Dragoljub Živković - Imenik srpskih filosofa (Sa izborom dela)

IMENIK SRPSKIH FILOSOFA (SA IZBOROM DELA)

Apstrakt: U pripremama za pisanje sveobuhvatne Istorije filosofije u Srba, autor u prilogu iznosi kratke biografije i nabraja najvažnija dela srpskih filosofa.

DIRECTORY OF SERBIAN PHILISOPHERD (with the books chosen)

Abstract: Preparing the History of Philosophy in Serbia the author njrites short biographies and counts the most important books of Serbian philosophers.

U procesu nastajanja Istorije filosofije u Srba, kao celovite, analitičke studije koja postoji samo fragmentarno o veoma ograničenom broju dela po ukusu samih autora, ovo je samo prvi oblik te studije. Naime, da bi se mogla sačiniti po-tpuna studija, potrebna su višegodišnja istraživanja svih au-tora i njihovih dela. Međutim, Imenik je neka vrsta uvoda u tu studiju, uvoda koji ne samo da navodi imena filosofa, nego i daje dragocene podatke o njihovim delima za sve istraživače. Ni jedan fakultet, ni jedan istraživački centar, ni jedna biblioteka, ni jedan univerzitet u državi Srbiji nema, na jednom mestu, sređene elementarne podatke o filosofima i njihovim delima, kako onih koji su radili i živeli ili rade i žive na prostorima Srbije i Crne Gore, tako i onih koji su radili ili rade na prostorima bivše Jugoslavije, a da ne govorimo u drugim državama i kontinentima. Postoje Filozofski fakulteti koji ne samo da nemaju informaciju sa drugih Univreziteta, nego nemaju sređene podatke o ljudima koji su na njima radili ili još rade. Ta vrsta aljkavosti, stva-ra ogromne poteškoće svakom istraživaču. U eri kompjute-rske tehnike, ništa nije logičnije do imati na jednom pregle-dnom mestu svaku vrstu informacije, pa i tu koji to ljudi rade u oblasti filosofskih nauka i koja dela izlaze iz njihove radionice. Uz ta i mnoga druga ograničenja, ovaj rad je samo veoma skromna forma nadomeštaja osnovnih podataka bez kojih je nemoguće iole ozbiljnije pristupiti velikom i za naciju značajnom poslu pisanja studije o istoriji filosofije u Srba. Autoru se postavilo odmah na početku pitanje: koji je metod i koji kriterijum uzeti kao merilo unošenja podataka u Imenik? Može to učiniti po

azbučnom redu, što se inače činilo u mnogim rečnicima ili enciklopedijama. Taj pristup ima nekih razloga ali držim da je bolje navoditi filosofe i njihova dela po vremenu nastajanja. Tako se tačno može videti kada je koji filosof živeo i kada je nastajalo njegovo delo. Tako se poštuje jedna veoma važna dimenzija dela, vreme u ko-me je nastalo. Time se nikako ne uvećava niti smanjuje njegova umna snaga, tj. njegova filosofska vrednost. Tu dimenziju odre-đuje sadržaj dela, odnosno misaona dubina autora dela. Pored toga, ne samo da nisam bio u stanju da dođem do potpunih podataka o delima svih autora, nego sam primenio i metod selekcije, tj. navođenja samo onih dela koja su nastajala u vreme pune misaone zrelosti autora i koja najbolje izražavaju njegov filosofski ego. Pa i tu su svakako nastali mnogi nedo-staci koji se moraju otkloniti kada bude objavljena celovita studija. Pošto je ovo prvi oblik ili nagoveštaj te studije, Zbornik Filozofskog fakulteta u Prištini, objavljivanjem ovog Imenika kao separatne studije, čini jedinstven iskorak iz onoga što se do sada radilo ili nije uopšte radilo. Prvi slovenski filosof svakako je bio Konstantin Ćirilo - Filosof (826 - 869) tvorac staroslovenske azbuke (Ćirilice) i pisac prvog filosofskog traktata: "O pravoj veri", u kome je izneo svoje shvatanje sveta i uneo filosofske kategorije kao što su suština, bit, zakon, mudrost, nebit, ideja, itd. Dakle, može se smatrati da i srpska filosofska misao započinje da se razvija od druge polovine devetog veka. Međutim, prvi filosof u Srba svakako je bio Rastko Nemanja ili Sveti Sava (1175 - 1235) sa delima: Karejski ti-pik, Hilandarski tipik, Studenički tipik i Žitije Svetog Simeona. Iz veoma poznatih istorijskih razloga, razvoj filosofske - naučne, opštekulturne i duhovne svesti u Srba je prekinut vladavinom Osmanske imperije. Prekinuto je i samo postojanje srpske države polovinom petnaestog veka. Zato se nauka i filosofija razvijaju u onim sredinama koje nisu bile pod vlašću Turaka. Pre svega misli se na Dubrovnik i na celu Dalmaciju. Prvim filosofom tzv. filosofije prirode, smatra se dubrovčanin Nikola Gučetić, po ocu Srbin a po majci Italijan, i Ruđer Bošković (1711 - 1787) pisac dela - "Philosophia naturalis theoria redacta ad unicam legenn virum in natura exisrentium"(1759) (Teorija prirodne filoso-fije). Kao profesor matematike, fizike i astronomije u Rimu, Parizu i Ravijeu, osnivač astronomske opservatorije u Milanu, Ruđer Bošković je početkom osamnaestog veka bio jedan od najvećih svetskih filosofa prirode. Drugi veliki srpski Obradović (1740 - 1811) priključenije", "Sabranije Filosofija naravoučitelija". saradnik Kara-đorđa, radio

filosof osamnaestog veka bio je Dositej , pisac dela "Sovjeti zdravog razuma", "Život i raznih naravou-čiteljnih veština", "Etika ili Treba svakako istaći da je Dositej, kao veliki na izradi prvog Zakona, na otvaranju prve škole

1808. godine pod imenom: "Velika škola", kao klice budućeg Univerziteta u Beogradu. U drugoj polovini osamnaestog i prvoj polovini devetnaestog veka, filosofska misao se u Srbiji razvija pod snažnim uticajem evropske filosofije, posebno one u Nemačkoj kao najvećeg filosofskog centra sveta, zatim u Engleskoj i Francuskoj. Ono što je bila stara Grčka punih osam vekova za Svet u filosofiji, to je bila Nemačka od osa-mnaestog pa sve do prve polovine dvadesetog veka. Tako je i monah Arsović Jovan (rođen 1814. godine), doktorirao na Sorboni filosofiju i dugo vremena bio glavni i odgovorni urednik Žičke štamparije, baveći se medicinom, pravnim i teološkim naukama. Iste 1814. godine je rođen i Branković Konstantin, profesor logike, psihologije i pedagogike na Velikoj školi u Beogradu. On je napisao: "Misloslovlje" ili "Logika za mlade" i "Osnove mudroslovlja za slušanje". Umro je u Beogradu 1865. godine. U prvoj polovini devetnaestog veka deluje i Matić Dimitrije, rođen 1821. godine u Rumi. Dokto-rirao je filosofiju u Lajpcigu a radio kao profesor Beogra-dskog liceja. Napisao je dela: "Načela umnog i državnog prava (1851) zatim, "Istoriju filosofije" (1865) i "Nauku o vaspi-tanju" (1867 - 68). U prvoj polovini devetnaestog veka delovao je izuzetan filosofski um među Srbima, Petar Petrović Njegoš (1812 - 1851), vladar Crne Gore i Vladika, pesnik i filosof u izvo-rnom smislu reči. Veliki Njegoš je napisao dela:"Luča mikro-kozma" (1845), "Gorski vijenac" (1847), "Sprovod prahu Sime Milutinovića" (1847) i "Polazak Pompeje" (1851). On se pre-vashodno bavio kosmičkim temama sveta i istorijskom sudbi-nom srpskog naroda. U prvoj polovini devetnaestog veka je rođen i Vasiljević Alimpije (1832 - 1911), profesor Velike škole u Beogradu, pisac dela: "Istorija narodne obrazovanosti u Srbiji" (1867), "Psihologija kao nauka" (1870) i "Logika ude-šena za školsku upotrebu" (1871). U devetnaesti vek spada i Marković Svetozar (1845 - 1875), veliki narodni tribun, ure-dnik listova i časopisa, i pisac dela "Realni pravac u nauci i životu", "Načela narodne ekonomije", "Srbija na istoku", itd. Izdata su ukupna dela Svetozara Markovića. Bilo bi nepravedno ne pomenuti i Srbina iz Dubrovnika, koji je i pre Ruđera Boškovića izdao niz zname-nitih dela iz filosofije. Radi se o Nikoli Gučetiću (1549 - 1610). On je pisao na latinskom jeziku na kome su pisali svi veliki filosofi toga vremena kao što su Spinoza, Lajbnic, Dekart itd. Radi se o sledećim delima: "Dello stato delle Republiche cecondo la mente di Aristotele con esempi mederni" (1951), "Comnentaria in sermonem Averrios de substantia orbis" (1570), "De imornortaliteta intelectus possibilis i Dialogo dell amore" (1581). Jedan od onih koji je studirao i doktorirao filosofiju u inostranstvu, tačnije u Lajpcigu, bio je i Vujić Mihailo (1853 - 1913), koji je takođe predavao na Višoj školi u Beo-gradu. Najpoznatije njegovo delo iz filosofije je "Položaj i zadatak filosofije" (1879).

U drugoj polovini devetnaestog veka pojavio se i Knežević Božidar (1862 - 1905), koji je kao srednjoškolski profesor filosofije postao jedno od najpoznatijih filoso-fskih imena u Srba. Svakako najpoznatija njegova dela su: "Principi istorije", u dva toma (1898) i "Misli" (1902). Na prelazu između devetnaetog u dvadeseti vek javlja se jedna veoma značajna grupa filosofa koja postaje svojim deli-ma poznata i van granica Srbije. Prvi od njih bio je Dragiša Đurić (1871 - 1941), koji je studirao filosofiju u Beču, Lajpcigu i Petrogradu a doktorirao 1902. godine, postajući za-tim profesor na Velikoj školi u Beogradu. Najpoznatija njegova dela su: "Problemi subjekta i objekta" (1912), "Filosofija istorije filosofije" (1925), "Filosofija feno-mena sad" (1925), "Praizvor filosofije" (1928) i "Opšta etika" (1937). Iste godine 1871. je rođen i Jovan Dučić, pesnik i filosof, diplomata i rodoljub. Najpoznatija njegova dela su: "Gradovi i himere", "Blago cara Radovana", "Moji saputnici", "Staza pored puta", "Jutro sa Leture ili misli o čoveku". Nešto mlađi od njih bio je Branislav Petronijević, možda najpoznatije filozofsko ime među Srbima u svetu. Rođen je 1875. godine, studije filozofije završava u Nemačkoj i u Lajcigu 1899. brani doktorat, zatim dolazi u Srbiju i postaje profesor na Velikoj školi a zatim i Filozofskom fakultetu u Beogradu. Prvi je bio akademik u Srba iz oblasti filosofije. Najpoznatija njegova dela, a nedavno su objavljena sva dela, su: "Der Staz von Grunde" (1898), "Principien der Metaphysik" (I, II) (1909), "Članci i studije", (1919), "Osnovi teorije saznanja (1923), "Istorija novije filozofije", (1922), "Osnove logike" (1932). Pet godina mlađi filosof i teolog bio je Nikolaj Velimirović (1880 1956), čovek veoma burnog života. Niko-laj je svojim životom i delom postao jedan od najvećih srpskih mislilaca prve polovine dvadesetog veka. On nam je ostavio čitavu biblioteku svojih izuzetno umnih dela. Glas Crkve je objavio sva dela Nikolaja Velimiroviča i time obogatio srpsku kulturu, nauku i filosofiju. Mi ćemo navesti sledeća: "Religija Njegoševa", "Reč o svečoveku", "Život Sv. Save", "Kasijana - nauka o ljubavi". "Divan - nauka o čudesima", "Molitva na jezeru", "O vaskrsenju Hristovom", "Beseda pod Gorom", "Iznad greha i smrti", "Misli o dobru i zlu", "Omi-lija, Ohridski prolog", "Simvoli i signali", "Carev zavet", "Duhova lira", "Emanuel", "Nomologija" itd. Ristić Svetomir (1886 - 1971) je ugledni filozofski pisac i leksikograf. Najpoznatija su mu dela: "Osnovi Boško-vićeve dinamičke atomistike", "Iz novije srpske filosofije" i "Celina, delovi i stvarnost". Vršnjak Ristića je bio i Toma Živanović (1884 - 1971), po osnovnoj profesiji pravnik ali i osnivač pravne filoso-fije. Iz oblasti filosofije njegova najpoznatija dela su: "Sistem sintetičke pravne filosofije" i "Osnovni problemi etike" (1935.).

Jedan od onih filosofa i naučnika čija su dela probudila ogromni interes u svetu bio je Uroš Milanković (1800 - 1849). Najpoznatija njegova dela su: "Svetski organizam i sistem opšteg života", "Organizam svetske celine i sistem opšteg života", "Prosveta čoveka i obrazovanje jestestva", "Naše vreme", "Zastava slobode i pravde", "Ogledalo istine", itd. Na samom početku devetnaestog veka delovali su i Nikolaj Šimić (delo: "Logika serbskoga jezika" - 1808 - 1809) Atanasije Stojković ("Kandor ili otkrivenije egipatskih tain - 1800"), Emanuel Janković ("Moralna filozofija" i "Načela mudrosti"), Milan Šević (Problemi Emanuela Jankovića - 1927), Milan Kujunxić - Aberdar (1842 - 1893) sa delima: "Filozofija u Srba" (18680, "Svet harmonije" (1866), "Kratki pregled harmonije u svetu (1873), "Ide li svet na bolje ili na gore" (1870), Miloš Milovanović (Filozofija u Srba - 1904.), Živojin Žujović (1938 - 1870), sa delima: "Isto-rik BEKL i novi principi istorijske nauke", (1868) i "Upore-dni napredak slobode i rada" (1872), Jovan Stejić ("Sabor istine i nauke"), Mihail Hristofor Ristić (1829 - 1897) sa delima: "Sistem celokupne filozofije" u deset knjiga (1858 - 1860), Dimitrije Matić (1821 - 1884) sa delima: "Kratki pre-gled istorijskog razvitka načela prava, morala i države od na-jstarijeg vremena do naših dana (1851). i "Nauka o vaspitanju" (u tri toma 1866), Mihailo Petrović (1868 - 1943) sa delima: "Elementi matematičke fenomenologije" (1911) i "Fenomeno-loško preslikavanje" (1930), Jovan Cvijić (1868 - 1943) sa svojim "Govorima i člancima" 1, 2, 3, 4 od 1921. do 1923, Josif Pančić (1814 - 1888), Živojin Perić (1868 1953) sa delima: "Snaga i moć nepoznatog" (1921), "Jedan pogled na evolucio-nističku pravnu školu" (1907), "Političke studije, "Religija u srpskom građanskom zakonu" (1919), "Sudbina pravne nauke (1921), itd, Slobodan Jovanović (1869 - 1958) sa: "Portreti iz istorije i književnosti" (1935), "Makijaveli" (1935), "Marks (1935),"Današnja politička kriza" itd. Ivan Đaja (1884 - 1957) sa delima: "Od života do civilizacije" i "Tragom živo-ta" (1931), Sima Marković (1888 - 1937): "Iz nauke i filozo-fije (1925) i "Principi kauzaliteta i moderna fizika" (1935), Filip Filipović (1878 - 1937) sa delom: "Razvitak društva u ogledalu istorijskog materijalizma", Koča Popović i Marko Ristić sa delom "Nacrt za jednu fenomeno-logiju iracionalnog" (1931), Ognjen Prica (1899 - 1941) sa delima: "Folozofski Kongres u Pragu", "Savremena filozo-fija i prirodne znanosti" (940) i "Evolucija i dijalektika". U prvoj polovini dvadesetog veka pojavila su se mnoga veoma značajna dela iz oblasti nauke i filosofije. To je bio period procvata filosofske misli koja se polako odvijala od onog epigonskog, imitirajućeg i koja je autentično i izvorno analizirala mnoga filosofska pitanja, sasvim ravnopravno sa tokovima evropske i svetske filosofije. Mnogi od tih veli-kih imena su rođeni krajem devetnaestog veka ali su svoju filosofsku zrelost ispoljili upravo u prvoj polovini dvade-setog veka. U tom istom periodu pojavljuje se jedan novi filosofski pravac, jedna nova filosofska škola pod opštim imenom: marksistička filozofija. Ona će okupirati misaonu energiju velikog broja filosofa da bi tek polovinom dvadesetog veka ušla u svoju kulminaciju. No, taj relativno novi pravac nije bio jedinstven, istoznačan. Već na samom početku nastajanja marksističke filozofije, bilo je problem, kako je to sam Marks primetio govoreći: "Ako je to marksizam ja onda

nisam marksista". Naime, Karl Marks, rodonačelnik tog novog pravca u filosofiji, bio je doktor filosofskih nauka i to iz oblasti helenske filosofije. Potom je pripadao tzv. Levo hegelijanskom filosofskom krugu, da bi u svojoj političkoj aktivnosti, veoma malo vremena i energije posve-ćivao samoj filosofiji, predajući se ekonomskim, politi-čkim, sociološkim, ideološkim temama, gde su nastala mnoga krajnje sumnjiva tvrđenja. Znajući da njegovo kapitalno delo "Kapital" nije dovršeno, nije naučno još dobro utemeljeno, Marks je stalno odugovlačio da ga objavi. To je učinio sa prvim tomom Kapitala na veliki pritisak Engelsa. Pri kraju svoga života on je bio svestan pogrešnih zaključaka o odnosu "baza nadgradnje", o "sirovom socijalizmu i primitivnom komunizmu", o "diktaturi klase", itd, ali je to bilo kasno da se bilo šta uradi po poboljšavanju ideje. Tako su nastale dve ideje unutar marksističke filosofije: a) ideja vulgarnog "dijalektičkog i istorijskog materijalizma", koja je nanela mnoga zla ne samo filosofiji već i društvenim procesima koji su upravo na toj ideji participirali svoju organizaciju, i b) ideja "prakse" kao oslobođenog rada i slobodnog čoveka. Te dve ideje su došle u veliki sukob u drugoj polovini dvadesetog veka i otvorile pitanje celokupnog smisla tzv. marksističke filozofije. Sa druge strane, delovala je jedna grupa filosofa koja se najviše bavila istraživanjem helenske filozofije, koja je živo pratila sve filosofske tokove pre svega u Evropi i koja je stvarala autentična filosofska dela. Najveći broj njih deluju u tri velika filosofska centra u Beogradu, Zagrebu i u Sarajevu. Filosofima prve polovine dvadesetog veka pripadaju: Kajica Milanov, sa delom: "Osnovni problemi saznanja" (1937); Vladimir Dvorniković (1888 - 1956) sa delima "Savre-mena filozofija (1918), "Borba ideja" (1937), "Naša kulturna orijentacija u Današnjoj Evropi" (1930); Vladimir Vujić, sa delom: "Sputana i oslobođena misao" (1931), Prvoš Slanka-menac sa delima: "Novi humanizam" (1923) i "O filozofiji i filozofiranju" (1923); Milan M. Jovanović, sa delom: "Smisao i vrednosti života po Hajnrihu Rikert" (1938); Dimitrije Mitrinović (1888 - 1953), sa delom: "Estetičke kontepalacije"; Miloš Perović (1874 - 1915) sa delom: "Misli" (1934); Vladan Maskimović sa delima: "Venac života" i "Sistem moralne filozofije" (1936); Borislav Lerinc, veoma ugedni profesor Univerziteta u Beogradu, sa delima: "Misao i akcija" (1930), "Posle milion godina ili Filozofija budućnosti" (1964) i "Psihologija i filozofija religije" (1937); Bogdan Gavrilović (1864 - 1947), sa delom: "Civilizacija i nuka" (1911); Kosta Stojanović (1867 - 1921) sa delom: " Rasprave i članci iz nauke i filozofije" (1922); Vojislav Mior sa delom: "Teorija spoznaje dr Dragiše Đuri-ća" (1933); Filip Medić sa delima: "Praizvor filozofije meren gnoseološkim subjektom i objektom" (1928); Nikola M. Popović sa delima: "Život Imanuela Kanta", "O savremenoj filozofiji", "O inteligenciji kod čoveka" (1924), "Šta je čovek i u čemu je vrednost njegova života" (1928); Ljubomir Nedić (1858 - 1902), sa delom: "Učenje o kvantifikaciji predikta u novijoj engleskoj logici" (1884), Laza Kostić (1841 - 1910), sa delima: "Osnovi lepote u svetu" (1880) i "Osnovna načela", "Kritički uvod u opštu filozofiju" (1960); Sava Davidović Zerenski, sa delom: "Filozofija u Srba" (1918).

U tom istorijskom periodu je delovao najveći helenista međe Srbima, akademik Miloš Đurić (1892 - 1067), čovek koji je utemeljio poznavanje helenske filosofije, književnosti i civilizacije uopšte u kulturu Srba i koji je prevodilačkom delatnošću, analizama, samostalnim radovima ostavio za so-bom celu jednu filosofsku biblioteku. Navešćemo njegova na-jvažnija dela: "Vidovdanska etika" (1922), "Filosofija panhu-manizma" (1922), "Srpska filosofija heroizma", "Smrt majke Jugovića" (1918), "Racionalizam u savremenoj nemačkoj filosofiji" (1925), "Problemi filosofije kulture" (1929), "Istorija helenske kljiževnosti" (1951), "Istorija helenske etike" (1953), "Sofisti i njihov istorijski značaj" (1955), "Platonova Akademija" (1956) itd. Pored Miloša Đurića i Nikolaja Velimirovića, čovek koji je najviše dela objavio i koji je imao sreću da poživi preko devedeset godina bio je Dušan Nedeljković, rođen 1899. godine. I on je doktorirao na Sorboni 1922. godine sa temom: "Filozofija prirode u delu Ruđera Boškovića". On je treći akademik - filosof sa neobično bogatom filosofskom dela-tnošću. Inače je bio stožer marksističke filosofije dijale-ktičkog materijalizma. Samo iz te oblasti je napisao preko deset knjiga. Najvažnija dela Dušana Nedeljkovića su: "Orije-ntacije saznanja" (1923), "Heraklit" (1924), "Nemoralnost kompromisa i etička funkcija smrti" (1928), "Psihologija lirskog stvaranja" (1929) "Rad, volja, radost" (1932), Panka-lizam i dijalektika (1936), Ideološki sukob demokratije i fašizma (1937), Anti - Bergson (1939), Hegelova dijalektika (1939), Leonardo da Vinči (1956), Naša filozofija u borbi za socijalizam (1952), Sirano de Beržerak (1957), Kretanje i relativnost u Boškovićevom novom svetu (1960), Pragmatizam i dijalektika (1960), Lametri (1961), Ruđer Bošković u svom vremenu i danas (1961), Fonten (1965), Holbah (1965), Engels danas (1963), Humanizam Marksove dijalektike i dijalektika humanizma (1968), Etika 1, 2 (1969), Lenjin i filozofija (1969), Hegelova estetika (1970), Od Heraklita do Njegoša i Svetozara (1971), Stoicizam (1971), Prevazilaženje (1971), Njegoš filozof oslobodilačkog humanizma (1973), Ognjen Prica... (1974), Marksizam nauka socijalizma i dijalektike (1974), itd. Sa Ksenijom Atanasijević (rođenom 1894. godine u Beogradu), započinje period u kome će i dame imati sve veći značaj u razvoju srpske filosofske misli. Sa Ksenijom, Isi-dorom i Anicom, prvim doktorima filosofskih nauka među ženama, dolazi mali talas žena filosofa kao što su: Zagorka Micić, Zaga Golubović, Svetlana Knjazeva, Radmila Šajković, Jelena Berberović, Smilja Tartalja, itd. Pa ipak i pored ogromnog značaj dela i delovanja tih umnih žena, filosofija je uglavnom prostor delovanja muškaraca. Ne verujem da postoji još neka druga duhovna delatnost u kojoj su muškarci u tolikoj meri zauzeli vodeću ulogu. To nije samo slučaj u srpskom nacionu već opšte svetsko pravilo. Verovatno se radi o tome da filosofija traži celog čoveka, da je neka vrsta duhovnog posvećenja, da angžuje celinu ljudske umne i fizičke energije pa stoga žene, primorane da obavljaju druge poslove po svojoj prirodi, nisu u stanju da se do kraja predaju filosofiji. Da bi se postigao neki iole značajniji rezultat, da bi se napisalo delo, da bi se stekao ugled i mesto među tim besmrtnicima, treba imati pored prirodnog dara, sposobnost i spremnost

za ogroman istraživački rad. Zato je toliko malo i filosofa i doktora filosofskih nauka u odnosu na druge tzv. društvene nauke: sociologiju, istoriju, pedagogiju, psihologiju, pravo, politikologiju, etnologiju, oblast književnosti itd. Ksenija Atansijević je napisala relativno malo velikih dela koja su smeštena u korice knjige, ali zato ima veliki broj studija i članaka po mnogim časopisima u Srbiji i inostranstvu. Objavila je: "Filozofske fragmente 1, 2" (1929), "Brunovo učenje o najmanjem" (1922), "Imanuel Kant kao ličnost i kao tvorac učenja o primatu praktičnog uma nad teorijskim", (1977), i prevela sa starogrčkog Platonovog "Parme-nida", i Aristotelov "Organon", sa engleskog Petroni-jevićevo delo "Sloveni u višoj nauci", sa latinskog Baruha de Spinozu i njegivu "Etiku", sa nemačkog Adlerovu "Individu-alnu psihologiju". I Micić Zagorka (903 - 1982), je poznati doktor filozofije i profesor na Univerzitetu u Skoplju. Najpozna-tija njena dela su: Fenomenologija Edmunda Huserla" (1937), "Uvod u logiku" (1961), "Nemačka klasična filozofija" (1958) i "Materijalističko shvatanje istorije - istorijski materijalizam" (1972). Anica Savić Rebac (1893 - 1953), prevodilac značajnih dela sa starogrčkog, latinskog jezika, autor je sledećih dela: "Antička estetika i nauka o književnosti", "Helenski vidici"(1922), "Predplatonska erotologija" (1932), "Njegoš", "Kabala i Filon", itd. Filosofska misao u Srba nastavlja da se razvija i u dvadesetom veku. Mogli bismo govoriti o tri generacije filosofa: o onoj koja je rođena u prvoj polovini dvadesetog veka, postajući najmoćniji vaspitno - obrazovni faktor filosofije; zatim ona srednja generacija koja je rođena u drugoj polovini dvadesetog veka i koja je učila filosofiju od ove dve prethodne, dajući najbolja dela u drugoj polovini veka i o najmlađoj generaciji koja je rođena u drugoj polovini veka i koja tek krajem dvadesetog veka ulazi u punu svoju misaonu zrelost, obećavajući najbolja dela početkom dvadeset i prvog veka. To bi bila ne tako nevažna, gegeracijska podela filozo-fa u Srba. Međutim, postoji i ona tematska, sadržinaska, ona bitno filosofska. I u njoj bi se moglo govoriti o tri velike grupacije: a) ona koja je filosofirala na tragu ortodoksnog marksizma, čiji je centralni problem bio dijalektički materijalizam i istorijski materijalizam, nazvana popularno filozofija Dijamata, b) Ona koja je patricipirala ideje slobode, prakse, humanizma, humanog društva, istorije, filo-sofije rada, itd, okupljena oko časopisa "Praksis", oko Korčulanske filozofske škole, i c) ona koja je filosofiju posmatrala i prihvatala kao otvoren način mišljenja, kao istinsku mudrost čoveka bez obzira na teme. Postoji i četvrta filosofija u Srba, koja se razvijala i razvija u okviru pravoslavne religije, kao teološka misao koja nudi istine o svetu i čoveku na sebi specifičan način. Pisac ovog Imenika je u svojim ranim filozofskim radovima pripado onom drugom vladajućem načinu mišljenja, ali se uverio da je filosofija kao otvorena svest o svetu i čoveku, daleko najbolji i najdelotvorniji način mišljenja.

Justin Popović (1894 - 1979), pripada plejadi najumnijih ljudi koje je srski narod imao početkom dvadesetog veka. Učenik Vladike Nikolaja Velimirovića, a zatim preda-vač na Bogosloviji Svetog Save u Beogradu, ratnik, monah, veliki putnik i Srbin. Justin je iza sebe ostavio veoma značajna dela i pripada samom vrhu pravoslavne filosofije i teologije. Najpoznatija njegova dela su: Filosofske urvine, Pravoslavna filosofija istine, Filosofija i religija F. M. Dostojevskog, Učenje Sv. Makarija Egipatskog i tajna njegovog poznanja, Tumačenje na sv, Evanđelje po Mateju, Molitveni dnevnik, Gnoseologija Sv. Isaka Sirina, Dogmatik 1, 2 ili Pravoslavna filosofija istine, Svetosavska filosofija života, itd. Bogdan Šešić (1909 - 1999) jedan od najplodnijih filosofskih pisaca među Srbima, svakako najveći istraživač u oblasti Logike i teorije saznanja, predavač čija su se preda-vanja slušala sa najvećom pažnjom jer je umeo na brilijantan način da izloži složenu materiju iz logičkog mišljenja. Najpoznatija dela Bogdana Šešića su: Grundsatzeze der absoluter Njahrheit (1933. u Berlinu), Die Katogoen lehrn der Bedischen philosiphien Schule (1938. Berlin), Logic of Change (1972), Dijalektički materijalizam Jozefa Dicigena (1957), Uvod u dijalektičku logiku (1958), Dijalektički materijalizam (1962), Principi univerzalne logike (1969), Između transcendentalizma i objektivizma (1970), Filozofske osnove logike (1973), Logika 1 - 2, (1958), Nužnost i sloboda (1963), Osnovi metodologije društvenih nauka, Čovek smisao i besmisao (1977), Savremeno shvatanje fizičke realnosti (73) Estetičke studije, (1958), Savremeni čovek i svet (1969), Razvoj i savremeni problemi filozofije marksizma (1974), Marksizam kao pogled na svet (1958), Dijalektika kao metodologija društvenih nauka (1977). Vuko Pavićević (1914 - 1978) je jedan od najpoznatijih etičara u filosofiji Srba. Najpoznatija njegova dela su: Komentari Luče mikrokozma (1953), O dužnostima (1957), Odnos vrednosti i stvarnosti u nemačkoj idealističkoj filo-zofiji (1955), Filozofija Fridriha Ničea (1959), Uvod u etiku (1962), Sociologističko tumačenje religije (1963). Iste 1912. godine je rođen i Veljko Korać, poznati profesor filosofije na Filozofskom dakultetu u Beogradu. Njegova najpoznatija dela su: Filozof i estetičar Didro (1954), Erazmo Roterdamski (1955), Kantova kritika čistoga uma (1955), Marks i savremena sociologija (1965), Marksovo shvatanje čoveka, istorije i društva (1971), Filozofija i njena istorija (1978), Marksov i Engelsov doprinos razvoju nauke o društvu (1958), Hegelov prilog zasnivanju istorije filozifije (1960), Filozofska i empirijska antropologija (1963), Šta znači biti čovek (1966). Umro je 1991. Vojislav Vučković (1919 - 1941) se pretežno bavio pitanjima estetike: Umetnost i umetničko delo (1932), Materijalistička filozofija umetnosti (1935), Pregled reorije i istorije umetnosti (1938), Uvod u estetiku (1939). Krajem devetnaestog veka, tačnije 1894. godine je rođen Vuk Pavlović - Pavao, doktor filozofskih nauka koji je ceo radni vek sve do

smrti (1978) proveo u Skoplju na Filozo-fskom fakultetu. Najpoznatija njegova dela su: Spoznaja teo-rija i metafizika (1928), Spoznaja i spoznajna teorija (1926), Ličnost i odgoj (1932), Spinozina nauka (1938), Filozofija i svjetovi (1932), Pogled na kulturnopovijesno smijeravanje (1964), Umjetnost i duševnost (1970), itd. Među onima koji su obeležili filosofiju dvadesetog veka je veoma ugledni istraživač i profesor na Pravnom fakultetu u Beogradu, zatim direktor internacionalnih seminara o Ničeovoj filozofiji u Nemačkoj i Austriji, Mihailo Đurić (1925 ). Njegova najpoznatija dela su: Ideje prirodnog prava kod grčkih sofista (1958), Problemi soci-ološkog metoda (1962), Sociologija Maksa Vebera (1964), Humanizam kao politički ideal (1968), Stihija savremenosti (1972), Mit, nauka ideologija (1979), Utopija izmene sveta (1979), Niče i metafizika (1984), Putevi ka Ničeu (1992), Izazov nihilizma (1986), Filozofija u dijaspori (1989), Mišljenje na kraju filozofije (1990), Zbornici o Ničeu (sa Jozefom Simonom), itd. Bošnjak Branko (1923 ) je izuzetno poznat profesor helenske filosofije koji je ceo radni vek proveo na Filozofskom fakultetu u Zagrebu. Objavio je značajna dela kako što su: Grčka filozofija do Aristotela (1956), Filozo-fija od Aristotela do renesanse (Matica Hrvatska), Povijest filozofije kao nauke (1958), Logos i dijalektika (1961), Filozofija i hrišćanstvo (1966), Grčka filozofska kritika Biblije (1971), Filozofija - Uvod u filozofsko mišljenje (1973), Sistematika filozofije (1978), Smisao filozofske egzistencije (1981), Filozofija i povjest (1983), Istorija filozofije 1, 2, 3 (1945). Iste 1923. godine rođen je i Dragutin Gostuški, akademik, kompozitor i muzikolog, autor filozofskog dela: Vreme umetnosti. I Grlić Danko (rođen 1923. - ) je jedan od najpoznatijih estetičara na prostorima bivše Jugoslavije. Predavao je u Zagrebu, Beogradu i Sarajevu, a napisao sledeća dela: Filozofija (1965), Umjetnost i filozofija (1965), Leksikon filozofa (1968), Zašto (1968), Ko je Niče (1969), Estetika 1, 2, 3 (1983), O komediji i komičnom (1972), Igra kao estetski problem (1975), itd. Četvrti veliki filozof među Srbima rođen iste 1923. godine je Milan Kangrga, sjajan analitičar i profesor Etike na Filozofskom fakultetu u Zagrebu. I on je ostavio celu malu biblioteku: Racionalistička filozofija (1957), Etika ili revolucija (1983), Praksa - vrijeme - svijet (1982), Hegel Marks (1988), Filozofija i društvo (1988). Peti filozof rođen iste 1923. godine je Miodrag Cekić. I on je veoma plodan filosofski pisac. Najpoznatija su mu dela: Filozofija evolucionizma Herberta Spensera (1956), Američki pragmatizam i instrumentalizam (1959), Pregled istorije filozofije (1966), Jedno i sve (1972), Od Ka-nta do Marksa (1975), Saznanje i rad (1976), Infitezimalni račun i monandolija (1980), na putevima misaonih traženja (1981). Da li je praksa merilo istine (1979).

I Marković Mihailo, akademik i jedan od najpoznatijih profesora filozofije na Filozofskom fakultetu u Beogradu, je rođen 1923. godine. Izgleda da je ta godina bila berićetna za rađanje filosofa u Srba. On je objavio značajan broj dela i među prvim je filosofima u Srbiji čija su ukupna dela objavljena, pored Miloša Đurića, Brane Petronijevića, Svetozara Markovića i Mihaila Đurića. Najpoznatija dela M. Markovića su: Revizija filozofskih osnova marksizma u SSSR-u (1952), Logika (1956), Formalizam u savremenoj logici (1958), Dijalektička teorija značenja (1961), Humanizam i dijalektika (1972), Preispitivanja (1972), Filozofske osnove nauka (1982), itd. Kešić Andrija (r. 1921. - ) je studije filozofije i doktorat završio u Sarajevu, da bi jedno vreme bio upravnik odeljenja za filozofiju Instituta društvenih nauka u Beo-gradu. Njegova najpoznatija dela su: Relacioni sudovi i relativnost spoznaje (1956), Religija kao kult svetovne i božanske vlasti (1958), Političko božje i komunizam (1976), Filozofija religije (1981), Kretanje i teorija kretanja (1958). Stojković Andrija (r. 1924.) je veliki istraživač iz oblasti filozofije i autor nekoliko dela o filozofiji u Srba. Bio je profesor na Prirodno matematičkom fakultetu u Beogradu. Njegova najpoznatija dela su: Lenjin o formalnoj logici (1951), Tendecije razvoja sadašnje svetske filozofije (1960), Dijalektički materijalizam (1962), Razvitak filozo-fije u Srba (1804 1844), (1971, Počeci filozofije u Srba (1970), Dijalektika pre Marksa i marksistička dijalektika (1977). Šajković Radmila (r. 1924) je jedna od retkih žena - filosofa među Srbima. Sav svoj radni vek je provela na Filo-zofskom fakultetu u Beogradu kao profesor istorije filoso-fije, posebno racionalističke. Njena dela su: Životni put i filozofsko delo Ksenije Atanasijević (1970), Lajbnic i politika (1972), Filozofija Baruha de Spinoze (1974), Lajbnic i opšte dobro (1976), Dekart i njegovo delo 1 -2 (1980). Leković Dragutin (r. 1925), član CANU, je do penzionisanja radio na Isntitutu za izučavanje radničkog pokreta u Beogradu. Najpoznatija su mu dela: Marksizam i filozofija (1967) i Marksistička teorija otuđenja (1968). Akademik Tadić Ljubomir, profesor filosofije u Sarajevu i Beogradu, redovan član SANU, pripada plejadi tzv, praksista u filozofiji i istaknuti je analitičar političkih, pravnih i društvenih procesa. Njegova najpoznatija dela su: Filozofske osnove pravne istorije Hansa Kelsena (1962), Predmet pravnih nauka (1966), Poredak i sloboda (1967). Tradicija i revolucija (1972), Autoritet i osporavanje (1974), Pravo, priroda i istorija (1975), Retorika (1995), itd. Vanja Sutlić alijas Aleksandar Kuga (r. 1925) je jedinstven primer u našoj filosofiji. Jedan od najobrazovanijih filosofa, sjajan orator, čovek burnog ži-vota, boem, dugo vremena smatran Hrvatom, bio je alfa i omega studija filosofije u Sarajevu, sve do odlaska u Zagreb za deka-na Fakulteta

političkih nauka. On je napisao malo dela, ali je svojom delatnošću ostavio neizbrisiv uticaj na svoje stude-nte i saradnike. Najpoznatija dela su mu: Bit i suvremenost (1967), Praksa rada kao znanstvena povijest (1974), Kako čitati Hajdegera, itd. Marković Miroslav je jedn od onih Srba koji je ostvario svoje filozofsko postojanje van Srbije i Jugoslavije, u SAD na Univerzitetu u Ilinoisu, predavajući i izučavajući pre svega starogrčku, vizantijsku i indijsku filosofiju. Najpoznatija su mu dela: Hipolitova Refutatio, Bhaga van Gota, Heraklit, Davidijada, Filozofija Heraklita Mračnog, itd. Rođen je 1925. godine u Beogradu, gde je završio studije filosofije. Damjanović Milan (r. 1923) je filosof čija je osnovna preokupacija bila filosofija umetnosti ili estetika. Predavao je na Filozofskom fakultetu u Skoplju i na Fakultetu umetnosti u Beogradu. Njegova dela su: Konrad Fidler .... (1957), Problemi eksperimenta u estetici (1965), Strujanja u savremenoj estetici (1966), Estetika i razočarenje (1970), Suština i povest (1976), Istorija kuture sa princi-pima izlaganja i tumačenja (1978), Estetika i stvaralaštvo (1988). Jeremić Dragan (r. 1925), pored Ivana Fohta, Danka Grlića i Milana Damjanovića, pripada onom malom broju vrsnih estetičara u istoriji Srpske filosofije. On je dugo vremena predavao Estetiku na Filozofskom fakultetu u Beo-gradu. Najpoznatija njegova dela su: Savremena filozofija Zapada (1952), Kritičar i estetički ideal (1965), Filozofija (1966), Tri stunja poređenja (1978), Marksizam i marksističko obrazovanje (1079), Filozofija uvod u osnovne pojmove, i posthumno: Filozofija u Srba, (1997). Vujadin Jokić je utemeljivač studija filozofije na srpskoj nastavi Filozofskog fakulteta u Prištini. On je dugo vremena predavao Istoriju filozofije i estetiku, sve do odlaska u Nikšić. Njegova najpoznatija dela su: Simbolizam, Geneza stvaralaštva Tina Ujevića, Filozofske i književne rasprave, Razmeđa savremene filozofije, Uvod u filozofiju, Marksovo viđenje umjetnosti, itd. Danilo Pejović (1928) je jedan od Srba koji je radeći na Filozofskom fakultetu u Zagrebu, uticao na stvaranje moćnog - filozofskog centra ne samo u Hravatskoj i Jugoslaviji. Najpoznatija dela njegova su: Francuska prosvetiteljska filozofija (1957), Realni svijet - temelji ontologije (1960), Protiv struje (1966), Savremena filozofija zapada (1967), Sistem i egzistencija (1970), itd. Gajo Petrović (r. 1927) je završio studije filozofije u Zagrebu, a doktorirao na filozofiji Plehanova. Pripadao je najužem krugu tzv. praksisovaca, čovek izuzetne filosofske snage, vrstan analitičar i kritičar, snažna filosofska ličnost. Obajvio je sledeća dela: Engleski empirizam (1955), Filozofski pogledi G.V. Plehanova (1957), Logika (1963). Od Loka do Ejera (1963), Filozofija i marksizam (1966), Mogu-ćnost čovjeka (1969), Filozofija i revolucija 91975), Čemu Praksis (1972), Mišljenje revolucije

91975), Teorija kore-spodencije i teorija evidencije (1973), Suvremena filozofija (1980). Branko Pavlović (1928) je posle profesure u srednjoj školi, poput Miloša Đurića i niza drugih značajnih stvaralaca u filozofiji, postao profesor Antičke filozofije na Filozofskom fakultetu u Beogradu, naslednik Miloša Đurića. Objavio je sledeća dela: Rasprave o filo-zofskim osnovama nauka (1973), Filozofija prirode (1978), Filozfija nauka u Francuskoj (1974), Filozofski rečnik, i posthumno: Filozofija - Uvod u filozofsko mišljenje, kao i Presokratovska misao. Akademik Milošević Nikola I (1929) je mislilac koji sretno povezuje književnu i filosofsku problematiku, baveći se veoma uspešno kritičkom analizom ne samo određenih dela, već i životne stvarnosti. Najpoznatija njegova dela su: Antropološki eseji (1969), Negativni junak (1965), Roman Miloša Crnjanskog (1971), Šta Lukač duguje Ničeu (1979), Marksizam i jezik, Psihologija znanja, O Dostojevskom, Filo-zofija strurkturalizma. Polemike, Filozofija i psihologija, Književnost i metafizika. Od 1930. do 1950. godine nastala je srednja genarcija filozofa u Srba koja se vaspitavala i obrazovala na delima svojih profesora i delima uglavnom evropske filozfske tradicije. Posle 1950. godine rođena je najmlađa generacija filozofa, koja tek treba da se dokaže i da stvori dela prime-njena svojoj intelektualnoj snazi i vremenu u kome će stvarati. U drugoj polovini dvadesetog veka pored Beograda kao najmo-ćnijeg filozofskog centra u Srbiji, otvaraju se katedre i studije filozofije u Prištini i Novom Sadu. Ako tome dodamo i katedru za filozofiju u Nikšiću, onda bi bilo veoma interesantno pratiti i analizirati rad tih katedri. Treba očekivati i da će se otvoriti studij filozofije na Uni-verzitetu u Nišu. Nastava iz filozofije postoji i na Faku-ltetu političkih nauka, na Pravnom fakultetu, na Učiteljskim fakultetima. Na kom će se nivou odvijati nastava sva-kako zavisi pre svega od kvaliteta predavačkog kadra a nikako mesta ili institucije na kojoj se ona izvodi. U tu srednju generaciju srpskih filozofa spadaju: Dragoljub Mićunović, (1930), profesor na Filozofskom fakultetu u Begradu. Njegova najpoznatija dela su: Marks o birokratiji i javnosti (1966) i Logika i socio-logija - Induktivno zaključivanje (1971). Miladin Čivotić (1930 - 1997), prvo srednjoškolski profesor u Prizrenu a zatim redovni profesor filozofije na Filozofskom fakultetu u Beogradu. On je veoma plodan pisac i ugledan nastavnik, pripadnik praksis - filozofije. Najpo-znatija njegova dela su: Socijalizam i masovna kultura (1964), Dijalektika prirode i autentična dijalektika (1965), Pragmatizam i savremena filozofija (1967), Čovek i vre-dnosti (1969), Egzistencijalizam, realnost i sloboda (1973), Aksiologija (1986), Revolucija i kultura (1982), Hajdegerovo shvatanje bića i bitnog mišljenja (1970).

Novaković Staniša (1930) veoma poznati predavač Gnoselogije na Filozofskom fakultetu u Beogradu, rano pre-minuli filozof koji je iza sebe ostavio sledeća dela: Pro-blemi razgraničenja nauke i metafizike u savremenoj empiri-stičkoj filozofiji (1965), Problemi metafizike u savremenoj analitičkoj filozofiji (1967), Ima li perspektive logika otkrića (1968), Hipoteze i saznanja (1984), Teorija naučnih revolucija (1971), Teorijsko procenjivanje rivalskih hipoteza (1972). Gligorije Zaječaranović (1930), je posle Šešića, najveći istraživač u oblasti logike i teorije saznanja, odno-sno dijalektike kao metodologije. Predavao je Logiku i Uvod u filozofiju na Filozofskom fakultetu u Nišu. Njegova najpoznatija dela su: Đerđ Lukač (1963), Analiza i sinteza u okviru dijalektike Marksa i Hegela (1967), Dijalektika od Kanta do Hegela (1969), Dijalektika ljudskog sveta 91969), Filozofija marksizma (1987), Osnovi metodologije nauka (1987), Logika (1998). Zaga Golubović (1930) je jedna od najumnijih dama u istoriji filozofije Srba. Dugo godina je predavala socijalnu antropologiju na Filozofskom fakultetu u Beogradu i upra-vljala Institutom za filozofiju i društvene nauke. Njena najpoznatija dela su: Problemi savremene teorije ličnosti 91966), Čovek i njegov svet (1973), Porodica kao ljudska zajednica (1981), Staljinizam i socijalizam (1952), itd. Još jedna veoma ugledna žena u srpskoj filosofiji je Svetlana Knjazeva (1931), višegodišnji profesor logike i teorije saznanja na Filozofskom fakultetu u Beogradu. U nedostatku potpunih podataka o delima Knjazeve navešćemo samo jedno delo: Etička teorija i pojam žrtvovanja (1974). Lukić Sveta (1931 - 1997) je pored oblasti knjiže-vnosti, posvetio pažnje na istraživanju estetičkih problema. Tako su nastala njegova dela: Umjetnost i kriterijumi (1964), Estetička čitanka (1964), Umjetnost na mostu (1975), Ogledi iz estetike (1981). Svetozar Stojanović (1931) je jedan od najpoznatijih i najplodnijih filozofa tzv. srednje generacije. Predavao je etiku na Filozofskom fakultetu u Beogradu i upravnik je Instituta za filozofiju i društvene nauke. Njegova dela su: Savremena metaetika (1964), Marksistička etika i soci-jalističko obščestvo (1966), Između ideala i stvarnosti (1969), U traganju za revolucionarnim etosom (1979), Od ma-rksizma do etatizma sa ljudskim likom (1987), Istorija i pa-rtijska svest (1988), itd. Miloje Petrović je bio profesor filozofije na Pravnom fakultetu u Novom Sadu i Filozofskom fakultetu u Prištini. Najpoznatije njegove studije su: Kontrovizije u savremenom marksizmu (1977) Savremena jugoslovenska filo-zofija (1979), Od Marksa do Mao Ce Dinga (1983), Komunizam i rad (1983).

Kron Aleksandar (1937) ugledni profesor logike na Filozofskom fakultetu u Beogradu. Njegovo najpoznatije delo je: Odnos polivalentnih logika i teorije verovatnoće (1967), itd. Aranđelović Jovan (1935), profesor logike na Filozo-fskom fakultetu u Beogradu, je veoma plodan pisac i istraživač u oblasti filozofije. Njegova najpoznatija dela su: Uloga indukcije u naučnom istraživanju (1967), Kritika prakse (1968), Filozofija i epohalna svest (1973), Dijalektika istinska vatra Prometeja (1969), Povesno mišljenje (1989), Dijalektička racionalnost (1981), itd. Pejanović Obrad (1935) je najveći deo svoga radnog veka proveo na Fakultetu političkih nauka kao profesor Savremene filozofije. Najvažnija njegova dela su: Marks i politika (1969), Filozofska čitanka (zajedno sa P. Bubanjom) (1980), Marks i filozofija modernog doba (1989), Marksi-stička filozofija (1980). Berberović Jelena (r. 1936) je studije filosofije i doktorat stekla na Filozofskom fakultetu u Sarajevu. Redovni je profesor Opšte metodologije na Filozofskom fakultetu u Beogradu. Objavila je niz značajnih dela među kojima i: Znanje i sitina", "Osnovni smerovi analitičke filozofije" (1972), "Filozofija i svijet nauke" (1990), itd. Simeunović Vojin (1937) je sarajevski student filosofije, gde je ostvario univerzitetsku karijeru. 1992. godine dolazi na Filozofski fakultet u Novi Sad, za profesora savremene filozofije. Predaje i na Filozofskom fakultetu u Prištini, kao i na Učiteljskom fakultetu u Prizrenu. Njegova najpoznatija dela su: "Moć i granice kritičkog mišljenja", "Čovjek i rad", "Filozofija i zbilja" (1, 2, 3) i tako dalje. Elaković Simo (1937) godine je svoj filozofski rad započeo u Dubrovniku, a zatim je 1992. godine došao u Beograd na Filozofski fakultet predajući istoriju filozofije. Najpoznatija su mu dela: "Pravci i smisao kretanja savremene filozofije" (1971) i "Filozofija kao kritička svest" (1984). Boro Gojković (1936) je student i doktorant Filozofskog fakulteta u Sarajevu, ali je rad na Univerzitetu započeo na Fakultetu političkih nauka u Sarajevu, a zatim 1995. je došao na Filozofski fakultet u Prištini gde predaje Nemačku klasičnu filozofiju i Ontologiju. Objavio je sledeće radove: "Hermneutika Merli Pontija" (1973) i "Dvo-smisleni Meril Ponti" (1979). Tubić Risto (1936) je studije filozofije završio u Sarajevu. Sada radi na Učiteljskom fakultetu u Beogradu držeći nastavu iz predmeta Filozofija sa etikom. Najpozna-tija su mu dela: "Rečnik marksističkih pojmova" i "Britanska filozofija morala" (1978). Munušić Zdravko, (1933), dugogodišnji profesor marksističke filozofije na, Fakultetu političkih nauka zatim i Filozofskom falukltetu u

Beogradu. On se najviše bavio italijanskom filozofijom, pa otuda i njegovo delo "Filozofsko shvatanje Rože Garodija" (1972). Radović Amfilohije (1937), mitropolit Crnogrsko - primorski i skenderijski, jedan je od najobrazovanijih ljudi pravoslavlja, mislilac i istraživač, veoma ugledni profesor Bogoslovije i pisac niza značajnih dela. On tako nastavlja liniju Vladike Nokolaja Velimirovića, oca Justina Popovića koji mu je bio profesor i onih znamenitih pravoslavnih mudraca. Napisao je preko 15 dela, od kojih navodimo sledeća: "Vraćanje duše u čistotu", "Predmudrosti Solomonove", "Svetosavsko prosvetno predanje o prosvećenosti Dositeja Obradovića", "Osnovi pravoslavnog vaspitanja", "Misao Pse-la", itd. Kovačević Milan (1938 - 1988), predavač Logike, Savremene filozofije i Estetike na Filozofskom fakultetu u Novom Sadu. Smrt ga je pretekla da napiše daleko više dela nego što je to mogao. Najpoznatija dela su mu: "Algebra i račun stavova" (1974), "Formalna logika" (1980), "Teologija i antropologija" (1980), "Preobražaji prakse" (1985), "Onto-loški triptih" (1990). Dragoljub Živković (1938) je studije filozofije završio u Sarajevu, a doktorat iz filozofskih nauka na Filozofskom fakultetu u Prištini. Radio je kao profesor filosofije i logike u srednjim školama (Foča, Ljig i Kraljevo), a od 1980. godine predaje na Filozofskom fakultetu u Prištini Antropologiju i Antičku filosofiju. Predavao je Filosofiju umetnosti na Fakultetu umetnosti u Prištini. Njegovi najvažniji radovi su: Od Talesa do Hegela (1974), Horizonti revolucija (1985), Mudrost Helena (1991), Vizantijska teofilosofija (1995), Filosofija obrazovanja i vaspitanja u Helena (1995), Od poetike do ontologije ume-tnosti (1997), Duhovni horizonti Sv. Save (1999), Metodika nastave filosofije (1999), Vreme i ljudi (1999), Temelji političke mudrosti. Buha Aleksa (1939) je studije filosofije završio u Sarajevu i na Filosofskom fakultetu u Sarajevu započeo svoju univerzitetsku karijeru. Preveo je desetak knjiga sa nemačkog na srpski jezik i uređivao Prosvetu u Sarajevu. Najpoznatije njegovo filosofsko delo je: "Karl Korš - jedan otvoreni marksizam". Obajvio je i delo "Argumenti za republiku Srpsku" kao njen ministar inostranih poslova. Bubanja Pavle (1938) je dugo godina predavao filozofiju na Višoj pedagoškoj školi u Kruševcu, uređivao časopis Bagdala i učestvovao u osnivanju Filozofsko - knji-ževne škole u Kruševcu. Od 1995. predaje na Ekonomskom fakultetu u Nišu. Najpoznatija njegova dela su: "Filozofija mira" (doktorska disertacija) i "Filozofska čitanka". Petrović Bratislav je predavao Marksističku filozofiju na Tehničkom fakultetu u Beogradu. Najpoznatije mu je delo "O pojmu naučnog zakona u društvenim naukama". Petrović Sreten (1940) je filozof koji se prevashodno posvetio problemu umetnosti i estetike. On je svojim mnogobrojnim delima svakako

najplodniji estetičar u Srbiji. Predaje na Filološkom fakultetu u Beogradu. Najpo-znatija su mu dela: Estetika i ideologija (1972). Negativna estetika (1972), Marksistička estetika (1979), Principi Hegelove negativne estetike (1970), Estetika i sociologija (1978), Retorika (1975), Metafizika i psihologija stila (1975), Umetnost i simbolička forma (1989), Kultura i ume-tnost (1993), Mitologija, magija i običaji (1992), Mitologija raskršća (1993), Uvod u kulturu Srba (1994), Estetika (1994), itd. Kučinar Zdravko (1938), studije filozofije završio u Beogradu, gde je i doktorirao. Dugo godina predaje Nemačku klasičnu filozfiju na Filozofskom fakutetu u Beogradu. Njegova najpoznatija dela su: "Mopzes Hes i njegov odnos prema Marksu" (1965), "Austromarksizam i filozofija" (1972), i "Kant i marksizam" (1977). Mirko Zurovac (1941), je studije filosofije završio u Sarajevu. Njegovo opredeljenje je svet umetnosti i on je jedan od najvećih poznavalaca fenomena umetnosti u istoriji filoso-fije u Srba. Redovni je profesor Estetike na Filozofskom fakultetu u Beogradu. Najpoznatija su mu dela: "Detinjstvo i zrelost umetnosti" i "Umetnost i egzistencija" (1975). Žunjić Slobodan (1949), studije filosofije je završio u Beogradu, gde je magistrirao i doktorirao. Bavi se pretežno Antičkom filosofijom i savremenom filosofijom. Dugo godina predaje na Filozofskom fakultetu u Beogradu i Novom Sadu. Njegova najpoznatija dela su: "Heraklitov logos kao zbirajuća zbranost" (1979), "Fragmenti elejaca" (1982), "Elejska teorija bića" (1972), "Aristotelova henologija" (1987) itd. Kostić Nikola (1940) je višegodišnji profesor marksističke filozofije na Filološkom fakultetu u Beo-gradu. Predavao je i srednjevekovnu filosofiju na Filozo-fskom fakultetu u Prištini. Njegovo najpoznatije delo je "Filozofija i istinska zajednica" (1944). Dušan Pajin je redak filozof koji se najviše bavi indijskom filosofijom i kulturom istočnih naroda uopšte. Predaje na Fakultetu umetnosti u Beogradu. Najpoznatije njegovo delo je "Filozofija upanišada" (1990). Adam Ninković (1940), profesor Istorije filozofije sa etikom i Etike na Učiteljskom fakultetu u Jagodini i Filozofskom fakultetu u Blacu, objavio je sledeća dela: Filozofski vidici Svetozara Markovića, Filozofija apsurda i pobune Alberta Kamija, Filozofija. Petar Živojinović, (1943) je pored političke aktivnosti i uređivačke delatnosti objavio i sledeća filozofska dela: Prometejev greh, Moje uverenje, razgovori o socijalizmu, Od filozofije do politike. Luka Prošić, profesor filozofije na Filološkom fakultetu u Beogradu, je pored niza manjih radova objavio i delo "Filozofija starih Grka". U drugoj polovini dvadesetog veka rađa se i stvara najmlađa generacija srpskih filosofa od kojih su najpoznatiji: Arsenijević Miloš,

profesor filozofije na Filozofskom fakultetu u Beogradu sa delima: Kantova teori-jska filozofija i Prostor - Vreme - Zenon, Babić Jovan, pro-fesor etike na Filozofskom fakultetu u Beogradu sa delima: Kant i Šiler i Moral i naše vreme, Đinđić Zoran, veoma angažovani filosof u politici sa delima: Subjektivnost i nasilje, Jesen dijalektike, Diltaj: Zasnivanje duhovnih nauka, Kroptkin: Anarizam i moral, Huserl: Kriza savremenih nauka. Šijaković Bogoljub, profesor Antičke filozofije i Antropologije na Filozofskom fakultetu u Nikšiću sa deli-ma: Mitos, fizis i psihe, Zoon politikom, Hermesova krila, Amikus Hermes, Istorija, Odgovornost, Svetost, Bibliografija presokratovca, Laušević Savo, takođe profesor istorije filozofije na Filozofskom fakultetu u Nikšiću, Jakovljević N, i Bjelica Lj, predavači na Filozofskom fakultetu u Nikšiću, zajedno sa Tomovićem Slobodanom, veoma plodnim piscem iz oblasti Estetike, filozofije Njego-ša, i aktuelnih filozofskih problema čine najuticajnije filozofe u Crnoj Gori. Pored ovih imena u istinske filozofe spadaju i Vuk Karaxić, Ivo Andrić, Matija Bećković, Patrijarh Pavle, vladika Atanasije Jevtić, Kalezić, Krstić, Biogović i dru-gi plodni autori iz oblasti religiozne antropologije, zatim Milan Uzelac, profesori Estetike na Filozofskom faku-ltetu u Novom Sadu sa delima: Teze o Marksu, Filozofija igre, Stvarnost umetničkog dela, Druga stvarnost i tako dalje, a onda i njegov kolega sa istog fakulteta Milenko Perović sa delom Počeci filozofije. U Beogradu deluju i filozofi Savić, Kozomara, Basta, Nikola Kostić, itd. Na filozfskom fakultetu u Banjaluci rade filozofi Đukići i Knežević a na Palama Spasoje Ćuzulan. Verovatno da u Beogradu, Nišu, Novom Sadu, Banjaluci, Sarajevu, Zagrebu i drugim centrima visokoškolskog obrazo-vanja postoje ljudi koji se profesionalno bave istraživanjima iz oblasti filosofije. Jedna celovita studija istorije filo-sofije u Srba bi morala obuhvatiti sve te ljude. Samo tada bi se mogla stići ona vrsta istine (celine) koja ne podleže sumnjama. Konačno, zbog veoma male poznatosti a i zbog sujete koju pokazuju neki pisci istorije srpske filosofije, namerno ili slučajno, svejedno, zaboravljajući činjenicu da se filosofija istražuje i predaje već 40 godina i na Filozofskom fakultetu u Prištini, odnosno trenutno u Blacu, treba u ovoj veoma šturoj analizi podataka, reći ko je sve predavao na katedri za filozofiju i sociologiju Filozofskog fakulteta u Prišti-ni (na srpskoj nastavi). Radi se o sledećim filozofima: prof. dr Nešković, prof. dr Krsto Kilibarda, prof. dr Boro Gojković, prof. dr Adam Ninković, prof. dr. Miloje Petrović, doc. dr Gligorijević, doc. dr Sinđelić, doc. dr Todorović Miloš, prof. dr Mirko Zurovac, i asistenti Mr Ružica Petrović, mr Drago Đurić, mr Branka Popović i ass. Sreten Ugričić. Na odseku za sociologiju predavali su ili predaju: prof. dr Milovan Marković, prof. dr Đukanović, prof. dr Momir Zeković, prof. dr. Milan Miljević, prof. dr Milidrag Mučibabić, prof dr Nikolić, prof. dr Jovan Živković, prof. dr Đokica Jovanović, doc. dr Slađana Đurić, doc, dr.

Đorđević, mr. M. Šešlija, predavači Aleksandar Matijašević i Nait Vranezi, i asistenti: mr Šutović, mr Jasmina Petrović. Za tih 40 godina diplomiralo je filosofiju oko 200 studenata i doktoriralo filozofske nauke samo tri kandidata. Nešto slično je i sa sociološkim naukama. Na osnovu ovih šturih podataka neozbiljna je svaka studija filozofije u Srba koja zaboravlja ne samo filozofe koji su radili ili rade na Filozofskom fakultetu u Prištini, odnosno Blacu, nego koja to čini sa bilo kojim drugim sredinama gde se intezivno proučava, istražuje i objavljuje iz filozofije. Tu vrstu greške napravio je časopis "Gledišta" iz Beograda, koji je objavio radove o srpskoj filosofiji akademika Mihaila Markovića i drugih, u kojima se krajnje podcenjivački, nenaučno i neutemeljeno govori samo o onim filosofima koji su po ukusu pisaca ili su njihovi bliski prijatelji i saradnici. Takva istorija srpske filosofije ne treba srpskoj kulturi i filosofiji.