Arhitektura Starog Rima

SADRZAJ:  1. Uvod  2.Arhitektonska obelezja  2.1. Etrurska arhitektura (750-100 g.p.n.e.)  2.2. Rimska arhitektura (300-365 g.p.n.e.)  3. Najznacajnije vrste svodova i potporni sistemi koji su korisceni u Rimskoj arhitekturi  4. Neka od prepoznatljivih arhitektonskih dela starog Rima  4.1. Panteon  4.2. Amfiteatar koloseum  5. Rimski Forumi  6. Zakljucak

Arhitektura starog Rima

1. Uvod

Na razvoj arhitekture Rima, I njeno graditeljstvo glavni uticaji bili su: Etrurski (sa dosta elemenata grcke umetnosti, u prvoj fazi), Grcki ( religijski I graditeljski, iz grckih kolonija u Juznoj Italiji I iz Grcke) I Orijentalni (najznacajniji u svodnim konstrukcijama u poslednjoj fazi). Izgradjivali su hramove, javne gradjevine poput bazilike, amfiteatara, pozorista, terme, hipodroma I stadiona, zastupljena je bila I memorijalna arhitektura, izgradjivani su slavoluci, pocasni stubovi, grobnice, stambena arhitektura, vojna arhitektura, itd. Pod uticajem Etruraca i Grka Rimljani su u ranijim epohama primili kamen kao glavni gradevinski materijal. Gradeci u kamenu oni su savladali grcke stilske redove i osnove konstruisanja lukova I svodova. Medutim, pravi zamah rimska arhitektura je dobila tek kad je odustala od konstrukcija u kamenu i usvojila sistem gradnje u opeki i ce-mentnom livu(emplektonu), koji su, cini se, upoznali pobedivsi Kartazane. Prihvatanje opeke za gradnju novih gradjevina kolosalnih dimenzija, doslo je pod uticajem mesopotamsko-persijskog centra. Emplekton im je omogucio da brzo i lako savladaju najvece raspone svodovima I kupolama gradjenim u ovoj tehnici. Na jezgro od opeke rimski arhitekti su stavljali oblogu od mermera, jednostavno lepeci elemente grckih stilskih redova, nebrinuci se zato da povezu formu I konstrukciju u jednu strukturalnu celinu. Obloga je bila potrebna da odrazi bogatstvo, narocito polihromnim kombinacijama raznih vrsta mermera, koje su donosili iz svih krajeva carstva. Ovoj teznji za bogatstvom arhitektonskih formi, Rimljani su zrtvovali izraz moci, koje su njihove monumentalne gradjevine imale pre nego je na njih stavljana mermerna obloga. Zato ostaci rimskih velikih gradjevina i njihovih konstrukcija deluju impresivnije nego restauracije. Iako neoriginalna, rimska arhitektura cini jednu izvanredno znacajnu celinu, koja se rasirila na ogromnu teritoriju i svojim resenjima uticala na kasnije arhitekture zapadne Evrope. Jedno od najvrednijih resenja rimske arhitekture je primena arkada. Najstariji primjer pruza forum Septima Severa u sjevernoafrickom gradu Lebdi, istocno od Tripolisa. Poreklo arkada treba, po svoj prilici,traziti u helenistickoj Aleksandriji. Zasluga Rimljana je u tome sto su u kasnoj epohi ovom arhitektonskom elementu dali dominantan znacaj. Citava arhitektura Srednjeg veka u Zapadnoj Evropi, bice u najvecoj meri zasnovana na primeni arkada u prostornim i konstruktivnim resenjima.

2

Arhitektura starog Rima

2. Arhitektonska obelezja

2.1.Etrurska arhitektura (750-100 g.p.n.e.) Etruscani, koji su bili rani stanovnici zapadno-sredisnje Italije, bili su veliki graditelji, i njihove metode su preuzeli Rimljani. Oni su napravili znatan napredak u organizaciji velikih gradjevinskih zahvata, kao sto su izgradnja gradskih zidina i kanala, odvodnjavanje mocvara I kontrola toka reka, te usecanje kanala za regulaciju nivoa vode u jezerima. Oni su zasluzni za najraniju upotrebu u Italiji, ako ne i u Evropi, pravog ili zracnog luka, te sa izumom novog reda u arhitekturi koji je nazvan Toskanski red, pored tri postojeca reda nastala u Grckoj - Dorski, Jonski i Korintski, poput Grka, i nisu slali koloniste u sve delove tada poznatog sveta. Jacanje i sirenje njihove moci nije zavisilo o kolonizaciji, vec o osvajanju. Etrurski gradovi su bili utvrdjeni sa mocnim kamenim zidovima, nekoliko desetina centimetara debelim, koji su povremeno bili i gigantskog tipa, kao onaj od Aegeansa; poligonalne obrade, sto su povremeno koristili i Grci; ili kada je raspolozivi kamen bio lako obradiv, od finih kvadratnih blokova polozenih i uvezanih u naizmenicnim slojevima ceonih i nosivih blokova, ponekad visih i od pola metra. Malter nije bio koriscen. U nekim slucajevima, gradske zidine su bile vrlo velike, nacinjene od delimicno pecene opeke, kao u Arezu, gde su velicine opeke otprilike 45x30x15cm, polozene u glinenom malteru kroz debljinu zida od 4.41m. Kamena kapija grada Volterra, Porta all’Arco, nosi ostatke najstarijeg poznatog luka iznad zemlje, koji datira iz oko 300.g.pne.Takodje grobnice, koje postoje u velikom broju, su obicno bile smestene izvan gradskih zidina na posebnim lokacijama nekropola, a najranije su cesto imale oblik velike, kupaste forme, sa kamenim grobnim komorama skrivenim ispod zemljanih nasipa. Vecina je bila pod zemljom, isklesane u mekoj sedrenoj steni i unutrasnjost je podsecala na savremene kuce. “Atrijumski” tip kuce, karakteristican je za rimsko doba, ali se vjeruje se da je nastao u vreme Etruscana, iako je malo dokaza do sada; za stanove je koriscena na suncu osusena opeka, a pokrov drvenih krovova je bio od terakota plocica. Hramovi su u pocetku bili od osusene opeke na suncu, ali su imali drvene okvire i stubove za podupiranje krovova sa sirokom strehom I blagim nagibom, bogato ukrasenim blistavo bojenim terakota plocama I ukrasima uz zabate, vence I grebene. Sami stubovi su ponekad bili oblozeni teracotom. Hramovi su bili uvek frontalni I obicno juzne orjentacije gradjeni na visokim platformama ili “podijumima”.

3

Arhitektura starog Rima

2.2. Rimska arhitektura (300-365 g.p.n.e.)

Rimske gradjevine su zadrzala etrurska obelezja jos neko vreme nakon sto je Republika osnovana 509. godine p.n.e.,ali u trecem veku pre nove ere vanjsko oblikovanje je pocelo proizilaziti iz grckih uzora, dok su se u isto vreme razvijali konstruktivni elementi koji ce ovu arhitekturu uciniti najizvanrednijom arhitekturom u istoriji zapadne civilizacije. Do oko 200 godine pre nove ere, vlastiti identitet je vec zasnovan, kroz eksperimentisanje tehnika i metoda izgradnje, te iskoriscavanjem gradjevinskih materijala, uz stalni napredak sve do dolaska Hriscanske ere. Najznacajnija postignuca, zbog kojih je rimska arhitektura pravedno proslavljena, pripadaju razdoblju Rimskog Carstva,koja su postajala sve odvaznija kako je vreme odmicalo. Rimljani su usvojili kolonadni i trabatni stil od Grka, istovremeno razvijajuci luk i svod za cije pocetke su zasluzni Etruscani. Ovo kombinovano koriscenje stuba, grede i luka je glavno obelezje rimskog stila u njegovim najranijim fazama razvoja. Koloseum u Rimu, svugde po svojoj strukturi, prikazuje ova dva obelezja u kombinaciji, ojacane pilastere, koji podupiru lukove suceljene sa polu stubovima koji nose entablature. U postignucima inzenjerskog karaktera, kao sto su bili akvadukti, luk je podrzan na pilastru bez suceljavanja stuba. Tako su redove arhitekture, koje su Grci koristili kao u sustini konstruktivne elemente, Rimljani cesto koristili kao dekorativne elemente koji su znali biti i izostavljeni te su s vremenom povremeno gubili svoju izvornu svrhu, iako su ih Rimljani koristili kao konstruktivne elemente Prilikom izgradnje kolonada u hramovima I bazilikama. Grci su koristili Dorski,Jonski I Korintski Red arhitekture, ali su Etruscani I Rimljani pridodali Toskanski I Kompozitni red, stvarajuci celinu od pet arhitektonskih redova ukupno. Toskanski red je pojednostavljena verzija Dorskog reda, visine Oko 7 precnika, sa bazom, neizdubljenog trupca, jednostavno modeliranog kapitela, sa ravnom entablaturom na vrhu stuba. Zapravo, u davna vremena su ga Etruscani koristili samo sa drvenim entablaturama, te nema nekog posebnog primera rimske arhitekture. Vitruvije, autoritet za arhitekturu Rima krajem prvog veka pre nove ere, je zabelezio snimke te je ovaj red bio ozivljen ali sa kamenom entablaturom na vrhu stuba u razdoblju Renesanse. Primer za ovo je Sveti Pavao, Covent Garden, London. Vitruvije je takode dao proporcije Dorskog, Jonskog i Korintskog reda, ali ne i Kompozitnog, koji se nije razvio sve do prvog veka nove ere. Proporcije svih arhitektonskih redova su izucavali u renesansnom razdoblju poznati arhitekti, kao sto je Palladio, Vignola i Sir William Chambers. Drustva i raznolike potrebe Rimljana su uslovile pojavu i druge vrste objekata i potrebe za koriscenjem vise spratova, koje su cesto bivale ukrasene, kao u Colosseum, sa suceljenim polu stubovima super poniranim jednim iznad drugih. Arhitektonski ciljevi Rimljana su u sustini utilitarni; terme, amfiteatri, bazilike, akvadukti i mostovi, svi svedoce o velikim konstruktivnim sposobnostima koje su posedovali, dok su sva njihova zdanja bila u skladu sa velicinom I znacajem samog Rimskog Carstva.

4

Arhitektura starog Rima

Toskanski red: Oblici ovog reda uzeti su sa etrurskih spomenika, a oni su ih, pozajmili od Grka, i nevešto, i bez razvijenog smisla za proporcije, primenili na svojim hramovima. Rimljani su od ovih oblika, kao i od oblika svog dorskog reda komponovali toskanski red, koji se odlikuje jednostavnošcu.

Rimski korintski red prema hramu Kastora i Poluksa u Rimu.Rimljani su najcešce primjenjivali korintski red zbog bogatstva arhitektonskih oblika, koji su najbolje odražavali Bogatstvo i moc rimske države. Grci su korintski kapitel tretirali vrlo slobodno i na svakom spomeniku razlicito, dok su Rimljani uveli cvrsta pravila za oblikovanje I proporcionisanje korintskog kapitela.

U rimskoj arhitekturi stvoren je i Kompozitni red koji se može smatrati samo kao jedna bogatija varijanta korintskog. Razlika je u kapitelu. Kapitel kompozitnog reda je sastavljen od jonskih valuta i korintskih akantusovih stilizovanih listova. Može se reci da ova nova kompozicija nije uspela.

Nosivi delovi rimskih gradjevina bili su zidovi, lukovi i svodovi, dok je stub i greda u sklopu nekog stilskog reda bio u pravilu samo deo fasade, upravo njena dekoracija. Često su rimski spomenici išli kroz više etaža i imali veliku visinu, pa je bilo nemoguće komponovati jedan stilski red. po visini.

5

Arhitektura starog Rima

Rimljani su nastavili i razvijali etrurske tehnike koriscenja velikih blokova kamena bez maltera tokom Republike, ali je njihov prakticni um na kraju osmislio ekonomicniji materijal koriscenjem betona, cvrste mesavine koja se sastojala od malih kamenih fragmenata, kao sto su razlicite vrste sedre, peperina ili travertina, ili opet, lomljene opeke, umjesane sa izvrsnom zbukom od vapna i pazljivo odabranog peska. “Pesak” je u stvari, obicno pozolana, posebna zemlja koja obiluje u svim vulkanskim regijama u Italiji; u mestima gde je nije bilo adekvatne zamene mukotrpno su trazene. Vaznije delove izgradnje su obavljali veste zanatlije, koji bi izgradili u grubo vanjski trup glomaznih zidova i izradili za montazu privremene drvene skele za lukove i svodove. Pod njihovim nadzorom, cisto mehanicke poslove nanosenja naizmenicnih slojeva zbuke ili lomljenog kamenja ili opeke, sto bi ocvrsnulo u beton, su obavljali lokalni robovi odgovorni za statut rada na javnim zgradama ili, u slucaju vojnog objekta, od strane vojnika rimske legije. Ova prosirena upotreba betona je uslovila nastanak novog konstruktivnog sistema koji je primenjen uz izuzetne dovitljivosti na razlicite vrste vaznih gradjevina. Rimske zidine, kako od kamena tako i betonske, su od posebnog znacaja i moraju biti opisane detaljno. Zidovi “opus quadratum”, tj. od pravougaonih kamenih blokova, sa ili bez vezivnih spojnica, ali cesto osiguran klipovima ili metalnim spojnicama, jos uvek su u upotrebi. U najboljim primerima, kameni blokovi su vrlo pravilni, dimenzija 4 x 2 x 2 rimskih stopa, tj. 29.21cm pa su dimenzije blokova zapravo (116.84x58.42x58.42cm), postavljene u uobicajenim naizmenicnim pravcima ceonih i nosivih. Ponekad, ovakvi zidovi su u potpunosti bili napravljeni od kamena, dok su u nekim slucajevima jezgra pravljena od betona, a kamen je koriscen kao obloga ceonih delova, kao sto je slucaj sa podijumima za hramove. Rimski betonski zidovi su predstavljali uspeh zavrsnih ceonih obrada. Dobra zbuka od vapna i peska pocela se intenzivno koristiti u trecem veku, a kada su njene vrline prepoznate, agregatno kamenje je postalo prilicno usitnjeno, a na licu zidova pojavio se slobodan uzorak otprilike nalik na poligonalnu obradu iz koje su tehnike proizasle. Taj uzorak je poznat kao “opus incertum”. Postepeno, postajao je pravilniji, do vremena Avgusta je prihvacen mrezasti efekt “opus reticulatum”, sa finim spojnicama usmerenim dijagonalno, tako da je svaka jedinica kamena bila pravilan kvadrat. U oba “opus incertum”-u i “opus reticulatum”-u , kameni blokovi su samo 10.16 cm preko cela zida, a repom u zid piramidalno zabijeni 20-25 cm. Posebno izrezani kamen je koriscen na vanjskim vertikalnim uglovima. Mrezasti uzorak je zapravo zamjenjen oblogom od opeke, ili “opusa testaceum”, koja je postala simbol carskog razdoblja u Italiji i drugde. Zidna jezgra su u to vrijeme jos ponekad gradjena od lomljene opeke takodje, ali uglavnom su se i dalje nastavili koristiti kameni fragmenti. „Opeka“ je zapravo bila stari crep, vise od 3.81cm debljine i prilicne nepravilne duzine, kustravo slomljen da bi zavrsio u unutrasnjosti zida; tek u drugoj polovini prvog veka su se pocele proizvoditi trouglaste opeke posebno izradjene za obradu zidova. Osim u slucaju “opus incertum”-a, obrada zida je uvek unapred izradjivana u odnosu na jezgro zida, u boljem malteru. Stoga nacini vezivanja velikih kvadratnih ploca ili “bipedala”,velicine dva rimska kvadratna metra, uskoro su uvedene tako da su izlazile iz zidova ili su cak i prolazile pravo kroz zid, distribuirane u odredenim intervalima visine.

6

Arhitektura starog Rima

Razne varijante obloge zidova se se pojavile za vreme Hadrijana, u kojima je mrezasti rad bio uokviren horizontalno i vertikalno ramom od opekarskih elemenata. Konacna vrsta “opusa mixtum”-a, naizmenicna upotreba opekarskih elemenata i malih, kvadratnih kamenih blokova, se pocela koristiti tek krajem Carskog perioda. Nikakve posebne obloge se nisu mogle napraviti, naravno kada je beton bio postavljen na tlo ili postavljan u dascane oplate temelja ili svodova. Beton je bio napravljeni materijal, i kao takav nije bio poseban za bilo koju zemlju, mogao se koristiti u svakom delu Carstva; tako da je rimska vlast stvorila ujednacenost i slicnost svih objekata, cije je krajnje oblikovanje u velikoj meri bilo nezavisno o lokalnim uslovima. Ipak je sposobnost da se premoste ogromni prostori bila ta koja je dala obelezja Rimskoj arhitekturi. Vitruvije, arhitekta Avgustovog doba, ja zabelezio izgradnju bazilike sa drvenim krovom u Fanu, na severu Italije, gdje je centralni prostor bio slobodan u dimenzijama oko 18.30 metara sirine i oko 36.50 metara duzine. Slicno tome, Rimljani su razvili kameni luk Etruscana, a vec pre kraja doba Republike mogli su premostiti raspon od 25 m, kao u sluaju Pons Fabricius u Rimu. Ipak je pre svega, beton ono sto je omogucilo Rimljanima izgradnju svodova velicine nenadmasene sve do uvodjenja celika u izgradnju u devetnaestom veku. Betonski svodovi su imali prednost u odnosu na kamene, jer su mogli biti izvedeni na osnovi komplikovanog oblika bez teskog i mukotrpnog rezanja kamena u razne oblike. Svodovi su bili poduprti na “prstenovima” ili privremenim drvenim skelama dok beton ne ocvrsne. U vaznijim primerima, svodovi su bili izgradivani pomocu rebara od opeke, sa betonskim punjenjem, na taj nacin olaksano je opterecenje nametnuto na prstenove i istovremeno bi bili zasticeni od pukotina.

7

Arhitektura starog Rima

3. Najznacajnije vrste svodova i potporni sistemi koji su korisceni u Rimskoj arhitekturi

Postoji mnostvo vrsta svodova koji su se koristili, ali ovi su najbitniji: Polukruzni ili svod vagonskih kola, poznat kao “cevasti” ili “tunelski” svod koji je celom duzinom bio oslonjen na dva paralelna zida pravougaonog prostora. Krstasti svod,koji je nastao ukrstanjem dva polukruzna svoda jednakih raspona, koriscen preko kvadratnih prostora, a opterecenje je prenoseno na cetiri tacke oslanjanja. Kada su krstasti svodovi korisceni za natkrivanje dugih dvorana ili koridora, prostor je bio izdeljen stubovima na kvadratna polja od kojih je svaki bio pokriven krstastim svodom, sto je omogucavalo i umetanje prozora u gornjem delu zida, kao u sredisnjoj dvorani Karakalinih termi i Dioklecijanovih termi u Rimu. Linija presecanja krstastih svodova se naziva “prepona”.

Poluloptaste kupole ili kupole (Cupa=casa) su koriscene za natkrivanje kruznih struktura, i polukupola za exedrae ili polukruzna udubljenja. U svim ovim oblicima svodova, beton je bio znacajan faktor, jer je znacio znacajnu ustedu radne snage i imao je mnogo vecu moc vezivanja svoda od zasebnih kamenih jedinica. Ipak, bilo je neophodno podupreti kose bocne potiske usmerene nasuprot od zidova koje su stvarali enormno teski betonski svodovi, koje su cak i u temenu imale debljinu preko nekoliko desetina centimetara. Cevasti svodovi preko bocnih krila ili nisa Konstantinove bazilike u Rimu, na primer, od kojih svaki natkriva oko 23 metra krila, su u temenu imali debljinu od oko 2.4 metrra, i kupola poznatog Panteona, sa rasponom od 43.43 metara, u svom gornjem regionu ima debljinu od oko 1.2 metra. I kabasti zidovi su do odredjene mere preuzimali opterecenje, ali Rimljani nisu nista prepustali slucaju te su osmislili i razradili potporni sistem. Sistem nije uvijek ocigledan, kao u Dioklecijanovim termama, gde je velika centralna dvorana okruzena nizim prostorima ciji su zidovi bili u proturavnotezi sa donjim tackama spajanja trostrukih prepona kupole gde je preuzimano opterecenje.

8

Arhitektura starog Rima

Rimljani su cesto skrivali svoj potporni sistem zidovima. Slican potporni sistem je razvijen jos u ranije doba inzinjerstva, ali je stalno zahtevao koriscenje mase zemlje za preuzimanje opterecenja . Tri osnovna potporna sistema su koriscena: -

Semikruzni ili nise, koji je najbolji od svih potpora za zadrzavanje zemlje. Taj tip je bio koriscen u ogromnim razmerama prilikom izgradnje Trajanovog foruma.

-

Obicni “goticki” tip podtaknute potpore, primenjen u mnogobrojnim srednjovjekovnim objektima. Nisa tip potpornog sistema nije bio vrlo primeren i za objekte gde je postojala potreba za velikim otvorima za prozore i vrata

-

Princip siljastih potpornih lukova je imao siroku primenu. Siljci su bili postavljeni u vrhovima potpornih lukova kako bi svojom tezinom pospesili prenos bocnih potisaka nadole prema tlu. U velikim razmerama su primenjeni u Dioklecijanovim termama, ali je, kao i u gotovo svima primerima u rimske arhitekture, njihova stvarna funkcija skrivena arhitektonskim ukrasima, u ovom slucaju sa skulpturama nadstresnice. U objektima kod kojih zidovi nisu bili previse izdeljeni prozorima ili drugim otvorima, isti princip je primenjen, ali je dodatno opterecenje bilo stalno prisutno duz gornje zone zida sa vanjske strane podnozja svoda, kako bi se smanjila opasnost od njegovog obrusavanja prema vani

.

9

Arhitektura starog Rima 4.

Neka od prepoznatljivih arhitektonskih dela starog Rima

4.1 Panteon

Panteon je jedna od najsacuvanijih gradjevina staroga Rima. 27 g.prije Hrista izgradio ga je vojskovodja Marco Agripa. Panteon se zbog svog neobicnog oblika smatra najvecim cudom rimske arhitekture. Ime Panteon znaci "hram svih bogova" iako ga neki povesnicari nazivaju i "najsvetije mesto". Kipovi 7 bogova bili su smesteni u 7 nisa Panteona: Bili su to kipovi bogova Marsa, Merkura, Venere, Saturna, Apolona, Jupitera i Dijane. Panteon je bio zatvoren za vreme vladavine prvih hriscanskih vladara, a ponovno je otvoren 609. godine zaslugom pape Bonifacija IV koji ga je posvetio Majci Bozjoj i svim mucenicima cime je zapravio udario temelj blagdanu kojeg danas katolici slave kao Dan Svih svetih. Kupola Panteona napravljena je u obliku polukugle. Na samom vrhu te kupole je otvor, precnika oko 9m te je to jedini izvor svetla u unutrasnjost Panteona. Kasete kupole napravljene u 5 redova bile su oblozene pozlacenom bronco, a temelji mramorom. Smatra se da je polovina mramornih ukrasa originalna.U Panteonu se takodje nalaze i mnogi grobovi. U njemu su pokopani: Viktor Emanuel II (prvi car ujedinjene Italije), car Umberta I, koji je ubijen 1900.godine i njegova supruge Margareta, slikara Raffaelo Santija i dr. Straga, izvan Panteona vidljivi su ostaci najstarijih rimskih kupalista (27-25 g.pr.Hrista). Panteon je najlepsa od svih ilustracija rimskih gradjevinskih podviga, u njoj je uradjen svaki oblik rimskog potpornog sistema. Tu cemo primetiti da je objekat do pocetka kupole u unutrasnjosti visinski izdeljena u dve razine, ali postoji jos jedna dodatna razina u vanjskom izgledu, koja pruza dodatnu ukrutu i cvrst bocni potisak kako bi se sprecilo raspuknuce kupole prema vani; i kao dodatna predostroznost, od dna kupole prema vrhu sa vanjske strane je postavljen niz betonskih stepenica koji se izdize do visine od dve trecine visine same kupole. To je zbog konstruktivnih razloga da su Rimske kupole izvana oblikovane kao tanjir, dok su u unutrasnjosti kao polulopte. Vrlo vesto je na ovom objektu tezina svoda umanjena izostavljajuci ispunjavanje sredisnjeg dela kupole – najtezeg dela za izgradnju – te na taj nacin obezbediti “oko”, jedini izvor prirodnog svetla. Sest metara debeli zidovi nisu na bilo koji nacin ucvrsceni, ukrasna udubljenja u unutrasnjosti su uvezana sa potpornim lukovima povezujuci vanjsku I unutrasnju opnu, i izmedu ovih udubljenja su konstruktivne nise koje se prostiru kroz sva tri nivoa, i okrunjene su sa polukupolama na vrhu svakog nivoa; na najvisem nivou su podeljene na pola, potpornim lukovima. Stoga su svi oblici potpornih sistema korisceni kasnije u razvijenoj srednjovjekovnoj arhitekturi zapravo osmisljeni od strane rimskih arhitekata, ali sa razlikom sto su rimski bili mnogo manje kompaktni i lagani, te obicno nisu bili jasno izlozeni pogledu.

10

Arhitektura starog Rima

Strop u slici svemira. Pogled ka nebu kupole Panteona u Rimu. Oko velikog okulusa, koji poput sunca osvetljava celinu, pet nivoa kaseta predstavljaju pravac pet planeta poznatih Rimljanima. Zgrada odražava geocentricni sistem sa svojim sferama koje imaju isti centar,a koje su kodificirane u kozmologiji Ptolomey-a.

Panteon – arhitektonsko remek delo Vrh: Uzduzni presek Pantheona, pokazuje veliki unutrasnji prostor ciji je precnik 44 metara (150 stopa) I pokriven je plocastom poluloptastom kupolom od pet etaze koje obuhvataju 28 kaseta. Cilindricna osnova je podeljena u dve razine I jednaka je visini kupole. Vrh kupole je 44 metara na otvoru, koji ima precnik 9 metara i predstavlja jedini izvor svetla u zgradi.

Dno: Plan osnove Panteona

11

Arhitektura starog Rima

4.2 Amfiteatar Koloseum Koloseum, izvorno nazvan "Amfiteatar Flavijevaca", je jedan je od najlepsih primera rimske arhitekture u istoriji. Ime je dobio po kolosalnoj skulpturi cara Nerona koja se nalazila ispred amfiteatra. Amfiteatar Koloseum je izgraden u obliku elipse. Dugacak je 189 metara, sirok 156 metara, dok su spoljni zidovi visoki 48 metara. Spoljasnjost Koloseuma dostojanstvena i monumentalna, odrazava unutrasnju podelu gradjevine, ali je naglasava tesanim kamenom. U sredini ovalnog ogradjenog prostora je arena, a ispod nje su hodnici i podrumi. Arena je okruzena stepenasto postavljenim sedistima na kojima se moglo smestiti oko pedeset hiljada gledalaca I jos deset hiljada gledalaca koji bi stajali. Spoljna fasada Koloseuma ozivljena je stubovima i lukovima i vodoravno podeljena na prizemlje i spratove. Stubovi dorskog, jonskog i korintskog stila uzdizu se, zavisno od svojih osobina, odozdo nagore. Arkade na zidnom plastu nalaze se na tri etaze, kroz koje je arena dobijala potrebnu svetlost i zrak, a u pocetku su bile ukrasene predivnim skulpturama. Postojala je cak i mogucnost da se pokretnim krovom, tj. ceradom od platna, prekrije 2/3 amfiteatra. Sve za cilj stvaranja vecih spektakularnih dogadanja. U Koloseumu je postojalo 80 ulaza/izlaza, od kojih su 4 bila za cara i politicku elitu, dok su ostali bili za narod. Koloseum je bio i ostao najvece pozoriste na svetu. Izrazenom masom, to je jedna od najvecih individualnih gradevina na svetu, a 2007.godine uvrsten je medu novih 7 svetskih cuda.

12

Arhitektura starog Rima

5. Rimski Forumi

Jos jedno olicenje arhitekture Rima jesu Rimski forumi. Forum je predstavljao otvoren prostor, na kome se obavljala trgovina, susreti, na kome su se ugovarali poslovi, vodila politika, odrzavale demonstracije I slicno. Najstariji i najvazniji forum je bio forum Romanum u Rimu. Glavne javne zgrade zatim grupisane su oko njega, a njegova pojava u zenitu antickog Rima, ukrasen stubovima pobede, kipovima i okruzen tremovima, kolonadama, hramovima, bazilikama, i zgradama drzavnih ustanova, zaista je morala biti impozantna. Sa svojim velikim Carstvom, je bilo potrebno vise gradjanskog prostora nego sto je Forum Romanum imao, pa su se naredni carevi nadmetali novim simetricnim forumima koji su u isto vreme bili spomenici samima sebi. Julije Cezar je dodao prvi, zatim car August, Vespazijan, te Nerva pa Trajan.

13

Arhitektura starog Rima

Trajanov forum u Rimu je bio najveci. Trajanov forum izgradjen je 107. i 112. g.n.e. a sagradio ga je arhitekt Apollodorus iz Damaska Sacinjen je od cetiri dijela:    

Pravilnog foruma, s velikim polukruznim istacima na obe strane, sa nizovima kolonada, sadrzavao je razne trgovine Podrucje prodaje se sastoji od trgovina i dvospratne zasvodene dvorane na obroncima Trajanove bazilike i dve susedne knjiznice odvojene medusobno dvoristem u kojem se izdizao poznati Trajanov stub Prostor peristila u kome je bio smesten Trajanov hram.

Pored ovih foruma, i drugi, poput “Foruma Boariuma”, posluzili su kao trgovi za posebne namene. Pompei, kao i svi vazniji gradovi, imali su forum kao srediste gradjanskog zivota, koji su bili krcati za vreme festivalskih dana kada su se zrtve prinosile ispred hramova. Forumi Rima i njegovih provincija predstavljaju primere dobrog urbanistickog planiranja I impozantne arhitekture.

14

Arhitektura starog Rima

6. Zakljucak

Rimska civilizacija ce po svojim graditeljskim poduhvatima ostati zauvek upamcena kao jedna od nedostiznih i neprevazidjenih. Do danasnjih dana nisu izgradjeni tako veliki gradovi, utvrdjenja, pozorista, biblioteke, kanali kao sto su u to vreme izgradjivani. U njihovom vremenu su nastajale velelepne gradjevine kao sto su slavoluci, mostovi, akvadukti, amfiteatri. Mora se priznati da njihova umetnost dosta podseca na umetnost starih grka, a razlog tome jeste sto se bas na nju ogledala. Njihovi objekti su i danas popularni i poznati, a dokaz tome jeste taj da je Rim jedna od najposecenijih turistickih destinacija, i to bas zbog svoje arhitekture.

15

Arhitektura starog Rima

Literatura koriscena prilikom izrade seminarskog rada:

    

http://sr.wikipedia.org http://www.scribd.com http://www.arh.bg.ac.rs/ http://infiarch.ba http://artnit.netl  http://www.znanje.org

16