Dinasti Brooke

 

 AJ3113 Sejarah Malaysia Abad Ke Ke 20 Hingga Pra Kemerdekaan

PENTADBIRAN R PENTADBIRAN RAJAH AJAH BROOKE DI SARAWAK 1900-1946  

PENGENALAN Sebelum keda Sebelum kedatang tangan an Ingg Inggeris eris,, Sar Sarawak awak pad pada a asal asalnya nya adal adalah ah kawas kawasan an naungan Kesultan Kesultanan an Brunei telah dias diasaskan askan sekitar akhir a abad bad ke-15 dan mencapai menc apai kemun kemuncak cak kegemi kegemilang langan an pada awal abad ke-16 ke-16.. Pembe embesarsarpembesar Sarawak yang dilantik leh Sultan Brunei telah men!adi wakil ment me ntad adbi birr da daer erah ah-d -dae aera rah h ya yang ng te tela lah h dibe diberi rika kan n ke kepa pada da me mere reka ka..  "ntaranya pada awal abad ke- # iaitu Pa Pangeran ngeran Indera $ahkta. Pembesar tempatan dikenali sebagai %atu Patinggi. BERMULANYA DINASTI BROOKE  &ames Brke ialah anak kepada serang pegawai yang bertugas dengan Syarikat 'india (imur Inggeris. Beliau dilahirkan pada )# "pril 1*+ di Secrne, India. Setelah dewasa, &ames Brke memasuki perkhidmatan tentera Syarikat 'india (imur Inggeris I/0 diantara tahun 1*1#-1*+. Selepas ber Selepas bersara sara daripad daripada a tent tentera, era, beli beliau au tela telah h melib melibatka atkan n diri dala dalam m sektr perdagangan. Pada Pada tahun 1*+an, beliau telah membuat beberapa siri pelayaran ke "sia (enggara dan /hina. %i Sarawak, &ames Brke telah menemui Pangeran $uda 'ashim dan ber!aya mengasaskan satu hubungan baik dengan wakil Sultan Brunei itu. Pada September 1*#, beliau ke Singapura dan kembali semula ke Sarawak pada )# gs 1*2+. Pada masa itu berlaku pemberntakan dan kekacauan di Sarawak yang mendrng &ames Brke untuk  meninggalkan Sarawak kerana b bimbang imbang kesel keselamatan amatan d dirinya irinya ter terancam. ancam. 3amun begitu, Pangeran $uda 'ashim memu!uk &ames Brke supaya membantunya mengawal pemberntakan tersebut %alam keadaan terdesak, Pengeran Seriaw Ser iawan an dan Sar Sarawa awak k K Kuch uching ing00 $uda kep kepad ada a'ashim &ames &ames ber!an!i Br Brke ke..menyerahkan Bel Beliau iau !ug !uga a ber!an!i untuk men!adikan &ames Brke sebagai 4a!ahh Sarawak   !ika pembernt pemberntakan akan tempatan ber!aya dipulihkan &ames Brke ber!aya memulihkan keamanan beriku kuttan ke!ayaannya mengalahkan pember pem bernt ntaka akan n pa pada da )+ %is %isemb ember er 1*2 1*2+. +. Pih Pihak ak law lawann annya ya iai iaitu tu %at %atu u Patinggi "li telah mengaku kalah dan meminta damai. Selepas itu, &ames Brke mula menuntut !an!i-!an!i Pengeran $uda 'ashim. Bermula dari sinilah &ames Brke mula bertapak di Sarawak dan menguasai Sarawak  secara berperingkat-p berperingkat-peringkat. eringkat. PENGASASAN PENTADBIRAN BROOKE 1841-1868

1

 

 AJ3113 Sejarah Malaysia Abad Ke Ke 20 Hingga Pra Kemerdekaan

Pada )2 Sep Septem tember ber 1*2 1*21 1 Pang angera eran n $u $uda da 'a 'asyi syirn rn men mengis gisyt ytiha iharka rkan n  &ames Brke sebagai abenr Sarawak dan beliau digelar 4a!ah Sarawa Sar awak. k. %en %enga gan n itu bel beliau iau men men!ad !adii 4a! 4a!ah ah Sa Saraw rawak ak ya yang ng per pertam tama. a.  &ames Brke memerintah kawasan seluas lebih kurang ,+++ batu persegi Kawasan ini terbentang dari(an!ung %ata hingga ke kuala Sungai Samarahan Samaraha n serta Sungai Sarawak dan Sungai 7undu. &ames Brke mula mengadakan satu sistem pentadbiran yang teratur tetapi dia menyedari kepentingan mempela!ari dan memahami kepercayaan dan adat resam ran r ang g Sar araw awak ak dengan un untu tuk k kaum me memp mper erke kena nalk lkan an Ketua-ketua un unda dang ng-u -und ndan ang. g. $elayu Be Beli liau au bersahabat baik %ayak 7aut. rang Sarawak dilantik memegang !awatan kera!aan. Brke meminta nasihat mereka mer eka unt untuk uk me memer merint intah ah Sa Sara rawak wak.. &ames &ames Br Brke ke me mempe mperke rkenal nalkan kan undang-u unda ng-undan ndang g dan mahk mahkamah amah berd berdasar asarkan kan siste sistem m Ingg Inggeris. eris. &ena &enayahyah !enayah yang berat dihukum mengikut undang-und undang-undang ang Inggeris.ra Inggeris.rangngrang tempatan dan asing dibenarkan berdagang dengan bebas. /ukai  yang berpatutan ditetapkan. &ames Brke mengambil tindakan keras k eras ke atas arnalan membara kepala. Kegiatan yang biadap ini diamalkan secara meluas di Sarawak. Biasanya kepala dipenggal dan musuh-musuh suku kaum sebagai tanda keberanian. Setelah &ames Brke men!adi pemerintah yang sah, beliau mengambil langkah-l lang kah-lang angkah kah yang tega tegas s untu untuk k memb membante anteraska raskan n kegia kegiatan tan lanu lanun n di Sarawa Sar awak.S k.Seba ebagai gai lan langka gkah h per pertam tama, a, den dengan gan ban bantua tuan n Pang angera eran n $u $uda da 'asy 'a syim im da dan n Pan ange gera ran n Ba Bada daru rudd ddin in,, &ame &ames s Br Br ke ke da dapa patt me meng ngus usir ir Pangeran $ahkta keluar dan Kuching. %ia telah lari ke Sadng dan berkm ber kmpl pltt den dengan gan Sy Syari ari88 Sah Sahap ap di sit situ.% u.%ala alam m usa usaha ha men mengha ghapus puskan kan lanunlan un-lan lanun, un, &am &ames es Br Brke ke dib dibant antu u le leh h kap kapten ten 'en 'enry ry Ke Keppe ppell kap kapal al dengan  H.M.S  H.M.S.. Dido Dido.. Se Seran ranga gan n be bersa rsama ma mer mereka eka dit ditu!u u!ukan kan ter terhad hadap ap rang Iban Saribas yang berkubu di Padeh dan  dan  di 7ayar. Pada bulan &ulai 1*2, rang Iban Saribas di situ telah menyerah kalah. Keppel dan &ames Brke seterusnya membinasakan kubu-kubu rang Iban Saribas lagi di 4imbas dan di Paku. Kemudian &ames Brke dan Keppe Ke ppell men menga galih lihkan kan per perha hatia tian n mer mereka eka ter terhad hadap ap Bat Batang ang 7up 7upar ar ya yang ng dipimpin leh Syari8 Sahap bersama Pangeran $ahkta.  &ames Brke memerintah Sarawak dengan cekap dan adil sehingga 2

 

 AJ3113 Sejarah Malaysia Abad Ke Ke 20 Hingga Pra Kemerdekaan

tahu tahun n 1* 1*6 6.. Ia me meru rupa paka kan n pe peme meri rint ntah ah ya yang ng be bert rtim imba bang ng ra rasa sa se sert rta a mengambil berat terhadap keba!ikan rakyatnya. rakyatnya . Ia meluluskan undangundang und ang unt untuk uk mel melind indung ungii hak da dan n kep kepent enting ingan an r rang ang-r -rang ang %ay %ayak. ak. $ereka dilindungi daripada penindasan pembesar-pembesa pembesar-pembesarr bumiputera. Brke Br ke meng menggala galakkan kkan kema kemasuka sukan n ran rang g /ina dan mema mema!ukan !ukan bidang perniaga pern iagaan an dan pert pertania anian. n. Penta entadbir dbiran an dibi dibiayai ayai dar daripad ipada a cukai cukai-cuka -cukaii  yang dikutip dengan cara yang adil. Per Perdagangan dagangan bebas diamalkan. 'asilnya, Kuching berkembang ma!u dengan pesatnya sebagai sebuah pusatt perda pusa perdagang gangan an dan pela pelabuha buhan n utama di Sar Sarawak awak.. &ames Br Brke ke menggalakkan perkembangan agama Kristian terutamanya di kalangan rang /ina di Kuching.  &ames Brke telah merayu kepada kera!aan Inggeris supaya menlng mentad men tadbir bir da dan n me melin lindun dungi gi Sa Saraw rawak. ak. 3am 3amun un han hanya ya pa pada da tah tahun un 1*6 1*6), ), kera!aan kera! aan Ingg Inggeris eris tela telah h meng mengiktir iktira8 a8 pemer pemerinta intahan han Br Brke ke di Sarawa Sarawak. k. Seran Se rang g K Knsu nsull Ing Ingger geris is !ug !uga a dil dilant antik ik di Sa Sara rawak wak.. Sir &ames &ames Br Brke ke menun! men un!ukk ukkan an keb kebakt aktian iannya nya ter terhad hadap ap Ing Ingger geris is den denga gan n me menaw nawark arkan an kera ke ra!a !aan an Sa Sara rawa wak k ke kepa pada da ke kera ra!a !aan an ln lngg gger eris is se seki kira rany nya a ia sa sang nggu gup p memb me mbay ayar ar se sega gala la pe perb rbel elan an!a !aan an ke Sa Sara rawa wak. k. Se Sele lepa pas s pe peng ngik ikti tira ra8a 8an n kera!aan Inggeris terhadap Sarawak. 4a!ah &ames Brke menyerahkan kera!aan Sarawak kepada anak saudaranya. /harles Brke pada tahun 1*6 dan kembali ke ngland.

PENTADBIRAN PENT ADBIRAN CHARLES BROOKE 1 1868-1917 868-1917

/harle /har les s Br Br ke ke ya yang ng pe pern rnah ah me men! n!ad adii (u (uan an $u $uda da me mewa wari risi si takh takhta ta Sarawak selepas kematian 4a!ah &ames Brke pada tahun 1*6*. /harles Brke memerintah selama 2# tahun. Pad Pada a 9aman pe pemerintahann merintahannya ya yang pan!ang ini, Sarawak banyak mencapai kema!uan. Syarikat Brne  Brne   yang me meru rupa paka kan n sy syar arik at as asin ing gpada ya yang ng tu tung ngga gall Syarikat di Sa Sara rawa wak kmembuat me memu mula laka kan n perniagaannya diikat Sarawak tahun 1*56. ini satu

3

 

 AJ3113 Sejarah Malaysia Abad Ke Ke 20 Hingga Pra Kemerdekaan

per!an per! an!i !ian an de deng ngan an 4a 4a!a !ah h &a &ame mes s Br Br ke ke un untu tuk k be berd rdag agan ang g de deng ngan an Sarawak. Syarikat Brne melmbng antimni dekat Sungai Bau dan Bus Bu s da dan n !u !uga ga me mel lmb mbn ng g em emas as de deka katt Ba Bau u se sert rta a ar aran ang g ba batu tu de deka katt Simun!an. Syarikat Brne mema!ukan perusahaan kayu balak dan !uga memiliki sebu se buah ah ki kila lang ng sa sagu gu di $u $uka kah. h. "n "nta tara ra tahu tahun n 1* 1*#+ #+ da dan n 1# 1#++ ++ ga gamb mbir ir merupa mer upakan kan tan tanam aman an pen pentin ting g ba bagi gi ra rakya kyatt dan ker kera!a a!aan. an. Keb Kebany anyaka akan n petani terutamanya rang /ina menanam gambir di Bahagian Pertama. Pk kk k et etah ah mul mula a dit ditan anam am di Sara Sarawak wak pa pada da tah tahun un 1#+ 1#+5. 5. $a $ana nakal kala a petrleum di!umpai  di!umpai di $iri pada tahun 1#1+. 4a!ah /harles Brke memerintah Sarawak atas prinsip bahawa kera!aan Sarawak diperintah dengan bantuan rakyat untuk kepentingan rakyat. Beliau membenarkan sistem tradisinal diteruskan. diteruskan. Beliau berpendapat bahawa ke!ayaan pemerintahan Brke di Sarawak adalah disebabkan leh perhubungan rapat di antara pemerintah dengan rakyat. leh sebab itu 4a! 4a!ah ah /ha /harle rles s Br Brke ke meng mengada adakan kan hu hubun bungan gan yan yang g ba baik ik den denga gan n rakyat !elata.Sepan!ang 9aman pemerintahannya pemerintahannya beliau melawat !abatan !abatan kera!aan di Kuching tiap-tiap pagi. Kera!aa Kera!aannya nnya ditadbirkan secara sec ara in8 in8r rmal mal.. Bi Bila lang ngan an pe pega gawa wain inya ya am amat at ke keci cill te teta tapi pi me mere reka ka men!alankan tugas dengan penuh dedikasi. Semasa pen Semasa pentad tadbir birann annya ya Sar Sarawa awak k tid tidak ak mem mempun punya yaii und undang ang-und -undang ang tanah, tidak ada peraturan tertentu bagi Pegawai (empatan, tidak ada si sist stem em cu cuka kaii ya yang ng sa sama ma atau atau re rek kdd-re rek kd d ke kera ra!a !aan an ya yang ng leng lengka kap. p. Bagaim Bag aimana anapu pun n sis sistem tem ker kera!a a!aan an in8 in8rm rmal al itu da dapat pat mew mewu!u u!udka dkan n sat satu u si sist stem em pe pent ntad adbi bira ran n ya yang ng ce ceka kap. p. 4a 4a!a !ah h /h /har arle les s Br Br ke ke me meme meri rint ntah ah dengan ku kua asa mutlak. Beliau memilih pegawai-pegawai yang berpengalaman dan cekap. Pada tahun 1*6* Sarawak dibahagikan kepada tiga bahagian. (iap-tiap bahagian diketuai leh serang 4esiden rpah. rpah . 4esiden dibantu leh beberapa Penlng 4esiden rpah dan pegawai-pegawai. 4esiden !uga bertugas sebagai Presiden $ahkamah.  $ahkamah.  $ahkamah ini tidak mempunyai undang und ang-un -undan dang g ya yang ng ter terten tentu, tu, $a $ahka hkamah mah ini me mengg ngguna unakan kan un undan danggundang tradisinal dan kanun Inggeris India, Sarawak tidak mempunyai peguam-peguam yang terlatih sehingga tahun 1#)*. %i samping men!adi Presid Pre siden en $ah $ahkam kamah, ah, 4e 4esid siden en !ug !uga a men men!al !alank ankan an pen pentad tadbir biran an umu umum. m. 4a!a 4a !ah h /h /har arle les s Br Br ke ke !u !uga ga me mela lant ntik ik Peg egaw awai ai-p -peg egaw awai ai (em empa pata tan n terutama teru tamanya nya ketua ketua-ketu -ketua a $ela $elayu. yu. $ere $ereka ka men!a men!alanka lankan n tuug tuugas as hamp hampir ir sama sepe seperti rti ser serang ang Penl enlng ng 4esid 4esiden. en. Seti Setiap ap bahagi bahagian an mem mempuny punyai ai serang Pegawai (empatan yang paling kanan. 4akya 4aky at tem empa pata tan n me men ngambil bil bah aha agian ian dala alam se sem mua per erin ingk gka at pentadbiran. $isalnya, $a!lis (ertinggi ditubuhkan leh &ames Brke pada tahun 1*55 )  ) yang  yang ahlinya terdiri daripada 4a!ah, 4esiden Bahagian Pertama dan termasuk tiga atau empat rang %atuk $elayu.

4

 

 AJ3113 Sejarah Malaysia Abad Ke Ke 20 Hingga Pra Kemerdekaan

Pada tahun 1*65, 4a!ah /harles Brke menubuhkan $a!lis 3egeri. "hliPada ahlinya terdiri daripada anggta-ang anggta-anggta gta $a!lis (ertinggi, pegawai-pegawaii ka wa kana nan n ke kera ra!a !aan an se sert rta a pe pega gawa waii-pe pega gawa waii du dun n ketu ketuaa-ke ketu tua a an anak  ak  bumipu bum iputer tera. a. Pad ada a tahun tahun 1#+ 1#+6, 6, ahl ahli-a i-ahli hliny nya a ter terdir dirii dar daripa ipada da 1 ra rang ng rp r pah ah da dan n 6 r ran ang g pe pega gawa wall temp tempat atan an.. $a $a!l !lis is in inii me meng ngad adaka akan n mesyuaratnya sekurang-kurangnya tiga tahun sekali untuk  membincangkan perkara-perkara penting. $a!lis 3eg $a!lis 3egeri eri tid tidak ak ber berhak hak mem membu buat at und undang ang-und -undang ang tet tetap apii ia bl bleh eh mena me nasi siha hatk tkan an 4a 4a!a !ah h da dan n ke kera ra!a !aan anny nya. a. $a $a!l !lis is 3e 3ege geri ri me meng ngad adak akan an mesyuarat yang pertama di  di  Sibu pada tahun 1*6:. (iap-tiap bahagian  !uga mempunyai ma!lisnya sendiri. $a!lis dipengerusika dipengerusikan n leh residen dan ahl ahliny inya a ter terma masuk suk ket ketua ua-ke -ketua tua tem tempa patan tan.. %i per pering ingkat kat kam kampun pung, g, ketua $elayu atau /ina mengekalkan peraturan, menyelesaikan pergaduha du han n da dan n me memu mung ngut ut cu cuka kai. i."d "dat at at atau au un unda dang ng-u -und ndan ang g tr trad adis isi ina nall memainkan peranan penting dalam pentadbiran keadilan di mahkamahmahkam mah kamah ah Sa Saraw rawak. ak. Bia Biasa sanya nya res residen iden ter terpa paksa ksa ber bergan gantun tung g kep kepad ada a nasihat Pegawai (empatan dan penghulu. 4a!ah 4a!a h /h /har arle les s Br Br ke ke me mene nent ntan ang g am amal alan an pe perh rhamb ambaa aan n di Sa Sara rawa wak  k  dengan hebatnya. Pada tahun 1*6*, beliau mengarahkan residen-residen supay sup aya a me mengh nghara aramk mkan an pen pen!ua !ualan lan,, pen pengek geksp sprt rtan an da dan n pen pengim gimpr prtan tan hamba abdi. "malan ini telah lenyap dan Sarawak pada penghu!ung abad ke-1#. ke1#. Pad ada a tah tahun un 1** 1***, *, Sa Sara rawak wak,, Br Brne ne ;ta ;tara ra S Saba abah0 h0 dan Bru Brunei nei menandatangani satu per!an!ian dengan kera!aan Inggeris. $enurutnya, Sarawak men!adi negeri naungan Inggeris dan 4a!ah Brke diiktira8kan sebaga seb agaii pe pemer merint intah ah yan yang g sah bag bagii Sa Sara rawak wak.. Ke Kera ra!aa !aan n lng lngger geris is !ug !uga a ber!an!i ber! an!i meli melindun ndungi gi Sar Sarawak awak dari daripada pada sera serangan ngan-ser -seranga angan n luar teta tetapi pi ber!an!i ber! an!i tida tidak k akan berc bercampu ampurr tang tangan an dala dalam m halhal-ehwa ehwall peme pemerint rintahan ahan 4a!ah Brke. Kema!uan-kema!uan lain yang di capai di bawah 4a!ah /harles Brke ialah menamatkan. Pertikaian yang sering berlaku di antara suku  suku   kaum Iban dengan Kayan merupakan satu masalah bagi 4a!ah /harles Brke. Beliau membincangkan perdamaian di antara mereka untuk menamatkan perselisihan itu. %i bawah pemerintahan 4a!ah /harles Brke, Sarawak  ma!u dengan pesa pesat. t. Sar Sarawak awak mula mengeksp mengeksprt rt aran arang g batu antimn antimni, i, emas, ema s, pet petrl rleum eum,, sag sagu, u, lad lada a hit hitam, am, ga gamb mbir ir,, ba balak lak da dan n get getah ah.. Imp Imprt rt barang-b bara ng-baran arang g !uga bert bertamb ambah ah bany banyak.Se ak.Selepa lepas s keba kebakara karan n besa besarr pad pada a 1**2, bandar Kuching dibina semula dan didirikan bangunan-bangunan kera!aan, seklab, padang permainan, hspital dan mu9ium. 7imbungan Kering Ker ing Brk Brke e dibin dibina a untu untuk k memb membaiki aiki kapa kapal-kap l-kapal al besa besarr dibu dibuka ka pad pada a tahun tah un 1#1 1#1). ). Pad ada a tah tahun un 1#1 1#15, 5, !al !alan an ker kereta etapi pi sep sepan! an!ang ang sep sepulu uluh h bat batu u mula mul a dib dibina ina da dan n Ku Kuchi ching ng ke sel selata atan. n. Pada tah tahun un 1#1 1#1: : ap apabi abila la 4a! 4a!ah ah /harles Brke meninggal dunia.

5

 

 AJ3113 Sejarah Malaysia Abad Ke Ke 20 Hingga Pra Kemerdekaan

PENTADBIRAN PENT ADBIRAN VYNER BROOKE 1917-1 1917-1946 946

Beliau Beli au ia iala lah h anak su sulu lung ng 4a 4a!a !ah h /harles rles Br Br k ke. e.