Cursus Natuursport

Inhoudsopgave Knopen……………………………………………………………………………………………….7 ...........................................................................................................................................................7 Inleiding.............................................................................................................................................8 Enkele Paalsteek.................................................................................................................................8 De achtknoop......................................................................................................................................9 De Vlinderknoop..............................................................................................................................10 Dubbele Vissersknoop......................................................................................................................11 Franse Strop.....................................................................................................................................11 De Prusikknoop................................................................................................................................12 De Mastworp....................................................................................................................................12 Halve mastworp................................................................................................................................13 Halve steek.......................................................................................................................................13 Sjorren..............................................................................................................................................14 Timmermanssteek...................................................................................................................14 De Mastworp...........................................................................................................................14 Achtsjorring............................................................................................................................15 Kruissjorring...........................................................................................................................16 Diagonaalsjorring....................................................................................................................17 Touwbehandeling.............................................................................................................................18 ............................................................................................................................................19 Historiek van het alpinisme en het rotsklimmen...................................................................20 Wereldwijd.......................................................................................................................................20 België...............................................................................................................................................21 Het materiaal ......................................................................................................................22 Gordel...............................................................................................................................................22 De zitgordel................................................................................................................................22 De integraalgordel.......................................................................................................................22 Schoeisel..........................................................................................................................................23 Veiligheid: helmen...........................................................................................................................24 Magnesium en magnesiumtasjes .....................................................................................................24 Basisbenodigdheden voor een moderne klimmer.............................................................................25 Sling............................................................................................................................................25 Karabiners of musketons.............................................................................................................25 ....................................................................................................................................................25 ....................................................................................................................................................25 De juiste touwen.........................................................................................................................25 Wanneer is er touwschade?.....................................................................................................26 Touw ontrollen........................................................................................................................26 Touw oprollen.........................................................................................................................26 De valfactor .....................................................................................................................................27 ............................................................................................................................................27 Praktijk klimmen..................................................................................................................28 Didactisch - methodische achtergrond.................................................................................28 Aandachtspunten voor de praktijk....................................................................................................28 Aanpassen van het materiaal.......................................................................................................28 Inbinden......................................................................................................................................29 Het zekeren.................................................................................................................................29 Het beveiligen van de klimmer.........................................................................................................31 Opwarming.......................................................................................................................................31 Het belang van de opwarming.....................................................................................................31 Blessures vermijden................................................................................................................31 Uw klimmen verbeteren .........................................................................................................32 Een systematische aanpak ..........................................................................................................32 De vier-stappen-warming-up handleiding ..................................................................................32 Cardio-respiratoir/ Cardio-vasculair activeren .......................................................................33

Algehele beweeglijkheid ........................................................................................................33 Specifieke stretchoefeningen...................................................................................................33 Progressieve klimopbouw.......................................................................................................33 Verschillende soorten klimmen........................................................................................................34 Sportklimmen ............................................................................................................................34 Boulderen ...................................................................................................................................34 Traditioneel klimmen .................................................................................................................35 Ijsklimmen .................................................................................................................................35 Artificieel klimmen ....................................................................................................................35 De klimtechnieken............................................................................................................................36 Het principe van drie steun- of vaste punten: .............................................................................36 Klimmen doe je met je benen: ...................................................................................................36 Belasting van grepen in logische zin: .........................................................................................36 Het principe van wrijving: .........................................................................................................36 Het principe van “edging”: .........................................................................................................36 ............................................................................................................................................37 Historiek..............................................................................................................................38 Definiëring en doelstellingen................................................................................................40 Wat is oriëntatieloop.........................................................................................................................40 Doelstellingen ..................................................................................................................................40 Andere soorten oriëntatie..................................................................................................................41 De drie stappen bij de leerstofopbouw.................................................................................42 Kaartlezen .......................................................................................................................................42 a. Kaartrichting...........................................................................................................................43 Hoe het noorden bepalen?.......................................................................................................43 b. Schaal van de kaart.................................................................................................................49 ....................................................................................................................................................50 c. Kaartsymbolen - de kaartlegende............................................................................................51 Symbolen, kleuren van de stafkaart:.......................................................................................51 Symbolen, kleuren van de IOF-kaart.......................................................................................51 Hoogtelijnen...........................................................................................................................53 Hanteren van een kompas.................................................................................................................54 Het kompas: types en onderdelen................................................................................................54 Gebruik van het kompas.............................................................................................................55 Bij het oriënteren van de kaart:...............................................................................................55 Om de looprichting te bepalen ...............................................................................................55 Om een gekozen richting over te brengen in de realiteit.........................................................56 Om een richting te bepalen op het terrein................................................................................56 Schatten en meten van afstanden .....................................................................................................57 Kiezen van de beste route...........................................................................................................58 Het lopen met kompas (Azimut).................................................................................................59 Reliëf lezen ................................................................................................................................59 Methodisch-didactisch .......................................................................................................60 Uitzetten van een oriëntatieparcours.................................................................................................60 Terreinkeuze...............................................................................................................................60 Parcours......................................................................................................................................60 Kaartkeuze..................................................................................................................................60 Controleposten............................................................................................................................60 Specifieke tips i.v.m. groepsinitiatie in de oriëntatiesport................................................................61 Oefenstof voor het aanleren van oriëntatielopen...............................................................................62 Oriënteren en lezen van de kaart.................................................................................................62 Observeren..............................................................................................................................62 Speldeprikloop in groep..........................................................................................................63 Bespreking afgelegde weg......................................................................................................63 Omloop via afwisseling..........................................................................................................63 Vensterloop ............................................................................................................................63 Posten plaatsen........................................................................................................................63

Grijp de uitzetter.....................................................................................................................63 Oriëntatieloop met valse en ontbrekende posten.....................................................................63 Uitdagingsloop (Bv. laddersysteem) :.....................................................................................63 Puzzelloop :............................................................................................................................64 Schatten van afstanden ...............................................................................................................64 Afstandsloop ..........................................................................................................................64 Driehoeksloop ........................................................................................................................64 Vensterloop ............................................................................................................................64 Wegennetomloop....................................................................................................................64 Kompas hanteren........................................................................................................................65 Graden lopen...........................................................................................................................65 Azimut lopen ..........................................................................................................................65 Kompasvierkant .....................................................................................................................65 Sterloop op kompas.................................................................................................................65 Lussenroute ............................................................................................................................65 Klaverbladroute .....................................................................................................................66 Kringroute...............................................................................................................................66 Spinnenwebroute.....................................................................................................................66 Blanco kaart............................................................................................................................66 Lijn-oriëntatie.........................................................................................................................66 Scoreloop................................................................................................................................66 Gecombineerde vormen : kaart, kompas, richting kiezen en afstand schatten.............................67 Geheugenoriëntatieloop..........................................................................................................67 Sterloop...................................................................................................................................67 Radaromloop...........................................................................................................................67 Dropping.................................................................................................................................67 Steraflossing...........................................................................................................................67 ............................................................................................................................................68 Wat is via ferrata? ...............................................................................................................69 Historiek via ferrata..............................................................................................................69 Wat is een touwenparcours?...............................................................................................70 Apenbrug:...................................................................................................................................70 Historiek touwenparcours....................................................................................................71 Materiaal .............................................................................................................................72 Helm ................................................................................................................................................72 Klimgordel ......................................................................................................................................72 Musketons........................................................................................................................................73 Handschoenen..................................................................................................................................73 Leeflijn: ...........................................................................................................................................73 Methodisch-didactische principes........................................................................................74 Quotering..........................................................................................................................................74 De valfactor......................................................................................................................................74 Begeleiden van Via Ferrata en het touwenparcours..........................................................................75 ............................................................................................................................................79 Inleiding...............................................................................................................................80 Onstaan van grotten............................................................................................................80 Primaire grotten zijn gelijktijdig met de vorming van het gesteente waarin ze voorkomen ontstaan. .........................................................................................................................................................80 Vorming van druipsteen.......................................................................................................81 Materiaal..............................................................................................................................82 Methodisch-didactische principes........................................................................................84 Je kan 3 fasen onderscheiden:...........................................................................................................84 Fase 1: Net voor je de grot ingaat...............................................................................................84 Fase 2: In de grot........................................................................................................................84 Fase 3: Wanneer je uit de grot komt............................................................................................84 ............................................................................................................................................84 Inleiding...............................................................................................................................85

Voorbereiding aan wal.........................................................................................................86 Het in- en uitstappen...........................................................................................................89 De peddelbrug achter........................................................................................................................89 De peddelbrug voor..........................................................................................................................89 De peddelbeweging.............................................................................................................90 De inpikfase......................................................................................................................................90 De doorhaalbeweging.......................................................................................................................90 De uitpikfase en de luchtfase............................................................................................................90 Basistechnieken .................................................................................................................91 Lage peddelsteun..............................................................................................................................91 Boogslag voorwaarts........................................................................................................................91 Stoppen van de boot.........................................................................................................................91 Wrikken ...........................................................................................................................................91 Oefenstof.............................................................................................................................92 Opwarming.......................................................................................................................................92 Leren instappen................................................................................................................................92 Bootgewenning en peddelgewenning...............................................................................................93 Peddelgewenning:.......................................................................................................................93 Bootgewenning:..........................................................................................................................93 Slagtechnieken aanleren...................................................................................................................93 Draaitechnieken..........................................................................................................................93 Tikkertje:....................................................................................................................................94 Tienbal:.......................................................................................................................................94 Vlaggenspel................................................................................................................................94 Bare.............................................................................................................................................94 Kajak, mag ik overvaren?...........................................................................................................94 Lummelen...................................................................................................................................95 Het grote zoekspel......................................................................................................................95 Een volle boot terug leeg maken.......................................................................................................95 Algemene veiligheidsregels:.............................................................................................................96 ...........................................................................................................................................97 ............................................................................................................................................97 Materiaal: peddel en boot....................................................................................................98 Peddel...............................................................................................................................................98 Boot..................................................................................................................................................98 Enkele technieken...............................................................................................................98 Redden.............................................................................................................................................98 De kanoër redden........................................................................................................................99 De peddel redden..............................................................................................................................99 De boot redden...............................................................................................................................100 De boot heeft wel drijflichamen en gedraagt zich als een boot. ...........................................100 De boot heeft geen drijflichamen en gedraagt zich als een zware boomstam........................100 Steunen...........................................................................................................................................101 De lage steun..................................................................................................................................101 De hoge steun.................................................................................................................................101 De steun op de bodem....................................................................................................................101 De steun met de handen..................................................................................................................102 De steun tegen een rots.............................................................................................................102 Keerwater.......................................................................................................................................102 Keerwaters invaren.........................................................................................................................102 Traverseren.....................................................................................................................................103 Parallel traverseren.........................................................................................................................103 Dwars traverseren...........................................................................................................................104 Oversurfen......................................................................................................................................104 Methodisch – didactisch....................................................................................................105 Verkennen......................................................................................................................................105 Voor het kanoën.............................................................................................................................105

Langs de rivier................................................................................................................................105 Op de rivier.....................................................................................................................................106 Plannen...........................................................................................................................................106 Groepsgrootte.................................................................................................................................107 Samenstelling.................................................................................................................................107 Traject kiezen.................................................................................................................................107 Basiskamp kiezen...........................................................................................................................107 Historiek............................................................................................................................109 Materiaal............................................................................................................................110 De onderdelen van de mountainbike ..............................................................................................110 Het frame en het stuur ......................................................................................................111 Frame:...................................................................................................................................111 Stuur:....................................................................................................................................112 Versnellingen en remmen .................................................................................................112 Versnellingen:.......................................................................................................................112 Remmen:...............................................................................................................................113 Dérailleurs en cranks.........................................................................................................113 Dérailleurs:...........................................................................................................................113 De instelling van de dérailleurs is afhankelijk van het verzet dat je met de versnelling op het stuur instelt. Dérailleurs kunnen aardig worden afgesteld. Elke dérailleur bevat twee stelschroeven, die losser of vaster kunnen worden gedraaid om de mate van bewegingsvrijheid van de dérailleur bij te stellen. .............................................................113 Cranks: .................................................................................................................................114 Pedalen ............................................................................................................................114 Pedalen worden al dan niet voorzien van speciale toeclips: metalen of plastic klemmetjes, waarmee de voeten op de pedalen worden gehouden. Klikpedalen met bijhorende schoenen, ook wel SPD-systeem genaamd, zorgen voor een efficiëntere energietransfer en worden door de meeste rijders geprefereerd. ...................................................................114 Het zadel...........................................................................................................................115 Hoewel het zadel direct met het lichaam in contact komt, wordt er vaak een zadel van inferieure kwaliteit op de fiets gemonteerd. Schaf een zo goed mogelijk zadel aan. De speciaal op man en vrouw afgestemde, anatomisch correcte zadels zorgen voor meer comfort en verminderen de kans op blessures. ................................................................115 De wielen ..........................................................................................................................115 Methodisch-didactische principes......................................................................................117 Materiaal dat je tijdens de tocht mee moet nemen .........................................................................117 Gedragscode...................................................................................................................................117 Veiligheid ......................................................................................................................................118 Blessures aan het hoofd: eerste doodsoorzaak bij fietsongevallen....................................118 Verplichting, een oplossing?..............................................................................................119 Didactische wenken .......................................................................................................................120 Voor het vertrek:................................................................................................................120 Vertrek:..............................................................................................................................121 Klimmen:...........................................................................................................................121 Afdalen:.............................................................................................................................123 Algemeen onderhoud mountainbike...............................................................................................124 Schoonmaken:..................................................................................................................124 Smeren:.............................................................................................................................124 Stuur..................................................................................................................................125 ..........................................................................................................................................126 Doel...................................................................................................................................127 Indeling groepen ...............................................................................................................127 Begeleiding........................................................................................................................127 Materiaal ...........................................................................................................................127 Opdrachten........................................................................................................................127 Bibliografie.........................................................................................................................131

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

7

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Inleiding “Het is vreemd hoe weinig de meeste mensen weten over het leggen van zelfs de eenvoudigste knoop.” (R.M. Abraham – Winter Nights’Entertainments, 1932) Zonder knopen kunnen we niet klimmen, zekeren of abseilen. Knopen zijn dus voor bijna iedere natuursporter van levensbelang. Natuursporter in de meest ruime zin van het woord, dus muurklimmers, sportklimmers, alpiene klimmers, toerskiërs, klettersteigers, speleologen, etcetera. In de afgelopen jaren zijn talrijke knopen bedacht, geprobeerd en weer verworpen. De belangrijkste knopen worden hieronder besproken. Ga bij het toepassen van de knopen als volgt te werk:  Houd je in eerste instantie aan deze knopen, dan doe je het in ieder geval goed.  Leer deze knopen uit je hoofd en zorg dat je ze onder alle omstandigheden feilloos en 'blind' kunt toepassen.  Leer je andere knopen kennen, die net zo goed zijn als de hieronder beschreven knopen, maar die sterk jouw voorkeur hebben, stap dan uiteindelijk op die alternatieven over.  Zorg er steeds voor dat je een visuele voorstelling hebt van hoe de juiste knoop eruitziet.

Enkele Paalsteek Eigenschappen:      

Snel te leggen knoop die zelfs na sterke tractie niet vastzet. Vormt een niet-schuivende lus die achteraf makkelijk losgemaakt kan worden. Onbetrouwbaar, vooral bij stugge en gladde touwen en moet altijd afgewerkt worden met een dubbele stopknoop. Risico op doorschuiven bij een belasting die geleidelijk tot stand komt. In de bergsport enkel maar te gebruiken in combinatie met een tweede knoop (mastworp). Moeilijk te controleren als lesgever.

Afwerken met dubbele stopknoop!

8

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

De achtknoop Enkele achtknoop 

Makkelijk te leggen knoop die vooral gebruikt wordt als voorbereiding op onderstaande knopen.

Dubbele achtknoop  

Makkelijk te leggen knoop. Meestal in het midden van een touw aangebracht of gebruikt om een touw aan een uiteinde vast te maken.

Neem een lus en vouw die dubbel.

Breng die lus achter het touw door naar voren en haal hem door het oog.

Vergeet hem niet af te werken met een dubbele stopknoop bij te weinig resttouw!

Gevlochten achtknoop (ook wel gestoken of geweven achtknoop genoemd)      

Deze knoop is de bekendste inbindknoop. Hij is zeer betrouwbaar, maar komt zeer moeilijk terug los na herhaaldelijke, zware belasting Twijfel je aan je knopen, gebruik dan deze knoop. Hij is makkelijk te leggen en te controleren (ideaal voor initiatie en voor gevorderden). Een goede achtknoop ziet er mooi uit en het uiteinde komt aan dezelfde kant uit als het er in gaat. Minimum 10 cm. resttouw na de knoop

9

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

De Vlinderknoop (ook wel Alpenvlinder of Papillon genoemd)    

Dit is een klassieke Europese knoop voor bergbeklimmers. Deze knoop gebruikt men om een lus te vormen in het midden van het touw. Kan gebruikt worden om in touwgroep te lopen, bijvoorbeeld om een gletser te traverseren. (Hill Trail). Komt makkelijk weer los na zware belasting.

10

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Dubbele Vissersknoop Met deze verbindingsknoop kan je 2 touwen (van verschillende dikte) met elkaar verbinden. Leg de 2 eindjes naast elkaar.

Sla het losse eind van de éne lijn om de andere heen, en daarna om beide.Steek het losse eind terug door de twee lussen die je zojuist hebt gevormd. Dit is ook de dubbele stopknoop (paalsteek).

Herhaal het patroon met het losse eind van de andere lijn.

Schuif de twee knopen naar elkaar toe en trek ze voorzichtig aan.

Zorg dat de knopen goed tegen elkaar komen te liggen.

Franse Strop ( ook wel Franse prusikknoop genoemd)  

De Franse strop schuift niet naar beneden maar kan wel naar boven geschoven worden. De Machard blokkeert in twee richtingen.

Franse Strop

Machard

11

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

De Prusikknoop   

Met een prussikknoop is het mogelijk in een enkel klimtouw van 11 mm naar omhoog te klimmen. Het is een onontbeerlijke knoop voor alle reddingstechnieken. Het bijzondere van de prussikknoop is, dat deze onder belasting zich vastklemt om het touw, maar als de belasting van het prusikje wordt gehaald, is de knoop eenvoudig heen en weer te schuiven.

De Mastworp    

Een effectieve bevestiging als de trekrichting haaks tot horizontaal is. Deze knoop lost wanneer hij belast wordt onder een hoek. We gebruiken de mastworp als bevestigingsknoop bij toproping (zie lager). Een andere toepassing van deze veelgebruikte knoop is als begin- en eindknoop bij het sjorren.

Mastworp met een bocht 

Deze knoop kan over een voorwerp geschoven worden of in een musketon zoals op de tekening.

Mastworp, gelegd met werkend eind 

De mastworp moet op deze manier worden gelegd wanneer hij niet over het voorwerp overgeschoven kan worden.

12

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Halve mastworp (ook wel HMS – Halb-Mastwurf-Sicherung − genoemd)   





Deze zekeringsknoop wordt veel gebruikt in Europa. Hij wordt ondermeer toegepast als zekering bij het rappellen en het naklimmen. Er is weinig kracht nodig om met deze knoop te zekeren en hij werkt in 2 richtingen. Dit wil zeggen dat je met even groot gemak het touw inhaalt of uitgeeft. Je kan dus zowel een voor- als naklimmer zekeren. Het nadeel van deze knoop is dat het touw snel kringelt en tevens vertoont het touw snel slijtage aan de mantel van het touw als men met een halve mastworp rappelt. Deze knoop wordt vaak beschouwd als de veiligste zekeringsmethode.

Halve steek Een halve steek is eigenlijk een soort halve mastworp. Je gebruikt bijvoorbeeld twee halve steken om een sjorring (die verderop aan bod komen) af te ronden. Het is geen knoop die je los gebruikt.

13

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Sjorren Beginknopen Timmermanssteek Deze knoop wordt voornamelijk gebruikt als een beginknoop voor het vastsjorren van dingen, maar kan ook worden gebruikt voor het voortslepen van zware boomstammen.

Breng het losse eind rond de stam en losjes rond het staande deel.

Breng het naar voren en steek het onder het stuk van het touw dat rond de stam is geslagen. Wikkel het een drietal keren om zichzelf heen. Trek de knoop aan vanaf de kant van het staande deel tot het touw stevig vast zit.

De Mastworp Zie hoger

14

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Sjorringen Achtsjorring De achtsjorring wordt gebruikt om drie sjorbalken zo aan elkaar vast te maken dat ze later een driepikkel kunnen vormen. De sjorring dankt zijn naam aan zijn uiterlijk, je vormt “achten” bij het leggen van de sjorring. Het voordeel van een driepikkel is dat je geen sjorbalken in de grond hoeft te slaan. Je kan je constructie dus gewoon op de grond zetten en eventueel verplaatsen. Leg de drie sjorbalken voor je gaat beginnen naast elkaar. Of je de onderkant van de balken gelijk legt, hangt af van het soort driepikkel dat je wilt maken: 

Bij de normale opstelling van een driepikkel liggen de balken met de onderkant gelijk.



De opstelling met één paal loodrecht.

Werkwijze: Leg de balken naast elkaar, met de onderkanten zoals hoger beschreven. Als je een hulppaaltje onder de balken legt, krijg je meer ruimte om de sjorring te maken. Begin met een timmermanssteek (of mastworp) om één van de buitenste palen te leggen. Let er hierbij op dat je touw recht uit het oog vertrekt. Sla vervolgens het touw afwisselend over en onder de balken heen en werk ‘naar boven toe’. Dat is het gemakkelijkst, omdat je het touw dan tussen de balken kunt leggen. Als je naar onder toe werkt, moet je telkens het hele touw tussen de balken door trekken. Leg om iedere balk drie slagen, de timmermanssteek niet meegeteld. Begin daarna te woelen en leg de slagen mooi naast elkaar tot er tussen de balken geen plaats meer is om nog een woeling bij te leggen. Er is dus geen vast aantal woelingen bij deze sjorring. Doe dit tweemaal tussen de palen, eindig de sjorring met een mastworp op een buitenste paal en vermijd daarbij de paal waarop je bent begonnen.

15

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Kruissjorring Deze sjorring is geschikt voor het aan elkaar binden van balken en palen die elkaar kruisen. Ze zijn het meest effectief wanneer de componenten elkaar loodrecht kruisen. Werkwijze: 1. Maak een timmermanssteek (of mastworp) en steek de lijn afwisselend boven en onder beide balken door en herhaal dat tot je een keer helemaal rond bent voordat je hem vastzet. Voer de lijn over en onder beide balken door in tegengestelde richting.

2. Nadat je op deze wijze drie of vier keer bent rondgegaan, maak je een volle slag rond een balk en doe je hetzelfde in tegengestelde richting (woelen).

3. Maak iedere ronde af met een halve steek rond een balk en zet de lijn vast met een mastworp loodrecht op een balk.

16

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Diagonaalsjorring Deze sjorring gebruik je enkel om twee balken die elkaar kruisen maar niet raken te verbinden en zo tegen elkaar te trekken. De sterkte van deze sjorring haal je niet uit de ‘windingen’ van het sjortouw, maar uit de wrijving van de balken op de plaats van de sjorring. Deze hout-op-houtwrijving geeft je constructie de nodige stabiliteit. Een typische toepassing van een diagonaalsjorring is de verbinding van de diagonalen in een toren. Werkwijze: 1. Leg een timmermanssteek om beide balken heen. Trek de timmermanssteek aan tot de twee balken elkaar raken of tot de afstand tussen de twee balken zo klein mogelijk is.

2. Verlaat het oog van de timmermanssteek onder een hoek van 30° en sla het touw drie maal om de balken heen. Zorg ervoor dat de windingen naast elkaar liggen.

3. Herhaal dit nog eens in de andere richting zodat je een kruis krijgt.

4. Begin daarna te woelen. Leg ook hier de woelingen naast elkaar en leg na de derde woeling een mastworp, gevormd door twee halve steken. Het overschot van het eventuele touwwerk kan je oprollen of rond één van de balken leggen door middel van halve steken.

17

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Touwbehandeling Oprollen van een touw Veel touwen worden verkocht met een touwzak waar ook een stuk zeil in zit, waar het touw opgelegd wordt aan de voet van de route. Dat zeil wordt aan het eind van de dag weer om het touw gedaan. Dit is verreweg de beste manier om niet alleen het touw op te slaan, maar ook om het naar een bergwand te dragen. Een andere goede manier is om het touw dubbel te slaan en het te verdelen in twee armlengten en die over één hand te dragen. Met de andere hand pak je de twee uiteinden van het touw en wikkelt die om beide bundels. Tenslotte kan er een lus door de bundel getrokken worden boven de omwikkeling.

18

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

19

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Historiek van het alpinisme en het rotsklimmen. Wereldwijd Onze voorouders waren reeds klimmers. Zij klommen om te ontsnappen aan gevaarlijke dieren en op zoek naar eten. In het midden van de achttiende eeuw begonnen ze terug te klimmen, nu echter uit verlangen en niet meer uit noodzaak. Klimmen gebeurde onder het mom van wetenschappelijk onderzoek, vooral bij de Britten. Verspreid doorheen de Alpen liggen vele dorpen en steden temidden van spectaculair ogende pieken. En voor zeer uiteenlopende redenen wilden vele mensen deze beklimmen. De top was het uiteindelijke doel voor deze vroege klimmers, en sneeuwhellingen en gletsjers verschaften de meest natuurlijke weg tot de top. Al snel echter waren deze eenvoudige routes niet meer voldoende en ontwikkelden zich de eerste klimtechnieken om ook via moeilijkere beklimmingen de top te bereiken. Al snel werd ontdekt dat lagere rotswanden en kloven bruikbaar waren als trainingsplaatsen. Het duurde echter nog tot het einde van de negentiende eeuw vooraleer touwen en zekeringstechnieken hun intrede deden ter bescherming van de (vallende) klimmer. Rond 1910 werd in Oostenrijk het “rappellen” ontdekt en werden de stalen karabiner en de pitons geïntroduceerd. Met behulp van deze tussenbeveiligingen werd het mogelijk om moeilijkere en zwaardere routes te beklimmen, die voorheen als ondenkbaar werden gedacht. Nochtans werden de beklimmingen van deze ‘trainingsrotsen’ als minderwaardig beschouwd in vergelijking met de grote Alpentoppen. Toch kan gezegd worden dat dit onterecht was, gezien de moeilijkheid van deze beklimmingen en het minderwaardige materiaal dat de klimmers ter beschikking hadden. De touwen werden gemaakt van hennepvezels en breuken waren dan ook legio. Ook de zolen van de klimschoenen waren van hennep. De stijl en de methode van klimmen is echter gedurende de laatste ± vijftig jaar onveranderd gebleven. In het vooroorlogse (WO I) Engeland verliep de ontwikkeling van het klimmen enigszins anders. Een eerste reden is het feit dat het gebruik van pitons in Engeland ontmoedigd werd. Dit was deels om ethische redenen en deels te wijten aan de broze structuur van zandsteen. Een tweede reden ligt in het feit dat Engeland geen hoge toppen heeft. Hierdoor kregen we in Engeland de ontwikkeling van het sportklimmen als volwaardige sport. In Amerika ontwikkelde het alpinisme zich zoals op het Europese continent, zij het met een vertraging van een kleine twintig jaar. In de jaren dertig werd de nadruk nog steeds op het alpinisme en de hogere pieken gelegd, maar toch kregen we ook een enorme ontwikkeling in het rotsklimmen. Amerikaanse, Europese en Aziatische pieken werden beklommen. Tijdens de tweede wereldoorlog was er weinig klimactiviteit, maar de technologische ontwikkeling tijdens WO II heeft wel een grote impact gehad op het naoorlogse klimmen. Zo kregen we de ontwikkeling van het nylon-touw, de lichtgewicht karabiner en de legerpitons. Na de tweede wereldoorlog ontwikkelde het rotsklimmen zich verder. In Engeland bleef het klimmen zonder pitons gehandhaafd. Zij ontwikkelden een anker-systeem met het gebruik van klemblokjes en het gebruik van “runners” over natuurlijke uitsteeksels en dergelijke. Op het continent bleef het accent nog steeds op het alpinisme liggen en ontwikkelde het rotsklimmen zich minder snel.

20

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Rond 1960 verschenen de eerste speciale klimschoenen. Samen met de ontwikkeling van betere pitons leidde dit opnieuw tot een verbetering in het rotsklimmen. In Engeland begonnen de klimmers een onderscheid te maken tussen het gebruik van dergelijke hulpmiddelen als zuivere bescherming bij een eventuele val, of als hulpmiddel bij het klimmen zelf. Het klimmen met hulpmiddelen ter bescherming van de klimmer werd bekend onder de naam “vrij klimmen” (free climbing). De jaren zeventig werden gekenmerkt door een enorme ontwikkeling in het rotsklimmen. Dit was in grote mate te danken aan de ontwikkeling van de klimtechnieken in Yosemite Valley (California, U.S.A.). Klimmers van over heel de wereld reisden af naar Yosemite Valley om deze technieken te leren en deze wisselwerking gaf een boost aan het rotsklimmen. In Amerika krijgen we in deze periode de ontwikkeling en commercialisering van zekeringsmaterialen. In de jaren tachtig reisden de klimmers de wereld af op zoek naar klimgebieden en normen werden verlegd. In Frankrijk ontwikkelde zich een nieuwe benadering van het rotsklimmen. Namelijk: de Franse klimmers daalden eerst de route af, hingen het zekeringsmateriaal reeds klaar en verkenden de aanwezige grepen. Vervolgens werd de route beklommen, ook al nam dit verschillende dagen en dus pogingen in beslag. Dit systeem wordt heden ten dage nog steeds gebruikt. Dit resulteerde opnieuw in een verlegging van de standaards. Deze aanpak ligt uiteindelijk aan de basis van de ontwikkeling van het rotsklimmen als competitiesport. Meestal vinden deze competities nu plaats op artificiële klimmuren. Voor de recreatieve klimmer is het sportklimmen echter een manier om de natuurlijke omgeving te verkennen en ervan te genieten.

België In Belgie ontstond het alpinisme ± honderd jaar geleden. Het bleef echter een elitaire sport tot na de tweede wereldoorlog. Het zal ongeveer tot 1965 duren vooraleer het zich tot een populaire sport ontwikkelt. Deze tendens kunnen we ondermeer afleiden uit de ledenaantallen van de verschillende federaties en verenigingen. Nu zijn er ongeveer een zesduizend adepten en sympathisanten in het Vlaamse landsgedeelte. Dit heeft geleid tot de noodzakelijke opvang van de aspirant-klimmer door de verenigingen. Zo ontstonden de cursussen initiator, trainer B, instructeur (B) (en trainer A) uit een samenwerking tussen VTS, BAC en VBSF. Zij hebben als doel de verschillende clubs en verenigingen te voorzien van bekwame lesgevers en begeleiders. Je begint niet zomaar aan (rots)klimmen. Zoals bij alle sporten vergt dit een essentiële voorbereiding.

21

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Het materiaal Er zijn veel manieren waarop je met de sport rotsklimmen kan beginnen. Vandaag de dag is een van de populairste manieren de indoorklimmuur. Veel steden hebben klimclubs, die graag nieuwe leden krijgen. Dit is een ideale manier om te profiteren van de ervaring van andere leden. In het buitenland zijn er ook openluchtcentra die cursussen over klimmen en veiligheid geven. De twee Vlaamse federaties voorzien ook “klimscholen”.

Gordel Een goede klimgordel • vangt de val op door de schok te verspreiden over het lichaam. • veroorzaakt bij langdurig hangen geen pijn of drukpunten. Je kan een onderscheid maken tussen een zitgordel en een integraalgordel.

De zitgordel Een zitgordel, die in de meeste klimzalen gebruikt wordt, is veilig en comfortabel en is vervaardigd om het gewicht te verdelen bij een val. Een zitgordel bestaat uit twee delen: beenlussen en een heupriem, bij de meeste modellen zitten die steeds aan elkaar vast. - Beenlussen: ze vangen minder gewicht op dan riem, maar zorgen er wel voor dat iemand die gevallen is in zithouding blijft hangen, en niet aan middel.

de zijn

- Heupriem: Een gordel is gemaakt van sterk, breed nylonband dat bij een val het hele gewicht over een groot oppervlak verdeelt. Ze moeten boven de heupen zitten en goed passen. Hoe breder het ruggedeelte, hoe beter en comfortabeler de gordel.

De integraalgordel Deze heeft ook nog schouder-riemen, ze zijn veiliger aangezien hun aanbindpunt hoger ligt dan het zwaartepunt van de klimmer, waardoor de kans op een rugletsel bij een niet-gecontroleerde val vermindert. Deze gordel wordt vooral gebruikt voor kinderen.

22

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Schoeisel Voor een maximale greep en gevoel dragen klimmers nauw aansluitende klimschoenen. Lompe schoenen zijn niet geschikt om aan sportklimmen te doen. Elastische randen en gepunte neuzen zijn pijnlijk, maar populair, omdat daardoor de schoen nauw zit en je toch voeling blijft hebben met de structuren in de wand. De klassieke bergschoen is totaal verdrongen door de zogeheten PA (Pierre Alain). Kenmerken van de PA:  Gladde zool die in hardheid varieert.  Opgebouwd uit nylon en omgekeerd leder.  Voorzien van veters tot aan de tenen ofwel instap met rek en/of velcro.  Voordelen:

stevige

- deze schoentjes zijn zeer licht; - zij geven veel wrijving; - zij geven een goed gevoel van de te belasten grepen.

 Nadelen:

- zij verslijten snel; - zijn vaak pijnlijk om te dragen.

Klimschoenen zijn zeer geschikt voor het moeilijke klimwerk met kleine voetsteunen, ze bieden immers uitstekende wrijving en laten de steunen goed ' voelen '. Erg comfortabel zijn ze niet, ze zitten heel strak.  de neus: zo smal mogelijk, hierdoor kan je je voet in de smalle scheuren van de rots vastklemmen of op kleine greepjes zetten.  de zool: plat, gemaakt van 'plakkerig' rubber. Het is belangrijk dat de zool zorgvuldig schoon gehouden wordt zodat ze haar doeltreffendheid niet verliest.  de hiel: de rand die om de schoen heen loopt komt bij de hiel omhoog, zo heeft hij bij het 'hielhaken' een goede wrijving. De meeste klimmers dragen geen sokken omdat de schoenen strak aanzitten. Heb je echter geen klimschoentjes, gebruik dan een gemakkelijke sportschoen met een stevige zool.

23

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Veiligheid: helmen Wanneer je op rotsen gaat klimmen is het van essentieel belang dat je een helm aanhebt, er moet maar een klein steentje van enkele meters hoogte op je hoofd terecht komen om een serieuze diepe wonde te veroorzaken. Je kiest een helm die speciaal voor klimmen ontworpen is. Er zijn 2 soorten helmen beschikbaar, nl. de standaard en de lichtgewicht. De kenmerken van een goede helm: -

Comfortabel zitten

-

Goed op je hoofd passen

-

Verstelbaar zijn

-

Voorzien van een U.I.A.A. – label

-

Eventueel voorzien om een koplamp op te bevestigen Standaardhelm

Lichtgewichthelm

-

beschermt het hoofd goed

-

heeft een stevige kap van glasvezel, met een schokdempende schuimrubberen voering

kap meestal van ander materiaal gemaakt: polycarbonaat en thermoplast, dure modellen: koolstofvezel.

-

Y-vormige kinband, op vier punten vastgehecht  blijft goed op het hoofd zitten

Y-vormige kinband, op vier punten vastgehecht  blijft goed op het hoofd zitten

-

beschermt het hoofd minder goed

Magnesium en magnesiumtasjes Magnesiumpoeder verbetert de grip doordat het vocht absorbeert van de vingertoppen. Het stelt de klimmer in staat dingen vast te pakken met wat meer zelfvertrouwen, wat ook betekent dat de klimmer een greep net iets langer kan houden. In sommige klimhallen verbiedt men het gebruik van magnesiumpoeder omwille van hygiëne en gezondheidsredenen.

24

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Basisbenodigdheden voor een moderne klimmer Slings, karabiners, nutjes, … allemaal vakjargon van uitrusting die als basis dient voor de klimmer. Deze technische klimbenodigdheden maken het klimmen tot een veilige sport. Het is natuurlijk belangrijk dat je begrijpt waarvoor dit alles dient.

Sling Een sling of 'band' is een stuk sterk nylonband dat in lussen is genaaid. Er zijn verschillen in sterkte, in breedte en ze worden voor een heleboel dingen gebruikt. Vb.: om over een kleine rotspunt te leggen, of om beveiligingsmateriaal te verlengen. Zo heb je de standaardsling, de lange sling.

Karabiners of musketons Karabiners hebben een snapper en worden gebruikt als verbinding tussen een heleboel verschillende klimbenodigdheden. Ze zijn uit staal vervaardigd of van een minder slijtvaste aluminiumlegering en ze zijn in verschillende vormen en maten verkrijgbaar. Aluminium karabiners zijn populairder omdat ze lichter zijn dan staal, maar wel net zo sterk; beide hebben ze een breukwaarde van 2000 kg. - Schroefkarabiner: deze musketon heeft een schroefdraad die voorkomt dat hij onbedoeld opengaat. Deze wordt bij grote zekeringen altijd gebruikt. - Karabiner met snapper of klikmusketon: deze wordt over het algemeen gebruikt om het klimtouw aan een sling vast te maken om een setje te vormen. Ook leeflijnen hebben klikmusketons, deze worden bij Wild Trails gebruikt om de leeflijn aan de staalkabel te bevestigen. Je hecht de leeflijn echter met een schroefmusketon aan je klimgordel vast.

De juiste touwen Je klimtouw is het belangrijkste onderdeel van de veiligheidsbenodigdheden en moet daarom altijd als zodanig gerespecteerd en op de juiste manier behandeld worden. Je kan niet zomaar elk soort touw gebruiken (je moet er zeker van zijn dat het touw dat je gebruikt speciaal voor klimmen gemaakt is). Een klimtouw is dynamisch, het rekt dus uit wanneer het belast wordt, waardoor de schok van een val opgevangen wordt. De moderne klimtouwen worden vervaardigd uit synthetische garens zoals nylon. Zowel de kern als de mantel worden hieruit vervaardigd. Er worden doorgaans twee soorten touwen gebruikt: Het enkel touw met een dikte van 10 à 11 mm. Het dubbel touw met een dikte van : 9mm.

25

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

De lengte zal meestal variëren van 40 tot 70m voor enkele touwen en van 80 tot l00m voor dubbele touwen. Een touw moet alleszins voorzien zijn van het U.I.A.A.-Iabel. Dit houdt in dat een touw minstens vijf vallen met valfactor 2 moeten kunnen doorstaan.

Wanneer is er touwschade? -

kernschade: bobbels of oneffenheden in het touw wijzen op schade aan de kern, zelfs als er geen zichtbare schade aan de mantel is. Beschadigd touw moet meteen weggegooid worden.

-

Mantelschade: dit gebeurt meestal als het touw langs een scherpe rand schuurt, of als er een steen op valt. Van de onbeschadigde stukken kan je slings maken.

Touw ontrollen Een van de eerste dingen die je voor het klimmen moet doen, is je touw ontrollen. Je maakt de knoop los en ontrolt het dan lus voor lus, laat elke lus op de grond vallen. Gooi het nooit op de grond of ga nooit klimmen als je het niet minstens één keer door je handen hebt laten gaan. Want het is dan dat je het touw controleert op slijtplekken, bobbels of andere vervormingen. Waar je altijd streng op moet toezien is dat jij en de anderen nooit op het touw gaan staan, misschien ligt er wel een scherpe steen onder!

Touw oprollen Touw wordt opgerold om het gemakkelijk te kunnen opbergen en te dragen. Bij de bergklimmersrol maak je een reeks lussen van net boven je middel tot net onder je knie. Je kan het touw om de nek en over een schouder dragen, of als een rugzak op de rug. Een andere manier van oprollen is de alpiene rol: je begint vanuit het midden van het touw en je vormt dan een reeks lussen, elk een hele spanwijdte als de armen lang zijn en leg elke lus gaandeweg om je nek. Haal de lussen van je nek en bind ze bij elkaar. Als je het opgerolde touw op je rug wil dragen, moet je de twee uiteinden loshalen, ze over je schouder leggen en rond je middel vastbinden. (cfr. Knopen)

26

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

De valfactor De valfactor verwijst naar de hoeveelheid kracht die er bij een val ontwikkeld wordt. De sterkte van deze kracht is afhankelijk van een aantal factoren. De valfactor wordt meestal uitgedrukt in een getal, dat de uitkomst is van de breuk van de afstand van de val met de lengte van het uitgegeven touw, dus de verhouding tussen de gevallen afstand en de lengte van het touw dat beschikbaar is om de val te absorberen. De waarden lopen meestal uiteen van 0,1 tot 2, waarbij 2 staat voor de grootste kracht op zowel klimmer als zekeraar en/of relais. Als op de derde touwlengte bijvoorbeeld de voorklimmer 3 meter geklommen heeft boven de zekering zonder tussenzekeringen te plaatsen en hij valt, zal hij net iets meer dan 6 meter vallen - hij zal onder de zekering zelf vallen. Dit is valfactor 2. De voorklimmer is 6 meter gevallen met 3 meter uitgegeven touw (6: 3 = 2). Als dezelfde voorklimmer valt op 30 meter boven de standplaats met een tussenzekering op 27 meter, valt hij ook 6 meter, maar de elasticiteit van het touwen de dynamische werking van de zekeringsketen zullen de meeste energie opvangen. In deze situatie merkt de zekeraar misschien nauwelijks iets van de val. De valfactor is in dit geval maar 0,2, hoewel de valafstand identiek is. De moraal van het verhaal: breng zo snel mogelijk na het verlaten van de standplaats een tussenzekering aan.

27

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Praktijk klimmen Didactisch - methodische achtergrond. Aandachtspunten voor de praktijk Als begeleider heb je een grote verantwoordelijkheid. Deze begint al bij het passen van het materiaal. We onderscheiden dan ook verschillende stappen bij de begeleiding van een groep.

Aanpassen van het materiaal Als begeleider verdeel je het materiaal zelf onder de deelnemers. Voorzie voldoende verschillende maten van klimgordels, niet elke deelnemer heeft immers dezelfde morfologie (sommige gordels zijn aanpasbaar zowel aan de heup als aan de benen). Deel zelf de gordels uit onder de deelnemers, kijk hierbij vooral naar de benen. Bespreek de verschillende onderdelen van de gordel: brede heupband, beenlussen en vooral de draaglus. Vermeld hierbij zeker dat deze lus niet dezelfde draagkracht heeft als de materiaallus (aan de zijkant van de gordel). De draaglus kan immers 5 ton houden, een materiaallus maar 5 kilo! Toon aan de ganse groep hoe je een gordel aantrekt. • • • • • •

Hou de brede band van de gordel met beide handen vast. Zorg dat de lus naar voren wijst. Kijk na of er geen riempjes gedraaid zitten. Stap met je benen in de beenlussen en trek de gordel naar boven. Maak de sluiting van de heupriem vast. Vergeet niet terug te steken bij het vastmaken van de gordel. Dit is afhankelijk van het type gordel, op sommige (modernere) gordels zit een automatische sluiting. Meestal zal je echter te maken krijgen met gordels waar dit “terugslaan” wel dreigt vergeten te worden.

Laat de deelnemers elkaar controleren. Controleer nu zelf de deelnemers, diegene die gecontroleerd zijn, mogen gaan zitten aan het begin van de route.

28

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Inbinden Het inbinden moet correct gebeuren en het is dan ook belangrijk dat de deelnemers dit goed kunnen zien. Stel je dan ook zichtbaar op als begeleider. Er worden verschillende manieren gebruikt om je in te binden. Bij het sportklimmen op de rots of in zaal gebruikt men meestal de geweven acht. Let op bij het inbinden aan de gordel dat je de draaglus volgt met het touw. Je gaat je dus niet enkel inbinden op de lus maar op de twee bevestigingspunten die de lus dragen (zowel op beenals op heupgedeelte).

Indoor durft men al wel eens een makkelijke manier van inbinden gebruiken. In dit geval heeft men reeds een dubbele acht in het touw gelegd en dien je je enkel maar in te binden met een musketon. Dit is vooral interessant bij kindergroepen omdat hier het risico op onachtzaamheid en foute knopen het grootst is. Het spaart je als begeleider tevens veel tijd omdat je niet steeds opnieuw knopen moet gaan leggen.

Het zekeren Bij het zekeren kan men gebruik maken van verschillende systemen. De verschillen tussen deze systemen moeten telkens apart bekeken worden. Informeer je dus vooraf welk systeem er gebruikt wordt. Het meest gebruikte systeem is echter de metalen acht. Toon eerst hoe je een acht moet bevestigen in het touw.

29

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Bij zekeren vertrekt men steeds van de uitgangshouding: linkerhand houdt het touw vast boven de metalen acht, met de rechterhand neem je het touw vast dat uit het zekeringsapparaat vertrekt. Het zekeren gebeurt in 4 stappen. • • • •

Breng de rechterhand naar boven tot ze in het gezichtsveld komt. Trek met de linkerhand het touw naar de acht, met de rechterhand trek je het touw van het apparaat weg. (“Bijtrekken”) Breng de rechterhand terug naar je zitvlak zodat je terug in de uitgangshouding bent. (“Achter”) Plaats je linkerhand vlak boven je rechter. (“Links”) Plaats nu je rechterhand boven je linker en neem met je linker terug het touw vast boven het zekeringsapparaat zodat je terug in de uitgangshouding bent. (“Rechts”)

Maak geen al te grote bewegingen, dit is moeilijker. Het verschil in gewicht tussen klimmer en zekeraar mag niet te groot zijn! Wanneer een klimmer naar beneden wil komen, is het aan de zekeraar om dat op een veilige manier te laten gebeuren. Hij gaat de klimmer blokkeren (‘blokken’), d.w.z. het touw zo strak mogelijk trekken. Vervolgens gaat de klimmer zitten in zijn gordel en plaatst zijn voeten plat tegen de muur en hij zorgt voor een voldoende grote spreiding van de benen i.f.v. evenwicht. De zekeraar laat hem vervolgens langzaam zakken door het touw zachtjes door beide handen te laten glijden. Demonstreer zelf steeds het zekeren en laat een deelnemer de ideale afdaalhouding aannemen voor de groep. Let er op dat de acht en de touwhandelingen duidelijk zichtbaar zijn voor de initianten. Ze zullen vooral kijken naar de klimmer doch in deze fase is het zekeren van cruciaal belang en daar kan je hen niet voldoende op wijzen.

30

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Het beveiligen van de klimmer In de klimzaal wordt er veelal gebruik gemaakt van drie zekeringstoestellen.  De metalen acht: is bij juist gebruik nog altijd één van de beste, veiligste en gemakkelijkste beveiligingsapparaten. Steek het touw dubbel doorheen het grote oog en trek vervolgens de lus rond het kleine oog. De acht wordt dan met het kleine oog in een schroefkarabiner aan de gordel bevestigd. Let op: het touwuiteinde dat zich achter de acht bevindt, mag nooit losgelaten worden!!  De halvemastworp: deze moet altijd gebruikt worden in combinatie met een HMS-schroefmusketon. Deze manier van zekeren kan zeker bij kinderen aangeraden worden: zet twee kinderen achter elkaar en laat ze beiden de klimmer beveiligen met een halvemastworpzekering. Zelfs als beide kinderen samen het touw zouden loslaten, zal het systeem toch blokkeren. De twee halvemastworpen zullen naar elkaar toe getrokken worden en zo ‘verstrengelen’ en blokkeren. Let op: Ook hier mag het touw achter de HMS-musketon niet losgelaten worden.  De gri-gri: dit is een auto-blocant die de laatste tien jaar zijn intrede in de klimzalen heeft gedaan. Het systeem is echter niet aan te raden voor beginners. Tal van gevaren bij verkeerd gebruik zijn hieraan verbonden. Voordeel is dan weer dat het makkelijk hanteerbaar is.

Opwarming Het belang van de opwarming Blessures vermijden Het belang van een warming-up voor het klimmen kan niet genoeg benadrukt worden, of je nu op het punt staat de eerste keer te klimmen of mee doet aan de finale van een belangrijke internationale competitie. De meeste klimmers zijn berucht om hun luiheid als het om goede voorbereiding gaat. Klimmen is een van de meest veeleisende activiteiten voor banden en gewrichten, maar veel beoefenaars denken nog steeds dat een blessure iets is wat alleen anderen overkomt. Even verrassend is het grote aantal mensen dat last heeft gehad van een verrekte pees of spier en toch niets van hun fouten geleerd heeft. Natuurlijk zijn er behalve de warming-up ook andere factoren die invloed hebben op je vermogen blessures te vermijden: de hoeveelheid rust die je tussen twee routes of klimdagen neemt en je slaap- en voedselpatroon, om er maar een paar te noemen. Maar in eerste instantie zal de belangrijkste variabele toch de doelmatigheid van de voorbereiding zijn die je aan het klimmen vooraf laat gaan.

31

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Uw klimmen verbeteren Als de dreiging van een blessure niet genoeg aansporing voor je is, is de andere reden voor een warming-up dat misschien wel: het helpt je beter te klimmen. Je kunt niet van je spieren verwachten dat ze meteen op hun krachtigst trekken of dat ze soepel en gecoördineerd werken wanneer je rechtstreeks vanuit je stoel opspringt om een moeilijke route te lijf te gaan. Een warming-up geeft je ook de tijd om je gedachten van werk of sociale omgeving af te leiden en je te focussen op het klimmen zelf.

Een systematische aanpak Hoe vaak heb je aan de voet van een rotswand of klimmuur mensen aan zien komen die er uitzagen alsof ze maar wat deden? Vervolgens doen ze dan, terwijl ze zich verkleden of wat tegen een vriend kletsen, wat warming-up bewegingen in de vorm van een paar molenwiekslagen met hun armen, ze buigen hun vingers wat naar voor en achter en raken ter afsluiting even met hun vingertoppen hun tenen aan. De ironie is dat sommige bizarre en extreme vormen van warming-up die je zo nu en dan ziet, in potentie schadelijker zijn dan het klimmen zelf! Het is erg belangrijk om vanaf het begin veilige procedures aan te leren en die consequent toe te passen voor elke klim die je begint. Tenslotte is de warming-up ook een prima middel om te peilen hoe goed je je voelt en of je al dan niet hersteld bent van je vorige klimsessie. Klimmers die op een verstandige manier aan warming-up doen, hebben een serie standaardoefeningen om te testen hoe ver ze tijdens de feitelijke warming-up moeten gaan. Het is ook nuttig om een paar routineroutes of klimproblemen te klimmen als warming-up op de plaats waar je regelmatig klimt. Ook hieraan kun je aflezen hoe je vorm van de dag is.

De vier-stappen-warming-up handleiding Deze handleiding dekt de belangrijkste zaken van een klimwarming-up. Hij wordt gepresenteerd in de volgorde waarop je hem moet afwerken om het optimale uit je warming-up te halen. De stappen zijn: 

Cardio-respiratoir/ Cardio-vasculair activeren



Algehele beweeglijkheid



Specifieke stretchoefeningen



Progressieve klimopbouw

32

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Cardio-respiratoir/ Cardio-vasculair activeren Als je tegen een steile heuvel loopt te zwoegen om een afgelegen rotswand te bereiken, kun je deze eerste stap rustig overslaan. Maar als je net uit je auto stapt aan de voet van een sportklimfaciliteit, zul je eerst je hart en longen aan het werk moeten zetten. Door je polsslag te versnellen gedurende zo'n 3 tot 5 minuten door te joggen, touwtje te springen of wat kleine oefeningetjes ter plekke verbeter je de doorbloeding, warm je de spieren op en bereid je je hele lichaam voor. Dit essentiële onderdeel van de warming-up versoepelt ook het kraakbeen in je gewrichten, zodat het voorbereid is op de klappen van de zwaardere oefeningen.

Algehele beweeglijkheid Voor je met stretchen begint, is het handig om wat beheerste draaibewegingen te maken. Zo kan je beide schouders of heupen langzaam laten roteren om de gewrichten op te warmen en om uw spieren, pezen en gewrichten te laten wennen.

Specifieke stretchoefeningen Stretchen van het bovenlichaam In alle gevallen zijn de belangrijkste stretchoefeningen die bij geen enkele klimsessie mogen ontbreken, die van de vingers en voorarmen, de peesaanhechtingen van uw ellebogen, de schouders en de nek. Voor steile rotsen moet u vooral aandacht besteden aan uw rugen zijspieren, en voor minder steile rotsen aan uw benen.

Het stretchen van het onderlichaam Dit kan bij de warming-up tot een absoluut minimum beperkt blijven. Kies één basisoefening voor iedere spiergroep, te weten de lies, de dijen, de hamstrings en de kuiten. Al deze oefeningen kunnen op de rotswand of de klimmuur gedaan worden, zodat je de soepelheidsoefeningen kunt combineren met een element van klimtechniek. Dit is een leuke manier om de monotonie van de uitvoerige voorafgaande stretchoefeningen te doorbreken. Het is eventueel handig om een basishandboek over yoga of soepelheidstraining te raadplegen voor meer informatie.

Progressieve klimopbouw Nu komt het echt belangrijke gedeelte. Je bent warm, soepel en volledig gestretcht, dus is de laatste stap je spieren en pezen te belasten met een geleidelijk groter gewicht (door te klimmen of door klimachtige bewegingen te maken met een verhoogde intensiteit). Probeer de oefening in je warming-upsessie af te stemmen op de rots of klimmuur die je wilt gaan beklimmen. Je eerste bewegingen moeten zo eenvoudig zijn dat je ze nauwelijks merkt; gebruik ze om te ontspannen, te stretchen en om je geestelijk voor te bereiden en het juiste klimgevoel te krijgen. Bouw vervolgens langzaam op, waarbij je tussendoor steeds pauzes neemt, tot het moment waarop je bijna klaar bent voor de maximale inspanning.

33

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Verschillende soorten klimmen Sportklimmen Sportklimmen is het overwinnen van een route zonder daarbij gebruik te maken van de haken, het touw of de setjes om uit te rusten. De route kan variëren van loodrecht tot zelfs liggend (dal) en licht overhangend tot horizontaal (dak). De moeilijkheid ligt erin om de route te overwinnen die van 5 tot 50 meter kan bedragen en de "relais", het eindpunt waar het touw in wordt bevestigd, te bereiken. Er zijn 8 verschillende moeilijkheidsgraden, van 2 tot 9. Graad 2 is eerder eenvoudig, graad 9 is onbeschrijfelijk moeilijk. Elke graad is onderverdeeld in subgraden: a; b; c. De overgang van a naar b kan nog eens onderverdeeld worden door een "+" bij te voegen. Een 7c+ is dan net iets moeilijker dan een 7c.

Boulderen Boulder wordt in het Nederlands letterlijk vertaald door "grote steen". Het boulderen is gebaseerd op het overwinnen van korte krachtige klimpassages. Het ganse lichaam is gefocust op enkele bewegingen, er kan niet gerust worden omdat de klimbewegingen heel intensief en maximaal zijn. John Gill was in de jaren '50 een trendsetter in deze discipline. Hij begon als eerste in Amerika routes te zoeken die zonder touw konden geklommen worden en die een ongekende moeilijkheid van bewegingen inhielden, het eiste een optimale beheersing van het lichaam. De route begint dikwijls al zittend op de grond en eindigt meestal wanneer je op het blok staat. Dan is het probleem overwonnen. Er worden geen touwen gebruikt omdat de klim nooit lang is. Wel wordt er een "Crash Path" onder de route gelegd, dit is een soort valmat. Tevens staan er ook één of meerdere personen onder het blok die je proberen veilig op de mat te plaatsen, moest je vallen. Dit noemt men "Spotters". Doordat ze hun handen naar boven steken, kunnen ze de klimmer ondersteunen in de lenden wanneer deze aan het vallen is en proberen ze hem/haar op de mat te duwen zodat de klimmer niet naar achter kantelt en "veilig" landt. Om een betere houvast te hebben, wordt er een soort van hars gebruikt of "Pof'. Dit is dezelfde materie die vioolspelers op hun snaren aanbrengen om betere grip te hebben. De hars wordt in een blok gekocht en vervolgens stuk geslagen in een handdoek. Deze wordt zo dichtgeknoopt dat de hars in een bolletje zit samengeperst. Met het doek wordt op de rots geslagen waardoor de hars in heel lichte mate vrijkomt en zo een betere houvast geeft. Er worden ook kleine borstels gebruikt om de rots te "kuisen" en er zo voor te zorgen dat er een betere frictie heerst. Tevens wordt er ook magnesium gebruikt.

34

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Traditioneel klimmen Bij traditioneel klimmen zitten weinig tot geen haken gefixeerd in de rots. De klimmer moet zelf zijn tussenzekeringen aanbrengen. Dit kan gaan van klemblokken en friends tot hexentrics, stoppers, nuts en tri-cams. De tussenzekeringen worden tijdens het klimmen aangebracht zonder daarbij in het touw te gaan hangen of uit te rusten aan één van de zekeringspunten. De tussenzekeringen worden door de naklimmer meegenomen en zo wordt de route "gecleand".

Ijsklimmen Ijsklimmen gebeurt op bevroren watervallen of ijswanden waarbij twee ijsbijlen en een paar crampons (stijgijzers) worden gebruikt om zich voort te bewegen. De tussenzekeringen worden aangebracht met ijsschroeven die in het ijs worden gedraaid. Deze worden tevens gerecupereerd door de persoon die als tweede de route klimt.

Artificieel klimmen Hierbij worden dezelfde tussenzekeringen gebruikt als bij het traditioneel klimmen maar daarbij worden nog kleine laddertjes, bandschlings, sky-hooks, mephaken, copperheads, gebruikt. Al dit materiaal mag gebruikt worden om zich voort te bewegen. Er wordt bijna continu in het touw gehangen en de moeilijkheid ligt er in om de juiste weg met het juiste materiaal naar boven te vinden. Dit kan uren tot dagen duren. Daardoor wordt er ook in de "Big Wali" overnacht. Dit gebeurt op een klein platform of al hangend in de wand. Deze stijl van klimmen vindt men vooral terug in Amerika, Mexico, Australië,...

35

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

De klimtechnieken Er zijn een aantal basisprincipes waar je bij een initiatie muur- en rotsklimmen de aandacht moet op vestigen. Het principe van drie steun- of vaste punten:  Bij de voortbeweging op de wand moet je erop letten steeds drie punten te hebben waar je contact hebt. Dit wil zeggen twee handen en één been of met je twee benen en één hand. Klim nooit door een knie te plaatsen. Klimmen doe je met je benen:  Net zoals bij de voortbeweging op het vlakke, moet je ook bij het klimmen zoveel mogelijk proberen voort te bewegen met de benen. De armen fungeren hoofdzakelijk in functie van het evenwicht tegen de wand. Je moet met andere woorden het lichaamszwaartepunt zo dicht mogelijk bij de wand houden. Als je dit principe correct toepast zal je krachtenbesparend klimmen. Dit principe is voornamelijk van toepassing op schuine en rechte wanden. Bij overhangende gedeelten van een wand zullen de armen uiteraard veel zwaarder belast worden, omdat ze dan niet alleen meer fungeren in dienst van het lichaamsevenwicht maar ook moeten helpen om het lichaam in de wand te houden. Belasting van grepen in logische zin:  Probeer de grepen zoveel mogelijk op biomechanisch verantwoorde wijze te belasten. Een greep die onderste boven gekeerd staat, zal in 95% van de gevallen ook onderhands moeten belast worden. Hetzelfde geldt voor een greep die links of rechts gedraaid staat. Meestal zullen we ons lichaamsgewicht dan ook respectievelijk naar rechts of links moeten verplaatsen om een optimale greep te krijgen. Het principe van wrijving:  Het is bij klimmen niet noodzakelijk om goede voetsteunen te hebben om jezelf voort te bewegen. Wanneer een bruikbare voetsteun ontbreekt kan het volstaan om met één of beide voeten op wrijving te gaan werken. Bij wrijving proberen we een zo groot mogelijk vlak van de voetzool tegen de wand te plaatsen. Hoe groter het steunvlak is , hoe groter de verwekte wrijving zal zijn en hoe beter de steun. Het principe van “edging”:  Dit is in feite het principe van het plaatsen van de rand van de schoen op zeer smalle uitsteeksels en dergelijke. Hiervoor moet je leren vertrouwen op de schoenen en jezelf. Een ‘edge’ is een rand, en hiermee wordt bedoeld: zowel de rand van je schoenen als de rand van een uitsteeksel, een oneffenheid,… Meestal wordt bij het klimmen de binnenzijde van de grote tenen belast. Soms is het ook noodzakelijk om de buitenzijde van de voeten te belasten.

36

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

37

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Historiek Oriënteren bestaat reeds sinds de mens zijn geografische omgeving trachtte te registreren. Eerst werden hiervoor natuurlijke hulpmiddelen gebruikt, zoals de zon, wind, sterren en landschapkarakteristieken, later werden hulpmiddelen vervaardigd om het oriënteren te preciseren en vast te leggen. Enkele voorbeelden van verschillende hulpmiddelen: Bomen Geïsoleerde bomen kunnen een moslaag vertonen op de kant van de stam die het meeste blootgesteld staat aan de regen. Dit is bij ons de westkant. De richting waarin bomenrijen gebogen staan door de overheersende wind kan eveneens een aanduiding zijn. Natuurlijk kan je je niet alleen verlaten met deze hulpmiddelen, want stel dat er op je tocht geen bomen staan…. Zon Ook op de zon kan men zich oriënteren. Ze komt op in het oosten en gaat onder in het westen. Zon en uurwerk Richt de kleine wijzer naar de zon. Je krijgt een hoek tussen de kleine wijzer en de lijn die naar 12 uur wijst. De lijn die deze hoek in 2 deelt wijst naar het zuiden. Ook hier kunnen de wolken deze methode uitsluiten.

Maan Bij een heldere hemel kan men zich op de maan oriënteren. Bij een groeiende maan wijzen de punten naar het oosten. Bij een krimpende maan wijzen ze naar het westen. Voorwaarde is natuurlijk dat de maan zich niet schuilhoudt achter de wolken.

38

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Later in Zweden(1888), waren de militaire cadetten verplicht kaarten te lezen en afstanden te schatten. Voor het eerst werd hier het woord ' oriënteren ' gebruikt. Tot in 1897 was de oriëntatieloop enkel een militaire aangelegenheid. Daarna werden de eerste wedstrijden georganiseerd voor burgers, onder meer in Oslo (Noorwegen) in het jaar 1897. Na de tweede wereldoorlog vond het oriëntatielopen als sport ingang in Zweden. Majoor Ernst Killander merkte in 1918 een vermindering van de interesse voor de loopproeven in de atletiek. Hij poogde door gebruik van de natuurlijke omgeving de actieve interesse voor het lopen te stimuleren. Om het lopen aantrekkelijk te maken ontwierp hij een parcours en gebruikte kaarten en kompassen. In 1922 organiseerde Killander, de vader van het oriëntatielopen, het eerste regionale kampioenschap. Rond 1930 was de sport wijd verspreid in Zweden en werd een nationale organisatie opgericht: 'SVENSKA ORIËNTERINGSFÖRBUNDET' (Soft). In 1937 werd het eerste nationaal kampioenschap gehouden met 100 deelnemers. Nu zijn er zo'n 1000 oriënteringsclubs aangesloten bij Soft, met een 200.000 leden. In 1961 werd in Kopenhagen de 'INTERNATIONAL ORIENTATION FEDERATION' (IOF) opgericht. In 1964 waren er reeds elf landen bij de IOF aangesloten. Het eerste Europese kampioenschap, voor mannen en vrouwen, werd gehouden in Noorwegen in 1962. Deze kampioenschappen worden sedertdien om de twee jaar georganiseerd. De eerste Belgische oriëntatiewedstrijd werd georganiseerd in 1964. In 1966 werd de Belgische vereniging voor oriëntatielopen (BVOS) opgericht. Zij houdt zich bezig met de organisatie van nationale en regionale wedstrijden. Volgens het decreet van 1977 omtrent de landelijk georganiseerde sportfederaties splitste de nationale bond in een Franstalige en Nederlandstalige vleugel. (FRSO en VVO) Sinds 1977 is oriëntatielopen een erkende Olympische sport. In 2001 was het een van disciplines op de wereldspelen te Akita, Japan. Het hoofddoel van IOF is een echte Olympische sport te worden….wie weet in Peking 2008?

39

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Definiëring en doelstellingen Wat is oriëntatieloop Het oriëntatielopen zouden we in een adem kunnen omschrijven als volgt: het opzoeken van gemerkte punten in een natuurlijk landschap, via een zelfgekozen weg, al lopend, met behulp van een topografische kaart en een kompas, al dan niet in wedstrijdvorm. De deelnemers trachten op een onbekend terrein individueel een aantal posten te bereiken, die aangeduid zijn op de kaart. De route is niet op voorhand uitgestippeld. Deze posten zijn in het terrein herkenbaar door duidelijke, oranje-rood-witte bakens. Als bewijs dat je de gezochte post hebt bereikt, breng je via een elektronische chip of een perforatietang met een bepaalde code die iedere loper mee heeft de juiste gegevens mee. Het is de bedoeling om het parcours, bepaald door de bakens zo snel mogelijk en correct af te leggen. Een dosis sport, een dosis natuur en een dosis observatievermogen, dat is het recept voor de oriëntatieloper. Het komt erop neer dat men zowel het hoofd als de benen moet gebruiken wil men het oriëntatielopen tot een goed einde brengen. Op de eerste plaats is oriëntatielopen een geschikte activiteit in de recreatieve sportbeoefening. Deze sportvorm laat zich immers gemakkelijk aanpassen aan de wensen en capaciteiten van uiteenlopende groepen, zoals families, trimgroepen, en wandelaars.

Doelstellingen Doelstellingen om oriëntatieloop te beoefenen zijn: -

Fysieke capaciteiten Psycho-motorische capaciteiten (ruimtelijke perceptie, oriëntering in ruimte en tijd) Cognitieve capaciteiten (memorisatie) Dynamisch-affectieve capaciteiten (individuele weerbaarheid en doorzettingsvermogen)

Het oriënteren is een sport waar lichamelijke en geestelijke inspanning en daarmee ook ontspanning hand in hand gaan. Op dit sportterrein heerst een serene rust die van de natuur uitgaat.

40

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Vooral in de Scandinavische landen heeft het oriëntatielopen een lange traditie als een “recreatieve sport-voor-allen-activiteit”. In het sportieve openluchtleven spelen de technieken van het oriëntatielopen vaak een ondersteunende rol. Bij wandeltrektochten en bij het skilopen in onbekend gebied bijvoorbeeld kan het oriënteren een essentiële vaardigheid zijn. In het oriëntatielopen kunnen elementen uit verschillende leervakken verzameld worden. Natuurobservatie sluit aan bij biologie en ecologie. De principes van het oriënteren en kaartlezen worden geleerd in de aardrijkskundeles. Fysieke eigenschappen kunnen worden geoefend tijdens de lessen lichamelijke opvoeding. Daarom is het oriëntatielopen een activiteit met een rijke vakoverschrijdende inhoud. Uiteraard is het oriëntatielopen ook een wedstrijdsport. De competitievorm bestaat uit een individuele wedstrijd tegen de tijd. De afstand schommelt tussen 3 en 12 kilometer. Het aantal posten varieert van 6 tot 25. Ze worden doorlopen volgens een vrij gekozen route. De laatste jaren kent het oriëntatielopen als wedstrijdsport een toenemende populariteit. Het hoeft geen betoog dat oriëntatielopen een milieuvriendelijke sport is, waarbij de deelnemer in harmonie met de natuurlijke omgeving aan sport doet.

Andere soorten oriëntatie MTB-Oriëntatie is de jongste oriëntatiediscipline. De kaarthouder wordt vastgemaakt op het stuur. Op die manier is het mogelijk om tijdens het fietsen de kaart te lezen. In België worden jaarlijks een vijftiental wedstrijden georganiseerd.

TRAIL-Oriëntatie is een variant van oriëntatie waar niet zozeer het fysieke een rol speelt, doch vooral het mentale ; door de kaart juist te interpreteren kiest de trail-o-er welke post op de juiste plaats staat. Aangezien de wedstrijd vooral verloopt over verharde paden, wordt het vooral beoefend door mensen met een fysieke handicap.

Ski-Oriëntatie wordt bijna niet beoefend in de lage landen. Hiervoor dien je naar sneeuwzekere gebieden in Midden-Europa en Scandinavië te trekken.

41

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

De drie stappen bij de leerstofopbouw Denk aan de succesbeleving bij het vinden van de posten en het groeiende zekerheidsgevoel !! Voor de leerlingen is het zeer moeilijk om de werkelijke gegevens van de omgeving die ze met de ogen waarnemen om te zetten naar gegevens op de kaart. Van een driedimensionele werkelijkheid moeten zij de stap maken naar een tweedimensionele weergave op de kaart. Ook de schaal van de kaart is voor hen een nieuw begrip. De oriëntatiecomponent kan worden opgesplitst in drie vaardigheden : 1. kaartlezen 2. hanteren van een kompas 3. schatten en meten van afstanden Daarnaast volgen een reeks specifieke vaardigheden die een beroep doen op een combinatie van de drie vorige : -vertalen van kaartsymbolen naar de natuur -vertalen van terreinkenmerken naar de kaart -kiezen van de voordeligste route -memoriseren van kaartgegevens voor het te lopen traject -omzeilen van hindernissen in het terrein (bijvoorbeeld waterlopen) -nauwkeurig observeren van de omgeving.

Kaartlezen Meestal wordt gebruik gemaakt van twee types van kaarten. Op de eerste plaats dient de zogenaamde stafkaart te worden vermeld. Deze kaarten staan op een schaal 1/25.000 en worden gekenmerkt door een uitgebreid pakket kaartsymbolen. Daarnaast worden de IOF-kaarten gebruikt voor officiële wedstrijden. Deze kaarten voldoen aan de normen van de Internationale Oriëntering Federatie. Vergeleken met de gekende stafkaarten (NGI) zijn oriëntatiekaarten nog meer uitgebreid met o.a. de begroeiingsgrenzen, hoogtelijnen, opvallende voorwerpen, enz. Ze zijn duidelijker gemaakt door verschillende kleurcodes. Ze zijn speciaal ontworpen voor het oriëntatielopen op een schaal 1/15.000. Zij bevatten immers meer inlichtingen over herkenningspunten en de terreinaard en worden gemaakt met de enige bedoeling er het oriëntatielopen mee te beoefenen. Hoe gedetailleerder de kaart, hoe gevarieerder de baanlegger ook de routes kan maken en hoe groter de keuze om posten te plaatsen. In elke kaart kan men drie conventies terugvinden : a. kaartrichting b. schaal van de kaart c. kaartsymbolen

42

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

a. Kaartrichting Naar conventie zijn alle kaarten zo getekend dat het noorden steeds bovenaan is. Dit wordt het kaartnoorden genoemd. Van boven naar onder, dus van noord naar zuid zijn evenwijdige lijnen getrokken. Dit zijn de meridianen. De plaatsnamen zijn van west naar oost geschreven. Een georiënteerde kaart is een uitgangspunt voor alle verdere oriëntatietechnieken. Tracht steeds de kaart zo te houden dat het kaartnoorden (de bovenkant) samenvalt met het reële noorden op het terrein.

Hoe het noorden bepalen? Een hoofdbekommernis van de oriëntatieloper is steeds het noorden te bepalen. Zoals reeds werd gezegd wijst de bovenkant van een kaart steeds naar het noorden. Dit wordt het geografisch of aardrijkskundig noorden genoemd. Het noorden dat door de kompasnaald wordt aangewezen is het magnetisch noorden of het kompasnoorden. Het magnetisch noorden vertoont een afwijking ten opzichte van het geografisch noorden. Deze afwijking noemt men de declinatie. Deze magnetische afwijking verandert jaarlijks.

geografisch noorden

3º57’ magnetisch noorden

Je kunt de declinatie het beste als volgt onthouden : - metingen van het terrein naar de kaart worden verminderd met de declinatie - metingen van de kaart naar het terrein worden vermeerderd met de declinatie Beginnende oriëntatielopers moeten met deze afwijking geen rekening houden omdat het kompas meestal slechts gebruikt wordt als een grove richtingsaanduiding. Declinatie is vooral belangrijk bij een trekking van enkele dagen, weken, waarbij men gebruik maakt van een stafkaart. Zoals reeds vermeld gebruikt men bij oriëntatieloop IOF-kaarten, hierbij moet er niet echt rekening gehouden worden met de magnetische afwijking. Nog wat anders is het azimut of de kaarthoek. Hiermee wordt de hoek bedoeld tussen het noorden en de looprichting. Een oriëntatieloper kan in azimut naar een volgende post lopen die zich bijvoorbeeld op 20° ten opzichte van het noorden bevindt. Ook hier wordt het onderscheid gemaakt tussen het kaartazimut en het magnetisch azimut.

43

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

kaart N looprichting

kaartazimut

magnetisch N

looprichting

magnetisch azimut

KAART ORÏENTEREN Het eerste wat een oriëntatieloper doet om zijn traject te bepalen is het oriënteren van zijn kaart. Dat wil zeggen dat hij het kaartnoorden gaat richten naar het werkelijke noorden. Er zijn verschillende eenvoudige technieken om dit te doen : De meest voor de hand liggende manier bestaat erin de kaart in het horizontale vlak te draaien zodat de kaartsymbolen overeenstemmen met de omgeving. Dit doe je als volgt: -

De omgeving rondom je bekijken Op de kaart de herkenningspunten zoeken die je om je heen ziet De kaart zodanig draaien dat de punten overeenstemmen met de ligging ervan

Een goede observatie van de omgeving is de enige vereiste vaardigheid voor deze werkwijze. Nu is de kaart georiënteerd en het noorden wordt aangeduid door de bovenkant van de kaart. Natuurlijk kan men deze techniek alleen toepassen als men zicht heeft op de omgeving en als men precies weet waar men zich bevindt. Twee situaties die tijdens een oriëntatieloop eerder zeldzaam zijn. De oriëntatieloper bepaalt meestal het noorden aan de hand van het kompas. Dat gebeurt als volgt : -

Leg het kompas eerst horizontaal op de kaart. De magneetnaald wijst naar het noorden Draai de kaart in het horizontale vlak onder het kompas door tot het kaartnoorden samenvalt met het magnetisch noorden. In dat geval lopen de kompasmeridianen parallel aan de kaartmeridianen, hiervoor moet het kompas wel op het noorden gezet worden, d.w.z. dat de naald naar het noorden van de kompasring wijst.

44

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

HERKENNINGSPUNTEN Wanneer je kaart georiënteerd is, kan je verder gaan met het volgende. Het driehoekje op de kaart is het startpunt. -

kijken op de kaart waar het eerste herkenningspunt is. Welke herkenningspunten zie je op de kaart? Zorg ervoor dat je die ook ziet in werkelijkheid. Kan je vergelijkingen maken tussen werkelijkheid en kaart dan memoriseer je de herkenningspunten en loop je via een door jou uitgestippelde route. Wanneer je geen herkenningspunten vindt, ga dan verder tot het volgende merkpunt op de kaart en tracht dit waar te nemen in werkelijkheid. Controleer of het juist is, hier kunnen we spreken van een controlepunt.

De driehoek staat op het kruispunt, het eerste controlepunt staat op een heuveltopje. Het eerste merkpunt is het kruispunt ter hoogte van het groene bos, hier gaat je recht door, vervolgens gaat je verder tot een tot flauwe bocht naar recht waar tevens een kruispunt is, hier gaat men naar links waar we dan iets verder op onze rechter kant het heuveltopje ziet.

45

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

KAARTCONTACT Dit is uiteraard ook van toepassing bij de vorige punten. Wanneer je aan een merkpunt komt waar je zeker van bent, plaats je je duim en hou je deze daar tot het volgende merkpunt. OPGELET! Bij twijfel loop dan niet rond te dolen, maar tracht zo snel mogelijk een herkenningspunt op de kaart te zoeken om jezelf te herpakken. STOPLIJN Dit is een veiligheid die je moet inlassen bij het naderen van de controlepost. Voor je de controlepost aanvalt moet je iets waargenomen hebben op de kaart, waar je zeker niet voorbij mag lopen. B.v. een beek, weg of vegetatielijn. (zie fig. kruisjes zijn de stoplijn) OPMERKING: overschrijd deze lijn nooit.

46

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

RUWE ORIËNTATIE EN FIJNE ORIËNTATIE Je maakt een wegkeuze waarbij je zo lang mogelijk langs grote duidelijke merkpunten loopt. Dit gaat sneller en heet RUWE ORIENTATIE . Hier bedoelen we dat, na het maken van uw wegkeuze je zolang mogelijk in grote lijnen de meest duidelijke punten op de kaart en de werkelijkheid moet aandoen. B.V. langs wegen, grachten, weiden, vegetatielijnen of op hoogtelijnen blijven lopen zonder rekening te houden met het kleine detail op de kaart. Dit doe je tot je het perceel of de omgeving waar het punt staat, nadert. Hier gaan we over tot FIJNE ORIËNTATIE, dit wil zeggen onze passen tellen, goed de juiste richting bepalen (door de kaart georiënteerd te houden) en kijken naar het klein detail op de kaart en de werkelijkheid.( zie fig. )

Vanaf post 7 in de afgraving zie je nu dat de ruwe oriëntatie gaat langs het halfopen gebied tot de rand van de begroeiingslijn (aangeduid met een paarse onderbroken lijn). Hier ga je over tot fijne oriëntatie en kijk je meer naar het kleine detail, m.a.w de inzinking en tel je je passen indien nodig tot aan het hoopje waar je controle post staat (aangeduid met een rode lijn).

47

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

POSTENBESCHRIJVING VOLGENS IOF-NORMEN Zoals de kleuren verschillen met een geografische kaart zo zijn ook de symbolen totaal anders en wordt er gebruik gemaakt van een conventionele postenbeschrijving. Tijdens een wedstrijd of training wordt een beschrijving meegegeven of kan je die ter plaatse overschrijven. Op deze beschrijving kan je in een oogwenk zien waar de controlepost staat, ten opzichte van het object, welk nummer hij heeft, e.d. Hier volgt de tabel die onderverdeeld is in verschillende vakken, elk met een andere betekenis.

48

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

b. Schaal van de kaart Aangezien kaarten een kleinschalige weergave van het terrein zijn, is het meten van afstanden op de kaart en het omzetten ervan naar de werkelijke omgeving een onmisbare vaardigheid. Ook is het nuttig om een zo nauwkeurig mogelijk idee te hebben van hoe ver bijvoorbeeld 250 meter is of op hoeveel afstand een kenmerk in het terrein staat. Door het precies schatten van afstanden wint de oriëntatieloper heel wat tijd. De verhouding van de maat van de kaart ten overstaan van de werkelijke maat van het terrein is de schaal. Op elke kaart wordt de schaal en het verschil tussen de hoogtelijnen vermeld bij de legende.

De meest gebruikelijke schalen voor de oriëntatiekaart (IOF-kaart) 1/15000: 1cm op de kaart = 15000 cm in werkelijkheid =150 m in werkelijkheid

zijn:

Het cijfer voor de breukstreep duidt de maat op de kaart aan. Het cijfer achter de beukstreep duidt de maat op het terrein aan. Naast de schaalaanduiding in breukvorm komt op de meeste kaarten ook nog een grafische voorstelling voor. De lijnschaal (op kompas, op kaart) maakt directe aflezing van de gemeten afstand mogelijk in verschillende schalen.

49

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

50

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

c. Kaartsymbolen - de kaartlegende Om alle voorwerpen in de omgeving (lokaal, bos,...) terug te vinden op de kaart moet er een kaartlegende zijn. Aan de hand van deze legende kunnen de deelnemers de voorwerpen herkennen op kaart. Het is dan ook aangewezen voor de aanvang van de eigelijke oefening de legende te overlopen en de voorwerpen aan te wijzen op de kaart. De belangrijkste en meest voorkomende tekens leer je het best uit je hoofd zodat je tijdens de oriëntatieloop geen tijd verliest. Hier volgt een overzicht van de meest gebruikelijke kaartsymbolen.

Symbolen, kleuren van de stafkaart: Blauw Rood Zwart bruin groen geel wit

water wegen met verhard wegdek bebouwde gebieden, allerlei aanduidingen van de door de mens gemaakt objecten hoogtelijnen en terreinplooien beboste streken open en halfopen overzichtelijk gebied (zand, hei,...) veld, weide

Symbolen, kleuren van de IOF-kaart zwart Zijn voorwerpen die grotendeels gemaakt zijn door de mens, zoals paden, afsluitingen, spoorwegen, banken enz. De andere zwarte voorwerpen niet door de mens gemaakt zijn, begroeiingslijnen, rotsen, stenen, enz.

51

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Bruin Dit zijn hoofdzakelijk zaken die met hoogtes en dieptes te maken hebben, maar kunnen ook verharde wegen en parkings zijn.

Wit = wei

Groen = bos Deze kleur wordt onderverdeeld in verschillende types

52

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Geel Dit is altijd open gebied, ook hier worden verschillende kleurcodes gebruikt.

Blauw Dit heeft altijd te maken met water

Hoogtelijnen Hoogtelijnen zijn lijnen die punten verbinden die op gelijke hoogte gelegen zijn. De hoogte wordt uitgedrukt ten opzichte van de zeespiegel. Het hoogte-interval tussen de hoogtelijnen staat op de kaart aangegeven (1/25.000 = 5m hoogteverschil, voor IOF-kaart). Het verschil tussen twee hoogtelijnen is steeds gelijk. Hoe dichter de hoogtelijnen bij elkaar liggen, hoe steiler de helling. Hoe verder de lijnen uit elkaar liggen hoe zachter de helling in werkelijkheid is Bij een oriëntatieloop op heuvelachtig terrein spelen de hoogtelijnen een belangrijke rol. De oriëntatieloper kan evenwijdig aan een bepaalde hoogtelijn lopen zonder te dalen of te stijgen. Omgekeerd kan hij beslissen om de hellingen op of af te lopen. Dan stippelt hij een traject uit dat dwars op de hoogtelijnen ligt.

53

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Hanteren van een kompas Het kompas: types en onderdelen Er bestaan heel wat verschillende types van kompassen. Bij het oriëntatielopen is het SILVA-type (van Zweedse fabricage) het meest gebruikelijke. Bij het SILVA-kompas onderscheiden we drie essentiële onderdelen : • Beweegbare naald Deze naald draait op een spil in een oliebad. Het rode uiteinde wordt aangetrokken door het magnetische noorden en wijst dus in die richting. • Doorzichtige basisplaat De basisplaat wordt op de kaart gelegd. De vaste pijl in het midden wijst de looprichting aan, nadat de kaart werd georiënteerd of het azimut bepaald werd. Op de rand van de plaat staan schaalverdelingen zodat de plaat ook als meetlat fungeert. • Draaibare kompasring De beweegbare bovenkant van de kompasring draait over 360°. De verdeling van 360° staat op de kompasrichting. Op de bodem staat een roodgestreepte pijl en enkele meridianen.

54

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Gebruik van het kompas 1. Kaart oriënteren (d.i. kaartnoorden naar het werkelijk noorden houden) 2. Een looprichting bepalen op de kaart 3. De afstand meten tussen twee punten

Bij het oriënteren van de kaart: 1. Leg je het kompas op de kaart. 2. De kompasmeridianen moeten dan samenvallen met de kaartmeridianen. 3. De magneetnaald moet op de roodgestreepte pijl van de kompasring ‘geparkeerd’ worden.

Om de looprichting te bepalen In het vorige deel (kaartrichting) hebben we het noorden bepaald. Nu moeten we de looprichting bepalen ! Vaak volstaat de kaart om een route uit te stippelen naar een volgende post. Het kompas wordt dan hooguit gebruikt ter controle om na te gaan of de ingeslagen weg overeenstemt met de richting op de kaart. Men kan dat doen door het azimut van de ingeslagen weg te vergelijken met het azimut van de weg op de kaart. In vele gevallen moet de looprichting worden bepaald met behulp van een kompas. Men staat dus voor de situatie dat men op de kaart merkt waar men naartoe moet (bijvoorbeeld van post A naar post B), maar dat men de richting in het terrein niet kent. Met een kompas voert men dan de volgende stappen uit : •

•

•

Leg het kompas horizontaal op de kaart met de zijrand, zodanig dat punten A en B verbonden worden. De vaste richtingspijl wijst naar B (dus in de looprichting). Men kan nu de afstand van A naar B bepalen met behulp van de meetschaal aan de rand van het kompas. Draai de kompasring zo dat de gestreepte rode pijl op de bodem en de kompasmeridianen samenvallen met de meridianen op de kaart. Men moet zich niet bekommeren om de magneetnaald. Op die manier heeft men het azimut bepaald dat men kan aflezen op de kompasring. Neem het kompas horizontaal in de hand. Draai het gehele kompas zodat de rode kant van de magneetnaald samenvalt met de gestreepte rode pijl. De vaste richtingspijl geeft nu de te volgen looprichting aan. Meestal bepaal je een opvallend mikpunt in de looprichting (bijvoorbeeld een merkwaardige boom, een huis,...)

55

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

De looprichting = de hoek tussen het N en het doel Besluit : Vermits de draaiende schijf van het kompas een gradenboog is kan je je kompas gebruiken om op de kaart een richting te bepalen. De magnetische naald speelt hierbij geen enkele rol. De kaart moet zelf niet geöriënteerd worden. Het bepalen van een looprichting kan dus gelijk waar gebeuren! Samen met het oriënteren van de kaart is bovenstaande een-twee-drie beweging met het kompas de basistechniek van het oriëntatielopen.

Om een gekozen richting over te brengen in de realiteit Men wil een azimut lopen over een bepaalde afstand dwars door het landschap omdat het de kortste weg is. Dan doe je het volgende : • • • •

Bepaal de kaarthoek (bijvoorbeeld 60°) Draai de kompasrichting tot het merkteken van de 60° precies onder het richtingsteken op de kompasring valt. Oriënteer het kompas naar het noorden. Draai dus het volledige kompas tot de meridianen evenwijdig lopen met de magneetnaald. De richtingspijl wijst nu een azimut van 60° aan.

Om een richting te bepalen op het terrein Het omgekeerde kan ook gebeuren, Als je wil weten in welke richting (hoek) zich een kenmerk op het terrein bevindt. Zo kan je bijvoorbeeld de richting nagaan van een pad dat je wil volgen. Daartoe doet men het volgende : 3. Richt de richtingspijl van het kompas naar het terreinkenmerk. 4. Draai de kompasring tot het kompas georiënteerd is naar het noorden. 5. Lees het aantal graden (azimut) af onder het richtingsteken. De magneetnaald en de kompasmeridianen moeten dus samenvallen. 56

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Schatten en meten van afstanden Een doeltreffende wegkeuze is essentieel, vooral wanneer je meerdaagse tochten maakt en zeker in de bergen, gebruik makend van een stafkaart. Neem je als oriëntatieloper de kortste weg tussen twee punten zonder met mogelijke hindernissen rekening te houden of kies je een langer traject waarop je vlotter kunt lopen? Deze beslissingen moeten voortdurend gemaakt worden. De rechte stukken op de kaart kunnen gemakkelijk gemeten worden met een lineaal of een meetlat op het kompas (zie schaal van de kaart). Voor kromme stukken wordt een curvimeter gebruikt. Een touwtje kan ook dienst doen door dit op de kaartweg te leggen en nadien de lengte van het touwtje te meten op de schaal. Naast dit meten op de kaart van de afstand moet deze ook juist ingeschat worden in werkelijkheid. Een vast loopritme (bv 5 min. per km) is hierbij een hulpmiddel. Voor korte afstanden (enkele honderden meter) kunnen de looppassen geteld worden. Een ervaren oriëntatieloper kan ook goed afstand op zich inschatten (bv. het verder gelegen dennenbos is nog 150 m ver). Afstanden inschatten met hoogteverschillen is nog moeilijker. Op de kaart wordt altijd de afstand gemeten zonder hoogteverschil. In werkelijkheid is de afstand groter door het hoogteverschil. Bv. op de kaart meten we de afstand tussen A en B 2cm = 500 m In werkelijkheid lopen we de afstand AC : 510 m bij 100m hoogteverschil (B-C) C AC = AB² + BC² AC =

500² + 100²

A

B

AC = 510 m Hoe steiler de helling, hoe groter de fout. Ten slotte is het oriënteringsgeheugen belangrijk. Om tijdwinst te boeken tracht de oriëntatieloper zoveel mogelijk kaartgegevens die het traject aanduiden te onthouden en te herkennen in het terrein terwijl hij loopt.

57

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Kiezen van de beste route De azimutlijn tussen twee punten is uiteraard de kortste, maar zeker niet altijd de snelste. De beginnende oriënteerder volgt best zolang mogelijk de wegen, paden, grachten of m.a.w goed herkenbare punten, om zo zijn aanvalspunt te bereiken Wanneer je vanaf de weg toch een azimut kiest, neem dan altijd een veilige richting. B.v. je loopt eerst ruw oriëntatie tot het kruispunt, dan ga je over tot azimut lopen, fijne oriëntatie dus, waar het postobject einde gracht is. 3 is de veiligste route omdat je de gracht hebt als herkenningspunt.

In een wedstrijd zal je niet altijd de wegen kunnen volgen, dan komt het erop aan zo vlug mogelijk enkele grote herkenningspunten te zien op de kaart waarlangs je moet passeren.

De post staat achter de vegetatielijn en het object is de boomstronk.De herkenningspunten zijn van rechts naar links, 1 pad, 2 gracht, 3 pad, verder loop je naar één van de twee vegetatielijnen om zo het punt te bereiken.

58

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Het lopen met kompas (Azimut) Je gebruikt het kompas: • •

Wanneer er geen opvallende merkpunten zijn. Wanneer er veel op elkaar lijkende merkpunten in dezelfde zone liggen.

Wat te doen wanneer de richting niet klopt? Wanneer de geplande afstand gelopen is en je bent niet aan het merkpunt dat je moet hebben, stop dan, kijk rond en probeer te achterhalen in welke richting je eventueel bent afgeweken, (dit kan zijn door je te haasten, loophinder in het bos, bergop of bergaf) kijk of er een merkpunt is dat overeenstemt met de details op de kaart. Loop echter nooit als een … van links naar rechts door het bos.Als er direct geen punt gevonden wordt ga dan terug naar het laatste punt waar je vertrokken was bij het tellen van de passen. (duimgreep)

Reliëf lezen Hoogtelijnen blijven ongeschonden, vandaar dat het heel belangrijk is om deze goed te kunnen lezen. Vaak zijn ze het enige hulpmiddel om zich te oriënteren. DUS LEER HET RELIEF GOED LEZEN!!!!!! In volgende tekening laten we verschillende voorbeelden zien:

1. Bovenste hoogtelijn is volledig gesloten en is het hoogste of laagste punt. (Top) 2. De lijnen die van de top weg buigen zijn uitlopers en langs hier is altijd de minst steile kant. 3. Het laagste punt tussen twee heuvels of het hoogste. (Col) 4. De lijnen die naar de heuveltop toe komen zijn inlopers en dit is altijd het steilste. 5. Wanneer er kleine streepjes in de hoogtelijn staan is dit altijd dieper en noemen we dit een inzinking. Opmerking: de kleine streepjes worden bijna nooit gebruikt bij inlopers. In de figuur is het aangebracht voor de duidelijkheid, om aan te tonen waar de diepte is.

59

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Methodisch-didactisch Uitzetten van een oriëntatieparcours Een voorwaarde voor een goede oriëntatieloop is een degelijke baanuitzetting. Op de eerste plaats moeten de afstand en de aard van een route worden aangepast aan het deelnemersveld om ontgoochelingen te voorkomen. Zowel overschatting als onderschatting wekken negatieve motivering op. De fysieke en oriënteringsvereisten moeten in overeenstemming zijn met leeftijd, geslacht en trainingstoestand. Variatie in het parcours is belangrijk : -hoogten en laagten in het reliëf laten opvolgen -parcoursdelen variëren in lengte -vaak van richting veranderen -loopstroken afwisselen (snel, traag, stijgend, dalend, oneffen, effen, droog, drassig)

Terreinkeuze De aard van het terrein oefent zowel invloed uit op de loopcomponent als op de oriëntatiecomponent. Een sterk golvend terrein vereist veel van de fysieke krachten, bemoeilijkt het oriënteren en is aldus minder geschikt voor beginners.

Parcours De trajecten lopen liefst niet samen met wegen om de loper vooraf geen te volgen weg te suggeren. Een boeiend element van oriëntatielopen is immers de routekeuze die de loper zelf moet maken. De baanlegger moet er altijd voor zorgen dat er verschillende routemogelijkheden zijn om de volgende post te bereiken. De loper moet dan kiezen welke hindernissen (heuvels, beken, bossen, dichte bossen,...) hij wil vermijden of doorlopen.

Kaartkeuze Ook hier heb je verschillende mogelijkheden, zoals een copie van een kaart, de originele kaart, een kaart met enkel gebouwen, …).

Controleposten Voor de keuze van de posten moet men erop letten dat zij zowel op de kaart als in het landschap herkenbaar zijn en correct opgesteld. Immers niet het zoeken van de posten maar wel het traject tussen twee posten moet een uitdaging scheppen. Goed geplaatste posten zijn : - opvallende punten in het reliëf (top van een heuvel, put, terreinplooien,...) - vegetatiegrenzen (scheiding van naald- en loofwoud, jonge aanplantingen,...) - kruisingen van wegen en brandwegen en afsluitingen

60

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Bovendien moeten de posten vanuit alle richtingen kunnen worden aangelopen met eenzelfde kans op herkenning. De motivatie voor de oriëntatieloper ligt vooral in het regelmatig vinden van een post. Een groot aantal posten moet men vermijden anders heeft de loper amper de éne post verlaten en hij bevindt zich reeds in het bereik van de volgende. De deelnemers moeten hun doorgang aan het punt kunnen signaleren. Dit kan door middel van : • een stempel • een eenvoudig nummer of letter op het signaal (men doet er goed aan een potlood of een balpen van een andere kleur dan het signaal bij te voegen). • (in het ideale geval) een competitietang • andere alternatieven: perforator, naald, nietjesmachine, …

Specifieke tips i.v.m. groepsinitiatie in de oriëntatiesport Bij initiatie primeert het aspect veiligheid. De uitdaging moet inherent zijn aan de activiteit maar fataal verdwalen moet angstvallig vermeden worden, wil men het zelfvertrouwen van de deelnemers niet aantasten. • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Het terrein moet voorafgaandelijk grondig verkend worden. Mogelijk zijn delen onbegaanbaar geworden. Kies het terrein in functie van wat je wenst te bereiken. Pas de afstanden aan, aan het doel en aan de deelnemers. Plaats de posten niet te ver uit elkaar, dit verhoogt de motivatie en geeft een groter veiligheidsgevoel. Zorg dat alle posten tijdig aangebracht zijn. Het is zeer hinderlijk als de eerste vertrekkers oponthoud krijgen omdat jij nog niet klaar bent met uitzetten. Geef indien nodig bijkomende info mee onder gesloten omslag. Kies je organisatievorm zodanig dat zoveel mogelijk leerlingen tegelijk actief kunnen zijn. Geef een duidelijke terreinbegrenzing aan. Plaats de posten zo dat ze gemakkelijk zichtbaar zijn voor wie een kaart heeft, maar niet opvallen voor een toevallige voorbijganger. Kies tijdens de initiatiefase voor partner- en groepsactiviteiten, eerder dan voor individuele activiteiten. Zorg dat je correct weet hoeveel deelnemers en hoeveel groepjes er onderweg zijn Geef vooraf tips wat men kan doen bij verdwalen (rechtdoor lopen tot herkenningspunt of terreinafbakening, terugkeren naar vorige post,...). Toon tijdens je uitleg reeds het baken of voorwerp dat de post aanduidt (lint, doek, wimpel, letter,...). *Wijs de deelnemers vooraf op de belangrijke onvolkomenheden van de kaart of breng zelf verbeteringen aan. Verbind de controlepunten met een rechte lijn (vogelvlucht) en maak geen scherpe hoeken. De lijnen mogen elkaar niet kruisen. Zorg dat het aangebrachte materiaal na de oefening volledig verwijderd wordt. Maak er geen speurtocht van, als de persoon zich op de juiste plaats bevindt, moet hij de post kunnen zien (geen posten verstoppen). Het eerste punt mag niet moeilijk te vinden zijn, want anders krijg je al bij de eerste posten een samentroeping. Zorg dat de controlekaarten, posten en kaartjes weerbestendig zijn (plastic kaftje). 61

Cursus BR Praktijk

• • • • • • • • • •

2de jaar L.O. + BR

Zorg ervoor dat je voldoende materiaal hebt. Als er materiaal uitgeleend wordt (bv. kaarten, kompassen enz.) nummer het en noteer zorgvuldig wat iedereen meegekregen heeft. Zorg dat je een moederkaart hebt met alle posten erop. Zorg dat je een gepunte controlekaart (moedercontrolekaart) hebt van de verschillende posten. Breng op je posten een aanduiding aan met het verzoek deze te laten hangen. Bepaal de tijd die je voorziet. Houd er rekening mee dat de deelnemers voor een onbekende opdracht staan. Het vraagt hun meestal heel wat meer tijd dan jij zelf erover gedaan hebt. Spreek met de deelnemers een tijdslimiet af. Wanneer deze limiet verstreken is, begeeft iedereen zich zo spoedig mogelijk naar het afgesproken punt. Spreek duidelijk af waar vertrek en aankomst gelegen zijn. Er moet iemand ter plaatse zijn. Zorg ervoor dat er een EHBO kistje voorhanden is om mogelijke kwetsuren te verzorgen. Laat eventueel de posten op het einde van de oefening door de deelnemers zelf ophalen hierdoor heb je zelf minder werk en ben je ook klaar als de deelnemers klaar zijn.

Deze sport heeft de natuur als sportveld, eerbiedig dit sportterrein: - Verniel geen beplantingen. - Plaats geen posten in jonge aanplant. - Laat geen sporen na, verwijder steeds alle merktekens. - Respecteer privéterrein. - Vergeet nooit toelating te vragen bij waters en bossen vooraleer een bos of park te betreden om een oriëntatieloopinitiatie te geven.

Oefenstof voor het aanleren van oriëntatielopen Men moet niet noodzakelijk onmiddellijk het bos intrekken. Veel te vaak wordt een beginneling vanaf de eerste keer alleen het bos ingestuurd en komt hij een hele tijd later ontgoocheld terug zonder zijn parcours met succes te hebben afgewerkt.

Oriënteren en lezen van de kaart

Observeren De deelnemers beschrijven om beurt een deel van een parcours, zoals ze het op de kaart zien. Al wandelend of lopend leggen ze het traject af en duiden zoveel mogelijk objecten aan die op de kaart vermeld staan. Er kan omgekeerd worden gewerkt. De deelnemers beschrijven dan de omgeving die ze doorlopen en zoeken daarna de overeenkomstige informatie op de kaart. De begeleider kan de aandacht vestigen op specifieke kaartsymbolen.

62

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Speldeprikloop in groep Tijdens de wandeling vraagt de begeleider aan de deelnemers op geregelde tijdstippen om met een speld exact te prikken op de plaats waar zij zich dan bevinden.

Bespreking afgelegde weg Per twee wordt een omloop afgewerkt. Bij elke controlepost wordt gepoogd als eerste de volgende post te bereiken via een verschillende weg. Achteraf worden de volgweg en de ondervonden moeilijkheden besproken.

Omloop via afwisseling Per drie wordt een kleine omloop gekozen. De eerste loper loopt zuiver op het kompas. De tweede tracht zoveel mogelijk langs duidelijke lijnen te lopen (grachten, bosranden,...). de derde loopt de ideale volgweg (reeds ingetekend op de kaart). Daarna wordt van opdracht gewisseld totdat elke loper louter op kompas, langslijnen en volgens de ideale weg gelopen heeft en zijn tijden kan vergelijken.

Vensterloop Op een halfblinde kaart zijn enkel de postomgevingen zichtbaar. Alle andere informatie is weggelaten. Door het bepalen van afstand en richting komen de deelnemers in de buurt van de posten vanuit een centraal punt. De sterroute is best geschikt als organisatievorm voor deze oriëntatievariante.

Posten plaatsen De begeleider verdeelt de kaart in sectoren. In kleine groepjes plaatsen de deelnemers één post in hun aangeduide sector. Na terugkeer in het centrum worden alle controleposten nauwkeurig op de kaart aangeduid en zoekt men de posten van de andere groepen.

Grijp de uitzetter Een uitzetter vertrekt met een aantal posten die hij in het terrein moet plaatsen. Na een tijdje start iemand die de geplaatste posten terug ophaalt en de uitzetter tracht in te halen.

Oriëntatieloop met valse en ontbrekende posten De begeleider plaatst een parcours in het terrein. De deelnemers krijgen een kaart met aangeduide controleposten. In de omloop kunnen echter, naast de juiste, ook valse posten staan. Deze valse posten staan niet precies op de juiste plaats zoals die op de kaart werd uitgezet. Ook kunnen juiste posten worden weggelaten. De lopers mogen enkel de codes overnemen van posten die op de juiste plaats staan.

Uitdagingsloop (Bv. laddersysteem) : De deelnemers gaan ergens een foto van een stripfiguur ophangen en kunnen daarna telkens een andere deelnemer uitdagen om het snelst diens foto te vinden (foto’s laten hangen!) (in stervorm).

63

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Puzzelloop : De postomgevingen worden op afzonderlijke strookjes papier gekopieerd. De leerlingen moeten de postomgevingen lokaliseren op de totale kaart en dan op het terrein.

Schatten van afstanden Bij de interpretatie van de kaart en het terrein behoort zeker ook het kunnen schatten van afstanden, om overeenkomst te kunnen beoordelen. Zowel de afstand die men loopt als een afstand die men ziet, moeten juist kunnen ingeschat worden.

Afstandsloop De begeleider loopt met de deelnemers afstanden die verschillen qua lengte en terrein. De deelnemers schatten telkens de gelopen afstand. Op kaart wordt de werkelijke afstand gemeten en vergeleken met de schattingen.

Driehoeksloop De deelnemers trachten in het terrein een gelijkzijdige driehoek te lopen; eventueel kan ook getracht worden die driehoek vervolgens in gelijke intervallen te lopen.

Vensterloop Op een halfblinde kaart zijn enkel de postomgevingen zichtbaar; door het bepalen van afstand en richting komen de leerlingen in de buurt van de posten vanuit een centraal punt (in stervorm).

Wegennetomloop Op de kaart is een gesloten omloop getekend, die enkel over wegen loopt. De deelnemers volgen de uitgestippelde weg en nemen de controlecijfers over van de posten die ze onderweg tegenkomen.

64

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Kompas hanteren Het kompas wordt voornamelijk gebruikt om het noorden te bepalen. Je dient je ertoe te beperken enkel te zeggen dat de rode naald naar het noorden wijst. Als je het kompas blijvend op een hoek van de kaart houdt, is het eenvoudig de kaart georiënteerd te houden. Meer geoefende oriëntatielopers kunnen tevens het kompas gebruiken om onmiddellijk de looprichting van de éne naar de volgende post te bepalen, en het kaartlezen te combineren met kompaslopen.

Graden lopen Indien dit nodig is wordt vooraf aan de deelnemers de windroos uitgelegd. Tijdens een wandeling geeft de begeleider richtingen aan : 40°, 175°, 80°, 320°, zuid-west, noord-oost,... De deelnemers reageren zo snel mogelijk en lopen in die richting. Door deze oefening verwerven de deelnemers kompasvaardigheid.

Azimut lopen De deelnemers bepalen zo snel mogelijk de kompasrichting van een object in het terrein dat door de begeleider werd aangeduid en lopen dan in die richting wanneer ze het aantal graden (= azimut) hebben geroepen.

Kompasvierkant Dit is een gecombineerde oefenvorm voor richtings- en afstandgevoel. Zoek een open terrein. Als startpunt neem je een goed herkenbaar punt (zoals een paaltje of een boompje). Loop 50 meter op de graden die je zelf kiest. Het is belangrijk dat je weet hoe groot je paslengte is. Na deze 50 meter tel je 90° bij het eerste gradenaantal. Weer loop je 50 meter. Nogmaals plus 90°. Dit doe je eveneens bij de laatste zijde van het vierkant. Kom je terecht op het startpunt?

Sterloop op kompas De deelnemers beschikken over een sterkaart. Hierop staan enkel de start, de posten, het noorden en de schaal aangegeven. De bakens liggen op een ongelijke afstand van een centraal punt. De afstand van de bakens tot het startpunt kan berekend worden, omdat de schaal opgegeven is. Voor elk baken wordt de kompasrichting opgemeten. De bakens hebben een controleteken dat moet worden genoteerd.

Lussenroute De lussenroute is een uitbreiding van de sterroute. De deelnemers leggen de trajecten niet heen en weer af, maar ze komen in een lus terug naar de centrale vertrek- en aankomstplaats.

65

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Klaverbladroute Na de start volgt het parcours een gezamenlijk traject voor alle deelnemers. Na een afstand, bijvoorbeeld wanneer de omgeving daartoe meer geschikt wordt, splitst de weg in drie lussen en worden de leerlingen verspreid. Tijdens het eerste deel kan gezamenlijk geoefend worden en aan de splitsing kunnen de deelnemers in groepjes verder lopen.

Kringroute Start- en eindpunt liggen op dezelfde plaats. Dit kan al dan niet aan de deelnemers worden meegedeeld. Als start- en eindpunt kan ook een centraal punt worden gekozen. Deze plaats ligt dan het dichtst bij alle punten van de omloop, wat organisatorisch een voordeel is. Verschillende groepen deelnemers kunnen bijvoorbeeld vanuit de centrale vertrekplaats naar verschillende punten op de kringroute vertrekken.

Spinnenwebroute Deze variante vertoont gelijkenis met een oriëntatieparcours. De deelnemers kiezen vrij de volgende posten die moeten worden opgezocht. Eventueel is het te volgen traject ook vrij te kiezen.

Blanco kaart Enkele posten worden op een blinde kaart overgenomen. Op deze blinde kaart worden eveneens de schaal, het noorden en een postenbeschrijving aangeduid. De deelnemers trachten het parcours zo snel mogelijk te doorlopen, enkel met behulp van een kompas.

Lijn-oriëntatie Op de kaart is een omloop getekend en de punten zijn verbonden door een lijn.

Scoreloop Een tiental punten liggen op de kaart en de deelnemers kiezen zelf de punten die ze gaan zoeken (de punten kunnen een verschillende score krijgen naargelang de moeilijkheidsgraad).

66

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Gecombineerde vormen : kaart, kompas, richting kiezen en afstand schatten Bij deze keuzevormen beschikken de deelnemers over een kaart en een kompas.

Geheugenoriëntatieloop Op elke post die op de route ligt, hangt een kaart met het vervolg van de tocht en een kompas. De deelnemers zonder kaart of kompas moeten telkens de gegevens van de post onthouden om naar de volgende post te lopen. De kaarten of de posten moeten loshangen, zodat de deelnemers zich met kompas en kaart kunnen oriënteren.

Sterloop Op een centrale moederkaart zijn een aantal punten aangeduid. De deelnemers nemen één punt over op hun eigen kaart. Zij noteren het controleteken van dit baken en keren terug naar het centrale punt. Dan wordt de volgende post overgetekend en gezocht. Bij een sterloop kunnen verschillende deelnemers op hetzelfde ogenblik starten in de verschillende richtingen. Omlopen met een centrale start en aankomst bieden verscheidene voordelen voor de beginnende oriëntatielopers. Ze hebben een duidelijk terugkeer- en referentiepunt en de begeleider is gemakkelijk bereikbaar voor instructies en de kans op verdwalen wordt verkleind.

Radaromloop Op een blanco papier worden een aantal punten overgenomen van een kaart (bijvoorbeeld door middel van doorzichtig kalkpapier). De deelnemers trachten met kaart en kompas de posten te bereiken die verschijnen als punten op een radarscherm. Op een blinde kaart moeten de startplaats, het noorden en de schaal worden meegedeeld.

Dropping Kleine groepjes worden op herkenbare punten gedropt in het terrein. Op hun kaart is enkel de aankomstplaats aangeduid. De groepjes trachten zo snel mogelijk bij de plaats van afspraak te zijn. Deze oriëntatievorm is overbekend als avontuurlijke tocht bij jeugdbewegingen, maar kan ook als oriëntatie-oefening worden gebruikt. Nachtdroppingen krijgen een extra avontuurlijke tint maar vragen de nodige veiligheidsmaatregelen.

Steraflossing Men vormt groepjes van twee tot drie lopers. Op het startsignaal vertrekt de eerste loper uit het groepje naar een aangeduide post en komt terug. Daarna mag de volgende loper van het groepje vertrekken naar dezelfde post. Als alle ploegleden dezelfde post hebben aangelopen mag de eerste loper opnieuw vertrekken naar een tweede post. Tussen de ploegleden mag er geen informatie worden uitgewisseld.

67

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

68

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Wat is via ferrata? Via ferrata is Italiaans en betekent vrij vertaald in het Nederlands 'ijzeren weg'. Het is een tussenvorm tussen bergwandelen en klimmen. Bij via ferrata, ook wel klettersteig genoemd, is een route uitgezet met staalkabels, die in de rotsen vastgezet zijn. De staalkabels zijn in eerste instantie bedoeld voor de bergsporter om zich aan te zekeren, waaraan de klimmer dus permanent vasthangt. Naast de staalkabels komen er op moeilijkere en steilere passages andere elementen bij kijken, zoals trappen en stiften, bruggetjes en dergelijke die het mogelijk maken de rotswand te beklimmen. Door gebruik te maken van deze elementen kun je bij via ferrata bepaalde plekken bereiken die je bij bergwandelen zeker niet zou kunnen bereiken. Viae ferratae zijn er in verschillende moeilijkheidscategorieën, van makkelijk (voor kinderen en beginners) tot zeer moeilijk (voor de zeer gevorderden). Dit maakt dat via ferrata een bezigheid kan zijn voor een zeer breed publiek, van jong tot oud.

Historiek via ferrata Via ferrata ontstond rond de vorige eeuwwisseling in de Dolomieten. Lang voordat de militairen het gebruik ervan systematiseerden tijdens de eerste wereldoorlog, hadden de Italiaanse gidsen reeds richels en kloven uitgerust met kabels voor hun klanten. De via ferrata werd gemaakt voor strategische doeleinden en tijdens de oorlog in de Dolomieten overbrugden ze de Italiaans-Oostenrijkse grens. In het begin van de 30-er jaren en tot na de 2e Wereldoorlog werd de Via delle Bochette uitgezet om zodoende de routes in de Brentagroep toegankelijker en minder tijdrovend te maken. Deze zeer populaire viae ferratae werden ontdekt door bergwandelaars, die nu bepaalde routes konden nemen die voorheen slechts begaanbaar waren voor de echte bergbeklimmers. Voortbordurend op het succes van de Via delle Bochette werden meerdere routes aangelegd en werden verouderde routes uit de 1e Wereldoorlog verbeterd in de Dolomieten. Momenteel zij er vele tientallen viae ferratae in de Dolomieten. Naast de Dolomieten zijn er in de Franse Alpen zeer veel viae ferratae te vinden. Verder zijn er verschillende routes uitgezet in Oostenrijk en Zwitserland en een enkele in Scandinavië. Zelfs in de Verenigde Staten is onlangs (augustus 2001) de eerste via ferrata aangelegd. Vandaag de dag is de viae ferratae in de Alpen trendsetters geworden. De trajecten zijn veel technischer geworden en zorgen voor sterke emoties bij het grote publiek.

69

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Wat is een touwenparcours? Een touwenparcours is een combinatie van diverse touwenbruggen (apenbrug, junglebrug,...), evenwichtsbalken en soortgelijke hindernissen die op variabele hoogte tussen palen of bomen gemonteerd worden. Meestal worden dergelijke hindernissen vervaardigd uit staalkabel met een doorsnede van 1 cm. Ze worden bevestigd rond bomen en aangespannen met een tire-fort. Tegenwoordig bestaat er een nieuwe trend om dwars door de bomen te boren en de kabel erdoor te trekken. Dit zou beter voor de boom zijn omdat men zo de doorstroom van sappen in de boom niet hindert (deze kanalen liggen immers net onder de schors). Bovendien zou een boom sneller kunnen herstellen van zulke verminking. Vanzelfsprekend kunnen deze parcours ook gemaakt worden van touw, dit is echter niet aan te raden indien de opstellingen even moeten meegaan. Hier vind je een overzicht van de vier meest voorkomende touwbruggen.

Apenbrug:

Deze hindernis bestaat uit 2 evenwijdige kabels. Bevestig beide musketons op de bovenste kabel.

Junglebrug: Deze hindernis bestaat uit 3 kabels die men kan gebruiken om te steken.Vaak worden deze drie kabels op gelijke afstanden elkaar verbonden. Daarom is er meestal een extra kabel voor de leeflijnen. Bevestig beide musketons dan ook op deze kabel. Wanneer deze kabel ontbreekt, bevestig dan één musketon op rechtse kabel en één op de linkse kabel. Tip: zet je voeten dwars op de kabel.

over met de

Balkenbrug: De balkenbrug lijkt zeer hard op de junglebrug, de onderste kabel is echter vervangen door zwevende balkjes. Het beveiligingsprincipe hetzelfde als bij de junglebrug. Tip: bij het oversteken van de leegte tussen de verschillende balkjes kan je je best opdrukken op je armen.

is

Enkele catcrawl: Hier tracht je je te verplaatsen over een horizontaal touw. De beheersing van de techniek vraagt een beetje oefening en wat evenwicht. Ga met je buik op het touw liggen, je handen voor je. Laat één been gestrekt naast het touw hangen, leg het andere been met de wreef op het touw. Trek je verder op je handen.

70

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Dubbele catcrawl Zelfde als voorgaande touwenbrug maar hier beschik je over 2 touwen die naast elkaar gespannen zijn met een halve meter tussen.

Historiek touwenparcours Touwenparcours kwamen einde jaren ’80 onder de naam ‘ropes courses’ uit de Verenigde Staten naar Europa overgewaaid. In ons taalgebied werden ze aanvankelijk overgenomen door ervaringsleerprogramma’s zoals Outward Bound, op de voet gevolgd door buitensportorganisaties en provinciale recreatiecentra. De bedoeling was om outdoor education toegankelijker te maken voor een publiek dat niet over de tijd of de financiën beschikte om aan langdurige en verafgelegen out-doorcursussen deel te nemen. Helemaal nieuw waren touwenparcours niet : het leger gebruikte reeds lang een aantal vergelijkbare oefeningen en wie bij ons naar een jeugdbeweging ging, was veelal vertrouwd met een aantal daarvan. Wel nieuw in de Amerikaanse trend was het gebruik van deze elementen voor vormingsdoeleinden. Zowel in het leger als in de jeugdbeweging werden touwenparcours vooral geassocieerd met durf en schrik overwinnen. Doen en lukken stonden centraal. Daarbij werd er impliciet vanuit gegaan dat het slagen in dergelijke proeven blijk gaf van karakter, doorzettingsvermogen en een aantal andere deugden. De nieuwe benadering benadrukte niet zozeer het al dan niet slagen als wel de manier waarop men de oefening deed en de beleving.

71

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Materiaal Bij via ferrata en touwenparcours moet je de beschikking hebben over een aantal materialen, om veilig de routes tot een einde te brengen. Naast een paar goede bergschoenen volgen hier de materialen die minimaal tot je uitrusting moeten behoren.

Helm Via ferrata heeft vaak plaats langs steile rotswanden, of zelfs onder overhangende gedeeltes. Hier is een gevaar aanwezig van vallende stenen. Een goede helm is derhalve onmisbaar, want steenval is de hoofdoorzaak van ongelukken. Je hoeft je hierbij geen enorme steenlawines voor te stellen; een klein steentje van enkele cm³, per ongeluk losgetrapt door een andere klimmer boven je, kan na enkele meters vrije val een lelijke hoofdwonde veroorzaken... Verschillende touwenparcours bevinden zich aan een rotswand, voorzie dan ook altijd een helm voor je deelnemers en jezelf. Neem hier opnieuw geen risico en schaf jezelf een lichte maar volwaardige klimhelm aan. Een fietshelm is geen volwaardig alternatief voor een klimhelm. Tevens biedt een helm bescherming bij een ongecontroleerde val. Bij de aanschaf van de helm moet vooral gelet worden op een goede pasvorm. Een goed passende helm zal beter zitten en derhalve betere bescherming bieden.

Klimgordel Op de passages waar staalkabels in de rotswand zijn gemonteerd, moet je jezelf zekeren. Om jezelf vast te maken aan de staalkabels, moet je in eerste instantie een zitgordel (ook wel sportklimgordel of heupgordel) hebben. Indien de gordel voor zowel binnen- als buitenactiviteiten gebruikt wordt, of als er geklommen wordt in zowel warme als koudere periodes van het jaar, is het ideaal om verstelbare beenlussen te hebben. De wijdte van de beenlussen kan dan aangepast worden aan de dikte van de kleding. Indien er grote haakafstanden zijn, of als er een grote rugzak gedragen wordt, kan men het beste kiezen voor een integraalgordel of voor de combinatie van een zitgordel met een losse borstgordel. Het aanhechtingspunt zit hierbij een stuk hoger, ongeveer midden op de borst in plaats van ter hoogte van je middel bij een zitgordel. Bij een eventuele val met slechts een zitgordel en met een zware rugzak, bestaat het gevaar dat je ondersteboven komt te hangen. Door het hogere aanhechtingspunt bij een integraalgordel, is dit gevaar niet aanwezig.

72

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Musketons Men gebruikt de musketons met een automatische sluiting. Ze moeten het label CE (overeenkomstig met de norm 1227) dragen. Ze zijn gemakkelijk te identificeren door de K met een cirkel errond.

Handschoenen Een paar handschoenen is aan te raden, het is wat aangenamer voor de handen en het is een soort bescherming, o.a. tegen bramen in de staalkabel. Het nadeel van handschoenen is dat touw- en musketonhandelingen wat stroever verlopen.

Leeflijn: Dit is het meest specifieke uitrustingstuk voor via ferrata, de leeflijn is specifiek voor via ferrata. De leeflijn bestaat uit een Y-vormig systeem met een speciale, automatisch sluitende karabiner (type K, specifiek voor via ferrata) aan de 2 uiteinden. In het midden van de leeflijn bevindt zich de levensnoodzakelijke schok-absorber, die vastgemaakt wordt aan de klimgordel met schroefmusketon.

Dubbele leeflijn: Waarom heb je zo’n dubbele leeflijn nodig? Zoals je ondertussen weet loopt er over het gehele via ferrata parcours een stevige kabel. Via de leeflijn klik je jezelf dubbel vast aan deze kabel. Deze kabel is echter om de 5 meter verankerd in de rots, m.a.w. je kan de karabiner er niet verder laten op doorglijden. Je moet je dus losklikken Daarom is er dus een dubbele leeflijn met twee karabiners. Je maakt je eerste lijn los - je hangt nog steeds vast aan de tweede leeflijn - en klikt die in nà de verankering. Dan klik je de tweede los en klik je die ook opnieuw in nà de verankering. In twee bewegingen ben je de verankering gepasseerd zonder ooit maar één moment los te zijn van de kabel

Schokabsorber: Wat een leeflijn bijzonder maakt is de schokabsorber. Deze moet de energie, die vrijkomt tijdens een val, absorberen. En deze energie is niet van de minste. Zelf het sterkste klimmateriaal zou breken bij gebrek aan energieabsorber.

73

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Methodisch-didactische principes Quotering Klim nooit een via ferrata boven je niveau: op het traject kan je niet rechtsomkeer maken. Daarom zijn alle viae ferratae gequoteerd volgens de classificatie die ook in het alpinisme wordt gebruikt. • • • • •

F PD AD D TD

•

ED

(= Facile) - Initiation à la via ferrata (= Peu Difficile) - Enfant et débutant (= Assez Difficile) - Pour débutant bien accompagné (= Difficile) - Pour personnes habituées (= Très Difficile) - Physique pour les personnes habituées possédant déjà de bons bras (= Extrement Difficile) - Très physique pour les personnes habituées possedant de très bons bras

Wat het touwenparcours betreft benadruk je eveneens dat ze de leeflijnen één per één overklikken. Er mag niet meer dan 1 persoon op een touwenbrug. Een vaak voorkomende beginnersfout is het vergeten te "herklikken" van de leeflijn ter hoogte van een verankering. De beginner klimt enthousiast verder en merkt plotseling dat zijn leeflijn niet meer verder wilt. De veiligste manier van inklikken is dit zo snel mogelijk, onder de verankering te doen. Je valafstand is het hoogst net onder de verankering, dus hoe eerder je je leeflijn boven de volgende verankering inklikt, hoe sneller je opnieuw veilig bent

De valfactor Een woordje uitleg over de valfactor. De kracht van een val wordt uitgedrukt in de valfactor. Hoe hoger deze is, hoe zwaarder de val en hoe zwaarder de schok... voor de verankering, het klimmateriaal (gordel, leeflijn, karabiners)... én voor het lichaam! Tijdens een via ferrata en het touwenparcours kan je "maar" zo’n goeie 5 meter vallen, gezien er om de 5 meter ankerpunten voorzien zijn (en je dus valt tot op het vorige ankerpunt). Deze "geringe" val is echter véél gevaarlijker dan een "alpinisten" val van vele tientallen meters Hoe komt dit? De valfactor (de intensiteit van de val) geeft de verhouding aan tussen de gevallen afstand en de hoeveelheid touw dat deze val heeft helpen opvangen. Een klimtouw is namelijk dynamisch en helpt de zware schok van een val opvangen (vergeet de Hollywood scènes waar de held een oud, statisch hennep touw rond zijn middel bindt en zich zo in de diepte gooit... wellicht breekt het touw niet, maar onze held kan meteen afscheid nemen van zijn ribben, ruggegraat en organen).

74

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Het touw moet dus elastisch zijn. Hoe hoger de alpinist klimt, hoe meer touw er onder hem hangt, hoe meer elasticiteit er ter beschikking is om de schok bij een eventuele val op te vangen. Stel dat een alpinist net 60m geklommen heeft, en daar een val maakt van 15m. Er is 60m touw beschikbaar om de val van 15m op te vangen. De valfactor bedraagt 15/60 = 0,25. Wat een lage valfactor is; de alpinist valt dus nagenoeg comfortabel (niettegenstaande een val van 15m!) Stel dat dezelfde alpinist een val maakt van 4 meter op 10m hoogte, dan bedraagt de valfactor 4/10 = 0,4... wat bijna het dubbele is van de vorige valfactor. M.a.w. deze "korte" val is veel zwaarder dan voorgaande val. Simpel gesteld kunnen we zeggen dat een valfactor lager dan 1 aanvaardbaar is. Een valfactor van 1 is een zware val (je valt even veel als je touw hebt). Een valfactor van 2 (dit is de maximale valfactor in alpinisme: je valt dubbel zo diep als je touw hebt) is een extreme zware val en grenst aan de limieten van het materiaal en het menselijk lichaam. Terug naar via ferrata en touwenparcours. Hoe werkt de valfactor hier? Hier kan je maximaal zo’n 5 meter vallen. Maar... er is geen lang elastisch touw om je val op te vangen... Je hebt enkel je leeflijn die zo’n meter lang is... Je valt dus een valfactor van 5 / 1 = 5!!! M.a.w. 20 (twintig!!!) keer harder dan onze alpinist tijdens zijn eerste val van 15m. Waar een factor 2 in alpinisme zeer gevaarlijk is, val je hier maar eventjes een factor 5. Hoe kan je een dergelijke val overleven? Dankzij de schok-absorber. Deze compenseert het gebrek aan vele meters elastisch touw om de schok op te vangen. Tijdens de korte via ferrata-val eveneens als de val van het touwenparcours, remt de leeflijn door de schokabsorber, wat de energie opneemt in plaats van door te sturen naar het lichaam. Het lichaam krijgt een schok te verwerken, maar zonder ernstig letsel.

Begeleiden van Via Ferrata en het touwenparcours Via ferrata Net zoals in alle andere buitensporten is veiligheid bij deze activiteit het allerbelangrijkste. Het is dan ook aan de begeleider van de groep om er steeds voor te zorgen dat veiligheid gerespecteerd wordt en de deelnemers voldoende informatie hebben. Dit begint al op het terrein bij het aandoen van het materiaal. Om de via ferrata te doorlopen moeten we het juiste materiaal bijhebben. Het materiaal is hoger besproken, maar hier volgt nog eens een checklijst en een volgorde van aandoen. De begeleider doet telkens voor hoe men een deel van het materiaal aanbrengt en controleert vervolgens de groep.

75

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

1. Een gordel: De gordel moet met de lus naar voren gericht voor je gehouden worden (= het inbindpunt, wat niet verward mag worden met de materiaallussen!), vervolgens stap je door de brede band door elk van de beenlussen. Het aanspannen van de gordel begint met de brede band rond de heupen en vervolgens de beenlussen. De gordel mag goed aanpassen, maar moet comfortabel zitten en de bewegingen niet beperken. Als standaard kan men zeggen dat men nog een hand tussen de heupriem kan steken en 4 vingers tussen de beenlussen. Controleer je groep! 2. Leeflijn: De leeflijnen die gebruikt worden bij Wild Trails bestaan uit: één schroefmusketon, een afdaalacht, een shockabsorber, 2 dynamische touwen met elkaar verbonden met aan het uiteinde van elk touw een gewone musketon. De schroefmusketon wordt opengeschroefd, door de lus vooraan aan de gordel gehaald en vervolgens terug dichtgeschroefd. Je schroeft de musketon altijd volledig dicht en een kwartje terug, dit om te voorkomen dat bij een eventuele val de sluiting vast komt te zitten. De leeflijnen mogen nooit over de grond slepen, dit om te voorkomen dat er zand in het touw komt en hierdoor de levensduur van de touwen aanzienlijk verkort wordt. Een handigheidje dat kan helpen is het volgende: steek de leeflijnen onder je linkeroksel door over je rechterschouder en klik beide musketons vast in het grote oog van de afdaalacht. Controleer je groep! 3. Helm: De helm is een zeer belangrijk onderdeel van je uitrusting, hoewel de meeste deelnemers dit niet beseffen en deze (zeker bij warm weer) wel eens durven afzetten. De helm moet echter altijd gedragen worden van zodra men onderaan of op de rots is. Bij het opzetten van de helm is het logo-stickertje van Wild Trails steeds vooraan. Hij is makkelijk verstelbaar door middel van de gele wieltjes die zich aan de binnenkant bevinden. Draai eraan om de helm nauw aansluitend te maken of breder. Hier geldt weer de regel: hij mag niet wegzakken maar moet comfortabel zitten. Verder wordt de helm vastgezet door een gespje onder de kin, dit kan ook versteld worden. Controleer je groep! 4. Controleer je groep nu nog eens helemaal en zorg ervoor dat je niemand vergeet. Laat de mensen die je gecontroleerd hebt zich duidelijk van de anderen verwijderen. Let goed op, mensen laten zich niet graag controleren en vooral diegenen die al enige ervaring hebben. 5. Handschoenen: Men kan eventueel handschoenen nemen, hoewel dit niet verplicht is. Laat de deelnemers nooit eerst handschoenen uitzoeken en begin ze daarna pas te controleren. De meeste zijn zo intens aan het zoeken dat ze niet luisteren naar je instructie.

76

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Wild Trails heeft een mooie via ferrata die tevens de tweede grootste in België is. Deze “ijzeren weg” heeft niet enkel een paar leuke (lees: moeilijkere) passages, maar leent zich zeer goed tot initiatie. Het begin van de via ferrata bij WT loopt horizontaal op een tweetal meter boven de grond. Na je uitleg laat je de eerste deelnemers vertrekken en kan je hen permanent observeren en feedback geven vanaf de grond. Uitleg die je moet geven bij via ferrata: 1. Helm opzetten en niet meer afzetten tot de begeleider de toestemming daartoe geeft. Vertel je groep dat het maar een klein steentje hoeft te zijn dat naar beneden valt om een lelijke hoofdwonde te veroorzaken. Wanneer de deelnemers een steentje onder hun voeten voelen wegrollen, moeten ze ‘caillou’ roepen, wat steen betekent. Zo weten de anderen, die zich onder hem/haar bevinden dat ze niet naar boven mogen kijken. 2. Een klein woordje over de historiek van de via ferrata. 3. Losmaken van de leeflijnen en nog eens controleren of de schroefmusketon wel vast is. 4. Je wijst de mensen op de stalen kabel die over het hele parcours hangt, deze dient als beveiliging, je moet dan ook steeds verbonden zijn met de kabel. Je klikt de musketons steeds met opening weg van de rots, dit om te voorkomen dat een uitstekende rotspunt de musketon opendrukt. Je maakt ook steeds je 2 musketons vast aan de kabel. Je doorloopt zo het traject tot je bij een bevestigingspunt van de kabel in de rots komt, hier klik je de musketons één per één over naar het vervolg van de kabel. Kinderen maar vooral volwassenen moeten zeer goed in het oog gehouden worden omdat ze nonchalant durven worden en de 2 musketons tegelijk overpikken. 5. Op de horizontale stukken mogen de deelnemers met meerdere (max. 3 personen) tussen 2 ankerpunten aan de kabel bevestigd zijn. Op de verticale stukken echter maar met 1 persoon tegelijk. Dit laatste is om te voorkomen dat bij een eventuele val de valler nog enkele mensen meesleurt. 6. De mensen mogen de voetsteunen en armsteunen gebruiken om het parcours te overbruggen. Mogelijke progressies voor gevorderden: geen armsteunen gebruiken, geblinddoekt met mondelinge begeleiding,… Dit wordt echter in praktijk nooit of zeer zelden toegepast aangezien de tijd slechts beperkt is. Bij het vertrek laat je de mensen die hoogtevrees of andere angsten moeten overwinnen eerst gaan, mensen die een beetje ervaring hebben, zet je meestal laatst. Je laat de mensen vertrekken uiterst rechts waar de via ferrata begint en je observeert de deelnemers waarbij je vooral let op: 1. Correct overpikken bij de ankerpunten. 2. Slechts 1 persoon op een verticale kabel. Vraag de eerste deelnemer te wachten aan de boom langs het parcours zodat je iedereen kan observeren. Wanneer de laatste op de via ferrata is, neem je de leiding over door aan de boom op het parcours te klimmen. Tijdens het verdere verloop van de activiteit tracht je als begeleider je groep regelmatig terug te groeperen door te wachten op achterblijvers. Bovendien is het aangewezen als begeleider zoveel mogelijk het overzicht over de groep te behouden.

77

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Touwenparcours Ook bij het touwenparcours is het juiste materiaal uiterst belangrijk (zie de eerste vijf punten via ferrata). De uitleg die je geeft bij het touwenparcours komt ook grotendeels overeen met via ferrata: Enkele verschillen: • Maximaal 1 deelnemer op elke touwbrug • Op het einde van een touwbrug, wacht je telkens op de persoon achter je. Het is dan ook de taak van de voorgaande, de volgende in te lichten wat hij/zij precies moet doen om de hindernis te overwinnen. Het spreekt vanzelf dat het hier vooral over veiligheid gaat, waar men precies moet inpikken met de musketons en dergelijke. Spreek dit dan ook vooraf af met de groep en kleed het eventueel in als een communicatieoefening. Bij het begeleiden van het touwenparcours is het uitermate belangrijk dat je de route kent, zodat je verzamelpunten makkelijk kan bepalen. Tevens kan je dan ook punten bepalen waar je je als begeleider zal opstellen om een zo goed mogelijk overzicht over de groep te behouden.

78

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

79

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Inleiding Het begrip speleologie is afgeleid van twee Griekse woorden: “spelaion”, dat holte of grot betekent en “logos” dat leer of studie betekent. Met andere woorden kunnen we zeggen dat speleologie de studie van grotten is. Naast de studie vormt het sportieve gebeuren, het klimmen en voortbewegen in grotten, een belangrijk aspect van de sport. Voor de meeste mensen is het beoefenen van de speleologie een vorm van recreatie of hobby. Soms gaat het dan om interesses voor de wetenschappelijke kant, soms meer om de sportieve activiteit, of juist beide.

Onstaan van grotten Als we over soorten grotten praten dan kunnen we die indelen in 2 groepen. Deze worden ingedeeld op het verschil van hun ontstaansvorm. De 2 groepen zijn primaire grotten en secundaire grotten.

Primaire grotten zijn gelijktijdig met de vorming van het gesteente waarin ze voorkomen ontstaan. • •

•

•

Lavagrotten ontstaan als er een oppervlakte ontstaat van lava die afkoelt en daaronder wegstroomt, of als er grote gasbellen in het stollende lavagesteente worden ingesloten. IJsgrotten zijn meestal te vinden in grote gletsjers. Ze ontstaan door een eroderende werking van smeltwater wat langs het ijs schuurt. Ijsgrotten kunnen groot worden maar hoe groter ze worden hoe groter de kans wordt op instortingsgevaar. Turfgrotten worden gevormd doordat kalkhoudend water van beekjes steeds nieuwe laagjes kalk achterlaat op organisch materiaal (mos, takjes, blaadjes). In de loop van de eeuwen ontstaan metershoge kalkbarrières. Hierbij kunnen turfgrotten ontstaan. Turfgrotten zijn in het algemeen vrij klein. Koraalgrotten ontstaan onder water. Allerlei kleine koraaldiertjes maken daar kleine bouwwerken van koraalkalk. Daarbij kunnen ook ingesloten ruimtes worden gevormd.

Secundaire grotten zijn niet tegelijk ontstaan met het gesteente waarin ze voorkomen. •

•

Karstgrotten ontstaan als kalkhoudend gesteente wordt opgelost in water. Dit oplossingsverschijnsel noemen we corrosie. Hoe meer water er is hoe meer steen er wordt opgelost. De ruimte wordt steeds groter en water heeft meer ruimte om er met een grotere snelheid doorheen te stromen. Daardoor ontstaat er ook erosie waarbij de wanden van het gesteente worden afgeschuurd. Ook dat speelt weer een grote rol bij de vorming van de grot. Het merendeel van alle grotten en vrijwel alle grotere grotten zijn karstgrotten. Tektonische grotten worden gevormd door het verschuiven van verschillende aardkorsten. Bij het verschuiven van deze aardkorsten ontstaan breuken en spleten. Er kunnen verschillende lagen boven en onder elkaar komen te liggen met daartussen verschillende ruimtes. Dat zijn dus de grotten.

80

Cursus BR Praktijk

•

•

2de jaar L.O. + BR

Windgrotten ontstaan door erosie van het gesteente. Bij windgrotten zorgt de wind ervoor dat kleine zanddeeltjes een schurende werking krijgen op het gesteente waardoor er holtes ontstaan. Dit soort grotten komt vooral in de zandsteengrotten in woestijngebieden voor. Brandinggrotten ontstaan door de constante golfinslag op steile rotsen. De eroderende werking van water en zand dringt vaak tientallen meters in de rotsen door.

De karstgrotten zijn voor ons het interessantste omdat de meeste grotten tot deze categorie behoren en speleologen dit type grot dan ook meestal bezoeken. Grotten kunnen we ook indelen volgens aanwezigheid van water. Fossiele grotten zijn grotten waar geen water meer in aanwezig is en er dus nauwelijks meer iets door water aan de vorm van de grot verandert. Actieve grotten echter zijn nog steeds voorzien van water en hierdoor nog steeds onderhevig aan veranderingen. Meestal kan men in een grot de twee fenomenen onderscheiden.

Vorming van druipsteen Het infiltrerende water gaat kleine hoeveelheden calciet of kalkspaat op de bodem en het plafond van gangen afzetten. Dit gebeurt voornamelijk in het fossiele gedeelte van een grot. Al naargelang van de manier waarop druipstenen ontstaan, kunnen we deze als volgt benoemen: • • • • •

Stalactieten zijn langwerpige druipstenen die vanaf het plafond naar beneden groeien en zijn hol. Stalagmieten zijn langwerpige druipstenen die vanaf de vloer naar boven groeien en zijn vol. Zuilen worden gevormd door stalactieten en stalagmieten die aan elkaar groeien. Gordijnen zijn lange dunne stalactietplaten. Macaroni's zijn stalactieten met een diameter van enkele millimeters die een lengte van verschillende meters kunnen bereiken;

81

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Materiaal •

Kleding

Een pak dat uit één deel bestaat is het makkelijkst om te dragen, het stroopt niet op als je door nauwe openingen gaat en je hebt hierin ook minder warmteverlies. Je kan in droge grotten gewoon stoffen pakken (overall) aandoen, maar in natte/vochtige grotten is het aanbevolen om kunststof pakken aan te doen. Deze hebben klittenband of drukknopen als sluiting. Meestal hebben deze pakken ook een capuchon voor het klimmen in watervallen. •

Verlichting

Bij de meeste buitensportbedrijven maakt men gebruik van batterijlampen (Petzl,…). Voor professioneler gebruik onderscheiden we ook de Acculamp en de Carbidlamp. De batterijlamp is geschikt voor korte tochten (zoals bij Wild Trails) en als reservelamp. De batterij mag niet in de helm zitten. Meestal wordt er een platte 4,5 volt batterij gebruikt. Deze geven ongeveer 10 tot 20 uur licht; het voordeel is dat deze snel en makkelijk te vervangen zijn. •

Reservebatterij en Reservelampjes

Voorzie steeds een reservelampje (zit meestal achter de lampenkop) en een reservebatterij. Draag de batterij steeds op je lichaam, zodat de levensduur niet verkort wordt door de koude. Als begeleider heb je natuurlijk meerdere lampjes en batterijen bij. •

Helmen

Er zijn veel soorten helmen, let echter altijd op het UIAA-label. De helm dient om je te beschermen tegen vallende stenen en pijnlijke builen op je hoofd. De lamp wordt aan je helm vastgemaakt zodat je je handen vrij hebt. Een goede helm heeft een kinbandje waardoor hij stevig op je hoofd vastzit. •

Veiligheidsdeken

Het speciale isolerings-reddingsdeken wordt gebruikt om slachtoffers te beschermen tegen onderkoeling of oververhitting. De zilveren zijde weerkaatst de warmte. Bij hypothermie/onderkoeling wikkel je het slachtoffer in met de zilveren kant op het lichaam. Bij hyperthermie/overhitting doe je het omgekeerde om de warmte af te stoten. Neem echter altijd een deken mee, de folie weegt niks en het is niet duur. Er bestaan 2 soorten: een flinterdun (60gr.) en een iets dikker dat herbruikbaar is (200gr.) Maat: 220cm x 160cm

82

Cursus BR Praktijk

•

2de jaar L.O. + BR

Zitgordel

Bij Wild Trails gebruikt men als speleogordel de klimgordels die men ook gebruikt voor de activiteiten op de rots. Hier moet men echter opmerken dat dit niet gebruikelijk is, meestal maakt men gebruik van speciaal ontworpen zitgordels. Deze zijn enerzijds beter geschikt om te jumaren en kunnen anderzijds beter tegen water en modder. Een mooi alternatief voor de gordel wordt hieronder beschreven. Sommige buitensportbedrijven gebruiken dit wel eens als alternatief. Hier wordt uit 5 meter dynamisch touw een zitgordel gemaakt. Neem het koord dubbel en meet met de lus in de rechterhand het dubbele koord af tot onder je linker oksel. Leg op deze plaats een achtknoop in het dubbele koord. De lus die is ontstaan moet nu de lengte van je arm hebben. Doe de lus tussen je benen naar achteren tot de knoop tegen je staartbeen aan zit. Neem nu één van de losse uiteinden en steek deze aan een kant van je heup door de lus van achteren. Doe ook het andere losse uiteinde door de lus. Trek ze aan en verbind de losse einden vooraan met een visserssteek.

•

Leeflijn

De leeflijnen die bij Wild Trails gebruikt worden, zijn trouwens dezelfde die men gebruikt bij de via ferrata en de touwenparcours. Ze bestaan uit: één schroefmusketon, een afdaalacht, een remplaatje, 2 dynamische touwen met elkaar verbonden met aan het uiteinde van elk touw een gewone musketon. Gebruik: zie via ferrata en touwenparcours. •

Musketon

Je hebt één stalen eivormige musketon met schroef nodig voor het afdalen. Je kunt kiezen tussen D-vormige en O-vormige modellen. De D-vormige zijn sterker (D-vormige zijn minstens 25 kN tov een O-vormige 22 kN), maar een O-vormige heeft als voordeel dat ze makkelijker te gebruiken zijn.

83

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Methodisch-didactische principes Je kan 3 fasen onderscheiden: Fase 1: Net voor je de grot ingaat -

Je zegt en toont je groep hoe ze de lamp kunnen aandraaien en uitdraaien. Laat ze het testen maar druk erop dat ze zoveel mogelijk de batterijen sparen. Spreek dan ook af dat bij verzamelpunten de meeste mensen hun lamp uitdoen. In een grot wordt niet geroepen, benadruk dat. Leg uit dat we het natuurlijke milieu zo min mogelijk willen storen. De volgorde van de deelnemers die aangenomen wordt bij het in de grot gaan wordt gedurende de hele tocht behouden, de begeleider gaat als eerste. Meestal gaat er nog een tweede begeleider mee, deze gaat als laatste of voorlaatste de grot in. Tijdens de speleo moeten de deelnemers constant hun voorganger blijven zien, is dat niet het geval, wordt dat onmiddellijk gemeld en naar de begeleider doorgezegd. Belangrijke informatie, zoals vb een put, plas, stalactiet,… wordt zorgvuldig doorgezegd aan jouw nakomer en geen 5 meter op voorhand! Problemen bij één of enkele van de deelnemers worden niet naar voor geroepen, maar doorverteld aan de voorganger. Respect voor de fauna en flora in de grot is heel belangrijk, zo laten vb. de deelnemers de druppels aan de stalactieten hangen, want dat is een proces van heel lange duur dat dan in een fractie van een seconde verwoest wordt.

Fase 2: In de grot -

Als begeleider check je regelmatig of iedereen kan volgen. Voorzie geregeld verzamelmomenten (op open plaatsen). Op een verzamelpunt kan je iets vertellen over de grot: Vb: In de grot heerst een constante temperatuur. In de grot is het volledig donker, laat deelnemers hun lamp uitdoen. Hoe is de grot ontstaan? Een korte en bondige toelichting kan boeiend zijn. - Wanneer de grot het toelaat kan je spelletjes spelen in de grot. Vb: Een stukje zonder licht verdergaan, begeleider eerst. Benadruk dat de deelnemers de voeten van de vorige kunnen blijven voelen. Deelnemers zelf de weg laten zoeken (er mogen geen putten in de buurt zijn!) Deelnemers zelf de weg in het donker laten zoeken (alleen wanneer het een vrij ‘vlak’ stuk van de grot betreft).

Fase 3: Wanneer je uit de grot komt -

De lampen onmiddellijk uitdoen, energiebesparing. Poetsen van het materiaal

84

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Inleiding “It’ s not that I go out to impress anyone, or try and say I’ m better. It’s just the wonderfull experience of testing yourself against nature and the elements.”

Shaun Baker, World champion white water kayaking

Voor onze praktijk natuursporten varen we op vlak water. Deze vorm van recreatief varen laat toe om met een minimale vaardigheid toch veel plezier te beleven op het het water. De basistechnieken worden verder in deze bundel besproken. Eerst een kort overzicht van de andere kajakdisciplines: • • • • • •

K1, K2, K4: een Olympische discipline waar gebruik gemaakt wordt van lange, smalle (en dus instabiele) boten. Het gaat hier over een wedstrijd snelheid op vlak water met respectievelijk 1, 2 of 4 kajakkers in een boot. zeekajak: een snelle, grote en stabiele boot die echter niet erg wendbaar is. Deze boten zijn uitermate geschikt voor langere tochten op zee. branding, surf-kajak: bootje dat speciaal is ontworpen om in de golven te surfen.. Bij bepaalde types zit je bovenop een gesloten boot. afdaler: boottype dat ook op wild water wordt gebruikt en waarmee –zoals de naam het zegt- wedstrijden worden gehouden waarbij je zo snel mogelijk een stuk rivier moet afdalen. Het is een snelle stabiele boot die weinig wendbaar is. slalom: zeer stabiele boot die het met zijn grote wendbaarheid mogelijk maakt om een slalomparcours (bestaat uit opgehangen poortjes) af te leggen op stromend water. rodeo: kort bootje met weinig volume waarmee men op wild water tal van bewegingen en truuks kan uithalen. Zeer geschikt voor bijvoorbeeld zwaar verblokte Alpenbeken van serieus niveau. Nadeel: erg trage boot.

•

polo: een snelle wendbare boot die wordt gebruikt voor het spelen van kajakpolo.

•

trekking: trage, stabiele boot met laadvermogen zodat je voor meerdere dagen op en naast de rivier kan voorzien in eigen middelen. …

•

85

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Het bevaren van rivieren wordt ingedeeld in moeilijkheidsgraden van I tot VI. • • • • • •

I = Gemakkelijk. Kleine stroomversnellingen met lage golven. Doorvaart makkelijk te herkennen. II = Middelmatig moeilijk. Veel stroomversnellingen met een regelmatige golfslag. Gemakkelijk te overwinnen keerwater of draaikolken, gemakkelijk te herkennen. III = Moeilijk. Talrijke stroomversnellingen met hoge, onregelmatige brekers en golven, keerwater en draaikolken. IV = Zeer moeilijk. Lange gerekte stroomversnellingen met hoge onregelmatige golven, moeilijke kolken en brekers en keerwaters. V = Buitengewoon moeilijk. Lange ononderbroken stroomversnellingen met moeilijke onregelmatige brekers. Lastig keerwater en het is noodzakelijk het traject op voorhand te verkennen. Hoge stroomsnelheid. VI = Extreem moeilijk. Alle onder V genoemde moeilijkheden, maar dan stijgend in kwadraat. Levensgevaarlijk.

Indien je later kajak zou gaan begeleiden, tref dan steeds de nodige voorzorgsmaatregelen. Te beginnen met de zwemvest, gaande tot een goede organisatie waarbij het mogelijk is al je deelnemers in het oog te houden. Mocht je de kans krijgen om groepen te begeleiden in het buitenland, zorg dan dat je op de hoogte bent van de daar geldende wetten en regels. Denken we hier in het bijzonder aan de Alpenlanden die sterk zijn gereglementeerd op gebied van bergsport. Dek jezelf in, neem geen risico’s en schat je groep goed in. Maar bovenal, geniet van de sport in al haar facetten!

Voorbereiding aan wal Kledij: deze pas je natuurlijk aan aan het weer. Het zwemvest dragen we altijd. Wanneer het kouder weer is, geven we iedereen een neopreenpak. Een regenjasje (type k-way) is interessant om de wind tegen te houden en wanneer de mouwen goed aansluiten rond de pols, heeft men minder last van inlopend water tijdens het varen. Het spatzeil dragen we niet bij een initiatie, dit heeft niet alleen weinig zin, maar kan ook voor onnodige paniek zorgen bij kentering. Wanneer we het spatzeil wel gaan gebruiken, let er dan steeds op dat de lus vooraan vrij is zodat de gekenterde snel zijn "jupe” kan lostrekken wanneer hij omgaat. Oefen dit eerst in aan wal, zo raak je vertrouwd met deze handeling. Je kan het spatzeil ook losmaken door één of beide knieën naar boven te strekken. Zorg ervoor dat het zeil nauw aansluit rond je middel en om het vast te maken op de kuip, leg je het eerst achter de achterrand om vervolgens de voor- en zijkanten goed te hangen. Indien er luchtzakken in de boot zitten, controleer dan even of ze vol zijn, anders blaas je ze even bij. De luchtzakken kunnen zowel voor- als achteraan in de boot zitten (bij voorkeur beide) en hebben als belangrijkste functie de boot drijvende te houden. Ze reduceren ook het volume water waarmee de boot zich kan vullen en ze bevorderen de stevigheid. Bij veel boten op vlak water zal je geen luchtzakken aantreffen maar op wild water zijn ze geen overbodige luxe.

86

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Om goed in de kajak te zitten, maken we gebruik van de voetensteunen. Er zijn twee soorten: de verstelbare die bestaan uit een voetplaat die je d.m.v. schroeven in de zijkant kan verstellen of de vaste (cfr. Hofstade). Controleer of de ruggensteun vast zit en pas hem eventueel aan. Indien hij ontbreekt, kan je met een touwtje en een reserve zwemvest al heel wat oplossen. We kijken even na of we linkse of rechtse peddels hebben. Een rechtse peddel herken je op de volgende manier: wanneer we de peddel verticaal voor ons plaatsen met de holle kant van het onderste peddelblad naar ons toe gericht, dan wijst de holle kant van het bovenste peddelblad naar rechts. Bij een linkse peddel wijst het bovenste peddelblad naar links. We maken gebruik van peddels waarvan de bladen op 90° t.o.v. elkaar staan. Er worden nu ook peddels gemaakt waarvan deze hoek kleiner is. Dit is niet alleen interessanter voor rodeo, maar verkleint ook het risico op tendinitis in de pols bij lang peddelen.

RECHTSE

LINKSE

Terwijl we ons nog aan wal bevinden, leren we de goede zithouding en de peddelgreep aan. De ideale zithouding is mooi rechtop, hiervoor gebruikmakend van de ruggesteun. De voetensteunen gaan we zo plaatsen dat we onze benen niet meer kunnen strekken. De voeten duwen tegen de steunen en de knieën worden tegen de zijkant gedrukt. Dit is niet alleen de stabielste houding, maar maakt het ook mogelijk de boot te sturen en te stabiliseren met het bekken. De “toeristenhouding” waarbij men lekker doorzakt en/of achterover gaat leunen is instabiel en kan ruglast veroorzaken. Voor een goede peddelgreep kan je de peddel op je hoofd leggen en je handen zodanig plaatsen dat de hoeken tussen peddel en bovenarm en de hoek in de elleboog 90° bedragen. Let er ook op dat je de peddel symmetrisch vasthebt d.w.z. dat de afstand tussen hand en blad aan weerszijden gelijk is. Dit is naar krachtgebruik toe de meest efficiënte houding. Het niet symmetrisch vasthouden van de peddel maakt het de beginnende vaarder vaak onmogelijk om rechtdoor te varen.

87

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Voor we het water opgaan, moet je weten wat te doen bij kenteren. Veel drenkelingen gaan onmiddellijk aan hun –vaak nog omgekeerde- boot hangen en maken slepen, zwemmen met boot en vooral ledigen onnodig veel zwaarder. Wanneer je uit de boot valt, blijf dan kalm en ga er niet meteen aan hangen. Er zijn twee mogelijkheden: of de boot wordt geledigd op het water met behulp van andere vaarders of je zwemt met boot (en peddel !) naar de kant. Een aantal mogelijkheden zijn hier van toepassing afhankelijk van het niveau van de lesgever EN tevens afhankelijk van het niveau van de leerling. Mogelijkheid 1: Kajakniveau hoeft niet hoog Geen angst voor water, te zijn eerder voor volwassenen, of jong-volwassenen. Werkt alleen als er met een spatzeil wordt gewerkt.

Mogelijkheid 2: Kajakniveau hoeft niet hoog Geen angst voor water, te zijn eerder voor volwassenen, of jong-volwassenen. Werkt alleen als er met een spatzeil wordt gewerkt.

Mogelijkheid 3: Kajakniveau is niet hoog

De gekenterde geeft een auditief signaal door met zijn handen op de onderkant van de boot de kloppen. De lesgever vaart zo snel mogelijk naar de gekenterde en draait hem/haar om. De gekenterde blijft ondersteboven hangen terwijl hij tot 13 telt. Daarna kan hij nog altijd uit de boot komen.

Idem als mogelijkheid 1, maar de gekenterde houdt zijn/haar handen aan weerskanten van de boot. De dichtstbijzijnde kajak vaart naar de boot en vaart tegen de gekenterde boot aan. De gekenterde neemt het uiteinde van de boot en duwt zich terug omhoog.

Leeftijdsgroep is jong. Er De gekenterde rolt wordt geen gebruik gemaakt voorwaarts uit de boot. En van een spatzeil draait onmiddellijk zijn boot om zodat het niet meer kan vol lopen met water. Hij kan eventueel op de achter- of voorkant van de boot gaan liggen. Vooral geschikt voor kleine kinderen. We zorgen wel dat we onze peddel bijhouden.

88

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Het in- en uitstappen Vooraleer we als kajakker van start geraken, moeten we eerst proberen veilig en wel in het water te komen en liefst in de boot. Als we ons in stromend water bevinden zorgen we ervoor dat de boot dicht bij de kant blijft.

De peddelbrug achter De boot ligt in het water en de peddel wordt over de boot, achter de kuiprand, op de oever gelegd. De kajakker plaatst zich met zijn aangezicht naar de punt van de boot en gaat juist voor de peddel zitten. De hand bij de boot omvangt de kuiprand en de peddel achter in het midden, terwijl de oeverhand de peddel grijpt. Vervolgens laten we de benen in de boot glijden tot we volledig zitten. Zorg ervoor het lichaamsgewicht zo lang mogelijk op de oever te laten.

De peddelbrug voor Dit is voornamelijk geschikt voor boten met een grote kuiprand, jongeren en kleinere personen. De peddel wordt op het dek van de boot gelegd en op de oever aan de voorzijde van de kuiprand. Ook hier weer het principe dat de boothand de kuiprand en de peddel nemen en de oeverhand steunt op de peddel en de oever. Vervolgens wordt het been dat het dichtst bij de boot staat voor het zitje geplaatst zonder het zwaartepunt reeds boven de boot te brengen. Daarna wordt de andere voet in de boot geplaatst. De kajakker gaat vervolgens zitten en plaatst de voeten tegen de voetensteun. Dit gaat natuurlijk enkel als de oever ongeveer gelijk is met het water. Als er een duidelijk verschil is gaan we hetzelfde principe toepassen maar dan doen de armen dienst als peddel. Dit wil zeggen dat één hand steunt op de oever en één hand de kuiprand in het midden voor- of achteraan vastneemt. Let er dan wel op dat de peddel binnen handbereik ligt. Het uitstappen is net hetzelfde als instappen maar in omgekeerde volgorde.

89

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

De peddelbeweging De peddelbeweging wordt ingedeeld in vier fasen:

De inpikfase De peddel wordt zo ver mogelijk naar voor in het water gebracht onder een hoek van 60° tot 75° met het wateroppervlak en relatief dicht bij de boot. De trekarm is ongeveer volledig gestrekt in deze fase. De elleboog van de duwarm bevindt zich op schouderhoogte, evenals de duwhand. Schouder, hand en elleboog bevinden zich op dat moment in een horizontaal vlak. De romp is recht, mogelijk 5° naar voren gebracht. De romp is dus klaar de volgende fase te ondersteunen. Bij de uitvoering van de peddelbeweging dient de romp volledig vrij te kunnen bewegen.

De doorhaalbeweging De peddel wordt nu direkt langs de boot door het water gehaald met een gelijktijdige aktie van de duw- en trekarm. Deze beweging wordt ingezet door een rotatie van het bovenlichaam. Op deze wijze wordt de rompmusculatuur ingezet en deze krachtinbreng is nuttig . Belangrijkste punt hier is de gelijktijdigheid van het duwen en het trekken. Het peddelblad zelf wordt volledig in het water gedompeld. De duwarm beschrijft een nagenoeg horizontaal vlak, gevormd door de schouder, de elleboog en de hand. Deze hand wordt ongeveer op ooghoogte weggeduwd. De trekarm stopt zijn aktieve ondersteuning van de peddelbeweging wanneer de bovenarm een verticale stand bereikt heeft. Gaan we dan verder de beweging afmaken, dan hebben we een remeffect. Heel de beweging wordt begeleid door een rotatie van de romp.

De uitpikfase en de luchtfase De peddel komt hier uit het water, ter hoogte dus van de kuiprand. De peddel mag hier niet ‘slepen’ in het water. Daarna krijgen we het overkruisen (luchtfase) waar de functie van beide armen gewisseld wordt. Deze wissel wordt ingezet door een draaien van de pols omdat het 90° gedraaide peddels zijn.

90

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Basistechnieken Lage peddelsteun Bij evenwichtsverlies de peddel in lage bijna horizontale positie voor de romp brengen (zoals de turner op de rekstok leunt) en met het blad vrij ver zijwaarts reiken om dit krachtig in het water naar beneden te drukken. Steunend op de peddel wordt eerst de boot horizontaal gekant om dan de romp op te richten. Dus eerst de boot rechtzetten en dan volgt de romp. Vervolgens wordt de peddel voorzichtig uit het water gehaald daar anders het omgekeerde gaat gebeuren nl. men gaat een omgekeerde druk uitoefenen op het water zodat men er terug in gaat vallen. Daarom dat we best een extensie van de pols doen zodat het blad dwars (is loodrecht op het wateroppervlak) komt te zitten in het water en men als het ware kan snijden door het water zonder druk uit te oefenen op het water. Het blad wordt dus met de bolle kant op het wateroppervlak gelegd en naar beneden gedrukt. Vervolgens wordt het blad naar binnen toe getrokken en uit het water gehaald. De romp blijft schuin naar het water hangen terwijl door een zijwaartse knikbeweging van het bekken de boot horizontaal gekant wordt. Dan pas wordt de romp opgericht.

Boogslag voorwaarts Het blad wordt in een wijde boog van voor naar achter doorgetrokken met het blad niet volledig in het water. Er wordt een zo groot mogelijk halve cirkel beschreven. De arbeidsarm wordt van voor naar opzij volledig uitgestrekt en eenmaal achter de kuip, gebogen. Dit is een slag wanneer we van richting willen veranderen en het is tevens een slag die veel stabiliteit met zich meebrengt.

Stoppen van de boot De peddel blijft erg vlak en wordt afwisselend links en rechts langs de boot achter de kuip bijna verticaal in het water gebracht en van daaruit naar voor geduwd. De peddel zelf blijft dicht bij het lichaam. De boot moet zoveel mogelijk vlak op het water blijven.

Wrikken Deze beweging dient om de boot zijwaarts te doen vorderen. Dit gebeurt door het blad ter hoogte van de kuip in voor-achterwaartse richting heen en weer te drukken. Door de schuine positie ten opzichte van de bewegingsbaan wordt de boot zijwaarts getrokken. Het draaien van het blad op het eindpunt van iedere beweging moet vloeiend en snel gebeuren. De romp blijft recht en de boot wordt zo vlak mogelijk gehouden.

91

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Oefenstof Opwarming Aan de oever een aantal peddel-kringspelen

De peddel laten rechtopstaan en trachten de volgende te nemen in (tegen)wijzerzin op een signaal (auditief, visueel, tactiel, …) + variaties (richtingveranderingen, personen overslaan in de rij,…).

Leren instappen De peddelbrug: Op een veilige manier instappen vanaf de oever met de boot in het water. Een labiele boot wordt toch stabiel gemaakt aan de hand van de peddelbrug die we maken. De techniek staat beschreven in de theoretische uiteenzetting. Zowel de peddelbrug vooraan als achteraan kan geoefend worden. Zowel voor het in- als uitstappen. We kunnen een estafette vorm doen waar iedere ploeg in- en uitstapt om ter eerst. De peddelbrug wordt op het water geoefend door te wisselen van boot op het water. (=het principe van het maken van een vlot, een soort catamaran) Een leuke spelvariant hier is het grote ‘kat en muisspel’ waar we een groot vlot maken en twee personen gaan op de boten staan terwijl de andere de boten tegen elkaar houden en in evenwicht. De kat vangt de muis maar tijdens het spel kunnen de rollen omgekeerd worden. Dit spel is zeer in trek bij kinderen.

92

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Bootgewenning en peddelgewenning Peddelgewenning: Het principe van snijden en steunen wordt ingeoefend. We gaan zo hard mogelijk de vliegen op het water stukslaan. We laten de peddel in het water zakken en proberen het terug om ter eerst uit het water te halen. Om ter eerst 5x de peddel onder de boot door steken.

Bootgewenning: De peddel weggooien en een andere weggegooide peddel gaan halen. Trachten je boot te kanten in de verschillende richtingen met je bekken: heen en weer schommelen. Er kunnen een aantal spelen worden gespeeld zonder peddel waar we veel met de handen moeten peddelen. Dit heeft als nut dat we labieler (omdat we ons derde steunpunt kwijt zijn) in onze boot zitten en dus meer bootgevoel nodig hebben om in balans te blijven. Vb. Jagerbal.

Slagtechnieken aanleren

Draaitechnieken De remslag is de meest gebruikte slag bij beginnelingen om de boot te draaien. Nochtans is dit niet de enige draaitechniek. Het nadeel van deze techniek is dat er een remeffect is. We zullen eerder de boogslag aanleren omdat deze techniek verschillende voordelen heeft zoals effectief de boot draaien, meer steun dus meer evenwicht, mogelijke compensatieslag om bij een afwijking van het rechtdoor varen te corrigeren. Dit is ook de reden waarom we dadelijk beginnen met de boogslag aan te leren en niet met rechtdoor varen. Rechtdoor varen is veel moeilijker dan draaien. Boogslag: We trachten in zo weinig mogelijk slagen de boot 360° te draaien zonder snelheidsverlies. Follow the leader: Per twee achtereen varen en de achterste probeert de eerste zo dicht mogelijk te volgen. Lage steun: De kajaks liggen naast elkaar en we doen een lage steun onder de voorpunten van de andere boten door.

Na de basics gaan we al deze technieken trachten te gebruiken in verschillende spelvormen. Uit het oneindige gamma van spelvormen is dit een selectie waar er een minimum van materiaal is vereist maar waar toch de basistechnieken in terug te vinden zijn. 93

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Tikkertje: De begeleider begint als tikker zodanig dat niemand zich kan verstoppen in de groep. Enkel de achterkant van de boot mag getikt worden. De getikte persoon blijft stilliggen op het water met zijn peddel hoog in de lucht zodat zijn collega’s een goed beeld hebben wie eraan is en wie niet. De anderen kunnen iemand verlossen als ze van peddel wisselen. Wel doorgeven en niet doorgooien. Er kunnen tikkers bijkomen of het terrein kan beter afgebakend worden.

Tienbal: Een spel dat zeer goed gecontroleerd moet worden naar contact toe: NO CONTACT met de persoon die in balbezit is.

Vlaggenspel Twee lege flessen (of zit er drank in?) kunnen dienen als vlag.

Bare Twee ploegen tegenover elkaar.

Ook een tikspel waar de ene de andere mag tikken van het moment dat hij over de streep is. Maar diegene die altijd na iemand van de tegenstander over de streep gaat is bevoegd om de tegenstander te tikken. De andere moeten dan zo snel mogelijk terug over hun lijn of de vijandige, andere lijn bereiken. Ook hier weer enkel de achterkant tikken. Diegene die getikt is, moet op een vooraf afgesproken plaats gaan staan en houdt zijn peddel hoog. Hij kan weerom verlost worden als hij van peddel wisselt met een ploegmaat.

Kajak, mag ik overvaren? De variant op schipper mag ik overvaren? Zorg dat de opdrachten gegeven door de leerlingen niet te moeilijk zijn. Vb. van een overdreven opdracht waarna er chaos zal zijn: ga in je boot rechtstaan en dan overvaren. kenteringen

94

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Lummelen Nadruk ligt op het vrijlopen en samenspelen. Twee-, drie- of viertallen, waarbij één deelnemer de opdracht heeft de bal te onderscheppen of een boot te tikken van iemand in balbezit. Als dit lukt dan wisselen ze van functie.

Het grote zoekspel Opdrachten worden op bepaalde plaatsen verstopt naast het water, of in een fles. Mensen opdelen in groepen. Opdrachten: • Per twee met één peddel laten varen over een bepaalde afstand • Tien maal de peddel in de lucht werpen en ondertussen 2x in de handen klappen. • Zonder peddel een afstand varen • Tien-passen geven met de bal • Wissel van boot Buiten deze spelen zijn er nog een heel aantal goede spelen die we kunnen gebruiken op het water (mits een aantal aanpassingen).

Een volle boot terug leeg maken Een boot vol water aan de kant trekken is geen ‘makkie’. Het volume van zo’n boot kan tot over de 300 L oplopen. Gebruik het water om een boot leeg te maken. Als hij volledig vol is dan laat je hem op de zijkant voorzichtig leeglopen tot het grootste deel eruit is. Daarna leg je één kant aan wal en draai je de boot met de kuip naar onderen. Je tilt de andere kant die nog in het water is op en zo wordt de boot geledigd. Ook kunnen we een boot ledigen op het water. De kajakker die de boot gaat leeg maken, wordt in evenwicht gehouden door de zwemmer die aan de andere kant gaat liggen van de kajakker. Hij houdt ter hoogte van de kuiprand de boot vast als de kajakker kracht moet zetten om de boot over zijn boot te leggen om hem te ledigen.

95

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Algemene veiligheidsregels: De leeftijdsgroep inschatten naar niveau is van wezenlijk belang. Zo kunnen we een aantal spelen aanpassen naar niveau. Ook het aantal leerlingen is ontzettend belangrijk. Je moet als begeleider ten alle tijden de controle hebben. Neem er zoveel als je zelf aankan maar een normaal aantal (zelfs bij wet vastgelegd in Frankrijk) is zeven per instructeur (op stromend water). De weersomstandigheden zijn soms een storende factor en dus een bedreiging voor de kajak (te koud, te veel water in de Ardennen,…). Bij twijfel, altijd de veiligste oplossing kiezen. Bij koud weer kan men nog steeds varen maar dan passen we weeral het lessenpakket aan door minder moeilijke spelen te geven met minder kans op kentering in het koude water.

96

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

97

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Materiaal: peddel en boot Peddel Vroeger waren er alleen houten peddels. Op wildwater hadden die veel te lijden. De uiteinden werden vaak zelf versterkt met polyester, aluminium of roestvrijstaal. Hierdoor werden de peddels wel erg zwaar. Tegenwoordig hebben de meeste wildwaterpeddels een metalen steel en kunststof bladen, die erg taai zijn. De bladen zijn onverslijtbaar, maar kunnen slecht tegen vastzitten tussen twee stenen; dan breekt de metalen versteviging in het blad. Ze zijn ideaal voor zowel de beginnende, de gevorderde als de extreme wildwatervaarder. Uit de wildwater slalom komen de ultralichte peddels, vaak met Kevlar of carbon steel en bladen. Deze materialen worden ook meer en meer in andere disciplines gebruikt.

Boot De vorm van de wildwaterboten evolueert mee met de eisen die kajakkers zijn gaan stellen, nadat polyethyleen geïntroduceerd werd. Allereerst nam de lengte van de boten af. Een lange boot is mooi koersvast, maar op het extremere wildwater was eerder wendbaarheid gewenst. Het volume bleef relatief hoog, rond de 300 liter. De opkomst van het hotdoggen (met een 6/7 persoonsrubber boot of 2-persoons rubberbootje wordt, met een ervaren instructeur, een klasse 3-4 rivier bevaren) en rodeovaren (rodeovaren is een tak van het kajakken waarbij in een golf in de rivier zoveel mogelijk actief "kunstjes" worden vertoond) zorgde voor boten met aanmerkelijk minder volume, zo rond de 200 liter. Er is dan niet veel stroming of peddelkracht nodig om de boot vertikaal in de stroom te zetten, het zogenaamde squirten.

Enkele technieken Redden Heb je in de groep een of meer kanoërs die hun grenzen aan het opzoeken en verleggen zijn, dan is het aan te raden hen een persoonlijke begeleider te geven, of zelfs twee (een ervoor en een erachter). Een begeleider voor de kanoër kan de vaarroute en keerwaters aangeven en voordoen. De begeleider achter kan de kanoër extra instructies geven en zelfs helpen door in te grijpen als de kanoër dreigt om te gaan, of klem zit. Gaat er iemand om en moet hij of zij zwemmen, dan moeten kanoër en materiaal zo snel mogelijk gered worden.

98

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

De kanoër redden De dichtsbijzijnde begeleider vaart snel naar de zwemmer toe en biedt hem de voor- of achterpunt aan als drijfmiddel. Let hierbij op de zwemmer niet te overvaren of te spietsen. De zijkanten van je boot zijn minder geschikt, omdat je het risico loopt omgetrokken te worden door de zwemmer. Is de rivier ondiep of breed, laat dan de zwemmer op het achterdek klimmen, liggend, met de handen de kuiprand vasthoudend. Vaar dan naar de kant waar het het minste stroomt (bv.:een binnenbocht), en zet hier de zwemmer aan de kant. Verzeker je ervan dat de zwemmer geen verwondingen heeft en veilig aan de kant kan komen. De kanoër die de EHBO set bij zich heeft, zorgt ervoor dat hij weet of de zwemmer hulp van hem behoeft.

De peddel redden Alhoewel niet het duurste onderdeel van de uitrusting, is de peddel wel het meest vermiste. Doordat peddels nauwelijks drijven, kunnen ze grote delen van de rivier onopgemerkt afleggen, zeker bij wat hogere golven. Door de vorm die een peddel heeft kan de peddel makkelijk ergens klem komen te zitten, en als de bladen dan in de stroom liggen, kan de peddel ook onder water gedrukt worden. Als de zwemmer in de buurt van de peddel zwemt of hem zelfs nog vast heeft, is het het eenvoudigst dat de zwemmer de peddel bij zich houdt, en zo zelf de peddel redt. Is dit niet het geval en wordt de zwemmer al door iemand anders gered, dan kan een andere kanoër naar de peddel toe varen en met twee peddels tegelijkertijd peddelend naar de kant varen. Is het te wild hiervoor, gooi dan de gevonden peddel richting de kant waar de zwemmer gered wordt of waar een ander in rustiger water de peddel kan overnemen. Leg de peddel op een duidelijke plaats waar de zwemmer hem kan vinden als die stroomafwaarts langs de kant loopt.

99

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

De boot redden Er zijn twee mogelijkheden:

De boot heeft wel drijflichamen en gedraagt zich als een boot. Het eerste geval is het gemakkelijkst, dus is het een goed idee er voor te zorgen dat de boot met de kuip naar boven in het water ligt. Keer indien nodig de boot snel om zodat er weinig water door de kuip naar binnen loopt tijdens het omkeren. Omdat een boot met weinig water erin minder massa heeft dan een boot met een kajakker erin, kun je ernaast gaan varen, en met een forse duw de boot in de richting van de kant sturen. Daarna vaar je erachteraan, en geef je weer een duw, etc, tot je aan de kant bent. Je ziet ook wel eens zwemvesten met een kort touw met een musketonhaak eraan. Het idee is dat je naar een boot vaart, de musketon aan het stroomopwaartse handvat van de drijvende boot haakt, en dan naar de kant traverseert. Omdat het andere eind van het touw met een losse ring aan de zwemvestband rond je middel vastzit, kun je ten alle tijden de boot weer lossen. Deze methode kan goed werken, als je je bewust bent van de gevaren: • • •

De zwaarste boot bepaalt de route De traverseerrichting is stroomop, maar door de weerstand van de sleep is de bewegingsrichting stroomaf, zodat je voortdurend om moet kijken om te zien waarheen je drijft Het vaartuig dat je bestuurt, is tweeënenhalf keer zo lang als je gewend bent. Nauwe doorgangen en keerwaters moeten ook door de sleep gehaald worden

Bij het redden van een volle boot op snelstromend wild water met siphons en verblokkingen is deze techniek dus levensgevaarlijk. Het is slechts materiaal dat je probeert te redden. Anderzijds is het een welkome hulp op een brede maar overzichtelijke rivier omdat je dan beide handen vrijhoudt om te peddelen.

De boot heeft geen drijflichamen en gedraagt zich als een zware boomstam. Het zwaarste werk is voor het laatst bewaard. Een boot van 25 kg en een volume van 200 liter weegt vol water dus 225 kg en zweeft net onder het wateroppervlak. Op een wilde rivier zal de boot onder de golven door stromen, terwijl de kajakkers over de golven heenstuiteren. Als de rivier wild is, let er dan goed op dat de volle boot jou niet ramt of een plek induwt waar je liever niet inraakt. Als de rivier niet te wild is kun je met een of twee sterke kajakkers de boot wel naar de kant duwen door er met jouw neus tegenaan te varen en dan hard te peddelen. Een duwtje met de hand helpt hier niet meer, omdat de volle boot veel zwaarder is en veel meer weerstand van het water ondervindt. Door te peddelen vergroot je je eigen weerstand en kun je de volle boot wel vooruit krijgen. Stroomt de rivier te hard en zijn er bijna geen keerwaters om de boot in te duwen, dan kun je hem ook klemvaren op een kei. Zorg ervoor dat je er zelf niet bij komt te liggen. Wat goed werkt is een kajakker vooruitsturen, welke razendsnel uit kan stappen, zijn eigen boot aan de kant gooien, en dan de op een kei vastgeduwde boot vasthoudt totdat de rest erbij is om te helpen. Die persoon zorgt er ook voor dat de kuip niet stroomopwaarts ligt of volloopt. Al bij al is er dus een goede reden om je boot te voorzien van luchtzakken. Al is het maar voor je teamleden. 100

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Steunen Er is weinig voor nodig om een kajakker om te laten slaan, een geoefende kajakker kan dit echter voorkomen met de volgende technieken. Alle steunen hebben gemeen dat de boot opgekant wordt met behulp van de knieën, zodanig dat de stroom alleen maar tegen de onderzijde drukt.

De lage steun Bij de lage steun wordt de boot een beetje opgekant en tegelijkertijd wordt er licht op de peddel gesteund aan de andere zijde van de boot. De slag valt te vergelijken met een achterwaartse boogslag, maar dan met het blad bijna vlak op het water, met de bolle kant naar beneden. Het blad moet over het water surfen en niet onder water door snijden. De elleboog moet zich boven het blad of de peddelsteel bevinden, zodat hier ook daadwerkelijk kracht op uitgeoefend kan worden. De lage steun wordt vaak gebruikt bij het in- en uitvaren van keerwaters op WW I en II, en bij het afdalen van WW III en IV stroomversnellingen.

De hoge steun Indien de sterke stroming of hoge golven vereisen dat de boot verder moet worden opgekant dan mogelijk is met de lage steun, dan is een hoge steun handig. De hoge steun valt te vergelijken met een voorwaartse boogslag, maar dan met het blad bijna horizontaal op het water, met de holle kant naar beneden. Het lichaam van de kajakker hangt met de armen aan de peddel. Ook hier moet het blad een lichte hoek met het water maken, om er zeker van te zijn dat het over het wateroppervlak surft. De hoge steun kan ook van achter naar voor bewogen worden en deze twee vormen kunnen ook afwisselend na elkaar worden gedaan. De hoge steun wordt vaak gebruikt bij het in- en uitvaren van wildere keerwaters en als tweede kans indien de de lage steun niet voldoende bleek om het omgaan te voorkomen. Het eindstadium van een lage steun is namelijk makkelijk om te zetten in het begin van een hoge steun, door de peddel van onder de ellebogen met een vloeiende beweging naar boven de ellebogen te bewegen. Vooral indien de kajakker dwars in een wals ligt, is het nodig om de voor- en achterwaartse hoge steun af te wisselen, soms totdat er hulp komt of totdat je te moe wordt om het vol te houden.

De steun op de bodem Indien ook de hoge steun geen uitkomst bood tegen het omgaan en het vrij ondiep is, is het soms mogelijk om op de bodem te steunen. Een gevaar dat hierbij geldt is dat de peddel tussen de rotsen blijft steken en dat bij het voortstromen van de kajak de peddel uit de handen wordt gerukt. Puristen zullen dit afkeuren, er wordt immers 'vals' gespeeld. Wie praktisch is, zal zich hier echter weinig van aantrekken.

101

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

De steun met de handen Voor wie zijn peddel kwijtraakt op het water is het een geruststelling dat steunen in feite niets anders is dan het opkanten van de boot. Op rustig water heb je geen peddel nodig om te steunen, het kan ook met de handen. Oefen dit maar eens bij een WW I of II stroomversnelling met links en rechts keerwater.

De steun tegen een rots Wanneer je tegen een grote rots aandrijft, dan geldt ook hier dat je de boot moet opkanten aan de kant vanwaar de stroom komt. Dit houdt dus in dat je tegen de rots aan moet leunen. Als de rots niet te hoog is kun je vaak een hoge steun maken over de rots heen. Eigenlijk is dat een comfortabele positie, je ligt op de rots te steunen. Is de rots te hoog, of zelfs overhangend, dan verlaat je zo snel mogelijk de benarde positie door je met de peddel of handen voort te bewegen en er links of rechts langs te varen.

Keerwater Keerwater is het water dat in de luwte van de hoofdstroom ligt. Dit kan aan de kant zijn, maar ook achter een obstakel in de rivier. Wie zich in de stroom bevindt wordt meegevoerd door die stroom, ook al peddel je niet. Van jezelf uit gezien lig je stil ten opzichte van het water direct om je heen. Voor jou lijkt het of alle 'vaste' voorwerpen tegen de stroom in bewegen en jij stilstaat. Vaar je nu naar de kant, een keerwater in, dan merk je dit goed. Zodra je het keerwater met de punt van de boot invaart, draait de boot doordat de hoofdstroom je stroomaf blijft duwen en het keerwater je stroomop probeert te duwen. Vandaar de naam keerwater. Een andere associatie die beginners vaak krijgen bij keerwater is omkeerwater. Voor je boot maakt het namelijk niet uit of je vanuit het keerwater de stroom invaart of vanuit de stroom het keerwater invaart. In beide gevallen kom je in enigzins dwars in een stroom te liggen en dien je de boot op te kanten aan de kant waar de stroom op staat om niet om te gaan. Welke kant van de boot je moet opkanten is makelijk te onthouden als je het vergelijkt met het hangen in de bocht van een fietser. Bij het invaren van de stroom of het keerwater wordt de boot gedraaid en moet je ook hier hangen naar de binnenbocht.

Keerwaters invaren Een keerwater is voorbij voor je er erg in hebt. Zie je in de verte een keerwater waar je in wilt varen, zet dan een zodanige koers uit dat je iets boven het keerwater uitkomt, rekening houdend met de stroom die er staat. Als richtlijn kun je aanhouden dat je het meest stroomop gelegen puntje van het keerwater onder een hoek van 45° met enige snelheid moet invaren. Zodra de punt van je boot het keerwater invaart, wordt die punt stroomop geduwd, terwijl de achterzijde van de boot gewoon met de stroom meedrijft. Hierdoor komt de boot dwarser te liggen en wordt zo de voorzijde sterk afgeremd. Terwijl de boot verder en verder het 102

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

keerwater binnendringt, draait de boot ook verder totdat de achterzijde geheel uit de hoofdstroom is. De boot ligt dan met de punt stroomopwaarts. Door de hoek van invaren te variëren kun je zelf bepalen hoe diep je het keerwater invaart. Vaar je het keerwater onder een kleine hoek binnen of met grote snelheid, dan is de draaiende invloed kleiner. Je komt dan dichter bij de kant van brede keerwaters. Hele smalle keerwaters vaar je bijna dwars in, je draait dan heel snel en ligt meteen vooraan in het keerwater. Bij het varen in groepen kun je hier rekening mee houden. De eersten varen diep het keerwater in en de laatsten passen er nog net in, zonder de rest aan de bootpunt te spietsen. Keerwaters achter rotsen of heel smalle keerwaters, moet je dus altijd heel dwars invaren om op een zo klein mogelijke plaats te draaien.

Traverseren Traverseren betekent letterlijk oversteken, wat ook zou kunnen slaan op het oversteken van een meer of stilstaand water. In de praktijk gebruiken vaarders de term traverseren echter uitsluitend voor het oversteken van een stroom zonder hierbij al te veel af te drijven. Afhankelijk van de stroomsnelheid en breedte van de rivier en de beschikbaarheid van keerwaters aan vertrek- en aankomstzijde, zijn er verschillende technieken.

Parallel traverseren Bij stroomsnelheden tot aan de maximale snelheid van de kajakker is het mogelijk te traverseren door de boot onder een kleine hoek (circa 20°) tegen de stroom in te peddelen. Je moet de boot licht opkanten aan de stroomkant om te voorkomen dat je omgaat (zie steunen). Houd bij het traverseren een vast punt aan de overkant in de gaten. Drijf je te veel af, dan moet je scherper tegen de stroom invaren, je maakt de hoek dus kleiner. Vaar je te ver stroomop, dan kun je wat dwarser overvaren. Door sneller of langzamer te varen is het ook mogelijk om hoogte te winnen of verliezen, maar vooral op de snellere stromen stuit je al snel op je eigen maximumsnelheid. Slim sturen is dus belangrijker dan spierkracht. Omdat een rivier zelden over de gehele breedte dezelfde stroomsnelheid heeft, is het nodig om constant bij te sturen. Op een rivier zonder duidelijk keerwater neemt de stroomsnelheid naar het midden van de stroom toe en vervolgens van het midden naar de overkant weer af. Je zou hier dus onder een hoek van 40° in kunnen varen, steeds scherper aan de stroom varen (20°) naarmate de stroom sneller gaat en in het langzaam stromende deel dicht bij de overkant weer wat dwarser (40°)varen. Zijn er door de hoge stroomsnelheid of obstakels wél duidelijke keerwaters, dan kan het parallel traverseren je gemakkelijk naar de keerwaterlijn tussen stroom en keerwater drijven. Hier komt er van twee zijden stroming op je af. Steunen voor de rechtse stroom houdt in dat je de linkse stroom toelaat je om te gooien en vice versa. Dit kun je voorkomen door de boot de laatste meters tot aan het keerwater nog dwarser op de stroom te sturen. Hierdoor neemt de zijwaartse snelheid toe, waardoor de boot naar het keerwater 103

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

gekatapuleerd wordt. Onder hoge snelheid schiet je dan door de keerwaterlijn het keerwater in, waar je weer slechts met één stroom rekening hoeft te houden.

Dwars traverseren Op snelle rivieren is het parallelle traverseren erg vermoeiend, vooral wanneer de rivier wat breder is. Je wilt dan zo kort mogelijk in de stroom blijven, want dan drijf je het minst af. Dit bereik je door vanuit het keerwater al een soort aanloop te nemen en de boot onder een hoek van 45° de stroom in te sturen. Door deze grote hoek is het heel belangrijk de boot goed op te kanten (zie steunen). Er gebeuren nu twee dingen. Door de invaarhoek komt de voorpunt als eerste in de stroom, terwijl de achterpunt nog in het keerwater zit. Daardoor draait de boot met de stroom mee. De snelheid van de aanloop maakt de boot echter koersvast en zorgt er tevens voor dat de periode dat de boot in beide stromen ligt zo kort mogelijk is. Het resultaat is dat de boot iets dwarser in de stroom komt te varen (circa 60-70°) en dat alle stroomop-snelheid wordt omgezet in zijwaartse snelheid. Vooral op smallere stromingen kan dit al genoeg zijn om het keerwater aan de overkant te bereiken. Spelevaarders voeren tijdens deze methode allerlei stunts uit met de peddel; peddel met gestrekte armen boven het hoofd, helikopteren (peddel ronddraaien boven het hoofd) of de peddel alvast in het keerwater aan de overkant gooien. Op bredere stromen moet je nog één of meer krachtige voorwaartse boogslagen maken, om de koers en snelheid te behouden. Is de rivier erg breed dan kun je zelfs aan beide zijden gaan peddelen om zo snel mogelijk de oversteek te maken. Dit begint dan weer op het parallel traverseren te lijken, maar het doel is nu om zo snel mogelijk uit de stroom te geraken, niet om de hoogte te behouden.

Oversurfen Bij het oversteken van stroomversnellingen moet je niet alleen op de stroom letten, maar ook op de golven. Vaar je 'omhoog' tegen een golf, word je afgeremd, vaar je 'omlaag' naar het dal van de golf, word je versneld. Het eerste is vaak een bron van frustratie; alle opgebouwde snelheid gaat verloren zodat je met de stroom meedrijft en veel hoogte verliest bij het traverseren. Vaar je echter het dal van een golf in, dan zorgt het hoogteverschil tussen top en dal van de achterliggende golf ervoor dat de boot in het golfdal blijft. Schijnbaar zonder moeite surf je, als een Hawaiiaan op de golven voor Maui, voor de golf uit naar de overkant. Let wel schijnbaar, omdat je wel de boot goed op koers moet houden. Ook hier geldt weer: techniek is beter dan spierkracht. Iets te dwars invaren wordt gelijk afgestraft met het over de golf heenduwen van de boot. Iets te scherp invaren kan betekenen dat je teruggeduwd wordt waar je vandaan kwam en in het woelige keerwater terechtkomt. Samenvattend geldt dat hoe wilder de rivier is, hoe meer je alle bovenstaande technieken moet kunnen toepassen. Vooral het oversurfen is een kunst op zich, die zich uitstekend leent voor de al eerder genoemde showtricks met of zonder peddel

104

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Methodisch – didactisch Verkennen Hadden we bij het plannen al vastgesteld dat wildwatervaren een teamsport is, het is tegelijk ook een denksport. Gaat het bij veel sporten om kracht of snelheid, bij het wildwatervaren gaat het om inzicht.

Voor het kanoën Via kanobladen, kanowebsites en verhalen van anderen kom je al veel te weten over een riviertrajekt. Vooral de DKV boekjes bevatten veel details over rivieren. Aangezien een rivier gevormd wordt door de natuur en beïnvloed door de mens, zijn dit soort bronnen slechts te gebruiken als uitgangspunt. Een overstroming, een vastgespoelde boom, een nieuw aangelegde brug of stuw, het kan de beschreven situatie drastisch veranderen. Niettemin kan een grondig literatuuronderzoek een goed overzicht geven in de rivieren die je wilt bevaren. Noteer voor elke rivier eventuele min-max waterstanden en de peilschaal locaties.

Langs de rivier Voordat je besluit een traject te varen, moet je weten of de rivier voldoet aan je verwachtingen: • • •

Vergewis je ervan dat de rivier de juiste waterstand heeft. Als de rivier vanaf de weg zichtbaar is, controleer of de WW klasse overeenkomt met de beschrijvingen en jouw verwachtingen. Als de wildste stukken vanaf de weg bereikbaar zijn, stop dan even, loop er naar toe en neem met de groep de vaarroute door. Vergeet de reddingstouwen niet mee te nemen op een verkenningswandeling.

Afhankelijk van je waarnemingen, kun je besluiten een deel van de rivier om te dragen (dragen van de boot op het droge) of zelfs het hele traject over te slaan. Dit getuigt van inzicht en zelfkennis, en is geen teken van falen. Omdragen of een traject niet meevaren valt verreweg te verkiezen boven jezelf of de groep in levensgevaar te brengen. Andersom moet je een nat pak natuurlijk niet uit de weg gaan, wildwatervaren leer je door het te doen.

105

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Op de rivier Vaar je op een onbekend traject, vaar dan altijd op zeker. • • • • •

Zorg dat je de rivier overziet vanuit je huidige keerwater tot aan het volgende keerwater. Vaar zonodig naar andere keerwaters als je van daaruit een passage wel kan overzien. Laat 1 kajakker uitstappen om te verkennen. Deze kajakker beslist of er gevaren kan worden, of dat het wenselijk is toch even vanaf de kant te zien hoe de passage is. Verken wilde passages met de hele groep en neem de reddingstouwen mee. Plaats iemand met een reddingstouw op een plaats stroomafwaarts van een plek waar je verwacht dat er iemand zal omgaan. Kies die plaats zodanig dat: -

Je de zwemmers stroomaf, of juist zijdelings, uit de stroomversnelling trekt. Als het reddingstouw met iemand eraan strak komt te staan dat het daar dan mogelijk is om eruit te komen. De lengte van het reddingstouw niet tot in een volgende stroomversnelling reikt.

Stimuleer kajakkers om zelf in te zien of ze een passage kunnen varen. Bespreek voor- en nadelen van te kiezen routes zonder waarde oordeel. Pas als iedereen heeft gekozen voor varen of omdragen, mag de eerste er vanaf varen. Zo voorkom je dat kajakkers zich laten beïnvloeden door het geluk van een ander.

Plannen Hoewel kanoën over het algemeen als een vrij individuele sport wordt gezien, is juist wildwatervaren een teamsport. Wilde rivieren voeren vaak door de onherbergzaamste natuur en langs de ontoegankelijkste locaties. Kleine problemen als een gebroken of verloren peddel, lichte verwondingen die het doorpeddelen belemmeren, een onvrijwillige zwempartij; zij worden zonder een team een groot probleem. Dit geldt heus niet alleen op de Taravo in Corsica of in de Grand Canyon du Verdon, waar er tussen begin en eindpunt weinig tot geen plaatsen zijn van waaruit je de bewoonde wereld kunt bereiken, maar ook op makkelijker wild water, zoals de Dommel of Ardenese riviertjes. Een andere reden om niet alleen te gaan varen is van meer praktische aard. Begin en eind van de tocht liggen meestal ver uit elkaar. Verder krijgt een natte kanoër niet snel een lift terug naar het beginpunt. Je moet dus óf een chauffeur hebben die op het eindpunt met een boek in het zonnetje op je wacht óf met meerdere auto's rijden en een of meerdere auto's naar het eindpunt brengen, met een auto alle chauffeurs weer naar het beginpunt brengen en na afloop die ene auto weer ophalen.

106

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Groepsgrootte De ideale groepsgrootte ligt tussen de drie en acht kajakkers. Een reddingsaktie van een onervaren kajakker kan twee tot drie kajakkers bezighouden (zie ook redden). Hulpmiddelen als reddingstouwen, deelbare peddels en EHBO sets kunnen dan ook eerlijk verdeeld worden, zodat de boten niet te zwaar worden. De grootte van de keerwaters en de overzichtelijkheid van de rivier bepalen het maximum van de groepsgrootte. Op een smal beekje met bijna geen keerwater is het beter de groepen klein te houden. Op bredere rivieren die vaak ook omvangrijke keerwaters hebben, passen er wel 10 of meer kajakkers in een keerwater. Omdat je in een keerwater wacht tot de groep kompleet is voordat de groep weer vertrekt, zijn grote groepen langzamer dan kleine groepen.

Samenstelling Ieder team moet een gids en minstens een visser bevatten. De gids is een ervaren kajakker die de rivier kan lezen en inschatten in hoeverre de volgende passage moeilijkheden kan opleveren voor de overige teamleden. De visser is ook een ervaren kajakker, die bovendien het reddingstouw bij zich heeft. De visser vaart achteraan en houdt zo voortdurend een oog op de verrichtingen van de rest van het team. Deze functies mogen gedurende de tocht gewisseld worden, als iedereen op enig moment maar weet wie welke rol vervult. Bestaat de groep uit een mix van ervaren en beginnende kajakkers, dan wissel je beiderlei kunne af. Beginnende kajakkers kunnen dan de vaarroute van hun ervaren voorganger volgen, in plaats van een kopie van een kopie van een kopie van de gids zijn route. De ervaren kajakkers middenin de groep zijn tegelijkertijd ook lokale vissers voor de teamleden voor hen. In de keerwaters kan het hele team de vaarprestaties en technieken evalueren.

Traject kiezen De minst ervaren kajakkers in het team bepalen de maximale WW klasse die geselecteerd kan worden. Als er een relatief lange tijd niet gevaren is, is het sowieso aan te raden het de eerste dag rustig aan te doen. Wie na een jaar Ardeense riviertjes voor het eerst weer de Alpen bezoekt, moet altijd even wennen aan de stroomsnelheden. Omdat de ervaren kajakkers zich ondergeschikt opstellen ten aanzien van de mogelijkheden van de overige teamleden, moet het ook mogelijk zijn om een rustdag in te lassen voor de minst ervaren kajakkers, zodat de ervaren kajakkers op een wilder traject aan hun trekken komen.

Basiskamp kiezen Een centrale ligging is een eerste vereiste voor het basiskamp. Hoe minder tijd er nodig is om te reizen, hoe meer er overblijft om te varen of juist après-kajak. Andere eisen kunnen de aanwezigheid van andere kajakkers, stroomversnellingen of slalomtrajecten om te oefenen zijn. Ook sanitaire voorzieningen, zwembaden, winkels, terrasjes, droogruimtes of vermaak voor de aanhang kunnen belangrijke factoren zijn. Plan altijd een reserve basiskamp. Geen plaats, (te) luidruchtige buren, tegenvallende accomodatie of waterstand, het komt allemaal voor. Het is slim om te reserveren, zeker als je in een druk gebied met alle tentjes, vouwwagens en caravans bij elkaar wilt zitten. 107

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

108

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Historiek Mountainbiken is ontstaan in Californië, begin jaren ‘70(van de 20e eeuw). Mount Tamalpais (of: Mount Tam) wordt door velen gezien als de oorsprong van het mountainbiken. Duizenden enthousiastelingen hebben de reis naar deze beroemde berg al ondernomen, denkend aan de pioniers van de sport, die het doorzettingsvermogen hadden om het traditionele idee van fietsen op z'n kop te zetten. Oude fietsen met kwetsbare banden werden omgetoverd in fietsmachines die bestand waren tegen de ruwste terreinen. Mensen als Gary Fisher, Charlie Cunningham, Keith Bontrager en Tom Ritchy worden algemeen gezien als de grondleggers van de sport. In het begin brachten ze hun fietsen per truck naar de top van de berg, om zich vervolgens naar beneden te storten. Om te remmen gebruikten ze ouderwetse terugtrapremmen, die op den duur zo heet werden dat het vet smolt; de achternaaf moest voor elke afdaling opnieuw worden ingevet. (Dit invetten, 'repacking', werd later een synoniem voor een bepaalde afdaling van Pine Mountain.). De oude fietsen waren zwaar, hadden één enkele versnelling en waren aangepast met onderdelen van motorfietsen en brommers. Op een gegeven moment vond men dat ook de trip omhoog fietsend ondernomen moest worden. Dit idee resulteerde in veel nieuwe technische initiatieven en in fietsen met versnellingen. Zo werd de basis voor de huidige ontwikkelingen gelegd. Met de stijgende populariteit van de sport werd ook de interesse van de fietsfabrikanten gewekt. Er kwamen speciale fietsen en onderdelen op de markt. Er worden nu zelfs vijf keer zoveel mountainbikes als gewone fietsen verkocht. Maar er is veel veranderd sinds de jaren ‘70. Tegenwoordig kan men voor niet al te veel geld uitstekende mountainbikes aanschaffen. Er zijn maar weinig regels en de organisatoren van de sport zijn niet al te streng wat betreft de regels die er wel zijn. Het verschil in niveau tussen recreatieve en professionele renners is nu zo groot geworden, dat er een licentiesysteem is opgesteld om de professional van de amateur te scheiden. In de toekomst wordt de sport waarschijnlijk naar een nog hoger niveau getild. Hierdoor komen er weer betere onderdelen van relatief goedkoop materiaal op de markt.

109

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Materiaal De onderdelen van de mountainbike Mountainbikes zijn ontstaan uit de in de jaren ‘60 populaire zware fietsen met dikke banden. Nu worden nieuwe mountainbiketechnologieën soms sneller ontwikkeld dan technologieën in de Formule 1. De moderne mountainbike kan worden herkend aan de geavanceerde frameset - speciaal ontworpen voor de ruwe omstandigheden van off-road fietsen.

A. B. C. D. E.

Zadel Frame Versnellingen Stuur Remmen

F. G. H. I.

Wielen Pedalen Dérailleurs Cranks

110

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Het frame en het stuur Frame: Omdat de fiets goed onder controle moet worden gehouden, zijn de hoeken van het frame redelijk scherp. Het frame moet ook kleiner zijn dan dat van een gewone fiets. Zo krijgt de rijder de ideale fietspositie voor off-road fietsen en kan hij of zij veel verschillende terreinen aan. Het frame van een mountainbike moet een stuk kleiner zijn dan dat van een fiets voor op de weg. Je hebt op een mountainbike een stuk meer bewegingsvrijheid nodig en een groot frame zou in de weg kunnen zitten. Een vuistregel om een frame te kiezen is dat het 8 cm kleiner is dan dat van je gewone fiets. De makkelijkste manier om de juiste framegrootte te bepalen, is door met de fiets te gaan staan (over de bovenbuis), met het puntje van het zadel ter hoogte van je lende. Til nu het voorwiel op, zodat de bovenbuis je kruis raakt. Het voorwiel moet nu 7-13 cm van de grond afkomen. Maak op dit punt geen compromissen. Je kunt beter andere onderdelen afstemmen dan op het verkeerde frame rondrijden. Een fietsframe moet bestand zijn tegen verschillende externe factoren zoals remmen, aanzetten en onregelmatig terrein. Het materiaal, de constructie en het ontwerp van het frame zijn dus essentieel voor een goede mountainbike. Soorten materialen: Aluminiumlegeringen: Er zijn veel verschillende aluminiumlegeringen op de markt. Goed ontworpen aluminiumframes hebben veel voordelen: ze zijn licht, goed bestand tegen roest en kosten weinig. Het voltooide frame is doorgaans zeer rigide, wat belangrijk is voor volledig geveerde mountainbikes. Composietmaterialen: Composietmaterialen, zoals carbonvezels en Kevlar, hebben bewezen een waardevol en zeer goed materiaal voor frames en onderdelen te zijn. Een frame van carbonvezel is duur, maar ook duurzaam en licht. Het grootste nadeel is dat frames van composietmateriaal niet kunnen worden gerepareerd. Ze zijn ook minder goed bestand tegen bepaalde chemicaliën, zoals oplosmiddelen en bijtende middelen. Staallegeringen: Staal was vroeger het meest gebruikte materiaal voor de fiets. Buizen van koolstofstaal worden doorgaans gebruikt voor de goedkopere mountainbikes, terwijl chroommolybdeen en chroommangaan in bepaalde dure modellen worden verwerkt. Ondanks het feit dat staal niet echt trendy is, heeft het nog steeds unieke eigenschappen. Een stalen fiets voelt met je mee; de schokabsorptie en sterkte-gewichtverhouding worden soms alleen geëvenaard door titaniumlegeringen. Staal kan bovendien makkelijk gerepareerd worden. Titaniumlegeringen: Titanium is hét materiaal voor de beste en lichtste frames: het is net zo goed als de beste staallegeringen en ook bestand tegen slijtage en roest. Een titaniumframe ziet er hightech uit. Het is duur, maar ook zeer duurzaam materiaal. Frames van de volgende generatie: Een recente trend is de constructie van frames die bestaan uit een combinatie van materialen. Cannondale gebruikt bijvoorbeeld een binnenlaag of 'back-bone' van aluminium met een buitenlaag van carbonvezel. Raleigh heeft fietsen gemaakt met carbonvezelbuizen, gelijmd op verbindingsstukken van titanium. Carbonvezelframes met een honingraatstructuur tussen lagen carbonvezel zijn licht en sterk, maar toch redelijk goedkoop.

111

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Stuur: Een recht stuur is nu standaard, hoewel het stuur met V-vorm steeds populairder wordt. Dit komt met name door de comfortabelere, rechtere fietspositie, maar ook door het trendy uiterlijk. De stuurpen en stuurgrepen: De lengte en hoek van de stuurpen kunnen worden versteld. Door het verstellen van de stuurpen kun je het 'stuurgevoel' van de fiets aanpassen. Door de stuurpen te verlengen verplaats je je lichaamsgewicht verder over het voorwiel. Dit betekent dat je op steile hellingen een stuk sneller over de kop kunt vliegen. Bij rechte sturen moest de stuurstang zelf verhoogd worden om de grepen hoger te krijgen. Met de verstelbare stuurpen kun je de stuurstang lager houden en met verlengde handgrepen kun je meer kracht zetten.

Versnellingen en remmen Versnellingen: Om steile hellingen te kunnen beklimmen, moet de mountainbike een uitgebreid verzet hebben. De ontwikkeling van het versnellingsapparaat is de laatste paar jaar zeer snel gegaan. Vandaag de dag komt men vooral de Grip Shift- en RapidFire-versnelling tegen. Versnellingen moeten goed worden afgesteld, zodat je ze moeiteloos kunt verwisselen. Dit is een kwestie van persoonlijke voorkeur. Tips voor het correct gebruik van de versnellingen: •

Schakel niet wanneer de ketting onder druk staat (bij het aanzetten). Laat de druk even van de ketting, totdat het schakelen voltooid is.

•

Schakel tandwiel voor tandwiel in plaats van in één keer van het kleinste naar het grootste tandwiel.

•

Laat de ketting niet ‘kruisen’. Vermijd tandwielverhoudingen waarbij de ketting diagonaal komt te lopen. De ketting is gekruist wanneer het over de twee grootste tandwielen achter en het grote tandwiel voor loopt, of over de twee kleinste tandwielen achter en op het kleine tandwiel voor.

112

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Remmen: Ook de ontwikkeling van schijfremmen gaat snel. Deze remmen zijn zo efficiënt, dat ze al op de meeste duurdere fietsen gemonteerd zijn (standaard of als optie). De traditionele remblokjes voldoen echter nog prima. Ook onderscheiden we andere remsystemen zoals de ‘V-brakes’ die meer alledaags gebruikt worden. De werking, doeltreffendheid en positie van de remmen kunnen je vertrouwen geven of juist nachtmerries bezorgen. Of de achterrem geactiveerd moet worden door het linker of rechter remhandvat is je eigen keuze. Onthoud echter wat bij wat hoort, om te voorkomen dat je in de verkeerde rem knijpt en over de kop van je fiets vliegt. De positie van de remgrepen is wel belangrijk. De handvatten mogen niet horizontaal staan. Positioneer ze dusdanig dat, als je handen in een normale positie op de stuurgrepen en de middelste vingers lichtjes op de remgrepen rusten, je polsen recht staan. Zo voorkom je blessures aan je polsen, mocht je onverwachts tot stilstand komen. De klap wordt dan door je hele arm opgevangen en niet alleen door je pols en hand. Bij het remmen zelf, gaan we beide remmen gebruiken. Je start echter best eerst met de achterrem en daarna pas de voorrem. Bouw de remkracht in de voorrem progressief op. Handremmen inspecteren: Hou je fiets met beide handen bij het stuur vast. Trek de hendel van de voorrem aan en probeer tegelijk de fiets, onder krachtige druk naar voren te schuiven. De rem moet het voorwiel reeds vastklemmen wanneer er nog twee cm. grote marge tussen de hendel en het stuur overblijft. De achterrem kan je op dezelfde manier controleren, waarbij je met één hand stevig op het zadel drukt en met de andere hand de fiets naar voren schuift. Slijtage van de remblokjes: Indien er geen groeven meer zichtbaar zijn, is het hoog tijd om de blokjes te vervangen. Indien je dat niet doet komt de stalen interne stang bloot te liggen die het geheel verstevigt en dan duurt het niet lang meer eer het harde staal zich in het zachte aluminium vastbijt.

Dérailleurs en cranks Dérailleurs: De instelling van de dérailleurs is afhankelijk van het verzet dat je met de versnelling op het stuur instelt. Dérailleurs kunnen aardig worden afgesteld. Elke dérailleur bevat twee stelschroeven, die losser of vaster kunnen worden gedraaid om de mate van bewegingsvrijheid van de dérailleur bij te stellen.

113

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Cranks: De belangrijkste onderdelen voor de transfer van energie van de rijder naar de fiets zijn de cranks. Niet alle tandwielen zijn gelijk en de prijzen kunnen met zo'n vierhonderd procent verschillen. Cranks op mountainbikes bieden plaats aan maximaal drie voorbladen van verschillende grootten. Zo kan de rijder bergafwaarts en op vlak terrein een hoge snelheid behouden, afhankelijk van het gekozen verzet. Cranks worden doorgaans gemaakt van een lichtgewicht aluminiumlegering, gegoten of koud gesmeed, maar kunnen ook van een composietmateriaal zijn, met metalen verbindingsstukken op de belangrijke punten. De configuratie van deze tandwielen en de manier waarop ze met de cranks verbonden zijn, verschilt per crankset. Over het algemeen zijn ze door een taps toelopend vierkant gat met de trapas verbonden, gefixeerd met een bout. Omdat cranks statische onderdelen zijn, kunnen ze niet worden afgesteld, hoewel de tandwielen (binnen bepaalde grenzen) kunnen worden vervangen door tandwielen van andere afmetingen.

Pedalen Pedalen worden al dan niet voorzien van speciale toeclips: metalen of plastic klemmetjes, waarmee de voeten op de pedalen worden gehouden. Klikpedalen met bijhorende schoenen, ook wel SPD-systeem genaamd, zorgen voor een efficiëntere energietransfer en worden door de meeste rijders geprefereerd. Met toeclips kun je je voeten op de pedalen fixeren, wat in een betere energieoverbrenging resulteert. Voor klikpedalen is een speciaal paar schoenen nodig, met wiggen onder de zool, zodat de schoenen 'vast geschoven' kunnen worden. Met deze bevestiging heb je minder bewegingsruimte dan met toeclips, maar je kunt wel 'ontkoppelen' door een korte, achterwaartse beweging van de hiel (een betere en veiligere methode dan met riempjes of toeclips). Het enige wat je aan klikpedalen kunt afstellen, is de spanning van de veer. Deze spanning bepaalt de kracht van de koppeling tussen schoen en pedaal. Voor rijders die onbekend zijn met dit systeem is het raadzaam de veerspanning zo los mogelijk te houden.

114

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Het zadel Hoewel het zadel direct met het lichaam in contact komt, wordt er vaak een zadel van inferieure kwaliteit op de fiets gemonteerd. Schaf een zo goed mogelijk zadel aan. De speciaal op man en vrouw afgestemde, anatomisch correcte zadels zorgen voor meer comfort en verminderen de kans op blessures. Het zadel moet goed op je eigen lengte en bouw worden afgestemd. Voor kortdurende maximale krachtexplosies is een hogere zadelhoogte beter. Voor lange afstanden is het beter om een lage zadelhoogte te nemen. Gewoonlijk wordt het stuur even hoog als het zadel ingesteld. Als je het zadel hoger of lager wilt zetten, laat één iemand de fiets dan rechtop houden terwijl iemand anders achter je staat om te controleren of je bekken recht blijft. Zet een van de pedalen zo, dat de crankarm parallel loopt aan de zitbuis, en naar beneden wijst. Je moet het pedaal met de hiel van je voet kunnen aanraken terwijl je been volledig gestrekt is. De mountainbike is meestal voorzien van een snelspanklembout zodat je hiervoor geen gereedschap nodig hebt: 1. Om de snelspanklembout los te maken sla je de hendel om. 2. Zadel met zadelpen op de gewenste hoogte zetten en het zadel goed recht laten staan. 3. Hendel weer omklappen om de snelspanklembouten aan te kunnen trekken. De positie van het zadel kan zeer fijn worden afgesteld. Ervaren fietsers kunnen je hiermee helpen. De meeste mountainbikers willen het zadel iets naar achteren hebben, zodat ze meer bewegingsruimte hebben en steilere afdalingen aankunnen.

De wielen Tegenwoordig zijn speciale high- performance-wielen populair, vooral dankzij de hoge efficiëntie en het lichte gewicht. Pas echter op dat de sterkte van het materiaal niet in het geding komt. Banden: Controleer de slijtage van de noppen en van het weefsel op de flanken. Doe dit zeker wanneer er geen zwart rubber meer zichtbaar is. Eventueel erin gereden glassplinters, doornen, metaaldeeltjes of steentjes verwijderen. Indien nodig binnen- en buitenband repareren of vervangen. Breng de banden eveneens op luchtdruk voor je aan je rit begint. Beide banden moeten hard opgepompt zijn en de ventielen moeten stevig vast zitten.

115

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Lekke banden Hoe repareren ? Een band kan lek raken door een harde aanvaring, een scherf of een scheur. Verwijder een scherf en gebruik een plat stukje rubber om een scheur tijdelijk te repareren. Als de band twee gaatjes naast elkaar heeft, komt dit meestal doordat u hard op een obstakel bent gereden, waarna de velg in de band gesneden heeft. Een grote scheur is zelden te repareren; vervang dan de binnenband. Als u geen reserveband hebt en de bestaande is niet meer te repareren, kunt u de band met gras vullen of bij het gat een knoop in de band leggen. 1. Maak de remkabels los, trek aan de uitvalklem en verwijder het wiel. Duw bandenlichters tussen de zoom van de band en de velg. 2. Zodra de bandenlichter over de velg is gespannen, kunt u de band langs de velgrand lostrekken. 3. Controleer de binnenkant van de band en verwijder het steentje of scherfje dat de lekke band veroorzaakt heeft. 4. Verwijder de lekke binnenband. Hebt u een reserveband, plaats hem dan tussen de buitenband en de velg en druk het ventiel door het gaatje in de velg. Hebt u geen reserveband, zoek het gaatje dan en plak het (alle bandenplaksetjes bevatten instructies hiervoor). Druk de binnenband niet tussen de velg en de zoom van de buitenband. Schuif de zoom van de buitenband al draaiend weer in de velg. Gebruik beide handen om het laatste stukje in de velg te krijgen. 5. Kijk hoe het ventiel staat. Staat het schuin, duw het ventiel dan weer omhoog (en trek het weer los) en controleer of de binnenband goed in de buitenband ligt. 6. Begin met oppompen.

116

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Methodisch-didactische principes Materiaal dat je tijdens de tocht mee moet nemen -

EHBO Geld GSM (zelfs in afgelegen gebieden kan dit een welkome hulp zijn, let wel dat je de batterij spaart) Kaart van het gebied Energierepen Identificatie (met medische gegevens) Reparatiegerief : • Pomp met zowel een Engelse als een Franse tube • Extra remkabel • Extra versnellingskabel • Bandenplakset (maar liever een nieuwe band steken en achteraf de band thuis plakken) • Reservebinnenband • Sleutels /schroevendraaier • Bandenlichters • Kettingpons

Gedragscode Deze gedragscode voor mountainbikers werd opgesteld door de International Mountain Bicycling Association (IMBA). 1. Rijd alleen op toegestane paden 2. Fiets beheerst 3. Geef altijd voorrang 4. Houd rekening met dieren 5. Laat geen sporen na 6. Kijk vooruit

117

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Veiligheid De risico’s die mountainbike beoefenaars lopen (zeker in de afdaling) veronderstellen het dragen van een helm.

Blessures aan het hoofd: eerste doodsoorzaak bij fietsongevallen. Volgens de jongste beschikbare statistieken zijn 122 fietsers overleden en werden er 1230 ernstig gewond op de Belgische paden en wegen in 1997. Blessures aan het hoofd zijn de voornaamste doodsoorzaak bij fietsongevallen. In 85% van de gevallen overlijdt de fietser ingevolge een schedelletsel en ongeveer een derde van de letsels die men bij het fietsen kan oplopen zijn schedel- of hersenletsels. In de helft van de gevallen gaat het niet om verkeersongevallen met een andere weggebruiker maar om controleverlies vanwege de fietser. De drie voornaamste oorzaken hierbij zijn het verlies van evenwicht, het raken van een hindernis met het wiel en technische problemen. Een eenvoudige val opzij, zelfs bij lage snelheid, kan ernstige verwondingen aan het hoofd veroorzaken die eventueel voor je hele leven sporen achterlaten. Schokken tegen de slapen zijn bijzonder gevaarlijk omdat je schedel op die plekken zeer dun is (nog geen millimeter!). Als je bovendien weet dat het dragen van een helm het risico van blessures aan het hoofd met 75% vermindert en het risico van hersenletsels met 85% dan heb je werkelijk geen excuus om geen helm te dragen. Of toch, er blijft nog één goede reden over om er geen te dragen: het is niet verplicht! Motorrijders zijn het perfecte voorbeeld van de positieve uitwerking van de helmplicht. Door de snelheid die ze ontwikkelen, maken motorrijders meer kans op ernstige letsels dan fietsers maar uit een vergelijkbare studie tussen ongevallen waarbij fietsers en motors betrokken zijn, blijkt dat fietsers vaker te maken hebben met blessures aan het hoofd dan slachtoffers van motorongevallen. Dit verschil kan verklaard worden door het al dan niet dragen van een helm en bij motorrijders is dat een verplichting.

118

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Verplichting, een oplossing? Bij elke competitie in België is het dragen van een helm verplicht en sterk aanbevolen bij tal van georganiseerde evenementen. Helaas is het dragen van een fietshelm niet verplicht voor de Europese tochtrijders. De meeste fietsers die regelmatig rijden dragen gewoon een helm terwijl de zomerse vakantiefietsers liefst de wind door hun haren voelen waaien. De risico’s worden daarbij vergroot door het feit dat het parcours onbekend is en het technisch niveau te zwak blijkt te zijn. Ook opvallend is dat de minst ervaren fietsers vaak zonder helm rijden. Sedert 1990 is het in Australië verplicht om een helm te dragen. Uiteraard liep dit niet allemaal van een leien dakje en kende de fietsverkoop een lichte terugval. In Europa blijven de tegenstanders van het helmgebruik talrijk ondanks de sprekende cijfers en de duidelijke medische argumenten. Ze vrezen dat een verplichting een daling zal teweeg brengen van het fietseraantal (voornamelijk in de stad). Hiermee wordt duidelijk dat de argumenten van de tegenstanders voornamelijk gestoeld zijn op marketingargumenten en op het ontwikkelen van het fietsen in de stad zonder rekening te houden met de fysieke veiligheid van de fietser. Het attent maken door de fietsenhandelaars, door fabrikanten en door nationale promotiecampagnes is beslist noodzakelijk alvorens een dwingende wetgeving op dit vlak in te voeren. Homologatie en veiligheidsnormen Sedert augustus 1997 bepaalt de norm CE EN -1078 de vaste eisen voor elke helm die op de Europese markt wordt gebracht. Alle helmen die bij de fietsenhandelaars verkrijgbaar zijn voldoen aan deze norm. Het bewijs daarvan is het etiket dat je aan de binnenkant van de bol vindt waarop te lezen staat CE en/of EN -1078. Dit etiket is verplicht als de fabrikant wil dat zijn helmen op de markt worden gebracht in de Europese Unie. Voor de fietser is het een bewijs van kwaliteit en veiligheid. Lazer heeft een patent op de technologie die erin bestaat een aluminium ring te bouwen om de weerstand aan zijdelingse schokken te verhogen. Zelfs bij een val bij hoge snelheid kan de helm niet breken dankzij deze aluminium ring (= Rigidity Brace System). Veiligheidsaspecten op de weg Bij kinderen verplicht je het dragen van een helm maar volwassenen zijn vrij of ze de helm opzetten. Wanneer je fietsen verhuurt moet je hen aanraden om een helm op te zetten omdat dit veel veiliger is. Maar wanneer je de fietsroute begeleidt verplicht je ook volwassenen om een helm op te zetten.

119

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Didactische wenken Wat doe je best wanneer je met een groep gaat mountainbiken? Waarop let je en wat moet je voorzien?

Voor het vertrek:  Controleer als begeleider vooraf het materiaal, let vooral op bandenspanning, remmen, pedalen. Laat als begeleider niets aan het toeval over.  Geef een correcte demonstratie van de te verstellen onderdelen en stip ook het belang aan van correct afgesteld materiaal. • •

Stel het zadel in op de correcte hoogte (zie hoger) Maak de helm op maat (gespje onder de kin)

 Controle van de hele groep  Leg de basisprincipes van het mountainbiken uit: remmen en versnellingen.  Laat je groep de fiets verkennen op een vlak stuk terrein en stuur bij waar nodig. Let vooral op correct remmen (achter: 70%, voor: 30%) en correct schakelen.  Maak afspraken voor onderweg, duid een ervaren fietser aan die steeds vooraan zal blijven en een iets mindere fietser die steeds achteraan zal fietsen. Als begeleider kan je zo een makkelijk overzicht houden over het feit dat je groep nu wel of niet compleet is.

120

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Vertrek:  Begin steeds op vlak terrein zodat je groep kan wennen aan de fietsen. Kijk of je groep het gebruik van versnellingen goed beheerst.  Hou het tempo in het begin nog laag genoeg.

Klimmen:  Indien je als begeleider de route kent, spreek dan een punt af waar de hele groep zal wachten. Ken je de route echter niet, vraag je de groep te wachten aan de volgende splitsing.  Fietsers die tijdens een klim hun voet moeten zetten, dienen zich zo snel mogelijk van het pad te begeven. Op deze manier wordt de achtervolgende fietser niet gehinderd.  Voor je aan de helling begint, vertel je het best aan de groep hoe ze de helling moeten oprijden. •

Korte, steile hellingen: Het beklimmen van korte, steile hellingen duurt kort maar is wel intensief. De positionering op de fiets is cruciaal. Ontwikkel een bepaalde snelheid tijdens de aanloop, om je naar de top te helpen. Probeer steeds contact met de grond te behouden door een positie te vinden waarbij je genoeg gewicht op het achterwiel kan houden maar ook genoeg op het voorwiel. Dit om te vermijden dat de fiets achterover slaat.

•

Lange Hellingen: Lange hellingen eisen minder intensieve krachtinspanning en controle dan steile hellingen maar hou je aan het volgende: - Zoek naar een comfortabele positie die je de volledige klim kan aanhouden (3-30 minuten) - Begin met een tempo dat je kan volhouden. Begin langzaam en in een lichte versnelling. Je kan later altijd nog verhogen en naar een zwaardere versnelling schakelen. - Ga achter op het zadel zitten, zodat je meer bewegingsruimte hebt voor de pedaalslag. - Ontspan het bovenlichaam zodat je je energie en concentratie op het klimmen kan houden.

 Bij het klimmen kan je als begeleider best achter de groep aanrijden. Op deze manier kan je controleren of het versnellingsapparaat correct gebruikt wordt. Dit om eventuele kettingbreuken te vermijden en om je groep niet onmiddellijk op te blazen (snelle verzuring bij zwaar verzet).

121

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

122

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Afdalen:  Indien je als begeleider de route kent, spreek dan een punt af waar de hele groep zal wachten. Ken je de route echter niet, vraag je de groep te wachten aan de volgende splitsing.  Voor je aan de afdaling begint, vertel je het best aan de groep hoe ze de afdaling moeten aanpakken. •

Steile afdalingen: Als je je gewicht ver naar achteren houdt, moet een steile afdaling probleemloos verlopen. Gebruik de voorremmen zonder te blokkeren en met mate als de achterremmen niet voor voldoende remkracht zorgen. Het is echter beter de voorremmen op dit soort afdalingen niet te gebruiken. Het kan zijn dat je je gewicht zo ver naar achteren moet halen dat je armen gestrekt zijn en je bovenlichaam op het zadel rust. Verlaag eventueel het zadel voor een afdaling. Het is beter achterover te vallen dan voorover.

•

Lange, snelle afdalingen: Hoewel dit de leukste afdalingen zijn en altijd voor een adrenalinerush zorgen als je ze op hoge snelheid neemt, moet je zeer voorzichtig zijn. Ook anderen kunnen immers deze route gebruiken. Schat in of je de afdaling aankunt. Draag altijd een helm en beschermende kleding als je een aangewezen afdaling op hoge snelheid neemt, en fiets nooit alleen. Mocht je ten val komen, is er altijd iemand die hulp kan bieden.

 Rij als begeleider vooraan bij het afdalen, zo bepaal je min of meer het tempo. Snelle fietsers mogen als eerste achter je starten, de trageren komen alsnog op hun eigen tempo naar beneden. Probeer echter steeds een afstand van minstens 20 meter tussen de deelnemers te respecteren. Er moet echter opgemerkt worden dat deze manier van begeleiden het nadeel heeft dat je moeilijk kan controleren wat er achter je gebeurt. Het is dan ook aangewezen de mogelijkheden en beperkingen van je groep in te schatten en regelmatig halt te houden.  Respecteer de volgende regel die geldt voor alle natuursporten: de klimmers hebben voorrang.

123

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Algemeen onderhoud mountainbike Bij iedere tocht krijgt je mountainbike schokken, opdoffers en trillingen te verwerken. Daarom is het nodig om je fiets na elke tocht goed na te kijken. Via regelmatige inspecties kunnen latere reparaties voorkomen worden. Hang het rijwiel op of zet het omgedraaid op stuur en zadel.

Schoonmaken: Het eerste wat je moet doen is je fiets schoonmaken. Alleen op die manier krijg je letterlijk een duidelijk zicht op de nodige herstellingen. Gebruik warm water en zeep. Gebruik voor de echte vuile delen een borstel met zachte haren. Water onder hoge druk is niet aangeraden, want op die manier kan het water tot in het frame doordringen en krijgen de lagers veel meer water te slikken dan goed voor hen is. Om alles af te spoelen kun je wel een brede waterstraal onder lage druk gebruiken. Zorg ervoor dat nadien je fiets droog is (vnl de remmen en de ketting).

Smeren: Na elke rit, en zeker wanneer je je bike heb proper gemaakt aan de afspuitstand, doe je er goed aan je bike een smeerbeurt te geven. Laat om te beginnen je bike enkele keren stuiteren om het overtollige water te verwijderen, of beter ga een stukje rijden op een kasseistrook. Wacht niet met de smering tot je volgende rit, en voorkom zo dat onderdelen vastlopen en zelfs gaan roesten. Kabels: indien deze niet uit inox zijn vervaardigd kunnen ze gaan roesten. Haal dus de kabelhulzen uit de kabelstoppen en laat ze langs de kabels glijden om ze te reinigen en te smeren. Automatische pedalen: smeer de veren in en de scharnierpunten van de bindingen Ketting: Eerst en vooral dien je al het vuil van de ketting te verwijderen, olie aanbrengen op een vuile ketting heeft immers totaal geen zin. Het best reinig je de ketting met wat water en zeepsop en een borstel om het vuil weg te vegen. Laat de ketting vervolgens wat drogen en veeg ze af met een schone doek. Er bestaan ook apparaatjes waarbij de ketting door een aantal borstels wordt gehaald die in een vloeistof (petroleum, white spirit,... ) rondraaien. Vervolgens dien je op iedere zijde van de rollen een druppel olie aan te brengen en de olie te laten doordingen. Draai de ketting enkele malen rond zodat de olie zich goed in de schakels kan verspreiden. Aan het geluid kan je ook horen of de ketting voldoende is gesmeerd. Vergeet niet de overtollige olie weg te vegen met een doek.De ketting inspuiten mb.v. een spray wordt afgeraden, vermits er veel te veel smeermiddel naast de ketting valt. Ook dien je te voorkomen dat er olie op de velg terecht komt. Dit doe je door je bike schuin naar de rechtkant te houden. Voor elke rit doe je er goed aan de ketting nogmaals in te spuiten met Teflon. Remhendels: breng een druppeltje olie aan op het scharnierpunt van de hendel en in de behuizing van het loodje van de kabel.

124

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Derailleurs: breng een druppeltje olie aan op elk van de scharnieren, de as van de derailleurwieltjes en de veer. Shifters: breng het smeermiddel aan via het installatiegat van de kabel. Achtervering: geen smering nodig van de scharnierpunten. Alle draaipunten zijn immers waterdicht en/of zelfsmerend. Voorvering: verwijder de balgen en breng olie aan op de vorkbenen. Laat vervolgens de vork wat veren om de olie te laten werken. (dit geld voor bijna alle vorken van Rockshox, Rond, RST,...) Voor Manitou vorken dien je het vet aan te brengen met behulp van de speciale zuiger. Tip: Geef de voorkeur aan een spuit met een lange teut, je kan de olie des te nauwkeuriger aanbrengen. Sprays worden ten zeerste afgeraden, veel smeermiddel komt immers terecht op de velgen, remblokken en schijfremmen.

Stuur Controleer of het stuur nog steeds stevig verbonden is met de stuurpen. Ook hier moet je, indien nodig, de schroeven beurtelings wat vastzetten.

125

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

126

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Doel Teamsfeer verbeteren. (bedrijven maken hier veel gebruik van)

Indeling groepen Maximum 10 à 12 personen.

Begeleiding De begeleider legt uit wat de opdracht is maar de groep moet zelf zoeken hoe zij die opdracht gaat uitvoeren.

Materiaal Integraalgordel aantrekken voor de veiligheid want als je valt kan je niet kantelen. (wanneer je een zitgordel aan hebt kan je op je rug vallen) Hoe de integraalgordel aantrekken ? Gordel : rekgedeelte : naden naar u/ gooi kant met de naden op de grond /je hebt twee grote lussen waarin je moet instappen en dan kan je de gordel aantrekken. Nadien de gordel aanpassen met de klemmen d.w.z. vergroten of verkleinen zodat de gordel vast zit. Wanneer de aanpassing gebeurd is steeds terug gaan(ziet steeds 1 rand van de klep) Onderaan gordel : gekleurde kant naar buiten Musketon : dichtdraaien : doordraaien en 1 halve slag terug draaien.

Opdrachten Chinese muur Beschrijving : Lange rechtopstaande muur waar je moet opklimmen en boven geraken. De eerste heeft nog wel geen touw dat op de muur hangt. Zodra de eerste deelnemer boven is geraakt kan hij/zij het touw met knopen naar beneden gooien. Het touw reikt niet tot aan de grond wat de opdracht zeker moeilijker maakt. 127

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Iedereen heeft een integraalgordel aan en wordt beveiligd tijdens het klimmen op de muur. Wanneer iedereen boven is kan men langs een speleoladder terug naar beneden.

Van het éne palet naar het andere Beschrijving : De volledige groep moet op één palet gaan staan en moet proberen naar het ander palet te geraken zonder de grond aan te raken of van het palet te vallen. De bedoeling is dat de ganse groep op het andere palet geraakt. In het midden hangt een touw waarvan je gebruik mag maken. Het touw hangt zeer strak en statisch zodat je er niet aankan. Je moet dus zoeken hoe je het touw kan vastnemen.

Op een kabel lopen Beschrijving : Deze opdracht is per twee. Je loopt alle twee op een strakke kabel en moet proberen naar de overkant te geraken. In het begin sta je nog zeer dicht tegen elkaar maar naar het einde toe sta je steeds verder uit elkaar. Je mag gebruik maken van een stok om je evenwicht te bewaren. De ganse groep moet op deze manier naar de overkant geraken zonder dat er iemand op de grond valt.

128

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Over de balk geraken Beschrijving : Je moet over een zeer hoge balk geraken zonder de balk aan te raken. Je mag de twee bomen ernaast ook niet aanraken. Je kan gebruik maken van een bijkomende smalle balk. Diegenen die aan de overkant geraakt zijn mogen niet helpen.

Tussen twee balken geraken Beschrijving : Je moet tussen twee balken geraken zonder de balken aan te raken. Je mag de twee bomen ernaast ook niet aanraken. Diegenen die aan de overkant geraakt zijn mogen niet helpen.

129

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Spinneweb Beschrijving : Door spinneweb geraken zonder de draden te raken. Let erop : ook de helpers mogen de draden niet raken. Je mag maar twee keer dezelfde opening gebruiken.

130

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

Bibliografie -

Bouland, Brigitta, De duistere wereld der grotten, Rotterdam, Lekturama, 1980.

-

Bull, A., Leer mountainbiken, Utrecht, Kosmos – Z &K, 1994

-

Van den Berge, Bert, Van Gysel, Els, Praktijk Bewegingsrecreatie: natuursporten, 2001-2002

-

Van der Plas, Rob, Mountain Bike: selectie, techniek, training en onderhoud, Rijswijk, Elmar, 1990.

-

Mills, Susanna en Herman, Mountainbiken: Essentiële informatie over uitrusting en technieken, Veltman Uitgevers, 2000

-

Hattingh, Garth, Het grote handboek van de bergbeklimmer, Deltas, 1998

-

Steenmeijer, Robert, Handboek touwtechnieken voor de bergsport, Tirion, 2002

-

Creasey, Malcolm, Alles over rotsklimmen, Zuid Boekproducties, 1999

-

De Coninck, Johan, Sportklimmen: A way of life, 2001-2002

-

Shrag, Karl, Bergwandelen en trekking: Alles over het maken van tochten in de Bergen, Bosch en Keuning, 2000

-

Melskens, Frank, Sportklimtraining: Streven naar het optimale, Tendue, 1995

Internet -

Bleyens, Peter, Wat is oriëntatieloop, http://users.pandora.be/milol/wat_is_ol.htm#HOOGTELIJNEN, 01-12-2002, 08-02-2003

-

Deny, Mattias, Via Ferrata Introductie, http://www.hiking.be/nl/outdoor/outdoor.asp? ID=49

-

Tuyn, Cas, Rustig varen, wilder varen, vaarmateriaal, http://www.kayakfun.info/nl/mat/boot.html, 20-11-02, 08-02-2003

-

Vier regels voor een goede knoop http://www.desperwer.be/knopen.html#TOP$

-

Driepikkel sjorren, http://heverschiplaken.scoutnet.be/lerensjorren.html#mastworp

-

Scoutstechnieken, http://www.scoutquest.com/nl/scout/tech/ 131

Cursus BR Praktijk

2de jaar L.O. + BR

-

Kruissjorring, http://www.vvksm.be/leden/takken/jonggivers/jgv20.asp

-

Trompetsteek, http://users.pandora.be/maarteng/technieken/de_trompetsteek.htm

-

Sjorringen, http://www.vvksm.be/veldwerk/technieken/pionieren/pioachtsjorring.asp

-

Hiking, http://www.hiking.be/nl/

-

Klimmen en knopen, http://home.hccnet.nl/a.heeren/klimmen.html

-

Kajak, wild water, http://www.pbn.nl/kano.htm

-

Kajak, http://www.kayakfun.info/nl/index.html

-

Alles voor de mountainbiker, http://home.zonnet.nl/mtbpages/index.html

-

Fiets vraagbak, http://www.fietsersbond.nl/urlsearchresults.asp?itemnumber=443

-

Mountainbike, http://www.mountainbike.be/

-

Ontstaan van grotten, http://www.speleo.nl/grotten/index.htm

-

Cave and karst terminology, http://home.mira.net/~gnb/caving/papers/jj-cakt.html

-

Grotteologie, http://proto.thinkquest.nl/~llb046/content/educatief.php?page=home

-

Spekul, http://www.speleo.be/spekul/

-

Speleo en grotduiken, http://home01.wxs.nl/~leeu6184/speleoduiken/

-

The virtual cave, http://www.goodearthgraphics.com/virtcave/index.html

-

Werkgroep speleologische vorming, http://www.speleo.be/wsv/

-

Via Ferrata, http://www.ffme.fr/via-ferrata/

-

Via ferrata, http://www.viaferrata.org/

-

Materiaal via ferrata, http://www.viaferrata.org/securite/materiel.htm

132