David Irving - Η Δίκη Της Νυρεμβέργης

Ο Έ Υ Τ Ο Ν ΙΚ Ο Ι ΜΥΘΟΙ διηγούνται πως, μεχά από μια μεγάλη μάχη με τους Μογγόλους ιππν πεδιάδα ίο υ Lechfeld, όπου οι στρατοί δύο διαφ ορετικών κόσμω ν συγκρούστηκαν με αποτέλεσμα τη βίαιη και αιματηρή αλληλοσφαγή τους, τα φαντάσματα τω ν σ κο τω ­ μ έ νω ν μαχητών εξακολουθούσαν να μάχο­ νται στα σύννεφα επί τρεις ακόμη ημέρες. Το ίδιο συνέβη και στη Νυρεμβέργη από το 1945 μέχρι το 1946. Εκεί όπου οι προσόψεις τω ν σπιτιών της μαρτυρικής πόλης, έφεραν τα φρικιά σημάδια τω ν θανάσιμων συγκρού­ σ ε ω ν μεταξύ της Γερμανίας και τω ν εχθρώ ν της, τα φαντάσματα συνέχιζαν τις συγκρού­ σεις για δεκαέξι επιπλέον μήνες. Αλλά ο παραλληλισμός τελειώ νει εδώ . Οι στρατιές δεν ήταν ισοδύναμες. Η μία πλευρά αφοπλίστηκε και της απέμειναν λίγοι φίλοι. 0 Πρόεδρος Χάρι Τρούμαν διόρισε τον Robert H. Jackson ως επικεφαλής τω ν Αμερι­ κανών κατηγόρων, προκειμένου να στηρίξει στη Νυρεμβέργη τις κατηγορίες εναντίον τω ν Μεγάλων Εγκληματιών Πολέμου του Αξονα. Το καθήκον του ήταν εκ τω ν προτέρων, σα­ φώς προσδιορισμένο.Ένας αριθμός Γερμα­ νώ ν και Ιταλών ηγετώ ν θα χαρακτηρίζονταν ως εγκληματίες πολέμου, θα παραπέμπονταν σε δίκη και θα τιμωρούνταν ανάλογα. Την εποχή που άρχισε η δίκη, ίο Νοέμβριο του 1945, πολλά ιδανικά είχαν ήδη προδοθεί. Υπάρχουν ελάχιστα αδικήματα από αυτά που αναφέρονται στο κατηγορητήριο της Νυ­ ρεμβέργης για τα οποία δεν θα μπορούσε να θεω ρηθεί ένοχη μία ή περισσότερες από τις κατηγορούσες συμμαχικές δυνάμεις. Προ­ κειμένου να συντρίψουν τον Χίιλερ, άμαχος πληθυσμός ηυρπολήθηκε και κατακάηκε, δολοφ ονήθηκε, κακοποιήθηκε, τρομοκραιήθηκε, εκτοπίστηκε και υποδουλώ θηκε. Εξα­ πολύθηκαν επιθετικοί πόλεμοι, ουδέτερες χώ ρες κατακτήθηκαν με δόλια προσχήματα και απαράγραπτα ανθρώπινα δικαιώματα, προβλεπόμενα από τις διεθνείς συνθήκες, παραβιάστηκαν κατάφωρα. 0 Robert Jakson το γ νώ ρ ιζε και αυτό τον πλήγω νε. Και κατέστρεψ ε οριστικά τη ζω ή και την καριέρα του.

Για τη Jessica

David Irving

Η QltiH ΤΗΣ

ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ Τίτλος πρωτοτύπου: Nuremberg, The Last Battle

Η TCACYTAIA Μ ΑΧΗ

Copyright © Parforce UK Ltd. 2001

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

Για την ελληνική γλώσσα: © 2004 ΓΚΟΒΟΣΤΗΣ ΕΚΔΟΤΙΚΗ Α .Β.Ε.Ε. Ζωοδόχου Πηγής 21, Αθήνα 106 81 Τηλ. 210.38.15.433,210.38.22.251 - fax: 210.38.16.661 e-mail: [email protected] http ://w w w . g o v o stis. gr

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΡΗΓΑΣ

Απαγορεύεται η αναδημοσίευση ή αναπαραγωγή του παρόντος έργου στο σύνολό του ή τμημάτων του με οποιονδήποτε τρόπο, καθώς και η μετάφραση ή διασκευή του ή εκμετάλ­ λευσή του με οποιονδήποτε τρόπο αναπαραγωγής έργου λόγου ή τέχνης, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 2121/1993 και της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης-Παρισιού, που κυρώθηκε με το ν. 100/1975. Επίσης, απαγορεύεται η αναπαραγωγή της στοιχειοθεσίας, σελιδοποίησης, εξωφύλλου και γενικΰτερα της όλης αισθητικής εμφάνισης του βιβλίου, με φωτοτυπικές, ηλεκτρονικές ή οποιεσδήποτε άλλες μεθόδους, σύμφωνα με το άρθρο 51 του ν. 2121/1993.

ISBN 960-270-967-7

€ΚΔΟΣ€ΙΣ ΓΚΟΒΟΣΤΗ

«Α υτό το ερώτημα εμ π εριέχει πολύ περισσότερο δυναμίτη απ’ ό,τι είχε ποτέ παραγάγει ο K rupp στο εργοστάσιό το υ ». - Ειπώθηκε από τον Δικαστή Robert H. Jackson, σε μια μυστική συνάντη­ ση με τους επικεφαλής κατηγόρους στη Νυρεμβέργη, 12 Νοεμβρίου 1945

«Ο ρόλος των δικών ήταν διττός: να φωτίσουν και να παραποιήσουν την Ιστορία. Στα χέρια ενός έμπειρου ιστορικού, τα στοιχεία είναι ένας κα­ λός οδηγός, στα χέρια όμως ενός δημαγωγού είναι ένα επικίνδυνο εργα ­ λείο ». - 0 Otto Kranzbühler, σε διάλεξή του στο Πανεπιστήμιο του Gottingen, το Σεπτέμβριο του 1949

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Π ΡΟ Λ Ο ΓΟ Σ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ

1. ΣΕ Π Ο ΙΟ Ν ΕΙΠΕ Ο ΣΤ ΑΛΙ Ν ΟΧΙ ΓΙΑ ΤΗ Δ Ο Λ Ο Φ Ο Ν ΙΑ 2. Ο Ν Ο Μ Ο Σ ΤΟΥ ΛΥΝΤΣ 3. Ο ΚΥΡΙΟΣ M O RG EN TH A U ΚΑΙ Ο ΓΝΗΣΙΟΣ ΑΜ ΕΡΙΚΑΝΟΣ ΔΙΚΑΣΤΗΣ 4 . ΑΝ ΔΕΝ Μ Π Ο ΡΟ Υ Μ Ε ΝΑ ΤΟ ΥΣ ΛΥΝΤΣΑΡΟΥΜ Ε, ΤΟΤΕ ΑΣ ΤΟΥΣ Μ Α ΣΤΙΓΩ ΣΟΥΜ Ε 5. Α Π Ο Π Ο Υ ΠΡΟΕΚΥΨΑΝ ΤΑ «ΕΞΙ ΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΑ» 6. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑΣ ΕΝΟΣ ΝΕΟΥ Δ ΙΕΘ Ν Ο Υ Σ ΔΙΚΑΙΟΥ 7. ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ Μ Ε Δ Υ Ο Π ΡΟ ΔΟ ΤΕΣ 8. Η Σ Υ Μ Φ Ω Ν ΙΑ ΤΟ Υ Λ Ο Ν ΔΙΝ Ο Υ 9. ΑΥΤΑ ΤΑ ΠΑΛΙΚΑΡΙΑ Δ ΙΨ Ο Υ Ν ΓΙΑ ΑΙΜΑ 10. €Γ Ω ΡΥΘ Μ ΙΖΩ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ 11. Ο ΕΣ, ΟΥΤΕ Π Ο Υ Θ ΥΜ Ο ΤΑ Ν TO N REICH SM A RSCH A LL 12. ΕΝΑΣ ΕΝΤΙΜ ΟΤΑΤΟΣ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΑΣ 1 3. Η ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΑΡΧΙΖΕΙ 14. ΓΛΕΝΤΙ ΚΑΙ Α Φ Θ Ο Ν Η ΒΟΤΚΑ

1 5. ΤΑ ΕΝ ΑΟΓΩ ΠΤΩΜ ΑΤΑ

σεΑ. 3 0 6

16. ΣΚΑΒΟΝΤΑΣ ΤΟ ΛΑΚΚΟ ΤΟΥ ΓΚΑΙΡΙΝΓΚ

» 325

1 7. Ο SCH A CH T ΓΛΙΤΩΣΕ ΤΗΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΣΤΙΓΜΗ

» 348

18. Η ΤΕΛΙΚΗ ΛΥΣΗ

» 368

19. ΚΕΚΛΕΙΣΜΕΝΩΝ ΤΩΝ Ο ΥΡΩ Ν

» 386

2 0 . ΘΑΝΑΣΙΜ ΕΣ ΣΥΜ Μ ΑΧΙΕΣ

» 410

2 1 . Η ΜΕΓΑΛΗ ΗΜΕΡΑ

» 432

2 2 . ΤΟ ΛΙΟΝΤΑΡΙ ΞΕΦΕΥΓΕΙ

» 463

ΠΙΝΑΚΑΣ ΟΡΩΝ ΚΑΙ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ

489

ΠΗΓΕΣ

495

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΟΝΟΜΑΤΩΝ

567

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ

γ το το

β ιβ λ ί ο

ΕΙΝΑΙ μ ια ε π ισ κ ό π η σ η σ ε β ά θ ο ς τ η ς π ρ ο ε τ ο ι­

μασίας και της διεξαγωγής της πρώτης μεταπολεμικής δ ί­ κης των σημαντικότερων εγκληματιών πολέμου, που έγινε στη Νυρεμβέργη και διήρκεσε από το 1945 έως το 1946. 0 αρχικός πυρήνας του ήταν μια σειρά άρθρων που έγραψα για το γερμανι­ κό εβδομαδιαίο περιοδικό Welt am Sonntag στα τέλη της δεκαε­ τίας του 1960, με τίτλο Nürnberg, die letzte Schlacht. Τα άρθρα αυτά δημοσιεύθηκαν αργότερα όλα μαζί και συνέθεσαν ένα βιβλίο, που εκδόθηκε στο Μόναχο με τον ίδιο τίτλο από τον εκδοτικό οί­ κο Wilhelm Heyne - εδώ και πολύ καιρό, έχει εξαντληθεί. Το διάστημα που ακολούθησε έκανα πολλές έρευνες. Καθώς προετοίμαζα τις βιογραφίες του Χίτλερ και μερικών από τους κυριότερους συνεργάτες του (Γκαίρινγκ, Milch, Ες, Ρόμελ) είχα ήδη συναντήσει πολλούς από αυτούς που συμμετείχαν στην τελι­ κή πράξη του δράματος του Β ' Παγκοσμίου Πολέμου -αυτούς δηλαδή που γλίτωσαν τη θηλιά της αγχόνης- και βέβαια ήρθα σε επαφή με πολλούς από τους συνηγόρους τους, οι οποίοι είχαν συγκεντρώσει και ακόμη κατείχαν σημαντικά ιστορικά έγγραφα. Αφότου δημοσιεύθηκαν τα προαναφερθέντα άρθρα στη Γερ­ μανία, συγκέντρωσα πρόσθετο σημαντικό υλικό σχετικά με τη δίκη, συμπεριλαμβανομένων και των ημερολογίων πολλών Γερ­ μανών κατηγορουμένων, καθώς επίσης των κατηγόρων Συμμά­ χων και των δικαστών. Και όταν άνοιξαν τα βρετανικά αρχεία, μπόρεσα να διασταυρώσω τις πληροφορίες που είχα μέχρι τότε συγκεντρώσει. Κυρίως όμως βοηθήθηκα από τα αμερικανικά αρ­ χεία.

10

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

Η πλουσιότερη πηγή στην οποία προσέφυγα επανειλημμένα τα χρόνια που μεσολάβησαν, ήταν οι φάκελοι του επικεφαλής των Αμερικανών κατηγόρων, του αείμνηστου Δικαστή Robert Η. Jackson. Αν η ιστορία που θα διηγηθούμε χρειάζεται έναν κεντρικό ήρωα, τότε αυτός είναι ο Jackson. Όπως μπορεί κανείς να διαπι­ στώσει από τις υποσημειώσεις, για πρώτη φορά χρησιμοποίησα τα προσωπικά του έγγραφα την εποχή που βρίσκονταν στα χέ­ ρια του καθηγητή της Νομικής Σχολής του Σικάγου Philip Kurland, με τον ευσεβή πόθο να γράψω μια ημέρα τη βιογραφία του μεγάλου νομικού. Στον τελευταίο χρωστώ μεγάλη ευγνωμο­ σύνη για την υπομονή και τη μεγαλοψυχία του καθώς, πριν από τριάντα χρόνια, μου επέτρεψε να μελετήσω τους φακέλους του και να εξετάσω το περιεχόμενο πολλών αρχειοθηκών που ήταν γεμάτες με προσωπικά και νομικά έγγραφα, τα οποία ανήκαν στον Jackson και τα φύλαγε στο υπόγειο του σπιτιού του. 0 φά­ κελος με τον συνταρακτικό τίτλο «Ημερολόγιο του Jackson, 27 Απριλίου έως 19 Νοεμβρίου 1945» δεν είχε βρεθεί ακόμη εκείνη την εποχή, αλλά εμφανίστηκε ξαφνικά μετά από αρκετά χρόνια, μέσα στο κιβώτιο με τον αρ. 95, που περιείχε τα εμπιστευτικά του έγγραφα. Μετά, το κιβώτιο αυτό μεταφέρθηκε στο Τμήμα Χειρογράφων της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου στην Ουάσινγκτον και ο William Eidred Jackson μου έδωσε την τυπική άδεια που ήταν απαραίτητη για να μπορέσω να χρησιμοποιήσω τα ημερο­ λόγια του αείμνηστου πατέρα του. Τα εξίσου πολυάριθμα υπηρεσιακά έγγραφα του Jackson που χαρακτηρίζονται ως Main Office Files αποτελούν πλέον μέρος του Record Group 238 στα National Archives στην Ουάσινγκτον. Η ένδειξη «Σικά γο» που υπάρχει στις υποσημειώσεις των πηγών μου, δεν σημαίνει ότι μετά από ένα τέταρτο του αιώνα αυτά τα έγγραφα εξακολουθούν να φυλάσσονται εκεί. Όπως προαναφέραμε, τα περισσύτερα έχουν μεταφερθεί στη Βιβλιοθήκη του Κο­ γκρέσου και στα National Archives, που και τα δύο βρίσκονται στην Ουάσινγκτον. Ελάχιστα μικρότερης σημασίας από τα έγγραφα του Jackson, είναι τα προσωπικά αρχεία του bete noire (μαύρου πρόβατου) στη Νυρεμβέργη, του Δικαστή Francis Biddle, του αρχαιότερου μ έ­ λους του Δικαστηρίου μεταξύ των Αμερικανών. Η George Arents Research Library, του Πανεπιστημίου των Συρακουσών στη Νέα

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ

11

Υόρκη, μου επέτρεψε να μελετήσω τα ημερολόγια του, τις προ­ σωπικές του επιστολές και τις σημειώσεις του σχετικά με τη δ ί­ κη, οι οποίες περιείχαν συχνά καυστικά σχόλια για τους κατηγό­ ρους και τις καταθέσεις που ελήφθησαν παρουσία του. Αφού αρκετά χρόνια προηγουμένως είχα αλληλογραφήσει με τον τέως Αμερικανό διοικητή του Στρατοπέδου Εγκληματιών Πολέμου (ASHCAN) στο Mondorf, και της φυλακής της Νυρεμ­ βέργης, ο γιος του, ο Αντισυνταγματάρχης Burton C. Andrus Jr., μου επέτρεψε να χρησιμοποιήσω τα αρχεία του αείμνηστου πα­ τέρα του, που τα φύλαγαν στο πατρικό του σπίτι στο Colorado Springs, συμπεριλαμβανομένων και των ιδιόχειρων ημερολογίων του από τις 7 Φεβρουάριου μέχρι και τις 18 Νοεμβρίου 1946. 0 γιος επίσης του αείμνηστου Selkirk Panton, του δημοσιογρά­ φου που κάλυπτε τη δίκη για τη Daily Express, μου επέτρεψε να χρησιμοποιήσω τα έγγραφα του πατέρα του, που βρίσκονται στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Αυστραλίας, στην Καμπέρα. Θα ήθελα να εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου στον Ben Swearingen, έναν ακούραστο ερασιτέχνη ιστορικό, στον οποίο χρωστούν πάρα πολλά οι επαγγελματίες. Μου έδωσε την ένδειξη-κλειδί για το μυστήριο της αυτοκτονίας του Χέρμαν Γκαίρινγκ, για τον οποίο είχε ήδη γράψει ένα σπουδαίο βιβλίο. Ο δρ. Daniel Ρ. Simon, διευθυντής του Κέντρου Τεκμηριώσεως του Βερολίνου, που υπαγόταν στην εκεί Αμερικανική Αποστολή, άνοιξε για χάρη μου τα απόρρητα αρχεία τα οποία περιείχαν τις τελευταίες μυ­ στηριώδεις επιστολές του Γκαίρινγκ. Ο John Taylor του Archives and Reference Branch of the Textual Reference Division at the US National Archives (Τμήματος Αρχείων και Τεκμηριώσεως της Υπηρεσίας Τεκμηρίων των Εθνικών Αρχείων των ΗΠΑ), προσφέρθηκε ευγενώς να μου παραδώσει κασέτες μαγνητοφώνου, στις οποίες είχαν αντιγραφεί, επιλεκτικά, ορισμένες φάσεις της δίκης, ώστε να μου δοθεί η ευκαιρία να διασταυρώσω τα πολυγραφημένα χειρόγραφα που είχαν ήδη δημοσιευθεί, με αυτά που είχαν όντως λεχθεί. Αναφορικά με τα γερμανικά έγγραφα που χρησιμοποίησα για να γράψω αυτό το βιβλίο, εδώ είναι ο κατάλληλος χώρος για να εκφράσω τις ευχαριστίες μου στον Henrik Pastor από το Βερολί­ νο, που μου έδειξε το προσωπικό ημερολόγιο το οποίο κρατούσε μέσα στη φυλακή ο ΑρχιναύαρχοςΈριχ Ραίντερ και άλλα ενδια­ φέροντα έγγραφα από το Spandau, που έχουν διασωθεί. 0 Βολφ

12

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

Ρούντιγκερ Ες μου παραχώρησε αποσπάσματα από το ημερολό­ γιο που κρατούσε ο πατέρας του στη φυλακή, τα οποία έχω ήδη παραθέσει στο Hess, the Missing Years (Macmillan, London, 1987). Ο αείμνηστος Καρλ-Χάιντς Κάιτελ μου επέτρεψε να αντιγράψω τις σημειώσεις του, οι οποίες περιελάμβαναν τις συνομιλίες που είχε στη φυλακή με τον πατέρα του· επίσης, είχα την ευκαιρία να συνομιλήσω επί μακρόν με τους Albert Speer, Erhard Milch, Karl Bodenschatz και άλλους, για τις δίκες, τη ζωή στη φυλακή και τις ανακριτικές μεθόδους. Μεταξύ των Γερμανών δικηγόρων, από τους οποίους πήρα συνέντευξη, ήταν ο δρ. Alfred Seidl (συνήγορος υπεράσπισης των Hans Frank, Ρούντολφ Ες, και αργότερα Βαυαρός Υπουργός Δι­ καιοσύνης), ένας γενναίος αγωνιστής και φίλος επί πολλά χρό­ νια. Ο δρ. Otto Nelte (συνήγορος του Στρατάρχη Κάιτελ), ο δρ. Friedrich Bergold (συνήγορος του ερήμην δικαζόμενου Μάρτιν Μπόρμαν), ο δρ. Rudolf Merkel (συνήγορος της Γκεστάπο), ο δρ. Robert Servatius (συνήγορος του πολιτικού σκέλους του κόμμα­ τος των Ναζί) και ο καθηγητής δρ. Hermann Jahrreiss (συνήγορος του Άλφρεντ Γιόντλ). Μίλησα, επίσης, με τον Konrad Morgen για τις απόψεις που διατύπωσε στην κατάθεσή του ο Obergruppen­ führer των SS Ernst Kaltenbrunner. Στη Βρετανία αλληλογράφησα, όπως θα δούμε παρακάτω, με τον Λόρδο Δικαστή Harry Phillimore και με τον τότε Sir Hartley Shawcross, ήδη Λόρδο Shawcross. Στις ΗΠΑ είχα συνομιλίες με τον Ralph Albrecht, ειδικό σε θέματα Διεθνούς Δικαίου στην ομά­ δα του Jackson και με τον Ernst Engländer που ήταν ο επικεφαλής των ανακριτών της Αμερικανικής Αεροπορίας. Κάπου ανάμεσα σ’ αυτές τις εθνικότητες εμπίπτει ή μάλλον ενέπιπτε ο αείμνηστος Robert M.W. Kempner, ο οποίος άρχισε την καριέρα του υπηρε­ τώντας για ένα μικρό χρονικό διάστημα ως νομικός σύμβουλος στο Υπουργείο Εσωτερικών της Πρωσίας επί Γκαίρινγκ- το 1933, εγκατέλειψε τη ναζιστική Γερμανία, και το 1945 επέστρεψε φο­ ρώντας τη στολή Συνταγματάρχη του αμερικανικού στρατού και διορίστηκε βοηθύς του Robert Jackson, παρά τη θέληση του τελευ­ ταίου. 0 δρ. Kempner, ο οποίος μετά το 1946 υπηρέτησε ως επ ι­ κεφαλής των Αμερικανών κατηγόρων στις «μεταγενέστερες δί­ κες», απάντησε στις ερωτήσεις μου με όση υπομονή διέθετε. Όπως έχω κάνει και με τις προηγούμενες εργασίες μου, συγκέ­ ντρωσα και ταξινύμησα το περισσότερο από το υλικό στο οποίο

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ

13

στηρίχθηκα σε μικροφίλμ, που μπορούν να χρησιμοποιήσουν οι ερευνητές.* Για παράδειγμα, η «Προφορική Ιστορία», που περιέ­ χει τα, συνήθως, εξαιρετικά ειλικρινή απομνημονεύματα τού Jackson από τη Δίκη της Νυρεμβέργης, τα οποία είχε υπαγορεύσει το 1952, βρίσκεται στο μικροφίλμ DI-87. (Ο καθηγητής Kurland μου επέτρεψε να δανειστώ και να πάρω μαζί μου στην Αγγλία τον ογκώδη τόμο της «Προφορικής Ιστορίας» για το σκοπύ αυτό.) Το ανακριτικό υλικό των καταθέσεων του Γκαίρινγκ βρίσκεται στο μικροφίλμ DI-34. Τα αντίγραφα των ημερολογίων του Στρατάρχη Erhard Milch βρίσκονται στο μικροφίλμ DI-59. Οι αναφο­ ρές σχετικά με τις αρχικές καταθέσεις του Γιόντλ και άλλων ση­ μαντικών κρατουμένων είναι στο μικροφίλμ DI-8. Οι απόρρητες αναφορές από τα έγγραφα του Jackson σχετικά με τις συνεδριά­ σεις των επικεφαλής των κατηγόρων στη Νυρεμβέργη υπάρχουν στο μικροφίλμ DI-70 και 71. (Αυτά τα πρακτικά έχουν κρατηθεί από την αείμνηστη Elsie L. Douglas, την ιδιαιτέρα γραμματέα του Jackson κατά τη διάρκεια της δίκης, η οποία μου μίλησε επίσης επί μακρόν για τις δικές της αναμνήσεις.) 0 αυθεντικός φάκελος του Schmundt σχετικά με τις προετοιμασίες του Χίτλερ για την επίθεση στην Τσεχοσλοβακία (Επιχείρηση ΠΡΑΣΙΝΗ), έχει καταγραφεί στο μικροφίλμ DI-78. Τα έγγραφα που βρέθηκαν στο κε­ λί του δρ. Robert Ley, μετά την αυτοκτονία του, υπάρχουν στο μ ι­ κροφίλμ DI-79. Η δεσποινίς Susanna Scott-Gall διεκπεραίωσε αρκετή από την πραγματικά κουραστική δουλειά, για την αξιοποίηση και των π ε­ ρισσότερο δυσεύρετων συλλογών ντοκουμέντων. 0 Karl Heinz Höffkes από το Essen, μου επέτρεψε να συμβουλευθώ τα ημερολό­ για και άλλα έγγραφα του Julius Streicher, που είχε στην κατοχή του. 0 Καθηγητής Ian Maclain του Πανεπιστημίου του Wollongong στη Νέα Νότια Ουαλία, μου επεσήμανε τη σημασία των εγγράφων που βρίσκονταν στο Public Record Office, τα οποία αναφέρονταν στις αρχικές σκέψεις των Βρετανών για την εξόντωση των αρχηγών του εχθρού. Αυτός ο κατάλογος των ευχαριστιών, αναγκαστικά, δεν μπορεί να περιλάβει όλους όσοι με βοήθησαν, και ίσως λυπήσω μερι­ * Σ.τ.Σ.: Από τη Microform Academic Publishers Ltd, Main Street, East Ardsley, Wakefield, West Yorkshire WF3 2AT, England (tel.: +44 1924 825 700, fax: 829 212).

14

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

κούς, επειδή είμαι αναγκασμένος να τους παραλείψω. Στο ση­ μείο αυτό όμως, ήλθε πλέον πράγματι η ώρα να εκφράσω για άλ­ λη μια φορά τις ευχαριστίες μου στο φίλο μου δρ. Ralf-Georg Reuth, επικεφαλής του γραφείου του Βερολίνου, της Εφημερίδας Bild Zeitung και στον Walter Frentz, που απλόχερα μου παραχώ­ ρησε πολλές από τις μοναδικές έγχρωμες φωτογραφίες που υπάρχουν σ’ αυτό το βιβλίο. Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω τους δύο επιμελητές αυτής της έκδοσης, οι οποίοι αναγκαστικά παραμένουν ανώνυμοι, αλλά των οποίων η πολύπειρη γραφίδα, συνέβαλε ώστε αυτό το βιβλίο να είναι σχεδόν χωρίς λάθη και παράλληλα να μην είναι περισσότερο πολιτικά ανορθόδοξο, απ’ ό,τι πραγματικά είναι. DAVID IRVING

Λονδίνο, Ιούλιος 1996

1 ΣΕ ΠΟΙΟΝ ΕΙΠΕ Ο ΣΤ ΑΛΙ Ν ΟΧΙ ΓΙΑ ΤΗ ΔΟ Λ Ο Φ Ο Ν ΙΑ

το μ ε τ α γ ω γ ικ ό α ε ρ ο π λ α ν ο C-54 της Αμερικανικής Α ε­ ροπορίας κατευθυνόταν ανατολικά, διασχίζοντας τον Ατλαντικό, το άρωμα του καφέ ξύπνησε τους δεκαέξι επιβάτες του από έναν άβολο ύπνο. Ο Δικαστής Robert Η. Jackson ύμως δεν είχε κοιμηθεί από το μεσημέρι που είχαν εγκαταλείψει την Ουάσινγκτον. Το Ανώτατο Δικαστήριο είχε διακόψει για τις κα­ λοκαιρινές διακοπές, αφού προηγήθηκε μια δύσκολη εβδομάδα με τις προσφυγές της τελευταίας στιγμής που έπρεπε να εκδικασθούν. Πίσω από τα γυαλιά του με το στρογγυλό χρυσό σκελετό, το πλατύ του μέτωπο ζάρωνε καθώς συνοφρυωνύταν ανήσυχος. Τα συνήθως χαμογελαστά χείλη του είχαν σφιχτεί σχηματίζοντας μιαν ανέκφραστη γραμμή. Ήταν 18 Ιουνίου του 1945. Πριν απύ δύο εβδομάδες, ο Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών του είχε αναθέσει την (ποινική) δίωξη των κυριοτέρων εγκληματιών πολέ­ μου, που βρίσκονταν στα χέρια των Συμμάχων, και ο ίδιος, μαζί με το επίλεκτο προσωπικό του από νομικούς, αξιωματικούς πλη­ ροφοριών και ιδιαίτερες γραμματείς, ταξίδευαν στο Λονδίνο για το πρώτο σκέλος της αποστολής τους. Για τον Jackson αυτή ήταν μια μοναδική ευκαιρία να προχω­ ρήσει πέρα από τα σύνορα της διεθνούς νομολογίας και θεωρίας

Κ

ΑΘΩΣ

16

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

και να συμπεριλάβει νέους τομείς, που μέχρι τότε θεωρούνταν εξωφρενικοί. Θα έθετε τις βάσεις ενός νέου νομικού πλαισίου που θα θεωρούσε παράνομους τους επιθετικούς πολέμους και θα καθιέρωνε ως έγκλημα εναντίον του Διεθνούς Δικαίου την οποιαδήποτε συνωμοσία με σκοπό τον πόλεμο. Ήθελε να τιμωρήσει όλες τις οργανώσεις που είχαν προσφέρει στον Αδόλφο Χίτλερ μερικές από τις πρόσκαιρες επιτυχίες του, όπως το Γερμανικύ Γενικό Επιτελείο και τα SS και όχι μόνο τα άτομα των οποίων η δίωξη για τις εγκληματικές τους πράξεις θα μπορούσε να στοιχειοθετηθεί βάσει του κοινού δικαίου. Πίσω από την πλάτη του, στις Ηνωμένες Πολιτείες, η πολεμική ενάντια στις φιλοδοξίες του είχε μόλις αρχίσει. Πώς θα μπορούσε να πείσει τους Βρετανούς να ομονοήσουν, αλλά ακόμη και τους Γάλ­ λους ή τους Ρώσους; Κάθε κράτος είχε τις δικές του προτεραιότη­ τες. Και ο ίδιος είχε αρχίσει να αμφιβάλλει για τη σπουδαιότητα της αποστολής που είχε αναλάβει.1 Το βαρύ μεταγωγικό αεροπλάνο άρχισε να κατεβαίνει ανάμε­ σα στα σύννεφα, πέρασε πάνω από την Ιρλανδία και μετά κατευθύνθηκε ανατολικά προς την Αγγλία. 0 πιλότος πήρε την άδεια να κάνει έναν κύκλο πάνω από το Λονδίνο για να μπορέ­ σουν να δουν οι επιβάτες του τις περιοχές που είχαν βομβαρδι­ στεί από τους Γερμανούς. Την ώρα που το αεροπλάνο προσγειωνόταν στο αεροδρόμιο Bovingdon, δεκαοκτώ ώρες μετά την απογείωσή του από το Labrador, ο Jackson γύρισε προς τον γιο του, τον Σημαιοφόρο William Jackson, νομικό του Ναυτικού που είχε αποσπαστεί στο επιτελείο του πατέρα του για να συμμετάσχει σ’ αυτή την ιστορι­ κή αποστολή. «B ill», τον προειδοποίησε, «θα χρειαστεί να με υπερασπίζε­ σαι για πολύ καιρό, όταν εγώ θα έχω πια φύγει». Πήρε ένα φλι­ τζάνι καφέ που του πρόσφεραν. « Γ ι’ αυτό ήθελα να είσαι κοντά μου» είπε. «Θέλω να δεις τι πραγματικά συνέβη». κ ά ν ε ι ς δ ε ν μ π ο ρ ε ι να θεωρηθεί περισσότερο Αμερικανός από τον Robert H. Jackson. Κάποτε ειπώθηκε, απρεπώς, για τον Clement Attlee -από τον Ουίνστον Τσώρτσιλ, αυθεντία στους φαρμακερούς υπαινιγμούς στο Κοινοβούλιο- πως ήταν ένας άνθρωπος μετριόφρων, με πολ­ λά στοιχεία που δικαιολογούσαν αυτή του τη μετριοφροσύνη. Ο

ΣΕ ΠΟΙΟΝ ΕΙΠΕ Ο ΣΤΑΛΙΝ ΟΧΙ ΓΙΑ ΤΗ ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ

17

Jackson ήταν υπερβολικά μετριόφρων, αλλά με πολλά χαρίσματα για τα οποία θα μπορούσε να είναι υπερήφανος. Ήταν ένας άνθρωπος απλός, που είχε αρχίσει την καριέρα του ως επαρχιακός δικηγόρος στην πόλη της Πενσυλβάνιας, όπου γεννήθηκε στις 13 Φεβρουάριου 1892. Ο προπάππος του είχε εγκατα­ σταθεί στην κωμόπολη Spring Creek της Πενσυλβάνιας και ο παπ­ πούς και ο πατέρας του είχαν γεννηθεί στο ίδιο αγρόκτημα που εί­ χε γεννηθεί και ο ίδιος. Το 1913 άνοιξε δικηγορικό γραφείο στο Jamestown στα βόρεια περίχωρα της Νέας Υόρκης, όπου ο πατέρας του διατηρούσε μια επιχείρηση σταυλισμού αλόγων. Παρά το γεγο­ νός ότι δεν απέκτησε ποτέ δίπλωμα νομικής, όταν ανέλαβε την πρώτη του υπόθεση -την υπεράσπιση τεσσάρων συνδικαλιστώνκαι την κέρδισε, δεν είχε γίνει ακόμη δεκτός στον Δικηγορικό Σύλ­ λογο. Απέκτησε τις νομικές του γνώσεις μόνος του, στην πράξη. Παρά το νεαρό της ηλικίας του, ο Jackson ανέπτυξε μεγάλη δραστηριότητα ως δικηγόρος και γρήγορα έγινε πολύ γνωστός στα εφετεία της Νέας Υόρκης. Από πολιτική άποψη ήταν προσα­ νατολισμένος στην αριστερή πτέρυγα των φιλελευθέρων. Σύντο­ μα εντάχθηκε στους υποστηρικτές του Ρούσβελτ. Πρότυπο δικη­ γόρου της εποχής του New DeaÜ, ο Jackson πρωτοστάτησε στις ταραχώδεις αντιδράσεις εναντίον των τραστ των μεγαλοεπιχειρηματιών. Στην Ουάσινγκτον, η καριέρα του απογειώθηκε με τον αμείλικτο τρόπο που ανατέλλει ο πρωινός ήλιος. Το 1934, ο Henry R. Morgenthau Jr., ο αβρός και εκλεπτυσμένος Υπουργός Οικονομικών, τον κάλεσε να αναλάβει το αξίωμα του Γενικού Νομικού Συμβούλου της υπηρεσίας φορολογίας. Λέγεται πως ο Jackson ήταν ένας άνθρωπος κατ’ εξοχήν ιδεα­ λιστής, χωρίς όμως να είναι απαλλαγμένος από προσωπικές φι­ λοδοξίες· αλλά ως γνήσιος Δημοκρατικός, δεν έπαψε ποτέ να υποστηρίζει τον Ρούσβελτ, τον οποίο χαρακτήριζε το 1939 ως «το σπουδαιότερο κεφάλαιο για τη χώρα». Το 1940 πάντως, οι εφη­ μερίδες προέβαλαν τον Jackson ως τον πιθανό μελλοντικό Πρόε­ δρο των ΗΠΑ. Για την ώρα, του αρκούσε που ήταν μια από τις σπουδαιότερες νομικές φυσιογνωμίες. Τον Ιούλιο του 1941, ο Ρούσβελτ τον διόρισε στο Ανώτατο Δικαστήριο. Σ ’ αυτή την υψηλή θέση, ο Jackson δια1 Σ.τ.Μ.: Πρόγραμμα κοινωνικής και οικονομικής ανασυγκρότησης του Προέ­ δρου Ρούσβελτ..

18

Η ΔΙΚΗ Τ Η Ι ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

κρίθηκε και έγινε γνωστός για την ανεξαρτησία της γνώμης του: για παράδειγμα, στο αποκορύφωμα του ΕΓ Παγκοσμίου Πολέμου, αποφάνθηκε ότι το Ανώτατο Δικαστήριο κακώς επέτρεψε στους στρατιωτικούς να αγνοήσουν τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και να εκδιώξουν όλους τους Αμερικανούς πολίτες ια­ πωνικής καταγωγής από τη δυτική ακτή, μετά την επίθεση των Ια­ πώνων στο Περλ Χάρμπορ - κατά τη γνώμη του αυτό αποτελούσε «φυλετική διάκριση». Και ως Γενικός Εισαγγελέας του Ρούσβελτ, είχε απαγορεύσει τις τηλεφωνικές υποκλοπές στον J. Edgar Hoover του FBI. (Παρ’ όλα αυτά, ο Hoover συνέχισε τις υποκλοπές.) Με ύψος μόλις ένα και εβδομήντα, καστανά μαλλιά και γαλά­ ζια μάτια, ο Jackson έμοιαζε με τους περισσότερους στενόμυα­ λους επαρχιώτες Αμερικανούς - τα ίδια χαρακτηριστικά είχαν και ot περισσότεροι από τους αρχηγούς των Ναζί. Είχε ταξιδέψει ελάχιστα εκτός των ΗΠΑ. Το τελευταίο διαβατήριό του, που είχε εκδοθεί προ δεκαετίας, το είχε χάσει πριν από μερικά χρόνια και χρειάστηκε να βγάλει καινούργιο για να κάνει αυτό το ταξίδι.2 Αν υπήρχε ένας άνθρωπος που θα μπορούσαν να εμπιστευθούν οι Γερμανοί για να έχουν μια τίμια δίκη, αυτός φαινόταν πως ήταν ο Jackson. Πίστευε ακράδαντα ότι οι ΗΠΑ είχαν το ιερό, σχεδόν θεόπεμπτο, καθήκον να καθοδηγήσουν τον κόσμο, να ανταμείψουν το καλό και να τιμωρήσουν το κακό, με κύριο μέσο την ηθική, την οποία η χώρα του το 1945, φαίνεται πως ήταν ακό­ μη σε θέση να υπηρετήσει, περισσότερο από ό,τι στη σύγχρονη εποχή. Παρομοίως, αν υπήρχε ένας άνθρωπος στον οποίο θα μπορούσε να υπολογίζει ο Πρόεδρος Χάρι Τρούμαν ότι θα άρχιζε αυτές τις δίκες και θα τις έφερνε εις πέρας, αυτός ήταν ο Jackson. π ρ ιν α κ ό μ η διοριστεί από τον Τρούμαν, ο Jackson είχε επιτεθεί ενα­ ντίον των κυνικών που πίστευαν πως τα Δικαστήρια Εγκλημάτων Πολέμου θα ενεργούσαν απλώς, αντικαθιστώντας τα όπλα του πο­ λέμου. Είχε από την αρχή τοποθετηθεί εναντίον μιας τέτοιας δίκης. «Αν η πρόθεσή μας είναι να εκτελέσουμε τους Γερμανούς για λό­ γους πολιτικής», είχε πει σε μια ομιλία του, όταν οι εχθροπραξίες στην Ευρώπη πλησίαζαν στο τέλος τους, «ας γίνει έτσι, αλλά να μην καλύψουμε αυτή μας την ενέργεια με έναν νομικό μανδύα. Αν είσαστε αποφασισμένοι να εκτελέσετε κάποιον οπωσδήποτε, δεν υπάρχει λόγος να γίνει δίκη. Ο κόσμος δεν σέβεται τα δικαστήρια που συγκροτούνται απλώς και μόνο για να καταδικάσουν.3 Κάτι

ΣΕ ΠΟΙΟΝ ΕΙΠΕ Ο ΣΤΑΛΙΝ ΟΧΙ ΓΙΑ ΤΗ ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ

19

τέτοιο θα οδηγούσε τον νόμο σε ανυποληψία, αν ψευδοδικαστήρια συγκαλούνταν με προαποφασισμένη την ετυμηγορία τους». « Ε ί­ πα... πως, κατά τη γνώμη μου», ξαναθυμάται μετά από δύο εβδο­ μάδες, γράφοντας το ημερολόγιό του, «αν αυτοί οι άνθρωποι πρέ­ πει να εκτελεσθούν, αυτό θα πρέπει να γίνει μετά από μια στρα­ τιωτική ή πολιτική απόφαση».4 Στην αρχή, ο Jackson ήταν ο μόνος που ουσιαστικά υποστήριζε αυτή τη γενναία άποψη, πως πρέπει δηλαδή να ακολουθηθεί μία κανονική και δίκαιη διαδικασία. Όλα αυτά συνέβαιναν στις αρχές του καλοκαιριού του 1945, που οι εφημερίδες όλου του κόσμου ήταν γεμάτες με φωτογραφίες και ζωντανές αφηγήσεις αυτοπτών μαρτύρων για τη φρίκη που βασίλευε στις χώρες που είχαν κατα­ ληφθεί από τους Ναζί και στα στρατόπεδα συγκεντρώσεως. Ο αέρας ήταν γεμάτος από τις ηχηρές κραυγές αυτών που απαιτού­ σαν άμεση, συνοπτική και βίαιη εκδίκηση για τους δράστες αυτών των εγκλημάτων. Δεκάδες εκατομμύρια άνθρωποι είχαν χαθεί στη λαίλαπα του πολέμου. 0 Στάλιν ισχυριζόταν, μιλώντας στον Τσώρτσιλ στο Potsdam, πως για τη Σοβιετική Ένωση οι απώλειες ανέρχονταν σε 5.000.000 περίπου νεκρούς και αγνοουμένους και ότι από τους 5.700.000 Ρώσους που πιάστηκαν αιχμάλωτοι από τη Βέρμαχτ, μόλις γύρω στα 2.000.000 επέζησαν. Γι’ αυτό, ο Jackson πίστευε πως δεν ήταν αρκετό να διαχωρι­ στούν μεμονωμένες θηριωδίες και να τιμωρηθούν μια δράκα χαμη­ λόβαθμων ενόχων ή έστω και οι αρχηγοί τους, αλλά να κατηγορηθούν και οι εγκληματικές οργανώσεις. Οι υπόλοιπες υποθέσεις θα έπρεπε να δικασθούν, σύμφωνα με την ισχύουσα διαδικασία, από τα στρατοδικεία. «Θεωρούσα αυτές τις υποθέσεις ως μια μικρή παραλλαγή της κοινής εγκληματικότητας» ανέφερε σε ιδιωτική συζήτηση. «Πρόκειται για εγκλήματα που συμβαίνουν πάντοτε, όταν οι άνθρωποι είναι εμπαθείς, οργισμένοι και φοβισμένοι».5 Ο Jackson μεμφόταν τους ανθρώπους που βρίσκονταν στην κο­ ρυφή, τους αρχηγούς του εχθρού που είχαν σχεδιάσει αυτό το είδος πολέμου, που τον είχαν εκβαρβαρώσει, και πάνω απ’ όλα, που ε ί­ χαν μετατρέψει τον ίδιο τον πόλεμο, σε όργανο άσκησης πολιτικής.

Από τον Ιούνιο του 1945, ο Jackson άρχισε να αντιμετωπίζει την πιο σκληρή πολεμική γ ι’ αυτά τα θέματα.

20

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

Αρχικά ήταν ο Πρόεδρος Ρούσβελτ. Ενώ μιλούσε ευφραδέστατα ενώπιον του κοινού για την πρόθεσή του να καταδιώξει τους εγκληματίες Ναζί ως τα πέρατα της γης, ώστε να παραπεμφθούν σε δίκη, στις ιδιωτικές του συζητήσεις επέμενε με πάθος πως θα έπρεπε να τιμωρηθούν χωρίς να δικαστούν. Σε ένα δείπνο μόνο για κυρίους, που δόθηκε στον Λευκό Οίκο στις 7 Ιουνίου του 1944, διασκέδασε τον Πολωνό Πρωθυπουργό Stanislas Mikolajczyk με ιστορίες για τα σχέδια του Στάλιν «να εξολοθρεύσει 50.000 Γερ­ μανούς αξιωματικούς» και ξεκαρδιζόταν στα γέλια καθώς θυμό­ ταν τα γουρλωμένα μάτια των ανθρώπων του επιτελείου του, όταν άκουσαν αυτή την πληροφορία. Όταν συζητούσαν αργότερα, το ίδιο βράδυ, για το ποιες από τις νικήτριες Δυνάμεις θα απο­ κτούσαν τα μεγάλα λιμάνια της βόρειας Γερμανίας, ο Henry L. Stimson, ο Αμερικανός Υπουργός Πολέμου, τον συμβούλευσε να είναι επιφυλακτικός. «Προαισθανόμουν», ανέφερε ο Stimson στο ημερολόγιό του, κάνοντας κάποιον υπαινιγμό για τη γενοκτονία που πίστευε πως θα γινόταν όταν αυτές οι περιοχές θα επιστρέφονταν στους Πολωνούς, «πως ασφαλώς θα επακολουθούσαν αντίποινα που θα αμαύρωναν αυτή τη σελίδα της Ιστορίας μας αν, δίκαια ή άδικα, φαινόταν πως είμαστε υπεύθυνοι γι’ αυτό».6 Εξακολουθώντας να ανησυχεί για το λουτρό αίματος που φαινό­ ταν να επιφυλάσσεται στους ηττημένους Γερμανούς, ο Stimson, έγραψε μετά από δύο ημέρες πως θα ήταν καλύτερα να εγκατα­ σταθούμε στον νότιο τμήμα της Γερμανίας, «για τί έτσι θα βρισκό­ μαστε μακριά από τους Ρώσους στη διάρκεια της κατοχικής π ε­ ριόδου. Αφήνουμε τη Ρωσία να κάνει τη βρομοδουλειά χωρίς να έχουμε εμείς την ευθύνη».7 Υπήρχε ένα τέτοιο κλίμα μίσους, που ακόμη και ο Cordell Hull, ο Υπουργός Εξωτερικών του Ρούσβελτ και εξέχων πολιτι­ κός, υποστήριζε τίποτε λιγότερο από την εκτέλεση των επικεφα­ λής του Άξονα με συνοπτικές διαδικασίες, ευθύς μόλις θα έπ ε­ φταν στα χέρια των Συμμάχων. «Ο Hull με εξέπληξε», παραδέ­ χθηκε ο Βρετανός Πρέσβης, ο Λόρδος Halifax, στο μυστικό του ημερολόγιο μετά το γεύμα στο οποίο είχαν παρακαθίσει στις 16 Μαρτίου του 1943, «όταν είπε ότι θα ήθελε να πυροβολήσει και να σκοτώσει με τα ίδια του τα χέρια όλους τους Ναζί, μέχρι τα κατώτατα κλιμάκια!» Με αυτά που υποστήριζε ο Hull, κατέβαι­ νε στο επίπεδο του κουρέα του Πρέσβη στην Ουάσινγκτον, που συνεχώς επαναλάμβανε: «Σκοτώστε τους όλους. Αν αφήσετε

ΣΕ ΠΟΙΟΝ ΕΙΠΕ Ο ΣΤΑΛΙΝ ΟΧΙ ΓΙΑ ΤΗ ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ

21

ακόμη και έναν —θα πολλαπλασίουστούν ξανά και θα πρέπει να αρχίσετε πάλι από την αρχή. Είναι σαν να αφήνετε ένα κουνέλι σε μια φυτεία γεμάτη νεαρά φιντάνια».8 Το φθινόπωρο_του 1944, ο Cordell Hull πρότεινε ξανά με παραστατικό τρόπο: «Αν ήτ«ν στο χέρι μου, θα έπαιρνα τον Χίτλερ, τον Μουσολίνι και τον Tojo μαζί με τους κυριότερους συνεργούς τους, θα τους οδηγούσα μπροστά σε ένα έκτακτο στρατοδικείο και, με την ανατολή της επόμενης ημέρας, θα γινόμασταν μάρτυρες ενός ιστορικού γεγο­ νότος».9 Ο Στρατηγός Ντουάιτ Αϊζενχάουερ, που εξωραϊσμένος στα ιστορικά βιβλία, εμφανίζεται ως ένας κομψός στρατιωτικός ηγέ­ της, προικισμένος τόσο με ευγένεια όσο και με σεμνότητα, ήταν λίγο καλύτερος. Είπε στον Λύρδο Halifax στις 10 Ιουνίου του 1944, πως κατά τη γνώμη του οι αρχηγοί του εχθρού «θα έπρεπε να πυροβοληθούν καθώς θα προσπαθούσαν να δραπετεύσουν» μια εικύνα απύ τα ευτελέστερα χολιγουντιανά φιλμ, όταν παρου­ σίαζαν θέματα σχετικά με τους Ναζί. Ο υπασπιστής από το Ναυ­ τικό του Αϊζενχάουερ, ο Harry Butcher, άκουσε τον Επιτελάρχη του, τον Αντιστράτηγο Walter Bedell Smith, ο οποίος έτρεφε φο­ βερό μίσος για τους Γερμανούς, να υποστηρίζει πως η φυλακή δεν ήταν αρκετή τιμωρία για το Γενικύ Επιτελείο του εχθρού, που αριθμούσε γύρω στους 3.500 αξιωματικούς. «Υπήρχε κάποια συμφωνία», σημείωνε ο υπασπιστής στο αδημοσίευτο ημε­ ρολόγιό του, «να αφεθεί στη φύση το έργο της εξόντωσης, με πρωτοβουλία των Ρώσων». «Κ α ι γιατί μόνο των Ρώσων;» ρώτη­ σε ο Αϊζενχάουερ. Οι νικήτριες Δυνάμεις θα μπορούσαν να παρα­ χωρήσουν προσωρινά, σε μικρύτερα κράτη, ζώνες στη Γερμανία για να ξεκαθαρίσουν τους λογαριασμούς τους.10 Επανέλαβε αυτές του τις απόψεις στον Morgenthau όταν εκεί­ νος επισκέφθηκε στο Πόρτσμουθ, την έδρα της διοίκησης του Ανώτατου Στρατηγείου των Συμμαχικών Εκστρατευτικών Δυνά­ μεων (SHAEF - Supreme Headquarters Allied Expeditionary Force) στις 7 Αυγούστου - πράγματι ο Morgenthau θα μπορούσε δικαιο­ λογημένα να θεωρήσει τον Αϊζενχάουερ ως τον πατέρα του π ερί­ φημου σχεδίου του.11 Σύμφωνα με τον Morgenthau, ο Στρατηγός Αϊζενχάουερ ήταν αντίθετος προς οποιαδήποτε ήπια τακτική. «Όλος ο πληθυσμός της Γερμανίας είναι ένα παρανοϊκό κατα­ σκεύασμα», έλεγε στον Υπουργό Οικονομικών, «και δεν υπάρχει λόγος να μεταχειριστεί κανείς με ηπιότητα έναν παρανοϊκό. Η

22

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

καλύτερη θεραπευτική αγωγή είναι να αφήσουμε τους Γερμανούς να βράσουν στο ίδιο τους το ζουμί». «Ο Στρατηγύς Αϊζενχάουερ είχε δηλώσει», όπως είπε ο Morgenthau στους συνεργάτες του μετά από πέντε ημέρες, «... πως κατά τη γνώμη του πρέπει να ακολουθήσουμε μια αυστηρή γραμμή με τους Γερμανούς, γιατί μπορούμε μ’ αυτό τον τρόπο να είμαστε απόλυτα βέβαιοι ότι η Γερμανία δεν θα μπορέσει ποτέ άλλοτε να εξαπολύσει πόλεμο εναντίον της ανθρωπότητας».12 Σύμφωνα με μια άλλη μαρτυρία, ο Αϊζενχάουερ είχε επίσης πει: «Ο ι αρχηγοί της συμμορίας και όσοι ανήκουν στα SS πρέπει ασυζητητί να καταδικασθούν σε θά­ νατο, αλλά η τιμωρία δεν θα πρέπει να σταματήσει εκ εί».13 Αυτή η συζήτηση με τον Υπουργό των Οικονομικών ώθησε τον Ανώτατο Διοικητή των Συμμάχων να αναπτύξει περαιτέρω τις ιδέες του πάνω στον, κατά βάση, παρανοϊκό χαρακτήρα των Γερ­ μανών, τις οποίες ο ίδιος ο Αϊζενχάουερ αργότερα συνόψισε ως εξής: «Δεν πρέπει να επιτρέψουμε στον γερμανικό λαό να ξεφύγει από ένα προσωπικό αίσθημα ενοχής για τη φοβερή τραγωδία που κατέστρεψε τον κόσμο. Η πολεμική δυναμική της Γερμανίας πρέπει να εξαφανισθεί. Ορισμένες ομάδες πρέπει να δικαστούν από συμμαχικά δικαστήρια: οι αρχηγοί των Ναζί, τα μέλη της Γκεστάπο, τα μέλη των SS». Και πρόσθεσε: «Το Γερμανικό Γενι­ κό Επιτελείο πρέπει να εξαφανιστεί οριστικά. Όλα τα αρχεία να καταστραφούν, τα άτομα να διασπαρούν και να καταστούν ανί­ κανα να ενεργήσουν ως σύνολο. Και, αν υπάρχει λόγος, να τιμω­ ρηθούν παραδειγματικά».14 0 Morgenthau έθιξε αυτό το θέμα τρεις ημέρες αργότερα μ ι­ λώντας με τον Βρετανό Πρωθυπουργό Ουίνστον Τσώρτσιλ, σε ένα γεύμα στις 10 Αυγούστου του 1944.15 Ο Πρωθυπουργός εξέφρασε την «απόλυτη συμφωνία του» με τις απόψεις του Αϊζενχάουερ. Κατόπιν, ο Morgenthau σχεδίασε το γενικό πλαίσιο αυτού που θα αποτελούσε αργότερα το σχέδιό του - «Κατά τη γνώμη του, θα έπρεπε να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή σε ένα σημείο: κατά πόσον ε ί­ ναι επιθυμητό αλλά και εφικτό να μετατραπεί η γερμανική οικο­ νομία σε αγροτική· σύμφωνα με αυτή την άποψη, η Γερμανία θα μετατραπεί σε μια χώρα με μικρά αγροκτήματα, χωρίς μεγάλης κλίμακας βιομηχανικές επιχειρήσεις». Ο Morgenthau τα συζήτησε όλα αυτά με τους συνεργάτες του στην Ουάσινγκτον, μετά από λίγες ημέρες, και ένας απ’ αυτούς σημείωσε: «Ε ίπ ε πως κατά τη συζήτηση που είχε με τον Τσώρτσιλ, ανέκυψε το ερώτημα ποια

ΣΕ ΠΟΙΟΝ ΕΙΠΕ Ο ΣΤΑΛΙΝ ΟΧΙ ΓΙΑ ΤΗ ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ

23

τακτική θα έπρεπε να ακολουθηθεί στην κατεχόμενη Γερμανία, και πως αυτό που αποδείχθηκε από τις παρατηρήσεις του Πρω­ θυπουργού ήταν, ύτι συμφωνούσε με την άποψη την οποία δια­ τύπωσε ο Morgenthau, δηλαδή πως μέσα στους προσεχείς μήνες η γερμανική οικονομία θα έπρεπε να απομονωθεί εντελώς και να αφεθεί στην τύχη της. Με άλλα λόγια, να αφεθούν οι Γερμανοί να βράσουν στο ζουμί τους».16 Ο Morgenthau πληροφόρησε τον Πρόεδρο στις 19 Αυγούστου, όταν επέστρεψε στην Ουάσινγκτον από την Ευρώπη, πως ορισμέ­ νοι άνθρωποι εκεί, σχέδιαζαν ένα μάλλον ήπιο μέλλον για τη Γερ­ μανία. Ο Ρούσβελτ τον διαβεβαίωσε εμπιστευτικά: «Άφησε με τριάντα λεπτά με τον Τσώρτσιλ και θα το διορθώσω αυτό». Και συμπλήρωσε: «Πρέπει να είμαστε σκληροί με τη Γερμανία και εν­ νοώ γενικά, και όχι μόνο με τους Ναζί. Θα πρέπει είτε να ευνουχί­ σεις όλους τους Γερμανούς είτε να τους μεταχειριστείς με έναν τ έ ­ τοιο τρόπο, ώστε να μην μπορούν να δημιουργήσουν ανθρώπους που να θέλουν να ακολουθήσουν την ίδια τακτική την οποία είχαν εφαρμόσει αυτοί στο παρελθόν.17 (Το ενδιαφέρον του Προέδρου για τον ευνουχισμό, καλό είναι να το έχουμε υπόψη μας.) Ανήσυχος από τις φήμες που άκουγε, στις 21 Αυγούστου, ο Υπουργός Πολέμου Henry L. Stimson, ένας Ρεπουμπλικάνος σε μια καθαρά δημοκρατική κυβέρνηση, μίλησε στο τηλέφωνο με τον ειδικό σύμβουλο του Ρούσβελτ, τον Harry L. Hopkins. Ο Hopkins του ζήτησε να στηρίξει τον Morgenthau στα θέματα της Γερμα­ νίας. 0 Stimson είχε κάθε λόγο να διατηρεί τις επιφυλάξεις του σχετικά με την ανάμειξη του Υπουργού Οικονομικών σ’ αυτά τα θέματα, και το μεσημέρι στις 23 Αυγούστου επισκέφθηκε τον Πρόεδρο και του εξέθεσε τις δικές του, περισσότερο μετριοπαθείς απόψεις. Κατόπιν, ο Stimson και ο αναπληρωτής του, ο John G. McCloy, γευμάτισαν με τον Morgenthau στο Υπουργείο Πολέμου και άκουσαν με σκεπτικισμό τον τελευταίο να τους αποκαλύπτει θριαμβευτικά πως ο διαμελισμός της Γερμανίας είχε ήδη αποφασισθεί από τους τρεις Μεγάλους πριν από δεκαοκτώ μήνες στην Τεχεράνη. Αποδείχθηκε ότι η είδηση αυτή δεν ήταν νέα μόνο για τον Stimson. «Αν και αυτή η αποκάλυψη», έγραφε λίγο αργότερα ο Stimson στο προσωπικό του ημερολόγιο, «ήταν η μεγαλύτερη έκπληξη για όλους μας, δεν είμαι βέβαιος πως οι τρεις ηγέτες τη θεωρούσαν ως ένα τετελεσμένο γεγονός».18 Το απόγευμα, ο Stimson προσπάθησε να συγκεντρώσει τις

24

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

σκέψεις του στο θέμα της Γερμανίας, και συνέταξε ένα προσχέ­ διο εγγράφου με τον τίτλο: «Σύντομο σημείωμα για τη συνδιά­ σκεψη με τον Πρύεδρο στις 25 Αυγούστου», ύπου παρέθεσε «έναν αριθμό επειγόντων θεμάτων της αμερικανικής πολιτικής», στα οποία συμπεριλαμβανόταν, ειδικότερα, η πολιτική τους ανα­ φορικά με «την εξόντωση του Χίτλερ και της συμμορίας του». Η διατύπωση του Stimson ήταν πολύ σαφής: «Ο ι υπάρχουσες οδη­ γίες δεν καλύπτουν παρά μόνο την περίπτωση της φυλάκισης. Οι αξιωματικοί μας πρέπει να προστατεύονται με σαφείς οδηγίες αν χρειαστεί να πυροβολήσουν. Αν υπάρξει ανάγκη να πυροβο­ λήσουν, αυτό θα πρέπει να γίνει αμέσως· όχι μετά τον πόλεμο». Έθεσε επίσης το ερώτημα: «Πόσο αποφασισμένοι είναι οι Αμερι­ κανοί αξιωματικοί να προχωρήσουν στην αποτροπή της αυτοδι­ κίας, πριν κατισχύσει ο Νόμος και η Τ ά ξη;»19

Ο Morgenthau συνάντησε αρχικά τον Ρούσβελτ στις 23 Αυγού­ στου στο Λευκό Οίκο, ύπου και γευμάτισαν. Εκεί, συμπλήρωσε με περισσότερες λεπτομέρειες το σχέδιό του για την τιμωρία και την αποδυνάμωση της μεταπολεμικής Γερμανίας - χωρίς να λαμ­ βάνει υπόψη του τις επιπτώσεις που θα μπορούσε να έχει αυτή η «ανοιχτή πληγή» στην υπόλοιπη ευρωπαϊκή οικονομία. Ο Υπουργός των Οικονομικών επισκέφθηκε τον Ρούσβελτ νω­ ρίς το πρωί στις 25 Αυγούστου και του ενεχείρισε το υπόμνημά του σχετικά με το γερμανικό πρόβλημα. Αργότερα, την ίδια ημέ­ ρα, αυτός και ο Stimson γευμάτισαν με τον Πρόεδρο. 0 Stimson τους επέστησε ξανά την προσοχή στον καθορισμό των αμερικα­ νικών και των βρετανικών ζωνών κατοχής στη Γερμανία. Ήδη, πίεζε τον Ρούσβελτ να φορτώσει την κατοχή της βύρειας Γερμα­ νίας στους Βρετανούς. «Κρατώντας τη νοτιοδυτική Γερμανία», έγραφε στο ημερολόγιό του, «θα είμαστε... ακόμη πιο μακριά από τη βρόμικη δουλειά που μπορεί να κάνουν οι Ρώσοι σχετικά με τους Πρώσους στην ανατολική Γερμανία» - μια ακόμη χον­ δροειδής αναφορά στις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις που θα έκα­ ναν οι Ρώσοι στη δική τους ζώνη κατοχής. Επειδή φοβόταν πως οι Συμμαχικές Δυνάμεις θα έμπαιναν σύντομα στη Γερμανία, χω­ ρίς οδηγίες για την πολιτική που θα έπρεπε να ακολουθηθεί, ο Stimson πρότεινε στον Ρούσβελτ τη συγκρότηση μιας επιτροπής

ΣΕ ΠΟΙΟΝ ΕΙΠΕ Ο ΣΤΑΛΙΝ ΟΧΙ ΓΙΑ ΤΗ ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ

25

υπουργών. Ο Πρόεδρος συμφώνησε, και αμέσως οι τρεις τους προχώρησαν σε σύσκεψη. Μόλις άρχισε η σύσκεψη, ο Ρούσβελτ ανακοίνωσε πως θα διό­ ριζε μέλη αυτής της επιτροπής τους Υπουργούς Hull, Morgenthau και Stimson.20 Στη συνέχεια, ο Stimson θεώρησε ότι μπορούσε να θέσει επί τάπητος την άποψή του πως, οι όποιες τιμωρίες θα έπρεπε να επιβληθούν στα άτομα και όχι «να διαλυθεί η οικονο­ μική δομή της Γερμανίας, γεγονός που ίσως να έχει στο μέλλον καταστροφικά αποτελέσματα». « 0 Πρόεδρος», ανέφερε υπό εχεμύθεια, «έδ ειξε κάποιο ενδιαφέρον για την παραδειγματική τιμωρία της Γκεστάπο».21 ΑΥΤΟ ΤΟ σ η μ ε ί ο ο Stimson σταμάτησε να ασχολείται με την υπόθεση για κάποιο διάστημα. Τις τελευταίες ημέρες του Αυγούστου, ο Υπουργός παρέμεινε στη φάρμα του, έχοντας συνε­ χείς κρυπτογραφημένες τηλεφωνικές συνομιλίες με τον McCloy στην Ουάσινγκτον. «Συγκεκριμένα», έγραφε ο Stimson στο ημε­ ρολόγιό του: σ’

«επεξεργαζόμουν και υποστήριζα σθεναρά τις απόψεις μου σχετικά μ ε ένα θέμα που είχα ήδη επισημάνει, δηλαδή πως θα έπ ρεπ ε να περιορίσουμε σε στρατόπεδα συγκεντρώσεως όλα τα μέλη της Γ κ ε ­ στάπο και τους αρχηγούς των SS, ίσως και να τους ανακρίνουμε και να τους δικάσουμε ως τα κύρια όργανα του τρομοκρατικού συστή­ ματος του Χ ίτλερ στην Ευρώπη. Ενεργώντας με αυτό τον τρόπο, π ι­ στεύω πως ξεκινάμε σωστά, με την τιμω ρία των ανθρώπων που ε ί­ ναι άμεσα συνδεδεμένοι με τον μηχανισμό του Χ ίτλερ, παρατείνοντας τις έρευνες και τις καταδίκες όσο χρειάζεται, για τη δ ια λεύ ­ κανση των σχετικών υποθέσεων. Αλλά διακρίνω γύρω μου, ειδικά εκ μέρους του Morgenthau, ένα πολύ δυσάρεστο κλίμα μνησικακίας εναντίον ολόκληρου του γερμανικού λαού, ανεξάρτητα από το βα θ­ μό ευθύνης του καθενός, και φοβάμαι πως αυτό θα έχει ως α ποτέ­ λεσμα να πάρουμε, για λογαριασμό του λαού μας, μαζική εκδίκηση με τη μορφή αδέξιων οικονομικών εν ερ γειώ ν».22

Πληροφορούμενος αυτή την αντιπαράθεση, ο Βρετανός Πρέσβης στην Ουάσινγκτον, ο Λόρδος Halifax, έστειλε ένα τηλεγράφημα στο Βρετανικό Υπουργείο Εξωτερικών την 1η Σεπτεμβρίου, αναφέροντας πως ο McCloy τον είχε ενημερώσει για την επιτροπή

26

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

του Morgenthau, της οποίας κύριο έργο θα ήταν το θέμα της δ ί­ κης και της τιμωρίας του Χίτλερ, του Χίμλερ και των άλλων κο­ ρυφαίων Ναζί, «σ ε αντίθεση με την απλή σύλληψή τους από τις Συμμαχικές Στρατιωτικές Δυνάμεις».23 Το οικονομικύ μέρος του, ορθότερα, αποκαλούμενου Σχεδίου του Υπουργείου Οικονομικών, συντάχθηκε από τον πρώτο βοηθό του Morgenthau, τον Harry Dexter White (ο οποίος αργότερα κατηγορήθηκε ότι ήταν Σοβιετικός κατάσκοπος). 0 White τελείωσε το πρώτο προσχέδιο την 1η Σεπτεμβρίου και το έστειλε στον Morgenthau, που είχε αποσυρθεί στο εξοχικό του έξω από τη Νέα Υόρκη για την αργία της Labour Day. Όταν ο Πρόεδρος Ρού­ σβελτ και η γυναίκα του πήγαν στο σπίτι του Morgenthau για να πάρουν μαζί το τσάι κάτω από τα δέντρα, ο Υπουργός Οικονομι­ κών του έδειξε το προσχέδιο. Οι ιδέες που είχε αυτή τη στιγμή ο Ρούσβελτ για τη Γερμανία ήταν αρκετά απλές: όχι αεροπλάνα, όχι στολές ή παρελάσεις. Ο Morgenthau απάντησε: «Όλα αυτά είναι πολύ ενδιαφέρο­ ντα κύριε Πρόεδρε, αλλά δεν νομίζω πως μας λύνουν το πρόβλη­ μα». Ήθελε να αφήσει χωρίς δουλειά 18.000.000 ή 20.000.000 αν­ θρώπους και να μεταφέρει στην Κεντρική Αφρική, ως σκλάβους, εύρωστους και αρτιμελείς Γερμανούς για να δουλέψουν σε κά­ ποιο μεγάλο έργο σαν το TVA (To Tennessee Valley Authority hydroelectric project, στα πλαίσια του New Deal του Ρούσβελτ, ε ί­ χε δημιουργήσει θέσεις εργασίας για τη μισή αμερικανική Ήπει­ ρο). Πόσο διαφορετικός ήταν ο μετριοπαθής, ηλικιωμένος Ρεπουμπλικάνος Stimson από τον μνησίκακο Δημοκράτη Morgenthau. Εκείνη τη Δευτέρα, στις 4 Σεπτεμβρίου, ο Stimson επέστρεψε αε­ ροπορικώς στην Ουάσινγκτον και συσκέφθηκε με τον Στρατηγό George C. Marshall, αρχηγό του επιτελείου του Ρούσβελτ, σχετικά με τη μεταχείριση της Γερμανίας και τους τρόπους ανάκρισης και τιμωρίας της Γκεστάπο. «Ήταν πολύ ενδιαφέρον», έγραψε αργό­ τερα στο ημερολόγιό του ο Stimson, «το γεγονός ότι οι στρατιωτι­ κοί έδειχναν να σέβονται περισσότερο το νόμο σ’ αυτά τα θέματα, σε αντίθεση με τους πολιτικούς που ανυπομονούσαν να κόψουν όλα τα κεφάλια χωρίς δίκη ή χωρίς οπωσδήποτε να ακουσθούν οι κατηγορούμενοι». Ο Stimson, προσκεκλημένος να δειπνήσει με τον Morgenthau, το ίδιο βράδυ, συνάντησε τους McCloy και Harry Dexter White,

ΣΕ ΠΟΙΟΝ ΕΙΠΕ Ο ΣΤΑΛΙΝ ΟΧΙ ΓΙΑ ΤΗ ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ

27

που βρίσκονταν ήδη εκεί. «Όλοι διαισθανόμασταν ότι σύντομα θα άρχιζε μια έντονη συζήτηση, σχετικά με τον χειρισμό του θέ­ ματος της Γερμανίας. Ο Morgenthau ήταν φυσικά πολύ οξύς και καθώς δεν ήταν βαθύς γνώστης ούτε της Ιστορίας αλλά ούτε και των οικονομικών, ήταν προφανές πως θα κατέληγε σε κάποια παράλογη λύση».24 Την επόμενη ημέρα, η επιτροπή υπουργών για τα θέματα της Γερμανίας συνεδρίασε για πρώτη φορά στο γραφείο του Cordell Hull. Ο Hull ήταν άνθρωπος που δεν μιλούσε πολύ, αλλά στην πορεία φάνηκε ύτι οι ιδέες του ήταν εξίσου ακραίες με αυτές του Morgenthau. Ο Stimson απομονώθηκε. «Αυτή η πρύταση», είπε αναφερόμενος στο Σχέδιο του Morgenthau, «θα μας φέρει μεγά­ λες συμφορές. Οι Γερμανοί θα είναι μονίμως οι παρίες της Ευρώ­ πης και η μακροχρόνια έχθρα και οι εντάσεις που θα δημιουργηθούν, θα επισκιάσουν την ενοχή των Ναζί και θα εξαφανίσουν τα κίνητρα για ειρήνη στο μέλλον». «Το σχέδιύ μου», απάντησε απτόητος, με έντονο ύφος, ο Morgenthau, «θα εμποδίσει τους Γερμανούς να επιχειρήσουν άλ­ λη φορά να επεκτείνουν την κυριαρχία τους με τη βία. Μην ανη­ συχείτε! Η υπύλοιπη Ευρώπη μπορεί να επιβιώσει και χωρίς αυ­ τούς». Ο Stimson δεν πείσθηκε. «Αυτό το σχέδιο θα προετοιμάσει τον πόλεμο», είπε, «δεν θα τον αποτρέψει». ΣΤΟΝ ΣΤΡΑΤΗΓΟ Marshall: «Είναι πολύ παράξενο. Εγώ είμαι επικεφαλής του Υπουργείου που έχει αναλάβει να σκοτώνει σ’ αυ­ τόν τον πόλεμο και, προς το παρόν, είμαι ο μόνος που φαίνεται να διακατέχεται από συναισθήματα οίκτου για την αντίθετη πλευρά». Ο Stimson επέστρεψε στο γραφείο του και υπαγόρευσε αυτό το σημείωμα για το ημερολόγιό του: εγρα ψ ε

«Μ όλις εμφανίστηκα στο συμβούλιο, αμέσως κατάλαβα πως ο Morgenthau είχε κινηθεί παρασκηνιακά και είχε καταφέρει να ανοίξει τον δρόμο υπέρ των απόψεων του, συζητώντας με τον Πρόεδρο και τους άλλους... Και, προς μεγάλη μου έκπληξη, διαπίστωσα επίσης, ότι ο Hull ήταν τόσο δριμυς εναντίον των Γερμανών όσο και ο Morgenthau και ήταν έτοιμος να απαρνηθεί όλες τις αρχές για τις οποίες είχε αγωνιστεί τα τελευταία δώδεκα χρόνια σχετικά με το εμπόριο. Αυτός και ο Morgenthau ήθελαν να μετατρέψουν την τερ ά ­

28

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

στια γερμανική βιομηχανική περιοχή του Ρουρ-Σάαρ, σε μια δεύτερης κατηγορίας αγροτική περιοχή... Τελικά, ανακάλυψα ότι αποτελούσα τη μειοψηφία και αγωνίσθηκα, σθεναρά μεν, τελείω ς αναποτελεσμα­ τικά όμως, εναντίον των συναδέλφων μου. Τα τέσσερα χρόνια που ήμουν εδώ, δεν είχα ποτέ άλλοτε μια συνάντηση τόσο δύσκολη και τό ­ σο δυσάρεστη».25

Αποφασίστηκε ότι ο καθένας από τους τρεις υπουργούς θα υπέ­ βαλε ένα μνημόνιο στον Πρόεδρο σχετικά με τη μεταχείριση της Γερμανίας. 0 Stimson είχε απορρίψει κατηγορηματικά τις προ­ τάσεις του Hull, που συνέπιπταν σε μεγάλο βαθμό με του Mor­ genthau. «Δεν μπορώ να θεωρήσω ρεαλιστική την πρόταση ότι θα πρέπει να μετατρέψουμε, κάτω από τις σημερινές παγκό­ σμιες οικονομικές συνθήκες, μια τέτοια περιοχή σε μη παραγωγι­ κή “ περιοχή-φάντασμα”, όταν υπήρξε το κέντρο μιας από τις περισσότερο βιομηχανοποιημένες ηπείρους του κόσμου, που το κατοικούσαν άνθρωποι δραστήριοι, ακμαίοι και δημιουργικοί».26 Ο Λόρδος Halifax έστειλε, ύστερα από επιθυμία του McCloy, ένα ακόμη τηλεγράφημα στο Λονδίνο, σχετικά με τις απόψεις του Morgenthau, παρέχοντας πληροφορίες στο Υπουργείο Εξω­ τερικών. Τώρα εγείρονταν πλέον δύο καίρια ερωτήματα για τα οποία ο Πρέσβης ζητούσε επίσημες οδηγίες: «Ποιους θα φυλακί­ σουμε ή θα θέσουμε υπό περιορισμό σε στρατόπεδα συγκεντρώσεως; Και σε ποια έκταση; Πρόκειται για δεκάδες χιλιάδες ή για εκατοντάδες χιλιάδες;» Και το σοβαρότερο: «Ποιους θα στείλουμε στο εκτελεστικό απόσπασμα ή στην αγχόνη; Η εντύπωση που επικρατεί είναι ύτι θα ήταν προτιμότερο να μην έχουμε μ ε­ γάλες δημόσιες δίκες, αλλά να προχωρήσουμε με συνοπτικές διαδικασίες. Σύμφωνα με πρόταση των Άγγλων, που στην αρχή έγινε δεκτή αλλά σύντομα απορρίφθηκε, θα δίνονταν κατάλογοι στους στρατιωτικούς για να προβούν σε εκτελέσεις, με μόνη τη διαπίστωση της ταυτότητας αυτών που θα συλλαμβάνονταν. Και τι θα γινόταν σ’ αυτή την περίπτωση; Εκτός από μεμονωμένα πρόσωπα, ποιες άλλες κατηγορίες ατόμων θα έπρεπε να εκτελεσθούν;»27 0 Στρατηγός Marshall ήταν ένας σώφρων, ήρεμος στρατιώτηςπολιτικός. Στις 7 Σεπτεμβρίου, ο Stimson εξασφάλισε την υπο­ στήριξή του. Αφού διάβασε το μνημόνιο που είχε λάβει ο Stimson από τον Morgenthau, όπου «ζητούσε», όπως ανέφερε εν συντομία

ΣΕ ΠΟΙΟΝ ΕΙΠΕ Ο ΣΤΑΛΙΝ ΟΧΙ ΓΙΑ ΤΗ ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ

29

ο Stimson, «να εκτελεσθούν με τυφεκισμό και χωρίς δίκη οι ηγέτες των Ναζί, καθώς όλος γενικά ο κόσμος θεωρούσε ότι ήταν ένο­ χοι», ο Marshall δέχθηκε αυτή την πρόταση με τον τρόπο που περίμενε ο πολιτικός του προϊστάμενος (ο Stimson) - «κατηγορημα­ τική απόρριψη της ιδέας πως δεν θα δώσουμε σ’ αυτούς τους αν­ θρώπους την ευκαιρία μιας τίμιας δίκης». Παρ’ όλα αυτά, ο Morgenthau δεν παρέδωσε τα όπλα και έφθασε μέχρι την κορυφή, στον Πρόεδρο, από τον οποίο ζήτησε καινούργια ακρόαση. Όταν το έμαθε αυτό ο Stimson, άρχισε να αναζητά άλλους Συμμάχους. Γευμάτισε με τον Δικαστή Felix Frankfurter, που ήταν ένα από τα δώδεκα μέλη του Ανωτάτου Δικαστηρίου και από τους πιο συνετούς συμβούλους του Ρούσβελτ. «Αν και Εβραίος, όπως και ο Morgenthau», έγραφε αργότερα ο Stimson, «είδ ε το θέμα με εξαιρετική αμεροληψία και διάθεση να βοηθή­ σ ει». Προσέγγισαν από την αρχή το θέμα με τον δικαστή, διαβά­ ζοντας τις προτάσεις του Morgenthau για το μέλλον του Ρουρ και την εξολόθρευση των Ναζί με συνοπτικές διαδικασίες, χωρίς δ ί­ κη. 0 Frankfurter, «κατάπληκτος, μούγκρισε απαξιωτικά και τις απέρριψε χωρίς συζήτηση». Υποστήριξε πλήρως τις απόψεις του Stimson και εκείνες των στρατηγών του. «Ο ι κατηγορούμενοι Γερμανοί», είπε ο Frankfurter, «π ρέπ ει να αντιμετωπισθούν με μια τίμια διαδικασία: “ Δεν μπορούν να οδηγηθούν στον θάνατο χωρίς δίκη” » .28 Παρ’ όλα αυτά, η μάχη συνεχιζόταν. Στις 9 Σεπτεμβρίου, ο Morgenthau είχε ήδη ετοιμάσει το τελικό του σχέδιο, «μ ια και­ νούργια διατριβή», πάνω στο θέμα της αντιμετώπισης των Ναζί. Μια ημέρα που συνεδρίασαν υπό τον Ρούσβελτ, ο Stimson επ ιτέ­ θηκε στον Morgenthau δριμύτατα. Αλλά η συνεδρίαση δεν κατέ­ ληξε πουθενά. Ο Hull καθόταν σιωπηλός.29 Από τα αρχεία του Morgenthau προκύπτει πως ο Ρούσβελτ είπε ότι ήθελε να μοιρα­ στεί η Γερμανία σε τρία μέρη. Ξεφύλλισε τις σελίδες του Σχεδίου του Morgenthau και κάποια στιγμή τον ρώτησε: «Υπάρχει η απα­ γόρευση να φορούν στολές και να κάνουν παρελάσεις;» Ο Morgenthau τον διαβεβαίωσε πως όλα αναφέρονταν.30 0 Πρόεδρος σχεδίαζε να συναντηθεί σε λίγες ημέρες με τη βρε­ τανική πολεμική ηγεσία στο Κεμπέκ του Καναδά, για να λάβουν αποφάσεις πάνω σ’ αυτό, και σε μερικά άλλα θέματα. Και τώρα, όπως το διηγήθηκε ο Stimson, «περηφανευόταν γι’ αυτή τη συνά­

30

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

ντηση που θα είχε στο Κεμπέκ» στην οποία δεν θα έπαιρνε μαζί του τον Hull και τον Stimson.31 Ο Morgenthau εκμεταλλεύτηκε την ευκαιρία να συνταξιδέψει με τον Πρόεδρο στο τρένο που πήγαινε προς τον βορρά, μέχρι την εξοχική κατοικία του, στο Hyde Park, στα περίχωρα της Νέας Υόρκης. Ήθελε να έχει αυτός τον τελευ­ ταίο λόγο.

Ποιες απόψεις είχε ο Τσώρτσιλ πηγαίνοντας στο Κεμπέκ; Το Υπουργικό του Συμβούλιο είχε προτείνει κάποιες διαφορε­ τικές απόψεις στο θέμα της τιμωρίας των εγκληματιών πολέμου.32 Μερικοί Γερμανοί αιχμάλωτοι, είχαν εκτελεσθεί στη Βρετανία κα­ τά τη διάρκεια του πολέμου, αλλά ο φάκελος αυτών των συμβά­ ντων έχει χαρακτηρισθεί απόρρητος.33 Η μεταχείριση των πλέον σημαντικών από τους ηγέτες του εχθρού ήταν σαφώς μια τελείως διαφορετική υπόθεση. Όπως προκύπτει από τα αρχεία, ο Τσώρ­ τσιλ, ήδη από το 1942, είχε αποφασίσει πως θα έπρεπε να εκτελεσθούν χωρίς δίκη και είχε επανειλημμένα συζητήσει αυτή του την πρόταση μετά τη λήξη του πολέμου, αν και δεν κάνει καμιά σχε­ τική νύξη στα απομνημονεύματά του. Για παράδειγμα, όταν ο Βρετανός Πρέσβης στη Μόσχα διαβίβα­ σε στις 5 Νοεμβρίου του 1942 στον Στρατάρχη Στάλιν μια επίσημη έκθεση του Υπουργείου Εξωτερικών για την υπόθεση του Ρούντολφ Ες, ο Σοβιετικός ηγέτης εξέφρασε απερίφραστα τις ανησυ­ χίες του στον Sir Archibald Clark Kerr: «Μετά τον πόλεμο, κατ’ έθι­ μο, επαναπατρίζονται οι αιχμάλωτοι πολέμου. Σκοπεύετε να στεί­ λετε πίσω στη Γερμανία τον Ε ς;» και συμπλήρωσε: «Αν προσγειω­ θεί αύριο ο Γκαίμπελς στη Βρετανία, θα τον στείλετε πίσω επίσης ως αιχμάλωτο πολέμου;» Τον ανησυχούσε το σχέδιο που προέβλεπε τη δημιουργία μιας επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών για να δ ι­ κάσει αυτούς τους εγκληματίες. «Δεν θα ήθελα να δω τον Χίτλερ, τον Μουσολίνι και όλους τους υπόλοιπους να διαφεύγουν σε μια ουδέτερη χώρα, όπως ο Κάιζερ». (Στον Κάιζερ είχε δοθεί άσυλο από την Ολλανδία μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο.) Τότε, ο Πρέσβης της Αυτού Μεγαλειότητας διαβεβαίωσε τον δικτάτορα πως ο Τσώρτσιλ πρότεινε να ληφθεί μια «πολιτική απόφαση» σύμφωνα με την οποία, οι ηγέτες του εχθρού θα εκτελούνται μόλις συλλαμβάνονται.

ΣΕ ΠΟΙΟΝ ΕΙΠΕ Ο ΣΤΑΛΙΝ ΟΧΙ ΓΙΑ ΤΗ ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ

31

Με αυτή την ευκαιρία, και όταν ο Τσώρτσιλ προσπάθησε να του επιβάλει αυτή τη λύση, ο Στάλιν αντέταξε τις συνετές παρα­ τηρήσεις του. « Σ ε κάθε περίπτωση», είπε ενοχλημένος στον Πρέ­ σβη το Νοέμβριο του 1942, «θα πρέπει να υπάρξει κάποιου ε ί­ δους δικαστική απόφαση, διαφορετικά ο κόσμος θα πει πως ο Τσώρτσιλ, ο Ρούσβελτ και ο Στάλιν παίρνουν εκδίκηση ξεσπώντας πάνω στους πολιτικούς τους εχθρούς». «Ε ίμ α ι βέβαιος», αντέταξε λακωνικά ο Πρέσβης, «πως η πο­ λιτική λύση που έχει ο κύριος Τσώρτσιλ κατά νου, θα συνοδεύε­ ται με ύλες τις απαραίτητες τυπικές διαδικασίες».34 Δεν επρόκειτο για μεμονωμένο κείμενο στο οποίο, ίσως, να εξέφρασε κάποια γνώμη ένας Πρέσβης, χωρίς πλήρη εξουσιοδότηση από τους ανωτέρους του. Τόσο από τα βρετανικά όσο και από τα αμερικανικά αρχεία, προκύπτει σαφώς πως οι Βρετανοί -από τον αυταρχικό Πρωθυπουργό τους Ουίνστον Τσώρτσιλ, μέχρι και τον τελευταίο πολίτη- τάσσονταν υπέρ της εκτέλεσης της ηγεσίας των Ναζί με έναν τρόπο που μπορεί να περιγράφει μόνο ως εφαρμογή του νόμου του Λυντς, χωρίς το ουσιαστικό που τη δικαιολογεί, ή ως δικαστική δολοφονία, χωρίς το επίθετο που τη δικαιώνει. Ήταν ένα θέμα για το οποίο ο Άντονυ Ήντεν, ο Υπουργός Εξωτερικών, μιλούσε με τρόπο διφορούμενο. Από τα έγγραφα του Υπουργείου Εξωτερικών προκύπτει, πως τον Ιούλιο του 1943 πρότεινε, τα Ηνωμένα Έθνη να προειδοποιήσουν όλα τα ουδέτε­ ρα κράτη ότι η παροχή ασύλου στους εγκληματίες πολέμου οπο­ τεδήποτε στο μέλλον, θα θεωρηθεί ως εχθρική πράξη.35 Ένας άλλος Υπουργός, ο Duff Cooper, ανταποκρινόμενος θετι­ κά σ’ αυτή την πρόταση, επεσήμανε πως τα ΗνωμέναΈθνη έπρε­ πε ακόμη να αποφασίσουν για την τύχη του Χίτλερ και του Μουσολίνι, αν και όταν θα συλλαμβάνονταν. «Μ ε βάση ποια νομοθε­ σία και ενώπιον ποιου Δικαστηρίου μπορεί να δικαστεί ο επικεφα­ λής ενός ηττημένου κράτους από τους νικητές αντιπάλους του;» ίσως να ρώτησε αφελώς. Προέβλεψε ότι μια τέτοια δίκη θα διαιωνιζόταν, οδηγώντας σε ανυποληψία τους νομικούς και προκαλώντας τον οίκτο για τους κατηγορουμένους. 0 ίδιος ο Χίτλερ, θύμι­ σε στους συναδέλφους του υπουργούς, είχε αποφασίσει να μην παραπέμψει σε δίκη τον Αυστριακό Καγκελάριο Kurt Schuschnigg που είχε καθαιρέσει, για τους ίδιους ακριβώς λόγους. Ως προς την εναλλακτική λύση, «τιμωρία χωρίς δίκη», ο Duff Cooper προειδοποίησε ότι αυτό θα αναστάτωνε τη συνείδηση

32

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

πολλών ανθρώπων εκείνη την εποχή και «πολλούς περισσότε­ ρους εκ των υστέρων». Καθώς, χωρίς αμφιβολία, ο Χίτλερ και ο Μουσολίνι θα αντιμετώπιζαν τον θάνατο με αξιοπρέπεια, το αποτέλεσμα θα ήταν «η ανάμνησή τους να μείνει για πάντα φυ­ λαγμένη, με ευλάβεια, στις καρδιές των λαών τους». Υποστήριξε πως θα ήταν σαφώς προτιμότερο, οι ηγέτες του Άξονα να στα­ λούν, ατιμασμένοι και περιφρονημένοι, στην εξορία, παρά να παραπεμφθούν σε δίκη, που θα τους οδηγούσε σε κάποια Αγία Ελένη ή, ακόμη χειρότερα, στο εκτελεστικό απόσπασμα. 0 Duff Cooper ανέφερε αντίστοιχα ιστορικά γεγονότα, σύμφωνα με τα οποία, η εξορία του Ιακώβου ΕΓ, του Κάιζερ και του Καρόλου Γ, είχε αποδειχθεί μοιραία για τις δυναστείες τους, ενώ οι αυστηρό­ τερες ποινές που επιβλήθηκαν στον Ναπολέοντα, τον Λουδοβίκο ΙΣΤ' και τον Κάρολο τον Α', ευνόησαν τη δημιουργία μύθων που αργότερα οδήγησαν στην παλινόρθωσή τους.30 Τον Ιούλιο του 1943, μετά την ανατροπή και τη σύλληψη του Μουσολίνι, υπήρξε μία πολύ σοβαρή πιθανότητα, ο ίδιος και οι φα­ σίστες σύντροφοί του, «ο αρχισατανάς και οι εγκληματίες σύντρο­ φοί του», όπως τους αποκαλούσε ο Ρούσβελτ, να πέσουν στα χέρια των Συμμάχων. «Πρέπει να αποφασίσουμε τώρα», τηλεγράφησε ο Τσώρτσιλ στον Ρούσβελτ, «σε συνεννόηση με την... ΕΣΣΔ, πώς θα πρέπει να τους μεταχειριστούμε. Κάποιος», συνέχισε προσεχτικά, «ίσως προτιμά την άμεση εκτέλεσή τους, χωρίς δίκη, αφού πρώτα θα έχει επιβεβαιωθεί η ταυτότητά τους». Άλλοι όμως, ίσως να προ­ τιμούσαν να παραμείνουν ο Μουσολίνι και οι υπόλοιποι υπό περιο­ ρισμό, μέχρι το τέλος του πολέμου στην Ευρώπη και τότε να αποφασιστεί η τύχη τους μαζί με τους άλλους εγκληματίες πολέμου. Μην έχοντας ακόμη συζητήσει αυτό το λεπτό ζήτημα με τον Πρόε­ δρο, ο Τσώρτσιλ δήλωνε πως «το θέμα, του ήταν παντελώς αδιάφο­ ρο», υπό την προϋπόθεση ότι δεν θα θυσιάζονταν βασικά στρατιω­ τικά πλεονεκτήματα στον βωμό μιας άμεσης εκδίκησης.37 Ο Ρούσβελτ απάντησε πως, κατά τη γνώμη του, μια πρόωρη προσπάθεια σύλληψης του «αρχισατανά» θα μπορούσε να επη­ ρεάσει αρνητικά τον κύριο στόχο των Συμμάχων που ήταν, του θύμισε ο Πρόεδρος, να βγει η Ιταλία από τον πόλεμο. Σε εύθετο χρόνο θα μπορούσαν να οργανώσουν τη σύλληψη του Μουσολίνι και των συνεργών του. Μόνο τότε θα καταστεί δυνατό να προσ­ διοριστεί ο βαθμός ευθύνης του καθενός, και να επιβληθεί «η κα­ τάλληλη ποινή ανάλογα με το έγκλημα».38

ΙΕ ΠΟΙΟΝ ΕΙΠΕ Ο ΣΤΑΛΙΝ ΟΧΙ ΓΙΑ ΤΗ ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ

33

Πώς αντιμετώπισε αυτό το ζήτημα ο Λόρδος Καγκελάριος, επικεφαλής του βρετανικού νομικού συστήματος; Παπαγαλίζο­ ντας τη «φωνή του Κυρίου του», ο Υποκόμης Simon συμφώνησε με τον Τσώρτσιλ: Το λεπίδι έπρεπε να πέσει στα κεφάλια των ηγετών του εχθρού. Όταν συνάντησε τον Λύρδο Halifax, στις 9 Σεπτεμβρίου του 1943, ο Simon είπε πως, αν χρειαστεί κάποτε να αναλάβουμε δράση εναντίον του Χίτλερ ή του Μουσολίνι, αυτύ πρέπει να γίνει μόνο βάσει μιας διακήρυξης των Ηνωμένων Εθνών ως «πολιτική πράξη» - που σημαίνει απλά, εκτέλεση χω­ ρίς δίκη. «Αν αυτό είναι συνετό ή όχι», παρατηρεί προβληματι­ σμένος ο Λόρδος Halifax στο ημερολόγιό του, «είνα ι άλλο θέμα. Κάτι άλλο είναι ακόμη βέβαιο: ότι είναι πολύ δύσκολο να εξηγή­ σεις στο κοινό για ποιο λόγο εκτέλεσες αυτόν που έκαψε το Lidice, και δεν εκτέλεσες τον Χ ίτλερ ».39 Ένα τμήμα της διαδικασίας λήψεως αποφάσεων ήταν εύκολο: Σύμφωνα με τις οδηγίες του Τσώρτσιλ στις 8 Οκτωβρίου, το Υπουργικό Συμβούλιο, σε περιορισμένη σύνθεση, αποφάσισε πως κάθε ελάσσονος σημασίας εγκληματίας πολέμου που θα συλλαμβανόταν από τους Συμμάχους θα στελνόταν στη χώρα όπου είχε διαπράξει εγκλήματα, για να δικαστεί επιτόπου. 0 Τσώρτσιλ αποδέχθηκε ασμένως αυτή την απόφαση. Με αυτόν τον τρόπο, το βάρος της «ανταπόδοσης του κακού» θα μετατοπιζόταν -απο­ φεύγει τη χρήση των λέξεων απονομή δικαιοσύνης- από τα χέρια των Συμμάχων, στα χέρια των χωρών που είχαν υποφέρει.40 Όμως ο Ήντεν, ως Υπουργός Εξωτερικών, αντιμετώπισε την απόφαση με σκεπτικισμό. Βρισκόταν τότε στη Μόσχα, στη Σύνο­ δο των Υπουργών Εξωτερικών των Συμμάχων. «Δεν είμαι καθό­ λου ευχαριστημένος με αυτή την υπόθεση των εγκληματιών πο­ λέμου» σημείωνε την επόμενη ημέρα. «Όταν επιστρέψω, θέλω να γίνει μια συζήτηση στο Υπουργικό Συμβούλιο για όλα αυτά. Γενικά, δεν ανησυχώ τόσο για το αν θα αναγκαστώ να εξαπολύ­ σω φωτιά και τσεκούρι εναντίον των εγκληματιών πολέμου και να υποσχεθώ πως θα τιμωρηθούν όπως τους αξίζει, αλλά μήπως, μετά από δύο τρία χρόνια, θα πρέπει να βρω κάποια δικαιολογία για να μην κάνω τίποτα».41 Πάντως, ο Τσώρτσιλ συνέταξε ένα Σχέδιο Διακήρυξης που το υπέβαλε τόσο στον Ρούσβελτ όσο και στον Στάλιν, στις 12 Οκτω­ βρίου του 1943, σύμφωνα με την οποία, οι μικροεγκληματίες πο­ λέμου από τις τάξεις του εχθρού, θα στέλνονταν στον τόπο όπου

34

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

διέπραξαν τα εγκλήματα τους, και εκεί θα δικάζονταν. Περιέλαβε δε, το κείμενο αυτού του σχεδίου στα απομνημονεύματά του: Η Μεγάλη Βρετανία, οι Ηνωμένες Π ολιτείες και η Σοβιετική Ένωση έχουν πληροφορηθεί, από πολλές πηγές, τις βαρβαρότητες, τις σφα­ γές και τις εν ψυχρώ μαζικές εκτελέσεις που διαπράχθηκαν από τις Χ ιτλερικές Δυνάμεις στις χώρες στις οποίες είχαν εισβάλει και από τις οποίες τώρα συνεχώς εκδιώκονται. Η θηριωδία της ναζιστικής κυ­ ριαρχίας δεν είναι κάτι καινούργιο, και όσοι κατοικούσαν σε χώρες που βρέθηκαν κάτω από την μπότα της, υπέφεραν από τις χειρ ό τε­ ρες μορφές τρομοκρατικής διακυβέρνησης. Αυτό που θεω ρείται και­ νούργιο είναι ότι, πολλές από αυτές τις χώρες, λυτρώνονται πλέον από τις προελαύνουσες στρατιές των απελευθερωτικών Δυνάμεων και οι απελπισμένοι χιτλερικοί και οι θύννοι, καθώς τρέπονται σε φυγή, πολλαπλασιάζουν τις ανηλεείς ωμότητές τους.

Συνεπώς, συνεχίζει το Σχέδιο του Τσώρτσιλ, οι τρεις Δυνάμεις, εκπροσωπώντας και τα τριάντα δύο κράτη-μέλη των Ηνωμένων Εθνών, δηλώνουν πως, όταν γίνει η όποια ανακωχή με τη Γερμα­ νία, οι Γερμανοί, που είναι υπεύθυνοι για τις θηριωδίες, «θα οδηγηθούν στις χώρες στις οποίες διαπράχθηκαν οι αποτρόπαιες πράξεις τους». Έτσι, οι Γερμανοί που συμμετείχαν στην ομαδική εκτέλεση Ιταλών αξιωματικών ή στην εκτέλεση Γάλλων, Ολλαν­ δών, Βέλγων, ή Νορβηγών ομήρων κλπ., «να γνωρίζουν πως θα μεταφερθούν, χωρίς να λογαριαστεί το κόστος» -το λιγότερο κομψό σημείο αυτής της φράσης- «εκ εί όπου διέπραξαν τις φρικτές τους πράξεις, για να δικαστούν επιτόπου από τους ίδιους τους λαούς που έγιναν τα θύματα των εγκλημάτων τους». «Η ανωτέρω διακήρυξη», έσπευσε να συμπληρώσει, «δεν περι­ λαμβάνει τις υποθέσεις των μεγάλων εγκληματιών, των οποίων τα αδικήματα δεν περιορίζονται σε μια συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή».42 0 Ήντεν μετέφερε το Σχέδιο του Τσώρτσιλ στη Μόσχα και, με ασήμαντες τροποποιήσεις, υιοθετήθηκε ως η διακήρυξη που εκδόθηκε εκεί στο τέλος της Συνόδου των Υπουργών Εξωτερικών στις 30 Οκτωβρίου. Η διακήρυξη αυτή της Μόσχας, αποτέλεσε τη νομική βάση για τη μεταφορά πολλών εγκληματιών πολέμου όχι, όμως, Ιταλών και Ιαπώνων. Ο Τσώρτσιλ εξέφρασε την ανα­ κούφισή του γι’ αυτό το γεγονός, αναφέροντας στο Υπουργικό

ΣΕ ΠΟΙΟΝ ΕΙΠΕ Ο ΣΤΑΛΙΝ ΟΧΙ ΓΙΑ ΤΗ ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ

35

Συμβούλιο: «Ε ίμ α ι βέβαιος πως σε καμιά περίπτωση δεν θα μπορούσαν οι Βρετανοί να φέρουν εις πέρας μαζικές εκτελέσεις, έστω και για μικρό χρονικό διάστημα, καθώς εμείς δεν υποφέρα­ με τόσο όσο οι χώρες που υποδουλώθηκαν από τους Γερμα­ νούς».43 Η δ ια κ ή ρ υ ξή άφηνε άλυτο το δύσκολο θέμα της τύχης των μεγάλων εγκληματιών πολέμου, και ιδιαίτερα αυτών των διαβόη­ των εγκληματιών όπως ο Χίτλερ, που «τα αδικήματά τους δεν περιορίζονται σε μια συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή». Σε αυτούς, ο Πρωθυπουργός επανήλθε το Νοέμβριο του 1943, με τη δική του τελική λύση. Πρότεινε «να συνταχθεί από τα Ηνω­ μένα Έθνη ένας κατάλογος με όλους τους σημαντικούς εγκλημα­ τίες πολέμου, διαφορετικός από αυτούς που θα κάλυπταν οι το­ πικές δικαιοδοσίες». Αυτός ο προσωρινός κατάλογος με τα π ε­ νήντα ή το πολύ εκατό ονόματα, θα περιελάμβανε «τις συμμο­ ρίες του Χίτλερ, του Μουσολίνι και τους Ιάπωνες πολέμαρχους». Κατά καιρούς, μια διάσκεψη δικαστών θα μπορούσε να περικό­ πτει ονόματα, να προσθέτει και να οριστικοποιεί τις εγγραφές. «Τ α πρόσωπα τα οποία θα εμφανίζονται στους οριστικούς πίνα­ κες θα θεωρούνταν, σύμφωνα με το επίσημο ψήφισμα των τριά­ ντα δύο Ηνωμένων Εθνών, ως καταζητούμενα παγκοσμίως». Το ωραίο με αυτό το ψήφισμα έγκειται στο γεγονός, ότι θα ήταν δυνατό να εξοντώσουν τους «εκτός νόμου» κατά βούληση. «Καμιά ποινή δεν θα επιβάλλεται σε όποιον τους θανατώνει κά­ τω από οποιεσδήποτε συνθήκες. Μόλις κάποιος από αυτούς π έ­ σει στα χέρια οποιασδήποτε στρατιωτικής μονάδας ή ένοπλης δύναμης των Ηνωμένων Εθνών», πρότεινε ο Τσώρτσιλ, «ο πλησιέστερος αξιωματικός με το βαθμό του στρατηγού, θα συγκρο­ τούσε ένα Δικαστήριο, με αποκλειστικό σκοπό την εξακρίβωση της ταυτότητάς τους και, όταν αυτό θα γινόταν, θα εκτελούνταν με τυφεκισμό μέσα σε έξι ώρες, χωρίς προσφυγή σε κάποια ανώ­ τερη αρχή».44 αυτή

2 Ο Ν Ο Μ Ο Σ ΤΟΥ ΑΥΝΤΣ το ΓΕΓΟΝΟΣ ότι ο ηγέτης μιας μεγάλης δημο­ κρατικής χώρας, ο επικεφαλής ενός έθνους που πολεμούσε για να αποκαταστήσει τη δημοκρατική νομιμότητα, συνέδεσε το όνομά του με ένα τέτοιο έγγραφο. Συντάχθηκε το Νοέμβριο του 1943, την εποχή ακριβώς που ο Τσώρτσιλ εξέδιδε διαταγές να εξαπολυθούν οι σκληρότερες αεροπορικές επιδρομές στην Ιστορία, εναντίον της γερμανικής πρωτεύουσας, με αποκλειστικύ σκοπό να σκοτωθούν όσο το δυνατόν περισσότεροι πολίτες. Δεν υπάρχει ιστορική κατα­ γραφή σχετική με το Γ ' Ράιχ που να μη φρίττει με ανείπωτη απο­ στροφή στην αποκάλυψη πανομοιότυπων διαταγών, υπογεγραμ­ μένων από τον Αδόλφο Χίτλερ, για την εκτέλεση ή τη δολοφονία, με συνοπτικές διαδικασίες, καταδρομέων, κομισάριων και «τρομοκρατών-αεροπόρων»· συγκεκριμένα, αυτά τα έγγραφα επρόκειτο να χρησιμοποιηθούν ως τεκμήρια εκ μέρους των κατηγόρων στο Δι­ καστήριο, που αποτελεί το θέμα αυτού του βιβλίου. Πρέπει δε να πούμε, πως πίσω από τις σκέψεις του Τσώρτσιλ κρυβόταν και ένα παραπολιτικό παρασκήνιο. Είχε αντικαταστήσει τον Λόρδο Woolton, με τον Jay Llewellin ως Υπουργό Επισιτισμού, μια κίνηση που θεωρήθηκε ως απειλητικό πλήγμα για τους υποστηρικτές του Υποκόμη Simon, που ήταν Λόρδος Καγκελάριος. Σύμ­ φωνα με τον ιδιαίτερο γραμματέα του, ο Τσώρτσιλ έλπιζε πως, με­ τά από αυτό, θα απαλλασσόταν από τον Simon. «Αλλά», είπε σε κάποιον άλλο Υπουργό, «εφόσον τώρα επιθυμούμε να στείλουμε

Ι

ΣΩΣ ΝΑ ΗΤΑΝ α τ υ χ ε ς

Ο ΝΟΜ Ο Ι ΤΟΥ ΛΥΝ ΤΙ

37

πίσω, στους τόπους των εγκλημάτων τους, όσους περισσότερους εγκληματίες πολέμου μπορούμε, δεν θα υπάρχει πια πολύ δουλειά, όπως πιστεύαμε κάποτε, ώστε να γίνει ο Simon Πρόεδρος κάποιου μεγάλου Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου για εγκλήματα πολέμου. Έτσι, προς το παρόν, παραμένει εδώ ».1 Η πρόταση του Τσώρτσιλ να λυντσαρισθούν οι ηγέτες του εχθρού, τέθηκε υπύψη του Πολεμικού Υπουργικού Συμβουλίου στις 10 Νοεμβρίου του 1943. Όμως, παρά την ατμόσφαιρα που επικρατούσε, και την πλήρη υποταγή στον Πρωθυπουργό τους, οι προτάσεις του δεν υιοθετήθηκαν από τους υπουργούς αμέσως. Αντίθετα, το Συμβούλιο αποφάσισε πως, λαμβάνοντας υπόψη τις κάποτε, εν θερμώ, συζητήσεις του, ο Λόρδος Καγκελάριος θα έπρεπε, σε συνεργασία με τον Γενικό Εισαγγελέα και τον Υπουρ­ γό Αεροπορικής Βιομηχανίας Sir Stafford Cripps, να επαναδιατυπώσουν την ατυχή διατύπωση του Πρωθυπουργού.2 Εκείνο που πρύτειναν τελικά αυτοί οι πολύ περισσότερο σώφρονες, έγινε δ ε­ κτό από τον Τσώρτσιλ χωρίς κανένα σχόλιο: Ανακοινώνεται ότι ένας κατάλογος του πυρήνα των πολιτικών αρχη­ γών, οι οποίοι π ρ έπ ει να θεωρηθούν υπεύθυνοι για την άγρια τροπή που έλα βε ο πόλεμος, θα συνταχθεί (σε εύθετο χρόνο) από τα Ηνω­ μένα Έθνη. (Οι τελευτα ίοι θα χαρακτηρίζονται ως Παγκοσμίως Κ α ­ ταζητούμενοι Εγκληματίες Πολέμου.) Εάν κάποιος από τους μεγά ­ λους εγκληματίες π έσει στα χέρια μιας Δύναμης των Ηνωμένων Εθνών, θα κρατείται υπό αυστηρό περιορισμό μέχρι τα Ηνωμένα Έθνη να αποφασίσουν για την τύχη του.3

Το Νοέμβριο του 1943, οι Τσώρτσιλ, Ρούσβελτ και Στάλιν συναντήθηκαν και γευμάτισαν μαζί στη σοβιετική πρεσβεία στην Τ ε­ χεράνη, όπου και πάλι συζήτησαν το θέμα της μεταχείρισης των μεγάλων εγκληματιών πολέμου, χωρίς να καταλήξουν σε κάποιο οριστικό συμπέρασμα.4 Πάντως, από αυτή τη συνάντηση προέκυψε ένα περίφημο μακάβριο ανέκδοτο. Ήταν 29 Νοεμβρίου, και ένας από τους Αμερικανούς που ήταν παρών στην Τεχεράνη, ο διπλωμάτης Charles Bohlen, κράτησε λεπτομερείς σημειώσεις. Θυμόταν την περίεργη συμπεριφορά του Στάλιν απέναντι στον Βρετανό Πρωθυπουργό: Ήταν ένα κράμα χιουμοριστικής διάθεσης και περιφρόνησης, καθώς ο Τσώρτσιλ φαινόταν να έχει ένα κακό προαίσθημα για την επιτυ­

38

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

χία της Επιχείρησης ο β ε ρ λ ο ρ ν τ , σχετικά με τη σχεδιαζόμενη ε ι­ σβολή στη Βόρεια Γαλλία το 1944. «Ο Στάλιν», αναφέρει ο Bohlen, «δεν έχασε την ευκαιρία να κάνει κάποιον υπαινιγμό στον κύριο Τσώρτσιλ». Σύντομα ο Πρωθυπουργός άρχισε να αμύνεται. «Κατά τη συζήτηση για τη μελλοντική στάση που θα τηρούσαν έναντι των Γερμανών», ση­ μείωσε ο Bohlen, «ο Στρατάρχης Στάλιν άφησε, πολλές φορές φανερά, να εννοηθεί πως ο κύριος Τσώρτσιλ έτρεφε μια κρυφή συμπάθεια για τους Γερμανούς και πως επιθυμούσε να υπάρξει μια ήπια ειρήνη. Καθήκον τους ήταν να θεσπίσουν “ πραγματικά αποτελεσματικά μέτρα” για να ελέγξουν τη Γερμανία, ώστε να μην μπορέσει να σηκώσει ξανά κεφάλι σε δεκαπέντε ή είκοσι χρόνια». «Ένας από τους τρόπους», είπε ο Στάλιν, «για να επ ι­ τευχθεί αυτό, ήταν να εξοντωθούν τουλάχιστον 50.000, ίσως και 100.000 από τα ηγετικά στελέχη της Γερμανίας». Ο Τσώρτσιλ, την προηγουμένη είχε ξεφαντώσει, γιορτάζοντας τα εβδομηκοστά του γενέθλια με πολλές προπόσεις, και δεν ήταν σε θέση να καταλάβει τους υπαινιγμούς του Στάλιν. Δήλωσε με στόμφο πως οι Βρετανοί δεν συνηθίζουν να κατακρεουργούν τους αιχμαλώτους πολέμου και «ιδιαίτερα τους αξιωματικούς».5 Όλοι γύρω στο τραπέζι τον αγριοκοίταξαν. Στις γραπτές μαρτυ­ ρίες του, ο Charles Bohlen αναφέρει: «Ο Πρωθυπουργός επέκρινε με έντονο τρόπο, την εκτέλεση εν ψυχρώ -όπως τη χαρακτήρι­ σε- στρατιωτών που πολέμησαν για την πατρίδα τους. Είπε πως οι εγκληματίες πολέμου πρέπει να πληρώσουν για τα εγκλήματά τους, καθώς επίσης και τα άτομα που διέπραξαν βαρβαρότητες. Σύμφωνα με τη Διακήρυξη της Μόσχας που είχε συντάξει ο ίδιος, πρέπει να δικαστούν στον τόπο όπου διέπραξαν τα εγκλήματά τους. Πάντως, δήλωσε κατηγορηματικά την αντίθεσή του στις εκτελέσεις για πολιτικούς σκοπούς». Σύμφωνα με την παραστα­ τική περιγραφή του ίδιου του Τσώρτσιλ που δημοσιεύθηκε μετά τον πόλεμο, είχε δηλώσει: «Προτιμώ να βγω εδώ και τώρα έξω στον κήπο και να αυτοπυροβοληθώ, παρά να κηλιδώσω την τιμή της χώρας μου με μια τέτοια αναισχυντία».6 Τα ντοκουμέντα που έχουμε ήδη παραθέσει, και αυτά που θα παραθέσουμε αργότερα, μας οδηγούν σε βάσιμες αμφιβολίες εάν είχε πράγματι τόσο ισχυρές αντιρρήσεις για την άμεση εξόντωση των εχθρών. Ο Ρούσβελτ είχε αντιληφθεί πως ο Στάλιν κοροΐδευε τον Τσώρ-

Ο ΝΟΜΟΣ ΤΟΥ ΛΥΝΤΣ

39

τσιλ. «Ο Πρόεδρος», συνέχισε στις σημειώσεις του ο Bohlen, «είπ ε αστειευόμενος, ότι υπολόγιζε τον αριθμό των Γερμανών ηγετικών στελεχών που θα έπρεπε να εκτελεσθούν σε 49.000 ή και περισσό­ τερους».7 Επί εβδομάδες, επαναλάμβανε την χωρίς ίχνος χιούμορ αντίδραση του Τσώρτσιλ.8 Αστειευόταν ή όχι ο Στάλιν, ο χασάπης του Katyn;Ίσως να μη μιλούσε σοβαρά, γιατί όταν ο Τσώρτσιλ, με την υποστήριξη του Ρούσβελτ, παρουσίασε αργότερα ένα παρόμοιο σχέδιο (τον Οκτώβριο του 1944), μόνο ο Στάλιν πρόβαλε βέτο. ΟΤΑΝ Ο ς τ ρ α τ η γ ο ς Αϊζενχάουερ ζήτησε τον Απρίλιο του 1944 από τη βρετανική κυβέρνηση μια δήλωση προκειμένου να την κοινο­ ποιήσει στους Γερμανούς, σχετικά με το πώς θα τους μεταχειρί­ ζονταν μετά την ήττα τους, ο Τσώρτσιλ ανακοίνωσε γραπτώς στο Υπουργείο Εξωτερικών τα ακόλουθα:

Επεσήμανα στο Υπουργικό Συμβούλιο πως οι όροι που προβλέπονται τώρα για τους Γερμανούς δεν θα είναι καθόλου καθησυχαστικοί γ ι’ αυτούς, αν τους ανακοινωθούν με όλες τους τις λεπτομέρειες. Τ ό ­ σο ο Πρόεδρος Ρούσβελτ όσο και ο Στρατάρχης Στάλιν, δήλωσαν στην Τεχεράνη ότι επιθυμούν να χωρίσουν τη Γερμανία σε μικρότερα τμ ή ­ ματα, απ’ όσο είχα σκεφτεί εγώ. Ο Στάλιν επίσης, μίλησε για εκ τελέ­ σεις 50.000 επιτελών και στρατιωτικών εμπειρογνωμόνων. Δεν είμα ι βέβαιος εάν όντως αστειευόταν. Η ατμόσφαιρα ήταν μάλλον εύθυμη, αλλά και ζοφερή συγχρόνως. Το βέβαιο πάντως είναι, πως είπε ότι χρειάζεται 4.000.000 Γερμανούς άνδρες για να ανοικοδομήσουν τη Ρωσία. Υποσχεθήκαμε στους Πολωνούς ότι θα αποκατασταθούν στην Ανατολική Πρωσία και, εφόσον το επιθυμούν, μέχρι τη γραμμή του Όντερ. Υπάρχουν επίσης πολλοί άλλοι όροι, που συνεπάγονται την πλήρη καταστροφή της Γερμανίας και τον οριστικό της αφοπλισμό.9

Αντίθετα με τον Τσώρτσιλ, φαίνεται πως ο Στάλιν έκλινε υπέρ της δικαστικής οδού, ακολουθώντας διαδικασίες βέβαια, για τις οποίες οι Ρώσοι ήδη φημίζονταν. Στις 16 Δεκεμβρίου του 1943, ορίστηκε ένα Δικαστήριο για εγκληματίες πολέμου προκειμένου να δικάσει τρεις Γερμανούς αξιωματικούς που είχαν αιχμαλωτισθεί στο Στάλινγκραντ, με την κατηγορία της δολοφονίας Ρώσων πολιτών με δηλητηριώδη αέρια. Η δίκη ολοκληρώθηκε σε τρεις μόνο ημέρες και επιβλήθηκε η θανατική ποινή. Οι τρεις αξιωματι­

40

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

κοί εκτελέστηκαν σε μια πλατεία στο Χάρκοβο μπροστά σε 40.000 θεατές.10 Οι Ρώσοι είχαν μοντάρει ένα ανατριχιαστικό ντοκιμαντέρ για τις δίκες στο Χάρκοβο. Το μήνυμά του -ο ι διαδικασίες που ακο­ λουθούσαν οι Σοβιετικοί στις δίκες- δεν διέφυγε από τον Δικαστή Robert Η. Jackson, όταν το πρόβαλαν το βράδυ στις 17 Μαΐου του 1945 στον ίδιο και στο νέο προσωπικό του που μόλις είχε καταφτάσει. Περιορίζοντας τις κρίσεις του γι’ αυτή την ταινία, ο δικα­ στής την αποκάλεσε διπλωματικά «μια πολύ ενδιαφέρουσα πα­ ρουσίαση της ρωσικής μεθόδου να παραχωρούν οι ίδιοι οι κατη­ γορούμενοι τα ενοχοποιητικά στοιχεία» - αυτή είναι η βίαιη μορ­ φή «εκούσιας ομολογίας», για την οποία είναι πασίγνωστες από παλιά, οι δίκες σοβιετικού τύπου.11Όπως έγραφε ο Βρετανός Γ ε­ νικός Εισαγγελέας Sir David Maxwell Fyfe, αυτές οι δίκες ήταν παραδείγματα σκηνοθετημένης συνοπτικής διαδικασίας, κατά την οποία οι κατηγορούμενοι, με εξευτελιστικό τρόπο, ομολογούσαν τα εγκλήματά τους και καταδικάζονταν και εκτελούνταν, χωρίς να ασχοληθεί κανείς πλέον με την υπόθεσή τους.12 Η σκηνοθετημένη δίκη στο Χάρκοβο δεν άφησε αδιάφορο το Β ε­ ρολίνο εκείνο το χειμώνα του 1943-44. Ο επικεφαλής των συνεργα­ τών του Γκαίμπελς, ο δρ. Hans Fritzsche, που θα ήταν επίσης κατη­ γορούμενος στη δίκη της Νυρεμβέργης, θα κατέθετε τον Ιούνιο του 1946 πως θυμόταν σαφώς τη στιγμή που πληροφορήθηκε ότι οι Ρώ­ σοι είχαν σκηνοθετήσει μια δίκη μετά την ανακατάληψη της πόλης του Χάρκοβου. Τότε ήταν που άκουσε για πρώτη φορά τις κατηγο­ ρίες σχετικά με τη δολοφονία ατόμων με δηλητηριώδη αέρια. Έσπευσα με αυτή την αναφορά στον δρ. Γκαίμπελς και τον ρώτησα τ ι συνέβαινε. Μου απάντησε πως θα εξετά σει το θέμα και θα το συ­ ζητήσει με τον Χ ίμ λερ και τον Χ ίτλερ. Την επόμενη ημέρα μου είπ ε ότι θα υπάρξει επίσημη διάψευση των κατηγοριών. Αλλά αυτή η δ ιά ­ ψευση δεν έγινε ποτέ, με τη δικαιολογία ότι ήθελαν να διασαφηνί­ σουν την όλη υπόθεση σε μια δίκη στη Γερμανία.

Πάντως, είπε πως ο δρ. Γκαίμπελς του απάντησε κατηγορηματικά ότι «τα δηλητηριώδη αέρια που αναφέρθηκαν στη δίκη στη Ρωσία ήταν αποκυήματα της νοσηρής φαντασίας ορισμένων. Δεν υπήρχε καμιά απολύτως απόδειξη ότι είχαν πράγματι χρησιμοποιηθεί».13 Στην Αγγλία, το Πολεμικό Υπουργικό Συμβούλιο αποφάσισε,

Ο ΝΟΜ Ο Ι ΤΟΥ ΛΥΝ ΤΙ

41

στις 13 Μαρτίου του 1944, να καταρτισθεί ένας οριστικός κατά­ λογος. Θα περιελάμβανε τα ονόματα Γερμανών, Ιταλών και Ια­ πώνων εγκληματιών πολέμου, όχι λιγότερα από πενήντα και ασφαλώς όχι περισσότερα από εκατό συνολικά, από τα οποία τα περισσότερα θα ήταν «βεβαίω ς» Γερμανών. 0 σκοπός ήταν, όπως πληροφόρησε το Υπουργείο Εξωτερικών τους συντάκτες του πίνακα, να κρατήσουν «αυτούς τους λίγους “ επίλεκτους” » χωριστά από εκείνους που θα θεωρούνταν ένοχοι για εγκλήματα πολέμου υπό τη στενή έννοια του όρου. Κριτήριο για αυτή την επιλογή θα ήταν «η ευθύνη του καθενός για την πρόκληση του πολέμου».14Ήταν σαφές, αν και δεν αναφερόταν ρητά τι επρόκειτο να συμβεί σ’ αυτούς τους πενήντα ή εκατό που θα επέλε­ γαν και θα κρατούσαν χωριστά από τους υπόλοιπους, αφού ο Λόρδος Καγκελάριος εξακολουθούσε, σε όλη τη διάρκεια του 1944, να θεωρεί δεδομένη την εξόντωσή τους με συνοπτικές δια­ δικασίες, ευθύς μόλις θα τους συνελάμβαναν. Πριν αναχωρήσει ο Πρωθυπουργός για το Κεμπέκ, όπου θα συναντούσε τον Ρού­ σβελτ, το Σεπτέμβριο του 1944, ο Υποκόμης Simon του ενεχείρισε ένα μνημόνιο με σκοπό τη σύνταξη μιας γενικά αποδεκτής φόρ­ μουλας, που θα χρησίμευε ως νομική βάση για την εξόντωση, με συνοπτικές διαδικασίες, των ηγετών του εχθρού.15

Οι δύο ηγέτες των Συμμάχων συναντήθηκαν στο Κεμπέκ στις 11 Σεπτεμβρίου του 1944 και κατόπιν, κατ’ ιδίαν, στο Hyde Park κο­ ντά στη Νέα Υόρκη. Φαίνεται πως ο Τσώρτσιλ είχε εκδηλώσει την πρόθεσή του να συζητήσει αμέσως το θέμα της τύχης της Γερμα­ νίας, γι’ αυτό και ο Ρούσβελτ, στις 20 του ίδιου μήνα, τηλεγράφησε στον Henry Morgenthau: «Σ ε παρακαλώ να βρίσκεσαι στο Κεμπέκ στις 14 Σεπτεμβρίου, ημέρα Πέμπτη, το μεσημέρι». Ο Stimson δεν έλαβε ανάλογη πρόσκληση.16 Ο Morgenthau πήρε μαζί και το σχέ­ διό του. Στην Ουάσινγκτον, ο Stimson πληροφορήθηκε αγανακτισμένος αυτή την ενέργεια του Προέδρου. «Δεν μπορώ να πιστέψω πως θα ακολουθήσει τις απόψεις του Morgenthau» έγραφε στο ημε­ ρολόγιό του στις 13 του μηνός. «Αν το κάνει, θα είναι καταστρο­ φικό». Εξακολουθούσε να είναι ιδιαίτερα ταραγμένος καθώς υπαγόρευε την επόμενη ημέρα. «Πρόκειται για κάτι πραγματικά

42

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

φρικτό. Εδώ ο Πρόεδρος διορίζει μια επιτροπή υπό την προεδρία του Hull για να του κάνει προτάσεις σχετικά με αυτά τα θέματα, μετά από επισταμένη μελέτη, και όταν πηγαίνει στο Κεμπέκ παίρνει μαζί του τον άνθρωπο που πραγματικά εκπροσωπεί τη μειοψηφία και είναι εξαιρετικά επηρεασμένος από τις εβραϊκές κατηγορίες, έναν πραγματικά πολύ επικίνδυνο σύμβουλο για τον Πρόεδρο αυτή τη στιγμή». Ούτε τον Cordell Hull δεν είχε πάρει μαζί του. Για να υπερασπιστεί κανείς τον Ρούσβελτ, θα μπορούσε να πει πως ήταν πλέον ένας άρρωστος άνθρωπος. Ήταν πολύ αδυνατισμένος στο πρόσωπο και το σώμα, είχε ήδη χάσει γύρω στα δεκατέσσερα κιλά, τα μάτια του ήταν βαθουλωμένα, το τσακι­ σμένο του πρόσωπο είχε μια χλομάδα λες και δεν το είχε δει πο­ τέ ο ήλιος και σαφώς, φαινόταν μεγαλύτερος από την ηλικία του και πολύ καταβεβλημένος. Τον αποκαλούσαν, για ψηφοθηρικούς λόγους, «γεροξεκούτη», και αυτό τον είχε θίξει βαθιά. Η αλήθεια πάντως ήταν, πως το οξύ μυαλό του είχε αρχίσει να παρουσιάζει κενά, σε σημείο που τον Αύγουστο, σε μια δεξίωση έκανε πρόπο­ ση, για δεύτερη φορά, μέσα σε είκοσι λεπτά, προς τιμήν του Ισλανδού Πρωθυπουργού. Καθώς τώρα έσκυβε από την αναπη­ ρική του καρέκλα ανυπομονώντας τα μοντέλα των πλοίων που του είχε φέρει ο Τσώρτσιλ -ενθύμια από την απόβαση στη Νορμανδία- σταγόνες ιδρώτα έτρεχαν στο μέτωπό του.17 Από τις σημειώσεις του Morgenthau φαίνεται πως, μόλις έφθασε στο Κεμπέκ το βράδυ στις 13 Σεπτεμβρίου, άρχισε τη συζήτηση για το θέμα της Γερμανίας. 0 Ρούσβελτ τον κάλεσε να περιγράψει συνοπτικά το σχέδιό του. Αναπάντεχα, η πρώτη αντίδραση του Τσώρτσιλ ήταν εχθρική. Όταν ο Morgenthau μίλησε για την κυριολεκτική ισοπέδωση των βιομηχα­ νιών στο Ρουρ, ο Τσώρτσιλ τον διέκοψε. Είπε πως ήταν κατηγορη­ ματικά αντίθετος - χρειαζόταν μόνο να εξαφανίσουν τη γερμανική παραγωγή όπλων. Φανερά ενοχλημένος, τόνισε στον Morgenthau πως η πρότασή του ήταν «αποτρόπαια, αντιχριστιανική και άσκο­ πη». «Αντιμετωπίζω το Σχέδιο του Morgenthau», είπε ο Πρωθυ­ πουργός, «μ ε τον ίδιο ενθουσιασμό που θα έδειχνα αν έπρεπε εγώ ο ίδιος να περάσω τις χειροπέδες σε έναν νεκρό Γερμανό». Ήταν επιθετικός και προσβλητικός, όταν, σε μια στιγμή, απευθυνόμενος στον Ρούσβελτ, από το θυμό του έχανε τα λόγια του: «Για να συζη­ τήσουμε αυτό, με καλέσατε να έλθω τόσο δρύμο μέχρις εδώ ;»18

Ο ΝΟΜΟΣ ΤΟΥ ΛΥΝΤΣ

43

Ο Λόρδος Cherwell (ο πρώην καθηγητής F.A. Lindemann) τον στραβοκοίταξε. Ο Τσώρτσιλ προφανώς δεν είχε αντιληφθεί πως αυτός ο άνθρωπος, ο Υπουργός Οικονομικών του Ροόσβελτ, κι­ νούσε τα νήματα της αμερικανικής οικονομίας και επομένως από αυτόν εξαρτιόταν το οικονομικό πεπρωμένο της χρεοκοπημένης Βρετανίας. Πριν φύγουν από το Κεμπέκ, έπρεπε να εξασφαλί­ σουν την υπογραφή του Ρούσβελτ στο προσχέδιο της Συμφωνίας Lend-Lease* για τη Φάση Β ' της μεταπολεμικής περιόδου. 0 καθηγητής, σε μια ιδιωτική συνομιλία του με τον Morgenthau το επόμενο πρωί, (14 Σεπτεμβρίου) ζήτησε χίλιες φορές συγγνώμη για τη συμπεριφορά του Ουίνστον και υποσχέθηκε να εξωραΐσει το σχέδιο ώστε να γίνει πιο ελκυστικό για τον Πρωθυπουργό.19 Ο Τσώρτσιλ είχε λάβει πλέον το μήνυμα. Αργότερα, έγραφε: «Είχαμε να μάθουμε πολλά από τον κύριο Morgenthau». Όταν εκείνη την ημέρα συζήτησε με τον Ρούσβελτ για την πολιτική που θα τηρούσαν απέναντι στη Γερμανία, δήλωσε πως ήταν υπέρ του σχεδίου, μετά τις εξηγήσεις που του έδωσε ο Λόρδος Cherwell (πως, στην ουσία, με τη διάλυση της γερμανικής βιομηχανίας, η Βρετανική Αυτοκρατορία θα άρπαζε τις εξαγωγικές αγορές της ηττημένης Γερμανίας). Ανέθεσαν στον Cherwell να συντάξει το σχέδιο ενός μνημονίου και να το δώσει στον Τσώρτσιλ να το υπο­ γράψει.20 Ο τελευταίος δεν είχε πλέον καμία διάθεση να δείξει μεγαλοψυχία. Κάποια στιγμή, όταν ο οικοδεσπότης τους, ο Κα­ ναδός Πρωθυπουργός Mackenzie King, τον ρώτησε πόσο ακόμα θα διαρκέσει ο πόλεμος, ο Τσώρτσιλ είπε ότι φοβόταν μήπως παρατραβήξει. «Ο Χίτλερ και το ασκέρι του γνωρίζουν πως κινδυ­ νεύει η ζωή τους», είπε, «και έτσι θα πολεμήσουν μέχρις εσχά­ των». Ο Λόρδος Cherwell συνέταξε ένα μονοσέλιδο μνημόνιο για τη με­ ταχείριση της Γερμανίας. Κρυφά από τον Τσώρτσιλ, ο Morgenthau κάλεσε τον καθηγητή και τον Harry Dexter White στο δωμάτιό του, και, στις έντεκα το βράδυ στις 15 Σεπτεμβρίου, διάβασε το προσχέ­ διο του μνημονίου που είχε συνταχθεί από τον καθηγητή και εξέφρασε την έντονη αντίθεσή του. Θεώρησε πως ήταν «... δύο βήματα πίσω». Είπε πως μετά την τελευταία συζήτηση, ο Τσώρτσιλ είχε * Σ.τ.Ε.: 0 Νόμος «περί εκμίσθωσης και δανεισμού», που εφαρμόσθηκε από τις ΗΠΑ κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, βάσει του οποίου χορηγούσε πολε­ μικό εξοπλισμό στις σύμμαχες χώρες.

44

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

φανεί ότι θα αποδεχόταν το σχέδιο και είχε μιλήσει με ενθουσιασμό για τη μετατροπή της Γερμανίας σε αγροτική χώρα, όπως δηλαδή ήταν κατά το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα. Για το λόγο αυτό, ο Morgenthau επέμενε να πετάξουν στο καλάθι των αχρήστων αυτό το «νερόβραστο» μνημόνιο και να ζητήσουν νέες οδηγίες από τους δύο ηγέτες. Συναντήθηκαν όλοι στις 15 Σεπτεμβρίου, ώρα δώδεκα το μ ε­ σημέρι. Ο ΆντονυΉντεν, που είχε κληθεί επειγόντως από το Λον­ δίνο στο Κεμπέκ, σημείωσε στο ημερολόγιό του ότι κατά κάποιο τρόπο, «του προκαλούσε οργή το μίσος αυτού του Γερμανοεβραίου εναντίον της ίδιας του της χώρας, και συμπλήρωσε ότι δεν ήταν και τόσο βέβαιος πως το Σχέδιό (του) ήταν τόσο καλό, σύμφωνα με τις δικές μας απόψεις». Ο Υπουργός των Εξωτερι­ κών ήταν «αρκετά εκνευρισμένος» με τον Morgenthau και αργό­ τερα συνειδητοποίησε πως ίσως και να τον είχε προσβάλει.21 Πά­ ντως, ο Τσώρτσιλ απέρριψε το νέο προσχέδιο που είχαν συντάξει οι δύο, ο Morgenthau και ο Cherwell, γιατί «δεν ήταν αρκετά δραστικό». Και μπροστά σε όλους υπαγόρευσε το περίφημο μο­ νοσέλιδο μνημόνιο για την καταστροφή των βιομηχανιών στο Ρουρ και στο Σάαρ, που το μονόγραψαν ευθύς αμέσως ο ίδιος και ο Ρούσβελτ. Σε μια παράγραφό του αναφερόταν επί λέξει: «Αυτό το πρόγραμμα εξαφάνισης των πολεμικών βιομηχανιών στο Ρουρ και στο Σάαρ έχει σκοπό τη μετατροπή της Γερμανίας σε χώρα κυρίως αγροτική και κτηνοτροφική».22 Στην πραγματι­ κότητα προχώρησε πολύ περισσότερο από το Σχέδιο του Mor­ genthau, στη θέσπιση οικονομικών κυρώσεων. πληροφορήθηκε το θρίαμβο του Morgenthau στο Κεμπέκ το ίδιο σαββατοκύριακο, από ένα τηλεφώνημα του βοη­ θού του John J. McCloy. Τον πίεζε σαν ένα βαρύ σύννεφο επί ημέρες. «Μ έχρι τώρα δεν έχω συναντήσει άνθρωπο», έγραφε, «που να μην έχει τρομοκρατηθεί με την καρθαγένεια συμπεριφο­ ρά f του Υπουργού Οικονομικών. Είναι ένας Ισραηλίτης που δ ι­ ψάει για εκδίκηση και, αν τελικά τα καταφέρει (δεν μπορώ να πιστέψω πως κάτι τέτοιο θα συμβεί), είναι απόλυτα σίγουρο πως θα έχει σπείρει το σπόρο ενός πολέμου για την επόμενη γενιά. ο h e n r y s t im s o n

Σ.τ.Μ.: Έκφραση που αναφέρεται στην καταστροφή της Καρχηδόνας από τους Ρωμαίους.

Ο ΝΟΜΟΣ ΤΟΥ ΛΥΝΤΣ

45

Και ήδη αυτοί οι δυο άνθρωποι, (ο Τσώρτσιλ και ο Ρούσβελτ) σε μια σύντομη συνάντηση στο Κεμπέκ, χωρίς συμβούλους εκτός από κάποια ανδρείκελα, χωρίς άλλους υπουργούς μαζί με τον Πρύεδρο εκτός από τον Morgenthau, έκαναν αυτό το βήμα και έδωσαν οδηγίες για την υλοποίησή του». 0 Αντονυ Ήντεν θα χρησιμοποιούσε αργότερα παρύμοια γλώσσα, σχολιάζοντας την παρέμβαση του Morgenthau σε ένα καυστικό χειρόγραφο σημείωμα που μόλις έκρυβε τον αντισημι­ τισμό, «ένα αδικαιολόγητα θρασύ κείμενο». «Αυτοί οι πρώην πολίτες της Γερμανίας», έγραφε, «φαίνεται πως επιθυμούν να εξαφανίσουν τα ίχνη των προγύνων τους, μέσα σε ένα λουτρό μ ί­ σους. Αν. Η., 19 Νοεμβρίου».23 Το Σχέδιο του Morgenthau ήταν αντιφατικό όσον αφορά τη δη­ μιουργία ταγμάτων καταναγκαστικής εργασίας, στα οποία θα εντάσσονταν όλα τα μέλη των «SS, της Γκεστάπο και άλλων παρό­ μοιων ομάδων». Πρότεινε επίσης, την καταδίκη σε θάνατο οποιουδήποτε επιχειρούσε να διαφύγει από τη Γερμανία. Ως προς την τ ι­ μωρία των «Μεγάλων Εγκληματιών Πολέμου», το Σχέδιο του Morgenthau φαίνεται πως περιελάμβανε κάτι παραπάνω από τις αρχικές προτάσεις του Τσώρτσιλ για τους «εκτός νόμου». Ένας κατάλογος με τα ονόματα των κυριοτέρων εγκληματιών πολέ­ μου, η αναμφισβήτητη ενοχή των οποίων έχει γενικά αναγνωρισθεί από τα Ηνωμένα Έθνη, θα καταρτισθεί το ταχύτερο δυνατόν και θα διαβιβασθεί στις αρμόδιες στρατιωτικές αρχές, που με τη σειρά τους -όσον αφορά τα πρόσωπα που θα περιέχονταν σ’ αυτόν τον κατάλογο- θα ενεργούσαν ως εξής: α) θα τους συνελάμβαναν, και κατόπιν θα γινό­ ταν, το ταχύτερο δυνατόν, η εξακρίβωση της ταυτότητάς τους από αξιωματικό που θα έφερε το βαθμό του Στρατηγού, και β) όταν θα ολοκληρωνόταν η διαδικασία της επαλήθευσης, απόσπασμα στρατιω­ τών των Ηνωμένων Εθνών θα εκτελούσε πάραυτα με τυφεκισμό, το άτομο του οποίου η ταυτότητα θα έχει εξακριβωθεί.24 Οι φίλοι του Morgenthau στην Ουάσινγκτον, όταν πληροφορήθηκαν ότι ο Ρούσβελτ και ο Τσώρτσιλ είχαν μονογράψει το έγγρα­ φο, ενήργησαν αστραπιαία. Μόλις μετά από δύο ημέρες, στις 17 Σεπτεμβρίου, οι αρχηγοί του Αμερικανικού Επιτελείου Εθνικής Αμύνης συνέταξαν και παρέδωσαν στον Αϊζενχάουερ ένα σχέδιο οδηγίας, το οποίο θα έδινε στους Γερμανούς να καταλάβουν ότι

46

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

δεν θα μπορούσαν να απειλήσουν ξανά την παγκόσμια ειρήνη. «Η κατοχή και η διακυβέρνησή σας», ανέφερε το έγγραφο, «θα πρέπει να είναι δίκαιη, αλλά συγχρόνως αυστηρή και ψυχρή. Θα πρέπει να μην ενθαρρύνετε τις φιλικές σχέσεις μεταξύ των συμ­ μαχικών στρατευμάτων και των Γερμανών αξιωματούχων ή του λαού».25 Μια πολιτική οδηγία που εκδόθηκε στις 14 Οκτωβρίου από το Αμερικανικό Επιτελείο Εθνικής Αμύνης, τόνιζε την ανά­ γκη εξόντωσης των Γερμανών αξιωματικών. «Επιτελικοί αξιω­ ματικοί που δεν θα έχουν προφυλακισθεί προκειμένου να δικα­ στούν, θα τίθενται υπό κράτηση και θα παραμένουν κρατούμενοι μέχρι να αποφασισθεί η τύχη τους».26 Όλα αυτά ήταν εξαιρετικά δυσοίωνα για τους Γερμανούς. Αλλά δεν ήταν χειρότερα από εκείνα που είχε πείσει ο Τσώρτσιλ τον Ρούσβελτ να αποδεχθεί στο Hyde Park στις 17 Σεπτεμβρίου, και που περιέχονταν στο κείμενο που θα παρουσιαζόταν, με την πρώ­ τη ευκαιρία, στον Στρατάρχη Στάλιν για να το υπογράψει. Παρα­ τίθεται ολόκληρο το αδημοσίευτο, μέχρι σήμερα, κείμενο που δα­ κτυλογράφησε μια από τις ιδιαίτερες γραμματείς του Τσώρτσιλ σε επιστολόχαρτο που έφερε την επικεφαλίδα Downing Street 10: ΣΧΕΔΙΟ ΠΡΟΤΕ1ΝΟΜΕΝΟΥ ΤΗΛΕΓΡΑΦΗΜΑΤΟΣ ΠΟΥ ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ ΝΑ ΣΤΑΛΕΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΡΟΕΔΡΟ ΚΑΙ ΤΟΝ ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΟ ΣΤΟΝ ΣΤΡΑΤΑΡΧΗ ΣΤΑΛΙΝ

«1. Στη Σύνοδο των Υπουργών Εξωτερικών που πραγματοποιήθηκε στη Μόσχα, πριν από την Τεχεράνη, ο Πρωθυπουργός της Με­ γάλης Βρετανίας υπέβαλε σχέδιο πρότασης για την τιμωρία των εγκληματιών πολέμου στις χώρες όπου διέπραξαν τις φρικτές πράξεις τους και, αν είναι δυνατόν, στον συγκεκριμένο τόπο όπου συντελέστηκαν αυτές. Το κείμενο έγινε δεκτό, με μικρές τροπο­ ποιήσεις, και όταν ανακοινώθηκε, έτυχε της γενικής επιδοκιμασίας και αποδοχής. Πάντως, αυτό το κείμενο δεν επιχειρούσε να ασχο­ ληθεί με τις υποθέσεις των μεγάλων εγκληματιών πολέμου, “ των οποίων τα εγκλήματα δεν περιορίζονται σε μια συγκεκριμένη γεω­ γραφική περιοχή” . Το θέμα το προσεγγίσαμε απλώς σε μια συζή­ τηση στην Τεχεράνη, χωρίς να καταλήξουμε σε κάποια απόφαση. »Εχει πλέον μεγάλη σημασία για μας, να καταλήξουμε σε κάποια συμφωνία για τον τρόπο τιμωρίας αυτών των μεγάλων εγκλη­ ματιών πολέμου. Νομίζετε εσείς (Στάλιν) πως θα μπορούσε να συ­

Ο ΝΟΜΟΣ ΤΟΥ ΛΥΝΤΣ

47

νταχθεί ένας κατάλογος με πενήντα ή εκατό ονόματα ανθρώπων, των οποίων η ευθύνη για την οργάνωση αυτών των εγκλημάτων και των απάνθρωπων πράξεων και η ηθική αυτουργία γι’ αυτά κατά τη διάρκεια του πολέμου, θα μπορούσε να θεμελιωθεί (sic) στο γεγο­ νός και μόνο ότι κατείχαν κάποιο υψηλό αξίωμα; »Βέβαια, ένας τέτοιος κατάλογος δεν θα μπορούσε να θεωρη­ θεί πλήρης. Θα μπορούν να προστεθούν, οποτεδήποτε, νέα ονό­ ματα. Προτείνεται, αυτά τα πρόσωπα να θεωρηθούν παγκοσμίως, με εξουσιοδότηση των Ηνωμένων Εθνών, εκτός νόμου και, μόλις θα βρίσκεται κάποιο από αυτά στα χέρια των Συμμάχων, εκείνοι “ θα αποφασίζουν για την εκτέλεσή του και η απόφαση αυτή θα τίθεται σε εφαρμογή αμέσως” . Ή εναλλακτικά, “ ο πλησιέστερος αξιωματικός με το βαθμό του Στρατηγού, θα συγκροτεί ένα Δικα­ στήριο, με αποκλειστικό σκοπό την εξακρίβωση της ταυτότητάς τους και, όταν γίνει αυτό, θα εκτελούνται με τυφεκισμό μέσα σε έξι ώρες, χωρίς προσφυγή σε κάποια ανώτερη αρχή” ». «2. Πιστεύουμε πως η μέθοδος της δίκης, καταδίκης και επιβολής ποινής με δικαστική απόφαση, είναι τελείως ακατάλληλη για τους διαβόητους αρχιεγκληματίες όπως ο Χίτλερ, ο Χίμλερ, ο Γκαίρινγκ, ο Γκαίμπελς και ο Ρίμπεντροπ*. Εκτός από τις ανυπέρβλητες δυ­ σκολίες της συγκρότησης του Δικαστηρίου, της διατύπωσης της κα­ τηγορίας και της συγκεντρώσεως των αποδεικτικών στοιχείων, το θέμα της μεταχείρισής τους είναι πολιτικό και όχι δικαστικό. Δεν μπορεί να εναποτεθεί σε χέρια δικαστών, όσο διαπρεπείς ή καταρ­ τισμένοι και αν είναι, το έργο της οριστικής απόφασης σε μια υπό­ θεση δημοσίου συμφέροντος, τόσο τεράστιας και ζωτικής σημασίας όπως αυτή. Η απόφαση πρέπει να ληφθεί “ από κοινού, από τις κυ­ βερνήσεις των Συμμάχων” . Και πράγματι, η Διακήρυξη της Μό­ σχας εκφράζει αυτές ακριβώς τις ιδέες». «3. Πιστεύουμε πως υπάρχουν πλεονεκτήματα στη λύση της κα­ * Σ.τ.Σ.: Σε ποια στοιχεία θα μπορούσε να στηριχθεί το Δικαστήριο της Νυρεμ­ βέργης για να θεμελιώσει κατηγορία εναντίον του δρ. Γκαίμπελς; 0 δρ. Nelte, δικηγόρος του Κάιτελ, περιέγραψε τον Υπουργό Προπαγάνδας ως έναν δαιμό­ νιο άνθρωπο, την κινητήρια δύναμη του Άξονα σε θέματα ιδεολογίας, ο οποίος πίστευε κάθε λέξη που έγραφε. «Εκτός από το πογκρόμ των Εβραίων το 1938 -τον Νοέμβριο- δεν υπάρχει τίποτε άλλο για το οποίο θα μπορούσε να κατηγορηθεί ο Γκαίμπελς σ’ αυτή τη δίκη» σύμφωνα με τη γνώμη του Nelte.

48

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

τάρτισης ενός καταλόγου ονομάτων. Αυτή τη στιγμή, ο Χίτλερ και οι στενοί συνεργάτες του γνωρίζουν ποια θα είναι η τύχη τους, όταν ο γερμανικός στρατός και οι πολίτες πάψουν να αντι­ στέκονται. Επομένως, δεν έχουν τίποτε να χάσουν διατάσσοντας τους άνδρες τους να πολεμήσουν μέχρις εσχάτων. Όσο λοιπόν μπορούν να πείθουν τους Γερμανούς να το κάνουν αυτό, θα συ­ νεχίζουν να περνούν ζωή άνετη και να διατηρούν τα σπουδαία τους αξιώματα. Και θα ισχυρίζονται ότι μοιράζονται τα ίδια δ ι­ καιώματα και την ίδια μοίρα με τους υπόλοιπους Γερμανούς. Αν όμως δημοσιοποιηθούν τα ονόματά τους και απομονω­ θούν, ο γερμανικός λαός ορθώς θα συμπεράνει πως υπάρχει κάποια διαφορά μεταξύ του ίδιου και των μεγαλοεγκληματιών. Και θα εκδηλωθεί μια σύγκρουση συμφερόντων μεταξύ των διαβόη­ των αρχηγών και των θυμάτων τους. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε υπονόμευση της εξουσίας των καταδικασμένων, με αυτόν τον τρόπο, ηγετών τους. Θα ξεσηκώσει το λαό εναντίον τους και θα βοηθήσει στη διάλυση της Γερμανίας».27 έ χ ο ν τ α ς κ α λ α φ υ λ α γ μ ε ν α μέσα στο χαρτοφύλακά του αυτά τα τρομερά έγγραφα, ο Τσώρτσιλ επιβιβάστηκε στις 19 Δεκεμβρίου στο Queen Mary για το ταξίδι της επιστροφής στην Αγγλία. Ο Λόρδος Cherwell, ο eminence grise (μυστικοσύμβουλός) του, παρέμεινε για περαιτέρω διαβουλεύσεις στην Ουάσινγκτον. Στις 20 του μηνός, ο McCloy προειδοποίησε τον Stimson ότι είχε ακούσει τόσο από τον Λόρδο Halifax όσο και από τον Sir Alexander Cadogan, μόνιμο Γραμματέα του Υπουργείου Εξωτερικών, πως ο Πρόεδρος ήταν «ακλόνητος στην απόφασή του να εκτελεσθούν οι αρχηγοί των Ναζί χωρίς δίκη».28 Ο Ρούσβελτ βρισκόταν ακόμη κάτω από την επιρροή του Morgenthau. Ο Stimson και ο Hull εξακολουθούσαν να ασκούν πίεση προκειμένου να απορρίψει το Σχέδιο του Morgenthau. Τ ε­ λείως απροσδόκητα, γύρω στα μεσάνυχτα, άρχισε να το ξανα­ σκέφτεται. Ήταν βέβαια χρονιά εκλογών, και αυτό που τελικά τον βοήθησε να αλλάξει γνώμη, ήταν το γεγονός ότι πληροφορήθηκαν το σχέδιο οι εφημερίδες. Λεπτομέρειές του εμφανίστηκαν στις 23 Σεπτεμβρίου στην εφημερίδα Wall Street Journal. Ακολού­ θησε ένας καταιγισμός επικρίσεων εναντίον του Προέδρου και του Morgenthau. Οι πέντε μεγαλύτερες συνδικαλιστικές ενώσεις που είχαν φοβερή επιρροή, εξέδωσαν διακήρυξη με την οποία

Ο ΝΟΜΟΣ ΤΟΥ ΛΥΝΤΣ

49

απέρριπταν το σχέδιο ως οικονομικά απαράδεκτο και προειδο­ ποιούσαν πως «περιείχε τα σπέρματα ενός νέου πολέμου». Παραβλέποντας όλα τα εμπόδια ο Morgenthau έστειλε ένα πλήρες αντίγραφο του οριστικού σχεδίου, αποτελούμενο από εί­ κοσι δύο σελίδες, στον Λόρδο Cherwell που βρισκόταν ακόμη στην Ουάσινγκτον, ζητώντας του να το εμφανίσει στον Τσώρτσιλ.29 Στο Λονδίνο, ο Άντονυ Ήντεν, θυμωμένος, μεμφόταν τον Τσώρτσιλ επειδή είχε μονογράψει τη συμφωνία. Στις 29 Σεπτεμβρίου, ο Εργατικός βουλευτής Richard Stokes προκάλεσε τον Υπουργό Εξωτερικών να πει την αλήθεια για το Σχέδιο του Morgenthau.30 Βέβαια, ο Ήντεν εξακολουθούσε να βρίσκεται δεμένος στο άρμα του Τσώρτσιλ. Στις 3 Οκτωβρίου κυκλοφόρησε στο Υπουρ­ γικό Συμβούλιο ένα αντίγραφο του τηλεγραφήματος που είχε συντάξει ο Πρωθυπουργός στο Hyde Park της Νέας Υόρκης, στις 17 Σεπτεμβρίου, προκειμένου να σταλεί από τον ίδιο και τον Ρούσβελτ, στον Στάλιν. Σ’ αυτό υποδείκνυε το λυντσάρισμα των αρχηγών του εχθρού.31 Το τηλεγράφημα, που παραθέσαμε πλή­ ρες παραπάνω, ήταν ένα κείμενο εξαιρετικά κυνικό - ακόμη και αν κανείς «λογοτεχνική αδεία», θεωρήσει ότι ο Ουίνστον Τσώρ­ τσιλ διάλεξε να περιγράφει τον ασκητικό Χίτλερ σαν τον άνθρω­ πο που «περνούσε ζωή χαρισάμενη». θα εξασφάλιζε την υποστήριξη του Στάλιν, ο Τσώρ­ τσιλ ήθελε να πιέσει τα πράγματα στην πατρίδα του. Χωρίς να σκεφθεί αν αυτό θα ενοχλούσε τον Ρούσβελτ, επισκέφθηκε αιφνι­ διαστικά τον Στάλιν στη Μόσχα τον Οκτώβριο, και συναντήθηκε για πρώτη φορά μαζί του στο Κρεμλίνο, αργά το βράδυ, στις 9 του ίδιου μήνα... Έχοντας πλέον πλήρη επίγνωση της συνεχούς μείωσης του κύ­ ρους της Βρετανίας μέσα στη συμμαχία, ήθελε να υποσκελίσει τους Αμερικανούς με αυτή την επίσκεψη. Πραγματοποιήθηκε μια σειρά από συναντήσεις -μ ε τον κωδικό ΤΟΛΣΤΟ Η- που είχαν ως κύριο σκοπό το διαμελισμό της μεταπολεμικής Ευρώπης με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που ο «εγκληματίας πολέμου» Ρίμπεντροπ και ο Μολότοφ είχαν μοιράσει μεταξύ τους την Ανατολική Ευρώ­ πη και τις Βαλτικές Χώρες τον Αύγουστο του 1939, κάτω από λιγότερο ευοίωνες συνθήκες. Ενώ όλα πήγαιναν πολύ καλά όταν συζητούσαν τα θέματα των συνόρων, στο ζήτημα της τιμωρίας των εγκληματιών πολέ­ β έ β α ιο ς

ΠΩΣ

50

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

μου -όπως ήρθαν τα πράγματα- ο Τσώρτσιλ δεν κατάφερε και πολλά πράγματα με τον Στάλιν. Τελικά, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι όλη αυτή η δημόσια συ­ ζήτηση για την Άνευ Όρων Παράδοση και το Σχέδιο του Morgen­ thau, είχε ως αποτέλεσμα να κάνει τους Γερμανούς να πολεμούν ακόμη σκληρότερα. Κι έτσι πρότεινε στον Στάλιν να σιγήσουν για κανένα μήνα και να μη μιλούν καθύλου για τα σχέδιά τους. 0 ίδιος ήταν υπέρ του να θέσουν αυστηρούς όρους στους ηττημένους εχθρούς, αλλά παραδέχθηκε ότι στις Ηνωμένες Πολιτείες υπήρχε διχογνωμία ως προς το πόσο σκληροί θα ήταν. «Το θέμα είναι με ποιο τρόπο θα εμποδίσουμε τη Γερμανία να σταθεί στα πόδια της όσο θα ζουν τα εγγόνια μας» είπε. 0 Στάλιν δεν συμφώνησε με αυτές τις ιδέες. Πίστευε πως «τα σκληρά μέτρα θα δημιουργούσαν την επιθυμία αντεκδικήσεων». Τότε ο Μολότοφ ρώτησε απερίφραστα τον Τσώρτσιλ τι γνώμη είχε για το Σχέδιο του Morgenthau. Ο Τσώρτσιλ ομολόγησε ότι ο Ρούσβελτ και ο Morgenthau ε ί­ χαν αιφνιδιασθεί από την υποδοχή που είχε αυτό από την κοινή γνώμη. 0 Πρωθυπουργός επανέλαβε, σύμφωνα με τα βρετανικά αρχεία, ότι, όπως είχε δηλώσει στην Τεχεράνη, η Βρετανία είναι αντίθετη στις μαζικές εκτελέσεις Γερμανών, καθώς φοβόταν πως «κάποια ημέρα», η βρετανική κοινή γνώμη θα τους κατηγορούσε γ ι’ αυτύ. «Αλλά είναι απαραίτητο», είπε ο Πρωθυπουργός, όπως έχει καταγραφεί στα λεπτομερή βρετανικά αρχεία, «να σκοτώ­ σουμε όσους περισσότερους μπορούμε στα πεδία των μαχών». 0 Στάλιν δεν έκανε κανένα σχόλιο πάνω σ’ αυτό. Μετά από λίγα λεπτά, ο Τσώρτσιλ πρότεινε, ο πληθυσμός της Σιλεσίας και της Ανατολικής Πρωσίας, να «μετακινηθεί» σε άλλες περιοχές στη δυτική Γερμανία, εξηγώντας με αφοπλιστικό κυνισμό: «Αν σκοτώθηκαν στον πόλεμο 7.000.000, τότε θα υπάρχει άφθονος χώρος γ ι’ αυτούς».32 Μετά από μια εβδομάδα, είχαν κυριαρχήσει τα προβλήματα της Πολωνίας -μ ε τα οποία, όπως δήλωσε ο Τσώρτσιλ, τόσο οι Ρώσοι όσο και οι Βρετανοί «υπεραπασχολήθηκαν και αρρώστησαν»- οι δύο ηγέτες, με μακάβριο χιούμορ, ανανέωσαν για κάποια άλλη φορά το ραντεβού τους, για να συζητήσουν για το μέλ­ λον. Ο Βρετανός Υπουργός Εξωτερικών Άντονυ Ήντεν, είχε ήδη υποσχεθεί μυστικά στους Ρώσους, στις 16 Οκτωβρίου, ότι η Βρετανία

Ο ΝΟΜΟΣ ΤΟΥ ΛΥΝΤΣ

51

θα επαναπάτριζε στη Σοβιετική Ένωση 11.000 Ρώσους αιχμαλώ­ τους πολέμου, «χωρίς καμιά εξαίρεση» - έστω και αν δεν το επιθυ­ μούσαν οι ίδιοι. (Αυτές οι 11.000 εκτελέστηκαν μόλις πάτησαν το πόδι τους στη Σοβιετική γη.) Την επόμενη ημέρα, ο Τσώρτσιλ πρόσφερε στον Στάλιν την ευχαρίστηση να τον ακούσει να διηγείται την άγρια επιδρομή των βομβαρδιστικών του που είχε εξαπολύσει υπερηφανευόμενος για το γεγονός ότι, πριν από τρεις ημέρες, η RAF είχε ρίξει, μέσα σε δώδεκα ώρες, στο Ντούισμπουργκ, μια μικρή πόλη στην περιοχή του Ρουρ, βόμβες 10.000 τόνων. «Ο πόλεμος», δήλωσε κομπάζοντας ο Τσώρτσιλ, «είναι το πιο απάνθρωπο πράγ­ μα στον κόσμο από τη Λιθίνη Εποχή». Όταν ο Στάλιν επιχείρησε κάποιο ευφυολόγημα σχετικά με τον κανιβαλισμό, ο Τσώρτσιλ πήρε τη σκυτάλη και... «μιλώντας για φαγητό» είπε: «Η Βρετανία κατάφερε να οργανώσει την αποστολή 45.000 τόνων κορνμπίφ στη Σο­ βιετική Ένωση», και συμπλήρωσε καγχάζοντας: «Στέλνουμε επίσης 11.000 Σοβιετικούς, πρώην κατάδικους, για να το γευθούν». Ο αναγνώστης μπορεί σχεδόν να ακούσει το σαρκαστικό γέλιο να εκπηδά από τις σελίδες των βρετανικών αρχείων - και αξίζει που τις παραθέτουμε εδώ, σαν ένα δείγμα των παρατηρήσεων που ανταλλάσσονταν στις συνόδους κορυφής μεταξύ των πολε­ μάρχων. Δεν θεωρήθηκε αναγκαίο -παρά σε πολύ περιορισμένη κλίμακα- να διαβαστούν λίγα χρόνια αργότερα από τους κατηγό­ ρους, κάτω από το ψυχρό φως της αίθουσας ενός Δικαστηρίου Εγκληματιών Πολέμου. Όταν ο Στάλιν ρώτησε κοφτά τι πρέπει να γίνει με τη Γερμανία, ο Ήντεν μίλησε ευπειθώς «για διαμελισμό». Και ο Τσώρτσιλ επα­ νήλθε στον παλιό του εφιάλτη, την Πρωσία και τη στρατιωτική της κάστα, χαρακτηρίζοντάς την ως τη «ρίζα του κακού». Οι περιοχές Ρουρ και Σάαρ θα πρέπει να απογυμνωθούν, είπε. «Αυτή είναι η πολιτική που πρότεινε στον Πρόεδρο ο κύριος Morgenthau», διευ­ κρίνισε ο Τσώρτσιλ, συμπληρώνοντας ότι: «το μίσος που τρέφει ο κύριος Morgenthau για τους Γερμανούς είναι απερίγραπτο». «Ένας δεύτερος Vansittart», παρατήρησε συμφωνώντας ο Στάλιν, αναφερόμενος στον παθολογικά «αντιγερμανό» Λόρδο Vansittart, πρώην σύμβουλο του Βρετανικού Υπουργείου Εξωτε­ ρικών. Στον Ρούσβελτ, συνέχισε ο Πρωθυπουργός, άρεσαν αυτά που του είπε ο Morgenthau. Και στον ίδιο επίσης. Έτσι μνημόνευε το σχέδιο, σελίδα προς σελίδα, καθώς οι δύο τους μελετούσαν τους

52

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

χάρτες της Ευρώπης, τη Γερμανία και τα Στενά των Δαρδανελίων, με τα μολύβια στο χέρι. Ήταν κρίμα, μουρμούρισε ο Τσώρτσιλ, που ο Θεός, όταν έφτιαχνε τον κόσμο, δεν συμβουλεύτηκε τους δυο μας. «Τ ο πρώ­ το λάθος του Θεού» συμφώνησε και ο Στάλιν.33 ε φ θ α ς ε Η τ ε λ ε υ τ α ί α η μ ε ρ α του στη Μόσχα και τότε μόνο ο Τσώρ­ τσιλ, πολύ προσεκτικά, παρουσίασε την πρόταση των Συμμάχων να εκτελούνται οι ηγέτες του εχθρού ευθύς μόλις θα συλλαμβάνονταν. Ήταν η πρόταση που είχαν μονογράψει στο Hyde Park στις αρχές του ίδιου μήνα, τόσο αυτός όσο και ο Ρούσβελτ. Μπροστά του υψώθηκε για μια ακόμη φορά το αδιαπέραστο σταλινικό τείχος. 0 Στρατάρχης αρνήθηκε να υποστηρίξει την προτεινόμενη διακήρυξη και ο Τσώρτσιλ την απέσυρε χωρίς άλλη συζή­ τηση.34 Θα ανέφερε αργότερα μετά λύπης του, στην Αυτού Μεγα­ λειότητα τον Βασιλιά, καθώς επίσης στον Attlee και στον Πρόεδρο Ρούσβελτ, πως αυτό το κομμάτι της αποστολής του στον «Uncle Joe» απέτυχε. « 0 U.J. ακολούθησε μια αναπάντεχα υπερκομφορμιστική στάση. Δεν πρέπει να γίνουν εκτελέσεις χωρίς να προηγηθεί δίκη, γιατί ο κόσμος θα πει ότι φοβόμαστε να τους δικάσουμε. Του επεσήμανα τις δυσκολίες στα πλαίσια του Διεθνούς Δικαίου, αλλά μου απάντησε (πως) αν δεν γίνουν δίκες, μπορούν να επιβλη­ θούν μόνο ισόβιοι περιορισμοί και όχι θανατικές ποινές».35 Τα στοιχεία που υπάρχουν δεν αφήνουν καμιά αμφιβολία γ ι’ αυτή την αξιοσημείωτη προσκόλληση του Σοβιετικού δικτάτορα στο γράμμα του νόμου.

Ακόμα πιο αιμοδιψής, ο Βρετανός Λόρδος Καγκελάριος δεν εγκατέλειψε αμέσως τα επιχειρήματά του υπέρ μιας δικαστικής δολοφονίας και, καθώς ο Τσώρτσιλ αναχωρούσε για τη διάσκεψη της Κριμαίας στη Γιάλτα, στις 26 Ιανουαρίου του 1945, ο Λόρδος Simon του ενεχείρισε για μια ακόμη φορά ένα μνημόνιο: Για την τιμωρία του Χίτλερ και των στενών συνεργατών του. «Εξακολου­ θώ να πιστεύω», έγραφε σ’ αυτό το κείμενο, «πως η καλύτερη λύση για τους Συμμάχους είναι να χειριστούν την υπύθεση του Χίτλερ, του Μουσολίνι και των στενών εταίρων και συνεργατών τους, ως πολιτική υπόθεση και να μην προσφύγουν σε δικαστικές

Ο ΝΟΜ Ο Ι ΤΟΥ ΛΥΝ ΤΙ

53

λύσεις». «Έχω πληροφορηθεί ότι ο Στρατάρχης Στάλιν δεν συμ­ φωνεί, αλλά προτιμά τη μέθοδο της δίκης - αναμφίβολα σοβιετι­ κού μοντέλου» συμπλήρωσε, γελώντας σαρκαστικά.36 Παράλληλα, οι συζητήσεις στις ΗΠΑ σχετικά με την τύχη του ηττημένου εχθρού συνεχίζονταν. 0 Herbert Wechsler, Βοηθύς Γενι­ κός Εισαγγελέας, είχε συντάξει ένα απόρρητο μνημόνιο στα τέλη του 1944, σχολιάζοντας την τελευταία πρόταση του Υπουργείου να δικαστούν οι ηγέτες των Ναζί «για συνωμοσία, με σκοπό την κα­ τάληψη άλλων κρατών» - ένα έγκλημα για το οποίο, όπως π ί­ στευε, δεν θα μπορούσε κανείς ποτέ να κατηγορήσει την ηγεσία των Ηνωμένων Πολιτειών.37 Το Ανώτατο Στρατηγείο του Συμμαχικού Εκστρατευτικού Σώματος (SHAEF), υπό τον Στρατηγό Αϊζενχάουερ, συσκεπτό­ ταν. Οι απόψεις του διατυπώθηκαν σε μια αναφορά του Τμήμα­ τος Ψυχολογικού Πολέμου και συζητήθηκαν στην Ουάσινγκτον στις 16 Ιανουαρίου του 1945. Σ ’ αυτό το έγγραφο προτεινόταν να γίνει μια διαφοροποίηση μεταξύ του γερμανικού λαού και των μελών της κυβέρνησης, των επιτελικών αξιωματικών καθώς και των μελών του Ναζιστικού κόμματος. Ήταν φανερό πως κάτι, κάθε άλλο παρά ελκυστικό, σχεδιαζόταν σύμφωνα με το Σχέδιο του Morgenthau για τους τελευταίους, γιατί ο Υπουργός Ναυτι­ κών James V. Forrestal εναντιώθηκε αμέσως. « 0 αμερικανικός λαός», έγραφε, «δεν θα ανεχόταν τη μαζική δολοφονία Γερμα­ νών, την υποδούλωσή τους και την αποβιομηχάνιση της χώρας». 0 Henry Stimson συμφώνησε απόλυτα μαζί του.38 0 Morgenthau συνέχισε να μάχεται δυναμικά για την αποδοχή του σχεδίου του. Εξασφάλισε από τον νέο Υπουργό Εξωτερικών Edward Stettinius την άδεια να απευθυνθεί στα ανώτερα στελέχη των κυριοτέρων υπηρεσιών, στις 17 Ιανουαρίου του 1945. Τους ανέλυσε την κατάπληξη, αλλά και την ανησυχία του, για τις μ ε­ τριοπαθείς διατάξεις της Οδηγίας αρ. 1067 σχετικά με τη μεταχεί­ ριση των Γερμανών, που εξέδωσαν από κοινού οι αρχηγοί των επ ι­ τελείων.39 Μετά από σύσκεψη μεταξύ των Francis Biddle, Stimson, Forrestal και Stettinius, που ήταν οι αντίστοιχοι προϊστάμενοι των Υπουργείων Δικαιοσύνης, Πολέμου, Ναυτικών και Εξωτερικών, εκδόθηκε, μετά από έξι ημέρες, ένα σχέδιο που θα το υπέβαλαν στον Ρούσβελτ, όπου τονιζόταν η τελείως διαφορετική τους αντίλη­ ψη, και προβλεπόταν η κανονική εκδίκαση των υποθέσεων των μεγαλοεγκληματιών πολέμου ενώπιον στρατιωτικών δικαστηρίων.

54

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

Υπενθύμιζαν στον Πρόεδρο πως αν θανάτωναν αυτούς τους αν­ θρώπους χωρίς δίκη, «θα παραβίαζαν τις θεμελιώδεις αρχές της δικαιοσύνης, που είναι κοινές σε όλα τα ΗνωμέναΈθνη». Πρότειναν δε, να πάρει μαζί του ο Ρούσβελτ αυτό το έγγραφο στη Γιάλτα, για να το συζητήσει με τους Βρετανούς και τους Ρώσους.40 Φθάνοντας στη Γιάλτα, χωρίς κανέναν από αυτούς τους ανώτα­ τους λειτουργούς, ούτε και τον Morgenthau, ο Πρόεδρος Ρούσβελτ αγνόησε σε γενικές γραμμές τις προτάσεις τους. Συσκέφθηκε ανε­ πίσημα με τον Στρατάρχη Στάλιν στο Ανάκτορο της Λιβαδίας, στις 4 Φεβρουάριου του 1945 και, σύμφωνα με τις χειρόγραφες σημειώ­ σεις του διερμηνέα Charles Bohlen, του εμπιστεύθηκε ότι τώρα ήταν περισσότερο αιμοδιψής απ’ ό,τι πριν ένα χρόνο και πως «έλπ ι­ ζε ότι ο Στρατάρχης Στάλιν θα έκανε ξανά μια πρόποση για την εκτέλεση 50.000 αξιωματικών του γερμανικού στρατού».41 Μετά από πέντε ημέρες, ο Τσώρτσιλ ανέπτυξε τις ίδιες σκέψεις στη Σύνοδο της Ολομέλειας στις 9 Φεβρουάριου του 1945, θέτοντας προς συζήτηση το θέμα των εγκληματιών πολέμου και προτείνοντας, για μια ακύμη φορά, ένα είδος νομιμοποιημένου λυντσαρίσματος. Σύμφωνα με το ημερολόγιο του Αμερικανού Ναυάρχου William D. Leahy, ο Πρωθυπουργός εξέφρασε την άποψη ότι «ο ι Μεγάλοι Εγκληματίες Πολέμου» θα έπρεπε να εκτελεσθούν, χωρίς να παραπεμφθούν σε ειδικά επίσημα δικαστήρια.42 Από το πρακτικό που κράτησε ο James Byrnes, προκύπτει με περισσότερες λεπτομέρειες, πως ο Τσώρτσιλ τόνισε ότι η πρόταση την οποία συζητούσαν ήταν, να σταλούν οι μικρότεροι εγκληματίες «στον τόπο όπου διαπράχθηκε το έγκλημα», για να παραπεμφθούν σε δίκη από τους κατοίκους εκείνου του τόπου. «Θέλω να επιστήσω την προσοχή σας», είπε ο Τσώρτσιλ σύμφωνα με τις σημειώσεις του Byrnes, «στους μεγάλους εγκληματίες, των οποίων τα εγκλήματα δεν περιορίζονται σε μια συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή». Ο ίδιος πίστευε πως οι τρεις Μεγάλοι θα έπρεπε να καταρτίσουν έναν κατάλογο με τα ονόματα αυτών των μεγάλων εγκληματιών. «Προσωπικά», συμπλήρωσε έχο­ ντας ακόμη στο νου του το σχέδιο που είχε παρουσιάσει τον Οκτώ­ βριο στη Μόσχα, «πιστεύω πως θα πρέπει να τυφεκισθούν ευθύς μόλις συλληφθούν και διαπιστωθεί η ταυτότητά τους». Για μια στιγμή, ο Στάλιν, αποφεύγοντας να δώσει μια ευθεία απάντηση, ρώτησε για τον Ρούντολφ Ες που βρισκόταν ακόμη σε βρετανικά χέρια. Ο Τσώρτσιλ του έδωσε τη λακωνική απάντηση πως ο Ες «θα συναντηθεί» εν καιρώ με τους υπόλοιπους, όταν θα

55

Ο ΝΟΜΟΣ ΤΟΥ ΛΥΝΤΣ

σταλεί πίσω στη Γερμανία. Στη συνέχεια, επέστρεψε στο προη­ γούμενο ερώτημά του: ο Στρατάρχης Στάλιν πίστευε ότι οι « μ ε ­ γάλοι εγκληματίες» θα πρέπει να δικαστούν πριν εκτελεσθούν; Με άλλα λόγια, ο Στάλιν εξακολουθούσε να πιστεύει πως η εκτέ­ λεση «θα πρέπει να θεωρηθεί δικαστική πράξη, παρά πολιτική;» Ο Στάλιν απάντησε πως «έτσ ι πράγματι ήταν».43 Σύμφωνα με το αμερικανικό πρακτικό, ρώτησε μετά, έχοντας προφανώς στο νου του τις διεθνείς συμβάσεις για τη μεταχείριση των αιχμαλώτων πολέμου: «Μ πορεί ο αιχμάλωτος πολέμου να θεωρηθεί εγκληματίας πολέμου; Μέχρι τώρα», υπενθύμισε στον Τσώρτσιλ, «είνα ι γενικά παραδεκτό ότι ο αιχμάλωτος πολέμου δεν μπορεί να εκτελεσθεί χωρίς δίκη». Ο ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΟΣ: Ο αιχμάλωτος πολέμου που διέπραξε εγκλήματα

εναντίον των νόμων του πολέμου, μπορεί να εκτελεσθεί*, διαφορετι­ κά η μόνη επιλογή που θα είχαν οι εγκληματίες για να γλιτώσουν θα ήταν να παραδοθούν. Πάντως, καταλαβαίνω ότι ο Στρατάρχης έχει τη γνώμη πως, πριν εκτελεσθούν, θα π ρέπ ει να δικαστούν. 0 ΠΡΟΕΔΡΟΣ: Δεν θέλω να είναι πολύ τυπική η διαδικασία. Θέλω επίσης, να μην υπάρχουν δημοσιογράφοι και φωτογράφοι μέχρι να τελειώσουν όλα.44

Οι αμερικανικές καταγραφές για τις λέξεις που ακούστηκαν στη γλώσσα που χρησιμοποίησε ο Πρόεδρος, ήταν υπερβολικά διακρι­ τικές. Το βρετανικό αντίγραφο, ως προς τη διατύπωση του Ρού­ σβελτ, ανέφερε: «Θέλω να κρατηθούν μακριά οι εφημερίδες και οι δημοσιογράφοι, μέχρις ότου οι εγκληματίες είναι νεκροί».45 ❖

♦>

❖

❖

❖

Η θέση του Ρούντολφ Ες ήταν πολύπλοκη για πολλούς λόγους. * Σ.τ.Σ.: 0 Τσώρτσιλ είχε ελλιπή πληροφόρηση. Οι αιχμάλωτοι πολέμου εκτελούνται μόνο μετά από απόφαση Στρατιωτικού Δικαστηρίου αποτελούμενου από αξιωματικούς ανάλογου βαθμού, αφού η προστάτιδα δύναμη έχει ειδο­ ποιηθεί, και μετά την παρέλευση ενός νόμιμου χρονικού διαστήματος. Είναι παράδοξο το γεγονός ότι ο Βρετανός Πρωθυπουργός έκανε αυτή την πρότα­ ση και οι Ρώσοι την απέρριψαν, δεδομένου ότι η Βρετανία είχε υπογράψει τη Συνθήκη της Γενεύης για τους αιχμαλώτους πολέμου, όχι όμως και η Ρωσία.

56

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

Είχε φθάσει στη Σκωτία, με δραματικό τρόπο, τη νύχτα στις 11 Μάίου του 1941, ως αναπληρωτής του Χίτλερ και τυπικά πρόε­ δρος του ναζιστικού κόμματος. Είχε πέσει με αλεξίπτωτο από ένα μαχητικό αεροπλάνο Messerschmitt 110 φορώντας στολή σμη­ ναγού της Λουφτβάφε και είχε απαίτηση να παρουσιαστεί στην Αυτού Μεγαλειότητα τον Βασιλιά. Όλο αυτό το διάστημα ήταν έγκλειστος, ως προσωπικός κρατούμενος του Τσώρτσιλ, αρχικά στον Πύργο του Λονδίνου και μετά σε διάφορα κρησφύγετα. Τον Ες επισκέφθηκαν δύο φορές, τα μέλη του Μικρού Υπουρ­ γικού Συμβουλίου του Τσώρτσιλ, οι Λόρδοι Simon και Beaver­ brook. Οι συνομιλίες τους το 1941, που καταγράφηκαν κατά λέξη, παρουσιάζουν τον Ες σαν έναν ευθυτενή παλαίμαχο πιλότο του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, αφοσιωμένο στο καθήκον, αλλά μισότρελο από τους εφιάλτες που τον βασάνιζαν, καθώς προέβλεπε με βεβαιότητα ανηλεείς βομβαρδισμούς εναντίον αμάχων πολι­ τών, αν δεν βρισκόταν τρόπος να σταματήσει αμέσως αυτή η πα­ ραφροσύνη.46 Είχε φθάσει στα πλαίσια μιας ειρηνευτικής αποστο­ λής, όπως έγραφε σε ένα γράμμα του προς τον Βασιλιά, συμπλη­ ρώνοντας πως η Γερμανία δεν πρόκειται να διεκδικήσει τίποτε από τη Βρετανία ή την Αυτοκρατορία της. Αλλά από τη στιγμή που συνελήφθη και κρατήθηκε σε απομόνωση, η ιστορία του Ες πήρε τραγική τροπή. Όταν συνειδητοποίησε ότι η αποστολή του είχε αποτύχει, άρχισε να εμφανίζει συμπτώματα οξείας παρανοϊ­ κής σχιζοφρένειας.47 Σύμφωνα με τις διατάξεις της Συνθήκης της Γενεύης, θα έπρεπε να επαναπατρισθεί μαζί με εκατοντάδες άλ­ λους ανάπηρους πολέμου. Με εντολή όμως του Τσώρτσιλ, το Υπουργείο Εξωτερικών παρέκαμπτε με αόριστες υποσχέσεις όλα τα σχετικά αιτήματα της διπλωματικής αντιπροσωπείας της Ελβετίας, της χώρας που διπλωματικά μπορούσε να εκπροσωπεί τη Γερμανία, και οι Βρετανοί κρατούσαν τον Ες ως ένα πιθανύ χρήσιμο πιόνι στον διεθνή ανταγωνισμό. Τον είχαν περιορίσει σε διάφορες οχυρωμένες επαύλεις, όπου τα δωμάτια ήταν παγιδευμένα με μικρόφωνα, τα οποία κατέγραφαν κάθε λέξη του. Δύο φορές είχε προσπαθήσει να αυτοκτονήσει, πέφτοντας με το κεφάλι απύ το μπαλκόνι του δευτέρου ορόφου και μπήγοντας ένα μαχαίρι στο στήθος του. Και τις δύο απέτυχε. Τον άφηναν να φυτοζωεί και οι μόνοι που ενδιαφέρονταν γ ι’ αυτόν, ήταν οι για ­ τροί και οι ψυχίατροι που εξακολουθούσαν να επιτίθενται κατά της ταλαιπωρημένης του ύπαρξης. Του έκαναν τα πάντα, ακόμη

Ο Ν Ο Μ Ο Ι ΤΟΥ ΛΥΝΤΣ

57

και ορό αλήθειας (το Μάιο του 1944), για να του αποσπάσουν τα μυστικά που πίστευαν πως γνώριζε.48 Το 1942, η βρετανική κυβέρνηση έστειλε στον Στάλιν μια απόρρητη έκθεση, στην οποία παραδεχόταν πως είχε διαγνωσθεί από διαπρεπείς ψυχιάτρους ότι ο Ες έπασχε από συναισθηματι­ κή αστάθεια, με συμπτώματα μανίας καταδιώξεως. «Αναμφίβο­ λα, ο Ες είναι ψυχοπαθής», αναφερόταν στο έγγραφο, «αν και η κατάστασή του ποικίλει από καιρό σε καιρό».49 Πάντως, το Υπουργείο Εξωτερικών επέστησε την προσοχή στον Βρετανό Πρέσβη στη Μόσχα, να τονίσει στον Στάλιν όταν θα του ενεχείριζε την έκθεση, την ανάγκη να κρατηθεί μυστική. «Αν η γερμανική κυβέρνηση πληροφορηθεί τη συναισθηματική αστάθεια του Ες», διευκρίνισαν, «θα αποκτήσει ένα σοβαρό επιχείρημα υπέρ του επαναπατρισμού του, σύμφωνα με τη Συνθήκη της Γενεύης για τους αιχμαλώτους πολέμου». Το τηλεγράφημα τουΉντεν συνέ­ χιζε : «Φυσικά, δεν σκοπεύουμε να επιτρέψουμε τον επαναπατρι­ σμό του Ες, ώστε, με αυτό τον τρόπο, να αποφύγει να απολογηθεί για την ευθύνη του στα γερμανικά εγκλήματα πολέμου».50 Ο Στάλιν εξακολουθούσε να είναι σοβαρά προβληματισμένος με αυτό το θέμα και, τουλάχιστον μια φορά, υπέδειξε πως θα έπρεπε ο κρατούμενος να παραπεμφθεί αμέσως σε δίκη - μια ενέργεια την οποία απέτρεπε σταθερά ο Ήντεν, απαντώντας ότι: «Μ ια βεβιασμένη ενέργεια, ίσως να οδηγούσε σε αντεκδικήσεις σε βάρος των Βρετανών αιχμαλώτων πολέμου, που βρίσκονταν στα χέρια των Γερμανών». Τον Ιούλιο του 1945, το τμήμα ερευνών του Υπουργείου Εξω­ τερικών, συνέταξε ένα πόρισμα για το Ρόλο του Ες στο Εγκλημα­ τικό Σχέδιο ή την Επιχείρηση και την ευθύνη του για ορισμένα εγκλήματα πολέμου. Χρησιμοποιώντας ως μοναδική πηγή κείμε­ να, όπως οι δημοσιευμένες ομιλίες του, το Υπουργείο Εξωτερι­ κών, συμπέρανε πως ήταν ένας αμετανόητος Ναζί. Ακόμη και όταν είχε φθάσει στη Βρετανία για την ειρηνευτική του αποστολή, έγραφαν, ο Ες πρότεινε να δοθεί στη Γερμανία «απόλυτη ελευθε­ ρία δράσης στην Ευρώπη» και αυτό αποδείκνυε πως οι προθέσεις του ήταν επιθετικές. Πάντως, ήταν δύσκολο να φορτώσουν στον Ες συγκεκριμένα εγκλήματα, γιατί «η επί τέσσερα χρόνια παρα­ μονή του στη Βρετανία, τον εμπόδισε να μοιρασθεί την ευθύνη για πολλές, αναμφισβήτητα εγκληματικές, πράξεις».51 Και εκεί βρισκόταν η ουσία της υπόθεσης. Είχε, προσωπικά,

58

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

κυκλοφορήσει ένα τηλεγράφημα με τη μορφή εγκυκλίου, σε όλους τους Gauleiter το Νοέμβριο του 1938, καταγγέλλοντας το έγκλημα της «Νύχτας των Κρυστάλλων» («Kristallnacht»).52 Δεν είχε λά­ βει μέρος σε καμιά από τις μυστικές συσκέψεις του Χίτλερ το 1938 και το 1939. Καθώς γνώριζαν πολύ καλά οι Βρετανοί, ο Ες είχε προσπαθήσει να σταματήσει τον πύλεμο και τους βομβαρδι­ σμούς. Είχε φύγει από τη Γερμανία πριν από την επίθεση ενα­ ντίον της Ρωσίας, τον Ιούνιο του 1941, και πριν αρχίσει αυτό που θα γινόταν γνωστό τη δεκαετία του 1970, ως Ολοκαύτωμα. Υπήρ­ χαν ελάχιστοι πραγματικοί λύγοι για τους οποίους θα μπορούσε να καταχωρηθεί το όνομα του Ες σε οποιοδήποτε κατάλογο εγκληματιών πολέμου. Αλλά, όπως ανακοίνωσε ο Ήντεν στο Υπουργικό Συμβούλιο στις 16 Ιουνίου 1944, ένιωθαν υποχρεωμέ­ νοι να περιλάβουν το όνομά του «και λόγω των αξιωμάτων που κατείχε προηγουμένως και λόγω των δραστηριοτήτων του, και επειδή η παράλειψή του θα μπορούσε να προκαλέσει δυσμενή σχόλια, κυρίως από την κυβέρνηση της Σοβιετικής Ένωσης».53 Όλα αυτά φαίνονταν να έχουν στενή σχέση με την ηθική αναν­ δρία της διεθνούς διπλωματίας, και ελάχιστη με την έμφυτη εγκλη­ ματικότητα ή με τους ανθρώπους που παραπέμπονταν σε δίκη γι’ αυτή.

Μόλις γύρισε απύ τη Γιάλτα στην Ουάσινγκτον, ο Ρούσβελτ έδωσε εντολή στον Δικαστή Samuel I. Rosenman, παλιό του φίλο και νομικό του σύμβουλο, ο οποίος ήταν μαζί του στη Γιάλτα, να πάει στο Λονδίνο και να προσπαθήσει να συμφωνήσει με τους Βρετανούς ως προς τη διαδικασία που θα έπρεπε να ακολουθηθεί σχετικά με την υπόθεση των εγκληματιών πολέμου. Ο Rosenman επισκέφθηκε αρχικά τις περιοχές της Ευρώπης που είχαν απελευ­ θερωθεί, και μετά πήγε αεροπορικώς στην Αγγλία. Στις 5 Απριλίου του 1945, ο Αμερικανός δικαστής άκουσε τον Υποκόμη Simon να εισηγείται επίσημα την εκτέλεση του Χίτλερ και των άλλων με συνοπτικές διαδικασίες, χωρίς δίκη. Ο Γενικός Εισαγ­ γελέας Sir David Maxwell Fyfe, αναφέρεται επίσης στα επίσημα πρακτικά ως «προσωπικά υπέρμαχος της εκτέλεσης με συνοπτικές διαδικασίες». Αν και ο Rosenman μάλλον έμεινε κατάπληκτος όταν άκουσε τις βρετανικές προτάσεις, εν τούτοις τις περιέγραψε διπλω­

Ο Ν Ο Μ Ο Σ ΤΟΥ ΛΥΝΤΣ

59

ματικά ως «πρωτότυπες, εφευρετικές και, σε γενικές γραμμές, βά­ σιμες».54 Πάντως, την επόμενη ημέρα, ο Simon έγραψε στον Rosenman για να τον πληροφορήσει ότι ο Βρετανός Πρέσβης στην Ουάσινγκτον Λόρδος Halifax, τους μετέφερε τη διακαή επιθυμία του Υπουργού Πολέμου των ΗΠΑ «να προηγηθεί μια δικαστική διαδικασία πριν από την εκτέλεση» - μια ατυχής φράση, ακόμη και για εκείνη την εποχή, που δημιουργεί συνειρμούς οι οποίοι οδηγούν σε προβλεπόμενες αποφάσεις.55 Στις συζητήσεις που γίνονταν στο Λονδίνο, υπήρχε ήδη αμερικα­ νική εκπροσώπηση. Ο Ταξίαρχος John Μ. Weir, προϊστάμενος του Τμήματος Εγκληματιών Πολέμου, της Υπηρεσίας του Γενικού Επι­ τρόπου Στρατοδικείου των ΗΠΑ, έθεσε ένα σημαντικό ερώτημα: «Ποιων ακριβώς τα κεφάλια θα έπεφταν κάτω από τη λεπίδα του δημίου, με τρόπο που θύμιζε Μεσαίωνα;» 0 Λόρδος Καγκελάριος ανέφερε στην τύχη μερικά ονόματα: Χίτλερ, Γκαίμπελς, Χίμλερ, Ρί­ μπεντροπ· ήταν οι πιο αυτονόητοι υποψήφιοι για εκτέλεση με συ­ νοπτικές διαδικασίες. Παραδέχτηκε πάντως, πως, απ’ ό,τι γνώριζε, οι Ρώσοι ήταν υπέρ μιας κανονικής δίκης, «αν και ο Πρόεδρος και ο Πρωθυπουργός πρότειναν την εκτέλεση μετά από συνοπτικές δια­ δικασίες, ως την καλύτερη μέθοδο».56 Αυτό αναφερόταν στο μνη­ μόνιο που είχε συνταχθεί από τον Τσώρτσιλ στο Hyde Park, στην πολιτεία της Νέας Υόρκης, τον προηγούμενο Σεπτέμβριο. και μάλλον εμψυχωμένος από τις συζητήσεις που είχε με Βρετανούς νομικούς, ο Δικαστής Rosenman πήγε στο Chequers1^για να επισκεφθεί τον Πρωθυπουργό, στις 8 Απριλίου. 0 Τσώρτσιλ τον κράτησε και συζήτησαν μέχρι τις τρεις το πρωί.57 «Μου είπε πολύ ενδιαφέροντα πράγματα για τη διατρο­ φή των λαών που είχαν απελευθερωθεί και για την τιμωρία των εγκληματιών πολέμου», έγραψε αργότερα ο Πρωθυπουργός, μάλλον επιφυλακτικά, στη σύζυγό του.58 Αν και δεν προχωρεί σε άλλες λεπτομέρειες στο γράμμα του, γνωρίζουμε περισσότερα σχετικά με το τι λέχθηκε, από άλλες πηγές. Αναφερόμενος για μια ακόμη φορά στην αλλαγή των απόψεών του στη Μόσχα, τον Οκτώβριο του 1944, ο Τσώρτσιλ είπε στον Δικαστή Rosenman πως είχε ήδη συζητήσει το θέμα με τον Στρατάρχη Στάλιν - είχε εν η μ ερω μ εν ο ς,

f Σ.τ.Μ .: Έπαυλις της εποχής των Τυδώρ που χρησιμεύει ως εξοχική κατοικία των Βρετανών Πρωθυπουργών.

60

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

προτείνει να μη δεχτούμε καμιά καθυστέρηση παραπέμποντας αυτούς τους ανθρώπους σε δίκη και ότι «αν αυτοί οι ανώτατοι αξιωματούχοι των Ναζί συλληφθούν, θα τους στήσουμε στον τοί­ χο και θα τους εκτελέσουμε». Ο Στρατάρχης Στάλιν, όπως διηγήθηκε ο Πρωθυπουργός στον Rosenman, είχε ωστόσο επίσημα δηλώσει, πως οι Σοβιετικοί δεν εκτελούν ποτέ κανέναν χωρίς δίκη. Έχοντας εκτεθεί με όσα είχε αναφέρει, ο Τσώρτσιλ απέσυρε την πρότασή του αμέσως. «Ασφα­ λώς, ασφαλώς» ψέλλισε στον Στάλιν σαν να μην είχε τίποτε διαφο­ ρετικό στο μυαλό του. «Θα τους δικάσουμε προηγουμένως».59 Όμως ο Simon, όπως και ο Τσώρτσιλ, έμενε αμετακίνητος στις απόψεις του. Πριν επιστρέψει ο Rosenman στην Ουάσινγκτον, ο Λόρδος Καγκελάριος του παρέδωσε ένα άκρως απόρρητο υπουργικό έγγραφο εργασίας, στο οποίο εξακολουθούσε να υπάρχει η ίδια πρόταση: οι στρατηγοί των Συμμάχων να πάρουν τον νόμο στα χέρια τους. ΗΝΩΜΕΝΕΣ π ο λ ι τ ε ί ε ς , το αναπόφευκτο είχε συμβεί πριν επιστρέψει ο Rosenman στην Ουάσινγκτον. Ο Morgenthau, το από­ γευμα στις 11 Απριλίου του 1945, επισκέφθηκε ξανά τον Ρούσβελτ, που ξεκουραζόταν στο μικρό ξύλινο εξοχικό του, στο Warm Springs στη Georgia, και τον πίεζε να δεχτεί το σχέδιο. «Κύριε Πρόεδρε», είπε, «εργάζομαι σκληρά πάνω στο θέμα της Γερμα­ νίας και θέλω να το γνωρίζετε. Θα έχουμε πολλά προβλήματα». 0 Πρόεδρος, με το πρόσωπό του χαλκοπράσινο, και καταβε­ βλημένος, δεν απάντησε. 0 Morgenthau τον ρώτησε τότε, αν ήθε­ λε να του αναθέσει την υπόθεση της μελλοντικής μεταχείρισης της Γερμανίας. Ο Πρόεδρος και πάλι δεν αποκρίθηκε ευθέως. «Κοιτάξτε κύριε Πρόεδρε», επέμεινε ο Morgenthau, «σκοπεύω να αγωνιστώ σκληρά, και αυτό είναι εκείνο για το οποίο μάχο­ μ α ι».60 Του παρέδωσε το σχέδιο. Αυτή ήταν η τελευταία συνά­ ντηση που είχε με τον Πρόεδρο, γιατί το επόμενο απόγευμα ο Ρούσβελτ σωριάστηκε κάτω ξαφνικά, και πέθανε. Ένας άλλος άνθρωπος, με τελείως διαφορετικές απόψεις σε θέματα Διεθνούς Δικαίου, ο Χάρι Τρούμαν, τον διαδέχτηκε στον Λευκό Οίκο. ς τ ις

Μόλις επέστρεψε στην Ουάσινγκτον, ο Rosenman έδειξε το

Ο Ν Ο Μ Ο Σ ΤΟΥ ΛΥΝΤΣ

61

υπουργικό έγγραφο εργασίας που του είχε εγχειρήσει ο Υποκό­ μης Simon, στον Δικαστή του Ανώτατου Δικαστηρίου Robert Η. Jackson και στον Henry L. Stimson, στο τέλος του ίδιου μήνα.61 Από το έγγραφο προέκυπτε πως εξέχοντες Βρετανοί νομικοί αντιμετώπιζαν την ιδέα μιας κανονικής δίκης για τους ηγέτες του εχθρού με φρίκη (horreur), γεγονός μάλλον ασυνήθιστο. Όπως ε ί­ πε ο Rosenman στον Jackson, ο Λόρδος Καγκελάριος αποκάλυψε ότι είχε προταθεί να διαχωριστούν, ο Χίτλερ και οι στενοί του συ­ νεργάτες από τη δίκη της κυρίως ομάδας, και αναμφίβολα θα επιφυλασσόταν διαφορετική μοίρα γι’ αυτούς τους υψηλόβαθ­ μους Ναζί, παρά τις αντιρρήσεις του Στάλιν.62 Οι Βρετανοί θεω­ ρούσαν βέβαιη την επιβολή θανατικής ποινής. Το μόνο που τους προβλημάτιζε ήταν, αν θα έπρεπε να στηθεί μια παρωδία δίκης ή όχι. «Έγινε δεκτό», έγραφε με στόμφο ο Simon σ’ αυτό το έγ ­ γραφο, «ό τι αυτοί οι αρχηγοί πρέπει να εκτελεσθούν, αλλά ανα­ κύπτει το ερώτημα, αν θα πρέπει να δικαστούν μετά από κάποια άσκηση διώξεως, που θα κινούσε κάποια δικαστική διαδικασία». Η κυβέρνηση της Αυτού Μεγαλειότητας, συμπλήρωσε ενθέρμως, υποστηρίζει την άποψη πως «εκτέλεση χωρίς δίκη είναι ο καλύ­ τερος τρόπος». Αυτό αποτελούσε προφανή παρέκκλιση απύ τις γενικά παρα­ δεκτές έννοιες του δικαίου. 0 Stimson, ο οποίος διατηρούσε για ένα μικρό χρονικό διάστημα τη θέση του ως Υπουργός Πολέμου και με τον νέο Πρόεδρο, ταράχτηκε κι αυτός με τα όσα άκουσε. Όταν διάβασε το αποτρόπαιο έγγραφο της βρετανικής κυβέρνη­ σης, υπαγόρευσε ένα σύντομο σημείωμα στις 25 Απριλίου, στο οποίο ανέφερε πως ο Λόρδος Καγκελάριος υποστήριζε το λυντσάρισμα των αρχηγών του εχθρού και πως το Πολεμικό Υπουρ­ γικό Συμβούλιο στο Λονδίνο, συμφωνούσε με αυτή την άποψη. Κατά τη γνώμη του Stimson, αυτό δεν ήταν καθόλου σωστό. Συ­ ζήτησε το θέμα τηλεφωνικώς με τον John McCloy: Πώς θα μπο­ ρούσαν να υποστηρίξουν τώρα τη θέση των Ηνωμένων Πολιτειών για τα εγκλήματα πολέμου στο Σαν Φρανσίσκο, όπου θα συνα­ ντιούνταν τα συμμαχικά κράτη για να συζητήσουν τις καταστατι­ κές αρχές για την ίδρυση των Ηνωμένων Εθνών; Ο Stimson έγρα­ φε στο ημερολόγιό του: «Ο ι Βρετανοί, όπως νομίζω ότι έχω ήδη αναφέρει στο ημερολόγιό μου, είναι σφόδρα αντίθετοι στην ιδέα της δίκης και επιθυμούν να εκτελέσουν αυτούς τους ανθρώπους χωρίς διατυπώσεις - μια εξαιρετικά αλλόκοτη άποψη».63

62

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

Σκεφτόταν ημέρες αυτό το θέμα, μπερδεμένος από τη στρατη­ γική του Τσώρτσιλ, και το ίδιο σαββατοκύριακο επανέλαβε: «Προς μεγάλη μου έκπληξη, οι Βρετανοί παρουσίασαν αυτό που αποκαλούν πολιτική πράξη -είναι κάτι που απλώς αντικαθιστά, κατ’ ευφημισμό, το νόμο του Λυντς- και προτείνουν να εκτελεσθούν αυτοί οι άνθρωποι χωρίς δίκη. Ο Sir John Simon (συμφωνεί) με το Πολεμικό Υπουργικό Συμβούλιο, που επιθυμεί να εκτελεσθούν ευθύς μύλις συλληφθούν... Ευτυχώς», παρατηρεί ο Stimson, «ο ι Ρώσοι και οι Γάλλοι δεν συμφωνούν μαζί τους».64 Ο Πρόεδρος Τρούμαν συμφωνούσε απολύτως με την άποψη που είχε διατυπώσει ο Stimson, ότι είχε, δηλαδή, μεγάλη σημασία το να γίνουν οι δίκες. Ήταν ένας ειλικρινής ομιλητής και μιλούσε ξεκάθαρα. Οι Ναζί θα πρέπει πρώτα να δικαστούν σύμφωνα με όλους τους κανόνες - και μετά να οδηγηθούν στην αγχόνη.

3 Ο ΚΥΡΙΟΙ M ORGENTHAU ΚΑΙ Ο ΓΝΗΣΙΟΣ ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΣ ΔΙΚΑΣΤΗΣ

το ΛΟΝΔΙΝΟ, ΤΟ υ π ο υ ρ γ ικ ο ς υ μ β ο υ λ ι ο είχε δώσει πλήρη αρμο­ διότητα στον Υποκόμη Simon, υπό την ιδιότητά του ως Λόρ­ δου Καγκελάριου, να συνάπτει τις απαραίτητες συμφωνίες με τη Σοβιετική Ένωση, τη Γαλλία και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Έτσι, συστήθηκε μια Βρετανική Εκτελεστική Επιτροπή για τα Εγκλή­ ματα Πολέμου, που συνεδρίασε πολλές φορές, ασχολούμενη με όλες τις λεπτομέρειες. Πρότειναν τη συγκρότηση ενός Στρατιω­ τικού Δικαστηρίου, με μέλη εξαιρετικά υψηλόβαθμους αξιωματι­ κούς, τα οποία θα δίκαζαν την υπόθεση των εγκλημάτων πολέ­ μου σε δύο στάδια: πρώτα για να αποδείξουν την ύπαρξη μιας γενικευμένης συνωμοσίας με σκοπό την κατάκτηση της Ευρώπης και όλου του κόσμου, και μετά για να εξακριβώσουν ποιος συμ­ μετείχε σ’ αυτή τη συνωμοσία. Είχαν περάσει αρκετοί μήνες μετά τη διάσκεψη της Κριμαίας, και ο πόλεμος στην Ευρώπη πλησίαζε προς το τέλος του. Οι Ρώ­ σοι, που στην αρχή απαιτούσαν επίμονα τη διεξαγωγή κανονικής δίκης για την τιμωρία των εγκλημάτων πολέμου, τώρα καρκινο­ βατούσαν. Τα διαβήματα των Αμερικανών, μέσω του Υπουργείου Εξωτερικών, έμεναν αναπάντητα. Ο Πρόεδρος Τρούμαν, συνεχώς παρακινούμενος και από τον Samuel Rosenman, που θεωρούσε πως ο αείμνηστος Πρόεδρος Ρούσβελτ είχε αφήσει για το θέμα

Σ

64

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

αυτό μια σχετική παρακαταθήκη, αποφάσισε στα τέλη Απριλίου του 1945 να αναλάβουν οι ΗΠΑ τις πρωτοβουλίες για την όλη δια­ δικασία. Έτσι εμφανίστηκε στο προσκήνιο ο Δικαστής Robert H. Jackson. Ο Τρούμαν δεν μπορούσε να σκεφτεί ότι υπήρχε άνθρωπος καλύ­ τερος από αυτόν τον Δικαστή του Ανωτάτου Δικαστηρίου, για να οργανώσει και να φέρει εις πέρας τις δίκες. Επιθυμούσε να δει τον Jackson να καταλαμβάνει την πλέον εξέχουσα θέση για λογαριασμό των Ηνωμένων Πολιτειών - ήταν αυτό που τώρα θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε ύψιστη ηθική δικαίωση. Αρχικά, πίστευε πως ο Jackson θα μπορούσε να ενεργήσει ως δημόσιος κατήγορος, όχι μό­ νο των Ηνωμένων Πολιτειών, αλλά και όλων των Ηνωμένων Εθνών. Κατά τις πέντε το απόγευμα στις 26 Απριλίου, ο Πρόεδρος ζή­ τησε από τον Sam Rosenman να διαβιβάσει τηλεφωνικά στον Jackson, που βρισκόταν στο Ανώτατο Δικαστήριο, την ιστορική πρόσκληση. Ο Jackson κάλεσε τον Rosenman στο Δικαστικό Μέγα­ ρο και αυτός τον ενημέρωσε, κατ’ αρχήν, για το τι σχεδιαζόταν. Αν οι Ρώσοι συμμετάσχουν στη δίκη, σίγουρα θα διορίσουν ως αρχηγό της αντιπροσωπείας τους τον Andrei Yanuar’yevich Vyshinsky, τον κατήγορο στις περίφημες στημένες σοβιετικές δίκες της δεκαετίας του 1930, ενώ επικεφαλής της βρετανικής αντιπροσωπείας, μάλλον, θα είναι ο Λόρδος Καγκελάριος. Ο Jackson γνώριζε ελάχιστα τον Υποκόμη Simon- τον είχε συναντήσει μόνο μια φορά το 1924. «Ο Simon ως νομικός», έγραφε τώρα στο ημερολόγιό του, «χαίρει της μεγαλύτερης εκτιμήσεως, όμως, μερικά από τα πολιτικά του εγχει­ ρήματα μοιάζουν κάπως ανάρμοστα». (Ο Simon ανυπομονούσε να διαγράψει από την ιστορική μνήμη, το παρελθόν του ως εκπροσώ­ που του Φιλελεύθερου κόμματος, όταν εργαζόταν υπέρ της πολιτι­ κής του κατευνασμού, κατά τη δεκαετία του 1930.) Ο Rosenman διαβεβαίωσε επίσης τον δικαστή, ότι το Υπουργείο Πολέμου των ΗΠΑ εργαζόταν πυρετωδώς πάνω σ’ αυτό το θέμα εδώ και πολύν καιρό, και πως είχε συγκεντρώσει έναν «τεράστιο αριθμό» φωτογραφικών και άλλων αποδεικτικών στοιχείων, που θα στοιχειοθετούσαν με αδιάσειστο τρόπο τις κατηγορίες σε βά­ ρος αυτών που θα παραπέμπονταν για συμμετοχή στη συνωμο­ σία. Ο Jackson, ξαφνικά, θυμήθηκε μια ομιλία του μόλις πριν από δύο εβδομάδες, κατά την οποία διαφαινόταν ότι υποστήριζε την εκτέλεση των αρχηγών του εχθρού χωρίς δίκη. Προειδοποίησε σα­ φώς τον Rosenman πως, αν αυτό έβγαινε στην επιφάνεια, θα ενο­

Ο ΚΥΡΙΟΣ M ORG ENTHAU ΚΑΙ Ο ΓΝΗΣΙΟΣ ΑΜ ΕΡΙΚΑΝ Ο Σ ΔΙΚΑΣΤΗΣ

65

χλούσε τον νέο Πρόεδρο. Ο Rosenman τον διαβεβαίωσε ότι αυτό δεν θα συνέβαινε.1 Σύστησε στον Jackson να διαβάσει το μνημόνιο που είχαν συντάξει οι επιτελείς του Ρούσβελτ τον Ιανουάριο του 1945, πριν απύ τη Γιάλτα/Ηταν πάρα πολύ ελκυστικό. Υπερβολικά ελκυστικό για να το αγνοήσει κανείς. Για μια στιγμή, ο Jackson αναρωτήθηκε μή­ πως η όλη αυτή διαδικασία, υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών, θα τον απομάκρυνε για πολύ καιρό από το Ανώτατο Δικαστήριο τόσο πολύ ώστε να επηρεαστεί η καριέρα του. Αλλά το Ανώτατο Δικαστήριο εκδίκαζε αυτή τη στιγμή τις τελευταίες υποθέσεις και θα έκλεινε για τις θερινές διακοπές μέχρι τον Οκτώβριο του 1945. Η υπόθεση στην Ευρώπη ασφαλώς θα τελείωνε πολύ πιο πριν από εκείνη την ημερομηνία. «Η εκδίκαση των υποθέσεων εγκλημάτων πολέμου», πίστευε ο Jackson, «θα τελειώσει σύντομα, ώστε να αφήσει τους κοινούς ανθρώπους να ασχοληθούν με τις δουλειές τους, αν θέλουμε πράγματι να χρησιμεύσει σε κάτι».2 «Κατενθουσιασμένος με την πρόταση που του έγινε και θεω­ ρώντας πρόκληση την υπερπήδηση των δυσκολιών που θα παρου­ σιάζονταν» όπως έγραφε στο ημερολόγιό του ο Jackson, δέχθηκε.3 Ήταν το λάθος της ζωής του. Η δίκη που θα γινόταν στη Νυ­ ρεμβέργη, θα διαρκούσε έναν χρόνο περισσότερο απ’ όσο υπολό­ γιζε, και θα κατέστρεφε την καλή του φήμη, καθώς και τις πολιτι­ κές και επαγγελματικές του φιλοδοξίες.

Στην επιστολή που έστειλε στον Χάρι Τρούμαν αποδεχόμενος τον διορισμύ του, με ημερομηνία 29 Απριλίου του 1945, ο Jackson έκανε μερικές πολύ απαισιόδοξες προβλέψεις σχετικά με την εξέ­ λιξη της μελλοντικής δίκης. Αποθάρρυνε τον Τρούμαν, που διεκδικούσε πιεστικά το δικαίωμα να ασκήσουν οι Αμερικανοί την ποινική δίωξη για λογαριασμύ όλων των Ηνωμένων Εθνών. Ίσως να υπήρχαν θέματα όπου ο σεβασμός του γοήτρου των Ρώσων στην ίδια τους τη χώρα να απαιτούσε την εκ μέρους τους παρου­ σίαση των αποδεικτικών στοιχείων - και μερικά από αυτά τα στοιχεία, «όπως π.χ. οι ομολογίες», ίσως να έχουν αποσπασθεί με τέτοιο τρόπο που, εκείνος, ως Αμερικανός δικαστής, θα εγγυόταν για την αλήθεια τους με μεγάλη δυσκολία.4 Καθώς ο Τρούμαν βιαζόταν να ανακοινώσει τον διορισμό του, την Τετάρτη στις 2

66

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

Μαΐου, ο Rosenman έστειλε δύο από τους καλύτερους βοηθούς του, τον Συνταγματάρχη Murray Bernays και τον Herbert Wechsler, που ήταν Βοηθός Γενικός Εισαγγελέας και εξαιρετικός νομικός, ειδικευμένος στο Διεθνές Δίκαιο, να επισκεφθούν τον Jackson την τελευταία ημέρα του Απριλίου. Διαπίστωσε πως οι δύο νομικοί είχαν ήδη συντάξει το σχέδιο του σχετικού διατάγμα­ τος για να υπογραφεί από τον Πρόεδρο.5 Και πράγματι, ο Τρού­ μαν υπέγραψε το Εκτελεστικό Διάταγμα (Executive Order) αρ. 9547, στις 2 Μαΐου του 1945.6 Οι δύο νομικοί παρέδωσαν επίσης στον Jackson ένα έγγραφο με τον τίτλο Τιμωρία των Εγκληματιών Πολέμου (Punishment of War Criminals), με ημερομηνία 28 Απριλίου 1945 - ένα σχέδιο απόφα­ σης το οποίο θα το υπέγραφαν οι Υπουργοί Εξωτερικών των κρατών-μελών των Ηνωμένων Εθνών, που είχαν συναντηθεί στο Σαν Φρανσίσκο για την ίδρυση του Δικαστηρίου και τον κανονισμό λει­ τουργίας του. 0 Jackson επέκρινε αμέσως την περίτεχνη και συναι­ σθηματικά φορτισμένη φρασεολογία του και επεσήμανε στους συ­ ντάκτες του, πόσες ανεπιθύμητες προσφυγές θα μπορούσαν να στηριχθούν πάνω σε μια και μοναδική άστοχη λέξη, προειδοποιώ­ ντας τους για τον κίνδυνο να επωφεληθεί η υπεράσπιση από την υπερβολική χρήση επιθέτων και τις όχι αναγκαίες φράσεις.7 0 Rosenman πήρε στις 2 Μαΐου το σχέδιο της απόφασης μαζί του στο Σαν Φρανσίσκο. Εκεί, ο νέος Υπουργός Εξωτερικών Ed Stettinius το έδειξε στον Μολότοφ και στον Άντονυ Ήντεν, στις 3 Μαΐου. Τώρα που ο Τρούμαν είχε κερδίσει ένα πλεονέκτημα με την αναγγελία του διορισμού του Jackson, οι Βρετανοί αποφάσι­ σαν να ευθυγραμμιστούν σε θέματα αρχής. «Φυσικά, η τάση γ ε ­ νικά είναι υπέρ των δικών» είπε στον Jackson ο Rosenman όταν του τηλεφώνησε από το Σαν Φρανσίσκο.8 Στις 7 Μαΐου, ο Μολό­ τοφ, ο Ήντεν, και ο Stettinius συμφώνησαν επίσημα πως οι εγκλη­ ματίες πολέμου πρέπει να παραπεμφθούν σε δίκη. «Η στάση των Βρετανών έχει αλλάξει», είπε ο Γενικύς Εισαγγελέας Francis Biddle συζητώντας το θέμα με τον Jackson, «κα ι είναι πλέον από­ λυτα σύμφωνοι με τις απύψεις μας».9

Εδώ είναι το κατάλληλο σημείο να αναφέρουμε, πριν αρχίσουμε να εξετάζουμε τη φύση και το μέγεθος των εγκλημάτων της Γέρμα-

Ο Κ Υ Ρ ΙΟ Ι M ORGENTHAU ΚΑΙ Ο ΓΝΗΣΙΟΣ ΑΜ ΕΡΙΚΑΝ Ο Σ ΔΙΚΑΣΤΗΣ

67

νίας, το ιστορικό για το πώς οι νικήτριες Δυνάμεις πρότειναν την παραπομπή σε δίκη της ίδιας της χώρας, των στρατιωτών, των δι­ πλωματών, των μεγαλοβιομηχάνων και των πολιτικών της ηγετών. Μια από τις λιγότερο ευχάριστες πλευρές των μελλοντικών δι­ κών ήταν το γεγονός ότι, μόνο για ελάχιστα εγκλήματα από αυτά που οριστικοποιήθηκαν τον Οκτώβριο του 1945, και βάσει των οποίων θα παραπέμπονταν σε δίκη οι Γερμανοί κατηγορούμενοι, δεν θα μπορούσαν να θεωρηθούν ένοχες και κάποια ή κάποιες από τις τέσσερις κατηγορούσες νικήτριες Δυνάμεις. Για να συντρίβει ο Χίτλερ, άμαχος πληθυσμός είχε πυρποληθεί - και εξακολουθούσε να πυρπολείται, να ανατινάζεται, να δολοφονείται, να εξευτελίζε­ ται, να εκτοπίζεται και να υποδουλώνεται! Είχαν εξαπολυθεί επι­ θετικοί πόλεμοι, ουδέτερες χώρες καταλαμβάνονταν με διάφορες προφάσεις και δόλο ενώ παράλληλα διατάξεις διεθνών συμβάσεων -που δεν υπήρξε τρόπος να αλλοιωθούν- για τη μεταχείριση των αιχμαλώτων πολέμου, παραβιάζονταν κατάφωρα. Για τα ίδια θέματα, ο ρόλος των Αμερικανών καλά κρατούσε, καθώς τελείωνε ο πόλεμος στην Ευρώπη, και ο κόσμος επρόκειτο να νιώσει τη σκληρή λάμψη των πρώτων ατομικών βομβών. Πράγ­ ματι, τα αμερικανικά στρατεύματα, μέσα στην παραφορά του πο­ λέμου, είχαν διαπράξει έναν αριθμό βιαιοπραγιών στη Σικελία και στην ιταλική ενδοχώρα, και ακόμη και για τον Αντιστράτηγο George S. Patton Jr., έναν από τους πιο διακεκριμένους ηγέτες στο πεδίο της μάχης, αποκαλύφθηκε πως είχε κάποτε διατάξει και αποκρύψει την εκτέλεση Γερμανών αιχμαλώτων. Συνέβη, επίσης, ένα ατυχές γεγονός στη Γερμανία, τις τελευταίες εβδομάδες του πολέμου, όταν 130 αιχμάλωτοι πέθαναν από ασφυξία μέσα στα στεγανά βαγόνια ενός φορτηγού τρένου, που ήταν ακινητοποιημένο στη Φρανκφούρτη. Πάντως, σ’ αυτή την περίπτωση, ο Στρατη­ γός Α'ίζενχάουερ είχε διατάξει να σταλεί ένα προσωπικό απολογη­ τικό τηλεγράφημα στο Γερμανικό Γενικό Επιτελείο.10 Και συνέβη ένα ακόμη, κάθε άλλο παρά ηρωικό περιστατικό, στις 29 Απριλίου του 1945, για το οποίο κανείς δεν κλήθηκε ποτέ να δώσει λογαρια­ σμό, όταν παραδόθηκαν οι ένοπλοι φρουροί του στρατοπέδου συ­ γκεντρώσεως στο Νταχάου, οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν κοινοί Γερμανοί στρατιώτες αντικαθιστώντας τους φρουρούς των SS που είχαν τραπεί σε φυγή. Από αυτούς τους 560 άοπλους Γερμανούς αιχμαλώτους, όλοι οι υπόλοιποι εκτός από σαράντα, εκτελέστηκαν επιτόπου, από τους απελευθερωτές Συμμάχους (ή

68

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

σε μερικές περιπτώσεις από κρατουμένους που είχαν ελευθερωθεί και τους είχαν δώσει οι Αμερικανοί, προς στιγμήν, όπλα). Οι 358 από αυτούς που σκοτώθηκαν, μεταξύ των οποίων και ένας γιατρός που κρατούσε τη σημαία του Ερυθρού Σταυρού, στήθηκαν απύ στρατιώτες του 15ου Συντάγματος, της 45ης Μεραρχίας Πεζικού σ’ έναν τοίχο και καταδικάστηκαν συνοπτικά σε θάνατο από έναν Αμερικανό Υπολοχαγό. Το όνομά του είναι γνωστό, όπως και του πολυβολητή του. Ο παλιός παραγωγός του Χόλυγουντ George Stevens και φωτογράφοι του Αμερικανικού Σώματος Διαβιβάσεων του Στρατού (U.S. Signals Corps), κατέγραψαν τη σκηνή σε ασπρύμαυρη και έγχρωμη ταινία.11 Πολλές λεπτομέρειες των προπολεμικών εγκλημάτων που ε ί­ χαν διαπραχθεί από τους μπολσεβίκους, δεν είχαν πλήρως καταγραφεί το 1945. Δεν ήταν καθαρά εγκλήματα πολέμου, αλλά το 1939 η Βρετανία είχε καταφέρει να πετύχει τη δημόσια αποδοκι­ μασία της Σοβιετικής Ένωσης, για την απρόκλητη επίθεσή της εναντίον της Φινλανδίας. Και -το πιο ενοχλητικό απ’ όλα- ο Στάλιν, όχι μόνο δεν είχε καταδικάσει την εισβολή του Χίτλερ στην Πολωνία, αλλά με ένα μυστικό προσάρτημα στη Συνθήκη Ρίμπεντροπ-Μολότοφ τον Αύγουστο του 1939, είχε εξασφαλίσει το ανατολικό κομμάτι αυτής της μαρτυρικής χώρας για τον εαυτό του. Ο Κόκκινος Στρατός είχε εισβάλει στην Πολωνία με κάποιο πρόσχημα, στα μέσα Σεπτεμβρίου, και είχε εκτοπίσει μεγάλο αριθμό κατοίκων της στο εσωτερικό της ΣοβιετικήςΈνωσης. Εδώ πρέπει να αναφερθεί και η φρίκη του δάσους του Katyn καθώς και η μεταχείριση αργότερα από τους Ρώσους των Γερμανών, που αιχμαλωτίστηκαν στο ανατολικό μέτωπο, αν και σ’ αυτές τις περιπτώσεις, τυπικά δεν υπήρξε παραβίαση της Συνθήκης της Γενεύης, αφού η Σοβιετική Ένωση είχε αρνηθεί να την υπογρά­ ψει. Επομένως, η κάθε πλευρά είχε φερθεί σε αυτούς που είχε αιχμαλωτίσει με ανάρμοστη βαρβαρότητα. Από τους 250.000 Γερμανούς στρατιώτες που αιχμαλωτίστηκαν στο Στάλινγκραντ και υποχρεώθηκαν σε καταναγκαστική εργασία, επέζησαν και επέστρεψαν στη Γερμανία λιγότεροι από 10.000. Στο Katyn και αλλού, την άνοιξη του 1940, όπως είναι πλέον γνωστό και το αποδέχεται και η ρωσική κυβέρνηση, η Σοβιετική Μυστική Αστυνομία, η NKVD, εκτέλεσε 15.000 Πολωνούς αξιω­ ματικούς και διανοούμενους που είχαν συλληφθεί κατά τη διάρ­ κεια της σοβιετικής εισβολής το Σεπτέμβριο του 1939, και είχαν

Ο ΚΥΡΙΟΣ M ORG ENTHAU ΚΑΙ Ο ΓΝΗΣΙΟΣ ΑΜ ΕΡΙΚΑΝΟ Σ ΔΙΚΑΣΤΗΣ

69

μόλις μετακινηθεί από τα στρατόπεδα κρατουμένων στο Κοzielsk, το Starobielsk και το Ostashkov. Αυτοί οι άνθρωποι, έχο­ ντας τα χέρια τους δεμένα με αγκαθωτό σύρμα, πυροβολήθηκαν επιδέξια, με μια και μοναδική σφαίρα, στο πίσω μέρος του κεφα­ λιού και θάφτηκαν σε ομαδικούς τάφους.12 Η βρετανική κυβέρνη­ ση είχε πλήρη γνώση αυτών των φρικαλεοτήτων. Συζητώντας τις πρώτες αναφορές για το Katyn με τον Ήντεν, ο Sir Alexander Cadogan είχε δηλώσει σαρκαστικά, πως διαφωνούσε με την άπο­ ψη ότι είναι λάθος να συνδιαλεγόμαστε με τους δολοφόνους, αν και από το προσωπικό του ημερολόγιο προκύπτει ότι εξακολου­ θούσε να έχει κάποιες τύψεις. «Διαπίστωσα», έγραφε, «πως χρόνια πριν από το Katyn, η σοβιετική κυβέρνηση συνήθιζε να εξολοθρεύει τους ίδιους της τους υπηκόους κατά δεκάδες χιλιά­ δες, και, αν πέφταμε στα χέρια τους το 1941, δεν ξέρω αν θα μας έκανε το Katyn να σκεφτόμαστε τώρα διαφορετικά. Το αίμα των Ρώσων θρηνεί το ίδιο σπαραχτικά όπως και των Πολωνών. Είναι μια πολύ δυσάρεστη κατάσταση. Πώς είναι ποτέ δυνατόν να ζουν οι Πολωνοί μονιασμένα δίπλα στους Ρώσους, και πώς μπο­ ρούμε εμείς να συζητούμε με τους Ρώσους την εκτέλεση των Γερ­ μανών “ εγκληματιών πολέμου” , όταν έχουμε συγχωρήσει αυτά τα εγκλήματα;»13 Και οι'Γάλλοι επίσης είχαν διαπράξει εγκλήματα, αλλά σε πιο περιορισμένη κλίμακα - μεμονωμένες δολοφονίες των αντιπάλων του Στρατηγού Σαρλ Ντε Γκωλ απύ τους οπαδούς του, και συνη­ θισμένες βιαιότητες, σχετικά ασήμαντες, εναντίον αιχμαλώτων πολέμου κατά τη διάρκεια των εχθροπραξιών του 1940 και του 1944. Το Μάιο του 1945 η -ανεπαρκώς, ακόμη, καταγεγραμμένη- έξαρση της epuration, της εκκαθάρισης, στην απελευθερωμέ­ νη Γαλλία των δεκάδων χιλιάδων πολιτών που κατηγορούνταν για συνεργασία με τους Ναζί, δεν είχε ακόμη αρχίσει σε μεγάλη κλίμακα. Σε ευρύτερο πλαίσιο πάντως, πρέπει να συμπεριλάβουμε το κοινό σχέδιο Βρετανίας και Γαλλίας για την εισβολή στη Νορβηγία και τη Φινλανδία το 1940, μια απρόκλητη επίθεση που εμπίπτει επίσης στην κατηγορία των εγκλημάτων κατά της ειρήνης, όπως κωδικοποιήθηκαν από τους διεθνολόγους νομικούς που θα συναντιόνταν στο Λονδίνο τον Αύγουστο του 1945. Για τα «εγκλήματα πολέμου» της Βρετανίας είμαστε καλύτε­ ρα πληροφορημένοι, απύ τότε που οι μεταπολεμικές κυβερνή­ σεις, και ιδιαίτερα του John Major, αποκάλυψαν τις περισσότερες

70

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

αμαρτίες των προκατόχων τους, ανοίγοντας τα αρχεία. Τα π ε­ ρισσότερα από τα εγκλήματα της Βρετανίας είναι μάλλον ασή­ μαντα και συντήρησαν κάποια άσκοπη λασπολογία εναντίον της, κατά τα άλλα, άσπιλης υπόληψης της Αυτοκρατορίας και ενός παρελθόντος ανυπέρβλητου ηρωισμού των βρετανικών στρατευ­ μάτων, που συχνά πολεμούσαν εναντίον υπέρτερων αντιπάλων. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν οι αμφισβητήσιμες διαταγές που εξέδωσε ο Τσώρτσιλ το 1939 και το 1940, ως Πρώτος Λόρδος του Ναυαρχείου, για τον χωρίς περιορισμούς κατά θάλασσαν πόλε­ μο, στις οποίες θα αναφερθούμε αργότερα. Αυτές οι διαταγές ήταν τόσο εγκληματικές, που οι δικαστές στη Νυρεμβέργη, συ­ μπεριλαμβανομένων και των Βρετανών, θεώρησαν ότι λόγω της βαρύτητάς τους, άμβλυναν τη σοβαρότητα των εγκλημάτων των ναυάρχων των Ναζί.* Η βρετανική κυβέρνηση απέκρυψε επιτυχώς, από τους ίδιους αυτούς δικαστές, τις διαταγές του Τσώρ­ τσιλ το 1940 για την κατάληψη της Νορβηγίας. Υπήρχαν εγκλή­ ματα που, στην έξαψη του πολέμου, διαπράχθηκαν από τους υφισταμένους, και από τα οποία επωφελήθηκαν οι προϊστάμενοι - όπως π.χ. οι Βρετανοί αξιωματικοί που παρασημοφορήθηκαν με το Σταυρό της Βικτωρίας, το ανώτατο μετάλλιο ανδρείας, όταν γαζώθηκαν με μυδραλιοβόλο οι επιζώντες ναυαγοί από το βοηθητικό πλοίο του γερμανικού στόλου Altmark τον Απρίλιο του 1940, και όταν βυθίστηκε το ναρκαλιευτικό Ulm το Σεπτέμβριο του 1942. Υπήρχαν επίσης διαταγές του Τσώρτσιλ για την κατάληψη, με τη μια πρόφαση ή την άλλη, της Ισλανδίας το 1940, της Περσίας τον Αύγουστο του 1941, μερικές μόνο ημέρες μετά την έκδοση της Χάρτας του Ατλαντικού, της Μαδαγασκάρης ή της Γαλλικής Βο­ ρειοδυτικής Αφρικής και πολλών άλλων κρατών που δεν ήταν εμπόλεμα. Ο Τσώρτσιλ σχεδίαζε τη βίαιη κατάληψη των πορτογα­ λικών Αζορών το Μάιο του 1943, αλλά τα σχέδια αυτά ματαιώθη­ καν από τον Attlee και τον Ήντεν. Επίσης, αμφισβητούμενης νομι­ μότητας ήταν ο εξαναγκασμός σε επιστροφή δεκάδων χιλιάδων Ρώσων, που είχαν αιχμαλωτισθεί μαζί με τα στρατεύματα του Χίτλερ, μεταξύ των οποίων υπήρχαν όχι μόνο Κοζάκοι, αλλά και μεγάλος αριθμός Λευκορώσων, που ήταν προπολεμικοί φυγάδες. Οι Βρετανοί τους έστειλαν μετά τον πόλεμο, στη φιλεύσπλαχνη * Σ .τ.Σ .: Βλ. σελ. 416.

Ο ΚΥΡΙΟΣ M ORG ENTHAU ΚΑΙ Ο ΓΝΗΣΙΟΣ ΑΜ ΕΡΙΚΑΝ Ο Σ ΔΙΚΑΣΤΗΣ

71

αγκαλιά της μυστικής αστυνομίας του Στάλιν, γνωρίζοντας ποια θα ήταν η τύχη τους.14 Στα τέλη Μαΐου του 1945, αξιωματικοί της 8ης Βρετανικής Στρατιάς έστειλαν στον Τίτο τρία συντάγματα από αιχμαλώτους Σέρβους φρουρούς, οι οποίοι είχαν πολεμήσει εναντίον του καθώς και 11.000 κληρωτούς Σλοβένους στρατιώ­ τες. Όλοι εκτελέστηκαν στο δάσος του Gottschee. Η ίδια μοίρα περίμενε τους 80.000 Κροάτες στρατιώτες και τους 30.000 Κροάτες πολίτες, οι περισσότεροι ήταν γυναικόπαιδα, που είχαν παρα­ δοθεί στους Βρετανούς κοντά στο Μάριμπορ, στα τέλη Μαΐου του 1945, και οι Βρετανοί τους έριξαν στα χέρια του αντάρτικου στρατού του Τίτο. Σαν να μην αρκούσε η βροχή από φωτιά, φωσφόρο -ένα απα­ γορευμένο όπλο- και ο όλεθρος που σκόρπιζαν τα βρετανικά βομβαρδιστικά αεροπλάνα πάνω σε πόλεις όπως το Αμβούργο, η Δρέσδη και το Pforzheim,15 ένα παράλογο, φρικιαστικό περιστα­ τικό συνέβη στις 3 Μαΐου του 1945, όταν ένα και μοναδικό βρε­ τανικό μαχητικό βομβαρδιστικό αεροπλάνο επιτέθηκε και βύθισε το γερμανικό επιβατηγό πλοίο Cap Arcona, που ήταν αγκυροβο­ λημένο στον κόλπο του Lübeck και χρησίμευε για τη μεταφορά προσφύγων. Με τα εμβλήματα του Ερυθρού Σταυρού, μετέφερε χιλιάδες πολίτες-φυγάδες, και κρατουμένους σε στρατύπεδα συ­ γκεντρώσεως από την Ανατολική Γερμανία. Βυθίστηκε μέσα σε λίγα λεπτά και μαζί του χάθηκαν 7.300 ψυχές. Όλο το καλοκαίρι του 1945, πτώματα εκβράζονταν στις παραλίες. Θάφτηκαν σε έναν και μοναδικό ομαδικό τάφο στην ακτή του Neustadt στο Holstein.16 Είναι γεγονός ότι οι επιστήμονες του Τσώρτσιλ ετοιμάζονταν για πόλεμο με αέρια μουστάρδας και άνθρακα. Τον Φεβρουάριο του 1944 είχε παραγγείλει στις Ηνωμένες Πολιτείες 250.000 βόμ­ βες άνθρακα, που ζύγιζαν δύο κιλά η καθεμία.17 Το καλοκαίρι του 1944, η Βρετανία κατείχε, μέσα σε βύμβες ή σε αποθηκευτι­ κούς χώρους, 26.000 τόνους αέριου μουστάρδας και 6.000 τόνους φωσγένιο, ποσότητα «ικανή», όπως ανακοινώθηκε, «να καλύψει τις πόλεις Βερολίνο, Αμβούργο, Κολωνία, Essen, Φρανκφούρτη και Κάσελ».18 Όμως, ο Τσώρτσιλ, έξαλλος από θυμό για τη «χω­ ρίς διακρίσεις» χρήση των ιπτάμενων βομβών V-1 απύ τον Χ ίτ­ λερ, σε μια μεταμεσονύκτια συνεδρίαση της Επιτροπής Αμύνης, στις 6 Ιουνίου του 1944, είχε παραγγείλει στους αρχηγούς των επιτελείων, ύντας μάλλον κάτω απύ την επήρεια του αλκοόλ, να

72

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

ετοιμαστούν να «δροσίσουν» τις έξι επιλεγμένες γερμανικές πό­ λεις με δηλητηριώδη αέρια, παραβιάζοντας όλες τις συνθήκες και τις διεθνείς συμβάσεις. (Απέρριπτε όλες αυτές τις συνθήκες ως «ανόητους συμβιβασμούς του μυαλού» και ως αποτέλεσμα της μεταβαλλόμενης έννοιας της ηθικής- «απλώς μια μόδα που αλ­ λάζει, όπως γίνεται με το μήκος της γυναικείας φούστας, που πό­ τε είναι κοντές και πότε μακριές».)19 Σε μια σπάνια επίδειξη σθένους, οι αρχηγοί των επιτελείων του, τελικά απέρριψαν την πρότασή του. Είναι γεγονός ότι ο Χίτλερ είχε αποθηκεύσει χιλιάδες τόνους, υψηλής ποιότητας, δηλητηριώδη αέρια, τα αέρια Sarin και Tabun, που επιδρούν στο κεντρικό νευρικό σύστημα, αλλά είχε απαγο­ ρεύσει τη χρήση τους, εκτός εάν οι Σύμμαχοι παραβίαζαν πρώτοι τη συνθήκη.20 Δεν πρέπει επίσης να ξεχνούμε πως οι στρατηγοί του Χίτλερ είχαν να αντιμετωπίσουν, σε έναν ακήρυχτο πόλεμο, τις μυστικές στρατιές των ανταρτών και των franc-tireurs, (ελεύθερων σκοπευ­ τών) που πίστευαν πως δεν τους δέσμευε καμιά διεθνής σύμβα­ ση ή συνθήκη. Έτσι, ο πολωνικός παράνομος στρατός καυχιόταν στους Αμερικανούς το 1943, ότι είχε χρησιμοποιήσει με επιτυχία δηλητηριώδη αέρια και το βάκιλο του τύφου, εναντίον των Γερ­ μανικών Κατοχικών Δυνάμεων.21 φ υ σ ι κ ά , τ ί π ο τ α ΑΠΟ ΑΥΤΑ που αναφέρθηκαν παραπάνω δεν πρέ­ πει να θεωρηθεί ότι δικαιολογεί ή ακόμη πως μειώνει τις υπερβο­ λές των Ναζί, και ειδικά τις θηριωδίες που επέβαλαν τα SS στους λαούς της Ανατολικής Ευρώπης. Δεν έχει νόημα να αντιπαραβάλει κανείς τον έναν απέναντι στον άλλο, τους καταλόγους αυτών των φρικτών και απάνθρωπων πράξεων. Το βαθύτερο νόημα όλων αυτών είναι, ότι έγκλημα θεωρείται ο ίδιος ο πόλεμος - και πως έγκλημα του πολέμου δεν είναι η γενοκτονία, αλλά η πολύ μεγαλύτερη κτηνωδία, που συμπεριλαμβάνει και τη γενοκτονία, την οποία μπορούμε να ονομάσουμε αθωοκτονία, τη σφαγή δη­ λαδή των αθώων. Αυτή η σφαγή δεν είχε ακόμη τελειώσει, ούτε όταν ο Robert Jackson ετοιμαζόταν να αναλάβει την Αγία Σταυ­ ροφορία του εναντίον του πολέμου, γιατί θα ακολουθούσε σύντο­ μα η ρίψη της ατομικής βόμβας από την ίδια του την πατρίδα, στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι. Στη σύνοδο του Potsdam, τον Ιούλιο του 1945, ο Τσώρτσιλ και ο Clement Attlee που τον διαδέ­

Ο ΚΥΡΙΟΣ M ORGENTHAU ΚΑΙ Ο ΓΝΗΣΙΟΣ ΑΜ ΕΡΙΚΑΝΟ Σ ΔΙΚΑΣΤΗΣ

73

χτηκε, είχαν σιωπηρά αποδεχθεί την απόφαση του Χάρι Τρούμαν να ρίξει τις βόμβες, και αυτό προκύπτει σαφώς από το καταγεγραμμένο στα αρχεία του Τρούμαν σήμα της μιας φράσης, που έστειλε στο Πεντάγωνο: «Ο ι προτάσεις σας εγκρίνονται» είπε. «Ρ ίξτε τις όταν θα είναι έτοιμες, αλλά όχι πριν από τις 2 Αυγού­ στου».22 Τα βρετανικά αρχεία αποκαλύπτουν πως ο Τσώρτσιλ ήταν επίσης έτοιμος να ρίξει παρύμοια διαβολικά όπλα στο Β ε­ ρολίνο, αν δεν τελείωνε, στο μεταξύ, ο πόλεμος στην Ευρώπη. Αυτά ήταν τα έθνη που τώρα πρότειναν να παραπεμφθεί σε δίκη ο ηττημένος εχθρός. Θα έδειχνε άραγε μικροψυχία η σκέψη, ότι ίσως να ήταν αυτή η αιτία που μερικοί από τους ηγέτες των Συμμάχων είχαν ελπίσει πως θα έκλειναν το στόμα των εχθρών «Εγκληματιών Πολέμου», ανακηρύσσοντάς τους εκτύς νύμου και εξοντώνοντάς τους γρήγορα, χωρίς να τους παραχωρήσουν το δ ι­ καίωμα για μια ημέρα ή έστω και για μια ώρα, να απολογηθούν στο Δικαστήριο;

Λίγο μετά το διορισμό του από τον Πρόεδρο Τρούμαν, στις 4 Μάίου του 1945, ο Jackson πληροφορήθηκε ανεπίσημα πως η κυ­ βέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών είχε ήδη δεχτεί, κατ’ αρχήν, την άμεση εκτόπιση στη Σοβιετική Ένωση εκατομμυρίων Γερμα­ νών για να εργαστούν σε καταναγκαστικά έργα, ως τιμωρία για τη συμμετοχή τους σε ορισμένες οργανώσεις. Αυτό συνέβη μερι­ κές ημέρες πριν την υπογραφή από τον Στρατάρχη Κάιτελ και τον Στρατηγό Άλφρεντ Γιόντλ, της συνθήκης για την άνευ όρων παράδοση στην Ευρώπη. 0 Συνταγματάρχης Murray Bernays, που υπηρετούσε στο Υπουργείο Πολέμου, τηλεφώνησε στον Jackson. «Πληροφορήθηκα ότι πρόκειται να σας επισκεφθεί ο εκ­ πρόσωπός μας στην Επιτροπή Πολεμικών Αποζημιώσεων Edwin Pauley. Θα ήθελα να σας επισκεφθώ προηγουμένως και να σας δείξω κάτι». Στις δέκα το επόμενο πρωί, ο Bernays έφτασε, και παρουσία­ σε στον Jackson ένα έγγραφο με τον χαρακτηρισμό ΑΚΡΩΣ ΑΠΟΡΡΗΤΟ. Ήταν ένα σχέδιο της Επιτροπής Πολεμικών Αποζη­ μιώσεων, που περιείχε προσχέδιο οδηγιών προς τη Στρατιωτική Κυβέρνηση των Συμμάχων, η οποία επρύκειτο να εγκατασταθεί σύντομα στη Γερμανία. Το προσχέδιο ήταν ένας πραγματικός

74

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

δυναμίτης, όπως διαπίστωσε με την πρώτη ματιά ο Jackson. Άρχιζε με τη φράση: Συμφ ω νήθηκε στη Γιά λτα , ό τι π ρ έπ ει να α π α ιτη θ εί από τη Γ ερ μ α ν ία αποζημίωση, εν μ έ ρ ε ι σε είδος, μ ε « τ η χρησιμοποίηση γερμα νικ ού εργα τικ ού δ υ να μ ικ ο ύ ».

Διευκρινιζόταν ότι η καταναγκαστική εργασία ως ποινή, θα επιβαλόταν στους «καταδικασμένους εγκληματίες πολέμου και σε όλα τα άτομα που θα χαρακτηρίζονταν, βάσει μιας σχετικής δια­ δικασίας, ως μέλη της Γκεστάπο, της Υπηρεσίας Ασφαλείας των SS, ως ηγετικά στελέχη της SA ή συνεργάτες, υποστηρικτές ή και μέλη του κόμματος των Ναζί ή της διοίκησης του κόμματος». Αυτές οι οργανώσεις συμπεριελάμβαναν εκατομμύρια Γερμα­ νούς. Υπήρχε φυσικά πρόβλεψη να διαρκέσει αρκετά χρόνια αυ­ τός ο εκπατρισμός, κάτω από συνθήκες που τις αποκαλούσαν ελεγχόμενες και πολιτισμένες. Ο Jackson εκνευρίστηκε πολύ με αυτό το κείμενο. Ήταν τελείως ασυμβίβαστο με τις επαγγελματικές του αρχές και με τον τρόπο που είχε συνηθίσει να εργάζεται. «Είναι ξεκάθαρο», έγραφε στο ημερολόγιό του, «πως η μοναδική χώρα που θα μπορούσε να χρη­ σιμοποιήσει εργατικό δυναμικό, υπό συνθήκες δουλείας, και σε τ έ ­ τοιο μεγάλο αριθμό, είναι η Ρωσία». Ποιος ο λόγος να σχεδιάζεται η καταδίκη μεμονωμένων ατό­ μων, ως εγκληματιών πολέμου, σε σκληρή εργασία, όταν χιλιάδες, αν όχι εκατομμύρια από αυτούς, πρόκειται να εκπατριστούν για να εργαστούν ως δούλοι σε καταναγκαστικά έργα, χωρίς δίκη; Κατά την άποψή του, μια τέτοια ενέργεια θα σήμαινε εγκατάλει­ ψη των ηθικών αρχών, για τις οποίες πολέμησαν οι Σύμμαχοι. Διαπίστωσε επίσης σύντομα, πως ο τρομερός γερόλυκος, ο Υπουργός Πολέμου Henry Stimson καθώς και οι επιτελείς του, ε ί­ χαν «κατά κάποιον τρόπο σοκαριστεί» από αυτή την πρόταση. Αργότερα πληροφορήθηκε πως είχε ασκηθεί πίεση υπέρ αυτού του σχεδίου, μέσα από τους κόλπους της κυβέρνησης των Ηνωμένων Πολιτειών, «και συγκεκριμένα, όπως λέγεται, από τον Morgenthau», τον Υπουργό Οικονομικών.23 0 Morgenthau ήταν εκείνος που είχε μεταφέρει αυτές του τις απόψεις στον Τρούμαν, μόλις ε ί­ χε πεθάνει ο Ρούσβελτ. Στις 9 Μαΐου είπε στο νέο Πρόεδρο, ότι ο Στρατηγός Brehon Somervell πρόβαλλε εμπόδια στην εφαρμογή

Ο ΚΥΡΙΟΣ M ORGENTHAU ΚΑΙ Ο ΓΝΗΣΙΟΣ ΑΜ ΕΡΙΚΑΝ Ο Σ ΔΙΚΑΣΤΗΣ

75

της Οδηγίας JCSf αρ. 1067. Αλλά η κατάλληλη ώρα είναι τώρα, που ο αμερικανικός λαός έχει ξεσηκωθεί εναντίον των Γερμανών για τις θηριωδίες που διέπραξαν, είπε ο Morgenthau. «Πρέπει να με υποστηρίξετε σ’ αυτό το θέμα» έγραψε στο νέο Πρόεδρο.24 Αυτό ήταν το πρώτο πρόβλημα που αντιμετώπισε ο Jackson. Αλλά σύντομα εμφανίστηκαν και άλλα. Στις 7 Μάίου, του έδ ει­ ξαν μια απόφαση της οποίας το σχέδιο είχε διατυπωθεί από τον King, μέλος του Κογκρέσου, και επρόκειτο να συζητηθεί την ίδια ημέρα στο Κογκρέσο των ΗΠΑ, σύμφωνα με την οποία οι εγκλη­ ματίες πολέμου «θα πρέπει να παραπεμφθούν σε δίκη ή να τιμω­ ρηθούν με συνοπτικές διαδικασίες». Αρχισε λοιπύν, να πλανάται και πάλι στον αέρα αυτή η ιδέα της εφαρμογής του νόμου του Λυντς. Όμως ο Jackson, προβλέποντας πως κάποια στιγμή στο μέλλον θα τον κατηγορούσαν ότι ήταν «υπερβολικά συνοπτικός», αποφάσισε πως, αν και η διατύ­ πωση του Κογκρέσου ήταν πολύ πιο ακραία απ’ ύ,τι εκείνος θα ήθελε, θα ήταν ενδεχομένως χρήσιμο και στον ίδιο να υπάρχει στα πρακτικά, αν ποτέ βρισκόταν σε δύσκολη θέση.25 ς τ ι ς 10 ΜΑΪΟΥ τ ο υ 1945, ο Jackson έλαβε μήνυμα από τον Δικαστή Rosenman και τον Συνταγματάρχη Bernays σχετικά με τα αποτε­ λέσματα των διαπραγματεύσεων στο Σαν Φρανσίσκο. Οι Υπουρ­ γοί Εξωτερικών είχαν κατ’ αρχήν συμφωνήσει πως θα έπρεπε να συσταθεί ένα Διεθνές Στρατιωτικύ Δικαστήριο, και παράλληλα να γίνει, όπως το τοποθέτησε διπλωματικά ο Jackson, «ένας δ ι­ καστικός μάλλον, παρά ένας πολιτικός διακανονισμός για την τύχη των σημαντικότερων εγκληματιών πολέμου» - αυτό το τ ε ­ λευταίο σήμαινε να θανατωθούν αμέσως χωρίς να δικαστούν.26 Το Υπουργείο Εξωτερικών της Βρετανίας εξακολουθούσε να εκφράζει χλιαρά τη διαφωνία του για τις προτεινόμενες δίκες των εγκληματιών πολέμου. Ενώ υπήρξε συμφωνία να αρχίσουν συζητήσεις στο Λονδίνο σχετικά με το δίκαιο που θα έπρεπε να εφαρμοσθεί στη δίκη των αλλοδαπών ηγετών, ο Sir William Malkin, διακεκριμένος Βρετανός διεθνολόγος, προέβλεψε ότι, αν δεν μεθοδευτούν με μεγάλη προσοχή οι κατηγορίες, μέσα σε δ έ­ κα χρόνια, η αντίδραση των Γερμανών θα έχει ως αποτέλεσμα τη μυθοποίηση των Ναζί. Και το πιο ενδιαφέρον είναι, πως ο Mal-

f Σ.τ.Μ .: Joint Chiefs of Staff - Αρχηγοί των Επιτελείων.

76

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

kin, προβλέποντας τις μελλοντικές αμφισβητήσεις, πίστευε ότι το πρωτόκολλο που θα σχεδιαζόταν στο Λονδίνο, δεν θα προσπα­ θούσε να καταλήξει σε μια νέα διατύπωση του ορισμού του εγκλήματος πολέμου, αλλά απλώς θα δήλωνε πως αυτός ο ορι­ σμός «ήδη υπάρχει». Με αυτό τον τρόπο, θα παρέκαμπταν απλώς τον σοβαρότερο κίνδυνο, που τον προέβλεπαν όλοι οι νο­ μικοί: ότι δηλαδή, οι ιστορικοί του μέλλοντος και άλλοι, θα ισχυ­ ρίζονταν πως οι Σύμμαχοι καταδίκασαν τους ηττημένους εχ­ θρούς τους βασιζόμενοι σε νομοθεσία με αναδρομική ισχύ - με νόμους που δεν ίσχυαν κατά το χρόνο που διαπράχθηκε το αδί­ κημα, για το οποίο θα απαγγέλονταν η κατηγορία.27 Και αποδεί­ χθηκε πως αυτά τα επιχειρήματα δεν στέκονταν στον αέρα. Πράγματι, το Δεκέμβριο του 1948, με απόφαση των Ηνωμένων Εθνών, ορίσθηκε ότι η αναδρομική εφαρμογή ποινικών νόμων αποτελεί παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. ΕΝΑ ΑΛΛΟ π ρ ο β λ η μ α ήταν, πως τα πρωτοπαλίκαρα του Henry Morgenthau προσπαθούσαν ακύμη να επιβάλουν το απαράδεκτο σχέδιό του. Οποιεσδήποτε αμφιβολίες και αν υπήρχαν πάνω σ’ αυτό το θέμα, διαλύθηκαν μετά την έντονη διαφωνία που εξέφρασε στους ίδιους ο Jackson, δύο φορές στην Ουάσινγκτον, όπως αποκαλύπτεται στο αδημοσίευτο ημερολόγιό του. Η πρώτη ήταν στις 12 Μαΐου, κατά τη διάρκεια γεύματος που δύθηκε στα πλαίσια μιας διάσκεψης, στην πολυτελή σουίτα του Edwin Pauley. Ο εκπρόσωπος του Morgenthau σ’ αυτή τη διάσκε­ ψη που έγινε σε ξενοδοχείο, δρ. Isadore Lubin, παρουσίασε το σχέδιο μιας οδηγίας που αποτελούσε και το θέμα της συνάντη­ σης. Πιθανόν να ήταν μία από τις πολλές αποφάσεις που προέκυπταν από την εφαρμογή της κοινής Οδηγίας αρ. 1067 των αρχη­ γών των επιτελείων. Στον Δικαστή Jackson φάνηκε πως είχε ελάχι­ στα διαφοροποιηθεί αυτή η απόφαση από το αρχικό σχέδιο του Υπουργού Οικονομικών. «Ήταν ένα πολύ σκληρό κείμενο, που ουσιαστικά υποβίβαζε τη Γερμανία σε μια αγροτική χώρα, αφού την απογύμνωνε από όλον το βιομηχανικό εξοπλισμό της». Όταν ο Jackson έφθασε στο σημείο του εγγράφου όπου αναφερόταν ότι ο αείμνηστος Πρόεδρος Ρούσβελτ είχε ήδη συμφωνή­ σει επισήμως να αποζημιωθούν οι νικητές με τη «χρησιμοποίηση γερμανικού εργατικού δυναμικού», ζήτησε με επιμονή να μάθει τι ακριβώς είχε συμφωνήσει στη Γιάλτα ο Πρόεδρος. Ο Πρέσβης

Ο ΚΥΡΙΟΣ M ORG ENTHAU ΚΑΙ Ο ΓΝΗΣΙΟΣ ΑΜ ΕΡΙΚΑΝ Ο Σ ΔΙΚΑΣΤΗΣ

77

Χάριμαν, που ήταν στη διάσκεψη της Κριμαίας, δεν μπόρεσε να θυμηθεί αν ο Ρούσβελτ είχε πει τίποτε περισσότερο από αυτό. Τα στενογραφημένα πρακτικά της διάσκεψης εξακολουθούσαν να είναι άκρως απόρρητα, αλλά ο Δικαστής Rosenman είπε ότι θα προσπαθούσε να τα διαβάσει. Δυσαρεστημένος γενικά με την ιδέα της καταναγκαστικής ερ­ γασίας, ο Jackson ρώτησε τι νούμερα είχαν στο μυαλό τους. Ο Lubin απάντησε πως η Ρωσία ήθελε 5.000.000 εύρωστους Γερ­ μανούς, η Γαλλία 2.000.000 και η Αγγλία θα μπορούσε επίσης να «χρησιμοποιήσει» έναν μικρό αριθμό. Ο Jackson, κατάπληκτος στο άκουσμα αυτών των αριθμών, δή­ λωσε αποφασιστικά ότι αμφέβαλε αν ο αείμνηστος Πρόεδρος είχε συμφωνήσει ποτέ σε κάτι τέτοιο. Ο Rosenman του εξήγησε ότι ο Ρούσβελτ «πίστευε πως άξιζε στους Γερμανούς μια τέτοια τιμω­ ρία», όπως ανέφερε ο δικαστής στο ημερολόγιό του, «και ήταν συ­ ναισθηματικά τόσο φορτισμένος, ώστε έφθασε στο σημείο να συ­ ζητά σοβαρά τη στείρωση των Γερμανών και, μάλλον για αστείο, είχε σχεδιάσει μια μηχανή που θα έκανε την επέμβαση μαζικά». Μόνο ο βόμβος των κλιματιστικών σ’ αυτό το πολυτελές ξενο­ δοχείο θύμιζε στον Jackson πως αυτή ήταν η σύγχρονη Ουάσινγκτον, πρωτεύουσα του πολιτισμένου κόσμου. ο l u b i n ε ί π ε ότι είχε πικραθεί με τα «καταναγκαστικά έργα» που εξακολουθούσαν να σχολιάζουν θυμωμένα ο Rosenman και ο Jackson. Ο Δικαστής Jackson πάντως δεν υποχωρούσε. Ρίχτηκε με ορμή σε μία νέα αντεπίθεση. Η ιδέα της μεταφοράς στη Ρωσία εκατομμυρίων ανθρώπων που δεν είχαν ούτε δικαστεί κανονικά ούτε καταδικαστεί σε κάποια ποινή, «απλά και μόνο επειδή ανή­ κουν σε μια φυλή που νικήθηκε κατά κράτος», τον γέμιζε φρίκη. Πίστευε πως αυτό θα οδηγούσε στη συντριβή και την ταπείνωση, την οποία η δυτική κυβέρνηση θα έδινε τη συγκατάθεσή της. «Φ ανταστείτε», τους προκάλεσε ο Lubin, «να υποσχεθούν οι Ρώσοι πως θα φερθούν στους Γερμανούς, όπως φερόμαστε εμείς στους αλυσοδεμένους καταδίκους στη Georgia!» Ο Χάριμαν απάντησε ήρεμα πως δεν μπορεί να γίνει σύγκρι­ ση. Είχε δει τις συνθήκες που επικρατούν στη Ρωσία με τα ίδια του τα μάτια. Ο Jackson παρέμενε σταθερός στις απόψεις του. «Τους είπα», έγραφε στο ημερολόγιό του, «ό τι δεν πρόκειται να προχωρήσω

78

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

σε εικονικές δίκες, κάτω από τέτοιες προϋποθέσεις· οι δίκες θα ήταν απλώς φάρσες».28 Έστειλε στον Pauley τις καυστικές παρατηρήσεις του πάνω στο σχέδιο των οδηγιών, με την ένδειξη ΑΚΡΩΣ ΑΠΟΡΡΗΤΟ. Ως προς το σχέδιο της καταδίκης Γερμανών σε καταναγκαστική ερ­ γασία στη Ρωσία, απλά και μόνο επειδή συμμετείχαν σε κάποιους οργανισμούς -την Γκεστάπο, τα SS και την Υπηρεσία Ασφαλείας (SA)—καθώς και όλων των ανώτερων αξιωματούχων της SA, «ή καθοδηγητικών στελεχών, συνεργατών και υποστηρικτών ή μελών του κόμματος των Ναζί ή του διοικητικού του μηχανισμού», ο δ ι­ καστής σχολίαζε στην αναφορά του: «Μ ε τον τρόπο αυτό θα γ ε ­ λοιοποιούσαμε τη διαδικασία αναφορικά με τις δίκες που θα αφορούν τον συνωμοτικό χαρακτήρα των οργανώσεων ή την ενο­ χή για τη συμμετοχή σ’ αυτές». Επισημαίνοντας δε το προφανές, είπε πως οι δίκες θα έπρεπε να προηγηθούν της τιμωρίας. Ως προς την τιμωρία -να εκτοπισθούν εκατομμύρια Γερμανοί στη Ρωσία- σχολίαζε: «Πιστεύω ότι το σχέδιο της βίαιης αποστολής τόσο μεγάλου αριθμού εργατών σε μια ξένη χώρα, που θα έχει ως αποτέλεσμα τον εγκλεισμό τους σε στρατόπεδα συγκεντρώσεως, θα καταστρέψει σε μεγάλο βαθμό την ηθική στάση των Ηνωμένων Πολιτειών σ’ αυτό τον πόλεμο». Η θέση του Jackson ήταν ξεκάθαρη. «Αυτό που χρειάζεται ο κόσμος», κατέληγε, «δεν είναι να βγουν κάποιοι κατάδικοι από ένα στρατόπεδο συγκεντρώσεως και να μπουν άλλοι σε κάποιο άλλο, αλλά να δοθεί ένα τέλος σ’ αυτή την ιδέα των στρατοπέ­ δων».29

4 ΑΝ ΔΕΝ Μ Π ΟΡΟ ΥΜ Ε ΝΑ ΤΟΥΣ ΛΥΝΤΣΑΡΟΥΜΕ, ΤΟΤΕ ΑΣ ΤΟΥΣ ΜΑΣΤΙΓΩΣΟΥΜΕ ο π ο λ ε μ ο ς ς τ η ν ε υ ρ ω π η τελείωνε, ο Jackson άρχισε να συγκεντρώνει γύρω του, στην Ουάσινγκτον και τη Νέα Υόρκη, έναν αριθμό φίλων και νομικών εμπειρογνωμόνων που θα αποτελούσαν το προσωπικό του επιτελείο σ’ αυτή την ιστορική δίκη. Ήθελε να χρησιμοποιήσει τους Bill Whitney, της νομικής εταιρείας Gravath, deGersdorf, Swaine & Wood. 0 Whitney, που είχε εργαστεί ως δικηγόρος στην Αγγλία, είχε εκεί εξοχικό σπίτι και ήταν περισσότερο, σχεδόν, Άγγλος από τους Άγγλους. Τηλε­ φώνησε στον Sidney Alderman και τον ρώτησε αν μπορούσε να τον ακολουθήσει ως σύμβουλος. Αν και δεν συμπαθούσε ιδιαίτε­ ρα τον Γενικό Εισαγγελέα Francis Biddle, ο Jackson γευμάτισε μαζί του κι εκείνος προσφέρθηκε να του παράσχει κάθε βοήθεια, συμπεριλαμβανομένης και της αρωγής του Ομοσπονδιακού Γρα­ φείου Ερευνών (FBI) που ήταν στην αρμοδιότητά του.1 0 Βοηθός Γενικός Εισαγγελέας του Biddle, ο Francis Μ. Shea, συμμετείχε επίσης στην ομάδα του Jackson, καθώς και ο ειδικός σε θέματα Διεθνούς Δικαίου Ralph' A. Albrecht.2 Το Γραφείο Στρατηγικών Υπηρεσιών (OSS), που ήταν η Υπηρε­ σία Πληροφοριών του Ρούσβελτ κατά την πολεμική περίοδο, πά­ ντα ενδιαφερόταν να οργανώσει μια τέτοια δίκη, και ο διευθυντής

Κ

αθώ ς

80

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

του, ο Υποστράτηγος William J. Donovan, πρακτικός δικηγόρος και ο ίδιος, ήταν ο άνθρωπος που είχε υποβάλει για πρώτη φορά στον αείμνηστο Πρόεδρο την ιδέα της διεξαγωγής αυτής της δ ί­ κης. Ο «Wild Bill» Donovan υποσχέθηκε στον Jackson την αμέριστη βοήθεια του Γραφείου Στρατηγικών Υπηρεσιών, αλλά ο James Donovan, έφεδρος Πλωτάρχης του Αμερικανικού Ναυτικού, που ήταν ειδικός σύμβουλος αυτής της υπηρεσίας, σύντομα διέλυσε τις αυταπάτες του Jackson, πως τάχα τον περίμενε συγκεντρωμέ­ νο στα αρχεία της υπηρεσίας ένα βουνό από ενοχοποιητικά στοι­ χεία για τους εγκληματίες πολέμου, που θα έκαναν εύκολη τη δουλειά της κατηγορούσας αρχής. «Αν λάβουμε υπόψη το μέγε­ θος των υποσχέσεων», σημείωνε απογοητευμένος ο Jackson μετά τη συνομιλία του με τον νεότερο J. Donovan στις 7 Μαΐου του 1945, «έχουν γίνει απειροελάχιστα για την εκπλήρωσή τους». 0 επισκέπτης του τον ενημέρωσε ότι στα καθήκοντα του OSS περιλαμβανόταν η αντικατασκοπία καθώς επίσης η «λευκή» και η «μαύρη» προπαγάνδα- στα πλαίσια της δεύτερης, γινόταν διασπορά φημών και «δαιμονοποίηση του εχθρού». 0 Στρατηγός Donovan ανυπομονούσε να πιάσει δουλειά με τους εγκληματίες πολέμου, αλλά οι αρμόδιοι δεν ήταν σε θέση να του δώσουν κάποια σημαντικά ονόματα για να ξεκινήσει. Με λίγα λόγια, δεν είχε γίνει τίποτα. Στις συζητήσεις του με τον Στρατηγό Donovan, ο Jackson είχε να αντιμετωπίσει ένα ουσιαστικό πρόβλημα: τη βασική αντιπά­ θεια του αμερικανικού στρατού και του ίδιου του Donovan, στην ιδέα της ποινικής δίωξης των στρατιωτικών του εχθρού. Ενδιαφέρονταν περισσότερο να ξεκαθαρίσουν τους λογαριασμούς τους με την Γκεστάπο και τα SS -τους ομολόγους τους- και τους πολιτι­ κάντηδες Ναζί. 0 James Β. Donovan επέστησε την προσοχή του στον Jackson, στο γεγονός ότι θα έβρισκε ελάχιστη υποστήριξη στο θέμα της δίκης από το γραφείο του Γενικού Στρατιωτικού Επιτρόπου. «Ως προς δε το Υπουργείο Ναυτικών», είπε, «η αρ­ μοδιότητα για θέματα εγκλημάτων πολέμου είχε ανατεθεί σε κά­ ποιον καθηγητή ονόματι Robinson». Ο Jackson γνώριζε τον Robinson και δεν ήταν εντυπωσιασμένος από τις ικανότητες του. Παρά τη συμφωνία Stettinius στο Σαν Φρανσίσκο, είπε ο James Donovan, το Υπουργείο Εξωτερικών εξακολουθούσε να είναι δ ι­ ατακτικό, φοβούμενο τα αποτελέσματα που θα είχε οποίαδήποτε ποινική δίωξη για εγκλήματα πολέμου στην κοινή γνώμη των ου­

ΑΝ ΔΕΝ Μ Π Ο Ρ Ο Υ Μ Ε ΝΑ ΤΟΥΣ ΛΥΝΤΣΑΡΟΥΜΕ, ΤΟΤΕ.

81

δέτερων χωρών. Όλα αυτά ήταν πολύ αποθαρρυντικά. «Είναι φα­ νερό», κατέληγε ο Jackson, «πως θα πρέπει να αρχίσουμε από το μηδέν, γιατί, παρά τις πολλές συζητήσεις, έχουν γίνει ελάχιστα για να έλθουν πράγματι στο φως τα αποδεικτικά στοιχεία, πράγ­ μα που δυσκολεύει το έργο μας. Παρ’ όλα αυτά, η υπόθεση εξα­ κολουθεί να αποτελεί για μένα μια πρόκληση».3 Μετά από λίγες ημέρες, αφού στάθμισε όλα τα υπέρ και όλα τα -κάθε άλλο παρά αμελητέα- κατά, τηλεφώνησε στον Στρατη­ γό Donovan καλώντας τον να αναλάβει έναν ηγετικό ρόλο στο δ ι­ καστικό του επιτελείο ως ειδικός βοηθός του. Με αυτή του την ενέργεια κολάκεψε το Στρατηγό, που θεώρησε πως αυτή η πρό­ ταση ήταν αποτέλεσμα της επιτυχημένης θητείας του στο OSS, όπου διακρίθηκε για τη «διορατικότητα, την ενεργητικότητα και τις ικανότητες» του στην οργάνωση της εργασίας που είχε γίνει μέχρι τώρα. Αυτός ο διορισμός, όχι μόνο θα ενίσχυε τις πολιτικές ισορροπίες της κατηγορούσας αρχής -ο Donovan ήταν Ρεπουμπλικάνος- αλλά επίσης θα έθετε στη διάθεσή της ολόκληρο το μηχανισμό του OSS για την προετοιμασία της δίκης. Ο Donovan, άνθρωπος φιλόδοξος και διψασμένος για εξουσία, αποδέχθηκε με ενθουσιασμό την προσφορά.4 «Θα μας πάρει έξι εβδομάδες», υπολόγισε ο νεότερος Donovan σε μια μάλλον υπεραισιόδοξη σύ­ σκεψη με τον Jackson στις 14 Μάίου, «να διαμορφώσουμε τις αμερικανικές θέσεις στη δίκη».5 Σε μια τηλεφωνική επικοινωνία του με τον Jackson, ο Πρόεδρος Τρούμαν έδωσε τη συγκατάθεσή του για το διορισμύ του προϊσταμένου του OSS.6 σ τ η ν α ρ χ ή , Η σ υ ν ε ρ γ α σ ί α προχωρούσε ομαλά, παρά τις διαφορετι­ κές απόψεις στα θέματα δίωξης του σώματος των Γερμανών αξιω­ ματικών. Οι δύο Donovan επισκέφθηκαν τον Jackson στις 15 Μάίου του 1945 και παρουσίασαν ο καθένας τις παρατηρήσεις του. Ο Do­ novan ο πρεσβύτερος, που θα έφευγε για την Ευρώπη μετά από δύο ημέρες, ανασήκωσε λίγο το πέπλο μυστηρίου που περιέβαλε τη διάρθρωση του OSS/Εκανε ενδιαφέροντες υπαινιγμούς για τους δεσμούς που είχε αναπτύξει με τη NKVD, ακόμη και με το γερμα­ νικό αντιστασιακό κίνημα - ανέφερε κάποιον μάρτυρα που τώρα ζούσε στην Ελβετία, ένα από τα αρχικά στελέχη που είχαν οργα­ νώσει την Γκεστάπο, τον οποίο θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει ο Jackson ως μάρτυρα (αυτή είναι η πρώτη νύξη για την ύπαρξη του Hans Bernd Gisevius, ενός από τα πλέον αμφιλεγόμενα μέλη της

82

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

ομάδας που μόλις άρχιζε να σχηματίζεται). Ο Donovan είπε στον Δικαστή Jackson πως ήταν περήφανος που είχε γίνει μέλος της ομάδας - ήθελε να δώσει στον δικαστή να καταλάβει πως, συ­ μπλήρωσε με γλοιώδη τρόπο, αυτός, ο Jackson, ήταν ο ηγέτης και ότι ο ίδιος ο Στρατηγός, θα ήταν υπερήφανος να αναλάβει οπουδή­ ποτε, οποιοδήποτε ρόλο θα του ανέθετε ο δικαστής.7 Η πρώτη ενέργεια του Jackson μέσα στα πλαίσια των αρμο­ διοτήτων του, ήταν να πείσει τον Στρατηγό George C. Marshall να στείλει ένα τηλεγράφημα στην Ευρώπη, με το οποίο θα διέτα­ ζε τους επιτελείς του να αποτρέφουν πάση θυσία τις αυτοκτονίες των πολύτιμων αιχμαλώτων τους -ο ηγέτης των Γερμανών Σουδητο'ιν1 Konrad Henlein είχε ήδη καταπιεί δηλητήριο- και να μην υπάρξουν άλλες συνεντεύξεις στον Τύπο, των φερομένων ως εγκληματιών πολέμου, σαν τον Χέρμαν Γκαίρινγκ, καθώς αυτό θα μπορούσε να «βλάψ ει σοβαρά τη δίκη».8

Μετά τις πρώτες διαβουλεύσεις που είχε με άλλους νομικούς, ο Jackson είχε ιδιαίτερα ευαισθητοποιηθεί στο θέμα του πιθανού κινδύνου, οι Ναζί κατηγορούμενοι να αντιστρέψουν κατά τη διάρκεια της δίκης τα επιχειρήματα εναντίον των νικητών, επιτιμώντας τους κατηγόρους τους και κατηγορώντας τις νικήτριες Δυνάμεις πως είχαν διαπράξει εγκλήματα που ήταν παρόμοια, αν όχι χειρότερα, από αυτά για τα οποία τους κατηγορούσαν. Στις 14 Μάίου, αξιωματικοί στο Πεντάγωνο έδειξαν για πρώτη φορά στον Jackson τα φυλλάδια που είχαν ρίξει κατά εκατομμύ­ ρια τα βομβαρδιστικά τους αεροπλάνα στην Ιαπωνία, με τη φω­ τογραφία μια ιαπωνικής οικογένειας παραδομένης στις φλόγες. Το κείμενο, γραμμένο στα ιαπωνικά, απειλούσε το λαό ότι θα επακολουθούσαν και άλλοι τέτοιοι βομβαρδισμοί αν δεν παραδί­ δονταν. Ήταν, όπως παρατήρησε ο Jackson, που αφελώς αγνοού­ σε τα εκατομμύρια παρόμοιων φυλλαδίων που έριχναν επί πέντε χρόνια οι αμερικανικές και οι Βρετανικές Αεροπορικές Δυνάμεις πάνω από τη Γερμανία, «η πλέον απροκάλυπτη παραβίαση της Συνθήκης της Χάγης». 0 Jackson επεσήμανε σ’ αυτούς τους αξιωt Σ.τ.Μ .: Γερμανοί που κατοικούσαν στα ΣουδήτιαΌρη της Ανω Σιλεσίας και της Τσεχοσλοβακίας.

ΑΝ ΔΕΝ Μ Π Ο Ρ Ο Υ Μ Ε Ν Α ΤΟΥΣ ΛΥΝΤΣΑΡΟΥΜΕ, ΤΟΤΕ.

83

ματικούς πως, κατά τη γνώμη του, η ρίψη τέτοιων φυλλαδίων θα «έδινε το δικαίωμα στους Ιάπωνες να εκτελούν κάθε Αμερικανό στρατιώτη» θεωρώντας τον φορέα αυτής της πολιτικής. (Τρομοκρατήθηκε όταν ο αμερικανικός στρατός έστειλε τότε ένα μήνυμα στο Θέατρο του Πολέμου στις Φιλιππίνες αναφέροντας τις από­ ψεις του ως έγκριτου δικαστή - κατά τη γνώμη του, αυτό το μή­ νυμα μεγάλωνε τον κίνδυνο τέτοιων εκτελέσεων.)9 Αργότερα, τον ίδιο μήνα, ο Ταξίαρχος John Μ. Weir, από το γραφείο του Γενικού Εισαγγελέα, του αποκάλυψε ότι είχαν απο­ δείξεις για την ύπαρξη μιας διαταγής του Χίτλερ, να εκτελούνται οι καταδρομείς και οι αλεξιπτωτιστές των Συμμάχων.10 Το θέμα ήταν, όπως του είπε ο Weir, ότι υπήρχαν πολλές, καλά θεμελιωμέ­ νες αποδείξεις, πως οι Αμερικανοί είχαν κάνει ακριβώς τα ίδια. Κάποιος Αμερικανός αξιωματικός στην Ιταλία είχε διατάξει «να μη συλλαμβάνονται αιχμάλωτοι» και σε εκτέλεση αυτής της δια­ ταγής, ένας λοχίας του αμερικανικού στρατού είχε εκτελέσει τους τριάντα πέντε αιχμάλωτους Γερμανούς στρατιώτες που είχε στα χέρια του. Ο λοχίας -αλλά όχι και ο Στρατηγός Πάτον που είχε δώσει τη διαταγή- παραπέμφθηκε σε δίκη, είπε ο Weir, και μόλις που διέφυγε τη θανατική καταδίκη· πρόσφατα όμως αποκαταστάθηκε στα καθήκοντά του.11* Ο Jackson σοκαρίστηκε από αυτές τις αποκαλύψεις, όπως αναφέρει στο ημερολόγιό του, και προέβλεψε πως θα υπήρχαν προβλήματα αν η υπεράσπιση των Γερμανών προέβαλε το επιχείρημα tu quoque, δηλαδή «κ ι εσύ τα ίδια έκανες». Υπήρχαν επίσης και άλλα νομικά αγκάθια τα οποία θα έπρεπε να συζητηθούν. 0 Συνταγματάρχης Murray Bernays επεσήμανε στον Jackson, ότι πριν λίγο καιρό, μερικοί αρχηγοί επιτελείων ε ί­ χαν εκδώσει μια διαταγή, βάσει της οποίας απαγορεύονταν οι δ ί­ κες των Γερμανών κρατουμένων. Η διαταγή αυτή είχε εκδοθεί την εποχή που οι Γερμανοί απειλούσαν με αντίποινα. Τώρα, θα έπρεπε να τεθεί σε κίνηση κάποιος μηχανισμός για να ακυρωθεί αυτή η ενοχλητική απαγόρευση. * Σ .τ.Σ .: Υπάρχουν πολλά τέτοια περιστατικά που αναφέρονται στα ημερολό­ για του Στρατηγού Πάτον, όπως π.χ. στις 4 Ιανουαρίου του 1945: «Η 11η (αμερικανική) τεθωρακισμένη είναι πολύ άπειρη και προκαλεί, χωρίς λόγο, μεγάλες απώλειες σε έμψυχο και άψυχο υλικό. Τπήρξαν επίσης μερικά ατυχή περιστατικά εκτελέσεων κρατουμένων. Ελπίζω να μπορέσουμε να το συγκαλύψουμε αυτό». (Αντίγραφο του ημερολογίου βρίσκεται στην κατοχή του συγγραφέα από το κληροδότημα του αείμνηστου Ladislas Farago.)

84

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

Ανυπομονώντας να κάνει μια αρχή και να επιδείξει δημόσια κάποια δραστηριότητα, ο Jackson είχε τη φαεινή ιδέα να ξεκινή­ σουν με πενήντα υποθέσεις, που βρίσκονταν στο γραφείο του Στρατιωτικού Γενικού Εισαγγελέα ουσιαστικά ώριμες για να δ ι­ καστούν. Ο Συνταγματάρχης John Harlan Amen, ο επιτυχημένος Νεοϋορκέζος δικηγόρος που ειδικευόταν με τα συνδικάτα του εγκλήματος και τώρα ήταν ένας από τους σημαντικότερους νομι­ κούς του στρατού, απάντησε αμήχανα πως δεν υπήρχαν ούτε π ε­ νήντα ούτε είκοσι ούτε καν μια υπόθεση ώριμη για να δικαστεί. Σχεδόν σε καμιά υπόθεση δεν αναφερόταν ονομαστικά ο φυσι­ κός αυτουργός.42 Την επόμενη ημέρα, ο Jackson είπε στον Bernays πως ήταν «βαθύτατα ανήσυχος» από την παντελή απου­ σία υποθέσεων, ώριμων να δικαστούν. Ζήτησε δε, να ετοιμα­ στούν και να του δοθούν απύ το Στρατό και το Ναυτικό, οι δώ­ δεκα καλύτερες υποθέσεις τους για να τις εξετάσει.13 0 Στρατηγός Donovan αντέταξε πως, ακόμα και αν δεν ήταν ούτε κατά διάνοια έτοιμοι οι φάκελοι των υποθέσεων αυτών, θα μπορούσαν να ασχοληθούν με ελάσσονος σημασίας υποθέσεις οι δίκες θα μπορούσαν να αρχίσουν τώρα, και... «δεν είναι ανά­ γκη να προχωρήσουμε αμέσως σε εκτελέσεις». 0 Jackson συμφώ­ νησε τονίζοντας: «Δεν θα γίνει καμιά εκτέλεση χωρίς την έγκριση του Υφυπουργού Πολέμου John J. McCloy».14 ι ι δ η α ρ χ ί σ ε ι ν α ΕΜΠΛΕΚΟΝΤΑΙ ανεπαίσθητα στην υπόθεση κάποια στοιχεία Ψυχρού Πολέμου. 0 Jackson άρχιζε να συνειδη­ τοποιεί ότι έπρεπε να εμποδιστούν δίκες που θα έπαιρναν μια μορφή αντιγερμανισμού και θα μπορούσαν να οδηγήσουν το γερμανικό λαό στο πλευρό των Ρώσων. Ανεξάρτητα από τη θ έ­ ση του Στάλιν, ειδικά πάνω σ’ αυτό το θέμα, οι σοβιετικές εφη­ μερίδες άρχιζαν τώρα να επιτίθενται στους Συμμάχους επειδή δεν είχαν εκτελέσει τον Reichsmarschall (Στρατάρχη του Ράιχ) Γκαίρινγκ, τον ανώτατο στην ιεραρχία στρατιωτικό της Γερμα­ νίας, ευθύς μόλις τον συνέλαβαν. Η παντελής αυτή περιφρόνηση της νομιμότητας έκανε τον Jackson να νιώθει αμήχανα στη σκέ­ ψη της μελλοντικής παρουσίας και συμμετοχής των Ρώσων σε κάποια δίκη. Φαινόταν ότι το Κρεμλίνο είχε ξαφνικά καταληφθεί από την ίδια ανησυχία που βασάνιζε και τον Τσώρτσιλ από το 1942 - με τους Ρώσους προφανώς να φοβούνται ότι, αν η Γερμανία βρισκό­

ΕΙΧΑΝ

Α Ν ΔΕΝ Μ Π Ο Ρ Ο Υ Μ Ε ΝΑ ΤΟΥΣ ΛΥΝΤΣΑΡΟΥΜΕ, ΤΟΤΕ.

85

ταν αντιμέτωπη με την κατηγορία ότι προετοίμαζε επιθετικό πό­ λεμο εναντίον της Ρωσίας, η υπεράσπιση θα μπορούσε να υποστη­ ρίξει, βασιζόμενη σε γερμανικά και σοβιετικά έγγραφα που θα ε ί­ χαν έλθει στην κατοχή της κατά τη διάρκεια του πολέμου, πως η Μόσχα είχε κάνει πιο εκτεταμένες προετοιμασίες, απ’ όσο γνώριζε αυτή τη στιγμή ο κόσμος, για να επιτεθεί στη Γερμανία. Πριν ανα­ χωρήσει ο Στρατηγός Donovan για την Ευρώπη στις 17 Μαί'ου, ο Jackson του ζήτησε να προσπαθήσει να μάθει από τον Γκαίρινγκ, ανακρίνοντάς τον, τα σχετικά με τις σοβιετικές πολεμικές προετοι­ μασίες (ή σε αρνητική περίπτωση, τους πραγματικούς λόγους για τους οποίους ο Χίτλερ επιτέθηκε εναντίον της Ρωσίας)· επίσης όποιες άλλες πληροφορίες θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν από τον Jackson, αν και όταν ο Γκαίρινγκ καθόταν στο εδώλιο του κα­ τηγορουμένου- και γενικά «οποιαδήποτε άλλη θέση θα μπορούσε να πάρει υπερασπιζόμενος τον εαυτό του». Ο Στρατηγός Donovan προειδοποίησε εμπιστευτικά τον Jackson πως οι Ρώσοι γνώριζαν από καιρό «τον κώδικα του βρετανικού Υπουργείου Εξωτερικών». Επομένως, είχαν παρακολουθήσει πολ­ λές συνομιλίες που οι Βρετανοί πίστευαν ότι ήταν απόρρητες και αυτό θα μπορούσε να τους φέρει σε δύσκολη θέση κατά τη διάρ­ κεια των προσεχών δικών. Ξαφνικά, όλη αυτή η υπόθεση άρχισε πλέον να μη φαίνεται τόσο απλή και ξεκάθαρη στον Jackson. Άρχι­ σαν επίσης να αναφύονται και διάφορα πρακτικά προβλήματα. Το Στρατηγείο του Άιζενχάουερ τηλεγράφησε στο Πεντάγωνο αναφέροντας πως το 36ο Σώμα Στρατού συνέλαβε τον Ούγγρο τέως Αντιβασιλέα Ναύαρχο Nicholas von Horthy. Τώρα που οι Ρώσοι εί­ χαν καταλάβει τη χώρα του, θα έπρεπε να τους τον παραδώσουν. Ο Jackson πρότεινε να τον κρατήσουν διότι ήταν ένας πιθανός κα­ τηγορούμενος και σίγουρα ένας σημαντικός μάρτυρας.15 Ο Donovan αναχώρησε για το Λονδίνο και κανόνισε να επικοι­ νωνούν μέσω των ασφαλών διαύλων που είχε δημιουργήσει κατά τη διάρκεια του πολέμου το OSS, για άλλους σκοπούς.16

Εκείνη την εποχή είχε αρχίσει και πάλι στην Ουάσινγκτον ένας υπόγειος αναβρασμός για την «καταναγκαστική εργασία». Στις 15 Μαΐου του 1945, ο Jackson είπε στον Πρόεδρο Τρούμαν πως δεν επρόκειτο να υποστηρίξει οποιαδήποτε τέτοια διάταξη

86

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

στις οδηγίες για τις πολεμικές αποζημιώσεις, εκτός αν αναφερόταν σε Γερμανούς που έχουν δικαστεί κανονικά και καταδικαστεί νόμιμα, αλλά ακόμη και τότε, κάτω από αυστηρά ελεγχόμενες συνθήκες. «Συμφωνώ απολύτως μαζί σου» είπε ο Τρούμαν.17 0 Henry Morgenthau, ο οποίος δεν παραδεχόταν τόσο εύκολα την ήττα του, ξαναχτύπησε. Οργάνωσε μια δεύτερη συνάντηση με τους επιτελείς του και τον δικαστή, στις 18 Μαΐου στις 4 το από­ γευμα, στο κτίριο του Υπουργείου Οικονομικών αυτή τη φορά. Ο Δικαστής Jackson βρήκε τον Morgenthau και πολλούς από το επιτε­ λείο του, ανάμεσα σε ένα πλήθος από αξιωματούχους, και μη, που συνωστίζονταν στην αίθουσα. Αμέσως ο Morgenthau επεσήμανε το βασικό μειονέκτημα των προτάσεων του Jackson - η αποστολή στη Ρωσία μόνο των Γερμανών που θα δικάζονταν και θα καταδικάζο­ νταν νόμιμα, θα απέδιδε στη Ρωσία εργατικό δυναμικό μερικών εκατοντάδων χιλιάδων, ενώ ο Στάλιν μιλούσε για 5.000.000. Όταν ο John J. McCloy, μετέπειτα στρατιωτικός κυβερνήτης της Γερμανίας, αντέτεινε ότι ο αείμνηστος Πρόεδρος είχε ασφαλώς υπολογίσει σε μια κανονική δίκη ως τη μοναδική βάση για την απο­ στολή εργατικού δυναμικού, ο Morgenthau οργισμένος του επιτέ­ θηκε, ισχυριζόμενος πως ήταν η πρώτη φορά που άκουγε ότι είχε προταθεί ένας τέτοιος περιορισμός. Ένας από τους βοηθούς του, ο Joseph Dubois, υπερθεμάτισε λέγοντας ότι μετά τη Συμφωνία της Γιάλτας δεν υπήρχε κανένας λόγος να γίνουν οι δίκες. Εκτός αυτού, η δημοσκόπηση η οποία είχε γίνει πρόσφατα, έδειξε ότι η αμερικα­ νική κοινή γνώμη είναι, στη μεγάλη της πλειοψηφία, υπέρ της χρη­ σιμοποίησης των Γερμανών σε καταναγκαστική εργασία. Ο Jackson χτύπησε οργισμένος τη γροθιά του στο γραφείο. «Να δείτε πώς θα αλλάξουν τα ποσοστά των δημοσκοπήσεων όταν οι πρώτες ιστορίες φρίκης από τα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας θα αρχίσουν να φθάνουν από τη Ρωσία!» Χαμηλώνοντας τους τόνους προέβλεψε: «Τ ο θέμα είναι, ότι δεν νομίζω πως θα γυρίσει ποτέ πίσω κανείς από αυτούς που θα στείλουμε να δουλέψουν σε καταναγκαστικά έργα στη Ρωσία». Και διατύπωσε τέλος την άποψη ότι η Συνθήκη της Γενεύης δεν παρέχει νομική κάλυψη για την κράτηση αιχμαλώτων πολέμου ως πολεμική αποζημίωση μετά την αποκατάσταση της ειρήνης. Ο άνθρωπος του Morgenthau, ο Dubois, αντιστάθηκε σ’ αυ­ τούς τους νομικισμούς: «Γνωρίζουμε ήδη πως τα SS και η Γ κ ε­ στάπο είναι ένοχοι - η δίκη δεν θα είναι παρά μια κωμωδία!»

ΑΝ ΔΕΝ Μ Π Ο Ρ Ο Υ Μ Ε ΝΑ ΤΟΥΣ ΛΥΝΤΣΑΡΟΥΜΕ, ΤΟΤΕ.

87

«Πώς το ξέρ ετε;» τον προκάλεσε ο δικαστής. «Αυτή η πόλη είναι γεμάτη από ανθρώπους που μου λένε πως δεν υπάρχει κα­ μιά αμφιβολία ότι είναι ένοχοι. Αλλά όταν ζητώ αποδεικτικά στοιχεία, δεν μου παρέχουν ούτε ένα». ΑΠΟ τ η σ τ ιγ μ ή που ο Πρύεδρος Τρούμαν υπέγραψε το διάταγμα με το οποίο ανέθετε στον Jackson αυτή την αποστολή, ο Morgenthau δεν είχε άλλη επιλογή παρά να υποχωρήσει. Και το έκανε με βαριά καρδιά. «Στοιχηματίζω πως οι δίκες σας δεν θα έχουν τελειώσει μέχρι τη Labor Day -την πρώτη ημέρα του Σεπτεμβρίου- τον π εί­ ραξε. Την ώρα που κατευθυνόταν προς την πόρτα, ο Jackson του είπε ότι θα ήταν καλύτερα να στοιχηματίσει για τα Χριστούγεννα του 1945. Ο δικαστής βγήκε έξω στην ηλιύλουστη ανοιξιάτικη Ουάσινγκτον, και καθώς περπατούσε μαζί με τον Ralph Bard, έναν αξιωματικό του Αμερικανικού Ναυτικού που είχε βρεθεί στη Γιάλτα, τον άκουγε να του διηγείται με περισσότερες λεπτομέ­ ρειες τις παρασκηνιακές συζητήσεις εκεί. Οι Ρώσοι, του είπε ο Bard, είχαν προτείνει στα σοβαρά να μεταφερθούν στη Σοβιετική Ένωση εκατομμύρια Γερμανοί -άνθρωποι απλοί που δεν ανήκαν σε καμιά οργάνωση- να στειρωθούν οι άνδρες, και οι γυναίκες να ζευγαρωθούν με Ρώσους.18 Ο Jackson υπολόγιζε ότι ο Morgenthau θα του έπαιζε ακόμη ένα βρόμικο παιχνίδι. Γνωρίζοντας πώς ενεργούσαν στην Ουάσινγκτον, ήταν βέβαιος ότι το μνημόνιο με το οποίο εξέφραζε την αντίθεσή του θα διέρρεε μετά τη διάσκεψη από τους καλοθελη­ τές του Υπουργείου Οικονομικών, και έβαλε στοίχημα με την Elsie L. Douglas, τη χαριτωμένη γραμματέα του, πως όλα αυτά θα εμφανίζονταν στον Τύπο μέσα σε τέσσερις ημέρες. Πράγματι, αποσπάσματα αυτού του εγγράφου δημοσιεύθηκαν στην παρα­ πολιτική στήλη του πασίγνωστου Drew Pearson στην Washington Post, μετά από πέντε ημέρες, όταν ο Jackson βρισκόταν στο Παρί­ σι. Ο Pearson κατηγορούσε στο άρθρο του το δικαστή, πως μεθό­ δευε μια «ήπια ειρήνη» για τους Γερμανούς. Ο Jackson δεν εξεπλάγη ούτε κατά διάνοια. «Οι ανόητοι, νομί­ ζουν πως με τις μηχανορραφίες τους θα με βλάψουν», έγραφε στο ημερολόγιό του, παραδεχόμενος πως «τώρα με κάνουν να νιώθω άσχημα, αλλά αργότερα θα μου δώσουν δύναμη, αν υπάρχει πράγ­ ματι Θεός στον ουρανό. Πολλοί θα ανησυχήσουν μ’ αυτή την ιστο-

88

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

ρία.Ίσως χαι να βλάψει, τις σχέσεις μας με τους Ρώσους... Η Ουάσινγκτον είναι γεμάτη δειλούς. Πατριώτες των δημοσκοπήσεων». Οι μηχανορραφίες έπεσαν στο κενό. Μόλις επέστρεψε ο Jack­ son από το Παρίσι στην Ουάσινγκτον, ο αρχιδικαστής των ΗΠΑ Harlan F. Stone, του έσφιξε το χέρι και τον συνεχάρη που αντιστάθηκε στην ιδέα μιας ολοκάθαρα παράνομης και εκδικητικής μεταχείρισης του ηττημένου εχθρού. «Μ ια ημέρα», προέβλεψε ο Stone, «θα είσαι πολύ υπερήφανος γι’ αυτό το μνημόνιο».19 Όμως αργότερα, ο Stone άσκησε πολύ σκληρή κριτική για τον τρόπο διεξαγωγής αυτών των δικών. Μέχρι το τέλος της ζωής του, ο Jackson αρνιόταν να πιστέψει πως ο Πρόεδρος Φράνκλιν Ρούσβελτ μπόρεσε να συνηγορήσει υπέρ της καταναγκαστικής εργασίας. (Είχε κάποιες επιφυλάξεις ως προς τη στείρωση.) «Δεν μπορώ να πιστέψω ότι ένας άνθρω­ πος, όπως αυτός, που ήταν τόσο καλός γνώστης της Ιστορίας και γνώριζε τόσο καλά τον αμερικανικό λαό, μπόρεσε να πιστέψει κάποτε πως ήταν συνετή μια τέτοια πρόταση», έγραφε εμπιστευτικά. «Προσωπικά, πιστεύω πως για τον Morgenthau ήταν μια συναισθηματική αντίδραση - δεν γνωρίζω τα κίνητρα ορισμέ­ νων ανθρώπων του περιβάλλοντος του». Στις 22 Μαΐου του 1945, έφυγε για την Ευρώπη προκειμένου να εποπτεύσει την όλη διαδικασία.

Πού βρίσκονταν οι εγκληματίες πολέμου εκείνη την εποχή; Για διπλωματικούς λόγους είχε εγκαταλειφθεί η ιδέα να παραπεμφθούν σε δίκη οι ηγέτες της Ιταλίας κατά τη διάρκεια του πολέ­ μου. Εδώ και τρεις εβδομάδες ήταν ήδη νεκροί ο Μπενίτο Μουσολίνι και οι σημαντικότεροι υπουργοί και συνεργάτες του- τους λυν­ τσάρισαν και τους πυροβόλησαν πισώπλατα κομμουνιστές αντάρ­ τες μόλις τους συνέλαβαν.20 Τώρα θεωρείται πιθανόν ο Τσώρτσιλ, σύμφωνα με τις αντιλήψεις που είχε διατυπώσει εδώ και καιρύ, να είχε δώσει τις σχετικές οδηγίες στους προϊσταμένους της SOE· για τη δολοφονία του Μουσολίνι και των επιτελών του αμέσως μετά τη σύλληψή τους. Η SOE και το OSS είχαν δώσει τις σχετικές οδηγίες t Σ.τ.Μ .: Special Operations Executive - Εκτελεστικό Σώμα Ειδικών Επιχειρή­ σεων.

ΑΝ ΔΕΝ Μ Π Ο Ρ Ο Υ Μ Ε ΝΑ ΤΟΥΣ ΛΥΝΤΣΑΡΟΥΜΕ, ΤΟΤΕ.

89

στους συνδέσμους που διατηρούσαν ανάμεσα στους αντάρτες και, το αποτέλεσμα ήταν τα αιματηρά γεγονότα στη λίμνη Garda, στη βόρεια Ιταλία στα τέλη Απριλίου του 1945. Μερικοί από τους Γερμανούς ηγέτες, ο Αδόλφος Χίτλερ, ο Γιόζεφ Γκαίμπελς, ο Μάρτιν Μπόρμαν και αρκετοί άλλοι, ενερ­ γώντας χωρίς να λογαριάσουν τον Jackson και τις ανάγκες του Διεθνούς Δικαίου, αφαίρεσαν μόνοι τους τη ζωή τους, πριν παραπεμφθούν σε δίκη. Τα απομεινάρια της γερμανικής κυβέρνησης των Ναζί, όπως ο Αρχιναύαρχος Καρλ Νταίνιτς, τον οποίο ο Χίτλερ είχε διορίσει Πρόεδρο του Ράιχ και ο Στρατάρχης Βίλχελμ Κάιτελ, αρχηγός του Επιτελείου της Oberkommando der Wehrmacht (της Ανωτάτης Διοίκησης της Βέρμαχτ), είχαν καταφύγει σε έναν θύλακο, μέσα και γύρω από το Flensburg, κάτω ακριβώς από τα σύνορα της Δανίας, όπου τους είχαν περικυκλώσει τα βρετανικά στρα­ τεύματα κάτω από τις διαταγές του Στρατάρχη Bernard Law Montgomery, περιμένοντας οδηγίες από το Λονδίνο. Μεταξύ των πολλών υπηρεσιακών αλλαγών που υπαγορεύτηκαν από τον Χ ίτ­ λερ ως τελευταία του θέληση στη διαθήκη του, ήταν η καθαίρεση του Χάινριχ Χίμλερ από το αξίωμα του Reichsführer SS (Αρχηγός των SS) και η αντικατάσταση του Υπουργού Εξωτερικών Ρίμπε­ ντροπ από τον Κόμη Schwerin von Krosigk. Αργότερα στη Νυρεμβέργη -περιμένοντας να οδηγηθεί στην αγχόνη- ο Κάιτελ περιέγραφε στο γιο του αυτές τις τελευταίες ημέρες στο Flensburg. Μια ημέρα έφθασε ο Χίμλερ και κουβέ­ ντιαζαν επί μια ώρα. Του ζήτησε να παραιτηθεί, καθώς επιθυ­ μούσε να αναλάβει ο ίδιος την ανωτάτη διοίκηση. Όμως, σύμφω­ να με την πολιτική διαθήκη του Χίτλερ, ο Χίμλερ δεν κατείχε πλέον τη θέση του Αρχηγού των SS, και επικεφαλής του κράτους είχε διορισθεί ο Νταίνιτς. Ο τελευταίος ρώτησε τον Κάιτελ: « Τ ι θα τον κάνεις τώρα τον Χ ίμ λερ ;» 0 Κάιτελ απάντησε πως θα έπρεπε να τους αδειάζει τη γωνιά και συμφώνησαν να του το πουν ξεκάθαρα - να βάλει επάνω του κανένα πολιτικό ρούχο και να φύγει από εκεί. Απογυμνωμένος από όλα του τα αξιώματα, ο Χίμλερ, στις 6 Μάίου, αφού σκέφτηκε αρκετά μέχρι ν’ αποφασί­ σει, έδωσε στον Κάιτελ ένα γράμμα απευθυνόμενο προς τον Στρατηγό Αϊζενχάουερ, με το οποίο του πρόσφερε τις υπηρεσίες του, μετά τη λήξη του πολέμου. 0 Κάιτελ διάβασε το γράμμα και το έσκισε.21

90

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

Δεν είναι χωρίς σημασία το γεγονός, ότι και οι τρεις συμμαχι­ κές κυβερνήσεις, στην αρχή δέχτηκαν τα διαπιστευτήρια της κυ­ βέρνησης του Νταίνιτς και συμφώνησαν να διαπραγματευτούν τους όρους της παράδοσης με τους απεσταλμένους του Ναυάρ­ χου. Στις 7 Μάίου (ώρα 2 :4 Γ ), ο Στρατηγός Άλφρεντ Γιόντλ υπέ­ γραψε την άνευ όρων παράδοση του γερμανικού στρατού στο Στρατηγείο του Α'ίζενχάουερ στη Rheims στη Γαλλία. Αλλά δεν θα άρχιζε να ισχύει πριν από τις 9 Μάίου, ώστε να δοθεί η ευκαι­ ρία σε χιλιάδες στρατιώτες, γυναίκες και παιδιά, να ξεφύγουν από την προέλαση των Σοβιετικών. Στις 9 Μάίου, ο Στρατάρχης Κάιτελ υπέγραψε για μια ακόμη φορά τα έγγραφα της άνευ όρων παράδοσης, αυτή τη φορά στο Σοβιετικό Στρατηγείο, στο Karlshorst, στα προάστια του Βερολίνου. Ο Κάιτελ συνελήφθη στις 13 Μάίου και ο Άλφρεντ Γιόντλ επρόκειτο να διατηρηθεί προσωρινά στην Ανωτάτη Διοίκηση της Βέρμαχτ, την OKW. Τι ήταν γνωστό εκείνη την εποχή για τα «γερμανικά στρατό­ πεδα συγκεντρώσεως;» Τα φοβερότερα βρίσκονταν στις ζώνες που είχαν καταληφθεί από τους Σοβιετικούς και γι’ αυτό δεν ήταν αμέσως προσιτά στους Συμμάχους. Σε πολλά στρατόπεδα που απελευθερώθηκαν από τους Αμερικανούς ή τους Βρετανούς, συμπεριλαμβανομένων και αυτών του Buchenwald, του BergenBelsen και του Νταχάου, φωτογραφήθηκαν, για μελλοντική χρή­ ση, φρικτές σκηνές θανάτου από πείνα και επιδημίες - σκηνές που δεν θα έπρεπε να εκπλήσσουν, εκ των υστέρων, τις Συμμαχι­ κές Δυνάμεις, που τους τελευταίους μήνες βομβάρδιζαν συστη­ ματικά τα σιδηροδρομικά δίκτυα ανεφοδιασμού και ανατίναζαν τις φαρμακευτικές βιομηχανίες, στοχεύοντας ακριβώς σ’ αυτή την εμφάνιση των ιπποτών της Αποκαλύψεως.22 ΓΙΑ Μ ΕΡΙΚΕΣ Η Μ ΕΡΕΣ ο Νταίνιτς προσπάθησε να επαναφέρει τη γερμανική έννομη τάξη. Στις 11 Μάίου, το Συμμαχικό Συμβούλιο Ελέγχου που το αποτελούσαν ανώτεροι Βρετανοί και Αμερικα­ νοί αξιωματικοί, ήλθε σε επαφή μαζί του στο Flensburg. Ύστερα από τέσσερις ημέρες, μετά από υπόδειξη του Schwerin von Krosigk, του νέου Υπουργού Εξωτερικών, ο Νταί­ νιτς εξέδωσε ένα διάταγμα με το οποίο όριζε ως αρμόδιο Δικα­ στήριο για την εκδίκαση των απάνθρωπων πράξεων στα γερμα­ νικά στρατόπεδα συγκεντρώσεως, το Δικαστήριο του Ράιχ στη Λειψία, όπως είχε γίνει και το 1921, μετά τον Α' Παγκόσμιο Πό­

ΑΝ ΔΕΝ Μ Π Ο Ρ Ο Υ Μ Ε Ν Α ΤΟΥΣ ΛΥΝΤΣΑΡΟΥΜΕ, ΤΟΤΕ.

91

λεμο. Ο Νταίνιτς έστειλε ένα αντίγραφο αυτού του διατάγματος στον Στρατηγό Αϊζενχάουερ, τον Ανώτατο Διοικητή των Συμμά­ χων, με την παράκληση να επιτρέψει στα γερμανικά δικαστήρια να λάβουν όλα τα αναγκαία μέτρα και να δικάσουν τους ενό­ χους. «Ο γερμανικός λαός», έγραφε ο Αρχιναύαρχος στον Αϊζενχάουερ, «ομόφωνα και μετά βδελυγμίας καταδικάζει τις θηριω­ δίες και τις απάνθρωπες πράξεις που περιγράφονται στις ανα­ φορές των Συμμάχων, επειδή βρίσκονται σε πλήρη αντίθεση προς τις βασικές αρχές και τις ηθικές αξίες του. Η αληθινή, η γνήσια αίσθηση της δικαιοσύνης του γερμανικού λαού, απαιτεί τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν να δικαστούν αμέσως και με τη μέγιστη αυστηρότητα».23 0 διοικητής των Συμμάχων δεν απάντησε. Στις 17 Μαΐ'ου, ο Αϊζενχάουερ έστειλε τον σύμβουλό του σε θέματα πολιτικής Robert Murphy και τον αξιωματικό του επιτελείου του, τον Υπο­ στράτηγο Lowell W. Rooks, να συναντήσουν τον Νταίνιτς και να εξετάσουν κατά πόσο η κυβέρνησή του ήταν νόμιμη. Ανέφεραν πως ο Νταίνιτς είχε υπαινιχθεί μια κοινή σταυροφορία Συμμάχων και Γερμανών, εναντίον των Ρώσων. Αυτή η πρόταση θεωρήθηκε τελείως απαράδεκτη από τον Αϊζενχάουερ. Αφού άφησε να περάσουν μερικές ημέρες έως ότου οι αξιωματικοί της αντικατασκοπίας ανακρίνουν μέχρι τελικής πτώσεως τον Υπουργό Εξοπλισμών και Πολεμοφοδίων Albert Speer και κατάσχουν τους ογκώδεις φακέλους του, διέταξε τη σύλληψη της κυβέρνησης του Νταίνιτς. Στις 23 Μαΐου, οι Rooks και Murphy επέστρεψαν στο Flensburg με καμιόνια γεμάτα Β ρ ε­ τανούς στρατιώτες. 0 Νταίνιτς συνελήφθη μαζί με όλα τα μέλη της μεταβατικής του κυβέρνησης. Συνελήφθη επίσης ο Άλφρεντ Γιόντλ όπου και του αφαιρέθηκαν τα πολύτιμα ημερολόγιά του.24 0 Murphy έγραφε αργότερα: «Η Βρετανική Στρατιωτική Αστυ­ νομία έκανε τις συλλήψεις και, θυμίζοντας στρατιώτες άλλων, αλήστου μνήμης, εποχών, οι άνδρες “ απελευθέρωσαν” μερικά ενθύμια και τα πήραν μαζί τους. Το γερμανικό προσωπικό, συ­ μπεριλαμβανομένου και του βοηθητικού, όπως γραμματείς και υπάλληλοι γραφείου, διατάχθηκε από τους αξιωματικούς της στρατιωτικής αστυνομίας να παραδώσει καθετί κινητό, ειδικά χρήματα και ρολόγια χεριού».25 Την ίδια ημέρα, ο Χάινριχ Χίμλερ πέθανε λίγο μετά τη σύλλη­ ψή του κοντά στο Lüneburg. Ίσως να εκτελέστηκε με συνοπτικές

92

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

διαδικασίες από τα βρετανικά στρατεύματα ή ίσως έθεσε ο ίδιος τέρμα στη ζωή του, λίγο πολύ οικειοθελώς. Αυτό ήταν το τέλος του Γ ' Ράιχ. Εφαρμόζοντας τη Διακήρυξη του Βερολίνου στις 5 Ιουνίου του 1945, οι Σύμμαχοι οικειοποιήθηκαν όλα τα κυριαρχι­ κά δικαιώματα της Γερμανίας. ο ΕΝΑΣ μ ε τ ά ΤΟΝ ΑΛΑΟ, οι μελλοντικοί πρωταγωνιστές στο δράμα της Νυρεμβέργης άρχιζαν να συλλαμβάνονται. Αυτούς, τους οποίους τα Διεθνή Μέσα Ενημέρωσης χαρακτήριζαν ως μεγάλους εγκληματίες πολέμου, δεν τους μεταχειρίστηκαν και τόσο με το γάντι. Αφού ξυλοκοπήθηκε άγρια ο μισητός Ναζί, Περιφερειακός Διοικητής της Πολωνίας Hans Frank, μεταφέρθηκε από Αμερικα­ νούς στρατιώτες στη δημοτική φυλακή του Miesbach. Τον κάλυ­ ψαν με έναν μουσαμά για να κρύψουν τα ίχνη από τα χτυπήμα­ τα. Κάτω από το μουσαμά, ο Frank προσπάθησε, χωρίς επιτυχία, να ανοίξει μια αρτηρία στο αριστερό του χέρι.26 Στον Gauleiter της Φραγκονίας και εκδότη εφημερίδων Julius Streicher επιφυλάχθηκε ακόμη σκληρότερη μεταχείριση, όταν τον ανακάλυψε ένας Αμερικανός αξιωματικός, ο Ταγματάρχης Henry Bütt, σ’ ένα σπίτι στο Waidbruck στο Τυρόλο, στις 22 Μαΐ'ου. Όταν ρωτήθηκε για την ταυτότητά του, εντυπώσιασε τους διώκτες του: «Julius Streicher» δήλωσε. Τον οδήγησαν στη φυλακή στο Σάλτσμπουργκ. Εκεί του έβαλαν χειροπέδες και παρέμεινε, με δεμένα χέρια, επί πέντε ημέρες.27 Με χειροπέδες, φορώντας μόνο πουκάμισο και παντελόνι, οδηγήθηκε στις 23 Μάίου στο Freising στη Βαυαρία, όπου τον έριξαν σ’ ένα σκοτεινό κελί. Δεν υπήρχε μέσα ούτε κρεβάτι ούτε καρέκλα. «Δύο ή τρεις φορές την ημέρα», έγραφε μετά από λίγο, «μ ε υποχρέωναν να στέκομαι με την πλάτη στον τοίχο κρατώ­ ντας τα χέρια μου, με τις χειροπέδες, πάνω από το κεφάλι μου, ενώ κάποιος μαύρος ή κάποιος της στρατιωτικής αστυνομίας με χτυπούσε γύρω από τα γεννητικά μου όργανα επί ένα λεπτό π ε­ ρίπου, με ένα δερμάτινο καμουτσίκι. Αν προσπαθούσα να απο­ φύγω τα χτυπήματα με τα δεμένα μου χέρια, με κλωτσούσαν στους όρχεις. Το πέος και οι όρχεις μου ήταν άσχημα πρησμέ­ να». Κάπως λιγότερο επώδυνη ήταν η επίσκεψη του «λευκού στρατονόμου» και των Αμερικανών στρατιωτών, που τον υπο­ χρέωναν να ανοίγει το στόμα του, δύο ή τρεις φορές την ημέρα,

93

ΑΝ ΔΕΝ Μ Π Ο Ρ Ο Υ Μ Ε ΝΑ ΤΟΥΣ ΛΥΝΤΣΑΡΟΥΜΕ, ΤΟΤΕ.

ώστε να μπορούν να φτύνουν μέσα. Όταν προσπαθούσε να το κρατήσει κλειστό, του το άνοιγαν με τη βία, χρησιμοποιώντας ένα ξύλινο ραβδί. Επίσης, τον υποχρέωναν να πίνει τα ούρα του. Μια φορά που αρνήθηκε να το κάνει, τον μαστίγωσαν. «Κ άθε φορά που έμπαινε στο κελί μου κάποιος στρατονόμος των λευ­ κών, ξεκολλούσε τρίχες από το στήθος και τα βλέφαρα μου». Κάποτε που ο Streicher αρνήθηκε να φάει τα σάπια αποφάγια που του είχαν σερβίρει, τον έριξαν στο πάτωμα και τον υποχρέ­ ωσαν να γλείψει τα (μαύρα) πόδια του στρατιώτη. Στις 26 Μάίου του είπαν να ετοιμαστεί για το Βισμπάντεν. Λί­ γες ώρες πριν, ένας από τους φαντάρους του είπε χαμογελώντας σαρκαστικά: «Τώρα θα σε σφάξουν, θα σε σφάξουν!» και έκανε τη χαρακτηριστική κίνηση, όπως όταν κόβουν το λαιμό κάποιου. Μετά, ένας νέγρος στρατιώτης τον οδήγησε στις τουαλέτες και αφού έριξε σε μια λεκάνη του αποχωρητηρίου τα ρούχα του, τον διέταξε να ντυθεί - πράγμα εύκολο να το λες, αλλά δύσκολο να το κάνεις με δεμένα τα χέρια. Του έβγαλαν τις χειροπέδες μόνο όταν έφθασε στο Βισμπάντεν. «Από τότε», έγραφε ο Streicher, «τέθηκα κάτω από ιατρική παρακολούθηση. Ο διοικητής της φυ­ λακής στο Βισμπάντεν (που λέει ότι είναι Εβραίος) μου επεφύλαξε ευπρεπή μεταχείριση».28 ❖

❖

♦>

♦>

♦>

0 Δικαστής Jackson γνώριζε καλά πως οι Γάλλοι, όπως και οι Ρώσοι, δεν ήταν ένθερμοι υποστηρικτές της ιδέας να παραπεμφθούν σε δίκη οι εγκληματίες πολέμου. 0 Joseph Grew, ο νέος Υφυπουργός Εξωτερικών, τηλεγράφησε στο Παρίσι για να ζητή­ σει από την κυβέρνηση του Στρατηγού Ντε Γκωλ να ορίσει επισήμως εκπροσώπους της για τις διαπραγματεύσεις. Ταξιδεύοντας αεροπορικώς με τον Συνταγματάρχη John Η. Amen από την Ουάσινγκτον στο Παρίσι, στις 22 Μάίου, ο Jackson συνειδητοποίησε πως συνταξίδευε με τον Γάλλο Υπουργό Εξωτε­ ρικών Georges Bidault και τον Πρέσβη Henri Bonnet, οι οποίοι επέ­ στρεφαν στη Γαλλία από το Σαν Φρανσίσκο. Όταν δόθηκε διπλω­ ματικά η ευκαιρία, ο Jackson έθεσε το θέμα ευθέως στον Bidault. 0 δικαστής εξομολογήθηκε πως «όλοι οι παλαιότεροι νομικοί-διεθνολόγοι είναι εναντίον μας» εμμένοντας στο αξίωμα ότι: «όλοι οι πόλεμοι είναι νόμιμοι». Όμως, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν επισή-

94

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

μως αποκηρύξει αυτή τη θέση, υιοθετώντας το πρόγραμμα LendLease υποστήριξε ο Jackson. Ο Bidault φυσικά δεν έδειξε να εντυ­ πωσιάζεται, επέμενε μόνο ως προς την ανάγκη άμεσης ενέργειας, όποιος και αν ήταν ο τρόπος που θα διάλεγαν.29 Οι Jackson και Amen συναντήθηκαν στη Γαλλία με τον Στρατη­ γό Edward C. Betts, Στρατιωτικό Επίτροπο στο αμερικανικό θέα­ τρο των πολεμικών επιχειρήσεων, με τον Συνταγματάρχη Bernard Bernstein, που ήταν άνθρωπος του Morgenthau και είχε αναρριχηθεί με πλάγια μέσα μέχρι το Στρατηγείο του Αϊζενχάουερ, στη θέ­ ση του προϊσταμένου πολιτικών υποθέσεων, και με τον τοπικό προϊστάμενο του OSS.30 Ο Jackson γρήγορα κατάλαβε πως το Πα­ ρίσι υπέφερε ελάχιστα έως καθόλου, από τη ναζιστική κατοχή -όπως αναφέρει στο ημερολόγιό του- ενώ αντίθετα υπέφερε πο­ λύ περισσότερο από τους Αμερικανούς. Κατέλυσαν στο ξενοδο­ χείο Ritz, και το επόμενο πρωί επισκέφτηκαν το παλαιό ξενοδο­ χείο Majestic, όπου είχε κάποτε εγκατασταθεί το Στρατηγείο του Στρατάρχη Gerd von Rundstedt, ανώτερου διοικητή του δυτικού μετώπου επί Χίτλερ. Εδώ ο Betts τον ενημέρωσε για τις τελευταίες παραπολιτικές συζητήσεις, όπως για παράδειγμα ότι ο Πολωνός Πρέσβης στις Βρυξέλλες του είχε πει πως οι Ρώσοι είχαν ήδη γεμίσει δεκαεπτά νέα στρατόπεδα συγκεντρώσεως στην Πολωνία, με αυτούς που αντετίθεντο στην κυβέρνηση ανδρεικέλων που είχαν εγκαταστήσει στη Βαρσοβία. Ο Betts είχε εγκαταστήσει στο Βισμπάντεν ένα Κ έ­ ντρο Τεκμηριώσεως, στο οποίο φυλάσσονταν επίσης «κουτιά με δαχτυλίδια, κοσμήματα, χρυσά σφραγίσματα δοντιών κλπ., που τα είχαν μαζέψει τα SS και τα φύλαγαν εκεί, σε γερμανικές τράπεζες. Έ λεγε ότι υπήρχαν πάνω από εξακόσιοι φάκελοι υποθέσεων εγκλημάτων πολέμου, οι περισσότεροι από τους οποίους δεν π ε­ ριείχαν τίποτε περισσότερο από μαρτυρικές καταθέσεις. Περί­ που είκοσι υποθέσεις είχαν δικαστεί σύμφωνα με το κοινό ποινι­ κό δίκαιο και οι περισσότεροι από τους κατηγορουμένους είχαν καταδικασθεί σε θάνατο και εκτελεσθεί. Πάντως, εκτός από δύο υποθέσεις που δικάζονταν τώρα, δεν υπήρχαν άλλες έτοιμες. Και ασφαλώς, δεν μπορούσαν ακόμη να τεκμηριώσουν μια ποινική δίωξη όπως την επιθυμούσε ο Jackson - να θεωρηθεί ως αυτοτε­ λές έγκλημα η συνωμοσία με σκοπό τον πόλεμο. 0 Αμερικανός Πρέσβης στο Παρίσι Jefferson J. Caffery του είπε πως οι τοπικές δίκες στο Παρίσι προχωρούσαν αργά, η δε σχεδιαζόμενη παρα­

ΑΝ ΔΕΝ Μ Π Ο Ρ Ο Υ Μ Ε ΝΑ ΤΟΥΣ ΛΥΝΤΣΑΡΟΥΜΕ, ΤΟΤΕ.

95

πομπή σε δίκη του, κατά γενική ομολογία, αξιοσέβαστου Στρα­ τηγού Πετέν, ήταν ένας «πραγματικός πονοκέφαλος».31 Στις 25 Μάΐου, ο Στρατηγός Α'ίζενχάουερ που αναπαυόταν για λίγες ημέρες στο Παρίσι, κάλεσε τον Jackson να τον επισκεφθεί στο ξενοδοχείο Raphael. Οι απόψεις του Στρατηγού φαίνε­ ται ότι είχαν κάπως αλλάξει μετά τις συνομιλίες που είχε με τον Morgenthau το προηγούμενο καλοκαίρι. «Ε ίπ ε πως δεν συμφω­ νεί να εκτελεσθεί κανείς χωρίς δίκη», σημείωνε αργότερα ο Jackson, «και έλπιζε να μη διαρκέσουν πολύ αυτές οι δίκες». Όταν ο Jackson περιέγραψε τα σχέδιά του να παραπεμφθεί σε δίκη ολόκληρη η Γκεστάπο, ως οργάνωση, ο Α'ίζενχάουερ απά­ ντησε ζωηρά πως ήταν ανεπιφύλακτα υπέρ αυτής της άποψης, και υπερθεμάτισε, συμπληρώνοντας πως «κάθε μπάσταρδος που ανήκε σ’ αυτή τη συμμορία» ήταν, χωρίς συζήτηση, ένοχος στα μάτια του. Ο Betts παρενέβη λέγοντας πως σκόπευε να ζητήσει την άδεια από το Υπουργείο Πολέμου, να φυλακισθούν αυτού του είδους οι κρατούμενοι σε κοινές φυλακές και όχι σε ειδικά στρατόπεδα για εγκληματίες πολέμου. Ο Α'ίζενχάουερ συγκατένευσε υψώνοντας το χέρι του και του είπε να τους βάλει, με δική του ευθύνη, σε όποια φυλακή θέλει - «δεν υπάρχει λόγος να απασχολούμε την Ουάσινγκτον με τέτοια θέματα». «Άνθρωπος πρακτικός, ελευθερόστομος μέσα σε ευπρεπή πλαίσια, ένας πο­ λύ επιβλητικός ηγέτης» - έτσι συνόψισε τη γνώμη του ο δικαστής για τον ανώτατο διοικητή των Συμμάχων.32 Αργότερα, ο Jackson γευμάτισε με αρχηγούς της γαλλικής αντίστασης, που του σέρβιραν παραμυθάκια για σχέδια των Γερ­ μανών να εξολοθρεύσουν ένα ολόκληρο στρατόπεδο και για έντεκα χωρικούς κοντά στο Baden-Baden, οι οποίοι κατηγορήθηκαν πως λυντσάρισαν Αμερικανούς πιλότους που έπεσαν στα χέ­ ρια τους πηδώντας με αλεξίπτωτο. Ο δήμαρχος του χωριού είχε παραδώσει αυτούς τους αχρείους στις γαλλικές αρχές κατοχής. Αλλά ο Jackson κυνηγούσε πολύ μεγαλύτερα ψάρια από αυτά. ΜΕ μ α τ ι α ο ρ θ ά ν ο ιχ τ ά από έκπληξη, ως κλασικός Αμερικανός του­ ρίστας, ο δικαστής έκανε την πρώτη του επιδρομή στη Γερμανία το επόμενο πρωί. Πραγματοποίησε μια σύντομη επίσκεψη στο αρχηγείο του αμερικανικού στρατού, με το κωδικό όνομα ROUND­ UP στη Φρανκφούρτη, επί του ποταμού Μαίην. Πέταξε με το α ε­ ροπλάνο του Στρατηγού Donovan σε χαμηλό ύψος πάνω από π ε­

96

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

δία μαχών, γεμάτα με κατεστραμμένο πολεμικό υλικό, γκρεμι­ σμένα κτίρια και αγρούς σκαμμένους από τις βόμβες. Η Φρανκφούρτη, όπου ο αμερικανικός στρατός είχε καταλάβει τα καλά εξοπλισμένα και ήδη αποκατεστημένα κτίρια της διοίκη­ σης της I.G. Farben^ ήταν ένας σωρός από μπάζα - καμένοι και κατεστραμμένοι σιδηροδρομικοί σταθμοί, αναποδογυρισμένα τρένα και κτίρια χωρίς στέγες και παράθυρα. Ό,τι κι αν ένιωσε ο Jackson αντικρίζοντας μια τέτοια καταστροφή, το κράτησε για τον εαυτό του, τότε και αργότερα. Τα πλήθη των άστεγων Γερμα­ νών κοίταζαν το δικαστή και τους Αμερικανούς αξιωματικούς που τον συνόδευαν, και τα απαθή πρόσωπά τους δεν φανέρωναν ούτε μίσος ούτε εκδικητικότητα. Ως προς το θέμα των εγκληματιών πολέμου, που ενδιέφερε πρωτίστως τον Jackson, οι εκεί Αμερικανοί δεν ήταν σε θέση να του πουν πολλά πράγματα. 0 επικεφαλής του Επιτελείου του Αϊζενχάουερ, ο Walter Bedell Smith, εξέφρασε την οργή του εναντίον του Στρατηγού Bernhard Ramcke, του Σώματος Αλεξιπτωτιστών της Λουφτβάφε, κατηγορώντας τον ύτι είχε σκοτώσει Αμερικα­ νούς κρατουμένους στη Βρέστη, και εναντίον ενός αξιωματικού των SS που είχε πυροβολήσει γύρω στους 200 Αμερικανούς αιχμα­ λώτους στις Αρδέννες - προφανώς αναφερόταν στον Jochen Peiper. Ο Peiper αργότερα αθωώθηκε γι’ αυτή την υπόθεση, και μετά από τριάντα χρόνια δολοφονήθηκε από τρομοκράτες που έκαψαν το σπίτι του στη Γαλλία. Κατά τα άλλα, ο Στρατηγός εξέ­ φρασε τη βαθιά του εκτίμηση για τη Βέρμαχτ του Χίτλερ, και την εξαιρετική του εκτίμηση για τον Στρατηγό Johannes Blaskowitz, ο οποίος, ως ανώτερος διοικητής στο Ανατολικό Μέτωπο, το 193940, αρνήθηκε να υπακούσει σε διαταγές για μαζικές εκτελέσεις στην Πολωνία και αντικαταστάθηκε απύ έναν αξιωματικό των SS. (Παρ’ όλα αυτά, ο Blaskowitz κρατήθηκε από τους Αμερικανούς στις φυλακές της Νυρεμβέργης όπου αυτοκτόνησε, πηδώντας από το παράθυρο, την ημέρα που άρχιζε η Δίκη των Στρατηγών.)33 Η ενοχλητική Οδηγία αρ. 1067 των αρχηγών των επιτελείων, ε ί­ χε αρχίσει ήδη να δημιουργεί μεγάλα προβλήματα. Ο Bedell Smith έλεγε στον Jackson πως, ενώ απαγορευόταν στα αμερικανικά στρατεύματα να «συναναστρέφονται» τους ντόπιους, οι Ρώσοι * Σ.τ.Μ .: Industrie GewerKschaft Farben. Η Εργατική Συνομοσπονδία Βιομηχα­ νιών Χρωμάτων.

Α Ν ΔΕΝ Μ Π Ο Ρ Ο Υ Μ Ε ΝΑ ΤΟΥΣ ΛΥΝΤΣΑΡΟΥΜΕ, ΤΟΤΕ.

97

καλλιεργούσαν σχέσεις με τους εργάτες και τους χωρικούς στις ζώνες κατοχής τους, προσηλυτίζοντάς τους στον κομμουνισμό. «Ο ι Ρώσοι», έλεγε ο Bedell Smith, «αρνούνταν να συνεργασθούν για τη δημιουργία ενός Συμμαχικού Συμβουλίου Ελέγχου, όπως είχε συμφωνηθεί. Λεηλατούσαν ανελέητα την Ανατολική Ευρώπη και συνελάμβαναν και σκότωναν “ όλους τους επιφανείς πολίτες, διανοούμενους, νομικούς, κρατικούς αξιωματούχους, καθηγητές καθέναν που θα μπορούσε να ξεσηκώσει το λαό να αντισταθεί” ». Μαζικές εκτελέσεις; Ακόμη και νομικούς; 0 Jackson σημείωσε όλα αυτά που του είχε πει ο Bedell Smith.34 Όταν μετά από λίγες ημέρες επέστρεψε στην Ουάσινγκτον, άκουσε με την ίδια απάθεια τον Αμερικανό Πρέσβη στο Βελιγρά­ δι Richard Patterson, να αναφέρει ότι, με διαταγές του Στρατάρ­ χη Τίτο, ή μάλλον των αφεντικών του από τη Σοβιετική Ένωση, είχαν αρχίσει μαζικές εκτελέσεις, διανοουμένων και επιχειρημα­ τιών. «Μέλη της γιουγκοσλαβικής κυβέρνησης τον πληροφόρη­ σαν πως είχαν μόλις εκτελέσει τον αδελφό μιας νεαρής γυναίκας που εργαζόταν ως μεταφράστρια στην Αμερικανική Πρεσβεία. Δεν είχε δικαστεί ούτε του είχε απαγγελθεί κάποια κατηγορία, ανήκε όμως σε οικογένεια τραπεζιτών».35 Σε έναν ιδανικό κόσμο όλα αυτά θα έδιναν τροφή για σκέψεις. Αλλά η Γερμανία, το Μάιο του 1945 δεν ήταν ένας ιδανικός κό­ σμος. Οι στρατιώτες του Χίτλερ είχαν διαπράξει εγκλήματα σε τέτοια έκταση που δεν υπάρχει όμοιά της στην Ιστορία, και η φ ι­ λοδοξία του Jackson έκαιγε τώρα τόσο έντονα μέσα του, που δεν δυσκολεύτηκε να φορέσει τις παρωπίδες που ήταν απαραίτητες, εφόσον επρόκειτο να καθίσει δίπλα δίπλα με εγκληματίες πολέ­ μου, για να δικάσει εγκλήματα πολέμου. 0 ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ DONOVAN επισκέφθηκε το Στρατηγείο της 12ης Στρα­ τιάς στο Βισμπάντεν. Επιστρέφοντας, έδωσε στον Jackson έναν αριθμό φακέλων που αφορούσαν ήσσονος σημασίας υποθέσεις, τους οποίους είχε συγκεντρώσει η νομική υπηρεσία της Στρατιάς - κυρίως αναφορές για τη δολοφονία Αμερικανών αεροπόρων και το ανακριτικό υλικό που αφορούσε δυο γιατρούς που υπηρε­ τούσαν σε νοσοκομείο, όπου σκότωναν με μορφίνη ανθρώπους τους οποίους θεωρούσαν βάρος για την κοινωνία ή πολιτικά ενο­ χλητικούς. «Εκείνοι οι άνθρωποι», έγραψε ο Jackson μόλις διά­ βασε τους φακέλους επιστρέφοντας αεροπορικώς στο Παρίσι,

98

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

«θάφτηκαν γυμνοί, χωρίς φέρετρο, πριν ακόμη κρυώσουν». Οι Γερμανίδες νοσοκόμες όταν τις ανέκριναν, απάντησαν πως δεν πίστευαν ότι έκαναν κάτι κακό, έγραφε. «Μας είχε δοθεί από ανωτέρους αυτή η διαταγή».36 Κάτω από το αεροπλάνο τους, καθώς εκείνος επέστρεφε στο Παρίσι, με ενισχυμένη την εμπιστοσύνη στην ακεραιότητά του για να παρευρεθεί σε γεύμα στο Ritz, ξετυλίγονταν οι ισοπεδωμένες πόλεις και τα χωριά της δυτικής Γερμανίας. Του θύμισαν τα Σόδομα και τα Γόμορρα που είχαν καταστραφεί από την έλλειψη και της ελάχιστης θέλησης να αγωνιστούν για λίγη αξιοπρέπεια.37

Στο Παρίσι τα πράγματα φαίνεται πως άρχιζαν να παίρνουν κα­ λό δρόμο. 0 Jackson γευμάτισε με τον διοπτροφόρο Allen Dulles, με το τετράγωνο θεληματικό πηγούνι, που ήταν επικεφαλής της μυστικής δράσης του OSS στην ουδέτερη Ελβετία. Όπως ισχυριζό­ ταν καμαρώνοντας αυτός ο Καζανόβας της μυστικής υπηρεσίας, (όπως είχε κάνει προηγουμένως και ο Στρατηγός Donovan) είχε στα χέρια του κάποιον μάρτυρα, ο οποίος ήταν ένας από τους ιδρυτές της Γκεστάπο και ήταν έτοιμος να καταθέσει. Είχε επίσης έναν μάρτυρα, σημείωσε ο Jackson, ο οποίος «επ ί σειρά ετών μας παρέδιδε τηλεγραφήματα και αναφορές μέσα από το ίδιο το Γερ­ μανικό Υπουργείο Εξωτερικών». Αυτός ο άνθρωπος, κάθε μήνα, έστελνε αυτά τα στοιχεία στην Ελβετία και κάθε τρεις μήνες ερχό­ ταν ο ίδιος, ως αγγελιαφόρος του Γερμανικού Υπουργείου Εξωτε­ ρικών, με περισσότερα ακόμη έγγραφα και τα παρέδιδε στον Dulles. Επίσης, είπε ο Dulles, μετά από πολλές διαπραγματεύσεις ε ί­ χε καταφέρει να πάρει τα αυθεντικά ημερολόγια του Κόμη Γκαλεάτσο Τσιάνο, του Υπουργού Εξωτερικών του Μουσολίνι, που είχε παντρευτεί την κόρη του Ντούτσε, την'Εντα, και εκτελέσθηκε από ιταλικό στρατιωτικό απόσπασμα το 1944. Χολωμένη που ο πατέρας της δεν παρενέβη να σώσει τον άνδρα της, η Έντα έβγαλε λαθραία από την Ιταλία, δεμένους στην κοιλιά της, πέντε τόμους από αυτά τα ογκώδη ημερολόγια, τα οποία ήταν γεμάτα, όπως είπε ο Dulles, με ενοχοποιητικά στοιχεία για τον Γιόακιμ φον Ρίμπεντροπ, τον τέως Υπουργό Εξωτερικών του Χίτλερ.38 Τέλος, ο Dulles ισχυρίσθηκε ότι είχε στην κατοχή του έναν πλήρη

ΑΝ ΔΕΝ Μ Π Ο Ρ Ο Υ Μ Ε ΝΑ ΤΟΥΣ ΛΥΝΤΣΑΡΟΥΜΕ, ΤΟΤΕ.

99

κατάλογο με φωτογραφίες όλων αυτών που ήταν μέλη των SS τα τελευταία δύο χρόνια. « Τ ι θεόπεμπτη τύχη θα ήταν, αν όλα αυτά αποδεικνύονταν αληθινά» έγραφε ο Jackson. «Δεν έχω λόγους να αμφιβάλλω για τα λεγόμενά του, αλλά έχω τόσες φορές αναζητήσει τον θησαυ­ ρό, και στο τέλος βλέπω πως είναι άνθρακας! » 39 αναχώρησε αεροπορικώς για το Λονδίνο. Διασχίζο­ ντας με αυτοκίνητο τους δρόμους της αυτοκρατορικής πρωτεύου­ σας, βρήκε τις καταστροφές των βομβαρδισμών λιγότερο δραμα­ τικές απ’ ό,τι περίμενε. «Είναι ελάχιστα αντιληπτές, αν μάλιστα τις συγκρίνεις με την ολοκληρωτική καταστροφή των γερμανικών πόλεων». 0 ίδιος και η μικρή ομάδα του στρατωνίστηκαν στο ξε­ νοδοχείο Claridge’s, όπου φιλοξενούνταν βασιλείς και βασίλισσες που επισκέπτονταν το Λονδίνο, σε μια σουίτα που είχε θέα, όπως παρατήρησε, προς την Αμερικανική Πρεσβεία - μερικά ενδιάμε­ σα κτίρια είχαν γκρεμιστεί από γερμανικές βόμβες.40 Στη Grosvenor Square έμαθε από τον Πρέσβη των ΗΠΑ John G. Winant ότι ο Τσώρτσιλ είχε αρχικά στείλει ένα μνημόνιο στον Άντονυ Ήντεν με το οποίο πρότεινε τον Λόρδο Καγκελάριο, τον Υποκόμη Simon, ως ομόλογο του Jackson στην ποινική διαδικα­ σία. 0 Simon επιθυμούσε διακαώς να αναλάβει αυτόν τον ιστορι­ κό ρόλο. Και πράγματι είχε ασκήσει μεγάλη πίεση επί πολύ και­ ρό για να το επιτύχει. Αλλά ο Ήντεν ματαίωσε τα σχέδιά του υποστηρίζοντας πως το μίασμα της προπολεμικής πολιτικής του δραστηριότητας, τον ακολουθούσε ακόμη. Και πρότεινε αντί γ ι’ αυτόν, τον Γενικό Εισαγγελέα Sir David Maxwell Fyfe. 0 Jackson δεν είχε κάποια ιδιαίτερη προτίμηση. Αλλά διασκέ­ δασε αρκετά όταν τον πήρε παράμερα ο Simon και του εξήγησε «μακρηγορώντας, όλο υποκρισία» πως το λειτούργημά του δεν του επέτρεπε να του προσφέρει τις υπηρεσίες του και έτσι φρό­ ντισε να πάρει αυτή τη θέση, ο Γενικός Εισαγγελέας.41 Σε μια σύσκεψη με τις βρετανικές δικαστικές αρχές υπό την προεδρία του Λόρδου Wright, Προέδρου της Επιτροπής Εγκλη­ μάτων Πολέμου των Ηνωμένων Εθνών, λήφθηκε επίσημα η από­ φαση για το διορισμό του Γενικού Εισαγγελέα, ως ομολόγου του Jackson στη δίκη. Ο Τσώρτσιλ το ανακοίνωσε στο Κοινοβούλιο την ίδια ημέρα.42 Πάντως, οι Βρετανοί εξακολουθούσαν να δείχνουν αδιάφοροι γι’ αυτή τη δίκη. Κατά τη διάρκεια ενός γεύματος με ΣΤΗ

συ ν εχεία

100

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

τον Ήντεν, ο Jackson ανακάλυψε πως ο Βρετανός Υπουργός Εξω­ τερικών «μόλις που θυμόταν» τι είχε συμφωνηθεί στο Σαν Φρανσίσκο σχετικά με τη δίκη των εγκληματιών πολέμου.43 Την επόμενη ημέρα, στις 29 Μάίου, ο Sir David Maxwell Fyfe προήδρευσε σε μια συνάντηση που έγινε στη Βουλή των Λόρδων, στην αίθουσα C της οποίας οι τοίχοι ήταν επενδυμένοι με ξύλο, προκειμένου να αναφερθεί στην πρόοδο που είχε σημειωθεί σε συ­ γκεκριμένες υποθέσεις. Διαπιστώθηκε ότι η αίθουσα δεν ήταν μ ε­ γάλη. Όλοι συμφώνησαν ότι έπρεπε να υπάρξει μια αίθουσα Δικα­ στηρίου με όλο το μεγαλοπρεπή εξοπλισμό, δικαστές, τηβέννους -και περούκες αν ήταν δυνατόν- υποτυπώδης αν όχι ανύπαρκτη, υπήρξε η συμφωνία σχετικά με την ταυτότητα των κυρίων, για κα­ κή τύχη των οποίων θα στηνόταν όλη αυτή η διαδικασία. Η επιτροπή των Αμερικανών και των Βρετανών αξιωματούχων σοφίστηκε έναν «πρώτο κατάλογο επιλέκτων» -που βρίσκεται στα βρετανικά αρχεία- στον οποίο υπήρχε αναπόφευκτα το όνομα του Γκαίρινγκ, ακολουθούμενο περισσότερο διστακτικά από του « Ες ( ;)» και του «von Papen (;)». Ο Στρατηγός Donovan ρώτησε τι επρόκειτο να γίνει με αυτούς τους δύο τελευταίους. Ο Βρετανός Γενικός Εισαγγελέας τον διαβεβαίωσε πως θα έβρισκε τη λύση. Μετά από συζήτηση, κατέληξαν σε έναν καινούργιο κατάλογο στον οποίο αναφέρονταν γύρω στα δεκατέσσερα ονόματα, αρχίζο­ ντας από τον Γκαίρινγκ, τον αρχηγό του εργατικού μετώπου Robert Ley και τον θεωρητικό του Ναζισμού Alfred Rosenberg, του Ούγγρου Αντιβασιλέα Nicholas von Horthy συμπεριλαμβανομέ­ νου, αλλά χωρίς τον Ες και τον Papen.44 Όταν ξαναγράφτηκε ο κα­ τάλογος, στις 31 Μάίου, δεν υπήρχαν ερωτηματικά και έγινε απόρρητος. «Γκαίρινγκ, Ες, Rosenberg». Όλα αυτά θύμιζαν υπό­ θεση που σχεδιάστηκε πολύ πρόχειρα. Ανάμεσα στα χαρτιά του Jackson υπάρχει ένα μυστικό μνημό­ νιο που δίνει μια περισσότερο σαφή εικόνα αυτής της πρώτης συνεδρίασης. Μαζί του ήταν οι Bill Donovan και Bill Whitney με τον Sir David Maxwell Fyfe ήταν ο Γενικός Νομικός Σύμβου­ λος Sir Walter Monckton, ο σύμβουλος του Υπουργείου Οικονο­ μικών Sir Thomas Barnes, ο Patrick Dean που εκπροσωπούσε το Υπουργείο Εξωτερικών, και ο Υποστράτηγος Λόρδος Bridgeman, ως διευθυντής προσωπικού. Οι Βρετανοί ήταν φανερό πως δεν ενδιαφέρονταν και πολύ για την όλη υπόθεση και ήταν ευχα­ ριστημένοι που οι Αμερικανοί είχαν την πρωτοβουλία. Έκαναν

Α Ν ΔΕΝ Μ Π Ο Ρ Ο Υ Μ Ε ΝΑ ΤΟΥΣ ΛΥΝΤΣΑΡΟΥΜΕ, ΤΟΤΕ.

101

παρατηρήσεις ήσσονος σημασίας, αλλά στα σημεία όπου οι Αμερικανοί μιλούσαν μόνο για παραβιάσεις της γερμανικής νο­ μοθεσίας, επέμεναν να τεθεί μια πρόταση που έδινε έμφαση στη «συστηματική πολιτική των Ναζί, η οποία στόχευε στην καταδυ­ νάστευση της Ευρώπης». Όταν η συζήτηση στράφηκε στον κατάλογο των ονομάτων, ο Maxwell Fyfe πρότεινε τους Γκαίρινγκ, Ley, Rosenberg και Ρ ί­ μπεντροπ, στους οποίους ο ίδιος πρόσθεσε εκ των υστέρων το όνομα του Ναυάρχου Καρλ Νταίνιτς, του Αρχηγού του Ναυτικού και διαδόχου του Χίτλερ ως αρχηγού του Κράτους. Επεσήμανε ότι η βρετανική κοινή γνώμη θα μετρούσε την επιτυχία ή την αποτυχία της δίκης, βάσει αυτού που ο ίδιος ονόμαζε «ρύθμιση της υπόθεσης Γκαίρινγκ». Ήταν ένας περισσότερο κομψός τρό­ πος έκφρασης αυτού που είχε πει κάποτε ο Λόρδος Vansittart πως η μόνη ερώτηση που πραγματικά δεν είχε απαντηθεί, είναι ο τόπος που θα στηθεί η αγχόνη και το μήκος του σχοινιού. Ο Στρατηγός Donovan ήταν που πρότεινε να προστεθούν τα ονόματα των Ρούντολφ Ες και Franz von Papen. 0 Δικαστής Jackson είχε σημειώσει επίσης μερικά ονόματα, μεταξύ των οποίων του Franz Xaver Schwarz, ταμία των Ναζί, του Υπουργού Εσωτερι­ κών Wilhelm Frick, του Hans Frank, του Hjalmar Schacht, τέως διοι­ κητή της Τράπεζας του Γ' Ράιχ και ενός μυστηριώδους «W oolf» ίσως του Karl Wolff, Αρχηγού του Επιτελείου του Χάινριχ Χίμλερ, που δεν ήταν πλέον διαθέσιμος. Αλλά αυτά τα ονόματα ήταν πολύ ασήμαντα για τα γούστα των Λονδρέζων. Σύντομα υποστήριξαν την άποψη ότι ο κατάλογος θα έπρεπε να περιοριστεί στους πλέον υψηλά ιστάμενους αξιωματικούς και υπουργούς, ώστε να αποφευ­ χθεί η προβολή του επιχειρήματος από τους κατηγορουμένους πως «υπάκουσαν στις άνωθεν διαταγές», οι οποίες δέσμευαν τα κατώ­ τερα κλιμάκια. Ως προς τον αριθμό και τη διάρκεια αυτών των μεγάλων δ ι­ κών, ο Jackson επιθυμούσε να γίνει μόνο μία, στην οποία θα μπο­ ρούσε να συμπτυχθεί όλη η ιστορία της συνωμοσίας των Ναζί. Αυ­ τή ήταν μια καινοφανής ιδέα για τους Άγγλους, αλλά φαίνονταν αποφασισμένοι να συμφωνήσουν μαζί του όπως επίσης και με το προσφιλές του σχέδιο. Οι Βρετανοί φαντάζονταν μια γρήγορη δ ί­ κη, γύρω στους δέκα Γερμανούς κατηγορουμένους, που θα διαρκούσε περίπου δύο εβδομάδες. 0 Jackson αποκάλυψε συνεσταλ­ μένα, πως είχε στο νου του κάτι, «κάπως ευρύτερο».

102

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

τις μεθόδους τιμωρίας που θα έπρεπε να εφαρμοσθούν, ο Jackson πρότεινε δύο βασικές αρχές - πως όλες οι ποινές θα μπορούσαν να αναθεωρηθούν από το Συμβούλιο Ελέγχου στο Βερολίνο, που ήταν τώρα το ανώτατο κυβερνητικό σώμα στην κατεχόμενη Γερμανία· και ότι η αγχύνη ήταν η πρέπουσα ποινή για τους σημαντικότερους εγκληματίες. Οι Βρετανοί σημείωσαν ότι το δικό τους εγχειρίδιο -προφανώς ο Στρατιωτικός Ποινικός Κώδικας- «επ έτρ επ ε» επίσης τον τυφεκισμό, αλλά φάνηκε να συμφωνούν πως η αγχόνη ήταν η πρέπουσα ποινή για «αυτού του είδους το έγκλημα». Ορισμένοι από αυτούς διψούσαν για περισσότερο μεσαιωνι­ κές ποινές- ο Sir David Maxwell Fyfe αποκάλυψε πως είχαν σκεφτεί τις σωματικές ποινές (στο χειρόγραφό του ο Jackson χρησι­ μοποιεί τη λέξη «ραβδισμός») καθώς ο αγγλικός νόμος επιτρέπει το μαστίγωμα ανθρώπων που έχουν καταδικαστεί για ένοπλη λη­ στεία ή για έκλυτο βίο με σκοπό την κερδοσκοπία.45 0 Jackson και ο Donovan αντέτειναν πως η αμερικανική κοινή γνώμη δεν τα ανέχεται αυτά.46 Από το Παρίσι και τη Μόσχα δεν υπήρξε καμιά ανταπόκριση. Οι Βρετανοί και οι Αμερικανοί συμφώνησαν να ασκήσουν πίεση στις κυβερνήσεις τους, να χαλάσουν τους Γάλλους και τους Ρώ­ σους να πάρουν μέρος στη διαδικασία άσκησης ποινικής δίωξης των εγκληματιών, αλλά συμφώνησαν επίσης να προχωρήσουν και μόνοι τους, όπως φαινόταν προς το παρόν αρκετά πιθανό. Πριν φύγει από το Λονδίνο, ο Jackson επισκέφθηκε τον Σ οβιε­ τικό Πρέσβη, μαζί με τους Donovan και Winant, και εξέφρασε την ελπίδα ότι η Γαλλία και η Σοβιετική Ένωση θα ορίσουν σύ­ ντομα έναν κατάλληλο κατήγορο έτσι ώστε και οι τέσσερις νική­ τριες Δυνάμεις να συμφωνήσουν πάνω στη διαδικασία. Ο Ρώσος τους ενημέρωσε σχετικά με το έργο που είχε γίνει από τη δική τους Έκτακτη Επιτροπή για τα Εγκλήματα Πολέμου (τα ρωσικά αρχικά της ήταν της διαβόητης Che-Ka1) αλλά κατά τα άλλα δια­ τήρησε τη σλαβική μυστικοπάθειά του. 0 Jackson ανακοίνωσε χωρίς περιστροφές στον Πρέσβη της Σοβιετικής Ένωσης πως, είτε συμμετάσχουν οι Ρώσοι είτε όχι, ο λαός των Ηνωμένων Πολιτειών θα προχωρήσει στις δίκες των εγκλημάτων πολέμου.47 ω ς προς

* Σ.τ.Μ .: Ρωσική Μυστική Αστυνομία.

5 ΑΠΟ ΠΟΥ ΠΡΟΕΚΥΨΑΝ ΤΑ «ΕΞΙ ΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΑ»

h e n r y m o r g e n t h a u ΕΞΑΚΟΛΟΥΘΟΥΣΕ να περιφέρει το σχέδιό του στην Ουάσινγκτον. Αν και προς στιγμήν όλα του πήγαν ανάποδα με το θάνατο του Προέδρου Ρούσβελτ, με τη λήξη του πολέμου τον Μάιο του 1945, ξανάρχισε την εκστρατεία του για την καταδίκη σε λιμοκτονία ολόκληρου του γερμανικού λαού. Τηλεφώνησε στο σπίτι του Henry Stimson την ώρα του μεσημε­ ριανού φαγητού, και παραπονέθηκε πως οι αρχές στη Γερμανία δεν εφάρμοζαν την πολιτική του της «καμένης γης» τόσο αυστη­ ρά όσο θα ήθελε εκείνος, ειδικά όσον αφορά στην καταστροφή όλων των αποθεμάτων πετρελαίου και βενζίνης, όπως και των διυλιστηρίων για την παραγωγή τους στη Γερμανία, καθώς και τη σχετική Οδηγία αρ. 1067 των Αρχηγών των Επιτελείων που την επέβαλε.1 Ο αμερικανικός στρατός διαφωνούσε με αυτή την ανόητη διαταγή, αλλά ο Morgenthau ήθελε να γίνει το θέλημά του. Ο Υπουργός Πολέμου Stimson σχολίασε στο ημερολόγιό του την επόμενη ημέρα: «Προβλέπω τραγικά αποτελέσματα κάτω από την επιρροή του, στο προσεχές μέλλον».2 Σε μια αναφορά του προς τον Τρούμαν στις 16 Μάίου, ο Stimson τόνισε τα πιθανά επακόλουθα λοιμών και λιμοκτονιών στην Κεντρική Ευρώπη καθώς και «πιθανών επαναστάσεων» παράλληλα με την κομμουνιστική διείσδυση». Και συμπλήρωσε,

0

104

Η ΔΙΚΗ ΤΗΙ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

προειδοποιώντας για τις συνέπειες της εφαρμογής του σχεδίου να τιμωρηθεί κάθε Γερμανός με λιμοκτονία: «Τ α 80.000.000 των Γερμανών και των Αυστριακών στην Κεντρική Ευρώπη, ρυθμί­ ζουν αναγκαστικά αυτή τη στιγμή, την ισορροπία της γηραιάς Ηπείρου».3 είχε επίσης πρόσφατα υιοθετήσει μια απόφαση, που προέβλεπε την τιμωρία με συνοπτικές διαδικα­ σίες των εγκληματιών πολέμου. Ο Jackson πρότεινε, με τη σύμ­ φωνη γνώμη του Τρούμαν, να επιχειρηματολογήσει εναντίον αυ­ τής της απόφασης ενώπιον της Επιτροπής Διεθνών Σχέσεων του Κογκρέσου. Αντί γ ι’ αυτό, βρέθηκε προσκεκλημένος σε μια δ ε­ ξίωση στην οποία παρευρίσκονταν πολλοί γερουσιαστές - ένα συνηθισμένο τέχνασμα των κρατούντων στην Ουάσινγκτον. Οι γερουσιαστές του δήλωσαν καθαρά πως και εκείνοι δεν επιθυμούσαν το αίμα των Γερμανών, αν και υπήρχαν εξαιρέσεις. Ο Γερουσιαστής του Κεντάκυ Alben W. Barkley είχε μόλις επ ι­ στρέφει από μια ξενάγηση στα στρατόπεδα συγκεντρώσεως του Χάινριχ Χίμλερ και η ζωντανή του αφήγηση έκανε το αίμα του Jackson να παγώσει. Χιλιάδες κρατούμενοι, μεταξύ των οποίων αρκετοί αξιωματικοί των Συμμαχικών Δυνάμεων, πέθαιναν από τις λοιμώδεις νόσους που σάρωναν τις ρυπαρές εγκαταστάσεις. Αλλά ακόμη και ο Barkley ξεκαθάρισε ότι η καλύτερη οδός θα ήταν η διενέργεια δίκης. Άλλοι όμως διαφωνούσαν ανοιχτά. Ο Γερουσιαστής William Fulbright από το Arkansas, ο περισσότερο φιλελεύθερος και μορφωμένος από τους παριστάμενους εκείνο το βράδυ, εξέφρασε την άποψη πως δεν υπάρχει νόμος βάσει του οποίου θα μπορούσαν να δικαστούν αυτοί οι εγκληματίες. «Ε π ο ­ μένως, πρέπει να εκτελεσθούν με πολιτική απόφαση» επέμενε. «Μ ια δίκη σημαίνει καθυστερήσεις - και σημαίνει επίσης πως δί­ νεις στους κατηγορουμένους την ευκαιρία να πουν στον κόσμο τις ιστορίες τους». «Κ α ι λοιπόν;» ρώτησε ήρεμα ο Δικαστής Jackson, «μήπως φο­ βόμαστε να τις ακούσουμε;» Ο Fulbright απάντησε πως έχουν κάθε δικαίωμα να εκτελέσουν τους κρατουμένους χωρίς δίκη. Αυτή βέβαια η απάντηση δεν κάλυψε καθόλου την ερώτηση.4 Οι παρευρισκόμενοι συμφώνησαν μαζί του και ακόμη και ο Γε­ ρουσιαστής Barkley αναγκάστηκε να χαμηλώσει τους τόνους. Σε ΤΟ α μ ε ρ ικ α ν ικ ό ΚΟΓΚΡΕΣΟ

ΑΠΟ ΠΟΥ ΠΡΟΕΚΥΨΑΝ ΤΑ «ΕΞΙ ΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΑ»

105

μια ομιλία του, την Ημέρα των Νεκρών του Πολέμου, ζήτησε να αρχίσουν το συντομότερο οι δίκες των εγκληματιών πολέμου. «Δεν με ενδιαφέρει», συμπλήρωσε, «αν αυτά τα δικαστήρια θα είναι πο­ λιτικά ή στρατιωτικά, υπό την προϋπόθεση ότι δεν θα ασχοληθούν με νομικιστικές λεπτομέρειες». Οι λαϊκές εφημερίδες ξεσήκωναν τον κύσμο κραυγάζοντας: «να λυντσάρουμε τους εγκληματίες». Ο Edgar Mowrer -που είχε δοσοληψίες με τον Γκαίρινγκ κατά τη διάρκεια του πολέμου- σε άρθρο του στην Post της Νέας Υύρκης και στην Sun του Σικάγο στις 29 Μάίου, απαιτούσε: «Θέλουμε να γνωρίζουμε τα αμερικανικά σχέδια για τους εγκληματίες πολέμου - τι περιμένουν για να εκτελέσουν τον Χέρμαν Γκαίρινγκ και για να παραδώσουν τους Γερμανούς στρατηγούς στα χέρια των δικαστών των Συμμάχων; 0 Πρέσβης Robert Murphy προσπαθεί να σώσει τους Γερμανούς βιομηχάνους και τους Γερμανούς κληρικούς, όπως έσωσε τους άθλιους Γάλλους φίλους του;» Μετά από τρεις ημέρες, μια δημοσκόπηση που διενεργήθηκε από τον οργανισμό Gallup, αποκάλυψε πως το 67% της αμερικανικής κοινής γνώμης ήθελε να εκτελεσθεί ο Γκαίρινγκ χωρίς δίκη και το 45% θα ήθελε να δει τους πράκτορες της Γκεστάπο και τις ορδές των Ναζί να βγαίνουν από τη μέση με τον ίδιο τρόπο. «Σκοτώστε τους... Κρεμάστε τους! Εξαφανίστε τους από προσώπου γης!» ήταν οι τυπικές αντιδρά­ σεις. Το Υπουργείο Πολέμου ενημέρωσε τον Αϊζενχάουερ. «Η γενι­ κή εντύπωση του δρ. Gallup είναι πως αυτό που επιθυμεί κυρίως ο αμερικανικός λαός είναι να μην κοροϊδευόμαστε συζητώντας πώς θα τιμωρήσουμε τους εγκληματίες πολέμου. 0 κόσμος θέλει να μην καθυστερήσουμε την εκτέλεση αυτής της τιμωρίας».5 Για τον Δικαστή Jackson η εκτέλεση των εγκληματιών πολέμου με συνοπτικές διαδικασίες ήταν το ίδιο αδιανόητη όσο και η ατι­ μωρησία τους. «Το να τους ελευθερώσουμε χωρίς δίκη θα ήταν σαν να κοροϊδεύουμε τους νεκρούς και να σαρκάζουμε τους ζίοντανούς», έγραψε χαρακτηριστικά στον Χάρι Τρούμαν τον Ιού­ νιο του 1945. «Β έβα ια θα μπορούσαμε να τους εκτελέσουμε ή να τους τιμωρήσουμε με άλλο τρόπο, χωρίς δίκη. Αλλά μια εκτέλεση ή καταδίκη αδιακρίτως, και χωρίς να έχει διαπιστωθεί η ενοχή με αμετάκλητη δικαστική απόφαση, είναι απόλυτα βέβαιο ότι θα αποτελέσει παραβίαση διακηρυγμένων αρχών, κάτι που δεν το αποδέχεται η συνείδηση του αμερικανικού λαού, και αυτό το όνειδος θα ακολουθεί τα παιδιά μας, που δεν θα νιώθουν καθό­ λου υπερήφανα».6

106

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

Παίρνοντας πάντως θάρρος από τα αποτελέσματα των δημο­ σκοπήσεων στη χώρα του, ο Jackson επέμενε να μην αναγνωρισθούν στους κατηγορουμένους τα προνόμια που αναγνωρίζονται στους αιχμαλώτους πολέμου και να τύχουν της μεταχείρισης που επιφυλάσσεται στους στυγνούς εγκληματίες (γεγονός που αποτελεί αυτοτελώς, παραβίαση του Διεθνούς Δικαίου). 0 Jackson, σε μια ομιλία του προς τους ανταποκριτές των εφημερίδων κατά τη διάρκεια ενός δείπνου στο Λονδίνο στις 6 Ιουλίου, τόνισε αυτό που είχε επανειλημμένα επισημάνει: «Θα προσπαθήσουμε να διαφυλάξουμε, σε όλα τα στάδια της διαδικασίας, τις αρχές της ευθυδικίας, ακόμη και απέναντι σ’ αυτούς που απεχθανύμαστε».

Αυτός λοιπόν ήταν ο Δικαστής Robert Η. Jackson όταν άρχιζε αυτή η ιστορία. Ένας συνετός Αμερικανός, ιδεαλιστής, εμφορού­ μενος από τις αδιαμφισβήτητες αρχές της δικαιοσύνης και της ευθυδικίας. Είχε ελάχιστες αμφιβολίες, όπως και ο Υποκόμης Simon στο Λονδίνο και οι Γερουσιαστές στην Ουάσινγκτον, για την έκβαση των υποθέσεων των κατηγορουμένων τους οποίους επρόκειτο να παραπέμψουν σε δίκη. Η ταυτότητα, ακόμη και η ενοχή τους, είχαν ελάχιστη σημασία. Αυτό που μετρούσε ήταν το θέαμα, η ίδια η δίκη. Η δίκη ήταν το θέμα. Αλλά με δεδομένο το ύτι θα επακολουθούσαν εκτελέσεις, δεν ήθελε να χυθεί άσκοπα αίμα. Αυτύ που επιθυμούσε ήταν να κα­ θαγιάσει το νέο πλαίσιο Διεθνούς Δικαίου που σκόπευε να οικο­ δομήσει. ς τ ι ς 6 ΙΟΥΝΙΟΥ τ ο υ 1945, ο Jackson υπέβαλε προς τον Πρόεδρο Τρούμαν την πρώτη επίσημη αναφορά του. Ζήτησε για μια ακό­ μη φορά να ασκηθεί πίεση από το Υπουργείο Εξωτερικών προς το Λονδίνο, το Παρίσι και τη Μόσχα, να ορίσουν εκπροσώπους τους για μια συνάντηση στο Λονδίνο, με σκοπό τη σύνταξη ενός πρωτοκόλλου που θα αποτελούσε τη «νομική βάση» της δίκης.7 Πρότεινε ορισμένα ονόματα συνεργατών που θα ήθελε να τον συ­ νοδεύσουν στο Λονδίνο μέσα στις προσεχείς δέκα ημέρες: τους Alderman, Shea, Donovan, Bernays και τον διευθυντή δημοσίων σχέσεων Gordon Dean, με μία ή δύο γραμματείς για τον καθένα. Ο Ταγματάρχης Larry Coleman, ο λοχαγός Morgan, καθώς και η

ΑΠΟ ΠΟΥ ΠΡΟΕΚΥΨΑΝ ΤΑ «ΕΞΙ ΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΑ»

107

έμπιστη γραμματέας του Jackson, η Elsie Douglas, και ο δικηγό­ ρος γιος του, ο Bill, θα συμπλήρωναν την ομάδα. Πρότεινε να παραμείνει στην Ουάσινγκτον ο Συνταγματάρχης Telford Taylor, ένας λαμπρός δικηγόρος με χρήσιμη προϋπηρεσία στην Υπηρεσία Πληροφοριών και ειδικός στο σπάσιμο των κωδί­ κων, για να συντονίζει τη συλλογή στοιχείων στις Ηνωμένες Πολι­ τείες. Ο Στρατηγός Donovan θύμωσε όταν ανακάλυψε πως ο Jackson δεν είχε προτείνει τον προστατευόμενό του, James Do­ novan και, προβλέποντας την εξέλιξη που θα έπαιρναν τα πράγ­ ματα, τηλεφώνησε στον δικαστή, απειλώντας τον πως θα τίναζε στον αέρα όλη την υπόθεση. 0 Jackson κάλεσε σε γεύμα τους δύο εξέχοντες Donovan για να τους ηρεμήσει κατά το δυνατόν.8

Λίγες ημέρες πριν φύγει για το Λονδίνο, ο Jackson επισκέφθηκε τους αξιωματούχους του FBI στη Νέα Τόρκη, στις 11 Ιουνίου του 1945. Εκεί είχε, μάλλον παρά τη θέλησή του, την πρώτη του συνά­ ντηση με εκπροσώπους πολλών ισχυρών εβραϊκών οργανώσεων, που του είχαν ήδη επισημάνει την επιθυμία τους να έχουν λόγο στη διεξαγωγή της δίκης. Σε ένα γραφείο που τους το είχε παραχωρή­ σει το FBI, στο Ομοσπονδιακό Κτίριο, τρεις επιφανείς νομικοί, ο Δι­ καστής Nathan Perlman, ο δρ. Jacob Robinson και ο δρ. Alexander Kohanski, άρχισαν να ασκούν πίεση για λογαριασμό ενός συνασπι­ σμού αντιπροσωπευτικών αμερικανικών οργανώσεων. Ξεκίνησαν φορτώνοντας τον Jackson με υπερβολικούς επαί­ νους για την πρώτη έκθεσή του προς τον Πρόεδρο, που είχε ήδη δημοσιοποιηθεί, χαρακτηρίζοντάς την «ύετόν έν τη έρήμω» («βροχή στην έρημο»). «Ενώ οι άλλοι έψαχναν για προηγούμενα του 17ου και του 18ου αιώνα», τον κολάκευαν λέγοντας ότι «ο Jackson είχε ήδη προχωρήσει στον 22ο αιώνα». Αυτοί οι νομικοί, που τον εντυπώσιασαν πολύ με την ευφυία και την πολυμάθειά τους, κρίνοντας τα πράγματα πολύ αισιόδο­ ξα, είχαν διαπιστώσει ότι στην έκθεσή του προς τον Πρόεδρο διαφαινόταν η πρόθεσή του να θεωρήσει τις διώξεις των Εβραίων από τους Ναζί, ως ιδιώνυμο αδίκημα. Ο δρ. Robinson του ενεχείρισε ένα αντίγραφο της Συνθήκης των Σεβρών, στην οποία οι Σύμμαχοι είχαν θεσπίσει ποινές για την τιμωρία των Τούρκων, για τις ωμότητες που είχαν διαπράξει εναντίον των Αρμενίων κα-

108

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

τά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτό θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως ένα καλό προηγούμενο. Ο δρ. Robinson πρότεινε επίσης, να ασκηθεί δίωξη εναντίον του Alfred Rosenberg λόγω της ιδιότητάς του ως του κύριου εκπροσώπου της φιλοσοφίας του Ναζισμού. «Δεν ζητούσαν εκδίκηση», τον διαβεβαίωσε ο Robinson, «ούτε, βέβαια, αποζημίωση για τις απώλειες των Εβραίων». «ΠΟΣΟ ΕΚΤΕΤΑΜΕΝΕΣ ήταν αυτές οι απώλειες;» αναρωτήθηκε ο Jackson αναζητώντας έναν αριθμό για να τον χρησιμοποιήσει στην επερχόμενη δίκη. «Έ ξι εκατομμύρια», απάντησε ο Robin­ son και συμπλήρωσε ότι ο αριθμός αυτός συμπεριελάμβανε τους Εβραίους σε όλες τις χώρες που κατέλαβαν οι Ναζί «από τη Μάγχη μέχρι το Στάλινγκραντ». Ο Jackson σημείωνε την ίδια ημέρα:

Με ενδιέφ ερε ιδιαίτερα να μάθω την πηγή και την αξιοπιστία αυτών των εκτιμήσεων του, καθώς δεν γνωρίζω να υπάρχουν έγκυρα στοι­ χεία γ ι’ αυτό το θέμα.

Ο Robinson του είπε πως είχαν καταλήξει σε αυτόν τον αριθμό συγκρίνοντας τις στατιστικές του έτους 1929 που ήταν γνωστές για τον Εβραϊκό πληθυσμό, με τον αριθμό αυτών που πίστευαν ότι ζουν σήμερα. Με άλλα λόγια, οι υπολογισμοί του ήταν κάτι μετα­ ξύ ευσεβών πόθων και προμελετημένων υποθέσεων. «Αυτοί που κάνουν την τυχόν διαφορά λοιπόν», είπε, «θεωρούμε πως είτε δολοφονήθηκαν είτε κρύβονται». Δεδομένης της αναταραχής και των καταστροφών στη σπαρασσόμενη από τον πόλεμο Ευρώπη, που ερημωνόταν από τις βόμβες και τις επιδημίες, αυτή δεν ήταν μια βάση δεδομένων στην οποία θα στηριζόταν σοβαρά ένας στατιστικολόγος. Πού βρίσκονταν τα συνεχώς μεταβαλλόμενα σύνορα; Ποιος ήταν πράγματι Εβραίος; Αυτές ήταν οι ερωτήσεις που προκαλούσαν έντονες αντιπαραθέσεις μεταξύ χαρτογράφων, εθνο­ γράφων, φανατικών θρησκευόμενων και πολιτικών.Έξι εκατομμύ­ ρια; Μια λυπηρή αλλά όχι περίεργη σύμπτωση αποτελεί το γεγο­ νός ότι η κοινότητα των Αμερικανοεβραίων είχε προκαλέσει παρό­ μοια αναταραχή για κάποιο ολοκαύτωμα πριν από ένα τέταρτο του αιώνα, μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Σε μια ομιλία του το 1919, ο Κυβερνήτης της Νέας Υόρκης, ο Martin Glynn, είχε ισχυρισθεί πως «έξ ι εκατομμύρια» Εβραίοι είχαν εξολοθρευθεί.9

ΑΠΟ ΠΟΥ ΠΡΟΕΚΥΨΑΝ ΤΑ «ΕΞΙ ΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΑ»

109

Η αντιπροσωπεία εξέφρασε στον Jackson τους φόβους της πως ot Σύμμαχοι θα διάλεγαν τον εύκολο δρόμο, παραπέμποντας απλώς τους Ναζί για ελαφρύτερα αδικήματα. Αυτοί οι άνθρωποι ήθελαν μια απόφαση βασισμένη στις διώξεις των Εβραίων, οι οποίες, όπως του δήλωσαν κατηγορηματικά, είχαν παραμεριστεί σε όλες τις μεταπολεμικές δίκες που είχαν διεξαχθεί μέχρι τώρα. Ακόμη και ιδιαίτερο Δικαστήριο ζήτησαν για να δικάσει αυτές τις υποθέσεις και αν αυτό το αίτημα απορριπτόταν, ζήτησαν να έχουν το δικαίωμα να παραστούν ως amicus curiaet στην αίθουσα Δικαστηρίου του Jackson «για να εκπροσωπήσουν τα έξι εκατομ­ μύρια των σφαγιασθέντων». Προβλέποντας αναπόφευκτα προβλήματα, ο Jackson δίσταζε. Σ ’ αυτή την περίπτωση, θα διεκδικούσαν τα ίδια δικαιώματα και όλες οι άλλες μειονότητες που είχαν διωχθεί κατά τη διάρκεια του πολέμου. Δεν έδωσε πολλές ελπίδες στην αντιπροσωπεία, αλλά τους υποσχέθηκε πως θα μελετούσε την πρότασή τους. Νιώθοντας ότι σ’ αυτό το σημείο της αποστολής τους είχαν αποτύχει, του ζήτησαν τουλάχιστον να ορίσει έναν αξιωματούχο απύ την υπηρεσία του, που θα διαχειριζόταν ειδικά το θέμα, από τη δική τους σκοπιά.10

0 Jackson άρχισε να αποκρυσταλλώνει στο μυαλό του τον τρόπο της διεξαγωγής της δίκης και ήθελε αυτές τις ιδέες να τις μοιραστεί με ορισμένους άλλους. Ενώ ήταν στη Νέα Υόρκη, επισκέφθηκε τον Herbert Bayard Swope που επεδίωκε να αναλάβει τη διεύθυνση μιας καμπάνιας σχετικά με τη δημοσιότητα της δίκης. Ο Swope πρότεινε πως, για να εντυπωσιασθεί το ευρωπαϊκό κοινό, θα έπρεπε η δίκη να είναι δεόντως μεγαλοπρεπής. Οι Βρετανοί και οι Γάλλοι νομικοί θα ήταν απαραίτητο να φορούν τις τηβέννους και τα καπέλα τους. Ακόμη και ο Jackson θα έπρεπε να φέρει τήβεννο γι’ αυτή την περίπτωση. Το όλο θέαμα, είπε ο Swope, θα πρέπει να κινηματογραφηθεί με ήχο και εικόνα, από την αρχή μέχρι το τέλος.11 Αργότερα ο Swope του τηλεφώνησε στο ξενοδοχείο, για να του προτείνει να διεξαχθεί 1 Σ.τ.Μ.: Θεσμός ανάλογος με της πολιτικής αγωγής, αλλά συνήθως για λόγους δημοσίου συμφέροντος.

110

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

η δίκη στο Μόναχο, την έδρα του κόμματος των Ναζί - ίσως στο παλιό τους αρχηγείο όπου, όπως θυμόταν, υπήρχε μια μεγάλη αί­ θουσα. Ο Swope θύμισε επίσης στον Jackson, ότι αν οι Ναζί είχαν σκοτώσει «6.000.000 Εβραίους» -ήταν καταπληκτικό το πόσο γρήγορα καθιερώθηκε αυτό το νούμερο- αυτό σημαίνει πως οι Ναζί είχαν αποκτήσει «τουλάχιστον» έξι δισεκατομμύρια δολάρια από εβραϊκές περιουσίες.12 Στα μέσα Ιουνίου, μια επιτροπή από Αμερικανούς ψυχιάτρους και νευρολόγους ήλθαν σε επαφή με τον Jackson και του ζήτησαν την άδεια να εξετάσουν τους κρατουμένους και να ηχογραφήσουν αυτές τις συνεντεύξεις. Η βάση του συλλογισμού τους εμπεριείχε ρατσιστικά υπονοούμενα. «Ο γερμανικός λαός ανα­ παράγει, κατά διαστήματα, επιθετικούς ηγέτες και τους ακολου­ θεί τυφλά. Η λεπτομερής γνώση της προσωπικότητας αυτών των ηγετών θα εμπλουτίσει τις πληροφορίες μας σχετικά με το χαρα­ κτήρα και τις συνήθεις επιθυμίες του γερμανικού λαού, και η γνώση αυτή θα είναι πολύτιμος οδηγός για αυτούς που θα ασχο­ ληθούν σε νέα βάση με την οργάνωση και την επιμόρφωση της Γερμανίας». Και μάλλον αθέμιτα, ο συντάκτης του αιτήματος πρότεινε οι εξετάσεις «να μην χρησιμοποιηθούν για την υποστήριξη έλλειψης καταλογισμού εξαιτίας διανοητικών διαταραχών» - τα αποτελέ­ σματα θα παρέμεναν απόρρητα μέχρι να εκτελεσθούν οι ποινές. Και γ ι’ αυτόν ειδικά το λόγο, οι γιατροί ζήτησαν «να πυροβοληθούν οι κατάδικοι στο στήθος και όχι στο κεφάλι», γιατί θα ήθε­ λαν να κάνουν μια λεπτομερή νεκροψία, ειδικά στον εγκέφαλο, που θα έπρεπε να διατηρηθεί ανέπαφος.13 Ο Jackson μάλλον συμφωνούσε με αυτές τις ιδέες. Είχε διαβά­ σει το βιβλίο Is Germany Incurable? (Ε ίνα ι ανίατη η Γερμα νία ;) ενός μέλους αυτής της επιτροπής, του δρ. Richard M. Brickner και συμφωνούσε απόλυτα με αυτά που έγραφε. «Υπάρχει πολύ μεγάλη πιθανότητα», έλεγε, «μετά την καταδίκη, μια ένδειξη διανοητικής διαταραχής, διαστροφής ή άλλης ψυχικής ανωμαλίας από την πλευρά αυτών των ηγετών, να μειώσει τη μελλοντική τους επίδραση στη Γερμανία περισσότερο από οτιδήποτε άλ­ λ ο ».14 Πάντως διέβλεπε έναν υπαρκτό κίνδυνο, οι κατηγορούμενοι που θα είχαν, φυσικά, πλήρη γνώση αυτών των ψυχιατρικών εξε­ τάσεων, να προειδοποιήσουν τους συνηγόρους τους, οι οποίοι

ΑΠΟ ΠΟΥ ΠΡΟΕΚΥΨΑΝ ΤΑ «ΕΞΙ ΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΑ»

ill

από την πλευρά τους μπορεί να απαιτούσαν να λάβουν γνώση των ευρημάτων, με αποτέλεσμα να αποτελματωθεί η διαδικασία με τις ατελείωτες προσφυγές σχετικά με τη νοητική ικανότητα των κατηγορουμένων να παρακολουθήσουν τη διαδικασία. Λαμβάνοντας υπόψη όλα τα ανωτέρω, αποφάσισε να μη γίνει καμιά εξέταση μέχρι να αποφανθεί το Δικαστήριο περί της ενοχής τους. Ως προς τον τρόπο της εκτέλεσης, διαβεβαίωσε την επιτροπή των ψυχιάτρων πως «στο στρατό επικρατεί γενικά η άποψη ότι για τους εγκληματίες που καταδικάζονται σε θάνατο, είναι προτιμό­ τερη η αγχόνη, παρά ο τυφεκισμός, καθώς η αγχόνη εμπεριέχει την έννοια της ατίμωσης».15 Ο Στρατηγός Donovan συμφωνούσε απολύτως με αυτές τις ιδέες. Ο δρ. Douglas McG. Kelley, ένας στρατιωτικός ψυχίατρος, έγραφε μετά από λίγες εβδομάδες πως ο Στρατηγός του πρότεινε να συντάξει μελέτες για την προσωπικότητα κάθε κατηγορού­ μενου ξεχωριστά. Ζήτησε να του παραχωρηθούν στενογράφοι για να διευκολυνθεί σ’ αυτό το πολυσύνθετο καθήκον.16 Τελικά, ο Jackson έγραψε στην επιτροπή της Νέας Υόρκης και συμβούλευσε να προχωρήσουν οι εμπειρογνώμονες - επιτρέποντας να εξετασθούν μυστικά οι κατηγορούμενοι από ειδικευμένους ψυχιά­ τρους μύλις αποσυρθεί το Δικαστήριο για να συσκεφθεί και να εκδώσει την απόφασή του. Αλλά όρισε να μη δημοσιευθούν τα ευρήματα μέχρι να εκτελεσθούν οι ποινές, ο ίδιος δε να έχει άμε­ ση πρόσβαση σ’ αυτά και το δικαίωμα να τα προσκομίσει ενώ­ πιον του Δικαστηρίου «αν το θεωρήσει αναγκαίο».17 0 ΣΤΡΑΤΗΓΟΣ DONOVAN έφυγε μόνος του για το Λονδίνο. Σε μια σύ­ σκεψη της Βρετανικής Εκτελεστικής Επιτροπής για Εγκλήματα Πολέμου στις αρχές Ιουνίου του 1945, συμφωνήθηκε ομόφωνα πως μεταξύ των πρώτων ηγετών των Ναζί που θα παραπέμπονταν σε δίκη, θα έπρεπε να είναι οι Γκαίρινγκ, Ες, Ρίμπεντροπ και Ley. Η περίπτωση του Ες παρουσίαζε δυσκολίες, καθώς η σωματική και η ψυχική του κατάσταση ήταν ήδη γνωστές στη βρετανική κυβέρνηση. Ο άλλοτε αναπληρωτής Φύρερ, εμφάνιζε όλα τα συμπτώματα μιας υπολανθάνουσας παρανοϊκής σχιζοφρένιας, η οποία έγινε πιο έντονη κατά τη διάρκεια της κράτη­ σής του σε απομόνωση στη Βρετανία. Στις 9 Ιουνίου, στο Λονδίνο, ο Donovan ισχυρίστηκε ξανά πως θα είναι λάθος να αγνοήσουν τον Ες. «Π ρέπει να προσαχθεί σε

112

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

δίκη ως ένας από τους μεγάλους εγκληματίες πολέμου», είπε ο επικεφαλής του OSS, «κα ι αν προβάλει την ένσταση της ανικανό­ τητας προς καταλογισμό, θα πρέπει να εξετασθεί από επιτροπή εμπειρογνωμόνων και εφόσον αποδειχθεί ανίκανος για καταλογι­ σμό, να σταλεί στο Broadm oor».18 To Broadmoor ήταν η πασί­ γνωστη βρετανική φυλακή στην οποία εγκλείονταν, σε καθεστώς απομόνωσης, φρενοβλαβείς εγκληματίες. Ήταν ένας καλειδοσκοπικός κατάλογος κατηγορουμένων που άλλαζε συνεχώς, και σε καμιά περίπτωση δεν θεωρήθηκε πλήρης, ακόμη και σήμερα. Μετά από συνεννόηση με το Υπουργείο Εξω­ τερικών, ο Patrick Dean τόλμησε να προτείνει στον Sir David Maxwell Fyfe, στις 19 Ιουνίου, να προστεθούν τα ονόματα των Κάιτελ, Streicher και του Obergruppenführer των SS Ernst Kaltenbrunner, ο οποίος διαδέχθηκε τον Ράινχαρτ Χάιντριχ ως επικεφα­ λής της Κεντρικής Διεύθυνσης Ασφαλείας (RSHA) του Ράιχ που είχε υπαχθεί στα SS του Χίμλερ· περιέλαβε επίσης τους Rosen­ berg, Frank, καθώς και τον Frick.19 Όλα έμοιαζαν να γίνονται με κάπως πρόχειρο τρόπο και μάλλον χωρίς σύστημα. Το Βρετανικό Υπουργείο Εξωτερικών, μέσω των κυκλωμάτων των μυστικών υπηρεσιών, τηλεγράφησε στον Jackson στην Ουάσινγκτον, συμφωνώντας στην πρότασή του να αρχίσει στις 25 Ιουνίου στο Λονδίνο η διάσκεψη των κατηγύρων. Η Βρετανία, ως φιλοξενούσα χώρα, θα κοινοποιούσε τις προσκλήσεις απευθείας, στις Ηνωμένες Πολιτείες, τη Γαλλία και τη Σοβιετική Ένωση. Η Γαλλία είχε ήδη ορίσει ως εκπρόσωπό της τον Henri Donnedieu de Vabres, καθηγητή της Νομικής Σχολής των Παρισίων, αυθεντία σε θέματα Διεθνούς Ποινικού Δικαίου.20 ΠΡΙΝ α ν α χ ω ρ ή σ ο υ ν για τη διάσκεψη του Λονδίνου, ο Δικαστής Jackson και ο Στρατηγός Donovan πήγαν να υποβάλουν τα σέβη τους στον Πρόεδρο Τρούμαν. Καθώς ο Χάρι Τρούμαν ήταν υψηλόβαθμος ελευθεροτέκτων -όπως ο Ρούσβελτ και ο Jackson- τους έδειξε τη σφύρα που του παρέδωσαν με την αναγόρευσή του ως Μεγάλου Διδασκάλου της Στοάς του Missouri, και μετά τη ράβδο του Στρατάρχη του Ράιχ που είχε αρπάξει ένας στρατιώτης από τον Χέρμαν Γκαίρινγκ και την έστειλε με το ταχυδρομείο στους δικούς του. Το αμερι­ κανικό τελωνείο άνοιξε το δέμα και κατάσχεσε το ανεκτίμητης αξίας κακόγουστο κατασκεύασμα. Φαίνεται πως οι διαφορετικοί

ΑΠΟ ΠΟΥ ΠΡΟΕΚΥΨΑΝ ΤΑ «ΕΞΙ ΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΑ»

113

πολιτισμοί δημιουργούν διαφορετικές ανάγκες. Η στραταρχική ράβδος του Γκαίρινγκ είχε μήκος γύρω στις δεκαοκτώ ίντσες, σχήμα κυλινδρικό, πάχος γύρω στη μιάμιση ίντσα και ήταν κα­ λυμμένη με σύμβολα και σκεπασμένη με διαμάντια. Τώρα βρί­ σκεται στο Μουσείο της Αμερικανικής Στρατιωτικής Ακαδημίας στο West Point. Συζήτησαν για λίγο την υπόθεση του Karl-Hermann Frank που τώρα ήταν κρατούμενος του αμερικανικού στρατού. Αυτός ο κρατούμενος ήταν ο αναπληρωτής Προτέκτωρ στην Πράγα κατά τη ναζιστική κατοχή και ο εκπρόσωπος στο Λονδίνο για θέματα εγκλημάτων πολέμου, της ανασυσταθείσας τσεχικής κυβέρνησης. Επιπλέον, είχε ζητήσει την έκδοσή του για να δικαστεί στην Πρά­ γα. Δεδομένου όμως, ότι πλησίαζε η ώρα των μεγάλων δικών, οι Βρετανοί επέμεναν να μείνει προς το παρόν ο Frank στα χέρια των Αμερικανών. Η αρχική θέση του Χάρι Τρούμαν ήταν, πως ο Frank υπήρξε τέτοιο κάθαρμα, που του άξιζε να τον στείλουν π ί­ σω, καθώς οι Τσέχοι θα του έδιναν να καταλάβει πολύ καλύτερα απ’ ό,τι οι Αμερικανοί. 0 Jackson τον έπεισε να σκεφτεί πιο συνε­ τά. Αργότερα την ίδια ημέρα, το Υπουργείο Εξωτερικών προει­ δοποίησε τον Jackson ότι ο Συνταγματάρχης Bohuslav Ecer, επ ι­ κεφαλής της τσεχικής Ανακριτικής Ομάδας για Εγκλήματα Πολέ­ μου, ήταν άνθρωπος συναισθηματικά ασταθής και πολύ ευέξα­ πτος. 0 δρ. E ter είχε ήδη ανακρίνει τον Frank και γ ι’ αυτόν ήταν πλέον θέμα γοήτρου. Αλλά ο Jackson είχε ήδη λάβει ένα γράμμα από τον Τρούμαν που του έδινε πλήρη ελευθερία να δράσει όπως εκείνος έκρινε καλύτερα, και παρήγγειλε σε όλους να συμμορ­ φώνονται με τις απαιτήσεις του. Δεν είχε να φοβηθεί τίποτα και κανέναν.21 Στις 18 Ιουνίου του 1945, την ημέρα που η Ουάσινγκτον υπο­ δεχόταν τον Στρατηγό Α'ίζενχάουερ με τιμές ήρωα, ο Jackson και η μικρή ομάδα των δικηγόρων του αναχωρούσαν αεροπορικώς προς την αντίθετη κατεύθυνση, για το Goose Bay, στο Labrador και το Λονδίνο, προκειμένου να διευθύνουν την τελευταία μάχη του Β ' Παγκοσμίου Πολέμου.

6 ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑΣ ΕΝΟΣ ΝΕΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ

τη γεμάτη αισιοδοξία άφιξή του στο Λονδίνο, ο Robert Η. Jackson ένιωσε έξω απ’ τα νερά του. Ξεκίνησε θαρραλέα, αλλά έβλεπε ότι είχε να αντιμετωπίσει μυαλά σχεδόν το ίδιο ύπουλα με εκείνων εναντίον των οποίων επρόκειτο να απαγγείλει κατηγορίες στη Γερμανία. Πέρασε την πρώτη ημέρα του στο Λονδίνο προσπαθώντας να αντιμετωπίσει τον εκνευρισμό των συνεργατών του. Οι περισσό­ τεροι ήταν διαπρεπείς νομικοί που είχαν επανειλημμένα χειρι­ στεί υποθέσεις. Δεν ήταν συνηθισμένοι να βρίσκονται σε βοηθητι­ κές θέσεις ή να δέχονται οδηγίες. 0 ένας μετά τον άλλο επισκέ­ πτονταν τον Jackson και εξέφραζαν παράπονα για τους υπολοί­ πους. Ο Francis Shea, αναπληρωτής του Γενικού Εισαγγελέα Biddle, ήταν η βασική αιτία του εκνευρισμού τους, αλλά και ο Συνταγματάρχης Robert G. Storey, που θα αναλάμβανε τη θέση του επικεφαλής του τμήματος αποδεικτικών στοιχείων και κατα­ θέσεων του Jackson, εκνεύριζε τόσο πολύ τον Συνταγματάρχη Murray Bernays, που ο τελευταίος ζήτησε και πέτυχε να επιστρέ­ φει στις ΗΠΑ.1 Η Σοβιετική Ένωση και η Γαλλία είχαν ήδη δεχθεί την πρόταση του Jackson να παραπεμφθούν σε δίκη οι μεγάλοι εγκληματίες πολέμου. Στα μέσα Ιουνίου του 1945, οι τέσσερις Δυνάμεις, υπό

Τ

ΙΣ ΕΒΔΟΜΑΔΕΣ ΠΟΥ ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΑΝ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑΣ ΕΝΟΣ ΝΕΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ

115

την προεδρία του Βρετανού Γενικού Εισαγγελέα Sir David Max­ well Fyfe, άρχισαν να διασκέπτονται στο κτίριο της Επισκοπής του Westminster προκειμένου να αποφασίσουν σχετικά με τη διαδικασία που θα έπρεπε να ακολουθηθεί.2 Δεν σημειώθηκε πα­ ρά ελάχιστη, αν όχι καμία πρόοδος. Αποτελματώνονταν διασκεπτόμενοι και διασκέπτονταν για να αποφασίσουν για άλλες δια­ σκέψεις. 0 Jackson σύντομα έστειλε πίσω στις ΗΠΑ την Ruth, μια απύ τις γραμματείς που είχε πάρει μαζί του, η οποία είχε γίνει υστερική μη μπορώντας να αντεπεξέλθει σε μια ένταση στην οποία δεν ήταν συνηθισμένη. Και δεν είχαν ακόμη αρχίσει οι δ ί­ κες.3 Ο Jackson παρακολούθησε για πρώτη φορά μια παρόμοια σύ­ νοδο των τεσσάρων Δυνάμεων στις 21 Ιουνίου. Οι οικοδεσπότες τους, οι Βρετανοί, απολογήθηκαν για λογαριασμό των Ρώσων, οι οποίοι δεν ήταν σε θέση να παρευρεθούν στην επίσημη σύνοδο στις 25 του μήνα. Πάντως ο Andrei Vyshinsky, υποσχέθηκε να φύγει από τη Μόσχα στις 23. Σ’ αυτή την πρώτη συνάντηση, ο κατάλογος των θεωρούμενων ως κατηγορουμένων τροποποιήθηκε για μια ακόμη φορά. Μερικοί από τους περισσότερο ευσπλαχνικούς εκπροσώπους πίστευαν πλέον ότι θα «παραφόρτωναν τον κατάλογο» αν πρόσθεταν και το όνομα του Ρούντολφ Ες.4 Στον Jackson δεν άρεσε ο τρόπος που οι Βρετανοί ανέφεραν το ένα όνομα μετά το άλλο. Δεν ήταν αυτό που είχε ο ίδιος κατά νου. «Ανέφεραν διάφορα ονόματα, όπως Γκαίρινγκ, Ες, Ρίμπεντροπ, Ley, Κάιτελ, Streicher, Kaltenberg (sic), Rosenberg, Frank και Frick» έγραφε μετά τη συνάντηση. «Ήθελαν να τα συνδέ­ σουν με κάποια κατηγορία, και βάσει αυτής να στοιχειοθετηθεί μια υπόθεση». Η θέση των Αμερικανών βασιζόταν περισσότερο στους τύ ­ πους, και ίσως λιγότερο στην πρακτική. Ήθελαν πρώτα να εξασφαλισθούν τα στοιχεία και μετά να μελετήσουν την υπόθεση. Συμφώνησαν να συγκροτηθούν τέσσερις υποεπιτροπές που θα επανεξέταζαν το θέμα. 0 Jackson, έχοντας υπόψη του την πρότα­ ση του Herbert Swope, τηλεγράφησε στον Στρατηγό Lucius Clay, τον στρατιωτικό διοικητή της νότιας ζώνης της Γερμανίας, και τον ρώτησε αν θεωρούσε το Μόναχο ως τον κατάλληλο τόπο για να διεξαχθεί η δίκη.5 Όταν, με καθυστέρηση μιας ημέρας έφθασε στο Λονδίνο η ρω­ σική αντιπροσωπεία, άρχισαν τελικά οι διασκέψεις στο Λονδίνο

116

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

με πλήρη σύνθεση, στις 26 Ιουνίου. Επικεφαλής των Ρώσων κα­ τηγόρων ήταν ο Υποστράτηγος Iona Τ. Nikitchenko, αντιπρόε­ δρος του Ανωτάτου Σοβιετικού Δικαστηρίου· ο Nikitchenko, μάλ­ λον ψηλός, με θεληματικό πηγούνι, φάνηκε στον Jackson κάπως μυστηριώδης· τα δε μάτια του, κρυμμένα πίσω από ένα ζευγάρι γυαλιά, έδειχναν σαν να μη σε έβλεπαν. Ήταν Στρατηγός, δικα­ στής και, αναμφίβολα, ένας άνθρωπος δαιμόνιος. 0 σύμβουλός του, ο καθηγητής A.N. Trainin, φαινόταν περισσότερο εύστρο­ φος, αν και εξαιρετικά επιφυλακτικός, και μάλλον καλοκάγαθος. Και αυτός σπάνια σε κοιτούσε στα μάτια. Παρ’ όλα αυτά, η ρω­ σική αντιπροσωπεία υπέβαλε, χωρίς περιστροφές, μια πολύ χρή­ σιμη πρόταση. Θα επιθυμούσαν να υπογράφει μια σύντομη συμ­ φωνία ή πρωτόκολλο, στο οποίο θα προσαρτούσαν έναν «κατα­ στατικό χάρτη» που θα περιείχε τους κανόνες και τη διαδικασία του μελλοντικού Δικαστηρίου. Η πρόοδος των εργασιών ήταν φοβερά αργή. Κατά τις εβδο­ μάδες και τους μήνες που ακολούθησαν, ο Jackson ποτέ δεν κα­ τάλαβε πραγματικά τι ήταν αυτό που έκανε τους Ρώσους συνα­ δέλφους του τόσο αργούς. Οι απύψεις τους ήταν εκ διαμέτρου αντίθετες με των άλλων, και μετά από λίγο, οι Αμερικανοί τους ζήτησαν να τις εκθέσουν σε ένα μνημόνιο.6 «Η ζωή, οι παραδό­ σεις και οι εμπειρίες τους είναι τόσο διαφορετικές», έγραφε στους δικούς του απελπισμένος μετά από μερικές ημέρες, «που ακόμη και μετά από τη μετάφραση των όσων λέγονται, είναι αδύνατον να συνεννοηθούμε».7 Τα πράγματα περιέπλεξε ακύμη περισσότερο το γεγονός ότι οι Σοβιετικοί αξιωματούχοι, σ’ αυτές τις συνομιλίες του Λονδί­ νου, έδειχναν ελάχιστη ευελιξία ή είχαν ελάχιστη ελευθερία γνώ­ μης, ώστε να μπορεί να επέλθει κάποια σύγκλιση απόψεων. Οι Ρώσοι επέμεναν να γίνουν πολλές διορθώσεις στο σχέδιο του πρωτοκόλλου, σε λεπτομέρειες που δεν είχαν και πολύ σημασία. 0 Αμερικανός Πρέσβης Winant συμβούλευσε τον Jackson να προ­ βάλει σθεναρή αντίσταση στους Ρώσους. Παλαιότερα, ο Πρόε­ δρος Χάρι Τρούμαν του είχε δώσει την ίδια συμβουλή λέγοντας πως οι Ρώσοι εκτιμούν μόνο αυτούς που τους φέρνουν αντιρρή­ σεις. Σύντομα έγινε φανερό, ιδιαίτερα κατά τη σύνοδο στις 29 Ιουνίου, ότι οι Ρώσοι δεν είχαν απεμπολήσει την ιδέα μιας συνο­ πτικής δίκης και μιας ακόμη αμεσότερης εκτέλεσης όλων των εγκληματιών πολέμου.

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑΣ ΕΝΟΣ ΝΕΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ

117

Το επιχείρημά τους είχε το πλεονέκτημα της απλότητας. Ο Στρατηγός Nikitchenko -που, ως επικεφαλής των Ρώσων κατηγό­ ρων, είχε αναλάβει τα καθήκοντα του διαπραγματευτή στις συ­ νομιλίες του Λονδίνου και του δικαστή στη δίκη της Νυρεμβέρ­ γης- είπε με αφοπλιστική ειλικρίνεια: «Μας απασχολούν εδώ οι μεγάλοι εγκληματίες πολέμου που έχουν ήδη καταδικαστεί και των οποίων η καταδίκη έχει απαγγελθεί από τις διακηρύξεις τό­ σο της Μόσχας όσο και της Γιάλτας, καθώς επίσης και από τους επικεφαλής των κυβερνήσεων». «Α ντιτίθεμαι», είπε, «στην ου­ τοπία που θέλει οι δικαστές οι οποίοι θα αποτελέσουν το Δικα­ στήριο να είναι αμερόληπτοι - διαβάζουν και αυτοί εφημερίδες όπως όλος ο κόσμος, και η ενοχή αυτών των εγκληματιών είναι απόλυτα ξεκάθαρη. Το μόνο που έχουν να κάνουν οι δικαστές ε ί­ ναι να αποφασίσουν για την ανάλογη ποινή, χωρίς χρονοβόρες προκαταρκτικές διαδικασίες». Ως προς τους κατηγόρους, η δου­ λειά τους θα έπρεπε να ήταν, κατά την άποψη του Nikitchenko, να βοηθήσουν απλώς τους δικαστές. Αυτός ήταν ο τρόπος που συνήθιζαν οι Ρώσοι να τελειώνουν τις δουλειές τους.8 Ο Jackson, ακούγοντας αυτά τα επιχειρήματα, ένιωθε την υπο­ μονή του να εξαντλείται. Υπήρχαν επίσης και άλλες περιπλοκές. 0 δρ. Eier, ο Τσέχος επίσημος αρμόδιος για τα εγκλήματα πολέμου, επισκέφθηκε τον Jackson με τον φάκελο του Karl-Hermann Frank. Ο Frank αρνιόταν κάθε ευθύνη για την περίφημη εκτέλεση των ανδρών κατοίκων του Lidice που έγινε μετά τη δολοφονία του Χάιντριχ το 1942, τώρα, όμως, είχαν εμφανισθεί αυτόπτες μάρτυρες. Μολονότι, ο Jackson συμμεριζόταν την επιθυμία των Τσέχων να εκδοθεί ο Frank, εν τούτοις εξέφραζε τις επιφυλάξεις του σε πολλά σημεία. Αν αποφάσιζαν να εκδώσουν τον Frank, έλεγε εκφράζο­ ντας μεγαλόφωνα τις σκέψεις του, δεν θα έπρεπε ούτε να εκτεθεί στην αποδοκιμασία του κόσμου ούτε να λυντσαριστεί, αλλά να επιστραφεί στους Αμερικανούς σε καλή κατάσταση, είτε για τον δικάσουν είτε για να τον ανακρίνουν. Και οι Αμερικανοί θα ήθελαν να έχουν παρατηρητές σε κάθε στάδιο της δίκης του Frank.9 Οι Τσέχοι εξέφρασαν την αγανάκτησή τους για την υποψία που εκ­ φράστηκε ότι θα μπορούσαν να λυντσάρουν τον Frank. Έτσι εμ ­ φανίστηκαν και άλλα προβλήματα.10 Οι Αμερικανοί αποφάσισαν τελικά να μη ληφθεί προς το παρόν απόφαση γι’ αυτόν τον κρα­ τούμενο. Το μεγαλύτερο πρόβλημα που είχε να αντιμετωπίσει ο Jackson

118

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

ήταν οι αντιθέσεις μεταξύ των διαφόρων νομικών συστημάτων που εφάρμοζαν οι τέσσερις Δυνάμεις. Αν και το αμερικανικό νομικό σύ­ στημα είχε πολλές αδυναμίες, η δική του απονήρευτη ματιά, ματιά επαρχιακού δικηγόρου, ανακάλυπτε πως το ευρωπαϊκό νομικό σύ­ στημα, μάλλον έτεινε προς τη δημιουργία ενός ανορθόδοξου και προκατειλημμένου Δικαστηρίου, έτοιμου «να καταδικάσει παρά να δικάσει». Αν το αμερικανικό σύστημα έμοιαζε υπερβολικά προ­ στατευτικό για τον κατηγορούμενο, οι γαλλικές και οι ρωσικές δια­ δικασίες ήταν δραματικά συνοπτικές και μεροληπτούσαν υπέρ των κατηγόρων. Θα έπρεπε να βρεθεί μια συμβιβαστική λύση πάνω σ’ αυτό το θέμα. 0 Jackson με ειλικρίνεια παραδεχόταν: «Αισθάνομαι ότι δεν έχω τη δυνατότητα να επιμείνω στο να έχουν αυτοί οι κρα­ τούμενοι ύλη την προστασία που το Σύνταγμα και οι νόμοι στην Αμερική παρέχουν στους κατηγορουμένους». Από την πρώτη κιόλας στιγμή της συνεργασίας τους, έτρεφε μια αρρωστημένη δυσπιστία απέναντι στους Ρώσους. Παρά τους παλικαρισμούς του στις διασκέψεις του Λονδίνου ότι θα προχω­ ρούσε μόνος του, προτιμούσε να έχουν οι Ρώσοι έναν δικό τους κατήγορο, καθώς οι πράξεις τους σ’ αυτόν τον πόλεμο ήταν σχε­ δόν το ίδιο φρικτές όσο και των Γερμανών. Η δ ι ά σ κ ε ψ η φυσικά, ήταν μια διάσκεψη νικητών. Σκοπός της ήταν να προσδιορίσει τους κατηγορουμένους και να συντάξει τα σχέ­ δια των νέων νόμων για την παραβίαση των οποίων θα τους κα­ τηγορούσαν,καθώς επίσης και τους κανόνες του Δικαστηρίου που επρόκειτο να εφαρμόσει αναδρομικά αυτούς τους νόμους. Οι Γερμανοί δεν εκπροσωπήθηκαν σ’ αυτές τις συνόδους, κι έτσι η δίκη άρχισε με τον κύβο να έχει ήδη ριφθεί κατά των κατη­ γορουμένων. Αλλά για τον Jackson ήταν θέμα υψίστης σημασίας να υπάρξει κάποια συμφωνία -οποιαδήποτε συμφωνία- μεταξύ των τεσσάρων Δυνάμεων. Απομόνωνε τμηματικά τα θέματα στα οποία υπήρχε συναίνεση: εξασφάλισε από τους άλλους κατηγό­ ρους την ομόφωνη απόφαση να γίνει μια σαφής δήλωση ότι αυτοί που οδηγούν τα έθνη σε επιθετικούς πολέμους θα θεωρούνται στο μέλλον (και στο παρελθόν αν είναι Γερμανοί) υπόλογοι. Όταν ανακοινώθηκε το τελικό κείμενο, ο δικαστής δήλωσε: «Ο ι κανόνες σύμφωνα με τους οποίους θα δικάσουμε τους Γερμα­ νούς είναι γενικοί. Καθιερώνουν την ευθύνη των δημόσιων προ­ σώπων κάθε εθνικότητας που προκαλούν επιθετικό πόλεμο».

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑΣ ΕΝΟΣ ΝΕΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ

119

Ήταν λόγια γενναία, αλλά δεν επηρέασαν στο ελάχιστο τους δη­ μόσιους άνδρες που θα εξαπέλυαν εκατό πολέμους, μικρούς και μεγάλους, κατά τη διάρκεια των πενήντα ετών που ακολούθησαν την απαγγελία τους. Η φράση «κάθε εθνικότητας» αναφερόταν μόνο στο μέλλον. Το τελικό κατηγορητήριο που προέκυψε από αυτές τις διασκέ­ ψεις του Λονδίνου προσδιόρισε περιοριστικά το έγκλημα ως «απρόκλητη επίθεση ή κυριαρχία επί άλλων κρατών, η οποία προκλήθηκε από τον Ευρωπαϊκό Άξονα κατά παράβαση των κα­ νόνων του Διεθνούς Δικαίου και των Διεθνών Συμβάσεων» - ένας ορισμός που απάλλαξε, ειδικά τους Ρώσους, από κάποια αμηχα­ νία. (0 Ρώσος εκπρόσωπος επέμενε να περιοριστεί ακόμη περισ­ σότερο η κατηγορία σε «απρόκλητες επιθέσεις που άρχισαν από τους Ναζί σ’ αυτόν τον πόλεμο».) Η συνείδηση των Σοβιετικών βασανιζόταν από τις δικές τους ενέργειες εναντίον της Πολωνίας και τις Φινλανδίας κατά τα πρώτα χρόνια του πολέμου, ενώ οι βρετανικές συνειδήσεις δεν δοκιμάζονταν λιγότερο από τη θύμη­ ση των σχεδίων του Ουίνστον Τσώρτσιλ του 1940, για την εισβολή στην ουδέτερη Νορβηγία και τη Σουηδία. ♦>

❖

♦>

♦>

❖

Ο βρετανικός και ο αμερικανικός στρατός, άρχισαν να συγκε­ ντρώνουν τους κρατουμένους που πιθανολογούσαν πως θα παραπέμπονταν σε δίκη ως εγκληματίες πολέμου, σε ένα ξενοδο­ χείο τεσσάρων αστέρων που είχαν επιτάξει, το Grand Hotel στο Bad Mondorf ή Mondorf-les-Bains, στο Μεγάλο Δουκάτο του Λουξεμβούργου. 0 αμερικανικός στρατός έδωσε στο ξενοδοχείο το σαρκαστικό κωδικό όνομα ASHCAN. (Οι Βρετανοί, θέλοντας να διαφοροποιηθούν, το ονόμασαν DUSTBIN1^.) Τελικά μεταφέρθηκαν εβδομήντα ή και περισσότεροι επ ίλε­ κτοι κρατούμενοι σ’ αυτόν το χώρο. Ανακάλυψαν ότι ο διοικητής της φρουράς τους ήταν ένας στρυφνός, ευέξαπτος Αμερικανός Αντισυνταγματάρχης του ιππικού, ο Burton C. Andrus. Θα τους συνόδευε στις μετακινήσεις τους και θα βρίσκονταν κάτω από τη διοίκησή του μέχρι τη στιγμή που θα τον αποχωρίζονταν για να οδεύσουν προς την ελευθερία, τη φυλακή ή την αγχόνη. ; Σ.τ.Μ.: Και οι δύο λέξεις σημαίνουν σκουπιδοτενεκές.

120

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

Ήξερε καλά πως δεν θα έδρεπε δάφνες σ’ αυτό το αχάριστο καθήκον. Όταν το περιοδικό Time δημοσίευσε αργότερα έναν κα­ θόλου κολακευτικό απολογισμό της εκεί υπηρεσίας του, έστειλε μια επιστολή στην οικογένειά του, στην οποία αποποιούνταν τις γελοίες κατηγορίες του σχετικού άρθρου, υπενθυμίζοντάς τους πως όταν δέχθηκε το διορισμό του σ’ αυτή τη θέση, «εκ είνο ι» του είχαν πει ότι δεν μπόρεσαν να βρουν διαθέσιμο Ταξίαρχο για να του την αναθέσουν. Στην πραγματικότητα ήταν πολλοί εκείνοι που την είχαν αρνηθεί, γιατί καταλάβαιναν ότι ήταν μια δουλειά από την οποία ήταν αδύνατον «να βγει κανείς κερδισμένος».12 0 Andrus ήταν ένας ικανός, αξιόλογος θα λέγαμε, επαγγελματίας αξιωματικός του στρατού. Ενεργούσε πάντοτε σύμφωνα με τους κανονισμούς και δεν μπορούσε κανείς να τον μεταπείσει ούτε με καλοπιάσματα, κολακείες ή ικεσίες ούτε ακόμη με απει­ λές. Αυτό που ήθελε ήταν να μη δοθεί η ευκαιρία στους κρατου­ μένους του να ξεφύγουν από τη μοίρα τους. Ήδη αρκετοί από αυτούς είχαν αυτοκτονήσει, με πρώτο τον Konrad Henlein. Ο Victor Bouhler, επικεφαλής της προσωπικής καγκελαρίας του Χίτλερ (και συντονιστής του προγράμματος Τ-4 για την επιχείρη­ ση ευθανασία ) και αρκετοί ακόμη αξιωματούχοι του Ναζιστικού κόμματος είχαν σπεύσει να ακολουθήσουν τον Φύρερ τους στη Valhalla*, χωρίς προηγουμένως να υποβάλουν τα σέβη τους στους δεσμοφύλακές τους. Είχαν βρει ένα φιαλίδιο με υδροκυά­ νιο κρυμμένο στο κουτί του καφέ του Στρατάρχη του Ράιχ Χέρμαν Γκαίρινγκ. 0 Andrus διέταξε τους άνδρες του να ψάξουν και για άλλα - τους προειδοποίησε όμως, ότι «μπορεί να κρύβονται σε οποιαδήποτε κοιλότητα του σώματος». Εξέδωσε αυστηρότα­ τες διαταγές προκειμένου να μην μπορεί κανένας κρατούμενος να κρύψει οπουδήποτε κάποιο μέσο για να αυτοκτονήσει. Μόλις έφθανε κάποιος κρατούμενος, τον έβαζαν στην απομόνωση και, αφού γδυνόταν, τον εξέταζε ένας γιατρός. Έψαχναν τα ρούχα και τα παπούτσια του, για ξυραφάκια και ψαλίδια. Τους αφαιρούσαν λίμες νυχιών, κορδόνια παπουτσιών, ζώνες, γραβάτες, * Σ.τ.Ε.: Γερμανικό πάνθεον, ύψος 98 μέτρων, αφιερωμένο στους μεγάλους άν­ δρες της Γερμανίας. Χτίστηκε την εποχή του Λουδοβίκου Α' της Βαυαρίας, σε απόσταση οκτώ χιλιομέτρων από τη Ρατισβόνη, με σχέδια του Λεό φον Κλέντσε, μαθητή του Περσιέ, ο οποίος απομιμήθηκε τον Παρθενώνα. Η οικοδόμη­ σή της άρχισε το 1830 και τελείωσε το 1842.

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑΣ ΕΝΟΣ ΝΕΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ

121

ρολόγια, μακριές καρφίτσες με κορδέλες παρασήμων ή διακριτι­ κά βαθμών και στραταρχικές ράβδους. Μερικοί κρατούμενοι, προειδοποίησε τους άνδρες του ο Andrus, έκρυβαν όπλα στα τα­ κούνια των παπουτσιών τους ή κολλούσαν ξυραφάκια στις πα­ τούσες τους.13 Μεταξύ των πρώτων κρατουμένων που έφθασαν στο Mondorf ήταν ο Στρατάρχης Κάιτελ μαζί με τον Arthur Seyss -Inquart, που ήταν Επίτροπος του Ράιχ, διορισμένος από τον Χίτλερ στην Ολλανδία. « 0 ένας μετά τον άλλο έφθαναν και οι υπόλοιποι» θυ­ μόταν αργότερα ο Κάιτελ. «Μ ερικοί από αυτούς οδηγήθηκαν στην αιχμαλωσία με έναν τελείως εξευτελιστικό τρόπο. Θεόγυμνοι άνδρες από τη μια μεριά, γυναίκες από την άλλη, με τις πλάτες όμως γυρισμένες οι μεν στους δ ε » .14 ε ν α ς δ ια κ ε κ ρ ι μ έ ν ο ς

νω ν τ ο υ

Mondorf

κ ρ α τ ο ύ μ ε ν ο ς μ ε τ α ξ ύ τ ω ν ν έ ω ν φ ιλ ο ξ ε ν ο ύ μ ε ­

ήτα ν ο

Albert Speer,

προδήλω ς κ α τα β εβ λ η μ έ­

νος.

Τις τελευταίες ημέρες του πολέμου, ο Speer, που ξεκίνησε ως εξέχων αρχιτέκτων του Χίτλερ και κατέληξε Υπουργός Εξοπλι­ σμών και Πολεμοφοδίων, είχε επεξεργασθεί ο ίδιος διάφορα στρατηγήματα για την επιβίωσή του -τέσσερα τον αριθμό- και είδε το ένα μετά το άλλο να αποτυγχάνουν. Από πολλές απόψεις ήταν κάτι σαν ικανός, προσγειωμένος επιχειρηματίας δυτικού τύπου. Από το Φεβρουάριο του 1942 ε ί­ χε αναπτύξει με μεγαλοφυή τρόπο, το εξοπλιστικό θαύμα της Γερμανίας, το οποίο είχε ξεκινήσει ο Υπουργός Εξοπλισμών Fritz Todt που σκοτώθηκε σε αεροπορικό δυστύχημα, και δεν είναι περίεργο που οι Σύμμαχοι καθυστέρησαν την τελική έφοδο στον θύλακο του Flensburg για να δώσουν την ευκαιρία στους ειδι­ κούς τους επί των εξοπλισμών να επωφεληθούν από τις γνώσεις του και να συγκεντρώσουν πληροφορίες. Είχε παραμείνει στην υπηρεσία του Χίτλερ μέχρι το τέλος. Πήγε αεροπορικώς στην κό­ λαση του Βερολίνου για να αποτίσει τον ύστατο φόρο τιμής στον πολιορκημένο Χίτλερ και είπε στον στενό του φίλο Στρατάρχη Erhard Milch, «πόσο καλή εντύπωση του έκανε ο Φύρερ σε αντί­ θεση με τον “ τεμπέλη” Γκαίρινγκ».15 Πάντως, είναι γεγονός ότι από το Μάρτιο του 1945, αν όχι νωρίτερα, ο Speer είχε αρχίσει να αποσύρεται, καθώς φοβύταν για το μέλλον του. Αντέδρασε σθε­ ναρά στα σχέδια του Χίτλερ να αμυνθεί η Γερμανία πυρπολώ-

122

Η ΔΙΚΗ ΤΗΙ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

ντας τη γη της, και τορπίλισε τα σχέδια καταστροφής γεφυρών και εργοστασίων.16 Τον Απρίλιο, φιλοξενούμενος στο κυνηγετικό περίπτερο του Milch, υπαγόρευσε ένα ραδιοφωνικό μήνυμα με το οποίο καλούσε τους Γερμανούς να καταθέσουν τα όπλα.17 Ο Speer είχε κάποια καλλιτεχνικά ενδιαφέροντα και έμοιαζε κάπως ονειροπαρμένος. Όταν τελείωσε ο πόλεμος είπε στον Milch πως σκόπευε να καταδυθεί -να εξαφανισθεί από προσώ­ που γης- και να ζήσει πάνω σε ένα μονόξυλο μαζί με τον πιλότο Werner Baumbach σαν τους Ινδιάνους ήρωες του Karl May*, τον γερο-Shatterhand και τον Winnetou. Θα επανεμφανιζόταν μετά από δύο μήνες, οπότε, όπως πίστευε, θα είχε καταλαγιάσει όλη αυτή η αναστάτωση και η άγρια καταδίωξη. 0 Speer ήταν απόλυ­ τα πεπεισμένος ότι θα του ανέθεταν ενεργό υπηρεσία οι απελπι­ σμένοι Αμερικανοί και οι Βρετανοί μιας και θα ήταν ο μοναδικός Γερμανός που θα ήταν ικανός να αναλάβει τα ηνία και να επιβά­ λει την τάξη μετά το χάος της ήττας.18 Αυτό το όνειρο γκρεμίστη­ κε όταν οδηγήθηκε δέσμιος από τους Βρετανούς στο Flensburg. Επομένως, έπρεπε να προχωρήσει στο δεύτερο στρατήγημα ακολουθώντας την τακτική του Hans Frank: παρέδωσε όλους τους φακέλους του «ανέπαφους» στον εχθρό (ή τουλάχιστον έτσι ισχυ­ ρίστηκε- στην πραγματικότητα έκρυψε το ενοχοποιητικό γ ι’ αυτόν Αρχείο του Γραφείου Speer). Η ενέργειά του αυτή όμως δεν τον ωφέλησε σε τίποτα και τώρα βρισκόταν στο Grand Hotel στο Mondorf με μερικούς άλλους τύπους, πραγματικά αξιολύπητους. Καθώς οι συνθήκες κράτησής του γίνονταν όλο και περισσότε­ ρο αφόρητες, προχώρησε στο τρίτο στρατήγημα. Αρχισε να δια­ πραγματεύεται κάποια συμφωνία. Και είχε κάθε λόγο να το κά­ νει αυτό όσο υπήρχε ακόμη καιρός, επειδή υπήρχαν ελάχιστες αμφιβολίες για την ενοχή του και ο Speer γνώριζε πως αυτή θα αποκαλυπτόταν γρήγορα. Ήταν απόλυτα ενημερωμένος από τον φίλο του, τον Otto Ohlendorf Obergruppenführer των SS, για το τι συνέβαινε στα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας.19 Ισχυρι­ ζόταν επίσης -αν και αυτό το ανέφερε πολύ αργότερα, στο τέλος του βίου του- ότι ο φίλος του Karl Hanke, Gauleiter και Κυβερνή­ της (Oberpräsident) της Κάτω Σιλεσίας, του είχε πει να μη ρωτή­ σει ποτέ τι συνέβαινε σε ένα μέρος που το αποκαλούσαν «Άου* Σ.τ.Ε.: Γερμανός συγγραφέας δημοφιλών ιστοριών με Αμερικανούς και Ινδιά­ νους.

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑΣ ΕΝΟΣ ΝΕΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ

123

σβιτς». Αλλά έστω και αν αυτό αλήθευε, ο Speer είχε ασφαλώς επισκεφθεί το υπόγειο εργοστάσιο συναρμολογήσεως κινητήρων, αεριωθούμενων και πυραύλων που ήταν σκαμμένο κάτω από το Nordhausen και είχε προσπεράσει, χωρίς καμία παρατήρηση ή σχόλιο, τις δεκάδες χιλιάδες των δούλων που είχαν συγκεντρωθεί εκεί από το γειτονικό στρατόπεδο συγκεντρώσεως «D o ra».20 Αν άξιζε στον Sauckel η αγχόνη επειδή στρατολόγησε τους εργάτες, τότε ο άνθρωπος που τους εκμεταλλεύτηκε, αδιαφορώντας για την τύχη τους, δεν θα έπρεπε να περιμένει κανένα έλεος. Επιπλέον, υπάρχουν αποδείξεις για την άμεση συνέργεια του Speer, υπό την ιδιότητά του ως Γενικού Επιθεωρητή Κτιρίων στο Βερολίνο, σχετικά με την απέλαση από εκεί 50.000 Εβραίων προς τα ανατολικά, μεταξύ των ετών 1941 και 1943. Αυτές οι αποδεί­ ξεις προκύπτουν τόσο από τα αδημοσίευτα ημερολόγια του δρ. Γιόζεφ Γκαίμπελς όσο και από τα επίσημα αρχεία του γραφείου του κατά τη διάρκεια του πολέμου - τα αυθεντικά Chronik και όχι τα εξαγνισμένα και αναθεωρημένα από τον ίδιο, τα οποία ο Speer δώρισε στα αναξιόπιστα Γερμανικά Ομοσπονδιακά Αρχεία μετά την απόλυσή του από τη φυλακή του Spandau στο Βερολίνο το 1966. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ίδιου του Speer, υπήρχαν π ε­ ρισσότερα από 23.000 σπίτια Εβραίων στο Βερολίνο το 194Γ δ ιέ­ ταξε την εκκένωσή τους για να στεγασθούν σ’ αυτά άτομα που εί­ χαν θιγεί από τα μεγαλεπήβολα σχέδιά του να κατεδαφιστούν οι φτωχικές συνοικίες. Συνεργαζόμενο στενά με τον Obersturmbann­ führer Adolf Eichmann -που υπηρετούσε στην RSHA του Χάιντριχτο διαβόητο Κεντρικό Γραφείο Επαναστεγάσεως (Hauptabteilung) του Speer, είχε οργανώσει το ξεσπίτωμα αυτών των Εβραίων, αρ­ χίζοντας από τις 18 Οκτωβρίου του 1941. Μεταξύ αυτής της ημέ­ ρας και της 2ας Νοεμβρίου, όπως αναφέρει ο Speer στο ημερολό­ γιό του, «εκκενώθηκαν» οι πρώτοι 4.500 Εβραίοι που αποδέσμευσαν γ ι’ αυτόν και τον Γκαίμπελς 1.000 διαμερίσματα. Αυτά υποτί­ θεται ότι προορίζονταν για τους βομβόπληκτους Βερολινέζους, αλ­ λά στην πραγματικότητα τα καλύτερα από αυτά πήγαιναν σε κα­ λούς φίλους του Speer.21 Στις 27 Νοεμβρίου του 1941, ο Speer ανέ­ φερε στον Γκαίμπελς πως μόλις άρχιζε η εφαρμογή της τρίτης δια­ ταγής του -Aktion- για τις εξώσεις.22 Εκείνη την ημέρα, περισσότε­ ροι από 1.000 Εβραίοι, ήδη το έβδομο σιδηροδρομικό φορτίο, ε ί­ χαν φύγει από το Βερολίνο με προορισμό αυτή τη φορά τη Ρίγα, την πρωτεύουσα της Λετονίας. Ένα πρωί, μετά από τρεις ημέρες,

124

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

πέθαναν όλοι. Τους πολυβόλησαν μέσα σε δύο τεράστιους λάκ­ κους έξω από την πόλη. (Παρά τις ρητές διαταγές του Χίτλερ προς τον Χίμλερ, όπως αποδείχθηκε.)23 Υπάρχει όμως και κάτι περισσότερο. Όπως προκύπτει από την καταγραφή μιας ομιλίας του Χίμλερ στο Πόζεν στις 6 Οκτω­ βρίου του 1943, ο Reichsführer είχε κάνει μια αναφορά, όπως φαίνεται, «σχετικά με τον κομματικό σύντροφο Speer», σε μια παράγραφο στην οποία περιέγραφε με ανατριχιαστικές λεπτο­ μέρειες τι εννοούσε αυτός (ο Χίμλερ) με τον όρο «Τελική Λύση». Ο Speer χρειάστηκε να επιστρατεύσει όλη την ευστροφία του για να γλιτώσει από το εκτελεστικό απόσπασμα των Συμμάχων. Προς όφελος του απέβη το γεγονός ότι οι Αμερικανοί δεν γνώρι­ ζαν τέτοιες πανουργίες και αυτός ήξερε πώς να πείθει και να παραπλανεί τους ανθρώπους με τις ήπιες μεθοδεύσεις του. Κατά κάποιον τρόπο είχε καταφέρει να πείσει τους Συμμάχους ότι τον είχαν ανάγκη. Ακόμη και εδώ στο Mondorf, οι εμπειρογνώμονες των Συμμάχων, γεμάτοι θαυμασμό, μαζεύονταν ανά τετράδες στην πόρτα του κελιού του για να μιλήσουν μαζί του. Και οι πρώτες τέσσερις ανακρίσεις που του έγιναν, αφορούσαν απο­ κλειστικά θέματα στρατιωτικά και οικονομικά. Κατόπιν χρησιμοποίησε το τέταρτο χαρτί του - ένα τέχνασμα που είχε καταστρώσει για να γλιτώσει. Κατά τη διάρκεια της έβδομης φάσης της ανάκρισής του, στα τέλη Μάίου του 1945, αφού ζήτησε από τον ανακριτή του Ο. Hoeffding να θεωρηθούν εμπιστευτικά όσα θα έλεγε τώρα, και να μην κρατηθούν σημειώ­ σεις, παρουσίασε μια εντυπωσιακή αναφορά που αφορούσε μια συνωμοσία εναντίον του Χίτλερ την οποία, όπως ισχυρίστηκε, είχε σχεδιάσει το Φεβρουάριο του 1945. 0 Hoeffding ανέφερε τα εξής: Τον Φεβρουάριο του 1945 ο Speer σκόπευε να οργανώσει μια νέα 20η Ιουλίου*. Ως κατασκευαστής του κτιρίου της Καγκελαρίας του Χ ίτ ­ λερ και του καταφυγίου κάτω από αυτήν, το γνώριζε πολύ καλά σε όλες του τις λεπτομέρειες. Οι καθημερινές συσκέψεις του Χ ίτλερ κα­ τά την κρίσιμη εποχή, γίνονταν σε αυτό το υπόγειο καταφύγιο και ο Speer σχεδίαζε να προμηθευτεί δηλητηριώδη αέρια που θα τα διοχέ­ τευε εκεί κατά τη διάρκεια μιας τέτοιας σύσκεψης. Έ λπιζε πως έτσι * Σ.τ.Ε.: Στις 20 Ιουλίου του 1944 έγινε η γνωστή αποτυχημένη απόπειρα δολο­ φονίας του Χίτλερ.

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑΣ ΕΝΟΣ ΝΕΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ

125

θα κατάφερνε διαμιάς, να εξαφανίσει ολόκληρη την κλίκα αυτών που ήθελαν να συνεχισθεί ο πόλεμος, συμπεριλαμβανομένου και του ίδιου του Χ ίτλερ. 0 Speer είχε ζητήσει από τον Brandt (γιατρό του Χ ίτ ­ λερ;)24 να του προμηθεύσει τα δηλητηριώδη αέρια και ο ίδιος επρόκειτο να φροντίσει για την εισαγωγή τους μέσα στην αίθουσα συσκέ­ ψεων από τους σωλήνες εξαερισμού. Ισχυρίστηκε ότι υπήρχαν και άλλοι που γνώριζαν το σχέδιό του, αλλά δεν τους κατονόμασε. Άλλαξε τα σχέδιά του όταν επισκέφθηκε την περιοχή του Ρουρ και είδε ότι όχι μόνο οι Gauleiter, αλλά επίσης και πολλοί από τους εργάτες που εργάζονταν στα ανθρακωρυχεία, είχαν τυφλή εμπιστο­ σύνη στον Φύρερ και στην ικανότητά του να τερμα τίσ ει με επιτυχία τον πόλεμο. Αυτή τους η στάση έπ εισε τον Speer ότι ο μόνος τρόπος να απαλλαγεί ο γερμανικός λαός από τις ψευδαισθήσεις και τη νοο­ τροπία που του καλλιεργήθηκε επ ί τόσα χρόνια, εξαιτίας της προπα­ γάνδας και της απομόνωσης από τον υπόλοιπο κόσμο, ήταν «να π ιει μέχρι τέλους το πικρό ποτήρι». Οτιδήποτε μπορούσε να τους παρουσιασθεί ως μία προδοσία που θα τερμάτιζε τον πόλεμο « μ ε ύπουλο χτύπημα», θα διατάρασσε τη διαδικασία της πνευματικής τους αναγέννησης. Έ τσι εγκα τέλειψ ε το σχέδιό το υ.25

0 Hoeffding, συνεχίζοντας την αναφορά του, επεσήμαινε ότι ο Speer επανειλημμένα τόνιζε ότι δεν τον ενδιέφερε η δική του τύ ­ χη. Περίμενε πως θα τον παρέπεμπαν σε δίκη - ίσως επειδή υπήρξε ένας ικανός Υπουργός Εξοπλισμών και Πολεμοφοδίων, πράγμα που θα ήταν άδικο, ή επειδή είχε στενές προσωπικές σχέσεις με τον Αδόλφο Χίτλερ, μια κατηγορία «που δεν θα άντεχε στην κρίση της Ιστορίας». «Τ ελικά », αναφέρει ο Hoeffding, « “ εξέφρασε τη λύπη του” επειδή δεν κατάφερε, όπως σκόπευε, να παραδώσει τον Χίμλερ ζωντανό στα χέρια των Συμμάχων».26 Το τέχνασμα πέτυχε. Και το απροσδόκητο συνέβη: μπροστά στα έκπληκτα μάτια των συγκρατουμένων του, ο Speer βρέθηκε έξω από το στρατόπεδο του Mondorf. Τον χώρισαν από τους υπό­ λοιπους, τον οδήγησαν έξω μόνο του, και φάνηκε πως γι’ αυτόν τ ε ­ λείωνε εδώ αυτή η δυσάρεστη περιπέτεια.27 Οι Αμερικανοί τον έβαλαν σε μια λιμουζίνα, τον οδήγησαν μέσω Παρισιού στις Βερ­ σαλλίες και τον εγκατέστησαν σε ένα πολυτελές ξενοδοχείο, όπου οι εμπειρογνώμονες του Αϊζενχάουερ του υπέβαλαν, χωρίς πίεση, ατελείωτες ερωτήσεις σχετικά με τα επιτεύγματα των Ναζί στα οπλικά συστήματα. Εκεί συνάντησε πολλούς από τους στενότε-

126

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

ρους συνεργάτες του, συμπεριλαμβανομένου του πομπώδους KarlOtto Saur*, που ήταν η κινητήρια δύναμη του Υπουργείου Εξοπλι­ σμών. Ο δρ. Hjalmar Schacht και ο Fritz Thyssen που είχαν ελευθε­ ρωθεί από τα στρατόπεδα συγκεντρώσεως του Χίτλερ -γλίτωσαν το τηγάνι των Ναζί για να πέσουν στη φωτιά των Συμμάχων- σύ­ ντομα τον συντρύφευσαν. Όταν το Στρατηγείο του Α'ίζενχάουερ μετακινήθηκε στη Φρανκφούρτη, ο Speer και οι συνεργάτες του εγκλείσθηκαν εκεί κοντά, στο φρούριο του Kransberg, που το είχε μετατρέψει ο ίδιος σε Αρχηγείο του Γκαίρινγκ το 1939. Σταδιακά μεταφέρθηκαν εκεί όλα τα ανώτατα στελέχη του Υπουργείου του, περιμένοντας να ευχαριστήσουν και να ικανοποιήσουν την περιέρ­ γεια αυτών που τους κρατούσαν δέσμιους. Όταν γύρω τους οι Γερ­ μανοί λιμοκτονούσαν, αυτοί οι άνθρωποι ήταν ελεύθεροι να πηγαι­ νοέρχονται και έτρωγαν τόσο καλά όσο και οι Αμερικανοί στρατιώ­ τες. Μέχρι που, ένα πρωί του Σεπτεμβρίου, ο Speer ξύπνησε πολύ άσχημα όταν άκουσε στις ειδήσεις του ραδιοφώνου ότι αυτός και ο Schacht ήταν ανάμεσα σε εκείνους που επρόκειτο να παραπεμφθούν για να δικαστούν στη Νυρεμβέργη ως εγκληματίες πολέμου. 0 Schacht μεταφέρθηκε εκεί αμέσως, ο Speer τον ακολούθησε στο τέλος του ίδιου μήνα. σ τ ο m o n d o r f είχε μεταφερθεί επίσης ο Άλφρεντ Γιόντλ. Η φήμη του ως στρατιώτη παρέμενε αλώβητη. Αμερικανοί αξιωματικοί τον αποχαιρέτησαν τιμητικά όταν έφευγε από το πρώτο του στρατόπεδο κρατουμένων στο Flensburg. Μάλιστα του ζήτησαν να γράψει μια στρατηγική μελέτη για τη Γερμανία και την άμυνα της δυτικής Ευρώπης, κάτι που έγινε δεκτό με ευμενή σχόλια στην Ουάσινγκτον.28 Πάντως, η άποψή του για τον Φύρερ ήταν αμετακίνητη. Όταν ρωτήθηκε στο Mondorf αν πιστεύει ότι ο Χ ίτ­ λερ, που είχε αυτοκτονήσει μέσα στην ίδια του την πρωτεύουσα, ορθώς θεωρείται σπουδαίος πολέμαρχος, τον υπερασπίστηκε με γενναιότητα. «Η Ρώμη κατέστρεψε την Καρχηδόνα», επεσήμανε, «αλλά ο Αννίβας θεωρείται ακόμη ένας από τους μεγαλύτε­ ρους πολεμιστές, και έτσι θα θεωρείται πάντα». Αυτή η παρατήρηση απλώθηκε στο στρατόπεδο κρατουμένων στο Mondorf σαν πυρκαγιά.29

* Σ.τ.Σ.: Ιδρυτής του ομώνυμου εκδοτικού οίκου του Μονάχου (K.G. Saur Verlag) που υπάρχει ακόμη.

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑΣ ΕΝΟΣ ΝΕΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ

127

Οι Αμερικανοί υποχρέωναν τους κρατουμένους, στο Mondorf και αλλού, να παρακολουθούν κινηματογραφικές ταινίες με φρικα­ λεότητες, στις οποίες είχαν προσθέσει με μοντάζ σωρούς από πτώ­ ματα που είχαν κινηματογραφηθεί, μετά τις αεροπορικές επιδρο­ μές σε γερμανικές πόλεις και εργοστάσια αεροπλάνων. Μερικοί από τους κρατουμένους κατάλαβαν την απάτη - κάποιος που ερ­ γαζόταν στο εργοστάσιο κατασκευής αεροπλάνων Messerschmitt είπε πως είχε αναγνωρίσει τον εαυτό του. βρέθηκε στο Mondorf και ο Χέρμαν Γκαίρινγκ. Ο Στρατάρχης του Ράιχ είχε παραδοθεί σε μια μεραρχία πεζι­ κού του Τέξας στις 7 Μάίου του 1945 στην Αυστρία. Μετά από τρεις ημέρες, μαζί με τις πολυτελείς από μπλε δέρμα αποσκευές του, μεταφέρθηκε με ένα μικρό αεροπλάνο στο Άουγκσμπουργκ για να συναντήσει τους δημοσιογράφους. Μετά από αυτύ το επεισόδιο, ο Jackson αποφάσισε να απαγορεύσει αυτού του ε ί­ δους τις συνεντεύξεις. Στην αρχή ο Γκαίρινγκ αρνήθηκε να πιστέψει πως ο Χίτλερ ε ί­ χε διορίσει τον Νταίνιτς και όχι τον ίδιο ως αντικαταστάτη του μάλλον αυτό οφειλόταν σε σκευωρία του Μάρτιν Μπόρμαν. Είπε στους δημοσιογράφους πόσο είχε αντιταχθεί στα σχέδια του Χ ίτ ­ λερ να εισβάλει στη Ρωσία και πόσο είχε θορυβηθεί όταν οι Α με­ ρικανοί κατασκεύασαν μακράς εμβέλειας συνοδευτικά μαχητικά αεροπλάνα, που επέτρεπαν στους σχηματισμούς των βομβαρδι­ στικών να διεισδύουν σε μεγάλες αποστάσεις μέσα στη γερμανι­ κή επικράτεια. Μετά από αυτή τη συνέντευξη κρατήθηκε επί μία εβδομάδα στο ανακριτικό κέντρο της Έβδομης Στρατιάς στην έπαυλη Pagenstecher στο Βισμπάντεν. Ένας αξιωματικός επ έ­ στησε την προσοχή των ανωτέρων του στο γεγονός ότι κάθε άλλο παρά διανοητικά διαταραγμένος ήταν: «Στην πραγματικότητα πρόκειται για έναν παμπόνηρο τύπο, μεγάλο ηθοποιύ και επαγγελματία ψεύτη». Όταν του έδειξαν φωτογραφίες εφημερίδων από το Νταχάου, είπε πως θα πρέπει να είχαν ληφθεί τις τελευ­ ταίες ημέρες που επικρατούσε χάος.30 0 Γκαίρινγκ μεταφέρθηκε με αεροπλάνο στο Λουξεμβούργο στις 20 Μάίου. Ευχαριστήθηκε που είδε να φθάνει σύντομα στον ίδιο «σκουπιδοτενεκέ» ο αντίπαλός του στη διαδοχή του Χίτλερ, ο Αρχιναύαρχος Νταίνιτς. Μεταξύ τους υπήρξε μια αμοιβαία, αμή­ χανη ανακωχή. Αλλά ο Στρατάρχης του Ράιχ επεσήμανε επιθετικά σύ ν τ ο μ α

128

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

στον υπασπιστή του Ναυάρχου: «Μπορείς να είσαι βέβαιος πως αν χρειαστεί να κάνουμε το μεγάλο πήδημα, το δικό μου κεφάλι θα είναι το πρώτο που θα μπει στη θηλιά της αγχόνης!» 0 Andrus έκανε απογραφή των πολυτιμότερων προσωπικών αντικειμένων του Γκαίρινγκ που θα παρέμεναν κλειδωμένα, και ο κρατούμενος δεν θα μπορούσε από εδώ και στο εξής να τα αγγί­ ξει. 0 κατάλογος περιείχε χρυσά εμβλήματα της Λουφτβάφε, το ένα απύ τα οποία ήταν διακοσμημένο με διαμάντια- μια πολύτιμη συλλογή αντικειμένων που ήταν στολισμένα με ασήμι, χρυσάφι, αμέθυστους, σμαράγδια, ρουμπίνια και λάπις-λάζουλι- τα π ερί­ φημα μετάλλιά του, στα οποία συγκαταλέγονταν το Μετάλλιο Αξίας, ένας σιδερένιος σταυρός του Α' Παγκοσμίου Πολέμου και ο Μεγαλόσταυρος- πολλά ρολόγια επιτραπέζια και τσέπης, μετα­ ξύ των οποίων ένα Cartier, και ένα «μεγάλο ελβετικό ρολόι χειρός», καθώς επίσης και «ένα στυλό μελάνης με χαραγμένο το όνομά του».31 Είναι χρήσιμο να θυμόμαστε τα δύο τελευταία αντικείμενα μέχρι το τέλος αυτής της αφήγησης. Υπήρχαν επίσης δερμάτινες βαλίτσες γεμάτες προσωπικά αντικείμενα, ύπως τρόφιμα και είδη τουαλέτας. Όταν ο Στρατάρχης Robert Ritter von Greim κατάπιε κυάνιο στις 24 Μαΐου, οι Αμερικανοί αύξησαν τα μέτρα ασφαλείας και για πρώτη φορά αποδεδειγμένα έψαξαν τις αποσκευές του Γκαίρινγκ. Τότε ανακάλυψαν και κατάσχεσαν θριαμβευτικά, κρυμμένη σε ένα μεταλλικό κουτί αμερικανικού καφέ, μια φύσιγγα με βιδωτό καπάκι που περιείχε μια γυάλινη αμπούλα με υδροκυάνιο.32 Ο Γκαίρινγκ ζύγιζε περίπου εκατύν είκοσι κιλά. Οι Αμερικανοί γιατροί τον βρήκαν εξαιρετικά παχύ, πλαδαρό, και γενικά σε κακή φυσική κατάσταση. Από το 1941 είχε υποστεί πολλές καρδιακές προσβολές. Τον υπέβαλαν σε εξαντλητική δίαιτα. Όταν τον εξέτα­ σαν στις 22 Ιουνίου και στις 10 Ιουλίου, είχε ήδη αρχίσει να μοιάζει με σκελετό, τα κόκαλα στα μάγουλά του προεξείχαν. Βρήκαν στην κατοχή του γύρω στα 2.000 άσπρα χαπάκια, ένα είδος ελαφρού υποκατάστατου της μορφίνης, από τα οποία έπαιρνε δέκα, πρωί και βράδυ. Ο Andrus ανέφερε στην SHAEF^ «Ο γιατρός της μονά­ δας μου, μου είπε πως αν του κόψουμε ξαφνικά αυτά τα φάρμακα θα παραφρονήσει τελείως». Από το αρχηγείο του Αϊζενχάουερ f Σ.τ.Μ.: Supreme Headquarters, Allied Expeditory Forces (Ανωτάτη Διοίκηση των Συμμαχικών Εκστρατευτικών Δυνάμεων).

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑΣ ΕΝΟΣ ΝΕΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ

129

απάντησαν ότι το μόνο που θέλουν είναι να επικοινωνεί για λίγο διάστημα με το περιβάλλον. «Υπάρχουν μερικά πράγματα που θέλουμε να τον ρωτήσουμε, πριν χάσει τελικά κάθε ενδιαφέρον γι’ αυτά που συμβαίνουν γύρω του».33 Ανακριτές ανέφεραν, στις 10 Ιουλίου, ότι ήταν πολύ επιφυλακτικός - ήξερε πως προσπαθούσαν να τον πείσουν για κάτι. «Αλλά δεν ήξερε τι ήταν αυτό ακρι­ βώς».34 Ο Andrus ανέφερε στις 23 Ιουλίου πως μείωσε ακόμη π ε­ ρισσότερο τη δόση της παρακοδεΐ'νης. Ανέφερε επίσης, πως ο Reichsmarschall φαινόταν πολύ καλύτερα. Ο επικεφαλής ανακριτής της αεροπορίας Επισμηναγός Ernst Engländer (που ο Γκαίρινγκ τον ήξερε ως Evans) -στην πολιτική του ζωή επιχειρηματίας στη Wall Street- ανέκρινε πολλές φορές, εξαντλητικά, τον Στρατάρχη, ενώ κρυμμένα μικρόφωνα αποτύπωναν την κάθε λέξη του. «Το βρήκα ευκολότερο», έγραφε ο Engländer, «να του φέρομαι φιλικά και αποτέλεσμα αυτής της συμπεριφοράς μου ήταν να μου ζητήσει ο Γκαίρινγκ να του κάνω τη χάρη να συναντήσω τη σύζυγό το υ ».35 Ο Engländer γνώριζε το φοβερό μίσος που υπήρχε μεταξύ του Γκαίρινγκ και των υφιστα­ μένων του διοικητών της Λουφτβάφε, και έκανε ό,τι του ήταν δυνατόν για να ρίχνει λάδι στη φωτιά, μεταφέροντας κατά κανόνα φανταστικά κουτσομπολιά μεταξύ των Στρατηγών και των Στραταρχών για τα όσα υποτίθεται ότι έλεγε ο ένας για τον άλ­ λο. Ο Γκαίρινγκ, ανυποψίαστος γι’ αυτά που συνέβαιναν, έδωσε γεμάτος ευγνωμοσύνη μια φθαρμένη φωτογραφία της γυναίκας τουΈ μμυ και της κόρης τουΈντα, για να τη παραδώσει στη γυ ­ ναίκα του, και στο πίσω μέρος έγραψε με μελάνι: «Ο Ταγματάρ­ χης Evans είναι έμπιστός μου».36 Πολλοί από τους κρατουμένους είχαν φέρει μαζί τους στο στρατόπεδο κρατουμένων τα παλιά τους μίση, μια αποσκευή η οποία δεν μπορούσε να κρυφτεί. Ενώ ο προϊστάμενος προσωπι­ κού του Χίτλερ, ο Fritz Sauckel ήταν από τους έμπιστους του Γκαίρινγκ, δεν υπήρχε καμιά συμπάθεια μεταξύ του συνδικαλι­ στή ηγέτη των Ναζί δρ. Robert Ley και του Στρατάρχη του Ράιχ. «Ο Γκαίρινγκ», έλεγε ο Ley στους Αμερικανούς ανακριτές, «δεν μπόρεσε ποτέ να κερδίσει τις καρδιές των εργατών. Τον θεωρού­ σαν καραγκιόζη... μια σκατόμυγα όχι μόνο για το κόμμα αλλά επίσης και για όλη τη Γερμανία». Ο ίδιος περιέγραφε τον Στρα­ τάρχη σαν έναν επηρμένο, εγωιστή και πομπώδη, που με τις ενέργειές του έβλαψε το κόμμα.37 Ο συγκρατούμενός του Julius

130

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

Streicher, έλεγε γελώντας για τον Γκαίρινγκ ότι εδώ θα πρέπει να ξεσυνηθίσει την κοκαΐνη: «Στο Mondorf έγραψε, πραγματικά, ένα γράμμα διαμαρτυρόμενος για την ποιότητα του φαγητού. Ακόμη εξακολουθούσε να νιώθει πέρα για πέρα Στρατάρχης. Ήταν πάντα φοβερός φαγάς και θα είναι πάντοτε. 0 κακομοίρης! Νομίζει πως αν ποτέ βγει από δω ο “ λαός” θα τον υποδεχθεί με εστιάδες παρθένες. Σαν να ...»38 0 Γκαίρινγκ του είχε πει πως δεν θέλησε ποτέ αυτό τον πόλεμο, και ότι δεν μπορούν να ρίξουν σ’ αυτύν τον λίθο του αναθέματος γιατί είναι στρατιώτης και κά­ θε στρατιώτης πρέπει να κάνει το καθήκον του. 0 Streicher απά­ ντησε: «Ο ι Εβραίοι θα κάνουν τα αδύνατα δυνατά προκειμένου να μας κρεμάσουν».39 0 Andrus παρήγγειλε να μειωθεί ακόμη περισσότερο η παρακοδεϊνη του Γκαίρινγκ. Σύντομα, σχεδόν απεξαρτήθηκε από τα ναρκωτικά40. «Δεν ξέρω τι θέλουν να κάνουν με τον Γκαίρινγκ», έγραφε στις 4 Αυγούστου ο διοικητής της φυλακής στον Συνταγ­ ματάρχη Fritzsche - τ ι σύγχυση κι αυτή με τα γερμανικά ονόματα των Αμερικανών- «αλλά νομίζω ότι το καλύτερο είναι να μείνει εδώ, μαζί με μένα και το γιατρό μου. 0 Γκαίρινγκ δηλώνει πως η υγεία του είναι τώρα καλύτερη απ’ ό,τι ήταν τα τελευταία χρό­ νια, και σε απίθανο βαθμό βελτιωμένη σε σχέση με το πώς ήταν όταν τον συλλάβαμε». Καθώς οι Αμερικανοί του μείωναν τη δο­ σολογία, η υγεία του Γκαίρινγκ βελτιωνόταν. Ο Andrus τόνισε πως η Επιτροπή Εγκλημάτων Πολέμου θα πρέπει να σημειώσει το εξής: «Σκοπός μας είναι όχι μόνο να διατηρήσουμε σε καλή κατάσταση τον Γκαίρινγκ, αλλά και να απομακρύνουμε κάθε π ι­ θανό εμπόδιο για τη δίκη ή την τιμωρία το υ ».41 Στις 5 Αυγούστου, ο Στρατός των ΗΠΑ διαβίβασε στην SH A EF τον κατάλογο των κρατουμένων που θα βρίσκονταν πλέον υπό τον έλεγχο των κατηγόρων. Όπως ήταν αναμενόμενο, το όνομα του Γκαίρινγκ κατείχε την πρώτη θέση. Την επόμενη νύχτα, κα­ θώς το πρόγραμμα αποτοξίνωσης είχε ολοκληρωθεί, ο Andrus σταμάτησε τελείως τη χορήγηση παρακοδεΐνης στο Στρατάρχη. στους κρατουμένους του Mondorf προστέθηκε και ο Γιόακιμ φον Ρίμπεντροπ. Είχε συλληφθεί στο Αμβούργο στις 14 Ιουνίου μετά από πολλές αναζητήσεις. Τις υπόλοιπες εβδομάδες θα τις περνούσε στο Grand Hotel γράφοντας τα απομνημονεύμα­ τά του42. Όταν είπε του Γκαίρινγκ να ρίξει μια ματιά στις ογδύΣΥΝΤΟΜΑ

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑΣ ΕΝΟΣ ΝΕΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ

131

ντα πέντε σελίδες που είχε ήδη γράψει, ο παλιός αεροπόρος του είπε χωρίς άσκοπες ευγένειες, πού θα έπρεπε κατά τη γνώμη του, να τις βάλει. Καθώς δεν έπαιρνε πια καθόλου χάπια, ο Στρατάρχης του Ράιχ είχε ξαναβρεί την παλιά μαχητικότητά του και joie de vivre (χαρά για ζωή). Τα αγγλικά του Ρίμπεντροπ -είχε ζήσει κάποτε στα νιάτα του στον Καναδά- ήταν κάπως ξύλινα αλλά κατανοητά. Ένας Βρετα­ νός αξιωματικός ανέκρινε τον πρώην Υπουργό Εξωτερικών στις 4 Αυγούστου, διαβεβαιώνοντάς τον πως η συνομιλία τους θα έμενε μυστική (στην πραγματικότητα, κατέγραφαν την κάθε λέξη). Πα­ ρά τις σχετικές διαβεβαιώσεις και σ’ εκείνη την περίπτωση και αργότερα, ο Ρίμπεντροπ αρνήθηκε να μιλήσει για τη συνθήκη μη επιθέσεως μεταξύ Γερμανίας και Ρωσίας, που είχε υπογράψει στη Μόσχα τον Αύγουστο του 1939, επικαλούμενος το διπλωματι­ κό απόρρητο. Τον Βρετανό αξιωματικό αντικατέστησε ένας άλλος, που εφάρμοσε τακτική εκφοβισμού με απειλές. «Ασφαλώς έχετε δει τι συνέβαινε σ’ εκείνα τα στρατόπεδα συγκεντρώσεως» άρχισε. «Δεν ξέρω καθόλου», ισχυρίστηκε ο Ρίμπεντροπ, «αν αλη­ θεύουν αυτά που δημοσιεύθηκαν σχετικά με τα στρατόπεδα συ­ γκεντρώσεως». «Αληθεύουν». «Πληροφορήθηκα για όλα αυτά μόνο από τις εφημερίδες στο Αμβούργο, όταν δεν είχα ακόμη συλληφθεί. Όλοι εμείς δεν είχα­ με την παραμικρή ιδέα». «Αυτό μας εκπλήσσει». «Θα σας προξενούσε άραγε ακόμα έκπληξη, αν γνωρίζατε το σύστημά μας;» αναρωτήθηκε ο Ρίμπεντροπ. «Αν κάποιος ζητού­ σε από τον Χίμλερ να του επιτρέψει να επισκεφθεί ένα στρατό­ πεδο συγκεντρώσεως, το αποτέλεσμα θα ήταν πως θα κατέληγε ο ίδιος εκεί και δεν θα επέστρεφε ποτέ». «Ήταν αρμόδιος γι’ αυτά;» «Ασφαλώς». «Ποιος τα έχτισε;» «Εκείνος». «Αλλά δεν μπορούσε να έχει μόνος του όλη την ευθύνη. Πρέ­ πει να είχε και ορισμένους υφισταμένους. Ο Μπόρμαν δούλευε γι’ αυτά;»

132

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

«Ο Μπόρμαν συνεργάστηκε πολύ με τον Χίμλερ. Σχετικά με τα στρατόπεδα συγκεντρώσεως... Κοιτάξτε, γνωρίζαμε ότι υπήρ­ χαν στρατόπεδα συγκεντρώσεως, αλλά δεν γνωρίζαμε τι συνέβαινε εκεί. Κανείς δεν γνώριζε. Απ’ όλους αυτούς τους ανθρώπους στο Mondorf - ούτε ένας δεν γνώριζε τι γινόταν εκεί. Ούτε για το θέμα των Εβραίων». «Εννοείτε για τους διωγμούς τους;» «Γνωρίζαμε για τα στρατόπεδα συγκεντρώσεως, αλλά δεν γνωρίζαμε ποιοι ήταν μέσα». «Νομίζετε πως ο Χίτλερ το γνώριζε;» Μετά από μια μακρά, οδυνηρή σιωπή, ο Ρίμπεντροπ απάντη­ σε: «Το έχω σκεφτεί πολλές φορές αυτό το θέμα. Θα κατέστρεφε εντελώς την εικόνα που έχω για τον Χίτλερ αν το πίστευα αυτό. Το μόνο που ξέρω είναι ότι όταν οι Ρώσοι (το Σεπτέμβριο του 1944) κατέλαβαν ένα στρατόπεδο συγκεντρώσεως στην Πολωνία, νομίζω ότι το έλεγαν Majdanek, τότε ήταν η πρώτη φορά που άκουσα γι’ αυτές τις διώξεις στα στρατόπεδα συγκεντρώσεως, τα εγκλήματα και τις θηριωδίες. Ήταν το πρώτο πράγμα που άκου­ σα όταν οι εκπρόσωποί μας στο εξωτερικό έστειλαν τηλεγραφή­ ματα αναφέροντας ότι είχε γίνει μεγάλο θέμα από τη ρωσική προπαγάνδα στις ουδέτερες χώρες. Πήρα τα τηλεγραφήματα και τα έβαλα μπροστά στον Φύρερ. Είπα πως αν αυτά ήταν αληθινά, από οποιαδήποτε άποψη, τότε θα ήταν εντελώς αδύνατον να ασκήσουμε εξωτερική πολιτική. Τότε, ανέλαβε ο ίδιος την υπόθε­ ση και είπε ότι δεν είναι δική μου δουλειά να τα συζητώ αυτά. Αυτό είναι το μοναδικό πράγμα που άκουσα γι’ αυτό το θέμα». 0 Βρετανός αξιωματικός ρώτησε αν είχε δει κανένα σχετικό φυλλάδιο. 0 Ρίμπεντροπ απάντησε: «Ε ίδα μια ταινία στο Mon­ dorf. Μας την πρόβαλαν. Ήταν μια φοβερή ταινία. Δεν υπάρχει αμφιβολία γι’ αυτό. Υπήρξε, βέβαια, και κάποια προπαγάνδα. Βλέπετε, μερικές εικόνες που είδα ήταν ολοφάνερο πως είχαν γυριστεί μετά από βομβαρδισμούς... Αν με ρωτάτε για τον Χ ίμ ­ λερ», κατέληξε, «τα τελευταία χρόνια ήταν πολύ ευερέθιστος sehr böse». Η λέξη, μεταφρασμένη σωστά, σημαίνει «απαίσιος».43 της Φραγκονίας Julius Streicher, θεώρησε ότι η μεταχείριση που είχε εδώ ήταν καλύτερη απ’ ό,τι στο Βισμπάντεν, αν και οι υπόλοιποι κρατούμενοι τον απέφευγαν, γνωρίζοντας το μίσος εκείνων που τους κρατούσαν εναντίον αυτού του ανθρώπου.

0 τ ε ω ς GAULEITER

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑΣ ΕΝΟΣ ΝΕΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ

133

Κατά τη διάρκεια του Γ ' Ράιχ, πολλοί από αυτούς τους ίδιους Να­ ζί είχαν γράψει συγχαρητήρια γράμματα στον Julius Streicher ή στην εφημερίδα του Stürmer. Τώρα έσπευδαν να τον απαρνηθούν. Είχε γεννηθεί στις 12 Φεβρουάριου του 1885 σε ένα μικρό χω­ ριό κοντά στο Άουγκσμπουργκ από πατέρα δάσκαλο. Είχε τιμη­ θεί με τρία μετάλλια ανδρείας κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Συμμετείχε στο πραξικόπημα του Χίτλερ το 1923 και φυλακίστη­ κε μαζί του στο Landsberg. Ήταν καθηγητής γυμνασίου και τιμωρήθηκε με την αφαίρεση της άδειας ασκήσεως του επαγγέλματος του (Berufsverbot) - επρόκειτο για το σύστημα καταστροφής των μέσων επιβίωσης ενύς ανθρώπου, που χρησιμοποιείται ακόμη και σήμερα στη Γερμανία για πολιτικά αδικήματα.44 Από τη δ ε­ καετία του 1920 είχε μελετήσει την Παλαιά Διαθήκη και το Ταλμούδ1 και είχε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι, όσο οι Εβραίοι ισχυρίζονται πως είναι ο εκλεκτός λαός, θα συναντούν πάντα δυ­ σκολίες στη χώρα που τους φιλοξενεί.45 Αν και αδιαφορούσε για τη χριστιανική θρησκεία, οι δυσάρεστες αναφορές για τον Χριστό στο Ταλμούδ, πολλές απύ τις οποίες τις είχε αποστηθίσει, τον ε ί­ χαν βαθιά επηρεάσει.46 Πίστευε ότι ήταν οι «εβραιομπολσεβίκοι» που είχαν καταλάβει με τη βία την εξουσία στη Ρωσία, είχαν δο­ λοφονήσει τον Τσάρο και την οικογένειά του και κυβερνούσαν τρομοκρατώντας το λαό. Είχε παρατηρήσει τις μεθόδους του «Εβραϊκού Σοβιέτ», ( Räteregierung), όπως το αποκαλούσε, υπό τον Kurt Eisner στη Βαυαρία. Είχε δει άλλους Εβραίους να ιδρύ­ ουν παρόμοια αυταρχικά καθεστώτα, όπως αυτό υπό τον Bela Kun στην Ουγγαρία. Και είχε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι οι «Ε βρ α ίο ι» σκόπευαν να εγκαταστήσουν την τελική τους επικυ­ ριαρχία πάνω στις υπόλοιπες, εκτός των Εβραίων, φυλές -στους απίστους- επιβάλλοντάς τους τον πολυπολιτισμό και τον πανφυλετισμό τους. Γι’ αυτό το λόγο είχε ξεκινήσει μια καμπάνια υπέρ του αφανισμού των Εβραίων και αυτύς ήταν ο λόγος που βρισκό­ ταν τώρα εδώ.47 Είναι γεγονός ότι είχε αφιερώσει τον εαυτό του σ’ αυτή την κι­ νητοποίηση με σκοπό να δημιουργηθεί ένα κλίμα μίσους εναντίον των Εβραίων, περισσότερο πάντως με λόγια παρά με έργα. Ακό­ μη και ο ορκισμένος εχθρός του, ο Benno Martin, ο Höherer (Ανώ­ τερος) SS και Polizeiführer (Αρχηγός της Αστυνομίας) στη Νυρεμ: Σ.τ.Μ.: Ιερό βιβλίο των Ιουδαίων.

134

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

βέργη, είχε βεβαιώσει τους ανακριτές πως ο Streicher είχε αντιταχθεί στη «Νύχτα των Κρυστάλλων» το Νοέμβριο του 1938, λέ­ γοντας πως αυτές οι ακρότητες, τους μόνους που θα ωφελούσαν μακροχρόνια θα ήταν οι Εβραίοι. Πάντως ο Streicher δεν είχε αντιταχθεί στη μεταγενέστερη ισοπέδωση της μεγάλης συναγωγής στη Νυρεμβέργη, ισχυριζόμενος πως δεν ήταν πολεοδομικά ορθό να συνυπάρχει η ανατολί­ τικη αρχιτεκτονική της με το μεσαιωνικό χαρακτήρα της πόλης της Νυρεμβέργης. Κατά τη γνώμη του, οι συναγωγές δεν ήταν θρησκευτικά οικοδομήματα -όπως τον είχε διδάξει το Ταλμούδαλλά κέντρα για κερδοσκοπία, συναλλαγές και ραδιουργίες.48 Ο Streicher είχε ιδρύσει δύο εβδομαδιαία περιοδικά που είχαν μικρή επιτυχία. Αφού μελέτησε επισταμένως τις επιτυχημένες λαϊ­ κές εκδόσεις, ξεκίνησε εκδίδοντας, από το 1923 και μετά, ένα εβδο­ μαδιαίο λαϊκό περιοδικό, μεγάλης κυκλοφορίας και συχνά πορνο­ γραφικό, το Stürmer. Το περιοδικό έφερνε συχνά τον Χίτλερ και τον Γκαίμπελς σε απόγνωση -στην πραγματικότητα δεν ελεγχόταν από τους Ναζί- αλλά απαγορεύτηκε μόνο μια φορά, από τις 8 μ έ­ χρι τις 18 Αυγούστου του 1934, επειδή δημοσίευσε έναν λίβελο ενα­ ντίον του αρχηγού του τσεχικού κράτους. Εξαιτίας του σκληροπυ­ ρηνικού αντισημιτισμού, που ήταν το κύριο χαρακτηριστικό του Stürmer, τη συνεχή επανάληψη αιμοσταγών λιβέλων, όπως η ιεροτε­ λεστία της κατακρεούργησης των παιδιών των απίστων, ο Streicher εθεωρείτο ο υπ’ αρ. 1 εχθρός της οργανωμένης διεθνούς εβραϊκής κοινότητας. Ένας από το επιτελείο του είχε συγκεντρώσει χιλιάδες αποκόμματα δημοσιευμάτων που τον αφορούσαν, απ’ όλο τον κό­ σμο, και ήταν έτοιμος να τα δημοσιεύσει σε μια ανθολογία με τον ειρωνικό τίτλο «Streicher, ο αιμοσταγής Τσάρος της Φραγκονίας», όταν ξέσπασε ο πόλεμος του Χίτλερ.49 Η μεγαλύτερη φιλοδοξία του ήταν να δει τους Εβραίους να εγκαταλείπουν τη Γερμανία. Πίστευε ότι πολλοί από τους ξένους διπλωμάτες οι οποίοι ήταν διαπιστευμένοι στη Γερμανία, σιωπη­ ρά το επικροτούσαν αυτύ, συμπεριλαμβανομένου και του Γάλ­ λου Πρέσβη Andre Frangois-Poncet, τον οποίο συναντούσε συχνά στις συγκεντρώσεις της Νυρεμβέργης. Όταν όμως ο Μέγας Μου­ φτής της Ιερουσαλήμ του δήλωσε απερίφραστα πως δεν υπήρχε περίπτωση να σταλούν οι Εβραίοι στην Παλαιστίνη, ο Streicher, όπως και ο Χίτλερ, υιοθέτησε το ονομαζόμενο σχέδιο της Μαδα­ γασκάρης, ως τη μοναδική εφαρμόσιμη τελική λύση.50

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑΣ ΕΝΟΣ ΝΕΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ

135

Είχε πέσει σε δυσμένεια για τελείως διαφορετικούς λόγους. Το 1939 του είχε απαγορευθεί να εκφωνεί δημόσιους λόγους (αυ­ τό λέγεται Redeverbot, ένας ακόμη αυταρχικός γερμανικός νόμος που εξακολουθεί να αναφέρεται στα νομικά βιβλία) και το 1940 στερήθηκε όλων των κομματικών του αξιωμάτων, με κατηγορίες που είχαν σχέση με την αριανοποίηση των περιουσιών, μετά τη «Νύχτα των Κρυστάλλων».51 Αποσύρθηκε στο κτήμα του στο Pleikershof, στην ιδιαίτερη πατρίδα του τη Φραγκονία, έχτισε ένα σπίτι πάνω από το στάβλο για τις αγελάδες και έμεινε εκεί τα υπόλοιπα χρόνια του πολέμου, χωρίς να έχει οποιαδήποτε επαφή με την κυβερνητική δομή των Ναζί. Για χρόνια ήταν ο μοναδικός στενός προσωπικός φίλος του Χίτλερ, με τον οποίο μιλούσε στον ενικό. Αλλά η αδυναμία του Φύρερ, μετά τις δίκες για την απο­ κατάσταση του ονόματος του, να τον βοηθήσει, είχε τελείως απο­ θαρρύνει τον Streicher. Ο Χίτλερ είχε πει: «αν βρεθεί ότι κάποιος έχει πει ψέματα, θα εκτελεσθεί». Αλλά κανείς δεν ασχολήθηκε περαιτέρω με αυτή την υπόθεση και το μόνο που συμπέρανε ο Streicher ήταν πως, όταν τα πράγματα έφθαναν στα άκρα, ο Χ ίτ­ λερ δεν διέθετε την απαραίτητη αποφασιστικότητα. Όλα όμως αυτά ανήκαν στο μακρινό παρελθόν. Εδώ στο Mondorf, ο Streicher ζωγράφιζε υδατογραφίες και έγραφε την πο­ λιτική του διαθήκη. Για το σκοπό αυτό μάλιστα, διάβασε για μια ακόμη φορά τη Βίβλο, υπογραμμίζοντας διάφορες περικοπές.52 Στις σημειώσεις των ημερολογίων ορισμένων κρατουμένων διακρίνεται ένας κρυφός θαυμασμός για την άρνηση του Streicher να υποκύψει. «Δεν ανησυχώ για σένα», ψιθύρισε στον Streicher ο Αρχιναύαρχος Καρλ Νταίνιτς καθώς εγκατέλειπαν το Mondorf για να διασχίσουν τη νότια Γερμανία με τελικό προορισμό τη φυ­ λακή της Νυρεμβέργης, «αλλά αναρωτιέμαι πώς θα τα καταφέ­ ρουν οι άλλοι! » 53 Οι μάρτυρες, που ήταν και οι πιο τυχεροί κρατούμενοι, συγκε­ ντρώθηκαν και απομακρύνθηκαν πρώτοι από το Mondorf. Ο Γκαίρινγκ παρέμενε εκεί γιατί είχε κάποιο πρόβλημα με την καρδιά του και ήταν στο κρεβάτι όταν τον αποχαιρέτησαν οι τ έ ­ ως συνεργάτες του. Ο Walter Lüdde-Neurath, υπασπιστής του Νταίνιτς, τον βρήκε αρκετά επιθετικό. «Οτιδήποτε και αν συμβ εί», είπε ο αρχηγός της Λουφτβάφε, «μπορείς να βασίζεσαι σε μένα. Υπάρχουν ένα δυο πραγματάκια που πρόκειται να πω στην προσεχή δίκη».54

7 ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΜΕ Δ Υ Ο ΠΡΟΔΟΤΕΣ 12 α υ γ ο υ ς τ ο υ τ ο υ 1945, οι εβδομήντα κρατούμενοι μετα­ φέρθηκαν απύ το Mondorf στη Νυρεμβέργη, είτε ως κατηγο­ ρούμενοι είτε ως μάρτυρες. Ο Speer δεν ήταν πλέον μεταξύ τους. Επειδή πριν απύ μερικές εβδομάδες είχε απομακρυνθεί από το Mondorf, οι υπόλοιποι κρατούμενοι υπέθεταν πως ενώ στην αρ­ χή, όπως και εκείνοι, είχε ορθώσει σαν άντρας το ανάστημά του απέναντι σ’ αυτούς που τον είχαν συλλάβει, τώρα έδειχνε ότι ε ί­ χε αναπτύξει κάποιου είδους συναλλαγή με τους Συμμάχους. Άρχισαν να εφαρμύζονται οι ελεεινότερες τυπικές διαδικασίες - σε συνδυασμό με μια κωμωδία που βασίστηκε σε πλαστά στοι­ χεία. Στις τέσσερις το απόγευμα της ίδιας ημέρας, οι Αμερικανοί έθεσαν και τυπικά υπό κράτηση τον Γκαίρινγκ, στο «Στρατόπε­ δο Υποδίκων και καθαιρεμένων αιχμαλώτων πολέμου (PW) του Ansbach (στο Δικαστικό Μέγαρο της Νυρεμβέργης)», με την κα­ τηγορία ότι είναι ύποπτος για τη διάπραξη εγκλημάτων πολέ­ μου. Τώρα πια υπαγόταν στην αρμοδιότητα του γραφείου του Jackson. Όπως και ο Στρατάρχης Κάιτελ, που συνελήφθη την ίδια ημερομηνία από τον Ανθυπολοχαγό Martin M. Lewkowicz, ο Γκαίρινγκ και οι άλλοι στρατιωτικοί κρατούμενοι είχαν καθαιρεθεί προηγουμένως, τουλάχιστον στα χαρτιά, από τη Βέρμαχτ. Η «καθαίρεση» ήταν ένα τέχνασμα που θα επέτρεπε στους Συμμά­ χους να διώξουν ποινικά και να κρεμάσουν τους κρατούμενούς τους, χωρίς να τους δοθεί η προστασία που προβλέπεται απύ τη

Σ

τ ις

ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΜΕ ΔΥΟ ΠΡΟΔΟΤΕΣ

137

Συνθήκη της Γενεύης για τους αιχμαλώτους πολέμου.1 Ο Milch, που καθαιρέθηκε με τον ίδιο τρόπο, μετά από μια εβδομάδα είπε απροκάλυπτα στους Αμερικανούς: «Δεν είσαστε εσείς αυτοί που με ονομάσατε στρατιώτη και ούτε μπορείτε να με καθαιρέσετε». Ένας Στρατάρχης στη Γερμανία και οπουδήποτε αλλού, τυπικά, εξακολουθεί να βρίσκεται στην υπηρεσία για όλη του τη ζωή. περισσότερο τον Jackson σ’ εκείνο το στά­ διο ήταν, αν η κατηγορούσα αρχή θα μπορούσε να συγκεντρώσει σοβαρά και επαρκή αποδεικτικά στοιχεία για να στηρίξει τις κα­ τηγορίες που τόσο εύκολα εκτοξεύονταν εναντίον των Ναζί κατά τη διάρκεια του πολέμου. Οι διασκέψεις στο Λονδίνο είχαν μεταβληθεί σε πληκτικές υποεπιτροπές. Οι νομικοί είχαν αποκλείσει το Μόναχο ως τόπο διεξαγωγής της δίκης, λόγω ελλείψεως ενός ανέπαφου κατάλλη­ λου κτιρίου, και ο Jackson έπρεπε να προτείνει μια άλλη πόλη (πιθανόν τη Νυρεμβέργη). Έτσι, στις 7 Ιουλίου του 1945, επ ιβι­ βάστηκε μαζί με τους επιτελείς του στο αεροπλάνο για τη Γερ­ μανία, και προσγειώθηκε στο ανασκαμμένο από τις βόμβες, αε­ ροδρόμιο του Βισμπάντεν.2 Τα υπόστεγα ήταν σκελετοί μαυρισμένοι από τη φωτιά. Αχρηστευμένα όπλα, τανκ, τζιπ και τα κα­ μένα υπολείμματα αεροπλάνων που είχαν καταρριφθεί, κείτονταν ακόμη διάσπαρτα παντού. To OSS του Στρατηγού Donovan είχε επιτάξει ένα άνετο σπίτι για τους νομικούς και είχε έγκαταστήσει το Στρατηγείο του στα κτίρια του οινοποιείου του αφρώ­ δους κρασιού Henkell στο Βισμπάντεν - μια συνεπής επιλογή για τους Αμερικανούς, που ήταν γεροί πότες. (Ο επικεφαλής της εταιρείας Karl Henkell είχε σκοτωθεί κατά τη διάρκεια ενός αε­ ροπορικού βομβαρδισμού στις 10 Φεβρουάριου.) Για τον Jackson, αυτή η σύντομη διαμονή του στο Βισμπάντεν αποτέλεσε κρίσιμη καμπή στην προετοιμασία των θέσεών του για την υπόθεση. Ο Συνταγματάρχης της Στρατιωτικής Δικαιοσύ­ νης John H. Amen, μόλις είχε φθάσει από το Παρίσι με έναν σωρό έγγραφα, για τα οποία κυριολεκτικά διψούσε ο Jackson, καθώς μέχρι εκείνη τη στιγμή δεν είχε κανένα από τα αποδεικτικά στοι­ χεία που χρειαζόταν. Μεταξύ αυτών, υπήρχε ένα δακτυλογραφη­ μένο αντίγραφο του πρώτου μέρους ενός εγγράφου, που αναφερόταν σ’ αυτό το οποίο ονομάστηκε μεταγενέστερα από τους ιστορικούς Ντοκουμέντο του Hossbach. Σ ’ αυτό είχε καταγραφεί α υ τ ό ΠΟΥ α π α σ χ ο λ ο ύ σ ε

138

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

μια σύσκεψη του Χίτλερ στις 5 Νοεμβρίου του 1937 με τον Γκαίρινγκ και τους άλλους αρχηγούς των επιτελείων του, καθώς και με τον Υπουργό Εξωτερικών Constantin von Neurath. Επίσης, αναφέρονταν με λεπτομέρειες τα σχέδια του Φύρερ για επέκτα­ ση στην Ανατολική Ευρώπη. Από τις μεταγενέστερες αναφορές των δικαστών κατά τη διάρκεια της δίκης, δεν υπάρχει αμφιβο­ λία πως θεωρούσαν το συγκεκριμένο έγγραφο ως ένα από τα θε­ μελιώδη αποδεικτικά στοιχεία του κατηγορητηρίου. Αφού είδε τι είχε φέρει ο Συνταγματάρχης, ο Jackson έγραψε στο ημερολόγιό του: «Πήρα ένα αντίγραφο των πρακτικών μιας σύσκεψης του 1937, μεταξύ του Χίτλερ και των κορυφαίων Στρα­ τηγών του, στην οποία ο Χίτλερ εξέθετε ολόκληρο το σχέδιό του για τον επιθετικό πόλεμο και την εξόντωση των Εβραίων».3 Ενώ το έγγραφο δεν αναφέρεται στους Εβραίους, του φάνηκε εκ πρώτης όψεως ότι ήταν μια απόδειξη της συνωμοσίας των Ναζί, που ούτε στα πιο τρελά του όνειρα δεν θα μπορούσε να φαντα­ στεί πως θα μπορούσε να έχει.4 Στο Αγγλικό Ποινικό Δίκαιο του­ λάχιστον, η συνωμοσία ορίζεται, με τρόπο ευρύ, ως η διέγερση απύ έναν, άλλου ή άλλων προσώπων, για την επίτευξη παράνο­ μου σκοπού και η συμφωνία αυτών των άλλων. Άλλες νομικές αυθεντίες, συμπεριλαμβανομένων των Γάλλων δικαστών στη Νυ­ ρεμβέργη, θα έβρισκαν το Ντοκουμέντο του Hossbach λιγότερο εντυπωσιακό.* Δεν παρουσίαζε κανέναν «να συνωμοτεί», όπως επεσήμαναν: έδειχνε τον Χίτλερ να εκθέτει τις προθέσεις του, και τους άλλους να χτυπούν συναινετικά τις φτέρνες τους στο πάτωμα, δείχνοντας με εντυπωσιακό τρόπο πως συμφωνούν. Υπήρχαν και άλλα έγγραφα σαν αυτό. «Δόξα τω Θεώ». σημείω­ * Σ.τ.Σ.: Καθώς ένας αυστηρός κριτής είχε επισημάνει: «Αυτό το ντοκουμέντο κατέληξε να είναι ένα επίσημο φωτοαντίγραφο ενός αντιγράφου σε μικροφίλμ, ενός δακτυλογραφημένου «επίσημου, ακριβούς αντιγράφου» που επικυρώθη­ κε από έναν Αμερικανό, βάσει ενός δακτυλογραφημένου «επισήμου ακριβούς αντιγράφου» το οποίο αντέγραψε ένας Γερμανός από ανεπίσημες χειρόγρα­ φες σημειώσεις του Hossbach που τις έγραψε από μνήμης πέντε ημέρες μετά τη σύσκεψη υπό τον Χίτλερ στις 5 Νοεμβρίου του 1937». Spectator, Λονδίνο, 16-23 Δεκεμβρίου 1995, σελ. 57. Όμως, παρά την κάθε άλλο παρά ελκυστική του προέλευση, ο συγγραφέας αυτού του βιβλίου δεν αμφιβάλλει καθόλου για την αυθεντικότητα του ντοκουμέντου. 0 Υποναύαρχος Karl-Jesco von Puttkamer του είπε ότι το είχε δει τότε και επίσης αναφέρεται στο ημερολόγιο του Γιόντλ που είχε γραφεί την ίδια εποχή.

ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΜΕ ΔΥΟ ΠΡΟΔΟΤΕΣ

139

νε ο Jackson, «πήραμε επίσης τα έγγραφα τα οποία ειδοποιούσαν τη γερμανική αστυνομία για τις προσεχείς οχλοκρατικές εκδηλώ­ σεις σε βάρος των Εβραίων και διέτασσαν να μην παρεμποδιστούν δίνοντας αρκετά λεπτομερείς οδηγίες για τον τρόπο με τον οποίο αυτές οι βαρβαρότητες θα έπρεπε να εξελιχθούν». Αυτή ήταν μια αναφορά στα τηλεγραφήματα που στάλθηκαν στα τοπικά γραφεία της Γκεστάπο κατά τη «Νύχτα των Κρυστάλλων», το Νοέμβριο του 1938, που τώρα φυλάγονται στα αρχεία.5 Ο Jackson έστειλε αυ­ τά τα χαρτιά στο OSS για να αναπαραχθούν. Αλλά το θέμα δεν τελείωσε εκεί. Σύντομα ο επικεφαλής του OSS στην Ελβετία, ο με εμφάνιση καθηγητής πανεπιστημίου Allen Dulles, έφθασε στα γραφεία φέρνοντας μαζί του τέσσερις, μάλλον απεριποίητους, «φυγάδες Ναζί», που φαίνονταν να έχουν ζωτική σημασία στη θεμελίωση της υπόθεσης από τον Jackson. Οι Αμερικανοί Jackson, Donovan, Amen, Dulles και κανά δύο άλλοι - πέρασαν το απόγευμα στη βιβλιοθήκη ανακρίνοντας δύο από αυτούς τους Γερμανούς, ενώ η Elsie Douglas, η γραμμα­ τέας του Jackson, κατέγραφε τα πάντα με κάθε λεπτομέρεια. Πρώτα ήταν ο Fabian von Schlabrendorff, ένας δικηγόρος που είχε εργασθεί ως νομικός σύμβουλος του γερμανικού στρατού (στη μεταπολεμική Γερμανία θα αναδεικνυόταν σε αξιοπρεπή δ ι­ καστή.) 0 Fabian von Schlabrendorff είπε ότι είχε δει με τα ίδια του τα μάτια διαταγές των Ναζί για την εκτέλεση Αμερικανών αλεξιπτωτιστών. Προσπαθώντας να φανεί αρεστός, ισχυρίστηκε κάτι που οι σοβαροί ιστορικοί το θεωρούν σήμερα τελείως απί­ θανο. Είπε λοιπόν πως είχε τοποθετήσει μια βόμβα, που την είχε κάνει να φαίνεται σαν ένα τετράγωνο μπουκάλι κουαντρώ -σε μια παραλλαγή, άλλαξε το μπουκάλι σε (στρογγυλό) του κονιάκ- μέσα σε έναν χαρτοφύλακα στο αεροπλάνο του Χίτλερ την άνοιξη του 1943. Απέτυχε να την πυροδοτήσει και, «μ ε κίνδυνο της ζωής του», επέστρεψε και την πήρε από το αεροπλάνο. Οι εύπιστοι Αμερικανοί κατήγοροι τα έλαβαν όλα αυτά σοβαρά υπόψη -στο κάτω κάτω, ο άνθρωπος αυτός ήταν δικηγόρος. 0 Schlabrendorff κατευχαρίστησε όλο ευγνωμοσύνη τον Dulles που τον έσωσε παρέχοντάς του άσυλο όταν δραπέτευσε από τη Γερ­ μανία για να σώσει τη ζωή του, τον Ιανουάριο του 1945.6 0 δεύτερος κύριος δεν ήταν περισσότερο συμπαθής. Αυτός ήταν ο Hans Bernd Gisevius, ένας αξιωματούχος της Άμπβερ, της Γερμανικής Μυστικής Υπηρεσίας. Μέχρι πριν μερικές εβδομάδες,

140

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

οι Ναζί κρατούσαν φυλακισμένη την αδελφή του στο στρατόπεδο συγκεντρώσεως του Νταχάου, κυρίως εξαιτίας της δικής του προδοσίας. Αλλά τώρα αυτή η προδοσία αμειβόταν γενναιόδω­ ρα. Σε ένα γράμμα προς τον Jackson μερικούς μήνες αργότερα, ο Allen Dulles συνόψιζε πόσο χρήσιμος είχε φανεί ο Gisevius στη συμμαχική υπόθεση, από τη στιγμή που πρωτοσυναντήθηκαν στη Ζυρίχη, στην Ελβετία, τον Ιανουάριο του 1943. «Προσωπικά δεν αμφιβάλλω», έγραφε ο Dulles, «πως είναι ένας πραγματικός αντι-Ναζί, ο οποίος διακινδύνευσε πολλά για να βοηθήσει στην ανατροπή του καθεστώτος». Εδώ στο Βισμπάντεν, ο Jackson έμαθε ύτι ο Gisevius είχε λάβει ενεργό μέρος στα αντιναζιστικά κινήματα και «επρόκειτο να γίνει “ Υπουργός Αποκάθαρσης” στη νέα κυβέρνηση, αν απαλλάσσονταν από τον Χ ίτλερ». Υπουρ­ γός Αποκάθαρσης. Ένας μοναδικός στο είδος του ευρωπαϊκός θεσμός, που θα συντελούσε χωρίς αμφιβολία, στην αναβάθμιση του πολιτικού περιβάλλοντος. Αλλά ο Jackson έγραφε στο ημε­ ρολόγιό του πως, με μόνο μια πιθανή εξαίρεση, αυτοί οι δύο άν­ θρωποι ήταν οι μοναδικοί συνωμότες εναντίον του Χίτλερ που ε ί­ χαν επιβιώσει από τις εκκαθαρίσεις που ακολούθησαν την από­ πειρα δολοφονίας του μέσα στο Στρατηγείο του, στις 20 Ιουλίου του 1944. (Μοιραία στα επόμενα χρόνια, μια ολόκληρη στρατιά από «επιβιώσαντες συνωμότες» θα αυτοαποκαλύπτονταν και θα έρχονταν στην επιφάνεια.)7 Εργαζόμενος αμισθί για την Αμερικανική Μυστική Υπηρεσία ως «Πράκτορας 512», κατά τα τελευταία δύο χρόνια του κατα­ στρεπτικού για τη χώρα του πολέμου, ο Gisevius ήταν ένας από τους πολυτιμότερους Γερμανούς αποστάτες. «Ο Gisevius», ση­ μείωνε ο Dulles στο ημερολόγιό του, «μου έδινε συχνά αναφορές επί ενάμισι χρόνο, από τον Ιανουάριο του 1943 μέχρι τον Ιούλιο του 1944, σχετικά με την εξέλιξη του αντιναζιστικού κινήματος. Μέσω αυτού, βρισκόμουν σε επαφή με τον κύκλο των συνωμοτών που περιελάμβανε τον Στρατηγό (Ludwig) Beck, τον (Carl) Goerdeler, τον (Κόμη Helmuth) von Moltke, τον Στρατηγό (Hans) Oster, τον (Adam) von Trott και άλλους. Μερικές ημέρες πριν τις 20 Ιουλίου του 1944, με είχε προειδοποιήσει ο Gisevius για το τι επρόκειτο να συμβεί, και μου είχε δώσει λεπτομέρειες γ ι’ αυτούς που συνωμοτούσαν για την ανατροπή του Χ ίτλερ ».8 Ο Gisevius είχε επιστρέφει στο Βερολίνο με σκοπό να δρέψει τις δάφνες για τη συνωμοσία του Ιουλίου. Μετά την αποτυχία της, κρυβόταν επί

ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΜΕ ΔΥΟ ΠΡΟΔΟΤΕΣ

141

έξι μήνες, μέχρις ότου να του στείλει ο Dulles κρυφά τα χαρτιά, τα οποία του επέτρεψαν αργότερα να διαφύγει στην Ελβετία, τον Ιανουάριο του 1945. Υπάρχουν αναμφίβολα μερικοί που θα απέφευγαν να χαρα­ κτηρίσουν τον Gisevius προδότη. Αλλά ο γραπτός έπαινος του Dulles αποκαλύπτει σε όλη τους την έκταση τις δραστηριότητες αυτού του Γερμανού, για λογαριασμό των εχθρών της πατρίδας του. «Το Φεβρουάριο του 1943 ο Gisevius με ειδοποίησε πως οι Γερμανοί είχαν σπάσει το μυστικό κώδικα της αμερικανικής δ ι­ πλωματικής αποστολής στη Βέρνη και το απέδειξε φέρνοντάς μου αποκρυπτογραφημένα τηλεγραφήματα- έτσι μου έδωσε την ευκαιρία να ειδοποιήσω την πρεσβεία και να αποφευχθεί μια σο­ βαρή διαρροή πληροφοριών». Επιπλέον, πολύ νωρίτερα, ο Gisevius είχε δώσει στον Dulles πληροφορίες για τα βλήματα που αργότερα ονομάστηκαν V-1 και V-2 και βοήθησε στο να αποκαλυφθεί ότι το Peenemünde στη Βαλτική ήταν ο σταθμός τεχνικής έρευνας του Χίτλερ για τα συγκεκριμένα βλήματα.9 Την αποκά­ λυψη ακολούθησε αεροπορικός βομβαρδισμός του Peenemünde από τους Βρετανούς, κατά τον οποίο σκοτώθηκαν 800 Γερμανοί και ξένοι εργάτες. Την άνοιξη του 1946, ο «Πράκτορας 512» του OSS Gisevius, θα κατέθετε ως μάρτυρας στο Δικαστήριο Εγκλημα­ τιών Πολέμου. Είναι αρκετά αξιοσημείωτο το γεγονός ότι κατάφερε να αρνηθεί, κατά την, κατ’ αντιπαράσταση, εξέτασή του, πως είχε υπηρετήσει σε οποιαδήποτε μυστική υπηρεσία ξένης δύ­ ναμης. Ο Dulles ήταν ενθουσιασμένος με αυτούς τους αποστάτες. Ο Jackson προφανώς δεν ήταν και τόσο, και σε κάποια ιδιωτική του επιστολή τους είχε σχεδόν αποδοκιμάσει.10 Η υ π ό θ ε σ η ά ρ χ ισ ε να φαίνεται στον Jackson «τόσο μεγάλη, τόσο συ­ γκεχυμένη, και τόσο πολύπλοκη» που αναρωτιόταν αν θα μπορού­ σε ποτέ να τη βάλει σε κάποια σειρά.11 Μετά το δείπνο ανέκριναν τους δύο άλλους που είχε φέρει ο Allen Dulles - έναν Λουθηρανό ιερέα που είχε φυλακισθεί από τους Ναζί και έναν Γερμανό αξιωματούχο του Υπουργείου Εξωτερικών, που επί χρόνια έστελνε παρανόμως απόρρητα έγγραφα στον Dulles στην Ελβετία. Ο τελευταίος από τους κυρίους, αυτός που ο Dulles του είχε δώσει την κωδική ονομασία «George W ood», ήταν κατά πάσα π ι­ θανότητα ο Fritz Kolbe, ο οποίος υπήρξε ειδικός σύμβουλος (Son­ derreferent) του Πρέσβη Karl Ritter, που ήταν ο σύνδεσμος του Ρί-

142

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

μπεντροπ με το Γερμανικό Γενικό Επιτελείο της Βέρμαχτ, (Ober­ kommando der Wermacht). Ο πράκτορας ισχυριζόταν πως ήταν μέλος του δικτύου της Schwarze Kapelle, που ήταν η αντίστοιχη της κομμουνιστικής Rote Kapelle. Δίνοντας αναφορά αργότερα στον Πρόεδρο Χάρι Τρούμαν, ο Donovan επεσήμανε ότι ο Dulles είχε πρώτος έλθει σε επαφή με τον «W ood» τον Αύγουστο του 1943. « Σ ε μια περίοδο δεκαοχτώ μηνών, το OSS είχε συγκεντρώ­ σει μέσω του «W ood» περισσότερα από 1.600 γνήσια κείμενα από την απόρρητη και άκρως απόρρητη διπλωματική αλληλο­ γραφία μεταξύ του (Γερμανικού) Υπουργείου Εξωτερικών και των γερμανικών διπλωματικών αποστολών σε είκοσι χώρες». Η Βρετανική Μυστική Υπηρεσία είχε θεωρήσει αυτή τη διασύνδεση ως «την πολυτιμότερη πηγή πληροφοριών κατά τη διάρκεια του πολέμου».12 Φυσικά, η προδοσία του «W ood» είχε αποδειχθεί πολύτιμη, αφού έδωσε τη δυνατότητα στους Βρετανούς να σπά­ σουν τους διπλωματικούς κώδικες της Γερμανίας. Έχοντας καταγράψει όλα αυτά, ο Jackson πήγε πανευτυχής για ύπνο στο κατάλυμά του στο Βισμπάντεν, σ’ ένα κτίριο π ερι­ τριγυρισμένο από χαλάσματα. Άκουγε τον ήχο σποραδικών πυ­ ροβολισμών κατά τη διάρκεια της νύχτας, αλλά τον ενόχλησαν λιγότερο απ’ ό,τι την Elsie. Προφανώς είχε ήδη αρχίσει ένα είδος κάθαρσης.13

Όταν τον συνάντησε στη Φρανκφούρτη την επόμενη ημέρα ο Αμερικανός Στρατιωτικός Διοικητής Στρατηγός Lucius Β. Clay, του πρότεινε οι δίκες που επρόκειτο να γίνουν στο Βερολίνο, να διεξαχθούν στον αμερικανικό τομέα της πόλης, καθώς οι Ρώσοι με τις άγριες διαθέσεις που είχαν, τουλάχιστον προς τον παρόν, μάλλον θα δυσκύλευαν παρά θα βοηθούσαν την κατάσταση. Στην περίπτωση ύμως που θα ήταν ο Jackson εκείνος που θα αποφάσιζε, ο Clay του πρότεινε να βολιδοσκοπήσει την περίπτω­ ση της Νυρεμβέργης, η οποία βρισκόταν στη ζώνη κατοχής των Αμερικανών. Ο βετεράνος πολιτικός σύμβουλος του Clay, ο Robert Murphy, προτιμούσε επίσης τη Νυρεμβέργη. Ο Murphy είπε στον Jackson ότι οι Αμερικανοί είχαν μόλις εκ­ χωρήσει 450 τόνους εγγράφων του Γερμανικού Υπουργείου Εξω­ τερικών στους Βρετανούς, επειδή το OSS δεν είχε τη δυνατότητα

ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΜΕ ΔΥΟ ΠΡΟΔΟΤΕΣ

143

να τα μεταφέρει σε μικροφίλμ. Στον Jackson δεν άρεσε αυτό, γιατί πίστευε πως ο ίδιος θα έπρεπε να τα έχει κατά προτεραιό­ τητα, προκειμένου να προσκομίσει στο Δικαστήριο τα αυθεντικά έγγραφα. Μεταξύ των εγγράφων που μεταφέρθηκαν στη Βρετα­ νία από τον Συνταγματάρχη R.C. Thompson της βρετανικής CIOS,* υπήρχαν ορισμένα που περιείχαν πραγματικούς πολιτι­ κούς δυναμίτες, όπως τα μικροφωτογραφημένα έγγραφα του Carl von Loesch που ανήκαν στο προσωπικό Επιτελείο του Ρίμπεντροπ, τα οποία ο Thompson και ο Loesch τα είχαν βρει στις 19 Μάί'ου, σε ένα σπίτι στο Schöneberg, στη σοβιετική ζώνη κο­ ντά στο Βερολίνο. Σ ’ αυτά τα μικροφίλμ υπήρχαν όλα τα διασωθέντα αρχεία σχετικά με τις διαβουλεύσεις του Χίτλερ με τους Μουσολίνι, Φράνκο, Laval και άλλους ξένους ηγέτες (καθώς και, τελείως συμπτωματικά, το μοναδικό διασωθέν αντίτυπο της Συν­ θήκης Ρίμπεντροπ-Μολότοφ του Αυγούστου 1939).14 Από ένα τη ­ λεγράφημα του Αμερικανού Πρέσβη στο Παρίσι Jefferson Caffery, προς το Υπουργείο Εξωτερικών, με ημερομηνία 15 Ιουνίου, προ­ κύπτει ότι οι Βρετανοί, μέχρι εκείνη την ημερομηνία δεν είχαν παραδώσει αντίγραφα αυτών των μικροφίλμ στις αμερικανικές αρχές στη Γερμανία. Ο Murphy είχε ακούσει πως ο Βρετανός Πρέσβης Λόρδος Halifax είχε εξουσιοδοτηθεί από το Λονδίνο να ασκήσει πίεση στην Ουάσινγκτον να μην επιμείνει - αυτό σημαί­ νει ότι υπήρχαν μερικά ενοχλητικά πράγματα σ’ αυτούς τους φα­ κέλους των Ναζί, που οι Βρετανοί δεν επιθυμούσαν να κοινολογηθούν τώρα ή οποτεδήποτε στο μέλλον. Μεταξύ των εγγράφων που κατακρατήθηκαν από τους Βρετανούς και δεν επεστράφησαν ποτέ στη Γερμανία ήταν και τα χειρόγραφα του διερμηνέα Paul Schmidt, που κατέγραφαν τις συναντήσεις του Χίτλερ με εξέχοντα μέλη της βρετανικής αριστοκρατίας.15 Ως προς τη συνεργασία με τους Ρώσους, οι εντυπώσεις του Murphy ήταν αποκαρδιωτικές. Είπε πως τους είχε ρωτήσει για τον Μάρτιν Μπόρμαν, έναν από τους εγκληματίες πολέμου που * Σ.τ.Σ.: Υποεπιτροπή Συνδυασμένων Επιχειρήσεων της Υπηρεσίας Πληροφο­ ριών του Υπουργείου Εξωτερικών. 0 συγγραφέας έδωσε αντίγραφα αυτών των μικροφίλμ στον Σοβιετικό ιστορι­ κό Lev Bezymenski στις 22 Ιανουαρίου του 1989 και εκείνος τα πήρε μαζί του στη Μόσχα όπου και παρεδόθησαν επισήμως στο πολιτικό γραφείο του Mikhail Gorbachev ως απόδειξη ότι υπήρξε μια τέτοια συνθήκη, συνοδευόμενη από το επιθετικό μυστικό, πρόσθετο πρωτόκολλό της.

144

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

υπήρχε στον προσωρινό κατάλογο του Jackson και οι Ρώσοι απλώς σήκωσαν τους ώμους και προφασίστηκαν άγνοια για την τύχη του τέως Reichsleiter. Τους απασχολούσαν άλλα πράγματα. Διασχίζοντας το Βερολίνο με το αυτοκίνητο, έλεγε ο Murphy, δεν είχε συναντήσει κανέναν άνδρα εργάτη μεταξύ δεκαεννέα και πενήντα ετών. Προφανώς είχαν ήδη σταλεί για καταναγκαστικά έργα. Πληροφύρησε ανεπίσημα τον Jackson πως ο σοβιετικός συ­ γκεντρωτισμός ήταν απλώς ένα άλλοθι των Ρώσων για να μην κάνουν τίποτε. Όταν ένας Ρώσος αξιωματούχος επιθυμεί πράγ­ ματι να κάνει κάτι, βρίσκει τρόπους να το κάνει. Όταν δεν θέλει, λέει πως δεν έχει εξουσιοδότηση από τη Μόσχα.16 στο να διατηρήσουν οι Αμερικανοί τον έλεγχο της υποθέσεως, ο Στρατός των ΗΠΑ είχε παραχωρήσει στον Jackson για τις μετακινήσεις του, ένα μεταφορικό αεροπλάνο C-47 με το ανάλογο πλήρωμα. Αυτό αποδείχθηκε μια καλή επένδυση. Το χρησιμοποίησε εκείνο το απόγευμα για να μεταφερθεί με το επιτελείο του στη Νυρεμβέργη και να επιθεωρήσουν από τον αέρα το Δικαστήριο και τη φυλακή. Ήταν η πρώτη του επίσκεψη στην πόλη. Περισσό­ τερο από το 85% των κτιρίων είχε υποστεί ζημιές από τους βομ­ βαρδισμούς των Συμμάχων - ήταν η μεγαλύτερη καταστροφή που είχε μέχρι τότε δει ο Jackson. Ελάχιστοι άνθρωποι κυκλοφο­ ρούσαν στους δρόμους και μια αρρωστημένη μυρωδιά θανάτου και σάρκας σε αποσύνθεση, πλανιόταν στα χαλάσματα. Περπάτησαν διασχίζοντας βουνά από χαλάσματα, ανάμεσα στα οποία στεκόταν ακόμη όρθιο το αυστηρό, πέτρινο Δικαστικό Μέγαρο. Αυτό ήταν το κτίριο που πρότεινε ο Στρατηγός Clay να χρησιμοποιήσουν. Δεν είχε παραθυρόφυλλα, το μεγαλύτερο μ έ­ ρος της στέγης έλειπε και η γκρίζα πέτρα της πρόσοψής του ήταν σημαδεμένη από σφαίρες και θραύσματα από βόμβες. Στο εσω­ τερικό, η βιβλιοθήκη στρωμένη με κόκκινο χαλί, ήταν κατεστραμ­ μένη και πλημμυρισμένη με νερά. Στην αίθουσα συνεδριάσεων, στον τρίτο όροφο, είχαν στήσει στη θέση της έδρας των δικαστών ένα βαρέλι μπίρας. Αλλά αυτή η αίθουσα μπορούσε να φιλοξενή­ σει εξακόσια άτομα και ο Jackson πληροφορήθηκε πως το διπλα­ νό κτίριο της φυλακής μπορούσε να στεγάσει 1.200 κρατουμέ­ νους. Έτσι ενέκρινε την επιλογή της Νυρεμβέργης και ο στρατύς άρχισε τις απαραίτητες επισκευές.17 α π οςκοπ ω ντα ς

ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΜΕ ΔΥΟ ΠΡΟΔΟΤΕΣ

145

Επέστρεψε αεροπορικώς στο Λονδίνο. Ενώ ο φάκελος της υπόθεσης που ετοίμαζαν οι αξιωματικοί της στρατιωτικής δικαιο­ σύνης και οι αξιωματούχοι του OSS άρχιζε να γίνεται ισχυρύτερος απ’ όσο είχε τολμήσει ποτέ να φανταστεί, τις επόμενες δύο εβδο­ μάδες, οι Ρώσοι άρχισαν πάλι να δημιουργούν καθυστερήσεις στις διαδικαστικές προετοιμασίες της δίκης. «Η υποδομή τους είναι τελείως διαφορετική από τη δική μας», σημείωνε αναστενάζοντας ο Jackson σε μια ιδιωτική επιστολή του. Οι Ρώσοι εξακολουθού­ σαν να επιθυμούν να γίνει η δίκη στο Βερολίνο. Αλλά τώρα που ο Jackson είχε δει τη Νυρεμβέργη, δεν επρόκειτο να το επιτρέψει. Χρησιμοποιώντας το πλεονέκτημά του -το στρατιωτικό αεροπλά­ νο των ΗΠΑ και το πλήρωμα που ήταν μόνιμα στη διάθεσή τουκάλεσε εκείνο το σαββατοκύριακο τη ρωσική, τη γαλλική και τη βρετανική αντιπροσωπεία να πετάξουν από το Λονδίνο στη Νυ­ ρεμβέργη ώστε να έχουν μια καλύτερη άποψη ως προς το Δικα­ στικό Μέγαρο. Οι Ρώσοι, αφού συμβουλεύτηκαν την κεντρική εξουσία στη Μόσχα, ευγενικά αλλά αποφασιστικά, αρνήθηκαν την πρόσκλησή του. «Έτσι, βρεθήκαμε εκεί χωρίς δουλειά ένα σαββατοκύριακο, ανάμεσα στην καταστροφή και την ερήμωση» έγραφε στη σύζυγό του Irene.18 Όλο το επιτελείο του Jackson αναχώρησε αεροπορικώς για τη Νυρεμβέργη, το Σάββατο 21 Ιουλίου - χωρίς τους Ρώσους, αλλά αυτή τη φορά με πολλούς Βρετανούς νομικούς, στους οποίους συμπεριλαμβάνονταν ο Γενικός Εισαγγελέας Sir David Maxwell Fyfe, ο κύριος G.D. Roberts, KC* και ο Λόρδος Bridgeman, καθώς επίσης ο καθηγητής Gros και ο Robert Falco, Δικαστής του Cour de Cassation, του Ανωτάτου Ακυρωτικού Δικαστηρίου της Γαλλίας. 0 Falco ήταν ένας μικροσκοπικύς Γαλάτης, αλλά ένας άνθρωπος εξαιρετικά συμπαθής, ανοιχτύκαρδος και πολύ υπομονετικός. Η ομάδα του Jackson σ’ αυτή την εκδρομή περιελάμβανε τους Alderman, Shea, Bernays και Dean. Όπως φαίνεται καθαρά από τα απομνημονεύματά του, ο Maxwell Fyfe, τότε μόνο συνειδητο­ ποίησε για πρώτη φορά τι είχε υποστεί ο γερμανικός λαός από τους βομβαρδισμούς των Συμμάχων, αν και ούτε μια φορά κατά τη διάρκεια της δίκης δεν παραδέχτηκε τη σπουδαιότητα αυτής της οδυνηρής δοκιμασίας σε σχέση με την εκδικαζόμενη υπόθεση. 0 Στρατηγός Clay προειδοποίησε τους επισκέπτες πως υπήρχαν Σ.τ.Μ.: King’s Counsel - Νομικός Σύμβουλος τοο Κράτους.

146

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

ακόμη τόσα πολλά πτώματα θαμμένα κάτω από τα ερείπια, που φοβόταν ότι θα είχε μολυνθεί η παροχή νερού της πόλης.19 Μετά από ένα σύντομο γεύμα στη λέσχη των Αμερικανών αξιωματικών στο Grand Hotel, που τμήμα του είχε ξαναχτισθεί, ο Jackson έκανε μια πρόποση για να καλωσορίσει τους Βρετανούς και τους Γάλλους καλεσμένους του και ανακοίνωσε συγκινημένος πως εδώ στη Νυρεμβέργη, όπου ο Χίτλερ είχε κάποτε διακηρύξει την παρακμή της δημοκρατίας, κυριαρχούσαν οι δημοκρατίες. Και, πως στην πόλη όπου οι Ναζί είχαν πει ότι από εδώ και πέρα δεν θα υπάρχει πλέον ο νόμος, οι νικητές θα επέβαλαν ξανά την κυριαρχία του νόμου. 0 Jackson εξακολουθούσε να είναι κατά βά­ θος ένας επαρχιακός δικηγόρος, αλλά σοφιστείες σαν αυτές, πά­ ντα ξέφευγαν, μάλλον αβασάνιστα, από τα αμερικανικά χείλη. Τώρα ήταν όλοι σύμφωνοι ότι το Δικαστικό Μέγαρο της πόλης ήταν ο πλέον κατάλληλος τόπος για τη δίκη του αιώνα. Περιδιαβάζοντας το ίδιο απόγευμα στο φρούριο Eberhard Faber -την κα­ τοικία του βασιλιά των μολυβιών- το οποίο ο στρατός είχε επιλέξει κατ’ αρχήν ως το μελλοντικό τους κατάλυμα, ο Jackson απέ­ κλεισε χωρίς συζήτηση αυτό το κτίριο με τις τεράστιες τραπεζα­ ρίες και τα σκοτεινά υπνοδωμάτια.20 Μάλλον θα το παραχωρούσε στις δημοσιογραφικές αποστολές, καθώς αυτοί ήταν άνθρωποι απαιτητικοί και με λιγότερες ευαισθησίες από τους νομικούς. Στην όπερα, που το κτίριό της είχε υποστεί τεράστιες ζημιές, ο Jackson και η συντροφιά του άκουσαν εκείνο το βράδυ μια γερμα­ νική ορχήστρα να παίζει την Πέμπτη Συμφωνία του Μπετόβεν σκεπτόταν πως το παίξιμο των μουσικών δεν έδειχνε και πολύ εν­ θουσιασμό· ίσως επειδή το ακροατήριο το αποτελούσαν αποκλει­ στικά οι μισητοί εχθροί τους, αυτοί που είχαν καταστρέψει την όμορφη παλιά, πόλη τους.21 οι δ ια β ο υ λ ε υ ς ε ις στο Λονδίνο είχαν φθάσει σε αδιέξοδο, ακόμη και ως προς τις λεπτομέρειες - ακόμα και ως προς τον ορισμό «εγκλήματα πολέμου». Και αυτό είναι πράγματι απίστευτο, αφού όλοι οι διαβουλευόμενοι ήταν δικαστές ή δικηγόροι. 0 Jackson είχε χάσει την υπομονή του με τους περισσότερους από αυτούς. «Ο ι συζητήσεις υπήρξαν στείρες» έγραφε αναχω­ ρώντας για μια επίσκεψη στο Βερολίνο. «Μ ια ημέρα δήλωσα πως δεν κάναμε καμία πρόοδο και ο καθένας θα έπρεπε να προ­ χωρήσει μόνος του και να δικάσει τους δικούς του εγκληματίες.

ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΜΕ ΔΥΟ ΠΡΟΔΟΤΕΣ

147

Μια άλλη ημέρα δήλωσα ότι θα πρότεινα στην κυβέρνησή μου να παραιτηθεί από την υπόθεση, να παραδώσει τους κρατουμένους στους Ευρωπαίους Συμμάχους και να τους αφήσουμε να προχω­ ρήσουν στις δίκες· και μόνο χθες πρότεινα πως μια άλλη λύση θα ήταν να παραπεμφθεί η υπόθεση (στο Συμβούλιο Ελέγχου) στο Βερολίνο, για να ληφθεί πολιτική απόφαση» - με τη φράση β έ­ βαια αυτή εννοούσε την εξόντωση με συνοπτικές διαδικασίες των κρατουμένων τους, μια λύση που συχνά προσπαθούσαν να του εκμαιεύσουν. Τόσο μικρή ήταν η πρόοδος η οποία είχε επ ι­ τευχθεί, που τελικά έστειλε πίσω στην Ουάσινγκτον το γιο του και τον Francis Shea, καθώς επίσης τους Alderman και Bernays στο Παρίσι, να ψάξουν για στοιχεία.22 Η διάσκεψη κορυφής των τριών Δυνάμεων για την τυπική κή­ ρυξη του τέλους του W Παγκοσμίου Πολέμου είχε μόλις αρχίσει στο Potsdam, έξω από το Βερολίνο.23 Στις 26 Ιουλίου, οι πρώτοι συνεργάτες του Jackson, μετά από μια τετράωρη πτήση από την Αγγλία προσγειώθηκαν στο Βερολίνο. «Ταξιδέψαμε με αυτοκί­ νητο μέχρι το Potsdam, ανάμεσα σε μυρωδιές θανάτου» έγραφε ο δικαστής. Αυτή η μυρωδιά ήταν σαν να διαπότιζε τη Γερμανία ακόμη και τώρα. Ρωσίδες που εκτελούσαν χρέη τροχονόμων κου­ νούσαν νευρικά τις σημαίες τους, κάνοντάς τους σήμα να περάσουν, καθώς η φάλαγγα των αυτοκινήτων της ομάδας του Jack­ son κατευθυνόταν προς τον «Λευκό Οίκο», στο προάστιο του Potsdam, το. Babelsberg, όπου συσκέπτονταν ο Χάρι Τρούμαν και ο νέος Υπουργός Εξωτερικών του, ο James Byrnes, τέως δικα­ στής. Μια μικρή, παράφωνη μπάντα έπαιζε στον κήπο. Τα νέα από τη Βρετανία έλεγαν ότι το κόμμα του Ουίνστον Τσώρτσιλ ε ί­ χε χάσει στις γενικές εκλογές και ότι οι Εργατικοί είχαν πάρει την εξουσία, πετυχαίνοντας σαρωτική νίκη. Ως προς τους Ρώσους Συμμάχους τους, τα πράγματα ήταν πο­ λύ δυσάρεστα. 0 Byrnes εξέθεσε στον Jackson τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν ήδη οι Σύμμαχοι. Έ λεγε ότι η συμπεριφορά των Σοβιετικών στην Ανατολική Ευρώπη ήταν τέτοια, που δεν μπορούσαν πλέον να κάθονται δίπλα στους Ρώσους και να συνε­ δριάζουν κατηγορώντας τους Γερμανούς για αδικήματα, όπως η λεηλασία του πλούτου μιας κατακτημένης χώρας. Ούτε έτρεφε ο Byrnes καμιά ιδιαίτερη εκτίμηση στον ευσεβή νομικό πόθο του Jackson να φθάσουν μέχρι τη ρίζα του προβλήματος, πώς δηλαδή άρχισε ο πόλεμος.24

148

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

Την επόμενη ημέρα, ο Jackson προσπάθησε να διεισδύσει στην καρδιά του προβλήματος, φθάνοντας οδικώς με την ομάδα του στο κέντρο του Βερολίνου, είκοσι μίλια από το Babelsberg. Η πρωτεύουσα της Γερμανίας είχε μετατραπεί σε άμορφο σωρό ερειπίων - δύσοσμα απομεινάρια ανακτόρων, μουσείων, εκκλη­ σιών και πολυκατοικιών, κάτω από τα οποία χιλιάδες πτώματα ήταν ακόμη θαμμένα. Όπως παρατήρησε και ο Murphy, πουθενά δεν έβλεπες νέους άνδρες. Παντού έβλεπες σειρές από γυναίκες να κινούνται με κόπο γύρω από τα χαλάσματα, σαν μυρμήγκια γύρω από τη μυρμηγκοφωλιά, ψάχνοντας στα ερείπια, σπάζο­ ντας με σφυριά και παραμερίζοντας σοβάδες και αγκωνάρια, και περνώντας από χέρι σε χέρι κουβάδες γεμάτους τούβλα, σε μια ατέλειωτη ανθρώπινη αλυσίδα. «Ο ι δρόμοι ήταν γεμάτοι από βουβούς ανθρώπους», περιέγραφε ο δικαστής, «που οι περισσό­ τεροι κουβαλούσαν μαζί τα υπάρχοντά τους, και μετακινούνταν άλλοι προς τη μια και άλλοι προς την άλλη κατεύθυνση». Υπήρ­ χαν επίσης τροχοφόρα που τα έσερναν άλογα - αλλά ένας Συ­ νταγματάρχης του επέστησε την προσοχή στο γεγονός πως σχε­ δόν σε κάθε κάρο, τα ηνία τα κρατούσε κάποιος Ρώσος. Η συ­ στηματική λαφυραγώγηση και απογύμνωση της χώρας προχω­ ρούσε με γοργά βήματα. Η Καγκελαρία του Ράιχ, χτισμένη από τον Speer για τον Χίτλερ το 1939, εξακολουθούσε να είναι ένα μεγαλοπρεπές κτίριο και παρ’ όλο που ο μακρύς της προθάλαμος δεν είχε φανεί στον Jackson ούτε πολύ ψηλός ούτε πολύ φαρδύς, είχε μια περίεργη μεγαλοπρέπεια -ακόμη και σ’ αυτή την άθλια κατάσταση στην οποία βρισκύταν τώρα- που τον έκανε να νιώθει εκεί μέσα πολύ ασήμαντος. Αυτό ήταν το ταλέντο του αρχιτέκτονα Speer, που τώρα ανακρινόταν χωρίς καθόλου βιάση από τους εμπειρογνώμο­ νες των Συμμάχων στις Βερσαλλίες. Μεγάλο μέρος από το κτίριο της Καγκελαρίας ήταν ακόμη ανάστατο, όπως ακριβώς το είχαν αφήσει οι επιτελείς του Χίτλερ όταν το εγκατέλειψαν. «Προφα­ νώς οι Ρώσοι δεν είχαν εξετάσει με μεγάλη προσοχή τα έγγρα­ φα», παρατήρησε ο Jackson, που ευχόταν να γνώριζε γερμανικά ή έστω και κάποια άλλη γλώσσα εκτός από τη γλώσσα της πατρί­ δας του. «Το αναποδογυρισμένο γραφείο του Χίτλερ βρισκόταν στο δωμάτιό του. Η δεσποινίς (Caroline) Fite (του Υπουργείου Εξωτερικών) πήρε μερικά αυθεντικά γράμματα που απευθύνο­ νταν στον Γκαίρινγκ και εγώ περισυνέλεξα επίσης κάποια δακτυ­

ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΜΕ ΔΥΟ ΠΡΟΔΟΤΕΣ

149

λογραφημένα έγγραφα, τα οποία ίσως να ήταν σημαντικά, ίσως και όχι. Στο πάτωμα ήταν σκορπισμένα συντρίμμια και πολλά φιλμ κινηματογραφικών ταινιών». Σκεφτόταν πως αν οι Ρώσοι δεν είχαν κάνει αλλού καλύτερη δουλειά από αυτή που είχε γίνει κατά τη συλλογή στοιχείων εδώ, -στην κύρια πηγή πληροφοριών για την εγκληματικότητα του Χ ίτλερ- δεν θα είχαν να του προσφέρουν αρκετά αξιόπιστα στοι­ χεία για να στηριχθεί.25

Εκεί στο Potsdam, οι Τρεις Μεγάλοι -ο Στάλιν, ο Τρούμαν και τώρα ο άτολμος και μάλλον αντιπαθής Πρωθυπουργός Clement Attlee για λογαριασμό των Βρετανών- δεν έκαναν και πολλές προσπάθειες να φέρουν στη δημοσιότητα το θέμα των εγκλημα­ τιών πολέμου του εχθρού, μέχρι την τελευταία ημέρα του Ιουλίου 1945. Και πάλι έχουμε ένα λεπτομερές πρακτικό για το τι ειπώ­ θηκε. «Το επόμενο θέμα μας», ανακοίνωσε ο Πρόεδρος Τρούμαν ανοίγοντας τη συζήτηση, «αφορά τους εγκληματίες πολέμου». 0 Μολότοφ είπε: «Η σοβιετική αντιπροσωπεία δέχεται την πρόταση των Βρετανών, με μια τροποποίηση. Η τροποποίηση αφορά την τελευταία φράση μετά τις λέξεις “ Εγκληματίες Πολέ­ μου” . Επιθυμούμε να τεθούν συγκεκριμένα ονύματα, όπως των Γκαίρινγκ, Ες, Rosenberg, Ρίμπεντροπ κλπ.». «Δεν είναι φρόνιμο», αντέταξε ο Attlee, «να τεθούν ονόμα­ τα». 0 Στάλιν εξήγησε: «Το μόνο που θέλουμε είναι άνθρωποι σαν τον Γκαίρινγκ και τον Ρίμπεντροπ να δικαστούν. Αν δεν τους αναφέρουμε, θα θιγεί το γόητρό μας. Αντίθετα, αν αναφέρουμε μερικά πρόσωπα ως παράδειγμα, αυτό δεν σημαίνει πως θα παραλείψουμε τα άλλα. Δεν θα θίξει τη διαδικασία της ποινικής δίωξης. Θα βοηθήσει πολιτικά». 0 Byrnes πίστευε επίσης, πως δεν ήταν συνετό να αναφερ­ θούν ονόματα. «Κ άθε χώρα έχει ιδιαίτερη προτίμηση σε κάποιον από αυτούς τους εγκληματίες. Θα είναι δύσκολο να εξηγήσεις σε κάθε χώρα γιατί ο εγκληματίας που θα προτιμούσε να δικασθεί δεν αναφέρεται». 0 Βρετανός Υπουργός Εξωτερικών Ernest Bevin επεσήμανε:

Η ΔΙΚΗ ΤΗΙ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

150

«Υπάρχουν κάποιοι που πιστεύουν ότι ο Χίτλερ είναι ίσως ζω­ ντανός. Δεν είναι στον κατάλογο». «Το θέμα είναι ότι δεν τον έχουμε στα χέρια μας» είπε ο Στάλιν - ξέροντας πως αυτό ήταν ψέμα. «Εγώ πάντως συμφωνώ απολύτως ότι ο Χίτλερ πρέπει να κρεμαστεί». Ο Byrnes τους είπε πως το ίδιο εκείνο απόγευμα είχε μιλήσει _ με τον Δικαστή Jackson στο Λονδίνο. «Μου είπε ότι ελπίζει πως το ίδιο απόγευμα ή το επόμενο πρωί, η επιτροπή του θα έχει καταλήξει σε κάποια συμφωνία».26 σ τ ο ΛΟΝΔΙΝΟ, ο Jackson συζήτησε με τον νομικό σύμβουλο του Υπουργού Οικονομικών Sir Thomas Barnes για τις πιθανές αλλα­ γές στη γραμμή της βρετανικής κατηγορούσας αρχής, τώρα που οι Εργατικοί είχαν κερδίσει τις εκλογές. Νέος Λόρδος Καγκελά­ ριος ήταν ο Sir William Jowitt, ένας άνθρωπος με σημαντικά μ ε­ γαλύτερη νομική οξύνοια από τον Υποκόμη Simon. Ο Jackson π ί­ στευε ότι οι Βρετανοί ήταν τυπολάτρες, καθώς εξακολουθούσαν να διαπραγματεύονται τους ορισμούς. Περισσότερο πρακτικοί, οι Αμερικανοί είχαν ετοιμάσει μια κινηματογραφική ταινία για να αναπτύξουν στον αμερικανικό λαό το ιστορικό της δίκης. Ο Jackson το θεωρούσε απαίσιο - έδειχνε μια εξαιρετικά ανατριχιαστική σκηνή απαγχονισμού, που πίστευε πως θα έπρεπε ευ­ θύς αμέσως να απαλειφθεί. Όλοι υποπτεύονταν ότι η αγχόνη θα ήταν η δυσάρεστη κατάληξη, αλλά δεν υπήρχε λόγος να το διατυ­ μπανίζουν.

Λ ♦

*% ♦

»% ♦

Λ♦

Λ♦

Την τελευταία ημέρα του Ιουλίου 1945, ο ηγέτης των Σιωνιστών δρ. Chaim Weizmann, ένας εξαιρετικά ευυπόληπτος άν­ θρωπος, γευμάτισε με τον Robert Jackson στο ξενοδοχείο Dor­ chester και του ζήτησε για μια ακόμη φορά να αναγνωρισθεί, κατ’ εξαίρεση, το δικαίωμα των Εβραίων να παρέμβουν στη δίκη και να εκθέσουν την υπόθεσή τους, δεδομένου ότι ήταν ο μοναδι­ κός λαύς εναντίον του οποίου, κατά την άποψή του, ακολουθήθηκε μια συστηματική πολιτική αφανισμού. 0 Jackson όμως τον προειδοποίησε «μ ε κατηγορηματικό τρόπο», πως ήταν τελείως αντίθετος στο να παραστεί ο ίδιος ο Weizman στη δίκη, ως συνή­ γορος.27

ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΜΕ ΔΥΟ ΠΡΟΔΟΤΕΣ

151

Η στάση του Jackson απέναντι στους Εβραίους ήταν διφορού­ μενη. Αν και στα προσωπικά του έγγραφα δεν διακρίνεται καθό­ λου ο αντισημιτισμός που κυριαρχούσε ευρύτατα στη Νέα Αγγλία και ήταν της μόδας μεταξύ των ανθρώπων της κοινωνικής του τά ­ ξης εκείνη την εποχή, δεν ήθελε οι Σιωνιστές να εισβάλουν στη «δ ίκ η» του. Είχε τη γνώμη πως ήδη το προσωπικό της κατηγορούσας αρχής ήταν υπερφορτωμένο με Εβραίους. Ο ίδιος είχε πά­ ρει την μάλλον απροσδόκητη απόφαση, κατά την επιλογή του προσωπικού του, να αποκλείονται οι Εβραίοι. Προερχόμενος από μια χώρα όπου σημαντική αναλογία νομικών ήταν Εβραίοι, ποσο­ στό που θα πολλαπλασιαζόταν τις επόμενες δεκαετίες, αναγνώ­ ριζε τον κίνδυνο τον οποίο διέτρεχε, αλλά όπως εκμυστηρευόταν στις πολύ ιδιωτικές μεταπολεμικές εξομολογήσεις του: «Δέχθηκα πολλές πιέσεις και αντιμετώπισα δυσκολίες κατά την επιλογή του προσωπικού, ειδικά από Εβραίους και πολιτικούς». Όπως και να τον προσέγγιζαν, είτε ιδιωτικά είτε συλλογικά, απαιτώντας εξέχοντα ρόλο στη διαδικασία, τους εξηγούσε πόσο επικίνδυνο θα μπορούσε να αποβεί αυτό. «Ο ι Ναζί διώκονται όχι επειδή σκότω­ σαν Εβραίους, αλλά επειδή σκότωσαν άνδρες και γυναίκες» που σημαίνει για τη δολοφονία αθώων ψυχών.28 Η αγωνία του ήταν να μη θεωρηθεί αυτή η δίκη αντεκδικητική. προκειμένου να μην κατηγορηθεί πως τους απέφευγε εντελώς ή και για κάτι χειρότερο, ενέδωσε και προσέλαβε έναν Εβραίο, τον δρ. Robert Kempner, που θα παρουσίαζε το κατηγο­ ρητήριο ενώπιον του Δικαστηρίου. Ο Kempner ήταν ένας νομικός ο οποίος υπηρετούσε στο Γερ­ μανικό Υπουργείο Εσωτερικών και είχε υποχρεωθεί να μετανα­ στεύσει όταν η εξουσία καταλήφθηκε από τους Ναζί. Υπήρξε τυ ­ χερός, έγραψε ένας άλλος Αμερικανός που συμμετείχε στην ομά­ δα της κατηγορούσας αρχής, που έφυγε από τη Γερμανία. «Ο Kempner είναι ο μόνος από τους κατηγόρους που έχει γεννηθεί στη Γερμανία» έγραφε ο ίδιος. «Φυσικά, πολλοί από το προσω­ πικό είναι γερμανικής καταγωγής· μάλιστα μερικοί έχουν και συγγενείς στη Νυρεμβέργη και στα περίχωρα».29 Το έργο που είχε ανατεθεί στον Kempner στο τμήμα αντικρούσεων ήταν ασή­ μαντη. Αλλά η παρουσία αυτού του τέως Γερμανού, ντυμένου με τη στολή του αμερικανικού στρατού, είχε δημιουργήσει κάποια δυσαρέσκεια στο προσωπικύ του δικαστή. 0 γιος του Jackson είΣΤΟ ΤΕΛΟΣ,

152

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

χε πληροφορήσει κατ’ ιδίαν τον πατέρα του ότι οι άλλοι θεωρού­ σαν τον Kempner «κάτι σαν ανέκδοτο». Ο Jackson, φερόμενος έντιμα, τον κράτησε μέχρι τέλους και αυτό αργότερα το μετάνιωσε πικρά.30 Ο Robert Max Wasili Kempner, που είχε γεννηθεί στο Φράιμπουργκ στις 17 Οκτωβρίου του 1899, ήταν ένας άνθρωπος π ι­ κρόχολος και αρκετά δύστροπος. Αν και ήταν Εβραίος, είχε ερ­ γαστεί από το 1928 ως το 1933 στην πρωσική αστυνομία και έτσι δεν είχαν τεθεί υπό αμφισβήτηση τα πνευματικά του προσόντα.31 Πικραμένος από αυτά που είχε περάσει στα χέρια των Ναζί, δ ιέ­ φυγε από τη Γερμανία το 1935 και έγινε καθηγητής στο Π ανεπι­ στήμιο της Πενσυλβάνιας. Ποτέ δεν ξέχασε την προσωπική έχθρα που έτρεφε για τον Χέρμαν Γκαίρινγκ, τον οποίο ο Χίτλερ είχε διορίσει Πρωθυπουργό στην Πρωσία και τον οποίο ο Kempner κατηγορούσε για τον εκπατρισμό του. Στις 10 Μαΐου του 1945 είχε γράψει στο Πεντάγωνο προτείνοντας τρόπους για να ενοχοποιήσουν τον Χέρμαν Γκαίρινγκ, εκθέτοντας τις πολλές περιπτώσεις «που υπέπεσαν ειδικά στην προσωπική του αντίλη­ ψη», κατά τις οποίες η πρωσική αστυνομία είχε «δολοφονήσει και βασανίσει» ανθρώπους. Ο Kempner είχε προτείνει να μ ετα ­ φερθεί ο Χέρμαν Γκαίρινγκ στις ΗΠΑ για να ανακριθεί σχετικά με την εξάρτησή του από τη μορφίνη, για «τον παλαιότερο δ ε ­ σμό της Έ μμυ με έναν Εβραίο θεατράνθρωπο» και για «το δ ε ­ σμό του Χέρμαν με το μακαρίτη Αυστροεβραίο κτηματία Βαρώνο Hermann von Epenstein».32 Τώρα, το 1945, που είχε επιστρέψει στη Νυρεμβέργη, ο Kempner ορκίστηκε εκδίκηση - εκδίκηση έναντι οποιουδήποτε τ ι­ μήματος. Και έτσι παραμέρισε όλη την αυστηρή ηθική του δικαίου με την οποία είχε ανατραφεί στη Γερμανία της Βάίμάρης. Ετοιμά­ ζοντας το κατηγορητήριο, συχνά κατέφευγε σε απειλές και πιέσεις για να καταφέρει τους μάρτυρες να αλλάξουν τις καταθέσεις τους ή να αποσύρουν μαρτυρίες που δεν ήταν συμφέρουσες. Ο δρ. Friedrich Gaus, νομικός σύμβουλος του Ρίμπεντροπ, ήταν ένας από τους μάρτυρες που είχαν πειθαναγκαστεί μ’ αυτόν τον τρό­ πο. Ξαφνικά έπαθε «αμνησία» σχετικά με τη Συνθήκη Ρίμπεντροπ-Μολότοφ, στην υπογραφή της οποίας είχε πράγματι παρευρεθεί στη Μόσχα.33 Ο Gaus κατέθεσε αργότερα ότι ο Kempner τον είχε απειλήσει πω ς θα τον παρέδιδε στους Ρώσους. Στους φακέ­ λους υπάρχει επίσης ένα υπόμνημα του Συνταγματάρχη Telford

ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΜΕ ΔΥΟ ΠΡΟΔΟΤΕΣ

153

Taylor, ο οποίος προειδοποίησε τον Kempner να μη δίνει υποσχέ­ σεις για πρόωρη αποφυλάκιση στους κρατουμένους, ως κίνητρο κατά την ανάκριση.34 Επίσης, είναι εξαιρετικά αμφισβητήσιμη η συμπεριφορά του Kempner σε σχέση με τα αποδεικτικά στοιχεία. Αργότερα, εμφά­ νισε ξαφνικά από τα αρχεία του Γερμανικού Υπουργείου Εξωτερι­ κών το αυθεντικό αντίγραφο No 16 του Πρωτοκόλλου της Βάνζεε και του προσέδωσε μια τελείως αναπάντεχη σπουδαιότητα, σαν το ντοκουμέντο-κλειδί στην «Τελική Λύση» του εβραϊκού ζητήματος - παρά την αίγλη που το περιβάλλει τώρα, το ντοκουμέντο δεν αναφέρεται ρητά σε δολοφονίες Εβραίων. Μυστηριωδώς, ένα δεύ­ τερο, φαινομενικά γνήσιο έγγραφο που παρουσιάστηκε σφραγι­ σμένο με το χαρακτηρισμό GEHEIME KOMMANDOSACHEf άρχισε να κυκλοφορεί και η ύπαρξή του, όπως ήταν φυσικό, δημιουργού­ σε αμφιβολίες για την αυθεντικότητα του πρώτου.35 Όχι μόνο, το RSHA, το γραφείο που υποτίθεται πω ς είχε αποστείλει το έγγρ α ­ φο, χρησιμοποιούσε την πολιτική ταξινόμηση GEHEIME REICHS­ SACHE στην αλληλογραφία του, αλλά και τα στατιστικά στοιχεία που περιείχε αυτό το ντοκουμέντο δεν είχαν καμιά σχέση, ούτε μεταξύ τους αλλά ούτε και με την πραγματικότητα.36 Ακόμη, θα έπρεπε να συμπεράνει κανείς ότι το RSHA επιβαλλόταν να διαθέ­ τει τουλάχιστον μια γραφομηχανή που θα είχε το πλήκτρο με τους ειδικούς χαρακτήρες-γράμματα του λεγόμενου ρουνικού (δηλαδή παλαιογερμανικού τρόπου γραφής) που χρησιμοποιούσαν τα SS, τα οποία διέθεταν όλες οι άλλες υπηρεσίες τους· παρ’ όλα αυτά, στο έγγραφο δεν υπήρχαν τέτοιοι ρουνικοί χαρακτήρες*. Υπάρχουν μερικές ακόμη αποδείξεις παραποίησης σε έγγρ α ­ φα που είχαν συγκεντρωθεί από το γραφείο του Kempner και αφορούσαν την «Τελική Λύση». Οι εμπειρογνώμονες επί των ε γ ­ γράφων στη Νυρεμβέργη εξέδιδαν μηχανικά, «υπηρεσιακά έγ ­ γραφα ανάλυσης των αποδεικτικών στοιχείων» για τα ντοκουμέ­ ντα που έφθαναν στα χέρια τους, στα οποία ανέφεραν πού είχαν βρεθεί και ποια άτομα αναφέρονταν σ’ αυτά ή ενοχοποιούνταν 7 Σ.τ.Μ.: Χαρακτηρισμός απόρρητης (geheime) στρατιωτικής αλληλογραφίας. * Σ.τ.Σ.: Το Νοέμβριο του 1987 επισήμως ανακηρύχθηκε ως μνημείο το Haus am Wannsee, ο χώρος της διάσκεψης που είχε γίνει στις 20 Ιανουαρίου του 1942. Τότε ο δήμαρχος του Βερολίνου δρ. Eberhard Diepgen ρώτησε τον Kempner να του εξηγήσει όλες αυτές τις ανακολουθίες - εκείνος αρνήθηκε να απαντήσει.

154

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

από αυτά. Το έγγραφο πάνω στο ντοκουμέντο 4055-PS, ένα φ ω ­ τοαντίγραφο τμήματος του φακέλου του Γερμανικού Υπουργείου Εσωτερικών για την «Τελική Λύση», δείχνει πως, όταν αναλύθηκε αρχικά από τους εμπειρογνώμονες, περιείχε τέσσερα ενδιαφέρο­ ντα στοιχεία που αναφέρονταν σε συζητήσεις ή ορισμούς σχετικά με τους Εβραίους. Έ να από αυτά τα τέσσερα έγγραφα που είχαν εκδοθεί την άνοιξη του 1942, αφορούσε τον Staatssekretär (Υφυ­ πουργό) Franz Schlegelberger, που ενημέρωνε το προσωπικό του στο Υπουργείο Δικαιοσύνης, ότι ο δρ. Hans Lammers, προϊστάμε­ νος της Καγκελαρίας του Ράιχ, του είχε τηλεφωνήσει για να τον πληροφορήσει πω ς ο Φύρερ Αδόλφος Χίτλερ, είχε «επανειλημμέ­ να» διατάξει να αναβληθεί η λύση του Εβραϊκού Ζητήματος « μ έ­ χρι να τελειώσει ο πόλεμος». Αυτό δεν εξυπηρετούσε καθόλου τον Kempner και όταν ο φάκελος επέστρεψε στο Κέντρο Τεκμηριώσεως, αυτό το φωτοαντίγραφο ειδικά, είχε εξαφανισθεί.37 Επί χρόνια, το μόνο αποδεικτικό στοιχείο που βρισκόταν μέσα στον φάκελο, ήταν η σύντομη περίληψη των «υπηρεσιακών ε γ ­ γράφων ανάλυσης των αποδεικτικών στοιχείων».38 Ο δρ. Kem p­ ner προκλήθηκε από τον συγγραφέα να εξηγήσει αυτό το κενό, αλλά ματαίως. Μετά από αίτημα του συγγραφέα, ο Γερμανός ιστορικός καθηγητής Eberhard Jäckel εντόπισε την αυθεντική σε­ λίδα που είχε χαθεί μέσα στον φάκελό της, του Υπουργείου Εσω­ τερικών του Ράιχ, θαμμένη βαθιά στα Ομοσπονδιακά Αρχεία της Καγκελαρίας, στα οποία είχε πρόσφατα επιστραφεί. Με αυτό τον τρόπο, ο Jäckel προσέφερε υπηρεσία στην υπόθεση της α να ­ θεώρησης, για την οποία δεν ανταμείφθηκε ποτέ όπως θα έπρεπ ε .39 Έ νας άλλος υψηλόβαθμος Ναζί, ο δρ. Wilhelm Stuckart, κατάφερε αργότερα να εκθέσει τον Kempner. Το 1947 υπαινίχθηκε ότι είχε ενοχοποιητικές αποδείξεις εναντίον του -κά ποιο π ρ ο π ο ­ λεμικό έγγραφο που το είχε κάπου μακριά φυλαγμένο με ασφάλ εια - το οποίο θα ήταν δυνατόν να εκθέσει άσχημα τον Kempner. Εκείνη την εποχή ο Kempner είχε, προσωπικά, αναλάβει τη διεκπεραίωση των διαδικασιών και την άσκηση ποινικής δίωξης για μεταγενέστερα εγκλήματα πολέμου. Πρέπει να ανα­ φερθεί εδώ ότι ο Wilhelm Stuckart, υπό την ιδιότητά του ως Υφυ­ πουργού Εσωτερικών, είχε παρακολουθήσει τη διάσκεψη της Βάνζεε. Πάντως, όταν του απαγγέλθηκε κατηγορία στη «δίκη της Wilhelmstrasse», ο Stuckart καυχιόταν στους συγκρατούμε-

ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΜΕ ΔΥΟ ΠΡΟΔΟΤΕΣ

155

νους του πως γ ι’ αυτόν η δίκη θα ήταν απλός περίπατος. Και πράγματι έτσι ήταν, αφού καταδικάστηκε σε ποινή ίση με αυτή που είχε ήδη εκτίσει, «λόγω της επισφαλούς κατάστασης της υγείας του ».40 Δύο χρόνια μετά τη διεξαγωγή της δίκης, ο Allen Dulles αποκάλυψε στους Jackson, πατέρα και γιο, ότι ο Kempner, που τώρα εργαζόταν για κάποια ακροαριστερή ομάδα στη Γερ­ μανία, είχε προσπαθήσει να αποσπάσει με απειλές πληροφορίες από διάφορους Γερμανούς, στην προσπάθειά του να εκβιάσει τό ­ σο τον ίδιο όσο και τον αδελφό του, τον Υπουργό Εξωτερικών John Foster Dulles. Σε αντάλλαγμα αυτών των «καταθέσεων», ο Kempner είχε απολύσει αρκετούς υπόπτους για εγκλήματα π ο ­ λέμου, είπε ο Dulles. 0 Allen Dulles ήταν τότε αρχηγός της CIA.41

8 Η ΣΥΜ ΦΩ Ν ΙΑ ΤΟΥ ΛΟΝΔΙΝΟΥ σύμφωνα με το Ο ιΆρθρο 7 της Συμφωνίας του Potsdam, να παραπέμψουν τους ΣΥΜΜΑΧΟΙ ε ί χ α ν ΑΝΑΛΑΒΕΙ τ η ν ΥΠΟΧΡΕΩΣΗ,

Γερμανούς εγκληματίες πολέμου σε μια σύντομη και αξιόπιστη δίκη. Στο κείμενο είχε εκφρασθεί η ελπίδα πω ς οι διαβουλεύσεις του Λονδίνου θα οδηγούνταν σύντομα σε ότι και θα δινόταν έμ ­ φαση στην άποψη ότι η δίκη των κυριοτέρων εγκληματιών πολέ­ μου θα άρχιζε το συντομότερο δυνατό. Υπό την προεδρία του Jowitt, η διάσκεψη, κατά τη διάρκεια του Ιουλίου και του Αυγούστου 1945, προχώρησε πιο γρήγορα α π ’ ό,τι όταν προήδρευαν οι Συντηρητικοί. Οι Ρώσοι αποδέχτη­ καν αδιαμαρτύρητα το αγγλοαμερικανικύ πρόγραμμα «τσιγκέλι, τριχιά, βαρίδι», όπως το χαρακτήρισε αργότερα ανεπίσημα στον Jackson, ο Barnes. Ο Sir David Maxwell Fyfe κάλεσε τον Jackson στο Κοινοβούλιο να το γιορτάσουν με ένα ποτήρι σέρι.1Έ γιναν πολλοί τέτοιοι πανηγυρικοί εορτασμοί. Σε ένα γεύμα που π α ρ έ­ θεσε ο Jowitt στις 7 Αυγούστου, την παραμονή της υπογραφής της Συμφωνίας του Λονδίνου, ο Ernest Bevin, ο νέος Εργατικός Υπουργός Εξωτερικών, ένας γνήσιος Cokney1, ανέφερε πω ς κ ά ­ ποιος τον ρώτησε την προηγούμενη ημέρα για τον Ρούντολφ Ες, που βρισκόταν στο Λονδίνο από το Μάιο του 1941 ως προσω πι­ κός κρατούμενος του Τσώρτσιλ. «Τι να σου πω », απάντησε ο 1 Σ.τ.Μ.: Λαϊκός τύπος του Λονδίνου.

Η ΣΥΜ Φ Ω Ν ΙΑ ΤΟΥ ΛΟΝΔΙΝΟΥ

157

Ernest Bevin, «αυτόν τον “ ess” τον έχουμε τελείως ξεχάσει». Μετά γύρισε προς τον Στρατηγό Nikitchenko και του είπε κα γχά ­ ζοντας: «Εσείς οι Ρώσοι τα καταφέρατε και μαζέψατε τόσες αποζημιώσεις, που πιστεύω πω ς πρέπει να σας στείλουμε το λο­ γαριασμό για τα έξοδα της διαμονής του “ ess” στην Α γγλία».2 0 Jowitt είπε μετά από μερικές ημέρες στον Jackson, ότι είχε διορίσει τον νέο σοσιαλιστή Γενικό Εισαγγελέα Sir Hartley Shaw­ cross, ως επίσημο εκπρόσωπο της Βρετανίας στις δίκες, αλλά αναπόφευκτα κάποιος άλλος -κ α ι αυτός ήταν ο προκάτοχός του Maxwell Fyfe- θα έκανε την περισσότερη δουλειά. 0 Sir Hartley θα εμφανιζόταν στο χώρο του Δικαστηρίου στη Νυρεμβέργη μό­ νο για να εκφωνήσει τον εναρκτήριο και τον καταληκτικό λόγο για λογαριασμό της βρετανικής κατηγορούσας αρχής.3 Οι τέσσερις Δυνάμεις υπέγραψαν πανηγυρικά τη Συμφωνία του Λονδίνου στο Μέγαρο της Επισκοπής του Westminster στις 11:00', την Τετάρτη 8 Αυγούστου του 1945. Αργύτερα την ίδια ημέρα, οι επικεφαλής των κατηγόρων έκαναν την πρώτη κοινή τους συνεδρίαση για να συζητήσουν, για μια ακόμη φορά, ποια ονόματα θα περιελάμβανε ο κατάλογος των κατηγορουμένων. Ο Βρετανός εκπρόσωπος G.D. Roberts ήθελε έναν «κατάλογο με λίγα ονόματα» και συμπλήρωσε περιφρονητικά: «Όλοι γνω ρί­ ζουμε πω ς αυτοί οι δέκα ή δώδεκα αρχηγοί της κυβέρνησης των Ναζί είναι ένοχοι. Κ ατά τη γνώμη μου», συνέχισε ο Άγγλος δικη­ γόρος, «θα πρέπει να οργανώσουμε μια πολύ ταχεία δίκη. Αυτό απαιτεί η κοινή γνώμη». Ο Ρώσος Nikitchenko συμφώνησε: « 0 α πρέπει να επιταχύνου­ με την πρώτη δίκη. Απλώς να ξεχωρίσουμε λίγα ονόματα, που εί­ ναι βέβαια πασίγνωστα, και να τους δικάσουμε». «Περιμένουμε την πρώτη δίκη», τόνισε ο Barnes, «για να σκο­ τώσουμε όσα περισσότερα μεγάλα πουλιά είναι δυνατόν». (Η συνάντηση ήταν απόρρητη και έτσι δεν χρειαζόταν να μετράνε τα λόγια τους.) «Δεν θα πρέπει να παραλείψουμε τους μεγαλοβιομηχάνους» παρενέβη ο Nikitchenko. Σ’ αυτό το σημείο, ο Roberts τους ε π έ ­ στησε την προσοχή στον κίνδυνο να γίνει η διαδικασία δυσκίνη­ τη. Σύμφωνα με την εμπειρία του, μια δίκη με περισσότερους από δώδεκα κατηγορουμένους, θα κατέληγε ακριβώς έτσι.4 α ρ γ ό τ ε ρ α τ η ν ιδ ια

ημ ερα,

ο Ρώσος κατήγορος Nikitchenko τους

158

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

αιφνιδίασε όλους αναγγέλλοντας τους ξερά ότι ο Στάλιν τον είχε μόλις ορίσει ως τον Σοβιετικό δικαστή στη δίκη, και πω ς θα έπρεπε να επιστρέφει αμέσως στη Μόσχα προκειμένου να οργα­ νώσει το επιτελείο του. 0 Αντιστράτηγος Roman A. Rudenko θα έπαιρνε τη θέση του ως κατήγορος σ’ αυτές τις διαβουλεύσεις. Ακόμη και ο Jackson ανασήκωσε τα φρύδια του μόλις τ’ άκουσε αυτά. «Οι Ρώσοι έκαναν μια περίεργη ακροβασία» έγραφε στη σύζυγό του. «Αντικατέστησαν τον Nikitchenko ως κατήγορο, με κάποιον Rudenko και έκαναν τον Nikitchenko Δικαστή». Για την περίπτωση που η κυρία Jackson δεν καταλάβαινε τι ακριβώς εν­ νοούσε, της εξήγησε: «Εκείνος διάλεξε αυτούς που θα κατηγορηθούν και τώρα δεν καταλαβαίνω πώς ο ίδιος αυτός άνθρωπος θα μπορέσει να γίνει ένας αμερόληπτος δικαστής».5 Πώς ήταν δυνατόν να συμμετάσχουν οι Αμερικανοί για να δι­ κάσουν τους εχθρούς τους αμερόληπτα; Δύο ημέρες πριν υ π ο ­ γράφει η Συμφωνία του Λονδίνου, έριξαν την πρώτη ατομική τους βόμβα στη Χιροσίμα. Χρησιμοποιώντας αυτό το καινούργιο επαναστατικό φονικό όπλο, έχοντας πάρει προηγουμένως την έγκριση των Συμμάχων τους Βρετανών, είχαν εξατμίσει από προσώπου γης, σε ένα δισεκατομμυριοστό του δευτερολέπτου, 100.000 ανθρώπινα πλάσματα, που ήταν σχεδόν όλοι τους ά μ α ­ χος πληθυσμός και προστατεύονταν από τους διεθνείς νόμους για τη διεξαγωγή του πολέμου. Σε μια ακόμη πιο αμφισβητήσιμη ενέργεια, μια ημέρα μετά την υπογραφή της συμφωνίας, οι Α με­ ρικανοί επανέλαβαν αυτό το κατόρθωμα, ρίχνοντας μία βόμβα πλουτωνίου στο Ναγκασάκι. Στο ημερολόγιο που έγραφε εκείνη την εποχή, ο Jackson δεν ανέφερε για τις ατομικές βόμβες. Ο Τρούμαν δεν του είχε πει τ ί­ ποτε σχετικά. Από τα ιδιωτικά γρ α π τά του προκύπτει ότι ο ε π ι­ κεφαλής της αμερικανικής κατηγορούσας αρχής είχε αρχίσει να νιώθει πω ς είχε κατά κάποιον τρόπο παγιδευτεί, αλλά αποφασι­ στικά εξακολουθούσε να έχει συγκεντρωμένο το μυαλό του στον συγκεκριμένο στόχο που είχε θέσει στον εαυτό του - στη θέσπι­ ση ενός νόμου που θα έθετε τέλος στους πολέμους και στον κ α ­ θαγιασμό του με αίμα όταν θα ερχόταν η στιγμή. διαπίστωσε ότι οι Έ νοπλες Δυνάμεις ήταν τελείως αντί­ θετες με αυτό που ετοιμαζόταν να κάνει. Όταν επισκέφθηκε το Αρχηγείο των Αμερικανικών Αεροπορικών Δυνάμεων στο High ο JACKSON

Η ΣΥΜ Φ Ω Ν ΙΑ ΤΟΥ ΛΟΝΔΙΝΟΥ

159

Wycombe αργότερα την ίδια ημέρα της υπογραφής της συμφω­ νίας, και αφού προσπάθησε να την ερμηνεύσει στους αξιωματι­ κούς, είδε πω ς οι περισσότερες ερωτήσεις που του υπέβαλαν διαπνέονταν από σκεπτικισμό.6 Ήδη οι Times, ανήγγειλαν ότι η πρώτη δίκη των μεγαλυτέρων εγκληματιών πολέμου επρόκειτο να γίνει στη Νυρεμβέργη, με τον Γκαίρινγκ επικεφαλής στον κατάλογο των κατηγορουμένων. (Αν και ο κατάλογος, ακόμη και τότε, κάθε άλλο π αρά τελικός ήταν, δεν υπήρχε καμιά αμφιβολία για την πρωτοκαθεδρία του Γκαίρινγκ.) Δύο ή τρία βράδια μετά από αυτό, ο Jackson έδωσε μια ακόμη δεξίωση στο Claridge’s, αυτή τη φορά για τους Β ρετα­ νούς νομικούς. 0 Bill Jackson, ο γιος του, παρατηρούσε με θαυ­ μασμό τους Βρετανούς νομικούς ιέρακες με τα ριγέ κοστούμιαέδειχνε ιδιαίτερη προτίμηση στον νέο Λόρδο Καγκελάριο, ενώ ο νέος Γενικός Εισαγγελέας Sir Hartley Shawcross, φαινόταν περισ­ σότερο έξυπνος α π ’ ό,τι ο πολύ γηραιότερος Συντηρητικός προκάτοχός του Sir David Maxwell Fyfe.7 Τη Δευτέρα 13 Αυγούστου, οι επικεφαλής κατήγοροι άρχισαν τις επίσημες διαβουλεύσεις τους προκειμένου να αποφασίσουν με ποιο τρόπο θα μοίραζαν μεταξύ τους τις διάφορες υποθέσεις. 0 Shawcross, που ασκούσε καθήκοντα Προέδρου, διαφοροποιήθηκε από τον Jackson και πρότεινε οι Αμερικανοί και οι Βρετανοί να διευθύνουν τις υποθέσεις του επιθετικού πολέμου και του π ο ­ λέμου κατά παράβαση των συνθηκών, και να ανατεθούν στους Γάλλους και τους Ρώσους οι υποθέσεις των εγκλημάτων πολέμου και των εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας. 0 Jackson προτι­ μούσε να γίνουν πέντε επιτροπές, μία για καθεμία από τις τέσσε­ ρις κατηγορίες, και μια πέμπτη που θα διεξήγαγε τις έρευνες για τις οργανώσεις. Οι Ρώσοι τάχθηκαν υπέρ της γνώμης του Jackson, με μόνη τη διαφορά ότι συμπεριελάμβαναν σε μια κατηγορία τη συνωμοσία των αρχηγών και τις οργανώσεις. 0 Γάλλος καθηγη­ τής Gros έκανε μια τελείως ασυνήθιστη πρόταση - πέντε διαφ ο­ ρετικά θέματα για τις επιτροπές: απρόκλητη επίθεση, οικονομι­ κή καταστροφή και απάνθρω πες πράξεις εναντίον πολιτών, απάνθρω πες πράξεις εναντίον στρατιωτικού προσωπικού και ια ­ τρικές απάνθρω πες πράξεις.8 Η τελική δομή που συμφωνήθηκε την επόμενη ημέρα, υιοθέτη­ σε το Σχέδιο του Jackson με τέσσερις επιτροπές των τεσσάρων Δυνάμεων: μία για τον επιθετικό πόλεμο και την καταπάτηση

160

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

των συνθηκών υπό την προεδρία των Βρετανών, δύο επιτροπές για την ποινική δίωξη εγκλημάτων πολέμου και εγκλημάτων ενα­ ντίον της ανθρωπότητας στο ανατολικό και δυτικό μέτωπο, υπό την αντίστοιχη προεδρία των Ρώσων και των Γάλλων, και υπό την αμερικανική προεδρία οι εξεταστικές επιτροπές για τις ορ­ γανώσεις και τη συνωμοσία με σκοπό τη διεξαγωγή επιθετικού πολέμου.9 Αυτές οι διασκέψεις με σκοπό την οργάνωση της ποινικής δίω ­ ξης στο Λονδίνο συνεχίζονταν όλο τον Αύγουστο. Η γραμματέας του Jackson κρατούσε λεπτομερείς επί λέξει σημειώσεις, οι οποίες αποκάλυψαν πολλές από τις παρερμηνείες και τις διαστρεβλώ­ σεις που εισήγαγαν οι κατήγοροι προσπαθώντας να υποστηρί­ ξουν τις προτάσεις τους και να προστατεύσουν τις κυβερνήσεις τους από πολλές κακοτοπιές. 0 Γερμανός Επίτροπος του Ναυτο­ δικείου, ο Πλοίαρχος Otto Kranzbühler που υπερασπιζόταν τον Αρχιναύαρχο Νταίνιτς, επεσήμανε αργότερα ότι μόνο μετά τη δη­ μοσίευση αυτών των χειρογράφων, πολύ μετά από τότε που εκτελέστηκαν οι θανατικές ποινές, έμαθε ο κόσμος το μεγάλο ενδια­ φέρον που έδειξαν οι Βρετανοί εκπρόσωποι προκειμένου να μη συζητηθούν στο ακροατήριο, κατά τη διάρκεια της δίκης, τα βρε­ τανικά σχέδια εναντίον της Νορβηγίας το 1940.10 για μια ακόμη φορά το προσωπικό του αεροπλά­ νο, στις 17 Αυγούστου, ο Jackson πήρε μια άλλη ομάδα και έφυγαν για τη Νυρεμβέργη. Σ’ αυτήν περιλαμβάνονταν ο Sir Hartley Shawcross και ο Συνταγματάρχης Harry J. Phillimore, Γενικός Γραμματέας της βρετανικής αντιπροσωπείας, ο Στρατηγός Nikit­ chenko, από την πλευρά των Ρώσων, και ο διερμηνέας του Troyanovsky και ένας αριθμός Γάλλων νομικών των οποίων τα ονόματα δεν συγκράτησε. Επιδεικνύοντας το είδος της ξενοφοβίας που π ά ­ ντα δημιουργεί προβλήματα στα κράτη και τους γείτονές τους, ο Bill Jackson περιέγραψε περιπαιχτικά τους προσκεκλημένους του πατέρα του ως «χαρακτηριστικούς γλοιώδεις Γάλλους που έμοια­ ζαν με φρύνους», και διάφορους άλλους.11

ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΩΝΤΑΣ

Ακόμη και τώρα, πολύ λίγα έχουν γίνει για να απαλλαγεί η πόλη των Αρχιτράγουδιστών του Ρίτσαρντ Βάγκνερ από το β ά ­

Η ΣΥΜ Φ Ω Ν ΙΑ ΤΟΥ ΛΟΝΔΙΝΟΥ

161

ρος του πεπρωμένου της. Η Νυρεμβέργη ήταν πά ντα ένας με­ λαγχολικός τόπος για να ζει κανείς, αλλά ακόμη και για να πεθάνει. Έ νας Αμερικανός νομικός που έφθασε στην πόλη εκείνη την εποχή, περιέγραφε σε ένα γράμμα προς την οικογένειά του, τον τρόπο με τον οποίο ήταν υποχρεωμένος να σκαρφαλώνει στα ερείπια της παλιάς πόλης που βρισκόταν μέσα στα τείχη, καθώς ελάχιστοι δρόμοι είχαν καθαριστεί. Από τα πιο απίθανα μέρη έρ­ χονταν μυρωδιές από μαγειρέματα, που έδειχναν ότι κτίρια που φαίνονταν τελείως κατεστραμμένα, κατοικοόνταν ακόμη. Οι τρ ύ ­ πες στους τοίχους είχαν κλειστεί πρόχειρα με τούβλα ή σανίδες. Καπνοδόχοι από λαμαρίνα ξεφύτρωναν στις πιο απίθανες γ ω ­ νιές. Ο Αμερικανός διέκρινε ανάμεσα στα χαλάσματα, μέσα σ’ ένα ερειπωμένο κτίριο, κάτι που κάποτε ήταν ένα φονικό, μ εγά ­ λης εμβέλειας αντιαεροπορικό πυροβόλο των 88 χιλ.12 Κάτω από μια επίφαση δουλικότητας και υποταγής, ο λαός διατηρούσε ακόμη αλαζονική στάση απέναντι στους νικητές, κά­ θε φορά που του δινόταν η ευκαιρία. Όταν οι Αμερικανοί τους ζητούσαν πληροφορίες για κάποια διεύθυνση, το πιθανότερο ήταν να πάρουν την απάντηση: «Εκεί κάτω - ανάμεσα στα χ α ­ λάσματα».13 Το Δικαστικό Μέγαρο ήταν ένα μεγάλο, ακανόνιστο κτίριο, με ατελείωτους, κρύους πλακόστρωτους διαδρόμους και αμέτρητα γραφεία. Με ταχείς ρυθμούς προχωρούσαν σε ανακατασκευές και διαρρυθμίσεις για τις ανάγκες της μεγάλης δίκης. «Ο στρα­ τός», σημείωνε ο Bill Jackson, «έστειλε εδώ ένα ολόκληρο σύ­ νταγμα για να μας φροντίζει -οδηγούς, τηλεφωνητές, χειριστές πολυγράφου, φρουρούς, ταχυδρομικό γραφείο, στρατιωτικό κ α ­ τάστημα, ραφείο, κουρείο κ λ π .- οτιδήποτε ήταν δυνατύν να χρει­ αστούμε, ακόμη και νυχτερινό κέντρο διασκέδασης».14 Κ ατεδά­ φισαν έναν τοίχο της αίθουσας συνεδριάσεων και την ένωσαν με τη διπλανή, όπου έφτιαξαν εξώστες για το κοινό. Κατασκεύασαν επίσης μια έδρα για τους τέσσερις δικαστές και τους τέσσερις «εναλλακτικούς» τους (αναπληρωτές δικαστές, χωρίς δικαίωμα ψήφου), κατά μήκος του δυτικού τοίχου και έναν ξύλινο πρόβολο μήκους 11 μ. κατά μήκος του απέναντι τοίχου. Ακριβώς πίσω από τον πρόβολο τοποθέτησαν έναν ανελκυστήρα, με τον οποίο θα μεταφέρονταν οι κρατούμενοι από το παρακείμενο κρατητήριο. Οι σημαντικότεροι κατηγορούμενοι κρατούνταν σε χαμηλοτά-

Ι6Ζ

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

βανα κελιά, μόλις και μετά βίας 2 χ 4 μ. Κοιμούνταν σε σιδερένια μικρά κρεβάτια στερεωμένα στο πάτωμα, κατά μήκος του αρι­ στερού τοίχου. Στη μια άκρη της στενής χαλύβδινης πόρτας κάθε κελιού υπήρχε μια πορσελάνινη λεκάνη τουαλέτας τοποθετημένη σε μια κόγχη. Ή ταν το μοναδικό αθέατο σημείο του κελιού από τους φρουρούς, που κοιτούσαν συνεχώς τον κρατούμενό τους από το ειδικό μάτι της πόρτας. Ό πω ς και στο Mondorf, όλα τα τζάμια των παραθύρων είχαν αντικατασταθεί με πλαστικά. Είχαν επίσης αφαιρεθεί όλα τα ηλεκτροφόρα σύρματα. Τα μέτρα ασφαλείας και αποτροπής των αυτοκτονιών ήταν δρακόντεια. Ενώ οι συνα­ ντήσεις των κρατουμένων με τους κατηγόρους γίνονταν σε δω μά­ τια όπου υπήρχαν μόνο τραπέζια και κανένα εμπόδιο ανάμεσά τους, για τις αντίστοιχες με τους συνηγόρους τους υπήρχαν ειδι­ κές αίθουσες με χοντρά γυάλινα χωρίσματα ανάμεσα στους δικη­ γόρους και τους πελάτες τους και ένας φρουρός μύριζε όλα τα έγ ­ γραφα που περνούσαν από τη χαραμάδα για να βεβαιωθούν πως δεν είχαν εμβαπτιστεί σε δηλητήριο. Κάθε ημέρα, στις 07:00', ένας φρουρός έδινε σε κάθε κρατού­ μενο, περνώντας το από τη θυρίδα που υπήρχε στην ατσάλινη πόρτα, το πρωινό του και ένα κουτάλι. Το νερό το έχυναν με κ α ­ νάτα από τη θυρίδα της πόρτας σε ένα τσίγκινο κύπελλο, από το οποίο είχε αφαιρεθεί το χερούλι - μια ακόμη προφύλαξη για λό­ γους ασφαλείας. Μετά ερχόταν ο κουρέας να τους ξυρίσει. Έ νας φρουρός με κλομπ στεκόταν εκεί κοντά για να βεβαιώνεται ότι κανείς δεν θα μιλούσε. «Φρουροί πηγαινοέρχονται στους στενούς διαδρόμους και επιτηρούν κάθε μισό λεπτό τους κρατουμένους» ανέφερε στον Jackson ο Andrus. Στις 18:00' κάθε απόγευμα, έπαιρναν από τους κρατουμένους τα γυαλιά τους, τους στυλόγράφους και τα ρολόγια του χεριού και στις 21:30' έσβηναν το χ α ­ μηλό φως του κελιού. Έ να εκτυφλωτικό φως έμπαινε από τη θυρί­ δα της πόρτας, και έπεφτε πάνω στο πρόσωπο του κρατουμένουη μόνη παραχώρηση που τους έκαναν ήταν να μειώνουν την έντα­ σή του κατά τη διάρκεια της νύχτας. Ο Συνταγματάρχης Andrus συνόδεψε τους επισκέπτες νομι­ κούς στο παρακείμενο κρατητήριο και τους επέτρεψε να κοιτά­ ξουν από το μάτι της πόρτας τις προσωπικότητες των Ναζί, που μόλις είχαν φθάσει από το Mondorf - ο Jackson που είχε μαζί και τον γιο του, αναγνώρισε μεταξύ αυτών τον αγέρωχο Υπουργό Εξωτερικών του Χίτλερ.

Η ΣΥΜ Φ Ω Ν ΙΑ ΤΟΥ ΛΟΝΔΙΝΟΥ

163

«Η συγκλονιστικότερη εμπειρία του ταξιδιού», έγραφε ο Bill, «ήταν μέσα στη φυλακή, όταν αντίκρισα τον φον Ρίμπεντροπ να κάθεται μέσα στο κελί, σε απόσταση λιγότερη από δύο μέτρα». 0 Ρίμπεντροπ έδειξε να ενοχλείται που τον διέκοπταν, καθώς έγρα­ φε μανιωδώς, καλύπτοντας απίστευτο αριθμύ σελίδων με το φαρ­ δύ, ακατάστατο γράψιμό του, σαν τον Πλοίαρχο Νέμο στις τελευ­ ταίες σκηνές του 20.000 Λ εύγες κάτω από τη Θάλασσα. «Προφα­ νώς», κατέληξε ο Jackson ο νεότερος, «ετοίμαζε την υπεράσπισή του». Ή ταν μια περίεργη αίσθηση να τον βλέπεις εκεί κλεισμένο στο κελί, και βέβαια φαινόταν πολύ δυστυχισμένος. Πιο κάτω, στον ίδιο διάδρομο, «είδαμε τον Στρατηγό Γιόντλ, που κοίταζε με απλανές βλέμμα στο κενό». Την επόμενη ημέρα, ο Bill παρακο­ λούθησε την ανάκριση του Βίλχελμ Κάιτελ. 0 Κάιτελ φαινόταν π ο ­ λύ πρόθυμος να μιλήσει. «Βάλε αυτά τα αγοράκια έναν ακόμη μή­ να στην απομόνωση», αποφάνθηκε ο νεαρός Αμερικανός δικηγό­ ρος, «και θα αρχίσουν να κατηγορούν ο ένας τον άλλο, ή όπως λέ­ νε και οι περιφερειακοί εισαγγελείς, “ θα κελαηδήσουν”» .15 Πριν φύγουν απύ τη Νυρεμβέργη, οι προσκεκλημένοι νομικοί παρακάθισαν σε πλουσιοπάροχο γεύμα που τους παρέθεσαν οι Αμερικα­ νικές Ένοπλες Δυνάμεις. Τους καθησύχασαν ότι όλα αυτά γίνο­ νταν με έξοδα της Γερμανίας. (0 Jackson σκόπευε να εμφανίσει όλα τα έξοδα αυτών των διαδικασιών σαν έξοδα της κατοχής.) σ τ ο π ρ ό χ ε ιρ ό τ ρ α π έ ζ ι του κελιού του Χέρμαν Γκαίρινγκ, υπήρχαν οι πολύτιμες φωτογραφίες της πρώτης γυναίκας του Karin, τη ςΈ μ μ υ και των γονιών του - ο πατέρας του με τη μ εγά ­ λη πλουμιστή στολή και το λοφίο του κυβερνήτη της γερμανικής νοτιοδυτικής Αφρικής. Υπήρχε επίσης και μια στιγμιαία φω το­ γραφία τη ςΈ ντα . Είχε μόλις γίνει επτά ετών. «Αγαπημένε μου μπαμπά», είχε γράψει προσεχτικά στο πίσω μέρος, «ξαναγύρισε σύντομα κοντά μου. Σε έχω τόσο πολύ επιθυμήσει. Πολλές χιλιά­ δες φιλιά από τη νΈ ντα σου!!!!» «Η κατάσταση της υγείας του δεν φαίνεται να είναι πολύ καλή», προειδοποίησε ένας Α μερικα­ νός αξιωματικός τους ανωτέρους του στις 15 Αυγούστου, «και δύο φορές πρόσφατα, τον βρήκα ξαπλωμένο στο κρεβάτι, με τη ρόμπα και τις πιτζάμες του, μετά από μια ελαφρά καρδιακή προσβολή... και βρογχίτιδα».16 Στους κρατουμένους επιτρεπόταν να έχουν μολύβια και χα ρ ­ τιά για να αλληλογραφούν. Αλλά βέβαια αυτά τα γράμματα, π α πανω

164

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

ραδέχτηκε ο Andrus, «στέλνονταν αμέσως στον προϊστάμενο ανακριτή», τον Συνταγματάρχη Amen, και οι κρατούμενοι ανη­ συχούσαν και απελπίζονταν όταν δεν έπαιρναν απαντήσεις. «Ε πί δύο μήνες μας επέτρεπαν να γράφουμε επιστολές και κάρτες», σημείωνε ο Βίλχελμ Κάιτελ τον Οκτώβριο, «αλλά δεν πήραμε απαντήσεις».47 Αυτό, σε συνδυασμό με τις μικρές μερίδες φ α γη ­ τού και την έλλειψη σωματικής άσκησης, ήταν μέρος του π ρ ο ­ γράμματος ψυχολογικού πολέμου των κατηγόρων, που α πέβλε­ π ε στην κάμψη της αντίστασης των κρατουμένων. Στα τέλη Αυγούστου, η γενική κατάσταση της υγείας και του ηθικού όλων των κρατουμένων είχε χειροτερέψει. 0 Andrus ανη­ σύχησε και συμβουλεύτηκε τον Γερμανό γιατρό της φυλακής .Ludwig Pflücker. Ο γιατρός απέδωσε την κατάσταση στην κακή διατροφή και στην απομόνωση. 0 Andrus έδωσε εντολή να βελ­ τιωθεί το διαιτολόγιο, και επέτρεψε στον Pflücker να συνομιλεί μαζί τους. 0 Pflücker θα κατέθετε αργότερα ότι ο Γκαίρινγκ π ά θαινε επανειλημμένες καρδιακές προσβολές εκείνη την εποχή. Αλλά εκείνος ήταν ουρολόγος και όχι καρδιολόγος και δεν είχε κατάλληλα καρδιολογικά εργαλεία για να κάνει μια κανονική εξέ­ ταση.18 Στις 21 Αυγούστου, Αμερικανοί αξιωματικοί ανάγκασαν τον Γκαίρινγκ να ανεβεί με τα πόδια τρεις ορόφους για να τον ανακρίνουν, και για να λάβει μέρος σε μια άσκοπη τελετή « κ α ­ θαίρεσής» του από τις Γερμανικές Ένοπλες Δυνάμεις. Όταν γύρι­ σε στο κελί του, είχε αναπνευστικά προβλήματα και φρικτούς π ό ­ νους στην καρδιά, και το ίδιο βράδυ υπέστη βαριά καρδιακή π ρ ο ­ σβολή. Έ νας Αμερικανός γιατρός του συνέστησε να μείνει στο κρεβάτι επί δύο ημέρες και εμπιστευτικά προειδοποίησε τον Σ υ ­ νταγματάρχη Andrus ότι, αν δεν του επιτρεπόταν να ασκείται στο ύπαιθρο επί μισή ώρα, η επόμενη καρδιακή προσβολή μάλλον θα ήταν και η τελευταία.

Η φιλοξενία στη Νυρεμβέργη της στρατιάς των νομικών που όλο και μεγάλωνε, εξακολουθούσε να αποτελεί ένα δύσκολο πρύβλημα, χάρη στις επιδόσεις των βομβαρδιστικών αεροπλά­ νων τον καιρό του πολέμου. Οι συνεργάτες του Jackson, ενώ έμε­ ναν ακόμη στο Grand Hotel, έψαχναν απεγνωσμένα για κατάλλη­ λα μελλοντικά καταλύματα. Οι Βρετανοί υπολόγιζαν ότι θα α π α ­

Η ΣΥΜ Φ Ω Ν ΙΑ ΤΟΥ ΛΟΝΔΙΝΟΥ

165

σχολούσαν γύρω στα είκοσι πέντε άτομα· τόσο οι Ρώσοι όσο και οι Γάλλοι, περίπου είκοσι η κάθε πλευρά. Η αποστολή του Jackson θα ήταν πολύ μεγαλύτερη, γύρω στους εξακόσιους. Δια­ πίστωσαν ότι στα καταλύματα που προορίζονταν για τους Α με­ ρικανούς, θα ήταν μάλλον στριμωγμένοι, και πω ς κάθε σπίτι δ ιέ­ θετε μόνο ένα μπάνιο. Υπήρχε μια άλλη, πολύ καλή πολυκατοι­ κία διαθέσιμη και πήγαν να τη δουν, αλλά ο Δικαστής Jackson δεν άντεξε να μπει μέσα, καθώς οι στρατιώτες ετοιμάζονταν να κ ά ­ νουν έξωση στους «φτωχοδιαβόλους» που ζούσαν εκεί.19 Στις ανατολικές επαρχίες της κατεχόμενης Γερμανίας, έξωση σήμαινε στρατιωτική διαταγή να φύγουν οι ένοικοι μέσα σε μερι­ κές ώρες, αφήνοντας πίσω όλα τους τα έπιπλα και τα σκεύη κ α ­ θώς και τα κλειδιά πάνω στην πόρτα. Αδιαφορώντας για το τι προέβλεπαν οι διατάξεις της Σύμβασης της Χ άγης για τις εχθρο­ πραξίες στην ξηρά, δεν αναγνωριζόταν το δικαίωμα της ιδιοκτη­ σίας σε μια χώρα που μόλις είχε χάσει τον πόλεμο. Πριν αναχω­ ρήσουν από τη Νυρεμβέργη, ο Jackson ο νεότερος απέκτησε μια συλλογή από «απελευθερω μένα» γερμανικά όπλα και φρόντισε να σταλούν με το πλοίο στο σπίτι της οικογένειας στο McLean, έξω από την Ουάσινγκτον - ένα πραγματικό οπλοστάσιο των SSεγχειρίδια, στιλέτα, ξίφη, σπάθες του ιππικού, όπλα τύπου Mauser, και άλλα παρόμοια.20 Ακόμη δικηγόροι και νομικοί, θεώ ­ ρησαν πω ς είχαν το δικαίωμα να πάρουν ως πολεμικά λάφυρα τέτοιου είδους αντικείμενα, που, όπως αποδείχτηκε, τα επόμενα χρόνια θα είχαν και πολύ καλή εμπορική αξία. Επιστρέφοντας στο Λονδίνο, μέσω Παρισιού, ο Jackson πληροφορήθηκε από τον Υπουργό Δικαιοσύνης ότι η Γαλλία προσέφερε τη θέση του επικεφαλής των κατηγόρων της στον Frangois de Menthon, μια προσωπικότητα της αντίστασης, που υπήρξε Υπουργός Δικαιοσύνης στην εξόριστη Κυβέρνηση στην Αλγερία και κάποτε υπήρξε καθηγητής του Διεθνούς Δικαίου στο Π ανεπι­ στήμιο της Λυών.21 Στο μεταξύ, ανάμεσα στο επιτελείο του άρχιζαν να εμφανίζο­ νται συμπτώματα μικροανταγωνισμών. 0 Francis Shea επέσ τρε­ ψε στην Ουάσινγκτον για να υποβληθεί σε κάποια εγχείρηση και ο Συνταγματάρχης Murray Bernays, ένας απύ τους πρω τεργάτες των δικών, έφυγε στις 21 Αυγούστου προφασιζόμενος λόγους υγείας - στην πραγματικότητα είχε αρρωστήσει για άλλους λό­ γους. «Ήταν συνεχώς “ άρρωστος” από τη στιγμή που φύγαμε

166

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

από την Ουάσινγκτον», έγραφε σαρκαστικά ο Bill Jackson, «και η πραγματική αιτία νομίζω πω ς ήταν ότι δεν του είχαν δοθεί εκείνες οι αρμοδιότητες που πίστευε ότι έπρεπε να έχει». 0 Jackson ο νεότερος πίστευε πως ήταν επίσης ένας εύσχημος τρόπος να απαλλαγούν από αυτόν «επειδή συνεχώς εκνεύριζε και πίεζε με ενοχλητικές ερωτήσεις τον πατέρα του, για κάθε είδους ασήμα­ ντα θέματα». Πριν εγκαταλείψει την Ευρώπη, ο Bernays έστειλε ένα τηλεγράφημα στο Πεντάγωνο -π ο υ ο Jackson το χαρακτήρισε «έκρηξη μεγαλομανίας»- αναφέροντας ότι «είχε αποδεσμευθεί από την υπηρεσία» και «η αποστολή δεν επρόκειτο να υποφέρει εξαιτίας αυτού του γεγονότος».22 0 ΧΡΟΝΟΣ ΗΔΗ ΠΙΕΖΕ. Υπό την πίεση των Σοβιετικών στο Potsdam, οι νικητές είχαν αναλάβει την υποχρέωση να δώσουν στη δημο­ σιότητα τον ακριβή κατάλογο των κατηγορουμένων μέχρι τις πρώτες ημέρες του Σεπτεμβρίου. Η τελική διανομή των ρόλων ανάμεσα στους νικητές είχε ολο­ κληρωθεί, αλλά δεν υπήρχε συμφωνία ως προς το ποιοι από τους ηττημένους θα παραπέμπονταν σε δίκη και θα απαγχονίζονταν. Επιστρέφοντας στο Λονδίνο, στις 23 Λυγούστου, ο Jackson δ ια π ί­ στωσε πω ς η βρετανική άποψη ως προς τις συνεδριάσεις των επ ι­ τροπών εξαντλούνταν στην εξέταση προσωπικών αποδεικτικών στοιχείων - εκείνη τη συγκεκριμένη ημέρα την είχαν περάσει διαβάζοντας μια ολόκληρη ομιλία του Χίτλερ. «Πάντως πρέπει να καθίσουμε και να επιλέξουμε τους κατηγορουμένους, των οποίων τα ονόματα θα δοθούν στη δημοσιότητα μέχρι την 1η Σ ε­ πτεμβρίου» επεσήμανε ο Jackson. « 0 Τύπος θα πρέπει να γνω ρί­ ζει τα ονόματα τρεις ημέρες νωρίτερα».23 Ως προς τα πειστήρια, φαίνεται ότι ο στρατός του Αϊζενχάουερ είχε συγκεντρώσει τα κυριότερα. Στο Παρίσι, ο Συνταγματάρχης Storey είχε αρχίσει την αναδίφησή του σ’ αυτά τα βουνά των π ει­ στηρίων - ξεχωρίζοντας εκείνα, τα οποία γενεές ιστορικών θα αναγνώριζαν αργότερα με τα αρχικά PS ή Paris-Storey.24 Η υπόθε­ ση είχε πλέον πάρει τεράστιες διαστάσεις. «Έχουμε ήδη ανοίξει 250 τόνους εγγράφων στη Γερμανία» έγραφε ο Bill Jackson. « Ε π ι­ πλέον διατρέξαμε 3.000 πλαίσια γερμανικών μικροφίλμ, κάθε μι­ κροφίλμ όμως περιλαμβάνει ένα ολόκληρο ντοκουμέντο». Τώρα πια αμφέβαλε αν θα μπορούσαν να προχωρήσουν στη δίκη πριν από το τέλος του Οκτωβρίου.25

Η ΣΥΜ Φ Ω Ν ΙΑ ΤΟΥ ΛΟΝΔΙΝΟΥ

167

Η αλήθεια είναι ότι είχαν διασωθεί άφθονα αρχεία, αλλά επ ει­ δή είχαν συγκεντρωθεί μόνο για να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες της ποινικής δίωξης των εγκληματιών πολέμου, θα πρέπει να ήταν κάποιος τρελός εάν θεωρούσε ότι θα μπορούσε να γράψει Ιστορία συμβουλευόμενος αποκλειστικά αυτά.26 Υπάρχει μια ανέκδοτη μαρτυρία, πω ς στο δάσος έξω από τη Νυρεμβέργη οι κατήγοροι άναψαν μεγάλη φωτιά και έριξαν μέσα όλα τα έγγραφ α που θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην υπεράσπιση των κατηγορουμέ­ νων. Τόνοι ιδιωτικών εγγράφων -μ ετα ξύ αυτών και η αλληλογρα­ φία του Χίτλερ με την Εύα Μπράουν, τα ημερολόγιά της καθώς και τα ημερολόγια των Hans Lammers, Χάινριχ Χίμλερ και Χέρμαν Γκαίρινγκ- εξαφανίστηκαν στα χέρια Αμερικανών και Γάλ­ λων λαφυραγωγών που είχαν εφορμήσει στις κοιλάδες γύρω από το Μ περχτεσγκάντεν.27 Οι Βρετανοί είχαν αρπάξει τα ημερολόγια του Στρατηγού Άλφρεντ Γιύντλ στο Flensburg, αλλά πολλά από αυτά είχαν εξαφανιστεί από χέρια αγνώστων. 0 Robert Kempner αφαίρεσε παράνομα τα ημερολόγια του Alfred Rosenberg. Τα κράτησε κρυμμένα μέχρι τον θάνατό του, και έτσι δεν μπόρεσε να τα επικαλεσθεί ο Rosenberg για την υπεράσπισή του. Ακόμη και τώρα, ελάχιστα αποσπάσματα από αυτά έχουν δημοσιευθεί.28 Μεταξύ των στοιχείων που διέσωσαν οι Αμερικανοί ήταν όλα τα πολεμικά ημερολόγια που κρατούσε ο Γενικός Κυβερνήτης της κατεχόμενης Πολωνίας, ο δρ. Hans Frank - που υπήρξε δικη­ γόρος του Χίτλερ. 0 Τπολοχαγός Walter F. Stein, ένας αξιω ματι­ κός της αντικατασκοπίας ο οποίος υπηρετούσε στην 7η Στρατιά των ΗΠΑ, βρήκε αυτούς τους σαράντα δακτυλογραφημένους τό ­ μους στην πανσιόν Μ πέργκοφ στο Neuhaus, κοντά στην Schlier­ see στη Βαυαρία. 0 Frank χρησιμοποιούσε αυτό το πανδοχείο ως γραφείο και παρέδωσε ο ίδιος, με τη θέλησή του, αυτά τα ημερο­ λόγια, πιστεύοντας, σαν τον Speer, πω ς μια τέτοια ευθύτητα θα δημιουργούσε καλές εντυπώσεις στους κατηγύρους, με τα αντί­ στοιχα ευεργετήματα.29 Τα ημερολόγια του δρ. Hans Frank μ ε­ ταφέρθηκαν στο Κέντρο Τεκμηριώσεως, το οποίο είχε εγκαταστήσει η 7η Στρατιά στη βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου της Χάίλδεβέργης. Εκεί τα βρήκε ο Υπολοχαγός Gerhard Schaefer, ένας αξιωματικός της αντικατασκοπίας, διαπιστευμένος στο γραφείο του Jackson, και διέταξε τη μεταφορά τους, στις 20 Σ ε­ πτεμβρίου, στο Δικαστικό Μέγαρο στη Νυρεμβέργη.30 Σε καθένα από αυτά τα ντοκουμέντα που είχαν σταλεί στη

168

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

Νυρεμβέργη, είχε κολληθεί ένας αριθμός, από τον οποίο οι ειδικοί μπορούν να αναγνωρίσουν την προέλευσή του. Αυτά με το π ρ ό ­ θεμα «C» (το αρχικό γράμμα της λέξης Crime-Έγκλημα), από το C-1 μέχρι το C-460, προέρχονταν από το Βρετανικό Ναυαρχείο. Αυτά με το «D», από την ομάδα των Βρετανών κατηγόρων στη Νυρεμβέργη. Το πρόθεμα «EC» αφορούσε οικονομικά ντοκουμέ­ ντα που τα χρησιμοποιούσαν οι Αμερικανοί (το ECH προερχόταν από το Κέντρο Τεκμηριώσεως της Χάίλδεβέργης και το ECR από το Rosenheim). Το «L» σήμαινε ντοκουμέντα από το Λονδίνο, όπως ήταν το περίφημο σήμερα, χαλκευμένο 003-L, που αφορού­ σε την περίφημη ομιλία του Χίτλερ προς τους στρατηγούς του στις 22 Αυγούστου του 1939, το οποίο είχε δοθεί από την αντιναζιστική αντίσταση στον δημοσιογράφο του Associated Press, Louis Lochner στο Βερολίνο. Το «Μ», που το χρησιμοποιούσαν σπάνια, αφορούσε και άλλα ντοκουμέντα απύ αυτά που ήταν στα χέρια των Βρετανών κατηγόρων, ενώ η συλλογή «PS», από το γραφείο του Συνταγματάρχη Storey στο Παρίσι, ήταν η μεγαλύτερη (4.021 αντικείμενα που καταλάμβαναν χώρο σε ένα ράφι μήκους τρ ιά ­ ντα μέτρων) και η πιο έγκυρη. Υπήρχε επίσης μια μικρή συλλογή «R», η οποία αποτελούνταν απύ 589 έγγραφα που είχαν ελεγχθεί από τον Υπολοχαγό Walter Rothschild του τμήματος του OSS στο Λονδίνο, και τέλος η «TC» ήταν μια σειρά ντοκουμέντων από την Επιτροπή Συνθηκών του Βρετανικού Υπουργείου Εξωτερικών, και αφορούσαν διεθνείς συμβάσεις, όπως των Βερσαλλιών, της Χ άγης για τις εχθροπραξίες στην ξηρά και τη Συνθήκη KelloggBriand που αφορούσε τους παράνομους πολέμους.31 Για να αντιμετωπίσουν αυτές τις πηγές, οι δικηγόροι της υ π ε­ ράσπισης δεν είχαν παρά την ευφυΐα τους και όσα ντοκουμέντα μπορούσαν να ανακαλύψουν οι φιλόπονοι ερευνητές τους.

Μέχρι την παραμονή της έναρξης της δίκης, οι διαμάχες για το ποιον θα παρέπεμπαν, συνεχίζονταν. Επέλεγαν τα ονόματα με μια συγκλονιστική απάθεια, και τα έγγραφα του Jackson φ α ­ νερώνουν την πλήρη άγνοια των κατηγόρων των Συμμάχων ως προς το ποιοι ήταν οι εχθροί που σκόπευαν να καταδικάσουν. Επιθυμούσε διακαώς να ασκήσει διώξεις οργανώσεων καθώς και ατόμων -εναντίον των SS, SD, SA, της Γ κεστάπο- και του

Η ΣΥΜ Φ Ω Ν ΙΑ ΤΟΥ ΛΟΝΔΙΝΟΥ

169

Υπουργικού Συμβουλίου του Ράιχ καθώς και εναντίον αυτού που αποκαλούσε ηγετικό σώμα του κόμματος των Ναζί και του Γενι­ κού Επιτελείου. Αλλά το επιτελείο του εξακολουθούσε να ταλανί­ ζεται χαμένο σε λεπτομέρειες και τεχνικούς όρους. Όροι όπως: «Η Γερμανική Ανωτάτη Διοίκηση» και το «Γενικό Επιτελείο» επαναλαμβάνονταν επί χρόνια χωρίς κανείς να έχει την π α ρα μ ι­ κρή ιδέα περί τίνος επρόκειτο. «Θα θυμάσαι, ίσως», έλεγε ο Murray Bernays στον νεότερο Donovan, «όταν συσκεπτόμαστε με τον Τπολοχαγό Rothschild για το ποιες ομάδες κατηγορουμένων θα προτείναμε, είχαμε μια πολύ θολή ιδέα για το τι ήταν π ρ ά γμ α ­ τι το Γερμανικό Γενικό Επιτελείο και ποιοι το αποτελούσαν».32 Η αλήθεια είναι πω ς στην εποχή του Χίτλερ δεν υπήρχε Γενικό Ε π ι­ τελείο για όλες τις Ένοπλες Δυνάμεις όπως υπήρχε στον Μεγάλο Πόλεμο - αυτό ήταν κατασκεύασμα της προπαγανδιστικής φ α ­ ντασίας των Συμμάχων. Το αποτέλεσμα ήταν ότι περισσότεροι από εκατό ανώτεροι και ανώτατοι Γερμανοί αξιωματικοί, παραπέμφθηκαν αργότερα για να δικαστούν μύνο και μόνο επειδή κ α ­ τείχαν ανώτατο βαθμό στη στρατιωτική ιεραρχία. τ ι ς τ ε λ ε υ τ α ί ε ς λίγες ημέρες πριν φθάσει η ημέρα που είχε ορισθεί για τη δημοσιοποίηση του τελικού καταλύγου των κατηγορουμέ­ νων, η 1η Σεπτεμβρίου, γινύταν πυρετώδης ανταλλαγή τηλεφω ­ νημάτων μεταξύ Ουάσινγκτον, Παρισιού και Νυρεμβέργης. Σε ένα υπόμνημα με τον τίτλο Οι Κάιτελ, Νταίνιτς, Schacht και Krupp ως Εγκληματίες Πολέμου, ένας Βρετανός αξίωματούχος του Υπουργείου Εξωτερικών επεσήμανε ύτι μόνο ο Κάιτελ θα μ πο­ ρούσε να συμπεριληφθεί στον κατάλογο, καθώς οι υπόλοιποι τρεις, με τα υπάρχοντα στοιχεία «θα πρέπει να αθωωθούν». Και συγκεκριμένα, η «κατηγορία εναντίον του Νταίνιτς δεν είναι π ο ­ λύ βάσιμη».33 Η κατηγορία εναντίον του Αρχιναυάρχου Νταίνιτς είχε κάποια αξιοπερίεργη πλευρά. 0 Νταίνιτς ήταν Αρχηγός των Υποβρυχίων, όταν διαδέχτηκε τον Έ ριχ Ραίντερ ως Αρχηγός του Γερμανικού Ναυτικού το 1943, και τον Απρίλιο του 1945 ορίστηκε από τον Χ ίτ­ λερ να τον διαδεχτεί ως αρχηγός του Κράτους. Στις 28 Αυγούστου ο Jackson έλαβε κάποια σοβαρή ανάλυση σχετικά με την προσωπι­ κότητά του, που τελείωνε με τη δήλωση πως το Βρετανικό Ναυαρ­ χείο είχε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι «δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία για να στηριχθεί κατηγορία εναντίον του Νταίνιτς» και

170

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

πω ς γι’ αυτό το θέμα θα εγκατέλειπαν τις προσπάθειές τους. Ο συντάκτης αυτής της ανάλυσης, ένας αξιωματικός του Ναυτικού, συμπλήρωνε με μια δόση σαρκασμού: «Εκτός και αν στο Υπουρ­ γείο Εξωτερικών της Βρετανίας ή αλλού υπάρξουν συμπληρωμα­ τικές πληροφορίες που να εμπλέκουν τον Νταίνιτς με πολιτικές ενέργειες, όπως αυτές ορίζονται κατ’ αντιδιαστολή με τις στρα­ τιωτικές εγκληματικές ενέργειες... Πιστεύουμε πως τα αποδεικτι­ κά στοιχεία που υπάρχουν είναι ανεπαρκή για να καταδικαστεί ή να παραπεμφθεί σε δίκη, όπως έχει επιχειρηθεί. Αν, όπως λέχθηκε κάποτε σαν αστείο πρέπει να έχουμε μερικούς κατηγορουμένους οι οποίοι μπορεί να αθωωθούν, τότε θα πρέπει να σκεφτούμε μή­ πως μ’ αυτό τον τρόπο δίνουμε τη δυνατότητα και σε άλλους κα­ τηγορουμένους να επωφεληθούν απύ τα αποδεικτικά στοιχεία που ασφαλώς θα προσκομίσει ο Νταίνιτς για την υπεράσπισή του». Οι απύψεις αυτές που διατυπώθηκαν από αυτόν τον αξιωματικό προς τον Jackson, από την πλευρά του Ναυτικού των ΗΠΑ, συνέπι­ πταν με τις απόψεις του Βρετανικού Ναυαρχείου.34 0 α δούμε αρ­ γότερα με ποιους τρόπους η κατηγορούσα αρχή σκόπευε να κατα­ σκευάσει τις ψευδείς κατηγορίες εναντίον του Ναυάρχου. Ως προς τον δρ. Hjalmar Schacht, έναν άλλο προτεινόμενο ως κατηγορούμενο, ο Στρατηγός Donovan είχε προτείνει εμπιστευτικά στον Jackson από την αρχή των ανακρίσεων, να αφήσουν τον Ναζί τραπεζίτη να καταθέσει ως μάρτυρας στη δίκη εναντίον του Γκαίρινγκ και, ως αντάλλαγμα, «να μεθοδεύσουν» την α παλλα­ γή του. 0 Jackson απέρριψε θυμωμένος αυτή την τακτική - και αυτός ήταν ένας από τους λόγους που ο Donovan επέστρεψε στην Ουάσινγκτον δυσαρεστημένος.35 0 Jackson θεωρούσε τον τέως Πρόεδρο της Reichsbank ως τον πλέον αξιοκατάκριτο από όλους τους κατηγορουμένους. Είχε χρηματοδοτήσει τη θεαματι­ κή ανάπτυξη και τον επανεξοπλισμό της Γερμανίας του Χίτλερ. Περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον παράγοντα, η οικονομική ιδιοφυία αυτού του ανθρώπου, είχε ανοίξει το δρόμο για την κ α ­ ταπάτηση της Συνθήκης των Βερσαλλιών.36 Υπάρχουν αποδείξεις ότι ακόμη και μετά την καθαίρεσή του από τον Χίτλερ, πριν από τον πόλεμο, ο Schacht εξακολουθούσε να τον σέβεται. Ο κατηγορούμενος Krupp πάντως, ήταν η πιο αξιολύπητη π ε ­ ρίπτωση. 0 Δικαστής Jackson πίστευε πάντα ύτι είχε αποφασισθεί πω ς έπρεπε μεταξύ των κατηγορουμένων να υπάρχουν και εκπρόσωποι των μεγαλυτέρων βιομηχανιών της Γερμανίας, όπως

Η ΣΥΜ Φ Ω Ν ΙΑ ΤΟΥ ΛΟΝΔΙΝΟΥ

171

ο νεαρός Krupp, ο Alfried Krupp von Bohlen und Haibach, και όχι ο άρρωστος γηραιός πατέρας του Gustav. Αλλά όταν κ αταρ­ τίστηκε ο πρώτος πρόχειρος κατάλογος με τα ονόματα των κ α ­ τηγορουμένων που θα δινόταν στον Τύπο, οι αρμόδιοι υπάλληλοι ανέφεραν στον Sir Hartley Shawcross ότι είχε γραφτεί κατά λά­ θος το όνομα του Gustav αντί του γιου του. 0 κατάλογος που γνωστοποιήθηκε τηλεφωνικά στην Ουάσινγκτον το βράδυ της 25ης Αυγούστου, είναι βέβαιο πω ς περιελάμβανε τον Krupp τον νεότερο. ΛΟΝΔΙΝΟ: « -κ α ι ο Alfried K rupp von Bohlen und H aibach». ΟΥΑΣΙΝΓΚΤΟΝ: «Δεν το κα τά λα β α αυτό το τελευτα ίο». ΛΟΝΔΙΝΟ: «Α υτός είναι ο K rupp, της μεταλλοβιομηχανίας». ΟΥΑΣΙΝΓΚΤΟΝ: « -Α υ τό ς π ο υ κ ατα σ κεύαζε π ο λ εμ ο φ ό δ ια ;» ΛΟΝΔΙΝΟ: « ... Fritz Sauckel, A lbert Speer, Μ άρτιν Μ π ό ρ μ α ν-» ΟΥΑΣΙΝΓΚΤΟΝ: «Π οιον είπ α τε μ ετά τον Speer;» ΛΟΝΔΙΝΟ: «Τ ον Μ άρτιν Μ πόρμαν!» ΟΥΑΣΙΝΓΚΤΟΝ: « Ζ ει α κ ό μ α ;» ΛΟΝΔΙΝΟ: «Δεν ξέρουμε!»

Οι Βρετανοί τους είχαν επισημάνει πω ς δεν έπρεπε να αναφέρονται στον κατάλογο περισσότερα από δέκα ονόματα. Στις 29 Α υ­ γούστου, δύο ημέρες πριν τη δημοσιοποίησή του, ο κατάλογος ήδη περιείχε είκοσι δύο και την τελευταία στιγμή προστέθηκαν ξαφνικά και άλλα δύο: του Αρχιναυάρχου Έ ριχ Ραίντερ και του Hans Fritzsche, του βασικού ραδιοφωνικού σχολιαστή του δρ. Γκαίμπελς, που και οι δύο, όπως αποκάλυψαν τότε οι Ρώσοι, βρίσκονταν στα χέρια τους. Ο Jackson έβρισκε ότι δεν άξιζε να παραπεμφθεί ο Fritzsche, αλλά οι Ρώσοι επέμεναν, προφανώς επειδή ήταν από τους ελάχιστους υψηλόβαθμους Ναζί κρατουμέ­ νους τους.37 Όταν ο κατάλογος δόθηκε στον Τύπο την ίδια ημέρα -χωρίς να έχει διαρρεύσει το περιεχόμενό του μέχρι την 1η Σεπτεμβρίου για ανεξήγητους λόγους εξακολουθούσε να βρίσκεται σ’ αυτόν το όνομα του Gustav και όχι του Alfried Krupp. Ο Jackson επέμενε πως υπήρχε ακόμη καιρός να βρεθεί κάποιος άλλος κατάλληλος βιομήχανος. Οι Γάλλοι πρότειναν την κυρία Bertha Krupp. Στο κά­ τω κάτω, η «Μεγάλη Bertha» το κανόνι, που είχε πάρει το όνομά της, ήταν αυτό που βομβάρδισε το Παρίσι στον Μεγάλο Πόλεμο.

172

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

Ο Jackson είχε την αίσθηση πω ς η αμερικανική κοινή γνώμη δεν θα έβλεπε με καλό μάτι την παραπομπή μιας γυναίκας σ’ α υ ­ τή τη δίκη, δεδομένου ότι όλοι περίμεναν ότι θα επιβάλονταν θα­ νατικές ποινές. Εξακολουθούσε να σκέφτεται το όνομα του Alfried Krupp, αλλά ήδη είχε διαμορφωθεί πλειοψηφία τρεις ενα­ ντίον ενός υπέρ της «διατήρησης» του ονόματος του Gustav Krupp στον κατάλογο, εξαιτίας της καθυστέρησης που η αλλαγή θα προξενούσε και της στάσης του Τύπου ως προς αυτές τις εναλλαγές στον κατάλογο των κατηγορουμένων. Άφησε λοιπόν τα πράγματα όπως είχαν και παρέπεμψ ε τον Gustav Krupp. Έστειλε, μάλιστα, έναν βοηθό του, τον Jim Rowe, να επιδώσει το κατηγορητήριο στο κυνηγετικό περίπτερό του, κοντά στο Σάλτσμπουργκ. Ο Rowe διαπίστωσε πω ς ο γηραιός βιομήχανος ήταν σχεδόν ετοιμοθάνατος, «φυτό» στην πραγματικότητα. 0 εβδομηνταεξάχρονος, που είχε υποστεί δύο καρδιακές προσβολές το 1942 και το 1943, δεν μπορούσε ούτε να μιλήσει ούτε να καταλάβει τι του έλεγαν και τον περιποιύταν η εξίσου ηλικιωμένη σύζυγός του. Το βιογραφικό σημείωμα του OSS σχετικά με αυτόν δεν ανέφερε τ ί­ ποτε εκτός από τα παραπάνω . « 0 αμερικανικός στρατός επ έμ ε­ νε να υπάρχει ένας στρατιώτης (φρουρός) κοντά του, νύχτα και ημέρα», σημείωνε χαιρέκακα ο Francis Biddle όταν έφθασε στη Νυρεμβέργη για να αναλάβει τα καθήκοντα του ως Αμερικανός δικαστής. « 0 Αμερικανός γιατρός που γνωμάτευσε σχετικά με την κατάσταση της υγείας του, πίστευε πω ς το πιθανότερο ήταν ότι θα πέθαινε αν τον έφερναν εκεί, αλλά φυσικά πιστεύω ότι οι Ρώσοι θα επιμείνουν πάνω σ’ αυτό το θέμα. Ό ταν όμως φθάσουν στο σημείο να το απαιτήσουν», σημείωνε ο Biddle, «θα καταψη­ φίσουμε την πρόταση».38 Δεν προξενεί έκπληξη το ότι ο Jackson έγραφε μετά από δύο μήνες στους συναδέλφους του, επικεφαλής της κατηγορούσας α ρ ­ χής, επισημαίνοντας το γεγονός ότι «η κατάσταση της υγείας του Gustav Krupp ήταν τόσο άσχημη, που θα ήταν εξαιρετικά α π ερ ί­ σκεπτο να τον προσαγάγουν σε δίκη». Ο νέος Σοβιετικός κατήγο­ ρος Στρατηγός Rudenko, ένας εύσωμος πρόσχαρος Ουκρανός, συμφώνησε, αλλά ζήτησε μια υπεύθυνη ιατρική γνωμάτευση προκειμένου να δικαιολογήσει στο κοινό γιατί ο Gustav Krupp δεν θα παρουσιαζόταν στη δίκη. Ο βιομήχανος εξετάστηκε από έναν Βρετανό, έναν Αρμένιο, έναν Γάλλο και τρεις Ρώσους γιατρούς. Η

Η ΣΥΜ Φ Ω Ν ΙΑ ΤΟΥ ΛΟΝΔΙΝΟΥ

173

γνωμάτευσή τους δεν άφηνε καμιά αμφιβολία πω ς έπασχε από γεροντική άνοια και δεν ήταν δυνατόν να δικαστεί.39 Καθώς εξακολουθούσε να αγνοείται η τύχη του Μάρτιν Μπόρμαν, ο τελικός αριθμός έδειχνε πω ς θα ανερχόταν σε είκοσι δύο: - Σ τρατάρχη ς το υ Ρ ά ιχ Χ έρμαν Γκαίρινγκ: επικεφ αλής της Λ ουφ τβάφ ε και π ροϊσ τά μ ενος του Τ ετρ α ετο ύς Π ρογράμματος. - Α ρχιναύαρχος Κ αρλ Ν ταίνιτς: επικ εφ αλής το υ Γερμανικού Ν α υτι­ κού α π ό τον Ιανουάριο του 1943 και αυτόν π ο υ είχε ορίσει ο Χ ίτ­ λερ στην πολιτική του διαθήκη ω ς διάδοχό του στην πρ ο εδ ρ ία του Ρ ά ιχ (όχι «Φ ύ ρ ερ » ). - Α ρ χινα ύα ρ χο ςΈ ρ ιχ Ραίντερ, προκά το χο ς του προηγούμενου. - δρ. Hans Frank: Γενικός Κυβερνήτης της κατεχόμενης Πολωνίας. - δρ. W ilhelm Frick: Υ πουργός Ε σω τερικώ ν του Ράιχ. - Hans Fritzsche: Κύριος σχολιαστής της Γερμανικής Ραδιοφ ω νίας. - δρ. W alter Funk: Υ πουργός Οικονομικών του Ρ ά ιχ και Π ρόεδρος της Τ ρ ά π εζα ς του Ράιχ. - Ρούντολφ Ες: Μ έχρι τον Μάιο του 1941, αναπληρω τής το υ Φύρερ στην Π ροεδρία του κόμματος τω ν Ναζί. - SS O bergruppenführer δρ. E rnst K altenbrunner: Α πό τον Ιούνιο του 1942, αρχηγός της Κεντρικής Διεύθυνσης Α σφαλείας του Ράιχ, RSHA. - Σ τρατάρχης Βίλχελμ Κ άιτελ: Ε πιτελάρχης της OKW. - Σ τρατηγός Ά λφρεντ Γιόντλ: Α ρχηγός του Ε π ιτελείου Σ τρ α τιω τι­ κών Επιχειρήσεω ν - OKW. - δρ. Robert Ley: Α ρχηγός του Γερμανικού Εργατικού Μ ετώ που DAF. - C onstantin von N eurath: Υ πουργός Ε ξω τερικώ ν του Ρ ά ιχ μέχρι το Φ εβρουάριο του 1938 και α ρ γό τερα Π ροτέκτω ρ του Ρ άιχ γ ια τη Βοημία κ αι τη Μ οραβία. - F ranz von Papen: Μ έχρι τον Ιούλιο το υ 1937 Α ντικαγκελάριος και ακολούθω ς Ε ιδικός Π ληρεξούσιος του Χ ίτλερ στην Α υστρία και Πρέσβης στην Τουρκία. - Γιόακιμ φον Ρ ίμπεντροπ: Υ πουργός Ε ξω τερικώ ν του Ρ ά ιχ α π ό το Φ εβρουάριο το υ 1938. - Reichsleiter Alfred Rosenberg: Υ πουργός του Ρ ά ιχ γ ια τις κ ατεχόμ ενες ανατολικές περ ιο χές α π ό τον Ιούλιο του 1941. -G a u le ite r F ritz Sauckel: Γενικός Π ληρεξούσιος το υ Χ ίτλερ γ ια το εργατικό δυναμικό. - δρ. Hjalmar Schacht: Υ πουργός Οικονομικών του Ρ άιχ μέχρι το 1937. Π ρόεδρος της Τ ρ ά π εζα ς του Ρ άιχ μέχρι το 1939.

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

174

- B aldur von Schirach: Α ρχηγός της Χ ιτλερικής Ν εολαίας και G auleiter στη Βιέννη. - δρ. A rth u r Seyss-Inquart: Κ ομισάριος το υ Ρ ά ιχ στην Ολλανδία. - A lbert Speer: Υ πουργός Ε ξοπλισμώ ν και Π ολεμοφοδίω ν του Ράιχ α π ό το Φ εβρουάριο το υ 1942. - Gauleiter Julius Streicher: Gauleiter της Φ ραγκονίας, εκδότης της

Stürmer. Από αυτούς, δεκατρείς ήταν Λουθηρανοί -ο ι Γκαίρινγκ, Ρίμπεντροπ, Κάιτελ, Frick, Funk, Schacht, Νταίνιτς, Ραίντερ, Schi­ rach, Sauckel, Speer, Neurath και Fritzsche- πέντε ήταν Καθολικοί - οι Ley, Kaltenbrunner, Frank (είχε προσχωρήσει στον καθολικι­ σμό ενόσω ήταν κρατούμενος), Papen και Seyss-Inquart. Οι υ π ό ­ λοιποι -Ε ς, Rosenberg, Streicher και Γιόντλ- δήλωσαν μη θρη­ σκευόμενοι.40

Τη στιγμή που οριστικοποιήθηκε ο κατάλογος, ο Jackson ήταν εκτός Γερμανίας. Στα τέλη Αυγούστου του 1945 έκανε περιοδεία στη νότια Ευρώπη μαζί με τη χαριτωμένη γραμματέα του και το γιο του. Η αλήθεια είναι πω ς θα μπορούσε να αφιερώσει τον και­ ρό του σε πιο πρακτικές ασχολίες, να παρακολουθήσει τις ανα­ κρίσεις και να εμπεδώσει ένα τουλάχιστον τμήμα του ιστορικού της υπόθεσης βάσει της οποίας επρόκειτο να ασκήσει την κατη­ γορία. Το πρόσχημα για το ταξίδι αυτό ήταν ότι ήθελε να εξετά ­ σει το μηχάνημα ταυτόχρονης μετάφρασης που χρησιμοποιούσαν στην πάλαι ποτέ Κοινωνία των Εθνών στη Γενεύη, να ρωτήσει τον Π άπα αν το Βατικανό διέθετε αποδεικτικά στοιχεία σχετικά με τα εγκλήματα πολέμου και να ενημερωθεί για την κατάσταση που υπήρχε στην Ιταλία ως προς τους εγκληματίες πολέμου. Π ά­ ντως, ο απώτερος σκοπός του ήταν, και ποιος θα τον κατηγορού­ σε γ ι’ αυτύ, να «ρουφήξει» λίγο ήλιο στο πολυτελές ξενοδοχείο που είχε επιτάξει ο αμερικανικός στρατός στο Κάπρι. Πληροφορήθηκε για την τύχη των επικεφαλής των Φασιστών στην Ιταλία από τον Στρατηγό Richmond, τον Στρατιωτικό Ε π ί­ τροπο για το μεσογειακό θέατρο του πολέμου. Ο Richmond του είπε ανεπίσημα ότι «έχουν μάλλον καθαριστεί» και ότι στον βορ­ ρά «τους επιφύλαξαν μια αρκετά σκληρή μεταχείριση». Του φ ά ­

Η ΣΥΜ Φ Ω Ν ΙΑ ΤΟΥ ΛΟΝΔΙΝΟΥ

175

νηκε παράξενο που ο Jackson δεν ζήτησε να μάθει περισσότερα για το σφετερισμό της αποκλειστικής αρμοδιότητας του Διεθνούς του Δικαστηρίου.41 Στη Ρώμη, ο Συνταγματάρχης του αμερικανι­ κού στρατού Charles Poletti, στις αρμοδιότητες του οποίου, ως στρατιωτικού διοικητή, περιλαμβανόταν η Βόρεια Ιταλία, τον διαβεβαίωσε ότι οι «εγκληματίες φασίστες» είχαν κατά το μεγαλύ­ τερο μέρος τους καθαριστεί «ή επρόκειτο να καθαριστούν» και διαβεβαίωσε τον Jackson πως οι Ιταλοί τα κατάφερναν μια χαρά μ’ αυτές τις διαδικασίες. «Δεν πίστευε», ανέφερε ο Jackson, «ότι υπήρχε στην Ιταλία πολύ υλικό για το Διεθνές Δικαστήριο».42 Με λίγα λόγια, οι περισσότεροι από τους διαθέσιμους λαιμούς είχαν ήδη κοπεί. Ενόσω βρισκόταν στη Ρώμη, ο Jackson, προτεστάντης και ελευθεροτέκτων, συναντήθηκε με τον Πάπα, που είχε διατελέσει παπικός νούντσιος στο Βερολίνο την εποχή που ο Χίτλερ ανέβη­ κε στην εξουσία. Η Αυτού Αγιότης ισχυριζόταν τώρα ότι ήταν πάντα εναντίον των Ναζί και, αν και είχε ομολογουμένως συνά­ ψει Κονκορδάτο με τον Χίτλερ το 1933 -κ α ι έτσι έγινε η πρώτη μεγάλη δύναμη που αναγνώρισε το νέο κράτος του Φ ύρερ- αυτό το έπραξε μόνο και μόνο για να κάνει όσο το δυνατόν πιο υ π ο ­ φερτή την κατάσταση για το ποίμνιό του. «Οι Ναζί», συμπλήρω­ σε όλο λύπη, «δεν τίμησαν τη συμφωνία». «Αλλά», σημείωσε ο Jackson, «έδειξε να τον στενοχωρεί πολύ το ενδεχόμενο να κατηγορηθεί ως εγκληματίας ολόκληρος ο γερμανικός λαός. Θεωρού­ σε ότι αυτό θα ήταν ανόητο και άδικο, γιατί ήξερε πω ς πολλοί εί­ χαν εκτεθεί σε σοβαρούς κινδύνους αντιστεκόμενοι στο καθε­ στώς των Ναζί». 0 Jackson τον διαβεβαίωσε ότι ποτέ δεν θεώρησε εγκληματίες όλους τους Γερμανούς. «Αν όλοι οι Γερμανοί ήταν μαζί του», επεσήμανε, «ο Χίτλερ δεν θα χρειαζόταν τα στρατόπεδα συγκεντρώσεως, την Γκεστάπο και τα SS». Η Αυτού Αγιότης συναίνεσε να παράσχει αποδεικτικά στοι­ χεία στους κατηγόρους, αν του το ζητούσαν.43 0 Αμερικανός Πρέσβης στη Ρώμη Alan G. Kirk, είχε επίσης υπηρετήσει στο Βερολίνο ως διπλωματικός επιτετραμμένος. Στον Jackson πάντω ς έδωσε την εντύπωση εκλεπτυσμένου ερασι­ τέχνη, ένα είδος «επαγγελματία εργένη». Κατά τη διάρκεια ενός επιδεικτικά λαμπρού γεύματος, μίλησε στον Jackson για τη μ εγά ­ λη συμπάθεια που έτρεφε προς το πρόσωπο του Γκαίρινγκ, ο

176

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

οποίος βεβαίως ήταν ένας αριστοκράτης που στην πραγματικό­ τητα ένιωθε ελάχιστη συμπάθεια για τους Ναζί και τις συνήθειές τους. Ο Jackson κράτησε για τον εαυτό του αυτές τις παρατηρή­ σεις, και επέστρεψε στο Λονδίνο.44 Η μεγαλύτερη ανησυχία του Jackson ήταν μήπως οι γιατροί μείωναν πολύ γρήγορα τα χάπια του Γκαίρινγκ και έχανε το μ ε­ γαλύτερο θήραμά του από απλή καρδιακή προσβολή. Ο Γκαίριν­ γκ δεν έπρεπε να ξεφύγει από τη θηλιά. Επιστρέφοντας αεροπο­ ρικώς στην Ουάσινγκτον, όπου θα έμενε για λίγες ημέρες, ο δικα­ στής παραπονέθηκε στο Πεντάγωνο για τους γιατρούς. «Ανησυ­ χούσα μήπως πεθάνει», έγραφε άκαρδα στο ημερολόγιό του, «και δεν με ενδιέφερε καθόλου αν θα επανερχόταν στον ίσιο δρόμο».45 Ήθελε να πεθάνει ο Γκαίρινγκ, αλλά ούτε ένα λεπτό πριν το αποφασίσουν οι δικαστές του.

ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗ 1945:

Ένας θλιβερός τόπος να ζει κανείς, πόσο μάλλον για να πεθάνει.

PICTURE LIBRARY TIMES HULTON RADIO

small amendments this document was approved and has been published to the world with general acceptance and approval. This document however did not attempt to deal with the cases

FRANKLIN

D. ROOSEVELT LIBRARY. HYDE PARK. NEW

YORK

of the major war criminals "whose offences have no particular geographical localization".

This matter was touched on

in conversation at Teheran without any definite conclusion being reached.

It has now become important for us to

reach agreement about the treatment of these major criminals. Would you consider whether

a

list could not be prepared of

say 50 to 100 persons whose responsibilities for directing or impelling the whole process of crime and atrocity is

στρατιώτες α ας καθήκοντα φυλάκων ελευθέρωσή του. Στις 29 , 560 Qrpcm®f"” füp"iaoOi|r.a'/ στους Αμερικανούς 'Jr/!Jwp!l«lvoi τους θανάτωσαν όλους, εκτός από σαράντα, συμπεριλαμβανομένου και του γιατρού που κρατούσε rrj σημαία του ζρυΟρού Ιταυρού. Ένα1:; οπλίτης τράβηξε cii/rrj τ/| φω­ τογραφία τη στιγμή που ένας πολυβολητής του 15ου 2uvräyjicrrocTü^£ Μεραρχίας Πεζικού (γονατιστός, arc/ κ ίν φ υ της mscoYoasa iä ä F m m m i-’lijt· στρατιώτες rrou είχαν παραταχθεί ufffjoacd-afpgi.Vd^f'Jim L ΟΙ ΦΩ ΤΟΓΡΑΦΙΕΣ, £ΚΤΟΧ ΑΝ ΑΝΑΦΕΡΕΤΑΙ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΑ: U.S. ARMY SIGNALS CORPS. NATIONAL ARCHIVES, WASHINGTON DC

1ΛΓΚΟΣΜΙΩΣ ΕΚΤΟΣ ΝΟΜΟΥ: Στις 17 Σετττεμίοίου 1944 ο Τσώρτσιλ εξασφάλισε τη σύμ,χονη γνώμη του Προέδρου Ρούσβελτ για το Γ90 Buchsen L· 500 g = IS 5 kg CH

Λ

^ .XL·:. 3rurtto:

Tara: Ketto:

1

Ä'

832 Jcg 276,25 kg 355,75 kg

.Die Etiketten tragen den Verme: " Vd^icht, ohne warnsteff "

49370

H err Re lohe m in is te r Lammers t e i l t e mir m it, d er. -P llh rc r habe ihm 'g eg en ü b er w ie d e rh o lt e r k l ä r t , daß o r d ie Lösung d e r 'J u d o n f ro g e b is nach dem K rieg e zurUokgee t e l l t w issen w olle* DemgercUQ haben d ie g eg enw ärtigen E rö rte ru n g e n nach Meinung von H errn R e io h e m ln la te r lo srsrle d ig li o h th e o r o tie o h e n W ert. Er werde ab e r auf a l l e P&lli dafU r b e s o rg t e e in , daß n ic h t duroh ein en Überraschendes V o rtra g von a n d o ro r S t e l l e ohne s e in W iesen g ru a d c ä tz lic i! E ntsch eid u n g en g o i ä l l t w erd en . / .

■"·* /'Ά/ΆΑ’··κ’ύ·

acuta ρικκοαϊΛΐιΐϋ ορ ΐ ΐ ;: up

ΑΠΕΝΤΟΜΩΣΗ ΣΤΟ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟ ΚΑΤΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΗΣ

ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΑΟΥΣΒΙΤΣ: Τόνοι σβώλων Zyklon Β που περιείχαν δηλητηριώδες υ­ δροκυάνιο είχαν μεταφερ­ θεί το 1944 από το εργο­ στάσιο Degesch στο Τμήμα Απεντομώσεων του Άουσβιτς και άλλων στρατοπέ­ δων, του Oranienburg συ­ μπεριλαμβανομένου. δεξιά)·. Στο τέλος του ίδιου χρόνου η Βρετανική Υπηρε­ σία Αντικατασκοπίας είχε στα χέρια της φωτογραφίες των θανατηφόρων μεταλ­ λικών κουτιών (PUBLIC RE­ CORDS OFFICE, ΛΟΝΔΙΝΟ- ΣΥΛ'.ΟΓΉ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ).

ττερασαν απο τα χέρια του δ α Tlobert Kempner, now ανήκε στην ομάδα των κατη­ γόρων του Jackson (άκρη δ ε­ ξιά). αυτό και άλλα σημαντι­ κά ντοκουμέντα εμειναν στην αφάνεια για σαράντα χρόνιςι.

?,·£ύίχη

Ο Burton C. Andrus (αριστερά), Συνταγματάρχης του αμερικανικού στρατού, ανέλαβε το θλιβερό καθήκον να φροντίζει ώστε οι κρατούμενοί του να παραμείνουν ζω­ ντανοί για να ανέβουν στην αγχόνη. Ο ΔΙΟΙΚΗΤΗΣ ΤΗΣ ΦΥΛΑΚΗΣ:

Το Δικαστήριο αναγνώρισε πως όταν το Γερμανικό Ναυαρχείο διέτασσε υποβρύχιο πόλεμο, χωρίς κανένα περιορισμό, εναντίον του αγγλοαμερικανικού Ναυτικού ακολού­ θησε τους ίδιους κανόνες που είχαν υιοθετηθεί από το αμερικανικό και το βρετανικό Ναυτικό (σ υ λ ­

ΥΠΟΒΡΥΧΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ:

λο γή

ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ).

Ο Αρχιναύαρχος Έριχ Ραίντερ ήταν Αρχηγός του Γερμανικού Ναυτικού όταν ανήλθε στην εξουσία ο Χίτλερ το 1933. Οι δικηγόροι του υποστήρι­ ξαν ότι οι Βρετανοί σχέδιαζαν να εισβάλουν στη Νορβηγία τον Απρίλιο του 1940 και ότι τους πρόλαβε ο Χίτλερ.

Ο Καρλ Νταίνιτς τον διαδέχτηκε το 1943. Ο Αμερικανός δικαστής Biddle, που πίστευε πως θα έπρεπε να αθωωθεί, έλεγε: «Η Γερμανία εξα­ πέλυσε έναν πολύ πιο τίμιο πόλεμο απ’ ό,τι εμείς». Ο Jackson σε ιδιωτικές συζητήσεις παρα­ δεχόταν ότι το κατηγορητήριο εναντίον των ναυάρχων ήταν από τα ασθενέστερα.

ΣΥΛΛΟΓΗ

ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ

Ο ΑΠΟΣΤΑΤΗΣ: Ο Αντιστράτηγος Walter Warlimont, αναπληρωτής προϊστάμενος του Γραφείου Επιχει­ ρήσεων του OKW, αποδείχτηκε χρήσιμος, αφού συνέταξε ιδιοχείρως έναν κατάλογο με τα ονόματα αυ­ τών που άξιζε να απαγχονιστούν, συμπεριλαμβανομένων και των ανωτέρων του Κάιτελ και Γιόντλ.

ΠΩΣ ΤΟ ΚΑΝΟΥΝ ΑΥΤΟ: Οι Αμερικανοί χρησιμοποιούν ύποπτες μεθόδους για να εξασφαλίσουν αποδεικτικά στοιχεία, ακόμη και όταν αυτό δεν είναι απαραί­ τητο. Ο Ταγματάρχης Ernst Engländer (αριστερά) κέρδισε την εύνοια του Reichsmarschall Γκαίρινγκ, που είχε πρόσφατα παραδοθεί, αλλά απειλούσε τον Στρατάρχη Erhard Milch (επάνω) πως, αν δεν κατέθετε στο Δικαστήριο όπως του είχε ζητηθεί, θα τον παρέπεμπαν για εγκλήματα πολέμου.

9 ΑΥΤΑ ΤΑ ΠΑΛΙΚΑΡΙΑ ΔΙΨΟΥΝ ΓΙΑ ΑΙΜ Α

της Συμφω­ νίας του Λονδίνου στις 8 Αυγούστου 1945 και του Κ ατα­ στατικού της λειτουργίας του πρώτου «Διεθνούς Στρατιωτικού Δικαστηρίου» στη Νυρεμβέργη, άρχισε να ασκείται διπλωματική πίεση στις άλλες χώρες προκειμένου να προσχωρήσουν σ’ αυτή. Άλλες δεκαεννέα χώρες εχθρικές προς τη Γερμανία, που εκπρο­ σωπούσαν εννιακόσια εκατομμύρια πολίτες, υπέγραψαν τη Συμ­ φωνία του Λονδίνου. Δύο -ο Κ αναδάς και η Νότια Α φρική- μέλη της Βρετανικής Κοινοπολιτείας, δεν υπέγραψαν για δικούς τους λόγους. Αυτή η αποδοχή της συμφωνίας των τεσσάρων μεγάλων Δυ­ νάμεων ήταν κυρίως αποτέλεσμα της διπλωματικής και δια π ρ α γ­ ματευτικής τακτικής του Δικαστή Jackson. Μετά από ένα χρόνο, θα έγραφε σε ιδιωτική επιστολή:

Μ

ε τ α τ η ν υ π ο γ ρ α φ η α π ο τ ι ς τ ε ς ς ε ρ ι ς δ υ ν ά μ ε ις ,

Η Σ υμφ ω νία του Λονδίνου π ο υ υπ ο γρ ά ψ α μ ε στις 8 Α υγούστου του 1945, ήταν κ άτι π ρω τόγνω ρο στην Ιστορία, όσον α φ ο ρ ά τη ρητή κή­ ρυξη εκτός νόμου κάθε επιθετικού πολέμου. Αλλά οι π ρ οϋποθέσ εις π ο υ συνέβαλαν στην επιτυ χία τέτο ιο υ είδους δ ια π ρ α γμ α τεύ σ εω ν δεν υπάρχουν σήμερα. Λ ίγο καιρό πριν, όλες οι κυβερνήσεις είχαν υ π ο σχεθεί στους λα ούς το υ ς ότι θα τιμω ρήσουν το υ ς Ν αζί εγκληματίες

12

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

178

πολέμου. Η μόνη εκκρεμότητα π ο υ υπήρχε ήταν η δ ια δικα σ ία κ α ι ο προσδιορισμός τω ν εγκλημάτω ν γ ια την άσκηση της ποινικής δίωξης. Σ ’ α υ τά τ α θέμα τα, οι Η νω μένες Π ολιτείες κρατούσαν όλους τους άσους και το υ ς π α ίζα μ ε με όλη μ ας τη δύναμη. Ε μείς οι Α μερικανοί είχαμ ε σ τα χέρ ια μ ας όλους το υ ς υψ ηλόβαθμους κρατουμ ένους και τ α π ιο σημαντικά α π ο δ εικ τικ ά στοιχεία. Κ ανείς άλλος δεν θα μ π ο ­ ρούσε να δ ιε ξ α γ ά γ ει μια π ρ α γ μ α τικ ά εντυπω σιακή δίκη χω ρίς εμάς. Α πύ την άλλη π λευ ρ ά , ήμαστε σε θέση να φ έρουμ ε εις π έρ α ς μια τέτο ια δίκη χω ρίς τη βοήθεια άλλων κρατώ ν. Κ α τά τη διά ρκ εια τω ν δ ια π ρ α γμ α τεύ σ εω ν δήλω σα επανειλημμένα, π ω ς οι Η νω μένες Πολι­ τείες θα προχω ρούσαν στην απονομή της δικαιοσύνης μύνες, δ ικ ά ζο ­ ντας το υ ς κρατουμένους τους, αν δεν κατα λήγαμε σε μια συμφωνία. Αυτό ήταν πολύ πεισ τικύ ώ στε να καταλήξουμε ω ς π ρ ο ς τις αρχές και τις μεθόδους. Α λλά ακόμη κ αι μ ’ α υτούς το υ ς άσους στα χέρια μου δεν μ πορούσ α να π ετύχω τη διατύπω ση του ορισμού « Ε π ιθ ε τι­ κός Π όλεμος», π ο υ α ναφ ερόταν στη Σ υμφ ω νία, αν και πρ ότεινα έναν, ο ο π ο ίο ς προηγουμ ένω ς είχε δ ια τυ π ω θ εί σε συνθήκες μ ετα ξύ της Σοβιετικής Ρω σίας κ αι τω ν Βαλτικών κ ρ α τώ ν.1

Εξηγώντας αργότερα γιατί αποκάλεσαν το Δικαστήριο στρατιω­ τικό, ο Jackson έγραψε ότι η σημαντικότερη αιτία ήταν για να το διακρίνουν από τα πολιτικά δικαστήρια οπουδήποτε στον κόσμο - και έτσι να μην αποτελέσει κανενός είδους προηγούμενο και επομένως, καμιά από τις ενέργειες και τις ενώπιον του διαδικα­ σίες να μην λογίζεται δεδικασμένο για κανένα πολιτικό ή ποινικό Δικαστήριο οπουδήποτε. Επιπλέον, η έδρα του Δικαστηρίου βρι­ σκόταν σε μια χώρα υπό στρατιωτική κατοχή, χωρίς πολιτική κυ­ βέρνηση.2 Ή ταν δυσάρεστο, όπως και ο ίδιος παραδέχτηκε, το ότι το Δικαστήριο ήταν αποκλειστικά Δικαστήριο των τεσσάρων Δυνάμεων και έτσι φαινόταν ότι οι νικητές δικάζουν τους ηττημένους. Αλλά αντέτεινε: «Το εύρος των επιθέσεών τους δεν άφησε στον κόσμο καμιά χώρα που να μείνει ουδέτερη» - μια άποψη με την οποία πολλές χώρες, εκτός από αυτές των Τεσσάρων Μ εγά­ λων, θα διαφωνούσαν ριζικά. όταν ανακοινώθηκαν οι λεπτομέρειες του Καταστατικού Λειτουργίας του Δικαστηρίου, τη δεύτερη εβδομάδα του Α υγού­ στου του 1945, διατυπώθηκαν από τους νομικούς κύκλους σοβα­ ρές αντιρρήσεις. ς τ ις

ΗΠΑ,

ΑΥΤΑ ΤΑ ΠΑΛΙΚΑΡΙΑ ΔΙΨΟΥΝ ΓΙΑ ΑΙΜΑ

179

Στον Jackson άρχισαν να φθάνουν επικριτικές επιστολές από συναδέλφους της Ένωσης των Αμερικανών Δικηγόρων, που π ί­ στευαν πως είχε μειώσει το κύρος του Ανωτάτου Δικαστηρίου με την αποδοχή του ρόλου του επικεφαλής της κατηγορούσας αρχής σε μια δίκη που θα κατέληγε να είναι πολιτικό θέαμα. Αλλά ο Jackson πίστευε ότι μπορούσε και να υπερασπιστεί την ακεραιό­ τητα του δικαστικού του αξιώματος, και να ανοίξει καινούργιους δρόμους για το Διεθνές Δίκαιο. 0 Πρόεδρος του Ανωτάτου Δικαστηρίου των Ηνωμένων Πολι­ τειών διαφώνησε, και εξέφρασε ανοιχτά τη δυσαρέσκειά του: 0 Harlan F. Stone έγραφε ότι, δεν θα τον ενοχλούσε αν οι νικητές αποκεφάλιζαν τους ηττημένους όπως συνηθιζόταν τον παλιό κ α ­ λό καιρό, απεναντίας θα του προκαλούσε δυσαρέσκεια που θα έβλεπε αυτή την ενέργεια «να καλύπτεται κάτω από τον μανδύα του κοινού δικαίου». Επίσης, ελάχιστη αποδοχή συνάντησε το σχέδιο να α π α γγελ ­ θεί κατηγορία εναντίον ολόκληρων οργανώσεων. Τον Αύγουστο του 1945, το δημοφιλές αμερικανικό περιοδικό Saturday Evening Post δημοσίευσε ένα επικριτικό άρθρο με τον τίτλο: «Δικάζουμε εγκληματίες - όχι κοινωνικές τάξεις». Τον Σεπτέμβριο, το New Yorker πρόσθεσε το κύρος του στα επικριτικά δημοσιεύματα με μια πρόσκληση για ευθύτητα. «Θα ήταν μια τεράστια βοήθεια αν οι δικηγόροι και οι δικαστές που είναι επιφορτισμένοι με τη διε­ ξαγωγή αυτών των δικών, εξηγούσαν την κατάσταση με ειλικρί­ νεια και κολλούσαν μια μεγάλη επιγραφή ex postfactof στην π ό ρ ­ τα του Δικαστηρίου. Θα βοηθούσε, παραδείγματος χάρη, αν έδι­ ναν στους ανθρώπους να καταλάβουν πω ς η δίκη ενός (Vidkun) Quisling ή ενός Πετέν διαφέρει από τη δίκη ενός Γκαίρινγκ ή ενός Κάιτελ. 0 Quisling δικάστηκε στη Νορβηγία σύμφωνα με τη νορ­ βηγική νομοθεσία, με την κατηγορία ότι πρόδωσε τη χώρα του. Αυτό ήταν θέμα νόμου και τάξης. 0 Γκαίρινγκ θα δικαστεί σε μια ανύπαρκτη χώρα, με ανύπαρκτη νομοθεσία, με την κατηγο­ ρία ότι με την παρουσία του μόλυνε τη γη ...» 3 Το Νοέμβριο, οι New York Times πήραν τη σκυτάλη των επιθέ­ σεων εναντίον του Jackson, παραθέτοντας σχύλια ορισμένων από 7 Σ.τ.Μ.: Έκφραση που σημαίνει πράξη που έγινε μεταγενέστερα. Αυτή συνή­ θως αναφέρεται στην αναδρομικότητα των ποινικών νόμων, η οποία απαγο­ ρεύεται ρητά με διατάξεις που υπάρχουν σε όλα τα Συντάγματα του δυτικού κόσμου, και στο αμερικανικό.

180

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

τους πλέον σημαίνοντες στρατηγούς που είχαν διοικήσει μάχιμες μονάδες, οι οποίοι ήταν τελείως αντίθετοι με την παραπομπή σε δίκη στρατιωτικών υπακούοντας σε διαταγές που είχαν εκδοθεί απύ πολιτικούς. Στη Γερμανία, επεσήμαινε η εφημερίδα αναφερόμενη στην κατάπτυστη Οδηγία αρ. 1067 του Morgenthau, που είχε ικανοποιηθεί από τους αρχηγούς των Επιτελείων, οι Αμερι­ κανοί αξιωματικοί διατάχθηκαν να αναλάβουν την ευθύνη για π ο ­ λιτικά μέτρα που οι ίδιοι μεταξύ τους καταδίκαζαν ως αντιαμερικανικά, από τα οποία τα χειρότερα ήταν «οι αποκαλούμενες μέ­ θοδοι της Γκεστάπο για τη χαλιναγώγηση των Γερμανών», που τις εφάρμοζαν πρόσφυγες οι οποίοι είχαν στρατολογηθεί εσπευ­ σμένα από τον αμερικανικό στρατό, κατά τη διάρκεια του πολέ­ μου. Ο καταιγισμός αρνητικών σχολίων δεν έδειχνε να κοπάζει. Τον Δεκέμβριο του 1945, το περιοδικό Army and Navy Journal χ α ­ ρακτήριζε απερίφραστα το κατηγορητήριο της Νυρεμβέργης εναντίον του Γερμανικού Γενικού Επιτελείου σαν μια προσ πά ­ θεια του Jackson να δυσφημήσει το ίδιο το επάγγελμα του στρα­ τιωτικού. Ο Jackson έλπιζε πω ς όταν θα αποκαλύπτονταν τα αποδεικτικά στοιχεία, οι συντάκτες αυτών των άρθρων θα άλλα­ ζαν ύφος.

Οι Σύμμαχοι δεν επεδίωκαν μόνο να καταδικάσουν τους εχθρούς τους εφαρμόζοντας νόμους που δεν υπήρχαν κατά την περίοδο που διαπράχθηκαν τα αδικήματα, αλλά σύμφωνα με το Καταστατικό του Λονδίνου, απέκλειαν ειδικώς, ορισμένα π ροφ α ­ νή επιχειρήματα της υπεράσπισης, που θα προβάλλονταν από την πρώτη στιγμή. Οι Γερμανοί κατηγορούμενοι δεν μπορούσαν να προβάλουν τη δικαιολογία ότι ως στρατιώτες σε ένα κράτος του Φύρερ, ήταν υποχρεωμένοι να υπακούουν στις διαταγές που εκδίδονταν γ ι’ αυτούς. Ούτε μπορούσαν να επικαλεσθούν ότι σε π ε ­ ρισσότερες από μια περιπτώσεις, καθεμία από τις κατηγορούσες Μεγάλες Δυνάμεις είχε διαπράξει τα ίδια ακριβώς αδικήματα για τα οποία κατηγορούνται οι Γερμανοί (το επιχείρημα tu quoque). Το Δικαστήριο θα υποστήριζε ότι το Καταστατικό του Λονδί­ νου αποτελεί νόμιμη άσκηση νομοθετικής εξουσίας από τη μονα­ δική κυρίαρχη εξουσία στη Γερμανία και ο Λόρδος Δικαστής

ΑΥΤΑ ΤΑ ΠΑΛΙΚΑΡΙΑ ΔΙΨΟ ΥΝ ΓΙΑ ΑΙΜ Α

181

Lawrence, ο Βρετανός Πρόεδρος του Δικαστηρίου, θα τους θύμι­ ζε πω ς αυτό είχε διατυπωθεί πριν από πολύ καιρό από τον Λόρ­ δο Mansfield στην περίφημη υπόθεση Campbell εναντίον Hall, ότι δηλαδή η «κατακτημένη χώρα» παραχωρεί το αποκλειστικό δι­ καίωμα στη νικήτρια δύναμη «να θεσπίζει νομοθετήματα κατά βούληση». Ή ταν μια υπόθεση την οποία παρομοίως θα μπορού­ σε να επικαλεσθεί και ο Χίτλερ για την υπεράσπισή του, καθώς είχε δείξει ότι του άρεσε ιδιαίτερα να καθοδηγείται από το δ ί­ καιο που δημιουργείται από συγκεκριμένες περιπτώσεις. Άδικα οι δικηγόροι της υπεράσπισης υποστήριζαν πω ς αυτό ήταν ex post facto. «Όσον αφορά τα εγκλήματα κατά της ειρήνης», διακήρυσσαν ότι «οι παρούσες διαδικασίες δεν έχουν νομική β ά ­ ση στο Διεθνές Δίκαιο αλλά πρόκειται για μια δίκη βασισμένη σε έναν νέο ποινικό νόμο, έναν νόμο που καταρτίστηκε μετά τη διάπραξη των προβλεπομένων από αυτόν αδικημάτων».4 Επιπλέον υποστήριζαν πω ς ο σιδηρούς κανόνας του nullum crimen sine lege, nulla pcene sine lege (δεν υπάρχει έγκλημα ούτε π ο ι­ νή χωρίς νόμο) ήταν ένας γενικός κανόνας, ο οποίος, υπό κανονι­ κές συνθήκες, απέκλειε την τιμωρία για πράξεις που δεν αντέβαιναν στον νόμο, όταν διαπράχθηκαν. Η Νυρεμβέργη, έλεγαν οι δικαστές, ήταν απλώς μια εξαίρεση. «Όσον αφορά την προσφυ­ γή κατά της αρμοδιότητας του Δικαστηρίου», αποφάνθηκε ο Λόρδος Δικαστής Lawrence, «αυτή αντιτίθεται στο Άρθρο 3 του Καταστατικού και δεν μπορεί να ασκηθεί».5 Εκτός αυτού, υπά ρ ­ χει και το επιχείρημα πως, βάσει της Συνθήκης Kellogg-Briand του 1928, στην οποία είχε προσχωρήσει η Γερμανία (αφορά την αποκήρυξη του πολέμου μεταξύ εθνών), ο επιθετικός πόλεμος εθεωρείτο αδίκημα ήδη από το 1939. Πάντως, η αναδρομικότητα της νομοθεσίας της Νυρεμβέργης ταλαιπωρούσε νομικούς εγκεφάλους, μεταξύ των οποίων και εκείνον του Δικαστή του Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ William Ο. Douglas. «Κ ατά τη δική μας άποψη, ως προς τον νόμο» έγρ α ­ φε: « κ α νείς δεν μ πορεί να κ ατα δικ ασ θεί επειδή παρέβη έναν νόμο ex post fa c to ... Κ ατά τη γνώμη μου, οι δίκες της Ν υρεμβέργης εφαρμόζουν

έναν τέτοιο ακριβώ ς νόμο εναντίον τω ν κατηγορουμένω ν. Ο Χ ίτλερ και η σ π είρ α το υ είναι ένοχοι φόνων κ α τά συρροή και με την κοινή νομοθεσία θα κατα δικάζονταν σε θανατική ποινή. Αλλά δεν π α ρ α -

182

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

πέμ φ θη καν με βάση τους σχετικούς νόμους ενός κράτους. Πριν α π ό τις δίκες της Ν υρεμβέργης, το έγκλημα γκχ το οποίο καταδικάστηκαν οι Ναζί δεν πρ ο βλεπ ό τα ν α π ό την ποινική μ ας νομοθεσία ούτε εθεω ρείτο α π ό τη διεθνή κοινότητα ως έγκλημα π ο υ επισύρει θανατική πο ινή » .6 ο π ω ς ΕΧΕΙ ήδη αναφερθεί, υι νυμικυί πυυ συνέταξαν το Σχέδιο του Καταστατικού του Λονδίνου, φρόντισαν να αποκλείσουν εκ των προτέρων το επιχείρημα της υπεράσπισης «ότι οι κατηγο­ ρούμενοι υπάκουαν σε εντολές ανωτέρων». Σύμφωνα με το Άρθρο 7 του Καταστατικού λειτουργίας του Δικαστηρίου, δεν μπορεί να αποτελέσει ελαφρυντικό η θέση στην ιεραρχία κατη­ γορουμένου είτε αυτός είναι επικεφαλής του κράτους είτε είναι υπεύθυνος κυβερνητικός αξιωματούχος, με σκοπό την απαλλαγή ή τη μείωση της ποινής του. Επιπλέον, σύμφωνα με το Άρθρο 8, αν ο κατηγορούμενος μπορέσει να αποδείξει ότι ενήργησε σύμ­ φωνα με τις εντολές της κυβέρνησής του ή ανώτερου αξιωματι­ κού, αυτός ο ισχυρισμός δεν θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την απαλλαγή του, αλλά μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη μείωση της ποινής του, κατά την κρίση του Δικαστηρίου. Αυτές οι διατάξεις βρίσκονται σε αντίθεση με τους στρατιωτι­ κούς νομικούς κώδικες που ίσχυαν κατά την έναρξη του Β' Παγκο­ σμίου Πολέμου, τόσο στη Γερμανία όσο και στην αγγλοαμερικανική πλευρά. Το Άρθρο 47 του γερμανικού Militärstrafgesetzbuch (Στρατιωτικός Ποινικός Κώδικας) προέβλεπε: «Αν ένας ποινικός νόμος παραβιαστεί κατά την εκτέλεση διαταγής , ο ανώτερος που εξέδωσε τη διαταγή είναι αποκλειστικά υπεύθυνος. Αλλά ο κατώ­ τερος σε βαθμό, που υπακούει σ ’ αυτή τη διαταγή, μπορεί να τιμω­ ρηθεί ως συνεργός, πρώτον, αν υπερβεί τα όρια της διαταγής που του δόθηκε ή δεύτερον, αν του είχε γνωστοποιηθεί ότι η διαταγή του ανωτέρου του σήμαινε ότι θα διέπραττε μια πράξη που μπορεί να αποτελέσει παράπτωμα ή πταίσμα, σύμφωνα με τον ποινικό ή το στρατιωτικό ποινικό κώδικα». Πάντως, οι κυβερνήσεις των Συμμάχων είχαν ήδη, κατά τη διάρκεια του 1944, λάβει τα μέτρα τους σε σχέση με αυτό το ζή­ τημα, με μια περίεργη ενέργεια που θα μπορούσε να χαρακτηρι­ στεί τουλάχιστον προβλεπτική. Είχε επισημανθεί στις βρετανικές αρχές πω ς το Άρθρο 443 του Στρατιωτικού Ποινικού Κώδικά τους -σύμφω να με τον οποίο θα έπρεπε να διεξαχθούν απύ τους

ΑΥΤΑ ΤΑ ΠΑΛΙΚΑΡΙΑ ΔΙΨΟΥΝ ΓΙΑ ΑΙΜΑ

183

Βρετανούς όλες οι δίκες των εχθρών-εγκληματιών πολέμου, κατ’ εφαρμογή της Συνθήκης της Γενεύης- όριζε ειδικά, από το 1914 ότι: «Είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι μέλη των Ενόπλων Δυ­ νάμεων που παραβιάζουν τους αναγνωρισμένους κανόνες για τη διεξαγωγή του πολέμου, υπακούοντας σε διαταγές της Κυβέρνη­ σης ή των ανωτέρων τους, δεν θεωρούνται εγκληματίες πολέμου και επομένως δεν μπορούν να τιμωρηθούν από τον εχθρό». Το Άρθρο 347 του Αμερικανικού Κώδικα Διεξαγωγής Χ ε ρ ­ σαίου Πολέμου είχε παρόμοια διατύπωση. «Μέλη των Ενόπλων Δυνάμεων δεν τιμωρούνται για αυτά τα εγκλήματα εφόσον τα διέπραξαν σύμφωνα με τις διαταγές ή με την άδεια των κυβερνή­ σεων ή των διοικητών τους». Μετά τη Διακήρυξη της Μόσχας, τον Οκτώβριο του 1943, οι νομικές αρχές των Συμμάχων είχαν στρέψει την προσοχή στο γ ε ­ γονός ότι, αν είχαν την πρόθεση να παραπέμψουν όσους περισ­ σότερους εγκληματίες πολέμου του Άξονα ήταν δυνατόν, η αρχή των «διαταγών των ανωτέρων» θα τους δημιουργούσε μεγάλα προβλήματα.7 Αυτή η διάταξη τροποποιήθηκε κρυφά στο Β ρετα­ νικό Στρατιωτικό Κώδικα τον Απρίλιο του 1944 και μετά από επτά μήνες και στον αμερικανικό, για να αφαιρέσει από τους συ­ νηγόρους υπεράσπισης των εχθρών αυτό το όπλο, σε περίπτωση που νικούσαν οι Σύμμαχοι. ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗ θα αποκλειόταν επίσης στους δικηγόρους της υπεράσπισης η επίκληση ως ελαφρυντικού παράνομων πράξεων που διαπράχθηκαν κατά τη διάρκεια του πολέμου από τους νικη­ τές. 0 Αόρδος Δικαστής Lawrence θα διέκοπτε τον δικηγόρο υ π ε­ ράσπισης του Γενικού Επιτελείου λέγοντάς του: «Αυτή τη στιγμή δεν εξετάζουμε αν άλλες Δυνάμεις παραβίασαν το Διεθνές Δίκαιο ή αν διέπραξαν εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας ή εγκλήματα πολέμου, αλλά αν αυτοί οι συγκεκριμένοι κατηγορούμενοι το έπραξαν». Έτσι, αρνήθηκαν στους ίδιους δικηγόρους να εμφανίσουν ένα επίσημο Εγχειρίδιο Οδηγιών για τη Διεξαγωγή Άτακτου Πολέμου με οδηγίες προς τους καταδρομείς για το πώς να συμπεριφέρονται στους Γερμανούς αιχμαλώτους: «Υιοθετήστε μερικές από τις μεθόδους των γκάνγκστερ». «Έχετε υπόψη σας ότι δεν είσαστε παλαιστές που προσπαθείτε να αποδυναμώσετε τον εχθρό σας, αλλά αυτό που πρέπει να κάνετε είναι να τον σκοτώσετε». στη

184

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

«Κλωτσήστε τον ή χτυπήστε τον με τα γόνατα στη βουβωνική χώρα, όσο πιο δυνατά μπορείτε. Ό ταν διπλωθεί σφαδάζοντας, ρίξτε τον κάτω και λιώστε του το κεφάλι». Σύμφωνα με τα δ ια ­ γράμματα αυτού του εγχειριδίου, οι Γερμανοί αιχμάλωτοι που συνελήφθησαν κατά την επιδρομή στη Διέππη τον Αύγουστο του 1942, δέθηκαν με έναν τέτοιο τρόπο, που κάθε τους κίνηση οδη­ γούσε σε αργό στραγγαλισμό, με τον αποκαλούμενο «θανάσιμο βρόγχο». Όσο για τους δολιοφθορείς των Συμμάχων, το Γερμανικό Γενι­ κό Επιτελείο γνώριζε πω ς έπεφταν με αλεξίπτωτα στην κατεχόμενη Ευρώπη, με περίστροφα δεμένα κάτω από τη μασχάλη τους, τα οποία ήταν σχεδιασμένα με τέτοιο τρόπο ώστε να εκ­ πυρσοκροτούν προς τα εμπρός μόλις θα σήκωναν τα χέρια για να παραδοθούν, σε περίπτωση που τους συνελάμβαναν. Στα γερ μ α ­ νικά αρχεία αυτό επιβεβαιώνεται τουλάχιστον μια φορά, όταν δεν άνοιξε το αλεξίπτωτο του σαμποτέρ και έτσι μπόρεσαν να εξετάσουν αυτό το μηχανισμό από κοντά. Κάθε βρετανικό ή αμερικανικό Δικαστήριο που θα ήταν κανο­ νικά συγκροτημένο, θα θεωρούσε ουσιώδη αυτή την πληροφορία, για την αποτίμηση των διαταγών του Χίτλερ να εκτελούνται α δ ί­ στακτα οι καταδρομείς και οι δολιοφθορείς που έπεφταν σε γ ερ ­ μανικά χέρια.

0 Robert Jackson επέστρεψε στην Ουάσινγκτον για να ενημε­ ρώσει τον Πρόεδρο Τρούμαν. Κατά την απουσία του, ο γιος του παρέμεινε στη Νυρεμβέργη και προσπαθούσε να βρει ένα κατάλ­ ληλο σπίτι για να μείνουν. Μια φορά, την Κυριακή στις 9 Σ επτεμ ­ βρίου του 1945, έχοντας να ασχοληθεί με αυτό που χωρίς συναί­ σθημα αποκαλούσε «υπηρεσία για τις χήρες και τα ορφανά», τ α ­ ξίδεψε προς το Neuhaus κοντά στο Veldenstein, στα δάση έξω από τη Νυρεμβέργη, για να επισκεφθεί τη σύζυγο του Γκαίρινγκ «σε κάποιο από τα ενενήντα εννέα κάστρα τους», όπως έγραφε στους γονείς του, συμπληρώνοντας: «Φυσικά πρόκειται για μια πολύ εκλεπτυσμένη γυναίκα με σπουδαία προσωπικότητα». Ο Bill ήταν πρόθυμος να πιστέψει πω ς εκείνη δεν είχε ιδέα για τις εγκληματικές πράξεις που είχε διαπράξει ο Reichsmarschall. Ως προς την'Εντα, ήταν από τα ομορφότερα κοριτσάκια που είχε π ο ­

ΑΥΤΑ ΤΑ ΠΑΛΙΚΑΡΙΑ ΔΙΨΟΥΝ ΓΙΑ ΑΙΜ Α

185

τέ συναντήσει - ξανθά μαλλιά πλεγμένα σε κοτσίδες, μπλε μάτια, μεταδοτικό χαμόγελο. Υποκλίθηκε μπροστά στον αξιωματικό και του έδωσε το χέρι της και εκείνος φάνηκε συγκλονισμένος από την τραγικότητα της κατάστασης.8 «Με έκανε να νιώθω κάπως απάνθρωπος», έγραφε ο Bill, «που προσπαθούσα να στείλω στην αγχόνη, ως εγκληματία πολέμου, τον μπαμπά της, αλλά κι εκεί­ νος ποτέ δεν δίστασε να στείλει στον θάνατο χιλιάδες μικρά κορι­ τσάκια μύνο και μύνο γιατί ήταν Εβραιόπουλα». Ο ίδιος και οι συνάδελφοί του αξιωματικοί, πριν αποχωρήσουν, άρπαξαν από το ταπεινό πλέον σπιτικό του Γκαίρινγκ διάφορα αντικείμενα που άξιζε τον κόπο να «απελευθερωθούν». Δεν βρήκαν ντοκουμέντα, αλλά πλήθος από βαλίτσες γεμάτες με τα υπάρχοντά του, μεταξύ των οποίων πιτζάμες με το μονόγραμμά του και «μια βαλίτσα γ ε ­ μάτη ναρκωτικά».9 Μετά από δύο εβδομάδες, η Ανελίζε φον Ρίμπεντροπ έφθασε στη Νυρεμβέργη από το Μόναχο μαζί με την κόρη της, παρακαλώντας να τους δοθεί η άδεια να επισκεφθούν το σύζυγό της, το φυλακισμένο τέως Υπουργό Εξωτερικών, γιατί ήθελαν να του ζη­ τήσουν να αλλάξει τη διαθήκη του. Ή ταν αρκετά ρεαλίστριες και καταλάβαιναν πω ς ήταν πολύ πιθανό να εκτελεσθεί. Ο Δικαστής Jackson αρνήθηκε να τις συναντήσει. Ο γιος του εξήγησε στις δύο γυναίκες ότι «αυτή η κάπως μακάβρια προνοητικότητά τους» -ό π ω ς την αποκάλεσε- δεν ήταν δυνατόν να ικανοποιηθεί, καθώς δεν επιτρεπόταν στους κρατουμένους να δουν κανένα. Για μια ακόμη φορά εξήγησε στην κυρία φον Ρίμπεντροπ πω ς λυπάται που δεν μπορεί να κάνει τίποτε για να βοηθήσει «μια τόσο καλή κυρία», όπως του φάνηκε. Όμως αγνόησε τελείως την κόρη της, καθώς του έδωσε την εντύπωση μιας γεροδεμένης και αδέξιας, υπεροπτικής, ξανθιάς Γερμανίδας, με το γνωστό στρυφνό, ειρω ­ νικό χαμόγελο της Χιτλερικής Νεολαίας - «σε καμιά περίπτωση δεν μπορούσε να θεωρηθεί η στάση της ικετευτική».10 Οι Γερμανοί που είχαν ήδη εγκατασταθεί στη φυλακή, αποτελούσαν μια ετερόκλητη συντροφιά. 0 Αντιστράτηγος Walter Warlimont, αναπληρωτής προϊστάμενος του Γραφείου Επιχειρή­ σεων της OKW, αποτελούσε λαμπρό παράδειγμα της εθνικής ικα­ νότητας των Γερμανών να δουλεύουν για λογαριασμό του εχθρού, κάνοντας εκτεταμένες εισηγήσεις στους Αμερικανούς. Έφθασε στο σημείο να στείλει εμπιστευτικά στον Jackson έναν ιδιόχειρο κατάλογο με τα ονόματα είκοσι τέως συναδέλφων του και υπουρ-

186

Η ΔΙΚΗ ΤΗ Σ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

γών, οι οποίοι πίστευε ότι θα έπρεπε να διωχθούν ως εγκληματίες πολέμου - «συμπεριλαμβανομένων και των δύο άμεσων προϊστα­ μένων του στην OKW, του Στρατάρχη Κάιτελ και του Στρατηγού Γιόντλ». Όπως συνόψισε ο δικηγόρος του Κάιτελ: «Ήταν πολύ ύπουλος και τα ήθελε όλα δικά του. Το μόνο που επεδίωκε ήταν να διαφύγει την αγχόνη και να μην απαλλαγεί σε καμιά περίπτω­ ση ο Κάιτελ. Όλα τα σωστά είχαν γίνει από εκείνον και όλα τα λά­ θη από τον άλλο - αυτύς ήταν ο Walter Warlimont».11 Ως συνήγορο υπερασπίσεώς του, ο Κάιτελ είχε διαλέξει έναν ηλικιωμένο καθηγητή, εξαιρετικά μορφωμένο, τον Otto Nelte. Όμως ο Nelte ενδιαφερόταν μόνο να αποκαταστήσει την καθαρή ιστορική αλήθεια. 0 γιος του Κάιτελ θεωρούσε αυτύν τον δικηγόρο ως έναν μορφωμένο, καλοβαλμένο, ευφυή άνθρωπο. Αλλά η σύζυ­ γος του Στρατάρχη Lisa, τον έβρισκε υπερβολικά ευγενή, εκλεπτυ­ σμένο και καθόλου μαχητικό. Από την αρχή, ο ίδιος ο Στρατάρχης εξέφρασε αμφιβολίες αν το Δικαστήριο εκτιμούσε τον δικηγόρο του, για τη σοβαρή του προσπάθεια στην αναζήτηση της αλήθειας και για την επιδίωξη της αντικειμενικότητας. 0 Nelte, που ήταν καλά πληροφορημένος σχετικά με το τι συνέβαινε έξω από τους τοίχους της φυλακής, περιέγραφε κατά τις συναντήσεις του με τον γιο του Κάιτελ, που ήταν και αυτός κρατούμενος σαν τον πατέρα του, την κατάσταση που επικρατούσε στην κατεχόμενη από τους εχθρούς Γερμανία, ως καταστροφική, με τους «απαίσιους τύπους» που βρίσκονταν στην εξουσία. «Η πείρα μου λέει», σχολίαζε ο δ ι­ κηγόρος, «πως αυτοί που έχουν το βρομερότερο παρελθόν, είναι αυτοί που κραυγάζουν δυνατότερα».12

Στους κατηγορουμένους είχε επιβληθεί ένα καθεστώς ψυχολο­ γικής τρομοκρατίας πριν ακόμη τους γνωστοποιηθεί το κατηγο­ ρητήριο. Στη φυλακή της Νυρεμβέργης τους είχαν σε απομόνωση. Όπως ύλοι οι χιλιάδες κοινοί Γερμανοί αιχμάλωτοι που βρίσκο­ νταν στα χέρια των Αμερικανών, έτσι και αυτοί διατρέφονταν τό­ σο όσο να μη λιμοκτονήσουν. Ο Στρατάρχης Κάιτελ, εξηντατριών ετών, είχε χάσει δεκαπέντε κιλά μεταξύ Μαΐου και Οκτωβρίου· τα εννέα τα είχε χάσει κατά τη διάρκεια των οκτώ εβδομάδων από τότε που έφθασε στη Νυρεμβέργη. Ο Ες είχε καταντήσει η σκιά του γεροδεμένου εαυτού του. 0 Ρίμπεντροπ ήταν οστεώδης,

ΑΥΤΑ ΤΑ ΠΑΛΙΚΑΡΙΑ ΔΙΨΟΥΝ ΓΙΑ ΑΙΜΑ

187

ασθενικός, με βαθουλωμένα μάγουλα. Είναι προφανές πως όλη αυτή η κατάσταση είχε σοβαρή επίδραση στη σωματική και την ψυχική υγεία των κρατουμένων, στο ηθικό, και στην ικανότητά τους να αντισταθούν. «Ο ι συνθήκες κάτω από τις οποίες ζούμε εδώ», έγραφε στο κελί του ο Κάιτελ, «δεν είναι καθόλου αξιοζή­ λευτες αν λάβει κανείς υπόψη του πως τους τελευταίους πέντε μήνες δεν ξέρουμε τίποτε για την τύχη των δικών μας ανθρώπων, της οικογενείας μας, αλλά και τη δική μας. Εκτός από τις ανακρί­ σεις, δεν ακούμε τίποτε για το τι συμβαίνει στον κόσμο έξω από τους τοίχους της φυλακής, παρά μόνο αν κάτι φτάσει κατά τύχη στ’ αυτιά μας. Εδώ και δύο μήνες μας επέτρεψαν να γράφουμε γράμματα και κάρτες, αλλά δεν έχουμε πάρει καμιά απάντηση». Από τις πέντε και μισή το απόγευμα, καθώς έπεφτε το σού­ ρουπο, οι μεγαλύτεροι σε ηλικία κρατούμενοι, το μόνο που μπο­ ρούσαν να κάνουν ήταν να κάθονται και να σκέπτονται μέσα στο σκοτάδι, γιατί τους είχαν πάρει τα γυαλιά και έτσι δεν μπορού­ σαν να διαβάσουν στο φως που ερχόταν από έξω. Κάθε βράδυ, με διαταγή του Andrus, αφαιρούνταν τα τραπέζια και οι καρέ­ κλες από τα κελιά. Καθώς δεν υπήρχε μέρος για να κρεμάσουν τα ρούχα και τα εσώρουχά τους, ήταν υποχρεωμένοι να τα αφήνουν στο βρόμικο πέτρινο πάτωμα του κελιού τους. «Γ ια την προσωπι­ κή μας καθαριότητα μας έδιναν σαπούνι και οδοντόπαστα και μας επέτρεπαν να κάνουμε ντους μια φορά την εβδομάδα, αλλά αυτά δεν αρκούσαν για να αντεπεξέλθουμε στο ανθυγιεινό π ερι­ βάλλον του κελιού μας - τα ρυπαρά στρώματα, τις κουβέρτες, τις πετσέτες και τα υπόλοιπα». Η άσκηση σε υπαίθριο χώρο περιορι­ ζόταν στα δέκα λεπτά την ημέρα.13 ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ τ ρ ο υ μ α ν είχε διορίσει ως Δικαστή, για να εκπροσωπή­ σει τις Ηνωμένες Πολιτείες στο Δικαστήριο της Νυρεμβέργης, τον τέως Γενικό Εισαγγελέα Francis Biddle. 0 Biddle δεν ήταν φίλος του Jackson. Όταν όμως ο Jackson πληροφορήθηκε το γεγονός κα­ τά τη διάρκεια μιας συνομιλίας του με τον Πρόεδρο στις 5 Σ ε ­ πτεμβρίου στην Ουάσινγκτον, συμφώνησε για το διορισμό, αν και όχι με πολύ ενθουσιασμό. Πρότεινε τον Δικαστή John J. Parker, έναν εύσωμο, ευθύ Αμερικανό, ως αναπληρωτή του Biddle, και η πρότασή του έγινε δεκτή. «Συζήτησα μαζί του το θέμα αν θα έπρεπε οι δικαστές να ενταχθούν στη στρατιωτική ιεραρχία», έγραφε ο Jackson, «και μου απάντησε πως αυτό θα αποτελούσε

188

Η ΔΙΚΗ ΤΗ Σ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

συγκάλυψη» -και ήταν πράγματι- «και ότι, κατά τη γνώμη του, δεν ήταν απαραίτητο. Θα συμμετείχαν στη δίκη ως πολίτες».14 Έτσι, το Διεθνές Στρατιωτικό Δικαστήριο που δεν υπήρξε ποτέ Διεθνές, αφού ήταν των τεσσάρων Δυνάμεων ή έστω των νικητών, τώρα πια δεν ήταν ούτε στρατιωτικό. Ο διορισμός του Biddle δεν έγινε απ’ όλους δεκτός με ευχαρί­ στηση. Δεν ήταν πολύ δημοφιλής στο Υπουργείο Πολέμου, και ο Herbert Wechsler, τον οποίο είχε καλέσει ο Jackson να συμμετάσχει στις δίκες στη Νυρεμβέργη, ανεπίσημα δήλωσε πως δεν θα ήταν σωστό ούτε για τον ίδιο ούτε και για τον Biddle, να αποδε­ χτούν τη θέση στο Δικαστήριο, γιατί και οι δύο είχαν στενές σχέ­ σεις με την κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών την εποχή που ξεκίνησε το σχέδιο της παραπομπής των εγκληματιών πολέμου.15 Ένα κανονικά συγκροτημένο Δικαστήριο, μάλλον θα το είχε δ ε­ χθεί αυτό ως ισχυρό επιχείρημα υπέρ της εξαίρεσης αυτών των δικαστών. Αλλά ήταν φανερό ότι το Δικαστήριο της Νυρεμβέρ­ γης δεν επρόκειτο να είναι ένα κανονικό Δικαστήριο και ο Biddle δεν θεωρούσε τον εαυτό του ακατάλληλο για τη θέση, παρά το γεγονός ότι ένιωσε να θίγεται όταν ο Jackson του είπε να μην πά­ ρει μαζί και τη σύζυγό του, επισημαίνοντάς του πως η προνομια­ κή αυτή μεταχείριση θα δημιουργούσε στους συναδέλφους του δυσαρέσκειες, που θα κατέληγαν εις βάρος του.16 Ενώ βρισκόταν ακόμη στην Ουάσινγκτον, ο Jackson προειδο­ ποίησε τον John J. McCloy, Υφυπουργό Πολέμου και Στρατιωτι­ κών πως, αν εφαρμόζονταν οι εντολές που του είχε δείξει ο Στρα­ τηγός Betts, Γενικός Επίτροπος Στρατοδικείου για την Ευρώπη, οι οποίες είχαν εκδοθεί σύμφωνα με την Οδηγία αρ. 1057 των αρχη­ γών των επιτελείων, θα συλλαμβάνονταν περισσότεροι από 2.000.000 Γερμανοί κατηγορούμενοι ως εγκληματίες πολέμου. Ο Jackson υποστήριξε ότι οι εντολές αυτές θα έπρεπε να θεωρού­ νται περισσότερο οδηγίες παρά διαταγές. Στο Πεντάγωνο επ ιβε­ βαιώθηκαν οι υποψίες του ότι οι αξιωματούχοι του Υπουργείου Οικονομικών του Morgenthau, είχαν πιέσει να συμπεριληφθούν «αμείλικτοι και ευρύτατοι όροι».17

Με την Elsie Douglas, ο Jackson ταξίδεψε από την Ουάσινγκτον στην Ευρώπη και τελικά προσγειώθηκε στο αεροδρόμιο του

ΑΥΤΑ ΤΑ ΠΑΛΙΚΑΡΙΑ ΔΙΨΟΥΝ ΓΙΑ ΑΙΜΑ

189

Ορλύ, έξω από το Παρίσι στη 01:15' το πρωί της Πέμπτης στις 12 Σεπτεμβρίου του 1945. Είχαν στη διάθεσή τους ένα ολόκληρο μ ε­ ταγωγικό C-54. Η πτήση ακολούθησε την ίδια βασανιστική πο­ ρεία που προδιαγραφόταν και για τη δίκη. Αφού πέταξαν μερι­ κές ώρες πάνω απύ τον Ατλαντικό, ο πιλότος γύρισε πίσω με κα­ τεύθυνση την Ουάσινγκτον λόγω βλάβης στο σύστημα τροφοδότησης των καυσίμων, αλλά μετά από αρκετές ώρες η κατάσταση ξεκαθάρισε- πέταξαν πάλι ανατολικά και ανεφοδιάστηκαν στις Βερμούδες. Ο γιος του δικαστή τους περίμενε στο αεροδρόμιο του Ορλύ. Πέρασαν το πρωινό στο Παρίσι. Ακολούθησε μια πο­ λυάσχολη ημέρα στο Λονδίνο, κατά τη διάρκεια της οποίας ο Γ ε­ νικός Εισαγγελέας Sir Hartley Shawcross τον πληροφόρησε πως οι Πολωνοί επέμεναν να εμφανισθούν στη δίκη και να τους παραχωρηθεί το δικαίωμα να ασκήσουν αυτοί καθήκοντα κατηγόρου ενα­ ντίον του Hans Frank -μια ακόμη περιπλοκή- και κατόπιν αναχώ­ ρησαν αεροπορικώς για τη Νυρεμβέργη, την πόλη που επρόκειτο να γίνει το πεπρωμένο ή η νέμεσίς τους.18 Ο Bill είχε βρει ένα μεγάλο σπίτι με πολλά δωμάτια στην Lindenstrasse αρ. 33, σε μια περιοχή με δενδροστοιχίες, όπου το μόνο της αξιοθέατο ήταν ένα γήπεδο του τένις. Ο δικαστής θεώρη­ σε πως ήταν ειρωνεία της τύχης το γεγονός ότι θα ήταν αναγκα­ σμένος να ζει σαν φυλακισμένος. «Γύρω από το σπίτι μας», έγρα­ φε στην Irene, «υψώνεται ένας τσιμεντένιος τοίχος και γύρω γύρω υπάρχουν αγκαθωτά σύρματα. Επιτηρείται ύλες τις ώρες από πο­ λυάριθμους φρουρούς. Μπροστά στην τεράστια σιδερένια πόρτα υπάρχουν φύλακες και κανείς δεν μπορεί να μπει μέσα αν δεν του επιτρέψουμε την είσοδο μετά απύ τηλεφωνική συνεννόηση».19 Μέ­ σα στο σπίτι ανακάλυψαν ένα δωμάτιο μουσικής, επιπλωμένο σε στιλ που ο Bill το αποκάλεσε «βαριεστημένος Λουδοβίκος ΙΔ'», όπου υπήρχε ένα υπέροχο πιάνο Steinway με ουρά, που το είχαν απελευθερώσει από κάποιο κακότυχο γερμανικό νοικοκυριό. Ένα μικρότερο βρισκόταν στο δωμάτιο ζωγραφικής. Οι Αμερικανοί κο­ πανούσαν ανελέητα και τα δύο αυτά όργανα κάθε βράδυ. Το τραπέζι στην τραπεζαρία ήταν τόσο μεγάλο που θα μπο­ ρούσε κανείς να παίξει επάνω του μπόουλινγκ. Ο Jackson παρατή­ ρησε ότι θα μπορούσαν να γευματίσουν σ’ αυτύ άνετα είκοσι π έ­ ντε καλεσμένοι. Το σπίτι είχε γύρω γύρω τεράστιες βεράντες και ήταν επιπλωμένο, όπως έλεγε ο Bill, με έναν παράξενο συνδυασμό επιτηδευμένης ασκήμιας και πρακτικότητας, που χαρακτηρίζει

190

Η ΔΙΚΗ ΤΗ Σ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

όλα τα γερμανικά σπίτια. Υπήρχε και ένα πλήθος αμέτρητων μι­ κροπραγμάτων που τόσο γοητεύουν τη γερμανική ψυχή. Ο προσωπικός φρουρός του Jackson, ο στρατιώτης Moritz Fuchs από το Fulton της Νέας Υόρκης, κοιμόταν δίπλα στην πόρτα του, οπλισμένος μέχρι τα δόντια. «Ο Fuchs στεκόταν όρθιος όσο ήμουν και εγώ όρθιος... Με ακολουθούσε στην τραπεζαρία και έτρωγε μαζί μου ή στο διπλανό τραπέζι... Τον αποκαλούσαν “ η σκιά μου” 20». 0 Bill Jackson, χαριτολογώντας έγραφε στη μητέρα του ότι, όπως πίστευε, ήταν ασφαλής από κάθε κίνδυνο, εκτός από «καμιά ατομική βόμβα».21 Έφεραν από τη Γαλλία τη θωρακισμένη λιμουζίνα του Χίτλερ και την έθεσαν στη διάθεση του Jackson, αλλά μάλλον δεν τη χρησιμοποίησε ποτέ, προτιμώντας μια γρήγορη Mercedes-Benz.22 Του είπαν πως αυτή η λιμουζίνα ανήκε στον Ρί­ μπεντροπ. Κάθε καινούργιος οδηγός είχε το ίδιο πρόβλημα: πώς να μάθει να χειρίζεται τις έξι ταχύτητες και τα αμέτρητα extra της, με τα οποία την είχαν εξοπλίσει για τον άτυχο Υπουργό Εξωτερικών, τον οποίο ο Jackson είχε τώρα το καθήκον να παραπέμψει σε δίκη.23 Μια Γερμανίδα οικονόμος, η κυρία Hassell, που είχε μείνει πέντε χρόνια στις ΗΠΑ, κρατούσε το νοικοκυριό με τη βοήθεια μιας υπη­ ρέτριας, αλλά το φαγητό το ετοίμαζαν και το σέρβιραν στρατιώτες. Η τροφή ήταν άφθονη. «Μ ε στενοχωρεί αφάνταστα όλη αυτή η γ ε­ λοία σπατάλη» έγραφε ο νεαρός Jackson στη μητέρα του.24 Τις πρώτες ημέρες επικρατούσε η ίδια αναστάτωση τόσο στο σπίτι όσο και στη δουλειά τους. Μια γυναίκα τους έγραψε πως ο Φύρερ κρυβόταν σε μια σπηλιά κοντά στη φάρμα του Julius Streicher, στο Pleikershof. 0 Bill Jackson πήγε να τον βρει και να τους τον φέρει, όμως γύρισε, όπως έγραφε ο πατέρας του, «χω ­ ρίς τον Χίτλερ αλλά με μερικά λάφυρα από τη φάρμα του Streicher». Ο Herr Streicher μαράζωνε πίσω από τα κάγκελα της φυλακής μαζί με τον Ρίμπεντροπ και δεν ήταν σε θέση να το αποτρέψει αυτό.25 Τελικά ο Jackson και το επιτελείο του πήγαν στη Νυρεμβέργη στις 16 Σεπτεμβρίου.26 «Καθώς καθόμουν στη λιακάδα, κάτω από τον όμορφο βαυαρικό ουρανό», έγραφε την επόμενη ημέρα περιμένοντας να αρχίσει η δίκη, «μου φαινόταν τόσο μακρινός ο πόλεμος και η αποστολή μας λίγο αφύσικη».27 με το Άρθρο 2 του Καταστατικού του Άονδίνου, θα υπήρχαν τέσσερις δικαστές, ένας για την κάθε νικήτρια δύναμη και ο καθένας θα είχε έναν αναπληρωτή χωρίς δικαίωμα ψήφου.

σύ μ φω να

ΑΥΤΑ ΤΑ ΠΑΛΙΚΑΡΙΑ ΔΙΨΟΥΝ ΓΙΑ ΑΙΜΑ

191

Υπήρχαν ακόμη κάποιοι που πίστευαν πως οι δικαστές θα έπρε­ πε να ανήκουν στη στρατιωτική ιεραρχία. Αλλά στην πραγματι­ κότητα τρεις από αυτούς ήταν πολίτες. Μόνο ο Σοβιετικός δικα­ στής ήταν στρατιωτικός - ο ίδιος ο Στρατηγός Ι.Τ. Nikitchenko που είχε εγκαταλείψει το Λονδίνο στις αρχές Αυγούστου ως επ ι­ κεφαλής της κατηγορούσας αρχής. Οι γαλλικές και οι βρετανικές ομάδες των κατηγόρων έφθασαν στη Νυρεμβέργη το πρωί στις 21 Σεπτεμβρίου. Ο Jackson ανέθεσε στον γιο του να τους ξεναγήσει στη φυλακή. «Αυτά τα παλικάρια διψούν για αίμα» έγραφε εμπιστευτικά ο Bill Jackson αργότερα την ίδια ημέρα. «Έφθασαν στο σημείο να προτείνουν να χρησιμοποιηθεί η γκιλοτίνα».28* Οι Βρετανοί είχαν διορίσει ως Δικαστή τους, τον Sir Geoffrey Lawrence, Λόρδο Δικαστή του Ακυρωτικού Δικαστηρίου. Ήταν ένας δημοφιλής, αν και ηλικιωμένος, τζέντλεμαν-δικαστής, που είχε τιμηθεί με το Μετάλλιο Εξαίρετων Πράξεων για τον ηρωισμύ του όταν υπηρετούσε ως πυροβολητής κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Αναπληρωτής του διορίστηκε ο Sir Norman Birkett, ένας δημοφιλής πνευματώδης τύπος, ο οποίος, πριν από είκοσι χρόνια είχε διοριστεί δικαστής και τα πήγαινε καλά τόσο με τους Ρώ­ σους όσο και με τους Αμερικανούς. Σε μια συνάντηση της Ένω­ σης των Δικηγορικών Συλλόγων στην Ινδιανάπολη, ένας μεθυ­ σμένος Αμερικανός δικηγόρος τον αγκάλιασε και του ψιθύρισε εμπιστευτικά: «Αυτό που μου αρέσει σε σένα Birkett είναι ότι δεν είσαι ένα από αυτά τα χαμένα παλιοτόμαρα που συνήθως μας στέλνουν εδώ πέρα ».29 Ως προς τον Γάλλο δικαστή, τον καθηγητή Henri Donnedieu de Vabres, μια επιβλητική φυσιογνωμία με μουστάκι αλά Κλεμανσώ, υπήρχαν αναπάντητα μερικά ερωτηματικά αναφορικά με το άμε­ σο παρελθόν του, όπως συνέβαινε με πολλές ηγετικές φυσιογνω­ μίες του γαλλικού κατεστημένου. Υπήρχαν υπόνοιες ότι είχε εξα­ σφαλίσει αυτή τη θέση στη Νυρεμβέργη χάρη στην επιρροή του γιου του, που ήταν πολιτικός φίλος του Στρατηγού Ντε Γκωλ. Οι * Σ .τ.Σ .: IT πρόταση δεν ήταν και τόσο αστήρικτη όπως φαίνεται. Οι Ναζί είχαν χρησιμοποιήσει συχνά την γκιλοτίνα κατά τη διάρκεια του Γ ' Ράιχ, π.χ. όταν εξετέλεσαν τον εμπρηστή του Ράιχσταγκ, τον Marinus Van der Lubbe και τον επίδοξο δολοφόνο του Χίτλερ Maurice Bavard, εξάδελφο του Hjalmar Schacht. Οι Γερμανοί εξακολούθησαν να στέλνουν στην γκιλοτίνα αυτούς που καταδικάζονταν στη βρετανική ζώνη κατά τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια.

192

Η ΔΙΚΗ ΤΗ Σ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

αριστεροί τον θεωρούσαν αντιδραστικύ, ακόμη και θεωρητικό, επηρεασμένο από το γερμανικό τρόπο σκέψης - ένα είδος πνευ­ ματικού οπαδού του Ναζισμού. Ο δρ. Raphael Lemkin, ένας από τους Εβραίους εμπειρογνώμονες που ακολουθούσαν ως παρατη­ ρητές την αμερικανική ομάδα των κατηγύρων, αποκαλούσε τον de Vabres «καθηγητή μικρού διαμετρήματος», ο οποίος -σημειωτέον- πριν απύ τον πύλεμο είχε επισκεφθεί τη Γερμανία μετά από επίσημη πρόσκληση του επικεφαλής δικηγόρου των Ναζί Hans Frank - που τώρα ήταν μεταξύ των κατηγορουμένων. Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής στη Γαλλία, είχε παραμείνει στο Παρίσι. Ο de Vabres είχε επίσης καταφέρει να εκδόσει ένα β ι­ βλίο επτακοσίων σελίδων το 1943, όταν το χαρτί ήταν σπάνιο, και η διάθεσή του ελεγχόταν αυστηρά από τους Γερμανούς.30

Όπως είχε επισημάνει ο εμπειρογνώμονας σε θέματα Δ ιε­ θνούς Δικαίου δρ. Alfred-Maurice de Zayas, αν και το ίδιο το Δι­ καστήριο θεωρούσε πως ήταν ένα Δικαστήριο Διεθνούς Δικαίου, στην πραγματικότητα ήταν ένα Συμμαχικό Κατοχικό Δικαστή­ ριο, καθώς η Γερμανία δεν είχε συμφωνήσει στην εγκαθίδρυση μιας τέτοιας υπερεθνικής αρχής.31 Η σύγκληση αυτού του Δικα­ στηρίου ερχύταν σε πλήρη αντίθεση με την αρχή της διάκρισης των εξουσιών, την οποία διακήρυσσαν οι δημοκρατίες απύ την εποχή της Γαλλικής Επανάστασης ως τη μοναδική εγγύηση που παρέχεται στο άτομο απέναντι στην αυθαιρεσία του Κράτους. «Όταν η νομοθετική, η δικαστική και η εκτελεστική εξουσία ασκούνται από ένα και το αυτό πρόσωπο», επεσήμανε αργότερα ο ναυτοδίκης Otto Kranzbühler, δικηγόρος του Νταίνιτς, «αυτό και μόνο το γεγονός αρκεί για να δημιουργηθούν ισχυρές ανησυ­ χίες ως προς το αποτέλεσμα των δραστηριοτήτων το υ ».32 Οι Jackson, Maxwell Fyfe, Falco και Nikitchenko, είχαν όλοι πά­ ρει μέρος στις διαπραγματεύσεις για το Καταστατικό του Λονδί­ νου. Όλοι μαζί αυτοί οι νομικοί είχαν συντάξει τους αναδρομικούς νόμους που θα εφαρμόζονταν, και επιπλέον, είχαν καταρτίσει τον κατάλογο των κατηγορουμένων. Και τώρα οι Jackson και Fyfe εμ ­ φανίζονταν στη Νυρεμβέργη ως επικεφαλής της κατηγορούσας αρχής, ο Nikitchenko, αρχικά ως επικεφαλής κατήγορος, στη συνέ­ χεια ως Σοβιετικός δικαστής και ο Falco ως αναπληρωτής του Γάλ­

ΑΥΤΑ ΤΑ ΠΑΛΙΚΑΡΙΑ ΔΙΨΟΥΝ ΓΙΑ ΑΙΜΑ

193

λου δικαστή. Και ως επιστέγασμα όλων αυτών, έρχεται το γεγο­ νός ότι ο Francis Biddle, που θα παρίστατο εδώ ως δικαστής, είχε συντάξει ένα υπόμνημα υπό την ιδιότητά του ως Γενικού Εισαγγε­ λέα των ΗΠΑ, όταν γινόταν η συνδιάσκεψη της Γιάλτας, στο οποίο έκανε διάφορες προτάσεις ως προς το Καταστατικό του Δικαστη­ ρίου, συμπληρώνοντάς τες με την παρατήρηση πως, κατά τη γνώ­ μη του, μερικές οργανώσεις των Ναζί ήταν εγκληματικές. «Θα ήταν σαν να κλείνουμε τα μάτια μπρος στη σκληρή πραγματικότη­ τα », έλεγε ο Otto Kranzbühler, «αν θέλαμε να υποστηρίξουμε πως κάτω από αυτές τις συνθήκες οι δικαστές θα ήταν ανεξάρτητοι και αμερόληπτοι». Κάτω από οποιοδήποτε άλλο νομικό σύστημα θα ήταν δυνατόν να εξαιρέσουμε αυτούς τους δικαστές λόγω της προφανούς τους προκατάληψης. Όμως στη Νυρεμβέργη, η υποβο­ λή αυτής της ένστασης απαγορευόταν στους συνηγόρους των κα­ τηγορουμένων από το Καταστατικό του Δικαστηρίου.33 Ενώ για τον Jackson υπήρξε ευχάριστη έκπληξη το γεγονός ότι Σοβιετικοί νομικοί που συνάντησε στη Νυρεμβέργη ήταν εξαιρε­ τικά μεγάλου διαμετρήματος, ως ομάδα παρέμεναν ένα αίνιγμα γ ι’ αυτόν - προέρχονταν από έναν άλλο κόσμο. Οι Αμερικανοί ε ί­ χαν θέσει στη διάθεση των Ρώσων, όπως και των άλλων κατηγό­ ρους, τα αυτοκίνητα του Χίτλερ για τις μετακινήσεις τους. Αλλά εκείνοι, μαζί με την κομισάριο της μυστικής τους αστυνομίας Rasunova, ακολουθούσαν δική τους γραμμή. Οι αξιωματικοί της αντικατασκοπίας ανέφεραν στον Jackson πως είχαν ανακαλύψει ότι διακινούνταν πλαστά γερμανικά μάρκα από μέλη της ομάδας των σοβιετικών κατηγόρων. Οι Ρώσοι προφασίζονταν τέλεια άγνοια της αγγλικής γλώσσας, μέχρις ότου συνέβησαν ορισμένα δυσάρεστα επεισόδια και αυτά δεν ήταν λίγα. Στη Νυρεμβέργη, ο οδηγός του επικεφαλής των Ρώσων κατη­ γόρων Στρατηγός Roman Rudenko, τραυματίσθηκε θανάσιμα μ έ­ σα στο αυτοκίνητό του, ενώ περίμενε έξω από το Grand Hotel, αργά το βράδυ στις 8 Δεκεμβρίου. Λίγο πριν ξεψυχήσει, είπε πως ένας Αμερικανός στρατιώτης άνοιξε την πόρτα και τον πυ­ ροβόλησε. Αμέσως κυκλοφόρησαν φήμες ότι έγινε απόπειρα κα­ τά της ζωής του Rudenko. Αλλά το πιθανότερο ήταν ότι αυτόν που ήθελαν να σκοτώσουν ήταν ο Likhatchev, ένας δικαστικός, επικεφαλής των ανακριτών, προσαρτημένος στην ομάδα των σο­ βιετικών κατηγόρων. Ο Likhatchev, τέως ανακριτής στη διαβόη­ τη φυλακή της Μόσχας Lubyanka, ήταν επικεφαλής, μεταξύ άλ­

13

194

Η ΔΙΚΗ ΤΗ Σ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

λων, και στις προκαταρκτικές ανακριτικές διαδικασίες του Hans Frank. Η διερμηνέας του O.G. Svidovskaya θυμόταν αργότερα: Π ερά σα με π ο λλές βρ α δ ιές στο εσ τια τόριο του Grand H otel... όπου μισ ο π εθα μένο ι από την π είνα Γ ερ μ α νο ί, π εριπ οιούντα ν τους Σ υ μ μ ά ­ χους όσο κα λύτερα μπορούσαν. Μ ια η μ έρ α εμ είς -δ η λα δή ο Likhatchev, ο G rishayev, ο B o ris Solovov κα ι ε γ ώ - ξεκινήσ α με, όπως πάντα, να π ά μ ε μ ε το αυτοκίνητο στο Grand Hotel. Αλλά εμ έν α κά τι μου συνέβη κα ι έμ ειν α σ π ίτι. Η π α ρέα του Likhatchev ξεκίνησ ε γ ια τη Ν υ ρ εμ β έρ γη μ ε μια πολύ εντυπω σιακή λιμουζίνα. Ήταν μια ασπρόμαυρη Horch που έλεγα ν ό τι προερχόταν από το γκα ρά ζ του Χ ίτλ ερ , τα π ετσ α ρισ μένη μέσα ολόκληρη μ ε κόκκινο δ έρ μ α . Ο Likhatchev συνήθιζε να κ ά θετα ι δίπ λα στον οδηγό. Μ όλις έφθασαν στο ξενοδοχείο, οι G rishayev κα ι Solovov κα τέβηκα ν κα ι μπήκαν μ έ ­ σα. Μ ετά από ένα λεπ τό, κάποιος άνοιξε α πότομα τη δ εξ ιά πόρτα του αυτοκινήτου κα ι πυροβόλησ ε τον οδηγό σχεδόν εξ επαφής. Εγώ φαντάστηκα πως πυροβόλησαν τον Likhatchev, πιστεύοντα ς ό τι κ α ­ θόταν στη θέση του συνοδηγού. Το μόνο που μ π ό ρεσ ε να π ε ι ο Buben ήταν: «Έ νας Α μερικα νός μ ε π υ ρ ο β ό λ η σ ε».34

Το δημοσιογραφικό όργανο του Σοβιετικού Κομμουνιστικού Κόμματος Pravda, δημοσίευσε ένα οργισμένο άρθρο και ο Jackson έγραψε στον Rudenko εκφράζοντας τη λύπη του και υποσχόμε­ νος τη διενέργεια ανακρίσεων.35 Αλλά δεν βγήκε τίποτε. Το 1953 η καριέρα του Likhatchev τερματίστηκε πρόωρα, όταν ο ίδιος και άλλοι τρεις εκτελέστηκαν από στρατιωτικό απόσπασμα, λόγω παραποίησης αποδεικτικών στοιχείων. μετά το θάνατο του οδηγού του, ο Likhatchev ζήτη­ σε από τον Jackson την άδεια να μεταφερθεί από την αμερικανική ζώνη ένα πτώμα - το σώμα του βοηθού κατηγόρου, του Υποστρα­ τήγου Nikolai Dmitriyevich Zorya, ενός πολύ γνωστού νομικού και από τα πιο ευπαρουσίαστα μέλη της σοβιετικής ομάδας. Είπαν στον Jackson πως ο Ρώσος «είχε σκοτωθεί εξαιτίας απερίσκεπτης χρήσης πυροβόλου όπλου».36 Όταν ζήτησε περισσότερες πληρο­ φορίες, έμαθε ότι το όπλο του Zorya εκπυρσοκρότησε ξαφνικά τη στιγμή που το καθάριζε. 0 Jackson επεσήμανε σε ιδιωτικές συζη­ τήσεις πως δεν πίστευε ότι ένας νομικός είχε όπλο ή ότι ένας Υπολ ίγο υ ς μ ή ν ες

ΑΥΤΑ ΤΑ ΠΑΛΙΚΑΡΙΑ ΔΙΨΟΥΝ ΓΙΑ ΑΙΜΑ

195

στρατηγός θα καθάριζε μόνος το όπλο του. «Κ α ι τέλος», συμπλή­ ρωσε, «ήταν περίεργο το γεγονός ότι το καθάριζε με την κάννη στραμμένη προς το μέτωπό του». Οι εμπειρογνώμονες του ανέ­ φεραν πως ο Zorya είχε πυροβοληθεί από κάποιον από πολύ κο­ ντά. Μετά όμως από περισσότερο ώριμη σκέψη, ο Jackson ένιψε τας χείρας του σχετικά με αυτή την υπόθεση. «Αν ήθελαν οι Ρώ­ σοι να λύσουν με αυτύ τον τρόπο τις διαφωνίες τους, ας το έκα­ ναν. Εμείς θα επιστρέψουμε αργότερα στην υπόθεση Zorya».*

Επί τρεις εβδομάδες ο Jackson δεν ενημέρωνε το καθημερινό του ημερολόγιο, απογοητευμένος από τις συσσωρευόμενες καθυ­ στερήσεις που δημιουργούσαν εμπύδια στην έναρξη της δίκης. Στο Δικαστικύ Μέγαρο δεν είχε κατασκευαστεί το κυλικείο, δεν υπήρχαν αρκετοί διερμηνείς, οι κατήγοροι δεν είχαν καταφέρει να εγκαταστήσουν τα γραφεία τους στη Νυρεμβέργη. Ο Sir David Maxwell Fyfe έφθασε αεροπορικώς απύ το Λονδίνο, αλλά μόνο για να παρουσιάσει τον Harry J. Phillimore, που θα τον αντικαθιστούσε όταν απούσιαζε. Πριν φθάσουν, οι Άγγλοι αδιάφορα ζήτησαν από τον Jackson να τους δώσει όλα τα έγγραφα που προορίζονταν γι’ αυτούς, για να τους ρίξουν μια ματιά. 0 Jackson τους πληροφόρησε πως υπήρχε ήδη ένα ολόκληρο δωμάτιο γεμάτο από πειστήρια - ήταν κιύλας γύρω στα 7.000. «Αλλά αυτή η δουλειά είναι η περισσότερο γοητευτική απ’ όσες έχω μέχρι σήμερα ασχοληθεί και αναμ­ φίβολα θα είναι η σημαντικότερη της ζωής μου» έγραφε παρηγο­ ρώντας τη γυναίκα του για την παρατεινόμενη απουσία του από την οικογενειακή εστία. «Η εναρκτήρια ομιλία μου... θα πρέπει να είναι η καλύτερη που έχω κάνει π ο τέ».37 Οι Βρετανοί πίεζαν τον Jackson να πάει στο Λονδίνο για να συνεργαστούν εκεί, επά­ νω στα κατηγορητήρια. Εκείνος ύμως ήθελε να συγκεντρωθεί όλη η δουλειά στη Νυρεμβέργη. Οι Βρετανοί αποδέχτηκαν την πρότασή του για το έγκλημα της συνωμοσίας και εκείνος αποδέ­ χτηκε τις προτάσεις τους για τα εγκλήματα πολέμου και για τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Υπήρχαν όμως τρία σημαντικά θέματα για τα οποία είχαν εκ­ * Σ .τ.Σ .: Βλ. σελ. 360.

196

Η ΔΙΚΗ ΤΗ Σ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

φραστεί διαφωνίες. Ο Jackson ήθελε να συμπεριληφθεί το Γενικό Επιτελείο του Χίτλερ ως σύνολο. Οι Βρετανοί είχαν αντιρρήσεις, και η πρόταση έγινε δεκτή με τρεις ψήφους εναντίον μιας. Η πρό­ ταση του Jackson να προστεθούν ορισμένοι κατηγορούμενοι εκ­ προσωπώντας καθεμία από τις ναζιστικές οργανώσεις, απορρίφθηκε με τρεις ψήφους εναντίον μιας. Και τέλος οι Ρώσοι άνοιξαν τον ασκό του Αιόλου, παρουσιάζοντας μια πρόταση που περιελάμβανε παραπειστικά τη Λετονία, την Εσθονία και τη Λιθουανία ως ρωσικές επικράτειες, και όταν οι Αμερικανοί διαπραγματευτές πρόβαλαν αντιρρήσεις, ο Στρατηγός Rudenko ανακοίνωσε πως θα έπρεπε να επιστρέψει στη Μόσχα και να παραμείνει εκεί για μερι­ κές εβδομάδες προκειμένου να του δοθούν οδηγίες. Το Υπουργείο Εξωτερικών ειδοποίησε τον Jackson να αποδεχθεί τους όρους των Ρώσων, αλλά να τους επιδώσει μια επιστολή στην οποία θα αναφέρεται πως αυτό δεν αποτελεί επίσημη αποδοχή της σοβιετικής κυριαρχίας σ’ αυτές τις χώρες. Αυτή ήταν η κατάσταση όταν ο Jackson αναχώρησε για το Βερολίνο στις 6 Οκτωβρίου, όπου θα ε ί­ χε την πρώτη του συνεδρίαση με τους επικεφαλής κατηγόρους.38 Η συνεδρίαση στα γραφεία του Συμμαχικού Συμβουλίου Ελέγ­ χου ήταν ήδη σε εξέλιξη, μόνο που οι Γάλλοι είχαν ήδη φύγει. Τώ­ ρα οι κατήγοροι είχαν πλέον συμφωνήσει μεταξύ τους με ποια σει­ ρά θα πραγματοποιούνταν οι διάφορες διαδικασίες της δίκης ποιος θα μιλούσε πρώτος και ποιος τελευταίος και με ποια σειρά θα παρουσιάζονταν τα αποδεικτικά στοιχεία. Οι Βρετανοί πρότειναν να δοθεί σε όλους τους κρατουμένους ένας πλήρης κατάλογος των ντοκουμέντων, οι Αμερικανοί είχαν αντιρρήσεις.39 0 Jackson είχε κρατήσει για τον εαυτό του την εναρκτήρια ομι­ λία, που θα ήταν και η βασική ομιλία ολόκληρης της δίκης και κάλεσε τον Βρετανό Λόρδο Καγκελάριο Jowitt να παραστεί, όταν θα ερχόταν εκείνη η ώρα. Του ζήτησε δε, να φορέσει την επίσημη στολή του για να προσδώσει αίγλη και κύρος στο γεγονός.40

10 e ra ΡΥΘΜΙΖΩ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΔΥΟ α μ ε ρ ικ α ν ο ι δ ι κ α ς τ ε ς που διορίστηκαν στο Δικαστήριο της Νυρεμβέργης, οι Francis Biddle και John J. Parker, ορκί­ στηκαν την Ουάσινγκτον την τελευταία ημέρα του Σεπτεμβρίου του 1945.1 Ο Francis Biddle ήταν Δημοκρατικός και ο John J. Parker Ρεπουμπλικάνος. Ο όρκος που έδωσαν τους υποχρέωνε, εκτός των άλλων, να μην αμφισβητήσουν το νομοθετικό πλαίσιο βάσει του οποίου επρόκειτο να δικάσουν, δηλαδή το Καταστατι­ κό του Λονδίνου. Επιβιβάστηκαν στο υπερωκεάνιο Queen Mary, με προορισμό το Southampton. Προτίμησαν να ταξιδέψουν με το πλοίο παρά με το αεροπλάνο για να έχουν το χρόνο να συζητή­ σουν σε γενικές γραμμές τον τρόπο προσέγγισης της δίκης. Ο Francis Biddle είχε γεννηθεί στο Παρίσι και ήταν ακόμη παιδί όταν πήγε στις Ηνωμένες Πολιτείες. Είχε σπουδάσει νομικά στο Χάρβαρντ, είχε υπηρετήσει ως ιδιαίτερος γραμματέας του θρυλι­ κού Δικαστή του Ανωτάτου Δικαστηρίου Oliver Wendell Holmes και είχε φθάσει μέχρι το βαθμό του Γενικού Εισαγγελέα επί Ρού­ σβελτ, το Σεπτέμβριο του 1941. Είχε κερδίσει για λογαριασμό της κυβέρνησης δεκαεννέα από τις είκοσι υποθέσεις που είχε υπερα­ σπιστεί ενώπιον του Ανωτάτου Δικαστηρίου.2 Τον θεωρούσαν υπέρμαχο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αντίθετα με τους Βρε­ τανούς, είχε αρνηθεί να επιτρέψει την παράδοση των Ρώσων αιχ­ μαλώτων στους Σοβιετικούς.3 Ήταν ένας από τους περισσότερο ενθουσιώδεις οπαδούς του New Deal επί Ρούσβελτ και είχε απολυι

Ο

198

Η ΔΙΚΗ Τ Η Ι ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

θεί από τη θέση του Γενικού Εισαγγελέα επί Τρούμαν τον Ιούνιο του 1945. Μη θέλοντας να του το ανακοινώσει προσωπικά, ο Τρούμαν είχε αναθέσει στον βοηθό του Steve Earley να του τηλε­ φωνήσει, και να του πει ότι ο Πρόεδρος επιθυμούσε να έχει την παραίτησή του μέχρι το επόμενο απόγευμα. 0 Τρούμαν πρόσφερε στον Biddle οποιαδήποτε θέση επιθυμούσε στην κυβέρνηση εκτός από την προσεχή διαθέσιμη στο Ανώτατο Δικαστήριο, την οποία προόριζε για κάποιον άλλο. Μέχρι τον διορισμό του ως Δι­ καστή στην ιστορική δίκη της Νυρεμβέργης, ο Biddle δεν είχε θε­ λήσει να επαναλάβει την άσκηση του δικηγορικού επαγγέλμα­ τος.4 To Queen Mary ήταν το 1945, ένα ρυπαρύ αλλά υπερήφανο πλοίο, με τα αρχικά, χαραγμένα στις κουπαστές του, των στρα­ τιωτών που είχε μεταφέρει διασχίζοντας τον Ατλαντικό στα ευ­ ρωπαϊκά πεδία των μαχών. Μαζί τους ταξίδευαν ο Καναδός Πρωθυπουργός William Mackenzie King, καθώς και οι δημοσιο­ γράφοι Ed Murrow και William Shirer, που θα κάλυπταν τη δίκη για το ραδιόφωνο και την Herarld Tribune και ειρωνεία της τύχης -η Ιστορία δεν καταγράφει ανάλογη περίπτωση- ο τέως αρχηγός του Βρετανικού Επιτελείου της Αεροπορίας Sir Charles Portal, του οποίου οι βόμβες είχαν σκοτώσει περισσότερους από 1.000.000 Γερμανούς κατά τη διάρκεια του πολέμου.5 «Ο Parker», σημείωνε ο υπερόπτης Biddle στις 3 Οκτωβρίου, μετά από δύο θερμές ημέ­ ρες πλεύσης στο ζεστό και θαμπό ωκεανό, «είναι έτοιμος να κά­ νει οτιδήποτε του ζητήσω». Λίγες ημέρες αργότερα, έπεισε τον Parker -έναν μοναχικύ άνθρωπο που του θύμιζε σχολιαρόπαιδο το οποίο αναζητούσε τη μητέρα του- να τον αποκαλεί με το μικρό του όνομα.6 Παρ’ όλα αυτά, εκείνος βρήκε το θάρρος να διατυ­ πώσει στο Δικαστήριο θέσεις εντελώς διαφορετικές από αυτές του Biddle. Μεταξύ των Αμερικανών νομικών που ταξίδευαν μαζί τους ήταν ο Quincy Wright και ο Herbert Wechsler, βοηθύς Γενικός Ε ι­ σαγγελέας. Και οι δυο τους προέβλεψαν τα προφανή προβλήμα­ τα που θα δημιουργούσε η δίκη από την πλευρά του Διεθνούς Δ ι­ καίου, και συγκεκριμένα ύτι, τύσο η διαδικασία ύσο και οι ποινές που θα επιβάλονταν, ήταν ex post facto, αλλά συμφώνησαν πως το πρωτύκολλο που υπογράφηκε πριν απύ δύο μήνες στο Λονδίνο, μπορούσε να θεωρηθεί ύτι εκφράζει απλώς μια προϋπάρχουσα νομική κατάσταση και όχι ότι δημιουργεί έναν καινούργιο νόμο.7

ΕΓΩ ΡΥΘΜΙΖΩ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ

199

Πάντως, ενοχλήθηκαν από το φιλόδοξο Σχέδιο του Jackson να κα­ ταδικαστούν η Γκεστάπο και τα SS αυτοτελώς ως εγκληματικές οργανώσεις. «Εάν θεωρήσουμε αυτές τις οργανώσεις εγκληματι­ κές», παρατήρησε ο Biddle, «δίνουμε το δικαίωμα στους Ρώσους -και στην πραγματικότητα σε όλους- να εκτελούν τον καθένα στηριζόμενοι μόνο στο γεγονός ότι είναι μέλος κάποιας οργάνω­ σης, εφαρμόζοντας τη δική μας δικαστική συγκατάθεση. Και αυ­ τό κάθε άλλο παρά επιθυμητό είνα ι».8 Ενώ διέσχιζαν τον ωκεανό, ο Biddle είχε μια ενοχλητική συνομι­ λία με τον Mackenzie King, έναν απλό, αλλά πολύ υπεύθυνο πολι­ τικό, από την οποία αποκαλύφθηκε ότι το 1937 ο Πρωθυπουργός είχε μια μακρά φιλική συνομιλία με τον Χίτλερ, κατά την οποία ο Φύρερ τον είχε εντυπωσιάσει λέγοντάς του πως δεν είχε τίποτε να μοιράσει με τη Βρετανία. Οι Βρετανοί, του είπε ο Χίτλερ, μπορού­ σαν ελεύθερα να κυβερνούν την Αυτοκρατορία τους. 0 Φύρερ είχε εκφράσει την επιθυμία να έχει και άλλες εγκάρδιες συνομιλίες με τον Καναδό Πρωθυπουργό, και το καλοκαίρι του 1939 του είχε στείλει επιστολή στην Οτάβα, λέγοντάς του πως θα ήταν ευτυχής να καλύψει τα έξοδα μιας μεγάλης αντιπροσωπείας, μέχρι και ε ί­ κοσι ατόμων αν το ήθελαν οι Καναδοί, προκειμένου να επισκεφθούν τη Γερμανία, υπό την προϋπόθεση ότι θα ήταν απροκατά­ ληπτοι. Ο Πρωθυπουργός είπε στον Δικαστή Biddle πως είχε σχη­ ματίσει την εντύπωση ότι το μόνο που επιθυμούσε ο Χίτλερ ήταν η ειρήνη με τη Μεγάλη Βρετανία.9 Η προοπτική αυτής της χαμένης ευκαιρίας για συμμαχία ήταν φανερό ότι ακόμη και τώρα, μετά από έξι χρόνια ολοκαυτώματος και καταστροφών, εξακολουθούσε να βασανίζει τον Καναδό. οι Β ρ ε τ α ν ο ί , οι Γάλλοι και οι Ρώσοι δικαστές, σχέδιαζαν να συνε­ δριάσουν στο Βερολίνο στις 8 Οκτωβρίου και κάλεσαν τους Biddle και Parker να πάνε εκεί αεροπορικώς, κατευθείαν από το Southampton. 0 Jackson είχε θέσει στη διάθεσή τους ένα αερο­ πλάνο, και μετά από έναν ενδιάμεσο σταθμό στο Παρίσι, έφθασαν στην ερειπωμένη γερμανική πρωτεύουσα στις τέσσερις το απόγευμα, στις 8 Οκτωβρίου. Κατέλυσαν στην πολυτελή διαμονή του Reichsminister (Υπουργού του Ράιχ) Bernhard Rust. Πήραν το τσάι τους με τους Sir Geoffrey Lawrence και Sir Norman Birkett. Έφθασαν επίσης οι Γάλλοι, ο «αστείος κοντούλης» Donnedieu και ο αναπληρωτής του Robert Falco. Ως συνήθως, οι Ρώσοι δικα-

zoo

Η ΔΙΚΗ ΤΗ Σ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

στες αργοπόρησαν και δεν μπόρεσαν να φθάσουν παρά μόνο στις τρεις το απόγευμα της επόμενης ημέρας, λόγω της ομίχλης.10 Ο Sir Geoffrey Lawrence ανέλαβε από την αρχή να οργανώνει τις συναντήσεις των δικαστών, και παρουσίασε μπροστά στα έκ­ πληκτα μάτια τους μια σύντομη ημερήσια διάταξη, η οποία δεν περιελάμβανε ούτε το διορισμό ενός προσωρινού Προέδρου. Οι Ρώσοι ενοχλήθηκαν και ο Lawrence απολογήθηκε αργότερα στον Biddle πως ο ίδιος «δεν ήταν παρά ένας απλός δικηγόρος και δ ι­ καστής».11 0 οργανισμός του Δικαστηρίου προέβλεπε την εκ περιτροπής άσκηση της προεδρίας, αλλά οι Αμερικανοί προτιμούσαν να υπάρχει ένας προεδρεύων δικαστής. Έπεισαν τους Γάλλους, που ταλαντεύονταν, να συμφωνήσουν μαζί τους.12 0 Jackson, κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων επικεφαλής μεταξύ των κατη­ γόρων, είχε το δυσάρεστο προαίσθημα ότι οι Βρετανοί θα ήθελαν να προσφέρουν την προεδρία του Δικαστηρίου στον Αμερικανό Δικαστή Biddle και φοβόταν ότι εκείνος θα τη δεχόταν με μεγάλη ευχαρίστηση. Αυτό θα άλλαζε τόσο πολύ την εικόνα της όλης διαδικασίας σε σχέση με τους Αμερικανούς, που είχαν κάνει όλες τις προετοιμασίες γ ι’ αυτή τη δίκη στη Νυρεμβέργη, και ήταν η κινητήρια δύναμη για την ποινική δίωξη. Έτσι, ο Jackson σήμανε συναγερμό. Όταν ο Στρατηγός Donovan έφθασε από τις Ηνωμέ­ νες Πολιτείες, στις 8 Οκτωβρίου, υποσχέθηκε να ασκήσει πίεση στους Βρετανούς και τους Γάλλους, παρασκηνιακά, ώστε να μοι­ ραστούν ευρύτερα οι διάφορες αρμοδιότητες. Ο Jackson ανέλαβε να προειδοποιήσει προσωπικά τον Biddle.13 Ποτέ δεν του άρεσε αυτός ο άνθρωπος και δεν επρόκειτο να τον αφήσει να πάρει τα πρωτεία, αν αυτό περνούσε από το χέρι του. Όμως ο Biddle δέχτηκε πρόθυμα να μην προεδρεύσει.14 Κατά τα λεγόμενά του, αυτός κινούσε όλα τα νήματα. Σύμφωνα με τις υποδείξεις του, διάλεξαν τον Στρατηγό Nikitchenko ως προσωρι­ νό Πρόεδρο των συνεδριάσεων εδώ στο Βερολίνο. Ένας άλλος Πρόεδρος θα διεξήγαγε τις δίκες στη Νυρεμβέργη - οι Ρώσοι πρότειναν τον Αμερικανό, αλλά ο Biddle αρνήθηκε, όπως είχε συμφωνήσει με τη δική του ομάδα των κατηγόρων, και πρότεινε τον Βρετανό Lawrence. Οι Γάλλοι, ως νέα μέλη, ήταν τελευταίοι στην κούρσα και για τους Ρώσους δεν είχε τεθεί ζήτημα ότι θα μπορούσαν να ασκήσουν την προεδρία στην τελευταία φάση της δίκης.15

ΕΓΩ ΡΥΘΜΙΖΩ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ

Έχοντας λοιπόν κερδίσει την προεδρία της ιστορικής δίκης, ο Lawrence εκφώνησε έναν σύντομο και σεμνό λόγο, δηλώνοντας πως αποδέχεται την τιμή. «Ασφαλώς», καυχήθηκε ο Biddle εμπιστευτικά την ίδια ημέρα, «θα είναι μεγάλη απόλαυση να προε­ δρεύει κανείς σε μια δίκη, αλλά δεν λυπάμαι, γιατί πιστεύω ότι αυτή ήταν η πλέον συνετή λύση. 0 Lawrence κρέμεται επάνω μου, και εγώ θα ρυθμίσω τα πράγματα». Περίμενε να αρχίσει η δίκη μετά από έναν μήνα περίπου. Η εναρκτήρια συνεδρίαση θα ήταν «η μεγάλη παράσταση», ενώ η τελευταία συνεδρίαση και η απόφαση παρουσίαζαν πολύ λιγότερο ενδιαφέρον.16 ο ι ΣΥΖΗΤΗΣΕΙΣ σ χ ε τ ικ ά μ ε τ ο π ώ ς θ α δ ια τ υ π ω ν ό τ α ν τ ο κ α τ η γ ο ρ η ­ τ ή ρ ιο δ ιή ρ κ ε σ α ν ό λ ο τ ο κ α λ ο κ α ίρ ι.

Στην τελική του μορφή περιελάμβανε 25.000 λέξεις και το ύφος του ήταν πολλές φορές μακάβριο και συναισθηματικό. Περιελάμβανε κατηγορίες τις οποίες κανένας σοβαρός ιστορικός δεν θα τολμούσε τώρα ανερυθρίαστα να υποστηρίξει, που είχαν, όμως, σκοπό να τροφοδοτήσουν την όρεξη των μέσων μαζικής επικοινωνίας. Το περιοδικό Life δημοσίευσε περίληψη των κυριοτέρων σημείων. Για παράδειγμα, ο Χίτλερ είχε χαλκεύσει την πο­ λιτική διαθήκη του Χίντενμπουργκ1, για να επωφεληθεί ο ίδιος. Ο Κάιτελ είχε σχεδιάσει τη δολοφονία του ίδιου του Γερμανού Πρέ­ σβη στην Τσεχοσλοβακία για να δημιουργήσει «δικαίωμα επ έμ­ βασης».17 Ο Γκαίρινγκ, συνέχιζε, συνιστούσε στους κακοποιούς να σκοτώνουν Εβραίους αντί να καταστρέφουν περιουσίες.18 Ε ί­ χε υπαγορεύσει τηλεφωνικά ένα παραποιημένο τηλεγράφημα για τη συνθηκολόγηση της Αυστρίας.19 Ο Χίτλερ είχε απειλήσει πως θα κλωτσούσε στην κοιλιά τον Τσάμπερλαιν μπροστά στα μάτια των φωτογράφων. Ο Κάιτελ είχε «δ ια τά ξει» το 1941 να εμπλακεί η Ιαπωνία στον πόλεμο. Περισσότερο σκανδαλώδες είναι το γεγονός ότι κατόπιν επιμο­ νής του Στρατηγού Rudenko, κατά την τελευταία συνάντηση των κατηγόρων, τροποποιήθηκε το κατηγορητήριο και συμπεριέλαβε τη δολοφονία των 11.000 Πολωνών αξιωματικών στο δάσος του Katyn. Στο Άρθρο 3 παρ. C του κατηγορητηρίου αναφέρεται: Σ.τ.Μ .: Καγκελάριος της Γερμανίας που είχε συντάξει την πολιτική του δια­ θήκη στις 11/5/34.

101

Η ΔΙΚΗ ΤΗ Σ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

«Τον Σεπτέμβριο του 1941, 11.000 Πολωνοί αιχμάλωτοι πολέμου δολοφονήθηκαν στο δάσος του Katyn κοντά στο Smolensk».20 Οι Ρώσοι γνώριζαν καλά τότε -όπως ανακοίνωσε επίσημα ο Μιχαήλ Γκορμπατσώφ στις 12 Απριλίου του 1990- πως ο Στάλιν, τον Απρίλιο του 1940,21 είχε δώσει ο ίδιος εντολή στη μυστική του υπηρεσία, τη NKVD, να σφαγιασθούν μαζικά 15.000 Πολωνοί αξιωματικοί και διανοούμενοι. Ο τότε αξιωματικός της NKVD Pyotr Soprunenko που υπέγραψε τη διαταγή της εκτέλεσης, ζει ακόμη (1996) στη Μόσχα, ηλικιωμένος συνταξιούχος πλέον. Ο Jackson έμεινε εμβρόντητος με το θράσος των Ρώσων. Οι εξόριστοι Πολωνοί αρχηγοί επέμεναν να μην αναφερθεί το Katyn στα κατηγορητήρια. Επί πολλές ημέρες, ο Jackson συζητούσε με την ομάδα των Ρώσων κατηγόρων. Αλλά η παράλειψη του Katyn θα αποτελούσε αντίστροφα, αιχμή εναντίον του Στάλιν, και όσο άκαμπτος ήταν ο Rudenko ως προς το να μην αναφερθεί από τους Βρετανούς η Συνθήκη Στάλιν-Χίτλερ, άλλο τόσο επέμενε πως το Katyn θα έπρεπε να καταλογιστεί στους Ναζί. Στη δίκη, οι άλλοι τρεις κατήγοροι άφησαν τους Ρώσους να αναπτύξουν την υπόθεση του Katyn, και το Δικαστήριο, ειδικά, αποσιώπησε τις δολοφονίες στην απόφασή του. Στο σημείο του κατηγορητηρίου όπου κ α τ α λ ο γ ίζ ο ν τ α ν στους Γερμανούς εκτοπίσεις πληθυσμών, ίσχυαν επίσης δύο μέτρα και δύο σταθμά, αφού το αδίκημα χαρακτηριζόταν ως «έγκλημα κατά της ανθρωπότητας», μόνο όταν το διέπρατταν οι Γερμανοί. Όταν άρχι­ σε η δίκη, οι Γάλλοι και οι Ρώσοι κατήγοροι μιλούσαν έξω από τα δόντια καθώς περιέγραφαν τις εκτοπίσεις των 100.000 Γαλλοαλσατών στη Γαλλία του Βισύ, και του 1.000.000 Πολωνών από το «Warthegau » f του Χίτλερ στην Generalgouvernement11 της Πολω­ νίας. Έτσι, ο Γάλλος επικεφαλής των κατηγόρων Frangois de Menthon επεσήμανε τον Ιανουάριο του 1946: «Μέσα σε λίγες ώρες οι Αλσατοί εκδιώχθηκαν από τα σπίτια τους χωρίς να πάρουν σχε­ δόν τίποτα και εκλάπησαν όλα τα υπάρχοντά τους. Αυτή η απάν­ θρωπη μεταφορά ολόκληρων πληθυσμών», συνέχισε, «θα μείνει f Σ.τ.Μ .: Warthegau: Διοικητική περιοχή των Ναζί στη δυτική Πολωνία, που περιελάμβανε τις πόλεις Πόζεν, Lodz και Βαρσοβία. Στο τέλος του 1941 εγκατέστησαν εκεί στρατόπεδα συγκεντρώσεως. n Σ.τ.Μ .: Η Generalgouvernement (Περιφερειακή Διοίκηση) στην Πολωνία διήρκεσε από τον Οκτώβριο του 1939 μέχρι τον Ιανουάριο του 1945, υπό τον Hans Frank.

ΕΓΩ ΡΥΘΜΙΖΩ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ

203

στην Ιστορία ως μία από τις μεγαλύτερες τραγωδίες του αιώνα μας».22 Και αναφερόμενος στις εκτοπίσεις των Πολωνών, ο Σοβιετι­ κός αναπληρωτής κατήγορος L.N. Smirnov ισχυρίστηκε στη δίκη μερικές εβδομάδες αργότερα: «Στην κατεχόμενη Πολωνία, το ένα χωριό μετά το άλλο, η μία κωμόπολη μετά την άλλη, η μία πόλη με­ τά την άλλη, άδειαζαν από τους Πολωνούς κατοίκους τους. Αυτή η διαδικασία ξεκίνησε τον Οκτώβριο του 1939, όταν το χωριό Orlowo εκκενώθηκε από όλους τους Πολωνούς που ζούσαν και εργάζονταν εκεί. Μετά ήλθε η σειρά του πολωνικού λιμανιού της Γδύνια. Τον Φεβρουάριο του 1940, οι 40.000 κάτοικοι της πόλης Poznan (Πόζεν) εκδιώχθηκαν και 36.000 Γερμανοί της Βαλτικής πήραν τη θέση τους».23 Τη στιγμή που ακούγονταν αυτές οι βροντερές φωνές στην αίθουσα του Δικαστηρίου της Νυρεμβέργης για τα εγκλήματα του εκτοπισμού από τους Ναζί, οι Πολωνοί έκαναν ακριβώς το ίδιο στα νεοαποκτηθέντα εδάφη τους, οδηγώντας τους ντόπιους Γερμανούς έξω από την Ανατολική Πρωσία, την Πομερανία και τη Σιλεσία, στηριζόμενοι στην απόφαση των Συμμάχων που περιλαμβανόταν στο Άρθρο 12 της Συμφωνίας του Potsdam της 2ας Αυγούστου 1945. Η γερμανική κυβέρνηση αναγνωρίζει τώ­ ρα, πως κατά τη διάρκεια αυτής της χαώδους, βάρβαρης, αλόγι­ στης «μεταφοράς πληθυσμού» των 14.000.000 πολιτών, περισ­ σότεροι από 2.000.000 έχασαν τη ζωή τους. εναντίον των Ναζί για τα καταναγκαστικά έρ­ γα ήταν ακόμη περισσότερο κυνικό. Ο ίδιος ο Ρούσβελτ είχε εγκρίνει στη Γιάλτα την εκτόπιση για καταναγκαστικά έργα στη Σοβιετική Ένωση, εκατοντάδων χιλιάδων ικανών για εργασία Γερμανών. Έχοντας κατά νου τη δίκη που θα επακολουθούσε, ο Jackson κατόρθωσε να εμποδίσει άλλες υπερβολές, όμως σύμφω­ να με τη Διακήρυξη του Άρθρου 2 του Συμμαχικού Συμβουλίου Ελέγχου του Σεπτεμβρίου του 1945, 200.000 Γερμανοί αιχμάλω­ τοι πολέμου και ανεξακρίβωτος αριθμός πολιτών μεταφέρθηκαν για καταναγκαστική εργασία στη Ρωσία. Τον Απρίλιο του 1947, υπολογιζόταν ότι οι Ρώσοι κρατούσαν ακόμη 2.500.000 αιχμαλώ­ τους πολέμου, ενώ δεν ήταν δυνατόν να προσδιοριστεί ο αριθμός των πολιτών που είχαν εξοριστεί στη Ρωσία για καταναγκαστική εργασία από τη Ρωσική Ζώνη Κατοχής στη Γερμανία. Αλλά και οι Αμερικανοί έχουν μερίδιο ευθύνης σ’ αυτή την ιστορία. Όχι μό­ ΤΟ ΚΑΤΗΓΟΡΗΤΗΡΙΟ

204

Η ΔΙΚΗ Τ Η Ι ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

νο εφόδιασαν τα βελγικά ορυχεία με Ιταλούς κρατουμένους, αλ­ λά πληρώθηκαν γ ι’ αυτό με τρία μάρκα για κάθε στρατιώτη, π έ­ ντε για κάθε Υπαξιωματικό και εννέα για κάθε αξιωματικό. Με­ τά από λίγες εβδομάδες, οι Αμερικανοί αναγκάστηκαν να διακόψουν παρόμοια «εμπορική συμφωνία» με τους Γάλλους, μέχρις ότου οι τελευταίοι βελτιώσουν τη διατροφή των Γερμανών αιχμα­ λώτων.24 Όλα αυτά αποτελούν κατάφωρες παραβιάσεις των διεθνών συνθηκών, στις οποίες είχαν προσχωρήσει οικειοθελώς και τις οποίες είχαν πανηγυρικά υπογράψει και επικυρώσει. Η Συνθήκη της Γενεύης για τη μεταχείριση των αιχμαλώτων πολέμου, απα­ γορεύει σε όλες τις χώρες να μεταφέρουν τους αιχμαλώτους τους για κράτηση, σε οποιαδήποτε άλλη χώρα. Ακόμη και όταν ο Βρε­ τανός Υπουργός Πολέμου επέστησε την προσοχή του Πολεμικού Υπουργικού Συμβουλίου στο γεγονός ότι υπήρχαν «προφανείς πολιτικοί λόγοι» για τους οποίους η Βρετανία δεν θα έπρεπε να παραδώσει ούτε έναν από τους 160.000 Γερμανούς αιχμαλώτους πολέμου στη Σοβιετική Ένωση, ο Λόρδος Cherwell -φημισμένος για το ρόλο που έπαιξε υπερασπιζόμενος τους ανελέητους βομ­ βαρδισμούς αμάχων το 1942- αγνόησε την προειδοποίηση και έστειλε, μια εβδομάδα μετά τη λήξη του πολέμου, επιστολή στον Τσώρτσιλ με την οποία του πρότεινε: «ο ι Γερμανοί αιχμάλωτοι να οργανωθούν σε ομάδες προκειμένου να εργασθούν, και οι πιο φλογεροί Ναζί να μεταφερθούν στη Ρωσία όπου, είμαι σίγουρος ότι θα αλλάξουν μυαλά».25 Ο οικονομικός παράγοντας -διευθέτηση του ισολογισμού των πολεμικών αποζημιώσεων προς όφελος της Βρετανίας- έδρασε καταλυτικά υπέρ αυτής της πρότασης. Στους υπηρεσιακούς βρε­ τανικούς φακέλους υπάρχει ένα μνημόνιο του Πολεμικού Υπουρ­ γικού Συμβουλίου, σχετικά με τις πολεμικές αποζημιώσεις, στο οποίο η μεταφορά 2.000.000 Γερμανών κρατουμένων στη Ρωσία ως «σκλάβων», αποτιμύταν σε 200 λίρες το κεφάλι.26 Αυτή η συμφωνία, που ουσιαστικά ήταν υπέρ των εκτοπίσεων, διαβιβά­ στηκε στην Ουάσινγκτον μια εβδομάδα αργότερα, στις 27 Μάίου του 1945. Ένα αντίγραφο του Α Κ ΡΩ Σ ΑΠΟΡΡΗΤΟΥ αυτού μνημο­ νίου υπάρχει στους προσωπικούς φακέλους του Jackson: Το βρε­ τανικό Πολεμικό Υπουργικό Συμβούλιο δεν θα έχει αντίρρηση να δεχθεί τη «χρήση γερμανικού εργατικού δυναμικού ως πολεμική επανόρθωση» και προτείνει η στρατολόγηση «φρέσκου γερμανι­

ΕΓΩ ΡΥΘΜΙΖΩ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ

205

κού δυναμικού» να συνεχιστεί επί έξι μήνες. Σαν μια μικρή πα­ ραχώρηση στους ηθικολόγους, το Πολεμικό Υπουργικό Συμβού­ λιο εξέφρασε την ευχή οι χώρες που θα χρησιμοποιήσουν αυτό το εργατικό δυναμικό, να υπογράψουν μια διακήρυξη που θα «κ α ­ θορίζει ορισμένα ελάχιστα κριτήρια ως προς την τροφή, τη δια­ μονή, την ιατρική περίθαλψη, την εργασία, την πληρωμή και το χρονικό διάστημα παραμονής στα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας». Σε εφαρμογή αυτής της συμφωνίας, οι βρετανικές και οι αμερικανικές αρχές μετέφεραν στη Γαλλία χιλιάδες Γερ­ μανούς αιχμαλώτους πολέμου. Όπως αναφέρθηκε, οι Γάλλοι τους φέρθηκαν τόσο απαίσια, που οι υπόλοιποι Σύμμαχοι ανα­ γκάστηκαν να διαμαρτυρηθούν.* Κι ενώ η δίκη της Νυρεμβέργης βρισκόταν περίπου στη μέση της διάρκειάς της, το Συμβούλιο Ελέγχου των Συμμάχων εξέδωσε το Φεβρουάριο του 1946 έναν νέο νόμο στις ζώνες των Δυτικών, σύμφωνα με τον οποίο όλοι οι Γερμανοί ηλικίας από δεκατεσσά­ ρων μέχρι εξήντα πέντε ετών και όλες οι Γερμανίδες μεταξύ δ ε­ καπέντε με πενήντα ετών, θα μπορούσαν να υποχρεωθούν σε κα­ ταναγκαστική εργασία. Άρνηση εργασίας θα είχε ως συνέπεια την κατάσχεση του δελτίου τροφίμων - ποινή που θεωρήθηκε «απάν­ θρωπη» από το Δικαστήριο, όταν επιβαλλόταν από τους Γερμα­ νούς.

Οι Αμερικανοί, οι Βρετανοί και οι Γάλλοι επικεφαλής κατήγο­ ροι ήταν έτοιμοι στις 10 Οκτωβρίου του 1945 να καταθέσουν το κατηγορητήριο στο Δικαστήριο. Για μια ακόμη φορά, οι Ρώσοι ήταν αυτοί που δεν συμφωνούσαν, με τη δικαιολογία ότι ο κατή­ γορός τους Στρατηγός Rudenko απούσιαζε. Ο Jackson έστειλε τον γιο του στην Ουάσινγκτον να αναφέρει ποια ήταν η κατάστα­ ση. «Ο Bill θα σου πει για τις συνεδριάσεις» έγραφε στη γυναίκα του την ίδια ημέρα. «Μοιάζουν κάπως σαν φάρσα. Πολύ θλιβε­ ρές από μερικές απόψεις - όχι πως είναι τόσο τραγικά τα πράγ­ ματα, αλλά θα μπορούσαν να είναι πολύ καλύτερα».27 Ο Rudenko δεν έφτασε παρά την Παρασκευή στις 12 του μηνός. Συμφωνήθηκε να κατατεθεί το κατηγορητήριο σε δημόσια συνε­ * Σ .τ.Σ .: Βλ. σελ. 237-8.

206

Η ΔΙΚΗ ΤΗ Σ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

δρίαση τη Δευτέρα και ταυτόχρονα να δοθεί στη δημοσιότητα παγκοσμίως, στις οκτώ το βράδυ της ίδιας ημέρας. Την προηγούμενη Κυριακή όμως, ο Rudenko βρήκε φραστικά λάθη και επέμενε σε στρεψόδικες αλλαγές που θα καθυστερούσαν την κατάθεση του κατηγορητηρίου μέχρι την Πέμπτη 18 του μηνός. Ο Jackson, εξορ­ γισμένος, σημείωνε το ίδιο βράδυ: «Ο Rudenko διατύπωσε αντιρ­ ρήσεις σχετικά με το κατηγορητήριο: Πρώτον δεν ακριβολογούσε - οι ανακρίβειες που επεσήμανε ήταν ασήμαντες, και όλες αφο­ ρούσαν νούμερα που μας είχε δώσει ο ίδιος. Δεύτερον, η μετάφρα­ ση στα ρωσικά δεν ήταν ακριβής και έπρεπε να ξαναγίνει. Δεν γνωρίζουμε ποιοι ήταν οι πραγματικοί λόγοι» παρατήρησε ο Jack­ son μελαγχολικά στη γυναίκα του.28 τώρα γνωρίζουμε ότι οι Ρώσοι είχαν αρχί­ σει να νιώθουν άβολα με την ιδέα της διεξαγωγής της δίκης. Φο­ βούνταν πως με αυτήν θα άνοιγαν οι ασκοί του Αιόλου. Στις 20 Σεπτεμβρίου, ο επικεφαλής δημόσιος κατήγορος του Στάλιν, ο Andrei Vyshinsky, είχε στείλει τον νομικό του σοβιετικού στρα­ τού N.D. Zorya, αεροπορικώς απύ τη Μύσχα στο Λονδίνο για να συζητήσει με τον Τπουργύ Εξωτερικών Μολότοφ, που βρισκόταν εκεί για διαβουλεύσεις, το ακανθώδες πρόβλημα των «ανεπιθύ­ μητων ερωτήσεων» που θα μπορούσε να υποβάλει η υπεράσπιση στη Νυρεμβέργη και οι οποίες αναμενόταν πως θα ήταν πολυά­ ριθμες.29 Το Δικαστήριο ενημερώθηκε εγκαίρως γι’ αυτές τις καινούργιες καθυστερήσεις και με φανερή ευχαρίστηση, ο Jackson διαπίστωσε ότι ο Τύπος έριχνε την ευθύνη στους Ρώσους.30 Ο ίδιος, χωρίς να εκδηλώνεται, είδε ευμενώς την καθυστέρηση· έγραφε στο ημερο­ λόγιό του: «Μας δίνει λίγη περισσότερη άνεση χρόνου, στους κα­ τηγορουμένους και σε εμάς, να προετοιμαστούμε για τη δίκη... Εγώ γράφω και ξαναγράφω την εναρκτήρια ομιλία μου. Είναι η ευκαιρία της ζωής μου να πω ορισμένα πράγματα που αξίζει τον κόπο να ειπωθούν για το Διεθνές Δίκαιο».31 Ο Δικαστής Biddle συμπέρανε πως ο Rudenko είχε ζητήσει την αναβολή, επειδή το κατη­ γορητήριο περιείχε ανακρίβειες ως προς τον αριθμό των θυμάτων των Ναζί στη Ρωσία και την Πολωνία. Από την αδιαλλαξία του Ρώσου, ήταν φανερό πως έπαιρνε οδηγίες από τη Μόσχα.32 Τελικά, στις 18 Οκτωβρίου στις 10:30', το Διεθνές Στρατιωτι­ κό Δικαστήριο συνεδρίασε για πρώτη και τελευταία φορά δημό­ σ τ η ν π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α ,

ΕΓΩ ΡΥΘΜΙΖΩ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ

207

σια στο Βερολίνο, στη μεγάλη αίθουσα των συνεδριάσεων του Συμμαχικού Συμβουλίου Ελέγχου στη Potsdamer Strasse. Από εκεί θα μεταφερόταν στη Νυρεμβέργη, όπου θα άρχιζε η κανονι­ κή διαδικασία, μετά από έναν μήνα. ΕΤΣΙ, ΕΝΩ οι ν ο μ ικ ο ί διαπραγματεύονταν και παζάρευαν, οι κρα­ τούμενοι μαράζωναν στη φυλακή της Νυρεμβέργης, κάτω από εξαιρετικά δυσάρεστες συνθήκες. Ούτε η ηλικία ούτε το προηγού­ μενο υψηλό αξίωμα ήταν αρκετά για να εξαιρεθεί ένας κρατούμε­ νος από τις παρενοχλήσεις των απηυδισμένων φρουρών και των υπαξιωματικών του Andrus, οι περισσότεροι από τους οποίους ήταν δυσαρεστημένοι επειδή, εξαιτίας αυτών των κρατουμένων, θα παρέμεναν στην Ευρώπη πολύ περισσότερο καιρό απ’ ό,τι οι συνάδελφοί τους, που είχαν ήδη επιστρέψει στην πατρίδα και ε ί­ χαν απολυθεί. Αρχικά είχε απαγορευθεί στους κρατουμένους να πλησιάζουν ο ένας τον άλλο σε απόσταση μικρότερη από εννέα μέτρα. Ε π ί­ σης, συζητιόταν αν θα έπρεπε να φορούν τις χειροπέδες ακόμη και στο εδώλιο. 0 Andrus αρνήθηκε να επιτρέψει στον Διεθνή Ερυθρό Σταυρό να έρθει σε επαφή με τους κρατουμένους. Τα χριστουγεννιάτικα δέματα του Ερυθρού Σταυρού κατασχέθηκαν μόλις έφθασαν. Στον ηλικιωμένο Hjalmar Schacht απαγόρευσαν να κοιμάται στο πλάι. 0 Στρατάρχης Κάιτελ, εξηντατριών ετών, από τα οποία τα σαράντα τρία τα είχε περάσει στο στρατό, βασανιζόταν από πόνους στον αυχένα και δεν του έδιναν καμιά θεραπεία για ­ τί δεν είχαν στη διάθεσή τους φάρμακα. «Επειδή δεν υπήρχαν καρέκλες με πλάτη», έγραφε ο Κάιτελ, «ο ι συνεχείς πόνοι στην ράχη ήταν ένα διαρκές μαρτύριο για έναν άνθρωπο πάνω από εξήντα ετών».33 Οι περισσότεροι κρατούμενοι υπέφεραν από την πείνα και από το κρύο, αφού τα παράθυρα των κελιών τους δεν είχαν τζάμια, και τα πλαστικά που τα κάλυπταν δεν εφάρμοζαν καλά σχηματίζοντας ρεύμα αέρα. 0 Στρατάρχης Werner von Blomberg αργοπέθαινε αβοήθητος από καρκίνο. Στις 13 Φεβρουάριου, την πρώτη επέτειο των συμ­ μαχικών αεροπορικών βομβαρδισμών που ισοπέδωσαν τη Δρέσδη, ο Στρατάρχης Milch πληροφορήθηκε ότι ο Blomberg δεν έτρωγε τίποτε επί ημέρες και ήταν εξασθενημένος, σε άθλια κατάσταση. Ο Milch είπε στον Γερμανό γιατρό ότι ο Στρατάρχης θα έπρεπε να

208

Η ΔΙΚΗ ΤΗ Σ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

μεταφερθεί σε νοσοκομείο. «Ο Αμερικανός γιατρός συμφώνησε», έγραφε το ίδιο απόγευμα ο Milch στο ημερολόγιό του, «αλλά φο­ βόταν πως “ λόγω του μίσους που έτρεφαν εναντίον τους”, ο Andrus δεν θα το επέτρεπε». «Είναι φοβερό», συνέχισε ο Milch, «να βλέπεις αυτούς τους ανθρώπους να υποφέρουν τόσο πολύ και να μην μπορείς να τους βοηθήσεις!» Το ίδιο απόγευμα, ο Blom­ berg μεταφέρθηκε από τη φυλακή και πέθανε στο νοσοκομείο από καρκίνο στις 15 Μαρτίου, στους είδους του Μαρτίου*, την ίδια ημέ­ ρα που ο Reichsmarschall Γκαίρινγκ ξεκινούσε την τελευταία μ ε­ γάλη αντεπίθεσή του για να υπερασπιστεί σ’ αυτή τη δίκη την πα­ τρίδα του. Μόνο για τον Speer βελτιώθηκαν ξαφνικά οι συνθήκες κράτη­ σής του. Μετά από μία ή δύο εβδομάδες απομόνωσης σε ένα ρυ­ παρό κελί, με ένα αχυρόστρωμα και βρομερές, κουρελιασμένες κουβέρτες, που βρισκόταν ακριβώς απέναντι από τον διάδρομο που οδηγούσε στο κελί του Γκαίρινγκ, μεταφέρθηκε στην ηλιό­ λουστη πλευρά της φυλακής και του έδωσαν ένα θάλαμο με κα­ νονικό κρεβάτι. Εκεί τον επισκέφθηκε για πρώτη φορά ο Συ­ νταγματάρχης Andrus. Και οι δύο πίστευαν ότι είχαν πει το τ ε ­ λευταίο τους αντίο στο Mondorf. 0 διευθυντής της φυλακής χαι­ ρέτησε με σαρκασμό, που μόλις διακρινόταν, τον Μοναδικό που σχεδόν Διέφυγε. «Χάρηκα πολύ που σας είδα » του είπ ε.34 Οι δυσάρεστες συνθήκες που επικρατούσαν στη φυλακή ήταν εν μέρει αποτέλεσμα των αναγκαστικά σκληρών μέτρων που ε ί­ χαν επιβληθεί από τον Andrus για την αποφυγή των αυτοκτονιών. Επιτρεπόταν να υπάρχει μια καρέκλα μέσα στο κελί, μόνο κατά τη διάρκεια της ημέρας, το δε τραπέζι ήταν φτιαγμένο από λεπτό χαρτόνι. Και τα δύο έπρεπε να βρίσκονται σε απόσταση τουλάχι­ στον 1.20 μ. από τα παράθυρα.35 Όταν αργότερα το Δικαστήριο αποφάνθηκε ότι επιτρεπόταν στους κρατουμένους να έχουν στο κελί τους τα γυαλιά, τις πένες και τα μολύβια τους για να μελε­ τούν τις υποθέσεις τους, τοποθετήθηκε δίπλα σε κάθε κρατούμεt Σ.τ.Μ .: Ονομαζόταν έτσι από τους Ρωμαίους (idus) η 15η ημέρα των μηνών Μαρτίου, Μαΐου, Ιουλίου και Οκτωβρίου και η 13η των άλλων μηνών, και ήταν αφιερωμένες στον Δία. 0 Πλούταρχος αναφέρει πως ο Καίσαρ, πολύ πριν δο­ λοφονηθεί, είχε ειδοποιηθεί να φοβάται τους ειδούς του Μαρτίου. Όταν έφθασε η ημέρα, συνάντησε τον μάντη και γελώντας του είπε: «Ήλθαν οι ειδοί του Μαρτίου». Και ο μάντης απάντησε: «Ήλθαν αλλά δεν παρήλθαν». Και πράγματι, την ίδια ημέρα ο Καίσαρ δολοφονήθηκε.

ΕΓΩ ΡΥΘΜΙΖΩ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ

209

νο ένας φύλακας, για όσο χρονικό διάστημα χρησιμοποιούσαν αυ­ τά τα σύνεργα.36 Τους επέτρεπαν επίσης να χρησιμοποιούν τα γυαλιά τους στο Δικαστήριο, ύταν υπήρχε ανάγκη να διαβάσουν κάποιο κείμενο. Τα μαχαίρια απαγορεύονταν. Όλα τα φαγητά ήταν ψιλοκομμένα ώστε να τρώγονται με το κουτάλι. 0 κουρέας της φυλακής ξύριζε τους κρατουμένους με ξυράφια ασφαλείας, παρόντος και ενός στρατιώτη.37 Παρ’ όλα αυτά τα μέτρα ασφαλείας, υπήρχαν περιστατικά που έκαναν τον Andrus να έχει εφιάλτες. Μια λεπίδα από χασάπικο μαχαίρι μήκους δωδεκάμισι εκατοστών βρέθηκε στη βαλίτσα του μάρτυρα Walter Buch. Το αιχμηρό λεπτό μεταλλικό διάφραγμα ενός από τα ακουστικά του Γκαίρινγκ εξαφανίστηκε από την αί­ θουσα του Δικαστηρίου. Κάθε τέτοιο επεισόδιο είχε ως αποτέλε­ σμα την άσκηση ακόμη περισσότερης πίεσης στους φύλακες και εκείνοι, με τη σειρά τους, ξεσπούσαν στους κρατουμένους. Αργό­ τερα, ο Andrus ανέφερε ότι μετά την πρώτη αυτοκτονία κρατου­ μένου του, η ένταση μέσα του έγινε αφόρητη. Το προσωπικό βρι­ σκόταν σε φοβερή αγωνία. Δύο από τους αρχιφύλακες έπαθαν νευρικό κλονισμό και χρειάστηκε να νοσηλευθούν σε κλινική.38 Αναπόφευκτα υπήρξε αντίδραση σ’ αυτά τα μέτρα εκ μέρους των κρατουμένων και αρκετοί έγραψαν επιστολές που απευθύνο­ νταν στην προστάτιδα δύναμη· (δεν στάλθηκαν ποτέ). Ο Andrus απέκλεισε αυτές τις διαμαρτυρίες εν τη γενέσει τους, αναγγέλλο­ ντας αποφασιστικά πως αναστέλλεται μονομερώς η εφαρμογή της Συνθήκης της Γενεύης - μια ανάρμοστη ενέργεια που μπορεί να δι­ καιολογηθεί μύνο αν λάβει κανείς υπόψη τις συνθήκες που επικρα­ τούσαν στη φυλακή και την ατμόσφαιρα αμοιβαίου μίσους εκεί. 1. Διά της παρούσης, σας γνω στοποιείτα ι (τυπική φρασεολογία μ ε την οποία άρχιζαν οι ημερήσιες δια τα γές του A ndrus προς το προσωπικό) πως οι δ ια μα ρτυρίες σας για τη μεταχείριση που έχ ετε σ’ αυτό το μ έ ­ ρος, όχι μόνο είνα ι αδικαιολόγητες αλλά κα ι ανάρμοστες. Στηρίζονται πάνω σε τελείω ς λανθασμένους συλλογισμούς, επ ειδή δεν είσα στε ΟΥ­ ΤΕ ΣΥΛΛΗΦΘΕΝΤΕΣ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΙ ΟΥΤΕ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΙ ΠΟΛΕΜΟΥ. 0 ΣΤΡΑΤΟΣ, ΤΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΚΑΙ ΤΟ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ΕΠΑΨΑΝ ΝΑ ΥΠΑΡΧΟΥΝ. Δεν έχ ετε κανένα δικαίω μα σύμφωνα μ ε τη Συνθήκη της Γενεύης, την οποία το κράτος σας αποκήρυξε συνολικά (sic) και ε π ί­ σης την π α ραβία σε επ ανειλημμένα. 2. Ε κ π ρο σ ω π είτε μια ομάδα ανθρώπων που επ ί π ερισ σ ότερο από τ ρ ιά ­

14

2/0

Η ΔΙΚΗ ΤΗ Σ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

ντα (30) χρόνια θεω ρούσε τ ις συνθήκες «κ ο υ ρ ελ ό χ α ρ τα », τα οποία χρησιμοπ οιούνται μόνο όταν είν α ι προς όφελος μα ς κα ι πα ραβιά ζονται κα ι εξαφανίζονται όταν π ρ ό κ ειτα ι να εφ αρμοστούν σε άλλους ανθρώπους, εκτός από τους Γερ μα νο ύς...

Η δήλωσή του συνεχιζόταν με μία, όχι τελείως αδικαιολόγητη αναφορά, στη μεταχείριση από τη Γερμανία των δικών της κρα­ τουμένων, ειδικά δε αυτών στα στρατόπεδα συγκεντρώσεως.39 Φαίνεται, ότι κάποια ανώτερη αρχή είχε θεσπίσει νέους κανο­ νισμούς αφότου οι κρατούμενοι εγκατέλειψαν το στρατόπεδο του Mondorf. Στους κανόνες αυτούς και τους κανονισμούς που εκδόθηκαν εκεί το Μάιο του 1945, ο Andrus ανέφερε: «Όλα τα πρόσωπα που είναι έγκλειστα στο CCPWE#32 (ASHCAN) θεωρού­ νται αιχμάλωτοι πολέμου (PWs)». Μετά από την προειδοποίηση ότι οποιοσδήποτε αιχμάλωτος πολέμου επιχειρήσει να δραπε­ τεύσει θα πυροβολείται αμέσως, ο Andrus κατέληγε: «Κ άθε πα­ ράβαση θα τιμωρείται σύμφωνα με τη Συνθήκη της Γενεύης και τους Κανόνες και τους Όρους που ισχύουν εν καιρώ πολέμου».40 Εδώ στη Νυρεμβέργη δεν έγινε καμιά άλλη συζήτηση για τη Γ ε­ νεύη ή τη νομική κατάσταση των αιχμαλώτων πολέμου.41 Ωστό­ σο, τους αύξησαν τα ντους από ένα σε δύο την εβδομάδα και ο Andrus θεώρησε πως, αν και απαγορεύονταν οι χαιρετισμοί μ ε­ ταξύ των κρατουμένων και του συμμαχικού προσωπικού, η υπό­ κλιση ήταν αποδεκτή.42 ΑΠΟ ΤΗ σ τ ιγ μ ή που το Δικαστήριο αυτό ιδρύθηκε για να προστα­ τεύσει και να προαγάγει τους κανόνες του Διεθνούς Δικαίου, αξί­ ζει να κάνουμε κάτι περισσότερο από ένα σύντομο σχόλιο, στο γεγονός ότι η Συνθήκη της Γενεύης την οποία είχαν υπογράψει τόσο οι Σύμμαχοι όσο και η Ναζιστική Γερμανία, προβλέπει ρητά ότι κανένα από τα συμβαλλόμενα μέρη δεν μπορεί να αναστείλει την εφαρμογή της για έναν ολόκληρο χρόνο μετά τη διακοπή των εχθροπραξιών, ακριβώς για να αποτραπούν αυτές οι καταχρή­ σεις. Επιπλέον, όταν ο Υπουργός του Χίτλερ δρ. Γκαίμπελς τον παρότρυνε να παραβεί τη Συνθήκη της Γενεύης μετά το βομβαρ­ δισμό της Δρέσδης, αρνήθηκε να το κάνει (ύστερα από παρεμβά­ σεις μεταξύ άλλων και των Νταίνιτς και Ρίμπεντροπ, οι οποίοι ήταν και οι δύο κατηγορούμενοι στη Νυρεμβέργη). Επίσης δεν χρησιμοποίησε τα τεράστια αποθέματα αερίων που προσβάλ­

ΕΓΩ ΡΥΘΜΙΖΩ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ

211

λουν το κεντρικό νευρικό σύστημα, ακριβώς για να μην παραβεί τις συνθήκες που απαγόρευαν τη χρήση τους. Με λίγα λόγια, η νομική κατάσταση των αιχμαλώτων πολέ­ μου, με όλα τα δικαιώματα που απορρέουν από αυτή, προστα­ τευόταν από τη Συνθήκη, και σύμφωνα με το νόμο, δεν αναγνω­ ριζόταν το δικαίωμα ούτε στον Αϊζενχάουερ ούτε στους ανωτέρους του ή τους κατωτέρους αξιωματικούς του, όπως ο Συνταγ­ ματάρχης Andrus, να την καταργούν.

Όσο δυσάρεστη και αν ήταν η γενική κατάσταση στη φυλακή, υπήρχαν και αντισταθμίσματα. Ο Andrus ήταν αποφασισμένος να μη διαφύγει απύ την αγχόνη ούτε ένας κρατούμενος, και έτσι η ιατρική φροντίδα που τους παρείχαν ήταν καλύτερη από αυτή που είχαν οι Γερμανοί έξω από τη φυλακή. Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο, ο Άλμπερτ Γκαίρινγκ, αδελφός του Χέρμαν, είχε ζητήσει επίσημα το Δεκέμβριο να επιστρέφει στη φυλακή της Νυρεμβέρ­ γης όπου είχε κρατηθεί ως μάρτυς. (Ο Andrus πρότεινε την απόρ­ ριψη της αίτησης.)43 Εκτός από τους Αμερικανούς στρατιωτικούς γιατρούς, τους γιατρούς γενικής ιατρικής, τις νοσοκόμες και έναν οδοντογιατρό, υπήρχαν και τέσσερις Γερμανοί στο υγειονομικό προσωπικό. Ο Γερμανός γιατρός της φυλακής ήταν ο Ludwig Pflücker, Επία­ τρος, που καταγόταν από το Bad Wildungen και ήταν ουρολό­ γος. Ως βοηθούς είχε έναν οδοντογιατρό, τον Heinz Hoch, έναν νοσηλευτή, τον' δεκανέα Phillip Hambach και έναν φυσικοθεραπευτή, τον στρατιώτη Walter Haar, που επισκέπτονταν τους κρα­ τουμένους μαζί με τον Pflücker.44 Οι Αμερικανοί είχαν αιχμαλωτίσει τον Pflücker, του είχαν αφαιρέσει όλα του τα υπάρχοντα, και τον είχαν μεταθέσει στη φυλακή για να φροντίζει τους κρατουμένους - κατηγορουμένους και μάρτυρες μαζί. Για διάφορους λόγους ο Ludwig Pflücker είναι μια ειδική περίπτωση που αξίζει να την προσέξουμε. Μεταξύ των κρατουμένων ήταν πολύ δημοφιλής. «Είναι γιατρός με τα όλα του» παρατηρούσε ο Streicher. Μ ε την κορμοστασιά του βορείου, τα ξανθά μαλλιά και τα γαλάζια μά τια του, ήταν πάντα ευδιάθετος. Ήταν αδύνατον να αναλογιστεί

2/2

Η ΔΙΚΗ ΤΗ Σ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

κανείς τα μικρά ή τα μεγάλα βάσανα της φυλακής χωρίς να τον θυμη­ θεί. Αν η ημέρα σου φαινόταν ζοφερή μέσα από τα μικρά σιδερόφρα­ χτα παράθυρα της φυλακής, αρκούσε το χαρούμενο του «Καλημέρα, πώς πάνε σήμερα τα πράγματα;» για να κάνει και τον πιο μελαγχολι­ κό κρατούμενο να βγει από το καβούκι του και να ανθίσει ένα χαμό­ γελο στα χείλη του. Η αμερικανική διοίκηση της φυλακής του είχε απόλυτη εμπιστοσύνη και αυτό του έδινε τη δυνατότητα να κάνει πολ­ λές μικροδιευκολύνσεις στους κρατουμένους, όπως να τους δίνει κα­ νένα τσιγάρο, ένα κομμάτι σοκολάτα ή μερικά σπασμένα μπισκότα.45 Σημαντική ήταν η αίσθηση της συναδελφικότητας που είχε ανα­ πτυχθεί μεταξύ των κρατουμένων. Οι Αμερικανοί είχαν υποτιμή­ σει τη γερμανική νοοτροπία. 0 Στρατάρχης Milch, που έφθασε στη φυλακή στις 12 Οκτωβρίου, προερχόμενος από την Αγγλία επειδή πίστευαν πως θα κατέθετε ως μάρτυς κατηγορίας, είχε μια τόσο εξευτελιστική μεταχείριση, που αποφάσισε να συνεργα­ στεί μύνο με τους δικηγύρους υπεράσπισης, οποιοδήποτε και αν ήταν το κύστος για τον ίδιο. Οι κρατούμενοι στην πτέρυγα των μαρτύρων πληροφορήθηκαν από διαδόσεις μέσα στη φυλακή την εντυπωσιακή αλλαγή της φυσικής κατάστασης του Γκαίρινγκ. Ο Milch, ο ασθενής von Blomberg, όσο καιρό έζησε, και ο Στρατηγός Χάιντς Γκουντέριαν, είχαν σχηματίσει μια μικρή ομάδα σ’ αυτή την πτέρυγα. Μια λιγότερο ελκυστική ομάδα είχε σχηματισθεί γύρω από τους αξιωματικούς του Γενικού Επιτελείου - τους Φραντς Χάλντερ, Nikolas von Falkenhorst και Walter Warlimont. Αυτοί οι Στρατη­ γοί είχαν σχηματίσει τη δική τους παρέα και έκαναν βύλτες στο περιφραγμένο με θάμνους κομμάτι του κήπου της φυλακής, δίνο­ ντας στους υπύλοιπους να καταλάβουν ότι επιθυμούσαν να μ έ­ νουν μύνοι τους - μια επιθυμία που οι υπουργοί και οι Gauleiter ικανοποιούσαν ευχαρίστως. ❖

❖

❖

❖

♦>

Κατά τη διάρκεια του Οκτωβρίου και του Νοεμβρίου του 1945, το OSS είχε συνεργαστεί παράλληλα με τους νομικούς του στρατού έτσι ώστε να επιφέρουν τυχύν βελτιώσεις στο φάκελο εναντίον των κατηγορουμένων. Οι μέθοδοι που ακολουθούσαν συχνά ήταν περισσότερο δόλιες απ’ ό,τι αμερόληπτες.

ΕΓΩ ΡΥΘΜΙΖΩ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ

2/3

Οι προσωπικοί φάκελοι του Jackson περιέχουν ενοχλητικές αποδείξεις για παραποιήσεις και καταστροφή αποδεικτικών στοιχείων. Όταν προβλήθηκε αποκλειστικά για το προσωπικό του Jackson, στις 14 Νοεμβρίου, το φιλμ Το σχέδιο των Ναζί που γυρίστηκε από το OSS για να παρουσιάσει τη συνωμοσία που στοιχειοθετείται στο Άρθρο 1 του κατηγορητηρίου, τον προειδο­ ποίησαν πως υπήρχαν ελάχιστα στοιχεία που θα ήθελαν να αρνηθοόν, στα σοβαρά, οι κατηγορούμενοι, ενώ υπήρχαν πολλά, από τα οποία θα μπορούσε να επωφεληθεί η υπεράσπιση, και αυτά θα έπρεπε να κοπούν. «Θα μπορούσα», έγραφε ένας ειδικός στον Jackson, «κατά τη διαδικασία του μοντάζ, να περιορίσω τις σκηνές που αναφέρονται στην είσοδο των Γερμανών στην Αυ­ στρία, τη Σουδητία1 και το Ρήνο, όπου τα χαμογελαστά πρόσω­ πα, οι σημαίες που κυμάτιζαν και οι ανθοδέσμες με τις οποίες τους υποδέχονταν, εκμηδενίζουν τους ισχυρισμούς μας πως με αυτές τους τις πράξεις οι Ναζί σχέδιαζαν ή απειλούσαν την κή­ ρυξη πολέμου εναντίον των γειτόνων τους».46 Επίσης, επρόκειτο να προβληθεί και ένα φιλμ για το γκέτο της Βαρσοβίας/Ενας Ταγματάρχης από το προσωπικό του Jackson το παρακολούθησε και έμεινε εμβρόντητος με αυτά που είδε: την αστυνομία του γκέτο να συνεργάζεται με τους Ναζί και πνευματι­ κά ανάπηροι να εκτελούνται. Πρότεινε, αυτό το φιλμ να μην προ­ βληθεί για τους ίδιους λόγους. Αυτή ήταν ακριβώς η τύχη και ενός άλλου φιλμ, που γυρίστηκε ειδικά για να προβάλει «τα λάφυρα της Τράπεζας του Ράιχ» στη Φρανκφούρτη, γιατί την τελευταία στιγμή ανακάλυψαν πως δεν υπήρχαν αποδείξεις ότι πράγματι τα λάφυρα προέρχονταν, όπως ισχυρίζονταν, από τους κρατουμέ­ νους στα στρατόπεδα συγκεντρώσεως.47 Φυσικά υπήρχαν πολλοί στις ομάδες των κατηγόρων που εξα­ κολουθούσαν ή ήθελαν να πιστεύουν τους παρατραβηγμένους μύθους για τις φρικτές πράξεις των Ναζί. Ένας Αμερικανός δικη­ γόρος στην ομάδα του Kempner έγραφε στους δικούς του εκείνη την εποχή από τη Νυρεμβέργη. «Φαντάσου πως έβαζαν τους οδοντογιατρούς να βγάζουν όλα τα χρυσά σφραγίσματα και τα t Σ.τ.Μ .: Έτσι αποκαλείται το βορειοδυτικό ορεινό τμήμα της Βοημίας και της Σιλεσίας στην Τσεχοσλοβακία, όπου υπήρχε ανάμεικτος πληθυσμός Τσέχων και Γερμανών. Οι τελευταίοι, κατά τα έτη 1945-46 μετά τη Συμφωνία της Γιάλτας, μεταφέρθηκαν στη Γερμανία.

214

Η ΔΙΚΗ ΤΗ Σ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

δόντια των θυμάτων τους πριν τους σκοτώσουν, και ενώ είχαν ακόμη τις αισθήσεις τους! Υπάρχουν φωτογραφίες εργοστασίων όπου έφτιαχναν σαπούνι, στις οποίες φαίνεται ότι χτυπούσαν τα θύματα, κυρίως Πολωνούς, με ένα αιχμηρό εργαλείο και τους έκοβαν τα κεφάλια. Στη συνέχεια έβραζαν σε καζάνια, χωριστά τα κεφάλια και χωριστά τα σώματα. Σε ένα καζάνι βρέθηκαν 300 κεφάλια».48Όλα αυτά ήταν φυσικά αποκυήματα φαντασίας. Τέτοια και άλλα πολλά κατατέθηκαν ενόρκως στη Νυρεμβέρ­ γη. Ένας Πολωνός, μέλος της Επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών για τα Εγκλήματα Πολέμου, είχε καταθέσει ενόρκως πως άνθρω­ ποι είχαν σκοτωθεί με ατμό στα στρατόπεδα εξολόθρευσης του Belzec και της Treblinka.49 Τρία μέλη του προσωπικού του Jack­ son, ο James Β. Donovan, ο Αντισυνταγματάρχης Calvin A. Behle του τμήματος του Γενικού Επιτρόπου Στρατοδικείου και ο Υπολοχαγός Hugh Daly της 32ης Μεραρχίας Rainbow50t των ΗΠΑ, ε ί­ χαν υποβάλει γραπτή ένορκη κατάθεση, σύμφωνα με την οποία όπως είχαν διαπιστώσει, υπήρχαν θάλαμοι αερίων στο στρατό­ πεδο του Νταχάου. Ο Τσέχος κρατούμενος δρ. Franz Blaha είχε καταθέσει επίσης ενόρκως ότι αυτοί οι θάλαμοι υπήρχαν.51 (Η γερμανική κυβέρνηση εξακολουθεί να βεβαιώνει πως ποτέ δεν λειτούργησαν θάλαμοι αερίων στο Νταχάου.) Παρομοίως, το Δικαστήριο αποδέχθηκε πρόθυμα το προπα­ γανδιστικό παραμύθι -που πρώτος εμπνεύσθηκε ο ευφυέστατος σοβιετικός προπαγανδιστής Ίλια Έρενμπουργκ- ότι οι Ναζί έφτιαχναν σαπούνι από τα υπολείμματα των θυμάτων τους, και ότι έφθαναν στο σημείο να τους βάζουν και μια σφραγίδα με τα αρχικά PJF (Pure Jewish Fat - αγνό εβραϊκό λίπος).52 Οι Ρώσοι υπέβαλαν στο Δικαστήριο τα αποδεικτικά στοιχεία με αρ. USSR196 («συνταγή για την παρασκευή σαπουνιού από ανθρώπινα σώματα»), 197 (επίσημη έκθεση των Zyg και Mazur) και 393 («δείγματα σαπουνιών φτιαγμένων από ανθρώπινα σώματα») για να υποστηρίξουν αυτούς τους ισχυρισμούς τους. Επί χρόνια μετά, τέτοια κομμάτια σαπουνιού αποτέλεσαν μέρος ενός νοση­ ρού εμπορίου μεταξύ εμπόρων αξιοπερίεργων αντικειμένων στο Ισραήλ και ορισμένα από αυτά θάφτηκαν μετά από επιμνημόσυf Σ.τ.Μ .: Υποκοριστικό μιας μεραρχίας του Στρατού των ΗΠΑ, που ήταν η πρώτη μάχιμη μεραρχία που έφθασε στη Γαλλία κατά τον Α' Παγκόσμιο Πό­ λεμο.

ΕΓΩ ΡΥΘΜΙΖΩ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ

2/5

νη δέηση σε εβραϊκά νεκροταφεία. Ο λόγος για τον οποίο θα ήθε­ λαν οι Ναζί να πλένουν το πρόσωπό τους με τα λείψανα των ορ­ κισμένων εχθρών τους, αποτελεί ακόμη ένα άλυτο μυστήριο. Αν και έχει περιληφθεί στην τελική απόφαση του Δικαστηρίου της Νυρεμβέργης -και από τότε θεωρήθηκε στη σύγχρονη Γαλλία αδίκημα η αμφισβήτηση του ιστορικού γεγονότος της ύπαρξης ενός τέτοιου σαπουνιού- οι εμπειρογνώμονες επί των ισραηλινών αρχείων αποφάνθηκαν δημοσίως για μια ακόμη φορά το 1990, πως αυτή η «ιστορία με τα σαπούνια» ήταν, και εξακολουθεί να είναι, ένα προπαγανδιστικό ψέμα.53 Βέβαια, όπως λέει και ένα γερμανικό γνωμικό: «Τ α ψέματα έχουν μακριά πόδια». Ακόμη και το 1995, το παραμύθι για τα σαπούνια διαδόθηκε άλλη μια φορά ευπειθώς, από έγκυρες εφη­ μερίδες στη Γερμανία.54

11 Ο ΕΣ, ΟΥΤΕ ΠΟΥ ΘΥΜΟΤΑΝ TON REICHSMARSCHALL

με ειδικό αεροπλάνο, από την Ουαλία στη Νυρεμβέργη στις 8 Οκτωβρίου του 1945. Με το ίδιο αεροπλάνο έφθασαν και όλα τα ιατρικά έγγρα­ φα και τα ημερολόγια στα οποία είχαν καταγραφεί όλα τα σχετι­ κά με την κράτησή του στη Βρετανία.1 Στις προσωπικές του απο­ σκευές υπήρχαν όλα του τα υπάρχοντα που είχε συγκεντρώσει ως κρατούμενος στη Σκωτία, την Αγγλία και την Ουαλία, μετά την αποτυχία της ειρηνευτικής του αποστολής στη Βρετανία, το Μάιο του 1941 - χειρύγραφες σημειώσεις του για το σοσιαλισμύ, την κατάσταση της υγείας του, την ατομική βόμβα, τα οικονομικά και την ανοικοδόμηση, τα κείμενα των συνεντεύξεών του με τους Λόρδους Simon και Beaverbrook, καθώς και ένας αριθμός απύ μυστηριώδη σφραγισμένα πακέτα. Τα τελευταία, τα οποία περι­ είχαν τις αποδείξεις που χρειαζόταν για να καταδείξει ότι οι Β ρε­ τανοί τον δηλητηρίαζαν και του χορηγούσαν ναρκωτικές ουσίες, του τα πήραν παρά τις διαμαρτυρίες του. Ο Ες ήταν τώρα πενήντα δύο ετών και ισχυριζόταν πως δεν θυμόταν τίποτε άλλο εκτός από το όνομά του. Το είδε γραμμένο με μπογιά στην πόρτα του κελιού του, στον δεύτερο ύροφο της φυλακής, ύπου τον συνόδεψαν οι φρουροί του Andrus. 0 νέος τρόφιμος της φυλακής στη Νυρεμβέργη προσποιού-

0

ρ ο ύ ν τ ο λ φ ε ς ε ί χ ε ε π ις η ς μ ε τ α φ ε ρ θ ε ι ,

Ο ΕΣ, ΟΥΤΕ ΠΟΥ ΘΥΜΟΤΑΝ TON REICHSMARSCHALL

2/7

νταν ότι έπασχε από αμνησία, όποτε τον συνέφερε, αλλά θυμή­ θηκε να φορέσει την περίφημη στολή του της Λουφτβάφε για την πρώτη του ανάκριση από τον Συνταγματάρχη Amen, την επόμε­ νη ημέρα, στις 9 Οκτωβρίου. Ο επίσημος φωτογράφος απαθανάτισε την απίθανη σκηνή - ο υπαρχηγός του Χίτλερ καθισμένος αναπαυτικά σε μια καρέκλα με σκληρή ράχη, φορώντας τις φοδραρισμένες με δέρμα μπότες αεροπόρου, με φερμουάρ μέχρι το γόνατο. Ζήτησε να απαντήσει στις ερωτήσεις στα γερμανικά και με αυτό τον τρόπο ο Ες εκμεταλλευόταν τα πολύτιμα δευτερόλε­ πτα που μεσολαβούσαν, για να μελετήσει τις κατάλληλες απα­ ντήσεις που θα έδινε ένας «άνθρωπος που γνώριζε ελάχιστα πράγματα». Τα λεπτομερή πρακτικά περιέχουν μερικές από τις πιο ευτράπελες στιχομυθίες που ακούστηκαν σ’ αυτή τη δίκη. Παραδέχτηκε ότι λεγόταν Ρούντολφ Ες, αλλά όταν ο Amen τον ρώτησε: «Ποιο ήταν το τελευταίο αξίωμα που κατείχατε;» απάντησε: «Δυστυχώς αυτό συμπίπτει με την περίοδο για την οποία δεν θυμάμαι πλέον τίποτε... Υπάρχουν πολλές περιπτώ­ σεις που δεν μπορώ να θυμηθώ ούτε τι συνέβη πριν απύ δέκα ή δεκατέσσερις ημέρες». Ο Συνταγματάρχης τον ρώτησε απότομα ποια περίοδο δεν μπορούσε να θυμηθεί. Ο Ες αναγκάστηκε να απαντήσει: «Ας πούμε, οτιδήποτε συνέβη πριν από δεκατέσσερις ημέρες. Συμ­ βαίνει συχνά να συναντώ ανθρώπους και να μην θυμάμαι ούτε τη φυσιογνωμία τους όταν τους συναντώ ξανά. Είναι φοβερό!» Χθες, κάπου εδώ, κάποιος γιατρός μου είπε -αλλά ίσως να ήταν και κάποιος υπάλληλος- πως συμβαίνει καμιά φορά οι άνθρωποι να μη θυμούνται πια ούτε το όνομά τους και πως ίσως ένα σοκ να επαναφέρει τη μνήμη μου». Παίρνοντας ένα αξιολύπητο ύφος συμπλήρωσε: «Ε ίνα ι τραγικό - τα πάντα κρέμονται από αυτό, γιατί θα πρέπει να υπερασπιστώ τον εαυτό μου στη δίκη». «Εννοείτε πως δεν μπορείτε να θυμηθείτε ούτε ποιο ήταν το τελευταίο επίσημό σας αξίωμα στη Γερμανία;» «Ακριβώς! Δεν θυμάμαι τίποτε. Είναι σαν να υπάρχει μια πυ­ κνή ομίχλη». «Θυμόσαστε τι ήσαστε στη Γερμανία;» «Φυσικά», συνέχισε ο Ρούντολφ Ες, «πιστεύω πως αυτό είναι αυτονόητο, επειδή μου το έχουν πει τόσες πολλές φορές. Αλλά δεν θυμάμαι πού ακριβώς ήμουν - ούτε ακόμη και πού κατοικού­ σα. Όλα έχουν εξαφανιστεί. Χάθηκαν!»

218

Η ΔΙΚΗ ΤΗ Σ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

Μια σκέψη ήλθε στο μυαλό του Amen. «Πώς γνωρίζετε ότι υπάρχει σε εξέλιξη κάποιου είδους διαδικασία, καθώς λ έτε;» Ο υπαρχηγός του Φύρερ αντέδρασε ευθέως. «Μ α όλοι συζη­ τούν συνεχώς για τη δίκη. Διάβασα σχετικά στις εφημερίδες... και μόλις χθες μου μίλησαν γ ι’ αυτή. Και όταν μεταφέρθηκα εδώ μου είπαν ότι βρίσκομαι για τη δίκη στη Νυρεμβέργη/Ενα τέτοιο μεγάλο γεγονός είναι φυσικό να με εντυπωσιάσει, και έτσι το θυ­ μάμαι. Το σκέπτομαι συνεχώς τις νύχτες». «Αλλά δεν γνωρίζετε για ποιο λόγο διώ κεστε;» «Δεν έχω ιδέα» είπε ο Ες. Αλλά δεν μπόρεσε να αντισταθεί στον πειρασμό να πετάξει καταπρόσωπο στον Αμερικανό Συ­ νταγματάρχη: «Γνωρίζω πως είναι μια πολιτική δίκη...Ίσως και να μου είπαν κάποτε γιατί κατηγορούμαι. Αλλά δεν το θυμάμαι». «Θυμάσθε πόσο καιρό μείνατε στην Αγγλία;» «Όχι... όταν ξεκινήσαμε για να έλθουμε εδώ, μου είπαν πως είχα μείνει εκεί πολύ καιρό». Σπρώχνοντας πάνω στο γραφείο του ένα βιβλίο με νόμους και διατάγματα της ναζιστικής περιόδου, που τους είχε υπογράψει ως αναπληρωτής του Φύρερ το 1937, ο Amen τον ρώτησε αν το είχε ξαναδεί. Ο Ες έδειξε την υπογραφή του: «Αυτή εδώ είναι δ ι­ κή μου», είπε και, αφού διάβασε μερικές σελίδες όπως του ζήτη­ σε ο Amen, συνέχισε: «Αυτό είναι εντάξει. Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία γι’ αυτό». Αλλά ως προς το αν αυτός το είχε συντάξει, υπήρχε κενό στη μνήμη του, είπε. «Δεν θυμόσαστε να έχετε κάποια ανάμειξη με τη θέσπιση δια­ φόρων νόμων στη Γερμανία;» τον ρώτησε ο Amen. Ο Ες εξέφρασε την έκπληξή του. «Εννοείτε πως εγώ... θέσπιζα νόμους; Ούτε που το φαντάστηκα... Σύμφωνα με αυτό», συνέχισε δείχνοντας με το δάκτυλό του το βιβλίο, «θα πρέπει να είχα... χμ... με ποιο τρόπο να το πω; - θα πρέπει να είχα μια πολύ εξέχουσα θέση!» Ο Συνταγματάρχης Amen άλλαξε την τακτική του. «Γνωρίζε­ τε τι είναι οι Εβραίοι;» «Μάλιστα. Είναι ένας λαός, μια φυλή». «Κ αι δεν σας αρέσουν και πολύ, έτσι δεν είνα ι;» «Ο ι Εβραίοι;Ό χι». «Έτσι θεσπίσατε μερικούς νόμους γ ι’ αυτούς, ή όχι;» «Αν το λέτε εσείς...» είπε ο Ες. και ετςι

συνεχίστηκε αυτή η καταπληκτική ανάκριση, που συχνά

Ο ΕΣ, ΟΥΤΕ ΠΟΥ ΘΥΜΟΤΑΝ TON REICHSMARSCHALL

219

άγγιζε τα όρια της φαρσοκωμωδίας, με το ανέκφραστο πρόσωπο του Ες. «Θυμάστε τον Φύρερ;» ρώτησε ο Συνταγματάρχης Amen. «Μάλιστα, τον θυμόμουν όλο αυτύ τον καιρό», είπε ο Ρού­ ντολφ Ες αναφερόμενος στην εποχή που ήταν έγκλειστος στη Βρετανία. «Είχα μια φωτογραφία του κρεμασμένη στον τοίχο του δωματίου μου. Ο Φύρερ ήταν ο αρχηγός», εξήγησε και τόλ­ μησε να προσθέσει: «Ήταν μια προσωπικότητα που επίσκιαζε κάθε άλλη στο μυαλό κάθε Γερμανού». Παραδέχτηκε πως γνώ­ ριζε ύτι ήταν νεκρύς αλλά δεν ήξερε πώς το έμαθε. «Π ιστεύετε ότι του είχατε μιλήσει κάποτε;» «Σύμφωνα με αυτό», είπε ο Ρούντολφ Ες δείχνοντας το βιβλίο στον Amen, «θα πρέπει να του είχα. Αν κάποιος εκδίδει νόμους ως αναπληρωτής του Φύρερ, τύτε θα πρέπει να του έχει μιλήσει». Ο Amen εκμεταλλεύτηκε την ευκαιρία. «Θυμόσαστε λοιπόν πως ήσαστε αναπληρωτής του Φύρερ». «Όχι, το είδα σ’ αυτό το βιβλίο». Μετά από λίγο ο Συνταγματάρχης ρώτησε: «Γ ια τί δεν συμπα­ θείτε τους Εβραίους;» «Αν χρειαζύταν να σας το εξηγήσω με λεπτομέρειες τότε θα βρισκόμουν αντιμέτωπος με ένα κενό. Το μύνο που ξέρω είναι, ότι αυτό βρίσκεται βαθιά μέσα μου». Βλέποντας ότι αυτή η τακτική δεν οδηγούσε πουθενά, ο Amen δοκίμασε να αναφέρει κάποια ονύματα. Το ύνομα του Ρίμπε­ ντροπ δεν θύμισε τίποτε στον Ες. «Του Γκαίρινγκ; Ναι κάτι μου θυμίζει». Ο Amen έγειρε προς τα πίσω θριαμβευτικά. «Διάβασα το ύνομά του στην πόρτα», είπε ο Ες με ειλικρινή έκφραση στο πρόσωπό του. «Το μόνο που γνωρίζω είναι πως βρί­ σκεται εδώ και πως πρόκειται για κάποια σημαντική προσωπικό­ τητα. Αν μπει κάποιος μέσα σ’ αυτό το δωμάτιο αυτή τη στιγμή», συμπλήρωσε, «και μου πει: “ Αυτός είναι ο Γκαίρινγκ” θα του πω αμέσως: “ Καλημέρα Γκαίρινγκ” » Και πάει λέγοντας: Γκαίμπελς, Lammers, Μπράουχιτς, Κάι­ τελ, Γιόντλ, τα μέλη του Γενικού Επιτελείου - όλα αυτά τα ονό­ ματα έδειχναν ότι δεν σήμαιναν τίποτε για τον κρατούμενο. Γνώ­ ριζε ύτι είχε τελειώσει ο πύλεμος αλλά και αυτύ το είχε μάθει από τις χθεσινές εφημερίδες. «Καταλαβαίνετε τι διαβάζετε στις εφημερίδες;» προσπάθησε να τον ψαρέψει ο Amen. Η ερώτηση έμοιαζε ύπουλη και ο Ρού-

220

Η ΔΙΚΗ ΤΗ Σ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

ντολφ Ες απάντησε με υπεκφυγές: «Άλλοτε ναι.», είπε, «κα ι άλ­ λοτε όχι». «Είχατε οικογένεια;» ρώτησε ο Συνταγματάρχης με έναν μάλλον κοροϊδευτικό τρόπο. Τον κρατούμενο φάνηκε να τον διαπερνά μια σιωπηλή σου­ βλιά αγωνίας. Επί τέσσερα συναπτά χρόνια ο Τσώρτσιλ του αρνιόταν το δικαίωμα να επιστρέφει στο δικό του μέτωπο, όπως επιβάλλεται όταν πρόκειται για στρατιωτικό απεσταλμένο που περνάει την αμυντική γραμμή του εχθρού εκτελώντας ειρηνευτι­ κή αποστολή - αυτό δηλαδή που είχε κάνει ο Ες το Μάιο του 1941. Θα περνούσαν είκοσι πέντε χρόνια πριν αυτός ο αγέρωχος άνδρας αντικρίσει ξανά τον γιο του. «Είχα τις φωτογραφίες της συζύγου και του μικρού γιου μου κρεμασμένες στον τοίχο μπρο­ στά στα μάτια μου», απάντησε τελικά, «δίπλα στη φωτογραφία του Φύρερ, όλο αυτό το διάστημα». Επί δύο ώρες συνεχιζόταν αυτή η μάχη, ενώ κρυμμένα μικρό­ φωνα κατέγραφαν την κάθε λέξη. Παρατήρησε ότι μία υπογραφή του ήταν πλαστή επειδή ήταν γραμμένη “ H ess” και όχι “ Hg/?” . Γνώριζε τι είναι τα αεροπλάνα επειδή συχνά πετούσαν πάνω από το σπίτι του στην Ουαλία. Η λέξη putsch (πραξικόπημα) ηχούσε στο μυαλό του σαν το πλατάγιασμα του νερού όταν το χτυπάς με την παλάμη. «Πώς γνωρίζετε τη διαφορά μεταξύ ενός πρωτοτύπου και ενός αντιγράφου;» τον προκάλεσε ο Amen, όταν ο κρατούμενος χαρακτήρισε ένα από τα τεκμήρια ως προφανώς πρωτότυπο. «Αυτό», εξήγησε πρόθυμα ο Ες στον Αμερικανό αξιωματικό δ εί­ χνοντας ένα φωτοαντίγραφο με τα δεμένα με χειροπέδες χέρια του, «είναι αντίγραφο. Και αυτό είναι πρωτότυπο. Είναι εύκολο να το καταλάβει κανείς αν τα κοιτάξει». Όταν ρωτήθηκε αν ο πόλεμος εί­ ναι εγκληματικός, ο Ες χαμογέλασε: «Προφανώς —διαφορετικά θα έπρεπε να ήμουν δολοφόνος για να φορώ αυτές τις χειροπέδες». «Τ ι είναι εγκληματίας πολέμου;» «Θα προτιμούσα», είπε ο Ες κερδίζοντας στο τελευταίο ση­ μείο, «να σας κάνω εγώ αυτή την ερώτηση».2 Όταν τον έφεραν ξανά μετά το γεύμα για να συνεχιστεί η ανά­ κριση, ο Ες παρατήρησε πως στα δεξιά του στεκόταν ο Γκαίρινγκ φορώντας τη συνηθισμένη ανοιχτή γκρίζα στολή του, που όμως τώρα του έπεφτε κάπως φαρδιά. Ο Reichsmarschall του χαμογέ­ λασε πλατιά.

Ο ΕΣ, ΟΥΤΕ ΠΟΥ ΘΥΜΟΤΑΝ TON REICHSMARSCHALL

ΖΖ1

«Κοιτάξτε προς τα δεξιά σας...» του είπε ο Amen. «Αυτόν τον κύριο εκεί πέρα...» «Ε κείνον;» ρώτησε ο Ες άτονα. Το πρόσωπό του ήταν ανέκ­ φραστο. «Δεν με γνωρίζεις;» τον ρώτησε ο Γκαίρινγκ, νιώθοντας να θί­ γεται η ματαιοδοξία του. «Ποιος είσα ι;» «Ήμασταν πολλά χρόνια μαζί!» «Θα πρέπει να ήταν την ίδια εποχή μ’ εκείνο το βιβλίο που μου έδειξαν το πρωί», συμπέρανε ο Ες και, επιχειρώντας έναν υπαι­ νιγμό, συμπλήρωσε: «Έχασα τη μνήμη μου για κάποιο διάστημα και τώρα, πριν από τη δίκη, εντελώς». «Δεν με αναγνωρίζεις;» ψέλλισε με κομμένη την ανάσα ο Reichsmarschall. «Προσωπικά όχι, αλλά θυμάμαι το όνομά σου». Για μια στιγμή έμεινε ακίνητος, αλλά κανείς δεν πρόσεξε το ολί­ σθημα του Ες· κανείς δεν είχε αναφέρει το όνομα του Γκαίρινγκ, αλλά όλοι απολάμβαναν το στραπατσάρισμα του εγωισμού του. «Άκουσέ με Ες», είπε, «ήμουν ο ανώτατος διοικητής της Λουφτβάφε: πέταξες για τη Βρετανία με ένα απύ τα αεροπλάνα μου... Δεν θυμάσαι που έγινα Reichsmarschall σε μια συνεδρίαση του Ράιχσταγκ, κατά την οποία ήσουν και εσύ παρών!» «Αυτό είναι τρομερό!» είπε ο Ες και αναστέναξε, σκηνοθετώ­ ντας μια παράσταση που θύμιζε θαύμα, της Παναγίας της Λούρδης. «Αν οι γιατροί δεν με βεβαίωναν συνεχώς πως η μνήμη μου θα επανέλθει κάποτε, θα έφθανα σε απόγνωση». « Ε ς !» Μούγκρισε ο Γκαίρινγκ. «Θυμήσου το 1923... Δεν θυ­ μάσαι που οι δύο μας κάναμε μια απύπειρα πραξικοπήματος (putsch) στο Μόναχο;» «Αυτή η λέξη putsch, αναφέρθηκε ξανά σήμερα το πρωί». «Δεν θυμάσαι που συνέλαβες τον Υπουργό;» «Συνέλαβα τον Υπουργό;» ψέλλισε κατάπληκτος ο Ες, «φ α ί­ νεται ότι στο παρελθύν είχα αρκετά μπλεξίματα». Είπαν στον Γκαίρινγκ να σταθεί στο πλάι, και ο Amen ζήτησε να φέρουν στο δωμάτιο τον καθηγητή Karl Haushofer, περίφημο γεωπολιτικό, που υπήρξε ο μέντορας του Ες για πολλά χρόνια όταν ο πατέρας του έλειπε για δουλειές στην Αίγυπτο. «M E IN G O TT»

(«Θ εέ μου»), αναφώνησε ο Karl Haushofer όταν

222

Η ΔΙΚΗ ΤΗ Σ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

αντίκρισε τον αδυνατισμένο και αξύριστο Ες, που το ένα του χέ­ ρι ήταν δεμένο με χειροπέδη με το χέρι του φρουρού. Ο Ες του έριξε ένα ανέκφραστο βλέμμα. Με δάκρυα στα μάτια ο καθηγη­ τής τον εκλιπαρούσε: «Αποκαλούσαμε ο ένας τον άλλον με το μικρύ του όνομα επί είκοσι χρόνια». Και συμπλήρωσε με την οδύνη ζωγραφισμένη στο πρόσωπό του: «Ε ίδα τη γυναίκα σου και το παιδί σου και είναι καλά». Πήρε το αριστερό χέρι του Ες που ήταν ελεύθερο και το κράτησε με το δικό του: «Μπορώ να σου σφίξω το χέρι; Ο γιος σου είναι υπέροχος. Τώρα είναι επτά ετών. Τον είδα». Παρ’ όλο που η σκηνή ήταν τόσο οδυνηρή για τον Ες -η συνά­ ντηση με τον παλιό του φίλο και τα νέα για τη γυναίκα και το γιο του- κατάφερε να φέρει εις πέρας το ρόλο του με απόλυτη ακρί­ βεια. «Μόνο και μόνο για να ηρεμήσω έναν παλιό φίλο», είπε κοιτώντας τον ανέκφραστα, «μπορώ να σε βεβαιώσω πως οι για ­ τροί μου λένε ότι η μνήμη μου θα επανέλθει..., και τότε θα μπο­ ρέσω να σε αναγνωρίσω. Ειλικρινά λυπάμαι πολύ». «Θα δεις», του απάντησε ο Karl Haushofer, «θα επανέλθει. Σκέψου το αγοράκι σου - έχει ψηλώσει μέχρι εδώ πάνω», και έδειξε πόσο με το άλλο του χέρι. «Μοιάζει σε σένα και στη μητέ­ ρα σου». Μίλησε για τη μητέρα του Ες και τη φυλάκισή του από την Γκεστάπο μετά τη φυγή του Ες, για τη Μεγάλη Βρετανία. «Θέλω να σε κοιτάξω στα μάτια», είπε ο καθηγητής, «για τί επί είκοσι δύο χρόνια διάβαζα μέσα στα μάτια σου. Και χαίρομαι που βλέπω ότι σαν να με αναγνωρίζεις κάπως... Θυμάσαι τον Albrecht;» συμπλήρωσε μελαγχολικά, «που σε υπηρετούσε τόσο πιστά; Ήταν ο μεγαλύτερος γιος μου. Τώρα είναι νεκρός». (Τον είχε δολοφονήσει η Γκεστάπο στο Βερολίνο στις 23 Απριλίου.) «Όλα αυτά δεν σημαίνουν τίποτα για μένα», είπε ο Ες, αν και ο θάνατος του Albrecht θα πρέπει να ήταν επίσης ένα πλήγμα γι’ αυτόν. Η α ν τ ιπ α ρ α ς τ α ς η με τον Franz von Papen είχε τα ίδια αποτελέ­ σματα.3 Όταν έφεραν μετά τον Gauleiter Ernest Bohle, ο Ες είπε απλώς: «Είναι ένας ακόμη κύριος που δεν γνωρίζω». «Αυτό με αφήνει κατάπληκτο», είπε ο Ernest Bohle στα αγγλι­ κά, με την προφορά της ιδιαίτερης πατρίδας του, του Bradford. Δεν κατάφεραν να κάνουν τον Ες να καταρρεύσει και να αποκαλυφθεί. Γύρισε πίσω στο κελί του βαδίζοντας με τα χέρια δ ε­

Ο ΕΣ, ΟΥΤΕ ΠΟΥ ΘΥΜΟΤΑΝ TON REICHSMARSCHALL

223

μένα και εκεί πήρε ένα φύλλο χαρτί και άρχισε να κρατάει ένα ημερολόγιο. (Γνωρίζοντας φυσικά πως οι δεσμοφύλακες θα το διάβαζαν.) Β ρ έθη κα α ντιμέτω π ος μ ε τον Γ κ α ίρ ινγκ κα ι έναν άλλο ηλικιω μένο κύριο, μ ε τον οποίο υ π ο τίθ ετα ι πως είχ α μ ε στο πα ρελθόν στενές σ χέ­ σεις, προφανώς γ ια να βεβα ιω θούν αν θα τους αναγνώριζα. Δεν τους αναγνώρισα.

Την επόμενη ημέρα, στις 10 Οκτωβρίου, ο Amen ρώτησε αρ­ κετά ευγενικά τον Ες: «Πώς είναι η μνήμη σας σήμερα;» «Δεν έχει αλλάξει τίποτε». Κουβέντιασαν για λίγο ανέμελα και ξαφνικά φάνηκε πως ο Amen άρχισε να χάνει την υπομονή του. «Πώς σας ήλθε αυτή η ιδέα να χάσετε τη μνήμη σας;» Ο Ες τον ρώτησε με ήπιο τρόπο, πώς μια τέτοια ιδέα θα μπο­ ρούσε να τον βοηθήσει. «Γ ια παράδειγμα, όταν διατάζατε τη δολοφονία διαφόρων ανθρώπων - πράγμα που κάνατε». «Έκανα κάτι τέτοιο;» «Ν α ι», μπλοφάρισε ο Amen. «Αυτό καταθέτουν οι μάρτυ­ ρες». «Ε ννοείτε», αντέτεινε ο Ες, «πως επειδή δεν μπορώ να θυμη­ θώ, οι μάρτυρές σας είναι λιγότερο αξιόπιστοι;» «Ε ! κατά κάποιον τρόπο» απάντησε απελπισμένα ο Συνταγ­ ματάρχης μη μπορώντας να αντιμετωπίσει το λογικό επιχείρημα του Ες. Ο Ες επεσήμανε το γεγονός ότι επρόκειτο να δικαστεί και εκεί θα κρινόταν η ίδια του η ζωή. «Υπάρχει ένα μόνο πράγμα που μπορώ να κάνω σχετικά με αυτή τη δίκη και αυτό είναι να αγωνιστώ για το τομάρι μου με όποιο μέσο μπορώ· και αυτό ε ί­ ναι το μυαλό και η μνήμη μου». Ο JACKSON αναστατώθηκε με το καινούργιο πρόβλημα που ερχό­ ταν να προστεθεί σ’ αυτά που του έλεγαν οι γιατροί σχετικά με την επισφαλή πνευματική υγεία του ηγέτη του Εργατικού Μετώ­ που Robert Ley. Στις 12 Οκτωβρίου έγραψε εμπιστευτικά στον δρ. John Millet, επιφανή ψυχίατρο της Νέας Υόρκης, τον οποίο ε ί­

224

Η ΔΙΚΗ ΤΗ Σ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

χε προσεγγίσει τον Ιούνιο, ζητώντας του να του συστήσει έναν αριθμό αξιόπιστων ειδικών, γιατί ήθελε να τους αναθέσει την εξέταση «μερικών ανώτατων αξιωματούχων Ναζί» πριν από τη δίκη.4 Έδωσε αυτό το γράμμα στον γιο του, τον Bill, για να το μετα­ φέρει με πτήση απόλυτης προτεραιότητας μαζί με ένα σφραγι­ σμένο γράμμα που θα το παρέδιδε στα χέρια του Προέδρου Τρούμαν. Είπε στον Bill να συζητήσει με το γραφείο του McCloy στο Πεντάγωνο, το δύσκολο πρόβλημα που είχε τεθεί λόγω της «πνευματικής κατάστασης του Ες και του Robert Ley» και να εκ­ θέσει την άποψη του Jackson, πως αυτοί οι δύο κρατούμενοι θα έπρεπε να εξετασθούν απύ εξαιρετικά έγκριτους εξωτερικούς ψυχιάτρους και όχι μόνο από δεύτερης κατηγορίας ειδικούς, προερχόμενους από τις Ένοπλες Δυνάμεις. Γι’ αυτή την αποστο­ λή ο δικαστής ανέφερε τα ονόματα του Edward A. Strecker, κα­ θηγητή της ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνιας, για τον οποίο ήξερε ότι είχε στην κατοχή του μια συλλογή από 170 ανθρώπινους εγκεφάλους, και του Oscar Diethelm της Payne Whitney Clinic στη Νέα Υόρκη.5 Ο ίδιος και οι επιτελείς του είχαν κάτω απύ αυστηρή επιτήρη­ ση τον Ες. Ο βοηθύς του Jackson, ο Thomas J. Dodd, ρώτησε τον Franz von Papen κατά τη διάρκεια μιας ανάκρισης στις 13 Οκτω­ βρίου: « Τ ι νομίζετε; Πράγματι έχει χάσει το μυαλό του;» «Έτσι φαίνεται. Τον βρήκα πολύ αλλαγμένο. Ακύμη και το πρόσωπό του έχει αλλάξει... Δεν αναγνωρίζει κανέναν, και ο τρό­ πος που μιλάει... Θα πρέπει να έχει παραφρονήσει».6 Έφεραν ξανά μπροστά στον Ες, τον Γκαίρινγκ. Επί μία και πλέον ώρα ο Reichsmarshall τον καλόπιανε και τον κολάκευε, αλ­ λά ο Ες εξακολουθούσε να αρνείται πως τον γνωρίζει. Στο τέλος ο Γκαίρινγκ, χάνοντας την υπομονή του ούρλιαξε: «Κοίταξε Ες, δεν είναι τύσο εύκολο για μένα να κάθομαι εδώ και να σου μ ι­ λάω, γιατί και εγώ πρέπει να συγκεντρωθώ». Δοκίμασε πάλι. «Θυμάσαι τον Φ ύρερ;» «Φυσικά, ξέρω πώς ήταν - είχα μια φωτογραφία του στο δω­ μάτιό μου». «Θυμάσαι πώς μιλούσε;» «Η φωτογραφία του δεν μιλούσε». «Δεν θέλεις να θυμηθείς!» ούρλιαξε ο Γκαίρινγκ. «Αρνείσαι να θελήσεις να θυμηθείς!»

Ο ΕΣ, ΟΥΤΕ ΠΟΥ ΘΥΜΟΤΑΝ TON REICHSMARSCHALL

225

Ο Συνταγματάρχης Amen που παρακολουθούσε τη συζήτηση με ακουστικά έξω από το δωμάτιο, όρμησε μέσα ωρυόμενος. «Εξακολουθείς ακόμη να πιστεύεις ότι θα βρεθείς σε πιο πλεονε­ κτική θέση στη δίκη αν αρνείσαι να θυμηθείς οτιδήποτε;» Ο Ες αντέτεινε ότι δεν υπάρχει καμιά διαφορά είτε θυμηθεί κάτι είτε όχι. Επέστρεφε στο κελί του και έγραψε στο ημερολό­ γιό του. 0 Γ κ α ίρ ινγκ προσπαθούσε επ ί μ ία ώρα να φ ρ εσ κ ά ρ ει τη μνήμη μου μά τα ια . Μ ετά μου ε ίπ ε πως όταν π έτα ξ α γ ια την Α γγλία , ειπ ώ θηκε ό τι είχα α φ ήσει πίσω ένα γ ρ ά μ μ α γ ια τον Φ ύρερ.

Το ημερολόγιό του γέμιζε με περίεργες σημειώσεις. Ήταν όσα έγραφε αληθινά ή ήταν μόνο για τα μάτια αυτών που θα τα ανα­ σκάλευαν; «Μεγάλη αναστάτωση», έγραφε στις 17 Οκτωβρίου, «για τί έκανα φασαρία αφού δεν μου έδωσαν τα πράγματα που είχα ζητήσει να μου φέρουν από τις αποσκευές μου. Εκ των υστέρων μου είπαν πως μπορούσα να παραπονεθώ στον διοικη­ τή της φυλακής, και όχι να βάζω τις φωνές στους ανθρώπους... Κρέμασα χαρτάκια στο κελί, στα οποία είχα γράψει: ΠΑΡΑΚΑΛΩ ΗΣΥΧΙΑ, ΜΗ ΒΑ Ζ ΕΤΕ Τ ΙΣ ΦΩΝΕΣ ΣΤΟ ΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ. Ένας αξιωματι­ κός που μπήκε μέσα είπε ότι ήταν καλή ιδέα». Τις επόμενες εβδομάδες τον εξέτασαν πολλοί ειδικοί. Ο λοχα­ γός Richard V. Worthington ανέφερε πως ο Ες πέρασε τα παιδι­ κά του χρόνια σε ένα σταθερό και άνετο οικογενειακό περιβάλ­ λον - είχε γεννηθεί στην Αίγυπτο και η οικογένειά του ήταν πλούσιοι Γερμανοί επιχειρηματίες. Η παλαιότερη ανάμνησή του ανατρέχει στην ηλικία των τριών ετών, όταν γεννήθηκε ο αδελφός του και μ’ αυτή την ευκαιρία οι δικοί του, του είχαν χαρίσει ένα παιχνίδι, ένα ψεύτικο κανόνι που το έσερνε ένα άλογο.7 0 Β ρε­ τανός γιατρός που τον συνόδεψε από την Ουαλία, τους είπε ότι ο Ες είχε παρουσιάσει πράγματι συμπτώματα πλήρους αμνησίας από τις 4 Οκτωβρίου 1943 μέχρι τις 4 Φεβρουάριου του 1945· το ίδιο συνέβη από τις 12 Ιουλίου παρουσιάζοντας συμπτώματα αμνησίας από την οποία δεν είχε συνέλθει μέχρι τώρα. « Ε π ί­ σης», ανέφερε ο Επίατρος Douglas McG Kelley, «όταν ήταν στην Αγγλία, ο Ες παραπονιόταν πως τον δηλητηρίαζαν και ασφάλιζε ερμητικά διάφορα δείγματα από τροφές, σοκολάτες, φάρμακα κλπ., ως “ αποδεικτικά στοιχεία”, προκειμένου να τα παραδώσει

15

226

Η ΔΙΚΗ ΤΗ Σ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

για να τα αναλύσουν πριν από τη δίκη». «Ανεξάρτητα από το αν ευσταθούν ή όχι οι ισχυρισμοί του», επεσήμανε ο Kelley, «θεω ­ ρούμε πως είτε προσποιούταν για μια ακόμη φορά είτε η αντί­ δρασή του ήταν πραγματικά παρανοϊκή». Χρησιμοποιώντας τη μέθοδο Rorschach^ ο Kelley βρήκε ενδεί­ ξεις έντονα σχιζοφρενικής προσωπικότητας, με στοιχεία υστερι­ κά και ιδεοληπτικά. 0 Ες παραπονιόταν έντονα για «στομαχικές κράμπες» που αποτελούν ψυχονευρωτικές εκδηλώσεις. Η αμνη­ σία του πρόσφατα είχε περιορισθεί σε οτιδήποτε συνέβη μετά την προσχώρησή του στο ναζιστικό κόμμα. Ο Kelley συνέστησε «χημική ύπνωση», όπως την αποκαλούσε, μια τεχνική που απαι­ τεί τη χρησιμοποίηση ενέσιμου νατριούχου amytol ή νατριούχου πεντοθάλης - με άλλα λόγια τη χρησιμοποίηση ενδοφλεβίως, ορού αλήθειας. Παραδέχτηκε όμως ότι υπήρξαν θανατηφόρα π ε­ ριστατικά στο παρελθόν από τη χρησιμοποίηση τέτοιων τεχνι­ κών. Συνοψίζοντας, ο Kelley διέγνωσε πως «ο κρατούμενος Ες είναι υγιής και ικανός προς καταλογισμό και απέδωσε την αμνη­ σία του σε συνειδητή προσποίηση».8 « 0 Αμερικανός γιατρός», ανέφερε μειλίχια ο Ες, «ήταν απολύτως βέβαιος ότι η μνήμη μου θα επανέλθει με μια μόνο ένεση».9 Ο Συνταγματάρχης Andrus ήταν αντίθετος σε οποιαδήποτε πειράματα με φαρμακευτικά προϊόντα, επειδή ο Ες κατηγορού­ σε για κάτι παρόμοιο τους Άγγλους. Επέστησε την προσοχή του Jackson. «Θεραπεία με φαρμακευτικά προϊόντα μπορεί να προκαλέσει τις ίδιες υποψίες ή ισχυρισμούς εναντίον μας εκ μέρους του. Επιπλέον, με αυτή την ψυχική του αναταραχή, της οποί ας δεν γνωρίζουμε την αιτία, μπορεί να προκληθεί μεγαλύτερη βλά­ βη της υγείας το υ ».10 Ο προϊστάμενος του OSS Στρατηγύς Donovan, με μεγάλη του ευχαρίστηση θα χρησιμοποιούσε ορό αλήθειας σε όλους τους κρατουμένους. Ο Jackson έδωσε εντολή στις 20 Οκτωβρίου, να μη γίνεται κανενός είδους θεραπευτική αγωγή με τη χρήση φαρμακευτικών προϊόντων, τα οποία πιθανόν t Σ.τ.Μ .: Ελβετός ψυχίατρος (1884-1922). Γεννήθηκε το 1884 στη Ζυρίχη και ασχολήθηκε με την ψυχανάλυση. Από το 1911 άρχισε να πειραματίζεται με την ερμηνεία των κηλίδων της μελάνης. Δεν ήταν ο πρώτος που ασχολήθηκε με αυτή τη μέθοδο. Πρόδρομοί του ήταν ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι και ο Ιουστίνος Κέρνερ. Οι εργασίες του θεωρούνται σήμερα κλασικές στον τομέα της Ψυχια­ τρικής και της Ψυχολογίας.

0 EI, ΟΥΤΕ ΠΟΥ ΘΥΜΟΤΑΝ TON REICHSMARSCHALL

227

να έβλαπταν την υγεία του Ες.11 Δεν επιτρεπόταν να χαθεί η ζωή κανενός κρατουμένου πριν από τη δίκη.

Μετά από αυτή την πρώτη και τελευταία σύνοδο του Δικα­ στηρίου στο Βερολίνο, οι Αμερικανοί δικαστές πήγαν στη Νυρεμ­ βέργη. Οι Γάλλοι επέστρεψαν στην πατρίδα τους για να ψηφί­ σουν, οι Βρετανοί ήταν αποκλεισμένοι λύγω ομίχλης στο Λονδίνο και οι Ρώσοι παρέμεναν γκρινιάζοντας στο Βερολίνο. 0 αρχαιό­ τερος Αμερικανός Δικαστής Francis Biddle, συμπαθούσε τον Σο­ βιετικό Στρατηγύ Nikitchenko όσο τον γνώριζε περισσότερο. Οι Γάλλοι ήταν αρκετά ευχάριστοι, αλλά δεν ήταν ικανοί να πάρουν πρωτοβουλίες. «Ο ι Βρετανοί», παρατηρούσε σαρκάζοντας, « ε ί­ ναι μια χαρά αν πίνουν το τσάι τους κάθε ημέρα, αν ύχι, δεν ε ί­ ν α ι!»12 0 Δικαστής Biddle πίστευε πως η Νυρεμβέργη υπέφερε π ε­ ρισσότερο απ’ ό,τι το Βερολίνο. Οι άνθρωποι, με καταρρακωμένο το ηθικό τους, έμοιαζαν μισοπεθαμένοι, αν και η κίνηση στην πό­ λη ήταν μεγαλύτερη απ’ ό,τι στην πρωτεύουσα.13Έμενε σε ένα μεγάλο κακοεπιπλωμένο σπίτι, που απείχε γύρω στα είκοσι λ ε­ πτά με το αυτοκίνητο απύ το Δικαστικύ Μέγαρο. Εκεί, του είχε παραχωρηθεί ένα άνετο γραφείο με δύο μεγάλα παράθυρα. Το ένα έβλεπε στο κτίριο τη φυλακής και στην αυλή, αλλά δεν επιτρεπόταν σε κανέναν να κοιτάει έξω.14 Όταν επιθεώ­ ρησαν την αίθουσα του Δικαστηρίου, ο Parker και οι άλλοι ανα­ πληρωτές δικαστές είδαν, ενοχλημένοι, πως οι πολυθρόνες τους είχαν χαμηλότερες πλάτες από αυτές των τακτικών δικαστών. Θεωρώντας ότι αυτό ήταν προσβλητικό, επέμεναν να τους δοθούν όμοιες πολυθρόνες. Και αυτύ ήταν απλώς το πρώτο πρόβλημα που παρουσιάστηκε. Στην πόλη δεν υπήρχαν φρέσκα αυγά και γάλα, ακόμη και για τους Αμερικανούς, αλλά ο Biddle ανακάλυ­ ψε πως υπήρχε σε αφθονία ουίσκι, μπράντι και λευκό κρασί. Αυ­ τά τα αγαθά θα του έδιναν τη δυνατότητα να περάσει τους μήνες τις παραμονής του εκεί, χωρίς να υποφέρει. Τον επικεφαλής των Αμερικανών κατηγόρων Robert Η. Jackson τον φρουρούσαν λιγότερο απ’ ό,τι τους κρατουμένους. Μέρα και νύχτα, όπου και να πήγαινε, τον συνόδευε ο Moritz Fuchs, ο προ­ σωπικός του φρουρός, και ένα τζιπ γεμάτο στρατιώτες ακολου­

228

Η ΔΙΚΗ ΤΗ Σ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

θούσε παντού τη βαριά Mercedes-Benz. Τα περισσότερα πρωινά δεν είχαν ηλεκτρικό ρεύμα στη Νυρεμβέργη και αναγκαζόταν να ξυρίζεται με το φως ενός κεριού. Έπρεπε να χλωριώνουν το νερό με ταμπλέτες πριν το πιουν, γιατί εξακολουθούσαν να υπάρχουν άθαφτα πτώματα κάτω από τα ερείπια, που είχαν αφήσει οι α ε­ ροπορικές επιδρομές. Όπως ο Biddle, έτσι και ο Jackson έβρισκε παρηγοριά και σιγουριά στο ποτό.15 Επειδή δεν μιλούσαν γερμανικά, οι Αμερικανοί νομικοί δυσκο­ λεύονταν να αξιολογήσουν τους δικηγόρους υπεράσπισης. Θεω­ ρούσαν ότι οι περισσότεροι από αυτούς ήταν Ναζί, ακόμη και όταν ήταν αποδεδειγμένα το αντίθετο. Οι Γερμανοί δικηγόροι, σχεδόν όλοι, περιφρονούσαν τους Αμερικανούς, εκτιμούσαν περισσότερο τους Βρετανούς και ένιωθαν έναν ανομολόγητο φόβο για τους Ρώ­ σους. Ο δρ. Nelte, δικηγόρος του Κάιτελ, έλεγε ότι ο Jackson δεν ήταν αντικειμενικός, ότι ήταν ματαιόδοξος και ξεροκέφαλος και ότι κατεχόταν από ένα άσβεστο μίσος για καθετί γερμανικό.16 Αλλά και οι Αμερικανοί δικαστές, και αυτό ήταν το σοβαρότε­ ρο, είχαν αρχίσει να αντιπαθούν τον Jackson. Χωρίς αυτόν και τον ιδεαλισμό του, κανείς από αυτούς δεν θα βρισκόταν τώρα σ’ αυ­ τή την τρύπα της κόλασης. 0 αμερικανικός στρατός είχε προ πολλού εκφράσει την αντίθεσή του σε όλη αυτή τη διαδικασία. Όπως ανέφερε σαρκαστικά ο Δικαστής Francis Biddle στις 21 Οκτωβρίου, «ο στρατός φυσικά και δεν θα ενδιαφερόταν, όπως είπε και ένας στρατιώτης, να απασχολήσει 600 άνδρες» -μια πο­ νηρή αναφορά στο όλο και αυξανόμενο προσωπικό του Jackson«που λυμαίνονται την πόλη, πίνοντας και αφοδεύοντας στο Grand Hotel..., για να σκοτώσουν είκοσι δύο Γερμανούς».17 Ο αριθμός του προσωπικού των κατηγόρων στη Νυρεμβέργη πολλαπλασιάστηκε σύντομα, σαν τα μανιτάρια, και έφθασε να θυμίζει ένα τεράστιο δικηγορικό γραφείο. Υπήρχαν ήδη 120 νομι­ κοί από διαφορετικούς στρατιωτικούς τομείς και πολιτικές υπη­ ρεσίες. Υπήρχαν σαράντα διερμηνείς καθώς και 180 μεταφραστές που προσελήφθηκαν από τα μεταφραστικά τμήματα. Οι πολύ­ γραφοι βροντούσαν είκοσι τέσσερις ώρες το εικοσιτετράωρο. Μα­ ζί με τους στρατιώτες του πεζικού που είχαν τη συνολική ευθύνη της φρούρησης, υπήρχαν περίπου 5.000 άνθρωποι που έπρεπε να τραφούν σε καθημερινή βάση από το στρατιωτικό συσσίτιο. Σ ’ αυτούς σύντομα επρόκειτο να προστεθούν 400 δημοσιογράφοι των εφημερίδων και του ραδιοφώνου, που θα φιλοξενούνταν στο

Ο ΕΣ, ΟΥΤΕ ΠΟΥ ΘΥΜΟΤΑΝ TON REICHSMARSCHALL

229

Κέντρο Τύπου, στους οποίους οι Αμερικανοί παρέδωσαν το κά­ στρο του Eberhard Faber στο Stein έξω από τη Νυρεμβέργη, μετά την απόρριψή του από τους νομικούς - μια κακόγουστη παρωδία ανακτόρου, με μπάνια χωμένα στο πάτωμα και τοιχογραφίες στις οποίες απεικονίζονταν διάφοροι νεαροί, μεσόκοποι και ηλικιωμέ­ νοι καθώς και γαμήλιες τελετές· όμως υπήρχε και ένας πανέμορ­ φος πολυέλαιος, που όλοι θαύμαζαν. Ειδικά λεωφορεία θα μ ετέ­ φεραν καθημερινά στο Δικαστικό Μέγαρο τους απηυδισμένους από τον πόλεμο, αλλά και γενικά από τον κόσμο, δημοσιογρά­ φους, όταν θα άρχιζε η δίκη.18 οι π ρ ο κ α τ α ρ κ τ ικ έ ς ανακρίσεις των Στρατηγών των Ναζί ήταν σε πλήρη εξέλιξη. Σ’ αυτούς τους ανθρώπους, που θεωρούσαν τους εαυτούς τους έντιμους Πρώσους στρατιώτες, δεν είχε περάσει πο­ τέ απ’ το μυαλό να ζητήσουν τη βοήθεια κάποιου δικηγόρου για να τους παρασταθεί. Οι κρατούμενοι ήταν τα λάφυρα των νικη­ τών, κάτι σαν τα μετάλλια των Ναζί και τα επαναληπτικά όπλα Mauser, και κανείς δεν έκανε τον κόπο να τους ενημερώσει για τα δικαιώματά τους, γιατί στην πραγματικότητα δεν είχαν κανένα δικαίωμα.. 0 Bill Jackson ήταν παρών σε μερικές από αυτές τις ανακρίσεις, και παρακολουθούσε τον τρόπο που ο Συνταγματάρ­ χης Amen αποσπούσε τις πληροφορίες από τους πλέον διαπρε­ πείς μάρτυρες. «Πέρασα δύο ημέρες με τον Γκαίρινγκ», έγραφε, «που είχε σταματήσει τα ναρκωτικά και είχε χάσει βάρος. Ανα­ στατωνόταν και ίδρωνε όταν τον έπιαναν να ψεύδεται, αλλά κα­ μιά φορά πετούσε κάποιο άνοστο ευφυολόγημα». 0 Γκαίρινγκ γενικά δεν θα αποτελούσε σημαντικό πρόβλημα κατά τη γνώμη του.19 Η αλήθεια όμως είναι ότι ο Γκαίρινγκ ήταν ένας από τους π ε­ ρισσότερο δαιμόνιους πελάτες τους. «Αν λάβει κανείς υπόψη ότι αυτό συνέβη πριν από οκτώ χρό­ νια», είπε, όταν ο Amen τον πίεζε να του μιλήσει για το εξαιρετι­ κά επικίνδυνο Ντοκουμέντο του Hossbach, «μου είναι σχεδόν αδύνατο να καταθέσω τι ακριβώς είπε ο Φύρερ το 1937». Επίσης αρνήθηκε να προσυπογράψει τα χειρόγραφα πρακτι­ κά αυτών των ανακρίσεων.20 Όταν ο Robert Kempner, που ανέλαβε να συνεχίσει την ανάκρι­ ση, μπλοφάρισε λέγοντας πως είχε αποδείξεις που ενοχοποιούσαν τον Γκαίρινγκ για τον εμπρησμό του Ράιχσταγκ, προερχόμενες τό­

230

Η ΔΙΚΗ ΤΗ Σ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

σο από τον Rudolf Diels, τον πρώτο αρχηγό της Γκεστάπο όσο και από τον Erich Gritzbach, τον πρώτο του βοηθό, ο Γκαίρινγκ ξέσπα­ σε σε γέλια και ζήτησε να εξεταστεί κατ’ αντιπαράσταση με αυ­ τούς τους δύο κυρίους. Και αυτή ήταν η τελευταία φορά που άκουσε γι’ αυτούς.21 Όλοι οι κατηγορούμενοι προσπαθούσαν να επιρρίψουν τις ευ­ θύνες στον Χίτλερ που πίστευαν ύτι ήταν νεκρός ή στον Μπόρμαν που ήταν αγνοούμενος. « 0 von Papen, του οποίου παρακολούθησα την ανάκριση, είναι ένας γλοιώδης τύπος», ανέφερε ο Bill Jackson. «Είναι επαγγελματίας διπλωμάτης και επαγγελματίας ψεύτης. Η Johanna Wolff, γραμματέας του Χίτλερ, είναι μια πολυλογού παλιύγρια».22 «Είναι εκπληκτικό», έγραφε ένας από τους Αμερικανούς δικη­ γόρους που είχε παρακολουθήσει τις ανακρίσεις των Νταίνιτς, Γ καίρινγκ και Hans Frank («που ήταν ένας πραγματικά μελιστά­ λαχτος άνθρωπος, αν μπορεί κανείς να το πιστέψει αυτό») «πόσα πολλά επιβαρυντικά στοιχεία για τον εαυτό τους κατέθεταν οι μάρτυρες». 0 Frank είχε κρατήσει ένα ογκώδες ημερολόγιο που τον ενοχοποιούσε χωρίς να υπάρχει ανάγκη άλλων αποδείξεων. Αυτός ο Αμερικανός δικηγόρος είχε μαγευτεί από το λευκύ δέρμα του Ναζί δικηγύρου και τα λαμπερά, διαπεραστικά του μάτια. «Ο ι φλέβες ξεχώριζαν κάτω απύ το δέρμα του προσώπου του και μπορούσες να τις δεις να πάλλονται ύταν του υπέβαλαν τις ερω­ τήσεις (και) όταν είχε μεγάλη εσωτερική αναταραχή. Παρατήρη­ σα πως οι κόρες των ματιών του συστέλλονταν και διαστέλλονταν κάθε λίγα λεπτά όταν τον ανέκριναν, ανεξάρτητα από την ένταση του φωτός που έπεφτε πάνω τους». Η σύζυγος του Frank, ύταν ανακρίθηκε από τους Αμερικανούς, ισχυρίστηκε πως ο άνδρας της ήταν εντελώς ακίνδυνος, και πως ο SS Obergruppenführer Friedrich-Wilhelm Krüger ήταν το διαβολικό πνεύμα που τον έφ ε­ ρε σ’ αυτή την κατάσταση.23 0 Νταίνιτς, ως αξιωματικύς του Ναυτικού, έκανε πολύ καλή εντύπωση και έδωσε αυτύ που ο κατήγορος, ο οποίος τον εξέτα­ ζε, αποκάλεσε, «μ ια πολύ αληθοφανή και πειστική κατάθεση». 0 Γκαίρινγκ ήταν ο φυσικός αρχηγός τους -έμοιαζε σαν κορδωμέ­ νος παλικαράς- κι αυτό οι Σύμμαχοι δεν το θεωρούσαν αταίρια­ στο, ήταν ένας «ευπροσήγορος άνθρωπος» - διαφορετικύς απ’ ύ,τι τον φανταζύμαστε συνήθως. Αλλά συγχρόνως ήταν ένα κά­ θαρμα, όπως είναι όλοι τους.24

Ο ΕΣ, ΟΥΤΕ ΠΟΥ ΘΥΜΟΤΑΝ TON REICHSMARSCHALL

231

οι κ ρ α τ ο ύ μ ε ν ο ι είχαν και αυτοί τις απόψεις τους ως προς τους ανακριτές τους. «Μεταξύ των Βρετανών δεν υπήρχε ούτε ένας Εβραίος», σημείωνε ικανοποιημένος ο καχύποπτος Julius Strei­ cher. «Όσο για τους Αμερικανούς, ανάμεσα τους υπάρχουν μόνο Εβραίοι... και μόνο ένας ανάμεσα στους Ρώσους». Κατά τη γνώ­ μη του παλιού Gauleiter, αποτελούσαν μια αληθινή πληγή που λυμαινόταν το κτίριο της φυλακής. «Δύο φορές την ημέρα, μια ένστολη Τπολοχαγός (Εβραία) περνάει μπροστά από το κελί μου χαμογελώντας προσποιητά σαν να λέει: «Βρίσκεται εδώ. Αυτή τη φορά δεν θα μας ξεφ ύγει!» «Ο διερμηνέας με τα γυαλιά χωρίς σκελετό στηριγμένα στη μύτη του είναι Ε(βραίος), είναι καθηγη­ τής στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια. Έρχεται συχνά στο κελί μου. Νομίζει πως δεν πρόσεξα ότι είναι Ε(βραίος)».25 Πάντως, ο Streicher είχε εντυπωσιαστεί με τους Ρώσους. Εκπέμπουν μια τ ε ­ ράστια ενεργητικότητα. Είναι απλώς θέμα χρόνου το να περάσει όλη η Ευρώπη στα χέρια τους.26 Μια ρωσική επιτροπή έφθασε για να τον ανακρίνει. Τον ρώτη­ σαν αν είχε ποτέ απολυθεί από τη θέση του ως καθηγητή, για σε­ ξουαλικό αδίκημα. Ο Julius Streicher αντέδρασε εξαγριωμένος: «Ποιος σας είπε κάτι τέτοιο;» «Γράφτηκε στις εφημερίδες». « Α !» είπε ο Streicher, «αν πιστεύεις οτιδήποτε βλέπεις στον εβραϊκό κίτρινο Τύπο...» Τους συμβούλεψε να διαβάσουν την απόφαση του Ανωτάτου Πειθαρχικού Δικαστηρίου στο Μόναχο, και τότε θα έβλεπαν πως είχε απολυθεί μετά τιμών γιατί είχε πά­ ρει μέρος στο πραξικόπημα (putsch) του Χίτλερ το 1923. Μετά από ένα λεπτό σιγής, οι Ρώσοι αντάλλαξαν μερικά νοήματα μ ε­ ταξύ τους και στη συνέχεια είπαν: «Τελειώσαμε για σήμερα». Στο προσωπικό του ημερολόγιο, ο Julius Streicher σημείωσε: «Θέλησαν να με στιγματίσουν σαν σεξομανή εγκληματία. Στα μάτια του κόσμου αυτό θα φαινόταν ένα είδος παιχνιδιού, σαν μια παρτίδα τένις, ένα ματς εναντίον ενός σημαντικού Εγκλημα­ τία Πολέμου». Δεν του ξέφυγε φυσικά πως ο «Ρώσος» διερμηνέας αυτή τη φορά φαινόταν «verdammt Εβραίος» (Εβραίος με τα όλα του).27 Ήταν αλήθεια ότι οι Σύμμαχοι θεωρούσαν πάντα τον Streicher συστηματικό τροφοδότη του αντισημιτισμού και της πορνογρα­ φίας -έναν βρομόγερο- όπως έγραφε γι’ αυτόν η Βρετανίδα συγ­

232

Η ΔΙΚΗ ΤΗ Σ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

γραφέας Rebecca West «σαν κι αυτούς που δημιουργούν προβλή­ ματα στα πάρκα». Το σκυλί είχε εδώ και καιρό κακό όνομα και δεν θα ήταν δύσκολο να το κρεμάσουμε. Αλλά τελικά για ποιο αδίκημα θα μπορούσε να καταδικαστεί; Η ακριβής διατύπωση των όρων του κατηγορητηρίου εναντίον του, παρουσίαζε ορισμέ­ να προβλήματα. Το Σεπτέμβριο, δύο αξιωματικοί του γραφείου του Γενικού Στρατιωτικού Εισαγγελέα των ΗΠΑ είχαν επισκεφθεί τον τέως Γερμανό Καγκελάριο δρ. Heinrich Brüning που είχε φύ­ γει από τη Γερμανία την άνοιξη του 1934, όταν αυτό ήταν ακόμη εύκολο -τον είχε μυστικά προειδοποιήσει ο Ρούντολφ Ες- και τώ­ ρα δίδασκε στο Χάρβαρντ. Οι Αμερικανοί τον ρώτησαν πώς είναι δυνατόν να απαλλαγούν άνθρωποι σαν τον Streicher. Ο Brüning απάντησε πως κατά τη γνώμη του ο Streicher θα έπρεπε να παραπεμφθεί σε τακτικό γερμανικό Δικαστήριο. «Ο Robert Ley π ρέ­ πει να καταδικαστεί οπωσδήποτε από γερμανικό Δικαστήριο σε θάνατο», πρόσθεσε ο Brüning, «το ίδιο και ο Ρίμπεντροπ».28

Στις 19 Οκτωβρίου, ενώ οι ψυχίατροι μελετούσαν απύ κοντά τις αντιδράσεις τους, ο Συνταγματάρχης Amen επισκέφθηκε έναν έναν τους έγκλειστους και τους κοινοποίησε επίσημα τα κα­ τηγορητήρια, που αποτελούνταν από 25.000 δακτυλογραφημέ­ νες λέξεις, μαζί με έναν κατάλογο δικηγόρων από τον οποίο θα μπορούσε ο καθένας τους να διαλέξει έναν. Επίσης δόθηκαν αντίγραφα στους δικηγόρους που εκπροσωπούσαν τις κατηγο­ ρούμενες οργανώσεις, όπως τα SS και την Ανωτάτη Διοίκηση. Από εκείνη τη στιγμή, οι κρατούμενοι έγιναν «κατηγορούμενοι». Αυτή ήταν ίσως η πρώτη κρίσιμη καμπή της δίκης. Όπως εξή­ γησε αργότερα ο δρ. Otto Nelte, δικηγόρος του Κάιτελ, στον γιο του Στρατάρχη, οι κατηγορούμενοι είχαν τώρα δύο πιθανούς τρόπους ενεργείας: είτε όλοι να αρνηθούν να ανακριθούν και να καταθέσουν σ’ αυτή τη δίκη είτε να διηγηθούν την ιστορία απρο­ κάλυπτα. Εξαιτίας ορισμένων κατηγορουμένων, όπως ο Schacht και ο Papen, δεν υπήρχε περίπτωση να δημιουργηθεί ενιαίο μ έ­ τωπο. Αυτός μπορεί να ήταν και ο λόγος που τους συμπεριέλαβαν στο κατηγορητήριο.29 Όταν του κοινοποιήθηκε το κατηγορητήριο, ο Reichsmarschall Γκαίρινγκ ζήτησε έναν διερμηνέα στον οποίο θα μπορούσε να

Ο ΕΣ, ΟΥΤΕ ΠΟΥ ΘΥΜΟΤΑΝ TON REICHSMARSCHALL

233

έχει. εμπιστοσύνη, και την άδεια να συζητήσει με τον παλιό του δικηγόρο, τον Hans Frank -που βρισκύταν στην ίδια φυλακή περιμένοντας να δικαστεί- προκειμένου να επιλέξει τον συνήγορό του. Θα επέλεγε τον δρ. Otto Stahmer από το Κίελο. 0 Stahmer ήταν εξήντα έξι ετών - δεκατέσσερα χρόνια μεγαλύτερος από τον Reichsmarschall. Δεν υπήρξε ποτέ Ναζί αλλά είχε χειριστεί διάφορες υποθέσεις δικαιωμάτων ευρεσιτεχνίας, ναυτικού εργα­ τικού δικαίου και άλλες αστικές υποθέσεις στο Αμβούργο. Ως βοηθύ του προσέλαβε τον δρ. Werner Bross, τριάντα ενός ετών, που είχε γεννηθεί στο Κίελο και είχε σπουδάσει στη Χαϊλδεβέργη και στο Βερολίνο.30 0 Ες παρέλαβε τα έγγραφα στις 16:46', όπως αναφέρει προ­ σεκτικά στο ημερολόγιο του. «Μου παραδόθηκε το κατηγορητή­ ριο. Εκατό σελίδες. Το φυλλομέτρησα μέσα σε πέντε δέκα λεπτά και διάβασα τις επικεφαλίδες». 0 Συνταγματάρχης Amen τον ρώτησε αν επιθυμούσε να του υποβληθούν ερωτήσεις. 0 Ες απά­ ντησε πως δεν έβρισκε το λύγο. Ο Amen εκνευρισμένος τον ρώ­ τησε αν αρνιύταν κάθε περαιτέρω ανάκριση. «Κατά τη γνώμη μου», απάντησε ο κρατούμενος, «έτσ ι κι αλλιώς δεν υπάρχει κα­ μιά διαφορά, γιατί από αυτές τις ανακρίσεις δεν πρόκειται να βγει τίποτε. Διάβασα το κατηγορητήριο και για μένα είναι τελεί­ ως ακατανύητο... Πάντως, αν οι κύριοι επιθυμούν να μου θέσουν ερωτήσεις, θα χαρώ να τους ακούσω». Κατηγορούμενος και για τα τέσσερα αδικήματα, ο υπαρχηγύς του Χίτλερ αποτελούσε πραγματικά, μια πολύ δύσκολη περίπτωση. ο ΟΓΚΟΣ του κατηγορητηρίου των Συμμάχων κατέπληξε ορισμέ­ νους από τους κατηγορουμένους. 0 Albert Speer κατάλαβε τώρα πως είχε χάσει το παιχνίδι. Έγραψε στη γυναίκα του μετά από λίγες ημέρες: «Νιώθω ότι η ζωή μου έφθασε στο τέλος της. Μόνο έτσι θα μπορέσω να οργανώσω τις τελευταίες πράξεις της, με έναν τρόπο που πιστεύω ύτι είναι επιβεβλημένος... Θα πρέπει να παρουσιαστώ στη δίκη ως Υπουργύς του Ράιχ και όχι ως κοινός πολίτης. Δεν μπορώ να σκεφτώ ούτε εσένα ούτε τον εαυτό μου. Η μόνη μου επιθυμία είναι να βρω τη δύναμη να δω τα πράγμα­ τα κάτω από αυτό το πρίσμα. Είμαι σε πολύ καλή φυσική κατά­ σταση, ύσο περίεργο και αν φαίνεται αυτύ. Έστω και αν έχω εγκαταλείψει κάθε ελπίδα, ταράζομαι κάθε φορά που πιάνω το εαυτό μου να σκέπτεται πως τελικά ίσως υπάρξει κάποια διέξο­

234

Η ΔΙΚΗ ΤΗ Σ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

δος.,.Ίσως να μπορώ ακόμα να κάνω κάτι για το γερμανικό λαό χρησιμεύοντάς του ως παράδειγμα».31 Αφού μελέτησε το κατηγορητήριο, ο δικηγόρος του Κάιτελ συμβούλευσε τον πελάτη του να απαντήσει με ειλικρίνεια χωρίς να κρύψει τίποτε. 0 Κάιτελ συμφώνησε απόλυτα μαζί του. «Δεν μπορείς να διαψεύσεις τα στοιχεία που υπάρχουν στο κατηγορητήριο» απάντησε μελαγχολικά. Με αυτό λοιπόν τον τρόπο σκόπευε να ενεργήσει όταν θα βρισκόταν στο εδώλιο του κατηγορουμένου. Δεν υπήρχε κανένας λόγος να προσπαθήσουν να αποκρούσουν τις κα­ τηγορίες, του είπε ο δικηγόρος του, καθώς υπήρχαν όλα τα ντοκου­ μέντα - είχαν όλα διασωθεί χάρη στην τυπική γερμανική μεθοδικότητα. Πολλά από τα ντοκουμέντα που έφεραν σχόλια δικά του, ήταν χαρακτηριστικά του κυκλοθυμικού του χαρακτήρα. Όπως έλεγε αργότερα ο Κάιτελ στον γιο του, ο Φύρερ γνώριζε καλά ότι οι διαταγές τις οποίες είχε εκδώσει κατά τη διάρκεια της εκστρατείας στη Ρωσία, ήταν παράνομες αλλά είχε εκφράσει την άποψη πως «όταν νικήσουμε τότε σίγουρα όλα θα είναι εντάξει. Μόνο με ανορ­ θόδοξες μεθόδους μπορείς να κερδίσεις αυτό τον ωραίο αγώνα, και οι ίδιοι οι Ρώσοι θα μας αναγκάσουν σίγουρα, με τις δικές τους μ ε­ θόδους, να πάρουμε αυτού του είδους τα μέτρα».32 Βαθύτερη διορατικότητα εμφανίζεται στις ιδιωτικές σημειώσεις του Στρατηγού Άλφρεντ Γιόντλ, Αρχηγό του Επιτελείου της Ανωτάτης Διοικήσεως των Γερμανικών Ενόπλων Δυνάμεων (Χίτλερ) από το 1938-1945. Έγραφε: «Έχω γίνει πυρ και μανία τώρα που διάβασα το κατηγορητήριο. Επαναλαμβάνεται το 1918. Αν αυτός ο πόλεμος θα έχει κάποιο νόημα για την πρόοδο της ανθρωπότη­ τας, αυτό είναι ότι θα μας οδηγήσει αναπόφευκτα σε μια διαρκή ειρήνη στην Ευρώπη, αν όχι και σε ολόκληρο τον κόσμο. Αλλά σ’ αυτή την περίπτωση, αντί για την ωμή βία που πρωτοστάτησε σ’ αυτόν τον πόλεμο και κατέληξε στο νικηφόρο αποτέλεσμα, θα έπρεπε να υπάρχει ένα διεθνές σύστημα δικαιοσύνης αποδεκτό από όλες τις πλευρές. Διαφορετικά τα έθνη αυτού του κόσμου δεν θα είχαν κάνει ούτε ένα βήμα προόδου. Αλλά βέβαια», πρόσθεσε, αποκαλύπτοντας μια φλόγα ελπίδας που σιγόκαιγε μέσα του, «η κατηγορούσα αρχή δεν ταυτίζεται με το Δικαστήριο». Και, «αυτό που με έκανε περισσότερο απ’ όλα να αγανακτήσω είναι το τελικό συμπέρασμα του κατηγορητηρίου πως όλοι οι κατηγορούμενοι πλούτισαν από τις κατακτημένες χώρες».33 Η πρώτη αντίδραση του δρ. Robert Ley όταν παρέλαβε το κα­

Ο ΕΣ, ΟΥΤΕ ΠΟΥ ΘΥΜΟΤΑΝ TON REICHSMARSCHALL

235

τηγορητήριο, ήταν να ζητήσει έναν συνήγορο για να τον υπερα­ σπιστεί και κατά προτίμηση «έναν έγκριτο Εβραίο δικηγόρο». 0 ίδιος, όπως και πολλοί από τους κατηγορουμένους, είχαν πάθει νευρικό κλονισμό. Ένας ή δύο σχέδιαζαν να αυτοκτονήσουν. «Αυτοκτονία» έγραφε ο Κάιτελ στον συνήγορό του στις 24 Οκτωβρίου. «Πόσες φορές δεν την αντιμετώπισα σαν μια σοβαρή διέξοδο και την απέρριπτα μόνο επειδή -όπως αποδεικνύεται πάντα- τίποτε δεν αλλάζει και τίποτε δεν βελτιώνεται με μια τ έ ­ τοια πράξη». Οι Ένοπλες Δυνάμεις θα τον χαρακτήριζαν ως λ ι­ ποτάκτη και δειλό. Η αυτοκτονία του Χίτλερ υπήρξε η «ύστατη απογοήτευση » .34 0 Επίατρος Kelley προειδοποίησε τον Συνταγματάρχη Andrus ότι οι κρατούμενοι θα έπρεπε «να καταπολεμήσουν» τη μεγάλη ψυχολογική τους ένταση και γι’ αυτό το λόγο συνέστησε να βγαί­ νουν συχνότερα στο προαύλιο για να ασκούνται. «Αυτή η ένταση δημιουργεί ενδοκρινικές διαταραχές (sic) που οδηγούν αναπό­ φευκτα σε φυσικές αλλοιώσεις». 0 Kelley ανέφερε ονομαστικά τους Ες, Κάιτελ, Ley, Ρίμπεντροπ και Sauckel ως ιδιαίτερα επιρ­ ρεπείς.35 Την ίδια ημέρα ο Στρατηγός Donovan πρότεινε να ζητή­ σουν από το Δικαστήριο να συγκροτηθεί μια επιτροπή που θα εξέταζε την πνευματική κατάσταση του Ες καθώς και την ικανό­ τητά του να συσκέπτεται με τον συνήγορό του.36 Μερικές ώρες αργότερα, ο Robert Ley κατέρρευσε κάτω από όλη αυτή την πίεση. Σκόρπισε στο κελί του σημειώματα πως θα αυτοκτονούσε, έσκισε τα ρούχα του και τα έχωσε στο στόμα του και τέλος, τύλιξε σφιχτά γύρω από το λαιμό του μια στρατιωτική πετσέτα, την έβρεξε και περίμενε μέχρι να στραγγαλιστεί. Δεν ήταν ένας ευχάριστος θάνατος. Οι Αμερικανοί τον έθαψαν σαν σκυλί σε έναν τάφο χωρίς όνομα. Στο κελί του βρήκαν έναν ογκώδη φάκελο εκατοντάδων σελίδων, με παρανοϊκό περιεχόμε­ νο κατά το μεγαλύτερο μέρος - υπήρχαν επιστολές προς την όμορφη σύζυγό του η οποία είχε επίσης αυτοκτονήσει κατά τη διάρκεια του πολέμου. 0 Jackson κλείδωσε αυτόν τον φάκελο κά­ που και ποτέ δεν παραδόθηκε στους στενούς συγγενείς του. Β ρί­ σκεται ακόμη μαζί με τα προσωπικά έγγραφα.37 Θορυβημένος από το γεγονός ότι οι κατηγορούμενοί του άρχιζαν να χάνουν το λογικό τους, παράγγειλε στους συνεργάτες του: «Έχω τη γνώμη ότι δεν πρέπει να αποκαλυφθεί ο φάκελος (του Ley) γιατί αυτό θα έχει επιπτώσεις στην υπόθεση».

236

Η ΔΙΚΗ ΤΗ Σ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

Το γεγονός της αυτοκτονίας του Ley ανακοινώθηκε στους υπόλοιπους είκοσι ένα επιζώντες κατηγορουμένους και διατάχθηκαν να υπογράψουν ότι το πληροφορήθηκαν.38 ο h ja l m a r s c h a c h t εξέτασε προσεκτικά τη στήλη με τις υπογρα­ φές. Πρόσθεσε τη δική του και μετά έδωσε το χαρτί στον Αμερι­ κανό λοχία λέγοντας του ειρωνικά: «Αν θέλεις μπορώ να βάλω ένα “ X ” δίπλα στην υπογραφή αυτών που θα πρέπει να πυροβο­ λήσεις».39 Και ο Streicher φαίνεται ότι επίσης σκέφτηκε προς στιγμή να κρεμαστεί, αλλά μετά αποφάσισε ότι άξιζε τον κόπο να παρακο­ λουθήσει αυτή τη μάχη. «Νομίζω ότι ο L. κρεμάστηκε», εκμυ­ στηρεύτηκε στο ημερολόγιό του, «επειδή δεν φτάνει σε μας τ ί­ ποτα απολύτως από τον έξω κόσμο, ούτε πουκάμισα ακόμη. Γράφω επάνω σε ένα τραπέζι που είναι φτιαγμένο από χαρτόνι και στηριγμένο σε λωρίδες απύ ξύλο».40 Ο Γκαίρινγκ ευχαριστήθηκε με την αυτοκτονία. «Ο Ley είχε αδύνατο χαρακτήρα» σχολίασε: «Τ ο πιθανότερο ήταν πως θα έσπαγε στη δίκη». Φοβόταν επίσης ότι και ο Ρίμπεντροπ έδειχνε τα ίδια σημάδια κλονισμένου ηθικού. «Δεν φοβάμαι τους στρα­ τιώ τες» είπε ένας ψυχίατρος αναφερύμενος στον Κάιτελ και τον Άλφρεντ Γιύντλ. «Θα κρατήσουν την ψυχραιμία τους».

12 ΕΝΑΣ ΕΝΤΙΜΟΤΑΤΟΙ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΑΣ ΗΝ η μ ε ρ α π ο υ α υ τ ο κ τ ο ν η ς ε ο l e y , ο Δικαστής Biddle πήγε για διακοπές στη Ρώμη ακολουθώντας το παράδειγμα του Jackson. Αποστεωμένος σαν αποξηραμένο φρούτο, ο Πάπας του παραχώρησε δεκαπεντάλεπτη ακρόαση, για την οποία ο δικα­ στής ντύθηκε με ριγωτό παντελόνι και μαύρο επίσημο σακάκι. Η Αυτού Αγιότης τού επεσήμανε ότι η κυρία von Papen βρισκόταν σε επαφή μαζί του και ζήτησε από τον Αμερικανό δικαστή να κά­ νει ό,τι μπορεί για να έχει ο τέως Αντικαγκελάριος της Γερμανίας μια δίκαιη δίκη. Τόνισε επίσης τη βαθιά του θλίψη για το γεγονός ότι ένας ακόμη που ανήκε στο ποίμνιό του, ο Robert Ley, είχε οδηγηθεί στην αυτοκτονία.1 Ο Στρατηγός Α'ίζενχάουερ απέρριψε τα αιτήματα των Βρετα­ νών δικαστών Lawrence και Birkett να φέρουν στη Νυρεμβέργη τις συζύγους τους. Εκείνοι δυσαρεστήθηκαν και απείλησαν πως θα διαμαρτύρονταν μέσω του Υπουργείου Εξωτερικών. Αλλά ο ανώτατος διοικητής προφανώς φοβόταν ότι θα έβρισκε μπελάδες αν επέτρεπε στη γυναίκα του τη Mamie να έλθει, και δεν είχε κα­ μιά διάθεση να δημιουργηθεί προηγούμενο.2 0 Biddle γευμάτισε με τον Αϊζενχάουερ στη βίλα του στο Bad Homburg - απολαμβάνοντας για πρώτη φορά από τότε που έφθασε στη Γερμανία, φρέσκο γάλα. «Μας διηγήθηκε πολλά ενδιαφέ­ ροντα πράγματα» παρατήρησε ο Biddle χωρίς άλλα σχόλια. «Αναγκάστηκε να ξαναπάρει από τα γαλλικά στρατόπεδα κρα-

Τ

238

Η ΔΙΚΗ ΤΗ Σ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

τουμένων, 100.000 αιχμάλωτους πολέμου γιατί οι Γάλλοι τους έκλεβαν τις χλαίνες, τα ρούχα και την τροφή. Πολλοί από αυτούς ήταν κατάκοιτοι».3 Πάντως οι Γάλλοι δεν ήταν οι μόνοι που έφθα­ ναν σ’ αυτές τις υπερβολές. Πολλοί αξιωματικοί του Αΐζενχάουερ, παρερμηνεύοντας τις διατάξεις της Οδηγίας αρ. 1067 των Αρχη­ γών των Επιτελείων, καταδίκαζαν σε συστηματική λιμοκτονία τους κρατουμένους που είχαν αιχμαλωτισθεί απύ τους Αμερικα­ νούς όταν τελείωνε ο πόλεμος.4 Περίπου 1.000.000 από αυτούς πέθαναν από κακή διατροφή, υποθερμία και διάφορες αρρώ­ στιες.5 Επίσης, στις ανατολικές περιοχές εφάρμοζαν ένα είδος Σχεδίου του Morgenthau, με αλόγιστη σκληρότητα: Ζητώντας εκ­ δίκηση, οι αξιωματικοί ορισμένων στρατοπέδων που βρίσκονταν εκεί που τώρα είναι η Πολωνία, είχαν αρχίσει να δολοφονούν συ­ στηματικά τους Γερμανούς αιχμαλώτους πολέμου που κρατού­ νταν.6

Με επικεφαλής τον Sir David Maxwell Fyfe, η βρετανική ομά­ δα των κατηγόρων έφθασε στη Νυρεμβέργη στις 24 Οκτωβρίου του 1945, χωρίς να υποπτεύεται πως θα κολλούσε εκεί, βουλιά­ ζοντας σε νομικές διαμάχες, επί ένα χρόνο περίπου. Έμειναν στο χωριό Zirndorf, πέντε μίλια νοτιοδυτικά. Στον Βρετανό επικεφα­ λής των κατηγόρων παραχωρήθηκε μια βίλα στην Goethe Strasse αρ. 7, η οποία ανήκε προηγουμένως στον Δήμαρχο. «Ο Phillimore μου μιλούσε επί δύο ώρες μετά το δείπνο» γκρίνιαζε ο Maxwell Fyfe σε ένα γράμμα του την επύμενη ημέρα. «Αν μετρήσει κανείς και τους δικαστές, αυτή τη στιγμή υπάρ­ χουν εδώ 168 Βρετανοί. Και αν ακόμη αφαιρεθούν οι φρουροί και το υπηρετικό προσωπικό, είμαι υπεύθυνος για περισσότε­ ρους από εκατό και πρέπει να φροντίζω για τη διαμονή τους, τη μεταφορά, τα γεύματα και τα σχετικά».7 «Ο καθένας έχει και κάποιο παράπονο» πρύσθεσε μετά από λίγες ημέρες. «Ο Λόρ­ δος Δικαστής Lawrence δεν είχε θήκη για το πάπλωμά του και ένα μόνο μαξιλάρι γεμισμένο με άχυρο. Ο Δικαστής Birkett δεν είχε ξεχωριστό σπίτι. Αν οι στρατιωτικοί νομικοί σύμβουλοι των αντιπροσωπειών διαχωριστούν απύ τους ομόλογούς τους πολί­ τες, τότε οι αντιπροσωπείες θα χρειαστούν δύο καταυλισμούς. Αν παραμείνουν σε έναν, ο Συνταγματάρχης Turrill θα σπάσει τα

ΕΝΑΣ ΕΝΤΙΜΟΤΑΤΟΣ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΑΣ

239

ευαίσθητα σοσιαλιστικά νεύρα του κυρίου Elwyn Jones. Το λου­ τρό της δεσποινίδας Kentish στον καταυλισμό, δεν έχει κουρτίνες και καμιά από το γυναικείο προσωπικό δεν μπορεί να κάνει μπάνιο, γιατί φοβούνται ότι τις βλέπουν απ’ έξω». Και σαν να μην φθάνουν όλα αυτά, «ο Jackson πιστεύει ότι θα έχουμε προ­ βλήματα με την υπόθεση του Katyn».8 Στο μεταξύ, ο Robert Jackson περνούσε δύσκολες ώρες προ­ σπαθώντας να θεμελιώσει το κατηγορητήριο εναντίον του Ρού­ ντολφ Ες. Στις 29 Οκτωβρίου έστειλε τον Erich M. Lipman, του επιτελείου της 3ης αμερικανικής στρατιάς, να ερευνήσει εξονυχι­ στικά το σπίτι τηςΊλσε Ες προσπαθώντας να βρει έγγραφα-ντοκουμέντα. 0 Lipman ανέφερε ότι, αφού έψαξε εξήντα κουτιά με φακέλους που περιείχαν την προσωπική και την υπηρεσιακή αλ­ ληλογραφία του Ες, συμπέρανε πως τα περισσότερα από αυτά θα εξυπηρετούσαν την υπεράσπιση μάλλον, παρά την κατηγο­ ρούσα αρχή. «Ειλικρινά», δήλωσε ο Lipman στον Τπολοχαγό Blumenstein στη Νυρεμβέργη, «είμ α ι φοβερά εντυπωσιασμένος από τους φίλους που είχε (ο Ες) και από τον τρόπο που εναντιω­ νόταν στην ευνοιοκρατία, ακόμη και για υποθέσεις που αφορού­ σαν την οικογένειά το υ».9 Φυσικά αυτά δεν ανακοινώθηκαν στους δικηγόρους υπερά­ σπισης. Έτσι κι αλλιώς, ο Ες είχε αρνηθεί να διορίσει δικηγόρο και είπε στο Δικαστήριο ότι του ήταν αδιάφορο αν τον όριζαν εκείνοι αυτεπαγγέλτως.10 Μια φορά, με διαταγή του Andrus, του απαγόρευσαν να ξυρίζεται επί τέσσερις ημέρες, σε μια προσπά­ θεια να του σπάσουν το ηθικό και να του μειώσουν την αυτοπε­ ποίθηση. Αντέδρασε αρνούμενος να διαβάσει το κατηγορητήριο. «Ίσως να του ρίξω μια ματιά πριν από τη δίκη» είπε περιφρονη­ τικά στον Επίατρο Kelley. 0 Kelley τον ρώτησε μήπως ήθελε να του κάνουν μια ένεση ινσουλίνης για να πάρει λίγο βάρος πριν του κάνουν «την άλλη ένεση που θα του επαναφέρει τη μνήμη». 0 Ες αρνήθηκε: «Ε ίμ α ι σίγουρος πως θα ξαναπάρω το κανονικό μου βάρος όταν θα είμαι ελεύθερος» είπε. Μια ημέρα, στις 30 Οκτωβρίου, τον έβγαλαν από το κελί του και του έδειξαν το σωρό από τα πακέτα που είχε φέρει μαζί του από την Ουαλία. Έ δειξε έκπληκτος. «Όταν ήλθατε εδώ», του ε ί­ πε ο Συνταγματάρχης Amen, «φέρατε μαζί σας διάφορα χαρτιά και ντοκουμέντα». «Δεν το γνωρίζω».

240

Η ΔΙΚΗ ΤΗ Σ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

«Προχθές μου είπατε ότι το θυμόσαστε» επέμενε ο Amen. Καθώς ο διερμηνέας του μετέφραζε την τελευταία αυτή φρά­ ση, ο Ες στράφηκε και τον ρώτησε δείχνοντας τον Συνταγματάρ­ χη: «Ε ίπ α κάτι σ’ αυτόν εδώ τον κύριο; Δεν νομίζω πως τον έχω δει άλλη φορά προηγουμένως». Η υπομονή του Συνταγματάρχη Amen φάνηκε να εξαντλείται για μια ακόμη φορά. «Δεν θυμάστε που σας ανέκρινα επανει­ λημμένα;» τον προκάλεσε. Ο Ες κούνησε το κεφάλι του. «Το μνημονικό σας χειροτερεύει αντί να καλυτερεύει. Έτσι δεν είνα ι;» 0 υπαρχηγός του Χίτλερ απάντησε πως δεν το νόμιζε. Σήκωσε τα δεμένα με χειροπέδες χέρια του προσπαθώντας να καθίσει πιο άνετα. Η λογική του ήταν για μια ακόμη φορά, ακαταμάχητη. το δ ικ α σ τ ή ρ ιο διόρισε τον δρ. Günther von Rohrscheidt να εκπρο­ σωπήσει τον Ες. «Του είπα», σημείωσε ο Ες όταν ο δικηγόρος του τον επισκέφθηκε στις 2 Νοεμβρίου, «πως θεωρώ αυτή τη δ ί­ κη φάρσα- η τελική ετυμηγορία έχει ήδη προαποφασισθεί- και πως δεν αναγνωρίζω την αρμοδιότητα του Δικαστηρίου». Ο Rohrscheidt τον ρώτησε αν γνώριζε ότι αυτή τη στιγμή ήταν ο μό­ νος κρατούμενος που φορούσε χειροπέδες. Ο Ες του απάντησε ότι αυτό του ήταν αδιάφορο. «Μου μίλησε για το ταξίδι μου στην Αγγλία», έγραφε στο ημερολόγιό του, «για το οποίο φυσικά δεν θυμόμουν τίποτε». Προς το παρόν, το προσωπικό του Amen άφησε τον Ες στην ησυχία του. Στον Στρατάρχη Milch επεφύλαξαν πολύ σκληρότερη μετα­ χείριση. Είχε απογοητεύσει τους ανακριτές του. Τον είχαν μετα­ φέρει αεροπορικώς από την Αγγλία με την ανομολόγητη ελπίδα ότι θα κατέθετε εναντίον του Γ καίρινγκ και του Speer. Σε μια κα­ τά μόνας συζήτηση στο ανακριτικό γραφείο, στις 5 Νοεμβρίου, ο Επισμηναγός Ernst Engländer του επεσήμανε πως θεωρούσε την κατάθεσή του ανειλικρινή - δεν αποκάλυπτε ό,τι γνώριζε για τον Γκαίρινγκ και τον Speer. Ο Milch γνώριζε τον Engländer ως «E m ery». «Μου είπ ε», έγραφε αργότερα ο Milch, «πως δεν ήμουν ειλικρινής μαζί του όταν με ρώτησε για την καταγωγή μου! Του απάντησα πως δεν μπορώ να εφεύρω γεγονότα σχετι­ κά με τον εαυτό μου, και ότι ο μόνος τρόπος να ξεκαθαρίσω αυ­

ΕΝΑΣ ΕΝΤΙΜΟΤΑΤΟΣ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΑΣ

241

τά τα πράγματα είναι να ρωτήσω τη μητέρα μου! Μου απάντησε πως μίλησε με τον Γκαίρινγκ γ ι’ αυτό το θέμα και αυτός του είπε πως ένα τέτοιο γράμμα δεν θα ήταν απαραίτητο!»* Ο Engländer/Evans/Emery προειδοποίησε τον Milch πως αν εξακολουθού­ σε να υπερασπίζεται τον Γκαίρινγκ και τον Speer, οι νικητές θα παρέπεμπαν και αυτόν σε δίκη για εγκλήματα πολέμου. Ο Milch διαμαρτυρήθηκε λέγοντας ότι είναι αθώος. Ο Engländer του απάντησε: «Αυτά είναι ανοησίες. Μπορούμε να κατασκευάσου­ με υποθέσεις για εγκλήματα πολέμου εναντίον οποιουδήποτε Γερμανού, αρκεί να το θελήσουμε».11 Στις 9 Νοεμβρίου, ο Milch πρύσθεσε στο ημερολύγιύ του: «Ο (Staatssekretär1 Wilhelm) Stuckart, του Υπουργείου Εσωτερικών, κατέφθασε και αυτύς εδώ, και μέχρι τώρα τον έχουν στην απο­ μόνωση. Έχει πολύ αδυνατίσει και φαίνεται άρρωστος. Τον ανέκριναν σχετικά με τους προγόνους μου, προφανώς ο Επισμηναγός Engländer - είχε ήδη μάθει το αληθινό του όνομα. Δεν είναι περίεργο το ότι οι Εβραίοι που υπήρχαν ανάμεσα στο προσωπι­ κό του Jackson ενοχλήθηκαν από το γεγονός ότι αυτός, ο Στρα­ τάρχης των Ναζί, ήταν ένας αποστάτης της θρησκείας τους». Η τ α κ τ ικ ή εκφοβισμού που χρησιμοποιούσαν οι Αμερικανοί είχε γίνει πλέον ρουτίνα. Μετά από χρόνια, ο τέως στρατιωτικός Δικα­ στής των SS Konrad Morgen**, (οι θαρραλέες έρευνες του οποίου οδήγησαν, κατά τη διάρκεια του πολέμου, στη σύλληψη και την εκτέλεση του διοικητή του στρατοπέδου του Buchenwald Karl Koch), διηγήθηκε στον τιμημένο με βραβείο «Πούλιτζερ» συγγρα­

* Σ .τ.Σ .: 0 Milch είχε κατηγορηθεί ότι ήταν Εβραίος. Ρώτησε τη μητέρα του γ ι’ αυτό. Εκείνη του έγραψε ένα γράμμα (το οποίο έχω δει και είναι τέσσερις χ ει­ ρόγραφες σελίδες). Του εξομολογήθηκε ότι ο πραγματικός πατέρας του ήταν ο θείος της, ο Carl Brauer, ο οποίος δεν ήταν Εβραίος. Έτσι αυτό αποκατέστη­ σε τη φήμη του. 0 νόμιμος πατέρας του, ο Anton Milch, ήταν Εβραίος. 1 Σ.τ.Μ .: Υφυπουργός. ** Σ .τ.Ε .: Morgen Konrad, βοηθός Δικαστής των SS, ο οποίος ερευνούσε τις μη νόμιμες μεθόδους που ακολουθούσε η διοίκηση των στρατοπέδων συγκεντρώσεως. Η αρμοδιότητα του δρ. Morgen θα μπορούσε στην ουσία να θεω­ ρηθεί από κάποιον σώφρονα άνθρωπο κάπως ασυνήθιστη δεδομένου ότι τα SS είχαν το ρόλο του εξολοθρευτή. Πέρα από τις μετακινήσεις από το Αουσβιτς ή την Treblinka, πέρα από τις θανατώσεις με αέρια και την απανθράκωση σωμάτων, αρμοδιότητα του Morgen ήταν κατά κύριο λόγο να ελέγχει ότι δεν θα γινόταν καμιά αποτρόπαιη πράξη.

16

242

Η ΔΙΚΗ ΤΗ Σ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

φέα John Toland, παρόμοιες εμπειρίες του στα χέρια των ανακρι­ τών στη Νυρεμβέργη. «Κ αι οι αξιωματικοί στο στρατόπεδο (Άου­ σβιτς) τα τακτοποιούσαν όλα μια χαρά» έλεγε ο Morgen. Αναφερόταν στις δικές του έρευνες για τις παρανομίες που είχαν γίνει από τα SS υπό τη διοίκηση του Rudolf Höss, διοικητή του Άουσβιτς κατά τη διάρκεια του πολέμου. «Όταν έφθαναν νέοι κρατούμενοι και δεν υπήρχε γι’ αυτούς αρκετός χώρος, έβγαζαν έξω την τελευ­ ταία φουρνιά, τους έστηναν στον τοίχο και τους τυφέκιζαν, και με αυτό τον τρόπο έκαναν χώρο για τους καινούργιους». Όταν όμως ρωτήθηκε για τον αριθμό των 6.000.000, ο Morgen είπε στον Toland: «Είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς ένα τέτοιο νούμερο».12 Του είπε πως γνώριζε ότι υπήρχαν Εβραίοι «που βοηθούσαν στην εξολόθρευση ομοθρήσκων τους». Αλλά αρνήθηκε να ψευδορκήσει καταθέτοντας στη Νυρεμβέργη ότι η Ilse Koch, χήρα του διοικητή που απαγχονίσθηκε από τα ίδια τα SS, είχε φτιάξει αμπαζούρ από ανθρώπινα δέρματα. Αυτό ήταν παραμύθι είπε: «Τελείως αναλη­ θές. Οι Αμερικανοί κόντεψαν να με σκοτώσουν» θυμόταν ο Morgen. «Τρεις φορές με απείλησαν πως θα με στείλουν στους Ρώσους ή τους Γάλλους ή τους Πολωνούς».13

Για τον Jackson, η συγκέντρωση αποδεικτικού υλικού που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί στη δίκη, εξελίχθηκε σε πραγματικό εφιάλτη. Είχε αρχίσει να έχει αμφιβολίες για την αποτελεσματικότητα και την παραγωγικότητα του OSS του Στρατηγού Donovan. Είχαν υποσχεθεί πολλά, αλλά τα αποτελέσματα ήταν πενιχρά. Αυ­ τά που ο Donovan θεωρούσε αποδείξεις, στην πραγματικότητα δεν είχαν καμιά αξία. «Δεν μου είχε ποτέ δημιουργηθεί η εντύπωση πως με είχαν παγιδεύσει σ’ αυτή την υπόθεση» σχολίαζε αργότερα ο Jackson. «Αλλά η αλήθεια ήταν πως ήμουν παγιδευμένος! » 14 0 ρόλος του ως επιθεωρητή για την καταπολέμηση της κλοπής από τους φύ­ λακες ή τους αξιωματούχους των SS είναι σχετικά κατανοητός. Και ως προς τις δύο του ιδιότητες, ο Morgen ενεργούσε με ευσυνειδησία, μέσα στα πλαί­ σια των αρμοδιοτήτων του. Από το ένα στρατόπεδο στο άλλο, υπέδειξε και κατάφερε την καταδίκη ανδρών των SS, με την κατηγορία της βίαιης συμπε­ ριφοράς. Η δικαιοδοσία του όμως δεν περιορίστηκε σε χαμηλόβαθμα μέλη των SS. Το 1943 ανακάλυψε ότι ο Karl Koch, διοικητής του στρατοπέδου Buchenwald είχε καταχραστεί πάνω από 100.000 μάρκα, είχε παραποιήσει έγγραφα και ότι είχε καλύψει δολοφονίες.

ΕΝΑΣ ΕΝΤΙΜΟΤΑΤΟΣ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΑΣ

243

Σύντομα έγινε φανερό ότι το OSS ήθελε από την αρχή να σκηνο­ θετήσει ολόκληρη τη δίκη κατά το πρότυπο των σκηνοθετημένων δικών της NKVD, με τον Jackson, λίγο πολύ, στο ρόλο επαγγελματία ηθοποιού. Στα πλαίσια αυτής της σκηνοθεσίας πρότειναν να ξεκινήσει πριν από τη δίκη μια προπαγανδιστική καμπάνια στις ΗΠΑ, με «ιδιαίτερη έμφαση στη δημοσίευση των ιστοριών φρίκης για να εντυπωθούν κατάλληλα στο μυαλό του κοινού». Για τον σκοπό αυτό το OSS επινόησε ένα σενάριο, με σκοπό την εκπαίδευ­ ση της αμερικανικής κοινής γνώμης. Αυτό γυρίστηκε σε δύο μπο­ μπίνες με τον τίτλο Έγκλημα καί Τιμωρία. Σκοπός ήταν να κατευ­ θύνουν την κοινή γνώμη εναντίον των αρχηγών των Ναζί. Ο Jackson αρνήθηκε να πάρει μέρος. Αρνήθηκε ακόμη και να διαβάσει την ομιλία που είχε ετοιμάσει το OSS προκειμένου να την εκφωνήσει μπροστά στις κάμερες. «Καθώς γνωρίζετε», έγραψε στον αρμό­ διο αξιωματικό του OSS, «ο ι Βρετανοί έχουν μια ιδιαίτερη αντιπά­ θεια για τους νομικούς που κοινολογούν τις δικαστικές τους υπο­ θέσεις στις εφημερίδες ή σε άλλα μέσα μαζικής ενημέρωσης».15 Την πρόταση για το γύρισμα του φιλμ ακολούθησε μια ξεκά­ θαρη πρόταση του OSS για την εξαπόλυση μιας καμπάνιας «μα ύ­ ρης προπαγάνδας» κατά τη διάρκεια της δίκης, με πράκτορες σε επιλεγμένες ξένες χώρες που θα διέδιδαν διάφορες φήμες με σκο­ πό να επηρεασθεί η κοινή γνώμη υπέρ της δίκης και εναντίον των κατηγορουμένων. Αυτό, όπως επεσήμαναν, θα ήταν περισσότερο αποτελεσματικό από το να ξεκινούσαν μια εκστρατεία ενημέρω­ σης της κοινής γνώμης με πραγματικά στοιχεία που όλοι θα κατα­ λάβαιναν ότι προερχόταν από τις κυβερνήσεις των Δυνάμεων που θα διεξήγαγαν τις δίκες. Ένας από το προσωπικό του Jackson του επεσήμανε κατ’ ιδίαν, πως η «πρόταση ήταν “ εξωπραγματική”, για να μην πω εξαιρετικά επικίνδυνη» και ο ίδιος ο δικαστής συ­ μπλήρωσε με μολύβι πάνω στο γράμμα που του είχε σταλεί: «Η πρόταση είναι εξωφρενική! Μην τους ενθαρρύνετε καθόλου».16 Δείγματα των ανήθικων μεθόδων του OSS μπορεί κανείς να δει στα πρώτα ακόμη στοιχεία που υπάρχουν για τη Νυρεμβέργη για παράδειγμα, στις προανακρίσεις των κατηγορουμένων δεν παρίστατο δικηγόρος και συχνά τους έπειθαν με τεχνάσματα ή εκφοβισμό να υπογράψουν καταθέσεις, οι οποίες γνωρίζουμε τώ­ ρα ότι δεν ανταποκρίνονταν στην αλήθεια, που ενοχοποιούσαν άλλους. Οι φάκελοι είναι γεμάτοι αξιοπερίεργα. Για παράδειγμα, ανώνυμα δακτυλογραφημένα αποσπάσματα εγγράφων αντί για

244

Η ΔΙΚΗ ΤΗ Σ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

τα πρωτότυπα, και ένορκες καταθέσεις μαρτύρων -όπως του Höss, διοικητή του Άουσβιτς- όπου υπάρχει η υπογραφή των μαρτύρων που πιστοποιούν την υπογραφή του, αλλά λείπει η δική του.17 Οι Αμερικανοί επίσης είχαν υποβάλει ως τεκμήριο με αρ. 1553-PS, έναν φάκελο με τιμολόγια για την αποστολή, κάθε μήνα, Zyklon (δισκίων υδροκυανίου) στο γραφείο απεντομώσεων του Άουσβιτς και αποσιώπησαν το γεγονός ότι ο ίδιος φάκελος περιεί­ χε τιμολόγια για ίδιες ποσότητες Zyklon με προορισμό το στρατό­ πεδο του Oranienburg, έξω από το Βερολίνο, όπου ποτέ δεν ανα­ φέρθηκε ότι λειτουργούσαν θάλαμοι αερίων. Οι κατηγορούμενοι συχνά ανακρίνονταν για πρώτη φορά κά­ τω απύ συνθήκες που τους έκαναν να πιστεύουν πως είχε ήδη αρχίσει η δίκη. Έτσι ο Κάιτελ αναφερόταν σε μια προσωπική του σημείωση στις «ανακρίσεις από αξιωματικούς (δικαστές) του Στρατιωτικού Δικαστηρίου των Συμμάχων».18 Το πρακτικό δ εί­ χνει πως σε μια ανάκριση που έγινε τον Αύγουστο, ο Γκαίρινγκ προκάλεσε τον ανακριτή του ρωτώντας τον: «Θα ήθελα να γνω­ ρίζω αν αυτή είναι μύνο μια απλή προανάκριση ή αν έχει αρχίσει η κανονική δ ίκ η ».19 Ο ανακριτής Συνταγματάρχης Amen, απέ­ φευγε να απαντήσει ευθέως. 01 λ ο γ ο μ α χ ι ε ς μεταξύ του Δικαστή Jackson και του Donovan κορυφώθηκαν το Φθινύπωρο του 1945 μετά την επιστροφή του Στρατηγού από την Κίνα, όπου παρέμεινε αρκετό καιρό για υπο­ θέσεις του 0SS. Μέχρι εκείνη τη στιγμή, η ομάδα του Jackson βρι­ σκόταν σε καλό δρόμο, θεμελιώνοντας μια καλά τεκμηριωμένη κατηγορία, βασισμένη αποκλειστικά σε ντοκουμέντα εναντίον των Ναζί. Αλλά στον Donovan άρεσαν οι εντυπωσιασμοί και ήθε­ λε η δίκη να στηρίζεται κυρίως σε δημόσιες καταθέσεις μαρτύρων, σαν τον Schacht και τον Gisevius - μια δίκη βασισμένη σε γραπτά ντοκουμέντα, δεν θα μπορούσε να τροφοδοτήσει τη φαντασία του κόσμου. Είχε φθάσει στο σημείο να δημιουργήσει σχέσεις με τον Γκαίρινγκ, που στον Jackson φαινόταν υπερβολικά στενές. Ενώ ανέκριναν τον Γκαίρινγκ, την επόμενη ημέρα της επίδοσης των κατηγορητηρίων, σχετικά με το αν αλήθευε η κατάπτυστη υπόθε­ ση της απόταξης του Στρατηγού Werner von Blomberg και του Στρατηγού Werner von Fritsch το 1938, ο Γκαίρινγκ είπε πως αυ­ τύ δεχόταν να το συζητήσει μόνο ιδιαιτέρως.20 Αυτή η ειδική μυ­ στική ανάκριση έγινε στις 6 Νοεμβρίου από τον Στρατηγό Do­

ΕΝΑΣ ΕΝΤΙΜΟΤΑΤΟΣ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΑΣ

245

novan χωρίς την παρουσία γραμματέως. Ο Γκαίρινγκ έδωσε μια πολύ κατατοπιστική κατάθεση σύμφωνα με στοιχεία που είναι τώρα γνωστά, αλλά «ζήτησε να κρατηθεί μυστική».21 Οι σχέσεις μεταξύ του Jackson και του Donovan είχαν φθάσει στο χειρότερό τους σημείο. Στις 7 Νοεμβρίου οι Ρώσοι διοργάνωσαν μία θορυβώδη δεξίωση για να γιορτάσουν την Οκτωβριανή Επανάσταση. Καθώς οι ΗΠΑ επρόκειτο να εκπροσωπηθούν από τον Στρατηγό Donovan, ο Jackson αρνήθηκε να παραστεί, ακόμη και όταν ο Στρατηγός Aleksandrov πήγε να τον πάρει με το αυτο­ κίνητό του.22 Την ίδια ημέρα, με επιστολή του, σε τραχύ ύφος, ο Donovan του είχε εκθέσει τις διαφορετικές απόψεις του σχετικά με τη «σκηνοθεσία» της δίκης. Ο δικαστής του απάντησε την επο­ μένη, στο ίδιο απότομο ύφος. 0 Στρατηγός τότε προσπάθησε να πιέσει την κατάσταση ώστε να γίνουν δεκτές οι απόψεις του, εκδίδοντας διαταγές προς το στρατιωτικό προσωπικό του Jackson, που ήταν και το πολυπληθέστερο. Επίσης διέταξε τον διοικητή της φυ­ λακής, τον Συνταγματάρχη Andrus, να μην επιτρέψει άλλη ανά­ κριση του Γκαίρινγκ, δημιουργώντας σοβαρά προβλήματα στον Jackson, και διαμαρτυρίες από την πλευρά των Γάλλων και των Ρώσων κατηγόρων, οι οποίοι ζητούσαν να έχουν τα ίδια δικαιώμα­ τα, ως προς τις ανακρίσεις, με τους Αμερικανούς. «Από την αρ­ χή», έγραψε οργισμένος ο Jackson στον Donovan, ανακοινώνοντάς του πως είχε ακυρώσει τις διαταγές του, «ο έλεγχος αυτών των κρατουμένων ανήκει στον Συνταγματάρχη Amen, ο οποίος είναι αποκλειστικά αρμόδιος να καθορίζει τον τόπο και τις ώρες των ανακρίσεων, το ποιος θα παραστεί κλπ.».23 Καθώς πλησίαζε η έναρξη της δίκης, ο Στρατηγός Donovan φαινόταν φανερά δυσαρεστημένος επειδή δεν βρισκόταν αυτός στο επίκεντρο της ιστορίας. Στις 11 του μηνός, ο Jackson είχε προσκαλέσει τον Donovan, να γευματίσουν μαζί με τον Γερου­ σιαστή της Φλώριοας Claude Pepper. Στο ίδιο γεύμα θα παρακαθόταν και ο Δικαστής Biddle, στον οποίο ο Jackson εμπιστεύθηκε ότι ο Donovan ήταν εκνευρισμένος επειδή δεν είχε τίποτα να κά­ νει, και η αλήθεια είναι ότι πράγματι «δεν κάνει τίπ ο τε».24 Μετά από τρεις ημέρες, ο κρατούμενος Schacht έγραψε ένα γλοιώδες γράμμα στον Donovan προσφέροντάς του τις υπηρεσίες του. Ο Jackson πήρε ένα αντίγραφο αυτού του γράμματος από τη γραμματέα του Στρατηγού και εξαγριώθηκε. Αυτό, σε καμία περί­ πτωση, δεν περιλαμβανόταν στα σχέοια που είχε για τον τραπεζί­

246

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

τη. Την ίδια ημέρα ο Jackson έλαβε μια επιστολή από τον Donovan, με την οποία ανανέωνε την πρότασή του να δώσουν στον Schacht «την ευκαιρία να αγωνιστεί για την απαλλαγή του, καταθέτοντας ως μάρτυρας κατηγορίας εναντίον του Γκαίρινγκ».25 Ο Jackson είχε ήδη απορρίψει αυτή την πρόταση. Κατά τη γνώ­ μη του, ο Schacht ήταν ένας από τους χειρότερους εγκληματίες, και δεν είχε σκοπό να του δώσει την ευκαιρία να σώσει το τομάρι του. Τώρα είχε μάθει πως ο Donovan είχε προσκαλέσει στη βίλα του στη Νυρεμβέργη, έναν από τους σημαντικότερους αιχμαλώ­ τους πολέμου, τον Αντιστράτηγο Erwin Lahousen, που ήταν ομό­ λογός του στην Υπηρεσία Πληροφοριών των Ναζί. Ο Συνταγμα­ τάρχης Amen είχε ανακρίνει εκεί τον Lahousen, παρόντος και του Γερμανού δικηγόρου του Leverkühn, από το Αμβούργο.26 Για τον Jackson αυτό ήταν η τελευταία σταγόνα που έκανε το ποτήρι να ξεχειλίσει. Διακυβευόταν η αμεροληψία της δίκης στα μάτια της Ιστορίας. Εξέδωσε διαταγή, με την οποία απαγορεύο­ νταν οι κοινωνικές σχέσεις και οι διαπραγματεύσεις με τους κρα­ τουμένους Ναζί. Όταν ο Στρατηγός του ζήτησε επίσημα την άδεια να συζητήσει με τον Γκαίρινγκ, ο Jackson του την αρνήθηκε κατηγορηματικά, συμπληρώνοντας: «Δεν θα μπορέσω να σας χρησιμοποιήσω σε καμιά σημαντική θέση όταν θα αρχίσει η δίκη. Δεν βλέπουμε τα πράγματα με τον ίδιο τρόπο». Ο Donovan αντέδρασε σαν περιφρονημένη κυρία. Έλπιζε πως θα του ανέθεταν τη συναρπαστική και εντυπωσιακή εξέταση των μαρτύρων. Επί μερικές ημέρες δολοπλοκούσε με τους εχθρούς του Jackson και προσπαθούσε να τους φέρει στα νερά του. Γευ­ ματίζοντας με τον Συνταγματάρχη Andrus και τον Δικαστή Biddle στις 27 Νοεμβρίου, ο Donovan ισχυρίστηκε -μ ε ολοφάνερη απρέπεια- πως τα στοιχεία του Jackson είναι «συγκεχυμένα και ανούσια», γιατί στηρίζονται κυρίως σε έγγραφα (η δίκη τότε είχε αρχίσει αλλά δεν είχαν κληθεί μάρτυρες). «Επιθυμεί διακαώς», σημείωνε ο Biddle, «να πείσει τον Jackson να βασιστεί στον Γκαί­ ρινγκ, που πιστεύει πως θα τη γλιτώσει».27 Αλλά τίποτε από αυτά δεν συνέβη και ο Στρατηγός του OSS αναχώρησε, μένεα πνέων, από τη Γερμανία. Μαζί του πήρε ση­ μαντικά ντοκουμέντα, απειλώντας να δυσφημήσει τον Jackson με όποιο τρόπο μπορούσε. Η αναχώρησή του ανάγκασε τον δικαστή να στείλει επειγόντως, την 1η Δεκεμβρίου του 1945, μια εκτενή επιστολή προς τον Πρόεδρο Τρούμαν, στην οποία εξέθετε τις θέ­

ΕΝΑΣ ΕΝΤΙΜΟΤΑΤΟΣ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΑΣ

2 47

σεις του. «Όταν του ζήτησα να εργαστεί μαζί μου», έγραφε ο Jackson εξηγώντας τα κίνητρα του Donovan, «μου επεσήμανε επανειλημμένα πως δεν θα δούλευε έχοντας προϊστάμενο κάποι­ ον άλλο... Αλλά ήταν ο επικεφαλής του OSS και χρειαζόμουν τη βοήθεια που θα μπορούσε να μου προσφέρει αυτύς ο οργανισμύς». Κατά τη διάρκεια της απουσίας του στην Κίνα, ο Donovan απομακρύνθηκε από την υπόθεση και είχε σχηματίσει τόσο διαφορετικές απόψεις από αυτές του Jackson, ώστε ο τ ε ­ λευταίος αναγκάστηκε να πει στον Στρατηγό ότι «δεν μπορεί να εμφανισθεί στο Δικαστήριο για να διευθύνει οποιαδήποτε από τις διαδικασίες». Ισχυρίστηκε ότι το ηθικό του προσωπικού της κατηγορούσας αρχής είχε εξαιρετικά βελτιωθεί μετά την αναχώ­ ρηση του Donovan, «εκτός ορισμένων μελών του γραφείου του, των οποίων τις υπηρεσίες μπορώ να στερηθώ, αν είναι ανα­ γκαίο». Παραδέχθηκε στον Τρούμαν πως μπορεί να είχε κάνει λάθη, αλλά «το συγκεκριμένο δεν είναι ένα από αυτά». Το μόνο που τον ανησυχούσε, κατέληξε, ήταν το ότι «η δίκη επρόκειτο να διαρκέσει πολύ».28 «Η υπόθεση Donovan», εμπιστεύθηκε ο Jackson στη γυναίκα του, «είναι μία μεγάλη ιστορία που δεν μπορώ να στην περιγράψω σε ένα γράμμα. Αλλά αν αυτός ή οι φίλοι του θέλουν να τον κατα­ στρέψουν, άφησέ τους να μιλούν. Βαρέθηκα να γράφω για να τον προφυλάξω. Τα έστειλα όλα στον Πρόεδρο. Αλλά το πιθανότερο είναι πως θα ξεχαστούν σε λίγες ημέρες - εγώ είμαι εδώ και αυτός έφυγε- γιατί λοιπόν να ανησυχούμε;»29 «Ήταν ένα παλιοτύμαρο» πρόσθεσε μετά από τρεις εβδομάδες. «Είναι μία μεγάλη ιστορία για να στη διηγηθώ, αλλά δεν μπορούσα να τον αφήσω να πάρει μέρος σε μια υπόθεση την οποία υπονόμευε. Αν κάποτε επιχειρή­ σει οτιδήποτε, ας τον βοηθήσει ο Θεός».30 Αλλά οι διαμάχες δεν ε ί­ χαν ακόμη τελειώσει. Στα τέλη Μαρτίου του 1946, έφθασε ένα γράμμα από τις ΗΠΑ με το οποίο προειδοποιούσαν τον Δικαστή Jackson ύτι ο Donovan αναζητούσε στη Νέα Υύρκη έναν ειδικό επί των δημοσίων σχέσεων, προκειμένου να τον προσλάβει για να υπονομεύσει τη δίκη της Νυρεμβέργης.31 ❖

♦>

♦ >

❖

❖

Σε ύλες τις, κεκλεισμένων των θυρών, συναντήσεις των επικε­ φαλής των κατηγόρων, πλανιόταν ο φόβος μήπως οι δικηγόροι

248

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

υπεράσπισης επικαλούνταν ορισμένα ιστορικά στοιχεία που θα έφερναν σε δύσκολη θέση τους Βρετανούς ή τους Ρώσους. Οι Γάλλοι και οι Αμερικανοί είχαν λιγότερα να φοβηθούν. Όταν συναντήθηκαν οι κατήγοροι στις 9 Νοεμβρίου του 1945, συζήτησαν βαθύτερα το πρόβλημα που θα μπορούσε να ανακύψει αν οι συνήγοροι υπεράσπισης προσπαθούσαν να αντιστρέφουν τα επιχειρήματα περί επιθετικού πολέμου εις βάρος της κατηγορούσας αρχής. Συμφώνησαν να υιοθετήσουν ένα κοινό μέτωπο. Θα υποστήριζαν στο Δικαστήριο πως αυτού του είδους οι επιθέσεις δεν έχουν καμιά σχέση με την παρούσα υπόθεση. Συμφώνησαν επίσης ότι, καθώς οι Ηνωμένες Πολιτείες μπήκαν σχετικά αργά στον πόλεμο, ο Αμερικανός κατήγορος Robert Jackson θα ήταν λιγότερο τρωτός απέναντι σε τέτοιες κατηγορίες και θα ήταν προτι­ μότερο να ζητά εκείνος από το Δικαστήριο να απορρίπτει αυτές τις ενστάσεις. Για να μπορέσουν να συντονίσουν τις αντεπιθέσεις τους, οι κατήγοροι συμφώνησαν να συντάξει κάθε αντιπροσωπεία ένα υπόμνημα με τις θέσεις τις οποίες πρότεινε να υιοθετηθούν, όταν και αν οι δικηγόροι υπεράσπισης προχωρούσαν σε αντεπίθε­ ση.32 0 Maxwell Fyfe συνέταξε το βρετανικό υπόμνημα στις αρχές Δεκεμβρίου. Οι Γάλλοι και οι Ρώσοι δεν έκαναν τίποτα. Οι Ρώσοι ήταν ιδιαίτερα προβληματισμένοι για τον κίνδυνο που θα διέτρεχαν αν κάποια στιγμή, κατά τη διάρκεια της δίκης, γινό­ ταν αντικείμενο ανοιχτής συζήτησης η Συνθήκη Ρίμπεντροπ-Μολό­ τοφ. Μετά από αυτή τη συνάντηση, ο αναπληρωτής κατήγορος Συ­ νταγματάρχης Yuri V. Pokrovsky διαβεβαίωσε επίσημα τηλεφωνικώς τον Σοβιετικό επιθεωρητή του Vyshinsky: «Οι επικεφαλής των κατηγόρων είναι αποφασισμένοι να αποφεύγουν τις ενοχλητικές ερωτήσεις και να μη δίνουν στους κατηγορουμένους την ευκαιρία να αναπτύσσουν επιχειρήματα και να σύρουν το Δικαστήριο σε συ­ ζητήσεις. Για το σκοπό αυτό επισημάνθηκε ότι θα ήταν επιθυμητό, πριν αρχίσει η δίκη, να ανταλλαγεί ένας κατάλογος όλων των θεμά­ των που δεν θα θέλαμε να θιγούν σ’ αυτή τη διαδικασία, ώστε να μπορούμε να απορρίπτουμε αμέσως τις σχετικές ερωτήσεις κατά τη διάρκεια της ακροαματικής διαδικασίας».33 Οι επιτόπου Σοβιετικοί κατήγοροι Rudenko και Pokrovsky δεν μπορούσαν να αποφασίσουν μόνοι τους. Υπήρχε μια σοβιετική υπηρεσία, γνωστή ως «Εποπτεύουσα Επιτροπή για τη δίκη της Νυρεμβέργης», η οποία, παρασκηνιακά, έλεγχε από μακριά όλες τους τις αποφάσεις. Μεταξύ των λιγότερο ελκυστικών μελών της

ΕΝΑΣ ΕΝΤΙΜΟΤΑΤΟΣ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΑΣ

249

συγκαταλέγονταν ο επικεφαλής των κατηγόρων της Σοβιετικής Ένωσης K.P. Gorschenin, ο Υπουργός Δικαιοσύνης Ι.Τ. Golyakov και ο Πρόεδρος του Σοβιετικού Ανώτατου Δικαστηρίου Rytschkov που είχε υπογράψει κατά τη διάρκεια της θητείας του πολ­ λές θανατικές καταδίκες· ανάμεσά τους ήταν ακόμη πιο αποκρουστικά όντα όπως οι Kobulov, Merkulov και Abakumov, (που οδηγήθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα μαζί με τον Likhatchev το 1953).

Όλο εκείνο τον καιρό οι Αμερικανοί συνέχιζαν να απασχολού­ νται με τον Ρούντολφ Ες και με το άλλοθι της «αμνησίας» του. Ο κατηγορούμενος έχανε γρήγορα βάρος. Τα μάγουλά του είχαν αποστεωθεί, τα μάτια του ήταν χωμένα μέσα στις κόγχες, το στήθος του βαθουλωμένο. Σε μια προσπάθεια να επαναφέ­ ρουν τη μνήμη του ώστε να μπορέσει να δικαστεί κανονικά, ο Jackson διέταξε να του δείξουν ένα ντοκιμαντέρ για τη μεγάλη συγκέντρωση του κόμματος των Ναζί, του 1934, με τον τίτλο: 0 Θρίαμβος της Θέλησης, που είχε γυρίσει η Leni Riefenstahl, το οποίο όσοι το είδαν είπαν πως έκανε το αίμα τους να παγώσει. 0 Jackson θυμόταν αργότερα, οργισμένος, τη σκηνή με τον Ες να απολαμβάνει το θέαμα και τους Αμερικανούς και τους Ρώσους αξιωματικούς, που υπερέβαιναν τους πενήντα, να τον παρακο­ λουθούν επισταμένα σε όλη τη διάρκεια της δίωρης προβολής. Δεν τράβηξαν ούτε για μια στιγμή το βλέμμα τους από το πρό­ σωπό του, που φωτιζόταν από κάτω με μια λάμπα χαμηλής έντασης, καθώς στη σκηνή τρεμόπαιζαν οι εικόνες ενός νεαρού αρρενωπού Ες που βάδιζε κορδωτός στο πλευρό του Χίτλερ, στο τεράστιο στάδιο της Νυρεμβέργης, υπό τους ήχους του χο­ ρωδιακού τραγουδιού των σκλάβων από την Αΐντα, και τον Rei­ chsleiter και τους υπουργούς του Ράιχ να αγορεύουν στην εξ έ­ δρα. Στο πρόσωπό του, μετά από μερικά δευτερόλεπτα, φάνηκε ότι κάτι αναγνώριζε, αλλά σύννομα μεταβλήθηκε σε μάσκα αδια­ φορίας. «Δεν θα αναγνώριζα τον εαυτό μου», έγραφε μετά στο ημερολόγιό του, «αν δεν αναφερόταν το όνομά μου». Δεν θα τον αιφνιδίαζαν τόσο εύκολα. Ο δικηγόρος του, ο Rohrscheidt, ζήτησε από το Δικαστήριο να

250

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

διορίσει έναν αμερόληπτο ιατρικό πραγματογνώμονα, που θα ορι­ ζόταν από τα πανεπιστήμια της Ζυρίχης ή της Λωζάνης στην Ελβετία, προκειμένου να εξετάσει την ικανότητα του πελάτη του να παρακολουθήσει τη δίκη. Το Δικαστήριο δεν ήθελε να χάσει τον Ες και αποφάσισε αντί γι’ αυτό, να διοριστεί μια ad hoc ιατρική επιτροπή από τις τέσσερις Δυνάμεις των νικητών. Το αποτέλεσμα ήταν μια εκπληκτική αναστάτωση: εξέτασαν τον Ες στις 14 Νοεμ­ βρίου και παρουσίασαν τέσσερις ξεχωριστές γνωματεύσεις στις 16, 17, 19 και 20 Νοεμβρίου. Ο Λόρδος Moran, ο γιατρός του Τσώρτσιλ, είχε τη γνώμη πως ο Ες ήταν εντελώς ανίκανος να παραστεί στη δίκη. Οι Αμερικανοί εξακολουθούσαν να προτιμούν την τακτική του αιφνιδιασμού. Στις 16 Νοεμβρίου, οι ψυχίατροί τους παρουσία­ σαν ξαφνικά στον Ες τις δύο γραμματείς του που εργάζονταν γ ι’ αυτόν επί οκτώ χρόνια πριν φύγει για τη Σκωτία το 1941. «Θα σας δείξω κάτι που θα σας βοηθήσει να θυμηθείτε», άρχι­ σε να λέει η Hildegard Fath, που τότε ήταν τριάντα έξι ετών, και του έδειξε μια στιγμιαία φωτογραφία του μικρού του γιου Wolf Rüdiger. Ο Ες έστρεψε αλλού το βλέμμα του και αμέσως ψιθύρι­ σε στα γερμανικά: «Όχι, όχι, όχι!» Αφού παρακολουθούσαν με δυσκολία τη χαμηλόφωνη συνομι­ λία του με την πρώτη κοπέλα, που διήρκεσε δέκα περίπου λ ε­ πτά, οι Αμερικανοί έφεραν τη δεύτερη κοπέλα που λεγόταν Ιηgeborg Sperr. «Δεν μπορώ να θυμηθώ ποιος ήταν αυτός ο Ε ς» άκουσαν να λέει ο κρατούμενος. (Παρακολουθούσαν τη συνομιλία απ’ έξω μέσω μικροφώνων.) «Έχω την εντύπωση...» «Ήμουν κρατούμενη», του είπε εκείνη, «και έχω ανακριθεί άπειρες φορές». «Ο ι Amis», του είπε, της είχαν υποβάλει ερωτή­ σεις πολλές φορές και του εξήγησε πως η λέξη Ami σημαίνει Αμερικανύς: Αλλά φυσικά δεν είχε καμιά σχέση με τη λέξη ami, που σημαίνει φίλος στα γαλλικά. «Έχω επανειλημμένα π ει», συμφώνησε ο Ες, ευτυχισμένος που με μικροπονηριές ενοχλούσε τους βασανιστές του, «ό τι οι Αμερικανοί είναι σκυλολόι». Του είπε ότι είχε κρατηθεί από την Γκεστάπο στο Νταχάου επί έξι εβδομάδες μετά τη φυγή του. «Υπέφερα αφάνταστα». «Ήσουν ευχαριστημένη όταν εργαζόσουν για μένα;» «Ν α ι» του απάντησε ήρεμα. «Ήμουν μαζί σας από το 1934».

ΕΝΑΣ ΕΝΤΙΜΟΤΑΤΟΣ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΑΣ

25/

«Μ ια τρελή ιστορία», είπε, και εξέφρασε την ελπίδα πως θα τον άφηναν να την ξαναδεί. Ο Συνταγματάρχης Amen επενέβη ουρλιάζοντας: «Θυμάσαι αυτές τις κοπέλες, έτσι δεν είνα ι;» «Όχι», είπε. «Δεν τις θυμάμαι». «Ούτε τις είχες δει ποτέ προηγουμένως;» «Όπως δήλωσα και κατά τη διάρκεια της συνομιλίας μου με αυτές τις κοπέλες, δεν τις είχα ξαναδεί ποτέ προηγουμένως». «Ευχαριστήθηκες που τις είδ ες;» «Πάντα ευχαριστιέμαι όταν συναντώ Γερμανούς. Γερμανούς που μιλούν για την οικογένειά μου». Υπήρχε μια προκλητικότητα στον τόνο της φωνής του και ο Amen τον ρώτησε: « Τ ι σε κάνει να πιστεύεις πως αυτές είναι φωτογραφίες της οικογένειάς σου;» «Ο ι κυρίες μου το είπαν. Εξάλλου έχω μια φωτογραφία του γιου μου στο κελί μου». «Πιστεύεις ό,τι σου είπαν αυτές οι κοπέλες;» «Δεν έχω κανένα λόγο να πιστέψω πως Γερμανοί δεν μου λέ­ νε την αλήθεια». «Νομίζεις ότι όλοι οι Γερμανοί σου λένε την αλήθεια;» «Ν α ι» απάντησε ο Ες. «Όλοι οι Γερμανοί με τους οποίους συνδέομαι στενά». Φυσικά δεχόταν πως σε κάθε χώρα υπάρχουν και μερικοί που έχουν κακό χαρακτήρα. «Πώς ξέρεις ότι οι κοπέλες αυτές είναι Γερμανίδες·,» τον ρώ­ τησε ο Amen. «Από τη γλώσσα που μιλούσαν», εξήγησε ο κρατούμενος, ρί­ χνοντας του μια ανέκφραστη ματιά. «Σχημάτισα την εντύπωση πως δεν είναι Αμερικανίδες». 0 Amen απομόνωσε ένα σημείο της συνομιλίας τους - ότι ο Ες είπε στη μια από τις κοπέλες πως θα μπορούσε να εργαστεί ξα­ νά γ ι’ αυτόν αργότερα. 0 Ες συμφώνησε: «Ναι, ναι. Της είπα ότι θα μπορούσε να λογαριάζει σε μια ενδεχόμενη μελλοντική συνερ­ γασία μας». Ο Amen τον ρώτησε τι εννοούσε μ’ αυτό. «Μου είπαν», απάντησε ο Ες, «ό τι κατείχα μια πολύ υψηλή θέση στο Εθνικοσοσιαλιστικό κράτος και σκέφθηκα πως κάποια ημέρα θα επανέλθω εκεί». 0 ανακριτής ένιωσε το δωμάτιο να γυρίζει γύρω του.

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

252

«Εννοείς δηλαδή πως φιλοδοξείς να καταλάβεις ξανά υψηλή θέση στο Ναζιστικό κράτος; Την ίδια που είχες;Έχεις κάνει σχέ­ δια για μετά τη δίκη - αυτό εννοείς;» Με ήρεμη φωνή, ο Ες υπομονετικά του εξήγησε πως περίμενε να καταλάβει «μ ια υψηλή θέση στο Εθνικοσοσιαλιστικό κράτος». «Δεν ξέρω πόσο συχνά θα πρέπει να επαναλαμβάνω», συνέχισε μετά από σύντομη σιωπή, «πως έχω την πεποίθηση ότι οι Γερμα­ νοί λένε την αλήθεια!» «Μπορώ να φέρω εδώ πολλούς Γερμανούς οι οποίοι δεν θα σου πουν την αλήθεια», γρύλισε ο Συνταγματάρχης Amen. «Ασφαλώς, ειδικά όταν προέρχονται από τη φυλακή όπου συ­ νήθως κρατούνται εγκληματίες». «Σαν τον Γκαίρινγκ παραδείγματος χάρη;» ζήτησε να μάθει ο Amen. «Ασφαλώς και δεν εννοούσα αυτό». «Λοιπόν, ο Γκαίρινγκ είναι εγκληματίας;» «Ν αι», συμπλήρωσε ο Ες, «αλλά ένας εντιμότατος εγκλημα­ τίας - ένας “ Εγκληματίας Πολέμου” ». Τώρα ο Amen πίστεψε πως τον αιφνιδίασε. «Κ α ι πώς ξέρεις τι είδους εγκληματίας είνα ι;» «Γ ια τί είναι το ίδιο είδος “ εγκληματία” όπως είμαι κι εγώ » του έδωσε την πληρωμένη απάντηση ο Ες. της αμνησίας ήταν ένα είδος παιχνιδιού, μια παρ­ τίδα τένις, ένα ματς. «Πάρτε τον από δω !» ούρλιαξε ο Συνταγ­ ματάρχης «κα ι αφήστε τις κοπέλες!» Καθώς έβγαινε από το θά­ λαμο δεμένος ακόμη με τη χειροπέδα με τον Αμερικανό φρουρό του, ο Ες ψιθύρισε στα γερμανικά στις δύο νεαρές γραμματείς του: «Μ πορείτε να είσαστε υπερήφανες για το γεγονός ότι είσαστε κρατούμενες». Τους είπε να μην περιμένουν πως θα τους έγραφε, και από τότε δεν τις ξαναείδε.34 Στο μεταξύ, ο Rohrscheidt ζήτησε επισήμως από το Δικαστή­ ριο να του δοθούν οι βρετανικοί ιατρικοί φάκελοι του Ες, καθώς και οι αντίστοιχοι του Υπουργείου Εξωτερικών και να κληθούν ως μάρτυρες ο Δούκας του Hamilton, ο Sir Ivone Kirkpatrick, ο δρ. Henry Dicks και άλλοι, οι οποίοι είχαν ανακρίνει τον κρατού­ μενο στη Βρετανία. «Τα ανωτέρω αναφερόμενα έγγραφα», δή­ λωνε ο δικηγόρος, «περιέχουν, σύμφωνα με πληροφορίες που συ­ γκέντρωσε η υπεράσπιση, πολύ σημαντικά στοιχεία σχετικά με αυτή

Η ισ τ ο ρ ί α

ΕΝΑΣ ΕΝΤΙΜΟΤΑΤΟΣ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΑΣ

253

τα κίνητρα της πτήσης του Ες στη Βρετανία και την κατάσταση της υγείας του, ειδικά για την πνευματική διαταραχή και την πνευματική σύγχυση στην οποία περιήλθε όταν προσγειώθηκε εκ εί». Η βρετανική κυβέρνηση φυσικά του διαβίβασε μόνο τα αρχικά έγγραφα και τις αναφορές του Δούκα και του Sir Ivone Kirkpatrick. Από τους μεταγενέστερους φακέλους που περιείχαν στοιχεία για τα σοβαρά προβλήματα υγείας του Ες, δεν παραδό­ θηκε ούτε ένας στην υπεράσπιση.

Επί τρεις ημέρες, η βροχή δεν έλεγε να σταματήσει, και στις 12 Νοεμβρίου, ο καιρός στη Νυρεμβέργη ήταν υγρός και έκανε τσουχτερό κρύο. Οι Γάλλοι και οι Βρετανοί δικαστές είχαν απο­ κλειστεί από την ομίχλη και η έναρξη της δίκης καθυστερούσε συνεχώς. Οι καλομαθημένοι νομικοί άρχιζαν να γίνονται ευερέθι­ στοι. Στον Δικαστή Biddle έλειπαν μικροπράγματα, όπως το διά­ βασμα των εφημερίδων New Yorker και New York Times. 0 Sir Hartley Shawcross εκνεύριζε φοβερά τον Herbert Wechsler. Σε συνεδριάσεις κεκλεισμένων των θυρών, το Δικαστήριο συζητούσε διάφορα αιτήματα. «Τ ο γεγονός είναι ότι τα παιδιά υποαπασχο­ λούνται», ανέφερε σε ένα γράμμα του ο Biddle, «εκτός από τον Fisher που αντικρούει το πλήθος των αιτημάτων των συνηγόρων υπεράσπισης για τεκμήρια και εξέταση μαρτύρων».35 Μερικές φορές οι Αμερικανοί χαλάρωναν ακούγοντας τη συμ­ φωνική ορχήστρα της Νυρεμβέργης. Μια φορά προβλήθηκε απο­ κλειστικά για τους δικαστές, η σοβιετική ταινία για τις σκηνοθετημένες δίκες τους στο Χάρκοβο, όπου δικάστηκαν τρεις Γερμα­ νοί αξιωματικοί για τη διάπραξη αποτρόπαιων εγκλημάτων. «Ε ίνα ι τρομαχτικές», έγραφε ο Biddle στο ημερολόγιό του αφού είχε παρακολουθήσει τα κινηματογραφικά επίκαιρα, «βασανι­ σμένα σκελετωμένα κορμιά, οι κατηγορούμενοι του Χάρκοβου να απαγχονίζονται μπροστά στα μάτια του πλήθους».36 Οι Ρώσοι απαγχόνισαν επίσης δημόσια στο Λένινγκραντ πολ­ λούς Γερμανούς αξιωματικούς, τους οποίους οι δικαστές θεώρη­ σαν ενόχους για τα εγκλήματα στο δάσος του Katyn. και την τελευταία στιγμή, με την αυλαία έτοιμη να ανεβεί, οι Αμερικανοί εξακολουθούσαν να αναθεωρούν τη σύνθεση του θιά­ ακό μη

254

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

σου. Δεν ήταν ικανοποιημένοι με τον κατάλογο των κατηγορουμέ­ νων. Ο Sidney Alderman, ο επικεφαλής των συμβούλων του Jackson, θεωρούσε πως θα έπρεπε να καθίσει στο εδώλιο, «ως πνευματικός πατέρας του Χίτλερ», ο φίλος του Ες, ο καθηγητής Karl Haushofer, γεωπολιτικύς, καθώς ο κύριος θεωρητικός της συνωμοσίας, ο Χ ίτ­ λερ, ήταν απών. Ο Jackson είχε την άποψη ότι η κοινή γνώμη δεν θα έβλεπε με καλύ μάτι τους Αμερικανούς αν άρχιζαν να απαγχονίζουν καθηγητές για τις απόψεις τους.37 Σε μια άλλη περίπτωση, στις αρ­ χές Οκτωβρίου, ο Jackson προσπάθησε κι αυτός να προσθέσει ονό­ ματα στον κατάλογο για να αντιπροσωπευθούν ευρύτερα το «Γενικύ Επιτελείο» και η «Αστυνομία». Ανέφερε τους Στρατάρχες Βάλτερ φον Μπράουχιτς και Erhard Milch και τον Στρατηγύ Φραντς Χάλντερ για το πρώτο και τον αρχηγύ της αστυνομίας Kurt Daluege, τον Obergruppenführer των SS Karl Wolff και δύο ακόμη άλλους για τη δεύτερη. Οι Βρετανοί αντιπρόσωποι, πολύ σωστά, τόνισαν πως η προσθήκη την τελευταία στιγμή επτά ακόμη ονομά­ των «θα μπορούσε να θεωρηθεί ένδειξη ότι η κατηγορούσα αρχή δεν ξέρει τι της γίνεται. Και ίσως αποτελέσει αιτία να γελοιοποιηθεί η όλη υπόθεση στα μάτια πολλών». Στις 26 Οκτωβρίου, ο Maxwell Fyfe έγραφε στο ημερολόγιό του: «Στις 11 του μηνός συναντήθηκα με τον Jackson, τον Rudenko και τον Dubost και αποφασίσαμε να μην προσθέσουμε άλλους κατηγορουμένους».38 Σχετικά με τον Gustav Krupp, ο Jackson είχε μεγάλη αγωνία. Είχε υποσχεθεί στον Πρόεδρο Τρούμαν πως θα παρέπεμπε σε δί­ κη τους μεγαλοβιομήχανους, επηρεασμένος, ύπως παραδέχτηκε μιλώντας κατ’ ιδίαν με τους συναδέλφους του προϊσταμένους των κατηγύρων, απύ την εκστρατεία που γινόταν στην Αμερική ενα­ ντίον των κατασκευαστών όπλων, όπως ο DuPont, για τον οποίο διαδιδόταν ότι είχε στείλει στην Ευρώπη κάποιον κύριο Scherrer πριν από τον πόλεμο, προκειμένου να τορπιλίσει τις συνόδους για τον αφοπλισμό. Οι απανταχού βιομήχανοι θα έπρεπε να πάρουν ένα μάθημα. « Σ ’ αυτή την υπύθεση θα υπάρχει περισσύτερος δυ­ ναμίτης απύ όσον παρήγαγε ποτέ στο εργοστάσιό του ο K rupp!» έλεγε στις 2 Νοεμβρίου του 1945, λίγες ημέρες πριν αρχίσει η δίκη. Γι’ αυτόν το λόγο, ο Krupp, και ο κάθε Krupp, θα έπρεπε να δικαστεί. Θα προτιμούσε να δικαστεί ο Alfried, αλλά στην ανά­ γκη καλύς ήταν και ο Gustav. Κατά την πρώτη συνεδρίαση του Δικαστηρίου στη Νυρεμβέρ­ γη, στις 14 Νοεμβρίου, κεκλεισμένων των θυρών, οι δικηγύροι

ΕΝΑΣ ΕΝΤΙΜΟΤΑΤΟΣ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΑΣ

255

του Gustav Krupp επιχείρησαν να επιτύχουν τον αποκλεισμό του από τη δίκη, επικαλούμενοι την κακή κατάσταση της υγείας του που θα τον εμπόδιζε να αντιληφθεί τι συνέβαινε στο Δικαστήριο. Ο Jackson, μάλλον άτολμα, ισχυρίστηκε πως η αδυναμία του να παρακολουθήσει τη δίκη δεν αποτελούσε επιχείρημα υπέρ του κατηγορουμένου, δεδομένου ότι σύμφωνα με το Καταστατικό του Λονδίνου επέτρεπε να δικαστεί ο Krupp ερήμην. Τπήρχε, ε ί­ πε, και η εναλλακτική λύση να καθίσει στο εδώλιο, στη θέση του πατέρα, ο γιος του Alfried. Ο Sir Hartley Shawcross αντέταξε το επιχείρημα πως επρόκειτο να διεξαχθεί δίκη ενώπιον Δικαστηρί­ ου και όχι ποδοσφαιρικός αγώνας στον οποίο μπορείς να αντικα­ ταστήσεις τον ένα παίκτη με τον άλλο.39 Ο Λόρδος Δικαστής Lawrence επιφυλάχθηκε να αποφασίσει, αλλά ήταν φανερό ότι διαφωνούσε τελείως με τον Jackson. Ένα από τα μέλη της αμερικανικής ομάδας των κατηγόρων έγραφε στο ημερολόγιό του: «Η γνώμη μου είναι πως ο Krupp ο πρεσβύτερος πρέπει να εξαιρεθεί και να αντικατασταθεί με τον νεότερο Krupp, καθώς αυτός ήταν επικεφαλής της βιομηχανίας από το 1943. Οι Krupp χρησιμοποιούσαν χωρίς κανέναν ενδοιασμό την καταναγκαστική εργασία και μεταχειρίζονταν τους άνδρες και τις γυναίκες απάνθρωπα, χειρότερα απ’ ό,τι έχουμε διαβάσει για τους αλυσοδεμένους καταδίκους στην Georgia».40 Το γεγονός ότι Βρετανοί και Αμερικανοί έφθασαν στο σημείο να κάψουν και να εξοντώσουν με τους αεροπορικούς τους βομβαρδισμούς εκείνους τους εργάτες ή άλλους σαν εκείνους, είναι μια ειρωνεία που συ­ νοδεύει δίκες «εγκλημάτων πολέμου» σαν αυτή. Τελικά το κοινό μέτωπο των Βρετανών -Shawcross και Law ­ rence- αρνήθηκε να δεχτεί να αντικαταστήσει ο Alfried τον πατέ­ ρα του, κερδίζοντας έναν όλο ειρωνεία έπαινο από κάπου που δεν το περίμενε, από τον Julius Streicher, ο οποίος έγραφε στο ημερολόγιό του: «Ο ι Βρετανοί θριάμβευσαν υποστηρίζοντας ότι, παρ’ όλο που μπορείς να αντικαταστήσεις έναν Υπαξιωματικό με κάποιον άλλον, δεν μπορείς να αντικαταστήσεις έναν κατηγο­ ρούμενο ανίκανο να υπερασπισθεί τον εαυτό του ή που έχει πεθάνει, με το γιο του στο εδώλιο. Αυτή η υπόθεση δείχνει ότι οι Βρετανοί δικαστές έχουν τουλάχιστον την καλή πρόθεση να μην επικαλούνται τις ηθικές αρχές μόνο ως προς τη μια πλευρά των γεγονότων, που τώρα αρχίζουν να ξετυλίγονται».41 Υπήρχαν και άλλες ενδείξεις για τα προβλήματα που επρόκει-

256

Η ΔΙΚΗ Τ Η Ι ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

το να παρουσιαστούν. Όταν κάποιος συνήγορος υπεράσπισης ζή­ τησε να καταθέσει ένας συγκεκριμένος μάρτυρας προκειμένου να αποδείξει ότι οι Ρώσοι είχαν στρατολογήσει σκλάβους εργά­ τες από τη Λετονία, όπως ακριβώς είχαν κάνει και οι Ναζί, που τώρα τους κατηγορούσαν, ο Ρώσος αναπληρωτής Δικαστής Αντισυνταγματάρχης Volchkov, εκνευρίστηκε και είπε πως αυτά ήταν συκοφαντίες. «Η απόφαση αναβάλλεται», ανήγγειλε ο Biddle, «και θα συζητηθεί στην ολομέλεια».42

0 παγκόσμιος Τύπος πληροφορήθηκε πως η παράσταση θα άρχιζε το πρωί στις 20 Νοεμβρίου του 1945. Η εναρκτήρια ομι­ λία του Jackson ήταν ένα αριστούργημα. Την είχε διορθώσει αμέτρητες φορές. Η Elsie την επεξεργαζόταν κάθε βράδυ για πολλές εβδομάδες και ο Bill είχε μείνει ξάγρυπνος μέχρι τις π έ­ ντε το πρωί παρακολουθώντας την αναπαραγωγή της στον πο­ λύγραφο. Όμως, στις 19 του μηνός, έφθασαν δυσάρεστα νέα από τη Μό­ σχα, εξαιτίας των οποίων κινδύνευε να μη γίνει η εναρκτήρια συνε­ δρίαση. Ο επικεφαλής των Ρώσων κατηγόρων Στρατηγός Rudenko, είχε προσβληθεί από ελονοσία, όπως τουλάχιστον ισχυρίζονταν στη Μόσχα. Οι Ρώσοι ζήτησαν δεκαήμερη τουλάχιστον αναβολή και αν το αίτημά τους δεν γινόταν δεκτό, θα αποσύρονταν τελείως από τη δίκη. Ο Δικαστής Jackson, που είχε βιώσειτις ρωσικές μεθόδους επί πέντε μήνες, ξαφνικά κατάλαβε πως οι Ρώσοι φοβήθηκαν κάτι για κάποιο λόγο προσπαθούσαν να ματαιώσουν τη δίκη. Ο Γάλλος αναπληρωτής κατήγορος Dubost -ενοχλημένος από την άρνηση του Δικαστηρίου να συμπεριλάβει τον Alfried Krupp μεταξύ των κατηγορουμένων- υποστήριξε το αίτημα των Ρώσων για αναβολή της δίκης, προσθέτοντας ότι αν αποσυρθούν οι Ρώ­ σοι θα αποσυρθούν και οι Γάλλοι. «Έχει οδηγίες», ανέφερε ο Biddle, «να απουσιάζει όταν δεν παρίστανται οι Ρώσοι». Οι Γάλ­ λοι και οι Ρώσοι ήταν αυτοί που είχαν υποστεί τα περισσότερα στον πόλεμο.43 «Ήταν γνωστό σε όλους», έγραφε στο ημερολόγιό του ο Jackson, «ότι ο Dubost είναι κομμουνιστής, και φάνηκε σαν να τα είχαν κανο­ νίσει εκ των προτέρων».44 Ακολούθησε αυτό που περιέγραψε αργότερα ως «τη χειρότε-

ΕΝΑΣ ΕΝΤΙΜΟΤΑΤΟΣ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΑΣ

257

ρη συνάντηση των επικεφαλής κατηγόρων σε όλη τη διαδικα­ σία». 0 Sir Hartley Shawcross προειδοποίησε τους συναδέλφους του πως δεν συζητείται το ενδεχόμενο να συμπεριληφθεί ο Alfried Krupp, διότι δεν υπήρχε στην πραγματικότητα κανένα επιβαρυντικό στοιχείο εναντίον του. (Αυτό βέβαια δεν τους εμπόδισε να συμπεριλάβουν τον Αύγουστο στους κατηγορουμέ­ νους τους Νταίνιτς, Papen, Ες, Γιόντλ και αρκετούς άλλους.) Ση­ μείωσε επίσης, ότι τίποτε δεν εμπόδιζε τους Ρώσους να στείλουν έναν αναπληρωτή του Rudenko. «Μ ια αναβολή», είπε ο Άγγλος, «θα ξεσηκώσει τον κόσμο εναντίον μας· θα μας θεωρήσουν ύπο­ πτους, κατάπτυστους, φαιδρούς». Για τον Jackson, τα θέματα που διακυβεύονταν εξακολουθού­ σαν ακύμη να είναι πολλά, αν ύχι ακόμη περισσότερα. «Ο ι προο­ πτικές είναι δυσοίωνες», επεσήμανε στους συναδέλφους του, «αν αυτή η προσπάθεια των τεσσάρων Μεγάλων Δυνάμεων να συνεργαστούν αποτύχει». Όπως τους Ρώσους και τους Γάλλους, τον ενοχλούσε και αυ­ τόν το γεγονύς ύτι κανένας μεγαλοβιομήχανος με σάρκα και οστά, δεν θα καθύταν στο εδώλιο του κατηγορουμένου. Αλλά υπήρχαν ενοχλητικοί πολιτικοί λόγοι εξαιτίας των οποίων αυτός, ως εκπρόσωπος των ΗΠΑ, έπρεπε να επιμείνει να είναι οι Ρώσοι παρόντες στη δίκη: «Υπάρχουν ορισμένα θέματα σ’ αυτή τη δίκη, κατά τα οποία τα ρωσικά και τα αμερικανικά συμφέροντα δεν συμπίπτουν. Υπάρχουν ορισμένα ζητήματα, κατά τα οποία οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν μπορούν ούτε να υποστηρίξουν ούτε να υπερασπιστούν τον τρύπο σκέψεως των Ρώσων - τα ζητήματα των πολωνικών και των φινλανδικών πολέμων και της ενσωμάτωσης, π.χ., των βαλτικών χωρών». Τι θα γίνει αν οι κατηγορούμενοι προβάλουν αυτά τα λεπτά θέματα και οι Ρώσοι δεν είναι παρύντες; 0 κύριος Dubost επανέλαβε θυμωμένος ύτι η Γαλλία θα αποσυρθεί από τη δίκη αν αυτή αρχίσει την επόμενη ημέρα χωρίς να είναι παρών ο Rudenko. 0 Shawcross υποστήριξε τον Jackson: αν ο Rudenko είναι άρρω­ στος, θα πρέπει οι Ρώσοι να ανακοινώσουν επίσημα πως εκείνοι είναι αποκλειστικά υπεύθυνοι για την καθυστέρηση. Αυτή ήταν μια πολύ ήπια αντίδραση κατά τη γνώμη του Jackson. Είχε ανακοινώσει επίσημα ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες θα άρχιζαν τη δίκη την επόμενη ημέρα και θα την άρχιζε έστω και μόνος του. Έκανε επίσης έκκληση στους Συμμάχους, τονίζοντας

17

258

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

ότι «δεν πρέπει οι τέσσερις Σύμμαχοι, που ήταν ενωμένοι στον πόλεμο, να χωρίσουν στην ειρήνη». Οι κατήγοροι, μετά από μια θυελλώδη συνάντηση, δεν κατέ­ ληξαν πουθενά. Αργά το ίδιο απόγευμα, οι ίδιοι οι δικαστές τους κάλεσαν σε διάσκεψη. Ο Jackson, περιμένοντας το χειρότερο, ζήτησε από πολλά μέλη του προσωπικού του, της στενογράφου του Elsie Douglas συμπεριλαμβανομένης, να τον συνοδεύσουν, αλλά ο Λόρδος Δικαστής Lawrence είπε πως η διάσκεψη θα ήταν μυστική - θα παρέμεναν μόνο οι κατήγοροι. 0 Jackson θύμωσε πολύ και ζήτησε την άδεια να αποσυρθεί. Όπως είπε, αυτή ήταν η δεύτερη φορά που δια­ φωνούσε με τις μυστικές διασκέψεις - την πρώτη φορά ήταν στο Βερολίνο. Δεν εκπροσωπούσε έναν πελάτη αλλά τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Θα έπρεπε να ενημερώσει την κυβέρνη­ σή του και, αν χρειαζόταν, να υποβάλει ένα στενογραφημένο μνημόνιο. Υποστήριξε την άποψη πως αν αυτή τη στιγμή υπάρ­ χουν δύο κράτη που απειλούν να αποσυρθούν από τη δίκη, είναι πολύ σημαντικό να συνταχθεί ένα λεπτομερές πρακτικό. Ο Lawrence παρέμεινε ανένδοτος και, με ένα νεύμα του, ο Ταξίαρχος William L. Mitchell, που ήταν ο επικεφαλής της Φρουράς του Δικαστηρίου, οδήγησε στην έξοδο τους ανθρώπους του Jackson. Όταν έμειναν μόνοι τους, ο Lawrence ζήτησε από τον Jackson να του εκθέσει τις απόψεις του σχετικά με το αίτημα των Ρώσων να καθυστερήσει η έναρξη της δίκης. 0 Jackson ζήτησε να εκθέσει πρώτα την άποψη των Γάλλων, ο ίδιος ο Dubost, κάτι που εκείνος έπραξε με τον ίδιο επιθετικό τρόπο όπως και στη συνάντηση των κατηγόρων, επαναλαμβάνοντας τις απειλές του ότι θα αποσυρόταν αν η δίκη άρχιζε χωρίς την παρουσία του Rudenko. 0 Shawcross επανέλαβε πως θα έπρεπε να μάθουν όλοι ότι η καθυστέρηση οφείλεται στους Ρώσους. 0 Sir Norman Birkett τόνισε στα υπόλοιπα μέλη του Δικαστηρίου ότι ασχολού­ νται με ένα πολύ επικίνδυνο θέμα αρχής. «Αν θα πρέπει να ανα­ βάλλονται οι ακροάσεις λόγω της ασθενείας ενός κατηγόρου, θα έπρεπε τότε να γίνεται το ίδιο αν αρρώσταινε και κάποιος συνή­ γορος υπεράσπισης.45 Η υπόθεση φαινόταν να οδηγείται σε αδιέ­ ξοδο». Ξαφνικά και αναπάντεχα, ο αναπληρωτής του Rudenko, ο Συ­ νταγματάρχης Yuri V. Pokrovsky, κατέφθασε και ανακοίνωσε με τελείως ανέκφραστο πρόσωπο πως είχε μόλις τηλεφωνήσει στη

ΕΝΑΣ ΕΝΤΙΜΟΤΑΤΟΣ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΑΣ

259

Μόσχα και «χάρη σε μια θαυματουργή καινούργια ιατρική ανα­ κάλυψη», ο Rudenko είχε θεραπευθεί από την ελονοσία και είχε ήδη ξεκινήσει για τη Νυρεμβέργη, όπου θα κατέφθανε σε πέντε ημέρες. (Η Μόσχα είχε το πάνω χέρι. Ήταν μια εύγλωττη σκηνή, με τον Pokrovsky, έναν κομψό δανδή, τέως αξιωματικό του Αυτοκρατορικού ρωσικού στρατού, να έχει τυλιγμένη στους καρπούς του, σαν ένα ζευγάρι χειροπέδες, την ταινία του τηλετύπου με τις τελευταίες οδηγίες από τη Μόσχα, και να απολογείται στον Maxwell Fyfe: «Να πώς κατάντησα!») Ο Biddle ανέφερε ότι ο Pokrovsky του είπε: «Η δίκη θα αρχίσει και, σε μια τέτοια μεγά­ λη στιγμή, τόσο σημαντική». 0 Rudenko επέμενε να παραστεί ο ίδιος - ποτέ δεν θα δεχόταν να εκπροσωπηθεί από άλλον σ’ αυτή την αποστολή.46 Η δίκη μπορούσε να αρχίσει την επόμενη ημέρα.

Από τα στοιχεία της Σοβιετικής Εποπτεύουσας Αρχής για τη δίκη της Νυρεμβέργης, είναι εύκολο να υποθέσει κανείς τους λό­ γους της αγωνίας των Σοβιετικών όσο πλησίαζε η ημέρα που θα άρχιζε η δίκη.47 Για μια ακόμη φορά είχαν τρομοκρατηθεί με τη σκέψη ότι κάποιος απείθαρχος δικηγόρος της υπεράσπισης θα μπορούσε να ανακινήσει πολιτικά ευαίσθητα θέματα. Πριν από τρεις ημέρες, στις 16 Νοεμβρίου, είχε διαμειφθεί η εξής στιχομυ­ θία: VYSHINSKY: Ο σύντροφος Rudenko δεν έχει ακόμη αποφασίσει σχε­ τικά με τη διεξαγωγή της δίκης. Δεν είναι έτοιμος να προχωρήσει σ’ αυτή τη δίκη. Συντάξαμε το σχέδιο της εναρκτήριας ομιλίας και το στείλαμε στην Κεντρική Επιτροπή. KOBULOV: Οι άνθρωποί μας στη Ν υρεμβέργη αυτή τη στιγμή, μας αναφέρουν τ ι στάση έχουν κρατήσει οι κατηγορούμενοι κατά τις ανακρίσεις. (Διαβάζει ένα υπόμνημα.) Οι Γκαίρινγκ, Γιόντλ, Κ άιτελ και άλλοι κατηγορούμενοι δίνουν πραγματική παράσταση. Οι απα­ ντήσεις τους συχνά είναι αντισοβιετικοί λίβελοι, και ο ανακριτής μας, ο σύντροφος Δικαστής Aleksandrov, αντιδρά με πολύ μαλακό τρόπο. Οι κατηγορούμενοι παρουσιάζονται σαν απλοί αξιωματούχοι ή δη­ μόσιοι υπάλληλοι που απλώς εκτελούσαν τις διαταγές της Ανωτάτης Διοίκησης. Όταν ο Ραίντερ ανακρινόταν από τους Βρετανούς, είπ ε

260

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

ότι οι Ρώσοι προσπάθησαν να τον πείσουν να δηλώσει πως είχε κα­ ταθέσει κάτω από πίεση. Η κατάθεσή του κινηματογραφήθηκε. VYSHINSKY: Ο επικεφαλής των κατηγόρων π ρέπ ει να διακόπτει τον κατηγορούμενο όταν είναι αναγκαίο και να μην του παρέχει την ευ ­ καιρία να κάνει αντισοβιετικές δηλώσεις.

Η πιθανότητα αποτελεσματικών παρεμβάσεων από την πλευρά των δικηγόρων υπεράσπισης εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης, εξακολουθούσε να ανησυχεί τον Vyshinsky, ο οποίος ήταν προ­ σωπικά υπόλογος απέναντι στον ίδιο τον Στάλιν. Μετά απύ δέκα ημέρες, στις 26 Νοεμβρίου, προήδρευσε σε μια ακόμη μυστική συνάντηση. Αυτή τη φορά τα πρακτικά αναφέρουν: ΘΕΜΑ: Κατάλογος ερωτήσεων που θα πρέπει να αποφευχθούν κατά

τις καταθέσεις ενώπιον του Δικαστηρίου (Σύντροφος Vyshinsky): 1. Γ ίνετα ι αποδεκτός ο κατάλογος των ερωτήσεων που συνέταξε ο σύντροφος Vyshinsky, οι οποίες θα π ρέπ ει να θεωρηθούν απαράδεκτες προς συζήτηση ενώπιον του Δικαστηρίου. 2. Ζητήθηκε από τον σύντροφο Rudenko να επιτύχει τη σύμφωνη γνώμη και των άλλων επικεφαλής κατηγόρων, ώστε μια σειρά από θέματα να μην ερωτώνται, για να αποφευχθεί ο κίνδυνος, η Σοβιετική Ένωση, η Βρετανία, η Γαλλία και τα άλλα συμμα­ χικά κράτη να γίνουν αντικείμενα κριτικής εκ μέρους των δ ι­ κηγόρων της υπεράσπισης.

Οι παρόντες επεσήμαναν ότι για κάθε έγγραφο που θα παρου­ σιαζόταν από τις άλλες ομάδες κατηγόρων, θα έπρεπε να ζητεί­ ται η γνώμη των συντρόφων Rudenko και Nikitchenko -του Σο­ βιετικού κατηγόρου και δικαστή αντίστοιχα- οι οποίοι, αν έκρι­ ναν ότι θίγονται τα συμφέροντα της Ε Σ Σ Δ και αν παρίστατο ανά­ γκη, θα είχαν το δικαίωμα να εμποδίσουν την υπεράσπιση να υποβάλει ή ακόμη και να διαβάσει ενώπιον του Δικαστηρίου έγ ­ γραφα που θα έχουν χαρακτηρισθεί «ανεπιθύμητα».48 0 ΔΙΚΑΣΤΗΣ b id d l e διεκδίκησε για τον εαυτύ του την άρση του αδιεξόδου. «Όλα τα παιδιά εδώ, μου έδωσαν συγχαρητήρια απόψε» έγραφε στη γυναίκα του στις εννέα το βράδυ της 19ης Νοεμβρίου του 1945.

ΕΝΑΣ ΕΝΤΙΜΟΤΑΤΟΣ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΑΣ

261

Ο Rudenko, ο Ρώσος κατήγορος, ήταν άρρωστος με ελονοσία και ε ί­ π ε πως δεν θα παρευρισκόταν στην αυριανή εναρκτήρια συνεδρίαση. Οι Γάλλοι είπαν πως και εκείνοι δεν Θα παρευρίσκονταν. 0 L aw ­ rence και εγώ ήμασταν εντελώς αντίθετοι σε κάθε αναβολή. Τελικά, πρότεινα μια συμβιβαστική λύση: να διαβαστεί ολόκληρο το κατηγο­ ρητήριο, πράγμα που θα διαρκούσε δύο ημέρες, μετά να ακουστούν οι αρχικές δηλώσεις των κατηγορουμένων, αν αναγνωρίζουν ή όχι την ενοχή τους, και να διακόψουμε από την Πέμπτη μέχρι την προσεχή Δευτέρα (26 Νοεμβρίου). Καλέσαμε τους κατηγόρους και τους ανα­ κοινώσαμε τις προτάσεις μας και ο βοηθός του Στρατηγού Rudenko, ο Συνταγματάρχης Pokrovsky, μας είπ ε πως θα τηλεφωνούσε στη Μόσχα. Στο μεταξύ, ο Birkett ζήτησε από το Βρετανικό Υπουργείο Εξωτερικών να ασκήσει κάποια πίεση στη Μόσχα και τελικά οι Ρώ­ σοι επέστρεψαν και δήλωσαν πως συμφωνούν να προχωρήσουμε. Οι Γάλλοι φέρονται απαίσια και επιτίθενται δημόσια στον Jackson. Οι Ρώσοι ήταν πολύ δύσκολοι. Αλλά σήμερα το βράδυ είμαστε όλοι πα ­ νευτυχείς, επειδή η δίκη τελικά θα αρχίσει αύριο, όπως είχε προ­ γραμματιστεί, έστω και αν κανείς δεν το π ερ ίμ ενε.49

13 Η ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΑΡΧΙΖΕΙ

το β λ ε μ μ α τ ο υ μ ω υ ς η που κρατούσε τις Δέκα Εντο­ λές, το Διεθνές Στρατιωτικό Δικαστήριο της Νυρεμβέργης κήρυξε τελικά την έναρξη των εργασιών του στο Δικαστικό Μέ­ γαρο της Νυρεμβέργης στις 10 το πρωί, την Τρίτη 20 Νοεμβρίου του 1945. Στην ανακαινισμένη αίθουσα του τρίτου ορόφου, με τις βαθυπράσινες κουρτίνες, τις κόκκινες βελούδινες καρέκλες και τα χαλιά που είχαν εισαχθεί από τη Γαλλία, συγκέντρωσε τους είκοσι επιζήσαντες κατηγορουμένους, που έφθασαν στην αίθου­ σα του Δικαστηρίου από το κτίριο των φυλακών, το οποίο χρονο­ λογείται από το 19ο αιώνα, αφού διέσχισαν από τα κελιά τους, το μυστικό διάδρομο, μήκους ενός περίπου χιλιομέτρου, που οδηγούσε εκεί. Ο Kaltenbrunner παρέμεινε στο κελί του γιατί ήταν πολύ άρρωστος. Έξω στους δρόμους, πηγαινοέρχονταν αμερικανικά ελαφρά άρματα μάχης, σε μια, μάλλον ανώφελη επίδειξη δύναμης εκ μέρους των Συμμάχων, και η κίνηση είχε απαγορευθεί σε όλη την περιοχή γύρω από το Δικαστήριο. Οι είκοσι κατηγορούμενοι κάθισαν σε δύο σειρές στο εδώλιο, με την πλάτη στον τοίχο. Ο Γκαίρινγκ κάθισε στην πλέον επίσημη θέση: στην πρώτη σειρά δεξιά. Δίπλα του κάθισε ο Ες, ο οποίος βυθίστηκε με εξαιρετική άνεση στην ανάγνωση ενός βουκολικού μυθιστορήματος του Hans Fitz και αγνόησε τα τεκταινόμενα. Η Βρετανίδα καλλιτέχνης Dame Laura Knight, που είχε την επίσημη

Κ

ΑΤΩ ΑΠΟ

Η ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΑΡΧΙΖΕΙ

263

άδεια να απαθανατίσει για τις επόμενες γενιές τη δίκη, έγραφε στο ημερολόγιό της πως της έκανε εντύπωση η αντίθεση που δη­ μιουργούσε το ροδαλό και άσπρο δέρμα του Γκαίρινγκ με το ωχροπράσινο του Ες. «Σήμερα», έγραφε, «η soigne coiffure (περιποιημένη κόμμωση) του Γκαίρινγκ έχει γίνει κάπως ατημέλητη και φαίνεται μια ανησυχητική αρχή φαλάκρας... Τα δάχτυλά του είναι κοντόχοντρα, αντίθετα με του Ες που είναι μακριά και λ ε­ πτά, όπως παρατήρησα τη στιγμή που ο Γκαίρινγκ τον βοήθησε να διαβάσει τα χαρτιά του. Φαίνεται ότι ο Γκαίρινγκ τρέφει αι­ σθήματα στοργής και συμπόνιας για τον Ες». Ο Julius Streicher, όπως ήταν φυσικό, έβλεπε διαφορετικά τα πράγματα εκείνη την πρώτη ημέρα απ’ ό,τι οι συγκρατούμενοί του. Γ ι’ αυτόν, ήταν η τελευταία ανταλλαγή πυρών μεταξύ του ίδιου και των Εβραίων. Μελετούσε με προσοχή τα πρόσωπα των μελών του Δικαστηρίου. «Από τους δύο Γάλλους ο ένας είναι εκατό τοις εκατό Εβραίος» παρατήρησε ο Streicher καχύποπτα και ολότελα λανθασμένα. «Κ άθε φορά που τον κοιτάζω νιώθει άβολα και γυρνάει το κιτρινιάρικο μαυρομάλλικο κεφάλι του, πότε από τη μια και πότε από την άλλη μ ερ ιά ».1 Όπως και ο Γκαίρινγκ, ο Gauleiter δεν είχε καμιά αμφιβολία για την τύχη του. « Γ ι’ αυτούς που είναι σε θέση να καταλάβουν», έγραφε στο ημερολόγιό του για την πρώτη εκείνη ημέρα, «δεν υπάρχει η παραμικρότερη αμφιβολία: Υπάρχουν περισσότεροι Εβραίοι και μισοεβραίοι στην αίθουσα, από αυτούς που δεν είναι Εβραίοι. Τα τρία τέταρτα των δημοσιογράφων και σχεδόν όλοι οι διερμηνείς (μεταφραστές), οι στενοδακτυλογράφοι -γυναίκες και άνδρεςκαι άλλοι από το βοηθητικό προσωπικό, ανήκουν στην εβραϊκή φυλή. Πώς χαμογελούν περιφρονητικά, με κακεντρέχεια καθώς μας βλέπουν καθισμένους στο εδώλιο του κατηγορουμένου. Μπορείς να το διαβάσεις καθαρά στα μούτρα τους ό,τι σκέφτο­ νται: “ τώρα έχουμε εδώ όλο το σκυλολόι και αυτόν τον Streicher ανάμεσά τους. Παντοδύναμε Θεέ! Δόξα στον Ιεχωβά και δόξα στον προπάτορά μας τον Αβραάμ! ” » 2 Εκτός από τον Kaltenbrunner, έλειπαν και τρεις άλλοι κατη­ γορούμενοι: Ο εβδομηνταπεντάχρονος Gustav Krupp von Bohlen und Haibach, που θεωρήθηκε επίσημα ανίκανος να παραστεί. 0 Robert Ley που είχε πεθάνει. 0 Μάρτιν Μπόρμαν που δεν είχε βρεθεί. Ο δικηγόρος της Νυρεμβέργης δρ. Friedrich Bergold, είχε διορισθεί με απόφαση του Βρετανού αναπληρωτή κατηγόρου

264

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

Airey Neave*, ως εκπρόσωπος του απύντος (και στην πραγματι­ κότητα νεκρού) Reichsleiter Μπόρμαν.3 Πάντως υπήρχαν ορισμένα ερωτηματικά ως προς το αν είχαν την ικανύτητα να παραστούν στο Δικαστήριο και αρκετοί άλλοι κατηγορούμενοι. 0 δικηγόρος του Streicher, ο δρ. Hans Marx, ζήτη­ σε επίσημα από το Δικαστήριο να εξετασθεί η πνευματική κατά­ σταση του πελάτη του, αλλά τρεις από τους ιατρικούς εμπειρογνώ­ μονες που είχαν διορίσει οι κατήγοροι, γνωμάτευσαν ύτι ήταν ικανύς να παρακολουθήσει τη διαδικασία. 0 Kaltenbrunner είχε μετα­ φερθεί εσπευσμένα στο νοσοκομείο πριν απύ δύο ημέρες με υπαραχνοειδή αιμορραγία. Κατά τους επόμενους μήνες, ο τέως Obergruppenführer των SS παρακολουθούσε τη διαδικασία μόνο για λίγες ώρες κάθε ημέρα. 0 Γκαίρινγκ παρατήρησε: «Αν αυτός είναι καλά, τότε εγώ είμαι ένας Άτλας». Η ικανότητα του Ες για καταλογισμό δεν ήταν λιγότερο αμφισβητήσιμη.4 Πάντως την ίδια ημέρα έγραφε στο ημερολύγιύ του: «Η πρώτη ημέρα της δίκης ήταν πολύ κουραστική. Το μεγαλύτερο μέρος της το πέρασα δια­ βάζοντας το βουκολικύ βαυαρικύ μυθιστόρημα DerLoisl ή ξεκουρα­ ζόμουν με κλειστά τα μάτια. Τίποτε από όσα έγιναν στην αίθουσα του Δικαστηρίου», συμπλήρωσε προσεχτικά, «δεν χαράχτηκε στη μνήμη μου». Τριακόσιοι ανταποκριτές εφημερίδων και ραδιοφώνου συνω­ στίζονταν στην αίθουσα την πρώτη εκείνη ημέρα. Μια κάμερα για τα κινηματογραφικά επίκαιρα κατέγραφε ύλη την ημέρα κάθε λ ε­ πτομέρεια και δυνατοί προβολείς έλουζαν τα τραπέζια ύπου συ­ γκεντρώνονταν κατήγοροι, διερμηνείς και Γερμανοί συνήγοροι υπεράσπισης, με τις παραδοσιακές τηβέννους και τους σκούφους τους. Στην έδρα, σε όμοιες πλέον για όλους πολυθρόνες μπροστά από τις εθνικές τους σημαίες, κάθονταν οι δικαστές των τεσσά­ ρων Δυνάμεων με τους αναπληρωτές τους· οι Βρετανοί με τα σκληρά, γυριστά κολάρα τους και τις περούκες και οι Αμερικανοί σαν νευρικοί Νεοϋορκέζοι επιχειρηματίες, ο καθηγητής Henri Donnedieu με το εντυπωσιακύ μουστάκι του και οι δύο Ρώσοι με τη μεγάλη τους στολή, όπως αρμόζει σε στρατιωτικό Δικαστήριο.5 0 Julius Streicher εντυπωσιάστηκε από αυτούς τους Ρώσους - ε ί­ * Σ.τ.Σ.: Το 1979 ο Neave, που είχε εκλεγεί βουλευτής με το κόμμα των Συντη­ ρητικών, δολοφονήθηκε όταν έβγαινε από τη Βουλή των Κοινοτήτων, από έκρηξη βόμβας που είχαν βάλει στο αυτοκίνητό του Ιρλανδοί τρομοκράτες.

Η ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΑΡΧΙΖΕΙ

2(55

χαν επιβλητική εμφάνιση χάρη στις στολές τους, που ήταν φτιαγ­ μένες σύμφωνα με το παλαιό τσαρικό πρότυπο. Καθώς περνού­ σαν οι ημέρες, άρχισαν να τον εντυπωσιάζουν και οι δύο Άγγλοι δικαστές - ήταν και οι δύο μεγαλόσωμοι, με εμφάνιση βορείου και αριστοκρατική συμπεριφορά. Ο ένας, πίστευε ο Streicher, θα πρέπει να ήταν Λόρδος. Ο άλλος, ο Βρετανός αναπληρωτής Δικα­ στής Sir Norman Birkett, είχε τεράστιο κεφάλι και βαθυστόχαστο βλέμμα- θα του ταίριαζε πολύ να ήταν ανεβασμένος στον άμβωνα μιας καθολικής εκκλησίας, ή τουλάχιστον έτσι πίστευε ο Strei­ cher.6 0 επικεφαλής των Ρώσων κατηγόρων Στρατηγός Rudenko, βρισκόταν στη Μόσχα με το πρόσχημα μιας υποτροπής της ελο­ νοσίας του, παρά τη θαυματουργή θεραπεία που είχε ακολουθή­ σει προηγουμένως. Δέχτηκε να αρχίσει η δίκη εκείνη την ημέρα, γνωρίζοντας ότι το Δικαστήριο δεν θα επέτρεπε καμία δήλωση των Γερμανών κατηγορουμένων κατά την απουσία του. Ο Jackson κοιτούσε επίμονα τους κατηγορουμένους, μελετώντας τα πρόσωπά τους. Διερωτόταν αν ο Γκαίρινγκ θα προσπαθούσε να αμφισβητήσει την αρμοδιότητα του Δικαστηρίου. Αν δεν το έκα­ νε, οι άλλοι θα ακολουθούσαν τη γραμμή του. Όταν ο Δικαστής Lawrence τον ρώτησε αν αρνείται τις κατηγορίες, ξεκίνησε λέγο­ ντας: «Πριν απαντήσω...» 0 Lawrence τον διέκοψε. 0 Jackson περίμενε όλο αγωνία. 0 Γκαίρινγκ επανέλαβε τις εισαγωγικές του λέξεις και ξανά ο δ ι­ καστής τον διέκοψε. Τότε ο Γκαίρινγκ ψιθύρισε: «Ε ίμ α ι αθώος» προσθέτοντας: «Κατά την έννοια του κατηγορητηρίου». Στο χέρι του ο Γκαίρινγκ έσφιγγε μια μονοσέλιδη δήλωση την οποία δεν διάβασε. Σ ’ αυτήν αρνιόταν την αρμοδιότητα του Δι­ καστηρίου. Δεν υπάρχει λόγος να μην παραθέσουμε, για την Ιστορία, τι είχε γράψει:

Ως Reichsmarschall του Μεγάλου Γερμανικού Ράιχ, αναλαμβάνω την πολιτική ευθύνη των πράξεων μου. Αν και γ ι’ αυτές τις πράξεις αρ­ μόδιοι να μ ε κρίνουν είναι μόνο ο γερμανικός λαός και τα γερμανικά δικαστήρια, επιθυμώ παρ’ όλα αυτά, χωρίς να αναγνωρίζω καμιά αρμοδιότητα σ’ αυτό το Δικαστήριο, να δώσω όλες τις επιθυμητές εξηγήσεις και να πω όλη την αλήθεια. Πάντως, αρνούμαι κάθε ευθύ­

266

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

νη για πράξεις άλλων - πράξεις για τις οποίες δεν γνώριζα τίπ οτε και τις οποίες δεν θα είχα αποδεχθεί ή δεν θα ήμουν σε θέση να απο­ τρέψω , αν τις γνώριζα. ΧΕΡΜΑΝ ΓΚ Α ΙΡΙΝ ΓΚ

Το Δικαστήριο πέρασε στον Ρούντολφ Ες. Προς μεγάλη έκπληξη των βλοσυρών κατηγόρων, ο Ες, όταν κλήθηκε να απαντήσει αν είναι αθώος ή ένοχος, σηκώθηκε απότομα όρθιος (οργισμένος όπως παραδέχτηκε στο ημερολόγιό του) και φώναξε δυνατά: “ Nein! ” Οι εκατοντάδες ακροατές που συνωστίζονταν στα θεω­ ρεία ξέσπασαν σε γέλια. 0 Jackson οργίστηκε, νιώθοντας πως ο Ες «τους έκλεβε την παράσταση» - και πράγματι για παράστα­ ση επρόκειτο. 0 Πρόεδρος του Δικαστηρίου, ο Λόρδος Δικαστής Lawrence με τα μισά πρεσβυωπικά γυαλιά του, απαράλλαχτος ο χολιγουντιανός τύπος του γεροπαράξενου Άγγλου δικαστή, πρόφερε καθαρά τη φράση: «Αυτό θα καταχωρηθεί ως δήλωση: Αθώος». 0 Στρατάρχης Κάιτελ είχε επίσης ετοιμάσει μια δήλωση που άρχιζε με τις λέξεις: «Πριν απαντήσω στην ερώτηση που μου κά­ νατε αν είμαι Αθώος ή Ένοχος...» Όταν όμως είδε ότι δεν επ ε­ τράπη στον Γκαίρινγκ, δεν τόλμησε να τη διαβάσει. μ ε τ ο γ ιο t o y b i l l στο πλευρό του, να ελέγχει μέχρι την τελευταία στιγμή τις σελίδες, ο Robert Η. Jackson άρχισε την εναρκτήρια ομι­ λία του. Είχε αφιερώσει όλες του τις δυνάμεις σ’ αυτό το κείμενο, περισσότερες απ’ όσες είχε ποτέ αφιερώσει σε οτιδήποτε άλλο στη ζωή του. Πριν από καιρό είχε δανεισθεί από τη βιβλιοθήκη του Κογκρέσου -μια ανθρώπινη κίνηση- έναν οδηγό ρητορικής The Art of Effective Public Speaking (Η Τεχνική για μια Εντυπωσιακή Ομιλία ενώπιον Κοινού ). Η ομιλία του αργότερα θεωρήθηκε ως ένα από τα καλύτερα κείμενα νομικής γραμματείας, παγκοσμίως. Στην Ουάσινγκτον θαυμάστηκε ως το καλύτερο μη κυβερνητικό κείμενο «από τότε που χάθηκε ο Ρούσβελτ». Μια εφημερίδα τον θεώρησε «έναν καλό υποψήφιο για τη διεκδίκηση της Προεδρίας των Δημοκρατικών, κάποια στιγμή στο μέλλον». Μιλώντας επί ώρες, με την ίδια αυστηρή, μονότονη, αργή φω­ νή, άνοιξε την αυλαία της τελευταίας μάχης του πολέμου στην Ευρώπη. Κατά καιρούς, η Elsie του έδινε τα ντοκουμέντα τα οποία ήταν σχετικά με το θέμα που έθιγε, προκειμένου να στοι­

Η ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΑΡΧΙΖΕΙ

267

χειοθετήσει με απτά στοιχεία το κατηγορητήριο του -αμέτρητες ταξινομημένες σε έναν τόμο φωτογραφίες από τις εκκαθαρίσεις στο γκέτο της Βαρσοβίας, στρατιωτικές διαταγές που είχαν εκδώσει ή υπογράψει οι κατηγορούμενοι ή επίσημα στοιχεία για αριθμούς νεκρών, που τα κρατούσε ο διοικητής του στρατοπέ­ δου συγκεντρώσεως στο Μαουτχάουζεν. Πίσω του καθόταν ο Βρετανός Γενικός Εισαγγελέας Sir Hartley Shawcross και απένα­ ντι του ο προκάτοχός του Sir David Maxwell Fyfe, που θα έφερε το κύριο βάρος της παρουσίασης στο Δικαστήριο, των θέσεων της βρετανικής κατηγορούσας αρχής. Η ομιλία, που ήταν μια γενναία προσπάθεια να τεθούν οι βά­ σεις του κατηγορητηρίου για «συνωμοσία με σκοπό την εξαπό­ λυση επιθετικού πολέμου» έγινε ευνοϊκά δεκτή, και ο Jackson ένιωσε μεγάλη ανακούφιση.7 Είπε ύτι οι Ναζί είχαν σκοτώσει γύ­ ρω στα 5.700.000 Εβραίους (ο αριθμύς αυτύς φαινόταν πιο ακρι­ βής από τον περισσότερο δημοφιλή των 6.000.000). Όταν ρωτή­ θηκε ο Γκαίρινγκ, κατά τη διάρκεια της διακοπής της συνεδρία­ σης, ύστερα από τις διαταγές ποιου νομίζει ότι έγινε αυτό, ακούστηκε να λέει: «Του Χίμλερ υποθέτω». Ακύμη και μέχρι εκείνη τη στιγμή δεν είχε καθόλου σκεφθεί να αμφισβητήσει αυτό το ζή­ τημα. Ο JACKSON δεν είχε σκοπό να χρησιμοποιήσει πολλούς μάρτυρες· προτίμησε να αφήσει να μιλήσουν τα τεκμηριωμένα στοιχεία από μόνα τους. Σε μια ανεπίσημη συνάντηση, μετά την έναρξη της δί­ κης, ο Jackson διατύπωσε αυτή την ενδιαφέρουσα πρόσθετη επ ε­ ξήγηση στους συναδέλφους του. «Αν και οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν έναν τεράστιο αριθμό πιθανών μαρτύρων -στην πραγματι­ κότητα μια ολόκληρη φυλακή- οι πιο πολλοί από αυτούς θα μπο­ ρούσαν να κάνουν περισσότερο κακό, παρά καλό. Μπορούμε π.χ. να χρησιμοποιήσουμε ακόμη τέσσερις μάρτυρες εκτός από τον (Αντιστράτηγο Erwin) Lahousen, που ήταν επικεφαλής της Υπηρε­ σίας Δολιοφθορών και Αντικατασκοπίας της Άμπβερ, του Τμήμα­ τος II, ειδικού για τα θέματα των στρατοπέδων συγκεντρώσεως, αλλά το βάρος θα το ρίξουμε στα ντοκουμέντα».8 Σε μια απύ αυτές τις ανεπίσημες συνεδριάσεις, στις 24 του μηνός, ο Lawrence ζήτησε από τον Jackson να προσδιορίσει τον πολιτικό στόχο αυτής της δίκης. Ο Jackson απάντησε στην ερώ­ τηση ως εξής: «Θέλουμε να αποδείξουμε στη Γερμανία και στον

268

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

υπόλοιπο κόσμο, ότι το καθεστώς των Ναζί ήταν τόσο διεφθαρ­ μένο και εγκληματικό όσο υποστηρίζαμε πάντοτε». Επιπλέον, «θέλουμε να δηλώσουμε κατηγορηματικά στους Γερμανούς πως η πολιτική μας απέναντι τους, για πολλά χρόνια από σήμερα, θα είναι πολύ σκληρή, και θέλουμε επίσης να τους εξηγήσουμε το λόγο».9 Θα πρέπει πάντοτε να έχουμε στο νου μας αυτά τα κίνητρα της δίκης, όταν εξετάζουμε τα επίσημα πρακτικά της. Τα αρχεία της Νυρεμβέργης είναι μια ιστορική πηγή η οποία πρέπει να χρη­ σιμοποιείται με προσοχή. Οι δημοσιευμένοι τόμοι περιέχουν μόνο τα ντοκουμέντα της κατηγορούσας αρχής και κανένα της υπερά­ σπισης. Κατά την πρόοδο της διαδικασίας, ο δρ. Hans Laternser, δικηγόρος υπεράσπισης για το Γενικό Επιτελείο και την OKW, υπέβαλε στο Δικαστήριο 3.186 ένορκες γραπτές καταθέσεις Αρχι­ στρατήγων, Στρατηγών και άλλων σημαντικών μαρτύρων. Ούτε μία δεν έχει δημοσιευθεί στους γαλάζιους τόμους ΙΜΤ (ΔΣΔ).10 Ως προς ένα θέμα, το Δικαστήριο δεν ακολούθησε τις επιθυ­ μίες του Jackson. Εκείνος έλπιζε ότι θα μπορούσε να στηρίξει τις κατηγορίες κυρίως σε γραπτά ντοκουμέντα, αλλά το φυσικό εμπόδιο της μετάφρασης και της αναπαραγωγής τους σε είκοσι φακέλους -έναν για τον κάθε δικαστή- δεν τους άφησε άλλη λύ­ ση από το να αποφασίσουν πως, μόνο τα αποδεικτικά έγγραφα που διαβάζονταν στην αίθουσα του Δικαστηρίου και μεταφράζο­ νταν μέσω του εξαιρετικού συστήματος ταυτόχρονης μετάφρα­ σης που διέθεταν εκεί, θα αποτελούσαν τμήμα των πρακτικών του Δικαστηρίου.11 Η ανάγνωση των ντοκουμέντων στην αίθουσα του Δικαστηρίου άρχισε. Στις 29 Νοεμβρίου, το Δικαστήριο καταλήφθηκε από πα­ ροξυσμό γέλιου όταν διαβάστηκε η θρασύτατη τηλεφωνική συνο­ μιλία του Γκαίρινγκ με τον Ρίμπεντροπ (στο Λονδίνο) και με τον Πρίγκιπα Φίλιππο της Έσσης κατά τη διάρκεια της κρίσης στην Αυστρία, το Μάρτιο του 1938. Είχε παραγγείλει ο ίδιος στην Forschungsamt (Υπηρεσία Πληροφοριών) να υποκλέψει και να καταγράψει αυτές τις συνομιλίες.12 Η αποκάλυψη αυτή έκανε έξω φρενών τον Reichsmarschall, αλλά το τελικό χτύπημά του το έδω­ σε, το ίδιο απόγευμα, η προβολή, μετά από εντολή του Jackson, των πρώτων πειστηρίων που τα αποτελούσαν φιλμ, τα οποία ε ί­ χαν γυριστεί από το OSS και το τους δικούς του συνεργάτες. Το πιο εντυπωσιακό ήταν ένα φιλμ για τα στρατόπεδα συγκεντρώ-

Η ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΑΡΧΙΖΕΙ

269

σεως των Ναζί, ένα φρικτό ντοκουμέντο που είχαν ετοιμάσει στρατιωτικοί οπερατέρ που συνόδευαν τις στρατιές των Συμμά­ χων κατά την προέλασή τους στη Γερμανία.13 Τώρα κατάλαβαν οι κατηγορούμενοι ότι γι’ αυτούς υπήρχαν ελάχιστες ελπίδες - τα τελευταία ίχνη συμπάθειας εκ μέρους του κοινού εξανεμίστηκαν από τη φρίκη που απεικονιζόταν σ’ αυτά τα φιλμ. Καθώς τα πλάνα για τα στρατόπεδα συγκεντρώσεως των Να­ ζί γέμιζαν την τεράστια οθόνη που απλωνόταν στην αίθουσα του Δικαστηρίου, από τη μια άκρη μέχρι την άλλη, ένας από τους Αμερικανούς νομικούς παρατηρούσε την έκφραση στα πρόσωπα των κατηγορουμένων. Οι Schacht και Fritzsche αρνήθηκαν ολότελα να κοιτάξουν την οθόνη (έγρα ψ ε) και γύρισαν το κεφάλι τους από την άλλη μεριά. Οι υπό­ λοιποι φαινόταν πως είχαν τα μάτια τους στραμμένα προς τα εκεί. Θα ήθελα όλοι οι μαθητές και όλοι οι ενήλικες να αφιερώσουν την 8η Μαΐου, (ημέρα που γιορτάζεται η παράδοση της Γερμανίας στους Συμμάχους, που έγινε στις 7-5-1945) στην παρακολούθηση αυτής της ταινίας και μερικών άλλων, σε όλες τις αίθουσες των ΗΠΑ, για να θυ­ μούνται ότι οι Γερμανοί είναι επικίνδυνοι και πως οι Ηνωμένες Πολι­ τείες π ρ έπ ει να είναι και να παραμείνουν καλά εξοπλισμένες και με ισχυρό στρατό. Επίσης, π ρέπ ει να προβάλλονται μερικά γερμανικά φιλμ για το γκέτο της Βαρσοβίας, τα οποία προφανώς είχαν «σκηνο­ θ ετή σ ει» οι Γερμανοί με σκοπό να τα προβάλουν, για προπαγανδι­ στικούς λόγους, στους συμπατριώτες τους, ώστε να αποδείξουν με αυτό τον τρόπο τ ι εκφυλισμένοι και αποκρουστικοί υπάνθρωποι ήταν οι Εβραίοι - πράγμα που κάνει το φιλμ περισσότερο διαβολικό από ό,τι θα ήταν αν δεν ήταν τόσο σκηνοθετημένο.14

0 Ες φαινόταν αναστατωμένος όσο προβαλλόταν το φιλμ, και όταν άναψαν τα φώτα είπε δυνατά στον Γκαίρινγκ που καθόταν δίπλα του: «Δεν το πιστεύω». Το πρόσωπο του Γκαίρινγκ έγινε ξαφνικά σκεπτικό και του είπε να σωπάσει. Μετά την προβολή, ο Στρατηγός Γ ιόντλ έγραφε πικραμένος: «Αυτά τα γεγονότα είναι η πιο τραγική κληρονομιά που άφησε πίσω του το καθεστώς του εθνικοσοσιαλισμού. Αυτό είναι πολύ χειρότερο από την καταστροφή των γερμανικών πόλεων. Τα ερεί­ πια θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως οι τιμημένες πληγές ενός

270

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

έθνους που αγωνίζεται για την επιβίωσή του. Αλλά αυτό ντροπιά­ ζει και τη Βέρμαχτ και τους αρχηγούς της. Έχω ήδη αναφέρει ότι όλοι εμείς είχαμε εξαπατηθεί συστηματικά, αναφορικά με αυτό το θέμα. Η κατηγορία ότι όλα αυτά ήταν σε γνώση μας είναι λαν­ θασμένη. Εάν τα γνώριζα εγώ, δεν θα τα ανεχόμουν ούτε για μια ημέρα».15 Όπως ανέφερε μετά απύ λίγα χρύνια ο Kranzbühler, το χειρύτερο πράγμα που αποκαλύφθηκε στη δίκη της Νυρεμβέργης ήταν η δολοφονία των πολιτικών αντιπάλων - όχι οι βάρβαρες αλλά στρατιωτικά αναγκαίες επιχειρήσεις εναντίον παρτιζάνων και μα­ χητών της αντίστασης, αλλά η μεθοδική σφαγή ολόκληρων εθνι­ κών ομάδων, και ειδικά αυτό που αποκαλέστηκε «η γιγαντιαία εκστρατεία για τον αφανισμό των Εβραίων». «Όποιος αναγκά­ στηκε κατά τη διάρκεια των μαρτυρικών καταθέσεων ενώπιον του ακροατηρίου να παρακολουθήσει τις φρικτές σκηνές που έδειχναν, πώς πυροβολούνταν γυναίκες μαζί με τα παιδιά τους στο πίσω μέρος του κεφαλιού καθώς στέκονταν στην άκρη των ομαδικών τους τάφων, ή πώς οδηγούνταν στους θαλάμους αε­ ρίων, δεν θα μπορέσει ποτέ να καταλάβει τη ντροπή που αισθάνε­ ται ένας Γερμανός - έστω και αν ήταν ελάχιστοι οι συμπατριώτες του που έπραξαν αυτά τα αίσχη». Αλλά ακόμη και τότε ο Kranzbühler δεν μπόρεσε παρά να διερωτηθεί: «Ήταν σε γνώση του γερμανικού λαού αυτό το ομαδικό ξεκλήρισμα;» Είτε μπορούν να αντιληφθούν αυτό το γεγονός οι νικήτριες Δυνάμεις είτε όχι, αυτή η ερώτηση αξίζει να απαντηθεί τώρα που έχει πλέον παρέλθει μισύς αιώνας απύ τότε. Πουθενά στα αρχεία των Συμμάχων, τα οποία περιέχουν βουνά από κρυπτογραφημένα μηνύματα που είχαν υποκλαπεί, και αναφορές που βρέθηκαν μέσα σε κατασχεμένους ταχυδρομικούς σάκους σε πλοία ή στις θέσεις του ηττημένου εχθρού, δεν βρέθηκε το ελάχιστο στοιχείο πως αυτές οι θηριωδίες ήταν γνωστές, σε ευρεία κλίμακα, στο γερμανικύ λαό.16 του Νοεμβρίου, το Δικαστήριο συνεδρίασε κεκλεισμένων των θυρών για να ακούσει τα επιχειρήματα σχετι­ κά με το αν ο Ες ήταν ικανός να αποδεχθεί ή να αρνηθεί την ενο­ χή του ενώπιον του Δικαστηρίου. Ο Ρούντολφ Ες όμως είχε απο­ φασίσει, χωρίς να ανακοινώσει τίποτε σε κανένα, ότι δεν θα ήταν σωστό εκ μέρους του να μην ακολουθήσει τους παλαιούς του συ­ ΤΗΝ τ ε λ ε υ τ α ί α Ημ ε ρ α

Η ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΑΡΧΙΖΕΙ

271

ντρόφους στο εδώλιο του κατηγορουμένου. Η γενική πεποίθηση ήταν ότι το Δικαστήριο θα αποφάσιζε ότι ήταν ανίκανος να πα­ ρακολουθήσει τη διαδικασία. Καθώς το εδώλιο των κατηγορου­ μένων άδειαζε γύρω από τον Ες και οι υπόλοιποι κατηγορούμε­ νοι οδηγούνταν στα κελιά τους, ο Αμερικανός στρατιωτικός ψυ­ χίατρος δρ. Gustave Μ. Gilbert του είπε: «Ίσως να μην επιστρέψεις ξανά σ’ αυτή την αίθουσα. Αλλά θα έρχομαι πότε πότε να σε βλέπω στο κελί σου». «Ε ίμα ι απολύτως ικανός να υπερασπιστώ τον εαυτό μου» είπε ο Ες με σκυθρωπό ύφος. Καθώς ο συνήγορός του δρ. Rohrscheidt ήταν έτοιμος να αρχίσει την επιχειρηματολογία του, έσκυψε προς το μέρος του και του είπε ψιθυριστά: «Αποφάσισα να πω πως η μνήμη μου επανήλθε». «Κάνε όπως νομίζεις» του απάντησε εκνευρισμένος ο δικηγό­ ρος και άρχισε να διαβάζει την πολυσέλιδη ομιλία που είχε ετοι­ μάσει, σαν να μην είχε ακούσει τι του είχε πει ο πελάτης του. Επί δύο ώρες, οι δικαστές και οι κατήγοροι δεινοπαθούσαν ακούγοντας τις αλληλοσυγκρουόμενες γνωματεύσεις των διαφόρων ψυ­ χιατρικών επιτροπών. Καθώς ο Rohrscheidt από τη μια πλευρά, και οι κατήγοροι από την άλλη, παρέθεταν τα ψυχιατρικά ευρή­ ματα, αντάλλασσαν αερολογίες μεταξύ τους και έκαναν δηλώ­ σεις προς το Δικαστήριο, ο Ες άρχισε να εκνευρίζεται ακόμη π ε­ ρισσότερο, διαπιστώνοντας, όσο περνούσε η ώρα, πως ίσως ο ίδιος να ήταν ο μόνος λογικός μέσα σ’ αυτή την αίθουσα. Γλίστρησε στο χέρι του Rohrscheidt ένα σημείωμα, λέγοντάς του πως θα μπορούσε να συντομευθεί αυτή η συζήτηση, αν τον άφηναν να μιλήσει. 0 Rohrscheidt τον αγνόησε. Τώρα για πρώτη φορά, ο Ες άκουσε ότι, σύμφωνα με το Άρθρο 12 του καταστατικού αυτού του Δικαστηρίου, θα μπορού­ σε να δικαστεί ω σεί παρών, ακόμη και αν τον κήρυσσαν ανίκανο να παρακολουθήσει τη διαδικασία. « 0 κατηγορούμενος διώκεται για τέτοια φοβερά εγκλήματα, που είναι δυνατόν να του επιβλη­ θεί ακόμη και θανατική ποινή» άκουσε το δικηγόρο του να απαγ­ γέλλει. 0 Maxwell Fyfe τόνισε ότι η αμνησία δεν αποτέλεσε ποτέ, σύμφωνα με την αγγλική νομοθεσία, εμπόδιο είτε για την εκδί­ καση μιας υπόθεσης είτε για την επιβολή ποινής. 0 Λόρδος Δικα­ στής Lawrence φαινόταν να συμφωνεί με τον Rohrscheidt. 0 Ες είπε, μπορεί ασφαλώς να υπερασπιστεί τον εαυτό του. «Θα μπο­

272

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

ρούσε φυσικά να το κάνει αυτό καλύτερα, αν ήταν σε θέση να θυ­ μηθεί τι συνέβη εκείνη την εποχή». Ο Jackson ενέδωσε στον π ει­ ρασμό να παρατηρήσει σαρκάζοντας, ότι ο Ες «ίσως με τη θέλη­ σή του να έθεσε τον εαυτό του στην κατηγορία αυτών που πά­ σχουν από αμνησία». Τέλος, το Δικαστήριο έδωσε το λόγο στον Ες. Σηκώθηκε όρ­ θιος στο εδώλιο, έκανε μια μικρή υπόκλιση προς την πλευρά των δικαστών και διάβασε τα εξής: Κύριε Πρόεδρε, θα ήθελα να πω τα ακόλουθα: Προκειμένου να μου επ ιτρα πεί να συνεχίσω να παρίσταμαι στη δίκη και να δικαστώ μαζί με τους συναδέλφους μου, όπως είναι η επιθυμία μου, και π ρο κ ειμ έ­ νου να μην κηρυχθώ ανίκανος να παρακολουθήσω τη διαδικασία, υποβάλλω την ακόλουθη δήλωση στο Δικαστήριο - μια δήλωση που είχα την πρόθεση να κάνω σε ένα μεταγενέστερο στάδιο της δ ια δ ι­ κασίας. Από αυτή τη στιγμή, η μνήμη μου είναι στη διάθεση του έξω κό­ σμου. Προσποιήθηκα ότι έπασχα από αμνησία για λόγους τακτικής. Στην πραγματικότητα μόνο η ικανότητά μου να συγκεντρώνομαι είναι κάπως μειωμένη. Η ικανότητά μου όμως, να παρακολουθήσω τη δίκη, να υπερασπιστώ τον εαυτό μου, να κάνω ερωτήσεις στους μάρτυρες και να απαντώ σε ερωτήσεις - δεν είναι μειωμένη. Υπογραμμίζω ότι αναλαμβάνω πλήρως την ευθύνη για οτιδήποτε έχω κάνει, οτιδήποτε έχω υπογράψει και οτιδήποτε έχω συνυπογρά­ ψει. Η βαθιά εδραιωμένη πεποίθησή μου πως αυτό το Δικαστήριο δεν έχει καμιά αρμοδιότητα, δεν αλλάζει από αυτή τη δήλωση. Προσποιήθηκα με επιτυχία ότι έπασχα από αμνησία ακόμη και στο συνήγορό μου, ο οποίος ενήργησε με καλή πίστη.

Το Δικαστήριο διέκοψε τη συνεδρίαση μέσα σε οχλαγωγία. Στα θεωρία ο κόσμος ξέσπασε σε γέλια. Ο Ες οδηγήθηκε δεμένος με χειροπέδες στο κελί του. Τους είχε κάνει όλους να φαίνονται εντελώς ηλίθιοι - τους δικαστές, τους δικηγόρους, τους κατήγο­ ρους και περισσότερο απ’ όλους, τους ειδικούς ψυχιάτρους των τεσσάρων Μεγάλων Δυνάμεων. Μόλις επέστρεψε στο παγωμένο κελί του, ο Ες ειδοποιήθηκε ότι το Δικαστήριο ήθελε ένα αντίγραφο του κειμένου που είχε δια­

Η ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΑΡΧΙΖΕΙ

273

βάσει προηγουμένως. Ικανοποιήθηκε που τώρα αυτοί έπρεπε να προσφυγουν σ’ εκείνον για να το πάρουν. «Θα το κάνω όποτε το θελήσω εγώ» σημείωσε πρόχειρα με μολύβι στο ημερολόγιύ του, καθισμένος στο κρεβάτι του «αλλά πρώτα ας φάω με την ησυχία μου».17

«Ήταν μια δραματική ημέρα» έγραφε ο Jackson στο ημερολύγιό του το ίδιο βράδυ της Παρασκευής 30 Νοεμβρίου 1945. «Ο Στρατηγός Lahousen κατέθετε ολόκληρη την ημέρα και ασφαλώς εξέθεσε τον όχλο των Ναζί - αυτός ήταν ένας πραγματικός αντιναζί Γερμανός στρατηγός. Και το αποκορύφωμα ήταν, όταν ο Ες γελοιοποίησε τον ίδιο του το δικηγόρο και παραδέχτηκε πως προσποιόταν ότι έπασχε από αμνησία και άνοια. Υπήρχε μεγάλη ένταση. Το βράδυ έφαγα με τους Ρώσους -τους είπα ύτι θα πή­ γαινα ευχαρίστως, αλλά θα έφευγα στις εννέα, πράγμα που έκα­ να. Βότκα κλπ.- τα κοπανήσαμε για καλά!»18 Κρίνοντάς τα όλα αυτά εκ των υστέρων, διαπιστώνουμε πως υπάρχουν πολλά στοιχεία τα οποία δεν θα έπρεπε να είχαν θεω­ ρηθεί ως αποδεικτικά. Στις 25 Νοεμβρίου ο Δικαστής Biddle έκα­ νε γραπτώς, προς δική του χρήση, απολογισμύ για ένα από τα πλέον διαβόητα χαλκευμένα στοιχεία που παρουσιάσθηκαν στη δίκη. Αφορούσε κάποιον τύμο με τεκμήρια, που παρουσιάσθηκε από τον Sidney Alderman. «Ήταν γεμάτος με ενδιαφέρον υλικό από απόρρητα έγγραφα και πρακτικά συνεδριάσεων του Χίτλερ με τους επιτελείς του, που είχαν κρατηθεί από τη γραμματέα του, από τα οποία αποδεικνυόταν “ ο επιθετικός πόλεμος” της Γερμανίας» ύπως παρατηρούσε ο Biddle σε ένα γράμμα του προς τη γυναίκα του στις Ηνωμένες Πολιτείες. «Γ ια παράδειγμα, ο Χίτλερ φέρεται να λέει: “ Και μετά κύριοι, έρχεται η ώρα της Ρωσίας, στην οποία θα συμβεί ό,τι έχω ήδη κάνει στην Πολωνία. Μετά το θάνατο του Στάλιν, θα συντρίψουμε τη Σοβιετική Ένω­ ση” ». Αυτό έγινε τον Αύγουστο του 1939. Είχε δώσει οδηγίες να «σκοτώσουν χωρίς έλεος όλους τους άνδρες, γυναίκες και παιδιά που ανήκαν στην πολωνική φυλή ή μιλούσαν την πολωνική γλώσ­ σα». Η γραμματέας σχολίαζε: «Η ομιλία έγινε δεκτή με ενθου­ σιασμό. Ο Γκαίρινγκ πήδησε πάνω στο τραπέζι. Αιμοδιψείς ευ­ χαριστίες και αιμοσταγείς υποσχέσεις. Χόρευε γύρω γύρω σαν

18

274

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

άγριος». «Α λλά», συμπέρανε ο Biddle, «ίσως όλα αυτά να έχουν ήδη γραφτεί στις εφημερίδες, όταν πάρεις το γράμμα».19 Το τελείως απίθανο γεγονός ο Γκαίρινγκ με τα εκατόν είκοσι κιλά του «να χοροπηδάει πάνω στο τραπέζι», παραβλέφθηκε μ έ­ σα στη χαρά των κατηγόρων, καθώς και το γεγονός ότι ο Χίτλερ στην πραγματικότητα δεν αφάνισε την πολωνική φυλή. Το ντο­ κουμέντο ήταν πλαστό και φρόντισε να παραδοθεί στο Δικαστή­ ριο ο δημοσιογράφος του Associated Press Louis Lochner, του οποίου τα ιδιωτικά αρχεία δίνουν επαρκή στοιχεία για το πώς ήρθε στην κατοχή του.20 Τα εμπεριστατωμένα ευρήματα έριχναν συνεχώς νέο φως στην υπόθεση των κατηγορουμένων. Ενίσχυαν τον ισχυρισμό του Γκαίρινγκ ότι στο τέλος είχε ψυχρανθεί με τον Χίτλερ και μάλι­ στα τον Απρίλιο του 1945, ο Χίτλερ τον είχε καταδικάσει σε θά­ νατο. Το Νοέμβριο βρέθηκε τελικά η πολιτική διαθήκη του Χ ίτ­ λερ. Έτσι επιβεβαιώθηκε ότι τις τελευταίες ώρες της ζωής του ε ί­ χε ορίσει τον Νταίνιτς διάδοχό του και είχε καθαιρέσει τους Γκαίρινγκ και Χίμλερ, θεωρώντας τους προδότες. Εκτός από το γεγονός ότι δεν του ήταν πλέον πιστοί, όπως έγραφε ο Χίτλερ, οι Γκαίρινγκ και Χίμλερ είχαν βλάψει μέγιστα τη χώρα και το λαό της, διεξάγοντας μυστικές διαπραγματεύσεις, χωρίς την άδειά του και εναντίον της θέλησής του, και επιπροσθέτως επιχείρησαν παράνομα να καταλάβουν με τη βία την εξουσία.21

Καθώς οι ημέρες περνούσαν, ο Streicher διασκέδαζε προσπα­ θώντας να ξεχωρίσει όσους περισσότερους Εβραίους μπορούσε στην αίθουσα του Δικαστηρίου, «ή ποιος από αυτούς ήταν μπά­ σταρδος με εβραϊκό αίμα ή είχε ζευγαρώσει με την εβραϊκή ρά­ τσ α ;»22 Από εκεί που καθόταν είχε εντυπωσιαστεί με την ασχή­ μια των Αμερικανίδων - των στενοδακτυλογράφων και των στε­ νογράφων που κάθονταν μπροστά από την έδρα των δικαστών μασώντας τσίχλες, ενώ τα μολύβια τους έτρεχαν πάνω στα ση­ μειωματάριά τους ή τα δάχτυλά τους χτυπούσαν τα πλήκτρα των μικροσκοπικών στενοδακτυλογραφικών μηχανών τους. «Άραγε η ικανότητα και η ασχήμια είναι ταυτόσημες στα θηλυκά της αμε­ ρικάνικης φυλής;» αναρωτιόταν ο Streicher.23 «Ο ι κατηγορούμενοι έδειχναν νευρικοί και καταπονημένοι»

Η ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΑΡΧΙΖΕΙ

275

έλεγε κοροϊδευτικά, αναφερόμενος στην ανταπόκριση μιας εφη­ μερίδας. Ελάχιστα εντυπωσιασμένος παρατήρησε: «Β άλτε έναν από αυτούς τους κυρίους δημοσιογράφους τρεις μήνες σε ένα κ ε­ λί φυλακής με ελάχιστο φως της ημέρας και κάτω από το ελάχι­ στο φως ενός λαμπτήρα επί δύο ώρες κάθε βράδυ, με την πένα ή το μολύβι του, και μόνο για δεκαπέντε, το πολύ είκοσι λεπτά την ημέρα έξω στην αυλή της φυλακής και όλη τη νύχτα να τον ξυ­ πνούν οι δεσμοφύλακες, που τον παρακολουθούν συνέχεια, και μετά και αυτός θα φαινόταν κάπως κουρασμένος και νευρικός όταν θα άρχιζε αυτή η παράσταση που την αποκαλούν δίκη».24 Κατηγορούμενοι σαν τον Streicher, οι οποίοι σύμφωνα με την κοινή νομοθεσία θα καταδικάζονταν το πολύ πολύ σε μια μικρή ποινή φυλάκισης, φιγουράριζαν πιασμένοι στα δίχτυα του νέου Καταστατικού του Λονδίνου. Ο ίδιος ο Jackson ήταν σίγουρος ότι κανένας δεν θα γλίτωνε την καταδίκη. Και αν ακόμη κάποιος κα­ τηγορούμενος αθωωνόταν από αυτό το Δικαστήριό, όπως τονί­ στηκε στην εναρκτήρια ομιλία του, αυτός θα εκδιδόταν σε κάποια από τις χώρες των «Ευρωπαίων Συμμάχων μας» για να δ ι­ καστεί ξανά - μια προοπτική την οποία υποστήριζαν ένθερμα οι Βρετανοί κατήγοροι Sir Hartley Shawcross και Sir David Maxwell Fyfe. «Συμφωνούμε απόλυτα», έγραψαν εμπιστευτικά στον Jackson λίγες ημέρες πριν αρχίσει η δίκη, «μ ε την ιδέα να γνωρί­ ζουν οι κατηγορούμενοι ότι, αν πηδήξουν έξω από το δικό μας τηγάνι, μπορεί να πέσουν μέσα στη γιουγκοσλαβική ή την πολω­ νική φωτιά».25 σημειώσεις προκύπτει ότι ο Jackson θεω­ ρούσε ήδη τη συμμετοχή των Ρώσων δικαστών στη δίκη που είχε σκηνοθετήσει, στην καλύτερη περίπτωση ως μια, κατά κάποιο τρόπο, ευτυχή συγκυρία ή, στη χειρότερη περίπτωση, ως τη γ ε ­ λοιοποίηση του Διεθνούς Δικαίου. Οι στενογραφημένες σημειώ­ σεις των τελευταίων μυστικών συναντήσεών του με τους Ρώσους πριν από τη δίκη, του θύμιζαν καθαρά τις ανομίες τους και το φόβο του μήπως οι Ηνωμένες Πολιτείες ταυτίζονταν με τα εγκλή­ ματα των Σοβιετικών. Αν οι συνήγοροι υπεράσπισης κατάφερναν να αξιοποιήσουν τη Συνθήκη Ρίμπεντροπ-Μολότοφ του Αυγούστου 1939, αυτό θα ήταν ένα γεγονός για το οποίο οι Ρώσοι θα έπρεπε να μεμφθούν μόνο τον εαυτό τους. 0 ίδιος πρότεινε να μην αναφερθεί σ’ αυτό το θέμα στην εναρκτήρια ομιλία του. Ως ΑΠΟ τ ι ς ι δ ι ω τ ι κ έ ς τ ο υ

276

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

νομικός δεν αισθανόταν άνετα που θα αποσιωπούσε την αλήθεια, αλλά έβλεπε πως αυτό ήταν αναπόφευκτο. Προς μεγάλη του έκπληξη και ανακούφιση συγχρόνως, όταν η εναρκτήρια ομιλία των Βρετανών κυκλοφόρησε σε σχέδιο μεταξύ των κατηγόρων, ο Jackson είδε πως ο Shawcross πρότεινε, όχι μό­ νο να αντιμετωπισθεί αποφασιστικά το θέμα, αλλά ακόμη και να στραφεί απροκάλυπτα εναντίον των κατηγορουμένων. Σύμφωνα με την εκλεπτυσμένη παράδοση της αγγλικής δικηγορίας: Οι Βρετανοί διπλωμάτες είχαν καταστρώσει μια καλή επιχειρημα­ τολογία και του πρότειναν να υποστηρίξει ότι κατά τη διάρκεια της κρίσιμης επίσκεψής του στη Μόσχα στις 22-23 Αυγούστου του 1939, ο πανούργος Ρίμπεντροπ κοροΐδεψε τους αθώους Ρώ­ σους και τους έπεισε να υπογράψουν την αμαρτωλή συνθήκη· με αυτό τον τρόπο ο Ρίμπεντροπ τους έριξε στάχτη στα μάτια ενώ τους είχε αποκρύψει το γεγονύς ύτι η ληστρική πρύθεση της Γερ­ μανίας ήταν να επιτεθεί εναντίον της Πολωνίας. Όσο απίθανο και αν ήταν το επιχείρημα, ήταν πάντως κάτι. Έτσι οι συνήγοροι της υπεράσπισης δεν θα μπορούσαν να τους κατηγορήσουν πως απέ­ κρυψαν την ύπαρξη της συνθήκης. Οι Ρώσοι δεν διασκέδασαν καθόλου με αυτό το τέχνασμα. 0 επικεφαλής των Ρώσων κατηγόρων Στρατηγός Roman Rudenko, εισέβαλε απροειδοποίητα στο γραφείο του Jackson κραδαίνοντας ένα αντίγραφο του προτεινόμενου σχεδίου της ομιλίας από τον Shawcross. «Δεν επιτρέπω να υποστηριχθεί αυτή η συκοφα­ ντία !» ούρλιαζε. 0 Jackson παραξενεύτηκε. Πίστευε ύτι οι Ρώσοι θα καλοδέχο­ νταν το ευφυές τέχνασμα. Αλλά οι Ρώσοι ήταν εξοργισμένοι με την ιδέα πως ο Ρίμπεντροπ εμφανιζόταν ότι παραπλάνησε τον Μολότοφ και τον Στάλιν. Για τους Βρετανούς η λύση ήταν μία: να διαγραφεί ολόκληρη η επίμαχη παράγραφος. Οι Ρώσοι αρνούνταν την ύπαρξη μια τέτοιας μυστικής συμφωνίας. Δεν υπήρξε ποτέ, επειδή έτσι έλεγαν εκείνοι. Ήταν nulle et non avenue (άκυρη και ανύπαρκτη). Το πτώμα κρύφτηκε και πάλι στην ντουλάπα, αλλά δεν θα παρέμενε εκεί για πολύ. ο ε φ ιά λ τ η ς των ενοχλητικών ντοκουμέντων που ενέδρευαν στα γερμανικά αρχεία εξακολουθούσε να βασανίζει τους κατηγόρους των Συμμάχων καθ’ όλη τη διάρκεια της δίκης. Ευτυχώς, οι Άγγλοι είχαν κατασχέσει τους φακέλους του Γερμανικού Ναυαρχείου και

Η ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΑΡΧΙΖΕΙ

277

του Υπουργείου Εξωτερικών που ήταν και οι περισσότερο ενοχο­ ποιητικοί, και τους είχαν μεταφέρει άρον άρον έξω από τη χώρα. Τμήματα αυτών των αρχείων επεστράφησαν αργότερα, αν και με μεγάλη απροθυμία, στη Νυρεμβέργη. Σε μια μυστική συνάντηση των επικεφαλής των κατηγόρων στη Νυρεμβέργη, οι Βρετανοί εκ­ πρόσωποι, σύμφωνα με τις οδηγίες του Λονδίνου, επέμεναν πως τα αρχεία του Γερμανικού Ναυαρχείου και του Υπουργείου Εξω­ τερικών έπρεπε να επιστρέφουν το συντομότερο δυνατόν στην ασφάλεια του Λονδίνου, γιατί αν έπεφταν σε λάθος χέρια, θα δημι­ ουργούσαν «αμηχανία» στη βρετανική κυβέρνηση.

Τα χαρτιά ήταν σημαδεμένα σε βάρος των κατηγορουμένων έτσι κι αλλιώς. Μια βασική δυσκολία για τους συνηγόρους υπε­ ράσπισης ήταν η έλλειψη εξοικείωσης με το αγγλοαμερικανικό δικονομικό δίκαιο που εφαρμοζόταν στη Νυρεμβέργη. Οι Γερμα­ νοί δικηγόροι δεν είχαν καθόλου πείρα στην τεχνική της εξέτασης και επανεξέτασης κατ’ αντιπαράσταση (cross-examination) των μαρτύρων και τους προξενούσε μεγάλη έκπληξη το πλήθος των ενστάσεων που προβάλλονταν και των διακοπών που επιβάλλο­ νταν στους συνηγόρους, σύμφωνα με το αγγλοαμερικανικό σύ­ στημα. Μια περισσότερο σημαντική διαφορά ήταν το γεγονός ότι, ακόμη και κατά τη διάρκεια του Γ ' Ράιχ, οι γερμανικές δικαστι­ κές διαδικασίες είχαν ως σκοπό την αποκάλυψη της αλήθειας και όλα τα μέρη συνεργάζονταν για την επίτευξή του - οι δικαστές που εξέταζαν τους μάρτυρες, οι συνήγοροι υπεράσπισης ή οι πολιτικώς ενάγοντες που βρίσκονταν εκεί, προσπαθούσαν να τονί­ σουν εκείνες τις πλευρές που ήταν προς το συμφέρον των κατη­ γορουμένων ή της κατηγορούσας αρχής, αντίστοιχα. Όπως σχο­ λίαζε αργότερα ο Otto Kranzbühler, ο νεαρός δικηγόρος του Νταίνιτς, ένα από τα βασικά γνωρίσματα του αγγλοαμερικανικού συστήματος ποινικής διαδικασίας είναι η αντιπαράθεση, με την κάθε πλευρά να προβάλλει εκείνα μόνο τα αποδεικτικά στοι­ χεία που εξυπηρετούν την υπόθεσή της. Αντίθετα με το γερμανι­ κό, δεν υπήρχε στο αγγλοαμερικανικό νομικό σύστημα υποχρέω­ ση του Δικαστηρίου να αναζητήσει την αλήθεια για την αλήθεια. Όταν οι δικηγόροι της υπεράσπισης γνωστοποίησαν στον Jackson

278

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

αυτές τις απόψεις, τους απέπεμψε σκαιώς, τονίζοντας τους ότι δεν είχε σκοπό να γίνει «υπηρέτης δύο αφεντάδων».26 Όταν ο ζυγός δεν γέρνει από την αρχή, ούτε προς τη μια πλευ­ ρά ούτε προς την άλλη, αυτό φυσιολογικά δεν δημιουργεί αδικία. Στη Νυρεμβέργη φαίνεται πως ο ζυγός είχε μόνο έναν δίσκο και αυτό βρισκόταν προς την πλευρά των νικητριών Δυνάμεων. «Όταν οι Γερμανοί συνήγοροι υπεράσπισης έφθασαν στη Νυρεμβέργη το Σεπτέμβριο του 1945», παρατήρησε ο Kranzbühler, «δεν είχαν ου­ σιαστικά τίποτα. Οι κατήγοροι από την άλλη πλευρά είχαν ήδη κατάσχει όλα τα υπάρχοντα αρχεία και τα ντοκουμέντα, και είχαν επιστρατεύσει μια ολόκληρη στρατιά από ειδικούς που τα εξέτα­ ζαν εξονυχιστικά για να βρουν ενοχοποιητικά στοιχεία». Στους συνηγόρους υπεράσπισης δόθηκαν μόνο τα ενοχοποιητικά στοι­ χεία. Δεν τους έδωσαν τη δυνατότητα να ψάξουν στα κατεσχημένα αρχεία για στοιχεία που θα μπορούσε να προβάλλει η υπερά­ σπιση για την απαλλαγή ή το μετριασμό της ποινής των κατηγο­ ρουμένων. Τα αρχεία επίσης των ξένων κρατών ήταν απρόσιτα γ ι’ αυτούς.27 Σε ένα γερμανικό Δικαστήριο θα ήταν αδιανόητο -και παράνο­ μο- το ένα μέρος να παρακρατεί στοιχεία που ίσως βοηθούσαν στην υπόθεση του άλλου.28 Αλλά εκεί στη Νυρεμβέργη, τα ντο­ κουμέντα που μπορεί να βοηθούσαν την υπεράσπιση, ήταν απρό­ σιτα ή είχαν καταστραφεί. (Είναι απόλυτα λανθασμένη η πληρο­ φορία που δίνει ο Sir David Maxwell Fyfe στα απομνημονεύματά του ότι «όλα τα ντοκουμέντα ήταν στη διάθεση της υπεράσπι­ σης».)29 Ο δρ. Alfred-Maurice de Zayas εξέφρασε την άποψη ότι πολλά από τα ζητήματα για τα οποία θεωρήθηκε ένοχη η Ανώτα­ τη Διοίκηση της Βέρμαχτ (OKW) θα είχαν αντιμετωπισθεί διαφο­ ρετικά αν είχε επιτραπεί στους δικηγόρους υπεράσπισης η πρό­ σβαση στα κατασχεμένα αρχεία της υπηρεσίας της OKW που λ ε­ γόταν Γραφείο Ειδικών Ερευνών για τις Παραβιάσεις του Δ ιε­ θνούς Δικαίου (Wehrmachts-Untersuchungsstelle für Verletzungen des Völkerrechts) και αν τους είχε επιτραπεί να βρουν σ’ αυτούς τους φακέλους ελαφρυντικά στοιχεία για τη δράση της Ανωτάτης Διοίκησης. «Αλλά αυτοί οι φάκελοι είχαν χαρακτηρισθεί “ απόρ­ ρητοι” και αποχαρακτηρίστηκαν μόλις τη δεκαετία του 1970».30 Έτσι, όταν διαβάστηκε στη Νυρεμβέργη ένα απόσπασμα εγ ­ γράφου εναντίον του κατηγορουμένου Alfred Rosenberg, στο οποίο περιγράφονταν με λεπτομέρειες φρικτές πράξεις στις κα-

Η ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΑΡΧΙΖΕΙ

279

τεχόμενες ανατολικές περιοχές, η υπεράσπιση κατάφερε -αν και με μεγάλη δυσκολία- να αποδείξει ότι η κατηγορούσα αρχή είχε παραλείψει την αρχή του εγγράφου, απύ την οποία προέκυπτε ότι ο Rosenberg είχε διαμαρτυρηθεί επίσημα γ ι’ αυτές τις φρικιά στικές πράξεις που περιγράφονταν παρακάτω. Οι Ρώσοι επίσης είχαν υποβάλει ως πειστήριο ένα στενογραφημένο αντίγραφο πρακτικών ενός συνεδρίου για τη διατροφή, που έγινε τον Αύγουστο του 1942. Μια κρίσιμη σελίδα του, στην οποία, ύπως προκύπτει, ο Γκαίρινγκ ρωτούσε για την κατάστα­ ση στις Βαλτικές χώρες και ιδιαίτερα για τρύφιμα που θα έπρεπε να χορηγηθούν στους Εβραίους στη Ρίγα, είχε αποδεδειγμένα αφαιρεθεί, γιατί στην επύμενη σελίδα αναφέρεται ότι, ο Gauleiter Hinrich Lohse είπε στον Γκαίρινγκ: «Μπορώ επίσης να σας απα­ ντήσω σ’ αυτή την ερώτηση. Μόνο ένας μικρός αριθμός Εβραίων είναι ακόμη εν ζωή. Δεκάδες χιλιάδες από αυτούς πέθαναν. Όμως επιτρέψτε μου να σας πω ύτι ο ντύπιος πληθυσμός μειώνε­ ται επίσης. Σύμφωνα με τις οδηγίες σας είναι μειωμένος κατά πενήντα τοις εκατό σε σχέση με τον γερμανικό πληθυσμό».31 Λο­ γικά, αν από τη σελίδα που έλειπε προέκυπτε ότι ο Γκαίρινγκ γνώριζε πως γίνονταν εκκαθαρίσεις Εβραίων στη Ρίγα, αυτή δεν θα έπρεπε να είχε κοπεί. (Αυτύ βέβαια δεν αποδεικνύει το αντί­ θετο, ύτι δηλαδή ο Γκαίρινγκ λυπύταν τους Εβραίους.) Ο Speer -ούτε αυτός ήταν φυσικά αγγελούδι ως προς αυτό το θέμα- θυ­ μόταν μια παρατήρηση που είχε κάνει ο Γκαίρινγκ στο προαύλιο της φυλακής, όταν κάποιος ανέφερε στον Reichsmarschall κάτι για τους Εβραίους που ζούσαν ακύμα στην Ουγγαρία. «Α! Ώστε υπάρχουν ακόμη Εβραίοι εκεί; Νόμιζα ύτι τους είχαμε εξοντώσει όλους. Φαίνεται όμως πως κάποιοι πάλι μας ξέφυγαν».32 Αν και οι Γερμανοί δικηγόροι δεν ήταν εξοικειωμένοι με την αυταρχική, ύπουλη και επιθετική ατμόσφαιρα των βρετανικών και αμερικανικών δικαστηρίων, είχαν όμως ένα μεγάλο πλεονέ­ κτημα: Γνώριζαν τη γλώσσα των πειστηρίων και οι πελάτες τους, τους είχαν ενημερώσει καλά για τα πραγματικά περιστατικά της υπόθεσης, ενώ οι Σύμμαχοι έπρεπε μύνοι τους να κατορθώσουν να καταλάβουν τι είχε συμβεί, προσπαθώντας να βγάλουν άκρη απύ κακομεταφρασμένα έγγραφα και ελλιπείς διερμηνείες. Απύ την άλλη πλευρά όμως, οι Σύμμαχοι μονοπωλούσαν τα ντοκουμέντα που είχαν πέσει στα χέρια τους, καθώς και όλες τις κατασχεμένες βιβλιοθήκες, ενώ οι Γερμανοί δεν μπορούσαν να

Ζ80

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

χρησιμοποιήσουν ντοκουμέντα ή βιβλία από βιβλιοθήκες του εξω­ τερικού παρά μόνο μέσω των γραφείων των κατηγόρων. Ένα πο­ λύ σημαντικό βιβλίο του τέως Υπουργού των Εξωτερικών της Ρουμανίας Gafencu, πουλιόταν σε όλη την Ελβετία, αλλά δεν επ έ­ τρεψαν στους συνηγόρους υπεράσπισης στη Νυρεμβέργη να το προμηθευτούν, όπως επίσης και ένα πολεμικό διάγγελμα του Αμερικανού αρχηγού του Γενικού Επιτελείου, το οποίο είχε δοθεί στη δημοσιότητα, όπου ο Στρατηγός George C. Marshall επ ιβε­ βαίωνε πως δεν υπήρχε κοινό σχέδιο Γερμανίας και Ιταλίας πριν από το Περλ Χάρμπορ - διαψεύδοντας ένα σημαντικό σημείο του κατηγορητηρίου. Όταν ο δικηγόρος του Γκαίρινγκ κάλεσε τον εξόριστο Πολωνό Στρατηγό Wladyslaw Anders να καταθέσει ενόρκως ότι οι Ρώσοι ήταν οι δολοφόνοι των χιλιάδων Πολωνών στο Katyn, οι ιεραρχι­ κά ανώτεροι του Σύμμαχοι του απαγόρευσαν να το κάνει. Οι Γερμανοί συνήγοροι δεν μπορούσαν να προμηθευτούν έγγραφα που είχαν πολυγραφηθεί με διαταγή του Sir David Maxwell Fyfe σε τριακόσια αντίτυπα για να μοιραστούν στον Τύπο. Στις 11 Ιανουαρίου του 1946, ο δικηγόρος του Hans Frank, ο Alfred Seidl, ζήτησε από το Δικαστήριο να επιτραπεί στον τέως Γενικό Κυβερ­ νήτη της Πολωνίας να χρησιμοποιήσει τα προσωπικά του ημερο­ λόγια, από τα οποία είχε προσφέρει εθελοντικά στην 7η Στρατιά, πάνω από σαράντα τόμους. Παρ’ όλο που αυτοί οι τόμοι βρίσκο­ νταν τώρα στην αίθουσα ντοκουμέντων του Δικαστηρίου, στον ίδιο επετράπη να χρησιμοποιήσει μόνο εκείνα τα αποσπάσματα που είχε επιλέξει η κατηγορούσα αρχή.33 Το αίτημα να χρησιμο­ ποιήσει άλλα, δικής του επιλογής, απορρίφθηκε. Ενώ η κατηγορούσα αρχή είχε στη διάθεσή της αμέτρητες τη ­ λεφωνικές γραμμές και πλήρη ταχυδρομική εξυπηρέτηση, οι συ­ νήγοροι υπεράσπισης μοιράζονταν μεταξύ τους μόνο δύο τηλε­ φωνικές γραμμές. Ένα έγγραφο που αναφέρθηκε τη μια ημέρα από τον κατήγορο στο Δικαστήριο, έφθασε την επομένη αεροπο­ ρικώς από τη Βιέννη στη Νυρεμβέργη. Οι συνήγοροι υπεράσπι­ σης δεν είχαν στη διάθεσή τους τέτοιες αεροδυναμικές ευκολίες. Αντίθετα τους ταλαιπωρούσαν συστηματικά. Ένας από τους δικηγόρους του Neurath συνελήφθη και φυλακίστηκε επί έξι εβδο­ μάδες χωρίς να δικαστεί.34 0 δρ. Marx, που διορίστηκε από το Δι­ καστήριο παρά τη θέλησή του, συνήγορος του Streicher, υπέστη κακοήθεις επιθέσεις εκ μέρους του Τύπου· το γραφείο του ερευ-

Η ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΑΡΧΙΖΕΙ

281

νήθηκε εξονυχιστικά και ζούσε διαρκώς με το φόβο μήπως τον συλλάβουν και τον φυλακίσουν. Για λόγους αυτοπροστασίας, προσπάθησε να αποστασιοποιηθεί από τον πελάτη του, όσο η ευπρέπειά του το επέτρεπε.35 Καθώς η δίκη πλησίαζε προς το τέλος της, το καλοκαίρι του 1946, ο δικηγόρος του Γιόντλ, ο καθηγητής Hermann Jahrreiss αναγκάστηκε να ζητήσει επίσημα από το Δικα­ στήριο να τον προστατεύσει.36 Οι δικαστές τότε παρήγγειλαν να παρασχεθεί κάποια προστασία στους συνηγόρους της υπεράσπι­ σης για την αποφυγή παρενοχλήσεων και απειλών εκ μέρους της κατηγορούσας αρχής και των εφημερίδων, στις οποίες είχε δοθεί η άδεια από τους Συμμάχους να εκδίδονται στη Γερμανία.37 εμφανής διαφορά στη μεταχείριση των μαρτύρων υπεράσπισης και των μαρτύρων κατηγορίας. Οι μάρτυρες που θεωρούνταν εχθρικοί διέμεναν υποχρεωτικά στη φυλακή, κάτω από συνθήκες που δεν ήταν καλύτερες από αυτές των κατηγο­ ρουμένων - εκτός αν ήθελαν να τους προστατεύσουν απύ τα αδιάκριτα βλέμματα, οπότε τους έβαζαν στο κρατητήριο, όπου οι συνθήκες ήταν κάπως καλύτερες.38 Στους φιλικούς όμως μάρ­ τυρες, παραχωρούσαν πολυτελή διαμονή και ειδική διατροφή. Η πρακτική αυτή σταμάτησε μετά την πρώτη δίκη, ύταν ο Αμερι­ κανός κατήγορος Walter Rapp κυκλοφόρησε μια εγκύκλιο στην οποία εφιστούσε την προσοχή στο ότι δεν έπρεπε να παραχαϊ­ δεύουν τους μάρτυρες, ακόμη και αν ήταν έτοιμοι να «κελαηδή­ σουν».39 Το Δικαστήριο ανακοίνωνε μονίμως ότι δεν κατέστη δυνατόν να βρεθούν οι ουσιώδεις μάρτυρες που καλούσε η υπεράσπιση. Οι Αμερικανοί κατηγόρησαν τον Κάιτελ ότι είχε αναμιχθεί στη δολοφονία ενός Γάλλου Στρατηγού - είχε λεχθεί ότι ο Gruppen­ führer των SS Hans Jüttner, είχε ενεργήσει κατά διαταγή του Κάι­ τελ. 0 δικηγόρος του, ο δρ. Nelte, ζήτησε να κληθεί ως μάρτυρας ο Jüttner. Οι Αμερικανοί απάντησαν ότι δεν γνωρίζουν πού βρί­ σκεται. «Ο Nelte ανακοίνωσε ότι εκείνη τη στιγμή θα έφευγε με αυτοκίνητο για να συναντήσει αμέσως τον Jüttner». 0 Κάιτελ έλεγε στο γιο του μετά από μήνες, «ό τι μόνο εκείνη τη στιγμή οι Αμερικανοί παραδέχτηκαν ότι είχαν ανακρίνει τον Jüttner πριν από μερικούς μήνες». Ο Jüttner δήλωσε ότι δεν είχε ποτέ πάρει οποιαδήποτε διαταγή από τον Κάιτελ σχετικά με αυτό το θέμα.40 Το ίδιο συνέβη και με έναν ουσιώδη μάρτυρα του Στρατηγού υπ ή ρχε ε π ις η ς

282

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

Γιόντλ. Αναζητώντας σοβαρά αποδεικτικά στοιχεία για τα σχέδια εισβολής των Βρετανών στην ουδέτερη Νορβηγία το 1940, ήλθαν σε επαφή με τον Συνταγματάρχη Soltmann, του τμήματος Πληρο­ φοριών της OKW Fremde Heere West.f Το Γερμανικό Γενικό Ε πι­ τελείο Ναυτικού είχε αποκρυπτογραφήσει τα ναυτικά σήματα των Βρετανών και τα ίδια τα επιχειρησιακά τους σχέδια είχαν κα­ τασχεθεί κατά τη διάρκεια της WESERÜBUNG, της επιχείρησης των Γερμανών για την εισβολή στη Νορβηγία. Επιπλέον, οι επιθετικές διαθέσεις της Βρετανίας είχαν καταγραφεί στα πρακτικά των συ­ ναντήσεων του Ανωτάτου Συμβουλίου Πολέμου το 1940. Αυτά τα πρακτικά είχαν κατασχεθεί από τους Γερμανούς όταν βρέθηκαν μέσα σε ένα φορτηγό βαγόνι στο σιδηροδρομικό σταθμό Le Charite έξω από το Παρίσι.41 Ο Soltmann ειδοποίησε τηλεγραφι­ κούς ύτι ήθελε να καταθέσει - και συνελήφθη αμέσως από τους Αμερικανούς.42 Το Φεβρουάριο του 1946, οι συνήγοροι του Γκαί­ ρινγκ ζήτησαν να καταθέσει ως μάρτυρας ο Στρατηγός Karl Koller, ο τελευταίος αρχηγός του Επιτελείου της Αεροπορίας. Οι Αμερικανοί απέρριψαν το αίτημα με την αιτιολογία ότι είχαν χα­ θεί τα ίχνη του Στρατηγού, αν και ο ανακριτής τους Ernst Engländer τον είχε ανακρίνει σε ένα CSDIC (Κέντρο Υπηρεσιών Συνδυασμένων Λεπτομερειακών Ανακρίσεων) στην Αγγλία.43 Τους μάρτυρες υπεράσπισης που έφθασαν στη Νυρεμβέργη, οι ανακριτές των κατηγύρων τους είχαν ήδη δεύντως «περιποιηθ εί» πριν τους παραδώσουν στα χέρια των συνηγύρων των κατη­ γορουμένων. Μερικοί κατέληγαν να κρατηθούν σε απομόνωση σε μια πτέρυγα των φυλακών. Ο Obergruppenführer των SS Karl Wolff, που είχε προσφερθεί να καταθέσει ως μάρτυρας υπερά­ σπισης του Kaltenbrunner και των SS, είχε μεταφερθεί από τους Αμερικανούς εσπευσμένα σε άσυλο φρενοβλαβών μέχρι που, ύστερα απύ ένα χρόνο, όταν τον κάλεσαν να καταθέσει σε μια μεταγενέστερη δίκη (την υπόθεση Milch), κατάφερε να αποδεί­ ξει την καλή πνευματική του κατάσταση και μεταφέρθηκε μετά από διαταγή του Δικαστηρίου σε κανονική φυλακή. Ένα ακόμη πρόβλημα προκλήθηκε όταν ο Wolff κατηγόρησε τον Allen Dulles ότι του υποσχέθηκε αμνηστία αν διαπραγματευόταν την παρά­ δοση των Δυνάμεων του Άξονα στην Ιταλία τον Απρίλιο του 1945.44 Ο Στρατάρχης Milch που αγνόησε τις προσπάθειες εκβιαt Σ.τ.Μ.: Αλλοδαπές στρατιωτικές Δυνάμεις στη Δύση.

Η ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΑΡΧΙΖΕΙ

283

σμού του από τον Αμερικανό ανακριτή Engländer και κατέθεσε υπέρ των Speer και Γκαίρινγκ, μεταφέρθηκε αμέσως στο διαβόη­ το οχυρό-κολαστήριο, στο στρατόπεδο συγκεντρώσεως του Ντα­ χάου.45 Η αλήθεια είναι ότι οι συνήγοροι υπεράσπισης είχαν συνήθως καλή μεταχείριση από τους συναδέλφους τους κατηγόρους. Τους είχαν εξασφαλίσει αμερικανικό συσσίτιο, καταλύματα και μετα­ φορικά μέσα. Αλλά μειονεκτούσαν ως προς τον αριθμό και τον εξοπλισμό. Η ομάδα των Αμερικανών κατηγόρων απασχολούσε εκατοντάδες άνδρες και γυναίκες. 0 δρ. Nelte έγραφε στη γυναί­ κα του πελάτη του Στρατάρχη Κάιτελ, πως με λύπη του διαπί­ στωνε ότι «ο ι Δυνάμεις που διαθέτει η πλευρά των νικητών για τη διεξαγωγή αυτής της δίκης είναι κολοσσιαίες. Το πλήθος των αποδεικτικών στοιχείων που έχουν συγκεντρωθεί από την κατη­ γορούσα αρχή, αποτελεί ένα φοβερό μειονέκτημα για μας, επ ει­ δή δεν διαθέτουμε έγγραφα αντίστοιχης αξίας από τη γερμανική πλευρά για να τα επικαλεσθούμε εναντίον τους. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να προσπαθήσουμε να συνδυάσουμε τα στοιχεία που θα αντιτάξουμε, χρησιμοποιώντας αποσπάσματα του κατηγορητηρίου και εφαρμόζοντας την πολύπλοκη τεχνι­ κή του μωσαϊκού».46 Αλλά αυτό που βάρυνε περισσότερο στο ζυγό της δικαιοσύνης εναντίον των κατηγορουμένων ήταν το ίδιο το Καταστατικό του Λονδίνου, που έθεσε τους δικονομικούς κανόνες για τη λειτουργία του Δικαστηρίου. Οι περισσότερες από τις συνηθισμένες στρατη­ γικές που θα ακολουθούσε κάποιος ικανός συνήγορος υπεράσπι­ σης είχαν εκ προοιμίου απαγορευθεί με τους επιδέξιους, εκ των προτέρων, χειρισμούς των αντιδίκων τους κατηγόρων, που συνε­ δρίασαν στο Λονδίνο για να συντάξουν το Καταστατικό του Δικα­ στηρίου. Η διαδικασία ελέγχου της νομιμότητας της κράτησης (habeas corpus) δεν υπήρχε. Το Καταστατικό του Λονδίνου θεώ­ ρησε εκ των προτέρων απαράδεκτα πολλά μέσα υπεράσπισης από αυτά που κανονικά δικαιούνταν οι Γερμανοί. Οι δικηγόροι δεν είχαν το δικαίωμα να αμφισβητήσουν την αρμοδιότητα του Δικαστηρίου, καθώς και την αμεροληψία των δικαστών. 0 Streicher σχολίαζε στο ημερολόγιό του: «Η συνήθης πρακτική των δικαστηρίων είναι να μπορεί ο κατηγορούμενος να αμφισβητήσει την αμεροληψία του δικαστή. Μια τέτοια περίπτωση υπάρχει όταν ο δικαστής έχει κάποια σχέση με τον αντίδικο. Σ ’ αυτή τη δ ί­

284

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

κη-θέατρο οι νικητές είναι και κατήγοροι και δικαστές των ηττημένων εχθρών τους, και αναπόφευκτα προκατειλημμένοι. Και επειδή το γνωρίζουν καλά αυτό, θέσπισαν μια κατάλληλη διάταξη με την οποία αποκλείεται εκ των προτέρων το δικαίωμα των κα­ τηγορουμένων να τους αμφισβητήσουν». «Κ α ι αυτός είναι ο σκο­ πός όλης αυτής της κωμωδίας». Και συνέχιζε με ασυνήθιστη σα­ φήνεια ο Gauleiter: « Σ ’ αυτή τη διαδικασία δεν υπάρχει περίπτω­ ση οι κατηγορούμενοι να έχουν μια δίκαιη δίκη από μια τυφλή, ανεξάρτητη δικαιοσύνη. Η δίκη στήθηκε για να προσδώσει στην αδικία μια επίφαση νομιμύτητας, περιβάλλοντάς την με το μαν­ δύα του νόμου».47 Το Δικαστήριο επίσης κατέπνιξε κάθε προσπάθεια των κατη­ γορουμένων να παραπονεθούν για τις συνθήκες κράτησής τους. Όταν ο Streicher, την ώρα που εξεταζόταν από το Δικαστήριο, άρχισε να διαμαρτύρεται επειδή τον είχαν χτυπήσει, ο Jackson διέταξε να διαγραφούν από τα πρακτικά αυτές οι κατηγορίες. Η διάθεση ήταν εκδικητική: οφθαλμόν αντί οφθαλμού. Στον Jackson έφθασε ένα γράμμα από τον πλούσιο Νεοϋορκέζο έμπο­ ρο Ernest Schoenfeld που τον παρακαλούσε: «Αν αυτό θα ήταν επιτρεπτό, (sic) αν και όταν ο Julius Streicher καταδικαστεί σε θάνατο, η μεγαλύτερή μου επιθυμία θα ήταν, όχι μόνο να είμαι μάρτυρας στην εκτέλεσή του, αλλά ακόμη και να πάρω μέρος σ’ α υτή».48 0 επιστολογράφος δήλωνε ότι αναλαμβάνει να πληρώσει τα έξοδα μετάβασης και επιστροφής του και πρόσφερε στον Jackson ένα τεράστιο χρηματικό ποσό για να τον δελεάσει. 0 Jackson δεν του απάντησε.

14 ΓΑΕΝΤΙ ΚΑΙ Α Φ Θ Ο Ν Η ΒΟΤΚΑ Ε κ π λ η ξ η γ ια τ η ν υ π ε ρ ά σ π ισ η ήρθε μετά την έναρξη της δίκης. Σε ένα κεφάλαιο με τον τίτλο «Δίκαιη Δ ί­ κη», το Καταστατικό του Λονδίνου προέβλεπε να γίνει από την πλευρά των κατηγόρων μια «εισαγωγική δήλωση». Στην πράξη, αυτές οι δηλώσεις κράτησαν πολλές εβδομάδες, ενώ κάθε ημέρα ο Τύπος και το ραδιόφωνο τους έδιναν μεγάλη δημοσιότητα. Όταν οι συνήγοροι της υπεράσπισης ζήτησαν να κάνουν και εκ εί­ νοι δηλώσεις, τους απάντησαν πως αυτό δεν προβλεπόταν απύ το Καταστατικύ του Δικαστηρίου. Στο τέλος της δίκης θα επαναλαμβανύταν η ίδια διαδικασία. Προβλεπόταν να κάνουν όλοι οι συνήγοροι της υπεράσπισης μια ολιγόλεπτη μόνο ομιλία που θα την ακολουθούσαν μακροσκελείς τελικές αγορεύσεις απύ την πλευρά των κατηγόρων, στις οποίες οι συνήγοροι υπεράσπισης δεν θα είχαν το δικαίωμα να απαντήσουν. Επίσης επιτρεπόταν να μιλήσουν για λίγο οι κατηγορούμενοι -να κάνουν «μια τελική δήλωση^- πριν από την έκδοση της απόφασης, αλλά ο Ανώτατος Δικαστής Jackson ακόμη και αυτό, δίσταζε να τους το επιτρέψει. Αντίθετα οι Ρώσοι επέμεναν να δοθεί αυτή η ευκαιρία στους κατηγορουμένους καθώς αυτό θεωρείται, σύμφωνα με τη ρω­ σική ποινική δικονομία, βασικύ δικαίωμα του κατηγορουμένου. (Σε μια εμπιστευτική επιστολή του προς τον Πρόεδρο Τρούμαν, ο Jackson προέβλεψε: «Είμαι βέβαιος ότι αυτό το δικαίωμα θα χρησι­ μοποιηθεί για λύγους προπαγανδιστικούς» - λες και δεν ήταν αυτύς ο σκοπός των Συμμάχων ύταν σκηνοθετούσαν τη δίκη.

Η

μ εγα λ ύ τερη

286

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

Στη διάρκεια της δίκης, όπως είχαν το δικαίωμα από τις σχετι­ κές διατάξεις, οι δικαστές απέρριπταν κάθε ένσταση που υποβαλ­ λόταν από τους κατηγορουμένους και τους συνηγόρους τους σχετι­ κά με την αρμοδιότητα του Δικαστηρίου. Ο καθηγητής Hermann Jahrreiss, ο διαπρεπής διεθνολόγος από την Κολωνία, αφιέρωσε την τελική του αγόρευση -που ήταν η πρώτη από την πλευρά των συ­ νηγόρων υπεράσπισης και ως εκ τούτου κατάφερε να έχει κάποια δημοσιότητα- σε μια εμπεριστατωμένη επίθεση κατά των νέων νό­ μων που ίσχυσαν σε αυτή τη δίκη. Οι Βρετανοί κατήγοροι ανησύχη­ σαν περισσότερο με την αγόρευση του Jahrreiss από τους Αμερικα­ νούς, οι οποίοι γνώριζαν ότι στην πατρίδα τους η δίκη είχε από και­ ρό εξαφανισθεί από τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων. Πρότειναν απλώς να αγνοηθούν τα επιχειρήματα του Jahrreiss. Ο Βρετανός Γενικός Εισαγγελέας Sir Hartley Shawcross, ανησύχησε σοβαρά και για το λόγο αυτό πήγε αεροπορικώς για μια ημέρα στη Νυρεμβέρ­ γη προκειμένου να πιέσει τον Jackson να πάρει στα σοβαρά τον Jahrreiss. «Πιστεύω ότι ο Jahrreiss θα δηλώσει ότι δεν υφίσταται στο Διεθνές Δίκαιο ο όρος εγκληματικός επιθετικός πόλεμος, ότι το Καταστατικό είναι νόμος των νικητών, με αναδρομική ισχύ, και πως, σε κάθε περίπτωση, ό,τι έκαναν αυτοί οι άνθρωποι ήταν νόμι­ μο σύμφωνα με τη γερμανική νομοθεσία». Ο Shawcross δεν ικανοποιήθηκε με την λύση που πρότεινε ο Jackson: μιας και το Δικαστή­ ριο είχε το δικαίωμα να αγνοεί κάθε αμφισβήτηση του Καταστατι­ κού, δεν υπήρχε λόγος να μην επικαλεσθεί το δικαίωμά του αυτό.1

Στις 20 Δεκεμβρίου του 1945, το Δικαστήριο αποφάσισε να διακόψει για τα Χριστούγεννα, παρά τις αντιρρήσεις των κατη­ γόρων. Μετά την Πρωτοχρονιά θα επαναλαμβάνονταν οι εργα­ σίες του. Ο Jackson ήταν πολύ θυμωμένος με τις καθυστερήσεις αυτές. «Ήθελα να μην διακόψουμε καθόλου, εκτός από την ημέρα των Χριστουγέννων» έγραφε στη γυναίκα του. «Αλλά δεν μπορείς να κάνεις τίποτε με τους Γάλλους και τους Βρετανούς που βρίσκο­ νται τόσο κοντά στα σπίτια τους». Οργάνωσε ένα τουριστικό τα ­ ξίδι αναψυχής διάρκειας δύο εβδομάδων, αρχίζοντας με ένα προ­ σκύνημα στα ερείπια του σπιτιού του Χίτλερ που βρισκόταν στην πλαγιά του βουνού πάνω από το Μπερχτεσγκάντεν.

ΓΛΕΝΤΙ ΚΑΙ Α Φ Θ Ο Ν Η ΒΟΤΚΑ

287

Ο Στρατηγός Joseph McNarney, ο Αμερικανός στρατιωτικός διοικητής, τους διέθεσε το προσωπικό του τρένο - που μέχρι το Μάιο ανήκε στον Χέρμαν Γκαίρινγκ και επομένως ήταν καλά εξοπλισμένο.2 Ταξίδεψε μέσω Ρώμης στην Αθήνα και έφθασε μ έ­ χρι τη Μέση Ανατολή. Είδε μέρη όπου δεν είχε ξαναπάει, αλλά και που δεν επιθυμούσε να ξαναδεί. Είδε ταλαίπωρους εργάτες που δούλευαν με πρωτόγονα εργαλεία για να χτίσουν ένα τζαμί στην Αίγυπτο κάτω από τις διαταγές του αφέντη τους, με το μαστίγιο στο χέρι, όπως ακριβώς και οι πρόγονοί τους, όταν έχτιζαν τις πυραμίδες.3 Το Δικαστήριο πέρασε τις διακοπές του κάτω από καλύτερες συνθήκες. Ο Δικαστής Biddle, ο οποίος ήταν γερός πότης, υποσχέθηκε στον εαυτό του την Πρωτοχρονιά να μην πιει για έναν μήνα.4 Είχε επιθυμήσει πολύ τη γυναίκα του. Στους Βρετανούς και στους Γάλλους δικαστές επέτρεψαν τελικά να φέρουν τις γυ­ ναίκες τους αλλά όχι και στους Αμερικανούς. Στο Παρίσι πήρε το τσάι του στη Βρετανική Πρεσβεία και στα αριστερά του καθόταν μια πολύ χαριτωμένη γραμματέας, όπως έγραψε περιπαιχτικά στη γυναίκα του την τελευταία ημέρα του 1945, αναφέροντάς την ως «M iss Lloyd Thomas, η οποία θέλει να έλθει στη Νυρεμβέργη και μου ζήτησε τη διεύθυνσή μου- είναι πρόθυμη να με βοηθήσει. Όμορφο δέρμα, ωραίο στήθος, έτσι, αν νοιάζεσαι, έλα γρήγορα!»5 Με πρόσωπα αποστεωμένα και μάτια βαθουλωμένα, όπως ήταν κάποτε και οι δικοί τους κρατούμενοι, οι κατηγορούμενοι στη δίκη της Νυρεμβέργης μαράζωναν στην απομόνωση των κε­ λιών τους περιμένοντας να αρχίσει πάλι η δίκη. Τα πακέτα που τους έστειλε για τις γιορτές ο Ερυθρός Σταυρός δεν έφτασαν πο­ τέ στα χέρια τους - τα κατέσχεσαν οι Αμερικάνοι. Δεν είχαν λά­ βει ακόμη γράμματα από τις οικογένειές τους. Ο Γκαίρινγκ, την ημέρα των γενεθλίων του, στις 12 Ιανουαρίου, που τελικά θα ήταν και τα τελευταία, έστειλε μια επιστολή στον Πρόεδρο του Δικαστηρίου για να παραπονεθεί ότι από τότε που τον συνέλαβαν, είχε πάρει μόνο τρία γράμματα από τη γυναίκα του Έμμυ και την κόρη τους, τηνΈντα. Ζητούσε από το Διεθνές Δικαστήριο να διατάξει τον αμερικανικό στρατό να του επιτρέψει να παίρνει τα γράμματά του. «Πριν από την αυτόβουλη παράδοσή μου στους Αμερικανούς», διαμαρτυρόταν, «έγραψα στον Στρατηγό Αϊζενχάουερ να φροντίσει την οικογένειά μου. Μόλις έφθασα στο Στρατηγείο της 7ης Στρατιάς (του Στρατηγού Patch) με διαβε-

288

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

βαίωσαν ρητά πως η επιθυμία μου θα εκπληρωνόταν. Η γυναίκα, η κόρη μου και οι στενοί συγγενείς μου μεταφέρθηκαν στον οικο­ γενειακό μας πύργο στο Veldenstein, βόρεια της Νυρεμβέργης, και κρατούνται εκεί. Αν και είναι απομονωμένοι απύ τον έξω κό­ σμο, μπορούν να κυκλοφορούν ελεύθερα μέσα και γύρω απύ το φρούριο, και αυτό με ικανοποιεί απόλυτα».6 Δεν υπήρχε λόγος να μη φθάνουν γράμματα στον Γκαίρινγκ και στους άλλους. Στα μέσα Οκτωβρίου, ο Paul H. Goldenberg, πρά­ κτορας της Αντικατασκοπίας, συνέλαβε αυθαίρετα την Έμμυ και τη μικρή της κόρη. Η μητέρα ρίχτηκε στη φυλακή Straubing, (που τώρα είχε μετατραπεί σε «στρατόπεδο συγκεντρώσεως για πολί­ τες») και την'Εντα την έκλεισαν σε ορφανοτροφείο. Στις 24 Νοεμ­ βρίου ηΈντα μεταφέρθηκε στη φυλακή μαζί με τη μητέρα της. Η ίδια Υπηρεσία Αντικατασκοπίας φυλάκισε επίσης την ανιψιά της Έμμυ, την αδελφή της και την γκουβερνάντα. Το ίδιο έκαναν και με τα παιδιά των υπόλοιπων κρατουμένων στη Νυρεμβέργη· τα απομάκρυναν από τις μητέρες τους και τα έδωσαν σε ανάδοχες οι­ κογένειες, και φυλάκισαν τις γυναίκες της οικογένειας. 0 Hans Frank έγινε αντικείμενο του ίδιου ψυχολογικού εκβια­ σμού. Έμαθε ότι η αδελφή του Elisabeth κρατιόταν στο Straubing από το Σεπτέμβριο. «Η αδελφή μου δεν έχει καμιά απολύτως ανάμειξη στα αδικήματα που μου προσάπτουν» διαμαρτυρήθηκε σε ένα γράμμα του προς τον Biddle, το οποίο ποτέ δεν έφθασε στα χέρια του δικαστή. «Δεν είχε καμιά ανάμειξη στην πολιτι­ κή· δεν ήταν ούτε μέλος του κόμματος των Ναζί». Η εβδομηντάχρονη μητέρα τους ήταν τώρα τελείως ανυπεράσπιστη. «Σας πα­ ρακαλώ να ασχοληθείτε με αυτή την υπόθεση» εκλιπαρούσε ο Frank. «Κ α ι ο Θεύς θα σας ανταμείψ ει!»7 Τέτοιες ιστορίες ήταν ο κανόνας. Ο δρ. Schacht πληροφορήθηκε ότι απομάκρυναν από τη μητέρα τους τα δύο του παιδιά. Ο Baldur von Schirach που ήταν έτοιμος να αποκηρύξει τον Χίτλερ και την ιδεολογία των Ναζί πριν αρχίσει η δίκη, έμαθε πως η γυ ­ ναίκα του Henriette συνελήφθη στις 22 Δεκεμβρίου και φυλακί­ στηκε στο Bad Tölz. Τον επηρέασε και ο Γκαίρινγκ, και άρχισε να σκληραίνει τη στάση του απέναντι στους Αμερικανούς. (Παρά το γεγονός ότι η μητέρα του ήταν Αμερικανίδα.) π ρ ε π ε ι ΝΑ σ η μ ε ι ώ σ ο υ μ ε , προς τιμή του Andrus, πως, όταν έμαθε ότι η Υπηρεσία Αντικατασκοπίας είχε στήσει τον εκδικητικό της

ΓΛΕΝΤΙ ΚΑΙ Α Φ Θ Ο Ν Η ΒΟΤΚΑ

289

κλοιό γύρω από τις συζύγους και τις οικογένειες των κρατουμέ­ νων, έγινε θηρίο και διαμαρτυρήθηκε με μια επιστολή σε έντονο ύφος στο προϊστάμενο Επιτελείο. 0 Συνταγματάρχης ζήτησε να πληροφορηθεί τους λόγους των συλλήψεων και, αν αυτοί δεν υπήρχαν, ζήτησε να αφεθούν ελεύθεροι αμέσως οι γυναίκες, τα παιδιά και οι υπόλοιποι συγγενείς των κρατουμένων. «Διαφορε­ τικά», προέβλεψε, «κατά την εξέταση μαρτύρων από τους συνη­ γόρους υπεράσπισης, θα υπάρξουν καταθέσεις που θα βάλουν τους Αμερικανούς στη θέση του αμυνομένου».8 0 δρ. Gustave M. Gilbert, στρατιωτικός ψυχίατρος, διαπιστευ­ μένος μόνιμα στον Jackson, άκουσε κάποτε τον Γκαίρινγκ να λέει: «Όπως βλέπετε είναι το ίδιο αχρείοι όπως και η Γκεστάπο. Μην τους επιτρέπετε να ισχυρίζονται ότι είναι δημοκράτες. Οι Αμερι­ κανοί δεν θα πάψουν ποτέ να είναι εχθροί μας. Τι δουλειά έχουν τα παιδιά και οι γυναίκες σ’ αυτή την ιστορία;» Μετά από λίγες ημέρες, ο αμερικανικός στρατός έδωσε εντο­ λή στον Henry F. Gerecke, τον πενηντατετράχρονο Λουθηρανό πάστορα, να επισκεφθεί την Έμμυ στη φυλακή Straubing και να της διαβιβάσει τους χαιρετισμούς του κρατούμενου συζύγου της. «Τώρα νιώθω πιο ήρεμος» της έγραψε ο Γκαίρινγκ. «Είναι φανερό γιατί σας έχουν στη φυλακή - απλώς και μόνο γιατί είσαστε δικές μου. Μετά το θάνατο του Φύρερ είμαι ο υπ’ αριθμόν ένα εγκληματίας πολέμου και εσείς είσαστε οι συγγενείς μου. Το μίσος και η δίψα για εκδίκηση -μπορείς να φανταστείς ποιων- ε ί­ ναι απύθμενα... Αλλά δεν θα τους επιτρέψω να με συντρίψουν ή να με κάνουν να υποκύψω... Πόσες φορές σε σκέπτομαι και ανα­ ρωτιέμαι τι ζωή να περνάς! Έχεις αρκετά βιβλία; Θησαυρέ μου, δεν μπορώ να σου πω πόσο σε λατρεύω! Εσύ και ηΈντα ήσασταν πάντα το καμάρι και η χαρά μου. Είμαι γεμάτος ευγνωμοσύνη γι’ αυτά που μου προσφέρατε». «Στο Θεό που πιστεύουν», συμπλή­ ρωσε, «ποιος λόγος υπήρχε να φυλακίσουν την νταντά Christa;» Οι αξιωματούχοι της φυλακής είδαν ότι η Έμμυ μέσα στο γράμμα της είχε βάλει ένα τετράφυλλο τριφύλλι. Του το πήραν, αλλά την ευχαρίστησε για τη σκέψη που έκανε, σχολιάζοντας: «Τύχη; - η δική μας έχει χαθεί προ πολλού». «Μ έρα και νύχτα», της έγραφε σε ένα άλλο γράμμα, «δύο μάτια με κατασκοπεύουν από τη θυρίδα της πόρτας και το φως ενός προβολέα πέφτει όλη τη νύχτα πάνω στο πρόσωπό μου... Τα γράμματά σου είναι η μο­ ναδική αχτίδα ηλίου στη ζωή μου».9

19

290

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

Η δ ικ η επαναλήφθηκε στις 2 Ιανουαρίου του 1946. Την επόμενη ημέρα συνέβη ένα δυσάρεστο περιστατικό για την υπεράσπιση, καθώς ο Obergruppenführer των SS Otto Ohlendorf, ένας αξιωμα­ τικός εξαιρετικής ευφυΐας αλλά με εγκληματικό μυαλό, κατέθεσε για τις μαζικές εκτελέσεις Εβραίων που είχαν γίνει, με επικεφα­ λής τον ίδιο, στο Ανατολικό Μέτωπο. Και το χειρότερο συνέβη το ίδιο απόγευμα. Ο συνήγορος υπε­ ράσπισης του Albert Speer σηκώθηκε όρθιος και ρώτησε τον Ohlendorf αν γνώριζε ότι ο πελάτης του είχε πάρει μέρος στη συ­ νωμοσία του 1945 με σκοπό τη δολοφονία του Φύρερ. Ο Speer και ο Ohlendorf ήταν στενοί φίλοι. Ο Γκαίρινγκ έγινε θηρίο όταν κατάλαβε σε τι είχε αναμειχθεί ο Speer. Όρμησε εναντίον του όταν διακόπηκε η δίκη, αλλά ο τέως Υπουργός γύρισε το κεφάλι του από την άλλη μεριά. Όταν άρχισε να καταθέτει ενώπιον του Δικαστηρίου, ο Speer καυχήθηκε πως είχε υπονομεύσει τις διαταγές του Χίτλερ να κά­ ψουν απ’ άκρη σ’ άκρη τη χώρα για να σωθεί το Ράιχ. Είχε ασκή­ σει βέτο στις εντολές του να καταστρέψουν γέφυρες που είχαν στρατηγική σημασία, και συνωμότησε μαζί με τον Στρατηγό Gotthard Heinrici με σκοπό να ματαιωθούν οι διαταγές του Χ ίτ­ λερ και να σωθεί το Βερολίνο. Όταν τελείωσε η δίκη, ο Speer θα παραδεχόταν σε ένα πικρόχολο γράμμα του προς τη γυναίκα του: «Ο ι περισσότεροι από τους συγκατηγορουμένους μου, έκα­ ναν τη ζωή μου όσο πιο δύσκολη γινόταν όταν άκουσαν τις λ ε­ πτομέρειες των δραστηριοτήτων μου κατά την τελευταία φάση του πολέμου. Δεν είναι δύσκολο να καταλάβεις τι θα μου έκαναν αν τις ανακάλυπταν πριν τελειώσει ο πόλεμος, θα ξεκληριζόταν σχεδόν ολόκληρη η οικογένεια μ ο υ ».10 Όταν ρωτήθηκε ενώπιον του ακροατηρίου για τα σχέδιά του να δολοφονήσει τον Χίτλερ και το προσωπικό του, ο Speer προσποιήθηκε ότι ντρεπόταν. «Θα προτιμούσα να μην προχωρήσω σε περισσότερες λεπτομέρειες ως προς αυτό το θέμα» απάντη­ σε, αλλά το Δικαστήριο, μετά από σύσκεψη, αποφάσισε ότι έπ ρε­ πε να επιμείνουν: «Το Δικαστήριο θα επιθυμούσε να ακουσθούν οι λεπτομέρειες». Μετά από ολιγόλεπτη διακοπή επαναλήφθηκε η διαδικασία και ο Albert Speer σηκώθηκε και μίλησε με σεμνό ύφος: «Αποκαλύπτω αυτές τις λεπτομέρειες με τη μεγαλύτερη απροθυμία, γιατί υπάρχουν σ’ αυτή την ιστορία πράγματα που είναι εξαιρετικά δυσάρεστα. Θα το κάνω μόνο επειδή το Δικα-

ΓΛΕΝΤΙ ΚΑΙ Α Φ Θ Ο Ν Η ΒΟΤΚΑ

291

στήριύ σας επιμένει... Δεν το κάνω για να επωφεληθώ εγώ από αυτό το επεισόδιο». «Gott im Himmel!» (Θεέ μου βόηΟα!) ωρυόταν ο Γκαίρινγκ, απευθυνόμενος στον δρ. Gilbert αργότερα. «Κόντεψα να πεθάνω από ντροπή. Να σκέπτομαι πώς μπορεί ένας Γερμανός να εξευτε­ λίζεται σε τέτοιο σημείο, μόνο και μόνο για να σώσει το άθλιο σαρκίο του -και για να το πω πιο ωμά- για να κατουράει από μπρος και να χέζει από πίσω για λίγο καιρό ακόμη. Herrgott Donnerwetter! (Γ ια όνομα του Θεού!) Για τον εαυτό μου, ούτε που με ενδιαφέρει αν εκτελεσθώ... Αλλά υπάρχει ακύμη κάτι που λ έ­ γεται τιμ ή !»11 Πολλοί από τους Αμερικανούς αξιωματικούς άρχι­ σαν μετά από αυτά να του δείχνουν κάποια συμπάθεια - ειδικά ο πανύψηλος Τεξανός αξιωματικός, ο Τπολοχαγός Jack G. Wheelis με τον οποίο ο Γκαίρινγκ είχε αναπτύξει ένα είδος φιλίας, όταν ανακάλυψε πως είχαν κάτι κοινό: αγαπούσαν και οι δύο το κυνή­ γι και την ελευθερία που προσφέρει η ζωή στο ύπαιθρο.

Οι ομάδες των Βρετανών και των Αμερικανών κατηγόρων θα υποστήριζαν τις θέσεις τους ως κατηγορούσα αρχή στα μέσα Ιανουαρίου του 1946. Μετά θα συνέχιζαν οι Γάλλοι και τελευταίοι ot Ρώσοι. «Ο ι Γάλλοι είναι απαίσιοι» αναστέναξε ο Jackson. «Κ α ι θα πάρουν τα ηνία στις αρχές Ιανουαρίου». Σκεφτόταν να μετακομίσει στο Μπερχτεσγκάντεν που είχε περισσότερο καθα­ ρό αέρα και καλύτερο κυνήγι, και να μείνει εκεί μέχρι να τελειώ­ σει η δίκη. «Δεν θέλω να μείνω εδώ (στη Νυρεμβέργη) ύταν θα αρχίσουν να τα θαλασσώνουν οι Γάλλοι, έτσι κανείς δεν θα πει ότι φταίω εγώ ».12 Τον ανησυχούσε η διαρκώς αυξανύμενη δημο­ σιότητα που έπαιρνε στις εφημερίδες των ΗΠΑ η παρατεταμένη απουσία του από το Ανώτατο Δικαστήριο. Ήξερε ότι η αλαζονική φιλοδοξία του να συνδέσει το όνομά του με το Διεθνές Δίκαιο, θα μπορούσε να του στοιχίσει την καριέρα του, και γ ι’ αυτύ έγραψε στον Πρύεδρο εκφράζοντας την επιθυμία του να επιστρέψει στην Ουάσινγκτον για να είναι ίσως παρών στις συνεδριάσεις του Δι­ καστηρίου το Μάρτιο και, σίγουρα, τον Απρίλιο.13 Στις 25 Ιανουαρίου, ο Γάλλος κατήγορος Dubost άρχισε μια σπαρακτική περιγραφή των βασανιστηρίων στα οποία η Γκεστάπο και τα SS υπέβαλλαν τους Γάλλους παρτιζάνους -ο ίδιος

292

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

υπήρξε χαμηλόβαθμο μέλος της γαλλικής αντίστασης- για να τους αναγκάσουν να ομολογήσουν. Το επόμενο απόγευμα οι δ ι­ καστές με τις συζύγους τους και τους κατηγόρους ήταν προσκε­ κλημένοι σε μια μεγάλη δεξίωση που παρέθεσε ο Δικαστής Biddle για εβδομήντα πέντε προσκεκλημένους. 0 Biddle τόνισε, μιλώντας με τη μικροκαμωμένη κυρία Dubost, την αντίθεση μ ε­ ταξύ των τραγικών μαρτυριών που παρακολούθησαν την Παρα­ σκευή και της ευχάριστης μουσικής που τους προσέφερε το γερ­ μανικό κουαρτέτο εγχόρδων που τους διασκέδαζε απόψε με Χάιντν, Σούμπερτ και Μπετόβεν. Η σύζυγος του Γάλλου κατηγό­ ρου αποκρίθηκε με μια ελαφρά ειρωνεία: «Ναι, λέγεται πως οι Γερμανοί είναι πολύ καλοί οικογενειάρχες, αλλά μάλλον δεν ε ί­ ναι και τόσο καλοί γείτονες».14 Στις αρχές Φεβρουάριου είχε πια φανεί καθαρά ότι η δίκη θα συνεχιζόταν και μετά την άνοιξη. 0 Biddle έγραψε στη γυναίκα του να του στείλει δύο καλοκαιρινά κοστούμια που οπωσδήποτε θα τα χρειαζόταν.

Οι στρατιωτικοί κύκλοι των Συμμάχων είχαν επανειλημμένα εκφράσει τη δυσφορία τους για το γεγονός ότι ναύαρχοι και στρατηγοί τους οποίους είχαν αντιμετωπίσει στα πεδία των μα­ χών, παραπέμπονταν σε δίκη. Αυτό θα το θεωρούσαν σκόπιμο μόνο αν θα στοιχειοθετούνταν αποδείξεις εναντίον τους για αναμ­ φισβήτητα εγκλήματα πολέμου σύμφωνα με την παλιά στρατιω­ τική νομοθεσία. 0 Αρχιναύαρχος Καρλ Νταίνιτς, ο αρχηγός του Γερμανικού Ναυτικού, είχε παραδοθεί στους Συμμάχους στο Flensburg. Αλλά οι Βρετανοί και οι Αμερικανοί ειδικοί είχαν διαπιστώσει από τα υπάρχοντα στοιχεία ότι δεν μπορούσε να κατηγορηθεί για κανένα αδίκημα. Παρ’ όλα αυτά, ο Νταίνιτς παραπέμφθηκε για να δικαστεί, και οι Βρετανοί κατήγοροι -που η υπόθεση βρι­ σκόταν στα χέρια τους- είχαν αποφανθεί ότι από τα έγγραφα που είχαν εκδοθεί από το Γενικό Επιτελείο Ναυτικού υπό την αρχηγία του, δεν μπορούσε να στοιχειοθετηθεί κατηγορία ενα­ ντίον του. Μαγείρευαν ωστόσο τα στοιχεία προκειμένου να τον εμπλέ­ ξουν σε ένα περιστατικό με την επωνυμία Πυλέας: Ένα από τα

ΓΛΕΝΤΙ ΚΑΙ Α Φ Θ Ο Ν Η ΒΟΤΚΑ

293

υποβρύχιά του, το U-852, είχε τορπιλίσει ένα ελληνικό φορτηγό με αυτό το όνομα και ο Αντιπλοίαρχος (Kapitänleutnant) Heinz Eck είχε διατάξει να πολυβοληθούν οι επιζήσαντες ναυαγοί. Ο ίδιος και δύο ανώτεροι αξιωματικοί του είχαν δικαστεί από στρα­ τοδικείο και εκτελεσθεί από βρετανικό εκτελεστικό απόσπασμα στο Αμβούργο. Στον Jackson επιδείχτηκε το ημερολόγιο του αρ­ χηγού της Δυνάμεως Υποβρυχίων (B.d.U .) και στη σελίδα με ημε­ ρομηνία 17 Σεπτεμβρίου 1942, διάβασε: «Εφιστούμε την προσοχή όλων των διοικητών μονάδων στο γεγονός ότι οι προσπάθειες να διασωθούν μέλη των πληρωμάτων πλοίων τα οποία έχουν βυθι­ στεί, έρχεται σε αντίθεση με τους βασικούς κανόνες για την εξό­ ντωση, εν καιρώ πολέμου, πλοίων του εχθρού και των πληρωμά­ των τους. Οι κανονισμοί που διέπουν τη σύλληψη πλοιάρχων και αρχιμηχανικών εξακολουθούν να ισχύουν». 0 Νταίνιτς είχε μονογράψει αυτή τη διαταγή στο τέλος με μολύβι, όπως συνηθιζόταν.15 Εναντίον πάντως της κατηγορίας που στηριζόταν σ’ αυτό το έγγραφο, η υπεράσπιση θα μπορούσε να αντιτάξει πολλά αποσπάσματα από το ημερολόγιό του για το έτος 1945, από τα οποία προέκυπτε ότι είχε διατάξει τα πληρώματά του να τηρούν απαρέγκλιτα τη Συνθήκη της Γενεύης «ακόμη και κάτω από τις τρέχουσες συνθήκες» και να ανθίστανται στις προσπάθειες των SS να αναμειγνύονται στις υποθέσεις του Ναυτικού.16 0 Νταίνιτς ήταν ένας από αυτούς που έπεισαν τον Χίτλερ να μην αποκηρύξει τη Συνθήκη της Γενεύης μετά την καταστροφή της Δρέσδης, παρά την παραβίαση της ίδιας αυτής συνθήκης, από τα βομβαρ­ διστικά της RAF, το Φεβρουάριο του 1945.17 Στα πρακτικά της ανάκρισης από τους Βρετανούς ανακριτές, του αρχηγού του Ε π ι­ τελείου Ναυτικού του Νταίνιτς, του Ναυάρχου Eberhard Godt, και του μέλους του ίδιου επιτελείου, του Πλοιάρχου Hessler, αναφέρεται: «Κ α ι οι δύο άνδρες αρνήθηκαν κατηγορηματικά ύτι ο Νταίνιτς είχε ενθαρρύνει την εν ψυχρώ εκτέλεση των ναυαγών». Καθώς τα ντοκουμέντα που υπήρχαν για την υπόθεση του Πυλέα ήταν «ανεπαρκή» για τη θεμελίωση κατηγορίας εναντίον του Νταίνιτς, οι ανακριτές κατήγοροι κατέβαλαν μεγάλες προσπάθειες να εξασφαλίσουν στοιχεία από μαρτυρικές καταθέσεις. Οι μέθοδοί τους δεν απέδωσαν. Ένας Αμερικανός λοχαγός, τσεχικής καταγω­ γής, που χρησιμοποιούσε το ύνομα «δρ. Korda», ανέκρινε τον Godt σε ένα στρατόπεδο με την κωδική ονομασία Fort Washington.18 Όταν ο Godt απέρριψε τη συγκεκριμένη πρότασή του να καταθέσει

294

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

εναντίον του Νταίνιτς, του είπε: «Σκέψου καλά. Υπάρχουν τόσα πολλά στοιχεία εναντίον σου, που πραγματικά και συ την έχεις άσχημα. Η κατάστασή σου είναι εξαιρετικά απλή. Ή καταθέτεις εναντίον του Νταίνιτς και σε αφήνουμε ήσυχο, ή δεν το κάνεις και σας κρεμάμε δίπλα δίπλα». Τελικά η γενναιόκαρδη και ήδη πασί­ γνωστη Επιτροπή για τα Εγκλήματα Πολέμου, απερίφραστα ρώ­ τησε τον Godt: «Θέλετε να καταθέσετε εναντίον του Νταίνιτς ή όχι;» Και καθώς ο Ναύαρχος εξακολουθούσε να αρνείται, τον απο­ χαιρέτισαν με την ηρωική φράση: «Θα το μετανιώσετε!»19 Οι Βρετανοί εφάρμοσαν τις ίδιες μεθόδους με τα πληρώματα των υποβρυχίων που είχαν αιχμαλωτίσει.20 Μόνο ένας αξιωματι­ κός υποβρυχίου, ο Πλοίαρχος Möhle, υπέκυψε σ’ αυτό τον εκβια­ σμό, και συμφώνησε με του Βρετανούς ύτι ο Νταίνιτς είχε διατά­ ξει «προφορικά» να βουλιάζουν τις σωστικές λέμβους βάλλοντας εναντίον τους με μυδραλιοβύλα. Εναντίον αυτής της μαρτυρικής κατάθεσης αντιπαρατέθηκαν όλα τα υπόλοιπα αποδεικτικά στοιχεία, συχνά παρά τις πιέσεις που είχαν ασκηθεί σε όλους τους μάρτυρες αξιωματικούς των υποβρυχίων, και η έκθεση του Ναυαρχείου η οποία στηρίχθηκε στην αναφορά του Möhle, απορρίφθηκε ως απαράδεκτη. Στη δίκη αποκαλύφθηκε ότι οι Βρετα­ νοί ανακριτές είχαν δώσει με υπαινιγμούς στον Möhle να κατα­ λάβει ότι τα αποδεικτικά στοιχεία εναντίον του Νταίνιτς ήταν τό­ σο ισχυρά που δεν μπορούσε να σωθεί, αλλά ο ίδιος ο Möhle, αν και κρατούμενος, θα μπορούσε να σώσει τη ζωή τριών ανδρών των υποβρυχίων που είχαν καταδικαστεί, αν κατέθετε ό,τι του ζητούσαν.21 Για να είμαστε δίκαιοι απέναντι στον Jackson και στις ομάδες των κατηγόρων, πρέπει να πούμε ότι οι μέθοδοι που χρησιμοποιού­ σαν οι ανακριτές τους ήταν, αποδεδειγμένα, άγνωστες σ’ αυτούς. Σε μια φάση της διαδικασίας παραδύθηκε ένα σημείωμα στον Jackson μέσα στην αίθουσα του Δικαστηρίου. « 0 Φρούραρχος (Στρατηγύς Mitchell) λέει πως ο Streicher πλένει το πρόσωπο και τα δόντια του μέσα στη λεκάνη της τουαλέτας».22 Αυτό φαίνεται κάπως κωμικό και το σημείωμα δεν ανέφερε ότι ανάγκαζαν τον Streicher να το κάνει για να του κάμψουν το ηθικό. Άλλωστε οι Αμερικανοί δεν συμπαθούσαν καθόλου τον Streicher. του Δικαστηρίου στη Νυρεμβέργη οι μάρτυρες υπε­ ράσπισης του Νταίνιτς βρέθηκαν αντιμέτωποι με τον Σύνταγμα-

σ τ η ν α ίθ ο υ σ α

ΓΛΕΝΤΙ ΚΑΙ Α Φ Θ Ο Ν Η ΒΟΤΚΑ

295

τάρχη Phillimore. Οι Άγγλοι παρατηρητές στη δίκη αποδοκίμαζαν τον «ιπποτικό τρόπο» με τον οποίο φερόταν ο Phillimore στους μάρτυρες. Όπως σχολίαζε αργότερα ένας Αμερικανός ιστορικός, ο Νταίνιτς έπρεπε, για να απαλλαγεί, «να αποδείξει στο Δικαστήριο ότι είχε διεξαγάγει τον πόλεμο σύμφωνα με κα­ νόνες, που η ίδια η Αγγλία δεν ακολουθούσε πάντα».23 Δεν είχαν οι Βρετανοί πολυβολήσει και σκοτώσει άοπλους Γερμανούς ναυ­ τικούς οι οποίοι έτρεχαν ανάμεσα στους πάγους όταν εγκατέλειψαν το φορτηγό πλοίο Altmark το 1940, και δεν είχαν επίσης πολυβολήσει τους ναυτικούς τη στιγμή που προσπαθούσαν να σω­ θούν από το βυθιζόμενο ναρκαλιευτικό Ulm το 1942 ;24 Επιπλέον, όπως αποδείχθηκε, τα αμερικανικά πληρώματα υποβρυχίων υπάκουαν στους ίδιους ακριβώς κανόνες στους οποίους είχαν υπακούσει και οι Γερμανοί συνάδελφοί τους. Αυτή η υπερασπιστική γραμμή τελικά προκάλεσε ζωηρή αί­ σθηση στο Δικαστήριο, όπως θα δούμε: Ο μόνος απ’ όλους τους κατηγορουμένους στον οποίο επετράπη να χρησιμοποιήσει το επιχείρημα tu quoque ήταν ο Νταίνιτς, που έτσι αθωώθηκε από τις κατηγορίες σχετικά με τον τρόπο διεξαγωγής του υποβρύχιου πολέμου. Καταδικάστηκε μόνο για κάτι που ήταν μάλλον τεχνι­ κή λεπτομέρεια, ότι δηλαδή δεν είχε αμφισβητήσει τη διαταγή του Χίτλερ να εκτελούνται οι σαμποτέρ και οι κομάντος των Συμμάχων. Πολλοί αξιωματικοί του Ναυτικού των Συμμαχικών Δυνάμεων έγραψαν αργότερα στον Ναύαρχο Νταίνιτς εκφράζο­ ντας την αποδοκιμασία τους για την απόφαση του Δικαστηρίου. Ο Δικαστής Biddle συνέταξε ένα σχέδιο προσφυγής εναντίον αυ­ τής της απόφασης για τα Κεφάλαια δύο και τρία του κατηγορη­ τηρίου, αναφορικά με τον Ναύαρχο, αλλά τον απέτρεψαν να την καταθέσει.25 του Χίτλερ στη Νορβηγία το 1940 με την κωδική ονο­ μασία Επιχείρηση W ESERÜBUNG αποτελεί ένα κλασικό παράδειγ­ μα της αδιαφορίας των κυβερνήσεων των νικητών να απονεμηθεί δικαιοσύνη. Οι δικηγόροι του Στρατάρχη Βίλχελμ Κάιτελ προκάλεσαν τη βρετανική κυβέρνηση το Μάρτιο του 1946, να εμφανίσει μερικά έγγραφα του Υπουργείου Εξωτερικών και του Μικρού Υπουργι­ κού Συμβουλίου που αναφέρονταν στα ταυτόσημα με των Γερ­ μανών σχέδια του Τσώρτσιλ να εισβάλει στην ουδέτερη Σκανδι­ Η ε ισ β ο λ ή

296

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

ναβία. Το αίτημα πανικόβαλε μάλλον τη βρετανική κυβέρνηση. Ο Γραμματέας του Υπουργικού Συμβουλίου Sir Norman Brooke προειδοποίησε το Υπουργείο Εξωτερικών ότι, όταν θα άρχιζε να καταθέτει ο Κάιτελ, θα ισχυριζόταν ότι ο Χίτλερ εισέβαλε στη Νορβηγία για να προλάβει το γαλλοβρετανικό σχέδιο εισβολής σ’ αυτή τη χώρα. Το χειρότερο δε απ’ όλα, είπε ο Brooke, είναι ότι αυτός ο ισχυρισμός της υπεράσπισης αληθεύει - και «υπάρχουν έγγραφες αποδείξεις στα χέρια των Γερμανών από κατεσχημένα ντοκουμέντα στη Γαλλία, στα οποία συμπεριλαμβάνονται και πρακτικά των συνεδριάσεων του Βρετανικού Ανωτάτου Συμβου­ λίου Πολέμου».26 Ο Υπουργός Εξωτερικών Ernest Bevin ανέλαβε το θέμα μαζί με τον Πρωθυπουργό Attlee. «Σας ανέφερα προχθές», έγραφε, «την πιθανότητα οι Γερμανοί να χρησιμοποιήσουν στη δίκη της Νυρεμβέργης διάφορα ντοκουμέντα που βρέθηκαν στα χέρια τους όταν είχαν καταλάβει τη Γαλλία, για να δικαιολογήσουν την εισβολή τους στη Νορβηγία ισχυριζόμενοι ότι πρόλαβαν μια όμοια εισβολή των Συμμάχων, και τόνισα ότι ο Γενικός Εισαγγε­ λέας θα ήθελε να του δοθεί η δυνατότητα να επικαλεσθεί στη Νυ­ ρεμβέργη ορισμένα τηλεγραφήματα του Υπουργείου Εξωτερι­ κών και ένα έγγραφο του Μικρού Υπουργικού Συμβουλίου για να αντικρούσει αυτούς τους ισχυρισμούς της υπεράσπισης». Αν και δεν ήταν οπαδός του Τσώρτσιλ, ο Bevin αντιτάχθηκε σθεναρά στην προσπάθεια παρουσίασης στη δίκη τέτοιου είδους εγγράφων. Όπως και οι Ρώσοι, φοβόταν μήπως η δίκη της Νυρεμ­ βέργης άνοιγε τους ασκούς του Αιόλου. «Αν κάνουμε την αρχή», ισχυριζόταν, «μπορεί να είναι πολύ δύσκολο να σταματήσουμε, καθώς το ένα τηλεγράφημα θα αναφέρεται σε κάποιο άλλο, και μπορεί να έλθουν στην επιφάνεια επικίνδυνες λεπτομέρειες της φινλανδικής φάσης των σχεδίων μας».27 (Το 1940, τόσο ο Ουίνστον Τσώρτσιλ όσο και ο προκάτοχός του Νέβιλ Τσάμπερλαιν, σχέδια­ ζαν να επιτεθούν μαζί με τους Φινλανδούς εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης.) Ο Sir Norman Brooke πρότεινε χωρίς περιστροφές στον Πρωθυπουργό «πως θα ήταν προτιμότερο να μην εμπλακούμε σ’ αυτή την ιστορία της ενίσχυσης των επιχειρημάτων μας με την επ ί­ κληση ντοκουμέντων - ειδικά όταν αγνοούμε ποια ντοκουμέντα μπορεί να έχει στην κατοχή της η άλλη πλευρά».28 Έτσι, η αληθινή ιστορία έμεινε στα παρασκήνια. Το καλό όνο­ μα της Βρετανίας προστατεύθηκε και οι Κάιτελ και Γιόντλ αρνή-

ΓΛΕΝΤΙ ΚΑΙ Α Φ Θ Ο Ν Η ΒΟΤΚΑ

297

θηκαν να επικαλεσθούν τα έγγραφα που είχαν προηγουμένως για να αποφύγουν την αγχόνη. (Αν φυσικά αυτό θα μπορούσε να συμβεί.)

Οι ομάδες των κατηγόρων είχαν στη διάθεσή τους όλες τις τ ε ­ χνικές και άλλες ευκολίες των υπηρεσιών πληροφοριών των στρατευμάτων κατοχής. Η παραβίαση του απορρήτου των συζη­ τήσεων μεταξύ των κατηγορουμένων και των δικηγόρων τους ήταν καθημερινή πρακτική. Ψυχίατροι όπως οι Gilbert και Kelley πιέζονταν να υποβάλουν στους κρατουμένους ερωτήσεις για τα πιο ενδόμυχά τους αισθήματα, την ψυχολογική τους κατάσταση και τη στρατηγική που θα ακολουθούσαν για να υπερασπιστούν τον εαυτύ τους. Οι εκθέσεις τους έφθαναν αμέσως στα χέρια των κατηγόρων. Οι βρετανικές και οι αμερικανικές υπηρεσίες λογο­ κρισίας της αλληλογραφίας, έστελναν σε μόνιμη βάση στη Νυ­ ρεμβέργη, οτιδήποτε υπέκλεπταν μέσα στις περιοχές ευθύνης τους, το οποίο πίστευαν ότι θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί επωφελώς απύ μια αντίστοιχη Υπηρεσία Πληροφοριών.29 Πάντως δύο είδη πληροφοριών απύ υποκλοπές δεν εμφανίστη­ καν στη δίκη: οι ιδιωτικές συζητήσεις των αιχμαλώτων πολέμου που καταγράφονταν απύ εξαιρετικά ευαίσθητα κρυμμένα μικρύφωνα (αυτά τα ντοκουμέντα που κατάφωρα παραβίαζαν τη Συν­ θήκη της Γενεύης κρατούνταν με το χαρακτηρισμό «ΑΚΡΩ Σ ΑΠΟΡΡΗΤΑ») και τα αποκρυπτογραφημένα μηνύματα ULTRA1, και M AGIC.n Για τα πρώτα, η Βρετανική Υπηρεσία Πληροφοριών f Σ.τ.Μ.: Τη νύχτα 14-15 Νοεμβρίου 1940 αποκρυπτογραφήθηκε από τους Βρετανούς διαταγή των Γερμανών με το κωδικό όνομα Ultra, για το βομβαρ­ δισμό του Κόβεντρυ και κατά μία άποψη δεν διατάχθηκε. με απόφαση του Τσώρτσιλ, η εκκένωση της πόλης γιατί έτσι θα έχαναν μια πολύτιμη πηγή πλη­ ροφοριών. Κατ’ άλλους, ο αποκρυπτογράφος κατάλαβε πως θα βομβαρδιζό­ ταν το Λονδίνο και όχι το Κόβεντρυ και ο Πρωθυπουργός, όταν το πληροφορήθηκε καθ’ οδόν για το Enston, επέστρεψε στην Downing Str. και ανέβηκε στην ταράτσα του Υπουργείου Αεροπορίας περιμένοντας το βομβαρδισμό, t t Σ.τ.Μ.: Με το κωδικό όνομα Purple χαρακτηρίζονταν τα υψηλοτάτης διαβάθμισης κρυπτογραφημένα διπλωματικά μηνύματα της Ιαπωνικής Αυτο­ κρατορίας και επειδή ήταν εξαιρετικά δύσκολο να αποκρυπτογραφηθούν τα αποκάλεσαν MAGIC.

298

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

είχε διαμηνύσει ότι απαγορευόταν, κάτω από οποιεσδήποτε συν­ θήκες, να χρησιμοποιηθούν φανερά στο Διεθνές Στρατιωτικό Δι­ καστήριο καταγραφές των συνομιλιών με το χαρακτηρισμό «άκρως απόρρητο», που προέρχονταν από τα διάφορα στρατό­ πεδα ανακρινομένων1, (CSDIC), όσο πολύτιμες και να ήταν: Σε έσχατη ανάγκη μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν, υπό την προϋπό­ θεση ότι η προέλευσή τους θα έμενε σταθερά απόρρητη.30 Έτσι ο Στρατηγός Karl Bodenschatz, ο πρώτος υπασπιστής του Γκαίρινγκ στο Στρατηγείο του Χίτλερ, ακούστηκε να λέει στην Αγγλία, μεταξύ Μαΐου και Ιουνίου στον Στρατάρχη Milch, ότι ο Reichsmarschall Γκαίρινγκ ήταν ο «πιο αχάριστος άνθρω­ πος στον κόσμο». «Έτσι ήταν πάντα!» ούρλιαζε ο Milch. «Ένας σάπιος χαρα­ κτήρας!» «Δεν ήταν μπογιά» έλεγε ο άσος των αερομαχιών Στρατηγός Adolf Galland, όταν άρχιζαν να μιλούν για τα βαμμένα μοβ νύχια του Γκαίρινγκ. «Ήταν βαμμένα μύνο με ένα διαφανές βερνίκι».31 «Bodenschatz!» (Κατακάθι της κοινωνίας!) τον περιέπαιξε ο Milch. «Λ ες πως ο Φύρερ έδινε στον Γκαίρινγκ μηνιαίο επίδομα 30.000 Reichsmarks.1'1' Και πιστεύεις πως κατάφερνε να ζει μόνο μ’ αυτά; Τα 360.000 μάρκα που έπαιρνε κάθε χρόνο δεν του έφταναν ούτε για έναν μήνα! Ο Milch σημείωνε στο ημερολόγιό του ότι άλλοι, σ’ αυτό το στρατόπεδο αρ. 7 (στο Latimer του Buckinghamshire), του είπαν για τις άνομες συναλλαγές του Γκαίρινγκ με τα εργοστάσια παρα­ γωγής αλουμινίου και κατασκευής αεροσκαφών. «Ξ έρ εις», είπε ο Milch χτυπώντας τη γροθιά του επάνω στο τραπέζι, «πως ο προϊ­ στάμενός μας τσέπωσε ένα πρόστιμο από 14.000.000 ολλανδικά φιορίνια που είχε επιβληθεί, επειδή κάπου στην Ολλανδία κάποιοι επαναστάτησαν, και τις μετέφερε στην Ελβετία σε προσωπικό του λογαριασμό; Όλα αυτά μου τα είπαν τα SS· υπήρχαν, όμως και τα σχετικά αποδεικτικά στοιχεία. Αλλά κύριοι, υπάρχει πάντα και η θεία δίκη!... Ο σοφέρ του Γκαίρινγκ εξαφανίστηκε με μια βαλίτσα γεμάτη από τα κοσμήματα της κυρίας Γκαίρινγκ.32 (Όταν του ζηt Σ.τ.Μ.: Υπήρχαν στρατόπεδα όπου κρατούνταν ανακρινόμενοι επίλεκτοι κρατούμενοι. t t Σ.τ.Μ.: Τα αντίστοιχα των γερμανικών μάρκων (Deutschemarks) την εποχή του Ράιχ.

ΓΛΕΝΤ1 ΚΑΙ Α Φ Θ Ο Ν Η ΒΟΤΚΑ

299

τήθηκε να απαντήσει σ’ αυτές τις κατηγορίες, ο Γκαίρινγκ τις χα­ ρακτήρισε ανόητες και τόνισε ότι ο Στρατηγός Christiansen, στρα­ τιωτικός διοικητής της Ολλανδίας, υπαγόταν κατευθείαν στην OKW και όχι στη Λουφτβάφε.)33 Οι ίδιοι περιορισμοί είχαν τεθεί στη χρησιμοποίηση των δεδο­ μένων ULTRA που ήλθαν στο φως από τους αποκρυπτογράφους στο Bletchley. Για παράδειγμα, επί ένα χρόνο μετά την άνοιξη του 1942, οι αποκρυπτογράφοι είχαν διαβάσει τις τακτικές υπη­ ρεσιακές αναφορές των διοικητών των αστυνομικών μονάδων των SS, που ήταν επιφορτισμένες με τις επιχειρήσεις εναντίον των παρτιζάνων και τη συγκέντρωση των Εβραίων πέρα από τα ανα­ τολικά σύνορα. Επίσης, είχαν σπάσει τους κώδικες που χρησιμο­ ποιούσαν οι διοικητές των επτά μεγαλύτερων στρατοπέδων συγκεντρώσεως, μεταξύ των οποίων ήταν και τα Νταχάου, Buchenwald και Άουσβιτς, όταν διαβίβαζαν τις ημερήσιες αναφο­ ρές τους με άκρως απόρρητους κώδικες προς τον Oswald Pohl, τον τελευταίο αρχηγό τους στο Βερολίνο, σχετικά με τις μετακι­ νήσεις και τα ποσοστά θνησιμότητας των σκλάβων εργατών και των κρατουμένων. Παρ’ όλο που προς μεγάλη μας έκπληξη, σε κανένα από αυτά τα έγγραφα δεν γίνεται αναφορά για ανθρώ­ πους που πέθαναν σε θαλάμους αερίων ή για μαζικές εκτελέσεις σε στρατόπεδα συγκεντρώσεως, ακόμη και στο Άουσβιτς, όπου ήταν γνωστό ότι από το 1942 δεκάδες χιλιάδες πέθαναν από τύ ­ φο, τα δεδομένα ULTRA θα μπορούσαν να φανούν χρήσιμα στις περιπτώσεις παραπομπής ορισμένων όπως είναι ο Pohl ή ο Στρα­ τηγός των SS Kurt Daluege. 0 τελευταίος είχε ακουστεί να διατά­ ζει τηλεφωνικά τους διοικητές της αστυνομικής δύναμης που υπάγονταν σ’ αυτόν να μη συντάσσουν λεπτομερείς αναφορές με στατιστικά στοιχεία σχετικά με τις φονικές τους επιχειρήσεις, καθώς υποπτευόταν ότι οι κώδικές τους δεν ήταν απόλυτα ασφαλείς λόγω των εχθρικών υποκλοπών.34 Η μόνη ενδιαφέρουσα εξαίρεση σ’ αυτό τον κανόνα ήταν, ότι η αμερικανική κυβέρνηση επέτρεψε την αναπαραγωγή πολλών αποκρυπτογραφημένων αναφορών (MAGIC) του Πρέσβη Hiroshi Oshima προς το Τόκιο, σχετικά με τις συνομιλίες του με τον Χ ίτ­ λερ και τον Ρίμπεντροπ πριν από το Περλ Χάρμπορ, σαν αποδει­ κτικό στοιχείο των προσπαθειών των Γερμανών να σύρουν την Ιαπωνία και τις ΗΠΑ στον πόλεμο. Οι κατήγοροι πίστευαν πως είχαν κάθε δικαίωμα να χρήσιμο-

300

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

ποιούν οποιοδήποτε στοιχείο έφθανε στα χέρια τους μέσω των υπηρεσιών πληροφοριών τους, θα έπρεπε όμως να είναι εξαιρετι­ κά επιφυλακτικοί μήπως εξαπατηθούν απύ τους μάρτυρες Ναζί και τους κατηγορουμένους. «Θα ήθελα να σας επιστήσω την προσοχή», έλεγε ο επιτελής του Συνταγματάρχη Amen στον Ro­ bert Jackson, «στις υποκλοπές που γίνονταν απύ τα CSDIC των συνομιλιών του Στρατηγού (Φραντς) Χάλντερ με άλλους στρατη­ γούς. Είναι εξαιρετικά ειλικρινής σ’ αυτά που πιστεύει ότι θα πρέπει να αποσιωπηθούν ή να διαστρεβλωθούν και δείχνει ιδιαί­ τερη ευαισθησία όταν κάποιος υπαινίσσεται ότι το Γερμανικό Γ ε­ νικό Επιτελείο είναι αναμεμειγμένο σε οτιδήποτε, ειδικά στο σχεδίασμά του πολέμου».35 0 Χάλντερ, ο οποίος υπήρξε αρχηγός του Γενικού Επιτελείου του Χίτλερ μέχρι που τον απέλυσε το Σεπτέμβριο του 1942, φερόταν τώρα σαν να ήταν πάντοτε, μα πάντοτε, πολέμιος του Χίτλερ και έδειξε μια τελείως ανάρμοστη προθυμία να καταθέσει στη δ ί­ κη εναντίον του πραγματικού εχθρού του - του Στρατάρχη Κάι­ τελ, του τέως αρχηγού της OKW. Όταν ο δικηγόρος του Κάιτελ, ο δρ. Otto Nelte το άκουσε, απείλησε πως θα καταθέσει ως αποδει­ κτικά στοιχεία δύο γράμματα για να πείσει το Στρατηγό να μην καταθέσει εναντίον του Κάιτελ. Σ ’ αυτά ο Χάλντερ έπλεκε το εγκώμιο του Φύρερ του. (Στην πραγματικότητα είναι πλέον ξε­ κάθαρο ότι το Γενικό Επιτελείο του Χάλντερ και όχι ο Κάιτελ και η OKW συντόνισαν αυτές τις εγκληματικές επιχειρήσεις, καθώς αυτοί ξεκίνησαν την επίθεση κατά της Ρωσίας και εξέδωσαν τη διαταγή της εξολόθρευσης των Σοβιετικών κομισάριων.) Η απει­ λή του Nelte ήταν τυπικό παράδειγμα των παρασκηνιακών ελιγ­ μών που συνηθίζονταν στη Νυρεμβέργη. Σε μια παρόμοια συναλ­ λαγή, ο δικηγόρος του Papen, ο δρ. Egon Kubuschok, μπόρεσε να πείσει τους Αμερικανούς να αποσύρουν έναν μάρτυρα κατηγο­ ρίας εναντίον του πελάτη του, τον οποίο επρόκειτο να παρουσιά­ σουν, και ως αντάλλαγμα απέσυρε και αυτός έναν δικό του που θα μπορούσε να καταρρίψει το κατηγορητήριο των Αμερικανών εναντίον άλλων κατηγορουμένων.36 Τέτοιου είδους συναλλαγές ήταν άγνωστες στο Γερμανικό Δίκαιο. Η κ α τ η γ ο ρ ο ύ σ α ΑΡΧΗ είχε κρυφά όπλα, όπως ήταν οι μυστικές πηγές των υπηρεσιών κατασκοπείας, στην υπεράσπιση αρνιόταν ακόμη και το δικαίωμα να καλεί τους μάρτυρες που ήθελε. Αν και

ενω

ΓΛΕΝΤΙ ΚΑΙ Α Φ Θ Ο Ν Η ΒΟΤΚΑ

301

η ζωή είκοσι ενός ανθρώπων κινδύνευε, η άποψη του Δικαστηρίου ήταν πως η εξέταση τόσων πολλών μαρτύρων υπεράσπισης θα ήταν εξαιρετικά χρονοβόρα. Οι κατάλογοι των μαρτύρων ψαλιδί­ στηκαν ανηλεώς. Ο Γιόντλ πρότεινε δεκαέξι και του επέτρεψαν τέσσερις. Σε μια διεθνή δίκη στην οποία εμπλέκονταν δώδεκα ευ­ ρωπαϊκές χώρες, μόνο ένας μάρτυρας, που δεν ήταν Γερμανός, επετράπη να καταθέσει για λογαριασμό της υπεράσπισης, ο Σουη­ δός Birger Dahlerus. Τα απομνημονεύματα του Dahlerus που είχαν υποστεί τις συνηθισμένες περικοπές και διορθώσεις για να μπο­ ρούν να δημοσιευθούν, μέσα στο κλίμα που επικρατούσε στη με­ ταπολεμική Ευρώπη, χρησιμοποιήθηκαν ως αποδεικτικό στοιχείο. Αλλά για πολλά χρόνια μετά τον πόλεμο, η βρετανική κυβέρνηση απέκρυπτε τον φάκελο που αναφερόταν στην ίδια εποχή και αφο­ ρούσε διαπραγματεύσεις που είχε κάνει ο Γκαίρινγκ μέσω του Dahlerus για να εξασφαλίσει την ειρήνη, και επέτρεψε τον αποχα­ ρακτηρισμό του φακέλου ως απόρρητου, χρόνια μετά τα σύγχρονά του ντοκουμέντα. Από το περιεχόμενο του φακέλου προκύπτει ότι το 1943, η βρετανική κυβέρνηση είχε προσπαθήσει να εκβιάσει τον Dahlerus για να εξασφαλίσει τη σιωπή του.37 Η κατηγορούσα αρχή επωφελήθηκε πολύ από την ασυνήθιστη δικονομική ρήτρα που είχε επιβάλει το Δικαστήριο, σύμφωνα με την οποία η υπεράσπιση ήταν υποχρεωμένη να υποβάλει εκ των προτέρων στους Συμμάχους όλα τα αιτήματα για εξέταση μαρ­ τύρων και όλα τα αποδεικτικά στοιχεία που σκόπευε να χρησι­ μοποιήσει, αναφέροντας τι ανέμενε να αποδειχθεί από την κάθε μαρτυρική κατάθεση ή από το κάθε αποδεικτικό στοιχείο («ένα πολύ χρήσιμο προαπαιτούμενο» όπως το είχε τότε αποκαλέσει ο Jackson).38 Το αποτέλεσμα της εφαρμογής αυτής της ρήτρας ήταν συχνά μια εξαιρετικά προκλητική ένδειξη για το πώς μπορεί να γραφτεί διαφορετικά η Ιστορία: για παράδειγμα, ο Julius Streicher ζήτησε να επιτραπεί στον Gruppenführer των SA von Obernitz, τέως αρχηγό της Αστυνομίας στη Νυρεμβέργη, να κα­ ταθέσει για τη φιλονικία που είχαν το Νοέμβριο του 1938, όταν ο Streicher είχε διαφωνήσει με το σχέδιο καταστροφής της συναγω­ γής της Νυρεμβέργης που είχε διαταχθεί από τον Γκαίμπελς τη «Νύχτα των Κρυστάλλων» (αργότερα βέβαια είχε συμφωνήσει να κατεδαφιστεί για λόγους αρχιτεκτονικούς). Ο μάρτυρας δεν έγινε δεκτός από το Δικαστήριο.39 Επίσης, το αίτημα του Γκαί­ ρινγκ να κληθεί ως μάρτυς ο τέως υπασπιστής του, ο γιατρός

301

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

Ramon von Ondarza, που καταγόταν από το Reinbek κοντά στο Αμβούργο, απορρίφθηκε.40 Αυτό δεν αναιρεί το γεγονός ότι το Δικαστήριο πολλές φορές παρείχε σημαντική βοήθεια και προστασία στους συνηγόρους υπεράσπισης. Μερικοί από τους Γερμανούς δικηγόρους οι οποίοι είχαν ζήσει τα έκτακτα στρατοδικεία ( Sondergerichte) που δίκαζαν κατά τη διάρκεια του πολέμου αδικήματα τα οποία διαπράττονταν σε χώρες που είχαν καταλάβει οι Ναζί, εντυπωσιάζονταν από τις υπερβολικές εκδηλώσεις αβροφροσύνης εκ μέρους των Συμμάχων.41 Το Νοέμβριο του 1945 άρχισε να λειτουργεί στο Δι­ καστήριο ένα Κέντρο Πληροφόρησης Κατηγορουμένων για την εξυπηρέτηση των πενήντα δικηγόρων υπεράσπισης. Αυτό, στα μάτια ενός Αμερικανού νομικού που έγραφε τις εντυπώσεις του σε μια επιστολή στους δικούς του, έκανε την υπόθεση να μοιάζει διαφορετική από κάθε άλλη στις Ηνωμένες Πολιτείες: «Κάνουμε τόσα πολλά για τους κατηγορουμένους! Μεταφέρουμε τους δι­ κηγόρους τους, τους παρέχουμε βοήθεια και ένα Κέντρο Πληρο­ φόρησης, έξι αντίγραφα από κάθε έγγραφο 48 ώρες πριν αρχίσει η συγκεκριμένη φάση κάθε υπόθεσης, με γερμανική μετάφραση από όλες τις άλλες γλώσσες και πάει λέγοντας».42Όταν οι δικα­ στές επισκέφθηκαν κάποια στιγμή το Κέντρο, πέρασαν δίπλα από τον Γιόντλ που συζητούσε σε ένα διπλανό δωμάτιο με το δ ι­ κηγόρο του, και ένας Βρετανός τον άκουσε να λέει: «Νομίζεις ότι θα παρείχαμε εμείς κάτι ανάλογο, αν η Γερμανία είχε κερδίσει τον πόλεμο;»43 Όταν άρχισε η δίκη, ο Γιόντλ έγραφε σε κάποια επιστολή του: «Από αυτά που βλέπω τις τελευταίες ημέρες, έχω πεισθεί ότι το Δικαστήριο θα είναι και αντικειμενικό και ευσυνείδητο. (Όμως) οι κατήγοροι είναι επικίνδυνοι άνθρωποι, γιατί: πρώτον δεν είναι ειδικοί σε στρατιωτικά θέματα, και δεύτερον γιατί τους αρέσει να μας βομβαρδίζουν με έγγραφα που αναφέρονται σε μας, αλ­ λά εμείς δεν τα έχουμε ξαναδεί π ο τέ».44 Μετά από μερικές ημέ­ ρες όμως άλλαξε ύφος: «Το μόνο που με ενδιαφέρει τώρα είναι να αποδείξω ότι έχω ήσυχη τη συνείδησή μου. Το γεγονός ότι έκανα ό,τι μπορούσα για να νικήσουμε, είναι κάτι για το οποίο μπορούν να με κατηγορήσουν, όσο και να το θέλουν».45 Η α λ ή θ εια βρισκόταν κάπου στη μέση. Παρά την επίδειξη αμεροληψίας, τα μέλη του Δικαστηρίου ήταν και αυτά άνθρωποι. Εκπρο­

ΓΛΕΝΤΙ ΚΑΙ Α Φ Θ Ο Ν Η ΒΟΤΚΑ

303

σωπούσαν τις νικήτριες Δυνάμεις που επρύκειτο να δικάσουν τον ηττημένο εχθρό. Και οι μαύρες τήβεννοι, τα χρυσά σιρίτια, η αυ­ στηρή συμπεριφορά και οι ανιαρές τους αγορεύσεις δεν μπορού­ σαν να το αλλάξουν αυτό. Είχαν φθάσει στη Νυρεμβέργη με τα ίδια αεροπλάνα που είχαν φθάσει οι κατήγοροι· γευμάτιζαν στα ίδια ξενοδοχεία- και δεν μπορούσαν να πηδήσουν πάνω από την ίδια τους τη σκιά, όπως λέει το γερμανικό ρητό. Είχαν ταυτισθεί εντελώς με τους κατηγόρους - και πράγματι, ο Πρόεδρος του Δι­ καστηρίου, ο Λόρδος Δικαστής Lawrence, χρησιμοποιούσε τακτι­ κά και χωρίς δεύτερη σκέψη τα επιστολύχαρτα των Βρετανών κα­ τηγόρων για την υπηρεσιακή του αλληλογραφία.46Όπως θυμύταν αργότερα ο Γερμανός τέως επίτροπος του Ναυτοδικείου, ο Otto Kranzbühler, «η υπηρεσιακή συμπεριφορά των Δικαστών κυμαινό­ ταν από την υπέρτατη αντικειμενικότητα στην ελάχιστα συγκαλυμμένη δουλοπρέπεια απέναντι στους κατηγόρους».47 Θα θέλαμε να παραθέσουμε εδώ, χωρίς να προσάπτουμε μομ­ φή εναντίον του Λόρδου Δικαστή Lawrence, μια παράγραφο από ομιλία που έκανε αμέσως μετά τη λήξη της δίκης και απύ την οποία προκύπτει πόσο δύσκολο ήταν γι’ αυτόν, τον Άγγλο τζέ­ ντλεμαν, να κατανοήσει την υπόθεση των κατηγορουμένων. Ούτε η Αγγλία ούτε οι Ηνωμένες Π ολιτείες θα επιθυμούσαν τα επ ό ­ μενα χρόνια να συντηρούν αρκετές Δυνάμεις για να εμποδίσουν μια ακόμη απόπειρα της Γερμανίας να κατισχύσει στον κόσμο, όπως π ι­ στεύει ότι είναι το πεπρωμένο της. Μπορούμε να αντέξουμε μια ακόμη επιστράτευση των δυνάμεών μας για το σκοπό αυτό; Με τη χάρη του Θεού, τη μεγαλοφυΐα και το θάρρος του μεγάλου μας η γ έ­ τη κυρίου Τσώρτσιλ, και την αδάμαστη θέληση του λαού μας, κατα­ φέραμε, για δεύτερη φορά στην περίοδο της ζωής μου, να αποφύ­ γουμε την καταστροφή. Θα το διακινδυνεύσουμε αυτό για μια ακόμη φορά;48

Η συμπάθειά του για τους κατηγόρους ήταν ευθέως ανάλογη της αντιπάθειας του για τους κατηγορουμένους. Όταν πέθανε ο Harlan F. Stone, αρχιδικαστής στο Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ, ο Lawrence εξέφρασε δημόσια τα συλλυπητήριά του στον Jackson. Όταν ο Andrei Vyshinsky, που είχε παραστεί ως κατήγο­ ρος στις διαβόητες προπολεμικές σοβιετικές δίκες αποκάθαρσης -ο Jackson τον αποκαλούσε απλώς ο διάσημος- έφθασε στη Νυ­

304

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

ρεμβέργη, έφαγε και ήπιε στο Grand Hotel, προσκεκλημένος, τη Δευτέρα 26 Νοεμβρίου, όχι μόνο του Jackson και των Αμερικανών κατηγόρων, αλλά και των Ρώσων την επόμενη Παρασκευή, και των Βρετανών στη συνέχεια, την Κυριακή.49 0 Λόρδος Δικαστής Lawrence και οι άλλοι δικαστές παραβρέθηκαν στη δεξίωση του Jackson. Κανένα Δικαστήριο, βρετανικό (ή γερμανικό) νόμιμα συγκρο­ τημένο, δεν θα μπορούσε να ανεχθεί μια τέτοια επίδειξη μεροληψίας. Ίσως ο Λόρδος Δικαστής Lawrence να μην μπορεί να θεω­ ρηθεί υπεύθυνος για τα όσα συνέβησαν σ’ αυτή τη δεξίωση: μετά από ένα ευγενικό λογύδριο του Vyshinsky, κατά το οποίο αντιπαρέβαλε τα προβλήματα που συναντούν οι διπλωμάτες στις διεθνείς τους σχέσεις, με την αγαστή συνεργασία των νομικών που ασχολούνται με διεθνή νομικά θέματα, κάλεσε όλους -δικα ­ στές και κατηγόρους μαζί- να σηκωθούν και να υψώσουν το πο­ τήρι τους κάνοντας αυτή την πρόποση στα ρωσικά: «Στους κα­ τηγορουμένους! Εύχομαι τα βήματά τους να τους οδηγήσουν κα­ τευθείαν από το εδώλιο στον τάφο!»50 Οι δικαστές είχαν πιει τη σαμπάνια τους πριν ακούσουν τη μετάφραση της πρόποσης. 0 Jackson αργότερα εξομολογήθηκε ότι αισθάνθηκε τρομερή αμη­ χανία μετά από αυτή τη χυδαιότητα. Αλλά η έλλειψη λεπτότητας εκ μέρους του Vyshinsky δεν σταμάτησε εκεί. Στο γεύμα του Maxwell Fyfe προς τιμήν των Ρώσων, την 1η Δεκεμβρίου, ένας άνδρας με γκάιντα της σκωτσέζικης Φρουράς περιφερόταν παί­ ζοντας. Και τότε σηκώθηκε ο Vyshinsky και έκανε μια πρόποση για τους ευγενικούς Συμμάχους της Ρωσίας, τους Βρετανούς και τους Αμερικανούς. Μετά από αυτό, τα μέλη της γαλλικής αντι­ προσωπείας που δεν τα είχε αναφέρει, αποχώρησαν από τη δ ε­ ξίωση.51 Ο Sir David Maxwell Fyfe θεωρούσε τον Vyshinsky ικα­ νό, ευχάριστο, ευθύ και κάπως θορυβώδη - αναμφίβολα αυτοί οι χαρακτηρισμοί θα μπορούσαν να ισχύουν και για τον Χάινριχ Χίμλερ ή τον Roland Freisler τον καιρό της παντοδυναμίας τους. Αυτά συνέβαιναν σε όλη τη διάρκεια της δίκης. Οι δικαστές και οι κατήγοροι ήταν συνεχώς προσκεκλημένοι ο ένας σε δεξίω­ ση του άλλου. Κανείς δεν προσκάλεσε ποτέ τους συνηγόρους υπεράσπισης. «Χ θες το βράδυ δειπνήσαμε στου (Σοβιετικού, επικεφαλής των κατηγόρων) Rudenko» έγραφε ο Biddle στη γυ­ ναίκα του την 1η Δεκεμβρίου. «Άφθονη βότκα, γλέντι, και γύρω στις τριάντα ομιλίες!» Οι φάκελοι του Jackson ήταν γεμάτοι με

ΓΛΕΝΤΙ ΚΑΙ ΑΦ Θ Ο Ν Η ΒΟΤΚΑ

305

προσκλήσεις από και προς τους δικαστές.52 Μια φορά, ο Sir

Norman Birkett, ο Βρετανός αναπληρωτής δικαστής, έστειλε στον Ανώτατο Δικαστή Jackson ένα ποιηματάκι για τον Ρίμπε­ ντροπ, στο οποίο τον παρουσίαζε σαν έμπορο σαμπάνιας, γεγο­ νός που δείχνει καθαρά τις απόψεις του δικαστή για αυτόν τον κατηγορούμενο.53

15 ΤΑ ΕΝ ΛΟΓΩ ΠΤΩΜΑΤΑ πο τ η ΣΤΙΓΜΗ που ο Ανώτατος Δικαστής Robert Η. Jackson, ο επικεφαλής των Αμερικανών κατηγόρων, έφθασε στη Νυ­ ρεμβέργη, το καλοκαίρι του 1945, ένας χείμαρρος από επιστολές έφθαναν στα χέρια του από όλη τη Γερμανία. Αυτά τα γράμματα δεν κατάφεραν να βελτιώσουν και πολύ τη γνώμη που είχε για τη γερμανική νοοτροπία. Πολλά ήταν αντισημιτικά. Πλήθος γυναι­ κών του έγραφαν καταγγέλλοντας τη γειτόνισσά τους ως εγκλη­ ματία πολέμου. Έφθαναν γράμματα από αστρολόγους, γραφο­ λόγους και επίδοξους εκτελεστές, που του πρόσφεραν τις υπηρε­ σίες τους. Κάποιος του υπέβαλε το εξής αίτημα: «Σα ς παρακα­ λώ, Εξοχότατε, να μου αναθέσετε τα καθήκοντα του δημίου, στην αμερικανική και τη βρετανική ζώνη κατοχής, και να μου επιτρέψετε να χρησιμοποιήσω το τσεκούρι μου. Είμαι στη διάθε­ σή σας, μόλις με χρειαστείτε. Η δίκη του Υποστράτηγου Meyer -που ανήκε στα SS και είχε δολοφονήσει αιχμαλώτους πολέμου από τις τάξεις των Συμμάχων- αρχίζει εδώ στο Aurich στις 9 Δε­ κεμβρίου. Θα είμαι ευτυχής να χρησιμοποιήσω το τσεκούρι μου για να απαλλαγούμε από αυτόν τον εγκληματία στο Aurich».1 Ένας παπάς από το Schwäbisch-Gmünd, του οποίου ο αδελ­ φός είχε πεθάνει σε μια φυλακή της Γκεστάπο μετά την απόπει­ ρα δολοφονίας εναντίον του Χίτλερ, στις 20 Ιουλίου του 1944, διατύπωνε το αίτημά του με καλλιγραφημένους χαρακτήρες: «Θα ήταν για μένα μεγάλη ικανοποίηση, αν υποχρεώνατε τους

ΤΑ ΕΝ ΛΟΓΩ ΠΤΩΜΑΤΑ

307

εγκληματίες πολέμου να δουλέψουν σκληρά, χωρίς φαγητό και νερό, για ένα χρονικό διάστημα έξι μηνών θα έλεγα, πριν απαγχονιστοόν. Ένας γρήγορος θάνατος στη λαιμητόμο ή στο εκτελε­ στικό απόσπασμα, θα ήταν πολύ εύκολος και πολύ σπλαχνι­ κός».2 Ένας συγγραφέας απύ το New Jersey με μεγάλη φαντασία, πρύτεινε να παρατάξουν τους κατηγορουμένους, ως τιμώμενα πρόσωπα, στη γέφυρα ενός γερμανικού πολεμικού πλοίου δίπλα από τα κοραλλιογενή νησιά Μπικίνι, όταν θα δοκιμαζόταν η επό­ μενη ατομική βόμβα, και να τους βάλουν να αποδίδουν τιμές «στον δημοσιογράφο Τσώρτσιλ που θα παρακολουθεί αγέρωχος στα ανοιχτά».3 Περισσότερο προκλητικές σκέψεις διατύπωναν επιστολογράφοι απύ τη Γερμανία και τις ΗΠΑ, οι οποίοι ρωτού­ σαν τον Jackson πώς συμβιβαζόταν το γεγονός ότι οι Αμερικανοί διεξήγαγαν τη δίκη στη Νυρεμβέργη παράλληλα με τη δική τους ένδοξη πράξη της ρίψης της ατομικής βόμβας στην Ιαπωνία. Όπως ήταν μάλλον αναμενόμενο, τα περισσότερα θετικά γράμματα αφορούσαν τον Ρούντολφ Ες: πολλοί απλοί Γερμανοί πολίτες έγραφαν αναφέροντας περιπτώσεις κατά τις οποίες είχε παρέμβει προς όφελος τους και παρακαλούσαν να του δείξουν επιείκεια. Από τις αρχές του 1946 έφθαναν, επίσης, επιστολές στον Jackson στις οποίες περιγράφονταν οι συνθήκες κάτω από τις οποίες ζούσαν' Γερμανοί πολίτες που είχαν εκτοπισθεί από την Πολωνία στη ρωσική ζώνη. Επίσης, έφθαναν αναφορές για πρόσφατες βαρβαρότητες εναντίον Γερμανών στην Πολωνία και την Τσεχοσλοβακία, ανάμεσα σε αυτούς περιλαμβάνονταν και επιζήσαντες Γερμανοεβραίοι. Την εποχή που τελείωνε η δίκη, ο Jackson είχε λάβει περίπου 5.000 επιστολές από Γερμανούς. Όλες αναλύονταν, γινόταν μια περίληψη του περιεχομένου τους και έμπαιναν σε φακέλους. Σε σπάνιες περιπτώσεις, γινόταν κάποια σχετική ενέργεια. Ο Jackson λυπόταν που ελάχιστες προσπάθειες γίνονταν για να πληροφορηθεί το αμερικανικό κοινό τη σημασία που είχε η δ ί­ κη για τους Γερμανούς. Ο Carl Zuckmayer είχε προτείνει στους Αμερικανούς, πριν ακύμη εκδοθεί η απύφαση του Δικαστηρίου, να γυριστεί ένα εκτεταμένο φιλμ το οποίο θα έδειχνε τη διαφθο­ ρά, τα εγκλήματα, τα βασανιστήρια και τις ωμύτητες που διαπράχθηκαν εν ονύματι του έθνους. Αλλά δεν έγινε τίποτε.4 Οι αμερικανικές αρχές είχαν αναθέσει το έργο του ραδιοφωνι­

308

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

κού σχολιασμού σε κάποιον ονόματι «δρ. Gaston Oulman», που χρησιμοποιούσε επίσης το όνομα Ullmann. Ήταν ένας Γερμανός εμιγκρέ, του οποίου οι μοχθηρές εκπομπές λέγεται ότι ξεπερνούσαν ακόμη και τις χειρότερες του δρ. Γκαίμπελς τον καιρό της πα­ ντοδυναμίας του. Αν η δίκη άσκησε μικρή ψυχολογική επίδραση στο μέσο Γερμανό ή ακόμη και το αντίθετο από το αναμενόμενο αποτέλεσμα, αυτό οφειλόταν στον Ullmann. Οι ραδιοφωνικοί σχο­ λιασμοί του ενοχλούσαν τόσο πολύ τα αυτιά των Γερμανών που πετύχαιναν το ακριβώς αντίθετο από το επιθυμητό αποτέλεσμα. Ο Στρατάρχης Milch έγραφε στο ημερολόγιό του πως ο Ullmann π έ­ τυχε εκεί που ακόμη και ο Χίτλερ είχε αποτύχει: να κάνει δηλαδή και τον τελευταίο επιζώντα Γερμανό αντισημίτη. «Αυτό ήταν τ ε ­ λείως ξεκάθαρο στο μεγάλο στρατόπεδο του Νταχάου το 1946, τη στιγμή που αυτό το γουρούνι μετέδιδε τις ανταποκρίσεις του από το Διεθνές Δικαστήριο της Νυρεμβέργης. Αν ο άνθρωπος αυτός μπορούσε να δει το μίσος στα μάτια των 28.000 αληθινών Γερμα­ νών, ίσως θα έπρεπε να ξανασκεφτεί όσα υποστήριζε».5 Και ο ίδιος ο συνήγορος υπεράσπισης Kranzbühler υποστήριζε ότι ακό­ μη και αυτοί οι κατηγορούμενοι που δεν άξιζαν τη συμπάθεια του κόσμου, την κέρδισαν χάρη στην προπαγάνδα του Ullmann.6

Ο Jackson ήταν σίγουρος ότι ο Γκαίρινγκ θα αποτελούσε το μ ε­ γαλύτερο πρόβλημα. Το Νοέμβριο του 1944, ο Reichsmarschall ε ί­ χε τονίσει στους στρατηγούς του: «Το να προσπαθείς να μείνεις ζωντανός με οποιοδήποτε τίμημα ήταν πάντα η φιλοσοφία των δειλών».7 Τώρα, το Φεβρουάριο του 1946, είπε στο συνήγορό του: «Η φιλοσοφία μου είναι πως αν η ώρα έχει έλθει, ας έχει έλθει. Ανέλαβε τις ευθύνες σου και πέθανε, με τα κανόνια να βροντούν και τις σημαίες να κυματίζουν! Σ ’ αυτή τη δίκη αμυνόμαστε για τη Γερμανία που κινδυνεύει - όχι για μια χούφτα κατηγορουμέ­ νους που σε κάθε περίπτωση είναι έτοιμοι για το μεγάλο άλμα».8 Ο δρ. Gilbert συνέχιζε να διοχετεύει στον Jackson τα απόρρητα ευρήματα που συγκέντρωνε κατά τις ψυχιατρικές εξετάσεις του. «Το επιχείρημα του Γκαίρινγκ, για να αντικρούσει την κατηγορία ότι πρότεινε να επιτεθούν εναντίον νησιών του Ατλαντικού με σκο­ πό να κηρύξουν τον πόλεμο εναντίον των ΗΠΑ», έλεγε ο Jackson σε ένα γεμάτο ανησυχία τηλεγράφημα προς την Ουάσινγκτον, «θα ε ί­

ΤΑ ΕΝ ΑΟΓΩ ΠΤΩΜΑΤΑ

309

ναι προφανώς, ότι από τις ομιλίες του Ρούσβελτ ήταν φανερό πως σκοπεύαμε να επιτεθούμε πρώτοι...» Επίσης αναφερόταν ότι ο Γκαίρινγκ θα επικαλούνταν τις δηλώσεις των Bullitt και Davies, με τις οποίες υποστήριζαν τις απειλές του Ρούσβελτ εναντίον της Γερμανίας.9 Αυτό είναι ένα τυπικό παράδειγμα των πληροφοριών που σταχυολογούσε ο Gilbert κατά τις συνομιλίες του με τους κρα­ τουμένους. Αυτό το Φεβρουάριο δημιουργήθηκε ένα δυσάρεστο κλίμα μ ε­ ταξύ των ψυχιάτρων, προς μεγάλη ικανοποίηση του δρ. Gilbert. Στις 6 του ίδιου μήνα ο Συνταγματάρχης Andrus έδιωξε τον Επίατρο Douglas Kelley που είχε αποσπασθεί στην υπηρεσία του ως σύμβουλος ψυχίατρος και στρατιωτικός γιατρός στις 21 Νοεμ­ βρίου, και τον έστειλε πίσω στις ΗΠΑ. Περισσότερο από μια φορά ο Kelley είχε παραβιάσει το ιατρικό απόρρητο, αποκαλύπτοντας λεπτομέρειες των εξετάσεών του στους δημοσιογράφους, παρά τις επανειλημμένες διαταγές του Andrus. Όταν ο Kelley έφυγε απύ τη Νυρεμβέργη, υπήρχαν υπόνοιες για τη μετέπειτα συμπε­ ριφορά του. Και πράγματι ετοιμαζόταν, όπως φοβόταν ο Andrus, να γράψει τα απομνημονεύματά του και είχε «σφετερισθεί υπη­ ρεσιακούς φακέλους» για το σκοπό αυτό.10 Μερικούς μήνες αρ­ γότερα, καθώς η δίκη πλησίαζε στο τέλος της, ο Λόρδος Δικαστής Lawrence έδωσε στον Andrus ένα άρθρο που μόλις είχε δημοσιευθεί στη Sunday Express του Λονδίνου, από το οποίο προέκυπτε ότι ο Kelley, όχι μόνο είχε παρακούσει τις διαταγές για μια ακόμη φορά, αλλά και ότι έβαζε στο στόμα των κατηγορουμένων λέξεις που ο Andrus ήταν βέβαιος ότι δεν είχαν ποτέ ξεστομίσει. (Για παράδειγμα, ο Kelley έλεγε ότι ο Γκαίρινγκ του είχε περιγράψει παραστατικά την αντίδραση του Χίτλερ όταν πληροφορήθηκε το λυντσάρισμα του Μουσολίνι - όμως ο Γ καίρινγκ είχε φύγει από το καταφύγιο του Χίτλερ στο Βερολίνο, μιαν εβδομάδα νωρίτερα.)11 το Φεβρουάριο του 1946, όταν πλησίαζε η συντα­ ρακτική στιγμή που οι κρατούμενοι θα άρχιζαν να απολογούνται, ο Jackson έστειλε τον ψυχίατρο δρ. Gilbert στη φυλακή να διερευνήσει τις προθέσεις τους. Σπάνια ο Gilbert απομακρυνόταν από τα εδώλια των κατηγορουμένων όπου, με το σημειωματάριό του στο χέρι, κατέγραφε τα χαμηλόφωνα σχόλια των κρατουμένων και παρακολουθούσε τις αντιδράσεις τους και αυτό που λέμε σή­ μερα, τη γλώσσα του σώματός τους. Επίσης τους επισκεπτόταν τ ο ν ιδ ιο μ ή ν α ,

310

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

στα κελιά τους και τους έκανε επίσημα ψυχολογικά τεστ. Τον Οκτώβριο του 1945, μόλις τους διανεμήθηκε το κατηγορητήριο, ζήτησε από τον κάθε κρατούμενο χωριστά να του γράψει τα σχό­ λιά του. Μερικοί ήταν κυνικοί, άλλοι ασαφείς. 0 Speer έγραψε: «Αυτή η δίκη είναι σημαντική. Είναι φοβερό να μοιράζεσαι την ευθύνη για τέτοια ειδεχθή εγκλήματα, έστω και αν αυτά διαπράχθηκαν σε ένα αυταρχικό κράτος».12 0 Speer ακολουθούσε ήδη το δικό του αδίστακτο πρόγραμμα επιβίωσης: vorwärts über Leichen (Εμπρός, ας πατήσουμε επ ί πτωμάτων) - ακόμη και αν τα εν λόγω πτώματα ήταν οι τέως συνάδελφοι του Υπουργοί.

Στους φακέλους του Jackson υπάρχουν αναφορές «ψυχολογι­ κής κατασκοπίας» γραμμένες από τον δρ. Gilbert, για τον καθέ­ να από τους κυρίως κατηγορουμένους.13 Αυτές οι αναλύσεις ήταν πολύ υποκειμενικές και αποκάλυπταν πολλές φορές τόσα για τον Gilbert όσα και για τον αναλυόμενο. Όταν ο Julius Streicher έμαθε ότι ο Gilbert του είχε δώσει το χαμηλότερο δείκτη νοημο­ σύνης (106) παρηγορήθηκε με το σχύλιο ότι η ανάλυση κάθε άλλο παρά αντικειμενική ήταν. Ο Gilbert τον χαρακτήρισε ως «άκα­ μπτο, ψυχαναγκαστικό, αναίσθητο και ακόλαστο». Ο Streicher υποστήριζε από την αρχή ύτι η δίκη αυτή ήταν «ο θρίαμβος του Ιουδαϊσμού» και υπαινίχθηκε στον Gilbert ύτι τρεις απύ τους δ ι­ καστές έδειχναν ότι ήταν Εβραίοι. (Φυσικά κανείς τους δεν ήταν Εβραίος.) Περίμενε να πεθάνει σαν μάρτυρας για τον αγώνα που στην περίπτωσή του ήταν ο αγώνας εναντίον των Εβραίων. Πάντως εκείνος δεν είχε καμιά ανάμειξη στις μαζικές δολοφονίες των Εβραίων- στην πραγματικότητα δεν είχε κανένα δημύσιο αξίωμα από το 1939. Ο Gilbert πίστευε ότι η υπεράσπιση του Streicher θα βασιζύταν σε «φανταστικές» αναφορές στην περιτο­ μή και τον παγκόσμιο Σιωνισμό, όπως επίσης και στις διδασκα­ λίες του Ταλμούδ και πως τα επιχειρήματά του δεν άξιζε τον κύπο να απαντηθούν. Απύ αυτά που άκουγε, πίστευε ότι οι Speer, Fritzsche και Schacht, ίσως ακόμη και ο Frank, ήταν έτοιμοι να ρίξουν το λίθο του αναθέματος στον Reichsmarschall. «Ο ι Ρίμπεντροπ και Rosenberg είναι οι μόνοι που θα υποστηρίξουν τον Γκαίρινγκ. Ο Schirach αμφιταλαντεύεται και ο Κάιτελ φοβάται να μιλήσει».

ΤΑ ΕΝ ΛΟΓΩ ΠΤΩΜΑΤΑ

311

Για ένα διάστημα ο Schirach ήταν με το στρατόπεδο του Γκαί­ ρινγκ αλλά ξαφνικά λύγισε. Κατά τη γνώμη του Κάιτελ, αυτό που έκανε τον Schirach να καταρρεύσει ήταν ο απίστευτος αριθμός των ενοχοποιητικών στοιχείων που ακόμη και ο ίδιος δεν φανταζόταν ότι υπήρχαν. «Αυτό που ίσως επίσης συνέβαλε στην αλλαγή της στάσης του, ήταν η φιλονικία του με τον Χίτλερ (τον Ιούνιο του 1943), ο οποίος μετά από αυτό αρνιόταν να τον συναντήσει».14 Ο Ρίμπεντροπ είχε αρκετά υψηλό δείκτη νοημοσύνης (128), αλλά η περιγραφή της προσωπικότητάς του κάθε άλλο παρά ευ­ μενής ήταν από τον Gilbert. «Φιλόδοξος, εγωιστής και καιροσκόπος που παραμέριζε όλες τις ηθικές αναστολές προκειμένου να ικανοποιήσει την αδίστακτη φιλοδοξία του για το προσωπικό του μεγαλείο». Στη φυλακή έπεσε σε κατάθλιψη και έδειχνε απογοη­ τευμένος επειδή γκρεμίστηκαν οι φιλοδοξίες του. Για να αντιδράσει δέθηκε στο άρμα του Γκαίρινγκ, του οποίου ήταν κάποτε θανάσιμος εχθρός - και κατέφευγε στην ασθενή μνήμη και στην ανεντιμότητα. Ισχυριζόταν ότι δεν είχε ποτέ συντάξει τα αντισημιτικά έγγραφα που του είχε αποδώσει ο Στρατηγός Lahousen. Αρνήθηκε ότι είχε προβλέψει σε συζητήσεις του με τον Χίτλερ ότι η Βρετανία δεν θα πολεμούσε.* Ο Gilbert παρακολουθούσε τον Ρίμπεντροπ, που ήταν συνεχώς απορροφημένος διαβάζοντας διάφορα έγγραφα και γράφοντας με μολύβι, επί ώρες, μακροσκελή σημειώματα με τα τεράστια ακανόνιστα γράμματά του. Κάθε λίγο και λιγάκι, ανέφερε ο Gilbert, ο κρατούμενος σήκωνε τα χέρια και έλεγε: «Γ ια τί δεν λ έ­ νε περασμένα ξεχασμένα; Τι καλό περιμένουν να βγει από την τόση εκδικητικότητα;» Ο Gilbert πίστευε ότι η διάψευση των ελιγμών του Ρίμπεντροπ ήταν εύκολη υπόθεση, γιατί θα στριμωχνόταν άσχημα όταν θα αποκαλύπτονταν σημαντικά γεγονότα, όπως το Σύμφωνο του * Σ.τ.Σ.: Αυτό φαίνεται πως ήταν μια από τις εξυπνότερες επινοήσεις της βρε­ τανικής προπαγάνδας, που σκοπό είχε να εκθέσει τον Ρίμπεντροπ στα μάτια των συναδέλφων του υπουργών. Υπάρχει ένα υπόμνημα υπογεγραμμένο από αυτόν, το Δεκέμβριο του 1937, στο οποίο προειδοποιούσε σοβαρά τον Χίτλερ ότι η Βρετανία θα πολεμούσε αν γινόταν σύρραξη στην Ευρώπη. Το βρετανι­ κό Υπουργείο Εξωτερικών είχε «χάσει» αυτό το έγγραφο επί 40 χρόνια - ο Ρίμπεντροπ για να είναι σίγουρος ότι το έγγραφο θα έμενε στην Ιστορία, είχε πάρει μαζί του όταν τον συνέλαβαν, τον Ιούνιο του 1945, ένα αντίγραφο, αλ­ λά βλακωδώς το έστειλε στον Στρατάρχη Sir Bernard Montgomery.

312

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

Αξονα, το Μόναχο, η Συνθήκη Ρίμπεντροπ-Μολότοφ και το γεγο­ νός ότι γνώριζε πως διαπράττονταν βαρβαρότητες. «Θα διέψευδε το τελευταίο», είπε ο Gilbert, «αλλά μπορεί να αποδειχθεί ότι ρώτησε τον Χίτλερ για τις βαρβαρότητες στο Lublin, και εκείνος του απάντησε να κοιτάει τη δουλειά του, πράγμα που έκανε».* Οι στρατιωτικοί ψυχίατροι υποπτεύονταν ότι οι Neurath, Pa­ pen, Schacht, και Speer ήταν όλοι πρύθυμοι να καρφώσουν τον Ρ ί­ μπεντροπ καταθέτοντας εναντίον του, αν τους υποβάλλονταν οι κατάλληλες ερωτήσεις. Ο άλλος διπλωμάτης που καθόταν στο εδώλιο ήταν ο Franz von Papen, άνθρωπος ευπροσήγορος και με πείρα του κόσμου. Συμ­ φωνούσε απόλυτα με την ανάγκη διεξαγωγής μιας δίκης σαν αυτή, αλλά είχε φοβερά πληγωθεί από το γεγονός ότι βρισκόταν και ο ίδιος μεταξύ των κατηγορουμένων. Είχε παρά λίγο ξεφύγει το θά­ νατο κατά τις εκκαθαρίσεις της υπόθεσης Röhm τον Ιούνιο του 1934 και είχε υποχρεωθεί σε κατ’ οίκον περιορισμό για ένα διά­ στημα. Παραιτήθηκε, όπως είπε, αμέσως από τη θέση του Αντικαγκελαρίου και αποδέχθηκε το διορισμό του από τον Χίτλερ ως Πρέσβη στη Βιέννη - κάτω όμως από προϋποθέσεις που είχε ο ίδιος θέσει γραπτά, όπως ήταν π.χ. η άμεση απόλυση από τον Χ ίτ­ λερ του Theo Habicht, του Αυστριακού αρχηγού των Ναζί που ήταν αναμεμειγμένος στη δολοφονία του Καγκελάριου Engelbert Dollfuss τον Ιούλιο του 1934. Και μόνο μετά την παραβίαση της Συμφωνίας του Μονάχου, όπως είπε, κατάλαβε ότι ο Χίτλερ ήταν ένας «παθολογικός ψεύτης», αποφασισμένος με κάθε θυσία να προωθήσει μια παρανοϊκή εξωτερική πολιτική με τη βοήθεια του «ηλίθιου, καιροσκόπου, υπερόπτη, κενού, Υπουργού των Εξωτερι­ κών Ρίμπεντροπ». Αυτή ήταν πράγματι μια πειστική υπερασπιστική γραμμή. Πάντως ήταν δύσκολο για τον Papen να εξηγήσει γιατί είχε αργότερα δεχτεί από τον Χίτλερ τη θέση του Πρέσβη * Σ.τ.Σ.: Το Σεπτέμβριο του 1944 ένα αντίτυπο της λονδρέζικης Daily Mail με μια ρωσική αναφορά για το ολοκαύτωμα, αποκαλύπτει πως είχαν δείξει το Majdanek στον Ρίμπεντροπ. Και εκείνος με τη σειρά του το είχε δείξει στο γιο του Ρούντολφ, έναν νεαρό αξιωματικό της Waffen SS και τον ρώτησε αν αλή­ θευαν αυτά. 0 Ρούντολφ απάντησε: «Πατέρα, αυτό είναι το ίδιο παραμύθι θηριωδίας σαν των παιδιών από το Βέλγιο με τα πετσοκομμένα χέρια στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο». 0 Υπουργός Εξωτερικών το συζήτησε με τον Χίτλερ και πήρε την απάντηση που αναφέρεται παραπάνω. (Συνέντευξη του συγγραφέα με τον Ρούντολφ φον Ρίμπεντροπ, 20 Ιουλίου 1990.)

ΤΑ ΕΝ ΛΟΓΩ ΠΤΩΜΑΤΑ

313

στην Τουρκία. Με δεδομένο το μίσος του Papen εναντίον των Γκαίρινγκ, Ρίμπεντροπ και Rosenberg, για να μην αναφέρουμε και τον Χίτλερ, ο δρ. Gilbert πρότεινε πως θα ήταν προτιμότερο να χρησιμοποιηθούν στοιχεία από την κατ’ αντιπαράθεση εξέταση του διπλωμάτη, εναντίον των συγκατηγορουμένων του, παρά να αμφισβητηθεί η προσωπική ακεραιότητά του. «Επεξεργάζεται τις απαντήσεις γι’ αυτού του είδους τις ερωτήσεις», συμπλήρωσε ο Gilbert, «τις οποίες μου έδειξε. Οι ερωτήσεις μπορούν να γίνουν είτε απύ το συνήγορό του είτε από τον κατήγορο. Κανένας απύ τους κατηγορουμένους δεν θα τον αντικρούσει». Έβρισκε τον Ρούντολφ Ες αδρανή, απαθή, υστερικό και φορτω­ μένο με προδιαθέσεις μυστικιστικές και παρανοϊκές. «Η αμνησία του», έκρινε, «δεν ήταν ψεύτικη». Ήταν τόσο εσωστρεφής και κρυψίνους -φύλαγε στο κελί του κάθε χαρτί που τον ενδιέφερεκαι μιλούσε τόσο λίγο, που ο Gilbert δεν μπορούσε να φανταστεί ποια γραμμή θα ακολουθούσε για την υπεράσπισή του. «Τα πά­ ντα είναι αναμενόμενα, ακόμη και η υποτροπή της αμνησίας του». 0 Gilbert πίστευε ότι ο Ες θα ακολουθούσε λίγο πολύ τη στάση που θα τηρούσε ο Γκαίρινγκ, αναφορικά με τη δίκη και τη Συνθή­ κη των Βερσαλλιών. Εκτύς από το γεγονός ότι τόνιζε πως μεταξύ 1941 και 1942 είχε προσπαθήσει να σταματήσει τον πόλεμο και βρισκόταν μακριά από τη Γερμανία από το Μάιο του 1941, ο Ες δεν είχε κάνει τίποτε για την προετοιμασία της υπεράσπισής του σε συνεργασία με τους συνηγόρους του. Είχε αρνηθεί τη βοήθεια που του πρόσφεραν οι τέως γραμματείς του, που κρατούνταν στην πτέρυγα των μαρτύρων. Επιπλέον, δεν είχε ζητήσει ούτε μάρτυρες ούτε αποδεικτικά στοιχεία. Αναφερόμενος στον Χίτλερ, και ίσως και στον εαυτό του, ο Ες παρατηρούσε ότι θα έπρεπε να υπάρχει κάποια προδιάθεση φρενοβλάβειας σε κάθε μεγαλοφύία. Οι συγκατηγορούμενοί του, έλεγε ο Gilbert, δεν έβλεπαν με καλό μάτι την παρουσία αυτού του «αλλόκοτου» Ναζί στη δίκη τους και οι περισσότεροι φοβούνταν πως, αν και ύταν ανέβαινε στο εδώλιο για να καταθέσει, η παρουσία του θα είχε αρνητική επίδραση ως προς την εικύνα της ηγεσίας της χώρας τους. «Θα ήταν καλύτερα να μην επιμείνουμε σ’ αυτό το θέμα», πρότεινε ο Gilbert, «και να αποφύγουμε κατά το δυνατύν την κατ’ αντιπα­ ράθεση εξέτασή του». Βρήκε πως ο Στρατάρχης Κάιτελ ήταν στο ίδιο πνευματικό επίπεδο με τον Ρίμπεντροπ και έδωσε πάλι τις συνηθισμένες

314

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

αναφορές του στον Jackson με τις στερεότυπες εκφράσεις: τυπι­ κή συμπεριφορά Πρώσου, που κρύβει έναν, κατά βάση, ασθενή χαρακτήρα. Το κύριο επιχείρημα της υπεράσπισής του, που το ανέπτυσσε σε όποιον ήταν πρόθυμος να το ακούσει, βασιζόταν στο ότι ο Χίτλερ ήταν ο Αρχιστράτηγός του και πως αυτός δεν ε ί­ χε διοικητικές αρμοδιότητες πουθενά - ήταν απλώς ένα ένδοξο παιδί για όλες τις δουλειές. Ήθελε να επιρρίψει τις ευθύνες για όλα στον Χίτλερ, αλλά ο Γκαίρινγκ τον απέτρεψε ζητώντας του να δείξει σεβασμό στο πρόσωπο του Φύρερ, αν ήθελε να τον υποστηρίξει όταν θα κατέθετε ως μάρτυρας. Ήταν ένα θλιβερό δίλημμα για το Στρατάρχη, το οποίο δεν έλυσε μέχρι τη στιγμή που ανέβηκε τα σκαλιά της αγχόνης. Τελείως εμπιστευτικά, ο Κάιτελ είπε στον Gilbert ότι ο Χίτλερ είχε προδώσει και τον ίδιο και την τιμή της Βέρμαχτ. Σε θέματα άμυνας συνεργαζόταν με τον Γιόντλ. Ο Κάιτελ είχε αναλάβει την εκστρατεία κατά της Πολωνίας. Όταν αναφέρθηκε στα ζοφερότε­ ρα γεγονότα στα πλαίσια του πολέμου, βρέθηκε σε δυσάρεστη θέ­ ση: Είχε ακούσει για τα σχέδια των SS να πραγματοποιήσουν μια εικονική «πολωνική» επιδρομή εναντίον του ραδιοφωνικού σταθ­ μού στο Gleiwitz και να ρίξουν την ευθύνη στους Πολωνούς. Όταν εκείνη την εποχή τον ρώτησε ο Ναύαρχος Βίλχελμ Κανάρης γιατί τα SS ζητούσαν στολές Πολωνών, η απάντησή του προς τον αρχηγό της Άμπβερ ήταν να μη χώνει τη μύτη του σε ξένες υποθέσεις. Ισχυριζόταν πως δεν ήξερε με ποιο τρόπο οι μονάδες της Βέρμαχτ είχαν εμπλακεί σε βαρβαρότητες. Επιπλέον είπε στον Gilbert ότι είχε προσπαθήσει ανεπιτυχώς να πείσει τον Χίτλερ να μειώσει το ποσοστό των ομήρων που θα εκτελούνταν για αντίποινα. Για μια ακόμη φορά φάνηκε ότι ο Speer, κατά την κρίση του Gilbert, θα ήταν αυτός που θα τους παρείχε ενοχοποιητικά στοιχεία εναντίον του συγκατηγορουμένου του, του Κάιτελ. Για τον Στρατηγό Γιόντλ είχε καλύτερη γνώμη. Πίστευε ότι τον διέκρινε μια ξεχωριστή νοοτροπία σε θέματα ηθικής και στρατιω­ τικά. Ο Γιόντλ ισχυριζόταν πως δεν είχε συναντήσει τον Χίτλερ πριν από το 1939. Αλλά ήταν πρόθυμος να παραδεχτεί ότι είχε πά­ ρει μέρος στα σχέδια ενός επιθετικού πολέμου - έκανε το καθήκον του ως αξιωματικός υπό τον Χίτλερ. Όμως ήταν σε θέση να απο­ δείξει, για να υπερασπιστεί τον εαυτό του, ότι είχε πολλές φορές διαπληκτιστεί άγρια με τον Φύρερ, ειδικά όταν ο τελευταίος πρότεινε να παραβιάσουν τους κανόνες του χερσαίου πολέμου, δίνο­

ΤΑ ΕΝ ΑΟΓΩ ΠΤΩΜΑΤΑ

3/5

ντας εντολές για εκτελέσεις με συνοπτικές διαδικασίες των παρτι­ ζάνων και των κομάντος. 0 Γ ιόντλ, πίσω από την πλάτη του Κάι­ τελ, είχε εκδώσει διαταγές που ακύρωναν αυτές τις εντολές. «Τα ντοκουμέντα που ζητάει», τους προειδοποίησε ο Gilbert, «θ εμ ε­ λιώνουν αυτά τα γεγονότα». Μπορούσε επίσης να επικαλεσθεί έγγραφα από τα οποία προέκυπτε ότι ο επιθετικός πόλεμος των Ναζί είχε σε κάποια ση­ μεία αμυντικό χαρακτήρα: είχαν κατά κάποιο τρόπο εμποδίσει τον Τσώρτσιλ να επιτεθεί στη Νορβηγία- ακόμη και πριν την ε ι­ σβολή του Χίτλερ στη Ρωσία (Επιχείρηση μ π α ρ μ π α ρ ο ς α ), οι μ ε­ γάλες συγκεντρώσεις στρατιωτικών μονάδων από τον Στάλιν αποδείκνυαν ότι ετοιμαζόταν για κάποια επίθεση, και ο Στρα­ τάρχης Friedrich Paulus, που τώρα βρισκόταν στην πτέρυγα των μαρτύρων, ήταν ο αξιωματικός του Γενικού Επιτελείου που ετοί­ μαζε εκείνη την εποχή την Επιχείρηση μ π α ρ μ π α ρ ο ς α . «Αν π ιε­ στεί», γνωμάτευε ο ψυχίατρος, «μάλλον δεν θα διστάσει να κα­ τηγορήσει τον Χ ίτλερ- αλλά και για τον Γκαίρινγκ δεν τρέφει τα καλύτερα αισθήματα, εξαιτίας του φανφαρονισμού του και του γεγονότος ότι εκμεταλλεύτηκε τη θέση του για να πλουτίσει». Αλλά δεν θα είναι πρόθυμος να καταθέσει εναντίον του Κάιτελ, καθώς ήταν συνάδελφός του αξιωματικός. ο Γιόντλ περιφρονούσε τους «αποκαλούμενους ψυχολόγους». « Τ ι μπορούν να ξέρουν αυτοί οι ψυχίατροι και διαγνώστες για τον εσωτερικό μου κόσμο;» έγραφε αγανακτισμένος στη γυναίκα του Luise, που εργαζόταν ως γραμματέας των συνηγόρων υπεράσπισης στη Νυρεμβέργη. «Ούτε ένα γιώτα παραπάνω απ’ ό,τι θα μπορούσε να καταλάβει και η τελευταία μύγα στον τοίχο του κελιού μ ου».15 Συνοψίζοντας τα ευρήματά του σχετικά με τον Rosenberg, ο δρ. Gilbert τον χαρακτήρισε ως άτομο «όλο κοσμοθεωρίες και κα­ θόλου ηθικό σθένος», ένας μισαλλόδοξος ερασιτέχνης φιλόσοφος που χρησιμοποιούσε μια κάλπικη πολιτιστική ανθρωπολογία και ψευδοεπιστημονικά δεδομένα για να δικαιολογήσει μια ιδεολο­ γία. (Με ελάχιστες αλλαγές, ο Rosenberg θα μπορούσε να χρησι­ μοποιήσει την ίδια φρασεολογία για τους Αμερικανούς στρατιω­ τικούς ψυχιάτρους.) Όπως και ο Ρίμπεντροπ, είχε κι αυτός ενστερνισθεί απόλυτα τις απόψεις του Γκαίρινγκ, πιστεύοντας πως η καλύτερη άμυνα είναι η επίθεση. Είχε τη φαρέτρα του γεμάτη ΑΠΟ τ η ν π λ ε υ ρ ά τ ο υ

316

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

με κατηγορίες, έτοιμος να τις εκσφενδονίσει εναντίον των τεσσά­ ρων Δυνάμεων που τους δίκαζαν: τα στρατόπεδα συγκεντρώσεως των Βρετανών στον πόλεμο των Μπόερς, τις σφαγές των Μπολσε­ βίκων, τον ιμπεριαλισμό των Ηνωμένων Πολιτειών στη Λατινική Αμερική, την αποτυχία των Συμμάχων να τιμήσουν τα δεκατέσσε­ ρα Σημεία του Προέδρου Woodrow Wilson1· καθώς επίσης τους βιασμούς και τις λεηλασίες από τα γαλλομαροκινά στρατεύματα στη νότια Γερμανία τον Απρίλιο και το Μάιο του 1945. Όλα αυτά βέβαια, τόνιζε ο Gilbert στον Jackson, ήταν άσχετα με την παρού­ σα υπύθεση, όπου κρίνεται η «ενοχή της Γερμανίας σ’ αυτό τον πόλεμο». Θα τον στριμώξουμε στα θέματα της υποστήριξης μιας ιδεολογίας που επέτρεψε τις βαρβαρότητες. «Δεν έχει πραγματι­ κούς υποστηρικτές εκτός από τον Streicher», ανέφερε περιχαρώς ο Gilbert, «αλλά και τη δική του υποστήριξη μάλλον δεν θα την έχει τελικά». Ο Hans Frank, που υπήρξε όχι μόνο δικηγόρος του Χίτλερ αλ­ λά και γενικός κυβερνήτης της κατεχόμενης Πολωνίας, αποτέλεσε για τους ψυχιάτρους ένα πιο ενδιαφέρον αντικείμενο μελέτης, καθώς διέκριναν σ’ αυτόν σημεία λανθάνουσας ομοφυλοφιλίας και διχασμένης προσωπικότητας, με σαδομαζοχιστικές τάσεις. Είχε μετατρέψει το βάρος της ενοχής και την ανάγκη για τιμωρία σε θρησκευτική μετάνοια και σε μια μυστηριακή υπερβατική φ ι­ λοσοφία. « 0 Frank γνωρίζει ότι είναι ένοχος και ότι θα απαγχονιστεί» ανέφερε ο Gilbert. Το μόνο που τον ενδιέφερε τώρα ήταν πώς θα εμφανιζόταν στη δίκη. Γνωρίζοντας τα αποδεικτικά στοι­ χεία για τις βαρβαρότητες, είχε σχεδιάσει αρχικά μια σφοδρή δη­ μόσια καταγγελία εναντίον του Χίτλερ, όπου τον χαρακτήριζε ως «προσωποποίηση του διαβόλου» που είχε προξενήσει το μεγα­ λύτερο όργιο καταστροφών στην Ιστορία της Ανθρωπότητας. Ακολουθώντας αυτή τη γραμμή, σχεδίαζε επίσης να καταγγείλει τους Γ καίρινγκ, Rosenberg και τους άλλους αρχηγούς των Ναζί ειδικά τον Χίμλερ και τους αρχηγούς των SS που είχαν εξολοθρεύσει τους Εβραίους κάτω απύ τη μύτη του (στο Lublin και 1 Σ.τ.Μ.: Σχετικά με τις προϋποθέσεις που θα έπρεπε να τηρηθούν για να κατισχύσει η παγκόσμια ειρήνη, η δικαιοσύνη, ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιω­ μάτων και η ελευθερία όλων των λαών μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Ανακοι­ νώθηκαν από τον Πρόεδρο W. Wilson στη συνεδρίαση του Κογκρέσου στις 8 Ιανουαρίοο του 1918.

ΤΑ ΕΝ ΛΟΓΩ ΠΤΩΜΑΤΑ

3/7

αλλού) χωρίς αυτός, επέμενε, να γνωρίζει τίποτε. Όμως ο Hans Frank ήταν ένας κυκλοθυμικός και ασταθής χαρακτήρας, και με τον καιρό ξεθύμαινε το πρώτο του πάθος για μετάνοια. Η στάση που θα τηρούσε όταν θα καθόταν στο εδώλιο δύσκολα θα μπο­ ρούσε να προβλεφθεί. Τον κατηγορούμενο Wilhelm Frick, επίσης δικηγόρο, είχε απορρίψει ο Gilbert χαρακτηρίζοντάς τον ως «άνθρωπο που στε­ ρείται φαντασίας, εγωιστή και κοντόφθαλμο», με ελάχιστη αί­ σθηση ηθικής. Οι προθέσεις του επίσης ήταν δυσδιάκριτες. Ενώ παραδεχόταν ότι είχε βοηθήσει τον Χίτλερ να ανέβει στην αρχή, ισχυριζόταν πως δεν είχε καμιά εξουσία μετά το 1935 και ότι οι νόμοι της Νυρεμβέργης του 1936 ήταν απαραίτητοι σε μια Γερ­ μανία που ταλανιζόταν εξαιτίας του Εβραϊκού Προβλήματος. Η στάση του σε γενικές γραμμές ήταν κατά το πρότυπο του Γκαίρινγκ: «Κ α ι λοιπόν, τι έγινε;»Ή ταν ο μόνος που μιλούσε στον Streicher, ανέφερε ο Gilbert. Σε γενικές γραμμές ο Frick ενδιαφερόταν μόνο να περνάει καλά στη φυλακή - «ένα είδος ανύπαρ­ κτης προσωπικότητας». το μεγαλύτερο δείκτη νοημοσύνης (143) στον Hjalmar Schacht. Όταν το άκουσε ο Speer, εξέφρασε την αποδο­ κιμασία του με την παρατήρηση ότι στα αποτελέσματα συνυπο­ λογίστηκε και η ηλικία του Schacht. Σύμφωνα με αυτόν, ο SeyssInquart συγκέντρωνε τους περισσότερους πόντους και μετά ακο­ λουθούσε ο Γκαίρινγκ, ενώ ο ίδιος ο Speer κολυμπούσε στην aurea mediocritas^,16 Φιλόδοξος και αλαζονικός, ο Schacht είχε οχυρωθεί πίσω από την πεποίθηση ότι μόνο αυτός γνώριζε και έπραττε το σωστό. Έβραζε από θυμό που ήταν φυλακισμένος μαζί με τα πρωτοπαλίκαρα του Χίτλερ. Παραδεχόταν πως είχε παραβιάσει τη Συνθήκη των Βερσαλλιών, αλλά αντέτασσε το επιχείρημα ότι, από τη στιγμή που οι Σύμμαχοι έκαναν συμπαιγνία εναντίον της Γερμανίας, αυτό δεν αποτελούσε αδίκημα. Σκεπτόταν να επικα­ λεστεί αποσπάσματα από βιβλία, σαν το Mission to Moscow του Joseph Davies, τέως Πρέσβη των ΗΠΑ στη σοβιετική πρωτεύουσα, για να αποδείξει πως όλοι γνώριζαν το ειρηνευτικό του πρό­ γραμμα. Παραδεχόταν ότι είχε ανορθώσει τη γερμανική οικονο­ μία που κατέρρεε, αλλά όχι για πολεμικούς σκοπούς. Ο Χίτλερ ο g i l b e r t ΜΕΤΡΗΣΕ

t Σ.τ.Μ.: Χρυσή μετριότητα.

318

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

τον απομάκρυνε μόλις άρχισε να παρεμβαίνει στα σχέδιά του για την εξαπόλυση επιθετικού πολέμου. Μετά από αυτό, ο Schacht ισχυριζόταν -κάνοντας πρόβα τα όσα θα διατύπωνε για την υπε­ ράσπισή του στο Δικαστήριο- ότι είχε συνωμοτήσει εναντίον του Χίτλερ και είχε πάρει μέρος σε πολλές μηχανορραφίες με σκοπό τη δολοφονία του. Το τέλος του πολέμου τον είχε βρει έγκλειστο σε στρατόπεδο συγκεντρώσεως των Ναζί. 0 Αρχιναύαρχος Καρλ Νταίνιτς υπολειπόταν του Schacht στο δείκτη νοημοσύνης μόνο κατά λίγες μονάδες, σύμφωνα με τους υπολογισμούς του Gilbert. Τον χαρακτήριζε «έξυπνο, αρκετά έντι­ μο», με αλώβητη ακόμα την πίστη στην ακεραιότητα του χαρακτή­ ρα του, αν και είχε κλονιστεί κάπως η αυτοπεποίθησή του από τον πολύμηνο εγκλεισμό του στη φυλακή. Θεωρούσε γελοία την κατη­ γορία της συνωμοσίας που του είχαν προσάψει, επισημαίνοντας πως αυτός ήταν μόνο ένας Αντιπλοίαρχος (Korvettenkapitän) όταν ξέσπασε ο πόλεμος. Και πίστευε επίσης ότι και το υπόλοιπο κομ­ μάτι του κατηγορητηρίου δεν τον αφορούσε - δεν υποπτευόταν τη σκοτεινή πλευρά του Χίτλερ μέχρι τη στιγμή που άρχισε η δίκη. Ανησυχούσε μόνο για την κατηγορία ότι είχε διατάξει τα υποβρύ­ χια να μην περισυλλέγουν ναυαγούς, αλλά αυτή ήταν κοινή πρακτι­ κή που εφαρμοζύταν επίσης και από τους Συμμάχους. Για τα πο­ λεμικά σχέδια, τη βύθιση του Atheniat το 1939, καθώς επίσης και για τα άλλα επεισόδια, θα έπρεπε να απολογηθεί ο Ραίντερ, αλλά βέβαια δεν είχε την παραμικρή πρόθεση να καταθέσει εναντίον του τέως αρχηγού του. Ο Albert Speer ήταν πρόθυμος να μιλήσει ξεκά­ θαρα γι’ αυτόν. Ο Gilbert πρότεινε πάντως να χρησιμοποιήσουν τον Speer για να «κόψουν την όρεξη» του Νταίνιτς να ορθώσει το ανά­ στημά του και να υπερασπιστεί τον Χίτλερ, ακολουθώντας την υπερασπιστική γραμμή του Γκαίρινγκ. Ο Αρχιναύαρχος Έριχ Ραίντερ ανήκε σε μια άλλη γενιά. Ήταν αρχηγός του Ναυτικού όταν ο Χίτλερ κατέλαβε την εξουσία και ο Φύρερ τον διατήρησε σ’ αυτή τη θέση μέχρι το 1943. Τώρα ήταν ένας «οξύθυμος γέρος, με στενόμυαλη νοοτροπία και δυσάρεστο * Σ.τ.Μ.: Πρόκειται για το πρώτο πλοίο που βυθίστηκε κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, λιγότερο από δώδεκα ώρες μετά την κήρυξή του, στις 3-9-1939. Ήταν επιβατηγό υπερωκεάνιο και μετέφερε από τη Γλασκώβη στο Κεμπέκ 1.412 άτομα από τα οποία τα 1.103 ήταν επιβάτες -οι περισσότεροι γυναικόπαιδαπου έφευγαν εσπευσμένα λόγω της κήρυξης του πολέμου. Πνίγηκαν εκατόν δώδεκα, από τους οποίους οι ενενήντα τρεις ήταν επιβάτες.

ΤΑ ΕΝ ΛΟΓΩ ΠΤΩΜΑΤΑ

319

χαρακτήρα». Μέσα στη φυλακή της Νυρεμβέργης κρατούσε ημε­ ρολόγιο το οποίο τώρα ανήκει σε ιδιώτη.17 Μιλούσε λίγο, όπως ο Ες και δεν αποκάλυπτε τη στρατηγική που θα ακολουθούσε για την υπεράσπισή του. Πάντως αντάλλασσε μερικές κουβέντες με τον Στρατηγό Γιόντλ, με τον οποίο κάθονταν δίπλα δίπλα στην τραπεζαρία· απ’ αυτές φαινόταν πως οι δυο τους σκόπευαν να παρουσιάσουν έγγραφα, από τα οποία προέκυπτε ότι οι Βρετα­ νοί σχέδιαζαν να εισβάλουν πρώτοι στη Νορβηγία τον Απρίλιο του 1940, και ότι ο Χίτλερ τους πρόλαβε με διαφορά μερικών ωρών. Επίσης φαινόταν λογικό να ισχυρισθεί ο Ραίντερ ότι η αγγλογερμανική ναυτική συμφωνία του 1935, βάσει της οποίας η Βρετανία επέτρεπε στη Γερμανία να αναδιοργανώσει το πολεμι­ κό της ναυτικό μέχρι να φθάσει έως το ένα τρίτο του βρετανικού, αποτελούσε η ίδια παραβίαση της Συνθήκης των Βερσαλλιών. Ο κρατούμενος Neurath, Υπουργός Εξωτερικών εκείνη την εποχή, θα μπορούσε σίγουρα να επιβεβαιώσει αυτό το γεγονός. Ως προς το περιστατικό του Athenia, ενώ τώρα ήταν ξεκάθαρο ότι είχε βυ­ θιστεί από γερμανικό υποβρύχιο, ήταν επίσης γεγονός όπως προ­ κύπτει από τα αρχεία του Γερμανικού Επιτελείου Ναυτικού, πως αυτό ήταν κάτι που εκείνη την εποχή δεν το γνώριζαν. Έτσι ο Ραί­ ντερ δεν ψευδόταν όταν το αρνήθηκε. Ως προς το Περλ Χάρμπορ, ενώ από τα αποδεικτικά στοιχεία προέκυψε ότι ο Ραίντερ πίεζε τους Ιάπωνες να επιτεθούν, είναι επίσης γεγονός ότι όσα έκαναν δεν ήταν εκείνα που τους είχε προτείνει να κάνουν. Ο Gilbert αντιπαθούσε με όλο του το είναι τον τέως αρχηγύ της Νεολαίας Baldur von Schirach. Το καλύτερο που θα είχαν να περι­ μένουν απύ αυτύν, ήταν να τον πείσουν να κατηγορήσει τον Χίτλερ -και ίσως και τον Streicher- ως προδύτη της γερμανικής νεολαίας. «Α υτύ» έλεγε ο Gilbert «μπορεί να κανονιστεί παρασκηνιακά». Αλλά τελευταία, ο ωραιοπαθής von Schirach είχε αρχίσει να σκλη­ ραίνει τη στάση του. Η μητέρα του ήταν Αμερικανίδα και είχε γίνει θηρίο όταν έμαθε ότι η αμερικανική αντικατασκοπία είχε συλλάβει τη γυναίκα του Henriette και τα παιδιά του. Ο Γκαίρινγκ του είπε πως αυτύ ήταν ένας «διωγμός», που έδειχνε ότι η CIC δεν ήταν καλύτερη απύ την Γκεστάπο. Ο Γκαίρινγκ πίεσε τον Schirach, με λίγη όμως επιτυχία, να ενεργήσει ως μυστικός «αγγελιαφόρος» για να καταφέρει τον Albert Speer να επιστρέψει στο κοινό αμυ­ ντικό τους μέτωπο. Ο Gilbert ψυχανάλυσε επίσης τον Ernst Kaltenbrunner, τον τ έ ­

320

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

ως Obergruppenführer των SS, που είχε διαδεχθεί τον δολοφονηθέντα Ράινχαρτ Χάιντριχ, ως αρχηγός της RSHA του Χίμλερ. Είχε γεννηθεί στην Αυστρία, και το μακρύ του πρόσωπο ήταν γεμάτο ουλές από τις μονομαχίες στις οποίες είχε πάρει μέρος όταν σπούδαζε εκεί. «Απογυμνωμένος από τα αξιώματά του», έγραφε ο Gilbert, «δείχνει ένας κακομοίρης, δειλός κλαψιάρης, με συναι­ σθηματικά ασταθή και σχιζοφρενική προσωπικότητα, που εκδη­ λώνεται με έναν παρεξηγημένο από τον ίδιο εθνικιστικό ιδεαλι­ σμό». Σαν τον Adolf Eichmann, όταν τον συνέλαβαν μετά από δ ε­ καπέντε χρόνια, ο Kaltenbrunner ισχυρίστηκε νομικίστικα πως δεν ήταν υπεύθυνος για τα στρατόπεδα συγκεντρώσεως - ανήκαν στην αρμοδιότητα του Pohl, ο οποίος ήταν επικεφαλής της Οικο­ νομικής και Διοικητικής Κεντρικής Υπηρεσίας (Wirtschafts und Verwaltungshauptamt - WVHA) που ήταν παράλληλη της RSHA. Είχε παραλάβει τη διοίκηση από τον Χάιντριχ, όταν το φρικιαστικό σύστημα είχε ήδη αρχίσει να λειτουργεί, και ο Reichsführer Χίμλερ είχε παρακάμψει τον Kaltenbrunner δίνοντας απευθείας τις εντολές στον Adolf Eichmann που ήταν επικεφαλής του εβραϊ­ κού γραφείου IV-b-4 στην RSHA. 0 Eichmann, επομένως και ο Gruppenführer των SS Heinrich Müller, επικεφαλής της Amt IV στην RSHA, συνέχισαν να επιβλέπουν τις εκτοπίσεις των Εβραίων από τη Γερμανία και άλλες χώρες μετά το θάνατο του Χάιντριχ το 1942, χωρίς να δίνουν αναφορά στον Kaltenbrunner.* Στο τέλος του πολέμου, ο Kaltenbrunner είχε πέσει σε δυσμένεια επειδή ε ί­ χε αναγκάσει τον Χίμλερ να ακυρώσει όλες τις επιχειρήσεις εξολοθρεύσεως των Εβραίων τον Οκτώβριο του 1944. 0 Gilbert επεσήμανε την προφανή λογική αδυναμία αυτού του επιχειρήματος. Τίναζε στον αέρα τον ισχυρισμό του κρατουμέ­ νου ότι «δεν γνώριζε τίποτε από αυτά που συνέβαιναν». Πόσο διαφορετικός ήταν ο Arthur Seyss-Inquart, Αυστριακός και αυτός όπως και ο Kaltenbrunner. Με ήπιους τρόπους, διο­ πτροφόρος, πρώην δικηγόρος και αυτός, τον οποίο ο Gilbert χαρα­ κτήρισε λαμπρό, καλλιεργημένο διανοούμενο με δείκτη νοημοσύ­ νης 141, είχε αφεθεί στωικά στην τύχη του. Στο μυαλό του το Anschluss, η προσάρτηση της Αυστρίας στη Γερμανία ήταν ένα * Σ.τ.Σ.: Στα προσωπικά έγγραφα του Adolf Eichmann των ετών 1956-57 δεν γίνεται καμιά αναφορά στον Kaltenbrunner και μόνο στον Χάιντριχ και στον Müller που και τους δύο ο Eichmann σεβόταν και θαύμαζε.

ΤΑ ΕΝ ΛΟΓΩ ΠΤΩΜΑΤΑ

321

ασήμαντο γεγονός. Σκόπευε να επικαλεσθεί επιστολές του, από τις οποίες αποδεικνυόταν ότι είχε προειδοποιήσει τον Χίτλερ για τον κίνδυνο γενικεόσεως του πολέμου, εάν εισέβαλε στην Πολω­ νία. Παραδέχτηκε πάντως σε συζήτηση με τον Gilbert ότι οι δραστηριότητές του ως του τελευταίου κυβερνήτη των Ναζί στην Ολλανδία «αρκούσαν για να κρεμαστεί», παρά το γεγονός ότι ε ί­ χε εργασθεί σκληρά για να ασκήσει μια καλοπροαίρετη διοίκηση. Οι εκτελέσεις των ομήρων, η συγκέντρωση εργατικού δυναμικού για καταναγκαστική εργασία, οι εκτοπίσεις των Εβραίων είναι δύσκολο «να δικαιολογηθούν τώρα» κατέληγε ο Gilbert. Οι υπόλοιποι ήταν μικρά ψάρια. Συντηρητικός διπλωμάτης της παλαιάς σχολής, ο Constantin von Neurath παρέμεινε Υπουρ­ γός Εξωτερικών όταν ο Χίτλερ πήρε εντολή σχηματισμού κυβέρ­ νησης επειδή το επιθυμούσε ο Πρόεδρος Χίντενμπουργκ. Περιφρονούσε τους Γκαίρινγκ και Ρίμπεντροπ, και αυτό ήταν καλό. Ήταν μέλος του «μυστικού υπουργικού συμβουλίου» που συ­ γκρότησε ο Χίτλερ το Φεβρουάριο του 1938. Τόνισε όμως, και ήταν αλήθεια, πως αυτό το συμβούλιο δεν συνεδρίασε ποτέ. Το μελανό σημείο εναντίον του ήταν η αποδοχή του διορισμού του ως «προτέκτορα» της Βοημίας και της Μοραβίας μετά τη στρα­ τιωτική κατάληψη της Τσεχοσλοβακίας το 1939. 0 ραδιοφωνικός σχολιαστής του Γκαίμπελς, ο Hans Fritzsche, μόλις και μετά βίας θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι ανήκε στην ομάδα των κατηγορουμένων της Νυρεμβέργης. 0 κυριότερος λό­ γος για τον οποίο καθόταν στο εδώλιο ήταν το γεγονός ότι υπήρ­ ξε ο μοναδικός υψηλόβαθμος Ναζί, εκτός από τον Ραίντερ, που βρισκόταν στα χέρια των Ρώσων. Θα μπορούσε να αποδείξει ότι, όταν έμαθε από τις προπαγανδιστικές εκπομπές του εχθρού γι’ αυτές τις βαρβαρότητες, ρώτησε επίσημα τους αξιωματικούς των SS και της Γκεστάπο τι συνέβαινε και ότι εκείνοι ευγενικά του απάντησαν πως όλα αυτά ήταν ψευτιές. «Τώ ρα», ανέφερε ο Gilbert, «που έβλεπε τα αποδεικτικά στοιχεία να παρουσιάζονται στο Δικαστήριο, έδειχνε πολλές φορές σημεία πλήρους συναισθη­ ματικής κατάρρευσης εξαιτίας της οποίας, μια ημέρα, του επ έ­ τρεψαν να μην παρακολουθήσει τη διαδικασία για να συνέλθει». «Θα είναι εύγλωττος», προέβλεψε ο Gilbert, «όταν θα υποστηρί­ ξει ότι ο ίδιος και ο γερμανικός λαός “ προδόθηκαν” · αλλά θα χρειαστεί μια εμπεριστατωμένη κατ’ αντιπαράσταση εξέταση για να αποσείσει από επάνω του κάθε υποψία προσωπικής ενοχής».

21

322

Η ΔΙΚΗ Τ Η Ι ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

Ο οικονομολόγος Walter Funk πίστευε ότι δεν είχε κάνει τίπο­ τα αντικανονικό. Στηριζόταν στην υπόσχεση του Γκαίρινγκ πως θα τον κάλυπτε καταθέτοντας ότι δεν είχε κάνει τίποτε περισσό­ τερο από το να ακολουθεί τις εντολές για την εκτέλεση του τ ε ­ τραετούς οικονομικού προγράμματος. Κάποτε ήταν ένας ανέμε­ λος, πνευματώδης τύπος, αλλά τώρα ο Gilbert αντίκριζε έναν ντροπαλύ, απελπισμένο υποχονδριακό. Το ίδιο συνέβαινε και με τον Fritz Sauckel που ήταν τέως Gauleiter της Θουριγγίας και κα­ τόπιν κομισάριος του Χίτλερ, αρμόδιος για το εργατικό δυναμι­ κό. Ήταν ένας μάλλον κουτός άνθρωπος, του οποίου το υπερασπιστικό επιχείρημα θα ήταν πως αυτός απλώς στρατολογούσε ξένους εργάτες και τους διέθετε σύμφωνα με τις εντολές του Χίτλερ. Και θα προσκόμιζε ντοκουμέντα για να αποδείξει ότι ε ί­ χε κάνει ό,τι ήταν δυνατόν για να εξασφαλίσει την καλή μεταχεί­ ριση του εργατικού δυναμικού. «Είναι ένα παράσιτο κολλημένο στον Γκαίρινγκ», επεσήμανε ο Gilbert και συμπλήρωσε για μια ακύμη φορά: «Ίσως ο Speer καταθέσει εναντίον του». γίνεται φανερύ ύτι ο Speer κρατούσε στα χέρια του την τύχη πολλών από τους συγκατηγορουμένους του, αν αποφά­ σιζε να συνεργαστεί. Εδώ παρατίθεται η πλήρης αναφορά του Gilbert για τον τέως Υπουργό Εξοπλισμού. απ’

ΟΛΑ ΑΥΤΑ

(α) Περιγραφή χαρακτήρα: Αν και βασικά είναι υλιστής, χωρίς κοινωνι­ κές ευαισθησίες και χωρίς φαντασία, φαίνεται να δια θέτει κάποια εντιμότητα πνεύματος και ηθικό σθένος. (Δείκτης νοημοσύνης 127) (β) Η στάση του απέναντι στη δίκη και η υπερασπιστική τακτική του: Ε ί­ ναι ο μόνος που υποστηρίζει από την αρχή την κοινή υπαιτιότητα των αρχηγών των Ναζί, του ίδιου συμπεριλαμβανομένου, επειδή υποστή­ ριξαν μια πολιτική που είχε ως αποτέλεσμα καταστροφές και δολο­ φονίες, έστω και αν τα κίνητρα του ίδιου ήταν αθώα. Η δική του υπαιτιότητα έγκειτα ι στο γεγονός ότι έδειξε τυφλή πίστη στον Χ ίτ ­ λερ, μέχρι που διαπίστωσε ότι ήταν ένας καταστροφικός μανιακός ήταν πολύ αργά όμως για να κάνει κάτι αποτελεσματικό. Θα αποδε­ χθεί την ενοχή του και θα προσπαθήσει να α ποδείξει πόσο διεφθαρ­ μένη ήταν η ναζιστική διοίκηση γύρω του. Έ χει προετοιμάσει ερωτή­ σεις για τους μάρτυρες του που θα έχουν ως σκοπό να αποδείξουν ότι η πολεμική βιομηχανία παραβίασε εβδομήντα σημεία του νόμου και θα επικαλεσθεί και άλλα επιβαρυντικά αποδεικτικά στοιχεία.

ΤΑ ΕΝ ΑΟΓΩ ΠΤΩΜΑΤΑ

313

Μετά θα αποκαλύψει πώς συνωμότησε να σκοτώσει τον Χίτλερ και να παραδώσει τους Μπόρμαν, Χίμλερ, Γκαίρινγκ και Κ άιτελ στους Συμμάχους. Και η δικαιολογία γ ι’ αυτές του τις πράξεις θα είναι η κα­ ταστρεπτική μανία που κατέλαβε τον Χ ίτλερ όταν ήταν πλέον φανερό ότι ο πόλεμος είχε χαθεί. 0 Speer παρουσιάστηκε στον Φύρερ και υπ έ­ βαλε την παραίτησή του, τον Ιανουάριο του 1945. Τότε ο Χ ίτλερ του είπ ε ότι, αν οι Γερμανοί δεν μπορούν να κερδίσουν τον πόλεμο, τότε δεν τους αξίζει να ζουν. Γ ι’ αυτό το γεγονός, και για την αντίθεσή του με τον Χίτλερ, διέθετε αποδεικτικά στοιχεία, τα οποία θα παρουσίαζε στο Δικαστήριο αν του το επέτρεπαν. Δεν θα χρειαστεί να εξετασθεί κατ’ αντιπαράθεση για να υπερα­ σπιστεί τον εαυτό του, αλλά μπορεί να κληθεί να καταθέσει εναντίον των Γ καίρινγκ, Κάιτελ και γενικά της ηγεσίας των Ναζί. (Θα κατέθετε πάντως ότι ο Χ ίτλερ πίστευε ότι ο Schacht δεν συμφωνούσε με τα σχέ­ διά του για την εξαπόλυση επιθετικού πολέμου.) Μεταξύ άλλων είχε εκφράσει τη γνώμη, ως ειδικός, ότι οι Γερμανοί θα είναι τυχεροί αν κα­ ταφέρουν να εξασφαλίσουν ένα στοιχειώδες επίπεδο ζωής για τα προ­ σεχή δέκα χρόνια, και αυτή η κατάσταση είναι αποτέλεσμα της παρά­ τασης της εμπόλεμης κατάστασης από τον Χ ίτλερ και δεν θα πρέπει να κατηγορούν το στρατό κατοχής των Συμμάχων για τη δυσάρεστη θέση τους. Αγωνιά μήπως δώσει την εντύπωση ότι τα λ έει αυτά για να γλιτώσει το τομάρι του και θα αποδεχθεί ασμένως το μερίδιο του στην κοινή ευθύνη, για τί είχε την εμπιστοσύνη του Χ ίτλερ και δεν τη χρησι­ μοποίησε για να αποτρέψει εγκαίρως την καταστροφή. Η πικρία του μπορεί να γίνει κατανοητή στο μέτρο που αφορά την καταστροφή του αρχιτεκτονικού του έργου και την προδοσία της τυφλής πίστης του από έναν άνθρωπο που είχε τη μανία της καταστροφής.

0 Robert H. Jackson δύσκολα θα μπορούσε να βρει καλύτερο μάρτυρα κατηγορίας και ήταν ατυχία που ο άνθρωπος αυτός έβραζε τώρα στο ίδιο ζουμί με τους άλλους κατηγορουμένους.

Όλοι πλέον είχαν μπει στη ρουτίνα της δίκης. Το Δικαστήριο συνεδρίαζε πέντε ημέρες την εβδομάδα και μερικές φορές και τα πρωινά του Σαββάτου. Διέκοπτε για δύο ώρες το μεσημέρι και οι κρατούμενοι οδηγούνταν στα δωμάτια του επάνω ορόφου για να γευματίσουν.

324

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

Ο Andrus στην αρχή απαγόρευε στους κρατουμένους να συζη­ τούν μεταξύ τους κατά τη διάρκεια αυτού του κοινού γεύματος. Ο Gilbert πίστευε ότι αυτό ήταν λάθος και του είπε πως αν τους επέτρεπε να συνομιλούν, θα έδινε την ευκαιρία σε αυτούς που ανήκαν στην ομάδα των αντι-Γκαίρινγκ και αντι-Χίτλερ να ενισχύσουν τη θέση τους επηρεάζοντας ο ένας τον άλλο. Οι Δυνάμεις των υποστηρικτών του Γκαίρινγκ κρατούνταν χωριστά. «Ε ίμ α ι πανταχού παρών» ανέφερε ο Gilbert στον Jackson. Πρότεινε επ ί­ σης να προβάλουν το «φιλμ με τις θηριωδίες» που είχε μοντάρει το OSS, στην πτέρυγα των μαρτύρων μέσα στη φυλακή, για να τους κλονίσουν το ηθικό πριν τους σύρουν στην αίθουσα του Δικα­ στηρίου για να καταθέσουν. «Έχω κατά νου ανθρώπους σαν τον Στρατάρχη Milch», έγραφε ο Gilbert, «ο ι οποίοι κάτω από κανονι­ κές συνθήκες θα είχαν φοβερά πράγματα να καταμαρτυρήσουν εναντίον του Γκαίρινγκ, αλλά τώρα έχουν σοβαρά παράπονα ενα­ ντίον των Συμμάχων εξαιτίας του τρόπου που τους μεταχειρίζο­ νται ως κρατουμένους. Τη γραμματέα επίσης του Ες, την φροϋλάιν Sperr, φανατική Ναζί η οποία επιμένει πως οι Ναζί δεν έκα­ ναν κανένα κακό και ότι όλα είναι έργο της προπαγάνδας, (και) άλλους στρατιωτικούς που πιστεύουν ότι η τιμή της Βέρμαχτ, παρ’ όλο που υπάκουε στον Χίτλερ, δεν κηλιδώθηκε».18 Ο Gilbert αργότερα δημοσίευσε σε βιβλίο το μεγαλύτερο μέρος των ερευνών που διεξήγαγε στη φυλακή.19 Μόνο δύο θέματα περικόπηκαν πριν τη δημοσίευση, μετά από συμβουλή του Bill Jackson: Μια παρατήρηση του Baldur von Schirach που δήλωνε ότι το διαβόητο φυλλάδιο θρησκευτικού περιεχομένου του Henry Ford The Eternal Jew (Ο Αιώνιος Εβραίος) είχε βοηθήσει πολύ για την έξαρση του αντισημιτισμού στην Ευρώπη -ο Ford ζούσε ακό­ μη και ήταν πασίγνωστος για τη δικομανία του- και η αποκάλυψη του Στρατηγού Γιόντλ ότι αυτός, και ο αρχηγός του Επιτελείου του Αϊζενχάουερ, ο Walter Bedell Smith, είχαν συμφωνήσει το Μάιο του 1945, να καθυστερήσει για 48 ώρες η στιγμή που θα άρ­ χιζε να ισχύει η πράξη της άνευ όρων παράδοσης, για να μπορέ­ σουν οι Γερμανοί να αποσύρουν 700.000 στρατιωτικούς και αμέ­ τρητα γυναικόπαιδα από τη ρωσική ζώνη. Καθώς ο Bedell Smith ήταν τώρα Πρέσβης των ΗΠΑ στη Μόσχα, αυτή ήταν μια ενόχληση από την οποία οι νομικοί θέλησαν να τον απαλλάξουν.20 Μερικές φορές φαινόταν ότι όσο περνούσαν οι ημέρες, η δίκη της Νυρεμ­ βέργης μπέρδευε όλο και περισσότερο τον ιστό της αράχνης.

16 ΣΚΑΒΟΝΤΑΣ ΤΟ ΛΑΚΚΟ ΤΟΥ ΓΚΑΙΡΙΝΓΚ

τ ι ς η ν ω μ ε ν ε ς π ο λ ιτ ε ί ε ς , όσο παρατεινόταν η δίκη τόσο μ ε­ γάλωνε και η- αγανάκτηση του κοινού. Οι εβδομάδες περ­ νούσαν, και στον ορίζοντα δεν φαίνονταν σημάδια ότι κάποτε θα τελείωνε. 0 Σοβιετικός Δικαστής Στρατηγός Nikitchenko έστειλε ένα γράμμα σε όλους τους συναδέλφους του, εκφράζοντας την ανησυχία του για τις καθυστερήσεις και τις αρνητικές επιπτώσεις που είχαν στην κοινή γνώμη.1 Οι μήνες περνούσαν με τις μουχλιασμένες νομικές διαδικα­ σίες, τα άφθονα ποτά και το καλύ φαγητό και, τόσο οι δικαστές όσο και οι κατήγοροι, είχαν αρχίσει να κουράζονται. Το πάθος τους για πνευματική εργασία μετριάστηκε. Ο ένας θεωρούσε πλέον τον άλλον εκνευριστικύ. Διαβάζουμε στις προσωπικές τους σημειώσεις, ιστορίες για ατελείωτες βραδιές παρέα με ένα ποτή­ ρι και για δεξιώσεις που γίνονταν με κάθε ευκαιρία. 0 Sir David Maxwell Fyfe, ο Βρετανός κατήγορος παρέθεσε μια δεξίωση στις 6 Φεβρουάριου του 1946, προς τιμήν του Auguste Champetier de Ribes, του ηλικιωμένου Γάλλου κατηγόρου που έφθασε για να αντικαταστήσει τον Frangois de Menthon και, τελείως άκομψα, προσκλήθηκαν στο γλέντι οι Βρετανοί και οι Αμερικανοί δικα­ στές.2 0 δωσίλογος Γάλλος Πρωθυπουργός Πιέρ Λαβάλ, είχε κρα­ τήσει τον de Ribes έγκλειστο επί δεκαοκτώ μήνες σε φυλακή μαζί

Σ

326

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

με τους πρώην Υπουργούς Leon Blum και Edouard Herriot, αλλά παρ’ όλα αυτά, όπως παραδεχόταν και ο ίδιος, οι αντίπαλοί του, του είχαν επιφυλάξει μια σχετικά άνετη ζωή στη φυλακή. Και το πανηγύρι συνεχιζόταν. Μετά από δύο εβδομάδες, ο Δ ι­ καστής Biddle πήγε στη χοροεσπερίδα που οργάνωσαν οι Ρώσοι για να γιορτάσουν τη Μέρα του Κόκκινου Στρατού και τη βρήκε πολύ «χαρούμενη και διασκεδαστική».3 Στις 12 Φεβρουάριου ο Robert Jackson, ο επικεφαλής των Αμερικανών κατηγόρων, οργά­ νωσε ένα δείπνο στο οποίο και πάλι κάλεσε όλους τους δικαστές. 0 Δικαστής Biddle, που πλέον δεν είχε φιλικές σχέσεις με τον Jackson, θεωρούσε αυτή την ιστορία βαρετή - μεγάλη δόση από αυτό που αποκαλούσε πολύ κακό για το τίποτα , «μ ε την κυρία (Elsie) Douglas να βγάζει διαπεραστικές μικρές κραυγές ευχαρί­ στησης και να κοκκινίζει μέχρι τα αυτιά στην προσπάθειά της να υποδυθεί τη μεγάλη κυρία κουνώντας με χάρη τους αγκώνες της». Ο Jackson έβγαλε ένα λόγο με «συναισθηματικές αναφορές στην “ πρωτοπόρο” δουλειά των κατηγόρων -λίγοι “ βετεράνοι” απέμειναν- λες και είχαν καταλάβει έναν λόφο στον πόλεμο... μια τρομερή δουλειά». «Αγαπημένη μου, ο Bob», έλεγε ο Biddle σε ένα μάλλον δηλη­ τηριώδες γράμμα προς τη γυναίκα του, η οποία δεν είχε καταφέ­ ρει ακόμη να έλθει κοντά του «όσο πάει γίνεται -ή μάλλον έχει γίνει- όλο και πιο μυγιάγγιχτος. Το μυαλό και το πνεύμα του θυ­ μίζουν κάπως το πρόσωπο και το σώμα του όπως ήταν πριν από δύο χρόνια, όταν δεν τα φώτιζε αυτό το εξαιρετικό πνευματικό φως... Και φοβάμαι πως έτσι θα εξακολουθήσει να είνα ι».4 0 Biddle δεν έτρεφε περισσότερη εκτίμηση για τους συναδέλ­ φους του δικαστές. «Στην έδρα συνωστίζονται ανίκανοι άνθρω­ ποι», έγραφε, καθώς οι Ρώσοι προσπαθούσαν να τα βγάλουν π έ­ ρα με τις κατηγορίες που εκτοξεύθηκαν εναντίον τους στις 13 Φεβρουάριου, για βασανιστήρια και δολοφονίες κρατουμένων. « 0 Lawrence δεν έχει δική του γνώμη για κανένα θέμα και δεν προσφέρει τίποτε στην υπόθεση, αλλά με τη δική μου βοήθεια και του Birkett θα ασκήσει τα καθήκοντά του στην προεδρία επιτυχώς. Και οι Γάλλοι επίσης δεν κάνουν τίποτε. 0 Falco, (ο Γάλ­ λος αναπληρωτής) είναι μία από τα ίδ ια ».5 «Κέρδισα μια ακόμη νίκη σε μια τρίωρη συζήτηση κεκλεισμένων των θυρών χθες το βράδυ», έγραφε ο Biddle στις 13 Μαρτίου, «εναντίον της ρωσι­ κής ισχυρογνωμοσύνης και κακοπιστίας και της βρετανικής ασά­

ΣΚΑΒΟΝΤΑΣ ΤΟ ΛΑΚΚΟ ΤΟΥ ΓΚΑΙΡΙΝΓΚ

327

φειας, ακόμη και εναντίον του Birkett. Στην πραγματικότητα, εγώ ρυθμίζω τα πράγματα, έχω κερδίσει μόνος μου σε όλα τα σημεία εκτός από τον Parker, που συχνά είναι μια σκέτη πληγή και τον Herb (Wechsler) που είναι σπουδαίος. Δεν βοηθάει πολύ στο Δικαστήριο, όμως. Τους λείπει η ευστροφία όπως τους λείπει και το θάρρος».6 «Το πιο ενδιαφέρον μέρος της δίκης έχει αρχίσει», έγραφε στη γυναίκα του ο Biddle στις 24 Φεβρουάριου, λέγοντάς της πόσο θα ’θελε να μπορούσε να έλθει στη Νυρεμβέργη, να απολαύσει το θέ­ αμα: «Θα καταθέτει ο Γκαίρινγκ επί μία εβδομάδα ή ίσως επί δ έ­ κα ημέρες - και μετά οι Ες, Κάιτελ, Ρίμπεντροπ κλπ .».7 Μετά από αυτά, το τέλος της δίκης φαινόταν να απομακρύνε­ ται όλο και περισσότερο. Αν άφηναν κάθε κατηγορούμενο να κα­ ταθέτει επί μια εβδομάδα, η δίκη θα παρατεινόταν άλλους πέντε μήνες και ακόμη δεν θα είχαν αρχίσει οι αντικρούσεις. Και μετά θα άρχιζε η αποδεικτική διαδικασία για τις εγκληματικές οργανώ­ σεις -ο αγαπημένος «μπαμπούλας» του Jackson- ύστερα οι τελι­ κές αγορεύσεις και τέλος, θα έπονταν εβδομάδες σε αναμονή μ έ­ χρι να συντάξει το Δικαστήριο την απόφασή του. Η γυναίκα του Δικαστή Biddle του έγραψε ότι λυπόταν που δεν θα μπορούσε να έλθει στη Νυρεμβέργη, αλλά οι πόνοι στην πλάτη δεν της επέτρε­ παν ακόμη να ταξιδέψει. Στις 5 Μαρτίου, ο Biddle της έγραψε για μια ακόμη φορά: «Πίνω υπερβολικά, κοιμάμαι ελάχιστα και δου­ λεύω πάρα πολύ. Η απάντηση σε όλα αυτά είναι ότι σε επιθύμη­ σα».8 Στα μέσα Μαρτίου, ο Δικαστής Biddle είχε απηυδήσει τ ε ­ λείως. Η γυναίκα του δεν είχε έλθει ακόμη. Απέκλειε την πιθανό­ τητα να ταξιδέψει εξαιτίας των προβλημάτων στην πλάτη της και ο δικαστής της έστελνε γράμματα προσπαθώντας να τη μεταπείσει. Και όλα αυτά φυσικά αποσπούσαν την προσοχή του από την υπόθεση. Για διάφορους λόγους το σύνολο των δικαστών βιαζόταν να τ ε­ λειώνει αυτή η υπόθεση. 0 Biddle πίστευε πως η δίκη θα τελείωνε μέσα στον Ιούλιο. 0 Sir Norman Birkett ήταν περισσότερο απαι­ σιόδοξος, υπολογίζοντας ότι θα συνεχιζόταν τουλάχιστον και τον Αύγουστο. 0 Biddle σκεπτόταν πως ίσως η υπεράσπιση κατέθετε κάποια στιγμή τα όπλα βλέποντας ότι δεν μπορούσε να ανατρέψει τα αποδεικτικά στοιχεία - «πράγμα που ήταν και η αλήθεια».9 Αυτή την τελευταία φράση την έγραψε μια ημέρα πριν αρχίσει να απολογείται ο Γκαίρινγκ.

328

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

Ο r e i c h s m a r s c h a l l Γκαίρινγκ, ποντάροντας έξυπνα στο ότι όσο περισσότερο κρατούσε η δίκη τόσο μεγαλύτερη ήταν η πιθανύτητα οι τέσσερις Δυνάμεις που αποτελούσαν την κατηγορούσα αρχή να έχαναν τη συνοχή τους, έκανε ό,τι μπορούσε για να την παρατεί­ νει. Και επιπλέον, προσπαθούσε να μεταβάλει τη δίκη σε μια εξαι­ ρετικά ενοχλητική προπαγάνδα εναντίον των Συμμάχων. Προσπά­ θησε να πείσει για το σκοπό αυτό τον Egon Kubuschok, συνήγορο υπεράσπισης του Υπουργικού Συμβουλίου του Ράιχ να ζητάει όλο και περισσότερους μάρτυρες. Όμως οι δικηγόροι δεν ενδιαφέρονταν πια για το καλό όνομα του ανύπαρκτου πλέον Ράιχ. 0 Kubuschok, που ενδιαφερύταν μύνο για τα συμφέροντα των πελα­ τών του, κάλεσε μύνο έναν μάρτυρα υπεράσπισης για το Ράιχ.10 Καθώς η δίκη έμπαινε στην πιο κρίσιμη φάση της, ο ψυχίατρος δρ. Gilbert είπε στον Jackson ύτι ο Γκαίρινγκ θα ήταν ο μεγαλύτε­ ρος τους πονοκέφαλος. Αλλά βέβαια, ο Αμερικανός επικεφαλής των κατηγόρων δεν είχε ανάγκη από τέτοιου είδους προειδοποιή­ σεις. 0 δείκτης νοημοσύνης του Reichsmarschall (138) ήταν τυπι­ κά κατώτερος μόνον από του Schacht (143) και του Seyss-Inquart (141). 0 δρ. Gilbert είχε υποβάλει μυστικά στον Jackson μια ανά­ λυση σε βάθος της προσωπικότητας του Γκαίρινγκ - σχετικά με τις αντοχές και τη σχεδιαζόμενη υπερασπιστική τακτική του, κα­ θώς και την αχίλλειο πτέρνα του. Αποκαλούσε τον Γκαίρινγκ επ ι­ θετικό, εξωστρεφή, αδίστακτο τυχοδιώκτη και κυνικό ρεαλιστή, έναν άνθρωπο που πίστευε ύτι οι διεθνείς σχέσεις δεν ήταν τίποτα περισσότερο από ένα παιχνίδι αντιτιθέμενων προσωπικών συμφε­ ρόντων «στα οποία ο ευφυής και δυνατός (όπως εκείνος) παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο». «Ο ι νικητές», ο Gilbert μετέφερε τα λό­ για του Γκαίρινγκ, «θα είναι πάντα οι δικαστές και οι ηττημένοι, οι κατηγορούμενοι». Και δεν σταματούσε να διατυμπανίζει στους συγκατηγορουμένους του την επικίνδυνη αντίληψη ότι, από τη στιγμή που η Γερμανία ήταν κάποτε κυρίαρχη χώρα και ο Φύ­ ρερ ο ηγεμύνας της, το Δικαστήριο δεν έχει καμιά δικαιοδοσία επάνω τους. Όταν ο Gilbert του ανέφερε κάτι για επιθετικούς πολέμους με ιμπεριαλιστικούς στόχους, η αντίδραση του Γκαίρινγκ ήταν: «Μα τι μου λέτε τώρα! Η Αμερική, η Αγγλία και η Ρωσία, ύλες είχαν πράξει τα ίδια ακριβώς για να προωθήσουν τις εθνικές τους φ ι­ λοδοξίες· όταν όμως η Γερμανία το έπραξε, θεωρήθηκε έγκλημα - επειδή νικηθήκαμε».

ΣΚΑΒΟΝΤΑΙ ΤΟ ΛΑΚΚΟ ΤΟΥ ΓΚΑΙΡΙΝΓΚ

329

Σκόπευε να αποδείξει πως ήταν κατά του πολέμου εναντίον της Βρετανίας και ότι προσπάθησε, πίσω από την πλάτη του Χ ίτ­ λερ, να διαπραγματευτεί με τον Λόρδο Halifax· πως θεωρούσε την Επιχείρηση μ π α ρ μ π α ρ ο ς α , την επίθεση δηλαδή κατά της Ρω­ σίας, πρόωρη, αν και αναπόφευκτη αργά ή γρήγορα. Τα αδύνατα σημεία στην επιχειρηματολογία του Γκαίρινγκ ήταν δύο, σύμφω­ να με τον Gilbert: οι θηριωδίες των Ναζί και η δική του πλεονεξία για πλούτη και θησαυρούς τέχνης, που και τα δύο αμαύρωναν την υστεροφημία του ως ήρωα, πατριώτη και ιδανικού αξιωματικού. Γι’ αυτό ο Γκαίρινγκ θα έριχνε το βάρος σε άλλες προφανείς αδι­ κίες, όπως οι Βερσαλλίες. Θα ισχυριζόταν ότι είχε απορρίψει τις ιστορίες για τις θηριωδίες των Ναζί σαν αποκυήματα φαντασίας· ποτέ δεν είχε διατάξει, είναι βέβαιο, κάτι τέτοιο - και πάλι για το ίδιο θέμα: «Δεν είναι οι Ρώσοι οι μόνοι ειδικοί για μαζικές δολο­ φονίες;» Έ λεγε πως είχε «αποδείξεις» ότι είχαν διαπράξει πολ­ λές από τις θηριωδίες για τις οποίες κατηγορούσαν τους Γερμα­ νούς -προφανώς αναφερόταν στις σφαγές του Katyn και του Babi Yar1- και υπαινίχθηκε πως υπήρχαν στη Γενεύη φωτογραφίες και αναφορές που τα αποδείκνυαν όλα αυτά. Ως προς τους θησαυ­ ρούς τέχνης, τους είχε αγοράσει νόμιμα και θα παρουσίαζε παρα­ στατικά για να το αποδείξει. 0 δρ. Gilbert ανέφερε όλα αυτά τα εμπιστευτικά δεδομένα προς τον Jackson και συνιστούσε: «Να ερωτηθεί (ο Γκαίρινγκ) με ποιο τρόπο απέκτησε έργα τέχνης, αξίας δισεκατομμυρίων μάρ­ κων από όλες τις χώρες· γιατί δεν διέταξε έρευνα όταν έφθασαν σ’ αυτόν αναφορές για θηριωδίες- αν υπολόγισε τις απώλειες των εκατομμυρίων Γερμανών όταν προετοίμαζαν τον πόλεμο». Αυ­ τές οι ερωτήσεις κατά τη γνώμη του Gilbert, θα τον έκαναν να χάσει την αυτοπεποίθησή του. 0 δρ. Gilbert πρότεινε διάφορες τακτικές -που σήμερα θα τις χαρακτηρίζαμε «βρόμικα » κόλπα- για να κλονίσει το ηθικό του f Σ.τ.Μ.: Πρόκειται για την πιο συγκλονιστική σφαγή του πολέμου που δια­ δραματίστηκε στην ομώνυμη χαράδρα κοντά στο Κίεβο. Όταν οι Γερμανοί κατέλαβαν την πόλη στα μέσα Σεπτεμβρίου του 1941, μέσα σε λιγότερο από ένα διήμερο (στις 29 και 30 του ίδιου μήνα) συγκέντρωσαν στο Babi Yar γύρω στους 34.000 Εβραίους, άνδρες, γυναίκες και παιδιά. Τους εκτέλεσαν με πυ­ ροβόλα όπλα και τους πέταξαν, πεθαμένους και μισοπεθαμένους, τον ένα πάνω στον άλλο μέσα στη χαράδρα. Ελάχιστοι κατάφεραν να σωθούν γλι­ στρώντας ανάμεσα στα πτώματα.

330

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

Γκαίρινγκ και για να μειώσει την επιρροή του στους υπόλοιπους κατηγορουμένους: όπως να μην του επιτρέπουν πια να κάθεται μαζί με τους συγκρατουμένους του στο τραπέζι όπου έτρωγαν το μεσημεριανό τους. Επειδή είχε ανατραφεί σε μια κοινωνία όπου στα επαγγελματικά γεύματα γίνονταν όλα τα λαδώματα και όλες οι κομπίνες, αυτό ίσως να ήταν το πιο διαβολικό σενάριο που θα μπορούσαν να εφαρμόσουν εις βάρος του οι Αμερικανοί. Ακολουθώντας τις υποδείξεις του Gilbert, ο Jackson έπεισε τον Sir David Maxwell Fyfe και τους άλλους επικεφαλής των κατηγό­ ρων να συμφωνήσουν να χωριστούν οι κρατούμενοι σε ομάδες κατά τη διάρκεια του μεσημεριανού γεύματος και να βάζουν σε χωριστό τραπέζι μόνους τους Γκαίρινγκ και Streicher για να μην επηρεάζουν τους υπόλοιπους. Φυσικά οι συνήγοροι δεν είχαν κα­ νένα λόγο σ’ αυτό το θέμα. «Σας γνωστοποιείται», ανακοίνωσε ο διοικητής της φυλακής Andrus στους κρατουμένους στις 16 Φεβρουάριου, «ό τι ούτε το Δικαστήριο ούτε καμιά άλλη αρχή ζήτησαν να βρίσκονται σε συ­ νεχή επικοινωνία οι κρατούμενοι μεταξύ τους».11 Ο καινούργιος κανονισμός άρχισε να ισχύει μετά από δύο ημέ­ ρες. Ο Speer ήταν περιχαρής για την απομόνωση του Γ καίρινγκ και ο δρ. Gilbert βρήκε τον Reichsmarschall αποθαρρημένο και φοβισμένο σαν εγκαταλελειμμένο παιδί. Μετά από λίγες ημέρες ανέφερε στον Jackson: «Τ α αποτελέσματα του διαχωρισμού των κρατουμένων και της απομόνωσης του Γκαίρινγκ θα επιδράσουν ευνοϊκά στην εξέλιξη της δίκης». 0 Γκαίρινγκ σημείωσε τη νέα ταλαιπωρία που του επιφύλαξε ο Συνταγματάρχης Andrus, ο διοικητής της φυλακής με το γυαλι­ στερό κόκκινο κράνος, και ορκίστηκε μέσα του να τον εκδικηθεί. 0 κουρέας της φυλακής, ένας τέως αεροπόρος, που υπηρετούσε σε μια μονάδα διαβιβάσεων της Λουφτβάφε, είπε στους άλλους κρατουμένους ότι ο Reichsmarschall έβριζε με ακατονόμαστα επίθετα τους Αμερικανούς και ειδικά τον Andrus, που τον αποκαλούσε «ο πυροσβέστης».12 περίμεναν ο Γκαίρινγκ -κα ι όλοι στο Δικαστήριοπλησίαζε. Σαν τον αθλητή που μόλις ολοκλήρωσε την προπόνησή του, ο Jackson ήταν έτοιμος για τον κορυφαίο του άθλο. Είχε κά­ νει τα πάντα για να αποθαρρύνει, να πληγώσει και να κάμψει την αυτοπεποίθηση του Γ καίρινγκ, του οποίου βέβαια είχε μειωθεί η Η ή μ ερα ΠΟΥ

ΣΚΑΒΟΝΤΑΙ ΤΟ ΛΑΚΚΟ ΤΟΥ ΓΚΑΙΡΙΝΓΚ

331

αντίσταση μετά από τόσους μήνες αυστηρού εγκλεισμού, υπό συνθήκες λιμοκτονίας που είχαν ως αποτέλεσμα να ελαττωθεί το βάρος του απύ τα εκατόν είκοσι κιλά στα ογδόντα τέσσερα. Ήταν πενηντατριών ετών, αλλά έπρεπε να εκπληρώσει μια απο­ στολή: Πίστευε πως θα μπορούσε να χειριστεί την υπύθεση κα­ λύτερα απ’ αυτόν τον ποτισμένο με ουίσκι επαρχιακό Αμερικανό δικηγόρο. Ενώ οι δικαστές και οι κατήγοροι καλοπερνούσαν, οι μήνες του εγκλεισμού και της κακής διατροφής, στα όρια της λ ι­ μοκτονίας, δεν είχαν καταφέρει καθόλου να κάμψουν τον Γκαί­ ρινγκ. Αντίθετα τον είχαν ενδυναμώσει και του είχαν δώσει το χρόνο να συλλογιστεί, να τακτοποιήσει τις σκέψεις του και να οξύνει το πνεύμα του. Στις 6 Μαρτίου συνάντησε στο διάδρομο της φυλακής τον παλιύ του εχθρό, τον Στρατάρχη Erhard Milch. Τον είχαν φέρει από την Αγγλία με την ελπίδα ότι θα κατέθετε εναντίον του Speer, και ο τέως Αρχηγός του Επιτελείου της Αε­ ροπορίας παραξενεύτηκε που είδε τον Γ καίρινγκ τόσο λεπτό και σε καλή φόρμα. Αν και ήταν δεμένοι με χειροπέδες με τους φύ­ λακες που τους συνόδευαν, οι δύο αξιωματικοί της Λουφτβάφε αντάλλαξαν χαιρετισμό, παρ’ όλο που αυτό απαγορευόταν.13 Η επίθεση εναντίον των μαρτύρων του Γκαίρινγκ άρχισε μετά από δύο ημέρες, την Παρασκευή 8 του μήνα, με τον δουλοπρεπή αρχηγό του γραφείου του Γκαίρινγκ, τον Στρατηγό Karl Boden­ schatz στο βήμα των μαρτύρων. 0 Jackson τον έκανε σκύνη. «Π ερίμενε να δεις τι έχει να γίνει ύταν θα καταθέσω εγώ», καυ­ χιόταν ο Γκαίρινγκ στον δρ. Gilbert μετά, καθώς έπαιρνε, με χέ­ ρι που έτρεμε, το τσιγάρο που του πρόσφερε. Κατύπιν έφεραν τον Milch. Ανέβηκε στο βήμα των μαρτύρων και άρχισε να κατα­ θέτει θαρραλέα υπέρ του Reichsmarschall - κάνοντας θηρία τους Αμερικανούς που για άλλο σκοπό τον είχαν φέρει από την Αγγλία. Πίσω στο κελί του, ο Milch κατέγραφε στο ημερολόγιό του τις εντυπώσεις του από το Δικαστήριο: Ορκίστηκα. Όλοι φορούσαν ακουστικά· μετά με εξέτασε ο συνήγορος (υπεράσπισης) Stahmer... Όταν με ρώτησαν για τη συμπεριφορά του Γκαίρινγκ προς τους αιχμαλώτους πολέμου, ο Jackson παρενέβη: «Δ είξα μ ε μεγάλη υπομονή, αλλά αυτό υπερβαίνει τα όρια. Ενίσταμ α ι!» Το Δικαστήριο δέχτηκε την ένσταση και ο κακομοίρης ο Stahmer ταράχτηκε, μου έκανε μια ακόμη σύντομη ερώτηση, και κάθισε.

332

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

Το Δικαστήριο διέκοψε για το σαββατοκύριακο. «Ο ι περισσότε­ ροι από τους κατηγορουμένους ήταν καταβεβλημένοι» παρατή­ ρησε ο Milch. «Τη στιγμή που οδηγούσαν τον Γ ιόντλ έξω από την αίθουσα του Δικαστηρίου, είδα τα μάτια του γεμάτα δάκρυα».14 Τη Δευτέρα 11 του μήνα, ο Jackson εξέτασε και αυτός τον Milch. Κανείς δεν περιόρισε τον αριθμό των ερωτήσεων του επ ι­ κεφαλής των κατηγόρων, αλλά αυτό ήταν ένα από τα δικαιώματα των νικητών. Πολλές από τις ερωτήσεις αφορούσαν ελάχιστα έως καθόλου το κατηγορητήριο. Ο Jackson κατανάλωσε αρκετό χρόνο προσπαθώντας να συλλάβει το Στρατάρχη να λέει κάποιο ψέμα σχετικά με την καταγωγή του. 0 δρ. Robert Kempner, παλαιός εχθρός του Γκαίρινγκ, είχε δώσει κρυφά στον Jackson ένα σημείω­ μα στο οποίο έγραφε: «Ο Milch θεωρήθηκε εκατό τοις εκατό Άριος με παρέμβαση του Γκαίρινγκ, παρά το γεγονός ότι ο πατέ­ ρας του ήταν Εβραίος». Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία πως ο μα­ καρίτης ο πατέρας του Στρατάρχη, ο Anton Milch ήταν Εβραίος.* Ο φυσικός του πατέρας, εντούτοις, ήταν κάποιος άλλος, θείος της μάνας του από την πλευρά της μητέρας της. Αντιμέτωπος με το τραγικό δίλημμα μεταξύ του να αποδεχθεί την άδικη κατηγορία ότι ήταν ημιεβραίος ή να αποκαλύψει ότι ο ίδιος και τα αδέλφια του ήταν καρπός των αιμομικτικών σχέσεων της μητέρας του -που εκείνη την εποχή ζούσε ακόμη και του είχε δώσει κρυφά στο χέρι μια αμπούλα κυανίου κατά τη διάρκεια της τελευταίας τους συνάντησης- ο Milch κατάπιε τη γλώσσα του και δεν είπε τίποτε. JACKSON: Δεν γνωρίζατε ότι τα διατάγματα που απέκλειαν τους Εβραίους και του ημιεβραίους από αξιώματα είχαν εκδοθεί από τον Γκαίρινγκ; MILCH: Όχι, δεν το ήξερα. Απ’ όσο γνωρίζω τα διατάγματα αυτά εκδίδονταν από το Υπουργείο Εσωτερικών, που ήταν αρμόδιο. JACKSON: Α! θέλετε να π είτε ότι δεν είχατε προβεί σε ορισμένες ενέργειες για να αποφύγετε εσείς ο ίδιος τις συνέπειες αυτών των διαταγμάτω ν;

Ο Milch στάθηκε για λίγο σιωπηλός έτσι ώστε να σκεφθεί με ποιο τρόπο θα απαντούσε, και μετά αποκρίθηκε: * Σ.τ.Σ.: Ευχαριστίες στις λεπτομερείς έρευνες του Καθηγητή Klaus Herrmann του Πανεπιστημίου του Montreal στα οικογενειακά αρχεία και στα εβραϊκά αρχεία στο Μπρεσλάου.

ΣΚΑΒΟΝΤΑΣ ΤΟ ΛΑΚΚΟ ΤΟΥ ΓΚΑΙΡΙΝΓΚ

333

Όχι. Καταλαβαίνω σε τ ι αναφέρεσθε. Αυτό ήταν ένα θέμα που είχε ξεκαθαριστεί πριν από πολλά χρόνια. JACKSON: Πόσα χρόνια πριν είχε ξεκαθαριστεί; MILCH: Απ’ όσο γνωρίζω από το ’33. JACKSON: Από το 1933 - μόλις δηλαδή ήλθαν στην εξουσία οι Ναζί! MILCH: Σωστά. JACKSON: Και τότε ήταν που ο Γκαίρινγκ -α ς μην έχουμε παρανοή­ σεις πάνω στο θέμ α - ο Γκαίρινγκ σας έκανε, όπως το λέτε εσείς, εκατό τοις εκατό Άριο. Σωστά; MILCH: Όχι, δεν είναι έτσι. Δεν με έκανε εκείνος. Ήμουν ήδη. JACKSON: Έστω, ας πούμε πως το επικύρωσε. MILCH: Με βοήθησε πολύ στο γεγονός ότι ξεκαθαρίστηκε μια κατά­ σταση που ήταν πολύ σκοτεινή για μένα. JACKSON: Επειδή ο σύζυγος της μητέρας σας ήταν Εβραίος; Αυτό ήταν; MILCH: Δεν είπα αυτό. JACKSON: Έ π ρ επ ε να αποδείξετε πως δεν είχατε εβραϊκή καταγωγή. Σω στά; MILCH: Jawohl (μάλιστα) όπως και όλοι οι άλλοι. JACKSON: - και στην περίπτωσή σας αφορούσε τον... πατέρα σας, τον φερόμενο ως πατέρα σας. Είναι αλήθεια αυτό; MILCH: Jawohl.15

Στους Times γράφτηκε ότι ο Milch και ο Jackson αντάλλασσαν επιχειρήματα επί πέντε ώρες, σε σημείο που δινόταν η εντύπωση πως κατηγορούμενος ήταν ο Milch και όχι Γκαίρινγκ. «Θα πρέ­ πει να ανέτρεψα όλα τους τα σχέδια» έγραφε ο Milch όταν διά­ βασε το άρθρο της εφημερίδας. «Αν δεν βρεθεί τρόπος», προει­ δοποιούσαν οι Times, «να εξετάζονται οι μάρτυρες μόνο σε ό,τι αναφέρεται στο κατηγορητήριο, οι Ναζί στη Νυρεμβέργη θα χρησιμοποιήσουν την υπεράσπισή τους ως το βήμα για να δικαιο­ λογηθούν οι πράξεις τους και τελικά θα οδηγηθούμε σε μια πα­ ρωδία δίκης». Ο Milch φέρθηκε ανελέητα στον Jackson. Όταν ο τελευταίος τον ρώτησε τι γνώμη είχε για τις επιδρομές από αέρος εναντίον πολιτών, απάντησε, όπως έγραψε το ίδιο απόγευμα στο ημερολόγιό του: «Δεν μπορώ να σκεφθώ πως υπάρχει τίποτε πιο απάνθρωπο και πιο απαράδεκτο από αυτές τις αεροπορικές επιδρομές. Και όποιος έχει την παραμικρή αμφιβολία δεν έχει

334

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

παρά να ρίξει μια ματιά στο Αμβούργο, το Βερολίνο, τη Λειψία, στις πόλεις του Ρουρ και ιδιαίτερα στη Δρέσδη και θα καταλάβει τι εννοώ». ΑΛΛΕΣ παρόμοιες στιχομυθίες δείχνουν πόσο αναξιόπι­ στα, για να μην πούμε παραπλανητικά και ανειλικρινή, είναι τα πρακτικά της δίκης της Νυρεμβέργης που εκδόθηκαν. Τα μόνα αληθινά πρακτικά είναι τα ηχογραφημένα αυθεντικά που περιέχονται σε 2.011 δίσκους. Η μεταγραφή τους σε 17.077 πολυγραφημένες σελίδες, που ήταν φυσικά και τα μόνα πρακτικά που μπο­ ρούσαν να χρησιμοποιήσουν οι δικαστές για να βγάλουν συμπερά­ σματα είναι ανεύθυνη, λανθασμένη και ατελής. Και επιπλέον τα πρακτικά είναι παραποιημένα, και αυτή η παραποίηση είναι οφθαλμοφανής σε πολλές περιπτώσεις, πάντα σε βάρος της υπε­ ράσπισης των κατηγορουμένων. Έτσι η στιχομυθία που προαναφέραμε, η οποία τώρα υπάρχει στο δίσκο αρ. 1440 Β, στα Εθνικά Αρχεία για τις δίκες της Νυρεμβέργης, και η οποία έχει αντιγραφεί από την επίσημη μαγνητοφώνηση, έχει παραληφθεί στη σελίδα 5.661 του δακτυλογραφημένου πρακτικού της ίδιας ημέρας. Μετά από παρέμβαση του ίδιου του Milch, ο οποίος διαμαρτυρήθηκε όταν έλεγξε τα πρακτικά, διορθώθηκε εκ των υστέρων στους τυ­ πωμένους τόμους (blue bound). Αυτό συνέβαινε περισσότερο από μια φορά. Όταν ο Robert Jackson ρώτησε τον Milch: «Γνωρίζατε ότι ο Speer παρέδωσε στις ΗΠΑ όλα τα προσωπικά του έγγραφα και τους καταλόγους, συ­ μπεριλαμβανομένων και των πρακτικών της Επιτροπής Κεντρι­ κού Σχεδιασμού;» Ο Milch απάντησε: «Αυτύ δεν με ενδιαφέρει». Ο Jackson του απάντησε απειλητικά: «Αυτύ σίγουρα θα σας ενδιαφέρει». Αυτή η στιχομυθία έχει εξαφανιστεί από τα δημοσιευμένα πρακτικά.16 Όταν τον ρώτησε ο Jackson αν ήταν κρατούμενος των Αμερικανών, ο Στρατάρχης απάντησε σε έντονο ύφος ύτι ήταν αιχμάλωτος των Βρετανών και πως εκ των υστέρων θεωρή­ θηκε έγκλειστος των Αμερικανών, κατά παράβαση των διεθνών κανόνων.17Όταν τον προκάλεσαν ρωτώντας τον μήπως είχε κενά μνήμης, εξήγησε στο Δικαστήριο πως είχε κακοποιηθεί από τους Βρετανούς καταδρομείς μετά τη σύλληψή του, «ύταν χτυπήθηκε στο κεφάλι» (από τον Ταξίαρχο Derek Mills-Roberts).18 Όταν ο Βρετανός βοηθός κατήγορος G.D. Roberts τον ρώτησε αυτές κα ι

ΣΚΑΒΟΝΤΑΣ ΤΟ ΛΑΚΚΟ ΤΟΥ ΓΚΑΙΡΙΝΓΚ

335

με ψυχρό επίσημο τόνο: «Ασφαλώς και θα είσθε ενήμερος του γεγονότος ότι παραβιάστηκε η ουδετερότητα της Νορβηγίας;» Ο Erhard Milch του απάντησε περιφρονητικά: «JawohV. Και κατά την άποψή μας, παραβιάστηκε δύο φορές!» - μια αναφορά στην ολέθρια απόπειρα του Τσώρτσιλ να εισβάλει στη Νορβηγία πριν από τον Χίτλερ. Αυτό ισοδυναμούσε με βλασφημία, αφού έτσι καταστρατη­ γούνταν οι κανόνες των απαγορευμένων θεμάτων που είχαν θέ­ σει οι κατήγοροι κατά τις μυστικές τους συναντήσεις. Αυτή η στιχομυθία είχε παραληφθεί από τα πολυγραφημένα πρακτικά, αλλά μετά από διαμαρτυρία του Milch αποκαταστάθηκε εκ των υστέρων στους τυπωμένους τόμους.19 Οι απειλές του Jackson δεν ήταν λόγια του αέρα. Επειδή είχε γίνει έξαλλος από θυμό όταν ο Milch άρχισε να υπερασπίζεται σθεναρά τον Γκαίρινγκ, δίνοντας ταυτόχρονα κουράγιο στους υπόλοιπους , οι Αμερικανοί τον έριξαν στο διαβόητο σωφρονιστι­ κό υπόγειο στο στρατόπεδο συγκεντρώσεις του Νταχάου, που τώρα υπαγόταν σ’ αυτούς. Στο κελί του, που ήταν κανονικά για ένα άτομο, συνωστίζονταν διάσημοι σύντροφοί του, μεταξύ των οποίων και αρκετοί Στρατάρχες. Τους συμπεριφέρονταν σαν, ή μάλλον χειρότερα από κτήνη. «Παρελήφθησαν παρά του Υπολοχαγού του Επιτελείου H.L. Cook, του 685ου Αποσπάσματος Εσωτερικής Ασφαλείας, τέσσερα (4) ζωντανά σώματα ως ακο­ λούθως». Το πιστοποιητικό αυτό ήταν επικυρωμένο από το PWE (Prisoner of War Enclosure) αρ. 29', όπως ήταν πλέον επίσημα γνωστό το στρατόπεδο του Νταχάου. Στο πιστοποιητικό κατα­ γράφονταν τα ζωντανά σώματα ως δρ. Karl Brandt, Στρατηγός von Falkenhausen, Στρατηγός von Falkenhorst, και Στρατάρχης Hugo Sperrle.20 Όλοι θα μαράζωναν εκεί μέσα για πολλούς μή­ νες, μέχρι που ο Διεθνής Ερυθρός Στρατός άκουσε διάφορες φή­ μες και άρχισε ανακρίσεις - ή μέχρι που οι Αμερικανοί δήμιοι μ ε­ τέτρεψαν τα ζωντανά σώματα σε πτώματα.

«Η δίκη προχωρούσε αρκετά καλά», παρατηρούσε με πίκρα μετά από λίγες ημέρες ο Jackson, «μέχρι που ανέβηκε στο έδραf Σ.τ.Μ: Χώρος εγκλεισμού αιχμαλώτων πολέμου.

336

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

νο των μαρτύρων ο Γκαίρινγκ. Γνωρίζαμε ότι αυτή θα ήταν η δυ­ σκολότερη μάχη μας. Ο Τύπος τον αντιμετώπισε σαν παλιάτσο, αλλά η αλήθεια είναι πως πρόκειται για ένα άτομο κυνικό, με εξαιρετικά ισχυρή προσωπικότητα».21 Ο Γκαίρινγκ ήταν σίγουρος για την τύχη που τον περίμενε και δεν επεδίωκε να τη βελτιώσει. «Είναι προτιμότερο να πεθάνω σαν λιοντάρι παρά να χοροπηδώ κουνώντας την ουρά μου σαν κουνέ­ λ ι!» 22 έλεγε στους συνηγόρους του. Φθάνοντας αργοπορημένος μια ημέρα στην αίθουσα του Δικαστηρίου, δικαιολογήθηκε δυνα­ τά, απευθυνόμενος στους συνηγόρους - καθυστέρησε διότι του ε ί­ χαν πάρει αίμα για κάποιο τεστ. «Θα πάρουν αρκετό αίμα από μένα πολύ σύντομα!» συμπλήρωσε εύθυμα.23 Ήταν σίγουρος πως θα τον οδηγούσαν στο εκτελεστικό απόσπασμα. Κοιτώντας από τα δικαστικά έδρανα προς την αίθουσα του Δικαστηρίου, ο Sir Norman Birkett διαπίστωσε ότι η προσωπικότητα του Γκαίρινγκ δέσποζε στην όλη διαδικασία. Παρακολουθούσε προσεκτικά τις μαρτυρικές καταθέσεις όταν τον ενδιέφεραν και όταν του ήταν αδιάφορες, κοιμόταν σαν μωρό. Κανείς, συμπλήρωσε ο Άγγλος, δεν ήταν προετοιμασμένος να αντιμετωπίσει τις εξαιρετικές ικα­ νότητες και τις γνώσεις του Γκαίρινγκ ή τα ντοκουμέντα που είχε στην κατοχή του, τα οποία προέρχονταν από τις κατακτημένες από τους Γερμανούς χώρες. Καθώς ο Γκαίρινγκ άρχιζε τώρα να μιλάει από το βήμα των μαρτύρων στις 13 Μαρτίου, ολόκληρο το κτίριο ήταν γεμάτο κό­ σμο. Το λιοντάρι όχι μόνο αντεπετίθετο, αλλά είχε ξεσπάσει σε μια σπινθηροβόλο ρητορεία διανθίζοντας τις απαντήσεις του με ετοιμόλογο χιούμορ, που προκαλούσε θύελλα γέλιου στα θεωρεία του κοινού. Έλπιζε πως κάπου στο δάσος που περιέκλειε την πό­ λη, η γυναίκα και η κορούλα του θα ήταν υπερήφανες γ ι’ αυτή την τελευταία του μάχη. Εκατομμύρια ακροατές του ραδιοφώνου παρακολουθούσαν την παράσταση. Στα στρατόπεδα αιχμαλώ­ των στη Βρετανία, στην απελευθερωμένη Ευρώπη, και στην Α με­ ρική, οι άνδρες ξεχύνονταν στους ανοικτούς χώρους, και μαζεύο­ νταν γύρω από τα μεγάφωνα καθώς η πασίγνωστη φωνή του Χέρμαν αντηχούσε στους καταυλισμούς. Πρώην Γερμανοί αιχμά­ λωτοι πολέμου εξομολογήθηκαν στο συγγραφέα ότι είχαν σηκω­ θεί όρθιοι και ζητωκραύγαζαν γοητευμένοι από την ακουστική πανδαισία: τον Reichsmarschall να πολεμά ξανά για τη Γερμανία. Ένας γιατρός της Λουφτβάφε που μάζευε διάφορα άρθρα εφημε­

ΣΚΑΒΟΝΤΑΣ ΤΟ ΛΑΚΚΟ ΤΟΥ ΓΚΑΙΡΙΝΓΚ

337

ρίδων και έκανε περιλήψεις τους για τους συναδέλφους του αξιω­ ματικούς της Λουφτβάφε που ήταν έγκλειστοι στο Latimer του Buckinghamshire, παρατήρησε ύτι ο Γκαίρινγκ κέρδισε πολύ από το χαμένο του γόητρο στο ανακριτικό κέντρο εκείνη την ημέρα.24 Οι διαπιστευμένοι δημοσιογράφοι από τις συμμαχικές χώρες και τη Γερμανία που συνωστίζονταν γύρω απ’ τα τραπέζια του Τύπου, στο Δικαστικύ Μέγαρο της Νυρεμβέργης, έμειναν άφω­ νοι γιατί πίστευαν, όπως σημείωνε πικρόχολα ο Jackson, στις ιστορίες των εφημερίδων τους, πως ο Reichsmarschall ήταν ένας νευρωτικός, μανιώδης ναρκομανής, ένα ψυχικό ράκος. Η πρώτη του ημέρα ήταν ένας θρίαμβος. Για την κατηγορούσα αρχή ήταν μια πανωλεθρία η οποία απειλούσε να γκρεμίσει ολόκληρο το οι­ κοδόμημα που είχαν με τόσο κόπο και φροντίδα δημιουργήσει ο Jackson και οι συνάδελφοί του. Όταν επέστρεψε στο κελί του, ο Reichsmarschall κάθισε πάνω στο στενό του κρεβάτι και άρχισε να καπνίζει τη μακριά πίπα του. Συγχρόνως, άπλωσε το χέρι του και έκανε νόημα στον δρ. Gilbert να το δει - ήταν σταθερό σαν βράχος. Εξακολουθώντας να ψάχνει για πληροφορίες, σαν το γουρού­ νι που προσπαθεί να ξεθάψει τρούφες στο δάσος, ο Gilbert τον ρώτησε την επόμενη ημέρα, κατά τη διάρκεια του μεσημεριανού φαγητού, τι σκύπευε να πει για τις θηριωδίες των SS. «Ότι δεν παίρνω στα σοβαρά τις φήμες» απάντησε ενοχλημένος ο Γκαί­ ρινγκ. Όταν επέστρεψε στο βήμα του μάρτυρα το ίδιο απόγευμα, πρόσεξε πως ο Αμερικανός αναπληρωτής Δικαστής John Parker του έγνεφε φιλικά - ήξερε ότι ακολουθούσε το σωστύ δρύμο. « 0 Γκαίρινγκ είναι σπουδαίος τύπος» αναφώνησε ο συνήγο­ ρος του Speer. «Ένας Mordskerl - πραγματικός φονιάς». Ενοχλημένος από την επιτυχία του Γκαίρινγκ, ο Speer είπε ότι έλπιζε πως ο Jackson θα τον ξεσκέπαζε όταν θα άρχιζε να τον εξετάζει μετά το σαββατοκύριακο. Η μ ο ν ο μ α χ ία Γκαίρινγκ-Jackson ξεκίνησε για τα καλά τη Δευτέρα στις 18 Μαρτίου, και θα ακουγόταν σε όλο τον κόσμο, σε απευ­ θείας μετάδοση από το ραδιόφωνο. Με τα μαλλιά του στρωμένα με μπριγιαντίνη προς τα πίσω, με την υπερήφανη και περιφρονη­ τική ματιά του, ο Γκαίρινγκ προχώρησε με μεγάλες δρασκελιές προς το βήμα. Τώρα πια ήξερε τις δυνατότητες αυτού του Δικα­ στηρίου. Ήξερε ότι ο Jackson, που εδώ και χρόνια είχε ξεσυνηθί­

22

338

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

σει τους διαξιφισμούς της δικηγορίας, θα βρισκόταν σε δύσκολη θέση και ειδικά εδώ - σε ένα Δικαστήριο στο οποίο καθετί που λεγόταν θα έπρεπε πρώτα να μεταφραστεί για να το καταλάβει. Ο Γ καίρινγκ καταλάβαινε αγγλικά και από αυτή την άποψη π λε­ ονεκτούσε. Γνωρίζοντας πόσο κρίσιμη ήταν η ημέρα εκείνη, ο Jackson προχωρούσε με προσεχτικά βήματα. Σκόπευε στην αρχή να στριμώξει τον Γκαίρινγκ ρωτώντας τον για τα αντισημιτικά διατάγματά του και την πανάκριβη συλλογή του έργων τέχνης. Όμως, αποφάσισε την τελευταία στιγμή, πράγμα που αποδείχτη­ κε μοιραίο σφάλμα τακτικής, να ξεκινήσει με τις σημαντικότερες και περισσότερο γενικές πολιτικές κατηγορίες εναντίον του Γκαίρινγκ. «Η εξέταση του κατηγορουμένου από την κατηγο­ ρούσα αρχή», ανέφερε ο sir Norman Birkett στις προσωπικές του σημειώσεις, «δεν είχε προχωρήσει περισσότερο από δέκα λεπτά και αμέσως έγινε φανερό ότι ο Γκαίρινγκ ήταν ο κυρίαρχος του παιχνιδιού. Ευγενής, διορατικός, επιδέξιος, ταχύς στις αντιδρά­ σεις του, πολυμήχανος, εντόπισε σύντομα τα ουσιώδη στοιχεία της υπόθεσης και, καθώς μεγάλωνε η αυτοπεποίθησή του, η υπε­ ροχή του γινόταν πιο φανερή... Επί δύο περίπου ημέρες κατέθετε χωρίς κανείς να τον διακόψει».25 Ο Γκαίρινγκ, όχι μόνο δεν αρνήθηκε τις σαρωτικές κατηγορίες του Jackson, αλλά με μεγάλη ευχαρίστηση τις αποδέχτηκε: ήταν υπερήφανος που διέλυσε τη δημοκρατία της Βάίμάρης και κα­ τάργησε την κοινοβουλευτική αντιπολίτευση. Αυτή η αναπάντεχη αμυντική τακτική, για την οποία δεν τον είχε προετοιμάσει ο Gilbert, αποπροσανατόλισε τον Jackson. Όταν ο Γκαίρινγκ άρχισε να αναπτύσσει ζωηρά τα επιχειρήματα του, ο Jackson τον διέκοψε επιτακτικά και τον διέταξε -όπως θα είχε κάνει σε ένα Νεοϋορκέζικο Δικαστήριο- να απαντήσει με ένα ναι ή ένα όχι. Είδε τον Biddle να γέρνει στο πλάι και να ψιθυρίζει κάτι στον Πρόεδρο του Δικαστηρίου Λόρδο Δικαστή Lawrence. «Κ ύριε Κατήγορε», αντέδρασε ο Lawrence «το Δικαστήριο θα ήθελε να αφεθεί ο μάρτυς ελεύθερος να δώσει οποιαδήποτε εξήγηση του αρέσει, προκειμένου να απαντήσει σ’ αυτή την ερώ­ τηση».

Ο Γκαίρινγκ ενθουσιάστηκε. Φάνηκε αμέσως ότι αυτή ήταν

ΣΚΑΒΟΝΤΑΣ ΤΟ ΛΑΚΚΟ ΤΟΥ ΓΚΑΙΡΙΝΓΚ

339

μια μοιραία γκάφα του Lawrence. Εκ των υστέρων, ο Birkett

αναγνώρισε πως αν ο Lawrence είχε ενεργήσει διαφορετικά και εμπόδιζε τον Γκαίρινγκ να επεκτείνεται σε μονολόγους, θα μπο­ ρούσε να ελέγξει καλύτερα τον Reichsmarschall και θα βοηθούσε στην ανόρθωση της πληγωμένης αυτοπεποίθησης του Jacksonαλλά δεν το έκανε, και η δοκιμασία του Jackson συνεχιζόταν. Οχυρωμένος πίσω από την ίδια του τη μοιρολατρεία, ο Γκαί­ ρινγκ αντιμετώπισε με μεγαλύτερο θάρρος την, κατ’ αντιπαράθε­ ση, εξέταση του Αμερικανού την επομένη, στις 19 Μαρτίου. Ένα μέρος της κατηγορίας εναντίον του στηριζόταν σε γερμανικά ντο­ κουμέντα από τα οποία διαφαινόταν ότι είχε επιτρέψει σε Γερμα­ νούς πολίτες να λυντσάρουν αεροπόρους των Συμμαχικών Δυνά­ μεων που είχαν πέσει στα χέρια τους με αλεξίπτωτα, επειδή εκεί­ νοι (οι αεροπόροι) είχαν πολυβολήσει εναντίον πολιτών και επ ι­ βατηγών τρένων. 0 Jackson βασάνιζε τον Γκαίρινγκ επί ώρες με αυτές τις κατηγορίες, παρά το γεγονός ότι ένας από το προσωπι­ κό του τον είχε προειδοποιήσει πως από τα αποδεικτικά έγγραφα ανέκυπτε ένα πράγματι επικίνδυνο ερώτημα: «Τ α συμμαχικά α ε­ ροπλάνα είχαν πράγματι βομβαρδίσει ανυπεράσπιστους πολί­ τες ;»26 (Το Δικαστήριο μάλλον συμμεριζόταν αυτές τις ανησυχίες και γι’ αυτό, όπως και για το Katyn, στην απόφασή του για τον Γκαίρινγκ παραλήφθηκαν εντελώς αυτές οι κατηγορίες.) Η αντιπαράθεση που επακολούθησε μεταξύ Γκαίρινγκ και Jackson αποτέλεσε μέρος της φιλολογίας που αναπτύχθηκε γύρω από αυτή'τη δίκη, στην οποία συμπυκνώνεται η αντιπαράθεση μεταξύ του τακτοποιημένου, πολιτισμένου περιβάλλοντος του επαρχιακού δικηγόρου με το σκληρό, γυριστό κολάρο, και του κορδωμένου, υπεροπτικού, ξένοιαστου κόσμου από τον οποίο προερχόταν ο ένστολος μεγαλοκακοποιός Γκαίρινγκ. 0 Jackson ήταν ένας απλός άνθρωπος, δικηγόρος σε μια μικρή πόλη κοντά στη Ν. Υόρκη, χωρίς ιδιαίτερη μόρφωση, που ανέβηκε τα σκαλο­ πάτια της υψηλής ιεραρχίας, μέχρι το Ανώτατο Δικαστήριο, κυ­ ρίως με πολιτικά μέσα. Αλλά φθάνοντας σ’ αυτή την ψηλή βουνο­ κορφή, είχε ήδη χάσει τις δικανικές ικανότητες του μαχόμενου δ ι­ κηγόρου, ειδικά όταν επρόκειτο για τα διασταυρούμενα πυρά κατά την εξέταση των μαρτύρων. Γι’ αυτόν οι δίκες τα τελευταία χρόνια σήμαιναν λεπτές ερμηνείες του νόμου που τις εξέθεταν άλλοι ενώπιον του.27 Όταν ο Γκαίρινγκ απέκρουε κάθε επίθεσή του, εξαγριωνόταν

340

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

ακόμη περισσότερο. Σαν ταύρος που τον ερεθίζει ο πικαντόρ, εκτόξευε κατηγορίες προς κάθε κατεύθυνση. Απέναντι του βρι­ σκόταν ένας κατηγορούμενος που αρνιύταν να υποταχθεί στους κανόνες του παιχνιδιού, κανόνες που είχαν θεσπισθεί από τον ίδιο και τους συναδέλφους του - εκείνοι ήταν οι νικητές και οι άλλοι οι ηττημένοι. Πάντως ο Γκαίρινγκ είχε αποφασίσει να γ ε ­ λοιοποιήσει τον Jackson και να θέσει υπό αμφισβήτηση την αξιο­ πιστία του μέσα σ’ αυτό το Δικαστήριο, και η κοφτερή του γλώσ­ σα μαζί με την περιφρόνηση που αισθανόταν για το θάνατο ήταν οι ισχυρότεροι σύμμαχοί του. Όταν ο Jackson -προσπαθώντας απελπισμένα να περισώσει κάτι από ένα ντοκουμέντο του 1935, που είχε εσφαλμένα χαρακτηρισθεί από την ομάδα του ως αποδεικτικό στοιχείο για τα σχέδια των Ναζί να επαναστρατικοποιήσουν τη Ρηνανία ένα χρό­ νο πριν από αυτό το γεγονός, τόνισε ότι το έγγραφο είχε χαρακτηρισθεί ΑΚΡΩΣ ΑΠΟΡΡΗΤΟ -σαν να ήταν αυτό καθαυτό το γ ε ­ γονός ειδεχθές έγκλημα- ο Γκαίρινγκ του απάντησε ειρωνικά ότι δεν θυμόταν να έχει δει τα μυστικά σχέδια των αρχηγών των αμερικανικών επιτελείων να δίνονται ελεύθερα στη δημοσιότητα πριν από τον πόλεμο. Και όλη η αίθουσα του Δικαστηρίου σεί­ στηκε από τα γέλια. 0 Jackson έβγαλε τα ακουστικά του, τα πέταξε στο πάτωμα και ζήτησε από τους δικαστές να ανακαλέσουν το μάρτυρα στην τάξη —πρέπει να απαντά στις ερωτήσεις και όχι να εκφωνεί μακροσκελείς και άσχετους λόγους. Ο Lawrence αποφάνθηκε πως η απάντηση του Γκαίρινγκ ήταν σύμφωνα με τους κανόνες. Αρνούμενος να παραδεχθεί την ήττα του, ο Jackson διαμαρτυρήθηκε έντονα και εκτενώς, λέγοντας πως η υπόθεση θα ξεφύγει από τα χέρια τους όταν δείχνουν στους κατηγορουμένους τέτοια ανεκτικότητα. «Η απάντηση του Γκαίρινγκ», έλεγε αργότερα στους συναδέλφους του κατηγόρους, «ήταν θρασεία και εριστική και το Δικαστήριο θα έπρεπε να τον είχε διακόψει».28

Όλοι συμφωνούσαν ότι ο Γκαίρινγκ είχε κερδίσει αυτόν το γύ­ ρο του πυγμαχικού αγώνα. Και ο Δικαστής Jackson έσωσε το κύ­ ρος του την τελευταία στιγμή, απλώς επειδή χτύπησε το γκονγκ, όπως έγραφε ένας Άγγλος δημοσιογράφος.29 Διαδραματίστηκαν

ΣΚΑΒΟΝΤΑΣ ΤΟ ΛΑΚΚΟ ΤΟΥ ΓΚΑΙΡΙΝΓΚ

341

σκηνές αξιοπρόσεκτες στη σύσκεψη κεκλεισμένων των θυρών μ ε­ ταξύ των επικεφαλής των κατηγόρων το ίδιο βράδυ. JACKSON: Η αλαζονεία του Γκαίρινγκ στη σημερινή συνεδρίαση εν ι­ σχύει αυτό που υποστήριζαν πάντα όσοι ήταν αντίθετοι με τη διεξα ­ γωγή αυτής της δίκης: αν δώσεις σ’ αυτούς τους ανθρώπους την ευ ­ καιρία να μιλήσουν, θα την εκμεταλλευθούν για να κάνουν προπα­ γάνδα και θα μετατρέψουν τη δίκη σε φάρσα. Όταν διαμαρτυρήθηκα για τη συμπεριφορά του Γκαίρινγκ (και) ζήτησα από το Δικαστήριο να του συστήσει να απαντά μόνο σε ό,τι ερωτάται, (ο Δικαστής Biddle) ψιθύρισε κάτι στο αυτί του Προέδρου και μετά από αυτό το Δικαστήριο απέρριψ ε την ένστασή μου χωρίς έστω να υποβληθεί κάποια ένσταση από το συνήγορο του Γκαίρινγκ. Αν επ ιτρα πεί στον Γκαίρινγκ να συμπεριφ έρεται με αυτό τον τρόπο χωρίς καμιά συνέπεια, τότε και οι υπόλοιποι κατηγορούμενοι θα ακολουθήσουν το παράδειγμά του. Δεν έχω ξανακούσει να εφαρ­ μόζονται ανάλογοι κανόνες κατά την εξέταση κατηγορουμένου από την κατηγορούσα αρχή. 0 μάρτυς π ρ έπ ει να υποχρεώνεται να απα­ ντά στις ερωτήσεις και να επιφυλάσσεται να δώσει εξηγήσεις σε μ ε ­ ταγενέστερο στάδιο. Είναι τελείω ς αδύνατο να γ ίνει η εξέταση μαρ­ τύρων από την κατηγορούσα αρχή, αν το Δικαστήριο δεν τους επιβά-· λει ορισμένους περιορισμούς, και ο Γκαίρινγκ ξέρει πως, σ’ αυτό το θέμα, έχει το Δικαστήριο με το μέρος του.

Εξαγριωμένος με αυτή την κατάσταση, ο Jackson πρότεινε να παραληφθεί εντελώς η εξέταση του Γκαίρινγκ από τους κατηγό­ ρους. 0 Maxwell Fyfe τρομοκρατήθηκε: «Αν σταματήσουμε τώ­ ρα», παρατήρησε, «αυτό θα θεωρηθεί νίκη της παρελκυστικής τα­ κτικής του Γκαίρινγκ». «Επέτρεψαν στον Γκαίρινγκ να κάνει κήρυγμα» ανταπάντησε σε έντονο ύφος ο Jackson. «Όσο περνά ο καιρός γίνεται όλο και πιο αυθάδης και αν αυτό συνεχιστεί, η δίκη θα προξενήσει περισ­ σότερο κακό παρά καλό στις χώρες μας». Με αυτό συμφώνησε ο Βρετανός νομικός. «Θα πρέπει να πού­ με στο Δικαστήριο ότι έχουμε να αντιμετωπίσουμε έναν πεπειρα­ μένο πολιτικό. Θα γελοιοποιήσει τη δίκη εάν το Δικαστήριο δεν συνεργασθεί μαζί μας. Το αποτέλεσμα θα είναι μια δίκη-πανωλεθρία». Πρότεινε να διαβιβαστεί ανεπίσημα αυτή η προειδοποίηση στους «δικούς μας δικαστές» και συμπλήρωσε: «Τ ο Συμβούλιο

342

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

Ελέγχου των Συμμάχων για παράδειγμα, φοβάται μήπως η εξέ­ ταση του Γκαίρινγκ συντελέσει στην αποκατάσταση του γοήτρου των Ναζί και βλάψει τα μέγιστα στην υπόθεσή μας». (Φυσικά, από τα στενογραφημένα πρακτικά αυτής της μυστικής συζήτη­ σης, μπορούν να προκόψουν πολύτιμα συμπεράσματα σχετικά με το εξής ερώτημα: μέχρι ποιου σημείου το Δικαστήριο ήταν ένα μέσο άσκησης πολιτικής και κατά πόσο ήταν στην πραγματικότη­ τα, αντικειμενικό;) «Αυτό», συμφώνησε ο Jackson, «είναι ένα κρί­ σιμο σημείο από το οποίο θα αποδειχθεί αν το Δικαστήριο θα κα­ τορθώσει να επιτύχει τον αντικειμενικύ σκοπό του». «Δίνεται η ευκαιρία στον Γκαίρινγκ» έλεγε σε ένα ακόμη ξέ­ σπασμα, μιλώντας στους συναδέλφους του, «να γίνει ένας ήρωας ι;ων Ναζί επειδή τολμά να αντιμιλάει στις Ηνωμένες Πολιτείες. Με αυτό τον τρόπο κερδίζει το θαυμασμό όλων των Ναζί που υπάρχουν ακόμη στη Γερμανία και θα προκαλέσει και τους άλ­ λους κατηγορουμένους να κάνουν το ίδιο. Σήμερα το απόγευμα άρχισα να σκέπτομαι μήπως θα ήταν περισσότερο συνετό να ε ί­ χαμε εκτελέσει πάραυτα αυτούς τους ανθρώπους».30 ήταν πιο σκληρό καρύδι από τον Jackson. Όταν ανέλαβε αυτός την εξέταση του Γκαίρινγκ, τον έκανε να ιδρώσει από αγωνία μόλις τον ρώτησε για την εκτέλεση των πενήντα Βρε­ τανών που είχαν δραπετεύσει από το στρατόπεδο αιχμαλώτων του Sagan το Μάρτιο του 1944. Αλλά ακόμα και έτσι, ο Βρετανός νομικός παραδέχτηκε αργότερα πως ο Reichsmarschall ήταν αναμ­ φισβήτητα ο πιο τρομερός μάρτυρας που είχε ποτέ εξετάσει.31 0 Sir Maxwell Fyfe του υπέβαλε μια πολύ πονηρή ερώτηση: «Εξακολουθείτε να είστε πιστύς στον Χίτλερ παρά τις θηριωδίες που έχουν αποκαλυφθεί;» Μετά από ένα στιγμιαίο δισταγμό ο Γκαίρινγκ απάντησε πως πίστευε ότι πρέπει κανείς να μένει π ι­ στός τις δύσκολες στιγμές. Και συμπλήρωσε, πως κατά πάσα π ι­ θανότητα ο Χίτλερ γνώριζε ελάχιστα γ ι’ αυτές τις θηριωδίες, όπως άλλωστε και ο ίδιος. Τότε πήρε τη σκυτάλη ο Ρώσος κατήγορος και ρώτησε τον Γκαίρινγκ γιατί δεν είχε αρνηθεί να υπακούσει τον Φύρερ του. «Αν το είχα κάνει», απάντησε ο Γκαίρινγκ με αξιοθαύμαστη ετοιμότητα πνεύματος, «σίγουρα δεν θα είχα λόγο να ανησυχώ για την υγεία μου». «Είχαμε πολλά προβλήματα με τον Γκαίρινγκ» έγραφε ο Jack­ son μετά από λίγες ημέρες. «Δεν μπορεί κανείς να πιστέψει ότι το 0 m a x w e l l FYFE

343

ΣΚΑΒΟΝ ΤΑΙ ΤΟ ΛΑΚΚΟ ΤΟΥ ΓΚΑΙΡΙΝΓΚ

Δικαστήριο ακόμη και τότε δεν είχε μπορέσει να υπολογίσει καλά τις αντιδράσεις του. Επί μία ώρα περίπου τα κατάφερνε πολύ κα­ λά, δίνοντας εύστοχες απαντήσεις και μετά έδωσε μια άλλη άσχε­ τη και τότε του επιτέθηκα. 0 Biddle έγειρε προς το μέρος του Λόρδου Δικαστή και του είπε: “ Άφησέ τον να απαντήσει όπως θέ­ λ ε ι” , επί της ουσίας. Αμέσως ο Λόρδος Δικαστής διέταξε να γίνει έτσι. Φυσικά με έναν άνθρωπο με τον επιθετικό χαρακτήρα του Γκαίρινγκ αυτό ήταν καταστροφικό. Επί δύο ημέρες, αντί να παίρνουμε απαντήσεις στις ερωτήσεις μας, ακούγαμε διαλέξεις. Στο τέλος, η κατάσταση έγινε τόσο άσχημη που ο ίδιος ο Λόρδος Δικαστής παραδέχτηκε ότι αυτό που έκανε τελικά ο Γκαίρινγκ ήταν να εκφωνεί λόγους. Αλλά το κακό είχε ήδη γίνει».32 Βλέποντας επιτέλους τον Γκαίρινγκ να στριμώχνεται από τον Sir David, ο Jackson ανάσανε. «Τελικά τον στριμώξαμε», έγραφε στον John McCloy, «αλλά ήταν μια δύσκολη μάχη και η Γερμανία τροφοδοτήθηκε, χωρίς λόγο, με ανούσια προπαγάνδα». Και συ­ μπλήρωσε: «Πάντως, έχουμε τόσες αποδείξεις εναντίον του, που στο τέλος θα τον δαμάσουμε και κατά τη γνώμη μου έχει ήδη “ σκαφτεί ο λάκκος του” » .33 ❖

♦>

❖

❖

♦>

Μετά από αυτό το επεισόδιο, αλλά ίσως και πριν από αυτό, ο Jackson και οι Αμερικανοί δικαστές, μέλη του Δικαστηρίου, βρί­ σκονταν διαρκώς στα μαχαίρια. 0 ένας δεν δίσταζε να βάλλει κα­ τά του άλλου με κάθε ευκαιρία. Όταν ο Δικαστής Biddle άρχισε να ψάχνει για καινούργιο κατάλυμα στη Νυρεμβέργη, αρνήθηκε κάποιο που του πρότειναν μόνο και μόνο επειδή βρισκόταν πολύ κοντά στου Jackson. Η τελευταία κακεντρεχής παρατήρηση για τον Bob Jackson, τον επικεφαλής των κατηγόρων της πατρίδας του σ’ αυτή τη δίκη του αιώνα, ήταν ότι έπρεπε να του δώσεις μια γροθιά στο κεφάλι για να τον καταφέρεις να ακούσει και κάποιον άλλο. «Νομίζω ότι είναι δέσμιος μιας δόλιας, δευτεροκλασάτης γυναίκας» έγραφε ο Biddle στη σύζυγό του, εννοώντας τη γραμ­ ματέα του Elsie Douglas. «Τον διαβρώνει, τον κολακεύει, τον σέρνει κυριολεκτικά από τη μύτη και κατορθώνει να φέρνει στην επιφάνεια τον χειρότερο εαυτό του B ob».34 Και οι Jackson με τη σειρά τους απεχθάνονταν τον Biddle. 0 δικαστής τους είχε καλέσει πολλές φορές, από υποχρέωση, στο

344

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

σπίτι του, αλλά εκείνοι απέρριπταν προσβλητικά την πρόσκληση. Ο Jackson ο νεότερος έριχνε τις ευθύνες για το γεγονός ότι η δίκη δεν εξελισσόταν ικανοποιητικά μετά τον ατυχή διαξιφισμό Γκαίρινγκ-Jackson, «στην ανικανότητα και τη μοχθηρία αυτής της σκατόμυγας του Biddle» και στην αβουλία του Βρετανού Προέ­ δρου του Δικαστηρίου, του γεροπαράξενου Λόρδου Δικαστή Lawrence, όπως φαίνεται καθαρά σε μια επιστολή που έγραψε στα τέλη Μαρτίου. «Η δίκη δεν πηγαίνει καλά και αυτό οφείλεται κυρίως στον Francis Biddle, ένα παλιοτόμαρο πρώτης τάξεως, που έχει αντικαταστήσει ένα άλλο παρόμοιο - τον (Στρατηγό) Donovan. Ζηλεύει αρρωστημένα τον πατέρα, και κάνει τα αδύνα­ τα δυνατά για να τον καταστρέψει. Όλα ξεκίνησαν από τη ζήλια του, γιατί ο πατέρας είχε μεγαλύτερο αυτοκίνητο, μεγαλύτερο γραφείο, μεγαλύτερο σπίτι κλπ. Και είναι επίσης γεγονός ότι ο πατέρας μου είναι σε όλα μεγαλύτερος και αυτό πίκραινε τον Biddle, που ήθελε να είναι ο Νούμερο Ένα, και όλα τα φώτα της δημοσιότητας να είναι στραμμένα πάνω του». Περιγράφοντας τη μονομαχία Jackson-Γκαίρινγκ, ο γιος του επικεφαλής των κατηγόρων συνέχιζε: «Το συμπέρασμα είναι πως (ο Biddle) επηρέασε το Βρετανό Πρόεδρο του Δικαστηρίου, άν­ θρωπο με αδύνατο χαρακτήρα, ο οποίος επέτρεψε στον Γκαίρινγκ να λέει ό,τι ήθελε, ανεξάρτητα αν είχε σχέση με την υπόθεση ή όχι. Το αποτέλεσμα ήταν να μην μπορεί ο πατέρας μου ή οποιοσδήπο­ τε άλλος να εξετάσει τον Γ καίρινγκ και έτσι αυτός μετέτρεψε την κατάθεσή του σε διθύραμβο υπέρ του Χίτλερ και του καθεστώτος των Ναζί. Ήταν αίσχος και σκάνδαλο αυτό που συνέβη, αλλά το Δικαστήριο που αποτελείται μάλλον από ηλίθιους, δεν αντιλήφθηκε την προσβολή που του έγινε. Αλλά ο Biddle πήρε αυτό που ήθε­ λε». Η μοναδική παρηγοριά του Jackson ήταν η πεποίθησή του ότι όλοι γνώριζαν, και ιδιαίτερα ο Τύπος, πως ο Biddle κάτι σχεδίαζε. «Δεν είναι δημοφιλής, ούτε στην Ουάσινγκτον ήταν, και πιστεύω ότι έχει παρατραβήξει το σχοινί».35 Ο Δικαστής Biddle φυσικά έβλεπε τα πράγματα διαφορετικά. Λίγες ώρες μετά τη μονομαχία έγραψε τη δική του εκδοχή για την ταπείνωση του Αμερικανού συναδέλφου του: Σήμερα ο Bob Jackson την πάτησε άσχημα εξετάζοντας τον Γ καίρινγκ. Δεν γνώριζε την υπόθεση, δεν είχε μελετήσει προσεχτικά τα αποδεικτι­ κά στοιχεία πάνω στα οποία θα εξεταζόταν ο κατηγορούμενος. Ο

ΣΚΑΒΟΝΤΑΣ ΤΟ ΛΑΚΚΟ ΤΟΥ ΓΚΑΙΡΙΝΓΚ

345

Γκαίρινγκ τον ειρωνεύτηκε. Bob: «Κ α ι κρατούσατε αυτά τα στρατιω­ τικά σχέδια μυστικά;» Γκαίρινγκ: «Μήπως οι Αμερικανοί δίνουν στη δημοσιότητα τα στρατιωτικά τους σχέδια;» Bob: « 0 μάρτυς δεν είναι συνεργάσιμος. Δείχνει απείθεια προς το Δικαστήριο και δεν απαντά με ένα ναι ή ένα όχι», κλπ. Και μας ζήτησε να τον προστατεύσουμε επί της ουσίας. 0 Lawrence με κοίταξε ζητώντας να τον βοηθήσω. Αλλά εγώ πίστευα πως αυτός ήξερε καλύτερα τι έπρεπε να κάνει... δεν του είπα τίποτα. Μετά διακόψαμε, και ύλοι πίστευαν ότι ο Γκαίρινγκ είχε νικήσει σ’ αυτή την αναμέτρηση, πράγμα που βέβαια αληθεύει.

Το λάθος του Jackson ήταν, όπως έγραψε ο δικαστής, ότι πίστευε πως είχε το αλάθητο του Πάπα. Δεν ήταν εύκολο, φιλοσόφησε ο Biddle, να παριστάνεις το σκληρό και να εναντιώνεσαι σε έναν ευ­ φυή κακοποιό όπως είναι ο Γκαίρινγκ, «ένα είδος εξωστρεφούς του 16ου αιώνα, με σπινθηροβύλο πνεύμα». Ο Γκαίρινγκ άκουγε προσεχτικά κάθε ερώτηση, σκεπτόταν και μετά έδινε τη σωστή απάντηση. Από την άλλη μεριά ο Jackson δεν άκουγε τις απαντή­ σεις. Εξαρτιόταν απολύτως από τις σημειώσεις του και δεν είχε καταφέρει να αφομοιώσει την υπόθεση όπως θα έπρεπε, ως επ ι­ κεφαλής των κατηγόρων, πριν αρχίσει την εξέταση των μαρτύ­ ρων.36 Ο επικεφαλής των ανακριτών του Jackson, ο Συνταγματάρχης Amen, δείπνησε με τους δικαστές το ίδιο βράδυ. Ο Biddle -ύπως και ο Jackson- συμφωνούσε πως στον Άγγλο Δικαστή Lawrence έλειπε η τόλμη και ήταν αδιάφορος. «Του χρειάζεται ένας σύμβου­ λος» είπε και συμπλήρωσε: «Έχω γίνει έξαλλος μαζί του. Ο Birkett φαίνεται να συμφωνεί, αλλά διστάζει να μιλήσει». Ήταν μια πολύ δυσάρεστη κατάσταση. Ο Amen, ένας απύ τους καλύτερους βοη­ θούς του Jackson, ήταν έξαλλος. «Το αφεντικό μου», παραπονιό­ ταν, «δεν έχει γύρω του τίποτε περισσότερο από άβουλους ανθρώ­ πους, και αυτός είναι ο λόγος που δεν ήταν καλά προετοιμασμένος. Η δημοσιότητα τον ενοχλεί: Χάνει έδαφος», έλεγε ο Amen, «και χρειάζεται βοήθεια».37 Από όλα αυτά είναι προφανές ότι οι διαξιφισμοί ΓκαίρινγκJackson είχαν προκαλέσει σοβαρή ρήξη μεταξύ Δικαστηρίου και κατηγόρων. Αποκαλύφθηκαν τα πολύ ευαίσθητα νεύρα - νεύρα που είχαν τεντωθεί οριακά κατά τη διάρκεια αυτής της δίκης, η οποία δεν έλεγε να τελειώσει. Αν υπήρχε κάτι καλό στη δειλία και την αναποφασιστικότητα που έδειχναν οι δικαστές, επεσή-

346

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

μανε με κυνισμό ο Bill Jackson, ήταν πως στο τέλος δεν θα τολ­ μούσαν να κάνουν τίποτε άλλο από το να καταδικάσουν τους π ε­ ρισσότερους από τους κατηγορουμένους «κα ι επομένως η δίκη θα είχε εκπληρώσει το σκοπό τη ς».38 ο Jackson υπέφερε κάτω από το βάρος του δη­ μόσιου θριάμβου του Γκαίρινγκ και της δικής του ταπείνωσης. Στις 30 Μαρτίου, μέσα στο αεροπλάνο που τον μετέφερε από τη Νυρεμβέργη στο Παρίσι, όπου οι Γάλλοι νομικοί θα του απένειμαν κάποια διάκριση, έγραφε αγανακτισμένος στη γυναίκα του: «Το Δικαστήριο, με την άτολμη και διατακτική τακτική του, επιτρέπει απλώς τη γελοιοποίηση της δίκης». Το σπουδαιότερο καθήκον που του απόμενε πλέον, ήταν η τελευταία - η τελική αγόρευση. Αλλά με αυτόν το ρυθμό, ήταν αδύνατον να υπολογίσουν πότε θα έφθανε αυτή η ημέρα. «Όλοι οι κατήγοροι θέλουν πραγματικά να τελειώσει η δίκη μέχρι την 1η Ιουλίου. Μακάρι να είχαμε Πρόεδρο του Δικαστηρίου τον Δικαστή Sears και όχι αυτό το φερέφωνο του κατεργάρη του Biddle! Τώρα ο Θεός να βάλει το χέρι του!»39 Ο Ernst Engländer, ο σταρ των Αμερικανών ανακριτών της αεροπορίας, που είχε εγκαταλείψει τις τάξεις του στρατού το 1946 και ήταν επιχειρηματίας στη Wall Street, είχε εντυπωσια­ στεί τόσο από το θρίαμβο του Γκαίρινγκ όσο και από το γεγονός ότι τον υπερασπίστηκε ο Milch. Έγραψε ένα γράμμα όλο οργή στον Jackson ζητώντας να μάθει αν τα αδιάσειστα αποδεικτικά στοιχεία που είχαν αποκτηθεί από τις κρυφές μικροφωνικές εγκαταστάσεις στο στρατόπεδο CSDIC στη Βρετανία ήταν διαθέ­ σιμα για την κατηγορούσα αρχή στη Νυρεμβέργη. «Ο Γκαίρινγκ και ο Milch αλληλομισούνται», έγραφε, «κα ι το έχουμε καταγεγραμμένο με τα ίδια τους τα λόγια - δεν υπάρχει καμιά αμφιβο­ λία γ ι’ αυτό... Είμαι σίγουρος πως όταν εμφανισθεί αυτό το στοι­ χείο στο Δικαστήριο και ακουστεί η ίδια η φωνή του Milch, εκ εί­ νος θα νιώσει τόσο άσχημα που θα αλλάξει αμέσως τακτική και θα παραδεχθεί ότι ψευδομαρτύρησε» έγραφε στον Jackson. «Θα προτιμούσα να δω αυτά τα καλόπαιδα ντροπιασμένα, να ιδρώ­ νουν από την αγωνία, παρά να τα βλέπω να παριστάνουν τους ήρωες και τους μάρτυρες».40 Ελπίζοντας ακόμη και τώρα ότι θα κατάφερνε να επιτύχει μια τελική νίκη εναντίον του Γκαίρινγκ, ο Jackson έστειλε μια γυναίκα-ανακριτή να ανακρίνει τον Milch στο Νταχάου. Αλλά ο Στρα­ ε π ι δυο ε β δ ο μ ά δ ε ς

ΣΚΑΒΟ Ν ΤΑΙ ΤΟ ΛΑΚΚΟ ΤΟΥ ΓΚΑΙΡΙΝΓΚ

347

τάρχης της εξήγησε ότι, απ’ όσο γνώριζε, δεν υπήρχαν στενογραφημένα πρακτικά των συζητήσεων του με τον Engländer, οι οποί­ ες πίστευε πως ήταν ανεπίσημες και απόρρητες. Δεν είχε ιδέα για τα κρυμμένα μικρόφωνα. Έτσι, λοιπόν, οι υποδείξεις του Engländer απορρίφθηκαν ως ανώφελες.41 Στη φυλακή έφθαναν γράμματα θαυμαστών του Reichsmar­ schall απ’ όλο τον κόσμο, με μηνύματα του τύπου: «Ψηλά το κ ε­ φάλι Χέρμαν» και «Καλά τα κατάφερες Χέρμαν». Φυσικά αυτά τα γράμματα δεν έφθαναν στα χέρια του.42 Αλλά και ο Jackson λάμβανε γράμματα συμπαράστασης, αν και ήταν λιγότερα από του Γκαίρινγκ. Υπήρχε μια γεροντοκόρη στη βόρεια Αγγλία που του έστελνε γράμματα από το Brighton σε μπλε πανάκριβο επιστολόχαρτο. Αγαπητέ κύριε, κατά την άσκηση της ποινικής δίωξης εναντίον αυτού του αδίστακτου ανθρώπου, του Γκαίρινγκ, μου φαίνεται πως έχετε λησμονήσει ότι η υπογραφή της Συνθήκης του Μονάχου έχει κινηματογραφηθεί... εγώ είδα την ταινία, εδώ στο Brighton, ή στον κινημα­ τογράφο Regent ή στο Savoy. Αυτό σημαίνει ότι τα επίκαιρα θα ήταν είτε της British Gaumont είτε η Pathe. Σ ’ αυτό το συγκεκριμένο φιλμ, ο Γκαίρινγκ βρίσκεται στο βάθος ντυμένος με την άσπρη στολή του. Περπατάει πάνω κάτω, χαμογελάει αυτάρεσκα και τρίβει με ικανο­ ποίηση τα χέρια του - αυτή ΔΕΝ ΗΤΑΝ κίνηση ανθρώπου που επ ιθυ­ μ εί την ειρήνη, αλλά ΗΤΑΝ ενός κοπρόσκυλου που κατάφερε να ΠΑΓΙΔΕΥΣΕΙ έναν ανυποψίαστο, εύπιστο άνθρωπο όπως ήταν ο τότε Πρωθυπουργός μας, που φώναζε στον κόσμο όταν επ έστρεψε στην πατρίδα: «Α υτό εξασφαλίζει την Ειρήνη στην Εποχή μας». Ειλικρινά δική σας Κύριε, και πλήρης συμπάθειας προς το πρόσωπό σας, που έχει να αντιμετω πίσει ένα τέτοιο γλοιώδες υποκείμενο σαν τον Γκα ί­ ρινγκ. A. FERIDA RASSAM (Δεσποινίς)

Ο Jackson έκανε έναν μορφασμό, το έλεγξε και το αρχειοθέτη­ σε.43 Η νίκη του Γκαίρινγκ δεν ήταν οριστική, αλλά θα τον κατα­ δίωκε σε όλη την υπόλοιπη ζωή του.

17 Ο SCHACHT ΓΛΙΤΩΣΕ ΤΗΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΣΤΙΓΜΗ

ο χ ε ρ μ α ν γ κ α ί ρ ιν γ κ , ήταν της κόρης του και μέσα είχε ένα πατικωμένο λουλούδι από το δάσος. «Η μανούλα λυπήθηκε πολύ που δεν μπύρεσε να σε ακούσει στο ρα­ διόφωνο» έγραφε ηΈντα. «Θα χάριζα όλα μου τα παιχνίδια για ν’ ακούσω τη φωνή σου. Η μανούλα μου είπε ύτι θα της επιτρέ­ ψουν να σε δει. Κι εγώ θέλω πάρα πολύ να σε δω. Δεν μπορώ να έλθω μαζί της; Σ’ αγαπώ τόοοοσο πολύ και έχει περάσει τόσος πολύς καιρός από τότε που έχω να σε δω. Μπαμπάκα μου. Αχ, ας μπορούσα να έρθω μαζί τη ς!» «Σου υπόσχομαι, μπαμπά μου, πως θα παρηγορώ και θα προσέχω τη μανούλα μου. Πύσο καλύ­ τερα θα ήταν αν ήσουν εσύ εδώ να μας προσέχεις!!! Κάθε βράδυ προσεύχομαι στον καλό Θεούλη να μας βοηθήσει, τη μανούλα κι εμένα, να έρθουμε να σε βρούμε γρήγορα και να σε σφίξουμε στην αγκαλιά μας». Τα στενογραφημένα πρακτικά της μυστικής συνεδρίασης των επικεφαλής κατηγύρων στις 4 Απριλίου του 1946, αποδεικνύουν πόσο βαθιά, ο αντίπαλος του Γκαίρινγκ, ο Robert Jackson ένιωθε ακόμη την προσβολή της υπερηφάνειας του και πόση αγωνία ε ί­ χε για το μέλλον της δίκης. Μόλις είχε πληροφορηθεί ότι οι δικηγόροι του Rosenberg είχαν ζητήσει να μεταφραστούν 800 σελίδες ντοκουμέντων, από τις

Ε

να γρα μ μ α που π η ρε

0 SCHACHT ΓΛΙΤΩΣΕ ΤΗΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΣΤΙΓΜΗ

349

οποίες οι 300 ήταν αποσπάσματα φιλοσοφικών δοκιμίων. Ο δρ. Gilbert του είπε με πόση χαιρεκακία υποδέχτηκαν οι κρατούμε­ νοι τις εξελίξεις. JACKSON: Αν οι δικαστές ήξεραν τι έλεγαν μεταξύ τους οι κατηγο­ ρούμενοι (και αυτά κάποτε θα δοθούν στη δημοσιότητα) θα ένιωθαν διαφορετικά. Για παράδειγμα ο Γκαίρινγκ είπ ε στον Ρίμπεντροπ πως αν ήθελε να βγά λει έναν μακροσκελή λόγο χωρίς να τον διακόψουν, όπως τα κατάφερε εκείνος, (ο Γκαίρινγκ), θα έπ ρεπ ε να κάνει τη διήγησή του ενδιαφέρουσα. MAXWELL FYFE: Στη συνεδρίαση κεκλεισμένων των θυρών του Δ ι­ καστηρίου την επόμενη ημέρα προσπάθησα να τους θυμίσω, όταν ζητήθηκε από το Δικαστήριο να περιοριστεί ο χρόνος της κατ’ αντιπα­ ράθεση εξέτασης, ότι ο Γκαίρινγκ εξεταζόταν από το συνήγορό του επ ί δυόμισι ημέρες και είχε προκαλέσει τόσα προβλήματα στις Δυ­ νάμεις Κατοχής, που το μόνο που έπ ρεπ ε να γ ίνει ήταν να δοθεί χρό­ νος στην κατηγορούσα αρχή να εκτιμήσει την κατάθεσή το υ...1

Ο Jackson προσπαθούσε να βρει τον κατάλληλο τρόπο να πληρο­ φορήσει τους δικαστές τι έλεγαν γ ι’ αυτούς, πίσω από την πλάτη τους, οι κατηγορούμενοι.2 Το πιθανότερο είναι ότι θα τους τα ε ί­ πε σε κάποια από τις αμέτρητες συναντήσεις τους στα γεύματα και στις δεξιώσεις. Αν όλοι ή οι περισσότεροι από τους κατηγορουμένους έκαναν αυτό που είχε κάνει ο Γκαίρινγκ, η δίκη θα έπρεπε να χωριστεί σε τμήματα, αυτή ήταν η γνώμη του Sir Norman Birkett.3 Αλλά δεν έβλεπαν όλοι οι συγκατηγορούμενοί του το μέλλον τους τόσο σκοτεινό όσο ο Reichsmarschall. Πράγματι, μερικοί από αυτούς που ήταν περισσότερο πονηροί, έβλεπαν ότι τώρα εκείνος ήταν το «μαύρο πρόβατο» για το Δικαστήριο και φρόντιζαν να δ εί­ χνουν καθαρά την αποδοκιμασία τους γι’ αυτόν. Ο Albert Speer στην απολογία του, αναφέρθηκε στην αλαζο­ νεία του Γκαίρινγκ, στη διαφθορά και την εξάρτησή του από τα ναρκωτικά. Ο Schacht έλεγε πως στις 3 Μαΐου άκουσε κουτσο­ μπολιά για τον Γκαίρινγκ, πράγμα που είναι τελείως αναληθές, ότι είχε εμφανιστεί κάποτε σε ιδιωτική συγκέντρωση με ρωμαϊ­ κή χλαμύδα σαν τον Αυτοκράτορα Νέρωνα, με βαμμένα χείλη και ρουζ στα μάγουλα, φορώντας σανδάλια, τα οποία αποκάλυ­ πταν τα βαμμένα νύχια των ποδιών του. (Ο Γκαίρινγκ μιλώντας

350

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

με τον δρ. Gilbert το ίδιο βράδυ, αρνήθηκε αγανακτισμένος πως φορούσε κραγιόν.) Μετά από αυτό, ο Γκαίρινγκ επεσήμανε στον Jackson ότι αν του εγγυόταν πως θα τον έστελναν στο από­ σπασμα και όχι στην αγχόνη, θα του έδινε μερικά πραγματικά βρόμικα στοιχεία για τον Schacht. 0 Jackson αγνόησε την προ­ σφορά- ο τρόπος της εκτέλεσης δεν ήταν μέσα στις αρμοδιότητές του.4 Οι υπόλοιποι κατηγορούμενοι αντιμετώπισαν την κουτσομπολίστικη παράσταση του Schacht με περιφρόνηση. «Ο Schacht δεν έκανε καλή εντύπωση» είπε ο Κάιτελ στο γιο του μετά από μερι­ κές εβδομάδες. «Νομίζει πως είναι ο πιο έξυπνος κατηγορούμε­ νος απ’ όλους... Άλλες φορές είναι τελείως απολιτικός και άλλες είναι απλώς οικονομολόγος».5 το Δικαστήριο άκουσε την κατάθεση του Hans Bernd Gisevius, του αξιωματικού της Άμπβερ (Αντικατασκοπίας) που είχε λιποτακτήσει, τον οποίο είχε συναντήσει ο Jackson για πρώ­ τη φορά στο Βισμπάντεν. Ο σύνδεσμός του στο OSS, ο Allen Dulles, πίστευε βασικά πως η κατηγορούσα αρχή θα χρησιμοποιούσε τον Gisevius, αλλά ο Jackson, ελπίζοντας ότι θα περιόριζαν τις μαρτυρικές καταθέσεις στο ελάχιστο, είχε αποφασίσει να μην τον καλέσει ο ίδιος να κα­ ταθέσει. Αργότερα όμως, και συγκεκριμένα το Μάιο του 1946, τόσο ο Schacht όσο και ο Frick, είχαν ζητήσει να τον φέρουν από την Ελβετία -όπου είχε καταφύγει για να ξεφύγει από τους Γερμανούς συναδέλφους του- στη Νυρεμβέργη, προκειμένου να καταθέσει ως μάρτυρας υπεράσπισής τους. Ήταν μια απροσδό­ κητη εμπλοκή. «Προσωπικά», έγραψε ο Allen Dulles στον Jackson, «λυπάμαι που ενεπλάκη στην υπόθεση με πρωτοβουλία του Schacht, αλλά ο ίδιος είναι ο τύπος του ανθρώπου που π ι­ στεύει πως είναι καθήκον του να έρθει στη Νυρεμβέργη και ε ί­ μαι βέβαιος ότι θα καταθέσει πως από το 1938 και μετά, ο Schacht φλέρταρε με τις Αντιχιτλερικές Δυνάμεις». Παρά το γ ε ­ γονός ότι η υπεράσπιση του Schacht θα χρησιμοποιούσε τον Gisevius ως μάρτυρα, ο ίδιος θεωρούσε ότι η κατάθεσή του θα ωφελούσε λίγο τον Frick. Γνωρίζοντας τη σκληρή μεταχείριση που επεφύλασσαν στους μάρτυρες υπεράσπισης οι Αμερικανοί στη Νυρεμβέργη, ο Dulles ζήτησε για τον Gisevius ιδιαίτερη μεταχείριση, ανάλογη με αυτή ΤΟΝ Απ ρίλ ιο

0 SCHACHT ΓΛΙΤΩΣΕ ΤΗΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΣΤΙΓΜΗ

351

που θα είχε ο ίδιος σε αυτή την περίσταση.6 Ως τέως αξιωματι­ κός της γερμανικής αντικατασκοπίας θα έπρεπε, ίσως, αμέσως να συλληφθεί από τις αμερικανικές αρχές και το OSS ζήτησε να εξαιρεθεί ειδικά. Οι άνθρωποι του OSS εξέφρασαν επίσης την ισχυρή τους επιθυμία, τα «δικά μας παιδιά εδώ στη Νυρεμβέρ­ γ η » ή ο στρατός να μην αποπειραθούν να αμφισβητήσουν την όποια κατάθεση θα έδινε ο Gisevius «λαμβάνοντας υπύψη τις δραστηριότητές του προς όφελος μας».7 Ο Gisevius, ως μάρτυρας, έκανε ουσιαστικά περισσύτερο κακό στην υπεράσπιση του Γκαίρινγκ απ’ όσο καλό έκανε στον Schacht ή στον Frick. Ο Jackson κατενθουσιασμένος, έστειλε στις 28 Απρι­ λίου ένα ευχαριστήριο γράμμα στον Allen Dulles: «Ο Gisevius ανταποκρίθηκε στις προσδοκίες που ανέφερες στα γράμματά σου» έγραφε. «Ο Γκαίρινγκ είναι τρομερά απογοητευμένος». Οι Γερμανοί αξιωματικοί στο εδώλιο εξοργίστηκαν όταν ο Gisevius έβγαλε όλα τα άπλυτα στη φόρα για τον «αταίριαστο» γάμο του Blomberg με μια νεαρή Βερολινέζα.* Ο Κάιτελ είπε αργότερα στο γιο του πως όταν ο Gisevius ανέφερε την υπόθεση Blomberg στο Δικαστήριο, είπε στον Nelte να υποβάλει ένσταση λέγοντας ότι όλα αυτά δεν είχαν καμιά σχέση με το κατηγορητήριο. «Ο Gisevius», έλεγε ο Κάιτελ, «ήταν βρομοχαρακτήρας και μαζί του ο Κανάρης, που έπαιζε διπλό παιχνίδι από την αρχή του πολέμου,** τον είχε στείλει στην Ελβετία σε αποστολή συλλογής μυστικών πληροφοριών για τη Βρετανία και την Αμερική. Όταν ο Nelte τον ρώτησε πόσα τον είχαν πληρώσει οι ξένοι για τις δραστηριότητές του, ο Gisevius αρνήθηκε να απαντήσει. Σχεδόν με μια φωνή, όλοι οι συνήγοροι υπεράσπισης επιτέθηκαν στον Gisevius».8

Με το ηθικό του να κουρελιάζεται όλο και περισσύτερο όσο περνούσαν οι ημέρες και υποφέροντας ακόμη από τη νίκη του Γκαίρινγκ, ο Jackson έγραψε ένα προσωπικό γράμμα στον Πρόε­ δρο Τρούμαν στις 24 Απριλίου, στο οποίο εξέφραζε τα παράπο­ νά του για τη συμπεριφορά του Δικαστή Biddle.9 Η γυναίκα του Biddle είχε έλθει στη Νυρεμβέργη και -παρ’ όλα αυτά ή λόγω * Σ.τ.Ε.: Βλ. 0 Πόλεμος του Χίτλερ, Εκδόσεις Γκοβόστη, σελ. 109. ** Σ.τ.Ε.: Ο Hans Bernd Gisevius ήταν διπλός πράκτορας της Άμπβερ και του OSS.

352

Η ΔΙΚΗ ΤΗΣ ΝΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ

αυτού—ήταν και αυτός συνεχώς ευέξαπτος. Στις 21 Μαΐου, όταν ο Λόρδος Δικαστής Lawrence απέρριψε ασυζητητί το αίτημά του να υποβάλει ερωτήσεις σε κάποιο μάρτυρα, έχασε τελείως την ψυχραιμία του πάνω στην έδρα. Μιλώντας χαμηλόφωνα, ο Bid­ dle, είπε θυμωμένος ότι είχε και αυτός το ίδιο δικαίωμα να υπο­ βάλλει ερωτήσεις όπως και ο Lawrence. 0 Λόρδος Δικαστής πλη­ γώθηκε, αλλά υπέβαλε ο ίδιος την ερώτηση που ήθελε να κάνει ο Biddle, κι εκείνος αργότερα του ζήτησε συγγνώμη. «Θα πρέπει να τα προσέχω αυτά» σημείωνε ο Αμερικανός. «Αλλά ο γερο­ τράγος είναι τόσο ηλίθιος, τόσο ανόητος, που μέχρι να τελειώσει μια ακόμη πληκτική ημέρα, έχει διαπράξει πλήθος από ενοχλητι­ κά πράγματα, ασήμαντα ευτυχώς».10 Όσο περνούσε ο καιρός όλοι έδειχναν όλο και περισσότερο εκνευρισμένοι. Όταν ήταν κρατούμενος στη Μόσχα, ο Αρχιναύαρχος Ραίντερ είχε γράψει για δική του χρήση ένα καυστικό κατηγο­ ρητήριο για τους συναδέλφους του αρχιστρατήγους και ειδικά για τον Στρατάρχη Κάιτελ.11 0 Ραίντερ αφελώς πίστευε ότι αυτό το σημείωμα δεν θα έπεφτε σε αδιάκριτα χέρια. Οι Ρώσοι του το πή­ ραν, και στις 21 Μαΐου ο Συνταγματάρχης Pokrovsky επιχείρησε να το καταθέσει ως πειστήριο της κατηγορούσας αρχής με στοι­ χεία USSR-460. Το Δικαστήριο απέρριψε το αίτημά του για τεχνι­ κούς λόγους. Ο Κάιτελ που έγινε ράκος ακούγοντας τα σχόλια του Ραίντερ, επεσήμανε στον συνήγορό του δρ. Nelte σε ένα γράμμα του, ότι ο Ναύαρχος δεν είχε εκφράσει ποτέ τέτοιου ε ί­ δους κριτική κατά τη διάρκεια του πολέμου, παρά το γεγονός ότι το αξίωμά του τον υποχρέωνε να το κάνει. «Είδα να κατασπιλώ­ νεται τόσο σκληρά το όνομά μου από έναν εξαιρετικά υψηλά ιστάμενο εκπρόσωπο των Ενόπλων Δυνάμεων», έγραφε, «που πλέον δεν περιμένω να βρω καθόλου κατανόηση από αυτό το Δι­ καστήριο». Προσφέρθηκε να επιτρέψει στον δρ. Nelte να παραι­ τηθεί· ο συνήγορός του φυσικά αρνήθηκε.12 Ελάχιστοι είχαν αντιληφθεί ότι, παρά τον ηχηρό του τίτλο ως αρχηγό της Ανώτατης Διοίκησης, ο Κάιτελ δεν ήταν τίποτα π ε­ ρισσότερο από αρχηγός του στρατιωτικού γραφείου του Χίτλερ. Στις 25 Μαΐου ο Ραίντερ προσπάθησε να αμβλύνει την κριτική του για τον Κάιτελ σε μια γραπτή ένορκη κατάθεση που έδωσε στον Pokrovsky, στην οποία ανέφερε ότι φυσικά κανείς δεν ήταν δυνατόν να διατηρήσει για πολύ το αξίωμά του, αν επρόκειτο να διαπληκτίζεται κάθε δεύτερη ημέρα με τον Φύρερ.

ιέ ΑΣΠΡΟ I