BAB 3 pg27-57

Setelah mempelajari bab ini, anda harus dapat: memahami dan mengaplikasikan konsep jisim atom relatif dan jisim molekul relatif  menganalisis hubungan antara bilangan mol dengan bilangan zarah menganalisis hubungan antara bilangan mol bahan dengan jisim menganalisis hubungan antara bilangan mol gas dengan isi padu gas mensintesis formula kimia mentafsirkan persamaan kimia mengamalkan sikap saintifik dan nilai murni dalam penyiasatan tentang jirim

Jisim atom relatif  Jisim molekul relatif  Jisim formula relatif  Mol Jisim molar Isi padu molar Formula kimia Persamaan kimia

Nyalaan dapur gas seumpama ini lazim kita gunakan di rumah. Tahukah anda bahawa penghasilan nyalaan tersebut merupakan tindak  balas kimia? Apabila dapur gas dinyalakan, campuran gas-gas yang  keluar daripada silinder gas akan bertindak balas dengan oksigen dalam udara. Persamaan kimia yang berikut mewakili tindak balas kimia utama yang berlaku. C3H8(g) + 5O2(g)

→

3CO2(g) + 4H2O(ce)

 Apakah maklumat yang terdapat dalam persamaan tersebut? t ersebut? Apakah maksud huruf, nombor, dan simbol yang digunakan? Mari kita kaji semua ini dengan lebih mendalam.

 Apakah itu formula dan persamaan kimia? Bagaimanakah formula dan persamaan kimia ditulis?  Apakah fungsi formula dan persamaan kimia? Nombor dan huruf disusun sebegitu rupa, Menjadi persamaan dan formula, Merupakan kod-kod rahsia, Yang hanya difahami oleh ahli kimia.

27

 Anda harus dapat: • menyatakan maksud jisim atom relatif  berdasarkan karbon-12 • menyatakan maksud jisim molekul relatif  berdasarkan karbon-12 • menyatakan sebab karbon-12 digunakan sebagai piawai untuk  menentukan jisim atom relatif dan jisim molekul relatif  • menghitung jisim molekul relatif bahan

 A  Jisim Atom Relatif dan Jisim Molekul Relatif   Jisim satu atom amat kecil. Kita tidak dapat menimbang jisim satu atom tetapi kita dapat menentukan jisim satu atom relatif  terhadap atom yang lain.

 Jisim atom relatif, JAR  Oleh sebab atom hidrogen merupakan atom yang teringan, ahli kimia pada mulanya membandingkan jisim atom-atom yang lain secara relatif  kepada jisim satu atom hidrogen. Saya ialah atom helium.

Kami ialah atom-atom hidrogen.

Rajah 3.1 Satu atom helium ialah 4 kali ganda lebih berat daripada satu atom hidrogen. Jadi, helium dikatakan mempunyai jisim atom relatif 4.

Idea jisim atom relatif  pada asalnya diperkenalkan oleh John Dalton.

Bagi kebanyakan unsur, nilai jisim atom relatifnya dibundarkan kepada nombor bulat bagi memudahkan penghitungan. Namun demikian, jisim atom relatif klorin ialah 35.5.  Apakah sebabnya?

Spektrometer jisim ialah mesin yang membantu ahli sains mengenal pasti sesuatu bahan berdasarkan jisim relatifnya.

 Walau bagai  Walau bagaimanapun manapun,, kaeda kaedah h ini agak rumit. Tahukah anda sebabnya? Selepas itu, oksigen pula digunakan sebagai piawai untuk  membandingkan jisim atom-atom tetapi masih menimbulkan masalah. Akhirnya, pada tahun 1961, persatuan antarabangsa ahli kimia dan fizik bersetuju untuk menggunakan satu piawai baharu, iaitu isotop karbon-12. Karbon-12 dipilih kerana karbon-12 ialah pepejal dan mudah dikendalikan. Tambahan pula, karbon-12 juga digunakan sebagai rujukan piawai dalam spektrometer jisim. Isotop karbon-12 diberikan jisim tepat 12 unit. Jadi,  jisim atom relatif  sesuatu unsur ialah jisim purata satu atom unsur 1 kali jisim satu atom karbon-12. tersebut berbanding dengan — 12  jisim  jisi m pur purata ata satu atom unsur  Jisim  Jisi m atom relatif relatif sesu sesuatu atu unsur =–—— –————— —————— —————— ————– —– 1 –– × jisim satu atom karbon-12 12 Sebagai contoh, jisim atom relatif helium ialah 4. Hal ini bermakna,  jisim purata satu atom helium ialah 4 kali lebih berat daripada 1 kali jisim satu atom karbon-12. Oleh sebab jisim atom — 12 relatif merupakan nilai perbandingan, jisim atom relatif  tidak  mempunyai unit. Jisim atom relatif beberapa unsur diberi dalam  Jadual Data Unsur pada muka surat 177.

• Jisim atom relatif 

28

 Anda harus dapat: • menyatakan maksud jisim atom relatif  berdasarkan karbon-12 • menyatakan maksud jisim molekul relatif  berdasarkan karbon-12 • menyatakan sebab karbon-12 digunakan sebagai piawai untuk  menentukan jisim atom relatif dan jisim molekul relatif  • menghitung jisim molekul relatif bahan

 A  Jisim Atom Relatif dan Jisim Molekul Relatif   Jisim satu atom amat kecil. Kita tidak dapat menimbang jisim satu atom tetapi kita dapat menentukan jisim satu atom relatif  terhadap atom yang lain.

 Jisim atom relatif, JAR  Oleh sebab atom hidrogen merupakan atom yang teringan, ahli kimia pada mulanya membandingkan jisim atom-atom yang lain secara relatif  kepada jisim satu atom hidrogen. Saya ialah atom helium.

Kami ialah atom-atom hidrogen.

Rajah 3.1 Satu atom helium ialah 4 kali ganda lebih berat daripada satu atom hidrogen. Jadi, helium dikatakan mempunyai jisim atom relatif 4.

Idea jisim atom relatif  pada asalnya diperkenalkan oleh John Dalton.

Bagi kebanyakan unsur, nilai jisim atom relatifnya dibundarkan kepada nombor bulat bagi memudahkan penghitungan. Namun demikian, jisim atom relatif klorin ialah 35.5.  Apakah sebabnya?

Spektrometer jisim ialah mesin yang membantu ahli sains mengenal pasti sesuatu bahan berdasarkan jisim relatifnya.

 Walau bagai  Walau bagaimanapun manapun,, kaeda kaedah h ini agak rumit. Tahukah anda sebabnya? Selepas itu, oksigen pula digunakan sebagai piawai untuk  membandingkan jisim atom-atom tetapi masih menimbulkan masalah. Akhirnya, pada tahun 1961, persatuan antarabangsa ahli kimia dan fizik bersetuju untuk menggunakan satu piawai baharu, iaitu isotop karbon-12. Karbon-12 dipilih kerana karbon-12 ialah pepejal dan mudah dikendalikan. Tambahan pula, karbon-12 juga digunakan sebagai rujukan piawai dalam spektrometer jisim. Isotop karbon-12 diberikan jisim tepat 12 unit. Jadi,  jisim atom relatif  sesuatu unsur ialah jisim purata satu atom unsur 1 kali jisim satu atom karbon-12. tersebut berbanding dengan — 12  jisim  jisi m pur purata ata satu atom unsur  Jisim  Jisi m atom relatif relatif sesu sesuatu atu unsur =–—— –————— —————— —————— ————– —– 1 –– × jisim satu atom karbon-12 12 Sebagai contoh, jisim atom relatif helium ialah 4. Hal ini bermakna,  jisim purata satu atom helium ialah 4 kali lebih berat daripada 1 kali jisim satu atom karbon-12. Oleh sebab jisim atom — 12 relatif merupakan nilai perbandingan, jisim atom relatif  tidak  mempunyai unit. Jisim atom relatif beberapa unsur diberi dalam  Jadual Data Unsur pada muka surat 177.

• Jisim atom relatif 

28

 Jisim molekul relatif, JMR  Idea jisim atom relatif juga digunakan untuk molekul.  Jisim molekul relatif  sesuatu molekul ialah jisim purata molekul itu 1 kali jisim satu atom karbon-12. berbanding dengan — 12

Jisim molekul relatif  merupakan nilai tanpa unit.

jisim purata satu molekul  Jisim molekul relatif sesuatu molekul = —————————————— 1 × jisim satu atom karbon-12 — 12 Sebagai contoh, air mempunyai jisim molekul relatif 18. Jadi, satu molekul air ialah 18 kali 1 kali satu atom karbon-12. Mari kita buat analogi dalam Aktiviti 3.1 lebih berat daripada — 12 untuk mengkaji konsep jisim atom relatif dan jisim molekul relatif. • Aktiviti 3.1, muka surat 15

Molekul terdiri daripada atom-atom. Jadi, jisim molekul relatif sesuatu molekul dihitung  dengan menjumlahkan jisim atom relatif  semua atom yang membentuk molekul tersebut. Perhatikan contoh dalam Jadual 3.1.  Jadual 3.1 Jisim molekul relatif beberapa bahan molekul

Bahan molekul

Jisim molekul relatif  

Gas hidrogen, H 2

2

 Ammonia, NH3

 JAR bagi N + 3( JAR bagi H) = 14 + 3(1) = 17

×

JAR bagi H = 2

×

1=2

Sebahagian bahan terdiri daripada ion dan bukannya molekul. Bagi sebatian ion,  jisim formula relatif  digunakan sebagai ganti bagi jisim molekul relatif. Jadual 3.2 menunjukkan beberapa contoh.  Jadual 3.2 Jisim formula relatif beberapa sebatian ion

Sebatian ion

Jisim formula relatif  

Natrium klorida, NaCl

JAR bagi Na + JAR bagi Cl = 23 + 35.5 = 58.5

Magnesium sulfat terhidrat, MgSO4.7H2O

 JAR bagi Mg + JAR bagi S + 4( JAR bagi O) + 14( JAR bagi H) + 7( JAR bagi O) = 24 + 32 + 4(16) + 14(1) + 7(16) = 246

 Jisim molekul relatif air penghabluran  juga termasuk dalam penghitungan.

Jalankan kuiz dalam aktiviti yang seterusnya untuk menguji kemahiran anda dalam menghitung jisim molekul relatif dan jisim formula relatif bahan-bahan. • Aktiviti KBSB 3.1, muka surat 17

• Jisim molekul relatif

• Jisim formula relatif  29

 A Rujuk muka surat 177 untuk jisim atom relatif unsur-unsur yang berkaitan. 1. Berapakah atom nitrogen yang mempunyai jisim yang sama dengan satu atom ferum? 2. Jisim satu atom unsur Y  ialah sepuluh kali lebih berat daripada jisim satu atom berilium. Berapakah jisim atom relatif  Y ? 3. Hitung jisim molekul relatif atau jisim formula relatif bagi bahan yang berikut: (a) I2 (b) SF6 (c) CaCO3 (d) H3PO4 (e) Cu(NO3)2 4. Gipsum, CaSO4.2H2O digunakan untuk membuat plaster dinding dan siling. Tunjukkan bahawa jisim formula relatif gipsum ialah 172. 5. Unsur klorin membentuk suatu sebatian dengan formula molekul Cl2O x. Jisim molekul relatif sebatian itu ialah 183. Apakah nilai  x?

 Anda harus dapat: • mendefinisikan satu mol • menyatakan maksud pemalar Avogadro • menghubungkaitkan bilangan zarah yang  terkandung di dalam satu mol bahan tertentu dengan pemalar Avogadro • menyelesaikan masalah penghitungan untuk  menukarkan bilangan mol kepada bilangan zarah bahan tertentu dan sebaliknya

Kita harus menghargai sumbangan ahli sains dalam penyelidikan tentang konsep mol.

B

Bilangan Mol dan Bilangan Zarah

Gambar foto 3.1 Satu dozen minuman air

Pasang dan dozen ialah dua contoh unit yang kita gunakan dalam penyukatan kuantiti objek dalam kehidupan harian kita. Perkataan pasang dan dozen mewakili bilangan tertentu sesuatu objek. Ahli kimia menggunakan unit mol untuk  menyukat kuantiti bahan.

 Apakah itu mol?  Oleh sebab karbon-12 dipilih sebagai piawai bagi jisim atom relatif, kita menggunakan bilangan atom dalam 12 g karbon-12 sebagai piawai untuk menyukat kuantiti bahan. Jadi, kita mendefinisikan mol seperti yang berikut: Satu mol ialah kuantiti bahan yang mengandungi bilangan zarah  yang sama dengan bilangan atom dalam 12 g karbon-12.

Berapakah atom yang terdapat dalam 12 g karbon-12? Ahli sains telah menentukan nilai ini melalui eksperimen, iaitu 6.02 × 10 23, satu nilai yang amat besar.

• Mol 30

Nilai 6.02 × 1023 ini disebut sebagai nombor Avogadro, sempena nama Amedeo Avogadro (1776 – 1856), seorang ahli sains Itali yang terkenal. Pemalar Avogadro,  N  A  didefinisikan sebagai bilangan zarah yang  terkandung di dalam satu mol bahan, iaitu 6.02 × 1023 mol–1.

Gunakan enjin gelintar untuk mencari maklumat tambahan tentang  pemalar Avogadro.

Mari kita jalankan Aktiviti 3.2 untuk menyiasat konsep mol. • Aktiviti 3.2, muka surat 17

Satu mol sebarang bahan merupakan kuantiti bahan yang  mengandungi  N  A  bilangan zarah. Dalam erti kata yang mudah, satu mol bahan mengandungi 6.02 × 10 23 zarah. • 1 mol bahan atom mengandungi 6.02 × 1023 atom. • 1 mol bahan molekul mengandungi 6.02 × 10 23 molekul. • 1 mol bahan ion mengandungi 6.02 × 1023 unit formula.

Sebarang unsur dengan bilangan mol yang sama mempunyai bilangan atom yang sama. Adakah pernyataan ini benar? Terangkan.

Bagi menghitung bilangan mol sesuatu bahan, rumusnya ialah bilangan zarah Bilangan mol, n = ——————–  N  A  Dengan menggunakan rumus di atas, kita dapat menghubungkaitkan antara bilangan mol dengan bilangan zarah seperti dalam Rajah 3.2.  N  A 

Bilangan mol

Bilangan zarah  N  A 

Rajah 3.2 Hubung kait antara bilangan mol dengan bilangan zarah

 3.1 Sebuah botol kaca yang tertutup mengandungi 0.5 mol gas oksigen, O 2. (a) Berapakah molekul oksigen, O2 yang terdapat di dalam botol itu? (b) Berapakah atom oksigen, O yang terdapat di dalam botol itu? [Pemalar Avogadro: 6.02 × 1023 mol–1]  Penyelesaian: (a) Bilangan molekul oksigen, O2 dalam 0.5 mol gas Bilangan zarah = n  N  A  = 0.5 mol × 6.02 × 1023 mol–1 23 = 3.01 × 10 molekul (b) Setiap molekul oksigen, O 2 mengandungi dua atom oksigen, O. Jadi, bilangan atom oksigen, O dalam 0.5 mol gas = bilangan molekul oksigen × 2 = 3.01 × 1023 × 2 = 6.02 × 1023 atom ×

31

 3.2 Hitung bilangan mol molekul dalam satu sampel yang mengandungi 9.03 karbon dioksida, CO 2. [Pemalar Avogadro: 6.02 × 10 23 mol–1]

×

1023 molekul

 Penyelesaian: Bilangan mol molekul dalam sampel yang mengandungi 9.03 × 10 23 molekul karbon dioksida, CO2 bilangan zarah 9.03 × 1023 n = —————— = ———————–  N  A  6.02 × 1023 mol–1 = 1.5 mol

 3.1 Menyelesaikan masalah penghitungan [Pemalar Avogadro: 6.02 × 1023 mol–1] 1. Hitung bilangan atom dalam (a) 1 mol aluminium (c) 3.2 mol atom helium (b) 0.5 mol molekul iodin, I 2 (d) 0.4 mol gas ozon, O 3 2. Satu sampel mengandungi 6.02 × 1025 molekul air. Berapakah mol air yang terdapat di dalam sampel itu? 3. Hitung bilangan mol gas hidrogen, H 2 yang mengandungi (a) 3.01 × 1024 molekul hidrogen, H 2 (b) 6.02 × 1023 atom hidrogen, H 4. Sebuah bikar mengandungi 0.1 mol zink klorida, ZnCl 2. (a) Hitung bilangan mol ion klorida di dalam bikar itu. (b) Hitung jumlah bilangan ion di dalam bikar itu. 5. Sebuah bekas mengandungi 1.806 × 10 23 molekul oksigen, O 2. Suatu sampel 0.5 mol gas oksigen, O2 ditambahkan ke dalam bekas itu. Hitung jumlah bilangan molekul di dalam bekas itu.

 B [Pemalar Avogadro: 6.02 × 1023 mol–1] 1. (a) Berikan definisi bagi istilah mol dan pemalar Avogadro. (b) Hubung kaitkan bilangan mol sesuatu bahan dengan bilangan zarah yang terkandung  di dalamnya. 2. Berapakah mol gas bromin, Br 2 yang mengandungi 1.505 × 1024 molekul gas bromin, Br2? 3. Kalsium diperlukan untuk membina tulang dan gigi. Berapakah ion kalsium yang  terdapat di dalam satu hidangan bijirin yang mengandungi 0.007 mol ion kalsium? 4. Antara 1 mol gas hidrogen, H 2 dan 0.7 mol sulfur dioksida, SO 2, yang manakah yang  mengandungi atom yang lebih banyak? Terangkan. 5. Apakah perbezaan antara 1 mol atom oksigen, O dengan 1 mol molekul oksigen, O2? 32

C

Bilangan Mol dan Jisim Bahan

Bagaimanakah kita menyukat bahan dalam unit mol? Kita tidak  perlu mengira bilangan zarahnya. Sebaliknya, kita hanya perlu menyukat jisim bahan itu. Hal ini dapat dilakukan jika kita mengetahui jisim molar bahan itu.  Jisim satu mol bahan dinamakan  jisim molar.  Apakah maksudnya?  Jisim molar sesuatu bahan = jisim 1 mol bahan tersebut = jisim bahan tersebut yang mengandungi 6.02 × 10 23 zarah Unit bagi jisim molar ialah gram per mol atau g mol –1.  Jalankan Aktiviti 3.3 untuk mengukuhkan pemahaman anda tentang  konsep jisim molar.

 Anda harus dapat: • menyatakan maksud jisim molar • menghubungkaitkan jisim molar dengan pemalar Avogadro • menghubungkaitkan jisim molar dengan jisim atom relatif atau jisim molekul relatif  • menyelesaikan masalah penghitungan untuk  menukarkan bilangan mol bahan yang diberi kepada jisim dan sebaliknya

• Aktiviti 3.3, muka surat 21

Anda telah mempelajari bahawa 1 mol karbon-12 mempunyai  jisim 12 g. Jadi, jisim molar bagi karbon-12 ialah 12 g mol -1. Perhatikan bahawa jisim molar bagi karbon-12 mempunyai nilai  yang sama dengan jisim atom relatif karbon-12, iaitu 12. Oleh hal  yang demikian, nilai  jisim molar bahan-bahan yang lain adalah sama dengan jisim relatif  bahan-bahan tersebut.

Tonton simulasi komputer untuk memahami konsep jisim molar dengan lebih lanjut.

 Jadual 3.3 Jisim molar beberapa bahan

Bahan

Jisim relatif

Nilai jisim molar bagi sesuatu unsur sama mol–1  3 dengan  jisim atom  2 mol –1  1 relatif  unsur itu. mol –1  3 Nilai jisim molar  4 mol –1  2 bagi sesuatu sebatian  4 sama dengan  jisim mol –1  1 molekul relatif  atau  jisim formula relatif  sebatian itu.

Jisim 1 mol Jisim molar

Helium 4 Natrium 23  Air, H 2O 2(1) + 16 = 18  Ammonia, NH3 14 + 3(1) = 17 Natrium klorida, NaCl 23 + 35.5 = 58.5

4 23 18 17 58.5

g g g g g

4g 23 g 18 g 17 g 58.5 g

 Jisim molar dan bilangan mol Dengan mengetahui jisim molar sesuatu bahan, kita dapat menimbang sebarang pecahan mol bahan tersebut. Sebagai contoh, 12 g karbon ialah 1 mol karbon, 6 g karbon ialah 0.5 mol karbon, dan 24 g karbon pula ialah 2 mol karbon.

• Jisim molar  33

Bilangan mol juga boleh dihitung dengan menggunakan rumus yang berikut: jisim (g) Bilangan mol, n = ————— jisim molar Rajah 3.3 menunjukkan hubung kait antara bilangan mol dengan jisim sesuatu bahan  yang melibatkan jisim molar.  Jisim molar Bilangan mol

Jisim (g)  Jisim molar

Rajah 3.3 Hubung kait antara bilangan mol dengan jisim sesuatu bahan

 3.3 Berapakah jisim (a) 0.1 mol magnesium? (b) 2.408 × 1023 atom magnesium? [ Jisim atom relatif: Mg = 24. Pemalar Avogadro: 6.02

×

1023 mol–1]

 Penyelesaian: (a) Jisim molar magnesium = 24 g mol –1  Jadi, jisim 0.1 mol magnesium = 0.1 mol × 24 g mol–1 = 2.4 g 

Tentukan jisim molar Mg.

1

Hitung jisim Mg.  Jisim = n × jisim molar

2

(b) Bilangan mol atom magnesium 2.408 × 1023 = ––––––––––––––– 6.02 × 1023 mol–1 = 0.4 mol Jisim bagi 2.408 × 10 23 atom magnesium = 0.4 mol × 24 g mol–1 = 9.6 g 

Hitung bilangan mol atom Mg. bilangan zarah n = ——————–  N  A 

1

Hitung jisim Mg.  Jisim = n × jisim molar

2

 3.4 Berapakah mol molekul yang terdapat di dalam 16 g gas sulfur dioksida, SO 2? [Jisim atom relatif: O = 16, S = 32]  Penyelesaian:  Jisim molekul relatif sulfur dioksida, SO 2 = 32 + 2(16) = 64  Jadi, jisim molar sulfur dioksida, SO 2 = 64 g mol –1

Bilangan mol molekul di dalam 16 g sulfur dioksida, SO 2 16 g  = ————— 64 g mol–1 = 0.25 mol 34

1

Hitung jisim molekul relatif  berdasarkan formula kimia.

2

Tentukan jisim molar.

3

Hitung bilangan mol.  jisim (g) n = ————— jisim molar

 3.5 Berapakah ion klorida yang terdapat dalam 27.2 g zink klorida, ZnCl 2? [Jisim atom relatif: Cl = 35.5, Zn = 65. Pemalar Avogadro: 6.02 × 1023 mol–1]  Penyelesaian:  Jisim formula relatif zink klorida, ZnCl 2 = 65 + 2(35.5) = 136 1  Jadi, jisim molar zink klorida, ZnCl 2 = 136 g mol –1 Bilangan mol bagi 27.2 g zink klorida, ZnCl 2 27.2 g  2 = ––––––––––– 136 g mol–1 = 0.2 mol Bilangan unit formula ZnCl2 3 = 0.2 mol × 6.02 × 1023 mol–1 = 1.204 × 1023

Setiap unit formula ZnCl2 mempunyai 2 ion klorida.  Jadi, bilangan ion klorida = bilangan unit formula ZnCl 2 × 2 = 1.204 × 1023 × 2 = 2.408 × 1023 ion

4

Tentukan jisim molar ZnCl2.

Hitung bilangan mol.  jisim (g) n = ————— jisim molar Hitung bilangan unit formula ZnCl2. Bilangan zarah = n ×  N  A 

Hitung bilangan ion klorida secara nisbah.

 3.2  Menyelesaikan masalah penghitungan Rujuk pada muka surat 177 untuk jisim atom relatif unsur-unsur. [Pemalar Avogadro: 6.02 × 1023 mol–1] 1. Hitung jisim bagi setiap yang berikut dalam unit gram. (a) 0.3 mol aluminium (b) 2 mol natrium nitrat, NaNO 3 2. Berapakah mol atom atau molekul yang terdapat di dalam (a) 5.6 g ferum? (b) 3.2 g metana, CH 4? 3. Hitung jisim karbon yang mengandungi 6.02 × 10 21 atom karbon.

C Rujuk pada muka surat 177 untuk jisim atom relatif unsur-unsur. [Pemalar Avogadro: 6.02 × 1023 mol–1] 1. Apakah maksud jisim molar? 2. Hitung jisim (a) 0.01 mol gas ammonia, NH 3 (b) 6.02 × 1024 molekul nitrogen, N 2 3. Berapakah mol molekul yang terdapat di dalam (a) 2.8 g karbon monoksida, CO? (b) 4 g gas bromin, Br 2? 35

 Anda harus dapat: • menyatakan maksud isi padu molar gas • menghubungkaitkan isi padu molar dengan pemalar Avogadro • membuat kesimpulan umum terhadap isi padu molar gas pada suhu dan tekanan yang  diberikan • menghitung isi padu gas pada STP atau keadaan bilik daripada bilangan mol dan sebaliknya • menyelesaikan masalah penghitungan yang  melibatkan bilangan zarah, bilangan mol, jisim bahan, dan isi padu gas pada STP atau keadaan bilik 

D

Bilangan Mol dan Isi Padu Gas

Gambar foto 3.2 Kebanyakan tindak balas kimia membebaskan gas. Bagaimanakah bilangan mol  gas yang terbebas dihitung?

Dalam pelajaran yang lepas, anda telah mempelajari kuantiti bahan dalam mol ditentukan dengan menimbang bahan tersebut. Walau bagaimanapun, cara ini tidak praktikal bagi gas kerana gas amat ringan dan sukar ditimbang. Oleh itu, isi padu gas disukat bagi tujuan ini.

Isi padu molar gas Isi padu molar sesuatu gas didefinisikan sebagai isi padu yang  ditempati oleh 1 mol gas. Mari kita kaji isi padu molar dengan lebih lanjut.

 3.3 Mengadakan perbincangan Dalam kumpulan yang terdiri daripada empat orang ahli, kumpulkan dan tafsirkan data tentang isi padu molar gas.

22.4 dm3

2 g gas hidrogen, H2

22.4

dm3

32 g gas oksigen, O2

22.4 dm3

44 g gas karbon dioksida, CO2

Gambar foto 3.3 Isi padu gas pada STP

Kemudian, teliti Gambar foto 3.3 atau tonton suatu simulasi komputer tentang isi padu molar gas. Seterusnya, bincangkan perkara yang berikut: (a) Nyatakan hubung kait antara isi padu molar dengan pemalar Avogadro,  N  A . (b) Buat satu generalisasi tentang isi padu molar gas pada STP. Bandingkan jawapan anda dengan data yang dikumpulkan pada awal aktiviti ini. Bentangkan hasil perbincangan anda di dalam kelas.

• Isi padu molar 

36

Satu mol sebarang gas sentiasa menempati isi padu yang sama pada suhu dan tekanan yang sama . Isi padu ini disebut sebagai isi padu molar gas. Isi padu molar sebarang gas ialah 22.4 dm 3 pada STP atau 24 dm3 pada keadaan bilik. Bagi menghitung bilangan mol sebarang gas, rumusnya ialah isi padu gas Bilangan mol, n = ——————– isi padu molar Kita menggunakan isi padu molar untuk menukarkan unit isi padu sesuatu gas kepada unit bilangan mol dan sebaliknya (Rajah 3.4). ×

Isi padu molar Isi padu gas (dm3)

Bilangan mol ÷

Isi padu molar

Rajah 3.4 Hubung kait antara bilangan mol dengan isi padu gas

• STP ialah singkatan bagi suhu dan tekanan piawai, iaitu keadaan pada suhu 0°C dan tekanan 1 atm. • Keadaan bilik merujuk  kepada keadaan pada suhu 25°C dan tekanan 1 atm. • Hubung kait dalam Rajah 3.4 hanya benar bagi gas. Isi padu pepejal dan cecair tidak  boleh digunakan untuk  menentukan bilangan mol.

Mari kita teliti contoh penghitungan yang berikut.

 3.6  (a) Berapakah isi padu 1.2 mol gas ammonia, NH 3 pada STP? [Isi padu molar: 22.4 dm 3 mol–1 pada STP] (b) Berapakah mol bagi 600 cm 3 gas ammonia, NH3 pada keadaan bilik? [Isi padu molar: 24 dm 3 mol–1 pada keadaan bilik]  Penyelesaian: (a) Isi padu 1.2 mol gas ammonia, NH 3 pada STP = 1.2 mol × 22.4 dm3 mol–1 = 26.88 dm3

(b) Bilangan mol bagi 600 cm 3 gas ammonia, NH 3 0.6 dm3 = —–––––––––– 24 dm3 mol–1 = 0.025 mol

Isi padu gas = n

×

isi padu molar

isi padu gas n = —————–— isi padu molar

 3.4 Menyelesaikan masalah penghitungan [Isi padu molar: 22.4 dm 3 mol–1 pada STP; 24 dm3 mol–1 pada keadaan bilik] 1. Hitung isi padu gas yang berikut: (a) 0.3 mol gas oksigen, O 2 pada keadaan bilik  (b) 4 mol gas helium pada STP 2. Hitung bilangan mol gas yang berikut: (a) 560 cm3 karbon dioksida, CO 2 pada STP (b) 960 cm3 gas hidrogen klorida, HCl pada keadaan bilik 

37

Masalah penghitungan yang melibatkan gas

 3.5 Membina peta minda Semua hubung kait yang ditunjukkan dalam Rajah 3.2, 3.3, dan 3.4 amat berguna untuk  menyelesaikan penghitungan yang melibatkan gas. Berdasarkan rajah-rajah tersebut, bina peta minda yang menunjukkan hubung kait antara bilangan zarah, bilangan mol, jisim, dan isi padu gas. Bentangkan peta minda anda di dalam kelas dengan menggunakan perisian grafik yang sesuai. Hubung kait antara bilangan zarah, bilangan mol, jisim, dan isi padu gas ditunjukkan dalam Rajah 3.5.  Jisim molar

 N  A 

Bilangan zarah

Jisim (g)

Bilangan mol  N  A 

 Jisim molar Isi padu molar

Isi padu molar

Isi padu gas (dm3) Rajah 3.5 Hubung kait antara bilangan zarah, bilangan mol, jisim, dan isi padu gas

Perhatikan bahawa bilangan mol bertindak sebagai perantaraan bagi kuantiti yang lain. Kita perlu menukarkan unit kuantiti yang lain seperti jisim, isi padu, atau bilangan zarah kepada bilangan mol terlebih dahulu sebelum menyelesaikan masalah penghitungan.

 3.7 Berapakah isi padu bagi 12.8 g gas oksigen, O 2 dalam unit cm3 pada STP? [ Jisim atom relatif: O = 16. Isi padu molar: 22.4 dm 3 mol–1 pada STP]  Penyelesaian:  Jisim O2

Isi padu O2 pada STP

12.8 g

? cm3

Bilangan mol bagi 12.8 g gas oksigen, O 2 12.8 g  = ––––––––—–– 2(16) g mol–1 = 0.4 mol Isi padu gas oksigen, O 2 pada STP = 0.4 mol × 22.4 dm3 mol–1 = 8.96 dm3 = 8960 cm3

38

1

Dapatkan maklumat daripada soalan.

2

Tukarkan unit jisim O 2 kepada bilangan mol.  jisim n = ————— jisim molar

3

Tukarkan unit bilangan mol O2 kepada isi padu. Isi padu gas = n × isi padu molar

4

Tukarkan unit dm 3 kepada cm3.

 3.8 Berapakah molekul karbon dioksida, CO 2 yang terdapat dalam 120 cm 3 gas itu yang  dibebaskan dari suatu tindak balas satu asid dengan satu karbonat pada keadaan bilik? [Isi padu molar: 24 dm 3 mol–1 pada keadaan bilik. Pemalar Avogadro: 6.02 × 1023 mol–1]  Penyelesaian: Isi padu CO2 pada keadaan bilik  120 cm3

?

Bilangan molekul CO2

1

Dapatkan maklumat daripada soalan.

2 Tukarkan unit cm3 kepada dm3. Isi padu karbon dioksida, CO 2 = 120 cm3 = 0.12 dm3 Bilangan mol 0.12 dm 3 karbon dioksida, CO 2 0.12 dm3 3 Tukarkan unit isi padu gas kepada bilangan mol. = ———–––––– 24 dm3 mol–1 isi padu gas n = ——————– isi padu molar = 0.005 mol

Bilangan molekul karbon dioksida, CO 2 = 0.005 mol × 6.02 × 1023 mol–1 = 3.01 × 1021 molekul

4

Tukarkan unit bilangan mol kepada bilangan zarah. Bilangan zarah = n ×  N  A 

 3.6  Menyelesaikan masalah penghitungan Rujuk pada muka surat 177 untuk jisim atom relatif unsur-unsur. [Pemalar Avogadro: 6.02 × 1023 mol–1. Isi padu molar: 22.4 dm 3 mol–1 pada STP; 24 dm3 mol–1 pada keadaan bilik] 1. Hitung jisim 0.6 dm3 gas klorin, Cl 2 pada tekanan dan suhu bilik. 2. Hitung isi padu gas yang berikut pada STP. (a) 1.806 × 1024 atom neon (b) 18.25 g gas hidrogen klorida, HCl 3. Satu sampel gas nitrogen, N 2 mempunyai isi padu 1800 cm 3 pada keadaan bilik. Hitung   jisim sampel itu dan bilangan molekul gas nitrogen, N 2 yang terdapat di dalamnya.

 D Rujuk pada muka surat 177 untuk jisim atom relatif unsur-unsur. [Pemalar Avogadro: 6.02 × 1023 mol–1. Isi padu molar: 22.4 dm 3 mol–1 pada STP; 24 dm3 mol–1 pada keadaan bilik] 1. Hitung isi padu gas yang berikut pada keadaan bilik. (a) 0.8 mol metana, CH4 (b) 9.03 × 1023 atom helium 2. Hitung jisim bagi 1.505 × 1024 molekul gas hidrogen, H 2 pada STP. 3. Jisim bagi 3 dm 3 suatu gas ialah 6.0 g pada keadaan bilik. Hitung jisim molarnya. 4. 1.12 dm3 gas hidrogen, H 2 dan 1.12 dm3 gas oksigen, O 2, dicampurkan di dalam sebuah bekas tertutup pada STP. Hitung jumlah bilangan molekul di dalam bekas itu. Berapakah jumlah jisim gas di dalam bekas itu? 39

 Anda harus dapat: • menyatakan maksud formula kimia • menyatakan maksud formula empirik  • menyatakan maksud formula molekul • menentukan formula empirik dan formula molekul sebatian • membandingkan dan membezakan formula empirik dan formula molekul • menyelesaikan masalah penghitungan yang  melibatkan formula empirik dan formula molekul • menulis formula ion • membina formula kimia bagi sebatian ion • menyatakan nama sebatian kimia dengan menggunakan sistem penamaan IUPAC

E

Formula Kimia

Magnesium nitrat Mg(NO3)2

Gambar foto 3.4  Memahami formula kimia ialah langkah  pertama untuk memahami bahasa kimia

 Ahli kimia tidak perlu menulis huraian yang panjang lebar tentang  sesuatu bahan. Cara yang mudah untuk mewakili sesuatu bahan adalah dengan menggunakan formula kimia. Formula kimia ialah perwakilan sesuatu bahan kimia dengan menggunakan huruf  untuk mewakili atom dan nombor subskrip untuk menunjukkan bilangan setiap jenis atom yang terdapat di dalam bahan itu. Formula kimia sesuatu unsur mewakili atom-atom dalam unsur itu. Walau bagaimanapun, sebahagian unsur wujud sebagai molekul. Formula kimia bagi unsur seumpama ini mewakili molekul-molekul dalam unsur tersebut. Huruf “H” menunjukkan simbol atom hidrogen.

H2

Nombor subskrip 2 menunjukkan bahawa terdapat 2 atom hidrogen di dalam satu molekul gas hidrogen, H2 .

Rajah 3.6 Formula kimia gas hidrogen, H 2

Formula kimia sesuatu sebatian menunjukkan semua unsur dan bilangan jenis atom yang terdapat dalam sebatian itu. Nombor “1” tidak perlu ditulis dalam formula kimia. Apabila tidak  terdapat sebarang nombor subskrip selepas sesuatu huruf, andaikan bahawa hanya terdapat satu atom unsur tersebut di dalam formula sebatian.

Huruf-huruf ini menunjukkan simbol unsur-unsur.

H2O Nombor subskrip 2 menunjukkan bilangan atom hidrogen.

Tiada nombor subskrip menunjukkan bahawa hanya terdapat 1 atom oksigen di dalam satu molekul air.

Rajah 3.7  Formula kimia molekul air, H 2O

Sebatian diwakili oleh dua jenis formula kimia, iaitu formula empirik dan formula molekul. • Formula kimia 40

 3.7 Mengumpulkan dan mentafsirkan data Dengan merujuk kepada buku kimia, ensiklopedia, atau laman sesawang yang berkaitan dengan kimia, kumpulkan data tentang formula kimia, formula empirik, dan formula molekul sebatian. Senaraikan formula kimia atau formula molekul sebatian-sebatian dalam bentuk jadual. Susun semua data yang dikumpulkan di dalam sebuah buku panduan. Anda akan menggunakan buku ini sebagai panduan sepanjang pembelajaran anda kelak.

Formula empirik  Formula empirik ialah formula kimia yang menunjukkan nisbah teringkas bilangan atom setiap jenis unsur dalam sesuatu sebatian. Sebagai contoh, formula molekul glukosa ialah C 6H12O6. Nisbah atom karbon kepada hidrogen dan oksigen di dalam molekul itu ialah 6 : 12 : 6. Nisbah ini dapat diringkaskan menjadi 1 : 2 : 1.  Jadi, formula empirik glukosa ialah CH 2O.

Benzena ialah pelarut organik dengan formula molekul C6H6. Apakah formula empiriknya?

Contoh yang berikut menunjukkan penentuan formula empirik sesuatu sebatian berdasarkan nilai eksperimen.

 3.9 Satu sampel aluminium oksida mengandungi 1.08 g aluminium dan 0.96 g oksigen. Apakah formula empirik sebatian ini? [ Jisim atom relatif: O = 16, Al = 27]  Penyelesaian: Unsur

 Al

O

 Jisim unsur (g)

1.08

0.96

Bilangan mol

1.08 —— 27 = 0.04

Nisbah mol

0.04 —— 0.04 =1

Nisbah mol teringkas

2

1

Tulis jisim setiap unsur.

0.96 —— 16 = 0.06

2

Bahagi setiap jisim dengan jisim molar (nilai jisim molar sama dengan nilai JAR).

0.06 —— 0.04 = 1.5

3

Bahagi setiap nombor dengan nombor terkecil, iaitu 0.04.

3

2 mol atom aluminium berpadu dengan 3 mol atom oksigen. Jadi, formula empirik sebatian ini ialah  Al2O3.

• Formula empirik 

41

4

Darab setiap jawapan dengan 2 untuk memperoleh nisbah teringkas sebagai integer.

 3.8 Menyelesaikan masalah penghitungan Rujuk pada muka surat 177 untuk jisim atom relatif unsur-unsur. 1. 0.20 g kalsium bertindak balas dengan fluorin untuk menghasilkan 0.39 g kalsium fluorida. Tentukan formula empirik sebatian fluorida yang terhasil itu. 2. Tentukan formula empirik suatu sebatian yang mengandungi 32.4% natrium, 22.6% sulfur, dan 45.0% oksigen. 3. 60 g aluminium sulfida mengandungi 38.4 g sulfur. Tentukan formula empirik sebatian tersebut.  Jalankan aktiviti yang berikut untuk menentukan formula empirik beberapa sebatian. • Aktiviti 3.4, muka surat 23 • Aktiviti 3.5, muka surat 25

Sebahagian sebatian mempunyai formula empirik dan formula molekul yang sama. Terangkan sebab. Namakan beberapa contoh.

Formula molekul Formula molekul ialah formula kimia yang menunjukkan bilangan sebenar atom-atom setiap jenis unsur di dalam satu molekul sesuatu sebatian. Sebenarnya, formula molekul sesuatu bahan merupakan gandaan formula empirik bahan tersebut. Formula molekul = (Formula empirik) n Nilai n merupakan integer positif.

 Jadual 3.4 Hubung kait antara formula empirik dengan formula molekul

Sebatian

Formula empirik

Formula molekul

 n

 Air

H 2O

H2O

1

 Etena

CH2

C2H4

2

Glukosa

CH2O

C6H12O6

6

 3.9 Membandingkan dan membezakan Dalam kumpulan yang terdiri daripada empat orang ahli, sediakan satu pengurusan grafik  untuk menunjukkan persamaan dan perbezaan antara formula empirik dengan formula molekul sesuatu sebatian. Kemudian, tampalkan hasil kerja kumpulan anda pada papan kenyataan di dalam kelas.

• Formula molekul

42

Bagi menentukan formula molekul sesuatu sebatian, kita perlu mengetahui jisim molekul relatif dan formula empirik sebatian tersebut. Perhatikan contoh di bawah.

 3.10 Formula empirik suatu sebatian ialah CH 2. Jisim molekul relatifnya ialah 42. Tentukan formula molekul sebatian tersebut. [ Jisim atom relatif: H = 1, C = 12]  Penyelesaian:  Andaikan formula molekul sebatian ialah (CH 2)n. Berdasarkan formula molekul di atas, jisim molekul relatif sebatian 1 Hitung jisim molekul = n[12 +2(1)] relatif. = 14n

 Walau bagaimanapun, jisim molekul relatif sebatian ialah 42.  Jadi, 14n = 42 42 n = —– 14 =3 Oleh itu, formula molekul sebatian ialah (CH 2)3 atau C3H6.

2

3

Samakan jisim molekul relatif yang diperoleh dengan yang diberikan. Gantikan nilai n dalam formula molekul yang  diandaikan tadi.

Perhatikan contoh yang berikut untuk menyelesaikan masalah penghitungan yang melibatkan formula empirik dan formula molekul.

 3.11 Urea mempunyai kandungan nitrogen yang tinggi. Oleh hal yang demikian, urea digunakan sebagai baja. Hitung peratus komposisi jisim nitrogen di dalam urea, CO(NH 2)2. [Jisim atom relatif: H = 1, C = 12, N = 14, O = 16] Berdasarkan formula

 Penyelesaian: molekulnya, hitung jisim  Jisim 1 mol urea, CO(NH 2)2 = [12 + 16 + 2(14) + 4(1)] g  1 1 mol CO(NH2)2. = 60 g  Berdasarkan formula molekulnya, 1 mol urea, CO(NH 2)2 mengandungi 2 mol atom nitrogen.  Jadi, jisim nitrogen dalam 1 mol urea, CO(NH 2)2 = 2 × 14 g  = 28 g 

Peratus komposisi jisim nitrogen di dalam urea, CO(NH 2)2 jisim atom nitrogen dalam 1 mol urea = ————————————––––––––––––––– × 100% jisim 1 mol urea 28 = —— × 100% 60 = 46.67%

43

2

Tentukan peratus komposisi N mengikut  jisim dalam CO(NH2)2.

 3.12 6.24 g unsur X berpadu dengan 1.28 g oksigen untuk menghasilkan sebatian dengan formula empirik  X 2O. Apakah jisim atom relatif  X ? [ Jisim atom relatif: O = 16]  Penyelesaian:  Andaikan jisim atom relatif  X  ialah  j. Unsur

 X 

O

 Jisim (g)

6.24

1.28

Bilangan mol

6.24 ——  j

1.28 —— = 0.08 16

1

Hitung bilangan mol setiap unsur.

Berdasarkan formula empirik,  X 2O yang diberikan, nisbah mol atom  X  kepada atom O ialah 2 : 1. 6.24 : 0.08 = 2 : 1 2 Nisbah mol yang dihitungkan  Jadi, ——  j mesti sama dengan nisbah mol 6.24  yang diberikan dalam formula –––– ÷ 0.08 = 2 ÷ 1  j empirik. 6.24 2 ––––– = –– 0.08 j 1 0.08 j 1 —––––= — 6.24 2 × 6.24 1  j = –––––––– 2 × 0.08 = 39 Oleh itu, jisim atom relatif  X  ialah 39.

 3.10  Menyelesaikan masalah penghitungan Rujuk pada muka surat 177 untuk jisim atom relatif unsur-unsur. 1. Butana mempunyai formula empirik C 2H5 dan jisim molekul relatif 58. Tentukan formula molekulnya. 2. Asid etanoik ialah ramuan utama cuka. Formula empiriknya ialah CH 2O. Diberi bahawa  jisim molar asid etanoik ialah 60 g mol –1, tentukan formula molekul asid ini. 3. Tentukan peratus komposisi air mengikut jisim dalam kuprum(II) sulfat terhidrat, CuSO4.5H2O. 4. Karat mengandungi ferum(III) oksida, Fe 2O3. Berapakah mol ion ferum(III) yang hadir di dalam 4.0 g karat? 5. Unsur Y  bertindak balas dengan oksigen untuk menghasilkan sebatian dengan formula molekul Y O3. Jika jisim 1 mol sebatian ini ialah 80 g, tentukan jisim atom relatif  Y . 6. Berapakah jisim plumbum dalam gram yang diperlukan untuk berpadu dengan 0.5 mol atom klorin bagi menghasilkan sebatian dengan formula empirik PbCl 2?

44

Formula ion Sebatian ion terdiri daripada kation, iaitu ion-ion bercas positif  dan anion, iaitu ion-ion bercas negatif. Sebelum anda dapat menentukan formula sebatian ion, anda perlu mengetahui formula ion-ion. Jadual 3.5 menunjukkan formula beberapa kation dan anion yang umum.

Hafal formula kation dan anion yang biasa digunakan.

 Jadual 3.5 Formula beberapa kation dan anion yang biasa digunakan

Kation

Formula

Anion

Formula –

Ion natrium

Na+

Ion klorida

Cl

Ion kalium

K +

Ion bromida

Br – –

Ion zink

Zn2+

Ion iodida

I

Ion magnesium

Mg 2+

Ion oksida

O2 –

Ion kalsium

Ca2+

Ion hidroksida

OH

Ion ferum(II)

Fe2+

Ion sulfat

SO42–

Ion ferum(III)

Fe3+

Ion karbonat

CO32–

Ion kuprum(II)

Cu2+

Ion nitrat

NO3

Ion ammonium

NH4+

Ion fosfat

PO43–

–

–

Rajah 3.8 menunjukkan contoh pembinaan formula kimia bagi satu sebatian ion. Nama sebatian: Zink bromida

  ➡

Berdasarkan nama sebatian, tentukan kation dan anion.

Tentukan bilangan kation dan anion dengan menyeimbangkan cas.

Tulis formula kimia sebatian. Cas ion tidak  ditulis pada formula itu.

1

   ➡

Kation: Ion zink, Zn2+

 Anion: Ion bromida, Br –

➡ 2

➡

Cas positif : 1 Cas negatif : 2 Jumlah cas :

× ×

(+2) = +2 (–1) = –2 —– 0 —–

➡ 3

Formula sebatian: ZnBr2

Br–

 Jumlah cas semua kation dan anion mestilah sifar. Bilangan ion zink dan ion bromida ditulis sebagai nombor subskrip. Subskrip “1” tidak perlu ditulis.

Rajah 3.8 Pembinaan formula kimia zink bromida, ZnBr2

• Formula ion

45

Br–

Zn2+

3.11 Membina formula kimia sebatian ion Bina formula kimia bagi setiap sebatian ion yang berikut: (a) Magnesium klorida (e) Argentum iodida (b) Kalium karbonat (f ) Zink nitrat (c) Kalsium sulfat (g) Aluminium oksida (d) Kuprum(I) oksida (h) Ferum(II) hidroksida

(i) ( j) (k) (l)

Plumbum(II) sulfat Kalium klorida Ammonium fosfat Natrium bromida

Kemudian, dalam kumpulan yang terdiri daripada empat orang ahli, jalankan kuiz dengan bantuan guru. Guru anda akan menulis nama sebatian ion satu demi satu pada papan hitam. Setiap kumpulan akan menulis formula kimia sebatian tersebut pada sekeping  kad. Kemudian, angkat kad tersebut untuk disemak oleh guru anda.

Sistem penamaan yang disarankan oleh  International Union of Pure and Applied  Chemistry (IUPAC)

telah diterima oleh seluruh dunia. Sistem ini memudahkan komunikasi antara ahli kimia dan memberikan panduan yang berguna untuk  menamakan pelbagai sebatian baharu yang  ditemukan.

Pada mulanya, nama sesuatu sebatian diterbitkan daripada keadaan fizik, sifat, atau aplikasi sebatian tersebut.

Penamaan sebatian kimia Kini, terdapat lebih daripada 6 juta sebatian yang diketahui. Oleh itu, ahli kimia menamakan sebatian kimia mengikut cara yang  sistematik, iaitu berdasarkan saranan yang dibuat oleh Kesatuan  Antarabangsa Kimia Tulen dan Gunaan (IUPAC). Bagi sebatian ion, nama kation dinamakan terlebih dahulu, diikuti oleh nama anion. Beberapa contoh ditunjukkan dalam  Jadual 3.6.  Jadual 3.6 Penamaan sebatian ion

Kation

Anion

Nama sebatian ion

Ion natrium

Ion klorida

Natrium klorida

Ion kalsium

Ion karbonat

Kalsium karbonat

Ion barium

Ion sulfat

Barium sulfat

Logam-logam tertentu membentuk lebih daripada satu  jenis ion. Jadi, huruf Roman digunakan dalam penamaan ion-ion ini untuk membezakan ion-ion tersebut. Sebagai contoh, ferum membentuk dua jenis kation, iaitu ion ferum(II), Fe 2+ dan ion ferum(III), Fe 3+. Nama sebatian yang dibentuk oleh ion-ion tersebut masing-masing ialah ferum(II) klorida dan ferum(III) klorida. Ferum(II) mewakili ion ferum(II), Fe2+ dalam sebatian.

Ferum(II) klorida Ferum(III) klorida

Ferum(III) mewakili ion ferum(III), Fe3+ dalam sebatian.

Dalam penamaan sebatian molekul yang ringkas, nama unsur pertama dikekalkan manakala nama unsur kedua ditambahkan dengan “ida”. Perhatikan contoh yang berikut: HCl – Hidrogen klor ida HBr – Hidrogen brom ida

46

“ida” ditambahkan pada nama unsur kedua.

 Awalan Yunani digunakan untuk menunjukkan bilangan atom setiap unsur di dalam sesuatu sebatian molekul ringkas. Beberapa contoh ditunjukkan seperti yang berikut: CO – Karbon monoksida CO2 – Karbon dioksida SO3 – Sulfur trioksida

 Awalan Yunani seperti “mono”, “di”, dan “tri” bermaksud satu, dua, dan tiga.

Berikan awalan Yunani yang bermaksud empat dan lima.

 3.12 Menamakan sebatian kimia 1. Namakan setiap sebatian ion dengan formula yang berikut: (a) Ba(NO3)2 (d) NaOH (g) KBr (b) MgO (e) ZnSO4 (h) Ca(OH)2 (c) LiCl (f ) NaHCO3 ( i ) AlPO 4 2. Namakan sebatian molekul yang berikut: (a) CCl4 (c) BF3 (b) CS2 (d) SO2

(e) NO (f) N2O4

3. Molekul suatu sebatian terdiri daripada satu atom nitrogen dan tiga atom klorin. Apakah nama sebatian ini?

 E Rujuk pada muka surat 177 untuk jisim atom relatif unsur-unsur. 1. (a) Definisikan formula empirik dan formula molekul. (b) Asid tartarik digunakan sebagai perisa dalam makanan dan minuman. Formula molekulnya ialah C 4H6O6. Tentukan formula empiriknya. 2. Satu oksida fosforus mempunyai jisim molekul relatif 284. Oksida ini mengandungi 43.66% fosforus dan 56.34% oksigen mengikut jisim. Tentukan formula empirik dan formula molekulnya. 3. Baja yang digunakan dalam pertanian ialah seperti yang berikut:

• Urea, CO(NH2)2 • Ammonium nitrat, NH 4NO3 • Hidrazin, N 2H4 Baja yang manakah yang mempunyai peratus nitrogen mengikut jisim yang paling  tinggi? 4. Bijih ialah batuan semula jadi yang mengandungi kepekatan mineral yang tinggi. Bijih merupakan sumber utama logam. Tulis formula kimia bagi bijih yang berikut: (a) Galena, iaitu plumbum(II) sulfida (b) Hematit, iaitu ferum(III) oksida (c) Spalerit, iaitu zink sulfida (d) Magnesit, iaitu magnesium karbonat 47

 Anda harus dapat: • menyatakan maksud persamaan kimia • mengenal pasti bahan dan hasil tindak balas daripada persamaan kimia • menulis dan mengimbangkan persamaan kimia • mentafsirkan persamaan kimia secara kuantitatif  dan kualitatif  • menyelesaikan masalah penghitungan dengan persamaan kimia • mengenal pasti sikap saintifik dan nilai positif  yang diamalkan oleh ahli sains dalam penyelidikan tentang konsep mol, formula kimia, dan persamaan kimia • mewajarkan keperluan mengamalkan sikap saintifik dan nilai murni dalam menjalankan penyelidikan tentang  struktur atom, formula kimia, dan persamaan kimia • menggunakan simbol, formula, dan persamaan kimia untuk komunikasi yang mudah dan sistematik dalam bidang  kimia

Delta, Δ, iaitu huruf   Yunani yang ditulis di bawah anak panah menunjukkan pemanasan diperlukan untuk  memulakan sesuatu tindak balas kimia.

F

Persamaan Kimia

Gambar foto 3.5 Pembakaran arang merupakan suatu tindak balas kimia.

Tindak balas kimia berlaku di sekeliling kita pada setiap hari. Bagaimanakah anda menghuraikan tindak balas kimia yang  ditunjukkan dalam Gambar foto 3.5? Ahli kimia mempunyai cara yang ringkas dan istimewa untuk menghuraikan tindak balas kimia, iaitu dengan menggunakan persamaan kimia.

 Aspek kualitatif persamaan kimia Persamaan kimia merupakan satu cara penulisan untuk  menghuraikan sesuatu tindak balas kimia. Persamaan kimia boleh ditulis dalam bentuk perkataan tetapi biasanya kita menggunakan formula kimia kerana cara ini lebih mudah, cepat, dan tepat. Perhatikan contoh persamaan yang mewakili pembakaran karbon di dalam arang seperti yang berikut: C(p) + O2(g)  ⎯→ CO2(g) 1442443

Bahan tindak balas

123

Hasil tindak balas

Anak panah dalam persamaan mewakili “menghasilkan”. Bahan pemula disebut sebagai bahan tindak balas dan ditulis di sebelah kiri persamaan. Bahan baharu yang dihasilkan disebut sebagai hasil tindak balas dan ditulis di sebelah kanan persamaan. Persamaan kimia juga menunjukkan keadaan setiap bahan, iaitu sama ada bahan itu wujud sebagai pepejal (p), cecair (ce), gas (g), ataupun larut di dalam air sebagai larutan akueus (ak).

Maksud:

C(p)

+

O2(g)

 ⎯→

CO2(g)

Pepejal karbon

bertindak balas dengan

gas oksigen

untuk menghasilkan

gas karbon dioksida

• Persamaan kimia

48

Δ

 3.13 Mentafsirkan persamaan kimia secara kualitatif  Teliti persamaan kimia yang berikut: (a) 2H2(g) + O2(g)  ⎯→ 2H2O(ce) (b) CaCO3(p)  ⎯→ CaO(p) + CO2(g) Δ

(c) 2K(p) + 2H2O(ce)  ⎯→ 2KOH(ak) + H2(g) (d) CuO(s) + 2HCl(ak)  ⎯→ CuCl2(ak) + H2O(ce) (e) Cl2(g) + 2NaBr(ak)  ⎯→ 2NaCl(ak) + Br 2(ce) Bagi setiap persamaan, kenal pasti bahan tindak balas, hasil tindak balas, dan keadaan setiap bahan-bahan tersebut. Tulis jawapan anda dalam bentuk jadual dan hantarkannya kepada guru anda.

Menulis persamaan kimia Berdasarkan hukum keabadian jisim, jirim tidak boleh dicipta atau dimusnahkan. Hal ini bermakna, atom-atom tidak boleh dicipta atau dimusnahkan dalam sesuatu tindak balas kimia. Oleh hal yang demikian, sesuatu persamaan kimia mestilah seimbang. Bilangan atom setiap  jenis unsur pada setiap belah persamaan mestilah sama. Perhatikan contoh yang berikut.

 3.13 Magnesium bertindak balas dengan asid hidroklorik, HCl cair untuk menghasilkan larutan akueus magnesium klorida, MgCl 2 dan gas hidrogen, H2. Tulis persamaan kimia untuk  mewakili tindak balas ini. Tulis persamaan dalam  Penyelesaian:

Magnesium + asid hidroklorik   ⎯→ larutan akueus + gas cair magnesium hidrogen klorida 144442444443 14444244443 Bahan tindak balas

Hasil tindak balas

Mg + HCl  ⎯→ MgCl2 + H2 Mg

+

2HCl

 ⎯→

144424443

Mg 1 atom

MgCl2

+

H2

2

Tulis formula kimia yang  betul bagi setiap bahan dan hasil tindak balas.

3

Seimbangkan persamaan. Anda perlu menyelaraskan pekali di hadapan formula kimia dan bukannya subskrip pada formula.

4

Tulis keadaan setiap bahan dalam persamaan.

144424443

H Cl 2 atom 2 atom

Mg(p) + 2HCl(ak)

1

bentuk perkataan. Bahan tindak balas ditulis di sebelah kiri persamaan manakala hasil tindak  balas ditulis di sebelah kanan persamaan.

Mg Cl 1 atom 2 atom

 ⎯→

H 2 atom

MgCl2(ak) + H 2(g)

49

 3.14  Menulis dan menyeimbangkan persamaan kimia Tulis satu persamaan kimia yang seimbang bagi setiap tindak balas yang berikut: 1. Gas karbon monoksida + gas oksigen  ⎯→ gas karbon dioksida 2. Gas hidrogen + gas nitrogen  ⎯→ gas ammonia 3. Aluminium + ferum(III) oksida  ⎯→ aluminium oksida + ferum 4. Gas ammonia bertindak balas dengan gas oksigen untuk menghasilkan gas nitrogen monoksida dan air. 5. Larutan argentum nitrat ditambahkan kepada larutan kalsium klorida. Mendakan argentum klorida dan larutan kalsium nitrat dihasilkan. 6. Apabila pepejal zink karbonat dipanaskan, sebatian tersebut terurai kepada serbuk zink  oksida dan gas karbon dioksida.

Kita harus menggunakan persamaan kimia untuk  berkomunikasi dengan cekap.

Kita memperoleh maklumat kualitatif  yang berikut daripada persamaan kimia. • Bahan dan hasil tindak  balas yang terlibat dalam tindak balas kimia • Keadaan setiap bahan dan hasil tindak balas yang terlibat dalam tindak balas kimia

Kita harus mengamalkan sikap saintifik dan nilai murni dalam kajian tentang jirim.

Mari kita jalankan Aktiviti 3.6 untuk menyeimbangkan beberapa persamaan kimia. • Aktiviti 3.6, muka surat 27

Sekarang, anda telah mengetahui cara menulis persamaan kimia. Gunakan kemahiran ini dengan kerap sebagai alat komunikasi dalam kimia secara mudah dan sistematik.

 Aspek kuantitatif persamaan kimia Stoikiometri ialah kajian kuantitatif komposisi bahan yang terlibat dalam sesuatu tindak balas kimia. Persamaan kimia merupakan satu langkah yang penting untuk kerja-kerja kuantitatif. Pekali dalam persamaan yang seimbang memberitahu kita nisbah bahan tindak balas dan hasil tindak balas dalam sesuatu tindak balas kimia. Teliti persamaan kimia yang berikut: 2H2(g)

+

2 molekul atau 2 mol

O2(g)

2H2O(ce)

 ⎯⎯→

1 molekul atau 1 mol

2 molekul atau 2 mol

Pekali dalam persamaan di atas menunjukkan bahawa bagi setiap dua molekul gas hidrogen, H2 yang bertindak balas dengan satu molekul gas oksigen, O 2, akan menghasilkan dua molekul air, H2O. Kita juga boleh mengatakan bahawa setiap dua mol gas hidrogen, H2 bertindak balas dengan satu mol gas oksigen, O 2 untuk menghasilkan dua mol air, H2O. Tafsirkan persamaan kimia di bawah dengan cara yang sama. 2KI(ak) 2 unit formula atau 2 mol

+

Br 2(ak) 1 molekul atau 1 mol

50

 ⎯⎯→

I2(ak) 1 molekul atau 1 mol

+

2KBr(ak) 2 unit formula atau 2 mol

 3.15  Mentafsirkan persamaan kimia secara kuantitatif  Dalam kumpulan yang terdiri daripada empat orang ahli, teliti setiap persamaan kimia  yang seimbang dalam Aktiviti Pembelajaran 3.14 pada muka surat 50. Berikan perhatian kepada pekali dalam persamaan dan tafsirkan setiap persamaan tersebut secara kuantitatif. Bincangkan jawapan anda di dalam kelas.

Masalah penghitungan yang melibatkan persamaan kimia Baik dalam menghasilkan produk secara industri mahupun mengkaji sesuatu tindak balas di dalam makmal, ahli kimia perlu mengetahui kuantiti bahan yang diperlukan secara relatif. Persamaan kimia dapat memberikan maklumat yang berguna bagi tujuan tersebut. Kita menggunakan pekali dalam stoikiometri persamaan kimia untuk menyelesaikan pelbagai masalah penghitungan. Teliti beberapa contoh yang berikut.

Tukar unit jisim atau isi padu kepada bilangan mol supaya nisbah bilangan mol yang ditunjukkan dalam persamaan dapat dibandingkan.

 3.14 Persamaan yang berikut menunjukkan tindak balas antara kuprum(II) oksida, CuO dengan aluminium. 3CuO(p) + 2Al(p)  ⎯→ Al2O3(p) + 3Cu(p) Hitung jisim aluminium yang diperlukan untuk bertindak balas lengkap dengan 12 g  kuprum(II) oksida, CuO. [ Jisim atom relatif: O = 16, Al = 27, Cu = 64]  Penyelesaian: 3CuO(p) + 2Al(p)  ⎯→ Al2O3(p) + 3Cu(p) 3 mol

2 mol

1

Bandingkan nisbah bilangan mol bahan-bahan yang terlibat.

Bilangan mol dalam 12 g kuprum(II) oksida, CuO 12 g  2 Tukarkan unit jisim CuO = ––––––————–– (64 + 16) g mol –1 kepada bilangan mol. 12 g  jisim = –––––——– n = —————— –1 80 g mol jisim molar = 0.15 mol Daripada persamaan kimia, 3 mol kuprum(II) oksida, CuO memerlukan 2 mol aluminium untuk bertindak balas. Jadi, bilangan mol aluminium yang diperlukan untuk bertindak balas dengan 0.15 mol kuprum(II) oksida, CuO 0.15 mol × 2 mol = ———— 3 Hitung bilangan mol Al berdasarkan nisbah 3 mol bilangan mol dalam persamaan kimia. = 0.1 mol Oleh itu, jisim aluminium yang diperlukan = 0.1 mol × 27 g mol–1 4 Tukarkan unit bilangan mol Al kepada jisim. Jisim = n × jisim molar = 2.7 g  51

 3.15 Seorang pelajar memanaskan 20 g kalsium karbonat, CaCO 3 dengan kuat. Persamaan yang  berikut menunjukkan penguraian karbonat itu. CaCO3(p)  ⎯→ CaO(p) + CO2(g) Δ

(a) Jika karbon dioksida yang terhasil dikumpulkan pada keadaan bilik, berapakah isi padu gas itu? (b) Hitung jisim kalsium oksida, CaO yang terbentuk. [Jisim atom relatif: C = 12, O = 16, Ca = 40. Isi padu molar: 24 dm 3 mol–1 pada keadaan bilik]  Penyelesaian:

(a) CaCO3(p) 1 mol

 ⎯→ Δ

CaO(p)

+

CO2(g) 1 mol

Bilangan mol dalam 20 g kalsium karbonat, CaCO 3 20 g  = ———————————— [40 + 12 + 3(16)] g mol –1

1

2

= 0.2 mol

Bandingkan nisbah bilangan mol bahan-bahan yang terlibat.

Tukarkan unit jisim CaCO3 kepada bilangan mol.  jisim n = —————  jisim molar

Daripada persamaan kimia, 1 mol kalsium karbonat, CaCO 3 menghasilkan 1 mol karbon dioksida, CO 2.  Jadi, 0.2 mol kalsium karbonat, CaCO3 menghasilkan 0.2 mol karbon dioksida, CO 2. Oleh itu, isi padu karbon dioksida, CO 2 = 0.2 mol × 24 dm3 mol–1 = 4.8 dm3

3

Hitung bilangan mol CO2 berdasarkan nisbah bilangan mol dalam persamaan kimia.

4

Tukarkan unit bilangan mol CO2 kepada isi padu pada keadaan bilik. Isi padu = n × isi padu molar

1

Bandingkan nisbah bilangan mol bahan-bahan yang terlibat.

(b) CaCO3(p)  ⎯→ CaO(p) + CO2(g) 1 mol

Δ

1 mol

Daripada persamaan kimia, 1 mol kalsium karbonat, CaCO 3 menghasilkan 1 mol kalsium oksida, CaO. Jadi, 0.2 mol kalsium karbonat, CaCO 3 menghasilkan 0.2 mol kalsium oksida, CaO. Oleh itu, jisim kalsium oksida, CaO yang terbentuk  = 0.2 mol × [40 + 16] g mol –1 = 0.2 mol × 56 g mol–1 = 11.2 g 

52

2

Hitung bilangan mol CaO berdasarkan nisbah bilangan mol dalam persamaan kimia.

3

Hitung jisim CaO yang  terbentuk.  Jisim = n × jisim molar

 3.16  Menyelesaikan masalah penghitungan Rujuk pada muka surat 177 untuk jisim atom relatif unsur-unsur. [Isi padu molar: 22.4 dm 3 mol–1 pada STP] 1. Persamaan yang berikut menunjukkan penguraian hidrogen peroksida, H 2O2. 2H2O2(ce)  ⎯→ 2H2O(ce) + O2(g) Hitung isi padu gas oksigen, O 2 yang dihasilkan pada STP daripada penguraian 34 g  hidrogen peroksida, H 2O2. 2. Argentum karbonat, Ag 2CO3 terurai menjadi logam argentum apabila dipanaskan. 2Ag 2CO3(p)  ⎯⎯→ 4Ag(p) + 2CO2(g) + O2(g) Δ

Hitung jisim argentum karbonat, Ag 2CO3 yang menghasilkan 10 g argentum. 3. 16 g kuprum(II) oksida, CuO bertindak balas dengan metana, CH 4 yang berlebihan. Hitung jisim kuprum yang terhasil berdasarkan persamaan yang berikut: 4CuO(p) + CH4(g)  ⎯→ 4Cu(p) + CO2(g) + 2H2O(ce) Mari kita jalankan Aktiviti 3.7 untuk menyelesaikan masalah penghitungan dengan menggunakan perisian komputer. • Aktiviti 3.7, muka surat 30

Tahukah anda bahawa setiap cebisan ilmu kimia moden kita berlandaskan hasil kerja ahli sains yang terdahulu? Kesabaran, kegigihan, ketabahan, dan pemikiran mereka yang kritikal dan analitis harus dipuji dan dicontohi. Sebagai seorang ahli kimia muda, anda harus mengamalkan sikap positif dan nilai murni tersebut untuk mengekalkan kegemilangan kimia sebagai suatu cabang sains yang penting.

Kita harus mengamalkan sikap positif dan nilai murni dalam penyiasatan tentang jirim.

 F  Rujuk pada muka surat 177 untuk jisim atom relatif unsur-unsur. 1. Tulis persamaan kimia bagi tindak balas yang berikut: (a) Ferum + asid sulfurik   ⎯→ larutan ferum(II) sulfat + gas hidrogen (b) Pita magnesium terbakar dalam gas oksigen untuk menghasilkan serbuk putih magnesium oksida. 2. Persamaan kimia yang berikut tidak seimbang. Na2SO4(ak) + BaCl2(ak)  ⎯→ BaSO4(p) + NaCl(ak) (a) Kenal pasti bahan tindak balas dan hasil tindak balas dalam tindak balas itu. (b) Seimbangkan persamaan tersebut. Kemudian, hitung  (i) bilangan mol natrium sulfat, Na2SO4 yang bertindak balas lengkap dengan suatu larutan yang mengandungi 2.08 g barium klorida, BaCl 2. (ii) jisim barium sulfat, BaSO 4 yang terbentuk apabila 1 mol natrium sulfat, Na2SO4 bertindak balas dengan 1 mol barium klorida, BaCl 2. 53

✓

 Jisim atom relatif dan jisim molekul relatif  atom relati f  sesuatu unsur ialah jisim purata satu atom tersebut 1 kali jisim satu berbanding dengan — 12 atom karbon-12. ✓  Jisim molekul relatif  sesuatu molekul ialah jisim purata satu molekul tersebut 1 kali jisim satu atom berbanding dengan — 12 karbon-12. ✓ Jisim molekul relatif sesuatu molekul dihitung dengan menjumlahkan jisim atom relatif semua atom yang membentuk  molekul itu. ✓  Jisim formula relatif  sesuatu bahan ion ialah jisim purata satu unit formula bahan 1 kali ion tersebut berbanding dengan — 12  jisim satu atom karbon-12.

Satu mol gas menempati isi padu 24 dm3 pada keadaan bilik dan 22.4 dm 3 pada STP.

✓  Jisim

Bilangan zarah

Jisim molar

×

 N  A 

Bilangan mol

÷  N  A 

Isi padu molar ×

 Jisim

÷ Jisim molar ÷ Isi padu molar

Isi padu gas

Formula kimia Formula kimia ialah perwakilan sesuatu bahan kimia dengan menggunakan huruf  untuk mewakili atom dan nombor subskrip untuk menunjukkan bilangan setiap jenis atom yang terdapat di dalam bahan itu. ✓ Formula empirik  ialah formula kimia  yang men unjukkan nisbah teringkas bilangan atom setiap jenis unsur dalam sesuatu sebatian. ✓ Formula molekul ialah formula kimia  yang menunjukkan bilangan seb enar atom-atom setiap jenis unsur di dalam satu molekul sesuatu sebatian. ✓

Bilangan mol dan bilangan zarah

Satu mol bahan mengandungi 6.02 × 1023 zarah. ✓ 6.02 × 10 23 mol–1 disebut sebagai pemalar  Avogadro. ✓

Bilangan mol dan jisim bahan

Persamaan kimia

molar sesuatu bahan ialah jisim 1 mol bahan tersebut dalam unit gram per mol atau g mol –1. ✓ Nilai jisim satu mol atom sama dengan  jisim atom relatif bagi atom itu dalam unit gram. ✓ Nilai jisim satu mol molekul sama dengan  jisim molekul relatif bagi molekul itu dalam unit gram. ✓  Jisim

✓

✓

✓

Bilangan mol dan isi padu gas ✓

×

Isi padu molar sesuatu gas ialah isi padu  yang ditempati oleh satu mol gas tersebut.

54

Persamaan kimia merupakan satu cara penulisan untuk menghuraikan sesuatu tindak balas kimia dalam bentuk perkataan atau formula kimia. Dari aspek kualitatif, persamaan kimia menunjukkan bahan tindak balas dan hasil tindak balas serta keadaan fizik  setiap bahan dan hasil tindak balas. Dari aspek kuantitatif, persamaan kimia menunjukkan nisbah bilangan mol bahan tindak balas dan hasil tindak balas dengan tepat.

Salin peta konsep di bawah. Kemudian, lengkapkan peta ini berdasarkan panduan yang diberi. (a)

(b)

 Jisim atom relatif 

 Jisim molekul relatif 

 Jisim dalam gram

(d)

(c)

Pemalar Avogadro

Bilangan mol

Bilangan zarah

 Jisim molar Isi padu gas

(e)

(h)

Persamaan kimia

Isi padu molar gas

Formula empirik  Formula kimia

(i)

(a) (b) (c) (d) (e) (f) (g) (h) (i) (j)

( j)

(g)

Formula molekul

(f )

Berikan definisi jisim atom relatif. Bagaimanakah jisim molekul relatif sesuatu molekul dihitung? Berikan maksud satu mol bahan. Apakah nilai pemalar Avogadro? Berikan maksud jisim molar. Berapakah isi padu molar gas masing-masing pada STP dan keadaan bilik? Apakah formula kimia? Apakah formula empirik? Apakah formula molekul? Apakah maklumat kualitatif yang kita peroleh daripada persamaan kimia? 55

3 5. Berapakah mol atom sulfur yang terdapat di dalam 161 g zink sulfat? [Jisim atom relatif: O = 16, S = 32, Zn = 65]  A  0.1 C 1.0 B 0.5 D 2.0

Soalan Objektif   Arahan: Pilih satu cadangan jawapan yang  terbaik bagi setiap soalan. 1. Jisim dua atom unsur Y  sama dengan  jisim tiga atom oksigen. Berapakah jisim atom relatif unsur Y ? [Jisim atom relatif: O = 16]  A  12 C 32 B 24 D 36

6. Satu oksida nitrogen mengandungi 4.2 g nitrogen dan 9.6 g oksigen. Apakah formula empiriknya? [Jisim atom relatif: N = 14, O = 16]  A  NO C N2O B NO2 D N2O3

2. Berapakah jisim molekul relatif bagi tetrasulfur dinitrida? [Jisim atom relatif: N = 14, S = 32]  A  120 C 156 B 128 D 192

7. Yang berikut yang manakah padanan  yang betul?

3. Jadual 1 menunjukkan jisim atom relatif  bagi tiga unsur.  Jadual 1

Unsur  Jisim atom relatif 

 P 4

Q 14

R 28

 A 

Bahan Natrium

Formula N2

B

Kuprum(II) sulfida

CuS2

C

 Ammonium nitrat

NH4(NO3)2

D

Kalium oksida

K 2O

8. Persamaan kimia yang berikut menunjukkan tindak balas yang  menghasilkan karbon dioksida.

Antara pernyataan yang berikut, yang  manakah benar?  A  1 mol atom  P ialah 4 kg. B Jisim molar  R ialah 28 g mol –1. C 7 g  Q mengandungi 3.01 × 1022 atom. D Satu atom R ialah 28 kali lebih berat daripada satu atom  P.

2NaHCO3(p) + H 2SO4(ak)  ⎯→ Na2SO4(ak) + 2CO2(g) + 2H2O(ce) Antara pernyataan yang berikut, yang  manakah benar? [Jisim atom relatif: H = 1, C = 12, O = 16, Na = 23]  A  Hasil tindak balas ialah natrium hidrogen karbonat dan asid sulfurik. B Satu mol natrium hidrogen karbonat menghasilkan satu mol natrium sulfat. C Satu unit formula natrium hidrogen karbonat menghasilkan satu molekul karbon dioksida. D 84 g natrium hidrogen karbonat diperlukan untuk menghasilkan 0.5 mol karbon dioksida.

4.  Antara sampel gas yang berikut, yang  manakah mempunyai bilangan molekul  yang palin g banyak? [Jisim atom relatif: H = 1, O = 16. Isi padu molar: 24 dm3 mol–1 pada keadaan bilik]  A  4 g gas hidrogen B 16 g gas oksigen C 1 mol gas nitrogen D 36 dm3 gas klorin pada keadaan bilik 

56