diagnoza_wyklad_cz1

Literatura obowiązkowa do egzaminu pisemnego Któraś z poniższych pozycji oraz materiał z wykładów: 1. Paluchowski, W. J. (2006). Diagnoza psychologiczna (wyd. 2). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar. 2. Paluchowski, W.J. (2007). Diagnoza psychologiczna. Proces, narzędzia, standardy. Warszawa: WAiP dodatkowo: 1.

2. 3.

Stemplewska-Żakowicz, K., Paluchowski, W.J. (2008). Podstawy diagnozy psychologicznej. W: J. Strelau, D. Doliński (red.). Psychologia. Podręcznik akademicki. Tom 2. (rozdział 11) Słysz, A. (2008). Typy diagnostów. Preferencje poznawcze psychologów a strategie diagnozowania. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM Słysz, A. (2008). Rola reguł heurystycznych w diagnozie onkologicznej. Współczesna Onkologia, 12 (2), 90-94.

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

6 z 633

Specyfika wyjaśnień psychologicznych • potocznie wyjaśnienie psychologiczne oznacza: • wtedy gdy ulegamy wpływowi silnych emocji, przeżywamy gwałtowny wstrząs (też pozytywnych motywacji) • odwołanie się do wszystkiego tego, co zachodzi w ludzkim umyśle (w tym: pamięci, ale także ułudy) • nieposiadający fizycznego (biologicznego) podłoża; też: dolegliwości somatyczne o nieokreślonym podłożu • jeśli coś ma psychologiczne wyjaśnienie, to znaczy, że jest chorobą, czymś podejrzanym

• w psychologii oznacza odwołanie się do indywidualnych cech podmiotowych Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

16 z 633

Jak ogólnie definiuje się diagnozowanie? (1) • proces określania stanu aktualnego, stanu przyszłego oraz stanu do momentu diagnozowania (przeszłego) • diagnoza – efekt procesu diagnozowania • monitorowanie – obserwowanie wartości wybranych parametrów w trakcie działania lub w trakcie przeprowadzania procesu diagnostycznego (monitorowaniem równoległe, ciągłe lub sekwencyjne) Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

18 z 633

Czym jest diagnozowanie? retrognoza tendencje rozwojowe stan przeszły

stan aktualny (objawy)

prognoza tendencje rozwojowe stan przyszły

istota

wiedza o ogólnych prawidłowościach w danej dziedzinie

DIAGNOZA

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

20 z 633

Pojęcie i przedmiot diagnozowania w psychologii • proces aktywnego poszukiwania danych (informacji) potrzebnych do podjęcia decyzji o działaniach, zmierzających do zmiany aktualnego stanu (położenia) psychospołecznego ludzi; aktywizowany albo przez dyskomfort jednostki albo jej społecznego otoczenia • naukowo uprawiane budowanie teorii konkretnej jednostki Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

23 z 633

Funkcje diagnozowania • „jak jest?” – deskryptywnoewaluacyjna • „dlaczego tak właśnie jest?”, „jak to się dzieje?” – eksplanacyjna (mechanizm) • „dlaczego będzie tak, a nie inaczej?” – predykcyjna • „co zrobić, by uzyskać pożądany stan?” – korekcyjna Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

25 z 633

Kryteria wyróżniania rodzajów diagnoz psychologicznych a) Określenia rodzaju właściwości psychicznych (funkcji) będących przedmiotem diagnozy – diagnoza pamięci, intelektu, postaw, osobowości, itd.

b) Określenia rodzaju zjawisk (najczęściej patologicznych), które chcemy wykryć – diagnoza depresji, lęku, tendencji do kłamstwa, itd.

c) Określenia dziedziny psychologii, w której stosuje się określony sposób diagnozy – diagnoza neuropsychologiczna, w psychologii klinicznej dziecka, itd.

d) Określenia ogólnego podejścia do sposobu diagnozowania (przykłady) – diagnoza psychometryczna, kwestionariuszowa, kliniczna, dynamiczna, itd. Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

npdst. Dr hab. Andrzej Gołąb Mat.do wykł. Diagnoza i ekspertyza psychol. IV r. Społ..Psych.Klin. SWPS

33 z 633

Diagnoza pełna wg Ziemskiego diagnoza (aspekt) klasyfikacyjna

diagnoza (aspekt) genetyczna

diagnoza cząstkowa

diagnoza pełna diagnoza (aspekt) funkcjonalna

diagnoza (aspekt) rozwojowa diagnoza cząstkowa

diagnoza (aspekt) prognostyczna Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

34 z 633

Negatywne skutki diagnozy nozologicznej (1) • reifikacja obiektu diagnozy: dostrzeganie choroby, a nie osoby; przedmiotowe traktowanie pacjenta • zerojedynkowe myślenie o pacjencie: gdy wiadomo „co mu jest”, pacjent jest uważany za chorego; gdy nie wiadomo - za zdrowego

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

49 z 633

Negatywne skutki diagnozy nozologicznej (2) • samosprawdzająca się prognoza: rozpoznanie zaburzenia dostarcza „instrukcji”, jak rozumieć zachowanie pacjenta i czego oczekiwać w przyszłości • etykietowanie: pozorne wyjaśnienie poprzez nazwanie, zastępuje (utrudnia) zrozumienie osoby i jej problemów (też: naznaczanie, stygmatyzacja)

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

50 z 633

Zjawisko Rumpelstilzchena Zjawisko „magicznej” wiary w wartość słowa użytego w sformułowaniu diagnozy. Np. wiele matek uspokaja się, gdy trudności szkolne ich dzieci zostaną określone jako spowodowane „dysleksją”, chociaż „dysleksja” jest to po prostu wyraz (agregat) zbiorczo określający objawy w postaci trudności w czytaniu mimo znajomości liter. Objawy te są matce doskonale znane, więc określenie tych objawów jednym słowem nic nowego nie wnosi. Jednakże osoba, która słyszy „uczoną” nazwę, uspokaja się prawdopodobnie dlatego, iż sądzi, że diagnosta teraz już wie „wszystko, co trzeba”, domyśla się przyczyn zaburzenia, zna sposób leczenia itd., co ją zwalnia ze współdziałania. Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

52 z 633

Cel negocjowania diagnozy • uzgodnienie diagnozy może zapoczątkować u pacjenta bardziej aktywny stosunek do problemu (lepsze rozumienie go, nastawienie na zmianę) • udział pacjenta i jego rodziny w procesie diagnozy zwiększa szanse na ich współdziałanie w procesie zmian • proces uzgadniania diagnozy podkreśla bardziej partnerskie podejście psychologa do pacjenta i jego rodziny (rola konsultanta, doradcy), podmiotowe traktowanie jest realizacją ideałów etycznych (ale jest też dwuznaczne - hipokryzja)

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

64 z 633

Podstawowe kroki procesu diagnozowania • etap prediagnostyczny • etap badania diagnostycznego: – rozpoznanie problemu – identyfikacja przyczyn

• etap wyjaśniania i planowania interwencji: – uzupełnianie luk diagnostycznych

• implementacja planu interwencji

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

67 z 633

Faza prediagnostyczna Bycie klientem psychologa jest niekiedy sytuacją trudną do zniesienia tak samo, jak bycie psychologiem. anonim

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

69 z 633

Plan motywacyjny „potrzeba opieki szpitalnej” czas

zasoby

mechanizm patologicznego przystosowania Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

próg dezintegracji

narastająca dysfunkcja

chory pacjent

potrzeba opieki szpitalnej

74 z 633

Faza prediagnostyczna – treść • obejmuje to wszystko, co wyprzedza właściwe badanie; to z czym obie strony – osoba uczestnicząca w badaniu i badająca – wchodzą w interakcję. • badanie diagnostyczne to nie tylko problem poznawczy, ale – ze względu na jego interakcyjny, specyficzny charakter – także emocjonalny i to zarówno dla diagnosty jak i osoby przezeń badanej Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

76 z 633

Faza prediagnostyczna – perspektywy osoba uczestnicząca w badaniu, rozumiejąc rolę diagnosty oraz funkcje i skutki badania przychodzi z dotychczasową historią swego życia, w którym badanie jest tylko chwilą, ze swoimi problemami, potrzebami oraz celami.

osoba badająca przynosi na to spotkanie wiedzę profesjonalną, narzędzia i procedury diagnostyczne, swój system wartości i preferencję do określonego stylu diagnozowania.

Pojęcie „klient dobrowolny” = zmotywowanym do wizyty u psychologa i uczestniczeniu w badaniu przeżywanym problemem lub świadomą intencją; „klient niedobrowolny” = kontestujący wizytę u psychologa, nastawiony na „udowadnianie” zachowaniem – swojemu otoczeniu i/lub psychologowi – zbędności takiej wizyty

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

78 z 633

Definicja sytuacji diagnostycznej

• to taka sytuacja, w której osoba badana uczestniczy dobrowolnie, świadoma celu, jakim jest jej ocena; • sytuacja tworzona specjalnie dla celów diagnostycznych i w której wywołuje się zachowania typowe pod względem tej charakterystyki, jaka ma być przedmiotem celowej obserwacji; • sytuacja, która od diagnosty nie wymaga osobistego zaangażowania i w której jasno określony jest zakres i rodzaj dopuszczalnych zachowań. Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

86 z 633

Standaryzacja badania • przestrzegania wymogu równych warunków diagnozowania jest ważne dla sensowności porównywania wyników osoby badanej z innymi osobami • jednak czy warunki te są standardowe zależy nie tylko od psychologa, ale i jego klienta – równość warunków badania oznaczać ma ten sam poziom rozumienia zadań, jakie stoją przed osobą uczestniczącą w badaniu; jeżeli mimo standardowej instrukcji nie rozumie ona wymagań sytuacji testowej, to nie wystarczy wielokrotne odczytywanie tej samej instrukcji – nadmierna sztywność w tym względzie może prowadzić do nierówności. Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

89 z 633

Faza badania i wstępnych decyzji (1) Osoba uczestnicząca w badaniu: • akceptacja alternatyw oferowanych przez test, • wybór działania ze zbioru działań dopuszczanych przez zadanie i • wybór ekspresji działania ze zbioru działań psychologicznie dopuszczalnych

Osoba badająca: • wybór, rejestracja i agregacja zachowań testowych a także innych danych o osobie badanej i jej otoczeniu oraz • ocena użyteczności i kompletności zebranych informacji

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

91 z 633

Faza badania i wstępnych decyzji (2) • diagnosta oczekuje od osoby uczestniczącej w badaniu zachowań testowych, to jest zachowań jakie on (i stosowane przez niego narzędzia) określa jako dopuszczalne w sytuacji badania. • diagnosta oczekuje tylko takich zachowań testowych, które może zarejestrować (zapisać, utrwalić ) i ocenić (zakwalifikować, zagregować) zgodnie ze swoją diagnostyczną wiedzą • to może być powodem, dla którego jedni diagności wolą techniki kwestionariuszowe (gdzie forma i zakres zachowań jest wąski), a drudzy ich przeciwieństwo - techniki projekcyjne (gdzie ciągle trzeba decydować, czy jest to zachowanie diagnostyczne czy nie)

• diagnosta oczekuje, że informacje przekazywane przez osobę badaną będą szczere i że diagnostyczna komunikacja będzie współpracą, a nie próbą wywiedzenia w pole (i wzajemnie).

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

92 z 633

Odczuwanie dyskomfortu • jednostka szuka odpowiedzi na – metaforycznie rzecz ujmując – pytania: Dlaczego coś jest nie tak?, Dlaczego teraz?, Dlaczego ze mną?, Jak można wyjaśnić moje zachowanie? a także Dlaczego właśnie ja (jestem) .... ? (i przez to ogólne wyjaśnienia wydają się nieprzydatne, bo przeżywane cierpienia są czymś wyjątkowym)

• odczuwany przez jednostkę dyskomfort powodowany jest albo subiektywnie odczuwanym brakiem czegoś potrzebnego lub nadmiarem czegoś, co niepotrzebne.

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

95 z 633

Problem psychologiczny a proces diagnozowania • problem jednostki i jego (do)określanie są istotą (sercem) procesu diagnozowania • badanie zaczynamy od analizy problemu w takiej postaci, w jakiej przedstawiany jest przez jednostkę i za pomocą kolejnych pytań (hipotez) przeformułowujemy go do postaci „problemu psychologicznego”, a więc problemu wyrażonego za pomocą terminologii psychologicznej i w spójnej postaci • w dalszym ciągu postępowania diagnostycznego robocze hipotezy co do przyczyn psychologicznego problemu jednostki weryfikujemy (najczęściej za pomocą testów), a uzyskane tam dane wykorzystujemy w wyjaśnianiu (interpretacji).

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

97 z 633

Definiowanie problemu klienta Praktycznie żaden problem nie ujawnia się w sposób pozwalający podjąć decyzje co do dalszego postępowania. To, co na pierwszy rzut oka wygląda na istotne elementy problemu, rzadko bywa naprawdę ważne lub znaczące. Są to w najlepszym razie symptomy problemu (trudności) lub jego skutki. Etapy definiowania problemu klienta przedstawiono poniżej.

analiza skarg, dolegliwości i symptomów (coś jest ze mną nie tak) analiza sytuacji (okoliczności, uwarunkowań, kontekstu) zdefiniowanie problemu (Dlaczego...? lub Co spowodowało, że zdarzyło się ....?) określenie roboczych hipotez co do „czynnika krytycznego” wstępne odpowiedzi na pytania: Dlatego, że...

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

100 z 633

Źródła danych diagnostycznych • źródłem danych diagnostycznych może być rozmowa psychologiczna (kliniczna), obserwacja, badanie testowe, pomiar poziomu specyficznych funkcji czy pomiar psychofizjologiczny • generalnie wszystkie one dają się sprowadzić do następujących grup: • zadawanie pytań osobie badanej • zadawanie pytań komuś, kto zna osobę badaną • obserwacja osoby uczestniczącej w badaniu w naturalnych (pozagabinetowych) warunkach • obserwacja osoby uczestniczącej w badaniu w standaryzowanych sytuacjach (testy). Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

108 z 633

Źródła danych diagnostycznych wg Raymonda Bernarda Cattella • Q-data = questionnaire data • T-data = test data • L-data = life data postulat zróżnicowania operacjonalizacji tego samego pojęcia teoretycznego Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

1905-1998 109 z 633

Model procesu weryfikacji hipotez i wyboru testu określenie roboczych hipotez co do „czynnika krytycznego” elementy odpowiedzi na pytania: Dlatego, że... wybór metody testowej (procedury diagnostycznej) wg modelu Bartona

weryfikacja roboczych hipotez

kategoryzacja (opis) oraz sformułowanie hipotetycznych wyjaśnień dynamiki analizowanego problemu klienta

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

113 z 633

Model Bartona – podstawowe pytania Wychodząc od definicji diagnozowania jako procedury zbierania danych w celu podejmowania decyzji Barton pisze, że diagnosta powinien umieć odpowiedzieć sobie na trzy ogólne pytania: • kto i co jest przedmiotem pomiaru? • jakich używa się miar? • jak dokonuje się pomiaru? Zaproponowany przez Bartona szczegółowy dziewięciowymiarowy model diagnozowania jest rozwinięciem tych pytań i pozwala na zdyscyplinowanie decyzji wyboru narzędzia (testu, procedury diagnostycznej). Decyzje takie badający podejmuje podczas diagnozowania wielokrotnie. Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

114 z 633

Pojęcie użyteczności (1) Rodzaje użyteczności: • diagnostyczna użyteczność: ™ ważność kliniczna ™ wartość eksplanacyjna

• warunkowa użyteczność • użyteczność informacyjna

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

119 z 633

Znaczenie diagnostycznoeksplanacyjne ogólna użyteczność diagnostyczna (znaczenie diagnostycznoeksplanacyjne)

kliniczna ważność

wartość dla wyjaśniania (eksplanacyjna) klasa problemu

wszystkie zachowania podczas badania

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

zachowania uznane za ważne

typ związku z problemem

123 z 633

Użyteczność warunkowa i informacyjna ć oś a tn zn to ic is lin k

problem osoby uczestni czącej w badaniu dane użyteczne warunkowo wstępna próbka danych

dane użyteczne diagnostycznie

przyjęty cel badania

kom ple tn

ość

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

130 z 633

Strategie analizy danych • konfirmacyjna: poszukiwanie potwierdzeń już zebranych informacji; ma z reguły charakter zawężający • falsyfikacyjna: prowadzi do rozszerzania próbki danych o osobie badanej, by zyskać pewność braku danych zaprzeczających

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

131 z 633

Kompletność danych a przyrost trafności predykcji • zjawisko przyrostu trafności (incremental validity) opisać można w sposób następujący: jeżeli podejmujemy jakąś decyzję (np. dotyczącą zaklasyfikowania obiektu) na podstawie jakiegoś testu, to trafność tej decyzji jest wyznaczona trafnością tej metody; jeżeli teraz zastosujemy inną metodę (test), to powstaje pytanie, o ile zwiększy się trafność naszej decyzji • w zależności od tego oraz celu diagnozowania (podejmowania decyzji) ta sama metoda może dawać jednocześnie małe i duże przyrosty trafności • jeżeli zakres prognozowania na podstawie dwóch metod pokrywa się w jakimś zakresie, to w tym zakresie przyrost trafności prognozy będzie niewielki; choć bowiem dana metoda (test) może mieć generalnie zadawalająca trafność, to włączenie jej w proces diagnozowania może poprawić jego trafność w niewielkim stopniu i dostarczać danych o małej użyteczności informacyjnej.

Diagnoza psychologiczna Władysław Jacek Paluchowski

132 z 633

Rodzaje wskaźników diagnostycznych 1. 2. 3. 4.

DOKŁADNOŚĆ [Accuracy] CZUŁOŚĆ [Sensitivity] SWOISTOŚĆ [Specificity] FAŁSZYWY ALARM [False alarm / False Positive Fraction] 5. WSKAŹNIK „DOBROCI” Youdena [Accuracy/Youden index ] 6. MOC PROGNOZY POZYTYWNEJ [Positive predictive power] 7. MOC PROGNOZY NEGATYWNEJ [Negative predictive power / negative predictive value