Adler-Alfred-Οι-νευρώσεις-και-η-ερμηνεία-τους

made by Absens

οι ΝΕΥΡΩΣΕΙΣ

made by Absens

ΚΑΙ Η ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥΣ

Ο τιτλο; του έργου στα αγγλικά: Problems οΙ' nevrosis

© Για την Ελληνική γλώσσα σ' όλο τον κόσμο

Εκδόσει; Η. MανLατέα; Γ' Σεπτεμβρίου 53 Αθήνα 104 33

made by Absens

Τηλ.: 8843411-14

ΑΛΦΡΕΝΤ ΑΝΤΛΕΡ

ΟΙ ΝΕΥΡΩΣΕΙΣ ΚΑΙ Η ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥΣ

Η σύγχρονη γυναίκα ανάμεσα στο μύθο και στην πραγματικότητα

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Ευάγγελος Γράψας

made by Absens

ΕΚΔΟΣΕΙΣ Η. ΜΑΝΙΑΤΕΑ

Γ' ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 53 τ,κ. 10433 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ,8843411-14

made by Absens

οι Ν Ε ΥΡΟΣΕ Ι Σ ΙΟΟ H EPMHN EIA 'TCM

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

...........................................................................................

9

ΚΕΦ. 1 0: ΑΧΡΗΠΟ Ι Σ ΚΟ ΠΟ Ι ΑΝΩΤΕΡΟΤΗΤΑΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 2 Το αγόρι π ο υ φοβόταν να π άρει α π οΦάσεις Αγοραφοβία μ ε καρδιακ ά σ υ μπτώματα Φόβος των υ ψ ηλών κτιρίων

..

..........

............................. 1 3

...............................................

16

.............................................................. 1 7

Το κορίτσι που υ πέφερε α πό έ μμονες ιδέες

...

.................................... 18

ΚΕΦ. 20: Α Ν Ι ΚΑ Ν ΟΤΗΤΑ ΓΙΑ Τ Η Ν Α ΝΤ ι Μ ΕΤΩΠIΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΒΛΗ ΜΑΤΩΝ Τ Η Σ ΖΩΗΣ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 6 Το σχιζοφρενικό αγόρι

.....

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . 2 6

Η υ περβολική μελαγχολία μ ι α ς η λ ι κιωμένης κυρία ς Η κυριαρχική σύζυγος μ ε τ η μ ε λαγχολ ία

.

...........................

28

..................................... ...... 29

ΚΕΦ. 30: Ε ΛΛΕ Ι Ψ Η ΚΟI Ν Ω Ν l κογ ΣΥΝΑΙΣΘΗ ΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΑΝΔΡΙ Κ Η ΔΙΑΜ ΑΡΤΥΡΙΑ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 Το αγόρι με τα καταναγκαστ ι κά α ισθήματ α ενοχής

.

Μ ι α ν έ α γυναίκα π ο υ π άντοτε ή θ ε λ ε ν α ε ίναι αγόρι

........................... 41 ..

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

ΚΕΦ. 40: ΠΡΟΒΛΗ Μ ΑΤΑ τογ Ε ΡΩΤΑ ΚΑΙ τογ ΓΑΜ ο ν . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Ο σ(ιζυγος που κυριαρχούσε με το π ι οτό Η σύζυγος που π αίρνε ι μορΦίνη

....

...........

.

................................

52

..................................................... 53

Η ερωμένη μ ε την ταχυπ α λμία και τους πονοκεΦάλους

....................

57

ΚΕΦ. 50: Ν ΕΥΡΩΤι ΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΖΩΗΣ ΚΑΙ ΨΥΧΟΘΕ ΡΑΠΕΙΑ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 2 Το αγόρι που φανταζόταν ότι ήταν π ροΦήτης

...

. . . . . .. . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . 6 6

Ο έ μπορος μ ε τ η διαίσθηση που υπέφερε α πό διακοπές της ομιλία ς του

67

Διαφυγή με το μεθύσι

71

.............

.

..............................

.

Τάσεις α υτοκτονίας σ ' ένα σ π ουδαστ ή τ η ς ιατρικής

made by Absens

-7-

............................

...........................

75

ΖΩΗ ΚΑΙ ΟIΚΟΓΕ ΝΕIΑ

ΚΕΦ. 60: Ν ΕΥΡΩΤιΚΗ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΣΥΓΚ Ι Ν ΗΣΕΩΝ

...................................

Ο άντρας που π άθαινε κατάθ λ ι ψ π όταν ό λ α π ήγαιναν κ α λ ά Ανικανότπτα μ ε π ο λ υγαμικές ε π ι θ υ μ ίε ς Ο ζπτιάνος π ο υ γίνεται βασιλιάς

......

Αγοραφοβία : α ποφυγή των ανθρώπων ΚΕΦ. 70: Ο I ΚΟΓΕ Ν Ε IΑΚΟΣ ΑΣΤ Ε Ρ Ι Σ Μ ΟΣ

.

.....

......................................

.

. .

...

. 79

....

........

81 84

...........

87

....................... . . . . . . . . . . . . . . . . .

89

.................................................

92

.....................................

Η σκλ π ρότπτα ενός δ ευτερότοκου παιδιού Ηθελε να ε ίναι πιο καθαρή α π ' όλους

........ 77

.........................................

..............................................

77

Ο γιατρός που τον φρόντιζαν ο ι μεγα λ ύτερες α δερΦές του

.

..............

96

Ο μοναχογιός τ π ς μ οδ ίστρας . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 9 .

Η μ πτέρα που π αραδέχεται τ ο λ άθος τπς α πέναντι στπν κόρπ τ π ς ΚΕΦ. 80: ΑΝΑΜ Ν ΗΣ Ε Ι Σ ΑΠΟ Τ Η Ν ΠΑΙΔΙΚΗ Η ΛΙ ΚΙΑ

......... ............

ΚΕΦ. 90: Π ΡΟ ΩΘ Η Μ Ε Ν ΟΙ ΑΧΡ ΗΣΤΟΙ ΣΚΟΠΟΙ Α Ν ΩΤΕ ΡΟΤΗΤΑΣ

...............

111

........... ........................................

115

Η γυναίκα π ο υ έγινε ζπ λιάρ α στα εξήντα

...

116

. . .........................................

118

.................

.

..................

119

.............................................................................

1 20

Ν ε υ ρωτική καρδιοπάθ ε ι α και ζήλεια Αποφ υγή του αντρι κο ύ ρόλου

..... ............ . . . . . . . . . ......

.

.......... .................. ................................

Το κορίτσι μ ε τις μαζοχιστικές φαντασιώσεις

.............................

ΚΕΦ. 1 00: Ε ΚΛΟΓΗ Ε ΠΑΓΓΕΛΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΠΑΣΕΙΣ ΤΟΝ Υ Π Ν Ο ΚΕΦ. 1 1 0: Η ΔΙΑΛΕ ΚΤΟΣ ΤΩΝ Ο Ρ ΓΑ ΝΩ Ν ΚΑΙ ΤΑ Ο Ν Ε Ι ΡΑ Μ ια π ο λ ύ α υστπρ ή , π ιεστική σύζυγος

Η κατάθ λ ι ψ π σαν π ροφύλαξπ κατά του γάμου

........

.................

.......................

......................

.

.

...

........

. . . . .................. . . . . ........

Ανταγωνισμός π ρος τ π σύζυγο στα όνειρα και τπν εγρήγορσπ

-8-

.

.............................................

Η ε κδ ίκπσπ ενός κοριτσιού προς τον πατέρα τπς

made by Absens

1 06

1 14

Ο άντρας που ήθελε ν α παντρευτεί τπν εξαδέλ Φ π του

Φόβος τπς σ ύ φ ι λ π ς

...........

1 04

.............................

Μ ια δ ι π λ ή α π ομ άκρυνσπ α π ό τπν π ραγματι κότπτα Ο φ ο υσκωμένος κόκκινος βάτραχος

.

....

1 20 121 1 24 131 131 1 34

. 135

..........

1 39

ΟΙ ΝΕΥΡΩΣΕΙΣ ΚΑΙ Η ΕΡΜΗ ΝΕΙΑ ΤΟΥΣ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

σ Αντλερ πλπσίασε τον περίπλοκο κόσμο τπς ψυχιΊς του ανθρώπου απλά και άμεσα, χωρίς δύσκολπ ορολογία, χωρίς πολλές θεωρπτlκές κατασκευ­ ές. Ακόμα πιο σπουδαίο, όμως, είναι ότι ο Αντλερ πλπσίασε τα προβλιΊματα τπς ψυχιΊς του ανθρώπου με το αλτρουιστκό ενδlαΦέρον και τπν αγάππ ενός αλπθινού ανθρωπlστιΊ και απάντπσε σ' αυτά με το θάρρος και τπν αισιοδοξία ενός που πιστεύει βαθιά στον άνθρωπο και στπν ικανότπτά του να ξεπεράσει όλες τις δυσκολίες του, εΦόσον απελευθερωθεί από τον εγωκεντρισμό και τον ανταγωνισμό, και αναπτύξει το αλπθινό κοινωνικό αίσθπμα. σ Αντλερ, αν και ιΊταν ένας από τους κύριους συνεργάτες τπς ομάδας του Φρόυντ, στις αρχές του αιώνα μας, ιΊταν όμως, και ο πρώτος που απε­ λευθερώθπκε απ' αυτόν και δπμιούργπσε τπ δlκιΊ του προσΦορά. Ποια είναι, όμως, π πρόοδος που πραγματοποίπσε ο Αντλερ σε σύγκρισπ με τον Φρόυντ; σ Φρόυντ πίστευε σταθερά ότι π εσωτερlκιΊ ψυχlκιΊ ζωιΊ του ατό­ μου προσδιοριζόταν αμετάβλπτα από αντικειμενικά αίτια που υπιΊρξαν στο παρελθόν του. παρουσίασε τις θεωρίες του με πολλούς νέους όρους, που xαρακrιΊρlζαν πολλές αντίστοιχες τάσεις, μπχανισμούς, Φάσεις, περιοχές, που πίστευε ότι "ανακάλυψε» ο ίδιος. Αλλά, μέσα σ' όλ' αυτά, επικρατούσε ο συντπρπτικός, παλιός τρόπος σκέψπς, που σύμφωνα με αυτόν, οι ψυχι­ κές διαταραχές, όπως και οι σωματικές ασθένειες, προκαλούνταν από δυνάμεις που βρίσκονταν έξω από τον έλεγχο του ατόμου. σ Αντλερ δlακιΊρυξε τπν πιο επαναστατικιΊ, επιστπμονlκά, άποψπ ότι ο ψυχικός κόσμος του στόμου, που οι συνέπειές του φτάνουν πολύ μακριά, είναι δπμιούργπμα του ίδιου του ατόμου. στι π ζωιΊ του ανθρώπου κατευ­ θύνεται από πολύ υποκειμενικούς σκοπούς και αξίες και όχι από σχετικά αντικειμενικές τάσεις. Η άποψπ αυτιΊ συμφωνεί με τπ γενlκότερπ σύγχρο-

made by Absens

-9-

νπ επιστπμoνΙKfι αντίλπψπ ότι για τπν κατανόπσπ του κάθε τι που ανfιKει στπ ζωfι, n OργανισμΙKfι fι oλωΤΙKfι αντίλπψπ είναι πιο καρποΦόρα. Η άποψπ αυτfι δέχεται, βέβαια, τα αντικειμενικά προσδιοριστικά αίτια από το παρελθόν, αλλά θεωρεί σαν τον κύριο προσδιοριστικό παράγοντα τπν ίδια τπ δύναμπ τπς ζωfις, με τπν αδιάκοππ πρooδευΤΙKfι oρμfι τπς. Μ' όλο που n δύναμπ αυτfι είναι, και μπορεί να μείνει για πάντα, ανεξfιγπτπ, είναι πιο επιστπμονικό να τπ λογαριάζουμε παρά να τπν αγνοούμε. Στπν περιoxfι τπς ανθρώπινπς ψυχολογίας, n άποψπ αυτfι μας οδπγεί ν' αντιλπΦθούμε ότι ο άνθρωπος δεν προκαθορίζεται ολοκλπρωτικά από αντικειμενικά αίτια, αλλά αυτο-προσδιορίζεται σε μεγάλο βαθμό. Η αντίλπψπ αυτfι έχει ιδιαίτε­ ρπ αξία για τπν ψυχοθεραπεία, γιατί δίνει στο άτομο ένα αίσθπμα ελευθε­ ρίας κι αισιοδοξίας, που είναι απαραίτπτο για τπν αλλαγfι. Η θεωρία του Αντλερ για τπν προσωπικότπτα βασίζεται στπν άποψπ ότι

όλες οι ιδιαίτερες εκδπλώσεις του ατόμου, τάσεις, συναισθfιματα, εμπει­ ρίες, υποτάσσονται στπ συνoλΙKfι oργάνωσfι του, το "σχέδιο ζωfις» του. Το κύριο επακόλουθο τπς άποψπς αυτfις είναι ότι ανατρέπονται οι Φροϋντικές κατασκευές για τπν αντίθεσπ ανάμεσα στο συνειδπτό και το ασυνείδπτο και τις ενδοπροσωπικές συγκρούσεις. "Δεν μπορούμε», γράΦει ο Αντλερ, "ν' αντιπαραθέτουμε το "συνειδπτό» προς το "ασυνείδπτο» σα να fιταν δυο ανταγωνιστικά κομμάτια τπς ατoμΙKfις ύπαρξπς. Η συνειδπτfι ζωfι γίνεται ασυνείδπτπ εΦόσον δεν μπορέσουμε να τπν Kατανofισoυμε, - και μόλις Kατανofισoυμε μια ασυνείδπτπ τάσπ, αυτfι έγινε κιόλας συνειδπτfι». Το ασυνείδπτο εξυππρετεί τους σκοπούς του ατόμου τόσο όσο και το συνει­ δπτό. Το άτομο δεν είναι πεδίο μάχπς αντικρουομένων δυνάμεων. Αυτό που φαίνεται σαν εσωτεΡΙKfι σύγκρουσπ προέρχεται από τον αυτο-προσ­ διορισμό του ατόμου, και περιλαμβάνει τπν ελευθερία και τπν αναγκαιότπ­ τα να εκλέγει ανάμεσα στις εναλλακτικές λύσεις που παρουσιάζει μια κατάστασπ. Μόνο όταν δεν κατανοούμε το άτομο σα σύνολο, το βλέπουμε σα δυο αντιθετικές και συγκρουόμενες οντότπτες. Ποια είναι n βασΙKfι τάσπ του ανθρώπου, το κυρίαρχο κίνπτρό του, απ' το οποίο εξαρτώνται οι άλλες εκδπλώσεις του; Ο Αντλερ προσδιόρισε τπν τάσπ αυτfι σα "σκοπό ανωτερότπτας». Η αρxΙKfι του αντίλπψπ fιταν ότι «σε κάθε άνθρωπο υπάρχει ένα αίσθπμα κατωτερότπτας, σε μικρότερο fι μεγα­ λύτερο βαθμό, μαζί με μια αναπλπρωμαΤΙKfι προσπάθεια προς ένα σκοπό ανωτερότπτας». Στα τελευταία έργα του προσδιόρισε το κίνπτρο αυτό σα μια προσπάθεια για τπν τελειότπτα, τπν oλoKλfιρωσπ. «Σε σχέσπ με τπν ακατόρθωτπ ιδανΙKfι τελειότπτα, το άτομο κατέχεται πάντοτε από ένα αίσθπμα κατωτερότπτας και παρακινείται από αυτό», γράφει. Κι αλλού: «Σrπν προσπάθεια για τπν τελειότπτα ο άνθρωπος βρίσκεται πάντοτε σε κατάστασπ ψυxΙKfις διέγερσπς κι αισθάνεται ανoλoKλfιρωτoς μπροστά στο σκοπό τελειότπτας». Ο ανθρωπιστικός προσανατολισμός του, επέτρεψε στον Αντλερ να τονί­

σει τπ δυνατότπτα του ατόμου να μπ βρίσκεται σε σύγκρουσπ με τπν κοι-

made by Absens

-

10

-

νωνία και τους κανονισμούς τnς. Δεν αρνείται rnv ύπαρξn των συγκρούσε­ ων, αρνείται το αναπόφευκro των συγκρούσεων. Η κοινωνία είναι μόνο μια αφnρnμένn ιδέα. frnv πραγματικότnτα, υπάρχουν μόνο άτομα και οι κανο­ νισμοί που αυτά έφτιαξαν για να διευκολύνουν rn συμβίωσr'ι τους. Ο κάθε άνθρωπος μπορεί να KατανOr'ισει αυτούς τους κανονισμούς, να τους καλυ­ τερέψει, να συνεισΦέρει κάτι που θ' ανr'ιKει ornv "κοινωνία" που θα βρουν οι άλλοι. "ο μεγάλος βαθμός συνεργασίας και KOινωνΙKr'ις ανάnrυξnς που χρειάζεται ο άνθρωπος για rnv ίδια rnv ύπαρξr'ι του απαιτούν αυθόρμnτο κοινωνικό ενδιαΦέρον και προσπάθεια, και ο κύριος σκοπός τnς εκπαίδευ­ σnς είναι να Kαλλιεργr'ισει το ενδιαΦέρον αυτό. Το κοινωνικό ενδιαΦέρον δεν είναι έμφυτο, είναι όμως ένα έμΦυτο δυναμικό που πρέπει ν' αναπτυ­ χθεί συνειδnτά". Η αντίλnψn του Αντλερ για το κοινωνικό ενδιαΦέρον r'ι κοινωνικό αίσθn­

μα, αναγνωρίζεται σr'ιμερα σα μια πολύ σnμαντικr'ι συνεισφορά του. Είναι πολύ xpr'ιOIμn για τον ορισμό τnς θεΤΙKr'ις ψυχΙKr'ις υγείας, έναν ορισμό που δε βρίσκουν εύκολα οι θεωρίες που δεν έχουν rnv αντίλnψn αυτr'ι. "ο, τι κι αν πούμε, δε θα υπερβάλουμε rnv αξία που έχει το δυνάμωμα του κοινω­ νικού αισθr'ιμαΤOς. Η διάνοια βελτιώνεται, γιατί n νοnμοσύνn είναι μια κοι­ νωνΙKr'ι λειτουργία. Το αίσθnμα αξίας και χρnσιμότnτας μεγαλώνει, χαρίζο­ ντας θάρρος και αισιοδοξία και υπάρχει ένα αίσθnμα καθnσύχασnς με rnv αΠOδOχr'ι των κοινών πλεονεκrnμάτων και μειονεκrnμάτων τnς μοίρας μας. Το άτομο αισθάνεται άνετα orn ζωr'ι και νιώθει rnv ύπαρξr'ι του άξια στο βαθμό που είναι χρr'ισιμO στους άλλους και ξεπερνά τα κοινά, και όχι τα ατομικά, αισθr'ιματα κατωτερότnτας. Στο πιο αλnθινό κοινωνικό αίσθnμα βασίζονται πάντοτε όχι μόνο ο nθικός χαρακrr'ιρας, αλλά και n σωστr'ι αντί­ λnψn ornv atoenrιKr'ι και n καλύτερn κατανόnσn τnς ομορΦιάς και τnς ασχ{ιμιας". Ε-Γ.

made by Absens

-11-

ΖΩΗ ΚΑΙ ΟIΚΟΓΕΝΕIΑ

κεφάλαιο πρώτο

Αχρηστοισκοποίανωτερότητας

Σ ε κάθε ν ε ύ ρ ω σ π , το π ρ ό β λ π μ α για τον α σθενή ε ίναι n δ υ σκολία ν α διατπρήσει έναν τρόπο δράσπς, σ κέ ψ π ς κ α ι α ν τ ίλ π ψ π ς , ο ο π ο ίο ς διαστρέΦει και α ρνείται τ ι ς α παιτή­ σεις τπς π ρα γ μ α τ ι κ ότ π τ α ς . Σ υ ν ή ­ θως, ο ι περιπτώσεις α υτές δε φτά­ νουν στο γιατρό π α ρ ά μ όνο όταν α υτ ό ς ο τ ρ ό π ο ς ζ ω ή ς έ χ ε ι γ ίν ε ι τόσο δύσκολος ώστε ν α οδπγπσει στα όρια τ π ς κατάρρευσπς. Το κ α θ ή κον τ ο υ γιατρο ύ , τότε , ε ίν α ι ν α β ρ ε ι τ π σωστή μ έθ ο δ ο γ ι α τ π διόρθωσπ α υτού του τρόπου ζωής. Ε π ομένως, το κοινό πρόβλπμα του α σθενή και του γιατρο ύ , α λ λ ά και n β ά σ π τ π ς σ υ ν ε ργ α σ ία ς τ ο υ ς , ε ίναι n κατανόπσπ τ π ς Φύσπς των λ α θ ών τ ο υ α σ θ ε ν ή . Α υ τ ό ό μ ω ς α π α ιτεί όχι μ όνο μ ι α αντικειμενική σύνοψπ τπς ιστορίας τπς ζωής του α σθενή, α λ λ ά και τ π σ ύ λ λ π ψ π τπς δ υ να μ ι κ ή ς ε ν ό τ π τ α ς α υ τ ή ς τ π ς ιστορίας, σα μ ι α ς α δ ι άκο π π ς τάσπς π ρος κάποιον κρυΦό σκοπό ανωτε­ ρότπτας.

Η ε ργ α σ ία τ ω ν ψ υχ ο λ όγων τ π ς Ατομικής Ψυχολογίας έχει π ροσΦέ ­ ρ ε ι ά Φ θ ο ν ε ς α π ο δ ε ίξ ε ι ς γ ι α τ ο γεγονός ότι κάποιος ατο μ ι κός σκο­ πός ανωτερότπτας ε ίναι π άντοτε ο π ρ ο σ δ ι ο ρ ι στ ι κ ό ς π α ρ άγ ο ντ α ς σ ε κ ά θ ε ν ε ύ ρ ω σ π . Α λ λ ά , ο σ κ ο π ός α υτός έχει π άντοτε τπν π ροέλευσή τ ο υ κ α ι π ρο κ α θ ο ρ ίζετ α ι π άντοτε α υστπ ρά, α πό π ρα γ μ α τ ι κ έ ς ε μ π ε ι ­ ρίες κατωτερότπτας. Ε π ομένως, το π ρώτο β ή μ α τ π ς π ροσέγγισπς του γ ι α τ ρ ο ύ ε ίν α ι ν ' α ναγνωρίσει τ ι ς π ραγματικές α ιτίες των συναισθπ­ μάτων κατωτερότπτας, τις οποίε ς ο ασθενής α πο κρύβει α π ό τον ε αυτό του σε διάΦορους βαθμούς και μ ε το δ ι κό τ ο υ , α το μ ι κ ό τ ρ ό π ο . ΕΦόσον το συναίσθπ μα κατωτερό­ τπτας θεωρείται συνrlθως σα σπ μά­ δι αδυναμ ία ς και σαν κάτι ταπεινω­ τ ι κό , υ π άρχε ι , φ υ σ ι κά, μ ι α ισχυ ρ ή τ άσ π γ ι α τ π ν α π ό κ ρ υ ψ ή τ ο υ . π ρ α γ μ α τ ι κά, n π ρο σ π άθ ε ι α α π ό ­ κρυψ π ς μ πορεί να ε ίναι τόσο μεγά­ λ π , ώστε το άτο μ ο π α ύ ε ι ν' αντι -

made by Absens

-12-

ΟΙ ΝΕΥΡΩΣΕ Ι Σ ΚΑΙ Η ΕΡΜΗΝΕ ΙΑ ΤΟΥΣ

λ α μ β άνετα ι τπν κατωτερότπτά του σ α ν τ έ το ι α , ε Φ ό σ ο ν α σχ ο λ ε ίτ α ι ο λ ο κ λ π ρω τ ι κ ά μ ε τ ι ς σ υ νέ π ε ι ε ς τ ο υ σ υ ν α ι σθ ή μ ατος α υτ ο ύ κ α ι μ ε τ ι ς α ν τ ι κ ε ι μ εν ι κ έ ς λ ε πτ ο μ έ ρ ε ι ε ς π ο υ ε ξ υ π π ρε τ ο ύ ν τ π ν α π ό κ ρ υ Ψ ή του. Το άτομο μ πορεί ν α ε κ π α ι δ ε ύ ­ σει ο λ ό κ λ π ρ π τ π δ ιάνοιά τ ο υ για τ ο σκοπό α υτ ό τόσο α ποτε λ ε σμ ατ ικά, ώστε ολόκλ προ το ρε ύ μ α τπς ψ υχικής του ζωής που ρέει α κατά­ π α υ στ α α π ό τ α κ ά τ ω π ρ ο ς τ α ε π άν ω - δ π λ α δ ή , α π ό τ ο σ υ ν α ί­ σ θ π μ α κατωτερότπτας προς το συναίσ θ π μ α ανωτερότπτας - κινεί­ ται α υτόματα και ξεφεύγει α π ό τπν π ροσοχή του. Κ α τ ά σ υ νέ π ε ι α , δ ε ν π ρ έ π ε ι ν α π α ρ α ξε ν ε υ ό μ α σ τ ε ε π ε ι δ ή π ο λ ύ σ υχνά π α ίρ νο υ μ ε α ρ ν π τ ι κ ή α π ά­ ντπσπ όταν ρωτάμε ένα άτομο εάν έχει σ υ ν α ίσ θ π μα κατωτερότ π τ α ς . Ε ίν α ι , λ ο ι π όν , κ α λ ύτ ε ρ α ν α μ π θ ίγου με το ζήτ π μ α α υτό, α λ λ ά να π α ρ α τ π ρ ο ύ μ ε τις δ ι α ν ο π τ ι κ έ ς κ α ι ψ υχικές κινήσεις τ ο υ ατό μ ο υ , στις ο π ο ίε ς μ πο ρ ο ύ μ ε π άντοτε να δ ι α ­ κ ρ ίν ο υ μ ε τ π στάσ π τ ο υ κ α ι τ ο ν ατο μ ι κό σκοπό του . Μ ε τον τρόπ ο α υτ ό , σ ύ ντ ο μ α θ α αντι λ π Φθ ο ύ μ ε κ ά π ο ι ο μ ε γ α λ ύτ ε ρ ο ή μ ι κρότερο β α θ μ ό σ υ ν α ι σ θ ή μ ατος κατωτερό­ τπτας στο κάθε άτομο, μαζί μ ε μ ι α αντιστ α θ μιστική (αναπλπρωματική) π ρ ο σ π άθ ε ι α π ρ ο ς κ ά π ο ι ο σ κ ο π ό ανωτερότπτας . Ενα τέτοιο παναν­ θ ρ ώ π ι ν ο σ υ ν α ίσ θ π μ α δ ε ν ε ίν α ι αξιοκατ άκριτο καθαυτό. Η σ π μ ασία και n αξία του εξαρτώνται αποκλει­ στι κά από τον τρόπο που χρπσιμο­ ποιείται. Η πιο σπουδαία ανακάλυ­ ΨΠ τπς Ατο μ ι κή ς Ψυχολογίας ε ίναι ότι το συναίσ θ π μ α κατωτερότπτας

made by Absens

-

μ π ο ρ ε ί να χρ π σ ι μ ο π ο ι π θ ε ί σαν κ ίν π τ ρ ο γ ι α δ ρ ά σ π στ π χ ρ ή σ ι μ π π λ ε υ ρ ά τπς ζωή ς.

• • Το αγόρι που φοβόταν

να πάρει αποφάσεις Αυτές οι γ ε ν ι κ έ ς π α ρα τ π ρ ή σ ε ι ς έχουν άμεσπ εφαρμογή στπν περί­ πτωσπ ενός δεκαεφτάχρονου αγορι­ ού, που ήταν το δεύτερο παιδί στπν οικογένειά του. Το ' φεραν σε μένα ε π ε ι δ ή υ π έ φ ε ρ ε α π ό άγχ ο ς , κα ι εξοργιζόταν σε πολύ μεγάλο βαθμό κάθε φορά που αντιμετώπιζε δυσκο­ λ ίες. Παρουσίαζε επίσπς στομαχικές ενοχλήσεις και διάρροια όταν έκανε ο ρ ε ι β α σ ία , έ ν α σ π ο ρ στο ο π ο ίο έ π α ι ρνε πολλές φορές μ έ ρος μαζί μ ε συμμαθπτές του . Η μ πτέρα του ήταν μ ι α έ ξ υ πν π γυνα ίκ α , και τον συμπαθούσε αλλά έδειχνε ολοφάνε­ ρα ότι προτ ι μ ο ύ σε το μεγαλ ύτερο αδερφό του, που τπ στενοχωρούσε π ο λ ύ λ ι γότ ε ρ ο . Ο μ ε γ α λ ύτ ε ρ ο ς α υτός αδερφός ήταν σωματικ ά π ι ο δ υ ν α τ ό ς , ψ π λ ότ ε ρ ο ς , κ α ι π ο λ ύ καλός στον α θ λ πτισμό. Ο πατέρας ήταν ένας άντρας ι κανός και επιτυ ­ χπμένος, και ο ασθενής μας τον εκτι­ μούσε πάρα πολύ. Λοιπόν, το αγόρι αυτό φοβόταν να πάρει οποιαδήποτε απόφασπ, επειδή το συναίσθπμά του κατωτερότπτας ήταν τόσο μεγάλο, που δεν μπορού­ σε να έχει εμπιστοσύνπ στον εαυτό του . Ωστόσο, δεν ήταν πρόθυμος να παραδεχτεί ότι αυτό το συναίσθπμα προερχόταν από κάποια αιτία που θα μ πορούσε να ε λέγξε Ι . Επέ μενε ότι γεννήθπκε τέτοιος που ήταν, και ότι

13

-

Ο

ματα ανωτερότητας. σταν κάποιος δ ε ν μ π ο ρ ε ί ν α π ε ρ η φ α ν ε υ τ ε ί ότι ξεπερνά τις δυσκολίες της ζωής, το επόμενο καλύτερο πράγμα που έχει να κάνει είναι να μ πορεί να τις παρα­ κολουθεί και να τις τονίζει α πό την π λεονεκτικπ θέση ενός συναισθήμα­ τος ανωτερότητας . Ακριβώς για να ξ ε φ ύ γ ε ι α π ό τ η ν ε π ίγ ν ω σ η τ ο υ συναισθπματός του κατωτερότητας, ο ασθενής αυτός απέδιδε την αδυ­ ναμία του σε σωματικέ ς δυσκολίε ς και στον α υνανισμό, α λ λ ά ιδιαίτερα σε κληρονομικά ελαττώματα.

ίδιος δεν είχε καμιά ευθύνη για το

φυσικό του . Η στάση τ ο υ α π έ ν α ντ ι στη ζω ή ήταν στάση δισταγμού. σταν αντιμε­ τώπιζε προβλή ματα , δημιουργούσε πάντοτε δυσκολίες, αλλά, παρ' όλο που επιβράδυνε έτσι την πορεία του , δ ε στα μ ατούσε εντε λώς. Στο σχο­ λ ε ίο π τ α ν π ο λ ύ κ α λ ό ς μ α θ η τ π ς , α λλά κατεχόταν πάντα α π ' το Φόβο ότι θα έχανε και αυτό το πλεονέκτη­ μ α , και δεν μπορούσε καθόλου να α π ο φ α σίσε ι τι θ α έ κα ν ε όταν θ α τ ε λ ε ίωνε τ ο Γ υ μν άσ ι ο . Δεν έ κανε φίλους, δε συμπαθούσε τα κορίτσια, και φοβόταν τις σεξουαλικές ε μ πει­ ρίες. Π ίστευε ότι ένα μέρος από τις δυσκολίε ς του ήταν συνέ π ε ι α του α υ ν α ν ι σ μ ο ύ κ α ι των ονε ι ρώ ξ ε ών του. σλες α υτές οι εκδηλώσεις του φ α ν ε ρ ώ ν ο υ ν μ ι α χα ρ α κτ η ρ ι στ ι κπ α ν α π ο φ α σ ι στ ι κότητα κ α ι έ λ λ ε ι ψ η π ε π ο ίθ η σ η ς σ ε σχέ σ η μ ε τ α τ ρ ία π ρ ο β λ ή μ ατα τ η ς ζωπς - κοινωνία , επάγγελμα, και έρωτας. Και στα τρία αυτά προβλήματα η απάντηση απο­ φεύγεται ή αναβάλ λετα Ι . Το αγόρι αυτό έκρυβε το συναίσθημά του για τη γενικπ του ανεπάρκεια α ποδίδο­ ντ α ς τ η ν ε υ θ ύ ν η σε ο ρ ι σ μ έ νε ς αιτίες, και με τον τρόπο αυτό καθη­ σύχαζε και έπειθε τον εαυτό του για την α ξία του. Ωστόσο, είναι αξιοση­ μ ε ίωτο το γεγονός ότι ο ασθενπς σ υ ν έ χ ι ζε ν α π ρ ο χ ω ρ ε ί, π α ρ ά τ ι ς δυσκολίες του. Μελετούσε καλά και έ κανε ορε ι β α σία . Με την ε υ κα ιρ ία αυτπ, θα παρατηρήσω ότι η ορειβα­ σία ε ίν α ι μ ι α δραστηριότητα στην οποία καταφεύγουν συχνά τα άτομα που νιώθουν πολύ βαρύ το φορτίο . της ζωπς τους, και με την οποία προ­ σΦέρουν στον εαυτό τους συναισθπ-

made by Absens

-

Ποτέ δεν πρέπει να δίνουμε ιδιαί­ τερη έμφαση στη θεωρία της κληρο­ νομι κότητας όταν πρόκειται για την εκπαίδευση, καθώς και για τη θεωρία και την πράξη της ψυχολογίας. Ε κτός από τις περιπτώσεις παιδιών ανωμά­ λ ων κ α ι ε κ γ ε ν ε τ ή ς η λ ι θ ίω ν , τ ο σωστό ε ίναι να υ ποθέτο υ μ ε ότι το κάθε άτομο μπορεί να πραγματοποι­ ήσει κάθε τι το αναγκα ίο . Μ ε τον ι σχυ ρ ι σ μ ό μ α ς α υτ ό , φ υ σ ι κά, δεν αρνούμαστε τις διαφορές του κλ η ­ ρονομικού υλικού, αλλά, ε κε ίνο που έχει σημασία ε ίναι πάντοτε η χρήση π ο υ κ άν ο υ μ ε τ ο υ υ λ ι κο ύ α υτ ο ύ . Μόνο από την άποψη αυτή μπορού­ με να αντι λ η Φθούμε την τεράστια σ η μ α σ ία τ η ς ε κπ α ίδ ε υ σ η ς . Σωστπ ε κ π α ίδ ε υ σ η ε ίν α ι η μ έ θ ο δ ο ς τ η ς ανάπτυξης του ατόμου μ ε όλες τις κληρονομημένες ικανότητες και μει­ ονεκτικότητες. Μ ε το θάρρος και την εξάσκηση, οι μειονεκτικότητες μ πο­ ρούν α αντισταθμιστούν κατά τέτοιο τρόπο ώστε να μεταβλ ηθούν ακόμα κ α ι σε π ο λ ύ μ ε γάλ ε ς ι κα νότητ ε ς . σταν α ντ ι μ ε τω π ίζετ α ι σωστά, μ ι α μ ε ιονε κτ ι κ ό τ η τ α μ π ο ρ ε ί ν α γ ίν ε ι κίνητρο που θ α προωθήσει το άτομο

14

-

π ρος μ ια πολύ υ ψ η λ ή ε η ίδοση. Δε μ α ς ε κ π λ ήττει π ι α το γεγονός ότι βρίσκουμε ανθρώπους που πραγμα­ τοποίησαν πολύ σπουδαίες ε πιτυχίες στη ζωή τους, και που ήσαν φορτω­ μ έ ν ο ι μ ε ε λ α ττ ώ μ ατ α κ α ι έ ντονα α ι σ θ ή ματα κατωτε ρότητας στην αρχή τ η ς ζωής τους. Α π ό τ ο ά λ λ ο μέρος, διαπιστώνουμε ότι ένα άτομο που πιστεύει ότι είναι θύμα κληρο­ νομ ι κών ε λαττωμάτων και μ ε ι ονε­ ξιών, λ ιγοστεύει τις προσπάθειές του εξα ιτίας του συναισθήματος ανικα­ νότητάς τ ο υ κ α ι η α ν ά π τ υ ξ ή τ ο υ παραμένει στάσιμη . Ο ι δ ά σ κα λ ο ι υ π ε ρ β ά λ λ ο υ ν τ η ν κακή ε π ίδραση των κληρονο μ ι κών παραγόντων για να δικαιΟλογήσουν την ανεπάρκεια και ακαταλληλότητα των μεθόδων τους. Ε ίναι ίσως ενδια­ Φ έ ρον να παραθέσουμε α υτό π ο υ αναΦέρει ο Einhardt στη βιογραΦία τ ο υ Κ α ρ λ ο μ ά γνο υ : ότι ο μ ε γ ά λ ο ς α υτός α υτοκράτορας δ ε ν μ πόρεσε να μ ά θ ε ι γ ρ α φ ή κ α ι α νά γ νω σ η , α π λ ώ ς κ α ι μ όνο ε π ε ι δ ή δ ε ν ε ίχε τ α λ έ ντ ο γ ι α τα π ρ ά γ μ α τ α α υτ ά! Τώρα, με την ανάπτυξη των εκπαι­ δ ε υτι κών μ εθόδων, κανένα ομαλό παιδί δε βρίσκει τα κθήκοντα α υτά πέρα από τις δυνατότητές του. Απ' αυτό, κι από πολλά άλλα παραδείγ­ ματα γίνεται φανερό ότι, κάθε φορά που οι συγγραφείς, οι δάσκαλοι ή οι γονείς α ποτυγχάνουν να βρουν μια μέθοδο για να διορθώσουν τα σφάλ­ μ ατα με την αγωγή, α π οδίνουν το σΦάλ μα σε κληρονομικά ελαττώμα­ τα. Η συνήθεια αυτή δημιουργεί μ ια προκατάληψη που α ποτελεί μια από τις μεγα λ ύτερες και τ ι ς π ι ο συχνά π α ρ α τ η ρ ο ύ μ ε ν ε ς δ υ σ κ ο λ ίε ς στην εκπαίδευση και στη μεταχείριση των

« π ρ ο β λ η μ α τ ι κ ώ ν π α ι δ ι ών", γ ι α να μ ην αναφέρουμε και τη μεταχείριση των εγκλη ματιών, των νευρωτι κών και των ψυχωτικών. Ωστόσο, για την α ντ ι μ ε τ ώ π ι σ η των κ α τ α σ τ ά σ ε ω ν αυτών, η μόνη λογική υπόθεση είναι α υτ ή π ο υ υ π ο στ η ρ ίζ ε ι η Ατο μ ι κ ή Ψ υ χ Ο λ ο γ ία , δ η λ α δ ή , ό τ ι ό λ ο ι ο ι άνθρωποι ε ίναι ίσοι α πέναντι στην πρόκληση της ζωής. Αυτό δε σημαί­ νει ότι τα αποτελέσματα ε ίναι ή μ πο­ ρούν να ε ίνα ι ίσα , διότ ι πρέπει να λάβουμε υπόψη μας φυσικά, τις ανι­ σότητες στην ε κπαίδευση, τη μέθο­ δο, και, πάνω α π ' όλα, το βαθμό του θάρρους που θα εκδηλώσει το κάθε άτομο. Ας ξαναγυρίσουμε τώρα στην περί­ πτωση που εξετάζουμε. Η ι κανότητα π ο υ χ α ρ α κτ ή ριζε τον π α τ έ ρ α τ ο υ παιδιού ήταν ένας α κόμη λόγος για το συνα ίσθημά του ότι δε θα μ π ο ­ ρ ο ύ σε να ε π ιτύχει σ τ η ζωή . Ε ίναι π ο λ ύ κ α λ ά γνωστό ότι τ α π α ι δ ι ά μεγά λων αντρών ε ίναι πολύ συχνά αποτυχημένα: αισθάνονται ότι ε ίναι α ν ί κ α ν α να φ τ ά σ ο υ ν κ ά π οτ ε σ ε θέσεις τόσο σ π ο υ δ α ίε ς όσο α υτές που ε ίχαν οι πατέρες τους, και, κατά σ υ νέ π ε ι α , δ ε ν π ρ ο σ π α θ ο ύ ν στα σοβαρά να ε π ιτύχουν, Ο , τ ι δ ή ποτε . Στην π ε ρίπτωση τ ο υ αγοριού π ο υ αναλύουμε, ο ι υψηλές επιδόσεις του α δ ε ρ φ ο ύ τ ο υ μ ε γά λ ων α ν α κό μ α περισσότερο την απόσταση από την επιδίωξη (στόχο) της ανωτερότητας μ έ σ α στον ο ι κ ο γ ε ν ε ι α κ ό κ ύ κ λ ο . Αισθανόταν ότι τον ε ίχαν ξεπεράσει α π ε λ π ιστι κά . Η νεύρωση π ο υ ανέ­ πτυξε α π οτ ε λ ο ύ σε μια π ροστασία α π ' την ο δ υ ν η ρ ή ε π ίγνωση α υτ ή ς της κατωτερότητας. Ηταν σα να υιο­ θετούσε μια ορισμένη στάση, π ο υ

made by Absens

- 1 5-

ΖΩΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ

ε ίχε γι' α υτόν τπν εξι'iς σπμασία : « Εάν δεν υπέφερα α π ό άγχος, εάν δεν ι'iμoυν άρρωστος, θα μπορούσα να επιτύχω όπως και οι άλλοΙ. Εάν n ζωι'i μου δεν ι'iταν γεμάτπ από τρο­ μ ε ρ έ ς δ υ σ κ ο λ ίε ς , θ α ι'i μ o υ ν ο π ρώτος». Μ ε τ π στά σ π α υ τ ι'i , ένα άτομο μ π ο ρ ε ί να ε ξ α κ ο λ ο υ θ ε ί να α ισθάνεται ανώτερο, διότ ι n κρίσπ για τπν αξία του τοποθετείται πέρα α π ό κάθε απόδειξπ, στο χώρο των δυνατoτι'iτων. Η κύρια απασχόλπσι'i τ ο υ στπ ζ ω ι'i ε ίν α ι να ψ άχνε ι γ ι α δυσκολίες, να βρίσκει τρόπους για να τ ι ς α υ ξά νε ι , ι'i τ ο υ λ άχ ι στον ν ' αυξάνει τπ δΙKι'i του αντίλπψπ για τπ σοβαρότπτα των δυσκολιών αυτών. ΤΙς πιο συνπθισμένες δυσκολίες τπς ζω ι'i ς , π ο υ ε ίν α ι κ ο ι ν έ ς σε κ ά θ ε άνθρωπο, το άτομο αυτό τις συλλέ­ γε ι προσεκτικά και τις κρατά συνε­ χώς σε έκθεσπ. Αυτό το κάνει για να ε ντ υ π ω σ ι ά σε ι π ε ρ ι σσ ό τ ε ρ ο τ ο ν εαυτό του κι όχι τους άλλους. Αλλά όπως ε ίναι φυσικό, οι άλλοι αναγνω­ ρίζουν το φορτίο του και δεν απαι­ τούν πάρα π ο λ λ ά α π ' α υτό. Επιπλέον, όταν έχει κάποια επιτυχία, τπ μεγαλοποιεί αντιπαραβάλ λοντάς τπν με τπν πολυδιαφπμισμένπ μειο­ νεξία του , κι έτσι τπν κάνει το πιο πολύτιμο απόκτπμά του. Ετσι κατα­ Φέρνει να βρει το δρόμο προς μ ι α πρoνoμιαKι'i ζωι'i, που θ α κρίνεται μ ε KΡΙΤι'iριo ε π ι ε ι κέστερο σε σχέσπ μ ε το KΡΙΤι'iριo τ π ς ζωι'iς των ά λ λων. Ταυτόχρονα, όμως, π λπρώνει με τπ ν ε ύ ρωσι'i του τπν τ ι μ ι'i α υτού του προνομίου.

••

με καρδιακά συμπτώματα Μ ία ά λ λ π π ε ρ ίπτωσπ ν ε ύ ρ ω σ π ς άγχο υς, π ο υ ε ίχε π ά ρ ε ι τ π μ o ρ φ ι'i αγοραφοβίας, κα ι που συνοδευόταν από καρδια κά συμπτώματα, παρου­ σιάστπκε σ' έναν άντρα πλικίας τρια­ ντ α π έ ν τ ε χρ όνων . Η ν ε ύ ρ ω σ π άγχους ε ίναι πάντοτε συμπτωμαΤΙKι'i μ ι α ς δ ε ι λ ι'i ς στά σ π ς α π έ ναντι στα τρία πρoβλr'i ματα τπς ζωι'iς, και τα ά τ ο μ α π ο υ υ π ο Φ έ ρ ο υ ν α π ό α υτ ι'i ε ίναι κατά κανόνα κα λ ο μ α θ π μένα, «χαλασμένα» παιδιά. Ο άντρας α υτός ε ίχε δει το α κό ­ λουθο όνε ιρο: «Πέρασα τ ο σύνορο ανάμεσα Αυστρία και Ουγγαρία και ι'iθελαν να με συλλάβουν και να με φυλακίσουν». (Με τπν ευκαιρία αυτι'i θα παρατπρι'iσω ότι τέτοια σύντομα όνειρα είναι τα καλύτερα για ανάλυ­ σπ) . Το όνειρο φανέρωνε τπν επιθυ­ μία του ατόμου α υτού να σταματι'i­ σει τπν πρόοδό του, που προερχό­ ταν από το Φόβο ότι θα νικιόταν εάν προχωρούσε. Η ερμπνε ία του ε πιβε­ β α ι ών ε ι τπν α ντ ίλ π ψ ι'i μ α ς για τ ι ς νευρώσεις άγχους. Ο άντρας αυτός r'iθελε να περιορίσε ι τπ σφαίρα τπς δ ρ α σ τ π ρ ι ό τ π τ ά ς του στπ ζωι'i , ν α σταματι'iσει τ ο χρόνο, για ν α κερδί­ σει χρόνο. Ε ίχε έρθει σε μένα διότι ε π ι θ υ μ ο ύ σ ε να π αντρε υ τ ε ί κ α ι n ά μ ε σ π Π Ρ O O Π Τ Ι K ι'i τ ο υ γεγονότος αυτού τον είχε Φέρει σ' ένα προσω­ ρινό στα μά τ π μ α . Αυτό α κρι βώς το γεγονός, δπλαδι'i, το ότι ι'iρθε να με σ υ μ β ο υ λ ευτεί σχετικά μ ε το γάμο του, δ ε ίχνε ι ο λ οΦάνερα τ π στά σπ τ ο υ α π έ ν α ν τ ι στο ζ ι'iτ π μ α α υ τ ό . Παρόμοια, ο τρόπος μ ε τον οποίο θα

- 1 6made by Absens

Αγοραφοβ ία

ΟΙ Ν ΕΥΡΩΣΕΙΣ ΚΑΙ Η Ε Ρ Μ Η Ν Ε ΙΑ ΤΟΥΣ

σ υ μ π ε ρ ι φερόταν στο γά μ ο καθρε­ φτιζόταν στο όνειρό του, στο οποίο ο ίδιος διέταζε τον εαυτό του - «Μπν περνάς το σύνορο!». Η φυλακπ στο όνε ιρό του σ υ μ β ό λ ιζε ε π ίσ π ς τ π ν αντίλ π ψ π του γ ι α το γά μ ο . Συχνά εξαπατούμε τον εαυτό μας με τέτοι­ ες εικόνες στα όνειρά μας. Τις χρπσι­ μ ο π ο ι ο ύ μ ε για να ε κ π α ι δ ε ύ σ ο υ μ ε τον εα υτό μ α ς ν ' αντι μετωπίσει τα πρoβλιlματα του αμέσου μέλλοντος μ ε τρό π ο π ο υ θα τ α ι ριάζε ι μ ε τπν ατομικπ μας στάσπ ζωπς - αλλά που δε θα σ υ μ φωνεί με τπ λογι κπ τπς πραγματικπς κατάστασπς. Η στάσπ ζωπς (π ο τρόπος ζωπς) θεμελιώνε­ ται στα πρώτα τέσσερα Π πέντε χρό­ νια τπς παιδικπς πλικίας του ατόμου. Η π ε ρ ίο δ ο ς α υ τ π κ λ ε ίν ε ι μ ε τ π ν π λ π ρ π α ν ά πτ υ ξ π τ ο υ ε γ ώ κ α ι τ π συνα κόλουθπ οριστικπ διαμόρφωσπ τπς στάσπς α πέναντι στπ ζωΠ. Από αυτπ τπν περίοδο και μετά , οι απα­ ντπσεις στα πρoβλιl ματα που δπμι­ ουργεί n ζωπ υπαγορεύονται όχι από τις πραγματικές εσωτερικές σχέσεις τους, αλλά από ορισμένες α υτομα­ το π ο ι π μ έ ν ε ς σ τ ά σ ε ι ς , τ ι ς ο π ο ίε ς συνοπτικά ονομάζουμε στάσπ (σχέ­ δ ι ο , στυ λ ) ζωπς του ατό μ ο υ . Ετσι εξπγο ύ μ ε το γεγονός ότι ένα ορι­ σμένο λάθος προσαρμογπς - όπως n επιθυμία ενός ατόμου ν' αποτελεί το κ έ ν τ ρ ο τ π ς π ρ ο σ ο χ π ς , ν α ε ίν α ι π ά ντοτε π α ρ α φ ορτω μ έ ν ο , ν α μ π δέχεται π ίεσπ, να μπν ανέχεται μείω­ σπ, κλπ. - μπορεί να συνεχίζεται επί­ μονα σε όλπ τπ ζωπ του ατόμου.

••

κτιρίων Κάποιος π ο λ ύ ε π ιτυχπμένος άντρας, σαράντα χρόνων, παραπο­ νιόταν ότι δεν μπορούσε ν' ανεβεί σε ψ π λ ό κτίρ ι ο χωρίς να έχε ι τ π ν παρόρμπσπ ν α π π διlσει από κάποιο π α ρ ά θ υ ρ ο . Ε ξο μ ο λ ο γ π θ π κε ό τ ι π άντοτε φοβόταν σχεδόν τ ο κάθε τι. Ηταν ο τελε υταίος α π ό έξι π α ι δ ι ά στπν οι κογένειά του και πολύ καλο­ μ α θ π μένος α π ό τ π μ πτέρα τ ο υ . Η π ε ρ ίπτωσπ α υτ π α π ο κα λ ύ πτ ε ι , μ ε ι:πν πρώτπ ματιά, τπν επιθυμία του ατόμου ν' αναγνωρίζουν οι άλλοι ότι είναι παραφορτωμένο και ότι βρίσκε­ ται σε κίνδυνο. Ο ασθενπς δεν μ πο­ ρεί βέβαια ν' α ποΦύγει ν' ανεβαίνει τις σκάλες των κτιρίων, α λ λ ά δίνει έμφασπ στπν ενέργειά του αυτπ με τ π ν ε π ι θ υ μ ία του να β ρ ίσκετ α ι σε κά π ο ι α ε π ι κίνδυνπ κατάστασπ κ α ι δπμ ιουργεί τον κίνδυνο ε κδπλώνο­ ντας τπν παρόρμπσπ να ππδιlσει στο κενό. Στπν περίπτωσπ αυτπ, καθώς και στις δύο προπγού μενες, ο σκοπός (επιδίωξπ) ανωτερότπτας ε ίναι παρό­ μοιος, όσον αφορά το κίνπτρο του ατόμου να φαίνετα ι παραφορτωμέ­ νο. Αλλά ο άντρας αυτός προχωρεί π ε ρ ι σσότε ρ ο . Π α ρ ο υ σ ι ά ζε ι τ π ν παρόρμπσπ να ππδιlσει α π ' το παρά­ θυρο, α λ λ ά , για κοιτάξτε ! ξε περνά τπν παρόρμπσπ του κα ι καταΦέρνει να ζει . Ε ίναι δυνατότερος α κόμα και απ' τον εαυτό του. Για τπν υποστπριξπ τπς διάγνωσπς α υτπς θα προσθέσω μ ι α ανάμνπσπ α π ' τπν παιδικπ πλικία του ασθενΠ. «Ππγα σχολείο όταν π μουν έξι χρό-

- 1 7made by Absens

Φόβος των υψηλών

νων. Δεν πμουν πολύ ευχαριστπμέ­ νος. Την πρώτη κ ι ό λ α ς μ έ ρα , ένα α γό ρ ι μ ο υ ε π ιτ έ θ η κ ε . φο β π θ η κα πάρα πολύ και έτρεμα, αλλά . . . πrΊδη­ ξα επάνω του και τον έρριξα χάμω». Αυτό το μ ι κρό α π όσπασμα από τις αναμνπσεις του α ποκαλύπτει τα δυο τυπικά κίνητρα του τρόπου ΙσχεδίοuJ ζωπς αυτού του ατόμου. Στην αρχπ τρέμει, αλλά μετά νικά . Και ακριβώς αυτπ η λεξούλα «αλλά» περικλείνει την π λούσια σημασία της αναπλΠρω­ σης για τα συναισθπματα κατωτερό­ τητας.

•• Το κορίτσι που υ πέφερε

α πό έμ μονες ιδ έες Μ ι α κ ο π έ λ α ε ι κ ο σ ι ε πτά χρόνων πρθε να μ ε σ υ μ β ο υ λ ε υτεί ύστε ρα από πέντε χρόνια ενοχλΠσεων. Μου ε ίπ ε : «Εχω δει τόσους πολλούς για­ τρούς ώστε σεις ε ίστε η τελευταία μου ε λπίδα στη ζωΠ». «Οχι», απάντη­ σα εγώ, «όχι η τ ε λ ε υ τ α ία ε λ π ίδ α . Ισως η προτελευταία. Ισως να βρε­ θούν κι ά λλοι που θα μ πορέσουν να σας βοηθΠσουν». Τα λόγια τπς πταν σαν πρόκληση προς εμένα· με προ­ καλούσε να μ ην τη θεραπεύσω, έτσι που να με κάνει να νιώσω καθπκον μου να τη θεραπεύσω. Αυτός ε ίναι ο τύπος του ασθενπ που επιθυμεί να μ ετα θέτε ι την ε υ θ ύνη σ ' ά λ λ ο υ ς, πράγμα π ο υ α π οτελεί κοινό χαρα­ κτηριστικό των καλομαθημένων παι­ διών. Μ πορούμε σίγουρα να υποθέ­ σουμε ότι στην παιδικπ της ηλικία, n κοπ έ λ α α υτπ κατάφερνε να κρατά κάποιο ά λ λ ο άτομο α πασχολ η μ ένο μαζί της. Και μ πορού μ ε να υ ποθέ-

σουμε ότι το π ρόσωπο α υτό πταν π ι θανότατα η μ ητέρα τ η ς . χρε ι α ­ ζ ό μ α στ ε α σ φ α λ ώ ς π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ α γεγονότα για να επαληθεύσουμε την υπόθεση αυτπ, υ πάρχουν όμως μέθοδοι μ ε τις οποίες μπορούμε να το ε π ιτύχουμε αυτό ακόμα και στην πρώτη συνέντευξη με τον ασθενΠ. Στο μεταξύ, πρέπει να τονίσουμε ότι έχει σημασία ν' αποφύγουμε μια πρόκληση σαν αυτπ που μόλις ανέ­ φερα. Ο ασθενπς μ πορεί να 'χει επε­ ξεργαστεί συναισθηματικά σε μεγά ­ λ ο β α θ μ ό τ η ν ι δ έ α ότ ι ο γ ι ατρός ε ίναι η τελευταία του ε λ π ίδα, εμείς όμως δεν πρέπει ν' αποδεχτούμε μια τέτο ι α δ ι ά κρ ι σ η . Ε ά ν το κ ά νο υ μ ε αυτό, μπορεί ν ' ανοίξουμε το δρόμο για κ ά π ο ι α σ ο β α ρ π α π ογοπτ ε υ σ η , ίσως και την αυτοκτονία. Η κοπέ λα α υτπ πταν το δε ύτερο π α ι δ ί στ η ν ο ι κογένε ι ά τ η ς , κ α ι η μεγαλύτερπ της αδερφπ πταν ωραι ­ ότε ρ η α π ό α υτπν, ε κτός π ο υ πταν πολύ έξυπνη κι αξιαγάηητη. Ετσι, η ζωπ τ η ς ασθενούς μ α ς έ μ οι α ζε μ ' έναν αδιάκοπο αγώνα δρόμου για να ξεπεράσει την αντίπαλό της. Η αδερ­ φπ της π αντρεύτηκε ε υτυχισμένα, α λ λ ά και η ασθενπς αναπτύχθηκε καλά, ιδιαίτερα στη διανοητικπ σφαί­ ρ α , ξ ε π ε ρνώντας τ η μ ε γα λ ύτ ε ρ η αδερφπ τ η ς στη σχο λ ι κ π ε ργασία . Ωστόσο, η αδερφπ τ η ς πταν η ο λ ύ πιο χαριτωμένη κα ι ε λ κυστ ι κπ, κ α ι έ κανε Φ ίλ ο υ ς π ο λ ύ π ι ο ε ύκο λ α . Η ζωπ της μεγαλύτερης αδερφπς πταν πιο ομαλπ και η ι ο ευτυχισμένη, και της ε ίχε δώσει μεγαλύτερη αυτοπε­ ποίθηση. Η νεώτερη αδερφπ, εξα ι ­ τίας του αισθπ ματος ανασΦάλειας, ένιωθε την ανάγκη να επιβε βαιώνει τον εαυτό της εναντίον των ά λλων,

made by Absens

- 1 8-

π ρ ά γ μ α π ο υ α π ω θ ο ύ σε τ π φ ι λ ία τ ο υ ς . Ανα μ φ ίβ ο λ α , κ α ν έ ν α ς α π ό τους γνωστούς αυτών των δύο κορι­ τσιών δεν κατανοούσε τπν πραγμα­ τικπ Φύσπ και προέλευσπ αυτπς τπς δ ι α φ ο ρ ά ς τ ο υ ς τ π ν α ι σ θ ά νονταν όμως ασυνείδπτα και προσέλκονταν από τπ μια κοπέλα ενώ απωθούνταν από τπν άλλπ. Η ασθενπς μας ε ίχε ερωτευτεί σε π λ ι κία δ ε κατεσσάρων χρόνων κ α ι τπν ε ίχαν γ ε λ ο ι ο π ο ι π σ ε ι γ ι ' α υτό. Από τότ ε , ε ίχε παραιτπθεί από το ρόλο τπς γυναίκας που αγαπά. σταν π αδερφπ τπς παντρεύτπκε, π κοπέ­ λα ε ρ ωτ ε ύ τ π κε έναν παντρεμένο άντρ α . Ενας τέτοιος συνα ισθπματι ­ κός δεσμός δεν μ πορεί β έ β α ι α να ε κτ ι μ π θ ε ί δ ο γ μ α τ ι κ ά , κ α θ α υ τ ό ς . Κανείς δεν μ πορεί να ε ίναι βέβαιος για το αν ένας τέτοι ο ς έ ρωτας θα εξελιχτεί καλά Π άσχπ μ α . Δεν μ πο­ ρούμε όμως κα ι ν' αγνοπσουμε το γεγονός ότι κ ά θ ε κ ο π έ λ α σε μ ι α π α ρό μ ο ι α κατάστασπ β λ έ πε ι τ ι ς μεγάλες δυσκολίες που παρουσιάζο­ νται , τόσο καθαρά όσο και οι γονείς τπς Π οποιοσδΠποτε ά λλος. Το γεγο­ νός ότι π κοπέλα αυτπ διάλεξε έναν τόσο περίπλοκο ερωτικό δεσμό απο­ τελεί, εκ πρώτπς όψεως, λόγω υπο­ ψ ία ς ότι δεν πθελε να προχωρπσει ολοκλπρωτικά στον έρωτα και στο γάμο. Στπν περίπτωσπ αυτπ βλέπου­ με ότι π ασθενπς υιοθέτπσε, στο και­ νούργιο α υτό π ρ ό β λ π μ α τπς ζωπς τπς, δ π λ α δΠ στον έ ρωτα , τπν ίδι α διστακτικπ κ α ι ε π ι φ υ λ α κτ ι κπ στάσπ που είχε παρουσιάσει και στο παρελ­ θόν. Υππρχαν βέβαια λόγοι γι ' αυτό. Η κοπέλα αυτπ πταν λιγότερο ελκυ­ στικπ από τπν αδερφπ τπς και ε ίχε γελοιοποιπθεί στπν πρώτπ τπς ερω -

τ ι κπ ιστορία. Ενα κορίτσι με τέτοιο ανταγωνιστικό χαρακτπρα, που τείνει π ρος το σκοπό τπς ανωτερότπτας, βρίσκεται πάντα σε κίνδυνο να χάσει το θάρρος και τπν α υτοπεποίθπσπ τπς με το γάμο. Συνπθως αισθάνεται ότι ο γά μος ε ίναι μια απειλΠ για το συναίσθ π μ α ανωτερότπτά ς τ π ς . σ ε υτυχι σ μένος γά μ ο ς τ π ς α δ ε ρ φ π ς τ π ς έ τ ρ ε φ ε α υτ ο ύ ς τ ο υ ς φ ό β ο υ ς , που ενισχύονταν επίσπς απ' το δυστυ­ χισμένο γάμο των γονιών τπς και απ' τπν κατωτερότπτα τπς μπτέρα τπς. Η διστακτικπ στάσπ τπς κοπέλας α πέναντι στον έρωτα και στο γά μο φανερώθπκε στπ διάρκεια μιας ειλι­ κρινούς συζπτπσπς μαζί τπς. Η κοπέ­ λα ε ίπε: "Είμαι σίγουρπ ότι ο άντρας μου θα μ' εγκατέλειπε δύο εβδομά­ δες μετά το γάμο μας» . όταν παρα­ τπρπσα ότι π αιτία που απέφευγε το γάμ ο θα μπορούσε να ε ίναι κάποιο έντονο συναίσθμα κατωτερότπτας, π κοπέ λ α προσπάθπσε ν' ανακαλέσει τπν π ρο πγούμενπ δ π λ ωσπ τ π ς . Αλ λ ά , τ ο α π λό γεγονός ό τ ι μ ι α τέτοια ιδέα μ πόρεσε να παρουσια­ στε ί στο νου τ π ς , α κό μ α και σαν α στ ε ίο , φ ανέρωνε ότι ο νους τ π ς πταν απασχολπμένος μ ' αυτό τ ο ιδι­ αίτερο πρόβλπμα. Ακόμα και όταν ο άντρας μ ε τον οποίο πταν ερωτευμένπ επιθυμούσε να τπ φιλπσει, ε κε ίνπ απέφευγε τα χάδια του . Με τις αντιδράσεις τ π ς α υτές, εξασΦά λ ι ζε τ π ν α π όστα σ π τπς α π ό τις απαιτπσεις του έρωτα και του γάμου, και θυσίαζε τα πάντα στο νευρωτικό σκοπό τπς για ανωτερό­ τπτα. "Εάν ο άντρας αυτός δεν πταν παντρεμένος, θα τον παντρευόμουν» π τ α ν π α π ά ν τ π σ π τ π ς σ ' α υτ ό το πρόβλπμα τπς ζωΠς.

made by Absens

- 1 9-

ΖΩΗ ΚΑΙ ΟIΚΟΓΕΝ Ε IΑ Το «εάν» ε ίναι συνπθως το βασικό μοτίβο του νευρωτικού δράματος. Το «εάν» ε ίναι το τελευταίο καταφύγιο σε κάθε ν ε υ ρωτικό δίλ η μ μ α και ο μόνος σίγουρος τρόπος διαφυγΠς. Η επιθυμία της διαφυγπς έχει μια μόνο α ι τ ία , κ ι α υ τ π ε ίνα ι ο Φ ό β ο ς τ η ς ιΊττας, π ο υ ε ίνα ι τ ο π ι ο δ ύ σ κ ο λ ο πράγμα να παραδεχτεί κανείς. Ε ίναι επόμενο ότι στο σ η μ ε ίο α υτό βρί­ σκουμε πολύ συχνά κάποια φαντα­ στι κ ιΊ μορφπ άγχο υς, την ο π ο ία ο ασθενπς ε ρ μ ηνε ύ ε ι μόνος του μ ε διάφορους τρόπους, α λλά ποτέ α λ η ­ θ ινά , - δ η λ α διΊ, ποτέ σ α Φόβο της Πττ α ς . Η αγοραφοβία, η νεύρωση άγχους, και όλες οι μορΦές φοβίας μ π ο ρ ο ύ ν ν α π α ρ ο υ σι α στ ο ύ ν στο σ η μ ε ίο α υτ ό . Ανε ξ ά ρτητα α π ό τη μορφπ τους, οι φοβίες αυτές ε κπλη­ ρώνουν το σκοπό τους, που είναι να κλείσουν το δρόμο για τη συνέχιση της δραστηριότητας. Ετσι, το άτομο π ε τ υ χ α ίν ε ι α υτ ό π ο υ ε π ι θ υ μ ε ί δ η λ α δ π , α π οφ ε ύ γ ε ι τη δ ο κ ι μ α σ ία χωρίς ν ' αποκαλύψει, ακόμα και στον εα υτό του, το μ ι σ ητό συναίσθ η μ α κατωτερότητας. Ολα τ' άλλα νευρω­ τικά συμ πτώματα, όπως οι κατανα­ γ κ α στ ι κέ ς ι δ έ ε ς , ο ι λ ι π ο θ υ μ ίε ς , η κόπωση, η α ϋ πνία , λειτουργικές δια­ ταραχές όπως νευρωτικά καρδιακά συμπτώματα , πονοκέφαλοι, η μι κρα­ ν ία κι ά λ λ α π ο λ λ ά , προκα λ ο ύντ α ι από τ η μεγάλη ένταση π ο υ δημιουρ­ γεί αυτπ η πολύ δύσκολη απόκρυψη. Τα όργανα π ο υ δ ι ατ α ρ άσσοντ α ι περισσότερο α π ό την ένταση α υτ π είναι ε κε ίνα π ο υ ε ίναι πιο ευά λωτα εξαιτίας κά ποιας κληρονομικιΊς αδυ­ να μ ίας. Ετσι, βρίσκουμε, στις περι­ πτώσεις όπου μια ολόκληρη οι κογέ­ νεια ε ίναι ευάλωτη σε κάποια ιδια ί-

τερη οργανικιΊ αδυνα μ ία, ότι ορισμέ­ να μ έ λ η της ο ι κογέν ε ι α ς π ά σχουν από οργανικές ασθένειες, ενώ ά λλα μ έ λ η τ η ς π άσχουν α π ό νευρωτ ι κά σ υ μ πτ ώ μ α τ α τ ο υ ίδ ι ο υ α κρ ι β ώ ς οργάνου. Σ ε τέτοιες περιπτώσεις δεν πρέπει να παραμελούμε την επίδρα­ ση τ ο υ π α ρ ά γοντα τ η ς μ ίμ η σ η ς . Εμείς όμως, βρίσκουμε, διαφορετικά α π ό ά λ λ ο υ ς ψ υχ ο λ ό γ ο υ ς , ό τ ι τα μόνα συμπτώματα που απομιμούνται οι ασθενείς ε ίναι ε κε ίνα που ευθυ­ γραμμίζονται με το νευρωτικό σκοπό τους για ανωτερότητα. Η κο πέλα α υτπ ε ίχε μ ια θέση σε κάποιο γραφείο όπου έπαιζε ηγετικό ρόλο και όπου την εκτιμούσαν πολύ, αλλά, σαν όλα τα άτομα που κατέ­ χ ο ντ α ι α π ό έ ντ ο ν ο σ υ ν α ίσ θ η μ α κατωτερότητας, ιΊταν αχόρταγη για ε κτ ίμ η σ η κα ι π ά ντ ο τ ε ε π ι δ ίω κε περισσότερη. Στην ηλικία των δεκαε­ νέα χρόνων ά λλαξε θέση και έχασε το θαυμασμό που α πολάμβανε πριν. Εάν τώρα κάνουμε μια ανασκόπη­ ση της περίπτωσπς της, μπορούμε να σημειώσουμε τα εξπς: 1 . Η κοπέλα ε ίχε χάσει την ελπίδα ότι μ π ορούσε να συναγωνιστεί την α δ ε ρ φ π τ η ς , ε ίτε στην α π ό κτ η σ η Φίλων, ε ίτε στην πραγματοποίηση ενός ευτυχισμένου γάμου. 2. Φο β όταν ν' α ντ ι μ ε τ ω π ίσει τα π ρ ο β λ π μ α τ α τ ο υ έ ρ ωτα κ α ι τ ο υ γάμου. 3 . Ε ίχε χάσε ι μ ι α ι κα ν ο π ο ι η τ ι κιΊ θέση στην εργασία της. Με δυο λόγια, ε ίχε τώρα υ ποστεί ό λ ε ς τ ι ς πττ ε ς π ο υ φ ο β ό τ α ν - το έντονο συναίσθημα της κατωτερότη­ τας ε ίχε δικαιωθεί. Δε χρησιμοποίησε βέβαια τους συλ λογισμούς α υτούς για να π ε ρ ιγρά ψ ε ι την κατάστασπ

made by Absens

-20-

Ο Ι Ν ΕγΡΩΣΕIΣ ΚΑΙ Η Ε Ρ Μ Η ΝΕΙΑ ΤΟΥΣ

της, αλλά φανέρωνε, με την ιΜίτε ­ ρη διάθεσπ της, ότι έτσι ένιωθε. Στο σ η μ ε ίο α υτ ό , θα π ρ έ π ε ι να παρατηρπσου μ ε τη χαρακτηριστικπ συγκέντρωση και την έμφαση σ' ένα σημείο του πρoβλr1ματoς της ζωπς, δηλαδr'i, στο Φόβο της Πττας. Οταν ο άνθρωπος δρα στη χρπσιμη σφα ίρα της ζωπς, είναι πάντοτε υποχρεωμέ­ νος να υ π ο λογίζει την π ι θανότητα της πττας, την οποία γενικά υποβι­ βάζουμε, αξιολογώντας τις μεταπτώ­ σεις της τύχης σαν ανα πόφε υ κτες και κοινές σε κάθε ανθρώπινη επιχεί­ ρ η σ η . Στην π ε ρ ίπτωση ό μ ω ς π ο υ τώρα εξετάζουμε, η πιθανότητα της πττας ε ίχε γίνει το κέντρο της ζωΠς. Η ασθενπς υπέταξε όλη τη ζωπ της στο Φ ό β ο α υτ ό , α κρ ι β ώ ς ό π ω ς η γυναίκα που πάσχει από μανία καθα­ ριότητας κάνε ι ό λ η τη ζωπ της να περιστρέφεται γύρω α π ' την ιδέα της α καθαρσ ίας, οπότε η κανονι κπ και χρπσιμη δράση για την καθαριότητα υ π ε ρ β ά λ λ ετ α ι μέχρι το σ η μ ε ίο να γίνεται μια ακατάπαυστη αναζπτηση α κα θ α ρσία ς , στον ε αυτό τ η ς , στα έ π ι π λ α , Π oπoυδr'iπoτε αλλού, έτσι που να μην έχει πια καμιά χρησιμό­ τητα για τη ζωΠ. Μια τέτοια λαθεμέ­ νη συγκέντρωση της προσοχπς είναι χαρακτηριστικπ στις νευρώσεις γενι­ κά , και στην περίπτωση της κοπέλας αυτπς, ο προηγούμενος σκοπός της ζωπς της, που βρισκόταν στην άχρη­ στη πλευρά, δ η λαδr'i, ο σκοπός να ξεπεράσει την αδερφπ της, έπαιρνε τώρα τη μορφπ του α κόμα στενότε­ ρου και αρνητικότερου σκοπού να ξεΦύγει α π ό ο π ο ι α δ π π οτε π ι θ ανπ Πττα. Α κ ρ ι β ώ ς σ ' ένα τ έ τ ο ι ο κ ρ ίσ ι μ ο σ η μ ε ίο τ η ς ζω π ς ε ν ό ς α τ ό μ ο υ

π α ρ ο υ σ ι ά ζοντ α ι τ α ν ε υ ρ ω τ ι κ ά σ υ μ π τ ώ μ ατ α . Δ ε ν υ π ά ρχε ι κα μ ι ά α λ λ α γ π στον τ ρ ό π ο ζω π ς , μ ε τ ο χ α ρ α κ τ η ρ ι σ τ ι κ ό στα μ ά τ η μ ά τ ο υ μπροστά σε κάθε πιθανότητα πττας: αλλά το άτομο στερεώνει τώρα αυτπ τη στάση του δισταγμού, απαιτώντας α π ραγματο π ο ίητες ε ξασφα λ ίσε ι ς . Εάν δεν έχει κανένα μέσο για ν' απο­ δείξει την ανωτερότητά στη χρπσιμη π λε υρά της ζωπς, γίνεται "προβλ η ­ ματικό παιδί», Π εγκληματικό άτομο, Π μπορεί να διαπράξει α υτοκτονία. Εάν έχει κάποια απασχόληση, αλλά ανεπαρκπ, και περισσότερη ελπίδα, εξαπατά τον εαυτό του με την ιδέα ότι ε μ ποδίζεται από κάποιο μοιραίο ε μ π ό δ ι ο , ό π ω ς ε ίν α ι η α ρ ώ στ ι α . Διαλέγει ορισμένα συμ πτώματα και τα αναπτύσσει μέχρι να του κάνουν εντύπωση σαν πραγματικά εμ πόδια. Η κατά στασ η έντασης στην ο π οία β ρ ίσκετ α ι , ε ύ κ ο λ α π ρ ο σ φ έ ρ ε ι τ ι ς αρχικές ψυχικές Π σωματικές διατα ­ ραχές, που μπορούν να πάρουν διά­ φορες μορΦές, ανάλογα με το σχέ­ διο ζωπς και τις έμφυτες οργανικές αδυναμίες. Πίσω από το φράγμα των συμπτωμάτων του , ο ασθενπς αισθά­ νεται ποφυλαγμένος και σίγουρος. Στο ερώτημα, "Πώς χρησιμοποιείς τα τ α λ έ ντα σ ο υ;» α π α ντά , " Α υ τ π η αρρώστια με εμποδίζει ' δεν μπορώ να προχωρπσω», και δείχνει το φράγ­ μα που ο ίδιος έχει κατασκευάσει. Δεν πρέπει, λοιπόν, ποτέ να παραμε­ λούμε τη χρπση των συμ πτωμάτων του, που κάνει ο ίδιος ο ασθενΠς. Κι όχι μόνο ο ασθενπς χρησιμοποιεί τα συμπτώματά του με τον τρόπο αυτό, αλλά - όπως συμβαίνει πιο πολύ στις ψ υχώσε ις - τα σ υ μ πτώματα μετα­ βάλλουν την αντίληψπ του για κάθε

made by Absens

-21-

ουσιαστικό πρόβλπμα τπς ζωής. Το γεγονός ότι ο ασθενής ε ίναι κιόλας τ α λ α ι π ωρπ μένος α π ό τπν απασχόλ πσή του με τις νευρωτικές του δυσκολίες, δεν α ποτε λ ε ί μόνο έναν παράγοντα εξασθένπσπς αλλά και τπν ψυχολΟγική ανακούφισπ του ασθενή από τπν προσπάθειά του για ανωτερότπτα - ε Φ όσον έ τ σ ι δ ε ν μ π ο ρ ε ί ν ' α π α ιτ ε ί π ο λ λ ά α π ' τον εαυτό του. Ενα τέτοιο αυτοπροστα­ τευτικό σχέδιο ζωής μ πορεί ε π ίσπς να π ά ρ ε ι τ π μορφή σ υ μ πτωμάτων π ο υ α ν α Φ έ ρ ο ν τ α ι σ ε κ ο ινων ι κ έ ς δυσκολίες. Ο καλύτερος τρόπος για να κατα ­ λ ά β ο υ μ ε ένα νευρωτικό ά ρρωστο, ε ίναι να παραμερίσουμε όλα τα νευ­ ρωτ ι κά τ ο υ σ υ μ π τ ώ μ α τ α , κ α ι να μ ε λ ετήσο υ μ ε το σχέ δ ι ο τ π ς ζω ή ς του, και τον ατομικό του σκοπό ανω­ τερότπτας. Μ ονάχα με τπ σταθερή κατανόπσπ αυτών των δύο σπμείων μπορούμε να επιτύχουμε μ ια πλήρπ κατανόπσπ τπς ίδιας τπς νεύρωσπς, n ανάπτυξπ τ π ς ο π ο ία ς ε λ έγχεται ολοκλπρωτικά απ' τα σπμεία α υτά . Ε ίνα ι ακριβώς ο Φόβος τ π ς ήττας, π ρα γ μ ατ ι κ ή ς ή φανταστ ι κ ή ς, π ο υ δίνει τπν αφορμπ να γεννπθούν τα λεγόμενα νευρωτικά συμπτώματα. Η ζωή και τα προβλήματά τπς φαίνο­ ντα ι να π α α σ ύ ρο υ ν το ά τ ο μ ο σε σ υ μ φ ω ν ία μ α ζί τ ο υ ς, α λ λ ά σ τ π ν π ραγματι κότπτα, έ ν α συναίσ θ π μ α σ υ ντρ ι π τ ι κ ή ς τ α π ε ίνωσπς τ ο έ χ ε ι α π ο σ π ά σ ε ι α π ' τ π ζωή, κ ι ε κε ίνο προσπαθεί να σταματήσει ή να δρα­ πετεύσε Ι . Η π ε ίρα μου α ποδεικνύει ότι ψυχώσεις όπως n σχιζοφρένια, n μανία; n μελαγχολία και n παράνοια π α ρ ο υ σ ι ά ζονται όταν ο α σ θ ε ν ή ς αισθάνεται ολοκλπρωτικά αναχαιτι -

σμένος, χωρίς καμιά ελπίδα να προ­ χωρήσει - πράγμα που σπμαίνει ότι εγκαταλείπει κάθε προσπάθεια για ν' απαντήσει στα τρία προβλήματα τπς ζωή ς . Το νευ ρωτ ι κό, ό μως, άτομο ε ίναι πρόθυμο ν' αντιμετωπίσει ένα ή δ υ ο α π ' τα π ρ ο β λ ή μ α τ α α υ τά, α λ λά έχει καταρρεύσει μ προστά σ' ένα κ α ι ν ο ύ ρ γ ι ο κ α ι σ υ ντ ρ ι π τ ι κό εμπόδιο. Ο ι π ε ρ ι πτ ώ σ ε ι ς π ο υ π ε ριέγραψα παρουσιάζουν ακριβώς ένα τέτοιο μπ ολοκλπρωτικό στα μ άτπμα. Στπν περίπτωσπ που μελετούμε τώρα, n κοπέ λ α φα ινόταν να ε ίναι εντελώς υγιής, μέχρι τπν πμέρα που έπαθε το ατύχπμα ν' αλλάξει θέσπ στπν εργα­ σία τπς. Μετά α π ' αυτό, πιο τρομαγ­ μένπ α π ό τις δυσκολίε ς τπς ζωής, άρχισε ν' αναμοχλεύει τα προβλήμα­ τά τπς όλο και περισσότερο, και προ­ σπαθούσε να επιτύχει ένα νέο είδος α ν ωτ ε ρ ότ π τ α ς μ ε τ π μ ο ρ Φ ή των εμμόνων ιδεών. Κάποια μέρα, ένιωσε το Φόβο ότι n τσάντα τπς ε ίχε ανοίξε ι κατά τύχπ και ότι μ ε ρ ι κά νομ ίσματα, γ ε μ άτα χαλ κοπράσινπ σκουριά, ε ίχαν πέσει μέσα στο καλάθι με τα λαχανικά που πήγαινε στο σπίτι μιας γνωστής τπς κυρίας. Η κοπέλα φοβόταν ότι ε ίχε δπλπτπριάσει ολόκλπρπ τπν οικογέ­ νεια τπς κυρίας ε κε ίνπς! Μ ι α ά λ λ π έ μ μ ονπ ι δ έ α π ο υ ε ίχε, ήταν ότι n σκόνπ του δρόμου είχε λερώσει τα χέρια τπς και ότι θα λέρωνε τπ Βίβλο τ π ς μ πτ έ ρ α ς τ π ς ε ά ν τ π ν άγγιζε, πράγμα που δεν μ πορούσε ν' απο­ Φύγει α πό καιρό σε καιρό. Ετσι, μετά από κάθε φανταστικό λέρωμα τπς Β ίβ λ ο υ , n κοπέλα αγόραζε κρυΦά μια καινούργια Βίβλο, για να αντικα­ ταστήσει τπ λερωμένπ, μέχρι π ο υ

made by Absens

-22-

ΟΙ Ν Ε ΥΡΟΣΕιΣ ΚΑ ι Η Ε Ρ Μ Η Ν Ε ΙΑ

μάζεψε κα μ ι ά δωδεκαριά Β ίβλους. Απέδιδε αυτή τπν υ περβΟλι κή αγιό­ τπτα στα βιβλία, για να είναι δυνατό να τα βεβπλώνε ι · και ξόδευε τα χρή­ μ ατά τπς στπν αγορά τους, για να μ πο ρ ε ί ν' α πα λ ά σσεται α π ' τπν ε υθύνπ . Αλλά, μ ε τον τρόπο αυτό, γινόταν μ ά ρτυρας, παρεξπγπ μένπ , μια ψυχή ταπεινωμένπ α π ' το βεβή­ λωμα ιερών πραγμάτων. Εάν n μοναδική φιλοδοξία στπ ζωή αυτής τπς κοπέλας ήταν να γίνει πιο σπουδαία α π ' τπν αδερΦή τπς, τώρα βρισκόταν ασφαλώς στο δρόμο για τπν πραγματοποίπσπ τπς φιλοδοξίας τπς. Αλλά ο νευρωτικός αυτός στό­ χος τπν περιέπλεκε σε τέτοιες πραγ­ ματικές ήττες, ώστε ήταν ολΟΦάνε­ ρα χρήσιμο γι' αυτήν να τον αντικα­ ταστήσει με κάποιον άλλο. Ο σκοπός τπς προσπάθειάς τπς ήταν να ξεΦύ­ γει από τπ φοβερή κρίσπ "n αδερ­ Φή μου είναι ανώτερπ από μένα». Κοιτά ζοντάς τπν α π ό π ι ο κοντ ά , α υτ ή n α π ο φ υ γ ή τ π ς σ ύ γ κ ρ ι σ π ς παρουσιάζεται και n ίδια σα σκοπός ανωτερότπτας. ΕΦόσον δε θα αναμι­ χθεί με τους ανθρώπους, δεν μπορεί να νικπθεί κοινωνικά. ΕΦόσον απο­ φ ε ύ γ ε ι τον έ ρ ωτα κ α ι τ ο γ ά μ ο , κανείς δεν μ πορεί να τπ συγκρίνει με τπν αδερφή τπς στον ε υτυχισμένο γάμο τπς. Ο,ΤΙ κι αν συμβεί, n κοπέλα μ πορεί να πει: "Μα βλέπετε ότι είμαι ολοκλπρωτικά απασχολπμένπ με τις καταναγκαστικές ιδέες μου». πρέπει να ε ίναι α πασχο λ π μένπ μ ε κάτΙ. Ο χρόνος, οι περιστάσεις, και n οποια­ δ ή π οτε λογική που δεν έχει κατα ­ στραφεί από τπ νεύρωσή τπς, απαι­ τ ο ύ ν κ ά π ο ι α α π α σχό λ π σ π , κ ι έτσι απασχολείται στπν άχρπστπ πλευρά τπς ζωής με τπν καναγκαστική νεύ -

ρωσή τπς. Η δραστπριότπτά τπς ε ίναι πραγματικά ελεύθερπ από συναγω­ νισμό και πλασματικά ανώτερπ. Αυτή n ψ ε υ δ α ίσθπσπ τπς ανωτερότπτας φανερώνεται στπν προσπάθειά τπς μ έ σ α στ ι ς καταναγκα σ τ ι κ έ ς ι δ έ ε ς τπς, να κάνει τον εαυτό τπς υπεύθυ­ νο για τπ ζωή των ά λλων, ή για τπν αγνότπτά τους. Αυτή n προσπάθεια να δείξει μια ανώτερπ ευσυνειδπσία ε ίνα ι και n α πασχό λ π σ ή τπς, δ ιότι δεν έχει στα ματήσει ολοκλπρωτικά. Εάν ε ίχε στα ματήσει , θα βρισκόταν σε μια κατάστασπ νάρκωσπς, όπως στπν κατατονία. Πριν αναφερθούμε στα όνειρα τπς ασθενούς μας α υτής, θεωρώ χρήσι­ μ ε ς ορισμένες γενικές π α ρατ π ρ ή ­ σεις. Μ ια ψυχολογία που δε θα μ πο­ ρούσε να κατανοήσει και να ερμπ­ νεύσει τα όνειρα, θα απέκλειε ένα μεγάλο μέρος τπς ψ υχικής ζωής, και ε π ο μ ένως θα ήταν μ ι α ψ υχο λ ογία π ο λ ύ α τε λ ή ς . Ε τ σ ι , n φ ρ ο ϋ ντ ι κ ή αντίλπψπ για τα όνειρα αποτελεί μια π ο λ ύ σ π μ α ντ ι κ ή σ υ ν ε ι σ φ ο ρ ά . Ατυχώς, ο δπμιουργός τπς θεωρίας α υτής παραμέλ πσε τις π ι ο ζωτικές αρχές τπς δπμιουργίας των ονείρων, ε ξα ιτία ς τ π ς λαθε μένπς υ π όθεσής του για τπν κυριαρχία του σεξουαλι­ κού παράγοντα. Αυτό τον ε μπόδισε ν ' α ντ ι λ π Φ θ ε ί ό τ ι n σ ε ξο υ α λ ι κ ή στάσπ στπ ζωή προσδιορ ίζεται από το σκοπό τπς ολότπτας ή ανωτερό­ τπτας. πρέπει πάντοτε να ερμπνεύ­ ο υ μ ε τ ι ς α νώ μ α λ ε ς σ ε ξ ο υ α λ ι κέ ς τάσεις σαν ε κδπλώσεις του συνολι­ κού σχεδίου ζωής, αναζπτώντας τα βαθύτερα κίνπτρα π ο υ β ρ ίσκονται κάτω απ' αυτές. Η κατανόπσπ των ονείρων χρωστά τπν παραπέρα ο υ σ ι α στ ι κή π ρόοδό

made by Absens

-23-

ΙΩΗ ΚΑΙ ΟIΚΟΓΕΝ ΕIΑ

τ π ς στπ σ υ μ β ο λ π τ π ς Ατο μ ι κ π ς Ψυχολογίας, δπλαδrl , στπν αναγνώ­ ρισπ του γεγονότος ότι κάθε όνειρο δπμιουργεί μια διάθεσn. Για να μπο­ ρέσει το άτομο ν' αντιμετωπίσει μια ιδαίτερπ κατάστασπ, σύμφωνα με το σκοπό του γι' ανωτερότπτα, το όνε ι ­ ρο του υ π ο β ά λ λ ε ι μ ι α δ ι ά θ ε σ π . Μ όνο έτσι ε ξ π γ ε ίται το π α ρά ξενο γεγονός ότι οι άνθρωποι δεν κατα ­ λαβαίνουν τα όνειρά τους. Το όνειρο είναι μια διαδικασία απομάκρυνσπς, κατά τπ διάρκεια του ύπνου, από τπν πραγματικότπτα κα ι τπν κοινπ λογι­ K n , κ α ι κατ ε ύ θ υ νσπς του ατό μ ο υ προς το σκοπό του γι ' ανωτερότπτα. Ε ίνα ι πάρα πολύ δύσκολο να συσχε­ τίσουμε τα τωρινά μας προβλπματα με το σκοπό μας για ανωτερότπτα μέσω ενός λογικού σχεδιασμού και συλλογισμού. Ε ίναι όμως πιο εύκολο να το επιτύχουμε με τα συναισθπμα­ τα και το όνε ιρο ε ίναι ο σύντομος δρόμος των συναισθπμάτων. ο π ω ς έχω α π ο δ ε ίξε ι α λ λ ο ύ , το όνειρο είναι πάντοτε μια γενικπ δοκι ­ μ π , μ ι α δ ο κ ι μ α στ ι κ π π α ρ ά στ α σ π κάποιου βπματος προς τον πραγμα­ τικό σκοπό. Το όνειρο δπμιουργεί με τρόπο αυτόματο, μια ψευδαισθπτικπ εικόνα για το πως να επιτύχει κανείς α δ ι α φ ο ρώντα ς γ ι α τ π λ ο γ ι κ π τ π ς πραγματικπς κατάστασπς. Η ασθενπς αυτπ ε ίχε ονειρευτεί ότι έ πεσε κάτω. κανένας δεν μπορεί ν' αρνπθεί ότι ένα τέτοιο όνειρο υπο­ δ πλώνει δυσάρεστα συνα ισθπματα πττας, κι έτσι, είμαστε υποχρεωμένοι να υποθέσουμε ότι n κοπέλα πθελε ν ' αδυνατίσει τπν παρόρμπσπ τπς να π ροχωρΠσε ι . Π ι θ ανότατ α , υ π π ρχε κάποιο πρόβλπμα στο οποίο n κοπέ­ λα rl θ ε λ ε ν ' α π α ντ π σ ε ι μ ε τ ρ ό π ο

δ ε ι λ ό , χωρίς θάρρος. Αποδείχτπ κε ότι το πρόβλπμα αυτό πταν μια πρό­ σ κ λ π σ π σε ρ α ντε β ο ύ , α π ' τ ο ν παντρεμένο άντρα π ο υ αναΦέραμε. Η κοπέλα αντέδρασε δπμιουργώντας στον εαυτό τπς, μέσω του ονείρου , τπν απελπιστικπ κατάστασπ που επι­ θυμούσε - τπν τάσπ για άρνπσπ και διαφυγΠ. Για τπν περίπτωσπ που ο σκεπτικός αναγνώστπς δεν έχει πεισθεί, θ ' ανα­ φέρω ά λ λ ο ένα όνε ι ρ ο τπς ασθε­ νούς, που είχε τπν ίδια νύχτα. Ε ίχε τρομάξει ε π ε ι δ π ε ίχε παρατπρπσει μ ε ρ ι κά κόκκινα και μ π λ ε σ π μ ά δ ι α στο δέρμα τπς. Θα μπορούσε ποτέ ο τρόμος τπς αυτός να πταν μια καλπ προετο ι μασία για τπ συνάντπσπ μ ' έναν εραστπ ; Το ότι τα σπμάδια αυτά στο δ έ ρ μ α τ π ς σ υ μ β ό λ ι ζ α ν τ α συμπτώματα μ ι α ς αφροδίσιας ασθέ ­ ν ε ι α ς π τ α ν φ α νε ρ ό ό χ ι μ ό ν ο σ ' εμένα, αλλά και στπν ίδια τπν κοπέ­ λα, που το ανέφερε λίγο αργότερα, α ν ε ξ ά ρτ π τ α α π ' το ό ν ε ι ρ ό τ π ς . Συ ζπτώντας τ ο ζπτ π μ α του γά μ ο υ τπς, n κοπέλα εξέφρασε τπ γνώμ π ότι όλοι ο ι άντρες πταν άπιστοι και π ο λ ύ γ α μ ο ι . « Ε ίμ α ι β έ β α ι π » , ε ίπ ε εμφατικά - και αυτό το έχω κιόλας αναΦέρει - «ότι ο άντρας μου θα μ' εγκατα λ ε ίψ ε ι δυο ε βδομάδες μετά το γάμο. Ποια n αξία του γάμου όταν θα φοβάμαι συνεχώς μππως με απα­ τπσει, n μππως με μολ ύνει ο σύζυ ­ γός μ ο υ ; » . Α υ τ ά α π ο κα λ ύ π τ ο υ ν καθαρά το κίνπτρό τπς να ξεΦύγει . Η κοπέλα πρόσθεσε, «θα πμουν σε χει ­ ρότερπ θέσπ α π ' τπν αδερφπ μ ο υ , που ο άντρας τπς είναι πιστός». Ετσι ο σκοπός τπς ά λ λαξε . Δεν επιθυμεί πια άμεσα να ξεπεράσει τπν αδερφπ τπς, αλλά φράζει αυτό το δρόμο και

made by Absens

-24-

ΟΙ Ν ΕΥΡΩΣΕΙΣ ΚΑΙ Η Ε Ρ Μ Η ΝΕΙΑ ΤΟΥΣ

αναζπτά μ ι α ά λ λ π ανωτε ρότπτα στπν άχρπστπ π λ ε υρά τπς ζωής. Ο σκοπός τπς θα ήταν τώρα ν' αποΦύ­ γει κάθε ήττα, και να είναι αγνότερπ κα ι ευγενικότερπ α π ' τον καθένα. Ο σ κ ο π ός κ ά θ ε α ν θ ρ ώ π ο υ ε ίναι σκοπός ανωτε ρότπτα ς, α λ λ ά στπν π ερίπτωσπ των ατόμων που έχουν χάσει το θάρρος και τπν αυτοπεποί­ θπσή τους, ο σκοπός αυτός μετακι­ νείται α π ' τπ χρήσιμπ στπν άχρπστπ π λ ε υρά τπς ζωής. Αυτή n δι αφυγή προς μια ζωή έξω α π ' τπν πραγματι­ κότπτα πραγματοποιείται με τρόπο αυτόματο: ο ίδιος ο Φόβος τπς ήττας δπμιουργεί τα συναισθήματα και τις δ ι α θέ σ ε ι ς κα ι , μ έ σα α π ' α υ τ ά , τ ι ς πράξεις, μέχρι που τ ο άτομο φτάνει σε μια κατάστασπ με τπν Όποία γλι­ τώνει α π ' το Φόβο αυτό. Τπ διαφυγή α υτή ο α σθενής τπν α ισθάνεται πάντοτε σαν ανακο ύφισπ, δεν τπν

αντι λ α μ βάνετα ι όμως σαν τέτο ι α . Εάν τπν αντ ι λ α μ β ανόταν, θ α μ π ο ­ ρούσε ν α τ π ν α πο λ α ύ σε ι , πράγμα ό μ ω ς π ο υ θα χ α λ ο ύ σ ε τ π ν ό λ π οργάνωσπ και διε υθέτπσπ, διότι θ ' α φ α ι ρ ο ύ σε τ π δ ι κ α ι ο λ ογία γ ι α τ ο δισταγμό του και τ π διαφυγή του. Το άτομο οφείλει να πλπρώσει τπν τιμή με κάποιο μαρτύριο, για να μπορεί να δικα ιολογείται . Και τα νευρωτικά σ υ μ πτώματα π ο υ δ ι α μ ορΦώνονται πάνω στο πρότυπο μιας ασθένειας, μοιάζουν πραγματικά με ασθένε ι α , κα ι δ ι ασώζουν α π οτελεσματικά το σ υ ν α ίσ θ π μ α α ν ω τ ε ρ ό τ π τ α ς τ ο υ α σ θενή , δ ι ότ ι τ ο υ ε π ιτρέ π ο υν να σκέφτετα ι, «θα μπορούσα να ήμουν ο π ρ ώ τ ο ς , ε ά ν δε μ ' ε μ π ό δ ι ζε n αρρώστια μου» . Σ ' έναν τέτοιο τρόπο ζωής, n ε υτυχία αποκλείεται εκ των προτέρων κι άσχετα από οποιαδήπο­ τε προσαρμογή στις περιστάσεις.

made by Absens

-25-

ΖΟΗ IfAI.QkOfE N EIA

κεφά λ α ιο δεύτερο

Ανικανότητα για την αvτιμετώπιση των προ βλημάτων της ζωής

όταν ο νέος πταν υ ποχρεωμένος ν'

• • το σχιζοφρενικό αγόρι

α ντ ι μ ε τ ω π ίσ ε ι μ ι α π ρ α γ μ α τ ι κ ά δ ύ σ κο λ π κατάστ α σ π . Στ π ν π λ ι κία των 1 8 χρόνων, ο νέος αντιμετώπιζε τα τρία προβλι1ματα, τπς κοινωνίας, του ε παγγέλματος και του έρωτα και αισθανόταν ανίκανος ν' απαντπσει σ'

Κάθε εξέλιξπ που παρουσιάζεται στπ ζωπ ενός ατόμου προσδιορίζεται α π ' το ζωτ ι κ ό σ κ ο π ό τ ο υ , μ ε τον οποίο συνδέονται οργανικά οι διαδο­ χικές Φάσεις τπς ζωπς του. Οταν μια μπτέρα, τπς οποίας ο γιος έγινε ξαφ­ νικά σχιζοφρενπς σε πλικία 1 8 χρό­ νων, λέει ότι ο γιος τπς πταν απολύ­ τως ομαλός μέχρι τπν π λ ι κία α υτπ, δεν μ πο ρ ο ύ μ ε να σ υ μφωνπσου μ ε μαζί τπς. Και ανακαλύπτουμε, ύστε­ ρα από έρε υνα στπν προπγούμενπ ζωπ του νέου, ότι αυτός ε ίχε μια διά­ θεσπ κυριαρχικπ και ότι δεν έπα ιζε με τους συμμαθπτές του . Μια τέτοια παιδικπ ζωπ ε ίναι κακπ προετοιμασία για τπν αντιμετώπισπ των πραγματι­ κών π ρ ο β λ π μ άτων τπς ζωΠς. Στπν περίπτωσπ μας, π παιδικπ αυτπ ζωπ πταν προετοιμασία για τπ σχιζοφρέ­ νια, που δεν πταν μια ξαφνικπ εξέλι­ ξπ, α λ λά το α ποτέ λεσμα μιας στά­ σπς ζωπς, και παρουσιάστπκε μόνο

made by Absens

-

α υ τ ά . Η κ α κ π π ρ ο ε τ ο ι μ α σ ία ενός ανθρώπου για τπ ζωπ δεν εμφανίζε­ ται πάντοτε στις ευνοϊκές συνθπκες, ούτε όταν ο άνθρωπος είναι προστα­ τευμένος α πό τις πραγματικές απαι­ τπσεις τπς ζωπς, που έχουν πάντοτε κοινωνικό χαρακτπρα και α π α ιτούν κοινωνι κό συναίσθ π μ α . Η π α ι δ ι κπ π λ ι κία είναι κανονικά μια περίοδος ασΦάλειας, μπορεί όμως να περάσει με τέτοιο τρόπο ώστε το άτομ ο να μ πν α ν α π τ ύ ξ ε ι τ ο κ ο ι νω ν ι κ ό τ ο υ σ υ ν α ίσθ π μ α , ό π ω ς σ υ ν έ β π σ τ π ν περίπτωσπ π ο υ εξετάζουμε, και επί­ σπς στπν περίπτωσπ που εξετάσαμε στο π ροπγούμενο κεΦ ά λ α ι ο , όπου μια κοπέλα βρισκόταν σε ανταγωνι­ σμό με τπ μεγαλύτερπ αδερφπτπς, ένιωθε τπν αξία τπς να βρίσκεται σε 26

-

κ ίν δ υ ν ο σ υ ν ε χ ώ ς , κ ι έ τ σ ι ή τ α ν π ά ντοτε α π α σχ ο λ π μ έ ν π μ ε τ ο ν ε α υτό τ π ς . Οταν τ ο π α ι δ ί έχει μ ι α τέτοια αντίλπψπ για τον εαυτό του , εμποδίζεται ν' αναπτύξει το κοινωνι­ κό του συναίσθπμα. Οι συνθήκες τπς νππιακής και παι­ δικής ζωής, όπως ε ίναι ο βρεφονπ­ πιακός σταθμός, το νππιαγωγείο, το σχολείο και οι φιλίες, ε ίναι n πρώτπ εξάσκπσπ και δοκιμασία στπν κοινω­ ν ι κ ή σ υ μ π ε ρ ι φ ο ρ ά . Οταν ένας άνθρωπος εμφανίζει νεύρωσπ, διαπι­ στώνουμε πάντοτε ότι οι δυσκολίες του προμ πνύονταν α π ' τις σχέσεις του στπν παιδική πλικία. Συνήθως το άτομο αυτό δεν έδειχνε ενδιαΦέρον να συμμετέχει σε ομαδικές δραστπ­ ριότπτες ή συμμετείχε με μια παρά­ ξενπ και αξιοπαρατήρπτ π δ ι α φορά απ' τους ά λλους. Συνήθως ο νευρω­ τ ι κό ς θ υ μ άτ α ι τ ι ς ι δ ι οτ ρ ο π ίε ς κ α ι δ υ σ κ ο λ ίε ς τ π ς π ρο σ α ρ μ ογ ή ς τ ο υ στπν ώριμπ ζωή του και τις χρπσιμο­ π ο ι ε ί σα δ ι κα ιο λ Ογία για να κρατά τπν απόστασή του απ' το τωρινό κοι ­ νωνικό περιβάλλον του. Οταν ωθεί­ ται α π ' τπν πραγματικότπτα ή απ' τις ανάγκες, να πλπσιάσει πιο κοντά σ' ένα παραδεκτό επίπεδο συμπεριφο­ ράς, ο νευρωτικός δείχνει ότι προ­ σπαθεί να προσαρμοστεί, α λ λά στπν πραγματικότπτα δεν κάνει καθόλου κάτι τέτοιο: α παντά στις νέες ανά­ γκες με α υτοματο π ο ι π μένες αντ ι ­ δράσεις και επεξεργασμένες στάσεις τπς πολύ πρώιμπς ζωής του, με τις οποίες καταΦέρνει να ξεφεύγει από κάθε πραγματική ε παΦή . Μ πορεί να μετέχει με τους ά λλους ε π ι φανεια­ κά, στπ συνομιλία και στους συμβα­ τ ι κούς τρόπους συνεργασίας, αλλά α υτό τ ο κάνει σ ύ μ φωνα μ ε τ ο υ ς

εγκαταστπμένους μπχανισμούς του, και πίσω απ' το φράγμα αυτό n ψυχή του γλιστρά πίσω π ρος τα μ υ στικά τπς οχυρά ασΦάλειας. Στπ συμπερι­ φ ο ρ ά α υ τ ή των ν ε υ ρωτ ι κών, των ψ υχωτικών και των προβλπματικών παιδιών, πρέπει να διακρίνουμε μια ανα π ό φ ε υ κτ π συνέ π ε ι α , ένα ανα ­ γκαίο αποτέλεσμα του παρελθόντος τους. Οι τεχνπτές τάσεις που έχουν επεξεργαστεί τ' άτομα αυτά, ε ίναι n λ ογ ι κ ή συνέ π ε ι α μ ι α ς λ α θ ε μ έ ν π ς εκπαίδευσπς, και πολύ λίγπ θ α ε ίναι n ωΦέλεια που μπορούμε να κάνου­ με αν δοκιμάσουμε να διορθώσουμε τις συνέπειες αυτές. Στπν πραγματι­ κότπτα , π ρέ π ε ι να π ραγματο π ο ι ή ­ σ ο υ μ ε μ ι α α λ λ α γ ή στο β α θ ύ τε ρ ο κίνπτρο, στο υ ποσυνείδπτο σχέδιο ζωής του ατόμου και μόνο μετά ο ασθενής θα μ πορέσει να δει όλα τα προβλήματα και καθήκοντα τπς ζωής του από μια νέα προοπτική. Τα τρία προβλήματα τπς ζωής που έχω ήδπ αναφέρει πρέπει να λυθούν κατά το ένα ή το ά λ λ ο τρόπο α π ό κ ά θ ε α ν θ ρ ώ π ινο π λ ά σ μ α , δ ι ότι n σχέ σ π τ ο υ α τ ό μ ο υ μ ε τον κ ό σ μ ο είναι μια σχέσπ τριπ λ ή . κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει από μ ια οριστική απάντπσπ στο πρόβλπμα τπς κοινω­ ν ία ς , ή τ ο υ ε π α γγ έ λ μ ατ ο ς ή τ ο υ έρωτα. Και θ α είναι άτρωτος από τπν α ρρώστια τ π ς νεύρωσπς κάθε άνθρωπος που θ α είναι συμφιλιωμέ­ νος με τπν κοινωνία , θα ε κτελεί ένα χ ρ ή σ ι μ ο ε π ά γγε λ μ α μ ε π ίστπ κ α ι θ ά ρ ρ ο ς κ α ι θ α π ρ ο σ α ρ μ όσε ι τ π σεξουαλική ζωή του σύμφωνα μ ε το κα λό κοινωνικό συναίσθπ μ α . Αλλά ό τ α ν ένα ά τ ο μ ο α π οτ υγχά ν ε ι να συμβιβαστεί μ ε μια ή περισσότερες α π ' α υτές τις τρεις αναπόφε υ κτες

made by Absens

-

27

-

ΖΩΗ ΚΑΙ ΟIΚΟΓΕΝΕIΑ α παιτπσεις τπς ζωπς, θα είναι ε υ ά ­ λ ωτο σε τ α π ε ι νωτ ι κ ά α ι σ θ π μ α τα κατωτερότπτας , και στπ συνε π α κό­ λουθπ νεύρωσπ. Η σχιζοωρένια είναι το αποτέλεσμα αποτυχίας ταυτόχρο­ νπς και στις τρεις απαιτπσεις τπς ζωΠς. Το αγόρι στο οποίο αναφερόμαστε εδώ πταν α προετοίμαστο ν' ανταπο­ κριθε ί σ' α υτά τα αναπόφευκτα προ­ βλΠ ματα . Σύμφωνα με τπ δ ι κπ μας ά π ο ψ π , πταν ο λ ο φ ά ν ε ρ ο , ότι το αγόρι α υτό χρει αζόταν ε πανε κπαί­ δ ε υ σ π σ ' α υτ π τ π ν προχω ρ π μ έ ν π φάσπ τ π ς ανάπτυξπς του , πράγμα όμως που απα ιτεί μια ιδαίτερπ μέθο­ δο. Είναι σπμαντικό να καταλάβει ο γιατρός α π ' τπν αρχπ ότι τίποτε δεν μπορεί να γίνει με τπ βία. Πρέπει να προσελκύουμε τον ασθενπ με φιλι­ κό τρόπο, κα ι με γλυκύτπτα να τον Φ έ ρ ο υ μ ε σε μ ι α δ ι ά θεσπ δ ε κτ ι κ Π . Στπν π ραγματι κότπτα , τ ο κ α θ π κον του γιατρού Π του ψυχολόγου είναι να δώσει στον ασθενπ τπν εμπειρία τπς επαφπς με το συνάνθρωπο. Κα ι μετά να τον καταστ π σ ε ι ι κανό να μεταδίδει αυτό το ξυπνπμένο κοινω­ νικό συναίσθπμα προς τους άλλους. Η μέθοδος αυτπ, δπλαδrl , να κερ­ δίζουμε τπν καλπ θέλπσπ του ασθε­ νπ και κατόπιν να τπ μεταβιβάζουμε προς το περιβάλλον του, έχει πολύ μεγάλπ αναλογία με τπ μπτρικπ λει­ τουργία . Το κοινωνικό καθπκον τπς μπτρότπτας είναι να αντιπροσωπεύ­ σει τπν κοινωνία στο άτομο . Εάν n μπτέρα α ποτύχει , στο καθπκον αυτό, π ι θ α νότατα θα μ ε τ α φ ε ρ θ ε ί π ο λ ύ αργότερα στο γιατρό, που όμως έχει πάρα πολλά εμπόδια για να το πραγ­ ματοποιΠσει. Η μπτέρα έχει το πολύ μεγάλο πλεονέκτπμα τπς σωματικπς και ψυχικπς σχέσπς n μπτέρα είναι

το μεγα λύτερο παράδειγμα αγάππς κ α ι συντροφι κότπτας π ο υ θα έχει ποτέ το παιδί σ' όλπ του τπ ζωΠ . Το καθπκον τπς ε ίναι να συσχετίσει το αναπτυσσόμενο παιδί με τον εαυτό τ π ς στπν ψ υχ ι κ π σφα ίρ α , α κρ ι βώς όπως πριν καθπκον τπς πταν να το σ υ σχετίσε ι μ ε τον ε α υτό τ π ς στπ σωματικπ σφαίρα. Αυτό μπορεί να το κάνει, τροφοδοτώντας τπν αναπτυσ­ σόμενπ συνείδπσπ του π α ι διού με α λ πθινές και κανονικές αντι λ Π ψε ι ς γ ι α τπν κοινωνία , για τ π ν εργασία , κ α ι γ ι α τον έ ρ ωτ α . Μ ε τον τ ρ ό π ο α υτό, n μ πτέρα βαθμιαία μεταμορ­ φώνε ι τ π ν αγά π π του π α ι δ ι ο ύ γι ' α υτ π ν κ α ι τ π ν ε ξ ά ρ τ π σ π τ ο υ α π ' αυτπν σε μια φιλικπ, γεμάτπ π ε ποί­ θπσπ, και υπεύθυνπ στάσπ α πέναντι στπν κοινωνία και το συνολικό περι­ βάλλον. Αυτπ ακριβώς είναι n διπλΠ λειτουργία τπς μπτρότπτας, δπλαδrl να δώσει στο παιδί τπν π λπρέστερπ δ υ να τ π ε μ π ε ι ρ ία τ π ς α ν θ ρ ώ π ινπς συντροφι κότπτας, κ α ι μετά να τ π διευρύνει σε μια στάσπ ζωπς που θ' αναΦέρεται σε όλους τους άλλους.

••

μια ς ηλι κιω μ ένη ς κυρ ίας Η δ ι α τ α ρ α χ π π ο υ ο ν ο μ ά ζο υ μ ε Ψ ύχωσπ κατά κανόνα ε μ φ ανίζεται ύστερα απ' ένα μα κρόχρονο αγώνα ενός ατόμου για τπ διατπρπσπ των θέσεών του. Τότε, το άτομο καταρ­ ρέει μπροστά και στα τρία προβλΠ­ ματα τπς ζωπς, κα ι κάθε αντίδρασπ του είναι έξω α π ' τπ λογικπ και τπν πραγματικότπτα. Σε σχέσπ με το θέμα μας α υτό, με τπ λέξπ λογικπ ενοούμε κάθε τι που είναι σωστό σαν προσπάθεια για τπ

-28made by Absens

Η υπερβολική μελαγχΟλία

ΟΙ Ν ΕΥΡΩΣΕΙΣ ΚΑΙ Η Ε Ρ Μ Η ΝΕΙΑ ΤΟΥΣ

λύσπ ενός πραγματικού προβλήμα­ τος τπς ζωής. Ενα παράδειγμα ψυχω­ τικής εξέλιξπς μπορεί να δοθεί α π ' τ π ζωή μιας π λικιωμένπς γυναίκας, π ο υ ε ίχε α ποκλειστεί α π ' το επάγ­ γελμα και απ' τον έρωτα. Αισθάνεται προσβλπμένπ ε πειδή n κοινωνία, τα π α ι δ ι ά τ π ς και οι γα μ π ροί τ π ς δεν ενδιαΦέρονται αρκετά γι' αυτήν. Εάν n γυναίκα α υτή δεν ε ίχε αναπτύξει αρκετά το κοινωνικό τπς συναίσθπμα ώστε να έχει ζωπρό ενδιαΦέρον για τπ ζωή των άλλων, n περίπτωσή τπς ε ίν α ι π ρ α γ μ α τ ι κά δ ύ σ κο λ π ' δ ι ότ ι ε κε ίνο π ο υ τ π ν π ροσε λ κ ύ ε ι π ά ρα πολύ ε ίναι ο σκοπός τπς γι' ανωτε­ ρότπτα, που τπν κάνει ν' αγωνίζεται χωρίς όμως συγκεκριμένο αντι κειμε­ νικό σ κ ο π ό . Α λ λ ά δ ι α π ι στώνει ότι μ π ο ρ ε ί ν α ε ντ υ π ω σ ι ά ζε ι Τ Ο \.J ς ά λλους ε κμεταλλευόμενπ τπν αδυ­ να μία τπς. Μ πορεί πάλι να γίνει το κέντρο τ π ς προσοχής κ α ι να βγει άλλπ μια Φορά στπ σκπνή τπς ζωής, χρπσιμοποιώντας το ρόλο μιας εντε­ λώς ανάππρπς γυναίκας. Ετσι όμως θα προδιαγρ ά ψ ε ι τπν καταστροΦή τπς προσωπι κότπτάς τπς ταυτιζόμε­ νπ με το ρόλο ενός καταστραμμένου ανθρώπου και θα β υ θ ίζεται σε μ ι α υ πε ρ β ο λ ι κ ή μ ε λ α γχο λ ία κ α ι κατή ­ Φεια με το σκοπό να μπν επιτρέ πει στους άλλους να τπν κάνουν δυστυ­ χή με τπν αδιαΦορία τους. Η στάσπ αυτή τπς δίνε ι ε π ίσπς μια κάποια θλι­ βερή δύνα μ π πάνω στα α ι σθ ή ματα των ά λ λ ω ν . Δ ι α π ι στώνο υ μ ε ότι n υ π ερπΦάνεια και n Φι λοδοξία των νευρωτικών ατόμων τα εμποδίζει να ομΟλογήσουν ότι α ισθάνονται παρα­ μ ε λ π μένα κι έτσι ε ίν α ι ανίκανα να κατπγορήσουν τους ά λ λους άμεσα. Γι' αυτό, n οργή και ο θυμός που θα

π ε ρ ι μέναμε να βρούμε σ' αυτή τπ Φάσπ τπς ζωής απωθούνται και απο­ κρύβονται κατά κανόνα, αν και μπο­ ρε ί να ξεσπούν π ότε πότε , και τα άτομα αυτά εκλογικεύουν τπ στάσπ απελπισίας τους με το να στρέΦουν ό λ ε ς τ ι ς ε π ι κρ ίσεις τους εναντίον του ε α υτού τ ο υ ς . Σε π ε ρ ι πτώσε ι ς μελαγχολίας πολλά άτομα αυτοκτο­ νούν πραγματικά, σε μια κατάστασπ υπερβολικής αυτοεπίκρισπς, ενώ μερι­ κές Φορές απαλλάσσουν επιδεικτικά τους άλλους από κάθε κατπγορία.

••

με τη μελαγχΟλία Μια πολύ έξυπνπ γυναίκα, πλικίας 4 6 χ ρ ό ν ω ν , ε ίχε υ π ο Φ έ ρ ε ι α π ό μ ε λαγχ ο λ ία ε π ί τρία χρόνι α , ο κτώ χ ρ ό ν ι α π ρ ι ν έ ρ θ ε ι σε μ έ ν α . Ε ίχ ε παντρευτεί σε πλικία 1 6 χρόνων και επειδή δεν έ κανε παιδιά στα πρώτα έξι χρόνια τ π ς εγγά μ ο υ ζωής τπς, υιοθέτπσε ένα παιδί, χωρίς όμως να του πει ότι δεν ήταν αυτή n πραγμα­ τική του μπτέρα . Η κατάστασπ αυτή συνήθως Οδπγεί κατόπιν το παιδί σε δυστυχία. Αργότερα, n γυναίκα αυτή απέκτπσε δυο δικές τπς θυγατέρες. Εργαζόταν στο γραΦείο του συζύγου τπς μετά το γάμο τους κι έτσι είχε μάθει τα πάντα σχετικά με τις εργα­ σ ίε ς τ ο υ και όταν ο σύζυγός τ π ς , μετά α π ό μερικά χρόνια, π ή ρ ε ένα συνετα ίρο στπν ε π ιχε ίρπσή του, n γ υ ν α ίκ α α υ τ ή δ ε ν ή θ ε λ ε π ι α ν α ε ργάζεται σ τ ο γ ρ α φ ε ί ο , ε π ε ι δ ή n σπουδαιότπτά τπς μειώθπκε. Μάλω­ νε συνεχώς με το συνεταίρο, μέχρι τπν πμέρα που αρρώστπσε ο πατέ ­ ρας τπς, οπότε αποτραβήχτπκε α π ' τπν εργασία τπς για ν α τον Φροντί-

-29made by Absens

Η κυριαρχική σύζυγος

σει . Μόλις όμως ο πατέρας τπς ξανά­ γινε κα λά, n γυναίκα αυτπ παρουσία­ σε μ ε λ α γχο λ ία . Υπ ο ψ ι α ζόταν τον άντρα τπς ότι τπς έκρυβε τις επιχει ­ ρπσιακές υποθέσεις του και έβαζε τα κλάματα εάν ο σύζυγός τπς δεν τπς έ λ εγε α μ έ σως το κάθε τι π ο υ τον ρωτούσε . Η γυναίκα αυτπ r1θελε να κ υ ρ ι α ρχε ί στο σ ύ ζυγό τ π ς κ α ι το κλάμα πταν ένα μέσο με το οποίο επιδίωκε να τον υποτάξει. Το κλάμα ε ίναι συνπ θως κατπγορία εναντίον ενός άλλου προσώπου. Η επιχείρπσπ του συζύγου τ π ς πταν ο ι κονο μ ι κά ικανοποιπτικπ και δεν υππρχε κα μιά ανάγκπ για τπ γυνα ίκα να γνωρίζει όλες τις λεπτομέρειες τπς εργασίας, ε κε ίν π ό μ ω ς α ι σθανόταν α π ο κ λ ε ι ­ σμένπ και κατώτερπ, α ν δε μάθαινε το κάθε τι σχετικά. Ε π ρό κε ιτο ο π ω σ δ π ποτε γ ι α μ ι α δυνατπ γυνα ίκα , που ε ίχε παντρευ ­ τεί έναν αδύνατο άντρα με το σκοπό να τον κυριαρχεί. Είναι βέβαιο ότι n ε κ λ ογπ ενός ισότ ι μ ο υ συντρόφου συνπθως δείχνει έναν υψπλό βαθμό θάρρους. Ο γάμος ε ίναι ένα δ π μ ι ­ ουργικό Kaθr1Kdv για δύο άτομα που είναι αποφασισμένα να ζπσουν μαζί, με το σκοπό να ελαφρώνουν και να π λ ο υ τ ίζ ο υ ν ο έ ν α ς τ π ζ ω π τ ο υ άλλου· και όταν ένα άτομο διαλέγει έναν πιο αδύνατο σύντροφο - από χαμπλότερπ κοινωνικπ βαθμίδα, Π με ε λαττώματα όπως ο αλκοολισμός, n τ ο ξ ι κ ο μ αν ία , Π n α ν ι κανότπτα γ ι α ε ργ α σ ία - μ ε τ π ν ε λ π ίδ α ν α τον σώσει , το άτομο α υτό προδίδει τπν κρυφπ του επιθυμία για ανωτερότπτα. Η γ υ ν α ίκα α υτ π π α ρ ο υ σ ία ζε τ α κύρια σπμάδια μ ιας πραγματικπς μελαγχολίας. Εχανε συνεχώς βάρος, δεν μπορούσε να κοιμπθεί, και αισθα-

νόταν πάντα περισσότερπ κατάθλιψπ το πρωί παρά το βράδυ. Φοβόταν ότι ολόκλΠρπ n οικογένειά τπς θα έφτα­ νε στπ φτώχεια και τπν πείνα. Σ τ π θ ε ρ α π ε ία τ π ς π ε ρ ί π τ ω σ π ς αυτπς, ο αντικειμενικός μου σκοπός π τ α ν να σ υ μ φ ι λ ι ώ σ ω τ π γ υ ν α ίκα αυτπ με το σύζυγό τπς. προσπάθπσα να τπς δείξω ότι ο άντρας τπς γερ­ νούσε, ότι ε κε ίνπ δε θα έπρεπε να εξοργίζεται μαζί του, α λ λ ά να τον μεταχειρίζεται πιο διπλωματικά. Τπς εξπγπσα ότι υππρχαν καλύτεροι τρό­ ποι για να τον κάνουν να υποτάσσε­ ται εκτός απ' το κλάμα, και ότι ο π ιο αδύνατος προβάλλει ένα είδος αντί­ στασπς, εΦόσον κανένας άνθρωπος δεν μπορεί ν' ανέχεται τπν αδιάκοππ κ υ ρ ι α ρχία τ ο υ ά λ λ ο υ κ α ι ό τ ι ο ι άνθρωποι, πρέπει να μεταχειρίζονται ο ένας τον ά λλον σαν ίσοι, αν πρό­ κειται να ζπσουν αρμονικά μαζί. Χ ρ π σ ι μ ο π ο ι ώ π ά ντ οτ ε τ π ν π ι ο απλr1 και τπν πιο άμεσπ μέθοδο που μ πορώ στπ θερα π ε ία των νε υρωτι­ κών αλλά στπν περίπτωσπ αυτπ, θα πταν μ ά τ α ι ο ν α πω στπν α σ θ ε ν π μου: « Ε ίσαι μ ι α γυναίκα κυριαρχι κπ, και τώρα προσπαθείς να κυριαρχείς με μέσο τπν αρρώστια σου», διότι n γυναίκα αυτπ θα ένιωθε προσβλπμέ­ νπ. πρέπει πρώτα να τπν κερδίσω και να π ά ρω το μέρος τ π ς στο β α θ μ ό που ε ίναι δυνατό. Κάθε νε υρωτ ι κό άτομο είναι από κάποια άποψπ δικα ι ­ ολογπμένο. Εάν n γυναίκα αυτπ δεν α ι σθανόταν ότι έχανε τπν αξία τπς με το προχώρπμα τπς πλι κίας τπς π ο υ ε ίνα ι μ ι α πραγματικπ α π ώ λ ε ι α για τις γυναίκες στο σπμερινό πολιτι­ σμό μας - δε θα παρουσίαζε τέτοια προσκόλλπσπ στο κύρος τπς. με τέτοι­ ους α κατά λ λπλους τρόπους. Αλλά,

made by Absens

-30-

μόνο σιγά-σιγά μπορώ να τπ Φέρω στο σπμείο ν' αντιμετωπίσει τπν αλήθεια σχετικά με τις αντιδράσεις τπς. τ α υ τ ό χ ρ ο ν α , n α σ θ ε ν ή ς α υτ ή παρουσίασε και ένα σύμπλεγμα ενο­ χής - π ράγμα που συμβαίνει συχνά σε τέτοιες καταστάσεις. Θ υ μ ή θπ κε ότι είχε απατήσει τον άντρα τπς με κάποιον άλλο περίπου είκοσι χρόνια πριν. Στα είκοσι χρόνια που πέρασαν από τότε το γεγονός αυτό δεν έπαι­ ξε κανένα ρόλο στπ ζωή τπς, αλλά εντελώς ξαφνικά το ομολόγπσε στο σ ύ ζυ γ ό τ π ς κ α ι κ α τ π γ ό ρ π σε τον εαυτό τπς. Αυτό το αποκαλού μενο σύμπλεγμα ενοχής, που θα το παρε­ ξπγούσαμε βασι κά εάν χρπσιμοποι­ ούσαμε τπ φροϋδική ερμπνεία, ήταν ολοφάνερα μια επίθεσπ ενάντια στο σύζυγό τπς, π ο υ δεν τπς ήταν π ι α υπάκουος και υποτακτικός. Η γυναί­ κα αυτή αισθανόταν ότι θα μπορού­ σε να τον πλπγώσει με τπν ομολογία και τπν α υτοεπίκρισή τπς. Ποιος θα ήταν τόσο αφελής ώστε να σκεφτεί ότι πρόκειται για τπ δύναμπ τπς αλή­ θειας που εκδικείται ύστερα από ένα τέταρτο αιώνα; Η αλήθεια είναι πολύ συχνά ένα τρομερό όπλο επίθεσπς. Με τπν αλήθεια μπορεί κανείς να πει Ψέματα μπορεί ακόμπ και να σκοτώσει . Ο Ν ίτσε , με μ ι α πολύ διεισδυτική αντίλπΨπ, και από τπν ίδια άποΨπ με α υ τ ή π ο υ χρ π σ ι μ ο π ο ι ο ύ μ ε σ τ π ν Ατομ ι κή ΨυχολΟγία, π εριέγραψε το σ υ ν α ίσθ π μ α ε ν ο χ ή ς σ α ν κ α θ α ρ ή κακοήθεια. Και στπν πλειοΨπΦία των νευ ρωτικών ατόμων, ε ίναι γεγονός ότι το σύμπλεγμα ενοχής χρπσιμο­ ποιείται από τον κατασκευαστή του σαν ένα μέσο για να παραμένει στπν ά χ ρ π στ π π λ ε υ ρ ά τ π ς ζω ή ς . Αυτό φανερώνεται συχνά στπν περίπτωσπ

του παιδιού που λέει ένα Ψέμα και μετά έχει σύμπλεγμα ενοχής για το Ψέμα αυτό, για να μπορεί να παίζει , μ ε τον τρόπο αυτό, ένα ρόλο διακε­ κριμένο, αν και αρνπτικό. Ολοι θα εντυπωσιάζονται α π ό τπν τιμιότπτα αυτού του παιδιού, που στενοχωριέται τόσο πολύ επειδή είπε κάποιο Ψέμα. Ας ε πιστρέΨουμε τώρα στπ μέθο­ δο θεραπ ε ίας που ονόμασα άμεσπ: τπ συνιστώ ιδιαίτερα στις περιπτώ­ σεις μελαγχολίας. Αφού πρώτα απο­ καταστήσω μια συμπαθπτική σχέσπ δίνω ιδέες και προτάσεις για αλλαγή τπς συμ περιφοράς σε δ ύ ο φάσε ι ς . Στπν π ρώτπ φ ά σ π π π ρότασ ή μ ο υ ε ίνα ι : « Κάνετε μ όνο ότ ι σ α ς ε ίν α ι ε υχάριστο». Ο ασθενής συνή θως α π α ντ ά : « Τ ί π ο τ α δ ε μ ο υ ε ίν α ι ε υ χ ά ρ ι στ ο » . «Τότε , τ ο υ λ ά χ ι στον», απαντώ, «μπν πιέζετε τον εαυτό σας να κάνει κάτι δυσάρεστο» . Ο ασθε­ ν ή ς , π ο υ συνή θως κάνει δ ι ά φορα δυσάρεστα πράγματα για να διορθώ­ σει τπν κατάστασή του , α κολουθώ­ ντας δ ι άφορες συμβου λές, βρίσκει μ ι α μ ά λ λ ον ι κα ν ο π ο ι π τ ι κ ή ά π ο Ψ π στπ σ υ μ β ο υ λ ή μ ο υ κ α ι μ π ο ρ ε ί να β ε λ τ ι ώ σ ε ι τπ σ υ μ π ε ρ ι φ ο ρ ά τ ο υ . Αργότ ε ρ α , π ροτε ίνω τ ο δ ε ύτ ε ρ ο κανόνα σ υ μ π ε ρι φ ο ρ ά ς , λ έγοντ α ς , « α υτό ε ίναι π ε ρ ι σσότερο δύσκολο και δεν ξέρω εάν θα μπορέσετε να το κάνετε» . Μόλις πω α υτά, σιωπώ, και κοιτάζω γεμάτος αμφιβολία τον ασθενή. Με τον τρόπο αυτό, προκα­ λώ τπν περιέργειά του και εξασφαλί­ ζω τ π ν π ροσοχή τ ο υ κ α ι κατό π ι ν προχωρώ, «Εάν μπορούσατε ν ' ακο­ λουθήσετε αυτό το δεύτερο κανόνα, θα θεραπευόσαστε σε δύο εβδομά­ δες. Ο κανόνας ε ίνα ι να σκέφτεστε πότε - πότε πως θα μπορούσατε να

made by Absens

-3 1 -

ΖΩΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ

δώσετε ευχαρίστπσπ σε κάποιο άλλο άτομο. Αυτό θα σας ξανάδινε πολύ σύντομα το χαμένο ύπνο σας και θα έ δ ι ωχνε μ α κρ ι ά όλες τις θ λ ι βερές σκέ ψ ε ι ς. Θα α ι σθανόσαστε τον εαυτό σας χρπσιμο και άξιο να ζει». Στπν πρότασπ μ ο υ αυτπ, π α ίρνω διάφορες α παντπσε ις, αλλά σχεδόν ό λ ο ι ο ι α σ θ ε ν ε ίς β ρ ίσ κ ο υ ν π ά ρ α π ο λ ύ δ ύ σ κ ο λ ο να τ π ν α κο λ ο υ θ π ­ σουν. Ε ά ν n α πάντπσπ ε ίνα ι : «Πώς μπορώ να δώσω ευχαρίστπσπ στους ά λ λο υ ς όταν εγώ δεν έχω κα μ ι ά ; » α λ λ ά ζω τ π ν π ρ ό β λ ε ψ π λ έ γοντα ς, «Τότε θ α χ ρ ε ι α στ ε ίτ ε τ έ σ σ ε ρ ι ς ε β δομάδες». Οταν π α ίρνω τπν π ι ο ξεκά θ α ρ π α π ά ντ π σ π , « Π ο ι ος ό μ ως δ ίν ε ι σε μ έ ν α ε υ χ α ρ ίστ π σ π ; » τ π ν αντι μετωπίζω μ ε α υτό που θ α πταν πιθανά n πιο δυνατπ κίνπσπ στο παι­ χνίδι, «Ισως θα πρέπει να εξασκπσετε πρώτα τον εαυτό σας ως εξπς: μ πν κάνετε π ρα γ μ ατ ι κά τίποτα γ ι α να ε υχαριστπσετε κάποιον άλλο, αλλά σκεφτείτε μονάχα πως θα μπορού­ σατε να το κάνετε». Τα μελαγχολ ι κά άτομα που α π α ­ ντούν, «Ω, αυτό είναι πολύ εύΚΟλΟ· α υτό ακριβώς κάνω σ' όλπ μου τπ ζωπ», τα υ ποπτε ύομαι ότι μοίραζαν ε ξ υ π π ρ ε τ π σ ε ι ς μ ε τ ο σ κ ο π ό να κ υ ρ ι α ρχ ο ύ ν στ ο υ ς ά λ λ ο υ ς . Σ τ α άτομα αυτά λέγω, «πιστεύετε ότι οι άνθρωποι που εξυπ πρετούσατε πταν πραγματικά ευχαριστπμένο ι ; » . Μερι­ κές φορές υποχωρώ και παραδέχο­ μαι ότι είναι πραγματικά δύσκολο για τον ασθενπ ν' α κολουθπσει τπ συμ­ βoυλr1 μου προς το παρόν, επειδr1 ο ασθενπς χρειάζεται πρώτα εξάσκπσπ και εκπαίδευσπ, οπότε συμβιβάζομαι κ α ι π ρ ο τ ε ίνω κ ά τ ι ε υ κ ο λ ότ ε ρ ο : .Σκεφτείτε όλες τις ιδέες που πέρα-

σαν α π ' το νου σας τπ νύχτα κ α ι ε υχαριστε ίστε εμένα λέγοντάς μου τες» . Τπν ά λ λ π μέρα, ένας τέτοιος ασθενπς πιθανότατα θα μου απαντπ­ σει, «Κοιμπθπκα όλπ τπ νύχτα», παρ' ό λ ο π ο υ π ρ ο π γ ο υ μ ένως δεν ε ίχε κοι μπθεί για πολλές νύχτες. Ας μπν π ιστε ύει όμως ο γιατρός ότι θριάμ­ β ε υ σε τόσο σ ύ ντομ α . Ο φ ε ίλ ε ι να συνεχίσει επίμονα και με επιμέλεια, να συγκεντρώσε ι ό λ α τα χρπσ ι μ α γεγονότα κ α ι ν α α ν α σ υ ν θ έ σ ε ι το σχέδιο ζωπς του ασθενΠ. Στπ θεραπεία τέτοιων περιπτώσε­ ων ποτέ δε μου έτυχε α υτοκτονία , π ρά γ μ α π ο υ δ υ στυχώς σ υ μ β α ίνε ι τόσο συχνά , και π ι στε ύω ότι αυτό οφείλ ετα ι στο γεγονός ότι α υτπ n άμεσπ θεραπεία μειώνει τπν οξύτπτα τπς έντασπς. Α λ λ ά , όλοι όσοι βρί­ σκονται στο περιβά λλον του ασθε ­ ν π , π ρ έ π ε ι να β ο π θ π θ ο ύ ν γ ι α ν α κατανοπσουν ό τ ι δ ε ν μ π ορούν ν α μ α λώνουν, ν α ε ξαναγκάζουν Π να επικρίνουν τον ασθενπ, και ότι πρέ­ πει να τον βοπθπσουν να φτάσει σε μια πιο ευνοϊκπ κατάστασπ. Η μελαγ­ χ ο λ ία ε ίν α ι μ ι α α ρρώστ ι α α π ' τ π ν οποία υ ποφέρουν, περισσότερο α π ' τον ασθενπ, ο ι άνθρωποι του περι­ βάλλοντός του. Κα ι υπάρχουν στιγ­ μές, που τα πρόσωπα αυτά .δεν μπο­ ρούν πια ν' αντέξουν τπν έντασπ. Η συμβoυλr1 μου ε ίνα ι, «Πέντε λεπτά πριν νιώσετε ότι δεν μπορείτε πια να ε λ έγχετε τον ασθεν π , ανα θέσατέ τον σε ένα - δυο άτομα που θα τον ε π ι β λ έ π ο υν». Αυτπ ε ίναι κ υ ρίως n Φάσπ στπν οποία υ πάρχει ο κίνδυνος τπς αυτοκτονίας. Η μανία, ακριβώς όπως n μελαγχο­ λ ία και ο ι οξείε ς νε υ ρώσε ις, ε ίνα ι ένα φ ρ ά γ μ α π ο υ κ α τ α σ κ ε υ ά ζ ε ι ο

made by Absens

-32-

ΟΙ Ν ΕΥΡΩΣΕΙΣ ΚΑΙ Η Ε Ρ Μ Η Ν Ε ΙΑ ΤΟΥΣ

ασθενπς για να π α ρ ε μ π οδίσει τπν προσέγγισπ του στπν πραγματικότπ­ τα τπς ζωπς, και μερικές φορές απο­ τελεί τον πρόλογο για τπν εγκατά­ στασπ τπς ψύχωσπς με τπ μορφπ τπς μανΙOKαταθ λ Ι ΠΤΙ Kι'iς παραφροσύνπς. Η πρώτπ έντονπ Φάσπ τπς διανοπτι­ κπς διαταραχπς, όπως έχουμε παρα­ τπρπσε ι , ε κδπλώνεται κατά κανόνα όταν κά ποιο επείγον πρόβλπμα πιέ­ ζει για τπ λύσπ του και ο ασθενπς έχει χάσει το θάρρος του. Στπ μανία υπάρχει μια προσπάθεια για να ξεπε­ ραστεί αυτπ n δειλία τπς ψυχπς και ο ασθενπς σπ ρώχν ε ι τον ε α υτό του μπροστά, υπερβάλει τπ δραστπριό­ τπτά του, κα ι μιλά και γελά με άχρπ­ στπ υ πε ρ β ο λ π και δ ι έγερ σ π . Ε ίναι εύθυ μος, εκδπ λωτικός και ευερέθι­ στος, και έχει μεγάλα σχέδια, αισθά­ νεται πολύ ανώτερος και καυχιέται γ ι α τπ δ ύ ν α μ ι'i τ ο υ , κα ι δ π λ ών ε ι έ ντ ο ν ε ς σ ε ξ ο υ α λ ι κέ ς τ ά σ ε ι ς . Ο ι ασθενείς αυτοί χρειάζονται επίβλεψπ γ ι α να μ π ν π ρ ο κ α λ έ σο υ ν κ ά π ο ι α ζπ μιά, αλλά n Φάσπ αυτπ τπς αρρώ­ στιας τους είναι μια ξαφνικπ λάμψπ που σύντομα καταναλώνει τπν ενέρ­ γειά τπς. Το φυσικό και συνπθισμένο επακόλουθο ε ίναι μια Φάσπ με λαγ­ χολία ς . Οι μετα πτώσεις αυτές στπ μ α ν ι ο κατα θ λ ι πτ ι κ π π α ρ α φροσύνπ π α ρ ο υ σ ι ά ζο ν τ α ι α π ό ά τ ο μ α π ο υ παρουσίαζαν ελαφρότερες μεταπτώ­ σεις συμπεριφοράς του ίδιου τύπου σ τ π ν π ρ ο π γο ύ μ ε ν π ζω π τ ο υ ς . Αρχίζουν με μια Φάσπ διέγερσπς που σύντομα ξεφτίζει και μετατρέ πεται σε κατάθλιψπ. Η τάσπ αυτπ ε μφανί­ ζεται α κό μ α και στο γραφικό τους χαρακτπρα, όπου το πρώτο γρά μμα μ ι α ς λ έ ξ π ς το γ ρ ά φ ο υ ν σ υ ν r'i θ ω ς π ο λ ύ μεγά λ ο , ενώ τα υ πό λ ο ι π α μικραίνουν σε μέγεθος και πέφτουν

κάτω α π ' τπ γραμμΠ. Λαμπρά ξεκινπ­ μ α τ α κ α ι α π ό τ ο μ ε ς κατα πτώσε ι ς , επανα λ β μ άνονται κατά διαστπ ματα σε ολόκλπρπ τπ ζωπ τους. Η μανιοκαταθλιπτικπ παραφροσύ­ ν π , ό π ω ς κα ι n κ υ κ λ ο θ υ μ ία π ο υ ε κ δ π λ ώνετ α ι α ργά στπ ζω π , μ π ο ­ ρούν να προκαλέσουν συμπτώματα που ε ίναι τόσο όμοια με τπ γενικπ π α ρ ά λ υ σ π , ώστε να δ π μ ι ο υ ργούν σύγχυσπ στπ διάγνωσπ. Στπν περί­ πτωσπ αυτπ, τα κλινικά συμπτώματα πρέπει να ενισχυθούν με τπν εξέτα­ σπ του υγρού τπς σπoνδυλΙKι'iς στπ­ λ π ς . Αυτό ε ίν α ι σ π μ α ν τ ι κ ό , δ ι ότ ι υπάρχουν πολλές περιπτώσεις, μιας και μοναδικπς παραλυτικπς προσβο­ λrlς, ενώ, βέβα ια, n κυκλοθυμία επα­ ν έ ρχετα ι π ε ρ ι ο δ ι κ ά . Ε ίχα κά π οτε έναν ασθενι'i αυτπς τπς κατπγορίας, που n μανία του σταματούσε πολύ γ ρ Π γ ο ρ α . Τον ε π ι σ κ έ φ τ π κ α στο άσυλο, όπου με παρακάλεσε να τον στείλω σπίτι του, επειδπ οι νοσοκό­ μ ο ι τον ε ίχαν μεταχε ι ρ ιστεί π ο λ ύ άσχπμα λίγες μέρες πριν. Ε ίχε αρχί­ σει να ξαναβρίσκει τπν υγεία του και n κατάστασπ του βελτιωνόταν ώρα με τπν ώρα και έτσι α π οΦάσισα να τον στείλω σπίτι του. Τπ στιγμπ που καθπσαμε σ' ένα τραπέζι, ε κ ε ίνος π αρατπρπσε με ι κανοποίπσπ, «Βλέ­ πετε , έτσι γινόταν π ά ντα στπ ζωπ μ ο υ . Π ά ντα π ετ ύ χα ι ν α α υτ ό π ο υ r'i θε λ α » . Ενώ εγώ σκεφτό μ ο υν τις τ α λ α ι π ω ρ ίε ς π ο υ ε ίχε υ π ο Φ έ ρ ε ι , εκείνος δ ε σκεφτόταν τίποτ' ά λ λ ο παρά μονάχα ότι κατάφερε να βγει α π ' το άσυλο. Αυτπ είναι n διαφορά ανάμεσα στπν αντικειμενικότπτα τπς κοινπς λoγΙKι'iς και στο είδος εκείνο τπς «ιδιωτικπς λογικπς», που είναι n βάσπ τπς μανίας.

made by Absens

-33-

ΖΩΗ ΚΑι ΟΙΚΟΓΕ ΝΕΙΑ

Κ ε φ ά λ α ι ο τ ρ ίτ ο

Ε λ λειψη κοι νων ικο ύ συναισ θ ή ματος , και αντρική διαμαρτυρία

Η Ατο μ ι κπ Ψυχολ ογία β λ έ π ε ι το συνειδπτό και το ασυνείδπτο όχι σα χωριστές και ανταγωνιστικές οντότπ ­ τ ε ς , α λ λ ά σ α σ υ μ π ληρωματικά και συνε ργαζόμενα μ έ ρ η μ ι α ς και τ η ς α υτπς πραγματικότητας. Η Ατο μ ι κπ Ψυχολογία πιστεύει ότι η πραγματι­ κότητα δεν έχει φυσιολογικό n βιο­ λογικό χαρακτπρα και ξεφεύγει από κάθε χημικπ n τεχνικπ εξέταση . Για παράδειγμα, το γεγονός ότι το άγχος ε π η ρ ε ά ζ ε ι τα σ υ μ π α θ η τ ι κά κ α ι τα παρασυμπαθητικά νεύρα δεν αποκα­ λύπτει την αιτία του άγχους. Η πηγπ του άγχους βρίσκεται στην ψυχικπ κι όχι στη σωματικπ σφαίρα: εμείς δεν α π ο δ ίν ο υ μ ε τ η ν α ιτ ία τ υ ο άγχους ούτε στην καταπίεση της σεξουαλι­ κότητας ούτε στις συνθr1Kες της παι­ δ ι κ π ς η λ ι κ ία ς , αν κ α ι δ ίνο υ μ ε σ ' α υτούς τους παράγοντες ό λ η την ανάλογη σπουδαιότητα . Ε κε ίνο που σ ' εμάς φαίνεται πάρα πολύ σημα­ ντικό ε ίναι ένα γεγονός σαν το ακό­ λουθο, για παράδειγμα: ότι το παιδί

θα χρησιμοποιπσει το άγχος με την πρόθεση να φτάσει στο σκοπό του ανωτερότητα ς - δ η λ α δ π , στο ν α ελέγχει τη μητέρα του. Η π ι ο λεπτο­ μερπς και α κριβπς φυσιολογικπ και νευρολογικπ περιγραφπ του θ υ μού δε φ α ίνεται να έχει για μας, καμιά πρακτικπ αξία , σε σύγκριση μ ε την πραγματικπ εμπειρία μας για το πως χρησι μ ο π ο ι ε ίτ α ι ο θ υ μ ό ς α π ό ένα πρόσωπο με το σκοπό να κυριαρχπ­ σει πάνω σ' ένα άλλο πρόσωπο Π σε μ ι α κατάστασ η . Από την ά π ο ψ η αυτπ, πιστεύουμε ότι χρησιμοποιού­ μ ε τ η μ όν η α ν τ ίλ η ψ η π ο υ ε ίν α ι κ α θ α ρ ά κ α ι α κ ρ ι β έ στ α τ α ψ υ χ ο ­ λογικΠ· και π ι στεύουμε ότι η απόδο­ ση των συναισθημάτων, των συγκι ­ νπσεων και των σκέψεων σε σωματι­ κούς π α ράγοντες και κλ η ρονο μ ι κά ένστικτα - που ε ίναι η βάση ό λων σχε δ ό ν των ά λ λ ων ψ υχ ο λ ο γ ι κών σχολών - οδηγεί πάντοτε σε υπερ­ βολές και λάθη. Δεν α μ φισβητούμε καθόλου ότι κάθε ψυχικπ και σωματι -

made by Absens

- 34-

κ ή λ ε ιτουργία προσδιορίζεται κατ' ανάγκη α π ' το κληρονο μ ι κό υ λ ι κό , α λ λ α ε μ ε ίς β λ έ π ο υ μ ε κ υ ρ ίως σ ε κ ά θ ε ψ υ χ ι κ ή δ ρ α στ η ρ ι ό τ η τ α τ η χρήση που το άτομο κάνει του υ λ ι ­ κού αυτού με τ ο σκοπό ν α επιτύχει έναν ο ρ ι σ μ έ νο στόχο. Σ ' ό λ ε ς τις περιπτώσεις που ανέφερα έως τώρα, τα συναισθήματα και οι συγκινήσεις ε ίχαν ανα πτυχθε ί προς μ ι α κατε ύ ­ θυνσ η κ α ι σ ' ένα βαθμό π ο υ απαι­ τούνταν για την επιδίωξη ενός ορι­ σμένου σκοπο ύ , που στις περιπτώ­ σεις αυτές είχε νευρωτικό χαρακτή­ ρα. Το άγχος, η κατάθλιψη, και κάθε ά λ λη ε κδήλωση, α κολουθούσαν τη γραμμή που μπορούσαμε να είχαμε π ροβλέψει α π ' το σχέδιο ζωής του ατό μ ο υ . Και ε ίδ α μ ε ε π ίσης πως τα όνειρα παίζουν κι α υτά το ρόλο τους για την οργάνωση των συναισθημά­ των σε συμφωνία με τη γενική επι­ δίωξη, και πως η ονε ιρική δραστη­ ρ ι ότητα μας π α ρέχει μια αξιόλογη α π ο κά λ υ ψ η για όσα σ υ μ β α ίν ο υ ν μέσα στο εργαστήριο της ψυχής. Εάν η θλίψη ε ίναι αναγκαία για την ε πιτυχία του σκοπο ύ του, το άτομο

α ίσθημα ότι ε ίναι νικητής, κατακτη­ τής. Κατασκευάζοντας διάφορες δια­ θέσεις ή συγκινήσε ις μέσα του , το άτομο ανα κα λ ύ πτ ε ι ότι μ πο ρ ε ί να α πωθεί και να α ποφεύγει το ανεπι­ θ ύ μ ητ ο , ανίκητο υ π ό λ ο ι π ο μ έ ρος του κόσμου του . Φτάνει α κόμα και στο σ η μ ε ίο ν α κρ ύ βε ι , μάτα ι α , το κεΦάλι του μέσα ό' αυτές τις διαθέ­ σεις του, σαν τη στρουθοκάμηλο. Κάτω απ' όλες αυτές τις διακυμάν­ σεις της διάθεσης, ωστόσο, βρίσκε­ ται ο πραγματικός χαρακτήρας, που είναι σχετικά α μετάβλ ητος και που κυριαρχεί στις διαθέσεις αυτές . .Ενας δ ε ι λ ός , για π α ρά δ ε ιγ μ α , π α ρ ' ό λ ο π ο υ δείχνει α λαζονικός μπροστά σε ένα πιο αδύνατο πρόσωπο, ή θάρρος σε μια κατάσταση όπου είναι οχυρω­ μ έν ο ς , π α ρ α μ έ ν ε ι π α ρ ' ό λ α α υτά ένας δειλός και δε θα μας εξαπατή­ σει το γεγονός ότι μας παρουσιάζε­ ται ελεύθερος από Φόβο και άγχος, όταν περιστοιχίζεται από μαντρόσκυ­ λ α , όπλα κι αστυνομικούς. Ο χαρα­ κτ ή ρ α ς του φ α ν ε ρώνετα ι α π ' τ η ν υπερβολική προστασία που έχει ανά­

θα είναι φυσικά ανίκανο για ευτυχία, δ ιότι μ π ο ρ ε ί να ε ίναι ε υτυχισμένο μ όν ο ν ό τ α ν ε ίν α ι α π ε λ π ι σ μ έ ν ο . Παρατηρούμε όμως ότι τα συναισθή­ ματα ε μ φα νίζονται και εξαφανίζο­ νται σύμφωνα μ ε τις ανάγκες. Ενα άτομο που υ ποΦέρει από αγοραφο­ βία, χάνει το συναίσθημα του άγχους όταν βρίσκεται στο σπίτι του , ή όταν πετυχαίνει να υποτάξει κάποιο άλλο π ρόσω π ο . Η τάση του ν ε υρωτι κού είναι ν ' αποκλείσει απ' την εμπειρία του ολόκληρη τη σφαίρα της ζωής, ε κτός α π ' τα μέρη ε κε ίνα της ζωής στα ο π ο ία α υτό το ά τ ο μ ο έχει το

γκη. Ο περήφανος άνθρωπος μ πορεί να ε ίναι α κόμα και πολύ χαριτωμέ­ νος και υποχωρητικός, παρατηρούμε όμως ότι φροντίζει να περιβάλλεται από κατωτέρους του . Για να εκτιμ ή ­ σ ο υ μ ε τ ο ν π ραγματικό χαρακτήρα ε ν ό ς α τό μ ο υ , π ρ έ π ε ι π ά ντ α να δίνουμε ιδιαίτερη σημασία στο περι­ β ά λ λ ον π ο υ το ά τ ο μ ο δ ι ά λ ε ξ ε , ή επέτρεψε για τον εαυτό του. Αυτό που ονομάζουμε κοινωνικό σ υ ν α ίσ θ η μ α στην Ατο μ ι κή Ψ υ χο ­ λογία είναι η α λ ηθινή και αναπόφευ­ κτη αναπλήρωση για όλες τις φυσι­ κές αδυναμ ίες που έχει κάθε ανθρώ­ πινο ον σαν άτομο. Το ανθρώπ ινο

made by Absens

-35-

ΖΟΗ ΚΑΙ ΟIΚΟΓΕΝΕIΑ ο ν , α κό μ α κ α ι α π ό tn β ι ο λ ο γ ι κ ή άποψn, ε ίναι καθαρά κοινωνικό ον, που χρειάζεται μια πολύ μεγαλύτερn περίοδο εξάρτnσnς απ' τους άλλους π ρ ι ν α π ' t n v ω ρ ι μ ότ n τ ά τ ο υ α π ό κάθε άλλο ζώο: αλλά κα ι n μπτέρα άνθρωπος ε ίνα ι πιο πολύ εξαρτπμέ­ νπ, πριν, κατά, και μετά tn γέννnσn του π α ιδ ι ού . Ο μ εγάλος β α θ μ ός συνεργασίας και κοινωνικής καλλιέρ­ γειας που χρειάζεται ο άνθρωπος για τπν ίδια tnv ύπαρξή του α παιτεί τπν α υ θόρμ nτn κοινωνι κή προσπάθει α , και ο κύριος σκοπός τπς εκπαίδευ­ σπς ε ίνα ι να ξυπνήσει αυτό ακριβώς το συναίσθπμα. Το κοινωνικό συναί­ σθπμα δεν ε ίναι έμφυτο· είναι όμως μια έμφυτπ δυνατότπτα που πρέπει ν' αναπτυχθεί συνε ιδnτά . Δεν μπο­ ρ ο ύ μ ε ν α ε μ π ι στε υτο ύ μ ε κ ά π ο ι ο αποκαλού μενο κοινωνικό "ένστικτο», διότι n εκδήλωσή του εξαρτάται α π ' tnv αντίλnψn που θ α σχπ ματίσει το παιδί για το περιβά λ λ ον του. Στπν ανάπτυξπ αυτής τπς κοινωνικής αντί­ λ n ψ n ς , ο π ι ο ζωτ ι κός παράγοντα ς ε ίν α ι n μ πτ έ ρ α , ό π ω ς ε ίδ α μ ε κ α ι πριν, διότι n μ πτέρα ε ίναι α υτή μ ε τ π ν ο π ο ία κ ά θ ε π α ι δ ί κ ά ν ε ι τ π ν πρώτπ του επαφή μ ' έναν αξιόπιστο συνάνθρωπο. Στα τέσσερα ή πέντε πρώτα χρόνια tnc; ζωής του, το παιδί σχπματίζει το πρωτότυπο τπς συμπε­ ρ ι φ ο ρ ά ς το υ , το σχέ δ ι ο τπς ζω ή ς του, προσαρμόζοντας τις κλπρονομι­ κ έ ς ι κ α ν ό τ π τ έ ς τ ο υ σ τ ι ς π ρ ώτ ε ς εντυπώσεις του, κι έτσι τοποθετεί τα α μ ετά β λ nτα θ ε μ έ λ ι α του σχε δ ίο υ t n c; ζωής τ ο υ . Αυτά αναπτύσσουν κατόπιν το πιο επεξεργασμένο σχέ­ διο τπς ζωής του , και διαμορφώνουν τις απαντήσεις του στα τρία προβλή­ ματα tnc; ζωής. Στπν πρώτπ περίοδο

tnc; ζωής του ατόμου το πιο ουσια­ στι κό πράγμα ε ίναι n ψ υχική υγε ία tnc; μnτέρας. Στπ δεύτερn περίοδο, μ ε γα λ ύτερπ σ π μ α σ ία α π ο κτ ο ύ ν n δ ι α ν ο n τ ι κ ή τ π ς ν ο ο τ ρ ο π ία κα ι n ε υρύτnτα tnc; αντίλπψής tnc. Η μπτέρα είναι ακριβώς εκείνπ που πραγματοποιεί τις πρώτες σπμαντι­ κές και ειδικά ανθρώπινες μεταβολές στπ συμπεριφορά του παιδιού. Κάτω από tnv επίδρασή τπς, το παιδί κατ' αρχήν αναστέ λλει τις ε π ι θ υ μ ίες και οργανικές παρορμήσεις του, και χρπ­ σιμοποιεί τις αναβολές και τις πλά­ γιες μεθόδους στπν προσπάθειά του να πετ ύχε ι α υτό π ο υ ε π ι θ υ μ ε ί. Ο στόχος κάθε προσπάθειας, που είναι να ξεπεράσουμε τις δυσκολίε ς τπς ζωής και να πετύχουμε ανωτερότn­ τα , ε ίναι ε π ίσπς και το κίνnτρο tnc; πα ιδικής πλικίας, που αρχίζει μ' ένα συναίσθπμα μιας σχεδόν ολοκλπρω­ τικής πρακτικής ανικανότπτας. Για το πα ι δί, n ε υγενική και καλοδιάθετπ μnτέρα είναι ο φύλακας του σκοπού του - ακόμα και ο ίδιος ο σκοπός του σε συγκεκριμένπ μορΦή. Ενας τέτοι­ ος σκοπός όμως δεν είναι συνεχώς πραγματοποιήσιμος: κα ι n τέχvn tnc; μ nτέρας ε ίναι να δώσει στο π α ι δ ί ελευθερία και ε υκαιρία να πετυχαί­ νε ι με τ ι ς δ ι κέ ς του προσπάθειες, έτσι που να μπορέσει να διαμορΦώ­ σει το σχέδιο tnc; ζωής του και να επιδιώκει τπν ανωτερότnτα με συνε­ χ ώ ς χ ρ π σ ι μ ότ ε ρ ο υ ς τ ρ ό π ο υ ς . κατόπιν, βαθμιαία , n μnτέρα πρέπει ν' αναπτύξει το ενδιαΦέρον του παι­ διού για τ' άλλα πρόσωπα γύρω του και για το π λ ατύτερο π ε ρ ι β ά λ λον tnc; ζωής. Στο βαθμό που θα μπορέ­ σει να επιτελέσει αυτές τις δυο λει­ τουργίες, να χαρίσει στο παιδί ανε-

made by Absens

-36-

ΟΙ Ν ΕΥΡΟΣΕΙΣ ΚΑΙ Η Ε Ρ Μ Η ΝΕΙΑ ΤΟΥΣ

ξ α Ρ τ n σ ία , να τ ο υ μ ε τ α δ ώ σ ε ι μ ι α Π Ρώτn π ραγματικπ κατανόnσn του π ε ρ ι β ά λ λ ο ντός του στο σ π ίτ ι κ α ι στον κόσμο - n μ nτέΡα θα δ ε ι το παιδί τnς να αναπτύσσει κοινωνικό συναίσθnμα, ανεξαΡτnσία και θάρ­ ρος. Στον ίδιο βαθμό, ε π ίσnς το παιδί θα βρει το δικό του σκοπό ζωπς με το να ε ίνα ι συνάνθρωπος και Φίλος, να εργάζεται πρόθυ μ α και να ε ίναι έ ν α ς α λ n θ ι ν ό ς σ ύ ν τ ρ ο Φ ο ς κα ι συνεΡγάτn ς . Μ ε μ ι α τέτοια μ ύ nσn oτn ζωπ, n αξεΡΡίζωτn επιθυμία για ανωτεΡότnτα συνενώνεται με το κοι­ νωνι κό σ υ ν α ίσθ n μ α , κ α ι έ χ ε ι σαν α ποτέλεσμα tn θαρραλέα και α ισιό­ δοξn δΡαστnΡιότnτα otn χ Ρ n σ ι μ n πλευρά τnς ζωΠς. Ολα τα συναισθπ­ ματα ενός ατόμου, σε όλn tn διάρ­ κεια τnς ζωπς του, τροποποιούνται α π ' tnv ποσότnτα του κοινωνικού συναισθπματος που περιέχεται oτnv ατομικπ του προσπάθεια για ανωτε ­ Ρότnτα και κύρος. Oπoιαδr1 πoτε μορΦπ δΡαστnΡιότn­ τας oτnv άχΡnστn πλευρά τnς ζωπς, όπως είναι n συμπεριΦορά των ΠΡΟ­ β λ n μ ατι κών π α ιδιών , των νευρωτ ι ­ κών, των εγκλnματικών ατόμων, των σ ε ξο υ α λ ι κά δ ι ε στρα μ μ έ ν ω ν , των πορνών, και των α υτοκτόνων, μπο­ ρ ε ί ν' α π οδ ο θ ε ί, με μ Ι ΚΡότ ε Ρ n n μεγαλύτεΡn ακρίβεια, oτnv έλλειψn κοινωνικού συνα ι σ θ π μ ατος, μ ε tn συνακόλουθn απώλεια τnς αυτοπε­ π ο ίθ n σn ς . Διότι πρέ π ε ι να αντι λ n ­ Φθούμε ότι κάθε προσαρμογπ που ε ίμαστε υ π οχρεωμένοι να κάνουμε otn ζωπ , απ' το νηπιαγωγείο μέχρι tn διοίκnσn των ε π ιχε ιρπσεων, α π ' τις μαθnτι κές Φι λίες μέχρι το γάμο, ε ίναι, ά μεσα n έμμεσα, μια κοινωνικπ ΠΡάξn. Απ' τα πρώτα - πρώτα χρόνια

μας αντι μετωπ ίζουμε τις νέες σκέ ­ ψεις και τα νέα γεγονότα με τρόπο που ε ίναι ουσιαστικά κοινωνι κός n αντικοινωνικός και που δεν μπορεί να είναι ουδέτερος. Ας υποθέσουμε, για παράδειγμα, ότι ένα αγόρι τρο­ μοκρατείται α π ' tnv αρρώστια και το θ ά ν α τ ο στο π ε ρ ι β ά λ λ ον τ ο υ . Το π α ι δ ί α υτό μ π ορεί ν' ανα κου Φίσει τους Φόβους του μ ε tnv α πόφασπ του να γίνει γιατρός κα ι να καταπο­ λεμπσει το θάνατο. ΟλοΦάνερα, n ιδέα αυτπ είναι περισσότερο κοινω­ νικπ α π ' tnv ιδέα να γίνει νεκροθά­ Φτnς, δ n λ α ό Π κ ά π ο ι ο ς π ο υ θ ά β ε ι τους ά λ λους - μ ια αντίδΡασn π ο υ πραγματικά βρπκα σ' ένα αγόρι σε μ ι α π α ρόμοια κατάστα σ n . Οταν το κοινωνικό συναίσθnμα έχει εμφυτε­ θ ε ί α π ' tnv αρχπ otnv τάσn τ n ς ψ υχ π ς γ ι α α νωτε Ρ ό τ n τ α , δ ρ α μ ε α υτοματικπ βεβαιότnτα χρωματίζο ­ ντας κάθε σκέψn και ΠΡάξn. Οταν το αυτοματοποιnμένο κοινωνικό συναί­ σ θ n μ α , λ ε ίπ ε ι , το ενδ ι α Φέ ρον του ατόμου είναι πολύ εγωκεντρικό κα ι τ ο ά τ ο μ ο α ι σ θ ά ν ε τ α ι α δ ύ να μ ο n τ ι π οτέν ι ο . Μ ε το κο ινωνι κό α υτό συναίσθnμα συνδέονται όλα μας τ ' άλλα συναισθπματα, περισσότερο n λιγότερο άμεσα. Δεν υπάρχουν κατ' ιδίαν, ούτε ελέγχουν τις πράξεις, αν και συχνά χΡnσιμοποιούνται για το σκοπό αυτό - κα ι , φυσικά, επnΡεά­ ζουν τις δευτερεύουσες αποΦάσεις μας πότε - πότε. Το αίσθnμα αδυναμίας, n «αίσθnμα κατωτεΡότnτας», είναι n βασικπ αντί­ λ n ψ n τ n ς Ατο μ ι κ π ς Ψ υ χ ο λ ο γ ία ς . Ασχετα με tn μορΦπ που θα πάρε ι , μπορεί να εκτιμnθεί σωστά μόνο μ ε tnv κατάλλnλn μελέτn των πράξεων του ατόμου. Η ακριβπς διάγνωσπ του

made by Absens

-

37

-

είναι ίσως πιο δύσκολπ στπν παιδικπ π λ ι κία , όπου π α ρατπρούμε πολλές προσπάθειες για τπν παράκαμψπ των ενστ ίκτων κ α ι τ π ν α π ό κρ υ ψ π τ ο υ αισθ πματος α π ' τον κάτοχό του . Ο ι π ι ο π ο λ λ έ ς α π ' τ ι ς π α ι δ ικές α υτές ε κδπλώσεις συνδέοντα ι , συνπ θως, με τπ δύναμπ Π αδυναμία των οργά­ νων και τπ φιλικότπτα Π τπν εχθρό­ τπτα του περιβάλλοντος. Αλλά ούτε n οργανικπ κλ προνομικότπτα, ούτε το περιβάλλον ε ίναι Ολοκλπρωτικά υπεύθυνα για το αίσθπμα κατωτερό­ τπτας και ούτε προκα λ ε ίται α π ' το συνδυασμό αυτών των δύο παραγό­ ντων. Ο βαθμός στον οποίο το παιδί σ υ ν α ι σ θ ά ν ε τ α ι τ ο α ίσ θ π μ α α υ τό ε ξα ρτάται κι α π ' τους δ ύ ο α υτούς παράγοντες συν τπν αντίδρασπ του π α ι δ ι ο ύ . Η ψ υχπ του π α ι δ ι ο ύ , σαν ένας συνειδπτός σύνδεσμος ανάμε­ σα στον οργανισμό του και στο περι­ β ά λ λον το υ , φ α ίνετα ι να έχε ι μ ι α α κα θόριστ π α ιτ ι α κ π δύνα μ π : π οτέ δεν αντιδρά με μαθπματικπ ακρίβεια, ε ίτε πρόκειται για o μ α λr'i ε ίτε για ανώμαλπ αντίδρασπ. Η ζωπ, σε αντί­ θεσπ με τπ νεκρπ ύ λ π , αντιδρά πάντοτε έτσι, μ ε τρόπο περισσότερο Π λιγότερο ανακριβπ και αυθόρμπτο. Μπορούμε όμως, για λόγους ευκο­ λ ία ς , να κ α τ α τ ά ξ ο υ μ ε ο ρ ι σ μ έ ν ε ς παραλ λαγές α υτού του αισθπματος αδυνα μ ία ς Π κατωτε ρότπτας, σ ύ μ ­ φωνα με τυπικές αιτίες. Ετσι, υπάρ­ χουν τρεις τ ύ π ο ι νε υρωτικών π α ι ­ διών - εκείνα που έχουν ελαττωμα­ τικά όργανα, εκείνα που είναι παρα­ χαϊδεμένα και εκείνα που ε ίναι μισπ­ μένα. Τα σωματικά ελαττώματα, ε ίτε εκ γενετπς ε ίτε ε π ίκτπτα, προκαλούν αναπόφε υ κτα συναισθπματα κατω­ τερότπτας, και κατά κανόνα ανακα-

λύπτουμε κάποια ιδιαίτερπ προσπά­ θεια του παιδιού για ν' αναπλπρώσει το π θ ι κό ε λάττωμά του. Για παρά­ δειγμα, πολλά άτομα που είναι φυσι­ κά αριστερόχειρα και που τα ε κπαί­ δ ε υ σα ν να χρ π σ ι μ ο π ο ι ο ύ ν το δεξί μόνο χέρ ι , α π ο κρύπτουν το συναί­ σθπμα ανεπάρκειας των χεριών τους μ ε το ν α α κο λ ο υ θ ο ύ ν τ ι ς κ α λ έ ς τέχνε ς . Η εξαιρετικπ ε π ι δεξιότπτα και λ ε πτότπτα που α π α ιτε ίται α π ό έ ν α ν π α ίκτπ μ ο υ σ ι κο ύ οργάνου Π ζωγράΦο, γίνεται ένας ουσιαστι κός π α ράγοντ α ς στο σ κ ο π ό τ π ς ζωπς τ ο υ ς . Υ π ά ρ χ ο υ ν ε π ίσ π ς π ο λ λ ο ί ζωγράΦοι και ποιπτές που διάλεξαν τπν τέχνπ α υτ π ε π π ρε α σμένοι α π ' τπν κακπ όρασπ τους. Ο Μ ίλτον και ο Ομπρος είναι ΟλοΦάνερα παραδείγ­ ματα αυτπς τπς αναπλr'iρωσπς. Στπν κωΦότπτα τ ο υ Μ π ε τ ό β ε ν κ α ι στο τραύλισμα του Δπμοσθένπ, βλέπου­ με τα σπμεία στα οποία συγκεντρώ­ θπκαν οι προσπάθειές τους. Πολλοί άνθρωποι έχουν ε κφράσει δυσαρέσκεια για τπν ιδιαίτερπ σπμα­ σία που εγώ και οι συνάδερφοί μου έχουν δώσει σ' αυτό τον παράγοντα αντιστάθμισπς στπν εργασία πολλών ταλαντούχων καλλιτεχνών, και προ­ σπάθπσαν να διαψεύσουν αυτό που n εμπε ιρία μας βεβαιώνει σταθερά. Οι αντιρρπσεις τους, όμως, οφείλο­ νται σε μια παρεξπγπσπ των ευρπμά­ των τπς Ατομικπς Ψυχολογίας. Δεν είμαστε τόσο ανόπτοι που να υπο­ στπρίξουμε ότι n οργανικπ κατωτε­ ρότπτα ε ίναι n πραγματικπ αιτία τπς μ ε γα λ ο φ υ ία ς . Π ο λ λ ο ί φ ρ ο ϋ δ ι κο ί υποστπριξαν πραγματικά ότι τ ' ανώ­ τατα έργα τπς ανθρώπινπς μεγαλο­ φυίας οφείλονταν άμεσα σε σεξουα­ λ ι κέ ς α π ω θ π σ ε ι ς , α λ λ ά ε μ ε ίς δεν

made by Absens

-38-

ΟΙ

π ρ ό κε ι τ α ι ν α δ ι α τ υ π ώ σ ο υ μ ε μ ι α τέτοια ε κκεντρικιΊ γενίκε υσπ. Κατά τπν ά π ο ψ π μας, ένας μεγα λοφυπς άνθρωπος ε ίναι πρώτα απ' όλα ένας άνθρωπος εξαιρετικπς χρπσιμότπτας. Αν ε ίναι καλλιτέχνπς, είναι χρπσιμος για τπν κου λτούρα προσΦέ ροντας με τπν εργασία του άξια π ράγματα για τπν ψυχαγωγία χιλιάδων ανθρώ­ πων και n αξία του έργου του, όταν ε ίναι π πγα ίο και όχι α πλώς μια επι­ φανεια κιΊ λ ά μ ψ π , εξαρτάται απ' το μεγάλο βαθμό του θάρρους του και τ π ς κ ο ι νω ν ι κ π ς δ ι ό ρ α σ π ς τ ο υ . Η ππγπ τπς μεγαλοφυίας δε βρίσκεται ο ύ τ ε στπν κ λ π ρονο μ ι κότπτα τ ο υ οργανι σμού , ο ύτε στις ε π ιδράσεις του περιβάλλοντος, αλλά σ' ε κείνπ τπν τρίτπ σφαίρα τπς ατομικπς αντί­ δρασπς στπν οποία έχω αναφερθεί M n , και n ο π ο ία π ε ρ ι λ α μβάνει τπ δυνατότπτα τπς καταφατικά κοινωνι­ κιΊς, θετικπς δράσπς. σταν όμως δια­ λέγει τπν ιδιαίτερπ μορφπ ε Kδrlλω­ σπς του, το μεγά λο ταλέντο προσ­ διορίζεται α π ' τον οργανισμό με τον ο π ο ίο έχε ι π ρ ο ι κ ι στ ε ί, κ α ι α π ' το σπμαντικότερο με ιονέκτπμα α π ' το ο π ο ίο θ α π α ρ α κ ι ν π θ ε ί π ρ ο ς τ ο σπμείο που θ α συγκεντρώσει ιδιαίτε­ ρα τπν προσοχπ του. Η γνώσ π τ π ς α ρχ π ς α υ τ π ς , π ο υ μπορεί να κερδπθεί σωστά μόνο με πολλπ παρατπρπσπ, έχει πολύ μεγά­ λπ σπμασία για τπ θεραπεία οργανι­ κά με ιονεκτικών π α ι διών, διότι μας επιτρέπει να τα προστατεύσουμε α π ' τους πολλούς κινδύνους τπς υπερα­ ναπλrlρωσπς. Το π α ραχαϊδ ε μ ένο π α ι δ ί, ε π ε ι δ rl βρίσκετα ι σ ε μ ι α θέσπ όπου παίρνει πάρα πολλά α π ' τους άλλους, ποτέ δεν έχει τπν ευκαιρία ν' α ποδείξει τπ

δύναμπ του στον εαυτό του. σ σκο­ πός του, που σχπματίζεται πάντα με βάσπ τπν εμπειρία του , είναι να βρί­ σκεται πάντα στο κέντρο τπς οικογέ­ νειας, να είνα ι n εστία τπς προσοχπς και τπς φροντίδας. Τα συνπθισμένα σ υ μ πτώμ ατα ε ίνα ι : οργπ , δυσαρέ­ σ κ ε ι α , α τ α ξ ία , άγχο ς , ε νο ύ ρ π σ π , π ά λ π για τπν α ποφυγπ τπς απομό­ νωσπς, και απροθυμία να πάει στο σχολείο. Η θεραπεία προσδιορίζετα ι σχεδόν α π ό μόνπ τ π ς · π ο λ λ έ ς φ ο ρ έ ς , όμως, π ρ έ π ε ι να λ ά β ο υ μ ε υ π ό Ψ π μ α ς έ ν α εξαιρετικά έντονο συναίσθπμα ανασΦάλειας. Το μ ι σ π μένο π α ι δ ί β ρ ίσκεται σε πολύ χειρότερπ θέσπ, αφού κανείς ποτέ δεν του χαρίστπκε . σ σκοπός του ε ίναι να ξεΦύγει και να βρεθεί μακριά α π ' τους άλλους. Η σκλπρό­ τπτα, n πανουργία και n δειλία είναι μ ε ρ ι κ ά α π ' τ α σ υ μ πτ ώ μ α τ α . Ε ν α τέτοιο παιδί είναι συχνά ανίκανο να κ ο ι τ ά ξ ε ι κ ά π ο ι ον ά λ λ ο ίσ ι α σ τ α μάτι α , δ ε ν μ π ο ρ ε ί να μ ι λ rlσε ι , και κρύβει τα συναισθπματά του α π ' το Φόβο τπς ταπείνωσπς. Η α δ ι ά κο π π τάσπ του να βρίσκει σφάλματα μπο­ ρ ε ί σ' ο ρ ι σ μ έ ν ε ς π ε ρ ι πτώσε ι ς να στρα φεί προς τπν κατε ύ θυνσπ τπς χρπσιμπς κριτικιΊς. Κα μ ι ά ψ υχ π δ ε ν α ν α π τ ύ σ σ ετ α ι ανεξάρτπτα. σλες βρίσκονται σε δια­ νοπτικιΊ, συναισθπματικιΊ, και τροφι­ κιΊ εξάρτπσπ α π ' το άμεσο περιβάλ­ λον πάνω στπ γπ κα ι στον κόσμο . Κι ω σ τ ό σ ο , ε ίν α ι α ν ε ξ ά ρτ π τ π στο βαθμό εκείνο που ε ίναι υποχρεωμέ­ νπ να πραγματο π ο ι π σ ε ι α υτές τ ι ς σχέσεις συνειδπτά. Κάθε ψ υχπ οφεί­ λ ε ι ν' α παντπσει στα π ρ o β λrl ματα τπς ζωΠς. Το κάθε τι που ο άνθρω­ π ο ς κ ά ν ε ι ε ίν α ι μ ι α α π ά ντ π σ π -

made by Absens

-39-

ΖΟΗ ΚΑΙ ΟIΚΟΓΕΝΕIΑ αναμΦίβολα π κα λ ύτερπ α πάντπσπ που μπορεί να δώσε Ι . Δε μας δόθπκε π ευλογία τπς παντογνωσίας, και π πιο μεγάλπ λογικπ ελπίδα μας είναι να μπν απαντπσουμε με πολύ μεγά­ λα λάθπ. Το καλύτερο λοιπόν ε ίναι να εξετά σ ο υ μ ε ό λ ε ς τ ι ς α π ό ψ ε ι ς περιλαμβάνοντας και τπν άποψπ τπς Ατ ο μ ι κ π ς Ψ υ χο λ ογ ία ς , κ α ι να τ ι ς δ ο κ ι μ ά σ ο υ μ ε π ρ ο σ ε κτ ι κά . Ο ι π ι ο σ π ο υ δ α ίε ς μ α ς γνώσε ι ς π ρ έ π ε ι να εΦαρμόζονται με τπν κοινπ λογικΠ. Τα μ ι σ π μ ένα π α ι δ ι ά π α ίρνο υν κι α υτ ά τπ ζωπ ό π ω ς τ π β ρ ίσ κ ο υ ν , α ν τ α π ο κ ρ ίν ο ντ α ι σ ' α υ τ π μ ε τ ι ς κα λ ύτερες α ντ ι δράσε ι ς , π ο υ μ π ο ­ ρούν να ε π ινοπσουν, και σιγά -σιγά στερεώνουν και μορΦοποιούν α υτές τις αντιδράσεις σ' ένα μπχανικό πρό­ τυπο ζωΠς. Τα τρία πρoβλr1ματα τπς ζ ω π ς , σε ο π ο ι α δ π ποτε δ ι α δ ο χ ι κ π μορΦπ εμφανιστούν, θ α αντιμετωπι­ στούν με β ά σ π α υ τό το στα θ ε ρ ό πρότυπο συμ περιΦοράς, όσο κι α ν α υτό θα έχει τροποποιπθεί α π ' τπν ε μ π ε ι ρ ία . Η μ ε γ ά λ π έ ν τ α σ π π ο υ αισθάνονται τα παιδιά α υτά, τα κάνει να ε π ι δ ι ώ κ ο υ ν έ ν α ν υ ψ π λ ότ ε ρ ο βαθμό ασΦάλειας και ανωτερότπτας, α π ' ότι το μέσο κανονικό παιδί. Ολες οι εντυπώσεις, οι αντι λπψεις και οι στάσεις τους π ροσδιορίζονται α π ό τπν π ροκατε ι λ π μένπ προοπτικπ τους έτσι π ο υ , Ο , τ ι δ π π οτε μ α θ α ί­ νουν α π ' τπ ζωπ, σπάνια το αντι λαμ­ βάνονται σα μια νέα προοπτικπ και το χρπσι μοποιούν μονάχα έτσι που να τ α ι ρ ι άζει με το π α λ ι ό πρότ υ π ό τ ο υ ς , π λ ο υ τ ίζ ο ν τ ά ς τ ο μ ε ν έ ε ς λεπτομέρειες. Σ' αυτές τις τρεις κατπγορίες παι­ δ ιών συναντούμε τις τρε ις τ υ π ι κές ε κδ π λ ώ σ ε ι ς τ ο υ σ υ ν α ι σ θ π μ α τ ο ς

κατωτερότπτας. Ολες τους αδυνατί­ ζουν τπν κοινωνικπ επαΦπ και τεί­ νουν ν' απομονώνουν το άτομο σε μια όλο και στενότερπ σΦαίρα ενδια­ Φέροντος. Οι α κοινωνικοί χα ρακτπ­ ρες π α ρο υ σ ι ά ζο υ ν π ο λ ύ α π α τ π λ π εμΦάνισπ, μερικές Φορές. Κ ά π οτε ππγα να δω μια γριά κυρία που γνώ­ ριζα και που πταν πασίγνωστπ για τις πράξεις αγαθοεργίας τπς. Τπ βρπκα να κλαίε ι δ ίπλα σ' ένα γέρο άντρα που κι αυτός έκλαιγε. "Τι συμβαίνει;». Ρώτπσα. "Κοιτάξτε αυτόν το δύστυχο άνθρωπο», είπε π κυρία με λυγμούς, "έχει πέντε πε ινασμένα π α ι δ ι ά , και τώρα τον πετούν έ ξω α π ' το σπίτι του γιατί δεν έχει να πλπρώσει δέκα σελίνια που χρωστά κι εγώ έχω μόνο πέντε να του δώσω!». "Μπν κλαίτε». Απ άντπσα εγώ. " Ε π ιτρέ ψτε μ ο υ να προσθέσω στπ γεννα ιόδωρπ π ρ ο ­ σ φ ο ρ ά σ α ς έ ν α μ ι κ ρό δ ώ ρ ο α π ό πέντε σε λ ίνια». Η κυρία μ ε ε υχαρί­ στπσε πολύ διαχυτι κά, και ε ίπ ε ότι π ά ντοτε π ξε ρ ε πως π μ ο υν κ α λ ό ς άνθρωπος. Λοι πόν, εγώ πξερα ότι αυτπ π γριά κυρία πταν πολύ πλού­ σια, αλλά δεν ε ίχε και κανένα κοινω­ ν ι κ ό ε ν δ ι α Φ έ ρ ο ν . Ε π ι κο ι ν ω ν ο ύ σε μόνο μ ε τους συγγενε ίς τπς α λ λ ά κα ι μ ' α υτούς με π ο λ ύ κ υ ρ ι α ρχικπ διάθεσπ και πνεύμα. Η αγαθοεργικπ δραστπριότπτά τπς δεν αποτελούσε αντίφασπ με το χαρακτπρα τ π ς : ο οίκτος και π θλίΨπ τπς για το δύστυ­ χο α υ τ ό ν ά ν θ ρ ω π ο τ π ς έ δ ι νε τ ο συνα ίσθπμα ε κε ίνο τπς ανωτερότπ­ τας για το οποίο και ζούσε. Δεν έχει καμιά αξία να κρίνουμε μια α πομο­ νωμένπ ε π ίδειξπ κοινωνικού συνα ι ­ σθπματος, ξέχωρα α π ' τ ο συνολι κό σχέ δ ι ο ζω πς του ατόμ ο υ . Γ ι α τ π ν ψ υχο λογικπ κατανό π σ π ενός ατό -

made by Absens

-40-

ΟΙ Ν ΕΥΡΩΣΕΙΣ ΚΑΙ Η Ε Ρ Μ Η Ν ΕΙΑ ΤΟΥΣ

μου, οφείλουμε ν ' αντιλπΦθούμε το σκοπό προς τον οποίο τείνουν όλα του τα συναισθΠματα.

•• Το αγόρι

με τα καταναγκαστικά αισθήματα ενοχής Εχω ή δ π ε π ισπμάνει το πως ένα άτομο χρπσι μ ο π οιε ί τα α ι σθπ μ ατα ενοχπς για να κατα ιαπσει μια νευρω­ τικπ και φανταστ ι κπ ανωτε ρότπτα . Ε ν α α π ό τα π ι ο χ α ρ α κτ π ρ ι σ τ ι κ ά παραδείγματα που έχω συναντπσει στπν εμπειρία μου πταν π περίπτωσπ ενός αγοριού που πταν το δεύτερο π α ι δ ί στπν ο ι κογένε ι α , κι ό π ο υ ο πατέρας και ο μεγαλύτερος αδερΦός πταν και οι δυο άνθρωποι με ανα ­ γνωρισμένπ τ ι μ ι ότπτα χαρακτΠρο . οπως συμβαίνει συχνά με τα δεύτε­ ρα παιδιά, ο αγώνας αυτού του αγο­ ριού ε ίχε συγκεντρωθεί κυρίως στπν προσπάθεια να ξεπεράσει το μεγα ­ λύτερο αδερΦό. Σε πλικία επτά ετών είπε Ψέματα στο δάσκαλό του, λέγο­ ντας ότι πταν εντελώς δικπ του μια εργασία που είχε κάνει στο σπίτι, και σ τ π ν ο π ο ία τον ε ίχε β ο π θ ή σε ι ο α δε ρ Φός τ ο υ . Η π ρ ά ξ π α υτ ή τ ο υ δπμιούργπσε ένα συναίσθπ μ α ενο­ χπς το οποίο έκρυβε επί τρία χρόνια, οπότε πήγε στο δάσκαλο και ομολό­ γπσε ότι ε ίχε πει Ψέματα. Ο δάσκα ­ λος α ρν r1θ Π Kε να πάρει το ζπτπμα στα σοβαρά και γέ λασε μόνο · τότε το αγόρι π ήγε στον πατέρα του και ελάΦρωσε από τπv ενοχπ του ομο­ λογώντας το σΦάλμα του με μεγάλπ σ υ γ κ ίν π σ π κα ι θ λ ίΨ π . Ο π α τ έ ρ α ς ευχαριστr1θΠKε από τπν πράξπ αυτπ

του παιδιού, που τπν ππρε σαν ένα σπμάδι βαθιάς αγάππς για τπν α λ rl ­ θεια και παρπγόρπσε και επαίνεσε το γιο του. Αλλά n κατάθλιΨπ του αγο­ ρ ι ο ύ δεν εξαΦανίστ π κ ε μετά α π ό α υτπ τπν πατρική άφεσπ . Συνέχισε να σκέφτεται μ' ένα νευρωτικό κατα­ ναγκασμό ότι πταν ψεύτπς. Η μεγά­ λπ πθικπ ατμόσΦαιρα τπς οικογένει ­ α ς και το συναίσθπμα ότι πταν χειρό­ τερος α π ό τον αδερΦό τ ο υ , τόσο στπν εργασία του σχολείου όσο και στπ δ π μοτι κότπτα, συνδυάστπκαν μέσα του και έδωσαν τπν κατε ύθυν­ σπ ν' αγωνίζεται γ ι ' ανωτερότπτα στπν π ι ο σ π ο υ δ α ία ο ι κογενε ι α κ π αρετή. Είχε λοι πόν μυστικά αΦιερω­ θεί στπν προσπάθεια ν' α π οδ ε ίξε ι , α κόμα κα ι μ ' έναν ισόβιο εξαγνισμό για ένα ασπμαντο παράπτωμα, ότι π α κερα ιότπτά του ήταν μεγα λ ύτερπ από oπoιoυδrlπoτε άλλου. Η ν ε ύ ρω σ π του α γ ο ρ ι ο ύ α υτ ο ύ αναπτύχθπκε και πιο πέρα. Βρήκε και άλλες αυτοκατπγορίες, με αΦορμές ότι δεν πταν α πό λ υτα τίμ ι ος στπν εργασία του , και, όπως είναι συνπθι­ σμένο στ' αγόρια, ότι α υνανιζόταν. Αυτά τα συνα ισθπματα γίνονται πιο έντονα α κριβώς πριν από τις εξετά ­ σεις. Συσσωρεύοντας έτσι δυσκολίες μέσα του, αισθανόταν δικαιολογπμέ­ νος για το γεγονός ότι δεν ξε περ­ νούσε τον α δε ρΦό του. Π ρογρ α μ ­ μάτισε να πάρει μ ι α σειρά μαθπμά­ των τ ε χν ι κ π ς ε κ π α ίδ ε υ σ π ς ό τ α ν βγπκε α π ό τ ο πανε π ιστπ μιο, α λ λ ά , στο μεταξύ, n καταναγκαστικπ νεύ ­ ρωσπ του είχε δυναμώσει σε τέτοιο σ π μ ε ίο ώστε χρπσι μ ο π ο ι ο ύσε τον περισσότερο καιρό του σε προσευ ­ χές στον Θεό για να τον συγχωρπσε ι , π ρ ά γ μ α π ο υ , φ υ σ ι κ ά , α φ α ι ρ ο ύ σε

made by Absens

-4 1 -

κάθε δυνατότητα για εργασία . Τον έ β α λ α ν σ ' έ ν α ά σ υ λ ο , ό π ο υ τον χ α ρ α κτ π ρ ι σ α ν ως α θε ρ ά π ε υτ ο . Η κατάστασπ του όμως βελτιώθηκε και έ φ υ γ ε α π ό το ά σ υ λ ο , ζητώντα ς , ωστόσο, να γίν ε ι π ά λ ι δ ε κτός, αν παρουσίαζε υ ποτρο π Π . Τπν περίοδο αυτπ άλλαξε το αντικείμενο μελέτης του κι άρχισε να μελετά την ιστορία της τέχνης. Λίγο πριν δώσει εξετά­ σεις στο θέμα αυτό, όμως, κατέστρε­ ψε πάλι τη δυνατότητα να ε π ιτύχει με μια πολύ παράξενη συμπεριφορά το υ . Π π γε στ η ν ε κ κ λ η σ ία κ ά π ο ι α ξεχωριστπ γιορτινπ μέρα , οπόταν το οίκημα πταν γεμάτο κόσμο, ρίχτηκε στο έδαφος μ προστά σε όλους και φ ώ ν α ζε ότι π τ α ν ο μ ε γα λ ύτ ε ρ ο ς αμαρτωλός. Σ' αυτό τον ε κπληκτικό τρόπο για να γίνει το κέντρο της προσοχπς σ' ένα πολύ μεγάλο κοινό, μ πορούμε να ξαν α β ρ ο ύ μ ε τ η φ ι λ οδοξία του ίδιου τύπου που ε ίχε και στην παιδι­ κπ τ ο υ η λ ι κ ία . Το να ε ίν α ι ο π ι ο μ ε γ ά λ ο ς μ ετ α ν ο ώ ν α ν ά μ ε σ α σ ε όλους τους ε κκλησιαζομένους είναι π ε ρ ίπ ο υ το ίδ ι ο ε ίδ ο ς δ ι ά κρ ι σ η ς ό π ω ς τ ο ν α έ χ ε ι τ η μ ε γα λ ύ τ ε ρ η ε υσυνειδησία για ένα Ψέμα που είπε, σε μ ι α ο ι κο γ έ ν ε ι α μ ε ε ξ α ι ρ ετ ι κ π τιμιότητα. Ε ίναι σα να γίνεται καλύ­ τερος κι από τον καλύτερο. Εκανε κι άλλη μια τέτοια εκκεντρικπ αυτοεπί­ δειξη, όταν, αφού ε ίχε ξαναγυρίσει στο άσυλο, κατέβηκε στην τραπεζα­ ρία μια μέρα εντελώς γυμνός. Ηταν καλοφτιαγμένος άντρας και καθόλου κατώτερος από την υπόλοιπη οικο­ γένειά του στη σωματικπ εμΦάνιση. Η ο π ι σ θ ο χ ώ ρ η σ η π ο υ έ κα ν ε ο ασθενπς μ προστά στην εργασία κα ι τις ε ξετάσει ς οφειλόταν στο Φόβο

ότι δε θα μ πορούσε να λ ά μ Ψ ε ι σ ' αυτές τις κανονικές καταστάσεις. Το συναίσθημα ενοχπς, που δυνάμωνε ιδιαίτερα όταν το είχε ανάγκη, πρέ­ πει να θεωρηθεί σαν ένας σκόπιμος α π ο κλεισμός των δραστηριοτπτων για τις οποίες δεν είχε πεποίθηση ότι θα πετύχε Ι . Υππ ρχε ε π ίσης και μια τάση για να επιτύχει φτηνπ διασημό­ τητα, που δεν είναι καθόλου αντιφα­ τικπ με το γενικότερο σκοπό του, και είναι ακριβώς αυτπ που τον παρώθη­ σε να εμφανιστεί γυμνός στην τρα ­ πεζαρία , καθώς και σ ' άλλες ε κκε ­ ντρικές εκδηλώσεις. Το καθπκον του γιατρού ε ίνα ι να β ο η θ π σ ε ι έναν τέτ ο ι ο α σθ ε ν π να αντιληΦθεί τι κάνει και να μεταΦέρει το ε γ ω κεντρ ι κό ε ν δ ι α Φ έ ρ ο ν τ ο υ στην κοινωνικπ ζωπ και τ η χρπσιμη δ ρ α στ η ρ ι ότ η τ α . Α υ τ π ε ίν α ι μ ι α τ έ χν η , στ η ν ο π ο ία ο Ατ ο μ ι κός Ψυχολόγος πρέπει να εξασκηθεί με τ η ν π ρ α κτ ι κ π κα ι τ η σ υ νε ργα σ ία , διότι η ε π ι στ π μ η και η γνώση των αρχών μόνο ποτέ δε θα τον κάνουν ικανό να κερδίσει την πλπρη πεποί­ θηση που απαιτείταΙ . Στην περίπτω­ ση που μόλις περιέγραΨα, για παρά­ δειγμα, είχα το καθπκον να διαγνώ­ σω σωστά, στο πρώτο τέταρτο της ώρας της επίσκεΨης του ασθενπ, το ε ίδος τ η ς α νωτερότητα ς π ρ ο ς το οποίο σκόπευε αυτό το σχέδιο ζωΠς. Εάν αποτύχαινε στο καθπ κον αυτό, α σ φ α λ ώ ς θα π ρ ο κ α λ ο ύσε έντονη α ντ ίστ α σ η . Β π μ α με β π μ α , π μ ο υ ν υ π οχ ρ ε ω μ έ νο ς ν α ε ν θ α ρ ρ ύνω τ ο ά τ ο μ ο α υτό για να ε ρ μ η ν ε ύ σ ε ι σωστά τις δυσκολίες του στην παιδι­ κπ ηλικία, να τον κάνω ν ' αποκαλύ­ ψει, με όλο και λιγότερη απροθυ μία , τ α βαθύτερα συναισθπματά του ανα -

made by Absens

-42-

γπς που εμποδίζουν την εγκατάστα­ ση ενός ομαλού σχεδίου ζωπς, και τα ο π ο ία ε ίν α ι φανερά α κό μ α κ α ι πριν τ ο παιδί αντιμετωπίσει τ α πρώτα κοινωνικά πpoβλrlματά του έξω α π ' το σπίτι. Ενα από τα λάθη αυτά της παιδικπς ηλικίας είναι και η άρνηση να δεχτεί το σεξουαλικό του ρόλο, η π ερίπτωση δ η λα δ rl π ο υ ένα αγόρι μεγαλώνει σαν κορίτσι , n ένα κορίτσι σαν αγόρι. Τέτοιες πλάνες είναι αρκετά συνη­ θισμένες, και στην πραγματι κότητα κάθε άνθρωπος δ ε ίχνε ι ορισμένες ε λ αΦρές τάσεις προς α υτές. Ι σως ό λ ο ι οι ά ντρες να έχουν κάτι στο σ ώ μ α n στη σ υ μ π ε ρ ι Φορά π ο υ το θεωρούμε σα θηλυκό και οι γυναίκες έχουν συχνά πολύ αρρενωπά χαρα­ κτηριστικά στη σωματικπ κατασκευπ, χωρίς πάντοτε να δείχνουν μια αντί­ στοιχη α ρρενωπότητα στην ψ υχ Π . Ωστόσο, τις περισσότερες φορές, η λαθεμένη σεξουαλικότητα βρίσκεται στην ψυχπ και όχι στο σώμ α . Ε ίν α ι α λ rl θ ε ι α ό τ ι ο ι γεννη τ ι κ ο ί αδένες έχουν πολύ μεγά λ η ε π ίδρα­ ση στο σ ώ μ α . Ε χ ο υ ν ό μ ως π ο λ ύ μικρπ δύναμη για να προσδιορίσουν τ η ν αντίλ η ψ η ανωτερότητα ς τ ο υ ατόμου. Και ε ίναι α κριβώς αυτός ο ατομικός σκοπός ανωτερότητας που ε υ θύνεται κ υ ρ ίως για τη σύγχυ ση που κάνει ένα άτομο σχετικά με την π ραγμ ατ ι κ π γενετ π σ ι α λ ε ιτουργία του . Οταν αντιμετωπίζουμε τα ψυχι­ κά συμπτώματα μιας ανεστραμμένης σεξο υ α λ ι κότητας, πρέπει να θυμό­ μαστε αυτό ακριβώς το γεγονός, και να μην αποδίδουμε πολλά πράγματα στους αδένες. ΠροΦανώς, είνα ι εξί­ σου α λη θινό ότι η ψ υχικπ προσπά ­ θ ε ι α κ α ι τ ά σ η ε π η ρ ε ά ζ ε ι κ α ι τους

ξιότητας που ένιωθε σε σύγκριση με τον αδερΦό του . Υστερα α π ' α υτό, π τ α ν ε υ κο λ ότε ρ ο γ ι α κε ίν ο ν ν α π α ρα δεχτ ε ί π ω ς ε ντ υ π ω σ ία ζε τον πατέρα του με την τιμιότητά του και ηως κατάΦερνε να Φέρνει τον εαυτό του στο κέντρο της δημοσιότητας. Η μ έ θ ο δ ο ς τ η ς Ατο μ ι κπ ς Ψ υ χ ο ­ λογίας, α κριβώς ε πειδrl α π α ιτεί την παραδοχπ και τη διόρθρωση λαθών που εξακολουθούν να είναι αγαπητά στον ασθενπ, προϋποθέτει την πιο μεγάλη γνώση και τέχνη από το για­ τρό. Δεν αρνούμαστε ότι και άλλες σχολές ψυχιατρικπς έχουν τις επιτυ­ χίες τους στη θεραπεία των νευρώ­ σεων, αλλά, κατά την εμπειρία μας, η επιτυχία αυτπ οΦείλεται λιγότερο στις μεθόδους τους και περισσότερο στο γεγονός ότι τυχαίνει να προσΦέ­ ρουν στον ασθενπ καλπ ανθρώπινη σχέση με το γιατρό, και περισσότερο α π ' όλα, να του δίνουν ενθάρρυνση. Είναι γεγονός ότι κι ένας κομπογιανί­ της n ένας πρακτικός μ πορούν μερι­ κές Φορές να βελτιώσουν τη στάση ενός ατόμου προς τη ζωπ σε μεγάλο βαθμό' το ίδι ο ε π ίσης μ πορούν να κάνουν μια κ ά π ο ι α αγία κ α λ ογρ ι ά , ένας ο π α δός τ η ς χριστιανικπς ε π ι ­ στπμης, n ένα θρησκευτικό προσκύ­ νημα. Ε με ίς όμως πιστεύουμε σταθε­ ρά ότι η θεραπεία όλων των ψυχικών διαταραχών βρίσκεται στην α π λ ο ύ ­ στερη, αν και π ι ο κοπιαστι κπ, διαδι­ κασία του να κάνουμε τον ασθενπ να καταλάβει τα λάθη του. οπως ε ίδ α μ ε προ ηγουμένως, το σχέδιο ζωπς των πιο πολλών ασθε ­ νών μ πορεί να ταξινο μ η θε ί σε μ ι α α π ό τις τ ρ ε ι ς τ υ π ι κέ ς καταστάσεις κατωτερότητας στην παιδικπ ηλικία. Υπάρχουν ορισμένα λάθη προσαρμο-

made by Absens

-

43

-

ΖΩΗ ΚΑΙ ΟΙ ΚΟΓΕ ΝΕΙΑ

αδένες τελικά. Πριν απ' όλα , όμως, π ρ έ π ε ι να δ ο ύ μ ε π ω ς σ υ ν δ έ ε ι ο aoeEvnc; τις ιδέες του για τπ σεξουα­ λικότπτα με το σκοπό του.

••

Μια νέα γυναίκα που

πάντοτε ήθελε να είναι αγόρι Ο σκοπός ανωτερότπτας ταυτίζεται πάντοτε , λ ιγότερο n περισσότε ρο, με τον αρσενικό ρόλο εξαιτίας των π ρονομίων, π ραγματι κών n φαντα­ στι κών π ο υ π α ρέχει στον άντρα ο σπμερινός πολιτισμός μας. Το αίσθπ­ μα κατωτερότπτας ενός κοριτσιού μ π ορεί ν ' α υ ξπθεί σ π μ αντικά όταν αντι λ πΦθεί ότι είναι θπλυκό, και το ίδ ι ο μ π ο ρ ε ί να σ υ μ β ε ί κ α ι μ ' ένα αγόρι όταν α μ φ ι β ά λ λ ε ι γ ι α τπν α ντρικότπτά τ ο υ . Στπν π ε ρίπτωσπ αυτn, και οι δυο αντισταθμίζουν το α ίσθπμα α υτό με μ ι α υ π ερ β o λ r1 σ ' α υ τό π ο υ φ α ντ ά ζοντα ι ότ ι ε ίν α ι α ντ ρ ι κ n σ υ μ π ε ρ ι φ ο ρ ά . Α υ τ n n μορφn αναπλnρωσnς που μπορεί να έχει τις πιο ποι κίλες και περίπλοκες συνέπειες, ανάλογα με τις περιστά­ σ ε ι ς , ε ίναι α κριβώς α υτό που έχω ονομάσει αντρι κ n δ ι α μ α ρτ υ ρ ία . Το κ ύ ρ ι ο σ ύ μ πτ ω μ ά τ π ς , τ ό σ ο σ τ π ν ψυχn του ατόμου όσο και στπν εξω­ τερικn συμ περι φορά του, ε ίναι μ ι α ανώφελα KUPIaPXIKn στάσπ απέναντι στο α ντ ίθ ε τ ο φ ύ λ ο . Σ υ ν δ έ ε τ α ι π ά ντοτε π ο λ ύ στενά μ ' ένα π ο λ ύ φ ι λ όδοξο π ρόγρ α μ μ α ζω n ς , μ ε το σκοπό να γίνει υπεράνθρωπος n μια πολύ χαϊδεμένπ γυναίκα. Η συμπερι­ φορά του ατόμου έχει μια υπερέντα­ σπ, γεγονός που μπορεί να καλύπτε ­ ται σε ευνοϊκές καταστάσεις, αλλά

π ο υ α π ο κ α λ ύ π τ ε τ α ι φ α ν ε ρ ά σε καταστάσε ις nττας. Η αντρικn δ ι α ­ μαρτυρία ε κδπλώνεται σ ' έναν ορι­ σμένο βαθμό στις περι πτώσε ι ς που r1δπ ανέφερα, α λλά θα παρουσιάσω τώρα ένα πιο τυπικό παράδειγμα. Μια νευρωτικn γυναίκα πλικίας 26 χρόνων, π ο υ n peE να με σ υ μ β ο υ ­ λευτεί, ε ίχε χάσει τ π μπτέρα τπς σε πλικία 6 χρόνων και από τότε έζπσε με τον πατέρα τπς που nταν καλός και χα ρ ι στ ι κός μαζί τ π ς , μ έχρι τπν πλι κία των 1 3 χρόνων. Η πιο παλιά τπς ανάμνπσπ nτov: «Δεν μου άρεσε καθόλου να π α ίζω με τις κούκλες». Αυτό nταν ένα σπμάδι τπς α προθυ­ μίας τπς να εξελιχτεί με τον κανονι­ κό τρόπο. Προτιμούσε να παίζει με τρένα και σιδΠΡΟδρόμους. Τπς άρεσε πάντοτε να σ υ μ περι φέρετα ι άγρια κ α ι έ π α ι ζε μ ό νο μ ' α γό ρ ι α . Οταν έπαιζε με τα κορίτσια, τραβούσε τα μ α λ λ ι ά τους και τα ενοχλούσε μ ε π ο λ λ ο ύ ς ά λ λ ο υ ς τρό π ο υ ς . Στπν ερώτnσn μ ο υ , «ΤΙ γνώ μ π έχετε γ ι α τους άντρες κα ι τις γυναίκες;» α π ά ­ ντ πσε , « Ο ι γυναίκες ε ίνα ι ρ α δ ι ο ύ ­ ργε ς · ο ι άντρες ε ίναι ε ι λ ι κρι - νε ίς». Αυτό είναι ακόμα ένα συγκεκριμένο σπμάδι τπς θέλnσnς τπς για αντρικn εξέλιξπ. Σε παρένθεσπ, μ πορώ να πω, ότι ποτέ δε θ' α παγόρευα σ' ένα κορίτσι να π α ίζει με τα τρένα, ν' ανεβαίνει στα δέντρα n να παίζει oπoιoδr1πoτε α γ ο ρ ίστ ι κ ο π α ι χν ίδ ι , α λ λ ά ε ίμ α ι πεπεισμένος ότι θα μπορούσα με ν' αποφύγουμε πολλά προβλnματα τπς κατοπινnς ζωnς των παιδιών, εάν τα ανατ ρ έ φ α μ ε α π ό τ π ν a px n μ ε τ π γνώσπ κα ι τπν προετοιμασία για τον πραγματικό σεξουαλικό τους ρόλο. Αυτό β έ β α ι α ε ίν α ι α δ ύνατο ε ά ν n

made by Absens

-44-

ΟΙ Ν ΕΥΡΩΣΕΙΣ ΚΑΙ Η ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥΣ

ατμόσφαιρα στπν ο ι κογένεια ε ίναι φορτωμένπ με ιδέες για τπν ανικα­ νότπτα των γυναικών κα ι τα προνό­ μ ι α των αντρών, πράγμα που συμ­ βαίνει πολύ συχνά. Ολοι όσοι υποτιμούν τις γυναίκες σα φύλο, θα υποστούν μια τιμωρία, δ ι ότι ανα πτύσσουν μ ι α στάσπ που βρίσκεται σε αντίφασπ με τπν πραγ­ ματικότπτα και τπν αλήθεια. Ρώτπσα τπν ασθενπ μου να μου πει για τα α ι σθ π ματά τπς α πέναντι στους άντρες και τις γυναίκες. Μου είπε ότι όταν πταν 1 3 χρόνων γέλα­ σε όταν ά κο υ σε ότι οι ά ν θ ρ ω π ο ι ερωτεύοντα ι . Δεν πξερε τίποτα για τον έρωτα μέχρι τα 22 τπς χρόνια . Το γεγονός, α υτό, μαζί με το γεγονός ότι ε ίχε πολύ μεγάλπ επίδοσπ στον αθλπτισμό, ε πιβεβαίωνε τπ στρουθο­ καμπλικπ φυγπ τπς από το σεξουαλι­ κό τπς ρόλΟ. Ηθελε να κοροϊδέψει τον έρωτα κι έτσι να τον βγάλει από τπ μέσπ και ν' αρνπθεί τπ θπλυκότπ­ τά τπς με τπν εξαιρετικπ επίδοσπ τπς στον α θ λ πτισμό. Πε ρίμενα να βρω κ α ι δ υ σ κ ο λ ίε ς στ πν ε μ μ πνορυσία , π ρ ά γ μ α π ο υ σ υ μ β α ίν ε ι σ υ χν ά σε κορίτ σ ι α που δ υ σφορούν ε νάντια στπ θ π λ υ κπ τους Φ ύ σ π , και τ ο υ ς π ρ ο κ α λ ε ί μ ε γά λ ο υ ς π ό ν ο υ ς κα ι τ ά σ ε ι ς ε ξοργι σ μ ο ύ , α λ λ ά α υτό δε συνέβαινε στπν περίπτωσπ που εξε­ τάζουμε. Στnν πλικία των 1 3 χρόνων, όταν ο πατέρας τπς ξαναπαντρεύτπ­ κε , θα περίμενε κανείς ότι n κοπέλα θα ε Kδrl λωνε θυμό, α λ λ ' α υτπ δεν έδειξε κάτι τέτοιο. Περιφρόνπσε μια τέτοια γυναικπσια αντίδρασπ και είπε ότι πταν ευχαριστπμένπ που ο πατέ­ ρας τπς ξανα παντρεύτπκε, γιατί έτσι θα μπορούσε αυτπ να είναι ελεύθε­ ρ π . Ωστό σ ο , α π ' τ π ν ε π οχπ α υ τ π

άρχισε κάποιος αγώνας με τον πατέ­ ρα τπς, και n κοπέλα άρχισε να προ­ καλεί ταραχπ στο σπίτι λέγοντας ότι rlθελε να ε ίναι ε λ ε ύ θερπ να φύγει α π ' το σ π ίτι κα ι να γίνε ι κοινωνι κπ λ ε ιτουργός. Η θε λ ε να νικπσει τον π ατέρα τπς μ ε τπν ο ι κονο μ ι κπ τπς ανεξαρτπσία. Η επιθυμία τπς να γίνει κοινωνικπ λειτουργός χρωματιζόταν α π ό τπ σ κέ Ψ π τ π ς κ υ ρ ι α ρχία ς τ π ς πάνω στα παιδιά. Μας ε ίναι βέβαια πολύ γνωστπ n επιθυμία που πολύ συχνά ε κδπλώ­ νουν οι ασθενείς, να μπν παίρνουν χρπματα α π ό τις ο ι κογένειές τους. Οταν ένας ασθενπς μου λέει ότι έχει τπν πρόθεσπ να μπν ξανα πάρει πια χρπ ματα α π ό τ π ν ο ι κογένε ι ά τ ο υ , εγώ συχνά προτείνω: «καλύτερα να τα πάρετε. Τελικά, έτσι θα τους στοι­ χίσει λιγότερο». Η α σ θ ε ν π ς α υ τ π ε ίχε π ο λ λ ο ύ ς άντρες Φίλους αλλά ποτέ δεν ερω­ τ ε ύ τ π κε . Ε ίν α ι συνπθισμένο για τ ' αγόρια κα ι τα κορίτσια να ερωτεύο­ ντα ι γύρω στα δώδε κα Π δεκατρία και αρκετά συχνά ε π ίσπς όταν είναι πέντε Π έξι χρόνων. Ενα άτομο που φτάνει στπν π λ ι κ ία των 20 χρόνων χωρίς κ α μ ι ά τέτοια ε μ π ε ι ρ ία , δεν ε ίνα ι προετο ι μ α σ μένο γι' α υ τ Π . Ο έρωτας είναι ένα αναγκαίο καθπκον τπς ζωπς για το οποίο είναι απαραί­ τπτπ μια πρώιμπ προετοιμασία , και n διαπαιδαγώγπσπ για τον έρωτα ε ίναι ένα βασικό μέρος τπς εκπα ίδευσπς ενός ανθρώπου για τπ ζωΠ . Τόσο ο κανον ι κός έ ρωτας όσο και όλες οι διαστροΦές του, όπως n ομοφυλΟΦι­ λ ία , ε ίναι ζπτπμα διαπα ιδαγώγπσπς και εκπαίδευσπς. Στπν πλικία των 23 χρόνων, n νέα α υτπ ε ίχε ένα α ίσθπμα που νόμ ισε

made by Absens

-45-

ότι πταν έ ρωτας συμπάθ πσε έναν άντρα περισσότερο α π ' oπoιoνδr1πo­ τε ά λλον πριν και ο δεσμός oδr1γπσε σε σεξουαλικπ σχέσπ . Αυτπ n ελεύ­ θερπ σεξουαλικπ σχέσπ αποτελούσε μέρος τπς επιθυμίας τπς για ανεξαρ­ τπσία και εξέφραζε τπν αντίθεσπ τπς προς τον πατέρα τπς και τπν απόφα­ σπ τ π ς να ε ίν α ι αντρο π ρ ε π Π ς . Τα α ισθπματα του άντρα αυτού ά λ λ α ­ ξαν και ο ίδιος εξαφανίστπκε για μ ι α ορισμένπ περίοδο. Μπ μπορώντας ν ' αντέξε ι α υτ π τ π ν πττ α , n κ ο π έ λ α προσπάθπσε ν α τον α κο λ ο υ θ Π σ ε ι . Τ ο α π οτέλεσμα πταν α υτό π ο υ θα μπορούσε να περιμένει κανείς στον πολιτισμό μας, όπου οι άντρες έχουν διδαχτεί να θεωρούν κατώτερο το να ερωτοτροπεί μια γυναίκα μαζί τους. Ο ά ντ ρ α ς Ψ υ χ ρ α ι νό τ α ν ό λ ο κ α ι περισσότερο και n κοπέλα τον ε ίδε μια μέρα με μια άλλπ, πράγμα για το ο π ο ίο τ ο ν κ α τ π γ ό ρ π σε κ α ι στον καυγά τους ο άντρα ς τπς ε ίπ ε ότι πταν μ ι α κοινπ γυνα ίκα . Μ ετά α π ' αυτό, ο άντρας εξαφανίστπ κε εντε­ λώς α π ' τπ ζωπ τπς και παντρεύτπκε τπν άλλπ. Για ένα διάστπμα μετά το ε πεισό­ διο αυτό, n ασθενπς μου κρατούσε τις σχέσεις τπς με τους άντρες στο ε π ίπεδο τπς συνεργασίας στα σπορ και στον αθλπτισμό και τρόμαζε αν κάποιος προχωρούσε περισσότερο: έ φ ε υγε μ α κρ ι ά όταν ένας άντρας π θ ε λ ε ν α τπ φ ι λ Π σ ε ι . Αργότ ε ρ α , έ γ ι νε ε ρ ω μ έ ν π ε ν ό ς δ ε ύ τ ε ρ ο υ άντρα, αλλά δεν πταν ευτυχισμένπ, μ ά λ ωνε μ α ζί τ ο υ σ υ νεχώς κ α ι δε δ ε χότ α ν να τον π α ντ ρ ε υ τ ε ί . Ο άντρας αυτός έκανε ένα ταξίδι στπν ΑΦρ ι κ π π ι στε ύ οντ α ς ότι θ α π τ α ν καλύτερα ν ' απουσιάσει ένα διάστπ-

μ α , α λ λ ά n δ υστυχία τπς κοπέλας εξακολούθπσε και τώρα n σκέΨπ τπς γέμιζε από τις αναμνπσεις του πρώ­ του εραστπ τπς. Στα συνεχπ μ α λώ­ ματά τπς βλέπουμε τπ δικαιολογία τπς για ν ' α ποφύγει το γάμο και το ίδιο βλέπουμε στπν επιστροφπ τπς προς τπν ε ι κόνα του π α ντρεμένου πια πρώτου εραστπ τπς, που ε ίναι τώρα α π λ π σίαστος γι ' α υτ Π ν . Ενα άλλο τυπικό σύμ πτωμα πταν ότι οι σεξουαλικές σχέσεις δεν τπν ικανο­ ποιούσαν. Δεν ε ίχε π ροετο ι μ α στεί για το γάμο. Για το κορίτσι α υτό, n σκέ Ψ π ότι πταν γυνα ίκα ε ίχε συνδε θ ε ί με τπ σκέψπ τπς Πττας. Ετσι, δεν μπορού­ σε να ανεχτ ε ί να σ υ μ π ε ρ ι Φέρεται σαν κορίτσι κ α ι να σ κέ φτετ α ι τπν προοπτικπ του γάμου. Ηταν ευκολό­ τερο γι' αυτπ να συνεχίζει να παίζει το ρόλο του άντρα διατπρώντας τις α θ λ πτ ι κ έ ς ε π ι δ ι ώξε ι ς τ π ς . Α π ' το άλλο όμως μέρος, αισθανόταν ότι ο γάμος πταν μ ι α φ υ σ ι κπ και λ ογικπ κοινωνι κ π α π α ίτ π σ π . Σ' α υτ π τπν αντιφατικπ κατάστασπ που βρισκό­ ταν σταθερά, ε ίχε δεχτεί ε π ι πλέον δυο μεγά λ ε ς πττες που τπν ε ίχαν αποθαρρύνε ι : πρώτα α π ' τον πατέρα τπς, όταν ε κε ίνος έπαψε να τπ χαϊ­ δ ε ύ ε ι κ α ι ν α τ π ς χ α ρ ίζε τ α ι κ α ι π αντρε ύ τ π κ ε , κ ι ύ στε ρ α , α π ό τπν εγκατάλειψπ τπς από τον πρώτο τπς ε ρ α στ Π . Γ ι α να π ρο στατε ύσε ι τον ε α υτό τπς και α π ό μ ι α καινού ργια πττα, τοποθέτπσε τον έρωτα και το γάμο στπν πιο μακρινπ δυνατπ από­ στασπ και για να δικαιολογπσει τπ δειλ ία τπς μπροστά σ' αυτό το πρό­ β λ π μ α κ α ι να στα θ ε ρ ο π ο ι π σ ε ι το στα μ ά τ π μ ά τπς, έ π ε ισε τον ε α υτό τπς ότι πταν αδύνατο για ένα κορίτσι

made by Absens

-46-

να κρατήσει την αγάηη ενός άντρα. Η θεμε λιώδης δυσκολία στην ηερί­ ητωση α υ τ ή , όηως κ α ι σε η ο λ λ έ ς ά λ λες, ήταν η ιδέα ότι ο γυναικείος ρόλος έχει οριστικά δεύτερη σημα­ σία κα ι επομένως ήταν στην πραγμα-

τικότητα ανάξιος λόγου. Αυτή μ ι α α π ό τις κύριες δυστυχίες έρωτα και στο γά μο και ε ίναι βώς η π λάνη που αποτελεί τη της αντρικής διαμαρτυρίας.

made by Absens

-47 -

είναι στον ακρι­ βάση

ΖΟΗ ΚΑΙ ΟIΚΟΓΕΝ ΕIΑ

κ ε φ ά λ α ι ο τ έ τ α ρτ ο

π ρο βλή ματα το υ έ ρωτα καιτο υ γά μ ο υ

Στο τέλος κάθε ομιλίας μου, έχω ν' απαντπσω σ' ερωτπματα σχετικά με τ ο ν έ ρωτα κ α ι το γά μ ο . Ο σ ο ι μ ε ρωτο ύ ν συχνά φ α ίνεται ν α έχουν π ι στέ ψ ε ι λαθεμένα, ε π πρε α σμένοι από αναγνώσεις ψυχΟλογικών κειμέ­ νων, ότι n σεξουαλικπ ορμπ είναι το κύριο κίνπτρο με το οποίο συνδέεται κάθε άλλπ δραστπριότπτα. Εγώ ποτέ μου δεν κατάλαβα το λόγο γι' αυτπ τπν α Φ ύ σ ι κπ έ μ φασπ π άνω σε μ ι α κ α ι μοναδικπ λειτουργία τπς ζωΠς. Ασφαλώς, δέχομαι τπ μεγάλπ, αλλά πολύ μεταβλπτπ, σπμασία τπς. Ομως n αναζπτπσπ και n ανίχνευσπ απω­ θπμένων σεξουαλικών στοιχείων σε μ ι α ποικιλία ε κδπ λώσεων δεν είναι κ α θ ό λ ο υ χρ π σ ι μ π στπν π ρ α κτ ι κ π , α κόμα κι όταν είναι δυνατπ: n δικπ μας εμπειρία είναι ότι τα σεξουαλικά στοιχεία του ατόμου δεν μπορούν καν να εκτιμπθούν σωστά, παρά μόνο σε σχέσπ με το ατομικό σχέδιο ζωΠς. Οι μορΦές τπς ερωτικπς ζωπς είναι λ ε ι τ ο υ ργίε ς α υτ ο ύ τ ο υ ατο μ ι κο ύ σχεδίου ζωπς, και μόνο στο βαθμό

που θα μπορέσουμε να συλλάβουμε το ατομικό αυτό σχέδιο, στπν πρότυ­ ππ μορφπ του, θα είμαστε σε θέσπ να δ ι ε ι σ δ ύ σ ο υ μ ε στπ ν έ ννοια τ π ς ερωτικπς ζωπς, μ ε όλες τπς τις ιδιο­ τρο π ίε ς , τους δ ι σταγμ ο ύ ς , κ α ι τ ι ς απατπλές και λεπτές διακρίσεις τπς. Μ ε τπ λ έ ξ π π ρ ό τ υ π ο ε ν ν ο ώ τ π ν αρχικπ μορφπ τπς προσαρμογπς του ατόμου στπ ζωΠ. Το ψυχικό πρότυπο ε ίναι μια ολοκλ πρωμένπ οντότπτα α π ' τπ στιγμπ που το παιδί έχει κλεί­ σει τα τέσσερα χρόνια του . Ε ίναι το νππιο μέσα στον άντρα Π στπ γυναί­ κ α , π ο υ ποτέ π ι α δε θα ω ρ ι μ άσε ι περισσότερο, και που κυβερνά ολό­ κλπρπ τπ ζωπ μέχρι το τέλος τπς. Δεν είναι εκπλπκτικό το γεγονός ότι ορισμένες θρπσκείες λατρεύουν ένα νππιο, γιατί αυτό το πρωταρχικό ον ε ίνα ι n μεγα λ ύτ ε ρ π δύνα μ π στπν ανθρώπινπ ζωΠ . Το πρότ υ π ο αυτό ε ίναι ο σταθερός παράγοντας, παρ' όλο ότι μπορούμε να βελτιώσουμε τις κατ ο π ι ν έ ς ε κ δ π λ ώ σ ε ι ς του σε α π ε ρ ι ό ρ ι στο βαθμό, όταν κατα Φ έ -

made by Absens

-48-

ΟΙ Ν ΕΥΡΩΣΕΙΣ ΚΑΙ Η Ε Ρ Μ Η ΝΕ ΙΑ ΤΟΥΣ

ρουμε να τ ' αναγνωρίσουμε και να το κατανοΠσουμε. Τ ο π ρ ό τ υ π ο π ο υ κ υ β ε ρν ά τ η συμπεριφορά μας στην ερωτικπ ζωπ είναι το ν π π ι ο Ερως που βρίσκεται μ έ σ α μ α ς . Ε ά ν το π ρ ότ υ π ο α υτ ό αισθάνεται φιλικότητα κα ι ενδιαΦέ ­ ρον για τους ά λλους, η προσωπικό­ τητα που θα αναπτυχθεί α π ' αυτό θα λύσε ι όλα τα ερωτικά προβλπματα με την πίστη στον ερωτικό σύντρο­ ΦΟ και με ε υθύνη α πέναντι στην κοι­ νωνία. Ε ά ν το πρότυ π ο αγωνίζετα ι να προσελκύσει την προσοχπ κα ι να κατα πιέσει τους ά λλους, οι κατοπι­ νές εκδηλώσεις του θα περιλαμβά­ νουν τη χρπση του σεξου α λ ι σμού για τους ίδιους σκοπούς: το άτομο α υτό θα διαμορφώσει σεξου α λ ι κές σχέσεις με το σκοπό να κυριαρχεί. Το πρότυπο που έχει σχηματιστεί με βάση την ε π ιδ ίωξη της ανωτερότη­ τ α ς σε μ ι α π ε ρ ι ο ρ ι σ μ έ ν η σ φ α ίρ α δραστηριότητας, η οποία αποκλείει το αντίθετο Φύλο, θα τείνει αργότε­ ρα να δημιουργπσει ομοφυλοφιλία Π ά λ λες δ ι α στροΦές. Ετσ ι , οι κύριες γραμμές της ερωτικπς ζωπς προκα­ θορίζονται αυστηρά. Μ πορού μ ε , ε π ο μ ένως, να ε ρ μ η ­ νεύουμε τις διάφορες σεξου α λ ι κές τ ά σ ε ι ς τ ο υ α τ ό μ ο υ με β ά σ η τ ο σκοπό του, ιδιαίτερα στην π ι ο πρω­ ταρχικπ του μ ο ρφ Π . Η αντίθετη άποψη δε φαίνεται να οδηγεί πουθε­ νά . Η μελέτη των ενστίκτων Π ορμών ποτέ δε θα μας επιτρέψει να κατα­ νοπσουμε τη δομπ μιας ατομικπς ψ υ χ π ς : κ α ι ε ίν α ι ε ν δ ι α Φ έ ρ ο ν ν α σημειώσουμε ότι οι ψυχολόγοι που προσπαθούν να εξηγπσουν τη λει­ τουργία της ψυχπς με βάση τέτοιες παρατηρπσεις, ενστικτωδώς προϋπο-

θέτουν ένα σχέδιο ζωπς, παρ' όλο ότι δεν αντιλαμβάνονται ότι κάνουν κάτι τέτοιο. Ο έρωτας κ α ι ο γ ά μ ο ς , α π ό τ η ν ά π ο ψ η τ η ς Ατο μ ι κ π ς Ψ υ χ ο λ ογ ία ς , ε ίνα ι οι ομαλές ανταποκρίσε ις στο σεξουαλικό πρόβλημα - ένα από τα τρία ζωτικά πρoβλr'iματα της ζωπς και το καθπ κον μας ε ίνα ι να κατα­ νοπσουμε τις ι δ ι α ίτερες δυσκολίες που παρουσιάζουν ο έρωτας και ο γ ά μ ο ς στα δ ι ά φ ο ρ α ά τ ο μ α . Ε ν α άτομο που προετοιμάστηκε καλά για την κοινωνικπ ζωπ στην παιδικπ του η λ ι κ ία , δε θα έχει μεγά λες δυσκο­ λ ίε ς στη σεξο υ α λ ι κπ του ζωΠ . Το θάρρος, η αισιόδοξη στάση, ο κοινός νους και ένα συναίσθημα οικειότη­ τας μέσα στη ζωπ , ε π ιτρέπουν στο άτομο να αντι μετωπίζει τα καλά και τ' άσχημα με την ίδια σταθερότητα. Ο σκοπός ανωτερότητας του ατόμου αυτού θα ταυτιστεί με ιδέες για την εξυπηρέτηση της ανθρώπινης κοινό­ τ η τ α ς κ α ι γ ι α το ξε π έ ρ α σ μ α των δυσκολ ι ών της μ ε τη δ η μ ιουργικπ δύναμη του ατόμου. Οι α π ο κλ ίσεις από την κανονικπ σεξουαλικπ εKδr'i­ λωση θ' αποκλείονται ενστικτώδικα σα μη ε λκυστικές. Ο χρπσιμος σκο ­ πός του ατόμου αυτού θα οργανώ­ σει με τέτοιο τρόπο όλες τις συγκι­ νπσεις και δραστηριότητές του, ώστε ν α π λ η σ ι ά ζ ε ι τ ο ν έ ρ ωτα μ ε μ ι α μορφπ πραγματο π ο ι π σ ι μ η : Ταυτό­ χρονα, οι εφηβικές ερωτικές ιστορίες και οι ε μπειρίες των φ ίλων του θα το εκπαιδεύσουν για τον έρωτα και θα δυναμώσουν την πεποίθησπ του . Η λογοτεχνία των άτυχων ερώτων, των αποτυχημένων γάμων (που είναι μια συxvπ πηγπ κακού) δε θα μπορέσει να τον ξεστρατίσει . Ακόμα κι αν το

made by Absens

-49-

άτομο αυτό έχει δυσάρεστες εμπει­ ρίες με έναν αταίριαστο σύντροφο του γάμου , το γεγονός α υτό δε θα καταστρέ ψ ε ι τπν πορεία τ π ς ζωής του . Τα ιδεώδπ του για τπν κοινωνι­ κή του ζωή, για τπν εργασία και για τπν ομορφιά θα ξεπεράσουν τις σ υ ν π θ ι σ μ έ ν ε ς ή ττ ε ς , κ α ι n ίδ ι α αίσθπσπ τπς ομορφιάς θα μεταβιβα­ στεί στπν ομορφιά τπς προσαρμογής στπ ζωή. Εντελώς διαφορετική είναι n μοίρα των ατόμων που n κοινωνική επαφή τους ε ίναι φτωχή, που έχουν χάσει το πραγματικό ενδιαφέρον για τ π ζ ω ή τ ω ν ά λ λ ων α ν θ ρ ώ π ω ν . Τα άτομα αυτά προσεγγίζουν τον έρωτα χωρίς τπν ορθή προετοιμασία - γιατί κάθε ε ρωτι κό π ρ ό β λ π μ α ε ίναι ένα κοινωνικό πρόβλπμα απ' τπν άποψπ ότι είναι ένα ζήτπμα συμπεριφοράς π ρ ο ς έ ν α ά λ λ ο ά τ ο μ ο π ο υ ε ίν α ι σεξουαλικά ε λκυστικό - και ο ι απρο­ ετοίμαστες ψυχές τους νιώθουν ότι η δυσκολία ε ίναι αξεπέραστη όταν πλησιάζουν στο γάμο, που αποτελεί την πιο οικεία και την πιο έντονα κοι­ νωνική από κάθε ά λ λ η κατάσταση. Ενα τέτοιο άτομο έχει ε κπ α ιδεύσει τον εαυτό του για μια απομονωμένη ζωή, και δεν επιθυμεί πραγματικά να μοιραστεί τη ζωή με κάποιον άλλο: Ετσι, τείνει να αποφεύγει το σύντρο­ Φό του αηό όλες τις δραστηριότη­ τες, ε κτός α π ό λ ίγες στις οποίε ς ο συνεταιρισμός φαίνεται αναγκαίος ή π λε ονε κτ ι κός. Δεν αντι λ α μ βάνεται το γάμο σα μ ι α π λ ή ρ η ανθρώπινη σχέση. Οι δυσκολίες του α υξάνονται, πολύ συχνά, απ' το γεγονός ότι πλη­ ροφορήθηκε σχετι κά με τον έρωτα κ α ι το γ ά μ ο α π ό γονε ίς π ο υ δ ε ν είχαν ευτυχισμένο γά μο και συλ λ έ -

γει ενισχυτικές πληροφορίες α π ' το περιβάλ λον του και α π ' τη λογοτε ­ χνία . Στα λαϊκά μ υ θιστορήματα , οι καταστ ά σ ε ι ς του γά μ ο υ σ υ ν ή θως περιγράφονται σα δυστυχισμένες: οι άτυχοι έρωτες έχουν ολοΦάνερα την π λ ε ι ο ψ η Φ ία , ε ξα ι τ ία ς τ η ς χ ρ ή σ π ς που κάνουν ο ι αναγνώστες των ιστο­ ριών αυτών. Ε να α π ό τα κ ύ ρ ι α ε μ π ό δ ι α στο γάμο βρίσκεται στη γνώμη που εηι­ κρατεί ότι ο άντρας είναι λειτουργικά ανώτερος, πράγμα που κάνει τους άντρες να δ ι α μ ορφώνουν μάταιες προσδοκίες κυριαρχίας, και κάνει τα κορίτσια να ε παναστατούν ενάντια στη θ η λ υ κ ή λ ε ι τ ο υ ργ ία τ ο υ ς : ο ι κο π έ λ ε ς φ υ σ ι κά α π ορρίπτουν ένα ρόλο σκλαβιάς σ ' έναν κόσμο «κατασκευασμένο α π ' τους άντρες». Αηό τον ανταγωνισμό α υτό προκα­ λείται πάρα πολύ καχυποΨία, ζήλεια κ α ι δ ι α π λ η κτ ι σ μ ο ί, δι ότι όταν ένα άτομο αισθάνεται ότι με τον έρωτα ή το γά μ ο γίνετα ι θ ύ μ α , το α ίσθημα αυτό του διαταράζει κάθε σχέση με τη ζωή . Εάν μια κοπέλ α , για παρά ­ δε ιγμ α , α ι σθάνεται ότι η γυνα ι κε ία θ έ σ π ε ίναι χε ιρότ ε ρ η ή κατώτερη από την αντρική, θ ' αρχίσει κάποιο ε ίδος ανταγωνισμού μ ε τον άντρα στην προσπάθειά της να δείξει ανω­ τερότητα. Εάν ο ένας ή ο άλλος αηό τους σ υ ντ ρ ό φ ο υ ς ψ ά χν ε ι ν α β ρ ε ι έναν πιο αδύνατο σύντροφο με το σκοπό να τον κυρι αρχήσε ι , η α πο­ γοήτε υ σ η θ α έ ρ θ ε ι ο π ω σ δ ή ποτε , διότι η στάση του ατόμου αυτού θα ε ίναι α π α ιτητι κή. Φαίνεται ότι ε ίναι απαρασάλευτος νόμος στον έρωτα και στο γάμο πως μπορούν να πετύ­ χ ο υ ν μ όν ο ότ α ν η στ ά σ η τ ω ν σ υ ντ ρ ό φ ω ν ε ίν α ι δ οτ ι κ ή . Οταν η

made by Absens

-50-

στάση ενός ατόμου προς τον έρωτα και το γάμο ε ίνα ι διστακτ ι κ π , ανε­ στα λμένη, α π α ιτητι κ π , α υτό φανε­ ρώνει ότι υ πάρχει μια γενικπ έλλει­ ψη προετοιμασίας για την κοινωνικπ ζ ω π κ α ι μ π ο ρ ο ύ μ ε σ ίγ ο υ ρ α ν α συμπεράνουμε ότι υπάρχει μ ι α τάση αποκλεισμού ενός μεγάλου μέρους των δυνατοτπτων που προσΦέρει η ζω Π . Σ ε τ έ τ ο ι ε ς π ε ρ ι π τ ώ σ ε ι ς , το άτομο θα δ ι κα ι ο λ ογε ί π ά ντοτε τις ενέργειές του, ο πραγματικός όμως σ κο π ό ς τ ο υ θ α φ α ν ε ρώνετ α ι στο α π οτέλεσμα, στο γεγονός δ η λαδr1 ότι ο έρωτας και ο γάμος αναβάλο­ νται συνεχώς. Ε ίναι ενδιαΦέρον να σημειώσουμε τα μέσα που χρησιμο­ π ο ι ο ύ ντ α ι σ ' α υτόν το σ κ ο π ό τ η ς αποφυγπς n του α ποκλεισμού: περι­ λ α μ β ά ν ο υ ν ό λ α τα ν ε υ ρ ωτ ι κά συμπτώματα που συνδέονται περισ­ σότερο n λιγότερο με τις σεξουαλι­ κές λειτουργίες. Το άτομο μοιάζει με έναν τραυλό στη σεξουαλικπ σφαί­ ρα. Πρόωρη εκσπερμάτωση, έλλειψη σεξουαλικού ενδιαΦέροντος και ικα­ νοποίησης, κολπισμός και ψυχρότη­ τα, ε ίναι όλα σημάδια μιας α πόφα­ σης ν' αποκλείσει ενέργειες τις οποί­ ες το άτομο ολοφάνερα επιθυμεί να ε κτελέσει. Στην κανονικπ πορεία των πραγμά­ των, βέβαια, ο σεξουαλικός σκοπός του ατόμου βρίσκεται σε αρμονία με το σκοπό της ζωπς, α ποτε λ ε ί στην π ρα γ μ α τ ι κ ό τ η τ α μ ι α π λ ε υ ρά τ η ς ζωπς, κ α ι μ ό λ ι ς γ ίνετα ι δ υ να τ π η προσέγγι σ η προς το σκοπό α υτό, δ η μ ιουργούνται σκέψεις και συνα ι ­ σ θ π μ ατα π ο υ ε ίνα ι κατά λ λ η λα για την προετοι μασία και αποκλείονται ό λ ε ς οι αντιφατικές κ α ι αντίθετες ενέργειες. Στην περίπτωση όμως του

ν ε υ ρ ω τ ι κ ο ύ α τό μ ο υ , π α ρ ά γοντα ι σκέψεις και συνα ισθπματα τα οποία σχετίζοντα ι μ ' ά λ λ α κ α θ π κοντα n λ ε ι τ ο υ ργ ίε ς τ η ς ζ ω Π ς . Τ ο ά το μ ο κάνει διάφορες άσχετες σκέψεις που ε μ π ο δ ίζ ο υ ν , α ν α στέ λ λ ο υ ν , α ντ ι ­ κρούουν n διαστρέφουν την κανονι­ κ π σ υ μ π ε ρ ι φο ρ ά στη σεξο υ α λ ι κ π σφαίρα. Η ανικανότητα n oπoιαδr1πo­ τε ά λ λ η σεξουα λ ι κπ αδυνα μ ία που π α ρ ά γε τα ι κατά τον τ ρ ό π ο α υ τ ό , υ π αγορε ύεται α π ό έ ν α νευ ρωτ ι κό σκοπό ανωτερότητα ς κ α ι α π ό ένα λ α θ ε μένο σχέ δ ι ο ζω Π ς . Η έρευνα αποκαλύπτει πάντα στα άτομα αυτά μ ι α μόνι μ η π ρ ό θ ε σ η να π α ίρνο υ ν χωρίς να δίνουν, μ ι α έλλειψη κοινω­ νικού συναισθπματος, θάρρους και αισιόδοξης δραστηριότητας. Υπάρχουν βέβαια κι άλλοι τρόποι γ ι α να α π ο κ λ ε ίσ ε ι το ά τ ο μ ο τ η σεξουα λι κπ συντροφικότητα, ε κτός α π ό τ η λ ε ιτ ο υ ρ γ ι κ π α δ υ να μ ία . Ο αποκλεισμός αυτός συνr1θως σχεδιά­ ζεται και επιτυγχάνεται με ένα υ περ­ βολικό και εξωπραγματικό ιδεώδες για το γά μο: και μερικέ ς φορές με την επιθυμία να συνδέεται με πρό­ σωπα που είναι ολοΦάνερα ακατάλ ­ λ η λ α - π α ρ ά π ο. λ ύ η λ ι κιωμένα , μ ε αθεράπευτες ασθένειες, n σε ηλικία μ ικρότερη α π ' το όριο συναίνεσης. Οταν ο ασθενπς έχει α ν α β ά λ ε ι το γά μο για πολύ μεγά λ η περίοδο και αποδίδει ίσως την αναποφασιστικό­ τητά του στις πολύγαμες τάσεις του , η έρευνα πολύ συχνά αποκαλύπτει την υ ποδομπ μιας διαστροφπς, την ο π ο ία δεν π ρ έ π ε ι να ε ξ η γ π σο υ μ ε λ α θ ε μένα σαν τ η ν α ι τ ία τ η ς κατά ­ στασης, αλλά να την αναγνωρίσουμε σαν έναν από τους π αράγοντες της διστακτικπς στάσης.

made by Absens

-

51

-

ΖΩΗ ΚΑΙ Ο Ι ΚΟΓ Ε Ν Ε ΙΑ

••

τ η γυναίκα τ ο υ , π πγαινε και έ π ινε πολύ και γύριζε σπίτι μεθυσμένος. Ο άντρας αυτός πταν ένα παραχαϊ­ δ ε μ έ ν ο π α ι δ ί π ο υ ε ίχε χ ά σε ι τον πατέρα του σε ηλι κία δύο χρόνων, και η μητέρα του το είχε καλομάθει. Ηταν τότε ο τύραννος της οικογένει­ ας, όπως συνπ θως ε ίναι τα π α ιδιά που βρίσκονται σε μια τέτοια κατά­ σταση: από τα οκτώ μέχρι τα δεκα­ τρία του χρόνια υπέφερε από κρίσεις λιποθυμίας. Η σχέ ση μεταξύ λ ι π Ο θ υ μ ία ς και οργπς μπορεί σ' ορισμένες περιπτώ­ σεις να έχει οργανι κιΊ βάση. Εχω βρει έναν τύπο ασθενούς που χάνει τις αισθπσεις του σε μια κρίση οργπς και υ π ο π τ ε ύ ο μ α ι κ ά π ο ι ε ς ι δ ι ο μ ορφίες στο κ υ κ λ ο φ ο ρ ι α κό σ ύ στ η μ α τ ο υ εγκεΦά λου. Σ ε τέτοιες περιπτώσεις είναι δυνατό να εμφανίζεται μια επι­ λ η π τ ο ε ι δ π ς κ ρ ίσ η σε δ ι ά φ ο ρ ο υ ς β α θ μ ο ύ ς - μ ι κρός π α ρ οξυσμός, παράδειγμ α . Ε ά ν όμως, όπως στην περίπτωση α υτπ , παρουσιαστεί μ ία διέξοδος, οι κρίσεις μπορούν να δια­ κοπούν και ο ασθενπς, όπως συνέ­ β α ινε στ η ν π ε ρ ίπτωση α υτ π , δεν ε ίνα ι υ π οχρεωμένος να κατα π ιέζει

Ο σύζυγος

που κυριαρχούσε με το πιοτό Οι προσπάθειες να αποκλειστεί ο έ ρωτας και ο γάμος, ε ίτε πριν ε ίτε μετά τπ γα μπλια σύμβαση , διαμορ­ Φώνεται με βάση το πρωτοτυπικό n νηπιακό πρότυπο προσαρμογΠς. Το γ ε γ ο ν ό ς α υ τ ό μ π ο ρ ο ύ μ ε ν α το δ ο ύ μ ε κ α θ α ρ ά στην ι σ τ ο ρ ία τ ο υ γά μ ο υ ενός νέου άντρα π ο υ πταν η λ ι κίας ε ίκοσι τριών χρόνων όταν πρθε για πρώτη φορά σε μένα . Δεν είχε ούτε επαγγελματικιΊ α πασχόλη­ σ η , ούτε Φ ίλ ο υ ς . Ενα χρόνο π ρ ι ν ε ίχε παντρευτεί μ ι α κοπέλα μ ε την οποία ε ίχε σχέσεις α πό δύο χρόνια . Η στάση του απέναντί της πταν μια στάση αδιάκοπης ζπλειας, επι κρίσε ­ ων και συμβουλών. Η κοπέλα φαινό­ ταν να είναι πολύ πειθπνια και υπά­ κουη όσον καιρό έλπιζε να παντρευ ­ τεί, κ α ι ο άντρας α π ο λ ά μ βανε ένα αίσθημα ανωτερότητας με την υπο­ ταγπ της και με την ιδέα ότι με το γάμο του θα ανταγωνιζόταν τη μητέ­ ρα τ ο υ . Μ ε τ ά το γ ά μ ο , ό μ ω ς , η γυναίκα του δεν πταν τόσο υπάκουη κα ι μερικές φορές ο άντρας εξοργι­ ζόταν π ο λ ύ . Φε ρνόταν ό π ω ς ε ίχε φερθεί στην παιδικιΊ του ηλικία προς τη μητέρα και τη μεγαλύτερη αδερ­ φπ του, όταν εκείνες δεν ικανοποι­ ούσαν τις ε π ι θ υ μ ίες του . Σ ' ε κε ίνες τις κρίσεις οργπς ξεΦώνιζε , έφευγε α π ' το σχο λ ε ίο , έσπ αζε π α ιχνίδ ι α , έσχιζε τ α ρούχα τ ο υ , κ α ι μ ε κάθε δυνατό τρόπο ενοχλούσε τη μητέρα του κάνοντας επ ιθέσεις ενάντια στον ίδιο τον εα υτό του n στα πράγματα κ α ι τ ι ς α π α σχ ο λ π σ ε ι ς το υ . Τ ώ ρ α , ύστερα α π ' τις σκηνές που έκανε μ ε

την οργπ του. Σ ύ μ φ ω ν α με τ η ν ά π ο ψ η τ η ς Ατομικπς Ψυχολογίας, οφείλουμε να προβλέψουμε την επανάληψη αυτπς της συμπεριφοράς της πα ιδικπς ηλι­ κίας και ν ' αναμένουμε ότι ο ασθε­ νπς θα κινείται προς την ίδια κατεύ­ θυνση σε κάθε ζωτικιΊ σύγκρουση με τους ά λλους - δηλαδr1, θα τους βλά­ πτε ι β λ ά πτ ο ν τ α ς τον ε α υτό τ ο υ . E πειδr1 μια τέτοια συμπεριφορά μπο­ ρεί να κάνει το περιβάλλον αδιάΦο­ ρο και αναίσθητο απέναντί του, το άτομο θ' αυξάνει τη δυσαρέσκεια και

made by Absens

-

52

-

·

τπ β λ ά βπ του ανάλογα. Στπν περί­ πτωσΓ'i μας, όταν π μέθπ δεν έκανε πια τπ σύζυγο να υποΦέρει αρκετά, ο άντρας αποπειράθπκε ν' αυτοκτο­ ν Γ'i σ ε ι ύτερα α π ' έναν κα υγά μ α ζί τπς. Π λπγώθπκε σοβαρά και άργπσε πολύ να αναρρώσ ε ι . Η κλπ ρονομιά μιας μ ε γά λ π ς π ε ρ ι ο υ σία ς α π ό τον πατέρα του ε ίχε αδυνατίσει τπν ανά ­ γκπ α υτού του ασθενΓ'i για αυτοέ­ λεγχο. Δεν μπορούσε ποτέ να κρα ­ τΓ'iσει μια θέσπ στο ε πάγγελμά του και δικαιολογούσε τπν αποτυχία του με τα π α ρ ά π ονά του για φοβερές συνθΓ'iKες εργασίας. Η π ε ρ ί π τ ω σ π α υ τ Γ'i α π ε ι κ ο ν ίζε ι ξ ε κ ά θ α ρα τ π ν α ν ι κ α ν ό τ π τ α ε ν ό ς παραχαϊδεμένου παιδιού ν α βρει τα κατά λ λ π λ α μ έ σα γ ι α να ε π ιτύχε ι . Ε πιβεβαιώνει επίσπς τπν ανεπάρκεια τπς θεραπεία ς τέτοιων καταστάσε ­ ων, όπως π μέθπ, χωρίς τπν παράλ­ λπλπ αναγνώρισπ του ψυχικού προ­ τύπου, διότι το πρότυπο αυτό, μπο­ ρ ε ί ν ' α φ ο μ ο ι ώ σ ε ι o π o ι α δ Γ'i π o τ ε μεταβoλr'i στις συνθ Γ'i Kες για ν α τ π χ ρ π σ ι μ o π o ι Γ'i σ ε ι γ ι α τον α τ ο μ ι κό σκοπό που επιδιώκε ι . Το άτομο δεν ενδιαΦέρεται για το πιοτό αλλά για τον εαυτό του και για τπν ανωτερό­ τπτά του , π οποία παρασύρει έναν τέτοιο α σθ ε ν Γ'i π ρο ς τ π ν άχρπστπ πλευρά τπς ζωΓ'iς. Ο αντικει μενι κός σκοπός τπς θεραπείας θα πρέπει να ε ίναι το δυνάμωμα του κοινωνικού ενδιαΦέροντος του ατόμου αυτού με κάθε δυνατό τρόπο.

••

Η σύζυγος που παίρνει μορφίνn

Η χρΓ'iσπ του έρωτα και του γάμου σα μέσο κυριαρχία ς ε ίνα ι , φ υ σ ι κ ά , α ν υ πόΦορπ γ ι α τ ο σύντροφο του γά μ ο υ . Ετσι, π σύζυγος α υτού του άντρα βαθμιαία έχασε κάθε ενδιαΦέ­ ρον γι' αυτόν. Ο άντρας πΓ'iρε διαζύ­ γ ι ο κ α ι π α ντ ρ ε ύ τ π κε π ά λ ι , δ υ ο φορές διαδοχικά. Η τρίτπ του σύζυ­ γος Γ'iταν μια γ υ ν α ίκα χωρ ι σ μ έ ν π , που ε ίχε αποπειραθεί να αυΤOKΤOνΓ'i­ σει κατά τπ διάρκεια του πρώτου τπς γά μου. Η απόπειρα έγινε όταν διαπί­ στωσε ότι Γ'i τ α ν ά π ι στ π π ρ ο ς τον άντρα τπς εξαιτίας τπς παραμέλπσΓ'iς τπς από κείνον. Η μπτέρα τπς Γ'iταν πολύ εΠΙKΡΙΤΙKΓ'i και ψυχρΓ'i μαζί τπς, κα ι ε ίχε αποτύχει και στα δυο μπτρι ­ κά KαθΓ'i KOντ α : έτσι το κορίτσι ε ίχε στραφεί, όπως είναι συνπθισμένο σε τέτοιες περιπτώσεις, προς τον ευγε­ νι κότερο πατέρα και κείνος τπ χάλα­ σε μ ε το χά ι δ ε μ ά τ ο υ . Η γυνα ίκα αυτΓ'i φαινόταν να έχει πολύ ευγενι­ KΓ'i διάθεσπ, δεν μπορούσε όμως ν' αντα π ε ξ έ λ θ ε ι στπ δ ο κ ι μ α σ ία των δυσάρεστων καταστάσεων. Στο σχο­ λ ε ίο έ κανε συνεχώς φασαρία στπν τάξπ . Ε ίχε μόνο μ ία φ ίλ π κ α ι δεν Γ'iταν καθόλου KoινωνΙKΓ'i. Ο δεύτερος σύζυγός τπς Γ'iταν ένας άντρας που Γ'iταν το τελευταίο παιδί στπν οικογένειά του, αριστερόχειρας και μ ε μια α δε ξιότπτα που προκα­ λ ο ύ σ ε τπ γε λ ι o π o ίπ σ Γ'i τ ο υ α π ό μέρος των μεγα λ υτέρων αδερΦών του. Ωστόσο, Γ'iταν πολύ φιλόδοξος και αγων ι ο ύ σε να ξεπεράσει τους αδερφούς του, που στπν παιδΙKΓ'i του π λ ι κία τον ε ίχαν υ ποτάξει εξαιτ ία ς

-53made by Absens

ΟΙ Ν ΕΥΡΩΣΕΙΣ ΚΑΙ Η Ε Ρ Μ Η ΝΕΙΑ ΤΟΥΣ

του ελαπώματός του , και όλα αυτά Τ,ο ν π α ρ α κ ι ν ο ύ σ α ν να κατ α κτ π σ ε ι τον πλούτο: πραγματικά έγινε πλού­ σιος και απέκτπσε μεγάλο κύρος. Ο Φόβος τπς ππας και n αποφυγπ τπς γελοιοποίπσπς πταν τα βασικά στοι ­ χεία του προτύπου του και γι ' αυτό αγαπούσε και επιζπτούσε τπν απο­ μόνωσπ. Ο ι π ρώτοι δ ύ ο γάμοι του π τ α ν με γ υ ν α ίκ ε ς που τ ο ν ε ίχ α ν κολακεύσει. Η δεύτερπ σύζυγός του παρουσιάστπκε κά ποια περίοδο που εκείνος είχε χάσει ένα μεγάλΟ μέρος τπς περιουσίας του, το χρπμ α , που γι' αυτόν αντιπροσώπευε τπν ανωτε­ ρότπτά του α πέναντι στα αδέρφια του. Η γυναίκα αυτπ είχε προσπαθπ­ σει να τον παρπγορπσει με τπ μορΦί­ ν π , τ π ν ο π ο ία α υτός συνέχισε να παίρνει μετά το θάνατό τπς. Η τρίτπ σύζυγος, τπν οποία αναΦέ­ ραμε πιο πάνω, τον παντρεύτπκε με τπν απόφασπ να τον σώσει α πό τπν τ ο ξ ι κο μ α ν ία , α λ λ ά οι πρώτες τ π ς προσπάθειες τπν έκαναν να καταλά­ βει ότι δε θα μπορούσε να επιτύχει. Σα χαλασμένο παιδί που πταν, εξορ­ γίστπκε με τπν αδυναμία τπς απένα­ ντί του, κι άρχισε να παίρνει κι αυτπ μορΦίνπ με το σκοπό να τον τιμωρπ­ σει. Ε ίχε τπν ιδέα ότι θα μπορούσε να τον αναμορΦώσει εάν μ πορούσε να του δείξει τις τρομερές συνέπειες τ π ς κ α κ π ς σ υ ν rl θ ε ι ά ς το υ : ε π ε ι δ π όμως δεν έγινε κάτι τέτοιο, συνέχι­ σαν και οι δυο τπν κατάχρπσπ του ναρκωτικού, και σύντομα πρόσεξαν και οι δυο τους ότι ο καθένας τους έψαχνε γι' άλλο σύντροΦο. Το ζευγάρι αυτό δοκίμασε κάμπο­ σες θεραπείες μορΦινομανίας χωρίς όμως επιτυχία , πράγμα που δεν είναι εκπλπκτικό, αν λάβουμε υπόΨπ μας

τα π ο λ ύ π λο κα κίνπτρα π ο υ υ πο κ ι ­ ν ο ύ σ α ν τ π σ υ μ π ε ρ ι Φορά τ ο υ ς . Το ένα πταν ο παιδιάστικος σκοπός του άντρα γι ' ανωτερότπτα, για τπν απο­ Φυγπ τπς γελοιοποίπσπς Π τπς απα­ ξ ίας. Ενα ά λ λ ο κίνπτρο βρισκόταν στπ στάσπ του απέναντι στις επιχει­ ρ π μ ατ ι κές δ υ σκολίε ς τ ο υ , α π ό τ ι ς οποίες όχι μόνο έ βρισκε μια μερικπ ανακούφισπ στπ μορΦίνπ, αλλά κα ι μια υποκειμενικά ισχυρπ δικαιολογία . Η πτώσπ τπς ε πιτuχίας του μπορού­ σε να αποδοθεί στπ μορΦίνπ, χωρίς τπν ο π ο ία , μ πορούσε να π ιστε ύ ε ι , πως θ α θριάμβευε σε όλα τα εμπό­ δια. Μερικές Φορές ο άντρας αυτός μιλούσε για τπ συνπθεια τπς μορΦί­ νπς κ α ι με τους δ υ ο τρό π ο υ ς , κα ι σαν ανακούφισπ και σα δικαιολογία , χωρίς όμως να κατανοεί τ π σύνδεσπ Π τπν αντίφασπ μεταξύ τους. Για τπν κατανόπσπ αυτπ, θα πταν απαραίτπ­ το να συνδέσει τις ε κδπ λώσεις του αυτές με το σχέδιο τπς ζωπς του, να κατανοπσει τπν υπερβολικπ απαίτπ­ σπ του για ε κτίμ π σ π ο π ότε και θα μπορούσε ίσως να είχε βρει καλύτε­ ρα μέσα για να επιτύχει. Οι πολύγα ­ μ ε ς τάσεις τ ο υ και ο α π ο κλεισμός των Φίλων, Φανέρωνε μ ία έλλειψπ κοινωνικπς προσαρμογπς: όλα αυτά δε θα μ πορούσαν βέβαια να θερα­ π ε υτ ο ύ ν με τ ο να στα μ ατ π σ ε ι τπ μ ο ρ φ ίν π . Ε δ ώ , π τ α ν α ν ά γ κ π να α λ λάξει ολόκλπρπ π προσωπι κότπ­ τα, με τπν αναγνώρισπ του προτύ­ που σχεδίου τπς. Είναι αλrlθεια ότι, σε ε λαΦρότερες π εριπτώσε ις, ένας ασθενπς με πολύ ποικίλα συμπτώμα­ τα μπορεί να γλιτώσει α π ' αυτά , πριν ο ίδ ι ο ς Π ο γ ι ατρός φ τ ά σ ο υ ν στο σπμείο να κατα λάβουν τπ σπμασία τ ο υ ς . Οταν σ υ μ β α ίνε ι κάτι τέτ ο ι ο ,

made by Absens

- 54-

ΟΙ

ο φ ε ίλ ε τ α ι ε ίτε στο γεγονός μ ι α ς ε υνοϊκπς α λ λαγπς στπν κατάστασπ του ασθενπ, στπ ζωπ του, ε ίτε στο γεγονός ότι ο γιατρός, με τπν ενθάρ­ ρυνσπ n κατά τύχπ , ανανέ ωσε το ε ν δ ι α Φέ ρ ον του α σ θ ε ν π γ ι α τους άλλους. Η σύζυγος απέτυχε στπν προσπά­ θειά τπς να θεραπευτεί από τπν τοξι­ κομανία . Αισθανόμενπ τον κίνδυνο να χάσει το δ ε ύτερο σύζυ γό τ π ς , εγκατέλειΨε τις προσπάθειές τπς να τον θεραπεύσει και α δ ι αφορώντας για τις επικρίσεις των ά λλων και προ­ καλώντας τπ δυσαρέσκεια τπς μπτέ­ ρας τπς, αύξπσε τις δικές τπς δόσεις μορΦίνπς στο πιο υ περβολικά επικίν­ δυνο σπμείο . Η συμπεριφορά α υτπ πταν μ ία επανά λ π Ψ π τπς δ ιαγωγπς τπς στον πρώτο τπς γάμο όπου τπν ε ίχαν π α ρ α μ ε λ ιΊ σ ε ι . Η τοξικομανία α υτ π πταν ένα ε ίδος α υτοκτονίας. ΕΦόσον πταν το πιο μικρό παιδί στπν ο ι κογέ ν ε ι ά τ π ς κ α ι π ε υνοού μενπ του πατέρα τπς, τόσο π επιθυμία τπς για κατάκτπσπ όσο και το α ίσθπμα ανεπάρκειάς τπς πταν έντονα : έτσι ζούσε σ ύ μ φ ωνα μ ε τπ ν ε υ ρωτι κ ιΊ αντίλ π Ψ π