Diagnoza psychologiczna.docx

Diagnoza psychologiczna Wykład 1 i 2. 27.02.2013, 13.03.2013

Zaliczenie dwiczeo: praca pisemna, diagnoza pod kątem odporności psycho- fizycznej. Egzamin testowy, próg 60%. 1)    

Diagnoza- z greckiego diagnosis (rozróżnianie, osądzanie, ocena) Dia- przez Gignosk- wiedzied Gnose- wiedza osiągnięta pośrednio Diagnostike, diagnostike techne- sztuka odróżniania, różnicowania za pomocą pośredniego poznawania.

2) Nauka czy sztuka? Schemat procesu poznania diagnostycznego wg Ziemskiego. Intuicja rozumiana jako skrócone rozpoznanie oparte o doświadczenie

dane doświadczenia (zbiór cech dotyczący pewnego stanu rzeczy)

Pojęcia typów, gatunków

Uzasadnienie, rozumowanie różnicujące 3)           

Diagnozowanie jako czynnośd poznawcza: Zbieranie informacji Tworzenie warunków dla pozyskania informacji Analiza i synteza Integrowanie informacji Wychodzenie poza Hipotekowanie, podejmowanie decyzji Rozwiązywanie problemów dostarczone informacje Rozumowanie, porównywanie Wnioskowanie, uogólnianie, indywidualizowanie Uzasadnianie Korzystanie z wiedzy i doświadczenia Przetwarzanie danych, a nie tylko ich rejestracja- interesują nas nie zachowania lecz informacje, które niosą

Strona 1 z 31

4)     

Diagnozowanie jako modelowanie: Modelowanie w umyśle diagnosty osobowości badanego, jego środowiska Model jest uproszczoną wersją obiektu, co umożliwia jego analizę Zawiera kluczowe elementy zjawiska i relacje między nimi Umożliwia prześledzenie konsekwencji podjęcia lub niepodejmowania interwencji po zdiagnozowaniu Obejmuje określony zakres czasowy

5) Diagnozowanie jako sytuacja emotogenna:  Badany: koniecznośd ujawnienia prywatności, wstyd, zażenowanie, lęk przed oceną, poczucie podporządkowania się  Badający: ciekawośd drugiego człowieka, życzliwośd, bezstronnośd lub poczucie omnipotencji, dominacja, pokusa manipulowania 6)    

Diagnozowanie jako złożona sytuacja społeczna: Sytuacja komunikacji interpersonalnej (werbalnej i niewerbalnej) Obie strony odgrywają przyjęte role społeczne Badany: potrzeba aprobaty społecznej, pożądana autoprezentacja, wnosi swój stosunek do osób znaczących Badający: potrzeba akceptacji w roli zawodowej, aprobaty środowiska, uznania, wnosi swoje wyobrażenia o pełnieniu roli i doświadczenia społeczne i zawodowe

7) Diagnozowanie jako kompetencja profesjonalna:  Trzy filary kompetencji:  Wiedza  Umiejętności (praktyczne i interpersonalne)  System wartości  Dodatkowe kompetencji w różnych specyficznych dziedzinach diagnozowania 8) Diagnozowanie jako interwencja:  Wejście w interakcję diagnostyczną zmienia diagnozowanego człowieka dzięki:  Wynikom przeprowadzonego badania i podjęciu interwencji  Autorefleksji podczas badania  Kontaktowi z otwartą i empatyczną, nie oceniającą osobą  Wynikom przeprowadzonego badania i nadaniu etykiety 9)   

Komplementarnośd diagnozy i terapii: Diagnoza jest podstawą terapii W trakcie działania terapeutycznego dokonywana jest dalsza diagnoza Po jego zakooczeniu konieczna jest ocena rezultatów terapii

Strona 2 z 31

10)      

Czym jest diagnoza? Proces postępowania diagnostycznego Efekt tego procesu (wynik badania, orzeczenie) Tymczasowa hipoteza robocza Ostateczna odpowiedź na pytanie „jakim jest człowiek” Proces monitorowania w trakcie działania diagnostycznego Dziedzina nauki i praktyki

11) Różne definicje diagnozy:  Witmer 1896: diagnoza psychologiczna to proces zmierzający do zrozumienia, przewidywania i usprawniania zachowania jednostki  Rosenzweig: diagnoza psychologiczna, ujęta zgodnie z tradycją lekarską, to nazywanie zaburzeo na podstawie symptomów (symptom jest nieintencjonalny. W psychologii, pacjent generuje pewne symptomy w określonym celu, którego nie jest świadomy)  Shaffer i Lazarus: diagnoza psychologiczna to zbieranie wszelkich dostępnych danych i …  Adam Frączek: diagnoza psychologiczna to koocowy efekt czynności psychologa nastawionego na:  Zidentyfikowanie  Wyjaśnienie zmiennych psychologicznych u jednostki  Efekt ten polega na zbudowaniu i uporządkowaniu systemu twierdzeo informujących o własnościach czynności, procesów i psychologicznych mechanizmów kierujących czynnościami oraz kształtowaniu się tych czynności, procesów i mechanizmów jednostki  Założenia: odnosi się do określonego zakresu faktów i jest wykonywana przez osobę o określonej roli społecznej, posiadającej kwalifikacje i narzędzie  Hadley: diagnoza to oznaczenie natury i wskazanie źródeł nieprzystosowawczego sposobu zachowania się  English, English: diagnoza to charakterystyka jednostki na podstawie wybranych cech  Lewicki: diagnoza to wskazanie na te dysfunkcje mechanizmu sterującego zachowaniem, które sprawiają, że stosunki człowieka z otoczeniem są niezadowalające.  Ziemski: diagnoza- rozpoznawanie jakiegoś stanu rzeczy i jego tendencji rozwojowych na podstawie jego objawów, w oparciu o znajomośd ogólnych prawidłowości  Paluchowski, Hornowska: diagnozowanie- proces aktywnego poszukiwania i przetwarzania danych potrzebnych do podjęcia decyzji o działaniu zmierzającym do zmiany aktualnego stanu psychospołecznego ludzi 12) Ogólny obraz diagnozowania wg Paluchowskiego:  Jest to rozpoznawanie istoty i uwarunkowania złożonego stanu rzeczy na podstawie obserwacji jego cech (objawów) i tendencji rozwojowych oraz znajomości ogólnych tendencji rozwojowych oraz znajomości ogólnych prawidłowości panujących w określonej dziedzinie.  Uwzględnia retro gnozę (diagnozowania stanów przeszłych) i prognozę (stanów przyszłych)

Strona 3 z 31

13) Jeśli nie wykonuje się diagnozy…  …. Zatraca się specyfikę zawodu psychologa  Diagnoza to jedno z trzech podstawowych zadao psychologa:  Psychoprofilaktyka, promocja zdrowia  Diagnoza psychologiczna  Pomoc psychologiczna i psychoterapia  Pełni służebną role wobec doradztwa, pomocy, interwencji, oddziaływao reedukacyjnych, psychoterapii, itp.  Musi byd wykonywana celowo, nie może byd sztuką dla sztuki 14) Diagnoza powinna:  Ujmowad specyficzne, wyróżnione ze względu na postawione pytania własności człowieka na tle innych własności uporządkowanych wedle jednolitego schematu  Zawierad informacje o aktualnym stanie zmiennych psychologicznych na tle danych o przekształcaniu się tych zmiennych  Byd przedstawiona za pomocą pojęd wyjaśniających, opartych na materiale opisowym, charakteryzującym obserwowalne zachowanie się człowieka 15)    

Rodzaje diagnozy: Diagnoza całościowa =/= fragmentaryczna Diagnoza ostateczna poparta badaniem psychologicznym =/= diagnoza robocza, tymczasowa Intuicyjna =/= potwierdzona badaniem psychologicznym Diagnoza negatywna (zaburzeo, objawów, deficytów) =/= pozytywna (diagnoza zasobów jednostki i środowiska jako podstawy przystosowania, kompensacji, wyrównaniu braków, warunków żywienia)

16)     

Funkcje diagnozy: Deskryptywno- ewaluatywna (opis odpowiada na pytanie: jaki jest człowiek?) Eksplanacyjna (wyjaśnienie- dlaczego tak jest?) Predykcyjna (dlaczego będzie właśnie tak, a nie inaczej?) Prognostyczna (przewidywanie) Korekcyjna (co zrobid, aby uzyskad pożądany stan rzeczy?)

Modele diagnozy 1) Nozologiczny model diagnozy klinicznej- odpowiada modelowi biologicznemu (leki).  Ściśle powiązany z modelem medycznym, odwołanie się do jednostek chorobowych, różnicowanie objawów, celem przedstawienia konkretnej diagnozy  Diagnoza ma pomóc przede wszystkim psychiatrze. Psychiatra mógł zrezygnowad z diagnozy, jeśli była niezgodna z przypuszczeniami psychologa.  Test MMPI- w pierwotnej wersji zbadano chorych np. na schizofrenię, a wyniki uznano za typowe dla schizofreników. Test miał odzwierciedlad diagnozę psychiatryczną. Strona 4 z 31

 

 



Przyjęto klasyfikację chorób i zaburzeo psychicznych. Diagnoza lekarska i psychologiczna były podobne, bo obie badały symptomy, które wiązały się w grupy. Udział pacjenta kooczył się na badaniu, nie było psychoterapii, leczono za pomocą medykamentów. Diagnoza o pacjencie a nie dla pacjenta. Pacjent traktowany przedmiotowo, jako przedmiot do zbadania. Zjawisko Rumpelstilzchena- istnieje coś takiego jak czarodziejska moc nazwania. Jeśli diagnoza zostanie ujęta w słowa, to pacjent i jego rodzina czują się uspokojeni. Skoro jest diagnoza, to wiadomo też, jak to leczyd. Diagnoza nozologiczna do tego się najczęściej sprowadza, żeby nazwad problem. Konsekwencje dla psychologa:  Małe możliwości oddziaływania, diagnoza była ograniczeniem jego możliwości  Przyjęcie pojęcia jednostki chorobowej (dla psychologów mniej przydatnej, gdyż nie uczestniczyli w leczeniu). Psychopatologia to częśd wspólna psychologii i psychiatriipsycholog ma prawo obserwowad pojawiające się symptomy, które łączymy następnie w zespoły.  Dychotomiczne myślenie o badanym (zdrowy- chory).  Badany traktowany przedmiotowo (obiekt)  Diagnoza dla lekarza (nie dla badanego)  Przyczyny zaburzeo tkwią wyłącznie w jednostce. Nie badano okoliczności świata zewnętrznego.

2) Model funkcjonalny- etap humanizacji w psychoterapii  W większym stopniu wykorzystuje wiedzę psychologiczną  Diagnoza psychologiczna nie pokrywa się z diagnozą lekarską. Nie po to badamy, żeby lekarz podjął leczenie, a już zwłaszcza leczenie farmakologiczne. Diagnoza ma w większym stopniu wpływ na udział psychologa w procesie terapii.  Działania psychologa mają powodowad zmniejszenie dyskomfortu pacjenta, albo jego rozwój. Zwykle wybiera się kilka kryteriów, które wskazują na adaptację pacjenta.  Diagnoza nie jest dychotomiczna- opisujemy cechy, układamy je na kontinuum (od bardzo dobrej relacji z otoczeniem, do bardzo złej)  Psycholog decyduje o kryteriach prawidłowej regulacji  Diagnoza dla pacjenta. Pacjent traktowany podmiotowo, jako osoba, a nie przedmiotowo. Diagnoza wyjaśnia pacjentowi różne rzeczy, psycholog współpracuje z pacjentem nad wyborem metody, która pozwoli te problemy usunąd.  Psycholog góruje nad pacjentem w terapii, to on podejmuje decyzje, nawet jeśli pyta o zdanie pacjenta.  Konsekwencje:  Umożliwia podjęcie psychoterapii  Może byd stosowana w innych niż lecznictwo psychiatryczne, działach- więzieniach, wojsku, w resocjalizacji, w chorobach somatycznych, itp.  Jest pracą twórczą, nie rutynową  Pogłębiona, holistyczna  Oparta na wiedzy teoretycznej o mechanizmach zaburzeo i praktyce klinicznej Strona 5 z 31



Zaburzenie regulacji stosunków z otoczeniem:  Czy jedną z przyczyn są przyczyny psychologiczne?  Jaka jest natura czynników psychologicznych?  Czy nieadekwatnośd zachowania jest proporcjonalna do tych przyczyn?  Mechanizm przyczynowo- skutkowy zaburzeo  Czy istnieją czynniki kompensujące?  Jakie czynniki psychologiczne mogą byd pomocne w usunięciu zaburzenia? Stan osoby badanej nieznany Stwierdzamy zdolności do regulacji stosunków z otoczeniem

Stwierdzenie niezdolności do regulacji stosunków z otoczeniem Opis przejawów niezdolności Określenie przyczyn i psychologicznych mechanizmów niezdolności Określenie właściwości i procesów psychologicznych pomocnych w likwidacji niezdolności Korygowanie niezdolności

3) Model psychospołeczny- negocjowanie diagnozy z klientem, negocjowanie zrozumienia na czym polega problem, dochodzi się do wspólnego wniosku, który niekoniecznie zawiera etykietę psychiatryczną.  Uwzględnia społeczny kontekst diagnozy  Praca psychologa wiąże się z zapewnieniem systemowi społecznemu funkcjonalności (selekcja osób właściwych do pełnienia ról społecznych, zwolnienie z ról społecznych oraz pomoc osobom mającym trudności w regulacji stosunków z otoczeniem)  Diagnoza psychologiczna jest w interesie jednostki, ale i społeczeostwa  Odwołuje się i rozszerza poprzednie modele, zawiera poprzednie diagnozy.  Diagnoza dla pacjenta i dla społeczeostwa- pojawia się wątek protodiagnozy- to, co wnosi ze sobą pacjent i o czym mówi jego otocznie (np. skierowanie na diagnozę od pedagoga szkolnego, celem potwierdzenia ich własnego zdania na temat problemów z uczniem)  Selekcja- dotyczy przede wszystkim dostosowania pacjentów do społeczeostwa. Np. osoba o obniżonych zdolnościach intelektualnych, nie może znaleźd pracy, psycholog powinien pomóc, np. poprzez selekcję pracowników w miejscu pracy. Warunek: jeśli jest wystarczająca liczba rąk do pracy, to psycholog wybiera osobę, która pracę te wykona najlepiej (więc nie osobę opóźnioną). Jeśli brakuje rąk do pracy, wtedy psycholog powinien dostosowad pracę do typu Strona 6 z 31





upośledzenia. Psycholog pełni też rolę społeczną, jego wybory i zadania mają służyd ładowi społecznemu i interesie społeczeostwa Interakcyjnośd modelu:  Członkowie społeczeostwa uczestniczą w tworzeniu diagnozy (rozpoznają osoby mające trudności w funkcjonowaniu)  Protodiagnoza to proces poznawczy zachodzący w społeczeostwie, mający na celu identyfikację osób mających kłopoty w regulacji stosunków z otoczeniem  Psycholog weryfikuje jej słusznośd  Diagnoza jest tworzona w dialogu psychologa z pacjentem i członkami jego otoczenia  Rezultaty diagnozy są łatwiejsze do wdrożenia dzięki negocjowaniu wspólnego zrozumienia problemu osoby badanej (z nią i jej otoczeniem Cechy diagnozy psychospołecznej:  Badanie nie odbiega od badania w modelu funkcjonalnym  Uwzględnia szeroko kontekst społeczny, rolę sytuacji, interesy stron, obejmuje szerszy zakres zagadnieo- relacje, role  Ustosunkowuje się do protodiagnozy  Rezultat diagnozy jest negocjowany0 badany ma wpływ na ostateczną wersję  Partnerski kontakt badanego z psychologiem  Ważne elementy: naukowa wiedza psychologiczna, protodiagnoza

4) Porównanie modeli:  Każdy model jest wartościowy w konkretnej sytuacji  Dla kogo:  Nozologiczna- o badanym  Funkcjonalna i interakcyjna- dla badanego i dla społeczeostwa  Aktywnośd diagnosty:  Nozologiczna: rutynowy  Pozostałe: aktywna, twórcza, bez sztywnych reguł  Nozologiczna i funkcjonalna: w gabinecie, interakcyjna: dociera do środowiska osoby badanej.  Stosunek do terapii:  Nozologiczna: dla terapii medycznej  Funkcjonalna: dla terapii psychologicznej  Interakcyjna: także dla celu wpływania na otoczenie (oraz może byd wykorzystywana przez innych specjalistów)  Cel:  Nozologiczna: zaklasyfikowanie do jednostki chorobowej  Funkcjonalna: wyjaśnienie trudności i pomoc.  Interakcyjna: wyjaśnienie trudności z badanym i otoczeniem oraz pomoc.

Strona 7 z 31

Wykład 3. 20.03.2013 1) Cele diagnozy klinicznej w perspektywie czasowej:  Gbygv 2) Przedmiot diagnozowania (wg Thorne’a):  Klasyfikacyjna (typologiczna)- przyporządkowanie danych do jakiegoś typu (klasy) z przyzwoleniem na wykorzystanie innych, związanych z tym typem danych- pojęcie prototypu. Co to jest?  Genetyczna (kauzalna)- pochodzenie obecnego stanu i wykrywanie czynników przyczynowych, usytuowanych w przeszłości. Skąd to jest?  Prognostyczna- skutki w przyszłości wynikające ze stanu aktualnego, gdy czynniki kontekstowe pozostają stałe lub zmieniają się. Jak się to będzie zmieniad w przyszłości?  Celu (znaczeo dla całości, czyli funkcjonalna)- poszukiwanie sensu odrębnych elementów ze względu na funkcje, jakie pełnią w całości z której pochodzą i jak zmieniają się pod wpływem innych elementów. Jakie to ma znaczenie?  Rozwojowa- poszukiwanie odchyleo od stanu typowego dla danej fazy rozwoju, identyfikacja fazy, realizacja zadao rozwojowych w kontekście społecznym. Na jakim to jest etapie?  Całościowa i częściowa.  Diagnoza różnicowa (etiologiczna)- diagnoza choroby, dezintegracji, tego, co utrudnia rozwój osobowości. Próg dezintegracji (jakie czynniki doprowadziły do poszukiwania profesjonalnej pomocy właśnie teraz, co poprzednio powstrzymywało), opis patologicznej integracji i dynamiki patologii  Diagnoza integracji (diagnoza osobowości)- czynników podmiotowych warunkujących odległośd działao jednostki (wewnętrzna zgodnośd, nieobecnośd konfliktów, kompetencje, efektywnośd funkcjonowania)- a także samoregulacja, radzenie sobie, poczucie koherencji.  Diagnoza zarządzania życiem (analogie, sens życia, cele, wartości)- indywidualne prawo stanowiące punkt odniesienia dla życiowych decyzji jednostki  Diagnoza klasyfikacyjna (nozologiczna)  Diagnoza predykcyjna (prognoza) 3) Schemat diagnozy wg Ziemskiego: Diagnoza przyporządkowująca, klasyfikacyjna lub typologiczna

Diagnoza genetyczna

Diagnoza fazy Diagnoza znaczenia

Diagnoza prognostyczna

Strona 8 z 31

Aspekty diagnozy wg Paluchowskiego:

Diagnoza klasyfikacyjna

Diagnoza genetyczna

Diagnoza Pełna

Diagnoza rozwojowa

Diagnoza funkcjonalna

Diagnoza cząstkowa

Diagnoza prognostyczna 4)     

Rozróżnienia diagnozy Specyficzna- niespecyficzna Aktualnego stanu- kształtowania się zmiennych Formalna (konkretne zachowania- fakty empiryczne)- interpretacyjna Dokonana za pomocą kryteriów empirycznych (opisu zachowao)- kryteriów nieempirycznych (odniesiona do konstruktów teoretycznych) Opis za pomocą ustalonych symboli (wyniki prób psychometrycznych)- lub za pomocą języka potocznego

5) Ramy prawne diagnozy  Diagnoza obligatoryjna:  Samodzielna  Rozstrzygająca (zdolnośd kierowania pojazdami, pozwolenie na broo)  Nierozstrzygająca (opinie w sprawach uzależnienia od alkoholu)  Niesamodzielna  Rozstrzygająca (kształcenie specjalne)  Nierozstrzygająca (biegłych sądowych)  Diagnoza nieobligatoryjna:  Samodzielna:  Nierozstrzygająca (biegłych sądowych)  Niesamodzielna:  Nierozstrzygająca (cele rentowe, resocjalizacja nieletnich, detencja)

Etapy procesu diagnozowania. 1) Etap prediagnostyczny:  Badany: wnosi historię życia, problemy, oczekiwania co do sytuacji diagnostycznej, cele, motywacje, lęk przed oceną, zależnośd związaną z rolą pacjenta. Badanie to dla niego: Strona 9 z 31





 Sposób przekazu indywidualnej koncepcji choroby  Próba znalezienia wyjaśnienia sensu cierpienia  Możliwośd oddziaływania na sytuację postdiagnostyczną Badający: wnosi wiedzę, doświadczenie, narzędzia i procedury diagnostyczne, preferencje co do stylu diagnozowania, oczekiwania co do uzyskania danych diagnostycznych, system wartości, spełnia rolę społeczną WAŻNE: atmosfera, zawarcie kontraktu na proces diagnozy

2) Etap badania diagnostycznego:  Formułowanie problemu:  Problem przekazany z zewnątrz  Problem postawiony przez współpracującego lekarza  Stawianie i weryfikacja hipotez:  Osoba badana odwołuje się do celu, jaki chce zrealizowad w badaniu, do obrazu świata i siebie, dokonuje wyboru zachowao i ekspresji  Osoba badana dokonuje wyboru, segregacji i agregacji zadao testowych i innych danych, ocenia kompletnośd i użytecznośd informacji, ich kliniczne znaczenie  Badanie stanowi proces wzajemnego, kierowanego komunikowania w celu poszerzenia zakresu wspólnej wiedzy (reguły konwersacji- jasności, ekonomii, współpracy)  Tworzenie hipotez:  Hipotezy dotyczą zrozumienia zachowania się ludzi, oceny sfer zaburzonych i niezaburzonych, relacji jednostki z otoczeniem społecznym  Tworzenie hipotez opiera się na wiedzy o funkcjonowaniu psychiki  Może byd również hipoteza stworzona operacyjnie (na przykład badanie konkretnej cechy- refleksu)  Weryfikowanie hipotez zależy od podejścia badacza, wiedzy i doświadczenia, z użyciem minimum metod  Źródła hipotez:  Historia choroby  Wcześniejsze badania  Protodiagnoza  Pierwsze wrażenie  Obserwacja  Wywiad od badanego i środowiskowy  Pytanie skierowane do diagnosty 3) Etap opisywanie i wyjaśniania:  Obejmuje:  Opis (zachowao rzeczywistych oraz symbolicznych zachowao testowych)  Interpretację (poszukiwanie związku danych testowych i pozatekstowych)  Orzekanie diagnostyczne  Przewidywania  Decydowanie o planie interwencji w oparciu o wiedzę operacyjną (na podstawie teorii wiadomo, co należy zmienid) i pragmatyczną (jak praktycznie działad) Strona 10 z 31





4)         

Plan badania musi byd:  Nie sztywny, lecz elastyczny  Nie szczegółowy, ale ogólne zarysy  Związany z iteracyjnym charakterem procesu diagnozowania Iteracyjny charakter diagnozy:  Pętle sprzężeo zwrotnych, które pozwalają na decyzje:  Jakie działania podjąd w procesie diagnozowania?  Czy postawione hipotezy zostały zweryfikowane?  Czy wyłoniły się nowe, wymagające weryfikacji, hipotezy?  Kiedy zakooczyd zbieranie informacji?  Kiedy obraz badanego jest dostatecznie wyjaśniający z punktu widzenia postawionego problemu? Dziewięciowymiarowy model diagnozowania (wg Bartona): Dopasowanie do poziomu rozwoju Stan czy cecha? Norma czy ekstremum (podobny, czy różny?) Określony obszar życia psychicznego Metody (umiejętności diagnosty, łatwośd manipulowania metodą, wrażliwośd na zmienną aprobaty społecznej) Orientacja na normy (jednostka w grupie) czy na jednostkę (zależności wewnątrzpsychiczne) Dane ilościowe czy jakościowe? Jedna, czy wiele miar? Jednorazowe czy wielokrotne badanie? Paulina Kłosek właśnie dziobie w moją klawiaturę:D

5) Zachowanie osoby badanej

Występuje

Zachowanie X podczas testowania

Nie występuje

Zachowanie X w życiu Występuje Nie występuje Zachowanie jest Czynniki sytuacyjne blokują zdeterminowane czynnikami wyrażanie się cech podmiotowymi, lub jednostka tak konstruuje swe sytuacje życiowe, żeby ta podmiotowa właściwośd się ujawniła Test nie stworzył sytuacji, w Brak cechy której cecha mogłaby się ujawnid lub wyłącznie czynniki sytuacyjne…

Strona 11 z 31

6) Podejście statystyczne a kliniczne Podejście AKTURIALNE KLINICZNE Opiera się na intensywnym badaniu kilku cech Opiera się na ekstensywnym (obszernym, rozciągłym) badaniu wielu cech Wszystkie informacje dotyczą grup Wykorzystuje się informacje dotyczące jednostek i grup Przewidywanie oparte jest na obliczaniu Przewidywanie oparte jest na znajomości teorii prawdopodobieostwa Przewidywanie- jako formalna konsekwencja Przewidywanie- jako akt twórczy- musi byd obserwacji0 może byd dziełem komputera, dziełem eksperta laboranta Nie można wykorzystad jednostkowych zdarzeo Można wykorzystywad rzadkie jednostkowe zdarzenia 7) Etap formułowania zaleceo:  Orzekanie diagnostyczne (opis, klasyfikacja, wyjaśnienie)  Przewidywanie- prognoza  Interwencja (optymalizacja układu człowiek- otoczenie)  Selekcja (wybór, dobór)  Strategie niekompensacyjne (jeśli badany nie osiągnie jednego z kryteriów, zostaje zdyskwalifikowany)  Strategie kompensacyjne (słabośd w zakresie jednego kryterium może byd wyrównana w zakresie innego kryterium)  Metody: (a) Przeszkód kolejnych (od najbardziej trafnego wskaźnika) (b) Wszystkie wskaźniki  Modyfikacja  Konieczny kontakt emocjonalny i powstanie sojuszu terapeutycznego  Działają czynniki niespecyficzne (Roska, nadzieja, wsparcie, opieka)  Czynniki specyficzne zależą od rodzaju podjętego działania  Działanie musi byd świadomie zaprojektowane, nie przypadkowe  Komunikowanie diagnozy (jest interwencją, gdyż decyduje o zmianie sytuacji osoby badanej)  Funkcja legitymizująca (potwierdzenie urzędowe)  Funkcja wyjaśniająca  Funkcja perswazyjna (podanie uzasadnienia i zachęta do współpracy)  Funkcja rozwijająca (dla diagnosty- dyscyplinowanie toku myślenia, refleksja nad własną pracą) 8) Orzeczenie:  Skrót z diagnozy, dokonany etycznie:  Ochrona danych osobowych  Z ograniczeniem intymnych informacji o badanym do koniecznych, przemyśleniem, jaki jest sens przekazu tej informacji i do czego dana informacja może zostad użyta Strona 12 z 31

 Zrozumiały język  Zwięzłośd, prostota  Nie wykracza poza postawiony problem.

Wykład 4. 10.04.2013

MODELUJĄCY WPŁYW OSOBY BADAJĄCEJ I BADANEJ NA SYTUACJĘ BADANIA 1) Diagnoza powoduje konsekwencje indywidualne i społeczne 2) Społeczeostwo tworzy warunki dla diagnozowania i oczekuje wyników  W świadomości społecznej obecna jest głównie diagnoza w modelu nozologicznym 3)    

Oczekiwania wobec diagnozy: Pacjenci: poprawa zdrowia, usunięcie cierpienia Społeczeostwo: ład, tożsamośd społeczna Psycholog: trafnośd, zgodnośd z teoriami, naukowośd, korzyści praktyczne. Łączy interesy pacjenta i społeczeostwa Specjaliści: przydatnośd w leczeniu, wychowaniu

4) Skutki diagnozy:  Pozytywne: leczenie pacjenta, ochrona osób o mniejszych możliwościach, porozumienie specjalistów  Negatywne: naznaczanie, presja na pacjenta, by zachowywał się zgodnie z etykietą. 5)   

O statusie diagnozy decyduje: W modelu nozologicznym: autorytet medycyny W modelu funkcjonalnym: autorytet psychologii jako nauki W modelu psychospołecznym, interakcyjnym: społeczna użytecznośd diagnozy

6)   

Na przebieg i wyniki badania ma wpływ społeczny kontekst badania: Spostrzeganie osoby badanej przez diagnostę (pierwsze wrażenie, podobieostwo do Ja) Wywieranie wpływu, strategie zarządzania wrażeniem przez badanego Spostrzeganie badacza przez osobę badaną (atrakcyjnośd, status, osobiste właściwości badacza, kompetencje) Dostosowanie (nieświadoma akomodacja) w komunikacji Behawioralne potwierdzanie (oczekiwao badacza, stereotypów i uprzedzeo)- wskutek podprogowej wymiany sygnałów

 

7) Badanie jako konwersacja:  Między badanym a badającym zachodzi świadoma wymiana sygnałów:  Badany wybiera strategie zachowao odpowiednie do celu, który chce osiągnąd, m.in. decyduje o tym, co i jak chce powiedzied Strona 13 z 31



 Także badanie kwestionariuszowe to konwersacja z ukrytym badaczem Skrypty badania psychologicznego:  Skrypty posiada zarówno badany i badający:  Pacjent: jak wygląda rozmowa z psychologiem?  Psycholog: stosowanie wywiadu standaryzowanego vs. otwartego, stosowanie metod testowo- psychologicznych  Podczas badania psychologicznego następuje konstruowanie znaczeo i tworzenie wspólnej wiedzy badacza i badającego, nie tylko odkrywanie tych znaczeo

8) Czynniki po stronie badanego:  Status motywacyjny- zgłoszenie dobrowolne lub przymusowe  Efekt zgłoszeo ochotniczych Rosenthal, Rostov: ochotników cechuje wyższy status społeczny, IQ, lepsza socjalizacja, wyższe wykształcenie, prospołecznośd, poszukiwanie stymulacji, otwartośd, niekonwencjonalnośd. W badaniach nad lekami i hipnozą- gorzej przystosowani  Ryzyko przeszacowania zmiennych (Kinsley)  Efekt ukrytych wymagao sytuacji diagnostycznej Orne’a: próbuje odczytad oczekiwania badacza i je spełnid (może też byd przekorny)  Ten efekt można zmniejszyd przez wywiad po badaniu, badanie dwóch grup (jedna badana, druga ma zachowywad się tak, jakby była badana), umieszczenie w grupie symulantów- symulują zachowania rzeczywistych badanych  Efekt lęku przed oceną Rosenberga (potrzeba akceptacji, lęk przed etykietą)  Wyższy, gdy badacz ma wysoki autorytet, jest surowy, nie daje informacji zwrotnych  Efekt silniejszy niż efekt ukrytych wymagao 9) Czynniki po stronie badacza:  Efekt Rosenthala (efekt Pigmaliona, stronniczośd eksperymentalna, samospełniające się proroctwo):  badacz oczekuje określonych wyników ze strony badanego i nieświadomie inaczej traktuje, daje niewerbalne wskazówki badanemu, jak ma się zachowad  w efekcie uzyskuje oczekiwane zachowania. Efekt jest powtarzalny.  Efekt Galatei: grupa naznaczona piętnem sukcesu  Efekt Golema: grupa naznaczona piętnem porażki  *te efekty mogą wyjaśniad różnice w wynikach badao psychologicznych przeprowadzonych przez różnych badaczy- np. jeden psycholog mógł byd nieświadomie stronniczy i zakwalifikowad badanego do grupy Galatei, drugi do grupy Golema 10) Źródła oczekiwao badacza:  Zewnętrzne: dane o pacjencie demograficzne, z historii choroby, od współpracowników, pierwsze wrażenie, intuicja (różna waga)  Uprzednie kontakty z pacjentem  Osobowośd badacza (konformizm, zależnośd od grupy, sztywnośd, dystans społeczny, impulsywnośd, nieufnośd)

Strona 14 z 31

11) Czynniki psychologiczne wpływające na trafnośd diagnozy Ukryte wymagania sytuacji badawczej

Badacz

Oczekiwania interpersonalne

Sytuacje diagnostyczne

Lęk przed oceną

Zachowanie badanego

Status motywacyjny osoby badanej

12) Model oczekiwao interpersonalnych klinicysty:  Informacje płynące od osoby badanej do badacza modyfikuje szereg czynników pośredniczących (transmiterów):  Wstępne założenia klinicysty (pozytywne lub negatywne) sprawiają, że napływające nowe informacje ulegają przebudowie zgodnie z tymi oczekiwaniami. Może również nastąpid zmiana oczekiwao i formułowanie nowych wbrew wstępnym ustaleniom  Czynniki pośredniczące po stronie badającego:  I stopnia to podobieostwo do badającego, spostrzegany stopieo kontroli nas zachowaniem osoby badanej, dokonywanie atrybucji wewnętrznej/ zewnętrznej  II stopnia to mimika i pantomimika badającego oraz charakterystyka nikrokontekstu  Traktowanie osoby badanej przez badacza:  Pozytywne (wsparcie, poświęcenie uwagi, zachęcanie)  Negatywne (brak w/w)  Czynniki pośredniczące po stronie pacjenta:  I stopnia to status motywacyjny, poziom intelektualny, poczucie własnej wartości, kontrola zachowao, hierarchia wartości  II stopnia to poziom lęku przed oceną  Zachowanie osoby badanej staje się zgodne z pozytywnymi lub z negatywnymi oczekiwaniami klinicysty (efekt Galatei/ Golema)  Świadomośd powyższych uwarunkowao pozwala na zachowanie bezstronności badania i uniknięcie efektów zniekształcających diagnozę. Należy:  Przestrzegad zasad etycznych postępowania psychologicznego  Rozwijad kompetencje relacyjne

Strona 15 z 31

Wykład 5. 17.04.2013

SCALANIE WYNIKÓW DIAGNOZY 1) Scalanie informacji:  W badaniu psychologicznym uzyskujemy dane testowe- pozatekstowe, ilościowe- jakościowe, dotyczące różnych obszarów życia psychicznego  Używamy miar jedno lub wielokrotnych  Posługujemy się terminami pochodzącymi z różnych teorii psychologicznych  Dane porównujemy z normami (czyli z grupą reprezentatywną), lub z innymi dyspozycjami tej osoby  Wpływa wiele czynników dodatkowych (np. zmienna aprobaty społecznej) 2) Jak scalid dane?  Psycholog integruje, rekonstruuje, wnioskuje, szuka reguły porządkującej informacje uzyskane w trakcie badania  Wyjaśnienia psychologiczne powinny wypełniad lukę między ogólnymi przewidywaniami, a konkretnym zachowaniem danej osoby  Wyjaśnianie polega na poszukiwaniu utajonych mechanizmów, wskazywaniu racji uzasadniających taką, a nie inną strukturę informacji  Polega na docieraniu do zjawisk nie obserwowalnych wprost, ale dostępnych doświadczeniu wewnętrznemu osoby badanej, na ujęciu ich w ramach teorii psychologicznych 3)     

Odwołanie do teorii: Wyjaśnia wybór rodzaju gromadzonych danych (procedury diagnostyczne) Sposób ich wiązania (łączenie i opracowanie) Zależy od preferencji psychologa (w jakim paradygmacie pracuje, lub do jakiego się zniechęcił) Zależy od tego, co wnosi osoba badana (charakter jej problemu narzuca wyjaśnienie w duchu jakiejś teorii) Możliwe jest stosowanie eklektyczne różnych teorii (w uzasadnionych przypadkach i w sposób świadomy)

4) Schemat hierarchii opisu zachowao Rose’a:  Założenie: koncepcje psychologiczne są komplementarne  Jedne teorie opisują konstrukty zewnętrzne (zachowanie), inne wewnętrzne (mechanizmy obronne)  Można zatem je łączyd- posługiwad się różnymi koncepcjami dla opisania różnych sfer 5)    

Wyjaśnianie: Poszukiwanie znaczenia danych i ich funkcji dla badanego Nadanie sensu zachowaniom jednostki przez wskazanie ich związku z jej doświadczeniem Określenie przyczyn wywołujących i stabilizujących tę organizację zachowao oraz przyszłych konsekwencji Wykorzystanie ogólnej wiedzy humanistycznej, wiedzy dot. środowiska życiowego, kultury Strona 16 z 31

6) Charakter danych:  Zebrane dane mają sens jawny (powierzchowny, dosłowny, opisowy)  Mają też sens utajony (wyinterpretowany, implikowany). Dane zebrane w czasie badania są ujmowane jako wskaźniki tych utajonych mechanizmów  Wyjaśnienie psychologiczne stanowi novum w stosunku do tego, co diagnosta wiedział w oparciu o same dane 7)           

Obszary wyjaśniania: Zdobywanie wiedzy Funkcjonowanie w rolach życiowych Zarobkowanie Efektywnośd działania Bycie obywatelem Tworzenie ogniska domowego Rekreacja Realizacja zadao rozwojowych Plany i cele życiowe Zdrowie fizyczne i psychiczne Poziom funkcji intelektualnych, emocjonalnych, społecznych

8)   

Kategorie wyższego rzędu w wyjaśnianiu: Stopieo wewnętrznej integracji Spójny sposób zarządzania życiem Stopieo podmiotowości zachowania

9)    

Trafnośd interpretacji- kryteria: Wewnętrzna zgodnośd ogólnych twierdzeo o osobie Zawartośd (ekonomicznośd) wyjaśnienia Zakres (ile faktów z życia badanego pozostaje bez wyjaśnienia), czyli kompletnośd Empiryczne uzasadnienie

10) Model procesu wyjaśniania: DANE 1

Kategoria opisowa A

DANE 2 DANE 3 DANE 4

Wybór na podstawie teorii

Mechanizmy psychologiczne

DANE N Kategoria opisowa B

Gotowy model

Strona 17 z 31

11) Przykład schematu interpretacji: Poziom funkcjonowania w danym obszarze

Opis funkcjonowania w danym obszarze podczas badania i w warunkach rzeczywistych

Hipotetyczne wyjaśnienia, związki, mechanizmy, ocena wariantów wyjaśniania

Uzasadnienie zebranych danych, ewentualnie powołanie się na literaturę

Zalecenia diagnostyczne, ewentualnie pytania, luki diagnostyczne

Zalecenia co do interwencji, ewentualnie prognoza

Mąż awanturnik

Złe funkcjonowanie w roli

Zatarte granice w systemie. Organiczne nietrzymanie afektu

Teoria systemowa. Psychopatologia zaburzeo organicznych

Czy poza domem także wszczyna awantury?

Terapia dla agresywnych mężczyzn

Schemat Harrowera- Sanockiego: można tworzyd w podobny sposób własne kategorie zależnie od celu badania.

12)   

Model Lewickiego: Opis psychologiczny struktury zaburzenia Rozpatrzenie zaburzeo na tle całokształtu osobowości (sfery zdrowe i zaburzone) Wyjaśnienie za pomocą analizy etiopatologicznej w relacji człowiek- środowisko

Orientacja w otoczeniu

Samoorientacja Procesy poznawcze

Emocje

Dążenia

Strona 18 z 31

13) Model Reykowskiego:  Diagnoza czynności (rejestr czynności, funkcjonowanie w rolach, skutecznośd)  Diagnoza procesów regulacji (dlaczego ktoś coś zrobił, aspekt instrumentalny: jakośd i sposób wykonania, aspekt ustosunkowania: procesy emocjonalno- motywacyjne, ocena społeczna)  Diagnoza mechanizmów regulacji (schemat Ja: schemat inni ludzie. Sied operacyjna: schemat działania, skrypty; sied wartości: mechanizmy popędowo- emocjonalne i motywacyjne  Diagnoza genezy mechanizmów regulacji (wrodzone, nabyte- w jaki sposób) Sied Wartości

Sied operacyjna Ja realne

Ja idealne

14) Metody Holta poszukiwania sensu:  Analiza formalnych i strukturalnych właściwości komunikatu  Dekodowanie komunikatu przy założeniu, że często mają więcej niż jedną warstwę znaczeniową (analiza treści)  Eliminowanie nadmiarowości przez proces abstrakcji i selekcji (rozpoznanie konkretnego zdarzenia jako przykładu klasy znaczeo)  Ustalenie wewnętrznej spójności komunikatów w celu znalezienia luk i miejsc niejasnych  Poszukiwanie wzajemnych elementów  Poszukiwanie wzorca pozwalającego na dokonanie kategoryzacji w oparciu o teorię  Wnioskowanie na podstawie emocjonalnej relacji osoby badanej z klinicystą  Wnioskowanie na podstawie sposobu wartościowania przez osoby badane….. 15) Kontekst- faza- stadium- styl McAuliffe, Eriksen:  Kontekst- indywidualny, sytuacyjny, rodzinny, towarzyski, społeczny, kulturowy, ekonomiczny, polityczny. Przepisy związane z płcią. Przepisy dot. seksualności. Religia  Faza życia: fazy eiksonowskie, fazy cyklu życia rodzinnego  Stadium- rozwoju Ego, rozwoju poznawczego, rozwoju moralnego  Styl: indywidualne inklinacje i preferencje, cechy osobowości, temperament, styl poznawczy Zmienna

Typowe podejście patologiczne

Podejście rozwojowe

Umiejscowienie problemu

W osobie

Między osobą, rodziną, społeczeostwem, kulturą

Przyczyna problemu

Natura/ wychowanie

Przyczyny biopsychospołeczne, wielosystemowe

Rozwój

Pojęcie peryferyjne

Pojęcie centralne Strona 19 z 31

Patologia

Tak

Wpływ kultury

Nie przyczynowy

Dysfunkcja- odpowiedzi na historię rozwoju Przyczynowy

Rodzina

Pojęcie peryferyjne

Pojęcie centralne

Leczenie

Poszukiwanie najlepszej terapii

Relacja

Hierarchiczna, patriarchalna

Użycie interwencji za pośrednictwem sieci społecznej Egalitarna, współpracująca

Wykład 22.05.2013 1) Różnorodnośd sytuacji diagnostycznej:  Diagnoza indywidualna/szersza:  Jednostki, pary, rodziny (gen ogram)  Grupy społecznej (ról, komunikacji, celów)  Organizacji, społeczności  Diagnoza ze względu na wiek: dziecka- osoby dorastającej-dorosłej- starszej  Diagnoza osób zdrowych- chorych psychicznie- neuropsychologiczna- chorych somatycznie  Diagnoza negatywna i pozytywna: zaburzeo- mocnych stron- cnót i zalet  Diagnoza poszukująca patologii- wykluczająca patologię  Diagnoza dla potrzeb farmakoterapii/ psychoterapii/ w interwencji kryzysowej  Diagnoza w warunkach przymusowych: sprawy sądowej, zakładu karnego, zakładu poprawczego  Badania ewaluacyjne 2) Diagnoza w psychiatrii:  Badanie kliniczne, idiograficzne, procedura dostosowania do klienta i zindywidualizowana  Kryteria zdrowia psychicznego muszą byd przemyślane i stosowane w sposób zindywidualizowany  Motywacja zależna od statusu zgłoszenia (ochotnicze- nieochotnicze)  Szczególnie doniosłe znaczenie protodiagnozy  Klientów cechuje słaby wygląd i konfliktowy charakter struktur psychicznych  Winna wskazywad słabe i silne strony klienta (są podstawą postępowania korekcyjnego) 3)      

Diagnoza chorego somatycznie: Z inicjatywy lekarza, chorego, psychologa Motywacja chorego do poprawy zdrowia, a nie do zmiany stylu życia Obejmuje problemy psychosomatyczne i somatopsychologiczne Musi uwzględniad stan fizyczny chorego, dlatego metody krótkie, celowane na problem, niemęczące Często cząstkowa, krótkotrwała, wąsko ukierunkowana na cel Adresatem jest lekarz nie- psychiatra Strona 20 z 31

4) Diagnoza chorego somatycznie  Zagadnienia:  Postawa wobec choroby (obraz choroby, jej przeżywanie, współpraca w procesie leczenia)  Specyficzne problemy to lęk, ból i ich emocjonalne uwarunkowania  Zmiany w sytuacji życiowej wskutek choroby  Adaptacja do sytuacji hospitalizacji  Akceptacja ograniczeo i wykorzystanie pozostałych w chorobie możliwości  Wpływ przedchorobowej osobowości (dojrzałośd, odpornośd psychiczna) 5) Diagnoza w psychologii pracy:  Stworzenie dla każdego stanowiska profilu kompetencji  Rekrutacja i selekcja kandydatów:  Rozmowa rekrutacyjna  Praktyczne zadania weryfikujące kompetencje kandydata  Testy z zakresu psychologii różnic indywidualnych  Diagnoza i analiza potencjału pracownika  Rozwój kapitału ludzkiego, w tym m.in.:  Analiza czynników motywujących  Analiza zespołu i efektywności pracy w grupie  Indywidualny styl kierowania i zarządzania  Zachowania w sytuacjach stresujących  Diagnozowanie czynników stresogennych na określonych stanowiskach  Outplacement (pomoc zwalnianym pracownikom w znalezieniu nowej pracy, oferowana przez przedsiębiorstwo zmuszone do redukcji zatrudnienia) 6) Diagnoza w doradztwie zawodowym:  Cel: zaplanowanie ścieżki edukacyjnej i zawodowej w wspieranie rozwoju osobistego  Uwzględnienie indywidualnej sytuacji życiowej i psychologicznej klienta (kontekst pracy doradczej)  Rozpoznanie zasobów klienta, kompetencji, umiejętności, predyspozycji oraz potrzeb  Ocena pełnienia profesjonalnych ról zawodowych oraz ogólnej efektywności działania na rynku pracy 7) Diagnoza w organizacji:  Ocena efektywności działania firmy  Diagnoza struktury i hierarchii władzy, odpowiedzialności, kanałów komunikacji w firmie, ról grupowych  Analiza ogólnego potencjału firmy i gotowości do wdrożenia innowacji  Diagnoza dopasowania kompetencji pracowników do realizowanych zadao  Ma służyd usprawnieniu działania firmy i jej reorganizacji, określeniu strategii działania w przyszłości

Strona 21 z 31

8)       

Diagnoza w psychologii sądowej: Ekspertyza wykonywana na zamówienie przez specjalistę- biegłego sądowego Oparta na diagnozie, zawiera prognozę i wskazania dotyczące postępowania (resocjalizacji) Osoba badana to wskazana przez organ procesowy Zakres tematyczny jest wskazany przez organ procesowy Adresat to profesjonalista nie- psycholog Pojęcia wiedzy specjalnej, zgody poinformowanej Specyficzne problemy to symulacja i agrawacja, badanie przymusowe

9)     

Symulacja/ dyssymulacja/ agrawacja Analiza motywacji osoby badanej Różnica między funkcjonowaniem życiowym, w czasie badania, a uzyskanymi wynikami Duża zmiennośd i niespójnośd wyników Gwałtowne nasilenie zaburzeo w danym wskaźniku bez potwierdzenia w innych wskaźnikach Co pomaga: metody z kluczami kontrolnymi, skale obserwacyjne dołączone do badania, stosowanie metod o konstrukcji nie ułatwiającej zafałszowania wyników, stosowanie dwóch metod badających te same zmienne Może pełnid funkcję psychologicznego wołania o pomoc



10) Diagnoza w psychologii sądowej (c.d.):  Diagnoza w sprawach rodzinno- opiekuoczych:  Syndrom PAS (Parental Alienation Syndrome, Gardner)- oddzielenie od drugoplanowego opiekuna  Zachowanie rodziców walczących o dziecko są zgodne ze zmianą aprobaty społecznej  Kluczowe: pojęcie dobra dziecka  Zagadnienia: pytania dotyczą wpływu rozkładu pożycia na rozwój dzieci, związków dzieci z rodzicami, relacji dzieci, kompetencji rodzicielskich, uregulowania opieki nad dziedmi.  Diagnoza w sprawach dotyczących nieletnich:  Agresywne zachowanie nieletnich mają podłoże rozwojowe  Diagnoza winna obejmowad relację badany- otoczenie społeczne- stosunek do norm i wartości  Zagadnienia: określenie stopnia demoralizacji, umieszczenia w placówce opiekuoczowychowawczej, kierunków resocjalizacji, sprawy karne nieletnich  Dziecko jako świadek:  Ustalenie poziomu rozwoju poznawczego, emocjonalnego, społecznego i motorycznego dziecka  Analiza jego sytuacji środowiskowej i wychowawczej  Stosunek dziecka do sprawy i sprawcy  Sugestywnośd dziecka, zależnośd i dostosowywanie się do oczekiwao przesłuchującego  Ochrona dziecka przed wtórną wiktymizacją- zwrócenie uwagi na to, żeby w trakcie udzielania informacji, dziecko nie stało się ofiarą sytuacji

Strona 22 z 31

11) Diagnoza penitencjarna:  Dokonywana w specyficznych warunkach  Obejmuje:  Diagnozę klasyfikacyjną  Resocjalizacyjną i terapeutyczną  Szacowanie ryzyka powrotności do przestępstwa  Szczególnym zagadnieniem jest ocena adaptacji skazanego podczas odbywania kary (różne postawy)  W nowych podejściach zaleca się diagnozę sieci społecznej 12) Diagnoza psychologiczna dziecka:  Lęk i poczucie winy rodziców oraz obawa przed zmianami mogą opóźniad podjęcie diagnozy dziecka  Dziecku towarzyszy wiele protodiagnozy z różnych środowisk  Diagnoza odbywa się zawsze w kontekście systemowym  Określa udział czynników środowiskowych, rodzinnych, rówieśniczych, psychologicznych i organicznych w powstawaniu zaburzeo  Musi uwzględniad aspekty rozwojowe  Powinna zawierad prognozę pozytywną i negatywną  Wskazania mają charakter terapeutyczny, wychowawczy i edukacyjny 13) Diagnoza psychologiczna w rehabilitacji:  Diagnoza ograniczeo i barier równolegle z diagnozą zachowanych dyspozycji i możliwości  Celem diagnozy jest ponadto:  Ocena trudności emocjonalnych  Ocena i poprawa samoakceptacji  Ocena motywacji do współpracy w rehabilitacji  Projektowanie oddziaływao łagodzących trudności  Wczesna diagnoza i kompleksowa, wielospecjalistyczna interwencja są najskuteczniejszą formą oddziaływania  Określenie sprawności poznawczej pacjenta  Analiza sprawności analizatorów w kontekście ich funkcjonalności zadaniowej  Uzyskanie informacji o stanie emocjonalnym badanego ze szczególnym odniesieniem do sytuacji aktualnej (niepełnosprawnośd, choroba przewlekła oraz ich związek ze stanem pacjenta)  Charakterystyka postaw pacjenta wobec własnej niepełnosprawności  Analiza sytuacji rodzinnej, zawodowej i społecznej badanego  Cele:  Określenie perspektywy rozwojowych pacjenta (z uwzględnieniem procesualnego i dynamicznego charakteru badania, a także w oparciu o dane z wywiadu i obserwacji)  Określenie warunków efektywnej rehabilitacji neuro-, tyflo-, surdo-, oligofrenopsychologicznej  Określenie pozapodmiotowych uwarunkowao rehabilitacji (sytuacja rodzinna, możliwości zatrudnienia, potrzeby seksualne, itp.)  Określenie strefy utraconego rozwoju (u dzieci, młodzieży i młodych dorosłych) Strona 23 z 31

14) Diagnoza w interwencji kryzysowej:  Bardzo szybka, krótka, może byd potem pogłębiana  Wieloaspektowa, wszechstronna, niekiedy z ograniczeniem kanałów dopływu informacji (np. telefon zaufania)  Obejmuje ostatnie 24-48 godzin, może by potem poszerzona  Określa przede wszystkim tematykę kryzysu, fazę kryzysu, zasoby osoby w kryzysie i jej otoczenia 15) Diagnoza dla celów psychoterapii:  Identyfikacja problemu klienta (deklarowanego i rzeczywistego), odniesienie do przyjętych kategorii psychopatologicznych  Określenie motywacji do współpracy, oczekiwao i możliwości w celu zawarcia kontraktu  Określenie mechanizmów zaburzeo i czynników podtrzymujących wzorce zaburzonego funkcjonowania  W trakcie psychoterapii diagnozowanie budowania relacji z terapeutą  Ewaluacja określająca, czy założone w kontrakcie cele zostały osiągnięte 16) Diagnoza psychopedagogiczna:  Diagnoza stanowi podstawę podejmowania decyzji w praktyce edukacji, wychowania, terapii i pomocy społecznej  Jest to najczęściej diagnoza pełna, rozwinięta, interdyscyplinarna o dynamicznym, ciągłym charakterze  Uwzględnia diagnozę jednostki oraz środowiska  Ma wymiar pozytywny i negatywny  Motywuje do autodiagnozy, która jest warunkiem zaangażowania we współpracę  Zagadnienia: diagnoza środowiska wychowawczego, diagnoza dojrzałości szkolnej dziecka, ocena funkcjonowania dziecka w szkole, odmowa chodzenia do szkoły, sytuacja społeczna, itd. 17) Postępowanie badawcze w procesie diagnozy  Model Maloneya i Warda:  Budowanie wyjścia zbioru danych (w tym wywiad i zastosowanie wstępnych metod adekwatnie do pytania)  Wyprowadzenie pierwszych wniosków (hipotez cząstkowych)  Konfrontowanie hipotez cząstkowych z wynikami dot. badao (potwierdzenie, odrzucenie, modyfikacja hipotezy)  Sformułowanie  ??????????????  Konceptualizacja przypadku wg Stemplewskiej- Żakowicz:  Podstawowe dane socjodemograficzne  Zgłaszane trudności  Treśd wywiadu  Styl wypowiedzi  Przeżycia klienta [podczas sesji i interakcja z psychologiem  Wyniki badania psychologicznego  Diagnoza nozologiczna Strona 24 z 31





 Wnioskowanie i skonstruowanie modelu roboczego Procedura 5 pytao Szustrowej:  Określenie celu badania (czemu ma służyd badaniu, jakie decyzje zapadną po jego wykonaniu)  Wybór orientacji teoretycznej (w jakich kategoriach będą formułowane decyzje o człowieku)  Sformułowanie pytao/ hipotez (na jakie szczegółowe pytania należy znaleźd odpowiedzi  Dobór wskaźników (jakie wskaźniki mogą dad odpowiedzi na te pytania)  Operacjonalizacja (jakie wykonad testy, na co zwrócid uwagę podczas obserwacji) Wytyczne Europejskiego Stowarzyszenia Diagnozy Psychologicznej:  Analiza przypadku (diagnoza opisowa)  Organizowanie i raportowanie wyników  Planowanie interwencji  Ocena interwencji i odroczone badania kontrolne, zbieranie danych o wynikach interwencji, analiza efektów, odroczone badanie kontrolne

Wykład 29.05.2013 DIAGNOZA W RÓŻNYCH TEORIACH PSYCHOLOGICZNYCH DIAGNOZA PSYCHOANALITYCZNA 1) Diagnoza psychoanalityczna  Kryteria diagnozowania:  Centralny konflikt  Pierwotny konflikt rozwojowy  Sposób doświadczania lęku  Zdolnośd do relacji z obiektem  Poczucie ja  Co obejmuje diagnoza?  Poziomy rozwoju osobowości (czyli dojrzałośd, organizację charakteru i fiksacje na różnych poziomach rozwoju)  Poziom rozwojowy struty osobowości- psychotyczny, borderline, neurotyczny, normalny (określa głębokośd zaburzenia)  Styl obronny0 typ charakteru- paranoidalny, depresyjny, schizoidalny (określa rodzaj zaburzenia i jego specyfikację)  Założenia:  Założenia Freuda aktualne niezależnie od modyfikacji koncepcji psychoanalitycznej  Źródłem obecnych zachowao są doświadczenia wczesnodziecięce  Kształtują one sposób asymilacji kolejnych doświadczeo  Rozwój ma charakter fazowy (co dotyczy sfer poznawczej, behawioralnej, emocjonalnej)  Rozpoznanie poziomu rozwoju danej osoby jest warunkiem jej zrozumienia i terapii Strona 25 z 31







Klasyfikacje historyczne:  Osoby, które straciły kontakt z rzeczywistością (szalone)  Osoby, które mają zaburzenia o mniejszej intensywności, nie zaburzające kontaktu z rzeczywistością (zaburzone, ale nie szalone)  Osoby zaburzone moralnie  Klasyfikacja wg Krepelina:  Przyczynowośd zewnętrzna (egzogenna)- rokują wyleczenie  Przyczynowośd wewnętrzna (endogenna)- małe szanse na wyleczenie Wczesne klasyfikacje psychoanalityczne:  Dwa poziomy patologii:  Neurotyczny- mechanizmy obronne silne i sztywne, zadaniem terapeuty jest je osłabid, tworząc dostęp do energii Id  Psychotyczny- zerwanie kontaktu z rzeczywistością, mechanizmy obronne za słabe, kruche, należy je wzmocnid w celu obrony przed prymitywnymi zagrażającymi impulsami. Dalsze klasyfikacje psychoanalityczne:

Nerwice objawowe- czynnik aktualny uaktywnił dziecięcy konflikt - wyraźny początek trudności - istotny wzrost poziomy lęku w związku z objawami - pacjent zmotywowany do terapii - objawy Ego- dystoniczne - pacjent uruchamia Ego obserwujące - współpracuje z terapeutą - pomyślna prognoza



Nerwice charakteru- zaburzona struktura osobowości wskutek traumy wielokrotnej - trudności w różnym nasileniu stale obecne - pogorszenie ogólnego samopoczucia - pacjent nakłoniony do terapii - objawy Ego- syntoniczne - nie uruchamia Ego obserwującego - terapeuta spostrzegany jako wrogi, atakujący - niepomyślna diagnoza

 Trzy poziomy patologii:  Najniższy- nerwica  Średni- zaburzenia osobowości (nerwica charakteru)- jednak tu istnieje znaczne zróżnicowanie od bardzo nieznacznych, aż do bardzo utrudniających życie  ?? Klasyfikacje w oparciu o teorię relacji z obiektem:  Poziom psychozy: fiksacja na fazie symbiozy, nie doszło do separacji, nie odróżnia tego, co wewnętrzne od tego, co zewnętrzne  Poziom borderline: fiksacja w fazie separacji- indywiduacji, konflikt między lękiem przed zlaniem- pochłonięciem zagrażającym tożsamości, a całkowitą izolacją- odrzuceniem  Poziom neurotyczny: fiksacja na poziomie edypalnym (przeszli pomyślnie separację)

2) Diagnoza neurotycznego poziomu zaburzeo:  Wysoka zdolnośd funkcjonowania mimo problemów emocjonalnych  Obecnośd prymitywnych mechanizmów obronnych nie wyklucza diagnozy poziomu neurotycznego  Zintegrowane poczucie własnej tożsamości (ciągłości i spójności Ja)

Strona 26 z 31

 



Ścisły kontakt z rzeczywistością, zdolnośd do rozdzielania na Ja obserwujące i Ja doświadczające, dystans wobec symptomów Osiągnięte podstawowe zaufanie, autonomia, poczucie tożsamości, problemy w zaspokojeniu potrzeby miłości, satysfakcji i kreatywności w pracy, zdolności do pozostawania w samotności, korzystania z zabawy Współpracuje z terapeutą

3) Diagnoza psychotycznego poziomu zaburzeo:  Chaos, dezorganizacja, problemy z tożsamością (aż do utraty poczucia istnienia i świadomości istnienia innych)  Brak zakotwiczenia w rzeczywistości, myślenie magiczne, mylenie świata zewnętrznego i wewnętrznego  Nie wytwarza podziału na Ego- obserwujące i doświadczające  Poczucie egzystencjalnego zagrożenia, lęk egzystencjalny  Prymitywne mechanizmy obronne z poziomu przedwerbalnego i przedracjonalnego  Terapeuta opiekuoczy, pacjent pochłaniający 4) Diagnoza poziomu zaburzeo borderline:  Prymitywne, archaiczne mechanizmy obronne, jednak ich identyfikacja redukuje lęk (u psychotyka nasila)  Defekt Ja (niespójnośd, nieciągłośd, ogólniki i uproszczenia w opisie), jednak wiedzą, że istnieją i nie towarzyszy temu lęk egzystencjalny  Testowanie rzeczywistości (jest osadzony w rzeczywistości, chociaż może zaprzeczad własnej symptomatologii)  W relacji z terapeutą boi się zarazem bliskości, jak i odrzucenia, terapeuta reaguje opiekuoczością lub silnymi przeciwprzeniesieniowymi emocjami 5) Metody diagnozowania:  Zawsze metoda jednostkowa, kliniczna, idiograficzna  Narzędzie diagnostyczne:  Wywiad psychoanalityczny, pogłębiony  Techniki projekcyjne  DSQ 40  Specyfika diagnozy:  Ściśle oparta na teorii  Dotyczy nieobserwowalnych bezpośrednio konstruktów (jak mechanizmy obronne)  Ma charakter deterministyczny  Jest dokonywana w związku z psychoterapią w i toku jej trwania DIAGNOZA BEHAWIORALNA: 1) Specyfikacja diagnozy behawioralnej:  Narzędzia wymagające jak najmniej wnioskowania diagnostycznego  Bezpośredni pomiar, a nie retrospektywne relacje Strona 27 z 31



Techniczne wspomaganie bezpośredniej rejestracji (np. mowy, parametrów fizjologicznych, aktywności motorycznej), a także monitoring ambulatoryjny, komputerowe opracowanie wyników

2)    

Cele diagnozy: Identyfikacja i pomiar określonych problemów z zachowaniem (a nie diagnoza szeroko pojęta) Identyfikacja wzmocnieo i uwarunkowao reakcji Identyfikacja związków funkcjonalnych między zmiennymi Planowanie interwencji indywidualnej (głównie drogą korektywnego uczenia się)

3) Założenia:  Nacisk na uwarunkowania działające w teraźniejszości  Dynamiczny charakter zachowania i jego przyczyn (zmienia się zależnie od warunków sytuacyjnych i czasowych)  Podstawowy charakter interakcji jednostka- środowisko i wzajemne dwukierunkowe zależności 4)     

Analiza funkcjonalna: Kładzie nacisk na związki przyczynowo- skutkowe Odzwierciedla kategorie bodźca i reakcji Wskazuje różnice w sile związków przyczynowo- skutkowych oraz niestałośd sytuacyjno- czasową Ma charakter warunkowy (w pewnych okolicznościach może byd trafna, w innych nie) Jest raczej probabilistyczna, niż deterministyczna (mimo deterministycznego charakteru teorii, gdyż uwzględnia zmiennośd i złożonośd zachowao)

5)    

Zadania diagnozy: Opis i klasyfikacja zachowao Zrozumienie ich uwarunkowao Prognoza w określonych warunkach sytuacyjnych i czasowych Uzyskanie kontroli nad jakimś aspektem zachowao jednostki w celu doprowadzenia do zmiany (przez odkrycie mechanizmów sterujących) Monitorowanie zmiany

 6)   

 

Standardowe postępowanie diagnostyczne: Objawy Czynniki je podtrzymujące Etiologia:  Błędy percepcji  Wytworzenie niekorzystnych nawyków  Uwarunkowania biologiczne (neuroprzekaźniki, hormony) Właściwości osoby badanej i historia jej leczenia (grupa społeczna, rasa, miejsce zamieszkania, sytuacja życiowa, wiek, itd., różnice indywidualne) Postępowanie sprawdzające (wielokrotna ocena zmiennych w przebiegu terapii)

Strona 28 z 31

7)     



Diagnoza poznawcza (behawioralno- poznawcza) Musi byd idiograficzna, zindywidualizowana Identyfikacja myśli i konstruktów poznawczych Powiązanych z nimi schematów reagowania emocjonalnego i fizjologicznego Poznanie schematów reagowania interpersonalnego Metody diagnozy poznawczej mogą byd oparte na:  Rozpoznawaniu (ustosunkowaniu się do pytao dotyczących własnych myśli i ich częstotliwości)- skale postaw, przekonao, kwestionariusze do pomiaru automatycznych myśli, deklaracje na temat interakcji społecznych  Przypominaniu (sporządzanie list myśli dotyczących konkretnego zdarzenia)  Suflowaniu (sytuacyjne podpowiedzi, artykułowanie myśli klienta, dubbing w wykonaniu klienta- podkładanie myśli, np. pod scenkę video)  Metody ekspresyjne (głośne myślenie przy określonych zadaniach lub wyobrażonej sytuacji, artykułowanie myśli w odgrywanych sytuacjach)  Metodach projekcyjnych (wkładanie myśli w usta osoby na obrazku)  Metodach pomiaru reakcji fizjologicznych w różnych kontekstach sytuacyjnych  Wywiadzie dotyczącym myśli, odczud i zachowao Największa przydatnośd:  Terapia behawioralna zaburzeo lękowych  Terapia behawioralna zaburzeo depresyjnych  Skaza stresu (uaktywnia się w sytuacjach trudnych) i zwiększenie odporności na stres  Zwiększenie kompetencji społecznych  Terapia zaburzeo zdrowotnych (otyłośd, bóle przewlekłe, astma, zaburzenia snu)  Diagnoza i terapia uzależnieo  Diagnoza i terapia dysfunkcji pary małżeoskiej  Diagnoza dysfunkcji i dewiacji seksualnych  Diagnoza i terapia zaburzeo zachowania u dzieci  Diagnoza osób w podeszłym wieku (zmiany sensoryczne, uwarunkowania nieprzystosowanych zachowao jak włóczęgostwo, agresja, zbieractwo, ocena funkcjonowania poznawczego i emocjonalnego, przejawy dyskryminacji ze względu na wiek)

DIAGNOZA PSYCHOLOGII HUMANISTYCZNEJ

1) Psychologia humanistyczna:  Wynika z przyjętej koncepcji terapii  Nie stosuje specyficznej diagnozy (poza wykluczeniem osób niezdolnych do funkcjonowania w grupie, np. z powodu ostrych objawów psychotycznych)  Podstawą jest atmosfera w grupie terapeutycznej i akceptująca postawa terapeuty  Nie weryfikuje efektów terapii  Zgodnie z zdaniem prof. Aleksandrowicza, to nie psychoterapia (nie leczy przyczynowo, zawiera głównie czynniki niespecyficzne)  Służy rozwojowi, a nie usuwaniu dysfunkcji

Strona 29 z 31

PSYCHOLOGIA POZYTYWNA

1) Wyjaśnienie funkcjonowania człowieka zgodnie z modelem pozytywnym:  Zaniechanie modelu deficytowego, medycznego i dezadaptacyjnego, prowadzącego do kompensacji braków  Nie tylko powrót do normy, lecz pełny powrót jednostki, jej dobrostan i pełnia zdrowia  Rozkwit rodzin, pozytywnych instytucji i demokratycznych społeczności 2) Specyfika diagnozy w psychologii pozytywnej:  Oparta na klasyfikacji sił i cnót VIA  Obejmuje (Zalewski, za : Stemplewska- Żakowicz)  Silne strony klienta  Zasoby w środowisku klienta  Słabe strony klienta  Ograniczenia tkwiące w środowisku  Metody:  Krótkie, kiklkunastoitemowe  Wykonywane drogą internetową na dużych populacjach  Dzięki temu mogą uchwycid różnice kulturowe (badani z różnych środowisk i krajów)  Np. Happy IQ  VIA Inventory of Strenghts  Gratitude Questionnaire-6, itd.  Cnoty:  Mądrośd  Odwaga  Miłośd  Sprawiedliwośd  Umiar, wstrzemięźliwośd  Transcendencja

INFORMACJE DODATKOWE: 1) Konceptualizacja przypadku (S-Żakowicz)  Podstawowe dane socjodemograficzne  Zgłaszane trudności  Treśd wywiadu  Styl wypowiedzi  Przeżycia klienta po Diagnoza – to, co formułuje profesjonalizm, ewentualnie przekazuje koledze, innemu psychologowi, język profesjonalny, bez ograniczeo, co do intymnych, wrażliwych informacji. Orzeczenie- skrót diagnozy, dokonany etycznie

Strona 30 z 31

2) Orzeczenie (raport)  Raport- produkt koocowy całego postępowania diagnostycznego:  Po jego upublicznieniu psycholog nie ma wpływu na skutki  W diagnozie psychospołecznej sugeruje się przygotowanie???  Dotyczy postawionego problemu (nie wykracza poza problem)  Zwięzłośd  Prostota i język zrozumiały dla adresata  Aspekty etyczne: przekazywane treści powinny byd selekcjonowane ze względu na to, komu je przekazujemy (jaki jest sens przekazu takiej informacji i do czego ta informacja może byd potrzebna i użyta?), z uwagi na dobro pacjenta (nawet badany, który ma prawo do informacji, nie musi usłyszed wszystkiego). 3)     

Informacje dla klienta: Przypomnienie celu diagnozy Proste wyjaśnienie zastosowania technik i wyników Wyjaśnienie znaczenia wyników (np. porównanie z wynikami innych osób) Omówienie wyników z punktu widzenia codziennego funkcjonowania życiowego klienta oraz celu badania Nie powinno zawierad oceniania, etykietowania, upierania się przy

4)    

Cztery typy diagnostów (Nosal): Nie angażuje się emocjonalnie (logik) Diagnosta wykorzystujący teorie i prawa ogólne Diagnosta wrażliwy na przebieg emocjonalnej interakcji Doznaniowiec- dążący do pełnego zrozumienia problemów i ich emocjonalnego ogarnięci

Strona 31 z 31