Amin Maalouf - Οι Σταυροφορίες από τη σκοπιά των Αράβων

AMIN MAALOUF

Οι Σταυροφορίες από τη σκοπιά των Αράβων

Νέα Σύνορα - Α.Α. Λιβάνη

ΠΡΟΟΙΜΙΟ Αυτό το βιβλίο ξεκινάει α π ό μια πολύ απλή ιδέα: Θέλει να διη­ γηθεί την ιστορία των σταυροφοριών ό π ω ς τις είδαν, τις έζη­ σαν και τις ανέφεραν, α π ό το άλλο στρατόπεδο, οι Ά ρ α β ε ς . Το περιεχόμενο του βασίζεται, σχεδόν κ α τ ' αποκλειστικότητα, στις μαρτυρίες των Α ρ ά β ω ν ιστορικών και χ ρ ο ν ι κ ο γ ρ ά φ ω ν της εποχής. Αυτοί δε μιλούν γ ι α σταυροφορίες, αλλά για φ ρ ά γ κ ι κ ο υ ς πο­ λέμους και εισβολές*. Η λέξη π ο υ ορίζει τους Φ ρ ά γ κ ο υ ς είναι δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ή , ανάλογα μέ τις περιοχές, τους συγγραφείς και τις περιόδους: Φ α ρ ά ν ζ , Φ α ρ α ν ζ ά τ , Ι ν φ ρ ά ν ζ , Ι φ ρ α ν ζ ά τ . . . Για ν α υπάρξει κ ά π ο ι α ομοιομορφία διαλέξαμε την π ι ο συχνή ονομα­ σία, αυτή που χρησιμοποιείται ακόμα στις λαϊκές διαλέκτους για να α π ο κ α λ ο ύ ν τ α ι οι δυτικοί και κυρίως οι Γάλλοι: Φ ρ α ν ζ * .

Τίτλος Πρωτοτύπου: Les croisades rues par les Arabes Συγγραφέας: AMIN MAALOUF Μετάφραση: ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΒΑΝΤΣΗ Διόρθωση: ΡΟΥΛΑ ΜΠΑΜΙΑΤΖΗ Επιμέλεια: ΑΛΙΚΗ ΣΟΦΟΥ Εξώφυλλο: ΛΕΝΑ ΚΑΛΟΘΕΤΟΥ

© Copyright: Jean Claude Lattes 1983 © Copyright Για την ελληνική γλώσσα «ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ» Α.Α. ΛΙΒΑΝΗ & ΣΙΑ Ε.Ε. Σόλωνος 94 - Αθήνα - τηλ. 3600398 ISBN 960-236-152-2

Φροντίζοντας να μη βαρύνουμε την αφήγηση με τις πολυά­ ριθμες σημειώσεις που α π α ι τ ο ύ ν τ α ι — βιβλιογραφικές, ιστορι­ κές και άλλες — προτιμήσαμε να τις αφήσουμε γ ι α το τέλος του βιβλίου, όπου και βρίσκονται ταξινομημένες κ α τ ά κ ε φ ά λ α ι ο . Αυτοί που θα θελήσουν να μάθουν περισσότερα, μπορούν να τις δ ι α β ά σ ο υ ν και να ωφεληθούν, αλλά δεν είναι απαραίτητες στην κατανόηση της αφήγησης, π ο υ θελήσαμε να είναι κατα­ νοητή α π ό όλους. Θελήσαμε να γράψουμε όχι μόνο ένα νέο βι­ βλίο ιστορίας, αλλά, ξεκινώντας α π ό μια ά π ο ψ η αγνοημένη μέχρι τις μέρες μας, να γράψουμε το «πραγματικό μυθιστόρη­ μα» των σταυροφοριών, αυτών των δύο ταραγμένων αιώνων που δ ι α μ ό ρ φ ω σ α ν τη Δύση και τον α ρ α β ι κ ό κόσμο και π ο υ ε­ ξακολουθούν να κ α θ ο ρ ί ζ ο υ ν ακόμα και σήμερα τις σχέσεις τους. Σ.τ.Ε.: Φράγκοι

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Β α γ δ ά τ η , Αύγουστος 1099 Ο σεβάσμιος καδής Α μ π ο ύ - Σ α ά ν τ αλ-Χαραβί εισβάλλει στο τε­ ράστιο διβάνι φ ω ν ά ζ ο ν τ α ς το Χαλίφη αλ-Μουσταζίρ-μπιλλάχ, χωρίς τουρμπάνι και με το κεφάλι ξυρισμένο σε ένδειξη πέν­ θους. Τον ακολουθούν ένα πλήθος νέων και γέρων ο π α δ ώ ν . Α­ ποδέχονται θ ο ρ υ β ω δ ώ ς κάθε του λέξη και προσφέρουν το προ­ κλητικό θέαμα μιας πλούσιας γενειάδας, κ ά τ ω α π ό ένα γυμνό κρανίο. Μερικοί αξιωματούχοι της αυλής π ρ ο σ π α θ ο ύ ν να τον ηρεμήσουν, αλλά α π ο μ α κ ρ ύ ν ο ν τ α ς τους, με μια αγέρωχη κίνη­ ση, π ρ ο χ ω ρ ά στο μέσον της α ί θ ο υ σ α ς . Έ π ε ι τ α , με την καυστι­ κή ε υ φ ρ ά δ ε ι α ενός ιεροκήρυκα π ο υ βρίσκεται στον άμβωνα, νουθετεί τους πάντες, χωρίς να ενδιαφερθεί γ ι α την κοινωνική τους τ ά ξ η . — Τολμάτε να μισοκοιμάστε στη σκιά μιας ευτυχισμένης α­ σφάλειας, με μια ζωή α ν ά λ α φ ρ η σαν τα λουλούδια του κ ή π ο υ , τη στιγμή π ο υ τα α δ έ λ φ ι α σας της Σ υ ρ ί α ς δεν έχουν για σπίτι π α ρ ά μόνο τις σέλες α π ό τις καμήλες και τα εντόσθια των ορνέων; Πόσο αίμα χυμένο! Πόσες όμορφες νέες δεν αναγκάστη­ καν α π ό ντροπή να κρύψουν το π ρ ό σ ω π ο τους μέσα στα χέρια τους. Οι ανδρείοι Ά ρ α β ε ς αρκούνται στην ύβρη και οι γενναί­ οι Πέρσες α π ο δ έ χ ο ν τ α ι την ατίμωση; « Ή τ α ν ένας λόγος που έ­ κανε τα μάτια να κλαιν και συγκίνησε τις καρδιές», θα π ο υ ν οι Ά ρ α β ε ς χρονικογράφοι. Τ ο ακροατήριο δονήθηκε α π ό τους θρήνους και τους οδυρμούς. Αλλά ο αλ-Χαραβί δεν κάμπτεται α π ό τους στεναγμούς τους. — Το χειρότερο όπλο του ά ν δ ρ α , τους λέει, είναι να χύνει

12

ΑΜΙΝ

ΜΑΑΛΟΥΦ

δ ά κ ρ υ α όταν τα σ π α θ ι ά συνδαυλίζουν τη φ ω τ ι ά του πολέμου. Ε ά ν έκανε το ταξίδι α π ό τη Δ α μ α σ κ ό στη Β α γ δ ά τ η , τρεις ε­ βδομάδες του καλοκαιριού, κ ά τ ω α π ό τον αμείλικτο ήλιο της συριακής ερήμου, δεν ήταν γ ι α να ζητιανέψει τον οίκτο, αλλά γ ι α να προειδοποιήσει τους άρχοντες του Ισλάμ γ ι α την κατα­ στροφή π ο υ ξεσπά στους πιστούς και γ ι α να τους ζητήσει να ε­ πέμβουν χωρίς καθυστέρηση, ώστε να σταματήσουν την αιμα­ τοχυσία. «Ποτέ άλλοτε οι Μουσουλμάνοι δεν τ α π ε ι ν ώ θ η κ α ν τόσο, επαναλαμβάνει ο Αλ-Χαραβί, ποτέ π ρ ι ν οι χώρες τους δε λεηλατήθηκαν τόσο άγρια». Οι άνδρες π ο υ τον συντροφεύουν είναι όλοι τους φ υ γ ά δ ε ς α π ό τις πόλεις που λεηλατήθηκαν α π ό τον εισβολέα. Μερικοί α π ό αυτούς είναι α π ό τους ελάχιστους διασωθέντες της Ιερουσαλήμ. Τους παίρνει μαζί του γ ι α να διηγούνται οι ίδιοι το δ ρ ά μ α π ο υ έζησαν ένα μήνα π ρ ι ν . Π ρ ά γ μ α τ ι , την Π α ρ α σ κ ε υ ή 22 σ α α μ π ά ν του έτους 492 της Εγείρας, στις 5 Ιουλίου 1099, οι Φ ρ ά γ κ ο ι κατέλαβαν την ιερή πόλη μετά α π ό πολιορκία σ α ρ ά ν τ α ημερών. Οι εξόριστοι τρέ­ μουν ακόμα όταν τα διηγούνται και το βλέμμα τους π α γ ώ ν ε ι , σαν να βλέπουν ακόμα μπροστά τους αυτούς τους ξανθούς πο­ λεμιστές, θωρακισμένους με π α ν ο π λ ί ε ς , π ο υ ξεχύνονται στους δρόμους με γυμνά σ π α θ ι ά , α π ο κ ε φ α λ ί ζ ο ν τ α ς άνδρες, γυναίκες και π α ι δ ι ά , λεηλατώντας τα σπίτια και συλώντας τα τεμένη. Δύο μέρες μετά το τέλος αυτής της σφαγής δεν υπήρχε ούτε ένας μουσουλμάνος μέσα στην π ό λ η . Μερικοί επωφελήθηκαν α π ό τη σύγχυση γ ι α να δ ι α φ ύ γ ο υ ν α π ό τις πόρτες π ο υ είχαν σπάσει οι πολιορκητές. Οι υπόλοιποι σωρεύονταν κ α τ ά χιλιά­ δες μέσα σε ρ υ ά κ ι α αίματος στα κ α τ ώ φ λ ι α των σπιτιών τους και γ ύ ρ ω α π ό τα τεμένη. Ανάμεσα τους ένας μεγάλος αριθμός ιμάμηδων*, ουλεμάδων** και ασκητών σούφι***, π ο υ είχαν εγκαταλείψει τους τ ό π ο υ ς τους, γ ι α να ζήσουν ευλαβικά στους Αγίους Τ ό π ο υ ς . Οι τελευταίοι επιζώντες ήταν υποχρεωμένοι να φέρουν σε π έ ρ α ς το ά χ α ρ ο έργο, να μεταφέρουν στην πλάτη Σ.τ.Ε.: * ιμάμης: Μωαμεθανός λειτουργός. Τίτλος ορισμένων μωαμε­ θανών ηγετών. ** ουλεμάς: Μωαμεθανός θεολόγος και νομομαθής. *** σούφι: Ασκητής του Ισλάμ.

Ο Ι ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ Α Π Ο Τ Η Σ Κ Ο Π Ι Α Τ Ω Ν Α Ρ Α Β Ω Ν

13

τους τα π τ ώ μ α τ α των δικών τους, να τους συσσωρεύσουν σε ά­ δεια χ ω ρ ά φ ι α και κ α τ ό π ι ν να τους κ ά ψ ο υ ν , π ρ ι ν και αυτοί με τη σειρά τους εκτελεστούν ή πουληθούν γ ι α σκλάβοι. Η τύχη των Ε β ρ α ί ω ν της Ιερουσαλήμ υπήρξε το ίδιο α π ο ­ τ ρ ό π α ι η . Τις πρώτες ώρες της μάχης, αρκετοί α π ό αυτούς π ο υ συμμετείχαν στην υπεράσπιση της συνοικίας τους, της «Εβραιοσύνης»*, π ο υ βρίσκεται στα βόρεια της πόλης. Ό τ α ν , ό­ μως, το μέρος του τείχους π ο υ δέσποζε στα σπίτια τους κατέρ­ ρευσε, οι Εβραίοι πανικοβλήθηκαν. Ολόκληρη η κοινότητα, ε­ π α ν α λ α μ β ά ν ο ν τ α ς μια κίνηση των π ρ ο γ ό ν ω ν της, συγκεντρώ­ θηκε στην κύρια συναγωγή γ ι α να προσευχηθεί. Οι Φ ρ ά γ κ ο ι , α φ ο ύ απέκλεισαν όλες τις εξόδους, στοίβαξαν ξύλα και έβαλαν φ ω τ ι ά . Αυτοί π ο υ επιχειρούσαν να δ ι α φ ύ γ ο υ ν , σκοτώνονταν στα γ ύ ρ ω δ ρ ο μ ά κ ι α . Οι υπόλοιποι κ ά η κ α ν ζωντανοί. Μερικές μέρες μετά το δ ρ ά μ α , οι πρώτοι πρόσφυγες α π ό την Παλαιστίνη έφθασαν στη Δ α μ α σ κ ό , μεταφέροντας με πολύ με­ γάλη προσοχή το Κοράνι του Ο θ μ ά ν * * , ένα α π ό τα π ι ο π α λ ι ά α ν τ ί τ υ π α του ιερού βιβλίου. Έ π ε ι τ α οι φ υ γ ά δ ε ς της Ιερουσα­ λήμ πλησίασαν με τη σειρά τους στη συριακή μητρόπολη. Δια­ κρίνοντας α π ό μακριά τους τρεις μιναρέδες του τεμένους των Ο μ α γ ι δ ώ ν * * * , π ο υ διακρίνονται π ά ν ω α π ό το τετράγωνο τεί­ χος, ξεδίπλωσαν τα χαλιά της προσευχής και γονάτισαν για να ευχαριστήσουν τον Π α ν ί σ χ υ ρ ο π ο υ τους παρέτεινε τη ζωή τους που θεωρούσαν ότι είχε φτάσει στο τέλος της. Ο Α μ π ο ύ - Σ α ά ν τ αλ-Χαραβί, ως μεγάλος κ α δ ή ς της Δ α μ α σ κ ο ύ , υποδέχθηκε τους πρόσφυγες με ευμένεια. Αυτός ο άρχοντας, α φ γ α ν ι κ ή ς καταγωγής, είναι η π ι ο σεβαστή π ρ ο σ ω π ι κ ό τ η τ α της πόλης. Συμβούλευσε και παρηγόρησε π ά ρ α πολύ τους Παλαιστίνιους.

Σ.τ.Ε.: * Εβραιοσύνη: juiverie στο Γαλλικό κείμενο. ** Οθμάν: Πρόκειται για τον Οθμάν Ιμπν Αφφάν, τον τρίτο χαλίφη που ήρθε σε ρήξη με τους συντρόφους του, προφήτη κατά τους οπα­ δούς του Αλή. Ο Οθμάν ή Οσμάν ήταν ο ιδρυτής της δυναστείας των Οσμανιδών. *** Ομαγίδες: Δυναστεία Αράβων χαλίφηδων που κυβέρνησαν στη Δαμασκό από το 661 έως το 756 μ.Χ. και όταν εκθρονίστηκαν από τους Αβασσίδες, ίδρυσαν το Χαλιφάτο της Κορδούης (Κόρντοβα).

14

ΑΜΙΝ

ΜΑΑΛΟΥΦ

Κ α τ ' α υ τ ό ν , ένας μουσουλμάνος δεν πρέπει να ντρέπεται όταν α ν α γ κ ά ζ ε τ α ι να εγκαταλείψει το σπίτι του. Ά λ λ ω σ τ ε , ο π ρ ώ ­ τος π ρ ό σ φ υ γ α ς του Ισλάμ δεν ήταν ο ίδιος ο προφήτης Μωά­ μεθ, π ο υ αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη γενέτειρα του, τη Μέκκα, για να κ α τ α φ ύ γ ε ι στη Μεδίνα, όπου η κ α ι ν ο ύ ρ γ ι α θρη­ σκεία ήταν πιο ευπρόσδεκτη; Και α π ό τον τ ό π ο της εξορίας του δεν κήρυξε τον ιερό πόλεμο, το τ ζ ι χ ά ν τ , γ ι α να απαλλάξει τη χ ώ ρ α του α π ό την ειδωλολατρία; Οι π ρ ό σ φ υ γ ε ς πρέπει να ε­ κλαμβάνονται ως αγωνιστές του ιερού πολέμου, οι μουτζαχεντίν par excellence, τόσο τιμημένοι α π ό το Ισλάμ όσο και η με­ τανάστευση του Π ρ ο φ ή τ η , η Ε γ ε ι ρ α , π ο υ ορίστηκε ως η α π α ρ ­ χή της μουσουλμανικής π ε ρ ι ό δ ο υ . Για πολλούς πιστούς, η εξορία είναι μια επιτακτική ανάγκη σε περίπτωση κατοχής. Ο μεγάλος ταξιδιώτης Ιμπν Ζ ο μ π έ ρ , έ­ νας Ά ρ α β α ς της Ι σ π α ν ί α ς , π ο υ θα επισκεφτεί την Παλαιστίνη έναν α ι ώ ν α μετά την αρχή της φ ρ ά γ κ ι κ η ς εισβολής, θα σκανδα­ λιστεί βλέποντας ότι ορισμένοι μουσουλμάνοι «υποταγμένοι στην α γ ά π η γ ι α τη γενέτειρα τους», δέχονται να κατοικούν σε κατεχόμενα ε δ ά φ η . «Δεν υπάρχει, θα πει, κ α μ ι ά δ ι κ α ι ο λ ο γ ί α ενώπιον του Θ ε ο ύ , για ένα μουσουλμάνο που διαμένει σε μια πόλη απίστων, εκτός αν είναι απλός περαστικός. Στη γη του Ισλάμ προστατεύεται α π ό τις τ α λ α ι π ω ρ ί ε ς και τις ασκήμιες στις οποίες υπόκειται στα χριστιανικά κράτη. Ακούει, γ ι α π α ρ ά δ ε ι γ μ α , απογοητευ­ τικά σχόλια γ ι α τον Π ρ ο φ ή τ η , κυρίως α π ό τα στόματα των πλέον ηλιθίων. Είναι α δ ύ ν α τ ο ν γι' αυτόν να κ α θ α ρ θ ε ί και ζει σε περιβάλλον χοίρων και π ρ α γ μ ά τ ω ν απαγορευμένων α π ό τους νόμους του. Φυλαχθείτε, φυλαχθείτε όταν πηγαίνετε στις περιοχές τους. Πρέπει να ζητήσετε συγχώρεση και ευσπλαχνία α π ό το Θεό γ ι α ένα τέτοιο λάθος. Μια α π ό τις φρικαλεότητες που χ τ υ π ά στο βλέμμα ο π ο ι ο υ δ ή π ο τ ε κατοίκου των χριστιανι­ κών κρατών, είναι το θ ε α μ ά τ ω ν φυλακισμένων μουσουλμάνων π ο υ π α ρ α π α ί ο υ ν αλυσοδεμένοι, που χρησιμοποιούνται για βα­ ριές εργασίες και τους συμπεριφέρονται σαν σε σκλάβους, ό­ π ω ς επίσης το θέαμα των μουσουλμάνων αιχμαλώτων π ο υ έ­ χουν στα π ό δ ι α τους σιδερένιους κρίκους. Οι καρδιές ραγί­ ζουν βλέποντας τους, αλλά ο οίκτος δεν τους χρησιμεύει σε τί­ ποτα» .

Ο Ι ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ Α Π Ο Τ Η Σ Κ Ο Π Ι Α Τ Ω Ν Α Ρ Α Β Ω Ν

15

Τα λόγια του Ιμπν Ζ ο μ π έ ρ , π α ρ ό λ ο που είναι α κ ρ α ί α α π ό ά­ π ο ψ η δόγματος, α ν τ ι κ α τ ο π τ ρ ί ζ ο υ ν τη στάση χιλιάδων προ­ σφύγων α π ό την Παλαιστίνη και τη βόρεια Σ υ ρ ί α που συγκεν­ τρώθηκαν στη Δ α μ α σ κ ό , τον Ιούλιο του 1099. Γιατί, αν και έ­ χουν το θ ά ν α τ ο στην ψ υ χ ή , επειδή εγκατέλειψαν τα σπίτια τους, είναι αποφασισμένοι να μην επιστρέψουν σ' α υ τ ά πριν την οριστική αποχώρηση του κατακτητή και να α φ υ π ν ί σ ο υ ν τη συνείδηση των αδελφών τους σ' όλες τις περιοχές του Ισλάμ. Δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ά , γιατί να έρθουν στη Β α γ δ ά τ η , με επικεφαλής τον αλ-Χαραβί; Οι μουσουλμάνοι, στις δύσκολες ώρες, δεν πρέπει να απευθύνονται στο χ α λ ί φ η , το δ ι ά δ ο χ ο του Π ρ ο φ ή τ η ; Τα π α ρ ά π ο ν α και οι παρατηρήσεις τους δεν πρέπει να αποτεί­ νονται στον Π ρ ί γ κ ι π α των πιστών; Στη Βαγδάτη η απογοήτευση των π ρ ο σ φ ύ γ ω ν θα είναι στο μέγεθος των ελπίδων τους. Ο χαλίφης αλ-Μουσταζίρ-μπιλλάχ. αρχίζει να τους μιλά ε κ φ ρ ά ζ ο ν τ α ς τους τη μεγάλη συμπάθεια και την αμέριστη συμπόνια του, π ρ ι ν επιφορτίσει τρεις υψη­ λούς αξιωματούχους της αυλής, να ερευνήσουν α υ τ ά τα λυπη­ ρά γεγονότα. Θα ήταν περιττό αν λέγαμε ότι κανείς δε θα ξανα­ κούσει ποτέ τ ί π ο τ α γι' αυτή την επιτροπή των σοφών; Η λεηλασία της Ιερουσαλήμ, αρχή μιας χιλιετούς έχθρας α­ νάμεσα στο Ισλάμ και τη Δύση, δεν έχει προκαλέσει μέχρι στιγ­ μής καμιά α ν τ ί δ ρ α σ η . Θα πρέπει να περιμένει κανείς μισό α ι ώ ν α έως ότου κινητοποιηθεί η αραβική Ανατολή εναντίον του εισβολέα και πριν αυτό το κάλεσμα σε ιερό πόλεμο του καδή της Δαμασκού στο διβάνι του χ α λ ί φ η , εξυμνηθεί σαν την πρώτη π ρ ά ξ η αντίστασης. Στις αρχές της εισβολής, λίγοι Ά ρ α β ε ς εκτιμούν αμέσως, ό­ π ω ς ο αλ-Χαραβί, το μέγεθος της απειλής που ήρθε α π ό τη Δύ­ ση. Μερικοί μάλιστα προσαρμόζονται πολύ γ ρ ή γ ο ρ α στη νέα κατάσταση. Οι περισσότεροι θέλουν μόνο να επιβιώσουν, πι­ κραμένοι αλλά υποταγμένοι. Μερικοί π α ί ρ ν ο υ ν θέση π α ρ α τ η ­ ρητή, π ρ ο σ π α θ ώ ν τ α ς , με λίγη ή πολλή σαφήνεια, να καταλά­ βουν α υ τ ά τα τόσο απρόσμενα όσο και κ α ι ν ο ύ ρ γ ι α γεγονότα. Ο πλέον λεπτομερής, είναι ο χ ρ ο ν ι κ ο γ ρ ά φ ο ς της Δαμασκού Ιμπν αλ-Καλανίσι, ένας νέος μορφωμένος, καταγόμενος α π ό οικο­ γένεια προυχόντων. Το 1096, όταν φ θ ά ν ο υ ν οι Φ ρ ά γ κ ο ι , στην

16

ΑΜΙΝ

ΜΑΑΛΟΥΦ

Ανατολή, είναι 23 ετών. Π α ρ α κ ο λ ο υ θ ε ί τα γεγονότα α π ό την πρώτη στιγμή και επιδίδεται στην κ α τ α γ ρ α φ ή αυτών π ο υ πέ­ φτουν στην αντίληψη του. Το χρονικό του αφηγείται πιστά, χωρίς ακρότητες, την π ο ρ ε ί α των εισβολέων ό π ω ς τις έζησε η πόλη του. Γι' αυτόν όλα α ρ χ ί ζ ο υ ν τις μέρες της α γ ω ν ί α ς , όταν έφταναν στη Δ α μ α σ κ ό οι πρώτες φήμες...

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Η Ε Ι Σ Β Ο Λ Η (1096 - 1100)

Δέστε τους Φράγκους, κοιτάξτε με πόση μανία πολεμούν για τη θρησκεία τους, ενώ εμείς οι Μουσουλμάνοι δε δείχνουμε καμιά ζέση στη διεξαγωγή του ιερού πολέμου. ΣΑΛΑΝΤΙΝ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΕΡΧΟΝΤΑΙ

ΟΙ

ΦΡΑΓΚΟΙ

Τη χρονιά εκείνη άρχισαν να καταφθάνουν διαδοχικά ειδή­ σεις σχετικές με την εμφάνιση στρατού Φράγκων που ερχόταν από τη θάλασσα του Μαρμαρά. Οι άνθρωποι φοβήθηκαν. Οι πληροφορίες αυτές επιβεβαιώθηκαν από το βασιλιά Κιλίζ Αρ­ σλάν, τα εδάφη του οποίου βρίσκονταν πολύ κοντά στους Φράγκους. «Ο βασιλιάς Κιλίζ Αρσλάν»* γ ι α τον ο π ο ί ο μιλά εδώ ο Ιμπν αλ-Καλανίσι, δεν είναι ακόμα δ ε κ α ε π τ ά ετών, όταν φ τ ά ν ο υ ν οι εισβολείς. Αυτός ο νεαρός σουλτάνος, με τα ελαφρώς σχιστά μάτια, υπήρξε ο π ρ ώ τ ο ς μουσουλμάνος ηγέτης π ο υ πληροφο­ ρήθηκε την άφιξη των Φ ρ ά γ κ ω ν , ο π ρ ώ τ ο ς π ο υ τους προκάλεσε μια ήττα και ο π ρ ώ τ ο ς π ο υ ηττήθηκε α π ό τους φοβερούς ιππείς τους. Α π ό τον Ιούλιο του 1096, ο Κιλίζ Αρσλάν έμαθε ότι ένα με­ γάλο πλήθος Φ ρ ά γ κ ω ν κινείται π ρ ο ς την Κωνσταντινούπολη. Αμέσως φ ο β ά τ α ι για το χείριστο. Αγνοεί, βέβαια, τον α π ώ τ ε ρ ο σκοπό αυτών των α ν δ ρ ώ ν , αλλά ο ερχομός τους στην Ανατολή δεν προμηνύει γι' αυτόν τ ί π ο τ α καλό. Το Σ ο υ λ τ α ν ά τ ο , το ο π ο ί ο κυβερνά, εκτείνεται σ' ένα μεγάλο μέρος της Μικράς Ασίας, μια περιοχή π ο υ οι Τούρκοι μόλις εί­ χαν α π ο σ π ά σ ε ι α π ό τους Έ λ λ η ν ε ς . Π ρ ά γ μ α τ ι , ο π α τ έ ρ α ς του Σ.τ.Ε.: * Κιλίζ Αρσλάν ιμπν Σουλεϊμάν (1092-1107): Σουλτάνος του Ρουμ (σουλτανάτο της Νίκαιας).

20

ΑΜΙΝ

ΜΑΑΛΟΥΦ

Κιλίζ Αρσλάν, ο Σουλεϊμάν, ήταν ο πρώτος Τούρκος π ο υ κα­ τέκτησε εδάφη αυτής της περιοχής, η ο π ο ί α θα ονομαστεί, πολ­ λούς αιώνες αργότερα, Τ ο υ ρ κ ί α . Στη Ν ί κ α ι α * , την πρωτεύου­ σα αυτού του νέου μουσουλμανικού κράτους, οι βυζαντινές εκ­ κλησίες είναι περισσότερες α π ό τα τ ζ α μ ι ά . Αν και η φ ρ ο υ ρ ά της πόλης αποτελείται α π ό Τούρκους ιππείς, η πλειονότητα των κατοίκων είναι ελληνική και ο Κιλίζ Αρσλάν δεν έχει αυτα­ πάτες γ ι α τα αισθήματα των υ π η κ ό ω ν του. Γι' αυτούς θα είναι π ά ν τ α ο αρχηγός μιας συμμορίας β α ρ β ά ρ ω ν . Ως μόνο υπέρτα­ το άρχοντα α ν α γ ν ω ρ ί ζ ο υ ν το βασιλέα Αλέξιο Κομνηνό**, αυ­ τ ο κ ρ ά τ ο ρ α των Ρωμαίων, του οποίου το όνομα μνημονεύεται χ α μ η λ ό φ ω ν α σε όλες τους τις προσευχές. Στην πραγματικότη­ τ α , ο Αλέξιος είναι α υ τ ο κ ρ ά τ ο ρ α ς των Ελλήνων, οι οποίοι φέ­ ρονται ως κληρονόμοι της ρωμαϊκής α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α ς . Αυτή η ι­ διότητα τους αναγνωρίζεται α π ό τους Ά ρ α β ε ς , οι οποίοι, ό­ πως στον 11ο α ι ώ ν α έτσι και στον 20ό, α π ο κ α λ ο ύ ν τους Έ λ λ η ­ νες Ρουμ, Ρ ω μ α ί ο υ ς * * * . Τα εδάφη π ο υ κ α τ α λ ή φ θ η κ α ν α π ό τον π α τ έ ρ α του Κιλίζ Αρσλάν, εις βάρος της ελληνικής αυτοκρατο­ ρίας, ονομάστηκαν Σουλτανάτο των Ρουμ. Την εποχή εκείνη, ο Αλέξιος ήταν μια α π ό τις πλέον επιβλη­ τικές μορφές της Ανατολής. Αυτός ο μικρόσωμος πενηντάρης, με το σπινθηροβόλο και π ε ρ ι π α ι χ τ ι κ ό βλέμμα, τη φροντισμένη Σ.τ.Ε.: * Νίκαια της Βιθυνίας, στη Μ. Ασία. ** Αλέξιος Κομνηνός (1081-1118): Ήταν γόνος στρατιωτικής οικογέ­ νειας και καταγόταν από την Κόμνη της Θράκης. Ανιψιός του αυτο­ κράτορα Ισαάκιου Κομνηνού. Ανέβηκε στο θρόνο μετά από τη στάση του Νικηφόρου Β' Βοτανειάτη. *** Η ονομασία «Βυζαντινή αυτοκρατορία» καθιερώθηκε μετά το 16ο αιώνα. Το κράτος ονομαζόταν Ρωμανία και οι υπήκοοι του Ρωμαίοι. Οι ονομασίες αυτές δεν υποδηλώνουν ούτε καταγωγή ούτε εθνικότη­ τα, αλλά υπηκοότητα. Επικρατεί η ονομασία «Βυζάντιο» ή «Βυζαντι­ νό Κράτος» επειδή η πρωτεύουσα του, η Κων/πολη, κτίστηκε στα ε­ ρείπια του αρχαίου Βυζαντίου. Άλλωστε, στο κράτος αυτό αναφέ­ ρονται επιστήμονες χρησιμοποιώντας και άλλες ονομασίες, όπως «Μεταγενέστερο Ρωμαϊκό κράτος», «Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρα­ τορία». (Γ. Γιακουμή, Π. Γιακουμή: Προβλήματα Ιστορίας, Αθήνα, 1978, σ. 100).

Ο Ι ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ Α Π Ο Τ Η Σ Κ Ο Π Ι Α Τ Ω Ν Α Ρ Α Β Ω Ν

21

γενειάδα και τους ευγενικούς τρόπους, ο π ά ν τ α στολισμένος με χρυσό και με την πλούσια και πολύπτυχη μπλε φορεσιά του, α­ σκούσε π ρ α γ μ α τ ι κ ή γοητεία στον Κιλίζ Αρσλάν. Είναι αυτός που βασιλεύει στην Κωνσταντινούπολη, το μαγευτικό Βυζά­ ντιο, π ο υ βρίσκεται σε απόσταση μικρότερη α π ό τρεις μέρες πορεία α π ό τη Ν ί κ α ι α . Μ ι α απόσταση π ο υ προκαλεί στο νεαρό σουλτάνο ανάμεικτα συναισθήματα. Ό π ω ς όλοι οι νομάδες πολεμιστές, έτσι κι αυτός ονειρεύεται κατακτήσεις και λεηλα­ σίες. Το ότι αισθάνεται τόσο κοντά του τα μυθικά πλούτη του Βυζαντίου του αρέσει. Παράλληλα, όμως, αισθάνεται να απει­ λείται. Ξέρει ότι ο Αλέξιος δεν έχασε ποτέ τις ελπίδες του να ε­ πανακτήσει τη Ν ί κ α ι α , όχι μόνο γιατί η πόλη ήταν ανέκαθεν ελ­ ληνική, αλλά κυρίως διότι η π α ρ ο υ σ ί α Τούρκων πολεμιστών, σε τόσο μικρή απόσταση α π ό το Β υ ζ ά ν τ ι ο , αποτελεί μόνιμη α­ πειλή γ ι α την ασφάλεια της Α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α ς . Παρόλο π ο υ ο βυζαντινός στρατός έχει κατακερματιστεί α π ό τις μακρόχρονες εσωτερικές κρίσεις και είναι α δ ύ ν α τ ο να αρχίσει μόνος του έναν πόλεμο, κανείς δεν αγνοεί ότι ο Αλέξιος μπορεί να καλέσει ξένους γ ι α βοήθεια. Οι Βυζαντινοί ποτέ δε δίστασαν να ζητήσουν τη συνδρομή των ι π π ο τ ώ ν π ο υ ήρθαν α π ό τη Δύση. Ή τ α ν πολλοί οι Φ ρ ά γ κ ο ι π ο υ επισκέπτονταν την Ανατολή, είτε ως μισθοφόροι με βαριές π α ν ο π λ ί ε ς είτε ως προσκυνητές κατευθυνόμενοι προς την Παλαιστίνη. Και το 1096 δεν είναι καθόλου άγνωστοι γ ι α τους μουσουλμάνους. Πριν μια εικοσαετία — ο Κιλίζ Αρσλάν δεν είχε γεννηθεί ακό­ μα, αλλά του τα διηγήθηκαν οι γέροι εμίρηδες του στρατού του - ένας α π ό τους ξανθόμαλλους τυχοδιώκτες, κ ά π ο ι ο ς Ρουσέλ ντε Μπαγιέλ, π ο υ είχε κατορθώσει να ιδρύσει ένα αυτόνομο κράτος στη Μ ι κ ρ ά Α σ ί α , βάδισε εναντίον της Κωνσταντινού­ πολης. Οι Βυζαντινοί, πανικόβλητοι, δεν είχαν άλλη επιλογή α π ό το να ζητήσουν βοήθεια α π ό τον π α τ έ ρ α του Κιλίζ Αρ­ σλάν, ο ο π ο ί ο ς δεν πίστευε στ' α υ τ ι ά του όταν ένας ειδικός απε­ σταλμένος του βασιλιά τον ικέτευσε να τρέξει να τον υποστη­ ρίξει. Οι Τούρκοι καβαλάρηδες, λοιπόν, κατευθύνθηκαν π ρ ο ς την Κωνσταντινούπολη και νίκησαν το Ρουσέλ. Τότε, ο Σου­ λεϊμάν ανταμείφθηκε γ ε ν ν α ι ό δ ω ρ α με χρυσό, άλογα και εκτά­ σεις.

22

ΑΜΙΝ

ΜΑΑΛΟΥΦ

Κ α τ ό π ι ν α υ τ ο ύ , οι Βυζαντινοί είναι επιφυλακτικοί απέναντι στους Φ ρ ά γ κ ο υ ς , αλλά τα α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ι κ ά στρατεύματα, λόγω έλλειψης έμπειρων στρατιωτών, α ν α γ κ ά ζ ο ν τ α ι να στρατολο­ γήσουν μισθοφόρους, όχι αποκλειστικά Φ ρ ά γ κ ο υ ς , γιατί κ ά τ ω α π ό τη σημαία της χριστιανικής α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α ς βρίσκονται και πολλοί Τούρκοι πολεμιστές. Για να είμαστε ακριβείς, χάρη στους Τούρκους του βυζαντινού στρατού, έμαθε ο Κιλίζ Αρ­ σλάν, τον Ιούλιο του 1096, ότι χιλιάδες Φράγκοι πλησιάζουν στην Κωνσταντινούπολη. Η εικόνα π ο υ του π ε ρ ι γ ρ ά φ ο υ ν οι πληροφοριοδότες του τον αφήνει ά ν α υ δ ο . Οι Δυτικοί αυτοί μοιάζουν πολύ λίγο στους μισθοφόρους π ο υ έχουν συνηθίσει να βλέπουν. Υπάρχουν βέβαια ανάμεσα τους μερικές εκατον­ τάδες ιππέων και ένας σημαντικός αριθμός οπλισμένων στρα­ τιωτών, ό π ω ς επίσης χιλιάδες γυναίκες, π α ι δ ι ά και γέροι ρα­ κένδυτοι. Θα 'λεγε κανείς ότι είναι ένας πληθυσμός διωγμένος α π ό τα χ ώ μ α τ α του α π ό κ ά π ο ι ο ν εισβολέα. Α ν α φ έ ρ ο υ ν επίσης ότι όλοι τους έχουν στην πλάτη τους ραμμένες λωρίδες υφά­ σματος σε σχήμα σταυρού. Ο νεαρός Σουλτάνος, π ο υ δεν μπορεί να εκτιμήσει τον κίνδυ­ ν ο , ζητά α π ό τους πράκτορες του να διπλασιάσουν την επα­ γρύπνηση τους και να τον κρατούν συνεχώς ενήμερο γ ι α τις κι­ νήσεις αυτών των καινούργιων εισβολέων. Για καλό και για κ α κ ό , επιθεωρεί τις οχυρώσεις της πρωτεύουσας του. Τα τείχη της Ν ί κ α ι α ς , που έχουν μήκος π ά ν ω α π ό ένα φαρσάκ (έξι χι­ λιάδες μέτρα), στεφανώνονται α π ό 240 π ύ ρ γ ο υ ς . Νοτιοδυτικά της πόλης, τα ήρεμα νερά της Α σ κ α ν ί α ς λίμνης*, προσφέρουν μια τέλεια φυσική π ρ ο φ ύ λ α ξ η . Κι όμως, τις πρώτες μέρες του Αυγούστου, η απειλή γίνεται π ι ο συγκεκριμένη. Οι Φ ρ ά γ κ ο ι διασχίζουν το Β ό σ π ο ρ ο , συνο­ δευόμενοι α π ό βυζαντινά πλοία και π α ρ ά τον ανελέητο ήλιο προχιορούν κ α τ ά μήκος της π α ρ α λ ί α ς . Π α ν τ ο ύ τους ακούν να κ ρ α υ γ ά ζ ο υ ν ότι ήρθαν να εξολοθρεύσουν τους μουσουλμά­ νους, π α ρ ό λ ο π ο υ τους είδαν να συλούν στο πέρασμα τους αρ­ κετές ελληνικές εκκλησίες. Αρχηγός τους ήταν κ ά π ο ι ο ς ερημί* Σ.τ.Ε.: Ασκανία λίμνη: Λίμνη στη Νίκαια της Βιθυνίας, καλούμενη κατά τουρκική παραφθορά Ισνίκ.

ΟΙ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ Α Π Ο ΤΗ Σ Κ Ο Π Ι Α Τ Ω Ν Α Ρ Α Β Ω Ν

23

της π ο υ ονομαζόταν Πέτρος*. Οι πληροφοριοδότες εκτιμούν ότι ανέρχονται σε μερικές δ ω δ ε κ ά δ ε ς χιλιάδες, αλλά κανείς δεν ξέρει να πει π ο ύ τους οδηγούν τα βήματα τους. Φαίνεται ότι ο α υ τ ο κ ρ ά τ ο ρ α ς Αλέξιος αποφάσισε να τους εγκαταστήσει στην Κίβιτο**, σ' ένα στρατόπεδο π ο υ ίδρυσε π ρ ό σ φ α τ α γ ι α κάποι­ ους μισθοφόρους, σε απόσταση μιας μέρας π ο ρ ε ί α α π ό τη Νί­ καια. Το παλάτι του Σουλτάνου βρίσκεται σε α ν α τ α ρ α χ ή . Οι Τούρκοι ιππείς βρίσκονται σε επιφυλακή και παρατηρείται ένα συνεχές πήγαινε-έλα κ α τ α σ κ ό π ω ν και ανιχνευτών π ο υ α­ ναφέρουν και την π α ρ α μ ι κ ρ ή κίνηση των Φ ρ ά γ κ ω ν . Αναφέ­ ρουν ότι κάθε πρωί οι Φράγκοι φεύγουν α π ό το στρατόπεδο τους κ α τ ά ορδές χιλιάδων ατόμων γ ι α να λεηλατήσουν τις γ ύ ρ ω περιοχές, να κατακλέψουν ή να κ ά ψ ο υ ν αγροικίες. Επιστρέ­ φοντας στην Κιβωτό, οι π ά τ ρ ι ε ς τους διεκδικούν τους κ α ρ π ο ύ ς του γιουρουσιού. Α υ τ ά τα γεγονότα δεν τρομάζουν τους στρα­ τιώτες του Σουλτάνου, ούτε ανησυχούν τον ά ρ χ ο ν τ α τους. Η ί­ δ ι α ρουτίνα συνεχίζεται επί ένα μήνα. Αλλά, να π ο υ μια μέρα, στα μέσα Σεπτεμβρίου, οι Φράγκοι αλλάζουν ξ α φ ν ι κ ά τις συνήθειες τους. Μην έχοντας π ρ ο φ α ν ώ ς τ ί π ο τ α π ι α να κλέψουν α π ό τις γύρω περιοχές, κατευθύνονται - λένε - προς τη Ν ί κ α ι α , διασχίζουν μερικά χ ω ρ ι ά , όλα ελλη­ νικά, α ρ π ά ζ ο υ ν τις σοδειές π ο υ ήταν αποθηκευμένες, αυτή την περίοδο της συγκομιδής, σ φ ά ζ ο ν τ α ς αλύπητα τους χωρικούς * Σ.τ.Ε.: Πέτρος ο Ερημίτης: Η Άννα Κομνηνή τον αναφέρει ως Κουκούπετρο. Το 1094 επιχειρεί ιιόνο:του προσκύνημα στους Αγίους Τό­ πους και στις 8 Μαρτίου 1096 ξεκίνησε με 15.000 πιστούς για την Κων/ πολη υπό την αρχηγία του ιππότη Γκωτιέ, του «μηδέν έχοντος» (Gaultierus Sine-Habere). Έφθασαν στην Κων/πολη την 1η Αυγούστου 1096. Ο Αλέξιος Κομνηνός τον συμβούλευσε να μη διασχίσει το Βό­ σπορο και να περιμένει τους συντρόφους του. Τους επέτρεψε να στρα­ τοπεδεύσουν έξω από τα τείχη της Κων/πολης. Πολλοί όμως από τους Φράγκους άρχισαν να λεηλατούν τη γύρω περιοχή και ο Αλέξιος, φο­ βούμενος για την ασφάλεια της πόλης, πέρασε όλους τους προσκυνη­ τές στην Ασία και τους εγκατέστησε στην Κιβωτό. (Gesta Francorum, σελ. 32 - R. Carousset: Histoire dcs Croisades, Paris 1901, σσ. 9-11). ** Η Kivitot των μεσαιωνικών κειμένων, η Κιβωτός των Βυζαντινών, στη νότια ακτή του κόλπου της Νικομήδειας, το σημερινό Ισνίκ.

24

ΑΜΙΝ

ΜΑΑΛΟΥΦ

που π ρ ο σ π α θ ο ύ ν να αντισταθούν. Π α ι δ ι ά μικρής ηλικίας κάη­ καν ζ ω ν τ α ν ά . Ο Κιλίζ Αρσλάν αισθάνεται ότι κατελήφθη εξ απήνης. Ό­ ταν φ θ ά ν ο υ ν τα π ρ ώ τ α νέα, οι πολιορκητές βρίσκονται ήδη κάτω α π ό τα τείχη της πρωτεύουσας και ενώ ο ήλιος δεν έχει α­ νέβει ακόμα στον ο υ ρ α ν ό , οι κάτοικοι βλέπουν ν' ανεβαίνουν οι καπνοί α π ό τις πυρκαγιές. Αμέσως ο Σουλτάνος στέλνει μια έ φ ι π π η περίπολο που συγκρούεται με τους Φ ρ ά γ κ ο υ ς . Κάτω α π ό την αριθμητική υπεροχή τους, οι Τούρκοι κ α τ α σ φ α γ ι ά στηκαν. Μόνο ελάχιστοι επιζώντες επιστρέφουν καταματωμένοι στη Ν ί κ α ι α . Ο Κιλίζ Αρσλάν, αισθανόμενος ότι απειλείται το γόητρο του, θέλησε να πολεμήσει αμέσως, αλλά οι εμίρηδες του στρατού τον μετάπεισαν. Η νύχτα θα πέσει σύντομα και οι Φράγκοι απομακρύνονται γρήγορα και κατευθύνονται στο στρατόπεδο τους. Η εκδίκηση πρέπει να περιμένει. Ό χ ι γ ι α πολύ. Ο ι Δυτικοί, ενθαρρυμένοι α π ό την επιτυχία τους, επανεμφανίζονται δύο μέρες αργότερα. Αυτή τη φ ο ρ ά , ο γιος του Σουλεϊμάν, έγκαιρα ειδοποιημένος, ακολουθεί κατά π ό δ α ς την πορεία τους. Έ ν α πλήθος α π ό Φ ρ ά γ κ ο υ ς , που α π ο ­ τελείτο α π ό μερικούς ιππότες, αλλά κυρίως α π ό χιλιάδες ρα­ κένδυτους ά ρ π α γ ε ς , παίρνει το δρόμο για τη Ν ί κ α ι α και ενώ ο αριθμός τους αυξάνεται όσο προχωρούν, κατευθύνονται ανα­ τολικά και καταλαμβάνουν με αιφνιδιασμό το φρούριο του Ξε­ ρίγορδον*. Ο νεαρός Σουλτάνος παίρνει την α π ό φ α σ η του. Καλπάζει ε­ πικεφαλής των α ν δ ρ ώ ν του, σ' αυτή την οχυρωμένη περιοχή, όπου οι Φ ρ ά γ κ ο ι , γ ι ο ρ τ ά ζ ο ν τ α ς τα επινίκια μεθοκοπούν, ανί­ κανοι να σκεφτούν ότι η τύχη τους έχει ήδη δ ι α γ ρ α φ ε ί . Γιατί το Ξερίγορδον προσφέρει μια π α γ ί δ α που οι στρατιώτες του Κιλίζ Αρσλάν γνωρίζουν πολύ καλά, ενώ αυτοί οι άπειροι ξένοι δεν μπόρεσαν να την α ν α κ α λ ύ ψ ο υ ν . Ο εφοδιασμός τους σε νερό βρίσκεται έξω α π ό το κάστρο, αρκετά μακριά α π ό τα τείχη, και οι Τούρκοι τους α π έ κ ο ψ α ν την πρόσβαση. Τους αρκεί πλέον να

* Σ.τ.Ε.: Ξερίγορδον: Το Εξερόγορδο. Η Άννα Κομνηνή το αναφέρει ως «η Ξερίγορδος».

0 1 ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ Α Π Ο Τ Η Σ Κ Ο Π Ι Α Τ Ω Ν Α Ρ Α Β Ω Ν

25

τοποθετηθούν γύρω α π ό το Φρούριο και να μην κινηθούν κα­ θόλου. Η δ ί ψ α θα μάχεται στη θέση τους. Για τους πολιορκημένους αρχίζει ένα αβάσταχτο μαρτύριο. Φτάνουν στο σημείο να πίνουν το αίμα των υ π ο ζ υ γ ί ω ν τους και τα ούρα τους. Τις πρώτες μέρες του Ο κ τ ω β ρ ί ο υ , τους διακρί­ νουν να κοιτούν απελπισμένα τον ουρανό ζητώντας μερικές σταγόνες βροχής. Μ ά τ α ι α . Κ α τ ά τα τέλη της εβδομάδας, ο αρ­ χηγός της αποστολής, ένας ιππότης ονόματι Ρενώ, δέχεται να π α ρ α δ ο θ ε ί αν του χαρίσουν τη ζ ω ή . Ο Κιλίζ Αρσλάν, που α­ παίτησε α π ό τους Φ ρ ά γ κ ο υ ς να αρνηθούν δημόσια τη θρη­ σκεία τους εξεπλάγη όταν ο Ρενώ φάνηκε πρόθυμος όχι μόνο να ασπαστεί το Ισλάμ, αλλά και να πολεμήσει εναντίον των συντρόφων του στο πλευρό των Τούρκων. Πολλοί α π ό τους φίλους του, π ο υ εκδήλωσαν τις ίδιες επιθυμίες, στάλθηκαν αιχ­ μάλωτοι σε πόλεις της Σ υ ρ ί α ς ή της κεντρικής Ασίας. Οι υπό­ λοιποι π έ ρ α σ α ν α π ό την κόψη του σ π α θ ι ο ύ . Ο νεαρός Σουλτάνος είναι π ε ρ ή φ α ν ο ς γ ι α το κ α τ ό ρ θ ω μ α του, αλλά κ ρ α τ ά την ψ υ χ ρ α ι μ ί α του. Α φ ο ύ έδωσε στους άνδρες του άδεια γ ι α το καθιερωμένο μοίρασμα των λ α φ ύ ρ ω ν , την ε­ πομένη τους ανακαλεί στην τ ά ξ η . Οι Φ ρ ά γ κ ο ι , βέβαια, έχασαν έξι χιλιάδες άνδρες, αλλά οι υπόλοιποι είναι έξι φορές περισ­ σότεροι, και η ευκαιρία γ ι α να τους ξεφορτωθούν δίνεται τ ώ ρ α ή ποτέ. Για να κατορθώσει κάτι τέτοιο καταφεύγει σε π α ν ο υ ρ ­ γίες. Α π ο φ α σ ί ζ ε ι να στείλει δυο Έ λ λ η ν ε ς κ α τ α σ κ ό π ο υ ς στο στρατόπεδο της Κιβωτού, γ ι α να ανακοινώσουν ότι οι άνδρες του Ρενώ βρίσκονται σε εξαιρετική κατάσταση, ότι κατόρθω­ σαν να καταλάβουν τη Ν ί κ α ι α , της ο π ο ί α ς τα πλούτη δεν έχουν σκοπό να μοιραστούν με τους υ π ό λ ο ι π ο υ ς ομοθρήσκους τους. Παράλληλα, ο τουρκικός στρατός θα ετοιμάσει μια μεγαλειώ­ δη ενέδρα. Π ρ ά γ μ α τ ι , οι προσεκτικά διαδιδόμενες φήμες προκαλούν στο στρατόπεδο της Κιβωτού την αναμενόμενη αναστάτωση. Συγκεντρώνονται, βρίζουν το Ρενώ και τους άνδρες του και α­ π ο φ α σ ί ζ ο υ ν να ξεκινήσουν για τη Ν ί κ α ι α , για να συμμετά­ σχουν στη λεηλασία της πόλης. Αλλά ξ α φ ν ι κ ά - δεν ξέρουμε πώς — φτάνει ένας φ υ γ ά δ α ς α π ό την αποστολή στο Ξερίγορ­ δον, α π ο κ α λ ύ π τ ο ν τ α ς την αλήθεια γ ι α την τύχη των συντρό-

26

ΑΜΙΝ

ΜΑΑΛΟΥΦ

ώων του. Οι κατάσκοποι του Κιλίζ Αρσλάν σκέφτονται ότι α­ πέτυχαν στην αποστολή τους, γιατί οι π ι ο φρόνιμοι α π ό τους Φ ρ ά γ κ ο υ ς συνιστούν ηρεμία. Ό τ α ν , όμως, π έ ρ α σ α ν τ α π ρ ώ τ α λεπτά, η κατάπληξη έγινε τ α ρ α χ ή . Το πλήθος·εξοργίζεται και ουρλιάζει. Θέλει να αναχωρήσει αμέσως, όχι γ ι α να πάρει μέ­ ρος στη λεηλασία, αλλά για «να εκδικηθεί τους μάρτυρες». Αυ­ τοί π ο υ διστάζουν θεωρούνται δειλοί. Τελικά, οι π ι ο εξαγριω­ μένοι επικρατούν και η αναχώρηση ορίζεται γ ι α την επομένη. Οι κατάσκοποι του Σ ο υ λ τ ά ν ο υ , των οποίων η πονηριά ξεσκε­ πάστηκε αλλά ο σκοπός πέτυχε, π α ν η γ υ ρ ί ζ ο υ ν . Στέλνουν μή­ νυμα στον άρχοντα τους να ετοιμάζεται γ ι α μάχη. Στις 21 Οκτωβρίου 1096, οι Φ ρ ά γ κ ο ι αφήνουν το στρατόπε­ δο τους. Ο Κιλίζ Αρσλάν δεν είναι μακριά. Πέρασε τη νύχτα στους λόφους που βρίσκονται κοντά στην Κιβωτό. Οι άνδρες του είναι στις θέσεις τους καλά καλυμμένοι. Ο ίδιος, α π ό τη θέση π ο υ βρίσκεται μπορεί να διακρίνει την κολόνα των Φρά­ γκων π ο υ σηκώνουν σύννεφα σκόνης. Μπροστά π ρ ο χ ω ρ ο ύ ν μερικές εκατοντάδες ιππέων, οι περισσότεροι χωρίς π α ν ο π λ ί α , και ακολουθεί ένα άτακτο πλήθος στρατιωτών. Π ρ ο χ ω ρ ο ύ ν λι­ γότερο α π ό μια ώ ρ α , όταν ο Σουλτάνος ακούει τη βοή τους να πλησιάζει. Ο ήλιος π ο υ ανατέλλει πίσω τ ο υ , τους χ τ υ π ά καταπ ρ ό σ ω π ο . Κρατώντας την α ν α π ν ο ή του, κάνει νόημα στους ε­ μίρηδες του να είναι έτοιμοι. Η μοιραία στιγμή φτάνει. Μια κί­ νηση π ο υ μόλις διακρίνεται, μερικές χαμηλόφωνες εντολές εδώ κι εκεί και να που οι τοξότες τεντώνουν τα βέλη τους. Ξαφνικά χιλιάδες βέλη ξεπηδούν με έναν αργό συριγμό. Το μεγαλύτερο μέρος των ιππέων πέφτει α π ό τα π ρ ώ τ α λεπτά. Κατόπιν οι στρατιώτες α π ο δ ε κ α τ ί ζ ο ν τ α ι και αυτοί. Ό τ α ν αρχίζει η μάχη σώμα με σώμα, οι Φ ρ ά γ κ ο ι έχουν ήδη τραπεί σε φ υ γ ή . Αυτοί π ο υ ήταν στα μετόπισθεν επέστρεψαν τρέχοντας στο στρατόπεδο, όπου οι άμαχοι είχαν μόλις ξυπνή­ σει. Έ ν α ς γέρος π α π ά ς ψάλλει την πρωινή λειτουργία, μερικές γυναίκες ετοιμάζουν φ α γ η τ ό . Η ά φ ι ξ η των φ υ γ ά δ ω ν με τους Τούρκους να τους κυνηγούν σπέρνει το φόβο. Οι Φ ρ ά γ κ ο ι τρέ­ χουν π ρ ο ς όλες τις κατευθύνσεις. Μερικοί π ο υ π ρ ο σ π ά θ η σ α ν να κ α τ α φ ύ γ ο υ ν στα γειτονικά δάση πιάνονται γρήγορα. Ά λ ­ λοι, π ο υ είχαν περισσότερη έμπνευση, κλείστηκαν σ' ένα γερό

Ο Ι ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ Α Π Ο Τ Η Σ Κ Ο Π Ι Α Τ Ω Ν Α Ρ Α Β Ω Ν

27

πυργίσκο π ο υ έχει το πλεονέκτημα να βρέχονται τα ν ώ τ α του α π ό τη θάλασσα. Ο Σουλτάνος, μη θέλοντας να διατρέξει κίν­ δυνο χωρίς λόγο, δεν τους πολιορκεί. Ο βυζαντινός στόλος ει­ δοποιημένος αμέσως θα έρθει να τους περισυλλέξει. Θα γλιτώ­ σουν δύο έως τρεις χιλιάδες. Ο Πέτρος ο Ερημίτης, λόγω του ότι βρισκόταν π ρ ι ν α π ό αρκετές μέρες στην Κωνσταντινούπο­ λη, σώθηκε. Αλλά οι ο π α δ ο ί του δεν είχαν την ίδια τύχη. Οι π ι ο νέες γυναίκες α ρ π ά χ τ η κ α ν α π ό τους καβαλάρηδες του Σουλ­ τάνου γ ι α να δοθούν στους εμίρηδες ή να πουληθούν στα σκλαβ ο π ά ζ α ρ α . Την ίδια τύχη είχαν και μερικά α γ ό ρ ι α . Οι υπόλοι­ ποι Φ ρ ά γ κ ο ι , είκοσι χιλιάδες π ε ρ ί π ο υ , αφανίστηκαν. Ο Κιλίζ Αρσλάν χάρηκε. Εκμηδένισε το φ ρ ά γ κ ι κ ο στρατό που είχε τέτοια τρομερή φήμη και οι απώλειες του δικού του στρατεύματος ήταν ασήμαντες. Π α ρ α τ η ρ ώ ν τ α ς προσεκτικά τα λ ά φ υ ρ α π ο υ ήταν στοιβαγμένα στα π ό δ ι α του, πιστεύει ότι ζει τον π ι ο μεγάλο του θρίαμβο. Και π α ρ ' όλ' α υ τ ά , σ π ά ν ι α στην Ιστορία μια νίκη θα κοστίσει τόσο ακριβά σ' αυτούς που την κατέκτησαν.. Ο Κιλίζ Αρσλάν, μεθυσμένος α π ό την επιτυχία, επιμένει ν' αγνοεί τις διαδοχικές πληροφορίες για την άφιξη νέων ομάδων Φ ρ ά γ κ ω ν στην Κωνσταντινούπολη τον επόμενο χειμώνα. Γι' αυτόν, μα και γ ι α τους π ι ο επιφανείς εμίρηδες του, δεν είναι κάτι το ανησυχητικό. Ε ά ν και άλλοι μισθοφόροι του Αλεξίου τολμούσαν και πάλι να διασχίσουν το Βόσπορο, θα κατασφαγ ι ά ζ ο ν τ α ν και αυτοί ό π ω ς οι προηγούμενοι. Ο Σουλτάνος σκε­ φτόταν ότι είναι καιρός να επιστρέψει στις άμεσες και πρωταρ­ χικές του φροντίδες, δηλαδή στην ανελέητη πάλη εναντίον των Τούρκων π ρ ι γ κ ί π ω ν , των γειτόνων του. Σ' αυτόν τον τομέα, α­ ποκλειστικά, θα διακυβευθεί η τύχη του και αυτή των κατα­ κτήσεων του. Οι συγκρούσεις με τους Έλληνες ή τους ξένους βοηθούς τους, τους Φ ρ ά γ κ ο υ ς , δε θα είναι π α ρ ά ένα διάλειμ­ μα. Ά λ λ ω σ τ ε , δεν ήταν σε μια α π ό αυτές τις ατέλειωτες μάχες των αρχηγών, που ο π α τ έ ρ α ς του Σουλεϊμάν έχασε τη ζωή του το 1086; Ο Κιλίζ Αρσλάν ήταν τότε μόλις επτά ετών και θα έ­ παιρνε τη δ ι α δ ο χ ή α π ό την αντιβασιλεία π ο υ ασκούσαν μερι­ κοί πιστοί εμίρηδες. Α π ο μ α κ ρ ύ ν θ η κ ε όμως α π ό την εξουσία

2Χ

ΑΜΙΝ

ΜΑΑΛΟΥΦ

και με το πρόσχημα ότι κινδύνευε η ζωή του, μεταφέρθηκε στην Περσία. Εκεί τον κολάκευαν, περιβαλλόταν α π ό σεβασμό, υπηρετούμενος α π ό πλήθος αφοσιωμένων σκλάβων, αλλά ήταν κάτω α π ό στενή επιτήρηση και του α π α γ ο ρ ε υ ό τ α ν ρητά να επι­ σκεφθεί το βασίλειο του. Οι οικοδεσπότες του, ουσιαστικά οι δεσμοφύλακες του, δεν ήταν άλλοι α π ό τα μέλη της ίδιας του της φυλής, τους Σελτζούκους*. Ε ά ν υπάρχει τον 11ο α ι ώ ν α ένα όνομα π ο υ όλοι γνωρίζουν, α π ό τα π έ ρ α τ α της Κίνας έως τη μακρινή χ ώ ρ α των Φ ρ ά γ κ ω ν , δεν είναι άλλο α π ό α υ τ ό . Α φ ο ύ ήρθαν α π ό την Κεντρική Ασία με χιλιάδες ιππείς με μακριά μαλλιά πλεγμένα κοτσίδες, οι Σελ­ τζούκοι Τούρκοι κατέκτησαν σε μερικά χρόνια όλη την περιο­ χή που εκτείνεται α π ό το Α φ γ α ν ι σ τ ά ν έως τη Μεσόγειο. Α π ό το 1055 ο χαλίφης της Β α γ δ ά τ η ς , δ ι ά δ ο χ ο ς του Προφήτη και κλη­ ρονόμος της ένδοξης α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α ς των Αβασσιδών, δεν εί­ ναι π α ρ ά μια ευπειθής μαριονέτα στα χέρια τους. Α π ό το Ισπαχάν έως τη Δ α μ α σ κ ό , α π ό τη Ν ί κ α ι α έως την Ιερουσαλήμ, δικοί τους εμίρηδες ασκούν εξουσία. Για πρώτη φ ο ρ ά , μετά α π ό 3 αιώνες, όλη η μουσουλμανική ανατολή είναι συγκεντρωμένη κάτω α π ό την εξουσία μιας και μόνης δυναστείας, π ο υ διατυμ­ πανίζει την επιθυμία της να ξαναδώσει στο Ισλάμ την αλλοτινή του δόξα. Οι Έ λ λ η ν ε ς , συντριμμένοι το 1071** α π ό τους Σελ­ τζούκους δεν ανορθώθηκαν έκτοτε. Η Μ ι κ ρ ά Ασία, η μεγαλύ-

* Σ.τ.Ε.: Σελτζούκοι ή Σελτζουκίδες: Δυναστεία Τουρκομάνων που από τον 11ο έως το 13ο μ. Χ. αιώνα κατέχει αξιόλογα εδάφη στη Δυτι­ κή Ασία. Οι Σελτζούκοι κατάγονται από το Σελτζούκ. Η αυτοκρατο­ ρία τους, που εκτεινόταν στην Περσία, τη Συρία και την Αρμενία, θα σβήσει το 13ο αιώνα. Μόνο το Σουλτανάτο των Ρουμ θα διατηρηθεί μέχρι το 1302. ** Μάχη του Ματζικέρτ (1071). Η μάχη έγινε μεταξύ του Ρωμανού Δ' του Διογένη και του Αρπ-Ασλάν Α'. Οι Βυζαντινοί νικήθηκαν και ο Ρωμανός αιχμαλωτίστηκε. Η ήττα αυτή θεωρείται από τις κρισιμότε­ ρες για το Βυζάντιο γιατί υπήρξε η αφετηρία της εγκατάστασης των Τούρκων στη Μικρά Ασία. Οι Τούρκοι σταθεροποιούνται σταδιακά στην περιοχή και το 1080 ο Σουλεϊμάν ίδρυσε σουλτανάτο με έδρα το Ικόνιο.

Ο Ι ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ Α Π Ο Τ Η Σ Κ Ο Π Ι Α Τ Ω Ν Α Ρ Α Β Ω Ν

29

τερή τους ε π α ρ χ ί α , κατακτήθηκε. Η ίδια τους η πρωτεύουσα δεν είναι π ι α ασφαλής. Οι αυτοκράτορες τους, ό π ω ς ο Αλέ­ ξιος, δεν π α ύ ο υ ν να στέλνουν α ν τ ι π ρ ο σ ώ π ο υ ς στον Π ά π α της Ρώμης, υ π έ ρ τ α τ ο άρχοντα της Δύσης, ικετεύοντας τον να κη­ ρύξει ιερό πόλεμο ενάντια σ' αυτή τη δυναμική επανεμφάνιση του Ισλάμ. Ο Κιλίζ Αρσλάν είναι π ε ρ ή φ α ν ο ς γ ι α το ότι ανήκει σ' αυτή την επιβλητική οικογένεια, αλλά δεν τρέφει α υ τ α π ά τ ε ς γ ι α την επιφανειακή ενότητα της τουρκικής α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α ς . Μεταξύ των Σελτζούκων εξαδέλφων δεν υπάρχει ίχνος αλληλεγγύης· πρέπει να σκοτώνουν γ ι α να επιβιώνουν. Ο π α τ έ ρ α ς του κατέ­ κτησε τη Μ ι κ ρ ά Ασία, την απέραντη Ανατολία, χωρίς τη βοή­ θεια των αδελφών του και όταν θέλησε να εξαπλωθεί νοτιά προς τη Σ υ ρ ί α , δολοφονήθηκε α π ό έναν εξάδελφο του. Ό τ α ν δε ο Κιλίζ Αρσλάν κρατιόταν π α ρ ά τη θέληση του στο Ι σ π α χ ά ν , οι πατρικές κτήσεις κατακερματίστηκαν. Ό τ α ν κατά τα τέλη του 1092, ο νεαρός ελευθερώθηκε επωφελούμενος μιας διαμά­ χης ανάμεσα στους δεσμοφύλακες τ ο υ , η εξουσία του περιορι­ ζόταν μέσα στα τείχη της Ν ί κ α ι α ς . Τότε, δεν ήταν π α ρ ά μόνο δεκατριών ετών. Έ π ε ι τ α , χάρη στις συμβουλές των εμίρηδων του στρατού και με τον πόλεμο, τις δολοφονίες ή το δόλο μπόρεσε ν' ανακτήσει ένα μέρος της πατρικής κληρονομιάς. Τ ώ ρ α μπορεί να καυχιέ­ ται ότι πέρασε περισσότερο χρόνο π ά ν ω στη σέλα του αλόγου του π α ρ ά στο παλάτι του. Μ' όλα α υ τ ά , με την άφιξη των Φράγ­ κων τ ί π ο τ α δεν έχει παιχτεί ακόμα. Στη Μ ι κ ρ ά Ασία, οι αντί­ παλοι του παραμένουν ισχυροί, αν και, ευτυχώς γι' αυτόν, τα ξαδέλφια του, οι Σελτζούκοι της Σ υ ρ ί α ς και της Περσίας, είναι α π ο ρ ρ ο φ η μ έ ν α α π ό τις δικές τους φιλονικίες. Στην Ανατολή, εξάλλου, στα έρημα υ ψ ώ μ α τ α του οροπεδίου της Ανατολίας, βασιλεύει στα χρόνια της αβεβαιότητας μια πε­ ρίεργη π ρ ο σ ω π ι κ ό τ η τ α π ο υ την α π ο κ α λ ο ύ ν Ντανισμέντ, «ο Σο­ φός». Έ ν α ς τυχοδιώκτης άγνωστης κ α τ α γ ω γ ή ς , ο οποίος σε αντίθεση με τους άλλους Τούρκους εμίρηδες που ήταν ως επί το πλείστον αναλφάβητοι, έχει σπουδάσει διαφορετικές μεταξύ τους επιστήμες. Θα γίνει σύντομα ή ρ ω α ς μιας πασίγνωστης ε­ π ο π ο ι ί α ς , π ο υ έχει τίτλο «Το Χρονικό του βασιλιά Ντανι-

30

ΑΜΙΝ

ΜΑΑΛΟΥΦ

σμέντ», όπου περιγράφεται η κατάκτηση της Μ α λ ά τ ι α ς * , μιας αρμενικής πόλης π ο υ βρίσκεται νοτιοανατολικά της Ά γ κ υ ρ α ς , και της ο π ο ί α ς η πτώση θεωρείται α π ό τους συγγραφείς του κειμένου η αποφασιστική καμπή γ ι α τον εξισλαμισμό της μελ­ λοντικής Τουρκίας. Τους π ρ ώ τ ο υ ς μήνες του 1097, όταν γνω­ στοποιείται στον Κιλίζ Αρσλάν η ά φ ι ξ η μιας νέας φράγκικης αποστολής στην Κωνσταντινούπολη, η μάχη της Μ α λ ά τ ι α ς διε­ ξάγεται ή δ η . Ο Ντανισμέντ πολιορκεί την πόλη και ο νεαρός Σουλτάνος δε θέλει να σκέφτεται ότι αυτός ο αντίπαλος π ο υ ε­ πωφελήθηκε του θανάτου του π α τ έ ρ α του γ ι α να κατακτήσει όλη τη βορειοανατολική Ανατολία μπορεί να πετύχει μια τόσο ένδοξη νίκη. Αποφασισμένος να τον εμποδίσει, κατευθύνεται επικεφαλής των ιππέων του στα π ε ρ ί χ ω ρ α της Μ α λ ά τ ι α ς και εγκαθιστά το στρατόπεδο του κοντά σ' αυτό του Ντανισμέντ για να τον εκφοβίσει. Η πίεση ανεβαίνει, οι αψιμαχίες πολλα­ πλασιάζονται και γίνονται όλο και π ι ο φονικές. Τον Α π ρ ί λ ι ο του 1097, η σύρραξη φαίνεται α ν α π ό φ ε υ κ τ η . Ο Κιλίζ Αρσλάν προετοιμάζεται. Το κύριο σώμα του στρατού του συγκεντρώνεται κ ά τ ω α π ό τα τείχη της Μ α λ ά τ ι α ς , όταν κα­ ταφθάνει ένας εξασθενημένος ι π π έ α ς . Κάνει την α ν α φ ο ρ ά του ασθμαίνοντας. Οι Φ ρ ά γ κ ο ι έχουν φτάσει. Π έ ρ α σ α ν πάλι το Βόσπορο, π ι ο πολλοί α π ό την προηγούμενη χρονιά. Ο Κιλίζ Αρσλάν παραμένει ψ ύ χ ρ α ι μ ο ς . Τ ί π ο τ α δε δικαιολογεί τέτοια ανησυχία. Έ χ ε ι ήδη εξασκηθεί με τους Φ ρ ά γ κ ο υ ς και ξέρει π ώ ς να τους αντιμετωπίσει. Τελικά, ζητά α π ό μερικές ίλες ιπ­ πικού να πάνε να ενισχύσουν τη φ ρ ο υ ρ ά της πρωτεύουσας, μό­ νο και μόνο γ ι α να καθησυχάσει τους κατοίκους της Ν ί κ α ι α ς και κυρίως τη γ υ ν α ί κ α τ ο υ , τη νεαρή Σ ο υ λ τ ά ν α η ο π ο ί α θα γεν­ νήσει σύντομα. Ο ίδιος θα επιστρέψει μόλις τελειώσει με τον Ντανισμέντ. Ο Κιλίζ Αρσλάν είναι αφοσιωμένος, «ψυχή τε και σώματι», στη μάχη της Μ α λ ά τ ι α ς , όταν τις πρώτες μέρες του Μαΐου φθάνει ένας άλλος αγγελιαφόρος, τρέμοντας α π ό κούραση και φόβο. Τα λόγια του σκορπούν τον τρόμο στο στρατόπεδο του Σουλτάνου. Οι Φ ρ ά γ κ ο ι βρίσκονται στα π ρ ό θ υ ρ α της Ν ί κ α ι α ς * Σ.τ.Ε.: Μαλάτια: Η σημερινή Μελιτηνή.

Ο Ι ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ Α Π Ο Τ Η Σ Κ Ο Π Ι Α Τ Ω Ν Α Ρ Α Β Ω Ν

31

και αρχίζουν να την πολιορκούν. Δεν είναι π ι α ό π ω ς το περα­ σμένο καλοκαίρι ομάδες κουρελήδων α ρ π ά γ ω ν , αλλά κανονι­ κά στρατεύματα με χιλιάδες ιππότες με βαριά εξάρτυση. Και αυτή τη φ ο ρ ά τους συνοδεύουν οι στρατιώτες του βασιλιά. Ο Κιλίζ Αρσλάν προσπαθεί να ηρεμήσει τους άνδρες του, αλλά και ο ίδιος κατατρώγεται α π ό την α γ ω ν ί α . Πρέπει να εγκατα­ λείψει τη Μ α λ ά τ ι α στα χέρια του αντιπάλου του γ ι α να επι­ στρέψει στη Ν ί κ α ι α ; Είναι σίγουρος ότι μπορεί ακόμη να σώσει την πρωτεύουσα του; Δε θα χάσει και στα δυο μέτωπα; Α φ ο ύ συμβουλεύτηκε για πολλή ώρα τους π ι ο έμπειρους εμίρηδες του, μια λύση προβάλλει: ένα είδος συμβιβασμού. Θα πάει να συναντήσει τον Ντανισμέντ, που είναι έντιμος ά ν δ ρ α ς , θα τον ενημερώσει γ ι α τους Έ λ λ η ν ε ς και τους μισθοφόρους τους και την π ρ ο σ π ά θ ε ι α κατάκτησης της πόλης, ό π ω ς επίσης και γ ι α την απειλή που βρίσκεται π ά ν ω α π ό όλους τους μουσουλμά­ νους της Μ ι κ ρ ά ς Ασίας και θα του προτείνει να σταματήσει τις εχθροπραξίες. Πριν ακόμα δώσει ο Ντανισμέντ την απάντηση του, ο Σουλτάνος έστειλε γρήγορα ένα μέρος του στρατού του στην πρωτεύουσα. Τελικά, μέσα σε λίγες μέρες, συνήψαν μια συνθήκη και ο Κι­ λίζ Αρσλάν, χωρίς να αργοπορήσει, πήρε το δρόμο γ ι α τη Δύ­ ση. Αλλά, πλησιάζοντας στα κοντινά υ ψ ώ μ α τ α της Ν ί κ α ι α ς , το θέαμα που αντικρίζει παγώνει το αίμα στις φλέβες του. Η υπέ­ ροχη πόλη που του κληροδότησε ο π α τ έ ρ α ς του είναι κυκλωμέ­ νη α π ό π α ν τ ο ύ . Έ ν α πλήθος στρατιωτών βρίσκεται κοντά, π ρ ο σ π α θ ώ ν τ α ς να τοποθετήσει κινητούς πύργους, καταπέλ­ τες, πολιορκητικές μηχανές γ ι α την τελική έφοδο. Οι εμίρηδες είναι κατηγορηματικοί. Δεν μπορούν να κάνουν τίποτε άλλο. Πρέπει να α ν α δ ι π λ ω θ ο ύ ν στο εσωτερικό της χ ώ ρ α ς , πριν να είναι πολύ α ρ γ ά . Ο νεαρός Σουλτάνος δε δέχεται να π α ρ α ι τ η ­ θεί και να εγκαταλείψει έτσι την πρωτεύουσα του. Επιμένει να προκαλέσουν ένα ρήγμα στο νότιο σημείο, όπου οι πολιορκη­ τές φαίνονται λιγότερο οχυρωμένοι. Η μάχη συνάπτεται την αυγή της 21ης Μαΐου. Ο Κιλίζ Αρσλάν ρίχνεται στη σύγκρουση με ορμή και η μάχη μαίνεται λυσσαλέα μέχρι το τέλος της ημέ­ ρας. Οι απώλειες είναι το ίδιο σοβαρές και α π ό τις δυο πλευ­ ρές, αλλά ο καθένας κρατάει τη θέση του. Ο Σουλτάνος δεν επι-

32

ΑΜΙΝ

ΜΑΑΛΟΥΦ

μένει. Έ χ ε ι καταλάβει ότι τ ί π ο τ α δε θα του επιτρέψει π ι α να χαλαρώσει τη μέγγενη. Το να πεισμώσει και να ρίξει όλες του τις δυνάμεις σε μια μάχη, π ο υ έχει αρχίσει τόσο άσκημα, θα μπορούσε να παρατείνει την πολιορκία γ ι α λίγες εβδομάδες ή ακόμα και μερικούς μήνες, αλλά θα διακυβευόταν η ίδια η υ­ πόληψη του σουλτανάτου. Καταγόμενος α π ό έναν κυρίως νο­ μαδικό λαό, ο Κιλίζ Αρσλάν γνωρίζει ότι πηγή της δύναμης του είναι οι μερικές χιλιάδες πολεμιστές που τον υ π α κ ο ύ ν και όχι η κατοχή μιας πόλης, όσο γοητευτική κι αν είναι. Σύντομα, άλ­ λωστε, θα διαλέξει π ι ο ανατολικά γ ι α κ α ι ν ο ύ ρ γ ι α πρωτεύουσα το Ικόνιο, που οι απόγονοι του θα τη διατηρήσουν μέχρι τις αρ­ χές του 14ου α ι ώ ν α . Δε θα ξαναδεί ποτέ τη Ν ί κ α ι α . Πριν απομακρυνθεί, στέλνει ένα αποχαιρετιστήριο μήνυμα στους υπερασπιστές της πόλης γ ι α να τους ειδοποιήσει για την οδυνηρή α π ό φ α σ η του και να τους συμβουλέψει να π ρ ά ξ ο υ ν σύμφωνα με τα συμφέροντα τους». Η έννοια αυτών των λόγων είναι ξεκάθαρη τόσο γ ι α την τουρκική φ ρ ο υ ρ ά όσο και γ ι α τον ελληνικό πληθυσμό. Πρέπει να π α ρ α δ ώ σ ο υ ν την πόλη στον Α­ λέξιο Κομνηνό και όχι στους Φ ρ ά γ κ ο υ ς βοηθούς του. Αρχί­ ζουν λοιπόν διαπραγματεύσεις με το βασιλιά, ο οποίος επικε­ φαλής των στρατευμάτων του είχε τοποθετηθεί δυτικά της Νί­ κ α ι α ς . Οι ά ν θ ρ ω π ο ι του Σουλτάνου π ρ ο σ π α θ ο ύ ν να κερδίσουν χρόνο, ελπίζοντας ότι ο άρχοντας τους μπορεί να επιστρέψει με ενισχύσεις. Αλλά ο Αλέξιος βιάζεται. Απειλεί, λέγοντας ότι οι Δυτικοί ετοιμάζονται να κάνουν την τελική έφοδο και τότε δεν εγγυάται για τίποτα. Οι διαπραγματευτές, ενθυμούμενοι τις κινήσεις των Φ ρ ά γ κ ω ν την προηγούμενη χρονιά στα π ε ρ ί χ ω ρ α της Ν ί κ α ι α ς , τρομοκρατήθηκαν. Ή δ η βλέπουν την πόλη τους να λεηλατείται, τους άνδρες να κατακρεουργούνται και τις γυ­ ναίκες να βιάζονται. Χωρίς άλλο δισταγμό, αφήνουν την τύχη τους στα χέρια του βασιλιά, π ο υ ορίζει τους όρους της π α ρ ά δ ο ­ σης. Τη νύχτα της 18ης προς τη 19η Ιουνίου, οι στρατιώτες του βυ­ ζαντινού στρατού, Τούρκοι ως επί το πλείστον, μπήκαν στην πόλη διασχίζοντας σιωπηλά με βάρκες την Ασκανία λίμνη. Η φ ρ ο υ ρ ά π α ρ α δ ό θ η κ ε αμαχητί. Με τις πρώτες αχτίδες της αυ­ γής, τα χρυσά και μπλε λ ά β α ρ α του α υ τ ο κ ρ ά τ ο ρ α κυματίζουν

0 1 ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ Α Π Ο Τ Η Σ Κ Ο Π Ι Α Τ Ω Ν Α Ρ Α Β Ω Ν

33

ήδη π ά ν ω στα τείχη. Οι Φ ρ ά γ κ ο ι δεν επιχειρούν έφοδο. Μέσα στην ατυχία τ ο υ , ο Κιλίζ Αρσλάν βρίσκει κ ά π ο ι α π α ρ η γ ο ρ ι ά . Οι αξιωματούχοι του σουλτανάτου θα είναι ασφαλείς και η νεαρή σουλτάνα με το νεογέννητο της θα γίνει δεκτή στην Κων­ σταντινούπολη με βασιλικές τιμές, προς μεγάλο σκανδαλισμό των Φ ρ ά γ κ ω ν . Η νεαρή γ υ ν α ί κ α του Κιλίζ Αρσλάν είναι κόρη του Τ σ α κ ά , ε­ νός π α ν έ ξ υ π ν ο υ τυχοδιώκτη, ενός Τούρκου εμίρη πολύ διάση­ μου την περίοδο πριν α π ό την τούρκικη εισβολή. Αιχμαλωτί­ στηκε α π ό τους Έλληνες ενώ έκανε λεηλασίες στη Μ ι κ ρ ά Α­ σία. Εντυπωσίασε τους δεσμοφύλακες του με την ευκολία με την ο π ο ί α μάθαινε ελληνικά, έτσι ώστε μέσα σε λίγους μήνες τα μιλούσε τέλεια. Έ ξ υ π ν ο ς , επιτήδειος, καλός ρήτορας, έγινε τακτικός επισκέπτης των αυτοκρατορικών ανακτόρων και τι­ μήθηκε με τίτλο ευγενείας. Αυτός όμως ο εκπληκτικός προβιβασμός δεν του αρκούσε. Απέβλεπε πιο ψηλά, πολύ π ι ο ψηλά. Ή θ ε λ ε να γίνει α υ τ ο κ ρ ά τ ο ρ α ς του Β υ ζ α ν τ ί ο υ . Γι' αυτό, ο εμίρης Τσακά είχε συλλάβει ένα συναφές σχέδιο. Πήγε και εγκαταστάθηκε στο λιμάνι της Σμύρνης, στο Α ι γ α ί ο Πέλαγος, όπου με τη βοήθεια ενός Έ λ λ η ν α εφοπλιστή δη­ μιούργησε έναν άρτιο πολεμικό στόλο π ο υ αποτελούνταν α π ό ελαφρές βριγάδες, μπρίκια, διήρεις ή τριήρεις, συνολικά κα­ μιά εκατοστή πλοία. Σ α ν π ρ ώ τ ο στάδιο κατέλαβε αρκετά νη­ σιά, κυρίως τη Ρ ό δ ο , τη Χίο και τη Σ ά μ ο , και επέκτεινε την κυ­ ριαρχία του σε όλη την ακτή του Α ι γ α ί ο υ . Έ χ ο ν τ α ς , λοιπόν, δημιουργήσει μια ναυτική α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α , αυτοανακηρύχθηκε βασιλιάς και οργάνωσε το παλάτι τ ο υ , της Σμύρνης, σύμφωνα με τα π ρ ό τ υ π α της αυτοκρατορικής αυλής. Έ κ α ν ε δε με το στόλο του έφοδο στην Κωνσταντινούπολη. Ο Αλέξιος κατέβα­ λε τεράστιες προσπάθειες γ ι α να κατορθώσει ν' αναχαιτίσει την επίθεση και να καταστρέψει ένα μέρος των πλοίων.

Ο π α τ έ ρ α ς της μέλλουσας σουλτάνας, χωρίς να α π ο θ α ρ ρ υ ν ­ θεί ξανάρχισε με αποφασιστικότητα την κατασκευή των πολε­ μικών του πλοίων. Γύρω στα τέλη του 1092, την εποχή π ο υ ο Κι­ λίζ Αρσλάν επέστρεψε α π ό την εξορία, ο Τ σ α κ ά σκέφτηκε ότι

34

ΑΜΙΝ

ΜΑΑΛΟΥΦ

ο νεαρός γιος του Σουλεϊμάν θα ήταν ένας τέλειος σύμμαχος ε­ ναντίον των Ελλήνων. Του πρόσφερε το χέρι της κόρης του. Αλλά τα σχέδια του νεαρού Σουλτάνου ήταν κ α τ ά πολύ δ ι α φ ο ­ ρετικά α π ό α υ τ ά του πεθερού του. Η κατάκτηση της Κωνσταν­ τινούπολης του φ α ι ν ό τ α ν σαν ένα π α ρ ά λ ο γ ο σχέδιο. Αντίθετα, κανείς α π ό το περιβάλλον του δεν αγνοούσε ότι επιζητούσε την εξάλειψη των Τούρκων εμίρηδων π ο υ π ρ ο σ π α θ ο ύ σ α ν να δη­ μιουργήσουν ένα φέουδο στη Μ. Ασία, δηλαδή του αρχηγού τους Ντανισμέντ και του φιλόδοξου Τ σ α κ ά . Ο Σουλτάνος λοι­ π ό ν δε δίστασε. Λίγους μήνες πριν την άφιξη των Φ ρ ά γ κ ω ν , κάλεσε τον πεθερό του σε γεύμα και α φ ο ύ τον μέθυσε, τον μα­ χαίρωσε, κ α θ ώ ς φαίνεται με το ίδιο του το χέρι. Ο Τ σ α κ ά είχε ένα γιο που τον διαδέχτηκε, ο οποίος όμως δεν είχε ούτε την ε­ ξ υ π ν ά δ α ούτε τη φιλοδοξία του π α τ έ ρ α του. Ο αδελφός της σουλτάνας αρκέστηκε να διαχειρίζεται το ναυτικό του εμιρά­ το, μϊχρι μια μέρα του 1097, όπου ο στόλος των Ελλήνων έφτα­ σε α π ρ ο σ δ ό κ η τ α στ' ανοιχτά της Σμύρνης,· με επιβάτη έναν α­ πρόσμενο α γ γ ε λ ι α φ ό ρ ο , την αδελφή του. Αυτή άργησε να καταλάβει τους λόγους της φ ρ ο ν τ ί δ α ς του α υ τ ο κ ρ ά τ ο ρ α προς το άτομο της αλλά όταν τη συνόδευαν με πλοίο στη Σ μ ύ ρ ν η , την πόλη όπου πέρασε τα π α ι δ ι κ ά της χρό­ νια, όλα της φ α ί ν ο ν τ α ν ξ ε κ ά θ α ρ α . Ή τ α ν επιφορτισμένη να ε­ ξηγήσει στον αδελφό της ότι ο Αλέξιος κατέλαβε τη Ν ί κ α ι α , ότι ο Κιλίζ Αρσλάν ηττήθηκε και π ω ς μια πολύ ισχυρή στρατιά Ελ­ λήνων και Φ ρ ά γ κ ω ν σύντομα θα επιτεθεί στη Σμύρνη με τη βοήθεια πολύ μεγάλου στόλου. Για να σώσει τη ζωή του, ο γιος του Τσακά π α ρ α κ α λ ε ί τ α ι να αναλάβει να οδηγήσει την αδελφή του στο σύζυγο της, κ ά π ο υ στην Ανατολία. Εφόσον έγινε δεκτή η π ρ ό τ α σ η , το εμιράτο της Σμύρνης παύει να υ π ά ρ χ ε ι . Την επομένη της πτώσης της Ν ί κ α ι α ς , όλη η ακτή του Α ι γ α ί ο υ , όλα τα νησιά, όλη η δυτική περιοχή της Μι­ κρός Α σ ί α ς δεν ανήκουν πλέον στους Τούρκους και οι Έ λ λ η ­ νες, βοηθούμενοι α π ό τους Φ ρ ά γ κ ο υ ς , φαίνονται αποφασι­ σμένοι να π ά ν ε π ι ο μακριά. Αλλά στο ορεινό του κ α τ α φ ύ γ ι ο , ο Κιλίζ Αρσλάν δεν κατα­ θέτει τα όπλα. Αφού πέρασε η ταραχή των π ρ ώ τ ω ν ημερών, ο Σουλτάνος ε-

0 1 ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ Α Π Ο Τ Η Σ Κ Ο Π Ι Α Τ Ω Ν Α Ρ Α Β Ω Ν

35

τοιμάζει ενεργά την απάντηση του. Άρχισε να συγκεντρώνει στρατό, να στρατολογεί εθελοντές και να κηρύσσει το «Τζιχάντ», σημειώνει ο Ιμπν αλ-Καλανίσι. Ο χ ρ ο ν ι κ ο γ ρ ά φ ο ς της Δαμασκού προσθέτει ότι ο Κιλίζ Αρσλάν ζήτησε απ' όλους τους Τούρκους να έρθουν σε βοήθεια και πολλοί ανταποκρίθη­ καν στο κάλεσμα του. Έ τ σ ι , π ρ ώ τ ο ς στόχος του Κιλίζ Αρσλάν ήταν να συνάψει μια συμμαχία με τον Ντανισμέντ. Μ ι α απλή ανακωχή δεν αρκεί πλέον. Τ ώ ρ α είναι π ρ ω τ α ρ χ ι κ ή ς σημασίας οι τουρκικές δυνά­ μεις της Μ ι κ ρ ά ς Α σ ί α ς να είναι ενωμένες σαν να επρόκειτο γ ι α ενιαίο στρατό. Ο Κιλίζ Αρσλάν είναι σίγουρος για την α π ά ν τ η ­ ση του αντιπάλου του. Έ ν θ ε ρ μ ο ς μουσουλμάνος και ρεαλιστής στρατάρχης, ο Ντανισμέντ πιστεύει ότι απειλείται α π ό την προέλαση των Ελλήνων και των Φ ρ ά γ κ ω ν συμμάχων τους. Προτιμά να τους αντιμετωπίσει στην περιοχή του γείτονα του π α ρ ά στη δική του, και, χωρίς να περιμένει άλλο, φτάνει με χι­ λιάδες ιππείς στο στρατόπεδο του Σ ο υ λ τ ά ν ο υ . Εκεί μονιάζουν, συσκέπτονται, καταστρώνουν σχέδια. Η εικόνα αυτού του πλήθους στρατιωτών και αλόγων π ο υ καλύπτουν τους λόφους ξαναδίνει αυτοπεποίθηση στους αρχηγούς. Θα επιτεθούν στον εχθρό μόλις τους δοθεί η ευκαιρία. Ο Κιλίζ Αρσλάν π α ρ α φ ύ λ α γ ε τη λεία του. Οι πληροφοριο­ δότες του π ο υ είχαν εισχωρήσει στους Έ λ λ η ν ε ς του στέλνουν πολύτιμες πληροφορίες. Οι Φράγκοι δ ι α τ υ μ π α ν ί ζ ο υ ν ότι είναι αποφασισμένοι να συνεχίσουν την π ο ρ ε ί α τους μετά τη Ν ί κ α ι α και ότι θέλουν να φτάσουν μέχρι την Παλαιστίνη. Γνωρίζουν μάλιστα και το δρομολόγιο τους. Θα κατέβουν νοτιοανατολι­ κά, με κατεύθυνση το Ι κ ό ν ι ο , τη μόνη σημαντική πόλη π ο υ βρί­ σκεται ακόμη στα χέρια του Σ ο υ λ τ ά ν ο υ . Οι Φ ρ ά γ κ ο ι , λοιπόν, σε όλη αυτή την ορεινή ζώνη π ο υ θα πρέπει να διασχίσουν μπο­ ρούν να δεχτούν πλευρική επίθεση. Το όλο θέμα είναι να βρε­ θεί το κατάλληλο μέρος για ενέδρα. Οι εμίρηδες, που γνωρί­ ζουν καλά την περιοχή, δε διστάζουν. Υπάρχει, κοντά στο Δο­ ρύλαιο*, π ο υ βρίσκεται σε απόσταση π ο ρ ε ί α ς τεσσάρων ημε-

Σ.τ.Ε.: Δορύλαιο: το σημερινό Εσκί-Σεχίρ, στη Μ. Ασία.

36

ΑΜΙΝ

ΜΑΑΛΟΥΦ

ρών α π ό τη Ν ί κ α ι α , ένα μέρος ό π ο υ ο δρόμος εισχωρεί σε μια στενή κ ο ι λ ά δ α . Ε ά ν οι Τούρκοι πολεμιστές συγκεντρωθούν πίσω α π ό τους λόφους δε θα έχουν π α ρ ά να περιμένουν. Τις τελευταίες ημέρες του Ιουνίου του 1097 και όταν ο Κιλίζ Αρσλάν μαθαίνει ότι οι Δυτικοί, συνοδευόμενοι α π ό πολυά­ ριθμο στρατό Ελλήνων, ά φ η σ α ν τη Ν ί κ α ι α , η οριστική α π ό φ α ­ ση γ ι α την ενέδρα είχε ήδη π α ρ θ ε ί . Την αυγή της 1ης Ιουλίου, οι Φ ρ ά γ κ ο ι διακρίνονται στον ορίζοντα. Ιππότες και στρατιώ­ τες προχωρούν ήρεμα, χωρίς να γ ν ω ρ ί ζ ο υ ν τι πρόκειται να τους συμβεί. Ο Σουλτάνος φοβήθηκε ότι το στρατήγημα του θα ανακαλυφθεί α π ό τους ανιχνευτές του εχθρού. Π ρ ο φ α ν ώ ς δεν έγινε κάτι τέτοιο. Έ ν α άλλο στοιχείο που χαροποίησε το Σελτζούκο μονάρχη, είναι το ότι οι Φ ρ ά γ κ ο ι φαίνονται λιγότεροι α π ' ό,τι είχε πληροφορηθεί. Μ ή π ω ς ένα μέρος του στρατού τους είχε παραμείνει στη Ν ί κ α ι α ; Το αγνοούσε. Π α ρ ' όλ' α υ τ ά , υπερέχει, εκ πρώτης όψεως, αριθμητικά. Ε ά ν προσθέσει δ ε κ α ­ νείς και το πλεονέκτημα του α ι φ ν ι δ ι α σ μ ο ύ , η ημέρα του δια­ γ ρ α φ ό τ α ν ξεχωριστή. Ο Κιλίζ Αρσλάν είναι νευρικός, αλλά με α υ τ ο π ε π ο ί θ η σ η , το ίδιο και ο σοφός Ντανισμέντ που έχει είκοσι χρόνια μεγαλύτε­ ρη πείρα α π ' αυτόν. Μόλις ο ήλιος αρχίζει να προβάλλει πίσω α π ό τους λόφους, δίνεται το σύνθημα γ ι α επίθεση. Η τακτική των Τούρκων πολε­ μιστών είναι καλά μελετημένη. Ε ί ν α ι αυτή π ο υ τους εξασφάλι­ σε, εδώ και μισό α ι ώ ν α τη στρατιωτική υπεροχή στην ανατολή. Ο στρατός τους αποτελείται, σχεδόν εξ ολοκλήρου, α π ό ελα­ φρούς ιππείς που χειρίζονται θ α υ μ ά σ ι α το τόξο. Πλησιάζουν, εξακοντίζουν στους εχθρούς τους μια βροχή α π ό θ α ν α τ η φ ό ρ α βέλη, μετά α π ο μ α κ ρ ύ ν ο ν τ α ι πολύ γρήγορα, γ ι α να π α ρ α χ ω ρ ή ­ σουν τη θέση τους σε μια νέα σειρά εφορμούντων. Εν ολίγοις, μερικά δ ι α δ ο χ ι κ ά κ ύ μ α τ α οδηγούν τους α ν τ ι π ά λ ο υ ς τους σε συντριβή. Τότε α ρ χ ί ζ ο υ ν τη μάχη σώμα με σώμα. Αλλά την ημέρα της μάχης του Δ ο ρ υ λ α ί ο υ , ο Σουλτάνος που βρισκόταν μαζί με το επιτελείο του σ' ένα ύ ψ ω μ α , διαπιστώνει με ανησυχία ότι οι παλιές τούρκικες μέθοδοι δεν έχουν π ι α τη συνήθη αποτελεσματικότητα τους. Είναι αλήθεια ότι οι Φράγ­ κοι δεν έχουν κ α μ ι ά ευελιξία και δε βιάζονται ν' απαντήσουν

Ο Ι ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ Α Π Ο Τ Η Σ Κ Ο Π Ι Α Τ Ω Ν Α Ρ Α Β Ω Ν

37

στις επαναλαμβανόμενες επιθέσεις, αλλά κατέχουν στην εντέ­ λεια την τέχνη της άμυνας. Η βασική δύναμη του στρατού τους έγκειται σ' αυτές τις χοντρές πανοπλίες με τις οποίες οι ιππείς καλύπτουν όλο τους το σώμα, μερικές φορές δε και το σώμα των υ π ο ζ υ γ ί ω ν τους. Π α ρ ό λ ο π ο υ το βάδισμα τους είναι α ρ γ ό και β α ρ ύ , οι άνδρες προστατεύονται α π ό τα βέλη. Μετά α π ό πολλές ώρες μάχης, την ημέρα αυτή, οι Τούρκοι τοξότες προ­ κάλεσαν βέβαια αρκετές απώλειες κυρίως στους στρατιώτες, αλλά το κύριο σώμα του φ ρ ά γ κ ι κ ο υ στρατού παρέμεινε ανέπα­ φ ο . Πρέπει ν' αρχίσουν μάχη σώμα με σώμα; Κάτι τέτοιο είναι μάλλον π α ρ ά τ ο λ μ ο . Κ α τ ά τη δ ι ά ρ κ ε ι α αρκετών α ψ ι μ α χ ι ώ ν π ο υ έγιναν γ ύ ρ ω α π ό το π ε δ ί ο της μάχης, οι ιππείς της στέπας δεν υπερίσχυσαν ούτε μια φ ο ρ ά σ' α υ τ ά τα α ν θ ρ ώ π ι ν α φ ρ ο ύ ρ ι α . Μ ή π ω ς πρέπει να π α ρ α τ ε ί ν ο υ ν ε π ' αόριστον αυτή τη φάση της καταπόνησης; Τ ώ ρ α που πέρασε η επίδραση του αιφνιδια­ σμού, η πρωτοβουλία θα μπορούσε κάλλιστα να παρθεί α π ό τους α ν τ ι π ά λ ο υ ς . Μερικοί εμίρηδες ήδη συμβουλεύουν να υποχωρήσουν, όταν διακρίνουν στον ο ρ ί ζ ο ν τ α ένα σύννεφο σκόνης. Πρόκειται για μια άλλη φ ρ ά γ κ ι κ η στρατιά, το ίδιο πολυάριθμη με την π ρ ώ τ η , που πλησιάζει. Αυτοί εναντίον των ο π ο ί ω ν μάχονται α π ό το πρωί δεν είναι π α ρ ά η εμπροσθοφυλακή. Ο Σουλτάνος δεν έχει άλλη επιλογή. Πρέπει να διατάξει υποχώρηση. Π ρ ι ν ακόμα προλάβει να το κάνει, του ανακοινώνουν ότι μια τρίτη στρατιά Φ ρ ά γ κ ω ν διακρίνεται πίσω α π ό τις τουρκικές γραμμές, σ' ένα λόφο π ο υ δεσπόζει στη σκηνή του επιτελείου. Αυτή τη φ ο ρ ά , ο Κιλίζ Αρσλάν καταλαμβάνεται α π ό το φό­ βο. Π η δ ά στο άλογο του και κ α λ π ά ζ ε ι π ρ ο ς τα βουνά, εγκατα­ λείποντας ακόμα και το θησαυρό του, π ο υ μεταφέρει π ά ν τ α μαζί του γ ι α τις πληρωμές του στρατού του. Ο Ντανισμέντ τον ακολουθεί, το ίδιο και οι περισσότεροι εμίρηδες. Πολλοί ιπ­ πείς, επωφελούμενοι της μοναδικής τους υπεροχής, της ταχύ­ τητας, κατορθώνουν ν' α π ο μ α κ ρ υ ν θ ο ύ ν με τη σειρά τους χωρίς να μπορέσουν να τους κ α τ α δ ι ώ ξ ο υ ν οι νικητές. Οι περισσότε­ ροι όμως στρατιώτες π α ρ α μ έ ν ο υ ν εκεί, κυκλωμένοι α π ό όλες τις πλευρές. Ό π ω ς γράφει ο Ιμπν αλ-Καλανίσι: Οι Φράγκοι κατέσφαξαν τον τούρκικο στρατό. Σκότωσαν, λεηλάτησαν και

38

ΑΜΙΝ

ΜΑΑΛΟΥΦ

έπιασαν πολλούς αιχμαλώτους που τους πούλησαν για σκλά­ βους* . Ο Κιλίζ Αρσλάν, κ α τ ά τη φυγή τ ο υ , συνάντησε μια ο μ ά δ α ιπ­ πέων που έρχονταν α π ό τη Σ υ ρ ί α γ ι α να πολεμήσουν στο πλευ­ ρό τους. Είναι πολύ α ρ γ ά , τους ομολογεί. Αυτοί οι Φράγκοι είναι πολυάριθμοι και π ά ρ α πολύ δυνατοί και δεν μπορούμε να κάνουμε τ ί π ο τ α π ι α γ ι α να τους σταματήσουμε. Κ ά ν ο ν τ α ς το λόγο π ρ ά ξ η και αποφασισμένος ν' αφήσει να περάσει η λαίλα­ π α , ο ηττημένος Σουλτάνος εξαφανίζεται στην απεραντοσύνη της στέπας της Ανατολίας. Θα περιμένει τέσσερα χ ρ ό ν ι α γ ι α vc εκδικηθεί. Μόνο η φύση φαίνεται ότι αντιστέκεται ακόμα στον εισβο­ λέα. Η χέρσα γ η , τα στενά ορεινά μονοπάτια και η ζέστη του καλοκαιριού στους άνισκιους δρόμους, καθυστερούν κ ά π ω ς την προέλαση των Φ ρ ά γ κ ω ν . Θα χρειαστούν, μετά το Δορύ­ λαιο, εκατό μέρες γ ι α να διασχίσουν την Ανατολία, ενώ κανο­ ν ι κ ά ένας μήνας θα ήταν αρκετός. Εν τω μεταξύ, τα νέα της π α ­ νωλεθρίας των Τούρκων έκαναν το γ ύ ρ ο της Ανατολής. Όταν έγινε γνωστή αυτή η προσβλητική για το Ισλάμ υπόθεση, όλοι πανικοβλήθηκαν, σημειώνει ο χ ρ ο ν ι κ ο γ ρ ά φ ο ς της Δ α μ α σ κ ο ύ . Ο τρόμος και η αγωνία πήραν μεγάλες διαστάσεις. Φήμες γ ι α την επικείμενη άφιξη των τρομερών ι π π ο τ ώ ν κυ­ κλοφορούν ασταμάτητα. Κ α τ ά τα τέλη Ιουλίου, ακούγεται ότι πλησιάζουν στο χιοριό αλ-Μπουλάνα, στο νοτιότερο σημείο της Σ υ ρ ί α ς . Χιλιάδες ιππείς συγκεντρώνονται γ ι α να τους αντι­ μετωπίσουν. Αδικαιολόγητος συναγερμός· οι Φ ρ ά γ κ ο ι δε φαί­ νονται στον ο ρ ί ζ ο ν τ α . Οι π ι ο αισιόδοξοι αναρωτιούνται αν οι εισβολείς γύρισαν π ί σ ω . Ο Ιμπν αλ-Καλανίσι εκφράζει αυτή τους την α ι σ ι ο δ ο ξ ί α με μια α π ό αυτές τις αστρολογικές π α ρ α ­ βολές π ο υ συγκινούν τους συγχρόνους του: «Εκείνο το καλο­ καίρι, εμφανίστηκε ένας κομήτης από τη δύση. Η τροχιά του διαγράφηκε σε είκοσι μέρες. Έπειτα εξαφανίστηκε χωρίς να ξαναφανεί». Αλλά οι α υ τ α π ά τ ε ς διαλύονται γ ρ ή γ ο ρ α . Οι πλη* Σ.τ.Ε.: Η μάχη του Δορυλαίου σήμανε την αρχή της κυριαρχίας των Φράγκων στην Εγγύς Ανατολή για δυο αιώνες, όπως επίσης συνέβαλε και στην ανακατάληψη της Μικράς Ασίας από τους Βυζαντινούς.

Ο Ι ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ Α Π Ο Τ Η Σ Κ Ο Π Ι Α Τ Ω Ν Α Ρ Α Β Ω Ν

39

ροφορίες γίνονται όλο και π ι ο ακριβείς. Α π ό τα μέσα Σεπτεμ­ βρίου, μπορούμε να παρακολουθήσουμε την προέλαση των Φ ρ ά γ κ ω ν α π ό χωριό σε χ ω ρ ι ό . Στις 21 Οκτωβρίου 1097, φωνές ακούγονται α π ό την ακρό­ πολη της Αντιόχειας, της π ι ο μεγάλης πόλης της Σ υ ρ ί α ς : « Έ ­ φτασαν!» Μερικοί χαζοί τρέχουν στα τείχη, αλλά δε βλέπουν τίποτα, π α ρ ά μόνο ένα μεγάλο σύννεφο σκόνης, πολύ μακριά, στην αρχή του κ ά μ π ο υ , κοντά στη λίμνη της Αντιόχειας. Οι Φράγκοι απέχουν ακόμα μιας μέρας π ο ρ ε ί α , ίσως περισσότερο και όλα δείχνουν ότι θα θελήσουν να σταματήσουν για να ξε­ κουραστούν, λίγο μετά τη μεγάλη τους π ο ρ ε ί α . Η σύνεση, ό­ μως, επιβάλλει να κλείσουν τις πέντε βαριές πόρτες της πόλης. Σ τ α σουκ* η πρωινή βουή σταμάτησε. Έ μ π ο ρ ο ι και πελάτες μαρμάρωσαν. Γυναίκες ψ ι θ υ ρ ί ζ ο υ ν προσευχές. Ο φόβος κυ­ ριεύει την πόλη.

* Σ.τ.Ε.: σουκ: αγορά των αραβικών κρατών.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΕΝΑΣ ΚΑΤΑΡΑΜΕΝΟΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΗΣ ΠΑΝΟΠΛΙΩΝ Όταν ο άρχοντας της Αντιόχειας Γιαγκί Σιγιάν πληροφορήθη­ κε την προσέγγιση των Φράγκων, φοβήθηκε μήπως κινηθούν οι Χριστιανοί με σκοπό να καταλάβουν την πόλη. Αποφάσισε λοιπόν να τους διώξει. Ο Ά ρ α β α ς ιστορικός Τμπν αλ-Αθίρ θα διηγηθεί το γεγονός έναν α ι ώ ν α μετά την αρχή της φ ρ ά γ κ ι κ η ς εισβολής χάρη στις μαρτυρίες π ο υ ά φ η σ α ν οι σύγχρονοι: Την πρώτη μέρα, ο Γιαγκί Σιγιάν διέταξε τους μουσουλμά­ νους να βγουν για να καθαρίσουν τα χαντάκια που περικυ­ κλώνουν την πόλη. Την επομένη, για την ίδια αγγαρεία, έστειλε μόνο Χριστιανούς. Τους έβαλε να εργαστούν ως το βράδυ, και, όταν θέλησαν να ξαναμπούν, τους το απαγόρευσε λέγοντας: «Η Αντιόχεια είναι δική σας, αλλά αφήστε τη σε μένα έως ότου ξεκαθαρίσω το πρόβλημα με τους Φράγκους». Τον ρώτησαν: «Ποιος θα προστατέψει τα παιδιά και τις γυναίκες μας;» Ο Ε­ μίρης απάντησε: «θα φροντίσω εγώ στη θέση σας». Πράγματι, προστάτευσε τις οικογένειες των διωχθέντων και δεν επέτρεψε να αγγίξουν μια τρίχα από τα μαλλιά τους. Τον Ο κ τ ώ β ρ ι ο του 1097, ο γ η ρ α ι ό ς Γιαγκί Σ ι γ ι ά ν , ο ο π ο ί ο ς πολλά χρόνια υπηρετούσε τους Σελτζούκους Σ ο υ λ τ ά ν ο υ ς , ζει με το φ ό β ο μιας π ρ ο δ ο σ ί α ς . Ε ί ν α ι πεπεισμένος ότι οι στρατιές

42

ΑΜΙΝ

ΜΑΑΛΟΥΦ

των Φ ρ ά γ κ ω ν π ο υ συγκεντρώθηκαν μπρος στην Αντιόχεια όε θα μπορέσουν να την κ α τ α λ ά β ο υ ν , αν δε βρουν συνενόχους μέ­ σα α π ό τα τείχη. Γιατί η πόλη του είναι α δ ύ ν α τ ο να καταληφθεί με έφοδο, ακόμα και σε περίπτωση λιμού α π ό αποκλεισμό. Οι στρατιώτες που διαθέτει ο γηραιός εμίρης με τη λευκή γενειά­ δ α , είναι στην π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α έξι ή επτά χιλιάδες, ενώ οι Φ ρ ά γ κ ο ι διαθέτουν γ ύ ρ ω στους 30.000 μαχητές. Αλλά η Αντι­ όχεια είναι ένα ισχυρό οχυρό π ρ α κ τ ι κ ά α π ό ρ θ η τ ο . Η περίμε­ τρος του είναι 12.000 μέτρα και έχει τριακόσιους εξήντα πυρ­ γίσκους, χτισμένους σε τρία ε π ί π ε δ α . Το τείχος οικοδομημένο γερά με πελεκημένες πέτρες και τούβλα χτισμένα, έχοντας α­ νάμεσα τους ξύλα, εκτείνεται π ρ ο ς τα ανατολικά, στο όρος Χ α μ π ί μ π αν Ν α ζ ά ρ , και στεφανώνει την κορυφή του με ένα α­ π ό ρ θ η τ ο φ ρ ο ύ ρ ι ο . Δ υ τ ι κ ά , ο Ορόντης, π ο υ οι Σύριοι α π ο κ α ­ λούν αλ-Ασί, «το επαναστατημένο ποτάμι», γιατί πολλές φορές δίνει την εντύπωση ότι κυλάει προς την αντίθετη κατεύθυνση, α π ό τη Μεσόγειο π ρ ο ς το εσωτερικό της χώρας. Η κοίτη του ρέει κατά μήκος των τειχών της Αντιόχειας δημιουργώντας ένα φυσικό εμπόδιο, δύσκολο να το υπερπηδήσουν. Νότια, τα οχυ­ ρωματικά έργα δεσπόζουν σε μια κ ο ι λ ά δ α π ο υ οι π α ρ υ φ έ ς της είναι τόσο απότομες, π ο υ μοιάζουν σαν προέκταση των τειχών. Έ τ σ ι , είναι α δ ύ ν α τ ο οι πολιορκητές να κυκλώσουν ολοσχερώς την πόλη, και οι υπερασπιστές της μπορούν εύκολα να επικοι­ νωνούν με τους έξω και να α ν ε φ ο δ ι ά ζ ο ν τ α ι . Τα α π ο θ έ μ α τ α τροφίμων της πόλης είναι ά φ θ ο ν α αν λάβουμε υ π ό ψ η ότι μέσα στα τείχη, εκτός α π ό τα κτίρια και τους κήπους, υ π ά ρ χ ο υ ν καλ­ λιεργούμενες εκτάσεις. Π ρ ι ν α π ό τη μουσουλμανική κατάκτη­ ση, η Αντιόχεια ήταν μια Ρωμαϊκή μητρόπολη με διακόσιες χι­ λιάδες κατοίκους*. Το 1097 ανέρχονται μόνο σε σαράντα χι­ λιάδες και πολλές συνοικίες, άλλοτε πυκνοκατοικημένες, μετα­ βλήθηκαν σε αγρούς και περιβόλια. Μόλο π ο υ έχασε την π α λ ι ά της λαμπρότητα παραμένει μια εντυπωσιακή πόλη. Ό λ ο ι οι ταξιδιώτες που έρχονται α π ό τη Β α γ δ ά τ η ή την Κωνσταντι* Σ.τ.Ε.: Την πόλη έκτισε ο Σέλευκος Νικάτωρ, το 300 π.Χ. Την ονό­ μασε Αντιόχεια προς τιμήν του πατέρα του, στρατηγού Αντίοχου. Το τείχος κατασκευάστηκε από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό.

Ο Ι ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ Α Π Ο Τ Η Σ Κ Ο Π Ι Α Τ Ω Ν Α Ρ Α Β Ω Ν

43

νούπολη, θ α μ π ώ ν ο ν τ α ι , με την πρώτη ματιά, α π ό το θέαμα αυ­ τής της πόλης π ο υ εκτείνεται α χ α ν ώ ς , με τους μιναρέδες, τις εκ­ κλησίες, τους θολωτούς δρομάκους, τις πολυτελείς επαύλεις, χτισμένες στις δασωμένες πλαγιές π ο υ ανεβαίνουν προς το φρούριο. Ο Γιαγκί Σιγιάν δεν ανησυχεί γ ι α την αντοχή της οχύρωσης της πόλης, ούτε για την ασφάλεια του ανεφοδιασμού της. Αλλά όλα α υ τ ά τα μέσα υπεράσπισης θα γίνουν ανώφελα, αν σε κά­ ποιο σημείο των ατελείωτων τειχών, οι Φράγκοι καταφέρουν να βρουν ένα συνένοχο που θα τους ευκολύνει την είσοδο, με το να ανοίξει την π ό ρ τ α ενός π υ ρ γ ί σ κ ο υ , ό π ω ς είχε ήδη συμβεί στο παρελθόν. Γι' αυτό άλλωστε αποφάσισε να διώξει α π ό την πόλη τους περισσότερους χριστιανούς υπηκόους του. Στην Αν­ τιόχεια, ό π ω ς και αλλού, οι χριστιανοί της Ανατολής, Έ λ λ η ­ νες, Αρμένιοι, Μαρωνίτες, Ιακωβίνοι, υπόκεινται με τον ερχο­ μό των Φ ρ ά γ κ ω ν σε διπλή καταπίεση· σ' αυτή των ομοθρήσκων τους α π ό τη Δύση, π ο υ τους υ π ο π τ ε ύ ο ν τ α ι για συμπάθεια προς τους Σ α ρ α κ η ν ο ύ ς και τους αντιμετωπίζουν ιος υπηκόους κατώτερης στάθμης και σε αυτή των μωαμεθανών συμπατριωτών τους, που βλέπουν συχνά σ' αυτούς, τους φυσικούς συμμάχους των εισβολέων. Τα σύνορα ανάμεσα σε εθνικές και θρησκευτι­ κές κοινωνίες είναι εντελώς α ν ύ π α ρ κ τ α . Με την ίδια λέξη, Ρουμ, ονομάζει τους χριστιανούς του ελληνικού δόγματος στο Βυζάντιο και τη Σ υ ρ ί α , π ο υ άλλωστε θεωρούνται υπήκοοι του βασιλέως. Η λέξη «Αρμένιοι» αναφέρεται και στο λαό και στη θρησκεία του και όταν ένας μουσουλμάνος μιλάει γ ι α «το έ­ θνος» αλ-ούμα, αναφέρεται στην κοινωνία των πιστών. Στο μυαλό του Γιαγκί Σ ι γ ι ά ν , η εκδίωξη των χριστιανών είναι πε­ ρισσότερο ένα μέτρο που πάρθηκε σε περίοδο πολέμου για άτο­ μα μιας εχθρικής δύναμης, π α ρ ά π ρ ά ξ η θρησκευτικής προκα­ τάληψης. Η Κωνσταντινούπολη, στην ο π ο ί α ανήκε επί μακρόν η Αντιόχεια, δεν έπαψε ποτέ να θέλει να την ξ α ν α π ά ρ ε ι . Α π ό όλες τις πόλεις της Α ρ α β ι κ ή ς Ασίας η Αντιόχεια ήταν η τελευταία π ο υ έπεσε στην κ υ ρ ι α ρ χ ί α των Σελτζούκων Τούρ­ κων. Το 1084 εξαρτιόταν ακόμα α π ό την Κωνσταντινούπολη. Κι όταν οι Φ ρ ά γ κ ο ι ιππείς ήρθαν να την πολιορκήσουν, δεκα­ τρία χρόνια αργότερα, ο Γιαγκί Σ ι γ ι ά ν ήταν φυσικά πεπεισμέ-

44

ΑΜΙΝ

ΜΑΑΛΟΥΦ

νος πως πρόκειται για μια α π ό π ε ι ρ α ε π α ν α φ ο ρ ά ς της ελληνι­ κής κ υ ρ ι α ρ χ ί α ς , με τη βοήθεια του τοπικού πληθυσμού, π ο υ είναι στην π λ ε ι ο ψ η φ ί α χριστιανοί. Μπροστά σ' αυτόν τον κίν­ δυνο, τους ξεφορτώνεται χωρίς κανένα ενδοιασμό. Διώχνει ό­ λους, τους «νασσαρά», τους ο π α δ ο ύ ς του Ν α ζ ω ρ α ί ο υ ό π ω ς α­ ποκαλούν τους χριστιανούς και παίρνει την πρωτοβουλία να α­ ποθηκεύσει στάρι, λάδι, μέλι και επιθεωρεί καθημερινά τα οχυρώματα, τιμωρώντας σκληρά κάθε αμέλεια. Αυτό αρκεί; Δεν είναι σίγουρο. Αλλά α υ τ ά τα μέτρα ήταν αρκετά γ ι α να κρατήσουν έως ότου φθάσουν ενισχύσεις. Πότε όμως θα 'ρθουν; Ό π ο ι ο ς ζει στην Αντιόχεια αναρωτιέται α γ ω ν ι ω δ ώ ς , και ο Γιαγκί Σ ι γ ι ά ν είναι σε θέση ν' απαντήσει όσο κι ένας άν­ θ ρ ω π ο ς του δρόμου. Α π ό το καλοκαίρι, όταν οι Φ ρ ά γ κ ο ι ήταν ακόμη μακριά, είχε στείλει το γιο του στους μουσουλμάνους άρχοντες της Σ υ ρ ί α ς γ ι α να τους ειδοποιήσει για τον κίνδυνο π ο υ διέτρεχε η πόλη του. Στη Δ α μ α σ κ ό , μας πληροφορεί ο αλΚαλανίσι, ο γιος του Γιαγκί Σ ι γ ι ά ν μίλησε για ιερό πόλεμο. Αλ­ λά στη Σ υ ρ ί α του 11ου α ι ώ ν α το «τζιχάντ» δεν είναι π α ρ ά μια μεγαλοστομία μεταξύ των π ρ ι γ κ ί π ω ν π ο υ βρίσκονται σε δύ­ σκολη θέση. Για να βοηθήσει ο ένας εμίρης τον άλλο, θα 'πρεπε να 'χει ένα π ρ ο σ ω π ι κ ό ενδιαφέρον. Τότε μόνο δέχεται να χρη­ σιμοποιήσει με τη σειρά του μεγάλες λέξεις. Το φθινόπωρο λοιπόν του 1097, κανένας διοικητής, εκτός α π ό το Γιαγκί Σ ι γ ι ά ν , δεν αισθάνεται να κινδυνεύει άμεσα α π ό τη φράγκικη εισβολή. Ε ά ν οι μισθοφόροι του α υ τ ο κ ρ ά τ ο ρ α θέλουν να ξ α ν α π ά ρ ο υ ν την Αντιόχεια αυτό είναι φυσικό, εφό­ σον η πόλη ήταν π ά ν τ α βυζαντινή. Π ά ν τ ω ς , σκέφτονται ότι οι Έλληνες δε θα προχωρήσουν π ι ο μακριά. Κι αν ο Γιαγκί Σι­ γιάν έχει δυσκολίες, αυτό δεν είναι α ν α γ κ α σ τ ι κ ά κ α κ ό γ ι α τους γείτονες του. Δέκα χρόνια συνέχεια τους ξεγελούσε, σπέρνον­ τας τη διχόνοια, ξεσηκώνοντας π ά θ η , αίροντας συμμαχίες. Τ ώ ρ α π ο υ τους ζητάει να ξεχάσουν και να τρέξουν να τον βοη­ θήσουν, δε θα πρέπει να εκπλήσσεται όταν δε σπεύδουν. Σ α ν ά ν θ ρ ω π ο ς ρεαλιστής, ο Γιαγκί Σιγιάν ξέρει ότι θα τον κάνουν να ατονήσει, θα τον αναγκάσουν να εκλιπαρεί τη βοή­ θεια τους, και θα τον κάνουν να πληρώσει γ ι α τις δολοπλοκίες, τις κακοήθειες, τις προδοσίες του. Φ α ν τ ά ζ ε τ α ι ότι θα φθάσουν

0 1 ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ Α Π Ο Τ Η Σ Κ Ο Π Ι Α Τ Ω Ν Α Ρ Α Β Ω Ν

45

ακόμα στο σημείο να τον π α ρ α δ ώ σ ο υ ν δεμένο χ ε ι ρ ο π ό δ α ρ α στους μισθοφόρους του βασιλιά. Στο κ ά τ ω κ ά τ ω τα έκανε όλα αυτά γ ι α να επιζήσει σ' αυτό τον αδυσώπητο κυκεώνα. Στο χώρο π ο υ κινείται, αυτό των Σελτζούκων π ρ ι γ κ ί π ω ν , οι αιμα­ τηρές συγκρούσεις δε σταματούν ποτέ. Έ τ σ ι , ο άρχοντας της Αντιόχειας, ό π ω ς και οι άλλοι εμίρηδες της περιοχής, είναι α­ ναγκασμένος να τοποθετηθεί. Ε ά ν βρεθεί α π ό την πλευρά του χαμένου, τον περιμένει ο θ ά ν α τ ο ς ή το λιγότερο η φυλακή και η δυσμένεια. Ε ά ν έχει την τύχη να είναι με το μέρος του νικητή, θα απολαύσει γ ι α λίγο τη νίκη τ ο υ , θα πάρει ως ανταμοιβή με­ ρικές όμορφες αιχμάλωτες, προτού ξαναριχτεί σε καινούργιο πόλεμο όπου θα κινδυνεύσει η ζωή του. Για να επιζήσεις, πρέ­ πει να ποντάρεις στο εκάστοτε καλό άλογο κι όχι π ά ν τ α στο ί­ διο. Κάθε λάθος θα είναι μοιραίο και είναι σπάνιο να πεθαίνει ένας εμίρης στο κρεβάτι του. Στη Σ υ ρ ί α , κ α τ ά την άφιξη των Φ ρ ά γ κ ω ν , η πολιτική ζωή είναι π ρ α γ μ α τ ι κ ά δηλητηριασμένη α π ό τον πόλεμο «των δύο α­ δελφών», δύο π α ρ ά ξ ε ν ω ν όντων π ο υ φαίνεται να βγαίνουν κα­ τευθείαν α π ό τη φ α ν τ α σ ί α ενός λαϊκού π α ρ α μ υ θ ά . Ο Ρεντβάν, βασιλιάς στο Χαλέπι, και ο μικρότερος αδελφός του Ντουκάκ της Δ α μ α σ κ ο ύ , κατέχονται α π ό ένα τόσο φοβερό μίσος που τί­ ποτα δεν μπορεί να τους κάνει να σ υ μ φ ι λ ι ω θ ο ύ ν ούτε ο κοινός κίνδυνος. Το 1097, ο Ρεντβάν δεν είναι π ά ν ω α π ό είκοσι ετών, αλλά ήδη τον περιβάλλει ένα φωτοστέφανο μυστηρίου και οι πιο τρομερές διηγήσεις κυκλοφορούν για το άτομο του. Κον­ τός, α δ ύ ν α τ ο ς , με σοβαρό βλέμμα, συχνά φοβισμένο, μας λέει ο Ί μ π ν αλ-Καλανίσι, έπεσε στην επήρεια ενός «γιατρού — α­ στρολόγου» του «Τάγματος των Δολοφόνων», ενός δόγματος που μόλις είχε ιδρυθεί και π ο υ θα παίξει ένα σημαντικό ρόλο σ' όλη τη διάρκεια της Φράγκικης κατοχής. Ο βασιλιάς του Χαλεπιού κατηγορείται — όχι α ν α ί τ ι α — γ ι α ασέβεια, γ ι α χρησιμο­ ποίηση αυτών των φανατισμένων για την εξουδετέρωση των αντιπάλων του. Δολοφονίες, ασέβεια, μαγεία, ο Ρεντβάν προ­ καλεί τη δυσπιστία όλων, αλλά το μεγαλύτερο μίσος ξεκινάει μέσα στην ίδια του την οικογένεια. Ό τ α ν ανέβηκε στο θρόνο, το 1095, στραγγάλισε τους δύο νεότερους αδελφούς του, γ ι α να μη διεκδικήσουν μια μέρα την εξουσία. Έ ν α ς τρίτος σώθηκε ε-

46

ΑΜΙΝ

ΜΑΑΛΟΥΦ

πειδή τό 'σκασε α π ό το φρούριο την ίδια νύχτα π ο υ τα δ υ ν α τ ά χέρια των σκλάβων του Ρεντβάν, θα σφίγγονταν γ ύ ρ ω α π ό το λαιμό του. Αυτός ο επιζών ήταν ο Ντουκάκ π ο υ έκτοτε τρέφει ένα π α ρ ά φ ο ρ ο μίσος γ ι α τον αδελφό του. Αυτός ο νέος ά ν δ ρ α ς , κατέφυγε στη Δ α μ α σ κ ό , ό π ο υ ανακηρύχθηκε βασιλιάς. Ά β ο υ ­ λος, οξύθυμος, ευκολόπιστος, με κλονισμένη υγεία, ζει υ π ό το κράτος του φ ό β ο υ , με την ιδέα ότι ο αδελφός του θα τον δολο­ φονήσει. Ανάμεσα στους δυο μισαδελφούς π ρ ί γ κ ι π ε ς , ο Γιαγκί Σιγιάν βρίσκεται σε δύσκολη θέση. Ο άμεσος γείτονας του εί­ ναι ο Ρεντβάν, του οποίου η πρωτεύουσα, το Χαλέπι, μια α π ό τις αρχαιότερες πόλεις του κόσμου, απέχει λιγότερο α π ό τρεις μέρες π ο ρ ε ί α α π ό την Αντιόχεια. Δύο χρόνια πριν α π ό την άφι­ ξη των Φ ρ ά γ κ ω ν , ο Γιαγκί Σ ι γ ι ά ν τον πάντρεψε με την κόρη του. Αλλά γρήγορα κατάλαβε ότι ο γ α μ π ρ ό ς του είχε βλέψεις στην επαρχία του, και με τη σειρά του άρχισε να φοβάται γ ι α τη ζωή του, ό π ω ς και ο Ντουκάκ κατατρύχεται α π ό το φόβο των «δολοφόνων». Ο κοινός κίνδυνος ένωσε τους δυο άνδρες και όταν οι Φράγκοι πλησίαζαν στην Αντιόχεια ο Γιαγκί Σ ι γ ι ά ν στράφηκε κ α τ ' αρχήν π ρ ο ς τον Ντουκάκ. Αλλά ο Ντουκάκ διστάζει. Ό χ ι γιατί φοβάται τους Φράγ­ κους, αλλά γιατί δε θέλει να οδηγήσει το στρατό του κοντά στο Χαλέπι, δίνοντας την ευκαιρία στον αδελφό του να τον ανα­ τρέψει . Ο Γιαγκί Σ ι γ ι ά ν π ο υ ξέρει πόσο δύσκολα θα καταφέρει να αποσπάσει μιαν α π ό φ α σ η α π ό το σύμμαχο του, του έστειλε το γιο του, Τσαμς αντ-Ντάουλα, «τον Ή λ ι ο του κράτους», ένα νέο λ α μ π ρ ό , π α θ ι α σ μ έ ν ο , θερμό π ο υ δεν το βάζει εύκολα κ ά τ ω . Ο Τσαμς πολιορκεί ασταμάτητα το βασιλικό α ν ά κ τ ο ρ ο , ενο­ χλώντας τον Ντουκάκ και τους συμβούλους του, πότε με κολα­ κείες και πότε με φοβέρες. Ωστόσο, μόνο δυο μήνες μετά την αρχή της μάχης της Αντιόχειας, το Δεκέμβριο του 1097, ο άρ­ χοντας της Δαμασκού α π ο φ α σ ί ζ ε ι , π α ρ ά τη θέληση του, να πάρει με το στρατό του την κατεύθυνση π ρ ο ς βορρά. Ο Τσαμς τον συνοδεύει. Ξέρει ότι μετά α π ό μια β δ ο μ ά δ α δρόμο, ο Ντου­ κάκ θα έχει όλο τον κ α ι ρ ό ν' αλλάξει γνώμη. Π ρ ά γ μ α τ ι , ο νεα­ ρός βασιλιάς γίνεται νευρικός. Στις 31 Δεκεμβρίου και ενώ η στρατιά της Δαμασκού έχει διανύσει τα δυο τρίτα της διαδρο­ μής, συναντά ένα στρατιωτικό τμήμα Φ ρ ά γ κ ω ν που ήρθε να

Ο Ι ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ Α Π Ο Τ Η Σ Κ Ο Π Ι Α Τ Ω Ν Α Ρ Α Β Ω Ν

47

λεηλατήσει την περιοχή. Π α ρ ά την αριθμητική του υπεροχή και τη σχετική ευκολία να περικυκλώσει τον εχθρό, ο Ντουκάκ δε δίνει τη διαταγή γ ι α επίθεση. Οι Φ ρ ά γ κ ο ι μένουν για λίγο σαστισμένοι, τόσο όσο χρειάζεται γ ι α να σκεφτούν και να ξε­ φύγουν. Ό τ α ν η μέρα έφτανε στο τέλος της δεν υπήρχε ούτε νι­ κητής ούτε νικημένος. Αλλά οι Δαμασκηνοί έχασαν περισσότε­ ρους άντρες α π ό τους αντιπάλους τους. Δε χρειάστηκε τίποτε άλλο για τον Ντουκάκ, ο οποίος π α ρ ά τις απελπισμένες ικεσίες του Τσαμς, διατάζει αμέσως τους άντρες του να υποχωρήσουν. Στην Αντιόχεια, η λιποταξία του Ντουκάκ φέρνει μεγάλη π ί κ ρ α , αλλά οι υπερασπιστές της δεν πτοούνται. Τις πρώτες μέρες του 1098, επικρατεί, π α ρ α δ ό ξ ω ς , σύγχυση στο στρατόπε­ δο των πολιορκητών. Πολλοί κατάσκοποι του Γιαγκί Σ ι γ ι ά ν κατάφεραν να εισδύσουν στους Φ ρ ά γ κ ο υ ς . Μερικοί α π ' αυ­ τούς τους πληροφοριοδότες κινούνται α π ό μίσος προς τους Έλληνες, αλλά οι περισσότεροι είναι χριστιανοί της πόλης π ο υ ελπίζουν στην εύνοια του Εμίρη. Ά φ η σ α ν τις οικογένειες τους στην Αντιόχεια και π ρ ο σ π α θ ο ύ ν να εξασφαλίσουν την ασφά­ λεια τους. Οι πληροφορίες που δίνουν είναι παρήγορες για τον πληθυσμό. Ε ν ώ η επάρκεια τροφίμων των πολιορκημένων εί­ ναι πλούσια, οι Φράγκοι είναι θύματα του λιμού. Ο απολογι­ σμός είναι ήδη εκατοντάδες νεκροί και τα περισσότερα υ π ο ζ ύ ­ για τους σκοτωμένα. Η αποστολή που συνάντησε ο στρατός της Δαμασκού, είχε ως αποκλειστικό σκοπό να βρει μερικά πρόβα­ τα, κατσίκες, να λεηλατήσει τα κελάρια. Στο λιμό, προστέθη­ καν κι άλλες θεομηνίες που κλονίζουν κάθε μέρα και περισσό­ τερο το ηθικό των εισβολέων. Η βροχή πέφτει ασταμάτητα, δι­ καιολογώντας τη χ υ δ α ί α λέξη «κατρουλού» με την ο π ο ί α χαρα­ κτηρίζουν οι Σύριοι την Αντιόχεια. Οι πολιορκητές κολυμ­ πούν στη λάσπη. Πέραν όλων αυτών, η γη σείεται συνεχώς. Οι κάτοικοι είναι συνηθισμένοι, αλλά οι Φράγκοι τρομοκρατούν­ ται. Ακούγονται έως την πόλη οι φωνές των προσευχών τους, όταν συναθροίζονται για να επικαλεστούν το Θεό, γιατί πι­ στεύουν ότι είναι θύματα μιας θεϊκής τιμωρίας. Δένε, ότι γ ι α να κατευνάσουν το θυμό του Υψίστου α π ο φ ά σ ι σ α ν να διώξουν τις πόρνες α π ό το στρατόπεδο τους, να κλείσουν τις ταβέρνες και να απαγορευθεί το π α ι χ ν ί δ ι των ζ α ρ ι ώ ν . Οι λιποταξίες εί-

48

ΑΜΙΝ

ΜΑΑΛΟΥΦ

ναι πάμπολλες, ακόμα και μεταξύ των αρχηγών τους. Α υ τ ά τα νέα α υ ξ ά ν ο υ ν , α ν α μ φ ί β ο λ α , την αγωνιστικότητα των πολιορκημένων, π ο υ π ο λ λ α π λ α σ ι ά ζ ο υ ν τις εξορμήσεις τους. Ό π ω ς θα πει και ο Ιμπν αλ-Αθίρ, ο Γιαγκί Σιγιάν θα δεί­ ξει αξιοθαύμαστη γενναιότητα, σοφία και αποφασιστικότητα. Και ο Ά ρ α β α ς ιστορικός, παρασυρμένος α π ό τον ενθουσια­ σμό τ ο υ . προσθέτει: «Οι περισσότεροι Φράγκοι αφανίστηκαν. Εάν ο αριθμός τους παρέμενε ο ίδιος, όπως όταν είχαν έρθει, θα είχαν καταλάβει όλες τις χώρες του Ισλάμ!» Είναι μια ευ­ τράπελη υπερβολή· α π ο δ ί δ ε ι όμως όλο το σεβασμό π ο υ αξίζει ο ηρωισμός των υπερασπιστών της Αντιόχειας, π ο υ θα σηκώ­ σει μόνη της, για πολλούς μήνες, το βάρος της εισβολής, γιατί η αναμενόμενη βοήθεια δεν έρχεται. Τον Ι α ν ο υ ά ρ ι ο του 1098 ο Γιαγκί Σ ι γ ι ά ν , θυμωμένος α π ό τη δολιότητα του Ντουκάκ, α ν α γ κ ά ζ ε τ α ι να στραφεί προς το Ρεν­ τβάν. Πάλι ο Τσαμς-αντ-Ντάουλα θα αναλάβει τη θλιβερή α­ ποστολή να ζητήσει τ α π ε ι ν ά συγνώμη α π ό το βασιλιά του Χαλεπιού, να ακούσει όλους τους σαρκασμούς του κ α ι ν ά τον ικετεύσει στο όνομα του Ισλάμ και των συγγενικών δεσμών τους, να καταδεχτεί να στείλει το στρατό του και να σώσει την Αντι­ όχεια. Ο Τσαμς ξέρει πολύ καλά, π ω ς ο βασιλιάς γ α μ π ρ ό ς του είναι ολότελα ανάλγητος σ' αυτού του είδους τα επιχειρήματα, κι ότι θα προτιμούσε να κόψει το χέρι του, π α ρ ά να το τείνει στο Γιαγκί Σ ι γ ι ά ν . Αλλά τα γεγονότα είναι π ι ο αντίξοα. Οι Φράγκοι που η επισιτιστική της κατάσταση είναι όλο και π ι ο κρίσιμη, λεηλατούν τη γη του Σελτζούκου βασιλιά, τα περίχω­ ρα του Χαλεπιού, καταστρέφοντας τα π ά ν τ α . Ο Ρεντβάν γ ι α πρώτη φ ο ρ ά νιώθει την απειλή για τον ίδιο του τον τ ό π ο . Πε­ ρισσότερο για να αμυνθεί, π α ρ ά γ ι α να βοηθήσει την Αντι­ όχεια, α π ο φ α σ ί ζ ε ι να στείλει το στρατό του εναντίον των Φ ρ ά γ κ ω ν . Ο Τσαμς θριαμβεύει. Ε ι δ ο π ο ι ε ί τον π α τ έ ρ α του γ ι α την ημέρα της επίθεσης α π ό το Χαλέπι, και του ζητά να κάνει μια γενική έξοδο για να προκαλέσουν στους πολιορκητές με­ γάλη κ α τ α σ τ ρ ο φ ή . Στην Αντιόχεια, η μεσολάβηση του Ρεντβάν είναι τόσο α­ πρόσμενη που φαίνεται σαν ουράνιο δ ώ ρ ο . Μ ή π ω ς θα είναι η αποφασιστική καμπή αυτής της μάχης π ο υ διαρκεί περισσσότερο α π ό εκατό μέρες;

Ο Ι ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ Α Π Ο Τ Η Σ Κ Ο Π Ι Α Τ Ω Ν Α Ρ Α Β Ω Ν

49

Το α π ό γ ε υ μ α της 9ης Φεβρουαρίου 1098, οι παρατηρητές του φρουρίου αναγγέλλουν την άφιξη του στρατού α π ό το Χα­ λέπι. Αποτελείται α π ό πολλές χιλιάδες ιππείς, ενώ οι Φράγκοι δεν μπορούν να π α ρ α τ ά ξ ο υ ν π α ρ ά μόνο επτακόσιους ή οκτα­ κόσιους, τόσο η πείνα είχε αποδεκατίσει τα υ π ο ζ ύ γ ι α τους. Οι πολιορκημένοι π ο υ π α ρ α μ ό ν ε υ α ν εκεί πολλές ημέρες ήθελαν να γίνει η μάχη την ίδια στιγμή. Αλλά ο στρατός του Ρεντβάν, είχε σταθεί γ ι α να στήσει τις σκηνές του και η δ ι α τ α γ ή γ ι α μάχη αναβλήθηκε γ ι α την επομένη. Οι προετοιμασίες συνεχίστηκαν όλη τη νύχτα. Κάθε στρατιώτης ξέρει λεπτομερώς πότε και π ο ύ πρέπει να δράσει και ο Γιαγκί Σ ι γ ι ά ν έχει εμπιστοσύνη στους άνδρες του π ο υ , σίγουρα, θα κάνουν το καθήκον τους. Εκείνο π ο υ κανείς δε γνωρίζει, είναι ότι η μάχη είναι χαμένη προτού καν αρχίσει. Ο Ρεντβάν, τρομοκρατημένος α π ' α υ τ ά που διηγούνται για την ποιότητα των Φ ρ ά γ κ ω ν πολεμιστών, δεν τολμάει να εκμεταλλευτεί την αριθμητική του υπεροχή. Αν­ τί να αναπτύξει τις δυνάμεις του, π ρ ο σ π α θ ε ί να τις προστα­ τεύσει. Για ν' α π ο φ ύ γ ε ι λοιπόν, τον κίνδυνο να κυκλωθεί, τους τοποθετεί όλη τη νύχτα σε μια στενή λωρίδα γης που βρίσκεται μεταξύ του Ορόντη και της λίμνης της Αντιόχειας. Ό τ α ν οι Φράγκοι επιτίθενται το π ρ ω ί , οι στρατιώτες του Ρεντβάν π α ­ ραλύουν. Λόγω της στενότητας του χ ώ ρ ο υ , κάθε κίνηση τους είναι α δ ύ ν α τ η . Τα άλογα ορθώνονται στα πίσω τους π ό δ ι α , κι αυτοί π ο υ π έ φ τ ο υ ν τ σ α λ α π α τ ώ ν τ α ι α π ό τους αδελφούς τους, πριν π ρ ο λ ά β ο υ ν να σηκωθούν. Φυσικά, δεν υπάρχει περίπτω­ ση να χρησιμοποιήσουν την π α ρ α δ ο σ ι α κ ή τους τακτική και να ρίξουν στον εχθρό αλλεπάλληλα κύματα α π ό ιππείς τοξότες. Οι άντρες του Ρεντβάν ε ξ α ν α γ κ ά ζ ο ν τ α ι σε μια πάλη σώμα με σώμα, όπου οι ιππείς, σκεπασμένοι με πανοπλίες υπερέχουν συντριπτικά, χωρίς δυσκολία. Είναι μια πραγματική σ φ α γ ή . Ο βασιλιάς και ο στρατός τ ο υ , κυνηγημένοι α π ό τους Φ ρ ά γ κ ο υ ς , δε σκέπτονται π α ρ ά να φ ύ γ ο υ ν , μέσα σε μια α π ε ρ ί γ ρ α π τ η ατα­ ξία. Κ ά τ ω α π ' τα τείχη της Αντιόχειας, η μάχη γίνεται με δ ι α ­ φορετικό τ ρ ό π ο . Με το π ρ ώ τ ο φ ω ς της ημέρας, οι υπερασπι­ στές έκαναν μια μαζική έξοδο που εξανάγκασε τους πολιορκη­ τές να υποχωρήσουν. Οι μάχες είναι λυσσώδεις και οι στρα­ τιώτες του Γιαγκί Σ ι γ ι ά ν είναι σε περίφημη θέση. Λίγο π ρ ι ν το

50

ΑΜΙΝ

ΜΑΑΛΟΥΦ

μεσημέρι άρχισαν να κ α τ α κ λ ύ ζ ο υ ν το στρατόπεδο των Φράγ­ κων, όταν φ θ ά ν ο υ ν οι ειδήσεις για την υποχώρηση των Χαλεπ ι α ν ώ ν . Με το θάνατο στην ψ υ χ ή , ο εμίρης διατάζει τους άν­ δρες του να γυρίσουν στην πόλη. Μόλις υ π ο χ ώ ρ η σ α ν , οι ιππείς π ο υ είχαν συντρίψει το Ρεντβάν επιστρέφουν φορτωμένοι με μ α κ ά β ρ ι α τ ρ ό π α ι α . Οι κάτοικοι της Αντιόχειας ακούνε ξαφνι­ κά ξεσπάσματα γέλιου και π ν ι χ τ ά σφυρίγματα, πριν δουν να προσγειώνονται στην πόλη, ριγμένα α π ό τους καταπέλτες, τα φ ρ ι κ τ ά ακρωτηριασμένα κ ε φ ά λ ι α των Χ α λ ε π ι α ν ώ ν . Σιγή θα­ νάτου έπεσε στην πόλη. Μόλο π ο υ ο Γιαγκί Σ ι γ ι ά ν δίνει κ ο υ ρ ά γ ι ο στους γ ύ ρ ω του, νιώθει για πρώτη φ ο ρ ά ότι ο κλοιός σφίγγεται γ ύ ρ ω α π ' την πόλη. Μετά την κατατρόπωση των δύο αδελφών-εχθρών, δεν έχει πλέον τ ί π ο τ α να ελπίζει α π ό τους π ρ ί γ κ ι π ε ς της Σ υ ρ ί α ς . Μ ι α μόνο διέξοδος του απομένει· ο διοικητής της Μοσούλης, ο ισχυρός εμίρης Κ α ρ μ π ο ύ κ α , π ο υ έχει το μειονέκτημα να βρί­ σκεται περισσότερο α π ό δυο βδομάδες π ο ρ ε ί α μακριά α π ό την Αντιόχεια. Η Μοσούλη, π α τ ρ ί δ α του ιστορικού Ιμπν αλ-Αθίρ είναι η πρωτεύουσα της «Ζεζίρα», της Μεσοποταμίας, αυτής της εύ­ φορης κ ο ι λ ά δ α ς π ο υ π ο τ ί ζ ο υ ν τα δυο μεγάλα π ο τ ά μ ι α , ο Τί­ γρης και ο Ε υ φ ρ ά τ η ς . Ε ί ν α ι ένα πολιτικό, οικονομικό και πο­ λιτιστικό κέντρο μεγάλης σ π ο υ δ α ι ό τ η τ α ς . Οι Ά ρ α β ε ς καμα­ ρώνουν γ ι α τα χυμώδη φ ρ ο ύ τ α τους, μήλα, α χ λ ά δ ι α , σταφύλια και ρ ό δ ι α . Ό λ ο ς ο κόσμος συνδυάζει το όνομα της Μοσούλης με το λευκό μεταξωτό ύ φ α σ μ α που εξάγει, τη μουσελίνα. Κατά την άφιξη τιον Φ ρ ά γ κ ω ν εκμεταλλεύονται ήδη στη χ ώ ρ α του Κ α ρ μ π ο ύ κ α έναν άλλο πλούτο που ο ταξιδιώτης Ιμπν Ζομπέρ θα περιγράψει π ε ρ ί φ η μ α ύστερα α π ό μερικές δεκάδες χ ρ ό ν ι α τις πηγές της ν ά φ θ α ς . Το πολύτιμο σκούρο υγρό που θα αποτε­ λέσει μια μέρα τον πλούτο αυτού του μέρους της γης, προσφέ­ ρεται ήδη α π ό τότε στη θέα των περαστικών.

Διασχίζουμε μια πολίχνη που ονομάζεται αλ-Καιγιάρα (της Πίσσας) κοντά στον Τίγρη. Στα δεξιά της οδού που οδηγεί στη Μοσούλη υπάρχει ένα κοίλωμα της γης, μαύρο, σαν να ήταν

Ο Ι ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ Α Π Ο Τ Η Σ Κ Ο Π Ι Α Τ Ω Ν Α Ρ Α Β Ω Ν

51

κάτω από σύννεφο. Ο Θεός έκανε να αναβλύζουν πηγές, μι­ κρές και μεγάλες, που δίνουν την πίσσα. Συχνά μια απ' αυτές πετάει κομματάκια σαν σε βρασμό. Χτίζουν στέρνες μέσα στις οποίες τη μαζεύουν. Γύρω απ' αυτές τις πηγές, υπάρχει ένα μαύρο τέλμα, στην επιφάνεια του οποίου, επιπλέει ένας μαύ­ ρος αφρός, ελαφρός που εκτοξεύεται στις άκρες και που όταν πήξει μετατρέπεται σε πίσσα. Αυτό το προϊόν έχει την όψη μιας πηχτής λάσπης, λείας, γυαλιστερής, με δυνατή μυρουδιά. Πα­ ρατηρήσαμε με τα μάτια μας ένα θαύμα για το οποίο είχαμε α­ κούσει να μιλάνε και που η περιγραφή του μας φαινόταν κατα­ πληκτική. Εκεί κοντά, στις όχθες του Τίγρη, υπάρχει μια άλλη μεγάλη πηγή, της οποίας τον καπνό παρατηρούμε από μακριά. Μας λένε πως όταν θέλουν να βγάλουν πίσσα, βάζουν φωτιά. Η φωτιά καίει τα υγρά στοιχεία. Κόβουν τότε την πίσσα σε κομμάτια και τη μεταφέρουν. Είναι γνωστή σ' όλες τις χώρες, έως τη Συρία, την Ακρα και σε όλα τα παραθαλάσσια μέρη. Ο Αλλάχ δημιουργεί αυτό που θέλει. Άς είναι ευλογημένος!

Οι κάτοικοι της Μοσούλης, α π ο δ ί δ ο υ ν σ' α υ τ ό το σκούρο υ­ γρό θεραπευτικές ικανότητες και όταν είναι άρρωστοι έρχο­ νται να κάνουν λουτρά. Η πίσσα που βγαίνει α π ό το πετρέλαιο χρησιμοποιείται και στις οικοδομές, γ ι α να «τσιμεντώσουν» τα τούβλα. Χάρη στο ότι είναι α δ ι ά β ρ ο χ ο , το χρησιμοποιούν γ ι α να επαλείψουν τους τοίχους των χαμάμ και μοιάζει σαν μαύρο γυαλιστερό μάρμαρο. Ό π ω ς θα δούμε όμως το πετρέλαιο χρη­ σιμοποιείται π ι ο συχνά γ ι α πολεμικούς σκοπούς. Εκτός α π ' όλα α υ τ ά τα επικερδή π ρ ο ϊ ό ν τ α , η Μοσούλη, στις α 9 χ έ ς της φ ρ ά γ κ ι κ η ς εισβολής, π α ί ζ ε ι ένα σημαντικό στρατηγι­ κό ρόλο, με αποτέλεσμα οι Κυβερνήτες της να έχουν αποκτήσει ένα δ ι κ α ί ω μ α ανάμειξης στις υποθέσεις της Σ υ ρ ί α ς , το ο π ο ί ο ο φιλόδοξος Κ α ρ μ π ο ύ κ α είχε σκοπό να ασκήσει. Γι' αυτόν η αί­ τηση βοήθειας α π ό το Γιαγκί Σ ι γ ι ά ν είναι η ευκαιρία π ο υ ονει­ ρεύεται για να επεκτείνει την επιρροή του. Χωρίς δισταγμό, υ­ πόσχεται να συγκεντρώσει μεγάλο στρατό. Τ ώ ρ α η Αντιόχεια ζει με την αναμονή του Κ α ρ μ π ο ύ κ α . Αυτός ο προνοητικός ά ν θ ρ ω π ο ς , είναι ένας παλιός σκλάβος,

52

ΑΜΙΝ

ΜΑΑΛΟΥΦ

κάτι που γ ι α τους Τούρκους εμίρηδες, δε θεωρείται υποτιμητι­ κό. Οι Σελτζούκοι π ρ ί γ κ ι π ε ς έχουν π ρ ά γ μ α τ ι αποκτήσει τη συ­ νήθεια να διαλέγουν τους π ι ο αφοσιωμένους και ταλαντούχους σκλάβους τους γ ι α εμπιστευτικές θέσεις. Οι αρχηγοί του στρα­ τού, οι διοικητές πόλεων είναι συχνά σκλάβοι, «Μαμελούκοι»* και η δύναμη της εξουσίας τους είναι τέτοια, π ο υ δεν τους χρειάζεται καν να γίνουν επισήμως απελεύθεροι. Π ρ ι ν τελειώ­ σει η φ ρ ά γ κ ι κ η κατοχή όλη η Μουσουλμανική Ανατολή διοι­ κείται α π ό μαμελούκους Σουλτάνους. Α π ό το 1098 ή δ η , οι π ι ο ισχυροί άνδρες της Δ α μ α σ κ ο ύ , του Καΐρου και πολλών άλλων μητροπόλεων, είναι σκλάβοι ή γιοι σκλάβων. Ο Κ α ρ μ π ο ύ κ α είναι α π ό τους π ι ο ισχυρούς. Αυτός ο αυταρ­ χικός αξιωματικός με την γ κ ρ ί ζ α γ ε ν ε ι ά δ α , φέρει τον τίτλο του Τούρκου «αταμπέκ», «πατέρα του π ρ ί γ κ ι π α » . Στην αυτοκρα­ τορία των Σελτζούκων, τα μέλη της άρχουσας οικογένειας πε­ θαίνουν πολύ συχνά — μάχες, δολοφονίες, θανατικές καταδί­ κες — κι α φ ή ν ο υ ν ανήλικους α π ο γ ό ν ο υ ς . Για να ισχυροποιή­ σουν τα δ ι κ α ι ώ μ α τ α τους, υ π ο δ ε ι κ ν ύ ο υ ν ένα κηδεμόνα, ο ο­ ποίος γ ι α να τελειοποιήσει το ρόλο του θετού π α τ έ ρ α , π α ν ­ τρεύεται κ α τ ά κ α ν ό ν α τη μητέρα του προστατευόμενου του. Αυτοί οι «αταμπέκ» είναι λογικά οι κρατούντες της εξουσίας που κληροδοτούν συχνά στα δ ι κ ά τους π α ι δ ι ά . Ο δ ι κ α ι ο ύ χ ο ς π ρ ί γ κ ι π α ς δεν είναι π ι α π α ρ ά ένα ανδρείκελο στα χέρια τους, ακόμα και όμηρος. Αλλά σέβονται τα προσχήματα. Έ τ σ ι , οι στρατιές «διοικούνται» επισήμως α π ό ν ή π ι α τριών ή τεσσάρων ετών π ο υ «παραχώρησαν» τα δ ι κ α ι ώ μ α τ α τους στους αταμπέκ τους. Ακριβώς σ' αυτό το ασύνηθες θέαμα παραβρισκόμαστε, ό­ τ α ν τις τελευταίες ημέρες του 1098, συγκεντρώνονται περί τους τ ρ ι ά ν τ α χιλιάδες άνδρες έξω α π ό τη Μοσούλη. Το επίσημο φιρ­ μάνι αναγγέλλει ότι οι γενναίοι πολεμιστές π ά ν ε να π ρ α γ μ α τ ο ­ ποιήσουν τον «ιερό πόλεμο» υ π ό τις δ ι α τ α γ έ ς ενός άγνωστου γόνου των Σελτζούκων, π ο υ , α π ό τα βάθη των σ π ά ρ γ α ν ω ν του * Σ.τ.Ε.: Μαμελούκος: Στρατιώτης της τουρκοαιγυπτιακής πολιτοφυλακής. που συνήθως αποτελούνταν από σκλάβους, και που πολλοί απ' αυτούς έγιναν σουλτάνοι.

Ο Ι ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ Α Π Ο Τ Η Σ Κ Ο Π Ι Α Τ Ω Ν Α Ρ Α Β Ω Ν

53

ανέθεσε την α ρ χ η γ ί α του στρατού του στον «αταμπέκ» Καρ­ μπούκα. Κ α τ ά τον ιστορικό Ί μ π ν αλ-Αθίρ, που θα αφιερώσει τη ζωή του στην υπηρεσία των αταμπέκ της Μοσούλης, οί Φράγκοι τρομοκρατήθηκαν ακούγοντας ότι η στρατιά τον Καρμπούκα κατευθυνόταν στην Αντιόχεια, γιατί είχαν αποδυ­ ναμωθεί και οι προμήθειες τους ήταν πολύ λίγες. Οι υπερασπι­ στές, α ν τ ί θ ε τ α , ενθαρρύνονται. Για μια ακόμη φ ο ρ ά , ετοιμά­ ζουν μια νέα έξοδο, μόλις πλησιάσουν τα μουσουλμανικά στρατεύματα. Με την ίδια αποφασιστικότητα και τη θετική βοήθεια του γιου του, Τσαμς αντ-Ντάουλα, ο Γιαγκί Σ ι γ ι ά ν ε­ λέγχει τα α π ο θ έ μ α τ α του σταριού, επιθεωρεί τα ο χ υ ρ ώ μ α τ α και ενθαρρύνει το στρατό του υποσχόμενος ότι, με τη «θέληση του Θεού» η π ο λ ι ο ρ κ ί α θα λυθεί σύντομα. Αλλά η βεβαιότητα π ο υ δείχνει είναι φαινομενική. Ε δ ώ και λίγες εβδομάδες, η κατάσταση έχει εξασθενήσει. Ο αποκλει­ σμός της πόλης είναι π ι ο στενός, ο ανεφοδιασμός π ι ο δύσκολος και, π ρ ά γ μ α ακόμη π ι ο σοβαρό, οι πληροφορίες γ ι α τον εχθρό είναι σπάνιες. Οι Φ ρ ά γ κ ο ι , π ο υ ίσως κ α τ ά λ α β α ν ότι τα λεγόμε­ να τους και οι π ρ ά ξ ε ι ς τους α ν α φ έ ρ ο ν τ α ν στο Γιαγκί Σ ι γ ι ά ν , α­ ποφάσισαν να δράσουν. Οι π ρ ά κ τ ο ρ ε ς του Εμίρη τους είδαν να σκοτώνουν έναν ά ν δ ρ α , να τον ψήνουν στη σούβλα, να τον τρώνε και να φωνάζουν δ υ ν α τ ά ότι ό π ο ι ο ς κ α τ ά σ κ ο π ο ς π ι α ν ό ­ ταν, θα είχε την ίδια τ ύ χ η . Οι πληροφοριοδότες τρομοκρατη­ μένοι έφυγαν και ο Γιαγκί Σ ι γ ι ά ν δε γνωρίζει π ι α πολλά πράγ­ ματα γ ι α τους πολιορκητές. Ως συνετός στρατιωτικός κρίνει ότι η κατάσταση είναι πολύ ανησυχητική. Αυτό που τον καθησυχάζει είναι ότι ο Κ α ρ μ π ο ύ κ α βρίσκεται στο δρόμο γ ι α την Αντιόχεια. Έ π ρ ε π ε να βρίσκεται εκεί στα μέσα Μαΐου με δεκάδες χιλιάδες πολεμιστές. Στην Αντιόχεια όλοι περιμένουν αυτή τη στιγμή. Κάθε μέρα κυκλοφορούν φή­ μες π ο υ δ ι α δ ί δ ο ν τ α ι α π ό τους πολίτες π ο υ κάνουν πραγματι­ κότητα τις επιθυμίες τους. Οι γριές γυναίκες ψ ι θ υ ρ ί ζ ο υ ν , τρέ­ χουν στα τείχη, ρωτούν μητρικά αμούστακους στρατιώτες. Η απάντηση είναι π ά ν τ α η ίδια. Ό χ ι , ο στρατός της βοήθειας δε φάνηκε, αλλά δε θ' αργήσει. Α φ ή ν ο ν τ α ς τη Μοσούλη, η μεγάλη μουσουλμανική στρατιά

54

ΑΜΙΝ

ΜΑΑΛΟΥΦ

π α ρ ο υ σ ι ά ζ ε ι ένα λαμπρό θέαμα με τις α ν α ρ ί θ μ η τ ε ς λάμψεις των δ ο ρ ά τ ω ν , κ ά τ ω α π ό τον ήλιο, και τις μαύρες σημαίες, έμ­ βλημα των Α β α σ σ ι δ ώ ν * και των Σελτζούκων, π ο υ κυματίζουν σε μια θάλασσα α π ό λευκοφορεμένους ιππείς. Π α ρ ά τη ζέστη, ο βηματισμός είναι ά ψ ο γ ο ς . Μ' αυτό το ρυθμό θα είναι στην Αντιόχεια σε λιγότερο α π ό δυο βδομάδες. Αλλά ο Κ α ρ μ π ο ύ κ α είναι ανήσυχος. Πριν α π ό την αναχώρηση πήρε ανησυχητικές ειδήσεις. Μια φράγκικη στρατιά κατάφερε να καταλάβει την Έ δ ε σ σ α , την αρ-Ρούα των Α ρ ά β ω ν , μια μεγάλη αρμενική πόλη βόρεια του δρόμου π ο υ οδηγεί α π ό τη Μοσούλη στην Αντι­ όχεια. Κι ο αταμπέκ σκέπτεται, ότι, όταν θα πλησιάσει την πο­ λιορκημένη π ό λ η , οι Φ ρ ά γ κ ο ι της Έ δ ε σ σ α ς θα είναι στα νώτα του. Μ ή π ω ς κινδυνεύει να βρεθεί μεταξύ δύο π υ ρ ώ ν ; Τις πρώ­ τες μέρες του Μ ά η , συγκεντρώνει τους π ι ο σημαντικούς εμίρη­ δες, γ ι α να τους αναφέρει την αλλαγή της διαδρομής. Θα κα­ τευθυνθεί π ρ ώ τ α π ρ ο ς βορρά, θα τακτοποιήσει μέσα σε λίγες μέρες το πρόβλημα της Έ δ ε σ σ α ς , κι έπειτα θα μπορέσει ν' αντι­ μετωπίσει χωρίς κίνδυνο τους πολιορκητές της Αντιόχειας. Πολλοί διαμαρτύρονται, θυμίζοντας του, το αγωνιώδες μήνυ­ μα του Γιαγκί Σ ι γ ι ά ν . Μα ο Κ α ρ μ π ο ύ κ α τους αποστομώνει. Ό τ α ν α π ο φ α σ ί ζ ε ι , είναι ξεροκέφαλος σαν τράγος. Κι ενώ οι ε­ μίρηδες υ π α κ ο ύ ν γ κ ρ ι ν ι ά ζ ο ν τ α ς , ο στρατός οδηγείται, α π ό ο­ ρεινά μονοπάτια, στην Έ δ ε σ σ α * . Π ρ ά γ μ α τ ι , η κατάσταση στην αρμενική πόλη προκαλεί ανη­ συχία. Οι λίγοι μουσουλμάνοι π ο υ μπόρεσαν να δ ι α φ ύ γ ο υ ν έ­ φεραν την είδηση. Έ ν α ς Φ ρ ά γ κ ο ς αρχηγός, ο Βαλδουίνος, έ­ φθασε το Φ ε β ρ ο υ ά ρ ι ο επικεφαλής πολλών εκατοντάδων ιπ­ πέων και δύο χιλιάδων στρατιωτών. Α π ' αυτόν, ο γέρος αρμέ* Σ.τ.Ε.: Αβασσίδες: Δυναστεία Αράβων χαλίφηδων, που ιδρύθηκε από τον Αμπού αλ-Αμπάς, απόγονο του Αμπάς, θείου του Προφήτη. Εκθρόνισαν τους Ομαγιδες, το 750, και βασίλευσαν μέχρι το τέλος του 13ου αιώνα στη Βαγδάτη, που έγινε ένα λαμπρό πολιτιστικό κέντρο. Το χαλιφάτο των Αβασσιδών υποστηριζόταν από τους Τούρκους κυ­ ρίαρχους της Πρόσω Ασίας. * Σ.τ.Ε.: Έδεσσα: Ονομάζεται και Καλλιρρόη. Αρχαία πόλη της Μειοποταμίας η οποία ιδρύθηκε κατά πάσα πιθανότητα από το Νεμρώδ.

0 1 ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ Α Π Ο Τ Η Σ Κ Ο Π Ι Α Τ Ω Ν Α Ρ Α Β Ω Ν

55

νιος π ρ ί γ κ ι π α ς Θόρος, ο άρχοντας της πόλης, ζήτησε βοήθεια για να ενισχύσει τη φ ρ ο υ ρ ά της πόλης απέναντι στις συχνές επι­ θέσεις των Τούρκων πολεμιστών. Ο Βαλδουίνος αρνήθηκε να γίνει ένας απλός μισθοφόρος. Απαίτησε να γίνει νόμιμος διά­ δοχος του Θ ό ρ ο υ . Αυτός, ηλικιωμένος, χωρίς π α ι δ ι ά , δέχτηκε. Μια επίσημη ιεροτελεστία έλαβε χ ώ ρ α γ ι α την υιοθεσία κ α τ ά το αρμενικό έθιμο. Ο Θόρος ήταν ντυμένος μ' ένα λευκό ρούχο, πολύ φ α ρ δ ύ και ο Βαλδουίνος, γυμνός ως τη μέση, γλίστρησε μέσα στο ρούχο του «πατέρα» και κόλλησε το σώμα του στο δι­ κό του. Ύ σ τ ε ρ α ήταν η σειρά της «μητέρας», δηλαδή της γυ­ ναίκας του Θ ό ρ ο υ , η ο π ο ί α ήταν γυμνή κ ά τ ω α π ό φ α ρ δ ύ ρού­ χο. Ο Βαλδουίνος επανέλαβε το ίδιο, κ ά τ ω α π ό τα βλέμματα των παρισταμένων π ο υ το δ ι α σ κ έ δ α ζ α ν και έλεγαν ότι αυτή η ιεροτελεστία της υιοθεσίας ήταν λίγο ά τ ο π η , εφόσον ο «γιος» είναι ένας πολύ ψηλός ιππότης με γένια. Οι στρατιώτες του μουσουλμανικού στρατού, φανταζόμενοι τη σκηνή π ο υ τους π ε ρ ι έ γ ρ α ψ α ν , γέλασαν πολύ. Αλλά η συνέ­ χεια της διήγησης τους φέρνει τρόμο. Λίγες μέρες μετά «πατέ­ ρας και μητέρα» λυντσαρίστηκαν α π ό το πλήθος, με την προ­ τροπή του γιου που παρακολουθούσε ανέκφραστος τη θανάτω­ ση τους, πριν αυτοανακηρυχτεί"«κόμης» της Έ δ ε σ σ α ς και ανα­ θέσει στους συντρόφους του Φ ρ ά γ κ ο υ ς τις κυριότερες θέσεις στη διοίκηση και το στράτευμα. Ο Κ α ρ μ π ο ύ κ α , βλέποντας να π ρ α γ μ α τ ο π ο ι ο ύ ν τ α ι οι φόβοι του, οργανώνει την πολιορκία. Οι εμίρηδες του όμως, πάλι τον αποτρέπουν. Οι τρεις χιλιάδες Φ ρ ά γ κ ο ι της Έ δ ε σ σ α ς , δε θα τολμήσουν ποτέ να χτυπήσουν το μουσουλμανικό στρατό που παραθέτει δεκάδες χιλιάδες άνδρες. Αντίθετα, είναι αρκετοί για να υποστηρίξουν την πόλη και να κρατήσουν γ ι α μήνες την πολιορκία. Εν τω μεταξύ, ο Γιαγκί Σ ι γ ι ά ν , εγκαταλελειμμένος στη μοίρα του, θα μπορούσε να υ π ο κ ύ ψ ε ι στην πίεση των ει­ σβολέων. Ο αταμπέκ δε θέλει ν' ακούσει τ ί π ο τ α . Μόνο α φ ο ύ έ­ χασε τρεις εβδομάδες κ ά τ ω α π ' τα τείχη της Έ δ ε σ σ α ς , αναγνω­ ρίζει το λάθος του και παίρνει βιαστικά το δρόμο της Αντι­ όχειας. Μέσα στην π ό λ η , η ελπίδα των π ρ ώ τ ω ν ημερών του Μαΐου άφησε τη θέση της στην π ι ο μεγάλη α π ό γ ν ω σ η . Σ τ α α ν ά κ τ ο ρ α ,

56

ΑΜΙΝ

ΜΑΑΛΟΥΦ

ό π ω ς και στο δρόμο, δεν μπορούν να καταλάβουν γιατί ο στρα­ τός της Μοσούλης άργησε τόσο. Ο Γιαγκί Σ ι γ ι ά ν είναι απελπι­ σμένος. Η υπερένταση βρίσκεται σε π α ρ ο ξ υ σ μ ό , όταν στις 2 Ιουνίου, π ρ ι ν δύσει ο ήλιος, οι σκοποί π α ρ α τ η ρ ο ύ ν ότι οι Φ ρ ά γ κ ο ι συγ­ κέντρωσαν όλες τους τις δυνάμεις και κατευθύνονται στα βορειο-ανατολικά. Εμίρηδες και στρατιώτες δίνουν μόνο μια ε­ ξήγηση. Ο Κ α ρ μ π ο ύ κ α πλησιάζει κοντά και οι πολιορκητές π ά ν ε να τον συναντήσουν. Σε μερικά λεπτά, οι διαδόσεις φτά­ νουν στα τείχη και στα σπίτια. Η πόλη ανασαίνει πάλι. Α π ό αύριο ο εφιάλτης θα τελειώσει. Ο αταμπέκ θα ελευθερώσει την πόλη. Η νύχτα είναι δροσερή και υ γ ρ ή . Περνούν ώρες μιλώ­ ντας στα κ α τ ώ φ λ ι α των σπιτιών τους με τα φ ώ τ α σβηστά. Τέ­ λος, η Αντιόχεια αποκοιμιέται κουρασμένη, αλλά εφησυχα­ σμένη. Τέσσερις η ώ ρ α το πρωί στα νότια της πόλης και ακούγεται ο υ π ό κ ω φ ο ς θόρυβος ενός σκοινιού π ο υ τρίβεται στην π έ τ ρ α . Έ­ νας άντρας σκύβει α π ό ένα τεράστιο πεντάγωνο π ύ ρ γ ο και κά­ νει σήμα με τα χέρια. Δεν έκλεισε μάτι τη νύχτα και τα γένια του είναι α ν ά κ α τ α . Λέγεται Φ ι ρ ο ύ ζ , είναι κατασκευαστής πανο­ πλιών και υπεύθυνος για την υπεράσπιση τών τειχών, λέει ο Τμπν αλ-Αθίρ. Μουσουλμάνος, αρμενικής κ α τ α γ ω γ ή ς , ζούσε γ ι α πολύ καιρό στο περιβάλλον του Γιαγκί Σ ι γ ι ά ν , αλλά τελευ­ τ α ί α κατηγορήθηκε για μαύρη α γ ο ρ ά και πλήρωσε ένα βαρύ πρόστιμο. Ζητώντας να εκδικηθεί, ο Φ ι ρ ο ύ ζ ήρθε σε επαφή με τους πολιορκητές. Ελέγχει, τους είπε, την είσοδο μιας πύλης προς την κοιλάδα νότια της πόλης και προθυμοποιείται να τους βάλει μέσα. Κι ακόμη καλύτερα, για να τους αποδείξει ότι δεν τους στήνει π α γ ί δ α , τους στέλνει το γιο του ως όμηρο. Οι πολιορκητές του έταξαν χ ρ υ σ ά φ ι και γη. Το σχέδιο καταστρώ­ θηκε, θα δράσουν στις 3 Ιουνίου την α υ γ ή . Την προηγούμενη, γ ι α να ξεγελάσουν την αυστηρή επαγρύπνηση των φ ρ ο υ ρ ώ ν , οι πολιορκητές προσποιούνται ότι α π ο μ α κ ρ ύ ν ο ν τ α ι . Όταν έγινε η συμφωνία μεταξύ των Φράγκων κι αυτού του καταραμένου κατασκευαστή πανοπλιών, θα διηγηθεί ο Ιμπν αλ-Αθίρ, σκαρφάλωσαν σ' αυτό το μικρό παράθυρο, το άνοι-

0 1 ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ Α Π Ο Τ Η Σ Κ Ο Π Ι Α Τ Ω Ν Α Ρ Α Β Ω Ν

57

ξαν και ανέβασαν με σκοινιά πολλούς άντρες. Την αυγή όταν έγιναν πεντακόσιοι περίπου άρχισαν να σαλπίζουν ενώ οι πολιορκούμενοι ήταν κατάκοποι απ' την αγρύπνια. Ο Γιαγκί Σι­ γιάν σηκώθηκε και ρώτησε τι συμβαίνει. Του απάντησαν ότι οι ήχοι της τρομπέτας ήταν από την ακρόπολη που σίγουρα κατε­ λήφθη. Οι θόρυβοι έρχονταν α π ό τον π ύ ρ γ ο των Δ ύ ο Α δ ε λ φ ώ ν . Αλ­ λά ο Γιαγκί Σ ι γ ι ά ν δεν μπαίνει στον κ ό π ο να το επαληθεύσει. Πιστεύει ότι όλα χ ά θ η κ α ν . Υ π ο κ ύ π τ ο ν τ α ς στον τρόμο, διατά­ ζει ν' ανοίξουν μια π ό ρ τ α της πόλης και μαζί με μερικούς φύλα­ κες, τρέπεται σε φ υ γ ή . Βλοσυρός, θα κ α λ π ά ζ ε ι επί ώρες, μην μπορώντας να βρει τα λογικά του. Ύ σ τ ε ρ α α π ό διακόσιες μέ­ ρες αντίστασης, ο άρχοντας της Αντιόχειας καταρρέει. Ο Ιμπν αλ-Αθίρ μόλο που τον κατηγορεί για δειλία, θ' αφηγηθεί το θάνατο του με συγκίνηση. Άρχισε να κλαίει που εγκατέλειψε την οικογένεια του, τους γιους του και τους μουσουλμάνους, και από λύπη, έπεσε αναί­ σθητος απ' τ' άλογο. Οι σύντροφοι του προσπάθησαν να τον ξαναβάλουν στη σέλα, αλλά δε στεκόταν όρθιος. Ήταν ετοιμο­ θάνατος. Τον παράτησαν και απομακρύνθηκαν. Ένας Αρμέ­ νιος ξυλοκόπος που περνούσε από κει, τον αναγνώρισε, του έ­ κοψε το κεφάλι και το πήγε στους Φράγκους στην Αντιόχεια. Η πόλη είναι μέσα στο αίμα και τη φ ω τ ι ά . Ά ν τ ρ ε ς , γυναίκες και π α ι δ ι ά π ρ ο σ π α θ ο ύ ν ν α φ ύ γ ο υ ν α π ' τ α λασπωμένα δρομά­ κια, αλλά οι ιππείς τους π ι ά ν ο υ ν εύκολα και τους σ φ ά ζ ο υ ν επι­ τόπου. Σιγά-σιγά, οι φωνές τρόμου των τελευταίων επιζώντων πνίγονται και γρήγορα τις αντικαθιστούν αυτές των μεθυσμέ­ νων Φ ρ ά γ κ ω ν ληστών. Ο κ α π ν ό ς ανεβαίνει α π ό τα σπίτια π ο υ καίγονται. Το μεσημέρι ένα π έ π λ ο πένθους τυλίγει την πόλη. Σ' αυτή την αιματοβαμμένη τρέλα της 3ης Ιουνίου 1098, μόνο ένας ά ν τ ρ α ς κράτησε την ψ υ χ ρ α ι μ ί α του. Ε ί ν α ι ο ακούραστος Τσαμς αντ-Ντάουλα. Μόλις η πόλη κατελήφθη, ο γιος του Γιαγκί Σ ι γ ι ά ν οχυρώθηκε με μια ο μ ά δ α πολεμιστών μέσα στην ακρόπολη. Οι Φ ρ ά γ κ ο ι πολλές φορές π ρ ο σ π α θ ο ύ ν να τον διώ-

58

ΑΜΙΝ

ΜΑΑΛΟΥΦ

ξουν αλλά κάθε φ ο ρ ά τους απωθεί με πολλά θύματα. Ο π ι ο με­ γάλος αρχηγός των Φ ρ ά γ κ ω ν , ο Μποεμόν*, ένας γ ί γ α ν τ α ς με μακριά ξ α ν θ ά μαλλιά, πληγώνεται σε μια α π ό τις επιθέσεις. Λόγω αυτής της κ α κ ο τ υ χ ί α ς , στέλνει ένα μήνυμα στον Τσαμς, προτείνοντας του ν' αφήσει το φρούριο με αντάλλαγμα την ε­ λευθερία του. Μα ο νεαρός εμίρης αρνείται με υ π ε ρ η φ ά ν ε ι α . Η Αντιόχεια είναι ένα φέουδο στο ο π ο ί ο σκεφτόταν π ά ν τ α να βα­ σιλέψει. Θα πολεμήσει ως την τελευταία του π ν ο ή . Δεν του λείπουν ούτε τα τρόφιμα ούτε τα ακονισμένα βέλη. Μεγαλό­ π ρ ε π ο , κτισμένο στην κορφή του βουνού Χ α μ π ί μ π - α ν - Ν α ζ ά ρ , το φρούριο μπορεί να προκαλεί τους Φ ρ ά γ κ ο υ ς επί μήνες. Θα έχαναν χιλιάδες άντρες αν επέμεναν να σκαρφαλώσουν στα τείχη. Η α π ό φ α σ η των τελευταίων υπερασπιστούν δικαιώνεται. Οι Φράγκοι σταματούν την επίθεση στο φρούριο και αρκούνται να το κυκλώσουν με μια ζώνη ασφαλείας. Και μόνο α π ό τις φω­ νές χ α ρ ά ς του Τσαμς και των συντρόφων του μαθαίνουν, τρεις μέρες μετά την κατάληψη της Αντιόχειας, την άφιξη του Καρ­ μπούκα και του στρατού του. Για τον Τσαμς και τους ελάχι­ στους αλύγιστους, η θέα των κ α β α λ ά ρ η δ ω ν του Ισλάμ έχει κάτι το ε ξ ω π ρ α γ μ α τ ι κ ό . Τρίβουν τα μάτια τους, κλαίνε, προσεύχον­ ται, φιλιούνται. Οι κραυγές «Αλαχού ακμπάρ» (Ο Θεός είναι μεγάλος) φ θ ά ν ο υ ν στο φρούριο σαν μια ατέλειωτη ιαχή. Οι Φράγκοι κρύβονται πίσω α π ' τα τείχη της Αντιόχειας. Α π ό πο­ λιορκητές έγιναν πολιορκημένοι. Ο Τσαμς είναι ευτυχής, αλλά με μια δόση π ι κ ρ ί α ς . Μόλις οι πριότοι εμίρηδες της αποστολής βοηθείας τον επισκέπτονται στο κ α τ α φ ύ γ ι ο του, τους κατακλύζει με χίλιες ερωτήσεις. Γιατί άφησαν στους Φ ρ ά γ κ ο υ ς το χρόνο να καταλάβουν την Αντι­ όχεια και να σφάξουν τους κατοίκους της; Έ κ π λ η κ τ ο ς ακούει όλους τους συνομιλητές του να κατηγορούν τον Κ α ρ μ π ο ύ κ α γ ι α όλα τα κ α κ ά . Ο Κ α ρ μ π ο ύ κ α ο υ π ε ρ ό π τ η ς , ο φιλόδοξος, ο α­ νίκανος, ο ά ν α ν δ ρ ο ς . Δεν πρόκειται α π λ ώ ς γ ι α προσωπικές αντιπάθειες, αλλά για * Σ.τ.Ε.: Μποεμόν (Βοημούνδος): Γιος του Ροβέρτου Γυϊσκάρδου, δούκα του Απουλίου και της Καλαβρίας.

Ο Ι ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ Α Π Ο Τ Η Σ Κ Ο Π Ι Α Τ Ω Ν Α Ρ Α Β Ω Ν

59

πραγματική δολοπλοκία της ο π ο ί α ς ο εμπνευστής δεν είναι άλ­ λος α π ό τον Ντουκάκ της Δαμασκού που συνενώθηκε με το στρατό της Μοσούλης, μόλις έφθασε στη Σ υ ρ ί α . Ο μουσουλμα­ νικός στρατός δεν είναι βέβαια μια δύναμη ομοιογενής. Αποτε­ λείται α π ό μια ένωση π ρ ι γ κ ί π ω ν με δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ά συμφέροντα, τις περισσότερες φορές. Οι εδαφικές φιλοδοξίες του αταμπέκ είναι γνωστές σε όλους και ο Ντουκάκ δε δυσκολεύεται να πεί­ σει τους άλλους ότι ο π ρ α γ μ α τ ι κ ό ς εχθρός είναι ο ίδιος ο Καρ­ μπούκα. Ε ά ν βγει νικητής στη μάχη με τους άπιστους, θα ανα­ κηρυχθεί σωτήρας, και καμιά πόλη της Σ υ ρ ί α ς δε θα μπορεί τότε να ξεφύγει α π ό την κ υ ρ ι α ρ χ ί α του. Ε ά ν ο Κ α ρ μ π ο ύ κ α ητ­ τηθεί ο κίνδυνος για τις συριακές πόλεις θα έχει α π ο τ ρ α π ε ί . Μπρος σ' α υ τ ό τον κίνδυνο, οι Φράγκοι είναι το μικρότερο κα­ κό. Κι αν οι Έ λ λ η ν ε ς , με τη βοήθεια των μισθοφόρων τους, θέ­ λουν να ανακτήσουν την Αντιόχεια, αυτό δεν είναι δ ρ α μ α τ ι κ ό , τη στιγμή π ο υ είναι ακόμα α δ ι α ν ό η τ ο να ιδρύσουν οι Φράγκοι δικά τους κράτη στη Σ υ ρ ί α . Ό π ω ς θα πει ο Ιμπν αλ-Αθίρ, «ο αταμπέκ στενοχώρησε τόσο τους μουσουλμάνους με τις απαι­ τήσεις του, που αποφάσισαν να τον προδώσουν στο πιο απο­ φασιστικό σημείο της μάχης». Αυτός λοιπόν ο λαμπρός στρατός δεν είναι π α ρ ά ένας κολοσ­ σός με π ό δ ι α α π ό άργιλο, π ο υ μπορεί να γκρεμιστεί με ένα α­ πλό άγγιγμα. Ο Τσαμς, έτοιμος να λησμονήσει την εγκατάλει­ ψη της Αντιόχειας, π ρ ο σ π α θ ε ί να υποσκελίσει όλες αυτές τις κακοήθειες. Νομίζει ότι η στιγμή δεν είναι κατάλληλη για ξε­ καθάρισμα λογαριασμών. Ά δ ι κ α ελπίζει. Την επομένη της ά­ φιξης του, ο Κ α ρ μ π ο ύ κ α τον καλεί και του αναγγέλλει ότι του αφαιρεί τη διοίκηση της πόλης. Ο Τσαμς αγανακτεί. Δεν πολέ­ μησε α ν δ ρ ε ί α ; Δεν κράτησε ψηλά το κεφάλι μπροστά σ' αυτούς τους Φ ρ ά γ κ ο υ ς καβαλάρηδες; Αυτός δεν είναι ο κληρονόμος του άρχοντα της Αντιόχειας; Ο αταμπέκ αρνείται κάθε συζήτη­ ση. Αυτός είναι ο αρχηγός και απαιτεί να τον υ π α κ ο ύ σ ο υ ν . Ο γιος του Γιαγκί Σ ι γ ι ά ν πείσθηκε πλέον π ω ς ο μουσουλμα­ νικός στρατός, π α ρ ά τον όγκο του, είναι ανίκανος να νικήσει. Η μόνη του π α ρ η γ ο ρ ι ά είναι ότι και στο αντίθετο στρατόπεδο, η κατάσταση δεν είναι καλύτερη. Κατά του Ιμπν αλ-Αθίρ «οι Φράγκοι, αφού κατέλαβαν την Αντιόχεια, έμειναν δώδεκα μέ-

60

ΑΜΙΝ

ΜΑΑΛΟΥΦ

ρες τελείως νηστικοί. Οι ευγενείς έτρωγαν τα άλογα τους και οι φτωχοί ψοφίμια και φύλλα». Ε ί χ α ν γνωρίσει κι άλλες φορές την πείνα οι Φ ρ ά γ κ ο ι , κ α τ ά τους τελευταίους μήνες, αλλά ήταν ελεύθεροι να λεηλατούν τριγύρω και να φέρνουν μερικές προ­ μήθειες. Η κατάσταση τους τ ώ ρ α , ως πολιορκούμενοι, δεν τους το επιτρέπει. Οι προμήθειες του Γιαγκί Σ ι γ ι ά ν , στις οποίες υ­ π ο λ ό γ ι ζ α ν , έχουν εξαντληθεί. Οι λιποταξίες ξ α ν α ρ χ ί ζ ο υ ν , π ι ο συχνές αυτή τη φ ο ρ ά . Ανάμεσα σ' αυτούς τους εξαντλημένους και με πεσμένο ηθι­ κό στρατούς, π ο υ αντιμάχονται τον Ιούνιο του 1908 γ ύ ρ ω α π ό την Αντιόχεια, ο ουρανός δεν ξέρει σε π ο ι α μεριά να σκύψει. Έ ν α α π ί θ α ν ο τότε, περιστατικό συντελεί α π ο φ α σ ι σ τ ι κ ά στην έκβαση. Οι Δυτικοί α ν α φ ω ν ο ύ ν ότι είναι θ α ύ μ α , αλλά η διήγη­ ση του Ιμπν αλ-Αθίρ δεν αφήνει π ε ρ ι θ ώ ρ ι α για κάτι τέτοιο. «Μεταξύ των Φράγκων, ήταν ο Μποεμόν, ο γενικός αρχηγός τους. Υπήρχε όμως κι ένας παμπόνηρος μοναχός. Τους έπεισε ότι μια λόγχη του Μεσσία — μεγάλη η χάρη Του — ήταν θαμμέ­ νη στο Κουσιάν, μεγάλο κτίριο της Αντιόχειας. Τους είπε: «Αν τη βρείτε, θα νικήσετε- αλλιώς ο θάνατος είναι βέβαιος». Προηγουμένως, είχε θάψει μια λόγχη στο έδαφος του Κουσιάν και έσβησε όλα τα ίχνη. Τους δι έταξε να νηστέψουν και να προ­ σευχηθούν επί τρεις ημέρες. Την τέταρτη τους έβαλε μέσα στο κτίριο με τους υπηρέτες και τους εργάτες που έσκαψαν παντού και βρήκαν τη λόγχη. Τότε ο καλόγερος φώναξε: «Χαρείτε, η νίκη είναι βέβαιη». Την πέμπτη μέρα βγήκαν από την πύλη της πόλης κατά ομάδες των πέντε ή έξι ατόμων. Οι μουσουλμάνοι είπαν στον Καρμπούκα: «Θα πρέπει να πάμε κοντά στην πύλη και να σκοτώνουμε όσους βγαίνουν, είναι εύκολο γιατί είναι σκορπισμένοι». Αυτός όμως απάντησε: «Όχι, θα περιμένουμε να βγουν όλοι έξω και θα τους σκοτώσουμε μέχρι και τον τελευ­ ταίο». Ο υπολογισμός του αταμπέκ, δεν είναι τόσο π α ρ ά λ ο γ ο ς όσο φαίνεται. Με α π ε ι θ ά ρ χ η τ ο στρατό, με τους εμίρηδες π ο υ περι­ μένουν την πρώτη ευκαιρία γ ι α να λιποτακτήσουν, δεν μπορεί να παρατείνει την πολιορκία. Ε ά ν οι Φράγκοι θέλουν να δώ-

0 1 ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ Α Π Ο Τ Η Σ Κ Ο Π Ι Α Τ Ω Ν Α Ρ Α Β Ω Ν

61

σουν μάχη, δεν πρέπει να τους τρομάξουν με μια μαζική έφοδο, με κίνδυνο να ξ α ν α μ π ο ύ ν στην πόλη. Εκείνο όμως π ο υ δεν πρόβλεψε ο Κ α ρ μ π ο ύ κ α , ήταν ότι αυτοί π ο υ επιζητούν το χαμό του, θα εκμεταλλευτούν την α π ό φ α σ η του να χρονοτριβήσει. Ε ν ώ οι Φ ρ ά γ κ ο ι εξακολουθούν να αναπτύσσονται, α ρ χ ί ζ ο υ ν οι λιποταξίες στο μουσουλμανικό στρατόπεδο. Κατηγορούν­ ται γ ι α δειλία και π ρ ο δ ο σ ί α . Νιώθοντας ότι ο έλεγχος του στρατού ξεφεύγει α π ό τα χέρια του, κι έχοντας υπολογίσει ά­ σκημα τη δύναμη του εχθρού, ο Κ α ρ μ π ο ύ κ α ζητάει α ν α κ ω χ ή . Μ' αυτό χάνει την εμπιστοσύνη των δικών του και ενισχύει τη σιγουριά των εχθρών του. Οι Φ ρ ά γ κ ο ι επιτίθενται χωρίς καν να απαντήσουν στην π ρ ο σ φ ο ρ ά του, α ν α γ κ ά ζ ο ν τ α ς τον να εξα­ πολύσει εναντίον τους ένα κύμα, α π ό ιππείς-τοξότες. Αλλά ήδη ο Ντουκάκ και οι περισσότεροι εμίρηδες α π ο μ α κ ρ ύ ν ο ν τ α ι με την ησυχία τους. Βλέποντας ότι είναι όλο και π ι ο πολύ α π ο ­ μονωμένος, δ ι α τ ά ζ ε ι γενική υποχώρηση που αμέσως μετατρέ­ πεται σε άτακτη φ υ γ ή . Ο ισχυρός μουσουλμανικός στρατός επέστρεψε «χωρίς να δώσει μια σπαθιά, ή μια κονταριά, χωρίς να ρίξει ένα βέλος». Ο ιστορικός της Μοσούλης δεν υπερβάλλει. «Οι ίδιοι οι Φράγ­ κοι νόμιζαν ότι επρόκειτο για τέχνασμα, μια και δεν είχε αρχί­ σει η μάχη που θα δικαιολογούσε μια τέτοια φυγή. Έτσι, δεν καταδίωξαν τους μουσουλμάνους!» Ο Κ α ρ μ π ο ύ κ α επιστρέφει στη Μοσούλη, σώος και αβλαβής, με τα α π ο μ ε ι ν ά ρ ι α του στρα­ τού του. Ό λ ε ς του οι φιλοδοξίες έσβησαν γ ι α π ά ν τ α μπρος στην Αντιόχεια, την πόλη που είχε ορκιστεί να σώσει και π ο υ τώρα την κρατούν γερά οι Φ ρ ά γ κ ο ι . Και θα την κρατούν γ ι α πολύ κ α ι ρ ό . Αλλά το π ι ο σοβαρό, μετά α π ό αυτή τη μέρα της ντροπής, εί­ ναι ότι δεν υ π ά ρ χ ε ι πλέον στη Σ υ ρ ί α καμιά δύναμη γ ι α ν' ανα­ χαιτίσει την προέλαση των εισβολέων.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ ΟΙ

ΑΝΘΡΩΠΟΦΑΓΟΙ

ΤΗΣ

ΜΑΑΡΑ

Δεν ξέρω αν είναι βοσκοτόπια αγρίων ζώων ή το σπίτι μου, το σπίτι όπου γεννήθηκα. Αυτή η κραυγή πόνου ενός άγνωστου ποιητή της Μ ά α ρ α * δεν είναι τρόπος του λέγειν. Είμαστε αναγκασμένοι δυστυχώς να πάρουμε τα λόγια του στην κυριολεξία και να αναρωτηθού­ με μαζί: Τι το τόσο τερατώδες συνέβη σ' αυτή την πόλη της Συ­ ρίας στα τέλη του 1098; Πριν έρθουν οι Φ ρ ά γ κ ο ι , οι κάτοικοι ζούσαν ήσυχα π ρ ο φ υ ­ λαγμένοι α π ό το κυκλικό τους τείχος. Τα αμπέλια, οι ελαιώνες, οι συκιές, τους π ρ ό σ φ ε ρ α ν μια σχετική ευμάρεια. Ό σ ο για τις κρατικές τους υποθέσεις, υ π ή ρ χ α ν έντιμοι πρόκριτοι, χωρίς μεγάλες φιλοδοξίες, υ π ό την ε π ο π τ ε ί α του Ρεντβάν π ο υ βασί­ λευε στο Χαλέπι. Το καμάρι της Μ ά α ρ α ήταν ότι υπήρξε η γε­ νέτειρα μιας α π ό τις μεγαλύτερες μορφές της αραβικής λογοτε­ χνίας, του Αμπούλ-Αλά αλ-Μααρί, π ο υ π έ θ α ν ε το 1057. Αυτός ο τυφλός ποιητής είχε το θάρρος να τα βάλει με τα ήθη της επο­ χής του π α ρ ό λ ο π ο υ κάτι τέτοιο α π α γ ο ρ ε υ ό τ α ν . Χρειαζόταν θάρρος να γράψεις. Οι κάτοικοι της γης χωρίζονται σε δύο κατηγορίες. Σ' αυτούς που έχουν μυαλό και δεν έχουν θρησκεία, και σ' αυτούς που έχουν θρησκεία, αλλά δεν έχουν μυαλό. "' Σ.τ.Ε.: Οι Φράγκοι την ονομάζουν Marra. Πρόκειται για το Maarat cn-Numas, νοτιοανατολικά της Αντιόχειας.

64

ΑΜΙΝ

ΜΑΑΛΟΥΦ

Σ α ρ ά ν τ α χ ρ ό ν ι α μετά το θ ά ν α τ ο του, ένας φανατισμός π ο υ ήρθε α π ό μακριά θα δικαιώσει αυτό το τέκνο της Μ ά α ρ α , τόσο γ ι α την αθεΐα του, όσο και γ ι α τη μνημειώδη α π α ι σ ι ο δ ο ξ ί α του. Η μοίρα μας τσακίζει, σαν να 'μαστε γυαλί, και τα κομμάτια μας δεν ξανακολλάνε ποτέ πια. Η πόλη του θα μεταβληθεί, π ρ ά γ μ α τ ι , σ' ένα σωρό ερειπίων κι αυτός ο φόβος, που τόσο συχνά εκδήλωνε ο ποιητής γ ι α τους ομοίους του, θα βρει εδώ την π ι ο τραγική του απεικόνιση. Στους π ρ ώ τ ο υ ς μήνες του 1098, οι κάτοικοι της Μ ά α ρ α π α ­ ρακολουθούσαν ανήσυχα τη μάχη της Αντιόχειας π ο υ μαινό­ ταν βορειοδυτικά, σε απόσταση τριών μερών π ο ρ ε ί α ς . Μετά τη νίκη τους, οι Φράγκοι ή ρ θ α ν να λεηλατήσουν μερικά γειτονικά χ ω ρ ι ά και η Μ ά α ρ α σώθηκε, αλλά πολλοί κάτοικοι με τις οικο­ γένειες τους προτίμησαν να π ά ν ε σε π ι ο ασφαλή μέρη, ό π ω ς το Χαλέπι, το Χομς ή τη Χ ά μ α . Οι φόβοι τους επαληθεύτηκαν ό­ ταν, στα τέλη Νοεμβρίου, χιλιάδες Φ ρ ά γ κ ο ι πολεμιστές ζώ­ νουν την πόλη. Μερικοί κάτοικοι π ρ ο λ α β α ί ν ο υ ν να φ ύ γ ο υ ν , αλλά οι περισσότεροι πέφτουν στην π α γ ί δ α . Η Μ ά α ρ α δεν έχει στρατό, μόνο μια μικρή πολιτοφυλακή στην ο π ο ί α κατατάσ­ σονται αμέσως μερικές εκατοντάδες νέοι, χωρίς στρατιωτική π ε ί ρ α . Για δυο βδομάδες, αντιστέκονται θαρραλέα στους τρο­ μερούς ιππείς, ρίχνοντας α π ό τα τείχη μέχρι και κυψέλες γεμά­ τες μέλισσες. Οι Φράγκοι, βλέποντας τους να αντιστέκονται με τόσο πεί­ σμα, θα διηγηθεί ο Ιμπν αλ-Αθίρ, κατασκεύασαν ένα ξύλινο πύργο που έφθανε στο ύψος του τείχους. Μερικοί μουσουλμά­ νοι, τρομαγμένοι και με πεσμένο ηθικό, σκέφτηκαν ότι θα μπο­ ρούσαν να αμυνθούν καλύτερα, οχυρώνοντας τα πιο ψηλά κτί­ ρια της πόλης. Κι άλλοι τους μιμήθηκαν με αποτέλεσμα ένα μέ­ ρος του τείχους να ερημώσει. Σε λίγο, όλο το τείχος έμεινε χω­ ρίς υπερασπιστές. Οι Φράγκοι, σκαρφάλωσαν με σκάλες και όταν οι κάτοικοι τους είδαν στην κορυφή του τείχους, έχασαν το θάρρος τους.

Ο Ι ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ Α Π Ο Τ Η Σ Κ Ο Π Ι Α Τ Ω Ν Α Ρ Α Β Ω Ν

65

Νύχτα της Γίης Δεκεμβρίου. Είναι σκοτάδι και οι Φράγκοι δεν τολμούν ακόμη να μπουν στην πόλη. Οι πρόκριτοι έρχονται σε επαφή με τον Μποεμόν, το νέο ά ρ χ ο ν τ α της Αντιόχειας που βρίσκεται επικεφαλής των εχθρών. Ο Φ ρ ά γ κ ο ς αρχηγός υπό­ σχεται να χαρίσει τη ζωή στους κατοίκους αν φ ύ γ ο υ ν α π ό τα κτίρια και σταματήσουν τον πόλεμο. Πιστεύοντας τα λόγια του, οι οικογένειες μαζεύονται στα σπίτια και τα υ π ό γ ε ι α της πόλης και περιμένουν όλη τη ν ύ χ τ α , τρέμοντας. Ό τ α ν οι Φ ρ ά γ κ ο ι φ θ ά ν ο υ ν την αυγή γίνεται σ φ α γ ή . Επί τρεις ημέρες πέρασαν τον κόσμο από την κόψη του σπαθιού, σκοτώνοντας περισσότερους από εκατό χιλιάδες ανθρώπους και αιχμαλωτίζοντας πολλούς. Οι αριθμοί του Ιμπν αλ-Αθίρ είναι κ ά π ω ς φανταστικοί, γιατί τις παραμονές της πτώσης της η πόλη είχε λιγότερους α π ό 10.000 κατοίκους. Αλλά η φρίκη δεν έγκειται τόσο στον αριθμό, όσο στην τύχη των θυμάτων, κάτι που δύσκολα το βάζει α ν θ ρ ώ π ι ν ο ς νους. Στη Μάαρα οι δικοί μας έβραζαν σε χύτρες τους ανθρώπους, και καταβρόχθιζαν τα παιδιά ψημένα στη σούβλα. Αυτή η ομο­ λογία του Φ ρ ά γ κ ο υ χ ρ ο ν ι κ ο γ ρ ά φ ο υ Ραούλ ντε Καέν δε θα δια­ βαστεί α π ό τους κατοίκους των γ ύ ρ ω χωριών, αλλά ως το τέλος της ζωής τους θα θυμούνται τι είδαν και άκουσαν. Γιατί η ανά­ μνηση αυτών των φρικαλεοτήτων, που διαδόθηκε α π ό τους το­ πικούς ποιητές και α π ό τις π α ρ α δ ο σ ι α κ έ ς αφηγήσεις, θα χα­ ράξει στο μυαλό μιαν ανεξίτηλη εικόνα γ ι α τους Φ ρ ά γ κ ο υ ς . Ο χρονικογράφος Ουσάμα Ιμπν-Μουνκίντ που γεννήθηκε τρία χρόνια πριν α π ό τα γεγονότα στη γειτονική πόλη Σ ε ϊ ζ ά ρ , θα γράψει μια μέρα: Όσοι άκουγαν για τους Φράγκους, όταν τους γνώρισαν, εί­ δαν ότι αυτοί δε διαφέρουν από τα ζώα που έχουν απλά το πλεονέκτημα του θάρρους και της θέρμης στον πόλεμο, αλλά τίποτε άλλο, όπως δηλαδή τα ζώα που έχουν μόνο την υπεροχή της δύναμης και της επιθετικότητας. Μια κρίση όχι καλοπροαίρετη, π ο υ συνοψίζει την εντύπωση * ο υ προκάλεσαν οι Φ ρ ά γ κ ο ι όταν έφτασαν στη Σ υ ρ ί α . Έ ν α μείγμα περιφρόνησης και φόβου το ο π ο ί ο δικαιολογείται για

66

ΑΜΙΝ

ΜΑΑΛΟΥΦ

ένα α ρ α β ι κ ό κράτος πολύ ανώτερο σε πολιτισμό, π ο υ έχασε ό­ μως κάθε μαχητικότητα. Οι Τούρκοι δε θα ξεχάσουν ποτέ τους κανιβαλισμούς των Δυτικών. Μέσα σε όλη τους την επική λο­ γοτεχνία, οι Φ ρ ά γ κ ο ι π α ρ ο υ σ ι ά ζ ο ν τ α ι χωρίς διάκριση ως αν­ θρωποφάγοι. Αυτή η εικόνα των Φ ρ ά γ κ ω ν είναι ά δ ι κ η ; Οι δυτικοί εισβο­ λείς καταβρόχθισαν τους κατοίκους της μαρτυρικής πόλης με μοναδικό σκοπό να επιζήσουν; Οι αρχηγοί τους θα το επιβε­ βαιώσουν τον επόμενο χρόνο σε μια επίσημη επιστολή π ρ ο ς τον Πάπα. Ένας φοβερός λιμός έπληξε τη στρατί ά της Μάαρα που την εξανάγκασε στη σκληρή πράξη, να τραφεί με τα σώματα των Σαρακηνών. Αυτό όμως ειπώθηκε εκ του π ρ ο χ ε ί ρ ο υ . Γιατί οι κάτοικοι της περιοχής της Μ ά α ρ α βλέπουν αυτό τον τρομερό χειμώνα, πράξεις που η πείνα μόνο δεν αρκεί να τις δικαιολο­ γήσει: βλέπουν π ρ ά γ μ α τ ι , τους Τ α φ ο ύ ρ , ομάδες φ α ν α τ ι κ ώ ν Φ ρ ά γ κ ω ν , να ξεχύνονται στις κοιλάδες, φ ω ν ά ζ ο ν τ α ς π ω ς θέ­ λουν να τραγανίσουν σαρακηνό κρέας, και να μαζεύονται το1 βράδυ γύρω α π ' τη φ ω τ ι ά γ ι α να καταβροχθίσουν τα θύματα τους. Κανίβαλοι α π ό α ν ά γ κ η ; Κανίβαλοι α π ό φανατισμό; Ό λ α α υ τ ά φαίνονται ε ξ ω π ρ α γ μ α τ ι κ ά , ωστόσο ο ι μαρτυρίες είναι συντριπτικές, τόσο γ ι α τα γεγονότα που ιστορούν όσο και για τη νοσηρή ατμόσφαιρα που α π ο π ν έ ο υ ν . Π ά ν ω σ' α υ τ ό , μιαι φράση του Φ ρ ά γ κ ο υ χ ρ ο ν ι κ ο γ ρ ά φ ο υ Αλμπέρ ντ Ά ι ξ π ο υ πήρε μέρος και ο ίδιος στη μάχη της Μ ά α ρ α , δεν αρκεί να περιγρά­ ψει τη φ ρ ί κ η . Οι δικοί μας όχι μόνο δεν ένιωθαν απέχθεια να τρώνε Τούρκους και Σαρακηνούς, αλλά έτρωγαν ακόμα και σκύλους. Το μαρτύριο της πόλης του Αμπούλ-Αλά θα σταματήσει στις; 13 Ιανουαρίου του 1099, όταν εκατοντάδες Φ ρ ά γ κ ο ι με δαυ­ λούς τριγυρίζουν στους δρόμους, βάζοντας φ ω τ ι ά σε κάθε σπίτι. Ή δ η το τείχος έχει γκρεμιστεί π έ τ ρ α πέτρα. Το επεισόδιο της Μ ά α ρ α θα γίνει αιτία ν' ανοίξει ένα χάσμα που πολλοί αιώνες, δε θα μπορέσουν να το καλύψουν. Ά μ ε σ α , ωστόσο, οι πληθυσμοί, παραλυμένοι α π ό τον τρόμο, δεν αντι­ δρούν, εκτός αν τους εξαναγκάσουν. Κι όταν οι εισβολείς α­ φήνουν πίσω τους μόνο ερείπια π ο υ κ α π ν ί ζ ο υ ν και π α ί ρ ν ο υ ν το δρόμο γ ι α το νότο, οι Σύριοι εμίρηδες σπεύδουν να τους

Ο Ι ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ Α Π Ο Τ Η Σ Κ Ο Π Ι Α Τ Ω Ν Α Ρ Α Β Ω Ν

67

στείλουν α ν τ ι π ρ ο σ ώ π ο υ ς φορτωμένους δ ώ ρ α , για να τους κα­ λοπιάσουν και να τους προτείνουν κάθε δυνατή βοήθεια. Πρώτος είναι ο Σουλτάνος Ιμπν-Μουνκίντ, θείος του χρονι­ κογράφου Ο υ σ ά μ α , π ο υ βασιλεύει στο μικρό εμιράτο της Σεϊζάρ. Οι Φ ρ ά γ κ ο ι φ θ ά ν ο υ ν στα εδάφη του την επομένη μέρα της αναχώρησης τους α π ό τη Μ ά α ρ α . Έ χ ο υ ν επικεφαλής τους το Σαίντ-Ζιλ*, έναν α π ό τους αρχηγούς π ο υ α ν α φ έ ρ ο υ ν πολύ συ­ χνά τα α ρ α β ι κ ά χρονικά. Ο εμίρης του έστειλε μια πρεσβεία και έκαναν συμφωνία. Ο Σουλτάνος αναλαμβάνει όχι μόνο να ανεφοδιάσει τους Φ ρ ά γ κ ο υ ς , αλλά τους δίνει και την ά δ ε ι α να έρθουν στην α γ ο ρ ά της Σ ε ϊ ζ ά ρ να αγοράσουν άλογα, επιπλέον θα τους δώσει οδηγούς γ ι α να διασχίσουν χωρίς εμπόδια την υ­ πόλοιπη Σ υ ρ ί α . Ό λ ο ι στη γύρω περιοχή ξέρουν γ ι α την π ρ ό ο δ ο των Φράγ­ κων και των δ ι α δ ρ ο μ ώ ν τους. Β ρ ο ν τ ο φ ω ν ά ζ ο υ ν ότι το τέλος της πορείας τους θα είναι η Ιερουσαλήμ γιατί θέλουν να προσ­ θέσουν στις κτήσεις τους τον τ ά φ ο του Ιησού. Ό σ ο ι βρίσκον­ ται στο δρόμο γ ι α την ιερή π ό λ η , π ρ ο σ π α θ ο ύ ν να προστατευ­ θούν α π ό τη μάστιγα π ο υ α ν τ ι π ρ ο σ ω π ε ύ ο υ ν οι Φ ρ ά γ κ ο ι . Οι πιο φτωχοί κρύβονται στα κοντινά δάση, π ο υ είναι γεμάτα θη­ ρία, λιοντάρια, λύκους, αρκούδες και ύαινες. Αυτοί π ο υ έχουν τα μέσα μεταναστεύουν στο εσωτερικό της χ ώ ρ α ς . Ά λ λ ο ι κα­ ταφεύγουν στα κοντινά φ ρ ο ύ ρ ι α . Αυτή τη λύση διάλεξαν οι α­ γρότες της πλούσιας κοιλάδας της Μ π ο υ χ ά ρ α ς , όταν, την τε­ λευταία εβδομάδα του Ι α ν ο υ α ρ ί ο υ του 1099, έμαθαν ότι οι Φράγκοι βρίσκονται εκεί κοντά. Συγκεντρώνουν τα κ ο π ά δ ι α τους και τις σοδειές τους, λάδι, δημητριακά και ανεβαίνουν προς το Χοσν αλ-Ακράντ, «το φρούριο των Κούρδων»**, π ο υ βρίσκεται στην κορυφή ενός βουνού δύσβατου, π ο υ δεσπόζει σ' όλη την π ε δ ι ά δ α , μέχρι τη Μεσόγειο. Μόλο π ο υ το φρούριο είναι α π ό καιρό α κ α τ ο ί κ η τ ο , τα τείχη του είναι γερά και οι χω­ ρικοί πιστεύουν ότι θα είναι ασφαλείς. Αλλά οι Φ ρ ά γ κ ο ι , π ο υ

* Σ.τ.Ε.: Ραϋμόνδοςο4οςή Ραϋμόνδος του Σαιν Ζιλ. Κόμης της Του­ λούζης, συμμετείχε στην πρώτη σταυροφορία και έγινε κόμης της Τρίπολης. Σ.τ.Ε.: Το σημερινό Qualat al-Hosn.

68

ΑΜΙΝ

ΜΑΑΛΟΥΦ

π ά ν τ α χρειάζονται τ ρ ό φ ι μ α , έρχονται να τους πολιορκήσουν. Στις 28 Ι α ν ο υ α ρ ί ο υ , οι πολεμιστές τους α ρ χ ί ζ ο υ ν να σκαρφα­ λώνουν στα τείχη του Χοσν αλ-Ακράντ. Οι χωρικοί, πιστεύον­ τας π ω ς είναι χαμένοι, κ α τ α φ ε ύ γ ο υ ν σ' ένα στρατήγημα. Ανοί­ γουν α π ό τ ο μ α τις πύλες του φρουρίου και α φ ή ν ο υ ν να φύγει ένα μέρος α π ό τα ζ ώ α τους. Ξεχνώντας τη μάχη, όλοι οι Φράγ­ κοι ρίχνονται να π ι ά σ ο υ ν τα ζ ώ α . Μέσα στις γραμμές τους, επι­ κρατεί τέτοια α τ α ξ ί α π ο υ οι υπερασπιστές, ξεθαρεμένοι, επι­ χειρούν μια έξοδο και φ θ ά ν ο υ ν έως τη σκηνή του Σ α ι ν Ζιλ, ό­ π ο υ ο Φ ρ ά γ κ ο ς αρχηγός, εγκαταλελειμμένος α π ' τους φρου­ ρούς τ ο υ , π ο υ κι αυτοί θέλουν το μερίδιο τους α π ό τα ζ ώ α , μό­ λις πρόλαβε να σωθεί. Οι χωρικοί μας είναι ευχαριστημένοι γ ι α το κ α τ ό ρ θ ω μ α τους. Αλλά ξέρουν ότι οι πολιορκητές θα ξ α ν ά ρ θ ο υ ν γ ι α να εκ­ δικηθούν. Την επομένη, όταν ο Σ α ι ν Ζιλ ρίχνει τους άντρες του γ ι α την κατάληψη του κάστρου, οι χωρικοί δεν εμφανίζονται. Οι Φράγκοι α ν α ρ ω τ ι ο ύ ν τ α ι π ο ι α νέα π ο ν η ρ ι ά ετοιμάζουν οι χωρικοί. Πράγματι έκαναν την π ι ο σοφή. Εκμεταλλευόμενοι το σκοτάδι της ν ύ χ τ α ς , βγήκαν α θ ό ρ υ β α και χ ά θ η κ α ν μακριά. Σ' αυτή την τ ο π ο θ ε σ ί α του Χοσν αλ-Ακράντ, σ α ρ ά ν τ α χρόνια αργότερα θα χτίσουν οι Φ ρ ά γ κ ο ι το π ι ο τρομερό τους φ ρ ο ύ ρ ι ο . Το όνομα θα αλλάξει λίγο. Το «Ακράντ» θα π α ρ α φ θ α ρ ε ί σε «Κρατ» και τέλος σε «Κρακ». Το «Κρακ των ιπποτών» με την ε­ πιβλητική του ό ψ η , δεσπόζει, ακόμη τ ώ ρ α , στον 20ό α ι ώ ν α , στην κ ο ι λ ά δ α της Μ π ο υ κ ά γ ι α . Το Φ ε β ρ ο υ ά ρ ι ο του 1099, το φ ρ ο ύ ρ ι ο γίνεται γ ι α λίγες μέρες το στρατηγείο των Φ ρ ά γ κ ω ν . Π α ρ α κ ο λ ο υ θ ο ύ μ ε ένα λυπηρό θέαμα. Α π ' όλες τις γειτονικές πόλεις, ακόμα και τα χ ω ρ ι ά , φ θ ά ν ο υ ν απεσταλμένοι, τ ρ α β ώ ν τ α ς πίσω τους μουλάρια φορ­ τωμένα χ ρ υ σ ά φ ι , υ φ ά σ μ α τ α , τρόφιμα. Ο κατακερματισμός της Σ υ ρ ί α ς είναι τέτοιος, π ο υ κάθε μικρή κωμόπολη είναι και ένα ανεξάρτητο εμιράτο. Ο καθένας πρέπει να υπολογίζει μόνο στις δικές του δυνάμεις, γ ι α να αμυνθεί και να δ ι α π ρ α γ μ α τ ε υ ­ θεί με τους εισβολείς. Κανένας π ρ ί γ κ ι π α ς , κανένας κ α δ ή ς , κα­ νένας π ρ ό κ ρ ι τ ο ς δεν μπορεί να κάνει την π α ρ α μ ι κ ρ ή κίνηση αντίστασης, χωρίς να βάλει σε κίνδυνο όλη την κοινότητα. Α­ φήνουν λοιπόν κ α τ ά μέρος τα π α τ ρ ι ω τ ι κ ά τους α ι σ θ ή μ α τ α , γ ι α

Ο Ι ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ Α Π Ο Τ Η Σ Κ Ο Π Ι Α Τ Ω Ν Α Ρ Α Β Ω Ν

69

να π ά ν ε , με βιασμένο χαμόγελο να προσφέρουν δ ώ ρ α . Το χέρι jiov δεν μπορείς να κόψεις φίλησε το, και παρακάλεσε το Θεό να το σπάσει, λέει μια τοπική π α ρ ο ι μ ί α . Αυτή η σ ο φ ί α της εγκαρτέρησης θα υπαγορεύσει τη στάση του εμίρη Ζ α ν ά χ αντ-Ντάουλα, ά ρ χ ο ν τ α της πόλης Χομς. Αυ­ τός ο πολεμιστής, ο φημισμένος γ ι α την α ν δ ρ ε ί α τ ο υ , μόλις π ρ ο επτά μηνών είχε γίνει ο π ι ο πιστός σύμμαχος του αταμπέκ Καρ­ μπούκα. Ο Ιμπν αλ-Αθίρ ακριβολογεί λέγοντας ότι: ο Ζανάχ αντ-Ντάουλα ήταν ο τελευταίος που έφυγε από την Αντιόχεια. Αλλά δεν είναι ώρα να δείξει πολεμικό ή θρησκευτικό ζήλο αντίθετα ο εμίρης περιποιείται εξαιρετικά το Σαιν-Ζιλ, του προσφέρει, εκτός α π ό δ ώ ρ α , πολλά άλογα γιατί ο Ζ α ν ά χ αντΝτάουλα έμαθε π ω ς του λείπουν, προσθέτουν μειλίχια οι αντι­ πρόσωποι του. Α π ' όλες τις αποστολές π ο υ φ θ ά ν ο υ ν στις τεράστιες αίθου­ σες του Χοσν αλ-Ακράντ, η π ι ο γενναιόδωρη είναι της Τρίπο­ λης. Β γ ά ζ ο ν τ α ς ένα ένα τα υ π έ ρ ο χ α κοσμήματα, έργα των Ε­ βραίων χρυσοχόων της πόλης, οι πρεσβευτές της εύχονται το «καλώς ορίσατε» στους Φ ρ ά γ κ ο υ ς εν ονόματι του π ι ο σεβα­ στού π ρ ί γ κ ι π α της ακτής της Σ υ ρ ί α ς , του καδή Ζαλάλ ελΜουλκ. Αυτός ανήκει στην οικογένεια των Μ π α ν ο ύ Αμμάρ, που έκανε την Τρίπολη το κόσμημα της αραβικής Ανατολής. Δεν είναι α π ό αυτές τις αμέτρητες π ά τ ρ ι ε ς στρατιωτικών π ο υ έφτιαξαν φ έ ο υ δ α μόνο με τη δύναμη των όπλων, αλλά είναι μια δυναστεία μορφωμένων, με ιδρυτή ένα μάγιστρο, έναν κ α δ ή , τίτλο π ο υ διατήρησαν οι άρχοντες της πόλης. Την π ε ρ ί ο δ ο που έφταναν οι Φ ρ ά γ κ ο ι , η Τρίπολη και ο γ ύ ρ ω τόπος, χάρη στη σοφία του κ α δ ή , γνώρισε μια π ρ ό ο δ ο και ει­ ρήνη π ο υ οι γείτονες της την ζήλευαν. Το καμάρι των κατοίκων της, είναι το «Σπίτι του Πολιτισμού», Ν τ α ρ ελ-Ιλμ, που έχει μια βιβλιοθήκη εκατό χιλιάδων τόμων, μια α π ό τις σπουδαιότερες της εποχής. Η πόλη ζώνεται α π ό ελαιώνες, χ α ρ ο υ π ι έ ς , ζ α χ α ρ ο ­ κάλαμα, και όλων των ειδών τα φ ρ ο ύ τ α π ο υ δίνουν πλούσιες σοδειές. Το λιμάνι γνωρίζει ζωηρή κίνηση. Αυτή ακριβώς η ευμάρεια θα προκαλέσει στην πόλη τις πρώτες οχλήσεις α π ό τους εισβολείς. Σ τ ο μήνυμα που στέλνει ο Ζαλάλ ελ-Μουλκ στο Χοσν αλ-Ακράντ, καλεί το Σ α ι ν Ζιλ να

70

ΑΜΙΝ

ΜΑΑΛΟΥΦ

στείλει μια α ν τ ι π ρ ο σ ω π ε ί α στην Τρίπολη για να δ ι α π ρ α γ μ α ­ τευθούν τη συμμαχία. Λ ά θ ο ς ασυγχώρητο. Οι Φ ρ ά γ κ ο ι απε­ σταλμένοι, θαμπωμένοι α π ό το θέαμα των κήπων των ανακτό­ ρων, του λιμανιού και της συνοικίας των χρυσοχόων, δεν α­ κούνε π ι α τις προτάσεις του κ α δ ή . Σκέπτονται όλα α υ τ ά που θα μπορούσαν να λεηλατήσουν, αν κατακτούσαν την πόλη. Και φαίνεται π ω ς έκαναν τα π ά ν τ α , όταν γύρισαν πίσω στον αρχηγό τους, γ ι α να ανοίξουν την όρεξη του. Ο Ζαλάλ ελΜουλκ, που περιμένει κ α λ ο π ρ ο α ί ρ ε τ α την απάντηση του Σ α ι ν Ζιλ στην πρόταση συμμαχίας, μένει κατάπληκτος όταν μαθαί­ νει ότι οι Φ ρ ά γ κ ο ι πολιορκούν στις 14 Φ ε β ρ ο υ α ρ ί ο υ την πόλη Ά ρ κ α , δεύτερη πόλη του π ρ ι γ κ ι π ά τ ο υ της Τρίπολης. Ό χ ι μό­ νο α π ο κ α ρ δ ι ώ θ η κ ε , αλλά και τρομοκρατήθηκε, σίγουρος π ω ς αυτό το εγχείρημα των εισβολέων είναι το π ρ ώ τ ο βήμα γ ι α την κατάκτηση της πρωτεύουσας του. Π ώ ς να μη σκεφθεί την τύχη της Αντιόχειας; Ο Ζαλάλ ελ-Μουλκ βλέπει κιόλας τον εαυτό του στη θέση του δύστυχου Γιαγκί Σ ι γ ι ά ν , να καλπάζει ντρο­ πιασμένος π ρ ο ς το θάνατο ή τη λήθη. Στην Τρίπολη, συγκεν­ τρώνουν τρόφιμα για μια μακρόχρονη πολιορκία. Οι κάτοικοι αναρωτιούνται με α γ ω ν ί α πόσο καιρό θα μείνουν οι εισβολείς στην Ά ρ κ α . Κάθε μέρα που περνάει, είναι και μια ατέλειωτη αναβολή. Ο Φεβρουάριος περνάει, μετά ο Μάρτιος και ο Απρίλιος. Ό π ω ς όλες τις χρονιές, τα α ρ ώ μ α τ α α π ό τους ανθισμένους κή­ πους τυλίγουν την Τρίπολη. Κάνει ωραίο καιρό και οι ειδήσεις είναι παρήγορες. Οι Φ ρ ά γ κ ο ι δεν κ α τ ά φ ε ρ α ν να καταλάβουν την Ά κ ρ α π ο υ οι κάτοικοι της είναι το ίδιο έκπληκτοι, όσο και οι πολιορκητές. Είναι αλήθεια ότι τα τείχη είναι γερά, αλλά όχι περισσότερο α π ό αυτά των άλλων πόλεων που κατέλαβαν οι Φ ρ ά γ κ ο ι . Αυτό που αποτελεί τη δύναμη της Ά κ ρ α είναι ότι οι κάτοικοι της είναι βέβαιοι ήδη α π ' την πρώτη στιγμή της μάχης, π ω ς αν άνοιγε ακόμα και μια μικρή ρωγμή, θα τους έσφαζαν ό­ λους, ό π ω ς έκαναν με τους αδελφούς τους της Μ ά α ρ α και της Αντιόχειας. Ε π α γ ρ υ π ν ο ύ ν μέρα νύχτα, α π ω θ ώ ν τ α ς όλες τις ε­ φ ό δ ο υ ς και εμποδίζοντας κάθε διείσδυση. Οι εισβολείς απηύ­ δησαν. Οι φωνές α π ό τους κ α β γ ά δ ε ς τους φτάνουν στην πο­ λιορκημένη πόλη. Στις 13 Μαΐου 1099 σηκώνουν επιτέλους το

ΟΙ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ Α Π Ο ΤΗ Σ Κ Ο Π Ι Α Τ Ω Ν Α Ρ Α Β Ω Ν

71

στρατόπεδο τους και α π ο μ α κ ρ ύ ν ο ν τ α ι με σκυμμένο κεφάλι. Ύστερα α π ό τριών μηνών εξουθενωτικό α γ ώ ν α , η επιμονή των υπερασπιστών επιβραβεύεται. Η Ά κ ρ α θριαμβεύει. Οι Φ ρ ά γ κ ο ι ξ α ν α π α ί ρ ν ο υ ν το δρόμο γ ι α το νότο. Περνούν μπρος α π ό την Τρίπολη με ρυθμό εξοργιστικά α ρ γ ό . Ο Ζαλάλ ελ-Μουλκ, π ο υ καταλαβαίνει ότι είναι εξοργισμένοι, σπεύδει να τους ευχηθεί την καλή συνέχεια του ταξιδιού τους. Φροντί­ ζει να τους δώσει τρόφιμα, χρυσάφι και άλογα, κ α θ ώ ς και οδη­ γούς που θα τους περάσουν α π ό το στενό, π α ρ ά κ τ ι ο δρόμο, που φθάνει στη Βηρυτό. Τους οδηγούς της Τρίπολης πλαισιώ­ νουν χριστιανοί μαρωνίτες* α π ό τα λιβανικά βουνά οι οποίοι, αντίθετα α π ό τους μουσουλμάνους εμίρηδες, έρχονται να προσφέρουν τη βοήθεια τους στους δυτικούς πολεμιστές. Χωρίς να επιτεθούν στις κτήσεις του Μ π α ν ο ύ Αμμάρ, ό π ω ς η πόλη Ζμπελ, η α ρ χ α ί α Βίβλος, οι εισβολείς φ θ ά ν ο υ ν στο Ναχρ ελ-Καλμπ, «το Ποτάμι του σκύλου». Διασχίζοντας το, έρχονται σε σύγκρουση με το χ α λ ι φ ά τ ο των Φ α τ ι μ ί δ ω ν * * της Α ι γ ύ π τ ο υ . Ο ισχυρός ά ν δ ρ α ς της Α ι γ ύ π τ ο υ , ο δυνατός και σωματώδης βεζίρης αλ-Αφντάλ Τσαχινσάχ, δεν έκρυψε την ικανοποίηση του, όταν οι απεσταλμένοι του Αλέξιου Κομνηνού ήρθαν να του αναγγείλουν, τον Α π ρ ί λ ι ο του 1097, την άφιξη πλήθους Φράγκων ιππέων στην Κωνσταντινούπολη και την α π α ρ χ ή της επίθεσης τους στη Μ ι κ ρ ά Ασία. Ο αλ-Αφντάλ, ο «Βέλτιστος», ένας π ρ ώ η ν σκλάβος τριάντα πέντε ετών που διοικεί μόνος του ένα α ι γ υ π τ ι α κ ό έθνος 7.000.000 ψ υ χ ώ ν , έστειλε στον αυτοκρά­ τορα τις ευχές του γ ι α επιτυχία και ζήτησε να είναι ενήμερος, ως φίλος, γ ι α την π ρ ό ο δ ο της εκστρατείας. * Σ.τ.Ε.: Μαρωνίτες: Χριστιανοί του συριακού δόγματος. Ιδρυτής εί­ ναι ο Άγιος Μάρων που τους όιαχιόρισε από τους μονοφυσίτες. Από τον 8ο αιώνα αρχίζουν να πλησιάζουν τον Πάπα και από το 13ο αιώνα θεωρούνται πλέον καθολικοί. * Φατιμίδες: Μουσουλμανική δυναστεία που βασίλευσε στη Βόρεια Λφρική το 10ο αιώνα και έπειτα στην Αίγυπτο από το 1096 έως το 1171. Ιδρύθηκε από τον Ουμπαγίντ Αλλάχ αντ-Μαχντί, απόγονο του Αλή και της Φατιμάς. Οι Φατιμίδες έδωσαν το όνομα τους σε μια από τις πιο λαμπρές περιόδους της μουσουλμανικής τέχνης.

72

ΑΜΙΝ

ΜΑΑΛΟΥΦ

Μερικοί λένε, πως όταν οι άρχοντες της Αιγύπτου είδαν την ε­ ξάπλωση των Σελτζούκων, φοβήθηκαν και ζήτησαν από τους Φράγκους να βαδίσουν εναντίον της Συρίας και να δημιουρ­ γήσουν ένα φράγμα μεταξύ αυτών και των μουσουλμάνων. Μόνο ο Θεός γνωρίζει την αλήθεια.

ΟΙ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ Α Π Ο ΤΗ Σ Κ Ο Π Ι Α Τ Ω Ν Α Ρ Α Β Ω Ν

73

πτου, δε συμπαθεί καθόλου τους Τούρκους και τα π ρ ο σ ω π ι κ ά του αισθήματα ταυτίζονται με τα συμφέροντα της Α ι γ ύ π τ ο υ . Από τα μέσα του α ι ώ ν α , η π ρ ό ο δ ο ς των Σελτζούκων ροκάνιζε το έ δ α φ ο ς του χ α λ ι φ ά τ ο υ των Φ α τ ι μ ί δ ω ν , ταυτόχρονα μ' αυτό της βυζαντινής α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α ς . Ε ν ώ οι Έ λ λ η ν ε ς έβλεπαν την Αντιόχεια και τη Μ ι κ ρ ά Ασία να φεύγουν α π ' τον έλεγχο τους, οι Αιγύπτιοι έχαναν τη Δαμασκό και την Ιερουσαλήμ που κα­ τείχαν επί έναν α ι ώ ν α . Μεταξύ Καΐρου και Κωνσταντινούπο­ λης, κ α θ ώ ς και μεταξύ αλ-Αφντάλ και Αλέξιου, εδραιιοθηκε μια ισχυρή φιλία. Αλληλοσυμβουλεύονται, ανταλλάσσουν πληροφορίες, κάνουν κοινά σχέδια. Δ ί γ ο π ρ ι ν έρθουν οι Φράγκοι, οι δύο άνδρες πιστοποιούν με ικανοποίηση ότι η αυ­ τοκρατορία των Σελτζούκων υποσκάπτεται α π ό εσωτερικές διαμάχες. Τόσο στη Μικρά Ασία όσο και στη Σ υ ρ ί α έχουν εγ­ κατασταθεί μικρά α ν τ ί π α λ α κράτη. Έ φ τ α σ ε η ώρα της εκδίκη­ σης εναντίον των Τούρκων; Μ ή π ω ς είναι η στιγμή γ ι α τους Αι­ γυπτίους και τους Έ λ λ η ν ε ς να ανακτήσουν τις χαμένες κτήσεις τους; Ο αλ-Αφντάλ ονειρεύεται μια σύμπραξη των δύο συμμα­ χικών δυνάμεων, κι όταν μαθαίνει ότι ο βασιλιάς δέχτηκε στο έδαφος του μεγάλη στρατιωτική δύναμη Φ ρ ά γ κ ω ν , αισθάνεται ότι η ώρα της εκδίκησης πλησιάζει.

Αυτή η π α ρ ά ξ ε ν η εξήγηση, ειπωμένη α π ' τον Ιμπν αλ-Αθίρ, λέει πολλά γ ι α την εισβολή των Φ ρ ά γ κ ω ν και για το διχασμό που βασιλεύει στους κόλπους του Ισλάμ μεταξύ των σουνιτών* Τ π ο υ διεκδικούν το χ α λ ι φ ά τ ο της Β α γ δ ά τ η ς , και των σιιτών** π ο υ α ν α γ ν ω ρ ί ζ ο υ ν τους Φατιμίδες του Καΐρου. Το σχίσμα, π ο υ χρονολογείται α π ό τον έβδομο α ι ώ ν α , εξαιτίας μιας δια­ μάχης στους κόλπους της οικογένειας του π ρ ο φ ή τ η , δε σταμά­ τησε ποτέ να προκαλεί λυσσώδεις μάχες ανάμεσα στους μου­ σουλμάνους. Ακόμα και γ ι α κρατικούς π α ρ ά γ ο ν τ ε ς , ό π ω ς ο Σ α λ α ν τ ί ν , η πάλη κ α τ ά των σιιτών έχει την ίδια σημασία ό π ω ς και ο πόλε­ μος κ α τ ά των Φ ρ ά γ κ ω ν . Οι «αιρετικοί» κατηγορούνται συνέ­ χεια γ ι α όλα τα κ α κ ά π ο υ πλήττουν το Ισλάμ, και δεν είναι α­ ξιοπερίεργο ότι η εισβολή των Φ ρ ά γ κ ω ν θεωρείται αποτέλε­ σμα των δολοπλοκιών τους. Βέβαια, αν και είναι εντελώς φαν­ ταστική η εκδοχή ότι κάλεσαν οι Φατιμίδες τους Φ ρ ά γ κ ο υ ς , η χ α ρ ά των αρχόντοον του Καΐρου γ ι α την άφιξη των Φ ρ ά γ κ ω ν ήταν αληθινή. Κ α τ ά την πτώση της Ν ί κ α ι α ς , ο βεζίρης αλ-Αφντάλ συνεχά­ ρη θερμά το βασιλέα και, τρεις μήνες πριν καταλάβουν οι ει­ σβολείς την Αντιόχεια, μια α ι γ υ π τ ι α κ ή αποστολή, φορτωμένη δ ώ ρ α , επισκέφτηκε το στρατόπεδο των Φ ρ ά γ κ ω ν γ ι α να τους ευχηθεί μια μέλλουσα νίκη και να τους προτείνει συμμαχία. Στρατιωτικός, αρμενικής κ α τ α γ ω γ ή ς , ο άρχοντας της Αιγύ-

Η α ν τ ι π ρ ο σ ω π ε ί α π ο ύ έστειλε στην Αντιόχεια, δε μιλούσε για συνθήκη μη επίθεσης. Για το βεζίρη αυτό ήταν αυτονόητο. Αυτό π ο υ πρότεινε στους Φ ρ ά γ κ ο υ ς ήταν μια α κ ρ ι β ο δ ί κ α ι η μοιρασιά. Αυτοί θα π ά ρ ο υ ν τη βόρεια Σ υ ρ ί α . Κι αυτός τη νό­ τια, δηλαδή την Παλαιστίνη, τη Δαμασκό και τα π α ρ ά λ ι α έως τη Βηρυτό. Παρουσίασε τις προτάσεις του γρήγορα, τη στιγμή που οι Φ ρ ά γ κ ο ι δεν ήταν ακόμη σίγουροι γ ι α την κατάκτηση της Αντιόχειας. Η πεποίθηση του ήταν ότι θα έσπευδαν να δε­ χτούν.

* Σ.τ.Ε.: Σουνίτες: Μωαμεθανοί ορθόδοξοι. Προέρχεται από την α­ ραβική λέξη σούνα που σημαίνει παράδοση και είναι το σύνολο των θρησκευτικών υποχρεώσεων σύμφωνα με τον Προφήτη και τους ορ­ θόδοξους χαλίφηδες. ** Σιίτες: Οπαδοί του μουσουλμανικού δόγματος σύμφωνα με το ο­ ποίο η διαδοχή του Αμπού-Μπακρ στο χαλιφάτο ήταν παράνομη διό­ τι αυτό ανήκε στους απόγονους του Αλή.

Π α ρ α δ ό ξ ω ς , η απάντηση τους ήταν αόριστη. Ζητούσαν εξη­ γήσεις ειδικά γ ι α την τύχη της Ιερουσαλήμ. Έ δ ε ι χ ν α ν φιλικοί βέβαια π ρ ο ς τους Α ι γ υ π τ ί ο υ ς διπλωμάτες, φ θ ά ν ο ν τ α ς στο ση­ μείο να τους προσφέρουν το θέαμα α π ό τριακόσια κομμένα κε­ φάλια Τούρκων π ο υ σκότωσαν κοντά στην Αντιόχεια. Αλλά αρνήθηκαν να υ π ο γ ρ ά ψ ο υ ν ένα σύμφωνο. Ο αλ-Αφντάλ δεν καταλαβαίνει. Μ ή π ω ς η πρόταση του δεν ήταν π ρ α γ μ α τ ο π ο ι ή -

74

ΑΜΙΝ

ΜΑΑΛΟΥΦ

σιμη και γ ε ν ν α ι ό δ ω ρ η ; Μ ή π ω ς οι Έ λ λ η ν ε ς μαζί με τους βοη­ θούς τους ήθελαν π ρ ά γ μ α τ ι να καταλάβουν την Ιερουσαλήμ, ό π ω ς πίστευαν οι απεσταλμένοι του; Ο Αλέξιος, του έλεγε ψέ­ ματα; Ο ισχυρός ά ν δ ρ α ς του Καΐρου δίσταζε γ ι α την πολιτική π ο υ έπρεπε ν' ακολουθήσει, όταν το 1088, την είδηση της πτώσης της Αντιόχειας, ακολούθησε, με δ ι α φ ο ρ ά ούτε καν τριών εβδο­ μάδων, η ταπεινωτική φυγή του Κ α ρ μ π ο ύ κ α . Ο βεζίρης απο­ φάσισε να δράσει α σ τ ρ α π ι α ί α γ ι α να καταλάβει εξ απήνης συμ­ μάχους και εχθρούς. Τον Ιούλιο, αναφέρει ο αλ-Καλανίσι, κοι­ νοποίησαν ότι ο αρχιστράτηγος, εμίρης των στρατευμάτων, αλΑφντάλ, εγκατέλειψε την Αίγυπτο επικεφαλής πολυάριθμου στρατού και παρέταξε τις δυνάμεις του μπροστά στην Ιερουσα­ λήμ, όπου βρίσκονταν ήδη οι εμίρηδες Σόκμαν και Ιλγκαζί, ο γιος του Ορτόκ. Επιτέθηκε στην πόλη και έβαλε σε ενέργεια τους καταπέλτες. Οι δυο Τούρκοι αδελφοί που διοικούσαν την Ιερουσαλήμ μόλις είχαν έρθει α π ό το βορρά, ό π ο υ είχαν λάβει μέρος στην ατυχή εκστρατεία του Κ α ρ μ π ο ύ κ α . Μετά α π ό πο­ λιορκία σαράντα ημερών, η πόλη π α ρ α δ ό θ η κ ε . Ο αλ-Αφντάλ φέρθηκε γενναιόφρονα στους δυο αδελφούς και τους άφησε ε­ λεύθερους μαζί με την ακολουθία τους. Για πολλούς μήνες, η κατάσταση έδειχνε π ω ς ο άρχοντας του Καΐρου είχε δίκιο. Ό λ α έδειχναν ότι οι Φράγκοι μπρος στο τετελεσμένο γεγονός α π ο φ ά σ ι σ α ν να μην προχωρήσουν. Οι ποιητές της αυλής των Φατιμίδων δεν έβρισκαν αρκετά επαινετικά λόγια γ ι α να υ­ μνήσουν το κ α τ ό ρ θ ω μ α του ανδρός που ά ρ π α ξ ε την Παλαιστί­ νη α π ό τα χέρια των αιρετικών σουνιτών. Μα όταν τον Ια­ ν ο υ ά ρ ι ο του 1099 οι Φράγκοι ξ α ν α ρ χ ί ζ ο υ ν α π ο φ α σ ι σ τ ι κ ά την π ο ρ ε ί α τους π ρ ο ς το νότο, ο αλ-Αφντάλ ανησυχεί. Στέλνει γρήγορα έναν έμπιστο απεσταλμένο του στην Κων­ σταντινούπολη, να συμβουλευτεί τον Αλέξιο π ο υ του κάνει, σ' ένα περίφημο γράμμα, την π ι ο συνταρακτική ομολογία: ο βασι­ λιάς δεν ασκεί π ι α κανένα έλεγχο στους Φ ρ ά γ κ ο υ ς . Ό σ ο κι αν φαίνεται απίστευτο, αυτοί οι ά ν θ ρ ω π ο ι δρουν γ ι α λογαριασμό τους και θέλουν να ιδρύσουν δικά τους κράτη. Αρνούνται δε να επιστρέψουν την Αντιόχεια στην Α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α , αντίθετα με τους όρκους τους και φαίνονται αποφασισμένοι να καταλά-

0 1 ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ Α Π Ο Τ Η Σ Κ Ο Π Ι Α Τ Ω Ν Α Ρ Α Β Ω Ν

75

βουν την Ιερουσαλήμ με κάθε μέσο*. Ο Π ά π α ς τους κάλεσε στον ιερό πόλεμο για να α ρ π ά ξ ο υ ν τον τ ά φ ο του Χριστού και τίποτα δε θα τους κάνει να αλλάξουν στόχο. Ο Αλέξιος προσ­ θέτει ότι, ο ίδιος κατακρίνει την π ρ ά ξ η τους και παραμένει α­ πόλυτα πιστός στη συμμαχία του με το Κ ά ι ρ ο . Π α ρ ά την τελευταία διευκρίνιση, ο αλ-Αφντάλ έχει την εν­ τύπωση π ω ς πιάστηκε σε μια θανάσιμη μέγγενη. Ε π ε ι δ ή και ο ίδιος είναι χριστιανικής κ α τ α γ ω γ ή ς , καταλαβαίνει ότι οι Φράγκοι π ο υ πιστεύουν θερμά και ά δ ο λ α , είναι αποφασισμέ­ νοι να φ θ ά σ ο υ ν στο τέρμα του ενόπλου τους προσκυνήματος. Μετανοεί για την περιπέτεια του στην Παλαιστίνη. Δε θα 'ταν καλύτερα να άφηνε τους Φ ρ ά γ κ ο υ ς και τους Τούρκους να χτυ­ πηθούν γ ι α την Ιερουσαλήμ αντί να μπει ο ίδιος μπροστά στο δρόμο αυτών των τόσο θαρραλέων και φ α ν α τ ι κ ώ ν καβαλάρη­ δων, χωρίς κανένα όφελος; Επειδή ξέρει ότι θα χρειαστούν πολλοί μήνες για να φτιάξει ένα στρατό ικανό να αντιμετωπίσει τους Φ ρ ά γ κ ο υ ς , γράφει στον Αλέξιο, εκλιπαρώντας τον να κάνει ότι του είναι δυνατόν για να αργοπορήσει την π ρ ό ο δ ο των εισβολέων. Π ρ ά γ μ α τ ι , ο βασιλιάς τους στέλνει — τον Α π ρ ί λ ι ο του 1099, κ α τ ά την πο­ λιορκία της Ά κ ρ α — ένα μήνυμα, ζητώντας τους να αργοπο­ ρήσουν την αναχώρηση τους για την Παλαιστίνη, π ρ ο φ α σ ι ζ ό μενος ότι θέλει να π ά ε ι και ο ίδιος γ ι α να ενωθεί μαζί τους. Α π ό την πλευρά του, ο άρχοντας του Καΐρου στέλνει στους Φράγ­ κους νέες προτάσεις συμφωνίας. Εκτός α π ό τη μοιρασιά της

* Σ.τ.Ε.: Σύμφωνα με τους όρους της Συμμαχίας της Κωνσταντινού­ πολης και τον «όρκο πίστεως και υποταγής» που έδωσαν οι Φράγκοι στον Αυτοκράτορα Αλέξιο, οι αρχηγοί των σταυροφόρων μετατρέ­ πονται σε δικούς του ανθρώπους και η βυζαντινή αυτοκρατορία α­ σκούσε δικαιώματα επικυριαρχίας στα εδάφη που κατακτούσαν οι Φράγκοι. Άλλωστε, είχαν συμφωνήσει να παραδώσουν την Αντι­ όχεια στον Αυτοκράτορα μόλις έδιωχναν τους Τούρκους. Η παρουσία βυζαντινού στρατού στο πολιορκητικό στράτευμα είχε ως σκοπό να τους υπενθυμίζει αυτή την υποχρέωση. Ο Βοημούνδος με πανουργία αίρει τον όρκο που είχαν δώσει οι σταυροφόροι στην Αυτοκρατορία (R. Grousset: Histoire des Croisades. 1901, σ.σ. 23-24, Gesta Francorum, σ.σ. 43-46).

76

ΑΜΙΝ

ΜΑΑΛΟΥΦ

Σ υ ρ ί α ς διασαφηνίζει την πολιτική του έναντι της ιερής πόλης: θρησκευτική ελευθερία α π ό λ υ τ α σεβαστή και δυνατότητα για τους προσκυνητές να επισκέπτονται την πόλη όποτε θέλουν, αλλά με τον όρο να π η γ α ί ν ο υ ν σε μικρές ομάδες και άοπλοι. Η απάντηση των Φ ρ ά γ κ ω ν ήταν: «Θα πάμε στην Ιερουσαλήμ όλοι μαζί, σε π α ρ ά τ α ξ η μάχης και με τις λόγχες υψωμένες!» Αυτή η απάντηση θεωρείται κήρυξη πολέμου. Στις 19 Μαΐου του 1098, αμ' έπος αμ' έργον, οι εισβολείς διασχίζουν χωρίς δι­ σταγμό το Ν α χ ρ ελ-Καλμπ, το βόρειο σύνορο της χ ώ ρ α ς των φατιμίδων. Αλλά «ο Ποταμός του σκύλου» είναι ένα εικονικό σύνορο, γιατί ο αλ-Αφντάλ αρκέστηκε να ενισχύσει τη φ ρ ο υ ρ ά της Ιε­ ρουσαλήμ α φ ή ν ο ν τ α ς τις υπόλοιπες κτήσεις τ ο υ , στην τύχη τους. Έ τ σ ι όλες οι π α ρ ά λ ι ε ς πόλεις, εκτός α π ό μία, σπεύδουν να συνάψουν ειρήνη με τον εισβολέα. Η πρώτη είναι η Βηρυτός, σε απόσταση τεσσάρων ημερών πορεία α π ό το Ν α χ ρ ελ-Καλμπ. Στέλνουν αμέσως αντιπροσω­ π ε ί α στους ιππότες, και τους υπόσχονται να τους εφοδιάσουν με χρυσό, τρόφιμα και οδηγούς, με τον όρο να μην καταστρέ­ ψουν τις σοδειές της γειτονικής κ ο ι λ ά δ α ς . Προσθέτουν επίσης ότι θα ήταν έτοιμοι να αναγνωρίσουν την κ υ ρ ι α ρ χ ί α των Φράγ­ κων, αν αυτοί κ α τ ά φ ε ρ ν α ν να κατακτήσουν την Ιερουσαλήμ. Η Σαΐντα, η α ρ χ α ί α Σ ι δ ώ ν , φέρεται δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ά . Η φ ρ ο υ ρ ά της εκτελεί πολλές τολμηρές εφόδους εναντίον των εισβολέων, οι οποίοι τους εκδικούνται καταστρέφοντας τις καλλιέργειες και λεηλατώντας τα γειτονικά χωριά. Είναι η μοναδική περίπτωση αντίστασης. Τα λιμάνια της Τύρου και της Ά κ ρ α ς , μόλο π ο υ είναι εύκολο να προστατευθούν, ακολουθούν το π α ρ ά δ ε ι γ μ α της Βηρυτού. Στην Παλαιστίνη οι κάτοικοι άδειασαν τις πό­ λεις και τα χ ω ρ ι ά , πριν καν φθάσουν οι Φ ρ ά γ κ ο ι . Σε κανένα μέρος δε συνάντησαν πραγματική αντίσταση και, α π ό το πρωί της 7ης Ιουνίου 1099, οι κάτοικοι της Ιερουσαλήμ τους διακρί­ νουν π έ ρ α στο λόφο, κοντά στο τέμενος του προφήτη Σαμουήλ. Σχεδόν ακούνε τις κραυγές τους. Το α π ό γ ε υ μ α στρατοπεδεύ­ ουν ήδη κάτω α π ' τα τείχη της πόλης. Ο στρατηγός Ιφτικάρ αντ-Ντάουλα, «το Καμάρι του Κρά-

0 1 ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ Α Π Ο Τ Η Σ Κ Ο Π Ι Α Τ Ω Ν Α Ρ Α Β Ω Ν

77

τους», διοικητής των α ι γ υ π τ ι α κ ώ ν δυνάμεων, τους παρατηρεί γαλήνιος α π ό τον Π ύ ρ γ ο του Δ α β ί δ . Π ρ ι ν α π ό πολλούς μήνες πήρε όλα τα α ν α γ κ α ί α μέτρα γ ι α να αντέξει σε μια πολιορκία αρκετοί μακρόχρονη. Επισκεύασε τα τείχη π ο υ είχαν πέσει κα­ τά την έφοδο του αλ-Αφντάλ εναντίον των Τούρκων, το προη­ γούμενο καλοκαίρι. Συγκέντρωσε τεράστιες ποσότητες α π ό προμήθειες γ ι α να α π ο φ ύ γ ε ι κάθε κίνδυνο λιμού, αναμένοντας το βεζίρη π ο υ υποσχέθηκε να 'ρθει ο ίδιος π ρ ι ν τελειώσει ο Ιούλιος γ ι α να ανακουφίσει την πόλη. Για περισσότερη σιγου­ ριά, ακολούθησε το π α ρ ά δ ε ι γ μ α του Γιαγκί Σ ι γ ι ά ν και έδιωξε τους χριστιανούς α π ό την π ό λ η , με την υ π ο ψ ί α ότι θα βοηθού­ σαν τους ομοθρήσκους τους Φ ρ ά γ κ ο υ ς . Τις τελευταίες ημέρες, δηλητηρίασε τις πηγές και τα π η γ ά δ ι α , για να μην τα χρησιμο­ ποιήσει ο εχθρός. Μέσα στον ήλιο του Ιουνίου, σε ένα έδαφος ορεινό και χέρσο με λίγες ελιές εδώ και κει, η ζωή των πολιορ­ κητών δε θα 'ναι εύκολη. Για τον Ι φ τ ι κ ά ρ , η μάχη φαίνεται ότι αρχίζει με καλές προο­ πτικές. Με τους Ά ρ α β ε ς ιππείς και τους τοξότες α π ό το Σου­ δάν, καλά οχυρωμένους σ' α υ τ ά τα χοντρά τείχη π ο υ σκαρφα­ λώνουν στους λόφους και χάνονται στις χ α ρ ά δ ρ ε ς , νιώθει ότι είναι ικανός να κρατήσει. Είναι αλήθεια ότι οι ιππότες της Δύ­ σης είναι ονομαστοί γ ι α την ανδρεία τους, αλλά το φέρσιμο τους κ ά τ ω α π ό τα τείχη της Ιερουσαλήμ είναι κ ά π ω ς α π ο κ α ρ ­ διωτικό στα μάτια ενός έμπειρου στρατιωτικού. Ο Ιφτικάρ περίμενε να τους δει να οικοδομούν, μόλις έφτα­ ναν, ξύλινους π ύ ρ γ ο υ ς και άλλες πολιορκητικές μηχανές, να σκάβουν χ α ρ α κ ώ μ α τ α γ ι α να π ρ ο φ υ λ α χ τ ο ύ ν α π ό τις εφόδους της φ ρ ο υ ρ ά ς . Αντί γι' αυτό, άρχισαν μια λιτανεία γύρω α π ό τα τείχη, ακολουθώντας τους ιερείς π ο υ προσεύχονταν και έψελ­ ναν πολύ δ υ ν α τ ά , προτού χυμήξουν σαν λυσσασμένοι να κά­ νουν έφοδο στα τείχη, χωρίς να διαθέτουν την π α ρ α μ ι κ ρ ή σκά­ λα. Ο αλ-Αφντάλ του είχε εξηγήσει ότι οι Φ ρ ά γ κ ο ι ήθελαν να καταλάβουν την πόλη γ ι α θρησκευτικούς λόγους, αλλά ένας φανατισμός τόσο τυφλός τον εκπλήσσει. Αυτός ο ίδιος είναι έ­ νας πιστός Μουσουλμάνος, αλλά, αν πολεμάει στην Παλαιστίνή, είναι γ ι α να υποστηρίξει τα συμφέροντα της Α ι γ ύ π τ ο υ και — γιατί να το αρνηθεί; — για να ανέλθει στη στρατιωτική ιεραρ­ χία.

78

ΑΜΙΝ

ΜΑΑΛΟΥΦ

Ξέρει ότι αυτή η πόλη δεν είναι ό π ω ς οι άλλες. Ο Ι φ τ ι κ ά ρ την ονόμαζε με το κοινό της όνομα, Ιλιγία. Αλλά οι ουλεμάδες*, οι νομικοί, την επονομάζουν αλ-Κουντς, Μπε'ίτ ελ-Μακντές ή αλΜπεΐτ αλ-Μουκαντάς, «ο χώρος της αγιοσύνης». Λένε ότι είναι η τρίτη ιερή πόλη του Ισλάμ μετά τη Μέκκα και τη Μεδίνα, για­ τί εδώ ο Θεός οδήγησε τον Προφήτη για να συναντήσει το Μωυσή και τον Ιησού, γιο της Μ α ρ ί α ς . Α π ό τότε η αλ-Κουντς είναι για κάθε μουσουλμάνο το σύμβολο της συνέχισης του θεϊ­ κού μηνύματος. Πολλοί πιστοί, έρχονται να προσευχηθούν στο τέμενος αλ-Ακσά, κ ά τ ω α π ό τον τεράστιο και αστραφτερό θό­ λο του π ο υ δεσπόζει στα τετράγωνα σπίτια της πόλης. Μόλο π ο υ ο ουρανός βρίσκεται σε κάθε γ ω ν ι ά του δρόμου, ο Ιφτικάρ πατάει γερά στη γ η . Οι στρατιωτικές τεχνικές, είναι ί­ διες, όποιες κι αν είναι οι πόλεις. Αυτές οι λυρικές λιτανείες των Φ ρ ά γ κ ω ν τον εκνευρίζουν μεν, αλλά δεν τον π τ ο ο ύ ν . Μόνο τη δεύτερη εβδομάδα της πολιορκίας αρχίζει να του γεννιέται η ανησυχία, όταν ο εχθρός κ α τ α π ι ά ν ε τ α ι με ζήλο να οικοδομή­ σει δύο τεράστιους ξύλινους π ύ ρ γ ο υ ς . Στις αρχές του Ιουλίου, είναι κιόλας όρθιοι, έτοιμοι να μεταφέρουν εκατοντάδες μαχη­ τές ως την κορυφή των τειχών. Οι σκιές τους ανεβαίνουν απει­ λητικά στη μέση του αντίπαλου στρατοπέδου. Οι οδηγίες του Ιφτικάρ είναι αυστηρές. Ε ά ν ένα α π ό α υ τ ά τα μηχανήματα κάνει την π α ρ α μ ι κ ρ ή κίνηση, με στόχο τα τείχη, πρέπει να το βομβαρδίσουν με μια βροχή α π ό βέλη. Ε ά ν κατα­ φέρουν να πλησιάσουν, πρέπει να χρησιμοποιήσουν το υγρό π υ ρ , ένα μείγμα πετρελαίου και θείου, που το βάζουν μέσα σε στάμνες και το πετούν αναμμένο π ά ν ω στους πολιορκητές. Αυ­ τό όταν εξαπλώνεται προκαλεί π υ ρ κ α γ ι ά π ο υ είναι δύσκολο να σβηστεί. Αυτό το φοβερό όπλο θα επιτρέψει στους στρατιώτες του Ιφτικάρ να α π ο κ ρ ο ύ σ ο υ ν πολλές αλλεπάλληλες εφόδους στη δ ι ά ρ κ ε ι α της δεύτερης εβδομάδας του Ιουλίου, μόλο που οι πολιορκητές, για να π ρ ο φ υ λ α χ τ ο ύ ν α π ό τις φλόγες, έντυσαν ε­ ξωτερικά τους πύργους με δέρματα ζ ώ ω ν , π ο υ μόλις είχαν σφάξει, ραντισμένα με ξύδι. Σ υ ν ά μ α , κυκλοφορούν φήμες γ ι α * Σ.τ.Ε.: Ουλεμάς: Σοφός σε θέματα θρησκευτικά. Νομομαθής, θεο­ λόγος.

Ο Ι ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ Α Π Ο Τ Η Σ Κ Ο Π Ι Α Τ Ω Ν Α Ρ Α Β Ω Ν

79

την άφιξη του αλ-Αφντάλ. Οι πολιορκητές π ο υ φοβούνται μή­ π ω ς βρεθούν μεταξύ δύο π υ ρ ώ ν , δ ι π λ α σ ι ά ζ ο υ ν τις προσπά­ θειες τους. Από τους δύο κινούμενους πύργους που οικοδόμησαν οι Φράγκοι, θα διηγηθεί ο Ιμπν-αλ-Αθίρ, ο ένας ήταν νότια, από την πλευρά της Σιών, και ο άλλος βόρεια. Οι μουσουλμάνοι κα­ τάφεραν να τους κάψουν, σκοτώνοντας όλους όσοι ήταν μέσα. Αλλά μόλις τους κατέστρεφαν, ένας αγγελιαφόρος φτάνει ζη­ τώντας βοήθεια, γιατί επιχειρούσαν εισβολή στην άλλη πλευρά της πόλης. Άλλωστε, η πόλη καταλήφθηκε από το βορρά, μια Παρασκευή πρωί, επτά μέρες πριν από το τέλος του σααμπάν του 492. Αυτή την τρομερή ημέρα του Ιουλίου του 1099, ο Ι φ τ ι κ ά ρ ο­ χυρώθηκε στον Π ύ ρ γ ο του Δ α β ί δ , ένα οκτάγωνο φρούριο π ο υ η βάση του ήταν α π ό μόλυβδο. Αποτελούσε δε, το ισχυρότερο σημείο της οχύρωσης. Εκεί, μπορεί να κρατήσει αρκετές μέρες, αλλά ξέρει ότι η μάχη έχει κριθεί. Η εβραϊκή συνοικία καταλή­ φθηκε, οι δρόμοι κατακλύζονται α π ό π τ ώ μ α τ α και ήδη μάχον­ τ α ι στα π ε ρ ί χ ω ρ α του μεγάλου τεμένους. Σύντομα αυτός και οι άντρες του θα βρεθούν κυκλωμένοι α π ό π α ν τ ο ύ . Ωστόσο εξα­ κολουθεί να μάχεται. Τι άλλο θα μπορούσε να κάνει; Το α π ό ­ γευμα οι μάχες έχουν ουσιαστικά σταματήσει στο κέντρο της πόλης. Το λευκό λάβαρο των Φ α τ ι μ ί δ ω ν δεν κυματίζει π ι α στον π ύ ρ γ ο του Δ α β ί δ . Ξαφνικά, οι έφοδοι των Φ ρ ά γ κ ω ν σταματούν και ένας αγγε­ λιαφόρος πλησιάζει. Έ ρ χ ε τ α ι εκ μέρους του Σ α ι ν Ζιλ να προ­ τείνει στον Α ι γ ύ π τ ι ο στρατηγό και τους άνδρες του να φύγουν σώοι, εάν δεχτούν να του π α ρ α δ ώ σ ο υ ν το φρούριο του Δ α β ί δ . Ο Ιφτικάρ διστάζει. Πολλές φορές ήδη οι Φ ρ ά γ κ ο ι αναίρεσαν τις υποσχέσεις τους και τ ί π ο τ α δεν τον πείθει ότι ο Σ α ι ν Ζιλ θα φερθεί δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ά . Τον π ε ρ ι γ ρ ά φ ο υ ν , ωστόσο, σαν ένα εξην­ τάρη, με ά σ π ρ α μαλλιά, που όλοι χαιρετούν με σεβασμό, πράγ­ μα που δίνει κύρος στις υποσχέσεις του. Ωστόσο, ξέρουν ότι είναι αναγκασμένος να διαπραγματευτεί με τη φ ρ ο υ ρ ά , επειδή ο ξύλινος π ύ ρ γ ο ς του και οι έφοδοι του αναχαιτίστηκαν. Πράγ­ ματι, πηγαινοέρχεται κ ά τ ω α π ' τα τείχη, τη στιγμή π ο υ οι σύν-

80

ΑΜΙΝ

ΜΑΑΛΟΥΦ

τροφοί τ ο υ , οι άλλοι Φ ρ ά γ κ ο ι αρχηγοί, λεηλατούν ήδη την πό­ λη και δ ι α μ ο ι ρ ά ζ ο ν τ α ι τα σπίτια της. Ζ υ γ ί ζ ο ν τ α ς τα υ π έ ρ και τα κ α τ ά , ο Ι φ τ ι κ ά ρ α π ο φ ά σ ι σ ε να δηλώσει στο Σ α ι ν Ζιλ ότι εί­ ναι έτοιμος να συνθηκολογήσει, φθάνει να του υποσχεθεί, στην τιμή του, ότι θα εξασφαλίσει τη ζωή τη δική του και των αν­ τρών τ ο υ . Οι Φράγκοι τήρησαν το λόγο τους και τους άφησαν να φύ­ γουν νύχτα προς το λιμάνι της Ασκαλόν, όπου και εγκαταστά­ θηκαν, σημειώνει με ειλικρίνεια ο Ιμπν αλ-Αθίρ και προσθέτει: Ο λαός της ιερής πόλης πέρασε από την κόψη του σπαθιού. Οι Φράγκοι έσφαζαν τους μουσουλμάνους επί μια εβδομάδα. Στο τέμενος αλ-Ακσά σκότωσαν περισσότερους από εβδομήντα χι­ λιάδες ανθρώπους. Και ο Ιμπν αλ-Καλανίσι, π ο υ α π ο φ ε ύ γ ε ι να αναφερθεί σε αριθμούς ανακριβείς, σημειώνει: Πολλοί σκο­ τώθηκαν. Οι Εβραίοι συγκεντρώθηκαν στη συναγωγή τους και οι Φράγκοι τους έκαψαν ζωντανούς. Γκρέμισαν όλα τα ιερά μνημεία και τον τάφο του Αβραάμ - ας αναπαύεται εν ειρήνη. Ανάμεσα σ' α υ τ ά τα κτίρια είναι και το τέμενος του Ο μ ά ρ * , π ο υ είχε κτιστεί στη μνήμη του δεύτερου δ ι α δ ό χ ο υ του Π ρ ο φ ή ­ τη, του Χαλίφη Ο μ ά ρ Ιμπν αλ-Κατάμπ, π ο υ πήρε την Ιερουσα­ λήμ α π ό τους Έ λ λ η ν ε ς το Φ ε β ρ ο υ ά ρ ι ο του 638. Έ κ τ ο τ ε , οι Ά­ ραβες θα χρησιμοποιούν το γεγονός α υ τ ό , με σκοπό να τονί­ σουν τη δ ι α φ ο ρ ά της δικής τους συμπεριφοράς και αυτής των Φ ρ ά γ κ ω ν . Εκείνη την ημέρα, ο Ο μ ά ρ έκανε την είσοδο του π ά ­ νω στην περίφημη άσπρη του καμήλα, ενώ ο Έ λ λ η ν α ς Π α ­ τριάρχης προχωρούσε γ ι α να τον συναντήσει. Ο Χαλίφης τον διαβεβαίωσε ότι θα σεβόταν τη ζωή και τα α γ α θ ά όλων των κα­ τοίκων. Έ π ε ι τ α , του ζήτησε να τον ξεναγήσει στους ιερούς τό­ π ο υ ς του χριστιανισμού. Ε ν ώ βρίσκονταν στην εκκλησία της Κ ι ά μ α , τον Π α ν ά γ ι ο Τ ά φ ο , ήρθε η ώρα της προσευχής. Ο Ο­ μάρ ζήτησε α π ό τον Π α τ ρ ι ά ρ χ η να του υποδείξει ένα μέρος γ ι α να στρώσει το χαλί του και να γονατίσει. Ο Π α τ ρ ι ά ρ χ η ς του εί­ πε να μείνει εκεί που βρισκόταν, αλλά ο Χαλίφης του α π ά ν τ η ­ σε: «Αν το κ ά ν ω , οι μουσουλμάνοι θα έρθουν α ύ ρ ι ο να κατα* Σ.τ.Ε.: Ο Ναός του Σολομώντα μετονομάσθηκε από τους μουσουλ­ μάνους Τζαμί Ομάρ.

Ο Ι ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ Α Π Ο Τ Η Σ Κ Ο Π Ι Α Τ Ω Ν Α Ρ Α Β Ω Ν

81

λάβουν το μέρος, λέγοντας ότι ο Ο μ ά ρ προσευχήθηκε εδώ» και, παίρνοντας το χαλί του, πήγε να γονατίσει α π ' έξω. Ε ί δ ε σω­ στά, γιατί σ' αυτό το ίδιο μέρος θα χτιζόταν το μεγάλο τέμενος που φέρει το όνομα του. Οι Φράγκοι αρχηγοί δεν έχουν, αλίμο­ νο, αυτή τη μεγαλοψυχία. Γιορτάζουν το θρίαμβο τους μ' έναν α π ε ρ ί γ ρ α π τ ο σφαγιασμό κι έπειτα καταστρέφουν την πόλη που υποτίθεται ότι σέβονται. Ακόμα και οι ίδιοι οι ομόθρησκοι τους δε γλίτωσαν. Έ ν α από τα π ρ ώ τ α μέτρα π ο υ π ή ρ α ν , ήταν να διώξουν α π ό τον Π α ­ νάγιο Τ ά φ ο όλους τους χριστιανούς ιερείς ανατολικών δογμά­ των. Έ λ λ η ν ε ς , Αρμένιους, Γεωργιανούς, Κόπτες και Σύριους που ιερουργούσαν όλοι μαζί, χάριν μιας π α λ α ι ά ς π α ρ ά δ ο σ η ς που όλοι οι κατακτητές είχαν σεβαστεί ως τότε. Κεραυνοβολη­ μένοι α π ό τόσο φανατισμό, οι πρόκριτοι των ανατολικών χρι­ στιανικών κοινοτήτων, α π ο φ ά σ ι σ α ν ν' αντισταθούν. Αρνήθη­ καν να φανερώσουν στον κατακτητή πού ήταν κρυμμένος ο Σταυρός π ά ν ω στον ο π ο ί ο πέθανε ο Χριστός. Γι' αυτούς τους ανθρώπους η θρησκευτική λατρεία αυτού του κειμηλίου ενι­ σχύεται α π ό την πατριωτική τους υ π ε ρ η φ ά ν ε ι α . Αυτοί άλλω­ στε δεν είναι συμπολίτες του Ν α ζ ω ρ α ί ο υ ; Αλλά οι εισβολείς δεν πτοούνται διόλου. Συλλαμβάνουν τους ιερείς π ο υ φυλάνε το Σ τ α υ ρ ό και τους υποβάλλουν σε βασανιστήρια γ ι α να τους αποσπάσουν το μυστικό και καταφέρνουν να α ρ π ά ξ ο υ ν με τη βία α π ό τους Χριστιανούς της ιερής πόλης το πολυτιμότερο τους κειμήλιο. Ε ν ώ οι Δυτικοί αποτελειώνουν τη σφαγή και βάζουν χέρι στα πλούτη της Ιερουσαλήμ, ο στρατός του αλ-Αφντάλ προχω­ ρεί σιγά-σιγά διαμέσου του Σ ι ν ά . Φθάνει στην Παλαιστίνη 20 μέρες μετά το δ ρ ά μ α . Ο βεζίρης, π ο υ ηγείται ο ίδιος του στρα­ τού, διστάζει να βαδίσει κ α τ ' ευθείαν στην Ιερή Πόλη. Μόλο που διαθέτει σχεδόν τριάντα χιλιάδες άντρες, δε νομίζει π ω ς είναι α π ' την πλευρά του ισχυρού διότι δε διαθέτει πολιορκητι­ κές μηχανές και η αποφασιστικότητα των Φ ρ ά γ κ ω ν τον τρο­ μάζει. Α π ο φ α σ ί ζ ε ι , λοιπόν, να εγκατασταθεί με το στρατό του στα π ε ρ ί χ ω ρ α της Ασκαλόν και να στείλει μια α ν τ ι π ρ ο σ ω π ε ί α στην Ιερουσαλήμ για να βολιδοσκοπήσει τις προθέσεις του ε­ χθρού. Στην κατεχόμενη πόλη οι Α ι γ ύ π τ ι ο ι α ν τ ι π ρ ό σ ω π ο ι οδη-

82

ΑΜΙΝ

ΜΑΑΛΟΥΦ

γούνται μπροστά σ' ένα ψηλό ι π π ό τ η , με μακριά μαλλιά και ξ α ν θ ά γένια π ο υ ονομάζεται Γοδεφρίγος ντε Μ π ο υ γ ι ό ν * και είναι ο νέος άρχοντας της Ιερουσαλήμ. Σ' αυτόν δίνουν το μή­ νυμα του Βεζίρη, όπου κατηγορεί τους Φ ρ ά γ κ ο υ ς ότι εκμεταλ­ λεύτηκαν την εμπιστοσύνη του και του προτείνουν μια συνθή­ κη, εάν δεχτεί να φύγει α π ό την Παλαιστίνη. Αντί γι' α π ά ν τ η ­ ση , οι Φ ρ ά γ κ ο ι συγκεντρώνουν τις δυνάμεις τους και σπεύδουν αμέσως π ρ ο ς την Ασκαλόν. Π ρ ο χ ω ρ ο ύ ν τόσο γρήγορα, που φτάνουν κοντά στο μου­ σουλμανικό στρατόπεδο χωρίς καν να τους πάρει είδηση η εμ­ π ρ ο σ θ ο φ υ λ α κ ή . Με την πρώτη σύγκρουση, ο αιγυπτιακός στρατός υποχωρεί και μαζεύεται στο λιμάνι της Ασκαλόν, ανα­ φέρει ο Ιμπν αλ-Καλανίσι. Ο αλ-Αφντάλ υποχωρεί και ο ίδιος. Τα ξίφη των Φράγκοι θριάμβευσαν πάνω στους μουσουλμά­ νους. Από τη σφαγή δε γλίτωσαν ούτε οι στρατιώτες, ούτε οι ε­ θελοντές, ούτε οι κάτοικοι της πόλης. Δέκα χιλιάδες ψυχές χά­ θηκαν και το στρατόπεδο λεηλατήθηκε. Αίγες μέρες μετά τον όλεθρο των Α ι γ υ π τ ί ω ν , φτάνει στη Βα­ γδάτη μια ο μ ά δ α π ρ ο σ φ ύ γ ω ν , με επικεφαλής της τον Α μ π ο ύ Σ ά α ν τ αλ-Χαραβί. Ο καδής της Δαμασκού δε γνωρίζει ακόμα την κ α ι ν ο ύ ρ γ ι α νίκη των Φ ρ ά γ κ ω ν , αλλά ξέρει ότι οι εισβολείς είναι κύριοι της Ιερουσαλήμ, της Αντιόχειας και της Έ δ ε σ σ α ς , ότι νίκησαν τον Κιλίζ Αρσλάν και τον Ντανισμέντ και π ω ς διέ­ σχισαν τη Σ υ ρ ί α α π ό το βορρά ως το νότο, σ φ ά ζ ο ν τ α ς , λεηλα­ τώντας κ α τ ά το κέφι τους, χωρίς κανένα εμπόδιο. Νιώθει ότι ο λαός του και η πίστη του χλευάστηκαν, τ α π ε ι ν ώ θ η κ α ν . Θέλει να κραυγάσει γ ι α να ξυπνήσουν επιτέλους οι μουσουλμάνοι. Θέλει να τους ταρακουνήσει, να τους προκαλέσει, να τους σκανδαλίσει. Την Π α ρ α σ κ ε υ ή , 19 Απριλίου 1099, συγκέντρωσε τους συν­ τρόφους του στο μεγάλο τέμενος της Β α γ δ ά τ η ς και το μεσημέ­ ρι, την ώρα π ο υ οι πιστοί προσέρχονταν γ ι α την προσευχή, αρ* Σ.τ.Ε.: Γοδεφρίγος 4ος της Βουλώνης ή Γοδεφρίγος ντε Μπουγιόν: Δούκας της Κάτω Λωραίνης. Αρχηγός της πρώτης σταυροφορίας. Α­ νακηρύχτηκε βασιλιάς της Ιερουσαλήμ, αλλά το 1099 πήρε τον τίτλο του Υπερασπιστή του Αγίου Τάφου (advocatus Sancti Scpulchri).

Ο Ι ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ Α Π Ο Τ Η Σ Κ Ο Π Ι Α ΤΩΝ Α Ρ Α Β Ω Ν

83

χίζει να τρώει με βουλιμία, ενώ είναι η π ε ρ ί ο δ ο ς του ραμαζανιού, ο μήνας της υποχρεωτικής νηστείας. Σε λίγα λεπτά ένα ε­ ξαγριωμένο πλήθος σπρώχνεται γύρω του, στρατιώτες πλη­ σιάζουν γ ι α να τον συλλάβουν. Ο Α μ π ο ύ Σ ά α ν τ σηκώνεται και ρωτάει ήσυχα αυτούς π ο υ τον τριγυρίζουν, π ώ ς μπορούν να είναι τόσο αναστατωμένοι γ ι α μια παύση της νηστείας, α φ ο ύ την ίδια ώ ρ α χιλιάδες μουσουλμάνοι σ φ α γ ι ά ζ ο ν τ α ι και η κατα­ στροφή των Αγίων Τ ό π ω ν του Ισλάμ τους αφήνει τελείως α­ διάφορους. Α φ ο ύ το πλήθος σίγησε, περιέγραψε με ακρίβεια τα δεινά που πλήττουν τη Σ υ ρ ί α και κυρίως α υ τ ά της Ιερουσα­ λήμ. Οι πρόσφυγες έκλαψαν, κι έκαναν και τους άλλους να κλάψουν, θα πει ο Ιμπν αλ-Αθίρ. Αφήνοντας τους δρόμους, ο αλ-Χαραβί πηγαίνει στα ανά­ κτορα. «Είναι πολύ αδύναμοι οι υποστηρικτές της πίστης», κραυγάζει στο Διβάνι του π ρ ί γ κ ι π α των πιστών, αλ-Μουσταζίρ-μπιλλάχ, του νεαρού χαλίφη ηλικίας 22 ετών. Ε ί ν α ι ένας χαρούμενος και κ α λ ο κ ά γ α θ ο ς μονάρχης, με λευκή ε π ι δ ε ρ μ ί δ α , κοντή γενειάδα και στρογγυλοπρόσωπος, που οι θυμοί του κρατούν λίγο και οι απειλές του σχεδόν ποτέ δεν π ρ α γ μ α τ ο π ο ι ­ ούνται. Σε μια εποχή π ο υ η σκληρότητα φαίνεται να είναι το κυριότερο προσόν των αρχόντων, αυτός ο νεαρός Ά ρ α β α ς Χα­ λίφης είναι π ε ρ ή φ α ν ο ς που δεν αδίκησε ποτέ κανένα. Αισθα­ νόταν αληθινή χαρά όταν του έλεγαν ότι ο λαός είναι ευτυχι­ σμένος, σημειώνει με θέρμη ο Ιμπν αλ-Αθίρ. Συναισθηματικός, εκλεπτυσμένος, με ευχάριστους τ ρ ό π ο υ ς , ο αλ-Μουσταζίρ έχει αδυναμία στις τέχνες. Παθιασμένος γ ι α την αρχιτεκτονική, ε­ πέβλεψε ο ίδιος την οικοδόμηση μιας ζώνης γ ύ ρ ω α π ό την κα­ τοικία του, το Χαρέμ, στα ανατολικά της Β α γ δ ά τ η ς . Και στις κενές ώρες του, που είναι πολλές, γ ρ ά φ ε ι ερωτικά π ο ι ή μ α τ α . Όταν άπλωσα το χέρι για ν' αποχαιρετήσω την αγαπημένη μου, η ζέστη της φλόγας μου έλιωσε τον πάγο. Δυστυχώς γ ι α τους υ π η κ ό ο υ ς του αυτός ο άνθρωπος του κα­ λού, ό π ω ς τον περιγράφει ο Ιμπν άλ-Καλανίσι, δεν είχε καμιά ισχύ, μόλο που κάθε στιγμή περιβάλλεται α π ό πολύπλοκες εθι­ μοτυπικές τελετουργίες, και οι χ ρ ο ν ι κ ο γ ρ ά φ ο ι α ν α φ έ ρ ο υ ν το όνομα του με σεβασμό. Οι πρόσφυγες της Ιερουσαλήμ, π ο υ εί-

84

ΑΜΙΝ

ΜΑΑΛΟΥΦ

χ α ν στρέψει τις ελπίδες τους σ' αυτόν, είχαν ξεχάσει ότι η κυ­ ρ ι α ρ χ ί α του δεν ξεπερνούσε τους τοίχους της κατοικίας του, κι ότι η πολιτική τον κουράζει. Ωστόσο, έχει πίσω του μια δοξασμένη ιστορία. Οι χαλίφη­ δες, οι προκάτοχοι του, ήταν κ α τ ά τη δ ι ά ρ κ ε ι α των δύο αιώνων που ακολούθησαν το θ ά ν α τ ο του Προφήτη (632-833), οι πνευ­ ματικοί ηγέτες μιας τεράστιας α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α ς , η ο π ο ί α , στο α­ πόγειο της, εκτεινόταν α π ό τον Ινδό έως τα Π υ ρ η ν α ί α και κα­ τευθυνόταν π ρ ο ς τις π ε δ ι ά δ ε ς του Ροδανού και του Λίγηρα. Ε­ πίσης, η δυναστεία των Αβασσιδών, στην ο π ο ί α ανήκει ο αλΜουσταζίρ, έκανε τη Β α γ δ ά τ η , σαν τη μαγευτική πόλη π ο υ α­ ναφέρεται στις Χίλιες και Μια Νύχτες. Στις αρχές του 9ου α ι ώ ν α , την εποχή της βασιλείας του Χα­ ρούν αλ-Ρασίντ, το χ α λ ι φ ά τ ο ήταν το π ι ο πλούσιο και το π ι ο ι­ σχυρό κράτος, και η πρωτεύουσα του το κέντρο του π ι ο προηγ­ μένου πολιτισμού. Είχε χίλιους διπλωματούχους γιατρούς, ένα μεγάλο αφιλοκερδές νοσοκομείο, μια τακτική ταχυδρομική υ­ πηρεσία, πολλές τ ρ ά π ε ζ ε ς με π α ρ α ρ τ ή μ α τ α στην Κίνα, μια σ π ο υ δ α ί α υδροδότηση, κ α θ ώ ς και χ α ρ τ ο π ο ι ί α — οι Δυτικοί, που ως τότε έγραφαν σε π ά π υ ρ ο υ ς , έμαθαν στη Σ υ ρ ί α την τέ­ χνη της κατασκευής του χαρτιού α π ό τα ά γ α ν α του σιταριού. Αλλά, αυτό το ματωμένο καλοκαίρι του 1099, όταν ανακοι­ νώθηκε στο Διβάνι του Μουσταζίρ η πτώση της Ιερουσαλήμ, η «χρυσή περίοδος» είχε παρέλθει π ρ ο πολλού. Ο Χαρούν πέθα­ νε το 809. Έ ν α τέταρτο του α ι ώ ν α αργότερα, οι διάδοχοι του έχασαν κάθε πραγματική εξουσία, η Β α γ δ ά τ η μισοκαταστράφηκε και η α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α διαμελίστηκε. Δε μένει πλέον π α ρ ά ο μύθος μιας εποχής ενότητας, μεγαλείου και ευημερίας που θα στοιχειώνει τα όνειρα των Α ρ ά β ω ν . Οι Αβασσίδες θα βασιλέ­ ψουν γ ι α τέσσερις αιώνες ακόμη. Αλλά δε θα κυβερνούν πλέον. Δε θα 'ναι π α ρ ά όμηροι στα χέρια των Τούρκων ή των Περσών στρατιωτών τους π ο υ είναι ικανοί να στηρίζουν και να αίρουν τους βασιλείς α ν ά λ ο γ α με τις ορέξεις τους, κ α τ α φ ε ύ γ ο ν τ α ς τις περισσότερες φορές στη δολοφονία. Για ν' α π ο φ ύ γ ο υ ν αυτή την τ ύ χ η , οι περισσότεροι Χαλίφηδες θα α π ο δ υ θ ο ύ ν α π ό κάθε πολιτική ευθύνη. Έγκλειστοι στα χαρέμια τους, θα επιδοθούν στις χαρές της ζωής και θα γίνονται ποιητές ή μουσικοί, κάνον­ τας συλλογή α π ό αρωματισμένες σκλάβες.

Ο Ι ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ Α Π Ο Τ Η Σ Κ Ο Π Ι Α Τ Ω Ν Α Ρ Α Β Ω Ν

85

Ο π ρ ί γ κ ι π α ς των πιστών, που για πολύ καιρό ήταν η προσω­ ποποίηση της αραβικής δ ό ξ α ς , έγινε το ζωντανό σύμβολο της κατάπτωσης τους. Και ο αλ-Μουσταζίρ, α π ό τον ο π ο ί ο οι πρόσφυγες της Ιερουσαλήμ περιμένουν το θ α ύ μ α , είναι το αν­ τιπροσωπευτικό δείγμα του τεμπέλη χ α λ ί φ η . Και να το ήθελε, θα ήταν α δ ύ ν α τ ο να σπεύσει να βοηθήσει την ιερή πόλη μιας και δεν είχε γ ι α στρατό π α ρ ά την π ρ ο σ ω π ι κ ή του φ ρ ο υ ρ ά , μερι­ κές εκατοντάδες ευνούχους λευκούς και μαύρους. Ό χ ι γιατί στη Βαγδάτη δεν υ π ά ρ χ ε ι στρατός. Χιλιάδες στρατιώτες τριγυ­ ρίζουν στην πόλη συνέχεια, συχνά μεθυσμένοι στους δρόμους. Για να π ρ ο φ υ λ α χ θ ο ύ ν α π ό τις π α ρ ά ν ο μ ε ς απαιτήσεις τους, οι κάτοικοι έκλειναν τη νύχτα τις συνοικίες με βαριά κάγκελα. Φυσικά, αυτή η «μήνις εν στολή», π ο υ καταδίκασε την α γ ο ρ ά σε μαρασμό α π ό τη συστηματική λεηλασία, δεν υπακούει στις διαταγές του αλ-Μουσταζίρ. Ο αρχηγός τους δε μιλάει καν α­ ραβικά. Κι αυτό γιατί η Β α γ δ ά τ η , αντίθετα με τις άλλες πόλεις, ήταν, α π ό σ α ρ ά ν τ α π ε ρ ί π ο υ χρόνια π ρ ι ν , υ π ό την κ υ ρ ι α ρ χ ί α των Τούρκων Σελτζούκων. Ο ισχυρός άντρας της πρωτεύου­ σας των Αβασσιδών ήταν ο νεαρός Σουλτάνος Μ π α ρ κ ι α ρ ο ύ κ , ένας εξάδελφος του Κιλίζ Αρσλάν, π ο υ θεωρητικά ήταν ο άρ­ χοντας όλων των π ρ ι γ κ ί π ω ν της περιοχής. Αλλά στην πραγμα­ τικότητα κάθε επαρχία της α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α ς είναι ανεξάρτητη και τα μέλη της βασιλικής οικογένειας είναι ολοκληρωτικά α­ φοσιωμένα στις προστριβές τους γ ι α τη βασιλεία. Κι όταν το Σεπτέμβριο του 1099 ο αλ-Χαραβί φεύγει α π ό την πρωτεύουσα των Αβασσιδών, δεν κατάφερε να δει τον Μ π α ρ ­ κιαρούκ, γιατί ο Σουλτάνος ηγείται εκστρατείας στα βόρεια της Περσίας ενάντια στον ίδιο του τον αδελφό, Μ ω ά μ ε θ . Ο α­ γώνας αυτός λήγει υπέρ του τελευταίου, ο οποίος, τον Οκτώ­ βριο, καταλαμβάνει και αυτή τη Β α γ δ ά τ η . Ωστόσο αυτή η σύγ­ κρουση δεν τελειώνει. Σ τ α έκπληκτα μάτια των Α ρ ά β ω ν , που δεν π ρ ο σ π α θ ο ύ ν π ι α να κατανοήσουν τ ί π ο τ α , θα πάρει μια τροπή κυριολεκτικά π α ρ ά λ ο γ η . Ας κρίνουμε! Τον Ι α ν ο υ ά ρ ι ο του 1100 ο Μωάμεθ φεύγει, εγκαταλείπει εσπευσμένα τη Βα­ γδάτη και ο Μ π α ρ κ ι α ρ ο ύ κ μπαίνει θριαμβευτής. Ό χ ι γ ι α πολύ καιρό, γιατί την άνοιξη τη χάνει πάλι, γ ι α να επανέλθει δριμύ­ τερος τον Α π ρ ί λ ι ο του 1101, μετά α π ό α π ο υ σ ί α ενός χρόνου,

86

ΑΜΙΝ

ΜΑΑΛΟΥΦ

γ ι α να συνθλίψει τον αδελφό του. Μέσα στα τ ζ α μ ι ά της π ρ ω ­ τεύουσας των Αβασσιδών ξ α ν α ρ χ ί ζ ο υ ν να α ν α φ έ ρ ο υ ν το όνο­ μα του στο κήρυγμα της Π α ρ α σ κ ε υ ή ς , αλλά το Σεπτέμβριο η κατάσταση πάλι αλλάζει. Ηττημένος α π ό δυο α δ έ λ φ ι α του π ο υ ενώθηκαν, ο Μ π α ρ κ ι α ρ ο ύ κ φαίνεται ότι τέθηκε, κυριολεκτι­ κ ά , εκτός μάχης. Μα δεν τον γ ν ω ρ ί ζ ο υ ν καλά. Π α ρ ά την ήττα του, έρχεται στη Β α γ δ ά τ η α ι φ ν ι δ ι α σ τ ι κ ά και την καταλαμβά­ νει γ ι α λίγες μέρες, αλλά και πάλι τον διώχνουν γ ι α να ξαναγυ­ ρίσει τον Ο κ τ ώ β ρ ι ο . Αλλά γ ι α άλλη μια φ ο ρ ά η α π ο υ σ ί α του είναι σύντομη γιατί μια συμφωνία του ξαναδίνει την πόλη. Σε διάστημα τριάντα μηνών, έχει αλλάξει οκτώ φορές χέρια. Κάθε εκατό μέρες θα έχει νέο ά ρ χ ο ν τ α ! Κι α υ τ ό , τη στιγμή π ο υ οι ει­ σβολείς α π ό τη Δύση σταθεροποιούν την π α ρ ο υ σ ί α τους στα κατακτημένα ε δ ά φ η . Οι Σουλτάνοι δε μόνιαζαν, θα πει ο Ιμπν αλ-Αθίρ, γι' αυτό οι Φράγκοι μπόρεσαν να καταλάβουν τη χώρα.

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ Η Κ Α Τ Ο Χ Η (1100 - 1128)

Κάθε φορά που οι Φράγκοι εκπορθούν ένα φρούριο, αμέσως επιτίθενται σ' ένα άλλο. Η δύναμη τους θα εξακολουθήσει να μεγα­ λώνει ωσότου καταλάβουν όλη τη Συρία και εξορίσουν όλους τους μουσουλμάνους από αυτή τη χώρα. ΦΑΚΡΙΕΛ-ΜΟΥΛΚ ΙΜΠΝ Α Μ Μ Α Ρ άρχοντας της Τρίπολης

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΟΙ ΔΥΟ

ΧΙΛΙΑΔΕΣ

ΤΕΤΑΡΤΟ ΗΜΕΡΕΣ ΤΗΣ ΤΡΙΠΟΛΗΣ

Έ π ε ι τ α α π ό τόσες αλλεπάλληλες ήττες, τόση α π ε λ π ι σ ί α , τό­ σες ταπεινώσεις, οι τρεις απρόσμενες ειδήσεις π ο υ έρχονται στη Δ α μ α σ κ ό , το καλοκαίρι του 1100, γεννούν πολλές ελπίδες. Ό χ ι μόνο ανάμεσα στους στρατευμένους ιερείς π ο υ περιβάλ­ λουν τον καδή αλ-Χαραβί, αλλά και στην α γ ο ρ ά , κάτω α π ό τις καμάρες της Ε υ θ ε ί α ς Ο δ ο ύ , εκεί π ο υ οι έμποροι του μεταξιού, των χρυσοΰφαντων υ φ α σ μ ά τ ω ν , του δαμασκηνού λινού ή των δαμασκηνών επίπλων, κάθονται κ ά τ ω α π ό τις κληματαριές, φωνάζοντας ο ένας στον άλλον π ά ν ω α π ' το κεφάλι των περα­ στικών με τη φωνή των μεγαλόπρεπων ημερών. Στις αρχές Ιουλίου, η πρώτη είδηση π ο υ επαληθεύτηκε αμέ­ σως, είναι ότι ο γερο-Σαιν Ζιλ, που ποτέ δεν έκρυβε τις βλέψεις του προς την Τ ρ ί π ο λ η , τη Χομς και το σύνολο της κεντρικής Συ­ ρίας, έφυγε γ ι α την Κωνσταντινούπολη, ύστερα α π ό μια δια­ μάχη με τους άλλους Φ ρ ά γ κ ο υ ς αρχηγούς. Ψ ι θ υ ρ ί ζ ε τ α ι π ω ς δε θα ξαναγυρίσει. Σ τ α τέλη Ιουλίου φτάνει δεύτερη είδηση, ακόμη π ι ο σπου­ δαία, που εξαπλώνεται σε λίγα λεπτά α π ό τζαμί σε τζαμί και από δρομάκι σε δρομάκι. Ενώ πολιορκούσε την Άκρα, ο Γοδε­ φρίγος, άρχοντας της Ιερουσαλήμ, χτυπήθηκε από ένα βέλος που τον σκότωσε, αναφέρει ο Ιμπν αλ-Καλανίσι. Μιλάνε επί­ σης, γ ι α δηλητηριασμένα φ ρ ο ύ τ α που του πρόσφερε ένας Πα­ λαιστίνιος πρόκριτος. Ά λ λ ο ι μιλούν γ ι α φυσικό θάνατο α π ό ε­ πιδημία. Αλλά η εκδοχή π ο υ δίνει ο χ ρ ο ν ι κ ο γ ρ ά φ ο ς της Δαμα­ σκού είναι η π ι ο επιθυμητή α π ό το λαό: ο Γοδεφρίγος έπεσε

90

ΑΜΙΝ

ΜΑΑΛΟΥΦ

α π ό τ α χ τ υ π ή μ α τ α των υπερασπιστών της Ά κ ρ α ς . Μετά α π ό ένα χρόνο α π ό την πτώση της Ιερουσαλήμ μια τέτοια νίκη δεν είναι ενδεικτική του ότι ο άνεμος αρχίζει να αλλάζει; Αυτή η εντύπωση φαίνεται να επιβεβαιώνεται μετά α π ό λί­ γες μέρες, όταν μαθαίνουν ότι ο Μποεμόν, ο π ι ο φοβερός Φράγκος, πιάστηκε αιχμάλωτος. Τον νίκησε ο Ντανισμέντ "ο σο­ φ ό ς " . Ό π ω ς και πριν α π ό τρία χρόνια, κ α τ ά τη μάχη της Νί­ κ α ι α ς , ο Τούρκος αρχηγός ήρθε να κυκλώσει την αρμενική πό­ λη Μ α λ ά τ ε ι α * . Στο άκουσμα αυτής της είδησης, λέει ο Ιμπν αλΚαλανίσι, ο Μποεμόν, βασιλιάς των Φράγκων και άρχοντας της Αντιόχειας, συγκέντρωσε τους άντρες του και βάδισε εναν­ τίον του μουσουλμανικού στρατού. Επιχείρηση θαρραλέα, γιατί γ ι α να φθάσει στην πολιορκούμενη π ό λ η , ο Φ ρ ά γ κ ο ς αργηγός, πρέπει να καλπάσει μια β δ ο μ ά δ α σ' ένα τ ό π ο ορεινό που κρατούν γερά οι Τούρκοι. Ειδοποιημένος ο Ντανισμέντ του στήνει ενέδρα. Ο Μποεμόν και οι πεντακόσιοι ιππείς π ο υ τον συνοδεύουν, δέχονται ένα καταιγισμό βελών ενώ περνούν ένα στενό πέρασμα, όπου δεν μπορούν να α ν α δ ι π λ ω θ ο ύ ν . Ο Θεός έδωσε τη νίκη στους μουσουλμάνους που σκότωσαν πολλούς Φράγκους. Ο Μποεμόν και μερικοί σύντροφοι του αιχμαλωτί­ στηκαν. Τους οδήγησαν αλυσόδετους στο Νικσάρ, βόρεια της Ανατολίας. Η σταδιακή εξόντωση του Σ α ι ν Ζιλ, του Γοδεφρίγου και του Μποεμόν, των τριών π ρ ω τ ε ρ γ α τ ώ ν της φράγκικης εισβολής, ερμηνεύτηκε α π ό πολλούς σαν θεϊκό σημάδι. Αυτοί π ο υ είχαν εκμηδενιστεί α π ό τους φαινομενικά αήττητους Φ ρ ά γ κ ο υ ς ξα­ ν α π α ί ρ ν ο υ ν θάρρος. Τ ώ ρ α δεν είναι η κατάλληλη στιγμή να τους δώσουν ένα τελειωτικό χ τ ύ π η μ α ; Π ά ν τ ω ς ένας ά ν θ ρ ω π ο ς το εύχεται ολόψυχα· είναι ο Ντουκάκ. Ας μη γελιόμαστε, ο νεαρός βασιλιάς της Δ α μ α σ κ ο ύ , δεν εί­ ναι ένθερμος υπερασπιστής του Ισλάμ. Δεν το απέδειξε στη μάχη της Αντιόχειας, όπου ήταν έτοιμος να προδώσει τους δι­ κούς του γ ι α να ικανοποιήσει τις βλέψεις του γ ι α την π ε ρ ι ο χ ή ; Μόνο την άνοιξη του 1100, ο Σελτζούκος α ν α κ ά λ υ ψ ε ξ α φ ν ι κ ά ότι έπρεπε ν α διεξαχθεί ιερός πόλεμος κ α τ ά των απίστων. Έ * Σ.τ.Ε.: Σημερινή Μελιτηνή.

Ο Ι ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ Α Π Ο Τ Η Σ Κ Ο Π Ι Α Τ Ω Ν Α Ρ Α Β Ω Ν

91

νας α π ό τους υποτελείς του, ένας βεδουίνος αρχηγός του ορο­ πεδίου του Γκολάν, π α ρ α π ο ν έ θ η κ ε ότι οι Φράγκοι κάνουν επι­ δρομές, λεηλατούν τις σοδειές και κλέβουν τα ζ ώ α του. Ο Ντουκάκ αποφάσισε να τους εκφοβίσει. Μια μέρα του Μαΐου που ο Γοδεφρίγος και το δεξί του χέρι, ο Τανκρέδος, ανιψιός του Μποεμόν, γυρίζουν με τους άντρες τους α π ό μια επιδρομή, πολύ α π ο δ ο τ ι κ ή , ο στρατός της Δαμασκού τους επιτέθηκε. Βε­ βαρημένοι α π ό τα λ ά φ υ ρ α , οι Φ ρ ά γ κ ο ι στάθηκαν ανίκανοι να δώσουν μάχη. Προτίμησαν να φύγουν αφήνοντας π ί σ ω τους πολλούς νεκρούς. Ο Τανκρέδος σώθηκε εκ θαύματος. Για να εκδικηθούν, οργάνωσαν μια αποστολή αντιποίνων στα π ε ρ ί χ ω ρ α της συριακής μητρόπολης. Οι οπωρώνες κατα­ στράφηκαν, τα χ ω ρ ι ά λεηλατήθηκαν και κ ά η κ α ν . Κεραυνοβο­ λημένος α π ό την ταχύτητα και το μέγεθος της άμεσης α π ά ν τ η ­ σης, ο Ντουκάκ δεν τόλμησε να επέμβει. Με τη συνηθισμένη του ευστροφία, ήδη μετανιωμένος για την επιχείρηση του στο Γκολάν, πρότεινε στον Τανκρέδο να του πληρώσει ένα μεγάλο ποσό εάν δεχόταν να απομακρυνθεί. Φ υ σ ι κ ά , αυτή η προσφυ­ γή ενίσχυσε την αποφασιστικότητα του Φ ρ ά γ κ ο υ π ρ ί γ κ ι π α . Αυτός λογικά, πιστεύοντας ότι ο Ντουκάκ ήταν σε κρίσιμη θέ­ ση, του έστειλε μια επιτροπή α π ό έξι άτομα με την π α ρ α γ γ ε λ ί α ή να ασπαστεί το χριστιανισμό ή να του π α ρ α δ ώ σ ε ι τη Δαμα­ σκό. Τ ί π ο τ α λιγότερο. Οργισμένος α π ό την τόση α ν α ί δ ε ι α , ο Σελτζούκος διέταξε να συλλάβουν τους α ν τ ι π ρ ο σ ώ π ο υ ς και τραυλίζοντας α π ό θυμό, τους διέταξε με τη σειρά του ν' ασπα­ σθούν το Ισλάμ. Ο ένας δέχτηκε, οι άλλοι πέντε αποκεφαλίστη­ καν ε π ι τ ό π ο υ . Μόλις έφθασε η είδηση, ο Γοδεφρίγος ενώθηκε με τον Ταν­ κρέδο και με όλους τους άντρες π ο υ διέθεταν και επιδόθηκαν σε μια συστηματική καταστροφή των περιχώρων της πρωτεύ­ ουσας της Σ υ ρ ί α ς . Η πλούσια π ε δ ι ά δ α της Γκούτα που περι­ βάλλει τη Δαμασκό, όπως το φωτοστέφανο περιβάλλει τη σε­ λήνη, κατά την έκφραση του Ιμπν Ζ ο μ π έ ρ , πρόσφερε θέαμα α­ πελπιστικό. Ο Ντουκάκ δεν κουνιόταν. Κλεισμένος στο ανά­ κτορο του της Δ α μ α σ κ ο ύ , περίμενε να περάσει ο κυκλώνας, ε­ φόσον ο υποτελής του α π ό το Γκολάν, αμφισβητούσε την ηγε­ μονία του και εις το εξής πλήρωνε τους ετήσιους φόρους του

92

ΑΜΙΝ

ΜΑΑΛΟΥΦ,

στους άρχοντες της Ιερουσαλήμ. Α κ ό μ α π ι ο σοβαρό, ήταν ότι ο λαός της συριακής πρωτεύουσας άρχισε να διαμαρτύρεται γ ι α την ανικανότητα των αρχόντων στην υπεράσπιση της πό­ λης. Κ α τ α ρ ι ό τ α ν όλους αυτούς τους Τούρκους στρατιώτες π ο υ κ α μ ά ρ ω ν α ν σαν π α γ ώ ν ι α στα δ ρ ο μ ά κ ι α της α γ ο ρ ά ς , μα που ε­ ξ α φ α ν ί ζ ο ν τ α ν όταν ο εχθρός βρισκόταν μπροστά στις πύλες της πόλης. Ο Ντουκάκ είχε μόνο μια έμμονη ιδέα - να εκδικηθεί το συντομότερο δ υ ν α τ ό ν , μόνο και μόνο γ ι α να δικαιωθεί στα μάτια των υ π η κ ό ω ν του. Φ α ν τ ά ζ ε τ α ι εύκολα κανείς πόση χ α ρ ά προκάλεσε στο Σελτζούκο η είδηση του θ α ν ά τ ο υ του Γοδεφρίγου, κάτι που τρεις μήνες πριν θα τον άφηνε α δ ι ά φ ο ρ ο . Έ π ε ι τ α α π ό λίγες μέρες, η αιχμαλωσία του Μποεμόν του 'δωσε θάρρος να αναλάβει μια ε­ πιχείρηση γοήτρου. Η ευκαιρία παρουσιάζεται τον Οκτώβριο. Όταν σκοτώθηκε ο Γοδεφρίγος, διηγείται ο Ιμπν αλ-Καλανίσι, ο αδελφός του, ο κόμης Μπωντουέν, άρχοντας της Έδεσσας, ξεκίνησε για την Ιερουσαλήμ με πεντακόσιους ιππείς και πεζούς. Στο άκουσμα αυτής της είδησης, ο Ντουκάκ συγκέντρωσε τις δυνάμεις του και βάδισε εναντίον του. Τον συνάντησε κοντά στην παράκτια περιοχή της Βηρυτού. Ο Μπωντουέν αποβλέπει, εμφανώς, να διαδεχθεί το Γοδεφρίγο. Είναι ένας ιππότης φημισμένος γ ι α τη σκληρότητα του και την έλλειψη ενδοιασμών, ό π ω ς στην περί­ πτωση της δολοφονίας των «θετών γονέων» στην Έ δ ε σ σ α , αλ­ λά είναι και ένας τολμηρός και πονηρός μαχητής π ο υ η π α ρ ο υ ­ σία του στην Ιερουσαλήμ θα αποτελούσε ένα συνεχή κίνδυνο γ ι α τη Δ α μ α σ κ ό και τη μουσουλμανική Σ υ ρ ί α . Το να τον σκο­ τώσει ή να τον αιχμαλωτίσει σ' αυτή την κρίσιμη στιγμή, είναι σαν να αποκεφαλίζει τη στρατιά των εισβολέων και να αμφι­ σβητεί την π α ρ ο υ σ ί α των Φ ρ ά γ κ ω ν στην Ανατολή. Ο τ ό π ο ς και ο χρόνος της σύγκρουσης είναι σωστά διαλεγμένοι. Ο Μπωντουέν, ερχόμενος α π ό το βορρά και β α δ ί ζ ο ν τ α ς κα­ τά μήκος της μεσογειακής ακτής, πρέπει να φθάσει στη Βηρυτό στις 24 Ο κ τ ω β ρ ί ο υ , π ε ρ ί π ο υ . Π ρ ι ν θα πρέπει να περάσει α π ό το Ν α χ ρ ελ-Καλμπ, το παλιό σύνορο των Φ α τ ι μ ί δ ω ν . Κοντά στην εκβολή του «Ποταμού του Σκύλου», ο δρόμος στενεύει και περιβάλλεται α π ό γκρεμούς και α π ό τ ο μ α βουνά. Το μέρος

Ο Ι ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ Α Π Ο Τ Η Σ Κ Ο Π Ι Α Τ Ω Ν Α Ρ Α Β Ω Ν

93

είναι ιδεώδες γ ι α μια ενέδρα. Ακριβώς εκεί ο Ντουκάκ α π ο ­ φάσισε να περιμένει τους Φ ρ ά γ κ ο υ ς , κρύβοντας τους άντρες του σε σπηλιές ή δασωμένες πλαγιές. Οι π ρ ο φ υ λ α κ έ ς του του δίνουν συνέχεια πληροφορίες γ ι α την π ρ ό ο δ ο του εχθρού. Α π ό τα πολύ π α λ ι ά χ ρ ό ν ι α ο π ο τ α μ ό ς Ν α χ ρ αλ-Καλμπ είναι ο εφιάλτης των κατακτητών. Ό τ α ν κ ά π ο ι ο ς α π ' αυτούς κατα­ φέρνει να τον διασχίσει, είναι τόσο π ε ρ ή φ α ν ο ς ώστε αφηγείται το κ α τ ό ρ θ ω μ α του χ α ρ ά ζ ο ν τ α ς το στο β ρ ά χ ο . Την εποχή του Ντουκάκ μπορεί να θαυμάσει κανείς πολλές α π ' αυτές τις μαρ­ τυρίες: Ιερογλυφικά του Φ α ρ α ώ Ραμσή Β' ή κυνοειδή του Βα­ βυλώνιου Ν α β ο υ χ ο δ ο ν ό σ ο ρ α , έως και λατινικά εγκώμια του συριακής κ α τ α γ ω γ ή ς Ρωμαίου α υ τ ο κ ρ ά τ ο ρ α Σεπτίμου Σεβή­ ρου, π ο υ τα απηύθυνε στους γενναίους Γαλάτες στρατιώτες του. Αλλά, κοντά σ' αυτή τη χ ο ύ φ τ α των νικητών, πόσοι πολε­ μιστές δεν είδαν τα όνειρα τους να συντρίβονται σ' αυτούς τους βράχους χωρίς ν' αφήσουν ίχνη; Για το βασιλιά της Δ α μ α σ κ ο ύ , δεν υπάρχει αμφιβολία π ω ς «ο καταραμένος Μπωντουέν» θα πάει να συναντήσει αυτό το πλήθος των νικημένων. Ο Ντουκάκ έχει κάθε λόγο να είναι αισιόδοξος. Ο στρατός του είναι έξι ή επτά φορές μεγαλύτερος α π ό του Φ ρ ά γ κ ο υ αρχηγού και ιδίως έχει το πλεονέκτημα του α ι φ ν ι δ ι α σ μ ο ύ . Ό χ ι μόνο θα σβήσει την προσβολή π ο υ του έκαναν, αλλά θα πάρει ξ α ν ά την τιμητι­ κή θέση π ο υ είχε ανάμεσα στους π ρ ί γ κ ι π ε ς της Σ υ ρ ί α ς και θα α­ σκήσει και π ά λ ι την εξουσία π ο υ η παρέμβαση των Φ ρ ά γ κ ω ν είχε υποσκάψει. Έ ν α ς ά ν θ ρ ω π ο ς α π ό τον ο π ο ί ο δε διέφυγε τ ί π ο τ α α π ό τα τε­ κταινόμενα, είναι ο καδής Φ α κ ρ ελ-Μουλκ, ο νέος άρχοντας της Τρίπολης, π ο υ διαδέχθηκε πριν α π ό ένα χρόνο τον αδελφό του Ζαλάλ ελ-Μουλκ. Την πόλη του εποφθαλμιούσε ο άρχον­ τας της Δ α μ α σ κ ο ύ , προτού φ θ ά σ ο υ ν οι Δυτικοί και έχει κάθε λόγο να φ ο β ά τ α ι την ήττα του Μπωντουέν, γιατί τότε ο Ντου­ κάκ θα θελήσει να ανακηρυχθεί θριαμβευτής του Ισλάμ και ε­ λευθερωτής της συριακής γης, του οποίου την υπεροχή θα πρέ­ πει να αναγνωρίσει και να αποδεχτεί τις παραξενιές του. Για να α π ο φ ύ γ ε ι κάτι τέτοιο, ο Φ α κ ρ ελ-Μουλκ, δεν έχει κα­ νένα ενδοιασμό. Ό τ α ν μαθαίνει ότι ο Μπωντουέν πλησιάζει στην Τ ρ ί π ο λ η , κατευθυνόμενος προς τη Βηρυτό και μετά στην

94

ΑΜΙΝ

ΜΑΑΛΟΥΦ

Ιερουσαλήμ, του στέλνει κρασί, μέλι, ψωμί, κρέατα, πολύτιμα χρυσά και α ρ γ υ ρ ά δ ώ ρ α ό π ω ς επίσης έναν απεσταλμένο που ε­ πιμένει να τον δει ιδιαιτέρως και τον ειδοποιεί για την ενέδρα π ο υ του έχει στήσει ο Ντουκάκ, δίνοντας του πολλές λεπτομέ­ ρειες για τις θέσεις του στρατού της Δαμασκού και συμβου­ λεύοντας τον για την καλύτερη τακτική που πρέπει να ακολου­ θήσει. Ο Φ ρ ά γ κ ο ς αρχηγός αφού ευχαρίστησε τον καδή γ ι α την πολύτιμη όσο και απρόσμενη συνεργασία του, παίρνει πάλι το δρόμο για το Ναχρ ελ-Καλμπ. Μην έχοντας ιδέα ο Ντουκάκ, ετοιμάζεται να επιτεθεί στους Φ ρ ά γ κ ο υ ς μόλις θα μπούνε στη στενή π α ρ α θ α λ ά σ σ ι α λωρίδα π ο υ σημαδεύουν οι τοξότες του. Π ρ ά γ μ α τ ι , οι Φράγκοι κάνουν την εμφάνιση τους α π ό την περιοχή της Ζουνιέχ και προχω­ ρούν α τ ά ρ α χ ο ι . Ακόμα λίγα βήματα και θα πέσουν στην παγί­ δ α . Αλλά ξ α φ ν ι κ ά ακινητοποιούνται και αρχίζουν να υ π ο χ ω ­ ρούν. Ακόμα δεν έχει παιχτεί τ ί π ο τ α , αλλά βλέποντας τον ε­ χθρό να μην πέφτει στην π α γ ί δ α τ ο υ , ο Ντουκάκ τα χάνει. Με τους εμίρηδες του να τον προκαλούν, δίνει διαταγή στους το­ ξότες να ρίξουν κάμποσα βέλη, χωρίς να τολμήσει να ρίξει τους ιππείς του εναντίον των Φ ρ ά γ κ ω ν . Με το πέσιμο της νύχτας το ηθικό των μουσουλμάνων στρατιωτών κ α τ α ρ ρ α κ ώ ν ε τ α ι . Ά­ ραβες και Τούρκοι αλληλοκατηγορούνται γ ι α δειλία, και ξε­ σπούν βίαιοι καβγάδες. Την επομένη το π ρ ω ί , ύστερα α π ό μια μικρή σύρραξη, ο στρατός της Δαμασκού καταφεύγει στο όρος του Λιβάνου, ενώ οι Φράγκοι εξακολουθούν την πορεία τους ήσυχα προς την Παλαιστίνη. Απερίσκεπτα, ο καδής της Τρίπολης, προτίμησε να σώσει τον Μπωντουέν κρίνοντας ότι ο κυρίως κίνδυνος εναντίον της πόλης του έρχεται α π ό τον Ντουκάκ, που και ο ίδιος είχε φερ­ θεί κατά τον ίδιο τ ρ ό π ο στον Κ α ρ μ π ο ύ κ α , δύο χρόνια πρίν. Και οι δυο θεώρησαν, την π α ρ ο υ σ ί α των Φ ρ ά γ κ ω ν στην κρίσι­ μη αυτή στιγμή, σαν το μικρότερο κακό. Αλλά το κακό θα εξα­ πλωθεί γρήγορα. Τρεις εβδομάδες μετά την αποτυχημένη ενέδρα του Ν α χ ρ ελΚαλμπ, ο Μπωντουέν χρίζεται βασιλιάς της Ιερουσαλήμ και αρχίζει μια διπλή επιχείρηση οργάνωσης και κατάκτησης, για να εδραιώσει ό,τι αποκόμισε α π ό την εισβολή. Ο Ιμπν αλ-Αθίρ

ΟΙ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ. ΤΗ Σ Κ Ο Π Ι Α Τ Ω Ν Α Ρ Α Β Ω Ν

95

π ρ ο σ π α θ ώ ν τ α ς να καταλάβει, έναν α ι ώ ν α αργότερα, π ο ι ο κί­ νητρο έσπρωξε τους Φ ρ ά γ κ ο υ ς να έρθουν στην Ανατολή, θα α­ ποδώσει την πρωτοβουλία του κινήματος στο βασιλιά Μπων­ τουέν, τον «Αλ-Βαρνταβίλ», π ο υ θεωρούσε κατά κ ά π ο ι ο τρόπο αρχηγό της Δύσης. Δεν είναι λάθος, γιατί αν και αυτός ο ιππό­ της δεν ήταν π α ρ ά μόνο ένας α π ό τους πολλούς υπεύθυνους της εισβολής, ο ιστορικός της Μοσούλης έχει δίκιο να τον π α ρ ο υ ­ σιάζει σαν πρωτομάστορα της κατοχής. Σε αντιπαράθεση με το συνεχή τεμαχισμό του αραβικού κόσμου, τα φ ρ ά γ κ ι κ α κράτη δημιουργούνται αμέσως χάρη στην αποφασιστικότητα, τις στρατιωτικές αρετές και τη σχετική ενότητα τους. Γι' αυτό και θεωρούνται ως μια πραγματική τοπική δ ύ ν α μ η . Οι μουσουλμάνοι διαθέτουν ωστόσο μια σημαντική υπερο­ χή. Τον εξαιρετικά μικρό αριθμό των εχθρών τους. Την επομέ­ νη της πτώσης της Ιερουσαλήμ, οι περισσότεροι Φράγκοι γύρι­ σαν στους τ ό π ο υ ς τους. Ό τ α ν ο Μπωντουέν ανέβηκε στο θρό­ νο, μπορούσε να βασίζεται μόνο σε μερικές εκατοντάδες ιπ­ πείς. Αλλά αυτή η φαινομενική α δ υ ν α μ ί α , χάθηκε όταν έγινε γνωστό ότι, την άνοιξη του 1101, νέες στρατιές Φ ρ ά γ κ ω ν , μεγα­ λύτερες α π ό ότι γνώρισαν ως τώρα, συγκεντρώθηκαν στην Κωνσταντινούπολη. Οι πρώτοι που ανησύχησαν ήταν σίγουρα ο Κιλίζ Αρσλάν και ο Ντανισμέντ που θυμούνται ακόμη το πέρασμα των Φράγ­ κων α π ό τη Μ ι κ ρ ά Ασία. Χωρίς δισταγμό, α π ο φ α σ ί ζ ο υ ν να ε­ νώσουν τις δυνάμεις τους και να π ρ ο σ π α θ ή σ ο υ ν να κλείσουν το δρόμο στη νέα εισβολή. Οι Τούρκοι δεν τολμούν π ι α να εμφανι­ στούν προς την περιοχή της Ν ί κ α ι α ς ή το Δορύλαιο που τα κρα­ τούν γερά οι Έλληνες. Προτιμούν να επιχειρήσουν μια επίθε­ ση πολύ π ι ο μακριά, νοτιοανατολικά της Ανατολίας. Ο Κιλίζ Αρσλάν που μεγάλωσε και απέκτησε π ε ί ρ α , δηλητηριάζει όλα τα σημεία π α ρ ο χ ή ς νερού κ α τ ά μήκος του δρόμου που είχε ακο­ λουθηθεί στην προηγούμενη εκστρατεία. Το Μάιο του 1101, ο Σουλτάνος μαθαίνει ότι περί τους εκατό χιλιάδες άντρες διέσχισαν το Βόσπορο, με αρχηγό το Σ α ι ν Ζιλ που επί ένα χρόνο παρέμενε στο Βυζάντιο. Προσπαθεί να ακο­ λουθήσει τις κινήσεις τους βήμα-βήμα, γ ι α να ξέρει πότε θα τους αιφνιδιάσει. Η πρώτη στάση είναι η Ν ί κ α ι α . Αλλά π α ρ α -

96

ΑΜΙΝ

ΜΑΑΛΟΥΦ

δόξως, οι ανιχνευτές π ο υ είχαν τοποθετηθεί κοντά στην π α λ ι ά πρωτεύουσα του Σ ο υ λ τ ά ν ο υ , δεν τους βλέπουν να έρχονται. Α π ό το μέρος της θάλασσας του Μ α ρ μ α ρ ά και την Κωνσταντι­ ν ο ύ π ο λ η , κανείς δεν ξέρει τίποτε γι' αυτούς. Ο Κιλίζ Αρσλάν ξαναβρίσκει τα ίχνη τους τον Ιούνιο, όταν κάνουν την εμφάνι­ ση τους κ ά τ ω α π ό τα τείχη μιας πόλης π ο υ του ανήκει, της Ά γ ­ κυρας, στο κέντρο της Ανατολίας, σε τουρκικό έδαφος και ό­ που ποτέ δεν πρόβλεψε έφοδο. Π ρ ι ν προλάβει να φθάσει, οι Φράγκοι την είχαν ήδη καταλάβει. Ο Κιλίζ Αρσλάν νομίζει π ω ς γύρισε τέσσερα χρόνια π ί σ ω , τη στιγμή π ο υ έπεσε η Ν ί κ α ι α . Μα δεν είναι καιρός για θρήνους, γιατί οι Δυτικοί απειλούν κι αυτή την κ α ρ δ ι ά της περιοχής του. Α π ο φ α σ ί ζ ε ι να τους στήσει ενέδρα, μόλις θα βγουν α π ό την Ά γ κ υ ρ α για να π ά ρ ο υ ν το δρόμο π ρ ο ς το νότο. Αλλά γ ι α μια ακόμη φ ο ρ ά , κάνει λάθος. Οι εισβολείς γυρί­ ζοντας τα ν ώ τ α τους στη Σ υ ρ ί α , β α δ ί ζ ο υ ν α π ο φ α σ ι σ τ ι κ ά βο­ ρειοανατολικά, στην κατεύθυνση της Νικσάρ, το ισχυρό φρούριο όπου ο Ντανισμέντ κρατάει τον Μποεμόν. Αυτό είναι λοιπόν! Οι Φράγκοι θέλουν να ελευθερώσουν τον άρχοντα της Αντιόχειας! Ο Σουλτάνος και ο σύμμαχος του α ρ χ ί ζ ο υ ν τ ώ ρ α μόνο να κα­ τ α λ α β α ί ν ο υ ν - αν και το θεωρούν α δ ι α ν ό η τ ο - την π α ρ ά ξ ε ν η διαδρομή των εισβολέων. Κατά κ ά π ο ι ο τ ρ ό π ο , είναι εφησυχα­ σμένοι, γιατί τ ώ ρ α μπορούν να διαλέξουν τον τ ό π ο της ενέ­ δρας. Θα είναι το χωριό Μερζιφούν, όπου θα φ θ ά σ ο υ ν οι Φ ρ ά γ κ ο ι τις πρώτες μέρες του Αυγούστου, αποκαμωμένοι α π ό τον ανελέητο ήλιο. Ο στρατός τους δεν είναι καθόλου εντυπω­ σιακός. Μερικές εκατοντάδες ιππείς που λυγίζουν κ ά τ ω α π ό τις βαριές καυτές π α ν ο π λ ί ε ς , και πίσω τους ένα ποικιλόχρωμο πλήθος π ο υ αποτελείται περισσότερο α π ό γ υ ν α ι κ ό π α ι δ α π α ρ ά α π ό αληθινούς μαχητές. Μόλις ξεχύνεται το π ρ ώ τ ο κύμα των Τούρκων ιππέων, οι Φράγκοι τα χάνουν. Δεν είναι μάχη, π α ρ ά ένα σωστό μακελειό π ο υ συνεχίζεται όλη τη μέρα. Μόλις νύ­ χτωσε, ο Σ α ι ν Ζιλ φεύγει με τους δικούς του χωρίς να ειδο­ ποιήσει το κύριο σώμα του στρατού. Την επομένη οι τελευταίοι επιζώντες σκοτώθηκαν κι αυτοί. Χιλιάδες νέες γυναίκες αιχ­ μαλωτίστηκαν γ ι α να εμπλουτίσουν τα χαρέμια της Ασίας.

0 1 ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ Α Π Ο Τ Η Σ Κ Ο Π Ι Α Τ Ω Ν Α Ρ Α Β Ω Ν

97

Μόλις τέλειωσε η σφαγή του Μερζιφούν, ανησυχητικές ει­ δήσεις φ θ ά ν ο υ ν στον Κιλίζ Αρσλάν. Μια νέα αποστολή Φράγ­ κων προχωρεί ήδη διαμέσου της Μικράς Ασίας. Αυτή τη φ ο ρ ά η διαδρομή τους δεν προκαλεί κ α μ ι ά έκπληξη. Οι πολεμιστές με το σταυρό π ή ρ α ν το δρόμο του νότου. Ύ σ τ ε ρ α α π ό π ο ρ ε ί α πολλών ημερών, κ α τ α λ α β α ί ν ο υ ν ότι ο δρόμος τους είναι παγι­ δευμένος. Ό τ α ν στα τέλη του Αυγούστου, ο Σουλτάνος φθάνει από βορειοανατολικά, οι Φ ρ ά γ κ ο ι , ξεθεωμένοι α π ό τη δ ί ψ α , αργοπεθαίνουν. Εξολοθρεύονται χωρίς καμιά αντίσταση. Και δεν είναι μόνο α υ τ ό . Μια τρίτη φ ρ ά γ κ ι κ η αποστολή, α­ κολουθεί τη δεύτερη στον ίδιο δρόμο με δ ι α φ ο ρ ά μιας εβδομά­ δας. Ιππείς, στρατιώτες, γ υ ν α ι κ ό π α ι δ α φ θ ά ν ο υ ν εντελώς αφυ­ δατωμένα κοντά στην Η ρ ά κ λ ε ι α . Α π ό μακριά αντικρίζουν το καθρέφτισμα του νερού ενός ποταμού και τρέχουν ά τ α κ τ α προς το νερό ό π ο υ τους περιμένει ο Κιλίζ Αρσλάν. Ποτέ οι Φράγκοι δε θα συνέλθουν α π ό αυτή την τριπλή σφα­ γή. Με τη θέληση της εξάπλωσης που τους κατέχει α υ τ ά τα απο­ φασιστικά χρόνια, η άφιξη τόσο μεγάλου αριθμού ατόμων, πο­ λεμιστών και μη, θα τους επέτρεπε να εποικίσουν το σύνολο της Αραβικής Ασίας πριν π ρ ο λ ά β ο υ ν να συνέλθουν οι Άραβες. Ωστόσο αυτή η έλλειψη α ν θ ρ ώ π ω ν θα γίνει η βάση γ ι α το π ι ο διαρκές και το π ι ο θεαματικό έργο των Φ ρ ά γ κ ω ν στο α ρ α β ι κ ό έδαφος· την κατασκευή φ ρ ο υ ρ ί ω ν . Γιατί ακριβώς γ ι α να π α ­ γιώσουν τη θέση τους λόγω της λειψυδρίας, θα χτίσουν φρού­ ρια, τόσο κ α λ ά οχυρωμένα, π ο υ μια χ ο ύ φ τ α υπερασπιστών θα μπορεί να αντιμετωπίσει πλήθος μουσουλμάνων πολιορκητών. Αλλά, για να υ π ε ρ π η δ ή σ ο υ ν το εμπόδιο του α ρ ι θ μ ο ύ , οι Φράγ­ κοι θα έχουν βοηθό, κάτι π ι ο ισχυρό και α π ό τα φ ρ ο ύ ρ ι α τους· τη νάρκη του αραβικού κόσμου. Τ ί π ο τ α δεν απεικονίζει καλύ­ τερα την κατάσταση π ο υ επικρατούσε, α π ό την π ε ρ ι γ ρ α φ ή της περίφημης μάχης που διεξάγεται στην Τρίπολη στις αρχές Α­ πριλίου 1102, α π ό τον Ιμπν αλ-Αθίρ. Ο Σαιν Ζιλ, ο Θεός να τον καταραστεί, γύρισε στη Συρία με­ τά την πανωλεθρία που υπέστη από τον Κιλίζ Αρσλάν. Του είΧαν απομείνει καμιά τριακοσαριά άντρες. Τότε ο Φακρ ελΜουλκ, ο άρχοντας της Τρίπολης, μήνυσε στον άρχοντα Ντου-

98

ΑΜΙΝ

ΜΑΑΛΟΥΦ

κάκ και στο διοικητή της Χομς: «Τώρα ή ποτέ! Τώρα είναι η\ ώρα να ξεμπερδεύουμε με το Σαιν Ζιλ, που έχει τόσο λίγο στρατό». Ο Ντουκάκ έστειλε δυο χιλιάδες άντρες και ο διοικη­ τής της Χομς ήρθε αυτοπροσώπως. Ο στρατός της Τρίπολης ενώθηκε μαζί τους μπρος στις πύλες της πόλης και συνήψαν μά-\ χη με το Σαιν Ζιλ. Αυτός έριξε εκατό από τους στρατιώτες του εναντίον του στρατού της Τρίπολης, εκατό εναντίον του στρατού της Δαμασκού, πενήντα εναντίον των ανδρών από τη Χομς και κράτησε πενήντα μαζί του. Μόλις είδαν τον εχθρό, οι άνδρες της Χομς τράπηκαν σε φυγή, κι αμέσως τους ακολούθησαν οι Δαμασκηνοί. Μόνο το σώμα των ανδρών της Τρίπολης τους αντιμετώπισε. Μόλις το είδε ο Σαιν Ζιλ, τους επιτέθηκε μαζί με τους άλλους διακόσιους στρατιώτες του, τους νίκησε και σκότωσε επτά χιλιάδες. Τριακόσιοι Φ ρ ά γ κ ο ι κ α τ α τ ρ ο π ώ ν ο υ ν χιλιάδες μουσουλμάνους! Φαίνεται π ω ς η διήγηση του Ά ρ α β α ιστορικού είναι σύμφωνη με την αλήθεια. Το π ι ο π ι θ α ν ό είναι π ω ς ο Ντουκάκ θέλησε να ξεπληρώσει στον καδή της Τρίπολης τη στάση του τη στιγμή της ενέδρας στο Ν α χ ρ ελ-Καλμπ. Η π ρ ο δ ο σ ί α του Φ α κ ρ ελ-Μουλκ εμπόδισε την εξουδετέρωση του ιδρυτή του βασιλείου της Ιερουσαλήμ. Η αντεκδίκηση του βασιλιά της Δ α μ α σ κ ο ύ θα επιτρέψει τη σύσταση ενός τέταρτου Φ ρ ά γ κ ι κ ο υ κράτους: της κομητείας της Τρίπολης. Έ ξ ι εβδομάδες μετά την εξευτελιστική αυτή ήττα, ακολου-| θεί μια νέα επίδειξη της ανικανότητας των αρχηγών του τ ό π ο υ . Π α ρ ά την αριθμητική τους υ π ε ρ ο χ ή , στάθηκαν ανίκανοι, ενώ, είναι νικητές, να εκμεταλλευτούν τη νίκη τους. Η σκηνή δ ι α δ ρ α μ α τ ί ζ ε τ α ι το Μάιο του 1102. Μ ι α αιγυπτιακή στρατιά με είκοσι χιλιάδες άντρες π ε ρ ί π ο υ , με αρχηγό το Σ α ρ ά φ , το γιο του βεζίρη αλ-Αφντάλ, έφθασε στην Παλαιστίνη και κατάφερε να αιφνιδιάσει τον Μπωντουέν στο Ραμλέχ, κοντά στο λιμάνι της Χ ά ι φ α ς . Ο βασιλιάς κατάφερε να ξεφύγει έρποντας ανάμεσα στα καλάμια. Οι περισσότεροι ιππείς του σκο­ τώθηκαν ή αιχμαλωτίστηκαν. Την ίδια αυτή ημέρα, η στρατιά του Καΐρου είχε τη δυνατότητα να καταλάβει την Ιερουσαλήμ γιατί, ό π ω ς λέει ο Ιμπν αλ-Αθίρ, η πόλη είναι ανυπεράσπιστη και ο Φ ρ ά γ κ ο ς βασιλιάς έχει φύγει.

Ο Ι ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ Α Π Ο Τ Η Σ Κ Ο Π Ι Α Τ Ω Ν Α Ρ Α Β Ω Ν

99

Μερικοί από τους ανθρώπους του Σαράφ του είπαν: «Πάμε να καταλάβουμε την Ιερή Πόλη». Αλλοι πάλι του λένε: «Ας καταλάβουμε τη Χάιφα». Ο Σαράφ δεν αποφασίζει. Ενώ δί­ σταζε, οι Φράγκοι πήραν ενισχύσεις διά θαλάσσης κι ο Σαράφ αναγκάστηκε να γυρίσει πίσω στον πατέρα του στην Αίγυπτο. Βλέποντας ότι είχε πλησιάσει τόσο κοντά στη νίκη, ο άρχον­ τας του Καΐρου α π ο φ α σ ί ζ ε ι να κάνει μια νέα επίθεση τον επό­ μενο χρόνο και το μεθεπόμενο. Αλλά, σε κάθε α π ό π ε ι ρ α ένα α­ πρόβλεπτο γεγονός μπαίνει ανάμεσα σ' αυτόν και τη νίκη. Τη μια φ ο ρ ά το α ι γ υ π τ ι α κ ό ναυτικό συνεπλάκη με το π ε ζ ι κ ό . Ά λ ­ λη φ ο ρ ά ο αρχηγός της αποστολής σκοτώθηκε σε ατύχημα και ο θ ά ν α τ ο ς του έσπειρε την αναστάτωση στο στράτευμα. Ή τ α ν ένας θαρραλέος στρατηγός αλλά πολύ δεισιδαίμονας, μας λέει ο Ιμπν αλ-Αθίρ. Του είχαν προφητέψει πως θα πέθαινε πέ­ φτοντας από άλογο και, όταν ορίστηκε κυβερνήτης της Βηρυ­ τού, είχε διατάξει να ξηλωθεί όλο το οδόστρωμα της πόλης μή­ πως γλιστρήσει το άλογο του. Αλλά η σύνεση δε μας προφυλάσ­ σει από το πεπρωμένο. Την ώρα της μάχης το άλογο του ορθώ­ νεται, χωρίς να έχει δεχτεί επίθεση και πέφτει νεκρό. Ο στρα­ τηγός πέφτει κι αυτός νεκρός ανάμεσα στους στρατιώτες του. Έ λ λ ε ι ψ η τύχης, έλλειψη φ α ν τ α σ ί α ς , έλλειψη θάρρους, αυτές οι συνεχείς α π ό π ε ι ρ ε ς του αλ-Αφντάλ έχουν όλες αξιοθρήνητη κατάληξη. Τον ίδιο κ α ι ρ ό οι Φ ρ ά γ κ ο ι π ρ ο χ ω ρ ο ύ ν ήσυχα γ ι α την κατάκτηση της Παλαιστίνης. Α φ ο ύ κατέλαβαν τη Χ ά ι φ α και τη Γ ι ά φ φ α , επιτίθενται το Μάιο του 1104, στο λιμάνι της Ά κ ρ α ς , π ο υ λόγω του φυσικού της μώλου είναι το μόνο.μέρος π ο υ μπορούν να α ρ ά ζ ο υ ν τα πλοία χειμώνα-καλοκαίρι. Απελπισμένος από την έλλειψη βοήθειας, ο Αιγύπτιος διοικητής, ζητά να χαρίσουν τη ζωή, σ' αυτόν και στον πληθυσμό της Πόλης, λέει ο Ιμπν αλ-Καλανίσι. Ο Μπιοντουέν υπόσχεται να μείνουν ήσυχοι. Αλλά, μόλις οι μουσουλμάνοι βγαίνουν α π ό την πόλη κουβαλοόντας τα α γ α θ ά τους, οι Φ ρ ά γ κ ο ι πέφτουν π ά ν ω τους, τους τ' α ρ π ά ζ ο υ ν και σκοτώνουν πολλούς α π ' αυτούς. Ο αλ-Αφντάλ ορκίζεται να ε­ πανορθώσει αυτή τη νέα ταπείνωση. Κάθε χρόνο στέλνει πο­ λυάριθμο στρατό εναντίον των Φ ρ ά γ κ ω ν , αλλά κάθε φ ο ρ ά εί-

100

ΑΜΙΝ

ΜΑΑΛΟΥΦ

ναι και μια α π ο τ υ χ ί α . Η ευκαιρία π ο υ χάθηκε το Μ ά ι ο του 1102 στο Ραμλέχ, δε θα ξαναπαρουσιαστεί π ι α . Στο βορρά επίσης, χάρη στην ανικανότητα των μουσουλμά­ νων εμίρηδων, οι Φράγκοι σώζονται α π ό τον εκμηδενισμό. Με­ τά την αιχμαλωσία του Μποεμόν, τον Αύγουστο του 1100, το π ρ ι γ κ ι π ά τ ο π ο υ ίδρυσε στην Αντιόχεια, μένει επτά μήνες χωρίς αρχηγό, αλλά κανείς α π ό τους γ ύ ρ ω μονάρχες, ούτε ο Ρεντβάν ούτε ο Κιλίζ Αρσλάν ούτε ο Ντανισμέντ, σκέπτεται να επωφε­ ληθεί. Α φ ή ν ο υ ν στους Φ ρ ά γ κ ο υ ς τον καιρό να εκλέξουν ένα προσωρινό άρχοντα γ ι α την Αντιόχεια και συγκεκριμένα τον Τ α ν κ ρ έ δ ο , ανιψιό του Μποεμόν π ο υ α π ο κ τ ά το φέουδο του το Μάρτιο του 1102. Για να κάνει δε αισθητή την π α ρ ο υ σ ί α του, καταστρέφει τα π ε ρ ί χ ω ρ α του Χ α λ ε π ι ο ύ , ό π ω ς έκανε ένα χρό­ νο πριν σε α υ τ ά της Δ α μ α σ κ ο ύ . Ο Ρεντβάν α ν τ ι δ ρ ά ακόμη π ι ο δειλά α π ό τον αδελφό του Ντουκάκ. Ε ι δ ο π ο ι ε ί τον Τανκρέδο ότι είναι έτοιμος να ικανοποιήσει όλες του τις απαιτήσεις αν δεχτεί να α π ο μ α κ ρ υ ν θ ε ί . Περισσότερο αλαζονικός π α ρ ά ποτέ, ο Φ ρ ά γ κ ο ς απαιτεί να αναρτηθεί ένας τεράστιος σταυρός στο μιναρέ του μεγάλου τεμένους στο Χαλέπι. Ο Ρεντβάν δέχεται. Ή τ α ν μια ταπείνωση π ο υ , ό π ω ς θα δούμε, θα έχει κι άλλες συ­ νέπειες. Την άνοιξη του 1103, ο Ντανισμέντ π ο υ γνωρίζει καλά τις φι­ λοδοξίες του Μποεμόν, τον ελευθερώνει χωρίς να ζητήσει πο­ λιτικά ανταλλάγματα. «Απαίτησε α π ' αυτόν ως λύτρα εκατό χι­ λιάδες δ η ν ά ρ ι α και την απελευθέρωση της κόρης του Γιαγκί Σι­ γ ι ά ν , του παλιού ά ρ χ ο ν τ α της Αντιόχειας, π ο υ ήταν αιχμάλω­ τη». Ο Ιμπν αλ-Αθίρ είναι σκανδαλισμένος. Ο Μποεμόν όταν αποφυλακίστηκε, γύρισε στην Αντιόχεια, ξαναδίνοντας θάρρος στο λαό του, κατάφερε επίσης να πληρω­ θούν τα λύτρα από τους κατοίκους των γειτονικών πόλεων. Οι μουσουλμάνοι υπέστησαν έτσι μια μεγάλη καταστροφή που θα τους κάνει να ξεχάσουν τα καλά της αιχμαλωσίας του Μποε­ μόν. Α φ ο ύ εξαγοράστηκε σε βάρος του τ ο π ι κ ο ύ πληθυσμού, ο

0 1 ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ Α Π Ο Τ Η Σ Κ Ο Π Ι Α ΤΩΝ Α Ρ Α Β Ω Ν

ΙΟΙ

Φ ρ ά γ κ ο ς π ρ ί γ κ ι π α ς αποφάσισε να επεκτείνει τη χ ώ ρ α του. Την άνοιξη του 1104 αρχίζει μια συνδυασμένη επιχείρηση των Φ ρ ά γ κ ω ν της Αντιόχειας και της Έ δ ε σ σ α ς κ α τ ά του οχυρού της Χ α ρ ά ν * που δεσπόζει στη μεγάλη κ ο ι λ ά δ α , π ο υ εκτείνεται ως τις όχθες του Ε υ φ ρ ά τ η και ελέγχει τις συγκοινωνίες μεταξύ Ιράκ και βόρειας Σ υ ρ ί α ς . Η ίδια η πόλη δεν έχει μεγάλο ενδιαφέρον. Ο Ιμπν Ζ ο μ π έ ρ που θα την επισκεφθεί λίγα χρόνια αργότερα, θα την περιγρά­ ψει με λόγια α π ο θ α ρ ρ υ ν τ ι κ ά . Στη Χαράν, το νερό δεν ξέρει τι θα πει δροσιά, το φοβερό κα­ μίνι της ζέστης κατακαίει συνέχεια το έδαφος της. Πουθενά δε βρίσκεις σκιά να ξαπλώσεις, αναπνέεις με κομμένη ανάσα. Η Χαράν δίνει την εντύπωση ότι εγκαταλείφθηκε πάνω στη γυ­ μνή κοιλάδα. Δεν έχει τη λάμψη μιας πόλης και τα περίχωρα της δεν έχουν κομψότητα. Αλλά η στρατηγική της σημασία είναι τεράστια. Αν οι Φράγ­ κοι κ α τ α λ ά μ β α ν α ν τη Χ α ρ ά ν , θα μπορούσαν στο μέλλον να προχωρήσουν π ρ ο ς τη Μοσούλη, α κ ό μ α και στην ίδια τη Βα­ γ δ ά τ η . Η πτώση της θα κ α τ α δ ί κ α ζ ε άμεσα το βασίλειο του Χα­ λεπιού σε αποκλεισμό. Φιλόδοξοι και αντικειμενικοί, οι εισβο­ λείς διαθέτουν και μεγάλη τόλμη, κυρίως επειδή ο διχασμός του α ρ α β ι κ ο ύ κόσμου ενθαρρύνει τις επιχειρήσεις τους. Α π ό τη στιγμή π ο υ η αιματηρή μάχη μεταξύ των αδελφών Μ π α ρ κ ι α ­ ρούκ και Μωάμεθ άρχισε π ι ο δ υ ν α τ ή , η Β α γ δ ά τ η πέφτει α π ό τα χέρια του ενός Σελτζούκου στον άλλον. Στη Μοσούλη, ο αταμ­ πέκ Κ α ρ μ π ο ύ κ α πεθαίνει και ο δ ι ά δ ο χ ο ς τ ο υ , ο τούρκος εμίρης Ζεκερμίχ, δεν κατορθώνει να επιβληθεί. Στη Χ α ρ ά ν επίσης , η κατάσταση είναι χ α ώ δ η ς , ο κυβερνή­ της της δολοφονήθηκε α π ό έναν αξιωματούχο του κ α τ ά τη διάρκεια ο ι ν ο π ο σ ί α ς , και η πόλη π α ρ α δ ί δ ε τ α ι στη φ ω τ ι ά και * Σ.τ.Ε.: Χαράν: Πόλη νοτιοανατολικά της Έδεσσας, στην περιοχή του Ντιαρμπακίρ, στην Τουρκία. Γνωστή για μια μουσουλμανική Σχολή όπου το 10ο αιώνα μεταφράστηκαν στα αραβικά πολλά ελληνι­ κά έργα.

102

ΑΜΙΝ

ΜΑΑΛΟΥΦ

το α ί μ α . Ακριβώς αυτή τη στιγμή οι Φράγκοι βάδισαν κατά της Χαράν, θα εξηγήσει ο Ιμπν αλ-Αθίρ. Ό σ ο γ ι α το Ζεκερμίχ, το νέο ά ρ χ ο ν τ α της Μοσούλης και το γείτονα του Σ ό κ μ α ν , τον π α ­ λιό κυβερνήτη της Ιερουσαλήμ, όταν το μ α θ α ί ν ο υ ν , ήδη μάχον­ ται αναμεταξύ τους. Ο Σόκμαν ήθελε να εκδικηθεί το θάνατο ενός ανιψιού του που είχε σκοτώσει ο Ζεκερμίχ και ετοιμάζονται να συγκρου­ στούν. Αλλά μπρος στο νέο γεγονός αποφασίζουν να ενώσουν τις δυνάμεις τους για να αντιμετωπίσουν την κατάσταση στη Χαράν, λέγοντας ο καθένας τους πως ήταν έτοιμος να προσφέ­ ρει τη ζωή του στο Θεό και ότι θα ζητήσουν μονάχα τη δόξα του Υψίστου. Συγκεντρώθηκαν, επισφράγισαν τη συμμαχία τους και βάδισαν κατά των Φράγκων. Ο Σόκμαν με επτά χιλιάδες Τουρκομάνους* ιππείς, και ο Ζεκερμίχ με τρεις χιλιάδες. Στις όχθες του ποταμού Μ π α λ ί κ , ενός π α ρ α π ο τ ά μ ο υ του Ε υ ­ φ ρ ά τ η , οι δυο σύμμαχοι συναντούν τον εχθρό, το Μ ά ι ο του 1104. Οι μουσουλμάνοι υποκρίνονται π ω ς φεύγουν, αφήνον­ τ α ς τους Φ ρ ά γ κ ο υ ς ν α τους κυνηγούν π ά ν ω α π ό μια ώρα. Έ ­ πειτα, μ' ένα σήμα των εμίρηδων τους κάνουν μεταβολή, τους κυκλώνουν και τους κ α τ α κ ε ρ μ α τ ί ζ ο υ ν . Ο Μποεμόν και ο Τανκρέδος είχαν απομακρυνθεί από το κύριο σώμα του στρατεύματος και είχαν κρυφτεί πίσω από ένα λόφο για να επιτεθούν στα νώτα των μουσουλμάνων. Αλλά ό­ ταν είδαν πως οι δικοί τους νικήθηκαν, αποφάσισαν να μην κι­ νηθούν. Περίμεναν να νυχτώσει και έφυγαν, κυνηγημένοι από * Σ.τ.Ε.: Τουρκομάνοι: Οι Τουρκοθωμανοί είχαν τις ρίζες τους στην εποχή των Τούρκων Ογούζ τον 8ο αι. Στα μέσα του 10ου αιώνα ονο­ μάζονται Τυρκμέν ή Τουρκομάνοι. Στη διάρκεια του 9ου και 10ου αιώνα εγκαταστάθηκαν ανατολικά της Κασπίας θάλασσας, σε εδάφη που ανήκουν στους Άραβες χαλίφηδες της Βαγδάτης και ασπάστη­ καν το Μωαμεθανισμό. Ήταν νομάδες και υπηρετούσαν ως μισθοφό­ ροι. (Κιτσίκης, Δ.: Ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (1280-1924), Αθήνα 1988, σσ 67-68).

Ο Ι ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ Α Π Ο Τ Η Σ Κ Ο Π Ι Α Τ Ω Ν Α Ρ Α Β Ω Ν

103

τους μουσουλμάνους που σκότωσαν και αιχμαλώτισαν πολ­ λούς συντρόφους τους. Οι ίδιοι, διασώθηκαν με έξι μόνο ιπ­ πείς. Ανάμεσα στους Φ ρ ά γ κ ο υ ς αρχηγούς π ο υ έλαβαν μέρος στη μάχη της Χ α ρ ά ν , ήταν και ο Μπωντουέν Β', εξάδελφος του βα­ σιλιά της Ιερουσαλήμ π ο υ τον διαδέχθηκε στην κομητεία της Έ δ ε σ σ α ς . Προσπάθησε κι αυτός να φύγει, αλλά διασχίζοντας τον Μ π α λ ί κ , το άλογο του γλίστρησε στη λάσπη. Οι στρατιώτες του Σόκμαν τον αιχμαλώτισαν και τον οδήγησαν στη σκηνή του κυρίου τους, π ρ ά γ μ α π ο υ , ό π ω ς λέει ο Ιμπν αλ-Αθίρ, προκάλε­ σε τη ζήλια των συμμάχων τους. Οι άντρες του Ζεκερμίχ του είπαν: «Τι θα γίνει αν αυτοί πά­ ρουν όλα τα λάφυρα και μείνουμε με άδεια χέρια;» Και τον έ­ πεισαν να πάρουν τον κόμη από τη σκηνή του Σόκμαν. Όταν αυτός επέστρεψε, στενοχωρήθηκε πολύ. Οι ιππείς του ήταν πάνω στα άλογα έτοιμοι για μάχη αλλά τους συγκράτησε λέγον­ τας: «Δεν πρέπει η χαρά της νίκης να χαλάσει με φιλονικίες. Δε θέλω να σβήσω το θυμό μου δίνοντας ικανοποίηση στον εχθρό εις βάρος των μουσουλμάνων». Μάζεψαν τότε όλα τα όπλα και, τα λάβαρα που πήραν από τους Φράγκους, έντυσε τους άντρες του με φράγκικα ρούχα, καβάλησαν τα άλογα τους και ξεκίνη­ σαν για τα φρούρια που κρατούσαν οι Φράγκοι. Κάθε φορά που αυτοί νόμιζαν πως οι δικοί τους γυρίζουν νικητές, έβγαι­ ναν να τους προϋπαντήσουν. Ο Σόκμαν τους έσφαζε και κατα­ λάμβανε το φρούριο. Επανέλαβε αυτό το στρατήγημα σε πολλά μέρη.» Η απήχηση της νίκης της Χ α ρ ά ν θα είναι τεράστια* ό π ω ς κα­ ταμαρτυρεί, με ασυνήθιστα ενθουσιώδη τόνο ο Ιμπν αλ-Καλανίσι. * Σ.τ.Ε.: Η ήττα των Φράγκων στη Χαράν ανέκοψε την προέλαση τους προς τη Μεσοποταμία και απέτρεψε την ίδρυση ενός ισχυρού νορμαν­ δικού κράτους στην ανατολή. (Βασίλιεφ, Α.Α., Ιστορία της Βυζαντι­ νής Αυτοκρατορίας (324-1453), Αθήνα 1971, τόμ. 3, σ. 139).

ΑΜ1Ν ΜΑΑΛΟΥΦ

ΟΙ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡ1ΕΣ Α Π Ο ΤΗ Σ Κ Ο Π Ι Α Τ Ω Ν Α Ρ Α Β Ω Ν

Ήταν για τους μουσουλμάνους ένας ανυπέρβλητος θρίαμ­ βος. Το ηθικό των Φράγκων έπεσε, ο αριθμός τους ελαττώθη­ κε, η αμυντική τους ικανότητα μειώθηκε καθώς και ο οπλισμός τους. Το ηθικό των μουσουλμάνων αναπτερώθηκε, η ζέση τους για να υπερασπίσουν τη θρησκεία τους ενδυναμώθηκε. Συνεχάρησαν μεταξύ τους γι' αυτή τη νίκη και πείσθηκαν ότι η επι­ τυχία είχε εγκαταλείψει τους Φράγκους.

Η σκηνή εκτυλίσσεται τέσσερα χ ρ ό ν ι α αργότερα, στις αρχές του Οκτωβρίου του 1108, σ' έναν α γ ρ ό με δαμάσκηνα όπου ω­ ριμάζουν τα τελευταία μαύρα φ ρ ο ύ τ α . Λίγοι δασωμένοι λόφοι υψώνονται τριγύρω, ο ένας π ά ν ω στον άλλο. Σε έναν α π ' αυ­ τούς ορθώνονται μεγαλόπρεπα τα τείχη του Τελ Μ π α χ έ ρ , κον­ τά στα ο π ο ί α οι δύο στρατοί παρατάσσονται ο ένας απέναντι στον άλλο, π ρ ο σ φ έ ρ ο ν τ α ς ένα ασυνήθιστο θέαμα.

104

Έ ν α ς Φ ρ ά γ κ ο ς , πολύ γνωστός, του ο π ο ί ο υ το ηθικό θα κα­ ταρρακωθεί α π ό τις συνεχείς ήττες, είναι ο Μποεμόν. Μερι­ κούς μήνες αργότερα, επιβιβάζεται σ' ένα κ α ρ ά β ι . Δε θα τον ξ α ν α δ ο ύ ν ποτέ π ι α σε α ρ α β ι κ ό έ δ α φ ο ς . Η μάχη της Χαράν απομάκρυνε α π ό τη σκηνή, αυτή τη φ ο ρ ά ανεπιστρεπτί, τον κύριο δημιουργό της εισβολής. Και το π ι ο σημαντικό είναι ότι ανέκοψε οριστικά την προώθηση των Φ ρ ά γ κ ω ν στα ανατολικά. Αλλά, όπως συνέβη και με τους Αι­ γυπτίους το 1102, οι νικητές είναι ανίκανοι να δ ρ έ ψ ο υ ν τους κ α ρ π ο ύ ς της επιτυχίας τους. Αντί να κατευθυνθούν μαζί π ρ ο ς την Έ δ ε σ σ α , π ο υ απέχει δ ύ ο ημερών π ο ρ ε ί α α π ό το π ε δ ί ο της μάχης, χώρισαν τσακωμένοι. Και αν η π ο ν η ρ ι ά του Σόκμαν του πρόσφερε μερικά φ ρ ο ύ ρ ι α χωρίς ενδιαφέρον, ο Ζεκερμίχ α ι φ ­ νιδιάζεται α π ό τον Τ α ν κ ρ έ δ ο π ο υ καταφέρνει να αιχμαλωτίσει πολλά π ρ ό σ ω π α της α κ ο λ ο υ θ ί α ς τ ο υ , μεταξύ των ο π ο ί ω ν και μια νέα π ρ ι γ κ ί π ι σ σ α σ π ά ν ι α ς ο μ ο ρ φ ι ά ς γ ι α την ο π ο ί α ο άρχον­ τας της Μοσούλης έχει τόση α δ υ ν α μ ί α , ώστε στέλνει μήνυμα στον Μποεμόν και τον Τ α ν κ ρ έ δ ο λέγοντας π ω ς είναι έτοιμος είτε να την ανταλλάξει με τον Μπωντουέν το Β ' , της Έ δ ε σ σ α ς είτε να την εξαγοράσει πληρώνοντας δεκαπέντε χιλιάδες χρυ­ σά δ η ν ά ρ ι α . Ο θείος και ο ανιψιός κάνουν συμβούλιο και ειδο­ π ο ι ο ύ ν το Ζεκερμίχ να π ά ρ ο υ ν τα χ ρ ή μ α τ α και ν' α φ ή σ ο υ ν τοι σύντροφο τους αιχμάλωτο, π ρ ά γ μ α π ο υ θα κρατήσει γ ι α τρία ακόμα χ ρ ό ν ι α . Δε γνωρίζουμε τα συναισθήματα του εμίρη μετά α π ό αυτή την ιπποτική απάντηση των Φ ρ ά γ κ ω ν αρχηγών. Θα πληρώσει το καθορισμένο π ο σ ό , θα ξ α ν α π ά ρ ε ι την πριγκίπισ­ σα του και θα κρατήσει τον Μπωντουέν κοντά του. Αλλά η υπόθεση δε σταματάει εδώ. Θα γίνει α ι τ ί α για το π ι ο περίεργο επεισόδιο των φ ρ ά γ κ ι κ ω ν πολέμων.

105

Σ τ ο ένα σ τ ρ α τ ό π ε δ ο , ο Τ α ν κ ρ έ δ ο ς της Αντιόχειας με χίλιους πεντακόσιους ιππείς και στρατιώτες π ο υ φορούν κράνη π ο υ τους σ κ ε π ά ζ ο υ ν το κεφάλι και τη μύτη και κρατούν γερά στα χέρια τους ξ ί φ η , ρ ό π α λ α και ακονισμένα τσεκούρια. Δ ί π λ α τους στέκουν εξακόσιοι Τούρκοι με μακριές κοτσίδες π ο υ έ­ στειλε ο Ρεντβάν α π ό το Χαλέπι. Α π ό το άλλο, ο εμίρης της Μοσούλης, Ζ α β α λ ί , με την π α ν ο ­ πλία σκεπασμένη μ' ένα μακρύ ρούχο με κεντητά μανίκια, του οποίου ο στρατός αποτελείται α π ό δ ύ ο χιλιάδες άνδρες, χ α ρ ι ­ σμένους σε τρεις λόχους: αριστερά οι Ά ρ α β ε ς , δεξιά οι Τούρ­ κοι και στο κέντρο Φράγκοι ιππείς κι ανάμεσα τους ο Μπων­ τουέν της Έ δ ε σ σ α ς και ο εξάδελφος του Ζοσελέν, άρχοντας του Τελ Μ π α χ έ ρ . Αυτοί π ο υ είχαν λάβει μέρος στη γ ι γ α ν τ ι α ί α μάχη της Αντι­ όχειας θα μπορούσαν να φ α ν τ α σ τ ο ύ ν ότι, δέκα χ ρ ό ν ι α αργότε­ ρα ένας διοικητής της Μοσούλης, δ ι ά δ ο χ ο ς του Κ α ρ μ π ο ύ κ α , θα συνήπτε συμμαχία με ένα κόμη της Έ δ ε σ σ α ς και ένα Σελτζούκο βασιλιά α π ό το Χαλέπι; Πράγματι δε θα περιμένουν πολύ γ ι α vet δουν τους Φ ρ ά γ κ ο υ ς να συμπράττουν ολοσχερώς στη σφαγή των μουσουλμάνων ηγεμονίσκων. Οι χρονικογρά­ φοι δεν α π ο ρ ο ύ ν . Θα μπορούσαμε να διακρίνουμε ίσως ένα α­ διόρατο χαμόγελο στην α ν α φ ο ρ ά του Ιμπν αλ-Αθίρ όταν ανα­ φέρεται στις διαμάχες των Φ ρ ά γ κ ω ν και των συμμάχων τους, αλλά κ ρ α τ ά το ίδιο ύφος με το ο π ο ί ο καταγράφει στο έργο του «Η Τέλεια Ιστορία», τις αμέτρητες συγκρούσεις μεταξύ των μουσουλμάνων π ρ ι γ κ ί π ω ν . Ε ν ώ ο Μπωντουέν ήταν αιχμάλω­ τος στη Μοσούλη, εξηγεί ο Ά ρ α β α ς ιστορικός, ο Τανκρέδος είχε καταλάβει την Έ δ ε σ σ α , π ρ ά γ μ α π ο υ δείχνει ότι δε βιαζό­ ταν να δει το σύντροφο του ελεύθερο. Είχε, μάλιστα, ραδιουργήσει για να τον κρατήσει ο Ζεκερμίχ κοντά του, όσο περισσό­ τερο κ α ι ρ ό γινόταν.

106

ΑΜΙΝ

ΜΑΑΛΟΥΦ

Αλλά, το 1107, όταν α υ τ ό ς ο εμίρης α ν α τ ρ ά π η κ ε , ο κόμης έ­ πεσε στα χέρια του νέου άρχοντα της Μοσούλης, του Ζ α β α λ ί , ενός Τ ο ύ ρ κ ο υ τ υ χ ο δ ι ώ κ τ η , σ π ά ν ι α ς ε ξ υ π ν ά δ α ς , που κατάλαβε αμέσως τι μπορούσε να κερδίσει α π ό τον κ α β γ ά των δύο Φράγ­ κων αρχηγών. Ελευθέρωσε λοιπόν τον Μ π ω ν τ ο υ έ ν , του χάρισε τιμητικά ρούχα και συνήψε σ υ μ μ α χ ί α μαζί του. «Το φέουδο σας της Έ δ ε σ σ α ς απειλείται, του είπε συνοπτικά, και η θέση μου στη Μοσούλη δεν είναι διόλου α σ φ α λ ή ς . Ας βοηθήσουμε ο ένας τον άλλο».

Μόλις ελευθερώθηκε, θα διηγηθεί ο Ιμπν αλ-Αθίρ, ο κόμης Μπωντουέν, ο αλ-Κομς Βαρνταδίλ, πήγε να δει τον «Τάνκρι» στην Αντιόχεια και του ζήτησε να του αποδώσει την Έδεσσα. Ο Τανκρέδος του πρόσφερε τριάντα χιλιάδες δηνάρια, άλογα, όπλα κι άλλα πολλά πράγματα, αλλά αρνήθηκε να του δώσει την πόλη. Κι όταν οργισμένος ο Μπωντουέν έφυγε από rryvAvτιόχεια, ο Τανκρέδος προσπάθησε να τον ακολουθήσει για να τον εμποδίσει να ενωθεί με το σύμμαχο του Ζαβαλί. Έγιναν με­ ρικές συγκρούσεις μεταξύ τους, αλλά μετά από κάθε μάχη, συ­ ναντιόντουσαν για να φάνε μαζί και να συζητήσουν! Είναι τρελοί αυτοί οι Φ ρ ά γ κ ο ι , φαίνεται να λέει ο ιστορικός της Μοσούλης και συνεχίζει: Επειδή όμως δεν κατόρθωναν να επιλύσουν το πρόβλημα, ε­ πιχείρησαν τη μεσολάβηση του Πατριάρχη τους, ένα είδος ιμάμη γι' αυτούς. Αυτός, όρισε μια επιτροπή από επισκόπους και ιερείς, που πιστοποίησαν ότι ο Μποεμόν, ο θείος του Τανκρέδου πριν φέγγει για τον τόπο του, του παρήγγειλε να επι­ στρέψει την Έδεσσα στον Μπωντουέν, εάν γύριζε από την αιχ­ μαλωσία. Ο άρχοντας της Αντιόχειας δέχτηκε τη διαιτησία και ο κόμης ανέκτησε τον τόπο του. Κρίνοντας π ω ς η νίκη του οφειλόταν όχι στην καλή θέληση του Τ α ν κ ρ έ δ ο υ , αλλά στο φόβο του γ ι α μια μεσολάβηση του Ζ α β α λ ί , ο Μπωντουέν απελευθέρωσε όλους τους μουσουλμά-

0 1 ΣΤΑΥΡΟΦΟΡ1ΕΣ Α Π Ο Τ Η Σ Κ Ο Π Ι Α Τ Ω Ν Α Ρ Α Β Ω Ν

107

νους αιχμαλώτους της περιοχής τ ο υ , φ θ ά ν ο ν τ α ς στο σημείο να εκτελέσει έναν α π ό τους χριστιανούς υπαλλήλους του που έβρι­ σε το Ισλάμ. Ο Τ α ν κ ρ έ δ ο ς δεν ή τ α ν ο μόνος αρχηγός π ο υ ο ρ γ ι ζ ό τ α ν με την περίεργη συμμαχία μεταξύ του εμίρη και του κόμη. Ο βασι­ λιάς Ρεντβάν έγραψε στον άρχοντα της Αντιόχειας γ ι α να τον προφυλάξει α π ό τη φ ι λ ο δ ο ξ ί α και τη δολιότητα του Ζ α β α λ ί . Του λέει ότι αυτός ο εμίρης θέλει να κυριεύσει το Χαλέπι και, π ω ς αν το κατορθώσει, οι Φ ρ ά γ κ ο ι δε θα μπορέσουν να π α ρ α ­ μείνουν στη Σ υ ρ ί α . Το ενδιαφέρον του Σελτζούκου βασιλιά για την ασφάλεια των Φ ρ ά γ κ ω ν είναι αρκετά αστείο, αλλά, οι π ρ ί γ κ ι π ε ς μεταξύ τους κ α τ α λ α β α ί ν ο ν τ α ι με μισόλογα, ξεπερνιόντας τα θρησκευτικά και πολιτιστικά φ ρ ά γ μ α τ α . Μια νέα φραγκό-ισλαμική συμφωνία συνάπτεται για να αντιταχθεί στην π ρ ώ τ η . Γι' α υ τ ό και τον Ο κ τ ώ β ρ ι ο του 1108 αυτοί οι δ ύ ο στρατοί βρίσκονται αντιμέτωποι κοντά στα τείχη του Τελ Μπα­ χέρ. Οι άντρες α π ό την Αντιόχεια και το Χαλέπι υπερισχύουν αμέσως. Ο Ζαβαλί το 'σκασε, μεγάλος αριθμός μουσουλμάνων κατέφυγε στο Τελ Μπαχέρ, όπου ο Μπωντουέν και ο εξάδελ­ φος του Ζοσελέν τους φέρθηκαν με μεγαλοψυχία. Νοσήλεψαν τους τραυματίες, τους έδωσαν ρούχα και τους οδήγησαν στον τόπο τους. Ο έπαινος του Ά ρ α β α ιστορικού για το ιπποτικό π ν ε ύ μ α του Μ π ω ν τ ο υ έ ν , βρίσκεται σε αντίθεση με τη γνώμη των χριστιανών κατοίκων της πόλης του Έ δ ε σ σ α ς για τον κό­ μη. Οι Αρμένιοι της πόλης μαθαίνοντας ότι νικήθηκε και πι­ στεύοντας ότι είναι νεκρός σκέφτονται ότι έφθασε η ώ ρ α να ε­ λευθερωθούν α π ό τη Φ ρ ά γ κ ι κ η κ υ ρ ι α ρ χ ί α . Έ τ σ ι , επιστρέφον­ τας ο Μπωντουέν, βρήκε την πόλη να διοικείται α π ό ένα είδος κοινότητας. Ανήσυχος γ ι α τις κινήσεις ανεξαρτησίας των υπο­ τελών του, συλλαμβάνει προκρίτους και ιερείς και διατάζει να τους βγάλουν τα μάτια. Ο σύμμαχος του Ζαβαλί θα 'θελε πολύ να κάνει κι αυτός το ίδιο με τους π ρ ο κ ρ ί τ ο υ ς της Μοσούλης π ο υ κι αυτοί επωφελή­ θηκαν της α π ο υ σ ί α ς του γ ι α να επαναστατήσουν. Πρέπει όμως να μην το κάνει, γιατί η ήττα του τον έκανε α ν α ξ ι ό π ι σ τ ο . Η τύ­ χη του στο εξής δεν είναι αξιοζήλευτη. Έ χ α σ ε το φ έ ο υ δ ο του, το στρατό του, το θησαυρό του και ο Σουλτάνος Μ ω ά μ ε θ τον ε-

108

ΑΜΙΝ

ΜΑΑΛΟΥΦ

πικήρυξε. Αλλά ο Ζαβαλί δεν το βάζει κ ά τ ω . Μεταμφιεσμένος ως έμπορος, φθάνει στα α ν ά κ τ ο ρ α του Ι σ π α χ ά ν και σκύβει τα­ πεινά μπρος στο θρόνο του Σουλτάνου κ ρ α τ ώ ν τ α ς το σάβανο του στο χέρι. Συγκινημένος ο Μ ω ά μ ε θ , τον συγχωρεί. Λίγους μήνες αργότερα, τον ονόμασε διοικητή μιας ε π α ρ χ ί α ς στην Περσία. Ό σ ο ν α φ ο ρ ά τον Τ α ν κ ρ έ δ ο , η νίκη του 1108 τον ανέβασε στο απόγειο της δόξας του. Το π ρ ι γ κ ι π ά τ ο της Αντιόχειας έγινε μια τοπική δύναμη που την τρέμουν οι γείτονες της, κι ας είναι Τούρκοι, Ά ρ α β ε ς , Αρμένιοι ή Φ ρ ά γ κ ο ι . Ο βασιλιάς Ρεντβάν δεν είναι π α ρ ά ένας τρομοκρατημένος υποτελής. Ο α ν ι ψ ι ό ς του Μποεμόν αυτοαποκαλείται «μέγας εμίρης»! Λίγες μόνο εβδομάδες μετά τη μάχη του Τελ Μ π α χ έ ρ που επι­ σφραγίζει την π α ρ ο υ σ ί α των Φ ρ ά γ κ ω ν στη βόρεια Σ υ ρ ί α , είναι η σειρά της Δαμασκού να υ π ο γ ρ ά ψ ε ι α ν α κ ω χ ή με την Ιερουσα­ λήμ. Το εισόδημα της αγροτικής γης π ο υ βρίσκεται ανάμεσα στις δύο πόλεις, μοιράζεται στα τ ρ ί α . Ένα τρίτο για τους Τούρκους, ένα τρίτο για τους Φράγκους, ένα τρίτο για τους χωρικούς, σημειώνει ο Ιμπν αλ-Καλανίσι. Ένα πρωτόκολλο συν­ τάσσεται με αυτά τα δεδομένα. Μετά α π ό λίγους μήνες, η συ­ ριακή μητρόπολη θα αναγνωρίσει με μια νέα συνθήκη, την α­ πώλεια μιας ζώνης ακόμα π ι ο σ π ο υ δ α ί α ς . Η πλούσια κ ο ι λ ά δ α της Μ π ε κ ά α π ο υ βρίσκεται ανατολικά του όρους του Λιβάνου θα μοιρασθεί και στο βασίλειο της Ιερουσαλήμ. Τελικά, οι Δα­ μασκηνοί θα οδηγηθούν σε πλήρη α δ ρ ά ν ε ι α . Οι σοδειές τους βρίσκονται στη διάθεση των Φ ρ ά γ κ ω ν και το διαμετακομιστι­ κό τους εμπόριο α π ό το λιμάνι της Ά κ ρ α ς * είναι στα χέρια των εμπόρων της Γένοβας π ο υ ορίζουν τους νόμους. Σ τ α νότια της Σ υ ρ ί α ς , ό π ω ς και στα βόρεια, η φράγκικη κατοχή είναι μια κα­ θημερινή π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α . Αλλά οι Φ ρ ά γ κ ο ι δε σταματούν εκεί. Το 1108 βρίσκονται στις π α ρ α μ ο ν έ ς της π ι ο μεγαλειώδους επεκτατικής κίνησης, με­ τά α π ό αυτή π ο υ οδήγησε στην πτώση της Ιερουσαλήμ. Ό λ ε ς οι μεγάλες πόλεις των ακτών κινδυνεύουν, και οι τοπικοί π α ρ ά * Σ.τ.Ε.: Λιμάνι της Άκρας: Η πόλη είναι πιο γνωστή ως Άγιος Ιωάν­ νης της Άκρας.

ΟΙ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ Α Π Ο ΤΗ Σ Κ Ο Π Ι Α ΤΩΝ Α Ρ Α Β Ω Ν

109

γοντες δεν έχουν ούτε τη δ ύ ν α μ η , ούτε τη θέληση ν' αντιστα­ θούν. Το π ρ ώ τ ο υ π ο ψ ή φ ι ο θύμα, που εποφθαλμιούν, είναι η Τρί­ πολη. Α π ό το 1103 ο Σ α ι ν Ζιλ εγκαταστάθηκε κοντά στην πόλη και έχτισε ένα φρούριο που οι κάτοικοι του έδωσαν αμέσως το όνομα του. Το Καλαάτ Σαιν-Ζιλ* καλά διατηρημένο, διακρί­ νεται στον 20ό α ι ώ ν α , στο κέντρο της σύγχρονης πόλης της Τρίπολης. Ωστόσο, όταν ήρθαν οι Φ ρ ά γ κ ο ι , η πόλη περιοριζό­ ταν στη συνοικία του λιμανιού, το αλ-Μίνα, στην άκρη μιας χερσονήσου ό π ο υ το περίφημο φρούριο ελέγχει την προσέγγι­ ση. Κανένα κ α ρ α β ά ν ι δεν μπορεί να φθάσει ή να βγει α π ό την Τρίπολη χωρίς να γίνει αντιληπτό α π ό τους άντρες του Σ α ι ν Ζιλ. Ο καδής Φ α κ ρ ελ-Μουλκ θέλει με κάθε τρόπο να καταστρέ­ ψει το φρούριο π ο υ απειλεί να πνίξει την πρωτεύουσα του. Κάθε νύχτα, οι άνδρες του επιχειρούν θαρραλέα, να μαχαιρώ­ σουν ένα φ ύ λ α κ α ή να χαλάσουν έναν τοίχο π ο υ χτίζεται, αλλά μόνο το 1104 το Σεπτέμβριο έγινε η π ι ο θεαματική επιχείρηση. Ό λ η η φ ρ ο υ ρ ά της Τρίπολης επιχείρησε μια μαζική έξοδο υ π ό την ηγεσία του κ α δ ή . Πολλοί Φράγκοι στρατιώτες εσφάγησαν και μια πλευρά του φρουρίου πυρπολήθηκε. Ο ίδιος ο Σ α ι ν Ζιλ α ι φ ν ι δ ι ά ζ ε τ α ι π ά ν ω σε μια φλεγόμενη σκεπή. Με τρομερά εγ­ καύματα πεθαίνει μετά α π ό πέντε μήνες με φοβερούς πόνους. Στις ώρες της α γ ω ν ί α ς του ζητάει να δει απεσταλμένους του Φ α κ ρ ελ-Μουλκ και προτείνει μια συμφωνία. Ε ά ν οι κάτοικοι της Τρίπολης π ά ψ ο υ ν να επιτίθενται στο φ ρ ο ύ ρ ι ο , ο Φ ρ ά γ κ ο ς αρχηγός τους υπόσχεται σε αντάλλαγμα να μην ενοχλεί στο ε­ ξής την κίνηση των τ α ξ ι δ ι ω τ ώ ν και εμπορευμάτων. Ο καδής δέχεται. Περίεργη συμφωνία! Ο ακριβής σκοπός μιας π ο λ ι ο ρ κ ί α ς δεν * Καλαάτ Σαιν Ζιλ: Κάστρο που έκτισε ο Σαιν Ζιλ στη βραχώδη προεξοχή του φαραγγιού της Καντισά και το ονόμασε Μον Πελερέν — Ορος του προσκυνητή. Οι Άραβες του έδωσαν το όνομα του Σαιν Ζιλ. (Groussct, R.: Historie des Croisades, Paris, 1901, σ. 55).

110

ΑΜΙΝ

ΜΑΑΛΟΥΦ

είναι να εμποδιστεί η κυκλοφορία των α ν θ ρ ώ π ω ν και των εμ­ πορευμάτων; Κι ωστόσο δίνεται η εντύπωση ότι οι σχέσεις με­ ταξύ πολιορκούντων και πολιορκουμένων έγιναν σχεδόν ομα­ λές. Το λιμάνι της Τρίπολης γνωρίζει αμέσως μια ανθηρή κίνη­ ση, τα κ α ρ α β ά ν ι α πηγαινοέρχονται πληρώνοντας ένα φ ό ρ ο στους Φ ρ ά γ κ ο υ ς και οι κάτοικοι της πόλης περνούν τις εχθρι­ κές γραμμές εφοδιασμένοι με μια ά δ ε ι α ! Στη π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α κι οι δύο πολεμοκάπηλοι περιμένουν. Οι Φ ρ ά γ κ ο ι ελπίζουν ότι θα έρθει ένας χριστιανικός στόλος α π ό τη Γένοβα ή την Κων­ σταντινούπολη που θα τους επιτρέψει να κ α τ α λ ά β ο υ ν με έφο­ δο την πολιορκούμενη πόλη. Οι κάτοικοι της Τρίπολης, π ο υ δεν το αγνοούν, περιμένουν κι αυτοί ότι ένας μουσουλμανικός στόλος θα έρθει να τους βοηθήσει. Η π ι ο αποτελεσματική ενί­ σχυση έπρεπε να 'ρθει α π ό την Α ί γ υ π τ ο . Το χ α λ ι φ ά τ ο των Φατιμίδων είναι μια μεγάλη ναυτική δύναμη π ο υ η επέμβαση τους θα ήταν αρκετή για να α π ο θ α ρ ρ ύ ν ε ι τους Φ ρ ά γ κ ο υ ς . Αλλά οι σχέσεις του άρχοντα της Τρίπολης με τον άρχοντα του Κ α ί ρ ο υ , θα α π ο β ο ύ ν γ ι α άλλη μια φ ο ρ ά καταστροφικές. Ο π α τ έ ρ α ς του αλ-Αφντάλ ήταν σκλάβος της οικογένειας του καδή και φαίνε­ ται ότι είχε πολύ κακές σχέσεις με τους κυρίους του. Ο βεζίρης της Α ι γ ύ π τ ο υ δεν έκρυψε ποτέ τη μνησικακία του και την επι­ θυμία του να ταπεινώσει το Φ α κ ρ , που κι αυτός με τη σειρά του προτιμούσε να π α ρ α δ ώ σ ε ι την πόλη του στο Σ α ι ν Ζιλ π α ρ ά να αφήσει την τύχη του στα χέρια του αλ-Αφντάλ. Ο καδής δεν μπορεί να υπολογίζει σε κανένα σύμμαχο, ούτε α π ό τη Σ υ ρ ί α . Θα πρέπει να ζητήσει βοήθεια αλλού. Ό τ α ν πήρε την είδηση της νίκης της Χ α ρ ά ν τον Ιούνιο του 1104, στέλνει αμέσως ένα μήνυμα στον εμίρη Σόκμαν και του προτείνει να ολοκληρώσει το θρίαμβο του, α π ο μ α κ ρ ύ ν ο ν τ α ς τους Φ ρ ά γ κ ο υ ς α π ό την Τρίπολη. Για να ενισχύσει το αίτημα τ ο υ , του προσφέρει μεγάλη ποσότητα χρυσού και αναλαμβάνει όλα τα έξοδα της εκστρατείας. Ο νικητής της Χ α ρ ά ν δελεάζε­ ται. Συγκεντρώνοντας μεγάλο στρατό, κατευθύνεται π ρ ο ς τη Σ υ ρ ί α . Αλλά, σε απόσταση τεσσάρων ημερών π ο ρ ε ί α ς α π ό την Τ ρ ί π ο λ η , μια κρίση κυνάγχης τον αναγκάζει να σταματήσει. Ο στρατός του διαλύθηκε. Το ηθικό του καδή και των υπηκόων

Ο Ι ΣΤΑΥΡΟΦΟΡ1ΕΣ Α Π Ο Τ Η Σ Κ Ο Π Ι Α Τ Ω Ν Α Ρ Α Β Ω Ν

111

του πέφτει. Ωστόσο το 1105 δ ι α φ α ί ν ε τ α ι μια αμυδρή ελπίδα. Ο Σουλτάνος Μ π α ρ κ ι α ρ ο ύ κ πεθαίνει α π ό φυματίωση, π ρ ά γ μ α π ο υ βάζει τέλος στο μακροχρόνιο αδελφοκτόνο πόλεμο που παραλύει την α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α των Σελτζούκων α π ό τις αρχές της φράγκικης εισβολής. Α π ό τότε, το Ιράκ, η Σ υ ρ ί α και η δυτική Περσία θα 'χουν μόνο έναν ηγέτη «το σωτήρα του κόσμου και της θρησκείας, το σουλτάνο Μωάμεθ Ιμπν Μαλικσάχ». Τον τίτ­ λο π ο υ φέρει ο 80χρονος Σελτζούκος μονάρχης, οι Τριπολίτες τον πιστεύουν στην κυριολεξία. Ο Φ α κ ρ ελ-Μουλκ στέλνει στο σουλτάνο μήνυμα και λαβαίνει υπόσχεση στην υπόσχεση. Αλ­ λά κανένας στρατός δεν π α ρ ο υ σ ι ά ζ ε τ α ι . Εν τω μεταξύ ο κλοιός γύρω α π ό την πόλη γίνεται π ι ο σφι­ κτός. Το Σ α ι ν Ζιλ αντικατέστησε ένας εξάδελφος του ο «αλ Σερντανί» ο κόμης του Σερντάν π ο υ αυξάνει την πίεση στους πολιορκούμενους. Τα τρόφιμα φ θ ά ν ο υ ν όλο και π ι ο δύσκολα α π ό ξηράς. Η τιμή τους υψώνεται ιλιγγιωδώς. Μ ι α λίβρα χουρμάδες πουλιέται ένα χρυσό δηνάριο, το ο π ο ί ο εξασφαλίζει συ­ νήθως τη δ ι α τ ρ ο φ ή μιας οικογένειας γ ι α πολλές εβδομάδες. Πολλοί πολίτες θέλουν να φύγουν π ρ ο ς την Τύρο, τη Χομς ή τη Δ α μ α σ κ ό . Η ανέχεια προκαλεί προδοσίες. Πρόκριτοι της Τρί­ πολης π ή γ α ν μια μέρα και βρήκαν τον αλ-Σερντανί και για να αποκτήσουν την εύνοια του, του δείχνουν με π ο ι α μέσα κατα­ φέρνει η πόλη να παίρνει λίγα τρόφιμα. Τότε, ο Φ α κ ρ ελΜουλκ προσφέρει ένα μυθώδες ποσό στον αντίπαλο του γ ι α να του π α ρ α δ ώ σ ε ι τους προδότες. Αλλά ο κόμης αρνείται. Την ε­ πομένη οι π ρ ο δ ό τ ε ς βρέθηκαν στραγγαλισμένοι μέσα στο ε­ χθρικό στρατόπεδο. Π α ρ ά την επιτυχία αυτή, η κατάσταση της Τρίπολης εξακολουθεί να χειροτερεύει. Ό λ ο ι βρίσκονται εν α­ ναμονή της βοήθειας και επίμονες φήμες κυκλοφορούν γ ι α την προσέγγιση ενός φράγκικου στόλου. Στην απελπισία του, ο Φ α κ ρ ελ-Μουλκ α π ο φ α σ ί ζ ε ι να πάει ο ίδιος να υποστηρίξει το αίτημα του στη Β α γ δ ά τ η , στο σουλτάνο Μωάμεθ και στο χαλί­ φη αλ-Μουσταζίρ-μπιλλάχ. Αναθέτει σ' έναν εξάδελφο του να αναλάβει κ α τ ά την α π ο υ σ ί α του τη διακυβέρνηση και πληρώ­ νει το στρατό του για έξι μήνες. Προετοίμασε μια σημαντική συνοδεία α π ό πεντακόσιους ιππείς και στρατιώτες, με πολλούς

112

ΑΜΙΝ

ΜΑΑΛΟΥΦ

υπηρέτες π ο υ μετέφεραν δ ώ ρ α δ ι α φ ό ρ ω ν ειδών, σκαλιστά ξί­ φ η , κ α θ α ρ ό α ι μ α άλογα, τιμητικά ρούχα κεντημένα, κ α θ ώ ς και χρυσά κοσμήματα, ειδικότητα της Τρίπολης. Σ τ α τέλη Μαρ­ τίου του 1108 π ε ρ ί π ο υ , αφήνει την Τρίπολη με τη μεγάλη του συνοδεία. Έφυγε από την Τρίπολη διά ξηράς, θα τονίσει με βε­ βαιότητα ο Ιμπν αλ-Καλανίσι, ο μόνος χ ρ ο ν ι κ ο γ ρ ά φ ο ς που έ­ ζησε τα γ ε γ ο ν ό τ α , α φ ή ν ο ν τ α ς να εννοηθεί ότι πήρε την άδεια των Φ ρ ά γ κ ω ν για να περάσει μέσα α π ό τις γραμμές τους και να πάει να κηρύξει τον ιερό πόλεμο εναντίον τους. Έ χ ο ν τ α ς ως δεδομένο τ ι ς περίεργες σχέσεις μεταξύ πολιορκητών και πολιορκουμένων, τ ί π ο τ α δεν αποκλείεται. Αλλά είναι πιθανότε­ ρο ότι ο κ α δ ή ς έφθασε στη Βηρυτό με πλοίο και α π ό κει συνέ­ χισε την π ο ρ ε ί α του δ ι ά ξηράς. Ό π ω ς κι αν έγινε, ο Φακρ-ελ-Μουλκ σταματάει π ρ ώ τ α στη Δ α μ α σ κ ό . Ο άρχοντας της Τρίπολης τρέφει μια έντονη απέ­ χθεια για τ ο ν Ντουκάκ. Ο α ν ί κ α ν ο ς Σελτζούκος βασιλιάς έχει πεθάνει π ρ ι ν λίγο κ α ι ρ ό , χωρίς αμφιβολία δηλητηριασμένος, και η πόλη βρίσκεται τ ώ ρ α στα χέρια του κηδεμόνα του, του αταμπέκ Τογκτεκίν, ενός π ρ ώ η ν σκλάβου, κουτσού, π ο υ οι πε­ ρίεργες σχέσεις του με τους Φ ρ ά γ κ ο υ ς , θα κυριαρχήσουν στην πολιτική σκηνή της Σ υ ρ ί α ς γ ι α είκοσι και πλέον χρόνια. Φιλό­ δοξος, ρ α δ ι ο ύ ρ γ ο ς , χωρίς ενδοιασμούς, αυτός ο Τούρκος στρατιωτικός είναι, ό π ω ς και ο Φ α κ ρ ελ-Μουλκ, ένας άντρας ώριμος και ρεαλιστής. Σ τ α μ α τ ώ ν τ α ς τις εκδικητικές τάσεις του Ντουκάκ δέχεται τον ά ρ χ ο ν τ α της Τρίπολης με θέρμη, οργα­ νώνει ένα μεγάλο γεύμα π ρ ο ς τιμήν του και τον καλεί στο ιδιω­ τικό του χ α μ ά μ . Ο κ α δ ή ς εκτιμά τις περιποιήσεις, αλλά προτι­ μά να μείνει έξω α π ό την π ό λ η . Η εμπιστοσύνη έχει τα όριά της! Στη Β α γ δ ά τ η η υ π ο δ ο χ ή είναι ακόμη π ι ο λ α μ π ρ ή . Του αποτίουν τιμές ισχυρού μονάρχη. Το γόητρο της Τρίπολης ήταν με­ γάλο στο μουσουλμανικό κόσμο. Ο Μ ω ά μ ε θ του στέλνει το ι­ διωτικό τ ο υ π λ ο ι ά ρ ι ο γ ι α να περάσει τον Τ ί γ ρ η . Οι υπεύθυνοι του π ρ ω τ ο κ ό λ λ ο υ οδηγούν τον ά ρ χ ο ν τ α της Τρίπολης σ' ένα πλωτό σαλόνι, π ο υ στην άκρη του είχε τοποθετηθεί το μεγάλο κεντητό μ α ξ ι λ ά ρ ι , ό π ο υ κάθεται συνήθως ο Σουλτάνος. Ο Φ α κ ρ ελ-Μουλκ κάθεται π λ ά ι στη θέση των επισκεπτών, αλλά

ΟΙ ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ Α Π Ο ΤΗ Σ Κ Ο Π Ι Α ΤΩΝ Α Ρ Α Β Ω Ν

113

οι αξιωματούχοι σπεύδουν και τον π ι ά ν ο υ ν α π ό τα χέρια. Ο μονάρχης επέμεινε α υ τ ο π ρ ο σ ώ π ω ς να καθίσει ο φιλοξενούμε­ νος του στο δικό του μαξιλάρι. Ό τ α ν έγινε δεκτός στα ανάκτο­ ρα, ο Σουλτάνος, ο χαλίφης, και οι συνεργάτες του, τον ρώτη­ σαν για την πολιορκία της πόλης, ενώ όλη η Βαγδάτη τον επαι­ νούσε για την ανδρεία του στον ιερό πόλεμο κατά των Φράγ­ κων. Αλλά όταν έθιξαν τα πολιτικά ζητήματα και ο Φ α κ ρ ελΜουλκ ζήτησε α π ό το Μωάμεθ να στείλει αμέσως στρατό για να απελευθερώσει την Τ ρ ί π ο λ η , ο Σουλτάνος, — όπως αναφέ­ ρει δηκτικά ο Ιμπν αλ-Καλανίσι — διέταξε κάποιους από τους κυριότερους εμίρηδες να φύγουν με το Φακρ ελ-Μουλκ, για να τον βοηθήσουν να απωθήσει αυτούς που πολιορκούν την πόλη. Έδωσε όμως εντολή στο εκστρατευτικό σώμα να σταθεί λίγο στη Μοσούλη για να την αποσπάσει από τα χέρια του Ζαβαλί και μόλις γίνει αυτό, να πάνε στην Τρίπολη. Ο Φ α κ ρ ελ-Μουλκ έμεινε ά ν α υ δ ο ς . Η κατάσταση στη Μο­ σούλη είναι τόσο μπλεγμένη, που χρειάζονται χρόνια γ ι α να ξε­ καθαρίσει. Εκτός αυτού η πόλη βρίσκεται βόρεια της Βαγδά­ της, ενώ η Τρίπολη δυτικά. Αν ο στρατός λοξοδρομήσει τόσο πολύ, δε θα φτάσει ποτέ έγκαιρα ώστε να σώσει την πρωτεύου­ σα του, η ο π ο ί α μπορεί να πέσει α π ' τη μια στιγμή στην άλλη. Επιμένει, αλλά ο Σουλτάνος δεν εννοεί να καταλάβει τ ί π ο τ α . Τα συμφέροντα της α υ τ ο κ ρ α τ ο ρ ί α ς των Σελτζούκων α π α ι τ ο ύ ν να δοθεί προτεραιότητα στο πρόβλημα της Μοσούλης. Ο κα­ δής επιχείρησε τα π ά ν τ α γ ι α να τους πείσει. Προσπάθησε να ε­ ξαγοράσει με χρυσό μερικούς συμβούλους του μονάρχη. Ά δ ι ­ κος κ ό π ο ς . Ο στρατός θα πάει π ρ ώ τ α στη Μοσούλη. Σε τέσσε­ ρις μήνες, ο Φ α κ ρ ελ-Μουλκ παίρνει το δρόμο του γυρισμού, χωρίς κ α μ ι ά εθιμοτυπία. Πείσθηκε πλέον π ω ς δε θα μπορέσει να κρατήσει την πόλη του. Αυτό που δεν ξέρει ακόμη, είναι ότι την έχει ήδη χάσει. Μόλις φθάνει μπρος στη Δ α μ α σ κ ό τον Αύγουστο του 1108, του α ν α κ ο ι ν ώ ν ο υ ν τη θλιβερή είδηση. Απελπισμένοι α π ό τη μακρόχρονη α π ο υ σ ί α του, οι πρόκριτοι της Τρίπολης α π ο φ ά ­ σισαν να εμπιστευτούν την πόλη στον άρχοντα της Α ι γ ύ π τ ο υ που υποσχέθηκε να την υπερασπίσει α π ό τους Φ ρ ά γ κ ο υ ς . Ο

114

ΑΜΙΝ

ΜΑΑΛΟΥΦ

αλ-Αφντάλ έστειλε πλοία με ε φ ό δ ι α και ένα διοικητή π ο υ ανέ­ λαβε τις υποθέσεις της πόλης, έχοντας ως πρώτιστη αποστολή να πάρει την οικογένεια του Φ α κ ρ ελ-Μουλκ και τους υποστη­ ρικτές του, το θησαυρό του, τα έπιπλα και τα π ρ ο σ ω π ι κ ά του είδη, και να τα στείλει με πλοίο στην Α ί γ υ π τ ο . Ε ν ώ ο Βεζίρης πέφτει τόσο ά γ ρ ι α στον άτυχο κ α δ ή , οι Φράγ­ κοι ετοιμάζουν την τελική έφοδο εναντίον της Τρίπολης. Οι αρχηγοί τους φ θ ά ν ο υ ν ο ένας μετά τον άλλον κάτω α π ' τα τείχη της πολιορκούμενης πόλης. Ε ί ν α ι ο βασιλιάς Μπωντουέν της Ιερουσαλήμ, ο κύριος όλων. Επίσης ο Μπωντουέν της Έ δ ε σ ­ σας και ο Τανκρέδος της Αντιόχειας που συμφιλιώθηκαν για την περίσταση. Είναι επίσης δύο μέλη της οικογένειας του Σ α ι ν Ζιλ, ο αλ-Σερντανί και ο γιος του νεκρού κόμη που οι χρονικογράφοι ονομάζουν Ιμπν Σ α ι ν Ζιλ, π ο υ μόλις έφθασε α π ό τη χ ώ ρ α του με δεκάδες πλοία α π ό τη Γένοβα. Κι οι δυο εποφθαλ­ μιούν την Τ ρ ί π ο λ η , αλλά ο βασιλιάς της Ιερουσαλήμ θα τους ε­ ξαναγκάσει να σταματήσουν τις έριδες. Και ο Ιμπν Σ α ι ν Ζιλ θα περιμένει το τέλος της μάχης γ ι α να δολοφονήσει τον α ν τ ί π α λ ο του. Το Μ ά ρ τ ι ο του 1109 όλα είναι έτοιμα γ ι α μια συντονισμένη έφοδο α π ό ξηρά και α π ό θάλασσα. Οι κάτοικοι της Τρίπολης π α ρ α τ η ρ ο ύ ν αυτές τις π ρ ο π α ρ α σ κ ε υ έ ς με τρόμο, αλλά δε χά­ νουν τις ελπίδες τους. Ο αλ-Αφντάλ δεν τους υποσχέθηκε να στείλει ένα στόλο πιο δ υ ν α τ ό α π ' όσους είχαν αντικρίσει ως τιυρα, ε φ ό δ ι α , πολεμιστές και πολεμικό υλικό αρκετά για να αντέξουν γ ι α ένα χρόνο; Οι Τριπολίτες δεν αμφιβάλλουν ότι τα γενοβέζικα πλοία θα τ ρ α π ο ύ ν σε φυγή μόλις φανεί ο στόλος των Φ α τ ι μ ί δ ω ν . Μόνο π ο υ θα πρέπει να φθάσει έγκαιρα! Στην αρχή του καλοκαιριού, λέει ο Ι μ π ν αλ-Καλανίσι, οι Φράγκοι άρχισαν να πολιορκούν την Τρίπολη με όλες τους τις δυνάμεις, σπρώχνοντας κινητούς πύργους στα τείχη. Όταν οι κάτοικοι της πόλης είδαν τις ισχυρές εφόδους που έπρεπε να αντιμετωπίσουν, έχασαν το θάρρος τους γιατί κατάλαβαν πως ο χαμός τους ήταν αναπότρεπτος. Τα τρόφιμα τέλειωσαν και ο αιγυπτιακός στόλος αργούσε να φανεί. Οι άνεμοι έμεναν αντί-

0 1 ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΙΕΣ Α Π Ο Τ Η Σ Κ Ο Π Ι Α Τ Ω Ν Α Ρ Α Β Ω Ν

115

θετοί με τη θέληση του Θεού που αποφασίζει για την έκβαση των πραγμάτων. Οι Φράγκοι διπλασίασαν την προσπάθεια τους και πήραν την πόλη με μεγάλη προσπάθεια στις 12 Ιουλίου 1109. Έ π ε ι τ α α π ό δύο χιλιάδες μέρες αντίστασης, η πόλη της κοσμηματοποιίας και των βιβλιοθηκών, των θαρραλέων ναυτι­ κών και των λογίων κ α δ ή δ ω ν , εκπορθήθηκε α π ό τους πολεμι­ στές της δύσης*. Οι εκατό χιλιάδες τόμοι του Νταρ-εμ-Ιμπν συ­ λήθηκαν και π α ρ α δ ό θ η κ α ν στη φ ω τ ι ά , έτσι ώστε τα «ανοσιουργά» βιβλία να κ α τ α σ τ ρ α φ ο ύ ν . Κ α τ ά το χ ρ ο ν ι κ ο γ ρ ά φ ο της Δ α μ α σ κ ο ύ , οι Φράγκοι αποφάσισαν να δοθεί το ένα τρίτο της πόλης στους Γενοβέζους και τα υπόλοιπα δύο τρίτα στο γιο του Σαιν Ζιλ. Φύλαξαν δε ό, τι άρεσε στο βασιλιά Μπωντουέν. Κ α τ ό π ι ν α υ τ ο ύ , οι περισσότεροι κάτοικοι πουλήθηκαν ως σκλάβοι και οι υ π ό λ ο ι π ο ι , α φ ο ύ α π ο γ υ μ ν ώ θ η κ α ν α π ό τα προ­ σ ω π ι κ ά τους είδη, εκδιώχθηκαν. Πολλοί α π ό αυτούς θα κατευ­ θυνθούν π ρ ο ς το λιμάνι της Τ ύ ρ ο υ . Ο Φ α κ ρ ελ-Μουλκ θα τε­ λειώσει τη ζωή του στα π ε ρ ί χ ω ρ α της Δ α μ α σ κ ο ύ . Και ο Α ι γ υ π τ ι α κ ό ς στόλος; Έφθασε στην Τύρο οκτώ ημέρες μετά την πτώση της Τρίπολης, αναφέρει ο Ιμπν αλ-Καλανίσι, όταν όλα είχαν πια τελειώσει, από την τιμωρία του Θεού που έπληξε τους κατοίκους της. Οι Φ ρ ά γ κ ο ι διάλεξαν για δεύτερη λεία τη Βηρυτό. Ξαπλωμένη στο λιβανικό βουνό, η πόλη περιβάλλεται α π ό πευκοδά­ ση, ιδίως στις συνοικίες του Μ α ζ ρ α ά τ αλ-Αράμπ και Ρας-ελΝαμπέχ, όπου οι εισβολείς θα βρουν ξυλεία γ ι α τις πολιορκητι­ κές τους μηχανές. Η Βηρυτός δεν έχει τ ί π ο τ α α π ' το μεγαλείο της Τρίπολης και οι μέτριες επαύλεις μπορούν δύσκολα να συγ­ κριθούν με τα Ρ ω μ α ϊ κ ά α ν ά κ τ ο ρ α π ο υ τα μαρμάρινα ερείπια που κείτονται ακόμη στη γη της α ρ χ α ί α ς Μπεριτούς. Αλλά χά­ ρη στο λιμάνι της, είναι μια πόλη σχετικά εύπορη. Σ' αυτό το λι­ μάνι, κ α τ ά την π α ρ ά δ ο σ η , ο Ά γ ι ο ς Γεώργιος σκότωσε το δρά­ κοντα. Οι Δαμασκηνοί την εποφθαλμιούσαν, οι Αιγύπτιοι δε, * Σ.τ.Ε.: Με την πτώση της Τρίπολης ιδρύεται οριστικά η τουλουζιάνικη κομητεία της Τρίπολης που εκτείνεται στην ακτή του Λιβάνου, α­ νάμεσα στο πριγκιπάτο της Αντιόχειας και το Βασίλειο της Ιερουσα­ λήμ. (Grousset, R.: Histoire..., σ. 63).

116

ΑΜΙΝ

ΜΑΑΛΟΥΦ

παραμέλησαν την οχύρωση της. Θα αντιμετωπίσει τελικά μόνο με δ ι κ ά της μέσα τους Φ ρ ά γ κ ο υ ς α π ό το Φ ε β ρ ο υ ά ρ ι ο του 1110. Οι πέντε χιλιάδες κάτοικοι της, θα πολεμήσουν με τη δύναμη που τους δίνει η α π ε λ π ι σ ί α τους, καταστρέφοντας τον ένα μετά τον άλλον τους ξύλινους π ύ ρ γ ο υ ς των πολιορκητών. Ούτε πριν ούτε μετά είδαν οι Φράγκοι μια τόσο σκληρή μάχη όπως αυτή, αναφωνεί ο Ιμπν αλ-Καλανίσι. Οι εισβολείς δε θα τους το συγχωρήσουν. Ό τ α ν η πόλη καταλήφθηκε στις 13 Μ α ΐ ο υ , επιδό­ θηκαν σε μια τυφλή σ φ α γ ή , γ ι α π α ρ α δ ε ι γ μ α τ ι σ μ ό . Το μάθημα είχε αποτέλεσμα. Το επόμενο καλοκαίρι, κά­ π ο ι ο ς Φ ρ ά γ κ ο ς βασιλιάς (θα μπορούσαμε να κατηγορήσουμε το χ ρ ο ν ι κ ο γ ρ ά φ ο της Δ α μ α σ κ ο ύ γ ι α το ότι δεν αναγνώρισε το Σ ι γ ο ύ ρ δ ο * βασιλιά της μακρινής Νορβηγίας;) έφθασε με εξήν­ τα π λ ο ί α γεμάτα πολεμιστές γ ι α να προσκυνήσει και να πολε­ μήσει στη γη του Ισλάμ. Κ α θ ώ ς κατευθυνόταν προς την Ιερου­ σαλήμ, ο Μπωντουέν πήγε να τον συναντήσει και ετοίμασαν μαζί την πολιορκία α π ό ξηρά και α π ό θάλασσα, μπρος στο λι­ μάνι της Σαΐντα, τη Σ ι δ ώ ν α των α ρ χ α ί ω ν Φοινίκων. Τα τείχη της, π ο υ πολλές φορές γκρεμίστηκαν και ξαναχτίστηκαν κ α τ ά την ιστορία, είναι ακόμη και σήμερα εντυπωσιακά με τον πε­ λώριο πέτρινο όγκο τους π ο υ τον χτυπάει συνέχεια η Μεσό­ γειος. Αλλά οι κάτοικοι της π ο υ είχαν δείξει μεγάλο θ ά ρ ρ ο ς στην αρχή της Φ ρ ά γ κ ι κ η ς εισβολής δεν έχουν κ α ρ δ ι ά π ι α να α­ γωνιστούν, γιατί σύμφωνα με τον Ιμπν αλ-Καλανίσι, πτοήθη­ καν από τη μοίρα της Βηρυτού. Έστειλαν λοιπόν τον καδή τους και μια αντιπροσωπεία προκρίτων στους Φράγκους για να ζητήσουν από τον Μπωντουέν να τους χαρίσει τη ζωή. Αυ­ τός δέχτηκε το αίτημα τους. Η πόλη π α ρ α δ ό θ η κ ε στις 4 Δεκεμ­ βρίου 1110. Αυτή τη φ ο ρ ά , δε θα γίνει σ φ α γ ή , αλλά μια μαζική έξοδος π ρ ο ς την Τύρο και τη Δ α μ α σ κ ό π ο υ ξεχείλιζαν ήδη α π ό πρόσφυγες. Σε διάστημα δ ε κ α ε π τ ά μηνών, η Τ ρ ί π ο λ η , η Βηρυτός και η Σαΐντα, οι τρεις α π ό τις πλέον ονομαστές πόλεις του α ρ α β ι κ ο ύ * Σ.τ.Ε.: Σιγούρδος Α': γιος και διάδοχος του Μάγκνους Γ'. Βασίλε­ ψε στη Νορβηγία στην αρχή μαζί με τους δύο αδελφούς του (1103) και μετά μόνος του. Πέθανε το 1130.

0 1 ΣΤΑΥΡΟΦΟΡ1ΕΣ Α Π Ο Τ Η Σ Κ Ο Π Ι Α Τ Ω Ν Α Ρ Α Β Ω Ν

117

κόσμου, αλώθηκαν και κ α τ α σ τ ρ ά φ η κ α ν , οι κάτοικοι τους σφα­ γιάσθηκαν ή εξορίστηκαν, οι εμίρηδες, οι καδήδες, οι νομικοί, οι άνδρες του νόμου σκοτώθηκαν ή εξορίστηκαν, τα τεμένη τους βεβηλώθηκαν. Π ο ι α δύναμη μπορεί πλέον να εμποδίσει τους Φ ρ ά γ κ ο υ ς να π ά ν ε σε λίγο στην Τ ύ ρ ο , στο Χαλέπι, στη Δ α μ α σ κ ό , στο Κ ά ι ρ ο , στη Μοσούλη ή - γιατί όχι; - στη Βα­ γ δ ά τ η ; Υπάρχει ακόμα θέληση γ ι α αντίσταση; Στους μουσουλ­ μάνους αρχηγούς σίγουρα όχι. Αλλά στους κατοίκους των πό­ λεων π ο υ κινδυνεύουν άμεσα, ο ιερός πόλεμος που διεξάγεται α κ α τ ά π α υ σ τ α κ α τ ά τ α τελευταία δ ε κ α τ ρ ί α χρόνια α π ό τους προσκυνητές - πολεμιστές της Δύσης, αρχίζει να έχει κ ά π ο ι ο αποτέλεσμα. Το ζιχάντ, π ο υ π ρ ι ν α π ό πολύ καιρό ήταν ένα σύνθημα π ο υ χρησίμευε γ ι α να στολίζει τις εκφωνήσεις επισή­ μων λόγων, κάνει π ά λ ι την εμφάνιση του. Το κηρύσσουν μερι­ κές ομάδες π ρ ο σ φ ύ γ ω ν , ιερέων, ποιητών. Για την ακρίβεια ένας α π ό αυτούς, ο Αμπού-Φαντλ Ιμπν αλΚ α σ ά μ π , κ α δ ή ς α π ό το Χαλέπι, κοντούλης, με βροντερή φ ω ν ή , με την επιμονή και τη θέληση του χ α ρ α κ τ ή ρ α του, αποφάσισε να αφυπνίσει τον κοιμισμένο γ ί γ α ν τ α , π ο υ έγινε ο α ρ α β ι κ ό ς κόσμος. Η πρώτη δημόσια π ρ ά ξ η του ήταν να επαναλάβει μετά α π ό δ ώ δ ε κ α χ ρ ό ν ι α το σκάνδαλο π ο υ προκάλεσε άλλοτε ο αλΧαραβί στους δρόμους της Β α γ δ ά τ η ς . Αυτή τη φ ο ρ ά θα είναι μια π ρ α γ μ α τ ι κ ή εξέγερση.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΑΣ

ΣΑΡΙΚΟΦΟΡΟΣ

ΠΕΜΠΤΟ ΑΝΤΙΣΤΑΣΙΑΚΟΣ

Την Π α ρ α σ κ ε υ ή , 17 Φ ε β ρ ο υ α ρ ί ο υ 1111, ο καδής Ιμπν αλ-Κασάμπ, μπαίνει δ ι ά της βίας στο τέμενος του Σουλτάνου στη Βα­ γ δ ά τ η , συνοδευόμενος α π ό ένα πλήθος κόσμου α π ό το Χαλέπι, μεταξύ των ο π ο ί ω ν ένας σερίφης* α π ό γ ο ν ο ς του Π ρ ο φ ή τ η , α­ σκητές σουφί, ιμάμηδες, έμποροι. Ανάγκασαν·τον ιεροκήρυκα να κατέβει από την έδρα, την έ­ σπασαν, λέει ο Ιμπν αλ-Καλανίσι, και βάλθηκαν να φωνάζουν, να κλαίνε για τα δεινά που υπέφερε το Ισλάμ εξαιτίας των Φράγκων που σκότωναν τους άνδρες και σκλάβωναν τα γυναι­ κόπαιδα. Καθώς εμπόδιζαν τους πιστούς να προσεύχονται, ό­ σοι από τους υπεύθυνους ήταν παρόντες τους έδωσαν υπο­ σχέσεις στο όνομα του Σουλτάνου για να τους ησυχάσουν. Θα 'στελναν στρατό για να υπερασπίσει το Ισλάμ από τους Φράγκους και από όλους τους άπιστους. Αλλά τα καλά λόγια δεν αρκούν γ ι α να ηρεμήσουν τους εξε­ γερμένους. Την επόμενη Παρασκευή ξ α ν α ρ χ ί ζ ο υ ν τις δ ι α δ η ­ λώσεις, τη φ ο ρ ά αυτή στο τέμενος του Χαλίφη. Ό τ α ν οι φύλα­ κες π ρ ο σ π α θ ο ύ ν να τους φ ρ ά ξ ο υ ν το δρόμο, τους α ν α τ ρ έ π ο υ ν β ί α ι α , σπάνε την ξύλινη έδρα, τη στολισμένη με αριστουργήμα* Σ.τ.Ε.: Σερίφης: αραβική λέξη που σημαίνει ευγενής. Είναι ένας τίτ­ λος που δίνεται στους απογόνους της κόρης του Μωάμεθ Φατιμά και του γαμπρού του Αλή. Διακρίνονται από το πράσινο τουρμπάνι τους.

120

ΑΜΙΝ

ΜΑΑΛΟΥΦ

τα και ε δ ά φ ι α α π ό το κοράνι και κ α θ υ β ρ ί ζ ο υ ν κι αυτόν τον ί­ διο τον π ρ ί γ κ ι π α των πιστών*. Η Βαγδάτη ζει σε μια φοβερή α­ ναστάτωση. Την ίδια στιγμή, σημειώνει ο χ ρ ο ν ι κ ο γ ρ ά φ ο ς της Δ α μ α σ κ ο ύ , μ' ένα τόνο ψευτο-αθώο, η πριγκίπισσα, αδελφή του Σουλτά­ νου Μωάμεθ και γυναίκα του Χαλίφη, έφθανε στη Βαγδάτη από το Ισπαχάν με λαμπρό φορτίο· πολύτιμοι λίθοι, ωραία φο­ ρέματα, υποζύγια, και κάθε είδους ζώα, υπηρέτες και σκλάβοι και των δύο φύλων, και τόσα άλλα πράγματα, δύσκολο να με­ τρηθούν και να εκτιμηθούν. Η άφιξη της συνέπεσε με τις σκη­ νές που περιγράφηκαν πιο πάνω. Η χαρά και η ασφάλεια αυ­ τής της πριγκηπικής άφιξης διαταράχθηκαν. Ο Χαλίφης αλΜουσταζίρ-μπιλλάχ δυσαρεστήθηκε πολύ. Θέλησε να διώξει τους υπεύθυνους του γεγονότος και να τους επιβάλλει μια ση­ μαντική ποινή. Ο Σουλτάνος τον εμπόδισε, συγχώρησε την πράξη αυτών των ανθρώπων και διέταξε τους εμίρηδες και τους στρατιωτικούς αρχηγούς να γυρίσουν στις επαρχίες τους, για να προετοιμαστούν για τον ιερό πόλεμο εναντίον των απί­ στων, των εχθρών του Θεού. Εάν ο α γ α θ ό ς αλ-Μουσταζίρ θύμωσε τόσο, δεν ήταν μόνο για την προσβολή που έγινε στη νεαρή σύζυγο του, αλλά γ ι α τη φοβερή φράση που α κ ο υ γ ό τ α ν στους δρόμους της πρωτεύου­ σας του: «Ο βασιλιάς των Ελλήνων είναι πιο μουσουλμάνος α π ό τον π ρ ί γ κ ι π α των πιστών!» Και αυτό διότι ξέρει ότι δεν πρόκειται γ ι α άστοχη κατηγορία. Οι διαδηλωτές, με επικεφα­ λής τον Ιμπν αλ-Κασάμπ, με τέτοιου είδους δηλώσεις υπαινίσσονταν ένα μήνυμα π ο υ είχε λάβει π ρ ι ν λίγες εβδομάδες α π ό το διβάνι του Χαλίφη. Το μήνυμα ήταν α π ό τον α υ τ ο κ ρ ά τ ο ρ α Α­ λέξιο Κομνηνό και ζητούσε επειγόντως να ενωθούν οι μου­ σουλμάνοι με τους Έ λ λ η ν ε ς , για να αγωνισθούν κατά των Φράγκων και να τους διώξουν από τα εδάφη μας. ** * Σ.τ.Ε.: Ο αβασσίδης Χαλίφης της Βαγδάτης αναγνωριζόταν από ό­ λον τον αραβικό κόσμο και από τους Σελτζούκους σαν ο πνευματικός ηγέτης των μωαμεθανών. ** Σ.τ