Case Study

PENGENALAN APABILA menyentuh tentang pemakanan, apa yang terpahat di fikiran adalah mengenai keenakan makanan tersebut. Tidak pernah kita dengar atau jarang sekali masyarakat mengendahkan samada makanan tersebut selamat ataupun tidak untuk dimakan. Apa yang penting makanannya sedap dimakan. Tabiat begini sebenarnya perlu diubah bagi mengelakkan keracunaan makanan.Pernahkah anda mengalami keracunan makanan? Sekiranya pernah mengalami cirit-birit beberapa jam selepas makan bermakna anda telah mengalami keracunan makanan. Justeru, anda perlu tahu tentang keselamatan makanan.Keselamatan makanan bermaksud makanan itu bersih daripada kuman berbahaya, racun, toksin dan bersih daripada najis dan bahan buangan yang lain. Kemudaratan terjadi apabila berlaku pencemaran terhadap makanan/minuman yang seterusnya membawa kepada penyakit bawaan makanan seperti muntah & cirit-birit (diarrhea). Keracunan makanan merupakan sejenis gastroenteritis yang disebabkan oleh makanan yang telah dicemari racun, biasanya bakteria. Bergantung kepada jenis racun, kekejangan abdomen,demam, muntah dan cirit-birit akan berlaku dalam tempoh 3 hingga 24 jam. Jika makanan telah dicemari bakteria, bakteria akanmenghasilkan racun yang dikenali sebagai toksin. Toksin memberikesan langsung pada lapikan usus dan menyebabkan peradangan. Adapelbagai jenis bakteria yang menyebabkan keracunan makanan tetapiyang biasa didapati ialah salmonella, shigella, staphylococcus dan E.coli yang merupakan punca utama keracunan makanan di kalanganbayi, terutamanya bayi yang menyusu botol. Bagi keracunan makananyang berpunca daripada bahan bukan bakteria, tanda penyakit jugatimbul jika anak termakan bahan kimia, racun serangga atau beberapa jenis tumbuh-tumbuhan.

PENCARIAN LITERATURE

Menurut Dr. Norazlanshah bin Hazali, Perunding Keselamatan Dan Terapi Makanan, Jabatan Sains Pemakanan, Universiti Islam Antarabangsa Malaysia, sebenarnya, penyebab kepada penyakit bawaan makanan ini boleh dikategorikan kepada tiga iaitu secara biologi, secara kimia dan juga fizikal. Antara agen biologi adalah seperti bakteria, kulat, virus dan juga parasit. Walaupun 90% kes penyakit bawaan makanan disebabkan oleh bakteria, namun hanya 4% adalah bakteria berbahaya. Makanan mentah serta yang kurang masak adalah antara tempat di mana bakteria berbahaya ini sering dijumpai seperti salmonella, shigella dan Escherichia.coli (E.coli). Selain bakteria, kulat juga boleh menyebabkan penyakit jangkitan makanan. Kulat boleh menghasilkan toksin yang boleh menyebabkan ketoksikan makanan mudah dijumpai pada makanan seperti roti dan jem. Sepanjang tahun 2011, terdapat sejumlah 220 kes keracunan makanan di sekolah dan melibatkan sejumlah 8,010 pelajar di seluruh negara.Episod keracunan makanan di sekolah telah dikesan berlaku dalam tiga keadaan iaitu ke atas program susu 1Malaysia (97 kes), kantin sekolah (45 kes) dan makanan di asrama (78 kes).Keracunan ke atas program susu 1Malaysia paling banyak dikesan berlaku di Kelantan (24 kes), Terengganu dan Perak (masing-masing 12 kes), Selangor dan Johor (masing-masing 9 kes), Melaka (8 kes), Negeri Sembilan (7), Pahang (6), Sarawak (4), Kedah (3), Pulau Pinang (2) dan Perlis (1).Sebahagian besar masalah keracunan program susu 1 Malaysia berlaku adalah sikap para pelajar yang tidak dapat menghabiskan sekotak susu yang dibekalkan itu dalam tempoh yang ditetapkan.Apabila kotak susu itu dibiarkan tanpa disimpan dalam peti sejuk, ia akan menyebabkan susu tersebut terkena udara dan menjadi cepat masam.Dalam keadaan susu yang masam itu, apabila diminum untuk kali berikutnya akan menyebabkan peminumnya akan berhadapan dengan muntah-muntah dan loya. Situasi inilah yang kemudiannya dinamakan keracunan akibat meminum susu.Ada juga yang disebabkan faktor cara penyimpanan susu yang tidak sesuai di mana premis yang dijadikan stor simpanan tidak bersih atau tidak mempunyai kemudahan bilik sejuk.

Kes keracunan yang berpunca daripada mengambil makanan yang dijual dikantin paling banyak berlaku di Johor (11 kes), masing-masing 3 kes berlaku di Perak, Selangor, Kedah, Pulau Pinang, Negeri Sembilan, Melaka, Terengganu dan Kelantan manakala di Perlis satu kes.Faktor utama kejadian itu adalah disebabkan oleh makanan yang dijual telah basi, persekitaran kantin yang kurang bersih (termasuk peralatan memasak) dan sikap pekerja kantin yang tidak mementingkan kesihatan.Kes-kes keracunan yang melibatkan pelajar di asrama sekolah berlaku paling banyak di Johor (13 kes), Sabah (10 kes), Sarawak (8 kes), Melaka dan Perak (masing-masing 7 kes), Selangor dan Pulau Pinang (masing-masing 6 kes), Kedah (5 kes) dan Terengganu (4 kes.

Menteri Kesihatan, Datuk Seri Liow Tiong Lai, berkata beliau masih tidak berpuas hati dengan usaha menangani isu keracunan makanan di kantin sekolah dan menganggap 146 kes tahun lalu masih tinggi.Katanya, walaupun bilangan kes itu hanya mewakili 1.4 peratus daripada jumlah sekolah di negara ini, kes keracunan makanan di kantin sekolah sepatutnya tidak berlaku langsung.“Kes keracunan boleh dikurangkan lagi jika pengendali makanan di kantin dan guru sama-sama memikul tanggungjawab memastikan makanan yang dijual adalah bersih dan selamat,” katanya kepada pemberita selepas menyampaikan Anugerah Kantin dan Dewan Makan Sekolah Menengah Bersih 2011, di sini hari ini.Beliau turut meminta pelajar mengamalkan tiga langkah penting iaitu lihat, hidu dan rasa ketika memilih makanan bagi mengelakkan keracunan.“Menerusi ketiga-tiga langkah berkenaan, kes keracunan makanan yang berlaku di sekolah rendah dapat dikurangkan,” katanya.

Tahun lalu, sebanyak 434 kes keracunan makanan dilaporkan di seluruh negara dan daripada jumlah itu 146 kes dilaporkan berlaku di 135 buah sekolah.Sehubungan itu, Liow meminta Kementerian Pelajaran menyenaraihitamkan pengusaha kantin sekolah yang didapati menyebabkan berlakunya kes keracunan makanan pada kalangan pelajar.“Kementerian Kesihatan sudah mengeluarkan amaran, arahan penutupan premis kepada mana-mana kantin yang kotor dan berisiko tinggi menyebabkan berlakunya kes keracunan makanan di kalangan pelajar,” katanya.Katanya, pengusaha kantin sekolah yang disenaraihitam tidak dibenarkan menjalani perniagaan di sekolah lain, serta perlu mengikuti kurus pengendalian makanan jika mahu menyambung semula operasi perniagaan mereka.Pada majlis itu, Liow turut melancarkan portal e-Komuniti iaitu Kelab Laman Interaktif Keselamatan Makanan ataupun MOH KLIK yang merupakan inisiatif Kementerian Kesihatan untuk membantu pelajar sekolah mendapat maklumat mengenai keselamatan makanan. Pensyarah Kanan Jabatan Kesihatan Persekitaran & Pekerjaan, Fakulti Perubatan dan Sains Kesihatan, Universiti Putra Malaysia (UPM), Dr Saliza Mohd Elias, berkata keracunan makanan laut boleh dibahagikan kepada dua kategori iaitu pertama, ejen jangkitan termasuk virus, bakteria dan parasit. Punca kedua berlaku kerana ejen toksin (racun) yang terhasil secara semula jadi dalam makanan laut seperti ciguatera dan scombroid atau berlaku akibat pencemar kimia daripada bahan buangan industri seperti logam berat, dioksin dan pestisid. Antara punca keracunan makanan ialah bakteria, mikro-organisma, virus, racun atau toksin dan bahan kimia atau akibat proses penyediaan makanan kotor, makanan tidak dimasak dengan sempurna atau terdedah kepada persekitaran. Kebiasaannya, keracunan makanan berlaku dalam tempoh 48 jam selepas makan makanan tercemar. Kesan bahaya akibat keracunan makanan boleh membawa maut. Selain ada juga membabitkan keracunan sistem saraf, jelasnya.

KESIMPULAN Kesihatan badan kita bergantung pada pemakanan yang sihat (berkhasiat dan bersih), pengendalian makanan, kebersihan diri dan persekitaran serta senaman yang dilakukan. Pengendalian makanan yang baik bukan sahaja setakat penggunaan peralatan yang bersih, makanan yang bersih, bekas ataupun persekitaran yang bersih tetapi memasak makanan keseluruhan (bukan separuh masak-terutama sekali daging dan telur serta makanan laut). Makanan yang mentah perlu diasingkan daripada makanan yang sudah dimasak. Penyimpanan makanan yang betul juga mustahak dalam mengekalkan khasiat makanan. Kebersihan diri seperti tangan dan gigi perlu ditanam sejak kecil supaya menjadi tabiat yang senang dilakukan. Senaman dapat melengkapkan kesihatan badan,Mengelak daripada penyakit dan menyumbang kepada kecergasan dan kecerdasan. Penyakit bawaan makanan adalah penyakit yang biasa menyerang orang ramai. Walau bagaimanapun, ia dapat dielakkan dan dikawal sekiranya semua pihak memainkan peranan masing-masing untuk melindungi makanan yang dimakan dari tercemar oleh bahan pencemaran yang boleh menyebabkan penyakit. Amalan kebersihan perlu dipraktikkan setiap masa .Keadaan cuaca panas dan ketiadaan bekalan air paip bukanlah suatu alasan untuk tidak mematuhi amalan kebersihan jika sikap suka kepada kebersihan telah sebati dalam diri setiap rakyat Malaysia. Oleh itu kita sebagai rakyat yang peka perlu sama-sama memastikan diri dan keluarga selamat dari gejala-gejala penyakit ini.

HUJAH DAN PERBINCANGAN Cara – cara mencegah penyakit bawaan makanan: Langkah utama untuk menghindar penyakit bawaan makanan dan keracunan makanan adalah dengan melindungi makanan dari tercemar oleh kuman-kuman patogens yang boleh menyebabkan penyakit. Sebagai panduan asas, beberapa perkara berikut boleh dilakukan untuk mengelakkan makanan dari tercemar. 1. Pemilihan bahan mentah Pemilihan bahan mentah yang berkualiti dan selamat. Bahan-bahan mentah seperti telur, ayam, daging, ikan, sayur-sayuran dan susu amat mudah tercemar oleh kuman. Bahan-bahan mentah ini perlulah dipilih dengan teliti dan elakkan daripada membeli bahan mentah yang telah diketahui disimpan atau dikendalikan dengan cara yang tidak bersih ataupun disimpan bercampur dengan bahan-bahan kimia ataupun bahan-bahan bukan makanan.Pastikan bahan segar seperti daging, ikan dan ayam berada pada suhu sejuk. Memandangkan musim panas ais akan mudah cair dan menjejaskan suhu penyimpanan semasa di jualan. 2. Penyimpanan bahan mentah Bahan mentah yang perlu disimpan lama seperti ayam, ikan dan daging perlu disimpan pada suhu sejuk beku. Penyimpanan dalam suhu sejuk beku yang sempurna dapat menahan pertumbuhan bakteria yang menyebabkan keracunan makanan. 3. Memasak makanan Proses ini amat penting untuk mengelakkan kes keracunan makanan dari berlaku. Proses memasak bukan hanya bertujuan menambahkan kelazatan dan lebih mudah dimakan tetapi juga bertujuan membunuh bakteria. Pada umumnya, masak pada suhu didih (100 °C) pada jangkamasa 5 – 10 minit adalah cukup untuk membunuh bakteria. 4. Penyimpanan makanan Makanan yang telah dimasak dan disimpan lama pada suhu biasa (suhu bilik) memberikan keadaan yang amat sesuai untuk pertumbuhan bakteria. Keadaan ini menyebabkan makanan menjadi rosak dan basi. Bagi mengelakkan keadaan ini, makanan perlu disimpan di tempat yang bersih dan bertutup; tidak disimpan bersama dengan bahan mentah untuk mengelakkan pencemaran silang dan tidak terdedah kepada agen-agen pembawa bakteria seperti lalat dan lipas.

5. Pemanasan semula makanan yang disimpan Kaedah ini adalah amat penting kerana pemanasan semula makanan dapat membunuh bakteria yang mungkin telah mencemari makanan yang disimpan. Walau bagaimanapun, kaedah ini hanya akan berfaedah jika pemanasan dilakukan hingga kepada suhu yang diperlukan dan rata kepada semua bahagian makanan. Suhu yang disyorkan adalah sekurang-kurangnya 70 °C selama 5 – 10 minit. Pemanasan yang berulang-ulang kali adalah tidak digalakkan. 6. Menghidang makanan Makanan yang dihidangkan secara terbuka akan mudah dicemari. Pencemaran boleh berlaku secara terus, melalui serangga seperti lalat dan lipas. Bagi mengelakkan hidangan dicemari ianya perlulah ditutup dengan sempurna dengan penutup yang bersih dan sesuai. Menggunakan surat khabar dan bahan cetak adalah tidak dibenarkan kerana ia boleh mengakibatkan makanan tercemar oleh dakwat yang merbahaya jika dimakan. 7. Air minuman Air minuman perlu dimasak terlebih dahulu. Bagi kawasan yang mengalami keputusan bekalan air paip, pastikan bekalan air daripada tangki-tangki yang dihantar oleh pihak Jabatan Bekalan Air ke rumah-rumah ditadah, dibiarkan seketika sehingga ampaian atau habuk-habuk yang terdapat di dalam air termendap ke bawah sebelum dimasak dan diminum. 8. Kebersihan diri Pastikan tangan anda bersih setiap kali hendak memegang makanan. Ada yang menganggap cara ini sukar dipraktikkan semasa ketiadaan air. Pada musim catuan air dilakukan, sudah pastinya air bersih sukar diperolehi. Walau bagaimanapun, pengendali makanan tidak kira surirumah atau peniaga gerai makanan perlu memastikan amalan kebersihan dipatuhi. Pastikan bekalan air mencukupi sebelum menyediakan makanan walaupun cara ini memerlukan lebih masa dan tenaga. Langkah-langkah pencegahan Ianya perlu untuk mengelakkan berlakunya keracunan makanan antaranya mengutamakan asas kebersihan makanan .Pencegahan keracunan makanan seharusnya bermula daripada pembelian bahan mentah di pasar-pasar dan makanan di restoran-restoran. Keselamatan makanan sentiasa difikirkan ketika penyimpanan, pengendalian, memasak dan menghidangkannya. Kontaminasi makanan boleh dielakkan dengan menutup makanan daripada dicemari oleh lalat, meminimumkan persentuhan dengan makanan , memastikan makanan mentah dan makanan yang telah dimasak diasingkan. Pembuangan sampah yang tidak sempurna juga boleh menyebakan kontaminasi. Kehadiran haiwan peliharaan dan perosak juga perlu dielakkan bagi memastikan persekitaran tempat memasak dalam keadaan bersih. Bakteria merupakan sebahagian daripada persekitaran. Adalah penting memastikan semua peralatan yang digunakan bersih terutamanya diri pengendali makanan itu sendiri. Pengendali makanan perlu memastikan tangan, rambut, kuku dan pakaiannya bersih sebelum menyentuh bahan-bahan makanan Tangan

perlu dibasuh dengan sabun dan air selepas menggunakan tandas, mengganti lampin bayi, merokok dan sebagainya yg boleh menyebabkan tangan menjadi kotor. Tangan juga perlu dibasuh terlebih dahulu apabila telah memegang daging bahan mentah seperti ayam dan sebagainya sebelum memegang makanan Pengendali atau penjual makanan mestilah sihat dan perlu mendapat suntikan bagi menghindari daripada menghidapi penyakit berjangkit. Pertumbuhan bakteria juga boleh dielakkan dengan menggunakan sekali sahaja peralatan memasak dan kemudian dibasuh dengan sempurna. Permukaan yang digunakan ketika memasak juga perlu dibasuh dan dikeringkan menggunakan kain pengelap pakai-buang. Adalah perlu menggunakan peralatan yang berbeza untuk makanan mentah dan juga makanan yang telah dimasak. Daging dan ikan adalah makanan yang paling berisiko tinggi yang mempunyai banyak mikroorganisma penyebab keracunan makan semulajadi padanya. Memasak dengan sempurna makanan yang bersumberkan haiwan boleh memusnahkan bakteria ini. Daging dan ikan yang beku daripada peti sejuk yang dicairkan pada suhu persekitaran mestilah tidak melebihi 2 jam. Sebaiknya dicairkan dalam ketuhar gelombng mikro dan terus dimasak. Jangan menyimpan semula daging yang telah dicairkan. Pengendali makanan juga perlu bijak merancang penyimpanan bahan mentah mengikut keperluan.

RAWATAN Menurut doktor, minum air bergaram mampu mengembalikan keseimbangan bendalir badan yang terhidrat akibat muntah dan cirit-birit. Garam penting kerana ia dapat mengembalikan kandungan sodium dan potasium dalam tubuh. Anda boleh melakukannya sendiri. Campurkan sedikit garam dan gula bersama air sejuk untuk diminum. Tidak salah untuk meletakkan sedikit perasa kepada minuman itu.Namun, sebaik-baiknya anda harus bersedia dengan ubatan berkaitan seperti larutan garam dehidrasi yang boleh didapati di farmasi dan minum banyak air masak, kaedah tersebut mungkin tidak mengubati keracunan makanan sebaliknya bagi mengembalikan kandungan garam dalam badan.

RUJUKAN

a)B.K Mahajan, & M.C. Gupta. 1991. Textbook of preventive and social medicine. 1st Edi. Jaypee Brothers Medical Publishers. PVT.Lt.D. New Delhi.

b)Carlyle,G.D.M.1998. Globa TB Control Jeodar De Zeo By Trouble Spot. Malaysia Medical Journal (m/s 52).

c)Chau Jui Meng. 1998. Public Do Not Care. Malaysia Medical Journal (m/s 48).

d)Darrel N. Kotton. 2002. Medical Encyclopedia.

PERNYATAAN MASALAH Saya telah ditempatkan di Hospital Tangkak selama sebulan bagi menjalani sesi praktikal. Saya berada di unit kecemasan dan trauma di Hospital Tangkak. Sepanjang menjalankan kajian saya di unit tersebut, saya mendapati terdapat beberapa kes abnormal yang dialami oleh pesakitpesakit yang datang ke hospital tersebut. Antaranya ialah kes keracunan makanan,kes keracunan paracetamol,kes gastroenteritis dan lain –lain. Saya telah menjalani satu kajian kes keracunan makanan yang dihidapi oleh seorang remaja. Hasil pemeriksaan saya adalah seperti berikut : Maklumat pesakit 

Latar Belakang Pesakit

-

Nama : Adik N

-

Bangsa : Melayu

-

Tahap Pendidikan : Ting. 5(SPM)



Pemeriksaan Fizikal Am

-

Hidrasi: Mild

- Jantina : Perempuan -

Umur : 18 Tahun -

Pekerjaan : Pembantu kedai

:kelihatan pucat(bibir pucat) -

Last Menstrual Period: 19 Februari 2013

-

Berat Badan : 61.2 kg

-

BMI : 25.8

-

Kumpulan darah : B

-

Tekanan Darah : 110/60 mmHg

-

Kandungan Hb : 10 gm%

-

Random Blood Sugar (RBS) : 9.2

-

Tinggi : 154 cm

-

Ujian Albumin: negative (-ve)

- Ujian Gula : negative (-ve)

PENEMUAN/PROSEDUR •

PEMERISAAN FIZIKAL

-

Pemeriksaan kesihatan telah dilakukan ke atas Puan Z dari hujung rambut ke hujung kaki

bagi mengesan jika terdapat sebarang keabnormalan pada dirinya.Pesakit kelihatan pucat dan kekurangan air,lidah kelihatan kering dan terdapat tompok-tompok putih kerana mengalami dehidrasi yang teruk setelah muntah lebih dari 10 kali. •

PEMERIKSAAN ABDOMEN

Tujuannya adalah untuk memerhatikan sebarang keabnormalan kerana pesakit mengadu rasa kejang dibahagian abdomen.Setelah dipalpasi ,abdomen pesakit kelihatan lembut dan tiada rasa sakit.

KEMENTERIAN KESIHATAN MALAYSIA KOLEJ PEMBANTU PERUBATAN SEREMBAN DIPLOMA PEMBANTU PERUBATAN KUMPULAN 77 (AMBILAN JULAI 2010) TAHUN 3 SEMESTER 2

TAJUK: KERACUNAN MAKANAN(CASE STUDY)

NAMA

:

NURUL FATIN NABILLA BT ROZEMAN

NO. MATRIK

:

BPP 2010 - 6333

PENEMPATAN

:

BIL P.P

:

EMERGENCY DEPARTMENT HOSPITAL TANGKAK 1700 PATAH PERKATAAN