Christopher Hitchens: Genç Felsefeciye Mektuplar

C H R I S T O P H E R H I T C H E N S p o p ü ler bir y a z a r , k ö ş e ya zarı, e d i­ tör ve kitap e l e ş t i r m e n id i r . The A tla n tic M on th ly, Vanity Fair, G ra n ta ve H a rp e r's gibi çeşitli y a y ın la r için düze nli o la r a k y a z ­ m a k ta d ır . Son çık a n kitapla rı a r a s ı n d a Blood, Class, a n d E m p i­ re ve A Long S h o rt W a r y e r a l m a k t a d ı r . Y a z a r W ashington, DC'de yaşıyo r.

GENÇ FELSEFECİYE

MEKTUPLAR Christopher Hitchens

Çeviri: Zeynep Ertan

c n n t MİT MUZAFFER AKPINAR H ،،LK KÜTÜPHANESİ Demirbaş ٠١،o : Tasnif

N‫•'؟‬

2s ' l A l S2^ H J n

PROFİL

© C h risto p h e r H itch e n s, 2005 © B a s ic Books © P R O F İL Y A Y IN C ILIK

Y a z a r/ C h ris to p h e r Hitchens O rijinal A d ı/

L e t t e r s to a Young C ontrarian

T ü rk ç e A d ı/ Genç F e lse fe c iy e M ektu plar

G enel K o o rd in a tö r/ M ünir Üstün G enel Yayın Y ö n e tm e n i/ C e m K üçük Ç e v ir i/ Zeynep Ertan K apak T a s a rım / Y u n u s K a ra a sla n İç T a sa rım / Adem Ş e n e l B a sk ı-C ilt / K itap M atbaası D avutp asa C ad . No: 123 K a t: 1 To p kap ı -İsta n b u l T e l: 0 212 ،8 2 99 10

1. B A S K I EKİM 2008

978-975-996-175-6

P R O F İL : 124 P O P Ü L E R -B İLİM : 04

PR O FİL Y A Y IN C ILIK

Ç a ta lç e şm e S k . No:52 K.3 Cağaloğlu - İS T A N B U L w w w .p ro filk lta p .c o m / b ilgifap ro filkitap.com T e l. 0212. 5 1 ، ، 5 11 F a k s . 0212. 5 1 ، ، 5 12

P ro fil Y a y ın c ılık M aviağaç K ü ltü r San at Y a y ın c ılık T ic .L td .S ti m a rk a s ıd ır.

© Bu kitabın T ü rk ç e ya yın hakları N urcihan K esim

® L ite ra ry A g ency a ra c ılığ ıy la P ro fil

Yayıncılık'a aittir. Yayıncının izni olmadan herhangi bir form da yayınlanam az, kopyalanam az ve çoğaltılamaz. Ancak kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir.__________________________________________________

Peter S ed g w ick’in a nısına

Sevgili X, A rtık b u k ü ç ü k k â ğ ıtta n gem iyi a k ın tıy a b ıra k m a z a m a n ı g eld iğ in e göre, sa n a b u k a p a n ış m e k tu b u n u b aşlan g ıç o la rak y azm ay ı d ü şü n d ü m . K itap, e d itö rle r ve m a tb a a c ıla rın elin d e ol­ d u ğ u sıra d a b ild iğ in gibi b e n de b aşk a ceph elerd e m e şg u ld ü m . S ana ait bazı s o ru la r b a n a u la ştı/Y o lu n d a n sap m ış bazı s o ru la rın k u la ğ ım a geldi: K e n d im in veya ç a lış m a la rım ın k ö tü y e k u lla n ıl­ d ığ ın ı ya d a h a lk a y ö n elik y a y ın la rd a y an lış b iç im d e su n u ld u ğ u ­ n u g ö rd ü ğ ü m d e n asıl te p k i v eriyordum ? B u n u n k ısa y a n ıtı, b u d u ru m a u m u rsa m a z lığ a k a p ılm a d a n a lışm ış o lm a m d ır. Ben in s a n la ra sald ırıy o r ve o n la rı e leştiriy o ­ ru m ; b u n u n k a rş ılığ ın d a in s a n la rd a n h o şg ö rü beklem eye h a k ­ k ım yok. A yrıca eleştiri veya h a b e rle ri u m u rs a m a d ığ ın ı söyleyen y a z a rla ra d a in a n m ıy o ru m . A n c a k d a h a ö n cek i eleştiri veya h a ­ b e r k u p ü rle rin e d a y a n a n eleştiri ve h ab erleri te k ra r te k ra r o k u ­ m a k ta n y o ru lu y o ru m . N ite k im h e r zam an , “D a h a ö n ce k i h ed ef­ leri a ra s ın d a Bili C lin to n ’ın y a n ı sıra R ah ib e Teresa ve Prenses D ia n a d a b u lu n a n H itc h e n s’ın şim d ik i hedefi...” diye başlay an ve ö d ü n ç a lın m ış sö z c ü k le rd e n o lu şan s ta n d a rt b içim d e y az ılm ış b ir p a ra g r a f b aşlan g ıcı m u tla k a b u lu n u r.

G enç Felsefeciye M ektupla.

T a h m in ed e c e ğ in gibi b u elb ette in s a n ın k ey fin i k a ç ıra n b ir d u ru m . Ö n celik le, “m e sle ğ im ”in te k ra ra d ü ş tü ğ ü n ü n farz e d ild iğ in i g ö rm e k c a n ım ı sıkıyor. H iç kim se, “R ah ib e Teresa’yı H a iti’d ek i D u v a lie r re jim in i sıcak k a rşıla d ığ ı için eleştiren H itc h e n s,” d e m e k gibi b ir o rijin a llik te bile b u lu n m u y o r. M u h a lif g ö rü şle rin b ir k e n a ra a tılm a sı veya ö lü m e te rk e d ilm e sin in gizli k a p a k lı yolu bu. A n c a k b e n i y azm ay a teşv ik eden şey k e n d im e a c ım a m d eğildi. 2001 y ılın ın M ay ıs ve H a z ira n ayları a ra sın d a k i b ir ay lık d ö n e m d e b a şım a gelen leri sa n a an latay ım . V a tik a n ’ın d o ğ ru d a n b ir isteği ü z e rin e , R ahibe Teresa’n ın y a k ın d a gerçekleşecek o la n a z iz lik m erteb e sin e çık arılışıy la il­ g ili o tu ru m la r d a k a rşı ta r a f için k a n ıt su n m a y a davet ed ild im . G erçek a n la m ıy la Ş ey tan m A v u k atı n ı o y n a m a k şa şırtıc ı b ir fır­ s a ttı ve ş u n u d a sö y lem eliy im ki, K ilise b e n im lib eral e le ştirm e n ­ le rim d e n ço k d a h a d ik k a tli ve v ic d a n lı d a v ra n d ı. K apalı b ir oda, b ir İncil, b ir k a setçalar, b ir M o n sen y ör, B ir Papaz ve Y ardım cısı (diyakoz) - d in se l b ir o rta m d a a lm ıy o rd u ifad em ve b ü tü n b u l­ g u ve fik irle rim i s u n m a m isten iy o rd u . B u n u n la ilgili a y rın tıla rı b a şk a z a m a n a n la ta c ağ ım ; b u ra d a ö n e m li olan b u k ay d ın şim d i k ö k te n d in c ile rin tek elin d e o lm am ası. İn g iliz telev izy o n u P ren ses D ia n a ile ilgili geniş k a p sa m lı b ir belgesel y ay ım lıy o r ve o n a ra ğ b e t e tm e y e n le rim ize (so n u n d a) u y g u n y er ve z a m a n ı ayırıyor. B en im le o ld u k ç a u z u n sü re n b ir g ö rü şm e y ap ıld ı ve k ısa b ir sü re ö n c e sin e k a d a r m esleki b ir te h li­ ke o la n iste rik m e k tu p la rd a n b a n a b ir p ay d ü şm ed i. Bir k ek i k im ik in c i defa k a b a rta b ilird i ki? S lo b o d an M iloseviç m a h k e m e ö n ü n e ç ık m a k ü zere L ah ey ’e g ö tü rü ld ü . M ali y a rd ım v aatleri k a rş ılığ ın d a S ırb ista n ’d a n etkili b ir b içim d e “sa tın a lın m a s ı n a ta m o la ra k sev in d iğ im i söyleye­ m em a m a D a y to n ’da m a h k e m e y le işb irliğ i içine g irm ey i ta a h h ü t e tm e sin d e n b u y a n a y ılla r geçti ve b u k a d a rı yeterdi. S rebrenika ve S aray b o sn a ve K osova ile ilgili b u lu n d u ğ u m b ü tü n id d iala-

C hristopher Hitchens

rı ve Sırp faşizm in i d u r d u r m a k için h iç b ir şey y a p m a d ığ ım d a n dolayı s u n u la n b ü tü n saçm a b a h a n e le ri ve B osna’d a d u ru m u n ü m itsiz g ö rü n d ü ğ ü b ü tü n o z a m a n ı d ü ş ü n d ü m ve y a p tığ ım o az şeylerle g u r u r d u y m a m için k e n d im e iz in v erd iğ im gibi, y a p tı­ ğ ım şey lerin a z lığ ın d a n d a u ta n ç d u y d u m . Bili C lin to n ’m b ir u y u ş tu ru c u satıcısı için a f alm ay a ça­ lışa n ve aynı z a m a n d a tu ğ la k a lın lığ ın d a k i b ir sey ah at çek in i n asıl e d in d iğ in i açık lay an üvey k a rd e şi R oger ta ra fın d a n yazılı b ir n o tta B aşkan m o n aylayıcı p a ra fı b u lu n m u ş tu . H er z a m a n k i gibi “k a n ıtla n a n b ir b ed el y o k ” ifadesiyle ilgili g iz lilik s ü rm ü ştü , a n c a k R ich a ffın d a n s o n ra C lin to n ’m u c u z b ir s a h te k â r olup ol­ m a d ığ ın a d a ir b ir kavgaya g ire b ilm e m in ü z e rin d e n aylar geçm iş o ld u ğ u n u fa rk e ttim . İ n a n ın b a n a , b u n u n b a şk a tü rlü o ld u ğ u za­ m a n ı h atırlıy o ru m ... Savaş su çları ve in sa n lığ a k a rşı işlen en su çlarla s o ru m lu o l­ d u ğ u n a d a ir su ç la m a m ı k a rş ıla m a k ü zere te lev izy o n d a m e y d a n o k u d u ğ u m H e n ry K issin g er k o n u y u d e ğ iştirm e k için çılg ın ca ve u m u tsu z c a b ir çaba içine g ird i ve b e n i N azi K a tlia m ın ı in k â r etm e k le suçladı. (A yrıca R ah ib e T eresa’d a n ve her n ed e n se Jackie K e n n e d y ’d e n b a h se tm e gelen eğ in i de s ü rd ü rd ü .) Bu d a h em k a ­ ra la m a n ed en iy le h em de g e rç e k le rin a ra ş tırılm a sı yoluyla o n u n y eten ek li ve b u n u âd et h a lin e g e tirm iş b ir y alan cı o ld u ğ u n u gö s­ te rm e k için k e n d isin e k a rşı yasal işlem leri b a şla tm a m a n e d e n oldu. D a h a önce o n u n h a k k ın d a y azılı o la ra k ifade e ttik le rim sayesinde b e n im o n u dava e tm e m le o n u n b e n i dava etm esi a ra ­ sın d a k i u y g u n su z lu k açıkça g ö rü lü y o rd u . A n c a k b e n im tek k a ­ n ıtla y a b ild iğ im k e n d i sö y le d ik le rim in d o ğ ru o lm asıyken, o k e n ­ di sö y le d ik le rin in d o ğ ru lu ğ u n u k a n ıtla y a m a d ı, ki b u d a ö n em li b ir fa rk lılık y aratıyor. (A dlai S tevenson b ir d e fa sın d a R ich ard N ix o n ’a şöyle d em işti: “B en im h a k k ım d a y a la n söylem eyi b ıra ­ k ırs a n b e n de se n in h a k k ın d a d o ğ ru la rı söylem eyi b ıra k ırım .” B u ra d a k i ses u y u m u ço k h o ş u m a gitse de K am b o çy a ve K ıbrıs

9

Genç Felsefeciye M ektuplar

ve Şili ve D o ğ u T im o r’u m a h v e d e n a d a m la böyle b ir p azarlığ a g irm ey e h a k k ım yok.) D olayısıyla b u b e n im için ş a şırtıc ı ve h a rik u la d e b ir ay oldu; b elk i de h a y a tım ın en güzel ayı. (A ynı d ö n e m d e G eorge O rw e ll’le ilg ili y ü z ü n c ü y ıl ç a lışm a m ı b itird im . O n u n la ilgili y azark en y u k a rd a k ile rin h e p sin d e n d a h a m ed en iy d im .) B u n u sadece k e n ­ d im le ö v ü n m e k için a n la tm ıy o ru m , a m a y in e de ö v ü n d ü ğ ü m ü gizleyem em . Ş ö h ret k ü ltü r ü ve b ir g ru p a y a k ta k ım ı ve sa h te k â r a v u k a tla r ve sa h te devlet a d a m la rı ve p a p a z la r h er şeyi k e n d i­ le rin e göre y o ru m la rk e n b u n la rın e tk isin i g id e rm e k için aylar, ay lar geçti. E lb ette geri d ö n ecek lerd i. O n la r her z a m a n “g e ri” dö n erler. A sla b ıra k ıp gitm ezler. A m a zafer k a z a n a c a k la rı kesin değil. A yrıca iyi h a b e rle r veya “iyi b ir b a sın ”ın o lu ş tu rd u ğ u ca f­ caflı ve a ld a tıc ı b ir g ö rü n tü d e y er a la n h e r şeyden ço k d a h a ta tlı a k la m a la r var. Bu k o n u la rd a n b a z la rın ı ilerleyen say falard a p e k iştire c e ğ i­ m i u m u t ed iy o r ve b u n e d e n le b e n i yazm aya te şv ik e ttiğ in için sa n a b ir kez d a h a te ş e k k ü r ed iy o ru m .

- C h risto p h e r H itc h en s S tanford, K aliforniya B ağ ım sızlık G ü n ü 2001

İlerleyen say falard a 2000 y ılın ın ilk a y la rın d a b a n a k a rşı y ap ı­ lan m e y d a n o k u m a n ın geçici k a b u lü n ü b u la c a k sın . K ıp ır k ıp ır gençlere b ir tavsiyede b u lu n a b ilir m iy d im ; o n la rı hayal k ır ık lı­ ğ ın a u ğ ra m a k ta n k u r ta r a c a k b ir tavsiye? N ew Y ork’ta b u lu n a n N ew S ch o o l’d a k i ö ğ re n c ile rim ve d iğ e r k a m p ü sle rin b a r ve kafelerin d e k o n u ş tu ğ u m ö ğ re n c ile r a ra sın d a b irç o ğ u d ü n y ay ı d a h a iyi b ir h ale g e tirm e k ve m ü m k ü n o ld u ğ u n c a k e n d i b e lirle d ik leri b ir h ay atı y a şa m a k (tam o la ra k ay n ı şey değil) k o n u su n d a m o ­ dası geçm iş ü m itle ri h â lâ k o ru y o rd u . Bu so h b e tle r z a m a n içinde b irç o k fark lı şekil a la ra k s o n u n d a b eni, ‘68 k u ş a ğ ın ın k ır saçlı b ir üyesi ya d a k ısm e n so n a eren, k ısm e n de seksen d o k u z olay­ la rın d a d o ru ğ a ç ık a n so n d e v rim c i a y a k la n m a d ö n e m in d e n sağ k a la n b iri o la ra k d a m g a la y a n h e r m ilisa n iy e n in a ğ ırlığ ın ı ü z e ­ rim d e h issetm ey e b aşlad ım . A rd ın d a n b u k o n u y u m e k tu p ta r ­ zın d a , y a n i d a h a açık b e lirtm e k gerekirse, G enç Ş aire M e k tu p la r k ita b ın d a k i R a in e r M a ria R ilke ta ra fın d a n o rtay a a tıla n b içim d e a ç ık la m a m ve ta rtış m a m için b ir te k lif geldi. İlk te p k im B y ro n ’u n Y u n a n lıla rın köle gibi k u lla n ılm a s ın ı k ın a y a n şiirin d e sö y ledik­ le rin i h a tırla m a k oldu: Ve bu ka d a r za m a n d ır k u tsa l olan liriniz B en im kiler gibi ellere m i düşm eliydi?

G enç Felsefeciye M ektuplar

A n c a k ç o ğ u ö ğ re n c im b u n u n z a m a n ay ırm ay a değer ya da en a z ın d a n eğlenceli o lab ileceğ in i d ü şü n d ü ve ilerleyen sa y fa lar­ d a k i m e k tu p la r elenerek, b ü tü n ö ğ ren cileri tem sil ediy o rm u şçasın a içle rin d e n b irin e yazıldı.

Sevgili X, R ad ik al ya d a “k a r ş ıt” b ir h a y a tın n asıl y a şa n a c a ğ ın ı b a n a so ra rk e n h em b e n im g u r u r u m u o k şa m ış h em de b e n i u ta n d ır ­ m ış o lu y o rsu n . G u r u r u m u o k şu y o rsu n ç ü n k ü , ta n ım o la ra k b ir v a rlık te k b a şın a b ir m o d el su n a m a y a c a ğ ı h a ld e (ve g ö rü ş a y rı­ lığı için d e y a şa n ıy o rsa ta k lit de e d ilm em elid ir) b irin in “m o d e li” olab ileceğ im i im a ed iy o rsu n . U ta n m a m ın n e d e n i ise ö n e s ü rd ü ­ ğ ü n ü n v a n . Ç o k tu h a f b ir d u r u m a m a d ilim iz ve k ü ltü rü m ü z d e söylem ek iste d iğ in i ta m o la ra k k arşılay acak b ir sö z c ü k o lm ad ığ ı b ir gerçek. Soylu “m u h a lif ” ü n v a n ı id d ia e d ilm e k te n çok kazan ılm a lıd ır; sadece fik ir u y u ş m a z lığ ın d a n ço k özveri ve risk i de ifade e d e r ve ö rn e k g ö sterilen ve c e su r p e k ço k erkek ve k a d ın a verilen b ir ü n v a n d ır. “R a d ik a l” faydalı ve o n u r verici b ir te rim ­ d ir - b irç o k y ö n d e n b e n im te rc ih e ttiğ im b ir sö z c ü k tü r - a n c a k b aşk a b ir m e k tu p ta ta rtış a c a ğ ım gibi çeşitli sağ lık u y a rıla rın ı da b e ra b e rin d e getirir. G eriy e k a la n ifad elerin - “b a şın a b u y r u k ”, “serseri m a y ın ”, “a s i”, “sab ırsız genç a d a m ”, “at sin e ğ i” - hepsi de d u y g u içerik li ve h o r gören ve b elk i de b u n ed e n le b iraz k ü ­ ç ü k d ü ş ü rü c ü sö z c ü k le rd ir. B u n la rd a n to p lu m u n , şe fk a tli b ir aile gibi, tu h a f lık la r ı h o ş g ö rd ü ğ ü ve h a tta ta k d ir ettiğ i a n la şı­ labilir. “İk o n o k la s t” te rim i bile n a d ire n o lu m su z a n la m d a , d a h a çok im g elerin k ırılm a s ın ın z a ra rsız b ir enerji b o şa ltım ı o ld u ğ u ­ n u a n la tm a k için k u lla n ılır. H a tta b u eğilim i onaylayan resm î

G enç Felsefeciye M ektuplar

ifad eler de b u lu n u r ve b u n la rd a n so n u n c u su da ö v ülm eye değer o ld u ğ u d ü ş ü n ü le n “k u tu n u n d ış ın d a d ü ş ü n m e k tir . U m u y o ru m ki “k ö tü ç o c u k ’T u k ta n m e z u n o lu p "h u y su z ih tiy a r” o lan a k a d a r u z u n y a şa rım . D a h a so n ra “s o y u m u z u n m ü th iş te n e z z ü lü ” - ben d a h a k ü ç ü k b ir ç o c u k k e n ö ğ re tile re k a rşı gelen tec rü b eli b ir kişi o la n E.P. T h o m p s o n ’m o lu ş tu rd u ğ u m a n a lı b ir ifad e d ir - k e m ik ­ le rim in e tra fın ı sarabilir. Eğer “k u tu n u n çok fazla d ışın a ç ık a rsa n ız bu ddfa d ah a az “h o ş g ö rü lü ” b ir d ille k a rşıla şırsın ız . B u rad a k i a n a h ta r sö z­ c ü k le r “fa n a tik ,” “baş b elası”, “u y u m su z ” ya d a “h o şn u tsu z ”dur. B u n la rın a ra s ın d a A k ın tıy a Karşı ya da A k ım a Karşı gibi b aşlık ­ larla k e n d in d e n h o şn u t b irço k biy o grafi b u lm a k da m ü m k ü n d ü r. (“N ew York e n te le k tü e lle ri” a rk a d a şla rıy la ilgili y azan H aro ld R osen b erg b ir d e fa sın d a b u o k u la to p lu ca “b ağ ım sız z ih in le r sü ­ r ü s ü ” a d ın ı v erm işti.) Bu a ra d a eğlence e n d ü s tris in in b itm eyen talepleri de bizi d iğ e r eleştiri stille rin d e n ve b u n la rı ta k d ir etm e y o lla rın d a n m a h r u m b ıra k m a k la te h d it ediyor. “H iciv li” ya d a “alaycı” o l­ m a k a r tık b aşk a şek ild e ele alın ıy o r; hicivci h ızlı k o n u şa n b ir si­ n ik o lu rk en , alaycı y a ln ız c a iğneleyici ya d a k e n d in i d ü şü n e n ve g özü açık oluyor. “A lay’Vİroni gibi değerli ve yeri d o ld u ru la m a z b ir sö z c ü k “a n o m i” için tem b el b ir e şa n la m lı sö zcü k h a lin e gel­ d iğ in d e , o rijin a llik için ço k az yer kalıyor. Y ak ın m ay ı b ir k e n a ra b ıra k a lım . G ö rü ş a y rılığ ın a gerçekten elverişli b ir d e v ird e y aşam ay ı b ek le m ek fazla olur. Ve ço ğ u in san , ço ğ u z a m a n o n a y veya g ü vence a ra m a y ı tercih eder. Bu d a bizi ş a ş ırtm a m a lıd ır (ve b u a ra d a , b u n la r k e n d i içlerinde a şa ğ ıla n a ­ cak istek ler de değildir). Y ine de h e r d ö n e m d e k e n d ile rin i b ir şe k ild e fa rk lı h isse d e n in s a n la r v ard ır. İn s a n lık b u n u k ab u l etse de etm e se de b u tü r in s a n la ra ço k şey borçlu o ld u ğ u n u söylem ek y an lış olm az. (Bu a ra d a te ş e k k ü r b ek lem ey in . Bir m u h alefetçin in h a y a tın ın z o r o lm ası beklenir.)

C hristopher Hitchens

Bazı d in î ve ta rik a tla rla ilgili ç a ğ rış ım la rı o lm asa şim d i bir ta n ım o la ra k işe y aray ab ilecek “k a rşıt g ö rü ş lü ” ifad esin i k u lla ­ n ırd ım . A ynı so ru n “ö z g ü r d ü ş ü n c e li” ifad esin d e de var. A m a bu te rim m u h te m e le n d a h a iyi, ç ü n k ü in s a n ın k e n d i için d ü ş ü n m e ­ si k o n u su n d a ö n em li b ir n o k ta y a d eğiniyor. B ağım sız z ih n in özü ne d ü şü n d ü ğ ü n d e değil, nasıl d ü ş ü n d ü ğ ü n d e yatar. “E n te le k tü e l” te rim i b aşla n g ıç ta Y üzbaşı A lfred D re y fu s’u n su ç lu lu ğ u n a in a ­ nan F ra n sa ’d a k ile r ta ra fın d a n u y d u ru lm u ştu r. N ih iliz m e karşı k o ru d u k la rın ın y aşayan, u y u m ve d ü z e n için de b ir to p lu m ol­ d u ğ u n u d ü şü n ü y o rla rd ı ve b u k ü çü m sey ici sö zc ü ğ ü h astalık lı, iç d ü n y a sın ı inceleyen, h a in ve g ü çsü z o ld u ğ u n u d ü şü n d ü k le ri kişilere k arşı k u lla n d ıla r. S ö zcü k b u g ü n bile b u ça ğ rışım ı ta m a n la m ıy la k a y b e tm e m iş tir a n c a k b ir h a k a re t o la ra k çok d a h a az sık lık ta k u lla n ılır. (Ve h epsi de h a k a re t ya d a a şa ğ ıla m a k üzere o lu ş tu ru la n “T u tu c u ”, “e m p re sy o n ist” ve “k a d ın h a k la rı sa v u n u ­ c u su ” gibi, h ed efleri ta ra fın d a n a lın a ra k g u ru rla ta şın m ışla rd ır.) İ n sa n “e n te le k tü e l” o ld u ğ u n u id d ia ed erk en , b ir m u h a lif o lm a idd iasın d ay k en h is se ttiğ in e b e n z e r b ir u ta n ç du y uyor, a n c a k E m ile / o l a fig ü rü in s a n a cesaret v eriy o r ve a d alet için verdiği ben zersiz m ücadelesi te k b ir kişi ta ra f ın d a n n e le rin b a şa rılab ile ceğ in e d a ir ö lü m sü z ö rn e k le rd e n b irin i teşk il ediyor. A slın d a Z ola, h a k sız lığ a u ğ ra m ış b ir a d a m ın sa v u n m a sın ı y a p m a k için ço k fazla en telek tü el kapasiteye gerek d u y m a m ıştı. Ö nce, ro m a n la rın ın sosyal a rk a p lan ı için de k u lla n m a y a alışık old u ğ u h ita p ve g azetecilik b e c e rile rin i u y g u ladı. B u n la r o n u ta rtış ılm a z g erçek lerin sah ib i yaptı. A m a gerçekler tek başın a yeterli değ ild i, ç ü n k ü D rey fu s k a rşıtla rı gerçek d a v a la rın ı sa n ı­ ğın g erçekten suçlu ya d a su çsu z o lm ası ü z e rin e k u rm a m ışla rd ı. A çıkça d ev letin ç ık a rla rı için d a v a n ın y en id en a ç ılm a m a sın ın d a h a iyi o la c a ğ ın ı sa v u n u y o rla rd ı. D av a n ın y en id en açılm ası a n ­ cak k u ru m la ra ve d ü z e n e o lan k a m u g ü v e n in i sarsm ay a y a ra rd ı. N eden b u risk a lın s ın d ı ki? Ve b u n e d en b ir Y ahudi için y ap ılsın-

G enç Felsefeciye M ektuplar

dı? Bu n e d en le D rey fu s ta r a fta rla rı gerçeklerle ilgili y a n ıld ık la rı k o n u s u n d a değil, teh lik eli, v a ta n h a in i, d in d ü şm a n ı o ld u k la rı k o n u s u n d a k i su ç la m a la ra göğ ü s germ ek z o ru n d a k ald ıla r; bazı s a ğ g ö rü lü k işileri k av g ad an u z a k tu tm a y a ça lışan su çla m a la rd ı b u n la r. A n tik R o m a z a m a n la rın d a n k a lm a b ir deyiş v a rd ır: Fiat ju s titia - r u a t caelum . “Siz a d a le ti uygulayın, b ıra k ın g ö k y ü zü yerle b ir o lsu n .” H er d ev ird e, k ab ile d a y an ışm a sı ya d a sosyal b ir ­ leşm e gibi “d a h a ö n e m li” m e n fa a tle rin ad alet ta le p le rin d e n önce g eld iğ in i sa v u n a n la r o lm u ştu r. Birey ya da gerçeğin, “d ü z e n ” gibi fa ra z i ç ık a rla r için k u rb a n edilem eyeceği, “B atı” m e d e n iy e ­ tin in b ir ak siy o m u sayılıyor. A m a a slın d a bu tü r k u rb a n la r sıkça v erilm ek te. Bu ideale en a z ın d a n sa h te bir b ağ lılık gösterild iğ i k a d a rıy la , b u so n u ç s a k in b ir y a şa m için v a r o la n to p lu içgüdüye k a rşı bireysel m ü c a d e le lerin b ir so n u cu d u r. E m ile Z ola h e rh a n g i c id d i ve h ü m a n is tik b ir ra d ik a l için m odel o lu ştu ra b ilir; ç ü n k ü sadece b ire y in e lin d e n a lın a m a z h a k la rın ı s a v u n m a k la k a lm a ­ m ış, y a p tığ ı h ü c u m u k le rik a liz m , ırk la ilgili nefret, m ilita riz m ve “u lu s” ve d evlet fetişizm i ile o y n a n a n a şa ğ ılık ro lü de k a p sa ­ y a c a k şek ild e g e n e lle ştirm iştir. O n u n 1897 ve 1898 y ılla rın a ait m e k tu p h a lin d e k i sert ve zekice h a z ırla n a n k am p a n y a sı, gelecek y irm in c i y ü z y ılı b u la n d ıra n b ü y ü k m ü cad elelerin ço ğ u için b ir açılış o y u n u y m u ş gibi o k u n a b ilir. En ü n lü m e k tu b u o la n J ’A ccu se u (S uçluyorum ) ü lk e n in c u m h u rb a ş k a n ın a y a z m a d a n önce Z o la’n m F ra n sa ’n ın g en ç­ le rin e ve F ra n sa ’n ın k e n d isin e de a çık m e k tu p la r su n d u ğ u n u in s a n la r u n u tu y o r. K en d isin i b o z u la n elit kesim i eleştirm ek le sın ırla m a m ış , k a m u o y u n a ay n a tu ta r a k ken d i ç irk in lik le rin in y a n sım a s ın ı g ö rm e le rin i sa ğ la m ıştı. G ençlere, L atin Q u a r te r ’m P olonya ve Y u n a n ista n için an lay ışla dolu o ld u ğ u c esu r g ü n le ri h a tırla ttık ta n so n ra , D rey fu s ta r a fta rla rın a k a rşı g ö ste riler y a ­ p a n ö ğ ren cilere d u y d u ğ u tik s in tiy i y azm ıştı:

C hristopher Hitchens

G ençlerim iz a rasında Yahudi aleyhtarları var, öyle mi? Bu aptalca zeh ir onların zih in le rin i harap edip ru hlarını m ı ç ü rü ttü ş im d id e n ? D oğm aya y ü z tu tm u ş y irm in c i y ü z y ıl için ne k a d a r ü zü cü , ne k a d a r endişe verici bir du ru m . İnsan H akları B ildirisi n den y ü z y ıl sonra, ü stü n hoşgörü ve ö zgürlük y a sa sın d a n y ü z y ı l sonra, din savaşm a, bağn a zlıkla rın en n efret u ya n d ıra n ve en aptalcasına geri dön ü yo ru z! B o zu lan a h la k i a tm o sfe ri a n la ta n Z ola ç a rp ıcı b ir im ge kullanıyor: U tanç verici bir terör h ü k ü m sürüyor, en cesurlar korkağa d ö n ü şü yo r ve va ta n h a in iy a da rüşvet alıcı olarak suçlanm a k korku su yla k im se d ü şü n d ü k le rin i söylem eye cesaret edemiyor. B aşta a d a let için ortaya çıkan birkaç gazete de şim d i o ku y u c u la rın ın ö n ü n d e ça m u r içinde sürünüyor... V a ta n d a şla rd a n ş u n la rı d ü ş ü n m e s in i isted iği F ra n sız u lusuna y azd ığ ı m e k tu b u n d a b u k o n u y a te k ra r d eğ iniyor: Tehlikenin ta m da k a m u o y u n u n bu k o y u inatçılığında y a ttığ ın ın /a r k ın d a m ısınız? Y ü z k a d a r g a zete her g ü n kam u o y u n u n D re y fu s’un su çsu z b u lu n m a sın ı istem ediğini, suçlu b u lu n m a sın ın ü lken in güvenliği için gerekli olduğ u n u tekrar ediyor. Ve eğer ye tk ili kişiler böyle bir aldatm a ça n ın gerçeği b a stırm a sın d a n fa y d a la n ırsa , sizin de ne k a d a r suçlu olacağınızı biliyor m u su n u z? T o p lu m u a n a liz e d e rk e n asla so y u t o lm ay an Z ola, k e n d in e güv en i o lm a y a n k a la b a lık ile o n la rın göklere ç ık a rd ığ ı “güçlü a d a m la r” ve o rd u y la a r a la rın d a var o la n n eredeyse sad o m a zo şist ilişkiyi o rtay a ç ık a rm ıştı:

١?

G enç Felsefeciye M ektuplar

V icd a n ın ızı bir y o kla yın . G erçekten istediğiniz ona sa ld ı­ ran hiçbir şey y o k k e n sa v u n m a ya p a n bir O rdu m u y d u ? Birden överek göklere çıka rm a ihtiyacı d u y d u ğ u n u z kılıç değil m iy d i yoksa? A slın d a sizd e k i h e n ü z gerçek cum h u riyetçi k a m değil; tü y ­ lü bir m iğ fer g ö rü n tü sü sizi hâlâ daha çok h eyecanlandı­ rıyor, a ra m ıza bir kral geldiği an ona âşık oluyorsunuz... D ü ş ü n d ü ğ ü n ü z O rdu değil, gö rü n ü şe göre hayallerinizi süsleyen General. B ana g ö re içle rin d e en iyisi Z o la’n ın K ilise n in suç o rta k lığ ı k o n u s u n d a k i d o ğ ru d a n ve ö lçü lü ith a m d ı: N ereye doğru y ü r ü d ü ğ ü n ü biliyor m u su n Fransa? R om a Kilisesi ne doğru gidiyorsun, en ö nem li çocuklarının ona karşı savaştığı geçm işteki h o şgörüsüzlük ve teokrasiye dö­ nüyorsun... Bugün Yahudi a leyhtarlarının ta ktikleri çok basit. İnsanları etkilem ek için boş yere kü rek çeken K atolik kilisesi, işçi ku lü p leri k u rd u ve hacıların sayısını katladı; onları g eri k a za n m a y ı y a da y e n id e n sunağın etrafında to p la m a yı başaram adı. Sorun kesin olarak halledildi, kiliseler boş kaldı, insanlar inançlarını kaybetti. Ve işte, onlara Yahudi a leyhtarı ö fk e yi b u la ştırm a yı m ü m k ü n k ı­ lan şa rtla r oluştu ve bu b a ğ n azlık virü sü ile zehirlenenler so ka kla rd a “K ahrolsun Yahudiler! Yahudilere ö lü m !” diye bağırm aya başladılar... Fransa halkı bağnaz ve işkenceci insanlara d ö n ü ştü rü ld ü k te n sonra, bu k a d a r zo rluk k a r­ şısında y e n ik düşen insan h a k la rın a d u yd u kla rı sevgi ve cöm ertlikleri ka lp lerin d en sö küp atılınca, şüphesiz Tanrı gerisini halledecektir. Bu, Sw ift ,ten b eri g ö rü lm e m iş şid d e tte b ir öfkeydi. O k a d a r ki Z ola L A u ro re’u n ö n say fasın d a C u m h u rb a ş k a n ı Felix F a u re ’a

18

C hristopher Hitchens

h ita p ed erk en y a ln ız c a ith a m b elg esin in a y rın tıla rın ı ta m a m ­ lıyor ve gericilerd en o lu şa n b ir g ru b u çifte suç işlem ekle ith a m e d iy o rd u - su çsu z b ir a d a m ı su çlu g ö ste rm e k ve suçlu b irin i a k la ­ m ak. (Y etkililerin ta ra fsız ve tu h a f b ir b içim d e ad lî “h a ta ” o la ra k a d la n d ırm a k ta n h o ş la n d ık la rı d u ru m la rı d ü ş ü n ü rk e n , suçsuz o la n ın m a h k û m iy e tin in , su çlu o la n ın k e n d iliğ in d e n a k la n m a sı­ nı da içerd iğ in i u n u tm a m a k gerekir. B u rad ak i, ç o c u ğ u n d ü şm e ­ si değil, k ü rta j e d ilm esid ir.) Z ola’yı d ik k a tle

okuduğunuz

zam an

daha

so n ra sın d a

Ir a n s a ’yı - V erd u n ’d a n V ich y ’e- ve a slın d a g ö sterm elik m a h ­ kem eleri ve k a m p la rı ve ask erî alay ları ve y a n ılm a z liderleri ile b ü tü n A v ru p a’yı b a s tıra n d e lilik le r ve su çlar k a rşısın d a d a h a az şa şırırsın ız . A yrıca g ü n ü m ü z d e h e r g ü n d e n e m elerin i s ü rd ü rd ü ­ ğü g ö rü len p a p a lığ ın n e d e n Y ahudiler, P ro te sta n la r ve in a n m a ­ y an larla o lan geçm işi h a k k ın d a h iç b ir z a m a n açık ve d ü rü s t b ir açık lam a o lu ş tu ra m a d ığ ın ı da d a h a iyi an la y a cak sın ız. Ve bülüı■، b u n la rın hepsi h a y ır d em e h a k k ın ı k u lla n a n ve z a m a n ın d a , yine b asit şekilde sö y led iğ im iz gibi “m a h k e m e d e ” değil de sa n ık san d aly esin d e ıs ra rla rın a d ev a m ed en (Z ola’n ın b aşarıy la yaptığı gibi) k a ra rlı ve p re n sip li te k b ir birey d en edinilebiliyor. Eski z a m a n la rd a n y ap ılab ilecek b ir başk a gözlem , ce sa re­ tin k en d i b a şın a en ö n e m li erd e m le rd en b iri o lm a sa da e rd e m ­ lerin u y g u la n m a sın ı m ü m k ü n k ıla n v a sıf o ld u ğ u d u r. Y ine, bu o n u n k a tı “e n te le k tü e l” b ö lg esin in d ışın d a k a lm a sın a n eden olur. G alileo, K ilise p a p a z la rın ın b e n im se d ik le ri ev ren b ilim i alt usl ed en b ir k eşifte b u lu n m u ş olabilir, a n c a k işkence âletleriyle tehd it e d ild iğ in d e çab u c a k fik rin d e n cay m ıştır. E lb ette ki güneş ve gezegenler b u in k â rd a n e tk ile n m e m iş tir ve V a tik an n e d e r­ se ilesin gezegenler g ü n e şin e tra fın d a d ö n m ey e d ev am e tm iştir. (< ‫؛‬a lile o n in k en d isi de in k â r ın ı b itirirk e n belli b elirsiz "epur si ıım ove” - “A m a d ö n ü y o r,” diye m ırıld a n m ış olabilir.)

1

G enç Felsefeciye M ektuplar

A m a o bize k a b u l e d ilm iş öğretilere k arşı çık a n b ir cesa­ re tte n çok, a m a ç sız b ir so rg u la m a ö rn e ğ i sunuyor. O n u n a d ın a b a ş k a la rın ın c e su r o lm ası g erekti, tıp k ı Z ola’n ın D rey fu s ad ın a olm ası g erek tiğ i gibi. (Bu a ra d a , şim d i Z ola’n m y an lış y ak ıla n b ir ateş ve tık a n a n b ir baca y ü z ü n d e n k aza ra b o ğ u lm a k ta n ziya­ de, y a ta ğ ın d a ö ld ü rü lm ü ş o lm a sı g ittik çe d a h a m u h te m e l g ö rü ­ nüyor; b ü y ü k a d a m la rın k en d i z a m a n la rın d a ya da ü lk e le rin d e p e k sık o n u rla n d ırılm a d ığ ın m b ir b aşka k a n ıtı daha.) V ie tn a m ’da A m e rik a lı b ir asker o ld u ğ u sıra d a M y L a i’deki k ö y lü lerin 1968 y ılın d a k o rk u n ç b ir şekilde k a tle d ilm e sin e d a ir k a n ıtla rı to p lay ıp açığa ç ık a rd ığ ı z a m a n kısa b ir sü reliğ in e ü n lü o la n a rk a d a şım R on R id e n h o u r’u sık sık d ü ş ü n ü rü m . Bir in san için y ü zleşm esi en z o r olan şey lerden biri de savaştayken “k e n d i” ta r a f ın ın y a n lış ta r a f o ld u ğ u so n u c u n a va rm a sıd ır. Sessiz k a lm a k ve “ta k ım o y u n c u s u ” o lm a k k o n u su n d a k i baskı, k a rşıt görüşe sa h ip o la n la ra h em e n y a p ıştırıla c a k k o rk a k lık ya d a ih a n e t suç­ la m a la rı ile d a h a d a g üçlenir. “S ırtın d a n v u r m a k ” ya da “d ü şm a ­ na c e p h a n e v e rm e k ” gibi bask ıy a yol açan ifad elerin k ö k en i de bu ik ile m d e n g elir ve h er z a m a n ittifa k olm aya zo rla m a d a y a rd ım c ı o lm a k ü zere o ra d a d ır. B u n a d ire n m e k ve A m e rik a lı su b a y la rın ve ask erlerin geleneksel savaş k a n u n la rın a tab i o ld u ğ u k o n u s u n ­ d a ısra r e tm e k için R on R id e n h o u r pek çok in sa n ı u ta n a c a k la rı k a d a r g ü v en li k o n u m la ra y e rle ştird i/k ıy a sla n d ığ ın d a çok d a h a g ü v en li yerlere g etird i.B ir d e fa sın d a b an a söylediği gibi m u h ­ tem elen , b ir k ita p d ü ş k ü n ü ya da y ü re ğ i acım a d o lu sivri a k ıllı b irin in değil de, fa k ir beyaz A riz o n a lı iyi b ir aile n in oğlu olm ası da k e n d isin e y a rd ım c ı oldu. H a tırla d ığ ın a göre h e r şey, eğ itim siz b ir er o la ra k ra n z a s ın d a u z a n m ış, b ir g ru p a sk e rin k u lü b e d ek i sadece siyah o lan askerlere b ir gece sa ld ırısı p la n la d ık la rın a k u ­ lak m isa firi o lm asıy la b a şla m ıştı. Ron ra n z a s ın ın ü z e rin d e o tu ­ ru p a ğ z ın d a n şu s ö z c ü k le rin ç ık tığ ın ı söylüyor, “B unu yapm aya

20

C hristopher Hitchens

k a lk a rsa n ız , k a rş ın ız d a önce b e n i b u lu rs u n u z .” G enelde o ld u ğ u gibi b ir k iş in in k a ra rlılığ ı, g ü c ü n ü k a la b a lık ta n a la n la rın cesa­ re tin i k ırm a y a y e tm işti. A m a ş u n u u n u tm a , o ö n em li an gelene k a d a r b u şek ild e d a v ra n a c a ğ ın a d a ir h iç b ir fik ri yoktu. H a y a tım b o y u n c a b irç o k ü lk e d e ve to p lu m d a çok say ıd a ce su r m u h a lifle ta n ış m a ve k o n u şm a ş a n s ın a ve şere fin e sa h ip o ld u m . B ü y ü k ç o ğ u n lu k la (o n la r ta r a f ın d a n se ç ilm e k te n çok k ısm e n o n la r ı “se ç m iş” o la n ) k a riy e rle rin in b a şla n g ıç n o k ta s ı­ n ı y a ş a m la r ın ın ilk d ö n e m le rin d e k e n d ile rin i b ir g ö rü şte b u ­ lu n m a k ya d a b ir g ö rü ş ü s a v u n m a k z o ru n d a h is s e ttik le ri b ir olayda b u lu y o rla r. B azen d ış a r d a n b ir f ik r in s u n u ld u ğ u ve b u ­ n u n k ö k sa ld ığ ı d a oluyor. B e rtra n d R ussel O to b iyo g ra fi’sin d e b ira z k o rk u v eren b ir P ü rite n o la n b ü y ü k a n n e s in in k e n d isin e “bo ş s a y fa la rın ı en sev d iğ i m e tin le rle d o ld u rd u ğ u b ir İn c il v e r­ d iğ in i” söylüyor. “B u n la rın a ra s ın d a ‘K ö tü lü k için k a la b a lığ ın p e şin d e n g itm e m e lis in ’ de yer alıy o rd u . O n u n b u m e tn i v u r g u ­ la m a sı h a y a tım ın d a h a s o n ra k i d ö n e m in d e k ü ç ü k a z ın lık la ra ait o lm a k ta n k o rk m a m a m ı sa ğ la d ı.” H ır is tiy a n la rın ilerd e b a ş ­ la rın a in e c e k o la n ç e k ic in b u şe k ild e “o n a y la n d ığ ın ı” g ö rm e k çok e tk iley ici. G en ellik le gelecekteki b ir m u h a lifin “v a ftiz” edilm esi b ir k a b a d a y ılık ya d a b a ğ n a z lık o lay ın a k a rşı k e n d iliğ in d e n gelişen d ire n m e ya d a b ir p a rç a p ed ag o jik ap tallığ a k a rşı m ey d an o k u ­ m a gibi p la n la n m a y a n b ir şek ild e gerçekleşir. Bu tü r te p k ile rin so n ra d a n ö ğ re tilm iş b ir şeyden çok, d o ğ u şta n gelen b ir şeyden k a y n a k la n d ığ ın ı d ü ş ü n m e k için y eterin ce sebep v ard ır. N ickleby k riz a n m a k a d a r zavallı S m ik e’ı sa v u n a c a ğ ın ı b ilm ez. N o a m C h o m sk y genç b ir d e lik a n lıy k e n H iro s h im a ’n m yok oluş h a b e r­ lerini d in le d iğ in i ve k o n u şab ileceğ i k im se o lm a d ığ ın ı d ü ş ü n ­ d ü ğ ü için u z a k la şıp y a ln ız k a lm a k iste d iğ in i h atırlıyor. Bu tü r tep k ile rin d o ğ u ş ta n o ld u ğ u n a in a n m a k y ü re k le n d iric i o lu rd u ;

1

G enç Felsefeciye M ektuplar

ç ü n k ü o z a m a n b u n la rın o ra d a o lm ay a d ev am ed ec ek lerin d e n e m in o lu r ve v a rlık la rı için iyi ö rn e k le rin ya d a e rd em hik ây ele­ r in in a k ta rılm a s ın a b ağ lı o lm a z d ık . B elki de sevgili X, b u ö rn e k le rd e k e n d in d e n b ir şeyler b u la ­ b ilirsin ; k ey fî o to ritey e ya da k itle lerin aptalca fik irle rin e k a rşı az d a olsa d ire n m e eğ ilim i veya ö z g ü r b ir z ih in d e n çık a n incelikle işle n m iş b ir deyişle k a rş ıla ş tığ ın d a b ir şeylerin fa rk ın a v a rm a h ey ecan ı. Ö yleyse, yazışm ay a d ev am ed elim ki b e n im d e n e y im ­ le rim d e n fa y d a la n m a k iste d iğ in i söyleyerek b e n i o n u rla n d ırm ış o lsan da, b e n d e se n in d e n e y im le rin d e n fay dalanabileyim . Şu an için s in ik le rin “profesyonel h a y ır deyiciler 'deıı b ah se d e rk e n b ir n o k ta d a , b ir a n la m d a h a k lı o ld u k la rın ı a k lın d a tu t. M u h alefet o lm a k n ih ilis t o lm a k değ ild ir. Ve b u n d a n g eçim in i k a z a n m a n ın m a k u l veya b elirli b ir yolu y o k tu r. Bu, y a p tığ ın b ir şey değil, ol­ d u ğ u n b ir şeydir.

T)

Bence R ilke ta ra fın d a n s u n u la n ö n e ri ço k hoş, ç ü n k ü b e n i üzerin d e h a k talep ed em ey eceğ im ve n o rm a ld e sa h ip o lm a d ığ ım kiçilerle ay n ı yola ç ık a rtıy o r. A ynı z a m a n d a te p k i göstereceğ im bir şey veriyor b a n a . E lb ette R ilk e’n in m e k tu p la rın ın in ce zevkini ،,'،ık b e ğ en iy o ru m , a m a y in e de cilalı ü slu p la rı ve saygılı, n a z ik ü ın u b a n a fazla y u m u ş a k geliyor. (O na g ö sterilen şiirle rin çok da iyi o lm a d ığ ı o ld u k ç a a ç ık ve b u n u d a h a v u rg u la y a ra k söyl،‫؛‬yebilirdi.) A yrıca m e k tu p la r, 1914 y ılın ın h e m e n ö n cesin d ek i g ü n le rd e n bize d o ğ ru esen h a fif h a sta lık lı b ir m a su m iy e t havasm ı veriyor. (G eorge D an g e rfie ld , size h a ra re tle önereb ileceğ im ıııiıthiş kitabı T he Strange D ea th o fL ib era l E n g la n d ’da, özellikle ı uısiyetsiz R u p e rt B rooke ta rz ın d a , b u n u se rt b ir şekilde ele ah yor.) En titiz ellerde bile .şüpheli b u ld u ğ u m A lm a n ro m a n tiz m ve idealizm tü rle rin i sergileyen R ilk e’n in b azı şiir ve d ü z y a z ıla rın a ila ben zer b ir itira z su n u la b ilir, ö r n e ğ in in s a n la r ırk la rd a n ve u lu sla rd a n sa n k i b u n la r k işilik m iş ve r u h la rı ve k a d e rle ri var١١١،‫؟‬

gibi ya d a b u n a b e n z e r şekilde k o n u ş tu k la rın d a m u tla k a ve

.ın ın d a sa v u n m a y a geçerim . A yrıca R ilk e’n in d in s e l-ru h a n i yam a ta rz ı b a n a a şırı d u y g u sal geliyor. U stası A u g u ste R o d in ’den ■..unıtın d in î b ir faaliyet o lab ileceğ in i ve şiirin heykel k a d a r kesin

G enç Felsefeciye M ektuplar

o lm ay ı h e d efley eb ileceğ in ‫ ؛‬ö ğ re n d iğ i d o ğ ru d u r. A n ca k b u b iraz k ıy m e tli ik in c i el versiyonuyla ta tm in o lm a k ta n sa , geriye d ö n ü p S p in o za’yı o rijin a lin d e n o k u m a k d a h a iyi o lacaktır. K endi y a şa m ın d a R ilke ro m a n tik id ea liz m in bazı k ö tü ta ­ r a fla rın ı ö rn e k le n d irm iş tir. Ö rn e ğ in D ’A n n u n z io ve M a rin e tti ve d iğ er sö zd e estetler gibi M u sso lin i’n in cazibesine k a p ılm ış­ tır. P sik o a n a liz i sev m em iş ve ö zellikle F re u d ’d a n nefret e tm iştir (şahsi m e k tu p la rı o n u n b ir filo sem it-y ah u d isev ere y a k ın o ld u ­ ğ u n u gösteriy o rd u ). H e p sin d e n ö n em lisi - ve b e n im için en zorlu te s ttir - iro n iy e k u şk u y la b a k a rd ı. T ıpkı m e k tu p la ştığ ı b ir gence y azd ığ ı gibi: Ö zellikle yaratıcı o lm adığın anlarda seni kontrol etm esi­ ne izin verm e. Tam a n la m ıyla yaratıcı olduğunda, sanki h ayatı y a k a la m a n ın bir başka yo lu y m u şça sın a on u k u l­ la n m a ya çalış. Safça ku lla n ıld ığ ın d a , o da sa ftır ve o n dan u ta n m a y a gerek yo ktu r; a m a o n u n la çok y a kın la ştığ ın ı hissedersen, bu a rta n y a k ın lık ta n korkarsan o za m a n ö n ü n d e k ü ç ü k ve çaresiz hissedeceği b ü y ü k ve ciddi k o n u ­ lara dön. İşlerin derinliğine in; orada ironi asla sa ld ırm a z - ve b ü y ü k lü ğ ü n ke n a rın a geldiğinde, d ü nyayı bu şekilde a lg ıla m a n ın varlığının bir gerekliliğinden k a y n a kla n ıp ka y n a k la n m a d ığ ın ı bul. Ç ü n kü ciddi İşlerin etkisi a ltın ­ dayken y a senden u za k la şa c a k tır (eğer ka zara gelişm işse) y a da (gerçekten içindeyse ve sana aitse) güçlenecek ve cid­ di bir araç haline gelerek sa n a tın ı oluşturabileceğin ens­ trü m a n la rın arasında y e rin i alacaktır. İn g iliz lik yapıyor o la b ilirim am a bu A lın tıd a k i B üyük h a r f­ lerle y azm a ta rz ı ve gereksiz te k r a r y ap m a eğ ilim i b e n i hem en , Evelyn W a u g h ’u n k ısa ro m a n ı The L oved O n e 'd a geçen, ö ğ ü t veren b ir köşe y a z a rın a tır n a k y em ekle başa çık m a sı için iste­ n en y a rd ım ü z e rin e köşe y a z a rın ın a sista n ın a , “G eçen sefer ona 24

C hristopher Hitchens

ne d e m iştik ? ” diye so rm a sı ve “G üzel ü z e rin e M ed itasy o n ,” ce­ vabı ü z e rin e , “O n a m e d ita sy o n a d ev am e tm e sin i söyle,” dediği a n ı hatırlatıy o r. İro n i y a p m a k b u k a d a r kolay değil. (R ilke d a h a so n ra asla ay rı tu tu lm a d ığ ı ik i eserle ilgili b ize k u rn a z c a a ç ılm a ­ ya d ev am ediyor: “İn cil ve b ü y ü k D a n im a rk a lI şa ir Jens P eter Jacobsen’in k ita p la rı.” Bu d in d a rlık Jaco b sen ’in F reud ve T h o m as M a n n ta ra fın d a n h a k k ıy la ta k d ir ed ilen ve b ir çeşit D a n im a rk a lI G enç W erther o la n m u h te şe m ro m a n ı N iels Lyhne ö n e risin i b iraz bozuyor.) B una k arşı o larak elim izde R ilke’n in , azim li y azara b iraz faz­ la heyecanlı d a olsa şaşırtıcı biçim de zekice tavsiyesi bulunuyor: Y apm an gereken tek bir şey var. K en d i içine dön. Seni y a z ­ m aya iten n edeni bul; kö klerin i yü reğ in in derinliklerine salıp salm a d ığın a bak; y a z m a n ya sa kla n sa ölm ek zo ru n d a kalıp kalm ayacağını k e n d in e itira f et. H epsinden ö n e m li­ si; gecenin en sessiz sa a tin d e k e n d in e şu n u sor: y a zm a lı m ıy ım ? D erin bir cevap için ke n d i d erin liklerine dair Ve eğer bu cevap onaylayacak şekilde çınlıyorsa, bu soruyu güçlü, basit bir “Y a zm a lıy ım ” ile karşılıyorsan, o za m a n h a ya tın ı bu gerekliliğe göre oluştur... Ç o k d a h a az etk ili sözlerle o lm a k la b irlik te , y ılla rd ır yazı d e rsle rim d e b e n im de söylem eye ç a lıştığ ım şey buydu. İstediğinizi d eğ il m ecb u r o ld u ğ u n u z u h issetm elisin iz. B u n u v u r ­ g u la m a k çok ö n em li, ç ü n k ü ta m o la ra k e m in o lm a sa k da, bu istek ya da ih tiy aç ile içsel sü rg ü n ya da fik ir a y rılığ ın a d a y a n m a tu tk u s u , to p lu m a b ira z d a r b ir açıda y aşam a k a ra rı a ra sın d a b ir ilişki b u lu n u y o r. R ilk e’deki d iğ er o lu m lu ve onaylayıcı b ir u n s u r d a E ro sa yak laşım ıd ır. H em ö z g ü rle ştiric i b ir güç h e m de ö lü m ü ç a ğ rış­ tıra n la ra en iyi cevap o la ra k cin sellik le ilgili y ü k se k b ir önsezisi

G enç Felsefeciye M ektuplar

v ard ı. F allik Şiirler d e n ile n yedi şiiri, cesu r M arvell ve M eta fiz ik g ü n le rin d e n b u y a n a a şk k o n u lu o lm ay a n en iyi şiirler a ra s ın d a ­ d ır; s e v işm e n in g erekçesini k e n d i içinde b a rın d ırd ığ ın ı açıkça ila n ederler. L etters eserin d e b u n a k arşı ih tiy atlıd ır, a n c a k R o d in m u tla k a g u r u r d u y ard ı; b u şiirlerde h ey k eltıraşlık vard ır. B irinci D ü n y a S a v a şın ın ik in c i k ış ın d a y az ılm ış o lm a la rı te s a d ü f d e ­ ğil; T h a n a to s o g ü n le rd e ço k yaygındı (R ilke’n in a n la d ığ ı şek­ liyle savaşın gelişini, m e d en iy et için b ir felaket o la ra k görm ek) ve b u n u n la ilgili b ir şeyler söylenm eli ve yapılm alıydı. B u ld u ğ u ç ö z ü m , h e m P ra g ’da d o ğ a n b ir A lm a n o la ra k Slav k im liğ in i hem de F ra n sa ’n ın itib a rın ı y itire n d ilin d e y a z a ra k U h la n d tip lerin i ö fk e le n d ire b ilen b ir A lm a n o la ra k k o z m o p o lit k im liğ in i d o ğ r u ­ la m a k için cinsel a rz u y u h e m gizlice h em de açıkça ifade etm e k ­ ti. Bu o n u n faşizm le ilgili d a h a s o n ra k i a p ta llık la rın a d a y an m a y ı d a h a da zo rlaştırıy o r. A n c a k işin ö z ü çelişkide yatıyor: İn g iliz d ilin d e K ip lin g ’den L a rk in ’e k a d a r en sev d iğ im şa irle rin ç o ğ u bazı z a m a n la rd a ra ­ d ik a l b iç im le r alan e tik k o n se rv a tiz m e y a k ın lık la rıy la , ve aynı z a m a n d a b u n a ra ğ m e n , b ü y ü k ve m u h te şe m e tk ile r y a rattılar. R ilk e ’n in y a ln ızlık ile ilgili y a z d ık la rı ned en iy le dolaylı o la ra k b u lu n d u ğ u b ü tü n m ey d an o k u m a la rı ve k o rk u lm a sın d a n çok k u c a k a çılm ası gereken ta r z ın ı k a b u l ed iy o ru m . R a d ik a l ya da eleştirel b ir k işiliğ in z ih in sel ve a h la k i d o n a n ım ın d a bu ta h a k ­ k u k b ü y ü k ö n e m taşıyor. R ilk e aynı z a m a n d a d in ve ib a d e tin k a ­ ç ın ılm a z hay al k ırık lığ ı, d ilin ta n ım la y ıc ı ön em i, kabile ve k o z ­ m o p o lit a ra s ın d a k i m ücad ele, M ittelE uropa n ın k ad e ri, B irinci D ü n y a S a v a şın ın h âlâ zeh irley ici etkisi, F re u d ’u n etkisi ve ir o ­ n in in y in e le n e n ö n em i gibi k o n u la ra da d e ğ in m e m i sağlıyor. D ev am e tm e k için şim d ilik b u k a d a rı yeterli.

Son m e k tu b u n b a n a u la ş tığ ın d a “C e su r Yeni D ü n y a ” k a v ra m ın ın y aratıcısı A ld o u s H u x le y ’in m a k a le le rin i o k u y o rd u m . O k u rk e n işare tle d iğ im b ir p a ra g ra fı ile tm e m e izin ver: “H o m e r

y a n ılıy o rd u ,”

d iy e

yazdı

Efesli

H e ra k litu s.

“H o m er, ‘T a n rıla r ve in s a n la r a ra s ın d a k i b u ç e k işm e o r ta d a n k a lk a b ilir m i!’ d e rk e n y a n ılıy o rd u . E v re n in y o k o lm a sı iç in d u a e ttiğ in i g ö rm ü y o rd u ; y a k a rış ı d u y u lsa y d ı, h e r şey so n a e re rd i.” B u n la r s ü p e r h ü m a n is tle r in ü z e rin d e d u rm a s ı g erek e n sözler. S ağ lam b ir m ü k e m m e lliğ i h e d e f a lırk e n y o k o lu şu h e d e fliy o r­ lar a slın d a . H in d u la r g erçeğ i d u y u rm a z e k â sın a ve c e s a re tin e sa h ip ti; N irv a n a , y a n i ç a b a la rıy la u la şm a y a ç a lış tık la rı hedef, h iç lik tir. Y aşam ın o ld u ğ u y erd e tu ta rs ız lık , b ö lü n m e ve ç e k iş ­ m e de v a rd ır. G ö rü n ü şe göre u z la şm a n ın (dokuz b aşlı h a y v a n a verilen isim lerd en b irid ir) en te p e d e k i iyi o ld u ğ u n a in a n a n la rd a b ir a p ­ tallık o ld u ğ u k o n u su n u k a v ra m ışsın . N ed en “a p ta llık ” gibi bir h a k a re t sö z c ü ğ ü k u lla n ıy o ru m ? İk i n ed en le b u b a n a d o ğ ru gö­ rü n ü y o r; b u n la rd a n ilk i in s a n la rın aslın d a m ü c a d e le lerin in s o ­ n u n u n geldiği ve genel b ir m e m n u n iy e t ve m u tlu lu k h issin in y a ­ şan d ığ ı z ih n in D isn e y la n d ’m d a y aşa m a k iste m ed iğ in e d a ir olan in an cım . Bu, k en d i aşağ ılay ıcı b a ğ la m ın d a b ir a p ta llık olurdu; A tm a lıla r b aşlan g ıçta b u te rim i d a h a h a fif b ir a n la m d a k u lla n -

G enç Felsefeciye M ektuplar

m ışla rd ı. İd itois sö z c ü ğ ü n ü k a m u işleriyle ilgilenm eyen k işiler için k u lla n ırla rd ı. İk in c i n e d e n im d a h a az sezgisel. Bu isteği gerçekten içim iz­ de beslesek bile, neyse ki elde ed em ezd ik . Bir tü r o la ra k elbette k i savaş ve d iğ e r rek ab et ve k ısk a n ç lık b iç im le rin in n ed en o ld u ­ ğ u d e h şe t ve z a ra rd a n esef d u y ab iliriz. A n ca k bu, y a şa m ım ız d a a n la ş m a z lık la rla ve zih in sel y a ş a m ım ız d a ta rtış m a ve m ü n a k a ­ şalarla ile rle d iğ im iz g erçeğini d eğ iştirem ez. D iy alek tik k a v ra m ı­ na o n u s a v u n a n la rın d u y d u ğ u güven k ısm e n sa rsılm ış o lab ilir a n c a k bu, o n u re d d e tm e m iz e m ü sa ad e etm ez. K ıv ılc ım la rın y a n m a sı için ç a tışm a ve k a rş ıtlık la r o lm alıd ır. K e n d in d en em in b ir b ilirk işid e n , ta rtış m a n ın “ışık ta n d a h a çok ısı” o lu ştu rd u ğ u g ö rü ş ü n ü m u h te m e le n d u y m u şsu n d u r. M u tla k a gerçeğin o ya da bu k u tu p ta d eğ il de “a ra d a b ir y erd e” yattığ ı sa n a sö y len m iştir. Ve s a n ırım m a d d e le rin siyah ya da beyaz değil, g rin in fa rk lı to n ­ la rı o ld u ğ u so n u c u n a v a ra n eski, güzel sö zü d u y d u ğ u n d a n da e m in o lab ilirim . B una k a rş ılık o la ra k sa n a bazı g ö zlem lerim i su n m a m a izin v e rir m isin? Bir fizik k a n u n u o la ra k ısın ın te k o lm a sa d a ışığın başlıca k a y n a ğ ı o ld u ğ u n u b iliy o ru z. G üneşi o d a sıc a k lığ ın a d ü ­ ş ü rm e k kesin b ir s o ğ u k o lu ş tu rm a n ın y an ı sıra ışığı da hiçe in ­ d ire c e k tir. G erçek y alan söyleyem ez, a m a söyleyebilseydi, a ra d a b ir yerde söylerdi. Bazı cid d i so ru la ra göre, ikiye a y ıra c a k bir fa rk lılık y o k tu r; g erçek lik ve y a la n a ra sın d a b ir sentez a ra n m a z ; g ü n e ş b ir g ü n d o ğ u d a ve b ir g ü n b a tıd a d o ğ m az. Chiarascuro ya d a a y d ın lık ve k a ra n lığ a gelecek o lu rsa k k a rşım ız a ç ık a n b a sm a ­ k a lıp deyiş b ira z d a h a sa n a tsa ld ır. (B irkaç yıl ö n ce G e tty sb u rg ’da y en id en sa h n e y e k o y u la n İç Savaş’ı izlerken d efte rim e , G ri g i­ y e n le rin siyah ve b e y a z la rın a d ın a d ü şü n m e y e k o şu lla n d ığ ın ı y azm ıştım .) N e siyah ne de b ey az gerçek bir re n k tir, a m a ikisi de gı i değildir.

Christopher Hitchens

G ereksiz te k ra rla r p u su d a , ç e v re n i k u ş a tm a k için b ek li­ yor. Y unan k â h in , ü s tü n bilgeliği “Ç o k Bir Şey D e ğ il” şek lin d e d u y u rm u ş tu ; g ü n ü m ü z ü n tem b el çevirisi, ta m o la ra k ay n ı şeyi ifade etm ey en “H e r Şeyde Ö lç ü lü lü k ”. Y u n an stilin in sim e tri ve dengeyi sessizce v u rg u la m a s ı ta k d ir ed iliyor; pek i ya b u denge alt ü st o lu r ve z a m a n d ağ ılırsa? O z a m a n “ö lç ü lü lü ğ ü n ” ne a n la ­ m ı kalır? U zlaşm ayı itib a rd a n d ü şm e k o la ra k gö ren John B row n gibi fa n a tik le r ve m u tla k iy e tç ile r o lm asaydı, G e tty sb u rg ’d ak i G ri ü n ifo rm a la r k u lla n ılm a y a b ilir ya da y en ilm ey eb ilird i. Şüphesiz sen de k e n d i ö rn e k le rin i b u la b ilirsin . A n laşm a ve n e z a k e t h u s u s la rın a ö n e m v e riy o rsan , ta rtış m a ve kavga h u su sla rıy la ilgili de iyi b ir d o n a n ım a sah ip olm alısın ; ç ü n k ü aksi ta k d ird e “o rta n o k ta ” işgal ed ilecek ve se n in bu k a ­ ra rd a ya d a b u n u n ne ve n ere d e o ld u ğ u n u b elirlem ed e h iç b ir y a rd ım ın o lm a d a n ta n ım la n m ış o lacak tır. Yani, H u x le y ’in k in e p a ra le l o la ra k e serlerin i o k u d u ğ u m D alai L a m a n ın ü s tü n zek â­ sın a g ü v e n m e d iğ in sürece. İşte a y d ın la n m ış k işin in k en d i sözle­ r in in k a p sa m lı ve ço k sa ta n çev irisi o lan T he A r t ofH appiness: A H a n d b o o k fo r L iving (M u tlu lu k S anatı: Y aşam için E lkitabı) ad lı k ita b ın g irişin d e k o n u şm a y ı y ap tığ ı kişiye sö y ledikleri: H a y a tım ızın gerçek a m a cın ın m u tlu lu ğ u a ra m a k o ld u ­ ğ u n a in a n ıyo ru m . B u açık. İster bir d ine in a n a lım ister in a n m a y a lım y a da ister şu d ine ister bu d in e in analım , h e p im iz h a ya tta daha iyi bir şeyi arıyoruz. B u nedenle, bana göre, h a y a tım ızın gerçek y ö n ü m u tlu luğa doğrudur. D alai L am a “A riz o n a ’d a b ü y ü k b ir k itley e” h ita p e ttiğ i söy­ levine b u şek ild e başlıyor. S öylenebilecek en iyi şey, b ir d izi saç­ m a lık ta n b a h se ttiğ id ir. N ed en i so n u ca bağlay an b ir p arç a sak ız bile b u lu n m u y o r; k o n u şm a c ı k a n ıtla m a k z o ru n d a o ld u ğ u şeyi varsayıyor. T u h a f ola n sa son c ü m lesin d e, in sa n b e y n in in söyle­ yecek b ir sö zü olabileceğ in e d a ir eski m o d a ve m a te ry a list kav-

29

G enç Felsefeciye M ektuplar

ra m ı övercesin e “ b a n a g ö re ” ifa d e sin in ek len m iş olm asıd ır. Bir z a m a n la r B om bay d ış ın d a k i P o o n a’da b ir a şra m d a b ira z v ak it g e ç irm iştim . K en d isin e ze n g in B atılılar ve a z ın lık A v ru p alı k r a ­ liyet ailesi a ra s ın d a k â rlı ve b ü y ü k bir icraat o lu ş tu ra n o z a m a ­ n ın g u ru s u B h ag w an S hree R ajneesh h a k k ın d a b ir BBC belgeseli y a p m a k am acıy la ra h ip y a rd ım c ısı ro lü yap ıy o rd u m . H e r şey b ir d ü z e n d i elb e tte - d isk o felsefesinin k u tsa l te d a rik ç isi d ü n y a n ın en b ü y ü k ve özel Rolls Royce k o lek siy o n u n a sa h ip ti - a m a en iyi h a tırla d ığ ım b ilg in lerle b irlik te y ap ılan sabah darshan ıydı. T o p lan tıy a g id ilen yolda, a le v k ırm ız ıs ı-tu ru n c u re n k te k im o n o lo r için d e acı v erecek k a d a r güzel ik i K aliforniyalI k ız ta r a f ın ­ d a n te p e d e n tırn a ğ a k o k la n m a k z o ru n d a y d ın ız . B u n u n n e d en i B h ag w an ’i, m ü ritle rin in diliyle “v ü c u d u n u n bazı a le rjile ri” o l­ m ası gibi m a d d i bir g erçek ten k o ru m a k tı. Bu güzel koklayıcılar m b ü tü n alk o l veya tü tü n iz le rin i sap ta m a sı bek len iy o rd u . Ve h e r sab ah , o lm a m g erek tiğ i gibi k e sk in k o k u lu h a lim le bu titiz te sti geçiy o rd u m . K işisel o la ra k b a n a alerji y a p an sa g ü l ren g in deki h e r şa fa k v a k tin d e , a y a k k a b ıla rın ç ık a rtılm a sı gereken yer­ de d u ra n b ü y ü k levhaydı. L evhada şöyle yazıyordu, “A y ak k ab ılar ve zih in ler, k a p ıd a b ıra k ılm a lıd ır.” G ü lü n ç o ld u ğ u kesin a m a uy­ g u la n a b ilirse z a ra rlı d a a y n ı z a m a n d a ; ki b ir p u tu n ay a k la rı a l­ tın d a a k lı yok e tm e k gibi h a d d in i b ilm e z ve isterik b ir istek olan Loyola’n ın C izv it e m ri D ei sa crificum intellectus (A k lın k u rb a n edilişi) için de b u genel o la ra k böyleydi. Ö n e m li d in le rin C e n n e t ile ilgili ik n a edici b ir aç ık la m a y a p a m a m a sı sık ça g ö zlem len en b ir d u ru m d u r. C e h e n n e m i ta s ­ v ir e tm e k te d a h a iy ilerd ir; ilk H ıristiy a n d o g m a tistle rin d e n T e rtu llia n , C e n n e ti a n la tm a k için

C e h e n n e m in

c a n lılığ ın ­

d a n fa y d a la n m ıştır. L an etlilere işkence e d ild iğ i d ü şü n c e sin in , C e n n e tte k i h a z la r a ra sın d a o la c a ğ ın a k a ra r v erm iştir. Bu a n ­ tro p o m o rfiz m in en a z ın d a n b ira z o lsu n etkisi o lm u ştu r. D iğer d u r u m la r d a k i s o ru n k im s e n in cid d i biçim de a k lın ö lü m ü n ü

30

C hristop her Hitchens

isteyem eyeceğidir. Ve a k im sağ lad ığ ı h a z ve ö d ü lle r endişe, b e ­ lirsizlik , çatışm a ve h a tta u m u ts u z lu k ta n ay rılam az. Seni nereye g ö tü rm e y e ç a lış tığ ım ı e m in im a n la m ışsm d ır. D in ve in a n ç s o ru s u n u d a h a so n ra k i b ir y a z ışm a m ız a sa k la m a k istiy o ru m a n c a k b e n d e n , so n m e k tu b u m d a n so n ra , d a h a önce b u n u n la ilgili b iç im le n d iric i b ir d e n e y im d e n geçip g eçm ediğim i a n la tm a m ı istem işsin . Y aşadığım olay ö n e m siz de olsa bu so ­ r u n u n y a n ıtı evet. Y aklaşık o n y aşım d ay k en b ir İncil dersin d e b u lu n d u ğ u m sıra d a (“ila h iy a t” a d ın ı v e rd iğ im iz bu olay g ü n lü k k ilise ziy aretleri gibi z o ru n lu y d u ve ş im d ik i gibi o z a m a n da en sevd iğ im k o n u la rd a n biriydi) ö ğ re tm e n T a n rı n ın D oğa dak i eserlerin i ilah i o la ra k o k u m a y a başladı. N e k a d a r m u h te şem , d iy o rd u , ağ a ç la rın ve b itk ile rin yeşil olm ası; g ö zlerim iz için en d in le n d iric i ren k . O n u n y erin e ağ açlar ve ç im e n le rin m o r ya da tu r u n c u o ld u ğ u n u b ir h ayal ed in . O yaşta k lo ro fil veya fo to tro p izm le ilgili h iç b ir fik rim y o k tu ; T a sa rım K a n ıtı ya d a E vrim e K arşı Y aratılış ile ilgili p e k b ilg im o ld u ğ u d a söylenem ezdi. Sadece ç o c u k su ve h e n ü z b iç im le n m e m iş k o rte k sim le şöyle d ü ­ şü n d ü ğ ü m ü h a tırlıy o ru m : A h, ap tal olm a. Bu n ed en le ik i şeyden ta m a m e n e m in im . B u n la rd a n ilki, ister g eçm işin te o k ra tik d e sp o tiz m in e , ister g ü n ü m ü z ü n d ah a m o d e rn le ştirilm iş to ta lita riz m in e g ö m ü lm ü ş o lsu n (ya d a is­ tersen sıray ı d eğ iştireb iliriz) e ğ itim siz in s a n la rın bile içsel bir d ire n m e k a p a site le rin in o ld u ğ u ve k e n d ile ri d ü şü n m e se le r bile a k ılla rın a gelen d ü şü n c e le re sa h ip o ld u k la rıd ır. B u n u te c rü b e le ­ rim iz le de b iliy o ru z, ç ü n k ü d e sp o tiz m d ü ş tü ğ ü a n d a m u tla k a bu tü r in s a n la r y erd en b itm iş gibi ç ık a rla r ortaya. A m a b u n u tü m e ­ v a rım yoluyla d a b ileb ileceğ im ize in a n ıy o ru m . İlk in in b ir so n u c u o lan İkincisi ise doğal o larak , eleştirel ya d a iro n ik y e tile rim iz in bize h içb ir fay d asın ın d o k u n m a y a c a ğ ı p u slu ve u y u ş tu ru c u b ir N irv a n a ’ya u laşm ay ı a m aç e d in m e m e ­ m iz. A h itle rin bize sü rek li o la ra k y a p m a m ız ı söylediği gibi son-

31

G enç Felsefeciye M ektuplar

su z şü k ü r, m in n e tta r h k ve ta p ın m a h a lin i hayal e ttiğ in iz za m an , c e h e n n e m k a d a r k o rk u n ç b ir h iç lik ve k o n fo rm iz m dünyasıyla k a rşıla şırsın ız . N eşe ve sü re k li bir m u tlu lu k ve u y u m h a lin i hayal e ttiğ in iz z a m a n H u x le y ’in b ü tü n y eten ek lerin i k u lla n a ra k re sm e d e b ild iğ i can sık ın tısı, a m açsızlık ve ta h m in ed ileb ilirlik d ü n y a sı gelir g ö z ü n ü z ü n ö n ü n e . Sadece b ir b aşka k u tsa l m etin , “m u tlu lu k ”taır u ta n ç d u y m a d a n bahseder. A m a 1776 y ılın d a bile b u k a v ra m d a n y a ln ız c a zorlu b ir m ü c ^ e le n in so n u c u n d a bahsedilebileceği, a n c a k o z a m a n b aşlanabileceği d ü şü n ü lü y o rd u . N asıl y o ru m la rs a k y o ru m la y a lım , şu güzel “p eşin d e o lm a ” ifadesi d iğ er b ü tü n b a ğ la m la rd a a n lam sız k ala ca k tır. Bu vesile ile şu n u söyleyerek b itiriy o ru m m e k tu b u m u : D ile h e r z a m a n d ik k a t et.

M e k tu b u n u a lın c a ço k s e v in d im . A p ta llık veya b a tıl in a n ç ya d a k o n tro l e d ilm e y e n y e tk i ih tim a lin in in s a n ın g ö z ü n ü k o r­ k u ttu ğ u ve h a rc a n a n b u n c a u z u n z a m a n ın g ö rü n ü ş e göre bu tü r şeylere k a rşı h iç b ir b a ş a rı g e tirm e d iğ i d o ğ ru . A n c a k b u z a ­ lim k o ş u lla rın ö te s in i ya d a iç in i g ö rm e k için yo k ed ile m e z bir iç g ü d ü o ld u ğ u d a d o ğ ru . B u n u b ir b aşk a d ey işle h a k s ız lık ve m a n tık s ız lığ ın in s a n h a lin in k a ç ın ılm a z p a rç a la rı o ld u ğ u , a n ­ c ak b u n la ra m e y d a n o k u n m a s ın ın d a k a ç ın ılm a z o ld u ğ u şek­ lin d e sö y lem ek de m ü m k ü n . S ig m u n d F re u d ’u n V iy a n a ’d a k i a n ıtın d a şöyle yazıy o r: “M a n tığ ın sesi az a m a ıs ra rc ıd ır.” F ilo z o f ve ila h iy a tç ıla r b u n u fa rk lı ş e k ille rd e d ü ş ü n m ü ş veya a ç ık la m ış ve bize ila h i b ir b iç im d e a ş ıla n a n b ir “v ic d a n ’a k a r ­ şılık v e rd iğ im iz i ya d a -A d a m S m ith ’in d ü ş ü n d ü ğ ü gibi - y a n ı­ m ız d a d ü ş ü n d ü k le rim iz e ve y a p tık la rım ız a g ö rü n m e z b ir ta n ık ta şıd ığ ım ız ı ve say g ıd eğ er sey ircid e iyi b ir iz le n im b ıra k m a y a ç a lış tığ ım ız ı v a rs a y m ış la rd ır. İk i v a rs a y ım ın d a d o ğ ru o lm a sı g erek m iy o r; d o ğ u ş ta n gelen b u r u h u n v a r o ld u ğ u n u b ilm e m iz yeterli. A n c a k b u ö z e lliğ in h e p im iz in için d e gizli o ld u ğ u farz ed ilse bile b u n u n g en ellik le b u şe k ild e - y a n i gizli k a ld ığ ın ı ek­ lem em iz lazım . V arlığ ı te k b a ş ın a h iç b ir şeyi g a ra n ti e tm iy o r ve o k a ta litik veya P ro m e th e u s ç u an , y a ln ız c a b ir b ire y b u sesin p a s if d in le y ic isi o lm ay ı b ıra k ıp k o n u şm a c ı ya d a te m silci o lm a ­ ya h a z ır o ld u ğ u n d a g erçekleşiyor.

G enç Felsefeciye M ektuplar

B en d en cesaret verici ö rn e k le r istem işsin. E ğlenceli bir p o ste rd e görebileceğ in ya d a in s a n ın n eşesin i y erin e getiren b ir p a ro la o la ra k k u lla n ıla b ile c e k tü rd e bir slogan verm ek iste­ m iy o ru m . Y ine, ö n e m li o lan b irin in ne d ü şü n d ü ğ ü değil, nasıl d ü şü n d ü ğ ü d ü r. A n c a k in s a n z e k â sın ın sadece k a rşıt o la n ın ta ­ m a m e n ü z e rin e ç ık a n ve a ta la rım ız ın şu an k a rşıla ştığ ım ız d a n d a h a şid d e tli m u h alefetle n asıl baş e ttik le rin i gösterebilecek bazı p a rla k a n la rı v ardır. M a rtin d u G a r d ’ın L ie u te n a n t Colonel M a u m o rt (Y arbay M a u m o rt) a d lı e se rin d e A lain , b irin c i k u ra lın - b u n a k u ra lla ­ rın k u ra lı d iy o r - çekici o lan a m ey d a n o k u m a san a tı o ld u ğ u n u söylüyor. B u n u b ir “s a n a t” o la ra k ta n ım la d ığ ı fa rk ediliyor: b ir in s a n ın k e n d is in i sadece p re n sip ya da belki k ib ir nedeniyle ç o ­ ğ u n lu ğ u n b e ğ en isin e g ü v en m eyen b ir kişi o la ra k o rtay a k o y m a ­ sı yeterli d e ğ ild ir; b u zü p p eliğ e ve d u y g u su zlu ğ a kayar. A n c ak in s a n la rın sık sık y a n ıls a m a la ra ve ön y a rg ıla ra b a ğ la n d ığ ın ı ve y a ln ız c a d o g m a veya O rto d o k slu ğ u n sessiz k u rb a n la rı o lm a d ık ­ la rın ı g ö rm e k m ü m k ü n d ü r. Ö rn e ğ in , d in in e ço k bağlı b ir k im ­ seyle ta rtış tıy s a n , b u a n la şm a z lığ a o n u n k e n d in e saygısı ve g u ­ r u r u n u n da d a h il o ld u ğ u n u ve o n d a n ta r tış tığ ın ız b ir n o k ta d a n ço k d a h a fa z la sın d a n v azg eçm esini iste d iğ in i fark edeceksin. C a n d a n y u rtse v e r ya da m o n a rşi ve a risto k ra sin in h a y ra n la rı için de a y n ı şey geçerli. B ağ lılık in sa n la rla ilgili d u ru m la rd a çok e tk ili b ir güç; k ö le liğ in in şerefli ve g ö n ü llü o ld u ğ u n a ik n a e d i­ len b irin e z ih in se l köle m u am elesi e d e b ilirsin iz /e tm e n iz d e b ir sa k ın c a y o k tu r. Bu u y a rıy ı y a p tık ta n so n ra , k e n d isi ta rtış m a n ın h ü k ü m ­ d a rı o lab ilecek k en ta r tış m a n ın k e n d i için değerli, h a tta gerek­ li o ld u ğ u n u fark eden Sör K ari P o p p e r ile ilgili b ir gözlem im e g eçm ek istiy o ru m . O n u n d a fa rk e ttiğ i gibi, bir ta rtış m a d a aynı d ereced e m u h a lif iki k işid e n h e rh a n g i b irin in d iğ e rin i gerçekten ik n a etm ey i ya da “fik rin i d e ğ iş tirm e y i” b a şa rm a sı çok n a d ir

34

C hristopher Hitchens

ra stla n a n b ir d u ru m d u r. F ak at h a k k ıy la y ü rü tü le n b ir ta r tış m a ­ da ik i m u h a lifin de ta m o laak b a şla d ık la rı yerde b itirm e le ri de aynı d ereced e n a d ir ra s tla n a n b ir d u ru m d u r. Tavizler, rö tu şla r ve d ü zeltm eler y a p ıla c a k tır, ve h e r b aşlan g ıç n o k tası g ö rü n ü şte “a y n ı” k alsa bile d e ğ işim d e n geçm iş o lacak tır. E n sağ lam g ö rü ­ n en “sistem ” bile b u k u ra ld a n m u a f değ ild ir. (Isaac D e u tsc h e r’m eski ve k ireç tu tm u ş S ovyetler Birliği ile ilgili ileri g ö rü şlü bir b içim d e söylediği gibi, “Plus c’est la m e m e chose, p lu s ca change” [D eğiştikçe aynılaşır].) Bu s a n a tın u s ta la rın ın b irb irin in k e şifle rin i ne k a d a r sık te k ra r e ttik le rin i g ö rm e k şaşırtıcı. G eorge Orvvell, asıl s o ru m ­ lu lu ğ u n in s a n la ra d u y m a k iste m e d ik le ri şeyleri söyleyebilm ekte y a ttığ ın ı söylem işti. John S tu a rt M ili (hoş b ir te s a d ü ftü r ki, k e n ­ disi B e rtra n d R u ssell’ın v a ftiz b ab asıd ır) herkes tem el b ir ö n e rm e ü z e rin d e u zlaşsa bile, in s a n la r ilk b a şta k i id d ia la rın ı nasıl sa v u ­ n a c a k la rın ı u n u tm a s ın la r diye, u zlaşm a g ö sterm ey en o te k kişiye k u la k v e rm e k g e re k tiğ in i sö ylem iştir. En sevdiği n ü k te y i söyle­ m esi isten en K ari M arx, de o m n ib u s d is p u ta n d u m d e m iştir (“her şeyden şü p h e e tm e k g e re k ir”). O n u n h a y ra n la rın ın ç o ğ u n u n bu d ey işin ö z ü n ü u n u tm u ş o lm a la rı ne yazık. R osa L u x em b u rg şiddetle, ö z g ü rlü ğ ü n h er şeyden önce fark lı d ü ş ü n e n le r için ö z ­ g ü rlü k o ld u ğ u n u sa v u n m u ş tu r. Areopagitica a d lı e serin d e John M ilton, b iri n e y in d o ğ ru o ld u ğ u n a in a n ırs a in a n sın , b u n u n y an I ışın id d ia la rın a m a ru z k a lm a sı g erek tiğ in i, ç ü n k ü a n c a k d ü rü s t ve a ç ık b ir d ö v ü şte d o ğ ru o la n ın h a k lı o ld u ğ u n u id d ia edeb ilece­ ğ in i ya da u m a b ile c e ğ in ‫ ؛‬ifade e tm iştir. F red erick D ouglass, m ü ­ cadele e tm e d e n gerçeği ya d a a d a le ti b e k ley en lerin tıp k ı f ırtın a o lm a d a n d en izi hayal ed eb ilen lere b e n z e d iğ in i söylem iştir. F a rk ın a v a rd ığ ım b u n o k ta la rı san a, b u n la rın ö n e m in i h e ­ n ü z a n la m a m ış o la n la r fay d alan sın diye su n m u y o ru m . D e te fa bula narratur. İşte se n in h ik ây en şöyle: k e n d in i teh lik ey e a ta ra k bu tü r b ir g ö rü şü b e n im se d iğ in d e ö ğ re tm e k te n ziyade ne k a d a r

G enç Felsefeciye M ektuplar

ço k Ö ğrenm en gerek en şey o ld u ğ u n u u n u tu y o rsu n . V arsaytktn eğitici e ğ itim li o lm a ltd tr. Ve bize üç (oldukça h izip çi a m a ta n tm ın t k e n d i iç in d e b a rın d ıra n ) “m o n o ”te iz m in “e v i” o lm a gibi n a h o ş k o n u m u n d a n d a h a iyi o lm ay a n sebeplerle s‫؛‬k sık “k u ts a l” o la ra k ö n ü m ü z e s u n u la n K u d ü s’te, d o ğ ru lu k ve k e sin liğ in evinde, sev d iğ im b ir a rk a d a şım b u lu nuyor. A dı Dr. Israel S hahak; u z u n y ılla r b o y u n c a İsrail in s a n ve Sivil H a k la r D ern eğ i n in b a ş k a n ı o la ra k ö rn e k teşk il edecek h izm etle rd e b u lu n d u . 1940 öncesi P olo n y a’sın d a Y ahudi b ir genç olm a ve so n ra sın d a ta r if ed ilem ez y o k lu k ve k a y ıp la rın n eticesin d e sağ k alm a sı gibi hay a tın d a k i h iç b ir şeyin o n u , y ık ıcı o lan şeyi hoş k a rşıla m a sın a n e d e n o lm ası b ek len em ez. Y ine de bazı olaylarla ilgili fik rin i so rd u ğ u m d a , s o ğ u k k a n lı ve k a sıtlı bir biçim de şu cevabı verdi: “B azı y ü re k le n d iric i k u tu p la şm a b elirtile ri var.” Bu ifad esin d e say g ısızlık sayılabilecek h iç b ir şey yok; u z u n ve teh lik e li b ir hayat o n u , f ik ir ve p re n sip le r açıkça ç a tıştığ ı z a m a n n e tliğ in söz k o n u su o lab ileceğ in e in a n d ırm ış tı. Ç a tışm a san c ılı o la b ilir a m a h iç b ir d u r u m d a san cısız ç ö z ü m v ar o lm az ve b u n u a ra m a k bizi a k ıls ız lık ve a n la m sız lık gibi sa n c ılı so n u çlara, yan i deve k u şu m m ta n rıla ştır> lm a s،n a g ö tü rü r. B u n u b ir de a k ılsız la rın bize h e r g ü n su n d u ğ u u ta n m a z ö n erilerle k a rşıla ştır. D ü rü s t ta rtış m a la r y erin e bize su n u la n “iy ile şm e ” ile ilgili b a sm a k a lıp sözler. “B irlik ” fik rin e , h e rh a n g i b ir “b ö lü n m e ” veya d a h a d a k ö tü sü “b ö lü c ü lü k ” k a v ra m ın a göre ço k d a h a fazla im tiy a z la r ta n ın ıy o r. N e z a m a n “b ö lü c ü p o litik ala r ın ” s u ç la n d ığ ın ı d u y sam o ld u ğ u m yerde b ü z ü lü rü m - san k i p o litik a n ın k en d isi ta n ım ı itib ariyle b ö lü n m e k d e m e k d eğ ilm iş gibi. Y arı e ğ itim li in sa n la r, b ü tü n a m ac ı d ü ş ü n m e n in sa n c ısın ı h a fifle tm e k o la n ta rik a tla ra k a tılıy o r ya d a endişeyi o rta d a n kald ırd ığ ı id d ia ed ilen ilaçlar alıyor. N irv a n a ve kad erciliğ i v u rg u la yan

d o ğ u lu d in ler, B atılılar için terap i o la ra k y e n id en p a k etlen i-

yo r VC'

٦٨

b a sm a k a lıp sözler ve g ereksiz te k ra rla r b u n la rı bilgelikle

G enç Felsefeciye M ektuplar

z a m a n la rd a uygarca d a v ra n m a n ın cazibesi gerçekten a rtm ış tır. Tek s o ru n in s a n la rı d ö n ü ştü rm e y i u m u t eden ve so n u çta o n la rı b a şa rısız b ir d e n e y in a tık ü rü n ü y m ü şç e sin e y a k a n la rd ır. M ü k e m m e lliy e tç ile r ve b a ğ n a z la r k ırıla b ilir am a b ü k ü lem ezler; b e n im d e n e y im le rim e göre, azalan gelir veya b aşk a bir şey n ed en iy le tü k e n e b ilirle r; S an tay an a ’n m

fa n a tik ta n ım ın ı

ö d ü n ç a la c a k o lu rsak , s o n la rın ı g ö re m ed ik le ri z a m a n ç a b a la rı­ n ı ik i m islin e çık artıy o rlar. K en d in i, Basil D avidson gibi, nefret d o lu y a b a n c ı işg alin d ek i ö lü m c ü l b ir fik ir çatışm ası için d e b u ­ lu rsa n , o z a m a n b ir b a ğ n a z o ld u ğ u n için affed ileb ilir ve h a tta o lm a d ığ ın için eleştirileb ilirsin . Bu tü r zalim ce im tih a n la r n a d ir o lu r a n c a k k a rş ılığ ın d a d eh şet su n ab ilirler. U z u n b ir süre içerde k a lm a k ve se n in ü re ttiğ in ya da b e n im se d iğ in h ay allerd en u z a k b ir hay at s ü rm e k istiy o rsan o z a m a n sa n a b a ğ n a z lık ve h a k lı ol­ d u ğ u n u bilen k işi s e m p to m la rın ı fark edip b u n la rd a n k a ç ın m a ­ n ı ö n e ririm . M u h a lif için şüp h eci b ir zih n iy et, en az h e rh a n g i b ir p re n sip z ırh ı k a d a r ö n e m lid ir.

RR

Christopher Hitchens

m askeliyor. (A n th o n y Pow ell, m u h te şe m ro m a n dizisi A D ance to the M usic o f T im e ’da k ö tü n iy etli Dr. T relaw ney’in ta ra fta r ­ la rın ı ta n ım la rk e n b u tü r m a n tr a la r ın b a rın d ırd ığ ı a p ta llık la rı çok iyi yakalıyor. T a rik a tın ü s ta tla rı b irb irle rin i şu selam lam a ve cevap şekliyle ta n ıy o rla r: “H er şeyin özü, g erçeğ in ta n r ıs ıd ır” ve “H ay allerin hayali g ö rm e n in k o rlu ğ u n u iy ileştirir.” N e za m a n Son, M u tlak , S ın ırın Ö tesi ve se re b ra l k o rte k sin k e n d in i sefahate teslim e ttiğ i d iğ er a la n la rla ilgili b ir gevezeliğe şa h it o lsam , ak ­ lım a b u gelir.) Ü to p y a y ı içerm ey en b ir d ü n y a h a rita sı, d er O sca r W ilde, b a k ılm a y a d eğ m ezd ir. A sil b ir d u y a rlılık ve G ra d g rin d ve fay­ d a cıla ra d u y u la n güven. A m a u n u tm a ki, Ü to p y a n ın kendisi de z o rb a lık tır ve ılım a n ve ç a tışm a sız idealle ilgili k o n u şu la n la ­ rın ço ğ u da ay n ı şek ild e g ö rü n d ü ğ ü n d e n d a h a te h d itk â rd ır. Bu S o nlar ve M u tla k la r, M ü k e m m e lik g irişim le rid ir, ki b u da - ta b i­ ri caizse - g izlid en M u tlak iy etçi b ir d ü şü n c e d ir. (B udist b ir ra h ip ta ra fın d a n o ld u ğ u gibi y a z ıla n ve Z en itaati ve d isip lin in in savaş öncesi Japon e m p e ry a liz m i b iç im in d e o y n a d ığ ı m ü th iş ro lü göz­ ler ö n ü n e seren B rian V ic to ria ’n ın Z en a t W ar a d lı m u h te şe m k ita b ın a b ir göz a tm a lısın .) M ü k em m elliy etçiliğ i re d d e d e rk en , in s a n d o ğ asın ı sadece o ld u ğ u haliyle a lm a k gibi b u n u n tersi b ir h ataya d ü şm e n i iste­ m iy o ru m . B a lk a n la rd a a n ti-N a z i ta r a fta rı sav aşçılarla geçirdiği yıllara d a ir fevkalade b ir b iy o g rafi y azm ış o lan a rk a d a şım Basil D av id so n , te c rü b e le rin d e n “İn sa n d o ğ a sın ı d e ğ iştire m e z sin iz ,” diyen tem b el ö n e rm e y i d e ste k le m e n in y an lış o ld u ğ u so n u c u n a v a rm ıştı. D e d iğ in e göre b u n u n - d a h a kötüye- d eğ iştiğ in i b irin ci k a y n a k ta n g ö rm ü ştü . B u n d an şu so n u c u m u ç ık a rm a lı - b ir yöne d o ğ ru d eğ iştirileb iliy o rsa, d iğ er yöne de d eğ iştirileb ilir? T am o la ra k değil: biz m em eliy iz ve p re fro n ta l lo b u m u z (en a z ın d a n g en e tik m ü h e n d is lik y e te rin c e ilerleyene k ad ar) çok k ü ç ü k ve a d re n a lin bezi çok b ü y ü k . Y ine de, u y g arlık a rtırıla b ilir ve bazı

37

Şim di b an a, böyle b ir h a y a tın h a n g i am a c a a d a n m a sı g erek ti­ ğ in i so ru y o rsu n . B ir a n la m d a asıl n o k ta y ı k a ç ırm ışsın d em ek ­ tir, ç ü n k ü b en böyle b ir h a y a tın k e n d i için d e y aşa n m ay a değer o ld u ğ u n a in a n ıy o ru m

(ve b u n u s a v u n d u ğ u m u u m u y o ru m ).

A m a b elk i de bu , sad ece işin ü z e rim d e k i y a ş la n d ırm a e tk isin i g ö steriy o rd u n D a h a ö n ce sö z ü n ü e ttiğ im s in ir b o z u c u “Sabırsız G enç A d a m ” te rim i ya d a etik etiy le acem i tipler, b ir “ev re”den geçen te c rü b e siz genç isy a n k â rla r o la ra k ye rle rin i b u lu rlar. John O sb o rn e u n s ıra d a n o y u n u L ook B ack in A n g er d a b a ş k a h ra m a n lim m y P orter, b ir k e re sin d e o ld u k ça etk ili b ir b içim d e “geriye iyi, cesu r h iç b ir d a v a n ın k a lm a d ığ ın ı” h a y k ırd ığ ın d a kendisiyle ilgili m o n o lo g la rın d a n b ir in i g erçek leştiriy o rd u . Bu söz, varlıksal ü m itsiz liğ in b e d e lin in k a b a rd ığ ı b ir d ö n em o lan 1950’li y ılla ­ rın o rta la rın d a k i b ilin ç lilik te h e d e fin i b u lm u ştu . B irkaç y ıl için d e, ek lem em e gerek y ok ki, m ily o n larc a genç in san V a ta n d a şlık H a k la rı h a re k e ti, te rm o n ü k le e r sta tiz m e k a r ­ şı m ü cad ele ve Ç in h in d i’d ek i h a k sız savaşın b itm esi gibi, aynı dereced e cesu r o lm asa d a iyi d av alarla u ğ ra ş m a k için A n lam sız o la n d a n vazgeçm iştir. B en de b izzat b u d ö n e m d e n o ld u ğ u m u ve gerçek ten m ü th iş b azı a n la ra ilk elden şa h it o ld u ğ u m u söyleye­ bilirim . (Sen özel o la ra k istem ed ik çe san a k e n d i h ik ây e lerim i an la tm a m a lıy ım ; a ltm ışlı y ılla rd a n k a lm a b ir ra d ik a lin cephe a n ıla rın d a n d a h a sık ıcı h iç b ir şey o lm a d ığ ın ı b iliy o ru m .)

G enç Felsefeciye M ektuplar

Sözde ze n g in ve hayal k ırık lığ ı için d ek i ellili y ılla rd a k i hiç k im se , b ü tü n b u n la rın gelişin i g ö rm em işti; y ü k se k ideallere ya d a h e rh a n g i b ir ideale sa h ip in sa n la r için gelecekte fırsa tla r ola­ c a ğ ın d a n o ld u k ç a e m in im . A n c a k 1968 ile 1989 y ılla rı a ra sın d a k i o ld u k ça u z u n d ö n e m d e - d iğ e r b ir deyişle tü k e tic i k a p ita liz m in e k a rşı o la n ço ğ u d e v rim c in in b irer “sivil to p lu m ” in sa n h a k la rı ey lem cilerin e b a şk a la ştığ ı d ö n e m d e - ö n e m li sayıda d in g in lik ve d u rm a fasılları o lm u ştu r. Ö n em li birço k m u h a lifin h ay a tta k a lm a k için b ir strateji g e liştirm e sin in a m acı da bu eylem sizlik ve realpolitik y ılla rın d a h a y a tta k alab ilm ek ti. K ısaca, “m ış g ib i” y aşam ay a k a ra r verm işlerdi. K ulağa ılım lı gelm ekle b irlik te aslın d a d e rin d e n y ıkıcı ve iro n ik o lan bu k a ra rı a lm a s o ru m lu lu ğ u n u h a n g i y a z a rın ü s t­ len eb ileceğ in d en em in d eğ ilim . O z a m a n la r A n la m sız ü n v a n m ı g erçek ten h a k eden b ir to p lu m ve ü lk e d e m a rjin a l b ir o y u n y az a­ rı ve şa ir o la ra k ç a lışa n V aclav H avel, o rijin al isyancı ve kavgacı b a ğ la m ın d a “d ire n iş ”in, z a m a n ın O rta A v ru p a’sın d a im k â n sız o ld u ğ u n u fa rk e tm işti. Bu n e d e n le sa n k i ö z g ü r bir to p lu m u n bir v a ta n d a şı o la ra k y aşıy o rm u ş “g ib i”; sa n k i y alan söylem ek ve k o r­ k a k lık , v a ta n se v e rliğ in z o ru n lu görevleri d eğ ilm iş “g ib i”; sa n k i h ü k ü m e ti g erçekten, ev ren sel in sa n h a k la rın ı saygın bir yere k o ­ y a n çeşitli sözleşm e ve a n la ş m a la rı im z a la m ış “g ib i” (ki gerçek­ te n im z a la m ıştı) y aşam ay a çalıştı. Bu ta k tiğ e “G ü ç sü z ü n G ü c ü ” a d ın ı verd i ç ü n k ü , a n la ş m a z lık nered ey se y a sa k la n a b ilir o lm a k ­ la b irlik te , g erçekte m e c b u ri b ir u zla şm a d a ısra r eden b ir devle­ tin aptal g ö rü n m e si o ld u k ça kolaydır. İn s a n la r ü z e rin d e y ü z d e 100 k o n tro l elde e d e m e z sin iz ve e d eb ilsen iz bile, b u n u sü rek li y a p a m a z sın ız . N eyse ki, h e rh a n g i b ir in s a n ın ü stlenem eyeceği k a d a r fazla s o ru m lu lu k g e re k tirir - y in e de bu, k o n tro l d ü ş k ü n ­ le rin in b u n u d enem eye d ev am e tm e sin i engellem ez. Y aklaşık ay n ı z a m a n la rd a ve ç o ğ u ay n ı şeyden fa rk lı b ir b iç im d e k o rk m u ş h a ld e (S o ğ u k Savaş’ın n ü k le e r silah y arışıy-

40

C hristopher Hitchens

la ü rk ü tü c ü ilişk isi), sa n a d a h a ö n c e tavsiye e tm iş o ld u ğ u m P ro fe sö r E. P. T h o m p s o n , s a n k i ö z g ü r ve b a ğ ım sız b ir A vrupa v a rm ış “g ib i” y a ş a d ığ ım ız ı ö n e sü rd ü . Bazı in s a n la r b u iki a d a m d a n ay n ı c ü m le d e b a h s e d ild iğ in d e h â lâ ra h a ts ız o lab i­ liy o rla r - ve T h o m p s o n asla ik is in in de a y n ı risk le ri a ld ığ ın ı sö y lem ezd i - fak at a s lın d a in s a n h a k la rı ve s ila h sız la n m a h a ­ re k e tle rin in ik isi b a şla n g ıç ta g izli b ir se m b iy o tik ilişk iy e sa h ip olup s o n u n d a o ld u k ç a y a k ın ilişk i iç in e g ird iler. D ö n e m in bazı “dev let a d a m la r ın ın ” a n ıla r ın d a n d a k e sin o la ra k b ild iğ im iz gibi, o n la rın v a rs a y ım la rın ı y en ilem ey e sevk e d en şey, o y ılla ­ r ın in a tç ı, v a h şe t içe rm e y e n , k ü ltü re l ve p o litik isy a n la rıy d ı. Bu sü re ç g en ellik le, g erçek a n la m la iro n i a ra s ın d a k i o lağ a n iliş k i­ de b ir te rs y ü z o lm a d u r u m u n u g e re k tirm iş tir. T ü m p o p ü lasy o n la rın g erek siz y ö n e tic ile rin i a rm -fo ld in g ve is tih z a eylem i ile in d ird ik le ri 1989 y ılın ın “H a lk G ü c ü ” h a r e k e tin in tem eli k ısm e n , d ik ta tö r M a rc o s ’u n fırsa tç ı b ir “erk en se ç im ” isted iğ i ve se ç m e n le rin de o n u c id d iy e a ld ığ ı 1985 y ılın d a k i F ilip in ’de y a tıy o rd u . S an k i o y lar se rb e st ve a d ilm iş “g ib i” d a v ra n m ış la r ve b u n u o h a le g e tirm iş le rd i. (S ovyetler B irliği n in M a n ila b ü ­ y ü k e lç is in in M a rc o s’u n ta r a f ın ı tu tm u ş o ld u ğ u u n u tu lm u ş g er­ çeği de a y n ı tü r d e b ir g östergeydi.) Yine, b u efsanevi a n la rı sa n k i, ço ğ u z a m a n y a p tık la rı gibi, a y k ırı d ü şü n celere sa h ip o la n la rı h a k lı ç ık a rm ış ve ço ğ u z a m a n o ld u k la rı gibi, “iyi, c e su r n e d e n le r” o ld u k la rı a şik â rm ış gibi ak ­ ta rm a y a so y u n d u m . A n c a k zafer ih tim a lin in elde ed ilem ez gö­ rü n d ü ğ ü u z u n , h a z in li y ılla rı da h a tırla m a k gerekir. O y ılla rın her g ü n ü n d e , “m ış g ib i” ta v rın ın sü rd ü rü lm e s i gerekti, ta ki ç o ­ ğ alan etk isi g ö rü le n e k ad ar. En ö n e m li “m ış g ib i” u y g u lay ıcıla­ rın ın ço ğ u - T h o m p s o n ’ın k en d isi ve o z a m a n Ç ek o slovakya’da o lan F ra n tise k K riegel gibi a d a m la r d a h il - iy im ser a n c a k so ­ ğ u k k a n lı p ro v a la rın ı sü rd ü rm ü ş o ld u k la rı b ü y ü k eseri görecek k a d a r u z u n y aşam ad ılar.

.1

G enç Felsefeciye M ektuplar

B una d a h a b aşk a ö rn e k le r de eklenebilir. V icto ria d ö n e m i­ n in so n la rın d a , bu n u m a r a n ın u stası o lan a m a sadece n u m a ra c ı o lm ay an O s c a r W ilde, sa n k i a h lâ k i ik iy ü zlü lü k h ü k ü m sü rm ü y o rm u ş “g ib i” yaşam ay a ve h arek e t etm eye k a ra r verdi. 1960’lı y ılla rın b a ş la rın d a D eep S o u th ’ta Rosa P arks (k en d i y o ru c u k ı­ y afet p ro v a la rın d a n so n ra) sa n k i ç a lışk an siyah bir k a d ın işten so n ra b ir o to b ü ste o tu ra b iliy o rm u ş “g ib i” d a v ra n m a y a k a ra r v e rm işti. 1970’li y ılla rd a M oskova’da, A le k sa n d r S olzhenitsyn, sa n k i bireysel b ir a ra ş tırm a c ı k en d i ü lk e sin in ta rih in i a ra ştıra b ilir ve b u lg u la rın ı y a y ım la y a b ilirm iş “g ib i” yazm aya k a ra r ver­ di. B u n la rın hepsi, gerçeğe u y g u n d a v ra n a ra k , iro n ik h arek e t et­ m işlerd ir. H e r d u ru m d a da, a r tık b ild iğ im iz gibi o to rite le r önce d u y g u su z d a v ra n m a y a , so n ra d u y g u su z g ö rü n m ey e z o rlan m ış ve s o n u n d a da gelecek n e sille rin k atı fik irle rin e k u rb a n o lm u ş ­ lard ı. A n c a k bu, h iç b ir şekilde g a ra n ti edilen b ir so n u ç o lm ayıp m u tla k a “m ış g ib i” ta r z ın ın s ü rd ü rü lm e s in in çok zor o ld u ğ u g ü n le r o lm u ştu r. Bu n e d e n le te k ö n ereb ileceğ im (b u ve d iğer iyi ö rn e k le rin in c e le n m e sin in d ışın d a) bu tu tu m u n b ir k ısm ın ı geliştirm eye ç a lışm a n d ır. O lağ an b ir g ü n d e , sen de çeşitli k a b a d a y ılık veya b a ğ n a z lık tü rle riy le ya d a genel iradeye y an lış b ir şek ild e b a şv u ­ ru lm a sı veya y e tk in in u fa k tefek su istim aliy le k a rşıla şa b ilirsin . E ğer siyasi b ir b ağ lılığ ın varsa, k ısa d ö n em li b ir am ac a h iz m e t ed en b ir y alan veya y arı gerçeği k a b u l etm en için sa n a gölgeli b ir n e d e n su n u la b ilir. H erk es b u tü r a n la rd a n geçm ek için ta k tik le r g e liştirir; sa n k i b u n la rın h o ş g ö rü lm e si g e re k m iy o rm u ş ve b u n ­ la r k a ç ın ılm a z m ış “g ib i” d a v ra n m a y a çalış.

VI

Y uk arıd ak ilere e k len ecek b ir not: bu tü r b ir d a v ra n ış ta rz ın a k arşı (k en d i z ih n in d e bile) d u y a c a ğ ın ta rtış m a la ra h a z ırlık lı ol. B u n la rd a n b a z ıları ço k a y artıcıd ır. B u n u n ne fark y a ra ttığ ın ı san a so rab ilirler (veya sen k e n d in e so rab ilirsin ). G ö receğ in gibi bu so ru y a güzel b ir cevap yok. E vren A n la m sız o lab ilir ve in ­ san h ay atı h er h a lü k â rd a k ısad ır. A n c a k bu, “a n la m sız ” te rim in i m a n tık sız veya gereksiz o ld u ğ u açık şeylere s a k la m a d ığ ım ız a n ­ la m ın a gelm ez. İn s a n d o ğ a sın ı ya d a İn s a n D o ğ asın ı d e ğ iştirm e ­ yi u m a m a z sın ; gereksiz te k ra r olsa d a yeterin ce d o ğ ru d u r, ç ü n k ü I )oğa b e lirle n m iştir. A n c a k hiç k im se b ü tü n in sa n d a v ra n ışı ya da in sa n ta v rın ı b u tem eld e d e ğ iştirile m e z o la ra k k a b u l etm ez. P asiflik ve k ab u llen m ey e y ap ılan d iğ er ç a ğ rıla r d a h a k u r ­ n azd ır; b azıları kişiyi alçak g ö n ü llü lü ğ e davet eder. Sen k im sin de y arg ıçlık yapıyorsun? S ana so ra n kim ? H er neyse, şim d i k arşı (,ık m an ın z a m a n ı mı? B elki d a h a u y g u n b ir z a m a n ı b ek lem eli­ yiz. Ve - işte - d ü ş m a n a cep h an e v erm e teh lik esi yok mu? Bu tü r a y a rtm a la rı d efetm ek için y a n ım d a b u lu n d u rd u ğ u m ı k ı favori m e tn im v ard ır. B u n la rd a n b iri G eorge Orvvell ta r a ­ lın d a n K asım 1945 ta rih in d e y azılan ve “Bir C a m d a n İçeriye, İyim serlikle” b aşlık lı m ak aled ir. K ızıl O rd u ’n ın N azi işg alin d ek i A vrupa’n ın ç o ğ u n u kısa sü re önce “k u r ta r m ış ” o ld u ğ u ve k u rta ı u ılarla ilgili h e rh a n g i b ir eleştirid e b u lu n m a n ın bazı çevrelerde

G en‫ ؟‬Fel$efec‫؛‬ye M ektuplar

k ö tü o ld u ğ u n u n d ü ş ü n ü ld ü ğ ü b ir d ö n em d e y a z ıy o r d u . A n cak O rw e ll’in ç a lıştığ ı so sy alist h a fta lık yayın olan T ribune’ü n V iy an a m u h a b iri, Sovyet g ü ç le rin in şeh ird e gerçek leştird ik leri z o rlam a ve y a ğ m a la m a la rd a n b ah setm ey i gerekli g ö rm ü ştü : T rib u n e'ü n V iyana m u h a b irin in son m akalesi, onu ،‫ و؛ ﻣﺄ‬/ ve y a la n a olarak nitelen d iren ve başkalarının a d in olduğ u n u söyleyebilecekleri diğer suçlam alarda b u lu n m a n ın y a n ı sıra gerçekleri söylediğini bilse bile sessiz kalm ası gerektiğine d a ir ciddi im alarda b u lu n a n p e k çok öfkeli m ektuba yo l açmıştır. N e z a m a n A ve B b irbirine karşı d u ru m la rd a olsalar, her kim A ’y a saldırır y a da o nu eleştirirse, B ’y e ya rd ım e tm e k ve su ç o rtaklığında b u lu n m a k la suçlanır. Ve genellikle, tarafsız ve kısa süreli bir a n a lizd e görüleceği gibi, işleri B için kolaylaştırdığı doğrudur. Bu nedenle A ’nın destekçilerine su su p eleştirm em elerin i söyle: y a da en a zın d a n "yapıcı” eleştiride b u lu n m a la rın ı, ki bu p ra tik te her zam a n o lu m lu eleştiri a n la m ın a gelir. Ve buradan bilinen gerçeklerin bastırılm ası ve ça rp ıtılm asının bir gazetecinin en ö n em li görevi o ld u ğ u n u sa vu n m a ya geçm ek için geriye sadece k ü ç ü k bir a d ım kalır. S ü recin e tk i ettiğ i m ü k e m m e l b ir ö rn eğ i s u n m a k gerekirse, O rw ell h e n ü z b itm iş olan sa v a şta k i N azi p ro p a g a n d a sın ın akıl lılığ ın d a n b a h s e tm iştir: D iğerlerinin y a n ın d a E .M . Forster’ın H indistan'a B ir Geçit kita b ın ı yayım lıyorlar. Ve şim diye k a d a r bildiğim ka d a rıyla doğru o lm ayan alıntıya ba şvu rm a la rı bile gerekm edi. K itap sadece esasen doğru olduğu için, Faşist p ro p a g a n d a n ın a m a çla rın a h iz m e t etm e k am acıyla kullanılabilirdi. B la k e ’e göre,

LU

C h ı ‫؛‬sto p h e rH ‫؛‬t،h e n $

Kötü niyetle söylenen bir gerçek Uydurabileceğin b ü tü n y a la n la n yen er ١'(•

ken d i a çıkla m a la rın ın A x is radyosunda ken d isin e

geri d ö n d ü ğ ü n ü gören herkes b u n u n g ü c u n u hissedecektır. A slın d a p o p ü ler o lm a ya n davaları sa v u n a c a k şekilde yazan ya da ta rtışm a ya y o l açm ası m u h te m e l olayların Şıdıidi olan herkes, sadece d ü r ü s t a çıkla m a la r prensipten yoksun rakipler ta ra fın d a n ku llanılabilecek ifadeler içere( eği için, gerçekleri b a stırm a k ya da ç a rp ıtm a k y ö n ü n d e k i korkakça a ya rtılm a d u r u m u n u bilir. A n c a k d ü şü n ü lm esi gereken, u zu n d ö n em li etkilerdir. U zun

dönem li

bu

sonuçları

d ü şü n ü p

aynı

za m a n -

igeri ise ıkı to p lu lu ğ u d a etkileyen, ta la se m i a d ı verilen b ö l­ gesel b ir o ra k h ü cre k a n h astalığ ı. Bir g ü n , b u o r ta k h a s ta lık ­ la ilgili o la ra k T ü rk m eslek taşlarıy la o rta k b ir ç a lışm a y ü rü te n K ıbrıs R u m lu b ir d o k to rla k o n u şu y o rd u m . B ana ilg in ç tir ki, b ir kan n u m u n e sin e b a k tığ ın ız d a k im in T ü rk k im in R um o ld u ğ u ­ nu b ilem iy o rsu n u z , dedi. O n a b ir tıp a d a m ı o lm a d a n önce, iki u lu su n fark lı g e n e tik m a te ry a ld e n o lu ş tu k la rın ı m ı d ü ş ü n d ü ğ ü ­ nü so rm a k isted im . H alen ırk ım ız ın ta r ih ö n c e sin d e y aşıy o ru z ve k en d i d o ğ a ­ m ız ve e v re n in doğ ası ile ilgili uçsu z b u c a k sız k eşiflere y etişm iş

00

G enç Felsefeciye Mektupla

değiliz. G e n o m d iz isin in elde e d ilm iş olm ası ırk ç ılık ve y a ra tılı­ şa e tk ili b ir b iç im d e k et v u rm u ş ve H ubble ve H avvking’in şa şır­ tıcı b u lu şla rı e v re n in k ö k e n in i ta h m in e tm e m iz e izin v erm iştir. A n c a k ço k d a h a fazla a lış k a n lık y a ra ta n şey, kabile ve u lu s ve in a n ç gibi b ild ik eski zırv alard ır. B ü tü n su ç u o n u n ü z e rin e a ta m a sa m da, İn g iliz im p a ra ­ to rlu ğ u n u n m ira s la rın d a n b iri o la ra k , b ö lü n m e ç a lışm a m d a n u fa k b ir u z m a n lık elde e ttim ve yeri ve z a m a n ı g eld iğ in d e a p ta l­ lık ve n e fre ti d o n d u ra n s ın ırla rın ç o ğ u n u geçtim . L efkoşe’deki L ed ra Palace O tel k o n tro l n o k tası, Ü rd ü n ’deki A llenby K ö p rü sü , K ore’d eki “ask ersiz bölge” (iki ta ra fta n g ö rm ü ş olsam da h âlâ ge­ çilem iyor), A m rits a r ve L ahor a ra sın d a k i G ra n d T ru n k Y o lu n u k esen A ta ri sın ırı ve H in d is ta n ve P a k ista n a ra sın d a geçiş y a p ­ m a k için tek bölge o la n ve b ö lü n e n k ö y lü lerin G o lan T e p e le rin d e (yine iki ta ra fın d a n da g ö rd ü m ) iletişim k u ra b ild ik le ri “T h e H ill o f S h o u ts”, ço k k ü ltü rlü B osna’n ın e tra fın d a beliren ve en g ellen ­ m ek le te h d it edilen k o n tro l n o k ta la rı, G azze’yi K u d ü s’te n ay ı­ ra n “g ü m r ü k ” noktası... B ü tü n b u n la r sıra sın d a g ü n e şte ya da y a ğ m u rd a k a ld ım , a sık su ra tlı k o ru m a la r ben d en rü şv e t istedi ya d a acık lı b ir şek ild e y a lv a ra n la rın a şa ğ ıla n m a sın ı izledim . B erlin ’deki K o n tro l N o k tası C h a rlie ya d a D e rry ve D onegal a ra s ın d a k i İn g iliz o rd u s u n u n y eraltı sığ ın ağ ı veya H o n g Kong ile M a c a o ’y u Ç in ’den a y ıra n s ın ır gibi diğer bazı sın ırla rı y ık ıl­ d ı veya k ısm e n b u h a rla ş tı ve p a s a p o rtu m d a k i işare tler o la ra k kaldı. D iğ erleri de b ir g ü n y ık ıla c a k ya da k ay b o lacak tır. A m a b u n la rı a y a k ta tu tm a k için h a rc a n a n hayat ve enerji ve so n u çta o rta y a ç ık a n z ih n iy e tin sefaleti... Bazı a ç ıla rd a n ırk ç ıla r ve d in i fa n a tik le r için ü z ü lü y o ru m , ç ü n k ü in sa n o lm a n ın a n la m ın ı göz­ d e n k a ç ırıy o rla r ve a c ın m a y ı h a k ediyorlar. A n cak so n ra k a lb im i s o ğ u tu y o ru m ve ç e k tird ik le ri a c ıla r ve b u n u y ap m a k için öne s ü rd ü k le ri alçakça m a z e re tle r y ü z ü n d e n h e p sin d en d a h a d a çok n e fre t em yete k a ra r v e riy o ru m . Ö zellik le ırk ç ıla r “a y rım c ılık ”

C hristopher Hitchens

ile su ç la n d ığ ın d a ço k s in irle n iy o ru m . A yrım y a p ab ilm e k değerli b ir y eten ek tir; b ir “ır k ”m b ü tü n ü y e le rin in ay n ı olacağ ın a k a ra r v eren ırk ç ıla r k e sin lik le b u a y rım ı y a p a m a d ık la rm ı/y a p m a yete­ n e ğ in d e n y o k su n o ld u k la rın ı g ö ste rm iş oluyorlar. G en o m so n ra sı d ü n y a d a ırk çılığ a k a rşı o lm ak , k a v ra m ın k en d isin e k a rşı o lm a k tır. Bu fa rk ın d a lık g erçek liğ in a rk a sın d a n yavaşça gelir. IQ ile “ır k ” a ra s ın d a k i ko relasy o n a d a ir öne sü rü le n “k a n ıtla r” ü z e rin d e ç a lışa n sö zd e b ilim a d a m la rı, k esirin “b ö ­ lü m ” k ıs m ın d a k i v a rsa y ıla n ve d eğişken d eğ erin y a n ın d a “zeka” ta n ım ın ın b elirsizlik ve rastgele o lu şu n ed en iy le h a k lı o lara k ele ştirilm e k te d ir. A n c a k b ir in s a n ın “ır k ”in in h e rh a n g i b ir k u ­ su rsu z lu k için d e ta n ım la n a b ile c e ğ i v a rsa y ım larıy la eleştirilere k e sin lik le çok d a h a açıklar. Ben b u n u y a z d ığ ım sırad a , sa b a h k i N ew Y ork T im es g a zetem d e b ir z a m a n la r “ırk la r arası f lö r tü ” y asak lay an b ir g ü n e y “ü n iv e rsite si”n d e n fa h ri paye a lan yeni bir başsavcıyla ilgili cid d i b ir h a b e r var. B azıları b u “ ü n iv ersite ’n in gerid e k a lm ış o ld u ğ u n u söylerken d a h a m ü s a m a h a k â r olan d i­ ğerleri, ü n iv e rsite n in a r tık eb ev ey n lerin izni o ld u ğ u n d a ırk la r a rası flö rte izin v e rd iğ in e d ik k a ti çekiyor. B ense h e rh a n g i iki in sa n a ra s ın d a k i k ız -e rk e k ilişk isin i ta n ım la rk e n “ırk la r a rası” te rim in i k u lla n a n h erkesle ta rtış ırım . Ya d a k o n u b u ray a gelirse, ki k e sin lik le gelecektir, erk ek -erk ek veya k ız -k ız ilişkisi. Y ıllar b o y u n c a B irleşik D evletler S e n a to s u n a y ıllık p a sa ­ p o rtu m u y en ilem ek için g ittiğ im d e b a n a iki fo rm d o ld u rttu la r. B irincisi b e n d e n hayat h ik ay em le ilgili a y rın tıla r iste rk e n İkincisi ise ö n cek i fo rm u y alan yere y em in etm e cezası çerçevesinde im ­ za lam ış o ld u ğ u m u şa rt k o şu y o rd u . İk in ci fo rm a m in n e tta rd ım , ç ü n k ü “ır k ”ım ı y a z m a m gereken k u tu c u ğ a h er zam an “in s a n ” y azıy o rd u m . Bu ise b ir y ıllık u zam ay a n ed en o luyordu. Bir k e re ­ sin d e A frik a lı-A m e rik a lı b ir görevli b a n a “‘B eyaz’ yaz” dedi. Ben de o n a b ey azın b ir ırk o lm a k b ir yan a, b ir re n k bile o lm a d ığ ın ı a ç ık la d ım . A yrıca b e n i sadece gerçeği söylem ek z o ru n d a b ıra k a n

101

G enç Felsefeciye M ektupla

y a la n yere y e m in etm e m a d d e sin e de d ik k a ti çek tim . Bir başka d u r u m d a “K afk asy alı’ y az” d en d i. O n a K afkasya ile ilgili h içb ir b a ğ la n tım o lm a d ığ ın ı ve b u k a te g o rin in o lu şm asın a n e d e n olan m o d a sı g eçm iş etnolojiye de in a n m a d ığ ım ı söyledim . Bu böyle, b ir y ıl so n ra fo rm d a ırk için h iç b ir b o şlu k o lm ay an a k a d a r d ev am e tti. B u n d a n k e n d im e p ay ç ık a rm a k iste rd im a m a y a p am a m . Bu h ik ây ey i sa n a ayrıca, tu h a f olan te rcih e d ilir o ld u ğ u n d a ve h a tta b a z e n o lm a d ığ ın d a bile k iş in in in atçı d a v ra n m a sı g erek tiğ i ö n e ­ rim in p a rç a sı o la ra k su n u y o ru m : iyi b ir egzersiz. S a n ırım sa n a d en g eley ici ve p o z itif b ir u n s u r o la n se y ah a t e tm e k te n y e te rin c e b a h s e tm e d im . A p ta llık ve z a lim liğ in h e r y e rd e o ld u ğ u n u k e şfe ttiğ in d e , h ü m a n iz m in b aşlıc a ö ğ e le rin in d e h e r y erd e a y n ı o ld u ğ u n u b u lu rs u n . A m rits a r ve L a h o r’d a k i P e n c a p lıla r, eşit d e re c e d e h o ş g ö rü lü ve a ç ık fik irlid ir, a n c a k b ö lü n m e a lt k ıta n ın y a n ı sır P e n c a p ’ın da k esilip a tılm a sı d e ­ m e k tir. K u zey İ rla n d a ’n ın a ltı ilç e sin d e c esa ret v erici say ıd a a te ist ve a g n o s tik b u lu n u r, a n c a k U lste r de İrla n d a d a b ö lü n ­ m ü ş tü r. H e p s in d e n ö n e m lisi, a d a le t ve ö z g ü rlü k iç g ü d ü sü iç i­ m iz d e , trib a liz m ve cin sel y a b a n c ı k o rk u s u ve b a tıl in a n ç la r k a d a r “d o ğ u ş ta n ”dır. İn s a n la r k e n d ile rin e y a la n s ö y le n d iğ in ­ d e, y ö n e tic ile ri s a ç m a la d ığ ın d a b u n u b iliy o rlar, z in c irle rin i s e v m e d ik le rin i b iliy o rla r; b ir B astil h e r d ü ş tü ğ ü n d e , ne k a d a r ç o k a k lı b a ş ın d a ve n a z ik in a n ın d a o ra d a b u lu n d u ğ u n a in sa n şaşırıy o r. Boş m id e le rin m i d o lu m id e le rin m i ra h a tlığ a ya da isy a n a yol a ç tığ ı k o n u s u n d a eski b ir ta r tış m a v a rd ır: b u z a m a n h a rc a m a y a d e ğ m e y e c ek b ir ta r tış m a d ır. En ö n e m li o rg a n b e ­ y in d ir, m id e değil. 1992 y ılın d a m u ts u z ü lk e s in e y a p ıla n B atı m ü d a h a le s i s ır a s ın d a , in s a n h a k la r ın a d a ir b ilg i iç in b ir ç eşit ta k a s n o k ­ ta s ı h a lin e g elen S o m a lili b ir a r k a d a ş ım var. B ir n o k ta d a , b ir g r u p B e lç ik a lı a s k e r ç ılg ın a d ö n e re k S o m a lili b ir k a la b a lığ a

C hristopher Hitchens

ateş a ç m ış ve p e k ç o k siv ili ö ld ü r m ü ş tü . O a n d a R a k iy a ’n m te lefo n s a n tr a li, b ü tü n B e lç ik a lı h a b e r m a s a s ın ın a ra m a s ıy la a n ın d a y a n d ı. N e y a z ık k i b u m u h a b ir ve e d itö rle r y a ln ız c a te k b ir şeyi b ilm e k is tiy o rla rd ı. B e lç ik a lı a s k e rle r F la m a n m ı y o k sa V alon m u y d u ? Bu ö n e m s iz s o ru y a şö y le c ev a p v e rd i b u n u k e y if a lm a d a n y a p tığ ın d a n ş ü p h e liy im - k u r u m u n u n B elçik a’d a k i tr ib a l re k a b e tte y er a lm a d ığ ın ı sö y led i. Bu h a ­ tır a b a n a , s a n a m iz a h ın ö n e m iy le ilg ili b ir m e k tu p b o rc u m o ld u ğ u n u h a tır la ttı.

N o t : Bu g e n e l l i k l e r a d i k a l t a r z d a t a r t ı ş m a l a r d a g ü n d e m e g e l d i ğ i iç in , s a n a y o l c u l u k l a r ı m d a n bir ü r ü n d a h a s u n a c a ğ ı m . K i m l i k p o l i t i k a ­ l a r ın a karşı d i k k a t l i ol. B u n u y e n i d e n s ö y l ü y o r u m : k i m l i k p o l i t i k a ­ la rıy la h i ç b i r iş i n y o k . “K işis el O l a n P o l i t i k t i r ” d e y i ş i n i i l k d u y d u ­ ğ u m z a m a n ı ç o k iy i h a t ı r l ı y o r u m . 1 96 8 y ı l ı n ı i z l e y e n y e n i l g i v e d ü ­ şü ş l e r e bir ç e ş it t e p k i o l a r a k b aşladı: o y ı l ı k a ç ı r a n i n s a n l a r iç i n bir ç e ş it t eselli ö d ü l ü . G e r ç e k t e n K ö t ü bir F ik r in s ö y l e m e g i r d i ğ i n d e n e m i n d i m . Y a n ı l m ı y o r d u m da. İ n s a n l a r t o p l a n t ı l a r d a a y a ğa k a l k a ­ ra k n e ya d a n a s ı l d ü ş ü n d ü k l e r i d e ğ i l , n a sıl h i s s e t t i k l e r i h a k k ı n d a v e (va rsa) n e y a p m ı ş o l d u k l a r ı y a d a n e y i s a v u n d u k l a r ı d e ğ i l , k i m o l d u k l a r ı h a k k ı n d a n u t u k ç e k m e y e b a şla d ıla r. H e r k i m l i k g r u b u k e n d i alt g r u p l a r ı n ı v e “ö z g ü n l ü k l e r i n i ” b a ş l a t t ı ğ ı için k ü ç ü k fark ­ lı l ı k l a r ı n n a r s i z m i g ib i d a h a a z i l g i n ç bir b i ç i m d e d e y a n k ı b u ld u . B u e ğ i l i m sı k s ı k y e r i l m i ş o l s a d a - C h e r o k e e t r a n s e k s ü e l e n g e l l i l e z b i y e n g r u b u t o p l a n t ı s ı i h tiy a ç la r ı i ç i n bir o t u r u m i s t e m e k t e d i r - hiçbir z a m a n y eterin ce y erilm em iştir. B u n u n gerçekten o lm u ş o l d u ğ u n u g ö r m e n l a z ı m . Bir r a d ik a l o l m a y o l u n d a n ç o k h ı z l ı bir b i ç i m d e g erici o l m a y o l u n a d ö n m ü ş t ü r ; C l a r e n c e T h o m a s o t u r u m ­ ları b u n u e n k a l ı n k a fa l ı ve sı k ı c ı ve b e n c i l o l a n l a r a g ö s t e r m i ş t i r a n c a k , d a h a s o n r a k i m l i k p o l i t i k a l a r ı n ı en b ü y ü k ş a n s l a r ı o l a r a k g ö r e n l e r d e e n k a l ı n k a fa l ı v e s ı k ı c ı ve b e n c i l l e r o l m u ş t u r .

103

G enç Felsefeciye M ektupla

N eyse, k e n d i y a k ın m a h a lle n iz ve ç e v ren izin d u v a rla rın ın ö tesin e b a k ıp sey ah at ed ersen iz, çab u ca k fark ed eceğ in iz şeyler­ d e n ilki d o ğ d u k la rı şekille ilgili ya d a içlerine d o ğ d u k la rı gru p la ilgili h iç b ir şey d e ğ iştirm e y e c ek fazlaca in sa n o ld u ğ u n u ve İk in ­ cisi de “in s a n lığ ın ” (ve d eğ işim fik rin in ) en iyi şekilde bu şekilde d ü ş ü n m e m e ya da h isse tm e m e zek âsın a sah ip o la n la r ta r a lın ­ d a n tem sil ed ilm e k te d ir.

Pekâlâ, h a y a tım ı riske atıp m iz a h h a k k ın d a y azm aya söz verdim . “K ıv rak z e k â ” ifadesiyle b aşlay acak o lu rsa m , d o ğ u ş ta n gelen zekâ ya da k a v ra m a d a u s ta lık /k u rn a z lık a n la m ın a gelir. B irin in k u rn a z lık la g e ç im in i sa ğ la d ığ ın ı söylerken, o n u n k o m ed i g ö ste­ rile rin d e n gelir sa ğ la d ığ ın ı söylem ek iste m iy o ru z d u r, ve b irin e geri zek âlı d e d iğ im iz d e , o in s a n ın k o m ik b ir ta ra fın ın o lm a d ığ ı­ n ı söylem ek istem eyiz. A n c a k zekâ ile m iz a h a ra sın d a bir ilişki v a rd ır ve b u n u ta n ım la m a y a ç a lışm a k p ek zekice o lm a sa da, şu an d a yap m ay a niyet e ttiğ im şey bu. B aşlam ak için iyi b ir n o k ta a rk a d a şım M a rtin A m is, tü m işi y ü k se k zekâ seviyesi g e re k tire n sü rek li, c a n lı b ir k o m ed i d e h a sın ın serg ilen m esid ir. E xperience a d lı b iy o g rafisin d e, bir b u d a la d a n in tik a m ın ı a lırk e n o n u m iz a h a n la y ışın d a n y o k su n o la ra k ta n ım lıy o r ve o n u b u şek ild e n itelerk en k a sıtlı o la ra k o n u n ciddiyet a n la y ışın ı e le ştird iğ in i ekliyordu. R a d ik a liz m h ü ­ m a n iz m ya da h içb ir şeydir; in sa n lığ ın en d o ğ ru in celem e ala n ı in sa n d ı ve g ü lm e yeteneği in s a n ı ta n ım la y a n ve o n u d iğ er hay­ v a n la rd a n a y ıra n y etilerd en b irid ir. (H içb ir şekilde k ü ç ü k se m e niyetim o lm ay an diğ er ü st d ü zey m em elilerde, y ü k se k düzeyde o y u n sev m e ve h a tta b azı p ra tik şa k a la r bile o lab ilir a m a iro n i yoktur.) M izah a n la y ışın d a bireysel b ir n o k sa n lık , n o rm a lin al-

G enç Felsefeciye M ektuplar

tın d a zekâya sa h ip b ir in s a n d a n çok in sa n a d a ir fik rim iz i zorlar; A n th o n y P ow ell’m W id m e rp o o l’u gibi k ara k terlerle k a rşıla ştığ ı­ m ız z a m a n p s ik o p a ttık ve s ü rü n g e n lik te n k o rk arız. K a h k a h a b azen en ra h a tsız edici ses olabilir; k ala b alık h a re k e tin in v azg eçilm ez b ir u n s u ru ve linç ve id am etm e d u ­ r u m la r ın d a a rk a fo n d a k i alay içeren g ü r ü ltü n ü n b ir p arçasıd ır. G en eld e, k a la b a lık la r veya dinleyiciler, sadece işin e sp risin i nasıl “g ö rd ü k le rin i” ve h e p b ir a ra d a o ld u k la rın ı g ö sterm ek için suç o rta k lığ ı ya d a teslim iy et için d e gülerler. (B u rad ak i en k ö tü şey hiç k o m ik o lm ay an ırk çı şa k a sıd ır; bir k a h k a h a te p k isin e n eden o lm a k için en az çabayı g erek tirir. A n c a k aynı z a m a n d a görüş b irliğ i için d ek i o k a d a r k ö tü k o m e d ile r v a rd ır ki, p o st Pavlovcu b ir b içim d e a rk a fo n a “g ü lm e e fe k tin in ” k o y u lm a sın ı g erektirir.) Bu n e d en le bazı iy im se rle rin y ap tığ ı gibi m iz a h ın esasen y ık ıcı o ld u ğ u n u söylem ek d o ğ ru d eğ ild ir. B ilinen ve k lişe o lan a çekici gelebilir, paylaşılan neşe yoluyla b ir güvence k aynağı. R eader’s D igest, k ıv ra n d ırıc ı b ir b aşlık olan “K a h k a h a - E n İyi İlaç ” ile acı veren ay lık b ir m a k a le y ü rü tü y o rd u - belki de h â lâ y ü r ü tü ­ y o rd u n M iz a h ta k i in ce u n s u r ta m o la ra k o n u n ş a ş ırtm a , şo k e tm e ya d a iste m e d e n m e y d a n a g elm esi o ld u ğ u için k e n d ili­ ğ in d e n geriye d ö n ü k o la c a k tır. F re u d , W it a n d Its R ela tio n to the U nconscious e se rin d e ve d ü ş ç a lış m a la rın d a b u n u n in c e ­ le n m e y e d e ğ e r o ld u ğ u n u d ü ş ü n ü y o rd u ; kocası k a rıs ın a şöyle d iy o rd u : “İk im iz d e n b iri ö lü rse , P a ris ’e ta ş ın a c a ğ ım .” F re u d ’u n A n sc h lu ss ta r a f ın d a n V iy a n a ’d a k a p a lı k a ld ığ ın d a N a z ile rd e n b ir geçiş iz n i iste d iğ i sö y len ir. K e n d isin e iyi d a v ra n ıld ığ m ı ifa ­ de ed en b ir a ç ık la m a y ı im z a la m a s ı k o şu lu y la b u n u verdiler. F a z la d a n b ir c ü m le e k le m e k için iz in istey ip h e rk e si ş a ş ır ta ­ ra k şöyle y a z d ı: “G e s ta p o ’y u k e s in lik le h erk ese tavsiye e d e rim .” A n c a k P ro fe sö r F re d e ric C rew s böyle b ir şey in n e y a z ık k i o l­ m a d ığ ı k o n u s u n d a b e n i te m in etti.

1 nA

Christopher Hitchens

Böyle y ap m ış olsaydı, b ask ıcı y e tk in in d u y g u su z, asık su ­ ra tla r ın ın y a n ı sıra a m a n s ız k a d e r k a rşısın d a b ir k a y n a k o larak m iz a h k a y ıtla rın ın b ir p a rç a s ın ı o lu ş tu ru rd u . E ski D o ğ u A vrupa rejim leriyle d alga geçen esp ri ö rn e k le rin d e n h erk este m u tla k a v a rd ır; M ilan K u n d e ra y a n lış z a m a n d a y an lış espriyi y ap m ak so n u c u n d a o rtay a çık ab ilecek s o ru n la r ve - en k ö tü k ısm ı - b u n u a ç ık la m a k ya d a gerekçe b u lm a k z o ru n d a k a lm a k la ilgili T he Joke a d ın d a b ir ro m a n y a z m ıştı. H a tta H itle r ve S talin k âb u sla­ r ın ın ilk a ş a m a la rın d a n bile b azı şa k a la r d u y d u m , y in e de Shoah veya G u lag m iz a h ı k a d a r olam az. A n c a k b in lerce yıl ö n cesine k a d a r giden iro n ik Y ahudi k a d e rc iliğ in e d a y a n a n ve, b aşk a bir b a ğ la m d a b a h se tm iş o ld u ğ u m gibi, M esih b e k len m e k le b irlik te gecik eb ileceğ in ‫ ؛‬söyleyen M a im o n id le rin a b a rtılı ilgiye k a d a r izi sü rü le b ilir. N o t T h is W ay ad lı şiirin d e Czeslaw M ilosz’u n söyle­ d iğ i gibi iro n i, “k ö lelerin g u r u r u d u r ”, k e sk in söz ve n ü k teli n ü ­ an s, k a y b e d e n le rin tesellisi ve d eb d eb e ve g ü c ü n h a k k ın d a h içb ir şey y ap am ay acağ ı b ir şeydir. Y alın z ih in , espriyi a n c a k y o ğ u n ­ la ştıra n a ç ık la m a la r istey en iro n ik z ih in k a rşısın d a şaşırır. B una seçkin ve gerçekten o lm u ş b ir ö rn ek , 1940 y ılın d a F ra n sa ’n ın A lm a n y a ta ra fın d a n işgali sıra sın d a k a z a ra y a k a la n a n P. G. W o d e h o u se ’dir. Josef G o eb b els’in p ro p a g a n d a b ü ro k ra tla rı o n ­ d an , te d b irsiz b ir b içim d e k a b u l e ttiğ i gibi, B erlin ra d y o su n d a y ay m y a p m a sın ı iste d ile r ve ilk y ay ın ı şöyle başladı: H aya ta a tıla n genç delikanlılar sık sık bana şu n u sorar “N asıl g ö za ltın a alınır?” B u n u n birçok y o lu vardır. B enim y ö n te m im k u ze y Fransa’da bir villa e d in m ek ve A lm a n o rd u su n u n g elm esini beklem ek oldu. Bu m u h tem e len en basit pla n . Villayı alıyorsun ve gerisini A lm a n ordusu h a l­ lediyor. B irisi

-

k im

o ld u ğ u n u

b ilm e k

hoş

o lu rd u ,

u m a rım

G o eb b els’tir - b u n u incelem iş ve A lm a n serb est fik irliliğ in in

107

G e n ç F e‫؛‬$efeciye M e k t a p l a r

‫؛‬yİ b ir re k la m ı o lacağ ın ı d ü ş ü n m ü ş olm alı. “K o m ik ” olansa bu y a y ın ın W o d e h o u se ’u, k en d isiyle h e r şeyden çok m iz a h anlayışı ile ö v ü n e n b ir u lu s olan İn g iliz yetkililerle b a şın ı belaya soktu. L odw ig T h e Joke da b u hissi a n la m ış olm alı. N a m u slu b ir tip ve e rd e m li b ir v a ta n d a ş o lan k ız ark a d a şı M ark eta y ü z ü n d e n can ı s ık ıla n ve o n u n la u ç a rı b ir h a fta g eçirm ek ten se k a tıld ığ ı bir P a rti o k u lu ile ilgili “sa ğ lık lı b ir atm o sfe r” ö v g ü sü n e sin irlen en L udıvik ü z e rin d e şu n la r y a z a n fevri b ir k a rt g ö n d erir: o p tim iz m h a lk ın a fy o n u d u r! Sağlıklı a tm o sfer çok kö tü kokuyor! Ç ok yaşa Trotsky! ve a ltın a im z a sın ı atar. Tek gereken budur. R a d ik a l b ir b ak ış a ç ısın d a n , b u n u n la ilgili zo rlu k şudur. M iz a h , b ir eleştiri ya da y ık m a silah ı k a d a r kolay ta n ım la n a b ilirdir, a n c a k ç o ğ u n lu k la y a ln ız c a b ir ra h a tlık ya da h ay a tta k a lm a te k n iğ id ir. E ski ç a ğ la rd a k i y öneticiler b u n u çok iyi an lıyorlar, te b a a la rın ı e ğ le n d irm e k için k ö tü y ö n e tim şe n lik leri d ü z e n liy o r ve p a z a rlığ a işin in ehli s o y ta rıla r ve b u d a la la rı da k atıy o rlard ı. N ie tz sc h e ’n in b ir espriyi, b ir d u y g u ü z e rin e yazılan m e z a r taşı y azısı o la ra k ta n ım la m a s ın ın n e d e n in in bu o ld u ğ u n u d ü şü n m ü ş ü m d ü r hep; d uygu, b ir neşe ya da sıra d a k lık p a tla m a sı içinde ç ö z ü ld ü ğ ü ya da d a ğ ıld ığ ın d a a n c a k o rtay a ç ık m ıştır. D octor Z h iv a g o 'd a k i u n u tu lm a z b ir an sin ik K o m aro v sk y ’i n o rm a le d ö n d ü rü y o r: b ir salon d o lu su b u rju v a ta k ım ı, b a lk o n u n a ltın d a d e v rim m a rş ın ı o k u y a n b ir işçi k a la b a lığ ın ı d u y d u k la rın ı rah atsız o lu p sessizleşiyorlar; b u g e rilim in a n la m sız lığ ın ı şöyle ortaya ko y ar: “B elki d e v rim d e n so n ra u y u m lu söylem eyi ö ğ re n irle r!” G e n e llik le ra d ik a lle rin m iz a h a n la y ışın d a n y o k su n oldukla rı sö y le n ir; b u k esin lik le, g ö rü n ü şle rin d e k i cid d iy ete b ir iltifat o la ra k sö y le n m e m iştir. Bu su çlam a ne k a d a r y a ra la y ıc ıd ır ya da ııe k a d a r y aralay ıcı o lm ası beklenebilir? D ah a çok iğnelem eye b a ş v u r a n Z ola’d a p ek espri b u la m a zsın . G eorge O rw e ll’üı ç a lış m a la rı da p e k k o m ik d eğ ild ir, am a k e n d i ça p ın d a oldukça n ü k te d a n o lab ilm ştir. (Bu a ra d a , ra d ik a lle rin ö n e sü rü le n m i

C hristopher Hitchens

z a h ta n y o k su n o lm alartyla genellikle k a ste d ile n k e n d ile rin e 1‫آل ج‬ m e k o n u su n d a k i öne sü rü le n y eten ek sizlik lerid ir. A m a ned en k e n d i serg iled ik leri g ö rü n tü n ü n g ü lü n ç o ld u ğ u n u d ü şü n m e y i kab u l etsin lerd i ki?) M arx sık sık k o m ik o lab ilirdi; G ram sci ya da L ux em b u rg esprisi h a tırla m ıy o ru m ; 5‫ ا‬9 ‫ ل‬y ılın d a so lun en aşağı n o k ta sın d a , Z im m e rw a ld ’d a k i b ask ı a ltın d a y ap ılan savaş k a rşıtı b ir k o n fe ra n s için geri k alan b irk aç delegeyi b ir aray a getirm ey e ça lışa n Trotsky, A v ru p a’d a k i tü m e n te rn a sy o n a listle rin üç posta arab a sın a sığdırılab ileceğ in i gözlem lem eye v ak it b u lm u ştu . Ben de profesy o n el-n ü k te g ru b u n u n b ir ta ra fta rıy ım ve bu ned en le O scar W ild e’a h a y ra n lık d u y u y o ru m (Z ola kendisine eziyet ed en lerd en diğer yöne d o ğ ru k açm ay a ç a lışırk e n o da F ran sa ’d a sü rg ü n ve ö lü m e d o ğ ru yol alıyordu). A n c a k itira f etm eliyim ki b u bizi, W ild e’in bile in atçı bulacağ ı tü rd e n b ir p aradoksla k a rşı k arşıya b ırakıyor. Bu p a ra d o k s en gerg in biçim de, Jean-F aul S a rtre ’ın B audelaire ile ilgili b ir m a k a le sin d e a çık lam yor. (Evet, M o n ty F y th o n ekibi L’etre et Le N e a n t’m d a h a h a fif tara fın a y o ğ u n laşm ay a k a ra r v erene k a d a r genellikle doğal k o m ik bir m alzem e o la ra k d ü şü n ü lm e y e n S artre.) S a rtre isy an k ârla rla d e v rim c ile r ara sın d a b ir ay rım y apıyordu, isy a n k â rla rın gizliden gizliye d ü n y a n ın v e siste m in o ld u ğ u n u gibi k a lm a sın ı isted ik le ri١١‫؛‬

söylüyor. S onuçta b u n u n d ev am etm esi, o n u n da “isyan e tm e ”

y eten eğ in i sü rd ü rm e s in i g a ra n ti ediyor. B u n u n te rsin e d e v rim c i, gerçekten v ar olan k o şu lla rı d e v irip d eğ iştirm ey i istiyor. İkincisi elbette g ü lü n e c e k b ir k o n u değil. B u n ları y az d ığ ım sırad a , D reyfus m eselesi z a m a n ın d a k o m e d y e n le rin o lm a d ığ ın a m em m m o ld u ğ u m u fark e d iy o ru m , in s a n ın to p lu m u n a y a k la rın ı ateşe so k m a k ve b ir y ü zleşm ey i m e c b u r k ılm a k ve h e r za m a n herkesi “ay d ın la n m a y a ” ç a ğ ıra n la rın a ld a tm a c a sö z le rin d e n k u rtu lu p k o n u y u d e ğ iştirm e k isted iğ i z a m a n la r v ardır. B irçok ö n e m li ve '.(•I't ra d ik a lin m iz a h a n la y ışın d a n ‫ا‬

o lm a d ığ ım d ü şü n ü y o -

um - ö rn e ğ in K ralcı g ru b u n C rom w ellci F a rla m en terlerle ilgili

G enç Felsefeciye M ektuplar

sö y lem ek ten h o ş la n d ık la rı gibi - öyle k i k e n d ile rin i ciddi o lm ak z o ru n d a h issed iy o rlard ı. (S o n u çta Crorm vell, P ü rite n savaşçıla­ rın a ta n rıy a in a n m a la r ın ı ve h e r ih tim a le k a rşı h a z ır o lm a la rı­ n ı söyledi, k i b u da b ir çeşit ç a rp ık lık tı.) Ve T om Lehrer, H e n ry K issin g er N o b el B arış Ö d ü lü n ü k a z a n d ığ ın d a , "h ic v in ö ld ü ğ ü ” gerekçesiyle ş a rk ı söylem eyi b ıra k tı. N e z a m a n sessiz k a la c a ğ ın ı b ilm e k k o n u s u n d a ço ğ u k o m e d y e n in o lm ad ığ ı k a d a r akıllıydı. Bu ö n e m li m eselen in ik i ta ra fın d a da o ld u ğ u m için, b u ­ lu n d u ğ u m y erd e k a lsa m iyi olur. M iz a h a n la m lı - n ü k te ile iliş­ k isin i k o ru m a lı - ve k o rk u su z o lm a lıd ır. En kolay a ld ığ ı b içim k a rik a tü rle r (zeki p o litik acı, iyi y ü re k liliğ i ve h o şg ö rü sü n ü n b ir göstergesi o la ra k , o rijin al k a r ik a tü r ü sip ariş edecek k a d a r bilgi sa h ib id ir) ve b u n u n la ilişk ili ta k lit biçim lerid ir. A ld ığ ı iğneli b içim lerse iro n ik ve m ü ste h c e n d ir. Bazı k irli p o litik a c ıla r ya da tim e se rv e rla r k e n d ile rin i b ay an p e rso n e lin e k a m p a n y a b ağ ışıy ­ m ış gibi d a v ra n ık e n g ö steren b ir k a rik a tü rü n o rijin a lin i elbette sa tın a lm a k istem ey ecek tir, b u d a b u tü r gerçekçi k a r ik a tü rle ­ rin n e d e n asla o rta d a g ö rü n m e d iğ in i gösterir. Bir k ra l da, d ö rt d ire k li b ir y a ta k ta acizce sağa sola d ö n e rk e n tem sil ed ild iğ i ya d a k ra l tu v a le tin d e çö m elip e tra fa gaz yayarken gösterild iğ i b ir espriye k a tılm a y a c a k tır. G e ç m işin ö n e m li k a rik a tü ris tle ri, b a şta b u lu n a n la rın d a b izim le a y n ı b a lç ık ta n y ap ıld ığ ı g erçeğini g ö s­ te re re k in s a n la rı a k im ö te sin d e şa şırtm a y a h az ırd ı: b u n e d en le (D a u m ie r gibi k a rik a tü ris tle r) sık sık h ap se gidiyordu. S ana p ra ­ tik b ir k u ra l; ço k ileri g ittiğ in k o n u s u n d a endişeliysen, y eterin ce ileri g itm e m işsin d ir. E ğer h erk es gü lü y o rsa, b a şa rılı o lm a m ışsın d ır. İro n ik için b u ra d a b ir ta n ım yapm aya k a lk ışm ay a ca ğ ım . C a m p a r i’d eki cin, x fa k tö rü , sa tra n ç ta h ta s m d a k i a tın h a re k eti, k e d in in m ırıltısı, h a lıd a k i d ü ğ ü m d ü r. T arifi zo r ve im a lı yapısı, o n u y a k a la m a y ı ya da b a s tırm a y ı im k â n sız k ılar. P la n la n m a y a n so n u çla ilişk isi v ard ır. E n k ey ifli y a n la rın d a n b iri, gerçek an-

110

C hristopher Hitchens

lam ıyla k o n u m la n d ırıla b ilm e sid ir. Ö rn e ğ in V oltaire, G erçek H a ç ’ın id d ia edilen b ü tü n p a rç a la rın ı, H ıris tiy a n lık m a h fa z a sın ­ da g ö sterild ik leri gibi b ir aray a g e tirm iş tir ve böyle b ü y ü k in san y a p ım ı b ir şeyden b ir z a m a n la r a sılm ış o lan b ir a d a m ın bir dev olm ası gerektiği so n u c u n a v a rm ıştır. K utsal say g ısızlığ ın ın “işe y a ra m ış” o lm a sın ın n e d e n i k e n d i d e ğ e rin d e güven b u lm asıd ır. İro n i h e r z a m a n , y ü k se k b ir görevde b u lu n a n b irin in p la n ­ la rın ı bozm ay a ve o n u d irtm e y e h a z ır o ld u ğ u ve her yerde sa p ­ ta n a b ild iğ i için, p a rm a k izleri ta rih te de b u lu n ab ilir, “t a r ih ”in k e n d i ta ra fın d a o ld u ğ u n u id d ia e d en herk ese sert a m a d ik k a tle söyleyecek b ir sözü o lacak tır. H e rh a n g i yeni, b ü y ü k b ir çağ ın hoş sesli h a b e rc ile rin i d u y d u ğ u n d a b u n u m u tla k a h atırla ve a k lın d a tu t. Bu a ra d a , g erçek ten cid d i b ir dava ya da d e rin b ir konuyla ilg ilen iy o rsan , b u n u n la ilgili can sık ıcı olm aya h a z ır o lm a n ge­ re k tiğ in i de a k im d a tu tm a n y e rin d e olur.

G enç Felsefeciye M ektuplar

ilgili b ir ya d a iki köşe y azısı y a z d ım ve b ir cevap alabileceğim i u m d u m . A n c a k h er z a m a n k i k u rb a n la r ın y a n ın d a olan liberal tip le rin b u a c ım a sız lık k a rşısın d a sessiz k a la c a k ları belli oldu; ç ü n k ü b a ş k a n lık için ih tiy a ç la rın ı k a rşıla y acak b ir aday b u ld u k ­ la rın ı d ü şü n d ü le r. Ben de c a n sıkıcı olm aya k a ra r verd im . Ben de (b a şk a n o lm a y ı b a şa ra n ve b en i hayal k ırık lığ ın a u ğ ratm ay an ) valiyle ilgili ne z a m a n b ir şey y a zsam b u k o n u d a n b a h se ttim ve ne z a m a n radyo ve telev izy o n d a b ir rö p o rtaj y ap sa m ya da h e rh a n g i b ir d e n iz a şırı h a b e r k u ru lu ş u m u h a b iri ta ra fın d a n gö­ rü ş le rim so ru lsa b u k o n u y u v u rg u la y a ra k k o n u ştu m . K endim e, u n u tu la n Bay R e c to ru , tip ik b ir yasa ve d ü zen C u m h u riy e tçisi ta ra fın d a n id a m e d ilm iş olsa olacağı k a d a r ü n lü y apm aya söz v e rm iştim . A m a c ım a u la ş a m a d ım - oy aray an b ir Sağ k a n a t ü y e­ si ta ra fın d a n id a m e d ilm iş olsa, zaten d ü n y aca ü n lü o lu rd u - a n ­ cak sekiz y ıllık b ir sü re için d e, in s a n la rın hikâyeyi d u y m u ş gibi tep k i v erm ey e b a ş la d ık la rın ı g ö rd ü m . A slında, z a m a n zam an “A h, y in e m i bu ,” ya da “B u n a kafayı ta k m ış g ib isin ” veya - en sev d iğ im - “Başka k o n u y a geçem ez m iyiz?” gibi ifadelerle k a rşı­ la n d ığ ım oldu. A n cak c a n sık ın tısı b u n u n ö d ü lü d ü r ve 2000 y ı­ lın d a , seçim lerd e b ir telev izy o n p a n e lin d e yer ald ığ ım d a, G eorge B u sh ’u n k o rk u n ç b ir b iç im d e T eksas’ta k i ö ld ü rü c ü iğnelere izin v e rm iş o lm a sın d a n b a h se ttim . Beni çok az ta n ıy a n ve p o litik a b ilm ey en b a şk a n araya g irip şöyle dedi: “Peki bu, C lin to n ’u n sa ­ k at siyah a d a m Bay R e c to r’u id am e ttirm e sin d e n nasıl d a h a k ö tü o lu r? ” T elev izy o n cu ların k o n u ş tu ğ u gibi, sa n k i herkes ne dem ek isted iğ in i an la y a c ak gibi k o n u şu y o rd u . A ğzım açık k alm ak la b irlik te b ah şiş atla ilgili ö ğ ü d ü h a tırla y a ra k te k ra r k a p atm ay ı a k ıl ed eb ild im . Bu y ü z d e n se n d e n rica e d iy o ru m ; sabit fik irli o ld u ğ u n u n d ü ş ü n ü lm e s in d e n k o rk m a . (Böyle o ld u ğ u n u en k e n d in y a k a­ la rsa n , d u r u m fa rk lı olabilir). Y etersiz b ir v ic d a n ın ya da ken-

C hristopher Hitchens

dileriyle ilgili ra h a t o la n la rın d iğ e r ta ra fı iğ n elem esini ele veren h a k a re tle rd e n b irid ir. K endi ta ra fın d a sö y lem ine devam etm e n için cesaret gerekir. Savaşla ilgili h a tıra la rın ı a n la tm a k ta n k a ç ın m a y a k en d i ç a ­ p ın d a çlaışan a n c a k p e k b a ş a rılı o la m a y a n savaşçı b a b a m b ir d e ­ fa sın d a b a n a , savaşın k ısa d e h şe t a n la rıy la işa re tle n e n u z u n can sık ın tısı d ö n e m le rin d e n o lu ş tu ğ u n u söylem işti. O a n d a n so n ra b u n u n p ek ço k gazi ta ra fın d a n d a o n a y la n d ığ ın ı d u y d u m ve kısa ziy aretlerd e b u lu n d u ğ u m b irk a ç savaş b ö lgesinde, b u gerçeği k e n d im de k eşfetm e ş a n s ın ı b u ld u m . O y ü z d e n işin çoğu, sıkıcı k ısm ı n asıl g e ç ird iğ in iz e b ağlıydı. Bir ra d ik a lık hay atı d a fark lı d eğ ild ir; b a rik a tla r ve B astil h e r g ü n o lan olaylar değildir. K ritik a n la r g erçek leştiğ in d e b u n u fa rk ed ip y a k a la m a k ö n e m lid ir, a n ­ cak ç o ğ u z a m a n kişi g ü n lü k görev ve ru tin le rle k a rşı k arşıy ad ır. B u n la rd a sa n a t ve b ilim söz k o n u su d u r; san at, b ir sessizliği b o z ­ m a n ın d a h a y a ra tıc ı y o lla rın ı u y d u rm a y a ç alışm ay ı içe rirk en b i­ lim de, sessizlik d ö n e m le rin i d a y a n ılır hale g etirm ey e çalışm ay ı içerir. Ç o k az şey, ö rn e ğ in , y a n lış yere m a h k û m ed ilen davayı sü rd ü rm e k gibi b irin c il b ir v a ta n d a ş lık g ö rev in d en d a h a te h li­ kelidir. H a p ish a n e ziy aretleri, u m u rs a m a z seçilm iş m e m u rla ra m e k tu p la r y azm ak , m o ra li b o z u k ya da p a ro n a y a k a k ra b a la rla b u lu şm a k , a v u k a tla rla o tu ru m la r... O D rey fu s a n ı neredeyse hiç gelm eyecek gibidir. B irçok s ın ıf savaşı da ay n ı olabilir; h iç b ir b irik im i o lm ay an g rev cilerin m o ra lin i y ü k se k tu tm a k , şirk e tin p a ra s ın ı n ered e sa k la d ığ ın ı b u lm a k için iç k a ra rtıc ı ve k a rm a ­ şık k a y ıtla rı incelem ek, m u h a b irin hikâyeyi d ü rü stç e a n la tm a sı k o n u s u n d a ilgisini çek m ey e çalışm ak . B astırılm ış ve e tn ik a n ­ la m d a te m iz le n m iş u z a k b ir ü lk e d u ru m u n d a , ilgisiz in s a n la ­ ra b u n u h a rita d a n ere d e o ld u ğ u n u ve o n la r için n e d e n ö n em li olabileceği ya d a d u y m a k istem eyebilecekleri b ir b içim d e , n ed en o n la rın so ru m lu lu ğ u olabileceği k o n u su n d a a ç ık la m a y a p m a k B u n la rın h iç b irin in ru h köreltici g ö rü n m e sin e n ed en o lm aya ça-

G enç Felsefeciye M ektuplar

h şm ıy o ru m ; sadece acele so n u ç la rı u m u t ediyor gibi g ö rü n e ce k ­ sin. B ü y ü k ö d ü l, eğer d o ğ ru ifadeyse, aynı işle m e şg u l o ld u ğ u n d a k a rş ıla ş a c a ğ ın in sa n la r, a lacağ ın d ersler ve d iğ e r birço k k işin in k a b u l ed ilm iş ya d a ü ç ü n c ü el fik irle rin e k a rşı o lu ştu ra c a k kendi in a n ç ve bazı d e n e y im le rin d e n e d in e ce ğ in güvendir.

D a n te b ir m ezh ep çi ve b ir m is tik ti an cak , a h la k i b ir k riz d u r u ­ m u n d a , c e h e n n e m in in en ateşli k ö şe le rin d e n b irin i ta ra fsız k a l­ m aya ç a lışa n la ra a y ırm a k ta h ak lıy d ı. O y ü z d e n , b e n d e n sak a llı b ir gazi gibi d e v a m e tm e m i iste m e d iğ in için ve b ilim d e n çok sa­ n a tta n b a h se tm e m i iste d iğ in için, d en ey ip d a h a y a rd ım c ı o lm a ­ ya çalışacağ ım . Y ine, k e n d i s ın ırlı d e n e y im im d e n b azı ö rn e k le r vereceğ im . B u n u y a p a rk e n b ira z m a h c u p d ü ş ü y o ru m am a en a z ın d a n hik ây eler ilk el ve d iğ e r y a z a rla rın ç a lışm a la rın ı o k u r­ k en , o to b iy o g rafileri hiç k ıs k a n m a d ığ ım ı fa rk e ttim . Bu y ü z d e n s a h te /ta k lit o lan d a d a h il o lm a k ü z e re tü m a lç a k g ö n ü llü lü k b i­ çim le rin e y a b a n c ıy m ış gibi g ö rü n m e liy im . Ç eşitli ü lk elerd e b irk aç defa tu tu k la n d ım ve b irk aç defa da h ırp a la n d ım ve b ir d e fa sın d a d a S talin ist re jim in so n g ü n le rin d e P ra g ’da b ir h a p ish a n e d e k ısa b ir sü re geçird im . Ö fkeyle açılan ateşin sesin i de d u y d u m . A n c a k d ü rü s t o lm a m gerek irse b u n la ­ rın ço ğ u , k e n d im i içine d a h il e tm ey i seçtiğ im o ld u k ça ö n e m siz ya d a m a rjin a l o la y la rın /ç a rp ış m a la rın so n u cu y du. (Bir d e fa sın ­ d a b ir so k a k m itin g in d e ırk a y rım ı d ö n e m in e ait G ü n e y A frik a k rik e t ta k ım ın a k a rşı b ir k o n u şm a y a p m ıştım ve İn g iliz polisi ben i isy a n a te şv ik suçu y la y a k a la m ıştı. Bu su çlam a d ü ştü ğ ü n d e ra h a tla d ığ ım k a d a r hayal k ırık lığ ın a d a u ğ ra d ığ ım ı ço k n e t h a ­ tırlıy o ru m ; b u ra d a güzel ve e tk ili söz söylem e b e c e rim e b ir övgü de v ard ı. Y ani g ö rü y o rsu n - d a h a ço k yaz askerliği yap m ışım .)

G enç Felsefeciye M ektuplar

1990’h y ılla rın b a ş la rın d a B o sn a -H erse k ’tek i savaş ben ve ta n ıd ığ ım d iğ e r b irç o k kişi için h e r şeyi değ iştird i. B unu söyle­ m ek k u la ğ a ta ş ra lı ya d a (am an T a n rım ) A v ru pa-m erkezci gele­ b ilir a n c a k s ila h la n m a y a rışı ve S oğuk Savaş h a k k ın d a en ü m it­ s iz /k a ra n lık g ö rü şe sah ip o la n la rım ız bile A v ru p a’da en te rn e k a m p la rı, siv ille rin k itle h a lin d e ö ld ü rü lm e si, p o litik a h arek e ti o la ra k sü rg ü n ve tecav ü z ve işk e n c e n in ta m a n lam ıy la geri ge­ lişin i b ek lem iy o rd u . B u n lar y a k la şık a ltm ış yıl ö n c e sin d e n o k u ­ d u ğ u m u z tü r d e şeylerdi; b a z ıla rım ız (ben de dah il) o d ö n e m d e n h a y a tta k a lm a y ı b a şa rm ış o la n larla ta n ışm ış ve ta n ım ış tık . Ve e lb ette, z ih n im iz in k u y tu k ö şe le rin d e şu hayali o y u n u o y n ad ık : b ir g ü n k a p ım ı b iri v u rd u ğ u n d a ne y ap ard ım ; k o m şu la rım ista s­ y o n a g ö tü rü lü y o r olsa n asıl te p k i v erird im ? Bu y o ru c u b e n z e rlik so n u ç ta ra h a tsız edici b içim d e faydalı oldu, ç ü n k ü tü m b u k o rk u n ç lu k y en id e n b aşla d ığ ın d a A vrupa ve A m e rik a ’d a k i p o litik s ın ıf d ah a çok, Faşizm ilk o la ra k kapıyı ç a ld ığ ın d a se rg ile d ik le ri g ö n ü l ra h a tlığ ı ve suç o rta k lığ ı ile h a ­ rek et ettiler. S ana b u ra d a h ik â y e n in ta m a m ın ı a n la ta c a k k a d a r y e rim y ok a n c a k a n a b a şlık la rı ta rtış m a lı m ad d eler h a lin d e su ­ n acağ ım :

1.

“S o y k ırım ” sö z c ü ğ ü n ü n u y d u ru lm a sın a n e d e n olan y ir­ m in c i y ü z y ıld a , O s m a n lıT ü rk le ri H ıristiy a n E rm e n ile ri yok e tm iş ve N azi A lm a n la rı d a tü m Y ahudileri o rta d a n k a ld ırm a y a ça lışm ıştı. Bu iki z u lü m de d a h a b ü y ü k b ir savaş başlığı a ltın d a ve çok az b ağ ım sız ş a h id in o ld u ­ ğ u işgal e d ilm iş ya da ta rtış m a lı bölgelerde gerçekleşti. B osna M ü s lü m a n la rm ı yok e tm e g irişim i, g ü n ışığ ın d a gerçekleşm iş, film i çe k ilm iş ve savaşın sebebi değil bir alt m e tn i o lm u ştu .

C hristopher Hitchens

B osna, M ü slü m a n ç o ğ u n lu ğ a sa h ip o lm a k la b irlik ­ te u z u n z a m a n d ır ço k k ü ltü rlü b ir devletti; birçok M ü slü m a n laik ti; b a şk e n t S aray b o sn a S ırplar, H ırv a tlar, Y ahudiler ve B o ş n a k la rd a n o lu şa n b ü y ü k to p lu lu k la rın b ir a ra d a b u lu n m a k ta n fazlasın ı y a p tık la rı b ir k a rışım ve sen tez yeriydi. B alkan sa v a şla rın d a k i ik i a n a ra k ip ta r a f o lan S ırb istan ve H ırv a tis ta n ’d a n fa rk lı o la ra k B osna h içb ir z a m a n bir b a şk a sın ın to p ra k la rın d a h a k id d ia etm ed i. B osna’ya y ap ılan s a ld ırı ve S aray b o sn a ve M o s ta r’ın vahşice k u ­ şa tılm a sı g ö rü n ü ş te k i ik i a n la şm a ile ö n ced en te rtip le n ­ m işti: n o sta ljik faşist Bay T u d jm an ve y e n id e n d o ğ m u ş “n asyonel so sy a list” Bay M iloseviç. Bu k ü ç ü k H itlerS talin p a k tın d a n N A T O h a b e rd a rd ı ve k a tılım c ıla rın sak lad ığ ı k a y ıtla rla d a d o ğ ru la n a b ilir. B osna’ya y a p ıla n sa ld ırı, to p ra k la ra k arşı b ild irile n b ir istek ve v ar o la n sa k in le re k arşı b ild irile n b ir nefret içerd iğ i için, k e n d in i b ir k a tlia m savaşı o la ra k açıkça o rtay a koydu; to p ra k la rı istiy o r a m a in s a n la rı iste m i­ y o ru z. D ile h er z a m a n d ik k a t et: “te m iz le m e ” te rim i, D rin a N eh ri b o y u n d a k i şeh irleri b o ş a ltm a ve ta h rip etm e sü re c in i ta r if e tm e k için B elgrad tele v iz y o n u n ­ d a k u lla n ılm ış tı. A yrıca estetiğe de m u tla k a d ik k a t et: B osna’n ın c a m i ve m e z a rlık ve k ü ltü re l y erlerin e yap ı­ la n y ık ım ve say g ısızlık ların çoğu, “ik in c il h a s a r” k ı­ lığ ın ı k ü çü m sey ecek b ir silm e p la n ın ın p a rç ası o la ra k “ateşk esler” s ıra s ın d a gerçekleşti. T o p ra k la rın ı geri isteyen S ırp lar ve H ırv a tla r ile te m iz ­ leyiciler, ilgili H ıristiy a n O rto d o k s ve R om a K atolik in a n ç la rın ın b ay rağ ı a ltın d a savaşm ış ve sık sık papaz ve p isk o p o sla r ta ra fın d a n k u tsa n m ışla rd ır. B o sn alılar d a h a çok B osnalı o la ra k d ire n m işle rd ir; h iç b ir y ay ın d a

G enç Felsefeciye M ektuplar

“b u g ü n K atolik g ü çler M o s ta r’d ak i k ö p rü y ü y ık tı,” ya d a “O rto d o k s b o m b a rd ım a n ı S araybosna’d ak i ulusal B osna k ü tü p h a n e s in i ateşe v e rd i” gibi b ild irilerd e b u ­ lu n m a z k e n o n la r so n u ç ta “M ü lü m a n la r” o la ra k ta r if ed iliy o rd u . 6.

A v ru p a ve B a lk a n la r ve K afk asy a’da sın ırla r ve popüla sy o n la rm gerçek te ço k değişken olan kesişm e şekilleri d ü şü n ü ld ü ğ ü n d e , “ır k ” ve “dev let” a ra sın d a u y u m ola­ c a ğ ın a d a ir z o rb aca b ir k a v ra m ı k ab u l e ttirm e y e ç a lı­ şa n d em ag o jik ve d ik ta tö rc e bir re jim in e tk ili zaferine izin v erm ek in tih a r e tm e k olu rd u . H em uygarlığı hem de tü m A v ru p a fik rin i bo şa ç ık a rır ve a n c a k d ah a fazla savaşa ve d e sp o tiz m e yol açab ilird i.

Bu b e n im için 1992 y ılın d a açık tı ve b u g ü n d a h a da açık ve n e t g o ru n u y o r. B ü tü n b u n la rla ilgili n e yapm alı? S eçilm iş b ir h ü k ü m e ti am a p ek b ir o rd u su o lm ay an ve b a şk a n y ard ım c ılığ ı M ü slü m a n la r, H ırv a tla r ve S ırp lar a ra s ın d a d eğ işen Bosna, u lu sla ra ra sı k o ru m a istem iş ve bu o lm ay ın ca, k e n d in i sa v u n m a h a k k ın ın ta n ın m a s ı­ n ı istem işti. İk i ö n eri de, eski Y ugoslav U lusal O r d u s u n u n ce p ­ h a n e liğ in e S ırb istan ta ra fın d a n el k o y u lm a sın ı göz a rd ı eden iki y ü z lü “silah a m b a rg o s u ” k o şu lla rı a ltın d a re d d e d ilm işti. (Y ine y a k la şık ay n ı b içim d e, u lu sla ra ra sı g ü çler İsp an y a C u m h u riy e tin i sila h la n d ırm a y ı re d d e d e rek o n u h itle r ve M u sso lin i k a rşısın d a sa v u n m a sız b ıra k m ış ve te s a d ü f eseri o lm a d a n , o n u S ta lin ’in k a rd e şç e ve b o ğ u c u k u c a ğ ın a d ö n m e k z o ru n d a b ıra k m ıştı.) Y ani, d iğ e r b irç o k in s a n gibi, S a ra y b o sn a ’ya g itm e y e k a ra r v e rd im . B u n u g ü lü n ç b ir f ig ü r se rg ile y e b ile ce ğ im in fa rk ın d a o la ra k y a p tım . B u n u b u t ü r o la y la ra v e k âle te n k a tılım ın b i­ ra z c ık k ö tü o ld u ğ u k a d a r b ira z c ık d a g ü lü n ç b ir g e ç m işin in

C hristopher Hitchens

o ld u ğ u b ilin c iy le v a rd ım . A n c a k b ü tü n b u n la r ı ve b irk a ç şeyi d a h a in c e le d iğ im z a m a n , g itm e m e k için b ir b a h a n e m o lm a d ı­ ğ ın ı fa rk e ttim . H iç b ir işe y a ra m a y a c a k s a m , b u b elli o la ca k tır. K e n d im i g ü lü n ç d u r u m a d ü ş ü rü y o rs a m ya d a b ir şeylere engel o lu y o rsa m , bazı in s a n la r ın b u n u b a n a sö y ley eceğ in e g ü v e n e b i­ lird im . S o n u çta, h a y a tım d a k e n d im le en ço k g u r u r d u y d u ğ u m a n d ır. B u n u n la ilgili b a şk a yerlerd e de e lim d en g eldiğince çok şey y a z d ım ve b ü tü n h ik ây ey i sa n a y en id en an la tm a y aca ğ ım . (A n cak g irişin i y a z a ra k k a tk ıd a b u lu n m a k la o n u r d u y d u ğ u m Joe Sacco’n u n çizgi ro m a n -ta rih tü rü n d e k i Safe A rea G orazde k ita ­ b ın ı b u lu p o k u m a lısın . Bay Sacco’n u n a h la k lı b ir te k n ik ressam ve k esk in b ir gözlem ci o la ra k re sim li ü slu b u b ir g ü n ü n lü o lacak­ tır; b u n u san a k esin lik le te m in e d e b ilirim . S an atsal k ay d ın yeni b içim leri, o gerçek a n ın y a n ılm a z iş a re tle rin d e n b iridir.) G ece g ü n d ü z b o m b a la n m a k ta o lan ve a n c a k L uftw affe y a r­ d ım u ç u ş u n d a yer b u la ra k u la şa b ild iğ im S aray b o sn a’da, ki b u n u m e rh u m b a b a m a a ç ık la m a k z o ru n d a o ld u ğ u m a m e m n u n u m - en iyi halleriyle in sa n la ra , en k ö tü halleriyle in sa n la r ta ra fın d a n ezi­ yet ed ild iğ in i g ö rd ü m . N ü fu s in a tla şo v en lerin ö ğ re tm e n o lm a sı­ n ı red d ed iy o rd u ; k ö k en ve d in a d ı a ltın d a h a k a re te ve zo rbalığa u ğ ra y a n la r aynı şekilde cevap veriyordu. B osna silah lı k u v v e tle­ rin in y a rd ım c ı k o m u ta n ı, G e n e ra l Jovan D iv jak a d ın d a k i cesu r ask er b ir S ırptı. O n u n la ateş a ltın d a y k e n b ir g ö rü şm e y ap tım . Ö n e m li b ir g ü n lü k g azete o lan O slobodjenjei’n in (“Ö z g ü rlü k ”) y a rd ım c ı e d itö rü G o rd a n a K nesevic a d ın d a b ir S ırptı: b in a la rı k asıtlı b o m b a rd ım a n la yerle b ir e d ild ik te n so n ra b u cesur gazete için p a ra to p lad ım ; b ir b a sk ı bile atla m a d ı. A yrıca ırk ç ılık ve kab ilecilik ten gerçek b ir tu tk u y la n e fre t eden M ü slü m a n e d itö rü y le de a rk a d a ş o ldum . O n la rın sö y led ik leri şekliyle, “içeri g irm e y i” B o şn ak ları a şırı id e a lle ştirm e k te n k a ç ın m a k ve k en d i içim d e ve diğerleri121

G enç Felsefeciye M ektuplar

n in iç in d e k i Ü to p y acı tu ris tte n şü p h ele n m e k o la ra k a n lıy o r­ d u m . B u rad a ö rn e k olabilecek b ir m e tin Orvvell’in H om age to C ata lo n ia d ır; b u n u n ta rtış m a la rd a ne k a d a r sık lık la g ü n d e m e g eld iğ in i g ö rm e k şa şırtıc ı ve onaylayıcı o lm u ştu r. B osnalı resm i p ro p a g a n d a , e n te rn a sy o n a list b ir n ite lik alm ıştı; M ilo sev iç’in o rd u s u ve y a rd ım c ı ö lü m m a n g a la rın ı “S ırp la r” y erin e eskibi a n tifa şist te rim i olan “Ç e tn ik le r” o lara k ifade ediyor. “Faşizm e Ö lü m ” - fena b ir slogan d e ğ ild ir - h e r yerdeki p o sterlere yazılıydı. D u v a rım d a h âlâ, b ir d u v a r p o ste ri o lm ak için fazla k a rışık olan ve b e n o ra d a n a y rıld ık ta n so n ra b ir h av an m e rm isin in isabet et­ tiği b ir d evlet b ü ro s u n d a b u ld u ğ u m m ütevazı b ir p o ste r çerçeveli o la ra k a sılıd ır. Ü z e rin d e G ens Una S u m m u ş (“Biz tek h a lk ız ”) y azılıd ır. A ltın d a ise K atolik ve O rto d o k s m ezh ep lerin e ait ç a r­ m ıh a g e rilm iş İsa re sim le rin i, D a v u t Y ıldızı ve H ilali b irleştiren b ir ta s a rım b u lu n u r. Sadece b ir d efalığ ın a, çeşitli h a lk la rı d in i sem bollerle tem sil e tm e n in b ir z a ra rı o lm a d ığ ın ı d ü şü n d ü m . S ah n ed e b irk aç sıska ve m ezhepçi ve a şırı tu tu c u tip v a rd ı ve b azı o rg a n iz e suç ve y o z la şm a la r da v a rd ı a n c a k b u n la r açıkça ta rtış ılm ış ve d a h a çok e le ş tirilm iştir ve ö rn e k teşk il e tm ek ten ço k davayı k irle ttiğ i d ü ş ü n ü lm ü ş tü r, yin e de d a h a ö n em lisi, bir a n la m d a , “k e n d i” to p lu m la rın d a b atıl in a n ç ve yab an cı d ü ş m a n ­ lığı zehriyle y a rı b a s tırıla n S ırp la r ve H ırv a t m u h alefetçi ve d e ­ m o k ra tla rın B osna’n ın sa v u n m a sın a k e n d i d av aları için de bir h ay atta k a lm a m eselesi o la ra k b a k m ala rıy d ı. Ben y in e de, b u n u n ö n e m li o lm a d ığ ın ı d ü şü n e n le rin id ­ d ia la rın ı h a tırla d ığ ım d a k ız ıy o ru m . İn g iliz Y abancı B ü ro su ve F ran sız b a şk a n lığ ı ve Y eltsin re jim in in o rtay a ç ık an Ç a rla rın ın hepsi de, “B ü y ü k S ırb ista n ” gibi çılgınca, k ö tü niy etli b ir p lan ı y a tış tırm a k tı. Y a tıştırm a k d iy o ru m , ç ü n k ü “b a s tırm a k ” terim i k u lla n ıla k u lla n ıla y ıp ra n d ı. A m e rik a n m ü essesesin in ç o ğ u n lu ­ ğ u d a ay n ı şek ild e d ü ş ü n ü y o rd u . R esm i “S ol’u n b ü y ü k b ir p a r­ çası d a ay n ı d u ru m d a y d ı, b elk i T ito ’n u n Y ugoslavya’sı için nos-

122

Christopher Hitchens

taljik o ld u ğ u n d a n ya d a - A m e rik a d u r u m u böyleydi - “m ü d a h a ­ leye” n e d e n olabilecek h e r şeye k o şu llu b ir y a n ıtı o ld u ğ u n d a n d ı. U zu n y ılla r sü re n c a y d ırm a ve ih tiy a tta n o lu şan y o rg u n ve resm i k o n u şm a sa n a tı, “B ir D a h a A sla” ile ilgili b ü tü n p ro p a g a n d a ve y a rım y a m a la k d ü ş ü n ü lm ü ş y a ln ız c ılık te m a s ın ın te k b ir ö rtm e ­ ce ve k a ç a m a k ve ik iy ü z lü lü k a k ım ın d a b u lu ş tu ğ u gö rü lü y o rd u . H atırlay ab ileceğ in gibi, S reb ren ica’n m teslim e d ilm e sin d e n so n ­ ra 10,000 k a d a r a d a m ve ç o c u ğ u n k atled ilm esiy le so n u ç la n ırk en sü p e r d ev letlerin u y d u la rı, gelişm eleri y u k a rd a n k ay d ed iy o r ve p la n lı k a tlia m c ıla rın b a ş k o m u ta n ı Batı ve Rus d iplom asisi ta ­ ra fın d a n “b a rış o rta ğ ı” o la ra k k a b u l ed iliy o rd u. K usacak k a d a r yiyem eyeceğim i gö rd ü m . Bu a n ı ü z e rin d e d u rm a m ın , ilişk im izle ilgili iki n e d e n i var. İlki, sıkıcı o ld u ğ u n k a d a r havalı da o lm a k z o ru n d a k a lab ile ce­ ğin. O z a m a n la r B osna H e rs e k ’in b ir u y g arlık s o ru n u o ld u ğ u ­ n u ; eğer B osna ve k ü ltü r ü ve u y g a rlığ ın ın yok e d ilm esin e izin v erirsek içi boş ve d eğ ersiz k a la c a ğ ım ız ı d ü ş ü n ü y o rd u m ve h âlâ da öyle d ü şü n ü y o ru m . B u n u k ay ıtsız b ir kitleye a n la tm a y ı dene, k im o ld u ğ u n u sa n d ığ ın ı m e ra k ed ecek ler ve - eğer gerçekten iyiysen - sen de b u n u m e ra k edeceksin. A n c a k b u n a in a n ırs a n , o z a m a n b u n u söyle ve görece ya da kıyasla ne k a d a r k ü ç ü k bir riske g ird iğ in i u n u tm a . İk in cisi, a rk a d a ş la rın ın k im o ld u ğ u ya d a e tra fın d a k ile rin se n in ü z e rin d e k i e tk ile ri h a k k ın d a fazla k afa y o rm a. K işinin k e n d i iradesiyle sav aşm asın a değecek h er dava b irç o k in sa ­ n ı p e şin d e n s ü rü k le r: K o m ü n isterle G ü n ey A frik a ve “S oğuk S avaşçılarla” Ç ekoslovakya h a k k ın d a k o n u ş tu ğ u m p la tfo rm la r oldu; B osna o lay ın d a b e n im le S alm an R ushdie h a k k ın d a a n la ş ­ m azlığ a d ü şen M ü slü m a n la rla ve F ilistin lile rin devlet o lm a sın ı d e ste k le d iğ im için b e n d e n şü p h e d u y an Y ahudilerle k o n u ştu m . Bu a n la ş m a z lık la rın ü s tü n ü ö rtm e y e de ç a lışm ad ık , b a ze n de b u n la rı d a h a y ü k se k b ir d ü zlem e taşıd ık . (Susan S o n tag ’m çok

C hristopher Hitchens

m a k ta n d a h a fazla a n la m taşıy ab ileceğ in i fa rk e ttim . Bir so n ra k i aşam a ya d a d e v ir şim d id e n g ö rü le b ilir; ev ren sel in sa n h a k la rı k a v ra m ın ın g en işletilm esi ve ü re tim in “g lo b alleşm esi”n in ad alet ve e tik için o rta k b ir s ta n d a r d ın globalleşm esiyle eşleşm esi için sav aşm ak tır. O to b u rla r a ç ısın d a n k u la ğ a ılım lı gelebilir: hiçb ir şek ild e ılım lı b ir g irişim o lm a y a c a ğ ın ı sa n a te m in edeb ilirim . E n h ırslı ra d ik a l için g e re ğ in d e n fazla sah a sağ layacaktır. B osna’d a k i d u r u m b ir sü re için b elirsizd i; so n u şta ö rn e ğ in g ü cü , B irleşm iş M ille tle r ve eski k a n ç ıla ry a la rın b ü y ü k d ip lo m a ­ sisin in m ırıld a n ıp h a re k e te g eçm esine y e tm iştir. Bu m ü d ah ale k e n d i p ro b le m le rin i ve sin iz m in i de b e ra b e rin d e g e tirm iştir, a n ­ cak W illia m M o rris ’in T h e D rea m o f John B all’d a çok güzel b ir şekild e ifade ettiğ i gibi: İn sa n la r savaşır ve ka ybederler ve uğruna savaştıkları şey yenilgiye rağm en olagelir ve gerçekleştiğinde aslında iste­ dikleri şeyin bu o lm a d ığ ın ı a nlarlar ve diğer insanlar asıl istedikleri şey için başka bir isim a ltın d a sa va şm a k z o r u n ­ da kalırlar. Bu H egel ya d a M a rx ’ta o ld u ğ u k a d a r “d iy a le k tik ” ve G eorge E lio t’ta k i k a d a r iro n ik tir. (Bu a ra d a , b u b ir o k u m a k ita b ı ya da o k u m a listesi d e ğ ild ir; W illia m M o rris ve ç e v re sin in sosyal ve este tik m eselelerle ilgili ç a lışm a la rı, ra d ik a liz m geçm işin d e en k a h ra m a n c a ve güzel b ö lü m le rd e n b irid ir ve in c e lem en in k a r ­ şılığ ın ı k at k a t fazlasıyla v erecektir. K elim en in en c ö m e rt a n la ­ m ıyla ülk ü seld ir.) Tek b a şın a b ir ta rih ç i ve d o ğ ru c u o lan ve h e p im iz i k e n ­ d in e b o rçlu b ıra k a n eski a k ıl h o c a m ve a rk a d a şım R o b ert C o n q u est, a c ıla rım ız ın ç o ğ u n u n idealistler, sosyal m ü h e n d isle r ve Ü to p y a c ıla rd a n k a y n a k la n d ığ ın ı öne sü re rk e n bence h âlâ y a ­ nılıyor. K endi a ç ısın d a n h a k lı o lab ilir ve acım asız b ir c e rra h ya

G enç Felsefeciye M ektuplar

cesu rca, a ğ ırlık lı o la ra k T ü rk le rin yer ald ığ ı B osna y a n lısı b ir k itle n in ö n ü n d e E rm e n is ta n ’la p a ra le llik k o n u su n d a ısra r e ttiğ i­ n i h a tırlıy o ru m .) E tra fın d a k ile r nedeniyle seni k ın a m a y a ya da u ta n d ırm a y a ça lışa n la r, genellikle asıl k e n d i e tra fın d a k i in s a n la r y etersiz o la n la rd ır; ne o lu rsa o lsun, b ir z a m a n la r b a n a ö ğ re tild i­ ği gibi, o n la r to p la d eğ il a d a m la oynuyor. A slın d a k e n d im i h içb ir z a m a n , ta m a n la m ıy la b ir faşistle ay n ı zü m red e h isse tm e d im ve yeni m u h a fa z a k a rla rla o r ta k b ir davayı sa v u n u rk e n bile, H e n ry K issin g er ile a y n ı k a m p ta o ld u ğ u m u d ü şü n m e d im . Bu y ü z d e n k işiy i en k ö tü s ü n d e n k u r ta r a n ve g ö rü n m e y e n b ir p u su la gibi h a re e t ed en p la to n ik b ir a y rım olabilir. B osna, m e k tu p la rım ız ın b a şın d a b a h se ttiğ im b ir k o n u y a d e ­ ğ in e n b ir şey d a h a yaptı. A ltm ış Sekizli ve Seksen D o k u z lu la rın en iy ile rin i b ir aray a g e tird i ve b u ik isin in h e r z a m a n po tan siy el b ir sem b iy o zu o ld u ğ u n u g ö sterd i. S araybosna ve M o ta r ve T uzla ve Z ag reb ve D u b ro v n ik ’te, b u n u n için h iç b ir a y arlam a y a p m a ­ m a m a ra ğ m e n , te k ra r tek rar, d a h a ön cek i sav aşlard an h a tırla d ı­ ğ ım ve k a rşıla şm a y ı u m m u ş o lab ileceğ im in sa n la rla k arşıla ştım . B u n u d a id e a lle ştirm e m e liy im (b azı ö n em li in s a n la r eksikti) a n ­ cak y ılla r b o y u n c a b ir ta rtış m a ya d a diyalog tu tu ş tu r m a k u m u ­ du y la Eski A v ru p a’n ın ta şla şa n s ın ırla rın ın k a rşısın d a n b irb irile rin e el kol h a re k e tle ri y a p an ve n ü k le e r ilg an ın toz edici k o rk u su ve blok p o litik a ve ru h s u z d ile k a rşı etk ili söz söyleyen y a zar ve m ilita n la r S aray b o sn a’d a n sin y alleri d u y m u ştu . D eğerli b ir to p ­ lu m u n T u d jm an ve M iloseviç a ra sın d a k i H itle r-S ta lin p a k tın ­ d a n sağ k a lm a sın a ve T u d jm an ve M ilo sev iç’in k e n d isin d e n de sağ k a lm a sın a y a rd ım ettiler. H egel, M in e rv a ’n ın b a y k u şu n u n y a ln ız c a a la c a k a ra n lk ta k a n a tla n d ığ ın ı söyler. B u n u n la söyle­ m ek isted iğ i, ta rih i b ir d ö n e m in a n c a k so n u n a y a k la ştığ ın d a d e ­ ğ erlen d irileb ileceğ id ir. K a n lı B osna’d a b a z ıla rım ız ın d a h a önce k a tılm ış o ld u ğ u fark lı ve gelişigüzel m ü cad elelerin , b ir d a y a n a k ya d a d ö n ü m n o k ta s ın ın fa rk edilm esiyle, geçm iş ile ilgili ol-

1 2 ،،

G enç Felsefeciye M ektuplar

d a m e rh a m e tsiz b ir m ü h e n d is gibi d a v ra n d ığ ın ı id d ia eden tü rd e b ir ra d ik a le b ir d a h a h o şg ö rü yle b ak a m ay a b iliriz. A n c a k çoğu d u r u m d a - şatafatlı g ö rü n e n b a h a n e ne olursa o lsun - en k ö tü s u ç la rın h âlâ eski geleneksel s a ç m a lık la rın adıyla işle n d iğ in i g ö ­ recek sin : u lu sa sa d a k a t ya da “d ü z e n ” ya d a lid e rlik veya kabile ya d a in a n ç . Suçu Ü to p y a c ıla ra a tm a k ta r ih i n o k tay ı k a ç ırm a k olu r (d iğ e rle rin in a ra s ın d a H a yva n Çiftliği n d e v u rg u la n a n no k ta) ç ü n k ü Ü to p y a c ıla r eski e fe n d ilerin i ta k lit etm eye b a ş la d ık la rın ­ d a k e n d ile ri de zo rb alaşırlar. B ir şekilde sü rek li b ir h o şn u tsu z lu k d a rb e s in i h isse tm e y e h a z ır o ld u ğ u m u z gibi teo lojik b ir n o k ta y ı d a k a ç ırm a k olur; in s a n la rı o la ğ a n ü stü b ir d eğ işim ü m d in e k arşı b a ğ ışık hale g e tirm e k im k a n sız d ır. (C o n q u e st’in çok iyi bildiği gibi, Sovyet p sik o -c e rra h la r, m u h a lifle ri deliler k o ğ u şu n a yerleş­ t i r ir ve o n la ra “re fo rm ist y a n ılsa m a için ” zorla ilaç v erirlerd i; bu n ed e n le to p lu m d a k i y a ln ız c a a k lı b a şın d a in s a n la r deli ve a n tisosyal o la ra k s ın ıfla n d ırılm ış tı; bu u y g u lam a s a f ya da tu tk u lu Ü to p y a c ıla rm işi değildi.) Bu n e d e n le b a n a göre asıl a m a ç şu gibi geliyor: Kişi m a k si­ m u m sab ırsızlığ ı m a k s im u m septisizm le; a d ale tsiz lik ve m a n tık ­ sızlığa k a rşı m a k s im u m n efreti, m a k sim u m iro n ik b ir öz eleşti­ riyle b irleştirm ey e çalışm alıy d ı. Bu da gerçekten, ta rih e b a şv u ­ r u p o n u slo g a n la ş tırm a k ta n ço k o n d a n ders a lm a y ı ö ğ ren m ey e k a r a r v e rm e k olurdu.

126

SONSOZ

U n u tu lm a y a n

küçük

k itab ı

M in im a

M o ralia’âa

T heodor

A rd o rn o , H ays O ffice’in (z a m a n ın H o lly w o o d sa n sü rü ) k o y duğu b ü tü n k o şu l ve s ın ırla rı k a rşıla y a n sa n a tsa l a ç ıd a n ta tm in edici b ir film in , bir H ays O ffice olm adığı sürece şü p h esiz yapılabilece­ ğ in i y azm ıştı. Bu d â h iy a n e veciz gözlem i şu iki şeyi a n la tırk e n k u lla n ırım : İlki, e rd em ve fazilet z o rla n d ığ ı ya d a m e c b u r tu tu l­ d u ğ u n d a zıt h ale gelebilirler. İk in cisi, h iç b ir öz a ç ık la m a ya da ta n ım la m a y a gü v en ilm ez. (Bir Senato o tu r u m u ta ra fın d a n se n ­ d ik a s ın ın g erçekten g ü çlü olup o lm ad ığ ı so ru la n T aşım a İşçileri S en d ik ası n d a n b ir görevli, ih tiy a tlı a m a zarifçe, g ü çlü o lm a n ın b ira z d a k a d ın c a o ld u ğ u cev ab ın ı verdi: “Ö yle o ld u ğ u n u söyle­ m e k z o ru n d a k a lırsa n , m u h te m e le n öyle d e ğ ilsin d ir.”) Y azışm alarım ız b o y u n c a , h a fif b ir h ile k â rlık h issin d en k u rtu la b ilm iş d eğ ilim . B eni ra d ik a llik ü z e rin e b ir o to rite ola­ ra k ta n ım lıy o rs a n , y a n ılsa m a iç in d e sin d ir; g ö rü n ü şte k i d eğ e ri­ ne k a n ıp d av etin i k ab u l ed ersem k e n d im i ap tal y erin e koym uş o lu ru m . R ad ik al g azetecilikle ilgili eski b ir ö ğ re tm e n im , m e r­ h u m Jam es C a m e ro n , b ir d efasın d a, d ak tilo y a her y ö n eld iğ in d e k e n d i k e n d in e ş u n u d ü ş ü n d ü ğ ü n ü itira f e tm işti: “B u g ü n ben i k eşfed ecek leri g ü n .” (H in d is ta n ’ın b a ğ ım sız lığ ın ın ö n em li bir tarih ç isiy d i ve ö ld ü ğ ü n d e üç n ü k le e r p a tla m a y ı g ö rm ü ş olan tek

G enç Felsefeciye M ektuplar

a d a m d ı.) Ben de b u a y n ı en d işey i y a şa d ığ ım d a, p a p a ve k raliçe ve c u m h u rb a ş k a n ın ın d a h e r sab ah aynı k n rk u y la u y a n d ığ ım d ü ş ü n ü p ra h a tlıy n ru m . Ya d a, öyle değilse bile, © nlardan şu a n d a şü p h e le n d iğ im ve in a n m a d ığ ım d a n d a h a çok şü p h elen ilm ey i ve in a n ılm a m a y ı, eğer m ü m k ü n s e , h a k ediyorlardır. Yani sö z le rim i b itire b ile c eğ im b ir k a p a n ış n o tu m yok. N e k a d a r a y a rtıc ı o lu rsa o lsu n m a n tık sız o la n d a n sak ın , “ü s t ü n ” o la n d a n ve seni b o y u n eğm eye ya d a k e n d in i im h a etm eye davet e d en h e rk e ste n u z a k dur. M e rh a m e te güvenm e; k e n d in ve diğerleri için itib a rı tercih et. K ü sta h ya d a bencil o ld u ğ u n u n düşün ü lm e sin d e n k o rk m a . B ü tü n b ilirk işile rin m em eliler o ld u ğ u n u c a n la n d ır g ö zü n d e. H a k sız lık ya d a a p ta llık k a rşısın d a asla sey irci k a lm a . T a rtışm a ve m ü n a k a ş a la ra k e n d i isteğ in le ulaş; m ez a rın d a sessizlik için bolca v a k tin olacak. K endi g ü d ü le rin d e n ve b ü tü n b a h a n e le rd e n şü p h e duy. B aşk aları için, o n la rın se n in için y a ş a m a la rın ı b ek ley eceğ in d en d a h a fazla yaşam a. S ana a la c a k a ra n lık z a m a n la rd a n d ü rü s t o la ra k k a lm a y ı baş a rm ış ve A n tip o litic s ve T h e L oser ve birço k k ıy m e tli m ak ale ve k u rg u la r y a z a r k e n d isin e eziyet ed en leri geride b ıra k a n M ac ar m u h a lif G eo rg e K o n ra d ’d a n b irk aç sö zc ü k ileteceğim , ( ü lk e ve to p lu m u n u n k u r tu lu ş u n d a n so n ra , o n a gelip b a şk a n lık te k lif ettik le rin d e , "H ayır, te şe k k ü rle r,” d em işti.) B unu 1987 y ılın d a , ta n v a k tin in ç o k u z a k ta g ö rü ld ü ğ ü b ir z a m a n d a y azm ıştı: K a riyer y erin e y a şa n m ış bir h a y a t yaşa. D oğru olanın koru tım a sın d a y e r al. Yaşanan özgürlük, ya şa d ığ ın birkaç kaybı telafi edecektir... D iğerlerinin ta rzın ı beğenm iyorsan, k e n d in in k in i geliştir. Ç oğalm anın hilelerini bil, sohbetlerde k e n d in i ortaya ko y ve

٠

za m a n ça lışm anın keyfi

g ü n le rin i doldurur. Bu se n in için de böyle o la b ilir ve elin d ek i güçleri ö n ü n d e k i sav aşlara sak lay ab ilir ra c a ğ m ı b ileb ilirsin .

١٦

ftUfTftrrnT٢ ٢ 'Z‫؛؛‬T1‫ ؟‬I!^rrTT?‫؟؛‬T -

‫آلا‬0 : ‫إ‬

f

‫ن‬

٦٨^ ٠‫ع‬

<

va-

Genç Felsefeciye Mektuplar Christopher Hitchens Kariyer yerine yaşanmış bir hayat yaşa. Doğru olanın korunmasında yer al. Yaşanan özgürlük, yaşadığın birkaç kaybı telafi edecektir. Diğerlerinin tarzını beğenmiyorsan, kendininkini geliştir. Çoğalmanın hilelerini bil, sohbetlerde kendini ortaya koy ve o zaman çalışmanın keyfi günlerini doldurur.

Yukarıdaki alıntının yer aldığı Genç Felsefeciye Mektuplar çok satan ve dünya çapında bir provokatör olan Christopher H itchens’in radikal, at sineği, başına buyruk, asi ve sabırsız genç bay ve bayanlardan oluşan gelecek kuşaklara ilham verdiği sıra dışı bir çalışma. Asil ruhlu muhaliften, baş belası gereksiz kişilere kadar tüm “m uhalif konum lan” inceleyen Hitchens, sonraki kuşaklara kendisine ilham veren zihinleri ve aykırı kişileri tanıtıyor; Emile Zola, Rosa Parks ve George Orwell gibi yol göstericilerden faydalanıyor. G enç Felsefeciye M ektuplar kendine güvenen siyasetçilerin suyunu çıkarırken, sam im iyetsiz aydın sınıfının hâkimiyetinde paha biçilmez kıymetteki bir korkusuzlukla, kabul görmüş fikirleri ve basındaki görüş birliğini lime lime eden harikulade bir eser.