Drejta Nderkombetare Private Kapitulli 1

Lexion 1 Objekti dhe detyrat e te drejtes nderkombetare private

E Drejta nderkombetare private eshte nje krah i te drejtes qe jo shume i zhvilluar aktualisht ne shqiperi por domosdoshmeria dhe rendesia influncive e saj eshte e pashmangshme- e demonstruar nga anetaresimi RSH ne Konventen e Hages dhe acte te tjera nenligjore te nderrmarra ne interes te kesaj fushe. Zvogelimi i botes dhe marredheniet me te shpeshta civile midis qytetareve apo companive te shteteve te ndryshme me njeri tjetrin= tregojne rritje ne rendesine e kesaj dege

Definition (Perkufizim) – Nje teresi normash Juridike te cilat percaktojne nese nje marredhenie Ligjore Civile e karakterizuar nga elementi I huaj do te rregullohet nga sistemi ligjor i nje shteti apo nje shteti tjeter me te cilin marredhenia ligjore ka pika kontakti. (Conflict of Laws)

E Drejta nderkombetare private eshte e preokupuar vetem me maredhenie ligjore te llojit civil, pasurore apo personale individed midis tyre apo companite midis tyre, - si domosdoshmeri e kerkuar eshte elementi i huaj ne marredhenien ligjore perkatese. E Drejta nderkombetare Private eshte e karakterizuar nga dy dukuri 1) interesi I saj I vecante ne disiplinen e te drejtes private apo civile, si e drejta e trashegimise, te drejtat reale, detyrimet kontraktore e jashte kontraktore, e drejta familjare, e drejta procedurale civile.dhe 2) prania e elementit te huaj Object themelor I conflicts law eshte zgjidhje konfliktive ne fushat e lartepermendura. Marredheniet midis shtetit dhe qytetareve apo qytetareve dhe organizatave shteterore bien nen ambrellen e Te drejtes nderkometare Publike dhe jane te perjashtuara nga aplikimi ne te drejten nderkombetare private E Drejta publike eshte e interesuar exclusivisht me subjektin shtet- edhe pse objekt i saj mund te jene individed dhe companite Sidoqofte shteti mund te jete pale pjesmarrese edhe net e drejten nderkombetare private ne rast se ndermerr aktivitete te karakterit civil p.sh marredhenie ligjore tregetare E drejta nderkombetare private nuk mund te konsiderohet plotesisht e divorcuar nga e drejte nderkombetare publike- shembulli i shtetesise se personit fizik apo shtetesise se nje kompanie

1

Jep Shembull per situate te conflict of laws (Conflikte te ligjeve te shteteve te ndryshme) Qellimi I te drejtes nderkombetare private eshte zgjidhje e problemit se cili eshte ligji qe duhet applikuar kur ka konflikt ligjesh te shteteve te ndryshem- ne nje marredhenje ligjore te karakterit privat Pra percaktimi I sistemit ligjor qe do te rregulloj marredhenien ligjore civile ne baze te te cilit do tu jepet zgjidhje fakteve te ceshtjes perkatese (quajtur ndryshe normat materiale te nje vendi) Ligji qe merret ne considerate eshte ligji shteteror dhe jo ndonje sistem tjeter juridik qe mund te existoj brenda nje shteti sic mund te jete nje ligj fetar, Psh ceshtja e permendur ku zgjidhja e paleve nepermjet nje klauzole qe kontrata te rregullohej nga (Sharia Law) Ligjet Shariane nuk u zbatua nga gjykata angleze. E Drejta nderkombetare Private eshte e applikueshme vetem ne rastin e marredhenieve ligjore me element te huaj) Ku mundesisht ka gare te ligjeve te shteteve te ndryshme se cili ligj do te jete ai qe do te applikohet- nese mungon nje nga elementet e lartepermendur, ceshtja nuk eshte e karakterit civil apo ne mungese te elementit te huaj (rasti kur te gjitha elementet e marredhenies ligjore jane te lidhur me nje shtet te vetem) nuk ka vend per aplikim te te drejtes nderkombetare private.

Procesi dyfazesh i zgjidhjes se nje problemi nepermjet te Drejtes Nderkombetare Private (DNP) 1. Gjetja e sistemit ligjor qe do te rregulloj maredheniet juridike ne nje rast te vacant 2. Aplikimi i ligjit te gjetur per tu dhene zgjidhje fakteve te paraqitura

Fusha e veprimit te te drejtes nderkombetare private dhe objekti I saj Kuptimi I dyfishte I lex forit Normat e Lex Forit ne Kuptimin Material- Pra ato norma ate cilat perdoren per tu dhene zgjidhje direkte problemeve te ceshtjeve te ndryshme- normat e brendshme te pergjithshme Normat e Lex Forit ne kuptimin Formal – Normat e brendshme te shtetit ku eshte e vendosur gjykata te cilat merren exclusivisht me zgjidhjen e problemeve te DNP- pra normat qe perdoren per te gjetur ligjin qe do te aplikohet ne marredhenien ligjorep.sh Ligji Nr 3920 I vitit 1964 ne Shqiperi Normat e Aplikimit te Nevojshem- Normat e applikimit te detyrueshem- Nuk jane pjes e normave te konfliktit por norma te brendshme te nje shteti te caktuar me te

2

cilen marredhenia juridike eshte e lidheur – dhe applikimi I te cilave eshte I pashmangshem. Per te kthjelluar marredhenie te ndryshme ligjore qe mbartin element te huaj -e drejta private nderkombetare mund ti referohet Lex Fori (Ligjit te Gjykates)-Gjykatesi do ti drejtohet te drejtes nderkombetare te shtetit te vet per gjetjen e ligjit qe do te applikohet –Ne praktiken e sotme gjyqesore marredhenie juridike te te drejtes nderkombetare me element te huaj zgjidhen nga gjyqtari I vendit duke applikuar ligjin e Gjykates (Lex fori) dhe jane normat e brendshme te se drejtes nderkombetare private te ligjit te gjykates te cilave ju referohemi Psh per te gjetur ligjin qe determinon zotesine juridike te nje qytetari te huaj ne shqiperi do te applikohet Ligjin 3920 i vitit 1964 (ligj I interesuar vecanerisht me te drejten nderkombetare private) I cili qarteson se zotesia juridike e nje qytetari te huaj ne shqiperi rregullohet nga shteti, shtetas I te cilit ai eshte –pra gjykatesi shqiptar applikon te drejten ndekometare civile te shqiperise per te gjetur ligjin perkates qe do te vendos mbi ceshtjen ne fjale. Shembuj te normave te aplikimit te nevojshem (detyrueshem) Norma te aplikimit te nevojshem te Lex Fori) Ka disa norma per te cilat shteti(ku eshte e vendosur gjykata qe degjon ceshtjen) ka nje interesim te vecante ne aplikimin e tyre normat e aplikimit te detyrueshem (Mandatory rules) ose sic mund ti quajme ndryshe norma te apikimit te domosdoshem - karakteri I tyre I vecant favorizon aplikimn e tyre nga gjykatesi pavaresisht se ceshtja eshte duke u rregulluar nga ligjet e nje shteti tjeter.- Shembulli ligjit francez duke u aplikuar nga nje gjykate angleze ( Gjykata angleze duhet te aplikoje rregullat e aplikimit te detyrueshem te ligjit Anglez) Normat e aplikimit te detyrueshem te shtetit me te cilin kontrata ka lidhjen me te ngushte Art 3 I Konventes se Romes 1980 -Nese palet kane zgjedhur nje ligj te huaj, nuk duhet, kur te gjitha elementet e tjere te kontrates ne kohen e perzgjedhjes jane te lidhura me nje shtet te vetem (pervec perzgjedhjes se bere shprehimisht nga palet e cila formon edhe elementin e huaj), te mundesoje shmangjen e aplikimit e rregullave te Ligjit te shtetit te cilat nuk mund te shmangen (derogohen) nepermjet nje kontrate, te ashtuquajturat Norma te aplikimit te Detyrueshem te shtetit me te cilin kontrata ka nje lidhje te ngushte dhe I cili do te ishte ligji qe do te rregullonte kontraten ne mungese te vullnetit te paleve Shpjegim- kjo dispozite qellimon parandalimin e nje perzgjedhjeje nga palet vetem me qellimin e shmangies se normave te aplikimit te detyrueshem te shtetit me te cilin e gjithe kontrata eshte e lidhur- pervec perzgjedhjes se bere nga palet –pra kur I vetmi element I huaj I kontrates eshte ligji qe ata kane perzgjedhur.

Norma te aplikimit te detyrueshem te nje shteti tjeter me te cilin marredhenia ka nje lidhje te ngushte (jo lidhjen me te ngushte)- relative dhe problematike Psh Art 7(1) I

3

Konventes se Romes 1980- ky eshte nje artikull I cili per shkak te paqartesise qe mund te krioje disa shtete kane deroguar (Anglia eshte nje shembull I tille)

Normat e Rendit public Ordre Publique te forumit of Lex Fori – applikimi i ligjit perkates qe eshte percaktuar nga e drejta e konflikteve per te rregulluar nje ceshtje te caktuar mund ti refuzohet aplikimi i nje dispozite te vacant( I cili mund te ket effect ne anullimin e ligjit te aplikueshem) nese ajo bie ndesh me rregullat e rendit public te vendit ku eshte e vendosur gjykata Kur mund te kemi perplasje me normat e rendit publik ? – atehere kur aplikimi I ligjit te huaj do te binte ndesh me moralet e nje shoqerie te civilizuar (p.sh martesa midis vellait dhe motres) (apo midis kushrinjve te pare) Normat e rendit publik jane ato norma te cilat shoqeria e nje shteti te caktuar per arsye historike apo politike I konsideron si te padiskutueshmeProblemi kryesor qendron tek identifikimi preciz I normave te rendit public- disa mund te identifikohen lehte te tjerat jane pre e interpretimit- pra normat e rendit publik vuajne nga relativiteti dhe ndryshueshmeria e tyre me kohen (opinioni public I nje shteti eshte ai qe ben e ben nje norm te klasifikohet si e rendit public)

Cfare Ligjesh mund te Aplikohen nga gjykatesit Ligjet te cilat do te merren jane ato qe u perkasin rendeve juridike shteterore- Pra te drejta te tjera te vendosura nga organizata te tjera pervec atyre te shtetit nuk mund te merren parasysh—Ceshtje e Common Law Ku palet kishin zgjedhure Sharia Law E Drejta nderkombetare Private kerkon effectivitet si nje domosdoshmeri per applikimin e sistemit juridik shteteror per t’u bere object referimi I te drejtes nderkombetare private- Madje disa autore (Dicey and Morris) kerkojne qe vetem Ligjet e nje shteti te civilizuar mund te kryejne nje funksion te tille Normat e sistemeve shteteror te huaj qe kane karakter juridik mund te jene object I kerkeses per tu zbatuar ne fushen e te drejtes nderkombetare private – Ligj I huaj qe mund te behet I applikueshem per ti dhene zgjidhje problemeve faktike ka nje perkufizim te gjere duke perfshire Akte, ose ligje te shkruara, Norma Zakonore, apo praktika gjyqesore (Precedente).

Si e gjejme se cili system ligjor do te applikohet? Disa nga kriteret kryesore te marra parasysh per gjetjen e sistemit ligjor qe do e applikohet- keto kritere (elemente lidhes) do te shpjegohen me gjeresisht ne kapitujt e ardhshem • •

Shtetesia Vendbanimi

4

• •

Vendndodhja e Sendit – Vullneti I paleve

•

Vendi I kryerjes se veprimit juridik ( vendi I konkludimit te Kontrates)

•

Vendi I Executimit te detyrimit

•

Vendi I shkaketimit te nje demi te paligjshem

Conventa e Romes 1980 –e applikueshme per shtet kontraktore dhe ato qe nuk jane nen Art 2 te saj •

Art 3 Liria e Perzgjedhjes nga Palet dhe respectimi I kesaj perzgjedhjeje qofte explicit apo e nenkuptuar nga rrethanat

•

Art 4 Nese Sistemi Ligjor I cili do te applikohet ne nje contrat te dhene nuk eshte perzgjedhur nga palet ne perputhje me Art 3 Contrata duhet te rregullohet nga sistemei ligjor i shtetit me te cilin ajo paraqet Lidhjen me te ngushte

•

Presumohet se kontrata eshte me e lidhur ngushte me shtetin ku pala e cila ka per detyre te vere ne effect ate veprim qe karacterizon kontraten eshte banues ne kohen qe hyet ne kontrate – Giuliano and Legarde Report tregon se veprimi karakteristik I kontrates nuk eshte pagesa por ai veprim I cili behet shkak I pageses.

•

Ne rastin e prones se paluajtshme (cope Toke apo Ndertes) presumohet se contrata eshte me e lidhur ngushte me shtetin ku eshte e vendosur prona

•

Ne rastin e kontrates per transportimin e te mirave apo mallrave presumohet se ligji qe duhet te applikohet eshte ai i shtetit net e cilin eshte incorporuar (qendra e kompanise se transportit)

•

Nese veprimi qe karacterizon kontraten nuk mund te gjendet( p.sh. shkembim mallrash) presumimi duhet te injorohet.

•

Gjykatesi I paraqitur me ligjin e shtetit qe eshte zgjedhur nga palet apo qe ka lidhjen me te ngusht me maredhenien juridike (kontraten) do te applikoj ligjin e atij shteti per zgjidhjen e problemit

•

Zbatimi I ligjit te huaj ne Shqiperi parashikohet shprehimisht ne nenin 220 te kodit te procedures Civile te RSH

5

Art 5 E drejta e konsumatorit – Mandatory rules (rregullat e applikimit te detyrueshem)- Zgjedhja e sistemit ligjor nga palet nuk mund te applikohet ne nje menyre te tille qe te privoj mbrojtjen qe I jepet konsumatorit nga ligji I vendbanimit te tij (ne varesi te disa kushteve qe duhet te plotesohen) Nese nuk eshte bere perzgjedhja e ligjit nga palet kontraktore – kontrata do te rregullohet nga ligji I shtetit net e cilin konsumatori eshte banues. • Kushtetuta Shqipetare udhezon qe ne rast konflikti midis normave juridike te brendshme me Konventat dhe Traktatet e Ratifikuara nga RSH keto te fundit kane perparesi Art 7 Mandatory Rules a) Rregullat e detyrueshme te nje shteti tjeter -Edhe kur applikohet sistemi ligjor i nje shteti, duhet ti jepet effect (mandatory rules) Rregullave te detyrueshme(normat e applikimit te nevojshem) te nje shteti tjeter me te cilin contrata ka nje lidhje te ngushte b) Applikimi I pashmangshem I rregullave te detyrueshme te ligjit te Gjykates Lex Fori Art 16 Public Policy (rendin Pubblik te Shtetit ku eshte e vendosur gjykata qe degjone ceshtjen- Parimet juridike themelore te lex forit) –Applikimi I rregullit te nje shteti mund te refuzohet nese nje applikim I tille do te binte ndesh me Rendin publik te lighit te forumit.

Lidhja e se drejtes nderkombetare private me te drejten kushtetuese te nje vendi. E drejta kushtetuese mundeson adoptimin e normave te konfliktit duke I assimiluar at one rendin e brendshem juridik nepermjet se ciles ato marrin forcen e nje ligji te mirefillet.

6