Apuntes de euskera

EUSKARA EGON (Estar)

IZAN (Ser) Ni Zu Hura Gu Zuek Haiek

NAGO ZAUDE

NAIZ ZARA DA GARA ZARETE DIRA

DAGO GAUDE ZAUDETE DAUDE

Non egon zara? No leonen egon naiz. NOR (QUIÉN)

BADAGO/BADAUDE –RIK?

Interrogativas

-Vocal

Badago gasolindegirik? Ez, ez dago gasolindegirik. -RIK

Negativas -Cons.

¿Hay… (algo en general)?

-IK

Tigrerik daude? Ez, ez daude tigrerik. Badago trenIK/txakuRRIK? Bai, badago gasolindegia.

Afirmativas +

-A(K) Bai, badaude tigreak.

Nongoa zara (zu)? De dónde eres (tú)? -BOKAL

-KOA/K

BurlataKOA /-K

-CONS.

-EKOA/K

BurgosEKOA/-K

N/L

-GOA/K

LeonGOA/-K - UsurbilGOA/-K

-R

-RREKOA/K

EcuadoRREA/-K

NOREN? De quién? De … pª+objeto.

Propioak:

RubenEN: De Rubén

ItsasoREN: De Itsaso. MaRREN: De Mar

ADJETIVOS POSESIVOS: DETERMINANTES

PRONOMBRES

NIRE kotxea/k mi/s coche/s ZURE BERE GURE ZUEN HAIEN

NIREA el/la mío/a ZUREA tuyo/a BEREA suyo/a GUREA nuestro/a ZUENA vuestro/a HAIENA suyo/a

NIREAK los/as míos/as ZUREAK tuyos/as BEREAK suyos/as GUREAK nuestros/as ZUENAK vuestros/as HAIENAK suyos/as

Nire aita lanean dago.

Nirea etxean dago El mío está en casa.

Mi padre está en el trabajo.

Liburuak nireAK dira. Los libros son míos.

Gure liburuak lodiak dira. Nuestros libros son gordos.

DEMOSTRATRIVOS Hau Hori Hura Hauek Horiek Haiek

Esto, este/a Eso, ese/a Aquello, aquel/-a Estos/as Esos/as Aquellos/as

Gizon hura... UniversitateKO irakaslea

SUSTANTIVO+DETERMINANTE ADJETIVO+SUSTANTIVO

NOR/ NORI: Se usa cuando a algo o a alguien (nori="a quien") le pasa algo.CD. SINGULARREAN Niri Zuri Hari Guri Zuei Haiei

ZAIT ZAIZU ZAIO ZAIGU ZAIZUE ZAIE

PLURALEAN ZAIZKIT ZAIZKIZU ZAIZKIO ZAIZKIGU ZAIZKIZUE ZAIZKIE

Pilota gustatzen zait. PilotaK jausi zaiZKIt

Resumen… T ZU O ZAI+ZKI+ GU ZUE E

EXPRESAR GUSTOS: Niri gustatzen zait.

/

Niri ez zait musika gustatzen.

UKAN (Tener)

Resumen…

SG.

PL.

Nik

DUT

DITUT

T

Zuk

DUZU

DITUZU

ZU

Hark

DU

---

DITU

Guk

DUGU

DITUGU

Zurek

DUZUE

DITUZUE

Haiek

DUTE

DITUTZE

GU

D (IT) U

ZUE TE -TZE

NON? Dónde? SG PL

(E)AN Ciudadela parkean / Gaztelu plazan (E)ETAN

NOIZ? Cuándo? SG

– (E) (A) N

AstehelenEAN (el lunes), AstearteAN (el martes), UrriaN (en octubre)

PL

-ETAN

AstehelenETAN

ADVERBIOS DE LUGAR Aurrean Delante Atzean Detrás Pilota kubo aurrean dago. Maria okindegi atzean dago Gainean Encima Azpian Debajo CON EL REFERENTE Mutila bizikleta gainean dago. MireEN semea autoaren azpian doago. Goian Sobre Behean Bajo SIN “ “ Gustavo goian/behean dago. Ezkerran A la izquierda Okindegi ezquerrean jatetxea dago Eskuinean A la derecha Jatetxe eskuinean okindegia dago. Barruan Dentro Kampoan Fuera Pilota kubo barruan dago. Erdian En medio de. Pilota kuboen erdian. Artean Entre. Ondoan Al lado de Mahaia armairu ondoan dago. Amona aitonaren ondoan dago. Mahaia ate ondoan dago.

ADITZAK + IZAN/UKAN TU / DU

T(Z)EN

TZEN + ARI + IZAN

KO/GO

P. Pfto. Comp/Infinitivo/Imperativo

Presente simple

Presente continuo

Futuro

HarTU - He cogido begiraTU He mirado

harTZEN-Cojo BegiraTZEN -Miro

Hartzen ari naiz-Estoy cogiendo Begiratzen ari zara-Estás mirando

Hartuko-Cogeré Begiratuko-Veré

konponDU He arreglado

konponTZEN- Arreglo

Konpontzen ari da-Está arreglando

Konponduko-Arreglaré

N

TEN

jaN (comer)-He comido

Jaten-Como

Jaten ari gara-Estamos comiendo

Jango-Comeré

edan (beber)-He bebido

Edaten-Bebo

Edaten ari zarete-Estáis bebiendo

Edango-Beberé

Jausten dira-Están cayéndose Jausten pilota da-Está cayéndose la pelota

Jauko-Me caeré Se caerá

Ikusten ari naiz-Estoy viendo

Ikusiko-Veré

SI -TSI/-TZI JauSI (caer-se-)(Me) he caído

TEN jausTEN-Caigo/ Se Cae

ikusi (ver)-He visto ikusten-Veo jaiTSI (bajar)-He bajado

Jaisten-Bajo

jaiSTEN ari naiz- Estoy bajando

Jaiko-Bajaré

idaTZI (escribir)-He escrito

idaZTEN-Escribo

idaZTEN ari naiz-Estoy escribiendo

IdaKO-Escribiré

NOLA ZAUDE? Cómo estás? Ni triste nago / Mar alai dago. NOLAKOA ZARA/DA Mar? Cómo es Mar? Ni alaia naiz/ Mar alaia da. NONDIK zatoz?

De dónde vienes?

DESDE

HASTA

SING -TIK / -DIK -ETIK

NORA zoaz? A dónde vas?

PL -ETATIK

ETORRI (venir de) Ni Leondik NATOR ZU ZATOZ oinez zatoz HURA DATOR autobusa dator GU kaletik GATOZ ZUEK nekatuta ZATOTZTE HAIEK Iruñatik DATOZ

SING

PL

-RA

-ETARA

-ERA JOAN (ir a) NI Torenora NOA ZU Ponferradara ZOAZ HURA mendira DOAZ GU barnetegira GOAZ ZUEK etxera ZOAZTE HAIEK hondartzera DOAZ ZERTARA joango da/dira? A dónde vas/van? soinekoa erostera= a comprar un vestido trenea hartzera=a coger el tren zapatak jasotzera =a recoger los zapatos

ZERTARA JOAN LEONERA? Familiarekin egonera dut. A qué vas a León? ZERTARA JOATEN ZARA UDALETXEA/ESKOLAN? LAN EGITERA. ZERTARA JOATEN DIRA NESKA-MUTILAK TABERNARA? EDATERA. ZERTARA JOATEN ZARA… mendira? ILBILTZERA. Liburutegia? IRAKURTZERA. Hizkuntza eskolara? Euskara ikastera dut. c.d. Vbo. Trans.

ZERTARAKO JOAN BARNETEGI? Eukara ikastzeko Para qué vas al Barnetegi? ZERTARAKO JOATEN DIRA NESKA-MUTILAK TABERNARA? EDATEKO. ZERTARAKO IKUSTEN DUZU TELEBISTA? Ongi pasatzeko / Gozatuko. ZERTARAKO JOATEN TORENO? Familiarekin egoteko dut. NORA ZOAZ? ZERTARA BA? Hizkuntza eskolaRA noa. ZERTARAKO NAHI DUZU EUSKARAREN KLASEA? Hitz egiteko jendearekin. * Lasai EGOTERA: A descansar. ø Lasai EGOTEKO: Para descansar.

NORA DOA (bat)?

Ir a + Inf.

NORA DOAZ (øs) ? BERTARENGANA, MARRENGANA, MEDIKUARENGANA AMONARENGANA (Ir a donde Berta, Mar, médico, abuela)

Zenbat denbora behar da Iruñerik Baionara joateko? En AUTOBUSEZ-KOTXEZ-TRENEZ-BIZIKLETAZ-HEGAZKINEZ IRRATIZ-TELEFONOZ-ESKUZ (con la mano), EUSKARAZ- OINEZ (a pie) Ordu eta laurden, berrogei minutu, hiru ordu laurden…. ZERGATIK? ¿Por qué? Ez naiz joango./ Gogorik ez dudalako (no tgo ganas)

EXPRESAR CAUSA O MOTIVO POR EL QUE HAGO ALGO: -ELAKO: CAUSA IZAN: DELAKO UKAN: DUDALAKO (1º pers.)/ DUELAKO (3º pers.). DAGO: DAGOELAKO. ZAIO: ZAIOLAKO. JOAN: DOALAKO. * Si el vbo. acaba en –T>-D: ZAIT: ZAIDALAKO -Nahi duzu etorri zinema nirekin? -Ezin naiz Joan. -Baina, Zergatik? -Dirurik ez DUDALAKO. -Ni gonbidaleko!

-Bihar, lagunekin mendira joango gara? Nihi duzu etorri? -Ez naiz joango. -Baina, Zergatik? -Uste dut, Bihar euria egingo duela. (Creo q mañana lloverá) Ni zahatorik ez dudalako.

Al final de la oración DELA = QUE NORK

NORI

NOR

ADITZA

SUJETO

C.I.

C.D

Se lo/a

Nik

Dunixiri

dirua

DIOT

NORENTZAT? PARA QUIÉN? ZURENTZAT: para tí-

MIKELENTZAT: para Mikel FAMILIARENTZAT: para la familia

MEDIKUARENTZAT: para el médico - MEDIKUENTZAT: para los médicos.

HIZTEGIA  ADITZAK: Beber: EDAN Casar: EZKONDU Crear: SORTU Comer: JAN Comprar: EROSI Contestar: ERANTZUN Curar: SENDATU Decir: ESAN Dormir: LO EGIN Entrar: SARTU Escribir: IRAKURRI Escuchar: ENTZUN Estudiar/aprender: IKASI Ir: JOAN Limpiar: GARBITU Morir: IL Nacer: JAIO Necesitar: BEHAR UKAN Peinarse: ORRATZU Recordar: GOGORATU Trabajar: LAN EGIN Ni lan egiten dut Ver: IKUSI Volver: ETORRI Viajar: BIDAIATU Cocinar: PRESTATU DUT Montar en bici: BIZIKLETAZ IBILI Ganar: IRABATZI DUT Suceder: GERTATU (Zer gertatuko da Iruñean? Futbola kopako finala/ Zer gertatuko Iruñean uztaila seiean? Sanfermiñak.) EKARRI/EKATZEN: Traer ARGALDU: Adelgazar. TABERNA JOAN: Ir a la taberna, a bar. JUAN TABERNARA: El bar de Juan. Mar edo Francesco ETXERA: La casa de Mar y de Francesco. JOLASTU: Jugar. OHIUKATU: Gritar. MARTXAN IPINI DUT motorea: poner EN MARCHA el motor. ERAMAN: llevar. ELKARTU: juntarse

ERREKADUAK EGIN; cuidar Bustitzen: mojarse Lotan dago: está durmiendo ABESTEN ARI DIRA: están cantando OTORDUAK: COMIDAS ARAZO: problema. ESTUA: estrecho/a ERRENTA ORDAINTZEKO: pagar la renta. Haurrak zaintzeko: cuidar niños.  IZENONDO EDO ADJEKTIVOAK (son siempre invariables, en género y número): Aburrido: ASPERTUTA Alto: ALTUA -- Bajo: BAXUA Barbudo/bigotudo: BIZARDUNA/BIBOTEDUNA Cansado: NEKATUTA Cerca: HURBIL/GERTU-- Lejos: URRUN/URRUTI Delgado: ARGALA/MEHEA-- Gordo: POTOLO/GIZENA Desesperado: ETSITA Encantado: URTE ASKOTARAKO Feo: ITSUSIA-- Guapo: EDERRA/POLITA Azkar/indartsua: FUERTE AHUL: débil Grande: HANDIA-- Pequeño: TXIKIA Nervioso: URDURIA-- Tranquilo: LASAIA Peinado: ORRAZKERA Rápido/Inteligente: AZKARRA Ruidoso: ZARATATSU ASERRE: ENFADADO- Alaia: cONTENTO GAIZKIA: Enferma. PENKSATOR: Pensativo. ZUTIK: De pie. / ESERITA: Sentado./ ETZANDA: Tumbado. ILDA NAGO: Estoy muerta. EROSO: confortable, cómodo Laster/berandu: pronto/tarde. IDAZKARIA: Secretaria ABERATSA: rico Zikinak: sucio/garbia: limpio Gaixoa: infeliz

 FAMILIA:

Padre: AITA Madre: AMA Padres: GURASOAK Abuelo: AITONA/AITITE Abuela: AMONA/AMATXU Abuelos: AITONA-AMONAK Hijo: SEMEA Hija: ALABA Hijos: SEME-ALABA Hermano (de hermano): ANAIA Hermana (de hermano): ARREBA Hermano (de hermana): NEBA Hermana (de hermana): AHIZPA Nieto/a: BILOBA Tío: OSABA Tía: IZEBA Esposo: SENARRA Esposa: EMAZTEA Esposos: SENAR-EMAZTEAK

 LANBIDEAK: Abogado: ABOKATUA Bombero: SUHILTZAILEA Comprador: EROSLE Conductor: GIDARIA Cura: APAITZA Deportista: KIROLARIA Dibujante: DISEINATZAILEA Escritor: IDAZLEA Enfermera: ERIZAINA Fontanero: ITURGINA Fotógrafo: ARGAZKILARIA Jefe: BURUA/NAGUSIA Maestra: ANDEREÑO Maestro: MAISUA Mecánico: MEKANIKARIA Músico: MUSIKARIA Panadero: OKINA Pelotari: PILOTARIA Peluquera: ILE-APAINTZAILEA Periodista: KAZETARIA

Policía municipal: UDALTZAILEA Político: POLITIKARIA Profesor: IRAKASLEA Trabajador/operario: LANGILEA Vendedor: SALTZAILEA Viajero: BIDAIARIA

 KOLOREAK: Amarillo: HORIA Azul: UEDINA Blanco: TXURIA Gris: GRISA Marrón: MARROIA Morado: MOREA Naranja: LARANJA Negro: BELTZA Rojo: GORRIA Rosa: ARROSA Verde: VERDEA

 HILABETEAK: Enero: URTARRILA Febrero: OTSAILA Marzo: MARTXOA Abril: APIRILA Mayo: MAIATZA Junio: EKAINA Julio: UZTAILA Agosto: ABUZTUA Septiembre: IRAILA Octubre: URRIA Noviembre: AZAROA Diciembre: ABENDUA

 URTAROAK: Primavera: UDABERRIA Verano: UDA Otoño: UDAZKENA Invierno: NEGUA

 OPORRAK: Vacaciones de Verano: UDAKO OPORRAK Navidades: GABONAK Carnavales: IHAUTERIAK Semana Santa: ASTE SANTUA

 EGUNEKO MOMENTUAK: Mañana: GOIZA Mediodía: EGUERDIA Tarde: ARRATSALDEA Noche: GAUA Medianoche: GAUERDIA

 GELAK: Sala de estar: EGONGELA Comedor: JANGELA Dormitorio: LOGELA Baño: KOMUNA Cocina: SUKALDEA (HOZKAILUA=frigorífico, IZOZKAILUA= CONGELADOR, GARBIGAILUA= lavadora, ONTZIGAILUA= lavavajillas TXIMINIA/SUTONDOA HORMAK: Pared GANBARA: Buhardilla SARRERA: Entrada ATARIA: Portal TRASTELEKU BALKOIA TEILATU

 GORPUTZ ATALAK: Cabeza: BURUA Pelo: ILEA Oreja: BELARRIA Ojo: BEGIA Nariz: SUDURRA Boca: AHOA Cuello: LEPOA Brazo: BESOA Mano: ESKUA Dedos de la mano: HANTZAK Pierna: HANKA Pie: OINA Dedos de los pies: BEHATZAK

 EGUNAK: Hoy: GAUR Ayer: ATZO Mañana: BIHAR Antes de ayer: HERENEGUN Pasado mañana: ETZI

 ASTEANEKO EGUNETAN: Lunes: ASTELEHENA Martes: ASTEARTEA Miércoles: ASTEAZKENA Jueves: OSTEGUNA Viernes: OSTIRALA Sábado: LARUNBATA Domingo: IGANDEA El fin de semana: ASTEBURUA.

 CONECTORES: Primero: LEHENENGO La primera cosa: LEHENDABIZI Hoy por la mañana: GAUR GOIZEAN Luego: GERO/ONDOREN Más tarde: GEROAGO Después de ___: ____ ETA GERO Finalmente: AZKENIK Todos los días: EGUNERO  COMIDAS: BARAZKIA: Hortalizas, verduras. Ogitarteko/otarteko: Bocadillo. HARAGIA: Carne. ARRAINA: Pescado.  EN EL BAR: Ni cake esne arekin Ni ardoa bat. (vino) Ni garagardoa bat. (cerveza) Ni sagardoa bat (sidra) Pote, zurito, txikito (un vaso) ADVERBIOS DE FRECUENCIA

Egunero-Cada día, diaria/ Hilabetero- Cada mes, mensual/ Astero- Cada semana Urtero – Cada año, anual/ Arratsaldetan- Cada tarde Astehelenetan eta asteazkena - Cada lunes y cada miércoles. Asteburuetan- Cada finde. Beti ø Inoiz ez - Siempre ø nunca

EN LA TIENDA: BADUZU/BADAUKA…. oporraRIK? Bai nadut >/ Ez, ez dut oporrarik. Kilo bat, Bi kilo, Hiru litro Zenbat balio du? Hogei euro. Gustina hogei euro (En total 20 euros). Norekin flipatu duzue? EXPRESIONES: →

Joango gara taberna batera? Vamos a tomar algo?

→

USTE DUT BAIETZ – Creo que sí. USTE DUT EZETZ- Creo que no.

→

Ezin da erre: No se puede fumar.

→

Ezin duzu erre: No puedes fumar.

→

Ahal da erre: Se puede fumar.

→

Ahal duzu erre: Puedes fumar.

→

Euskara hitz egin ahal da: Puedes hablar euskara.

→

KoNTURATU GARA: Darse cuenta.

→

IRUDITZEN ZAIT: Me parece…

VARIOS: BIRIBIL: Redondo AMURRANIA: Trucha. ARRANTZATU: Pescar. Arrantzale: Pescador. Gutun: Carta. SINESGARRIA: argumento. BIZTANLEAK: habitantes BEHINOLA: antiguamente URRE: oro URBIL: cerca / URRUTIA: lejos. NAIKO: suficiente, bastante. TXANDAKA:turnos ATSEDENA: descanso HOBEKI:mejor ALOKAIRU: alquiler. IRAGARKI: anuncio ATEZAINA: portero GOGORIK:ganas