Demóstenes - SOBRE EL TRATADO CON ALEJANDRO Περὶ τῶν πρὸς Ἀλέξανδρον Συνθηκῶν

March 19, 2017 | Author: quandoegoteascipiam | Category: N/A
Share Embed Donate


Short Description

Download Demóstenes - SOBRE EL TRATADO CON ALEJANDRO Περὶ τῶν πρὸ...

Description

DEMÓSTENES ΔΗΜΟΣΘΈΝΗΣ SOBRE EL TRATADO CON ALEJANDRO Περὶ τῶν πρὸς Ἀλέξανδρον Συνθηκῶν

INTRODUCCIÓN, TRADUCCIÓN Y NOTAS DE A. LÓPEZ EIRE La traducción ha sido revisada por Juan Antonio López Férez Texto griego: http://remacle.org/bloodwolf/orateurs/hyperide/alexandregr.htm

SOBRE EL TRATADO CON ALEJANDRO

Περὶ τῶν πρὸς Ἀλέξανδρον Συνθηκῶν

INTRODUCCIÓN Después de la batalla de Queronea, Grecia se encontró con una paz impuesta y garantizada por los macedonios. La libertad de las ciudades griegas sucumbió en esta famosa confrontación, que tuvo lugar en el 338 a. C. A partir de este momento, las ciudades helénicas quedaron agrupadas, por voluntad del vencedor, en una confederación que tenía su sede en Corinto, donde se reunía el consejo federal. Un tratado obligaba a estas ciudades a mantener la paz entre ellas y respetar sus respectivas constituciones; el nuevo objetivo de la confederación era ahora, porque así lo disponía Macedonia, el imperio persa. Es, pues, claro que primeramente Filipo y luego Alejandro dominaban realmente la confederación. En efecto, en distintos puntos de Grecia iban restableciéndose, merced al apoyo macedonio, las viejas tiranías, mientras los regímenes democráticos, pese a que aún persistía la autonomía de las ciudades confederadas, iban sintiéndose cada vez más amenazados. Durante el remado de Alejandro, que sucedió a su padre en el trono, al ser este último asesinado dos años después de la batalla de Queronea, es decir, en el 336 a. C., Atenas intentó en varias ocasiones reconquistar por las armas la libertad perdida; fue precisamente en una de ellas cuando se pronunció este discurso, probablemente antes de que Alejandro destruyera Tebas. Muchos críticos antiguos negaron la atribución de este discurso a Demóstenes por considerarlo más bien obra de Hiperides o Hegesipo. Quienquiera que haya sido su autor, lo cierto es que Demóstenes difícilmente pudo haber compuesto semejante pieza oratoria, pues carece de cualquiera de los rasgos típicos de la elocuencia demosténica: ni la disposición del argumento, ni la selección de los vocablos, ni la estructura de los períodos, ni el tono de la alocución encajan dentro de lo que por estilo de Demóstenes entendemos. Hay en este discurso algunos neologismos que a los críticos antiguos hicieron pensar que el autor pudiera ser concretamente Hiperides, a quien Hermógenes reprochaba no ser cauteloso en la elección del léxico, sino, por el contrario, osado, al atreverse sin empacho alguno a emplear determinados términos en solitario. Por lo demás, el discurso en cuestión, aunque no sea obra de nuestro orador, no por ello deja de ser interesante: es un documento histórico de primer orden, a través del cual penetramos en la situación política y en las aspiraciones de las ciudades griegas en una época de transición histórica en que el mundo helénico se debate entre la añoranza de la libertad del pasado y el nuevo imperio que se le viene encima. Y, por otro lado, no carece el discurso de cierta energía en algunos pasajes; por ejemplo, cuando se evoca el recuerdo de los Pisistrátidas, o al preguntar el orador si el Macedonio está también en posesión del poder de ser perjuro, o cuando, ya al final, se exhorta al pueblo ateniense a realizar el supremo esfuerzo para lograr la libertad.

ARGUMENTO DE LIBANI O Como Alejandro el Macedonio había restablecido en Mesenia a los hijos del tirano Filiados, se denuncia esa acción como infracción del tratado convenido con los atenienses y los griegos; y afirma que los macedonios han transgredido el tratado también en otros muchos puntos y exhorta a no desentenderse de esas infracciones. El discurso da la impresión de ser espurio; pues no se parece por su conformación a los demás de Demóstenes, sino que más bien se acerca al estilo de Hiperides, entre otras razones porque contiene

ciertas expresiones que convienen a aquél más que a Demóstenes, por ejemplo: neóploutoi («nuevos ricos») y bdelyreúsetai («se comportará asquerosamente»).

[1] Ἄξιον ἀποδέχεσθαι, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, σφόδρα τῶν τοῖς ὅρκοις καὶ ταῖς συνθήκαις διακελευομένων ἐμμένειν, εἴπερ αὐτὸ πεπεισμένοι ποιοῦσιν· οἶμαι γὰρ οὐδὲν οὕτω τοῖς δημοκρατουμένοις πρέπειν ὡς περὶ τὸ ἴσον καὶ τὸ δίκαιον σπουδάζειν. Δεῖ τοίνυν τοὺς λίαν ἐπ' αὐτὰ παρακαλοῦντας μὴ τῷ μὲν λόγῳ καταχρωμένους ἐνοχλεῖν, πάντα δὲ μᾶλλον πράττειν, ἀλλ' ὑπομείναντας νυνὶ τὸν ἐξετασμὸν ἢ καὶ τὸ λοιπὸν πειθομένους ὑμᾶς ἔχειν περὶ αὐτῶν, ἢ παραχωρήσαντας ἐᾶν συμβουλεύειν τοὺς ἀληθέστερα περὶ τῶν δικαίων ἀποφαινομένους, [2] ἵν' ἢ ἑκόντες ἀδικούμενοι ἀνέχησθε καὶ αὐτὸ τοῦτο χαρίζησθε τῷ ἀδικοῦντι, ἢ προελόμενοι περὶ πλείστου ποιήσασθαι τὸ δίκαιον ἀνεγκλήτως πρὸς ἅπαντας χρῆσθε τῷ συμφέροντι μηκέτι μέλλοντες. Ἐξ αὐτῶν δὲ τῶν συνθηκῶν καὶ τῶν ὅρκων σκεψαμένους τῶν περὶ τῆς κοινῆς εἰρήνης ἔξεστιν ἰδεῖν ἤδη, τίνες εἰσὶν οἱ παραβεβηκότες. Ὡς δὲ περὶ μεγάλων συντόμως διδάξω.

1 Justo es, varones atenienses, acoger con máximo agrado la conducta de quienes con insistencia exhortan a perseverar en los juramentos y el tratado, si lo hacen con pleno convencimiento; pues estimo que a gentes que se rigen por constitución popular nada conviene tanto como el celo por la equidad y la justicia. Es menester, por consiguiente, que los que con tanto empeño os invitan a seguir esa conducta, no os enojen abusando de discursos, para hacer luego más bien todo lo contrario, sino que, aceptando hoy el examen de sus principios, o bien para el futuro os mantengan en la postura de asentimiento respecto de esos puntos, o bien, retirándose, dejen dar consejos a quienes con más verdad se manifiestan en relación con las normas de justicia; 2 con el fin de que o soportéis voluntariamente ser objeto de atropello y esta misma sumisión se la concedáis graciosamente al que os agravia, o bien, decididos a poner la justicia por encima de cualquier otra reivindicación, hagáis uso de vuestros intereses en vuestras relaciones con todos, sin incurrir en reproches y ya sin vacilación ninguna. Ahora bien, partiendo de la observación de los términos mismos del tratado y de los juramentos relativos a la paz común1, os será posible ver ya quiénes son los que los han infringido; eso es lo que os voy a mostrar en forma tan concisa como lo permita la importancia de los hechos.

[3] Εἰ δή τις ἐρωτήσειεν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, ἐπὶ τίνι ἂν μάλιστ' ἀγανακτήσαιτ' εἴ τις ἀναγκάζοι, οἶμαι ἄν, εἰ ἦσαν κατὰ τὸν νυνὶ χρόνον οἱ Πεισιστρατίδαι καί τις ἐβιάζετο κατάγειν αὐτοὺς δευρί, ἁρπάσαντας ἂν ὑμᾶς τὰ ὅπλα πάντα κίνδυνον ὑπομεῖναι ἀντὶ τοῦ παραδέξασθαι, ἢ πεισθέντας γε δουλεύειν ἀντὶ τῶν ἀργυρωνήτων, καὶ τοσούτῳ μᾶλλον,

3 Ahora bien, si se os preguntara, varones atenienses, qué es lo que os indignaría en mayor grado en el caso de que se tratara de obligaros a ello, imagino que sería el hecho de que si los Pisistrátidas2 vivieran en el tiempo presente y alguien intentara forzaros a restaurarlos aquí, arrebatando vosotros las armas, arrostraríais todo peligro antes de darles acogida, o, en el caso de que la consintieseis, serviríais como esclavos comprados por dinero, tanto más, cuanto que al esclavo nadie lo mataría intencionadamente, mientras que a

En dos congresos celebrados en Corinto, en el 338 y el 336 a. C., en los que participaron Macedonia y toda Grecia, el primero promovido por Filipo y el segundo por Alejandro, se concluyó la «paz común». Cf. PLUTARCO, Foción 16; JUSTINO, IX 5. 2 Los hijos de Pisístrato. Hipias y su familia fueron desterrados de Atenas, con ayuda de los espartanos, en el 510 a. C. 1

ὅσῳ τὸν μὲν οἰκέτην οὐδεὶς ἂν ἑκὼν ἀποκτείνειε, τοὺς δὲ τυραννουμένους ἀκρίτους ἔστιν ὁρᾶν ἀπολλυμένους ἅμα καὶ ὑβριζομένους εἰς παῖδας καὶ γυναῖκας. [4] Παρὰ τοὺς ὅρκους τοίνυν καὶ τὰς συνθήκας τὰς ἐν τῇ κοινῇ εἰρήνῃ γεγραμμένας Ἀλέξανδρος εἰς Μεσσήνην καταγαγὼν τοὺς Φιλιάδου παῖδας, ὄντας τυράννους, ἆρ' ἐφρόντισε τοῦ δικαίου, ἀλλ' οὐκ ἐχρήσατο τῷ αὑτοῦ ἤθει τῷ τυραννικῷ, βραχὺ φροντίσας ὑμῶν καὶ τῆς κοινῆς ὁμολογίας; [5] Οὐ δὴ δεῖ, εἰ μέν τις ὑμᾶς ταῦτα βιάζοιτο, μάλιστ' ἀγανακτῆσαι, εἰ δ' ἑτέρωθί που γέγονε παρὰ τοὺς πρὸς ὑμᾶς ὅρκους, μὴ φυλάξασθαι, καὶ ἡμῖν μὲν διακελεύεσθαί τινας ἐνταυθὶ ἐμμένειν τοῖς ὅρκοις, τοῖς δ' αὐτοὺς οὕτω περιβοήτως ἀνῃρηκόσι καταλείπειν ταύτην τὴν ἐξουσίαν.

los que están sujetos a una tiranía es posible verlos perecer sin juicio y sufrir ultrajes en las personas de sus hijos y de sus mujeres.

[6] Ἀλλ' οὐχ οἷόν τε ταῦθ' οὕτως ἔχειν, ἐὰν βούλησθε τῷ δικαίῳ χρῆσθαι· καὶ γὰρ ἔτι προσγέγραπται ἐν ταῖς συνθήκαις πολέμιον εἶναι τὸν ἐκεῖν' ἅπερ Ἀλέξανδρος ποιοῦντα ἅπασι τοῖς τῆς εἰρήνης κοινωνοῦσι, καὶ τὴν χώραν αὐτοῦ, καὶ στρατεύεσθαι ἐπ' αὐτὸν ἅπαντας. Οὐκοῦν ἐὰν ποιῶμεν τὰ συγκείμενα, πολεμίῳ χρησόμεθα τῷ καταγαγόντι.

6 Sin embargo, no es posible que ello sea así, si estáis dispuestos a valeros de la justicia; pues, en efecto, está escrito, además, en el tratado que sea enemigo de todos los miembros que participan de la paz aquel que obre precisamente como lo ha hecho Alejandro, y de la misma manera se considere a su territorio y todos emprendan una campaña contra él. Así pues, si ponemos en práctica lo establecido, trataremos como enemigo al restaurador de los tiranos.

[7] Ἀλλὰ γὰρ εἴποιεν ἂν οἱ τυραννίζοντες οὗτοι, ὅτι πρὶν τὰς συνθήκας γενέσθαι ἐτυράννουν Μεσσηνίων οἱ Φιλιάδου παῖδες· διὸ καὶ καταγαγεῖν τὸν Ἀλέξανδρον αὐτούς. Ἀλλὰ καταγέλαστος ὁ λόγος, τοὺς μὲν ἐκ Λέσβου τυράννους, οἷον ἐξ Ἀντίσσης καὶ Ἐρέσου, ἐκβαλεῖν ὡς ἀδικήματος ὄντος τοῦ πολιτεύματος, τοὺς πρὸ τῶν ὁμολογιῶν τυραννήσαντας, ἐν δὲ Μεσσήνῃ μηδὲν οἴεσθαι διαφέρειν, τῆς

7 Pero podrían decir esos partidarios de la tiranía4, ciertamente, que, antes de que se concluyera el tratado, eran ya tiranos de los mesenios los hijos de Filíades; y que, por eso precisamente, Alejandro los restauró. Pero el argumento es ridículo: expulsar a los tiranos de Lesbos —como por ejemplo, a los de Antisa y Ereso—, por ser una injusticia esta constitución5, aunque ejercieron su poder con anterioridad al tratado, y sin embargo, imaginar que en Mesenia la cosa es diferente, cuando allí prevalece el mismo enojoso sistema.

4 Pues bien, cuando, contra los juramentos y el tratado establecido por escrito en la paz general, Alejandro restauró en Mesenia a los hijos de Filíades3, que eran verdaderos tiranos, ¿acaso se paró a reflexionar en la justicia? ¿No puso, más bien, en práctica su propio hábito tiránico haciendo poco caso de vosotros y del común acuerdo? 5 No es, pues, admisible que os irritéis con máxima indignación, si a vosotros se os impusiesen esas coacciones, y, en cambio, no os guardéis, si se han producido en otro lugar contra los juramentos que se os han prestado; ni que algunos aquí nos exhorten a que permanezcamos fieles a los juramentos, y a los que tan notoriamente los han violado, les dejen esa facultad.

Los hijos de Filíades, Neón y Trasímaco, se habían impuesto en Mesenia como tiranos, gracias al apoyo de Filipo (cf. Sobre la corona 295). Expulsados por el partido democrático, fueron restablecidos más tarde por Alejandro. 4 El vocablo griego tyrannizontes aparece en este texto por primera y única vez. 5 No fue éste el motivo, sino que Alejandro les castigó por haber apoyado a los persas (ARRIANO, III 2; QUINTO CURCIO, IV 5 y 8). 3

αὐτῆς δυσχερείας ὑπαρχούσης. [8] Ἔπειτα καὶ ἐπιτάττει ἡ συνθήκη εὐθὺς ἐν ἀρχῇ ἐλευθέρους εἶναι καὶ αὐτονόμους τοὺς Ἕλληνας. Διὸ καὶ πῶς οὐχ ὑπεράτοπον, ἡγεῖσθαι μὲν τῶν συνθηκῶν τὸ αὐτονόμους εἶναι καὶ ἐλευθέρους, τὸν δ' εἰς δουλείαν ἀγαγόντα μὴ οἴεσθαι τἀναντία ταῖς κοιναῖς ὁμολογίαις διαπεπρᾶχθαι; Οὐκοῦν ἀναγκαῖόν ἐστιν ἡμῖν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, εἴπερ ταῖς συνθήκαις καὶ τοῖς ὅρκοις ἐμμενοῦμεν καὶ τὰ δίκαια ποιήσομεν, ἐφ' ἃ ὑμᾶς παρακαλοῦσι, καθάπερ ἄρτι εἶπον, λαβοῦσι τὰ ὅπλα στρατεύεσθαι ἐπὶ τοὺς παραβεβηκότας μετὰ τῶν βουλομένων. [9] Ἢ νομίζετε τὸν μὲν καιρόν ποτ' ἰσχύειν καὶ ἄνευ τοῦ δικαίου τὸ συμφέρον πράττειν· νυνὶ δ', ὅτ' εἰς ταὐτὸν τὸ δίκαιον ἅμα καὶ ὁ καιρὸς καὶ τὸ συμφέρον συνδεδράμηκεν, ἄλλον ἄρα τινὰ χρόνον ἀναμενεῖτε τῆς ἰδίας ἐλευθερίας ἅμα καὶ τῆς τῶν ἄλλων Ἑλλήνων ἀντιλαβέσθαι; [10] Ἐπ' ἄλλο δὲ δίκαιον ἔρχομαι τῶν κατὰ τὰς συνθήκας. Ἔστι γὰρ γεγραμμένον, ἐάν τινες τὰς πολιτείας τὰς παρ' ἑκάστοις οὔσας, ὅτε τοὺς ὅρκους τοὺς περὶ τῆς εἰρήνης ὤμνυσαν, καταλύωσι, πολεμίους εἶναι πᾶσι τοῖς τῆς εἰρήνης μετέχουσιν. Σκέψασθε δ', ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, ὅτι Ἀχαιοὶ μὲν οἱ ἐν Πελοποννήσῳ ἐδημοκρατοῦντο, τούτων δ' ἐν Πελλήνῃ νῦν καταλέλυκε τὸν δῆμον ὁ Μακεδὼν ἐκβαλὼν τῶν πολιτῶν τοὺς πλείστους, τὰ δ' ἐκείνων τοῖς οἰκέταις δέδωκε, Χαίρωνα δὲ τὸν παλαιστὴν τύραννον ἐγκατέστησεν. [11] Ἡμεῖς δὲ τῆς εἰρήνης μετέχομεν τῆς προσταττούσης πολεμίους ἡγεῖσθαι τοὺς ταῦτα πράττοντας. Ἐκ δὴ τούτων πότερα πειθόμεθα τοῖς κοινοῖς προστάγμασι πολεμίοις αὐτοῖς

8 Luego, también ordena el tratado, justamente al principio, que sean libres e independientes los griegos. Por lo cual precisamente, ¿cómo no va a ser el colmo de lo absurdo que a la cabeza del tratado figuren la libertad y la independencia y, por otro lado, no se considere que ha obrado en contra de los compromisos comunes al que ha establecido un régimen político de servidumbre? Así pues, varones atenienses, si vamos a permanecer fieles al tratado y a los juramentos, y a hacer lo que es justo (a lo que se os exhorta —como hace poco dije—), nos es necesario tomar las armas y emprender una campaña contra los transgresores en compañía de quienes se nos quieran unir. 9 ¿O pensáis que la oportunidad tiene alguna vez tan gran vigor como para permitir obrar con vistas al interés sin atender a la justicia, y hoy, en cambio, cuando concurren en el mismo punto a la vez la justicia, la oportunidad y el interés, vais a esperar alguna otra ocasión para tratar de conseguir vuestra libertad y la de los demás griegos?

10 Paso a otro punto de entera justicia, de entre los establecidos en el tratado. Está escrito, en efecto, que si algunas de las partes disuelven las constituciones vigentes en las distintas ciudades cuando prestaban juramentos referentes a la paz, sean considerados enemigos de todos los partícipes del tratado de paz. Pero observad, varones atenienses, que los aqueos del Peloponeso se regían por constitución democrática y que, de ellos, a los de Pelene se la ha destruido ahora el Macedonio tras haber expulsado a la mayor parte de los ciudadanos y haber entregado las posesiones de éstos a sus siervos e impuesto a Querón6 el luchador en calidad de tirano. 11 Ahora bien, nosotros participamos del tratado de paz que ordena considerar enemigos a los que así obran. Entonces, a la vista de esto, ¿obedeceremos esas instrucciones y los trataremos como enemigos, o se comportará alguien asquerosamente diciendo que

Fue este Querón, según Pausanias, discípulo de Platón y de Jenócrates. Instalado en el poder como tirano de su ciudad natal, Pelene, cometió todo tipo de abusos contra sus conciudadanos (cf. PAUSANIAS, VII 27, 7). 6

χρώμενοι, ἢ βδελυρεύσεταί τις οὐ φάσκων, τούτων τῶν μισθοφορούντων παρὰ τοῦ Μακεδόνος, τῶν καθ' ὑμῶν πεπλουτηκότων; [12] Οὐ γὰρ δὴ λέληθέ γ' αὐτοὺς οὐδὲν τούτων· ἀλλ' εἰς τοῦθ' ὕβρεως ἥκουσιν ὥστε δορυφορούμενοι τοῖς τοῦ τυράννου στρατοπέδοις ἐν μὲν τοῖς παραβεβασμένοις ὅρκοις ἐμμένειν ὑμῖν διακελεύονται, ὡς καὶ τῆς ἐπιορκίας αὐτοκράτορος ὄντος ἐκείνου, τοὺς δ' ἰδίους ὑμᾶς νόμους ἀναγκάζουσι λύειν, τοὺς μὲν κεκριμένους ἐν τοῖς δικαστηρίοις ἀφιέντες, ἕτερα δὲ παμπληθῆ τοιαῦτα βιαζόμενοι παρανομεῖν. [13] Εἰκότως· τοῖς γὰρ πεπρακόσιν ἑαυτοὺς εἰς τἀναντία τοῖς τῇ πατρίδι συμφέρουσιν οὐκ ἔνι μέλειν νόμων οὐδ' ὅρκων· τοῖς δ' ὀνόμασι μόνον αὐτῶν ἀποχρώμενοι παρακρούονται τοὺς παρέργως ἐνταυθὶ ἀλλ' οὐκ ἐξεταστικῶς ἐκκλησιάζοντας, καὶ νομίζοντας τὴν παραυτίχ' ἡσυχίαν οὐκ ἔσεσθαί ποτ' αἰτίαν ταραχῆς ἀτόπου μεγάλης. [14] Κελεύω δ' ἔγωγε, καθάπερ ἐν ἀρχῇ προεῖπον, πείθεσθαι τούτοις τοῖς φάσκουσι δεῖν ἐν ταῖς κοιναῖς ὁμολογίαις ἐμμένειν, εἰ μὴ ἐκεῖνο νομίζουσιν, ὅταν μὲν λέγωσιν ὡς ἐμμενετέον τοῖς ὅρκοις, οὐ λέγειν αὐτοὺς τὸ μηδὲν ἀδικεῖσθαι, οὐδένα δ' οἴονται αἰσθήσεσθαι, τυραννίδων ἀντὶ δημοκρατιῶν καθισταμένων καὶ τῶν πολιτειῶν καταλυομένων.

no, algunos de esos que reciben paga del Macedonio y se han enriquecido para mal vuestro?

[15] Τὸ δ' ἔτι καταγελαστότερον· ἔστι γὰρ ἐν ταῖς συνθήκαις ἐπιμελεῖσθαι τοὺς συνεδρεύοντας καὶ τοὺς ἐπὶ τῇ κοινῇ φυλακῇ τεταγμένους ὅπως ἐν ταῖς κοινωνούσαις πόλεσι τῆς εἰρήνης μὴ γίγνωνται θάνατοι καὶ φυγαὶ παρὰ τοὺς κειμένους ταῖς πόλεσι νόμους, μηδὲ χρημάτων δημεύσεις, μηδὲ γῆς ἀναδασμοί, μηδὲ χρεῶν ἀποκοπαί, μηδὲ δούλων ἀπελευθερώσεις ἐπὶ

15 Pero lo que es aún mucho más ridículo: figura en el texto del tratado que los miembros del consejo general7 y los magistrados encargados de la defensa común se preocupen de que en las ciudades que participan en el tratado de paz no se produzcan ejecuciones ni destierros en disconformidad con las leyes vigentes en las ciudades, ni confiscaciones, ni repartos de tierra, ni remisiones de deudas, ni emancipaciones de esclavos con fines revolucionarios. Ahora bien, éstos están tan lejos de evitar algo de todo

12 Pues, al menos, nada de esto les ha pasado desapercibido; pero han llegado a tal grado de insolencia, que, teniendo como guardias de corps a efectivos militares del tirano, os exhortan insistentemente a que observéis los juramentos violados, como si aquél estuviera investido de autoridad para el perjurio, y os fuerzan a abolir vuestras propias leyes, poniendo en libertad a los que han sido condenados por vuestros tribunales de justicia y obligándoos a cometer otras tantas ilegalidades del mismo género. 13 Y es natural que así actúen; pues a los que se han vendido a intereses contrarios a los de la patria no les es posible preocuparse por leyes ni por juramentos; tan sólo abusan de los nombres de los unos y de los otros y así engañan a los que se reúnen aquí en asamblea para pasar el rato y no para examinar asuntos, quienes estiman que la tranquilidad del instante presente no ha de ser nunca causa de enorme confusión. 14 Pero yo, al menos, os exhorto, como dije previamente al comienzo, a que hagáis caso a ésos que andan diciendo que es menester observar los convenios establecidos en común, a no ser que, cuando dicen que hay que mantenerse fieles a los juramentos, entiendan que éstos no establecen que no se sufra ningún atropello, y piensen que nadie se dará cuenta de ello, cuando se van instalando tiranías en el lugar de los regímenes democráticos y están siendo destruidas las constituciones de las ciudades.

Sobre la función de estos magistrados —los sínedros (gr. sýnedroi)—, como miembros del consejo federal creado por el pacto de Corinto, cf. DIODORO Sículo, XVI 80; JUSTINO, IX 5. 7

νεωτερισμῷ. Οἱ δὲ τοσούτου δέουσι τούτων τι κωλύειν ὥστε καὶ συγκατασκευάζουσιν· οὓς πῶς οὐ προσήκει ἀπολωλέναι; Οἳ τηλικαύτας συμφορὰς παρασκευάζουσιν ἐν ταῖς πόλεσιν, ἃς διὰ τὸ μέγεθος αὐτοῖς τοσούτοις οὖσι μὴ περιορᾶν ἐπέταξαν.

ello, que incluso coadyuvan a que se lleve a cabo. ¿Cómo negar que merecen ser castigados con pena de muerte? Ellos que tan terribles calamidades preparan en las ciudades, que, por ser tan graves, se encomendó no pasarlas por alto a un cuerpo tan numeroso como el que ellos forman.

[16] Ἔτι δ' ἕτερον δείξω τὸ λελυκὸς τὰς συνθήκας. Ἔστι γὰρ γεγραμμένον, ἐκ τῶν πόλεων τῶν κοινωνουσῶν τῆς εἰρήνης μὴ ἐξεῖναι φυγάδας ὁρμήσαντας ὅπλ' ἐπιφέρειν ἐπὶ πολέμῳ ἐπὶ μηδεμίαν πόλιν τῶν μετεχουσῶν τῆς εἰρήνης· εἰ δὲ μή, ἔκσπονδον εἶναι τὴν πόλιν ἐξ ἧς ἂν ὁρμήσωσιν. Οὕτω τοίνυν ῥᾳδίως ἐπήνεγκε τὰ ὅπλ' ὁ Μακεδὼν ὥστ' οὐδὲ κατέθετο πώποτε, ἀλλ' ἔτι καὶ νῦν ἔχων περιέρχεται καθ' ὅσον δύναται, καὶ τοσούτῳ νῦν μᾶλλον ἢ πρότερον, ὅσῳ ἐκ προστάγματος ἄλλους θ' ἑτέρωσε καὶ τὸν παιδοτρίβην εἰς Σικυῶνα κατήγαγεν. [17] Οὐκοῦν εἰ δεῖ πείθεσθαι ταῖς κοιναῖς ὁμολογίαις, καθάπερ οὗτοί φασιν, ἔκσπονδοι ἡμῖν εἰσιν αὗται αἱ πόλεις αἱ ταῦτα διαπεπραγμέναι. Εἰ μὲν οὖν δεῖ ἐπικρύπτεσθαι τἀληθῆ, οὐδὲν δεῖ λέγειν ὅτι εἰσὶν αἱ Μακεδονικαί· εἰ δ' οὐκ ἀνιᾶσιν οἱ καθ' ὑμῶν τῷ Μακεδόνι ὑπηρέται προστάττοντες πράττειν τὰ ἐν ταῖς κοιναῖς ὁμολογίαις, πεισθῶμεν αὐτοῖς, ἐπειδὴ τὰ δίκαια λέγουσι, καί, καθάπερ κελεύει ὁ ὅρκος, ἐκσπόνδους αὐτοὺς ποιήσαντες βουλευσώμεθα πῶς δεῖ χρῆσθαι τοῖς δεσποτικῶς καὶ ἀσελγῶς διακειμένοις καὶ διὰ τέλους τὰ μὲν ἐπιβουλεύουσι, τὰ δ' ἐπιτάττουσι, καὶ καταγελῶσι τῆς κοινῆς εἰρήνης. [18] Διὰ τί γὰρ οὐ φήσουσιν οὗτοι δεῖν ταῦθ' οὕτως ἔχειν; Ἢ ὁμολογίαν τὴν μὲν κατὰ τῆς πόλεως οὖσαν βεβαίαν ἀξιοῦσιν εἶναι, τὴν δὲ σῴζουσαν οὐ

16 Y todavía señalare otro elemento que ha producido la disolución del tratado. Está escrito en él que no sea lícito que de ninguna de las ciudades partícipes de la paz partan exiliados portando armas, en son de guerra, contra cualquiera de las ciudades que comparten la paz; y, en caso contrario, quede excluida del tratado la ciudad de la que partan. Ahora bien, el Macedonio ha empuñado las armas con tanta facilidad, que ni siquiera las ha depuesto hasta ahora; antes bien, todavía en estos momentos, incluso, va de acá para allá con las armas en la mano cuanto puede, y tanto más ahora que antes, cuanto que por una orden suya ha reinstalado en diversos lugares a varios exiliados, y, concretamente, en Sición al maestro de gimnasia8. 17 Por tanto, si es menester dar aquiescencia a los acuerdos en común estipulados, como éstos sostienen, quedan para nosotros fuera del tratado las ciudades que han realizado estas acciones; pues bien, si hay que encubrir la verdad, no hay que decir en absoluto que éstas son las ciudades macedónicas. Pero si los que son servidores del Macedonio en contra de vuestros intereses no dejan de exigir que se pongan en práctica los acuerdos del tratado conjunto, hagámosles caso, puesto que sostienen lo cabal, y de acuerdo con lo que ordena el juramento, después de haberlos excluido del tratado, deliberemos sobre la manera en que hay que tratar con quienes muestran una disposición tan señoreadora e insolente y no cesan de tender insidias, dar órdenes y burlarse de la paz general.

18 Pues, ¿con qué argumentos sostendrán éstos que eso no es así necesariamente? ¿O pretenden que el acuerdo, si va contra la ciudad, es justo, mientras que, si tiende a su salvación, no lo consentirán? ¿Acaso es justo que suceda esto? ¿Y si algún punto hay en el

Nada se sabe de este personaje. En el discurso Sobre la corona (48 y 295), Demóstenes alude a Arístrato y Epícares como los jefes del partido promacedonio en Sición. 8

συγχωρήσουσιν; Ἆρα δίκαιον ταῦτα γίγνεσθαι; Κἂν μέν τι ᾖ πρὸς τῶν ἐχθρῶν κατὰ τῆς πόλεως ἐν τοῖς ὅρκοις, τοῦτο μὲν ἰσχυρὸν ἀεὶ ποιήσουσιν· ἐὰν δέ τι ἡμέτερον ᾖ κατ' ἐκείνων ἅμα δίκαιον καὶ συμφέρον, πρὸς τοῦτο δὲ μαχομένους οὐδέποτε παύσασθαι οἰήσονται δεῖν ἑαυτούς;

juramento que favorezca a nuestros enemigos en contra de nuestra ciudad, eso lo harán valer siempre en firme; en cambio, si algo es a la vez justo y conveniente para nosotros, pero desfavorable para ellos, pensarán que contra eso están obligados a luchar continuamente sin cesar nunca?

[19] Ἵνα δ' εἰδῆτ' ἔτι σαφέστερον ὅτι οὐδεὶς ὑμῖν ἐγκαλεῖ ποτε τῶν Ἑλλήνων ὡς ἄρα παρέβητέ τι τῶν κοινῇ ὁμολογηθέντων, ἀλλὰ καὶ χάριν ἕξουσιν ὅτι μόνοι ἐξηλέγξατε τοὺς ταῦτα ποιοῦντας, μικρὰ ἐπιδραμοῦμαι περὶ αὐτῶν πολλῶν ὄντων. Ἔστι γὰρ δήπου ἐν ταῖς συνθήκαις τὴν θάλατταν πλεῖν τοὺς μετέχοντας τῆς εἰρήνης, καὶ μηδένα κωλύειν αὐτοὺς μηδὲ κατάγειν πλοῖον μηδενὸς τούτων· ἐὰν δέ τις παρὰ ταῦτα ποιῇ, πολέμιον εἶναι πᾶσι τοῖς τῆς εἰρήνης μετέχουσιν. [20] Οὐκοῦν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, ἐναργέστατα ἑοράκατε τοῦθ' ὑπὸ τῶν Μακεδόνων γεγενημένον· εἰς τοῦτο γὰρ ὑπεροψίας ἦλθον ὥστε εἰς Τένεδον ἅπαντα τὰ ἐκ τοῦ Πόντου πλοῖα κατήγαγον, καὶ σκευωρούμενοι περὶ αὐτὰ οὐ πρότερον ἀνεῖσαν, πρὶν ὑμεῖς ἐψηφίσασθε τριήρεις ἑκατὸν πληροῦν καὶ καθέλκειν εὐθὺς τότε, καὶ στρατηγὸν ἐπ' αὐταῖς ἐτάξατε Μενεσθέα. [21] Πῶς οὖν οὐκ ἄτοπον τοσαῦτα μὲν εἶναι καὶ τηλικαῦτα τὰ ἡμαρτημέν' ἑτέροις, τοὺς δ' ἐνταῦθα φίλους αὐτῶν μὴ ἐκείνους ἀποτρέπειν τοὺς παραβαίνοντας, ἀλλ' ὑμῖν συμβουλεύειν ἐμμένειν τοῖς οὕτως ὠλιγωρημένοις; Ὥσπερ καὶ τούτου προσγεγραμμένου, τοῖς μὲν ἐξεῖναι πλημμελεῖν, τοῖς δὲ μηδ' ἀμύνεσθαι. [22] Πῶς δ' οὐχ ἅμα τε παρενόμουν ἐκεῖνοι καὶ ἀναίσθητοι ἦσαν, οἵ γε τηλικοῦτον παρέβησαν τῶν ὅρκων, ὃ παρ' ἐλάχιστον ἐποίησεν αὐτοὺς

19 Y para que veáis con mayor claridad aún que ninguno de entre los griegos os reprochará nunca haber transgredido alguna de las cláusulas del tratado conjunto, sino que incluso os mostrará gratitud por ser los únicos que habéis denunciado a los que lo hacían, abordaré ahora unos pocos de los muchos puntos que se podrían mencionar. En el tratado está escrito, como sabéis sin duda, que todos los que participan de la paz pueden navegar por mar, sin que nadie se lo estorbe ni conduzca a puerto por la fuerza a ningún barco de alguno de ellos; y que, si alguien obra en contra de este acuerdo, será tenido como enemigo por todos los que toman parte en la paz. 20 Pues bien, varones atenienses, habéis visto clarísimamente que esto ha sido llevado a cabo por los macedonios; pues han llegado a tal grado de arrogancia, que forzaron a arribar al puerto de Ténedos a todos los navíos mercantes9 procedentes del Ponto y no dejaron de acecharlos hasta que vosotros no votasteis un decreto en que decidíais equipar cien trirremes y botarlas inmediatamente entonces, y establecisteis al frente de ellas en calidad de general a Menesteo. 21 ¿Cómo entonces no va a ser extraño que tantas y tan serias sean las violaciones cometidas por otros, y que sus amigos de aquí, sin embargo, no intenten apartar a los transgresores, sino que os aconsejen manteneros fieles a los términos de los que tan poco caso se está haciendo? Como si hubiese en el tratado una cláusula suplementaria que permitiese a algunos hacer caso omiso de ellos y a otros, en cambio, les negase la posibilidad de defenderse. 22 Pero, ¿cómo negar que aquéllos, al mismo tiempo que delinquían, eran estúpidos, cuando cometieron una violación de los juramentos tan enorme que a punto estuvo de despojarles con todo derecho de la

Estos barcos mercantes iban cargados de trigo que transportaban a Atenas y otras ciudades griegas. La ruta marítima comprendida entre las costas del Ponto y Grecia era importantísima comercialmente. 9

ἀφαιρεθῆναι δικαίως τὴν κατὰ θάλατταν ἡγεμονίαν; Καὶ νῦν ἔτι παραδεδώκασι τοῦτο τὸ δίκαιον ἀνεγκλήτως ἡμῖν, ὅταν βουληθῶμεν πράττειν· οὐ γὰρ ὅτι ἐπαύσαντ' ἐξαμαρτάνοντες, ἧττόν τι δήπου παραβεβήκασι τὰς κοινὰς ὁμολογίας. [23] Ἀλλ' εὐτυχοῦσιν, ὅτι ἐναποχρῶνται τῇ ὑμετέρᾳ ῥᾳθυμίᾳ τῇ οὐδὲ τῶν δικαίων ἀπολαύειν προαιρουμένῃ. Ὃ καὶ ὑβριστικώτατον συμβέβηκεν, εἰ οἱ μὲν ἄλλοι Ἕλληνες καὶ βάρβαροι ἅπαντες τὴν πρὸς ὑμᾶς ἔχθραν φοβοῦνται, οὗτοι δ' οἱ νεόπλουτοι μόνοι καταφρονεῖν ὑμᾶς ὑμῶν αὐτῶν ἀναγκάζουσι, τὰ μὲν πείθοντες, τὰ δὲ βιαζόμενοι, ὥσπερ ἐν Ἀβδηρίταις ἢ Μαρωνείταις, ἀλλ' οὐκ ἐν Ἀθηναίοις πολιτευόμενοι. [24] Καὶ ἅμα μικρὰ μὲν τὰ ὑμέτερα ποιοῦσι, τὰ δὲ τῶν ἐχθρῶν ἰσχυρά, ἅμα δὲ λανθάνουσιν ἑαυτοὺς ἀνυπόστατον τὴν πόλιν ὁμολογοῦντες εἶναι, διακελευόμενοι τὸ δίκαιον οὐ δικαίως διαφυλάττειν, ὡς τῷ συμφέροντί γε προελομένην χρῆσθαι κρατεῖν ἂν τῶν πολεμίων ῥᾳδίως δυνηθεῖσαν. [25] Εἰκότως δ' αὐτὸ πεπόνθασιν· ἕως γὰρ ἂν ἐξῇ τῶν κατὰ θάλατταν καὶ μόνοις ἀναμφισβητήτως εἶναι κυρίοις, τοῖς γε κατὰ γῆν πρὸς τῇ ὑπαρχούσῃ δυνάμει ἔστι προβολὰς ἑτέρας ἰσχυροτέρας εὑρέσθαι, ἄλλως τε καὶ πεπαυμένων ὑπὸ τῆς τύχης τῶν δορυφορουμένων ὑπὸ τῶν τυραννικῶν στρατοπέδων, καὶ τῶν μὲν ἐφθαρμένων, τῶν δὲ ἐξεληλεγμένων οὐδενὸς ἀξίων ὄντων. [26] Τὸ μὲν οὖν περὶ τὰ πλοῖα πρὸς τοῖς ἄλλοις τοῖς προειρημένοις ὁ Μακεδὼν τηλικοῦτον παρέβη· τὸ δὲ ὑβριστικώτατον καὶ ὑπεροπτικώτατον τῶν Μακεδόνων τὸ πρώην γεγενημένον ἐστί, τὸ τολμῆσαι εἰσπλεῦσαι εἰς τὸν Πειραιᾶ παρὰ τὰς κοινὰς ἡμῖν πρὸς αὐτοὺς ὁμολογίας. Καὶ τοῦτ', ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, οὐχ ὅτι 10

hegemonía sobre el mar? Y todavía en estos momentos nos han brindado el derecho de obrar así sin incurrir en reproche, cuando queramos actuar; pues no por haber puesto fin a sus delitos, han dejado un tanto de infringir los acuerdos comunes.

23 Pero tienen suerte, porque pueden abusar de vuestra indolencia, que se obstina en no obtener provecho ni de los propios derechos. Y eso es lo que resulta ser la cosa más insolente, que mientras los demás griegos y todos los bárbaros temen incurrir en enemistad con vosotros, estos nuevos ricos son los únicos que os fuerzan a despreciaros a vosotros mismos, unas veces mediante la persuasión, otras por la coacción, como si realizasen funciones públicas entre gentes de Abdera o Maronea10 y no atenienses. 24 Y al mismo tiempo que debilitan vuestras fuerzas y robustecen las de vuestros enemigos, admiten, sin darse cuenta de ello, que nuestra ciudad es irresistible, al exhortarla a observar la legalidad a despecho de la legalidad, como si pudiera vencer fácilmente a sus enemigos si se decidiera a obrar según sus intereses.

25 Y es natural que ésta sea su actitud; pues mientras sea posible ser señores indiscutibles del mar, incluso solos, será posible encontrar otras defensas más sólidas en tierra además de las fuerzas ya existentes, especialmente cuando, por un lance favorable de la fortuna, han sido suprimidos los que recibían protección personal por parte de los ejércitos del tirano y algunos de ellos han perecido y otros se han manifestado como gente de ningún precio.

26 Tal fue, pues, por lo que se refiere a los navíos, además de los otros delitos antes enumerados, la violación del tratado cometida por el Macedonio. Pero el acto más ultrajante y despreciativo de los macedonios es el que ha tenido lugar poco ha: haberse atrevido a penetrar en el Pireo al margen de los acuerdos mutuos que concertamos con ellos. Y ello no ha de ser considerado asunto insignificante, varones

Ciudades situadas en la costa tracia, frente a la isla de Tasos.

μία τριήρης ἦν, μικρὸν ὑποληπτέον, ἀλλ' ὅτι ἀπόπειρα ἐγένετο, εἰ περιοψόμεθα, ἵνα μετὰ πλειόνων αὐτοῖς ἐγγένηται τοῦτο πράττειν, καὶ ὅτι οὐκ ἐφρόντισαν τῶν κοινῶν δογμάτων, καθάπερ οὐδὲ τῶν προειρημένων. [27] Ἐπεὶ ὅτι γε τοῦτο παράδυσις ἦν κατὰ μικρὸν καὶ ἐθισμὸς τοῦ ἀνέχεσθαι ἡμᾶς τοὺς τοιούτους εἴσπλους, κἀκεῖθεν δῆλον· τῷ γὰρ τὸν τότε ἐπὶ τῆς νεὼς εἰσπλεύσαντα, ὃν ἔδει εὐθὺς μετὰ τῆς τριήρους ὑφ' ὑμῶν ἀπολωλέναι, αἰτεῖσθαι ναυπηγήσασθαι μικρὰ πλοῖα ἐν τοῖς ἡμετέροις λιμέσι πῶς οὐ καταφανὲς ὅτι ἀντὶ τοῦ εἰσπλεῖν τὸ εὐθὺς ἔνδον εἶναι ἐμηχανῶντο; Καὶ εἰ λεπτὰ πλοῖα ὑπομενοῦμεν, ὀλίγον ὕστερον καὶ τριήρεις· καὶ εἰ τὸ πρῶτον ὀλίγας, μικρῷ ὕστερον πολλάς. [28] Οὐ γὰρ δὴ ἔστι γ' εἰπεῖν ὡς Ἀθήνησι μὲν ἀφθόνων ὄντων τῶν ναυπηγησίμων ξύλων, τῶν μόγις καὶ πόρρωθεν εἰσκομιζομένων, ἐν δὲ τῇ Μακεδονίᾳ ἐπιλελοιπότων, τῇ καὶ τοῖς ἄλλοις τοῖς βουλομένοις εὐτελέστατα καθισταμένῃ, ἀλλ' ᾤονθ' ἅμα τε ναυπηγήσεσθαι ἐνταῦθα καὶ πληρώσεσθαι ἐν τῷ λιμένι τῷ προειρημένῳ, ἐν ταῖς κοιναῖς ὁμολογίαις διειρημένον μηδὲν τοιοῦτον εἰσδέχεσθαι, καὶ τοῦτ' ἐξέσεσθαι ἐπὶ πλέον ἀεὶ ποιεῖν. [29] Οὕτω πανταχόθεν καταπεφρονηκότως ἐκεῖνοι τῇ πόλει χρῶνται διὰ τοὺς ἐντεῦθεν διδασκάλους τοὺς ὑπαγορεύοντας αὐτοῖς ἃ δεῖ ποιεῖν· οὕτω δὲ κατεγνώκασι μετὰ τούτων ἀδιήγητόν τινα τῆς πόλεως ἔκλυσιν καὶ μαλακίαν, καὶ οὔτε πρόνοιαν περὶ τῶν μελλόντων εἶναι, οὔτε λογισμὸν οὐδένα παραγίγνεσθαι τίνα τρόπον χρῆται ὁ τύραννος ταῖς κοιναῖς ὁμολογίαις. 11

atenienses, por el hecho de que se trataba de una sola trirreme, sino un experimento para ver si nos desentendíamos del asunto y en ese caso les fuera posible hacer lo mismo con mayor número de navíos, y una prueba de que no se preocuparon de las resoluciones comunes, como tampoco de las anteriormente mencionadas. 27 Pues, que eso era una paulatina intrusión y una maniobra encaminada a acostumbrarnos a soportar semejantes incursiones es evidente también a partir de las siguientes consideraciones: pues, por el hecho de que el hombre que navegaba en el barco —que habría debido ser eliminado por vosotros con trirreme y todo— os pidiera que se le permitiese construir pequeñas embarcaciones en nuestros puertos, ¿cómo no va a resultar totalmente claro que los macedonios tramaban no tanto entrar en el puerto como estar dentro de él desde el principio? Y si nosotros tolerásemos las pequeñas embarcaciones, poco después serían también los trirremes; y si al principio pocos, luego serían numerosos. 28 Porque no cabe alegar que en Atenas abundan las maderas para la construcción de naves, cuando las importamos con grandes dificultades y de lejanos lugares, mientras que en Macedonia son escasas, región que las procura a bajísimo precio incluso a todos los que las quieran. Lo que ellos pensaban era, a la vez, construir aquí embarcaciones y equiparlas en nuestro puerto, pese a que en el tratado conjunto está estipulado explícitamente que nada de ese estilo se permita y se imaginaban que realizar eso cada vez iba a estar más en su poder11. 29 Con tal menosprecio tratan ellos a la ciudad en todos los aspectos, merced a los que desde aquí son sus maestros, que les sugieren lo que hay que hacer; y así han advertido con la ayuda de ésos un indescriptible relajo y molicie en nuestra ciudad y que en ella no hay previsión ninguna del futuro ni a nadie se le ocurre considerar en qué forma el tirano se vale de los acuerdos comunes.

Ya Filipo deseaba adueñarse de los astilleros de Atenas. (Cf. Sobre los asuntos del Quersoneso 45; Contra Filipo, IV 16.)

[30] Αἷς ἐγὼ διακελεύομαι, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, πείθεσθαι, καθάπερ ἐδίδαξα, καὶ διαβεβαιωσαίμην ἄν, ὡς τοῦθ' ἡλικίας ἔχων, ἅμα καὶ τῷ δικαίῳ ἡμᾶς ἀνεγκλήτως καὶ τοῖς καιροῖς ἀσφαλέστατα χρήσεσθαι τοῖς ἐπὶ τὸ συμφέρον κατεπείγουσιν. Καὶ γὰρ ἔτι προσγέγραπται ἐν ταῖς συνθήκαις, ἐὰν βουλώμεθα τῆς κοινῆς εἰρήνης μετέχειν· τὸ δ' ἐὰν βουλώμεθα ἐστὶν ἅμα καὶ τοὐναντίον, εἰ ἄρα ποτὲ δεῖ παύσασθαι αἰσχρῶς ἑτέροις ἀκολουθοῦντας, ἢ μηδ' ἀναμνησθῆναι μηδεμιᾶς φιλοτιμίας τῶν ἐξ ἀρχαιοτάτου καὶ πλείστων καὶ μάλιστα πάντων ἀνθρώπων ἡμῖν ὑπαρχουσῶν. Ἐὰν οὖν κελεύητ', ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, γράψω, καθάπερ αἱ συνθῆκαι κελεύουσι, πολεμεῖν τοῖς παραβεβηκόσιν.

30 A estos acuerdos yo os recomiendo que os mantengáis fieles, varones atenienses, en las condiciones que he expuesto, y podría aseguraros, como me consiente la edad que tengo, que ejerceremos nuestros derechos sin que se nos reproche nada y a la vez nos valdremos, con la máxima seguridad, de las circunstancias propicias que nos apremian a ir en pos de nuestros intereses. Pues, en efecto, en el tratado hay una cláusula añadida como apéndice, que reza: «si queremos tener parte en la paz común»; ahora bien, ese «si queremos» indica también lo contrario al mismo tiempo, si acaso nos vemos obligados a dejar de ser vergonzosamente seguidores de otros o a no recordar tan siquiera ninguno de esos títulos de gloria que desde muy antiguo, en muy gran número, superior al de cualquier otro pueblo, nos corresponden. Así pues, varones atenienses, si lo mandáis, haré la propuesta de emprender la guerra, según prescribe el tratado, contra sus transgresores.

View more...

Comments

Copyright ©2017 KUPDF Inc.
SUPPORT KUPDF