neutral: - Nuk guxon te lejoje kalimin e forcave ushtarake neper territorin e tij. - Shteti ka te drejte te ndermarre te gjitha masat per mbrojtjen e tij nga sulmet e jashtme. - Pervec se nuk mund te hyje ne marredhenie me karakter ushtarak, nuk ekziston asnje kufizim tjeter. Selia e Shenjte (shteti i qytetit te Vatikanit) Me marreveshje Italia pranon sovranitetin e Selise se Shenjte, pronesine e plote, autoritetin ekskluziv, absolute dhe juridiksionin e Selise se Shenjte mbi Vatikan dhe krijohet Shteti i Qytetit te Vatikanit nen pushtetin e Selise se Shenjte. Me marreveshje parashikohet 6

paprekshmeria e Papes, e drejta e legacionit, Selia e Shenjte heq dore nga e drejta e azilit dhe merr persiper t’i dorezoje kriminelet qe jane strehuar aty. V a t i k a n i mbetet shtet neutral dhe i paprekshem. Qyteti i Vatikanit ka gjithsej 44 hektare, 500-1000 banore. Sherbimet publike ushtrohen nga shteti Italian. Vatikani mban marredhenie me afro 70 shtete. Pergjegjesia nderkombetare e shteteve Shteti duke qene nje institucion juridik-politik, qe kryen shume funksione brenda dhe jashte kufijve, eshte i detyruar te rrespektoje rendin juridik nderkombetar. Pergjegjesia nderkombetare eshte nje institucion juridik kun e baze te tij, secili shtet te cilit mund t’i mvishet nje akt te cilin e drejta nderkombetare e konsideron si te paligjshem, duhet t’ia jape demshperblimin shtetit te cilit i ka bere dem me ate akt. Pergjegjesia e shteteve eshte institucion zakonor i se drejtes nderkombetare. Elementet e pergjegjesise se shteteve Pergjegjesia nderkombetare eshte cdohere raport i shtetit me shtetin kur shteti qe ka pesuar dem kerkon satisfaksion (kenaqje). Per ekzistimin e pergjegjesise ndekombetare duhet te plotesohen keto kushte: - te ekzistoje veprimi ose mosveprimi, me te cilin cenohet cfaredo detyre e percaktuar me normat e se drejtes ndekombetare. - veprimi i paligjshem duhet tem und t’i mvishet shtetit si person juridik ose si subject nderkombetar. - per ekzistimin e pergjegjesise duhet te jete shkaktuar demi. - duhet te jene shfrytezuar te gjitha mjetet juridike qe parashihen me rend te brendshem per te fituar kenaqje (satisfaksion). (satisfaksion). Pergjegjesia Pergjegjesia e drejteperdrejte ekziston ekziston ne ato raste kur e kane shkele te drejten nderkombetare organet shteterore per te cilat shteti mban pergjegjesi, ose perfaqesuesit shteteror. Pergjegjesia e terthorte, kur nje shtet merr pergjegjesine per cenimin apo shkeljen e se drejtes nderkombetare nderkombetare nga shtetet tjera. Pergjegjesia e shtetit per organet ligjdhenese Ekziston nese nje shtet: 1. nxjerre ndonje ligj i cili eshte ne kundershtim me detyrimet e tij nderkombetare. 2. leshon te nxjerre ligjin, i cili eshte i nevojshem per t’i plotesuar detyrimet nderkombetare ose nuk derogon nje ligj qe eshte ne kundershtim me detyrimet ndekombetare. Pergjegjesia e shtetit per aktet e organeve admin. Shteti ka pergjegjesi per punen e organeve admin te cilat sipas rendit te brendshem juridik kane cilesine e organit shteteror qe ushtrojne funksione publike dhe veprojne per llogari te shtetit, pavaresisht a jane keto locale, provinciale, regjionale, federale etj. Pergjegjesia e shtetit per punen e organeve gjyqesore Pergjegjesia e tille ekziston pqs gjyqet e nje vendi e kane cenuar te drejten nderkombetare ne zbatimin ose interpretimin e normave te se drejtes se brendshme. Bazat e pergjegjesise nderkombetare Per te ekzistuar pergjegjesia nderkombetare, pervec kushteve tjera ekzistuese eshte edhe nje kusht plotesues-vepra te jete kryer me paramendim, me qellim te keq ose me pakujdesi. 1. Teoria subjective – e fajit (Groci) 2. Teoria objective – e rrezikut (Anciloti)

7

Pasojat e pergjegjesise Si rezultat i veprimit te paligjshem (i shkeljes se detyrimit0, lind nje raport mes shtetit qe eshte fajtor per ate akt dhe shtetit ndaj te cilit s’eshte plotesuar detyrimi, nga e cila gje del se pala fajtore duhet te jap shperblimin. Territori shtetëror Pjeset (elementet) e territorit shteteror Territori shteteror eshte hapesira qe gjendet nen sovranitetin e nje shteti. Eshte element qenesor per ekzistimin e shtetit. Territorin shteteror e perbejne siperfaqja tokesore dhe ujore brenda kufijve, toka dhe ujerat nen kete siperfaqe dhe ajri mbi te. Territorin shteteror e perbejne siperfaqja tokesore brenda kufijve shteteror, toka nen te dhe toka nen ujera te brendshme dhe territoriale. Territori ujor perbehet nga ujerat qe ndodhen brenda territorit shteteror (ujerat kombetare) dhe ujerat e nje brezi detar (ujerat territoriale) per ato shtete qe kane dalje ne det. Ne ujerat kombetare hyjne: ujerat e lumenjeve kombetar, liqenet, kanalet, portet detare, gjiret e detit, gjiret historike dhe detet e brendshme. Toka, uji dhe ajri perbejne pjeset e verteta (reale) te nje shteti. Nocioni dhe natyra juridike e territorit shteteror shteteror Me territory shteteror nenkuptohet hapesira mbi te cilen nje shtet e ushtron sovranitetin territorial. territorial. Territori shteteror eshte nje element qenesor pa te cilin shteti s’mund te ekzistoje dhe eshte i percaktuar sakte me kufijte shteteror. Ushtrimi i pushtetit mbi nje territor njihet si supremacion territorial. Kufijtë shtetëror Ndarja e territorit kalon neper tri faza: 1. Përgatitja 2. Ndarja 3. Shënimi i kufijve Mundësitë e përcaktimit te kufijve ne lumeje janë: 1. Bregu i majte 2. Bregu i djathte 3. Mesi i lumit 4. Thalveg, ose vija e thellësisë me te madhe. Kufijtë ndahen ne: - natyrore… shkojnë përgjatë ujerave, bjeshkëve ose vargmaleve, pyjeve etj. (kufij te preferuar) - artificiale… s’kanë mbështetje ne relief (shënohen me shtylla, gure, mure etj) dhe - astronomik… shkojnë paraleleve ose meridianëve. Ndryshimet territoriale Ndalimi i marrjes se territorit shteteror Ndryshimet e territoreve me se shpeshti jane sendertuar me perdorimin e forces (me pushtim ose nenshtrim). Qe nga fillimi i shekullit XX, e drejta mbeshtetet ne parimin e rrespektimit te integritetit territorial te shtetit dhe ndalon te merret ndonje territor me perdorimin e forces. Mënyrat e lejuara te marrjes se territorit shtetëror Lidhur me llojet e fitimit te territorit, autoret e se drejtës ndërkombëtare i kane ndare ne fitime origjinare (burimore) dhe derivative (te prejardhura).

8

Cedimi (Cessio) Eshte menyre e zgjerimit te territorit, qe realizohet mes dy shteteve. Cedimi eshte transaksioni mes dy shtetesh: ceduesit dhe fituesit. Ai ka per object bartjen e sovranitetit mbi territorin i cili i ka takuar shtetit tjeter. Okupimi paqesor Eshte vendosja e sovranitetit te nje shteti mbi ndonje territor qe me pare nuk ka qene nen sovranitetin e asnje shteti tjeter. Okupimi paqesor behet ne baze te aktit te njeanshem. Shtimi (Zgjerimi) (Zgjerimi) Derisa cedimi arrihet me marreveshje nderkombetare, shtimi (acesio) eshte rezultat i ndryshimeve qe shkaktohen nga forcat natyrore ose si rezultat i punes njerezore. Parashkrimi Ne te drejten nderkombetare mund te perkufizohet si zgjerim i sovranitetit mbi nje territor perms ushtrimit te vazhdueshem dhe te papenguar te sovranitetit ne nje periudhe te caktuar te domosdoshme per te krijuar bindje te pergjithshme se gjendja ekzistuese eshte ne pajtim me rendin juridik. Per te qene i vlefshem parashkrimi eshte e domosdoshme qe asnje shtet (shtet ne sovranitetin e te cilit ka qene ai territor) mos te protestoje. Hapësira detare Hapesirat ujore te deterave dhe oqeaneve mbulojne mbi 70 % te siperfaqes se rruzullit tokesor. Ujerat detare ndahen ne: 1. Ujera bregdetare (te brendshme dhe territoriale) dhe 2. Ujera te lira. E drejta e detit eshte zhvilluar me shekuj si e drejte zakonore. Kodifikimi i se drejtes se detit eshte bere pas luftes se II boterore. --- 1.a Ujerat e brendshme detare… Perfshijne ujerat e limaneve detare, ngushticat, ngushticat, ujerat brenda arkipelageve, detet e brendshme, hapesirat ujore mes vijes se batices me te larte dhe zbatices me te ulet si dhe deltat e lumenjeve. Gjiri detar e ka statusin e ujerave te brendshme vetem nqs brigjet e gjirit i takojne nje shteti dhe hyrja ne gjirin detar nuk ka gjeresi me te madhe se dyfishi i gjeresise se ujerave territoriale. --- 1.b Ujerat territoriale… Perfaqesojne nje pjese te detit qe shtrihet paralelisht me vijen e bregut ne nje largesi te caktuar dhe jane burim i rendesishem i pasurise detare, rruge e lundrimit dhe zone mbrojtese nga ana e detit. Sipas Konventes se Gjeneves, zona e jashtme nuk mund te shtrihet me tej se 12 milje nga vija fillestare e ujerave territoriale. Brezi i jashtëm Paraqet pjesen e detit te lire dhe perfshine hapesiren detare qe shtrihet jashte ujerave territoriale ne drejtim te hapet deri ne largesi te caktuar. Brezi i jashtem fizikisht dhe  juridikisht  juridikisht eshte pjese e detit te hapet hapet dhe mbi te shtetet kane kane vetem disa disa te drejta drejta te kufizuara kufizuara te cilat na jep e drejta nderkombetare. Keto te drejta kane te bejne me mbrojtjen e interesave doganore, sanitare, fiskale, imigracionit, rezervimit te se drejtes se peshkimit. Zona ekskluzive ekonomike Eshte institute i ri juridik dhe nenkupton te drejten qe i eshte dhene shteteve bregdetare qe te zgjerojne te drejten sovrane ekonomike dhe kompetencat juridiksionale ne nje hapesire detare dhe nen det, pertej vijes se jashtme te ujerave territoriale, deri ne largesi prej 200 milja.

9

Shtrati kontinental Përfaqëson fundin e detit dhe nëntokën e detit te hapet e cila vazhdohet jashtë detit territorial deri ne thellësi te caktuar. Deti i hapet Hapesirat e gjera detare, te cilat shtrihen jashte ujerave bregdetare, perfaqesojne detin e hapur ose detin e lire. Ne kohen e mesme ka pasur tendenca qe te shtrihet sovraniteti edhe ne detin e hapur (Anglia- detin e veriut, PortugaliaPortugalia- oqeanin paqesor). Koncepti dhe perkufizimi perkufizimi i detit te t e hapur Deti i hapur mund te perkufizohet si pjese e oqeanit jashte nje vije qe shkon paralelisht me bregun ne nje largesi nga ai. Konventa mbi detin e hapur parasheh qe deti eshte i hapet per te gjithe popujt dhe asnje shtet nuk mund te pretendoje qe te veje cfaredo pjese te tij nen sovranitetin e vet. Mbi kete pjese vlen parimi i “lirise se detit te hapur”.

10