Białoruskie formacje kolaboranckie

Spis treści 1

2

3

4

5

6

7

8

1 Kadrowy Batalion BKA

1

1.1

Zobacz też

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1

1.2

Linki zewnętrzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1

1 Oficerska Szkoła BKA

2

2.1

Przypisy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2

2.2

Linki zewnętrzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2

13 Białoruski Batalion Policyjny SD

3

3.1

Sformowanie i organizacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3

3.2

Historia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3

3.3

Zobacz też

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4

3.4

Linki zewnętrzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4

30 Dywizja Grenadierów SS (1 białoruska)

5

4.1

Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5

4.2

Linki zewnętrzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5

30 Dywizja Grenadierów SS (2 rosyjska)

6

5.1

Historia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6

5.2

Dowódcy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6

5.3

Skład organizacyjny

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6

5.4

Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7

5.5

Linki zewnętrzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7

36 Białoruski Pułk Policyjny

8

6.1

8

Linki zewnętrzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

654 Wschodni Batalion

9

7.1

Linki zewnętrzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

9

7.2

Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

9

Batalion desantowy Dalwitz

10

8.1

Zobacz też

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10

8.2

Linki zewnętrzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10

i

ii

SPIS TREŚCI 8.3

9

Przypisy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10

Białoruska Obrona Krajowa

11

9.1

Zarys historyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

11

9.2

Zobacz też

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

12

9.3

Linki zewnętrzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

12

9.4

Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

12

10 Białoruska Policja Pomocnicza

13

10.1 Historia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

13

10.2 Oddziały przeciwpartyzanckie (faumannów) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

14

10.3 Polacy w policji białoruskiej

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

14

10.4 Umundurowanie i uzbrojenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

14

10.5 Prasa

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

15

10.6 Przypisy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

15

10.7 Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

15

10.8 Zobacz też

15

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

11 Białoruska Samoobrona 11.1 Geneza

16

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

11.2 Działalność w warunkach okupacji niemieckiej

16

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

16

11.3 Likwidacja korpusu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

16

11.4 Zobacz też . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

17

11.5 Linki zewnętrzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

17

12 Białoruski batalion ochrony linii kolejowych

18

12.1 Powstanie batalionu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

18

12.2 Historia jednostki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

18

12.3 Zobacz też . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

18

12.4 Linki zewnętrzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

18

13 Białoruskie oddziały Ordnungsdienst 13.1 Linki zewnętrzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Nowogródzki szwadron konny

19 19 20

14.1 Linki zewnętrzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

20

14.2 Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

20

15 Ochotniczy Pułk Desna

21

15.1 Historia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

21

15.2 Linki zewnętrzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

22

16 Pierwszy białoruski oddział szturmowy 16.1 Historia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

23 23

SPIS TREŚCI

iii

16.2 Skład osobowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

23

16.3 Linki zewnętrzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

24

17 Schutzmannschaft-Brigade Siegling

25

17.1 Historia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

25

17.2 Skład organizacyjny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

25

17.3 Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

25

17.4 Źródła, autorzy i licencje treści i zdjęć . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

26

17.4.1 Tekst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

26

17.4.2 Zdjęcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

26

17.4.3 Licencja zawartości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

27

Rozdział 1

1 Kadrowy Batalion BKA 1 Kadrowy Batalion BKA (brus. Першы школьны батальён БКА) – ochotniczy antybolszewicki oddział wojskowy Białoruskiej Obrony Krajowej (BKA) pod koniec II wojny światowej Po zajęciu Białorusi przez Armię Czerwoną w lipcu 1944 r., wielu białoruskich kolaborantów uciekło do Rzeszy. Tak zrobili członkowie Białoruskiej Centralnej Rady i liczni członkowie BKA. We wrześniu 1944 r. w Berlinie zaczęto organizować 1 kadrowy batalion BKA. Liczył 422 Białorusinów w dużej części pochodzących z mińskiej 1 Oficerskiej Szkoły BKA. Byli oni jednak nieuzbrojeni i nieumundurowani. Dowódcą został kpt. Piotr Kosacki. W oddziale odbywało się nieformalne szkolenie oficerskie i podoficerskie. Działacze Białoruskiej Centralnej Rady z Radosławem Ostrowskim na czele starali się o uznanie batalionu przez Niemców. W grudniu zamierzali nawet go rozwiązać, tracąc nadzieję na uzyskanie pomocy od władz niemieckich, ale wówczas SS wydało zgodę na utworzenie Waffen-SS Grenadier-Brigade “Weißruthenien”. Batalion posłużył ostatecznie jako rezerwa oficerska dla tej brygady (np. Barys Rahulia) oraz innych kolaboracyjnych formacji zbrojnych złożonych z Białorusinów.

1.1 Zobacz też • Batalion desantowy Dalwitz

1.2 Linki zewnętrzne • Historia białoruskich kolaboracyjnych formacji zbrojnych, w tym 1 Kadrowego Batalionu BKO (ros.)

1

Rozdział 2

1 Oficerska Szkoła BKA 1 Oficerska Szkoła BKA (biał. Перша афіцэрская школа БКА) - ośrodek szkoleniowy kolaboracyjnej Białoruskiej Obrony Krajowej pod koniec II wojny światowej

w wyniku ofensywy Armii Czerwonej na Białorusi, która rozpoczęła się 23 czerwca, słuchacze i kadra szkoły zostali 29 czerwca ewakuowani do Wilna (podczas ewakuacji kilka osób zginęło w wyniku bombardowań). Do tego czasu na mińskich kursach oficerskich i podoficerskich zdążyło odbyć przeszkolenie ok. 150 oficerów i ok. 600 podoficerów. Po pewnym czasie 1 Oficerska Szkoła BKA została przeniesiona do Berlina. Przywódcy Białoruskiej Centralnej Rady zamierzali sformować Legion Białoruski, w skład którego mieli wejść m.in. kadra i słuchacze szkoły. Nie uzyskali jednak zgody władz niemieckich. W tej sytuacji zdołano jedynie utworzyć nieuzbrojony i nieumundurowany 1 Kadrowy Batalion BKA pod dowództwem kpt. Piotra Kosackiego. W jego składzie znalazło się część słuchaczy szkoły. Reszta znalazła się w szeregach Schutzmannschaft-Brigade Siegling. Na przełomie 1944/1945 r. zasilili oni nowo formowaną WaffenSS Grenadier-Brigade “Weißruthenien”.

Po utworzeniu pod koniec lutego 1944 r. na okupowanej Białorusi Białoruskiej Obrony Krajowej (BKA) i przeprowadzeniu w marcu werbunku do niej, jednym z podstawowych problemów okazał się brak kadr oficerskich i podoficerskich. Ponadto nieliczni oficerowie BKA wywodzili się z różnych armii: carskiej, polskiej lub sowieckiej. W związku z tym jeszcze przed ogłoszeniem mobilizacji do formowanych batalionów BKA do prezydenta Białoruskiej Centralnej Rady (BCR) Radosława Ostrowskiego zwrócił się komendant BKA mjr Franciszek Kuszal z prośbą o wyrażenie zgody na powołanie w Mińsku miesięcznych kursów oficerskich i podoficerskich, do czego doszło w poł. marca. Ze strony niemieckiej komendantem kursów został SS-Hauptsturmführer Schneider, podległy bezpośrednio gauleitorowi Okręgu Generalnego “Białoruś" gen. Kurtowi von Gottbergowi. Białoruskim komendantem był kpt. Wiktar Czebotarewicz. Kursy miały doprowadzić do unifikacji białoruskich oficerów BKA, wywodzących się z różnych armii, ale przede wszystkim zapewnić odpowiednie przeszkolenie młodym Białorusinom, którzy dotychczas nie mieli nic wspólnego z wojskiem. W kursach miało uczestniczyć 50 kandydatów na oficerów i 150 na podoficerów. Faktycznie było 200 słuchaczy na kursach podoficerskich. Przeszkolenie kolejnych kadr miało się odbywać do czasu uzupełnienia wszystkich wolnych wakatów w oddziałach i sztabie głównym BKA. Następnie planowano otworzyć szkołę oficerską, która w cyklu 6-miesięcznym miała szkolić kadry oficerskie spośród nowych ochotników. W tym celu każdy okręg wojskowy BKA miał przysłać swoich kandydatów. W poł. kwietnia kursy zakończyły się. Słuchacze zdawali egzamin w obecności gen. K. von Gottberga. W końcu kwietnia rozpoczęły się kolejne kursy. W II poł. czerwca doszło do 3 tury kursów. Jednocześnie, z inicjatywy Białoruskiej Centralnej Rady, na co zgodzili się Niemcy, w Mińsku została otworzona 1 Oficerska Szkoła BKA, do której przyjęto 250 słuchaczy. W większości byli to młodzi ludzie ze średnim wykształceniem, będący członkami Związku Młodzieży Białoruskiej. Ich oficerskie szkolenie miało trwać 6 miesięcy. Po jego ukończeniu mieli otrzymać pierwszy stopień oficerski. Jednakże

Grupa białoruskich słuchaczy szkoły przeszła na stronę francuskich partyzantów we wschodniej Francji w 1944 r., po czym w 1945 r. wstąpiła do 2 Korpusu Polskiego gen. Władysława Andersa[1] .

2.1 Przypisy [1] Białoruskie Zeszyty Historyczne

2.2 Linki zewnętrzne • Historia Białoruskiej Obrony Krajowej, w tym 1 Szkoły Oficerskiej BKA (ros.)

2

Rozdział 3

13 Białoruski Batalion Policyjny SD 13 Białoruski Batalion Policyjny SD (niem. Weissruthenische-Polizei(SD)-Bataillon № 13) – ochotniczy oddział zbrojny SD złożony z Białorusinów podczas II wojny światowej

między oficerami niemieckimi i białoruskimi dotyczące obsady stanowisk podooficerskich. Najgłośniejsza była sprawa ppor. Mazura, który był ambitny i impulsywny. Ppor. Mazura skierowano do szkoły oficerskiej w Berlinie na przeszkolenie. Zgłosił się do budynku SD po stosowne dokumenty i nikt nigdy go już nie zobaczył. Niemcy poinformowali, że zginął w Poczdamie w czasie bombardowania. Żołnierze batalionu podawali w wątpliwość te wyjaśnienia, a śmierć ppor. Mazura pozostała zagadką.

3.1 Sformowanie i organizacja W grudniu 1942 r. w wyniku rozmów niemieckiej SD z przedstawicielami samorządu białoruskiego podjęto decyzję o utworzeniu z Białorusinów oddziału policji bezpieczeństwa w sile batalionu. Formowanie rozpoczęło się na pocz. stycznia 1943 r. w okupowanym Mińsku. Ochotnicy pochodzili z rejonu bobrujskiego, połockiego, baranowickiego, mołodeckiego i brzeskiego.

Następnie cały batalion został przeniesiony z Mińska do Wilejki, gdzie dołączyli do niego nowi ochotnicy. W rezultacie jego liczebność wzrosła do ok. 1000 ludzi. Przemianowano go jednocześnie na 13 Białoruski Batalion Policyjny SS (przez miejscową ludność był nazywany białoruskim batalionem SS). Batalion został przez Niemców podzielony na poszczególne pododdziały, które rozmieszczono we wszystkich rejonach Okręgu Generalnego „Weißruthenien”, podporządkowując je miejscowym komendantom SD. Większa część batalionu pozostała w Wilejce.

Dowódcą batalionu został niemiecki oficer, zaś dowódcami wszystkich pododdziałów Białorusini, wybrani przez głównego referenta Białoruskiej Samoobrony mjr. Franciszka Kuszala (byli to podporucznicy Mazur, Orsicz oraz porucznicy I. Miałeżka, Drozd, Mochart, Kałka, Wiktar Czebotarewicz, Bandyk i nieco później Iwanicki). Oficjalnym językiem był język białoruski. Umundurowanie i uzbrojenie było niemieckie. Na mundurach noszono dodatkowo kokardy w barwach białoruskich i naszywkę na lewym rękawie.

Pod koniec czerwca 1944 r. batalion wraz z wojskami niemieckimi rozpoczął ewakuację z Białorusi. Oddział trafił do Augustowa (Polska). Narastające konflikty niemiecko-białoruskie doprowadziły do dezercji ok. 150 żołnierzy na czele z por. Antonem Bandykiem, Drozdem i Mochartem. Drozd i Mochart zostali pojmani i rozstrzelani (według innego przekazu por. Mochart został tylko ranny i zdołał uciec). Dowódca batalionu zwolnił wszystkich białoruskich oficerów z pełnionych obowiązków i podporządkowano ich rozkazom ROA. Mijając rz. Narew Batalion dotarł do Ciechanowa.

Szkolenie zakończyło się w I poł. marca 1943 r. Oddział osiągnął liczebność ok. 400 ludzi. Dowódcami dwóch kompanii po ok. 200 ludzi zostali ppor. Mazur i ppor. Orsicz, a oficerem propagandowym został por. W Czebotarewicz.

Z Ciechanowa część pododdziałów batalionu (ochotnicy) została skierowana do tłumienia Powstania Warszawskiego. W dniach od 3 sierpnia do 13 września 1944 r. ich zadaniem była ochrona budynków urzędów SS w Warszawie przy al. Szucha, Róż i Ujazdowskich oraz ul. Koszykowej i Wiejskiej. Za walki w Warszawie starszy sierżant Ilja Sauiec został, jako pierwsza osoba w batalionie, odznaczony Złotym Medalem 2 klasy z Mieczami „Odznaczenia za Waleczność dla Narodów Wschodnich”.

3.2 Historia

W maju tego roku Białorusini przeszli pierwszą akcję antypartyzancką. Niemcy byli zadowoleni z ich postawy bojowej, zaś wszyscy zabici zostali pochowani z pełnymi honorami. Całe lato batalion wiódł boje z partyzantami. Jesienią uzupełniła go nowa kompania sformowana w Wilejce przez tamtejsze SD (na jej czele stał por. Arkadij Kaczan). Ponadto z rejonu głębockiego przybył ok. Niektóre pododdziały batalionu wycofano z Ciechanowa 150-osobowy oddział pod dowództwem por. Jakubienki. przez Tucholę, Lubichowo k. Starogardu Gdańskiego do Gdańska. W Gdańsku zostały przezbrojone i przeformoW tym samym czasie pojawiły się pierwsze konflikty po3

4

ROZDZIAŁ 3. 13 BIAŁORUSKI BATALION POLICYJNY SD

wane (prawdopodobnie weszły w skład 4 Dywizji Grenadierów Pancernych SS „Polizei”). Zgodnie z rozkazem przez Nowy Dwór Wejherowski i Lębork jednostki te trafiły w dniu 11 marca 1945 r. do Wejherowa. Tam w rejonie cementowni zostały rozbite, będąc na kierunku natarcia m.in. I Brygady Pancernej im. Bohaterów Westerplatte. Większość żołnierzy batalionu została ewakuowana do Rzeszy. Część oficerów zasiliła nowo formowany w Berlinie 1 kadrowy batalion Białoruskiej Obrony Krajowej. Reszta kadry oficerskiej i podoficerskiej wraz z żołnierzami ponownie została zorganizowana w batalion. Stacjonował on w miejscowości Albertsdorf i liczył ok. 600 ludzi. W październiku 1944 r. inspekcjonował go mjr F. Kuszal. Wkrótce oddział został podzielony, a poszczególne pododdziały rozmieszczone w różnych częściach Rzeszy. Ostatecznie Białorusini weszli w skład Brygady Grenadierów SS „Weißruthenien”.

3.3 Zobacz też • Białoruska Policja Pomocnicza • 30 Dywizja Grenadierów SS (1 białoruska)

3.4 Linki zewnętrzne • Historia i organizacja 13 białoruskiego batalionu policyjnego SS (jęz. rosyjski) • Белорусские добровольцы в частях СД • Ф. Кушаль - Спробы арганізацыі беларускага войска пры нямецкай акупацыі Беларусі

Rozdział 4

30 Dywizja Grenadierów SS (1 białoruska) Marmenbad. Na pocz. kwietnia kadra niemiecka wraz ze znaczną częścią uzbrojenia została przeniesiona do 38 Dywizji Grenadierów SS “Nibelungen”. Nowym dowódcą został SS-Sturmbannführer F. Henningfield. Dywizję podzielono na trzy bataliony, na czele których stanęli oficerowie białoruscy: mjr Anton Sokał-Kutyłouski, kpt. D. Czajkouski i kpt. Tamiła. Tworzyły one 75 Pułk Grenadierów SS. Ponadto istniały jeszcze dywizjony artyleryjski i przeciwpancerny oraz kompania kawalerii. W ostatnich tygodniach wojny Niemcy podjęli próby przeniesienia dywizji do Tyrolu. Natomiast białoruscy oficerowie nawiązali kontakty ze stacjonującym niedaleko dowództwem lotnictwa Sił Zbrojnych Komitetu Wyzwolenia Narodów Rosji gen. Wiktora I. Malcewa w celu uzgodnienia wspólnego udania się do niewoli amerykańskiej. Doprowadziło to do konfliktu między niemiecką i białoruską kadrą jednostki. Ostatecznie dywizja, licząca ok. 1,1 tys. ludzi, 30 kwietnia samodzielnie poddała się Amerykanom w rejonie Chiemsee. Według części źródeł w ostatnich dniach na czele dywizji stał WaffenSturmbannführer der SS Franciszek Kuszel.

4.1 Bibliografia

Emblemat dywizji

• Chris Bishop, Zagraniczne formacje SS. Zagraniczni ochotnicy w Waffen-SS w latach 1940-1945, Warszawa 2006

30 Dywizja Grenadierów SS (1 białoruska) (niem. 30. Waffen-Grenadier-Division der SS (weißruthenische Nr. 1)) – związek taktyczny Waffen-SS złożony z Białorusinów i Niemców pod koniec II wojny światowej

4.2 Linki zewnętrzne

W połowie stycznia 1945 r. na poligonie w Grafenwöhr w Bawarii na bazie rozwiązanej 30 Dywizji Grenadierów SS (2 rosyjskiej) Niemcy sformowali Waffen-GrenadierBrigade der SS (weißruthenische Nr. 1). Na jej czele stanął SS-Obersturmbannführer Hans Siegling. Brygada powstała na podstawie umowy zawartej między Białoruską Centralną Radą z władzami niemieckimi. W jej skład weszli głównie Białorusini z poprzedniej dywizji oraz b. żołnierze Białoruskiej Obrony Krajowej, ewakuowani latem 1944 r. do Rzeszy.

• Historia 30 Dywizji Grenadierów SS • 30. Waffen-Grenadier-Division der SS (weissruthenische Nr. 1) history

9 marca 1945 r. brygada została oficjalnie przekształcona w 30 Dywizję Grenadierów SS (1 białoruską), choć nie osiągnęła stanów liczebnych dywizji. Pod koniec marca przeniesiono ją z poligonu w okolice miasteczka 5

Rozdział 5

30 Dywizja Grenadierów SS (2 rosyjska) aliantami. Choć jednocześnie trzeba przyznać, że niektóre pododdziały dywizji wyróżniły się walecznością. Część żołnierzy (ok. 2,3 tys.) została przez Niemców rozbrojona i skierowana do prac roboczych w rejonie Karlsruhe. W ich miejsce przybyły 23 Rosyjsko-Ukraiński Batalion SD i 654 Ostbatalion. W październiku jednostka przeszła do rejonu Belfortu w Alzacji, a następnie wycofano ją do obsadzenia mostów na linii Renu. Wkrótce doszło jednak do walk z wojskami alianckimi. W listopadzie większość akcji bojowych przeprowadzono przeciw oddziałom francuskiej 1 Dywizji Pancernej. Z powodu dużych strat dywizja, licząca ok. 4,4 tys. ludzi, została przeniesiona w grudniu 1944 r. nad granicę ze Szwajcarią, zaś pod koniec grudnia na poligon w Grafenwöhr w Bawarii, gdzie w poł. stycznia 1945 r. rozwiązano ją. Żołnierze pochodzenia rosyjskiego przeszli do nowo tworzonej 1 Dywizji Sił Zbrojnych Komitetu Wyzwolenia Narodów Rosji, zaś Białorusini wraz z kadrą niemiecką sformowali Waffen-Grenadier-Brigade der SS (weißruthenische).

5.2 Dowódcy

30 Dywizja Grenadierów SS (2 rosyjska)

• SS-Obersturmbannführer Hans Siegling (18 sierpnia - 31 grudnia 1944)

30 Dywizja Grenadierów SS (2 rosyjska) (niem. 30. Waffen-Grenadier-Division der SS (russische Nr. 2) – związek taktyczny Waffen-SS złożony z Rosjan, Białorusinów i Niemców pod koniec II wojny światowej.

5.3 Skład organizacyjny • 75. Waffen-SS-Grenadier-Regiment

5.1 Historia

• 76. Waffen-SS-Grenadier-Regiment

Dywizja powstała 1 sierpnia 1944 r. w rejonie Warszawy na bazie Schutzmannschaft-Brigade “Siegling”. Na jej czele stanął SS-Obersturmbannführer Hans Siegling, zaś szefem sztabu był SS-Hauptsturmführer Albert Löffler.

• 77. Waffen-SS-Grenadier-Regiment • 30. Waffen-SS-Artillerie-Regiment (dwie baterie rosyjskich dział 122 mm i jedna bateria wyrzutni rakietowych)

Po krótkim przeszkoleniu w Prusach Wschodnich dywizję skierowano na przełomie sierpnia i września do zwalczania francuskiej partyzantki w rejonie Dijon w Burgundii. W trakcie walk doszło do licznych dezercji (ponad 800 ludzi) wynikających głównie z niskiego morale żołnierzy, którzy nie chcieli walczyć z zachodnimi

• 30. SS-Aufklärungs-Abteilung • 30. SS-Pioneer-Abteilung • 30. SS-Füsilier-Kompanie 6

5.5. LINKI ZEWNĘTRZNE • 30. SS-Nachrichten-Abteilung • 30. SS-Feldersatz-Bataillon • 30. SS-Sanitäts-Kompanie • 30. SS-Panzerspäh-Kompanie

5.4 Bibliografia Chris Bishop, Zagraniczne formacje SS. Zagraniczni ochotnicy w Waffen-SS w latach 1940-1945, Warszawa 2006

5.5 Linki zewnętrzne • Historia 30 Dywizji Grenadierów SS • 30. Waffen-Grenadier-Division der SS history (en)

7

Rozdział 6

36 Białoruski Pułk Policyjny 36 Białoruski Pułk Policyjny (ros. 36-й Белорусский полицейский полк) – kolaboracyjna ochotnicza jednostka policyjna złożona z Białorusinów podczas II wojny światowej Został utworzony w II poł. 1943 r. w miasteczku Urzecze. Na jego czele stał niemiecki oficer. Pułk składał się z białoruskich ochotników. Jedynym białoruskim oficerem był kpt. Baszarkiewicz, pełniący funkcję propagandysty. Następnie pułk został przeniesiony do Wołożyna, leżącego na północnym skraju Puszczy Nalibockiej. Tam Białorusini zwalczali partyzantów, ponosząc bardzo duże straty (zginął m.in. kpt. Baszarkiewicz). Kiedy Armia Czerwona weszła na Białoruś latem 1944 r., resztki pułku wraz z oddziałami niemieckimi i częścią białoruskich batalionów policyjnych wycofały się na ziemie polskie, gdzie w lipcu weszły w skład Schutzmannschaft-Brigade Siegling.

6.1 Linki zewnętrzne • Białoruskie bataliony Schutzmannschaft (jęz. rosyjski)

8

Rozdział 7

654 Wschodni Batalion 654 Wschodni Batalion (niem. Ost Bataillon 654, ros. 654 Восточный батальон) – kolaboracyjny oddział wojskowy Wehrmachtu złożony z Białorusinów, Rosjan i Kozaków podczas II wojny światowej

(russische Nr. 2); SS-Verbandes “Drushina”, Drezno 2006

Został sformowany w czerwcu 1942 r. na bazie czterech Sicherungs Hunderschaften jako Russische Sicherungs Abteilung 510, podlegający żandarmerii polowej. Składał się z sześciu kompanii, w tym jednej uzupełnieniowej i jednej kozackiej. Większość żołnierzy była pochodzenia białoruskiego. Był podporządkowany niemieckiej 16 Armii Grupy Armii “Północ”. Na jego czele stanął kpt. Spütten. Pod koniec października tego roku przemianowano go na Ost Bataillon 654. Na przełomie 1942/1943 r. wydzielono z niego kompanię uzupełnieniową jako Ost Ersatz Kompanie 653. W październiku 1943 r. batalion został przeniesiony do okupowanej północnej Francji. Stacjonował w Châlons-sur-Marne. Podlegał 19 Armii. Jego dowódcą był wówczas kpt. Mayor. W poł. listopada tego roku przeniesiono go do Chamonix. Zwalczał francuską partyzantkę. W poł. kwietnia 1944 r. wszedł w skład 895 Pułku Grenadierów 265 Dywizji Piechoty gen. Walthera Düverta jako III batalion. We wrześniu wycofał się wraz z wojskami niemieckimi w rejon Belfortu. Pod koniec października włączono go do 77 Pułku Grenadierów SS 30 Dywizji Grenadierów SS.

7.1 Linki zewnętrzne • Krótka historia 654 Wschodniego Batalionu (jęz. czeski) • Wschodnie oddziały niemieckiej żandarmerii polowej (jęz. niemiecki)

7.2 Bibliografia • G. Williamson, R. Volstad, German Military Police Units 1939-45, Londyn 1989 • Rolf Michaelis, Russen in der Waffen SS. 29. Waffen-Grenadier-Division der SS “RONA” (russische Nr. 1); 30. Waffen-Grenadier-Division der SS 9

Rozdział 8

Batalion desantowy Dalwitz Batalion desantowy „Dalwitz” (niem. Luftlandebataillon zur besonderen Verfügung „Dallwitz”, biał. Беларускі дэсантны батальён „Дальвіц”) – ochotniczy oddział wojskowy w służbie armii niemieckiej złożony z Białorusinów istniejący pod koniec II wojny światowej. Był przeznaczony do antysowieckiej walki na obszarze Białorusi na tyłach Armii Czerwonej.

stopada 1944 r. Batalion „Dalwitz” został przeniesiony w Komierowo pod Bydgoszcz, a następnie w rejon Berlina. Na pocz. 1945 r. mjr U. Rodźka prowadził rozmowy z dowódcą SS-Jagdverband SS-Sturmbannführerem Otto Skorzennym w sprawie powiększenia liczebności oddziału do 700-800 ludzi i jego przerzucenia w całości na Białoruś, do czego jednak nie doszło.

Batalion został sformowany w lipcu 1944 r. w miejscowości Dalwitz w Prusach Wschodnich, gdzie mieściła się niemiecka szkoła dywersyjno-wywiadowcza. Oddział powstał przy współpracy z Abwehrą. W jego skład weszli b. członkowie Białoruskiej Obrony Krajowej. Białoruskimi dowódcami byli Barys Rahulia, Usiewaład Rodźka, który odpowiadał za sprawy polityczne i Iwan Hiełda – sprawy wojskowe. Do końca 1944 r. oddział liczył ponad 200 ludzi. Dzielił się na dwie kompanie: Południową (Паўднёвая) i Północną (Паўночная). Białorusini szkolili się w zakresie działań saperskich, taktyki partyzanckiej, obsługi radiostacji, użycia różnych typów uzbrojenia itp.

Na przełomie kwietnia/maja 1945 r. Białorusini zostali rozbrojeni przez czechosłowackich partyzantów, w związku z czym dowództwo wydało rozkaz rozpuszczenia oddziału. Żołnierze podzielili się na grupy, z których część przedostała się na tereny zajęte przez aliantów, a część na Białoruś, wzmacniając partyzantkę niepodległościową. Grupa mjr U. Rodźki dotarła na Białostoczcyznę, gdzie w czerwcu 1945 r. została rozbita, a jej dowódca aresztowany. Niektórzy b. oficerowie Batalionu stanęli na czele oddziałów partyzanckich, zaś Michał Wituszka, mianowany generałem przez emigracyjne władze białoruskie, został komendantem ruchu partyzanckiego w zachodniej i centralnej części Białorusi. Zdecydowana większość b. żołnierzy Batalionu zginęła w walce z Sowietami, nielicznym udało się ujść na Zachód (m.in. gen. M. Wituszce).

8.1 Zobacz też • 1 Kadrowy Batalion BKA

8.2 Linki zewnętrzne • Historia Batalionu desantowego „Dalwitz” (jęz. białoruski)

Na terenie pałacu w m. Komierowo (Wallbusch) był obóz batalionu “Dalwitz”.[1]

W II poł. 1944 r. na obszar Białorusi, zajętej już przez Armię Czerwoną, zostało zrzuconych z samolotów niemieckich kilka pierwszych grup i pojedynczych żołnierzy Batalionu. Część z nich była natychmiast lub w krótkim czasie zlikwidowana przez Sowietów, ale część przeszła do walki partyzanckiej, zapoczątkowując antysowiecki ruch niepodległościowy. Zadania postawione przez Niemców przestawały się wówczas liczyć. Na pocz. li-

8.3 Przypisy

10

[1] «Праклятыя і забытыя», дак. фільм, ч. 1 — 2013, Belsat (jęz. białoruski) z minuty 23:30

Rozdział 9

Białoruska Obrona Krajowa

WEISSRUTHENIEN

Minsk, 1944

Chevron

Białoruska Obrona Krajowa (Biełaruskaja Krajowaja Abarona, BKA) – białoruska kolaboracyjna formacja zbrojna działająca od końca lutego 1944 r. do stycznia 1945 r.

9.1 Zarys historyczny Hitlerowscy przedstawiciele na Białorusi, generalny komisarz Rzeszy (gauleiter) Wilhelm Kube, a po jego śmierci w nocy z 21 na 22 września 1943 r. wyższy dowódca SS i policji SS-Gruppenführer Curt von Gottberg prowadzili politykę nastawioną generalnie na pozyskanie ludności białoruskiej. Jednym z jej elementów było powołanie pod koniec grudnia 1943 r. w Mińsku Białoruskiej Centralnej Rady jako oficjalnego przedstawicielstwa narodu białoruskiego, którego podstawowym celem jest walka z bolszewizmem.

tego na wniosek prezydenta BCR Radosława Ostrowskiego rozkaz utworzenia białoruskiej formacji zbrojnej pod nazwą Białoruska Obrona Krajowa. 6 (10) marca R. Ostrowski wydał rozporządzenie, szeroko rozpowszechnione poprzez prasę i akcję plakatową, wzywające wszystkich mężczyzn urodzonych w latach 19081924 do służby w oddziałach BKA. Mobilizacji podlegali przede wszystkim byli oficerowie, podoficerowie i szeregowi żołnierze armii polskiej i sowieckiej. Rozporządzenie zobowiązywało Białorusinów do stawienia się w ciągu 3 godzin od otrzymania wezwania do punktu poborowego. Niewykonanie rozkazu groziło wyrokiem sądu wojskowego za dezercję. Wojskowe komisje BKA powstały w Mińsku, Baranowiczach, Słucku, Nowogródku, Wilejce, Słonimiu i Głębokiem. Do połowy marca zgłosiło się łącznie ok. 40 tys. ludzi. Wywołało to duże wrażenie na okupacyjnych władzach niemieckich.

Taki masowy akces Białorusinów nie odpowiadał jednak planom C. von Gottberga, który zamierzał powołać jednostkę białoruską jedynie do prowadzenia walki z partyzantami. Miała ona wchodzić w skład większej formacji wespół z brygadą Bronisława Kaminskiego oraz oddziałami kozackimi i kaukaskimi w służbie niemieckiej. Natomiast Białorusini liczyli na przyszłe rozwinięcie BKA w narodową samodzielną siłę zbrojną. W rezultacie C. von Gottberg odesłał do domu 50% zgłaszających się, pozoW lutym 1944 r. Adolf Hitler wydał zezwolenie na prze- stawiając w batalionach BKA ok. 19 tys. ludzi. W ciąprowadzenie na obszarze Białorusi mobilizacji wojsko- gu następnych dni liczba ta wzrosła, dochodząc ostateczwej. W rezultacie C. von Gottberg wydał 18 (23) lu- nie w końcu marca do ok. 25 tys. Według stanu z poło11

12

ROZDZIAŁ 9. BIAŁORUSKA OBRONA KRAJOWA

wy kwietnia sformowano z nich 39 batalionów piechoty na utworzenie białoruskiej formacji zbrojnej w sile bryi 6 batalionów saperów (sapersko-budowlanych). Na mo- gady pod nazwą Waffen-SS Grenadier-Brigade „Weissrucy rozkazu C. von Gottberga z 10 marca zostało zniesio- thenien”. W jej skład weszli m.in. byli członkowie BKA. ne stanowisko niemieckiego komendanta oddziałów policyjnych (Schutzmannschaften), które wraz z batalionami BKA przeszło pod dowództwo mjr. Franciszka Kusz- 9.2 Zobacz też la, szefa Wydziału Wojskowego Białoruskiej Centralnej Rady. Na bazie Wydziału utworzono naczelne dowódz• Białoruski batalion ochrony linii kolejowych two BKA, później nazwane sztabem. Wobec nie przysłania z Berlina odpowiedniej ilości karabinów, co było spo• Białoruska Samoobrona wodowane głównie obawami przed dezercją, Białorusini • Białoruska Policja Pomocnicza otrzymali jedynie pewną ich ilość z miejscowych magazynów, po 1 karabinie na 6-7 ludzi. Taka ilość broni pozwalała tylko na prowadzenie zajęć szkoleniowych. Natomiast bataliony saperskie pozostały nieuzbrojone i wy- 9.3 Linki zewnętrzne korzystywano je do różnych robót polowych w ramach Organizacji Todt. Możliwe, że te posunięcia mogły być • Organizacje kolaboranckie na Białorusi pod okupasposobem na zmniejszenie zbytnich ambicji Białorusicją niemiecką, w tym Białoruska Obrona Krajowa nów. Doprowadziło to rozluźnienia dyscypliny i licznych dezercji, do czego przyczyniała się także antyniemiecka • Марш БЕЛАРУСКАЙ КРАЁВАЙ АБАРОНЫ i antykolaboracyjna działalność propagandowa partyzan1944 г. tów. W połowie maja prezydent Białoruskiej Centralnej Rady zmuszony był wystąpić z wnioskiem o redukcję liczebności BKA do stanu posiadanego uzbrojenia. W tym czasie zaczęły napływać nieduże ilości broni, ale nie zahamowało to stopniowego zmniejszania stanu osobowego batalionów, tak że w ostatnich tygodniach okupacji ich liczebność była mniejsza niż w okresie utworzenia. Słabo uzbrojone bataliony BKA Niemcy zdążyli jeszcze wykorzystać do walki z partyzantką. 15 czerwca, tj. na 2 tygodnie przed ewakuacją, otwarta została w Mińsku szkoła oficerska BKA dla 280 słuchaczy, ale ten fakt nie miał już żadnego znaczenia. Kiedy Armia Czerwona doszła do okolic Mińska bataliony BKA uległy rozwiązaniu. Wprawdzie C. von Gottberg prawdopodobnie zarządził ich ewakuację na zachód, ale okręgowi komendanci policji w większości demobilizowali je. Ponadto po wyjechaniu na zachód tzw. niemieckiego sztabu łączności dowództwo BKA pozostało bez środków łączności i nie mogło przekazać podległym oddziałom żadnych rozkazów. W rezultacie tylko niewielka część białoruskich żołnierzy uciekła do Niemiec, zaś większość powróciła do domów. W połowie lipca Białorusini wywodzący się z batalionów BKA weszli w skład 30 Dywizji Grenadierów Waffen-SS. Natomiast w połowie września działająca teraz w Niemczech Białoruska Centralna Rada utworzyła w Berlinie 1 Kadrowy Batalion BKO. Pozostał on jednak nieuzbrojony i nieumundurowany. Przyjęto założenie, że skoro BKA nie została formalnie rozwiązana, to nie trzeba na nowo jej powoływać. Zgromadzono kilkuset Białorusinów (żołnierzy i oficerów oraz osoby cywilne). Na zewnątrz działacze białoruscy przedstawiali go jako batalion szkoleniowy BKA, szkołę oficerską itp., starając się o jego legalizację. W grudniu prezydent Białoruskiej Centralnej Rady, R. Ostrowski zamierzał już rozwiązać batalion, tracąc nadzieję na uzyskanie pomocy od władz niemieckich, ale wówczas Główny Urząd SS wydał zgodę

9.4 Bibliografia • Jerzy Turonek, Białoruś pod okupacją niemiecką, Wrocław 1989 • Jarosław W. Gdański, Zapomniani żołnierze Hitlera, Warszawa 2005

Rozdział 10

Białoruska Policja Pomocnicza no tworzenie pomocniczych formacji policyjnych składających się z przedstawicieli miejscowej ludności. Na obszarach Generalnego Okręgu “Białoruś", pierwsze pododdziały policji białoruskiej powstały wkrótce po rozpoczęciu okupacji, jako wydziały lokalnych instytucji samorządowych: miejskich i powiatowych. Jednak jeszcze w 1941 r. podporządkowano je dowództwu niemieckiej policji. W Mińsku Litewskim białoruska policja powstała na bazie 1 Plutonu Szturmowego (białoruskiego) – oddziału podlegającego Abwehrze. Dowódcą policji białoruskiej w okręgu mińskim oraz komendantem kursów podoficerskich dla białoruskich policjantów został białoruski działacz wojskowy i polityczny (były oficer kontraktowy Wojska Polskiego) kpt. Franciszak Kuszal.

Policjanci białoruscy w Mohylewie, marzec 1943 r.

Początkowo tworzono wyłącznie drobne jednostki i obsady posterunków w ramach tzw. SchűtzmannschaftenEinzeldienst, podlegającej niemieckiej Schützpolizei. Była to sieć wiejskich posterunków oraz komisariatów policji w miastach – najczęściej z mieszanymi białoruskoniemieckimi załogami. Miały one typowe policyjne zadania: ochrona porządku, zapobieganie wykroczeniom i przestępstwom kryminalnym, ściganie przestępców i ochrona ludności przed napadami partyzantów. Siły miejscowej policji w Okręgu Generalnym “Białoruś" w okresie okupacji wzrosły od 3682 w grudniu 1941 r. do 6850 osób w kwietniu 1943 r. Policjanci białoruscy w Mohylewie, marzec 1943 r.

Białoruska Policja Pomocnicza (niem. Weißruthenische Hilfspolizei, Schutzmannschaften, później przemianowana na Ordnungsdienst – OD; biał. Беларуска дапаможная паліцыя парадку) – białoruska formacja policyjna, będąca organem lokalnej administracji kolaboracyjnej, a następnie niemieckiej policji, zorganizowane w po wkroczeniu Niemców na przedwojenne tereny II RP i BSRR, o funkcjach zbliżonych do niemieckiej Policji Porządkowej (Ordnungspolizei).

Wobec wzmagania działań partyzantki sowieckiej (a także AK), latem 1942 r. rozpoczęto formowanie białoruskich policyjnych batalionów Schuma (Schutzmannschafts Bataillon) – skoszarowanych i umundurowanych formacji wartowniczych i polowych. Dokładna ilość białoruskich batalionów Schuma nie jest znana, prawdopodobnie było ich łącznie 12 z numerami: 48, 49, 60, 64, 65, 68 oraz wchodzące w skład Polizei Schűtzen Regiment 36. Bataliony te liczyły w przybliżeniu 350-450 ludzi (etatowo 501), ale większość dowódców (oficerów i podoficerów) stanowili Niemcy, a językiem komendy był język niemiecki – rozkazy były często przekazywane przez tłumaczy mówiących po rosyjsku albo polsku.

W 1942 r. powołano Białoruski batalion ochrony linii kolejowych (Bahnschutz Bataillon), w którym dowódcami kompanii rozmieszczonych w ważnych węzłach okuNa podstawie instrukcji OKW z 3 kwietnia 1941 r. na te- powanych wschodnich terenów II RP byli Białorusini. renach zajętych przez niemieckie siły zbrojne dopuszcza- Szczególną formacją policyjną był 13 Białoruski Bata-

10.1 Historia

13

14

ROZDZIAŁ 10. BIAŁORUSKA POLICJA POMOCNICZA

lion Policyjny SD (Weissruthenische Schutzmannschafts Bataillon der SD 13). Również ta jednostka posiadała mieszany niemiecko-białoruski korpus dowódczy, a językiem komend był język białoruski. W odróżnieniu od batalionów Schuma ta jednostka była wyposażona według niemieckich standardów. W 1943 i 1944 r. jej kompanie wzięły udział w wielu akcjach przeciwpartyzanckich oraz likwidacji gett na obszarze dawnych polskich województw wileńskiego i nowogródzkiego. W 1944 r. dwie kompanie pełniły także udział w pilnowaniu i likwidacji obozów koncentracyjnych w Trościeńcu i Kołdyczewie.

znając bazy i szlaki przemieszczania oddziałów sowieckich. Czasami, udając sowieckie oddziały partyzanckie, nawiązywały kontakt z prawdziwymi oddziałami partyzanckimi, a po zyskaniu zaufania niszczyły je lub rozbrajały. Mimo dużej skuteczności, po ucieczce kilku członków do partyzantki, niemieckie władze bezpieczeństwa rozwiązały Jagdkommandos pod koniec 1943 r.

W sierpniu 1943 r. wyższy dowódca SS i policji w Generalnym Okręgu “Białoruś" SS-Gruppenführer Curt von Gottberg mianował mjr. F. Kuszala głównym “opiekunem/koordynatorem” (hauptbetrauber), całej białoruskiej policji. Pozwolono mu założyć ogólnobiałoruski sztab, a w poszczególnych okręgach powołano białoruskich “opiekunów” (gebietsbetrauber) policji. Równocześnie rozpoczęto wprowadzanie wychowania patriotycznego oraz (w ograniczonym zakresie) korzystania z języka białoruskiego w stosunkach służbowych. Wszystko to przyczyniło się do podniesienia ducha bojowego białoruskich policjantów – jednak dowództwo operacyjne nadal pozostało w rękach niemieckich, a większość funkcji oficerskich wypełniali Niemcy. W tym okresie liczebność różnych białoruskich formacji policyjnych osiągnęła około 20 tys. policjantów.

Częściowo wynikało to z niechęci do reżimu bolszewickiego i chęci zemsty za zbrodnie sowieckie z okresu 1939-1941, częściowo ze świadomej chęci Polskiego Państwa Podziemnego posiadania “swoich ludzi” w strukturach kolaboracyjnych na Kresach (podobnie było w administracji cywilnej). Dodatkowo dość problematyczną kwestią było na Kresach Północno-Wschodnich jednoznaczne określenie narodowości – co skłaniało działaczy białoruskich do zaliczania wszystkich policjantów wyznania rzymsko-katolickiego do narodu polskiego – z wyjątkiem zadeklarowanych działaczy białoruskich. Taki stan wywoływał niezadowolenie działaczy białoruskich – w szczególności zaś mjr. F. Kuszala. Próbowano zaradzić temu poprzez czystki w policji wiosną 1942 i w sierpniu 1943 r. Akcje te przyniosły dość ograniczony efekt.

Białoruskimi można nazwać również część pododdziałów policyjnych tworzonych z ludności miejscowej, na obszarach Białostocczyzny i Wileńszczyzny oraz pozostających pod zarządem wojskowym Grupy Armii "Środek” (Ordungsdienst – Służba Porządku). Na Smoleńszczyźnie część oddziałów policyjnych również organizowali działacze białoruscy – Radosław Ostrowski, Dźmitryj Kasmowicz i Michał Wituszka, i nosiły one białoruski charakter narodowy.

10.3 Polacy w policji białoruskiej

Polacy służący w policji białoruskiej bardzo często utrzymywali kontakty z polskim podziemiem, a w skrajnych wypadkach byli do niej specjalnie delegowani przez nie[1] . Przekazywali oni polskim partyzantom informacje o akcjach policji białoruskiej i niemieckiej, czasami broń i wyposażenie, a w wypadku starć zbrojnych nie stawiali oporu i wstępowali do polskich oddziałów partyzanckich. Na posterunku policji w Mirze w charakterze tłumacza pracował – podając się za Polaka – Żyd Oswald Rufeisen.

Zarówno policja miejscowa, jak i bataliony Schuma bra- Mimo oficjalnego zakazu służby w policji byłych członły udział w prześladowaniach i eksterminacji ludności ży- ków partii komunistycznej i Komsomołu – zwłaszcza na obszarach Wschodniej Białorusi, częste były przypadki dowskiej na okupowanych terenach II RP i BSRR. . służby byłych komunistów, a nawet sprawowania funkcji W okresie powojennym sama przynależność do policji dowódczych. białoruskiej była uważana za zdradę Związku Sowieckiego, a byli policjanci podlegali radzieckim represjom.

10.4 Umundurowanie i uzbrojenie 10.2 Oddziały przeciwpartyzanckie (faumannów) Najskuteczniejszymi w walce przeciwpartyzanckiej były pododdziały myśliwskie (Jagdkommandos) – zwane też “fałszywymi partyzantami”. Tworzone przez SD oddziały liczące od 10 do 150 ludzi, udawały partyzantów lub występowały pod legendą brygad drwali. Wyposażeni i ubrani podobnie jak cywile, bądź sowieccy partyzanci, dobrze znali okolice. Zajmowali się “polowaniem” na partyzantów – tropiąc ich, organizując zasadzki, rozpo-

Początkowo białoruscy policjanci nosili głównie odzież cywilną, czasami uzupełnioną elementami mundurów Armii Czerwonej. Wkrótce – podobnie jak inne formacje wschodnie (szczególnie ukraińskie i rosyjskie) policji pomocniczej – białoruscy policjanci otrzymali czarne mundury SS-Algemeine. Aby wyglądały one inaczej niż germański oryginał: górna część kołnierza, mankiety, oraz klapki dolnych kieszeni, zostały zastąpione wykonanymi z jaśniejszego, najczęściej szarego, rzadziej szaroniebieskiego, bądź zielonego materiału. Najczęściej pozbawiano je również naramienników. Tego typu mundury nosili zarówno miejscowi policjanci, jak członko-

10.8. ZOBACZ TEŻ wie batalionów policyjnych, a także powołanej w 1943 r. Białoruskiej Obrony Krajowej (BKA). Mundur dopełniała czarna furażerka, a w okresie zimowym czarny płaszcz wojskowy. Żołnierze 13 Batalionu SD umundurowani zostali w szare mundury SD. Część oficerów, jak świadczą fotografie jednostki, nosiła jasne mundury własnego kroju. W późniejszym okresie część członków batalionów policyjnych otrzymała niemieckie polowe mundury policyjne. W okresie stosowania ubiorów cywilnych policjanci nosili na rękawach opaski świadczące o przynależności do policji pomocniczej. Większość żołnierzy 13 Batalionu SD miała naszyte na lewym rękawie naszywki w kształcie tarczy herbowej z ukośnym układem białoczerwono-białych pasów (narodowych barw Białorusi). Podobne symbole sporadycznie stosowano w innych pododdziałach. Większość uzbrojenia (były to głównie karabiny powtarzalne) pochodziła z zapasów zdobycznej broni sowieckiej, w mniejszym stopniu zdobycznej broni pochodzącej z innych krajów okupowanych. 13 Batalion SD uzbrojony był również w broń niemiecką.

10.5 Prasa Już w 1941 r. w “Biełaruskaj Hazecie” ("Беларуская газэта") pojawił się “kącik policjanta białoruskiego”, który służył również rekrutacji nowych funkcjonariuszy. Od stycznia 1943 r. wydawane było czasopismo “Białorusin na Straży” ("Беларус на варце"). Do lata 1944 r. wyszło 10 numerów czasopisma.

10.6 Przypisy [1] Cezary Chlebowski, Reportaż z tamtych dni Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1988, ss. 248-249

10.7 Bibliografia • Jerzy Grzybowski, Białoruskie formacje zbrojne w służbie niemieckiej, Przegląd HistorycznoWojskowy 2/2008 • Jury Hryboŭski, Dywersanci z nieistniejącego państwa, Komandos 4/2004 • Jarosław W.Gdański, Zapomniani żołnierze Hitlera, Warszawa 2005 • Алесь Гелагаеў, Беларускія нацыянальныя Вайсковыя фармацыі ў часе другое сусьветнае вайны, Менск 2002 • Беларусь пад нямецкай акупацыяй, Arche 5(68), kwiecień 2008

15

10.8 Zobacz też • 30 Dywizja Grenadierów SS (1 białoruska) • Batalion desantowy Dalwitz • Białoruski batalion ochrony linii kolejowych • Białoruska Obrona Krajowa • Białoruska Samoobrona • 13 Białoruski Batalion Policyjny SD • Jüdischer Ordnungsdienst • Policja Polska Generalnego Gubernatorstwa (19391944) • Ukraińska Policja Pomocnicza

Rozdział 11

Białoruska Samoobrona Białoruska Samoobrona (biał. Беларуская Самаахова) – kolaboracyjna formacja zbrojna złożona z Białorusinów w służbie niemieckiej podczas II wojny światowej.

11.1 Geneza 29 czerwca 1942 r. komisarz generalny Okręgu Generalnego „Weißruthenien” Wilhelm Kube przedstawił projekt utworzenia Wolnego Korpusu Białoruskiej Samoobrony. Było to związane z coraz większą aktywnością partyzantki. Komendant policyjnych kursów szkoleniowych w Mińsku mjr Franciszek Kuszal na jego bazie opracował na przełomie czerwca i lipca tego roku plan sformowania trzech dywizji złożonych z ok. 15 tys. ochotników białoruskich. Sztab korpusu miał znajdować się w Mińsku, zaś sztaby dywizji – w Mińsku, Baranowiczach i Wilejce.

Większość Białorusinów wstąpiło w szeregi korpusu ochotniczo, jedynie w niektórych miejscowościach trzeba było przeprowadzić częściowy przymusowy nabór. Ostatecznie sformowano dwadzieścia batalionów i pewną liczbę mniejszych oddziałów. Część z nich podlegała niemieckiej policji, część była samodzielna. Ich podstawowym zadaniem miała być walka z coraz silniejszą partyzantką komunistyczną. Niemcy nie spełnili jednak obietnic w sprawie umundurowania i uzbrojenia Białorusinów. Duża część z nich nie została uzbrojona i umundurowana, nosząc cywilne ubrania. Część broni wykopano w lasach po Armii Czerwonej, część kupiono lub wymieniono u Niemców i Włochów lub nawet partyzantów. Niechęć do korpusu wynikała z tego, że dowództwo SS i policji na Białorusi nie akceptowało polityki komisarza generalnego W. Kube zmierzającej do pozyskiwania ludności białoruskiej. W Wolnym Korpusie Białoruskiej Samoobrony widziało zagrożenie dla niemieckiej polityki okupacyjnej. Ponadto nie dowierzało w lojalność białoruskich żołnierzy. Dlatego faktycznie przeciwdziałało jego działalności.

11.2 Działalność w warunkach okupacji niemieckiej Wyższy dowódca SS i policji na okupowanej Białorusi 15 lipca 1942 r. wydał rozkaz o rozpoczęciu formowania korpusu, jednakże zmienił jego strukturę organizacyjną. Na całym terytorium okręgu generalnego miała powstać sieć antypartyzanckich oddziałów korpusu. W każdym rejonie miał być sformowany oddział w sile od kompanii do batalionu, podporządkowany miejscowemu komendantowi niemieckiej policji. Na czele Wolnego Korpusu Białoruskiej Samoobrony stanął formalnie przewodniczący Białoruskiej Samopomocy Ludowej Iwan Jermaczenka. Funkcję szefa sztabu objął ppłk J. Hućko. W składzie Białoruskiej Samopomocy Ludowej powstał wydział wojskowy, który miał nadzorować formowanie korpusu. W celu przygotowania kadry oficerskiej w sierpniu w Mińsku zostały uruchomione oficerskie kursy szkoleniowe, na których uczyło się 272 Białorusinów. Do listopada ich komendantem był mjr F. Kuszal. Powstało też kilka szkół podoficerskich, w których uczyło się ok. 1 tys. osób.

11.3 Likwidacja korpusu Na jesieni Niemcy zmienili charakter korpusu, przekształcając już istniejące pododdziały w formacje policyjne. Iwanowi Jermaczence odebrali naczelne dowództwo, a jego samego zmusili do opuszczenia Białorusi. Zlikwidowali sztab, a dowódcom zabronili używania stopni oficerskich. Zachowali jednak referat wojskowy na czele z mjr. F. Kuszalem i w dalszym ciągu prowadzili rekrutację do oddziałów Białoruskiej Samoobrony. W kwietniu 1943 r. – po zjeździe białoruskich przedstawicieli kolaboracyjnego samorządu, na którym został przedstawiony wniosek dotyczący uzyskania przez Białoruś niezawisłości – korpus został ostatecznie rozformowany, a jego żołnierze przeszli do różnych policyjnych i parapolicyjnych oddziałów pomocniczych lub wyjechali na roboty przymusowe do Niemiec.

16

11.5. LINKI ZEWNĘTRZNE

11.4 Zobacz też • 30 Dywizja Grenadierów SS (1 białoruska) • Białoruski batalion ochrony linii kolejowych • Białoruska Obrona Krajowa • Białoruska Policja Pomocnicza • Ukraiński Legion Samoobrony

11.5 Linki zewnętrzne • Białoruś podczas II wojny światowej, w tym krótka historia Białoruskiej Samoobrony

17

Rozdział 12

Białoruski batalion ochrony linii kolejowych Białoruski batalion ochrony linii kolejowych (biał. Беларускі батальён чыгуначнай аховы, niem. Bahnschutz Bataillon) – ochotniczy oddział zbrojny Bahnschutzu złożony z Białorusinów podczas II wojny światowej.

12.1 Powstanie batalionu Pod koniec września 1942 niemiecki dyrektor dróg kolejowych w okupowanym Mińsku zwrócił się poprzez władze Okręgu Generalnego “Weißruthenien” z prośbą do Iwana Jermaczenki o sformowanie białoruskiego oddziału zbrojnego w sile batalionu dla ochrony linii kolejowych. Na dowódcę batalionu został wybrany główny referent Białoruskiej Samoobrony mjr Franciszek Kuszal. Kadra oficerska i podoficerska została skompletowana z Białorusinów, którzy ukończyli odpowiednie kursy szkoleniowe w ramach Białoruskiej Samoobrony. Poszczególne kompanie rozmieszczono w Mińsku, Stołbcach, Baranowiczach, Lidzie i wiosce Krugłoje. Ponadto w Mińsku powstała szkoła podoficerska.

słowa skierowano do Połocka, drugi do miejscowości Uniecza pod Orłem, zaś ostatni pozostał w Mińsku. Pododdziały kompanii z Baranowicz trafiły na Polesie i do Kalinkowicz, gdzie toczyły walkę z partyzantami. Jako ostatnia zakończyła szkolenie kompania lidzka. Wiosną 1943 ogólna liczebność batalionu osiągnęła ok. 1 tys. ludzi. Białorusini przejęli ochronę wszystkich linii kolejowych na terytorium okupowanej Białorusi. Ich zadaniem stała się też walka z rosnącą w siłę partyzantką radziecką i polską Armią Krajową. Niemcy nie dowierzali jednak Białorusinom i do końca 1943 usunęli wszystkich białoruskich oficerów, pozostawiając jedynie jako oficera propagandowego por. J. Sažyča. W 1944 Białorusini zostali rozbrojeni i użyci jako siła robocza do budowy i naprawy dróg kolejowych. Po ewakuacji do Rzeszy część b. żołnierzy batalionu znalazła się w szeregach Brygady Grenadierów SS “Weißruthenien”.

12.3 Zobacz też • 1 Kadrowy Batalion BKA • Batalion desantowy Dalwitz

12.2 Historia jednostki Na przełomie 1942 i 1943 trwało formowanie oddziału. Najpierw w grudniu 1942 utworzono 1 kompanię w Mińsku, na czele której stanął por. Dmitrij Czajkowski. Dowódcą kolejnej kompanii w Baranowiczach został por. Barbarycz, kompanii w Lidzie, zorganizowanej w lutym 1943 – por. Jazep Sažyč. Na czele batalionu stanął niemiecki oficer, zaś z białoruskiej strony występował oficer łącznikowy, którym został kpt. Wital Mikuła. Białorusini nosili standardowe umundurowanie Bahnschutzu z białoruskimi kokardami i naszywkami na rękawie. Uzbrojenie było głównie niemieckie, choć np. w lidzkiej kompanii zdarzały się też sowieckie karabiny ręczne i maszynowe.

12.4 Linki zewnętrzne

Kompania mińska, która jako pierwsza zakończyła szkolenie, została podzielona na pododdziały przydzielone do różnych miejscowości. Jeden dowodzony przez por. Ma18

• Białoruskie kolaboranckie formacje zbrojne podczas II wojny światowej, w tym historia i organizacja batalionu ochrony linii kolejowych (jęz. rosyjski)

Rozdział 13

Białoruskie oddziały Ordnungsdienst Białoruskie oddziały Ordnungdienst (OD) kolaboracyjne ochotnicze oddziały porządkowe/pomocnicze złożone z Białorusinów podczas II wojny światowej Krótko po zajęciu Białorusi przez wojska niemieckie z inicjatywy poszczególnych dowództw Wehrmachtu na tyłach Grupy Armii “Mitte” zaczęły powstawać lokalne oddziały ochotnicze złożone z Białorusinów. W rezultacie do jesieni 1941 r. na okupowanych ziemiach białoruskich działało już kilkadziesiąt różnego rodzaju mobilnych i stacjonarnych oddziałów służby porządku OD, zwanych popularnie “odi”. Ich dowódcami byli oficerowie Armii Czerwonej pochodzenia białoruskiego, wypuszczeni przez Niemców z obozów jenieckich. Liczebność oddziałów OD wahała się średnio od 100 do 150 ludzi. Nosili oni mundury sowieckie lub ubrania cywilne z białą opaską z napisem OD na ramieniu. Uzbrojeniem były karabiny ręczne sowieckiej produkcji. Byli oni wraz z rodzinami zwolnieni z różnych obowiązków na rzecz okupanta. Przychylność Niemców próbowali też wykorzystać białoruscy emigracyjni działacze narodowi. Na obszarze smoleńskiego i briańskiego okręgów organizatorami oddziałów OD byli Michał Wituszka i Dmitrij Kasmowicz. Oddziały OD niektóre części Białorusi same oczyściły od ukrywających się czerwonoarmistów. Na Polesiu współpracowały w tym zakresie z ukraińską Siczą Poleską atamana Tarasa Bulby-Borowcia. Według części źródeł miało dojść nawet do wspólnej białorusko-ukraińskiej konferencji, na podstawie której obszary na wschód od linii Słuck-Łuniniec przypadły do “oczyszczenia” białoruskiemu OD. Na wyzwolonych terenach oddziały OD przyjmowały rolę miejscowej policji, działającej często niezależnie od Niemców. We wrześniu 1941 r. na obszarze zachodniej i środkowej Białorusi Niemcy powołali Okręg Generalny “Białoruś". Natychmiast przystąpiono do unifikacji białoruskich oddziałów OD. W rezultacie do końca jesieni zostały one przeorganizowane w oddziały pomocniczej policji porządku, oddziały Selbschutzu lub żandarmerii.

13.1 Linki zewnętrzne Historia białoruskich oddziałów OD (jęz. rosyjski) 19

Rozdział 14

Nowogródzki szwadron konny Nowogródzki szwadron konny (biał. Наваградскі 14.1 Linki zewnętrzne конны эскадрон) – ochotnicza kolaboracyjna jednostka wojskowa złożona z Białorusinów podczas II wojny świa- Historia nowogródzkiego szwadronu konnego Barysa Ratowej huli (jęz. rosyjski) W listopadzie 1943 r. niemieckie władze okupacyjne postanowiły zorganizować z Białorusinów kolejny ochotniczy oddział wojskowy. Jego formowanie rozpoczęło się 14.2 Bibliografia w grudniu tego roku z inicjatywy komisarza okręgu nowogródzkiego Wilhelma Trauba, który pozytywnie od• Oleg W. Romańko, Коричневые тени в Полесье. nosił się do białoruskich inicjatyw kolaboracyjnych. W Белоруссия 1941-1945, 2008 skład oddziału weszli głównie uczniowie seminarium na• Siergiej G. Czujew, Спецслужбы Третьего Рейха, uczycielskiego w okupowanym Nowogródku. Dowódcą t. 2, 2003 został kpt. Barys Rahula. Niemcy zapewnili umundurowanie i uzbrojenie. Na mundurach noszono na rękawie naszywki z flagą białoruską. Sprzęt wojskowy (rkm-y Diegtiariew, ckm-y Maxim, a nawet moździerze i działka ppanc.) pochodził ze zdobyczy na Armii Czerwonej. 25 marca 1944 r. – w rocznicę ogłoszenia niepodległości Białorusi – żołnierze oddziału złożyli przysięgę na wierność narodowi białoruskiemu. Występowali oni pod sztandarem z białoruską Pogonią i herbem Nowogródka. Nazwa szwadron konny była myląca, gdyż oddział kpt. B. Rahuli był faktycznie samodzielnym dywizjonem, składającym się z trzech kompanii piechoty, szwadronu kawalerii i pododdziału zmechanizowanego. Ogółem liczył ponad 800 ludzi. Oddział wszedł w skład Białoruskiej Obrony Krajowej. Podlegał bezpośrednio gauleiterowi Okręgu Generalnego “Białoruś" Kurtowi von Gottbergowi. Walczył na Nowogródczyźnie zarówno z partyzantką komunistyczną, jak też polską Armią Krajową. Niemcy nie wiedzieli, że B. Rahulia jest jednym z czołowych działaczy konspiracyjnej Białoruskiej Partii Niepodległościowej (BNP), dążącej do niezawisłej Białorusi. Stąd przywódcy BNP traktowali oddział B. Rahuli jako część planowanej przyszłej narodowej armii białoruskiej. Podczas II kongresu wszechbiałoruskiego w czerwcu 1944 r. zamierzali doprowadzić do wybuchu powstania antyniemieckiego, w którym nowogródzki szwadron konny miał odegrać jedną z głównych ról. Ostatecznie do powstania jednak nie doszło. Po ewakuacji Niemców i białoruskich kolaborantów z Białorusi do Niemiec w wyniku ofensywy Armii Czerwonej część b. żołnierzy oddziału wraz z B. Rahulą trafiła do batalionu desantowego “Dalwitz”, formowanego pod koniec 1944 r. w Prusach Wschodnich.

20

Rozdział 15

Ochotniczy Pułk Desna Ochotniczy Pułk “Desna” (Freiwillige Regiment “Desna”), nazywany też Ukraińskim Pułkiem, Pułkiem do Zadań Specjalnych, Pułkiem mjr. Weisse – ochotnicza kolaboracyjna jednostka wojskowa Wehrmachtu złożona głównie z Rosjan, Białorusinów i Ukraińców podczas II wojny światowej.

15.1 Historia Pułk był jedną z wielu “wschodnich” jednostek wojskowych formowanych przez Niemców na okupowanych obszarach ZSRR od jesieni 1941 r. w celach ochronnych i antypartyzanckich. 18 kwietnia 1942 r. przybył ze sztabu niemieckiej 2 Armii Pancernej do okupowanego Briańska nowy dowódca tyłowych wojsk gen. mjr Berngard. Przywiózł ze sobą rozkaz o utworzeniu ochotniczego pułku złożonego z b. sowieckich jeńców wojennych. Wkrótce rozpoczęło się w miejscowości Ordżonikidze w okręgu orłowskim formowanie dwóch batalionów pułku. Z niemieckich jednostek wojskowych wydzielono 6 oficerów, 16 podoficerów i 42 szeregowych jako kadrę dla niego. Tworzenie pułku nadzorował mjr Weiss, który potem stanął na jego czele. Funkcję szefa sztabu i jednocześnie dowódcy oddziału zwiadowczego objął rtm. Wuppermann. Major Weiss dążył do tego, aby do pułku wstępowali przedstawiciele różnych narodowości zamieszkujących ZSRR. Nazywał jednak swoją jednostkę rosyjskim pułkiem, podczas gdy w oficjalnych dokumentach występowała ona jako ukraiński pułk (jeden batalion składał się wyłącznie z Ukraińców). Ostatecznie nazwano go od nazwiska dowódcy ochotniczym pułkiem mjr. Weissa. Trzon pułku został sformowany do 16 lipca 1942 r. Jednostka składała się wówczas z 1 batalionu pod dowództwem b. oficera Armii Czerwonej kpt. Kubełki, dzielącego się na trzy kompanie piechoty, kompanię karabinów maszynowych i kompanię moździerzy, 2 batalionu por. Munscheida, dzielącego się na trzy kompanie piechoty i kompanię karabinów maszynowych i 3 batalionu szkoleniowego mjr. Lemberga, w skład którego wchodziła tylko jedna kompania. Ponadto w skład pułku wchodził 3-bateryjny dywizjon artylerii wyposażony w 6 zdo-

bycznych dział 76,2 mm i 2 haubice 122 mm oraz 150osobowy szwadron konny. Przy sztabie dywizjonu istniała też bateria 6 działek przeciwpancernych 45 mm. 1 batalion jeszcze przed ostatecznym sformowaniem został przydzielony do ochrony mostów kolejowych w okręgu briańskim. Od pocz. maja 1942 r. uczestniczył w akcjach antypartyzanckich (m.in. operacja “Anton”). Spośród najlepszych żołnierzy batalionu Niemcy utworzyli kompanię specjalnego przeznaczenia, która została przydzielona do Abwehrgruppe 107 “Vidder”. W sierpniu 1942 r. pułk działał nad rzeką Desna, mając za sąsiadów na drugim brzegu oddziały dowodzone przez Bronisława W. Kaminskiego. W listopadzie 1942 r. nowym dowódcą pułku został płk Cebisch. 21 listopada jednostkę wizytował gen. Berngard. Latem 1943 r. przeszło do partyzantów 30 żołnierzy z 3 batalionu na czele z kpt. Korobejnikowem oraz grupa żołnierzy z 4 batalionu. Jednakże były to nieliczne przypadki. W tym czasie jednostka została przemianowana na Ochotniczy Pułk “Desna”. W czerwcu 1943 r. składał się on ze sztabu (dowódca – płk Cebisch, zastępca – mjr Autsch, adiutant – por. Etling), kompanii sztabowej, 1 batalionu (615. Ostbataillon) w sile 350-400 ludzi pod dowództwem por. Kulbise, 2 batalionu (616. Ostbataillon) – por. Munscheida, 3 batalionu (617. Ostbataillon) – mjr. Lamberga, dywizjonu artylerii – mjr. von Weisse, szwadronu konnego i oddziału specjalnego przeznaczenia (zwiadowcy i dywersanci). Wkrótce w miejscowości Trubeck Niemcy sformowali 4 batalion (618. Ostbataillon). Na jego czele stanął por. Herbert. Pułk liczył ok. 2,5-2,7 tys. żołnierzy z okręgu orłowskiego i briańskiego. Byli to b. jeńcy wojenni z Armii Czerwonej, dezerterzy, miejska młodzież i b. partyzanci. Byli głównie narodowości rosyjskiej, ukraińskiej i białoruskiej. Wśród nich było ok. 120 Niemców na kluczowych stanowiskach dowódczych i specjalistycznych. Byli sowieccy oficerowie początkowo byli przyjmowani na szeregowców, ale po okazaniu męstwa w walce mogli być awansowani na podoficerów. Po pewnym czasie stali się oni dowódcami części kompanii i baterii artylerii. Na uzbrojeniu pułku znajdowały się rosyjskie pistolety TT, niemieckie karabiny ręczne Mauser 98k i rosyjskie Mosin wz. 1891/1930, niemieckie pistolety maszynowe МР38/40, rosyjskie karabiny maszynowe Diegtiariew i

21

22 Maxim, rosyjskie moździerze, działa polowe i haubice. Pułk działał w rejonie Briańska do końca sierpnia 1943 r., kiedy został przesunięty na okupowaną Białoruś, a następnie do Francji (615 i 618 Ostbataliony i 621 dywizjon artylerii) i Włoch (616 i 617 Ostbataliony). Bataliony walczyły z tamtejszymi partyzantami. Pod koniec 1944 r. 618 Ostbatalion został przydzielony do formowanej 1 dywizji Sił Zbrojnych Komitetu Wyzwolenia Narodów Rosji, zaś 621 dywizjon artylerii do 2 dywizji.

15.2 Linki zewnętrzne • Historia i organizacja Ochotniczego Pułku “Desna” (jęz. czeski) • Historia i organizacja Ochotniczego Pułku “Desna” (jęz. rosyjski)

ROZDZIAŁ 15. OCHOTNICZY PUŁK DESNA

Rozdział 16

Pierwszy białoruski oddział szturmowy Pierwszy białoruski oddział szturmowy (biał. Першы беларускі штурмовы зьвяз) – ochotniczy kolaboracyjny oddział zbrojny o charakterze dywersyjnym, złożony z Białorusinów działający w czerwcu 1941 r. na sowieckiej Białorusi.

16.1 Historia

nych w polowe mundury Wehrmachtu. Wiadomo jednak, że w przeddzień rozpoczęcia akcji część żołnierzy dostała mundury Armii Czerwonej. Pierwszy białoruski oddział szturmowy pod względem operacyjnym podlegał Abwehrze, zaś taktycznym – dowództwu Pułku “Brandenburg”. Białorusini zostali przerzuceni przez granicę samolotami 15 i 19 czerwca. Każdy dywersant był wyposażony w pistolet kal. 7,65 mm, 4 granaty ręczne polskiej produkcji, kompas i nóż fiński. Pierwsza grupa z 15 czerwca miała zadanie prowadzenia dywersji na linii kolejowej Baranowicze-Stołpce. Jednakże zaraz po przejściu granicy jej członkowie zostali wykryci i aresztowani przez sowiecką straż graniczną, a następnie przekazani NKWD. Druga grupa z 19 czerwca z dowódcą oddziału U. Kaczanem podzieliła się na terytorium Białorusi na 2 podgrupy po 10 osób. Działały one na tyłach wojsk sowieckich w promieniu 25 do 40 km od Mińska. Ich zadaniem była dywersja na liniach komunikacyjnych, niszczenie telegrafów i stacji telefonicznych, składów i magazynów wojskowych oraz innych instalacji wojskowych. Przeprowadzili szereg akcji dywersyjnych. Nie wiadomo jednak, jakie znaczenie miały one dla Niemców. W Pruszkowie pozostało 14 Białorusinów, którzy nie zdążyli już wziąć udziału w akcji.

W związku z przygotowaniami niemieckimi do ataku na ZSRR władze III Rzeszy podjęły wojskową współpracę z nastawionymi antysowiecko Białorusinamiemigrantami. Stronę hitlerowską reprezentowali oficerowie i współpracownicy Abwehry mjr Gerulis, były rektor uniwersytetu w Królewcu mjr Dering, prof. von Mende i jego doradca von Engelgard. Ze strony białoruskiej rozmowy prowadzili działacze skupieni wokół Mikałaja Szczorsa i księdza Wincenta Hadleŭskiego. Kontakty zostały nawiązane jeszcze w II poł. 1940 r. Werbunek do białoruskiego oddziału szturmowego odbywał się spośród b. żołnierzy Wojska Polskiego pochodzenia białoruskiego, zwolnionych z obozów jenieckich. Pomoc zapewniało Białoruskie Przedstawicielstwo w Berlinie, które prowadziło rejestrację jeńców wojennych pochodzenia białoruPo ataku wojsk niemieckich na ZSRR 22 czerwca, dziaskiego. łalność Białorusinów straciła znaczenie z uwagi na szybW wyniku werbunku na kurs dywersyjny w miejscowokie postępy hitlerowców. Niemcy skierowali ich do zaści Lamsdorf na Śląsku zostało skierowanych 52 Białodań wartowniczych i policyjnych, a następnie włączyli w rusinów. Szkolenie rozpoczęło się 5 maja 1941 r. Już 12 skład białoruskiej policji porządkowej w Mińsku. maja rozpoczęło się formowanie białoruskiego oddziału dywersyjnego. Jego dowódcą został b. chorąży WP Uładzimier Kaczan, zastępcą – Kanstanty Gabinski, instruktorem wojskowym – Kazimier Sławiecki, instruk- 16.2 Skład osobowy torem propagandowo-wychowawczym – Eduard Wałancej, kronikarzem – Branislau Daniłowicz, zaś intenden• Stanislau Akinczyc – podoficer, tem i instruktorem minowym – Mikałaj Byćko. Brani• Robert Alachnowicz – podoficer, slau Daniłowicz był autorem pieśni Гэта йдзе Першы зьвяз наш штурмовы, która stała się nieoficjalnym • Albert Asouski – podoficer, hymnem oddziału. 8 czerwca złożono przysięgę na wierność Białorusi. Tego dnia przeorganizowano dowództwo • Bartosz Janka – podoficer, oddziału następująco: U. Kaczan (dowódca), E. Wałan• Mikałaj Braniszeuski – podoficer, cej (sekretarz), M. Byćko (skarbnik) oraz Michaś Barcewicz, K. Gabinski i B. Daniłowicz. 13 czerwca oddział • Mikałaj Byćko – intendent i instruktor minowy, został przeniesiony do Pruszkowa, aby być bliżej granicy z ZSRR. Liczył on wówczas 41 członków, umundurowa• Michał Barszczewicz – podoficer, 23

24

ROZDZIAŁ 16. PIERWSZY BIAŁORUSKI ODDZIAŁ SZTURMOWY

• Pawał Wagel – szeregowy,

• Lawon Chranowicz – podoficer,

• Franciszak Wajnouski – podoficer,

• Janka Cikota – szeregowy,

• Edward Wałancej – instruktor propagandowowychowawczy,

• Michał Czudziak – szeregowy,

• Branisłau Walasewicz – szeregowy, • Stanisłau Walasewicz – podoficer, • Edward Waancewicz – podoficer, • Kanstanty Gabinski – zastępca dowódcy, • Marian Hademajer – szeregowy, • Wacłau Galczynski – podoficer,

• Michał Czuduk – podoficer, • Wiktar Szakouski – szeregowy, • Janka Jawik – szeregowy, • Albin Jakimowicz – podoficer, • Pawał Jacewicz – podoficer.

16.3 Linki zewnętrzne

• Wacłau Hapunik – szeregowy, • Jauchim Hapunik – szeregowy, • Tadeusz Gardziewicz – szeregowy, • Alaksandar Gołas – podoficer, • Henryk Humienik – szeregowy, • Branislau Daniłowicz – kronikarz, • Jazep Zubowicz – szeregowy, • Lawon Zalinski – szeregowy, • Jazep Karpuszka – podoficer, • Uładzimier Kaczan – dowódca, • Stanislau Maciuszonak – szeregowy, • Jazep Parzondny – szeregowy, • Justyn Pancalej – szeregowy, • Jazep Panatouski – podoficer, • Ściapan Pałouski – szeregowy, • Branislau Pacewicz – szeregowy, • Wiktar Rapiewicz – szeregowy, • Rygor Rapiewicz, • Chwedar Sabiła – szeregowy, • Janka Sielawa – szeregowy, • Kazimier Sławecki – podoficer, • Jaraslau Stankiewicz – podoficer, • Feliks Tabalewicz – szeregowy, • Balasłau Taczanouski – podoficer, • Alaksandar Tur – szeregowy, • Jazep Fiodarczuk – podoficer,

• Historia i skład osobowy 1 białoruskiego oddziału szturmowego (jęz. białoruski) • Pieśni 1 białoruskiego oddziału szturmowego (jęz. białoruski)

Rozdział 17

Schutzmannschaft-Brigade Siegling Schutzmannschaft-Brigade „Siegling”, inna nazwa W skład Brygady Siegling wchodził ponadto dywizjon arSS-Polizei-Bataillon-Siegling – kolaboracyjna jednost- tylerii, dywizjon konny, pododdział karabinów maszynoka policyjna SS złożona z Białorusinów, Rosjan i wych i batalion szkoleniowy. Niemców pod koniec II wojny światowej.

17.3 Bibliografia

17.1 Historia

Siergiej I. Drobiazko, Andriej Karaszczuk, Восточные W lipcu 1944 r. rozkazem SS-Gruppenfuhrera Kurta von легионы и казачьи части в Вермахте, Moskwa 2000 Gottberga z końca czerwca tego roku w rejonie Łomży został utworzony sztab Brygady „Siegling”. 31 lipca sformowano cztery pułki. Jednostka składała się z policjantów pochodzenia białoruskiego z pomocniczych oddziałów policyjnych Schutzmannschafts (Schuma), którzy w czerwcu przeszli przeszkolenie wojskowe w Niemczech. Liczyła ok. 1,5-2 tys. ludzi. Jednostka wchodziła w skład Grupy Armii „Centrum”. Na czele Brygady stał ppłk Schupo i SSObersturmbannfuhrer Hans Siegling. Jej zadaniem było wstrzymywanie ataków Armii Czerwonej, dopóki nie zostanie przez Niemców odbudowana linia frontu. Faktycznie brygada jedynie wzięła udział w kilku akcjach antypartyzanckich, gdyż już 18 sierpnia została przeformowana w 30 Dywizję Grenadierów SS (2 rosyjską).

17.2 Skład organizacyjny • 1 Pułk (utworzony na bazie Batalionów Schuma 57, 60 i 61 oraz policjantów z Gebiets Kommendantur Mińsk) – d-ca mjr Schupo Hans Österreich • 2 Pułk (utworzony na bazie Batalionów Schuma 62, 63 i 64 oraz policjantów z Gebiets Kommendantur Głębokie i Lida) – d-ca mjr Schupo Helmuth Gantz • 3 Pułk (utworzony na bazie Batalionów Schuma 65, 66 i 67 oraz policjantów z z Gebiets Kommendantur Słuck, Baranowicze i Wilejka) – d-ca mjr Schupo Wilhelm Mocha • 4 Pułk (utworzony na bazie Batalionu Schuma 101 oraz policjantów z Gebiets Kommendantur Słonim i Prypeć) – d-ca mjr Schupo Ernst Schmidt 25

26

ROZDZIAŁ 17. SCHUTZMANNSCHAFT-BRIGADE SIEGLING

17.4 Źródła, autorzy i licencje treści i zdjęć 17.4.1

Tekst

• 1 Kadrowy Batalion BKA Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/1_Kadrowy_Batalion_BKA?oldid=30479416 Autorzy: Buli2015, Poznaniak1975, KamikazeBot, Lolwikipl oraz Anonimowy: 1 • 1 Oficerska Szkoła BKA Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/1_Oficerska_Szko%C5%82a_BKA?oldid=30284179 Autorzy: Buli2015, Xx236 oraz KamikazeBot • 13 Białoruski Batalion Policyjny SD Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/13_Bia%C5%82oruski_Batalion_Policyjny_SD?oldid= 45203761 Autorzy: Pumeks, Buldożer, Buli2015, Birczanin, Poznaniak1975, Corleone123, Ohtnim, Cojan, Lolwikipl, AndrzeiBOT oraz Anonimowy: 10 • 30 Dywizja Grenadierów SS (1 białoruska) Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/30_Dywizja_Grenadier%C3%B3w_SS_(1_bia%C5% 82oruska)?oldid=45949547 Autorzy: Youandme, Silthor, Tsca.bot, Szumyk, AndrzejzHelu, Smat, Romanc19s, Buldożer, Buli2015, YurikBot, PawełMM, Erwin-Bot, Thijs!bot, Escarbot, Yury Tarasievich, JAnDbot, OdderBot, Kazik Rex, VolkovBot, Ywis, Poznaniak1975, Patrynius, VVVBot, Loveless, Mroman, NickyBot, Alexbot, Luckas-bot, Gungir1983, GhalyBot, Lolwikipl, ToBot, Rubinbot, EmausBot, Addbot, Der Rationalist oraz Anonimowy: 2 • 30 Dywizja Grenadierów SS (2 rosyjska) Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/30_Dywizja_Grenadier%C3%B3w_SS_(2_rosyjska) ?oldid=45949688 Autorzy: Buli2015, PMG, MalarzBOT, Birczanin, Aradek, Ywis, Gungir1983, Supb, MerlIwBot, Eres50, TarBot oraz Der Rationalist • 36 Białoruski Pułk Policyjny Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/36_Bia%C5%82oruski_Pu%C5%82k_Policyjny?oldid=31520254 Autorzy: Beno, Buli2015 oraz Anonimowy: 1 • 654 Wschodni Batalion Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/654_Wschodni_Batalion?oldid=36028849 Autorzy: Buli2015 oraz Macuk • Batalion desantowy Dalwitz Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Batalion_desantowy_Dalwitz?oldid=46695253 Autorzy: Beno, Tomuś Czereśniak, Buli2015, Man, Poznaniak1975, MastiBot, Warschauer, MystBot, Luckas-bot, Lolwikipl, Addbot, Der Rationalist oraz Anonimowy: 1 • Białoruska Obrona Krajowa Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Bia%C5%82oruska_Obrona_Krajowa?oldid=45203713 Autorzy: AndrzejzHelu, Bocianski, Buldożer, Buli2015, Sobol2222, Birczanin, Bladyniec, Poznaniak1975, MastiBot, Krukouski, Xqbot, Pawski, Lolwikipl, The Polish Bot, Addbot, AndrzeiBOT oraz Anonimowy: 4 • Białoruska Policja Pomocnicza Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Bia%C5%82oruska_Policja_Pomocnicza?oldid=35489046 Autorzy: Makawity, Buldożer, Buli2015, Kauczuk, The boss, PMG, Farary, Ka ga, Birczanin, Aradek, Bladyniec, Poznaniak1975, Filipfkn92, KamikazeBot, Luckas-bot, Renessaince, AlohaBOT, Haliak, Partisan1, Pawski, Lolwikipl, MBot, Lahcim nitup, Happa, NarodowyKonserwatysta, Addbot oraz Anonimowy: 3 • Białoruska Samoobrona Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Bia%C5%82oruska_Samoobrona?oldid=45203712 Autorzy: Buli2015, Poznaniak1975, Warschauer, Ohtnim, Lolwikipl, EmausBot, Addbot, AndrzeiBOT oraz Anonimowy: 2 • Białoruski batalion ochrony linii kolejowych Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Bia%C5%82oruski_batalion_ochrony_linii_ kolejowych?oldid=21823817 Autorzy: Buli2015, Birczanin, Poznaniak1975, Lolwikipl oraz Anonimowy: 1 • Białoruskie oddziały Ordnungsdienst Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Bia%C5%82oruskie_oddzia%C5%82y_Ordnungsdienst? oldid=21823820 Autorzy: Makawity oraz Buli2015 • Nowogródzki szwadron konny Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Nowogr%C3%B3dzki_szwadron_konny?oldid=35425109 Autorzy: Buldożer, Buli2015, Poznaniak1975 oraz Addbot • Ochotniczy Pułk Desna Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Ochotniczy_Pu%C5%82k_Desna?oldid=34389011 Autorzy: Buldożer, Buli2015, Birczanin, Poznaniak1975, Marmale, Supb oraz TarBot • Pierwszy białoruski oddział szturmowy Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Pierwszy_bia%C5%82oruski_oddzia%C5%82_ szturmowy?oldid=40264219 Autorzy: Buli2015, Birczanin, Bladyniec, Poznaniak1975, Duży Bartek, Renessaince, Lolwikipl oraz Eres50 • Schutzmannschaft-Brigade Siegling Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Schutzmannschaft-Brigade_Siegling?oldid=45203530 Autorzy: Buldożer, Buli2015, MalarzBOT, Birczanin, Poznaniak1975, MastiBot, Alexbot, Pawski, Supb, EmausBot, Addbot, AndrzeiBOT oraz Anonimowy: 3

17.4.2

Zdjęcia

• Plik:30th_Waffen_Grenadier_Division_of_the_SS.svg Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c2/30th_ Waffen_Grenadier_Division_of_the_SS.svg Licencja: CC BY-SA 4.0 Autorzy: Praca własna Artysta: Killingme • Plik:Bielaruskaja_Krajovaja_Abarona.svg Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/a/aa/Bielaruskaja_Krajovaja_ Abarona.svg Licencja: CC BY-SA 3.0 Autorzy: на основі зображення з http://bka-roa.chat.ru/bka_index_bel.htm Artysta: Alex79 • Plik:Bundesarchiv_Bild_146-2004-229,_Mogilew,_einheimische_Miliz.jpg Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/ commons/4/48/Bundesarchiv_Bild_146-2004-229%2C_Mogilew%2C_einheimische_Miliz.jpg Licencja: CC BY-SA 3.0 de Autorzy: Ta grafika została udostępniona w ramach współpracy między Bundesarchiv i Wikimedia Deutschland. Bundesarchiv gwarantuje autentyczną prezentację tylko przy używaniu oryginalnej (negatyw i/lub pozytyw), względnie cyfrowej postaci w ramach Cyfrowego Archiwum. Artysta: Walter • Plik:Bundesarchiv_Bild_146-2004-230,_Mogilew,_einheimische_Miliz.jpg Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/ commons/1/19/Bundesarchiv_Bild_146-2004-230%2C_Mogilew%2C_einheimische_Miliz.jpg Licencja: CC BY-SA 3.0 de Autorzy: Ta grafika została udostępniona w ramach współpracy między Bundesarchiv i Wikimedia Deutschland. Bundesarchiv gwarantuje autentyczną prezentację tylko przy używaniu oryginalnej (negatyw i/lub pozytyw), względnie cyfrowej postaci w ramach Cyfrowego Archiwum. Artysta: Walter

17.4. ŹRÓDŁA, AUTORZY I LICENCJE TREŚCI I ZDJĘĆ

27

• Plik:Bundesarchiv_Bild_183-1991-0206-506,_Weißrussland,_Minsk.jpg Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/ commons/7/77/Bundesarchiv_Bild_183-1991-0206-506%2C_Wei%C3%9Frussland%2C_Minsk.jpg Licencja: CC BY-SA 3.0 de Autorzy: Ta grafika została udostępniona w ramach współpracy między Bundesarchiv i Wikimedia Deutschland. Bundesarchiv gwarantuje autentyczną prezentację tylko przy używaniu oryginalnej (negatyw i/lub pozytyw), względnie cyfrowej postaci w ramach Cyfrowego Archiwum. Artysta: nieznany • Plik:Disambig.svg Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/7/72/Disambig.svg Licencja: Public domain Autorzy: Praca własna. Original Commons upload as Logo Begriffsklärung.png by Baumst on 2005-02-15. Artysta: Stephan Baum (converted to SVG by different users, see below) • Plik:Komierowo_-_pałac.JPG Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/17/Komierowo_-_pa%C5%82ac.JPG Licencja: CC BY-SA 3.0 pl Autorzy: Praca własna Artysta: Gww • Plik:Logo-WaffenSS.jpg Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/87/Logo-WaffenSS.jpg Licencja: Public domain Autorzy: self-made, cut from a recruitment poster Artysta: OH2000 • Plik:Merge-arrows.svg Źródło: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/52/Merge-arrows.svg Licencja: Public domain Autorzy: ? Artysta: ?

17.4.3

Licencja zawartości

• Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0