Buku Teks PKA T5

KURIKULUM BERSEPADU SEKOLAH MENENGAH

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM Tingkatan 5 Penulis Ismail bin Yusof Abdul Aziz bin Abu Bakar Abd. Aziz bin Abd. Latiff

Editor Hamidah binti Ahmad Azrina binti Md. Zain

Pereka Bentuk dan Ilustrasi Nurmaisarah binti Nasaruddin

Dewan Bahasa dan Pustaka Kuala Lumpur 2012

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

K

P

M

0

9

1

-

-

2

0

1

2

IS

-

BN

8 0 61 9789834

0

7

0

KK 6008-12211-01080-3101 ISBN 978-983-46-1080-7 Cetakan Pertama 2012 © Dewan Bahasa dan Pustaka 2012 Hak Cipta Terpelihara. Tidak dibenarkan mengeluar ulang mana-mana bahagian artikel, ilustrasi, dan isi kandungan buku ini dalam apa juga bentuk dan dengan cara apa jua sama ada secara elektronik, fotokopi, mekanik, rakaman, atau cara lain sebelum mendapat izin bertulis daripada Ketua Pengarah, Dewan Bahasa dan Pustaka, Peti Surat 10803, 50926 Kuala Lumpur, Malaysia. Perundingan tertakluk kepada perkiraan royalti atau honorarium. Penerbit: Dewan Bahasa dan Pustaka Jalan Dewan Bahasa 50460 Kuala Lumpur Tel: 03-21481011 Faks: 03-21481969 Laman Web: www.dbp.gov.my Reka Letak dan Atur Huruf: Genggaman Emas Enterprise Muka Taip Teks: Times New Roman Saiz Taip Teks: 11/13 poin Dicetak oleh:

Penghargaan

Kami ingin merakamkan ucapan ribuan terima kasih kepada pihak yang berikut, terutamanya kepada mereka yang menyumbang dari segi idea, nasihat dan dorongan serta kerjasama yang diberikan dalam menerbitkan buku teks Pengajian Kejuruteraan Awam Tingkatan 5 ini.

1. Panel Jawatankuasa Peningkatan Mutu Dewan Bahasa dan Pustaka

• Ir Ishak bin Arshad • Dr. Roszilah binti Abdul Hamid • Encik Mohd. Effendi bin Jamlos 2. Penyelaras Projek Bahagian Buku Teks Kementerian Pelajaran Malaysia

• Encik Karmillin bin Karim 3. Penyelaras Aspek Penerbitan Teknikal, BBT, KPM

• Puan Norhainda binti Mohd. Sahabuddin • Puan Roslina binti Mohd. Nor 4. Jabatan Kerja Raya 5. Indah Water Konsortium Berhad 6. Puncak Niaga

7. SMT Cheras, Kuala Lumpur

Kandungan Pendahuluan

ix

UNIT 1

STRUKTUR KEJURUTERAAN AWAM

Objektif

1

1.1 1.1.1 1.1.2

Pengenalan Denisi Struktur

1.2

Jenis Struktur

4

1.2.1 1.2.2

Struktur Jisim Struktur Kerangka

4 4

1.3

Defnisi, Fungsi dan Konsep Binaan Komponen Struktur

1.3.1 1.3.2

dalam Bangunan Asas Tiang

5 5 11

1.3.3

Rasuk

12

1.3.4 1.3.5 1.3.6 1.3.7

Lantai Dinding Tangga Bumbung

17 20 22 28

1.4 1.4.1 1.4.2

Daya di dalam Rasuk Disokong Mudah Bentuk Beban yang Bertindak

32 33

Pengiraan Daya Tindak Balas, Daya Ricih dan Momen Lentur

36

3 3

Beban

Rumusan dan Latihan

UNIT 2

56

SUMBER DAN BEKALAN AIR

Objektif

63

2.1 2.1.1 2.1.2

Pengenalan Keperluan Air Kitaran Hidrologi

65 65 66

2.2

Sumber Bekalan Air

67

2.2.1 2.2.2

Air Permukaan Air Bumi

67 67

iv PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

Kandungan 2.3 2.3.1 2.3.2

Pengambilan Air ke Loji Rawatan Air Pengambilan Air Permukaan Pengambilan Air Bumi

69 69 71

2.4 2.4.1 2.4.2

Olahan Air Jenis Bendasing dalam Air Tujuan Olahan Air

73 73 73

2.4.3 2.4.4

Proses Olahan Air Kualiti Air

74 86

2.5 2.5.1 2.5.2

Pengagihan Air Penyimpanan Air Kaedah Agihan

86 86 88

2.5.3

Sistem Perpaipan

91

2.5.4

Faktor Kehilangan Turus dalam Paip

93

2.6 2.6.1

Komponen Paip Utama Fungsi Injap

95 95

2.7 2.7.1 2.7.2

Aliran Bendalir Jenis Aliran Aliran di dalam Paip

99 99 100

Rumusan dan Latihan

UNIT 3

103

SISTEM PEMBERSIHAN

Objektif

109

3.1

Pengenalan

111

3.2 3.2.1

Sistem Pembetungan Najis dan Air Sisa Paip Lekapan

114 117

3.2.2

Paip Salir

121

3.2.3 3.2.4

Lurang dan Kebuk Pemeriksaan Pembetung Awam

136 140

3.3 3.3.1

Rawatan Kumbahan Pengenalan

143 143

3.3.2

Kaedah Rawatan

144

Rumusan dan Latihan

159

v PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

Kandungan UNIT 4

ATUR CARA KONTRAK DAN TAKSIRAN

Objektif

165

4.1

Pengenalan

167

4.2 4.2.1 4.2.2 4.2.3

Tender Jenis Tender Dokumen Tender Proses Tender

168 168 173 178

4.2.4

Sebab Tender Ditolak atau Gagal

183

4.3 4.3.1 4.3.2 4.3.3

Kontrak Tujuan Kontrak Prinsip-prinsip Asas Kontrak Jenis-jenis Kontrak

184 184 185 186

4.4 4.4.1 4.4.2 4.4.3 4.4.4

Taksiran Kaedah dan Unit Pengukuran Jenis-jenis Kos Membina Kadar Kos Kaedah Taksiran

189 189 195 199 207

4.4.5

Kaedah Senarai Kuantiti

210

Rumusan dan Latihan

223

Lampiran

231

Panduan Jawapan

237

Daftar Kata Istilah

240

Glosari

242

Senarai Rujukan

244

Indeks

245

vi PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

Pendahuluan Buku Teks Pengajian Kejuruteraan Awam Tingkatan 5ini merangkumi empat komponen

dalam bidang Kejuruteraan Awam, iaitu Struktur Kejuruteraan Awam; Sumber dan Bekalan Air; Sistem Pembersihan; dan Atur Cara Kontrak dan Taksiran. Empat komponen Kejuruteraan Awam ini merupakan mata pelajaran elektif KBSM yang ditawarkan kepada murid tingkatan lima di sekolah menengah teknik Kementerian Pelajaran Malaysia.

Pengajian Kejuruteraan Awam TingkatanAwam. 5 ini telah BukuSukatan memenuhi kehendak Pelajaran Pengajian Kejuruteraan Unitdisusun Pertamasupaya membincang dan mendedahkan murid kepada prinsip pembinaan struktur seperti asas, rasuk, tiang, tangga dan bumbung serta analisis daya yang bertindak di dalam rasuk disokong mudah. Dalam unit kedua, murid diberi pendedahan ke arah pemahaman konsep, teori dan prinsip asas sumber air, olahan air, pengagihan air dan paip bekalan air. Dalam unit ketiga, tumpuan diberikan kepada pemahaman prinsip asas sistem pembetungan, sistem paip pembersihan dan rawatan kumbahan. Unit keempat membincangkan prinsip asas kontrak dan tawaran serta penyediaan taksiran dalam projek Kejuruteraan Awam. Persembahan buku teks ini berjaya mempelbagaikan penyampaian isi pelajaran secara teks, rajah, gambar foto, ikon, aktiviti dan aneka soalan dalam format yang menarik minat

murid. Setiap ikon menekankan maksud tersendiri. Keterangan ikon-ikon tersebut adalah seperti berikut:

NOTA

Melampirkan maklumat tambahan untuk mengukuhkan lagi sesuatu tajuk yang dibincangkan. PENTING

Menyampaikan peringatan kepada murid tentang sesuatu topik. FIKIRKAN

Mengajak murid berkir sejenak di samping mengasah pemikiran murid untuk mengupas kenyataan yang diutarakan di samping menanamkan sifat ingin menguasai ilmu. TAHUKAH ANDA

Mendedahkan ilmu dan pengetahuan berkaitan Kejuruteraan Awam kepada murid.

vii PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

AKTIVITI

Menguji kefahaman murid dengan meminta mereka mempraktikkan segala teori yang dipelajari berkaitan dengan Kejuruteraan Awam di luar bilik darjah. LAMAN WEB

Memberikan maklumat yang diperlukan oleh murid supaya dapat melayari Internet melalui laman web yang dicadangkan. SELEMBAR SEJARAH

Memberi maklumat berkaitan sejarah Kejuruteraan Awam kepada murid.

Susunan dan persembahan buku ini diharap dapat memantapkan pengetahuan serta meningkatkan minat murid dalam bidang kejuruteraan awam. Latihan yang pelbagai disediakan pada akhir setiap unit bertujuan menguji kefahaman murid dan menilai tahap pencapaian

pengajaran dan pelajaran. Satu senarai istilah utama untuk setiap unit disenaraikan dan dilengkapi dengan terjemahannya dalam bahasa Inggeris. Nilai murni seperti sifat menghargai persekitaran, mengamalkan kebersihan dalam kehidupan, bertanggungjawab, bekerjasama, cinta akan ilmu dan semangat untuk berkhidmat kepada masyarakat dan negara sentiasa diterapkan dalam buku teks ini.

Secara keseluruhan, persembahan dan kandungan buku teks ini mampu menjadi pemangkin kemerupakan arah membina yang mendalam bidang Kejuruteraan Awam. Buku teks ini bukuminat yang mudah difahami, terhadap mempunyai kandungan yang menarik dengan tujuannya memenuhi keperluan pelajar.

viii PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

STRUKTUR KEJURUTERAAN

UNIT

AWAM

OBJEKTIF UNIT 1

•

Menyatakan denisi struktur.

•

Menyatakan jenis beban.

•

Menyatakan jenis struktur.

•

Menerangkan jenis beban.

•

Menerangkan jenis struktur.

•

Menyatakan denisi setiap komponen struktur.

•

Menyatakan jenis setiap komponen struktur.

•

Menerangkan fungsi setiap komponen struktur.

•

Menghuraikan konsep binaan setiap komponen struktur dalam bangunan.

•

Menyatakan jenis daya yang bertindak ke atas rasuk disokong mudah.

•

Menjelaskan beban titik dan beban teragih seragam.

•

Menerangkan daya tindak balas, daya ricih dan momen lentur.

•

Mengira daya tindak balas, daya ricih dan momen lentur.

•

Melukis gambar rajah daya ricih dan gambar rajah momen lentur.

1. 1

Pengenalan Struktur membantu manusia agar dapat menjalani kehidupan dengan selesa. Contoh struktur ialah rumah yang menjadi tempat berlindung daripada hujan dan panas, jambatan yang membolehkan manusia menyeberang sungai dan empangan yang menakung air untuk kegunaan manusia. Di Malaysia, terdapat banyak binaan struktur yang menjadi mercu

FIKIRKAN

Cuba berikan contoh-contoh struktur yang boleh dilihat di sekeliling kamu.

tanda negara. Struktur itu bukan sahaja dibina untuk tujuan fungsinya, malah menjadi tarikan kepada pelancong asing mengunjungi negara

kita. Contoh struktur tersebut ialah Masjid Putrajaya, Menara Berkembar Petronas, Jambatan Pulau Pinang dan Empangan Kenyir. Di dunia pula, terdapat banyak struktur yang menjadi mercu tanda

seperti Tembok Besar China, Piramiddi Mesir, Taj Mahal di India dan Menara Eiffel di Perancis. Gambar foto 1.1(a) dan Gambar foto 1.1(b) menunjukkan Masjid Putrajaya dan Menara Eiffel. 1.1.1

Gambar foto 1.1 (a) Masjid Putrajaya

Definisi Struktur

Struktur ialah satu binaan kejuruteraan yang menanggung beban mati dan beban kenaan tanpa mengalami perubahan bentuk yang ketara di samping dapat memenuhi fungsinya.

1.1.2 Jenis Beban Beban yang bertindak ke atas struktur boleh dibahagikan kepada dua jenis seperti berikut:

I.

Beban Mati

Beban mati ialah beban yang terhasil disebabkan oleh jisim struktur atau komponen struktur itu sendiri. Beban mati mempunyai ciri-ciri berikut: a. Nilainya tetap dan mudah ditentukan melalui ketumpatan

dan dimensi (saiz).

Gambar foto 1.1 (b) Menara Eiffel

NOTA

b. Kedudukan tempat tindakannya tetap.

Contoh beban mati ialah berat rasuk,berat dinding dan beratlantai. II.

Beban Kenaan

Beban mati juga dikenali sebagai beban diri, manakala beban kenaan pula dikenali sebagai beban hidup.

Beban kenaan ialah beban yang bertindak ke atas komponen struktur. Beban kenaan mempunyai ciri-ciri berikut:

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

3 UNIT 1

a. Nilainyaberubah-ubah.Oleh itu, nilainya boleh dianggarkansahaja. b. Kedudukan tempat tindakannya berubah-ubah.

FIKIRKAN

Bolehkah kamu kirkan contoh beban kenaan yang lain?

Contoh beban kenaan ialah perabot yang terdapat di atas lantai dalam sebuah bilik, kenderaan yang melalui sebuah jambatan dan berat air dalam sebuah empangan.

1.2

Jenis Struktur

TAHUKAH ANDA

Tembok gabion juga ialah struktur jisim.

Struktur boleh dibahagikan kepada dua jenis, iaitu struktur jisim dan struktur kerangka.

1.2.1

Struktur Jisim

Struktur jenis ini bergantung kepada jisimnya untuk berfungsi menanggung beban. Contohnya, empangan tanah atau empangan timbus batuan yang dapat menanggung beban air yang tinggi kerana

jisimnya yang besar. Gambar foto 1.2 menunjukkan empangan timbus batuan. Gambar foto 1.2 Empangan timbus batuan

1.2.2

Struktur Kerangka

NOTA

Tunggul tiang juga dikenali sebagai pangkal tiang.

Struktur kerangka ialah struktur yang dibina mengikut komponen tertentu. Satu komponen yang menerima beban akan memindahkan beban tersebut kepada komponen lain sehinggalah kepada komponen

yang paling bawah mengikut bentuk geometrinya. Contohnya, kasau rasuk bumbung tiang

lantai atas

rasuk rasuk bumi tangga

lantai bawah padu

asas tunggul tiang

perhatikan susunan buku yang terletak di atas meja. Beban akibat buku tersebut ditanggung oleh permukaan meja, manakala permukaan meja pula ditanggung oleh kaki meja. Beban buku akan dipindahkan ke lantai melalui kaki

meja. Contoh struktur kerangka yang lebih besar ialah jambatanatau

bangunan. Rajah 1.1 menunjukkan rangka sebuah bangunan.

beban diagihkan ke lapisan tanah yang stabil

Rajah 1.1 Rangka sebuah bangunan

4 UNIT 1

STRUKTUR KEJURUTERAAN AWAM

1.3 Definisi, Fungsi dan Konsep Binaan Komponen Struktur dalam Bangunan Bangunan terdiri daripada beberapa anggota atau komponen. Jadual 1.1 menunjukkan komponen-komponen lazim yang terdapat dalam sebuah

bangunan bertingkat serta fungsinya. Contoh komponen struktur ditunjukkan pada Lampiran I(a) dan Lampiran I(b). Jadual 1.1 Komponen struktur dalam bangunan serta fungsinya KomponenStruktur

Fungsi

Asas

• Menerima dan mengagihkan beban bangunan kepada tanah di bawahnya.

Tiang

• Menerima beban daripada rasuk dan memindahkannya kepada asas bangunan.

Rasuk

• Menerima beban daripada lantai dan memindahkannya kepada tiang.

Lantai

• Menerima beban kenaan secara langsung dan memindahkannya kepada rasuk. • Menanggung beban daripada komponen struktur atas dan memindahkannya kepada asas (bagi dinding menanggung beban).

Dinding

• Melindungi bangunan daripada kesan cuaca. • Membahagi bangunan kepada ruang atau bilik.

Tangga

• Menghubungkan dua aras yang berlainan dalam bangunan. • Melindungi bangunan daripada kesan cuaca seperti hujan dan panas matahari.

Bumbung

1.3.1

• Menanggung beban salji bagi bangunan di negara-negara empat musim.

Asas

Asas merupakan komponen bangunan yang terletak paling bawah dan biasanya tidak kelihatan kerana terletak di bawah aras bumi. Fungsi utama asas adalah untuk menerima dan memindahkan beban ke tanah di bawahnya. Asas yang baik dapat mengelakkan enapan yang berlebihan dan seterusnya mengekalkan keadaan bangunan yang ditanggungnya. nota nota nota

i it ti v ak

AKTIVITI

Anda boleh mendapatkan pelan bangunan yang telah dibina daripada pihak tertentu seperti Jabatan Kerja Raya (Cawangan Bangunan), pihak berkuasa dan perunding. Kenal pasti komponen struktur yang terdapat dalam bangunan tersebut.

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

5 UNIT 1

Asas terdiri daripada beberapa jenis seperti Jadual 1.2: Jadual 1.2 Kategori Asas Asas cetek

Asas dalam

Asas pad

Asas cerucuk

Asas jalur Asas rakit

I. Gambar foto 1.3 Asas pad

Asas Pad

Asas pad digunakan pada bangunan yang mempunyai struktur kerangka bertiang. Pada kebiasaannya, asas pad digunakan pada bangunan yang tidak melebihi empat tingkat.

Reka bentuk asas pad bergantung kepada beban yang ditanggung (beban bangunan) dan keupayaan galas tanah (kekuatan tanah). Kos

NOTA

Keupayaan galas tanah ialah kemampuan tanah menerima dan menanggung beban dengan selamat tanpa enapan atau kegagalan.

yang ekonomik dan praktikal perlu diambil kira semasa mereka

bentuk asas pad. Gambar foto 1.3 menunjukkan asas pad dan Rajah 1.2 menunjukkan keratan rentas asas pad.

Lebar asas = L tetulang utama Tebal asas = T Unjuran asas = U tiang Kedalaman asas = D Nilai T ⩾ 150mm aras bumi Nilai U ⩽ T Nilai D ialah 1500⩽ D ⩽ 3000 mm

300 mm

pencekak

NOTA

Bahan untuk lapisan kedap boleh terdiri daripada pasir atau campuran simen dan pasir dengan nisbah simen

U

tungul tiang

D

T

tetulang melintang tetulang membujur lapisan kedap (50 mm) L

pasir 1:9.enali Lapisan kedap jug a dik seb aga i lean concrete.

6 UNIT 1

Rajah 1.2 Keratan rentas asas pad

STRUKTUR KEJURUTERAAN AWAM

Asas pad biasanya dibina daripada konkrit bertetulang. Nisbah

campuran konkrit yang biasa digunakan ialah 1:2:4 (simen:batu baur halus:batu baur kasar). Tetulang keluli digunakan dalam pembinaan asas pad untuk mengukuhkan asas serta mengurangkan ketebalan asas tersebut. Jenis tetulang keluli yang biasa digunakan ialah tetulang keluli tegangan tinggi.

II.

NOTA

Pasir dikenali sebagai batu baur halus, dan batu kelikir dikenali sebagai batu baur kasar.

Asas Jalur NOTA

Terdapat bangunan yang tidak mempunyai tiang tetapi menggunakan dinding yang bertindak mengagihkan beban daripada komponenkomponen lain kepada asas bangunan. Oleh sebab dindingmerupakan komponen yang panjang, maka asas yang dibina di bawah dinding juga mestilah sama panjang. Asas di bawah dinding ini dinamakan asas jalur. Asas jalur dibina daripada konkrit bertetulang. Nisbah campuran konkrit yang biasa digunakan ialah 1:2:4. Asas jalur boleh dibahagikan kepada tiga jenis, iaitu:

Jika terdapat dua tiang yang berdekatan, dua asas pad boleh dicantumkan agar pembinaannya lebih mudah dan lebih ekonomik. Asas ini dinamakan asas pad bergabung.

a. Asas jalur biasa b. Asas jalur lebar c. Asas jalur dalam Jadual 1.3 menunjukkan jenis asas jalur dan kegunaannya,

manakala Rajah 1.3 menunjukkan jenis asas jalur. Jadual 1.3 Jenis asas jalur dan kegunaannya JenisAsasJalur

Kegunaan

Asas Jalur Biasa

Sesuai digunakan pada tanah yang berkeupayaan galas tinggi dan tidak jelekit, seperti tanah berbatu kelikir.

Asas Jalur Dalam

Sesuai digunakan pada tanah jelekit, seperti tanah berkelodak atau tanah liat yang cenderung mengembang dan mengecut mengikut kandungan lembapannya.

Asas Jalur Lebar

Sesuai digunakan pada tanah yang berkeupayaan galas rendah, seperti tanah liat lembut. Sesuai juga digunakan di kawasan yang ditambak.

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

7 UNIT 1

Asas jalur dalam U < T

Asas jalur biasa U = T

lapisan kalis lembap

lapisan kalis lembap

150 mm

150 mm aras bumi

U

aras bumi

U T T

L L

Asas jalur lebar U T <

lapisan kalis lembap 150 mm aras bumi

U T

L

Rajah 1.3 Jenis asas jalur

III.

Asas Rakit

Asas rakit diperlukan bagi tanah yang berkeupayaan galas rendah dan cenderung mengenap secara tidak sekata apabila dikenakan beban. Jika asas pad atau asas jalur dibina, luas asas pad atau lebar asas jalur menjadi besar dan hampir meliputi seluruh luas tapak bangunan. Tambahan pula, enapan yang tidak sekata akan menyebabkan keretakan pada komponen-komponen bangunan. Oleh itu, papak konkrit lebih sesuai dibina sebagai asas bangunan itu. Papak jenis ini dinamakan asas rakit. Jadual 1.4 menunjukkan jenis asas rakit dan kesesuaian penggunaanya. Asas rakit boleh dibina dalam beberapa jenis, iaitu: a. b. c.

8 UNIT 1

Asas rakit papak padu Asas rakit rasuk dan papak Asas rakit bersel

STRUKTUR KEJURUTERAAN AWAM

Jadual 1.4 Jenis asas rakit dan kesesuaian penggunaannya Jenis

KesesuaianPenggunaan

Papak Padu

Sesuai digunakan bagi bangunan yang tidak melebihi dua tingkat apabila beban yang dikenakan ke atas asas adalah rendah. Oleh itu, tebal papak yang tidak melebihi 300 mm sudah memadai.

Rasuk dan Papak

Sekiranya beban bangunan terlalu besar hingga memerlukan ketebalan papak melebihi 300 mm, maka asas rasuk dan papak lebih sesuai dibina.

Bersel

Sesuai digunakan pada tanah yang longgar atau tanah yang cenderung mengenap secara tidak sekata, seperti tanah bekas tapak lombong yang dikambus. Tebal keseluruhan asas yang dibina mungkin mencapai 1 m atau lebih.

a. Asas rakit papak padu Asas rakit papak padu dibina daripada konkrit bertetulang pada keseluruhan tapak bangunan yang hendak didirikan. Ketebalan papak bergantung kepada beban yang ditanggung dan keupayaan galas tanah di tapak bina. Papak diperkukuh dengan tetulang pada kedua-dua hala. Lebih banyak tetulang diperlukan di bawah tiang atau dinding yang menanggung beban. Ketebalan maksimum papak ialah 300 mm. Papak yang lebih tebal adalah tidak ekonomik untuk

dibina. Rajah 1.4 (a) menunjukkan asas rakit papak padu.

NOTA

Cerucuk ditanam di bawah asas rakit papak padu untuk menanggung beban yang lebih tinggi. Asas ini dipanggil asas rakit bercerucuk.

b. Asas rakit rasuk dan papak Asas rakit rasuk dan papak diperlukan apabila ketebalan asas rakit papak padu yang hendak dibina melebihi 300 mm. Papak rakit konkrit bertetulang dibina di atas tanah, manakala rasuk dibina di

atas papak tersebut pada kedudukan yang tertentu. Rajah 1.4(b) menunjukkan asas rakit rasuk dan papak.

c. Asas rakit bersel Asas rakit bersel dibina pada tanah longgar dan cenderung mengenap dengan tidak sekata, seperti tanah bekas lombong dan sebagainya. Bagi jenis tanah ini papak yang dibina mungkin mencapai ketebalan melebihi 1m. Oleh itu, pembinaan asas rakit jenis bersel adalah lebih baik. Asas ini terdiri daripada papak padu yang dibina di bahagian bawah. Kemudian dinding konkrit bertetulang dibina dalam keduadua hala di atas papak padu tersebut. Akhir sekali, papak padu kedua dibina di atas dinding dua hala tersebut.

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

9 UNIT 1

Rajah 1.4 (c) menunjukkan asas rakit bersel geronggang. Asas bersel mempunyai ketegaran yang tinggi dan lebih ekonomik berbanding dengan satu papak padu yang sama tebal dan sama tegar. tetulang permulaan untuk tiang papak konkrit bertetulang

tetulang permulaan untuk tiang papak konkrit bertetulang rasuk konkrit bertetulang

tunggul konkrit setinggi 75mm

y1 lapisan kedap

tiang konkrit bertetulang di atas pertemuan dinding

a. Asas rakit papak padu

papak konkrit bertetulang

y1 = 300 mm y2 = 700 - 1000 mm

dinding konkrit bertetulang dalam dua hala

y1 lapisan kedap

b. Asas rakit rasuk dan papak

y2

lapisan kedap

c. Asas rakit bersel Rajah 1.4 Jenis asas rakit

FIKIRKAN

IV.

Cuba terangkan bagaimanakah asas cerucuk geseran menanggung beban?

Asas Cerucuk

Asas cerucuk digunakan apabila beban bangunan terlalu besar atau lapisan tanah atas di tapak binaan berkeupayaan galas rendah. Oleh itu, beban bangunan terpaksa dipindahkan kepada lapisan tanah kukuh yang terletak jauh di dalam tanah. Asas cerucuk boleh dibahagikan kepada dua jenis dan bergantung kepada cara beban dipindahkan dari bangunan ke lapisan tanah, seperti ditunjukkan pada Jadual 1.5.

Jadual 1.5 Jenis asas cerucuk dan kegunaannya

Jeniscerucuk a. Cerucuk geseran

beban

daya geseran tanah

Pernyataan Cerucuk geseran bergantung sepenuhnya kepada geseran yang terjadi di antara cerucuk dan tanah di sekelilingnya. Oleh itu, cerucuk geseran perlu mempunyai permukaan yang kasar dan tanah pula daripada jenis yang bergeseran tinggi. Contohnya, cerucuk konkrit di dalam tanah pasir padat.

lapisan tanah kukuh

10 UNIT 1

STRUKTUR KEJURUTERAAN AWAM

sambungan Jadual 1.5 Jeniscerucuk

Pernyataan

b. Cerucuk galas hujung

Cerucuk galas hujung pula memindahkan beban bangunan terus kepada lapisan kukuh yang terdapat di dalam tanah. Oleh itu, cerucuk jenis ini perlu ditanam atau dibina hingga ke lapisan tanah kukuh di bawahnya. Bahan yang padam digunakan sebagai cerucuk ialah konkrit bertetulang, keluli dan kayu. Cerucuk boleh bertindak secara bersendirian

beban

atau secara berkumpulan. Biasanya, kumpulan cerucuk digunakan dan tukup cerucuk dibina.

lapisan tanah kukuh

jarak di antara cerucuk

A

tiang konkrit bertetulang tukup cerucuk tetulang utama

A

a. Pelan

b. Keratan A-A

tetulang konkrit

cerucuk konkrit bertetulang kotak acuan

Rajah 1.6 Kumpulan cerucuk

1.3.2

Tiang

Tiang ialah komponen struktur yang dibina pugak untuk menanggung Rajah 1.7 Konsep binaan tiang tunggal konkrit bertetulang beban. Tiang berfungsi untuk menerima beban daripada rasuk dan bumbung untuk diagihkan ke asas. Tiang terbahagi kepada dua jenis, iaitu:

I.

I.

Tiang tunggal

II.

Tiang jinjang

Tiang Tunggal

Tiang tunggal dibina secara berasingan daripada dinding. Tiang ini direka bentuk bagi menerima beban yang tinggi. Biasanya tiang ini adalah daripada jenis tiang konkrit bertetulang. Tiang tunggal boleh

juga dibina daripada keluli, bata dan kayu. Rajah 1.7 menunjukkan prinsip pembinaan tiang tunggal konkrit bertetulang. Gambar foto 1.4 Gambar foto 1.4 Tiang tunggal

menunjukkan tiang tunggal.

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

11 UNIT 1

II.

Tiang Jinjang

Tiang jinjang ialah tiang yang dibina daripada batu-bata. Biasanya tiang ini akan dibina bersekali dengan tembok bata. Tiang jinjang tidak menerima beban yang tinggi dan tiang ini cuma berfungsi

untuk mengukuhkan binaan tembok yang panjang. Cara membina tiang jinjang adalah dengan menyediakan lapisan asas sebelum

bata diikat bagi membentuk tiang yang dikehendaki. Gambar foto 1.5 menunjukkan tiang jinjang dalam pembinaan. Rajah 1.8

Gambar foto 1.5 Tiang jinjang dalam pembinaan

menunjukkan prinsip pembinaan tiang jinjang dalam ikatan Flemish.

a. Ketebalan 450 mm (2 bata)

b. Ketebalan 338 mm (1½ bata)

Rajah 1.8 Tiang jinjang dalam ikatan Flemish

1.3.3

Rasuk

Rasuk ialah satu komponen struktur mengufuk dalam sesebuah bangunan. Beban yang ditanggung oleh rasuk ialah beban yang diterima dari lantai dan beban bangunan, seperti beban bumbung dan dinding.

Empat jenis rasuk sahaja yang akan dibincangkan dalam unit ini, iaitu:

I. Rasuk disokong mudah II. R asuk julur III. Rasuk selanjar IV. Rasuk hujung terikat

12 UNIT 1

STRUKTUR KEJURUTERAAN AWAM

a. Rasuk disokong mudah

b. Rasuk julur

A

B

c. Rasuk selanjar A

A

d. Rasuk hujung terikat

B

D

C

A

B

Rajah 1.9 Jenis-jenis rasuk

Rasuk boleh dikelaskan mengikut cara rasuk itu disokong. Rajah 1.9 menunjukkan jenis-jenis rasuk. Jenis-jenis sokong, pergerakan dan putaran yang dibenarkan, dan jenis daya yang bertindak ditunjukkan dalam Jadual 1.6. Jadual 1.6 Jenis-jenis sokong Pergerakan yang Dibenarkan

Jenis Sokong Rola

A

Rola A

Jenis Daya yang Bertindak

Pergerakan mengufuk Putaran pada titik A

A

Pergerakan mengufuk Putaran pada titik A

A

RAy

RAy R

Pin A

Putaran pada titik A

Hujung terikat

I.

Tiada pergerakan dan putaran pada titik A dibenarkan

Ax

RAy RAx MA

RAy

Rasuk Disokong Mudah

Rasuk yang disokong dengan pin pada satu hujung dan disokong oleh rola pada hujung yang satulagi dikenali sebagai rasuk disokong mudah. Apabila dikenakan beban, rasuk akan melentur seperti yang ditunjukkan pada Rajah 1.10. Bahagian permukaan bawah rasuk akan mengalami tegasan tegangan, manakala bahagian permukaan

atas rasuk akan mengalami tegasan mampatan seperti Rajah 1.10(a).

TAHUKAH ANDA

Konkrit tidak dapat menahan tegasan tegangan yang tinggi.

Keretakan akan berlaku apabila tegasan tegangan melebihi had yang mampu ditanggung oleh rasuk. Tetulang utama diperlukan bagi rasuk konkrit untuk meningkatkan keupayaan tegasan tegangan

rasuk seperti Rajah 1.10 (b). Rajah 1.11 menunjukkan kedudukan tetulang utama dalam rasuk disokong mudah.

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

13 UNIT 1

a. Tegasan dalam rasuk (Rasuk Disokong Mudah)

b. Kedudukan tetulang utama tetulang utama

P

A

B

P B

A

Mampatan Tegangan

Rajah 1.10 Lenturan rasuk disokong mudah Y

tetulang ricih

keratan Y-Y

Y

tiang

tetulang utama

pencekak

tiang

Rajah 1.11 Kedudukan tetulang utama dalam rasuk disokong mudah NOTA

Tetulang utama ialah tetulang yang menanggung tegasan tegangan.

II.

Rasuk Julur

Rasuk julur terikat pada satu hujungnya, manakala hujung yang satu lagi tidak disokong. Hujung ini bebas bergerak apabila dikenakan

beban. Rajah 1.12 menunjukkan rasuk julur. a. Tegasan dalam rasuk (Rasuk Julur)

b. Kedudukan tetulang utama P

P

Tegangan Mampatan

c. Tetulang utama

A

A B

B

tetulang utama

Rajah 1.12 Lenturan rasuk julur

Apabila beban dikenakan pada hujung bebas, rasuk akan

melentur seperti yang ditunjukkan pada Rajah 1.12 (a). Permukaan atas rasuk akan mengalami tegasan tegangan, manakala permukaan bawah rasuk akan mengalami tegasan mampatan. Bagi rasuk julur, tetulang utama diperlukan pada bahagian atas permukaan rasuk

seperti Rajah 1.12 (b). Rajah 1.13 menunjukkan keratan rentas rasuk julur. Gambar foto 1.6 menunjukkan rasuk julur. Gambar foto 1.6 Rasuk julur

14 UNIT 1

STRUKTUR KEJURUTERAAN AWAM

tetulang utama x

Y

x

Y

Z

tetulang ricih

tiang

Z

pencekak keratan keratan X-X Y-Y Rajah 1.13 Keratan rentas rasuk julur

III.

keratan Z-Z

Rasuk Selanjar

Rasuk selanjar disokong sekurang-kurangnya pada tiga tempat. Rajah 1.14 (a) menunjukkan satu rasuk selanjar.

B

A

C

D

Rajah 1.14 (a) Rasuk selanjar P

P

NOTA

P

Rentang ialah panjang rasuk antara dua sokong.

Tegangan

Mampatan Teganga n

Mampatan

B

A

C

D

Rajah 1.14 (b) Tegasan dalam rasuk selanjar apabila dikenakan beban

Apabila rasuk ini dikenakan beban, bahagian tengah rentang

akan mengalami lenturan maksimum seperti pada Rajah 1.14 (b). Hal ini bermakna permukaan bawah rasuk mengalami tegasan tegangan, manakala permukaan atas rasuk mengalami tegasan mampatan. Bahagian rasuk di atas sokong pula akan meleding ke atas. Permukaan atas rasuk pada sokong mengalami tegasan tegangan dan sebaliknya permukaan bawah akan mengalami tegasan mampatan. Apabila tegasan melampaui had, keretakan akan berlaku di atas tempat-tempat yang mengalami tegasan tegangan, iaitu pada permukaan bawah tengah rentang dan pada permukaan atas setiap sokong. Oleh itu, tetulang utama diperlukan pada bahagian-bahagian ini.

Gambar foto 1.7 Rasuk selanjar

Gambar foto 1.7 menunjukkan rasuk selanjar. Rajah 1.15 menunjukkan keratan rentas rasuk selanjar.

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

15 UNIT 1

tetulang utama

X

Y

tetulang ricih

X

tiang

Y

pencekak tiang

keratan X-X

tiang

keratan Y-Y

tiang

Rajah 1.15 Keratan rentas rasuk selanjar

IV.

Rasuk Hujung Terikat

Rasuk jenis ini disokong pada kedua-dua hujungnya oleh sokong hujung terikat. Gambar foto 1.8 menunjukkan rasuk hujung terikat, manakala Rajah 1.16 menunjukkan tegasan dalam rasuk hujung terikat.

Gambar foto 1.8 Rasuk hujung terikat

A

Apabila dikenakan beban, rasuk akan melentur seperti rasuk disokong mudah. Permukaan bawah rasuk di tengah rentang akan mengalami tegasan tegangan. Oleh sebab keduadua hujung rasuk diikat tegar, maka permukaan atas rasuk hampir dengan sokong juga akan mengalami tegasan tegangan. Bagi rasuk konkrit, tetulang utama diperlukan pada bahagian yang mengalami tegangan bagi meningkatkan keupayaan tegasan tegangan P B

+ve –ve

–ve +ve

+ve –ve am patan M T

rasuk tersebut. Rajah 1.17

menunjukkan keratan rentas rasuk hujung terikat.

egangan

Rajah 1.16 Tegasan dalam rasuk hujung terikat tetulang utama

X

tetulang ricih X

tiang

keratan pencekak tiang X-X Rajah 1.17 Keratan rentas rasuk hujung terikat

Aktiviti ini bertujuan menunjukkan tindak balas rasuk hujung terikat apabila dikenakan beban. Anda memerlukan satu pembaris plastik. Pegang dengan kemas kedua-dua hujungnya seperti yang ditunjukkan pada gambar foto. Kenakan beban dengan meminta rakan anda menekan bahagian tengah rentang. Bincangkan bersama dengan guru anda cara rasuk bertindak balas.

16 UNIT 1

STRUKTUR KEJURUTERAAN AWAM

1.3.4

Lantai

Setiap bangunan mempunyai lantai yang diperbuat sama ada daripada kayu, konkrit atau bahan lain yang sesuai. Lantai ialah satu komponen struktur yang menerima beban daripada penghuni bangunan, perabot dan beban lain. Lantai direka bentuk dengan kukuh bagi menjamin keselamatan dan keselesaan para penghuninya. Pemilihan bahan dalam pembinaan lantai boleh mempengaruhi kekuatannya. Lantai terbahagi kepada dua jenis, iaitu: I. II.

Lantai bawah padu Lantai atas

Jadual 1.7 menunjukkan perbezaan lantai bawah padu dan lantai atas. Jadual 1.7 Perbezaan lantai bawah padu dan lantai atas • Lantai ini disokong oleh tanah kerana dibina di atas tanah. Lantai Bawah Padu

Lantai Atas

I.

• Strukturnya terdiri daripada lapisan asas, lapisan kedap, lapisan konkrit, membran kalis lembap, lapisan skrid dan lapisan kemasan. • Strukturnya terdiri daripada lapisan konkrit bertetulang dan lapisan kemasan. • Terdapat juga lantai atas yang dibina dengan menggunakan bahan seperti keluli, kayu dan lain-lain.

Lantai Bawah Padu

Lantai ini dibina di atas tanah. Tanah berperanan sebagai penyokong lantai. Lantai bawah padu terdiri daripada: a.

Lapisan asas batu pejal

b. Lapisan kedap c.

Lapisan konkrit

d. Membran kalis lembap e.

Lapisan skrid

f.

Lapisan kemasan

Gambar foto 1.9 menunjukkan lantai bawah padu konkrit. Rajah 1.18 menunjukkan keratan rentas lantai bawah padu.

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

Gambar foto 1.9 Lantai bawah padu konkrit

17 UNIT 1

lapisan kalis lembap lapisan kemasan (membran kalis lembap) 50 mm lapisan skrid 100-150 mm lapisan konkrit 50 mm lapisan kedap

150 mm

150 mm lapisan asas batu pejal asas konkrit lapisan kedap

Rajah 1.18 Keratan rentas lantai bawah padu

b.

a.

Lapisan asas batu pejal

Lapisan asas batu pejal diperlukan sebagai penyediaan bagi tapak yang rata dan kukuh semasa konkrit dituang. Lapisan itu juga berperanan mengurangkan resapan air yang akan melembapkan lapisan konkrit. Aras lantai juga dapat ditinggikan dengan adanya lapisan asas batu pejal ini. Lapisan ini biasanya terdiri daripada batu kelikir, pecahan bata dan pecahan konkrit yang dipadatkan. Ketebalan lapisan ini biasanya antara 150 mm hingga 300 mm.

Lapisan kedap

Lapisan kedap dihamparkan di atas lapisan asas setebal 25 mm hingga 50 mm dan dipadatkan bagi mendapat permukaan yang rata sebelum lapisan konkrit dibina. Lapisan ini boleh mengurangkan pengaliran konkrit ke lapisan asas batu pejal. Bahan yang digunakan untuk lapisan ini terdiri daripada pasir atau campuran simen dan pasir dengan nisbah simen pasir 1:9.

c.

Lapisan konkrit

Lapisan konkrit setebal 100 mm hingga 150 mm dengan nisbah campuran 1:3:6 atau 1:2:4 akan ditempatkan di atas lapisan kedap. Lapisan konkrit akan dituang setelah lapisan kedap diratakan

dan dipadatkan. Sebelum konkrit dituang, tetulang atau tetulang jejaring akan diletakkan di atas penjarak untuk mencapai tahap minimum penutup konkrit di atas lapisan kedap. Tetulang akan mengukuhkan lagi struktur lantai itu. Proses pemadatan perlu dilakukan dengan sempurna dan diikuti dengan proses pengawetan.

d. NOTA

Lapisan kalis lembap dibina pada dinding, manakala membran kalis lembap dibina pada lantai bawah padu. Membran kalis lembap ju g a d ip er l uk an da lam pembinaan turapan jalan raya untuk menghalang pergerakan lembapan ke permukaan jalan.

Membran kalis lembap

Membran ini berfungsi menghalang penyerapan air ke permukaan lantai. Undang-undang Kecil Bangunan Seragam 1984: Fasal 84 telah menetapkan bahawa membran kalis lembap hendaklah diletakkan pada tinggi tidak kurang daripada 150 mm di atas permukaan tanah. Bahan yang biasanya digunakan sebagai membran kalis lembap ialah minyak bitumen dan asfal

mastik. Selain itu, terdapat bahan lain seperti poliuretana dan geotekstil yang digunakan sebagai membran kalis lembab.

e.

Lapisan skrid

Lapisan ini terdiri daripada lepaan mortar dengan nisbah bancuhan 1:3 (simen:pasir) setebal 50 mm. Fungsinya adalah untuk menutup membran kalis lembap atau sebagai kemasan lantai jika tidak menggunakan lapisan kemasan lain.

18 UNIT 1

STRUKTUR KEJURUTERAAN AWAM

f.

Lapisan kemasan

Lapisan kemasan lantai ialah lapisan yang teratas. Lapisan ini mestilah mempunyai nilai estetika dan menarik sesuai dengan fungsi lantai tersebut. Kemasan lantai bangunan moden boleh dibina dengan menggunakan jubin seramik, terazo, mozek, marmar, parket

dan lain-lain. Selain itu, jubin PVC juga boleh digunakan sebagai lapisan kemasan.

II.

Lantai Atas

Kebanyakan bangunan menggunakan lantai konkrit bertetulang. Namun begitu, terdapat juga bangunan yang menggunakan kayu sebagai lantai atas. Lantai atas akan disokong oleh rasuk yang akan menerima beban dari lantai dan mengagihkannya pada penyokong.

Sebagaimana yang kita ketahui, konkrit adalah kuat dari segi mampatan dan lemah apabila mengalami tegangan. Oleh itu, tetulang keluli diletakkan dalam papak untuk menambah kekuatan tegangan konkrit. Nisbah bancuhan konkrit yang digunakan ialah 1:2:4. Tetulang yang selalu digunakan adalah daripada jenis keluli alah sederhana atau lebih dikenali sebagai tetulang keluli lembut berdiameter 6 mm hingga 25 mm. Tetulang ini akan diletakkan

Gambar foto 1.10 Lantai atas konkrit

di kawasan yang mengalami tegasan tegangan. Selain tetulang keluli, tetulang jejaring juga boleh digunakan.

Sebelum konkrit dituang, kotak acuan bagi lantai hendaklah dipasang dan disangga oleh penyokong sementara. Selepas itu, tetulang diletakkan di atas penjarak dan seterusnya konkrit dituang mengikut ketebalan reka bentuk dan dipadatkan. Kotak acuan boleh

dibuka seawal-awalnya pada hari ketujuh selepas konkrit dituang rujuk ( Dalam tempoh itu, proses pengawetan hendaklah dipatuhi. Gambar foto 1.10 menunjukkan lantai atas konkrit. Rajah 1.19

BS 8110:1985).

NOTA

Penjarak yang biasanya setebal 25 mm diletakkan di bawah tetulang sebelum bancuhan konkrit dituang ke dalam kotak acuan.

menunjukkan kaedah pembinaan lantai atas konkrit bertetulang. a. Kaedah penggunaan tetulang keluli 150 mm papak konkrit

b. Kaedah penggunaan tetulang jejaring

tetulang melintang

tetulang utama hujung keluli dibengkokkan penjarak dinding sekat rasuk kayu tetulang jaring dinding

sementara penyokong kayu untuk kotak acuan

Rajah 1.19 Kaedah pembinaan lantai atas konkrit bertetulang

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

19 UNIT 1

1.3.5 FIKIRKAN

Dinding luar berfungsi sebagai pelindung dan biasanya terletak di sekeliling bangunan. Di manakah pula letaknya dinding pembahagi?

Dinding

Dinding direka bentuk sebagai komponen struktur yang dibina pugak. Bahan binaan dinding ialah bata, konkrit, kayu,keluli ataupun

komposit. Dinding berfungsi untuk menanggung beban (dinding tanggung beban), dan memberi perlindungan daripada kesan cuaca atau sebagai pembahagi ruang dan bilik dalam bangunan. Dinding dibahagikan kepada tiga jenis, iaitu: I. II.

Dinding tanggung beban Dinding panel III. Dinding monolit

TAHUKAH ANDA

Dinding tanggung beban juga dikenali sebagai dinding galas beban.

I.

Dinding Tanggung Beban

Dinding tanggung beban menanggung beban kenaan, seperti beban

daripada rasuk, lantai dan bumbung. Selain itu, dinding ini juga menanggung beban mati, iaitu beratnya sendiri. Dinding tanggung beban lazimnya dibina di atas asas jalur supaya beban dapat diagihkan terus ke tanah di bawah asas.

Secara tradisi, dinding tanggung beban dibina dengan menggunakan bata kejuruteraan. Namun demikian, dinding yang dibina daripada konkrit sama ada konkrit pratuang atau konkrit tuang di situ lebih meluas digunakan sekarang. Kebaikan dinding

tanggung beban ialah dinding ini tidak memerlukan tiang. Rajah 1.20 dan Gambar foto 1.11 menunjukkan contoh pembinaan dinding tanggung beban konkrit di atas asas jalur.

dinding tanggung beban

Gambar foto 1.11 Dinding tanggung beban lapisan kedap

asas jalur

Rajah 1.20 Dinding tanggung beban di atas asas jalur

20 UNIT 1

STRUKTUR KEJURUTERAAN AWAM

II.

Dinding Panel NOTA

Dinding jenis ini dibina daripada panel yang dipasang pada kerangka. Dinding ini menanggung bebannya sendiri. Panel diperbuat daripada gipsum, kaca, bahan komposit dan kayu. Kerangka pula dibina

daripada kayu, logam atau bahan komposit. Rajah 1.21 menunjukkan konsep binaan dinding panel.

Dinding tanpa tanggung beban hanya menanggung beratnya sendiri, contohnya dinding pembahagi. Dinding jen is ini tid ak menang gun g beban.

panel skru untuk memasang panel pada kerangka kerangka panel Rajah 1.21 Konsep binaan dinding panel

III.

Gambar foto 1.12 Dinding panel

Dinding Monolit

Dinding monolit ialah istilah yang diberikan kepada dinding padu tunggal. Dinding ini terdiri daripada satu unit dinding tanpa

sambungan. Contohnya dinding konkrit yang dibina dalam tuangan konkrit semasa basah dan mengeras menjadi satu dinding padu yang pejal. Terdapat juga dinding monolit konkrit pratuang. Dinding jenis ini dibuat bersekali dengan bukaan untuk pintu atau tingkap dalam satu tuangan. Apabila telah keras, dinding ini dibawa ke tapak pembinaan untuk dipasang pada kedudukannya. Dinding monolit boleh dibina sama ada berfungsi untuk menanggung beban atau tidak. Dinding tanggung beban direka bentuk untuk

membawa beban pugak dan mengandungi tetulang. Rajah 1.22 dan Gambar foto 1.13 menunjukkan dinding monolit. keluli penyambung

Gambar foto 1.13 Dinding monolit

FIKIRKAN

Di manakah dinding monolit boleh didapati?

Rajah 1.22 Dinding monolit

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

21 UNIT 1

1.3.6 NOTA

Garisan anjur atau garisan curam ialah garisan yang menyambungkan hujung atas setiap anak tangga. Garisan ini selari dengan garisan kecerunan tangga.

NOTA

Tangga

Tangga ialah komponen struktur penghubung antara dua aras. Tangga terdiri daripada anak tangga atau larian anak tangga dan berfungsi untuk pergerakan dari satu aras lantai ke aras lantai yang lain. Tangga boleh dibina daripada pelbagai jenis bahan, seperti kayu, keluli, bata atau konkrit atau gabungan bahan-bahan tersebut. Penggunaan tangga kayu biasanya terdapat di dalam rumah kediaman. Lazimnya bagi bangunan awam pula, tangga yang diperbuat daripada konkrit lebih popular kerana kegunaannya yang lasak. Untuk memudahkan pemahaman tentang tangga selanjutnya, beberapa istilah dan komponen binaan tangga diperkenalkan terlebih

dahulu seperti ditunjukkan pada Rajah 1.23, iaitu:

Jeriji juga dikenali sebagai kekisi.

I. II. III.

Larian tangga Pelantar Kecerunan

IV. V.

Ruang kepala Susur tangan

Y2

lantai tingkat atas

Y1

garisan anjur

Jumlah jarak ufuk jejak Jumlah ukuran naik Ketinggian susur tangan Ruang kepala diukur pugak = Ruang kepala diukur serenjang

X

Y2

susur tangan jeriji

∑U = ∑N = X = Y1 =

pelantar

∑N

larian tangga kecerunan

∑U

Rajah 1.23 Komponen binaan tangga

Adakan lawatan ke bangunan jabatan kerajaan pusatsama membeli-belah. pasti jenis-jenis yang terdapat di dalam bangunan tersebut sertaatau pastikan ada tanggaKenal yang dibina menepati tangga prinsip pembinaan tangga atau tidak.

22 UNIT 1

STRUKTUR KEJURUTERAAN AWAM

I.

Prinsip Binaan Tangga

a.

Larian

NOTA

Larian terdiri daripada anak-anak tangga yang berturutan dari

aras bawah ke aras atas. Setiap larian tidak boleh melebihi 16 anak tangga. Jika melebihi 16 anak tangga sebuah pelantar

perlu dibina. Satu anak tangga terdiri daripada jejak dan naik. Ukuran ufuk jejak dan ukuran naik ditunjukkan pada Rajah 1.2 4.

Formula untuk menentukan larian tangga. U + 2N = 550 mm hingga 700 mm U = Ukuran ufuk jejak N = Ukuran naik

230 mm min.

jejak

90 mm maks. naik

NOTA

Rajah 1.24 Ukuran ufuk jejak dan ukuran naik

b.

Pelantar

Pelantar dibina di antara dua aras lantai dan menjadi penyambung di antara dua larian anak tangga. Pelantar berfungsi sebagai ruang rehat sementara.

c.

Kecerunan

FIKIRKAN

Kecerunan tangga ialah sudut yang dibuat oleh satu larian tangga dengan garis ufuk. Kecerunan tangga bagi rumah kediaman biasanya tidak melebihi 42o, manakala kecerunan tangga untuk bangunan awam, seperti sekolah dan pejabat pula tidak melebihi 38o.

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Undang-undang Kecil Bangunan Seragam mensyaratkan: • Ukuran naik setiap anak tangga dan pelantar hendaklah sentiasa sama. • Ukuran ufuk setiap jejak hendaklah sentiasa sama.

Tingkatan 5

Apakah kesan sekiranya tangga dibina terlalu curam atau terlalu landai?

23 UNIT 1

d.

Ruang kepala

Ruang kepala ialah ketinggian pugak atau jarak serenjang yang diukur dari garisan anjur ke sebarang halangan di atas kepala, contohnya lantai tingkat atas. Ukuran minimum ialah 2.0 m jika ukuran ketinggian pugak digunakan atau 1.5 m sekiranya jarak serenjang digunakan sebagai ukuran ruang kepala. Tujuan ruang kepala adalah untuk memberikan ruang yang mencukupi bagi pergerakan pengguna dan kerja mengangkut kelengkapan rumah, seperti almari dan sebagainya.

e.

Susur tangan

Susur tangan dipasang apabila ketinggian tangga melebihi 600 mm atau tiga anak tangga. Biasanya susur tangan dibina daripada kayu atau logam. Ketinggian susur tangan ialah 840 mm hingga 1000 mm dari jejak anak tangga.

Anda disarankan membuat kajian tentang tangga-tangga yang terdapat di sekolah anda. Nyatakan sama ada tangga yang dibina itu menepati kriteria yang telah ditetapkan atau tidak. Sediakan laporan dengan memberikan penjelasan yang sesuai.

II.

Jenis Tangga

Tangga boleh dibahagikan kepada empat jenis, iaitu: a.

a.

Tangga larian lurus

b.

Tangga suku pusingan

c.

Tangga separuh pusingan

d.

Tangga geometri

Tangga larian lurus

Tangga larian lurus mempunyai satu atau dua larian yang lurus dari aras bawah hingga ke atas. Tangga ini boleh dibina tanpa pelantar sekiranya bilangan anak tangga tidak melebihi 16. Jika bilangan

anak tangga melebihi 16, pelantar perlu dibina. Gambar foto 1.14 dan Rajah 1.25 menunjukkan tangga larian lurus. Gambar foto 1.14 Tangga larian lurus

24 UNIT 1

STRUKTUR KEJURUTERAAN AWAM

pelantar

lantai atas

Rajah 1.25 Tangga larian lurus

b.

Tangga suku pusingan

Tangga suku pusingan mempunyai dua larian, iaitu larian bawah dan larian atas yang bersudut tepat pada pandangan pelan. Tangga ini boleh dibina sama ada larian bawah lebih panjang daripada larian atas atau sebaliknya. Kedua-dua larian tersebut dipisahkan oleh satu pelantar kecil yang berbentuk segi empat sama. Ukuran pelantar ini

adalah sama dengan lebar tangga. Gambar foto 1.15 dan Rajah 1.26 menunjukkan tangga suku pusingan.

lantai atas

larian atas pelantar

larian bawah Gambar foto 1.15 Tangga suku pusingan

Rajah 1.26 Tangga suku pusingan

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

25 UNIT 1

c.

Tangga separuh pusingan

Tangga separuh pusingan juga mempunyai dua larian dan satu pelantar seperti tangga suku pusingan. Lazimnya, panjang larian atas dan larian bawah adalah sama. Pelantarnya terletak di tengah-tengah antara dua aras lantai berbentuk segi empat tepat. Anak tangga kedua-

dua larian kelihatan selari pada pandangan atas. Gambar foto 1.16 dan Rajah 1.27 menunjukkan tangga separuh pusingan. pelantar

lantai atas

larian atas

larian bawah Gambar foto 1.16 Tangga separuh pusingan Rajah 1.27 Tangga separuh pusingan

d.

Tangga geometri

Tangga geometri mempunyai jejak anak tangga yang menirus dari pandangan atas. Oleh yang demikian, dari sudut pandangan ini, keseluruhan tangga akan kelihatan berbentuk bulat atau elips.

Gambar foto 1.17 dan Gambar foto1.18 menunjukkan tangga elips .

a. Pandangan sisi

b. Pandangan atas

lantai atas susur tangan

ruang kosong berbentuk elips larian

Gambar foto 1.17 Tangga elips

26 UNIT 1

Gambar foto 1.18 Tangga elips

STRUKTUR KEJURUTERAAN AWAM

Tangga pilin ialah bentuk tangga geometri yang paling mudah. Anak tangga pilin dibina pada keliling tiang atau ruang tengah berbentuk bulat dari pandangan atas. Oleh itu, tangga jenis ini menggunakan ruang yang minimum. Walau bagaimanapun, tangga ini hanya sesuai untuk kegunaan penghuni turun naik sahaja. Tangga ini tidak sesuai untuk penghuni mengangkut perabot yang besar.

TAHUKAH ANDA

Tangga pilin juga dikenali sebagai tangga pusar.

Gambar foto 1.19 dan Rajah 1.28 menunjukkan tanggapilin, manakala Jadual 1.6 pula menunjukkan jenis, ciri-ciri dan lokasi tangga.

FIKIRKAN

Apakah fungsi tangga geometri?

b. Pandangan atas

a. Pandangan sisi

pelantar

pelantar

tiang

susur tangan

tiang

anak tangga

anak tangga

Gambar foto 1.19 Tangga pilin Rajah 1.28 Tangga pilin

Jadual 1.8 Jenis, ciri-ciri dan lokasi tangga JenisTangga

Ciri-ciri •

Larian Lurus

• •

Suku Pusingan

• •

Separuh Pusingan

•

• Geometri

•

Larian anak tangga lurus pada pandangan atas. Pelantar dibina jika larian anak tangga melebihi 16.

LokasB i iasa • Rumah kedai bertingkat.

Dua larian anak tangga yang kelihatan • Rumah kediaman dan bersudut tepat pada pandangan atas. bangunan awam. Terdapat satu pelantar yang berbentuk segi empat sama. Dua larian anak tangga yang selari tetapi • Rumah kediaman dan berlawanan arah pada pandangan atas. bangunan awam. Terdapat satu pelantar yang berbentuk segi empat tepat. Jejak anak tangga yang menirus dari pandangan atas. Anak tangga mengelilingi ruang terbuka berbentuk elips atau mengelilingi tiang yang berbentuk bulat (tiang ruang terbuka).

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

• Tangga elips terdapat di bangunan awam. • Tangga pilin terdapat di belakang bangunan bertingkat.

27 UNIT 1

1.3.7

FIKIRKAN

Cuba senaraikan jenis-jenis penutup bumbung selain yang telah dinyatakan.

Bumbung

Bumbung ialah komponen struktur bangunan yang paling atas. Fungsi bumbung adalah untuk melindungi bangunan daripada kesan cuaca seperti hujan dan panas matahari. Bumbung terdiri daripada rangka

dan penutup bumbung. Rangka diperbuat daripada kayu, keluli atau komposit. Fungsi rangka bumbung adalah untuk menyokong penutup bumbung. Penutup bumbung pula terdiri daripada konkrit, kepingan zink, aluminium, genting dan polikarbonat. Bumbung terbahagi kepada I. Bumbung ratadua kategori, iaitu: II. Bumbung curam

I.

Bumbung Rata

Semua bumbung yang mempunyai kecerunan tidak melebihi 10o dikategorikan sebagai bumbung rata. Bumbung jenis ini selalunya sesuai untuk bangunan yang besar seperti kompleks membelibelah dan rumah pangsa. Biasanya bumbung rata dibina dengan menggunakan konkrit.

Cara pembinaannya hampir sama dengan pembinaan lantai atas. Membran kalis lembap akan diletakkan pada bahagian atas bumbung rata bagi mengelakkan air daripada meresap masuk ke dalam bumbung.

Selain berfungsi melindungi bangunan daripada kesan cuaca, juga boleh berfungsi sebagai tempat meletakkan tangki bumbung air dan tempat meletakkan kenderaan. Rajah 1.29 dan Gambar foto 1.20 menunjukkan bangunan berbumbung rata, manakala Rajah 1.30 menunjukkan keratan bumbung rata. Rajah 1.29 Bangunan berbumbung rata

lapisan lepa kalis air

lapisan lepa kalis air

150 mm

dinding bata

membran papak kalis lembap Gambar foto 1.20 Bangunan berbumbung rata

skrid bercerun

konkrit Rajah 1.30 Keratan bumbung rata

28 UNIT 1

STRUKTUR KEJURUTERAAN AWAM

II.

NOTA

Bumbung Curam

Bumbung curam ialah bumbung yang mempunyai kecerunan melebihi 10o dan biasanya dibinabagi memudahkan air hujan mengalir . Di luar negara pula bumbung curam dibina untuk mengelakkan salji daripada berkumpul di atasnya. Bumbung curam lebih sesuai untuk bangunan kecil, seperti rumah kediaman. Walau bagaimanapun, bumbung curam selalu juga digunakan untuk bangunan yang besar kerana nilai estetikanya yang

tinggi. Contohnya, Jabatan Perdana Menteri di Putrajaya dan Istana Budaya. Bangunan-bangunan ini perlu mempunyai nilai estetika yang tinggi kerana melambangkan seni bina negara. Bumbung curam biasanya berbentuk simetri dengan permukaannya mempunyai kecuraman yang sama dan condong ke arah tulang perabung. Kaedah ini dikenali sebagai bumbung curam

Saiz alang bergantung kepada jarak rentang sokong ke sokong. Jadual di bawah menunjukkan saiz alang yang diperlukan bagi pelbagai jarak rentang. Saiz Rentang alang maksimum (mm) (m) 50 x 100

2.72

50 x 125 50 x 150 50 x 175 50 x 200 50 x 225

3.79 4.04 4.70 5.34 5.98

ganding tertutup seperti yang ditunjukkan pada Rajah 1.31. D = ukur dalam kasau Pemotongan takuk mesti tidak melebihi 1/3D tulang perabung

D

tanggam lekap bajang

takuk

plat dinding paku kasau tumpu kasau

kasau

kasau

kasau alang pengikat

rentang dinding

dinding

Rajah 1.31 Contoh pembinaan bumbung curam ganding tertutup

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

29 UNIT 1

Dalam kaedah ini, kasau diletakkan berpasangan dan diperkukuhkan dengan pemasangan alang pengikat pada kaki setiap

pasangan kasau. Saiz alang menentukan rentang maksimum dari dinding ke dinding. Alang boleh dipakukan terus pada kasau atau dipasang dengan menggunakan tanggam lekap bajang. Kaedah lain pembinaan bumbung curam adalah dengan menggunakan kerangka. Antara kerangka yang biasa digunakan ialah kerangka tunjuk langit dan kekuda bumbung keluli atau kayu.

Gambar foto 1.21 menunjukkan contoh kerangka bumbung keluli. Gambar foto 1.21 Kerangka bumbung keluli

Bumbung curam boleh dibahagikan kepada tiga jenis, iaitu: a. Bumbung limas b. Bumbung tibar layar c. Bumbung pisang sesikat

a.

SELEMBAR SEJARAH

Kebanyakan rumah tradisional di Malaysia menggunakan bumbung curam. Hal ini disebabkan iklim negara kita mempunyai taburan hujan yang tinggi.

Bumbung limas

Binaan bumbung ini mempunyai empat penampang yang mencuram ke empat arah yang berlainan dan menghasilkan lima garisan

bumbung. Rajah 1.32 dan Gambar foto 1.22 menunjukkan bangunan berbumbung limas.

bumbung limas

Rajah 1.32 Bangunan berbumbung limas

b.

Gambar foto 1.22 Bangunan berbumbung limas

Bumbung tibar layar

Bumbung ini mengandungi dua penampang yang mencuram ke arah yang berlawanan dan biasanya bermula dari puncak bumbung di tengah-tengah Bangunan sekolahfoto banyak bumbung jenis bangunan. ini. Rajah 1.33 dan Gambar 1.23 menggunakan menunjukkan bangunan berbumbung tibar layar.

30 UNIT 1

STRUKTUR KEJURUTERAAN AWAM

bumbung tibar layar

puncak bumbung

Rajah 1.33 Bangunan berbumbung tibar layar

c.

Gambar foto 1.23 Bangunan berbumbung tibar layar

Bumbung pisang sesikat FIKIRKAN

Binaan bumbung ini adalah yang paling mudah dan ringkas. Binaannya mempunyai permukaan yang mencuram ke satu arah sahaja. Faktor estetika bangunan tidak diutamakan dan biasanya

dibina pada bahagian bangunan yang kecil. Contoh penggunaan

Fikirkan kebaikan dan keburukan bumbung curam berbanding bumbung rata.

bumbung jenis ini ialah pada anjung tempat letak kereta, beranda

dan juga sambungan ruang dapur. Rajah 1.34 dan Gambar foto 1.24 menunjukkan bangunan berbumbung pisang sesikat. Prinsip pembinaan dan kaedah menyangga bumbung pisang sesikat pula ditunjukkan

pada Rajah 1.35.

Bumbung sesikat pisang

Gambar foto 1.24 Bangunan berbumbung pisang sesikat

Rajah 1.34 Bangunan berbumbung pisang sesikat beroti kasau

kasau kasau

pendakap sesangga keluli

kasau

sesangga bata

Rajah 1.35 Prinsip pembinaan dan kaedah menyangga bumbung pisang sesikat

paku

plat dinding dipaku terus kepada dinding

Cuba layari internet dan cari jenis-jenis bumbung bagi bangunan di luar negara. Bincangkan persamaan dan perbezaan reka bentuk bumbung tersebut berbanding dengan bentuk-bentuk bumbung di Malaysia.

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

31 UNIT 1

Faktor Pemilihan Bumbung Pemilihan jenis bumbung bergantung kepada faktor-faktor berikut:

FIKIRKAN

Jika anda ingin membina sebuah rumah, apakah jenis bumbung yang anda pilih? Mengapa?

a.

a.

Saiz bangunan

b. c.

Bentuk bangunan Nilai estetika

d.

Ekonomi

Saiz bangunan

Bumbung curam sesuai dibina pada bangunan kecil, seperti rumah kediaman sekolah, bumbung yang kecuramannya tidak lebihdan daripada 10omanakala sesuai dibina pada rata bangunan bersaiz besar, seperti pusat beli-belah dan bangunan pejabat. b.

Bentuk bangunan Bangunan yang berbentuk ringkas seperti bentuk segi empat sesuai menggunakan bumbung curam. Namun, bagi bangunan yang berbentuk kompleks, bumbung rata lebih sesuai digunakan. c.

Nilai estetika

Pemilihan jenis bumbung boleh mempengaruhi nilai estetika sesebuah bangunan. Pada kebiasaannya, bumbung curam mempunyai nilai estetika yang lebih tinggi berbanding bumbung rata. Bangunan-bangunan berprestij, seperti Muzium Negara, Balai

Seni Lukis Negara dan Perpustakaan Negara mempunyai bumbung curam. Gambar foto 1.25 menunjukkan bumbung bangunan yang bernilai estetika tinggi. Gambar foto 1.25 Bumbung bangunan yang bernilai estetika tinggi

d.

Ekonomi

Ekonomi merupakan faktor penting dalam pemilihan jenis bumbung. Kos pembinaan dan penyelenggaraan perlu diambil kira dalam pemilihan ini. Bumbung curam biasanya memakan belanja yang lebih mahal pada peringkat pembinaan. Terdapat juga faktor lain yang boleh mempengaruhi pemilihan jenis bumbung seperti fungsi bangunan dan faktor cuaca.

1.4 TAHUKAH ANDA

Beban ialah sejenis daya.

Daya di dalam Rasuk Disokong Mudah

Terdapat pelbagai jenis daya yang boleh bertindak ke atas rasuk disokong mudah. Daya ini terhasil apabila beban dikenakan terhadap rasuk itu. Bentuk beban yang biasa dikenakan ialah beban titik atau beban tumpu, beban teragih seragam dan beban teragih tidakseragam. Dalam bahagian ini, hanya beban titik dan beban teragih seragam yang bertindak pada rasuk sokong mudah yang akan dibincangkan.

32 UNIT 1

STRUKTUR KEJURUTERAAN AWAM

1.4.1

Bentuk Beban yang Bertindak

Dalam analisis rasuk disokong mudah, hanya dua bentuk beban yang dibincangkan, iaitu: I. Beban titik II. Beban teragih seragam I.

Beban Titik

Beban titik atau beban tumpu ialah bentuk beban yang paling mudah untuk dianalisis. Beban ini merupakan beban yang bertindak pada suatu keluasan yang amat kecil dan menghampiri satu

titik. Contoh beban titik yang paling mudah ialah beban yang disangkutkan pada penyangkuk beban seperti pada

a.

P

b.

Rajah 1.36 (a). Jumlah beban tersebut bersamaan P dan bertindak di tengah

Rajah 1.36 Contoh beban titik

rentang rasuk seperti pada Rajah 1.36 (b). CONTOH 1

Rajah 1.38 menunjukkan sebatang rasuk disokong mudah AB sepanjang 4 m menanggung beban titik 12 kN di tengah rentang. a.

12 kN A

B 4m

b.

12 kN

RAx

A

RAy

B

m

2

m

2

RBy

Rajah 1.37

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

33 UNIT 1

II.

Beban Teragih Seragam

Beban teragih seragam ialah beban yang bertindak seragam di

sepanjang rentang rasuk. Contoh beban teragih seragam yang paling mudah ialah beban lantai yang bertindak ke atas sebatang rasuk.

Rajah 1.38 menunjukkan beban teragih seragam. Dalam menganalisis daya tindak balas pada penyokong bagi rasuk beban teragih seragam, beban seragam berkenaan boleh dianggap sebagai beban titik yang dikenakan pada tengah rentang.

NOTA

Sekiranya beban teragih seragam bertindak di sepanjang rentang

Keamatan beban ialah ukuran nilai beban per unit panjang.

rasuk, maka beban ini adalah setara dengan beban titik yang bertindak di tengah rentang. Nilai beban titik itu ialah hasil darab keamatan beban teragih (w) dengan panjang (L).

a. Lantai B

A

Rasuk

L

w kN/m

b. A

B

L

wL kN

c. RAx

A

RAy

B L 2

L 2

RBy

Rajah 1.38 Beban teragih seragam

34 UNIT 1

STRUKTUR KEJURUTERAAN AWAM

CONTOH 2

Sebatang rasuk AB sepanjang 4 m menanggung beban teragih seragam 3 kN/m sepanjang rentangnya seperti Rajah 1.39 (a).

w = 3 kN/m

a. A

B

4m

b. P = 12kN A

RAx

RAy

B m

2

m

2

RBy

Rajah 1.39

Beban teragih seragam w = 3 kN/m sepanjang L = 4 m memberikan kesan yang sama pada rasuk seperti beban titik P yang bertindak di tengah rentang.

P = wL = 3 kN/m × 4 m = 12 kN

P bertindak di pusat beban, di tengah rentang, iaitu 2 m dari A atau B

seperti Rajah 1.39 (b).

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

35 UNIT 1

1.4.2

I.

Pengiraan Daya Tindak Balas, Daya Ricih dan Momen Lentur

Pengiraan Daya Tindak Balas

Mengikut Hukum Newton, apabila satu jasad mengenakan daya ke atas satu jasad yang lain, jasad kedua itu akan bertindak balas, iaitu mengenakan daya yang sama nilainya tetapi berlawanan arah.

Rajah 1.40 menunjukkan tindak balas daya. P–

Daya yang dikenakan oleh kaki meja terhadap lantai.

R–

Daya tindak balas oleh lantai terhadap kaki meja.

P

P P

P R

R R

R

Rajah 1.40 Daya tindak balas lantai akibat dikenakan beban oleh meja

Daya tindak balas perlu wujud supaya meja berada dalam keseimbangan, iaitu:

Jumlah daya pugak bersamaan sifar, ∑Fy = 0. a.

Pengiraan daya tindak balas beban titik

Rajah 1.41 (a) menunjukkan rasuk sokong mudah yang dikenakan beban titik sebanyak 12kN. Dalam menganalisis daya-daya pada rasuk, anda perlu melakarkan gambar rajah jasad bebas terlebih dahulu untuk menunjukkan semua daya 12 kN yang bertindak ke atas rasuk, iaitu beban B kenaan dan juga daya-daya tindak balas.

a. A

Rajah 1.41 (b) menunjukkan rajah jasad 4m

bebas rasuk.

Rasuk berada dalam keadaan b.

12 kN RAx

A

RAy

B 2m

2m

RBy

Rajah 1.41 Rasuk disokong mudah dengan beban titik.

36 UNIT 1

keseimbangan. Untuk mengimbangi beban kenaan 12 kN, maka daya tindak balas akan wujud pada kedua-dua sokong. Daya ini bertindak melawan beban yang ditanggung oleh rasuk. Daya-daya tindak balas RAy dan RBy boleh ditentukan dengan menggunakan prinsip momen.

STRUKTUR KEJURUTERAAN AWAM

Langkah 1 Ambil momen di A, Jumlah momen terhadap titik A ialah sifar, iaitu:

∑MA = 0 Atau, jumlah momen melawan jam adalah sama dengan jumlah momen ikut jam. ∑M = ∑ M Oleh itu,

RBy× 4 m

= 12 kN × 2 m

= 24 kNm 24 KNm 4m = 6 kN

RBy

=

Langkah 2

Daripada prinsip keseimbangan daya pula, Jumlah daya dalam arah y ialah sifar, iaitu:

∑Fy = 0 Atau, jumlah daya yang bertindak pada arah pugak ke atas adalah sama dengan jumlah daya yang bertindak pada arah pugak ke bawah, iaitu: ∑F ↑ = ∑F ↓ y

y

RAy + RBy = 12 kN = 12 kN – 6 kN RAy = 6 kN Oleh sebab beban 12 kN bertindak di tengah-tengah rentang, maka sudah semestinya beban tersebut ditanggung sama rata oleh kedua-dua sokong. Oleh itu,

Langkah 3 Jumlah daya dalam arah

x

ialah sifar, iaitu:

∑Fx = 0 Atau, jumlah daya yang bertindak pada arah mengufuk ke kanan adalah sama dengan jumlah daya yang bertindak pada arah mengufuk ke kiri. → ←

∑ Fx = ∑ Fx

Oleh itu, b.

RAx = 0 kN

Pengiraan daya tindak balas beban teragih seragam

Dalam Contoh 2, anda telah mempelajari gambar rajah jasad bebas rasuk yang menanggung beban teragih seragam adalah serupa dengan gambar rajah jasad bebas rasuk yang menanggung beban titik

di tengah rentang (Rujuk Rajah 1.39). Oleh itu, kaedah pengiraan daya tindak balas rasuk yang menanggung beban teragih seragam adalah sama dengan kaedah pengiraan daya tindak balas rasuk yang menanggung beban titik di tengah rentang.

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

37 UNIT 1

II.

Daya Ricih dan Momen Lentur

NOTA

Daya ricih (V) dan momen lentur (M) adalah daya dalaman yang

Daya ricih dalam sambungan rivet pada plat.

teraruh dalam rasuk disokong mudah apabila dikenakan beban. Beban yang melebihi had akan menyebabkan struktur gagal.

a. Sebelum berlaku kegagalan rivet

Kegagalan struktur boleh berlaku seperti berikut: a. Melalui ricihan yang berlaku merentas keratan rasuk.

P P

Rajah 1.42 menunjukkan kegagalan ricih rasuk. Melalui lenturan yang melampau. Rajah 1.43

b.

b. Selepas berlaku kegagalan rivet

menunjukkan kegagalan lenturan rasuk.

P P

P

P

A

B

P

B

A

P Mampata

A

Tegang

B

n

an

rekahan Rajah 1.42 Kegagalan ricih rasuk

a.

Rajah 1.43 Kegagalan lenturan rasuk

Daya ricih

Daya ricih ditakrifkan sebagai jumlah algebra beban-beban ke atas atau ke bawah titik (supaya jumlah daya tersebut ialah sifar, iaitu mengekalkan keadaan keseimbangan pugak). Tandaan lazim yang digunakan adalah seperti pada Rajah 1.44. Gambar rajah daya ricih ialah gambar yang menunjukkan perubahan daya ricih di sepanjang rasuk.

ricihan positif

ricihan negatif

Rajah 1.44 Tandaan lazim kegagalan ricih rasuk

38 UNIT 1

STRUKTUR KEJURUTERAAN AWAM

ii.

Momen Lentur

Momen lentur pula boleh ditakrifkan sebagai jumlah momen daya-

daya luaran yang bertindak pada sebelah keratan (momen ini diambil pada keratan tersebut). Momen pada mana-mana keratan dikira dan ditentukan dengan

mengambil hasil darab magnitud daya-daya luaran (sama ada beban atau daya tindak balas) dengan jarak serenjang antara daya dan keratan tersebut. Momen lentur maksimum berlaku titikperlulah apabila ditentukan daya ricih adalah sifar. Daya-daya tindak balas padapada sokong terlebih dahulu sebelum daya ricih dan momen lentur dapat dikira.

Gambar rajah momen lentur menunjukkan perubahan momen lentur di sepanjang rasuk. Tandaan lazim momen lentur ditunjukkan

pada Rajah 1.45. a. Lenturan positif

b. Lenturan negatif

M

M

angan Teg-ve patan +ve Mam

M

P

M

P

Mam patan -ve Teg+ve angan

Rajah 1.45 Tandaan lazim kegagalan lenturan rasuk

CONTOH 3

Sebatang rasuk disokong mudah AB mempunyai rentang 4 m dan menanggung beban 10 kN di tengah rentang C seperti pada Rajah 1.46. Kira daya tindak balas pada sokong A dan B, daya ricih dan momen lentur pada rasuk dan lukiskan gambar rajah daya ricih dan momen lentur rasuk.

10 kN

C

A

m

2

m

B

2

Rajah 1.46

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

39 UNIT 1

Penyelesaian 10 kN

C

A

RAx

RAy

B

RBy

2m

2m

Tentukan nilai daya tindak balasRAx, RAy dan RBy;

Keseimbangan daya-daya; Dalam arah x, ∑Fx = 0, Dalam arah y, ∑Fy = 0,

= 0RAx RAy + RBy – 10 = 0 RAy + RBy =

Keseimbangan momen ∑MA = 0

RBy (4) – 10 (2)

(i)

10 kN

(ii)

= 0

4 RBy – 20 = 0

RBy = 5 kN

Gantikan RBy = 5 kN dalam (ii) RAy + 5 kN = 10 kN RAy = 5 kN

Gambar Rajah Jasad Bebas

1.

m 0 2≤≤x

∑

F (kN)

V (kN)

Fx = 0

∑Fy = 0

Nx = 0

5 – Vx = 0

0

Nx Vx

m 2 4≤≤x 10 kN

∑

Fx = 0

∑Fy = 0

Mx

Nx = 0

5 – Vx – 10 = 0

0

Nx Vx

5 kN

x

UNIT 1

Mx = 5x x

= 0,

x

= 1,

x

= 2,

M0 = 0 M1 = 5 M2 = 10

∑Mx = 0 Mx + 10 ( x

Vx= 5 – 10

– 2) – 5 x = 0

Mx + 10 x – 20 – 5 x = 0

Vx = – 5

Mx = 20 – 5 x Apabila

2m

40

Mx – 5x = 0 Apabila

x 2

∑Mx = 0

Vx = 5

Mx

5 kN

M (k Nm)

x x

= 2, M2 = 10 = 4, M4 = 0

STRUKTUR KEJURUTERAAN AWAM

Kaedah Alternatif

10 kN

RAx

A

B

C RAy

RBy

2m

2m

Tentukan nilai tindak balasRAy dan RBy;

∑MA = 0

RBy (4) – 10 (2)

=0

4 RBy = 20

RBy = 5 kN

∑Fy ↑= ∑Fy↓

RBy + RAy = 10 kN

5 + RAy RAy

= 10kN = 5 kN

Menentukan daya ricih dalam rasuk betul-betul di sebelah kanan titik A, C dan betul-

betul di kiri titik B; i) ii) iii)

Pada A; ∑VA = 5

VA = 5 kN

∑VC = 5 – 10

VC = – 5 kN

∑VB = 5 – 10

VB = – 5 kN

Pada C; Pada B;

Menentukan momen lentur dalam rasuk betul-betul di sebelah kanan titik

A, C dan betul-betul di kiri titik B; i) ii)

iii)

Pada A; ∑MA = 5(0)

MA= 0 kNm

∑MC = 5(2) – 10(0)

MC= 10 kNm

∑MB = 5(4) – 10(2) + 5(0)

MB = 0 kNm

Pada C;

Pada B;

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

41 UNIT 1

Gambar rajah daya ricih dan momen lentur:

10 kN

C

A

B

0 kN

5 kN

5 kN 2m

NOTA

4m

GDR = Gambar rajah daya ricih GML = Gambar rajah momen lentur

5

5

+ve

GDR (kN)

0

0

-ve 5

5 10

GML (kNm)

+ve 0

0

CONTOH 4

Sebatang rasuk AB sepanjang 4 m menanggung dua beban titik 20 kN di C dan 10 kN di D seperti yang ditunjukkan pada Rajah 1.47. Kira dak tin balas pada sokong Adan sokong B, kira daya ricih dan momen lentur pada rasuk. Lukiskan gambar rajah daya ricih dan gambar rajah momen lentur rasuk. 20 kN

10 kN

C

A

m

1

m

D

2

m

B

1

Rajah 1.47

42 UNIT 1

STRUKTUR KEJURUTERAAN AWAM

Penyelesaian 20 kN

10 kN

A

C

RAy m 1

m 2

D

B

RAx

Keseimbangan momen; ∑MA = 0

RBy

m 1

RBy (4) – 10(3) – 20(1)

= 0

4 RBy – 30 – 20 = 0 4 RBy = 50

RBy =

50 4

R= 12.5 kN By

Keseimbangan daya-daya; Dalam arah x, ∑Fx = 0

RAx = 0

Dalam arah y, ∑Fy = 0,

RAy + RBy – 20 – 10 = 0 RAy + RBy

Gantikan RBy

(i)

= 30 kN

(ii)

= 12.5 kN dalam (ii) RAy + 12.5 = 30 RAy = 30 – 12.5 RAy = 17.5 kN

Gambar Rajah Jasad Bebas 1.

m01≤≤x

∑

(kN)

Nx = 0 Nx

0 17.5 kN x

Fx = 0

Mx

Nx = 0 Nx

0

∑Fy = 0

∑Mx = 0

Vx = 0

Mx – 17.5x = 0 Mx = 17.5x

∑Fy

=0

Mx +

17.5 – 20 – Vx= 0

Vx = – 2.5

Mx + 20x – 20 – 17.5 = 0 Apabila x

1m

x

x

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

∑Mx = 0 20(x – 1) – 17.5 = 0 Mx = 20 – 2.5 x

Vx

17.5 kN

(kNm)

Apabila x = 0, M = 0 0 x = 1, M = 17.5 1

∑ 20 kN

17.5 –

M

Vx =17.5

Vx

m13≤≤x

(kN)

V

Fx = 0

Mx

2.

F

Tingkatan 5

= 1, M1 = 17.5 = 3, M3 = 12.5

43 UNIT 1

GambarRajahJasadBebas 3.

m ≤4x3

F(kN)

∑ 20 kN

10 kN

V(kN)

∑Fy = 0

Fx = 0 Nx = 0

Mx

M(kNm)

17.5 – 20 – 10 – V x = 0

Nx

0 Vx

17.5 kN

Vx = –12.5

1m

∑Mx = 0 Mx + 10( x –3) + 20( x –1) – 17.5 x = 0 Mx + 10 x – 30 + 20 x – 20 – 17.5x = 0 Mx = 50 – 12.5 x

3m

Apabila

x

x

= 3, M3 = 12.5

x

= 4, M4 = 0

Gambar rajah daya ricih dan momen lentur: kN 20

kN 10

C

A

D

B

0 17.5 kN

12.5 kN 1m

2m

17.5

1m

17.5 +ve

GDR (kN)

0

0

2.5 -ve 12.5

12.5

17.5 12.5 +ve

GML

0

0

(kNm)

44 UNIT 1

STRUKTUR KEJURUTERAAN AWAM

CONTOH 5

Sebatang rasuk disokong mudah AB, 4 m panjang dikenakan beban P kN di titik C, 10 kN di titik D dan Q kN di titik E seperti Rajah 1.48. Tindak balas di A dan B masing-masing didapati 15 kN dan 25 kN. i. kirakan daya tindak balas pada sokong ii. kira daya ricih dan momen lentur dalam rasuk iii. lukis gambar rajah daya ricih dan momen lentur dalam rasuk.

P

10 kN

Q

C

D

E

A

RAx = 0

B

RAy = 15 kN m1

m1

m1

RBy = 25 kN

m1

Rajah 1.48

Penyelesaian:

Keseimbangan momen; ∑M=A 0 25(4) – Q(3) – 10(2) – P(1)

= 0

Q – 20 – P

100 – 3

= 0

P + 3Q

= 80

(i)

Keseimbangan daya-daya; Dalam arah x,

∑Fx = 0,

Dalam arah y,

∑Fy= 0,

RAx

= 0 kN

15 + 25 – P – 10 – Q

= 0

P+Q

Persamaan (i) – (ii)

= 30

(ii)

2Q

= 50

Q

= 25 kN

Gantikan Q = 25 kN dalam persamaan (ii) P

= 30 – 25

= 5 kN

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

45 UNIT 1

Gambar Rajah Jasad Bebas

m 1. 1≤x≤0

F

∑

(kN)

Fx = 0

Mx

Nx = 0 Nx

0

15 –

(kN)

M

∑Mx = 0

Vx = 0

Mx – 15 x = 0 Mx = 15 x Apabila x = 0, M = 0 0

x

x

22≤x≤1 m

(kNm)

∑Fy = 0 Vx = 15

Vx

15 kN

V

Mx

5 kN

Fx = 0

∑

Nx = 0 Nx

0

∑Mx = 0 – 1) – 15 x

=0

15 – 5 – Vx = 0

Vx = 10

Vx

15 kN

∑Fy

= 1, M1 = 15

Mx + 5( x

=0

Mx + 5 x – 5 – 15 x

=0

Mx – 10 x– 5

=0

Mx = 10 x + 5

1m

Apabila x = 1, M = 15 1 x = 2, M = 25 2

x

m 33≤x≤2 5 kN 10 kN

∑

Fx = 0

∑Fy = 0

Mx

Nx = 0

15 – 5 – 10 – Vx= 0

Vx = 0

Nx

0

Vx

15 kN

∑Mx = 0 Mx + 10( x

– 2) + x5(– 1)–15 x =0

Mx + 10 x – 20 + 5x – 5 – 15 x=0 Mx = 25

1m 2m

Apabila x = 2, M = 25 1 x = 3, M = 25 3

x 44≤x≤3 m

∑ 5 kN 10 kN 25 kN

Mx Nx

0

Vx

15 kN

Fx = 0

∑Fy = 0

Nx = 0

15 – 5 – 10 – 25 V –x = 0 Vx = –25

∑Mx = 0 Mx + 25( x

– 3) + 10( x – 2) + 5( x – 1) – 15 x = 0 Mx + 25 x – 75 + 10

x

5x – 5 – 15 x = 0

1m

Mx = 100 – 25 x 2m Apabila

3m

x

x

46 UNIT 1

x

3 = 4, 3, M =0 25 = M4 =

STRUKTUR KEJURUTERAAN AWAM

– 20 +

Kaedah Alternatif

0

P

10 kN

Q

C

D

E

A

B

RAy = 15 kN m1

m1

m1

RBy = 25 kN

m1

Penyelesaian:

∑MC = 0 ∑M = ∑M

15(1) + 10(1) + Q(2) 15 + 10 + 2

= 25(3)

Q = 75 2Q = 75 – 25

Q =

50 2

= 25 kN

∑Fy ↓ = ∑Fy ↑

P + 10 + Q = 15 + 25 P = 15 + 25 – 10 – 25 P = 5 kN

Menentukan daya ricih dalam rasuk betul-betul di sebelah kanan titik A, C, D dan E,

betul-betul di sebelah kiri titik B; i) Pada A;

∑VA = 15 kN

VA = 15 kN

ii) Pada C; iii) Pada D;

∑VC = 15 – 5 ∑VD = 15 – 5 – 10

VC = 10 kN

iv) Pada E;

∑VE = 15 – 5 – 10 – 25

VE = – 25 kN

v) Pada B;

∑VB = 15 – 5 – 10 – 25

VB = – 25 kN

VD = 0 kN

Menentukan momen lentur dalam rasuk betul-betul di sebelah kanan titik A,

C, D dan E,

betul-betul di sebelah kiri titik B; i) Pada A;

∑MA = 15(0)

MA = 0 kNm

ii) Pada C;

∑MC = 15(1) – 5(0)

MC = 0 kNm

iii) Pada D;

∑MD = 15(2) – 5(1) – 10(0)

MD = 25 kNm

iv) Pada E;

∑ME = 15(3) – 5(2) – 10(1) – 25(0)

ME = 25 kNm

v) Pada B;

∑MB = 15(4) – 5(3) – 10(2) – 25(1) + 25(0) MB

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

= 0 kNm

47 UNIT 1

Gambar rajah daya ricih dan momen lentur: 5 kN

C

A

10kN D

25kN

E

B

0 15 kN m1

15

25 kN m1

m1

m1

15 10 +ve

GDR 0 (kN)

0 -ve 25

25

25

25

15 +ve

GML0 (kNm)

0

CONTOH 6

Sebatang rasuk disokong mudah AB dengan rentang 5 m menanggung beban teragih seragam 8 kN/m seperti pada Rajah 1.49. i. ii. iii.

Kirakan daya tindak balas pada sokong. Kira daya ricih dan momen lentur dalam rasuk. Lukis gambar rajah daya ricih dan momen lentur dalam rasuk. 8 kN / m A

B

5m

Rajah 1.49

48 UNIT 1

STRUKTUR KEJURUTERAAN AWAM

Penyelesaian 40 kN

RAx

A

B

RAy

P

RBy

2.5 m

2.5 m

= wL = 8 kN / m x 5 m = 40 kN

Keseimbangan momen; ∑MA = 0

RBy(5) – 40(2.5)

=

0

5 RBy– 100 =

0

5 RBy = 100

R=By 20 kN

Keseimbangan daya-daya; Dalam arah x, ∑Fx = 0, Dalam arah y,

(i)

RAx = 0

∑Fy = 0,

RAy + RBy – 40 = 0 RAy + R=By40 kN

(ii)

Gantikan RBy = 20 kN dalam (ii) RAy + 20 = 40 R

= 20 kN

Ay

Gambar Rajah Jasad Bebas 1.

m ≤5x0

∑

8x

Mx Vx

20 kN x 2

V

∑Fy = 0

x

Nx = 0

20 – 8x – Vx = 0

M

x = 0, x = 1, x = 2,

V0 = 20 V1 = 12 V2 = 4 =0 x = 2.5, V 2.5 x = 3, V3 = – 4 x = 4, V4 = –12

Tingkatan 5

V5 = – 20

(kNm)

∑Mx = 0 x Mx + 8x (x– ) – 20x = 0 2 8x2 – 20x = 0 2 Mx + 4x2 – 20x = 0

Mx + 8x2–

Apabila

x = 5,

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

(kN)

Vx = 20 – 8 x Nx

0

(kN)

Fx = 0

F

Mx = 20 x – 4 x2 Apabila

M0 = 0 M1 = 16 M2 = 24 x = 2, = 25 x = 2.5, M 2.5 x

= 0,

x

= 1,

x x

= 3, = 4,

x

= 5,

M3 = 24 M4 = 16 M5 = 0

49 UNIT 1

Kaedah Alternatif 40 kN A

RAx

RAy

B

2.5 m

2.5 m

RBy

Penyelesaian: P = wL = 8 kN / m x 5 m = 40 kN Nila

RAy = RBy

= 40 2

= 20 kN Menentukan daya ricih dalam rasuk betul-betul di sebelah kanan titik A dan di tengah rasuk, dan betul-betul di sebelah kiri titik B;

i) ii) iii)

Pada A; ∑VA = 20 kN Pada tengah rasuk (2.5 m); ∑V2.5 = 20 – 8(2.5) Pada B; ∑VB = 20 – 8(5)

VA = 20 kN V2.5 = 0 kN VB = – 20 kN

Menentukan momen lentur dalam rasuk betul-betul di sebelah kanan titik A, x =, 1 m, 2 m,

2.5 m, 3 m, dan 4 m; dan betul-betul di sebelah kiri titik B; i) ii) iii) iv) v) vi) vii)

50 UNIT 1

Pada A; ∑MA = 20(0) Pada 1 m; ∑M1 = 20(1) – 8(1)(0.5) = 20 – 4 Pada 2 m; ∑M2 = 20(2) – 8(2)(1) = 40 – 16 Pada tengah rasuk (2.5 m); ∑M2.5 = 20(2.5) – 8(2.5)(1.25) = 50 – 25 Pada 3 m; ∑M3 = 20(3) – 8(3)(1.5) = 60 – 36 Pada 4 m; ∑M4 = 20(4) – 8(4)(2) = 80 – 64 Pada B;

∑MB = 20(5) – 8(5)(2.5) = 100 – 100

MA =

0 kNm

M1 =

16 kNm

M2 =

24 kNm

M2.5 =

25 kNm

M3 =

24 kNm

M4 =

16 kNm

MB =

0 kNm

STRUKTUR KEJURUTERAAN AWAM

Gambar rajah daya ricih dan momen lentur: 8 kN / m 0

A

B

C 20 kN

20 kN 2.5 m 5m

20

+ve

GDR (kN)

0

0 -ve

20 25

24

24

16

16 +ve

GML 0 (kNm)

0

CONTOH 7

Sebatang rasuk disokong mudah AB sepanjang L P kN di tengah rentang seperti pada Rajah 1.50.

meter menanggung beban titik

i. Kirakan daya tindak balas pada sokong. ii. Kira daya ricih dan momen lentur dalam rasuk. iii. Lukis gambar rajah daya ricih dan momen lentur dalam rasuk. P kN A

B

L 2 L

Rajah 1.50

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

51 UNIT 1

Penyelesaian

P kN B

A

RAx

L 2

RAy

RBy L

Keseimbangan daya-daya: Dalam arah x, ∑Fx = 0,

RAx = 0

Dalam arah y, ∑Fy = 0,

RAy + RBy – P = 0 RAy + RBy = P

Keseimbangan momen; ∑MA = 0,

RBy L – P (

L ( = 0 2

R By L = RBy

Masukkan (ii) dalam (i),

RAy +

(i)

P

PL 2

=

P

(ii)

2

=P

2

RAy =

GambarRajahJasadBebas 1.

0≤x≤

∑Fx = 0

L m 2

Nx = 0 Mx Nx

0

P kN 2 x

F(kN)

Vx

V(kN)

2

M(kNm)

∑Fy = 0 P–V =0 x 2 Vx =

P

P 2

∑Mx = 0 Mx – P x = 0 2 Mx = P x 2 Apabila

x = 0, M0 = 0 , M L = PL x =P 4 2 2

52 UNIT 1

STRUKTUR KEJURUTERAAN AWAM

GambarRajahJasadBebas L 2

2.

F(kN)

V(kN)

∑Fx = 0

≤ x ≤L

∑Fy = 0 P – P –V = 0 x 2 Vx = – P 2

Nx = 0 P

Mx Nx

0 P 2

∑Mx = 0 Mx + P ( x –

L 2

) – Px = 0

Mx + P x– PL – 2

2

Px= 0 2

Mx = P ( L – x ) 2

Vx

kN

M(kNm)

L 2

Apabila

x = L , ML = PL

x

2

2

4

x = L, ML = 0

Gambar rajah daya ricih dan momen lentur: P kN A

B

0 P

2

P

kN

L 2

L 2

P 2

kN

2

P 2

+ve

GDR (kN)

0

0 P 2

-ve

P 2

PL 4

+ve

GML 0 (kNm)

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

0

Tingkatan 5

53 UNIT 1

CONTOH 8

Sebatang rasuk disokong mudah AB menanggung beban teragih seragam rentang berukuran L meter seperti pada Rajah 1.51. i. ii. iii.

w kN/m di sepanjang

Kirakan daya tindak balas pada sokong. Kira daya ricih dan momen lentur dalam rasuk. Lukis gambar rajah daya ricih dan momen lentur dalam rasuk. w kN / m

A

B

L

Rajah 1.51

Penyelesaian: wL kN

A

RAx

RAy

B

L 2

RBy L

Keseimbangan daya-daya; Dalam arah x, ∑Fx = 0 Dalam arah y, ∑Fy = 0,

RAx = 0 RAy + RBy - wL = 0 RAy + RBy = wL

(i)

Keseimbangan momen; ∑MA = 0,

RBy (L) – wL(

L )=0 2

RBy (L) –

wL2 =0 2

R By =

Masukkan (ii) dalam (i)

54 UNIT 1

RAy +

wL 2

(ii)

wL = wL 2 RAy = wL 2

STRUKTUR KEJURUTERAAN AWAM

Gambar Rajah Jasad Bebas 1.

F

(kN)

V

∑Fx = 0

0≤x≤ L wx

Nx

0 wL

2

Vx =

Vx

kN

wL – wx 2

Apabila

x

x = 0, V0 = w2L

2 x

M

∑Fy = 0 wL – wx –Vx = 0 2

Nx = 0

Mx

(kN)

x=

L , VL = 0 2 2

x = , VL= –

wL 2

(kNm)

∑Mx = 0 Mx + wx (x –

x ) – wL ( x ) 2 2

=0 wx2 wLx – =0 2 2 wx Mx = ( L – x)

M+x

2 Apabila x = 0, M0 = 0

L

wL2

x = , ML = 8 2 2 x = L, ML = 0

Gambar rajah daya ricih dan momen lentur: w kN / m

A

0

B

wL

L 2

2

wL 2

L 2

wL

2

GDR (kN)

+ve 0

0 -ve wL2 8

wL 2

+ve

GML (kNm)

0

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

0

Tingkatan 5

55 UNIT 1

RUMUSAN

1. Struktur ialah suatu binaan kejuruteraan yang menanggung beban tanpa mengalami perubahan bentuk yang ketara. 2.

Beban yang bertindak ke atas sesuatustruktur terdiri daripadabeban mati dan beban kenaan.

3. Struktur terbahagi kepada dua jenis, iaitu: i) Struktur Jisim Struktur yang bergantung kepada jisimnya yang besar untuk berfungsi menanggung beban.

ii) Struktur Kerangka Struktur yang dibina mengikut komponen. Satu komponen yang menerima beban akan memindahkan beban tersebut kepada komponen lain. 4.

Komponen bangunan terdiri daripada asas, rasuk, tiang, lantai, dinding, tangga dan bumbung.

5.

Kategori dan jenis asas diterangkan dalam rajah berikut: Asas

Asascetek

Asaspad

Asas jalur

Asasdalam

Asasrakit

Asas cerucuk

6. Rasuk menerima beban dari lantai, dinding dan bumbung serta memindahkannya ke tiang. 7.

Tiang berfungsi menerima beban dari rasuk serta memindahkannya ke asas.

8.

Fungsi utama asas adalah untuk menerima beban daripada tiang dan dinding serta memindahkan beban tersebut ke tanah di bawahnya.

9.

Tiang tunggal dibina secara berasingan dari dinding. Tiang ini direka bentuk untuk menerima beban yang tinggi. Bahan binaannya adalah sama ada batu bongkah, bata, konkrit, keluli atau komposit.

10. Tiang jinjang dibina sekali dengan dinding. Bahan binaan tiang ini biasanya bata. Tiang jinjang tidak direka bentuk untuk menerima beban yang tinggi. 11. Pengelasan rasuk boleh dibuat mengikut cara rasuk itu disokong.

12. Rasuk disokong mudah ialah rasuk yang disokong dengan pin dan rola pada setiap hujungnya.

56 UNIT 1

STRUKTUR KEJURUTERAAN AWAM

RUMUSAN 13.

Rasuk julur ialah rasuk yang terikat pada satu hujung sahaja, manakala hujung yang lain tidak terikat atau disokong serta bebas bergerak.

14. Rasuk selanjar ialah rasuk yang disokong mudah sekurang-kurangnya pada tiga sokong. 15. Rasuk hujung terikat disokong pada kedua-dua hujungnya oleh sokong hujung terikat. 16. Lantai bawah padu disokong di atas tanah. Strukturnya terdiri daripada lapisan asas, lapisan kedap, lapisan konkrit, lapisan skrid, lapisan kemasan dan membran kalis lembap. 17. Lantai atas terdiri daripada lapisan konkrit bertetulang dan lapisan kemasan. Terdapat juga lantai atas yang dibina dengan menggunakan keluli, kayu atau bahan komposit. 18. Fungsi dinding adalah untuk memberi perlindungan daripada kesan cuaca atau sebagai pembahagi ruang atau bilik.

19. Rajah di bawah menunjukkan jenis-jenis dinding: Dinding

Dinding tanggung beban

Dinding panel

Dinding monolit

20. Tangga ialah struktur penghubung di antara dua aras atau tingkat pada bangunan. 21. Jenis-jenis tangga boleh dirumuskan seperti rajah berikut: Tangga

Tangga larian lurus

Tangga suku pusingan

Tangga separuh pusingan

Tangga pilin

Tangga geometri

Tangga elips

22. Komponen binaan tangga terdiri daripada larian, anak tangga, pelantar, kecerunan, ruang kepala dan susur tangan. 23. Bumbung menutup dan melindungi bangunan daripada kesan cuaca seperti hujan dan panas. 24. Bumbung rata mempunyai kecerunan tidak melebihi 10o. Bumbung yang mempunyai kecerunan melebihi 10o dikenali sebagai bumbung curam.

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

57 UNIT 1

RUMUSAN 25. Bumbung pisang sesikat, bumbung tibar layar dan bumbung limas tergolong dalam bumbung curam. 26. Beban yang bertindak ke atas rasuk ialah beban titik, beban teragih seragam dan beban teragih tidak seragam. 27. Daya tindak balas wujud pada sokong rasuk untuk mengekalkan keseimbangan sesuatu rasuk. Prinsip keseimbangan daya dan momen digunakan untuk menentukan daya tindak balas pada sokong rasuk. 28. Daya ricih dan momen lentur ialah daya dalaman yang teraruh dalam rasuk apabila dikenakan beban.

LATIHAN A. Isi tempat kosong dengan jawapan yang betul.

1. Secara amnya asas boleh dikategorikan kepada: i. Asas ii. Asas

. .

2.

Asas

3.

Berat lantai atas akan diagihkan kepada

merupakan asas yang paling mudah dan biasanya dibina di bawah tiang.

4.

Dinding

.

dibina di atas asas jalur.

5. Dua (2) kategori bumbung ialah

dan

.

6.

Bahan yang digunakan untuk mengelakkan daripada berlakunya resapan air pada bumbung rata ialah .

7.

Bumbung rata ialah bumbung yang mempunyai kecerunan kurang daripada darjah.

8.

Beban terbahagi kepada dua jenis, iaitu beban

9. Struktur 10. Struktur

dan beban

.

bergantung kepada jisimnya yang besar untuk berfungsi menanggung beban. dibina mengikut komponen.

11. Dua contoh beban kenaan ialah

dan

.

12. Daya yang wujud pada sokong rasuk yang menanggung beban ialah daya 13. Konkrit mempunyai kekuatan tegangan yang

.

dan kekuatan mampatan yang

.

14. Tempat yang memerlukan tetulang dalam komponen struktur konkrit bertetulang ialah 15.

58 UNIT 1

tempat yang mengalami . diperlukan dalam pembinaan lantai bawah padu untuk menghalang penyerapan air ke permukaan lantai.

STRUKTUR KEJURUTERAAN AWAM

LATIHAN

B. Tandakan BETUL ( √ ) atau SALAH ( X ). 1.

Meja merupakan salah satu contoh struktur kerangka.

2.

Nilai beban mati sukar ditentukan.

3.

Berat rasuk ialah contoh beban mati.

4. Struktur jisim biasanya berbentuk tinggi dan langsing. 5.

Nilai dan lokasi tindakan beban kenaan sering berubah.

6.

Fungsi bumbung adalah untuk melindungi bangunan daripada kesan cuaca.

7.

Asas jalur dalam merupakan salah satu contoh asas dalam.

8.

Asas boleh dikategorikan sebagai asas cetek dan asas dalam.

9.

Asas jalur sesuai digunakan dalam pembinaan bangunan tinggi di tanah bekas lombong.

10. Cerucuk geseran perlu dihentakkan sehingga ke lapisan tanah kukuh atau batu. 11. Kertas sesuai digunakan sebagai lapisan kalis lembap dalam pembinaan lantai bawah padu. 12. Dinding panel terdiri daripada panel-panel yang dipasang pada kerangka.

13. Salah satu fungsi bumbung adalah untuk membahagikan bangunan pada ruang atau bilik. 14. Tiang jinjang dapat mengukuhkan satu tembok bata yang panjang. 15. Tiada pergerakan yang dibenarkan pada hujung rasuk yang disokong mudah. C. Soalan Aneka Pilihan

1. Beban-beban berikut ialah beban kenaan KECUALI A. Beban angin sewaktu ribut B. Beban air hujan di atas bumbung rata

C. Beban penghuni bilik D. Beban diri

2. Asas berikut ialah asas cetek KECUALI A. Asas pad B. Asas jalur

C. Asas rakit D. Asas cerucuk 3.

Dalam pemilihan jenis asas yang sesuai perkara berikut perlu dipertimbangkan KECUALI A. Beban bangunan B. Nilai estetika asas

C. Jenis tanah di tapak bina D. Keupayaan galas tanah

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

59 UNIT 1

LATIHAN 4.

Antara asas yang berikut, yang manakah jenis asas rakit? I. Asas lantai bawah padu II. Asas papak dan rasuk III. Asas bersel IV. Asas pad bergabung

A. I & III

B. II & IV

C. I, II & III

D. IV sahaja

5. Rasuk selanjar ialah rasuk yang mempunyai sekurang-kurangnya ... sokong. A. 1 B. 2

C. 3 D. 4 6.

Antara yang berikut, yang manakah rasuk disokong mudah? A.

A

B

C.

A

B

C

B

D. A

7.

B.

B

A

Berikut ialah jenis-jenis dinding KECUALI A. Dinding galas beban B. Dinding monolit

C. Dinding haba D. Dinding panel 8.

Pembinaan tangga adalah tertakluk kepada A. Undang-undang Malaysia

B. Undang-undang Kecil Bangunan Seragam C. Peraturan Am Kerajaan D. Peraturan Jalan Raya 9.

Antara tangga yang berikut, yang manakah mesti mempunyai pelantar? I. Tangga larian lurus II. Tangga suku pusingan III. Tangga separuh pusingan IV. Tangga geometri

A. I & III

60 UNIT 1

B. II & IV

C.

II & III

D. I, II & III

STRUKTUR KEJURUTERAAN AWAM

LATIHAN

10. Yang berikut ialah faktor yang mempengaruhi pemilihan jenis bumbung KECUALI A. Ekonomik B. Nilai estetika

C. Bentuk bangunan D. Kegunaan bangunan D.

1.

Soalan Berstruktur

Padankan jenis asas jalur dengan kegunaannya. JenisAsasJalur

2.

Kegunaannya

1. Asas Jalur Biasa

A. Bangunan di atas tanah berkeupayaan galas rendah seperti tanah lembah, tanah liat lembut atau tanah tambak.

2. Asas Jalur Lebar

B. Bangunan di atas tanah berkelodak atau tanah liat yang cenderung mengembang atau mengecut mengikut kandungan lembapan.

3. Asas Jalur Dalam

C. Bangunan satu atau dua tingkat di atas tanah yang baik, kukuh dan tidak mengecut seperti tanah batu kelikir.

Labelkan bahagian-bahagian tangga.

a.

X

b.

c.

e.

∑N

d. 42o

g.

f.

h.

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

61 UNIT 1

LATIHAN E. Soalan Esei

1.

Terangkan prinsip pembinaan asas pad konkrit bertetulang.

2.

Nyatakan perbezaan antara lantai bawah padu dan lantai atas.

3.

Huraikan prinsip yang perlu dipatuhi di dalam pembinaan tangga bangunan.

4.

Terangkan prinsip pembinaan dinding panel.

5.

Lakarkan dan labelkan tetulang yang terdapat di dalam rasuk julur.

6.

Bincangkan faktor-faktor yang mempengaruhi pemilihan jenis bumbung bagi sesebuah bangunan.

7.

Tentukan tindak balas pada sokong dan lukis gambar rajah daya ricih dan momen lentur

pada Rajah S.7a hingga S.7d. 10 kN A

B

2m

3m

Rajah S.7a kN 4

kN 4

A

B

m

1

m

1

m

1

Rajah S.7b kN 5

kN 5

kN 5

A

B 1m

3m

Rajah S.7c 3 kN / m A

B

4m

Rajah S.7d

62 UNIT 1

STRUKTUR KEJURUTERAAN AWAM

SUMBER DAN BEKALAN AIR

OBJEKTIF UNIT 2

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Menyatakan keperluan air dalam kehidupan seharian. Menyatakan kitaran hidrologi dan sumber bekalan air. Menyatakan kaedah pengambilan air ke loji rawatan air. Menerangkan kitaran hidrologi. Menerangkan kaedah pengambilan air ke loji rawatan air. Menyatakan jenis bendasing dalam air. Menyatakan tujuan olahan air. Menyatakan proses olahan air. Menyatakan piawaian WHO untuk kualiti air. Menerangkan kaedah dan menghuraikan setiap proses olahan air. Menyatakan tujuan penyimpanan air dan tangki-tangki yang digunakan untuk menyimpan air. Menyatakan kaedah agihan air. Menyatakan sistem perpaipan dan faktor-faktor kehilangan turus di dalam paip. Menerangkan kaedah pengagihan air. Membandingkan sistem perpaipan. Mengaitkan faktor kehilangan turus dengan kaedah agihan air. Menyatakan komponen-komponen paip utama. Menyatakan jenis-jenis aliran. Menyatakan kadar aliran dalam paip, Q = Av. Menerangkan fungsi setiap komponen dalam paip utama. Menerangkan aliran lamina dan aliran gelora. Membuat pengiraan kadar alir di dalam paip.

2.1

Pengenalan Air ialah sumber semula jadi bumi yang paling berharga. Semua benda hidup bergantung kepada air. Air meliputi 75 peratus daripada permukaan bumi, dan badan manusia juga terdiri daripada 70 peratus air. Oleh yang demikian, air merupakan sumber yang mesti dilindungi daripada sebarang bentuk pencemaran. Dalam unit ini kita akan didedahkan kepada sumber-sumber, rawatan dan kaedah

TAHUKAH ANDA

Manusia perlu minum lebih kurang 8 gelas (2 liter) air sehari. Jumlah air yang diminum oleh 28 juta penduduk Malaysia ialah 56 000 000 liter air sehari.

pengagihan air kepada keperluan domestik, industri, pertanian, jana kuasa dan rekreasi. TAHUKAH ANDA

2.1.1

Keperluan Air

Semua hidupan di bumi seperti manusia, haiwan dan tumbuhan memerlukan air untuk terus hidup. Namun begitu, keperluan air adalah berbeza antara hidupan ini. Manusia memerlukan air bukan sahaja untuk hidup tetapi juga untuk melakukan pelbagai aktiviti yang berkaitan dengan kehidupan, seperti aktiviti perindustrian, pertanian, pengangkutan dan lain-lain lagi. Jadual 2.1 menunjukkan keperluan air dan fungsinya.

Secara purata keperluan domestik air di Malaysia ialah 300 liter sehari per orang. Antara kegunaan air adalah untuk mandi, memasak, mencuci pakaian, menyiram tanaman dan lain-lain keperluan domestik.

Jadual 2.1 Jenis keperluan dan fungsi air JenisKeperluan

Keterangan

Domestik

1. Penyediaan makanan, minuman, membersihkan badan, mencuci pakaian, kediaman, kenderaan, menyiram tanaman dan lain-lain. 2. Air untuk memadamkan api apabila berlaku kebakaran.

Industri

1. Bahan pemprosesan makanan, minuman, produk tekstil, kertas dan sebagainya. 2. Bahan pendingin untuksistem penyaman udaradan menyejukkan bahagian-bahagian mesin atau jentera. 3. Sumber untuk menjanakan wap. 4. Bahan pembersih bagi komponen-komponen industri, seperti mesin dan peralatan. 5. Bahantara pelupusan sisa industri.

Jana kuasa

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

1. Sumber untuk menjanakan wap sebagai bekalan tenaga. 2. Penjanaan kuasa elektrik melalui empanganhidro.

Tingkatan 5

65 UNIT 2

sambungan Jadual 2.1 JenisKeperluan

Keterangan 1. Membekalkan lembapan dalam tanah untuk keperluan tumbuhan 2. Menyejukkan tanah dan persekitaran supaya tumbuhan boleh membesar dan mengeluarkan hasil yang baik 3. Melembutkan tanah supaya kerja pembajakan menjadi lebih mudah 4. Mengairi sesuatu projek pertanian supaya tumbuhan tidak terjejas disebabkan musim kemarau pendek 5. Penternakan haiwan seperti lembu, kambing dan ayam untuk tujuan perdagangan, iaitu pengeluaran produk daging, susu dan telur

Pertanian

1. Tasik buatan untuk aktiviti berkayak, berenangdan memancing 2. Taman tema air yang menggunakan air sebagaibahan utama dalam aktiviti-aktiviti permainan seperti gelungsur air dan berenang 3. Tasik, sungai atau laut untuk memandu bot laju, permainan ski air dan memancing

Rekreasi

NOTA

• Penyejatanialah pertukaran bentuk air daripada cecair kepada wap.

Hidrologi ialah satu cabang sains yang mengkaji air dan kaitannya dengan bumi serta membincangkan sumber, kitaran, sifat dan hubungan air dengan persekitaran.

• Curahanialah proses pemindahan air dari atmosfera ke permukaan bumi dalam bentuk hujan, salji atau hujan batu.

yang berlaku dari permukaan bumi (iaitu tanah, laut, tasik dan sungai) ke atmosfera dan kembali semula ke bumi. Kitaran ini

• Sejat peluhan ialah kuantiti air yang dipindahkan dari tanah melalui proses perpeluhan tumbuhan (iaitu melalui akar, batang, dahan, ranting seterusnya daun).

Kitaran hidrologi ditakrifkan sebagai proses kitaran air

terjadi daripada proses semula jadi, iaitu apabila air tersejat dari

permukaan bumi lalu menjadi wap air. Seterusnya, wap air itu diangkut oleh angin ke atmosfera, dan kemudian disejukkan pada aras tinggi dan terpeluwap melalui proses pemeluwapan menjadi titisan air yang membentuk awan atau kabus. Dalam keadaan yang sesuai, titisan air akan menjadi bertambah besar sehingga tepu lalu turun semula ke permukaan bumi dalam bentuk curahan

• Penyusupanialah proses pengaliran air dari permukaan tanah ke dalam tanah.

(hujan atau salji). Curahan akan mengalir ke dalam sungai, tasik dan seterusnya ke lautan. Sebahagiannya akan menyusup ke dalam bumi dan sebahagian lagi dipintas di atas tumbuhan (daun dan batang) yang kemudiannya menyejat kembali ke atmosfera.

• Air larian permukaan ialah air yang mengalir di atas permukaan bumi. Tasik, sungai dan saliran

Air curahan yang menyusup ke dalam bumi sebahagiannya akan disedut oleh tumbuhan melalui akar dan dikembalikan ke

ialah perantara yang memindahkan air dari permukaan bumi ke laut. Terlalu banyak air larian permukaan akan menyebabkan banjir.

UNIT 2

Kitaran Hidrologi

• Pemeluwapanialah pertukaran bentuk air daripada wap kepada cecair (pemeluwapan berlawanan dengan penyejatan).

• Pintasanialah air curahan (hujan) yang jatuh ke atas tumbuhan dan terus menyejat dan kembali ke atmosfera tanpa bersentuh dengan bumi.

66

2.1.2

atmosfera melalui proses sejat peluhan. Kitaran ini akan terus berlaku tanpa batasan bagi mengitarkan air untuk kegunaan hidup di

permukaan bumi.Rajah 2.1 menunjukkan proses kitaran hidrologi.

SUMBER DAN BEKALAN AIR

pengangkutan wap air ke daratan

salji dan ais ai r

la ria n

matahari pemeluwapan

pemeluwapan pe rm uk aa n

curahan

curahan

sejat peluhan

wap air

pintasan

aras aliran air bumi

tasik/sungai

penyejatan

penyusupan aras air bumi

laut

Rajah 2.1 Kitaran hidrologi.

2.2

Sumber Bekalan air

Terdapat beberapa sumber bekalan air tetapi sumber bekalan utama terbahagi kepada dua, iaitu: a. Air permukaan b. Air bumi

2.2.1

Air Permukaan

Air permukaan ialah air yang terdapat di permukaan bumi seperti

tasik semula jadi, tasik buatan (waduk), sungai dan kolam. Air ini

kadangkala tercemar oleh aktiviti yang dijalankan oleh manusia. Oleh yang demikian, untuk menggunakannya, air ini perlulah melalui proses olahan terlebih dahulu. Namun begitu, jika sumber air tidak tercemar seperti di hulu sungai atau di pergunungan, air ini boleh digunakan dengan proses olahan yang paling minimum.

2.2.2

TAHUKAH ANDA

Air laut juga boleh digunakan untuk tujuan domestik, industri atau pertanian tetapi mestilah melalui proses penyulingan. Proses ini bertujuan membuang garam dalam air laut untuk mendapat bekalan air tawar. Banyak negara di kawasan kering seperti Arab Saudi menggunakan proses ini sebagai sumber alternatif mereka.

Air Bumi

Air bumi ialah air yang terdapat di dalam tanah sama ada berhampiran dengan permukaan atau jauh ke dalam tanah. Air bumi boleh dipam keluar dan dirawat untuk digunakan. Namun begitu, air bumi juga mudah tercemar jika permukaan atasnya dicemari dengan bahan toksik yang boleh meresap ke dalam tanah dan seterusnya mencemari air. Oleh yang demikian, sumber air bumi penting untuk dipelihara supaya boleh digunakan sebagai sumber alternatif jika air permukaan didapati tercemar ataupun kering pada musim kemarau. Jadual 2.2 menunjukkan sumber bekalan air.

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

TAHUKAH ANDA

Semua air akan mengalir ke satu tempat yang dikenali sebagai kawasan tadahan air.

67 UNIT 2

Jadual 2.2 Sumber bekalan air Jenis

Keterangan Sungai ialah saluran semula jadi yang mengalirkan air permukaan yang berpunca daripada hujan atau aliran air bumi. Sungai mempunyai aliran tinggi semasa musim hujan dan aliran rendah semasa musim kemarau. Jika air sungai melimpahi tebing berlakulah banjir.

Sungai

Tasik terbentuk apabila air bertakung secara semula jadi akibat aliran Tasik

dari tanah tinggi yang tersekat oleh topogra bumi. Biasanya tasik berair tawar, namun begitu terdapat juga tasik yang berair masin.

Waduk (Tasik Buatan)

Waduk ialah takungan air yang terhasil daripada pembinaan empangan. Waduk juga dikenali sebagai tasik buatan manusia dan digunakan untuk membekalkan air ke kawasan pertanian. Air dihantar ke loji untuk dirawat sebagai air bekalan. Waduk berfungsi sebagai penahan air sewaktu musim hujan bagi mengelakkan kawasan di sebelah hilir sungai mengalami banjir.

Mata Air

Mata air ialah punca air yangmengalir secara semula jadi di lereng-lereng bukit. Mata air berpunca daripada pertemuan antara lapisan telap dengan lapisan tidak telap apabila aras air bumi berada lebih tinggi daripada titik pertemuan tersebut. Rajah 2.2(a) menunjukkan kejadian mata air.

Kolam Penyusupan

Kolam penyusupan ialah kolam yang dibina untuk menakung air yang mengalir dari terowong penyusupan. Terowong ini dibina di dalam tanah atau bukit yang mempunyai dinding batu berliang. Air akan menyusup melalui dinding batu berliang dan mengalir ke dalam kolam penyusupan melalui alur aliran air yang disediakan di dalamnya. Rajah 2.2(b) menunjukkan terowong penyusupan.

lapisan telap

mata air

permukaan bumi aras air bumi

aras air bumi liang penyusupan

lapisan tidak telap

Rajah 2.2(a) Kejadian mata air

68 UNIT 2

alur aliran air

Rajah 2.2(b) Terowong penyusupan

SUMBER DAN BEKALAN AIR

2.3

Pengambilan Air ke Loji Rawatan Air

Kerja pengambilan air dilakukan setelah punca air dan titik pengambilan yang sesuai dipilih. Pengambilan air terbahagi kepada dua punca, iaitu: a. Pengambilan air permukaan b. Pengambilan air bumi

2.3.1

Pengambilan Air Permukaan

Tapak pengambilan air mestilah berada di kawasan yang mempunyai kualiti air yang baik dan kuantiti yang mencukupi sepanjang masa. Oleh yang demikian, tapak pengambilan air hendaklah jauh daripada punca pencemaran. Tapak pengambilan juga mesti mempunyai jalan masuk untuk memudahkan penyenggaraan peralatan dan kemudahan lain. Pengambilan air permukaan terbahagi kepada dua kaedah, iaitu: I. II.

I.

Muka sauk Pam

Muka Sauk

NOTA

Muka sauk ialah struktur pengambilan air yang dibina di tebing

sungai atau tebing waduk. Struktur muka sauk hendaklah kukuh dan stabil supaya pergerakan air yang membawa pelbagai bendasing terapung yang besar, seperti sisa-sisa penebangan kayu balak tidak merosakkan struktur tersebut. Muka sauk diletakkan penyaring kasar dan penyaring halus untuk memerangkap bendasing yang terdapat di dalam sungai. Air mengalir secara graviti ke dalam muka sauk ke kebuk pengepaman. Air mentah seterusnya dipamkan dari kebuk pengepaman ke loji rawatan air. Pintu masuk air pada muka sauk hendaklah dibina cukup besar supaya kuantiti air yang dipamkan mencukupi keperluan loji rawatan air, dan boleh digunakan semasa aliran rendah, misalnya ketika musim kemarau. Oleh itu, sempak perlu dibina bagi memastikan air boleh dipam sepanjang masa melainkan apabila sungai tidak

mempunyai air langsung. Rajah 2.3 menunjukkan struktur muka sauk pengambilan air dari sungai. Gambar foto 2.1 menunjukkan

Sempak ialah empangan kecil yang dibina merentangi sungai bagi tujuan menaikkan aras air sungai serta membuat pengukuran kadar aliran sungai.

Gambar foto 2.1 Muka sauk

muka sauk.

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

69 UNIT 2

kebuk pengepaman penyaring kasar

paip penghantar

arah aliran

aras air

pam

penyaring halus Rajah 2.3 Struktur muka sauk

II.

Pam

Pengambilan air secara terus melalui pam boleh dilakukan di waduk. Air waduk tidak mengandungi kandungan bendasing yang tinggi yang boleh merosakkan pam. Bendasing di dalam waduk telah mendap ke dasar waduk kerana aliran air yang perlahan di dalam waduk. Untuk pengambilan terus dengan pam, beberapa pam serta paip pengambilan yang saiznya bergantung kepada kadar pengambilan dibina dan dipasangkan kepada struktur pengambilan. Air seterusnya

dihantar ke loji rawatan air. Rajah 2.4 menunjukkan pengambilan air dari waduk secara graviti. Rajah 2.5 pula menunjukkan pengambilan air secara pam. paip penghantaran air mentah

injap sluis aliran ke loji pam

rumah injap empangan paip aras 1

struktur pengambilan

aras 2

aras air

aras 3 paip pengepaman

paip penghantaran

Rajah 2.4 Pengambilan air dari waduk secara graviti

70 UNIT 2

Rajah 2.5 Pengambilan air secara pam

SUMBER DAN BEKALAN AIR

2.3.2

Pengambilan Air Bumi NOTA

Air bumi adalah salah satu sumber air yang boleh digunakan untuk membekalkan air. Pengambilan air bumi dibuat jika sumber air permukaan sukar didapati ataupun air itu sudah teruk tercemar. Pengambilan air bumi terbahagi kepada dua, iaitu: I. II.

I.

Akuifer ialah strata di bawah permukaan bumi yang boleh menampung air.

Telaga cetek Telaga tiub NOTA

Telaga Cetek

Telaga cetek terdiri daripada telaga penyaring dan telaga batu kerikil

padat seperti ditunjukkan pada Rajah 2.6. Pengambilan air dari telaga cetek hanya dilakukan di tempat yang tidak terdapat sumber air permukaan yang berkualiti. Lubang akan dikorek sehingga sampai ke akuifer. Bahagian bawah selongsong yang terendam di dalam akuifer mempunyai liang-liang untuk memudahkan air

masuk ke dalam telaga. Selongsong kemudiannya dimasukkan ke dalam lubang. Bahagian luar selongsong yang terletak di dalam akuifer pula diletakkan batu-batu dan pasir bagi memudahkan pengaliran air.

Oksigen terlarut ialah kandungan oksigen yang terdapat di dalam air yang membekalkan oksigen kepada hidupan di dalam air, seperti ikan dan tumbuhan. Oksigen larut ke dalam air melalui proses larutan daripada kocakan air atau aruhan daripada angin ataupun udara.

Bahagian atas luar selongsong (atas aras air bumi) dikonkritkan untuk menghindarkan air tercemar mengalir masuk ke dalam telaga dan papak konkrit pula akan didirikan di atas permukaan bagi mengelakkan air tercemar bertakung berhampiran telaga. Telaga penyaring

Telaga batu kerikil padat papak konkrit

dinding konkrit selongsong

aras air bumi

penyaring

aras air bumi batu kerikil

NOTA

Air mineral ialah air yang dikeluarkan dari telaga tiub dan mempunyai kualiti yang baik. Air ini boleh terus dibotolkan dan dipasarkan setelah mendapat kebenaran pihak berkuasa.

NOTA

Dinding bahagian bawah selongsong mempunyai liang. Bahagian ini perlu dimasukkan di bawah aras air bumi.

akuifer liang

Rajah 2.6 Telaga cetek

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

71 UNIT 2

NOTA

• Akuifer terkurung ialah strata yang terletak di antara dua strata tidak telap air. • Telaga tiub di bawahpermukaan bumi juga dikenali sebagai telaga dalam.

LAMAN WEB

Anda boleh melayari laman web http://www.jmg.gov. my untuk mendapatkan makluma t berkait an pengambilan air bumi.

Air boleh dipamkan dari telaga dan dihantar ke loji rawatan air, seterusnya diagihkan kepada pengguna. Jumlah air yang diperlukan akan menentukan jumlah telaga yang perlu dikorek di kawasan

tersebut. Saiz telaga juga memainkan peranan bagi membekalkan kuantiti air yang dikehendaki.

Sesetengah telaga terletak di kawasan yang air buminya tidak tercemar. Air yang dipam dari telaga ini boleh diagihkan atau digunakan terus tanpa melalui proses rawatan kecuali dimasukkan klorin dengan dos yang sesuai bagi memastikan air tersebut bebas daripada kuman. Untuk kegunaan industri bukan makanan biasanya

air terus digunakan tanpa melalui proses rawatan. Rajah 2.7 menunjukkan jenis akuifer dan telaga. aras permukaan tanah

telaga tiub

telaga cetek

aras air bawah tanah

akuifer tak terkurung

akuifer terkurung strata tidak telap air Rajah 2.7 Jenis akuifer dan telaga

II.

Telaga Tiub

Pembinaan telaga tiub memerlukan kos yang lebih tinggi. Air yang dikeluarkan dari telaga tiub selalunya mempunyai kualiti yang baik dan boleh terus digunakan. Peralatan yang sesuai digunakan untuk mengorek sehingga sampai ke akuifer terkurung yang mungkin terletak beratus meter ke

dalam tanah. Salur paip dengan saiz yang sesuai akan dimasukkan ke dalam lubang yang dikorek untuk menjadikan telaga tiub. Lubang yang dikorek mestilah tegak untuk memudahkan

kemasukan batang paip tersebut. Salur paip yang akan dimasukkan ke dalam akuifer mestilah berliang untuk memudahkan air masuk ke dalam telaga.

72 UNIT 2

SUMBER DAN BEKALAN AIR

Salur paip lain yang tidak berliang di atas aras akuifer akan menahan kemasukan air dan bahan cemar lain ke dalam telaga. Salur

TAHUKAH ANDA

paip tersebut seharusnya mempunyai diameter luar yang sama dengan Antara penyakit yang diameter telaga supaya kedudukan tiub stabil dan kukuh di dalam tanah. disebarkan melalui air ialah taun, tifoid, disentri dan Dinding konkrit dibina untuk mengelakkan air cemar meresap cirit-birit. masuk ke dalam telaga. Papak konkrit pula dibina di permukaan tanah di sekeliling bahagian atas telaga bagi mengelakkan air permukaan memasuki telaga.

2.4

Olahan Air

Air hendaklah diolah sebelum digunakan. Proses olahan bergantung

kepada sifat air mentah tersebut. Sifat air mentah boleh dibahagikan kepada tiga kategori, iaitu sifat zikal, sifat kimia dan sifat biologi. Sifat-sifat yang dimiliki oleh air disebabkan oleh bendasing yang terdapat di dalamnya.

2.4.1

Jenis Bendasing dalam Air

Bendasing yang terdapat di air boleh dikategorikan kepada bendasing makro dan bendasing mikro. a.

Bendasing makro

Bendasing makro ialah bendasing kasar yang dapat dilihat. Contoh bendasing yang terdapat di air ialah sampah sarap, ranting kayu, daun makro dan lain-lain. b.

Bendasing mikro

Bendasing mikro pula ialah bendasing halus yang tidak dapat

dilihat oleh mata kasar. Contoh bendasing ialah kekeruhan yang disebabkan oleh zarah kelodak dan tanah yang dihanyutkan oleh air

sungai. Selain itu, pencemar air seperti bahan kimia dan bakteria juga merupakan bendasing mikro.

2.4.2

Tujuan Olahan Air

Sebelum boleh digunakan untuk kegunaan domestik dan industri, air hendaklah diolah untuk menyingkirkan pencemaran yang disebabkan oleh bendasing makro dan bendasing mikro. Proses olahan juga bertujuan menghapuskan bahan kimia, bau, rasa dan warna yang tidak menyenangkan di samping menghapuskan organisma seperti

NOTA

• Sifat zikal air mentah ialah kandungan bendasing dalam bentuk zikal (boleh dilihat, dirasa dan berbau seperti sampah, pasir, lumpur, daun, bangkai dan lain-lain) yang boleh mengubah rasa, warna, bau dan menyebabkan kekeruhan pada air. Kualiti zikal air boleh diukur dari segi warna, kekeruhan, rasa, bau, pepejal terampai dan pepejal terlarut. • Sifat kimia air mentah ialah kandungan bendasing berbentuk kimia organik atau tidak organik yang terdapat di air. • Sifat biologi air mentah ialah kandungan bendasing dalam bentuk organisma mikro yang terdiri daripada bakteria, virus, fungus, alga, protozoa dan lainlain. Organisma mikro ialah organisma yang terdapat di air yang tidak kelihatan oleh

bakteria dan virus yang boleh menyebabkan penyakit. Gambar foto 2.2

mata itu hanyakasar. bolehOrganisma dilihat dengan bantuan mikroskop.

menunjukkan loji rawatan air.

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

73 UNIT 2

LAMAN WEB

Anda boleh melayari laman web http://www. puncakniaga.com.my untuk mendapatkan maklumat lanjut tentang olahan air.

Pengambilan dari Sumber Air

Gambar foto 2.2 Loji olahan air Penyaringan

Pengudaraan

2.4.3

Proses Olahan Air

Rajah 2.8 menunjukkan carta alir proses olahan air bermula daripada proses pengambilan dari sumber air hingga ke penyesuaian

pH. Rajah 2.9 menunjukkan proses olahan air bermula daripada Pembauran Kimia

pengambilan air dari muka sauk hingga ke simpanan air terawat di dalam tangki simpanan untuk tujuan pengagihan. Proses olahan air juga ditunjukkan pada Lampiran II (a) dan Lampiran II (b).

Pengentalan dan Penggumpalan

Pengenapan

Penapisan

rumah pam

pembauran pengentalan dan kimia penggumpalan pengudaraan

muka sauk

enap cemar tangki pengenapan

sungai penyaringan

kebuk kersik

Pemuoridaan paip air terawat

Pembasmian Kuman

Penyesuaian pH

Rajah 2.8 Carta alir proses olahan air

74 UNIT 2

pemuoridaan, pembasmian kuman dan penyesuaian pH

penapisan

tangki pam air terawat

tangki simpanan

Rajah 2.9 Proses olahan air

SUMBER DAN BEKALAN AIR

I.

Penyaringan

Pintu air di muka sauk diletakkan penyaring untuk mencegah bendasing terapung, seperti sampah sarap, dahan kayu, plastik, tekstil, bangkai haiwan dan hidupan air daripada memasuki kebuk pengepaman yang boleh merosakkan peralatan mengepam. Penyaring kasar diletakkan untuk menyaring bendasing yang besar saiznya. Penyaring kasar dibuat daripada bar-bar keluli berdiameter 25 mm dan diletakkan berjarak 100 mm antara satu sama lain dan dipasang condong 30 o untuk memudahkan pembersihannya. Pembersihan boleh dilakukan secara manual atau mekanikal. Bendasing yang bersaiz besar akan tertahan di penyaring

ini. Rajah 2.10 menunjukkan penyaring kasar yang dipasang pada muka sauk untuk tujuan seperti yang telah dibincangkan. Penyaring halus pula dipasang selepas penyaring kasar untuk menyaring bendasing yang lebih halus yang terlepas daripada saringan penyaring kasar. Penyaring halus terdiri daripada jaring yang dipasang supaya zarah-zarah yang bersaiz lebih 5 mm

disekat daripada memasuki sistem pengepaman. Gambar foto 2.3 menunjukkan penyaring halus.

Selepas proses penyaringan, air melalui proses pembuangan kersik di dalam kebuk kersik. Kersik ialah batu-batu halus dan pasir yang terdapat dalam air yang perlu dimendapkan terlebih dahulu di dalam kebuk kersik. Kebuk kersik mempunyai saluran yang cukup panjang bagi membenarkan batu halus dan pasir untuk mendap sebelum sampai ke titik pengepaman. a. pandangan atas

penyaring kasar b. pandangan sisi penyaring kasar

Gambar foto 2.3 Penyaring halus

arah aliran 300

Rajah 2.10 Penyaring kasar

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

75 UNIT 2

NOTA

Kersik ialah bahan yang tidak mudah hancur, contohnya pasir, batu kerikil, ranting kayu, kaca dan bahan organik seperti kulit telur dan biji buah-buahan.

Kandungan kersik yang tinggi akan menyebabkan kerosakan pada pam dan seterusnya akan memerlukan kos yang tinggi untuk menyenggara pam-pam yang digunakan. Kebuk kersik dibersihkan secara manual atau mekanikal apabila terdapat banyak mendapan kersik.

II

Pengudaraan

Setelah pembuangan kersik dilaksanakan, air seterusnya melalui proses pengudaraan yang bertujuan: a. Meningkatkan kandungan oksigen terlarut dalam air, b. Menambahkan rasa segar kepada air,

c. Mengurangkan bau hidrogen sulda dalam air, dan

TAHUKAH ANDA

Aliran gelora ialah zarah air yang mengalir deras dalam pelbagai arah. Aliran gelora boleh diwujudkan dengan cara: • kipas • pam • lompatanhidraul • um venturi

d. Mengoksidakan bahan larut besi dan mangan kepada bentuk oksida besi dan mangan tidak larut. Bahan berbuku oksida yang terhasil akan dimendapkan melalui proses pemendapan. Terdapat banyak kaedah pengudaraan. Jadual 2.3 menunjukkan jenis pengudaraan air yang selalu digunakan di loji rawatan air, antaranya ialah: a. Pengudaraan percik b. Pengudaraan terjun c. Pengudaraan dulang bertingkat d. Pengudaraan resapan Loji rawatan air akan menggunakan salah satu kaedah pengudaraan yang sesuai.

Jadual 2.3 Jenis pengudaraan air Jenis

Keterangan

a. Pengudaraan Percik muncung penyembur

Air dipercikkan dari muncung ke atas dulang logam bertingkat. Air akan jatuh dari dulang atas ke dulang bawah yang sama saiznya dari liang-liang yang terdapat di atas dulang. Pengudaraan akan berlaku dari percikan dan jatuhan bertingkat di dalam dulang.

air mentah dulang bertingkat berliang air yang telah diudarakan

76 UNIT 2

SUMBER DAN BEKALAN AIR

sambungan Jadual 2.3 Jenis

Keterangan

b. Pengudaraan Terjun air mentah air yang telah diudarakan

Air akan dialirkan melalui takungan bertangga dan air diudarakan melalui aliran gelora yang terhasil daripada terjunan. Gambar foto 2.4 menunjukkan pengudaraan terjun.

takungan air

c. Pengudaraan Dulang Bertingkat air yang telah diudarakan

dulang bertingkat

Air mentah dipam melalui saluran paip tegak ke dulang kecil di bahagian yang paling atas. Air akan jatuh ke atas dulang-dulang yang lebih besar dibawahnya secara berterusan. Gambar foto 2.5 menunjukkan pengudaraan dulang bertingkat. Perudaraan air berlaku semasa air jatuh dari dulang ke dulang.

air mentah

takungan air

d. Pengudaraan Resapan gelembung udara muncung resapan

Pengudaraan resapan dilakukan di dalam tangki. Udara diresapkan melalui paip berliang yang dibekalkan dengan udara mampat dan oksigen akan terlarut ke dalam air apabila udara mampat dilepaskan melalui paip berliang tersebut.

udara paip udara

takungan air

udara diresapkan

Gambar foto 2.4 Pengudaraan terjun

Gambar foto 2.5 Pengudaraan dulang bertingkat

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

77 UNIT 2

III.

Pembauran Kimia

NOTA

Flum venturiialah penggentingan pada saluran terbuka yang menyebabkan aliran gelora berlaku di atasnya.

Bahan kimia dicampurkan kepada air mentah selepas proses pengudaraan. Bahan kimia dicampurkan di dalam saluran yang membawa air daripada proses pengudaraan ke proses pengentalan. Bahan pengental yang biasa digunakan ialah aluminium sulfat Al2(SO4)3 atau alum, ferik klorida FeCl 3 dan ferik sulfat Fe2(SO4)3.

Bahan kimia pengental dicampurkan di um venturi. Aliran gelora pada um venturi akan memastikan bahan kimia bercampur sepenuhnya di dalam air. Tujuan pembauran kimia adalah untuk menyediakan agen pengentalan bagi memerangkap bendasing

mikro yang terdapat di air. Gambar foto 2.6 menunjukkan proses pembauran kimia.

NOTA

Masa tahanan ialah masa yang diperlukan bagi sesuatu isipadu air berada di dalam sesebuah tangki atau bekas sebelum dikeluarkan.

Gambar foto 2.6 Proses pembauran kimia

IV.

Pengentalan dan Penggumpalan

Proses pengentalan ialah pembentukan bahan berbuku daripada partikel halus yang melibatkan tindakan cas-cas negatif dan positif. Pengentalan terjadi apabila ion-ion aluminium A1 2+ atau ion-ion Fe2+ bercas positif dan partikel koloid yang bercas negatif saling tarik menarik dan bercantum untuk membentuk bahan berbuku. Proses pengentalan dan pengumpalan berlaku dalam sebuah tangki bersesekat. Terdapat dua jenis tangki bersesekat iaitu:i. Tangki pengentalan dan pengumpalan hidrodinamik aliran atas-bawah dan kiri-kanan. ii. Tangki pengentalan dan pengumpalan mekanikal.

Alum (Aluminium sulfat) atau tawas bertindak sebagai agen pengentalan yang membolehkan zarah-zarah halus seperti tanah liat, koloid, gel dan emulsi bercantum dan membentuk bahan berbuku. Bahan berbuku yang terbentuk seterusnya akan memerangkap zarah-zarah kecil yang lain, membesar, semakin bertambah berat dan seterusnya mendap ke dasar tangki.

Setelah bahan berbuku terbentuk, proses seterusnya ialah

proses penggumpalan. Penggumpalan ialah proses penyatuan bahan berbuku halus yang terbentuk daripada proses pengentalan.

78 UNIT 2

SUMBER DAN BEKALAN AIR

Penggumpalan diperlukan bagi membentuk bahan berbuku yang lebih besar dan berat supaya boleh dienapkan semasa proses pengenapan nanti. Proses ini berlaku dalam keadaan aliran menyeluruh yang perlahan dan masa tahanan tidak kurang daripada 30 minit. Untuk mendapatkan aliran menyeluruh dan masa tahanan yang diperlukan, air dialirkan melalui tangki pengentalan dan penggumpalan hidrodinamik yang dipasang sesekat aliran atas-

bawah atau aliran kiri-kanan. Rajah 2.11 menunjukkan tangki pengentalan dan penggumpalan hidrodinamik aliran atas-bawah. Tangki pengentalan dan penggumpalan mekanikal menggunakan

penggaul mekanikal yang diputar pada kelajuan rendah. Rajah 2.12 menunjukkan tangki mengentalan dan penggumpalan mekanikal. penggaul elektrik sesekat penggaul perlahan

NOTA

Kedua-dua jenis tangki bersesekat mempunyai fungsi yang sama, iaitu memberi masa pembentukan bahan berbuku supaya bahan berbuku itu menjadi lebih besar dan lebih berat untuk memudahkan proses pengenapan di dalam tangki pengenapan. Pencampuran menyeluruh juga boleh didapati dengan menggunakan mekanikal yang diputar perlahan untuk mengelakkan bahan berbuku yang terbentuk pecah kembali.

injap berhenti ke tangki pengenapan

air mentah kebuk pengentalan dan penggumpalan

Rajah 2.11 Tangki pengentalan dan penggumpalan hidrodinamik aliran atas-bawah

penggaul elektrik

pemutar elektrik kelajuan rendah

injap berhenti air mentah

ke tangki pengenapan penggaul mekanikal

Rajah 2.12 Tangki pengentalan dan penggumpalan mekanikal

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

79 UNIT 2

Untuk menghasilkan pengentalan yang baik, nilai pH hendaklah dalam julat 4.6 hingga 6.0. Pengentalan dipercepatkan dengan kehadiran pepejal terampai yang boleh menjadi nukleus

(pusat) pembentukan bahan berbuku. Biasanya debu, tanah liat halus dan silika teraktif dimasukkan ke dalam air untuk membantu pembentukan bahan berbuku dan seterusnya pengentalan. Pemilihan bahan pengental bergantung kepada kos, mudah diperoleh, keberkesanannya, masa pembauran dan pengentalan serta jenis kotoran yang hendak disingkirkan.

Selepas pembentukan bahan berbuku, air dialirkan ke NOTA

Selain daripada tangki pengenapan segi empat aliran mendatar, terdapat dua jenis lagi tangki pengenapan, iaitu:

tangki pengenapan untuk proses pengenapan bahan berbuku

yang terbentuk dalam proses pengentalan. Gambar foto 2.7 menunjukkan pembentukan bahan berbuku dalam tangki pengentalan dan penggumpalan.

• Tangki bulat aliran jejarian Air mentah dari tangki pengentalan dimasukkan ke bahagian tengah tangki dan mengalir ke tepi tangki. Pepejal bahan berbuku akan mengenap ke dasar tangki yang membentuk enap cemar dan dibersihkan oleh pengikis mekanikal dari semasa ke semasa, iaitu apabila

Gambar foto 2.7 Pembentukan bahan berbuku dalam tangki pengentalan dan penggumpalan

ketebalan enap cemar telah bertambah. • Tangki aliran menaik Tangki ini menggunakan tiub pengenapan yang dipasang sendeng pada bahagian atas tangki. Apabila air mengalir melalui tiub pengenapan tersebut, pepejal bahan berbuku akan mengenap di dalam tiub. Air bersih akan mengalir ke atas untuk masuk ke dalam saluran yang dipasangkan di atas permukaan air untuk disalurkan dan dihantar ke proses penapisan.

80 UNIT 2

V.

Pengenapan

Tujuan proses ini adalah untuk mengurangkan pepejal terampai air. Pepejal bahan berbuku yang terbentuk daripada proses pengentalan

dan penggumpalan akan dienapkan oleh tarikan graviti. Saiz bahan berbuku akan menentukan jangka masa yang diperlukan untuk pepejal tersebut mengenap ke dasar tangki. Jangka masa tahanan yang lebih lama diperlukan untuk bahan berbuku mengenap ke dasar tangki jika saiznya lebih kecil. Bahan berbuku yang mengenap akan membentuk enap cemar yang perlu dikeluarkan dari semasa ke semasa supaya tidak menjejaskan isi padu tangki. Tangki pengenapan terbahagi kepada dua, iaitu: a. Tangki pengenapan segi empat aliran mendatar satu tingkat b. Tangki pengenapan segi empat aliran mendatar dua tingkat

SUMBER DAN BEKALAN AIR

a. Tangki pengenapan segi empat aliran mendatar satu tingkat Tangki segi empat aliran mendatar satu tingkat lazim digunakan kerana operasinya yang mudah dan berkesan. Air masuk melalui paip dari satu hujung dan keluar di hujung yang satu lagi. Bahan berbuku mendap ke bawah lalu membentuk enap cemar yang perlu

disingkirkan dari semasa ke semasa. Rajah 2.13 (a) menunjukkan tangki pengenapan segi empat aliran mendatar satu tingkat. injap kawalan saliran enap cemar saluran air dirawat ke penapis aras air arah

saluran air masuk dari tangki pengentalan dan penggumpalan

alira n

air disalurkan ke penapis enap cemar enap cemar dikeluarkan

saluran enap cemar

Rajah 2.13 (a) Tangki pengenapan segi empat aliran mendatar satu tingkat

b. Tangki pengenapan segi empat aliran mendatar dua tingkat Untuk tangki jenis bertingkat, ruang dua tingkat membolehkan panjang tangki dikurangkan tetapi masih mempunyai kesan yang serupa. Bahan berbuku akan mengenap ke dasar tangki lalu membentuk enap cemar yang perlu disingkirkan dari semasa ke semasa dengan menggunakan pengikis enap cemar yang

dioperasikan secara mekanikal. Rajah 2.13 (b) menunjukkan tangki pengenapan segi empat aliran mendatar dua tingkat. injap kawalan saliran enap cemar saluran air dirawat ke penapis aras air air disalurkan ke penapis

saluran air masuk dari tangki pengentalan dan penggumpalan

pengenapan tingkat atas pengenapan tingkat bawah enap cemar

bukaan agihan saluran enap emar

Rajah 2.13(b) Tangki pengenapan segi empat aliran mendatar dua tingkat

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

81 UNIT 2

NOTA

Air yang telah melalui proses pengenapan masih mengandungi bahan-bahan terampai halus dan mungkin juga warna, bau dan bakteria.

Untuk operasi optimum, tangki pengenapan hendaklah mempunyai ciri-ciri aliran yang tenang supaya pepejal bahan berbuku yang kecil mudah mengenap dan pepejal bahan berbuku yang telah

mendap tidak terampai semula. Gambar foto 2.8 menunjukkan tangki pengenapan, manakala Gambar foto 2.9 menunjukkan saluran keluar air dari tangki pengenapan.

Gambar foto 2.8 Tangki pengenapan

VI.

Gambar foto 2.9 Saluran keluar air dari tangki pengenapan

Penapisan

Penapisan bertujuan menyingkirkan bahan terampai yang tidak terenap semasa proses pengenapan. Proses ini dilakukan dengan mengalirkan air dari tangki pengenapan melalui media penapis, iaitu pasir atau bahan-bahan lain yang boleh memerangkap pepejal terampai. Dua kaedah penapisan yang lazim digunakan dalam rawatan air secara konvensional ialah: a. Penapis pasir cepat b. Penapis tekanan

a.

Penapis Pasir Cepat

Penapis pasir cepat ialah penapis pasir yang menggunakan daya graviti untuk mengalirkan air melaluinya. Penapis ini sangat popular kerana keberkesanannya menuras air. Air ditapis pada kadar 5 – 10 meter padu per meter persegi per jam (m 3/m2/jam). Media penapisnya

terdiri daripada lapisan pasir (60 – 80 mm tebal) dan batu kerikil (40 – 70 mm tebal). Penapis ini juga mudah dikendalikan serta memerlukan penyenggaraan yang minimum, iaitu media penapisnya

(pasir dan batu kerikil) perlu dibasuh apabila media penapis tersumbat oleh kotoran. Rajah 2.14 menunjukkan penapis pasir cepat.

82 UNIT 2

SUMBER DAN BEKALAN AIR

tangki simpanan air basuh aras air semasa menapis air daripada tangki pengenapan

aras air semasa pembasuhan

kebuk alur masuk paip air pembasuh

salur utama pasir air yang ditapis

batu kerikil

Rajah 2.14 Penapis pasir cepat

Pembersihan media penapis dilakukan dengan mengalirkan campuran air dan udara secara bertentangan dengan arah aliran tapisan. Proses ini dikenali sebagai proses basuhan balik. Dalam proses ini campuran air dan udara dialirkan ke dalam tangki penapis melalui bahagian bawah lapisan media penapis. Aliran air dan udara akan menyebabkan kotoran tertanggal daripada media penapis dan

dialirkan keluar oleh air basuhan. Gambar foto 2.10 menunjukkan pelepasan udara untuk menanggalkan kotoran dari media penapis

dan Gambar foto 2.11 menunjukkan air basuhan dari pelepasan udara disalirkan keluar.

Gambar foto 2.10 Pelepasan udara untuk menanggalkan kotoran dari media penapis

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

Gambar foto 2.11 Air basuhan dari pelepasan udara disalirkan keluar

83 UNIT 2

b.

Penapis Tekanan

Penapis tekanan mempunyai susun atur yang sama seperti penapis pasir cepat, tetapi dalam kaedah ini penapis dipasang di dalam tangki kedap udara yang membolehkan tekanan dikenakan ke atas air. Apabila dikenakan tekanan, kadar penapisan dapat ditingkatkan sehingga 15 m3/m2/jam. Hal ini dapat meningkatkan pengeluaran Gambar foto 2.12 Penapis tekanan pugak

air tetapi kos operasi bertambah. Gambar foto 2.12 dan Rajah 2.15 menunjukkan penapis tekanan pugak, manakala Rajah 2.16 menunjukkan penapis tekanan ufuk. saluran air masuk lurang

ruang pemeriksaan injap air masuk aras air

tangki kedap udara

media penapis

air mentah pasir batu kerikil

ruang air bersih

aliran air basuhan

injap air keluar

muncung pelepas udara paip pengagihan udara

paip air bersih

tapak konkrit

Rajah 2.15 Penapis tekanan pugak

VII.

Rajah 2.16 Penapis tekanan ufuk

Pemfluoridaan

Selepas proses penapisan, air akan dicampur uorida bagi tujuan mencegah kerosakan gigi kepada pengguna, terutama dalam

kalangan kanak-kanak. Kepekatan uorida yang dibenarkan ialah antara 0.6 – 0.8 mg/ℓ. Bahan kimia yang digunakan untuk tujuan ini ialah sodium silikon uorida (Na2SiF6).

VIII. NOTA

Serbuk mengandungi klorin yang digunakan ialah sodium hipoklorit (NaOCl).

84 UNIT 2

Pembasmian Kuman

Selepas melalui proses penapisan, air masih belum boleh digunakan. Hal ini demikian kerana, bakteria yang terdapat dalam air tidak dapat disingkirkan. Oleh itu, pembasmian kuman perlu dilakukan. Terdapat membasmi kuman yang di boleh dilakukan kepada air.banyak Namun,cara kaedah yang lazim digunakan loji rawatan air adalah dengan menggunakan klorin.

SUMBER DAN BEKALAN AIR

Agen klorin atau sebatian klorin sama ada dalam bentuk pepejal, cecair ataupun gas dimasukkan ke dalam air yang telah ditapis mengikut dos yang ditentukan.

NOTA

Kandungan klorin dalam air sebanyak 0.05 – 0.2 mg/ℓ diperlukan untuk memastikan pembasmian kuman tetap berlaku jika terdapat kebocoran dalam sistem penghantaran air kepada pengguna.

NOTA

Gambar foto 2.13 Tangki simpanan cecair klorin

IX.

Penyesuaian pH

Biasanya dos klorin yang dibenarkan dalam proses pembasmian kuman ialah antara 1.0 – 3.0 miligram per liter.

Penyesuaian nilai pH perlu dilakukan bagi memastikan tahap

keasidan air agar selamat untuk diminum. Air yang berasid (nilai pH rendah) akan menyebabkan kakisan kepada paip agihan. Oleh yang demikian, penyesuaian pH perlu dilakukan kepada air untuk mengelakkan kakisan dalam saluran paip. Kakisan kepada paip penghantaran yang dibuat daripada logam akan menyebabkan kerosakan yang teruk kepada sistem paip dalam jangka masa panjang. Oleh itu, kakisan hendaklah dikawal supaya paip penghantaran boleh bertahan lebih lama dan menjimatkan kos operasi. Kehadiran ion hidrogen dalam kepekatan yang tinggi akan menyebabkan air berasid dan seterusnya menyebabkan kadar

• Apakah bahan lain yang sesuai digunakan untuk membuat paip agihan bagi mengelakkan kakisan? • Apakah nilai pH bagi air yang telah dirawat?

kakisan meningkat. Salah satu sebab kepekatan ion hidrogen yang tinggi dalam air ialah kepekatan kandungan karbon dioksida terlarut

yang tinggi. Untuk mengatasi masalah ini, kapur terhidrat Ca(OH)2 dimasukkan mengikut nisbah tertentu untuk meneutralkannya. Kapur terhidrat bertindak dengan karbon dioksida untuk membentuk kalsium bikarbonat seperti berikut:

Ca(OH)2 + 2CO2 = Ca(HCO3)2

Guru bersama-sama murid melawat ke loji rawatan air. Perhati, lakar, catat dan rakamkan gambar semua proses yang terlibat seperti yang diterangkan oleh wakil jurutera loji tersebut. Sila patuhi peraturan keselamatan di loji rawatan air. Murid diminta menyediakan laporan yang ringkas berserta gambar selepas rawatan tersebut.

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

85 UNIT 2

2.4.4 LAMAN WEB

Anda boleh melayari laman web http://www.who.int/ health-top-ics/drinkingwater/en/untuk mendapatkan maklumat lanjut tentang piawaian air minuman.

TAHUKAH ANDA

Pertubuhan Kesihatan Sedunia atau World Health Organisation (WHO) yang membuat polisi, peraturan dan piawaian yang berkaitan kesihatan penduduk dunia.

Kualiti Air

Air yang telah dirawat hendaklah mencapai Piawaian Kualiti Air Minuman yang telah ditetapkan di peringkat antarabangsa oleh Pertubuhan Kesihatan Sedunia atau World Health Organisation

(WHO). Semua parameter yang telah ditentukan dalam piawaian hendaklah dipatuhi. Air minuman yang tidak mematuhi piawaian yang ditetapkan dianggap air yang tidak selamat. Pematuhan kepada piawaian ditentukan dengan menguji sampel air yang telah dirawat. Ujian air biasanya dijalankan di Makmal Jabatan Kimia atau makmal-makmal swasta yang diiktiraf. Antara parameter utama yang diuji ialah kandungan logam seperti aluminium, arsenik, kadmium, merkuri, ferum dan kandungan kimia tak organik seperti ammonia, nitrat, nitrit, sulfat, klorida, bromat dan lain-lain.

2.5

Pengagihan Air

Selepas dirawat, air akan disalurkan ke tangki-tangki simpanan untuk diagihkan kepada pengguna. Sistem pengagihan amat penting kerana melaluinya air diagihkan kepada pengguna dalam keadaan bersih, selamat dan mencukupi. FIKIRKAN

• Senaraikan mineral yang terdapat dalam sebotol air mineral. • Apakah faktor yang menyebabkan pengguna menggunakan alat penapis air di premis mereka?

2.5.1 I.

Penyimpanan Air

Tujuan penyimpanan air

Tujuan penyimpanan air adalah untuk mengimbangi kadar alir yang tidak seragam antara kadar permintaan dan bekalan. Jika tangki simpanan tidak disediakan, paip akan mengalami tekanan tinggi semasa permintaan rendah yang boleh mengakibatkan kerosakan LAMAN WEB kepada sistem paip agihan. Begitu juga apabila permintaan tinggi, rangkaian paip mungkin tidak dapat membekalkan air secukupnya Anda boleh melayari laman kerana tekanan menjadi terlalu rendah di dalam paip agihan. web http://www.syabas. com.my dan http://www.saj. Penggunaan tangki simpanan adalah sangat penting kerana com.my untuk mendapatkan apabila permintaan tinggi, air akan dialirkan keluar dari tangki maklumat lanjut berkenaan sistem agihan air di negara kita. simpanan ke tempat pengagihan pada kadar yang diperlukan. Pada waktu permintaan rendah, air akan mengalir memasuki tangki simpanan untuk disimpan dan diagihkan kembali pada waktu permintaan tinggi. Oleh yang demikian, penggunaan tangki simpanan dapat membekalkan air pada kadar yang seragam dan mengurangkan kerosakan dalam sistem agihan.

86 UNIT 2

SUMBER DAN BEKALAN AIR

II.

Jenis tangki simpanan

Tangki simpanan juga dikenali sebagai tangki agihan, kerana selain menyimpan air, tangki ini juga berfungsi mengagihkan air kepada pengguna. Lazimnya, tangki simpanan diletakkan pada aras yang lebih tinggi dari kawasan bekalan bagi memastikan tekanan yang diperlukan untuk pengagihan mencukupi sehingga ke kawasan yang paling jauh dari tangki simpanan. Tangki simpanan dibina daripada pelbagai jenis bahan. Bahan-bahan yang biasa digunakan untuk tangki ialah konkrit,tangki keluli,simpanan. kaca gentian dan plastik. Jadualmembina 2.4 menunjukkan jenis-jenis

Jadual 2.4 Jenis tangki simpanan JeniTsangki

Fungsi

a. Tangki Simpanan Loji

Menyimpan air yang telah dirawat di loji rawatan sebelum disalurkan untuk diagihkan kepada pengguna melalui tangki pengimbang dan tangki perkhidmatan

b. Tangki Pengimbang

Menerima bekalan air bersih dan mengagihkan kepada satu atau beberapa tangki perkhidmatan. Tangki pengimbang juga perlu menyimpan bekalan air dalam kuantiti yang banyak. Muatan minimum ialah 450 m3 dan maksimum 9000 m3

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

87 UNIT 2

JeniTsangki

Fungsi

c. Tangki Perkhidmatan

Tangki perkhidmatan ialah tangki yang membekalkan air yang diterima dari tangki pengimbang untuk diagihkan kepada kawasan agihan seperti kawasan perumahan atau perindustrian. Terdapat pelbagai bentuk tangki perkhidmatan seperti bentuk cendawan, silinder dan segi empat Tangki bentuk cendawan

Tangki bentuk silinder

Tangki segi empat

Perhatikan jenis-jenis tangki perkhidmatan yang anda temui. Kenal pasti jenis-jenis tangki tersebut. Lakar bentuk dan catatkan jenis tangki.

2.5.2

Kaedah Agihan

Setelah melalui proses rawatan, air yang disimpan di dalam tangki simpanan diagihkan melalui sistem agihan. Agihan air boleh dilakukan dengan kaedah:

I. Graviti II. Pam III. Pam dan takungan

NOTA

Bahan yang biasa digunakan untuk membuat paip pengagihan ialah simen asbestos, keluli dan HDPE.

Berikut ialah ciri-ciri umum sistem agihan air: • • •

•

•

Sistem agihan air dapat membekalkan air bersih yang mencukupi. Sistem agihan hendaklah berkesan. Sistem perpaipan mampu membekalkan air secara berterusan dengan penyenggaraan yang minimum. Bahan yang digunakan untuk paip agihan hendaklah tahan lasak dan tidak mendatangkan kesan buruk jangka panjang kepada pengguna.

Sistem agihan hendaklah ekonomik dari segi reka bentuk, susun atur dan pembinaan.

Rajah 2.17 (a), (b) dan (c) menunjukkan kaedah agihan air kepada pengguna. Jadual 2.5 menunjukkan kelebihan dan kekurangan bagi setiap kaedah agihan air.

88 UNIT 2

SUMBER DAN BEKALAN AIR

a. Kaedah graviti

dari loji rawatan air

tangki simpanan/ tangki agihan tangki perkhidmatan

aliran secara graviti

kawasan yang dibekalkan air

b. Kaedah pam kawasan yang dibekalkan air

dari loji rawatan air

tangki simpanan/ tangki agihan

aliran secara pam pam air

c. Kaedah pam dan takungan tangki perkhidmatan kawasan yang dibekalkan air

dari loji rawatan air

tangki simpanan/ tangki agihan pam air

Rajah 2.17Kaedah agihan air kepada pengguna

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

89 UNIT 2

Jadual 2.5 Ciri, kelebihan dan kekurangan sistem perpaipan agihan air Kaedah

Ciri •

it i v a r G

•

•

Loji rawatan air terletak pada aras yang lebih tinggi daripada kawasan bekalan

Kawasan agihan berada sama aras atau lebih tinggi daripada aras tangki simpanan

Kelebihan •

•

Tidak menggunakan pam justeru menjimatkan kos operasi dari segi penggunaan elektrik dan penyenggaraan pam Boleh membekalkan air ke kawasan yang lebih tinggi

Kekurangan •

•

•

•

Air dipamkan terus ke kawasan agihan

m a P •

•

•

n a g n u k a T n a d m a P

•

•

Sebahagian air dipam ke kawasan agihan dan sebahagiannya ke tangki perkhidmatan yang diletakkan di kawasan yang lebih tinggi daripada kawasan bekalan. Air yang disimpan di dalam tangki perkhidmatan akan diagihkan semasa permintaan tinggi pada waktu puncak. Pada masa permintaan rendah (waktu malam), air disimpan di dalam

•

•

•

Sangat ekonomik kerana proses pengepaman beroperasi pada kadar yang tetap. Pam yang beroperasi pada kadar yang tetap akan menghasilkan kecekapan yang tinggi serta kurang kos penyenggaraan. Kerosakan pada paip dan sistem agihan juga dapat dikurangkan

•

Jika kawasan bekalan terletak terlalu rendah berbanding loji rawatan air, tekanan di dalam paip menjadi terlalu tinggi. Hal ini menjejaskan kaedah agihan dan menyebabkan paip mudah rosak Bekalan air akan terputus apabila bekalan elektrik terputus Tekanan di dalam paip akan menjadi tinggi pada masa permintaan rendah (waktu malam) dan akan menyebabkan kerosakan paip Sistem ini memerlukan kawalan dan khidmat senggaraan yang kerap bagi memastikan bekalan air sentiasa berada pada tahap optimum Kos operasi tinggi untuk penyenggaraan pam dan sistem agihan Tiada kekurangan yang ketara

tangki perkhidmatan untuk diagihkan pada waktu puncak keesokan harinya

90 UNIT 2

SUMBER DAN BEKALAN AIR

2.5.3

Sistem Perpaipan

Bagi membekalkan air kepada pengguna, satu rangkaian paip perlu

dipasang bagi tujuan pengagihan. Rangkaian paip lazimnya ditanam di dalam tanah bersebelahan jalan raya. Pemasangan paip dilakukan di tepi jalan raya kerana tidak terdapat sebarang halangan di atasnya dan juga dapat memudahkan kerja yang melibatkan pemasangan dan senggaraan paip jika berlaku kerosakan. Oleh yang demikian kos pengendalian dapat dikurangkan. Terdapat beberapa jenis sistem rangkaian paip pengagihan air yang digunakan. Pemilihan sistem perpaipan bergantung kepada bentuk muka bumi kawasan agihan air. Kawasan agihan air terbahagi kepada kawasan bandar, taman perumahan, perindustrian dan kampung.

Sistem perpaipan terdiri daripada rangkaian paip dan injap, iaitu: Paip utama Paip yang membawa bekalan air dari loji rawatan ke tangki pengagihan atau terus ke kawasan agihan. Air boleh dihantar ke kawasan agihan secara langsung tanpa melalui tangki simpanan sekiranya kedudukan loji rawatan lebih tinggi daripada kawasan agihan. Panjang paip utama bergantung kepada jarak air yang perlu dibekalkan.

I.

II.

III.

NOTA

• Pemilihan jenis sistem perpaipan bagi sesebuah bandar atau taman perumahan perlu mengambil kira faktor kos dan keberkesanan pengagihan. • Dua atau lebih cantuman sistem perpaipan boleh digunakan.

Paipyang cawangan Paip disambungkan secara terus kepada paip utama untuk pengagihan air ke kawasan industri atau taman perumahan. Paip cabang

Cabang paip dari paip cawangan untuk mengagihkan air secara individu ke sesebuah rumah, bangunan, kilang dan paip bomba. Meter dipasangkan kepada paip ini bagi mengukur kadar penggunaan air yang digunakan oleh pelanggan. IV.

Injap Diperlukan untuk mengawal kadar aliran air, memberhentikan aliran air, melepaskan udara yang terperangkap di dalam paip, mengimbangi tekanan di dalam paip dan membuang kotoran di dalam paip.

Antara sistem perpaipan yang digunakan ialah sistem hujung mati, sistem grid dan sistem jejarian. Jadual 2.6 menunjukkan sistem perpaipan agihan air serta kelebihan dan kekurangan.

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

91 UNIT 2

Jadual 2.6 Sistem perpaipan agihan air serta kelebihan dan kekurangan SistemPerpaipanAgihanAir a. Sistem Hujung Mati

Kelebihan •

•

•

paip utama paip cawangan

Mudah dan murah pemasangannya

Kekurangan •

Mudah membuat sambungan jika bekalan baharu diperlukan Kos pemasangan rendah kerana panjang paip adalah minimum jika dibandingkan dengan sistem lain

•

paip cabang •

Contoh: Penempatan luar bandar

b. Sistem Grid

•

•

paip utama paip cawangan

•

•

paip cabang

•

Semua hujung paip disambung antara satu sama lain

•

Sesuai digunakan dalam kawasan perumahan Air mengalir dalam pelbagai arah, tiada air tergenang

Oleh sebab air hanya mengalir satu hala, maka kerosakan pada satu bahagian dalam sistem ini akan menjejaskan bekalan air ke bahagian yang lain Tekanan air tidak dapat ditingkatkan terutama apabila air diperlukan semasa kebakaran Enapan akan terkumpul pada paip hujung mati dan memerlukan injap salir keluar untuk membuang enapan Kos pemasangan yang tinggi dan sukar direka bentuk kerana banyak menggunakan batang paip, injap dan sambungan

Bekalan tidak terputus apabila penyenggaraan dilakukan Tekanan sentiasa terkawal

Contoh: Penempatan taman perumahan

c. Sistem Berjejarian

•

paip cawangan paip utama

•

Air diagihkan dari tangki agihan dan perkhidmatan secara berjejarian ke kawasan bekalan. Oleh itu, bekalan sentiasa diperoleh pada tekanan yang tetap

•

Melibatkan kos yang tinggi kerana perlu menyediakan banyak tangki agihan dan injap

Penyenggaraan pada satu paip agihan tidak mengganggu agihan air ke kawasan lain

paip cabang tangki perkhidmatan

Contoh: Penempatan taman perumahan

92 UNIT 2

SUMBER DAN BEKALAN AIR

2.5.4

Faktor Kehilangan Turus dalam Paip

Faktor-faktor kehilangan turus atau tenaga di dalam paip semasa menyalurkan air untuk agihan kepada pengguna ialah: I. Perbezaan saiz paip II. Pertukaran arah aliran air

III. Geseran IV. Perbezaan aras

I.

Perbezaan Saiz Paip

Perbezaan saiz antara paip daripada besar kepada kecil atau daripada kecil kepada besar akan menyebabkan kehilangan turus. Namun begitu, kehilangan turus ini dikategorikan sebagai kehilangan

turus kecil. Rajah 2.18 menunjukkan pertukaran saiz paip yang menyebabkan kehilangan turus tersebut.

a. Perubahan saiz paip daripada besar kepada kecil

b. Perubahan saiz paip daripada kecil kepada besar

Rajah 2.18 Pertukaran saiz paip yang menyebabkan kehilangan turus

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

93 UNIT 2

II.

Pertukaran Arah Aliran Air

Pertukaran arah aliran di dalam paip akan menyebabkan kehilangan turus. Walaupun kehilangan ini juga dikategorikan sebagai kehilangan turus kecil, pertukaran arah yang banyak dalam sistem paip agihan akan menyebabkan jumlah kehilangan turus menjadi

ketara. Rajah 2.19 menunjukkan contoh-contoh pertukaran arah aliran yang terdapat dalam sistem paip agihan.

a. Siku 90o

b. Siku 45o

c. Siku T

Rajah 2.19 Contoh-contoh pertukaran arah aliran

III.

Geseran

Kehilangan turus di dalam paip merupakan punca utama kehilangan tenaga yang diakibatkan oleh geseran antara air dan permukaan dalam paip. Istilah turus dalam unit ini disamakan dengan tenaga. Oleh sebab terdapat kekasaran pada permukaan dalam paip, maka geseran antara air dan permukaan dalam paip akan menukarkan tenaga kepada tenaga haba. Oleh itu, tenaga yang terdapat dalam aliran akan berkurangan dan faktor inilah yang menyumbang kepada kehilangan tenaga di dalam paip. Kehilangan turus disebabkan geseran ialah kehilangan tenaga utama di dalam paip. Paip yang terlalu panjang akan menyebabkan kehilangan turus yang tinggi dalam sistem paip, manakala paip yang mempunyai diameter yang besar pula dapat mengurangkan kehilangan turus.

IV.

Perbezaan Aras

Apabila disalurkan dari tempat tinggi ke tempat yang lebih rendah melalui paip agihan, air akan mengalami kehilangan turus disebabkan

94 UNIT 2

SUMBER DAN BEKALAN AIR

geseran, perbezaan saiz dan pertukaran arah. Jumlah kehilangan turus tersebut adalah sama dengan perbezaan aras dari permukaan

air di dalam tangki ke titik paling rendah tempat pengagihan. Rajah 2.20 menunjukkan kehilan gan turus yang dialami melalui perbezaanras. a aras air A

tangki perkhidmatan

H

kehilangan turus pada siku 45o C

D

kehilangan turus pada siku 90o

kehilangan turus disebabkan oleh geseran dalam paip

E

F

B

kehilangan turus disebabkan oleh perubahan saiz paip

Rajah 2.20 Kehilangan turus melalui perbezaan arah, aras dan saiz

Jumlah kehilangan turus, H = (Kehilangan disebabkan oleh geseran di antara kedudukan B) + (Kehilangan disebabkan oleh pertukaran arah dan aras di E) + (Kehilangan turus disebabkan oleh pertukaran saiz di F)

2.6

Komponen Paip Utama

Komponen utama sistem perpaipan bekalan air ialah injap-injap seperti injap berhenti, pili bomba dan injap pelepas udara.

2.6.1

Fungsi Injap

Fungsi utama injap adalah untuk mengawal kuantiti dan arah aliran. Kebanyakan injap dibuka dan ditutup secara manual. Injap yang bersaiz besar pula memerlukan kuasa elektrik atau sistem hidraulik untuk pengoperasiannya.

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

95 UNIT 2

I.

TAHUKAH ANDA

Meter air juga merupakan komponen paip utama. Meter air penting untuk mengukur kuantiti air. Penggunaan meter air membolehkan Pihak Berkuasa Air menganggar bayaran bagi perkhidmatan yang diberikan.

Injap Berhenti

Injap berhenti berfungsi memberhentikan aliran air di dalam paip. Injap ini dipasangkan di seluruh sistem paip bagi membolehkan sebahagian sistem paip diasingkan apabila kerja penyenggaraan atau pembaik pulih hendak dilakukan. Injap berhenti terdiri daripada dua jenis injap, iaitu: a. Injap sluis b. Injap get

a.

Injap Sluis

Injap sluis yang lazim digunakan ialah injap sluis berbibir. Injap sluis berbibir hendaklah bertukup dan pusingan penutupan injap mengikut arah jam. Injap ini dipasang pada jarak setiap 1.5 km dan juga

di persimpangan. Gambar foto 2.14 menunjukkan injap sluisberbibir.

Gambar foto 2.14 Injap sluis berbibir

b.

Injap Get

Injap get mengandungi cakera yang bergerak ke atas dan ke bawah pada sudut tepat mengikut arah aliran air. Pada keadaan terbuka penuh, cakera disimpan di dalam tukup di atas paip, manakala dalam keadaan tertutup, cakera diturunkan dan diketatkan ke dalam alur cakera. Injap ini banyak digunakan untuk sistem paip dalam loji

rawatan air dan rumah pam. Gambar foto 2.15 menunjukkan injap get.

Gambar foto 2.15 Injap get

96 UNIT 2

SUMBER DAN BEKALAN AIR

II.

Pili Bomba

Pili bomba merupakan kaedah utama untuk mendapatkan air bagi memadamkan kebakaran. Terdapat dua jenis pili bomba yang digunakan, iaitu: a. Pili bomba sama rata yang terletak di bawah aras tanah b. Pili bomba bertiang yang terletak di atas aras tanah Dari segi penggunaan, pili bomba bertiang lebih mudah digunakan dan dicari semasa berlaku kebakaran berbanding dengan pili bomba sama rata yang diletakkan di dalam kebuk bata atau kebuk besi tuang di bawah aras tanah. Lokasi pili sama rata mesti ditandakan bagi memudahkan pencarian ketika berlaku kebakaran.

Gambar foto 2.16 (a) menunjukkan pili bomba bertiang dan Gambar foto 2.16 (b) pili bomba sama rata.

a) Pili bomba bertiang

b) Pili bomba sama rata

Gambar foto 2.16 Dua jenis pili bomba yang digunakan untuk memadamkan kebakaran

III.

Injap Pelepas Udara

Tujuan utama memasang injap pelepas udara adalah untuk melepaskan udara yang mungkin terperangkap di dalam suatu bahagian paip, terutama pada aras yang tinggi. Udara yang terkumpul di dalam paip akan menghalang aliran dengan mengecilkan luas berkesan keratan paip. Injap pelepas udara juga berfungsi membenarkan udara masuk ke dalam paip apabila paip perlu dikosongkan. Hal ini

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

97 UNIT 2

dapat mengelakkan berlakunya keadaan hampagas dan seterusnya merosakkan paip. Injap dipasang pada jarak 1 km antara satu sama lain. Terdapat dua jenis injap pelepas udara, iaitu:

a. Injap pelepas udara oris tunggal b. Injap pelepas udara oris berkembar Gambar foto 2.17 (a) dan Gambar foto 2.17(b) menunjukkaninjap pelepas udara oris tunggal danberkembar, manakala Gambarfoto 2.18 pula menunjukkan pemasangan paip pelepas udara kepada paip.

Gambar foto 2.17 (a) Injap pelepas udara oris tunggal

Gambar foto 2.17 (b) Injap pelepas udara oris berkembar

Gambar foto 2.18 Pemasangan injap pelepas udara kepada paip

98 UNIT 2

SUMBER DAN BEKALAN AIR

2.7

Aliran Bendalir

Air yang mengalir di dalam paip mengalami kehilangan turus melalui geseran dengan permukaan dalam paip dan sebab-sebab lain yang telah dibincangkan sebelum ini. Dalam topik berikutnya, akan diterangkan jenis-jenis aliran dan kiraan kadar alir yang melalui sesebuah paip.

2.7.1 Jenis Aliran Aliran di dalam paip boleh dibahagikan kepada tiga jenis, iaitu: I. Aliran lamina II. Aliran gelora III. Aliran peralihan Jenis-jenis aliran dipengaruhi oleh halaju aliran, kelikatan dan ketumpatan bendalir dan garis pusat paip. Namun, dalam unit ini hanya membincangkan tentang aliran lamina dan aliran gelora.

I.

Aliran Lamina

Aliran lamina ialah aliran kumin bendalir yang bergerak dalam satu garisan yang selari antara satu sama lain. Halaju aliran ini sangat

perlahan. Rajah 2.21 menunjukkan gambaran aliran lamina.

Garisan selari pergerakan kumin

Rajah 2.21 Aliran lamina di dalam paip

II.

Aliran Gelora

Aliran gelora ialah aliran kumin bendalir yang memperoleh tenaga kinetik yang tinggi dan teruja lalu bergerak dalam arah yang tidak menentu. Kumin bendalir tidak lagi berada dalam arah pergerakan

yang teratur seperti yang ditunjukkan pada Rajah 2.22.

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

99 UNIT 2

Garisan selari berpecah

Rajah 2.22 Aliran gelora dalam paip

2.7.2 Aliran di dalam Paip Kebanyakan aplikasi hidraulik dalam kejuruteraan awam melibatkan

pergerakan air di dalam paip (aliran di bawah tekanan). Bagi NOTA

Kadar aliran sungai (Q) ialah isi padu air yang mengalir merentasi satu keratan sungai dalam masa yang ditentukan. Ukuran ini dibuat dalam sebutan unit meter padu per saat (m3/s), atau meter padu per hari (m3/ hari) atau liter per saat ( ℓ/s), atau liter per hari (ℓ/ hari).

mengukur isi padu air yang mengalir melepasi sesuatu titik bagi satu unit masa yang ditentukan, istilah kadar alir digunakan. Kadar alir, Q diukur dengan menggunakan unit isi padu per unit

masa, iaitu meter padu per saat (m 3/s) atau meter padu per minit (m3/min) atau meter padu per jam (m 3/jam). Halaju, v ialah ukuran yang penting dalam aliran. Halaju diukur dengan membandingkan masa yang diambil oleh satu jisim bendalir

melalui jarak tertentu. Halaju diukur dengan unit (m/s) atau (m/min) atau (m/j). Kadar alir seperti yang diterangkan di atas mempunyai hubungan dengan halaju dan luas keratan rentas aliran seperti berikut:

v m/s

A m2

v=d/t v = halaju aliran, m/s d = sesaran, m t = masa, s

Kadar alir = luas keratan rentas aliran x halaju aliran Q=Ax v Q = kadar alir, m 3/s A = luas keratan aliran, m 2 v = halaju aliran, m/s

100 UNIT 2

SUMBER DAN BEKALAN AIR

CONTOH 1 Kirakan kadar alir yang melalui sebatang paip bergaris pusat 100 mm mengalir penuh dengan halaju aliran 10 m/s. A m2 D = 100 mm

v = 10 m/s

Penyelesaian:

[100 mm = 0.1 m]

Kadar alir = luas keratan rentas aliran × halaju aliran

Q=A×v

π D2

Q=

4

m2 × 10 m/s

π(0.1)2

Q=

m ×210 m/s

= 0.079 m

3

/s

4

CONTOH 2 Kirakan garis pusat sebatang paip yang mengalirkan air 50 000 m 3/hari dengan halaju 5 m/s. A m2 Q = 50 000 m3 / hari

D

Penyelesaian: Kadar alir = luas keratan rentas aliran × halaju aliran Q=A×v (i) Masukkan nilai Q = 50 000 m3/hari dan v = 5 m/s dalam persamaan (i)

π 2 50 000 m3 = D ×5m 24 × 60 × 60 s 4 s 5 4

πD2 =

50 000 24(60)(60) 4×

D=

[

50 000 24 × 60 × 60

3

[ms

2

π × 5 ms = 0.384 m

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

101 UNIT 2

CONTOH 3

Rajah di bawah menunjukkan sebatang paip yang mengalirkan air dengan kadar 0.079 m3/s dan halaju 10 m/s.

D Hitung garis pusat D, paip itu.

Q = Av A = Q V 3 A = 0.079 m /s 10 m/s A = 0.0079m2 2 A = πD 4

D 2 = A x4

π

2 D2 = 0.0079 m x4

π

D2 = 0.01 D = 0.01 D = 0.1m

CONTOH 4

Rajah di bawah menunjukkan sebatang paip berdiameter 120 mm. 120 mm

Hitungkan kadar alir air yang melalui paip itu jika halaju air ialah 10 m/s.

Q =Av 2 Q = πD x 10 4

Q = π(0.12)2 x 10 4 Q = 0.11 m3/s

102 UNIT 2

SUMBER DAN BEKALAN AIR

RUMUSAN 1.

Keperluan air untuk kesejahteraan hidup manusia di muka bumi adalah untuk aktiviti domestik, industri, pertanian, jana kuasa dan rekreasi.

2.

Kitaran hidrologi ialah proses kitaran air yang berlaku dan melibatkan penyejatan, pemeluwapan, curahan, larian permukaan, air bumi, penyusupan, pintasan dan sejat peluhan.

3. Sumber bekalan air boleh didapati daripada sumber air permukaan seperti sungai, tasik dan waduk, manakala air bumi seperti mata air dan kolam penyusupan. 4.

Air bumi juga boleh diambil dengan menggunakan telaga cetek atau telaga tiub.

5.

Air yang diambil daripada sumber air mestilah dirawat terlebih dahulu sebelum digunakan untuk kegunaan domestik atau industri.

6.

Proses olahan yang dijalankan di loji rawatan air bermula dengan pengambilan air daripada sumber air melalui muka sauk dengan menggunakan pam atau aliran graviti.

7.

Tujuan olahan air adalah untuk menyingkirkan bendasing makro dan bendasing mikro di dalam air.

8.

Proses olahan air melibatkan penyaringan, pengudaraan, pembauran kimia, pengentalan

dan penggumpalan, pengenapan, penapisan, pemuoridaan, pembasmian kuman dan penyesuaian pH. 9.

Kualiti air yang telah dirawat hendaklah mematuhi piawaian WHO untuk air minuman.

10. Air yang telah dirawat dihantar ke tangki penyimpanan sebelum diagihkan kepada pengguna. 11. Agihan air kepada pengguna dilakukan dengan kaedah graviti, kaedah pam serta kaedah pam dan takungan.

12. Sistem perpaipan terdiri daripada sistem hujung mati, sistem grid dan sistem berjejarian. 13. Kehilangan turus di dalam paip disebabkan oleh geseran, perbezaan saiz paip, pertukaran arah dan perbezaan aras. 14. Komponen utama sistem paip agihan ialah injap berhenti, iaitu injap sluis dan injap get, injap pelepas udara dan pili bomba. 15. Kadar alir di dalam paip boleh diukur dengan menggunakan formula Q = Av. 16. Jenis aliran di dalam paip ialah aliran lamina dan aliran gelora.

LATIHAN A.

Isi tempat kosong dengan jawapan yang betul.

1.

Air meliputi

2.

Manusia memerlukan air untuk keperluan

3.

Hidrologi ialah satu cabang sains yang berkaitan dengan kitaran

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

peratus daripada permukaan bumi.

Tingkatan 5

,

dan

. di atas muka bumi.

103 UNIT 2

LATIHAN 4.

Kawasan yang mengumpulkan hujan dan mengalirkannya ke sungai terdekat dikenali sebagai .

5.

Air yang mengalir di dalam sungai dan air yang terdapat di dalam tasik dikenali sebagai air .

6.

Air dari sungai untuk tujuan rawatan diambil melalui satu struktur pengambilan yang dikenali sebagai .

7.

Air sungai yang diambil untuk tujuan rawatan mesti melalui proses saringan untuk

8.

menyaring bendasing dan bendasing Air bumi dikeluarkan dari bumi melalui

9.

. .

Tujuan klorin dimasukkan ke dalam air semasa proses olahan adalah untuk menghapuskan di dalam air.

10. Nyatakan dua jenis tangki pengenapan dalam proses olahan air. a. b. 11. Agihan air bersih kepada pengguna boleh dilakukan melalui tiga jenis sistem perpaipan, iaitu: a. b. c. 12. Kehilangan tenaga utama di dalam paip disebabkan oleh

.

13. Dua jenis injapdigunakan untuk memberhentikan aliran di dalam paip, iaitu injap dan injap . 14. Dua jenis aliran di dalam paip dikenali sebagai aliran

dan aliran

.

15. Nyatakan formula yang digunakan untuk mengukur kadar alir di dalam paip.

B. Tandakan BETUL ( √ ) atau SALAH ( X ). 1.

Kawasan tadahan ialah kawasan tempat air hujan mengalir ke dalam tanah.

2.

Penyejatan ialah pertukaran bentuk air daripada wap kepada cecair.

3.

Penyusupan ialah proses pengaliran air dari permukaan tanah ke dalam tanah.

4. Sumber air permukaan terdiri daripada air sungai, tasik dan waduk. 5.

Bekalan air yang didapati di pergunungan boleh digunakan tanpa melalui proses olahan.

6.

Air sungai yang diambil untuk tujuan bekalan air tidak perlu melalui proses olahan. Air yang didapati daripada sumber telaga tiub boleh digunakan terus setelah dirawat dengan rawatan yang minimum.

7.

104 UNIT 2

SUMBER DAN BEKALAN AIR

LATIHAN

8. Sifat air terbahagi kepada tiga kategori, iaitu sifat zikal, kimia dan biologi. 9.

Bendasing mikro ialah sampah sarap seperti ranting kayu, kertas, botol plastik dan bangkai.

10. Fungsi pengudaraan adalah untuk menambah kandungan karbon dioksida dalam air. 11. Kehilangan tenaga utama di dalam paip yang mengalirkan air disebabkan oleh geseran antara air dan permukaan dalam paip. 12. Injap berhenti digunakan untuk memberhentikan aliran air di dalam paip supaya kerja senggaraan boleh dilakukan. 13. Aliran lamina ialah aliran kumin bendalir yang bergerak dalam arah tidak seragam. 14. Injap berhenti terdiri daripada injap sluis dan injap get. C. Soalan Aneka Pilihan

1. Antara berikut, aktiviti yang manakah paling banyak menyumbang kepada pencemaran air?

A. Aktiviti perindustrian

C. Aktiviti riadah

B. Aktiviti pertanian

D. Aktiviti bersukan

2. Bekalan air bersih diperlukan untuk kegunaan domestik kerana A. Air bersih diperlukan untuk minuman, membasuh pakaian dan memasak B. Air bersih diperlukan untuk membersihkan saliran perbandaran

C. Air bersih diperlukan untuk memadamkan api jika berlaku kebakaran D. Air bersih diperlukan untuk pembuatan barang-barang keperluan harian

3. A. Air diperlukan dalam perindustrian kegunaan berikutminuman, KECUALItekstil dan kertas Sebagai bahan pemproses dalamuntuk pembuatan makanan, B. Sebagai bahan pendingin untuk menyejukkan udara C. Untuk aktiviti berkayak, berenang dan permainan air D Sebagai sumber bekalan wap untuk menjana tenaga 4. Kawasan tadahan air ialah kawasan yang sensitif dan hendaklah dipelihara daripada

pencemaran berikut KECUALI A. Pencemaran disebabkan air sisa domestik yang dibuang terus ke dalam sungai B. Pencemaran disebabkan sisa toksik daripada industri

C. Pencemaran udara D. Pencemaran sisa pepejal 5. Dalam kitaran hidrologi, air curahan yang jatuh di atas tumbuhan terus menyejat dan kembali ke atmosfera diistilahkan sebagai

A. Penyejatan B. Sejatpeluhan

C. Pintasan D. Penyusupan

6. Air dari telaga tiub boleh digunakan terus setelah dirawat secara minimum kerana

A. Air tidak tercemar

C. Air separuh tercemar

B. Air sungai tercemar

D. Airnya jernih

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

105 UNIT 2

LATIHAN 7. Penyaringan dan pembuangan kersik menyingkirkan A Pencemar udara B. Bakteria dan kelodak tanah

C. Sampah sarap dan pasir D. Gas yang larut ke dalam air 8. Tujuan olahan air adalah seperti berikut KECUALI A. B.

Menyingkirkan bau dan warna Menyingkirkan kuman dan organisma mikro

C. Menyingkirkan oksigen D.

Menyingkirkan bahan pencemar kimia

9. Proses pengentalan dan penggumpalan dalam olahan air melibatkan perkara berikut

KECUALI A. B.

Alum bertindak sebagai agen pengentalan zarah halus seperti tanah liat, koloid, dan emulsi untuk bercantum dan membentuk bahan berbuku Proses pengentalan melibatkan tarikan cas negatif dan cas positif yang bercantum membentuk bahan berbuku

C. Proses penggumpalan ialah proses pencantuman bahan berbuku kecil menjadi bahan D.

berbuku yang lebih besar dan berat Proses pengentalan dan penggumpalan berlaku dalam keadaan aliran yang deras dan gelora

10. Sistem pam dan takungan ialah sistem yang paling berkesan kerana A. Tidak menggunakan pam, justeru itu menjimatkan tenaga elektrik B. Membekalkan air ke kawasan yang tinggi sahaja

C. Pam tidak digunakan sepanjang masa D.

Boleh mengagihkan air ke semua kawasan tanpa mengira kedudukan kawasan yang tinggi atau rendah

D. Soalan Berstruktur

1. Labelkan proses-proses a hingga e rajah kitaran hidrologi di bawah.

b. ai rl

a. ar ia n

pe rm uk aa n

c.

aras aliran air bumi

d.

wap air

e. tasik/sungai

aras air bumi

106 UNIT 2

laut

SUMBER DAN BEKALAN AIR

LATIHAN

2. Tuliskan proses-proses rawatan air pada rajah di bawah.

c.

d.

e.

b.

a. sungai

paip air jernih

g. h. i.

f.

tangki agihan

saluran air jernih

3. Lengkapkan rajah penapis pasir cepat di bawah.

e.

f. a.

b.

d. c.

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

107 UNIT 2

LATIHAN E.

Soalan Esei

1.

Huraikan proses penyaringan, pembuangan kersik dan pengudaraan dalam olahan air.

2.

Dengan bantuan rajah, huraikan tiga kaedah pengudaraan air mentah.

3.

Bincangkan proses pengentalan dan penggumpalan dalam olahan air.

4.

Dalam proses pengenapan, terdapat dua jenis tangki pengenapan yang digunakan. Huraikan proses pengenapan dalam kedua-dua tangki tersebut.

5.

Huraikan proses penapisan air dengan menggunakan kaedah penapis pasir cepat.

6.

Mengapakah air yang telah melalui proses olahan perlu dimasukkan klorin sebelum air tersebut diagihkan kepada pengguna?

7.

Nyatakan kelebihan dan kekurangan sistem perpaipan hujung mati, grid dan jejarian dengan bantuan lakaran rajah.

8.

Buat lakaran rajah untuk menunjukkan kaedah agihan air yang menggunakan sistem graviti, sistem pam serta sistem pam dan takungan.

9.

Nyatakan kelebihan dan kekurangan sistem graviti, sistem pam serta sistem pam dan takungan.

10. Nyatakan dan huraikan empat unsur penting dalam sistem perpaipan.

11. Bincangkan faktor yang menyebabkan kehilangan turus (tenaga) di dalam paip. 12. Nyatakan jenis-jenis injap serta fungsinya dalam sistem agihan air. 13. Kirakan kadar alir melalui sebatang paip bergaris pusat 100 mm dengan halaju air dalam paip ialah 10 m/s. 14. Jika 12 meter padu airdialirkan melalui sebatangpaip bergaris pusat 50cm dalam masa 7 saat, kirakan kadar alir dan halaju air dalam paip tersebut.

108 UNIT 2

SUMBER DAN BEKALAN AIR

UNIT

3

SISTEM PEMBERSIHAN

OBJEKTIF UNIT 3

•

Menyatakan kepentingan sistem pembersihan.

•

Menyatakan fungsi dan ciri sistem paip lekapan, lurang, sistem paip salir, kebuk pemeriksaan dan pembetung awam.

•

Menyatakan prinsip pemasangan paip salir.

•

Menyatakan jenis paip salir.

•

Menyatakan kaedah pembetung awam.

•

Menerangkan prinsip pemasangan paip salir.

•

Menerangkan ujian bagi paip salir.

•

Menerangkan fungsi lurang dan kebuk pemeriksaan.

•

Menerangkan kaedah saliran pembetung awam.

•

Mengenal pasti penggunaan lurang dan kebuk pemeriksaan.

•

Mengenal pasti kaedah saliran pembetung awam.

•

Menyatakan keperluan rawatan kumbahan.

•

Menyatakan kaedah rawatan kumbahan.

•

Menyatakan ciri tangki septik.

•

Menerangkan kaedah rawatan kumbahan.

•

Mengenal pasti penggunaan kaedah rawatan kumbahan.

3.1

Pengenalan Sistem pembersihan merupakan satu sistem yang menyalirkan kumbahan daripada bangunan ke loji rawatan kumbahan atau tangki

septik. Rawatan terhadap kumbahan akan dijalankan di loji rawatan atau tangki septik sebelum dilepaskan ke persekitaran. Sistem

sanitasi yang berkesan diperlukan kerana sebahagian besar najis dan air sisa dari bangunan akan disalirkan ke persekitaran. Najis dan air sisa yang tidak disalirkan dan dirawat dengan sempurna akan mencemarkan sumber air seperti air bumi, sungai dan kawasan tadahan air. Najis dan air sisa perlu disalirkan dari bangunan ke tangki septik atau loji rawatan kumbahan. Oleh itu, satu sistem paip saliran yang

SELEMBAR SEJARAH

Bukti arkeologi telah menunjukkan kewujudan tandas curah serta sistem saliran najis yang daripada tanah liatdiperbuat penduduk Greek, 200 tahun sebelum Masihi.

terdiri daripada paip lekapan dan paip salir diperlukan. Rajah 3.1 menunjukkan sebahagian daripada sistem sanitasi dari bangunan.

jaring paip bolong

paip salir air hujan

pembetung air sisa

pembetung air permukaan

paip lekapan paip salir

kebuk pemeriksaan lurang

aras bumi

Rajah 3.1 Sistem sanitasi dari bangunan

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

111 UNIT 3

Sebagai rakyat kepada negara yang mempunyai wawasan, FIKIRKAN

Huraikan kesan kepada rakyat dan persekitaran jika sistem pembersihan tidak esien.

jurutera awam perlu merancang dan melaksanakan sistem pembersihan dengan baik. Hal ini selaras dengan hasrat kerajaan menyediakan sistem sanitasi najis dan air sisa yang berkualiti bagi mengekalkan dan memperbaiki lagi tahap kesihatan dan persekitaran.

Rajah 3.2 menunjukkan carta aliran najis dan air sisa melalui sistem pembersihan untuk disalirkan semula ke persekitaran.

PENTING

Bangunan Pemeliharaan kebersihan air di sungai-sungai dalam negara kita merupakan tanggungjawab bersama.

Najis dan air sisa Lekapan najis

Lekapan air sisa

Najis

Airsisa

Paip pembersihan/ Sistem perpaipan

Loji rawatan kumbahan

Air yang telah dirawat

Persekitaran Rajah 3.2 Carta aliran najis dan air sisa LAMAN WEB

Anda boleh melayari laman web http://www.iwk.com.my untuk mendapatkan maklumat lanjut tentang sistem rawatan kumbahan di negara kita.

Najis dan air sisa merupakan bahan buangan yang tercemar dari kawasan kediaman, komersial dan industri. Najis dan air sisa juga dikenali sebagai kumbahan. Kumbahan sebahagian besarnya mengandungi air dan hanya sebahagian kecil

pepejal. Rajah 3.3 menunjukkan peratusan kandungan kumbahan.

112 UNIT 3

SISTEM PEMBERSIHAN

Kumbahan (Najis dan Air Sisa)

FIKIRKAN

Air (99.9%)

Apakah bahan-bahan cemar yang terdapat dalam kumbahan dan mengapakah kumbahan tidak boleh disalirkan terus ke dalam sungai?

Pepejal (0.1%)

Rajah 3.3 Peratusan kandungan air dan pepejal dalam kumbahan

Najis dan air sisa yang tidak dirawat dengan sempurna akan menyebabkan pencemaran kepada persekitaran. Pencemaran berlaku apabila najis dan air sisa dibuang terus ke sungai tanpa melalui

sistem rawatan yang sempurna. Rajah 3.4 menunjukkan penyaliran najis dan air sisa yang bermula dari bangunan ke sungai atau laut setelah dirawat di loji rawatan kumbahan.

FIKIRKAN

Mengapakah kandungan kumbahan banyak mengandungi air sisa?

Bangunan rumah

Lekapan sanitari

Paip lekapan dan paip salir

Pembetung awam

Tangki septik

Loji rawatan kumbahan

Sungai/laut

Rajah 3.4 Penyaliran najis dan air sisa dari bangunan ke sungai atau laut.

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

113 UNIT 3

3.2

Sistem Pembetungan Najis dan Air Sisa

Pengumpulan najis dan air sisa perlu dilakukan secara sistematik dengan menggunakan lekapan sanitari. Lekapan sanitari ini dilengkapi dengan tap air untuk tujuan bersuci. Lekapan sanitari terdiri daripada lekapan najis dan lekapan air sisa. Jenis lekapan sanitari ditunjukkan

pada Rajah 3.5.

Lekapan Sanitari

LekapanNajis

LekapanAirSisa

Tandas

Dulang Pancuran

Urinal

Tandas

Tandas

Cangkung

Duduk

Sinki

Jenis Magna Jenis Papak

Jenis Kandang

Besen Basuh

Jenis Sitz

Tab Mandi

Jenis Penjuru

Jenis Mangkuk

Rajah 3.5 Jenis lekapan sanitari dalam bangunan

I.

Lekapan Najis Lekapan najis dalam bangunan biasanya terdiri daripada: a. b.

114 UNIT 3

Tandas Urinal

SISTEM PEMBERSIHAN

a.

Tandas i. Tandas duduk ii. Tandas cangkung

Gambar foto 3.1 menunjukkan contoh tandas.

i. Tandas duduk ii. Tandas cangkung Gambar foto 3.1 Contoh tandas

b.

Urinal i. Jenis papak ii. Jenis kandang iii. Jenis mangkuk

Gambar foto 3.2 menunjukkan contoh tiga jenis urinal.

i. Jenis papak

ii. Jenis kandang

iii. Jenis mangkuk

Gambar foto 3.2 Tiga jenis urinal

II.

Lekapan Air sisa

Air sisa dari bangunan ditakrif sebagai air yang telah digunakan

tetapi tidak dicemari oleh air najis. Contohnya air basuhan hasil daripada aktiviti seperti mencuci pakaian, berwuduk, mandi dan mencuci pinggan mangkuk. Lekapan air sisa terbahagi kepada empat jenis, iaitu: a. b.

Dulang pancuran Tab mandi

c. Singki d.

Besen basuh

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

115 UNIT 3

Gambar foto 3.3 menunjukkan contoh dulang pancuran dan tab mandi.

a. Dulang pancuran b.Tab mandi Gambar foto 3.3 Dulang pancuran dan tab mandi

Gambar foto 3.4 pula menunjukkan contoh singki dan besen basuh.

c. Singki d. Besen basuh Gambar foto 3.4 Singki dan besen basuh.

Sistem pembetungan najis dan air sisa ialah suatu sistem saliran

PENTING

Pembuangan sampah seperti sisa makanan dan tuala wanita ke dalam mangkuk tandas akan menjejaskan sistem sanitasi.

116 UNIT 3

yang menyalirkan najis dan air sisa dari lekapan sanitari ke loji rawatan kumbahan. Najis dan air sisa dari lekapan sanitari disalirkan melalui paip lekapan sama ada secara berasingan atau secara gabungan. Kaedah penyaliran najis dan air sisa bergantung kepada jenis sistem paip lekapan yang digunakan. Paip lekapan ialah paip yang membawa sama ada air sisa, najis atau gabungan kedua-duanya. Paip lekapan najis dan air sisa ini terdiri daripada paip cabang, paip tumpu dan paip bolong. Paip bolong dipasang pada paip tumpu najis supaya proses pengudaraan lancar. Najis dan air sisa di dalam bangunan dikumpulkan dengan menggunakan lekapan sanitari. Lekapan sanitari direka bentuk supaya boleh menerima, mengumpulkan dan menyalirkan najis dan air sisa. Lekapan air sisa terdiri daripada besen basuh, singki, dulang pancuran dan tab mandi.

SISTEM PEMBERSIHAN

Jadual 3.1 menunjukkan rangkaian paip dalam sistem pembentungan najis dan air sisa. Jadual 3.1 Rangkaian paip dalam sistem pembentungan najis dan air sisa

Sistem Paip Lekapan

Sistem Paip Salir

i. Sistem dua paip

i. Sistem berasingan

ii. Sistem satu paip

ii. Sistem gabungan

iii. Sistem paip tumpu

iii. Sistem berasingan separa

Paip lekapan merangkumi rangkaian paip yang dipasang pada bangunan. Paip salir ialah paip yang dipasang di bawah permukaan tanah, yang bersambung dengan tangki septik atau pembetung awam.

3.2.1

Paip Lekapan

i. Fungsi dan ciri paip lekapan Paip lekapan terdiri daripada tiga bahagian iaitu paip cabang, paip tumpu dan paip bolong. Paip cabang ialah paip yang bermula dari lekapan sanitari dan bersambung kepada paip tumpu. Paip tumpu pula ialah paip yang dipasang secara pugak yang bertujuan memudahkan penyaliran najis dan air sisa, manakala paip bolong berfungsi melepaskan udara termampat. Terdapat tiga sistem yang digunakan dalam pemasangan paip lekapan najis dan air sisa, iaitu:

a. b. c.

Sistem dua paip Sistem satu paip Sistem paip tumpu

LAMAN WEB

Anda boleh melayari laman web http://www.kpkt.gov. my untuk mendapatkan maklumat tentang Jabatan Perkhidmatan Pembetungan, Kementerian Perumahan dan Kerajaan Tempatan.

FIKIRKAN

a.

Sistem Dua Paip

Sistem dua paip

menggunakan dua paip tumpu, iaitu satu paip tumpu najis dan satu paip tumpu air sisa. Kedua-dua paip tersebut mempunyai sistem paip pengudaraan tersendiri. Paip tumpu najis berfungsi menyalirkan najis dari mangkuk tandas dan urinal. Paip cabang dari lekapan najis bersambung kepada paip tumpu najis yang

Apakah faktor yang mempengaruhi pemilihan setiap sistem paip lekapan?

NOTA

Sistem duaterawal paip ialah berkeadaan tegak. Paip tumpu najis ini bersambung dengan paip salir paip yang dansistem di bawah bangunan. digunakan secara meluas.

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

117 UNIT 3

Paip lekapan air sisa berfungsi menyalirkan air sisa seperti air sabun dari dulang pancuran, besen basuh dan tab mandi. Paip cabang dari lekapan air sisa bersambung kepada paip tumpu air sisa yang berkeadaan tegak. Paip tumpu ini bersambung dengan paip salir bawah tanah.

Sistem ini sesuai digunakan apabila lekapan najis terletak jauh daripada lekapan air sisa. Contohnya bangunan sekolah, hospital dan kilang. Rajah 3.6 menunjukkan sistem dua paip.

rasuk bumbung

paip bolong

paip bolong

besen basuh tandas duduk

singki

paip cabang tab mandi

lantai atas

paip tumpu air sisa

paip tumpu najis

besen basuh singki

tandas duduk dulang pancuran

lantai bawah padu

paip salir

Rajah 3.6 Sistem dua paip

b.

Sistem Satu Paip

Sistem satu paip merupakan sistem yang menggunakan hanya

satu paip untuk penyaliran najis dan air sisa. Dalam sistem ini, semua

lekapan sanitari disambungkan kepada satu paip sahaja. Sambungan dilakukan melalui paip cabang. Satu paip tumpu bolong dipasang

118 UNIT 3

SISTEM PEMBERSIHAN

secara tegak serta bersambung kepada paip tumpu najis dan air sisa. Paip tumpu bolong dipasang untuk melepaskan sebarang udara termampat yang mungkin wujud di dasar paip tumpu najis dan air sisa. Paip tumpu bolong disambungkan kepada lekapan sanitari dengan menggunakan paip cabang bolong.

Salah satu ciri sistem sebatang paip ialah lekapan sanitari hendaklah dekat dengan paip tumpu najis dan air sisa. Dalam keadaan begini, paip cabang dari lekapan sanitari tidak perlu panjang. Oleh sebab hanya satu paip tumpu najis dan air sisa digunakan, maka pemasangan sistem satu paip lebih ekonomik dan mudah berbanding dengan sistem dua paip.

Rajah 3.7 menunjukkan contoh pemasangan paip lekapan yang menggunakan sistem satu paip dalam bangunan bertingkat, seperti sekolah dan pejabat. rasuk bumbung

paip bolong

paip cabang bolong besen basuh

tandas duduk lantai atas

paip cabang

paip tumpu bolong

paip najis dan air sisa

tandas duduk lantai bawah padu

paip salir Rajah 3.7 Sistem satu paip

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

119 UNIT 3

c.

Sistem Paip Tumpu

NOTA

Dalam sistem ini hanya satu paip yang digunakan. Sistem

paip tumpu juga berfungsi sebagai paip bolong. Lekapan sanitari yang bersambung dengan paip cabang akan menyalirkan najis dan air sisa melalui paip tumpu ke paip salir.

Sistem paip tumpu dinamakan juga sistem paip tumpu tunggal.

Sistem ini sesuai untuk bangunan bertingkat. Lekapan sanitari perlu dipasang berdekatan dengan paip tumpu supaya tidak memerlukan paip cabang yang panjang. Di samping itu, bunyi daripada aliran kumbahan dalam paip dapat dikurangkan. Lekapan sanitari perlu disambungkan ke paip tumpu secara berasingan.

Sistem paip tumpu mudah dipasang dan paling ekonomik berbanding dengan sistem dua paip dan sistem satu paip. Rajah 3.8 menunjukkan satu contoh pemasangan paip lekapan jenis sistem paip tumpu.

rasuk bumbung

paip bolong

singki tab mandi

tandas duduk

lantai atas

paip cabang paip tumpu najis dan air sisa singki tandas duduk

tab mandi

lantai bawah padu

paip salir

Rajah 3.8 Sistem paip tumpu

120 UNIT 3

SISTEM PEMBERSIHAN

Perbandingan Sistem Paip Lekapan FIKIRKAN

Setiap sistem paip lekapan yang telah dibincangkan sebelum ini

Senaraikan kelebihan dan kekurangan sistem paip lekapan selain yang dinyatakan dalam Jadual 3.1.

mempunyai fungsi yang sama, iaitu menyalirkan najis dan air sisa dari lekapan sanitari ke paip salir secara berkesan. Perbandingan antara sistem dua paip, sistem satu paip dan sistem paip tumpu dijelaskan dalam Jadual 3.1. Jadual 3.1 Perbandingan sistem paip lekapan Sistem Dua Paip

•

•

JenisPaip Paip tumpu najis

•

Kelebihan Penyaliran lebih berkesan

Paip tumpu air sisa

•

•

•

Satu Paip

•

•

Paip tumpu najis dan air sisa Paip bolong

•

•

•

Paip Tumpu

3.2.2

•

Paipair tumpu dan sisa najis tunggal

•

•

Memerlukan satu paip utama sahaja Kerja pemasangan lebih ringkas

•

•

Kos pemasangan dan penyelenggaraan kurang daripada dua paip Memerlukan satu paip tumpu Kos pemasangan dan penyelenggaraan paling rendah

•

Kekurangan Perlu dipasang dua jenis paip Kerja pemasangan yang rumit Kos pemasangan dan penyelenggaraan paling tinggi Kerja pemasangan paip bolong yang rumit Memerlukan lebih banyak paip cabang bolong

Pengudaraan kurang lancar

NOTA

Paip Salir

Paip salir ialah paip yang dipasang di bawah tanah dan berfungsi menyalirkan najis dan air sisa serta air permukaan dari sesebuah

bangunan. Sistem paip salir mempunyai ciri-ciri dan kaedah pemasangan yang berbeza daripada sistem paip lekapan. Oleh sebab kedudukannya yang berada di dalam tanah, maka paip salir memerlukan bahan yang tahan lasak dan tahan kepada tekanan kerana sentiasa terdedah kepada beban, terutama jika terdapat kenderaan yang lalu diatasnya. Kebanyakan paip salir yang dipasang di dalam tanah untuk menyalirkan najis dan air sisa terdiri daripada paip tanah liat dan paip besi tuang. Paip yang diperbuat daripada

Setiap jenis paip salir perlu disambungkan secara teliti mengikut prosedur yang disarankan oleh pihak pengilang yang membekalkan paip berkenaan.

TAHUKAH ANDA

uPVC = Unplasticised Polyviny Chloride Polivinil atau Klorida Tanpa Plastik

kaca gentian, konkrit dan uPVC juga digunakan.

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

121 UNIT 3

I.

FIKIRKAN

Nyatakan masalah yang mungkin berlaku sekiranya paip salir jenis tanah liat dibina di bawah jalan.

Najis dan air sisa dari dalam bangunan disalirkan ke paip salir melalui

paip lekapan. Selain menyalirkan najis dan air sisa daripada lekapan sanitari, paip salir juga berfungsi menyalirkan air permukaan yang terdiri daripada air hujan yang turun di atas permukaan di sekeliling

bangunan. Sistem paip salir terbahagi kepada tiga, iaitu: a. Sistem berasingan b. Sistem gabungan c. Sistem berasingan separa

TAHUKAH ANDA

Syal ialah sejenis batu sedimentari yang terbentuk daripada tanah liat dan dikenakan tekanan tinggi.

Fungsi dan Ciri Paip Salir

a.

Sistem berasingan

Sistem berasingan ialah sistem paip salir yang menggunakan dua paip salir untuk menyalirkan najis, air sisa dan air permukaan ke FIKIRKAN

Mengapakah paip besi tuang tidak sesuai bagi tanah berpaya dan tanah yang mengandungi sulfat yang tinggi?

FIKIRKAN

Mengapakah pemasangan paip salir di bawah bangunan perlu dielakkan?

122 UNIT 3

pembetung. Sebatang paip salir berfungsi menyalirkan najis dan air sisa, manakala paip salir yang satu lagi berfungsi menyalirkan air permukaan sahaja. Diameter paip salir yang digunakan dalam sistem berasingan adalah lebih kecil berbanding dengan diameter paip salir yang digunakan dalam sistem gabungan. Najis dan air sisa dari lekapan sanitari dalam bangunan disalirkan melalui paip salir yang dibina di bawah permukaan. Najis dan air sisa tersebut disalirkan ke pembetung awam dan seterusnya ke loji rawatan kumbahan. Paip salir yang kedua berfungsi menyalirkan air permukaan ke pembetung untuk disalirkan terus ke sungai atau laut.

Rajah 3.9 menunjukkan contoh sistem berasingan. Sistem berasingan mempunyai kelebihan, terutama apabila berlaku hujan lebat yang menyebabkan kuantiti air permukaan bertambah. Perubahan jumlah isi padu kumbahan yang disalirkan melalui paip salir tidak berlaku dengan ketara kerana air permukaan disalirkan melalui paip salir yang berasingan. Namun begitu, kekurangan sistem ini ialah kerja pembinaan dan pemasangan paip lebih banyak.

SISTEM PEMBERSIHAN

paip bolong paip air hujan paip najis dan air sisa titik jolok

paip salir air permukaan

paip salir najis dan air sisa

lurang atau kebuk pemeriksaan ke pembetung awam ke pembetung Rajah 3.9 Sistem berasingan NOTA

b.

Sistem gabungan

Sistem gabungan merupakan sistem yang menyalirkan najis, air sisa dan air permukaan melalui satu paip salir yang sama menuju ke pembetung awam.

Sistem gabungan perlu menggunakan paip salir berdiameter lebih besar berbanding dengan paip salir sistem lain. Pembinaan lebih mudah kerana semua paip bangunan disambungkan kepada

satu paip salir sahaja. Sistem gabungan menghadapi masalah apabila digunakan di negara yang mempunyai kadar hujan yang tinggi, contohnya seperti negara-negara di Asia Tenggara. Apabila hujan lebat, jumlah aliran kumbahan dan air permukaan berkemungkinan terlalu tinggi. Oleh itu, loji rawatan kumbahan yang besar perlu

Paip salir yang ditanam di dalam tanah berhampiran dengan pokok berkemungkinan rosak disebabkan oleh akar pokok itu.

FIKIRKAN

Adakah sistem berasingan ini sesuai digunakan di Malaysia? Berikan sebabsebabnya.

dibina bagi menampung kumbahan yang banyak. Rajah 3.10 menunjukkan contoh satu sistem gabungan yang digunakan dalam kawasan sebuah bangunan.

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

123 UNIT 3

paip bolong paip air hujan

titik jolok paip najis dan air sisa paip salir najis, air sisa dan air permukaan

lurang atau kebuk pemeriksaan ke pembetung awam Rajah 3.10 Sistem gabungan

c.

Sistem berasingan separa

Sistem berasingan separa merupakan sistem yang menggunakan dua paip salir. Satu paip salir berfungsi menyalirkan najis dan air

NOTA

Air permukaan juga dikenali sebagai air larian.

sisa dari lekapan sanitari ke pembetung awam, manakala yang satu lagi menyalirkan air permukaan dari kawasan sekeliling bangunan ke pembetung air permukaan. Keunikan sistem ini ialah paip salir air permukaan yang kedudukannya berhampiran dengan paip salir najis dan air sisa akan disambungkan terus ke paip salir najis dan air sisa. Dengan cara ini, penggunaan paip dapat dikurangkan. Jika dibandingkan dengan sistem berasingan, sistem berasingan separa menggunakan paip salir air permukaan yang lebih pendek. Kos pembinaan dapat dijimatkan kerana pengurangan kerja pemasangan,

penyambungan, penyokongan dan bilangan paip. Rajah 3.11 menunjukkan sistem berasingan separa untuk sebuah bangunan.

124 UNIT 3

SISTEM PEMBERSIHAN

paip bolong paip hujan

titik jolok paip air hujan

paip sisa najis dan air

paip salir najis dan air sisa

paip salir air permukaan

lurang atau kebuk pemeriksaan

ke pembetung awam ke pembetung

Rajah 3.11 Sistem berasingan separa

A. Lakukan tinjauan di sekitar kawasan sekolah dan rumah untuk mendapat gambaran mengenai sistem sanitasi. B. Lakukan lawatan sambil belajar keagensi Pihak Berkuasa Tempatan. Dapatkan maklumat serta tulis laporan ringkas berserta gambar foto mengenai: a. b. c.

Sistem paip salir untuk bangunan persendirian Sebab-sebab utama kerosakan paip salir Kesan kerosakan paip salir kepada penghuni

C. Cuba anda jalankan kajian secara berkumpulan tentang sistem paip salir gabungan, berasingan dan berasingan separa. Dapatkan maklumat berkenaan masalah pembetung tersumbat daripada pihak pengurusan pembetungan yang berdekatan dengan sekolah anda. Bincangkan kelebihan dan kekurangan dalam ketiga-tiga sistem paip salir tersebut. Persembahkan laporan anda dalam bentuk gambar foto menggunakan perisian teknologi maklumat kepada kelas.

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

125 UNIT 3

II.

Prinsip Pemasangan Paip Salir

Paip salir yang dibina perlulah berupaya menyalirkan kumbahan dengan berkesan dan tahan lama. Oleh itu, prinsip pemasangan paip hendaklah mematuhi piawaian yang ditetapkan.

a.

Kualiti paip

Paip salir yang dipasang di bawah tanah sentiasa terdedah kepada tekanan tanah disekelilingnya, tindak balas bahan kimia dalam tanah, kesan perubahan suhu dan tekanan daripada beban kenderaan yang mungkin lalu di atas tanah. Oleh itu, paip yang digunakan hendaklah mempunyai ciri-ciri kekuatan dan ketahanlasakan yang tinggi. Kekuatan dan ketahanlasakan paip salir bergantung kepada mutu bahan paip. Bahan paip yang berkualiti tinggi hendaklah digunakan untuk memastikan sistem paip salir tahan lama. Jika prinsip ini dipatuhi, maka

sistem paip salir akan berupaya menyalirkan kumbahan secara esien. Pemasangan paip salir di dalam tanah hendaklah dilaksanakan mengikut piawaian, peraturan dan undang-undang yang disediakan

oleh pihak berkuasa. Contohnya, paip salir hendaklah dipasang pada kedalaman secukupnya. Tujuannya adalah untuk menghalang paip salir daripada mengalami kerosakan jika terdapat objek yang berat di atas permukaan tanah. Jika paip dibina di bawah jalan, penggunaan paip besi tuang mungkin lebih sesuai daripada paip tanah liat.

Selain itu, kaedah penyambungan paip hendaklah dilakukan dengan sempurna serta mematuhi kaedah sambungan yang telah ditetapkan oleh pengeluar paip tersebut. Jadual 3.2 menunjukkan beberapa jenis bahan paip salir, ciri-ciri dan kedudukan pemasangan.

126 UNIT 3

SISTEM PEMBERSIHAN

Jadual 3.2 Jenis bahan paip salir, ciri-ciri dan kedudukanpemasangan BahanPaip •

Tanah Liat

Ciri-ciri •

•

•

Besi Tuang

•

•

•

•

Konkrit

•

Tahan kakisan apabila dipasang dalam tanah biasa

KedudukanPemasangan •

Mudah pecah apabila dikenakan beban Kurang tahan kepada kakisan apabila tanah berasid Memerlukan selaput enamel tahan kakisan jika persekitaran berasid Mampu menanggung beban tinggi Tidak tahan kakisan

•

•

•

•

•

•

Paip PVC

•

•

•

uPVC

Paip Gentian

Mudah dipasang

•

Ringan

•

Mudah dibentuk

Keanjalan tinggi

•

Tahan kakisan

•

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Mudah dipasang, ringan dan menjimatkan

di atas permukaan tanah Sesuai apabila dikenakan beban tinggi pada permukaan tanah Sesuai ditanam cetek di bawah bangunan Sesuai untuk tanah yang berkeupayaan galas rendah Sesuai digunakan untuk saiz besar Sesuai untuk kawasan yang terlindung Sesuai dipasang di dalam dan di luar bangunan

•

Kurang penggunaan penyambung

•

•

•

Boleh lentur apabila dikenakan beban

•

•

•

Tahan kakisan

Sesuai apabila kedudukan paip ditanam jauh dari permukaan tanah atau tiada beban dikenakan

•

Sesuai untuk tanah berkandungan kimia yang tinggi Sesuai untuk tanah berkeupayaan galas rendah

Tidak tahan kepada pelarut petrol, kimia dan lemak

Tingkatan 5

127 UNIT 3

b. PENTING

Kadar alir najis dan air sisa yang tepat amat penting untuk dikenal pasti kerana kadar alir itu dipengaruhi oleh saiz paip salir dan kecerunan paip salir.

NOTA

Kecerunan paip salir hendaklah mematuhi piawaian reka bentuk. Contohnya, jika diameter paip 100 mm, nilai cerun minimum yang disarankan ialah 1 dalam 80.

1 80

Kedap air

Pemasangan paip salir dianggap mencapai tahap pemasangan yang baik jika paip salir berkeadaan kedap air. Kedap air bermaksud air dari luar tidak dapat masuk ke dalam paip salir. Najis dan air sisa pula tidak boleh keluar dari paip salir. Hal ini demikian kerana, najis dan air sisa boleh mencemarkan tanah dan persekitaran. Paip salir hendaklah dipasang oleh pekerja mahir bagi memastikan setiap sambungan paip berada dalam keadaan kedap air.

c. Kecerunan Kecerunan paip salir hendaklah mengikut cerun yang disarankan dalam piawaian pemasangan. Hal ini dilakukan sedemikian supaya pepejal dalam kumbahan tidak mengenap ke dasar paip lalu menyebabkan kumbahan tersekat atau paip tersumbat. Jika cerun paip salir terlalu landai, kumbahan akan mengalir dengan perlahan. Pepejal yang terkandung dalam kumbahan akan mendap di dasar paip. Paip salir juga tidak boleh dipasang terlalu curam untuk mengelakkan daripada mengorek tanah terlalu dalam ketika memasang paip. Paip salir juga akan terkakis jika dibina terlalu curam disebabkan kelajuan aliran kumbahan. Kecerunan yang sesuai mengelakkan pepejal mendap di dalam paip di samping dapat menjimatkan kos kerja pengorekan serta mengelakkan paip terkakis. d.

Kelurusan

Penyaliran kumbahan akan lebih esien jika paip disambung dalam keadaan lurus dari satu titik ke satu titik yang lain. Liku pada paip salir perlu dikurangkan dan hanya dibuat dalam keadaan tertentu. Liku diperlukan apabila paip perlu dibengkokkan untuk disambungkan kepada paip salir yang lain. Pemasangan paip secara lurus juga mengurangkan kerja penyenggaraan.

e.

Pengalihudaraan

Pengalihudaraan dalam paip salir diperlukan supaya sebarang gas

yang terhasil tidak terkumpul. Gas yang terkumpul di dalam paip salir akan menyebabkan tekanan udara turun dan naik. Untuk menghindarkan keadaan tekanan udara turun naik ini, proses pengalihudaraan yang berkesan sangat diperlukan. Pengalihudaraan ke atas paip salir dipastikan berlaku dengan memasang paip bolong secara bersambung kepada hujung paip lekapan najis dan air sisa. Jika sistem dua paip digunakan di dalam bangunan, satu paip bolong dipasang bersambung kepada hujung paip tumpu najis dan satu paip bolong lagi disambung kepada hujung paip tumpu air sisa. Dalam

128 UNIT 3

SISTEM PEMBERSIHAN

sistem satu paip, pengalihudaraan dilakukan dengan memasang satu paip bolong kepada paip tumpu najis dan air sisa. Dalam sistem paip tumpu pula, paip tumpu berfungsi sebagai paip bolong dengan syarat

paip tumpu mempunyai diameter yang cukup besar. Rajah 3.12 menunjukkan satu contoh pemasangan paip untuk pengalihudaraan. Hujung paip tumpu bolong hendaklah dipasang di tempat yang tinggi dan terbuka supaya terdedah kepada udara di luar bangunan.

paip bolong paip najis dan air sisa

lurang paip salir najis, air sisa dan air permukaan

Takat ketinggian kepala paip bolong yang disarankan adalah tidak kurang daripada 900 mm di atas sebarang tingkap atau lubang udara bangunan, serta jarak 3 m dari mana-mana cucur atap bangunan, tingkap atau lubang udara bangunan. Bahagian atas paip bolong hendaklah ditutup dengan bebola dawai bagi mengelakkan sampah masuk ke dalam paip. Rajah 3.12 Contoh pengalihudaraan

f.

Penyokongan

Paip salir dipasang di dalam tanah dan disokong oleh tanah yang berada di bawah paip. Tanah yang menyokong paip tersebut perlu diperkukuhkan atau diganti dengan bahan yang kuat, seperti bata jika keupayaan galasnya rendah. Terdapat pelbagai kaedah untuk penyokongan paip. Jenis penyokongan paip salir bergantung kepada

keadaan tanah dan kekuatan paip paip salir.salir Rajah 3.13tanah. menunjukkan satu kaedah penyokongan terhadap bawah

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

129 UNIT 3

permukaan tanah

pasir paip salir

batu baur bata/konkrit

sambungan

Rajah 3.13 Contoh bahan penyokongan terhadap paip salir

III.

Jenis Ujian Paip Salir

Kumbahan dapat disalirkan melalui paip salir dengan sempurna jika ciri-ciri pemasangan yang disarankan oleh piawaian pemasangan dipenuhi. Piawaian pemasangan biasanya diluluskan oleh pihak

berkuasa. Sebarang kerosakan seperti kebocoran atau halangan kepada aliran perlu dikesan awal supaya pembaikan dapat dilakukan sebelum paip salir ditimbus dengan tanah. Ujian perlu dijalankan untuk memastikan sambungan pada paip salir sentiasa sempurna, tidak bocor dan permukaan dalam paip berkeadaan lurus dan rata. Ujian yang menjadi amalan ke atas paip salir boleh dikategorikan kepada: a. b. c.

a.

Ujian untuk kedapan Ujian untuk kelurusan Ujian untuk kerataan sambungan

Ujian untuk kedapan

Tahap kedapan pada paip salir boleh ditentukan dengan tiga cara, iaitu: i. ii.

iii. i.

Ujian air Ujian asap

Ujian tekanan (udara) Ujian air

Ujian air bertujuan mengetahui aras kekedapan pada paip salir yang baru siap dipasang. Keputusan yang diperoleh daripada ujian ini akan menentukan kekedapan paip salir.

130 UNIT 3

SISTEM PEMBERSIHAN

Peralatan ujian Peralatan yang digunakan ialah: Paip penyambung aloi aluminium • • • •

Liku pelbagai saiz pilihan (100 mm, 150 mm, 225 mm) Bipod untuk menyokong paip sambungan Palam

Rajah 3.14 menunjukkan peralatan untuk ujian air. Peralatan itu dipasang pada paip yang akan diuji seperti pada Rajah 3.15.

NOTA

bipod untuk sokongan paip sementara

paip sementara

Dalam ujian air, aras air yang turun mungkin disebabkan oleh: • Penyerapan • Perpeluhan • Udara terperangkap • Kebocoran

1.5 m paip salir

liku aloi aluminium

Rajah 3.14 Peralatan untuk ujian air

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

131 UNIT 3

C

paip sementara lurang B 1.5 m lurang A B

A

paip salir diisi dengan air

palam

Rajah 3.15 Pemasangan peralatan ujian air

PROSEDUR UJIAN AIR

a.

Buka penutup lurang A dan lurang B di hujung paip salir.

b.

Sumbat hujung paip salir A secara kemas dengan palam supaya kedap air.

c.

Pasang paip sementara C kepada hujung paip B.

d.

Isikan air ke dalam paip C setinggi 1.5 m dari dasar paip salir dan tandakan.

e.

Catatkan masa mula.

f.

Catatkan perubahan aras air pada paip sementara C selepas satu jam.

g.

Isikan air semula ke dalam paip sementara C hingga ke aras asal.

h.

Catatkan aras air sekali lag i sekurang-kurang nya setelah 10 minit dan

i.

bandingkan dengan aras asal. Jika aras air berkurangan atau melebihi had yang dibenarkan, maka pemasangan paip berkenaan dianggap gagal.

ii.

Ujian asap

Ujian asap juga digunakan untuk mengesan kebocoran dalam paip salir bawah tanah. Kebocoran dapat dikesan apabila asap kelihatan

keluar dari bahagian yang bocor. Rajah 3.16 menunjukkan kaedah ujian asap. Peralatan ujian

Peralatan yang digunakan ialah: Pam asap Palam • •

132 UNIT 3

SISTEM PEMBERSIHAN

mesin asap lurang A lurang B

B

A

palam Rajah 3.16 Kaedah ujian asap

PROSEDUR UJIAN ASAP

iii.

a.

Sumbat secara kemas hujung paip salir A dan paip salir B dengan palam.

b.

Pasang mesin asap dan sambungkan pada palam yang menutupi hujung paip salir A.

c.

Asap dipamke dalam paip salirmelalui hujungpaip salirA dengan menggunakan mesin asap.

d.

Jika paip bocor, gumpalan asap akan keluar pada bahagian yang bocor.

Ujian tekanan (udara)

Ujian tekanan (udara) bertujuan menguji kebocoran ke atas paip salir. Peralatan ujian

Peralatan ujian yang digunakan ialah: Tolok U Mesin tekanan Palam • • •

Rajah 3.17 menunjukkan peralatan untuk ujian tekanan (udara), manakala Rajah 3.18 menunjukkan kaedah ujian tekanan (udara). kotak gelas tiub U air

PENTING

1. Jika ujian tekanan (udara) menunjukkan berlaku kebocoran, ujian air atau ujian asap perlu dilakukan bagi mengesahkan kebocoran tersebut. 2. Ujian tekanan (udara) ialah ujian yang sukar untuk memastikan lokasi kebocoran atau punca kebocoran dalam paip salir secara tepat.

tiub getah engsel penutup kotak

tolok U Rajah 3.17 Peralatan untuk ujian tekanan (udara)

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

133 UNIT 3

mesin tekanan (udara) tolok U lurang B lurang A B

A

palam

palam Rajah 3.18 Kaedah ujian tekanan (udara)

PROSEDUR UJIAN TEKANAN (UDARA) a.

Catatkan diameter paip salir.

b.

Sumbat secara kemas hujung paip salir A dengan palam yang telah disambung dengan tiub getah kepada tolok tekanan U.

c.

Sumbatkan hujung paip salir B secara kemas dengan palam.

d.

Pamkan udara masuk ke dalam paip salir dengan menggunakan pam pada hujung paip salir A.

e.

Teruskan pengepaman sehingga bacaan tolok mencapai turus 100 mm.

f.

Hentikan pengepaman apabila turus mencapai 100 mm.

g. h.

Rekodkan masa untuk tekanan tolok turun dari hujung 100 mm ke 75 mm. Bandingkan masa penurunan tekanan tolok dengan masa penurunan yang dicatatkan dalam piawaian yang ditetapkan.

i.

Jika bacaan tolok turun dari 100 mm ke aras lebih rendah daripada 75 mm dalam masa lebih pantas daripada masa yang ditetapkan dalam jadual, paip salir itu bocor.

b.

Ujian untuk kelurusan

Ujian ini menggunakan prinsip pembalikan cahaya oleh cermin.

Rajah 3.19 menunjukkan kaedah ujian untuk kelurusan. Ujian ini dikenali sebagai ujian cermin dan cahaya. Peralatan ujian

Peralatan yang digunakan ialah:

134 UNIT 3

•

Cermin

•

Lampu suluh

SISTEM PEMBERSIHAN

pemerhati lurang A

lurang B B

A

cermin

garisan cahaya

lampu suluh

Rajah 3.19 Kaedah ujian untuk kelurusan

PROSEDUR UJIAN CERMIN DAN CAHAYA

c.

a.

Tentukan kedudukan hujung paip salir yang akan diuji berada di antara dua lurang, lurang A dan lurang B.

b.

Buka penutup lurang atau kebuk pemeriksaan.

c.

Letakkan cermin dalam keadaan condong di hujung paip salir ke lurang B.

d. e.

Nyalakan lampu suluh ke arah cermin dari hujung paip salir dalam lurangA. Perhatikan bentuk imej cahaya pada cermin.

f.

Jika imej berbentuk penuh, tandanya cahaya tidak dihalang, maka paip berkeadaan lurus. Jika sebaliknya, iaitu imej tidak berbentuk penuh, paip berkeadaan bengkok.

Ujian untuk kerataan sambungan (ujian bebola)

Ujian kerataan sambungan bertujuan menguji kerataan pada sambungan paip salir. Peralatan ujian

Peralatan yang digunakan ialah bebola berdiameter 13 mm.

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

135 UNIT 3

PROSEDUR UJIAN BEBOLA a.

Tentukan kedudukan hujung paip salir yang akan diuji berada di antara dua lurang.

b. Buka penutup lurang atau kebuk pemeriksaan. c.

Masukkan bebola pada hujung paip salir yang paling tinggi. Biarkan bebola bergolek secara bebas ke arah hujung paip salir yang rendah.

d. Perhatikan jika bebola bergolek keluar di hujung paip salir yang lebih rendah, maka permukaan sambungan dianggap rata. Jika bebola tersangkut di dalam paip salir, terdapat permukaan sambungan yang tidak rata.

3.2.3

Lurang dan Kebuk Pemeriksaan

Lurang dan kebuk pemeriksaan ialah ruang atau lubang yang dibina pada bahagian tertentu di atas paip salir atau pembetung dan mempunyai penutup yang boleh dibuka. Lurang ini mempunyai saiz yang cukup besar untuk membolehkan penyenggara memasukinya.

Saiz kebuk pemeriksaan lebih kecil daripada saiz lurang dan kedalamannya kurang daripada 1.0 m. Kebuk pemeriksaan ini tidak boleh dimasuki oleh penyenggara. Fungsi lurang dan kebuk pemeriksaan adalah bagi memudahkan kerja memeriksa, menguji, membersihkan dan mengambil sampel air. Lurang dan kebuk pemeriksaan dibina secara sistematik pada beberapa lokasi di sepanjang paip salir atau pembetung. Kebuk pemeriksaan biasanya terdapat pada sistem paip salir berhampiran rumah. Hal ini demikian kerana, kebuk pemeriksaan sesuai digunakan dalam sistem paip salir yang dipasang secara cetek di

bawah permukaan tanah. Rajah 3.20 menunjukkan lakaran bentuk kebuk pemeriksaan, dan Gambar foto 3.4 menunjukkan kebuk pemeriksaan.

Gambar foto 3.4 Kebuk pemeriksaan

136 UNIT 3

SISTEM PEMBERSIHAN

penutup besi

paip salir

dinding bata

aliran air sisa dan najis paip salir Rajah 3.20 Kebuk pemeriksaan NOTA

Lurang hendaklah berkeadaan baik dan tidak bocor. Untuk mencegah kebocoran, permukaan dinding sebelah dalam dilepa dengan mortar. Kadangkala mortar dibancuh bersama-sama dengan bahan kalis air. Lurang boleh dibina dengan menggunakan bata, konkrit

pratuang atau plastik. Struktur lurang biasanya terdiri daripada

Gas yang meresap keluar dari penutup lurang atau kebuk pemeriksaan merupakan gas yang boleh mencemarkan persekitaran dan berbahaya kepada kesihatan.

struktur segi empat atau silinder. Lantai lurang dibina daripada konkrit, dan tembok atau dinding diperbuat daripada bata.

Gambar foto 3.5 menunjukkan lurang. Lurang dan kebuk pemeriksaan mempunyai pelbagai saiz. Permukaan atas lurang dan kebuk pemeriksaan perlu ditutup. Penutup lurang dibuat daripada bahan seperti kepingan besi atau papak konkrit pratuang. Penutup lurang dan kebuk pemeriksaan

mestilah kedap udara supaya gas tidak boleh keluar. Rajah 3.21 menunjukkan pandangan lakaran sebuah lurang dan Rajah 3.22 menunjukkan keratan lurang yang diperbuat daripada bata dengan penutup besi. Paip salir yang terletak di lantai lurang biasanya dibina daripada jenis paip tembikar berbentuk separuh bulat.

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

Gambar foto 3.5 Lurang

137 UNIT 3

penutup

penutup besi tangga

paip salir dinding bata tangga

dinding

paip salir

paip salir

aliran air sisa dan najis

tapak konkrit

Rajah 3.21 Lakaran sebuah lurang

Rajah 3.22 Pandangan keratan rentas lurang

Jadual 3.3 menunjukkan jenis, pemasangan dan ciri lurang yang lazim digunakan. Jadual 3.3 Jenis, pemasangan dan ciri-ciri lurang Jenis Bata

Pemasangan •

•

Konkrit Pratuang Plastik

Kerja lebih rumit Kualiti pembinaan yang tinggi

Ketahanan

Bahan

•

Tahan lama

•

Bata dan simen

•

Risiko kebocoran

•

Mortar

•

Konkrit

•

Mudah

•

Tahan lasak

•

Cepat

•

Tidak tahan asid

•

Ringan

•

Tahan lasak

•

HDPE

•

Senang

•

Tahan lama

•

uPVC

•

Cepat

•

Kalis air

Lokasi pemasangan lurang dan kebuk pemeriksaan adalah di tempat:

HDPE = High Density Polyethytene

a. b. c.

uPVC = Unplasticised Polyvinyl Chloride

d.

NOTA

Perubahan arah paip salir Persimpangan paip salir Perubahan cerun Perubahan saiz paip salir

Selain daripada itu, lurang dan kebuk pemeriksaan juga perlu dibina sekiranya talian paip salir terlalu panjang.

138 UNIT 3

SISTEM PEMBERSIHAN

Rajah 3.23 menunjukkan kedudukan lurang atau kebuk pemeriksaan dalam sistem paip salir. perubahan arah persimpangan paip salir paip saliran rumah

lurang atau kebuk pemeriksaan

FIKIRKAN

Perbuatan membuang sampah ke dalam lurang dan kebuk pemeriksaan mungkin akan menyebabkan pelbagai kesan buruk. Cuba anda kirkan kesan-kesan tersebut.

pembetung awam Rajah 3.23 Kedudukan lurang dan kebuk pemeriksaan

Susun atur sistem paip salir mempengaruhi bilangan lurang dan kebuk pemeriksaan. Paip hendaklah dipasang secara lurus.

Sebarang pertukaran arah dan perubahan cerun paip salir hendaklah diminimumkan. Pembengkokan yang sedikit masih boleh diterima selagi tidak menimbulkan halangan kepada aliran kumbahan. Kecerunan paip salir hendaklah sekata dan perubahan cerun tidak

digalakkan. Rajah 3.24cerun. menunjukkan kedudukan keratan rentas lurang pada perubahan

penutup lurang

lurang

lurang

paip salir

Rajah 3.24 Keratan rentas kedudukan lurang di kawasan yang mempunyai perubahan cerun

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

139 UNIT 3

3.2.4

Pembetung Awam

Penyaliran najis, air sisa dan air permukaan dari bangunan memerlukan sistem pembetungan yang berkesan. Pembetung awam dibina bagi menyalirkan kumbahan ke loji rawatan kumbahan. Pembetung awam merupakan rangkaian paip di bawah tanah yang menyambungkan paip salir dari kawasan kediaman ke loji rawatan kumbahan. Pembinaan pembetung awam merupakan satu aspek yang penting dalam menyediakan infrastruktur perumahan, pusat perniagaan atau industri. Kumbahan dari rumah atau kilang disalirkan ke pembetung awam melalui paip salir. Jika sistem pembetung awam tidak berkesan, air kumbahan yang mengalir keluar akan menjejaskan kesihatan, dan persekitaran awam. Kebocoran pembetung awam akan mengakibatkan hakisan tanah dan pencemaran alam sekitar. Jika dibiarkan berterusan, keadaan ini akan menyebabkan bangunan mendap. Pemilik bangunan bertanggungjawab menyediakan paip salir dalam kawasan bangunan yang boleh disambungkan kepada pembetung awam yang berada di luar kawasan bangunan.

Rajah 3.25 menunjukkan cara paip salir disambungkan dari rumah ke pembetung awam.

pagar

longkang

kebuk pemeriksaan atau lurang

jalan

kumbahan paip salir pembetung awam

Rajah 3.25 Cara paip salir disambungkan dari rumah ke pembetung awam

140 UNIT 3

SISTEM PEMBERSIHAN

Terdapat dua jenis kaedah pembetung awam, iaitu: I. Kaedah berasingan II. Kaedah bergabung

I.

TAHUKAH ANDA

Kaedah Berasingan

Kaedah berasingan menggunakan dua pembetung untuk menyalirkan kumbahan dan air permukaan. Dalam kaedah ini, satu pembetung

Kamera televisyen lingkaran tertutup boleh digunakan untuk mengesan paip pembetung yang pecah atau tersumbat.

akan menerima najis dan air sisa dari paip dan menyalirkannya ke

loji rawatan kumbahan. Sementara itu, pembetung kedua menerima air permukaan dari bangunan dan sekitarnya seterusnya disalirkan

ke sungai atau laut. Rajah 3.26 menunjukkan pembetung awam kaedah berasingan.

paip air hujan titik jolok

paip bolong dan paip lekapan rumah

paip salir air permukaan paip salir najis dan air sisa

lurang atau kebuk pemeriksaan ke loji rawatan kumbahan ke sungai atau laut pembetung awam

pembetung

Rajah 3.26 Pembetung awam kaedah berasingan

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

141 UNIT 3

II.

Kaedah Bergabung

Kaedah bergabung menggunakan satu pembetung tunggal. Dalam kaedah ini, pembetung akan menerima najis, air sisa dan air permukaan dari paip salir dan disalirkan ke loji rawatan kumbahan. Diameter pembetung bagi kaedah bergabung lebih besar kerana isi padu kumbahan meningkat pada musim hujan akibat pertambahan

NOTA

air permukaan. Rajah 3.27 menunjukkan pembetung awam kaedah

Kaedah bergabung tidak sesuai dilaksanakan di Malaysia kerana negara kita menerima taburan hujan yang tinggi.

bergabung.

NOTA

Di negara-negara yang menerima taburan hujan yang rendah, air hujan dari bangunan dan air larian permukaan disalirkan ke pembetung awam yang sama.

Jika kaedah bergabung digunakan, pertambahan isi padu air hujan akan menyebabkan limpahan kumbahan berlaku di lurang dan kebuk pemeriksaan. Limpahan kumbahan ini akan mencemarkan persekitaran. Kos pembinaan dan pemasangan pembetung awam bagi kaedah bergabung adalah lebih rendah berbanding dengan kaedah berasingan kerana menggunakan satu paip sahaja. Jadual 3.4 menunjukkan perbezaan antara kaedah berasingan dan kaedah bergabung.

titik jolok paip air hujan rumah

paip bolong dan paip lekapan paip salir air sisa, air permukaan dan najis

lurang atau kebuk pemeriksaan

ke loji rawatan kumbahan

pembetung awam Rajah 3.27 Pembetung awam kaedah bergabung

142 UNIT 3

SISTEM PEMBERSIHAN

Jadual 3.4 Perbezaan antara kaedahberasingan dan kaedahbergabung KaedahBerasingan •

•

•

KaedahBergabung

Menggunakan dua pembetung. Aliran kumbahan dan air permukaan disalirkan secara berasingan. Kos pemasangan pembetung lebih

•

•

•

mahal. •

•

•

•

Tidak berlaku limpahan pada waktu hujan.

kumbahan

Diameter pembetung lebih kecil. Sesuai digunakan di negara yang menerima taburan hujan yang tinggi.

3.3.1

Aliran kumbahan dan air permukaan disalirkan secara bergabung. Kos

pemasangan

pembetung

lebih

murah.

Air kumbahan yang disalirkan ke loji rawatan kumbahan adalah sedikit.

3.3

Menggunakan satu pembetung.

•

•

•

•

Air kumbahan yang disalirkan ke loji rawatan kumbahan lebih banyak. Kemungkinan berlaku limpahan kumbahan akibat menerima isi padu hujan yang berlebihan. Diameter pembetung lebih besar. Sesuai digunakan di negara yang menerima taburan hujan yang rendah.

Rawatan Kumbahan

Pengenalan

Kumbahan ialah air buangan yang terdiri daripada najis dan air sisa dari rumah, premis industri dan pertanian. Kumbahan boleh dikategorikan kepada tiga jenis, iaitu: a. Kumbahan domestik: Kumbahan yang berasal dari rumah kediaman, bangunan awam dan pusat komersial. b. Kumbahan pertanian: Kumbahan yang dihasilkan oleh aktiviti-aktiviti pertanian dan penternakan. c. Kumbahan industri: Kumbahan yang dihasilkan oleh aktiviti-aktiviti perindustrian.

TAHUKAH ANDA

Kumbahan industri yang disalirkan terus ke sungai tanpa dirawat akan mencemarkan sungai yang merupakan sumber air utama untuk kegunaan domestik, pertanian dan industri.

Kumbahan mengandungi bahan-bahan pencemar. Jika dibiarkan terus mengalir ke longkang atau saliran berhampiran, bahan-bahan ini akan menyebabkan pencemaran kepada alam sekitar. Oleh yang demikian, kumbahan mestilah dirawat terlebih dahulu sebelum boleh disalirkan ke longkang, sungai atau laut.

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

143 UNIT 3

Kandungan kumbahan domestik dan kumbahan pertanian lazimnya terdiri daripada bahan-bahan organik dalam bentuk pepejal atau cecair dan perlu dirawat. Kumbahan industri pula mengandungi sebatian-sebatian kimia yang digunakan untuk proses pembuatan

barangan industri. Sebatian ini amat berbahaya. Oleh itu, kumbahan industri mesti melalui proses rawatan khusus sebelum disalirkan ke

kawasan persekitaran. Rajah 3.28 menunjukkan aliran kumbahan domestik ke loji rawatan kumbahan sebelum disalirkan ke sungai.

kawasan domestik

tebing sungai

saluran kumbahan sungai

loji rawatan kumbahan air yang telah dirawat

Rajah 3.28 Aliran kumbahan domestik ke loji rawatan

3.3.2

Kaedah Rawatan

Terdapat dua kaedah rawatan kumbahan, iaitu: I. Tangki septik II. Loji rawatan kumbahan

144 UNIT 3

SISTEM PEMBERSIHAN

I.

Tangki Septik

NOTA

Tangki septik merupakan suatu struktur yang dibina di dalam tanah. Tangki septik berfungsi untuk merawat kumbahan domestik. Bab ini akan membincangkan berkenaan tangki septik dari aspek:

a) b)

Ciri-ciri pembinaan tangki septik Kaedah rawatan tangki septik

a)

Mikrob ialah organisma mikro yang tidak dapat dilihat dengan mata kasar. Alat bantuan seperti mikroskop diperlukan untuk melihat mikrob.

Ciri-ciri pembinaan tangki septik

Tangki septik yangagar dibina mempunyai tersendiri. Hal ini adalah penting kumbahan yang ciri-ciri diterimayang dapat dirawat pada

Gambar mikrob

kecekapan yang optimum. Ciri-ciri pembinaan tangki septik ialah: i.

Tangki septik dibina menggunakan bahan binaan yang berkualiti.

ii.

Saiz tangki septik bergantung kepada isi padu kumbahan yang

iii. iv.

b)

diterima. Tangki septik mempunyai paip alur masuk, paip alur keluar dan paip pengudaraan. Tangki septik terdiri daripada satu, dua atau tiga kebuk. Pemilihan bilangan kebuk bergantung kepada jumlah masa tahanan yang diperlukan bagi tujuan rawatan.

TAHUKAH ANDA

Kolifom ialah sejenis bakteria yang terdapat di dalam najis manusia dan haiwan. Najis yang dibuang terus ke sungai akan menyebabkan air sungai tercemar dan boleh menyebarkan penyakit.

NOTA

Kaedah rawatan tangki septik

Tangki septik akan merawat kumbahan yang diterima pada kecekapan yang optimum. Berikut merupakan kaedah rawatan

Inuen ialah kumbahan yang belum dirawat dan disalirkan ke dalam tangki septik/loji

kumbahan menggunakan tangki septik: i. Kumbahan yang diterima akan mendap ke dasar tangki septik.

rawatan kumbahan. Efluen ialah kumbahan yang telah dirawat dan dikeluarkan dari tangki septik/loji rawatan kumbahan. Efluen boleh disalirkan terus ke parit, sungai dan sebagainya.

ii.

iii.

Mendapan ini akan membentuk lapisan enap cemar. Tangki septik terbahagi kepada tiga lapisan iaitu lapisan kekam, lapisan tengah dan lapisan enap cemar. Proses penguraian berlaku

secara anaerob (tanpa Oksigen). iv. v.

penutup paip pengudaraan

Rajah 3.29 menunjukkan tangki septik.

lapisan kekam

inuen

Penguraian dilakukan oleh dari rumah bakteria anaerob. Kumbahan yang telah dirawat perlu dilupuskan di tapak penyerapan. aras Kecekapan tangki septik merawat maksimum kumbahan hanyalah sekitar 50%. enap

euen ke saliran terbuka paip alur masuk

paip alur keluar enap cemar

cemar

Rajah 3.29 Tangki septik

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

145 UNIT 3

Di dalam tangki septik terdapat tiga zon atau lapisan, iaitu: NOTA

• Proses aerob(berudara) ialah proses penguraian bahan pencemar organik kepada bentuk yang tidak cemar (air dan karbon dioksida) oleh bakteria dengan bantuan oksigen. • Proses anaerob(tidak berudara) ialah proses penguraian bahan pencemar organik oleh bakteria tanpa menggunakan oksigen. Proses ini akan menghasilkan gas metana (gas mudah terbakar) serta gas-gas lain di samping air dan karbon dioksida.

a.

Lapisan kekam Lapisan ini mengandungi sisa seperti buih sabun, minyak masak, gris dan bahan-bahan lain yang tidak tenggelam. Kekam menjadi tempat pembiakan bakteria anaerob. Kekam perlu dikekalkan di dalam tangki bagi memastikan bakteria anaerob membiak secara maksimum.

b.

Lapisan tengah (zon tengah) Zon tengah mengandungi pepejal terampai dan bakteria. Pepejal yang terampai diuraikan oleh tindakan bakteria di lapisan tengah sehingga disalirkan keluar dari tangki septik. Zon tengah ini mesti mempunyai masa tahanan yang mencukupi supaya semua bahan cemar dapat diuraikan sepenuhnya.

Rajah 3.30 menunjukkan pelupusan euen ke tapak penyerapan. FIKIRKAN

Adakah tangki septik sesuai untuk digunakan bagi sebuah bangunan 10 tingkat yang mempunyai bilangan penghuni melebihi 1000 orang? Nyatakan sebabnya.

Rajah 3.30 Pelupusan euen ke tapak penyerapan

146 UNIT 3

SISTEM PEMBERSIHAN

c.

Lapisan enap cemar NOTA

Di bahagian bawah tangki ialah lapisan enap cemar yang terdiri daripada pepejal yang boleh diuraikan oleh bakteria dan sebahagiannya tidak boleh diuraikan. Pepejal yang tidak terurai akan berkumpul di lapisan ini dan lama-kelamaan akan menebal ke aras maksimum dan perlu dikeluarkan. Jika tidak dikeluarkan, lapisan ini akan menjejaskan kecekapan tangki untuk merawat kumbahan.

Bakteria ialah mikroorganisma yang menjadi agen aktif dalam merawat bahan cemar untuk kumbahan. Bakteria akan menguraikan bahan cemar kepada bentuk yang tidak cemar.

Tangki septik merawat sebahagian sahaja daripada bahan cemar yang terdapat di dalam kumbahan, iaitu sekitar 50

peratus kecekapan. Euen tangki septik selalunya berwarna

NOTA

kelabu serta mengandungi pepejal terampai dan patogen. Oleh

yang demikian, euen dari tangki septik memerlukan rawatan lanjutan sebelum disalirkan dan disebarkan ke dalam tanah.

Euen boleh disalirkan ke tapak penyerapan atau disalirkan terus ke dalam longkang. Di dalam longkang euen itu mendapat masa tahanan yang cukup supaya kualiti euen ditingkatkan melalui tindakan bakteria. Rajah 3.31 menunjukkan pelan

Patogen ialah bakteria yang mungkin terdapat dalam kumbahan. Patogen menyebabkan penyakit seperti taun, demam tifoid, batuk kering dan cirit-birit.

kedudukan tangki septik untuk sebuah rumah. Jadual 3.5 pula menerangkan kelebihan dan kekurangan tangki septik. Jadual 3.5 Kelebihan dan kekurangan tangki septik Kelebihan

Ke k u r a n g a n

1. Boleh merawat isi padu kumbahan yang kecil 2. Boleh merawat kumbahan dari satu rumah dan tidak memerlukan kos yang tinggi untuk pembinaan dan penyenggaraan

1. Tiada kecekapan yang tinggi untuk merawat kumbahan 2. Kurang sesuai bagi bilangan rumah yang banyak

PELAN TAPAK

Kumbahan yang dirawat menggunakan tangki septik tidak perlu melalui proses penyaringan dan pembuangan

kersik. Selepas dirawat dalam tangki septik, kumbahan dilupuskan di tapak penyerapan.

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

Tangki Septik

MH=lurang / kebuk pemeriksaan

Rajah 3.31 Pelan kedudukan tangki septik untuk sebuah rumah

147 UNIT 3

II.

Loji Rawatan Kumbahan

NOTA

Tapak pelupusanjuga dikenali sebagai tapak pengeringan.

NOTA

Masa tahanan ialah masa bagi satu unit isi padu kumbahan ditahan dalam kolam supaya bakteria dapat menguraikan bahan cemar pada tahap maksimum. Masa tahanan minimum untuk tangki septik adalah selama 24 jam.

NOTA

Proses fakultatif ialah proses penguraian menggunakan rawatan aerob (berudara) dan anaerob (tidak berudara).

NOTA

Rawatan primer ialah rawatan utama dalam proses penguraian kumbahan. Rawatan sekunder ialah rawatan lanjutan yang diperlukan untuk menguraikan baki bahan pencemar yang tidak dapat diuraikan oleh rawatan primer.

Terdapat pelbagai jenis loji rawatan kumbahan yang digunakan seperti ditunjukkan dalam Lampiran III (b) . Namun, unit ini hanya akan membincangkan beberapa loji rawatan kumbahan dan kaedah rawatan, iaitu: a. Kolam penstabilan sisa b. Lagun berudara

c. Enap cemar teraktif d. e.

Turas cucur Penyentuh biologi berputar

Umumnya, rawatan kumbahan akan bermula dengan penyaringan, pembuangan kersik, penguraian bahan cemar dalam loji rawatan kumbahan dan berakhir di tapak pengeringan.

a.

Kolam penstabilan sisa

Kolam penstabilan sisa yang juga dikenali sebagai kolam pengoksidaan merupakan sebuah atau beberapa buah kolam yang cetek dan direka bentuk untuk merawat kumbahan domestik. Kolam penstabilan sisa memerlukan kawasan yang luas bagi menampung jumlah isi padu kumbahan air sisa yang perlu dirawat. Keadaan ini perlu kerana kolam memerlukan permukaan lebar bagi memudahkan oksigen larut ke dalam air melalui proses aruhan angin secara semula jadi. Oksigen ialah komponen utama proses penguraian kumbahan oleh bakteria aerob. Terdapat tiga proses rawatan yang berlaku di dalam kolam penstabilan sisa bergantung kepada aras kedalaman kolam tersebut, iaitu: i. Proses aerob - 0.5 m hingga 1 m. ii. Proses fakultatif - 1 m hingga 2 m iii. Proses anerob - 2 m hingga 4 m Kolam penstabilan sisa boleh digunakan sebagai rawatan primer atau rawatan sekunder. Untuk rawatan primer, kolam penstabilan sisa dianggap telah bertindak sepenuhnya dalam penguraian kumbahan

dan euennya telah mencapai tahap kualiti yang dikehendaki. Hal ini boleh dicapai dengan mereka bentuk kolam dengan saiz dan masa tahanan yang optimum supaya penguraian kumbahan mencapai tahap keupayaan sekurang-kurangnya 90 peratus. Kolam penstabilan sisa juga berfungsi sebagai rawatan sekunder untuk

merawat euen dari lagun berudara atau enap cemar teraktif.

148 UNIT 3

SISTEM PEMBERSIHAN

KOLAM PENSTABILAN SISA Proses Fakultatif

Proses Anaerob

• Kedalaman kolam dari

Proses Aerob

• Kedalaman kolam dari

• Kedalaman kolam dari

permukaan bagi proses aerob ialah 0.5 – 1.0 m. • Proses ini hanya

permukaan bagi proses fakultatif ialah 1.0 – 2.0 m. • Proses adalah campuran

permukaan bagi proses anaerob ialah 2.0 – 4.0 m. • Proses anaerob berlaku di

menggunakan bakteria aerob.

aerob dan anaerob.

• Proses anaerob tidak

• Tidak berbau.

dasar kolam sahaja.

begitu ketara. Oleh itu, tidak berbau.

Rajah 3.33 Proses dan ciri-ciri kolam penstabilan sisa.

Proses rawatan bermula dengan bahan organik diuraikan terlebih PENTING dahulu oleh bakteria aerob yang menghasilkan karbon dioksida dan bahan bukan organik yang berbentuk nitrogen dan fosforus. Bahan Fotosintesis ialah proses bukan organik ini kemudiannya digunakan oleh alga dan tumbuhan di semula jadi yang berlaku pada dalam kolam untuk proses fotosintesis. Oksigen ini boleh digunakan tumbuhan dengan kehadiran cahaya dan karbon dioksida. oleh bakteria aerob untuk proses penguraian bahan organik yang Salah satu hasil proses juga merupakan bahan pencemar dalam kumbahan. Bekalan utama fotosintesis ialah oksigen. oksigen didapati daripada aruhan angin di atas permukaan kolam seperti

yang ditunjukkan pada kolam penstabilan sisa.

Rajah 3.33. Gambar foto 3.6 menunjukkan

pengudaraan oleh aruhan angin untuk bekalan oksigen

proses aerob inuen

Proses aerob proses fakultatif Proses fakultatif

Proses anaerob proses anaerob

euen

lapisan enap cemar

Rajah 3.33 Pengudaraan kolam penstabilan sisa

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

149 UNIT 3

Gambar foto 3.6 Kolam penstabilan sisa

Di dasar kolam penstabilan sisa, terdapat lapisan enap cemar yang juga melalui proses penguraian. Bahan organik dalam lapisan ini diuraikan oleh bakteria anaerob seperti yang terdapat di dalam tangki septik yang telah dibincangkan sebelum ini. Masa yang diambil oleh suatu isi padu kumbahan berada dalam kolam dari titik masuk ke titik keluar adalah antara 10 hari hingga 50 hari bergantung kepada kadar aliran kumbahan dan kepekatan kumbahan yang disalirkan masuk. Kumbahan yang lebih pekat memerlukan masa tahanan yang lebih lama. Jadual 3.6 menerangkan kelebihan dan kekurangan kolam penstabilan sisa. Jadual 3.6 Kelebihan dan kekurangan kolam penstabilan sisa Kelebihan

Kekurangan

1. Mudah disenggara dan tidak memerlukan pekerja yang mempunyai kemahiran teknikal yang tinggi.

1. Tidak boleh merawat kumbahan industri yang mempunyai kepekatan yang tinggi.

2. Tahap keupayaan rawatan sehingga 90 peratus.

3. Tidak sesuai dibina di kawasan bandar kerana kos tanah yang tinggi.

mencapai

2. Memerlukan kawasan tanahyang luas.

Adakan lawatan bersama guru anda ke salah satu taman perumahan yang menggunakan kolam penstabilan sisa untuk merawat kumbahan. Bincangkan dalam kumpulan dan buat satu laporan tentang sistem rawatan kumbahan tersebut.

150 UNIT 3

SISTEM PEMBERSIHAN

b.

Lagun berudara LAMAN WEB

Lagun berudara berfungsi merawat kumbahan dengan menggunakan kolam yang mempunyai luas permukaan yang lebih kecil berbanding dengan kolam penstabilan sisa. Kolam ini juga lebih dalam, iaitu antara 3 meter hingga 5 meter. Pengudaraan untuk lagun berudara ini dilakukan dengan dua cara, iaitu sama ada dengan kaedah kocakan permukaan atau peresap udara di dasar lagun. Tujuan pengudaraan adalah untuk mengampaikan pepejal yang mengandungi bakteria

Anda boleh melayari laman web http://www.kpkt.gov. my/buletin/peka2-99/loji. html untuk mendapatkan maklumat berkenaan loji rawatan air sisa.

dalam kumbahan. Selain itu, pengudaraan juga bertujuan untuk melarutkan dan menguraikan bahan organik secara pengudaraan.

Rajah 3.34 menunjukkan contoh lagun berudara.

pengocak kolam penjernihan inuen euen lagun berudara

enap cemar dikeluarkan Rajah 3.34 Lagun berudara

Pepejal yang mengandungi bakteria diampaikan oleh pengocak permukaan atau peresap udara di dasar lagun. Pengampaian pepejal akan mengagihkan bakteria secara seragam dalam kumbahan yang membolehkan bakteria memerangkap dan menguraikan bahan organik dan berupaya menyingkirkan sehingga 90 peratus bahan cemar dalam kumbahan dengan masa tahanan 2 hari hingga 6 hari.

FIKIRKAN

Nyatakan kelebihan lagun berudara berbanding dengan kolam penstabilan sisa.

Euen dari lagun berudara disalirkan dan ditahan untuk rawatan sekunder dengan menggunakan kolam penjernihan. Rawatan sekunder bertujuan menyingkirkan pepejal terampai yang terdapat

dalam euen. Euen akan dilepaskan terus ke dalam saluran air berhampiran setelah melalui rawatan di dalam kolam penjernihan.

Gambar foto 3.7 menunjukkan contoh lagun berudara dan Jadual 3.7 menerangkan kelebihan dan kekurangan lagun berudara.

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

151 UNIT 3

Gambar foto 3.7 Lagun berudara

Jadual 3.7 Kelebihan dan kekurangan lagun berudara Kelebihan

Kekurangan

1. Merawat lebih banyak isi padu kumbahan.

1. Memerlukan kos penyenggaraan yang tinggi.

2. Memerlukan kawasan tanah yang kecil.

2. Memerlukan tenaga pekerja yang mempunyai kemahiran teknikal untuk penyenggaraan peralatan mekanikal dan elektrikal.

3. Memerlukan masa tahanan yang pendek.

Anda dicadangkan membuat lawatan ke pusat rawatan kumbahan. Sila buat laporan bertulis berserta gambar mengenai perkara-perkara yang anda lihat.

c.

Enap cemar teraktif

Enap cemar teraktif ialah suatu kaedah rawatan kumbahan aerob. Bakteria dalam bentuk pepejal diampaikan di dalam kumbahan lalu bertindak menguraikan bahan organik dengan bantuan oksigen.

Sistem enap cemar teraktif mengandungi tangki rawatan enap cemar teraktif dan tangki penjernihan serta tapak pelupusan. Tangki rawatan enap cemar teraktif selalunya berbentuk segi empat tetapi terdapat juga yang berbentuk bulat. Udara atau oksigen boleh dibekalkan ke dalam tangki rawatan enap cemar teraktif melalui dua cara, iaitu: i. Menggunakan pengocak pada permukaan tangki ii. Menggunakan peresap udara pada bahagian bawah tangki

152 UNIT 3

SISTEM PEMBERSIHAN

Rajah 3.35 menunjukkan kaedah rawatan enap cemar teraktif dengan menggunakan pengocak pada permukaan tangki, manakala

Gambar foto 3.8 menunjukkan tangki rawatan enap cemar teraktif.

pengocak tangki penjernihan euen

inuen tangki enap lagun berudara cemar teraktif

enap cemar dikitar semula (20 – 30%)

enap cemar dikeluarkan

Rajah 3.35 Kaedah rawatan enap cemar teraktif

Dalam sistem ini, kumbahan dari kawasan perumahan dan lain-lain yang masuk ke dalam tangki rawatan enap cemar teraktif

dicampurkan dengan sedikit enap cemar (20 – 30 peratus) yang dikitar semula dari tangki rawatan sekunder seperti pada Rajah 3.36. Enap cemar yang dikitarkan semula ke dalam tangki rawatan enap cemar teraktif dinamakan enap cemar teraktif kerana enap cemar ini mengandungi bakteria atau mikrob yang telah menyesuaikan

diri dengan iklim kumbahan. Enap cemar ini menguraikan bahan

organik dengan lebih aktif lagi. Bakteria aerob menguraikan bahan organik di dalam tangki rawatan enap cemar teraktif kepada bentuk yang lebih mudah, iaitu air dan karbon dioksida. Dengan kadar kitaran semula 30 peratus daripada jumlah enap cemar di dalam tangki penjernihan ke dalam tangki rawatan enap cemar teraktif, proses enap cemar teraktif ini boleh dijalankan berterusan. Lazimnya, masa tahanan yang pendek, iaitu lapan jam hingga 12 jam sahaja diperlukan untuk rawatan enap cemar teraktif. Bekalan oksigen yang mencukupi akan menentukan kecekapan sistem enap cemar teraktif, iaitu keupayaan menyingkirkan bahan cemar dalam

kumbahan. Secara umumnya, sistem ini boleh menyingkirkan 85

Gambar foto 3.8 Tangki rawatan enap cemar teraktif

FIKIRKAN

Mengapakah 20 – 30 peratus

peratus hingga 95 peratus bahan cemar dalam kumbahan. Jadual 3.8 enap cemar dari tangki menerangkan kelebihan dan kekurangan kaedah rawatan enap cemar penjernihan dikitar semula ke dalam tangki enap cemar teraktif. teraktif?

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

153 UNIT 3

Jadual 3.8 Kelebihan dan kekurangankaedah rawatan enapcemar teraktif Kelebihan

Kekurangan

1. Kaedah rawatan yang lebih cekap kerana enap cemar yang dihasilkan dikitar semula bagi membantu rawatan seterusnya.

1.

Kos pengendalian tinggi disebabkan oleh penggunaan tenaga elektrik untuk pengoperasian pengocak atau peresap udara.

2. Tidak memerlukan kawasan yang luas untuk pembinaannya.

2.

Memerlukan pekerja yang mempunyai kemahiran teknikal untuk penyenggaraan peralatan mekanikal dan elektrikal.

3. Masa tahanan yang singkat membolehkan saiz tangki dikecilkan.

d. NOTA

Turas cucur juga dikenali sebagai turas menitis.

FIKIRKAN

Mengapakah turas cucur mempunyai bentuk yang bulat?

Turas cucur

Turas cucur ialah kaedah rawatan kumbahan aerob. Kumbahan disiramkan di atas permukaan media penuras dan mengalir ke bawah melalui celah-celah media penuras. Bakteria yang membiak dan menyelaputi media penuras memerangkap dan menguraikan bahan organik yang terdapat dalam kumbahan apabila kumbahan mengalir melaluinya. Turas cucur terdiri daripada sebuah tangki bulat yang mengandungi media penuras, seperti batu kelikir atau media sintetik

daripada plastik yang berukuran 50 mm hingga 100 mm. Saiz media yang disarankan ini dapat mengelakkan media penuras tersumbat. Lapisan media ini mempunyai ketebalan 2 meter hingga 3 meter. Media penuras yang baik mempunyai ciri-ciri berikut:

a. Nisbah luas permukaan kepada isi padu (luas permukaan per isi padu) yang tinggi untuk pembiakan maksimum bakteria,

b. Saiz liang antara media yang mencukupi supaya bakteria c.

d.

154 UNIT 3

mendapat bekalan oksigen yang mencukupi, Permukaan yang kasar supaya selaput bakteria dapat melekat dengan baik dan tidak mudah tertanggal atau terlucut, dan Kosnya murah, tahan lama, tidak mudah serpih dan tidak mudah tersumbat.

SISTEM PEMBERSIHAN

Turas cucur memerlukan alat untuk menyiramkan kumbahan di atas permukaan media penuras secara seragam. Alat ini dikenali sebagai lengan penyebar. Bilangan lengan penyebar ditentukan oleh isi padu kumbahan yang hendak disiramkan atau diagihkan. Di atas lengan penyebar dipasangkan nozel yang dapat menyiramkan kumbahan ke atas permukaan media penuras. Biasanya terdapat dua atau lebih lengan penyebar. Lengan penyebar dipasangkan dengan menggunakan struktur khas yang berpusing supaya penyiraman kumbahan di atas permukaan media penuras berlaku pada kadar yang ditetapkan. Dalam proses rawatan, selaput bakteria yang melekat dan membiak di atas permukaan media penuras memerangkap dan menguraikan bahan organik yang terdapat dalam kumbahan untuk dijadikan makanan. Apabila bahan organik diuraikan, selaput akan

menjadi lebih tebal kerana pembiakan bakteria yang berlaku. Selaput akhirnya terlucut dari lekatan ke atas media dan disalirkan keluar bersama-sama kumbahan yang telah dirawat. Kumbahan dikeluarkan melalui lantai tangki turas yang berliang dan dikumpulkan serta dialirkan ke tangki pengenapan bagi menyingkirkan pepejal terampai yang terhasil dari media penuras. Kecekapan turas cucur

adalah antara 50 peratus hingga 90 peratus. Rajah 3.36 menunjukkan keratan rentas turas cucur dan Gambar foto 3.9 menunjukkan penyiraman kumbahan melalui lengan penyebar ke atas permukaan media penuras. Jadual 3.9 menerangkan kelebihan dan kekurangan kaedah turas cucur. kumbahan

media penuras

lengan penyebar

kumbahan menitis melalui media penuras

paip pengudaraan

euen

inuen

Rajah 3.36 Keratan rentas turas cucur

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

155 UNIT 3

Gambar foto 3.9 Penyiraman kumbahan melalui lengan penyebar

Jadual 3.9 Kelebihan dan kekurangan kaedah turas cucur Kelebihan 1. Sangat sesuai digunakan untuk merawat kumbahan domestik. 2. Memerlukan kawasan pembinaan yang kecil. 3. Sesuai digunakan di kawasan bandar.

Kekurangan 1. Mudah tersumbat jika selaput bertambah apabila bakteria membiak dengan cepat. 2. Memerlukan pekerja yang mempunyai kemahiran teknikal untuk penyenggaraan operasi peralatan mekanikal dan elektrikal.

Secara berkumpulan bina sebuah model loji turas cucur dengan menggunakan sebuah tin susu yang diisi dengan batu kelikir. Gunakanlah kebijaksanaan kumpulan anda untuk mendapatkan satu model lengkap dengan menggunakan bahan terpakai yang mudah diperoleh di sekeliling anda. Selain tin susu tersebut, alatan lain yang perlu digunakan ialah:

156 UNIT 3

a. b. c. d. e.

Kepala cucuran mandi Tin susu untuk dijadikan tangki rawatan Paip Injap Penyambung paip

f.

Batu kelikir

SISTEM PEMBERSIHAN

e.

Penyentuh biologi berputar (RBC)

Penyentuh biologi berputar ialah kaedah rawatan kumbahan yang menggunakan bakteria aerob dan fakultatif. Bakteria yang dibiakkan di atas permukaan cakera berputar menyentuh kumbahan dan

menyerap serta menguraikan bahan organik di dalamnya. Rajah 3.37 menunjukkan kaedah rawatan penyentuh biologi berputar. penyentuh biologi berputar

tangki penjernihan inuen

euen enap cemar enap cemar dikeluarkan Rajah 3.37 Kaedah rawatan penyentuh biologi berputar

Penyentuh biologi berputar terdiri daripada bahagian berikut, iaitu: FIKIRKAN

a. b. c.

d.

Cakera-cakera bulat diperbuat daripada plastik atau bahan-bahan lain yang tahan karat dan tahan lama. Batang aci dipasangkan pada cakera bulat untuk putaran. Motor tahan lasak diperlukan untuk memutarkan aci pada halaju rendah, iaitu dua putaran hingga empat putaran per minit. Tangki untuk menakung kumbahan.

Nyatakan kelebihan dan kekurangan penyentuh biologi berputar selain daripada yang disebutkan dalam jadual.

Bakteria atau mikrob membiak di atas permukaan cakera yang berputar, dengan 40 peratus daripada bahagiannya tenggelam dalam kumbahan. Pembiakan mikrob berlaku apabila mikrob yang terdapat dalam kumbahan terlekat pada cakera semasa cakera berputar dan tenggelam dalam kumbahan. Mikrob yang terlekat pada cakera akan terus membiak sehingga membentuk lapisan yang mempunyai ketebalan 2 mm hingga 4 mm. Mikrob menguraikan organik dalam kumbahan untuk dijadikan makanan dengan mendapat bekalan oksigen apabila cakera bersentuh dengan udara. Daripada bekalan makanan yang berterusan, mikrob di atas cakera akan terus membiak dan ketebalannya akan bertambah. Apabila mencapai tahap ketebalan maksimum, mikrob yang berlebihan akan terlucut dari cakera dan jatuh ke dalam tangki takungan seterusnya disingkirkan ke dalam tangki penjernihan.

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

157 UNIT 3

Kecekapan sistem ini juga bergantung kepada kadar bebanan hidraulik dan masa tahanan. Beberapa buah penyentuh biologi berputar boleh disusun secara selari untuk merawat kuantiti

kumbahan yang banyak. Gambar foto 3.10 menunjukkan penyentuh biologi berputar, manakala Jadual 3.10 menunjukkan kelebihan dan kekurangan penyentuh biologi berputar.

Rujuk

Lampiran III (b) bagi menunjukkan proses rawatan

kumbahan.

Gambar foto 3.10 Penyentuh biologi berputar

Jadual 3.10 Kelebihan dan kekurangan penyentuh biologi berputar Kelebihan

Kekurangan

1. Kelajuan putaran boleh diubah untuk 1. Kecekapan akan berkurangan jika menyesuaikan tahap rawatan yang diperlukan. suhu kumbahan menurun. 2. Masa tahanan minimum, iaitu antara 3 jam hingga 6 jam. 3. Boleh menyingkirkan sehingga 95 peratus bahan cemar dalam kumbahan.

2. Memerlukan pe kerja yang mempunyai kemahiran teknikal untuk penyenggaraan dan operasi peralatan mekanikal dan elektrikal.

4. Tidak memerlukan penyenggaraan yang kerap kerana putaran yang perlahan menyebabkan kerosakan pada tahap yang minimum.

158 UNIT 3

SISTEM PEMBERSIHAN

RUMUSAN

1. Sistem pembersihan ialah sistem yang menyalirkan najis dan air sisa dari lekapan sanitari ke tangki septik atau ke loji rawatan kumbahan. 2. Najis dan air sisa disalirkan secara sistematik dan terkawal melalui sistem paip lekapan dan sistem paip salir.

3. Sistem paip lekapan terbahagi kepada sistem dua paip, sistem satu paip dan sistem paip tumpu.

4. Sistem paip salir terdiri daripada sistem berasingan, sistem gabungan dan sistem berasingan separa.

5. Setiap paip salir yang dipasang perlu memenuhi prinsip pemasangan, iaitu menggunakan bahan paip bermutu, kedap air, mempunyai cerun yang mencukupi, paip berkeadaan lurus, membenarkan pengudaraan berlaku dengan sempurna dan penyokongan yang kuat. 6. Ujian ke atas paip salir terdiri daripada ujian untuk kedapan, ujian untuk kelurusan dan ujian untuk kerataan sambungan. 7. Lurang dan kebuk pemeriksaan dibina bertujuan untuk memudahkan kerja pemeriksaan, pengujian, pengambilan sampel dan pembersihan paip salir. 8. Pembetung awam menyalirkan kumbahan dari rangkaian paip salir bawah tanah ke loji

rawatan kumbahan. Sistem ini terdiri daripada kaedah berasingan dan kaedah bergabung. 9. Kumbahan terdiri daripada bahan organik dan bukan organik dari rumah kediaman yang boleh mencemarkan alam sekitar jika dibiarkan mengalir ke dalam longkang atau sungai berhampiran tanpa dirawat. 10. Kumbahan boleh dirawat dengan menggunakan tangki septik atau loji rawatan kumbahan. Terdapat pelbagai jenis loji rawatan seperti kolam penstabilan sisa, lagun berudara, enap cemar teraktif, turas cucur dan penyentuh biologi berputar.

11. Carta aliran sistem rawatan kumbahan adalah seperti berikut: Kumbahan domestik

Pengumpulan

Tangki septik

Rawatan

Loji rawatan kumbahan

Pelupusan euen

Sungai

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

159 UNIT 3

LATIHAN A. Isi tempat kosong dengan jawapan yang betul.

1.

Paip yang menyalirkan atau membawa kumbahan dari lekapan sanitari ke paip tumpu najis atau paip tumpu air sisa dikenali sebagai .

2.

Paip najis, paip air sisa atau paip bolong yang dipasang secara tegak dikenali sebagai ____

3.

berfungsi mengurangkan perbezaan tekanan udara turun naik dalam paip tumpu najis dan paip tumpu air sisa.

4.

Paip di dalam bangunan yang menyalirkan najis atau air sisa dikenali sebagai

.

5. Sistem paip pembetung yang dimiliki dan disenggarakan oleh pihak berkuasa dikenali sebagai

.

6.

Paip salir yang menyalirkan kumbahan dari dalam bangunan dan air permukaan dari kawasan bangunan dikenali sebagai sistem paip salir .

7.

Keadaan paip salir yang dibina di bawah permukaan tanah memerlukan pemeriksaan dan penyenggaraan. Dua jenis lubang yang dibina untuk tujuan tersebut ialah dan .

8.

Kumbahan ialah

dan

.

B. Tandakan BETUL ( √ ) atau SALAH (X). 1.

Kumbahan boleh mencemarkan alam sekeliling.

2.

Kumbahan yang melalui proses anaerob berbau busuk dan berwarna hitam.

3. Sistem dua paip memerlukan lekapan najis, seperti urinal, mangkuk tandas duduk dan singki yang disambungkan ke paip lekapan najis.

4. Sistem satu paip ialah sistem apabila lekapan air sisa, seperti besen dan singki disambungkan kepada paip lekapan air sisa.

5. Sistem dua paip memerlukan satu paip bolong untuk setiap paip tumpu lekapan air sisa dan paip lekapan tumpu najis.

6. Sistem satu paip tidak memerlukan pemasangan paip bolong. 7. Sistem paip tumpu memerlukan pemasangan paip bolong. 8. Sistem paip tumpu dan sistem satu paip menggabungkan najis dan air sisa di dalam satu paip lekapan tumpu yang dipasang secara pugak.

9. Saiz lurang lebih kecil daripada saiz kebuk pemeriksaan. 10. Air permukaan terdiri daripada air hujan yang turun dari bumbung bangunan dan air hujan yang ditadah di atas permukaan di sekeliling bangunan. 11. Konkrit pratuang sesuai digunakan untuk pembinaan lurang.

160 UNIT 3

SISTEM PEMBERSIHAN

LATIHAN 12. Paip lekapan dipasang bersambung kepada pembetung awam. 13. Penggunaan paip bengkok tidak digalakkan dalam paip salir. 14. Pembetung awam disenggarakan oleh pihak berkuasa tempatan. C. Soalan Aneka Pilihan

1. Lurang disediakan di tempat-tempat berikut, KECUALI A. Paip salir bertukar arah B. salir apabila berubahpaip cerun C. Paip Simpang salir bertemu pembetung awam D. Berhampiran tangki septik

2. Satu daripada ciri pembetung awam berasingan ialah A. Menyalirkankumbahandan air permukaansecara berasinganmelalui dua pembetung B. Menyalirkankumbahandan air permukaansecara bersama dalam satu pembetungyang besar

C. Menyalirkankumbahandan air permukaansecara bersama dalam satu pembetungke sungai D. Memerlukan hanya satu pembetung

3. Satu daripada ciri pembetung awam bergabung ialah A. Menyalirkan kumbahan dan air permukaan secara berasingan melalui dua pembetung B. Menyalirkan kumbahan dan air permukaan secara bersama dalam satu pembetung yang besar ke loji rawatan kumbahan

C. Menyalirkan kumbahan dan air permukaan secara bersama dalam satu pembetung ke sungai D. Memerlukan hanya dua pembetung 4.

Perbezaan antara paip tumpu dengan paip cabang ialah A. Paip tumpu dipasang secara pugak, manakala paip cabang dipasang secara mengufuk B. Paip tumpu dan paip cabang sama saiz

C. Paip tumpu dan paip cabang sentiasa memerlukan pemasangan paip bolong D. Paip tumpu hendaklah sentiasa lebih panjang daripada paip cabang 5.

Ujian yang paling berkesan untuk mengesan kebocoran paip ialah A. Ujian asap B. Ujian tekanan udara

C. Ujian air D. Ujian untuk kerataan sambungan 6.

Ujian untuk kerataan sambungan sesuai dilakukan bagi tujuan A. Mengesan kebocoran paip B. Mengesan kerataan pada sambungan luar paip

C. Mengesan kerataan pada sambungan dalam paip D. Mengesan lokasi aliran kumbahan tersekat

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

161 UNIT 3

7. Pembetung awam kaedah bergabung mempunyai ciri-ciri berikut KECUALI A. Dua pembetung

B. Satu pembetung C. Limpahan mudah berlaku jika hujan lebat D. Isi padu aliran lebih tinggi dalam satu pembetung 8.

Pembetung awam kaedah berasingan lebih sesuai digunakan kerana A. Kos pemasangan pembetung lebih rendah B. Diameter pembetung lebih besar diperlukan bagi menampung air kumbahan

C. Diameter pembetung lebih kecil diperlukan bagi menampung air kumbahan D. Pembetung awam berasingan menyebabkan banjir kilat 9.

Kumbahan domestik mengandungi A. Bahan organik B. Bahan konkrit

C. Bahan plastik dan sampah-sarap D. Tanah liat 10. Apakah yang dimaksudkan dengan mikrob? A. Binatang ternakan B. Binatang liar

C. Organisma mikro dalam kumbahan D. Bahan toksik dalam kumbahan 11. Apakah nama khas bagi kuman yang membawa penyakit? A. Pentagon B. Patogen

C. Oksigen D. Homogen

12. Rawatan kumbahan boleh dilakukan dengan menggunakan kaedah-kaedah rawatan seperti berikut, KECUALI A. Kolam penstabilan sisa B. Lagun berudara

C. Turas cucur D. Tangki udara

13. Perkara berikut adalah benar untuk tangki septik, KECUALI A. Tangki septik ialah kaedah rawatan kumbahan yang sesuai digunakan untuk rumah individu dan komuniti kecil B. Tangki septik sangat rumit pengendaliannya dan memerlukan kos yang tinggi

C. Tangki septik diperbuat daripada bahan konkrit dan ditanam di dalam tanah D. Euen dari tangki septik disalurkan ke dalam tanah untuk melalui proses rawatan lanjutan seterusnya boleh menyuburkan tanah

162 UNIT 3

SISTEM PEMBERSIHAN

LATIHAN D. Soalan Berstruktur

a. Namakan sistem paip yang ditunjukkan pada Rajah S1. b.

Labelkan a hingga h dalam sistem sanitasi yang ditunjukkan pada Rajah S1.

c. Berikan kekurangan yang terdapat pada sistem paip yang ditunjukkan pada Rajah S1. d. Terangkan fungsi bahagian (f).

a. b. c.

d.

e. f.

g. h.

Rajah S1 Sistem paip pembersihan di dalam rumah kediaman

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

163 UNIT 3

LATIHAN E. Soalan Esei

1. Senaraikan perbezaan antara pembetung kaedah bergabung dengan pembetung kaedah berasingan.

164 UNIT 3

2.

Berdasarkan soalan 1, kaedah manakah paling sesuai digunakan di Malaysia. Berikan alasan-alasan kamu.

3.

Mengapakah paip salir dipasang di bawah permukaan tanah? Bincangkan ciri-ciri yang perlu ada pada paip salir bagi menghalang kerosakan.

4.

Terangkan dengan jelas proses yang terlibat dalam rawatan kumbahan yang menggunakan kolam penstabilan sisa.

5.

Nyatakan kepentingan masa tahanan dalam proses rawatan kumbahan yang menggunakan lagun berudara.

6.

Mengapakah mikrob perlu terampai dalam kumbahan dan perlu dibekalkan dengan oksigen yang secukupnya?

7.

Dengan bantuan lakaran, terangkan cara turas cucur beroperasi merawat kumbahan.

8.

Nyatakan sebab sebahagian enap cemar dari tangki penjernihan dikitar semula ke dalam tangki enap cemar teraktif bagi rawatan kumbahan yang menggunakan kaedah enap cemar teraktif.

9.

Penyentuh biologi berputar ialah kaedah rawatan yang efektif untuk merawat kumbahan. Terangkan fungsi cakera yang terdapat dalam sistem rawatan tersebut.

SISTEM PEMBERSIHAN

ATUR CARA KONTRAK DAN TAKSIRAN OBJEKTIF UNIT 4

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Menyatakan maksud tender, kontrak dan taksiran. Menyatakan jenis tender. Menyatakan maksud dokumen tender. Menyatakan proses tender. Menyatakan prinsip asas kontrak. Menyatakan jenis kontrak. Menerangkan jenis tender. Menerangkan kandungan dokumen tender. Menerangkan proses tender. Menerangkan jenis kontrak. Menghuraikan proses tender dan penerimaan. Menghuraikan sebab-sebab tender ditolak. Menyatakan kaedah dan unit pengukuran. Menyatakan jenis kos. Menyatakan maksud kadar kos. Menyatakan kaedah taksiran. Menyatakan kaedah senarai kuantiti. Menerangkan kaedah dan unit pengukuran. Menerangkan jenis kos. Menerangkan kaedah membina kadar kos. Menerangkan kaedah taksiran. Menerangkan kaedah senarai kuantiti. Membina kadar kos. Menganggar kos menggunakan kaedah senarai kuantiti untuk substruktur.

166 UNIT 4

ATUR CARA KONTRAK DAN TAKSIRAN

4.1

Pengenalan Atur cara kontrak dan taksiran merupakan suatu bidang ilmu yang penting dalam kejuruteraan awam. Pengetahuan tentang atur cara kontrak dan taksiran diperlukan oleh klien, kontraktor dan perunding dalam proses pelaksanaan projek. Atur cara kontrak dan taksiran melibatkan pemaju atau klien, perunding dan kontraktor. Klien ialah pemberi cadangan projek dan pengeluar modal. Kontraktor bertindak sebagai pelaksana bagi merealisasikan sesuatu cadangan projek dan mendapat upah serta keuntungan. Perunding merangkumi ahli profesional dalam bidang teknikal dan kejuruteraan yang memberi nasihat kepada klien. Jadual 4.1 menerangkan peranan setiap pihak yang terlibat dalam proses melaksanakan atur cara kontrak dan taksiran.

NOTA

Kontraktor ialah pengusaha, syarikat atau individu yang menjalinkan kontrak dengan klien. Perunding pula terdiri daripada arkitek, jurutera awam, jurutera mekanikal dan elektrikal, juruukur bahan, juruukur tanah dan pegawai perancang bandar.

Jadual 4.1 Pihak-pihak yang terlibat dalam aturcara kontrak dan taksiran Klien

Mewujudkan projek, memilih kontraktor, dan menikmati keuntungan atau menanggung kerugian.

Perunding

Merancang, mereka bentuk, menyediakan dokumen tawaran, menasihati perkara yang berkaitan dengan kontrak, menyelia pelaksanaan kontrak dan mengurus kontrak.

Kontraktor

Melaksanakan projek pembinaan berpandukan lukisan kerja dan spesikasi kerja.

Klien memilih kontraktor untuk menyiapkan sesebuah projek berdasarkan kelayakan kontraktor dan harga tender yang dipersetujui oleh kedua-dua pihak. Harga tender atau kos keseluruhan projek dihitung secara taksiran. Persetujuan untuk melaksanakan sesebuah projek antara klien dan kontraktor memerlukan dokumen perjanjian atau kontrak. Kontrak sangat penting kepada klien, kontraktor dan perunding kerana di dalamnya dinyatakan syarat-syarat perjanjian yang telah dipersetujui sebelum memulakan projek.

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

NOTA

Klien bererti pemilik projek. Dalam banyak kes klien ialah pemaju sesebuah projek pembinaan. Klien boleh tergolong daripada orang perseorangan, syarikat pemaju perumahan, badan kerajaan atau badan berkanun.

167 UNIT 4

4.2

Tender PENTING

Klien, perunding dan kontraktor berperanan secara bersama melibatkan diri dalam proses pembinaan. Kecekapan dan daya keluaran industri pembinaan bergantung kepada ikatan kerjasama ketiga-tiga pihak ini. Ciri-ciri berkerjasama, bertanggungjawab, mengurus dengan baik dan gigih dalam menyelesaikan masalah adalah antara beberapa prinsip yang boleh membantu menjayakan pelaksanaan projek.

Tender ialah pernyataan daripada klien bertujuan memberikan maklumat tentang cadangan projek kepada kontraktor. Tender boleh diberikan secara pertandingan atau perundingan. Melalui tender klien dapat memilih kontraktor yang paling layak bagi melaksanakan projek yang dicadangkan.

4.2.1

Jenis Tender

Tender dalam industri pembinaan di negara kita, terbahagi kepada: I. Tender Terbuka II. Tender Terhad III. Tender Terpilih IV. Tender Perundingan V. Tender Prakelayakan

I.

Tender Terbuka

Tender terbuka ialah jenis tender yang dipelawa kepada semua kontraktor yang layak mengambil bahagian. Kebiasaannya,

PENTING

Dalam industri pembinaan, tender juga dikenali dengan istilah tawaran.

kontraktor yang menawarkan harga yang berpatutan berdasarkan anggaran kos klien akan dipilih. Klien akan mengiklankan notis tender dalam media bercetak dan elektronik bagi mempelawa kontraktor membuat tawaran harga atas projek yang dicadangkan. Kontraktor membuat tawaran harga berdasarkan jumlah

anggaran kos pembinaan yang perlu dilaksanakan. Sekiranya ramai kontraktor yang menyertai tender, klien akan membuat pemilihan kontraktor yang layak berdasarkan kriteria yang telah ditetapkan.

PENTING

Antara kandungan dokumen kontrak ialah syarat yang dipersetujui dan perlu dipatuhi oleh klien dan kontraktor.

168 UNIT 4

ATUR CARA KONTRAK DAN TAKSIRAN

II.

Tender Terhad NOTA

Tender terhad dikeluarkan oleh klien kepada kontraktor yang berada dalam kelas kelayakan yang dinyatakan dalam kenyataan tawaran. Kelas kelayakan kontraktor diperoleh semasa syarikat kontraktor didaftarkan. Kontraktor perlu mendaftarkan syarikatnya dengan

Pihak yang mengeluarkan tender ialah pemaju atau klien. Pihak yang dipelawa ialah kontraktor atau pemborong.

Pusat Khidmat Kontraktor (PKK) atau Lembaga Pembangunan Industri Pembinaan (CIDB). Kelas kelayakan kontraktor diberikan

LAMAN WEB

oleh PKK berasaskan kepada beberapa syarat seperti had kewangan syarikat, pengalaman dan kakitangan profesional. Kontraktor yang telah mendaftar layak memasuki tawaran projek kerajaan berdasarkan had kewangan atau kelas kelayakan sewaktu pendaftaran ini. Dalam tawaran terhad, klien mempelawakan tender secara terbuka tetapi terhad kepada kontraktor dalam kelas tertentu, misalnya kontraktor

kelas C bagi projek bernilai RM2 000 001 hingga RM5 000 000 seperti

Andawww.kkr.gov.my; boleh melayari laman web www.pkk.kkr.gov.my dan www.cidb.gov.my untuk mendapat maklumat tentang fungsi setiap organisasi dalam industri pembinaan.

yang ditunjukkan dalam Jadual 4.2. Jadual 4.2 Kelas pendaftaran kontraktor mengikut kelayakankewangan Pusat Khidmat Kontraktor (PKK) Kelas

HadKewangan(RM)

Lembaga Pembangunan Industri Binaan (CIDB) Kelas

HadKewangan(RM)

A

10 000 001 ke atas

G7

tiada had

B

5 000 001 ke 10 000 000

G6

tidak melebihi 10 000 000

C

2 000 001 ke 5 000 000

G5

tidak melebihi 5 000 000

D

500 001 ke 2 000 000

G4

tidak melebihi 3 000 000

G3

tidak melebihi 1 000 000

E

200 001 ke 500 000

G2

tidak melebihi 500 000

F

200 000 ke bawah

G1

tidak melebihi 200 000 * Kelas dan had kewangan dipinda dari semasa ke semasa

III.

Tender Terpilih

Tender terpilih hanya dipelawa kepada beberapa kontraktor yang telah dipilih oleh klien. Klien biasanya memilih kontraktor untuk menyertai tender terpilih dalam kalangan kontraktor yang mempunyai kepakaran dan pengalaman yang luas dalam sesuatu

FIKIRKAN

Apakah perbezaan utama antara tender terhad dan tender terpilih?

bidang kerja. Persaingan merebut tender hanya berlaku dalam kalangan kontraktor yang dipilih menyertai tender.

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

169 UNIT 4

Kumpulkan contoh iklan tender terbuka dan iklan tender terhad daripada media cetak. Bincangkan ciriciri yang membezakan kedua-dua jenis iklan tender ini.

IV.

Tender Perundingan

NOTA

Dalam tender perundingan,

Terdapat projek yang mempunyai ciri kerja yang rumit dan sukar

terdapat kemungkinan klien menerima harga tender yang tinggi daripada kontraktor kerana kurang persaingan.

sedangkan klien belum dapat menentukan skop kerja bagi projek pada peringkat awal. Dalam keadaan ini, klien boleh memilih untuk menggunakan tender perundingan. Tender perundingan ialah tawaran yang dipelawakan kepada kontraktor yang telah dikenal pasti oleh klien dengan berpandukan faktor kepakaran, pengalaman dan rekod kerja lepas yang baik. Klien akan memilih kontraktor berdasarkan faktor di atas dan borang tender akan diberikan kepada kontraktor. Antara kebaikan tender perundingan ialah kontraktor yang telah menyiapkan projek jenis yang serupa dengan sempurna sebelum ini, boleh diberikan tender baru secara rundingan terus dengan kontraktor tersebut atas syarat yang sama. Hal ini dapat menjimatkan masa pemilihan kontraktor.

NOTA

Projek kerajaan kebanyakannya ditawarkan kepada kontraktor yang berdaftar dengan Pusat Khidmat Kontraktor dan Lembaga Pembangunan Industri Pembinaan atau Construction Industry Development Board (CIDB).

V.

NOTA

Tender prakelayakan yang pernah dilaksanakan di Malaysia melibatkan projek seperti pembinaan Lapangan Terbang Antarabangsa Kuala Lumpur di Sepang, Selangor (KLIA).

FIKIRKAN

Mengapakah klien dan kontraktor perlu mengetahui anggaran kos projek pembinaan sebelum kontrak dimeterai?

170 UNIT 4

Tender Prakelayakan

Iklan tender prakelayakan dibuat oleh klien sebelum tender projek dikeluarkan. Kontraktor yang layak dikehendaki mengisi borang prakelayakan. Penilaian tender dibuat berdasarkan syarat yang ditentukan oleh klien. Tujuannya supaya klien mengetahui latar belakang, keupayaan, rekod kerja lepas dan kedudukan kewangan kontraktor. Antara syarat yang perlu dimiliki oleh kontraktor yang ingin memasuki tender ini ialah pengalaman yang luas, kemahiran dalam bidang berkaitan dengan projek, kepakaran dalam kerja, mempunyai modal kewangan yang mencukupi dan mahir dalam teknologi pembinaan tertentu. Tender prakelayakan dibuat untuk projek pembinaan yang mempunyai ciri pembinaan yang kompleks serta memerlukan kepakaran khusus. Tender prakelayakan bertujuan memastikan hanya kontraktor yang layak dipelawa memasuki tender.

ATUR CARA KONTRAK DAN TAKSIRAN

Jadual 4.3 Kelebihan dan kekurangan setiap jenis tender JenisTender

Tender Terbuka

Tender Terhad

Kelebihan

Keburukan

1. Memberi peluang kepada kontraktor yang baharu mendaftar atau yang tiada pengalaman. 2. Klien dapat memilih harga tawaran yang sesuai dan munasabah. 3. Sesuai untuk kos pembinaan yang rendah atau sederhana, bentuk pembinaan tidak sukar dan tidak memerlukan pengalaman atau kepakaran yang khusus.

1. Proses penyediaan tawaran mengambil masa yang lama. Oleh itu, tidak sesuai untuk kerja yang perlu disiapkan segera. 2. Risiko yang tinggi terhadap penerimaan tender yang menawarkan harga terendah yang tidak munasabah. 3. Tiada galakan terhadap penggunaan peralatan dan teknologi terkini. 4. Kesukaran dalam proses pemilihan kontraktor.

1. Persaingan untuk mendapat tender lebih adil kerana kontraktor hanya perlu bersaing dengan kontraktor yang sama kelas atau sama kategori dengannya. 2. Klien akan memperoleh hasil

1. Kontraktor berpengalaman daripada kelas lain tidak berpeluang memasuki tender. 2. Kurang persaingan kerana kontraktor dalam kelas lain tidak layak menyertai

kerja yang berkualiti. 1. Jumlah yang menyertai tawaran lebih kecil, maka proses pemilihan lebih cepat. 2. Sesuai digunakan untuk mendapat khidmat kontraktor yang pakar dalam bidang khusus untuk sesuatu projek. Tender Terpilih

tender. 1. Bilangan tender yang dipelawa adalah terhad dan menutup peluang kepada kontraktor yang tidak terpilih. 2. Kemungkinan berlaku pakatan harga tender dalam kalangan kontraktor yang terpilih. 3. Kontraktor baharu yang belum berpengalaman tidak mendapat peluang untuk memasuki tender. 4. Kemungkinan harga tender lebih tinggi berbanding dengan tender terhad.

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

171 UNIT 4

Sambungan Jadual 4.3 JenisTender

Tender Perundingan

Tender Prakelayakan

172 UNIT 4

Kelebihan

Keburukan

1. Kontraktor yang terpilih menyertai tender mempunyai kemampuan menjalankan

1. Menutup peluang kontraktor lain yang tidak dipelawa secara perundingan oleh

projek dengan hasil kerja yang berkualiti. 2. Kontraktor yang mempunyai pengalaman dan kemahiran tertentu sahaja yang akan menyertai tawaran perundingan. 3. Proses tender menjadi lebih mudah dan cepat kerana tidak perlu pengiklanan. 4. Sesuai untuk mendapat khidmat kontraktor yang pakar dalam bidang khusus untuk sesuatu projek yang besar.

klien. 2. Persaingan tender sangat terhad. 3. Perundingan harga mengambil masa yang panjang sebelum harga tender diputuskan. 4. Harga tender berkemungkinan lebih tinggi daripada tender jenis lain.

1. Klien dapat memilih

1. Memerlukan proses

kontraktor yang paling layak. 2. Memperoleh kontraktor yang berkelayakan dari segi pengalaman, keupayaan dan rekod kerja lepas yang baik kerana telah melalui proses saringan pada peringkat prakelayakan.

saringan dan kos pengiklanan pada peringkat prakelayakan. Oleh itu proses pemilihan kontraktor menjadi lebih panjang. 2. Harga tender berkemungkinan menjadi lebih tinggi kerana bilangan kontraktor yang layak adalah sedikit bilangannya.

ATUR CARA KONTRAK DAN TAKSIRAN

4.2.2

Dokumen Tender

Dokumen tender ialah dokumen yang mengandungi semua maklumat yang diperlukan oleh kontraktor bagi mentaksirkan harga projek yang ditawarkan. Dokumen tender mengandungi beberapa perkara yang tersenarai seperti berikut: tender ii.i. Borang Spesikasi piawaian kerja iii. Senarai kuantiti

Iklan tender ialah pemberitahuan yang dipamerkan melalui media cetak atau media elektronik.

Dokumen tender juga dikenali sebagai dokumen tawaran.

iv. Lukisan kerja v. Jadual kadar harga

vi. Surat setuju terima Jadual 4.4 menerangkan secara ringkas fungsi dan kandungan setiap dokumen yang terdapat dalam dokumen tender, dan Jadual 4.5 pula menunjukkan contoh senarai kuantiti.

Gambar foto 4.1 menunjukkan contoh dokumen tender, manakala Rajah 4.1 menunjukkan contoh surat setuju terima. Gambar foto 4.2 menunjukkan contoh borang tender. Rajah 4.2 menunjukkan contoh lukisan struktur dalam dokumen

Lukisan kerja membolehkan kontraktor, memahami dan mengenal pasti kerja yang perlu dilaksanakan untuk membuat taksiran harga. Lukisan kerja mengandungi lukisan reka bentuk, lukisan struktur dan lukisan perkhidmatan.

tender. Jadual 4.6 pula menunjukkan contoh Jadual Kadar Harga.

H CONTO

Gambar foto 4.1 Dokumen tender

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

Rajah 4.1 Contoh surat setuju terima

173 UNIT 4

Jadual 4.4 Fungsi dan perincian kandungan setiapdokumen dalam dokumen tender Kandungan Dokumen Tender

Keterangan •

Borang Tender

•

•

Spesikasi Piawaian Kerja

•

• •

•

Senarai Kuantiti

•

Borang perlu diisi dan ditandatangani oleh kontraktor. Kontraktor perlu menyatakan harga tender dan tempoh siap kerja. Keterangan tentang kerja yang akan dilaksanakan. Kualiti bahan binaan yang dikehendaki oleh klien. Kaedah menjalankan kerja. Tahap kualiti kerja yang perlu dicapai oleh kontraktor. Mengandungi senarai kuantiti bahan dan kerja yang diperlukan untuk menyiapkan projek. (Rujuk Jadual 4.8 yang menunjukkan contoh senarai kuantiti). Mengandungi lukisan kerja bagi tender.

Fungsi •

•

•

•

Lukisan Kerja •

•

Jadual Kadar Harga

•

Surat Setuju Terima

•

Borang Kontrak

174 UNIT 4

Mengandungi senarai kadar harga bagi setiap kerja yang akan dilakukan oleh kontraktor (Jadual 4.9). Surat yang dihantar oleh klien kepada kontraktor yang berjaya dalam tender, dan kontraktor mengesahkan penerimaan tender tersebut (Rajah 4.1). Borang yang ditandatangani oleh klien dan kontraktor setelah tender disetuju terima.

•

•

•

•

Sebagai tanda menyertai tender untuk penilaian dan pemilihan kontraktor.

Maklumat yang menjelaskan kepada kontraktor tentang spesikasi kerja dan bahan yang berkaitan dengan kontrak yang ditawarkan.

Membantudan memudahkan kontraktor untuk membuat pengiraan anggaran kos upah kerja, jumlah kos bahan dan jumlah harga tender. Membantu dan memudahkan kontraktor membuat pengiraan anggaran kos upah dan kos bahan. Membantukontraktor merancang kaedah kerja yang akan dilakukan. Membantudan memudahkan kontraktor membuat pengiraan anggaran kos. Digunakanuntuk pengiraan kos kerja tambahan. Sebagai tanda kontrak telah diterima dan dipersetujui oleh klien dan kontraktor.

Sebagai perjanjian antara klien dan kontraktor yang sah di sisi undang-undang.

ATUR CARA KONTRAK DAN TAKSIRAN

Jadual 4.5 Contoh senarai kuantiti PROJEK CADANGAN MEMBINA SEKOLAH RENDAH TIGA TINGKAT Butiran 1. a.

KeteranganKerja

Unit

Kuantiti

Kadar RM

Jumlah

Sen

RM

Sen

KERJA TANAH Menggali tanah atas, purata

m2

6

kg

89

100 mm tebaldan termasuk mengangkut membuang 2. a. b. c.

3. a.

TETULANG ROD KELULI SEDERHANA Rod 12 mm garis pusat di dalam pangkal tiang Rod 8 mm

dittosebagai pengikat

Kotak bentuk kayu tidak berketam 13 mm tebal pada sisi pangkal tiang

kg

58 2

m

105

m2

45

KERJA BATA 225 mm tebal dinding bata daripada bata biasa, diikat dengan mortar (1:3)

NOTA

Ditto ialah istilah yang digunakan bagi memaklumkan bahawa maklumat yang dinyatakan sama dengan maklumat sebelumnya.

Gambar foto 4.2 Borang tender

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

175 UNIT 4

Jadual 4.6 Contoh Jadual Kadar Harga

Contoh A

KADAR UPAH PEKERJA DAN HARGA BAHAN BINAAN Semua kadar harga untuk kerja binaan yang terkandung dalam jadual ini adalah berdasarkan kepada upah pekerja dan harga bahan-bahan berikut: UNIT

HARGA

1.

Penerap bata

Hari

RM50.00

2.

Tukang batu

Hari

RM50.00

3.

Tukang kayu

Hari

RM45.00

4. 5.

Tukang besi Tukang lepa

Hari Hari

RM45.00 RM60.00

6.

Tukang jubin

Hari

RM55.00

7.

Tukang paip

Hari

RM45.00

8.

Tukang cat

Hari

RM48.00

9.

Tukang bumbung

Hari

RM50.00

10.

Pemasang genting

Hari

RM45.00

11.

Tukang kaca

Hari

RM50.00

12.

Tukang saliran

Hari

RM46.00

13.

Pengendali jentera

Hari

RM55.00

14.

Pekerja am

Hari

RM33.00

KADAR UPAH PEKERJA

Contoh B

KADAR UPAH KERJA MEMBUANG TANAH

UNIT

HARGA

1.

Membuang tanah seja uh lebih daripada 100 meter tetapi tidak lebih 250 meter (manual)

m3

2.

Sda lebih 250 meter tetapi tidak lebih 500 meter (dengan lori)

m3

RM12.20

3.

Sda lebih 500 meter tetapi tidak lebih 750 meter (dengan lori)

m3

RM12.39

4.

Sda lebih dari 750 meter tetapi tidak lebih daripada 1000 meter (dengan lori)

m3

RM12.58

RM 5.87

KADAR UPAH KERJA Tanah yang digunakan untuk menimbus hendaklah bersih tanpa tanah baja dan diperoleh daripada penggalian tersebut atau digali di tapak bina itu. Sekiranya tanah ini terpaksa diimport ke tapak bina, maka harganya akan dikira seperti item membuang tanah di atas. Kerja menimbus dalam penggalian tanah telah diambil kira dalam kadar harga penggalian dan tidak akan dibayar secara berasingan. Harga bagi menimbus tanah hendaklah termasuk harga menggali, membawa, menghampar, meratakan dan memadatkan sebagaimana yang dikehendaki. UNIT

HARGA

1.

Timbusan tanah yang diperoleh dari tapak bina

m3

RM10.05

2.

PEKERJA SAHAJA untuk merapikan tebing atau benteng

m

2

176 UNIT 4

RM 1.54

ATUR CARA KONTRAK DAN TAKSIRAN

sambungan Jadual 4.6

Contoh C

KADAR HARGA BAHAN-BAHAN (Harga dari kilang sekitar Kuala Lumpur dan Petaling Jaya) UNIT

BAHAN 1.

Simen

2. 3. 4. 5.

HARGA

50 kg / kampit

RM

10.00

Pasir

m3

RM

17.00

38 mm batu baur (Granite)

m3

RM

35.00

3

RM

34.00

3

RM

35.00

m

38 mm batu baur (Limestone)

m

20 mm batu baur (Granite)

3

6. 7.

20 mm batu baur (Limestone) 25 mm batu baur (Granite)

m3 m

RM RM

36.00 35.00

8.

25 mm batu baur (Limestone)

m3

RM

38.00

9.

25 mm diameter bar keluli sederhana keras

tan

RM1100.00

10.

20 mm diameter bar keluli sederhana keras

tan

RM1090.00

11.

12 mm diameter bar keluli sederhana keras

tan

RM1153.00

12.

10 mm diameter bar keluli sederhana keras

tan

RM1189.00

13.

Kepingan Jejaring No. A6

m2

RM

4.00

14.

Kepingan Jejaring No. B5

m2

RM

5.50

15.

Kepingan Jejaring No. B6

m2

RM

4.95

16.

Kepingan Jejaring No. B7

m2

RM

8.20

17.

Kepingan Jejaring No. C5

m2

RM

3.70

BAHAGIAN KEJURUTERAAN SML & STRUKTUR CAWANGAN STRUKTUR DAN KEJURUTERAAN PAKAR JABATAN KERJA RAYA MALAYSIA

2Y16–14

Pengarah: Unit Bahagian: Jurutera: Dilukis oleh:

9R10–200

Disemaak oleh: Projek:

2Y16–15

CADANGAN MEMBINA SEKOLAH RENDAH TIGA TINGKAT

Perkara:

2000

PELAN RASUK

No Lukisan:

IP(SS-01)PN/32(SP)900/3/LG/1(19)

Rajah 4.2 Contoh lukisan struktur dalam dokumen tender

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

177 UNIT 4

4.2.3

NOTA

Dalam jabatan kerajaan, projek yang melebihi nilai tertentu sahaja yang akan diiklankan. Contohnya RM200 000 ke atas.

Proses Tender

Proses tender merupakan tatacara tawaran dijalankan dari awal hingga akhir dan melibatkan langkah-langkah berikut, iaitu: I. Iklan tender II. Jemputan tender III. Pemilihan tender IV. Penerimaan tender

I.

NOTA

Lawatan tapak merupakan lawatan ke tapak cadangan projek oleh kontraktor yang berhasrat menyertai tender. Lawatan tapak memberikan peluang kepada kontraktor mendapat gambaran jelas tentang persekitaran tapak cadangan projek.

NOTA

Kenyataan tender dikenali juga sebagai kenyataan tawaran. Pengiklan tender boleh dilihat dalam laman web http://www.jkr.gov.my

178 UNIT 4

Iklan Tender

Iklan tender merupakan kenyataan yang dikeluarkan oleh klien untuk mempelawa kontraktor menyertai tender bagi melaksanakan projek yang telah dirancang. Iklan tender dilakukan dengan mempamerkan kenyataan tender dalam media cetak atau media elektronik. Dalam kenyataan tender dinyatakan nama projek yang ditawarkan, kelas kontraktor, kepala dan sub serta perkara-perkara lain yang berkaitan dengan projek yang ditawarkan. Masa dan tempat mengambil borang tender serta tarikh tender ditutup juga dinyatakan dalam iklan tender. Terdapat tiga jenis iklan tender, iaitu: a. b. c.

Iklan tender terbuka Iklan tender terhad Iklan tender prakelayakan

Iklan tender terbuka dilakukan untuk mendapat persaingan yang maksimum kerana peluang menyertai tender tidak terhad kepada jumlah kontraktor. Iklan tender terhad dikeluarkan untuk mempelawa kontraktor daripada kelas-kelas tertentu sahaja. Iklan tender prakelayakan pula dikeluarkan untuk mempelawa kontraktor yang berkelayakan sahaja bagi menyertai tender.

Rajah 4.3, Rajah 4.4 dan Rajah 4.5 menunjukkan contoh iklan tender terbuka, iklan tender prakelayakan dan iklan tender terhad.

ATUR CARA KONTRAK DAN TAKSIRAN

Nama projek

Tarikh tutup tender

O C

N

TO

H

Rajah 4.3 Contoh iklan tender terbuka

O C

N

TO

H

Rajah 4.4 Contoh iklan tender prakelayakan

Rajah 4.5 Contoh iklan tender terhad

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

179 UNIT 4

II.

Jemputan Tender

Jemputan tender merangkumi proses pengiklanan di media cetak atau media elektronik, dan pengambilan dokumen tender. Kontraktor perlu mendapatkan dokumen tender dalam tempoh yang ditetapkan oleh klien. Dokumen ini hendaklah dilengkapkan dengan

merujuk kepada dokumen meja tender. Setelah dilengkapkan, NOTA

• Dokumen meja tender ialah dokumen yang lebih lengkap daripada dokumen tender yang dijual kepada kontraktor. Dokumen ini dipamerkan semasa tender diiklankan dan diletakkan didalam bilik khas di pejabat klien untuk rujukan kontraktor • Dokumen tender dimasukkan ke dalam sampul surat dan nama tender ditulis di luar sampul surat berkenaan. Dokumen tender tersebut dimasukkan ke dalam peti tender yang dinyatakan oleh klien dalam iklan tender. • Peti tender digunakan untuk memasukkan dokumen tender yang dihantar pihak kontraktor. Petioleh ini merupakan sebuah bekas atau peti berkunci yang ditandakan dengan nombor tender, nama projek, tarikh dan masa tender ditutup.

dokumen tersebut hendaklah dimasukkan ke dalam peti tender yang disediakan oleh klien sebelum tarikh tutup tender seperti yang telah dinyatakan dalam iklan.

III.

Pemilihan Tender

Sebaik sahaja tender ditutup,

peti tender akan dibuka dengan disaksikan oleh sekurang-kurangnya dua orang pegawai dan seorang daripadanya hendaklah berjawatan profesional atau daripada kumpulan pengurusan. Jawatankuasa Pembuka Tender akan menomborkan dokumen tender yang diterima dan mengisi Borang Pembukaan Tender dengan nama kontraktor, harga tender dan tempoh siap. Harga tender akan disenaraikan dalam Borang Pembukaan Tender mengikut harga tertinggi hingga terendah. Borang Pembukaan Tender dan dokumen tender diserahkan kepada Panel Penilai Tender yang bertanggungjawab menilai setiap dokumen tender yang diterima. Dokumen tender yang telah

diterima akan disemak dan dianalisis. Setelah dianalisis, Panel Penilai Tawaran ini menyediakan laporan dan memberi cadangan untuk mempertimbangkan kontraktor yang layak dipilih. Laporan ini dibentangkan kepada Lembaga Perolehan atau Lembaga Tender untuk membuat pemilihan kontrator. Penilaian terhadap tawaran kerja dijalankan dalam dua peringkat, iaitu: a. b.

180 UNIT 4

Penilaian peringkat pertama Penilaian peringkat kedua

ATUR CARA KONTRAK DAN TAKSIRAN

a.

Penilaian peringkat pertama

Penilaian peringkat pertama dilakukan atas tawaran terendah sehingga beberapa tawaran dalam lingkungan harga yang munasabah. Pada peringkat ini tawaran perlu memenuhi kriteria berikut: i. Kesempurnaan tender Tender mesti lengkap dan bebas daripada aspek kecacatan dari segi undang-undang. Tawaran hendaklah sempurna dan munasabah serta mematuhi peraturan tender. ii.

Kedudukan kewangan yang memuaskan Kontraktor hendaklah mengemukakan bukti bahawa mereka mempunyai status kewangan yang mencukupi untuk melaksanakan projek.

iii.

Prestasi kerja semasa yang memuaskan Kontraktor mempunyai rekod kerja lepas yang tidak memuaskan seperti gagal menyiapkan projek atau menghadapi tindakan penamatan projek tidak layak dipertimbangkan.

Kontraktor yang tidak mematuhi kriteria di atas akan gagal dalam penilaian peringkat pertama dan tidak disenarai pendek untuk penilaian peringkat kedua.

b.

Penilaian peringkat kedua LAMAN WEB

Penilaian peringkat kedua hanya dibuat atas beberapa tawaran yang lulus penilaian peringkat pertama. Kriteria berikut digunakan bagi menentukan tawaran yang paling layak untuk dipertimbangkan: i.

Harga tender Harga tawaran yang dikemukakan oleh kontraktor akan dibandingkan dengan anggaran jabatan yang terlebih dahulu dipastikan kewajarannya.

ii.

Pengalaman Pengalaman merupakan aspek penting untuk dinilai dalam peringkat kedua. Jika harga tawaran yang dinyatakan oleh kontraktor adalah rendah, kontraktor perlu memiliki rekod kerja yang cemerlang dalam menyiapkan projek serupa sebelum ini.

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

Anda boleh melayari laman web http://www.kkr.gov.my untuk mendapatkan maklumat lanjut tentang proses tender.

181 UNIT 4

iii.

NOTA

•

Tugas dan kuasa ahli lembaga tender jabatan/ agensi terdiri daripada peringkat-peringkat berikut: Lembaga Tender Peringkat Persekutuan Lembaga Tender Peringkat Negeri Lembaga Tender

Prestasi projek semasa Projek semasa ialah projek lain yang belum disahkan siap pada tarikh tutup tawaran. Prestasi projek semasa kontraktor akan dikategorikan seperti berikut:

Cemerlang -

•

Memuaskan -

•

Pencapaian kemajuan sebenar melebihi jadual perancangan. Pencapaian kemajuan sebenar menepati jadual perancangan.

•

•

Peringkat Setiap projekDaerah pembinaan memerlukan sejumlah kakitangan teknikal yang cukup supaya projek boleh dilaksanakan dengan sempurna. Jumlah minimum kakitangan teknikal ini dinamakan “Anggaran Keperluan Minimum” kakitangan teknikal.

Penilaian prestasi kerja semasa hendaklah berdasarkan laporan daripada Pegawai Penguasa atau Jurutera yang menyelia projek tersebut. iv.

Kakitangan teknikal Faktor ini dinilai berasaskan kepada bilangan kakitangan teknikal yang mencukupi berbanding dengan bilangan “Anggaran Keperluan Minimum” kakitangan teknikal yang perlu untuk menjalankan projek dengan memuaskan.

v.

Jentera, loji, kuari dan kilang Kontraktor yang mempunyai kuari, jentera dan sebagainya akan mendapat pertimbangan utama dalam pemilihan tender.

Kesemua analisis dan penilaian di atas akan dimasukkan dalam laporan tender untuk dikemukakan kepada Panel Penilaian Tawaran untuk pemilihan.

IV.

Penerimaan Tender

Sejurus proses pemilihan tender selesai, surat penerimaan tender akan dikeluarkan oleh klien kepada kontraktor yang berjaya. Surat ini mengandungi butir-butir tentang kontrak, harga tender, tarikh mula dan tarikh siap projek, jumlah bon pelaksanaan serta polisi insurans yang perlu diambil. Kontraktor tersebut perlu menyerahkan semula surat setuju terima yang telah ditandatangani kepada klien dalam tempoh yang

ditetapkan. Selepas itu, perjanjian atau kontrak akan ditandatangani oleh kontraktor dan klien mengikut syarat-syarat yang telah dinyatakan dalam dokumen tender.

Rajah 4.6 menunjukkan carta alir proses tender yang dipraktikkan dalam projek pembinaan.

182 UNIT 4

ATUR CARA KONTRAK DAN TAKSIRAN

Mengenal Pasti Projek Memilih Jenis Tender

Terbuka

Terhad

Menyediakan dokumen tender

Menyediakan dokumen tender

Mengiklankan tender

Terpilih

Mengiklankan tender terhad

Perundingan

Memilih kontraktor untuk tujuan penawaran

Prakelayakan

Pelawaan melalui notis tender

Menyediakan dokumen tender prakelayakan

Mempelawa tender kepada kontraktor terpilih

Penerimaan maklum balas tender

Mengiklankan tender dan pemberian borang prakelayakan

Menerima, meneliti dan menganugerahkan tender

Pemilihan dan pemberian borang tender

Mempelawa tender kepada beberapa kontraktor yang terpilih

Menerima dan meneliti tender

Memilih

Menganugerah tender Rajah 4.6 Carta alir proses tender

4.2.4

Sebab Tender Ditolak atau Gagal

Terdapat beberapa sebab sesuatu tender ditolak. Antaranya ialah: a. Kontraktor mengemukakan harga tender yang terlalu tinggi, menyebabkan klien terpaksa membayar kos yang melebihi peruntukan kewangan projek. b.

Kontraktor mengemukakan harga tender yang terlalu rendah dan berkemungkinan projek yang dihasilkan tidak berkualiti.

c.

Kontraktor yang masih dalam proses menyiapkan projek lain yang diterimanya lebih awal. Oleh itu, jika ditawarkan kontraktor tidak dapat memberikan tumpuan sepenuhnya kepada kontrak yang baharu disebabkan kemampuan kewangan, pekerja, loji dan alatan yang terbatas.

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

183 UNIT 4

d.

Kontraktor yang mempunyai rekod kerja yang tidak memuaskan dalam projek terdahulu.

e.

Kontraktor tidak mematuhi syarat dalam tawaran, misalnya tidak menghadiri lawatan tapak.

f.

Kontraktor menyertai tender yang tidak diperuntukkan dalam kelasnya, misalnya kontraktor kelas A memasuki tawaran untuk projek kelas B.

g.

Kontraktor tidak mengisi butiran yang lengkap dan tepat seperti

h.

yang dikehendaki dalam dokumen tender. Kontraktor yang diragui kemampuan kewangan dan tenaga kerjanya.

FIKIRKAN

Antara syarat untuk mendapatkan kontrak kerajaan ialah kontraktor perlu mendaftarkan syarikatnya dengan PKK dan CIDB. Apakah tujuan syarat ini diwajibkan?

NOTA

Sebilangan besar klien tidak mempunyai kepakaran untuk menyelia sesuatu projek pembinaan. Oleh itu, mereka boleh melantik perunding yang berpengalaman supaya projek berjalan dengan lancar.

4.3

Kontrak Kontrak ialah perjanjian antara klien dan kontraktor apabila klien bersetuju melantik kontraktor melaksanakan projeknya. Antara isi kontrak ialah persetujuan kontraktor menyiapkan projek pembinaan

dengan sempurna mengikut lukisan kerja dan spesikasi kerja, kos yang dianggarkan dan tempoh penyiapan yang dipersetujui oleh klien. Klien bersetuju membuat bayaran kepada kontraktor berdasarkan persetujuan dalam dokumen kontrak.

4.3.1

Tujuan Kontrak

Tujuan kontrak adalah untuk memeterai perjanjian antara klien dan kontraktor supaya lebih jelas dalam bentuk dokumen. Kontrak tersebut perlu mengandungi kewajiban klien dan kontraktor yang akan dijadikan rujukan sekiranya berlaku pertikaian. Perunding yang dilantik bertanggungjawab mengurus dan

memastikan pelaksanaan projek mengikut skop kerja, spesikasi kerja, tempoh dan kos yang telah dipersetujui dalam kontrak. Rajah 4.7 menunjukkan hubungan antara klien, kontraktor dan perunding.

184 UNIT 4

ATUR CARA KONTRAK DAN TAKSIRAN

Kontrak

Klien

Kontraktor Perunding Projek

Rajah 4.7 Hubungan antara klien, kontraktor dan perunding

4.3.2

Prinsip-prinsip Asas Kontrak

Kontrak dikira sah apabila wujud tawaran daripada klien dan penerimaan tawaran oleh kontraktor. Tawaran boleh terbatal apabila tempoh sah penerimaan tawaran tamat, atau klien membatalkan tawaran, atau kontraktor menolak tawaran. Prinsip kontrak dibuat berdasarkan kepada Akta Kontrak 1950

(Pindaan 1974). Jadual 4.7 menerangkan prinsip asas kontrak secara ringkas. Jadual 4.7 Prinsip asas kontrak Prinsip

Hasrat

Keterangan Klien dan kontraktor mempunyai hasrat mewujudkan hubungan secara jujur, amanah dan ikhlas serta tidak akan melanggar segala syarat yang ditetapkan dalam kontrak.

Tawaran

Klien menyatakan hasratnya serta mempelawa kontraktor melaksanakan projek yang telah dirancang.

Penerimaan

Cadangan oleh klien diterima oleh kontraktor seperti yang dinyatakan dalam kontrak yang sah di sisi undang-undang.

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

185 UNIT 4

4.3.3

Jenis-jenis Kontrak

Dalam kejuruteraan awam, terdapat pelbagai jenis projek. Setiap projek memerlukan kepakaran pengurusan dan pelaksanaan.

dalam

bidang

perancangan,

Projek melibatkan rma perunding, kontraktor, pembekal, kerajaan dan klien yang menjadi penaja projek. Untuk mengatasi pelbagai kerumitan yang mungkin timbul dalam menyiapkan

sesuatu projek,jenis beberapa jenis kontrak bolehdalam digunakan. Rajah 4.8 menunjukkan kontrak yang digunakan industri pembinaan. Kontrak Kos Pembayaran Balik

Kontrak Berdasarkan Kuantiti

Jenis-jenis Kontrak

Kontrak Gumpalan

Kontrak Reka dan Bina

Rajah 4.8 Jenis-jenis kontrak

186 UNIT 4

ATUR CARA KONTRAK DAN TAKSIRAN

I.

Kontrak Gumpalan (Lump Sum)

Kontrak Gumpalan (lump sum) ialah kontrak yang dilaksanakan oleh kontraktor berdasarkan kerja yang telah ditunjukkan dalam lukisan atau skop kerja. Pembayaran untuk kerja yang telah siap dibuat berdasarkan sesuatu jumlah harga yang telah ditetapkan. Kontraktor bertanggungjawab menilai semua kos yang akan dibelanjakan dalam memenuhi keperluan kerja yang telah ditetapkan oleh klien. Pembayaran mungkin dilaksanakan secara pukal atau secara berperingkat, bergantung kepada saiz kerja. Pembayaran

untuk Kontrak Gumpalan juga boleh dilaksanakan berdasarkan spesikasi piawaian kerja dan lukisan atau berasaskan senarai kuantiti dan lukisan. Kontrak Gumpalan digunakan dalam projek pembinaan kecil seperti pembinaan longkang, pagar dan bangunan kecil.

II.

Kontrak Ukur dan Nilai (Measure and Value)

Kontrak Ukur dan Nilai merupakan kontrak yang termeterai berdasarkan kuantiti kerja yang telah siap. Kuantiti kerja ini ialah kuantiti kerja semasa yang diukur dan dinilai bagi mengira jumlah pembayaran. Penilaian dan pengukuran kuantiti kerja dibuat secara senarai kuantiti.

Kaedah Kos Pembayaran Balik Kaedah kos pembayaran balik merupakan kaedah pembayaran kos sebenar kerja berserta yuran pengurusan oleh klien kepada kontraktor. Umumnya kaedah pembayaran ini boleh dilaksanakan melalui: • •

•

NOTA

• Gumpalanbermaksud gabungan item yang dijumlahkan kepada satu nilai keseluruhan tanpa Borang Senarai Kuantiti. • Item ialah keterangan operasi kerja dan kuantiti bahan binaan yang disenaraikan dalam jadual senarai kuantiti. • Item wang kos primaialah item yang terdapat dalam senarai kuantiti yang skop kerja atau kuantitinya tidak diketahui tender dipanggil.semasa Hanya anggaran kos yang diletakkan senarai kuantiti.

Wang kos prima ditambah yuran tetap Wang kos prima ditambah nilai peratus yuran yang ditetapkan daripada kos pembinaan sebenar Wang kos prima ditambah yuran sasaran

Wang kos prima melibatkan kos bahan, kos upah pekerja serta kos loji dan alatan. Yuran tetap merupakan bayaran yang telah dipersetujui oleh klien dan kontraktor sebelum menandatangani kontrak. Nilai peratus yuran yang ditetapkan dikira daripada jumlah kos pembinaan sebenar. Kontraktor akan mendapat imbuhan yang besar sekiranya kos pembinaan sebenar tinggi. Yuran sasaran pula merupakan bayaran tambahan kepada kontraktor sekiranya kontraktor dapat menyiapkan pembinaan dengan lebih cepat daripada masa yang telah ditetapkan serta memuaskan. Kadar bayaran tambahan ini mestilah dipersetujui sebelum kontrak ditandatangani.

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

187 UNIT 4

III.

Kontrak Reka dan Bina

Kontrak Reka dan Bina dilaksanakan apabila klien menyerahkan

FIKIRKAN

Dalam sebuah projek pembinaan yang menggunakan Kontrak Reka dan Bina, kerosakan telah berlaku kepada binaan sebelum projek disiapkan. Siapakah yang perlu membaiki kerosakan itu?

tanggungjawab sepenuhnya kepada kontraktor untuk merancang, mereka bentuk dan mengurus kontrak. Kontraktor dipilih berdasarkan kemampuannya mengemukakan cadangan lengkap tentang cara pelaksanaan projek yang menepati kehendak klien.

Cadangan ini mengandungi reka bentuk, kaedah pembinaan, kos terperinci dan syarat pembayaran. Melalui kontrak ini, penglibatan klien secara terus mengenai perkara-perkara teknikal, kawalan kos, pengurusan dan pembinaan sangat kurang.

Kontraktor yang menyertai Kontrak Reka dan Bina secara persaingan terpaksa mengeluarkan perbelanjaan besar bagi menyediakan reka bentuk yang memenuhi kehendak klien. Tawaran yang dikemukakan oleh kontraktor perlu mentafsirkan kehendak klien secara terperinci. Kaedah pembayaran kepada kontraktor adalah secara sama ada bayaran kerja tetap, bayaran ganti kos atau bayaran secara perundingan.

Dalam Kontrak Reka dan Bina, kontraktor mempunyai kebebasan memilih reka bentuk yang sesuai serta melaksanakan

pembinaan mengikut reka bentuk berkenaan. Kontrak Reka dan Bina banyak dilaksanakan ke atas projek seperti pembinaan lebuh raya. Melalui kontrak ini, kontraktor melantik perunding untuk mereka bentuk projek. Kontraktor perlu memastikan kos pembinaan tidak melebihi harga tender yang telah dipersetujui oleh klien.

Contoh projek yang menggunakan Kontrak Reka dan Bina ialah projek KLIA.

Kontrak

Klien

Kontraktor

Projek

Perunding

Rajah 4.9 Carta alir Kontrak Reka dan Bina

188 UNIT 4

ATUR CARA KONTRAK DAN TAKSIRAN

Cuba anda layari laman web beberapa agensi kerajaan seperti Jabatan Kerja Raya dan Kementerian Pelajaran Malaysia. Dapatkan salinan iklan tender projek daripada halaman web berkenaan. Bincangkan dalam kumpulan anda tentang jenis kontrak yang digunakan dalam setiap tawaran yang telah anda peroleh.

4.4

Taksiran Taksiran ialah anggaran kos projek yang disediakan oleh juruukur bahan. Anggaran kos projek in meliputi kos bahan, kos upah pekerja, kos loji dan alatan serta kos pengurusan dan keuntungan. Taksiran disediakan dalam dua peringkat. Peringkat pertama dibuat ketika projek masih dalam peringkat cadangan. Taksiran pada peringkat ini dinamakan taksiran prakontrak.

NOTA

Kiraan terperinci anggaran kos sesebuah projek pembinaan dilakukan oleh juruukur bahan.

Taksiran prakontrak ialah taksiran secara kasar. Sekiranya taksiran prakontrak kurang daripada peruntukan, projek boleh diteruskan ke peringkat perancangan yang lebih terperinci. Taksiran peringkat kedua pula ialah taksiran pascakontrak, iaitu taksiran setelah kontrak dianugerahkan kepada kontraktor yang dipilih sehingga projek siap dan semua pembayaran dijelaskan.

4.4.1

FIKIRKAN

Sekiranya anggaran kos lebih rendah daripada kos sebenar sewaktu pelaksanaan projek, adakah klien mendapat keuntungan?

Kaedah dan Unit Pengukuran

Pengukuran ialah proses menentu dan mengira kuantiti kerja dan bahan dari lukisan kerja kemudian mencatatkannya dalam borang ukur kuantiti bagi setiap item. Penilaian ini digunakan untuk mendapatkan kuantiti item dalam unit yang ditentukan.

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

189 UNIT 4

NOTA

Selain unit metrik, unit imperial seperti kaki, inci, ela dan paun masih digunakan.

Kaedah pengukuran adalah seperti berikut: I. Linear II. Keluasan III. Isi padu IV. Berat V. Bilangan Jadual 4.8 menunjukkan kaedah pengukuran dan keterangannya.

Jadual 4.8 Kaedah pengukuran dan keterangan Keterangan

Kaedah •

Linear

• •

•

Keluasan •

•

•

Isipadu •

•

Berat •

•

Bilangan

190 UNIT 4

•

Pelbagai item yang diukur secara linear. Digunakan untuk item yang mempunyai keratan rentas. Taksiran harga item dilakukan berdasarkan ukuranlinear seperti panjang paip, panjang asas dan longkang.

Unit

Simbol

Meter

m

Merupakan ukuran ke atas item seperti permukaan turapan, Meter lepaan, dinding bata, kawasan pembersihan tapak, kotak persegi acuan dan sebagainya. Ukuran yang perlu diambil dan dicatatkan ialah panjang dan lebar, lebar dan dalam, atau panjang dan tinggi.

m2

Melibatkan item seperti penggalian tanah untuk asas, konkrit untuk rasuk, lantai dan sebagainya. Perimeter yang diambil ukurannya ialah panjang, lebar dan

m3

Meter padu

dalam bagi item. Binaan berbentuk piramid, kon, bebola, silinder dan sebagainya memerlukan ukuran berdasarkan rumus matematik untuk mengira isi padu. Digunakan apabila item benda ditaksirkan Kilogram berdasarkan berat. atau Digunakan ke atas item seperti tetulang keluli yang dipasang tan dalam struktur konkrit bertetulang. metrik Digunakan ke atas item kompleks yang sukar dipecahkan Bilangan kepada komponen kecil untuk ditaksirkan harganya. Item berkenaan termasuk pemasangan elektrik seperti soket lampu, poin kipas, poin alat penyaman udara, pintu, tingkap, tanda lalu lintas dan konkrit siap tuang.

kg tan

bil

ATUR CARA KONTRAK DAN TAKSIRAN

Institut Juruukur Bahan Malaysia telah menyediakan panduan pengukuran yang seragam berdasarkan Kaedah Mengukur Piawai.

Contoh senarai unit ukuran yang digunakan bagi beberapa item terdapat dalam Jadual 4.9. Jadual 4.9 Contoh senarai unit ukuran bagi item Item

KaedahPengukuran

Penggalian parit untuk asas Konkrit untuk asas, tunggul tiang, tiang dan rasuk

isi padu isi padu

UnitUkuran m3 m3

Lapisan kedap Lepaan Kerja bata untuk dinding bata Paip bekalan air Pemasangan paip Soket lampu Kaca tingkap Bebendul jalan Tetulang keluli Pintu siap pakai

keluasan keluasan keluasan linear bilangan bilangan keluasan linear berat bilangan

m2 m m2 m bil bil m2 m kg bil

2

Ukuran Berat Ukuran berat digunakan dalam ukuran timbangan item seperti tetulang, keluli, jejaring besi dan lain-lain. Unit ukuran berat ialah

kilogram (kg). Jadual 4.10 (a) menunjukkan kaedah kiraan panjang tetulang dan pelbagai Jadual 4.10 (b) menunjukkan senarai contoh berat tetulang bagi diameter. Jadual 4.10 (c) pula menunjukkan panduan mengukur tetulang keluli. Jadual 4.10 (a) Kaedah kiraan panjang tetulang Jenis Tetulang Ca n g k u k ( h ) Be n g k o k ( n ) Simbol Tetulang Keluli 12 d 8d R atau M.S. Lembut Tetulang Keluli Tegangan Tinggi

15 d

9.5 d

kg/m 0.616 0.888 1.579

20 25 32

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

2.466 3.854 6.313

Tingkatan 5

NOTA

Y atau H.Y.

Jadual 4.10 (b) Senarai contoh berat tetulang bagi pelbagai diameter DiameterTetulang(mm) 10 12 16

NOTA

Penggunaan unit ukuran yang tepat seharusnya diamalkan dalam kerja pengukuran supaya taksiran dibuat lebih tepat.

Ukur lilit bulatan = 2πj Luas bulatan = πj2 j = jejari π = 3.142

NOTA

Piawaian reka bentuk menyatakan berat besi tetulang berdasarkan diameter tetulang.

191 UNIT 4

Jadual 4.10 (c) Panduan mengukur tetulang keluli Bentuk Tetulang Keluli

Maksud istilah dalam ukuran berat tetulang: M.S. = Mild Steel H.Y. = High Yield A = panjang bahagian memanjang tetulang h = panjang bahagian cangkuk n = panjang bahagian d

Jumlah Panjang A

A

A+h

h A

A + 2h

h

h A

bengkok = diameter tetulang

n

A+n A

n

A + 2n

n A

I.

Contoh-contoh pengiraan ukuran item CONTOH 1

Ukuran Linear

Tapak letak kenderaan yang akan diturap seperti pada Rajah 4.10. Longkang perlu dibina mengelilingi sempadan kawasan ABCDEFA. Kirakan panjang longkang yang diperlukan. F

E

D

25 m

A

B m 25

C m 25

m 15

Rajah 4.10

Penyelesaian

Panjang longkang AB, BC = 25 m + 25 m Panjang longkang CD = √ (152 + 252) m Panjang longkang DE, EF = 15 m + 25 m Panjang longkang FA

=

1 4

x 2 x πx 25 m

= 50.00 m = 29.15 m = 40.00 m = 39.28 m

Jumlah panjang longkang

(AB + BC + CD + DE + EF + FA)

192 UNIT 4

= 158.43 m

ATUR CARA KONTRAK DAN TAKSIRAN

CONTOH 2 Ukuran Keluasan 12.80m

25.60m

23.20 m A

B

C

Rajah 4.11

Rajah 4.11 menunjukkan pelan tapak pembinaan yang perlu dibersihkan. Kirakan keluasan kawasan tersebut.

Penyelesaian Luas kawasan A

1

=

x 12.80 m x 23.20 m

=

148.50 m

2

2 Luas kawasanB

=25.60m x23.20m

1

Luas kawasan C

=x xπ

2

( 23.20 2

= 2

Luas keseluruhan tapak A + B + C

(m

2

=

593.92m

2

211.39 m

2

= 953.81 m

2

CONTOH 3 Ukuran Isi Padu

Rajah 1.42 menunjukkan penggalian parit untuk pembinaan asas jalur bangunan. Tentukan isi padu penggalian parit tersebut. 14.20 m

1.20 m

0.75 m

Rajah 4.12

Penyelesaian Isi padu penggalian parit

= Panjang x Lebar x Tinggi

= 14.20 m x 0.75 m x 1.20 m Jumlah isi padu penggalian parit = 12.78 m3

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

193 UNIT 4

CONTOH 4 Ukuran Berat

Rajah 4.13 menunjukkan keratan memanjang rasuk bertetulang keluli. Hitungkan jumlah berat tetulang keluli R 12 dalam rasuk itu.

Maklumat penting Panjang rasuk

= 3000 mm

Tebal penutup konkrit

= 30 mm

Panjang cangkuk Berat tetulang R 12

= 12 (d) = 0.888 kg/m

2R12

A

30 mm

30 mm

30 mm

30 mm

Keratan A-A

3000 mm A

2 R 12

diameter tetulang keluli lembut bilangan Rajah 4.13

Penyelesaian

NOTA

Ketebalan penutup konkrit ditentukan menurut piawaian reka bentuk konkrit bertetulang dan nilainya dinyatakan dalam lukisan struktur berkenaan.

Panjang setiap batang tetulang = panjang rasuk – 2 (tebal penutup konkrit) + 2 (panjang cangkuk) = 3000 mm – 2 (30) mm + 2 [12(12)] mm = 3000 mm – 60 mm + 288 mm = 3228 mm = 3.228 m

Berat tetulang jenis R 12 : 0.888 kg/m Berat 4 batang tetulang

= 4 x 3.228 m x 0.888 kg/m = 11.47 kg

CONTOH 5 Ukuran Bilangan

Rajah 4.14 menunjukkan contoh pelan pendawaian elektrik di dalam bangunan. Berpandukan Jadual 4.11, nyatakan bilangan suis satu hala, kipas siling, lampu glob, soket keluar 13A dan lampu candelier yang terdapat di dalam bangunan itu.

194 UNIT 4

ATUR CARA KONTRAK DAN TAKSIRAN

Sambungan Contoh 5 Jadual 4.11 Simbol

Ruang tamu Dapur

Bil.

Simbol

1 2

3 4 Bilik 1 Bilik 2

Tandas

5. 6.

Rajah 4.14

Penyelesaian

Keterangan Suissatuhala Suis dua hala Soketkeluar13A Lampu pendarour tunggal Lampuglob Lampucandelier

7.

Kipassiling

8.

Kipasdinding

9.

Kipasekzos

10.

Papanusagihan

= 11 buah

11.

Poinpemanasair

Kipas siling Lampu glob

= 3 buah = 5 buah

12.

Unitkawalanpemasak

13

Sokettaliantelefon

Soket keluar 13A

= 6 buah

14.

SoketantenaTV

Lampu candelier

= 2 buah

Suis satu hala

4.4.2

Jenis-jenis Kos

Item yang telah diukur perlu ditentukan harganya untuk mendapatkan jumlah anggaran kos yang diperlukan bagi sesuatu pembinaan. Proses ini dilakukan dengan membuat kiraan bagi mendapatkan kos

seunit item. Setiap kos item dibahagikan kepada: I. II. III. IV.

I.

Kos bahan Kos upah Kos loji dan alatan Kos pengurusan dan keuntungan

Kos Bahan

Kos bahan seperti bata, genting, kaca, besi, simen dan pasir berbeza dari semasa ke semasa dan dari suatu tempat ke suatu tempat. Ketika membuat anggaran kos bahan, harga yang digunakan hendaklah mengikut harga pasaran terkini dan harga bahan di lokasi pembinaan.

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

NOTA

Kos penghantaran ialah kos pembayaran upah pengangkutan ke tapak bina. Kos penyimpanan ialah kos untuk sewaan ruang simpanan bahan, manakala kos pembaziran mengambil kira kerosakan bahan.

195 UNIT 4

NOTA

Ketebalan dinding bata ialah 225 mm.

Apabila menentukan kos bahan, kos lain yang perlu diambil kira ialah kos asal bahan, kos penghantaran, kos penyimpanan dan kos pembaziran.

II.

FIKIRKAN

• Syarikat perlu mendaftarkan pekerja dengan CIDB bagi tujuan mendapatkan kad hijau (green card). Apakah kad hijau dan fungsinya?

Kos Upah

Kos upah merupakan bayaran upah atau gaji kepada pekerja setelah

kerja disempurnakan. Contohnya, penerap bata akan dibayar upah apabila kerja penerapan bata selesai dalam jangka masa yang dipersetujui. Dalam industri pembinaan, pekerja dikelaskan kepada dua, iaitu: a. Pekerja mahir Pekerja yang mahir melakukan sesuatu kerja dalam bidangnya, contohnya tukang besi, tukang kayu dan penerap bata.

FIKIRKAN

Setiap pekerja dalam projek pembinaan perlu didaftarkan mengikut bidang masingmasing dengan CIDB. Apakah tujuan pendaftaran ini?

b. Pekerja am Pekerja yang melakukan kerja selain daripada kerja mahir, seperti mengangkut tanah, membuang tanah dan membersihkan kawasan.

Kadar bayaran yang diberi berbeza mengikut kemahiran pekerja. Pekerja mahir akan menerima upah lebih tinggi daripada pekerja am. Penentuan nilai upah bergantung kepada pemalar pekerja. Pemalar pekerja adalah purata masa yang diambil oleh seseorang pekerja untuk menyiapkan sesuatu Jadualtanah 4.12secara menunjukkan contoh pemalar pekerja untukunit kerjakerja. penggalian manual. Jadual 4.14 menunjukkan contoh pemalar pekerja bagi kerj a konkrit meliputi kerja menggaul, membawa, menuang dan memadat konkrit. Jadual 4.14 pula menunjukkan contoh pemalar pekerja bagi kerja bata.

Jadual 4.12 Contoh pemalar pekerja untuk kerja penggalian tanah secara manual Keterangan Kerja Penggalian Menggalitanahatas

1.50jam/m

2

Menggaliparit

2.00jam/m

3

Membuangkeluartanah

1.75jam/m

3

Menimbus semula dan memadat Mengangkut dan membuang lebihan tanah

196 UNIT 4

Pemalar Pekerja

1.75 jam/m3 1.50 jam/m

3

ATUR CARA KONTRAK DAN TAKSIRAN

Jadual 4.13 Contoh pemalar pekerja bagi kerja konkrit

Keterangan Kerja Asas Lantai bawah Lantai atas Tiang/rasuk

III.

Manual (jam/m3) 5.00 4.00 6.00 7.75

Mesin (jam/m3) 2.00 2.20 4.00 5.50

Jadual 4.14 Contoh pemalar pekerja bagi kerja bata

Keterangan Kerja

Pekerja Am Penerap Bata (jam/m2) (jam/m2) Dinding bata setebal 1.25 2.50 225 mm bata Dinding bata setebal 0.75 1.50 113 mm bata

Kos Loji dan Alatan

Kos loji dan alatan merangkumi kos sewa dan kos kendalian loji dan alatan. Projek pembinaan memerlukan penggunaan loji dan alatan supaya kerja dapat dilaksanakan dengan berkesan dan cepat. Kontraktor boleh membeli atau menyewa loji dan alatan seperti berikut: a.

Loji dan alatan tidak berjentera, contohnya perancah, tangga, kereta sorong dan baldi.

b. Loji dan alatan berjentera, contohnya lori, jentolak, mesin penggaul konkrit dan mesin penggetar konkrit.

IV.

Kos Pengurusan dan Keuntungan

Kos pengurusan merupakan pelbagai jenis pembayaran yang berkaitan dengan urusan sesebuah syarikat kontraktor. Kos pengurusan termasuk:

a. Gaji kakitangan pengurusan, caruman KWSP, PERKESO, sewa pejabat, bengkel dan ruang. b. Kos dan susut nilai alatan pejabat. c. Bayaran bil elektrik, bil air, bil telefon berkaitan dengan operasi pejabat dan bengkel. d. Kos kelengkapan pejabat dan bengkel serta pembelian alat tulis.

e. Elaun ahli lembaga pengarah syarikat. Amalan yang biasa dilakukan ialah kos pengurusan dan keuntungan dikira secara membuat tambahan dalam peratus ke atas

jumlah kos bahan, kos upah, kos loji dan alatan. Contohnya, jika kontraktor menginginkan keuntungan sebanyak 10 peratus, dan kos pengurusan sebanyak 10 peratus, maka kos pengurusan dan

LAMAN WEB

Anda boleh melayari laman web http://www.kwsp.gov.my dan http://www.perkeso.my untuk mendapatkan maklumat lanjut tentang caruman pekerja.

NOTA

Caruman Kumpulan Wang Simpanan Pekerja (KWSP) dan bayaran Pertubuhan Kebajikan dan Sosial Pekerja (PERKESO) merupakan caruman pekerja yang diwajibkan kepada majikan.

keuntungan ialah 20 peratus (10 peratus + 10 peratus = 20 peratus). Peratus ini ditambahkan kepada kos bahan, kos upah serta kos loji dan alatan.

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

197 UNIT 4

Pengiraan kos bahan, upah, loji dan alatan serta pengurusan dan keuntungan perlu mengambil kira pelbagai faktor seperti yang ditunjukkan dalam Jadual 4.15.

Jadual 4.15 Jenis-jenis kos JenisKos

Bahan

AsasPenilaianKos

•

Harga bahan.

•

Kos penghantaran.

•

Kos penyimpanan.

•

Kos pembaziran.

FaktorPengiraan •

Kos bahan sentiasa berubah

•

mengikut pasaran semasa. Kos bahan berbeza antara lokasi.

•

•

•

•

Upah •

Kos pembayaran upah kerja yang telah siap.

bagi

Upah berkadar kepada pekerja mahir dan pekerja am.

•

•

•

•

Loji dan Alatan

•

•

Harga asal loji, nilai faedah ke atas hutang dan usia loji. Kos sewa loji. Kos pengendalian loji.

•

•

•

Pengurusan dan Keuntungan

•

Kos pengurusan syarikat dan keuntungan.

•

•

Tempat penyimpanan bahan diperlukan untuk keselamatan dan menghindarkan kerosakan. Pembaziran bahan sentiasa berlaku. Kadar pembayaran upah berbeza mengikut kemahiran dan jenis kerja. Kadar upah berubah mengikut keadaan semasa dan lokasi. Kiraan upah berasaskan kepada pemalar pekerja. Contoh loji yang digunakan ialah loji berjentera seperti kren, lori, jentolak dan pembancuh konkrit. Upah pemandu dan pekerja. Kos sewa dan kos senggaraan seperti penggunaan minyak dan lain-lain. Pembayaran gaji kakitangan pengurusan, sewa pejabat, cukai, sewa beli mesin, insurans dan elaun. Pembayaran bil perkhidmatan alatan tidak berjentera dan alatan tangan. Modal dan susut nilai alatan pejabat.

198 UNIT 4

ATUR CARA KONTRAK DAN TAKSIRAN

4.4.3

Membina Kadar Kos

Membina kadar kos ialah melakukan kiraan untuk mendapatkan kos seunit item yang telah disenaraikan.

I.

Membina Kadar Kos Kerja Penggalian

Terdapat dua cara kerja penggalian yang dijalankan di tapak bina dan bergantung kepada isi padu tanah yang hendak digali serta kerumitan kerja yang dihadapi: a.

Kerja penggalian secara manual Menggunakan peralatan tangan seperti cangkul dan penyodok.

Sesuai untuk kerja kecil dan di tempat yang sempit. b.

Kerja penggalian dengan jentera Menggunakan jentera seperti traktor, jentolak, jengkaut dan

jengkorek. Sesuai untuk kerja pengorekan yang besar dan luas. Apabila tanah digali dan dibuang ke tempat yang lain, isi padu tanah tersebut telah bertambah daripada isi padu asalnya disebabkan pengembangan tanah. Oleh itu, faktor pertambahan isi padu hendaklah diambil kira semasa membina kadar kos kerja penggalian. Peratus pertambahan isi padu tanah berbeza-beza mengikut jenis

NOTA

Harga bahan, kos upah, kos loji dan alatan berubah mengikut pasaran semasa.

tanah yang digali. Contoh peratus pertambahan isi padu selepas kerja penggalian adalah seperti yang ditunjukkan dalam Jadual 4.16.

Jadual 4.16 Contoh peratus tambahan isi padu tanah selepas kerja penggalian Jenis

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tambahan(%)

Tanahliat

10

Tanahpasir

20

Batukelikir

50

Tingkatan 5

199 UNIT 4

Pengiraan kos kerja penggalian tanah hendaklah mengambil kira kerja berikut: a. b. c. d.

Menggali Mengangkut dan membuang tanah yang telah digali Menimbus semula dan memadat Membina penahan peparitan sementara pada sisi penggalian sekiranya perlu

Unit ukuran bagi penggalian tanah ialah meter padu, tetapi bagi kerja penggalian tanah atas tidak melebihi 100 mm dalam, unitnya ialah meter persegi.

CONTOH 1 Bina kadar kos bagi kerja penggalian tanah pasir secara manual seperti berikut: “Menggali parit secara manual untuk asas jalur bermula dari aras tanah asal, tidak melebihi 1.50 m dalam serta mengangkut dan

membuang tanah yang digali; purata jarak 50 m dari tapak.” Maklumat penting Menggali parit tidak lebih daripada 1.5 m dalam

2.00 jam/m3 1.75jam/m 3 1.50 jam/m3

•

Memunggahkeluartanah Mengangkut dan membuang tanah jarak 50 m dari tapak Isi padu tanah bertambah selepas digali

•

Upah menggali parit sehari (8 jam)

•

Kos pengurusan dan keuntungan

•

• •

20%

RM40.00 20%

Penyelesaian •

• •

•

Menggali parit tidak lebih daripada 1.5 m dalam Memunggahkeluartanah Mengangkut dan membuang tanah jarak 50 m dari tapak Tambahan isi padu tanah =

20 x 1.50 jam/m 100

Jumlahpemalarkerja

200 UNIT 4

3

2.00 jam/m3 1.75jam/m 3 1.50 jam/m3

0.30 jam/m3 5.55jam/m

3

ATUR CARA KONTRAK DAN TAKSIRAN

Sambungan Contoh 1 i.

Kos upah

5.55 jam / m3 x RM 40.00 = RM27.75 / m 8 jam

= ii.

Kos pengurusan dan keuntungan

=

20 x RM27.75 / m 100

3

= RM5.55 / m

Jumlah kadar kos kerja penggalian parit bagi setiap 1 m3 = RM27.75 + RM5.55

II.

3

3

= RM33.30

Membina Kadar Kos Kerja Konkrit

Terdapat dua cara membancuh konkrit berdasarkan keperluan dan kuantiti konkrit yang dibancuh: a.

Membancuh konkrit secara manual Menggunakan peralatan ringan seperti cangkul, penyodok dan

baldi. Sesuai untuk kuantiti yang kecil. b.

Membancuh konkrit dengan menggunakan mesin

Menggunakan mesin penggaul konkrit. Sesuai untuk kuantiti kerja yang sederhana.

CONTOH 2 Bina kadar kos kerja konkrit yang digaul secara manual seperti berikut:

“Konkrit (1:2:4 – batu baur 20 mm) untuk rasuk bumi; diangkat dan dituang ke dalam acuan” (unit m3) Maklumat penting

•

1 m3 simen Hargasekampitsimen Harga 1 m3 pasir Harga 1 m3 batubaurkasar

•

Upah seorang pekerja untuk 1 hari (8 jam)

• • •

•

= 28.4 kampit = = =

RM10.00 RM15.00 RM25.00 RM40.00

= Pemalar pekerja untuk menggaul, membawa, = 7.75 jam/ m 3 menuang dan memadatkan konkrit

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

201 UNIT 4

Sambungan Contoh 2 •

• •

Jumlah isi padu konkrit perlu ditambah = 50% berpunca daripada faktor pengecutan, pembaziran dan pemampatan konkrit Kos pengurusan dan keuntungan = 20% Upah pekerja menggaul, membawa, menuang dan memadatkan konkrit ke dalam kotak acuan sehari (8 jam) = RM40.00

Penyelesaian 1. Kos bahan • • • • •

•

1 m3 simen × 28.4 kampit × RM 10.00 2 m3 pasir × RM 15.00 4 m3 batu × RM 25.00 7 m3 bahan konkrit Jumlah isi padu konkrit perlu ditambah berpunca daripada faktor pengecutan, pembaziran dan pemampatan konkrit

= = = =

RM284.00 RM30.00 RM100.00 RM414.00

= 50%

×50RM414.00 100

=

RM207.00

Jumlah kos bahan bagi 7 m 3 konkrit,

=

RM621.00

=

RM88.71 / m 3

=

RM38.75 / m 3

=

RM127.46 / m 3

=

RM25.49 / m 3

=

RM152.95

Oleh itu, 1 m 3 konkrit =

RM621.00 3

7m 2. Kos upah

• Kos upah menggaul, membawa, menuang dan memadatkan 1m3 konkrit 7.75 jam / m3 × RM 40.00 8 jam Jumlah kos bahan + kos upah

RM88.71 + RM38.75 3. Kos pengurusan dan keuntungan ×20RM127.46 100 Kadar kos 1 m 3 kerja konkrit secara manual RM127.46 + RM25.49

202 UNIT 4

ATUR CARA KONTRAK DAN TAKSIRAN

CONTOH 3 Bina kadar kos kerja konkrit yang digaul dengan mesin penggaul konkrit seperti berikut:

“Konkrit (1:2:4 – batu baur 20 mm) digaul dengan mesin; untuk lantai bawah.” (unit m3) Maklumat penting • • • • • •

•

• • •

• • • • •

3

1 m simen Harga sekampitsimen Harga 1 m3 pasir Harga 1 m3 batubaurkasar

28.4 kampit = = RM10.00 = RM15.00 RM25.00 = Upah seorang pekerja untuk 1 hari (8 jam) = RM70.00 Pemalar pekerja untuk yang membawa, menuang dan menggetar konkrit = 2.20 jam / m 3 Kos sewa mesin penggaul untuk 8 jam = RM12.00 bekerja Daya pengeluaran mesin penggaul konkrit = 4 m 3/ jam Bilanganpengendalimesin = 2orang Jumlah isi padu konkrit perlu ditambah berpunca dari faktor pengecutan, pembaziran = 50% dan pemampatan konkrit Kos pengurusan dan keuntungan = 20% Minyak diesel digunakan dalam sehari = 6RM0.70 liter / liter Kosminyakdiesel = Minyak pelincir digunakan dalam sehari = 0.25 liter Kosminyakpelincir = RM6.00 / liter

Penyelesaian 1. Kos bahan • • • •

1 m3 simen x 28.4 kampit x RM10.00 2 m3 pasir x RM15.00 4 m3 batu baur kasar x RM25.00 Kos bagi 7 m3 bahankonkrit

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

= = = =

RM284.00 RM 30.00 RM100.00 RM414.00

203 UNIT 4

Sambungan Contoh 3 •

• •

Jumlah isi padu konkrit perlu ditambah berpunca daripada faktor pengecutan, pembaziran dan pemampatan konkrit 50 x RM414.00 100

= 50%

Jumlah kos bahan bagi 7 m3 konkrit Oleh itu, kos bagi 1 m3 konkrit

=

RM207.00

=

RM621.00

=

RM88.71

RM621.00 7 2.

Kos upah •

1 orang pekerja bekerja selama 8 jam untuk menggaul, membawa, menuang dan memadatkan konkrit 1 m3 konkrit =

3.

2.20 jam / m3 × RM 70.00 8 jam

= RM 19.25

Kos loji dan alatan

Kos kendalian •

2 orang pengendali mesin penggaul konkrit bekerja selama 8 jam sehari

= 2 x RM70.00 •

dalam sehari pada harga RM6.00/liter =

Koslojidanalatanbagisehari = Kossewa+Koskendalian

= =

RM4.20

=

RM1.50 RM145.70 RM 12.00 RM145.70 RM157.70

Kos loji dan alatan untuk 1 jam

RM157.70 •

=

0.25 liter minyak pelincir digunakan Jumlahkoskendalian

•

RM140.00

6 liter minyak diesel digunakan dalam

sehari pada harga RM0.70/liter •

=

8 Daya pengeluaran mesin penggaul konkrit

=

RM19.71

3

ialah 4 m / jam Oleh itu kos loji dan alatan untuk pengeluaran 1 m3 konkrit

204 UNIT 4

RM19.71

=

4

=

RM4.93

ATUR CARA KONTRAK DAN TAKSIRAN

Sambungan Contoh 3 •

4.

Jumlah kos bahan, kos upah serta kos loji dan alatan bagi setiap 1 m3 konkrit

Kos pengurusan dan keuntungan

=

20 ×100 RM112.89 3

Oleh itu kos 1 m kerja konkrit

III.

RM88.71 + RM19.25 + RM 4.93 RM112.89 =

RM22.58

=

RM135.47

Membina Kadar Kos Kerja Bata

NOTA

Kerja bata dikira dengan menggunakan unit meter persegi dengan menyatakan ketebalan dinding tersebut. Unit harga untuk satu meter persegi kerja bata dikira berdasarkan kepada perkara berikut: a. Bahan, iaitu bata dan mortar b. Upah pekerja c. Keuntungan dan pengurusan

Konkrit yang telah siap dibancuh perlu diangkut dan dituang ke dalam kotak acuan. Pekerja diperlukan untuk melaksanakan kerja ini.

CONTOH 4 Kirakan kadar kos mortar untuk kerja mengikat bata. Mortar yang digunakan ialah nisbah simen dan pasir bersamaan 1:3.

Maklumat penting

• • •

•

1 m3 simen Hargasekampitsimen Harga 1 m3 pasir

= 28.4 kampit = =

Jumlah isi padu konkrit perlu ditambah berpunca daripada faktor pengecutan, pembaziran dan pemampatan konkrit

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

RM10.00 RM15.00

= 33.33%

205 UNIT 4

Sambungan Contoh 4 Penyelesaian 1 m3 simen x 28.4 kampit x RM10.00 3 m3 pasir x RM15.00 m 4 m3 ortar

• • •

RM284.00 RM 45.00 RM329.00 =

= =

Tambahan 33.33% (Jumlah isi padu konkrit

•

perlu ditambah berpunca daripada faktor pengecutan, pembaziran dan pemampatan 33.33 = konkrit) = × 329.00 100 Jumlah kos 4 m3 mortar ditambah 33.33%

•

Kos 1 m3 simen mortar =

RM438.66 4

RM109.66

RM329.00 + RM109.60 = RM438.66 = RM109.66 =

CONTOH 5 Kirakan kos kerja bata bagi dinding bata setebal 113 mm diikat dengan simen mortar 1:3.

Maklumat penting • •

• • • • • • •

RM0.50 Harga ketul 1 bata = Bata yang diperlukan untuk dinding bata = 60 ketul setebal 113 mm Pembaziran bata = 5% Mortar yang diperlukan untuk 1 m2 k erja bata = 0.035 m 3 RM109.66 Kos per m3 simenmortar1:3 = Pemalar pekerja bagi penerap bata = 1.50 j/m 2 Pemalar pekerja bagi pekerja am = 0.75 j/m 2 Upahpenerapbatasehari = RM50.00 RM33.00 Upahpekerjaamsehari =

Penyelesaian 1. a.

Kos Bahan Kos mortar m 1 m3 • •

= 0.035 x RM109.66

206 UNIT 4

RM109.66 =

ortar

0.035 mortar yang diperlukan / m2 =

RM3.84

ATUR CARA KONTRAK DAN TAKSIRAN

Sambungan Contoh 5 b. Kos bata • •

60 ketul bata x RM 0.50 Tambah 5% kos pembaziran 5 x RM30.00 100

•

Kos bata

•

Kos mortar + Kos bata

=

RM30.00

=

RM1.50 RM31.50

=

RM3.84 + RM31.50

=

RM35.34

=

RM9.38

=

RM3.09

=

RM12.47

=

RM47.81

2. Kos upah pekerja •

Upah penerap bata 1.50 jam / m3 × RM50.00 8 jam

•

Upah pekerja am 0.75 jam / m3 × RM33.00 8 jam

Kos upah pekerja RM9.38 + RM3.09 Jumlah kadar kos Kos bahan + Kos upah pekerja

RM35.34 + RM12.47 3. Kos pengurusan dan keuntungan 20 47.81 × = 100

RM9.56

Kadar kos kerja bata setebal 113 mm 2 per mR M47.81+RM9.56

4.4.4

=

RM57.37

Kaedah Taksiran

Secara amnya, terdapat lima kaedah penyediaan taksiran ke atas sesebuah projek pembinaan. Kaedah tersebut ialah: I. II. III. IV.

Isi padu Keluasan lantai Penilaian unit Nilai kuantiti hampir

V. Senarai kuantiti

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

207 UNIT 4

I.

Isi padu

Kaedah isi padu merupakan kaedah taksiran bangunan berasaskan

kepada ukuran panjang, lebar dan tinggi bangunan. Cara mendapatkan isi padu bangunan ialah dengan mendarabkan panjang, lebar dan tinggi bangunan. Untuk mendapatkan harga anggaran kasar projek bangunan, kadar harga per meter padu diperoleh berdasarkan harga bangunan sedia ada. Kadar harga per meter padu didarab dengan isi padu bangunan yang bakal dibina bagi mendapatkan harga anggaran kasar bangunan yang akan dibina.

II.

Keluasan Lantai

Kaedah keluasan lantai menggunakan ukuran untuk menghitung kos bangunan. Pelan daripada lukisan kerja diperlukan untuk mendapatkan ukuran panjang dan lebar lantai bangunan cadangan. Keluasan lantai diperoleh dengan mendarab ukuran panjang lantai dengan lebar lantai bangunan. Ukuran panjang dan lebar sebenar lantai bangunan hendaklah diukur dari permukaan luar dinding. Untuk mendapatkan harga anggaran kasar bagi projek bangunan tersebut, kadar harga per meter persegi diketahui berdasarkan harga bagi bangunan yang sedia ada. Kadar harga per meter persegi

didarabkan dengan luas bangunan baharu. Cara pembinaan dan reka bentuk bangunan yang akan dibina hendaklah hampir sama dengan bangunan yang sedia ada. Harga taksiran yang diperoleh tidak tepat tetapi masih boleh digunakan untuk taksiran awal kerana tidak melibatkan banyak masa. Harga taksiran yang diperoleh merupakan harga pembinaan bangunan sahaja. Hal ini bermakna, kerja pembinaan yang lain seperti kerja mekanikal elektrik dan kerja luar bangunan dan

lain-lain (pagar, jalan, parit, landskap) perlulah dikira berasingan dan dicampurkan dengan harga keluasan lantai bangunan untuk mendapatkan jumlah harga bangunan tersebut.

III.

Penilaian Unit

Kaedah penilaian unit dilakukan dengan menggunakan bilangan unit alat kelengkapan yang akan ditempatkan atau bilangan pengguna

yang akan menduduki bangunan yang akan dibina. Contohnya, jika bangunan sekolah akan dibina, unit yang bakal dikira ialah bilangan kerusi atau meja. Bangunan hospital menggunakan unit

bilangan katil pesakit. Setiap unit alatan diberikan kos per unit

yang berasaskan kepada kos bangunan sedia ada. Harga anggaran

208 UNIT 4

ATUR CARA KONTRAK DAN TAKSIRAN

bangunan cadangan dikira dengan mendarabkan kos per unit dengan jumlah unit alat kelengkapan yang ditempatkan dalam bangunan cadangan. Kaedah ini sesuai digunakan apabila sesuatu projek cadangan diketahui jumlah unit alat kelengkapan dan bilangan pengguna serta kos per unit bagi bangunan sedia ada telah diketahui.

CONTOH

Sebuah sekolah yang telah siap dua tahun dahulu dinilaikan sebanyak RM4.5 juta dan bangunan sekolah mampu menampung sebanyak 1500 murid. Sebuah sekolah baharu yang serupa dengan sekolah itu sedang dirancang untuk dibina. Sekolah baharu akan menampung seramai 2500 murid. Tentukan harga sekolah baharu dengan menggunakan kaedah penilaian unit.

Penyelesaian Unit meja sekolah sedia wujud digunakan untuk kiraan anggaran kos projek sekolah baharu. Nilai unit meja dalam sekolah sedia wujud

=

RM 4 500 000 1500

= RM3000 Oleh itu, perbezaan anggaran kos bangunan disebabkan oleh perbezaan bilangan unit meja sahaja.

Maka, taksiran kos sekolah baharu

= RM3000 x 2500 =

IV.

RM7 500 000

Kuantiti Nilai Hampir

Kaedah kuantiti nilai hampir ialah kaedah yang hampir sama dengan kaedah senarai kuantiti. Kaedah ini dilakukan dengan cara mengenal pasti item, menentukan kuantiti dan seterusnya mengira kos item,

secara kasar berdasarkan lukisan kerja. Contohnya, dalam kerja pembinaan bata, taksiran pembinaan diperoleh dengan menghitungdinding kos berdasarkan item kos berikut:

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

209 UNIT 4

i.

Kerja penggalian parit tidak melebihi 1.50 m dan dikira bagi setiap meter padu. ii. Kerja-kerja konkrit untuk asas termasuk kayu untuk kotak acuan, papan penyokong dan tetulang dikira bagi setiap meter padu. iii. Dinding bata termasuk lepaan dan ca t dikira bagi setiap meter persegi.

V.

Senarai Kuantiti

Kaedah senarai kuantiti ialah cara paling baik dan tepat berbanding dengan cara anggaran lain. Juruukur bahan mengeluarkan kuantiti item yang telah diukur daripada lukisan-lukisan kerja dengan tepat. Item tersebut dikumpulkan dalam bentuk bilangan dan dibahagikan

kepada pecahan-pecahan tajuk yang tertentu. Seterusnya, senarai item dikumpulkan jumlah ukurannya. Jumlah ukuran item ini didarab pula dengan harga unit item bagi mendapatkan anggaran jumlah kos projek.

4.4.5

Kaedah Senarai Kuantiti

Langkah-langkah menyediakan senarai kuantiti adalah seperti yang berikut: I. II. III. IV.

I.

Mentafsir lukisan Mengukur dan mengeluarkan kuantiti Mengumpulkan kuantiti Menganggar kos

Mentafsir Lukisan

Jenis lukisan yang diperlukan dalam sesebuah projek pembinaan, mestilah merangkumi aspek reka bentuk, struktur dan perkhidmatan.

Seseorang juruukur bahan perlu mempunyai kemampuan untuk memahami, mentafsir dan menghu bungkaitkan lukisan tersebut dengan tepat supaya kuantiti bahan dapat dianggarkan dan operasi kerja boleh dikenal pasti. Antara jenis lukisan yang perlu ditafsirkan ialah: a. b. c.

210 UNIT 4

Lukisan reka bentuk Lukisan struktur Lukisan perkhidmatan

ATUR CARA KONTRAK DAN TAKSIRAN

a.

Lukisan reka bentuk

Lukisan reka bentuk ialah lukisan yang berkaitan dengan reka bentuk sesebuah bangunan. Lukisan ini termasuklah pelan, keratan

dan pandangan sisi bangunan cadangan. Rajah 4.15 menunjukkan contoh lukisan reka bentuk.

BILIK AIR 2

RUANG DAPUR (JUBIN)

Jubin untuk lantai dan dinding Dinding bata berlepa 150 mm tebal Gerbang konkrit bertetulang Tingkap ram kaca boleh laras dengan rangka kayu keras dan bar keselamatan

Pintu panel kayu keras Tiang konkrit bertetulang diameter 300 mm Pintu cermin gelangsar kembar tiga rangka aluminium

BILIK TIDUR 1 (PARKET) RUANG MAKAN (JUBIN) BILIK AIR

TEMPAT LETAK KERETA (JUBIN)

RUANG TAMU (JUBIN) BILIK TIDUR 3 (PARKET)

BILIK TIDUR 2 (PARKET)

TERES (JUBIN)

Longkang konkrit separuh bulatan 250 mm lebar

a. Pelan Lantai

Jerjak tiang konkrit pasang siap 800 mm tinggi lengkap dengan pemegang

b. Pandangan Hadapan Rajah 4.15 Contoh lukisan reka bentuk bangunan

b.

Lukisan struktur

Lukisan struktur menunjukkan bahagian bangunan yang menanggung beban seperti asas, kerangka, lantai dan struktur bumbung. Lukisan ini mengandungi maklumat khusus yang berkaitan dengan komponen

struktur binaan tersebut seperti spesikasi konkrit dan tetulang. Lukisan struktur juga menunjukkan perisian asas, saiz rasuk, saiz

tiang dan lain-lain komponen struktur. Rajah 4.16 menunjukkan contoh lukisan struktur bangunan.

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

211 UNIT 4

225 x 350 rasuk bumi

D 1500mm

300 x 300 pangkal tiang tetulang keluli

300 250

50 mm lapisan kedap (lean concrete) saiz asas Rajah 4.16 Contoh lukisan struktur asas bangunan

c.

Lukisan perkhidmatan

Lukisan perkhidmatan memberikan perincian tentang pemasangan perkhidmatan yang diperlukan dalam sesuatu projek. Beberapa jenis sistem perkhidmatan yang diperlukan bagi sesuatu bangunan ialah sistem bekalan elektrik, sistem bekalan air, sistem sanitasi,

sistem penyaman udara dan sistem telekomunikasi. Rajah 4.17 menunjukkan contoh lukisan perkhidmatan sistem bekalan air.

Ruang dapur

Bilik air

Petunjuk:

Bilik

Air sejuk Air panas

Rajah 4.17 Contoh lukisan perkhidmatan sistem bekalan air

212 UNIT 4

ATUR CARA KONTRAK DAN TAKSIRAN

II.

Mengukur dan Mengeluarkan Kuantiti

Mengukur dan menentukan kuantiti ialah proses mengukur, menjumlahkan dan mendarab dimensi item dan operasi kerja yang terlibat dengan menggunakan Borang Ukur Kuantiti. Borang Ukur Kuantiti terbahagi kepada dua bahagian, dan setiap bahagian

mengandungi empat ruang. Ruang berkenaan ialah ruang mendarab (A), ruang ukuran (B), ruang jumlah (C) dan ruang keterangan kerja (D). Rajah 4.18 menunjukkan contoh Borang Ukur Kuantiti.

PROJEK:............................................................................................

A

B

C

D

A

B

C

D

Rajah 4.18 Contoh Borang Ukur Kuantiti

Ruang mendarab digunakan untuk mencatatkan angka yang perlu didarab berdasarkan bilangan item yang berulang, misalnya empat tetulang keluli lembut.

Ruang ukuran mencatatkan ukuran item, misalnya ukuran luas ialah panjang dan lebar; ukuran isi padu ialah panjang, lebar dan tinggi. Ruang menjumlah mencatatkan jumlah seperti jumlah ukuran linear, luas, isipadu dan bilangan item.

Ruang keterangan kerja mencatatkan secara ringkas dan padat keterangan operasi kerja bagi item yang diukur. Dalam contoh-contoh berikut ditunjukkan beberapa kaedah catatan ukuran dan keterangan kerja bagi item dalam Borang Ukur Kuantiti.

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

213 UNIT 4

a.

Ukuran linear

Dalam kaedah mencatatkan item yang mempunyai unit ukuran linear hanya ukuran panjang yang dicatatkan pada ruang ukuran. Jumlah panjang dicatatkan pada ruang jumlah, manakala tebal dan lebar dicatatkan dan dinyatakan bersama keterangan kerja pada ruang keterangan kerja.

Contoh: 100 mm × 50 mm tebal kayu bergergaji yang telah diawet untuk kasau bumbung panjangnya 2.50 m dicatatkan seperti di bawah:

100 mm × 50 mm tebal kayu bergergaji yang telah diawet untuk kasau bumbung

2.50 2.50

b.

Ukuran keluasan

Kaedah mencatatkan ukuran keluasan ialah mencatatkan panjang dan lebar item pada ruang ukuran. Luas dicatatkan pada ruang menjumlah. Ukuran tebal dicatatkan bersama keterangan kerja dalam ruang keterangan kerja.

Contoh: Lepaan untuk lantai konkrit panjang 4.50 m dan lebar 3.65 m. Tebal lepaan mortar dan pasir ialah 30 mm dicatatkan seperti di bawah: 4.50 m m 5 .6 3

30 mm tebal lepaan mortar dan pasir di atas lantai konkrit 4.50 3.65 16.43

214 UNIT 4

ATUR CARA KONTRAK DAN TAKSIRAN

c.

Ukuran isi padu

Kaedah mencatat isi padu digunakan untuk mengukur isi padu kerja, contohnya kerja penggalian tanah untuk asas, parit, ruang bawah tanah dan lain-lain. Ukuran panjang, lebar dan dalam dicatatkan pada ruang ukuran. Nilai isi padu dicatatkan pada ruang menjumlah.

NOTA

Contoh item yang menggunakan ukuran luas ialah kerja penggalian tanah atas, kotak acuan dan konkrit alas.

Contoh: Penggalian parit untuk asas jalur berukuran 20.00 m panjang, 0.60 m lebar dan 1.20 m dalam dicatatkan seperti di bawah:

NOTA

20.50 0.60 1.20 14.40

d.

Penggalian parit untuk asas jalur bermula dari aras yang disediakan tidak melebihi 1.50 m dlm, menimbus semula tanah dan memadatkannya, mengangkut dan membuang lebihan tanah, purata jarak 50 m dari tapak

Ukuran berat

Ukuran isi padu hendaklah dicatat mengikut turutan: • panjang • lebar • tinggi • dalam/ tebal

NOTA

Item seperti tetulang keluli dicatat dalam ukuran berat. Panjang keluli lembut dicatatkan pada ruang ukuran. Jumlahnya didarab dengan berat per meter tetulang dan dicatatkan pada ruang keterangan kerja. Diameter dan jenis tetulang juga dicatatkan pada ruang keterangan kerja.

Contoh:

Dalam penulisan keterangan kerja, penggunaan huruf ringkas dibenarkan, contohnya: • panjang = pjg • tebal = tbl • dalam = dlm • keluli tegangan tinggi = hy • keluli lembut = ms

Kaedah mencatat berat bagi tetulang keluli tegangan tinggi yang panjangnya 7 m dan berdiameter 32 mm adalah seperti berikut:

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

215 UNIT 4

7 7

32 mm diameter tetulang keluli hy di dalam tiang

x 6.313 kg / m = 44.191 kg

e.

Ukuran bilangan

Item untuk lampu, kipas siling, singki dan lain-lain dicatatkan dalam ukuran bilangan di ruang ukuran.

Contoh: Kaedah mencatatkan lima kipas siling adalah seperti di bawah:

5 5

Kipas siling seperti yang diterangkan dalam spesikasi

III.

Mengumpulkan Kuantiti

Mengumpulkan kuantiti ialah melakukan kerja mengabstrak, iaitu memindahkan segala ukuran dan keterangan kerja daripada Borang Ukur Kuantiti ke dalam Borang Abstrak. Tujuan mengabstrak adalah untuk membahagi serta mengumpulkan segala butiran dan keterangan kerja mengikut tajuk kecil dan kuantitinya dibundarkan.

Contoh catatan dalam Borang Ab strak adalah seperti pada Rajah 4. 19.

216 UNIT 4

ATUR CARA KONTRAK DAN TAKSIRAN

Penggalian parit untuk asas jalur bermula dari aras yang disediakan, tidak melebihi 1.50 m dalam, menimbus semula tanah dan memadatkannya; mengangkut dan membuang lebihan tanah, purata jarak 50 m dari tapak. unit (m

3

)

muka surat (dari Borang Ukur Kuantiti)

14.40 14.40

1 14 m

3

(kepada nombor bulat yang hampir)

Rajah 4.19 Contoh catatan dalam Borang Abstrak

IV.

Menganggar Kos

Selepas kerja mengabstrak dilakukan, keterangan kerja, unit dan kuantiti kerja dicatatkan ke dalam Borang Senarai Kuantiti untuk menganggar kos. Catatan daripada Borang Abstrak pada contoh di atas dicatatkan dalam Borang Senarai Kuantiti seperti Rajah 4.20.

PROJEK: Kadar Butiran A

KeteranganKerja Penggalian parit untuk asas jalur bermula dari aras yang disediakan, tidak melebihi 1.50 m dalam, menimbus semula tanah dan memadatkannya; mengangkut dan membuang lebihan tanah, purata jarak 50 m dari tapak

Unit 3

m

Kuantiti

RM

Sen

Jumlah RM

Sen

14

Rajah 4.20 Contoh Borang Senarai Kuantiti

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

217 UNIT 4

CONTOH TAKSIRAN

Rajah 4.19 menunjukkan pelan dan keratan asas jalur yang akan dibina bagi sebuah makmal komputer. Anggarkan kos pembinaan asas jalur tersebut termasuk dinding bata sehingga aras permukaan bumi.

Maklumat penting Kadar kos:

menggali tanah atas

= RM2.40 / m

2 2

menggali parit lapisan kedap konkrit untuk asas dinding bata

RM12.50/ m /m 2 = RM1.20 = RM120.47 / m = RM112.20 / m

2 2

20 000 Dinding bata 10 000

Tepi Asas jalur A

A Pelan asas jalur

a.

Aras bumi 225 mm tebal dinding bata diikat dengan mortar (1:3)

900

Asas jalur – Konkrit padu (1:3:6 – batu baur 40 mm)

225 Panjang dan lebar diukur dari tengah ke tengah (centre to centre).

600 b.

50 mm lapisan kedap (lean concrete)

Keratan A-A

Rajah 4.21 Pelan dan keratan rentas asas jalur

218 UNIT 4

ATUR CARA KONTRAK DAN TAKSIRAN

Penyelesaian: Anggaran kos kerja pembinaan asas jalur dilakukan dalam empat peringkat berikut: a. Menyenaraikan kerja yang perlu diukur b. Menentukan kuantiti dengan menggunakan Borang Ukur Kuantiti c. Mengumpulkan kuantiti dengan menggunakan Borang Abstrak

d.

Menganggarkan kos dengan menggunakan Borang Senarai Kuantiti

a.

Menyenaraikan kerja-kerja yang perlu diukur untuk pembinaan asas jalur PROJEK : CADANGAN MEMBINA MAKMAL KOMPUTER

Kerja yang akan diukur a. Penggalian tanah atas b. Penggalian parit c. Lapisan kedap d. Konkrit untuk asas e. Dinding bata

1

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

219 UNIT 4

b.

Mengeluarkan kuantiti dengan menggunakan Borang Ukur Kuantiti.

PROJEK: CADANGAN MEMBINA MAKMAL KOMPUTER a. Penggalian tanah atas

c. Lapisan kedap 60.00 0.60

Luas kawasan = panjang x lebar Panjang (+)

36.00

50 mm tebal lapisan kedap (1:9) untuk bahagian bawah asas jalur

= 20 000 d. Konkrit untuk asas

Lebar asas jalur, 1 = 600 2/ /600

Panjang asas jalur 2/20 000 = 40 000 2/10 000 = 20 000 = 60 000

2

= 20 600 Lebar = 10 000 (+) 1 = 600 2/ /600

Lebar Tebal

2

= =

600 225

= 10 600 20.60 10.60 218.36

Menggali tanah atas 100 mm tebal bermula dari aras tanah, mengangkut dan membuang lebihan tanah purata jarak 50 m dari tapak b. Penggalian parit

60.00 0.60 0.23

Konkrit padu (1:3:6 – batu baur 40 mm) untuk asas jalur dituang ke dalam parit 8.28

e. Dinding bata

Panjang asas jalur: 2/20 000 = 40 000

Tinggi dinding =

900

2/10 000 = 20 000 60 000 Dalam asas jalur asas ke aras tanah = asas = lapisan kedap pasir = (-) tanah atas Penggalian tanah

60.00 0.60 1.08 38.88

900 225

UNIT 4

54.00

50 1175

225 mm tebal dinding bata daripada jenis bata biasa, diikat dengan mortar (1:3)

100 = 1075

Menggali parit untuk asas jalur bermula dari aras yang disediakan tidak melebihi 1:50 m dalam; menimbus semula, memadat; membuang lebihan tanah; purata jarak 50 m dari tapak

220

60.00 0.90

2

ATUR CARA KONTRAK DAN TAKSIRAN

c.

Mengumpulkan kuantiti bagi pembinaan asas jalur dengan menggunakan Borang Abstrak

Menggali tanah atas, 100 mm tebal bermula dari aras tana h, mengangkut dan membuang tanah lebihan purata jarak 50 m dari tapak unit (m

2

)

muka surat

218.36

2

218.36

2

218 m

Menggali parit untuk asas jalur bermula dari aras yang disediakan, tidak melebihi 1.50 m dalam; menimbus semula dan memadatkan, mengangkut dan membuang lebihan tanah, purata jarak 50 m dari tapak unit (m

3

)

muka surat

38.88

2

38.88

3

39 m

50 mm tebal lapisan kedap (1:9) untuk bahagian bawah asas jalur unit (m

2

)

muka surat

36.00

2

36.00

2

36 m

Konkrit padu (1:3:6 – batu baur 40 mm) untuk asas jalur unit (m

3

)

muka surat

8.28

2

8.28

8m

3

225 mm tebal dinding bata, daripada bata biasa, diikat dengan mortar (1:3) unit (m

2

)

muka surat

54.00 54.00

2 54 m

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

2

Tingkatan 5

221 UNIT 4

d.

Menganggarkan kos pembinaan asas jalur dengan menggunakan Borang Senarai Kuantiti. PROJEK: CADANGAN MEMBINA MAKMAL KOMPUTER

Butiran

KeteranganKerja

Unit

Kuantiti

Kadar RM

A

B

C

Menggali tanah atas, 100 mm dalam bermula dari aras tanah, mengangkut dan membuang lebihan tanah purata jarak 50 m dari tapak

m2

218

Menggali parit untuk asas jalur, bermula dari aras tanah, tidak melebihi 1.50 m dalam; menimbus semula, memadatkan, mengangkut dan membuang lebihan tanah, purata jarak 50 m dari tapak

m3

40

523

20

39

12

50

487

50

m2

36

1

m3

8

120

47

963

m2

54

112

20

6058

20

43

20

76

Kerja bata

JUMLAKHOS

UNIT 4

2

Kerja konkrit

225 mm tebal dinding bata dari bata biasa diikat dengan mortar (1:3)

222

Sen

Kerja lapisan kedap

Konkrit padu (1:3:6-batu baur 40 mm) untuk asas jalur E

RM

Kerja tanah

50 mm tebal lapisan kedap untuk bahagian bawah asas jalur D

Jumlah

Sen

8076

80

46

ATUR CARA KONTRAK DAN TAKSIRAN

RUMUSAN

1.

Tiga peneraju utama yang terlibat dalam sebarang projek pembinaan ialah klien, perunding dan kontraktor.

2.

Tender merupakan pernyataan daripada klien dengan tujuan memberikan maklumat tentang cadangan projek kepada kontraktor.

3.

Kontrak merupakan perjanjian yang terjalin antara klien dengan kontraktor apabila klien bersetuju melantik kontraktor untuk melaksanakan projeknya.

4.

Taksiran merupakan proses menyediakan anggaran kos projek sesebuah pembinaan yang akan ditanggung oleh klien.

5.

Tender terdiri daripada tender terbuka, tender terhad, tender terpilih, tender perundingan dan tender prakelayakan.

6.

Dokumen tender mengandungi beberapa dokumen, seperti borang tender, borang penerimaan

serta maklumat yang berkaitan dengan projek, seperti spesikasi piawaian kerja, jadual kadar harga, lukisan kerja dan senarai kuantiti. 7.

Proses tender melibatkan beberapa peringkat, antaranya pengiklanan tender, pelawaan atau jemputan tender, pemilihan dan penerimaan tender.

8.

Kontrak terbahagi kepada beberapa jenis, iaitu kontrak gumpalan, kontrak ukur dan nilai, kontrak

kos pembayaran ganti dan kontrak Reka dan Bina. 9.

Proses tender memerlukan kontraktor menghantar dokumen tender dan klien menjalankan

pemilihan daripada sejumlah tender yang diterima. Seterusnya, klien memberitahu kontraktor yang terpilih tentang anugerah tender, diikuti dengan menjalinkan kontrak. 10. Penerimaan tender dibuat berdasarkan beberapa kriteria, seperti mematuhi syarat tender, harga tender, pengalaman, rekod kerja dan modal kewangan. 11. Tender ditolak apabila kontraktor tidak memenuhi syarat tender, harga tender tinggi, rekod kerja buruk, tiada pengalaman, tidak cukup modal, tidak mengisi borang tender secara lengkap atau disebabkan oleh sebarang keraguan atas kontraktor. 12. Kaedah pengukuran item dalam kebanyakan kes dilakukan secara ukuran linear, keluasan, isi padu, berat dan bilangan. 13. Jenis kos dalam taksiran termasuk kos bahan, kos upah, kos loji dan peralatan serta kos pengurusan dan keuntungan. 14. Membina kadar kos merupakan proses melakukan kiraan untuk mendapat kos setiap item dengan mengambil kira faktor kos bahan, kos upah, kos loji serta kos pengurusan dan keuntungan. 15. Kaedah taksiran atas kos pembinaan terbahagi kepada lima, iaitu kaedah isi padu, kaedah keluasan lantai, kaedah penilaian unit, kaedah nilai kuantiti hampir dan kaedah senarai kuantiti. 16. Kaedah senarai kuantiti merupakan kaedah taksiran kos projek pembinaan secara menyediakan senarai item daripada pelan projek, menyediakan jadual kerja yang berkaitan dengan item,

memasukkan semuanya ke dalam Borang Senarai Kuantiti dan seterusnya menganggar kos projek.

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

223 UNIT 4

LATIHAN A. Isi tempat kosong dengan jawapan yang betul. 1. Pihak yang mengeluarkan tawaran ke atas projek dikenali sebagai 2. Petender ialah istilah lain untuk

.

.

3. Senarai harga bagi setiap kerja yang bakal dilakukan oleh kontraktor dinyatakan dalam . 4. Tiga jenis kontrak yang digunakan dalam projek pembinaan ialah: 1. 2. 3. 5. Lima kaedah taksiran ke atas projek pembinaan ialah: 1. 2. 3. 4. 5. 6. Jenis kos terbahagi kepada empat, iaitu: 1. 2. 3. 4. 7. Kontrak ialah

apabila satu pihak bersetuju menerima tender daripada satu pihak lain.

8. Tender dan tender terpilih mempunyai persamaan kerana kedua-duanya tidak perlu perundingan . 9. Anggaran kos yang dibuat untuk mengetahui jumlah kos sesuatu projek pembinaan yang akan ditanggung oleh klien dikenali sebagai . 10. Unit ukuran item untuk siling ialah

.

B. Nyatakan Betul ( √ ) atau Salah (X ).

1. Satu sebab tender ditolak ialah kontraktor sedang menyiapkan sebuah projek yang lain. 2. Kaedah taksiran pembinaan bangunan tidak termasuk kaedah isi padu bangunan. 3. Jenis tender terdiri daripada tender terbuka, tender terpilih, tender terhad, tender perundingan dan tender prakelayakan. 4. Fungsi borang tender yang telah disempurnakan oleh kontraktor adalah sebagai tanda menyertai tender. 5. Jadual kadar harga mengandungi senarai harga bagi setiap kerja yang bakal dilakukan oleh kontraktor.

224 UNIT 4

ATUR CARA KONTRAK DAN TAKSIRAN

LATIHAN 6. Senarai kuantiti berfungsi memudahkan kontraktor menyiapkan anggaran kos ke atas upah kerja dan jumlah harga bahan. 7.

Tender terhad tidak perlu diiklankan.

8.

Pemilihan tender merangkumi proses membuka tender, menganalisis tender dan menilai tender daripada kontraktor.

9. Kontrak reka dan bina sesuai digunakan dalam projek bernilai RM100 000 ke bawah bertujuan mendapatkan kontraktor kelas F yang berwibawa. 10. Tender terbuka dan tender terhad menggalakkan persaingan yang sihat. 11. Iklan diperlukan dalam tender prakelayakan. 12. Pakatan harga boleh dilakukan oleh kontraktor dalam tender terpilih.

C.

Soalan Aneka Pilihan

1.

Tender terhad mempunyai salah satu daripada ciri berikut, iaitu: A. Terbuka kepada semua kontraktor B. Terbuka kepada kontraktor kelas F sahaja

C. Tidak perlu pengiklanan D. Terhad kepada kontraktor dalam kelas tertentu sahaja

2. Tender berikut perlu diiklankan KECUALI A. Tender perundingan B. Tender prakelayakan

C. Tender terhad 3.

D. Tender terbuka Tender terpilih mempunyai kebaikan berikut, iaitu: A. Mengutamakan kontraktor yang dikenali sebagai telah berjasa kepada klien B. Kontraktor telah dikenal pasti berkelayakan dari segi kepakaran, kewangan, loji dan peralatan

C. Memerlukan iklan tetapi secara kecil-kecilan D. Membantu usahawan yang baru menjadi kontraktor 4.

Taksiran diperlukan oleh pihak berikut, iaitu A. Kontraktor B. Pekerja mahir

C. Arkitek D. Pihak berkuasa tempatan 5.

Fungsi lembaga penilaian tender dalam jabatan kerajaan adalah untuk A. Mengelakkan tender termurah daripada terpilih B. Menapis kontraktor yang terbaik supaya diberi kontrak

C. sahaja harga, untuk dianugerahkan tender kontraktor D. Menilai Menilai dan dan memilih memilih tender tender paling terbaikmurah berdasarkan prestasi dan keupayaan

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

225 UNIT 4

LATIHAN 6.

Taksiran diperlukan selepas kontrak dianugerahkan kerana A. Anggaran kos tepat diperlukan oleh kontraktor B. Membina dokumen kontrak yang lebih jelas untuk dimeterai

C. Mengelakkan perselisihan dan pertikaian harga antara klien dengan kontraktor D. Membolehkan klien mengawal kos projek 7.

Kontrak dalam atur cara kontrak dan taksiran ditakrifkan sebagai A. Perjanjian yang dijalin antara satu pihak yang bersetuju menerima tender daripada satu pihak lain B. Perjanjian yang dijalin antara satu pihak yang bersetuju menerima tender daripada, dua pihak lain

C. Perjanjian yang dijalin antara dua pihak yang bersetuju menerima tender daripada satu pihak lain D. Persetujuan menerima tender daripada pelbagai pihak 8.

Pihak yang mengikat kontrak dalam projek pembinaan terdiri daripada A. Klien dengan kontraktor B. Klien dengan perunding

C. Perunding dengan kontraktor D. Klien dengan perunding dan kontraktor 9.

Kontrak senarai kuantiti mempunyai kelemahan berikut, iaitu: A. Kuantiti kerja boleh diubah semasa pembinaan tanpa menjejaskan kontrak asal B. Kontraktor dibayar atas kerja yang dilakukan

C. Penilaian tender berdasarkan kepada jumlah harga tawaran D. Pelawaan tender hanya boleh dilakukan setelah siap lukisan dan senarai kuantiti yang lengkap

10. Senarai kuantiti digunakan dalam tiga perkara berikut, KECUALI A. Mempelawa tender B. Menyediakan bayaran kemajuan

C. Menilai pindaan kontrak D. Memesan dan membeli bahan-bahan 11. Borang kontrak merupakan A. Borang yang digunakan oleh kontraktor untuk meletakkan harga tender B. Borang yang digunakan oleh kontraktor untuk meletakkan harga pada tender serta tempoh penyiapan kerja

C. Borang yang digunakan oleh klien sebagai persetujuan menerima tender kontraktor D. Borang permohonan untuk memilih kontraktor lain yang layak untuk dianugerahkan kontrak 12. Kenyataan tender TIDAK mengandungi maklumat berikut, iaitu: Nama klien B.A.Jenis projek

C. Lokasi projek D. Harga projek

226 UNIT 4

ATUR CARA KONTRAK DAN TAKSIRAN

13. Tender prakelayakan perlu melalui proses berikut, iaitu:

A. Saringan kontraktor pada peringkat prakelayakan B. Perundingan untuk menentukan kelayakan

C. Pertandingan harga tertinggi D. Pertandingan berdasarkan senarai kuantiti

14. Borang ukur kuantiti mengandungi tiga ruang berikut, KECUALI A. Ruang mendarab B. Ruang ukuran C. Ruang jumlah D. Ruang senarai kuantiti 15. Kos yang perlu diambil kira semasa membina kadar kos bagi kerja penggalian parit secara manual ialah: A. Kos bahan + kos upah B. Kos bahan + kos upah + kos pengurusan dan keuntungan

C. Kos upah + kos pengurusan dan keuntungan D. Kos bahan + kos upah + kos loji dan alatan 16. Kos yang perlu diambil kira semasa membina kadar kos kerja bata ialah A. Kos bahan + kos upah + kos pengurusan dan keuntungan B. Kos bahan + kos upah

C. Kos bahan + kos upah + kos loji dan alatan D. Kos bahan + kos pengurusan dan keuntungan D.

Soalan Berstruktur

1.

Jadual 4. S1 menunjukkan senarai sebahagian item bagi suatu projek pembinaan. Lengkapkan jadual tersebut dengan mengisikan unit ukuran item yang disenaraikan. Jadual 4. S1 Senarai item Bil.

Item

1.

Konkrit untuk asas

2.

Paip pengudaraan

3.

Kipas siling

4.

Tetulang keluli lembut

5.

Tanah permukaan 100 mm tebal

6.

Dinding bata termasuk lepaan dan cat kedua-dua permukaan

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

UU nikturan

227 UNIT 4

LATIHAN

2. Jadual 4. S2 menunjukkan maklumat penting untuk pembinaan kadar kos. Berdasarkan maklumat tersebut, hitungkan kadar kos pembinaan dinding bata setebal 113 mm yang

diikat dengan mortar (1:3). Jadual 4. S2 Maklumat penting untukmembina kadar kos Maklumat penting •

•

•

•

simen 1 m3

=28.4kampit

Hargasekampit simen Harga 1 m3 pasir

= RM15.00 =RM25.00

Jumlah isi padu konkrit perlu ditambah berpunca daripada faktor pengecutan, pembaziran dan pemampatan konkrit

= 33.33%

•

Harga1ketulbata

•

Simen mortar yang digunakan untuk 1 m3 kerja bata

= RM0.20

•

Pemalarpenerapbata

= 1.25jam/m

•

Pemalarpekerjaam

= 0.625jam/m

•

Upah penerap bata sehari

= RM70.00

•

Upah pekerja am sehari

=RM50.00

•

Pengurusan dan keuntungan

= 0.035 m 3 2

2

= 20%

3. Jadual 4. S3 menunjukkan maklumat penting untuk pembinaan kadar kos. Berdasarkan maklumat tersebut, hitungkan kadar kos kerja konkrit padu (1:2:4 – batu baur 20 mm) untuk rasuk tetulang yang digaul secara manual. Jadual 4. S3 Maklumat penting untukmembina kadar kos Maklumat penting •

simen 1 m3

=28.4kampit

•

Hargasekampitsimen

= RM12.00

•

Harga 1 m3 pasir

=RM20.00

3

•

Harga 1 m batubaurkasar

•

Upah seorang pekerja untuk 1 hari (8 jam)

•

•

= RM35.00 = RM40.00

Pemalar pekerja untuk menggaul, membawa, menuang dan memadatkan konkrit

= 7.75 jam/ m3

Penambahan isi padu yang ditambah berpunca daripada faktor pengecutan, pembaziran dan

= 50%

pemampatan konkrit •

228 UNIT 4

Pengurusan dan keuntungan

= 20%

ATUR CARA KONTRAK DAN TAKSIRAN

LATIHAN

4. Rajah 4. S4 menunjukkan lukisan keratan rentas asas jalur dan dinding bata. Panjang dinding ialah 7.50 m. Berdasarkan maklumat dan rajah di bawah, keluarkan kuantiti bagi: a. Penggalian tanah atas, b. Penggalian parit untuk asas jalur.

Dinding bata 225 mm tebal 650

Asas jalur 150 50 mm lapisan kedap (lean concrete)

450

Rajah 4. S4 Keratan rentas asas jalur dan dinding bata

5. Selesaikan: a. Kirakan kos upah pekerja bagi kerja konkrit dengan menggunakanmesin penggaulkonkrit. Maklumat: Pemalar pekerja = 2.75 jam/ m

3

Upah pekerja sehari (8 jam) = RM 60.00 b. Nyatakan kos yang diambil kira selain kos upah bagi kerja konkrit. E. Soalan Esei

1. Nyatakan perbezaan antara Kontrak Gumpalan dengan Kontrak Reka dan Bina. Bincangkan kelebihan dan kelemahan kedua-dua jenis kontrak tersebut.

2. Senaraikan sebab-sebab tender tidak layak dianugerahkan kontrak. Bagaimanakah cara 3. 4.

mengelakkan supaya tender tidak ditolak? Huraikan atau huraikan faedah penggunaan tender terbuka dengan tender perundingan. Huraikan atau huraikan sebab-sebab atur cara kontrak dan taksiran diperlukan dalam kejuruteraan awam.

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

229 UNIT 4

LATIHAN

5. Rajah 4. S5 menunjukkan pelan substruktur sebuah bangunan setingkat dan keratan A-A menunjukkan butiran untuk asas jalur dan tembok bata. Berdasarkan maklumat yang diberi dalam rajah itu, tentukan kuantiti bagi kerja substruktur berikut: a. Penggalian tanah atas 100 mm tebal b. Penggalian parit c. 50 mm tebal lapisan kedap ( lean concrete) d. Asas konkrit e. Dinding bata

3000

A

3600

A

3000

8500

750

225 50 mm lapisan kedap (lean concrete)

600 Keratan A-A

Rajah 4.S5 Pelan dan keratan rentas substruktur sebuah bangunan setingkat

230 UNIT 4

ATUR CARA KONTRAK DAN TAKSIRAN

Lampiran I (a) CONTOH KOMPONEN STRUKTUR

Asas pad

Rasuk bumi (Pemasangan acuan dan tetulang)

Rasuk bumi

Tiang

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

231

Lampiran I (b) CONTOH KOMPONEN STRUKTUR

Tangga

Papakpadu (Pemasangan tetulang jejaring)

Dinding

Rasuk lantai atas dan rasuk bumbung

232

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Kerangka bumbung

Tingkatan 5

Lampiran II (a) PROSES OLAHAN AIR

Mukasauk

Penyaringan

Pembauran kimia Pengudaraan terjun

Pembentukan gumpalan

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

233

Lampiran II (b) PROSES OLAHAN AIR

Pembasmian kuman

Tangki pengenapan

Tangki simpanan loji

Penyesuaian PH

Tangki pengimbang Tangki perkhidmatan

234

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

Lampiran III (a) JENIS-JENIS LOJI RAWATAN KUMBAHAN

Pengudaraan berterusan

Kolam penstabilan sisa

SistemIDEA

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Lagun berudara

Penyentuh biologi berputar

Tangkiimhoff

Tingkatan 5

235

Lampiran III (b) PROSES RAWATAN KUMBAHAN

Kumbahan disalir masuk ke loji rawatan kumbahan

Proses penyaringan

Proses pembuangan kersik

Pengudaraan berlanjutan

Kolam penjernihan

Ke sungai/laut

236

Ke tapak pelupusan

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

Panduan Jawapan STRUKTUR KEJURUTERAAN AWAM

UN 1 IT

U2 NIT

SUMBER DAN BEKALAN AIR

BAHAGIAN A

BAHAGIAN A

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

i. cetek ii. dalam pad, tiang rasuk tanggung beban bumbung rata, bumbung curam fel bitumen sepuluh

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15.

mati, jisim kenaan kerangka beban angin, beban penghuni tindak balas rendah, tinggi tegasan tegangan membran kalis lembap

8. telaga 9. kuman 10. tangki pengenapan aliran mendatar setingkat, tangki pengenapan aliran mendatar dua tingkat 11. hujung mati, grid, berjejarian 12. geseran 13. sluis, get 14. lamina, gelora 15. Q = Av

75% domestik, industri, pertanian air kawasan tadahan permukaan muka sauk makro, mikro

BAHAGIAN B BAHAGIAN B 1. Betul. 2. Salah 6. Betul 7. Salah 11. Salah 12. Betul

3. Betul 4. Salah 5. Betul 8. Betul 9. Salah 10. Salah 13. Salah 14. Betul 15. Salah

1. Salah 6. Salah 11. Betul

2. Salah 3. Betul 4. Betul 5. Betul 7. Betul 8. Betul 9. Salah 10. Salah 12. Betul 13. Salah 14. Betul

BAHAGIAN C BAHAGIAN C 1. D 6. A

2. D 7. C

3. B 8. B

4. C 9. D

5. C 10. D

1. A 6. A

2. A 7. C

3. C 8. C

4. C 5. C 9. D 10. C

BAHAGIAN D BAHAGIAN D 1.

1. C

2.

2. A

3. B

a. Ruang kepala diukur pugak dari garisan anjur b. Ruang kepala diukur serenjang dari garisan anjur c. Pelantar d. Susur tangan e. Jeriji f. Jumlah jarak ufuk g. Jejak h. Naik i. Anjur BAHAGIAN E

1. a. pemeluwapan c. sejat peluhan e. penyejatan

b. pengangkutan wap d. curahan f. penyusupan

2. a. penyaringan c. pembauran kimia e. pengenapan g. pemuoridaan & i. penyesuaian pH

b. pengudaraan d. pengentalan & penggumpalan f. penapisan h. pembasmian kuman

3. a. air daripada tangki pengenapan c. air yang ditapis e. tangki simpanan air basuh

b. paip air pembasuh d. batu kerikil f. aras air semasa menapis

BAHAGIAN E 1. - Penyaringan ialah proses pembuangan bendasing makro dalam air melalui penyaring kasar dan penyaring halus. - Pembuangan kersik ialah proses mengasingkan batu-batu halus dan pasir yang telah dimendapkan di dasar kebuk kersik. Jika tidak dibuang, kersik akan merosakkan pam. - Pengudaraan ialah proses menambah kandungan oksigen dalam air dengan tujuan menambahkan rasa segar kepada air, menghilangkan bau dan mengoksidakan bahan larut besi dan mangan kepada bahan tidak larut. 2. Tiga kaedah pengudaraan air mentah: - pengudaraan terjun - pengudaraan percik - pengudaraan resapan 3. Pengentalan ialah proses pembentukan partikel halus kepada bahan berbuku. Penggumpalan ialah proses penyatuan bahan berbuku halus kepada bahan berbuku yang lebih besar dan berat. 4. Proses pengenapan ialah proses mengurangkan pepejal terampai dalam air. Pepejal bahan berbuku yang terbentuk semasa proses pengentalan dan penggumpalan ke dasar tangki. Penapis pasir cepat mempunyai 5. Air disalirkan kedienapkan dalam tangki penapisan. dua lapisan media penuras, iaitu pasir dan batu kelikil. Bahan terampai akan terperangkap pada media penuras.

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

237

Panduan Jawapan 6.

Air yang telah melalui proses penapisan sudah dianggap bersih daripada BAHAGIAN D bahan terampai tetapi masih tidak selamat untuk digunakan kerana dikhuatiri mengandungi kuman. Klorin dimasukkan mengikut dos yang dibenarkan untuk a. Sistem Satu Paip menghapuskan kuman yang masih terdapat dalam air. b. a. Paip tumpu bolong b. Besin basuh 7. Perbandingan sistem agihan air secara hujung mati, grid dan jejarian. c. Tab mandi d. Paip tumpu najis & air sisa 8. Lakaran kaedah agihan air yang menggunakan sistem graviti, pam serta pam e. Paip cabang f. Kebuk pemeriksaan dan takungan. g. Liku h. Paip salir 9. Kelebihan dan kekurangan sistem agihan air. c. 1. Perlu banyak paip cabang bolong. 10. Empat unsur penting dalam sistem perpaipan ialah: 2. Rumit untuk dipasang. - paip utama d. Digunakan untuk kerja pembersihan dan senggaraan. - paip cawangan - paip cabang BAHAGIAN E - injap Kaedah berasingan 1. 11. Perkara-perkara yang menyebabkan kehilangan turus di dalam paip: - kehilangan turus disebabkan perbezaan saiz paip - Kehilangan turus disebabkan pertukaran arah aliran - Kehilangan turus disebabkan geseran - Kehilangan turus disebabkan perbezaan aras. 12. Jenis-jenis injap serta fungsi masing-masing: - Injap berhenti fungsinya ialah memberhentikan aliran dalam paip - Pili bomba fungsinya ialah menyediakan air untuk memadam kebakaran. - Injap pelepas udara fungsinya ialah melepaskan udara yang terperangkap di dalam paip dan membenarkan udara masuk ke dalam paip apabila paip dikosongkan. 13. 2 2 πD = π (0.1) Luas keratan paip, A = 4 4 = 7.85 x 10-3 m2

Kadar alir,

= Ax = (7.85 x 10 = 0.0785 m = 0.08 m Q

14. Kadar alir,

Halaju, v

D

) m2 x 10 m/s /s

/s

2. 3.

3

4.

/s

= 50 cm = 0.5 m 2 πD = 4 = 0.196 m2

A

=

3

12 m3 = 7s = 1.71 m

Q

Luas keratan paip,

-3

3

= Isipadu aliran masa

Q

Garis pusat paip

v

Q A

5.

1.71 m3/s 0.196 m2 = 8.72 m/s = 80 liter/saat =

6.

15. Garis pusat paip D1 = 300 mm = 0.3 m Garis pusat paip D2 = 200 mm = 0.2 m 3 Kadar Alir, Q = 1.5 m /s v Halaju air, = Q/A Halaju air untuk garis pusat D1, v1 = Q/A Halaju air untuk garis pusat D, v = Q/A 2 π (0.3) 2 Luas A, = = 0.07 m 4 Q 1.5 m3/s Halaju v, = = A 0.07 m3

7.

= 21.43 m/s

UNIT 3

SISTEM SANITASI

BAHAGIAN A 1. 3. 5. 7. 9.

paip cabang paip tumpu bolong pembetung awam lurang, kebuk pemeriksaan besi tuang

2. 4. 6. 8.

8.

paip tumpu paip salir bergabung najis & air sisa

9.

BAHAGIAN B 1. Betul 6. Betul 11. Betul

2. Betul 3. Betul 4. Salah 5. Salah 7. Salah 8. Salah 9. Betul 10. Salah 12. Betul 13. Salah 14. Betul 15. Salah

BAHAGIAN C 1. D 7. B

238

2. A 8. C

3. B 9. A

4. A 10. C

5. C 11. B

6. C 12. D

- Mempunyai dua sistem paip. - Aliran kumbahan dan air permukaan disalirkan secara berasingan. - Kos pemasangan paip lebih mahal. - Air kumbahan yang disalirkan ke loji rawatan adalah sedikit. - Jarang berlaku limpahan pada waktu hujan. - Diameter paip lebih kecil. Kaedah bergabung - Mempunyai satu sistem paip. - Aliran kumbahan dan air permukaan disalirkan secara bergabung. - Kos pemasangan paip lebih murah. - Air kumbahan yang disalirkan ke loji rawatan lebih banyak. - Kerap berlaku limpahan pada waktu hujan. - Diameter paip lebih besar. Kaedah berasingan lebih sesuai. Di Malaysia hujan lebat. Sistem berasingan mengelakkan limpahan air kumbahan dan air hujan. Pemasangan di bawah tanah bertujuan supaya paip salir boleh disambungkan kepada paip pembetung awam dengan lebih mudah. Tiada sekatan oleh bangunan dan terlindung daripada pemandangan. Ciri – mutu, kecerunan, kedap air, kelurusan, penyokongan, pengalihudaraan. Rawatan kumbahan bermula dengan kumbahan dialirkan ke dalam kolam. Bahan organik yang terdapat di dalam kumbahan diuraikan oleh bakteria berudara dan bahan bukan organik berbentuk nitrogen dan fosforus. Masa tahanan adalah tempoh suatu isi padu kumbahan ditahan di dalam kolam supaya bakteria dapat menguraikan bahan cemar yang terdapat di dalam kumbahan pada tahap maksimum.

Mikrob perlu dalam kumbahan dapat disebarkan ke terampai seluruh isidipadu kumbahan untuksupaya menguraikan bahan cemar. Jika tidak terampai, mikrob akan berada pada bahagian bawah dan akan menguraikan bahan cemar pada bahagian tersebut sahaja. Kumbahan disiramkan ke atas media penuras secara seragam melalui nozel yang dipasangkan kepada lengan penyebar. Lengan penyebar dipasangkan kepada struktur khas yang berputar supaya lengan penyebar dapat menyiramkan serta mengagihkan kumbahan ke atas media penuras secara seragam. Apabila kumbahan bersentuh dengan media penuras, selaput bakteria yang terdapat di atas media penuras akan memerangkap dan menguraikan bahan organik yang terdapat di dalam kumbahan. Selaput di atas media penuras makin lama akan menjadi lebih tebal dan akhirnya akan tertanggal dari media penuras dan dialirkan keluar bersama kumbahan yang telah dirawat. Kumbahan dikeluarkan melalui lantai tangki turas yang berliang dan dialirkan ke tangki pengenapan bagi menyingkirkan pepejal terampai yang terhasil dari media penuras. Enap cemar yang dikitar semula dari tangki penjernihan adalah enap cemar yang mengandungi mikrob yang telah menyesuaikan diri dengan iklim kumbahan. Apabila dikitar semula ke tangki rawatan enap cemar mikrob ini terus dapat bertindak menguraikan bahan cemar berbanding dengan mikrob baru yang memerlukan masa untuk menyesuaikan diri. Fungsi cakera dalam RBC adalah untuk menempatkan mikrobdi atas permukaan cakera dan apabila cakera berputar, sebahagian permukaan cakera tenggelam ke dalam kumbahan. Apabila tenggelam di dalam kumbahan, mikrob akan memerangkap bahan cemar dan seterusnya menguraikan bahan cemar tersebut secara aerob apabila bahagian cakera tersebut terdedah kepada udara setelah keluar dari kumbahan.

13. B

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

Panduan Jawapan UNIT 4

ATUR CARA KONTRAK DAN TAKSIRAN

BAHAGIAN A 1. klien 3. jadual kadar harga 4. i. Gumpalan iii. Reka dan Bina 5. i. Isi padu iii. Penilaian Unit v. Senarai Kuantiti 6. i. Bahan iii. Loji dan Alatan

2. kontraktor ii. Ukur dan Nilai ii. Keluasan Lantai iv. Nilai Kuantiti Hampir ii. Upah iv. Pengurusan & Keuntungan

7. pengiklanan perjanjian yang dimeterai 8. 9. taksiran 10. meter persegi BAHAGIAN B 1. Betul 2. Salah 6. Betul 7. Salah 11.Betul 12. Betul BAHAGIAN C 1. D 2. A 8. A 9. D 15. C 16. A

3. B 10. D

BAHAGIAN D 1. i. meter padu iii. bilangan v. meter persegi

- menyertai tender dalam kelas yang layak dimasuki - mempunyai kewangan yang kukuh

3. Betul 8. Betul 13.Betul

4. A 11. D

4. Betul 9. Salah

5. D 12. D

5. Betul 10. Salah

6. C 7. A 13. A 14. D

ii. bilangan iv. kg vi. meter persegi

3 1m simen mortar = RM 5.84 kos bahan (simen mortar + bata) = RM 7.90 kos upah = RM 14.85 20% pengurusan + keuntungan = RM 4.55

2.

jumlah kos

2. Sebab-sebab tender ditolak - harga tender tidak wajar - masih dalam proses menyiapkan projek lain - kecekapan rendah - tidak berdaftar dengan CIDB/PKK - menyertai tender dalam kelas yang tidak layak - kemampuan kewangan diragui klien Cara mengelak daripada penolakan tender - harga penawaran yang wajar - kecekapan tinggi - memenuhi syarat pendaftaran

3. Faedah tender terbuka dan tender perundingan. Tender terbuka - Peluang luas terbuka kepada semua kontraktor - Tender yang terendah diperoleh Tender perundingan - Boleh mendapat kontraktor yang berkemampuan - Proses tender mudah 4. Atur cara kontrak dan taksiran diperlukan kerana: - menjamin kepentingan klien, kontraktor dan perunding dipelihara oleh undang-undang negara - membantu menyelesaikan pertikaian - menyediakan prosedur yang seragam dalam kejuruteraan awam, melicinkan pelaksanaan projek - memudahkan proses membuat anggaran kos, memudahkan proses pengurusan, perancangan dan pembayaran kos. 5. Penggalian tanah atas

= RM 27.30

3. Kos bahan = RM 111.60 kos upah = RM 38.75 20% pengurusan & keuntungan = RM 150.35 Jumlah kos 4.

5.

= RM 180.42

Penggalian tanah atas = 3.48 m = 7.73 m2 x 0.45 m Penggalian parit untuk asas jalur = 7.73 m x 0.45 m x 0.75 m 3 = 2.61 m a) 1m3 konkrit = 2.75 jam/ m3 × RM 60.00 8 jam = RM 20.63 b) i) kos bahan ii) kos loji dan keuntungan iii) kos pengurusan dan keuntungan

Luas kawasan A = 7.35 m x 3.75 m = 27.56 m2 Luas kawasan B = 6.25 m x 3.75 m = 23.48 m2

BAHAGIAN E Perbezaan antara kontrak putar kunci dengan kontrak gumpalan seperti berikut: 1. Kontrak gumpalan Kontrak reka dan bina

skop kerja

Penggalian parit = 30.20 m x 0.75 m x 0.93 m untuk asas jalur = 21.60 m3 Asas konkrit = 30.20 m x 0.75 m x 0.23 m = 5.21 m3 Lapisan kedap (lean concrete)

= 30.20 m x 0.75 m = 22.65 m2

Dinding bata = 30.20 m xm = 22.65 m2

Kontraktor menjalankan kerja berdasarkan lukisan atau skop Kontraktor bertanggungjawab kerja yang disediakan oleh klien. sepenuhnya terhadap kerja yang Pembayaran kepada kontraktor diserahkan oleh klien. sejumlah harga tetap.

pembayaran Jumlah pembayaran secara Pembayaran kepada kontraktor kepada gumpalan memudahkan proses dibuat secara bayaran kerja tetap, kontraktor pembayaran kontrak. atau secara perundingan.

kelebihan

Kontraktor perlu menjalankan kerja dengan baik, jika berlaku sebarang Kontraktor bebas menentukan kaedah kelemahan hasil daripada kerja, terbaik dan mengurangkan kos projek. kontraktor menanggung kerugian. Kontraktor memerlukan kepakaran dan kemahiran untuk layak memenuhi

kelemahan

Klien perlu menyediakan lukisan atau skop kerja.

syarat kontrak. Kontraktor terpaksa berbelanja besar dalam menyediakan cadangan reka bentuk yang memenuhi kehendak klien.

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

239

Daftar Kata Istilah U1NIT

STRUKTUR KEJURUTERAAN AWAM

asas pad asas jalur asas rakit asas cetek asas dalam beban mati beban kenaan beban titik beban teragih seragam

SUMBER DAN BEKALAN AIR

free body diagram tread oor nishing suspended oor damp proof membrane water proof

water distribution ground water surface water turbulent ow laminar ow impurities macro impurities micro impurities back washing precipitation stop valve gate valve air releasing valve sluice valve ow rate head loss minor head loss major head loss hydrology cycle manganese water spring dissolved oxygen water treatment distribution pipe branch pipe sub-branch pipe service pipe main pipe

rasuk julur rasuk selanjar rasuk hujung terikat ruang kepala struktur jisim struktur kerangka susur tangan tangga pilin/pusar tetulang tetulang jejaring tiang tunggal tiang jinjang tindak balas

membrane bending moment riser platform/landing slab slab ground oor simply-supported beam cantilever beam continuous beam xed-end beam head room mass structure framed structure hand rail spiral stairs reinforcement wire mesh solitary column slender column reaction

pembasmian kuman pembauran kimia pembuangan kersik pemeluwapan penapis pasir cepat penapis tekanan pemuoridaan pengenapan pengentalan penggumpalan pengudaraan pengudaraan dulang bertingkat pengudaraan percik pengudaraan resapan pengudaraan terjun penyaring halus penyaring kasar penyaringan penyejatan penyusupan

chlorination chemical mixing grit removal condensation rapid sand lter pressure lter uoride addition sedimentation occulation coagulation aeration

tukup cerucuk tunggul tiang

pile cap stump

piawaian WHO pili bomba rawatan sejatpeluhan

WHO standard re hydrant treatment evaporation

membran kalis air momen lentur naik pelantar papak papak padu rasuk disokong mudah

240

U2NIT

agihan air air bumi air permukaan aliran gelora aliran lamina bendasing bendasing makro bendasing mikro cucian balik curahan injap berhenti injap get injap pelepas udara injap sluis kadar aliran kehilangan turus kehilangan turus kecil kehilangan turus utama kitaran hidrologi mangan mata air oksigen terlarut olahan air paip agihan paip cabang paip cawangan paip perkhidmatan paip utama

bumbung limas bumbung tibar layar bumbung pisang sesikat bumbung rata cerucuk geseran cerucuk galas hujung daya ricih dinding tanggung beban dinding panel dinding monolit gambar rajah jasad bebas jejak kemasan lantai lantai atas membran kalis lembap

pad foundation strip foundation raft foundation shallow foundation deep foundation dead load applied load point load uniformly-distributed load hip roof gable roof lean-to roof at roof friction pile end-bearing pile shear force load-bearing wall panel wall monolithic wall

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

multiple tray aeration spray aeration diffuse aeration diffuse aeration ne screen course screen screening evaporation inltration

Daftar Kata Istilah sifat biologi sifat zikal sifat kimia simpanan air sistem berjejarian sistem grid sistem hujung mati tangki gentian tangki konkrit tangki pengenapan tangki sesekat tangki silinder telaga cetek telaga tiub terowong susupan waduk

UNIT 3

biological characteristics physical characteristics chemical characteristics water storage radial system grid system dead end system bre tank concrete tank sedimentation tank bafed tank cylindrical tank shallow well tube well inltration gallery reservoir

pemampat udara pembetung pengocak pengudaraan penguraian bahan organik penyentuh biologi berputar pepejal kumbahan pepejal terampai peresap rawatan primer rawatan sekunder sentuhan biologi tangki enapan tangki enapcemar teraktif tangki septik turus cucur

SISTEM SANITASI

UNIT 4 aerob air sisa anaerob bakteria euen enap cemar enap cemar teraktif

aerobic waste water anaerobic bacteria efuent sludge activated sludge

fotosintesis gas methana hidrogen sulda inuen karbon dioksida kebuk kebuk pemeriksaan kolam fakultatif kolam pengoksidaan kolam penstabilan sisa kumbahan kumbahan domestik kumbahan industri kumbahan pertanian lagun berudara lapisan kekam loji rawatan lurang masa tahanan media penuras mikrob

photosynthesis methane gas hydrogen sulphide inuent carbon dioxide chamber inspection chamber facultative pond oxidation pond waste stabilisation sewage domestic sewage industrial sewage agricultural sewage aerated lagoon scum layer treatment plant manhole retention time ltering media microbes

mikroskop oksigen proses fakultatif patogen

microscope oxygen facultative process pathogen

air compressor sewer stirrer aeration decomposition of organics rotating biological contactor sewage solids suspended solids diffuser primary treatment secondary treatment biological contact sedimentation tank activated sludge tank septic tank trickling lter

ATUR CARA KONTRAK DAN TAKSIRAN

balasan gumpalan item kaedah pengukuran piawai klien

response lump sum item standard method of measurement client client

kuantiti kontrak kos prima mengeluarkan kuantiti niat perunding penentuan penerimaan perundingan prakelayakan putar kunci reka dan bina senarai kuantiti taksiran tawaran tetulang perunding kadar keluli

quantity contract prime cost taking off intent consultant specication acceptance negotiation prequalication turnkey design and mild bill of quantities estimating tender reinforcement consultant rate steel

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

241

Glosari Akuifer

Lapisan tanah yang mengandungi air.

Aliran lamina

Aliran apabila kumin bendalir bergerak dalam satu garisan yang selariantara satu sama lain.

Aliran gelora

Aliran apabila kumin bendalir bergerak dalam arah yang tidak menentu. Keadaan ini berlaku kerana kumin mempunyai tenaga yang lebih tinggi.

Air bumi

242

Air yang terdapat di dalam bumi sama ada berhampiran permukaan atau jauh ke dalam bumi.

Air permukaan

Air yang terdapat di atas permukaan bumi sama ada di dalam sungai, tasik atau kolam.

Asas

Komponen bangunan yang terletak paling bawah, biasanya tidak kelihatan kerana tertanam di dalam tanah. Fungsi asas ialah untuk rnengagihkan beban bangunan yang diterima dari komponen seperti tiang atau dinding kepada tanah di bawahnya.

Bahan organik

Bahan mudah reput hasil tindak balas oksigen di dalam air.

Beban

Daya luaran yang bertindak ke atas struktur. Beban terdiri daripada beban mati dan beban kenaan.

Bumbung

Struktur bumbung terdiri daripada rangka dan penutup bumbung. Rangka menanggung beban penutup bumbung.

CIDB

Lembaga Pembangunan Industri Pembinaan (Construction Industry Development Boardmerupakan badan pengurusan yang bertanggungjawab terhadap pembangunan industri pembinaan negara.

Dinding

Komponen struktur ini pugak dan memanjang dan boleh dibina sebagai penanggung beban atau sebaliknya.

Euen

Kumbahan yang telah melalui proses rawatan dan telah mencapai piawaian minimum untuk disalirkanke persekitaran.

Enap cemar

Bahan pepejal yang tidakterurai oleh tindakan bakteria. Contohnya ialah serat yang terdapat pada sisa domestik.

Inuen

Kumbahan mentah yang masuk ke dalam tangki septik atau loji rawatan kumbahan.

Injap

Komponen paip yang boleh memberhentikan ali ran air, mengurangkan tekanan dan melepaskan udara yang terperangkap dalam air.

Item

Bahan binaan atau operasi kerja yang diterangkan dalam kuantiti tertentu mengikut unit tertentu untuk disenaraikan dalam senarai kuantiti.

Kaedah mengukur piawai

Suatu kaedah membuat ukuran item yang diseragamkan oleh Institut Juruukur Malaysia untuk kegunaan mentaksir kos pembinaan.

Kehilangan turus

Kehilangan tenaga di dalam paip disebabkan oleh geseran, pertukaran arah dan pertukaran saiz paip.

Kitaran Hidrologi

Proses kitaran air yang berlaku dari permukaan bumi ke atmosfera dan kembali

Kumbahan

semula ke bumi. Air buangan yang terdiri daripada najis dan airsisa dari rumah, premis industri dan pertanian.

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

Glosari Lantai

Komponen bangunan ini berbentuk papak dan menerima beban kenaan secara terus.

Mengukur kuantiti

Membuat ukuran item daripada lukisan yang berkaitan dengan projek untuk mentaksir pembinaan projek.

Mengabstrak

Memindahkan ukuran kuantiti item daripada Borang Ukur Kuantiti ke dalam Borang Abstrak supaya mudah untuk dinilai kuantitinya.

Mikrob Muka sauk

Organisma mikro yang melakukan penguraian kumbahan di dalam najis dan air sisa antaranya ialah bakteria. Struktur pengambilan air yang dibina di tebing sungai atau waduk bagi tujuan pengambilan air mentah untuk rawatan di loji rawatan air.

Pembasmian kuman Penambahan klorin ke dalam air yang telah dirawat untuk memastikan air yang sampai kepada pengguna selamat digunakan. Pengentalan

Pembentukan partikel halus kepada bahan berbuku yang melibatkan tindakan cas-cas positif dan negatif.

Pengudaraan

Proses menambah kandungan oksigen di dalam air melalui sama ada pengudaraan percik, pengudaraan terjun, pengudaraan dulang bertingkat dan pengudaraan resapan.

Pengenapan

Bahan berbuku yang terbentuk semasa penggumpalan dan yang mengenap ke dasar tangki.

Penggumpalan

Proses penyatuan bahan berbuku halus yang terbentuk daripada proses pengentalan kepada bahan berbuku yang lebih besar.

Pengagihan air

Proses penghantaran air yang telah dirawat melalui kaedah-kaedah tertentu.

Pemuoridaan

Proses menambahkan uorida ke dalam air yang bertujuan mencegah kerosakan gigi.

Penapisan

Proses memerangkap bahan berbuku halus yang tidak terenap di dalam tangki pengenapan. Air dialirkan melalui media penapis dan bahan berbuku halus akan terperangkap di dalam media penapis.

Penyaringan

Pembuangan bendasing makro daripada air mentah melalui penyaring kasar dan penyaring halus.

Penyesuaian pH

Tindakan meneutralkan nilai pH air yang menjadi rendah (air berasid) akibat kehadiran ion hidrogen yang tinggi di dalam air. Kandungan ion hidrogen yang tinggi (air berasid) akan menyebabkan kadar kakisan yang tinggi di dalam paip penghantaran, justeru akan menyebabkan kerosakan pada sistem paip dalam jangka masa panjang.

Proses aerob

Penguraian kumbahan oleh bakteria aerob dengan menggunakan oksigen.

Proses anaerob

Penguraian kumbahan oleh bakteria anaerob tanpa menggunakan oksigen.

Proses fakultatif

Penguraian kumbahan oleh bakteria aerob dan anaerob.

Rasuk

Komponen struktur yang mengufuk dan biasanya menghubungkan dua tiang Rasuk berfungsi menerima beban lantai dan mengagihkannya kepada tiang.

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

243

Glosari Olahan air

Dilakukan untuk menyingkirkan bahan cemar di dalam air supaya air boleh diminum atau digunakan untuk kegunaan domestik atau industri. Proses rawatan air termasuk penyaringan, pengudaraan, pembauran kimia, pengentalan dan penggumpalan, pengenapan, penapisan, pemuoridaan, pembasmian kuman dan penyesuaian pH.

Sistem perpaipan

Rangkaian paip agihan air yang terdiri daripada rangkaian paip utama, paip cawangan dan paip cabang.

Struktur

Binaan kejuruteraan yang menanggung beban sendiri dan beban kenaan

Subkontraktor

tanpa mengalami perubahan bentuk yang ketara. Syarikat atau individu yang mendapat kontrak untuk melaksanakan kerja di bawah kontraktor utama.

Tangga

Struktur yang menghubungkan dua aras dalam bangunan. Tangga boleh dibina sama ada sebagai larian lurus, suku pusingan, separuh pusingan atau berbentuk geometri.

Tangki septik

Tangki yang dibina di dalam tanah mengikut spesikasi tertentu untuk rawatan kumbahan domestik.

Telaga cetek

Telaga yang dibina di dalam tanah bagi tujuan mengeluarkan air bumi untuk kegunaan domestik atau industri.

Telaga tiub Tiang

244

Telaga yang dikorek tetapi tidak melepasi lapisan tidak telap air di dalam tanah komponen struktur yang menegak. Tiang menerima beban bangunan dari rasuk dan mengagihkannya kepada asas. Tiang terdiri daripada tiang tunggal dan tiang jinjang.

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

Senarai Rujukan Abdul Hakim bin Mohamed, 1996. Penyediaan Tapak. Dewan Bahasa dan Pustaka. A.D. Packer, 1996. Building Measurement. Addison Wesiey, Longman Limited. Allan Ashworth, 1998. Civil Engineering Contractual Procedures. Addison Wesley, Longman Limited. Droste R.L, 1997. Theory and Practice of Water and Wastewater Treatment. John Willy & Sons. Francis D.K Ching, 1989. Lakaran Binaan Bangunan. Dewan Bahasa dan Pustaka. Hamidon bin Abdul Ralim, 1988. Asas Pembinaan Rumah. Dewan Bahasa dan Pustaka. Hammer M.J. & Hammer Jr. MJ.2001. Water and Waste Water Technology. Edisi ke-4. Prentice Hall. Ivor H. Seeley, 1998. Building Quantities Explained. Edisi ke-4. MacMillan Education Ltd. Nik Fuad Nik Abdullah. Bekalan Air, Pembetungan dan Pengairan. Penerbit USM. Panel Penulis DBP, 1994. Pengajian Kejuruteraan Awam Tingkatan 4. Dewan Bahasa dan Pustaka. Panel Penulis DBP, 1994. Pengajian Kejuruteraan Awam Tingkatan 5. Dewan Bahasa, dan Pustaka. R. Chudley, 1987. Construction Technology.Vol. 1-3. Longman. Rosli Abd. Rashid, 1996. Pengenalan Ukur Kuantiti Binaan 1. Dewan Bahasa dan Pustaka dan Universiti Teknologi Malaysia. Smethurst, G., 1992. Basic Water Treatment For Application Worldwide. Edisi ke-2. Thomas Telford. Syed R. Qasim et at., 2000. Water Works Engineering. Prentice Hall.

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

245

Indeks air, 65 bumi, 67,71,111 fungsinya, 66 larian permukaan, 66 mata air, 68 mineral, 71 permukaan, 67,69 pengagihan, 65,86-95 kaedah rawatan, 88 sisa 111,116, 212 sumbernya, 67, 68 asas, 5 cetek, 6 dalam, 6 jalur, 6-7 pad, 6 rakit, 6,8 cerucuk, 10 geseran, 11 galas hujung, 11 jalur, 7-8 biasa, 7-8 dalam, 7-8 kegunaannya, 7 lebar, 7-8 asas rakit, 8 bersel, 8-9 kegunaannya, 9 papak padu, 8-9 rasuk dan papak, 8-9 akuifer, 71-72 72 terkurung, aliran bendalir, 99-100 aliran gelora, 78, 99 aliran lamina, 99 bahan pengental, 78, 80 bakteria, 143 aerob, 146,148,150 berudara, 145 beban, 3, 36 diri, 3 hidup, 3 kenaan, 3-4, 36 mati, 3 teragih seragam, 34 titik, 33 bendasing makro, 73,78 bendasing mikro, 70,73,78 borang ukur kuantiti, 213 bumbung, 28-31 curam, 29 faktor pemilihan, 28 limas, 31 nilai estetika, 28

246

pisang sesikat, 32 tibar layar, 31 rata, 29 cerucuk galas hujung, 11 cucian balik, 83 curahan, 66 daya, 32 ricih, 38 ricih dan momen lentur, 36, 38, 39 jenisnya, 33 pengiraan, 6-7 dinding, 20-21 monolit, 21 panel, 21 tanggung beban, 20 dokumen meja tender, 180 dokumen tender, 167, 173-177

euen, 147,148,151

enap cemar, 146 teraktif, 148, 152-153

um venturi, 78 fotosintesis, 149 gas metana, 146 halaju aliran, 100

hidrogen sulda, 146 hidrologi, 66 iklan, 178 prakelayakan, 178 tender terbuka, 178 terhad, 178

inuen, 145

injap, 93-94 get, 93 pelepas udara, 97 berhenti, 93 sluis, 93 kadar aliran, 100 kaedah agihan air, 88-90 berasingan, 141 bergabung, 142 graviti, 88-89 pam, 88-89 pam dan takungan, 90 kaedah kocakan, 151 kaedah taksiran, 201-206 kaedah rawatan kumbahan, 143-157 kakisan, 85

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

Indeks kecerunan paip, 128 kecerunan tangga, 23 kehilangan turus, 93-94 kelas kelayakan, 169-170 keluasan lantai, 208 kelurusan paip, 128 kersik,78,145 kitaran hidrologi, 66 klien, 167, 178

masa tahanan, 77,146,148

denisi, 348

mata air, 68 item, 190 membina kadar kos, 201-209 mikrob, 144,146,153 momen lentur, 39 muka sauk, 69

klorin, 84 dos yang dibenarkan, 84 kolam fakultatif, 148 kolam penstabilan sisa, 148 kolam penyusupan, 68 komponen paip, 95 kontrak, 167-168, 184-189 gumpalan, 187 jenisnya, 186 . kos pembayaran ganti, 187 prinsip asas, 185 reka dan bina, 188 kontraktor, 167-168 kos, 195-198 kos bahan, 195 jenisnya, 195 loji dan peralatan, 197 pembayaran balik, 187 pengurusan dan keuntungan, 197 upah, 196 kualiti air, 86 kumbahan, 111, 141, 143, 145 jenisnya, 143 lagun berudara, 148, 151-156 lantai, 17-19 atas, 17, 19 bawah, 17 papak padu, 17 lapisan asas batu pejal, 18 lapisan enap cemar, 146 lapisan kalis lembap, 18 lapisan kedap, 18 lapisan kekam, 146 lapisan kemasan, 19 lapisan konkrit, 18 lapisan skrid, 18 lapisan tengah, septik, 146 lekapan, 111, 114 lukisan perkhidmatan, 212 lukisan struktur, 211 lukisandan rekakebuk, bentuk, 231 . lurang 136-139 binaannya, 133 tempat pemasangan, 138

najis dan air sisa, 111-116 nilai kuantiti hampir, 209 oksigen terlarut, 71 paip 116 besi tuang, 121-122 bolong, 116,129 lekapan, 116,117 salir, 117,121-125 tanah liat, 121-122 tumpu najis, 116,117,129 pam, 70 patogen, 147 pelantar tangga, 23 pemaju, 167 pemalar pekerja, 196 pemasangan paip salir, 126 ciri dan prinsipnya, 126 pembasmian kuman, 84 pembauran kimia, 78 pembetung awam, 140-143 pembetungan, 316 pembuangan kersik, 75 pemeluwapan, 66

pemuoridaan, 84

pemilihan tawaran, 176 penapis, 80 pasir cepat, 82 tekanan, 84 penapisan, 82-84 pengalihudaraan, 128 pengambilan air, 69-72 pengenapan, 80-85 pengentalan, 78-80 penggumpalan, 78 pengudaraan, 75-76 dulang bertingkat, 76 percik, 75 resapan, 76 terjun, anaerob, 75 penguraian 145 penilaian unit, 208 penyaringan air, 75

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5

247

Indeks penyejatan, 66 penyentuh biologi berputar, 157 kecekapan, 158 penyesuaian PH, 85 penyokongan, 129 peresap udara, 151 perunding, 167,184 pili bomba, 97 pintasan, 66

sungai, 68 tasik, 68 waduk, 68 taksiran, 167-168,189-210 pascakontrak, 189 prakontrak, 189 tangga, 22-28 ciri dan jenisnya, 24-27 geometri, 26

proses aerob, 149 proses anaerob, 149 proses fakultatif, 149

larian, 23 24 larian lurus, pilin, 27 separuh pusingan, 26 suku pusingan, 25 tangki pengentalan, 79 tangki septik, 107,145,147 dua kebuk, 145 tangki simpanan, 87 jenis dan fungsinya, 87-88 tasik buatan, 66, 68 telaga cetek, 71 telaga dalam, 71 telaga tiub, 72 tender, 168

rasuk, 12-15 disokong mudah, 13 hujung terikat, 16 julur, 14 selanjar, 15 rawatan air, 73 prosesnya, 74 tujuannya, 73 rawatan kumbahan, 143, 148-158 rawatan primer, 148 rawatan sekunder, 148,151 ruang kepala tangga, 24 sebab tender ditolak, 183 sejatpeluhan, 66 sempak, 69 selongsong, 71 senarai kuantiti, 210-222 sistem berasingan, 122 paip salir, 122 pembetung awam, 141 sistem berasingan separa, 124 sistem dua paip, 115-117 sistem gabungan, 123 paip salir, 123 pembetung awam, 142 sistem paip salir, 121-136 sistem paip tumpu, 120 sistem perpaipan, 91-92 sistem satu paip, 118,129 sokong,13 jenisnya, 13 struktur, 3 jenisnya, 4 jisim, 4 kerangka, 4 komponen dan fungsinya, 5 sumber bekalan air, 67-68 susur tangan tangga, 24 syarat penilaian, 180-182 takrif, 113

248

denisi, 168-184

perundingan, 171 prakelayakan, 172 terbuka, 168 terhad, 169 terpilih, 170 tiang, 11-12 jinjang, 12 tunggal, 11

topogra bumi, 68

tukup, 96 turas cucur, 154-156 ujian paip salir, 130-136 asap, 132 kedapan, 136 kelurusan, 134 keratan sambungan, 135 tekanan udara, 133 waduk, 68-70

wang kos prima (WKP), 188-189 yuran sasaran, 188

yuran tetap (YP), 188

PENGAJIAN KEJURUTERAAN AWAM

Tingkatan 5