ARCGIS

-1-

-2-

-3-

ÖNSÖZ Kalite Politikamiz; Cografi Bilgi Sistemleri ve Uzaktan Algilama konusunda Türkiyede; Kamu Kurumlari, Askari Kurumlar, Özel Sektör ve Üniversite hizmet alanlarina kurumsallasmis bir is anlayisi ile, en ileri teknolojileri kullanarak, zamaninda, güvenilir, ekonomik ve sorunsuz bir hizmet sunmak ve bu hizmetlerin gelisimini ve sürekliligini saglamaktir.

Bu anlayis ile hizmetlerimizi yerine getirirken, Cografi Bilgi Sistemleri ve Uzaktan Algilama teknolojileri ile, projelerin gerçeklestirilmesi ve gelistirilebilmesi için, Cografi Bilgi Sistemi ve Uzaktan Algilama yazlimlarinin imkan ve kabiliyetleri, bir organizasyon içerisinde yönticiden kullaniciya kadar tüm personele egitilerek gösterilmesi gereklidir.

Sistemin Basarisi bu teknolojileri kullanacak personel ve yöneticilerin egitimine baglidir. En Önemli faktör bu konuda yetismis 'insan' dir.

Tüm haklari saklidir/Copyright © 2004/ All rights reserved. Bu kitabin bir bölümü veya tamami, Islem Cografi Bilgi Sistemleri ve Egitim Ltd. Sti. nin yazili izni olmadan, hiç bir sekilde çogaltilamaz, kopya edilemez.

Dagitim Adresi Islem Cografi Bilgi Sistemleri ve Egitim Ltd.Sti. 13. cadde No:14 Beysukent 06530 ANKARA Tel:0 (312)235 64 90 Fax:0 (312)235 56 82 [email protected] 1. Baski – 2004

-4-

IÇERIK Bölüm 1: Cografi Bilgi Sistemi ve Temel Kavramlar Cografi Bilgi Sistemi Nedir? ü Tanimi ü Veri Yapisi ü Cografi Bilgi Sisteminin Elemanlari ü Cografi Bilgi Sisteminin Genel Fonksiyonlari Veri Toplama Teknikleri Veri Depolama Formatlari Sorgulama Analizler Veri Görüntüleme ve Harita Çikti Islemleri

1 1 1 2 3 4 4 5 7 8 9

Bölüm ü ü ü ü ü ü ü

2: Temel Harita Bilgileri Harita Ölçek ve Projeksiyonlar Harita Haritanin Tarihçesi Haritalarda Yönler, Sapma Açilari ve Açi Birimleri Ölçek Harita Projeksiyonlari Harita Referans Sistemleri

10 10 10 10 11 13 13 20

Bölüm ü ü ü ü ü ü ü ü ü ü ü ü

3: ArcGIS Teknolojisine Genel Bakis ArcGIS 9 Nedir? ArcGIS Desktop Nedir? ArcTool Box ve Model Builder ile Cografi Islemler ArcGlobe ArcView, Arc Editor, ArcInfo Nedir? ArcGIS Desktop için istege bagli Modüller ArcSDE Nedir? Temel ArcSDE Yetenekleri Neden ArcSDE ArcIMS Nedir? ArcGIS Engine Nedir? ArcGIS Server Nedir?

23 23 24 29 31 32 35 48 49 50 55 61 68

Bölüm ü ü ü

4: ArcMap Ortaminda Cografi Verilerin Incelenmesi ArcMap’e Giris Arcmap Ile Farkli Pencerelerde Veriyi Inceleme Find, Identify, Hyperlink, Bookmarks ve Diger Tools Özellikleri

72 72 75 77

-5-

Bölüm 5: Veri Görüntüleme Fonksiyonlari 82 ArcMap’de Raster Verilerin Görüntülenmesi 82 ü Raster Veri Tipleri (Image ve Grid) 82 ü Yükseklik Verisini (Grid) Görüntüleme Ve Transparent Özelligi 82 ArcMap’de Layer Properties 86 ü Vektör Veri Tipleri (Shape , Coverages, Feature Class ve CAD) 86 ü Veri Görüntüleme Özellikleri 87 ü Layer Properties 88 ü General, Display, Symbology, Fields Fonksiyonlari 88 ü Joins & Relates ve Symbology 92 ArcMap’de Data Frame Properties 102 ü Coordinate System (On The Fly Projection) Fonksiyonu 107 ü Data Frame Clip to Shape Fonksiyonu 108 Bölüm 6: ArcMap’de Semboloji ü Semboloji kütüphanesi ü Yeni Bir Semboloji kütüphanesi tanimlama ü New Fill Symbol ü New Line Symbol ü New Marker Symbol

109 109 110 111 112 113

Bölüm 7: ArcMap’te Etiketlendirme ve Kartografik Üretim ü Katmanlarin Etiketlendirilmesi (Labeling Features) ü Kartografik Üretim (Layout)

114 114 118

Bölüm ü ü ü ü

122 124 126 127 128

8: Cografi Verilerin Sorgulanmasi ve Raporlanmasi Select By Attribute Select By Location Raporlamalar Grafikler

Bölüm 9: ArcMap’de Veri Girisi ü Feature Editing ü Table Editing

130 130 134

Bölüm 10: Feature olusturmada kullanilan diger araçlar ü Yapilan Islem Sonucu Hedef Bir Layer’a Aktaran Islemler ü Yapilan Islem Sonucunu Ayni Layer’a Aktaran Islemler

138 138 141

Bölüm ü ü ü ü ü ü ü ü

144 144 145 146 147 151 151 156 159

11: ArcCatalog Uygulamalari ArcCatalog’a Giris ArcCatalog Arayüzü Contents View’da Çalisma ArcCatalog Ortaminda Grafik verilerin Yaratilmasi Feature Data Set Tanimlama Export&Import Fonksiyonlari ArcMap’de Raster Verinin Rectify Edilmesi ArcCatalog Ortaminda Raster Veriye Projeksiyon Tanimlama

Bölüm 12: Veri Dönüsüm Fonksiyonlari 160 ü CAD Formatlarinin, Shape ve Feature Class’a Dönüsüm Islemleri160 ü Noktasal Ölçüm Degerlerinin Görüntülenmesi 165 Add XY Data Fonksiyonu 165

-6-

Bölüm ü ü ü ü

13: GeoDatabase’de Topoloji Kurallari 167 Topology 167 ArcCatalog Ortaminda Topoloji kurallarinin tanimlanmasi 168 ArcMap’de Topoloji Fonksiyonlarinin kullanimi 171 Line Özellik Tipinde Bir Katmanin, Polygon Özellik Tipine Dönüstürülmesi1 73

Bölüm ü ü ü ü

14: Diger GeoDatabase Fonksiyonlari Subtypes Domain RelationShips RasterCatalog ve RasterDataSet

14. Bölüm 15: ArcToolBox ve Model Builder ü ArcToolBox ü Model Builder ü ArctoolBox’da Mekansan Analizler Buffer Analizi Clip Analizi Overlay Select ü Model Builder Uygulamalari

-7-

174 174 174 184 189 198 198 199 200 202 202 203 205 207

Bölüm 1: Cografi Bilgi Sistemi ve Temel Kavramlar?

Cografi Bilgi Sistemi Nedir? “Günlük yasamdaki her karar, cografi olgular tarafindan etkilenmekte, sinirlanmakta ve yönlendirilmektedir.”

Tanimi Karmasik planlama ve yönetim sorunlarinin çözülebilmesi için tasarlanan; mekandaki konumu belirlenmis verilerin kapsanmasi, yönetimi, islenmesi, analiz edilmesi, modellenmesi ve görüntülenebilmesi islemlerini kapsayan donanim, yazilim ve yöntemler sistemidir”.

Daha basit bir ifade ile, “dünya üzerindeki bölgeleri tarif eden, verileri saklayan ve kullanan bilgisayar sistemi” olarak da tanimlanabilir. COGRAFI BILGI SISTEMLERI, Mekansal verilere bagli sözel bilgileri entegre bir sekilde depolayan bir yapiya sahiptir. “COGRAFI BILGI SISTEMLERI, problemlerin çözümünde etkin bir koordinatördür.”

-1-

Veri Yapisi Cografi veri yapisi temel olarak Mekansal ve Tanimlayici Bilgiler olmak üzere iki gruba ayrilir. Mekansal veriler, özelliklerin yerini, seklini ve diger mekansal veriler ile iliskilerini belirler. Tanimlayici bilgiler ise özelliklere ait bilgilerin veri tabaninda tutulmasidir. Grafik Veriler

Grafik Olmayan (Sözel) Veriler

Nok ta (Point)6

Çiz gi (Line)

Alan (Polygon)

Özellik tipleri temel olarak Nokta, Çizgi ve Çokgen olmak üzere üç gruba ayrilir. Bunlardan noktasal olanlar lokasyon belirler (tepe noktalari, elektrik direkleri, kuyu gibi). Sekli ve sinirlari çok küçük olan birimlerin tanimlanmasinda kullanilirlar. Çizgisel özellikler birbirini takip eden ve alan olarak gösterilemeyen birimler için kullanilir.(Örnek: yol ve nehir,elektrik hatti gibi). Çokgen özelliklere ise ayni özellige sahip alanlarin gösteriminde ihtiyaç duyulur ( Örnek yerlesim sinirlari, göller gibi). Bu özellikler gösterildikleri semboller ile harita üzerinde birbirlerinden farkli anlamlar ifade ederler. Bu ayrimlar veri tabani bilgileri yardimiyla yapilir. Veri tabanina girilmis olan bilgiler vasitasiyla ayni özellik grubuna giren mekansal veriler birbirlerinden renk ve sembol olarak ayirt edilir. Böylece harita üzerinde farkli bilgiler sunulmus olur.

-2-

Bu modelin temelinde, her biri, nehirler, yollar, jeolojik olusumlar, büyük toprak gruplari, orman türü, yerlesmeler gibi cografi bilgiler ve özelliklerden olusan verilerin birbirinden bagimsiz olarak tanimlanmis tabaka veya kapsamlar olarak soyutlanmasi bulunmaktadir.

Cografi Bilgi Sisteminin Elemanlari Cografi bilgi sisteminin kurulabilmesi için gerekli olan elemanlar: yazilim, donanim,veri tabani, yöntemler ve insanlardir.

Ancak, sistemin basarisi bu teknolojileri kullanacak personel ve yöneticilerin egitimine baglidir ve en önemli faktör bu konuda yetismis “insan”dir.

-3-

Cografi Bilgi Sisteminin Genel Fonksiyonlari Cografi Bilgi Sistemilerinde amaç Cografi bilginin; üretimini, yönetimini, analiz ve network üzerindeki dagitik veri tabanlarindan cografi verileri tüm insanlarin paylasabilecegi profesyonel bilgi sistemi teknolojisini sunmaktir. ESRI, kullanicilarin ihtiyacini karsilayacak; kullanimi kolay, modern, fonksiyonel ve çözümleri, ölçeklendirilebilir platformlarda sunabilen ArcGIS teknolojisini üretmistir.

profesyonel

Veri Toplama Teknikleri Cografi Bilgi Sisteminde x,y koordinatlarina bagli (sayisal format) verilerin sisteme aktarilmasinda farkli yöntemler uygulanir. Mevcut farkli ölçeklerdeki haritalar, uydu görüntüleri, hava fotograflari ve yersel ölçmeler ile elde edilen koordinat bilgileri ile açi mesafe degerleri veri kaynaklari olarak tanimlanabilir.

Veri Kaynaklari

-4-

ArcGIS teknolojisinde, Sayisallastirici tabletler, ekran üzerinden, ascii text dosyalarindan ve farkli ortamlarda üretilmis ve manyetik ortamda bulunan verilerin gerekli dönüsümleri yapilarak veri üretimi gerçeklestirilir.

ArcGIS Teknolojisinde Veri Üretim Teknikleri

Veri Depolama Formatlari Cografi Bilgi Sisteminde yeryüzüne ait bilgiler, vektör ve raster formatlarda birbirlerinden soyutlanmis farkli tabakalar seklinde depolanirlar. Cografi Bilgi Sisteminde bu iki format, cografi analizlerde ve sorgulamalarda etkin bir biçimde kullanilir. Bu sorgulama ve analizlerde, Vektör ve Raster formatlarin birbirlerine göre üstün ve zayif yönleri vardir.

-5-

Vektörel Veri, Formatinda konuma ait veriler; nokta, çizgi ve alan özellikleri x,y koordinat degerleriyle depolanirlar. Nokta özelligi tekbir x,y koordinat çifti ile temsil edilen verilerdir (Elektrik Direkleri, Yangin Musluklari, Kuyular gibi). Çizgi özelligi, bir baslangiç ve bir bitis noktasi olan x,y koordinatlar dizisi ile temsil edilirler (Dereler, Yollar, Elektrik Hatlari gibi). Alan özelligi ise, baslangiç ve bitis noktasi ayni olan x,y koordinatlar dizisi ile temsil edilirler. (Parseller, Binalar, Arazi Kullanimi gibi) Raster Veri, Formatinda konuma ait veriler ise; hücrelere bagli olarak temsil edilir. Ayni boyuttaki hücrelerin bir araya gelmesi ile olusurlar. En küçük birim pixel olarak tanimlanir. Raster verilerde verinin hassasiyeti pixel buyutuna göre degisen çözünürlük (resolution) özelligi ile tanimlanir. Raster veride her pixel bir degere sahiptir. Bu deger bazen cografi bir özellige ait kod degeri olarak tanimlanabilir ve ESRI Grid formatinda bu kod degeri Value Attribute Table (Vat) yapisinda depolanir. Ya da o pixel 0-255 renk araliginda bir degeri tasir. Aralarindaki Farkliliklar Raster verilerin veri depolama hacmi vektör verilere göre oldukça büyüktür. Bazi konumsal analizler (Bindirme analizleri, Alan hesaplamalari ve yakinlik analizleri gibi) raster veri formatinda daha kolaydir. Verilerin hassasiyeti raster verilerde pixel size ile orantili oldugunda hassas çalismalarda veri kayiplarina neden olabilir. Vektörel veri formatinda grafik objeleri tanimlayan öznitelik bilgilerine ulasma, güncelleme ve günleme mümkün ve daha kolaydir.

Raster Veri

Vektor Veri Mekan

-6-

Sorgulama Cografi Bilgi Sistemi grafik ve grafik olamayan verilerin birbirleri ile bütünlesik olarak sorgulanmasina olanak tanir. Buna göre grafik veriden sözel verilere, sözel verilerden de grafik (konumsal veriye) verilere hizli bir erisim saglanmis olur. Select Feature & Select By Attribute Cografi Bilgi Sisteminde depolanmis bir yol objesinin tanimlanmasi ile, o yolun uzunluk, adi, tipi, vb bilgilere hizli bir erisim saglanmis olur. Bir parsel tanimlandiginda o parselin alan, çevre, ada ve parsel numarasi gibi veritabanina girilmis bilgilere erisim saglanmis olur. Veri tabanindan mantiksal ifadeler kullanilarak grafik verilere ulasilmis olur. Mahalle adi tanimlanarak o mahalledeki tüm parseller ekranda görüntülenebilir.

Select by Location, Birbirlerinden soyutlanmis farkli tabakalarda ve ayni cografi düzlemde depolanmis verilerin (Yol,Mahalle Sinirlari, Parseller, Okullar, Ilçe Sinirlari gibi) birbirleri ile iliskilendirilmesidir. Örnegin bir mahalle içine giren parsellerin, okullarin seçilmesi, D750 karayolunun geçtigi ilçelerin seçilmesi, bir sanayi alanina belli bir mesafede olan yerlesim yerlerinin belirlenmesi gibi mekansal sorgulamalar yapilabilmektedir.

Pinarhisar Santrali, 25 km’lik Etki Alaninda Kalan Yerlesimler

-7-

Analizler Cografi Bilgi Sistemi’nde depolanan veriler üzerinde konuma dayali kararlar verebilme cografi verinin sorgulanmasi , görüntülenmesi ve analizler ile mümkün olmaktadir. Konumsal analiz islemlerinde, mevcut girdilerden yararlanilarak, yeni bilgi kümeleri üretilir. Tampon Bölgeleme (Buffer), Bindirme Analizleri (Overlay), Yakinlik Analizleri (Proximity), Yogunluk analizleri (Density Analysis) Adres Haritalama (Adress Geocoding), Dinamik Bölümler (Dynamic Secmentation) Kisayol ve Altyapi Yönetim Analizleri (Network Analysis), Yüzey Analizleri (3D, Aspect, Slope, Elevation, Visibility, Line of Site, Cut&Fill),

-8-

Veri Görüntüleme ve Harita Çikti Islemleri Sistemde depolanan vektör veriler, veritabani bilgilerine göre siniflandirilarak farkli özelliklerde görüntülenebilirler. Sistemde yer alan semboloji kütüphanesi ile, vektör verilere çizgi tipleri, tarama, renk ve grafik semboller atayarak ilgili yönetmeliklere göre harita görüntüleme islemleri hizli bir sekilde gerçeklestirilir. ArcGIS sisteminde vektör verilerin görüntülenmesinde, Single Symbol, Unique Values, Graduated Colors, Graduated Symbols, Dot Density, Pie Chart, Bar/Cloumn, Stacked gibi özellikler kullanilir. Bu fonkisyonlar ile yönetmeliklere dayali tematik haritalama, standart topografik kadastral ve özel amaçli harita üretimleri ArcGIS teknolojisi ile esnek ve hizli bir yapiya kavusmustur.

Veri Görüntüleme ve Harita Çikti islemlerinde (Layout) kullanilan semboloji kütüphaneleri ArcGIS’de Vektor ve Raster veri görüntüleme özelliklerinin yanisira veri tabani bilgilerinin Etiketlenmesi, Raporlanmasi ve Grafikler ile gösterimleri de mümkündür.

-9-

Bölüm 2: Temel Harita Bilgileri

Harita, Ölçek ve Projeksiyonlar “Haritalar Dünyanin Grafik sunumudur.”

Harita Dünya yüzeyine ait herhangi bir kismin veya bir parçanin, kusbakisi görüntüsünün matematik yöntemlerle belli bir ölçege göre küçültülerek özel isaretleriyle bir düzlem üzerine çizilmis bir örnegidir.

Haritanin Tarihçesi, Ilk harita, insanlarin kendi arazilerini belirleme ihtiyacindan ortaya çikmistir. Baslangiçta haritalarin yerine basit krokiler kullanilmistir. Bilinen ilk kroki MÖ 4000 yillarinda tugla üzerine yapilan Babil sehrinin planlaridir. Nirengi esasina dayali harita ise 1615 yilinda “Sinellius” tarafindan yapilmistir. Uydu kesfi ve bilgisayar teknolojisindeki gelismeler, son 30 yil içerisinde harita ve görüntü istihbaratinda devrim niteliginde degisiklikler meydana getirmistir. Sayisal veri teknolojisi diye isimlendirilen bu devrim ile, klasik haritacilik dönemi geride kalmis ve yerine sayisal haritacilik dönemi baslamistir. Ülkemizde haritacilik Piri Reis dönemine kadar dayanmaktadir. Türkiye’yi içerecek tarzda yapilan ilk harita serisi; 1:200.000 ölçeginde, Bonne projeksiyon sistemine göre yapilmistir. 123 paftadan olusan bu seri harita, Ayasofya Camisi’nin kubbesini baslangiç meridyeni olarak kabul ederek, 1911-1929 yillari arasinda üretilmistir. Ilk 1:25.000 ölçekli haritalar, 1909-1932 yillarinda Bonne projeksiyon sistemine göre olusturulmustur. Takiben 1946-1956 yillari arasinda, Mese dagi mebde (orijin) noktasi alinarak, Gauss Kruger projeksiyon sistemi ile, 6 derecelik paftalar meydana getirilmistir. 1956 yilinda ise, ED50 datum’una geçilmistir.

-10-

Haritalarda Yönler, Sapma Açilari ve Açi Birimleri, Haritalarda; Kuzey, Güney, Dogu ve Bati olarak isimlendirilen 4 ana yön bulunmaktadir. Harita üzerindeki herhangi bir yer, baslangiç yönüne ve istikamet açisina göre tanimlanmaktadir. a. YÖNLER: Kuzey ana yönüne dayali olarak herhangi bir yerin tanimlanmasi; “Gerçek Kuzey”, “Manyetik Kuzey” ve “Grid Kuzeyi” olarak adlandirilan üç ana yöne göre yapilmaktadir. Gerçek Kuzey: Cografi kuzey veya harita kuzeyi olarak da ifade edilen gerçek kuzey, yeryüzündeki herhangi bir noktadan kuzey kutbuna yönelen dogrultudur. Tüm meridyen (boylam) dairelerinin yönü gerçek kuzey dogrultusunda olup, bu da genelde bir yildiza oryante edilmistir. Manyetik Kuzey: Yeryüzündeki herhangi bir noktadan manyetik kutba yönelen veya pusula ibresinin gösterdigi dogrultudur. Grid Kuzeyi: Harita üzerinde dikey grid çizgilerinin gösterdigi istikamettir.

Gerçek kuzey, Manyetik kuzey ve Grid kuzeyi Dünyanin sekli bir küreye benzediginden, meridyen daireleri kutuplarda birlesecek tarzdadir, yani birbirlerine paralel degildir. Bu nedenle, degisik meridyen daireleri üzerinde bulunan noktalari birlestiren dogrularin her iki ucundaki gerçek kuzey istikametleri de birbirine paralel degildir. Harita üzerindeki grid çizgileri ise birbirine paraleldir. Dünyanin manyetik kuzeyi ile gerçek kuzey ayni mevkide degildir. Manyetik kuzey, dünyanin dönüs ekseninden takriben 11 derece farklidir. Diger bir deyisle manyetik kutup 710 Kuzey 960 Batidadir. b. SAPMA AÇILARI: “Grid-Manyetik Sapma Açisi” ve “Manyetik Sapma Açisi” olarak tanimlanmis 2 tip sapma açisi bulunmaktadir. Grid-Manyetik Sapma Açisi: Manyetik kuzey ile grid kuzeyi arasindaki açidir. Manyetik Sapma Açisi: Gerçek kuzey ile manyetik kuzey arasindaki açidir. ? ?

Grid-manyetik sapma açisi (a) ve manyetik sapma (b) açisi Manyetik sapma açisi, gerçek kuzeyin dogusuna veya batisina göre belirtilir. Haritalar üzerinde ise kesik hatlar halinde örnegin 30 E veya 150 W tarzinda gösterilirler. Bu açilar, bazi ülkelerde hem dogu hem de batiyi içermektedir. Türkiye’de ise daima dogusaldir. Harita üzerinde ölçülen

-11-

istikametler hakiki basi, uçak ile uçulan istikametler ise manyetik basi ifade eder. Eger hakiki basin ölçüldügü yer dogu sapma degerini içeriyorsa, bu deger hakiki bas degerinden çikarilir. Hakiki basin ölçüldügü yer bati sapma degerini içeriyorsa, bu deger hakiki bas degerine eklenir.

Kuzey Amerika’ya iliskin manyetik sapma açilari

c. HARITA AÇI BIRIMLERI: Ülkemizde üretilen haritalarda “Derece”, “Grad” ve “Milyem” açi degerleri kullanilmaktadir. (1)

Derece:

En çok kullanilan bir açi birimidir. Bir daire çevresinin 360 esit parçaya bölünmesiyle meydana gelen yayi, dairenin merkezinden gören açiya, bir derece denir. 1 derece=60 dakika, 1 dakika=60 saniye, keza 1 derece=3600 saniyedir. (2)

Grad:

Bir daire çevresinin 400 esit parçaya bölünmesiyle meydana gelen yayi, dairenin merkezinden gören açiya, bir grad denir. Bir dik açi (900) 100 grad’dir. 1 grad / 100= grad dakikasi, 1grad dakikasi / 100=grad saniyesidir. (3)

Milyem: Bir daire çevresinin 64 esit parçaya bölünmesiyle meydana gelen yayi, dairenin merkezinden gören açiya bir TAM, bu tamin yüzde birine ise bir milyem denir. Bir daire 6400 milyemdir.

-12-

Ölçek Ölçek, harita üzerinde belli iki ayrinti arasinda ölçülen uzunlugun, bu iki noktanin arazi uzunluguna oranidir. Genel olarak bir kesirle ifade edilir. Örnegin 1/25000 ölçekli bir harita dendiginde “1” rakami birim degeri ifade eder ve haritadaki iki nokta arasindaki uzunluktur. Arazide bu iki noktanin uzunlugu bu birim degerin “25000” kati demektir.Diger bir ifade ile; Ölçek = Harita Uzunlugu/Arazi Uzunlugu demektir.

Harita Projeksiyonlari Küresel sekildeki dünyanin, bozulmaksizin düz bir satih üzerinde gösterilmesi olanaksizdir. Ideal bir harita; dogru SEKILLERI, SAHALARI, MESAFELERI ve ISTIKAMETLERI içeren özelliklere sahip olmalidir. Bu özelliklerin bazilarini kapsayan haritalar muhtelif projeksiyon uygulamalari ile üretilmistir. Genel olarak 3 tip harita projeksiyonu bulunmaktadir.

Projeksiyon Tipleri S ilind irik

Ko nik Projeksiyon Tipleri

-13-

Düzlemsel

SILINDIRIK PROJEKSIYONLAR: (1) MERKATOR PROJEKSIYONU: Merkezinde bir isik kaynagi bulunan küresel dünyanin, ekvatoruna teget olarak geçirilen bir silindir vasitasiyla harita elde edilmesini saglayan bir projeksiyondur. Merkator projeksiyonuna sahip olan haritalarda sadece ekvatora yakin olan bölgelerde dogru sonuçlar alinir. Kutuplara dogru gittikçe sekiller bozulur. Örnegin 7.700.000 mil karelik bir sahaya sahip Güney Amerika ile 800.000 mil karelik Gronland adasi ayni büyüklükte görünür. Küçük bir sahada (1 derecelik kare) herhangibir sekil bozulmasi meydana gelmez. Merkator pojeksiyonu ile yapilan haritalar asagida belirtilen özelliklere sahiptir: •

Meridyenler, birbirine paralel, esit aralikli ve düz çizgiler seklindedir.

•

Paraleller, birbirine parelel olmasina ragmen kutuplara dogru gittikçe aralari açilir. 60 derece paralelindeki, paralel dairelerinin birbirinden olan uzakliklari ekvatordakilerin iki mislidir. Ekvatorda 1: 1.000.000 ölçekli olan harita, 60 nci paralel dairesinde 1: 500.000 ölçeklidir. 80 nci paralel dairesinde ise ölçek, 6 katina çikar. Bu nedenden, 80 nci paralel dairesinden kutuplara kadar olan kismin haritalari yapilmaz.

•

Meridyenler ve paraleller birbirine diktir.

•

Meridyenleri ayni açi ile kesen hatlara Kerte hatti denir. Meridyenler birbirine paralel oldugu için kerte hatti dogrudur.

•

Büyük daire ekvator hariç egridir.

•

Mesafeler ve sahalar dolayisiyla sekiller, kutuplar civarinda asiri derecede bozuktur.

(2) TRANSFER MERKATOR PROJEKSIYONU: Herhangibir meridyen dairesine teget olarak geçirilen silindir ile elde edilen projeksiyondur. Buna Gauss-Kruger projeksiyonu da denir. Ülkemizde de kullanilan ve özellikle topografik haritalarin üretiminde tercih edilen bir projeksiyondur. Teget meridyeninden uzaklastikça hata orani artmaktadir. Örnegin bir meridyenden 1.5 derece (130 Km.) uzaklikta bulunan yer sathi üzerindeki 1000 metrelik bir uzunlugun silindir üzerindeki iz düsümü biraz büyüyerek 1000.22 m. olur. 3 derece uzaklikta ise bu deger, 1000.83 metreye çikar. Diger bir deyisle 83 santimlik bir hata meydana gelir. Daha fazla hatayi önlemek için haritalar, arazi parçalari 3 ve 6 derecelik dilimler halinde izdüsümleri çikarilarak yapilir. 1:25.000 ve daha küçük ölçekli haritalarda dilim genislikleri 6 derecedir. Büyük mikyasli haritalarda ise 3 derecedir. Bu projeksiyon tipi UTM GRID referans sisteminin esasidir. Transfer merkator pojeksiyonu ile yapilan haritalar asagida belirtilen özelliklere sahiptir: •

Silindirin teget oldugu meridyen, silindir ve dünyada ortak oldugundan, uzunlukta bir degisme meydana gelmez yani ölçek her yerde aynidir.

•

Merkez meridyenin yani silindire teget olan meridyenin saginda ve solundaki saha kapsamindaki (3 veya 6 derecelik dilim) sekiller normaldir.

• •

Açilar dogru olup, kerte hatti kavislidir. Yönler dogrudur.

-14-

ÖZELLIKLER PARALELLER MERIDYENLER

MERKATOR

SILINDIRIK PROJEKSIYONLAR TRANSFER MERKATOR

Esit olmayan aralikli birbirine düz hatlar Birbirine paralel esit aralikli düz hatlar

Merkezi meridyen disindakiler esit olmayan aralikli kavisli hatlar Merkezi meridyen düz hat digerleri kavisli

GRID HATLARI GÖRÜNTÜSÜ

MERIDYEN VE PARALELLER ARASINDAKI AÇI

90 Derece

MERIDYENLERIN DÜZ BIR HATLA KESISMESI

Sabit bir açi

Degisen bir açi

BÜYÜK DAIRE

Ekvator ve meridyenler hariç Kavisli hat

Merkezi meridyen ve ekvator hariç digerleri kavisli

KERTE HATTI

Düz hat

Egri hat

Ekvatordan uzaklastikça fazladir

Merkez meridyenden uzaklastikça fazladir

Degisebilir

PROJEKSIYONUN GRAFIK OLARAK GÖRÜNTÜSÜ

SAHA VE SEKILLERIN BOZULMASI

-15-

KONIK PROJEKSIYONLAR: (1) POLIKONIK PROJEKSIYON: Ekseni, koninin tepe noktasina gelecek sekilde dünya küresi üzerine geçirilen muhtelif koniler vasitasiyla yapilan projeksiyondur. Polikonik pojeksiyonu ile yapilan haritalar, asagida belirtilen özelliklere sahiptir: • • • •

(2)

Ekvator ve merkezi meridyen birbirine dik ve düz hatlar halindedir. Merkezi meridyenin her iki tarafindaki meridyenler, içe bükey kavisli ekvatordan kutuplara dogru birbirlerine birlesecek sekildedir.

olup,

Merkezi meridyen üzerinde, paralellerin araliklari birbirine esit fakat kavislidir. Merkezi meridyenin her iki tarafinda 560 millik bir saha içinde, ölçekte ve saha üzerindeki hatalar %1’i asmaz.

•

Yönler dogrudur.

•

Kerte hatti egridir.

LAMBERT KOMFORMAL KONIK PROJEKSIYON: Dünya küresinin iki standart paraleli arasinin bir koni vasitasi ile yapilan projeksiyonudur. Ölçek hata limitini en asgariye indirmek ve hakiki dogrulugu saglamak için, standart paraleller arasi 20 dereceyi geçmemelidir. Standart paraleller üzerinde ölçek tamamen dogru olup aralarindaki ölçek ise, muayyen bir derecede küçülür. Standart paraleller disinda ölçek gittikçe büyür. Lambert komformal konik projeksiyonun baslica özellikleri sunlardir: •

Meridyenler kutuplarda kesisen düz dogrulardir.

•

Paraleller merkezi ayni olan yay parçalaridir.

•

Standart paraleller boyunca ölçek sabittir. Bu paraleller arasinda bütün istikametler takriben dogrudur.

•

Büyük daireler oldukça düz hatlar halindedir. (uzun mesafelerde kavislidirler)

•

Kerte hatti hafifçe egridir.

-16-

ÖZELLIKLER PARALELLER MERIDYENLER

KONIK PROJEKSIYONLAR POLIKONIK LAMBERT KOMFORMA L Merkezi bir olmayan dairelerin Esit aralikli merkezi ayni olan dairenin esit aralikli kavis parçalaridir kavisleri Merkezi meridyen düz hat Kutuplarda birlesen düz hatlar digerleri kavisli

GRID HATLARI GÖRÜNTÜSÜ

MERIDYEN VE PARALELLER ARASINDAKI AÇI

Degisebilir

90 Derece

MERIDYENLERIN DÜZ BIR HATLA KESISMESI

Degisen bir açi

Degisen bir açi

Merkez meridyeni yakininda takriben düz hat Kavisli hat

Takriben düz hat

Merkez meridyenden uzaklastikça fazladir

Çok az

BÜYÜK DAIRE KERTE HATTI

Kavisli hat

PROJEKSIYONUN GRAFIK OLARAK GÖRÜNTÜSÜ

SAHA VE SEKILLERIN BOZULMASI

-17-

DÜZ PROJEKSIYONLAR: Düz projeksiyonlardan en popüleri Gnomonik projeksiyonlardir. Yeryüzü üzerinde seçilmis olan herhangi bir noktaya teget olarak düz bir satih konularak elde edilirler. Bu projeksiyon ile elde edilen haritada teget noktasindan uzaklastikça, büyük bozulmalar meydana gelir. Projeksiyonun en önemli özelligi büyük dairenin düz bir hat seklinde olmasidir. Bu özellik, dünya üzerindeki 2 nokta arasinda, en kisa mesafeyi verir. Bu nedenle kutuplara yakin olan uçuslarda, bu tip projeksiyonla yapilmis haritalar kullanilir. Sathin dünya üzerine teget olarak kondugu noktaya göre Gnomonik projeksiyonlar; Kutbi Gnomonik (satih kutuplara teget), Ekvator Gnomonik (satih ekvatora teget) ve Egik Gnomonik (satih dünya küresine egik durumda ve herhangi bir noktaya teget) olarak adlandirilirlar. Gnomonik projeksiyonlarin baslica özellikleri sunlardir: •

Meridyenler düz bir hat halindeki dogrulardir.

•

Paraleller esit aralikta olmayip; kutbi gnomonikte daire, ekvator ve egik gnomonikte ise kavisli sekildedir.

•

Büyük daireler düz hat halindedir. Kerte hatti egridir.

•

Teget noktasindan uzaklastikça sekil ve sahalar fazlaca bozulur.

-18-

ÖZELLIKLER PARALELLER MERIDYENLER

DÜZ (GNOMONIK) PROJEKSIYONLAR KUTBI GNOMONIK EKVATOR GNOMONIK EGIK GNOMONIK Esit olmayan aralikli kavisli Esit olmayan aralikli Esit olmayan aralikli kavisli hatlar müsterek merkezli daireler hatlar Kutupta birlesen düz hatlar Esit olmayan aralikli parallel Kutupta birlesen düz hatlar düz hatlar

GRID HATLARI GÖRÜNTÜSÜ

MERIDYEN VE PARALELLER ARASINDAKI AÇI

90 Derece

Degisebilir

Degisebilir

Sabit bir açi

Degisen bir açi

BÜYÜK DAIRE

Degisen bir açi (Büyük daire) Düz hat

Düz hat

Düz hat

KERTE HATTI

Kavisli hat

Kavisli hat

Kavisli hat

Kutuptan uzaklastikça fazlalasir

Ekvatordan uzaklastikça fazlalasir

Teget noktasindan uzaklastikça fazlalasir

MERIDYENLERIN DÜZ BIR HATLA KESISMESI

PROJEKSIYONUN GRAFIK OLARAK GÖRÜNTÜSÜ

SAHA VE SEKILLERIN BOZULMASI

-19-

Harita Referans Sistemleri Harita üzerindeki noktalarin ve sahalarin yerlerinin belirtilmesi için kullanilan metodlara referans sistemleri denir. Bir referans sistemi, genel olarak bir seri harf ve rakami içerir. 3 tip harita referans sistemi bulunmaktadir. (1)

Cografi Koordinat Sistemi: Cografi koordinat sisteminde bir mevkinin belirtilmesi için meridyen ve paraleller kullanilir. Meridyen, bir paralel boyunca ana meridyenin (Greenwich sifir meridyeni) dogusuna veya batisina, paralel ise bir meridyen boyunca ekvatordan itibaren kuzey veya güneye dogru ölçülür. Meridyen ve paralellerin degeri kutbi ve ekvatora göre meydana gelen açi degeridir.

Cografi Koordinat Sistemi

Dünya üzerindeki meridyenler ve paraleller Haritada bir noktanin tarifi; ekvatorun kuzeyindeki paralel (K veya G, N veya S) ve ana meridyenin dogusundaki veya batisindaki meridyen (D veya B, E veya W) belirtilerek yapilir. Bu paralel ve meridyenler harita üzerinde genel olarak 1’er derecelik kareler halindedir. Her bir derece hatti üzerinde 1’er dakikalar isaretlenmistir. (1 derece 60 dakika, 1 dakika 60 saniye) Her 5 dakikada bir uzun çizgi konulmustur. Bir yerin bildirilmesinde, paralel ve meridyenin kesisme noktasi alinarak önce paralel degeri sonra meridyen degeri yazilir. Paralel degerinden sonra “K” veya “G” harfleri, meridyen degerini takiben ise “D” veya “B” harfleri konur. Karisikliga neden olmamak için harfler arasina nokta ve virgül gibi isaretler konmaz. Paraleller 2 haneli, meridyenler ise 3 haneli rakamla gösterilir. Dakika ve saniye degerleri 2 haneli rakamla belirtilir.

-20-

(2) GEOREF SISTEMI: Rapor etme ve tesbit için, paralel ve meridyenleri uygun bir form içinde gösteren bir sistemdir. Dünya cografik grid’i diye de anilan bu sistem, projeksiyon tipi düsünülmeksizin paralel ve meridyenleri içeren herhangi bir haritaya uygulanabilir. Bu sistem hava savunmasi ve genis alanlardaki hava harekatlari için kullanilmak üzere meydana getirilmistir. Keza kara ve deniz kuvvetleri için de yardimci ilave bilgileri kapsamaktadir. Bu sistemde dünya yüzeyi sistematik olarak bazi bölgeler hariç 15 derecelik dörtgenlere bölünmüstür. 15 derecelik bu dilimler; 180 derece meridyeninden baslayarak doguya dogru ”A” - “Z” harfleri ile (I, I, O, Ö, Ü harfleri hariç), 80 derece güney paralelinden baslayarak 80 derece kuzey paraleline dogru ”A” - “M” harfleri ile (I ve I harfleri hariç) tanimlanmistir. Arazinin buzul ile kapli olmasi nedeniyle, bu bölgelerde arazi 5 derecelik dilime (80 derece güney - 75 derece güney, 80 derece kuzey - 75 derece kuzey) ayrilmistir. Böylece dünya doguya dogru 24, kuzeye dogru 12 dilim olmak üzere 288 dörtgene bölünmüstür. Bu dörtgenlerden her biri önce doguya, takiben kuzeye dogru okunan 2 harf ile temsil edilmistir. Sekil-10 da taranmis olan dörtgen, doguya dogru (saga) “M” diliminde, kuzeye dogru (yukari) “G” dilimindedir. Böylece dikdörtgen bölge, “MG” harfleri ile belirtilir. Her 15 derecelik dörtgen, ayrica 1’er derecelik 15 dörtgene bölünmüstür. Bu dörtgenlerde, doguya ve kuzeye dogru “A” – “Q” harfleri (I, I, O, Ö harfleri hariç) ile belirtilmistir. Böylece 1x1derecelik dörtgenlerde, 2 harf grubu ile tanimlanmistir. 1x1 derecelik dörtgenin tanimi, 15 dereceyi temsil eden harf grubunun da ilavesi ile 4 harf grubu tarafindan yapilmaktadir. Dünya üzerindeki 1 dakikalik herhangi bir mevkinin tesbiti 4 harf ve 4 rakam ile mümkün olmaktadir. Harflerden sonra gelen ilk iki rakam mevkiin bir derecelik dörtgen içinde doguya dogru kaçinci meridyen dakikasinda, son iki rakam ise bir derecelik dörtgenin güney paralelinden itibaren kuzeye dogru kaçinci paralel dakikasinda olduguna isaret eder. Eger daha fazla bir dogruluk istenirse, her 1 dakikalik dörtgen doguya ve kuzeye dogru ondalikli tali kisimlara ayrilir. Böylece 4 harf ve 6 rakam gurubu ortaya çikar ki, bu bir mevkiin 1/10 dakikasini belirtir. Çok daha hassas mevkii tayininde dakikanin 1/100’üne kadar inilebilir. Bu hassasiyet 4 harf ve 8 rakam ile ifade edilir. (3) GRID KOORDINAT SISTEMI: 1947 yilindan önce dünyada, standart bir grid sistemi yoktu. Yapilan çalismalar sonucunda 80 derece kuzey ve 80 derece güney paralelleri arasinda kalan bölge için UNIVERSAL TRANSVER MERKATOR (UTM) grid sistemi meydana getirilmistir. Grid sistemi, harita üzerine çizilmis dikdörtgenlerden olusan bir koordinat sistemidir. Dikdörtgenler birbirine dik ve esit mesafeli 2’ser paralel hattan olusmustur. Hatlar arasindaki mesafe umumiyetle harita ölçegindeki metre veya yarda gibi kati bir sayiyi gösterir. Bir grid, arazi üzerinde bulunan iki nokta arasindaki mesafe ve azimuth’u süratle tesbit etmeye olanak saglar. Bazi haritalar birden fazla grid’i kapsarlar bu durumda her grid, farkli bir renk ile gösterilir.

-21-

Bu sistemde dünya; 6x8 derecelik dilimlere, takiben 100.000 ve 10.000 metrelik karelere bölünmüstür. Burada dikkat edilecek husus, önce saga takiben yukari degerlerin okunmasidir. (a) 6 x 8 DERCELIK DILIMLER: Dünya küresinin 80 derece güney ve 80 derece kuzey paralelleri arasinda kalan saha; dogu-bati istikametinde 6 derecelik, güney-kuzey istikametinde ise 8 derecelik dilimlere (zone) bölünmüstür. 6 derecelik dilimlerin baslangiç meridyeni 180 derece olup “1-60” rakamlari ile, 8 derecelik dilimlerin baslangiçi 80 derece güney paraleli olup “C-X” (I, I, O, Ö harfleri hariç) harfleri ile tanimlanmistir. Böylece 6 x 8 derecelik bir dilim, 1 veya 2 rakam ve 1 harf ile belirtilmistir (Sekil-12). Örnegin; “5N” taniminda, “5” rakami 6 derecelik dilimi, “N” harfi ise 8 derecelik dilimi, “34S” taniminda ise, “34” rakami 6 derecelik dilimi, “S” harfi ise 8 derecelik dilimi belirtmektedir. (b) 100.000 METRELIK KARELER: Her 6 x 8 derecelik dilim, saga ve yukari dogru 100.000 metrelere bölünmüstür. Meydana gelen her bir kare iki harf ile ifade edilir. Alfabetik sira dahilinde baslangiç meridyeninden itibaren doguya dogru her 100.000 metre, “A” ve “Z” (I, I, O, Ö harfleri hariç) harfleri ile belirtilir. Bu “18 derecelik” bir sahayi kapsar. Alfabetik sira her 18 derecede yeniden baslar. Ayrica güneyden kuzeye dogru her 100.000 metre “A” ve “V” (I, I, O, Ö harfleri hariç) harfleri ile belirtilir. Alfabetik sira her 18 derecede yeniden baslar. Bu harflendirmede tek numarali dilimlerin baslangiçi ekvator olup “A” – “V” harfleri ile tanimlanmislardir. Çift numarali dilimlerde ise, baslangiç noktasi ekvatorun 500.000 metre güneyinde kabul edildiginden ekvatora “F” harfi isabet etmektedir. Kisaca tek numarali dilimlerde harflendirme “A” dan, çift numarali dilimlerde ise ekvatordan kuzeye dogru olmak üzere “F” den baslar. (c) 10.000 METRELIK KARELER: Kenarlari 100.000 metre olan karelerde, 10 esit kisma bölünerek sifirdan dokuza (09) kadar numaralandirilmistir. Böylece meydana gelen 10.000 metrelik kareler, harita üzerinde umumiyetle mavi çizgilerle gösterilmistir. Bu kareler içindeki herhangi bir noktanin mevkii, 10 kisma bölünmüs olan ve her biri 1000 metreyi gösteren seffaf template kullanimi ile belirlenir. 1000 metrelik template kareleri içine düsen bir noktanin tesbiti, haritanin ölçegine bagli olarak göz karari ile 100, 10, 1 metreye kadar yapilabilir.

-22-

Bölüm 3: ArcGIS 9 Teknolojisine Genel Bakis ArcGIS 9 Nedir? ARCGIS™ 9.0 sistemi, entegre bir cografi bilgi sistemidir. CBS yazilim bilesenlerinin ortak kütüphanesi ArcObjects üzerine kurulmus bir sistemdir. ArcGIS 9.0 asagidaki anahtar bölümleri içerir: • • • •

ArcGIS Desktop: Ileri düzeyde CBS uygulamalarinin bütünüdür. ArcGIS Engine : C++, COM, .NET ve Java programlama dilleri kullanarak uygulama yazilimlari olusturmak için CBS gelistirici araçlari saglar. ArcGIS Server : Ortak CBS yazilim objeleri kütüphanesidir. Sunucu tarafinda bütün CBS uygulamalarini, SOAP tabanli web servislerini ve web uygulamalarini gerçeklestirmek için kullanilir. ArcIMS : Internet üzerinden haritalarin, verilerin ve metaverilerin sunumu için kullanilan CBS hizmetleridir.

Bütün bu sistemler ayni zamanda, cografi bilgilerin birçok iliskisel veritabani yönetim sistemi (IVTYS) içerisinde yönetilebilmesini de ArcSDE teknolojisi ile saglar. ArcGIS, desktop ve server tarafinda, tek veya çok kullanicili ortamlarda Cografi Bilgi Sistemi uygulamalari için ölçeklendirilebilir bir altyapi saglar. Bu doküman ArcGIS sistemlerinin çesitli bölümlerini ve bu bölümlerin Cografi Bilgi Sistemi içerisindeki rollerini anlamaniza yardimci olmayi amaçlamaktadir. Ister ESRI yazilimiyla yeni tanisin, ister tecrübeli bir kullanici olun, bu doküman hem yazilimin çesitli bölümlerini hem de ArcGIS’in temelini olusturan kritik Cografi Bilgi Sistemi konseptlerini daha iyi anlamaniza yardimci olacaktir.

ArcGIS; ArcGIS Desktop, ArcGIS Engine, ArcGIS Server ve ArcIMS sistemleri içerisinde yeralabilmektedir. Bütün bu sistemler, iliskisel veritabanlarina ArcSDE üzerinden erisebilir ve bu veritabanlarini kullanabilir.

-23-

ArcGIS Desktop Nedir? ArcGIS Desktop, (ArcInfo, ArcView ve ArcEditor) içerisinde bütünlesik olarak gelen ArcMap, ArcCatalog, ArcToolbox, ArcGlobe ve Model Builder arayüzleri ile, haritalama, cografi analizler, veri editleme, veri yönetimi ve görüntüleme islemlerini gerçeklestirebileceginiz entegre bir cografi bilgi sistemi yazilimidir. ArcGIS Desktop çok çesitli kullanici tiplerinin gereksinimlerini yerine getirebilmek amaciyla ölçeklenebilir:

o ArcView çok kapsamli veri kullanimi, haritalama ve analizler üzerine odaklanir. o ArcEditor, ArcView yazilim özelliklerine ek olarak, gelismis cografi editleme ve veri üretimi saglar.

o ArcInfo, çok kapsamli CBS fonksiyonlari ve çok zengin cografi islemler içeren profesyonel bir yazilimdir.

ArcCatalog, mekansal verilerinizin yönetimi ve veritabani tasarimi için kullanilabildigi gibi, depolama, görüntüleme ve metaveri yönetimi için de kullanilabilen bir arayüzdür.

ArcMap arayüzü, bütün haritalama ve editleme islemlerini yerine getirmek için kullanilabildigi gibi, harita tabanli analizler için de kullanilmaktadir. .

ArcGIS Desktop Extensions (Modüller) kullanilarak bütün yazilimlara yeni yetenekler eklenebilir. Kullanicilar ArcObjects (ArcGIS yazilim bilesenleri kütüphanesi) kullanarak kendilerine özel modüller gelistirebilirler. Ayrica, Visual Basic, .NET, Java, Visual C++ gibi standart Windows programlama arayüzleri kullanilarak yeni modüller ve özel araçlar da gelistirilebilir.

-24-

ArcToolbox ve ModelBuilder, bütün ArcGIS Desktop ortamlarinda veri dönüsümü ve cografi islemler için kullanilmaktadir.

ArcToolbox ve ModelBuilder, bütün ArcGIS Desktop ortamlarinda veri dönüsümü ve cografi islemler için kullanilmaktadir.

-25-

ArcMap ArcMap’de mevcut grafik ve sözel verilerin görüntülenmesi, veri günleme, sorgulama ve analiz, grafikleme ve raporlama araçlari ile yüksek kalitede kartografik üretim fonksiyonlari bulunmaktadir. ArcGIS Desktop yazilimlarinin (ArcInfo, ArcEditor ve ArcView) içerisinde bütünlesik olarak gelen ArcMap uygulamasi, GIS verileri ile ilgili baslica su fonksiyonlari yerine getirir; Haritalama (Mapping) Analiz (Analyzing)

Günleme (Editing) Grafikleme (Charting)

Sorgulama (Querying) Raporlama Reporting)

Veri Görüntüleme Fonksiyonlari Projeksiyon Dönüsümleri

Cografi Analizler (ToolBox)

Harita Çikti Olusturma Fonksiyonlari

Cografi Sorgulamalar

-26-

ArcCatalog

ArcCatalog, grafik ve sözel verileri tanimlama, gözden geçirme, yönetme, ve organize etme islemlerini üstlenmis olan uygulamadir. ArcGIS Desktop yazilimlarinin (ArcInfo, ArcEditor ve ArcView) içerisinde bütünlesik olarak gelen ArcCatalog uygulamasi, GIS verileri ile ilgili su fonksiyonlari yerine getirir; ArcCatalog’da, iliskisel veri tabanlarina direk baglanti Windows Exploler’a benzer islevler Veri Tipleri,içerikleri ve icon Görüntüleme (Contents) Drag,Drop Özelligi (ArcMap ve ArcToolBox için) Projeksiyon sistemlerinin görüntülenmesi ve yönetilmesi Veri tabaninda yer alacak olan alanlarin (Field) yaratilmasi ve tüm özelliklerinin yönetimi ArcGIS veri formatlarinin yaratilmasi (Shape File, Coverages ve Feature Class) Veri Içerik Tablolarinin olusturulmasi ve görüntülenmesi (Metadata’larinin olusturulmasi) DataView ortaminda Ön gösterimlerinin saglanmasi UML (Unified Modeling Language) ile olusturulmus nesne modellerinden geodatabase yaratma Grafik ve Sözel veriler arasindaki islevlerin tanimlanmasi (Subtypes, Domain, RelationShips) Veri yönetimi (Copy, Rename, Delete) ArcGIS Server yönetimi Lokal aglar ve Web üzerinde CBS verileri arama ve bulma ve ArcToolbox (Geoprossesing) fonksiyonlarini içerir.

ArcCatalog içerisindeki Metaveri

ArcCatalog kullanarak Globe verisi önizleme

ArcGIS Server ile ArcCatalog içerisinde harita önizleme

-27-

ArcIMS Metadata Server içerisinde metaveri yönetimi

ArcCatalog içerisinde Geoprocessing

ArcCatalog içerisinde 3D veri önizleme

-28-

ArcToolbox ve ModelBuilder ile Geoprocessing (Cografi Islemler) Geoprocessing, CBS verileri üzerinde yapilan analizler sonucunda elde edilen bilgilerin yapilandirilmasidir ve bütün cografi bilgi sistemleri içerisinde kritik bir fonksiyondur. Geoprocessing birçok kritik CBS aktiviteleri ve bir CBS içerisindeki çoklu islemlerin, ayni zamanda metodlarin otomatik hale getirilmesi için kullanilmaktadir. Kullanicilar, yüksek kalitede veri olusturmak, veri kalitesi üzerinde kontrolleri yapmak, modelleme ve analizler gerçeklestirmek için geoprocessing fonksiyonlarina basvururlar. ArcGIS Desktop, geoprocessing modellerinin olusturulmasina, bu modellerin kullanilmasina, dokümante edilmesine ve paylasilmasina yönelik bir yapi saglar. ArcToolbox ve ModelBuilder, geoprocessing yapisinin iki ana bölümüdür. ArcToolbox geoprocessing araçlarinin organize bir koleksiyonu, ModelBuilder ise geoprocessing is akislarinin yapilandirilmasinda görsel bir modelleme dilidir. ArcToolbox Geoprocessing fonksiyonlarinin kapsamli bir koleksiyonu olan ArcToolbox, asagidaki islemler için araçlar içerir: o o o o o

Veri yönetimi Veri dönüsümü Coverage islemleri Vektör analizler Geocoding (Cografi kodlama)

ArcToolbox; ArcView, ArcEditor ve ArcInfo içerisinde kullanilabilir durumdadir. Her seviye ek geoprocessing araçlari içerir. ArcView basit veri yükleme ve dönüsüm araçlari içerdigi gibi temel analiz araçlarini da içeren çekirdek bir sete sahiptir. ArcEditor, ArcView yaziliminin sagladigi araçlara ek olarak geodatabase olusturmaya ve yüklemeye yönelik ek araçlar saglar. ArcInfo si e, vektör analizler, veri dönüsümü, veri yükleme ve coverage islemleri için çok kapsamli geoprocessing araçlari saglar. Geoprocessing ArcView ve ArcEditor içerisinden erisilebilir olmasina ragmen, ArcInfo Cografi Bilgi Sistemi organizasyonlari içerisinde ana geoprocessing yazilimi olarak düsünülmelidir. Çünkü çok kapsamli geoprocessing araçlarini içermektedir. CBS verilerini yapilandiran ve anlizleri gerçeklestiren kullanicilar en az bir ArcInfo lisansina sahip olmalidir. Ek geoprocessing araç setleri, 200’e yakin raster modelleme araçlari içeren ArcGIS Spatial Analyst; TIN ve arazi analizleri için geoprocessing araçlari ekleyen 3D Analyst gibi birçok ArcGIS modülleriyle gelmektedir.

ArcToolbox, ArcCatalog ve ArcMap gibi bütün ArcGIS Desktop yazilimlari içerisinde kullanilabilir durumdadir.

-29-

ModelBuilder ModelBuilder arayüzü, geoprocessing is akislarinin ve scriptlerinin yapilandirilmasi için grafik modelleme saglar. Ayni zamanda kompleks geoprocessing modellerinin olusturulmasina ve tasarlanmasina yardimci olur. Modeller, ileri düzey islemleri ve is akislarini olusturmak için araç dizilerini, bununla birlikte verileri birbirine baglayan veri akis diyagramlaridir. Kompleks CBS islemlerini gerçeklestirmek için araçlari ve verisetlerini modeller üzerine sürükleyebilir, islem adimlarini belli bir siralama dahilinde birbirine baglayabilirsiniz. ModelBuilder, metodlari ve prosedürleri paylasabilmeniz için verimli bir mekanizmadir.

organizasyonunuz

disindaki

diger

kullanicilarla

ModelBuilder, komp leks CBS islemlerinin yapilandirilmasi ve olusturulmasi için interaktif bir mekanizma saglar.

-30-

da

ArcGlobe ArcGIS Desktop 3D Analyst modülünün bir parçasi olan ArcGlobe, sürekli, multi-resolution, global görüntüleme saglar. ArcGlobe da ArcMap gibi CBS veri katmanlariyla çalisir. ArcGlobe katmanlari, ortak bir global yapi içerisine entegre edilerek tek bir küresel görüntüleme ortamina yerlestirilir. Veri setlerini ve detaylari uygun ölçeklerde görüntüleme ortami saglar. ArcGlobe’un cografi bilgi için interaktif görüntüleme ortami, CBS kullanicilarinin tamamen farkli veri setlerini entegre etme kabiliyetlerini önemli ölçüde gelistirmistir. Editleme, mekansal veri analizleri, haritalama ve görüntüleme gibi ortak CBS islemleri için ArcGlobe’un genis bir uygulama platformu olmasi beklenmektedir.

Insan popülasyonlarinin ve çesitli türlerin potansiyel çakisma alanlari

SARS virüsünden ölenlerin ve raporlanmis durumlarin küresel analizi

Chicago sehir merkezi görüntüsü

-31-

ArcView, ArcEditor ve ArcInfo Nedir? ArcGIS Desktop, CBS kullanicilari için meknasal verilerin yöetimi ve bilginin etkin kullaniminda bir koordinatördür. Üç farkli yazilim ürünü seklinde satin alinabilir ve her bir yazilim yüksek düzeyde islevsellik saglar. •

ArcView, çok kapsamli haritalama, veri kullanimi, analiz ve geoprocessing araçlari saglar.

•

ArcEditor, bütün ArcView fonksiyonlarina ek olarak shapefile ve geodatabase için gelismis editleme içerir.

•

ArcInfo, çok kapsamli CBS fonksiyonlari ve çok zengin cografi islemler içeren profesyonel bir yazilimdir. Çok gelismis geoprocessing ile ArcView ve ArcEditor fonksiyonlarini genisletir. Ayni zamanda ArcInfo Workstation için gereken uygulamalari da (Arc, ArcPlot™, ArcEdit™, AML, vs.) içerir.

Çünkü, ArcView, ArcEditor ve ArcInfo ayni mimariyi paylasirlar. Dolayisiyla bunlardan herhangi birini kullanan kullanici uygulamalarini diger kullanicilarla paylasabilir. Haritalar, veri, semboloji, harita katmanlari, özel araçlar ve arayüzler, raporlar, metaveri ve digerleri bu üç ürün içerisinde etkilesimli olarak kullanilabilir. Bu demek oluyor ki, birçok degisik mimariye açilmak ve onlari ögrenmek yerine tek bir mimari kullanmanin faydalarina sahip oluyorsunuz. Ek olarak, ücretsiz ArcReader ürünü, özel ArcGIS Engine uygulamalari, ArcIMS ve ArcGIS Server kullanarak olusturulan ileri düzeyde CBS Web hizmetleriyle ArcGIS Desktop ortaminda üretilen harita, veri ve metaveri birçok kullaniciyla paylasilabilir. Bütün bu üç düzeyin yetenekleri istege bagli yazilim modülleri (ArcGIS Spatial Analyst, 3D Analyst, Geostatistical Analyst, ArcPress™ gibi) kullanilarak daha da ilerletilebilir. Daha fazla bilgi için ‘Lisansli ArcGIS modülleri’ konusuna bakabilirsiniz.

ArcGIS Desktop için üç yazilim da profesyonel CBS yetenekleri kazandirmaktadir.

-32-

ArcView Nedir? ArcView profesyonel CBS kullanicilari için anahtar kullanabileceginiz üç fonksiyonel ürün düzeyinden ilkidir.

bir

veri

kullanimidir.

ArcGIS

Desktop

ArcView 9.0, ArcMap, ArcCatalog, ArcToolbox ve ModelBuilder uygulamalarinin bir bütünüdür. ArcView; haritalama, raporlama ve harita-bazli analizler için güçlü bir toolkit olusturur.

ArcView içerisindeki bazi anahtar özelliklerin listesi. Ileri düzeyde harita sembolojilendirme ve editleme araçlari, metaveri yönetimi ve on-the-fly projeksiyon içererek birçok heyecan verici veri kullanim yetenekleri kazandiriyor.

-33-

ArcEditor Nedir? ArcEditor, geodatabase, shapefile ve diger cografi bilgi formatlarini yapilandirma için CBS veri otomasyonu ve derleme ortamidir. ArcEditor, topoloji, subtype, domain ve geometrik network gibi geodatabase davranislarini olusturma yeteneklerine sahiptir. Ayrica, metaveri olusumu, cografi veri inceleme, analiz ve haritalama araçlari da içermektedir. ArcView içinde bulunan bütün yeteneklere sahiptir. ArcSDE yoluyla IVTYS’e erisebildiginiz zaman, çok kullanicili cografi veri tabanlari, ArcEditor’deki tam kapsamli versiyon yönetimi ile güncellenebilir, korunabilir. Versiyon yönetimi için gelismis versiyon yönetim araçlari içerir. Örnegin, uyusmazliklari (conflicts) belirleyici ve çözücü versiyon birlestirme araçlari gibi. ArcSDE üzerine daha fazla bilgi edinmek için ‘ArcSDE Nedir?’ bölümüne bakabilirsiniz.

ArcEditor içerisindeki bazi anahtar özelliklerin listesi. ArcView ile ayni yetenekleri önerir fakat ileri düzeyde editleme fonksiyonlari kazandirir.

-34-

ArcInfo Nedir? ArcInfo, ArcGIS’in fonksiyon olarak en zengin istemcisidir. ArcInfo, bütün ArcView ve ArcEditor yeteneklerini saglar. Tüm gelismis geoprocessing ve polygon processing destekleyici ArcToolbox uygulamalarina Arc, ArcPlot ve ArcEdit içerisinde bulunan klasik workstation uygulamalarini da ekler. ArcInfo, GIS veri üretimi, güncelleme, sorgulama, haritalama ve analiz sisteminin bütünüdür.

ArcInfo içerisindeki bazi anahtar özelliklerin listesi. ArcView ve ArcEditor içerisindeki bütün yetenekleri içerir ve ileri düzeyde geoprocessing fonksiyonlari kazandirir. ArcInfo versiyonu içerisindeki ArcToolbox mekansal veritabani olusumu ve yaratiminda büyük önem tasimaktadir.

-35-

ArcGIS Desktop için istege bagli modüller Birçok istege bagli ArcGIS modülü Desktop yazilimlari içerisinde yeralmaktadir. Modüller; raster, geoprocessing ve 3D analizler gibi islemleri yapmanizi saglar. Bütün ürünler, ArcView, ArcEditor ve ArcInfo ürünlerinin herbirinde kullanilabilir.

-36-

ArcGIS Spatial Analyst ArcGIS Spatial Analyst büyük ölçüde güçlü mekansal modelleme ve hücre bazli raster verilerini yaratmaniza, haritalamaniza, sorgulamaniza izin veren özellik analizi saglar. ArcGIS Spatial Analyst ayrica entegre bir vector-raster analizi yapmaniza da olanak verir. ArcGIS Spatial Analyst kullanarak, verileriniz hakkinda bilgi türetebilir, mekansal iliskileri tanimlayabilir, uygun alanlar bulabilir, bir noktadan diger bir noktaya geçislerde birikmis tutarlari hesaplayabilirsiniz.

ArcToolbox ve ModelBuilder kullanarakRaster geoprocessing ve modelleme

-37-

ArcGIS 3D Analyst 3D Analyst™ kullanicilara etkin bir yüzey veri görüntüleme ve analiz imkani tanir. 3D Analyst kullanarak, birçok baki noktasindan yüzey görünteleyebilir, yüzey sorgulayabilir, seçili konumdan yüzeyde ne görülebildigini saptayabilir, raster ve vector veri üzerinde yüzeyi kapsayan gerçekçi bir perspektif imaji yaratabilirsiniz. 3D Analyst modülünün ana noktasi, ArcGlobe uygulamasidir. ArcGlobe, üç boyutlu verinin birçok katmanini görüntülemek ve yüzey yaratimi ve analizi için arayüz saglar. 3D Analyst ayrica kazi-dolgu, görüs çizgisi ve arazi modelleme gibi üç boyutlu modelleme islemleri için ileri GIS araçlari saglar.

ArcGIS 3D Analyst, üç boyutlu görüntüleme ve arazi modelleme yetenekleri sunar. modelleme

Bir TIN geoprocessing örnegi

-38-

ArcGIS Geostatistical Analyst Geostatistical Analyst, sürekli verilerin analiz edilmesi ve haritalanmasina yönelik istatistiksel metodlar saglar. Yüzey yaratiminda Exploratory Spatial Data Analysis araçlari veri için farkli girdiler (dagilim orani, küresel ve yerel dis etkenler, global trendler, mekansal otokorelasyon ve birçok veriseti üzerinde çesitlilik) saglamaktadir. Geostatistical Analyst, belirli noktalarda seyrek ölçülerden alinmis sürekli yüzey yaratabilme tool’lari ile donatilmistir. “Belirli bir bölgede EPA standardini asan ozon degeri olasiligi nedir?” gibi sorular için Geostatistical Analyst, kesin olmayan hesaplamalari tahmini degerlerle biraraya getirerek çözümler sunmanizi saglar.

ArcGIS Geostatistical Analyst ile hizla ve kolayca özet istatistikler yapabilir, trendleri analiz edebilir ve yüzeysel yorumlama için istatistiksel veriyi grafik olarak temsil edebilirsiniz.

-39-

ArcGIS Survey Analyst Yillarca harita (survey) ve CBS kullanicilari, çok kapsamli harita bilgilerini (survey information) CBS uygulamalari içerisine entegre etmek ve CBS veritabanlarinin mekansal dogrulugunu belirlemek için arastirmalarini (surveyi) temel olarak kullanmak istemislerdir. ArcGIS Survey Analyst bunu basarmaktadir. ArcGIS Survey Analyst ile kullanicilar, zaman içerisinde güncellemeler yaparak ve gelistirerek çok kapsamli survey veritabanlarini CBSlerinin entegre bir parçasi olarak yönetebilirler. Her survey konumu için survey sistemi içerisindeki iliskili dogruluk ve hata oranlari görüntülenebilmektedir. Ek olarak kullanicilar, survey sistem içerisinde özellik konumlariyla survey noktalarini birlestirebilir ve survey konumlarini yakalamak için özellik geometrisini ayarlayabilirler. CBS endüstrisi içerisine ArcGIS Survey Analyst modülünün girisi çok önemlidir. Zaman içerisinde entegre survey ve GPS bilgilerinin kullanilarak mekansal dogruluk oraninin artirilmasi amaciyla bütün CBS organizasyonlarinca kullanilacaktir.

Mekansal dogrulugun aratirilmasi için cografi özellik geometrisi survey konumlarina baglanabilir.

Yukaridaki grafik, ölçüm bilgilerini ve survey network çapraz görüntüleme örnegi göstermektedir.

-40-

ArcGIS Tracking Analyst ArcGIS Tracking Analyst, kullanicilarin özellik hareketlerini ve konumlar için sistem degerlerini zaman içerisinde izlemek amaciyla geçici (temporal) verilerini görüntülemelerini ve analiz etmelerini saglar. ArcGIS Tracking Analyst: • • • • • • • • • • • • •

Nokta ve track verilerini görüntüleme (gerçek zamanli ve sabit zamanli) Zamani renklerle sembolize etme (verinin yas gösterimi) Interaktif playback Aksiyonlar (özniteliklere veya mekansal sorgulamalara dayanan) Highlight (Vurgulama) Suppression (baski) Çizgisel ve alansal veriler için destek Playback içinde geçici histogram Zamana bagli olarak harita katmanlarinin sembolize edilmesi Birçok geçici katmanin yönetimi için katman tabanli zaman pencereleri Geçici islemlerin karsilastirilmasinda geçici offset Animasyon dosyalari Ek analizler için veri saati (data clock)

ArcGIS Tracking Analyst içerisinde interaktif playback yöneticisi (Start, Stop, Pause, Rewind)gelecek zaman pencerelerini (misyon planlama için) veya geçmis zaman pencerelerini (tarihsel veri analizleri için) görüntülemek için eklenmistir.

-41-

ArcGIS için ArcScan ArcScan, taranmis görüntüleri vektör tabanli katmanlara dönüstürebilmeniz için araçlar saglarken ayni zamanda çalistiginiz görüntünün raster hücrelerini seçmenize ve editlemenize olanak tanir. Sonuç olarak bu araçlar, raster görüntülerden elde edilen özellikleri (features) cografi bilgi sisteminize (CBS) entegre etmek için ArcEditor ve ArcInfo yaziliminiz içerisine yeni teknikler ekler. ArcGIS için ArcScan kullanarak raster editleme, raster yakalama, manuel olarak raster veri izleme ve çoklu vektörizasyon içeren raster’dan vektöre dönüsüm islemlerini gerçeklestirebilirsiniz.

-42-

ArcGIS Schematics ArcGIS için Otomatik Sematik Olusum ArcGIS Shematics modülü, ArcGIS yazilimi üzerinde olusturulan ag yapilarini kullanarak, genis alanlar üzerindeki sebekelerin tek hat ve prensip semalarini olusturmaktadir. ArcGIS Shematics, ArcGIS üzerinde kurulmus olan elektrik, telekom, su ve kanalizasyon ve dogalgaz gibi altyapi uygulamalarinin yaninda lineer olan herhangi bir ag yapisi üzerinde de kullanilabilir. Sematik herhangi bir CBS ag yapisi görüntüsüdür. Bu araç, ag yapisina ait birçok grafik görüntüleme yapabilmenizi ayni zamanda haritalar ve dokümanlar içerisine yerlestirebilmenizi saglar.

Elektrik ve su ag yapilarina yönelik bazi ArcGIS Schematics örnekleri

-43-

ArcGIS için Maplex ArcGIS için Maplex, harita üretiminde kullanilan CBS tabanli kartografik tasarim yazilimidir. Sayisal ortamlarda üretilen haritalarda, otomatik yazi yerlestirilmesi ve ileri düzeyde etiketleme teknikleri ile Maplex günümüz bilgisayar destekli harita üretiminde büyük kolayliklar saglamaktadir. Maplex yazi ve etiketler arasinda çikabilecek yerlesim çakismalarini, kullanici tarafinda belirlenen "öncelik sirasi tanimlarini" kullanarak çözmektedir. Böylece kartografik kaliteyi öne çikartmak ve harita gösterim hizini arttirmak mümkün olmaktadir. Maplex öteleme, yigma, otomatik yazi tipi küçültme, egiklestirme ve kisaltma islemleri ile etiketlerin en uygun sekilde yerlestirilmesini saglar. Maplex kullanarak önemli ölçüde zaman kazanirsiniz. Ön çalismalar etiketlendirme islemlerinde %50 oraninda ve hatta daha fazla zaman kazanci oldugunu göstermektedir. Sagladigi kaliteden ve kazandirdigi zamandan dolayi yüksek kalitede harita üreten her CBS organizasyonu mutlaka bir tane Maplex yazilimina sahip olmayi düsünmelidir.

-44-

ArcGIS Publisher ArcGIS Publisher modülü, ArcGIS Desktop yazilimlarinda olusturulmus standart haritalari yayinlamak için kullanilmaktadir. ArcSDE (Konumsal Veri Sunucusu) veya internet üzerinden sunmak amaci ile her ArcMap dokümani için yayimlanabilir harita dosyalarina (PMF) dönüstürmede kullanilir. Yayimlanan PMF dosyalarini ESRI 'nin ücretsiz görüntüleme yazilimi ArcReader araciligi ile her sayida kullanici ile paylasabilirsiniz. PMF format, ArcIMS için ArcMap Server araciligiyla haritalarinizi Web veya Intranet üzerine yerlestirmek için de kullanilmaktadir. ArcGIS Publisher programlanabilir API içermektedir. Bu sayede ArcReader Visual Basic, C++ veya Java kullanarak özellestirilebilir. ArcPublisher, olusturdugunuz haritalara tasinabilirlik kazandirmanin yanisira yayinlacaginiz haritalarin görüntülenme ayarlarini da kontrol etmenizi saglar. Bu sayede kullanicilarin ArcReader ile hangi özellikleri kullanabilecegini belirlemis olursunuz. ArcReader uygulamasinin ana hedefi organizasyonunuzun degisik departmanlarinda mevcut olan haritalara daha kolay ulasimi saglamaktir. ArcReader uygulamasinin en son sürümü ArcGIS Desktop ile üretilen yüksek kalite haritalari da gösterebilmektedir. ArcReader kullanicilari interaktif olarak bu haritalari kullanabilir ve çikti alabilirler. PMF dosya formati, ArcGIS Publisher ile üretilir. ArcGIS publisher opsiyonel bir eklenti olarak ArcView, ArcEditor, ve ArcInfo uygulamalarina entegre edilebilmektedir. ArcGIS Publisher MXD formatindaki çiktilari PMF formatina dönüstürerk ArcReader uygulamasinda görüntülenmesini saglar. Haritalarinizi ArcMap ortaminda olusturur, ArcGISPublisher ile yayinlarsiniz. ArcReader, ArcGIS Server ve ArcIMS ArcMap Server ile bu haritalarinizi birçok kullaniciyla paylasirsiniz.

-45-

ArcGIS için ArcPress ArcPress; ArcView, ArcEditor ve ArcInfo için harita baski modülüdür. ESRI’nin raster imaj islemcisi (raster image processor (RIP)) gibi ArcPress standart grafik degisim formatlari ile sanayi tipi standart wide-format ve masaüstü yazicilari üzerinde baski yapabilmek için genel yazici dilinde baski dosyalari saglar. Genis formatli CBS haritalari, çok büyük veri hacimleri, kompleks semboloji ve off-the-shelf yazicilarda basimi çogunlukla zor veya zaman kaybi olan çok genis kapsamli imajlar içerebilir. ArcPress’in CBS ortamindaki rolü, herhangi ekstra yerlesik hafizaya veya donanima ihtiyaç duymadan yüksek kalitede ve hizli harita baskisi saglamaktir. ArcPres, yazicinizin pahali donanim yükselticilerine gerek duymadan sürekli baski yapmasina izin vererek, bilgisayarinizi bir baski islemcisine dönüstürür.

-46-

ArcGIS INTEROPERABILITY EXTENSION (GIS verisi ve teknolojisinin birlikte islerligi) ArcGIS Interoperability Extension, yaygin olarak kullanilan 100’den fazla CBS veri formatina ve özelliklerine, gelismis veri arayüzü ekleme yetenegini saglar. Bu modülün ana özelligi, her bir CBS veri formatini direk erisilebilir veri kaynagi olarak ekleyebilmesidir. Örnegin, S57 gibi denizcilikle ilgili verisetleri, gelistirilmis öznitelikleriyle ileri düzeyde CAD verisetleri, MapInfo verisetleri, UK Ordnance Survey’s Master Map GML dosyalari ArcGIS içerisinde kullanilabilir. Ek olarak, ArcGIS kullanicilari verilerini 80’den fazla desteklenen veri formatina export edebilirler. Dis kaynakli verileri ArcGIS veri yapilarina (geodatabase feature class, shapefile, vs.) dönüstüren dönüsüm araçlari üzerinden veri kaynaklari tanimlanabilir. Her veri kaynagi, dis kaynakli bir dosyanin direk olarak nasil okunacagina ve daha sonra ArcGIS içerisinde nasil kullanilacagina dair özellikler sunar. Yeni veri kaynagi tanimlandiktan sonra, ArcGIS veri yapilari gibi, ArcCatalog, ArcMap, ArcGlobe, ArcToolbox ve Model builder içerisinde dogrudan kullanilabilir. ArcGIS Interoperability Extension ESRI ve Safe Software isbirligiyle yapilandirilmistir. Yazilim Safe Software’in popüler FME ürünü üzerine kurulmustur. ArcGIS Interoperability Extension ile kullanicilar: o

Standart FME formatlarini dogrudan okuyabilecekler (TAB, MIF, E00, GML, vs.)

o

FME destekli veritabanlarina baglanabilecek ve bu veritabani baglantilarindan okuyabilecekler (MySQL ve PostGIS gibi)

o

FME birlesik veri kaynaklarini tanimlay abilir ve bu kaynaklardan okuyabilirler ( örnegin, FME kullanarak “query” olarak tanimlanan veri kaynaklari)

o

Veritabani yönetim sistemlerinden shape dosyalarina öznitelik birlestirebilirler (join), yeniden kodlandirma yapabilirler, vs.

o

Her feature class’i her FME destekli veri formatina export edebilirler (örnegin GML formatina export etme)

o

ArcGIS destekli veriyi her FME formatli veya destekli veritabanina yüklemek, islemek ve export etmek için geoprocessing yapisi içerisindeki FME ortamini kullanabilirler

-47-

ArcSDE Nedir ? ArcSDE, konumsal veritabani sunucusudur. IVTYS’niz içerisindeki cografi bilgiyi yönetmenizi, verilerinizi ArcGIS, ArcIMS ve diger uygulamalara açik olarak sunmanizi saglar. ArcSDE, çok kullanicili ArcGIS sistem içerisinde anahtar bilesendir. Iliskili veri tabanlari yönetim sistemlerine açik bir arayüz saglar ve Oracle, Oracle with Spatial, Microsoft SQL Server, IBM DB2 ve Informix gibi çesitli veri tabani platformlari üzerinde cografi bilgi yönetimi için etkindir. ArcSDE; ArcGIS ve iliskili veri tabanlariniz arasinda ag geçidi görevi yapar. Çok büyük ve birçok kullanici tarafindan ayni anda kullanilabilen, güncellenebilen bir veritabanina ihtiyaç duydugunuzda, ArcSDE bunu ana CBS yeteneklerini kullanarak gerçeklestirir. IVTYS içerisinde çok kullanicili ortak cografi veri tabaninizi yönetmenize imkan vererek ArcGIS sisteminize ekler. ArcSDE: •

Seçtiginiz IVTYS içinde cografi veri tabaninizi yönetmenizi ve korumanizi saglar.

•

Birçok kullanici güncellemesine sahip olmanizi ve geodatabase onarimi yapmaniza olanak tanir. ArcSDE, IVTYS’niz için uzun süren islem ve versiyon destegi saglar.

•

Geodatabase’inizi limitsiz olarak ölçeklendirir.

•

Birçok ArcGIS kullanicilarina kendi aginiz üzerinden hizmet vermenizi saglar. Kendi IVTYS sunucunuzu merkezilestirmek, çok kullanicili sistemlerde büyük ölçüde performans artisi saglar.

•

ArcGIS geodatabase’inizi ArcReader, ArcGIS Engine, ArcIMS ve ArcGIS Server uygulamalari üzerinden diger kullanicilara açmanizi saglar.

•

Verilerinizi ArcIMS web hizmetleri kullanarak yayinlayabilmenizi saglar.

•

Birçok IVTYS ve dosya sistemi arasinda etkin olarak veri hareketi saglar.

•

Geodatabase içerisinde yer alan tablolar ve satirlarla çalisan SQL uygulamalarini kurmanizi saglar.

ArcSDE, ArcGIS ve iliskili veritabanlariniz arasinda ag geçidi görevi yapar. Yukaridaki grafik çesitli ArcSDE konfigürasyon yollarini göstermektedir.

-48-

Temel ArcSDE yetenekleri

Açik IVTYS yönetimi

Iliskili veri tabanlari yönetim sistemlerine açik bir arayüz saglar ve Oracle, Oracle with Spatial, Microsoft SQL Server, IBM DB2 ve Informix gibi çesitli veri tabani platformlari üzerinde cografi bilgi yönetimi için etkindir.

Uzun islem destegi (Long transaction)

Birçok kullanici güncellemesine sahip olmanizi ve geodatabase onarimi yapmaniza olanak tanir. ArcSDE, IVTYS’niz için uzun süren islem ve versiyon destegi saglar.

Yüksek performans ve açik veri erisimi

ArcSDE, mekansal sorgulamalar ve özellik (feature) davranislarini optimize eden yüksek performansli uygulama sunucusu saglar

Mekansal veri entegrasyonu VTYS için yüksek performansli CBS ag geçidi

ArcSDE, VTYS içerisinde özellik ve raster geometrisi entegrasyonu saglar. Örnegin, poligonlar, XY, XYZ ve XYZM destegi ve çok satirli rasterlar. ArcSDE birçok IVTYS’yi desteklemek üzere yapilandirilmis bir ag geçididir. Sadece veritabani veya mekansal depolama modeli degildir. ArcSDE, VTYS depolama çesitlerinin avantajlarini kullanir. (örnegin, ikili objeler, mekansal veri tipleri, vs.)

Sürekli ölçeklendirilebilir veritabanlari

ArcSDE, rasterlar, topolojiler ve kompleks geometriler gibi karmasik CBS veri tipleri için VTYS’nizin destekleyebilecegi geodatabase’inizi limitsiz olarak ölçeklendirir.

ArcSDE, yukaridaki tabloda yer alan temel özellikleri saglar ve çok kullanicili CBS içerisinde önemli bir yere sahiptir.

-49-

Neden ArcSDE? Cografi verisetlerinin yönetim sorumlulugu CBS yazilimi ve iliskisel veritabani yönetim sistemi (IVTYS) yazilimi arasinda paylasilmistir. Disk tabanli depolama, öznitelik tiplerinin tanimlanmasi, sorgulama islemleri ve çok kullanicili islemler IVTYS’ye aktarilmistir. Bazi IVTYS motorlari indeksleme ve arama fonksiyonlari eklenerek mekansal veri tipleri için gelistirilmistir. CBS uygulamasi, çesitli cografi verisetlerinin simgelemek amaciyla kullanilan bir IVTYS semasi ve temelde bulunan kayitlarin bütünlügünü saglayan domain için sorumluluk tasimaktadir. Aslinda IVTYS, cografi verisetleri için bir uygulama mekanizmasi gibi kullanilmaktadir. IVTY cografi verinin anlamini tam olarak tanimlamaz. ArcSDE; yüksek düzeyde veri entegrasyonu ve bilgi isleme fonksiyonlarinin bir uygulama ve domain yazilimi olan ArcGIS içerisinde tutulurken, veri depolama ve erisim uygulamalarinin IVTYS içerisinde gerçeklestirildigi çok katli bir mimari (uygulama ve depolama) üzerine kurulmustur ArcSDE, birçok IVTYS içerisinde geodatabase depolama fonksiyonlarini destekleyerek IVTYS teknolojisi saglamakta ve ArcGIS uygulamalarini da desteklemektedir. ArcSDE, depolama, indeksleme ve IVTYS içerisinde tutulan vektör, raster, survey, metaveri ayni sekilde diger mekansal verilerin erisiminde etkin olarak kullanilmaktadir. ArcSDE: o

Büyük, sürekli veri hacimlerini

o

Çok kullanicili erisimi

o

Hizli performansi

o

Entegre uzun islem ve versiyon yönetimini

o

Dogru olusturulmus geometri saglamak için mekansal entegrasyonu

o

IBM, Microsoft ve Oracle destegi için esnekligi

desteklemektedir. ArcSDE ayni zamanda, IVTYS temelinde bulunan yeteneklere bakmadan bütün bir mekansal islevsellik saglar ve bu mantigi bütün IVTYS’ler üzerinde uygular. IVTYS teknolojisi, cografi veri kaynaklarinin yönetiminde yeterli olacaktir. ArcSDE, IVTYS içerisinde SQL üzerinden erisilebilir olan her veri tipini kullanarak, IVTYS tablolari içerisinde mekansal depolama yönetimi saglar. ArcSDE, özel uygulamalar için temelde bulunan mekansal tablolara tam erisim saglayarak açik olarak yayinlanan bir istemci kütüphanesine de olanak tanir. API, C ve Java için uygundur. Bu esneklik daha bütüncül, açik, ölçeklendirilebilir çözümler ve kullanicilar için daha fazla seçenek anlamina gelmektedir.

-50-

ArcSDE, her IVTYS üzerinde ayni yeteneklere sahiptir Her ne kadar bütün iliskisel veritabanlari SQL destegine sahip olsa da, detayda veritabani sunucusu uygulamalarinda çok belirgin farkliliklar vardir. Bu farkliliklar performans, indeksleme, desteklenen veri tipleri, entegrasyon yönetim araçlari ve kompleks sorgulama olusturulmasi ile iliskilidir. Ayni zamanda IVTYS içerisindeki mekansal veri tipleri için saglanan destekle de iliskilidir. ArcSDE, önde gelen veritabani konfigürasyonlari üzerinde çok yüksek performansta mekansal veri yönetimini destekler: o

Oracle

o

Oracle (with spatial)

o

DB2 (Spatial Extender ile)

o

Informix (Spatial Extender ile)

o

SQL Server

ArcSDE, temelde olan IVTYS dünyasinin çesitliligi ve karmasikligi ile ilgilenmek üzere vardir. ArcSDE mimarisi kullanicilarimiz için büyük ölçüde esneklik saglamaktadir. Açik bir veritabani seçnegi ve fiziksel sema sagladigi gibi her iliskisel veritabani üzerinde de yüksek performansli veri erisimini ve mekansal entegrasyonu desteklemektedir. Birçok CBS kullanicisi, organizasyonlari için CBSlerinin IT (Bilgi Teknolojisi) stratejisi içinde yer almasini istiyor. Öncelikle, CBS’leri IT standartlarina uygun olmali, CBS verisi, organizasyon verilerinin bütünleyici bir parçasi olarak yönetilmeli ve bu veriye erisim açik ve kolay olmali. Bu özellikler CBS kullanicilarinin ihtiyaç duydugu IVTYS’nin standart avantajlaridir. ArcSDE ve geodatabase’in ana görevi CBS ve IVTYS arasindaki bütünlügü yönetmektir. Geodatabaseler küçük, tek kullanicili veri tabanlarindan, çok genis, sirket kapsaminda çok kullanicili veri tabanlarina kadar ölçeklendirilebilir. ArcSDE’nin ana görevi, cografi veri tabaninizin, birçok kullanici tarafindan paylasilmasini saglamak ve ihtiyacinizi karsilayacak her sekilde ölçeklendirebilmektir.

ArcSDE Avantajlari § Yüksek performans § Son derece büyük veri hacimleri § Entegre uzun islemler (long transaction) ve versiyonlar § Bütün CBS veri tiplerine destek (vektör, raster, arazi, metaveri ve digerleri) § Önde gelen IVTYS’lere sürekli destek § Birçok kullaniciya ve veritabanina göre ölçeklendirilebilirlik

-51-

ArcSDE içerisinde Veri Bütünlügü ArcSDE, birçok VTYS için sagladigi esneklik ve standart SQL tiplerinin kullanimi destegiyle CBS veri bütünlügü açisindan önemli bir göreve sahiptir. Asagida veri birlikteligi ve islerlik ile ilgili bazi bilgiler bulacaksiniz: Mekansal Geometri Depolama ArcSDE VTYS içerisinde veri yönetimi için farkli birsey yapmaz. VTYS’nin bütün avantajlarini ve SQL veri tiplerini alir. ArcSDE birçok VTYS için esneklik saglar, her VTYS’de desteklenen standart SQL tipleri içerisinde veri yönetir ve bütün mekansal veri tiplerini (vektör, rasterlar, topolojiler, networkler, Grid, tablosal bilgiler, adresler gibi konumsal veriler, modeller ve metaveri) destekler. ArcSDE veri depolama islemi için SQL tiplerini kullanir ve bu tipler için gelistirilmis mekansal verileri tam olarak destekler. Binary large object (BLOB) tipleri, eger VTYS gelistirilmis mekansal veri tiplerini desteklemiyorsa kullanilir. Birçok CBS veri setine erisim CBS içerisindeki ana gereksinim, birçok veritabanina ve çesitli formatlardaki dosyalara, VTYS’lere ve ag yapilarina es zamanli olarak erisimdir. Veri yönetimi ve derleme islemlerinin genis hacimli bir veritabanina ihtiyaç duymasindan dolayi ArcSDE, kullanicilari bir tek VTYS’ye veya veri yönetim çözümüne bagli kilmadan, esneklikler saglayarak bu CBS gereksinimini karsilamaya yardimci olur. Çok kullanicili cografi veritabanlari için temel teknoloji ArcSDE, iliskisel veritabanlari içerisindeki geodatabase’ler üzerinde islem yapabilmek için bir geodatabase mantigi gerçeklestirir. ArcSDE, etkin bir depolama ve erisime imkan verirken, geodatabase yazilimi ileri düzeyde davranis ve bütünlük saglar. IT ve CBS Bütünlügü için Açik Destek ArcSDE, ArcIMS ve ArcGIS çesitli düzeylerde birlikte islerlik (interoperability) saglamaktadir. Bazi odakli kullanimlarda veri bütünlügü SQL kullanan VTYS içerisinde görülebilir. Bununla beraber, ArcGIS, ArcSDE ve ArcIMS çesitli mekanizmalar ve arayüzler araciligiyla uygulama düzeyinde bütünlük saglar. Örnegin; API üzerinden erisim, web hizmetleri özellikleri (SOAP ve ArcXML), Geodatabase XML özelliklerini kullanarak veritabani erisimi ve çok genis çapta dönüstürücü ve veri formati için destek (GML, shapefile, image dosya formatlari,vs.)

-52-

ArcSDE BAGLANTI KONFIGÜRASYON SEÇENEKLERI

ArcSDE, merkezi bir sunucu içerisinde CBS istemci uygulamasinin bir bölümü olarak çalisabilir. ArcSDE, istemci uygulamalari ve IVTYS arasinda direk baglanti kurabilmesi veya IVTYS yaninda uygulama sunucusu olarak çalisabilmesi amaciyla esnek bir sekilde yapilandirilabilmektedir. Ihtiyaçlariniza bagli olarak her konfigürasyonun avantajlari vardir. Dogrudan baglanti konfigürasyonu

Istemci uygulamalari, herhangi bir uygulama sunucusu kullanmadan IVTYS’ye direk olarak baglanabilir. Her ArcGIS Desktop ürünü, ArcSDE’ye direk baglanti kabiliyetine sahiptir. ArcEditor ve ArcInfo güncelleme imkani ve merkezi geodatabase idaresi için ArcSDE keycode aramasi yapar. Bu yapilanma, ölçeklendirilebilirligi artirir. Uygulama sunucusu konfigürasyonu

En yaygin ArcSDE konfigürasyonu, ArcSDE Application Server içerir. Uygulama sunucusu, uygun platform üzerinde, standart ag boyunca birçok kullaniciya merkezi geodatabase sunmanizi saglar. (UNIX, Linux® ve Windows sunuculari) ArcSDE Application Server, tipik olarak ayni donanim platformuna IVTYS’niz gibi yerlestirilmistir. Uygulama sunucusu konfigürasyonu birçok performans avantaji önerir ve akilli ArcSDE istemci/sunucu mimarisinden dolayi genel olarak hizlidir.

ArcSDE, yukaridaki grafikte de görüldügü üzere dogrudan baglanti ve uygulama sunucusu konfigürasyonlarina sahiptir.

-53-

NEDEN IVTYS KULLANACAKSINIZ?

Çok kullanicili CBS, IVTYS ve cografi verilerle birlikte çalisan güçlü CBS araçlarina ihtiyaç duyar. Organizasyonunuz gelistikçe, mekansal veri tabaniniz boyut ve kullanici sayisi olarak büyür. IVTYS kullanmak, veri yatirimlarinizi korumanin ve paylasmanin pratik anlamidir. Yillarca dosya formatlari (coverages, shapefiles, grids, TIN’s, CAD ve birçok raster format) bilgi yönetimi ve paylasiminda kullanilmistir. Bu kullanim çok açik avantajlar saglamisti. Herkes verilerini bu yolla güncelleyebiliyor ve yönetebiliyordu. IVTYS yetenekleri, kompleks veri objelerini destekleyen, daha genis sorgulamalari, daha güçlü islem desteklerini içeren çok daha güçlü bir teknolojiye geçtiginden beri cografi veri yönetiminde kullanimi çok daha pratik bir hale gelmistir. Çok kullanicili CBS’lerin büyük bir kismi bugün verilerini IVTYS içerisinde yönetiyor ve bazilari da cografi bilgilerini IVTYS içerisine tasimaya basladilar. Organizasyondaki diger bilgi kaynaklari gibi, CBS verisi de IVTYS kullanimindan fayda saglayabilir. CBS bilgi kaynaklarini, iliskisel verilerinizin bir parçasi olarak yönetmek iyi bir is anlayisi saglar. Iliskisel veri kullanmanin bazi nedenleri diger bilgiler için geçerli oldugu kadar CBS için de geçerlidir: o

Öznitelikler ve mekansal veriler için tek bir veri deposu

o

Temel iliskisel model (Bu sayede CBS diger IT ile de uyumludur)

o

Çok kullanicili ortamda uyumluluk yönetimi

o

Yedekleme (backup), kurtarma (recovery) ve yenileme (replication) gibi standart veri yönetimi fonksiyonlari.

o

Her sayida kullanici için performans

o

Yönetilmis ve organize edilmis veri ihtiyaci

o

Boyut limiti olmadan ölçeklendirilebilir veri hacimleri

o

Veri için merkezilestirilmis, sistem ve sirket kapsaminda erisilebilirlik

o

Personel degisikliklerine ve donanim/yazilim yükseltimine yayilan uzun zaman dönemi üzerinde veri onarimi

o

Sistem çökme/kurtarma mekanizmalari

o

Istemci/sunucu ve Internet mimarisi (Web hizmetleri gibi)

-54-

ArcIMS ve ‘GeoPublishing’ Nedir ?

ArcIMS Nedir? ArcIMS Internet tabanli CBS’dir ve CBS haritalarini, verileri, uygulamalari organizasyonunuz kullanicilarina ve organizasyonunuzun disinda, dünya çapindaki kullanicilara dagitmanizi ve merkezilestirmenizi saglar. ArcIMS hem istemci hem de sunucu teknolojilerini içerir. CBS veri ve uygulamalarini sunmak için Web sitesi gelistirir. Ücretsiz HTML ve Java™ ekranlari ArcIMS’le birliktedir fakat ArcIMS ayni zamanda genis ölçüde istemciyle (ArcGIS Desktop, ArcPad, kablosuz araçlar ve Java istemcileri için Map Objects gibi) çalisabilir. ArcIMS yaziliminin XML web hizmetleri dili, ArcXML olarak adlandirilmaktadir. ArcIMS yaziliminin özel uygulamalar için yapilandirilmasinda kullanilan çok kapsamli geopublishing fonksiyonlari saglar.

-55-

NEDEN ArcIMS? CBS’nizi gelistirin. ArcIMS, kullanicilariniza ücretsiz dagitilabilen HTML ve Java ekran seti içerir. Bu ekranlar önemli GIS fonksiyonlari saglar. GIS veri ve servislerini Internet üzerinde yayinlamak , birçok GIS kullanicisinin ihtiyaçlariyla karsilasmanizi saglar. ArcIMS ileri düzey GIS kullanicilarina da fayda saglar. ArcIMS, herhangi bir ArcGIS Desktop ürünüyle çalisan kullanicilarin GIS tecrübelerini önemli ölçüde artirir. Güncelleme araçlari hariç, hemen hemen bütün ArcMap araçlari ArcIMS özellik katmanlariyla kullanilabilir. Birçok kaynaktan veri entegre edin ArcIMS, birçok ArcIMS Web sitesinden veri biraraya getirmeyi kullanicilar için mümkün kilar ve ArcIMS katmanlariyla yerel GIS verilerini entegre etmeyi saglar. Kullanicilar verilerinize ve hizmetlerinize erisebilir ve sonra çok basit bir sekilde onlari birçok diger Internet kaynaklari ve yerel kaynaklarla bütünlestirebilirler. Ihtiyaçlarinizi karsilamak için sisteminizi ölçeklendirin Sunucunuz 10 veya 10.000 harita talebi kabul etse de, ArcIMS ihtiyaçlarinizi karsilamak üzere ölçeklendirilebilir. Daha sonra, alaniniz büyüdükçe ve harita talebi düstükçe, ArcIMS kolaylikla yeni istekleri karsilamak üzere gelistirilebilir. GIS verisine ve Location Service’lere erisim saglayin ArcIMS, GIS veri ve hizmetlerinin nasil ve kim için dagitildigini belirlemenizi saglar. Böylelikle, verilerinizin hem Web üzerinde hem de local area network (LAN) üzerindeki organizasyonunuz dahilinde, herkes tarafindan ulasilabilirligini kontrol edebilirsiniz. ArcIMS Location Services dagitimlarina elverisli bir hale getirilmistir ve birçok anahtar islemde kullanilmistir. Örnegin, ArcIMS Location Services içerisinde en yakin ATM’leri ve lokantalari bulmak, seyahat planlari üretmek, yeni konut alanlari ve çevresini, okullari, parklari kesfetmek için kullanilmistir.

-56-

ArcIMS NASIL KULLANILIR? ArcIMS “Geo-publishing” islemleri için kullanilmaktadir. Geo-publishing, cografi verilerinizin, haritalarinizin ve metaverilerinizin Web üzerinden sunumu anlamina gelmektedir. Asagida ArcIMS kullanimina yönelik üç adet örnek bulacaksiniz: ArcIMS kullanicilarinin çogu, cografi bilgi sistemlerini birçok iç ve dis kullanicilara Web üzerinden sunma ihtiyaci içerisindedirler. Veri erisimini ve basit veri kullanimi uygulamalarini kendi kullanicilarina web browser üzerinden saglamak isterler. Kullanicilar, her ArcIMS CBS uygulamasina çok uygun sekillerde basvurabilirler. Bu web uygulamalari içerisinde bütün kullanicilar ayni temel islemleri gerçeklestirirler. Örnegin ArcIMS, SARS gibi çok özel durumlarin ve salginlarin dagilimini gösteren haritalari yayinlamakta çok basarilidir. Ayrica, vatandaslar için parsel vergisi incelemeleri, suç oranlari, kent gelisim planlari, okul alanlari, oy kullanma alanlari ve bunun gibi birçok örnek gösterebilecegimiz devlete yönelik uygulamalari da ArcIMS ile kusursuz olarak yayinlayabilirsiniz. Benzer uygulamalar bazi ortak özellikleri paylasirlar. Küçük kullanimdan çok agirlikli kullanima kadar ölçeklendirebilme yetisine ihtiyaç duyan birçok kullanici ve uygulama vardir. Bu uygulamalarin arayüzleri çok spesifiktir. Uygulamalar CBS bilgilerini biraraya getirir ve birçok kullaniciya yayinlar. Bu veriler tipik olarak güncelleme veya ileri düzeyde analizler için kullanilmamaktadir. Profesyonel CBS kullanicilari için Yayinlama

Birçok organizasyon, kendi CBS profesyonelleri ve uygulamalarinda bu verilere ihtiyaç duyan diger profesyoneller için CBS verileri yayinlar. Bu ArcIMS uygulamalarinin temel amaci CBS profesyonelleri için veri paylasimidir. Son kullanicilar ArcIMS hizmetlerini web üzerinden erisilebilen, kendi lokal verisetlerine ek veri kaynaklari olarak görmektedirler. Örnegin, ArcIMS web sitelerini bulmak için ArcCatalog, verileri ArcMap ortamina katman olarak aktarmak için harita hizmetlerini kullanmaktadirlar.

-57-

ArcIMS HIZMETLERI ArcIMS istemcisi sunucuya talep gönderdiginde, ArcIMS sunucusu gerekli islemleri yaparak talebe karsilik verir. Tipik ArcIMS, harita olusturma, cografi veri erisimi veya metaveri arama taleplerinde bulunur. Büyük ölçüde CBS hizmetlerine ArcIMS üzerinden erisilebilir. En yaygin ArcIMS hizmetleri çok çesitli istemciye interaktif haritalar ulastirir. Web siteniz için bir harita olusturdugunuzda, veri katmanlarini belirler, semboloji tanimlar, etiket ekler, ölçek faktörlerini set eder ve bunlar gibi birçok islemi gerçeklestirirsiniz. Istemci harita için bir talepte bulundugunda, bu özelliklerinize dayali sunucu üzerinde gerçeklesir. Harita istemciye üç sekilde (görüntü, aktarilmis özellikler (features) ve ArcMap Service) iletilir. ArcMap Image Map Service, ArcIMS görüntü saglama eklerini, haritanizin aninda görüntüsünü, talep eden istemciye iletmekte kullanir. Bu hizmet ArcMap arayüzünün ileri düzeyde kartografik ve açik veri erisimi yeteneklerini kullanan haritalarin size ulasmasini saglar. ArcMap içerisinde yarattiginiz her bilgi ve grafik gösterimler ArcMap Server kullanilarak sunulabilir. Feature Service, talep eden istemciye sikistirilmis vector özellikleri aktarir. Özellik aktarimi, daha ileri düzeyde özellik etiketleme, özellik simgeleme, map tip yaratimi ve özelliklerin mekansal seçimi gibi islemlerin yapilmasini saglar. Bu fonksiyon kabiliyeti istemci tarafindaki kullanicinin harita görüntüsünü degistirmesini saglar. Image Service, ArcIMS görüntü saglama eklerini, haritanizin aninda görüntüsünü, talep eden istemciye iletmekte kullanir. Aninda görüntü, sikistirilmis JPEG, PNG veya GIF dosyasi olarak gönderilir. Yeni harita görüntüsü, istemci her yeni bilgi talep ettiginde üretilir. Image Map service bunlarin yanisira, istemciye sikistirilmis raster veri de iletir. Asagidaki maddelerde ArcIMS ile birlikte sahip olabileceginiz bazi kilit Geo-publishing yeteneklerini bulacaksiniz: Görüntü saglama Görüntü saglamak, haritanizi sundugunuzda ve istemciye sikistirilmis JPEG; PNG veya GIF dosyasi olarak aktardiginizda yarattiginiz görüntünün aninda fotografini çeker, ayrica kullanicilariniza raster veri setleri sunmak için de kullanilir. Özellik aktarimi Özellik aktarimi, istemcilere vektör özellik aktarimi içerir. Özellik etiketleme, map tip yaratimi, mekansal seçim ve daha fazlasini saglar. Özellik aktarimi, sadece ArcExplorer™(Java Edition), ArcMap, ve ArcIMS Java ekranlari içeren ArcIMS istemcileriyle kullanilabilir. Bir ArcIMS alanindan aktarilan özellikler, diger bir ArcIMS alanindan aktarilan özelliklerle ve yerel verilerle entegre olabilir, analizlerde birlikte kullanilabilir. Veri sorgulama Veri hakkinda özel bilgi türetmek için yeni sorgulamalar yapabilir veya ön tanimlamasi yapilmis sorgulari çalistirabilirsiniz. Istemci, sunucuya sorguyu aktarir ve sunucu, sorgu sonuçlarini istemciye iletir. Veri Seçimi Sunucudan, gerçek cografi veri talebinde bulunabilirsiniz. Sunucu, bu veri talebini, istemciye sikistirilmis shapefile yollayarak cevaplandirir. Veriyi alan kullanici, bundan sonra seçim yapabilir. Geocoding Geocoding fonksiyonu adres bagdastirma islemidir. Sunucu, verilerinize bagli olarak adrese kesin eslestirme yada istemci eslestirme listesi için döner.

-58-

Metaveri katalog hizmetleri

Verilerinizi ve bilgilerinizi referanslandiran katalog, ArcGIS, ArcIMS ve ArcSDE kullanarak yapilandirilabilir. Bununla birlikte ArcIMS yazilimi kullanarak arama servisi olarak yayinlayabilirsiniz. Bu sayede kullanicilara web sitenizden CBS verileri bulma ve bu verilere erisim için bir açik arama mekanizmasi saglamis olursunuz. Metaveri katalog gözatim ve arama uygulamalari

Web tabanli HTML uygulamalari, CBS verisetlerini ve hizmetlerini bulmak için, konum ve diger kriterlere dayanan metaveri kataloglarini aramak için kullanilmaktadir. Bu uygulama ayni zamanda özellestirilebilen bir cografi indeks de içerir. Bu uygulama, CBS katalog portali yapilandirma açisindan çok önemlidir. ArcMap Server

Bu yazilim, zaman içerisinde ArcIMS Web sitenize birçok ArcGIS hizmeti eklenmesini saglar. Haritalarinizi ArcMap’te olusturun, daha sonra olusturdugunuz haritalari ArcIMS kullanarak birçok kullaniciya sunun. Web haritalama uygulamalari

ArcIMS, browser-based CBS erisimi için bir dizi web-haritalama uygulamasi içerir. Route Server

ArcIMS RouteServer, istege bagli hizmet modülüdür. En uygun yolu ve sürüs yönlerini belirler.

-59-

ArcXML: ArcIMS IÇIN ORTAK DIL ArcXML istemci ekranlari ve ArcIMS sunuculari arasinda iletisim kurmak için kullanilan bir dildir. ArcXML, bir XML özelligidir, yapisal mesajlar yaratmaniza izin verir. Bütün istemci talepleri ve sunucu cevaplari ArcXML içerisinde kodlanmistir. Birçok özel istemci uygulamasi, ArcGIS web siteleri ile birlikte isleyebilmek amaciyla ArcXML ile yazilmistir. Standart XML protokolu kullanilirsa, buna göre ArcXML ‘konusabilen’ her istemci, ArcIMS ile çalisacaktir. Zamanla yeni ArcIMS hizmetleri Web Services standartlarina dayanacak ve SOAP özelligi XML iletisim için kullanilacaktir.

INTEROPERABILITY ve ArcIMS Birçok bilgi teknolojisinde oldugu gibi, CBS bütünlügü (interoperability) web hizmetleri üzerinde de öncelikli olarak uygulanacaktir. IT ve CBS için birçok web hizmeti protokolünü desteklemesinden dolayi, ArcIMS önemli bir role sahiptir. ArcXML, SOAP, WMS, WFS, GML, Z39.50, OGC Catalog Services gibi çesitli özellikler yoluyla kullanicilara bütünlük seçenekleri sunulmasi çok önemlidir. www.esri.com/standarts adresinden en son bütünlük teknolojisine (interoperability technology) erisebilir ve ücretsiz olarak indirebilirsiniz.

-60-

ArcGIS Engine Nedir ? ArcGIS Engine, düzenlenmis geleneksel uygulamalari gelistirmek için, CBS unsurlarina eklenebilir kapsamli bir kütüphanedir. ArcGIS Engine kullanarak yapilan gelistirmeler, bir çok kullaniciya CBS’ye odaklanmis olarak dagitilan geleneksel uygulamalarda oldugu kadar, Microsoft Word ve Excel gibi uygulamalarin içinde ArcGIS fonksiyonlari ile de birlestirilebilir. ArcGIS Engine; Windows, UNIX ve Linux masa üstü ortamlarinda çalisir ve Visual Basic, Microsoft Developer Studio, Eclipse ve J Builder’i içeren çok sayidaki Java gelistirme ortamlari gibi uygulamalari da destekler.

Bu sekil, kullanici uygulamalarinda çalisacak olan, CD vasitasiyla bir çok kullaniciya nasil yüklenecegini göstermektedir.

-61-

ARCGIS ENGINE DEVELOPER’S KIT

ArcGIS Engine arayüzü, kullanici uygulamalarinin yapilandirilmasina yönelik bir gelistirici kit olarak kullanilir. Programcilar developer’s kit’i kendi bilgisayarlarina yükler ve bunu seçilen programlama dili ve gelistirme ortami ile kullanir. ArcGIS Engine, kullanici uygulamalarinin içine CBS fonksiyonlarini ekleyen gelistirme ortamina, ilaveten kullanici arayüzü kontrollarini, aletleri ve yazilim kütüphanelerini ekler. Örnegin bir kullanici, ArcMap ile yazilan bir haritayi, ArcGIS Engine’den harita kullanimi için bazi aletleri ve diger kullanici fonksiyonlarini içeren bir uygulamayi yapilandirabilir.

Visual Basic ile gelistirilmis ArcGIS Engine uygulamasi örnegi. Bir haritanin kontrolu, içerik tablosunun kontrolu, menü ve aletler Visual Basic formuna eklenebilir. Haritanin kontrolu, çizmek ve haritalari etkilesimli olarak sorgulamada kullanilan bir ArcMap dokümani (mxd.file) ile iliskilidir.

Programlama dilleri ve yapi için açik destek: ArcGIS Engine, sadece COM ortamini desteklemez. Keza o, bilgisayar isletim sisteminin bir alanina karsilik gelen kullanicinin seçdigi gelistirici yapi içinde, C++, .NET ve Java ile gelistirilenlere de destek saglar.

ArcGIS Engine, birçok sayidaki bilgisayar platformunu ve programlama dillerini destekler

ArcGIS Engine ile yapilandirilabilen geleneksel uygulamalari yaymak: Kullanici uygulamasi yapilandirildiginda, iki çesit ArcGIS oturumu üzerine yüklenebilir ve kullanilabilir. •

Herhangibir ArcGIS Engine uygulamasi icra eden runtime lisansi

•

Masa üstü ArcGIS (ArcView, ArcEditor veya ArcInfo)

ArcGIS Engine Runtime lisansi, ArcGIS Engine paketini içerir. Her bir kullanicinin ArcGIS Engine kabiliyetinden istifade edebilmesi için, anahtar kodunu (keycode) içeren bir dosyaya sahip olmasi gerekir. Kabiliyetlerin seviyesini arttirmaya erismek için, seçime bagli uzantilar bulunmaktadir. Her bir seviye, seçilen keycode ile saglanir. ArcGIS Engine uzantilari asagidaki kisimda açiklanmistir.

-62-

ARCGIS ENGINE’IN KISIMLARI ArcGIS Engine Developer’s kit, ArcGIS mantiginin 3 anahtarini içerir.

•

Kontroller

•

Alet barlari ve aletler

•

Nesne kütüphaneleri

Kontroller: Kontroller, kullanicinin ekledigi ve uygulamalarinda kullandigi ArcGIS’in kullanici arayüzü unsurlaridir. Örnegin, harita kontrolu ve içerik tablosunun kontrolu, etkilesimli olarak haritalari sunmak ve kullanmak için geleneksel uygulamaya eklenebilir. Alet barlari: Alet barlari; kullanici uygulamalarinda haritalar ve cografik bilgi ile etkilesimli “Pan” (sürükleyerek kaydirma), “Zoom” (Büyültme ve küçültme), “Identify” (tanima), ve “Selection” (seçme) aletlerini içerir. Aletler uygulama arayüzünü kullanan alet barlari üzerinde bulunmaktadir. Basitlestirilmis kullanici uygulamalarina iliskin islemler, kullanilan aletler ve alet barlari tarafindan saglanir. Bu kullanim sürükleme ve seçme ile yöntemi ile yapilir.

Zoom, Pan, Full Extent ve Previous Extent, üzerine basilarak etkilesimli olarak harita üzerinde kullanilan aletlere örnektir.

Nesne Kütüphaneleri: Kütüphaeler; programlanabilen ArcObjects arayüzü unsurlarinin, iyi grenli nesnelerden, kaba grenli nesnelere kadar uzanan araliktaki mantiksal koleksiyonudur. Programcilar; COM, C++, Java ve NET’i içeren API tabanli birkaç standardi kullanir. Ayni kütüphaneler, masa üstü ve ArcGIS Server ile de kullanilir.

ArcGIS Engine; meydana getirilmis kullanici uygulamalari için kullanilan GIS mantigina eklenmis küçük setleri, bazi kullanici arayüzü unsurlarini (kontrollar ve aletler) ve programlanabilen nesne kütüphanelerini içerir.

-63-

ArcGIS Engine uzantilari: ArcGIS Engine; ilave uygulama programlama olanagi saglayan 3 seçenekli uzantilara sahiptir. Bu fonksiyonlar, her bir ArcGIS Runtime kullanicisini destekler. Mekansal Seçenek: ArcGIS Engine, runtime ortamina çok amaçli raster cografik isleme fonksiyonu ekler. Bu ilave yeteneklere “mekansal seçenekli nesne kütüphanesi” vasitasiyla erisilir. 3 Boyutlu Seçenek: Bu seçenek, ArcGIS Engine runtime ortamina, 3 boyutlu cografik isleme ve görüntüleme fonksiyonunu ekler. Ilave edilen kabiliyetler, Ekran (Scene) ve yer küresi (Globe) için 3 boyutlu nesne kütüphane setinin yani sira, 3 boyutlu Ekran ve ArcGlobe kontrolunu saglayan ilave aletleri kapsar. Cografi Veri Tabanini Güncellestirme Seçenegi: ArcGIS Engine uygulamalari kullanilarak, herhangi bir cografi veri tabanina yazma ve güncellestirme olanagini ekler. Eklenen bu kabiliyetlere, “Girisim veri tabani nesne kütüphanesi” vasitasiyla erisilir.

ArcGIS Engine Developer’s kit uzantilarina iliskin bazi unsurlarin özet olarak ana hatlari

ARCGIS ENGINE ILE UYGULAMALARI YAPILANDIRMAK ArcGIS Engine uygulamalarinin yapilandirilmasi, onlarin içinden seçilen asagidaki gibi bütünlestirilmis gelistirme ortamlari IDF ile saglanir:

-64-

•

Microsoft Visual Studio ve Delphi for Windows developers

•

Eclipse, Sun ONE Studio, ve Borland’s Builder for Java developers.

Örnegin bir Java gelistirici; CBS harita uygulamasina eklenen harita kontrol, içerik tablosu kontrolu ve seçilen aletler ile yapilandirilir. Bunlar, ArcMap MXD dosyasi ile harita kontrolu ve programa eklenen dügmeler ve görevlere odakli diger fonksiyonlar ile iliskilidir. Bitirilen uygulama, herhangi bir ArcGIS Engine Runtime ve masa üstü ArcGIS kullanicisina yüklenebilir. ArcGIS Engine Uygulamalarina Örnekler: ArcGIS Engine, yaygin CBS uygulamalarini yapilandirmak için ve herhangi bir uygulama içine eklenmis CBS için kullanilir. Bazi CBS kurumlari kendi uç kullanicilari için aletler ile, CBS görüntülerine odaklanmis yapilandirmayi isterler. Diger bir senaryo ise, CBS’nin bir parçasi olarak anahtar nitelikli görevlerin icrasi için diger alet bilgileri ve is akislari ile birlestirlmis olandir. ArcGIS Engine uygulamalari için birkaç örnek asagida belirtilmistir. Sehir yönetim kurumu, vergilendirme ve planlama kuruluslari ile bütünlesik CBS veri tabani bilgilerine erisen ve bir seri parselin gözden geçirilmesine yönelik yapilandirmayi arzu edebilir.

-65-

Bazi CBS kurumlari, ArcGIS Engine 3 D uzantisi ile etkilesimli küresel görüs için geleneksel uygulama yapisini ister

ArcGIS Engine elemanlari, Microsoft World dökümlarina ve Microsoft Excel çizelgelerine eklenebilir.

-66-

ÖZET OLARAK ARCGIS ENGINE Bir çok kullanici CBS’ye hizli erisimi arzu eder. Kullanicilar ArcView’in kabiliyetlerinden daha az seye ihtiyaç duyarlar ve halihazirda kendi uygulamalarindaki karmasik mantiga erismeyi isterler. Kullanicilar, CBS’nin geleneksel yapisina erismeyi arzu ettikleri takdirde, ArcGIS Engine düsük maliyet ve süratli erisim seçenegini saglar. ArcGIS Engine asagida belirtilen uygulamalarda kullanilir: •

Geleneksel uygulamalar içine eklenmis CBS mantigi

•

Etkili yapilandirma ve yaygin CBS uygulamalari

•

Basit uygulamalardan, gelismis CBS mantigina girisimi saglama

•

Diger uygulamalara, CBS mantigini ve haritalari ekleme

•

C++ veya Java ile, cross-platform uygulamalarini yapilandirma.

-67-

ArcGIS Server Nedir ?

ArcGIS Server, merkezi olarak yönetilen, ileri düzeyde CBS fonksiyonelligi saglayan, çok kullanicili ortamlari destekleyen ve endüstri standartlarini kullanan bütün cografi bilgi sistemi uygulamalarini ve hizmetlerini kuran bir platformdur. ArcGIS Server gelistiricilere, CBS Web uygulamalari yapilandirabildikleri bir ortamdir. Bununla birlikte, istemciler tarafindan kullanilan Web browser tabanli uygulama, ArcGIS Desktop ürünleri ArcInfo, ArcEditor ArcView ve ArcGIS Engine uygulama hizmetleri saglamaktadir. Bütün ArcGIS Sistemi, yazilim bilesenleri “ArcObjects” üzerine kurulmus ve gelistirilmistir. ArcObjects tarafsiz bir isletim platformudur ve .NET, Java, COM ve C++ gibi birçok programlama arayüzü tarafindan kullanilabilir. ArcGIS Server iki ana bilesenden olusur: bir CBS sunucusu ve ADF (Application Developer Framework). Server Object Manager (SOM) içeren CBS Sunucusu Server Object Container (SOC) olarak adlandirilmaktadir.

SOC ArcObjects içerir ve CBS fonksiyonlarinin gerçeklestirildigi bir ortamdir.

SOC’den gelen yanitlar cevaplar istemci uygulamalarina dönüsür. Web uygulama sunucularini kullanan Web tabanli uygulamalar ve hizmetler sadece Web sunucusu üzerinde ArcGIS Server runtime kurulumuna ihtiyaç duyar. Bu kurulum SOM/SOC ve istemci uygulamasi arasinda iletisim saglar. Web-browser istemcileri, CBS sunucusuna bagli hizmetlerden faydalanabilmek için kendi üzerlerine kurulan ArcGIS teknolojisine ihtiyaç duymazlar. ArcGIS

Server,

gelistiricilerin

ve

sistem

tasarimcilarinin

merkezi

olarak

yönetilen

CBS

gerçeklestirmelerini saglar. Web uygulamasi gibi çok kullanicili ortami destekleyen CBS uygulamalari üzerinden daha düsük maliyete sahip olma avantaji saglar ve desktop uygulamalarini her kullanicinin makinesine yükleme maliyetinden tasarruf eder. ArcGIS Server, iliskisel veritabanlari, web sunuculari ve bütün uygulama sunuculari gibi diger kritik IT sistemleri ile entegrasyon için idealdir.

ArcGIS Server, ESRI sunucu ürünleri ailesini tamamlar: ArcIMS, ArcSDE ve ArcGIS Server. ArcIMS; haritalarin ve metaverilerin web üzerinden sunumunda yüksek performans saglar. ArcGIS Server; ileri düzeyde CBS uygulamalari için merkezi olarak yönetilen bir cografi bilgi sistemdir. ArcSDE ise ArcGIS Server ve ArcIMS için veri erisimini yönetir.

-68-

ArcGIS Server Anahtar Özellikleri Standart CBS yapisi: ArcGIS Server, CBS sunucu uygulamalari gelistirmede standart bir yapi saglar. Dünyanin en popüler CBS yazilimlari ArcView, ArcEditor ve ArcInfo bu yazilim objelerinden olusmustur. ArcGIS Server hem güçlü hem de gelistirilebilir bir sunucudur. Zengin fonksiyonlari ile gelistiricilerin organizasyonel problemleri çözmelerinde yardimci olur. Uygun maliyet : ArcGIS Server web uygulamalari gibi sunucular üzerinde çalisan bütün uygulamalari ve çok kullanicili ortamlari destekler. ADF runtime lisansli degildir. Bundan dolayi, CBS sunucusu lisans maliyeti olmaksizin birçok sunucu uygulamasi birçok web sunucusu üzerinde çalisabilir. Web Controlleri: ArcGIS Server web kontrol seti saglar. Bu web kontrolleri, web uygulamaniz içerisine haritalama fonksiyonlarini da katabilmeniz için programlama modelini kolaylastirir ve

-69-

gelistiricilere

uygulamalari

için

daha

ileri

düzeyde

CBS

fonksiyonelligi

yaklasimlari

üzerinde

odaklanmalarini saglar. Web Uygulama Sablonlari: ArcGIS Server, web uygulama sablonlari web kontrolleri kullanarak uygulamalar yapmak isteyen gelistiriciler için baslangiç saglar. Ayni zamanda web uygulamalari yapilandirmak için web kontrollerinin nasil kullanilacagina dair örnek olarak sunar. Çapraz platform fonksiyonelligi: Java için ArcGIS Server ADF UNIX platform çesitleri ve birçok web sunucusu üzerinde çalisabilir. Java web uygulamalariniz ve web hizmetleriniz standart web sunucusu ortamlariniza uyacaktir. . NET için CBS sunucusu ve ADF birçok Windows platformu üzerinde kullanilabilir. Çapraz programlama dili: ArcGIS Server birçok programlama dilini destekler: web uygulamalarini ve web hizmetlerini yapilandirmak için .NET ve Java, özel bilesenlerle CBS sunucusunu gelistirmek için COM ve .NET, desktop istemci uygulamalari yapilandirmak için COM, .NET, JAVA ve C++. Bu sayede objeler rahatlikla programlanabilir ve programlama uzmanlarinizin yeni bir dil ögrenmelerine gerek kalmaz. ArcGIS Server Seçenekeleri: ArcGIS Server Developer Kit ArcGIS 3D Analyst, ArcGIS Spatial Analyst ve ArcGIS StreetMap’in genisletilmis obje özelliklerini içerir. Developer Resources: ArcGIS Server Developer Kit,

gelistiricilere cisim model diagramlari, ag

uygulama örnekleri ve basit kod ile birlikte baslamalarina yardimci olmak için yardim sistemi saglar.

-70-

ArcGIS Server Yetenekleri: ArcGIS Desktop kullanicisi olarak: 1. Yerel aginiz üstündeki CBS sunucunuza LAN üzerinden baglanabilir, 2. ArcGIS Server web servisleri kataloguna baglanabilir, 3. LAN veya internet baglantisi sirasinda a. Önizleme, pan, zoom ve tanimlama islemleri için ArcCatalog kullanabilir, b. Geocode sunucusu kullanarak geocode adreslerini gruplamak için ArcCatalog kullanabilir, c. Lokal harita dokümaniniza katman olarak harita sunucusunu eklemek için ArcMap kullanabilir, d. Harita sunucusu üzerinden pan ve zoom islemleri için ArcMap kullanabilir, e. Harita sunucusu üzerinde özellikleri tanimlamak, arastirmak ve bulmak için ArcMap kullanabilir, f. Katmanlari etkilesimli olarak kapatip açmak için ArcMap kullanabilir, g. Geocode sunucusu ile adresleri bulmak için ArcMap kullanabilirsiniz. 4. Gelistirici olarak ADF Developer Kit ile yapilandirilan web uygulamalarina ve web hizmetlerine asagidaki maddeler gibi birçok fonksiyonu ekleyebilirsiniz. a. Bir haritayi yol, akarsular ve sinirlar gibi çoklu harita katmanlariyla görüntüleme b. Harita üzerinde pan ve zoomlama c. Harita üzerindeki özellikleri onlari isaret ederek tanimlama d. Özellikleri arama ve harita üzerinde bulma e. Saha degerlerinden etiketleri yazi olarak görüntüleme f. Hava fotograflarindan veya uydu görüntülerinden grafik özellikler çizme g. Nokta, çizgi, daire ve poligon gibi grafik özellikleri çizme h. Tanimlayici metin çizme i. Çizgiler boyunca ve alanlar, daireler ve poligonlarin içinden özellik seçme j. Baska özelliklerin tanimlanmis mesafesi içinden özellik seçme k. SQL tanimlama ile özellik bulma ve seçme l. Tematik metodlarla özellik tanimlama m. Verileri dinamik olarak görüntüleme n. Cadde adlarindan veya saglanilan kesisimden harita üzerinde lokasyon bulma o. Harita verinizin koordinat sistemini dönüstürme p.

Buffer olusturma, farkliliklari hesaplama veya kesisimleri bulma, birlestirme gibi geometrik islemleri gerçeklestirme

q.

Ileri düzeyde mekansal ve öznitelik sorgulamalari

r.

Network analizleri

s.

Harita rotasyonunu veya sekillerini düzenleme

t.

Cografi detaylari ve özniteliklerini olusturma, güncelleme

u. Versiyonlama ve topoloji kurma gibi cografi veritabani yönetim islemlerini gerçeklestirme

-71-

Bölüm 4: ArcMap Ortaminda Cografi Verilerin Incelenmesi (Uygulama 1) ArcMap’e Giris, 1 Desktop’da yer alan ArcMap icon’u üzerinde çift tiklayiniz.

2 Veya;

Windows Taskbar’dan Start Menü > Programs > ArcGIS > ArcMap’i seçiniz.

ArcMap Arayüzü, Gelen ArcMap arayüzde üç farkli seçenek ile karsilasilir. Bu özellikler söyle tanimlanabilir;

Main Menu Standart ToolBar

Table Of Contents

Tools Toolbar

A new empty map: Yeni Projeler olusturmak için bos bir ArcMap sayfasi açilir. A Template: Harita çikti islemlerinde hazir bir sablonu Read Only olarak görüntüleme yada yeni bir sablon olusturmak için geçis yapilir. An existing map: Mevcut olan bir projenin ArcMap ortaminda görüntülenmesidir. Bu Proje dosyasi ArcMapDocument *.mxd uzantili bir dosyada tutulur.

-72-

ArcMap’de Harita Dokumaninin (ArcMapDocument *.mxd) açilmasi, Mevcut verilerden olusturulan bir proje ArcMap ortaminda map document (*.mxd) olarak (File > Save) kaydedilir. Mevcut proje üzerinde gerekli çalismalari sürdürmek için projenin, ArcMap ortaminda görüntülenmesi gerekecektir. Bunun için; 3 An Existing map özelligi’ni çek ediniz ve OK Butonu’na basiniz.

4 ArcGIS_Egitim folder’inda yer alan Uygulama_01.mxd’yi açiniz. ArcMap’de File > Open veya Ctrl+O kisa yolu ile farkli bir ArcMapDocument (*.mxd) tanimlanarak da proje görüntülenebilir. Proje içerisinde yer alan veriler; Dünya ülkeleri, Türkiye il sinirlari, Türkiye Demiryollari ve Yerlesimler katmanlaridir. ArcMap’de Semboloji Degistirme ve farkli ölçeklerde görüntüleme, ArcMap’de Semboloji, 5 ArcMap’ ortaminda Table of content menüsünde yer alan katmanlarin renk ve semboloji degisikliklerini yapmak için; Table Of Contents’de yer alan Ulkeler katmaninin polygon sembolu üzerinde mouse’nun sag butonuna basiniz.

6 Sembol Paletten mouse ile renk seçiniz.

-73-

7 Ayni islemi diger katmanlar içinde uygulayiniz. 8 Semboloji degisikligi için; Table of Contents menüsünde yer alan Yerlesim katmaninin nokta sembolü üzerinde mouse’un sol butonuna basiniz ve Symbol Selector’den bir sembol seçiniz. 9 Diger tüm katmanlar için ayni yöntemi uygulayarak farkli semboller atayiniz. ArcMap’de haritalari farkli ölçeklerde görüntüleme, Tools Toolbar’da veriyi farkli ölçeklerde görüntüleyebilmek için mevcut olan zoom, pan, full extend, ileri ve geri zoom extend tool’lari mevcuttur. Tools Toolbardan ilgili butonu mouse ile seçip pan ve zoom özelliklerini uygulayiniz.

Zoom Out

Zoom In

Zoom Out on the Center of your map

Zoom In on the Center of your map Pan

Zoom to the Full extent Go Forward

Go Back

Yapilan zoom islemlerinde Standart toolbarda yer alan ekran ölçek degerinin degistigini göreceksiniz. Tools ToolBar’dan “Zoom to the Full Extent” butonu’na basiniz.

10 Türkiye bölgesini, içe zoom (zoom in) yapiniz.

11 Standrat ToolBar’dan ölçegi 1:1.000.000 olarak ayarlayiniz ve Pan ile farkli bölgeleri görüntüleyiniz.

-74-

ArcMap ile farkli pencerelerde veriyi inceleme, ArcMap’de Magnifier ve Overview, ArcMap Data View’da yer alan haritalarin incelenmesi için iki önemli özelligini (Magnifier ve Overview window) uygulayacagiz. Menu Bar’da yer alan Window’dan Magnifier ve/veya Overview özelligi seçilir.

Overview, 12 Menu Bar’dan Window > Overview.. ‘i seçiniz.

Layer Overview penceresinde en büyük extent’e sahip katman full extent’de görüntülenir. Bu pencere içerisinde tanimli olan tarali alani mouse ile büyütüp küçülterek, Data View’da görüntülenen harita ölçeginin degistigini göreceksiniz. 13 Standart ToolBar’da yer alan Scale’i 50.000.000 olarak ayarlayiniz. 14 Layers Overview penceresindeki tarali alan üzerine mouse ile geliniz ve bu tarali alani, gitmek istediginiz bölge üzerine tasiyiniz. Data View’da yer alan bölgenin degistigini göreceksiniz. Layer Overview Penceresini kapatiniz.

-75-

Magnifier, 15 Menu Bar’dan Window > Magnifier.. ‘i seçiniz.

16 Magnification penceresini, detay görmek istediginiz view üzerinde gezdiriniz. Data view’da alani default tanimli olan %400 büyüterek görüntülemis olursunuz. Bu degeri büyültüp küçültmek ya da belli bir ölçege sabitlemek mümkündür. Bunun için; 17 Magnification Penceresinin mavi alan üzerinde mouse’un sag tusuna basiniz. Gelen menüden Properties özelligini seçiniz.

18 Gelen Magnifier Properties penceresinden default tanimli olan ‘Modify main view by’ özelligindeki yüzde degerini degistirerek veriyi inceleyiniz. 19 Daha sonra Fixed Scale özelligini seçip ölçegi 250.000’de sabitleyerek veriyi inceleyiniz.

-76-

ArcMap’de Find, Identify, Hyperlink ve Bookmarks ve diger tools özellikleri, Find, Find, Table of contents menüsünde yer alan tüm katmanlarin veri tabanlarindaki bir kayida hizli erisimini saglamak için kullanilir.

20 Tools Toolbar’dan Find butonunu mouse ile seçiniz 21 Features özelliginde iken Find bölümüne TR yaziniz ve Find butonuna basiniz.

22 Listelenen kayitlar’dan TRABZON üzerinde mouse’un sag tusuna basarak, zoom to feature özelligini seçiniz. 23 Ayni kayit üzerinde mouse’un sag tusuna basarak Flash feature özelligini seçiniz. 24 Ayni kayit üzerinde Set Bookmark özelligini seçiniz,Tools Toolbar’dan Full Extend buton'una basiniz ve Main Menu’den View > Bookmarks > TRABZON Bookmark’ini seçiniz

-77-

Bookmark, Data View’da görüntülenen bölüm bir isim ile kaydedilir. Farkli ölçeklere geçis yapildiktan sonra kaydedilen bookmark ismi seçilerek bu ekran görüntüsüne geri dönülmüs olur. Bookmark islemi ArcMap ortaminda farkli yöntemler ile tanimlanabilir. Find uygulamasinda seçili olan kaydin üzerinde set Bookmark islemini uyguladiginiz gibi... Diger yöntem ise; 25 Bookmark olarak tanimlayacaginiz ekran ölçegini belirledikten sonra; Menu Bar’dan, View > Bookmarks > Create menüsünü seçiniz.Gelen Menü’de Bookmark ismini tanimlayiniz.

26 Kaydettiginiz birden fazla ekran görüntüsüne (Bookmark); View > Bookmarks >.............. menüsünden geçis yapabilirsiniz. Identify, Tool ToolBar’daki Identify Butonu ile, tanimlanan obje veya objelerin veritabani bilgileri Identify Results penceresinde listelenir. Bu pencerede yer alan Layers bölümünde farkli seçenekler sunulur. Bilgi almak istediginiz katmanlari bu bölümde tanimlayabilirsiniz. Aktif tek bir kapsam tanimlanabildigi gibi visible layers (Görünen layer’larin tamami) veya All layers (Layerlarin tamami) gibi özellikleri de set edebilirsiniz. 27 Tools ToolBar’dan identify objeyi mouse ile seçiniz.

butonunu mouse ile seçiniz ve Data View’da bilgi almak istediginiz

-78-

Identify’da tanimlanan objenin veri tabani bilgileri Identify Results penceresinde listelenir.Bu pencerede listelenen kaydin üzerinde mouse’un sag tusuna basildiginda, Bookmark ve Hyperlink islemlerini gerçeklestirilebilirsiniz.

Hyperlink tanimlamak için; ilgili kayit (value) üzerinde mouse’un sag tusuna basiniz.

Türkiye

Hyperlink, Identify ile tanimlanan objelere, farkli dosyalarin (doc, image, ppt, avi vb.) entegre edilmesi için gerekli olan araçlari saglar. 28 Identify’dan sonra Identify results penceresinde ilgili kaydin üzerinde mouse’un sag tusuna basiniz, Add Hyperlink özelligini seçiniz, 29 Gelen Add Hyperlink penceresinde default tanimli olan “Link to a Document” bölümüne; ArcGIS_Egitim\Uygulama_01\Hyperlink folder’indaki 3D.mpg dosyasini set ediniz ve Ok butonuna basip islemi sonlandiriniz.

30 Tools toolbardan Hyperlink butonunu mouse ile seçiniz. View’da hyperlink tanimlamasi yapilan özelligin farkli bir semboloji ile (mavi) görüntülenir. Bu objeyi mouse ile seçiniz. Bu islemde sonra objeye baglanan dosyanin farkli bir windows programinda çalistigini göreceksiniz. Ayni objeye istenildiginde birden fazla farkli dosya, ayni yöntemler uygulanarak entegre edilebilecektir.

-79-

Measure, View’da tanimlanan mesafe ve toplam mesafeyi, yine tanimlanan ölçü birimine göre ekranin sag alt kösesinde listeler. Istenilen ölçü birimini ayarlamak için; 31 Table of Contens menüsünde yer alan Layers üzerinde mouse’un sag tusuna basip Properties özelligini seçiniz. Data Frame Properties penceresinden General butonunu isaretleyiniz.

32 Units bölümünde tanimli olan Display özelligine istenilen ölçü birimini giriniz. (Map Units degil ise harita biriminizi de ayarlayiniz.)

tanimli

33 Tools toolbarda Measure butonunu mouse ile seçip, View üzerinde bir hat tanimlayiniz. Ekranin sol alt bölümünde tanimlanan mesafe, tanimlanan ölçü biriminde listelendigini göreceksiniz.

-80-

Select Features, Tools Toolbarda yer alan Select Features butonu, ayarlanmis olan ve Table of Contents menüsünde yer alan vektörel katmanlardan, mouse ile bir veya birden fazla objeyi seçmek için kullanilir. Ilgili katmanda seçili olan özellikler ile ilgili farkli islemler yapilabilir. Bu islemleri ilerleyen konu basliklarinda uygulama sansimiz olacaktir. Su anda bir iki örnek vermek gerekir ise; seçili olan objeler farkli bir katmana export edilebilir, seçili olan objelerin veri tabani bilgilerinden carth veya raporlar alinabilir. Farkli bir katman ile iliskilendirilebilir ve select by location analizleri yapilabilir, seçili olan kayitlarin veri tabani bilgileri tablolarda listelenip gerekli bilgi girisi islemleri yapilabilir veya seçili olan grafik objelerin grafik düzenlemeleri yapilabilir.

Select Features

Select Elements

Select Elements, Tools Toolbar’da yer alan select elements butonu ise, grafik (Rectangle, Circle, Ellipse, Marker) ve diger text gibi objelerin seçiminde kullanilir. Seçilen grafikleri tasima, silme, kopyalama ve size’larinin belirlenmesi islemlerinde kullanilir.

(Select Elements) Harita üzerinde çizilmis olan Drawing Objelerinin ve Text’lerin manual seçiminde

(Select Features) Layer’lardaki Objelerin, manual seçiminde

34 ArcMap’den çikiniz.

-81-

Bölüm 5: Veri Görüntüleme Fonksiyonlari (Uygulama 2) ArcMap’de Raster Verilerin Görüntülenmesi, Raster Veri Tipleri (Image ve Grid), Raster Veri, hücrelere bagli olarak temsil edilir. Ayni boyuttaki hücrelerin bir araya gelmesi ile olusurlar. En küçük birim pixel olarak tanimlanir. Raster verilerde, verinin hassasiyeti pixel boyutuna göre degisen çözünürlük (resolution) özelligi ile tanimlanir. Raster veride her pixel bir degere sahiptir. Bu deger bazen cografi bir özellige ait kod degeri olarak tanimlanabilir ve ESRI Grid formatinda bu kod degeri, Value Attribute Table (VAT) yapisinda depolanir. Bu nedenden dolayi ESRI Grid veri yapisi Discrete Data (Ayrik Veri) özelligindedir. Tematic Data olarak da kullanilir. Yada o pixel 0-255 renk araliginda bir degeri tasir ve bu tip raster verilerde Continuous Data (Devamli Veri) olarak tanimlanir. (Tiff, Bmp, Jpeg vd.)

Tematic Data

Contiunous Data

Yükseklik verisini (Grid) görüntüleme ve Transparent özelligi, Bu bölümde Türkiye ve komsularini içeren 1 km hassasiyette üretilmis olan Sayisal Yükseklik Verisinin siniflandirilmasi ve Türkiye il sinirlari’nin, Transparent özelligi kullanilarak verilerin birbirleri ile etkilesimli görüntülenmesi uygulamalari yapilacaktir. 1 ArcGIS_Egitim folder’inda yer alan Uygulama_02.mxd’yi ArcMap’de ortaminda açiniz. 2 Table of Contents menüsünde yer alan Türkiye_hill (Siyah Beyaz Kabartma) verisini görüntüleyiniz. Not: Bu veri Sayisal Yükseklik verisinden (Grid’den) üretilmistir. Sadece görüntüleme amaçli kullanilabilir. Yükseklik bilgisini içermez. ArcGIS ortaminda 3D ve Spatial Analyst Extensions’i ile üretilir.

-82-

3 Table Of Contents menüsünde yer alan, Türkiye_Dem Verisini çek ederek görüntüleyiniz.

Grid formatinda görüntülenen bu veri, x,y koordinatlari ve yükseklik bilgilerini (Z Value) VAT (Value Attirubet Table) dosyasinda tutar. 3D ve Spatial Analyst Extensions’lari kullanilarak üç boyutlu cografi analizler gerçeklestirebilirsiniz. 4 Table Of Contents’de yer alan Türkiye_Dem verisi üzerinde mouse’un sag tusuna basarak Properties menüsünü açiniz.

-83-

5 Layer Properties menüsünde Symbology fonksiyonunu seçiniz. Yükselik kusaklarina (0-5552 Metre), Color Ramp’den asagida tanimli olan renk geçisini ayarlayiniz.

6 Display Background Value’yu çek ediniz. 7 Sifir degerine sahip alanlar için ilgili alanda mavi rengi ayarlayiniz.

8 Apply butonuna basiniz. Bu Uygulama ile Yükseklik kusaklarina renk araligi ve sifir degerine sahip Göl, Deniz alanlarinin da mavi ile görüntülenmesi islemi gerçeklestirilmis oldu. Bu uygulamalari olusturacaginiz tüm yükseklik verileri içinde uygulayabilirsiniz.

-84-

9 Layer Properties Menüsünde yer alan Display Fonksiyonunu seçiniz.

10 Show Map Tips fonksiyonunu çek ediniz. Fields Tab’inda Primary Display Field olarak Value degerinin ayarlanmis oldugunu göreceksiniz. Bu fonksiyon ile Data View’da görüntülenen Turkiye_Dem verisinin yükseklik degerlerini mouse gezdirdiginiz her noktada görüntüleyebileceksiniz. 11 Resample during display using fonksiyonunu Bilinear Interpolation (for continuous data) olarak ayarlayiniz. Raster verilerin görüntülenmesinde Yeniden örnekleme seçeneklerinde yer alan Bilinear Interpolation yöntemi ile bu verilerin keskin hatlar olarak degil daha yumusak (smooth) bir geçis ile görüntülenmesi saglanmis olur. 12 Transparent bölümünü % 50 olarak ayarlayiniz ve OK butonuna basip islemi sonlandiriniz.

13 Table Of Contents menüsünde yer alan Turkiye_Dem verisini kapatiniz ve Türkiye (Il Sinirlari) katmani ekranda görüntüleyerek, Transparent özelligini % 50 olarak ayarlayiniz. 14 ArcMap’den çikiniz.

-85-

Bölüm 5: Veri Görüntüleme Fonksiyonlari (Uygulama 3) ArcMap’de Layer Properties

Vektör Veri Tipleri (Shape File, Coverages, Feature Class ve CAD), Vektör veri, noktalara (x,y) bagli olarak temsil edilir. Konuma ait verilerin, nokta, çizgi ve alan özellikleri x,y koordinat degerleriyle depolanir. Nokta özelligi, tek bir x,y koordinat çifti ile temsil edilen verilerdir. (Elektrik Direkleri, Yangin Musluklari, Kuyular gibi). Çizgi özelligi, bir baslangiç ve bir bitis noktasi olan x,y koordinatlar dizisi ile temsil edilirler. (Dereler, Yollar, Elektrik Hatlari gibi). Alan özelligi ise, baslangiç ve bitis noktasi ayni olan x,y koordinatlar dizisi ile temsil edilen verilerdir. (Parseller, Binalar, Arazi Kullanimi gibi) Vektör yapidaki veriler için iki temel depolama yöntemi vardir. Bunlar; Spagetti ve Topolojik veri modelleridir. Spagetti veri depolama yöntemi Spagetti yöntemde, nokta, çizgi, alan türündeki vektör veriler, temsil ettikleri detayi olusturan nokta ya da noktalar kümesi seklinde detayi tanimlayan tek anlamli bir kod (detay kodu) ve detay türü (nokta, çizgi, alan) ile birlikte depolanir. Ayni ya da farkli detaylarin çakismasi ya da komsu olmasi durumlarinda ortak kenar ve/veya noktalar her detay için tekrarlanarak depolanir. Topolojik veri depolama yöntemi Topolojik yöntemde, detaylar arasindaki komsuluk, yön, çakisma, baglanti gibi mekansal iliskiler tanimlanir. Ayrica komsu, çakisan, kesisen detaylarin ortak nokta ve kenarlari bir kez daha depolanarak, spagetti yönteminde karsilasilan binme, bosluk, kopukluk, tasima gibi geometrik hatalar elemine edilir. bu yöntemde nokta detay, dügüm olarak; çizgi detaylar, baslangiç ve bitis noktasi dügüm seklinde tanimli olup noktalar dizisinden olusan kenar olarak; alan detaylar ise, kenarlardan olusan poligonlar seklinde depolanir. Ayrica kenarlarin sol ve sagindaki poligonlar da tanimlidir. Coverages

Shape File

Feature Class

ESRI vektör formatlari, topolojik veri modellerine birer örnektir. Bu bölümde, ArcMAP arayüzü ile vektörel verilerin görüntüleme özellikleri (Layer Properties ve Data Frame Properties), Semboloji (Style), Harita Çikti islemleri (Layout View) ve Diger fonksiyonlara ait örnek uygulamalar, bu ana basliklar altinda gerçeklestirilecektir.

-86-

Veri Görüntüleme Özellikleri, 1 ArcGIS_Egitim folder’inda yer alan Uygulama_03.mxd’yi ArcMap ortaminda açiniz. Bu uygulamada Türkiye S/B Kabartma ve Yükseklik verisi, Il Sinirlari, Göller, Otoyol, Nehirler, Demiryollari, Il merkezleri ve Ankara iline ait yerlesim yerleri mevcuttur ve bu veriler Default sembolojileri ile Uygulama_03.mxd projesine kaydedilmistir. Mouse’un sag tusuna basarak asagida tanimlanan Data Frame Properties ve Layer Properties menülerine ulasabilirsiniz.Data Frame ve Layer Properties menüleri bundan sonraki adimlarda uygulamali olarak incelenecektir. Data Frame Properties

-87-

Layer Properties Table of Contents’de, yer alan herbir vektör ve raster veri için ayarlanacak olan, General, Source, Selection, Display, Symbology, Field, Definition Query Label ve Join&Relate fonksiyonlari bu bölümde uygulanacaktir. (Raster Veriler için Layer Properties menüsünde Selection, Label ve Definition Query fonksiyonlari yoktur. Raster veriler için Extent fonksiyonu ilave edilmistir. Bu durum, Raster ve vektör veri yapilarinin farkliligindan kaynaklanmaktadir.) General, Display, Symbology, Fields Fonksiyonlari 2 Table Of Contens Menüsünde Yer Alan Türkiye_Dem Layer’i üzerinde mouse’un sag tusuna basarak Properties fonksiyonunu seçiniz.

3 General fonksiyonunda, Layer Name’i Türkiye Yükseklik Kusaklari olarak ayarlayiniz. 4 Don’t’ show layer when zoomed özelligini çek ederek, out beyond 1: (minumun scale) 15000000 ve in beyond 1: (maximum scale) 500000 olarak ayarlayiniz ve OK butonuna basiniz. 5 General fonksiyonunda, Layer Name’i diger katmanlar için asagida tanimlanan sekilde düzenleyiniz. Turkiye_hill Turkiye_il Turkiye_Gol Turkiye_Otoyol Turkiye_Nehir Turkiye_Demiryolu Turkiye_ilMerkez Turkiye_AnkKoy

S/B Kabartma Il Sinirlari Göller Oto Yol Nehirler Demiryolu Il Merkezleri Ankara Köyler

6 Turkiye_hill (S/B Kabartma) katmani için, Don’t’ show layer when zoomed özelligini çek ederek, out beyond 1: (minumun scale) 15000000 ve in beyond 1: (maximum scale) 500000 olarak ayarlayiniz ve OK butonuna basiniz

-88-

7 Türkiye Yükseklik Kusaklari katmani için, Layer Properties penceresini açiniz. Display Fonksiyonuna geçiniz. Resample during display using özelligini Bilinear Interpolation (for continuous data) olarak ve Transparent özelligini ise 50 olarak ayarlayiniz.

8 Layer Properties menüsünde Symbology fonksiyonuna geçiniz. Color Ramp’den renk tanimlamasini yapiniz (5 nci Yesil Tonlar’i). Display Background Value özelligini çek ederek mavi sifir degerine sahip yükseklikler için mavi renk tanimlamasini yapiniz. OK butonuna basiniz.

9 Göller Katmaninin, sembolü üzerinde mouse’un sol tusuna basiniz. Gelen Symbol Selector penceresinden “Lake” Sembolunü seçiniz ve OK butonuna basiniz.

-89-

10 Il Sinirlari Katmanina ait Layer Properties menüsünde Symbology fonksiyonuna geçiniz. Categories altinda yer alan Unique Values fonksiyonunu ayarlayiniz. Value Field’a Turkiye il Sinirlari katmaninin veri tabaninda yer alan ADI field’ini seçerek, Add All Values butonuna basiniz. Color Scheme’dan istediginiz bir renk grubunu ayarlayiniz. Apply butonuna basiniz.

11 Il Sinirlari Katmanina ait Layer Properties menüsünde Display fonksiyonuna geçiniz. Show Map Tips özelligini çek ediniz. Transparent’i 50 olarak ayarlayiniz. Apply butonuna basiniz. 12 Il Sinirlari Katmanina ait Layer Properties menüsünde Fields fonksiyonuna geçiniz. Primary display field’i ADI olarak ayarlayiniz. Apply butonuna basiniz.

13 Il Sinirlari Katmanina ait Layer Properties menüsünde Labels fonksiyonuna geçiniz. Label Features in this layer özelligini çek ediniz ve Label Fied’i ADI olarak ayarlayiniz. Text Symbol bölümünde Symbol butonuna basiniz. Gelen Symbol Selector penceresinde Color Kirmizi, Size 9 Pt, Bold ve Italic özelliklerini ayarlayarak OK butonuna basiniz. 14 Layer Properties menüsünde OK butonuna basiniz.

-90-

15 Otoyol Katmaninin, sembolü üzerinde mouse’un sol tusuna basiniz. Gelen Sembol Selector penceresinden “Expressway” sembolünü seçiniz ve OK butonuna basiniz.

16 Nehirler Katmaninin, sembolü üzerinde mouse’un sol tusuna basiniz. Gelen Sembol Selector penceresinden “River” sembolunü seçiniz ve OK butonuna basiniz.

17 Demiryolu Katmaninin, sembolü üzerinde mouse’un sol tusuna basiniz. Gelen Sembol Selector penceresinden “Railroad” sembolunü seçiniz ve OK butonuna basiniz.

18 Tools ToolBar’dan Zoom In butonunu seçiniz ve Data View’da farkli bölgeleri inceleyiniz. 19 C:\ArcGIS_Egitim\Uygulamalarim\Uygulama03_1.mxd olarak projeyi farkli kaydediniz. 20 ArcMap’den çikiniz.

-91-

Joins & Relates & Sembology Join, Vektör verilere bagli tablolar veya birbirlerinden bagimsiz veri tabanlarinin fiziksel olarak ortak bir tabloda birlestirilmeleridir. Birbirlerinden bagimsiz farkli tablolarin birbirleri ile fiziksel olarak birlestirilebilmesi için, ortak alanlarin ve bu ortak alanlarda birbirleri ile eslesecek olan sayisal veya karakter degerlere sahip olmalidir.Bu kapsamda, Join için sadece, bire bir (one to one) ve çoka bir (many to one) iliskilerden söz edebiliriz. Join Öncesi

One to One

Il Sinirlari katmanina ait veri Tabani

2000 Yili Nufus Tablosu

Join Sonrasi

Join Sonrasi Il Sinirlari katmanina ait veri tabani

Relate, fonksiyonu ise, Vektör verilere bagli tablolar veya birbirlerinden bagimsiz tablolar arasinda bir link kurulmasidir. (Joinde oldugu gibi fiziksel bir baglanti söz konusu degildir.) Bu Linkin kurulabilmesi için, birbirlerinden bagimsiz farkli tablolarin ortak alanlarinin ve bu ortak alanlarda birbirleri ile eslesecek olan sayisal veya karakter degerlerin olmasi gereklidir. Ralate’de tablolar arasi; birebir, bireçok, çoka bir, ve çoka çok iliskiler vardir.

-92-

1 ArcMap ortaminda geçiniz ve yeni bir proje sayfasi açiniz. (A new empty map’de iken OK butonuna basiniz.)

2 Add Data butonuna basarak ../ArcGIS_Egitim/Uygulama_03/Turkiye.mdb Personel Geodatabase içinde yer alan Feature Class’lari (Vektörel Veriler&Grafik Veriler) ve Tablosal verileri Table Of Contents menüsüne aliniz. (Ctrl tusu’na basarak birden fazla Katman ve Tablo’yu seçerek Add butonu’na basiniz.)

3 Tools ToolBar’dan identify özelligi ile Turkiye_il katmaninin objelerini seçiniz ve veri tabaninda yer alan bilgileri inceleyiniz.

Türkiye Il Sinirlari ile iliskili olan veri tabaninda her ilin, il kodu, Il Adi ve bir kod degeri ile temsil edilen Yerlesimkod bilgileri yer almaktadir.

-93-

4 Table Of Contens menüsünde yer alan Turkiye_Nufus2000 table’i üzerinde mouse’un sag tusuna basarak, Open özelligini seçiniz. Açilan tabloyu inceleyiniz.

5 Turkiye Il Sinirlari katmaninin veri tabaninda yer alan YERLESIMKOD field’indaki degerler ile bagimsiz table olarak görüntüledigimiz Turkiye_Nufus2000 Tablosundaki YERLESIMKOD field’indaki degerlerin birebir es oldugunu inceleyiniz. (Identify butonu ile bir ilin veritabani bilgilerini alarak bu ilin kod degerini, Nufus2000 tablosundaki kod degeri ve il adi ile kontrol ederek gerçeklestirebilirsiniz.) 6 Her iki tabloda da iliskiyi saglayan ortak field’lar ve degerler oldugu için Nüfus bilgilerini içeren tabloyu, Grafik verinin (Turkiye Il Sinirlari) veri tabanina fiziksel olarak aktarmamiz mümkündür. Bunun için, Turkiye_il katmaninin Layer Properties menüsünü açiniz ve Join&Relate Fonksiyonunu seçiniz. 7 Join bölümünde Add butonuna basarak, Join Data menüsünde yer alan tanimlamalari yaparak OK ve Layer Properties menüsünde de OK butonuna basiniz.

-94-

8 Turkiye Il sinirlari katmaninin veri tabanini Identify özelligini kullanarak inceleyiniz.

9 Turkiye_il katmaninin Layer Properties menüsünü açiniz ve Join&Relate Fonksiyonunu seçiniz. Joins bölümünde Add butonuna basarak, ilk olarak Turkiye_Secim95 tablosunu, daha sonra, Turkiye_Saglik Tablosunu, daha sonra da Turkiye_Olum tablolarini Join ediniz.

10 Turkiye Il sinirlari katmaninin veri tabanini Identify özelligini kullanarak inceleyiniz.

11 Turkiye_il katmaninin Layer Properties menüsünü açiniz. Fields fonksiyonunu seçiniz. ,

-95-

12 Asagidaki yapiya uygun bir sekilde, field’lari yeniden düzenleyiniz. Alias ile field’lari yeniden isimlendiriniz. Diger field’larin ise visible çekini kaldirarak bu proje kapsaminda görüntülenmemesini saglayiniz.

13 Turkiye_ilMerkez (Point) katmaninin Layer Properties menüsünü açiniz ve Join&Relate Fonksiyonunu seçiniz. Join bölümünde Add butonuna basarak, Turkiye_Nufus2000 Tablosunu, Join ediniz. Ok butonuna basarak islemi sonlandirniz. 14 Turkiye_ilMerkez (Point) katmaninin Layer Properties menüsünü açiniz ve Fields Fonksiyonunu seçiniz. Il Adi ve Nüfus (2000) field’lari olarak veri tabanini düzenleyiniz ve diger field’lari unvisibile (Çeki kaldiriniz) yapiniz. 15 Turkiye_AnkKoy (Point) katmaninin Layer Properties menüsünü açiniz ve Join&Relate Fonksiyonunu seçiniz. Join bölümünde Add butonuna basarak, Ankara_Secim99 Tablosunu, Join ediniz. Ok butonuna basarak islemi sonlandiriniz. 16 Turkiye_AnkKoy (Point) katmaninin Layer Properties menüsünü açiniz ve Fields Fonksiyonunu seçiniz. Asagidaki sekilde Field’larda gerekli alias tanimlamalarini yapiniz.

-96-

Symbology 17 Table of Contents menüsünde Display butonuna geçiniz. Data View’da sadece Turkiye_il katmanini görüntüleyiniz.

18 Turkiye_il katmaninin Layer Properties menüsünü açiniz ve Symbology Fonksiyonunu seçiniz.

19 Quantities’de Graduated colors özelligini seçiniz. Value Field’i NUFUS (2000) olarak ayarlayiniz. Color Ramp’de açikdan koyuya geçis yapan bir renk araligini seçiniz.

Il Sinirlarinin veri tabaninda yer alan nüfus degerleri default olarak 5 sinifa göre gruplandirilmistir. Classification’da yer alan Classes araligini isterseniz artirip azaltabilirsiniz. Nüfus araliklarini sistem Classification’da yer alan bazi metodlara göre siniflandirmistir. Nüfus araligini belirleyeceginiz degerlere göre yeniden düzenleyebilirsiniz.

-97-

20 Range’de yazan degerleri mouse ile seçiniz. Degistirilebilen degerler, nüfus araliginin maximum degeridir. Ilk degerleri sistem kendisi, bir önceki sinifin son degerinin bir fazlasi olarak otomatik belirler. Buna göre sizler maksimum degerleri asagidaki sekilde yeniden düzenleyiniz. Label bölümünde de gerekli düzenlemeleri asagidaki sekilde gerçeklestiriniz. Bu bölümde yaptiginiz degisiklikler, daha sonra olusturacaginiz harita çiktisinin (Layout) Lejant bölümünde aynen yer alacaktir.

21 Türkiye il sinirlarinin veri tabaninda yer alan diger bilgilere göre farkli Symbology uygulamalari gerçeklestirilecektir. Bunun için Turkiye_Il katmaninin üzerinde mouse’un sag tusuna basarak Copy fonksiyonunu seçiniz. Daha sonra Layers üzerinde mouse’un sag tusuna basarak Paste Layer yapiniz.

22 Table of Contens menüsünü asagidaki sekilde düzenleyiniz. (En alt’da yer alan Turkiye_il katmaninin Layer Name’ini Türkiye Nüfus Dagilimi olarak düzenleyiniz.)

-98-

23 Turkiye_il katmaninin Layer Properties menüsünü açiniz ve Symbology Fonksiyonunu seçiniz. 24 Quantities’de Graduated colors özelligini seçiniz. Value Field’a Hekim Sayisini, Normalization’a Nufus (2000) field’larini ayarlayiniz. OK butonuna basiniz. (Bu uygulamada Nufus basina düsen hekim sayisinin dagilim haritasini gerçeklestirmis oldunuz.)

25 Table of Contens menüsünü asagidaki sekilde düzenleyiniz. (Turiye_il katmanini Table of Contens menüsüne bir kez daha kopyalayiniz ve bir önceki uygulamanin Layer Name’ni de düzenleyiniz.)

-99-

26 Turkiye_il katmaninin Layer Properties menüsünü açiniz ve Symbology Fonksiyonunu seçiniz. Charts’lardan Pie özelligini seçiniz. Field Selection bölümünde bir kaç partinin oy dagilimlarini harita üzerinde pasta dilimleri seklinde görüntüleyebilmek için “>” butonu ile tanimlayiniz. Renk tanimlamalarini gerçeklestiriniz. Apply butonuna basiniz.

Bu uygulamada seçilen partilerin oy dagilimlari Pie Chart olarak görüntülenir. Chart’larin büyüklükleri bütün iller için aynidir. Seçmen Sayisina gore Chart’larin büyüklüklerini ayarlamak için;

27 Size butonuna basiniz. Pie Chart size menüsünde yer alan “Vary size using a field”a Seçmen Sayisini ayarlayiniz. Ok butonuna basiniz. Layer Properties menüsünde de OK butonuna basiniz.

-100-

28 Table of Contents menüsünü asagidaki sekilde düzenleyiniz. Turkiye_ilMerkez katmaninin Layer Properties menüsünü açiniz ve Symbology Fonksiyonunu seçiniz.

29 Quantities’de Graduated symbols özelligini seçiniz. Value Field’a NUFUS (2000) field’ini ayarlayiniz. Template’den ilgili semboloji ve renk tanimlamasini yapiniz. Il Merkezlerinin default gelen 5 siniftaki Nufus araliklarini asagidaki sekilde yeniden düzenleyiniz. OK butonuna basiniz.

30 C:\ArcGIS_Egitim\Uygulamalarim\Uygulama03_2.mxd olarak kaydediniz. ArcMap’den çikiniz.

-101-

Bölüm 5: Veri Görüntüleme Fonksiyonlari (Uygulama 4) ArcMAP’de Data Frame Properties, General, Data Frame, Fonksiyonlari ArcMap’de olusturacagimiz bir mxd projesinde, birbirleri ile iliskili olmayan, farkli cografi konumlari temsil eden veya farkli projeksiyon sistemlerinde olan veri setlerini görüntülemek için, farkli pencereler Data Frame’ler ile saglanir. ArcMAP arayüzünde cografi verileri görüntüledigimiz ortam Data View’dir. Bahsettigimiz farkli veri setlerini görüntülemek için ArcMap’de birden fazla Data View yerine Table Of Contens’de çok sayida Data Frame’ler tanimlanir. Üzerinde çalisilacak olan Data Frame’ler Table of Contents menüsünde Aktif hale getirilerek o Frame’de yer alan veri setleri Data View’da görüntülenmis olur ve her Data Frame’in kendine has tanimlanacak özellikleri vardir. Bu bölümde Data Frame Properties fonksiyonlari uygulamali olarak gerçeklestirilecektir.

Aktif Data Frame Table of Contens

Data View

Layout View

1 ArcGIS_Egitim folder’inda yer alan Uygulama_04.mxd’yi ArcMap ortaminda açiniz. 2 Default gelen Layers Data Frame’i üzerinde mouse’un sag tusuna basarak Properties özelligini seçiniz.

-102-

3 Data Frame Properties menüsünde General fonksiyonuna geçiniz. Name’i TÜRKIYE olarak degistiriniz. OK butonuna basiniz.

4 Main Menüde Insert ile yeni bir Data Frame’i Table of Contents’e ekleyiniz. New Data Frame’in Properties’inden Name’i ERDEMLI PROJE ALANI olarak degistiriniz.

5 “ERDEMLI PROJE ALANI” Data Frame’ine, Standart ToolBar’dan Add Data butonu ile asagida tanimli Halihazir.mdb Personal Geodatabase ortaminda yer alan (Binalar,Imar_Cephe,Jeoloji, Mahalle, Toprak Feature Class) Layer’lari ekleyiniz.

-103-

6 Standart ToolBar’dan Add Data butonu ile ../Uygulama_04 folder’inda yer alan erdemli.tif uydu görüntüsünüde bu Data Frame ortamina ilave ediniz.

7 Table of Contents’de yer alan Erdemli.tif ve Toprak verilerini görüntüleyiniz. Diger katmanlarin Table of Contents’de çeki’ni kaldirarak daha sonra görüntülenmek üzere kapatiniz. 8 Table of Contents’de yer alan Toprak katmaninin Layer Properties menüsünü açiniz. Symbology fonksiyonuna geçiniz. Categories’de yer alan “Unique Values, many Fields” özelligini seçerek Value Fields’lari BTG ve AKKS olarak ayarlayiniz. Add All Values butonuna basarak Color Scheme’dan bir renk araligi tanimlayiniz. Apply butonuna basiniz.

-104-

9 Layer Properties menüsünde Labels fonksiyonuna geçiniz. Label Feature in this Layer çekini atiniz. Expression butonuna basarak asagidaki tanimlamayi gerçeklestiriniz ve Ok butonuna basiniz. Etiketin Sembol düzenlemesini yaparak Layer Properties menüsünde OK butonuna basarak islemi sonlandiriniz.

10 Table of Contents menüsünde toprak katmanini kapatiniz. Jeoloji katmanini açiniz. Jeoloji Katmaninin Layer Properties menüsünde Symbology fonksiyonuna geçiniz. Categories’de yer alan Unique Values özelligine seçerek Value Field’i YAS olarak ayarlayiniz. Add All Values butonuna basarak Color Scheme’dan bir renk araligi tanimlayiniz. OK butonuna basarak islemi sonlandiriniz. 11 ERDEMLI PROJE ALANI Data Frame’i üzerinde mouse’un sag tusuna basarak bir New Group Layer açiniz. Table of Contents’de bu Group Layer adini “Toprak & Jeoloji” olarak degistiriniz. Bu grup altina Jeoloji ve Toprak katmanlarini tasiyiniz. Ayni sekilde yeni bir Group Layer açiniz. Adini “Hali Hazir Durum” olarak düzenleyiniz. Imar_Cephe, Binalar ve Mahalle katmanlarini bu grup altina tasiyiniz.

-105-

12 “Hali Hazir Durum” grubu altinda yer alan katmanlarin sembolojilerini tek sembol (single symbol) olarak düzenleyiniz. (Mahalle katmaninin sadece outline sembolojisini belirleyiz.) Table of Contents menüsünü asagidaki sekilde düzenleyiniz.

-106-

Coordinate System (On The Fly Projection) Fonksiyonu, Koordinat ve Projeksiyon sistemleri tanimlanmis olan Raster ve Vektör verilerin, koordinat degerleri (Display Unit) ve farkli projeksiyon sistemlerinde görüntülenebilmeleri (On the fly Projection) için Data Frame Properties’deki Coordinate System fonksiyonunda gerekli özelliklerin tanimlanmasi gerekecektir. Farkli projeksiyon sistemlerindeki verilerin ortak bir projeksiyon sisteminde görüntülenebilmelerinin ilk adimi ArcCatalog ortaminda tüm raster ve vektör verilere ilgili projeksiyon sistemlerinin tanimlanmasidir. Bu bölümde projeksiyon sistemleri tanimlanmis olan verilerin (TÜRKIYE Data Frame’indeki Geographic Coordinate System-European1950) ArcMAP ortaminda farkli bir projeksiyona dönüsümü (UTM-WGS1984-36N-6 Derece) ile ilgili fonksiyonlarin açiklanmasini içermektedir. Daha sonraki ArcCatalog ile ilgili bölümlerde Projections Define özellikleri tanimlanacaktir. 13 TÜRKIYE Data Frame’i üzerinde mouse’un sag tusuna basarak Activate fonksiyonunu seçiniz. TÜRKIYE Data Frame Properties’inden, Data Frame Fonksiyonunu seçiniz ve Extent’i Automatic olarak ayarlayiniz. Apply butonuna basiniz. Coordinate System fonksiyonuna geçiniz. 14 Select a coordinate system’den Predefined-UTM-WGS 1984 ve WGS 1984 UTM Zone 36N’u seçerek OK butonuna basiniz. (6 Derecelik UTM Projeksiyon sistemini tanimlamis oldunuz. Eger dönüstüreceginiz düzlem 3 Derecelik Transverse Mercator Projeksiyon sistemi ise, Modify butonuna basarak, Scale Factor’u 1 olarak düzeltiniz.)

-107-

Data Frame Clip to Shape Fonksiyonu, 15 Main Menü’de Selection altinda yer alan Set Selectable Layers özelligini seçiniz. Clear All butonuna basiniz. Il Sinirlari katmanini çek ediniz ve Close butonuna basiniz.

16 Tools ToolBardan Select Feature butonu ile Ankara Il Sinirini seçiniz.

17 TÜRKIYE Data Frame Properties’inden Data Frame fonksiyonuna geçiniz. Clip to Shape bölümünde Enable fonksiyonunu çek ediniz ve Specify Shape butonuna basiniz. Data Frame Clipping penceresinde tanimli olan özellikleri ayarlayiniz ve OK butonuna basiniz. Data Frame Properties prenceresinde de OK butonuna basiniz.

18 C:\ArcGIS_Egitim\Uygulamalarim\Uygulama04_1.mxd olarak kaydediniz.

-108-

Bölüm 6: ArcMAP’de Semboloji (Uygulama 5)

Semboloji Kütüphanesi (Style),

ArcGIS Teknolojisinde (ArcView-ArcEditor ve ArcInfo için) semboloji kütüphanesi Style olarak adlandirilir. ArcMAP’de Nokta, çizgi, tarama, renk, ölçek çubugu, kuzey oku, çerçevel er, yazi tipleri gibi özellikler bir kütüphane içerisinde depolanir. Bu özellikleri içeren çok sayida farkli semboloji kütüphanesi ArcGIS teknolojisi içerisinde mevcuttur. Yeni bir semboloji kütüphanesi tanimlanarak ilgili semboller ArcMAP arayüzünde yer alan araçlar ile olusturulur. Bu bölümde yeni sembollerin olusturulmasi, sembollere verilen isimlerin, bir katmanin veri tabaninda yer alan degerler ile eslestirilerek, ilgili özellik tiplerine ilgili sembolojilerinin atanmasi islemi otomatik olarak gerçeklestirilmis olur.

-109-

1 ArcGIS_Egitim folder’inda yer alan Uygulama_05.mxd’yi ArcMap ortaminda açiniz. 2 Menu Bar’dan Tools>Styles>Style Manager fonksiyonunu seçiniz.

3 Style Manager Penceresinden Styles butonuna basiniz. Add ile daha önceden olusturulmus olan ve Uygulama_05/Style Folder’inde yer alan Jeoloji.style dosyasiniz seçiniz. Style Manager Penceresinden, Sistemde default olarak yer alan kütüphane’leri veya daha önceden kullanicilar tarafindan olusturulmus olan kütüphaneler ile yeni bir kütüphane dosyasinin olusturulmasi islemlerini gerçeklestirebilirsiniz.

4 Add isleminden sonra Style Manager penceresinde yer alan Jeoloji.style kütüphanesinde yer alan Fill, Line ve Marker Symbol’leri inceleyiniz.

-110-

5 Style Manager’da yer alan Jeoloji.style kütüphanesindeki Fill Symbol’ü mouse ile isaretleyiniz. Sembollerin yer aldigi alanda mouse’un sag tusuna basarak New>Fill Symbol özelligini seçiniz.

6 Jeoloji.style kütüphanesinde yeni bir tarama sembolojisi olusturmak için gelen Symbol Property Editor penceresinden Type’i Picture Fill Symbol olarak ayarlayiniz. Tanimli olan özelligi (ChertyLimestone) seçiniz ve open butonuna basiniz. Symbol Property Editor penceresinde yer alan ve tanimlanan tarama sembolojisinin Fourground Color’i siyah ve Background Color’unu sari olarak ayarlayiniz. Ok butonuna basiniz ve sembol adini, Andezit olarak tanimlayiniz.

-111-

7 Style Manager penceresinde ESRI.style kütüphanesini seçiniz. Line Symbol’de yer alan Railroad sembolü üzerinde mouse’un sag tusuna basarak copy fonksiyonunu seçiniz. Style Manager’da Jeoloji. Style kütüphanesine geçerek Line Symbol içine Paste ediniz. Sembolün adini Demir Yolu olarak (rename) düzenleyiniz.

8 Jeolojik Formasyonlar Katmanina ait Layer Properties menüsünde Symbology fonksiyonuna geçiniz. Categories altinda yer alan Match to symbols in a Style fonksiyonunu ayarlayiniz. Value Field’a ACIKLAMA, Match to symbols in Style’a Jeoloji.style kütüphanesini ayarlayarak Match Symbols butonuna basiniz. 9 Layer Properties menüsünde OK butonuna basiniz. Jeolojik Formasyonlar katmaninin veri tabaninda yer alan ACIKLAMA Field’indaki degerler, Jeoloji.Style kütüphanesindeki semboloji isimleri ile eslestirilerek otomatik semboloji atama islemi gerçeklestirilmis oldu.

-112-

10 Ayni islemi Table Of Contents’de yer alan Yollar katmani için gerçeklestiriniz. Yollar Katmanina ait Layer Properties menüsünde Symbology fonksiyonuna geçiniz. Categories altinda yer alan Match to symbols in a Style fonksiyonunu ayarlayiniz. Value Field’a ACIKLAMA, Match to symbols in Style’a Jeoloji.style kütüphanesini ayarlayiniz. Match Symbols butonuna ve sonra OK butonuna basiniz.

11 Tabaka Dogrultu Katmanina ait Layer Properties menüsünde Symbology fonksiyonuna geçiniz. Features altinda yer alan Single symbol fonksiyonunu ayarlayiniz. Symbol bölümünde yer alan sembol butonuna basiniz. Sembol Selector’den Tabaka Dogrultu sembolünü seçiniz ve OK butonuna basiniz. Advanced Butonundan Rotation fonksiyonunu seçiniz ve Rotation Field’i Dogrultu olarak ayarlayiniz. Rotation Penceresinde ve Layer Properties pencerelerinde OK butonuna basiniz.

13 Proje’yi kaydediniz ve ArcMAP’den çikiniz.

-113-

Bölüm 7: ArcMAP’de Etiketlendirme ve Kartografik Üretim (Uygulama 6) Katmanlarin Etiketlendirilmesi (Labeling Features) ve Kartografik Üretim (Layout)

Katmanlarin Etiketlendirilmesi (Labeling features) ArcGIS Teknolojisinde (ArcView-ArcEditor ve ArcInfo için) katmanlarin etiketlendirilmesi daha fonksiyonel bir yapiya kavusturulmustur. Bu bölümde Etiketlendirme islemlerinde Label ve Annotation kavramlari, uygulamali olarak ele alinacaktir. Label, dinamik bir yapiya sahiptir. On the fly Label olarak tanimlanir. Grafik bir eleman olarak bir text’in seçilebilmesi, tasinabilmesi, silinebilmesi gibi fonksiyonlar ancak Label’larin Annotation’a dönüstürülmesi ile mümkündür. Bu bölümde gerçeklestirilecek uygulamada 1/25000 ölçekli Pafta anahtari ile diger cografi detaylar uygulama_05.mxd projesine kaydedilmistir. Etiketlendirme fonksiyonlari ve Layout islemleri bu veri setleri üzerinden gerçeklestirilecektir.

1 ArcGIS_Egitim folder’inda yer alan Uygulama_06.mxd’yi ArcMap ortaminda açiniz. 2 Standart ToolBar’da yer alan ölçek degerini 1/1000000 olarak ayarlayiniz. 3 Table Of Contens menüsünde yer alan Pafta Anahtari (1/25.000) katmaninin Layer Properties menüsünü açiniz. Layer Properties menüsünde Labels fonksiyonunu seçiniz. Label Feature in this Layer çekini atiniz. Label Field’i PAFTA25 olarak ayarlayiniz.

-114-

4 Symbol butonuna basiniz ve asagidaki Color (Black), Size (8 Pt) ve Font (Bold) özelliklerini ayarlayiniz. Symbol Selector penceresinde OK butonuna basiniz.

5 Layer Properties penceresinde OK butonuna basiniz. 6 Table Of Contents menüsünde yer alan Türkiye Il Merkezleri katmaninin Layer Properties menüsünü açiniz. Layer Properties menüsünde Labels fonksiyonunu seçiniz. Label Feature in this Layer çekini atiniz. Label Field’i AD olarak ayarlayiniz. Symbol butonuna basiniz ve asagidaki Color, Size ve Font (Bold) özelliklerini ayarlayiniz. Symbol Selector penceresinde OK butonuna basiniz.

7 Placement Properties butonuna basiniz. Placement fonksiyonunda yer alan Change Location butonuna basiniz ve tanimli olan özelligi ayarlayiniz. Initial point placement penceresinde OK butonuna basiniz. Placement Properties penceresinde OK butonuna basiniz. Layer Properties penceresinde OK butonuna basiniz.

-115-

8 Table Of Contents menüsünde yer alan Göller katmaninin Layer Properties menüsünü açiniz. Layer Properties menüsünde Labels fonksiyonunu seçiniz. Label Feature in this Layer çekini atiniz. Label Field’i AD olarak ayarlayiniz. Symbol butonuna basiniz ve asagidaki Color, Size ve Font (Bold-Italic) özelliklerini ayarlayiniz. Symbol Selector ve Layer Properties pencerelerinde OK butonuna basiniz.

9 Table Of Contents menüsünde yer alan Nehirler katmaninin Layer Properties menüsünü açiniz. Layer Properties menüsünde Labels fonksiyonunu seçiniz. “Label Feature in this layer” çekini atiniz. Label Field’i AD olarak ayarlayiniz. Symbol butonuna basiniz ve asagidaki Color, Size ve Font (Bold-Italic) özelliklerini ayarlayiniz. Symbol Selector penceresinde OK butonuna basiniz. Placement Properties butonuna basarak asagidaki özellikleri ayarlayiniz ve Placement Properties ve Layer Properties pencerelerinde OK butonuna basiniz.

10 Proje’yi kaydediniz.

-116-

11 Table of Contents menüsünde yer alan Pafta Anahtari (1/25000) katmaninin üzerinde mouse’un sag tusuna basiniz ve “Convert Labels to Annotation…” özelligini seçiniz. Convert Lables to Annotation penceresinde yer alan parametreleri set ediniz ve convert butonuna basiniz.

12 Table of Contents menüsünde yer alan Türkiye Il Merkezleri katmaninin üzerinde mouse’un sag tusuna basiniz ve Covert Lables to Annotation özelligini seçiniz. Convert Lables to Annotation penceresinde in the map özalligini çek ederek convert butonuna basiniz. 13 Label’larin Annotation’a dönüsümünde diger katmanlarin Annotation’lari ile kesisen Il Adlari var ise Overflow Penceresinde listelenir. Bu listelenen Il adlari Annotation olarak kaydedilmemistir. Kaydedilmeyen bu Il adlari için, Overflow penceresinde ilgili Il Adinin üzerinde mouse’un sag tusuna basilir. Il Adini eklemek için Add Label özelligini, overflow penceresinden silmek için delete özelligini, konumunu görüntülemek için Zoom, Pan, Flash, Select Feature özellikleri kullanilir. Her hangi bir islem yapilmayacak ise overflow penceresini kapatiniz. Daha sonra ihtiyaç duydugunuzda overflow penceresini Main Menüde View>Overflow Lables fonksiyonunu seçerek ulasabilirsiniz.

14 Label’larin Annotation’a dönüsümünü Göller ve Nehirler için uygulayiniz. Data View’da ölçegi 1.000.000’da sabit tutup Pan tool’u ile veriyi inceleyiniz ve Annotation’larda çakismalar var ise Tools ToolBarda yer alan Select Element tool’u ile annotation’lari seçiniz ve konumunu yeniden düzenleyiniz.

-117-

Kartografik Üretim (Layout) Data View’da sembolojileri tanimlanan, Label veya Annotation olarak etiketlendirilmesi yapilan vektör verilerin, diger raster ve yükseklik verilerinin ölçekli veya ölçeksiz istenilen kagit ebatlarindaharita çikti islemlerini gerçeklestirmek için Layout View ortamina geçmek gerekir. 15 Layout view ortaminda geçis için menüsünü seçiniz.

butonuna basiniz veya menu bar’dan View > Layout View

16 Manin Menü’de File > Page Setup fonksiyonunu seçiniz. Gelen Page Setup Penceresinde, Use Printer Paper Settings çekini kaldiriniz. Standart size’i Custom olarak tanimlayiniz. Width/Heigth degerlerini set ediniz ve Page Orientation’i Landscape olarak ayarlayiniz. OK butonuna basiniz. Standart Menü Bar’da ölçegi 1:1.000.000 olarak set ediniz.

17 Tool ToolBar’daki Select Element Tool ile, Layout View’da yeralan Data Frame’i seçiniz. Tanimli olan Page Setup’a göre, Data Frame’i büyütünüz. Ölçek degerini 1:1.000.000 olarak koruyunuz. Tool ToolBar’daki Pan Tool’u ile, çiktisi alinacak olan bölgeyi Data Frame alanina göre kaydirarak düzenleyiniz.

-118-

18 Standart ToolBar’dan Add Data butonu ile Uygulama_06 folder’inda yer alan Türkiye S-B Kabartma.lyr ile Türkiye Yükseklik Kusaklari.lyr’larini projeye ekleyiniz. Table Of Contents menüsünü yandaki sekilde düzenleyiniz.

19 Layout Toolbar’da yer alan Pan, Zoom fonksiyonlari, Data Frame’in tanimli olan ölçegini (Çikti için tanimlanan harita ölçegi) degistirmeden Layout ortaminda detay islemleri gerçeklestirmek için kullanilir. Layout toolbar’dan Ilçe Zoom özelligini ve 1:1 (Çikti aldiginiz ölçek detayini ekranda görüntüler) özelligini kullaniniz ve Zoom Whole Page butonuna basiniz.

-119-

Insert, Main Menü Bar’da yer alan Insert özelligi ile, Layout View’a Lejant ekleme, farkli bir data frame yaratma, kuzey oku, haritaya baslik atma, ölçek çubugu ve sistemde yer alan raster dosyalarin eklenmesi gibi islemler gerçeklestirilir. Yukarida açiklanan islemlere devam ederek asagidaki uygulamalari gerçeklestiriniz. 20 Insert > Text fonksiyonu ile sayfanin sag üst bölümüne, “Türkiye 1/25.000 Ölçekli Pafta Anahtari” basligini yaziniz. Default olarak gelen text’i Tool ToolBar’daki Select Element tool’u ile seçiniz. Text üzerinde çift tiklama veya mouse’un sag tusuna basarak Properties penceresini açiniz. Text bölümünde yukarida tanimlanan harita basligini yaziniz. Change Symbol butonuna basarak Color, Size (26 Pt) Bold ve Italic tanimlamalarini yaparak Symbol Selector penceresinde ve Properties pencerelerinde OK butonuna basiniz. Select Element butonu ile Text’in konumunu düzenleyiniz.

21 Insert > North Arrow fonksiyonunu ile North Arrow Selector penceresinden uygun bir kuzey okunu seçiniz ve Select Element butonu ile konumunu düzenleyiniz. Insert > Scale Bar fonksiyonu ile Scale Bar Selector penceresinden uygun bir scale Bar’i seçiniz. Properties butonuna basiniz. Scale Bar Penceresinden Division Units’i Kilometers olarak ayarlayiniz Scale Bar ve Scale Bar Selector Pencerelerinde OK butonuna basiniz. Select Element butonu ile konumunu düzenleyiniz.

-120-

22 Main Menu Bar’da yer alan Insert > Legend fonksiyonunu seçiniz. Legend Wizard penceresinde asagida tanimli olan özellikleri adim adim uygulayiniz.

23 Layout’un sag üst tarafina insert ettiginiz lejant üzerinde, obje bazli düzenleme yapmaniz gerekiyor ise, Convert to Graphics fonksiyonunu kullaniniz. Daha sonra Ungroup fonksiyonunu kullanarak objeler üzerinde gerekli olan düzenlemeleri yapiniz.

-121-

Bölüm 8: Cografi Verilerin Sorgulanmasi ve Raporlanmasi (Uygulama 7) Select By Attribute, Select By Location, Select By Graphichs Raporlamalar ve Grafikler Cografi Bilgi Sistemi grafik ve grafik olmayan verilerin birbirleri ile bütünlesik olarak sorgulanmasina olanak tanir. Buna göre grafik veriden sözel verilere, sözel verilerden grafik (konumsal) verilere hizli erisim saglanmis olur. Daha önceki uygulamalarimizda Grafik verinin, veri tabani bilgilerini görüntülemede Tool ToolBar’da yer alan Identify, Veri tabani bilgilerinden Grafik veriye hizli erisim saglayan Main Menü Bar’da yer alan Find fonksiyonunu ve grafik verilerin ekran üzerinden tanimlanarak seçimini saglayan Tools ToolBar’daki Select Feature fonksiyonlarinin uygulamalari gerçeklestirilmisti. Bu bölümde ArcMap™ arayüzünde Görüntülenen Grafik verilerin veri tabanindan mantiksal sorgulamalar yaparak grafik veriye ulasma (Select by Attributes) ve Farkli cografi verilerin birbirleriyle mekansal iliskilerinin sorgulanmasi (Select by Location) islemlerine ait örnek uygulamalar yapilacaktir.

1 ArcGIS_Egitim folder’inda yer alan Uygulama_07.mxd’yi ArcMap ortaminda açiniz. 2 Türkiye Data Frame’inde yer alan Pafta Anahtari (1/25.000) katmaninin veri tabani bilgilerini Identify butonu ile inceleyiniz. 3 Main Manü Bar’dan Edit > Find fonksiyonunu seçiniz. Find bölümüne M42d 50.000 ölçekli pafta adini yaziniz. In Layer’a Pafta Anahtari (1/25.000) katmanini set ediniz. Find butonuna basiniz. Listelenen ilk kayit üzerinde mouse’un sag tusuna basarak, Flash Feature fonksiyonunu ayarlayiniz. 4 Listelenen tüm özellikleri mouse ile seçiniz. Seçili olan kayitlar üzerinde mouse’un sag tusuna basiniz ve Select Feature Fonksiyonunu tanimlayiniz. Cancel ile Find penceresini kapatiniz.

-122-

5 Main Menu Bar’dan Selection > Clear Selected Feature fonksiyonu ile seçili olan özelliklerin seçili olma özelligini kaldiriniz.

6 Adiyaman Il Sinirlari içine giren Atatürk Barajini, Tool ToolBar’da yer alan Select Feature butonunu kullanarak seçiniz. Ayni koordinat düzleminde yer alan farkli katmanlardaki farkli objeler seçili konuma gelmistir. ArcMAP ortaminda default olarak tüm katmanlar seçilebilme özelligi ayarlanmistir. Bunun için, 7 Main Menu Bar’da yer alan Selection > Set Selectable Layers fonksiyonunu aktif hale getiriniz. Gelen Set Selectable Layers penceresinde sadece Pafta Anahtari (1/25.000) katmanini ayarlayiniz ve Close butonu ile pencereyi kapatiniz. 8 Daha önceden seçili olan özelliklerin Selection > Clear Selected Layers özelligi ile seçili durumlarini iptal ediniz ve Tools ToolBar’dan Select Feature butonu ile Adiyaman il Sinirlari içinde yer alan Atatürk Baraj alaninda bir noktayi mouse ile tanimlayiniz. Sadece Pafta Anahtari seçim için ayarlandigindan bir önceki uygulamayla karsilastirildiginda bu koordinat düzeleminde yer alan diger özelliklerin seçilmedigi sadece tanimlanan lokasyondaki tanimli olan Paftanin seçildigi görülmektedir. Farkli uygulamalarda zaman zaman katmanlarin seçilebilme durumlari ayarlanarak ayarlanmasi bu fonksiyon ile gerçeklestirilecektir.

-123-

9 Main Menu Bar’da yer alan Selection > Select By Attributes fonksiyonunu seçiniz. Layer’a Pafta Anahtari (1/25.000) katmanini ayarlayiniz. Method’un default degerini degistirmeden Field’larda yer alan ADI özelligi üzerinde mouse ile çift tiklayiniz, esit butonunu tiklayiniz, Complete List butonuna basiniz ve MALATYA kaydini seçerek ifadeyi asagidaki sekilde tanimlayiniz. Apply butonuna basarak seçilen kayitlari Data View’da farkli bir semboloji ile görebilirsiniz. Close butonu ile pencereyi kapatiniz.

10 Seçili olan kayitlarin raporunu almak için, Main Menü Bar’da yer alan Tools > Reports > Create Report fonksiyonunu seçiniz. PAFTA100 ve PAFTA25 field’larini Available Fields bölümünde seçerek ileri butonu ile Report Fields bölümüne aktariniz ve Generate Report butonuna basarak rapor sayfasini inceleyiniz.

-124-

11 Daha önceden seçili olan özelliklerin Selection > Clear Selected Layers özelligi ile seçili durumlarini iptal ediniz ve Main Menu Bar’da yer alan Selection > Select By Attributes fonksiyonunu seçiniz. Layer’a Il Sinirlari katmanini ayarlayiniz. Method’un default degerini degistirmeden "NUFUS_2000" > 2000000 ifadesini yaziniz. Apply butonuna basiniz. Veri tabanindan yapilan sorgulama sonrasinda bu ifadeyi saglayan 6 ilin seçili oldugunu, ArcMAP ekraninin sol alt kösesinde (Number of Features Selected: 6 ifadesi ile tanimlanmaktadir) görebilirsiniz. Close butonu ile pencereyi kapatiniz.

12 Seçili olan kayitlarin raporunu almak için, Main Menü Bar’da yer alan Tools > Reports > Create Report fonksiyonunu seçiniz. ADI ve NUFUS_2000 field’larini Available Fields bölümünden seçerek, ileri butonu ile Report Fields bölümüne aktariniz. Display özelligine basiniz. ADI field’inin Width degerini 2 olarak ayarlayiniz ve Generate Report butonuna basarak rapor sayfasini inceleyiniz.

-125-

13 Daha önceden seçili olan özellikleri, Selection > Clear Selected Layers özelligi ile seçili durumlarini iptal ediniz ve Main Menu Bar’da yer alan Selection > Select By Attributes fonksiyonunu seçiniz. Layer’a Göller katmanini ayarlayiniz. Method’un default degerini degistirmeden "AD" = 'ATATÜRK' ifadesini yaziniz. Apply butonuna basiniz. Veri tabanindan yapilan sorgulama sonrasinda bu ifadeyi saglayan bir objenin seçili oldugu, ArcMAP ekraninin sol alt kösesinde Number of Features Selected: 1 ifadesi ile tanimlanmaktadir. Close butonu ile pencereyi kapatiniz. 14 Main Menu Bar’da yer alan Selection > Select By Location fonksiyonunu seçiniz. Asagidaki Select By Location penceresinde tanimli olan özellikleri ayarlayiniz ve Apply butonuna basiniz. Bu fonksiyon ile daha önceden seçilen Atatürk Barajinin 1/25.000 ölçekli Pafta Anahtari ile kesisimi (intersect) saglanmis ve Atatürk Barajinin kaç adet 1/25.000’lik paftayi içerdigini mekansal olarak sorgulamis oldunuz.

-126-

15 Seçili olan 1/25.000 ölçekli paftalarin Pafta100 ve Pafta25 field’larinda yer alan isimlerini raporlayiniz.

16 Daha önceden seçili olan özellikleri Selection > Clear Selected Layers özelligi ile seçili durumlarini iptal ediniz ve Main Menu Bar’da yer alan Selection > Select By Attributes fonksiyonu seçiniz. Layer’a Nehirler katmanini ayarlayiniz. Method’un default degerini degistirmeden "AD" = 'FIRAT' ifadesini yaziniz. Apply butonuna basiniz. 17 Main Menu Bar’da yer alan Selection > Select By Location fonksiyonu seçerek Firat nehrinin geçtigi 1/25.000 ölçekli paftalari seçiniz ve Pafta100, Pafta50, ve Pafta25 field’larinda yer alan degerleri raporlayiniz.

-127-

18 Main Menu Bar’da yer alan Selection > Set Selectable Layers fonksiyonunu seçerek Set Selectable Layers özelligini asagidaki sekilde düzenleyiniz. Tools ToolBar’dan Select Feature butonu ile Malatya, Tunceli, Diyarbakir ve Sanliurfa illerini seçiniz.

19 Main Menu Bar’da yer alan Tools > Graphs > Create fonksiyonunu seçiniz. Graph Type’dan Column ve Graph subtype’dan tanimli olan özelligi seçerek Next butonuna basiniz.

20 Graph Wizard, Step 2 of 3.’de yer alan özellikleri ayarlayiniz ve Next butonuna basiniz. Graph Wizard, Step 3 of 3.’de yer alan özellikleri asagidaki sekilde ayarlayiniz ve Finish butonuna basiniz.

-128-

21 Table of Contents’de yer alan Ankara Data Frame’mi aktif hale getiriniz. Main Menu Bar’da yer alan Selection > Select By Attributes fonksiyonu seçiniz. Asagidaki Select By Attributes penceresinde tanimli olan ifadeyi ("AD" = 'Alper Sokak') ayarlayiniz ve Apply butonuna basiniz.

22 Main Menu Bar’da yer alan Selection > Select By Location fonksiyonu seçiniz. Asagidaki Select By Location penceresinde yer alan özellikleri ayarlayiniz ve Apply butonuna basiniz. Seçili Özellikleri Data View’da inceleyerek, Main Menu Bar’da yer alan Tools > Reports > Create Report fonksiyonunu seçiniz. Mahalle, Sokak_Adi, Bina_Adi ve Kapi_No field’larini Available Fields bölümünden seçerek ileri butonu ile Report Fields bölümüne aktariniz. Display özelligine basiniz. Field’larin Width degerini ayarlayiniz ve Generate Report butonuna basarak rapor sayfasini inceleyiniz.

-129-

Bölüm 9: ArcMAP’de Veri Girisi (Uygulama 8) ArcMAP’de Veri Girisi, Feature Editing ArcMAP ortaminda Shape File ve Featura Class formatindaki vektörel verilerin sayisallastirilmasi, gerekli güncellemelerin yapilabilmesi ve tablosal verilere, bilgi giris araçlari daha fonksiyonel bir yapiya kavusturulmustur. Bu bölümde, ekran üzerinden (Sketch Tool), koordinatlar (Absolute x,y) ve geometrik fonksiyonlar (length, direction, parallel, perpendicular, curve vd.) kullanilarak vektörel verilerin üretilmesi, grafik verilerin sayisallastirilmasinda önemli bir fonksiyon olan toleranslar (snapping), ve diger yardimci fonksiyonlar (copy, move, delete, split, divide, copy parallel, clip) ile bu grafik verilere bagli tablolara bilgi girisi islemlerine ait örnek uygulamalar yapilacaktir. 1 ArcGIS_Egitim folder’inda yer alan Uygulama_08.mxd’yi ArcMAP ortaminda açiniz. 2 Table Of Contents menüsünde yer alan vektör verilerde yapilacak yeni eklemeler, veri günleme ve veri tabanina bilgi girisi için, Standart ToolBar’da yer alan Editor ToolBar butonuna basarak ilgili bar’i aktif hale getiriniz. 3 Editor Tool Bar’dan Editor > Start Editing fonksiyonunu seçiniz.

4 Editor Tool Bar’da aktif hale gelen Task: Create New Feature ve Target: Binalar olarak ayarlayiniz.

-130-

5 Data View’da yer alan ve asagida tanimli olan bölgeyi 1:1000 ölçeginde görüntüleyiniz.

6 Editor ToolBar’da yer alan Add butonunu mouse ile seçiniz ve yukarida tanimli olan binalari görüntü üzerinden tanimlayarak çiziniz. (Bina köse noktalarini mouse’un sol tusuna basarak çizime devam ediniz. Binayi tanimlayan son noktada çift tiklayarak bitiriniz veya son köse noktasini mouse ile tanimladiktan sonra F2 tusu ile çizimi bitiriniz.)

7 Editor ToolBar’da yer alan Edit Tool butonu ile görüntüde gerçek konumlarina tasiyiniz.

-131-

asagida tanimli olan binalari seçiniz ve

8 Editor ToolBar’da yer alan butonu ile asagida tanimli olan binalari seçiniz ve görüntüde gerçek konumlarina tasiyiniz. Editor ToolBar’da yer alan Rotate butonu ile seçili olan binalarin görüntüdeki açisal degerini ayarlayiniz.

Standart ToolBar’da yer alan Undo ve Redo butonlari ile; Move, Rotate, Delete gibi yapilan islemlerde yanlislik var ise bir önceki bir sonraki islem adimlarina geri dönebilirsiniz. 9 Table Of Contents Menüsünde yer alan Parsel katmanini Data View’da görüntüleyiniz. Editor ToolBar’da yer alan Target katmanini Parseller olarak ve Task’i Create New Feature olarak ayarlayiniz ve add butonunu (Kalemi) mouse ile seçiniz. 10 Klavyeden F6 tusuna basiniz. (Veya bu islemi Data View’da mouse’un sag tusuna basarak gelen Sketch Tool’larindan Absolute x,y fonksiyonunu seçerek de gerçeklestirebilirsiniz.) Asagidaki x ve y degerlerini yazarak enter tusuna basiniz.

11 Parsel için tanimlanan ilk köse noktasindan sonra ikinci köse noktasini açi ve masafe olarak tanimlamak istedigimizde kisayol olarak tanimlanan Ctrl G tusuna basiniz. Ve asagidaki Direction/Length penceresinde tanimli olan degerleri yazarak enter tusuna basiniz.

12 Parselin üçüncü köse noktasini tanimlamak için, tekrar F6 tusuna basiniz. Absolute x,y penceresine asagida tanimli olan degerleri giriniz ve enter tusuna basiniz.

-132-

13 Parselin üçüncü köse noktasini tanimladiktan sonra, Ctrl T kisayolu ile Tangent Curve Penceresini aktif hale getiriniz. Asagida tanimli olan degerleri girerek enter tusuna basiniz. Curve tanimlandiktan sonra Ctrl G tusu ile asagida tanimli olan açi ve masafe degerlerini girerek enter tusuna basiniz. Parsel köse noktalari tamamlanmistir. Islemi sonlandirmak için F2 tusuna basiniz.

14 Çizimi tamamlanan ve seçili olan bu parselin köse koordinatlarinda yapilacak olan bir degisiklik için, Task’i Modify Feature olarak ayarlayiniz. Mouse’u parselin herhangi bir hatti üzerine getiriniz ve mouse’un sag tusuna basarak Properties fonksiyonunu seçiniz. Edit Sketch Properties penceresinde parsel’i olusturan köse noktalarinin x ve y degerleri listelenmektedir. Bu pencereden parselin ve diger line/Polygon feature’larinin koordinatlarinda degisiklikler yapabilirsiniz. Ilk xy degerini asagidaki koordinatlara göre düzenleyiniz. Düzenlemeleri yaptiktan sonra pencereyi kapatiniz.

15 Asagida tanimli olan parsel köse noktasi üzerinde mouse’un sag tusuna basiniz. Move To fonksiyonunu seçiniz ve asagidaki tanimli olan degerleri ayarlayarak Move To Penceresini kapatiniz.

-133-

Table Editing 16 Editor ToolBar’da yer alan butonu mouse ile seçiniz. Çizimi tamamlanan parsel üzerinde mouse’un sag tusuna basiniz. Attributes fonksiyonunu seçiniz. ParselRef field’ina 1 degerini giriniz.

17 Main Menu Bar’da yer alan Selection > Set Selectable Layers fonksiyonu seçerek Set Setectable Layers özelligini asagidaki sekilde düzenleyiniz. Close butonuna basarak pencereyi kapatiniz.

18 Tools ToolBar’dan Select Feature butonu ile (Shift tusunu kullanarak) bu parsel üzerinde yeralan binalarin tamamini seçiniz. 19 Table Of Contents’de yer alan Bina katmani üzerinde mouse’un sag tusuna basiniz. Open Attribute Table fonksiyonunu seçiniz.Tools ToolBar’dan Select Feature butonu ile (Shift tusunu kullanarak) bu parsel üzerinde yer alan binalarin tamamini seçiniz.

-134-

20 Selected Attributes of Binalar tablosunda seçili olan kayitlari görüntülemek için Show:’da yer alan Selected butonuna basiniz. ParselRef Field’i üzerinde mouse’un sag tusuna basarak Calculate Values fonksiyonunu seçiniz.

21 Seçili konumda olan 9 objenin ParselRef degeri 1 olarak tanimlanacaktir. Ortak olan özelliklere bilgi girisi için en uygun yöntem Calculate Values fonksiyonu’dur. Field Calculator penceresinde ParselRef için 1 degerini yaziniz ve OK butonuna basiniz.

22 Bina katmaninda yer alan tüm kayitlarin Mahalle Field’ina Mahalle adini kaydetmek içinde ayni yöntemi uygulamak gerekir. Bunun için tüm kayitlarin seçili olmasi veya hiçbir kaydin seçili olmamasi gereklidir. Selected Attributes of Binalar Tablosunda yer alan Show’da All butonuna basiniz. Main Menü Bar’dan Selection > Clear Selected Feature ile objelerin seçili durumlarini iptal ediniz. 23 Selected Attributes of Binalar Tablosunda Mahalle Field’i üzerinde mouse’un sag tusuna basarak Calculate Values fonksiyonunu seçiniz. Field Calculator penceresinde Mahalle Field’i için “GÜZELTEPE” degerini yaziniz ve OK butonuna basiniz.

-135-

24 Editor > Start Editing fonksiyonunu aktif hale getiriniz. Editor ToolBar’da yer alan butonu mouse ile seçiniz. Çizimini yaptiginiz parsel üzerinde yer alan bir binayi seçiniz. Mouse’un sag tusuna basarak Attributes fonksiyonunu seçiniz ve BinaRef degerini 1 olarak tanimlayiniz. Ayni islemi diger binalar için gerçeklestiriniz. Ancak diger binalarin BinaRef degerini 1 artirarak 9’a kadar bir deger atayiniz.

25 Standart Tool Bar’da yer alan Add Data butonuna basiniz. \ARCGIS_EGITIM\Uygulama_07\Ankara.mdb içerisinde yer alan Bina_Malik Tablosunu projenize ekleyiniz. Table Of Contents’de yer alan Bina_Malik Tablosunun üzerinde mouse’un sag tusuna basarak Open fonksiyonunu seçiniz ve tabloyu inceleyiniz. 26 Start editing modunda oldugunuzdan tabloya yeni bir kayit ekleyebilir veya mevcut kayitlar üzerinde degisiklikler yapabilirsiniz. Yapilan degisiklikleri kaydetmek ve editing modundan çikmak için Editor > Stop Editing Yes fonksiyonlarini kullaniniz. 27 Table Of Contents’de yer alan Parseller katmaninin Layer Properties penceresini açiniz. Layer Properties’de yer alan Joins&Relates fonksiyonunu seçiniz. Relates bölümünde Add butonuna basiniz ve Relate penceresinde yer alan özellikleri asagidaki sekilde ayarlayiniz. Relate ve Layer Properties pencerelerinde OK butonuna basiniz.

-136-

28 Table Of Contents’de yer alan Binalar katmaninin Layer Properties penceresini açiniz. Layer Properties’de yer alan Joins&Relates fonksiyonunu seçiniz. Relates bölümünde Add butonuna basiniz ve Relate penceresinde yer alan özellikleri asagidaki sekilde ayarlayiniz. Relate ve Layer Properties pencerelerinde OK butonuna basiniz.

29 Bu islemler ile, Parsel ile binalar, binalar ile malik tablolari arasinda bire çoklu bir iliski kurulmustur. Katmanlar ve tablolar arasinda tanimlanan bu iliskinin görüntülenmesi identify fonksiyonu ile de mümkündür. Bunun için Tools ToolBar’da yer alan Identify butonu ile ekran üzerinde bir binayi isaretleyiniz. Identify Results penceresinde Binaya ait bilgileri ve iliskili tablolardaki kayitlari bu pencerede inceleyiniz.

-137-

Bölüm 10: Feature Olusturmada Kullanilan Diger Araçlar (Uygulama 9)

Feature olusturmada kullanilan diger araçlar, Bu bölümde ArcInfo™ 8.x Desktop’da yer alan ArcMap™ arayüzünde grafik veriler üzerinde gerçeklestirilen Divide, Buffer, Copy Parallel, Union, Intersect, Split ve Merge gibi araçlarin kullanimina ait örnek uygulamalar yapilacaktir. Yapilan islem sonucunu hedef bir layer’a aktaran islemler, Divide, Buffer, Copy Parallel, Union, Intersect fonksiyonlarini uygularken hedefe (Target) farkli bir katman tanimlanir ve islem sonucu bu hedef katmana aktarilir. 1 ArcMap ortamina geçiniz. Start > ArcGIS > ArcMap 22ArcMap’de File > Open (Ctrl+O) ArcGIS_Egitim/Uygulama_09.mxd’yi açiniz.

ile,

ArcGIS_Egitim

folder’inda

yer

alan

Proje içerisinde yer alan veriler; Parseller, Elektrik Hatti ve Elektrik Direkleri ve Refuj’dür

3 Editor Toollbar butonuna basiniz. (Editor ToolBar menüsü açik degil ise), Standart ToolBar’dan, Editor Toolbar butonuna basiniz. Editor Toollbar Menüsünden Editor > Start Editing fonksiyonunu seçiniz.

-138-

4 Editor Toolbar menüsünden Task; Create New Feature ve Target; Elektrik Hatti olarak ayarlayiniz.

5 Edit ToolBar’dan

Edit butonu ile asagida tanimli olan refuj’u seçiniz.

6 Editor’den Copy Parallel özelligini seçiniz

7 Asagidaki Distance penceresinde tanimli olan özellikleri ayarlayiniz ve OK butonuna basiniz.

Refuj katmaninda seçili olan obje 4 metre paralelinde hedef layer olarak ayarlanan Elektrik Hatti’na kopyalamis oldunuz.

-139-

8 Edit ToolBar’dan

Edit butonu ile yeni eklenen Elektrik Hattini seçiniz.

9 Target Layer’i Elektrik Direkleri olarak ayarlayiniz.

10 Editor’den Divide özelligini seçiniz.

11 Asagidaki Divide penceresinde tanimli olan özellikleri ayarlayiniz ve OK butonuna basiniz.

-140-

Elektrik Hatti katmanindan seçili olan objeyi, 20 metre araliklarla tanimlayarak Hedef Layer’daki Elektrik Direklerine yeni objeler ilave edilmis oldu.

12 Yapilan islemleri kaydediniz. Editor > Save Edits

Yapilan islem sonucunu ayni layer’a aktaran islemler, Split ve Merge fonksiyonlari ile yapilan islem sonucu ayni layer’a aktarilir. 13 Editor Toolbar menüsünden Task; Create New Feature ve Target; Parseller olarak ayarlayiniz.

14 Edit ToolBar’dan

Edit butonu birbirine komsu olan birden fazla parseli seçiniz.

-141-

15 Editor’den Merge özelligini seçiniz.

Bu islem ile, birbirine komsu olan parsel sinirlarini kaldirip tek bir parsel olarak tanimlanmis oldu.

16 Asagidaki Parselleri

Edit Tool’u ile Seçiniz. Target katmani Refuj olarak ayarlayiniz.

-142-

17 Standart ToolBar’dan Trace fonksiyonunu seçiniz.

18 Trace fonksiyonu ile seçili olan parsellerin sol alt köse orta hattini mouse’un sol tusu ile (Baslangiç noktasi) seçiniz ve orta hatti takip ederek (Trace) üst noktaya kadar getiriniz. Bu noktada mouse’un sol tusuna basarak trace islemini F2 tusuna basarak bitiriniz.

Bu islem ile seçili olan Parsel orta hatlarindan istifade ederek Target’ta tanimli olan Refuj katmanina bir obje çizmis oldunuz. 19 Editor’den Clip fonksiyonunu seçiniz ve asagida tanimli olan özellikleri ayarlayiniz.

-143-

Bölüm 11: ArcCatalog Uygulamalari (Uygulama 10) ArcCatalog’a Giris, ArcCatalog Ortaminda ESRI Vektorel Formatlarinin Rectifikasyonu ve Projeksiyon SistemininTanimlanmasi

Tanimlanmasi,

Raster

Verinin

ArcCatalog, grafik ve sözel verileri tanimlama, gözden geçirme, yönetme, ve organize etme islemlerini üstlenmis olan uygulamadir. ArcGIS Desktop yazilimlarinin (ArcInfo, ArcEditor ve ArcView) içerisinde bütünlesik olarak gelen ArcCatalog uygulamasi, GIS verileri ile ilgili su fonksiyonlari yerine getirir; ArcCatalog’da, iliskisel veri tabanlarina direk baglanti Windows Explorer’a benzer islevler Veri Tipleri, içerikleri ve icon görüntüleme (Contents) Drag, Drop özelligi (ArcMap ve ArcToolBox için) Projeksiyon sistemlerinin görüntülenmesi ve yönetilmesi Veri tabaninda yer alacak olan alanlarin (Field) yaratilmasi ve tüm özelliklerinin yönetimi ArcGIS veri formatlarinin yaratilmasi (Shape File, Coverages ve Feature Class) Veri Içerik Tablolarinin olusturulmasi ve görüntülenmesi (Metadata’larinin olusturulmasi) DataView ortaminda Ön gösterimlerinin saglanmasi UML (Unified Modeling Language) ile olusturulmus nesne modellerinden geodatabase yaratma Veri yönetimi (Copy, Rename, Delete) Fonksiyonlarini içerir. Grafik ve Sözel veriler arasindaki islevlerin tanimlanmasi (Field, Subtypes, Domain, RelationShips, Geometric Network)

-144-

ArcCatalog Arayüzü,

Standart Tool Bar MetaData Contents Panel: Verilere ait üç önemli özelligin görüntülenmesi Tools ToolBar

Catalog Tree: Folder ve Geodatabase içindeki verilerin listelendigi bölüm

Context menus: Sag-click ile kapsam özellikleri

1 Desktop’da yer alan ArcCatalog icon’i üzerinde çift tiklayiniz

2 Veya;

Windows Taskbar’dan Start Menü > Programs > ArcGIS > ArcCatalog’u seçiniz.

3 ArcGIS_Egitim Folder’i altinda yer alan verileri Catalog Tree bölümünden seçerek, Contents Panel’de yer alan Preview Tab’ina basarak görüntüleyiniz.

-145-

Contents view’da çalisma, Contents view, Contents panelde yer alan ve Catalog Tree’de tanimlanan dizin içindeki Raster, Vektör, TIN, DEM ve Table’lari listelemek için kullanilan bir özelliktir. Contents panelde yer alan diger özellikler ise, Preview ve Metadata’dir.

Standart menübar’da yer alan ve verileri farkli sekillerde listelemek için gerekli olan tool’lar asagida tanimlanmistir.

Larg e ico ns

Thump b nails

List

Det ails

4 ArcGIS_Egitim/Uygulama_03 Folder’ini Catalog Tree bölümünden seçiniz. Contents Panel’de, Contents Tab’inda iken, Standart TolBar’da yer alan Large Icons özelliginde verileri listeleyiniz.

5 Details özelligi ile verileri listeleyiniz.

-146-

ArcCatalog ortaminda grafik verilerin yaratilmasi, Coverages (ArcEditor ve ArcInfo Lisanlari ile mümkündür.) ArcInfo yaziliminin grafik veri formatidir. Olusturulan grafik veri tipleri; Point, Line ve Polygon özelliklerinde depolanirlar. Belli bir dizinde tanimlanan coverages’lerin grafik özellikleri katmana verilen isim folder’inda, veri tabani bilgileri ise INFO folder’inda depolanir. Ayni dizinde yer alan tüm katmanlarin veri tabanlari INFO folder’i içinde depolanir. Coverage veri yapisinda birden fazla grafik özellik tutulur. Tanimlanan bir Parsel Katmaninin grafik objeleri Polygon, Arc, Label ve Tic olarak tanimlanir. Bu yapinin yönetimi, (Delete, Copy, Rename, Move) ArcInfo toollari kullanilarak gerçeklestirilir.

Shape File, ArcView 3.2 Desktop GIS yaziliminin grafik veri formatidir. Olusturulan grafik veri tipleri; Point, Line ve Polygon özelliklerinde depolanirlar. Tanimlanan katman yapisi üç önemli dosyada depolanir. .shp; grafik verilerin depolandigi dosya, .dbf; grafik verilere bagli öznitelik bilgilerinin depolandigi dosya ve shx; tanimlanana bu iki dosya arasindaki iliskiyi saglayan index dosyasidir. Coverage veri yapisinda birden fazla grafik özellik tutuluriken Shape yapisinda sadece bir grafik özellik tutulabilir.

Feature Class, Nokta, çizgi ve alansal olarak tanimlanan geometrik özellikler, Personal GeoDatabase ile Ms Access ortaminda, ArcSDE Geodatabase ile IVTYS (Oracle, Informix, SQL Server, IBM DB2) içerisinde depolanabilen ArcGIS teknolojisinin yeni bir vektörel formatidir. Feature Class ile sadece öznitelikler degil bütün mekansal verileriniz IVTYS içinde depolanabilmektedir. ArcView, ArcEditor ve ArcInfo Lisanslari ile Personal GeoDatabase ortaminda yeni Feature Class’lar tanimlanabilmektedir. ArcSDE GeoDatabase ortaminda ise, ArcEditor ve ArcInfo lisanslari ile, Feature Class’larin tanimlanabilmesi mümkündür.

-147-

Shape File’nin Yaratilmasi, 6 ArcGIS_Egitim/Uygulama_10 Folder’ini Catalog Tree bölümününden seçiniz. Contents Panel’de, Contents Tab’inda iken, Standart ToolBar’da yer alan Details özelliginde verileri listeleyiniz. F22d22d3c Raster ve Shape File’inin listelendigi Data View’in herhangi bir yerinde mouse’un sag tusuna basiniz. New > Shape File fonksiyonunu seçiniz.

7 Create New Shapefile penceresinde Name’i, Imar_Cephe ve Feature Type’i Polyline olarak ayarlayiniz. Projeksiyon sistemini tanimlamak istediginizde ise, Edit butonuna basarak isleme devam ediniz.

-148-

8 Spatial Reference Properties penceresinde, Select butonuna basarak, sistemde önceden tanimli olan projeksiyon sistemlerinden bu katman için uygun olan projeksiyonu tanimlayiniz. (Projected Coordinate Systems > UTM > Wgs 1984 > WGS 1984 UTM Zone 35N’u seçiniz ve Add butonuna basiniz )

9 Spatial Reference Properties penceresinde, Modify butonuna basiniz. Scale Factor’u 3 Derecelik Transverse_Mercator Projeksiyon Sistemi için 1 olarak ve Central_Meridian’I 30 olarak ayarlayiniz. OK butonuna basiniz. Spatial Reference Properties penceresinde ve Create New Shape File Pencerelerinde de OK butonuna basarak islemi sonlandiriniz.

-149-

10 Tekrar New > Shape File Fonksiyonunu seçerek asagida adi ve özellik tipleri tanimlanmis olan yeni katmanlari olusturunuz. Yeni tanimlayacaginiz bu katmanlar için Projeksiyon sistemi tanimlanacak ise, Spatial Reference Properties penceresinde Select yerine Import butonuna basarak biraz önce tanimlanan Imar_Cephe Shape File’ini tanimlamaniz yeterli olacaktir. Name: Imar_Alan Name: Planlama_Siniri Name: Direkler Feature Type: Polygon Feature Type: PolyLine Feature Type: Point

Name: Binalar Feature Type: Polygon

11 Shape File olarak tanimladiginiz, Imar_Cephe, Imar_Alan, Planlama_Siniri, Binalar ve Direkler için veri tabaninda yer alacak olan Field tanimlamalari gerçeklestirilecektir. Bunun için Binalar katmani üzerinde mouse’un sag tusuna basarak Properties fonksiyonunu seçiniz. Fields Tab’inda iken, asagidaki sekilde Field Name ve Data Type’lari tanimlayarak OK butonuna basiniz.

12 Diger katmanlar için asagida tanimlanan Field Name ve Data Type’lari ayni özellikleri kullanarak ayarlayiniz. Direkler için,

Imar_Alan için,

-150-

Imar_Cephe için,

Projeksiyon sistemleri tanimlanmamis olan mevcut bir Shape File’ina Projeksiyon tanimlamasini yapmak için, ilgili katmanin Shape File Properties penceresindeki Field tabinda yer alan Shape Geometry satirini mouse ile isaretleyiniz. Field Properties bölümünde yer alan Spatial Reference (Unknown) butonuna basarak ilgili projeksiyon tanimlamasini Select veya Import seçenekleri ile gerçeklestirebilirsiniz.

Feature Class&Feature Dataset’lerin yaratilmasi ve Export&Import Fonksiyonlari Personal GeoDatabase ve ArcSDE Geodatabase; Point, Line ve Polygon özellik tipleri ile temsil edilen vektör verilerinin ArcGIS teknolojisi ile depolandiklari bir ortamdir. GeoDatabase ortamindaki vektör veriler Feature Class olarak tanimlanir. ArcView, ArcEditor ve ArcInfo kullanicilari ayni fonksiyonlar ile Personal GeoDataBase (Ms. Access) ortaminda Feature Class’lari olusturabildigi gibi, ArcEditor ve ArcInfo kullanicilarida Database Connection’i gerçeklestirdikten sonra ArcSDE Geodatabase (Oracle, Informix, IBM DB2 ve SQL Server) ortaminda Feature Class’lari depolayabilmektedir.

ArcGIS Teknolojisinde kullanicilar vektör verilerini isterlerse Shape File’i ile, isterlerse Personel GeoDatabase’de veya ArcSDE GeoDatabase ortaminda Feature Class’lar ile çalisabilmektedirler. Bu dosyalar üzerinden herhangi bir fonksiyon farkliligi olmaksizin ArcMAP ortamindaki araçlar ile sayisallastirma islemlerini gerçeklestirebilmektedirler. Ancak ilerliyen konularda da deyinilecegi üzere ArcCatalog’da tanimlanacak olan bazi fonksiyonlar ile GeoDatabase ortaminda veri üretimi daha esnek bir yapiya kavusturulmustur. Bu yüzden sayisallastirmada tavsiye edilen format Feature Class’dir. Shape File ve Coverage olarak depolanan vektör verilerin ArcCatalog ortaminda Feature Class formatina veya birbirlerine dönüsümleri Export/Import fonksiyonlari ile de mümkündür.

-151-

13 ArcGIS_Egitim/Uygulama_10 Folder’ini Catalog Tree bölümünden seçiniz. Contents Panel’de, Contents Tab’inda iken, Standart ToolBar’da yer alan Details özelliginde verileri listeleyiniz. Bu bölümde Raster ve Shape File’larinin listelendigi Data View’in herhangi bir yerinde mouse’un sag tusuna basiniz. New > Personal GeoDatabase fonksiyonunu seçiniz ve Istanbul_ImarPafta_Uretimi olarak Per. GeoDatabase adini ayarlayiniz. Çift tiklayarak Personel GeoDatabase içerisine geçiniz.

14 Data View’da mouse’un sag tusuna basiniz. New > Feature Class Fonksiyonunu seçiniz. Katman adini Yol_OrtaHat olarak ayarlayiniz ve Next butonuna basiniz. Bir sonraki adimda Default degerleri degistirmeden Next butonu ile bir sonraki adima geçiniz.

15 Field Name ve Data Type’lari asagidaki sekilde tanimlayiniz. Shape File’inda oldugu gibi katmana projeksiyon sistemi tanimlanacak ise SHAPE Geometry satirini mouse ile isaretleyiniz. Spatial Reference (Unknown) bölümündeki butona basarak projeksiyon sistemini tanimlayiniz veya Projeksiyon’lari tanimlanan Shape Dosyalarinin herhangi birinden Import ediniz. Projeksiyon sistemini tanimlamak, sayisallastirmada bir zorunluluk degildir. Ancak Feature Class’in Spatial Reference Properties penceresinde X/Y Domain Tab’ina geçip proje alaninin min xy ve max xy degerlerini muhakkak ayarlamak gerekir. Yol_OrtaHat için X/Y Domain’i asagidaki sekilde ayarlayiniz.

-152-

Feature DataSet; GeoDatabase ortaminda ayni Projeksiyon sistemine sahip verilerin depolandigi bir veri seti olarak düsünülebilir. Bu yüzden Personal GeoDatabase ortaminda tanimlanacak olan bir FeatureDataset içerisinde yeni Feature Class’lari, Yol_OrtaHat’tinda oldugu gibi tanimlamak mümkündür. Bu bölümde, Bir FeatureDataset yaratilmasi, FeatureDataset içerisinde Yeni bir Feature Class’in yaratilmasi, Shape File’i olarak olusturulan katmanlarin tanimlanan Feature Dataset ortamina Export edilmesi ve GeoDatabase ortaminda tanimlanan bir Feature Class’in Feature Dataset ortaminda kopyalanmasi islemleri gerçeklestirilecektir. 16 ArcGIS_Egitim/Uygulama_10 Folder’inda yer alan Istanbul_ImarPafta_Uretim.mdb Personel Geodatabase’ini Catalog Tree bölümününden seçiniz. Contents Panel’de, Contents Tab’inda iken, Data View’in herhangi bir yerinde mouse’un sag tusuna basiniz. New > Feature Dataset fonksiyonunu seçiniz.

17 Feature Dataset penceresinde Name’i, F22d22 olarak ayarlayiniz. Projeksiyon sistemini tanimlamak için Edit butonuna basiniz. Select veya Import butonlarini kullanarak projeksiyon tanimlamasi yapabilirsiniz.(Shape File’larinda tanimlanan Projeksiyon sistemini ayarlayiniz) Feature Dataset tanimlanir iken X/Y Domain (Çalisma alani) muhakkak ayarlanmalidir. F22d22 Feature Dataset’i için asagidaki sekilde X/Y Domain’i ayarlayiniz.

-153-

18 F22d22 olarak tanimlanan Feature Dataset üzerinde mouse ile çift tiklayiniz. Seçmis oldugunuz F22d22 Feature Dataset içerisinde mouse’un sag tusuna basiniz. New > Feature Class fonksiyonunu seçiniz. Yeni bir Feature Class için asagidaki tanimlamalari yapiniz.

19 SHAPE Geometry satirini mouse ile isaretleyiniz ve Spatial Referance satirini kontrol ediniz. Parsel katmani bir Feature Dataset içerisinde tanimlandigi için bu Dataset için daha önceden tanimlanan Projeksiyon sistemine ve X/Y Domain’e sahip oldugunu görebilirsiniz. Feature Class için yeniden veya farkli bir projeksiyon sistemi ve X/Y Domain tanimlamaya gerek kalmamistir.

-154-

20 Shape File olarak tanimlanan katmanlarin Personal GeoDatabase’de tanimlanan Feature Dataset ortamina aktarilmasinda Export fonksiyonunun kullanilmasi gereklidir. Catalog Tree’de Uygulama_10 Folder’ini mouse ile isaretleyiniz. Data View’da listelenen Shape dosyalari GeoDatabase ortamina tek tek Export edilecegi gibi, tüm shape dosyalarinin seçip tek bir islem ile GeoDatabase ortamina Export edilmeside mümkündür. Bunun için Uygulama_10 Folder’i altinda yer alan Shape Dosyalarinin tamamini seçiniz. Seçili olan Shape Dosyalari üzerinde mouse’un sag tusuna basarak Export > To GeoDatabase (multiple)... fonksiyonunu tanimlayiniz.

21 ShapeFile to GeoDatabase penceresinde yer alan ve Input Shapefile olarak listelenen bölümdeki 6 adet dosyayi Shift tusu ile birlikte mouse’un sol tusuna basarak tamamini seçili konuma getiriniz. Output GeoDatabase bölümünde yer alan Browse butonuna basiniz ve Istanbul_ImarPafta_Uretimi.mdb içinde yer alan F22d22 Feature Dataset’ini mouse ile seçiniz ve Open butonuna basiniz. Shape to GeoDatabase penceresinde OK butonuna basarak islemi sonlandiriniz.

-155-

ArcMAP’de Raster verinin Rectify Edilmesi, Koordinatlandirma islemi, taranmis harita ve görüntüler üzerindeki belirgin noktalarin, karsilikli olarak eslestirilmesi ile yapilmaktadir. Bu noktalarin tam olarak yerinin tesbiti, islemlerin en önemli adimidir. Büyük aksakliklara neden olmamak için, noktalarin tesbitinde titiz ve sabirli bir çalisma yapilmalidir. Islemlerin sonucunda, ortaya çikan karekök hatasinin (RMS) limitler içinde olmasi gerekmektedir. Hata büyükse tesbit islemleri yeniden yapilmalidir. Raster verilerin koordinatlandirilmasi islemi ArcView, ArcEditor ve ArcInfo yazlimlarinin ArcMAP arayüzünde yer alan Georeferencing Toolbar’i ile gerçeklestirilmektedir. 22 ArcGIS_Egitim folder’inda yer alan Uygulama_10.mxd’yi ArcMAP ortaminda açiniz. 23 Main Menu Bar’da yer Toolbars > Georeferencing fonksiyonunu seçiniz.

24 Georeferencing ToolBar’i aktif hale gelmistir. Koordinatlandirilmasi yapilacak olan ilk nokta için, paftanin sol üst köse noktasini zoom’layiniz. Georeferencing Tool Barin’da yer alan Auto Adjust çekini kaldiriniz.

-156-

25 Georeferencing Tool Bar’inda yer alan Add Contol Point butonunu seçiniz. Hassas bir sekilde pafta köse noktasini mouse’un sol tusu ile isaretleyiniz. Gerçek koordinat degerlerini girebilmek için tanimlanan ilk noktadan sonra ekranin herhangi bir bölümünde mouse’un sag tusuna basarak Input X and Y fonksiyonunu seçiniz. Ve asagidaki koordinatlari girerek OK butonuna basiniz.

26 Ikinci köse noktasinin gerçek koordinat degerlerini girebilmek için paftanin sag üst kösesini zoom’layiniz. Add Control Point butonu ile pafta köse noktasini mouse’un sol tusu ile isaretleyiniz. Gerçek degerlerinin girilmesi için ekranin herhangi bir bölgesinde mouse’un sag tusuna basarak Input X and Y fonksiyonunu seçiniz. Ve asagidaki koordinatlari girerek OK butonuna basiniz.

27 Ayni yöntemleri uygulayarak paftanin sag alt köse ve sol alt köse koordinatlarini asagidaki sekilde tanimlayiniz. Sol Alt Köse

-157-

28 Georeferencing ToolBar’inda yer alan View Link Table butonuna basiniz. Yanlis tanimlanan Xmap ve Ymap degerlerini bu tablodan düzenleyebilirsiniz. Daha sonra Auto Adjust özelligine çek atiniz.

29 Data View’da Raster veri,,Tanimladiginiz koordinat degerlerine tasinmistir. RMS hatasini Link Table penceresinde kontrol edebilirsiniz. Link Table’da Ok butonuna basiniz. Gerçek koordinatlarinda yer alan raster veriyi Data View’da görüntüleyebilmek için Tools ToolBar’da Full Extent butonuna basiniz.

30 Data View’da görüntülenen Raster verinin koordinatlarini ekranin sag alt kösesinden kontrol edebilirsiniz. Gerçeklestirilen koordinatlandirma islemini farkli bir raster dosyaya kaydetmek gerekir. Bunun için Georeferencing Tool Barinda yer alan Georeferencing > Rectify fonksiyonunu seçiniz. C:\ARCGIS_EGITIM\Uygulama_10\Rectifyf22d22d3c.tif dosyasina kaydediniz. Sayisallastirma islemlerinde altlik olarak Rectifyf22d22d3c.tif dosyasini kullaniniz.

31 ArcMap’de projenizi kaydediniz ve ArcMap ortaminda çikiniz.

-158-

ArcCatalog’da ortaminda Raster veriye Projeksiyon Sisteminin tanimlanmasi, 32 ArcCatalog ortamina geçiniz. Catalog Tree’de Uygulama_09 folder’ini mouse ile seçiniz. Data View’da listelenen rectifyf22d22d3c.tif dosyasi üzerinde mouse’un sag tusuna basarak Properties fonksiyonunu seçiniz.

33 Raster Dataset Properties penceresinde Spatial Reference Edit butonuna basiniz. Spatial Reference Properties penceresinde Import butonuna basarak daha önceden projeksiyon sistemini tanimladiginiz Feature Class’lardan veya Shape Dosyalarinindan herhangi birini seçerek Add butonuna basiniz. Spatial Reference Properties ve Raster Dataset Properties pencerelerinde OK butonuna basarak islemi sonlandiriniz.

34 ArcMap ortamina geçiniz. Add Data butonu ile rectifyf22d22d3c.tif ve F22d22 Feature Dataset içinde yer alan tüm Feature Classlari ArcMap ortamina aliniz. Editor > Start Editing fonksiyonu ile ilgili katmanlari raster veri üzerinden sayisallastirarak veri tabani bilgilerini giriniz.

-159-

Bölüm 12: Veri Dönüsüm Fonksiyonlari (Uygulama 11) CAD Verilerinin ESRI vektor formatlarina Dönüsümü ve Noktasal Ölçüm Degerlerinin Görüntülenmesi Fonksiyonlari DWG, DXF, DGN formatlarinin,Shape veya Feature Class Formatlarina Dönüsümü, CAD veri formatlarindan DWG,DXF ve DGN dosyalari, ArcGIS teknolojisinde yer alan ArcView, ArcEditor ve ArcInfo yazilimlari ile, direkt görüntülenebilmektedir. Bu format’ta depolanan vektör veri yapisinin ArcGIS veri formatlarina dönüstürülmesinde farkli yöntemler uygulanabilir. ArcMap ve ArcToolBox arayüzleri’ndeki fonksiyonlar ile bu formatlarin, ESRI Shape ve Feature Class formatlarina dönüsüm islemleri daha kolay ve esnek bir yapiya kavusturulmustur. CAD veri formatlarinda Özellik tipleri Line, Point, Polygon ve Annotation olarak bir çizim dosyasi içinde depolanir. Cografi Detaylar ise, CAD formatlarinda (DWG ve DGN) Layer ve/veya Level’larda siniflandirilarak vektorizasyon islemleri gerçeklestirilir. ArcGIS teknolojisinde CAD verileri asagidaki sekilde temsil edilirler.

1 ArcMap ortamina geçiniz. Start > ArcGIS > ArcMap 22ArcMap’de File > Open (Ctrl+O) ArcGIS_Egitim/Uygulama_11.mxd’yi açiniz.

ile,

ArcGIS_Egitim

folder’inda

yer

alan

Uygulama_11.mxd projesindeki Table Of Contents’de yer alan özellikler, 1022.dgn verisinin Polyline, Polygon ve Point özellik tipleri Add Data butonu ile ArcMap ortamina ilave edilmistir.

-160-

3sTable of Contents’de yer alan 1022.dgn Point ve 1022.dgn Polyline özelliklerinin visible çekini kaldiriniz. Sadece 1022.dgn Polygon özelligini Data View’da görüntüleyiniz. 1022.dgn Polygon özellik tipi üzerinde mouse’un sag tusuna basiniz ve Properties fonksiyonunu seçiniz.

4sLayer Properties penceresinde Drawing Layers Tab’ina geçiniz. Tüm layer özellikleri Disable All butonuna basarak kapatiniz. Daha sonra Layer 25’i çek ederek Enable duruma getiriniz. OK butonuna basarak sadece polygon özelliginde ve 25 nci Layer’da çizilen binalari Data View’da görüntüleyiniz.

5sTable of Contents’de yer alan 1022.dgn Polygon katmani üzerinde mouse’un sag tusuna basiniz. Data > Export Data fonksiyonunu seçiniz.

-161-

6sExport Data ile 1022.dgn Polygon katmaninda yer alan tüm objeleri, kaynak projeksiyon sistemine göre Shape File’ina veya Feature Class formatlarina dönüstürmek mümkündür. Bunun için Export Data Penceresinde yer alan Browse butonuna basiniz.

7sSaving Data penceresinde kaydedeceginiz ESRI formatini Save as Type bölümünden ayarlayabilirsiniz. Bu dosya Shape File’i olacak ise, Look in: bölümüne geçip sistemde bir folder tanimlamaniz ve Name:’de katmana yeni bir isim vermeniz yeterli olacaktir. Ancak Personal Geodatabase feature Classes olarak export edilecek ise, daha önceden ArcCatalog ortaminda bir Personel Geodatabase olusturmak gerekecektir. Bunun ile ilgili uygulamalar bir önceki bölümde tanimlanmis idi. 25 nci Layer’da yer alan binalari, Uygulama_11 folder’i altina Binalar Shape File’i olarak kaydediniz.

Bina katmani, Olusturulacak olan bir bilgi sisteminde (Büyük Ölçekli Harita uygulamalarinda), alansal özellik tipine (Feature Type: Polygon) sahip olmalidir. CAD ortaminda, Close Polygon olarak çizilen objeler yukarida tanimlanan islemler ile alansal olarak dönüstürülebilmektedir. Ancak CAD ortaminda alansal özellige sahip olmasi gereken Cografi detaylar çogu zaman Polygon olarak tanimlanmamaktadir. Polyline özelligi ile üretilen bu cografi detaylari o zaman Line özelliginde convert etmek, çizgi olarak convert edilen verilerde çizim hatalari var ise gidermek ve çizgi özelligini daha sonra alan özelligine dönüstürmek gerekecektir. Bu bölümde dönüsüm islemlerine ait uygulamalara davam edilecek, ancak grafik verilerin hata kontol islemleri (Topology Rule) ile çizgi özelliklerinin alan özelliklerine dönüstürülmesi islemleri bir sonraki konumuzda örnek veriler üzerinden uygulamali olarak gerçeklestirilecektir.

-162-

8sTable of Contents’de yer alan 1022.dgn Point ve 1022.dgn Polygon özelliklerinin visible çekini kaldiriniz. Sadece 1022.dgn Polyline özelligini Data View’da görüntüleyiniz. 1022.dgn Polyline özellik tipi üzerinde mouse’un sag tusuna basiniz ve Properties fonksiyonunu seçiniz.

9sLayer Properties penceresinde Drawing Layers Tab’ina geçiniz. Tüm layer özellikleri Disable All butonuna basarak kapatiniz. Daha sonra Layer 25’i çek ederek Enable duruma getiriniz. OK butonuna basarak sadece polygon özelliginde ve 25 nci ve 61 nci Layer’larda çizilen binalari Data View’da görüntüleyiniz.

10sTable of Contents’de yer alan 1022.dgn Polyline katmani üzerinde mouse’un sag tusuna basiniz. Data > Export Data fonksiyonunu seçiniz.

-163-

11sExport Data ile 1022.dgn Polyline katmaninda yer alan tüm objeleri, kaynak projeksiyon sistemine göre Shape File’ina veya Feature Class formatlarina dönüstürmek mümkündür. Bunun için Export Data Penceresinde yer alan Browse butonuna basiniz.

12s25 nci ve 61 nci Layer’da yer alan Polyline objelerini, Uygulama_11 folder’i altina Binalar_line Shape File’i olarak kaydediniz.

13s1022.dgn Point özellik tipinde yer alan noktasal verilerin birbirlerinden ayirtedici özelligi Text field’inda yer alan öznitelik degerleridir. Text field’inda AGAC olarak tanimli olan objeleri Select By Attribute fonksiyonu ile seçiniz. Seçili olan bu noktasal objeleri Uygulama_11 folder’i altina Agaclar Shape File’i olarak dönüstürünüz. 14sArcMap ortamindan çikiniz.

-164-

Noktsal Ölçüm Degerlerinin Görüntülenmesi, GPS, TotalStation gibi ölçüm cihazlari ile elde edilen koordinat bilgileri, sayisal olarak sistemde Dbase, Excel, Ascii Text File’i gibi farkli formatlarda depolanabilirler. ArcGIS teknolojisi ile bu formatlardaki verilerin, ESRI vektör formatlarina dönüsümü mümkündür. Bu bölümde xy koordinat degerlerinin bulundugu Dbase ve Excel dosyalarinin, ESRI Shape File formatina depolanmasi islemleri ArcMAP arayüzünde uygulamali olarak gerçeklestirilecektir. Add XY Data Fonksiyonu, Dbase Formatinda yer alan koordinat bilgilerinden, Shape File formatinda dönüsüm islemleri ArcMap ortaminda Add XY Data Fonksiyonu ile gerçeklestirilmektedir. 1 ArcMap ortamina geçiniz. Start > ArcGIS > ArcMap 2 Main Menu Bar’dan, Add XY Data fonksiyonunu seçiniz.

3 Add XY Data Penceresinde yer alan Browse butonuna basiniz. ArcGIS_Egitim/Uygulama_11 folder’i içinde yer alan Parsel_Kose_Dbase.dbf dosyasini seçiniz ve Add butonuna basiniz.

-165-

4 Add XY Data Penceresinde X Field ve Y Field tanimlamalarini yapiniz ve OK butonuna basiniz.

5 Parsel_Kose_Dbase.dbf dosyasinda yer alan X ve Y koordinat degerlerinin geçici bir sekilde temsil edildigi Parsel_Kose_Dbase_Events formatinda görüntülemis oldunuz. Bu Events dosyasini Shape File’i veya Feature Class olarak kaydedebilirsiniz. Bunun için Table Of Contents penceresinde yer alan Parsel_Kose_Dbase_Events katmani üzrerinde mouse’un sag tusuna basiniz. Data > Export Data Fonksiyonunu seçiniz. Uygulama_11 Folder’i içine, Parsel_Dbase Shape File olarak kaydediniz. ArcMap ortamindan çikiniz.

-166-

Bölüm 13: GeoDatabase’de Topoloji Kurallari (Uygulama 12)

ArcCatalog’da Topoloji Kurallarinin tanimlanmasi, ArcMAP’de Topoloji Fonksiyonlarinin kullanimi ve Line Özellik tipinin Polygon özellik tipine dönüstürülmesi, Topology, Vektör veri, noktalara (x,y) bagli olarak temsil edilir. Konuma ait verilerin, nokta, çizgi ve alan özellikleri x,y koordinat degerleriyle depolanir. Nokta özelligi, tek bir x,y koordinat çifti ile temsil edilen verilerdir. (Elektrik Direkleri, Yangin Musluklari, Kuyular gibi). Çizgi özelligi, bir baslangiç ve bir bitis noktasi olan x,y koordinatlar dizisi ile temsil edilirler. (Dereler, Yollar, Elektrik Hatlari gibi). Alan özelligi ise, baslangiç ve bitis noktasi ayni olan x,y koordinatlar dizisi ile temsil edilen verilerdir. (Parseller, Binalar, Arazi Kullanimi gibi) Vektör yapidaki veriler için iki temel depolama yöntemi vardir. Bunlar; Spagetti ve Topolojik veri modelleridir. Spagetti veri depolama yöntemi Spagetti yöntemde; nokta, çizgi, alan türündeki vektör veriler, temsil ettikleri detayi olusturan nokta ya da noktalar kümesi seklinde detayi tanimlayan tek anlamli bir kod (detay kodu) ve detay türü (nokta, çizgi, alan) ile birlikte depolanir. Ayni ya da farkli detaylarin çakismasi ya da komsu olmasi durumlarinda ortak kenar ve/veya noktalar her detay için tekrarlanarak depolanir. Topolojik veri depolama yöntemi Topolojik yöntemde, detaylar arasindaki komsuluk, yön, çakisma, baglanti gibi mekansal iliskiler tanimlanir. Ayrica komsu, çakisan, kesisen detaylarin ortak nokta ve kenarlari bir kez daha depolanarak, spagetti yönteminde karsilasilan binme, bosluk, kopukluk, tasima gibi geometrik hatalar elemine edilir. bu yöntemde nokta detay, dügüm olarak; çizgi detaylar, baslangiç ve bitis noktasi dügüm seklinde tanimli olup noktalar dizisinden olusan kenar olarak; alan detaylar ise, kenarlardan olusan poligonlar seklinde depolanir. Ayrica kenarlarin sol ve sagindaki poligonlar da tanimlidir. Coverages ESRI vektör fortmatlari, topolojik veri modellerine birer örnektir.

-167-

Shape File

Feature Class

ArcCatalog Ortaminda Topoloji Kurallarinin Tanimlanmasi, ArcEditor ve ArcInfo lisanslari ile, GeoDatabase ortaminda yer alan Feature Dataset’deki bir Feature Class ve diger Feature Class’lar ile aralarindaki geometrik iliskiler Topology fonksiyonlari ile tanimlanir. Topology kurallari tanimlanarak cografi verinin geometrisi ArcMap ortaminda kontrol edilerek gerekli düzenlemeler, ilgili fonksiyonlar ile saglanir. Bu bölümde, Topology’nin ArcCatalog ortaminda kurulmasi ve ArcMap ortaminda yönetimi saglayan fonksiyonlar uygulamali olarak gerçeklestirilecektir. 1 C:\ArcGIS_Egit im\Uygulama_12\Topology.mdb altinda CAD Dataset dosyasini ArcCatalog ortaminda açiniz. 2 Açilan pencerede asagida da görüldügü gibi Data View’da mouse’un sag tusuna basarak, New > Topology fonksiyonunu seçiniz.

3 New topology penceresinde açiklamalara göz gezdirdikten sonra next butonuna basiniz. Yeni açilan pencerede Enter a name.. ve Tolerance bölümlerindeki default degerleri degistirmeden Next butonuna basiniz.

-168-

4 Bina_line feature class’ini çek ediniz. Next butonuna basiniz. Bu adimda da default degerleri degistirmeden Next butonuyla geçiniz.

5 Bu asamada bir ya da birden fazla “Feature Class” da uyguluyacagimiz topology kurallarinin belirlenmesi islemini gerçeklestirebilirsiniz. Öncelikle ”Add Rule” butonuna basarak asagidaki pencereye ulasiniz.

6 Rule bölümünde “Must Not Have Dangles” kuralini seçiniz ve OK butonuna basiniz. New Topology penceresinde Next ve Finish butonlarina basiniz ve islemi sonlandirniz. Bu islemden sonra ArcCatalog ortaminda CAD_Topology dosyasi olusmustur.

-169-

7 ArcMap ortamina geçiniz. Start > Programs > ArcGIS > ArcMap 8 ArcMap’de File > Open (Ctrl+O) ArcGIS_Egitim/Uygulama_12.mxd’yi açiniz.

ile,

ArcGIS_Egitim

folder’inda

yer

alan

dosyasini ArcMap ortaminda görüntüleyiniz. Bina_Line katmani için, Must Not Have Dangles kurali tanimlanarak olusturulan CAD_Topology dosyasi çizgilerdeki kapanmayan ve tasan parçalari hata olarak Data View’da görüntülemektedir. Polygon özelliginde olmasi gerek Bina katmanindaki bu hatalarin giderilmesi islemleri bundan sonraki adimlarda gerçeklestirilecektir.

9 Menu Bar’dan ToolBar > Topology fonksiyonunu seçiniz. 10 Editor TolBar’dan, Editor > Start Editing fonksiyonunu seçiniz.

-170-

ArcMap’de Topoloji Fonksiyonlarinin Kullanimi Topology edit tool Harita üzerindeki bir çizgi yada noktayi tut-çek yöntemiyle istenen yere tasimayi saglar. Validate tools: Yeni getirdiginiz bir degisikligi isterseniz tüm harita, seçili alan yada zoomladiginiz pencere alanina yeniden uygular. Fix topology error tool ve Error inspector: Fix topology error tool ile seçtiginiz hatayi error inspector’dan da izleyebilir, ardindan error inspector penceresinde, bir sonra ki asamalarda da görcegimiz müdahaleleri uygulayabilirsiniz. Fix topology error Topology ve inspector edit Tool

11 Topology Toolbar’dan Error Inspector

butonuna basiniz.

Validate Topology

12 Error Inspector penceresinde, Bina_Line; Must Not Have Dangles özelligini Show bölümünde ayarlayiniz. Visible Extent only çekini kaldiriniz ve Search Now butonuna basiniz. CAD_Topology dosyasinda tanimlanan, Must Not Have Dangles kuralina göre Bina_Line katmaninda ki Overshoot ve Undershoot hatalari listelenmisitir.

13 Error Inspector penceresinde, listelenen bir veya birden fazla (Shift) hata kaydi üzerinde mouse’un sag tusuna basiniz.

-171-

14 Error Inspector penceresinde, listelenen error’leri Data View’da görüntüleyebilmek için seçili olan kayit veya kayitlar için Zoom to fonksiyonunu kullanabilirsiniz. Bu islemi herhangi bir hata kaydi için gerçeklestiriniz. 15 Error Inspector penceresinde, listelenen bir veya birden fazla hatanin giderilmesi için gerekli olan fonksiyonlarda sunulmustur. OverShoot ve Undershoot hatalari için Snap, Extend ve Trim Özelliklerini kullanabilirsiniz. Error Inspector’da listelenen tüm hatalari seçiniz. 16 Seçili olan tüm kayitlar üzerinde mouse’un sag tusuna basarak, Trim fonksiyonunu seçiniz. Maximum Distance degerini 5 olarak ayarlayiniz ve Enter tusuna basiniz.

17 Seçili olan tüm kayitlar üzerinde mouse’un sag tusuna basarak, Snap fonksiyonunu seçiniz. Snap Tolerance 5 olarak ayarlayiniz ve Enter tusuna basiniz.

18 Bazi hatalarda istisnai durumlar olabilir. Bu durumda Inspector’da seçili olan kaydin üzerinde mouse’un sag tusuna basiniz. Mark as Exception fonksiyonunu seçiniz. Bu kayit Error Inspector penceresinde Error’ler bölümünde listelenmeyecektir. Istisnalari listelemek için, Error Inspector penceresinde Exceptions’a özelligine çek atmaniz gerekecektir. 19 Bu islemlerden sonra kalan hatalarin tek tek editing tool’larindan Select, move, delete, Snapping Fonksiyonlari kullanilarak giderilmesi gerekecektir. Grafik veride düzenlemeler gerçeklestirilerken ara ara topology’nin yenilenmesi gereklidir. Bunun için Topology ToolBar’inda yer alan Topology Edit Tool’larini kullanabilirsiniz. 20 Bina_Line Katmaninda listelenen OverShoot, UnderShoot ve diger Error’ler giderildikten sonra Editig islemini kaydederek sonlandiriniz. ArcGIS_Egitim/Uygulamalarim Folder’ina Uygulama_12.mxd olarak projenizi kaydediniz ve ArcMap ortamindan çikiniz.

-172-

Line özellik tipindeki bir katmanin, Polygon özellik tipine dönüstürülmesi, Line özellik tipinde ki verilerin polygon özellik tipine dönüstürülmesi islemi için, ilgili Feature Class'larin, GeoDatabase'de ki Feature Dataset içinde yerlamasi gereklidir.Bu Dataset içerisinde “Polygon Feature Class from Line” fonksiyonu aktif hale getirilerek islem gerçeklestirilir. Line özellik tipindeki verilerin, Polygon özelligine dönüstürülebilmesi için, Topology kurallari tanimlanarak bir önceki uygulamada oldugu gibi hatalarin görüntülenmesi ve giderilmesinden sonra mümkün olacaktir. Haliyle baslangiç ve bitis noktalari ayni olmayan polyline’lar polygon özelligi kazanmayacaktir. Topology ve “Polygon Feature Class from Line” fonksiyonlari Arceditor ve ArcInfo lisanslari ile gerçeklestirilebilir. 21 ArcGIS_Egitim\Uygulama_12\Topology.mdb altinda CAD Dataset dosyasini ArcCatalog ortaminda açiniz. 22 Data View’un herhangi bir yerinde mouse’un sag tusuna basarak, New > Polygon Feature Class from Line.. fonksiyonunu seçiniz.

23 Polgon Feature Class From Line Penceresinde Enter a name fot the feature Class:’a Bina_Poly ve Select the feature classes that will contribute line: Bölümünde yer alan Bina_Line katmanina çek atarak OK butonuna basiniz. Bu islem sonrasinda line özellik tipi Bina_Poly katmaninda polygon özellik tipine dönüstürülmüstür. 24 ArcCatalog ortaminda Bina_poly katmanini seçiniz ve Preview tabina basarak veriye Data View’da görüntüleyip inceleyiniz.

-173-

Bölüm 14: Diger GeoDatabase Fonksiyonlari (Uygulama 13)

Subtypes, Domain, Relationships, RasterCatalog ve Raster DataSet Uygulamalari, Bu bölümde ArcView™, ArcEditor™ ve ArcInfo™ lisanslari ile ArcCatalog™ ortaminda, katmanlara Domain, Subtype (ArcEditor ve ArcInfo Lisanslari ile mümkün), Relationship (ArcEditor ve ArcInfo Lisanslari ile mümkün), RasterCatalog ve RasterDataset fonksiyonlarinin tanimlanmasi ve ayarlanan bu özelliklerin ArcMap™ ortaminda kullanilmasina ait örnek uygulamalar yapilacaktir. Subtypes ve Domain, ArcCatalog ortaminda Domain ve Subtype tanimlamalari yapilir. Bu özellikler ArcMap ortaminda kullanilir. Veri tabani yönetimi özelliklerinden olan Subtypes ve Domain Fonksiyonlari ArcMap ortaminda Veri girisi, Editleme ve sembol tanimlama islemlerinde büyük kolayliklar saglar. Field’lara bagli farkli degiskenler tanimlanarak kullanicinin hizli bir sekilde ve dogru bilgilerin girilmesi saglanmis olur. 1 ArcCatalog ortamina geçiniz. Start > Programs > ArcGIS > ArcCatalog 2 ArcGIS_Egitim\Uygulama_13\Subtypes_Domain.mdb Personal Geodatabase ortamindaki verileri Contents’de görüntüleyiniz. 3 Elk_Diregi Feature Class’i üzerinde mouse’un sag tusuna basarak Properties özelligini seçiniz.

-174-

4 Asagidaki Feature Class Properties menüsünde Field Tab’ina geçerek tanimli olan Fonksiyonu, Gerilimi, Kod ve Durumu) Field’lari Long Integer olarak tanimlayiniz.

(Tipi,

5 Asagidaki Feature Class Properties menüsünde Subtypes bölümüne geçerek Subtype Field’i Tipi olarak ayarlayiniz. Subtypes Code ve Description’da yer alan bilgileri (1-Demir, 2-Beton ve 3-Agaç) tanimlamalarini yaptiktan sonra OK butonuna basiniz.

-175-

Elektrik Direkleri için Subtypes tanimlamasi yapilmis oldu. Bir katmanda sadece bir Field’i subtypes olarak tanimlayabiliriz. Subtypes özelligini diger katmanlara da tanimladiktan sonra Domain tanimlamasina geçilecektir. 6 Elk_Hat Katmani üzrinde mouse’un sag tusuna basarak Properties özelligini seçiniz.

7 Asagidaki Feature Class Properties menüsündeki Field Tab’ina geçerek tanimli olan (Tipi, Gerilimi, Durumu, Kod ve Kablo_Cinsi) Field’lari Long Integer olarak tanimlayiniz.

-176-

8 Asagidaki Feature Class Properties penceresinde yeralan Subtypes Tab’ina geçerek Subtype Field’i Tipi olarak ayarlayiniz. Subtypes Code ve Description’da yer alan, 1-Havai Hat, 2-Kablo ve 3-Bara tanimlamalarini yaptiktan sonra OK butonuna basiniz.

9 ArcMap ortamina geçiniz. Start > Programs > ArcGIS > ArcMap 10 ArcGIS_Egitim\Uygulama_13\Subtypes_Domain.mdb Personal Geodatabase ortamindaki Elk_Hat, Elk_Diregi ve Parsel katmanlarini Add Data butonu ile ArcMap ortaminda görüntüleyiniz ve Editor ToolBardan Editor > Start Editing fonksiyonunu seçiniz. 11 Target’da yer alan Elk_Diregi ve Elk_Hatti katmanlarini ayni zamanda Table Of Contents menüsündede inceleyiniz.

-177-

12 Table Of Contents’de yer Alan Elektrik Diregi ve Elektrik Hatti için Default sembolojiyi degistiriniz. (Ilgili sembolün üzerinde mouse’un sol tusuna basarak) 13 Target’da yer alan Elek_Diregi Beton Subtype’ini seçiniz ve yeni objeler ilave ediniz.

14 Target’da Elk_Hat Havai Hat subtype’ini seçiniz ve yeni objeler ilave ediniz.

15 Target’da diger subtype’lar içinde yeni objeler ilave ediniz. 16 ArcMap ortaminda yaptiginiz islemleri kaydediniz ve ArcMap’den çikiniz.

-178-

17 ArcCatalog ortaminda Domain tanimlamalarini yapmak için ArcGIS_Egitim\Uygulama_13\Subtypes_Domain.mdb’de yer alan katmanlari Contents view’da görüntüleyiniz.

18 ArcGIS_Egitim\Uygulama_13\Domain.mdb’de yer alan Elk_Diregi üzerinde mouse’un sag tusuna basarak Properties özelligini seçiniz.

19 Feature Class Properties menüsünden Subtypes anabölümünü mouse ile isaratleyiniz ve Domains butonuna basiniz. Bu bölümde tanimlanacak olan Domain’ler sadece Elektrik Direkleri için tanimlanmamaktadir. Ayni Workspace ortamindaki tüm katmanlar içinde geçerlidir. Domain olarak tanimladigimiz dosyalari iliskisel tablolar olarak da düsünebiliriz. Asagida ilk tanimladigimiz domain Elektrik Hatti ve Direklerin durum bilgilerini yansitmaktadir. Domain tanimlamasi yapilirken Domain Properties bölümünde yer alan Domain Type : Coded Values ise Character degiskenlerin tanimlamasi, Range ise nümerik degerlerin tanimlamalari yapilir. Domain Properties tanimlamasindan sonra Coded Values bölümünde degiskenlerin tanimlamalari yapilir.

-179-

20 Durum Domain’i için yapilan tanimlamalari ayarlayiniz.

21 Diger Domain tablolarini asagidaki özelliklerde tanimlayiniz.

-180-

22 Diger Domain tablolarini asagidaki özelliklerde tanimlayiniz.

23 OK butonuna basiniz ve Feature Class Properties menüsünde Elektrik Direkleri için tanimli olan Subtypes bölümüne geçiniz. 24 Elektrik Direkleri için tanimlanmis olan Field’lar Default value and Domain’ler bölümünde listelenmektedir. Bu bölümde tanimli olan her field’da karsilik gelen iliskili bir domain var ise Domain bölümünden isaretlenir. Bu açiklamalar dogrultusunda Elektrik Direkleri için ilgili Field’larina karsilik gelen domainleri asagidaki tanimlamalar dogrultusunda ayarlayiniz.

-181-

25 Feature Class Properties menüsünden Fields bölümünü seçiniz ve gerekli Field’lara tanimlanan Domain’leri bu bölümde de ayarlayiniz.

26 Kod Field’i içinde Domain’i Kod olarak ayarlayiniz ve OK butonuna basiniz. 27 Data View’da Elk_Hat üzerinde mouse’un sag tusuna basarak Properties özelligini seçiniz. 28 Elektrik Direklerinde iken tüm workspace için gerekli Domain tanimlamalari yapildigi için bu bölümde yeni bir Domain tanimlamasi yapilmayacak. Sadece Elektrik Hatlari için Subtypes ve Field bölümlerinde Elektrik Hatti veri tabaninda yer alan Field’larla iliskili olan Domain’lerin ayari yapilacaktir. Bunun için asagidaki özellikleri ayarlayiniz ve Ok butonuna basiniz.

-182-

29 Gerekli olan Subtype ve Domain tanimlamalari yapilan Elektrik Diregi, Elektrik Hatti ve Parseller katmanini ArcMap Ortaminda görüntüleyiniz. 30 Editor Toolbardan Editor > Start Editing özelligini seçiniz. 31 Target Elektrik_Diregi : Beton özelligini ayarlayiniz. 32 Ilave ettiginiz bir elektrik Diregini 33 yapiniz.

butonu ile seçiniz.

butonu ile seçili olan objenin veri tabani bilgilerini açiniz ve gerekli olan Field’lara bilgi girisini

34 Bu islemleri diger Elektrik Direkleri içinde gerçeklestiriniz. 35 Hedef Katman (Target) olarak Elektrik Hattini ve Subtype özelligini seçiniz. Yeni objeler ilave ediniz ve butonu ile seçili olan elektrik hatti için gerekli olan bilgi girislerini yapiniz.

-183-

RelationShips, ArcCatalog ortaminda tanimlamalari yapilan RelationShips fonksiyonu, bir Feature Class ile diger bir Feature Class, veya Bir Feature Class ile bir Table ve ya Bir table ile bir baska table arasinda bir link’in kurulmasidir.Bu Linkin kurulabilmesi için, birbirlerinden bagimsiz farkli tablolarin ortak alanlarinin ve bu ortak alanlarda birbirleri ile eslesecek olan sayisal veya karakter degerlerin olmasi gereklidir. RalationShips’de tablolar arasi; bire bir, bire çok, çoka bir, ve çoka çok iliskiler kurulabilir.

1 ArcCatalog ortamina geçiniz. Start > Programs > ArcGIS > ArcCatalog 2 ArcGIS_Egitim\Uygulama_13\RelationShips.mdb Contents’de görüntüleyiniz.

Personal

Geodatabase

ortamindaki

verileri

3 Data View’un herhangi bir yerinde mouse’un sag tusuna basarak Relationships Class fonksiyonunu seçiniz.

-184-

4 New Relationship Class menüsünde, relationship name tanimlayiniz. Origin table/feature class’I Parsel olarak, Destination table/feature class’i da Malik olarak ayarlayiniz ve Next butonuna basiniz.

5 Simple (peer to peer) relationship olarak default degeri Next ile geçiniz

-185-

6 Default degerleri koruyup Next butonuna basiniz.

7 1 - M (one to many) özelligini ayarlayiniz ve next butonuna basiniz.

-186-

8 Default degerleri koruyup Next butonuna basiniz.

9 Origin ve Destination class’lardan iliskiyi saglayan KOD field’larini ayarlayiniz.

10 Relationship class tanimlamalarini Finish butonuna basarak bitiriniz.

-187-

11 ArcMap ortamina geçiniz. Start > Programs > ArcGIS > ArcMap 12 ArcGIS_Egitim\Uygulama_13\Relationship.mdb Personal Geodatabase ortamindaki Parsel Feature Class’ini ve Malik Table’ini Add Data butonu ile ArcMap ortaminda görüntüleyiniz. 13 Identify butonu ile bir parsel tanimlayiniz. Iliskisel malik tablosunu inceleyiniz.

14 Editor Toolbar’dan Editor > Start Editing özelligini seçiniz. 15

butonu ile bir parsel seçiniz.

16

butonu ile veri tabani bilgilerini listeleyiniz ve iliskisel kayitlarda da degisiklikler yapiniz.

17 Table Of Contens’de yer alan Malik Tablosunu açip inceleyiniz. Yapilan degisiklikleri kaydederek editing modundan çikiniz. Projenizi Uygulamalarim folder’i altina Uygulama_13.mxd olarak kaydediniz ve ArcMap ortamindan çikiniz.

-188-

RasterCatalog ve RasterDataset, ArcCatalog’da ile veri yönetimi, hem PersonelGeoDatabase hemde ArcSDE GoeDatabase ortaminda RasterCatalog ve RasterDataset fonksiyonlari ile desteklenmektedir. Bu iki fonksiyona ait uygulamalar asagidaki adimlarda tanimlanmaktadir. 1 ArcCatalog ortamina geçiniz. Start > Programs > ArcGIS > ArcCatalog 2 ArcGIS_Egitim\Uygulama_13 folder’ini Table Of Contens’de mouse ile seçiniz ve Contents tabinda verileri listeleyiniz. 3 Data View’un herhangi bir yerinde mouse’un sag tusuna basarak yeni bir Personal Geodatabase tanimlayiniz. New > Personal GeoDatabase

4 Yeni açilan GeoDatabase adini Raster_Veri_Katalogu olarak degistiriniz ve bu GeoDatabase ortaminda çift klik yaparak geçiniz.

-189-

5 Data View’da Contents Tab’inda iken mouse’un sag tusuna basarak yeni bir Raster Catalog tanimlayiniz. New > Raster Catalog > Raster_Veri_Katalogu

6 Input Raster Catalog Name bölümüne UYDU_GORUNTULERI yaziniz. Coordinate system for the raster bölümünde yer alan buttona basiniz. Spatial Reference Properties penceresinde Import buttonuna basiniz. ArcGIS_Egitim\Uygulama_13\Raster_Data folder’inda yer alan görüntülerden birini seçerek bu pencerede Add ve OK butonularina basiniz.

-190-

7 Create Raster Catalog penceresinde yer alan Coordinate system for geometry column bölümlerinde yer alan buttona basarak gelen Spatial Reference Properties penceresinde Import buttonunu seçiniz. ArcGIS_Egitim\Uygulama_13\Raster_Data folder’inda yer alan görüntülerden birini seçerek Add butonuna basiniz. Spatial Reference Properties penceresinde X/Y Domain Tabi’ni seçerek asagidaki degerleri tanimlayiniz ve tüm pencerelerde OK butonlarina basarak islemi sonlandiriniz.

8 ArcCatalo’da bu islemler ile projeksiyon sistemide tanimlanmis bir RasterCatalog PersenalGeoDatabase ortaminda tanimlanmis oldu. ArcCatalog ortaminda UYDU_GORUNTULERI RasterCatalog’u üzerinde mouse’un sag tusuna basiniz ve Load Data fonksiyonunu seçiniz.

-191-

9 Raster to GeoDatabase penceresinde yer alan Input Rasters buttonuna basiniz. ArcGIS_Egitim\Uygulama_13\Raster_Data folder’inda yer alan görüntülerin tümünü seçerek Add buttonuna ve Raster to GeoDatabase penceresinde de OK buttonuna basarak islemi sonlandiriniz.

10 ArcCatalog’da Uydu_Goruntuleri Raster Catalogu’nu mouse ile seçiniz. Load edilen 4 uydu görünütünü Contents tab’inda listeleyiniz.

-192-

11 ArcCatalog’da Ekraninin sag orta bölümünde yer alan Expand Window buttonuna basiniz. Overview Tabin’da iken görüntüleri sol tarafta mouse ile seçerek görüntüleyiniz.

12 ArcCatalog’da Selection buttonu’na basiniz. Görüntüleri Contents buttonunda iken mouse ile seçerek görüntüleyiniz.

13 ArcCatalog’da Preview buttonu’na basarak 4 komsu görüntüyü tekbir kapsam olarak görüntüleyiniz.

-193-

14 ArcMap ortamina geçiniz. Start > ArcGIS > ArcMap 152ArcMap’de File > Open (Ctrl+O) ArcGIS_Egitim/Uygulama_13.mxd’yi açiniz.

ile,

ArcGIS_Egitim

folder’inda

yer

alan

162Tool ToolBar’dan Select Feature butonu ile Raster Catalog olarak tanimlanan görüntü alanlarini ekran üzerinden seçiniz.

172Tool ToolBar’dan Zoom In butonunu seçerek görüntü alanini içe dogru zoom yapiniz. Data View’da veriyi inceleyiniz. Table Of Contents’de Raster Catalog katmani üzerinde mouse’un sag tusuna basarak Zoom to Layer fonksiyonunu seçiniz. 182 Table Of Contents’de Raster Catalog katmani üzerinde mouse’un sag tusuna basarak Preporties penceresini açiniz.

-194-

192 Layer Properties penceresinde Display özelliklerini asagidaki sekilde düzenleyiniz.

202 Layer Properties penceresinde Labels özelliklerini asagidaki sekilde düzenleyiniz.

212 Selection’dan Select By Attribute fonksiyonunu kullanarak Beysehir Gölünü seçiniz. Beysehir Göl alanina giren Raster Veriyi ekranda görüntülemek için, Select By Location fonksiyonunu asagidaki özelliklere göre uygulayiniz. ArcMap ortamindan çikiniz.

-195-

22 ArcCatalog ortamina geçiniz. Start > Programs > ArcGIS > ArcCatalog 23 ArcGIS_Egitim\Uygulama_13 folder’ini Table Of Contens’de mouse ile seçiniz ve Contents tabinda verileri listeleyiniz. 24 Daha önce tanimlanan Raster_Veri_Katalogu Personal GeoDatabase ortamina mouse ile çift klik yaparak geçiniz. Contents Tab’inda iken mouse’un sag tusuna basarak yeni bir Raster DataSet tanimlayiniz. DataSet Adini Raster_Veri_Seti olarak, Cellsize’i 50, Number of Bands’i 3 ve Pixel Type’i 8_BIT_UNSIGNED olarak set ediniz. Coordinate system for the raster butonuna basarak projeksiyon sistemini de tanimlayiniz. New > Raster Dataset > Raster_Veri_Seti

25 Raster_Veri_Seti olarak tanimlanan RasterDataset üzerinde mouse sag tusuna basarak Properties fonksiyonunu seçiniz. Raster Dataset Properties penceresinde yer alan Spatial Reference Edit buttonuna basarak X/Y Domain’i asagidaki sekilde set ediniz.

-196-

26 Raster_Veri_Seti üzerinde mouse sag tsuna basaral Load > Load Data.. Fonksiyonunu seçiniz.

27 Mosaic Pencersinde Input Raster buttonuna basarak, Raster_Data Folder’inda yer alan görüntüleri seçiniz ve Add butona ve Mosaic penceresinde OK buttonuna basarak islemi sonlandiriniz.

28 ArcCatalog ortaminda Raster_Veri_Seti’ni Preview fonksiyonunu seçerek ile Data View’da görüntüleyiniz.

-197-

Bölüm 15: ArcToolbox ve ModelBuilder (Uygulama 14)

ArcToolbox ve ModelBuilder Uygulamalari ArcToolbox ve ModelBuilder ile Geoprocessing (Cografi Islemler) Geoprocessing, CBS verileri üzerinde yapilan analizler sonucunda elde edilen bilgilerin yapilandirilmasidir ve bütün cografi bilgi sistemleri içerisinde kritik bir fonksiyondur. Geoprocessing birçok kritik CBS aktiviteleri ve bir CBS içerisindeki çoklu islemlerin, ayni zamanda metodlarin otomatik hale getirilmesi için kullanilmaktadir. Kullanicilar, yüksek kalitede veri olusturmak, veri kalitesi üzerinde kontrolleri yapmak, modelleme ve analizler gerçeklestirmek için geoprocessing fonksiyonlarina basvururlar. ArcGIS Desktop, geoprocessing modellerinin olusturulmasina, bu modellerin kullanilmasina, dokümante edilmesine ve paylasilmasina yönelik bir yapi saglar. ArcToolbox ve ModelBuilder, geoprocessing yapisinin iki ana bölümüdür. ArcToolbox geoprocessing araçlarinin organize bir koleksiyonu, ModelBuilder ise geoprocessing is akislarinin yapilandirilmasinda görsel bir modelleme dilidir.

ArcToolbox Geoprocessing fonksiyonlarinin kullanildigi bir arayüz olan ArcToolbox, asagidaki anbasliklar altinda yer alan birçok fonksiyonu içerir: o o o o o

Veri yönetimi Veri dönüsümü Coverage islemleri Vektör analizler Geocoding (Cografi kodlama)

ArcToolbox; ArcView, ArcEditor ve ArcInfo içerisinde kullanilabilir durumdadir. Her seviye ek geoprocessing araçlari içerir. ArcView basit veri yükleme ve dönüsüm araçlari içerdigi gibi temel analiz araçlarini da içeren çekirdek bir sete sahiptir. ArcEditor, ArcView yaziliminin sagladigi araçlara ek olarak geodatabase olusturmaya ve yüklemeye yönelik ek araçlar saglar. ArcInfo ise, vektör analizler, veri dönüsümü, veri yükleme ve coverage islemleri için çok kapsamli geoprocessing araçlari saglar. Geoprocessing ArcView ve ArcEditor içerisinden erisilebilir olmasina ragmen, ArcInfo Cografi Bilgi Sistemi organizasyonlari içerisinde ana geoprocessing yazilimi olarak düsünülmelidir. Çünkü çok kapsamli geoprocessing araçlarini içermektedir. CBS verilerini yapilandiran ve anlizleri gerçeklestiren kullanicilar en az bir ArcInfo lisansina sahip olmalidir. Ek geoprocessing araç setleri, 220’ye yakin raster modelleme araçlari içeren ArcGIS Spatial Analyst; TIN ve arazi analizleri için geoprocessing araçlari ekleyen 3D Analyst gibi birçok ArcGIS modülleriyle gelmektedir.

-198-

ArcToolbox, ArcCatalog ve ArcMap gibi bütün ArcGIS Desktop yazilimlari içerisinde kullanilabilir durumdadir.

ModelBuilder ModelBuilder arayüzü, geoprocessing is akislarinin ve scriptlerinin yapilandirilmasi için grafik modelleme saglar. Ayni zamanda kompleks geoprocessing modellerinin olusturulmasina ve tasarlanmasina yardimci olur. Modeller, ileri düzey islemleri ve is akislarini olusturmak için araç dizilerini, bununla birlikte verileri birbirine baglayan veri akis diyagramlaridir. Kompleks CBS islemlerini gerçeklestirmek için araçlari ve verisetlerini modeller üzerine sürükleyebilir, islem adimlarini belli bir siralama dahilinde birbirine baglayabilirsiniz. ModelBuilder, metodlari ve prosedürleri paylasabilmeniz için verimli bir mekanizmadir.

organizasyonunuz

disindaki

diger

kullanicilarla

ModelBuilder, kompleks CBS islemlerinin yapilandirilmasi ve olusturulmasi için interaktif bir mekanizma saglar.

-199-

da

ArcToolBox’da Mekansal Analizler, Buffer Analizi, Bu bölümde ArcToolbox içinde yer alan Buffer analizini uygulayacagiz. Buffer analizi, özellikler çevresinde verilen mesafe kadar tampon bölgeler olusturmak için kullanilir. Sonuçta olusturulan kapsam her zaman için polygon özelligine sahiptir. Egitim verileri içerisinde yer alan Hastaneler coverages’ine 500 metrelik tampon bölgeler olusturulacaktir. Bunun için 1 ArcMAP ortamina geçiniz. Start > Programs > ArcGIS > ArcMAP 2 Standart ToolBar’da yeralan ArcToolBox butonuna basiniz.

3 ArcToolbox’dan; Analysis Tools > Proximity altinda yer alan Buffer üzerinde çift klik yaparak fonksiyonu aktif hale gertiriniz.

-200-

4 Buffer penceresinde yeral özellikleri asagidaki sekilde set ediniz. Input Features: C:\ArcGIS_Egitim\Uygulama_14\Model1\Hastaneler.shp Outpu Feature Class: C:\ArcGIS_Egitim\Uygulama_14\Model1\Hastane_500.shp Linear Unit: 500 Meters Dissolve Type: All

5 Ok butonuna basip islemi sonlandiriniz. 6 Olusan output Feature Class’i (Hastane_500.shp) ArcMap’de görüntüleyiniz.

-201-

Clip Analizi, Bu bölümde ArcToolbox içinde yer alan Clip islemini uygulayacagiz. Clip islemi, kesme islemlerini yapmak için kullanilir. Cografi veri içinden istenen parçalar isleme giren kapsamin polygon sinirlarina göre kesilir ve yeni bir kapsam üretilir. 7 ArcToolbox’dan; Analysis Tools > Extract altinda yer alan Clip üzerinde çift klik yaparak fonksiyonu aktif hale getiriniz.

8 Clip penceresinde yeralan özellikleri asagidaki sekilde set ediniz.

Input Features: C:\ArcGIS_Egitim\Uygulama_14\Model1\Binalar.shp Clip Features : C:\ArcGIS_Egitim\Uygulama_14\Model1\Hastane_500.shp Output Fearture Class: C:\ArcGIS_Egitim\Uygulama_14\Model1\Binalar_Clip.shp 9 Ok butonuna basip islemi sonlandiriniz.

-202-

10 Clip islemi sonrasi olusan katmani (Binalar_Clip.shp) ArcMap ortaminda görüntüleyiniz.

11 Standart ToolBar’dan Create a New Map buttonuna basarak, ArcMAP’de yeni bir proje sayfasi açiniz. Overlay, Overlay analizi; farkli iki katmanin birbirleriyle hem grafik olarak hemde öznitelik bilgilerinin farkli bir katmanda birlestirilmesi islemidir. Overlay analizlerini uygulamak için union, identity ve intersect komutlari uygulanir.

-203-

Union: Iki kapsami birlestirir. Sadece polygon ‘lar için kullanilir Identity : Analize giren kapsamin bütün özellikleri saklanir. Point, line ve polygonlar için kullanilabilir. Intersect : Kesistirme islemleri için point, line ve polygonlar üzerine uygulanabilir. 12 ArcToolbox’dan; Analysis Tools > Overlay altinda yer alan Union üzerinde çift klik yaparak fonksiyonu aktif hale getiriniz.

13 Union penceresinde yeralan özellikleri asagidaki sekilde set ediniz.

-204-

Input Features: C:\ArcGIS_Egitim\Uygulama_14\Model2\Egim.shp Input Features: C:\ArcGIS_Egitim\Uygulama_14\Model2\Arazi.shp Output Fearture Class: C:\ArcGIS_Egitim\Uygulama_14\Model2\Egim_Arazi.shp Cluster Tolerance: 0 Meters 14 Ok butonuna basip islemi sonlandiriniz. 15 Union islemi sonrasi olusan katmani (Egim_Arazi.shp) ArcMap ortaminda görüntüleyiniz.

Select, Select analizi; Feature Class, Shape File’i, ve Coverages gibi ESRI vektör formatlarinin veri tabaninda yer alan Field’lardan mantiksal esitlikler tanimlayarak bu esitligi saglayan objelerin farkli bir cografi katmanda depolanmasi için kullanilir. Ayni zamanda DXF, DWG ve DGN gibi CAD verilerinin Layer, Color, Linetype gibi özelliklerini de sorgulayarak, bu esitligi saglayan objeleri ESRI vektör formatlarina dönüstürmek için de kullanilabilir. Bu uygulamada Union sonrasi olusan Egim_Arazi.shp dosyasindan, bir sorgu gönderilerek ilgili alanlarin farkli bir Shape dosyasinda depolanmasi islemine ait bir örnek gerçeklestirilecektir.

-205-

16 ArcToolbox’dan; Analysis Tools > Extract altinda yer alan Select üzerinde çift klik yaparak fonksiyonu aktif hale getiriniz.

17 Select penceresinde yeralan Input ve Output özelliklerini asagidaki sekilde set ediniz. SQL Butonuna basiniz ve asagidaki esitligi tanimlayarak OK butonuna basiniz. "ARAZI_KOD" = 'AÇIK ALAN' AND "EGIM_KOD" = '20-50 Derece Egim'

18 Ok butonuna basip islemi sonlandiriniz. 19 Select islemi sonrasi olusan katmani (Egim_Arazi_Select.shp) ArcMap ortaminda görüntüleyiniz. 20 ArcMAP ortamindan çikiniz.

-206-

Model Builder Uygulamalari, Model Builder, Cografi Bilgi Sistemi modellerini olusturmak için görsel bir çevre saglamasi açisindan kullanimi kolaydir. Bütün ArcGIS geoprocessing toollari desteklenmektedir, bu yüzden raster modeller kadar vektör modellerde yapabilirsiniz. Bu bölümde, yukarida gerçeklestirilen ArcToolbox fonksiyonlarinin, Model Builder ile nasil yapilandirilacagina ait uygulamalar ögretilecektir. 1 ArcMAP ortamina geçiniz. Start > Programs > ArcGIS > ArcMAP 2 Standart ToolBar’da yeralan ArcToolBox butonuna basiniz.

3 Yeni Modeller meydana getirmek için ArcToolbox’da mouse’un sag tusuna basiniz. New Toolbox fonksiyonunu seçiniz ve bu toolbox’in adini “Egitim Uygulamalari” olarak set ediniz. 4 Egitim Uygulamalari ToolBox’i üzerinde mouse’un sag tusuna basiniz ve New Model fonksiyonunu seçiniz.

-207-

Model Elemanlari Modeller elemanlarla desteklenmektedirler; toollar, veriler, baglayicilar ve etiketler. Bir islem bir tooldan , input ve output verisiden ibarettir, ve bir model her hangi bir numara ya da birbiri ile ilgili islemlere sahip olabilir. Toollar (Sari renkli dikdörtgenler) ArcToolbox’da yeralan fonksiyonlardir. ArcToolbox’dan fonskiyonlari sürükleyerek model sayfasina eklersiniz. Tool’a çift tiklayarak parametreleri ayarlarsiniz. Add Connection ile, yada tool parametresinde Data’dan (veri) söz ederek toola veriyi baglarsiniz Data (Veri) Proje verileri (mavi renkli oval sekiller) daha önceden mevcut olan input datasetleridir yada bir tool tarafindan gerek duyulan parametre degerleridir. Bütün desteklenmis veriler bir modelde kullanilabilir. ArcCatalog yada ArcMap’ten proje verilerini sürükleyerek, ya da Add dügmesi ile, yada bir tool parametresini ayarlayarak modele ekleyebilirsiniz. Türetilmis veri (yesil renkli oval sekiller) bir tool ile otomatik olarak meydana getirilen output verilerileridir. Baglayicilar Veriler ve tool elemanlari arasindaki baglantilar toollarin veri parametrelerini ayarladiginiz zaman otomatik olarak meydana getirilir. Ayni zamanda, bu baglantilari el ile Add Connection toolunu kullanarak da meydana getirebilirsiniz. Etiketler (Labels) Etiketler diyagrama eklenebilirler. Bir elemanin üstünde mouse un sag tusuna bastiginizda o eleman için bir etiket meydana getirirsiniz (etiket elemani takip edecektir), yada arka planda mouse’un sag tusuna bastiginizda serbest bir etiket meydana getirirsiniz. Isimler Modeli daha kolay okumak için elemanlarin isimlerini mouse’un sag tusuna basarak yeniden yazabilirsiniz. ArcView 3.3 modellerini aktarmak, ArcView 3.x modeli bir XMD dosyasi olarak kaydedilir. Model Builder’de , Model’e > Import’ a tikla. Imported model bazi biçimlendirmeler gerektirebilir (ArcGIS ArcView 3.3 ‘den daha fazla yeteneklere sahiptir).

-208-

5 Model sayfasinda Add Data butonuna basiniz. C:\ArcGIS_Egitim\Uygulama_14\Model1 folder’i altinda yer alan Hastaneler.shp dosyasini seçerek model sayfasina ekleyiniz.

6 ArcToolBox’dan Buffer fonksiyonunu seçip model sayfasina tasiyiniz. Model penceresinde yer Connection butonunu mouse ile seçiniz. Input ile fonksiyon arasindaki baglantiyi mouse ile isaratleyerek gerçeklestiriniz.

7 Baglanti isleminden sonra gelen, Select Parameter penceresinde yer alan Input Features özelligini seçerek OK Butonuna basiniz.

-209-

8 Model penceresinde yer alan Select (siyah ok) butonunu mouse ile seçtikten sonra, Model sayfasinda Buffer Fonksiyonu üzerinde mouse ile çift klik yapiniz. Gelen pencerede, Parametreleri asagidaki sekilde set ediniz.

9 Model sayfasinda Add Data butonuna basiniz. C:\ArcGIS_Egitim\Uygulama_14\Model1 folder’i altinda yer alan Binalar.shp dosyasini seçerek model sayfasina ekleyiniz. 10 ArcToolBox’dan Clip fonksiyonunu seçip model sayfasina tasiyiniz. Model sayfasina tasidiginiz Clip fonksiyonu üzerinde mouse ile çift klik yapiniz. Parametreleri asagidaki sekilde set ediniz.

-210-

11 Model sayfasinda yer alan girdileri (mavi renkli oval sekiller) üzerinde mouse’un sag tusuna basarak Model Parameters fonksiyonunu seçiniz. ArcToolBox’dan Clip fonksiyonunu seçip model sayfasina tasiyiniz. Model sayfasina tasidiginiz Clip fonksiyonu üzerinde mouse ile çift klik yapiniz. Parametreleri asagidaki sekilde set ediniz.

12 Model sayfasinda yer alan (yesil renkli oval sekiller) üzerinde mouse’un sag tusuna basarak Add To Display fonksiyonunu seçiniz. Modeli Save ediniz ve Modeli çalistiriniz. (Model > Run Entire Model)

-211-

13 Modeli Save ediniz. Model > Save ve Modeli çalistiriniz. (Model > Run Entire Model)

Çalistirmaya hazir degil (parametreler ayarli degil)

Çalistirmaya hazir (gölgelendir)

Çalistirilmis (Gölgelendirilmis ve gölge düsmüs)

-212-

14 Model’de Hastane ve Binalar model parametresi, Buffer için distance ise 500 metre olarak set edilmisti. Distance’da model içerisinde bir degisken olarak set edilebilir. Bunun için Buffer fonksiyonu üzerinde mouse’un sag tusuna basiniz. Make Variable > From Parameter > Distance fonksiyonunu seçiniz. Model içine eklenen Distance grafigi üzerinde mouse’un sag tusuna basiniz ve Model Parameter fonskiyonunu seçiniz.

15 Model’i save ediniz ve Model sayfasini kapatiniz. ArcToolBox’da Egitim Uygulamalari altinda yer alan Model üzerinde mouse’un sag tusuna basiniz ve Open fonksiyonunu seçiniz. Buffer ve Clip fonksiyonlarini çi eren degiskenleri tanimlanmis bir model olusturmus oldunuz. Distance’i 100 metre olarak set ediniz ve modeli çalistiriniz. Model sonrasi olusan katmani görüntüleyiniz. Table of Contents’de yer alan katmanlari remove ediniz.

-213-

16 Farkli bir model uygulamasi için ArcToolBox’da açtiginiz “Egitim Uygulamalari” Toolbox’i üzerinde mouse’un sag tusuna basiniz ve yeni bir model için New > Model fonksiyonunu seçiniz. Model 1 modelinin adini Model 2 olarak degistiriniz (Rename) ve Save ediniz. 17 Model sayfasinda Add Data butonuna basiniz. C:\ArcGIS_Egitim\Uygulama_14\Model2 folder’i altinda yer alan Egim.shp ve Arazi.shp dosyalarini seçerek model sayfasina ekleyiniz. Bu ik katamn üzerinde mous’un sag tusuna basarak model parametresi olarak set ediniz. 18 ArcToolBox’dan Union fonksiyonunu seçip model sayfasina tasiyiniz. Model sayfasina tasidiginiz Union fonksiyonu üzerinde mouse ile çift klik yapiniz. Parametreleri asagidaki sekilde set ediniz.

19 Model’de yer alan Output Feature Class üzerinde mouse ile çift klik yapiniz ve dosya adini Egim_Arazi.shp olarak düzenleyiniz.

-214-

20 Model’de yer alan Output Feature Class üzerinde mouse ile çift klik yapiniz ve dosya adini Egim_Arazi.shp olarak düzenleyiniz. Modeli çalistiriniz. Daha sonra Model > Validate Entire Model fonksiyonunu seçiniz.

21 ArcToolBox’dan Select fonksiyonunu seçip model sayfasina tasiyiniz. Model sayfasina tasidiginiz Select fonksiyonu ile Egim_Arazi.shp dosyasi arasinda bir link kurunuz. Select fonksiyonu üzerinde mouse ile çift klik yapiniz ve parametreleri asagidaki sekilde set ediniz. SQL butonuna basiniz. Asagida tanimli olan özellikleri set ederek OK butonuna basiniz.

22 Model > Validate Entire Model fonksiyonunu seçiniz. Modeli Save ediniz.

-215-

23 Model içerisinde yer alan Select fonksiyonu üzerinde mouse’un sag tusuna basiniz ve Asagidaki Expression fonksiyonunu set ediniz.

24 Model içerisinde yer alan Expression grafigi üzerinde mouse’un sag tusuna basiniz ve Model Parameter fonksiyonunu set ediniz.

25 Model içerisinde yer alan Egim_Arazi_Select.shp grafigi üzerinde mouse’un sag tusuna basiniz ve Add To Display fonksiyonunu set ediniz. Modeli save ediniz.

-216-

26 Model’i çalistiriniz. Model > Run Entire Model

27 Model’i kaydetmeden kapatiniz. . ArcToolBox’da Egitim Uygulamalari altinda yer alan Model2 üzerinde mouse’un sag tusuna basiniz ve Open fonksiyonunu seçiniz. Egim ve Arazi girdileri ile Expression degiskenleri tanimlanmis bir model olusturmus oldunuz. Farkli bölgeler için girdileri ve expression’i set ederek farkli sonuçlar elde edebileceginiz bir modeli olusturmus oldunuz.

-217-

Önceden tanimli bazi modelleri ArcToolbox ortamina eklemek için asagidaki islemleri gerçeklestiriniz. 28 ArcMAP’de, ArcToolbox üzerinde mouse’un sag tusuna basiniz. Add Toolbox fonksiyonunu aktif hale getiriniz. C:\ARCGIS_EGITIM\Uygulamalarim\Modeller Folder’i altinda yeralan Örnek_Modeller.tbx dosyasini seçiniz ve Open butonuna basiniz. Bu islem sonrasinda ArcToolbox ortamina Örnek_Modeller Toolbox’i eklenmis oldu.

29 BÖrnek Modeller Toolbox’i altinda yer alan ve önceden tasarlanmis iki farkli Model Builder örnegini Edit seçenegini kullanarak açiniz ve inceleyiniz. Bu medellerin kullandigi veri setleri C:\ArcGIS_Egitim\Uygulama_14\Model3 ve C:\ArcGIS_Egitim\Uygulama_14\Model4 folder’lari altinda yer almaktadir.

-218-

-219-