diplomatski azil

FAKULTET ZA OBRAZOVANJE RUKOVODEĆIH KADROVA U PRIVREDI – NOVI SAD

SEMINARSKI RAD IZ PREDMETA DIPLOMATSKO I KONZULARNO PRAVO

ТЕМА: Diplomatski azil

Student:

Mentor:

Novi Sad, Januar 2012.

SADRŽAJ

1.UVOD

3.

2.DIPLOMATSKO I KONZULARNO PRAVO

4.

3.DIPLOMATSKI AZIL

6.

4.PRAVO DIPLOMATSKOG AZILA

9.

5.PRIMERI DAVANJA POLITIČKOG AZILA

10.

ZAKLJUČAK

11.

LITERATURA

12.

2

1. UVOD Azil (od grčkog asilon - pribežište (pribežište), sklonište) je običaj pružanja zaštite licima progonjenim iz političkih razloga. Na nivou država je regulisan zakonima, po kojima se dozvoljava ljudima da ostanu u zemlji u koju su pobegli, bez prisile vraćanja u prvu zemlju. Pravo azila je jedno od osnovnih prava čoveka, prema Opštoj deklaraciji o pravima čoveka iz 1948. Svako ima pravo da traži azil, osim kriminalaca i lica koja su prekršila načela Povelje Ujedinjenih nacija. Države nisu obavezne da daju azil već se ovo čini na dobrovoljnoj bazi. Neke omogućavaju da se to pravo zatraži i u diplomatskim predstavništvima. Trgovački brodovi nemaju pravo davanja azila, za razliku od ratnih. Krajem XX veka azil je počeo da se daje ljudima koji mogu da dokažu osnovan strah od politički motivisanog progona u svojoj domovini. Postoje slučajevi i na našim prostorima. Ovom tematikom se bavila i Anderson Elizabeta sa posebnim osvrtom na BiH. 1

2. DIPLOMATSKO I KONZULARNO PRAVO 1

Andersen E., „The Role of Asylum States in Promoting Safe and Peaceful Repatriation under the

Dayton Agreements“, Issue Vol. 7, 1996.

3

Diplomatsko i konzularno pravo je sastavni deo međunarodnog javnog prava. Ono sadrži pravila međunarodnog prava koja se tiču odnosa u međunarodnoj zajednici, pre svega odnosa između država kao osnovnih subjekata međunarodnog prava, ali i odnosa između država i međunarodnih organizacija, kao i odnosa između samih međunarodnih organizacija i unutar njih. Mnogi autori s pravom smatraju da diplomatsko pravo kao grana međunarodnog prava obuhvata i konzularne odnose i pravila koja se odnose na organizaciju i delatnost konzulata i konzularne službe kao sastavnih delo-va diplomatije i diplomatske službe, te da nema osnova ni razloga da se konzularno pravo razdvaja od diplomatskog prava kao poseban deo. Ovakav stav opravdanje i stoga što pod nazivom konzularno pravo mogu da se shvate i pravila i odredbe konzularnog prava koja ne spadaju u međunarodno javno pravo, već čine odredbe međunarodnog privatnog prava, kao i odredbe nacionalnog zakonodavstva koje primenjuju konzulati, odnosno konzularna služba pojedinih zemalja (na primer, odredbe o državljanstvu, vojnim obveznicima, porodičnom pravu, starateljstvu, obavezama građana i si.). Međutim, činjenica je da i ranije, kao i sada, jedan broj autora koristi naziv „diplomatsko i konzularno pravo" (počev od Gligorija Gige Geršića kod nas 1898. godine do savremenih naših i stranih autora koji konzularno pravo smatraju posebnim delom). 1 Ova studija bavi se samo konzularnim pravom kao delom međunarodnog javnog prava, koje ulazi u širi pojam diplomatskog prava. Tom delu je i u doktrini posvećeno mnogo manje pažnje nego onom koji se bavi diplomatskim odnosima i diplomatskim misijama, što je dalo povoda savremenom ruskom autoru B. V. Ganjuškinu za konstataciju da je ,,u poredenju sa diplomatskim pravom i mnogim drugim granama me-dunarodnog prava, konzularno pravo bilo i ostaje 'zoluška' (pepeljuga)". Bez obzira na to da li doktrina deli ili spaja ove dve grane međunarodnog prava, one predstavljaju jednu organsku celinu odnosa, odnosno organa jedne države za predstavljanje i zaštitu njenih interesa u inostranstvu. U tom smislu, priznajući osobenost konzularnog prava i ustanove konzulata i kroz sam njen naslov, autori ove studije ipak uvažavaju navedenu celovitost. Obrađujući diplomatsko pravo, doktrina obično vrši nekoliko podela. Po broju učesnika, vrši se podela na oblike bilateralne diplomatije i oblike multilateralne diplomatije. Po vremenskom elementu, odnosno stalnosti, podela se vrši na stalnu (sedentarnu) i privremenu (ad hoc) diplomatiju. U bilateralnu nesumnjivo spadaju stalne diplomatske misije i specijalne misije,-! kao i konzulati, dok u multilateralnu spadaju međunarodne organizacije i stalne misije pri tim organizacijama. Za razliku od prvobitne podele, po vremenskom karaktera u stalne spadaju diplomatske misije, stalne misije pri međunarodnim organizacijama i konzulati, dok su specijalne misije oblik privremene, ad hoc diplomatije (uključujući tu i razne oblike diplomatije na vrhu). Tri Bečke konvencije: od 1961. o diplomatskim odnosima, od 1963. o konzularnim odnosima, od 1975. o predstavljanju država u njihovim odnosima sa međunarodnim organizacijama univerzalnog karaktera i Konvencija o specijalnim misijama od 1969. godine, temelj su postojećoj kodifikaciji diplomatskog i konzularnog prava. Iako one nisu uredile sva pitanja (ostala su pitanja misija međunarodnih organizacija pri državama i međunarodnim organizacijama, kao i pitanje specijalnih misija na međunarodnim konferencijama koje nisu sazvane od međunarodnih organizacija, ili pod njihovim okriljem), može se konstatovati daje za manje od dve decenije izvršena sveobuhvatna kodifikacija i 4

progresivni razvoj savremenog diplomatskog i konzularnog prava i da sada doktrina, sa mnogo manje teškoća, dilema i nepoznanica, može da razmatra ovu značajnu oblast međunarodnog javnog prava.2

3. DIPLOMATSKI AZIL 2

Mitić M., „Diplomatsko i konzularno pravo“, Pravni fakultet, Beograd, 2007., str. 13-14

5

Nepovredivost prostorija diplomatske misije oduvek je bila izazov progonjenim ljudima u vreme nereda, bezakonja, građanskog rata ili sličnih incidenata u državi prijema, da se sklone i zaštite život ugrožen od strane ne-kontrolisanih oružanih grupa. Krov diplomatske misije bio je skoro jedino utočište u takvim situacijama na svim kontinentima, mada ni on uvek nije bio siguran. Sa fikcijom eksteritorijalnosti rađala se i ustanova diplomatskog azila. Sa nestankom teze o eksteritorijalnosti i pojavom novog shvatanja ne povredivosti prostorija diplomatske misije, ustanova je skoro nestala iz života, osim na latinoameričkom kontinentu, gde i sada postoji. Za vreme kodifikacije diplomatskog prava, na Bečkoj konferenciji postavljeno je i pitanje diplomatskog azila, vezano upravo za princip nepovredivosti prostorija diplomatske misije. Odbijen je predlog da Bečka konvencija o diplomatskim odnosima sadrži bilo kakvu odredbu o ovoj ustanovi, s obzirom na to da nije opšteprihvaćena. Diplomatski azil postoji već duže vreme u Latinskoj Americi kao priznat institut regionalnog prava. Na Šestoj međuameričkoj konferenciji u Havani 1928. godine usvojena je Konvencija o azilu, koja utvrđuje da će azil koji se daje „političkim krivcima" biti uvažavan, ali pod određenim uslovi-ma. Na Sedmoj međuameričkoj konferenciji Konvencija je izmenjena: dobila je naziv Konvencija o političkom azilu i njenim odredbama zabranjeno je davanje azila licima optuženim ili osuđenim za opšta krivična dela ili dezerterstvo iz vojske i mornarice. Član 3. Konvencije naglašava da „politički azil, postoje ustanova humanitarnog karaktera, nije uslovljen reciprocitetom i da svako lice može da se obrati za zaštitu, bez obzira na državljanstvo". Sjedinjene Američke Države stavile su izričitu rezervu, odbijajući da priznaju takozvanu doktrinu azila kao dela međunarodnog prava. Poslednji međunarodni regionalni ugovor je Konvencija o diplomatskom azilu, usvojena na Međuameričkoj konferenciji u Karakasu 1954. godine. Ovom konvencijom svaka država ugovornica dobila je pravo da odobri azil i da sama odredi karakter krivičnog dela ili motive progona ličnosti koja traži azil. Azil se može dati ne samo u prostorijama diplomatske misije i rezidenciji njenog šefa, već i u dodatnim prostorijama koje je diplomatska misija pred-videla za takve svrhe u slučaju masovnog traženja azila. Konvencija propisuje dužnost države koja je odobrila azil da obavesti ministarstvo inostranih poslova države čije državljanstvo odnosno lice ima (obično je u pitanju teritorijalna država, država prijema) o imenima lica kojima je dat azil. Ukoliko se utočište daje van teritorije glavnog grada države prijema, obaveštavaju se lokalni organi. Vlada teritorijalne države ima pravo da zahteva da lice koje je dobilo azil napusti njenu teritoriju. To može tražiti i država koja odobrava azil - da se dopusti napuštanje teritorije zemlje, ali u oba slučaja - uz siguran odlazak i nepovredivost uživaoca azila. Takva lica ne mogu se smeštati u blizini granice države koju su napustili, kako bi se sprečile eventualne subverzivne aktivnosti protiv te države, niti im je dozvoljeno da čine dela protivna javnom redu i miru. Pomenuta Konvencija o diplomatskom azilu predvidela je i situaciju kada se između države čija misija ima azilante i teritorijalne države prekinu diplomatski odnosi. U tom slučaju, vlasti teritorijalne države obavezne su da omoguće da diplomatski predstavnik države imenovanja napusti državu prijema zajedno sa azilantima ili da azilante preda diplomatskoj misiji treće države. Konvencija utvrđuje da za primenu njenih odredaba o diplomatskom azilu nije neophodno međusobno priznanje vlada države koja daje azil i teritorijalne države. Naime, diplomatska misija jedne države ima pravo da odobri azil čak i u slučaju da ta država ne priznaje vladu teritorijalne države. Interesantan je stav Međunarodnog suda pravde u presudi u sporu Perua i Kolumbije zbog davanja diplomatskog azila u zgradi Kolumbijske ambasade peruanskom političaru Haja de la 6

Tore, u kojoj se, između ostalog, kaže: „Utočište je u okviru teritorije države gde je krivično delo izvršeno. Odluka da se prizna diplomatski azil uključuje derogaciju suvereniteta te države. Ona povlači učinioca krivičnog dela van jurisdikcije teritorijalne države i konstituiše intervenciju u stvari koje su u isključivoj nadležnosti te države. Takva derogacija teritorijalnog suvereniteta ne može biti priznata, osim ukoliko je njena pravna osnova ustanovljena u svakom konkretnom slučaju. Principi međunarodnog prava ne priznaju nikakvo pravo jednostrane i konačne kvalifikacije prava da se da azil od strane države koja pruža azil." Presuda podvlači da se azil može davati samo kad postoji neposredna opasnost po lice koje traži azil i da država koja daje azil nema pravo da traži slobodan prolaz tog lica. Van latinoameričkog kontinenta bilo je više slučajeva davanja diplomatskog azila, ponekad uspešnih, ali veoma često i neuspešnih, s obzirom na to da ova ustanova nije pravno priznata i da se slučajevi davanja i priznanja azila zasnivaju isključivo na uticaju, odnosno odnosu snaga između države koja daje azil i teritorijalne države, o čijem se državljaninu (u najvećem broju slučajeva) radi. To je najbolje vidljivo na dva slučaja, koja su se desila istovremeno, i to u istoj zemlji. Za vreme ustanka protiv vlasti u Mađarskoj 1956. godine, jugoslovenska ambasada u Budimpešti dala je utočište bivšem mađarskom premijeru Imreu Nađu, a američka ambasada mađarskom kardinalu Midcentiju. Jugoslovenska strana bila je primorana da preda Nada mađarskim vlastima, uz uslov da mu se neće ništa desiti, tj. da će mu se regularno suditi. Uslov je grubo prekršen (Nad je streljan), a američka ambasada držala je kardinala Midcentija godinama u svojim prostorijama, dok joj Mađarska nije dozvolila da Midcenti napusti mađarsku teritoriju. Ambasade Francuske i Velike Britanije u više navrata su na azijskom i afričkom kontinentu davale azil licima kojima su vlade teritorijalnih država kasnije dozvolile napuštanje njihove teritorije. Američka ambasada u Pekingu dala je utočište kineskom disidentu, profesoru Fangu Liziju i njegovoj supruzi, kojima je kasnije dopušten odlazak u Ameriku. Godine 1962. u Ambasadu SAD u Moskvi nasilno je prodrlo više od tridesetak evangelista, žaleći se na progon vernika u SSSR-u i tražeći azil. Saradnjom Ambasade i Ministarstva inostranih poslova SSSR-a, grupa je ubedena da mirno napusti prostorije ambasade i da svoje žalbe iznese birou Prezidijuma Vrhovnog sovjeta. Međutim, izvesno vreme posle toga, vođa grupe Vašenko je sa svojom porodicom ponovo dospeo u američku ambasadu, preklinjući da mu da azil. Posle nekoliko nedelja boravka u ambasadi, sovjetske vlasti su se složile da Vašenko sa članovima porodice napusti SSSR i otputuje u SAD, gde se i nastanio.

Spor o diplomatskom azilu (Kolumbija protiv Perua) okončan je presudom od 20. i 27. novembra 1950. godine i 13. juna 1951, ICJ Reports 1950, str. 266, 395, ICJ Reports 1951, str. 71. Takođe: S. Đorđević, M. Kreća, R. Etinski, I. Cukalović. M. Ristić, Građa međunarodnog javnog prava, knjiga prva, Novi Sad, 1988, str. 9-11. Haja de la Torea optužile su peruanske vlasti za podsticanje i učestvovanje u vojnoj pobuni, koja se dogodila tri meseca pre nego stoje on dobio azil u Kolumbijskoj ambasadi. Peru i Kolumbija saglasili su se da spor iznesu pred Međunarodni sud pravde, koji je povodom ovog slučaja doneo tri odluke. Pokrenuto pitanje u raspravi bilo je da li je Kolumbija kao država koja daje azil, imala pravo da jednostrano „kvalifikuje" prirodu prestupa učinjenog od begunca, a, naime, da li je to politički prestup ili obično kriminalno delo. Sem toga, Sud je bio zamoljen da odluči da lije teritorijalna država dužna da omogući beguncu da bezbedno napusti zemlju, budući daje Haja de la Tore potražio i dobio azil u ambasadi oko tri meseca posle ugušivanja vojne pobune, što isključuje „stanje hitnosti", kako se to zahteva u Havanskoj konvenciji za regularnost azila. U presudi od 20. novembra 1950. Sud je istakao daje azil nepravilno dat. Istovremeno je negativno odgovorio na oba zahteva, ali u isto vreme je posebno naglasio da Pera nije dokazao daje Haja de la Tore običan kriminalac. U presudi od 27. novembra 1950. Sud je rešavao u vezi sa zahtevom Kolumbije za tumačenje presude od 20. novembra 1950. Posle presude od 20. novembra 1950. Peru je pozvao Kolumbiju da preda Haja de la Torea. Kolumbija je odbila da to učini, braneći se daje ni odluka Suda ne obavezuje da preda begunca peruanskim vlastima. U presudi od 13. juna 1951. Sud je potvrdio da Kolumbija nije dužna da izruči begunca peruanskim vlastima, s obzirom na to da Havanska konvencija iz 7

1928. godine, na koju se pozvao Pera, predviđa obavezu izručenja samo običnih, a ne i političkih krivaca. Potvrđujući daje azil dat nepravilno i da Pera ima pravo da zahteva da se to stanje okonča, Sud je posrednim putem uputio parnične strane da ga sporazumno okončaju, tj. po mišljenju Suda okončanje azila se može postići i dragim putem, a ne samo izručenjem Haja de la Toreas peruanskim vlastima (dve države su kasnije resile spor, a Haja de la Tore napustio je Pera). Osnovni zaključak u pogledu diplomatskog azila jeste sledeći: on je prihvaćen i priznat samo u Latinskoj Americi. Svaka primena van ovog kontinenta je rizična i nema nikakvih garantija da može da bude uspešna. To je u stvari davanje privremenog utočišta licima koja se momentalno nalaze u nevolji, odnosno opasnosti po život, sa potpuno neizvesnim ishodom, koji isključivo zavisi od realnih odnosa između države čija misija pruža utočište i države na čijoj se teritoriji to dešava. Zbog toga, u ovakvim situacijama ne postoji nikakvo pravilo na koje bi diplomatska misija jedne države mogla da se osloni.3

4. PRAVO DIPLOMATSKOG AZILA Pravo diplomatskog azila (utočišta) znači da osumnjičenik ili okrivljenik, u begu pred telima domaće države, može zatražiti, i eventualno i dobiti zaštitu u prostorijama strane diplomatske misije. Ovo pravo poznato je još u antičkoj Grčkoj (atinski su robovi u Tezejevu hramu imali pravo na zaštitu, pa ih gospodar tamo nije smeo telesno kažnjavati niti ih iz hrama silom odvesti), a iz tog vremena poznata je i drama o spartanskom vojskovođi Pauzaniji, koji je, nakon što je otkrivena njegova izdaja, zatražio azil u Ateninu hramu. Kako tamo nije mogao biti uhvaćen, po predlogu je vlastite majke u hramu bio zazidan. O azilu uopšte govorimo i u slučaju kad utočište u Srbiji temeljem akta nadležnog tela dobija izbeglica. 4 Ovaj je azil pravno regulisan u Zakonu o azilu.

5. PRIMERI DAVANJA POLITIČKOG AZILA 3

Mitić M., „Diplomatsko i konzularno pravo“, Pravni fakultet, Beograd, 2007., str. 105-108

4

Tomašević G., „Međunarodno pravo i kazneni postupak“, Zagreb, 2005. , str. 266. 8

Tako su npr. sve osobe koje su se u vreme državnog udara u Čileu i ubistva predsednika Allende-a 1973.g. sklonile u meksičku ambasadu posle bile prebačene u Meksiko, a azil su tokom istih događaja pružala i ambasade tadašnje SFRJ, Švedske i nekih drugih zemalja. Nasuprot tome, mađarski je kardinal, nakon što se 1956.g. posle propasti revolucije bežeči pred sovjetskom vojskom sklonio u američku ambasadu u Budimpešti, ostao u ambasadi sve do 1976.g., kad je napokon sklopljen sporazum kojim je dozvoljen njegov odlazak u Vatikan. Sličnu sudbinu, nažalost, nije doživio predsjdnik mađarske vlade Imre Nagy koji je zatražio azil u ambasadi bivše Jugoslavije. Po jednoj je verziji, dogovorivši se sa Sovjetima, sam dragovoljno napustio ambasadu verujući obećanju kako će mu se dozvoliti da napusti Mađarsku, dok mu po drugoj u ambasadi nije pružena zaštita, pa je morao napustiti prostorije diplomatske misije. Ipak, nezavisno od ove priče, pao je u sovjetske ruke, pa je 1958.g. osuđen na smrt i pogubljen.5

5

Đorđević S., „Diplomatsko i konzularno pravo“, JP SL. SRJ, Beograd, 2000., str. 289

9

ZAKLJUČAK

Diplomatsko i konzularno pravo je sastavni deo međunarodnog javnog prava. Sadrži pravila međunarodnog prava koja se tiču odnosa u međunarodnoj zajednici, pre svega odnosa između država kao osnovnih subjekata međunarodnog prava. Pravo diplomatskog azila (utočišta) znači da osumnjičenik ili okrivljenik, u begu pred telima domaće države, može zatražiti, i eventualno i dobiti zaštitu u prostorijama strane diplomatske misije. Diplomatski azil je prihvaćen i priznat samo u Latinskoj Americi. Svaka primena van ovog kontinenta je rizična i nema nikakvih garantija da može da bude uspešna. To je u stvari davanje privremenog utočišta licima koja se momentalno nalaze u ne volji, odnosno opasnosti po život, sa potpuno neizvesnim ishodom, koji isključivo zavisi od realnih odnosa između države čija misija pruža utočište i države na čijoj se teritoriji to dešava. Zbog toga, u ovakvim situacijama ne postoji nikakvo pravilo na koje bi diplomatska misija jedne države mogla da se osloni.

10

LITERATURA

Andersen E., „The Role of Asylum States in Promoting Safe and Peaceful Repatriation under the Dayton Agreements“, Issue Vol. 7, 1996. Vasić D., „Preventivna diplomatija“, Službeni glasnik, Beograd, 2010. Đorđević S., „Diplomatsko i konzularno pravo“, JP SL. SRJ, Beograd, 2000. Mitić M., „Diplomatsko i konzularno pravo“, Pravni fakultet, Beograd, 2007.

Tomašević G., „Međunarodno pravo i kazneni postupak“, Zagreb, 2005. Zakon o spoljnim poslovima, ("Službeni glasnik RS", br. 116/07, 126/07, 41/09); Ustav Republike Srbije, ("Službeni glasnik RS", br. 98/06) www.ejil.org/

11