Apuntes Euskara

1. ADITZAK 1.1. TIEMPOS VERBALES PRESENTE PUNTUAL PRESENTE HABITUAL PRETERITO PERFECTO FUTURO PRETERITO IMPERFECTO PRETERITO HABITUAL PRETERITO INDEFINIDO

ARI DA (ADITZ TRINKOA) ARI DA / IRAKURTZEN ARI DA=IRAKURTZEN DIHARDU ARI IZATEN DA=ARITZEN DA HIZKETAN ARITZEN DA ARI IZAN DA=ARITU DA ARI IZANGO DA=ARIKO DA ARI ZEN ARI IZATEN ZEN=ARITZEN ZEN ARI IZAN ZEN=ARITU ZEN

JOAN (IZAN)

VOY (AHORA) ESTOY YENDO

NOA

JAN (UKAN) JATEN ARI NAIZ JATEN COMO DIHARDUT ESTOY Hitz egiten ari COMIENDO

naiz = Hizketan ari naiz

ESTÁ HACIENDO / ESTA LEYENDO, LEE (AHORA) SUELE ESTAR HACIENDO ESTÁ SIEMPRE HABLANDO HA ESTADO HACIENDO ESTARÁ HACIENDO ESTABA HACIENDO SOLÍA ESTAR HACIENDO ESTUVO HACIENDO

JOAN AHAL IZAN (IZAN)

Estoy hablando

EZIN IZAN (UKAN) JAN

JOAN AHAL NAIZ

PUEDO IR

EZIN DUT JAN

NO PUEDO COMER

EZIN IZATEN DUT JAN

NO PUEDO COMER

EZIN IZATEN DUT JAN EZ DEZAKET JAN EZIN DEZAKET JAN EZIN IZAN DUT JAN

NO PUEDA COMER NO PUEDO COMER NO PODRIA COMER NO HE PODIDO COMER

JOATEN NAIZ JOAN OHI NAIZ

VOY (SUELO IR)

JATEN DUT JAN OHI DUT

COMO

JOAN AHAL IZATEN NAIZ

PUEDO IR

JOATEN NAIZ

VAYA

JATEN DUT

COMA

JOAN AHAL IZATEN NAIZ

PUEDA IR

JOAN NAITEKE

PUEDO IR PODRIA IR (POTENCIAL PRESENTE)

JOAN AHAL IZAN NAIZ

HE PODIDO IR

JOAN NAIZ

JAN DUT

HE COMIDO

JATEN ARITU NAIZ

HE ESTADO COMIENDO

IBA (ESTABA YENDO)

JATEN ARI NINTZEN

COMÍA (ESTABA COMIENDO)

JOAN AHAL NINTZEN

PODÍA IR (EN ESE MOMENTO)

EZIN NUEN JAN

IBA (SOLÍA IR)

JATEN NUEN JAN OHI NUEN

COMÍA (SOLÍA COMER)

JOAN AHAL IZATEN NINTZEN

PODÍA IR (SOLÍA PODER IR)

EZIN IZATEN NUEN JAN

FUI

JAN NUEN

COMÍ

JOANGO NAIZ

IRÉ (LUEGO VOY)

JANGO DUT

COMERÉ

JOANGO NINTZEN

IRÍA HABRIA IDO

JANGO NUEN

COMERÍA HABRIA COMIDO

NINDOAN JOATEN NINTZEN JOAN OHI NINTZEN JOAN NINTZEN

HE IDO

JOAN NAHI IZAN (UKAN EDO IZAN)

JAN BEHAR IZAN (UKAN) TENGO QUE JOAN NAHI DUT QUIERO IR JAN BEHAR COMER (NAIZ) (AHORA) DUT (AHORA) TENGO QUE JOAN NAHI QUIERO IR JAN BEHAR COMER (SUELO IZATEN DUT (SUELO IZATEN TENER QUE (NAIZ) QUERER IR) DUT COMER) JOAN NAHI PUEDO QUERER JAN BEHAR PUEDO TENER DEZAKET IR DEZAKET QUE COMER JOAN NAHI IZAN JAN BEHAR HE TENIDO QUE HE QUERIDO IR DUT (NAIZ) IZAN DUT COMER TENÍA QUE JOAN NAHI QUERÍA IR (EN JAN BEHAR COMER (EN ESE NUEN (NINTZEN) ESE MOMENTO) NUEN MOMENTO) TENÍA QUE JOAN NAHI QUERÍA IR JAN BEHAR COMER (SOLÍA IZATEN NUEN (SOLÍA QUERER IZATEN TENER QUE (NINTZEN) IR) NUEN COMER) JOAN NAHI IZAN JAN BEHAR TUVE QUE QUISE IR NUEN (NINTZEN) IZAN NUEN COMER JOAN NAHI JAN BEHAR TENDRÉ QUE IZANGO DUT QUERRÉ IR IZANGO COMER (NAIZ) DUT

2004ko urriaren 25a Sunday, 二〇一三.ekm Decemberk 二十九

JOAN AHAL PUDE IR IZAN NINTZEN JOAN AHAL PODRÉ IR IZANGO NAIZ PODRIA IR (EL) JOAN LITEKE (POTENCIAL FUTUROA)

EZ (UKAN/IZAN) JOAN NAHI EZ DUT (NAIZ) NO QUIERO NAHI JOAN IR (AHORA) EZ DUT JOAN NAHI

EZIN IZAN NUEN JAN EZIN IZANGO DUT JAN

NO PODÍA COMER (EN ESE MOMENTO) NO PODÍA COMER (NO SOLÍA PODER COMER) NO PUDE COMER NO PODRÉ COMER

EZ (UKAN) JAN BEHAR NO TENGO EZ DUT BEHAR JAN QUE COMER EZ DUT JAN BEHAR (AHORA)

Página 1 de 50

1.2. INTRANSITIBOA IZAN (SER)

auxiliar de intransitivos ORAIN ALDIA NAIZ HAIZ DA GARA ZARA ZARETE DIRA

NI HI HURA GU ZU ZUEK HAIEK

LEHEN ALDIA NINTZEN HINTZEN ZEN GINEN ZINEN ZINETEN ZIREN

1.3. TRANSITIBOA UKAN (TENER) auxiliar de transitivos ORAIN ALDIA NIK DUT DITUT HIK DUK/N DITUK/N HARK DU DITU GUK DUGU DITUGU ZUK DUZU DITUZU ZUEK DUZUE DITUZUE HAIEK DUTE DITUZTE La K o la N de HIK :

LEHEN ALDIA NUEN HUEN ZUEN GENUEN ZENUEN ZENUTEN ZUTEN

NITUEN HITUEN ZITUEN GENITUEN ZENITUEN ZENITUZTEN ZITUZTEN

K se utiliza si se trata de un HOMBRE N si se trata de una MUJER

ARDUN = ARI IZAN (está haciendo) NIK DIHARDUT HIK DIHARDUK/N HARK DIHARDU GUK DIHARDUGU ZUK DIHARDUZU ZUEK DIHARDUZUE HAIEK DIHARDUTE 1.3.1. NOR-NORI (QUE A QUIEN) (REFLEXIVO) (Se me han perdido las llaves) (iruditu/ahaztu/apurtu/erori) ORAIN ALDIA NOR 1 2 3 ZAI 1 2 2’ 3 ZAIZKI SINGULARRA NIRI HARI GURI ZURI ZUEI HAIEI

ZAIT ZAIO ZAIGU ZAIZU ZAIZUE ZAIE

NORI T K/N O GU ZU ZUE E PLURALA ZAIZKIT ZAIZKIO ZAIZKIGU ZAIZKIZU ZAIZKIZUE ZAIZKIE

LEHEN ALDIA (IRAGANA) NOR 1 2 3 ZITZAI 1 2 2’ 3 ZITZAIZKI

NIRI HARI GURI ZURI ZUEI HAIEI

NIRI HIRI HARI GURI ZURI ZUEI HAIEI

Niri giltza galdu zait Hari giltzak galdu zaizkio

NORI DA A/NA O GU ZU ZUE E

SINGULARRA

PLURALA

ZITZAIDAN ZITZAION ZITZAIGUN ZITZAIZUN ZITZAIZUEN ZITZAIEN

ZITZAIZKIDAN ZITZAIZKION ZITZAIZKIGUN ZITZAIZKIZUN ZITZAIZKIZUEN ZITZAIZKIEN

2004ko urriaren 25a Sunday, 二〇一三.ekm Decemberk 二十九

Se me ha perdido la llave Se le han perdido las llaves

N

Niri giltza galdu zitzaidan Hari giltzak galdu zitzaizkion

NIRI HIRI HARI GURI ZURI ZUEI HAIEI Se me perdió la llave Se le perdieron las llaves

Página 2 de 50

1.3.2. NOR-NORI-NORK / NORK-NOR-NORI (Qué cosa quién a quién. Acompaña a transitivos) ORAIN ALDIA (te he dado los libros) NOR-NORI-NORK ZER (O.D) NORI (O.I) NIK T/DA HIK K/N HARK DI (ZKI) O GUK GU ZUK ZU ZUEK ZUE HAIEK E NIRI NIK HARK

HARI DIOT/DIZKIOT DIO/DIZKIO

DIT/DIZKIT

GUK

NORK (SUJ. AGENTE) T K/N ---GU ZU ZUE TE

GURI

ZURI DIZUT/DIZKIZUT DIZU/DIZKIZU

DIGU/DIZKIGU

DIOGU/DIZKIOGU

ZUK ZUEK HAIEK

DIDAZU/DIZKIDAZU DIDAZUE DIZKIDAZUE

DIOZU/DIZKIOZU

DIDATE/DIZKIDATE

DIOTE/DIZKIOTE

DIZUGU/DIZKIZUGU

DIOZUE/DIZKIOZUE

DIGUZU/DIZKIGUZU DIGUZUE DIZKIGUZUE DIGUTE/DIZKIGUTE

Yo hoy por la mañana le he dicho la verdad a la madre Te he dado los libros

NIRI ZIDAN/ZIZKIDAN

GUK

HARI NION/NIZKION ZION/ZIZKION

ZUEK HAIEK

ZENIDAN ZENIZKIDAN ZENIDATEN ZENIZKIDATEN ZIDATEN ZIZKIDATEN

DIEGU/DIZKIEGU DIEZU/DIZKIEZU DIEZUE/DIZKIEZUE

DIZUTE/DIZKIZUTE

NORI T/DA K/N A/NA O GU ZU ZUE TE E TE GURI

ZURI NIZUN/NIZKIZUN ZIZUN/ZIZIKIZUN GENIZUN GENIZKIZUN

ZIGUN/ZIZKIGUN

GENION/GENIZKION

ZUK

HAIEI DIET/DIZKIET DIE/DIZKIE

DIZUETE DIZKIZUETE

DIETE/DIZKIETE

Nik gaur goizean amari egia esan diot (singularra+hari+nik) Nik zuri liburuak eman dizkizut (plurala+zuri+nik)

LEHEN ALDIA (yo te di el libro) NORK-NOR-NORI NORK NOR NIK N HIK H HARK Z GUK GEN I (ZKI) ZUK ZEN ZUEK ZEN HAIEK Z NIK HARK

ZUEI DIZUET/DIZKIZUET DIZUE/DIZKIZUE DIZUEGU DIZKIZUEGU

N

ZUEI NIZUEN/NIZKIZUEN ZIZUEN/ZIZKIZUEN GENIZUEN GENIZKIZUEN

HAIEI NIEN/NIZKIEN ZIEN/ZIZKIEN GENIEN GENIZKIEN

ZENION/ZENIZKION

ZENIGUN/ZENIZKIGUN

ZENIEN/ZENIZKIEN

ZENIOTEN ZENIZKIOTEN

ZENIGUTEN ZENIZKIGUTEN

ZENIETEN ZENIZKIETEN

ZIOTEN/ZIZKIOTEN

ZIGUTEN/ZIZKIGUTEN

Atzo hark niri lore bat ekarri zidan Haiek niri liburuak ekarri zizkidaten

ZIZUTEN ZIZKIZUTEN

ZIZUETEN ZIZKIZUETEN

ZIETEN/ZIZKIETEN

Ayer él a mí me trajo una flor Me trajeron los libros

1.3.3. NOR-NORK (Te he visto) La persona que es vista es O.D (Tú has sido visto por mí) ORAIN ALDIA NOR NA HA D GAIT ZAIT ZAIT DIT NI NIK HARK GUK ZUK ZUEK HAIEK

NAU NAUZU NAUZUE NAUTE

U ZTE HURA DUT DU DUGU DUZU DUZUE DUTE

2004ko urriaren 25a Sunday, 二〇一三.ekm Decemberk 二十九

NORK T K/N ---GU ZU ZUE TE GU GAITUT GAITU GAITUZU GAITUZUE GAITUZTE

Nik zu ikusi zaitut (Te he visto) Nik zuek ikusi zaituztet (Os he visto) Kotxez ekarri nau (El a mí me ha traído en coche)

TU+TE=TUZTE ZU ZAITUT ZAITU ZAITUGU

ZUEK ZAITUZTET ZAITUZTE ZAITUZTEGU

ZAITUZTE

ZAITUZTETE

HAIEK DITUT DITU DITUGU DITUZU DITUZUE DITUZTE

Página 3 de 50

LEHEN ALDIA NOR NIND ----GINT ZINT ZINT -----

U zte

NI NIK HARK GUK ZUK ZUEK HAIEK

NINDUEN NINDUZUN NINDUZUEN NINDUTEN

NORK DA E GU ZU ZUE TE

HURA NUEN ZUEN GENUEN ZENUEN ZENUTEN ZUTEN

Nik zu ikusi zintudan (te vi) Nik hura ikusi nuen (le vi) N

GU GINTUEN GINTUZUN GINTUZUEN GINTUZTEN

ZU ZINTUDAN ZINTUEN ZINTUGUN

ZUEK ZINTUZTEDAN ZINTUZTEN ZINTUZTEGUN

ZINTUZTEN

ZINTUZTETEN

HAIEK NITUEN ZITUEN GENITUEN ZENITUEN ZENITUZTEN ZITUZTEN

NOR- La tercera persona del singular y del plural es irregular, en lugar de ser NOR-NORK es NORK-NOR. Se forma con el UKAN en pasado (al igual que en orain aldia, que se forma con el UKAN en presente).

1.4. AHAL IZAN / EZIN IZAN ORAIN ALDIA AHAL IZAN (PUEDO) AHAL DUT AHAL DUK/N AHAL DU AHAL DUGU AHAL DUZU AHAL DUZUE AHAL DUTE

NIK HIK HARK GUK ZUK ZUEK HAIEK

EZIN IZAN (NO PUEDO) (aditz trinkoa, orain aldia) EZIN DUT EZIN DUK/N EZIN DU EZIN DUGU EZIN DUZU EZIN DUZUE EZIN DUTE

AHAL IZAN

JOAN AHAL NAIZ EGIN AHAL DUT Zuek bihar Nafarroara joan ahal izango zarete

EGIN AHAL IZAN DUT Mañana podreis ir a Navarra

EZIN IZAN

EZIN DUT EGIN EZIN NAIZ JOAN Ezin du irabazi partidu hau Argentinak Ezin izan gara garaiz heldu (heldu garaiz)

EZIN IZAN NAIZ JOAN Ezin duzu tarta hori hartu No hemos podido llegar a tiempo

POTENCIAL: PRESENTE PUEDO/PODRIA (IZAN) NI NAITEKE HI HAITEKE HURA DAITEKE GU GAITEZKE ZU ZAITEZKE ZUEK ZAITEZKETE HAIEK DAITEZKE IZAN

PUEDO/PODRIA (UKAN) DEZAKET DITZAKET DEZAKEN/K DITZAKEN/K DEZAKE DITZAKE DEZAKEGU DITZAKEGU DEZAKEZU DITZAKEZU DEZAKEZUE DITZAKEZUE DEZAKETE DITZAKETE

NIK HIK HARK GUK ZUK ZUEK HAIEK

Ikagelan SAR naiteke nahi dudanean Zu, ETOR zaitezke hona? NO PUEDO/NO PODRIA Taberna hartan EZIN gaitezke SAR Zuek EZ zaitezkete horrela IBIL

UKAN EskutitzAK BIDAL ditzaket Nahi beste EDAN dezakezu Noiztik EZIN dezakete piperrik EKAR? Txominek EZ dezake ezer EROS

NAHI / BEHAR / AHAL / EZIN / MAITE / USTE / BIZI / FALTA • Se acompañan de INFINITIVO (transitivo o intransitivo) • Se conjugan con el IZAN • El auxiliar es siempre UKAN cuando acompañan a transitivos e IZAN o UKAN, según se prefiera, cuando acompañan a intransivos. En el caso de Ezin y Ahal se auxilian con UKAN si a compañan a transitivos y con IZAN si son intransitivos • Por sí mismos están en presente NAHI+UKAN

Ez dut nahi geratu = Ez dut geratu nahi Joan nahi izaten dut Zu joatea nahi duenak

No quiero quedarme Quiero ir (suelo querer ir) Los que quieren que tú vayas

BEHAR+UKAN Egin behar dugu / Ez dut betaurrekorik behar / Joan behar izan du = Joan behar izan naiz

1.5. SINTETIKOA (ADITZ TRINKOAK) 1.5.1. ADITZ ERROA (RADICAL DEL VERBO) IBILI

BIL

NABIL

JOAN

2004ko urriaren 25a Sunday, 二〇一三.ekm Decemberk 二十九

OA

NOA

EGON GO

NAGO

UKAN

U

Página 4 de 50

1.5.2. TRANSITIBOAK 1.5.2.1. EDUKI / JAKIN / ERAMAN / EKARRI / ESAN (NOR-NORK)

NIK HIK HARK GUK ZUK ZUEK HAIEK

EDUKI / EUKI (TENER) ORAIN ALDIA (tengo) LEHEN ALDIA (tenía) Singularra Plurala Singularra Plurala

JAKIN (SABER) ORAIN ALDIA (sé) LEHEN ALDIA (sabía) Singularra Plurala Singularra Plurala

DAUKAT DAUKAK/N DAUKA DAUKAGU DAUKAZU DAUKAZUE DAUKATE

DAKIT DAKIK/N DAKI DAKIGU DAKIZU DAKIZUE DAKITE

DAUZKAT DAUZKAK/N DAUZKA DAUZKAGU DAUZKAZU DAUZKAZUE DAUZKATE

NEUKAN HEUKAK/N ZEUKAN GENEUKAN ZENEUKAN ZENEUKATEN ZEUKATEN

NEUZKAN HEUZKAK/N ZEUZKAN GENEUZKAN ZENEUZKAN ZENEUZKATEN ZEUZKATEN

ERAMAN (LLEVAR) Zertan eraman? (expresa tiempo) ORAIN ALDIA (llevo) LEHEN ALDIA (llevaba) Singularra Plurala Singularra Plurala NIK HIK HARK GUK ZUK ZUEK HAIEK

DARAMAT DARAMAK/N DARAMA DARAMAGU DARAMAZU DARAMAZUE DARAMATE

DARAMATZAT DARAMATZAK/N DARAMATZA DARAMATZAGU DARAMATZAZU DARAMATZAZUE DARAMATZATE

NERAMAN HERAMAN ZERAMAN GENERAMAN ZENERAMAN ZENERAMATEN ZERAMATEN

NIK HIK HARK GUK ZUK ZUEK HAIEK

DIRUDIT DIRUDIK/N DIRUDI DIRUDIGU DIRUDIZU DIRUDIZUE DIRUDITE

NEKIEN HEKIEN ZEKIEN GENEKIEN ZENEKIEN ZENEKITEN ZEKITEN

NEKIZKIEN HEKIZKIEN ZEKIZKIEN GENEKIZKIEN ZENEKIZKIEN ZENEKIZKITEN ZEKIZKITEN

EKARRI (TRAER) ORAIN ALDIA (traigo) LEHEN ALDIA (traía) Singularra Plurala Singularra Plurala

NERAMATZAN HERAMATZAN ZERAMATZAN GENERAMATZAN ZENERAMATZAN ZENERAMATZATEN ZERAMATZATEN

IRUDITU (PARECER, de imagen) ORAIN ALDIA (parezco) LEHEN ALDIA Singularra Plurala Singularra Plurala

DAKIZKIT DAKIZKIK/N DAKIZKI DAKIZKIGU DAKIZKIZU DAKIZKIZUE DAKIZKITE

DAKART DAKARK/N DAKAR DAKARGU DAKARZU DAKARZUE DAKARTE

DAKARTZAT DAKARTZAK/N DAKARTZA DAKARTZAGU DAKARTZAZU DAKARTZAZUE DAKARTZATE

NEKARREN HEKARREN ZEKARREN GENEKARREN ZENEKARREN ZENEKARTEN ZEKARTEN

NEKARTZAN HEKARTZAN ZEKARTZAN GENEKARTZAN ZENEKARTZAN ZENEKARTZATEN ZEKARTZATEN

ESAN (DECIR) ORAIN ALDIA (digo) LEHEN ALDIA (decía) Singularra Plurala Singularra Plurala DIOT

NIOEN

DIO DIOGU DIOZU DIOZUE DIOTE

ZIOEN GENION ZENIOEN ZENIOTEN ZIOTEN

1.5.3. INTRANSITIBOAK 1.5.3.1. IBILI / EGON / JOAN / ETORRI IBILI (ANDAR) ORAIN LEHEN (ando) (andaba) NI HI HURA GU ZU ZUEK HAIEK

NABIL HABIL DABIL GABILTZA ZABILTZA ZABILTZATE DABILTZA

(-ren) bila funtzionatu NON NORA NONDIK ZERTAN ZERTAN ARI ZEN

NENBILEN HENBILEN ZEBILEN GENBILTZAN ZENBILTZAN ZENBILTZATEN ZEBILTZAN

EGON (ESTAR) ORAIN LEHEN (estoy) (estaba) NAGO HAGO DAGO GAUDE ZAUDE ZAUDETE DAUDE

NENGOEN HENGOEN ZEGOEN GEUNDEN ZEUNDEN ZEUNDETEN ZEUDEN

IBILI Amaren bila dabil / Etxe bila genbiltzan Kutxazaina badabil / Ez zebilen trenik Mendian nabil

ORAIN (voy) NOA HOA DOA GOAZ ZOAZ ZOAZTE DOAZ

NOLA NOREKIN

Mutilekin dabil

2004ko urriaren 25a Sunday, 二〇一三.ekm Decemberk 二十九

NINDOAN HINDOAN ZIHOAN GINDOAZEN ZINDOAZEN ZINDOAZTEN ZIHOAZEN

JOAN

Zinera noa Jolasean dabiltza MOVIMIENTO: Zertan zebilen? • Ari izan = ibili -Bere atzetik zihoan poliziarengandik ihesean ari zen Estaba huyendo del policía que iba tras él Ondo dabil

JOAN (IR) LEHEN (iba)

Autoz doa Autoan doa Elkarrekin goaz

ETORRI (VENIR) ORAIN LEHEN (vengo) (venía) NATOR HATOR DATOR GATOZ ZATOZ ZATOZTE DATOZ

NENTORREN HENTORREN ZETORREN GENTOZEN ZENTOZEN ZENTOZTEN ZETOZEN

ETORRI

Eskolara datoz Lanetik nator ESTATICA: Zertan zegoen? • Ari izan = egon -Zertan ari zen bagoiaren gainean zegoen lapurra? Qué estaba haciendo el ladrón que estaba encima del vagón? Urduri gatoz Jonerekin datoz

Página 5 de 50

1.6. IMPERATIVO •

•

INFINITIVO Joan! Etorri! Niri ez egin berriro! Norbaitekin ikusten banauzu, ezikusiarena egin Joan hemendik! = Zoaz hemendik! = Joan zaitez!

No me lo vuelvas a hacer! Si me ves con alguien, hazte el sueco Vete!

ADITZ TRINKOAREKIN En este caso podemos utilizar el presente de indicativo como imperativo Zoaz! Vete!

•

RAIZ + AUX (transitivo o intransitivo, según a qué verbo acompañe) NOR (INTRANSITIVO) NOR-NORK (TRANSITIVOS, CON O.D.) Singularra Sing. / Plurala ZU ZAITEZ Etor zaitez! EZAZU / ITZAZU Eros ezazu! / Esan ezazu! / Esaiozu ZUEK ZAITEZTE Has zaitezte! EZAZUE / ITZAZUE Ekar itzazu lehortuen dauden loreak! Ekarri / ekar itzazu / dakartzazu zure gauzak! •

AGINTERA: NOR-NORI-NORK NOR NIRI iezadazu! HIRI HARI (i) GURI IEZA(ZKI) ZURI ZUEI HAIEI (i) NIRI HIRI HARI GURI ZURI ZUEI HAIEI

NOR ESA EMA EKAR ERAMA (ZKI) ENTZU EGI GALDE

(i)

(i)

Trae las flores que están más secas! Trae tus cosas!

NORI DA

NORK --iezadazu / iezazkidazu

--O GU ----E

K/N ----ZU ZUE ---

NORI DA --O GU ----E

NORK --esadazu K/N --esaiozu / emaiozu / galdeiozu / egiozu --ZU ZUE ---

konta iezadazu! Begira

iezaiozu

1.7. BALDINTZA 1.7.1. BALDINTZA ERREALA: BA / -Z GERO / EZIK=EZEAN / -T(Z)EKOTAN (si ocurre la primera frase pasará la segunda) ADITZA ORAIN ALDIA+BA+AUX, GERO ALDIA (Si pasa esto entonces pasará, suele pasar, haz, aquello) Bilbora bagoaz/joaten bagara, marrubiak erosiko ditugu Si vamos a Bilbao compraremos fresas Presente Futuro/Imperativo/Frecuentativo mejor con aditz trinkoa Dirua Badaukat, automobil bat erosiKO dut Ni ondo jolasTEN Badut, opari bat emanGO didate Bilbora bazoaz ezin izango zara egon Basaurin BALDIN etortzen bazara... (para reforzar las reales) Etortzen baldin bada Bihar ez bazatoz, emaiozu abisua irakasleari AFIRMATIVA

Si tengo dinero compraré un coche Si juego bien me darán un regalo Si vas a Bilbao no podrás estar en Basauri Si vienes... Si viene... Si mañana no vienes avisa al profesor

INFINITIBOA+(e)Z GERO (SI, EN CASO DE)/ADITZ ERROA+T(Z)EKOTAN , GERO ALDIA Autobusa galduZ GERO, berandu helduKO zara Si pierdes el autobús, llegarás tarde (Para ver los casos en los que se puede usar T(Z)EKOTAN ver punto 1.7.2)

NEGATIVA

INFINITIBOA EZIK/EZEAN (SI NO, EN CASO DE NO) , GERO ALDIA Dirurik eduki EZIK/EZEAN, ez naiz zinemara joanGO Si no tengo dinero, no iré al cine Hark egin EZIK, inork ez du egingo Si no lo hace él no lo hará nadie BESTELA se diferencia de EZIK o EZEAN en que bestela se pone en la segunda frase, sin embargo ezik o ezean se pone en la primera Hartu euritakoa! BESTELA busti egingo zara / Hartu euritakoa! Busti egingo zara BESTELA ADITZA JOKATUZ (Verbo conjugado)

ETORTZEN BAZARA (SI VIENES) BAIEZKOA ETORRIKO BAGINA (SI VINIERAMOS) ETORTZEN EZ BAZARA (SI NO VIENES) EZEZKOA ETORRIKO EZ BAZINA (SI NO VINIERAS)

2004ko urriaren 25a Sunday, 二〇一三.ekm Decemberk 二十九

ADITZA JOKATU GABE (ZU) ETORRIZ GERO (EN CASO DE) ETORTZEKOTAN (DE VENIR) INFINITIVO EZIK/EZEAN (SI NO, EN CASO DE NO) (ZU) ETORRI EZIK/EZEAN EZ ETORTZEKOTAN (DE NO VENIR)

Página 6 de 50

2004ko urriaren 25a Sunday, 二〇一三.ekm Decemberk 二十九

Página 7 de 50

1.7.2. BALDINTZA HIPOTETIKOA (BA / -Z GERO / EZIK=EZEAN) / -T(Z)EKOTAN (es improbable que ocurra) INF+KO AURREKOA, INF+KO ONDORIOA Autobusa galduKO BAZENU, berandu helduKO ZINATEKE Klasera joanGO BANINTZ liburuak eramanGO NITUZKE Hobeto ezagutuko banindu, ez ninduke horrela tratatuko Jatera jantokira joango bagina eskatuko zenuke maionesa?

Si perdieras el autobús llegarías tarde Si fuera a clase llevaría los libros Si me conociera mejor no me trataría así Si fuéramos a comer a un restaurante pedirías Mayonesa? Si tueviera tiempo iría a la piscina

DenboraRIK izango banu, igerilekura joango ginateke NOTA- El IZAN y sólo en el caso de IZAN se puede poner o no poner Aberatsa (izango) BANINTZ, Miamin biziKO NINTZATEKE

Si fuera rica viviría en Miami

INFINITIVO+(e)Z GERO (SI) / INFINITIVO EZIK/EZEAN (SI NO) Autobusa galduZ GERO, berandu helduKO ZINATEKE Autobusa galdu EZEAN/EZIK, goiz helduKO ZINATEKE

Si perdieras el autobús llegarías tarde Si NO perdieras el autobús llegarías pronto

ADITZ ERROA+T(Z)EKOTAN (DE...) (TANTO PARA BALDINTZA REAL COMO HIPOTETICO) Casos en los que podemos utilizar esta forma de hacer el baldintza: 1. NAHI edo BEHAR en baldintza: Se quita NAHI o BEHAR y se le añade al infinitivo T(Z)EKOTAN Gehiago ikasi NAHI BAduzue, etxerakoa egitea komeniko zaizue Gehiago ikasTEKOTAN, etxerakoa egitea komeniko zaizue Autoa garbitu BEHAR Banu, Artxandara eramango nuke Autoa garbiTZEKOTAN, Artxandara eramango nuke 2. El verbo del baldintza y del ondorio son el mismo Mendira BAGOAZ, zure autoan JOANGO gara

Mendira joaTEKOTAN, zure autoan JOANGO gara

3. Cuando en el tiempo real necesitas que ocurra primero el ondorio para que ocurra el baldintza Mendira joanGO Bagina, motxila eskatuKO nizuke Mendira joaTEKOTAN, motxila eskatuKO nizuke (primero me pides la mochila y luego vas al monte) Matrikula eginGO Bazenu, informazioa emango nizuke Matrikula egiTEKOTAN, informazioa emango nizuke (antes de hacer la matícula necesitas la información) Nota- RAIZ DEL VERBO+T(Z)EKOTAN además de ser un BALDINTZA puede ser también TENER LA INTENCION DE (mirar punto 3.18) o TENER EL RIESGO DE QUE TE OCURRA ALGO (mirar punto 3.19) AURREKOA INTRANSITIBOA BANINTZ BALITZ BAGINA BAZINA BAZINATE BALIRA

•

ONDORIOA

TRANSITIBOA BANU BALU BAGENU BAZENU BAZENUTE BALUTE

INTRANSITIBOA

BANITU BALITU BAGENITU BAZENITU BAZENITUZTE BALITUZTE

NINTZATEKE LITZATEKE GINATEKE ZINATEKE ZINATEKETE LIRATEKE

TRANSITIBOA NUKE LUKE GENUKE ZENUKE ZENUKETE LUKETE

NITUZKE LITUZKE GENITUZKE ZENITUZKE ZENITUZKETE LITUZKETE

Forma de hacer el transitivo (siempre se coge el verbo en pasado)

NUEN ZUEN GENUEN ZENUEN ZENUTEN ZUTEN

Nota-

NITUEN ZITUEN GENITUEN ZENITUEN ZENITUZTEN ZITUZTEN

NUKE LUKE GENUKE ZENUKE ZENUKETE LUKETE

NITUZKE LITUZKE GENITUZKE ZENITUZKE ZENITUZKETE LITUZKETE

TU+KE = TUZKE KE+E = KEE La 3ª persona pierde la 1ª Z y se convierte en L Si acaba en TE pasa al final, se pone KETE

Se pueden formar también condicionales con los aditz trinkoa siguiendo estas mismas normas, Ejemplo: Zegoen=Estaba Si estuviera = balego

NOR-NORI AURREKOA SINGULAR PLURAL NIRI BALITZAIT BALITZAIZKIT HARI BALITZAIO BALITZAIZKIO GURI BALITZAIGU BALITZIZKIGU ZURI BALITZAIZU BALITZAIZKIZU ZUEI BALITZAIZUE BALITZAIZKIZUE HAIEI BALITZAIE BALITZAIZKIE

ONDORIOA SINGULAR PLURAL LITZAIDAKE LITZAIZKIDAKE Zurekin joatea gustatuko litzaidake LITZAIOKE LITZAIZKIOKE LITZAIGUKE LITZIZKIGUKE LITZAIZUKE LITZAIZKIZUKE Zurea balitz ez litzaizuke ahaztuko LITZAIZUEKE LITZAIZKIZUEKE LITZAIEKE LITZAIZKIEKE

2004ko urriaren 25a Sunday, 二〇一三.ekm Decemberk 二十九

A mí me gustaría ir contigo Si fuera tuyo no se te olvidaría

Página 8 de 50

ZER-NORI-NORK (se forma como los demás transitivos, formo sólo el singular) NIRI NIK HARK

HARI BANIO/NIOKE BALIO/LIOKE

BALIT/LIDAKE

GUK ZUK ZUEK HAIEK

GURI BALIGU/LIGUKE

BAGENIO/GENIOKE BAZENIT/ZENIDAKE BAZENIDATE ZENIDAKETE

BAZENIO/ZENIOKE BAZENIOTE ZENIOKETE

BAZENIGU/ZENIGUKE BAZENIGUTE ZENIGUKETE

BALIDATE/LIDAKETE

BALIOTE/LIOKETE

BALIGUTE/LIGUKETE

ZURI BANIZU/NIZUKE BALIZU/LIZUKE BAGENIZU GENIZUKE

ZUEI BANIZUE/NIZUEKE BALIZUE/LIZUEKE BAGENIZUE GENIZUEKE

HAIEI BANIE/NIEKE BALIE/LIEKE BAGENIE/GENIEKE BAZENIE/ZENIEKE BAZENIETE ZENIEKETE

BALIZUTE LIZUKETE

BALIZUETE LIZUEKETE

BALIETE/LIEKETE

NOR-NORK (ONDORIOA: NOR+KE+NORK) NI

HURA

NIK HARK

BANU/NUKE BANINDU/NINDUKE BALU/LUKE

GUK ZUK ZUEK HAIEK

GU

BAZINTUT/ZINTUZKET BAGINTU/GINTUZKE

BAZENU/ZENUKE BAZENUTE ZENUKETE BALUTE/LUKETE

BAZINTU/ZINTUZKE BAZINTUGU ZINTUZKEGU

BAGENU/GENUKE BANINDUZU NINDUKEZU BANINDUZUE NINDUKEZUE BANINDUTE NINDUKETE

ZU

BAGINTUZU GINTUZKEZU BAGINTUZUE GINTUZKEZUE BAGINTUZTE GINTUZKETE

ZUEK BAZINTUZTET ZINTUZKETET BAZINTUZTE ZINTUZKETE BAZINTUZTEGU ZINTUZKETEGU

HAIEK BANITU/NITUZKE BALITU/LITUZKE BAGENITU/GENITUZKE BAZENITU ZENITUZKE BAZENITUZTE ZENITUZKETE

BAZINTUZTE/ZINTUZKETE

BAZINTUZTETE ZINTUZKETETE

BALITUZTE/LITUZKETE

1.7.3. BALDINTZA HIPOTETIKOA IRAGANEAN (si hubiera querido, habría ido) Expresan condicionales que tienen pocas posibilidades de haber ocurrido en el pasado Forma de hacer el ONDORIO: INF AURREKOA (=BALDINTZA HIPOTETIKOA), INF+KO ONDORIOA (ONDORIO HIPOTETIKOA+KEEN/TEN) • En el baldintza el izan es voluntario, excepto para verbos que se forman con izan como bizi izan Zure gurasoak Bilbon bizi IZAN BALIRA, bilbotarrak direla esanGO ZUKETEN Si tus padres hubieran vivido en Bilbao, habrías dicho que son bilbaínos • En el Ondorio la L de la 3ª persona vuelve a ser Z Auto gidaria astiroago joan (izan) BALITZ, gelditzeko astia izanGO ZUKEEN Si el conductor hubiera ido más lento habría tenido tiempo de parar Goyo atzo etorri (izan) BALITZ asteburukoa kontatuKO ZIGUKEEN Si Goyo hubiera venido ayer nos habría contado lo del fin de semana • En el Ondorio litzateke se convierte en zatekeen Kale zabalagoak egin (izan) BALITUZTE, ez ZATEKEEN horrelakorik gertatuKO Si las calles hubieran sido más amplias no habría pasado eso • El Ondorio puede estar en presente: INF+KO ONDORIO HIPOTETIKOA Pianoa jotzen ikasi (izan) banu, kontzertuak emango nituzke orain Si hubiera estudiado piano ahora estaría dando conciertos • El Ondorio si acaba en KE se pone KEEN, pero si acaba en SE TE pone TEN Zinera gurekin etorri (izan) BAZINATE, dohainik sartuKO ZINATEKETEN Si hubierais venido al cine con nosotros, hubierais entrado gratis

1.8. EGIN •

•

SUSTANTIVO + EGIN NOMINALIZACION IHES EGIN ihesean = ihesi Bere atzetik zihoan poliziarengandik ihesean ari zen HITZ EGIN Zertan ari dira? Hitz egiten ari dira=Hizketan ari dira

Huyendo del policía que iba tras él Están hablando

PARA REFORZAR UN VERBO ZER EGIN DU? (el verbo es el que responde la pregunta) Si lo que el sujeto ha hecho o le ha pasado es el mismo verbo necesitamos poner EGIN Erori egin zen Se cayó Nahiz eta euria izan etorri egin da Aunque llueve ha venido Nekasarien uzta izorratu egin zen La cosecha del agricultor se fastidió (lo importante es que se estropeado, por eso ponemos EGIN) Aitak alde egiteko esan, eta jakina, joan EGIN nintzen etxetik Zer egin duzu? Ez dut etxea pintatu; papereztatu EGIN dut Zer egin duzu? Ez da nahikoa etxean estudiatzea, etorri EGIN behar da eskolara Zer gehiago egin behar da? Biluzik zegoela ikusi zuten baina, hala ere, kale gorrian utzi zuten Nola utzi zuten? Etorriko zara afarira? La respuesta es bai ala ez

2004ko urriaren 25a Sunday, 二〇一三.ekm Decemberk 二十九

Página 9 de 50

1.9. ARAZI / ERAGIN (BEHARTU / LORTU: obligar a otro a algo, provocar que otro haga) BEHARTU (obligar a) / BORTXATU (forzar a) / BULTZATU (empujar a) / LORTU (conseguir que) / GONBIDATU (invitar a) ARAZI / ARAZTEN / ARAZIKO • Infinitivo intransitivo + ARAZI = nor-nork -T(Z)ERA BEHARTU Gurasoek mezatara joatera behartu gintuzten = Gurasoek mezatara joanARAZI GINTUZTEN Los padres nos obligaron a ir a misa Irakasleak ikasleak klasean sartzera behartu zituen = Irakasleak ikasleak klasean sarRARAZI zituen El profesor obligó a los alumnos a entrar en clase • Infinitivo transitivo + ARAZI = nor-nori-nork -T(Z)ERA BEHARTU Zuek ni gezurrak esatera behartuko nauzue = Zuek niri gezurrak esanARAZIKO DIZKIDAZUE Vosotros me obligais a mentir Lapurrek dirua ateratzera behartu ninduten = Lapurrek dirua ateraRAZI ZIDATEN Los ladrones me obligaron a sacar el dinero -T(Z)EA LORTU Alkoholak jendea penak ahaztea lortzen du = Alkoholak jendeari ahazARAZTEN dizkio El alcohol consigue que la gente olvide las penas ERAGIN / ERAGITEN / ERAGINGO (para formas compuestas del EGIN) • Infinitivo siempre transitivo + ERAGIN = nor-nori-nork Hark negar egitera behartu ninduen = Hark negar ERAGIN ZIDAN • • •

El me obligó a llorar

Terminaciones del infinitivo en I / TU / DU, se quita la terminación, en el caso de TU podemos quitar también sólo la U Si acaba en R se dobla la R Si acaba en A, desaparece una A

1.10. CONJUGACION DEL GERUNDIO Y DEL PARTICIPIO (HACIENDO / HECHO) 1.10.1. FORMAS CONJUGADAS: -LA / -LARIK -LA

Ni hara joan nintzeLA poza hortza zuten Nik dakidaLA ez da inor heldu

Yendo allí se alegraron (se solían alegrar) Sabiéndolo yo (que yo sepa) no ha venido nadie

-LARIK

66 ardi eta ahari bat hil zituzteLARIK Babes bita sasi artean sartu zireLARIK

Matando 66 ovejas y carneros Entrando entre zarzas en busca de refugio

NOTA- –LA y –LARIK también son denborazkoak, sustitutos de –NEAN. En denborazkoak sólo pueden ir con aditz trinkoa, nunca en el verbo auxiliar 1.10.2. FORMAS INCONJUGADAS: -KA / -Z / -IK / -RIK / -TA / -DA / -Z 1.10.2.1. GERUNDIO -KA

-Z

KA / Z

ZKA (GALDEREZKA)

IKUS(I) BULTZA(TU) DEI(TU) KORRI(TU) Va unido al nombre verbal EGIN EGITEN IBILI IBILTZEN ERAGIN ERAGITZEN EDUKI EDUKITZEN

1.10.2.2. GERUNDIO Y PARTICIPIO

IKUSKA BULTZAKA DEIKA KORRIKA

viendo, visitando empujando llamando. Ama deika dago (La madre está llamando) corriendo

EGITEAZ IBILIZ ERAGINEZ EDUKITEAZ

Hori egiteaz nekatu zara (Haciendo eso te cansas)

Amama edukiteaz laguntza handia dauka Teniendo abuela tiene gran ayuda IK / RIK / Z / TA / DA /

Se conjuga a partir del infinitivo -IK HIL HILIK EGIN EGINIK Are latzagoak emakume izanIK -RIK IKASI IKASIRIK -Z EGIN EGINEZ ERAGIN ERAGINEZ IBILI IBILIZ -TA IKASI IKASITA -DA HIL HILDA

2004ko urriaren 25a Sunday, 二〇一三.ekm Decemberk 二十九

Eginik dago? (Está hecho?) Más duros aún siendo mujer Estudiando Eginez dago (Está hecho) Influenciado Andado Estudiado Muerto

Página 10 de 50

2. SINTAXIA 2.1. ORDEN DE PREGUNTAS Y RESPUESTAS (GALDEGAIA) PREGUNTA

GALDEGAIA + ADITZA + COMPLEMENTOS ? / GALDEGAIA + ADITZ NAGUSIA + LAGUNTZ.? Nork du liburua ? COMPLEMENTOS + RESPUESTA (GALDEGAIA) + ADITZ NAGUSIA + LAGUNTZAILEA (AUX) Liburua Kepak du COMPLEM + EZ + LAGUNTZAILEA + GALDEGAIA + ADITZ NAGUSIA / EZ+LAG+NAGU+GALDEGAIA Liburua ez du Kepak

BAIEZKOETAN EZEZKOETAN

• En euskera por lo que preguntamos es por lo que está delante del verbo, y al contestar debe ir delante del verbo Nekatuta Ander dago? == Ander nekatuta dago? NOR NOLA Txominek baino txartoago Inesek egin zuen? Ez, ez egin zuen Inesek (Txominek baino txartoago), Jonek egin zuen Hori gu baino tontoagoa da? Ez, (hori) ez da gu baino tontoagoa, (hori gu baino) azkarroagoa da

2.2. ZERGATIZKOAK, FINALA ETA KAUSALA: •

-(e)LAKO / T(Z)EAGATIK / T(Z)EARREN / T(Z)EKO /(-eLA) ETA/BAIT/-NEZ GERO

CON PREGUNTA (la terminación responde a alguna pregunta) 

AL FINAL DE LA PRIMERA FRASE (DE LA SUBORDINADA CAUSAL)

o ZERGATIZKOA (se ordenan como las relativas, -LAKO entre las dos frases, también puede ir al final) AUXILIARRA+–(e)LAKO (PORQUE) ZERGATIK? / ZER DELA/ZELA ETA? Zergatik erosi dugu? Por qué lo hemos comprado? Dirua duguLAKO erosi dugu Lo hemos comprado porque tenemos dinero Busa galdu dudalako etorri naiz berandu He llegado tarde porque he perdido el bus Erosi ez duelako ez dauka janaririk No tengo comida porque no he comprado Ez du erosi, dirurik ez duelako No lo ha comprado porque no tiene dinero Nahi izan ez dudalako ez dut egin No lo he hecho porque no he querido Lana bukatu ez duelako zigortu dute Le han castigado porque no ha terminado el W NOTA- Después del verbo con –LAKO sólo puede ir el verbo de la pregunta, nunca se puede poner el O.D. y luego el verbo HARGATIK (porque sí, porque no) Zergatik egin duzu? Hargatik Zergatik ez duzu egin? Hargatik

ZERGATIK? Por qué lo has hecho? Porque sí Por qué no lo has hecho? Porque no

o FINALA ETA KAUSALA (-tzeagatik/-tzearren entre las dos frases) ADITZ ERROA+T(Z)EAGATIK (POR) (causalidad final o causal) ZERGATIK? RAIZ+T(Z)EARREN (POR / PARA) (=-tzeko/-tzeagatik, según el caso) ZERTARAKO? / ZERGATIK? CAUSALIDAD FINAL (por/para) Zurekin egoTEARREN/ egoTEAGATIK etorri naiz He venido para (por) estar contigo Zu ikusTEAGATIK/ikusTEARREN sartu da Ha entrado por verte KAUSALA (por) Zurekin egoteagatik zigortu naute Me han castigado por estar contigo Egia esateagatik haserretu zara Te has enfadado por decirte la verdad 

AL COMIENZO DE LA PRIMERA FRASE

o HELBURUZKOAK (FINALIDAD) INFINITIVO+ –T(Z)EKO (PARA QUE) JaTEKO/jaTEARREN ekarri ditut patatak

ZERTARAKO? PARA QUE? He traído patatas para comer

Zertarako ekarri dituzu patatak?

o AGINDUA KONTATZEAN (IMPERATIVO) (mirar punto 2.3) ZER? QUE? INFINITIVO+ –T(Z)EKO (QUE) Etortzeko esan dizut Te he dicho que vengas Zer esan dizut? -TEKO

•

JOAN EGON

JOATEKO EGOTEKO

-TZEKO

IBILI GARBITU

IBILTZEKO GARBITZEKO

SIN PREGUNTA (das la explicación porque tú quieres, ez dago galderarik) o

ZERGATIZKOA 

AL FINAL DE LA SEGUNDA FRASE

ETA = BAIT+AUXILIARRA (PORQUE, ES QUE, YA QUE, PUES, QUE) Ez da lanera joan, gaixorik dago eta No ha ido a trabajar, es que (porque) está enfermo Etxean geratzeko esan zioten, euria ari baitzuen Le dijeron que se quedara en casa, ya que estaba lloviendo Nik ezin dut ezer esan, ez bainaiz hemengoa Yo no puedo decir nada, pues no soy de aquí 2004ko urriaren 25a Sunday, 二〇一三.ekm Decemberk 二十九

Página 11 de 50

Azkar ibili, berandu baita!= Azkar ibili, berandu eta! Anda deprisa, que es tarde! BAIT+N BAIN BAINAIZ BAIT+Z BAITZ BAITZARA BAIT+G BAIK BAIKARA BAIT+D BAIT BAITAGO 

AL FINAL DE LA PRIMERA FRASE

AUX+-(e)LA ETA (PORQUE, COMO, A CAUSA DE) Gaixorik dagoela eta, ez da lanera joan

ZER DELA ETA? (según Idoia no es así) Como está enfermo, no ha ido a trabajar / No ha ido a trabajar porque está enfermo Estamos muy preocupados a causa de los hijos

Seme-alabak direla eta oso kezkatuta gaude AUX+-NEZ GERO (YA QUE, COMO, PUESTO QUE, DESDE QUE) Lobak oposizioak gainditu zitueNEZ GERO, osaba pozik zegoen Ikusi ez dudaNEZ GERO, ezin dut ezer esan

Como el sobrino aprobó las oposiciones, el tío estaba contento Como no lo he visto, no puedo decir nada

2.3. KONPLETIBAK: (E)LA / -NIK (QUE) / -T(Z)EKO • KONTATZEAN o BAIEZKOETAN ATZIZKI –(e)LA (sufijo que) ZER? SUJETO+ORACIÓN+VERBO SUBORDINADA AUX+–LA + PRINCIPAL (afirmativa) (El sufijo se pone en el auxiliar de la oración subordinada) SUBORDINADA PRINCIPAL Qué han dicho? Han dicho que ha venido Etorri da esan dute Zer esan dute? (O.D) Etorri deLA esan dute Nire amak mendira joango gareLA esan dit Mi madre me ha dicho que iremos al monte Nire amak EZ gareLA mendira joango esan dit Mi madre me ha dicho que no iremos al monte Argi dago gaur ez dela nire eguna! Está claro que hoy no es mi día! Nori esan zenion isilik egon behar zuela? A quién le dijiste que tenía que estar callado? Jaten ez BAdu ez dueLA indarrik izango esan diote Le han dicho que si no come no será fuerte (la completiva se pone en el auxiliar que queda libre, el otro ya tiene BA) EZ diot inori esan taberna hartan ikusi zintuguLA “Te vimos, PERO NO se lo hemos dicho a nadie” o EZEZKOETAN ATZIZKI –NIK ZER? PRINCIPAL (negativa) + SUBORDINADA + AUX+-NIK Ez dakite Etorri da Zer ez dakite? Ez dakite etorri deNIK Nire amak mendira joango gareNIK EZ dit esan = Nire amak EZ dit esan mendira joango gareNIK Mi madre no me ha dicho que iremos al monte (me ha dicho otra cosa) Ez zidan esan Menorkara joango zarenik “Lo que no han dicho es que hayas ido a Menorca” Ez zidan esan Menorkara joango zarela “Has ido a Menorca pero no me lo ha dicho” Ez zuen inork pentsatzen berandu zela Nadie pensaba que era tarde (PERO SI era tarde) Ez zuen inork pentsatzen berandu zenik Nadie pensaba que era tarde (Y NO era tarde) o AGINDU ETA SUPLIKA ADITZ ERROA+T(Z)EKO Amak atea ixTEKO esan dit Mi madre me ha dicho que cierre la puerta Guk liburu horiek erosTEKO ez dizuegu esan Nosotros no os hemos dicho que compreis esos libros COMO SE AÑADE EL SUFIJO? –(e) LAKO; -(e) LA; -NIK; (e)N TERMINACIÓN SE PONE Tercera persona que NO sea O Se añade E Si acaba en T Se quita la T y se pone DA Si acaba en A Se quita la A y se pone E Si acaba en N Se quita la N Si acaba en Z Se añade E Si acaba en KE Se añade E Si acaba en R Se añade RE U DU

Z

DUELA

NAIZ

NAIZELA

A DA

DENIK

N NUEN

U + E = UE T + E = DA A +E=E N +E=E Z + E = ZE KE + E = EE R + E = RE

T NUELA

DUT

DU + (E) LA = DUELA DUT + (E) LA = DUDALA DA + (E) LA = DELA NUEN + (E) LA = NUELA NAIZ + (E) LA = NAIZELA DAITEKE +(E) LA = DAITEKEELA DATOR + (E) LA= DATORRELA

O

DUDALA

ZAIO

ZAIOLA ZAIE

E

KE

ZAIENIK

DAKITE DAKITEELA

2.4. ZEHARGALDERA (PREGUNTAS INDIRECTAS), EXCLAMATIVA ETA ZALANTZA •

•

GALDERA KONTATZEN (-N) Ea nor etorri deN galdetu dizut Komentatu behar dizuet nola egin dituzuen idazlanak Zer egingo duten esan dit

Te he preguntado a ver quién ha venido Os tengo que comentar cómo habeis hecho los ejercicios Me ha dicho qué harán

GALDEGAIA GALDERARIK GABE (EXCLAMATIVA) (-N) Nolako zaratak entzuten zaizkizun! Zein polita den! Begira ezazu zein ederrak diren!

Vaya ruídos se te escuchan! Qué bonito es! Mira qué bonitas son!

2004ko urriaren 25a Sunday, 二〇一三.ekm Decemberk 二十九

Página 12 de 50

•

ZALANTZA (ALA EZ) (plantea duda)(si) (-N) Ez dut erabaki bihar ala hurrengo astean joango naizen Ez dakit joango garen Ez diogu galdetu pastelik nahi duen Galdetu diogu pastelik nahi duen PERPAUS NAGUSIA BAIEZKOA EZEZKOA

No he decidido si iré mañana o la próxima semana No sé si iremos No le hemos preguntado si quiere pasteles Le hemos preguntado si quiere pasteles

ZEHARGALDERA ETA ERLATIBOA PERPAUS TXERTATUA ATZIZKIA ENUNTZIATIBOA GALDERAZKOA / ZALANTZA ENUNTZIATIBOA GALDERAZKOA / ZALANTZA

Etxean nor dagoEN esan dizut Etxean Kepa dagoELA esan dizut Ez dakit mendira noiz joango garen Ez dakit mendira joango garen (ala ez) Badakizue zuen seme-alabak etorriko diren? Badakizue zuen seme-alabak etorriko direla?

-(e) LA -(e) N -(e) NIK -(e) N

Te he dicho quién está en casa Te he dicho que Kepa está en casa No sé cuándo iremos al monte No sé si iremos al monte Sabeis si han venido vuestros hijos? Sabeis que han venido vuestros hijos?

Galdera Kontatzen konkreto Galdera Kontatzen Zalantza Zalantza Konkreto

2.5. ERLATIBOA: -(E)N / -TAKO / -DAKO / -RIKO -(e)N (frase subordinada+verbo+relativo+sustantivo+frase principal) (aditza+erlatiboa+izena (declinado con la frase ppal.)) • La -N se pone en la frase subordinada • La palabra que va justo detrás del relativo (de la N) se declina con el verbo de la frase principal (la subrayada) PERO es importante fijarse en si es el O.D. o el sujeto de la frase principal • Es fundamental no mezclar palabras de la frase subordinada con la principal, todo lo que sobre se pone delante del primer verbo (que es el de la frase subordinada) Zein da gehien gustatzen zaizun fruita? Marrubiak dira gehien gustatzen zaidana Alabari Parisetik ekarri nion lurrin garestia lagun bati eman zion Menditik datorreN gizonA ona da Basaurikoa den mutilari boligrafoa erori zaio Basaurikoa denari boligrafoa erori zaio Nork dauka txakurra? Nire etxean egon diren lagunek txakurra daukate Suj Asko abesten duten pertsonak oso alaiak dira Txartoen hitz egiten duenak horiek dira Apurtu diren botilak lurrean utzi ditugu O.D. Zure ondoan dagoENAREN lagunA naiz Nork esaten du “beharbada”? Zalantzan dagoen norbaitek Nori esaten diozu “ez adarrik jo”? Gezurra esaten didanari Esan zenigunera joan ginen EZEZKOAK Nork esaten du “ez nago batere ados zurekin”? Konforme ez dagoenak Hilabetero erosten ez dudan aldizkariak 3 euro balio du Ospitalean ingresatu ez zutenaren egoera ez zen oso larria Azaldu ez den lankidearekin oso haserre daude Ez dut topatu hiztegian bilatu dudan hitza

Qué fruta es la que más te gusta? La que más me gusta son las fresas El caro perfume que le traje a mi hija de París se lo dio a un amigo El hombre que viene del monte es bueno Al chico que es de Basauri se le ha caído el bolígrafo Al que es de Basauri se le ha caído el bolígrafo ¿Quién tiene perro? Los amigos que han estado en mi casa tienen perro Las personas que cantan mucho son muy alegres Esos son los que peor hablan La botellas que se han roto las hemos dejado en el suelo Soy el amigo del que está a tu lado Quién dice “puede ser”? Alguien que tiene dudas A quién le dices “no me tomes el pelo”? Al que me miente Fuimos a donde nos dijiste Quién dice “no estoy en absoluto de acuerdo contigo”? El que no está conforme La revista que no compro todos los meses vale 3 euros El estado del que no ingresaron en el hospital no era muy grave Estamos muy enfadado con el compañero de trabajo que no lo ha explicado No he encontrado la palabra qe he buscado en el diccionario

INFINITIVO+-TAKO / -DAKO (para verbos en PASADO, normalmente no se usa en negativas) • BOKALEZ -TAKO Etorritako ikaslea Ismael da El alumno que ha venido es Ismael • N -DAKO Egondako nezka Elena zen La chica que estuvo era Elena Goiz etorri diren ikasleak erregelan geratu dira = Goiz etorriTAKO ikasleak erregelan geratu dira Goiz etorri direnak erregelan geratu dira = Goiz etorriTAKOak erregelan geratu dira Txakurra eduki zuen auzokideari mesede bat eskatu diot = Txakurra edukiTAKO auzokideari mesede bat eskatu diot Jolasten aritu diren umeak eskolan sartu dira = Jolasten arituTAKO umeak eskolan sartu dira Los niños que han estado jugando han entrado a la escuela INFINITIVO+-RIKO • BOKALEZ UtziRIKO liburua gustatu zait El libro que me has dejado me ha gustado

2004ko urriaren 25a Sunday, 二〇一三.ekm Decemberk 二十九

Página 13 de 50

2.6. KOORDINAZIOA 2.6.1. KOPULATIBOAK (ERE / ETA) • BAIEZKOETAN ERE (BA, con aditz trinkoa seguido) Jonek patatak ekarri zituen eta sagarrak ERE ekarri zituen Neu ERE horraxe noa Gurdi arinagoak ERE Badira Neu ERE Banoa horra

Jone trajo patatas y también trajo manzanas Yo voy allí también También hay carros más rápidos Yo también voy ahí

ERE BAI Jonek patatak ekarri zituen eta sagarrak ERE BAI BAITA... ERE = ETA... ERE BAI Jonek patatak ekarri zituen BAITA sagarrak ERE BAITA erretzean bero gehien ematen dutenak ERE Pero al quemar también los que dan más calor Errazagoa BAITA aparkatzen eta garbiagoa ERE BAI Más fácil de aparcar y también más limpio BAI... BAI... Lehen beti elkarrekin ibiltzen ziren, bai erosketak egiteko, bai paseatzeko, baita euskara ikasteko ere Antes siempre iban juntos, ya a hacer las compras, ya a pasear, también a estudiar euskara • EZEZKOETAN ETA... ERE EZ Jonek ez zuen sagaRRIK ekarri ETA patataRIK ERE EZ EZ... EZ... Ez zuen inoiz, ez irratia, ez telebista pizten eta egunkariak ere ez zituen inoiz irakurtzen Nunca ponía ni la radio, ni la televisión y tampoco leía nunca los periódicos EZTA... ERE Jonek ez zuen sagaRRIK ekarri EZTA patataRIK ERE Jone no trajo manzanas y patatas tampoco Ez izenik, EZTA helbiderik ERE Ni nombre, ni tampoco dirección • ETA (Y / YA QUE, COMO) Fue el último día y fuimos a cenar Como fue el último día fuimos a cenar

Azkeneko eguna zen ETA afaltzera joan ginen Afaltzera joan ginen azkeneko eguna zen ETA Azkeneko eguna zen ETA, afaltzera joan ginen Afaltzera joan ginen azkeneko eguna BAITZEN Se podría confundir con –(e) LAKO, la diferencia está en que el ETA sólo se utiliza con cualquier otra pregunta que no sea ZERGATIK? Nondik zatoz? Zornotzatik nator, lagunak ikustera joan naiz ETA Zergatik zatoz Zornotzatik? Lagunak ikustera joan naizELAKO

2.6.2. DISJUNTIBOAK (EDO / ALA) EDO (Y/O) ALA (EXCLUYENTE)

AFIRMATIVAS INTERROGATIVAS

Aita EDO ama joan da Mendira joan da ALA etxean gelditu da?

2.6.3. DISTRIBUTIVAS (BAI...BAI / EZ...EZ) (YA...YA / NI...NI) BAI... BAI Lehen beti elkarrekin ibiltzen ziren, bai erosketak egiteko, bai paseatzeko, baita euskara ikasteko ere Antes siempre iban juntos, ya a hacer las compras, ya a pasear, también a estudiar euskara EZ... EZ Ez zuen inoiz, ez irratia, ez telebista pizten eta egunkariak ere ez zituen inoiz irakurtzen Nunca ponía ni la radio, ni la televisión y tampoco leía nunca los periódicos 2.6.4. ADBERTZATIBOAK • ENTRE LAS DOS FRASES (JUNTAGAILUAK, conjunción coordinativa) BAINA (PERO) Aita badoa / Ni hemen gelditzen naiz Aita badoa BAINA ni hemen gelditzen naiz Mi padre sí va pero yo me quedo aquí BESTERIK (MAS QUE) Zabortegia BESTERIK ez dugu eduki Hori besterik da Jatea besterik ez du gogoan

No hemos tenido más que una escombrera Eso es otra cosa No piensa más que en comer

BAKARRIK (SOLO) (al principio, en el medio o al final, donde quiera) Zabortegia eduki dugu BAKARRIK= BAKARRIK zabortegia eduki dugu= Zabortegia BAKARRIK eduki dugu Sólo tenemos la escombrera

2004ko urriaren 25a Sunday, 二〇一三.ekm Decemberk 二十九

Página 14 de 50

ORDEA (EN CAMBIO, SIN EMBARGO) (También se puede poner al final de la frase, NUNCA AL PRINCIPIO) Bihar euria egingo du, gu, ORDEA, Gorbeara joango gara = Bihar euria egingo du, gu Gorbeara joango gara ORDEA Mañana va a llover, sin embargo, iremos al Gorbea Itzuli ginenean, ORDEA, ez zegoen han Cuando volvimos, sin embargo, no estaba allí BAINA... ERE (PERO TAMBIEN) Aita berandu etorri da / Ama berandu etorri da Aita berandu etorri da BAINA ama ERE berandu etorri da

Mi padre ha llegado tarde, pero mi madre también ha llegado tarde

OSTERA / AITZIK (AL CONTRARIO/SIN EMBARGO) Gu atzo Bilbora joan ginen jertse bat erostera, OSTERA, ez genuen erosi pentsatu genuena Nostros ayer fuimos a Bilbao a comprar un jersey, sin embargo, no compramos el que pensamos GAINERA (ADEMÁS, APARTE) / VERBO NOMINALIZADO+-Z GAINERA/GAIN/APARTE (ADEMÁS DE, APARTE DE) Diru asko edukiteaZ GAINERA polita da Además de tener mucho dinero es guapa • ENTRE LAS DOS FRASES Y AL PRINCIPIO HALA ERE/ HALA ETA GUZTIZ ERE/ HALAZ GUZTIZ (ERE) (ASI Y TODO, SIN EMBARGO) (se puede poner al principio) Bihar euria egingo du, HALA ERE, Gorbeara joango gara Mañana va a llover, así y todo, iremos al Gorbea DENA DELA (ASI Y TODO, DE TODOS MODOS, AUN ASI) (se puede poner al principio) Lan ona dela uste dut, DENA DELA, hobeto daiteke Creo que es un buen trabajo, aun así, podría mejorarse DENA DEN (SEA LO QUE SEA, EN CUALQUIER CASO, DE TODOS MODOS, AUN ASI, CON TODO) (Tb al principio) ALABAINA (SIN EMBARGO, AUN ASI) Eta, ALABAINA, interesgarrienak energia lortzeko

Y, sin embargo, para conseguir la energía más interesante

• AL FINAL BAINA (AUNQUE) BAIZIK=BAINO (BAIEZKOETAN: SINO) (EZEZKOETAN: SINO, TAN SOLO, MAS QUE ) NOTA- Baizik siempre es la contestación a una frase negativa, no es una cosa sino la otra, si la frase anterior es afirmativa se utiliza IZAN EZIK BAI Gizon hori ez da gaiztoa, ona BAIZIK Ese hombre no es malo, sino bueno Ez zuen Donostian ikasi, Deuston BAIZIK No estudió en Donosita, sino en Deusto Hori ez da berria, zaharra BAINO Eso no es nuevo, sino viejo EZ Autoek lau gurpil baizik ez dituzte izaten Los coches no suelen tener más que 4 ruedas Tolosatik Irunerako bidean bi geltokitan baizik ez da gelditzen tren hau En el camino de Tolosa a Iruña este tren tan sólo se para en dos paradas Kalean eta tabernetan BAINO EZ dut erretzen Tan solo fumo en la calle y los bares Zabortegia BAINO/BAIZIK ez dugu eduki No hemos tenido más que una escombrera IZAN EZIK (EXCEPTO, SALVO) (EZIK sólo puede ir solo cuando es sinónimo de EZEAN, en baldintzak) Denak etorri dira, apaiza izan ezik Han venido todos, excepto el cura Barazki guztiak guztatzen zaizkigu, porruak izan ezik Nos gustan todas las verduras, salvo los puerros •

AL PRINCIPIO O AL FINAL DE LA SEGUNDA FRASE

BESTELA (SI NO, DE OTRO MODO) Hartu euritakoa! Hartzen ez baduzu busti egingo zara Coge el paraguas! Si no lo coges te vas a mojar Hartu euritakoa! BESTELA busti egingo zara = Hartu euritakoa! Busti egingo zara BESTELA Coge el paraguas! Si no te vas a mojar • SIN VERBO Y EN LA SEGUNDA FRASE ALDIZ = BERRIZ (EN CAMBIO, SIN EMBARGO) Zuk rubioa erretzen duzu / Nik beltza erretzen dut Zuk rubioa erretzen duzu nik, ALDIZ / BERRIZ, beltza Tú fimas rubio yo, sin embargo, negro • UNA PARTE EN LA PRIMERA FRASE Y OTRA EN LA SEGUNDA EZ EZIK... ERE (NO SOLO... SINO TAMBIEN) Adj + ez ezik , adj + ere ba + izan (no sólo... sino además, sino también) Leloa ez ezik, itsusia ere bazara No sólo eres tonto sino además feo Sust + ez ezik , sust + ere + aditza + aux Patatak ez ezik, tomateak ere erosi ditut No sólo patatas, sino también he comprado tomates Zu ez ezik, beste gustiak ere joan dira No sólo tú sino también todos los demás han ido Sust + partizipioa + ez ezik , sust + ere (egin) + partizipioa + aux Patatak jan ez ezik, ura ere edan (egin) dut No solo he comido patatas sino que tb he bebido agua Sust + inf. nominalizado + ez ezik , sust + ere (egin) + aditza + aux Klasera joatea ez ezik, nire irakasleak ere gustatzen zitzaizkidan

2004ko urriaren 25a Sunday, 二〇一三.ekm Decemberk 二十九

Página 15 de 50

2.6.5. ILATIVAS • ENTRE LAS DOS FRASES BERAZ=HORTAZ=HORREGATIK (ASI PUES, POR LO TANTO, POR CONSIGUIENTE) (se puede poner al principio) Adizkide zaitut eta, BERAZ, ez naiz haserretuko Somos amigos y, por lo tanto, no me voy a enfadar • AL FINAL ORDUAN (ENTONCES, EN AQUEL TIEMPO, EN AQUELLA OCASIÓN, POR CONSIGUIENTE, SEGÚN ESO) (también se puede poner entre las dos frases) Bai ederki bizi ginela ORDUAN Sí que vivíamos bien en aquel tiempo Zer esan behar dugu ORDUAN? Qué tenemos que decir entonces?

2.7. KONPARAKETAK 2.7.1. COMPARATIVAS DE DESIGUALDAD:BAINO –AGO / –ENA /-EGI / NAHIKO=ASKI / OSO / SANO / TXIT / BATERE -----ADVERBIO DE CANTIDAD (KANTITATEA) ADVERBIO DE CANTIDAD (KANTITATEA)

-N (el que más/menos)

GEHIAGO (más) Jonek zuk baino gehiago daki

GEHIEGI (demasiado) Gizon honek gehiegi daki

GEHIEN (el que más) Dirurik gehien duena

GUTXI (poco) Diru gutxi dauka

GUTXIAGO (menos) Jonek zuk baino gutxiago daki

GUTXIEGI (demasiado poco) Gizon honek gutxiegi daki

GUTXIEN (el que menos) Dirurik gutxien duena

ONA (bueno) Gizon hau ona da, hori hobea

ADVERBIO DE MODO (NOLA) ADVERBIO DE MODO (NOLA)

ONDO (bien) Hori ondo dago,hau hobeto ONGI (bien) Hori ongi dago TXARRA (malo) Gizon hau txarra da, hori txarragoa

ADVERBIO DE MODO (NOLA)

-EGI (demasiado)

ASKO (mucho) Diru asko dauka

ADJETIVO (KUALITATEA)

ADJETIVO (KUALITATEA)

-AGO (más)

TXARTO (mal) Hori txarto dago

HOBEA(GOA) (mejor) Miren ez da zu baino hobea(goa) HOBETO (mejor) Zerria zaldia baino hobeto dago HOBEKI (mejor) Zerria zaldia baino hobeto dago TXARRAGOA (peor) Miren ez da zu baino txarragoa TXARTOAGO (peor) Zerria zaldia baino txartoago dago

ONEGIA (demasiado bueno) Gizon hau onegia da ONDOEGI (demasiado bien) Hau ondoegi dago ONGIEGI (demasiado bien) Hau ongiegi dago TXARREGIA (demasiado malo) Gizon hau txarregia da TXARTOEGI (demasiado mal) Hau txartoegi dago

ONENA (el mejor) Hau da klaseko ikaslerik onena ONDOEN (el que mejor) Hau da ondoen egin zuena ONGIEN (el mejor) Hau da ongien egin zuena TXARRENA (el peor) Hau da klaseko ikaslerik txarrena TXARTOEN (el que peor) Hau da txartoen egin zuena

• BI TERMINOAK • KUALITATEA (BAINO... –AGO(AK)) (MAS QUE) A+B+BAINO+ADJ./ADV+AGO(A)(K)+ADITZA Mahai hau aulki hori baino altuagoa da

Esta mesa es más alta que esa silla

A+EZ+AUX+B+BAINO+ ADJ./ADV+AGO(A)(K)+ADITZA Miren ez da zu baino politagoa

Miren no es más guapa que tú

A+B+BAINO+O.D. (SIN DECLINAR)+ADJ./ADV+AGO(A)(K)+ADITZA Mahaiak aulkiak baino anka luzeagoak ditu La mesa tiene las patas más largas que la silla A+EZ+AUX+B+BAINO+O.D. (SIN DECLINAR)+ADJ./ADV+AGO(A)(K)+ADITZA Mahaiak ez ditu aulkiak baino anka luzeagoak Ez, ez daude neguan udaberrian baino tenperatura beroagoak B+BAINO+A+-AGO+ADITZA (lo que va delante del baino es el segundo terminl de la comparación) Nekazariek abereak baino traktoreak nahiago dituzte lanerako Los agricultures prefieren los tractores a los animales domésticos para trabajar B+BAINO +-AGO+ADITZA+A Festa batera baino apainduago joan zen epaiketara

Fué al juzgado más arreglado que a una fiesta

A+-AGO+ADITZA+B+BAINO Hiri barruan ibiltzeko bizikleta nahiago dute auto baino

Para andar dentro de la ciudad prefieren la bicicleta al coche

NOLAKOA NOLAKOAK NOLA

Mutila neska baino itsusiagoa da Sakristaua duzu beste edozein baino egokiagoa Mirentxuren notak Josetxorenak baino hobeak dira Horiek baino hobeak edozein izan daiteke Zerria zaldia baino lodiago dago Martinak Soraiak baino gaizkiago kantatzen du Ni hura baino zurrago eta lurrago nengoen

2004ko urriaren 25a Sunday, 二〇一三.ekm Decemberk 二十九

Página 16 de 50

• KANTITATEA (BAINO... GEHIAGO / GUTXIAGO) (MAS / MENOS QUE) A+B+BAINO+SUSTANTIVO (SIN DECLINAR)+GEHIAGO/GUTXIAGO+ADITZA Gizon horrek honek baino erloju gehiago dauka Ese hombre tiene más relojes que este Jonek zuk baino gehiago daki Jone sabe más que tú Hemen han baino mahai gutxiago daude Aquí hay menos mesas que allí A+EZ+AUX+B+BAINO+SUSTANTIVO (SIN DECLINAR)+GEHIAGO/GUTXIAGO+ADITZA Oiloak ez du esneak baino (euro) gutxiagomgg balio El aceite no vale menos que la leche A+B+BAINO+SUSTANTIVO (SIN DECLINAR)+GEHIAGO/GUTXIAGO (DECLINADO MGG)+ADITZA Gu zuek baino kontzertu gehiagotara joan gara Hemos ido a más conciertos que vosotros NOR NORK NORI NOREN NON NORA NONDIK NORAINO

Jende gehiago Jende gehiagok Jende gehiago(R)I Jende gehiago(R)EN Jende gehiagoTAN Jende gehiagoTARA Jende gehiagoTATIK Jende gehiagoTARAINO

Zuk nik baino goxoki gehiago erosi duzu Klase honetan horretan baino jende gehiagok gainditu du Klase honetan horretan baino jende gehiagori gustatzen zaio Gu zuek baino leku gehiagotan egon gara Gu zuek baino leku gehiagotara joan gara Gu zuek baino leku gehiagotatik etorri gara

ZENBAT

Oiloak esneak baino (euro) gehiagomgg balio du

• NOLAKOA NOLAKOAK NOLA ZENBAT

BAINO ASKOZ (ERE) ... -AGO(AK) (PARA MARCAR LA DIFERENCIA) (MUCHO MAS) Mutila neska baino askoz (ere) itsusiagoa da Mirentxuren notak Josetxorenak baino askoz (ere) hobeak dira Zerria zaldia baino askoz (ere) lodiago dago Oiloak esneak baino askoz (ere) (euro) gehiagomgg balio du

• ARE (ETA)... –AGO(AK) (AUN MAS) NOLAKOA(K) ... are (eta) alaiagoa(k) NOLA ... are (eta) hobeto Eta areAGO (sólo en nola) ZENBAT Aitak diru asko dauka, nik are (eta) gehiago • NOLAKOA NOLAKOAK NOLA ZENBAT

Aún más contento(s) Aún mejor Y aún más Mi padre tiene mucho dinero, yo aún más

ZENBAT ETA... –AGO(A) (AUX+-EN), (HAINBAT ETA... / ORDUAN ETA...) –AGO(A) (BI PROZESU) Zenbat eta txikiagoa, hainbat eta gaiztoagoa Cuanto más pequeño más malo Emakumeak zenbat eta zaharragoak (direN) (hainbat eta/orduan eta) ederragoak (dira) Zenbat eta garbiago (dagoeN/egon) (hainbat eta/orduan eta) arrain gehiago biziko da Zenbat eta azkarrago goazeN, arrisku handiagoak izango ditugu Zenbat eta ariketa gehiago egin/egiten dituguN zalantza gehiago dauzkagu Zenbat eta gehiago jaten duzuN hainbat eta lodiago zaude

• TERMINO BAKARRA • GERO ETA...-AGO = INF+-Z JOAN (CADA VEZ MAS, CADA DIA MAS) NOLAKOA Gero eta politagoa zara Bilbo gero eta politagoa da Motel hori gero eta harroagoa da Gripea gero eta zabalagoa izan da = Gripea zabalduZ JOAN DA NOLAKOAK Umeak gero eta altuagoak dira NOLA Gero eta hurbilago ikusten dugu herria Ibaizabal gero eta garbiago dago=Ibaizabal garbituZ DOA ZENBAT Pasabidean gero eta jende gehiago dago Bilbon gero eta auto gutxiagomgg ibiltzen da •

EZINAGO + ADJETIBOA Filmea ezinago ikusgarri izan da

Cada día eres más guapa Bilbao cada día está más bonito Este tipo cada día es más orgulloso Cada vez hay más gripe Los niños cada día están más altos Cada vez vemos más lejos el pueblo El Ibaizabal cada día está más limpio En Pasabide cada vez hay más gente En Bilao cada día andan menos coches La película ha sido imposible de ver

• SUPERLATIBOA • -IK...-EN(AK) (DE ENTRE TODOS EL QUE MAS) (En realidad es una frase de relativo) ADJ + -ENA (EL MAS) Itsusiena El más feo Ariketa hau errazena izan dela uste dut Creo que este ejercicio ha sido el más fácil SUST + -IK+ ADJ + -ENA (EL MAS DE) Mendirik garaiena Mendietan garaiena Hau da klaseko (ikaslerik) onena Ruthen begiak dira (begirik) politenak Ruthenak (begiak) dira begirik politenak Brad Pitt munduko gizonik erakargarriena da 2004ko urriaren 25a Sunday, 二〇一三.ekm Decemberk 二十九

El más alto de los montes De entre los montes el más alto Este es el mejor (alumno) de la clase Los ojos de Ruth son los más bonitos Los de Ruth son los ojos más bonitos Brad Pitt es el hombre más atractivo del mundo Página 17 de 50

SUST+-IK + ADJ + - EN + AUX + -(E)N (EL QUE MAS) Dirurik gehien duena Txartoen egin zuena negarrez hasi zen Esaldi gehien egiten duenak ez du asterketa egin behar izango Zein da argalen dagoen ikaslea? Zein da argalen dagoena? NOLAKOA NOLAKOAK NOLA/ZEIN ZENBAT NOIZ NORA

El que más dinero tiene El que peor lo hizo empezó a llorar El que más frases haga se librará del examen Quién es el alumno que está más delgado? Quién es el que está más delgado?

Asier itsusiena da Nolakoa da Asier? Mirentxuren notak onenak dira Nolakoak dira Mirentxuren notak? Zein da argalen dagoen ikaslea? Argalen dagoen ikaslea Ruth da Zein da gezur gehienmgg esaten duena? Gezur gehien esaten duena zu zara Hori da gehien hitz egiten duen ikaslea baina ez da ondoen egiten duena Ese es el alumno que más habla pero no es el que mejor lo hace Esther da haginlariarenera aldiz gehinetan joaten dena Laura da leku urrunenera joan dena

• NOLA

AHALIK ETA...-EN(AK) / ALBAIT...-EN(AK) (LO MAS/MEJOR/PEOR/ANTES QUE PUEDA/QUE SEA POSIBLE) Ahalik eta seguruen ibili behar dugu Tenemos que andar lo más seguro que podamos Ahal dugun bezain seguru ibili behar dugu Ahalik eta ondoen egiten duzue idazlana = Albait ondoen eginten duze idalana Habeis hecho los deberes lo mejor que habeis podido ZENBAT + NOLAKOA Ahalik eta gutxien gastatuko dugu baina oparia ahalik eta politena erosiko dugu Nos gasteremos lo menos que podamos pero compraremos el regalo más bonito que podamos • ADJ+EGI(AK)

-EGI(AK) (DEMASIADO) (SUPERLATIVO ABSOLUTO) Itsusiegia da Haragia gordinegi dago

Es demasiado feo La carne está demasiado cruda

Diru gehiegi dauka

Tiene demasiado dinero

Xarra gogorregia da Termometroak garestiegiak dira Bizkorregi egin dute lan Ariketa gehiegimgg agintzen dizuet Gazte gehiegik kokaina kontzumitzen dute Ume gutxiegiri arraina gustatzen zaio Egun gutxiegitan irakurtzen dugu

Nolakoa da xarra? Nolakoak dira termometroak? Nola egin dute lan? Os mando demasiados ejercicios

SUST+GEHIEGI NOLAKOA NOLAKOAK NOLA ZENBAT NORK NORI NOIZ • OTROS •

•

SAMAR

NAHIKO

A pocos niños les gusta el pescado Leemos demasiados pocos día

DEZENTE (SANO)

OSO

SAMAR(RAK) (UN POCO, ALGO, BASTANTE) (NOLAKOA / NOLA) SUSTANTIVO+ADJ/ADV+SAMAR Zapata hauek txiki samarrak dira niretzat Estos zapatos son un poco pequeños para mí Gaur ondo samar lo egin dut Hoy he dormido bastante bien Gaur ondo SAMAR bazkaldu dugu Hoy hemos comido bastante bien (RELATIVAMENTE BIEN) Gaur NAHIKO ondo bazkaldu dugu Hoy hemos comido bastante bien (HEMOS SALIDO SATISFECHOS) NAHIKO(A) = ASKI (ALGO, SUFICIENTE, BASTANTE) NAHIKO+SUSTANTIVO+ADJ/ADV Sin sujeto Nahiko(a) handia da Es bastante grande Nahiko(a) txikiak dira=Aski txikiak dira Son bastante grandes Con sujeto Nahiko(a) ardo ona da El vino es bastante bueno Zu nahiko ondo zaude Tú estás bastante bien Gehiago nahi duzu? Ez, nahikoa da Quieres más? No, es suficiente Diru nahikoa daukat Tengo suficiente dinero

•

SANO=DEZENTE (BASTANTE, REALMENTE) Gaurko pelikula sano polita izan da

La película de hoy ha sido bastante (realmente)

bonita

•

Gaurko lana dezente gogorra izan da ZENBAT (sólo dezente) Diru(mgg) dexente irabazten dugu OSO = ASKO (A) Oso lodia da Oso etxe handi da=Etxea oso handia da Oso polita da = Polita da asko

•

OSO = TXIT = BIZIKI = SANO (MUY, -ISIMO)

•

ERABAT = GUZTIZ = ZEHARO + SUST (TOTALMENTE, ABSOLUTAMENTE, DEL TODO)

2004ko urriaren 25a Sunday, 二〇一三.ekm Decemberk 二十九

El trabajo de hoy ha sido bastante (realmente) duro SUSTANTIVO(mgg)+DEZENTE Ganamos bastante (mucho) dinero OSO+SUSTANTIVO+ADJ/ADV Es muy gordo La casa es muy grande Es muy bonita

Página 18 de 50

Erabat hondatuta geratu zen Guztiz adoz geunden

2004ko urriaren 25a Sunday, 二〇一三.ekm Decemberk 二十九

Quedó totalmente destrozado Estábamos totalmente de acuerdo

Página 19 de 50

•

BATERE (EZ) = INOLA ERE (EZ) (EN ABSOLUTO, NADA, DE NINGUNA MANERA) EZ+AUX+BATERE+ADITZA Ez nago batere adoz=Ez nago inola ere adoz No estoy de acuerdo en absoluto

BASTANTE

BASTANTE / UN POCO

UN POCO

UN POCO MAS

SUST+NAHIKO(A) / NAHIKO(A) + SUST Nahiko(a) txikia izan zen Nahiko(a) goiz altxatu zara Janari nahikoa zegoen Nahiko lagun etorri da Con adjetivos, adverbios y contables NOLAKO(A), NOLA, ZENBAT SUST+ASKI / ASKI+SUST = NAHIKO(A) Anaia aski leloa da Aski gaizki egiten dut Aski diru lortu du Aski arazo daukagu SUST+ASKO(A) = OSO+SUST Con adjetivos, adverbios Polit askoa zen NOLAKO(A), NOLA Ondo asko zekien SUST+DEZENTE ZENBAT Gaurkoz lan dezente egin dugu Diru dezente gastatu zuen SUST+SAMAR(RAK) Con adjetivos y adverbios Handi samarrak dira / Handi samarra da NOLAKO(A), NOLA Zikin samar etorri da SUST+SAMARTUTA Con adverbios acabados en TU Nekatu samartuta dago SUST+-XE Con participios que acaban en TU o DU Beranduxe ailegatu zara Ahaztuxe daukat hori (Eso lo tengo un poquito olvidado) SUST+-TXO Hil aurretxoan esan zigun Con sustantivos Gaur ondotxo dago Askotxo da SUST+PIXKA BAT/ PUXKA BAT/ APUR(TXO)BAT Con sustantivos contables, pero en su composición, Gazta pixka bat hartu zuen no como en castellano (diru, janari, edari también Tarta puxka bat jan dut se consideran contables) Janari apur bat eraman diogu IZENA+-XEAGO Con adjetivos y adverbios, comparado con algo Handixeago behar genuke Beranduxeago esan dizut

TXIT, IZUGARRI, ZINEZ Izugarri jende (muchísima gente) Jaun txit agurgarria (muy señor mío) Zinez ona da (verdaderamente es bueno) 2.7.2. COMPARATIVAS DE IGUALDAD: BEZAIN-ADINA=BESTE / HAIN-HAINBAT / HAIN-/HAINBESTE / BEZALA(KOA) •

BI TERMINOAK

KUALITATEA BEZAIN (TAN COMO) A+B+BEZAIN+ADJ./ADV.+ADITZA = B+BEZAIN+ADJ./ADV.+ADITZA+A Anttoni Edurne bezain polita da Atzo bezain berandu etorri zara gaur = Gaur atzo bezain berandu etorri zara A+EZ+AUX+B+BEZAIN+ADJ./ADV.+ADITZA Nire ama ez da zurea bezain astuna A+B+BEZAIN+O.D. EN GRADO 0 (SIN DECLINAR)+ADJ.+ADITZA Nire amak zureak bezain ile luzea dauka

Anttoni es tan guapo como Edurne Hoy has venido tan tarde como ayer

Mi madre no es tan pesada como la tuya Mi madre tiene el pelo tan largo como la tuya

A+EZ+AUX+B+BEZAIN+O.D. EN GRADO 0 (SIN DECLINACIÓN)+ADJ.+ADITZA Nire amak ez dauka zureak bezain ile luzea Mi madre no tiene el pelo tan largo como la tuya NOLAKOA NOLAKOAK NOLA

Laura senargaia bezain altua da Cristina eta Laura beren bikotekideak bezain altuak dira Laura Cristina bezain nekatuta dago Pepe ez dago Jon bezain lodi

2004ko urriaren 25a Sunday, 二〇一三.ekm Decemberk 二十九

Página 20 de 50

KANTITATEA ADINA = BESTE (TANTO/S COMO) A+B+BESTE/ADINA+O.D. MGG+ADITZA = B+BESTE/ADINA+O.D. MGG+ADITZA+A Anttonik Edurnek ADINA (BESTE) diru dauka Anttoni tiene tanto dinero como Edurne Nire aitak zureak beste (adina) lagunmgg dauka Mi padre tiene tantos amigos como el tuyo Zuk beste diru daukat nik = Nik zuk beste diru daukat Tengo tanto dinero como tú Nahi adina jaten nuen Comía tanto como quería A+EZ+AUX+B+BESTE+O.D. MGG+ADITZA Nire aitak EZ dauka zureak BESTE dirumgg Aurten EZ dut pasaden urtean ADINA ikasten ZENBAT •

Mi padre no tiene tanto dinero como el tuyo Este año no estudio tanto como el año pasado

Cintiak Ruthek adina urtemgg du Marianek Ainhoak beste umeri eman dizkio gozokiak

Cintia tiene tantos años como Ruth Zenbat umeri?

TERMINO BAKARRA (para utilizarlo necesitamos alguna frase de referencia inicial)

KUALITATEA (TAN) HONEN=HAU BEZAIN HORREN=HORI BEZAIN + adj./adv HAIN=HURA BEZAIN

Antton honen polita da Zu ez zara horren ona Hain ederra da Edurne?

Antón es tan bonito (como esto) No eres tan bueno (como eso) Tan guapa (como aquello) es Edurne?

Alkohola heroina bezain kaltegarria da, baina tabakoa ez da hain kaltegarria El alcohol es tan dañino como la heroína, pero el tabaco no es tan dañino Zure zaldiaren aldean nire katua ez da hain azkarra Comparado con tu caballo mi gato no es tan rápido Ruth ez da horiek bezain zaharra / Ruth ez da horren zaharra Jaten baduzu hain gutxi gero gose izango zara Si comes tan poco luego tendrás hambre Inoiz ez zaitut hain triste ikusi Nunca te he visto tan triste Zu ez zaude hain lodi Tú no estás tan gordo NOLAKOA(K) Tabakoa ez da hain kaltegarria El tabaco no es tan dañino NOLA Nuria ez da hain puntual etorri Nuria no viene tan puntual KANTITATEA (TANTO) HONENBESTE HORRENBESTE + sust (sin declinar) HAINBESTE Nik ez dut zuk beste ariketa egin ZENBAT

Honenbeste hitz egiten baduzue inork ez dizue kasurik egingo Si hablais tanto nadie os hará caso Zuk horrenbeste ikasi duzu? Estudias tanto? Ez daukat hainbeste diru No tengo tanto dinero Ez da hainbesterako! No es para tanto! Zuk ez duzu hainbeste ariketa egin

Nora zoaz hainbeste libururekin?

HAINBAT (TANTO/A/S) Ez nuen uste hainbat diru zuenik

Dónde vas con tantos libros? No creía que tuviese tanto dinero

BI TERMINOAK

TERMINO BAKARRA

KUALITATEA

NOLA? NOLAKO?

BEZAIN (tan como)

HONEN HORREN (tan) HAIN

KANTITATEA

ZENBAT?

ADINA = BESTE (tanto/s como)

HONENBESTE HORRENBESTE (tanto/s) HAINBESTE

• IGUALDAD TOTAL NOLAKOA? BEZALAKOA(K)+IZAN A+B+ BEZALAKOA(A)(K)+IZAN Ni zu bezalakoa naiz Nire jaka Rakelena bezalakoa da Etxeko koadroak bulegokoak bezalakoak dira Nirea zuk etxean daukazun eraztuna bezalakoa da Zuk etxean daukazuna bezalakoa da nirea EZ BEZALAKOA(K)

Yo soy como tú Mi chaqueta es como la de Rakel Los cuadros de la casa son como los de la oficina El mío es como el anillo que tienes tú en casa El mío es como el que tienes tú en casa

Gure etxea ez da zurea bezalakoa Nuestra casa no es como la tuya Bigarren mailako ariketak ez dira hirugarren mailako ariketak bezalakoak Los ejercicios de segundo curso no son como los ejercicios de tercer curso

NOLAKO? BEZALAKO+SUSTANTIVO+ADITZA A+BEZALAKO+SUSTANTIVO+ADITZA Nirea Rakelena bezalako jaka da Jonek erosi dituenak bezalako galtzak erosi nahi ditut

2004ko urriaren 25a Sunday, 二〇一三.ekm Decemberk 二十九

La mía es como la chaqueta de Rakel Quiero comprarme unos (los) pantalones como los (pantalones) que ha comprado Jone Página 21 de 50

EZ BEZALAKO Uste ez bezalako emaitzak Zuk bezalakoRIK ez dut inoiz aurkitu

Resultados diferentes a los esperados Nunca he encontrado nadie como tú

MODUKO(A) / ERAKO(A) / GISAKO(A) / ANTZEKO(A) Nire etxea zure etxea BEZALAKOA da Nire etxea zure etxeAREN MODUKOA da Nire etxea zurea BEZALAKOA da Nire etxea zureAREN ERAKOA da NOREN Nirea zure etxea BEZALAKOA da Nirea zure etxeAREN GISAKOA da Nire etxea zureAREN ANTZEKOA da Ariketa hauek BEZALAKO gehiago Ariketa HAUEN ERAKO gehiago egin NOREN egin behar dugu behar dugu BEZALAKO(A)

NOR NORK

Mi casa es como tu casa Mi casa es como la tuya La mía es como tu casa Mi casa es casi como la tuya Tenemos que hacer más ejercicios como estos

NOLA?

INF+BEZALA / INF+LEGEZ / INF+LEZ / AUX+-N BEZALA/ AUX+-N LEGEZ / AUX+-N LEZ / AUX+-NEZ AUX+-N MODUAN / AUX+-N MODURA / AUX+-N ERA / AUX+-N ERARA / AUX+-N GISAN / AUX+-N GISARA A+B+BEZALA+ADITZA+(O.D.) • Aditza+comparativo Hitz egiten dueN BEZALA idazten du = Hitz EGIN BEZALA idazten du = Hitz egiten dueN MODUAN idazten du Escribe como habla Irakasleak esan bezala egin dute ikasleek = Irakasleak esan duen moduan egin dute ikasleek Los alumnos lo han hecho como ha dicho el profesor Esan zioteNEZ egin zuen Lo hizo como dijo •

Izena+comparativo

NON

MODUAN / MODURA / ERAN / ERARA / GISAN / GISARA Zu legez jantzi daiteke NOREN Zure moduan jantzi daiteke Umeek lez egiten duzue UMEEN GISARA egiten duzue Eskurik ez daukan norbaitek bezala NOREN Eskurik ez daukan norbaiteren maneatzen ditut janariak moduan maneatzen ditut janariak EtxeAN LEGEZ egoten naiz lantegian NONGO EtxeKO ERAN egoten naiz lantegian

NOIZ

Atzo bezala egin dugu ariketa

NOREKIN

Lagunekin bezala egon nintzen zuekin

BEZALA / LEGEZ / LEZ

NOR NORK

NOIZKO --------

AtzoKO ERARA egin dugu ariketa ------

Podría vestirse como tú Lo haceis como los niños Preparo comida como alguien que no tiene manos En el trabajo estoy como en casa Hemos hecho el ejercicio como ayer Estuve contigo como con los amigos

-T(Z)EKO MODUAN (COMO PARA) Eroetxean sartTZEKO MODUAN zaude zu

Estás como para que te encierren

EZ BEZALA

Ha obrado de manera diferente a mí

Nik ez bezala jokatu du

• CASI IGUAL NOLA? AUX+-N ANTZEAN / AUX+-N ANTZERA / NOREN ANTZEAN / NOREN ANTZERA • Aditza+comparativo Hitz egiten dueN ANTZEAN idazten du Escribe CASI COMO habla • NOR NORK

Izena+comparativo (sólo cambia en los casos de nor y nork a noren) BEZALA / LEGEZ / LEZ ANTZEAN / ANTZERA Zu legez jantzi daiteke NOREN Zure ANTZERA jantzi daiteke Umeek lez egiten duzue NOREN UMEEN ANTZEAN egiten duzue

2004ko urriaren 25a Sunday, 二〇一三.ekm Decemberk 二十九

Podría vestirse casi como tú Lo haceis casi como los niños

Página 22 de 50

2.8. DENBORAZKOAK PUNTO DE PARTIDA 1. A PARTIR DE AHORA -HEMENDIK AURRERA 2. A PARTIR DE ENTONCES (DESPUES DE) -HORTIK AURRERA -HANDIK AURRERA

ANTERIORIDAD 1. HACE -ORAIN (DELA) -DUELA --HORTIK GUTXIRA -HANDIK GUTXIRA 2. ANTES DE -INF+BAINO LEHEN(AGO) -INF+AURRETIK -INF+ORDUKO

SIMULTANEIDAD AL/CUANDO -RAIZ-T(Z)EAN -ADITZ TRINKOA(E)LA -ADITZ TRINKOA(E)LARIK CUANDO -ADITZA+(EZ)+AUX(E)NEAN -NOREKIN/ZERTAZ BATERA

3. INMEDIATAMENTE ANTES AL IR A, JUSTO ANTES DE -RAIZ-T(Z)ERAKOAN -INF+ORDUKO

MIENTRAS -ADITZA+(EZ)+AUX(E)N BITARTEAN -INF+BITARTEAN -ADITZA+(EZ)+AUX(E)N ARTEAN

POSTERIORIDAD 1. SUCESION INMEDIATA TAN PRONTO COMO -INF+BEZAIN LASTER -ADITZA+(EZ)+AUX-(E)N+BEZAIN LASTER -INF+BEZAIN PRONTO -INF+BEZAIN AZKAR -INF+ORDUKO ENSEGUIDA -INF+ETA BEREHALA

TERMINO HASTA QUE -ADITZA+(EZ)+ AUX-(E)N ARTE HASTA -INF+ARTE

FRECUENCIA 1. MUCHA FRECUENCIA CADA VEZ QUE -ADITZA+AUX-(E)N BAKOITZEAN TODAS LAS VECES QUE -ADITZA+AUX-(E)N GUZTIETAN

2. DE AQUÍ A -HEMENDIK GUTXIRA -HANDIK+ZENBAKI+SUST-(E)TARA

LA MAYORIA DE LAS VECES QUE -ADITZA+AUX-(E)N GEHIENETAN

3. DESPUES DE -INF+ETA GERO -INF+ONDOREN / -(e)N ONDOREN -INF+OSTEAN -INF-TAKOAN

2. POCA FRECUENCIA ALGUNAS VECES QUE -ADITZA+AUX-(E)N BATZUETAN

DESPUES DE...DE -SUST+ETA ZERENmgg BURUAN

POCAS VECES QUE -ADITZA+AUX-(E)N GUTXIETAN

4. DENTRO DE -SUST+BARRU -ZERENmgg BURUAN

2.8.1. SIMULTANEIDAD: –NEAN / -T(Z)EAN / -N BITARTEAN=-N ARTEAN /-(A)N / -T(Z)ERAKOAN / -KERAN

NOIZ?

ADTIZ ERROA+-T(Z)ERAKOAN (AL IR A, JUSTO ANTES DE, inmediatamente antes) Atea zabalTZERAKOANn ikusi dut Lo he visto al ir a abrir la puerta AUX+-(E)NEAN (CUANDO, acciones simultáneas) Ikasgelara sartzen garENEAN abesten dugu Sartu naizenean erori naiz =Sartu naizen momentuan erori naiz Ama ikusten ez duenean, negarrez hasten da Etorri denean Etortzen denean

Cuando ha venido Cuando viene Cuando venga

Etorri zenean Etortzen zenean

Cuando entramos a clase cantamos Cuando he entrado me he caído Cuando no ve a la madre, se pone a llorar Cuando vino Cuando venía

ADITZ TRINKOA+-(E)LA (CUANDO) Eskolan nenbileLA lasaiago bizi nintzen Zer egin ez nekiela

Cuando andaba en la escuela vivía más tranquilo Al no saber qué hacer

ADITZ TRINKOA+-(E)LARIK (CUANDO) 12 urte zeukaLARIK itsu geratu zen

Cuando tenía 12 años se quedó ciego

NOREKIN/ZERTAZ BATERA / ADITZ ERROA+T(Z)EAREKIN/T(Z)EAZ BATERA(CUANDO, A LA VEZ) Nota- NOREKIN con personas y cosas, ZERTAZ sólo con cosas Zu etorTZEAZ BATERA, joan naiz Cuando has venido me he ido Zu ikusTEAREKIN BATERA, joan da Cuando te ha visto se ha ido ADITZ ERROA+T(Z)EAN (AL, EN EL MOMENTO DE, simultáneo) SarTZEAN erori naiz Aspaldiko adizkidea ikusTEAN negar batean hasi zen INF+-KERAN (AL) Etxean sartuKERAN ama ikusi dugu

Al entrar me he caído Al ver al compañero que hacía tiempo que no veía empezó a llorar Al entrar en casa hemos visto a la madre

AUX+-N BITARTEAN / INFINITIVO + BITARTEAN / -N ARTEAN (MIENTRAS / ENTRE) (simultáneo con idea de duración) Hemen gauden artean zuekin egongo gara Mientras estemos aquí estaremos con vosotros Ikasten dudan bitartean, musika entzuten dut Mientras estudio, escucho música Ni komunean egon BITARTEAN, ariketa irakurri duzue = Ni komunean egon naizEN BITARTEAN, ariketa irakurri duzue Ezer apurtzen ez duten bitartean, utzi jolasten Mientras no rompan nada, déjales que jueguen o Lugar -en artean Bi mahai artean Entre dos mesas Poliziaren artean Entre la policía 2004ko urriaren 25a Sunday, 二〇一三.ekm Decemberk 二十九

Página 23 de 50

o Cooperación -en artean Elkarren artean egingo dugu Lo haremos entre todos o Tiempo bitartean Hamarrak eta hamaikak bitartean Entre las 10 y las 11 2.8.2. IDEA DE SUCESIÓN INMEDIATA: BEZAIN LASTER=BEZAIN FITE / ORDUKO / DOI=OZTA-OZTA / -NEKO / -NERAKO BEZAIN LASTER / BEZAIN FITE / BEZAIN PRONTO / BEZAIN AZKAR / ETA BEREHALA / ORDUKO (TAN PRONTO COMO) INF+BEZAIN LASTER / AUX+-(E)N + BEZAIN LASTER/PRONTO Etxean sartu BEZAIN LASTER bazkaldu genuen = Etxean sartu gineN bezain laster bazkaldu genuen Tan pronto como entramos a casa desayunamos Datorren igandean ikusten zaitudaN BEZAIN LASTER, korrika hasiko naiz El próximo domingo, tan pronto como te vea, echaré a correr DOI / OZTA-OZTA (APENAS, JUSTO-JUSTO) Ozta-ozta heldu da Justo justo ha llegado Ahoa doi irekitzen du Apenas abre la boca 2.8.3. ANTERIORIDAD: ORAIN (DELA)=DUELA / AURRETIK=BAINO LEHEN(AGO) (ANTES DE) / ORDUKO JOAN DEN (pasado) ORAIN (DELA)... = DUELA... (HACE) ORAIN (DELA) 3 ordu etorri naiz = DUELA 3 ordu etorri naiz He venido hace 3 horas Orain dela (duela) zenbat hasi dira euskaltegiko eskolak? Hace cuánto han empezado las clases del euskaltegi? HEMENDIK GUTXIRA (la referencia es ahora) (DE AQUÍ A) Hemendik hiru orduRA deituko du Nola ikusten duzu zeure burua hemendik 10 urtera? HORTIK GUTXIRA (la referencia es el pasado cercano) (HACE) Hortik hiru orduRA deitu du HANDIK GUTXIRA (la referencia es el pasado lejano) (HACE) Handik hiru hilabeteRA senargaia ezagutu nuen

FUTURO Llamará de aquí a 3 horas Cómo te ves a ti mismo de aquí a 10 años? PASADO Ha llamado hace 3 horas PASADO Conocí a mi marido hace 3 meses

HEMENDIK AURRERA (referencia: ahora) (A PARTIR DE AHORA) FUTURO HORTIK AURRERA (referencia: pasado cercano) (A PARTIR DE ESO) PASADO HANDIK AURRERA (referencia: pasado lejano) (A PARTIR DE ENTONCES) PASADO Handik bost egunetara itzultzeko esan zion Le dijo que volviera en 5 días Handik ordu erdira edo Después de media hora o así Handik 2 urtera Después de 2 años INF+AURRETIK = INF+BAINO LEHEN (ANTES DE) Hori egin BAINO LEHEN beste gauza bat egingo dut Afaldu AURRETIK joango naiz

Antes de hacer eso haré otra cosa Iré antes de cenar

INF+ORDUKO (ANTES DE, TAN PRONTO COMO, PARA CUANDO) • Antes de (=BAINO LEHEN) Egin ORDUKO, ondo aztertu behar dugu Antes de hacerlo, tenemos que analizarlo bien • Tan pronto como (=BEZAIN LASTER) Bilera amaitu ORDUKO, alde egin zuen Tan pronto como terminó la reunión, se marchó • Para cuando (=-NERAKO) Bera heldu ORDUKO, ez zen inor geratzen Para cuando llegó él, no quedaba nadie 2.8.4. POSTERIORIDAD: BARRU / ZEREN BURUAN / ONDOAN=ONDOREN=ETA GERO=-Z GERO=OSTEAN=TAKOAN DATORREN (futuro) BARRU (para expresar FUTURO) (DENTRO DE) Bi urte BARRU ezkonduko da Ruth Gutxi BARRU amaituko dugu

Dentro de 2 años se casa Ruth Dentro de poco acabamos

ZEREN(Mgg) BURUAN (para expresar FUTURO) (DENTRO DE, DESPUES DE) Sei hilabeteREN BURUAN oporrak hartuko ditugu Dentro de 6 meses cogeremos las vacaciones Bost egunen buruan han joan zen Ilargi Después de 5 días allí fue Luna ETA NOREN(Mgg) BURUAN (para expresar PASADO) (DESPUES DE) Ezkondu ETA 10 urteREN BURUAN bikiak izan zituzten Después de 10 años de casados tuvieron gemelos INF+ONDOAN / INF+ONDOREN / SUST+(E)N ONDOREN / INF+ETA GERO / INF+-Z GERO / INF+OSTEAN / INF+-TAKOAN (DESPUÉS DE) Bilbora joan ONDOREN Barakaldora joan ginen Después de ir a Bilbao fuimos a Barakaldo Minutu batEN ONDOREN txakurra bazebilen Un minuto después el perro ya andaba Afaldu ETA GERO joango naiz Iré después de cenar Bilbora egonEZ GERO Barakaldora joan ginen Después de estar en Bilbao fuimos a Barakaldo Zer egingo duzu bazkaldu OSTEAN? Qué vas a hacer después de comer? BazkalduTAKOAN, kafe bat hartzen dut Después de comer tomo un café GeldituTAKOAN, ez zen etorri Después de quedarnos, no vino 2004ko urriaren 25a Sunday, 二〇一三.ekm Decemberk 二十九

Página 24 de 50

2.8.5. FRECUENCIA: -NETAN / -N BAKOITZEAN / -N GUZTIETAN / -N GEHIENETAN AUX+-(E)NETAN (EN LAS VECES QUE, CADA VEZ QUE) Bilbora joaten naizeNETAN jende asko ikusten dut

Cada vez que voy a Bilbao veo mucha gente

AUX+-(E)N+BAKOITZEAN (CADA VEZ QUE) Saiatzen naizeN BAKOITZEAN, txarto ateratzen zait Etortzen direN BAKOITZEAN, galdu egiten dute

Cada vez que lo intento, me sale mal Cada vez que vienen, pierden

AUX+-(E)N+GUZTIETAN (TODAS LAS VECES QUE, SIEMPRE QUE) Musika hau entzuten dudaN GUZTIETAN, zutaz gogoratzen naiz

Siempre que oigo esta música me acuerdo de ti

AUX+-(E)N+GEHIENETAN (LA MAYORIA DE LAS VECES QUE, CASI SIEMPRE QUE) Joan naizeN GEHIENETAN, damatu egin naiz La mayoría de las veces que he ido me he arrepentido Gaztelaniaz egiten duzuen gehienetan, errieta egiten dizuet Casi siempre que hablais en castellano os riño AUX+-(E)N+BATZUETAN (ALGUNAS VECES QUE) AUX+-(E)N+GUTXIETAN (POCAS VECES QUE) 2.8.6. PUNTO DE PARTIDA: -TIK / -NETIK= -NEZ GEROZTIK

NOIZTIK? (desde cuando?)

SUST+-TIK (DESDE QUE, DESDE EL MISMO INSTANTE QUE) Noiztik dabil lanean? UdaTIK dabil lanean Desde cuándo está trabajando? Está trabajando desde el verano AUX+-(E)NETIK = AUX+-(E)NEZ GEROZTIK (DESDE QUE, DESDE EL MISMO INSTANTE QUE) Jaio nintzeNETIK oso gaiztoa izan naiz Desde el mismo instante en que nací he sido muy malo Lanean hasi deNEZ GEROZTIK dirua barra-barra gastatzen du 2.8.7. NOIZKO? (de cuándo, para cuándo?): KO / NEKO / RAKO / NERAKO • NOIZKO (DE CUANDO) SUSTANTIVO O ADVERBIO +-KO AtzoKO klasea gogorra izan zen UdaKO arropa bota egin dut IgandeETAKO arratsaldeak etxean pasatzen ditugu

La clase de ayer fue dura He tirado la ropa del verano Las tardes de los domingos las pasamos en casa

AUX+-NEKO Amak oraindik dauka ezkondu zeNEKO soinekoa

Mi madre aún tiene el vestido de cuando se casó

• NOIZKO (PARA CUANDO) ADVERBIO +-KO BiharKO irakurgai bat emango dizuet BetiKO

Os daré una lectura para mañana Para siempre

SUSTANTIVO +-(E)RAKO AsteleheneRAKO idazlanak zuzenduta ekarriko ditut

Traeré los ejercicios corregidos para el lunes

AUX+-NERAKO / INF+TZERAKO EGA ateratzen duzueNERAKO jubilatuta egongo naiz Nire neba ETORTZERAKO, ni ja ez naiz egongo

Para cuando saqueis el EGA estaré jubilada Para cuando venga mi hermano, yo ya no estaré

2.8.8. TERMINO: -N ARTE / ARTE=ARTINO=ARTIO (HASTA) • ARTE NOIZ ARTE? AUX+-(E)N ARTE (HASTA QUE) Partida amaitu duteN ARTE ez naiz lasai geratu Hasta que no han terminado el partido no me he quedado tranquilo Hau egiten dudaN ARTE, geldi egon Hasta que haga esto, estate quieto Irakaslea etortzen deN ARTE pasilloan egongo gara Hasta que venga el profesor estaremos en el pasillo INF + ARTE / ARTINO / ARTIO (HASTA) Irabazi arte=Irabazi artino Jo eta ke, amaitu arte! Bera etorri arte itxarongo dut

Hasta ganar Dale que te pego, hasta terminar! Esperaré hasta que venga ella

IZEN/IZENA/IZENARA ARTE Datorren abustu/abustuA/abustuRA ARTE

Hasta el próximo Agosto

ADVERBIO ARTE Bihar arte

Hasta mañana

•

ORDUAN (A LA HORA QUE)

2004ko urriaren 25a Sunday, 二〇一三.ekm Decemberk 二十九

Página 25 de 50

2.8.9. NOIZ GALDERARI ERANTZUTEN DIOTENAK (las que responden a NOIZ) ASPALDIAN / ASPALDI

HACE TIEMPO

ASTEAN 3 ALDIZ/BIDER

3 VECES POR SEMANA ETZI

CUALQUIER DIA

LASTER

PRONTO

LEHEN

ANTES

LEHENBIZI

LO PRIMERO

GARAIZ

PASADO MAÑANA PASADO-PASADO MAÑANA A TIEMPO

ATZO

AYER

ETZIDAMU

ATZO ZORTZI

HACE 8 DIAS

A MENUDO

EL CURSO PASADO

GAUR

HOY

AURTEN AZKEN BOLADA HONETAN BART

ESTE AÑO

GAUR HAMABOST

DE HOY EN 15 DIAS

MAIZ=SARRI MINUTU BATZUREN ONDOREN NOHIZEAN BEHIN

AURREKO KURTSOAN

ULTIMAMENTE

GERO

DESPUES

NOIZBAIT

ALGUNA VEZ

ANOCHE

GOIZ

TEMPRANO/PRONTO

ORAIN

AHORA

BEHIN

UNA VEZ

GUTXI BARRU

DENTRO DE POCO

ORAIN GUTXI

DENTRO DE POCO

BETI

SIEMPRE DENTRO DE 2 SEMANAS

HEMENDIK AURRERA

DE AQUÍ EN ADELANTE ORAIN DELA 5 URTE

HACE 5AÑOS

HERENEGUN

ANTEAYER

ORDUAN

ENTONCES

ORDUKO

PARA ENTONCES

BI ASTE BARRU

EDONOIZ

EN POCOS MINUTOS DE VEZ EN CUANDO

BIHAR ZORTZI

HILEAN BEHIN / BITAN / BIRRITAN / HIRUTAN DE MAÑANA EN 8 DIAS IAZ EL AÑO PASADO

ORDUTIK

DESDE ENTONCES

BIHARAMONA

EL DIA SIGUIENTE

INOIZ EZ

NUNCA

SARRITAN / ASKOTAN

CON FRECUENCIA

DATORREN URTEAN

EL AÑO QUE VIENE

JADANIK=JADA=JA

YA

SEKULA

JAMAS

DUELA BOST MINUTU

HACE 5 MINUTOS

JOAN DEN IGANDEAN

EL DOMINGO PASADO URTEBETE

EGUN

DIA

BIHAR

MAÑANA

UN AÑO (COMPLETO)

2.9. CONCESIVAS: NAHIZ ETA / ARREN / BA... ERE / -AGATIK / -TA ERE / -RIK ERE / IZENAK IZEN (AUNQUE, A PESAR DE, SI BIEN) ARREN

(...) + INFINITIVO + (EZ) ARREN / (...) + INFINITIVO + (EZ) + AUX+(E)N + ARREN Jon ETORRI ARREN, ez naiz joango = Jon etorri deN ARREN, ez naiz joango Aunque venga Jon, no iré Jon etorri EZ ARREN, joango naiz = Jon etorri EZ deN arren, joango naiz Aunque no venga Jon, iré Berandu IZAN ARREN, joango naiz Aunque es tarde, voy a ir Txarto egin ARREN, ordainduko didate Aunque lo he hecho mal, me van a pagar / Aunque lo haga mal, me pagarán Gogo gutxi daukadaN ARREN, lanera joan behar dut Bart lorik egin EZ dueN ARREN, nahiko erne dago

NAHIZ ETA NAHIZ ETA + (...) + INFINITIVO + (EZ) / NAHIZ ETA + (...) + INFINITIVO + (EZ) + AUX+(E)N NAHIZ ETA oporretan EGON, ez nago gustura A pesar de estar de vacaciones, no estoy a gusto HAHIZ ETA gogo gutxi daukadaN, lanera joan behar dut Aunque tengo pocas ganas tengo que ir a trabajar NAHIZ ETA dirurik eduki EZ, ondo bizi naiz Aunque no tengo dinero, vivo bien NAHIZ ETA dirurik EZ daukadaN, ondo bizi naiz Aunque no tengo dinero, vivo bien BA... ERE (...) + ADITZA + (EZ) + BA-AUX + ERE Txokora joango BAgara ERE Aunque iremos (vayamos) al txoko Inoiz ezer esan EZ BAdu ERE, adoz dago nirekin Aunque nunca ha dicho nada, está de acuedo conmigo Gaixorik BAdago ERE, etorri behar du Aunque está (esté) enfermo, tiene que venir Nahi EZ BAdu ERE, joan egin behar du Aunque no quiera, tiene que ir Atzo maite Baninduzun ERE, bihar egian ez Aunque ayer me querías, quizá mañana no Gogo gutxi BAdaukat ERE, lanera joan behar dut Bart lorik EZ BAdu ERE, nahiko erne dago INF+-AGATIK (ERE) Asteartea IZANAGATIK (ERE), oso nekatuta gaude Ostirala EZ IZANAGATIK (ERE), oso nekatuta gaude

A pesar de ser martes, estamos muy cansados A pesar de no ser viernes, estamos muy cansados

INF+-TA ERE/-DA ERE = INF+-RIK ERE (para cuando la concesiva tiene algo de temporal, no utilizar en subordinada negativa) Hamaika aldiz azalduTA ERE, ez dute ulertu A pesar de explicarlo miles de veces, no lo hemos entendido Azaldu eta gero Hamaika aldiz azalduRIK ERE, ez dute ulertu A pesar de explicarlo miles de veces, no lo hemos entendido IZENAK IZEN = IZENA(K) GORABEHERA • Aparece el sustantivo en singular Elurra egiten bazuen ere, batzuk bainatu egin ziren ElurRAK ELUR, batzuk bainatu egin ziren = ElurRA GORABEHERA, batzuk bainatu egin ziren • Aparece el sustantivo en plural Arazoak egonagatik, lanean jarraitzen dute ArazoAK ARAZO, lanean jarraitzen dute = ArazoAK GORABEHERA, lanean jarraitzen dute • El verbo se convierte en sustantivo Nahiz eta zigortu, berdin jarraitzen du ZigorRAK ZIGOR, berdin jarraitzen du = ZigorRAK GORABEHERA, berdin jarraitzen du

2004ko urriaren 25a Sunday, 二〇一三.ekm Decemberk 二十九

Página 26 de 50

2.10. PRONOMBRES Y ADVERBIOS INTENSIVOS: NEURE / HORIXE / HEMENTXE • •

•

ZER indar dezakegu? Se pueden reforzar: pronombres personales, demostrativos, posesivos y adverbios NOIZ erabil dezakegu? 1. En posesivos el ponerlo es voluntario, se utiliza sólo para reforzar 2. Cuando el pronombre reponde a la pregunta (GEUK esan dugu hori / NORK esan du hori?) 3. Cuando en la frase aparece ERE o BEHINTZAT (al menos) (ZEUK ERE/BEHINTZAT egin dezakezu hori) 4. Para formas de “NOREN BURUA” (BERE BURUA hil du) 5. Cuando se repite el pronombre al responder a la pregunta. Ambos se declinan (NIK NEUK konpondu nuen arratia / GURI GEURI eman digu) NOIZ EZ dezakegu erabil? 1. Cuando el pronombre no responde a la pregunta (NIK euskara ikasi dut / ZER ikasi duzu?) 2. En negativas, excepto si aparece ERE o BEHINTZAT (NIK ez naiz inoiz joan / NEUK ERE ez naiz inoiz joan) 3. En preguntas, excepto en aquellas que sean de responder sí o no (Zer eskatuko duzue ZUEK? / ZEUEK eskatuko duzue? Bai/ez 4. En vocativos ( ZU, etorri hona!)

FORMAS INTENSIVAS DE LOS PRONOMBRES PERSONALES NOR NEU HEU BERA GEU NORK NEUK HEUK BERAK GEUK NORI NEURI HEURI BERARI GEURI NOREN NEURE HEURE BERE GEURE

ZEU ZEUK ZEURI ZEURE

FORMAS INTENSIVAS DE LOS PRONOMBRES DEMOSTRATIVOS NOR HAUXE HORIXE HURAXE HAUEXEK NORK HONEXEK HORREXEK HAREXEK HAUEXEK NORI HONEXERI HORREXERI HAREXERI HAUEXEI NOREN HONEXEN HORREXEN HAREXEN HAUEXEN

ZEUEK ZEUEK ZEUEI ZEUEN HORIEXEK HORIEXEK HORIEXEI HORIEXEN

EURAK EUREK EUREI EUREN HAIEXEK HAIEXEK HAIEXEI HAIEXEN

FORMAS INTENSIVAS DE LOS ADVERBIOS DE LUGAR NON HEMENTXE HORTXE HANTXE NONDIK HEMENDIXE HORTIXE HANDIXE NORA HONAXE HORRAXE HARAXE NONGO HEMENGOXE HORKOXE HANGOXE NORAKO HONAKOXE HORRAKOXE HARAKOXE

2.11. POSESIVOS: NEURE / BERE/HAREN / BEREN/HAIEN NOR NOREN INTENSIVO

NI NIRE NEURE

HURA / BERA BERE / HAREN / BERAREN BERE

GU GURE GEURE

ZU ZURE ZEURE

ZUEK ZUEN ZEUEN

HAIEK BEREN / HAIEN BEREN

• NEURE / NIRE Ni NEURE autoan etorri naiz Azkenean NIRE autoa eraman du

Yo he venido en mi propio coche (sujeto y poseedor coincidente) Al final ha llevado mi coche (él lo ha llevado)

• ZEURE (sujeto y poseedor coincidente) Zeure apunteak ekarri dizkidazu

Me has traído tus apuntes

• GEURE (sujeto y poseedor coincidente) Geure etxera eraman dugu

Lo hemos llevado a nuestra casa

• 3. PERTSONA SINGULARRA BERE Keparen kotxea+Kepak esan du (sujetos coincidentes) Kepak aitari esan zion BERE autoa saldu zuela Kepa le ha dicho a su padre que ha vendido su coche (su propio coche) Kepak Mikel ikusi eta BERE etxera joan zen Kepa vio a Mikel y fue a su casa (a la de Kepa) HAREN Aitaren kotxea+Kepak esan du (sujetos diferentes) Kepak aitari esan zion HAREN autoa saldu zuela Kepa le ha dicho a su padre que ha vendido su coche (el de su padre) Kepak Mikel ikusi eta HAREN etxera joan zen Kepa vio a Mikel y fue a su casa (a la de Mikel) • 3. PERTSONA PLURALA BEREN sujetos coincidentes Kepa eta Miren BEREN goxokiak jaten ari dira

Kepa y Miren se están comiendo sus propios caramelos

HAIEN sujetos diferentes Kepa eta Miren HAIEN goxokiak jaten ari dira

Kepa y Miren se están comiendo los caramelos de otros

2004ko urriaren 25a Sunday, 二〇一三.ekm Decemberk 二十九

Página 27 de 50

2.12. NEURE BURUA (A MI MISMO) Nik baloia bota dut uretara / Nik NEURE BURUA bota dut uretara Me tiro al agua Ni Anarekin haserretu naiz / Ni NEURE BURUAREKIN haserretu naiz Me he enfadado conmigo mismo Nik lagunari galdetu diot / Nik NEURE BURUARI galdetu diot Me he preguntado a mí mismo Zuk niregan konfiantza handia duzu / Zuk ZEURE BURUARENGAN konfiantza handia duzu Confias mucho en ti mismo Urtainek BERE BURUA lehiotik bota zuen Urtain se suicidó Gu GEURE BURUAREKIN haserretu gara Nos hemos enfadado con nosotros mismos Zuek ZEUEN BURUARI galdetu diozue Vosotros os preguntáis a vosotros mismos Haiek BEREN BURUARENGAN konfiantza handia daukate Ellos tienen mucha confianza en ellos mismos EZ dugu GEURE BURUA hiltzeko asmorik No tenemos intención de suicidarnos NOTA- el sujeto y el paciente son el mismo, yo lo hago y yo lo sufro BURUA se declina siempre en singular

2.13. EZER / ZERBAIT / NORBAIT / EDOZER / INOR / ZERNAHI GALDETZAILEETATIK ERATORRITAKO FORMAK AFIRMATIVA

ZERBAIT(EK) (algo) -Zerbait berezia egin nahi genuen -Bai, ZERBAIT ulertu dugu

ZER(K)

ZEIN(EK) ZEINI ZELAN ZERTAN

ZELANBAIT

REPTA. NEGATIVA SIN VERBO

INTERROGATIVA

BALDINTZA

EZER(K) (algo) -Ezer behar al duzue? -Ezerk txundituta utzi zaitu? -Ulertu duzue EZER? EZEIN(EK) EZEINI EZELAN EZERTAN

EZER(K) (algo) -Ezer ulertzen baduzue, gaindituko duzue EZEIN(EK) EZEINI EZELAN EZERTAN

EZER EZ (nada) -Horri buruz ez dakit ezer -Ez dut ezer ulertzen! -Ba, nik ez dut EZER (ERE) ulertu

EZERTARA EZ EZERTARAKO EZ EZERGATIK EZ INOR(K) EZ (nadie) -Ez da inor etorri -Ez dizu inork esan? -Beste inor ez da etorri INOREN EZ (de nadie) -Ez zuen inoren berririk entzun nahi

ZERTARA ZERTARAKO ZERGATIK NOR(K)

ZERBAITETARA ZERBAITETARAKO ZERBAITENGATIK NORBAIT(EK) (alguien) -Norbaitek paseo ederra eman du

EZERTARA EZERTARAKO EZERGATIK INOR(K) (alguien) -Inork ikusi du bideoa kendu diguna?

EZERTARA EZERTARAKO EZERGATIK INOR(K) (alguien)

NOREN

NORBAITEN

INOREN

INOREN

INOREKIN

INOREKIN

NEGATIVA

EZEIN(EK) EZ EZEINI EZ EZELAN EZ EZERTAN EZ

EZER (ERE) EZ -Ez, EZER (ERE) EZ

EZERTAN ERE EZ -Zertan ari zara? Ezertan ere ez

NORENGAN NORBAITENGAN (en

NOREKIN

NORI

alguien) -Norbaitengan pentsatu behar du NORBAITEKIN (con alguien) -Norbaitekin joango da

NORBAITI (a alguien) INORI (a alguien) -Norbaiti kontatu behar dizkio -Zuk inori ilea moztu pena eta tristurak diozu?

INORI (a alguien)

NONBAIT (en alguna parte) (por lo visto) -Nonbait hartuko zaituzte -Gaixorik dago, nonbait NORABAIT=NORABAITERA (a algún sitio) -Asteburuetan norabait joateko norbait behar du NONBAITEKO NONBAITETIK NOIZBAIT (alguna vez) -Noizbait joango naiz Iré alguna vez NOLABAIT (de algún modo) -Bere burua, nolabait, berritzeko asmoa sartu zaio

INON (en alguna parte)

INON (en alguna parte)

INORA -Asteburu honetan inora joango zara?

INORA

INORA EZ (a ningún sitio) -Ez zen inora joaten No iba a ningún sitio

INONGO INONDIK INOIZ (alguna vez) -Inoiz egin duzue marmitakorik? INOLA

INONGO INONDIK INOIZ (alguna vez)

INOLAKO

INOLAKO

INONGO EZ INONDIK EZ INOIZ EZ (nunca) -Ezin nintzen inoiz sartu -Ez dut inoiz ikasiko! INOLA EZ (de ningún modo) -Ez naiz inola ere itzuliko No volveré de ningún modo INOLAKO EZ (ningún tipo) -Guk ez dugu inolako arazorik eduki

NORTAZ NON

NORA

NONGO NONDIK NOIZ

NOLA

NOLAKO

INOREKIN EZ (con nadie) -Mikelek ez zuen inorekin mintzatu nahi INORI EZ (a nadie) -Ez zion inori galdetu nahi lagunez edo Edurnez INORTAZ EZ (de nadie) -Ez baitzen inortaz fio INON EZ (en ninguna parte) Etxean baino hobeto inon ez! Mejor que en casa en ningún sitio!

2004ko urriaren 25a Sunday, 二〇一三.ekm Decemberk 二十九

INOLA

Página 28 de 50

INDEFINIDOAK AFIRMATIVAS / NEGATIVAS / INTERROGATIVAS (TODAS SON SINONIMAS) EDO(...) = (...)NAHI = ... EDO ... (menos utilizadas)

ZER EDO ZER(cualquier) -Zer edo zer (edozer), berdin dit Cualquiera, me da igual

ZERTARAKO ZELAN ZERTAN ZERGATIK ZENBAT NOR

ZER EDO ZERTARAKO ZER EDO ZELAN

EDOZER (cualquier) -Edozer gauza esaten duzu Dices cualquier cosa EDOZEINEK egingo dizu gauza hori EDOZEIN (cualquier) -Edozein gauza / lekuTARA / EDOZEINETARA -Edozein egunETAN / EDOZEINETAN -Edozein lagunEK egingo dizu hori Cualquier amigo te hará eso -Edozein pertsonaRI -Hartu edozein, denak irakurri ditut Coge cualquiera, los he leído todos -Batek daki non utzi zuen! Cualquiera sabe dónde lo dejó! EDOZEINI (a cualquier) -Edozeini ematen diozu eskua A cualquiera le das la mano EDOZERTARAKO EDOZELAN

ZER EDO ZERGATIK --NOR EDO NOR

EDOZERGATIK EDOZENBAT EDONOR (cualquiera)

NORK

NOR EDO NORK

NORI

NOR EDO NORI

NOREN NORENTZAT

NOR EDO NOREN

EDONORK (cualquiera) -Latin ikasi duen edonork daki hori Cualquiera que haya estudiado latín sabe eso EDONORI -Edonori ezin zaio hori eskatu A cualquiera no se le puede pedir eso EDONOREN EDONORENTZAT -Edonorentzat, denek behar dituzue eta Para cualquiera, es que todos los necesitan EDONORENGANA -Horrek, larrialdetan dagoenean, edonorengana jotzen du Ese, cuando está en apuros, recurre a cualquiera EDONOREKIN (con cualquiera) EDONON (en cualquier sitio)

ZER

ZERK ZEIN (qué)

---

ZEINI

NORENGANA

NOREKIN NON

NONGO NORA

NON EDO NON (en cualquier sitio) -Non edo non (edonon), ez dago debekurik En cualquier sitio, no hay prohibiciones NON EDO NONGO NON EDO NORA

NONDIK

NON EDO NONDIK

NOIZ

NON EDO NOIZ (Idoia dice NOIZ EDO NOIZ) -Non edo noiz (edonoiz), niri berdin dit Cualquier día, a mí me da igual NON EDO NOLA

NOLA

ZERNAHI

ZERNAHIRENGATIK ZENBAT-NAHI NORNAHI -Batzarrera nornahi (edonor) joan daiteke A la reunión cualquiera podría ir NORNAHIK (IDOIA DICE NORKNAHI)

ZEIN-NAHI

ZERNAHITARAKO ZELAN-NAHI

NORNAHIRI (NORINAHI) -Ez diot nornahiri (edonori) emango No se lo daré a cualquiera NORNAHIREN

NOREKIN-NAHI NON-NAHI= NONAHI -Musika eta dantza nonahi dugu En cualquier sitio tenemos música y baile

EDONONGO EDONORA (a cualquier sitio) -Edonora joan zaitezke horrela jantzita EDONONDIK (por cualquier sitio) -Edonondik, bide guztiak haraino heltzen dira Por cualquier sitio, todos los caminos conducen a Roma EDONOIZ (alguna vez, algún día, cualquier) -Edonoiz eskonduko gara Algún día nos casaremos

NON-NAHIKO NORANAHI

EDONOLA (de cualquier modo) -Edonola, ez dut gehiegi pentsatzen De cualquier modo, no lo pienso demasiado

NOLANAHI

NONDIK-NAHI

NOIZNAHI

2.14. SE IMPERSONAL ADITZ TRANSITIBOA +T(Z)EN+ AUX IZAN Desbideratzen dira Se devían Nola jakiten da hori? Cómo se sabe eso? Nola jaten da hori? Cómo se come eso? 2004ko urriaren 25a Sunday, 二〇一三.ekm Decemberk 二十九

Página 29 de 50

2.15. ZEIN DA? Zein da zure boligrafoa? Galdegaia delante del verbo respuesta + verbo+ complementos Galdegaia detrás del verbo complementos + respuesta + verbo

AFIRMATIVAS NEGATIVAS

2.16. ELKAR (RELACION MUTUA) / BATA BESTEA Nota-

Se declina en mugagabe El sujeto es siempre plural y va delante de ELKAR No existe el caso NORK de la partícula ELKAR

ELKAR + NOR-NORK BATA(K) BESTEA

Jonek Maitek eta Maitek Jonek ELKAR IKUSI Senar-emazteek ELKAR maite dute= Senar-emazteek BATAK BESTEA maite dute Begoñak gu faltan botatzen gaitu / Guk Begoña faltan botatzen dugu Begoñak eta guk ELKAR faltan botatzen DUGU Elkar ikusi dute Se han visto (se han visto el uno al otro)

ELKARRI + ZER-NORI-NORK BATAK BESTEARI

Jonek Maiteri eta Maitek Joneri ELKARRI BEGIRA Mirenek eta Kepak elkarri begiratu diote= Mirenek eta Kepak batak besteari begiratu diote Jontxuk zuri harri bat bota zizun / Zuk Jontxuri harri bat bota zenion Jontxuk eta biok ELKARRI harri bat bota ZENIOTEN Elkarri esan diote Se lo han dicho (el uno al otro) Ez diote elkarri hitz egiten No se hablan entre ellos Berak eta biok elkarri eskaintzen DIZKIOGU zigarroak

ELKARREKIN + IZAN (JUNTOS)

Jon Maiterekin eta Maite Jonerekin ELKARREKIN Alfonso nirekin haserretu da / Ni Alfosorekin haserretu naiz Alfonso eta biok ELKARREKIN haserretu GARA Elkarrekin goaz Vamos juntos

ELKARREN ONDOAN BATA BESTEAREN

Jon Maiteren ondoan eta Maite Joneren ondoan ELKARREN ONDOAN Jon eta Ane elkarren ondoan egoten dira ikasgelan= Jon eta Ane bata bestearen ondoan egoten dira ikasgelan Jon y Ane están el uno al lado del otro en clase Vanesa Anabelen ondoan jesarri da / Anabel Vanesaren ondoan jesarri da Vanesa eta Anabel ELKARREN ondoan jesarri DIRA Hura eta biok elkarren ondoan eseri GINEN El y yo nos sentamos juntos en clase Ahizpak izan arren, ez dugu ELKARREN antzik Aunq somos hermanas no nos parecemos

ELKARRENGAN

Jonek eta Begok elkarrengan pentsatzen dute beti Jon y Bego siempre piensan el uno en el otro Elkarrengan zituzten jarriak itxaropenak Tienen puestas las esperanzas el uno en el otro

ELKARRENGANA

Lehen haserretuta egon arren elkarrengana hurbildu dira

ELKARRENGANDIK

Elkarrengandik jaso genituen opariak

ELKARREZ ELKAR JO + UKAN (CHOCAR)

Anaia horiek beti ari izaten dira ELKARREZ gaizki esaka (el uno del otro) Autobus biek elkar jo dute Los dos autobuses han chocado entre sí

Recibimos los regalos los unos de los otros

2.17. BALORAPENA ESKATU , ONESPENA ETA GAITZESPENA • BALORAPENA ESKATU Zer iruditzen zaizu +... +verbo+t(z)ea? Zer deritzozu +... +verbo+t(z)eari? Gustatzen al zaizu+... + verbo+t(z)ea? Zure iritzia jakin nahi nuke+... +sust+z Zer pentsatzen duzu+... +sust+z Nola ikusten dituzu+...? Zer diozu+...+sust+ri+buruz? Emaidazu zure iritzia+sust+ri+buruz • ONESPENA Ederki ederki Nahiko ona Izugarri gustatzen zait Ez dago gaizki, ez Oso jatorra da, berarekin gustatuta nago Ba... nahiago dut+... Gehiago gustatzen zait+...+verbo+t(z)ea Gogoko dut+... Itzel maite dut+... 2004ko urriaren 25a Sunday, 二〇一三.ekm Decemberk 二十九

Zer iruditzen zaizu hamabi hizkuntza hitz egiten jakitea? Zure iritzia jakin nahi nuke armiarmez (armiarmei buruz) Zer pentsatzen duzu gudaz? (gudari buruz?) Nola ikusten dituzu herriaren etorkisuna? Emaidazu zure iritzia drogaz (drogazi buruz)

Bastante bueno Me gusta muchísimo Prefiero...

Ba... nahiago dut bakea

Me gusta Quiero muchísimo Página 30 de 50

• GAITZESPENA Ez dut (bat ere) atsegin+verbo+t(z)ea Ez da nire gustoa Ezin dut ikusi ere egin Sutan ipintzen nau+... Ezin jasan ditut+... Nazka ematen didate

No me gusta nada No lo puedo ni ver Me pone a cien No lo soporto Me dan asco

2.18. DESIOAK / GURARIAK NOS GUSTARIA+VERBO+COMPLEMENTOS COMPLEMENTOS+ADITZ ERROA+T(Z)EA+GUSTATUKO+LITZAIGUKE (NOR-NORI HIPOTETIKOA) Bihar zurekin zinemara joatea gustatuko litzaidake (joan nahi nuke) Me gustaría ir contigo mañana al cine Bidatzea gustatzen zait / Bidatzea gustatzen zitzaidan / Bidatzea gustatuko litzaidake (bidatu nahi nuke) Bidatzea gogoko dut Bidatzea gustuko dut / Motorrak gustuko ditut Bidatzea maite dut Bidatzea atsegin dut / Potoak atsegin (placer, gusto) ditut / Zuri lehen ez zitzaizun antzerkia atsegin

2004ko urriaren 25a Sunday, 二〇一三.ekm Decemberk 二十九

Página 31 de 50

3. MORFOLOGIA: POSPOSICIONES 3.1. PARTITIBO –RIK / -RIK GABE / -RIK GABEKO / BARIK GALDERETAN (CUESTIONES INDEFINIDAS) SuRIK baduzu? Ekarri didazu zor didazun diruA? (no es una pregutna indefinida, el dinero es el que me debes, no cualquier dinero) EZEZKOETAN (NEGACION ROTUNDA) Ez, ez dut suRIK Ez daukagu ez ogirik, ez ardorik Ez dago hau baino diamante handiagorik Nik neuk behintzat ez dut ikusi horrelakorik inoiz ere Ez da munduan gizonik, erregerik, ez printzerik ni baino hobea denIK Ez dugu zaldiRIK, es gara zaldunAK

No tenemos ni pan ni vino No hay diamante más grande que este Yo al menos tampoco nunca lo he visto así No tenemos caballos, no somos caballeros

ZALANTZAZKOETAN (DUDA) Ez, ez dakit suRIK ote duen Ea elkar ikusteko aukerarik dugun!

No, no sé si tendrá fuego A ver si tenemos oportunidad de vernos!

SUPERLATIBOAN Hauxe da, beraz, diamanterik handiena Zurekin ditut ametsik goxoenak

Este es, por lo tanto, el diamante más grande Contigo he tenido los sueños más dulces

SUST+(RIK) GABE+ADITZA (EZIN) / SUSTANTIVO+( R)IK GABE+EZ DAGO+SUST+ INFINITIVO+(R)IK DiruRIK GABE ezin da ezer erosi/ DiruRIK GABE ez dago ezer erosterik Sin dinero no hay nada que comprar Saiatu gabe ez dago partidua irabasterik Sin entrenar no se puede ganar el partido Ezer esan GABE joan da Se ha ido sin decir nada SUST+(RIK) + ADITZA + GABE Egin ezazu, baina tontakeriarik egin gabe, e!

Hazlo, pero sin hacer tonterías, eh!

SUST+BARIK Gogo BARIK ezin da ezer egin

Sin ganas no se puede hacer nada

SUST+(R)IK GABEKO (BAKO)+SUST [DEKL] EtiketaRIK GABEKO (BAKO) jertseak aparte utzi Urik ez daukan itsasoa ezinezkoa da Urik gabeko itsasoa ezinezkoa da Urik gabeko itsasoarekin Zaratarik gabeko hiria NOTA – El verbo en el partitivo es siempre singular

Los jerseys sin etiqueta déjalos aparte Un mar que no tiene agua es algo imposible Un mar sin agua es algo imposible Con un mar sin agua Una ciudad sin ruído

3.2. ZEREN BILA (EN BUSCA DE) NOREN BILA? (EN BUSCA DE QUIEN?) (IBILI, JOAN , EGON) ZEREN BILA? (EN BUSCA DE QUE?) SINGULARRA umeAREN BILA En busca del niño PLURALA umeREN BILA En busca de los niños MUGAGABE lagun BILA En busca de amigos Nire BILA En mi busca Bere BILA En su busca

3.3. ZEREN BIDEZ (BITARTEZ) (POR MEDIO DE) SUST+(R)EN BIDEZ Singularra Plurala (a)ren bidez en bidez liburuaren bidez libururen bidez Agentzia batEN BIDEZ (BITARTEZ) lortu dut pisua

Mugagabea (r)en bidez edozein libururen bidez / hainbat libururen bidez He conseguido el piso por medio de una agencia

3.4. ZEREN ZAIN (ESPERANDO A) NOREN ZAIN zaude? AmaiaREN ZAIN nago ZEREN ZAIN daude? Dei batEN ZAIN daude

2004ko urriaren 25a Sunday, 二〇一三.ekm Decemberk 二十九

A quién estás esperando? Estoy esperando a Amaia Qué están esperando? Están esperando una llamada

Página 32 de 50

3.5. ZERI ESKER (GRACIAS A) SUST+ ARI EZKER Singularra (a)ri esker gizonari esker

Plurala ei esker gizonei ezker

Mugagabea (r)i esker edozein gizonari esker/hainbat emekumei esker

JaingoikoARI ESKER ez da ezer txarrik gertatu! Merkeago lortu dut lagun batI EZKER

Gracias a Dios no ha ocurrido nada malo! Lo ha conseguido gracias a un amigo

3.6. ZEREN ARABERA (DEPENDE DE, SEGUN) / ZER / NOR / ZEIN / NON / NOIZ / NOLAKOA... –EN No sé si iré el domingo al monte, depende del tiempo Depende de lo que diga mi padre Según la Ley, el otro tiene razón

Ez dakit igandean mendira joango naizen, eguraldia NOLAKOA deN Ez dakit igandean mendira joango naizen, eguraldiaREN ARABERA Aitak ZER esaten dueN Aitak esaten dueNAREN ARABERA Aitak esanDAKOAREN ARABERA LegeaREN ARABERA, besteak dauka arrazoia

Nota- Con nombres mejor no declinar

3.7. ZEREN BAT (ALGUN) OpariREN BAT Opari batzuk Opari bat

Algún regalo Algunos regalos Un regalo

3.8. ZEREN ESKU Gure ESKU dago euskara bizirik irautea Azken erabakia zuen ESKU dago Aizue! Gaurko afaria utzi nire ESKU

Está en nuestras manos la supervivencia del Euskara La última decisión está en vuestras manos Oid! La cena de esta noche dejadla en mis manos

3.9. ZEREN KONTRA=ZEREN AURKA (EN CONTRA DE, CONTRA) / NOREN ALDE (A FAVOR DE QUIEN) •

NOREN/ZEREN KONTRA=NOREN/ZEREN AURKA (en contra de, contra) Noren KONTRA zaude? Ez nago inoREN KONTRA Contra quién estás? No estoy en contra de nadie Ez nago inoREN KONTRA No estoy en contra de nadie Pilotariak ikusleeN KONTRA bota zuen pilota atzo El pelotari ayer tiró la pelota contra los espectadores KamioiaREN AURKA Contra el camión

•

NOREN/ZEREN ALDE (a favor de, lado) Noren ALDE zaude? Ni zure ALDE nago Gure ALDETIK, besterik ez Zure ALDERA joan zen Haiek, gure ALDEAN, oso trebeak dira

A favor de quién estás? Yo estoy de tu parte Por nuestra parte no hay más Fue a tu lado Ellos, comparado con nosotros son muy hábiles

SUST+ALDE (junto, lado) Santutxu Otxarkoaga ALDEAN dago Itsas ALDETIK dator haizea ItsasoaZ beste ALDERA joan zen

Santutxu está junto a Otxarkoaga De la mar viene el viento Fue por mar a otro lado

IZENAREN+ALDEKO/KONTRAKO ( AmnistiaREN ALDEKO manifestazioa HIESAREN KONTRAKO kanpaina

La manifestación a favor de la Amnistía La campaña contra el SIDA

•

•

2004ko urriaren 25a Sunday, 二〇一三.ekm Decemberk 二十九

Página 33 de 50

3.10. NOREN INGURU(AN) (ALREDEDOR DE) Nota- Se forma igual que el GAINEAN. Es preferible usar la forma INGURUAN • Con personas y cosas Umeak mahai(AREN) INGURU(AN) daude Los niños están alrededor de la mesa Etxe INGURUAN denda asko dago En los alrededores de la casa hay muchas tiendas Ander Donostian INGURUAN bizi da Ander vive alrededor de Donostia Ume guztiak amaREN INGURUAN dabiltza Todos los niños andan alrededor de su madre Gure INGURUKO jendea nahiko jatorra da La gente de nuestro alrededor es bastante maja • Con las horas Zer ordu da? Zazpiak INGURU izango dira Zer ordu da? Zazpiak ALDERA Zer ordutan etorriko zara? Zortziak INGURU(AN) Zer ordutarako amaituko duzu? Bostak INGURURAKO Zein tren hartu du? Hirurak INGURUKOA

Qué hora es? Serán alrededor de las 7 Qué hora es? Sobre las 7 A qué hora vendrás? Alrededor de las 8 Para qué hora terminarás? Para alrededor de las 5 Qué tren ha cogido? El de alrededor de las 3

• Expresiones Ertzainak etxea INGURATU du JendeZ INGURATURIK gaude MAHAI-INGURU bat antolatu dute

La policía ha rodeado la casa Estamos rodeados de gente Han organizado una mesa redonda

3.11. NOREN MENPE(AN)/MENDE (bajo el mando o dominio de, estar subordinado) Nik ezin dut erabaki, zuzendariAREN MENPE(AN) nago Yo no puedo decidir, estoy bajo el mando del director Emakumea gizonAREN MENPE(AN) egon da denbora luzeanLa mujer ha estado subordinada al hombre durante mucho tiempo

3.12. ZER(EN) ARTEAN (ENTRE) Harri artean=Harri tartean=Harrien artean

Entre piedras

3.13. –N ZEHAR / -TIK ZEHAR (A TRAVES, A LO LARGO) • Espacio MendiAN ZEHARPor el monte, a través del monte • Tiempo AsteAN ZEHAR A lo largo de la semana, durante la semana

3.14. ZEREZ / ZERTAZ / ZERI BURUZ(KO) DE QUE, COMO, CON QUE, SOBRE QUE ZEREZ ZERTAZ hitz egiten duzu? ZERI BURUZ=ZEREN GAINEAN ZERI BURUZ hitz egin duzue? EguraldiaRI BURUZ ZEREN GAINEAN hitz egin duzue? EguraldiaREN GAINEAN ZERTAZ hitz egin duzue? EguraldiaZ

De qué hablas? De qué hablas? Sobre qué hablas? De qué habéis hablado? Del tiempo De qué habéis hablado? Del tiempo De qué habéis hablado? Del tiempo

ZERI BURUZKO+SUST Plastikozko edalontziak eraman genituen mendira baina etxean kristalezkoak erabiltzen ditugu Al monte llevamos vasos de plástico pero en casa los utilizamos de cristal Irakurri duzu toturaRI BURUZKO txostena? Ha leído el informe sobre la tortura? ZEREZ ZereZ zoaz? Cómo vas (en qué vas)? AutobuseZ noa Voy en autobús ZereZ beteta dago? De qué está lleno? JendeZ beteta dago/ZuhaitzeZ beteta dago ZereZ idazten duzu? Con qué escribes? BoligrafoZ idazten dut BoligrafoEZ egin dut Lo he hecho con los bolígrafos DiruZ ordaindu dut Lo he pagado con dinero Nire arkatzaz margoztu zuen horma Pintó la pared con mi lápiz Nola zaude? BarreZ / gagarreZ / buruZ / beldurreZ (con miedo) Nola hitz egiten duzu? En qué hablas? IngleseZ / alemanieraZ Noiz? GoizeZ / gaueZ / arratsaldeZ (por la tarde)

2004ko urriaren 25a Sunday, 二〇一三.ekm Decemberk 二十九

Página 34 de 50

3.15. ZEREN / ZERTAZ + ADITZA / T(Z)EAREN / T(Z)EAZ • ZEREN+sust Atzo gehiegi edaTEAREN ondorioz buruko min ikaragarria dut Jazinto enpresatik botaTZEAREN ALDE zaude? Ni ez nago hori egiTEAREN alde Soldata jaisTEAREN kontra al zaude? Hori ez da gaizki egiTEAREN ondorioa Berandu etorTZEAREN errua zurea da

A consecuencia de beber demasiado aer tengo dolor de cabeza tremendo Estás a favor de echar a Jazinto de la empresa? No estoy a favor de hacer eso Estás en contra de disminuir el sueldo? Eso no es la consecuencia de hacerlo mal La culpa de venir tarde es tuya

• ZERTAZ Telebista ikusTEAZ aspertzen zara Zu ez zara edaria ekarTZEAZ arduratuko? Pozten naiz zu ondo egoTEAZ Ez da beti gauza bera entzuTEAZ nekatu?

Te aburres de ver la televisión No te preocuparás de traer la bebida tú? Estoy contenta de que estés bien No cansa oír siempre lo mismo?

3.16. GAINEAN / GAIN / GAINERA / APARTE SUST(sin declinar)+GAINEAN (encima de) Mahai GAINEAN daukazu eskutitza

La carta la tienes encima de la mesa

ZEREN GAINEAN=ZERI BURUZ (sobre qué) FilosofiAREN GAINEAN izan zen hitzaldia

La conferencia fue sobre Filosofía

NOREN GAIN (delegar en) NeskEN GAIN utzi zuten lan guztia

Todo el trabajo lo delegaron en las chicas

ADITZ ERROA+T(Z)EAZ GAIN(ERA)/APARTE (además de) IdazTEAZ APARTE irakurri ere egin behar da Lanik EZ egiTEAZ GAIN(ERA), edan egiten du

Además de escribir también se tiene que leer Además de no trabajar, bebe

SUST+Z GAIN(ERA)/APARTE (además de) TrenaZ GAIN(ERA), autobusa ere galdu du

Además del tren también ha perdido el autoús

3.17. ZERTAN EMAN (DAR DE) Txerriei bazkalTZEN ematera etorri direnean baserriko agurearen behiak ahaltzera eraman dituzte Cuando han venido a dar de comer a los cerdos han llevado a pastar a las vacas del anciano del caserío

3.18. –TEKO ASMOA/ASMOTAN/ASMOZ / -T(Z)EKOTAN (INTENCIÓN DE) • ASMOA ADTIZ ERROA+T(Z)EKO ASMOA (AUX UKAN) Kotxea erosTEKO asmoA dut

Tengo la intención de Tengo la intención de comprar un coche

EZ (AUX UKAN)+...ERROA+T(Z)EKO ASMORIK Ez dut kotxea erosTEKO asmoRIK

No tengo la intención de No tengo la intención de comprar un coche

ADITZ ERROA+T(Z)EKO ASMOTAN/ASMOZ (IBILI/EGON/ETORRI) Ando con la intención de Kotxea erosTEKO asmoTAN/asmoZ nabil Ando con la intención de comprar un coche EZ+(IBILI/EGON/ETORRI)+...ERROA+T(Z)EKO ASMOTAN/ASMOZ No andar con la intención de Ez nabil kotxea erosTEKO asmoTAN No ando con la intención de comprar un coche • ADITZ ERROA+-T(Z)EKOTAN (IBILI/EGON/ETORRI) Ando con la intención de Salamankara joateko asmoa duzu / Salamankara joateko asmoatan/asmoz zaude / Salamankara joaTEKOTAN zaude

3.19. –T(Z)EKO ZORIAN / -T(Z)EKOTAN (TENER EL RIESGO DE QUE TE OCURRA ALGO) ADITZ ERROA+T(Z)EKO ZORIAN (EGON) / ADITZ ERROA+-T(Z)EKOTAN (EGON) Estar con riesgo de que te ocurra algo Joan Paolo II.a hilTZEKO ZORIAN dago Joan Paolo II.a hilTZEKOTAN dago

3.20. ALDEAN (SOBRE) (cuando no estamos seguros) Irail aldean jaio zen Abendu aldean

Nació sobre Septiembre Por Diciembre

2004ko urriaren 25a Sunday, 二〇一三.ekm Decemberk 二十九

Página 35 de 50

3.21. DERITZON / IZENEKO (LLAMADO / DENOMINADO) DERITZON Con nombres y apodos IZENEKO Con nombres Wanda deitzen den arraina Wanda deritzon arraina Wanda deitzen dena “Wanda” deritzona/izenekoa

Un pez que se llama Wanda Un pez llamado Wanda El que se llama Wanda El llamado Wanda

3.22. (Z)ARO (EDAD, TEMPORADA, PERIODO DE LA VIDA) / ALDI (RATO, MOMENTO DE) SUSTANTIVO+(Z)ARO VERBO/SUSTANTIVO+ALDI(A)

AZA+(Z)ARO(A) IXIL+ALDI

Azaroa Ixilaldi

Temporada de berza Momento de silencio

3.23. SUSTANTIVO + (R)IK EZA + DECLINACION (LA FALTA O CARENCIA DE) La falta de dinero es un problema muy grande He conocido mucha gente con falta de principios La carencia de agua trae malas consecuencias

Dirurik eza arazo oso handia da Hainbat jende ezagutu dut printzipiorik ezarekin Urik ezak ondorio txarrak dakartza

3.24. (-)BERA (-PERA) BIHOTZBERA

SENSIBLE

KILIBERA / KILIKABERA

QUE TIENE COSQUILLAS

GAIXOBERA

ENFERMIZO

MINBERA

HORBERA / JASANBERA TOLERANTE (TENDENTE A COGER A LOS DEMÁS)

SAMURBERA/EGOSBERA

DELICADO (PERSONA TENDENTE AL DOLOR) BLANDO, CARIÑOSO, SENSIBLE

HOTZBERA

FRIOLERO EN TÉRMINOS CARIÑOSOS

SENTIBERA

SENTIDO

HOZBERA

FRIOLERO

SINISBERA

INOCENTE, INGENUA, CRÉDULA

3.25. SUSTANTIVO + N (A QUE?) Pilota Futbol

PilotaN jokatu Jugar a la pelota FutbolEAN jokatu Jugar a fútbol Jolastu: juego por placer Jokatu: jugar dentro de una competición

2004ko urriaren 25a Sunday, 二〇一三.ekm Decemberk 二十九

Página 36 de 50

4. DEKLINABIDEA 4.1. SUSTANTIVOS CON ADJETIVOS El determinante va siempre en el adjetivo. El adjetivo generalmente va detrás del sustantivo GIZON HOMBRE GIZON ON HOMBRE BUENO GIZONA EL HOMBRE GIZON ONA EL HOMBRE BUENO GIZONAK LOS HOMBRES GIZON ONAK LOS HOMBRES BUENOS Si aparece un numeral el sustantivo no lleva ni artículo ni plural (es mugagabe): BAT Siempre detrás del sustantivo ZIGARRO BAT BI Puede ir delante o detrás BI ZIGARRO / ZIGARRO BI Los demás números TODOS delante SEI ZIGARRO

4.2. NOMINALIZACION DE UN VERBO. PARA DECLINAR UN VERBO Cómo nominalizar RAIZ + T(Z)E

EGIN + T(Z)E EGITE A partir de aquí se puede declinar A los verbos que acaban en vocal se les añade TZE, excepciones: ITXI + TE IXTE HAUTSI + TE HAUSTE IDATZI + TE IDAZTE JEITSI JEISTEN JANTZI JANZTEN

INFINITIBOA • Un solo sujeto Nik ez dut telebista ikusi nahi Guk ez genuen kantatu nahi Nik nahiago dut mendira joan Nik joan nahi dut Hobe duzu hori egin • Con partícula interrogativa junto al verbo Norekin joan erabaki zuen? Nora joan esan digu Nola idatzi irakatzi behar dizuet ADITZA + T(Z)EA • Cuando el verbo es NOR-NORI Jatea gustatzen zait Atea ixtea ahaztu zait Zer egitea ez zaizu importa? • Cuando el verbo nominalizado forma parte del O.D. Zinemara joatea erabaki zuen Lo egitea pentsatu du Ohea egitea ahaztu zait • ADJETIBOA+IZAN Ura edatea ona da • Dos sujetos difirentes Zuk ez duzu nahi nik telebista ikustea Guk, zuek musika jotzea nahi genuen Zu joatea nahiago dut Hobe duzu nik hori egitea Nik zu kalera joatea nahi dut Amaiak bere ahizpak euskera ikastea nahi du

No quiero ver la tele Nosotros no queríamos cantar Yo prefiero ir al monte Yo quiero ir Es mejor que hagas eso Con quién decidiste ir? Nos ha dicho dónde ir Tengo que enseñaros cómo escribir

Me gusta comer (indica actualidad) Se me ha olvidado (ahora, por descuído) cerrar la puerta Qué no te importa hacer? Decidieron ir al cine Ha pensado dormir Se me ha olvidado hacer la cama (por descuido) Es bueno beber agua Tú no quieres que yo vea la tele Nosotros queríamos que vosotros tocaráis música Prefiero que vayas tú Prefieres que yo haga eso Yo quiero que tú vayas a la calle Amaia quiere que su hermana estudie euskara

ADITZA + T(Z)EN • Con verbos de conocimiento o habilidades, hacer actividad JAKIN Hitz egiten dakit Yo sé hablar IKASI Guk ikasiko dugu motorra gidatzen Aprenderemos a conducir motos Zer egiten ikasi duzu zure bizitzan? Qué has estudiado en tu vida? IRAKATSI Aizu, irakatziko al diguzu piraguaz ibiltzen? Oye, nos enseñarás a andar en piragua? AHAZTU Atea ixten ahaztu zait Se me ha olvidado cerrar la puerta (para siempre, sabía y ya no) Ez zaizu inoiz egiten ahaztuko Lo que nunca se te olvidará NOLA Aspertu naiz lan egiten GELDITU Etxean geldituko naiz etxeko lanak egiten EXCEPCIONES

UTZI Sartzen utzi dut Me ha dejado entrar ENTZUN Negar egiten entzun dut He oído llorar IKUSI Jolasten ikusi dut He visto jugar HASI Abesten hasi naiz He empezado a cantar Con preposición entre sustantivo y verbo o entre verbo y verbo, lleva la preposición el verbo precedente

2004ko urriaren 25a Sunday, 二〇一三.ekm Decemberk 二十九

Página 37 de 50

INFINITIVO

T(Z)EA (ZER)

• UN SOLO SUJETO • PARTICULA INTERROGATIVA JUNTO AL VERBO

• • • •

NOR-NORI O.D. ADJETIBOA+IZAN DOS SUJETOS

T(Z)EN (ZERTAN) • VERBOS DE CONOCIMIENTO • VERBOS DE HABILIDADES • HACER ACTIVIDAD

AHAL

ADJETIBOA+IZAN

BEHAR

AHAZTU (descuído)

EZIN

ATSEGIN IZAN

AHALEGINDU AHAZTU (conocimiento olvidado) AMAITU

NAHI

BURURATU (ocurrírsele)

ANIMATU

NAHIAGO+UKAN

DEBEKATU(TA) ERABAKI ESPERO EZKATU EZKERTU GOMENDATU GUSTATU INPORTA KOMENI IZAN

ARI IZAN ASPERTU AUSARTU BUKATU EGON EMAN ENTZUN ETORRI HASI GELDITU (si te quedas para hacer una actividad) GERATU+IZAN GOGAITU IBILI IKASI IKUSI IRAKATSI IRAUN (seguir, aguantar, durar) JAKIN JARDUN (estar haciendo algo, ocuparse, ejercer) JARRAITU JOAN LAGUNDU (zer-nori-nork) NEKATU (cansarse, aburrirse) OHITU SAIATU SEGITU UTZI (dejar hacer algo, dejar haciendo algo, nornork) (prestar, dejar hacer algo, zer-nor-nork)

LORTU MEREZI IZAN OTU PENTSATU TOKATU ZAILA IZAN

-T(Z)EAK

-T(Z)ETIK

BELDURTU

BIZI IZAN

EDUKI

ETORRI

ESAN NAHI

HELDU

HARRITU

IGARO

KONPONDU MINDU UKAN

IRAGAN ITZULI LIBRATU

-T(Z)EARI (Zeri ekingo diozu?) EKIN (empezar a hacer algo, nornori-nork) -Lanean hasi nintzenean atzazalak jateari ekin nion IRITZI (opinar) UTZI (dejar de hacer algo, nornori-nork) -Atzo erretzeari utzi nion, eztulka hasi nintzen eta

2004ko urriaren 25a Sunday, 二〇一三.ekm Decemberk 二十九

T(Z)ERA (ZERTARA) • VERBOS DE MOVIMIENTO INTRANSITIVOS • GENERALMENTE, VERBOS DE MOV. TRANSITIVOS

T(Z)EKO (ZERTARAKO) • AGINDU • “DE” EJ. GANAS “DE” • CON SUSTANTIVO DETRAS

ADORETU (animar(se))

AGINDU

ANIMATU

ASMOA IZAN

AUSARTU (atreverse) BEHARTU+nor-nork (obligar) BIDALI BORTXATU BOTA BULTZATU EKARRI ERAMAN ETORRI GONBIDATU HELDU

ASTIA IZAN

IRITSI

LOTSA IZAN

IRTEN JAITSI JOAN KONDENATU OHITU (acostumbrarse) ZIGORTU

OHITURA IZAN ORDUA IZAN PREMIA IZAN PREST EGON

AUKERA IZAN BELDUR IZAN GAI IZAN (se capaz) GAUZA IZAN GERTU EGON GOGOA IZAN+UKAN EKARRI EZKATU ITXAROPENA IZAN JOERA IZAN

-T(Z)EAZ (ZERTAZ / ZER EGITEAZ)

T(Z)EAREN (ZEREN+sust)

ARDURATU (preocuparse)

ZEREN ALDE Irakurtzearen alde

ASPERTU

ZEREN ERRUA

GOGAITU (aburrirse, hartarse)

ZEREN KONTRA/AURKA

GOGORATU (acordarse) Zer gogoratzen duzu? Zertaz gogoratzen zara? KEZKATU NEKATU OROITU POZTU

ZEREN ONDORIOA ZEREN ONDORIOZ

Página 38 de 50

4.3. EKIN / UTZI [EMPEZAR (A) / DEJAR (DE)] •

EKIN (empezar a, dedicarse a)

•

UTZI (UTZI / UZTEN / UTZIKO) o UTZI (dejar a alguien) Lehen bezala utzi du

ADITZA+T(Z)EARI+EKIN+ZER(no aparece en la frase, “o/e”)-NORI-NORK EKIN / EKITEN / EKINGO Zeri ekingo diozu? / Zeri ekin diozu? Qué vas a empezar a hacer? / Qué has empezado a hacer? Amarekin paseiatzeari ekingo diot Empezaré a pasear con mi madre Bideari ekin zion Se puso en camino Ekin lanari! Manos a la obra! Zuk esandakoa egiteari ekingo diot, ea lortzen dudan Empezaré a hacer lo que tú dices, a ver si lo consigo NOR-NORK Lo ha dejado como antes (estaba)

o UTZI (permitir, dejar hacer) Zer egiten utzi ditu?=Zertan utzi ditu? Hemen ez dute kantatzen uzten

ADITZA+T(Z)EN+UTZI+NOR-NORK Qué les dejarás hacer? Aquí no dejan cantar

o UTZI (abandonar, dejar en una actividad) ADITZA+T(Z)EN+UTZI+NOR-NORK Zertan (zer egiten) utzi duzu? Haciendo qué le has dejado? Garbinek hitz egiten utzi gaitu Garbine nos ha dejado hablando Andreak utzi egin ninduen Mi mujer me abandonó Umeak astun jartzen direnean zuek bideo bat ikusten uzten dituzue Cuando los niños se ponen pesados vosotros les dejais viendo un bideo Ariketak egiten utziko zaituztet komunera joango bainaiz Os dejaré haciendo los ejercicios, ya que voy al baño Arantzak aita-semeak partida ikusten utziko ditu; bera lagunekin afaltzera joango da Arantza dejará al marido y los hijos viendo el partido; ella se va con los amigos a cenar o UTZI (prestar, dejar (hacer) algo) Zer utziko diozu? Nahi duena egiten utziko diot Automobila utzi zidan Minari burmuinera heltzen uzten diogu Ez dizuet gaztelaniaz hitz egiten utziko Utziko didazu etxean futbolean jolasten? o UTZI (dejar de) Zeri utziko didazu? Erretzeari utziko diot Gozokiak jateari utzi diot Ez diozu ezeri utziko Ez diogu euskaraz ariketak egiteari utziko Ez diot txokolatea jateari utzi nahi Erretzeari utzi beharko zenioke

ADITZA+T(Z)EN+ZER(aparece en la frase)-NORI-NORK Qué le dejarás? Le dejaré hacer lo que quiera Me prestó el coche Dejamos (al dolor llegar/que el dolor llegue) al cerebro No os dejaré (hablar/que habléis) en castellano Me dejarás jugar a fútbol en casa? ADITZA+T(Z)EARI+ZER(no aparece en la frase, sólo “o”)-NORI-NORK Qué dejarás de hacer? Dejaré de fumar He dejado de comer caramelos No dejarás de hacer nada No dejaremos de hacer los ejercicios de euskera No quiero dejar de comer chocolate Deberías dejar de fumar

4.4. KAUSAZKO: -GATIK / ZERENGATIK / NORENGATIK / ZERGATIK -(A)GATIK / -(A)RENGATIK / -ENGATIK Zerengatik egin duzu? Etxeagatik egin dut Norengatik egin duzu? Zugatik egin dut Zergatik? Ikasteagatik berandu heldu naiz

Lo he hecho por la casa Lo he hecho por ti (tú eres el motivo por el que lo he hecho) Por estudiar he llegado tarde

NORENGANDIK, común-propio Maisua, por ejemplo, se puede tratar como nombre propio o como común. Se declinará diferente COMUN maisuarengandik PROPIO maisurengandik NORENGANDIK / NORENGATIK NORENGANDIK Indica origen NORENGATIK Indica motivo Txominengandik jakin ganuen zu hemen zeundela (Txominek esan dugula) (Txomin no es el motivo, es el origen de la información, por eso es Norengandik) Edozen tontokeriarengatik haserretzen zara (Por cualquier tontería te enfadas, las tonterías son el motivo, ZERENGATIK) ZUREGATIK

Hablando se puede decir ZUGATIK pero escrito está mejor ZUREGATIK

2004ko urriaren 25a Sunday, 二〇一三.ekm Decemberk 二十九

Página 39 de 50

SINGULAR NESKAGATIK MUTILAGATIK EMAKUMEAGATIK NIGATIK ZUGATIK HARENGATIK GUGATIK ZUENGATIK HAIENGATIK

= = = = =

PLURAL

NESKARENGATIK MUTILARENGATIK EMAKUMEARENGATIK NIREGATIK ZUREGATIK

NESKENGATIK MUTILENGATIK EMAKUMEENGATIK

= GUREGATIK

4.5. ADBERBIOAK 4.5.1. ADVERBIOS DE LUGAR (AQUI, AHI, ALLI) NON HEMEN / HEMENTXE (AQUI MISMO) HOR / HORTXE (AHI MISMO) HAN / HANTXE (ALLI MISMO)

NONDIK HEMENDIK HORTIK HANDIK

NON GALDERARI CERCA GERTU PARAJE HUR HURBIL

NORA HONA HORRA HARA

NONGO HEMENGO HORKO HANGO

LEJOS URRIN URRUN URRUTIK

4.6. ERAKUSLEEN DEKLINABIDEA (MUGATU) (ESTE, ESE, AQUEL) NOR NORK NORI NOREKIN NORENTZAT *NOREN NORENGANA NORENGAN NORENGATIK ZERENGATIK NORENGANDIK ZEREZ NORTAZ NORI/ZERI BURUZ = ZERTAZ/NORTAZ (pero no al revés) ZERI BURUZKO+SUST ZEREZKO+SUST (Mgg) ZERTZAT NORA NORAKO (El “norentzat” de las cosas) NORANTZ NORAINO NON *NONGO NONDIK

QUIEN QUIEN A QUIEN CON QUIEN PARA QUIEN DE QUIEN A DONDE QUIEN EN QUIEN

----K -I -EKIN -ENTZAT -EN

HORI/HORIEK HORREK/HORIEK HORRI/HORIEI HORREKIN/HORIEKIN HORRENTZAT/HORIENTZAT HORREN/HORIEN HORRENGANA HONENGANA/HAUENGANA HORIENGANA HONENGAN/HAUENGAN HORRENGAN/HORIENGAN HORRE(N)GATIK HONE(N)GATIK/HAUENGATIK HORIENGATIK HONENGANDIK HORRENGANDIK HAUENGANDIK HORIENGANDIK

HURA/HAIEK HARK/HAIEK HARI/HAIEI HAREKIN/HAIEKIN HARENTZAT/HAIENTZAT HAREN/HAIEN

POR QUIEN

-ENGATIK

-Z

HONETAZ/HAUETAZ

HORRETAZ/HORIETAZ

HARTAZ/HAIETAZ

-Z

HONETAZ/HAUETAZ

HORRETAZ/HORIETAZ

HARTAZ/HAIETAZ

-RI BURUZ

HONI BURUZ/HAUEI BURUZ

HORRI BURUZ HORIEI BURUZ

HARI BURUZ /HAIEI BURUZ

QUE SOBRE QUE QUE DE QUE MATERIAL DAR/TOMAR POR A DONDE

-RI BURUZKO

HONI BURUZKO HAUEI BURUZKO

HORRI BURUZKO HORIEI BURUZKO

HARI BURUZKO HAIEI BURUZKO

-ZKO

HONETAZKO/HAUETAZKO

HORRETAZKO/HORIETAZKO

HARTAZKO/HAIETAZKO

-TZAT

HONETZAT/HAUETZAT

HORRETZAT/HORIETZAT

HARTZAT/HAIETZAT

-RA

HONETARA/HAUETARA

HORRETARA/HORIETARA

HARTARA/HAIETARA

PARA DONDE

-RAKO

HONETARAKO HAUETARAKO

HORRETARAKO HORIETARAKO

HARTARAKO/HAIETARAKO

-N -KO

HONETARANTZ HAUETARANTZ HONETARAINO HAUETARAINO HONETAN/HAUETAN HONETAKO/HAUETAKO

HORRETARANTZ HORIETARANTZ HORRETARAINO HORIETARAINO HORRETAN/HORIETAN HORRETAKO/HORIETAKO

-TIK

HONETATIK/HAUETATIK

HORRETATIK/HORIETATIK

DE DONDE QUIEN DE QUE = SOBRE QUE, CON QUE DE QUIEN (sobre qué) SOBRE QUE=DE QUE

-ENGANA -ENGAN

-ENGANDIK

HACIA DONDE -RANTZ HASTA DONDE DONDE DE DONDE POR DONDE / DESDE DONDE

-RAINO

2004ko urriaren 25a Sunday, 二〇一三.ekm Decemberk 二十九

HAU/HAUEK HONEK/HAUEK HONI/HAUEI HONEKIN/HAUEKIN HONENTZAT/HAUENTZAT HONEN/HAUEN

HARENGANA/HAIENGANA HARENGAN/HAIENGAN HARE(N)GATIK/HAIENGATIK HARENGANDIK HAIENGANDIK

HARTARANTZ/HAIETARANTZ HARTARAINO/HAIETARAINO HARTAN/HAIETAN HARTAKO/HAIETAKO HARTATIK/HAIETATIK

Página 40 de 50

4.7. EUSKAL DEKLINABIDEA PARA NOMBRES PROPIOS IZEN NAGUSIAK (NOMBRES PROPIOS) GALDEGAIA NOR / ZER NORK NORI / ZERI NOREN / ZEREN NOREKIN / ZEREKIN NORENTZAT (en caso de ser un inanimado puede utilizarse si contiene gente) ZERENTZAT / NORAKO (para dónde) ZEREZ / ZERTAZ / NORTAZ (hablar sobre alguien nunca puede ser “nori buruz”, siempre NORTAZ) NON NONGO NORA (sitio) / NORENGANA (persona) NORAINO NORTIK / NORENGANDIK (de donde quién)

BIZIGABEAK (INANIMADOS) BOKALEZ KONTZONANTEZ LEZO-

GAZTEIZ-

PERU-

MIREN-

LEZO-K

GAZTEIZ–e-K

PERU-K

MIREN–e-K

LEZO–R-I

GAZTEIZ-I

PERU–R-I

MIREN-I

LEZO-r-EN

GAZTEIZ-EN

PERU–r-EN

MIREN-EN

LEZO-r-EKIN

GAZTEIZ-EKIN

PERU–r-EKIN

MIREN-EKIN

LEZO-r–ENTZAT LEZO-r–AKO

GAZTEIZ–ENTZAT GAZTEIZ-EKO

PERU–r-ENTZAT

MIREN-ENTZAT

LEZO–Z

GAZTEIZ–e-Z

PERU–Z NITAZ ZUTAZ

MIREN–e-Z

LEZO-N

GAZTEIZ–e-N

LEZO-KO

GAZTEIZ–(E)KO

PERU–(r–EN)GAN

MIREN–(EN)GAN

LEZO-RA

GAZTEIZ-A

PERU–(r–EN)GANA

MIREN–(EN)GANA

LEZO-RAINO

GAZTEIZ-AINO

PERU–(r–EN)GANAINO

MIREN–(EN)GANAINO

LEZO-TIK

GAZTEIZ-TIK

MIREN–(EN)GANDIK

MIREN–TZAT

LEZO-r-IK

GAZTEIZ-IK

PERU–(r–EN)GANDIK KOLDO-(REN)-GATIK NI NI – (RE) – GATIK ZU ZU - (RE) – GATIK GU GU – (RE) – GATIK ZUEK ZUEN – GATIK Pozten naiz zuengatik Me alegro por vosotros PERU–r-IK

LEZO-TZAT

GAZTEIZ-TZAT

PERU-TZAT

NORENGATIK (por quién) ZERENGATIK (por cuál)

PARTITIBOA PROLATIBOA-ZERTZAT Lo tienen por hijo / SemeTZAT dute

2004ko urriaren 25a Sunday, 二〇一三.ekm Decemberk 二十九

BIZIDUNAK (ANIMADOS) BOKALEZ KONTZONANTEZ

MIREN-ENGATIK

MIREN-IK

Página 41 de 50

4.8. EUSKAL DEKLINABIDEA: MUGAGABEA / MUGATUA (INDEFINIDO / DEFINIDO) BOKALEZ

GALDEGAIA NOR / ZER NORK NORI / ZERI NORI BURUZ/ZERI BURUZ (sobre quién/sobre qué habláis) ZERI BURUZKO+SUST (sobre qué cosa habláis) NOREN / ZEREN NOREKIN / ZEREKIN NORENTZAT ZERENTZAT / NORAKO ZEREZ / ZERTAZ NORTAZ ZEREZKO+SUST De qué materia

BIZIGABEAK (SERES INANIMADOS) MUGAGABEA MUGATUA (determinado) SINGULARRA PLURALA

BIZIDUNAK (SERES ANIMADOS) MUGAGABEA MUGATUA SINGULARRA PLURALA

MENDI-

MENDI-A

MENDI-AK

SEME-

SEME-A

SEME-AK

MENDI-K

MENDI-AK

MENDI-EK

SEME-K

SEME-AK

SEME-EK

MENDI–R-I

MENDI-ARI

MENDI-EI

SEME–R-I

SEME-ARI

SEME-EI

MENDI–R–I BURUZ

MENDI–ARI BURUZ

MENDI–EI BURUZ

SEME–R–I BURUZ

SEME–ARI BURUZ

SEME–EI BURUZ

MENDI–R–I BURUZKO ZUHAITZAK

MENDI–ARI BURUZKO ZUHAITZAK

MENDI–R-EN

MENDI-AREN

MENDI-EN

SEME–R-EN

SEME-AREN

SEME-EN

MENDI–R-EKIN

MENDI-AREKIN

MENDI-EKIN

SEME–R-EKIN

SEME-AREKIN

SEME-EKIN

MENDI–R–ENTZAT MENDI–TARAKO

MENDI–ARENTZAT MENDI-RAKO

MENDI–ENTZAT MENDIETARAKO

SEME–R-ENTZAT

SEMEARENTZAT

SEME-ENTZAT

MENDI-Z

MENDI-AZ

MENDI–EZ/ETAZ

SEME-Z

SEME-AZ

SEME– EZ/ETAZ

PLASTIKO-ZKO

NON

MENDI-TAN

MENDI-AN

MENDI-ETAN

NONGO

MENDI-TAKO

MENDI-KO

MENDI-ETAKO

SEME–(r-EN)GAN

NORA / NORENGANA

MENDI-TARA

MENDI-RA

MENDI-ETARA

SEME-(r-EN)GANA

SEME-(rEN)GANAINO SEME-(r-EN)GANDIK

SEME-A(REN) GANDIK

SEMEENGANDIK

SEME–REN-GATIK

SEME–ARENGATIK

SEME– ENGATIK SEME-AKATIK

NORENGAN

SEME-(r-EN)GAN

NORAINO

MENDI-TARAINO

MENDI-RAINO

MENDIETARAINO

NONDIK NORENGANDIK (de quién)

MENDI-TATIK

MENDI-TIK

MENDI– ETATIK/ETARIK

NORENGATIK (por quién) ZERENGATIK

DIRU-RENGATIK

DIRU– (AREN)GATIK

PARTITIBOA PROLATIBOA (tomar por, dar por) Aditzekin: Hartu / jo / eman / eduki

MENDI–R-IK

SEME–R-IK

MENDI-TZAT

SEME-TZAT

MUGATUA BOKALEZ NOR NORK NOREKIN NOREN NON

QUIEN QUIEN CON QUIEN DE QUIEN

SEME-ENGAN SEMEENGANA SEME-ENGAN SEMEENGANAINO

----K -(E)KIN -(R)EN -N

SINGULARRA ETXE - A ETXE – A - K ETXE – A – re - KIN ETXE – A - REN ETXE - AN

PLURALA ETXE - AK ETXE - EK ETXE – E – KIN ETXE - EN ETXE – E - TAN

-TIK

ETXE - TIK

ETXE – E – TA - TIK

-(R)A

ETXE - RA ETXE – KO Nongo mutilA da hori? / NongoA da hori? ETXE – RAKO

ETXE – E – TA - RA ETXE – E – TA – KO Bilboko mutilA da hori / BilbokoA da hori ETXE – ETARAKO

NORA

DONDE POR DONDE / DESDE DONDE A DONDE

NONGO-A

DE DONDE

-KO (A)

NORAKO

PARA DONDE

-RAKO

NONDIK

SEME– A(REN)GAN SEMEA(REN)GANA SEMEA(REN)GAN SEMEA(REN)GANAINO

2004ko urriaren 25a Sunday, 二〇一三.ekm Decemberk 二十九

Página 42 de 50

KONTZONANTEZ

GALDEGAIA NOR / ZER NORK NORI / ZERI NORI BURUZ / ZERI BURUZ (sobre quién/sobre qué habláis) ZERI BURUZKO+SUST (sobre qué cosa habláis) NOREN / ZEREN NOREKIN / ZEREKIN NORENTZAT ZERENTZAT / NORAKO ZEREZ / ZERTAZ NORTAZ ZEREZKO+SUST De qué material

BIZIGABEAK (INANIMADOS) MUGAGABEA MUGATUA SINGULARRA PLURALA

BIZIDUNAK (ANIMADOS) MUGAGABEA MUGATUA SINGULARRA PLURALA

HARAN–

HARAN-A

HARAN-AK

GIZON-

GIZON-A

GIZON-AK

HARAN–E-K

HARAN-AK

HARAN-EK

GIZON–E-K

GIZON-AK /

GIZON-EK

HARAN-I

HARAN-ARI

HARAN-EI

EDOZEIN GIZON-I

GIZON-ARI

GIZON-EI

HARAN–I BURUZ

HARAN–ARI BURUZ

HARAN–EI BURUZ

EDOZEIN GIZON–I BURUZ

GIZON–ARI BURUZ

GIZON–EI BURUZ

HARAN–I BURUZKO ETXEAK

HARAN–ARI BURUZKO ETXEAK

HARAN-EN

HARAN-AREN

HARAN-EN

GIZON-EN

GIZON-AREN

GIZON-EN

HARAN-EKIN

HARAN-AREKIN

HARAN-EKIN

GIZON-EKIN

GIZON-AREKIN

GIZON-EKIN

HARAN–ENTZAT HARAN–ETARAKO

HARAN– ARENTZAT HARAN-ERAKO

HARAN–ENTZAT HARANETARAKO

GIZON-ENTZAT

GIZONARENTZAT

GIZONENTZAT

HARAN–E-Z

HARAN-AZ

HARAN– EZ/ETAZ

GIZON–E-Z

GIZON-AZ

GIZON– EZ/ETAZ

KRISTAL-EZKO

NON

HARAN–E-TAN

HARAN–E-AN

HARAN-ETAN

NONGO

HARAN-E-TAKO

HARAN-E-KO

HARAN-ETAKO

GIZON–(EN)GAN

NORA / NORENGANA

HARAN-E-TARA

HARAN-E-RA

HARAN-ETARA

GIZON-(EN)GANAN

NORENGAN NORAINO NONDIK NORENGANDIK NORENGATIK (por quién) ZERENGATIK PARTITIBOA PROLATIBOA (tomar por, dar por) Aditzekin: Hartu / jo / eman / eduki

GIZON-(EN)GANA HARAN-ETARAINO

HARAN-E-RAINO

HARAN-E-TATIK

HARAN-E-TIK

HARANETARAINO HARAN– ETATIK/ETARIK

GIZON-(EN)GANAINO GIZON-(EN)GANDIK

BAT-ENGATIK

GIZON-ENGATIK

HARAN-IK

GIZON-IK

HARAN-TZAT

HARAN-TZAT

HARAN-TZAT

GIZON-TZAT

BAT

Euzkaltzaindia recomienda el uso de las formas declinadas en mugatua para ambos casos NOR (QUIEN) NORK (QUIEN) NORI (A QUIEN) *NOREN (DE QUIEN) NOREKIN (CON QUIEN) NORENTZAT (PARA QUIEN) NORENGAN (EN QUIEN) NORENGANA (A DONDE QUIEN) NORENGANDIK (DE DONDE QUIEN, PROCEDENTE DE QUIEN) NORENGANANTZ (HACIA DONDE QUIEN) NORENGANAINO (HASTA DONDE QUIEN) NORENGATIK / ZERENGATIK (POR QUIEN) (ZERGATIK) ZEREZ (DE QUE, CON QUE) NON (DONDE) *NONGO (DE DONDE) NONDIK (POR DONDE) NORA (A DONDE) NORAKO (PARA DONDE, DESTINO) NORANTZ (HACIA DONDE) NORAINO (HASTA DONDE)

2004ko urriaren 25a Sunday, 二〇一三.ekm Decemberk 二十九

MUGATUA SING.

GIZON– A(REN)GAN GIZON-A (REN)GANA GIZONA(REN)GAN GIZONA(REN)GANAINO GIZONA(REN)GANDIK

GIZON-ENGAN GIZONENGANA GIZON-ENGAN GIZONENGANAINO GIZONENGANDIK

GIZON-ARENGATIK

GIZONENGATIK

GIZON-TZAT

GIZON-TZAT

BATZUK MUGAGABE

MUGATUA PLUR.

BAT BAT-EK BAT-I BAT-EN BAT-EKIN BAT-ENTZAT BAT-ENGAN BAT-ENGANA

BATZU-K BATZU-EK BATZU-EI BATZU-EN BATZU-EKIN BATZU-ENTZAT BATZU-ENGAN BATZU-ENGANA

BAT-ENGANDIK

BATZU-ENGANDIK

BAT-ENGANANTZ BAT-ENGANAINO BAT-E(N)GATIK BAT-EZ BAT-EAN BAT-EKO BAT-ETIK BAT-ERA BAT-ERAKO BAT-ERANTZ BAT-ERAINO

BATZU-ENGANANTZ BATZU-ENGANAINO BATZU-ENGATIK BATZU-E(TA)Z BATZU-ETAN BATZU-ETAKO BATZU-ETATIK BATZU-ETARA BATZU-ETARAKO BATZU-ETARANTZ BATZU-ETARAINO

BAT-ETAN BAT-ETAKO BAT-ETATIK BAT-ETARA BAT-ETARAKO BAT-ETARANTZ BAT-ETARAINO

MUGAGABE BATZU BATZU-K BATZU-RI BATZU-REN

BATZU-TAN

Página 43 de 50

MUGAGABEA

2004ko urriaren 25a Sunday, 二〇一三.ekm Decemberk 二十九

Página 44 de 50

NOR (QUIEN)

NORK (QUIEN) NORI (A QUIEN) NORI BURUZ/ZERI BURUZ=NORTAZ (al revés, NO)

BOKALEZ EZ DAGO MARKARIK Zenbat urte duzu / dituzu? (sabemos que tiene algún año, por eso puede ser singular o plural) Zenbat liburu irakurtzen duzu astero? (no sabemos si ha leído algún libro o no, por eso el auxiliar tiene que ir en singular) Ume-K Edozein umek egin dezake ariketak Gizon askok egin dituzte etxeko lanak Gutxi-RI Ume gutxiri gustatzen zaie arraina Neska-RI BURUZ Zein neskari buruz hitz egiten duzue?

NORENGANA (A DONDE QUIEN)

Ospetsu-RI BURUZKO NOTIZIAK Zein ospetsuri buruzko notiziak interesatzen zizkizu? Emakume-REN Zein emakumeren autoa lapurtu duzu? Zein emakumearena lapurtu duzu? Ume-RENTZAT Gozoki batzuk ekarri ditut lau umerentzat Emakume-RENGANA Zein emakumerengana joan zara diru eske?

NORENGAN (EN QUIEN)

Emakume-RENGAN / niREGAN

NORENGANDIK (DE DONDE QUIEN, PROCEDENTE DE QUIEN) NORENGANANTZ (HACIA DONDE QUIEN) NORENGANAINO (HASTA DONDE QUIEN)

Ume-RENGANDIK Bi umerengandik etorri zait semea negarrez Opari bat espero dut Bidaniako osabarengandik

ZERI BURUZKO+SUST *NOREN (DE QUIEN) NORENTZAT (PARA QUIEN)

KONTZONANTEZ

EZ DAGO MARKARIK Zenbat gizon dago? Txakur-REK Ume batek egin dezake ariketa Zein txakurrek egin dizu kosko Txakur-r-I / Gizon-I Lau txakurri eman diete txertoa Haur-r-I BURUZ Zenbat haurri buruz ez zaie arraina gustatzen? Gizon-I BURUZKO notiziak Mutil-EN Hainbat mutilen helburua aberastea da? Hainbat mutilena aberastea da? Gizon-ENTZAT Zein gizonentzat da erraza umeak zaintzea? Mutil-ENGANA Mutil-ENGAN Mutil-ENGANDIK

Ume-RENGANANTZ

Mutil-ENGANANTZ

Ume-RENGANAINO

Mutil-ENGANAINO

Ume-REKIN

Mutil-EKIN Zein mutilekin haserretu zarete?

NORENGATIK / ZERENGATIK (POR QUIEN) (ZERGATIK)

Emakume-RENGATIK

Mutil-ENGATIK

ZEREZ (de qué, con qué)

Jende-Z Jendez bebeta dago autobusa

ZEREZKO+SUST (de qué materia) Siempre MGG

Plastiko-ZKO EDALONTZIAK Plastikozko edalontziak eraman genituen mendira

Artkatz-EZ Arkatzez margoztu zuen Zilar-R-EZKO Zilarrezko erlojua aurkitu dut Plastikozko edalontziak eraman genituen mendira baina etxean kristalezkoak erabiltzen ditugu

NON (DONDE)

Auzo-TAN Zein auzotan bizi zara?

NOREKIN (CON QUIEN)

*NONGO (DE DONDE) NONDIK (POR DONDE)

NORA (A DONDE) NORANTZ (HACIA DONDE) NORAINO (HASTA DONDE) NORAKO (PARA DONDE, destino) NOIZ (CUANDO) NOIZKO (PARA CUANDO, DE CUANDO) -TZAT (tomar por) hartu / jo / eman / eduki Siempre es –TZAT, sea MG, MGG, singularra edo plurala

Etxe-TAKO Hamaika etxetako balkoietan loreak daude Hamaika etxetakoetan loreak daude Asko-TATIK Taberna askotatik irten dira turistak Gutxi-TARA Pub gutxitara joaten dira zaharrak Zenbat metrotara egin zenuten sua? A cuántos metros (de distancia) hicieron fuego? Gutxi-TARANTZ Gutxi-TARAINO

Bazter-RETAN Edozein bazterretan aurki dezakegu lore hori? Zuhaitz-ETAKO / BATEKO Zein zuhaitzetako sagarrak lapurtu dituzte? Zein zuhaitzetakoak lapurtu dituzte? Gailur-RETATIK / BATETIK Zein gailurretatik jeitsi dira mendizaleak? Ertz-ETARA Edozein ertzetara eraman dezakezu autoa Ertz-ETARANTZ Ertz-ETARAINO

Gutxi-TARAKO

Ertz-ETARAKO

Ordu-TAN Zein ordutan amaituko dugu? Asko-TAKO Egun askotako ariketak zailak izaten dira

Goiz-ETAN Edozein goizetan txokora joango gara? Goiz-ETAKO Hainbat goizetako gosaria tabernan egiten du

Galdu-TZAT Entrenatzaileak edozein partida galdutzat ematen du

Lapur-TZAT Saltzaileek lagun bat lapurtzat hartu dute

(*) Necesitan un sustantivo detrás, o un artículo que lo sustituya SITUACIONES EN LAS QUE UTILIZAMOS MUGAGABE (INDEFINIDO) •

Con los numerales

2004ko urriaren 25a Sunday, 二〇一三.ekm Decemberk 二十九

Página 45 de 50

ZENBAKIAK ZENBAKIA+SUST+EDO ZENBAKIA+ZENBAKIA+SUST ZENBAKIA+EDO+ZENBAKIA+SUST ZENBAKIA+ZPA+ZENBAKIA ZENBAKIA+SUST+INGURU ZENBAKIA+EN BAT+SUST

LAU kilo patata / LAU ume etorri dira / BI kilo patata Bi neska (dos chicas) Bi neskak (las dos chicas) Ume BAT / Ume BATI / Ume BATEKIN / Ume BATEN Bi liburu edo Unos dos libros Bi hiru liburu Dos ó tres libros Bi edo hiru liburu Dos ó tres libros Bizpahiru Unos dos ó tres Hirurehun pertsona inguru Alrededor de trescientas personas Hirurehunen bat pertsona

•

Con algunos indefinidos EDOZEIN Edozein gizon / Edozein ume / Edozein umeri / Edozein umerentzat ZENBAIT Zenbait arazo Varios problemas HAINBAT Hainbat jende Cantidad de gente HONENBESTE / HORRENBESTE / HAINBESTE MAKINA BAT (Muchas, infinidad) Makina bat bider Infinidad de veces ASKI (bastante, suficiente) ASKO = FRANKO = UGARI Ariketa asko egin ditugu GUTXI Lagun gutxiRI gustatzen zaio nire senarra GUTXIAGO / GEHIAGO GUZTI Ume guztiak Todos los niños PILA BAT Diru pila bat Un montón de dinero SUST+EN BAT Libururen bat Algún libro

•

Con algunas partículas interrogativas ZER Zer ordu da? ZENBAT Zenbat gizon / Zenbat urte duzu? ZEIN Zein ume? / Zein umeri? / Zein umerekin? / Zein gizon? / Zein ordu da? / Zein gazteK esan dizu hori? ZEINI (A QUE, A CUAL) ZEINEN (DE QUE) ZEINERA (A QUE, A CUAL) ZEINEKOA (DE QUE, DE CUAL) ZEINERENGATIK (POR QUE, POR CUAL) ZENBATI (A CUANTOS) ZENBATEK (CUANTOS)

•

Zein txirrindari? Zein osabaren seme-alabak? Zein etxetara? Zein auzotakoak dira? Zein arrazoirengatik? Zenbat gizoni? Zenbatek daki egia?

A qué bicicleta? Los hijos de qué tío? A qué casa? De qué barrio son? Por qué razón? A cuántos hombres? Cuántos saben la verdad?

Con algunas construcciones gramaticales Belarretan egon

Estar tumbado en la hierba Mezatara (ez dakizu zein meza) A misa

Berotara

Odoletan egon

Estar sangrando

Eguzkitan egon

Tomar el sol

Oilotan

En aceite

Elurretan joan

Ir a la nieve

Sutan

En el fuego

Euritan ibili

Andar mojándose

Uretan / Sagardotan / Ardotan

Poner a remojo en algún líquido

Gezurretan ibili

Estar mintiendo

Uretara joan

Ir al agua

Izerditan egon

Estar sudando

Zorretan ibili

Andar endeudado

Lekutan = oso urrun

Sitios que están lejos

AK

E

MUGAGABEA bokalez kontzonantez

E+E

EE

A+E

E

Bizidunak eta bizigabeak NOR(…) NORI NOREN(…) -RI -REN -E -I -EN

2004ko urriaren 25a Sunday, 二〇一三.ekm Decemberk 二十九

A+A

A

Lekuak edo bizigabeak NON(…) / NOIZ(…) -TA -ETA

Página 46 de 50

5. ZENBAKIAK 5.1. ZENBAKIAK 1 2 3 4

BAT BI HIRU LAU

11 12 13 14

HAMAIKA HAMABI HAMAHIRU HAMALAU

21 30 31 32

HOGEI ETA BAT HOGEI ETA HAMAR HOGEI ETA HAMAIKA HOGEI ETA HAMABI

61 70 71 79

5 6 7 8 9 10

BOST SEI ZAZPI ZORTZI BEDERATZI HAMAR

15 16 17 18 19 20

HAMABOST HAMASEI HAMAZAZPI HAMAZORTZI HEMERETZI HOGEI

39 40 50 51 59 60

HOGEI ETA HEMETETZI BERROGEI BERROGEI ETA HAMAR BERROGEI ETA HAMAIKA BERROGEI ETA HEMERETZI HIRUROGEI

80 90 91 99 100 200

HIRUROGEI ETA BAT HIRUROGEI ETA HAMAR HIRUROGEI ETA HAMAIKA HIRUROGEI ETA HEMERETZI LAROGEI LAROGEI ETA HAMAR LAROGEI ETA HAMAIKA LAROGEI ETA HEMERETZI EHUN BERREHUN

300 700

HIRUREHUN ZAZPIREHUN

400 800

LAUREHUN ZORTZIEHUN

500 900

BOSTEHUN BEDERATZIEHUN

600 1000

SEIREHUN MILA

Gorago / beherago (más alto /más bajo)

5.2. CANTIDAD -KADA (el contenido de, lo que cabe en) Bota bi koilaraKADA azukre HiruNA goilaraKADA azukre bota zizkioten kafeari

Echa dos cucharadas de azúcar Cada uno le echó 3 cucharadas de azúcar al café

LLENO DE / PARA • Lleno de Edalontzi bat ur Botila bat esne Botila esnea Saku bat patata Perretxikoz beterik (beteta) saski bat=Saski bat perretxiko

Un vaso (lleno) de agua Una botella (llena) de leche La botella de leche Un saco (lleno) de patatas Un saco (lleno) de setas

•

Para Ur edalontzi bat Ardo edalontzi bat

5.3. CADA UNO (-NA / BAKOITZA) Zenbat liburu erosi duzue? Liburu bat erosi dugu

Cuántos libros habéis comprado? Hemos comprado un libro (entre todos)

Un vaso de (para el) agua Un vaso de (para el) vino

ZENBANA? (Cuántos cada uno? / A cuánto cada uno?) Zenbana liburu erosi duzue? Liburu baNA erosi dugu Gutako bakoitzak liburu bat erosi du

Cuántos libros habéis comprado cada uno? Hemos comprado un libro cada uno

• BAKOITZA eta -NA Zuetako bakoitzak motxila bat zeraman (bakoitza siempre 3ª persona sing.) = Zuek motxila BANA zeneramaten (3ª per. Plur) Cada uno de vosotros lleva una mochila Vosotros lleváis cada uno una mochila Ume bakoitza lau etxetara joan zen diru eske = Umeak LAUNA etxetara joan ziren diru eske Cada niño fue a 4 casas a pedir dinero Gutako bakoitzari bi galdera egin zion irakasleak = (Guri) 2na galdera egin zigun irakasleak A cada uno de nosotros nos ha hecho 2 preguntas la profesora Zuetako bakoitza aulki batean eseriko da = (Zuek) aulki BANATAN eseriko zarete Cada uno se sentará en una silla Asmatzen duen bakoitzari hamar puntu emango dizkiote = Asmatzen dutenei hamarna puntu emango dizkiete A cada uno que acierte le dará 10 puntos Auzoko bakoitzari milio bat tokatu zaio = Auzokoei milio bana tokatu zaie A cada vecino le ha tocado un millón Bakoitzak lagun batekin joan behar du = Lagun baNAREKIN joan behar dute Cada uno tiene que ir con un amigo Baserritar bakoitza bi astorekin jaitsi da azokara = Baserritarrak biNA astorekin jaitsi dira azokara Cada granjero ha bajado a la feria con dos burros Lagun batek lagundu zion bakoitzari = Lagun baNAK lagundu zigun A cada uno nos ayudó un amigo ERDI BANA egin dugu lana = Gutako bakoitzak lan erdia egin du Hemos hecho el trabajo a medias (la mitad cada uno) ERDIZKA egin dugu Hemos hecho el trabajo a medias (está sin terminar)

2004ko urriaren 25a Sunday, 二〇一三.ekm Decemberk 二十九

Página 47 de 50

• -NA EhuNA pezeta eman dizkiet umeei Neska baNAREKIN etorri dira Kotxe baNATAN etorri gara HamarNA mila pezeta ordaindu dizkigute BosNA miloi Hogeita hamarNAREKIN Gu mahai baNATARA joan ginen

A los niños les he dado 100 pesetas a cada uno Han venido cada uno con una chica Hemos venido en un coche cada uno Nos han pagado 10.000 pts a cada uno Cada uno 5 millones Con 30 cada uno Cada uno de nosotros fue a una mesa

5.4. (GRUPOS) DE TANTOS EN TANTOS (-NAKA) / (-KA) • Cuando hay número (-NAKA) (DE...EN...) BaNAKA (BANAN-BANAN) begiratu dugu Horrek biNAKA igotzen ditu eskailerak Nik lauNAKA jaten ditut gailetak BosNAKA jarri behar duzue

ZENBANAKA?

Lo hemos mirado uno por uno (de uno en uno) Ese sube las escaleras de dos en dos Yo como las galletas de 4 en 4 Tenéis que poneros de 5 en 5

• Cuando no hay número (-KA) (POR) KiloKA De Kilo en Kilo (por Kilos) DozenaKA De docena en docena (por docenas) AleKA De uno en uno (por unidades)

5.5. –NAKO+SUSTANTIVO DECLINADO (DE) Zigarroak hogeiNAKO paketeetan saltzen dira HamarNAKO paketeak merkatutik kenduko dituzte

ZENBANAKO? Los cigarros los suelen vender en paquetes de 20 Los paquetes de 10 los van a quitar del mercado

5.6. ORDUA 5.6.1. ZER ORDU DA? (¿QUÉ HORA ES?) OSOAK ORDU BATA ORDU BIAK HIRURAK LAURAK BOSTAK SEIAK ZAZPIAK ZORTZIAK BEDERATZIAK HAMARRAK HAMAIKAK HAMABIAK

PATZIALAK MAS (ETA) MENOS [GUTXI(AGO)] ... ETA BOST ... HOGEITA BOST GUTXI(AGO) ... ETA HAMAR ... HOGEI GUTXI(AGO) ... ETA LAURDEN ... LAURDEN GUTXI(AGO) ... ETA HOGEI ... HAMAR GUTXI(AGO) ... ETA HOGEITA BOST ... BOST GUTXI(AGO)

ERDIAK

ORDU–AK ETA MINUTUAK ORDU–AK MINUTUAK GUTXI(AGO)

ORDU BAT ETA ERDIAK ORDU BI ETA ERDIAK HIRU ETA ERDIAK LAU ETA ERDIAK BOST ETA ERDIAK SEI ETA ERDIAK ZAZPI ETA ERDIAK ZORTZI ETA ERDIAK BEDERATZI ETA ERDIAK HAMAR ETA ERDIAK HAMAIKA ETA ERDIAK HAMABI ETA ERDIAK

5.6.2. ZER ORDUTAN? (¿A QUE HORA?) 1.00 2.00 3.00 4.00 5.00 6.00 7.00 8.00 9.00 10.00 11.00 12.00

ORDU BATEAN ORDU BIETAN HIRURETAN LAURETAN BOSTETAN SEIETAN ZAZPIETAN ZORTZIETAN BEDERATZIETAN HAMARRETAN HAMAIKETAN HAMABIETAN

4.00 4.05 4.10 4.15 4.20 4.25 4.30 4.35 4.40 4.45 4.50 4.55

LAURETAN LAURAK ETA BOSTEAN LAURAK ETA HAMARREAN LAURAK ETA LAURDENETAN LAURAK ETA HOGEIAN LAURAK ETA HOGEITA BOSTEAN LAU ETA ERDIETAN BOSTAK HOGEITA BOST GUTXI(AGO)TAN BOSTAK HOGEI GUTXI(AGO)TAN BOSTAK LAURDEN GUTXI(AGO)TAN BOSTAK HAMAR GUTXI(AGO)TAN BOSTAK BOST GUTXI(AGO)TAN

HamabiETAN HiruRAK ETA bostEAN SeiAK hamar GUTXI(AGO)TAN Zazpi ETA ERDIETAN LauRAK ETA LAURDENETAN

GOIZEKO / EGUERDIKO / ARRATSALDEKO / GAUEKO Zein ordutatik zein ordutara? Hamabietatik hamabiak eta hogeira Zer ordutatik zer ordutara? Zein ordutako (noizko) klasera egiten duzu pira? A la clase de qué hora sueles hacer pira? Zenbat ordu ematen duzu lanean?

2004ko urriaren 25a Sunday, 二〇一三.ekm Decemberk 二十九

Ordu-ETAN Ordu-AK ETA minutu–(E)AN Ordu-AK minutu GUTXI(AGO)TAN Ordua ETA ERDIETAN Ordu-AK ETA LAURDENETAN

Ordu bietako klasera

Página 48 de 50

6. FONETICA Z+N Z+Z Z+D Z+G Z+B

N TZ ZT ZK ZP

EZ NAIZ [ENAIZ] EZ ZARA [ETZARA] EZ DA [EZTA] EZ GARA [EZKARA] EZ BADA [EZPADA]

EZ NAGO [ENAGO] EZ ZAIT [ETZAIT] EZ DAKIT [EZTAKIT] EZ GOAZ [EZKOAZ] EZ BADU [EZPADU]

7. KURIOTXITATEAK FENÓMENOS TEMPORALES+UKAN Handik bi ordutara izugarrizko EURI zaparrada hasi DU. COMÚN-PROPIO Ej. IZEKO se puede considerar como nombre propio o común, depende de cómo lo hagamos se declina diferente COMUN izekoarekin PROPIO izekorekin POSESIVO: PROPIO NOMBRE O NO PROPIO NOMBRE (no se declina) Ganekogorta mendia El monte Ganekogorta (se llama Ganekogorta, por eso no se declina) Milango opera antzokia El teatro de la ópera de Milán (el teatro está en Milán y es de ópera, su nombre) NO PROPIO NOMBRE Londreseko torreak Las torres de Londres (están en Londres pero no se llaman Londres) EZIN+KONPLETIBA Ezin diozu inori esan horrela ezin deNIK egin No le puedes decir a nadie que eso no se puede hacer JO+UKAN Lan (ZER) egin (ADITZA) / barre egin / ihes egin / lo egin / hitz egin baizik Nola egin duzu lo? Non egiten duzu lan? Nondik egin du ihes? Lo asko egin dut NORENGANA / NOREN LEKURA Niregana Okulistaren kontsultara Okulistarenera Okulistarengana Se puede usar si ves al oculista fuera de su consulta y te diriges hacia él ZEREN (para utilizarlo debe ser parte constituyente del objeto o lugar siempre) Zure etxeKO atea (no es ZEREN porque la casa puede tener puerta o no) ITXITA (nunca itxitak) EGIN utilizado para destacar un verbo Aunque el verbo vaya acompañado de EGIN , si lo hemos puesto para destacar y el verbo es intransitivo, seguirá siéndolo Horregatik, gaixoak haserretu egin ziren JENDE Es singular siempre HANDIA / ASKO / OSO Hotz handia El frío no es contable, por eso handia Betaurreko handiegiak gafas demasiado grandes Asko Zenbat Oso con adjetivos y adverbios, no con sustantivos SAIATU+IZAN NAHI NUKE Me gustaría PALABRAS CON X (cogidas del castellano) • X entre la palabra seguida de vocal: se mantiene la X sexo sexu Existir existitu • X entre la palabra seguida de consonante: pierde la X experiencia esperientzia ZENBAT Si no sabemos la respuesta el verbo en la pregunta es singular AUXILARES MUY SEGUIDOS Cuando los verbos principales están muy seguidos podemos quitar la conjugación de alguno de ellos Negozioa itxi (zuen) eta bidaiatzeari ekin zion Cerró el negocio y se dedicó (empezó) a viajar FIDATU (FIARSE DE) norekin fidatu+izan fiarse de alquien nor fidatu daiteke berarekin? quién se fía de él? fida zaitez nitaz fiate de mí -TAKO / -TARIKO (DE) Zuetako/haietako bakoitza Cada uno de vosotros/de ellos (Bakoitz siempre se declina y en singular) Zuetako bat Uno de vosotros Zuetako batzuk Varios de vosotros Gutako biekin=gutariko biekin con dos de nosotros PARTE PARTE HARTU Nik ez dut joko herretan parte hartu nahi Yo no quiero tomar parte en ese juego PARTE EMAN Komisaldegian parte ematea alferrikoa da Dar parte en la comisaria es en vano

2004ko urriaren 25a Sunday, 二〇一三.ekm Decemberk 二十九

Página 49 de 50

SU (FUEGO) su eman+dio atzo Madrilen su eman zioten ikurrin bati sua eman+dio sua eman dio mutil horri zigarroa pizteko su hartu+du sua piztu suak hartu Sutan bekatu(a) egiten duena betiko sutan kiskalduko da LAGUNDU+ZER-NORI-NORK MINTZATU+IZAN = HITZ EGIN+UKAN DENA ETA GUZTIA • Sin sustantivo DENA / GUZTIA • Con sustantivo GUZTIA NOREKIN BATERA BizitzaREKIN BATERA heriotza dator ADIN BEREKOA La misma edad ZEURE BURUARI+NOR-NORI-NORK Zeure buruari galdetzen diozu EGOISTA

ni bera gu zu zuek haiek

incendiar, quemar ayer en Madrid quemaron una ikurrina dar fuego (para encender un cigarro) le dio fuego a ese chico para encender el cigarro prender incitar, provocar irritarse, arder quemándose, en el fuego el que peca para siempre se quemará en el fuego

Denek / guztiek egin dute Ikasle guztiek egin dute

Lo han hecho todos Lo han hecho todos los alumnos

A una vida le sigue la muerte Adin berekoak dira Son de la misma edad Te preguntas

neurekoia berekoia geurekoia zeurekoia zeuenkoiak berekoiak

BIOK (incluye la persona tanto para GUK como para ZUEK)

zu eta biok hura eta biok

tú y yo (estoy incluída en la acción) él y tú (se lo estás contando a él y le incluyes en la acción)

2004ko urriaren 25a Sunday, 二〇一三.ekm Decemberk 二十九

Página 50 de 50