documents.tips_tokovi-informacija-i-komjuterska-integracija-u-logistici.pdf

Univerzitet u Istočnom Sarajevu Saobraćajni fakultet Doboj

Seminarski rad iz predmeta “Logistika u saobraćaju”

Tema:

Tokovi informacija i kompjuterska integracija u logistici

Doboj, maj 2012. godine

Student: Nihad Ibranović Br. indexa: 157/10

Sadržaj Informacioni sistemi..................................................................................................................................3 Komponente informacionog sistema..........................................................................................................4 Informacione tehnologije...........................................................................................................................5 Ciljevi primjene informacionih tehnologija...............................................................................................6 Standardizacija...........................................................................................................................................9 Infrastruktura informacionih tehnologija.................................................................................................10 Interface...............................................................................................................................................10 Komunikacioni uređaji........................................................................................................................12 Baze podataka......................................................................................................................................13 Elektronsko poslovanje............................................................................................................................14 E-logistika................................................................................................................................................14 Zaključak..................................................................................................................................................16 Literatura..................................................................................................................................................17

Informacioni sistemi Informacioni sistem je integrisani skup komponenti za sakupljanje, snimanje, čuvanje, obradu i prenošenje informacija. Poslovna preduzeća, druge vrste organizacija i pojedinci u savremenom društvu, zavise od informacionih sistema za upravljanje svojim operacijama i djelovanjima, održavanje kompetitivnosti na tržištu, ponudu različitih usluga i unaprijeđivanje ličnih sposobnosti i kapaciteta. Za primjer, moderne korporacije zavise od računarskih informacionih sistema da bi obrađivale svoje finansijske račune i poslovne transakcije, i upravljale ljudskim resursima; opštinske uprave zavise od informacionih sistema za ponudu osnovnih usluga svojim građanima; pojedinci koriste informacione sisteme da bi unaprijeđivali svoja znanja, za kupovinu, upravljanje bankovnim računima i transakcijama, kao i za različite finansijske operacije. (1) Internacionalna federacija za obradu podataka (International Federation for Information Processing - IFIP) definiše informacioni sistem na sljedeći način: "Informacioni sistem je sistem koji prikuplja, pohranjuje, čuva, obrađuje i isporučuje informacije važne za organizaciju i društvo, tako da budu dostupne i upotrebljive za svakog ko se želi njima koristiti, uključujući poslovodstvo, klijente, zaposlene i ostale. Informacioni sistem aktivni je društveni sistem koji se može, ali i ne mora, koristiti informacionom tehnologijom." (2) Informacioni sistem organizacije se može definisati i kao skup ljudi i tehničkih sredstava koji po određenoj organizaciji i metodologiji obavljaju prikupljanje, memorisanje, obradu i dostavljanje na korištenje podataka i informacija. Takođe, informacioni sistem se može definisati i na sljedeće načine: "Informacioni sistem je odredjeni skup metoda, postupaka i resursa, oblikovanih tako da se potpomogne postizanje nekih ciljeva." (Thierauf R.) "Informacioni sistem je sveukupnost svih informacionih procesa u organizaciji." (Niederberger A.) (2) Informacioni sistem djelujući u okviru neke organizacije, omogućava joj da komunicira unutar sebe i sa svojim okruzenjem. Prema tome, uslov opstanka bilo koje ogranizacije je da raspolaže adekvatnim informacionim sistemom, u kojem su razrađeni postupci informacionih aktivnosti. U nekim ogranizacijama te postupke obavljaju ljudi, a u drugima se koristi moderna informaciona tehnologija. Iz toga proizilazi da informacioni sistem može biti manuelan ili podržan informacionom tehnologijom, odnosno kompjuterizovan. "Informacioni sistem podržan informacionom tehnologijom je informacioni sistem koji uključuje korištenje računarske tehnologije." (2)

•

• •

Na osnovu navedenog, bitno je uočiti sljedeće: Pojam informacionog sistema znatno je širi u odnosi na računar i računarsku obradu podataka. To znači da informacioni sistem obuhvata i kompjuterizovane i nekompjuterizovani dio informacione djelatnosti, što upućuje na zaključak da informacioni sistem postoji i onda kada nema računarske podrške. Informacioni sistem je kompleksan organizacioni sistem, a kompleksnost se odnosi i na strukturu elemenata i na strukturu veza kako u okviru sistema tako i sa okruženjem I Informacioni sistem obuhvata sve informacione djelatnosti što znači da se ne može poistovjetiti sa jednom, pojedinačnom od tih djelatnosti. Informacioni sistem treba da bude postavljen tako da:

• • • •

Bude razumljiv svim korisnicima; Jednostavan u prezentovanju informacija; Pouzdan Da omogućava iskazivanje obrađenih informacija u vrlo kratkim vremenskim intervalima. (2)

Komponente informacionog sistema Sa aspekta sistema pristupa, strukturu informacionog sistema sadrže sljedeće komponente: 1. Hardware računarskog sistema čini materijalno-tehnička komponenta informacionog sistema, odnosno fizičke jedinice računarskog sistema namijenjene procesiranju i prenosu podataka; 2. Software računarskog sistema, predstavlja nematerijalnu komponentu informacionog sistema u vidu računarskih programa koji su ugrađeni u hardver i koji diktiraju način obrade podataka; 3. Dataware ili podaci, ovu komponentu obuhvataju podaci,informacije i znanja, shvaćeni kao informacioni resursi koji postaju izuzetno vrijedna imovina svake organizacije; 4. Lifeware ili kadrovska komponenta čine svi ljudi koji u bilo kojoj funkciji učestvuju u radu sa informacionom tehnologijom, bilo kao profesionalni informatičari, bilo kao korisinici rezultata obrade podataka; 5. Orgware ili organizaciona komponenta, obuhvata organizacione postupke, metode i načine kojima se usklađuje, tj. koordinira rad svih komponenata informacionog sistema, kako bi one činile skladnu i funkcionalnu cjelinu; 6. Netware ili mrežna komponenta se odnosi na računarske mreže za povezivanje računara u cilju razmjene podataka i komunikacija između fizički udaljenih računara, pa se može reći da čestu komponentu informacionog sistema čine telekomunikaciona sredstva i veze za prenos podataka na daljinu.

• •

Savremeni informacioni sistemi mogu se podijeliti na: Operativne informacione sisteme I Sisteme za podršku odlučivanju u menadzmentu.

•

Operativni informacioni sistemi nisu informacioni sistemi čija je osnovna namjena podrška odlučivanju. Kao posebna vrsta informacionih sistema oni su glavni proizvođači informacija za više klase informacionih sistema. Iako nisu direktno orijentisani prema odlučivanju, izlazne informacije ovih sistema predstavljaju ulazne veličine za druge klase informacionih sistema. Upravo zbog tih svojih karakteristika, ovi informacioni sistemi su podloga za razvoj viših klasa informacionih sistema.

• Sistemi za podršku odlučivanja u menadzmentu su: 1. Upravljački informacioni sistemi (MIS) 2. Sistemi za podršku odlučivanju (DSS) 3. Ekspertni sistemi (ES) Laudonovi razlikuju sledeće tipove informacionih sistema: 1. Sistemi za obradu transakcija (TPS) 2. Menadžerski sistemi podrške (MSS) (5)

Informacione tehnologije Informaciona tehnologija (IT) se, od strane Američke asocijacije za informacione tehnologije, definiše kao "izučavanje, dizajn, razvoj, implementacija i podrška ili upravljanje računarskim informacionim sistemima (IS), softverskim aplikacijama i hardverom". IT koriste računare i računarske programe da konvertuju, uskladište, štite, obrade, bezbjedno šalju i primaju informacije. Termin "Informaciona tehnologija" često obuhvata i znatno šire polje oblasti tehnologije. Sve one aktivnosti kojima se IT profesionalci bave, od instalacija aplikativnih programa do projektovanja složenih računarskih mreža i informacionih sistema. Neke od tih aktivnosti su: umrežavanje i inženjering računarskog hardvera, dizajniranje softvera i baza podataka, kao i upravljanje i administracija informacionim sistemom. Informaciona tehnologija je opći termin koji opisuje tehnologiju koja pomaže proizvodnji, manipulaciji, skladištenju, komunikaciji i distribuciji informacija. Prvi koji je upotrijebio termin "Informacione tehnologije" je bio Džim Domsik iz Michigena i to novembra 1981. godine. Termin je upotrijebio kako bi modernizovao do tada korišteni "obrada podataka". U to vrijeme Domsik je radio kao računarski menadžer u auto industriji. Standarde u ovoj oblasti definisali su ABET i ACM. (3)

Ciljevi primjene informacionih tehnologija Ciljevi primjene informacionih tehnologija sa aspekta uptavljanja su: • povezivanje svih učesnika u logističkom i lancu snabdjevanja; • sakupljanje informacija; • obezbjeđivanje potpune transparentnosti tokova i procesa kod svih učesnika u logističkom i lancu snabdjevanja; • mogućnost pristupa bilo kom podatku koji se nalazi u sistemu u svakom trenutku; • mogućnost analize, planiranja aktivnosti i razmjene podataka i informacija između korisnika i davaoca usluga. Prvi i osnovni cilj informacionih tehnologija, je povezivanje svih članova od mjesta snabdjevanja sirovina ili poluproizvoda za proces proizvodnje, pa do mjesta isporuke ili naručivanja, pri čemu je neophodna sinhronizacija informacinog toka sa robnim tokom. Na ovaj način se omogućava planiranje, praćenje i određivanje vremena od pojave nekog zahtjeva do konačne realizacije na bazi realnih podataka. Svaki učesnik lanca bi trebao, da ima pristup informaciji o tome gdje se nalazi određeni proizvod. Na slici 2. je prikazan položaj informacionog i robnog toka od snabdjevanja, preko proizvođaća i njegovog distributivnog sistema do maloprodajnih sistema.

Slika 2. Informacioni i robni tok (6) U zavisnosti od strukture lanca različiti su tokovi robe i informacija. Očigledno, maloprodajni sistem ima potrebe za informacijama o statusu svojih narudžbina, s snabdjevači imaju potrebe za informacijama koje će im omogućiti da na neki način participiraju u procesu proizvodnje. Može se zaključiti da je, korisnicima i davaocima usluga, neophodan pristup raznim podacima i informacijama, koji se nalaze u informacionim sistemima različitih preduzeća ali i u različitim organizacionim djelovima istog preduzeća, što predstavlja izvjestan problem. Pro tome se može pojaviti i problem software-ske i hardware-ske nekompatibilnosti između zainteresovanih učesnika u komuniciranju, koji se mora rješavati primjenom različitih alata i metoda. Uvažavajući potrebe članova lanca za različitim vrstama informacija, nameće se pitanje raspoloživosti zahtjevanih infromacija. Raspoloživost informacija o statusu sirovina i proizvoda (gdje se nalaze, u kojoj količini, kog su pojavnog oblika i slično) predstavlja osnovu za donošenje adekvatnih odluka. Na primjer, ako postoji zastoj u isporuci sirovina koje će bitno uticati na realizaciju

proizvodnih programa, zadatak informacionog sistema je da proslijedi tu informaciju relevantnim učesnicima u tim procesima kako bi se izvršila odgovarajuća prilagođavanja – odlaganje predviđenih proizvodnih planova ili sagledavanje alternativnih izvora sirovina. (6) Adekvatna raspoloživost informacija prethodno zahtjeva standardizovanu identifikaciju proizvoda (npr. bar kodom) u preduzećima i čak u čitavim industrijskim granama. Na primjer, preduzeće Federal Express je uvelo informacioni sistem za praćenje koji obezbjeđuje pravovremene informacije o lokaciji bilo kog paketa koji se može nalaziti bilo gdje u preduzećima, a sem toga je omogućena dostupnost ovih informacija i osoblju preduzeća, a i korisnicima.

• • •

Shodno drugom postavljenom cilju, moraju biti ispunjeni sljedeći uslovi: da se informaciji može pristupiti sa bilo kog mjesta (iz preduzeća, od korisnika i sl.); da informacija bude istog sadržaja za sve njene korisnike, tj. učesnike lanca; da informacija bude istog sadržaja bez obzira na to koji se način pretraživanja koristi (telefon, faks, internet, ...). (6)

U mnogim preduzećima, informacioni sistemi predstavljaju takozvana "ostrva" – na primjer, sektor usluga korisnicima može da koristi jednu vrstu infromacionog sistema, računovodstvo drugu, a proizvodni i distributivni sistemi takođe koriste sebi odgovarajuće informacione sisteme. Povremeno kada se javi potreba za transferom neke veoma bitne informacije u više sistema, ali ako se taj ransferne izvrši u stvranom vremenu, ti sistemi nikada neće imati tačno iste podatke, što može nepovoljno uticati na realizaciju robnih tokova. (6) Stoga je neophodno svima obezbijediti pristup podacima u svarnom vremenu i to preko bilo kog interface-nog uređaja, vidjeti sliku 3. Dobar primjer za to predstavljaju bankarske aplikacije, gdje računovođa može dobiti istu infomaciju o stanju na računu sa skoro bilo kog mjesta, bez obzira da li koristi telefon, kompjuter ili ATM aparat.

Treći cilj se odnosi na analiziranje podataka, kako bi se stekla slika o cjelokupnom logističkom ili lancu snabdjevanja. Sem mogućnosti analize, infromacioni sistem treba da podrži pronalaženje najefikasnijih načina proizvodnje, montaže, skladištenja i ditribucije proizvoda, odnosno najbolji način za funkcionisanje njenog lanca. Na bazi dobijenih informacija mogu se donositi različite odluke: • operacione odluke, koje na primjer podrazumijevaju načine realizacije (obrade) narudžbine korisnika, rukovanje robom, izvršenje transporta i dr.;

• •

taktičke odluke, koje se odnose, na primjer, na dodjeljivanje robe određenom skladištu ili za određivanje tromjesečnog plana proizvodnje i dr.; strateške odluke, koje se odnose, na primjer, na izbor lokacije skladišta ili na određivanje vrste usluga i/ili proizvoda koje treba razvijati i prizvoditi (6).

Pomenuti ciljevi upravljanja lancima se ne moraju postići u isto vrijeme i nisu sasvim mađuzavisni. Oni se mogu paralelno posmatrati i razmatrati u kontekstu vrste djelatnosti, veličine preduzeća, internih prioriteta, uslova povraćaja investicija, konfiguracije i fleksibilnosti infromacionog sistema i sl. Kao što je prikazano na slici 4, za postizanje navedenih ciljeva neophodno je razmotriti sljedeće segmente: • standardizaciju, koja je neophodna za efikasan rad informacionih sistema; • infrastrukturu informacionih tehnologija, kao osnovnu komponentu sistema (bez komunikacionih sistema i baza podataka neki od postavljenih ciljeva se ne bi mogli postići); • mogućnost primjene elektronskog poslovanja, koje se sve više primjenjuje i razvija; • komponente logističkog i/ili lanca snabdjevanja, koje predstavljaju, različite sisteme koji se direktno uključuju u planiranje lanaca (obično su to sistemi koji kombinuju kratkoročne i dugoročne elemente za podršku odlučivanju); • integraciju, koja zahtjeva prethodno postavljanje prioriteta realizacije postavljenih ciljeva (6).

Standardizacija Mada je teško predvidjeti pravce razvoja u tako promjenljivoj oblasti kao što je infromaciona tehnologija, neki trendovi u praksi su evidentni. Kao primarni cilj u razvoju informacionih tehnologija se postavlja standardizacijom, pri čemu se mora voditi računa o specifičnosti određenih djelatnosti koje su uključene u odgovarajući lanac. Potreba za uvođenjem i razvojem standardizacije proizilazi iz sljedećeg: • mogućnosti sticanja bolje pozicije preduzeća na tržištu, jer standardizacija infomacionih tehnologija doprinosi snižavanju troškova održavanja informacionih sistema; • sve veće povezanosti i potrebe za razmjenom informacija različitih preduzeća; • smanjenja troškova pri narudžbini software-a, njegovom razvoju i primjeni; • ekonomičnosti, jer standardi smanjuju cijenu komponenata infromacionih sistema, razvoja, integracije održavanja (6). Trend ka standardizaciji je uticao na razvoj software-a i hardware-a presonalnih kompjutera, koji su laki za upotrebu i imaju pristupačnu cijenu za većinu korisnika. U suštini, standardizacija informacionih tehnologija je proširila načine komunikacije, a mnogi od njih su postali opšte prisutni, kao što je na primjer internet, elektronska pošta, elektronska razmjena podataka i drugi. Pojava interneta naročito ističe prednosti standardizacije sa aspekta korisnika, koji ga može koristiti i u lične i u komercijalne svrhe, preko korištenja otvorenih standardnih servisa kao što su; TCP/IP, HTML, WWW, XML, Java, Corba i dr. Primjenom mogućnosti koje daje intrenet pojednostavljen je transfer elektronskih dokumenata i infromacija između pojedinaca i preduzeća, a sam transfer može obuhvatiti bilo šta, od oblika on-line narudžbina do transfera dokumentacije i elektronskog plaćanja (E-banking). Internet je sem toga otvorio, omogućio i ubrzao mnoge postojeće trendove infromacionih tehnologija. Široku primjenu takođe ima i elektronska razmjena podataka (EDI). (6) Glavni nedostatak infromacionih tehnologija u logističkom i lancu snabdjevanja, sa aspekta standardizacije je nedostatak uobičajene terminologije. Ovo pitanje je razmatrano u konzorcijumu infromacionih tehnologija nazvanog RosettaHem, koji je razvio tehnički elektronski rječnik za poslovni jezik vezan za procese u logistici i lancu snabdjevanja. Sem toga, poseban problem predstavljaju visoke investicije u razvoj standardizovanih software-a i mogući monopol pojedinih preduzeća, pogotovo ako su standardi zaštićeni zakonom. Zakonom zaštićeni standardi mogu biti problematični, jer oni ne moraju biti najbolji, već mogu samo da pripadaju najmoćnijim preduzećiima. Njima se ograničava konkurencija, a samim tim i selekcija i napredak usluga i proizvoda van tog preduzeća. Kao veoma interesantna oblast je pitanje bezbjednosti transakcija, koje je pogotovo naglašeno kada svi rade sa istim software-om. (6)

Infrastruktura informacionih tehnologija Infrastruktura je osnova koja omogućava sakupljanje podataka, realizaciju transakcija, pristup sistemima i komunikaciju.

• • • •

Infrastruktura infromacione tehnologije se obično sastoji iz sljedećih komponenti: interfejsa / uređaja za prezentaciju; komunikacionih uređaja; baza podataka; arhitekture sistema. (6)

Interface Personalni računari, glasovna pošta, terminali, uređaji za internet saobraćaj, bar kod skeneri i personalni digitalni asistenti (PDA) su neki od interface-nih uređaja koji se u ovo vrijeme najčešće koriste. Iako se tehnologija izrade računara značajno izmijenila od vremena prvih elektroničkih modela sagrađenih u četrdesetim godinama XX vijeka, još uvijek je većina današnjih rješenja zasnovano na von Neumannovoj arhitekturi. Ta arhitektura podrazumijeva računar kao sklop sastavljen od četiri glavna dijela: ALU (Arithmetic and Logic Unit) Aritmetičko-logička jedinica, kontrolna jedinica, memorija i I/O (Input and output) ulazni i izlazni sklopovi. Ovi dijelovi su međusobno povezani mnoštvom žica - "bus"; magistrala/sabirnica. Svi su obično pogonjeni vremenskim uređajem (tajmer, sat, generator takta), mada i drugi "događaji" mogu pogoniti kontrolne sklopove. U daljem tekstu pokušat čemo da pojasnimo pojedinačno glavne dijelove kompjutera. Memorija Ovdje se podrazumijeva da je memorija niz obrojčenih/numerisanih ćelija, od kojih svaka sadrži djelić informacije.Informacija može biti instrukcija kojom se računaru zadaje neki zadatak. Ćelija može sadržavati i podatak koji je potreban računaru da bi izvršio neku instrukciju. U svakom slučaju, bilo koja od ćelija može sadržavati djelić informacije koji u datom trenutku može predstavljati podatak a već u slijedećem - instrukciju. Znači, sadržaj memorijskih ćelija se neprestano mijenja. Veličina svake ćelije i njihov broj, razlikuje se od računara do računara a i tehnologije izrade tokom njihovog razvoja su bile bitno različite. Tako smo imali elektromehaničke memorije - releje, cijevi ispunjene živom u kojima su se stvarali zvučni pulsevi, matrice stalnih/trajnih magneta, pojedinačnih tranzistora, sve do integralnih kola sa više miliona diskretnih i aktivnih elemenata. Procesor Procesor ili CPU - central processing unit je elektronički sklop koji može izvršavati računarske programe. Ovako široka definicija se može primijeniti i na rane računare koji su postojali mnogo prije nego što je izraz "CPU" dobio široku primjenu. Pojam i skraćenica se koriste u računarskoj industriji od šezdesetih godina XX stoljeća. Oblik, arhitektura i primjena procesora su pretrpjeli ogromne promjene od vremena prvih primjeraka ali je njihovo osnovno funkcioniranje ostalo približno isto.

Prvi procesori su bili rađeni po narudžbi kao dio većeg računara i ponekad su bili jedini primjerci svoje vrste. Međutim, izraditi samo jedan procesor ili tek nekoliko primjeraka namijenjenih samo određenoj aplikaciji bilo je skupo te je to otvorilo put za masovnu proizvodnju procesora koji imaju višestruku primjenu. Tranzistori, a zatim i integralna kola, omogućili su minijaturizaciju procesora i danas se ugrađuju u veliki broj uređaja: automobile, mobilne telefone, dječje igračke i sl. Artimetičko-logička jedinica (engl. ALU - arithmetic and logic unit) je sklop koji vrši osnovne aritmetičke operacije (sabiranje, oduzimanje i dr.), logičke operacije (I, ILI, NE) i upoređivanje, npr. da li se dadržaj dva bajta podudara. U ovoj jedinici se zapravo "odrađuje glavni posao". Kontrolna jedinica vodi računa o tome koji bajtovi u memoriji sadrže instrukciju koju računar trenutno obrađuje, određuje koje operacije će ALU izvršavati, nalazi informacije u memoriji koje su potrebne za te operacije i prenosi rezultate na odgovarajuća memorijska mjesta. Kada je to obavljeno, kontrolna jedinica ide na narednu instrukciju (obično smještenu na slijedećem memorijskom mjestu) ukoliko instrukcija ne govori računaru da je slijedeća instrukcija smještena negdje drugo. Kada se poziva na memoriju, data instrukcija može na različite načine odrediti odgovarajuću memorijsku adresu. Uz to, neke matične ploče podržavaju dva ili više procesora. Takve obično nalazimo kod servera. Ulaz i izlaz Putem ulaza i izlaza (I/O), računar dobija informacije iz vanjskog svijeta i šalje rezultate natrag. Postoji širok spektar I/O uređaja; od običnih tastatura, preko miševa, monitora,disketnih pogona, CD/DVD (optičkih) pogona, štampača, sve do skenera i kamera. Zajednička osobina svih ulaznih jedinica je da pretvaraju informacije određene vrste u podatke koji dalje mogu biti obrađeni u digitalnom sistemu računara. Nasuprot tome, izlazne jedinice pretvaraju podatke u informacije koje korisnik računara može razumjeti. U ovom slučaju, digitalni sistem računara predstavlja sistem za obradu podataka. Instrukcije Računarske instrukcije nisu bogate kao što je ljudski jezik. Računar poznaje samo ograničen broj jasno definiranih i jednostavnih instrukcija. Evo nekoliko primjera: "kopirati sadržaj ćelije 7 u ćeliju 19", "ako je sadržaj ćelije 999 veći od 1, slijedeća instrukcija se nalazi u ćeliji 100", "sadržaj ćelije 6 oduzeti sadržaju ćelije 33 a rezultat upisati u ćeliju 50". Instrukcije su u računaru predstavljene binarnim sistemom brojeva. Operacija "kopiraj" je, npr. kod Intelovih mikroprocesora u binarnom sistemu predstavljena ovako: 10110000. Određeni niz instrukcija koje određeni kompjuter može razumjeti naziva se mašinski jezik. U stvarnosti, ljudi ne stvaraju instrukcije direktno u mašinskom jeziku već koriste programske jezike koje se prevode u mašinski jezik putem posebnih računarskih programa "prevodilaca" i kompajlera. Neki programski jezici su veoma bliski mašinskom jeziku, kao što je Assemblera drugi, kao Prolog, su zasnovani na apstraktnim principima koji imaju malo sličnosti sa stvarnim operacijama unutar računara. Arhitektura Kod današnjih računara, aritmetičko-logička i kontrolna jedinica smješteni su na jednom integralnom kolu kojeg nazivamo centralna procesorska jedinica (CPU - central processing unit). Memorija računara smještena je na nekoliko malih integralnih kola pored centralnog procesora. Nesrazmjerno veliki dio ukupne mase računara zapravo je sadržan u sistemu napajanja električnom energijom - napojna jedinica i I/O uređajima. Neki od većih računara razlikuju se od gore opisanog modela uglavnom po većem broju procesora i kontrolnih jedinica koji rade simultano. Dodajmo ovome da i neki računari, čija je isključiva namjena naučno istraživanje i računanje, imaju sasvim drugačiju arhitekturu i zbog

drugačijeg, nestandardiziranog načina programiranja, nisu našli širu komercijalnu primjenu. Dakle, u biti, princip funkcionisanja računara je prilično jednostavan; kod svakog takta, računar povlači instrukcije i podatke iz svoje memorije, izvršava instrukcije, pohranjuje rezultate i ponavlja ciklus. Ponavljanje se vrši sve do nailaska na instrukciju "stop". Programi Računarski programi su zapravo duge liste instrukcija koje računar treba izvršiti, nekad uključujući i tabele podataka. Mnogo računarskih programa sadrži milione instrukcija i mnogo njih se neprekidno ponavlja. Tipični moderni personalni računar (PC - engl. personal computer) može izvršiti nekoliko milijardi instrukcija u sekundi. Recimo i to da izvanredne sposobnosti računara nisu posljedica izvršavanja složenih instrukcija već miliona jednostavnih koje programeri uobličavaju u svrsishodne funkcije. Dobar programer, naprimjer, izradi niz instrukcija kojim se izvršava neki jednostavan zadatak kao što je iscrtavanje jedne tačke na ekranu i taj niz zatim učini dostupnim drugim programerima. Sadašnji računari su u stanju izvršavati nekoliko programa istovremeno. U stvarnosti, određeno kratko vrijeme procesor izvršava instrukcije jednog programa a zatim se prebacuje na drugi program i izvršava dio njegovih instrukcija. To određeno kratko vrijeme često nazivamo vremenski isječak. Ovaj način rada stvara iluziju izvršavanja nekoliko programa istovremeno a u stvarnosti se radi o tome da programi dijele procesorsko "radno vrijeme". Operativni sistem je program koji najčešće ima ulogu kontroliranja ovakvog dijeljenja procesorskog vremena. Operativni sistem Da bi računar radio, barem jedan program mora biti neprestano u funkciji. Pod normalnim uslovima, taj program je operativni sistem (OS - engl. operating system). Operativni sistem odlučuje koji će program u datom trenutku biti izvršavan, koliko i kojih resursa će mu biti dodijeljeno (memorija, I/O) i sl. OS takođe obezbjeđuje takozvani apstraktni omotač okohardvera i programima dozvoljava pristup preko servisa kao što su kodovi (upravljački programi - "drajveri" od engl. driver) koji omogućavaju programerima pisanje programa bez potrebe za poznavanjem intimnih detalja o svim priključenim uređajima. Većina operativnih sistema koji imaju te apstraktne omotače takođe imaju i standardiziran korisnički interfejs. Najzastupljeniji operativni sistemi današnjice su MS Windows, GNU Linux I Apple Mac OS. (7)

Komunikacioni uređaji Postoje dva primarna oblika povezivanja interface-nih komunikacionih uređaja. Prvi se odnosi na povezivanje sa internim sistemima (npr. lokalnom mrežom, mainframe, intranet), a drugi na povezivanje sa eksternim mrežama (mrežama privatnih preduzeća, npr. Internet). Međutim, u slučajevima kada se zahtjeva veći protok i veća bezbjednost, primjenjuje se direktno povezivanje sistema u preduzećima. Postoje dva glavna trenda u komunikacijama: prvi je bežična komunikacija, koja zamjenjuje klasičnu telefonsku mrežu; drugi je formiranje jedinstvenog mjesta kontakta za komunikacije. Odnosno, na skoro svakom mjestu mogu se koristiti mobilni telefoni, ali i drugi oblici komunikacije, kao što je elektronska pošta. (6)

Napredne komunikacione mogućnosti omogućavaju realizaciju mnogih aplikacija, koje podrazumjevaju: • Elektronsku poštu, koja se može odnositi na sisteme unutar ili van preduzeća. Danas Internet otvara mogućnosti jednostavne interakcije između preduzeća, a elektronska pošta omogućava komunikaciju u različitim vremenskim zonama i transfer podataka i informacija širom svijeta; • Elektronsku razmjenu podataka, koja se odnosi na elektronsku transakciju između trgovinskih partnera omogućenu određenim komunikacionim vezama između dvije strane i standardnim protokolom; • GroupWare dopušta zajednički pristup korisnika informacijama i specijalizovanom software-u, tako da se informacije i određena znanja mogu zajednički koristiti u preduzećima, ali postoje i aplikacije koje dopuštaju rad na zajedničkim elektronskim dokumentima; • Sistem za praćenje, predstavlja mogućnost da se locira kamion ili teret u bilo koje vrijeme tokom distribucije. Ova tehnologija zahtjeva kombinaciju Globalnog sistema pozicioniranja (GPS) i bezžičnih komunikacija; • C-Colaborative commerce, elektronsko kolaborativno poslovanje predstavlja budućnost u elektronskom poslovanju. (6)

Baze podataka Za početnu fazu razvoja sistema za obradu podataka bila je karakteristična tjesna povezanost programa sa fizičkom organizacijom podataka. Odnosno, podaci su direktno povezani i stavljani na raspolaganje na nekom nosiocu informacija u sasvim određenom programu. S obzirom da mnoge aplikacije često zahtjevaju iste podatke kod ovakvog pristupa dolazilo je do dupliranja istih podataka, tj. velike redunantnosti. Redunantnost podataka uslovljava povećanje troškova memorisanja, otežano aktueliziranje i obezbjeđenje sugurnosti podataka. Opisani problemi su u procesu razvoja sistema za obradu podataka doveli do stvaranja koncepta banke podataka koja u sistemu egzistira kao jedinstven organizacioni element nezavisan od programa koji se može koristiti u različitim apliklacijama. U okviru sistema banki podataka, kao dijela operativnog softverskog sistema podacima jedne organizacione jedinice tako se upravlja da korisnik može da ostvari pristup podacima bez poznavanja fizičkog oblika memorisanja odnosno čuvanja tih podataka. Sistem za upravljanje bankom podataka omogućava korisnicima izvođenje različitih operacija sa podacima prema određenim kriterijumima. Osnovni zadatak banke podataka je, da se optimizira fizička struktura memorisanih podataka sa ciljem olakšavanja pristupa i upravljanja podacima. Adekvatna analiza podataka zahtjeva njihovu organizaciju u neki oblik baze podataka. U posljednje vrijeme koriste se uobičajene baze podataka, kao što su: • Legacy Database • relacione baze podataka • objektne baze podataka • Data Warehouses • Datamarts • Groupware Database.

Elektronsko poslovanje Elektronsko poslovanje se pojavilo još početkom 80-ih godina prošlog veka ali je ubrzani razvoj doživelo uposlednjih pet godina. Masovni razvoj i primena Interneta uticali su na motivaciju sve većeg broja korisnikada, u potrazi za ekonomičnijim i efikasnijim radom, koriste i mogućnosti koje pruža elektronsko poslovanje. Šta je elektronsko poslovanje? Elektronsko poslovanje (e-poslovanje) je razmena standardizovanih elektronskih poruka između fizičkih ipravnih lica u pregovaranju, ugovaranju, kupovini, prodaji, plaćanju, komuniciranju sa upravom i sudovima iu svim drugim poslovnim transakcijama, a za koje je zakonom dozvoljena njegova primena. Za razvoj e-poslovanja potrebni su neki osnovni preduslovi, kao što su: primena Interneta za postavljanje web sajtova sa katalozima ponuda, cjenovnicima i aplikacijama za komuniciranje sa klijentima, poznavanje alata za razvoj aplikacija za e-poslovanje, razvijena telekomunikaciona infrastruktura, usvajanje propisa za e-poslovanje i motivacija menadžera. E-poslovanje je novi model poslovanja koji se zasniva na: efikasnijoj i modernijoj organizaciji radaprilagođenoj primeni savremenih ICT, korišćenju Interneta u obavljanju većine poslovnih transakcija,organizaciji i primeni savremenog informacionog sistema, upotrebi standardizovanih dokumenata, primenielektronskog potpisa, digitalizaciji poslova i korišćenju kriptografskih mehanizama zaštite.Postoji više klasa servisa e-poslovanja, kao što su B2B (preduzeće-preduzeće), B2C (preduzeće-korisnik),G2C(uprava-korisnik), G2B(uprava-preduzeće), G2G(uprava-uprava), G2E(uprava-zaposleni) i drugi. (8)

E-logistika Treća tehnološka revolucija, izazvana "eksplozivnim" razvojem informaciono-komunikacione delatnosti,promenila je i menja i dalje način privređivanja, ali i svakodnevni život. Teško je vršiti prognoze u vezi sanarednim dostignućima, jer promene koje se dešavaju nemaju linerni rast u vremenu, već mnogo brži. Tako je u SAD i Japanu, gde se nove tehnologije stvaraju i najpre koriste, početkom osamdesetihprocenjeno da će broj automobila imati takav rast da će biti neophodno da se do kraja devedesetihudvostruči broj saobraćajnica. To je bio ozbiljan logistički problem, jer u pojedinim gradovima nije bilo moguće izgraditi dodatne kolovozne trake. Iako novoizgrađene saobraćajnice i metro linije u najvećimgradovima pomenutih zemalja sredinom devedesetih nisu dostigle planirani nivo, ispostavilo se da dopotpunog saobraćajnog zagušenja u gradovima ipak nije došlo. Ni najpozvaniji stručnjaci nisu bili umogućnosti da predvide koliki će biti uticaj informacionokomunikacione tehnologije na saobraćajne gužve,pa su dali pogrešne procene. Očekivani problemi su izostali, jer se znatno povećao broj zaposlenih koji suposredstvom novih tehnologija imali priliku da rade od kuće. Ovo je samo jedan od primera uticaja novihtehnologija na svakodnevni život, ali i na logistiku kao posebnu naučnu disciplinu, koja dobija novi pojavnioblik: e-logistiku ili logistiku

zasnovanu na infomaciono-komunikacionoj tehnologiji. Kompanija vrlo lako može da uspostavi svoje prisustvo na internetu, ali za poslovni uspeh važniji su npr. dobro organizovano magacinsko poslovanje, transport i fizička prisutnost do krajnjeg potrošača. Tačno je datroškovi obrade elektronske porudžbine iznose oko 15% od troškova prijema porudžbine telefonom ilipoštom, ali svi ostali troškovi su isti: izbor proizvoda, pakovanje, transport, uručenje i drugo. Tu dolazi doizražaja e-logistika, koja primenom informaciono-komunikacione tehnologije treba da obezbedi raspoloživostnajpre pravih informacija a potom i pravih materijalnih dobara. Uspeh u poslovanju donosi jedino harmonija isinhronizovanost fizički i elektronski realizovanih procesa, koji se međusobno dopunjuju. (8)

Zaključak Savremeni svet rada karakteriše inovacijska djelatnost, upravljanje promjenama i informacione tehnologije. Centralni projektni problem istraživača je kako unaprijediti kvalitet i racionalnost procesa proizvodnje kompanija. Jedan od višestruko vrijednih alata moderne poslovne organizacije je korisnički-orijentisan informacioni sistem (User-oriented information system). Dobro dizajniran informacioni sistem može unaprijediti proizvodnju, smanjiti zalihe, eliminisati aktivnosti koje ne stvaraju dodatnu vrijednost, unaprijediti servis kupcu, poboljšati odlučivanje organa upravljanja i koordinaciju aktivnosti u organizaciji.

Literatura (1) http://bs.wikipedia.org/wiki/Informacioni_sistemi (2 )http://www.znanje.org/knjige/computer/access/access_01/POJAM%20INFORMACIONOG %20SISTEMA.htm (3) http://bs.wikipedia.org/wiki/Informaciona_tehnologija (4) http://www.znanje.org/knjige/computer/access/access_01/KOMPONENTE %20INFORMACIONOG%20SISTEMA.htm (5) http://www.znanje.org/knjige/computer/access/access_01/VRSTE%20INFORMACIONIH %20SISTEMA.htm (6) Vasiljević, M., “Logistika u saobraćaju – Skripta”, Saobraćajni fakultet, Doboj, 2008. (7) http://bs.wikipedia.org/wiki/Ra%C4%8Dunar (8) http://www.scribd.com/doc/9007009/elektronsko-poslovanje