ABD Raporu Vejetaryen Vegan Beslenme1

Amerikan  Beslenme  Derneği  Raporu:     Vejetaryen  ve  Vegan  Beslenme     Amerikan  Beslenme  Derneği’nin  (ABD)  bu  raporu,  ABD’nin  Bulgu  Analiz  İşlemi  ve   Bulgu  Analiz  Kütüphanesi’ndeki  bilgiler  kullanılarak  hayata  geçirilen  sistematik   eleştiriye  ek  olarak  yazarların  literatüre  dair  bağımsız  değerlendirmelerini  de   içermektedir.  Kayıt  Analiz  Kütüphanesi’nden  gelen  konu  başlıkları  açıkça  belirtilmiştir.   Bulgu  temelli  yaklaşımın  kullanılması,  önceki  değerlendirme  yöntemlerine  önemli  ek   faydalar  sağlar.  Yaklaşımın  en  önemli  faydası  değerlendirme  kriterlerinin  daha  net  bir   biçimde  standartlaştırılmasıdır;  bu  da  değerlendirenin  olası  önyargılarını  en  aza   indirerek  hangi  benzeşmeyen  makalelerin  birbiriyle  karşılaştırılabileceğini  görme   kolaylığını  artırır.  Bulgu  analiz  işleminde  kullanılan  yöntemlerle  ilgili  ayrıntılı  açıklama   için  ABD’nin  Bulgu  Analiz  İşlemi’ne  erişebilirsiniz:  http://adaeal.com/eaprocess/   Sonuç  Bildirimi,  destekleyen  araştırma  bulgularının  sistematik  analiz  ve   değerlendirmelerini  temel  alan  bir  uzman  çalışma  grubu  tarafından  yapılan  bir   derecelendirmeyle  atanır.  1.  Derece  =  İyi;  2.  Derece  =  Yeterli;  3.  Derece  =  Sınırlı;  4.   Derece  =  Uzman  Görüşü  Gerekli;  5.  Derece  =  İlişkilendirilemez  (çünkü  sonucu   destekleyen  ya  da  çürüten  bir  bulgu  yok).   Bu  ve  diğer  konularda  bulgu  temelli  bilgi  için:  https://www.adaevidencelibrary.com     üye  olmayanlar  için  abonelik:  https://www.adaevidencelibrary.com/store.cfm  .     ÖZET   Amerikan  Beslenme  Derneği’nin  görüşü,  tamamen  vejetaryen  ve  vegan  beslenme  de   dâhil  olmak  üzere,  düzgünce  planlanan  vejetaryen  diyetlerin  sağlıklı,  besin  öğeleri   açısından  yeterli  ve  belli  hastalıkların  önlenmesi  ve  tedavisinde  sağlıksal  faydalar   sağlayabilir  nitelikte  olduğudur.  İyi  planlanmış  vejetaryen  diyetler,  hamilelik,   emzirme,  bebeklik,  çocukluk  ve  ergenlik  dönemleri  de  dâhil  hayat  döngüsünün  her   safhasındaki  bireyler  ve  sporcular  için  uygundur.  Vejetaryen  beslenme,  içinde  et   (kümes  hayvanları  da  dâhil),  deniz  ürünü  veya  bu  besinleri  içeren  ürünlerin  olmadığı   bir  beslenme  biçimi  olarak  tanımlanır.  Bu  makale,  protein,  n-­‐3  yağ  asitleri,  demir,   çinko,  iyot,  kalsiyum  ve  D  ve  B-­‐12  vitaminleri  gibi  vejetaryenler  için  anahtar   durumdaki  besin  öğeleriyle  ilgili  güncel  bilgileri  değerlendirmektedir.  Vejetaryen  bir   beslenme,  tüm  bu  besin  öğeleriyle  ilgili  önerileri  karşılamaktadır.  Bazı  durumlarda   takviyeler  veya  zenginleştirilmiş  gıdalar  önemli  besin  öğelerinin  gereken  miktarlarını   sağlayabilmektedirler.  Bulgu  temelli  bir  değerlendirme  göstermiştir  ki  vejetaryen   diyetler  hamilelik  için  uygundur  ve  anne  ve  bebek  sağlık  değerlerinde  iyi  sonuç  verir.   Bulgu  temelli  bir  değerlendirmenin  sonuçlarına  göre,  vejetaryen  bir  beslenme   iskemik  kalp  hastalığından  ölüm  riskinin  azalmasında  rol  oynamaktadır.   Vejetaryenlerde  ayrıca  vejetaryen  olmayanlara  nispeten  daha  az  düşük  yoğunluklu   lipoprotein  kolesterol  seviyesi,  daha  düşük  tansiyon  sorunu,  daha  düşük  oranlarda   yüksek  tansiyon  ve  tip  2  diyabet  görülmektedir.  Ek  olarak,  vejetaryenlerde  vücut  kitle  

Amerikan  Beslenme  Derneği  –  Temmuz  2009  –  Sayfa     1  

indeksi  ve  tüm  kanser  oranlarının  daha  düşük  görülme  eğilimi  vardır.  Vejetaryen  bir   beslenmenin  içerdiği  daha  az  doymuş  yağ  alımı  ve  daha  çok  meyve,  sebze,  tam  tahıl,   yemiş,  soya  ürünü,  lif  ve  bitkisel  kimyasallar,  kronik  hastalık  riskini   düşürebilmektedir.  Vejetaryenlerdeki  beslenme  pratiği  çeşitleri,  kişiye  özgü   beslenme  ihtiyaçlarını  temel  almaktadır.  Bu  kişiye  özgü  değerlendirmelere  ek  olarak,   gıda  ve  beslenme  uzmanları  vejetaryenleri  belli  besin  öğelerinin  kaynakları,  gıda  satın   alımı  ve  hazırlanması  ve  ihtiyaçlarına  uygun  beslenme  değişiklikleri  hakkında   eğitmekte  önemli  bir  rol  oynayabilirler.     GÖRÜŞ  BİLDİRİMİ   Amerikan  Beslenme  Derneği’nin  görüşü,  tamamen  vejetaryen  ve  vegan  beslenme  de   dâhil  olmak  üzere,  düzgünce  planlanan  vejetaryen  diyetlerin  sağlıklı,  besin  öğeleri   açısından  yeterli  ve  belli  hastalıkların  önlenmesi  ve  tedavisinde  sağlıksal  faydalar   sağlayabilir  nitelikte  olduğudur.     VEJETARYEN  BESLENME  PERSPEKTİFİ   Vejetaryen,  et  (kümes  hayvanları  da  dâhil),  deniz  ürünü  veya  bu  besinleri  içeren   ürünleri  yemeyen  kişidir.  Vejetaryenlerin  beslenme  biçimleri  oldukça  değişkenlik   gösterebilmektedir.  Lakto-­‐ovo  vejetaryen  beslenme  biçimi  tahıl,  sebze,  meyve,   baklagiller,  tohumlar,  yemişler,  süt  ürünleri  ve  yumurtaya  dayanır.  Lakto  vejetaryen,   beslenmesinden  et,  balık  ve  kümes  hayvanlarıyla  birlikte  yumurtayı  da  çıkarır.  Vegan,   veya  tam  vejetaryen  beslenme  biçimi,  yumurta,  süt  ürünleri  ve  diğer  hayvansal   ürünleri  de  dışlar.  Bu  biçimlerin  kendi  içlerinde  bile,  beslenmeden  çıkarılan  hayvansal   ürün  kapsamı  oldukça  değişken  olabilmektedir.   Vejetaryen  beslenme  tipleri  üzerine  yapılmış  mevcut  araştırmaları  değerlendirmek   için  bulgu  temelli  analiz  kullanılmıştır  (1).  Bulgu  analizi  için  tek  soru  tanımlanmıştır:   Araştırmada  hangi  tip  vejetaryen  beslenmeler  incelenmektedir?  Bulgu  Analiz   Kütüphanesi  (BAK)  web  sitesinde  (www.adaevidencelibrary.com)  tamamı   bulunabilecek  bu  bulgu  temelli  analiz  sonuçları  aşağıda  özetlenmiştir:   BAK  Sonuç  Bildirimi:  Araştırmada  tanımlanan  vejetaryen  diyetlerin  en  yaygın  iki   biçimi  şunlardır;  vegan  beslenme:  tüm  hayvansal  gıdalardan  arınmış  beslenme;  ve   vejetaryen  beslenme:  tüm  hayvansal  gıdalardan  arınmış  ama  yumurta  (ovo)  ve  süt   (lakto)  ürünlerini  dâhil  eden  beslenme.   Yine  de,  bu  genel  kategoriler  vejetaryen  beslenme  ve  beslenme  pratikleri  içinde   önemli  çeşitlilikler  gösterir.  Vejetaryen  beslenmeler  arasındaki  bu  çeşitlilikler   vejetaryen  beslenme  pratiklerinin  tam  olarak  sınıflandırılmasını  zorlaştırır  ve   vejetaryen  diyetlerle  diğer  unsurlar  arasındaki  belirsiz  ilişkilerin  kaynaklarından  biri   olabilir.  2.  Derece  =  Yeterli.   Bu  makalede,  vejetaryen  terimi,  aksi  tanımlanmadıkça,  lakto-­‐ovo,  lakto  veya  vegan   vejetaryen  beslenmeyi  seçen  kişiler  için  kullanılacaktır.  

Amerikan  Beslenme  Derneği  –  Temmuz  2009  –  Sayfa     2  

Lakto-­‐ovo,  lakto  ve  vegan  vejetaryen  beslenmeler  en  yaygın  olarak  incelenenler  olsa   da,  uygulayıcılar  diğer  vejetaryen  veya  vejetaryene  yakın  beslenme  tipleriyle   karşılaşabilirler.  Örneğin,  makrobiyotik  beslenmeyi  seçenler  genelde  kendi   beslenmelerini  vejetaryen  olarak  tanımlarlar.  Makrobiyotik  beslenme  büyük  oranda   tahıl,  baklagil  ve  sebzeye  dayanır.  Meyve,  yemiş  ve  tohum  daha  az  kullanılır.   Makrobiyotik  beslenme  uygulayan  bazı  kişiler  gerçekten  vejetaryen  değildir  çünkü   sınırlı  miktarda  balık  yerler.  Geleneksel  Asya-­‐Hint  beslenmesi  ağırlıklı  olarak  bitki   temellidir  ve  sıklıkla  kendisini  daha  yüksek  oranda  peynir  tüketimi  ve  vejetaryen   beslenmeden  bir  nebze  uzaklaşma  olarak  gösteren  kültürel  etkileşimlere  rağmen   genel  olarak  lakto  vejetaryendir.  Bir  çiğ  gıda  diyeti,  temel  olarak  pişirilmemiş  ve  işlem   görmemiş  besinler  içermesiyle  vegan  bir  beslenme  olabilir.  Kullanılan  gıdalar  meyve,   sebze,  yemiş,  tohum  ve  filizlenmiş  tahıl  ve  fasulye  içerebildiği  gibi,  nadir  durumlarda   pastörize  edilmemiş  süt  ürünleri  ve  hatta  çiğ  et  ve  balık  da  kullanılabilir.  Frutaryen   diyetler  meyve,  yemiş  ve  tohum  temelli  vegan  beslenmelerdir.  Avokado  ve  domates   gibi  botanik  olarak  meyve  sınıfına  giren  sebzeler  genelde  frutaryen  beslenmeye  dâhil   edilir;  diğer  sebzeler,  tahıllar,  fasulyeler  ve  hayvansal  ürünler  dâhil  edilmez.   Bazı  insanlar  kendilerini  vejetaryen  olarak  tanımlasalar  da  bazen  balık,  tavuk  ve  hatta   et  yiyebilirler.  Kendi  tanımlarıyla  bu  vejetaryenler  araştırmalarda  yarı  vejetaryen   olarak  sınıflandırılabilirler.  Bir  vejetaryenin  ya  da  kendisini  vejetaryen  olarak   tanımlayan  birinin  beslenmesindeki  besin  öğesi  niteliklerini    doğru  bir  şekilde   belirleyebilmek  için  bireysel  değerlendirme  gerekmektedir.   Vejetaryen  beslenmenin  tercih  edilmesindeki  ortak  sebepler,  sağlık  durumları,  çevre   bilinci  ve  hayvan  refahı  faktörleridir.  Vejetaryenler  seçtikleri  beslenme  biçiminde   ayrıca  ekonomik  sebepler,  ahlaki  boyut,  dünya  açlık  sorunları  ve  dini  inançlar  gibi   sebepleri  de  gözetirler.     Tüketici  Yönelimleri   2006’da  ülke  çapında  yapılan  bir  ankete  göre,  ABD  yetişkin  nüfusunun  yaklaşık   %2.3’ü  (4.9  milyon  kişi)  tutarlı  bir  şekilde  vejetaryen  bir  diyet  uygulamakta;  kesinlikle   et,  balık  veya  kümes  hayvanı  eti  yememektedir  (2).  ABD  yetişkin  nüfusunun  %1.4’ü   vegandır.  2005’te  yine  ülke  çapında  yapılan  bir  ankete  göre,  8-­‐18  yaş  aralığındaki   çocuk  ve  ergenlerin  %3’ü  vejetaryen,  %1’e  yakını  vegandır  (3).   Birçok  tüketici  vejetaryen  diyetlere  ilgilerinin  olduğunu  belirtmekte  (4)  ve  bu   ifadelerin  %22’si  et  ürünlerinin  etsiz  muadillerinin  düzenli  tüketimini  içermektedir   (5).  Vejetaryen  diyetlere  olan  ilgideki  artışın  diğer  kanıtları,  üniversitelerde   vejetaryen  beslenme  ve  hayvan  haklarıyla  ilgili  derslerin  açılması,  konuyla  ilgili  web   sitelerinin,  süreli  yayınların  ve  vejetaryen  temalı  yemek  tarifi  kitaplarının   yaygınlaşması  ve  insanların  dışarıda  yemek  yerken  vejetaryen  yemek  sipariş  etme   eğilimleridir.   Restoranlar  vejetaryen  diyetlere  olan  bu  ilgiye  karşılık  vermişlerdir.  Şefler  arasında   yapılan  bir  ankette  vejetaryen  tabakların  %71  oranında,  vegan  tabakların  ise  %63   oranında  “revaçta”  veya  “sürekli  favori”  olarak  görüldüğü  ortaya  çıkmıştır  (6).  Fast-­‐

Amerikan  Beslenme  Derneği  –  Temmuz  2009  –  Sayfa     3  

food  restoranları  salata,  etsiz  burger  ve  diğer  etsiz  seçenekleri  bulundurmaya   başlamıştır.  Birçok  üniversite  yemekhanesinin  vejetaryen  seçenekleri  vardır.     Yeni  Ürünlerin  Mevcudiyeti   ABD  işlenmiş  vejetaryen  gıda  pazarının  (et  muadilleri,  bitkisel  sütler  gibi  gıdalar  ve   doğrudan  et  ve  diğer  hayvansal  ürünlerin  yerini  tutan  ana  yemekler)  2006’da  1.17   milyar  dolar  olduğu  tahmin  edilmektedir  (7).  Bu  pazarın  2011’de  1.6  milyar  dolara   çıktığı  düşünülmektedir  (7).   Zenginleştirilmiş  ve  hazır  gıdalar  da  dâhil  bu  yeni  ürünlerin  mevcut  oluşunun,  bu   ürünleri  yemeyi  tercih  eden  vejetaryenlerin  temel  besin  alımlarında  bir  devrim   niteliği  taşıması  beklenmektedir.  Soya  sütü,  et  muadilleri,  meyve  suları  ve  kahvaltılık   gevrekler  gibi  zenginleştirilmiş  gıdalar,  yeni  yeni  zenginleştirmelerle  piyasaya  sürekli   dâhil  olmaktadırlar.  Süpermarketler  ve  doğal  gıda  dükkanlarında  yaygın  olarak  yer   alan  bu  ürünler  ve  beslenme  takviyeleri,  vejetaryenlerin  kalsiyum,  demir,  çinko,  B-­‐12   vitamini,  D  vitamini,  riboflavin  ve  uzun  zincirli  n-­‐3  yağ  asitleri  gibi  temel  besin   öğelerini  almalarına  büyük  ölçüde  yardım  etmektedir.  Bugün  birçok  zenginleştirilmiş   ürünün  mevcut  oluşuyla,  bugünün  tipik  vejetaryeninin  beslenme  statüsünün  10-­‐20   yıl  önceki  vejetaryene  kıyasla  büyük  ölçüde  gelişmiş  olması  beklenmektedir.  Bu   gelişimin  sebebi,  vejetaryen  nüfus  arasında  dengeli  bir  vejetaryen  beslenmeye  dair   önemli  bir  farkındalığın  oluşmasıdır.  Buna  bağlı  olarak,  eski  araştırma  verileri   bugünün  vejetaryenlerinin  beslenme  statüsünü  ortaya  koyamaz.     Vejetaryen  Diyetlerin  Sağlık  Getirileri   Vejetaryen  diyetler  sıklıkla,  daha  düşük  kolesterol  seviyesi,  kalp  rahatsızlığı  riskinin   azalması,  daha  düşük  tansiyon  seviyesi  ve  daha  düşük  hipertansiyon  ve  tip  2  diyabet   riski  gibi  birçok  sağlıksal  faydayla  ilişkilendirilir.  Vejetaryenlerde  vücut  kitle  indeksi   (VKİ)  ve  tüm  kanser  oranlarının  daha  düşük  görülme  eğilimi  vardır.  Vejetaryen   diyetlerde  doymuş  yağ  ve  kolesterol  oranı  daha  düşük,  besin  lifi,  magnezyum  ve   potasyum,  C  ve  E  vitaminleri,  folik  asit,  karoten,  flavonoid  ve  diğer  bitkisel   kimyasalların  oranı  ise  daha  yüksektir.  Bu  besin  öğesi  farkları,  çok  yönlü  ve  dengeli   bir  vejetaryen  beslenmenin  sağlığa  faydalarını  açıklamaktadır.  Ancak  veganlar  ve   diğer  bazı  vejetaryenler,  B-­‐12  vitamini,  kalsiyum,  D  vitamini,  çinko  ve  uzun  zincirli  n-­‐3   yağ  asidi  gibi  bazı  besin  öğelerini  daha  düşük  oranda  alabilmektedirler.   Son  günlerdeki  gıda  kökenli  hastalık  salgınları  yerel  olarak  üretilip  ithal  edilen  ve   Salmonella,  E-­‐Koli  ve  diğer  mikroorganizmaların  bulaştığı  taze  meyveler,  filizler  ve   sebzelerin  tüketimiyle  ilişkilendirilmektedir.  Sağlık  savunma  grupları  daha  sıkı   denetim  ve  raporlama  işlemleri  ve  daha  iyi  besin  işleme  pratiklerinin  uygulanmasını   talep  etmektedirler.      

Amerikan  Beslenme  Derneği  –  Temmuz  2009  –  Sayfa     4  

VEJETARYENLERİN  DİKKAT  ETTİKLERİ  BESİN  ÖĞELERİ   Protein   Belli  bir  çeşitlilikte  bitkisel  yiyecek  tüketildiğinde  ve  enerji  ihtiyacı  giderildiğinde   bitkisel  proteinler  protein  gereksinimlerini  karşılar.  Araştırmalar  göstermektedir  ki,   günün  seyrine  yayılarak  tüketilen  çeşitli  bitkisel  gıdalar,  sağlıklı  bir  yetişkinin  ihtiyacı   olan  bütün  temel  aminoasitleri  sağlamakta  ve  yeterli  nitrojen  korunumu  ve   kullanımını  garantilemektedir;  dolayısıyla,  birbirini  tamamlayan  proteinlerin  aynı   öğünde  tüketilmesine  gerek  yoktur  (8).   Nitrojen  denge  çalışmalarının  bir  meta-­‐analizinde  görülmüştür  ki,  protein  ihtiyacının   karşılanmasında  protein  kaynağının  hiçbir  önemli  farkı  yoktur  (9).  Protein   sindirilebilirliğine  göre  düzenlenmiş  aminoasit  hesabı  temel  alındığında-­‐  ki  bu  protein   niteliği  tespitinin  standart  yöntemidir-­‐  diğer  çalışmaların  sonuçlarına  göre,   ayrıştırılmış  soya  proteini  protein  ihtiyacını  hayvansal  protein  kadar  etkili  olarak   karşılamaktadır;  örneğin  tek  olarak  yenen  buğday  proteini  nitrojen  kullanımında   daha  az  etkili  bir  sonuç  verebilir  (10).  Bu  yüzden,  veganların  tahmini  protein   ihtiyaçları  beslenme  tercihlerine  göre  değişiklik  gösterebilir.  Gıda  ve  beslenme   uzmanları,  protein  kaynakları  tahıllar  ve  baklagiller  gibi  daha  az  sindirilen  besinler   olan  vejetaryenlerin  protein  ihtiyaçlarının  Önerilen  Beslenme  Ölçüleri’nden  daha   yüksek  olabileceğinin  farkında  olmalıdırlar  (11).   Tahıllar,  temel  aminoasitlerden  olan  lizini  daha  düşük  miktarda  içerirler  (8).   Hayvansal  protein  kaynaklarını  tüketmeyen  bireylerin  diyetlerinde  proteinin  nispeten   düşük  olduğu  durumların  bununla  ilgisi  olabilir.  Düşük  lizin  içeren  protein  kaynakları   yerine  daha  çok  fasulye  ve  soya  ürününün  kullanıldığı  bir  beslenme  planlaması  ya  da   tüm  kaynaklardan  alınan  protein  miktarının  artırılması  gerekli  miktarda  lizin  alımını   sağlayabilir.   Bazı  kadın  veganların  protein  alımları  sınırlarda  olmakla  birlikte,  lakto-­‐ovo   vejetaryenler  ve  veganların  tipik  protein  alımları  ihtiyaçlarını  karşılamak  ve  hatta   aşmak  için  yeterlidir  (12).  Ayrıca  sporcular  da  protein  ihtiyaçlarını  bitkisel  beslenerek   karşılayabilirler  (13).   n-­‐3  Yağ  Asitleri   Vejetaryen  diyetler  n-­‐6  yağ  asitleri  bakımından  zengin  olmakla  birlikte,  n-­‐3  yağ   asitleri  konusunda  sınırlarda  olabilmektedirler.  Balık,  yumurta  veya  yüksek  miktarda   yosun  içermeyen  beslenmeler  EPA  ve  DHA  gibi  kalp-­‐damar  sağlığı  kadar  göz  ve  beyin   gelişimi  için  de  önem  taşıyan  yağ  asitleri  bakımından  yetersizdirler.  Bitkisel  bazlı  bir   n-­‐3  yağ  asidi  olan  ALA’nın  EPA’ya  biyodönüşümü  insanlarda  %10’dan  daha  azdır;   ALA’nın  DHA’ya  dönüşüm  oranı  daha  da  düşüktür  (14).  Vejetaryenler  ve  kısmen   veganların  kan  değerlerinde,  vejetaryen  olmayanlara  göre  daha  düşük  EPA  ve  DHA   çıkabilir  (15).  Mikroalglerden  elde  edilen  DHA  kaynakları  yeterince  emilir  ve  hem   kandaki  DHA’yı  değerleri  hem  de  geri  dönüşüme  yönelik  EPA  miktarı  üzerinde  olumlu   etkisi  vardır  (16).  DHA’yla  zenginleştirilmiş  soya  sütü  ve  kahvaltılık  gevrekler  artık   piyasada  bulunabilmektedir.  

Amerikan  Beslenme  Derneği  –  Temmuz  2009  –  Sayfa     5  

Beslenme  Referans  Değerleri,  erkekler  için  günde  1,6  g,  kadınlar  için  1,1  g  ALA  alımını   tavsiye  etmektedir.  Bu  tavsiye,  daha  az  DHA  ve  EPA  tüketen  ve  bu  yüzden  DHA  ve   EPA’ya  dönüşmesi  için  ek  ALA’ya  ihtiyaç  duyan  vejetaryenler  için  uygun  olmayabilir.   Besinsel  n-­‐6  seviyesi  yüksek  ya  da  aşırı  olmadığında  ALA  dönüşüm  değerleri  gelişme   gösterebilir.  Vejetaryenlerin  diyetleri,  keten  tohumu,  ceviz,  kanola  yağı  ve  soya  gibi   sağlam  ALA  kaynakları  içermelidir.  Hamile/emziren  kadınlar  gibi  n-­‐3  yağ  asidi  ihtiyacı   artanlar  DHA  açısından  zengin  mikroalglerden  faydalanabilir  (18).   Demir   Bitkisel  gıdalardaki  demir,  demir  emiliminin  hem  engelleyicileri  hem  de  artırıcılarına   duyarlı  olan  hemoglobinsiz  demirdir.  Demir  emiliminin  engelleyicileri,  fitatlar,   kalsiyum  ve  çay,  kahve,  bitki  çayları  ve  kakaoda  bulunan  polifenollerdir.  Lif,  demir   emilimini  sadece  hafifçe  engeller  (19).  Fasulye,  tahıl  ve  tohumları  ıslama  ve   filizlendirme,  ekmeği  mayalama  gibi  bazı  gıda  hazırlama  yöntemleri  fitat  miktarını   düşürerek  (20)  demir  emilimini  artırmaktadır  (21,  22).  Miso  ve  tempe  yapmak  için   kullanılanlar  gibi  diğer  fermantasyon  işlemleri  de  demir  biyoyararlanımını   artırabilmektedir  (23).   Meyve  ve  sebzelerde  bulunan  C  vitamini  ve  diğer  organik  asitler  demir  emilimini   oldukça  artırmakta  ve  fitatın  etkisini  azaltmak  suretiyle  demirin  etkisini   yükseltebilmektedirler  (24,  25).  Vejetaryen  beslenmedeki  düşük  biyoyararlanım   yüzünden  vejetaryenlere  tavsiye  edilen  demir  alımı  vejetaryen  olmayanlara  göre  1.8   kat  daha  yüksektir  (26).   Demir  emilimine  dair  birçok  çalışmanın  kısa  vadede  olmasına  rağmen,  düşük  alımlara   uyumlanmaya  dair  uzun  vadede  olanların  yerine  geçen  bulgular  bulunmakta,  ve  bu   bulgular  hem  yüksek  uyumlanma  hem  de  düşük  kayıpları  içermektedir  (27,  28).   Vejetaryenlerdeki  demir  eksikliği  anemisi  vakaları  vejetaryen  olmayanlarınkilerle   oldukça  benzerdir.  Vejetaryen  yetişkinlerin  depoladıkları  demirin  vejetaryen   olmayanlardan  daha  az  olmasına  rağmen,  serum  ferritin  seviyeleri  genel  olarak   normal  bir  aralıktadır  (29,  30).   Çinko   Temelde  vejetaryen  diyetlerin  fitik  asit  içeriklerinin  yüksek  olmasına  bağlı  olarak,   vejetaryen  diyetlerde  çinko  biyoyararlanımı  vejetaryen  olmayanlara  oranla  daha   düşüktür  (31).  Bu  yüzden,  diyetleri  fitat  açısından  zengin  işlenmemiş  tahıl  ve   baklagiller  içeren  vejetaryenlerin  çinko  gereksinimi  Önerilen  Beslenme  Ölçüleri’ni   aşabilir  (26).  Vejetaryenlerin  çinko  alımına  dair  bulgular,  bazı  araştırmalarda  çinko   alımının  önerilene  yakın  olduğunun  gösterilmesi  (32)  ve  diğer  araştırmalarda   önerilenden  önemli  oranda  düşük  olması  (29,  33)  gibi  sebeplerle  değişiklik   göstermektedir.  Çinko  eksikliği  Batılı  vejetaryenlerde  kendisini  açığa  vurmaz.  Çinko   bulunma  sınırının  hesaplanma  zorluğu  sebebiyle,  vejetaryen  diyetlerde  düşük  çinko   emiliminin  olası  etkilerini  hesaplamak  mümkün  değildir  (31).  Soya  ürünleri,   baklagiller,  tahıllar,  peynir  ve  yemişler  çinko  kaynaklarıdır.  Fasulye,  tahıl  ve  tohumları   ıslama  ve  filizlendirme,  ekmeği  mayalama  gibi  bazı  gıda  hazırlama  yöntemleri,   çinkonun  fitik  asitle  bağlanmasını  engelleyerek  çinko  biyoyararlanımını  

Amerikan  Beslenme  Derneği  –  Temmuz  2009  –  Sayfa     6  

yükseltmektedir  (34).  Sitrik  asit  gibi  organik  asitler  de  çinko  emilimini  bir  noktaya   kadar  artırabilmektedir  (34).   İyot   Bazı  araştırmalar  iyotlu  tuz  veya  deniz  sebzeleri  gibi  temel  iyot  kaynaklarını   tüketmeyen  veganların  iyot  eksikliği  riski  altında  olduklarını  iddia  etmektedir,  çünkü   bitki  temelli  diyetlerde  iyot  genel  olarak  düşüktür  (12,  35).  Deniz  tuzu,  koşer  tuzu  ve   tamari  gibi  tuzlu  baharatlar  genelde  iyotsuzdur.  Deniz  sebzelerinden  alınan  iyot   gözlem  altında  tutulmalıdır  çünkü  deniz  sebzelerinin  iyot  içeriği  büyük  oranda   çeşitlilik  göstermekle  birlikte,  bu  sebzeler  önemli  miktarlarda  iyot  içerirler  (36).   Soya  fasulyesi,  turpgiller  ve  tatlı  patates  gibi  gıdalar  doğal  guatrojen  içerir.  Bu  gıdalar,   yeterli  miktarda  iyot  alan  sağlıklı  insanlardaki  tiroit  yetersizliğiyle   ilişkilendirilmemiştir  (37).   Kalsiyum   Lakto-­‐ovo  vejetaryenlerin  kalsiyum  alımı  vejetaryen  olmayanlarla  aynı  ya  da  daha   yüksektir  (12),  fakat  veganların  alımı  iki  gruptan  da  daha  az  olabilir  ve  tavsiye  edilen   alım  miktarının  altında  kalabilir  (12).  Avrupa  Prospektif  Kanser  ve  Beslenme   Araştırmaları’nın  Oxford  şubesinde  (EPIC-­‐Oxford)  yapılan  çalışmada,  et  yiyenlerle   lakto-­‐ovo  vejetaryenlerdeki  kemik  kırılması  riski  aynıyken,  veganlarda  kırılma  riskinin   muhtemelen  kalsiyum  alımındaki  dikkate  değer  düşüklük  sebebiyle  %30  daha  fazladır   (38).  Et,  balık,  süt  ürünü,  yemiş  ve  tahıl  bakımından  zengin  diyetler,  temelde  sülfat  ve   fosfat  artıklarına  bağlı  olarak  yüksek  böbrek  asidi  yüklemesi  yapmaktadırlar.   Kemiklerden  kalsiyum  emilimi  yüklenen  asitliğin  nötrleşmesine  yardım  eder.  Bu  da   kalsiyumun  idrarla  atılımına  sebep  olur.  Ayrıca  yüksek  sodyum  alımı  da  idrarla   kalsiyum  atımını  artırabilmektedir.  Diğer  taraftan,  potasyum  ve  magnezyumca  zengin   meyve  ve  sebzeler  yüksek  böbrek  baz  yüklemesi  yaparak  kemik  kalsiyumu  erimesini   yavaşlatmakta  ve  idrarla  kalsiyum  kaybını  düşürmektedirler.  Ek  olarak,  bazı   çalışmaların  gösterdiği  üzere,  besinsel  kalsiyumun  proteine  oranı,  sadece  kalsiyum   alımına  göre,  daha  iyi  bir  kemik  sağlığı  göstergesidir.  Genelde  bu  oran  lakto-­‐ovo   vejetaryen  diyetlerde  yüksektir  ve  kemik  sağlığını  destekler;  veganlarda  ise   kalsiyumun  proteine  oranı  vejetaryen  olmayanlarla  aynı  ya  da  daha  düşüktür  (39).   Birçok  vegan  kalsiyum  ihtiyacını  kalsiyumla  zenginleştirilmiş  gıdalar  ve  besin   takviyelerinden  faydalanarak  karşılayabilir  (39).   Düşük  oksalatlı  yeşillikler  (pak  choi,  brokoli,  çin  lahanası,  kara  lahana  ve  kıvırcık   lahana  gibi)  ve  kalsiyum  sitrat  malatla  zenginleştirilmiş  meyve  suları  yüksek   biyoyararlanımlı  kalsiyum  kaynaklarıdır  (sırasıyla  %50  ila  %60  ve  %40  ila  %50);   kalsiyumlu  tofu  ve  inek  sütündeki  kalsiyumun  biyoyararlanımı  da  iyidir  (yaklaşık  %30   ila  %35);  susam  tohumu,  badem  ve  kuru  fasulye  daha  düşük  biyoyararlanıma  sahiptir   (%21  ila  %27)  (39).  Sınırlı  sayıda  araştırma  soya  içeceklerini  zenginleştirmek  için   trikalsiyum  fosfat  kullanıldığında  kalsiyum  erişilebilirliğinin  oldukça  azaldığını   gösterse  de,  kalsiyum  karbonatla  zenginleştirilmiş  soya  sütündeki  kalsiyumun   biyoyararlanımı  inek  sütüyle  eşdeğerdir  (40).  Meyve  suları,  soya  sütü,  pirinç  sütü  ve   kahvaltılık  gevrekler  gibi  zenginleştirilmiş  gıdalar  bir  vegana  önemli  miktarda   kalsiyum  sağlayabilmektedir  (41).  Ispanak  ve  isveç  pazısı  gibi  gıdalardaki  oksalat,  

Amerikan  Beslenme  Derneği  –  Temmuz  2009  –  Sayfa     7  

kalsiyum  emilimini  büyük  oranda  düşürmekte,  bu  sebzeleri  kullanılabilir  kalsiyum   kaynağı  olarak  daha  zayıf  hale  getirmektedir.  Fitatça  zengin  gıdalar  da  kalsiyum   emilimini  engelleyebilmektedir.   D  Vitamini   D  vitamini  kemik  sağlığında  oynadığı  rolle  bilinir.  D  vitamini  durumu  güneş  ışığına   maruz  kalma  ve  D  vitamini  bakımından  zengin  gıdalar  veya  takviyelerin  alımına   bağlıdır.  Ciltteki  D  vitamini  üretim  miktarı,  güneş  ışığı  da  hesaba  katıldığında  oldukça   değişkendir  ve  günün  saati,  mevsim,  coğrafya,  deri  pigmentasyonu,  güneş  kremi   kullanımı  ve  yaş  gibi  birçok  unsurla  bağlantılıdır.  D  vitamini  takviyesi  ya  da   zenginleştirilmiş  gıda  kullanmayan  veganlar  ve  makrobiyotik  gruplarda  düşük  D   vitamini  alımı  (42),  düşük  serum  25-­‐hidroksivitamin  D  seviyesi  (12)  ve  azalan  kemik   kitlesi  (43)  tespit  edilmiştir.     İnek  sütü,  soya  sütünün  bazı  çeşitleri,  pirinç  sütü,  portakal  suyu,  bazı  kahvaltılık   gevrekler  ve  margarin,  D  vitamini  bakımından  zengin  gıdalardır.  D-­‐2  ve  D-­‐3   vitaminleri  takviyelerde  ve  zenginleştirilmiş  gıdalarda  kullanılır.  D-­‐3  vitamini   (kolekalsiferol)  hayvansal  kökenlidir  ve  lanolindeki  7-­‐dehidrokolesterolün  ultraviyole   ışımasından  elde  edilir.  D-­‐2  vitamini  (ergokalsiferol)  mayadaki  ergosterolün   ultraviyole  ışımasından  elde  edilir  ve  veganlar  için  uygundur.  Bazı  araştırmalar  serum   25-­‐hidroksivitamin  D  seviyesini  korumada  D-­‐2  vitamininin  D-­‐3’e  göre  daha  az  etkili   olduğunu  iddia  etse  de  (44),  diğer  araştırmalar  D-­‐2  ve  D-­‐3’ün  etkilerinin  eşit   olduğunu  göstermiştir  (45).  Güneş  ışığı  ve  zenginleştirilmiş  gıda  alımı  ihtiyacı   karşılamada  yetersiz  kalıyorsa,  D  vitamini  takviyeleri  önerilir.   B-­‐12  Vitamini   Bazı  vejetaryenlerin  B-­‐12  vitamini  durumu  güvenilir  B-­‐12  vitamini  kaynaklarını   düzenli  olarak  tüketmemelerine  bağlı  olarak  gerekenden  düşüktür  (12,  46,  47).   Lakto-­‐ovo  vejetaryenler,  düzenli  tüketimle,  gereken  B-­‐12  vitaminini  süt  ürünleri,   yumurta  ve  güvenilir  B-­‐12  vitamini  kaynaklarından  (zenginleştirilmiş  gıdalar  ve   takviyeler)  sağlayabilirler.  Veganlar  için,  B-­‐12  vitamini  zenginleştirilmiş  soya  ve  pirinç   içecekleri,  bazı  kahvaltılık  gevrekler  ve  et  muadilleri  veya  Red  Star  Vejetaryen  Takviye   Formülü  besin  mayası  gibi  B-­‐12’yle  zenginleştirilmiş  gıdalardan  sağlamalıdırlar;  aksi   halde  B-­‐12  takviyesi  gerekir.  Hiçbir  zenginleştirilmemiş  bitkisel  gıda  dikkate  değer   miktarda  aktif  B-­‐12  vitamini  içermez.  Mayalanmış  soya  ürünleri  aktif  B-­‐12  için   güvenilir  bir  kaynak  sayılamaz  (12,  46).   Vejetaryen  diyetler  genelde  B-­‐12  eksikliğinin  kandaki  belirtilerini  kapatabilen  folasin   bakımından  zengindirler,  bu  yüzden  B-­‐12  vitamini  eksikliği  nörolojik  işaret  ve   semptomlar  ortaya  çıkana  kadar  tespit  edilemez  durumda  olabilir  (47).  B-­‐12  vitamini   durumu  en  iyi  homosistein,  metilmalonik  asit  veya  holotranskobalamin  II  serum   seviyelerinin  ölçülmesiyle  hesaplanır  (48).   YAŞAM  DÖNGÜSÜ  BOYUNCA  VEJETARYEN  BESLENME   Hamilelik  ve  emzirme  dönemleri  de  dâhil,  iyi  planlanmış  vegan,  lakto  vejetaryen  ve   lakto-­‐ovo  vejetaryen  diyetler,  yaşam  döngüsünün  her  safhası  için  uygundur.  Düzgün   planlanmış  vegan,  lakto  vejetaryen  ve  lakto-­‐ovo  vejetaryen  diyetler,  bebekler,   Amerikan  Beslenme  Derneği  –  Temmuz  2009  –  Sayfa     8  

çocuklar  ve  ergenlerin  normal  gelişimlerindeki  tüm  besin  ihtiyaçlarını   karşılamaktadırlar  (49-­‐51).  Şekil  1’de  vejetaryen  beslenmede  öğün  planlamaya  dair   spesifik  öneriler  görülmektedir.  Hayat  boyu  vejetaryen  olmuş  yetişkinlerin  boy,  kilo   ve  vücut  kitle  indekslerinin  sonradan  vejetaryen  olanlarla  bir  farkı  yoktur;  buradan  iyi   planlanan  vejetaryen  beslenmenin  boy  ve  kilo  gelişimini  etkilemediği  sonucuna   varılabilir  (53).  Çocukluk  ve  ergenlikteki  vejetaryen  diyetler  ömür  boyu  sağlıklı   beslenme  sürecinin  inşasına  yardım  ederek  beslenmede  önemli  bir  avantaja   dönüşebilir.  Vejetaryen  çocuk  ve  ergenler  vejetaryen  olmayanlara  göre  vücutlarına   daha  az  kolesterol,  doymuş  yağ  ve  toplam  yağ,  bunun  yanında  daha  çok  meyve,   sebze  ve  lif  alırlar  (54,  55).  Ayrıca  vejetaryen  çocukların  vücut  yağ  oranları  ve  serum   kolesterol  seviyelerinin  daha  düşük  olduğu  belirtilmektedir  (50,  56).     Çeşitli  menü  planlama  yaklaşımları  vejetaryenlerin  yeterli  beslenmesini  sağlayabilir.   Beslenme  Referans  Değerleri  gıda  ve  beslenme  uzmanları  için  önemli  bir  kaynaktır.   Vejetaryen  danışanlarla  çalışırken  çeşitli  gıda  rehberleri  kullanılabilir.  Ek  olarak,     aşağıdaki  öneriler  vejetaryenlerin  sağlıklı  diyetler  planlamalarına  yardımcı  olabilir:   ●  Çok  çeşitli  gıdalar  tercih  edin,  tam  tahıllar,  sebze,  meyve,  baklagiller,  yemişler,     tohumlar  ve  arzu  edilirse  süt  ürünleri  ve  yumurta  gibi.  

   

●  Fazla  şekerli,  fazla  sodyumlu,  fazla  yağlı,  özellikle  doymuş  ve  trans  yağlı  gıda     alımını  mümkün  olduğunca  düşürün.  

 

   

●  Çok  çeşitli  meyve  ve  sebzeler  tercih  edin.  

 

   

●  Süt  ürünü  ve  yumurta  gibi  hayvansal  gıdalar  kullanılıyorsa,  az  yağlı  süt  ürünleri     tercih  edin  ve  hem  süt  ürünleri  hem  de  yumurtayı  kontrol  altında  tüketin.   ●  Düzenli  bir  B-­‐12  ve  eğer  gün  ışığı  alımı  sınırlıysa  D  vitamini  kaynağı  kullanın.  

Şekil  1:  Vejetaryen  öğün  planlaması  için  öneriler.    

Hamile  ve  Emziren  Kadınlar   Vejetaryenler  için  yüksek  demir  alımı  önerileri  dışında,  hamile  ve  emziren  vejetaryen   kadınların  besin  ve  enerji  ihtiyaçları  vejetaryen  olmayan  kadınlarınkinden  farklı   değildir.  Vejetaryen  diyetler  hamile  ve  emziren  kadınların  besin  ihtiyaçlarını   karşılayacak  şekilde  ayarlanabilir.  Vejetaryen  hamilelik  üzerine  yapılan  araştırmaların   değerlendirilmesinde  araştırma  literatürünün  bulgu  temelli  analizi  kullanılmıştır  (57).   Bulgu  analizi  için  yedi  soru  tanımlanmıştır:   • •

Hamile  vejetaryenlerin  makrobesleyici  ve  enerji  alımlarıyla  et  yiyen   hamilelerin  alımları  arasında  ne  gibi  farklar  vardır?   Hamileliği  süresince  vejetaryen  ve  hepçil  beslenen  annelerin  doğum  sonuçları   birbirinden  farklı  mıdır?  

Amerikan  Beslenme  Derneği  –  Temmuz  2009  –  Sayfa     9  

• • • • •

Hamile  veganların  makrobesleyici  ve  enerji  alımlarıyla  et  yiyen  hamilelerin   alımları  arasında  ne  gibi  farklar  vardır?   Hamileliği  süresince  vegan  ve  etçil  beslenen  annelerin  doğum  sonuçları   birbirinden  farklı  mıdır?   Hamile  vejetaryenlerin  mikrobesleyici  alım  yöntemleri  nelerdir?   Hamile  vejetaryenlerde  farklı  mikrobesleyicilerin  biyoyararlanım  durumları   nedir?   Vejetaryen  anne  beslenmesindeki  mikrobesleyici  alımıyla  ilişkilendirilen   doğum  sonuçları  nelerdir?  

Aşağıda  özetlenen  bulgu  temelli  analiz  sonuçlarının  tamamı  BAK  web  sitesinde   (www.adaevidencelibrary.com)  mevcuttur.     Makrobesleyici  ve  Enerji  Alımı:  Lakto-­‐ovo  veya  lakto  vejetaryen  hamilelik  boyunca   alınan  anne  makrobesleyicilerini  inceleyen  dört  temel  araştırma  tanımlanmıştır  (58-­‐ 61).  Hiçbiri  hamile  veganlara  odaklanmamıştır.   BAK  Sonuç  Bildirimi:  ABD  dışı  nüfuslar  üzerine  yapılan  sınırlı  araştırmada  belirtildiği   üzere  vejetaryen  ve  vejetaryen  olmayan  hamilelerin  makrobesleyici  alımı  genelde   aynıyken,  aşağıdaki  istisnalar  mevcuttur  (enerji  alımı  yüzdelerine  göre):   • •

hamile  vejetaryenlerin  protein  alım  seviyeleri  vejetaryen  olmayan  hamilelere   oranla  istatistiksel  olarak  daha  düşüktür;  ve   hamile  vejetaryenlerin  karbonhidrat  alım  seviyeleri  vejetaryen  olmayan   hamilelere  oranla  istatistiksel  olarak  daha  yüksektir.  

Şunu  belirtmek  gerekir  ki,  yine  de,  çalışmaların  hiçbiri  makrobesleyici  alımında  klinik   olarak  önemli  bir  fark  belirtmemiştir.  Başka  bir  deyişle,  çalışmaların  hiçbiri  hamile   vejetaryenlerde  protein  eksikliği  bildirmemiştir.  3.  Derece  =  Sınırlı.   BAK  Sonuç  Bildirimi:  Hamile  veganların  makrobesleyici  alımına  odaklanan  hiçbir   araştırmaya  rastlanmamıştır.  5.  Derece  =  İlişkilendirilemez.     Doğum  Sonuçları:  Hamilelik  boyunca  alınan  makrobesleyiciler  ve  ağırlık/boy  gibi   doğum  sonuçları  arasındaki  ilişkiyi  inceleyen  dört  kohort  çalışma  tanımlanmıştır  (59-­‐ 62).  Hiçbiri  hamile  veganlara  odaklanmamıştır.   BAK  Sonuç  Bildirimi:  ABD  dışı  popülasyonlar  üzerine  yapılan  sınırlı  araştırmada   belirtildiği  üzere  vegan  olmayan  vejetaryen  ve  vejetaryen  olmayan  annelerden  doğan   bebekler  arasında  önemli  hiçbir  fark  yoktur.  3.  Derece  =  Sınırlı.   BAK  Sonuç  Bildirimi:  Vegan  ve  et  yiyen  anneler  arasındaki  doğum  sonucu  farklarına   odaklanan  hiçbir  araştırmaya  rastlanmamıştır.  5.  Derece  =  İlişkilendirilemez.    

Amerikan  Beslenme  Derneği  –  Temmuz  2009  –  Sayfa     10  

Mikrobesleyici  Alımı:  İkisi  Amerika  Birleşik  Devletleri’nde  yürütülmüş  (64,  65)  10   çalışmaya  göre  (58-­‐60,  63-­‐69),  vejetaryenlerde  vejetaryen  olmayanlara  göre  sadece   aşağıdaki  mikrobesleyicilerin  alım  oranı  düşüktür:   • • • •

B-­‐12  vitamini   C  vitamini   kalsiyum   çinko.  

Vejetaryenlerin  (en  az  bir  ülkede)  beslenme  standartlarını  karşılamadıkları  besin   öğeleri  şunlardır:   • • • •

B-­‐12  vitamini  (Birleşik  Krallık’ta)   demir  (Amerika  Birleşik  Devletleri’nde,  hem  vejetaryenler  hem  de  et  yiyenler   için)   folat  (Almanya’da,  et  yiyenlerdekinden  daha  düşük  oranda  eksiklik)   çinko  (Birleşik  Krallık’ta)  

BAK  Sonuç  Bildirimi:  3.  Derece  =  Sınırlı.     Mikrobesleyici  Biyoyararlanımı:  Farklı  mikrobesleyicilerin  vejetaryen  ve  vejetaryen   olmayan  hamile  kadınlardaki  biyoyararlanımını  birbirine  kıyasla  inceleyen  altı  çalışma   (beşi  ABD  dışında,  biri  ABD  ve  ABD  dışı  örneklerin  birleşimi)  tanımlanmıştır  (58,  63,   64,  66,  67,  69).  Araştırmada  incelenen  mikrobesleyicilerden  sadece  serum  B-­‐12   seviyesi  vegan  olmayan  vejetaryenlerde  vejetaryen  olmayanlara  göre  önemli  ölçüde   düşük  çıkmıştır.  Ek  olarak,  çalışmalardan  birinin  raporuna  göre,  düşük  B-­‐12  seviyesi   daha  çok  lakto-­‐ovo  vejetaryenlerdeki  toplam  homosistein  serum  seviyesinin  et  yiyen   ve  az  et  yiyenlere  göre  daha  yüksek  oluşuyla  ilişkilendirilmiştir.  Ancak,  çinko  seviyesi   açısından  vegan  olmayan  vejetaryenler  ve  vejetaryen  olmayanlar  arasında  önemli  bir   fark  yoktur,  kalsiyum  alımı  yüksek  vejetaryenlerde  çinko  eksikliği  riski  olabilir  (fitat,   kalsiyum  ve  çinko  arasındaki  etkileşim  yüzünden).  Sınırlı  sayıdaki  bulguya  göre,  bazı   vejetaryen  gruplarda  plazma  folat  seviyesi  vejetaryen  olmayanlara  göre  daha  yüksek   olabilir.   BAK  Sonuç  Bildirimi:  3.  Derece  =  Sınırlı.     Mikrobesleyiciler  ve  Doğum  Sonucu  için  BAK  Sonuç  Bildirimi:  Yedi  çalışmanın   (tamamı  ABD  dışı)  sınırlı  sayıdaki  bulgularında  ifade  edildiği  üzere,  annenin  dengeli   bir  vejetaryen  diyet  uygulamasının  doğacak  çocuğun  sağlığını  etkileyecek  zararlı   sonuçları  yoktur  (58-­‐63-­‐  69).  Vejetaryen  annelerde  bununla  birlikte,  maternal   (anneye  dair)  serumdan  yoksun  beta  insan  koryonik  gonadotropin  hormonu  ve  alfa   fetoprotein  seviyeleri  gösterge  olarak  kullanıldığında  fetüste  Down  sendromuna  dair   hatalı  pozitif  tanı  konma  riski  olabilir.  3.  Derece  =  Sınırlı.    

Amerikan  Beslenme  Derneği  –  Temmuz  2009  –  Sayfa     11  

Dikkat  Edilen  Besin  Öğeleri:  Bulgu  temelli  analiz  sonuçlarına  göre  vejetaryen   beslenme  hamilelik  için  uygun  olabilir  ve  doğumda  olumlu  sonuçlara  götürebilir  (57).   Hamilelikteki  anahtar  besin  öğeleri  B-­‐12  vitamini,  D  vitamini,  demir  ve  folat  iken,   emzirmedekiler  B-­‐12  vitamini,  D  vitamini,  kalsiyum  ve  çinkodur.  Emziren   vejetaryenlerin  diyetleri  günlük  güvenli  B-­‐12  kaynakları  içermelidir.  Hamilelik  ve   emzirmeye  dair  önerilere  göre,  sınırlı  gün  ışığı  alımı,  deri  rengi,  mevsim  ya  da  güneş   kremi  kullanımı  sebebiyle  D  vitamini  sentezine  dair  bir  endişe  varsa,  hamile  ve   emziren  kadınlar  D  vitamini  takviyeleri  ya  da  D  vitaminiyle  zenginleştirilmiş  gıdalar   tüketmelidir.  Vejetaryen  hamilelik  sırasında  D  vitamini  durumunu  inceleyen  bulgu   analizlerine  dair  hiçbir  çalışma  yoktur.  Hamilelikte  yaygın  olan  demir  eksikliği   anemisini  önlemek  ya  da  tedavi  etmek  için  demir  takviyeleri  gerekebilir.  Hem  hamile   kalma  olasılığı  olan,  hem  de  hamilelik  döneminde  olan  kadınların  takviyeler,   zenginleştirilmiş  gıdalar  veya  her  ikisi  yoluyla  günde  400  μg  (0.4  mg)  folat  tüketmeleri   önerilir.  Çinko  ve  kalsiyum  ihtiyaçları  bu  besin  öğelerine  dair  daha  önce  bahsedilen   gıda  ve  takviyelerle  karşılanabilir.   Hamilelik  ve  emzirmede  DHA’nın  da  rolü  vardır.  Vejetaryen  annelerin  bebeklerinde   vejetaryen  olmayanlarınkilere  göre  daha  düşük  kordon  ve  plazma  DHA’sı  olduğu   görülmüştür  (70).  Veganlar  ve  lakto-­‐ovo  vejetaryenlerdeki  anne  sütü  DHA’sı   vejetaryen  olmayanlara  göre  daha  azdır  (71).  DHA’nın  gebelik  uzunluğu,  bebeğin   görme  fonksiyonları  ve  nöral  gelişimindeki  faydalı  etkilerinden  dolayı,  hamile  ve   emziren  vegan  ve  vejetaryenlerin  DHA  kaynağı  gıdalar  seçmeleri  (zenginleştirilmiş   gıdalar  veya  DHA’ca  zengin  mikroalglerle  beslenmiş  tavukların  yumurtaları)  veya   mikroalgle  türetilmiş  DHA  takviyesi  kullanmaları  gerekir  (72,  73).  Hamilelik  ve   emzirmede  bir  DHA  öncülü  olan  ALA  takviyesi  kullanımının  bebek  DHA  seviyesi  veya   anne  sütü  DHA  yoğunluğunu  artırmada  etkili  olduğu  görülmemiştir  (74,  75).     Bebekler   Yeterli  miktarda  anne  sütü  veya  hazır  bebek  mamasıyla  beslenen  vejetaryen   bebeklerin  gelişimi  normaldir.  Katı  gıdalara  başlanırken  sağlam  besin  ve  enerji   kaynaklarının  tedarik  edilmesi  normal  büyümeyi  garantiler.  Frutaryen  ve  çiğ   beslenme  gibi  oldukça  kısıtlı  diyetlerin  çocuklardaki  güvenilirliği  araştırılmamıştır.  Bu   diyetler  enerji,  protein,  bazı  vitaminler  ve  bazı  mineraller  açısından  düşük   olabilmektedir  ve  bebekler  ve  çocuklara  önerilemez.   Vejetaryen  kadınlarda  emzirme  yaygındır  ve  desteklenmelidir.  Vejetaryen  kadınların   süt  bileşenleri  vejetaryen  olmayanlarla  benzer  ve  besin  açısından  yeterlidir.  Bebek   emzirilmiyorsa  ya  da  1  yaşından  önce  sütten  kesilmişse  hazır  bebek  maması   kullanılmalıdır.  Emzirilmeyen  vegan  bebekler  için  tek  seçenek  soya  mamasıdır.  Soya   sütü,  pirinç  sütü  ve  ev  yapımı  mamalar  gibi  diğer  seçenekler  anne  sütü  ya  da  hazır   bebek  mamasının  yerini  tutamaz.   Katı  gıdalara  başlatırken  vejetaryen  ve  vejetaryen  olmayan  bebekler  için  aynı  yol   izlenir;  ufalanmış  etin  yerini  ezilmiş  ya  da  püre  yapılmış  tofu,  baklagiller  (gerekirse   püre  yaparak  ya  da  ufalayarak),  soya  yoğurdu  ya  da  hayvansal  yoğurt,  pişmiş  

Amerikan  Beslenme  Derneği  –  Temmuz  2009  –  Sayfa     12  

yumurta  sarısı  ve  süzme  peynir  alır.  Daha  sonra,  7  ila  10.  aylarda,  tofu  küpü,  peynir,   soya  peyniri  ve  küçük  parçalar  halinde  etsiz  köftelere  başlatılabilir.  Hazır,  tam  yağlı,   zenginleştirilmiş  soya  sütü  veya  pastörize  inek  sütü,  gelişimi  normal  seyreden  ve  bol   çeşitle  beslenen  çocuklarda  1  yaş  sonrasının  temel  içeceği  olarak  kullanılabilir  (51).   Bebek  sütten  kesilince,  baklagil  filizleri,  tofu  ve  ezilmiş  avokado  gibi  enerji  ve  besin   bakımından  zengin  yiyecekler  kullanılmalıdır.  2  yaşından  küçük  çocuklarda  yağ  alımı   sınırlanmamalıdır.   Vejetaryen  olmayan  bebekler  için  tüm  bunları  genelde  besin  takviyesi  önerileri  takip   eder.  Anneleri  yeterli  miktarda  B-­‐12  vitamini  almayan  emzirilmiş  bebekler  B-­‐12   takviyesi  almalıdır  (51).  Diyetteki  çinko  oranı  düşükse  ya  da  çinko  biyoyararlanımı   düşük  yiyecekler  çoğunluktaysa  tamamlayıcı  gıdalara  başlatılırken  çinko  alımı   gözetilmeli  ve  çinkoyla  zenginleştirilmiş  gıdalar  kullanılmalıdır  (76).       Çocuklar   Lakto-­‐ovo  vejetaryen  çocukların  gelişimi  vejetaryen  olmayan  yaşıtlarıyla  benzerdir   (50).  Makrobiyotik  beslenmeyen  vegan  çocukların  gelişimi  hakkında  çok  az  bilgi   yayınlanmıştır.  Bazı  çalışmalar  vegan  çocukların  standart  boy  ve  kilo  aralıkları  içinde   olmakla  beraber  biraz  daha  küçük  olduklarını  öne  sürer  (58).  Çocuklardaki  yetersiz   gelişim  temel  olarak  fazla  kısıtlanmış  beslenmelerle  ortaya  çıkar  (77).   Sık  öğünler,  atıştırmalar,  bazı  zenginleştirilmiş  gıdaların  kullanımı  (zenginleştirilmiş   kahvaltılık  gevrekler,  ekmek  ve  makarna  gibi)  ve  doymamış  yağ  oranı  yüksek   yiyecekler  vejetaryen  çocukların  enerji  ve  besin  ihtiyaçlarını  karşılamalarına  destek   olur.  Vejetaryen  çocukların  (lakto  ovo,  vegan,  makrobiyotik)  ortalama  protein   alımları  genel  olarak  önerileni  karşılar  ya  da  aşar  (12).  Protein  sindirilebilirliği  ve   amino  asit  terkibi  sebebiyle  vegan  çocukların  protein  ihtiyacı  biraz  daha  yüksek   olabilir  (49,  78)  fakat  bu  ihtiyaç  genelde  gereken  enerji  ve  bitkisel  çeşitlilikte   yiyeceklerle  karşılanır.   Vejetaryen  çocuklar  için  yayınlanmış  yiyecek  rehberleri  mevcuttur  (12).     Ergenler   Lakto-­‐ovo  vejetaryen  ve  vejetaryen  olmayan  ergenlerin  gelişimi  benzerdir  (50).  Erken   dönem  çalışmaları  vejetaryen  kızların  ilk  adetlerini  vejetaryen  olmayanlara  göre  biraz   daha  geç  gördüklerini  öne  sürse  de  (79),  daha  güncel  çalışmalarla  arada  fark  olmadığı   görülmüştür  (53,  80).   Vejetaryen  diyetlerin  ergenler  için  besinsel  avantajları  vardır.  Vejetaryen  ergenlerin   vejetaryen  olmayanlara  göre  daha  çok  lif,  demir,  folat,  A  vitamini  ve  C  vitamini   tükettiği  belirtilmektedir  (54,  81).  Ayrıca  vejetaryen  ergenler  vejetaryen  olmayanlara   göre  daha  çok  meyve  sebze  ve  daha  az  şeker,  fast-­‐food  ve  tuzlu  atıştırmalık   tüketmektedirler  (54,  55).  Ergen  vejetaryenlerin  gözetmeleri  gereken  temel  besin   öğeleri  kalsiyum,  D  vitamini,  demir,  çinko  ve  B-­‐12  vitaminidir.  

Amerikan  Beslenme  Derneği  –  Temmuz  2009  –  Sayfa     13  

Öne  sürülen  bazı  görüşlerin  aksine  vejetaryen  olmak  yeme  bozukluğuna  yol  açmaz;   ne  var  ki  var  olan  bir  yeme  bozukluğunu  gizlemek  için  vejetaryen  diyeti  seçenler   olmuş  olabilir  (82).  Bu  sebeple,  genel  ergen  nüfusa  nazaran  yeme  bozukluğu  olan   ergenler  arasında  vejetaryen  diyetler  bir  şekilde  daha  yaygındır  (83).  Gıda  ve   beslenme  uzmanları  yiyecek  seçeneklerini  büyük  oranda  kısıtlayan  ve  yeme   bozukluğu  belirtileri  gösteren  genç  danışanlarına  dikkat  etmelidirler.   Öğün  planlamalarının  yönlendirilmesiyle,  vejetaryen  diyetler  ergenler  için  uygun  ve   sağlıklı  seçenekler  haline  gelebilir.     İleri  Yaştaki  Yetişkinler   Yaşlanma  ile  birlikte  enerji  gereksinimleri  azalır  ama  kalsiyum,  D  vitamini  ve  B-­‐6   vitamini  gibi  besin  öğelerine  yönelik  tavsiyeler  artar.  Mikrobesleyicilerin    -­‐özellikle  de   kalsiyum,  demir,  B-­‐12  vitamini  ve  çinko-­‐  alımı,  ileri  yaştaki  yetişkinlerde  azalır  (84).   Araştırmalar,  ileri  yaştaki  vejetaryenlerin,  vejetaryen  olmayanlara  kıyasla  benzer  bir   besin  alımına  sahip  olduğunu  göstermektedir  (85,86).  İleri  yaştaki  yetişkinler,  sıklıkla   mide  iççeperi  tahrişinden  ötürü  B-­‐12  vitaminini  gıda  yoluyla  edinmekte   zorlanabilirler,  bu  yüzden  B-­‐12  vitaminiyle  zenginleştirilmiş  gıdalar  ve  takviyelere   yönlenilmesi  gerekir;  çünkü  B-­‐12  vitaminiyle  zenginleştirilmiş  gıdalar  ve  takviyeler   genelde  iyi  emilir  (87).  Derideki  D  vitamini  üretimi,  yaşlanma  ile  birlikte  azalır,  bu   yüzden  besinsel  veya  takviye  D  vitamini  kaynakları  özellikle  önemlidir  (88).  Her  ne   kadar  sağlıklı  ileri  yaştaki  yetişkinler  için  olan  protein  önerileri  daha  genç  yetişkinler   için  olanlarla  vücut  ağırlığı  temelinde  benzeşse  de  (17)  bu  tartışmalı  bir  alandır  (89).   Elbette  düşük-­‐enerji  gereksinimleri  olan  ileri  yaştaki  yetişkinler,  konsantre  protein   kaynaklarını  tüketmek  durumundadır.  İleri  yaştaki  yetişkinler,  eğer  protein   bakımından  zengin  baklagiller  ve  soya  ürünleri  gibi  bitkisel  gıda  çeşitlerini  günlük   olarak  yedikleri  takdirde  vejetaryen  beslenerek  protein  gereksinimlerini   karşılayabilirler.     Sporcular   Vejetaryen  beslenme,  aynı  zamanda  aktif  sporcuların  gereksinimlerini  de   karşılayabilir.  Vejetaryen  atletler  için  beslenme  tavsiyeleri,  hem  beslenme  biçimi   hem  de  idmanın  etkileri  hesaba  katılarak  formüle  edilmelidir.  Amerikan  Beslenme   Derneği  ve  Kanada  Diyetisyenleri’nin  beslenme  ve  sporcu  performansı  hakkındaki   görüşleri,  vejetaryen  sporculara  özgü  ilave  bilgiler  sağlamaktadır  (90).  Vejetaryen   beslenme  ve  performans  arasındaki  ilişki  hakkında  daha  fazla  araştırmaya  ihtiyaç   duyulmaktadır.  Enerji  gereksinimlerini  karşılayan  ve  soya  ürünleri,  baklagiller  ve   yemişler  gibi  bitkisel  temelli  çeşitli  protein  yiyeceklerini  kapsayan  vejetaryen   beslenme  biçimleri,  özel  yiyecek  veya  takviyelere  gerek  kalmadan  yeterli  protein   sağlayabilir  (91).  Vejetaryen  sporcular,  az  miktarda  kreatinli  beslenme  sebebiyle   daha  düşük  kas  kreatin  konsantrasyonuna  sahip  olabilir  (92,93).  Kısa  dönemli  yoğun   egzersiz  ve  direnç  çalışması  yapan  vejetaryen  sporcular  kreatin  takviyesinden   yararlanabilir  (91).  Tümü  olmasa  bile  bazı  araştırmalar,  amenorenin  vejetaryen  

Amerikan  Beslenme  Derneği  –  Temmuz  2009  –  Sayfa     14  

sporcularda  vejetaryen  olmayanlara  göre  daha  yaygın  olduğunu  göstermiştir.  Kadın   vejetaryen  sporcular;  yeterli  enerji,  yüksek  yağ  oranı  ve  bolca  demir  ile  kalsiyum   içeren  beslenme  biçimlerinden  yararlanabilir.     VEJETARYEN  BESLENME  VE  KRONİK  RAHATSIZLIKLAR     Kalp-­‐Damar  Hastalıkları   Vejetaryen  diyetlerin  seyri  ile  kalp-­‐damar  hastalığı  risk  faktörleri  arasındaki  ilişki   hakkındaki  var  olan  araştırmaları  değerlendirmek  için  araştırma  literatürünün  bulgu   temelli  analizi  kullanılagelmiştir  (96).  Kanıt  analizine  yönelik  iki  soru  ortaya  kondu:   -­‐İskemik  kalp  rahatsızlıkları  ile  vejetaryen  beslenme  arasındaki  ilişki  nedir?   -­‐Vejetaryen  bir  diyete  dâhil  olan  mikrobesleyici  alımı,  kalp-­‐damar  hastalığı  risk   faktörleri  ile  nasıl  ilişkilendirilir?     İskemik  kalp  rahatsızlıkları   İki  geniş  kapsamlı  kohort  çalışma  (97,98)  ve  bir  meta  analizin  (99)  gösterdiğine  göre   vejetaryenlerin  iskemik  kalp  rahatsızlıklarına  yakalanma  riski,  vejetaryen  olmayanlara   göre  daha  düşüktür.  Ölüm  riski  hem  veganlarda  hem  de  lakto-­‐ovo  vejetaryenlerde   daha  düşüktür  (99).  Bu  risk  farkı;  sigara  alışkanlığı,  vücut  kitle  indeksi  ve  toplumsal   sınıf  bağlamları  gözetilerek  incelendiğinde  de  devam  etmiştir  (97).  Bu  durum  özellikle   kaydadeğerdir;  çünkü  vejetaryenlerde  yaygın  olan  düşük  vücut  kitle  indeksi  (99),   vejetaryenlerin  kalp  rahatsızlıklarına  yakalanma  riskinin  neden  daha  düşük  olduğunu   açıklayabilecek  faktördür.  Eğer  bu  risk  farkı,  vücut  kitle  indeksi  gözetildikten  sonra   bile  sürerse,  vejetaryen  bir  beslenme  biçiminin  diğer  yönlerinin  düşük  vücut  kitle   indeksine  bağlı  olarak  fazlasıyla  beklenebilecek  bu  risk  azlığından  sorumlu  olduğu   söylenebilir.   BAK  Sonuç  Bildirimi:  Vejetaryen  beslenme,  düşük  iskemik  kalp  rahatsızlığı  ölüm   riskiyle  ilişkilidir.  1.  Derece  =  İyi.   Kan  Yağı  Oranları:  Vejetaryenlerde  iskemik  kalp  rahatsızlıklarına  bağlı  ölüm   oranlarının  düşük  olması,  kan  yağı  oranlarının  farkıyla  kısmen  açıklanabilir.  Kan  yağı   oranlarını  temel  alan  geniş  çaplı  bir  kohort  çalışma,  iskemik  kalp  rahatsızlıklarına   yakalanma  oranının,  et  yiyenlere  kıyasla,  yaşam  boyu  vejetaryen  olanlarda  %24  ve   yaşam  boyu  vegan  olanlarda  %57  daha  düşük  olduğunu  hesaplamıştır  (97).   Araştırmalar,  tipik  olarak,  toplam  kolesterol  ve  düşük  yoğunluklu  lipoprotein  (LDL)   kolesterol  düzeylerinin  vejetaryenlerde  daha  düşük  olduğunu  (100,  örneğin)   bulgulamıştır.  Müdahale  araştırmaları  gösterdi  ki  sıradan  bir  beslenme  biçimini  takip   eden  denekler  vejetaryen  beslenmeye  geçtiklerinde  toplam  ve  LDL-­‐kolesterol   düzeyleri  azalır  (101,  örneğin).  Vejetaryen  beslenmenin  daha  fazla  yüksek  yoğunluklu   lipoprotein  kolesterol  düzeyi  ya  da  daha  fazla  veya  az  trigliserit  düzeyi  ile  ilintili   Amerikan  Beslenme  Derneği  –  Temmuz  2009  –  Sayfa     15  

olduğuna  dair  bulgular  sınırlı  olsa  da,  vejetaryen  bir  beslenme  biçimi  sürekli  olarak   daha  düşük  LDL  kolesterol  düzeyleri  ile  birlikte  anılır.  Vücut  kitle  indeksindeki   değişimler,  vejetaryen  beslenme  bağlamında  yenen  ya  da  kaçınılan  gıdalar  ve  hayat   tarzlarındaki  farklar  gibi  diğer  etmenler  kan  yağı  oranlarıyla  ilgili  tutarsız  sonuçları   kısmen  açıklayabilir.   Vejetaryen  beslenmede  kan  yağı  oranına  faydası  olabilecek  etmenler;  yüksek   miktarda  lif,  soya,  yemişler,  bitki  sterolleri  ve  düşük  oranda  doymuş  yağ  alımıdır.   Vejetaryenler,  vejetaryen  olmayanlara  göre  %50  ile  %100  arası  daha  fazla  oranda  lif   tüketirler.  Veganlar  ise  lakto-­‐ovo  vejetaryenlere  göre  daha  yüksek  alımlarda   bulunurlar  (12).  Çözünür  lifin  toplam  ve  LDL-­‐kolesterol  düzeylerini  düşürdüğü  ve   koroner  kalp  hastalığı  riskini  azalttığı  çalışmalarda  defalarca  görülmüştür  (17).   Yemişlerin  daha  yüksek  oranda  tüketildiği  bir  beslenme  biçimi  de  toplam  ve  LDL-­‐ kolesterol  düzeylerini  büyük  oranda  aşağı  çeker.  Soya  izoflavonları  da  LDL  kolesterol   düzeylerini  düşürmeye  ve  LDL’nin  oksitlenme  yatkınlığını  azaltmaya  yardımcı  olabilir   (103).  Baklagiller,  yemişler  ve  tohumlar,  tam  tahıllar,  bitki  temelli  yiyecekler  ve   bitkisel  yağlarda  bulunan  bitki  sterolleri  kolesterol  emilimini  azaltır  ve  LDL  kolesterol   düzeylerini  düşürür  (104).     Vejetaryen  Beslenme  Biçimlerinde  Kalp-­‐Damar  Hastalığı  Riskleriyle  İlintili   Faktörler:  Kolesterol  düzeyinin  etkilerinden  bağımsız  olarak,  vejetaryen  beslenme   biçimlerindeki  bazı  diğer  etmenler  kalp-­‐damar  hastalığı  riskine  etkide  bulunabilir.   Vejetaryen  beslenmede  öne  çıkan  meyve-­‐sebze,  tam  tahıl,  soya  proteini  (105)  ve   yemişler  (106,  107)  gibi  besinler  kalp-­‐damar  hastalığı  risklerine  karşı  koruyucudur.   Vejetaryenler  bitkisel  kimyasalları  vejetaryen  olmayanlara  göre  daha  fazla  tüketirler;   çünkü  enerji  alımlarının  büyük  bir  kısmı  bitkisel  yiyeceklerden  gelir.  Flavonoidler  ve   diğer  bitkisel  kimyasalların,  anti  oksidan,  trombosit  agregasyonu  ve  kan   pıhtılaşmasını  azaltmak,  iltihap  sökücü  ajan  ve  endotel  işlevi  geliştirme  gibi  koruyucu   etkileri  vardır  (108,109).  Lakto-­‐ovo  vejetaryenlerin  daha  iyi  damar  genişlemesi   sonuçları  verdiği  gözlemlenmiştir.  Bu  da  vejetaryen  bir  beslenmenin  vasküler   (damarla  ilgili)  endotelyal  işlevde  yararlı  bir  etkisi  olduğuna  işarettir  (110).     Bulgu  analizi,  vejetaryen  beslenmenin  mikrobesleyici  telafisinin  kalp  damar  hastalığı   risk  etmenleri  ile  ne  derece  ilintili  olduğunu  incelemek  için  yürütülmüştür.     BAK  Sonuç  Bildirimi:  Vejetaryen  beslenmede  mikrobesleyici  alımı  ve  kalp-­‐damar  risk   etmenlerini  inceleyen  ve  dâhil  edilme  kriterlerini  karşılayan  hiçbir  araştırmaya   rastlanmadı.  5.  Derece:  İlişkilendirilemez.     Vejetaryen  beslenmenin  azalan  kalp  rahatsızlıkları  riskiyle  her  yönden  ilgili  olduğu  da   söylenemez.  Bazı  vejetaryenlerde  tespit  edilen,  görünüşe  göre  B-­‐12  vitamininin  eksik   alımına  bağlı  yüksek  homosistein  serum  düzeyleri,  kalp  damar  rahatsızlığı  riskini   arttırabilir  (111,  112);  ne  var  ki  yapılan  her  çalışma  bunu  doğrulamaz  (113).       Kalp-­‐damar  hastalığı  tedavilerinde  vejetaryen  diyetler  başarılı  biçimde  uygulanır.  Çok   düşük  yağ  oranı  (enerjinin  %10  veya  daha  azı)  içeren  vegana  yakın  (sınırlı  yağsız  süt   ürünleri  ve  yumurta  beyazı  tüketebilen)  bir  rejim;  sigarayı  bırakmak,  egzersiz  ve  stres   yönetimi  ile  birleştirildiğinde  egzersiz  kapasitesini  arttırırken  kan  yağı  oranlarını,  

Amerikan  Beslenme  Derneği  –  Temmuz  2009  –  Sayfa     16  

tansiyonu,  kiloyu  düşürür  (114).  Fitosteroller,  diyet  lifi,  yemişler  ve  soya  proteinini   yüksek  oranda  tüketen  neredeyse  vegan  bir  diyet,  en  az  doymuş  yağ  oranı  düşük   diyet  kadar  etkilidir,  LDL-­‐kolesterol  düzeylerini  düşürmekte  de  statin  görevi   görmektedir  (115).       Hipertansiyon     Vejetaryenlerde  vejetaryen  olmayanlara  nazaran  daha  az  hipertansiyona  rastlandığı   kohort  ve  enlemesine  çalışmalarla  doğrulanmıştır  (97,  98).  Benzer  bulgular,   Barbados’taki  Yedinci  Gün  Adventistlerinde  (ABD’de  yüz  yıldan  fazladır  vejetaryen   beslenen  Hıristiyan  bir  mezhep)  (116)  ve  kohort  Adventist  Sağlık  Çalışması-­‐2’den   (117)  alınan  ilk  sonuçlarda  da  rapor  edilmiştir.  Veganlar,  hipertansiyon  konusunda   öteki  vejetaryenlerden  de  düşük  oranlara  sahiptirler  (97,  117).     Bazı  çalışmalar,  vejetaryenlerde  vejetaryen  olmayanlara  kıyasla  daha  düşük  tansiyon   olduğunu  bildirmiştir  (97,  118).  Öte  yandan  bazı  diğer  çalışmalar  ise  vejetaryenler  ve   vejetaryen  olmayanlar  arasında  çok  az  bir  tansiyon  farkı  olduğunu  bildirmiştir  (100,   119,  120).  Tansiyonun  yaşa  göre  belirlenmiş  değişimlerinin  çoğunda  beslenme   biçiminden  ziyade  vücut  kitle  indeksinin  pay  sahibi  olduğu,  vejetaryenlerdeki  düşük   tansiyonu  bildiren  en  az  bir  çalışma  tarafından  bulgulandı  (97).  Vejetaryenler,   vejetaryen  olmayanlara  göre  daha  düşük  vücut  kitle  indeksine  sahip  olma   eğilimindedir  (99);  bu  sebeple  vejetaryenler  ve  vejetaryen  olmayanlar  arasındaki   tansiyon  farkları,  vejetaryen  beslenme  biçimlerinin  vücut  kitle  indeksi  üzerindeki   etkisi  ile  kısmen  açıklanabilir.  Vejetaryen  gruplardaki  yaşam  biçimi  ve  besin  alımı   çeşitlilikleri,  vejetaryen  beslenme  ve  tansiyon  arasındaki  ilişkiyle  birlikte  bakıldığında   sonuçların  kuvvetini  sınırlandırabilir.     Vejetaryen  beslenmede  düşük  tansiyonla  sonuçlanabilecek  olası  etmenler;   potasyum,  magnezyum,  yağ  ve  lif  gibi  bitkisel  gıdalarda  bulunan  çeşitli  yararlı   bileşimlerin  ortak  etkisi  olabilir  (118,  121).  Deneklerin  sebze-­‐meyve-­‐süt  ürünleri   bakımından  zengin  az  yağlı  bir  diyet  uyguladığı  ‘Hipertansiyonu  Engellemekte  Diyet   Yaklaşımları’  çalışmasının  sonuçları,  tansiyon  düzeyini  azaltmakta  potasyum,   magnezyum  ve  kalsiyumun  azımsanmayacak  tüketim  düzeylerinin  önemli  bir  rol   oynadığını  ileri  sürmüştür  (122).  Meyve  ve  sebze  alımı,  ‘Hipertansiyonu  Engellemekte   Diyet  Yaklaşımları’  çalışmasının  önerdiği  diyetin  tansiyonu  düşürmesinin  yarısında   pay  sahibidir  (123).  Ek  olarak,  dokuz  araştırma,  beş  ila  on  porsiyon  meyve-­‐sebze   tüketmenin  tansiyonu  önemli  ölçüde  azalttığını  bildirmektedir  (124).       Şeker  Hastalığı     Vejetaryen  Adventistlerin  vejetaryen  olmayan  Adventistlere  kıyasla  daha  az  şeker   hastalığına  yakalandığı  raporlanmıştır  (125).  Adventist  Sağlık  Çalışması’nda,  yaşa  göre   belirlenmiş  şeker  hastalığı  geliştirme  riskinin  vejetaryen  akranlarıyla   karşılaştırıldığında  vejetaryen  olmayanlarda  iki  kat  daha  fazla  olduğu  ortaya  çıkmıştır   (98).  Her  ne  kadar  obezite  tip  2  diyabet  riskini  arttırsa  da;  et  ve  işlenmiş  et  yemenin,  

Amerikan  Beslenme  Derneği  –  Temmuz  2009  –  Sayfa     17  

vücut  kitle  indeksi  dengesi  gözetildikten  sonra  bile,  önemli  bir  şeker  hastalığı  riski   oluşturduğu  bulunmuştur  (126).  Kadın  Sağlığı  Çalışması’nı  yürütenler,  vücut  kitle   indeksi,  toplam  enerji  alımı  ve  egzersiz  dengesi  gözetildikten  sonra  kırmızı  et  ve   işlenmiş  etle  şeker  hastalığı  arasında  açık  bir  ilişki  gözlemlediler  (127).  Şeker  hastalığı   riskindeki  en  ciddi  artış,  salam  ve  sosisli  sandviç  gibi  işlenmiş  etlerin  sık  yenmesi  ile   birlikte  telaffuz  edilmiştir.  Sonraki  aşamada  diyet  lifi,  magnezyum,  yağ  ve  glisemik   yük  gözetildiğinde  de  sonuçlar  ciddiyetini  korumuştur  (128).  Geniş  kapsamlı  bir   kohort  çalışmada,  kadınların  her  bir  porsiyonluk  alım  artışındaki  göreceli  tip  2  diyabet   riski,  kırmızı  et  için  1.26  ve  işlenmiş  et  için  1.38-­‐1.73  arası  bulunmuştur  (128).     Buna  ek  olarak  yüksek  oranda  sebze,  tam  tahıllı  yiyecek,  baklagil  ve  yemiş  alımları,   normal  ya  da  insülin  dirençli  bireylerde  insülin  direncinin  ve  tip  2  diyabetin  önemli   oranda  düşen  riskiyle  ve  gelişen  glisemik  denetimle  ilişkilendirilmiştir  (129-­‐132).   Gözlemsel  çalışmalar  tam  tahıllı  yiyecekler  bakımından  zengin  olan  diyetlerin  gelişmiş   insülin  duyarlılığı  ile  ilişkilendirilebileceğini  bulgulamıştır.  Bu  etkinin  tam  tahıllı   yiyeceklerdeki  yüksek  düzeyde  magnezyum  ve  kahvaltılık  gevrek  lifinden  ileri  gelmesi   kısmen  mümkündür  (133).  Kan  şekeri  seviyesi  yüksek  insanlar  tam  tahılları   tükettikten  sonra  insülin  direncinde  gelişme  kaydedebilir  ve  açlık  kan  şekeri   seviyelerini  düşürebilirler  (134).  Tam  tahıllı  yiyeceklerden  günde  üç  porsiyon  tüketen   insanlar,  haftada  üç  porsiyondan  daha  az  tüketen  insanlara  nazaran,  tip  2  diyabete   %20-­‐%30  daha  az  yakalanır  (135).     Hemşirelerin  Sağlık  Çalışması’nda  vücut  kitle  indeksi,  bedensel  etkinlik  ve  diğer  bütün   etmenler  dengelendikten  sonra,  yemiş  tüketimiyle  tip-­‐2  diyabet  riski  aksi  yönde   ilişkilendirilmiştir.  Yemişleri  haftada  beş  kez  veya  daha  fazla  tüketenler  için  şeker   hastalığı  riski,  hiç  yemeyenlere  göre  %27  daha  düşüktür.  Haftada  en  az  beş  kere  yer   fıstığı  ezmesi  (haftada  150  gr.  yer  fıstığı  eder)  yiyenlerin  şeker  hastalığı  riski  ise  hiç   yer  fıstığı  ezmesi  yemeyenlerden  %21  daha  düşüktür  (129).     Yavaşça  sindirilen  karbonhidrat  ve  yüksek  lif  içerdiklerinden,  baklagillerin  glisemik   denetimi  geliştirmeleri  ve  şeker  hastalığı  vakalarını  azaltmaları  beklenir.  Geniş  çaplı   bir  ileriye  dönük  çalışmada,  toplam  baklagil,  yerfıstığı,  soya  fasulyesi  ve  diğer   baklagillerin  Çinli  kadınlar  tarafından  tüketilmesi  ile  tip  2  diyabet  hastalığı  (mellitus)   vakası  arasında,  vücut  kitle  indeksi  ve  diğer  etmenler  gözetildikten  sonra  aksine  bir   ilişki  görülmüştür.  Toplam  baklagil  ve  soya  fasulyesini  yüksek  oranda  tüketenlerde  tip   2  diyabet  riski  %38’dir  ve  düşük  tüketenlerle  kıyaslandığında  %47  daha  azdır  (132).       İleriye  dönük  bir  çalışmaya  göre,  tip  2  diyabet  riski  meyve  değil  fakat  sebze  alımının   üst  çeyreğinde  yer  alan  kadınlarda  alt  çeyreğinde  olanlara  kıyasla  %28  daha  azdır.   Bazı  sebze  grupları,  tamamen  aksine,  tip  2  diyabet  riskiyle  önemle  ilişkilendirilmiştir   (131).  Bir  başka  çalışmada  ise  meyve  (ama  meyve  suyu  değil)  ve  yeşil  yapraklı  sebze   tüketimi,  daha  düşük  şeker  hastalığı  riskiyle  ilintilendirilmiştir  (136).     Lif  bakımından  zengin  vegan  beslenme  biçimleri,  düşük  glisemik  indeks  ve  düşük-­‐orta   arası  bir  glisemik  yükle  tanınır  (137).  Beş  aylık  bir  rastgele  klinik  deneyde,  az  yağlı   vegan  bir  beslenme  biçiminin  tip  2  diyabetli  hastalarda  glisemik  denetimi  önemli   ölçüde  geliştirdiği  kanıtlanmış;  deneklerin  %43’ü  şeker  hastalığı  ilaçlarını  azaltmıştır  

Amerikan  Beslenme  Derneği  –  Temmuz  2009  –  Sayfa     18  

(138).  Sonuçlar,  Amerikan  Diyabet  Derneği  yönergeleri  kaynaklı  bir  diyet  (vücut   ağırlığı  ve  yağ  konsantrasyonuna  göre  ayrılmış,  %15-­‐%20  protein,  %7’den  az  doymuş   yağ,  %60-­‐%70  arası  karbonhidrat  ve  mono-­‐doymamış  yağ,  200  mg’dan  az  kolesterol)   uygulayanlardan  elde  edilenlere  göre  daha  üstündür.       Obezite     Adventistlerden  etsiz  beslenenlerin  yaklaşık  %30’unda  vejetaryenlik  düşük  vücut  kitle   indeksi  ile  birlikte  gözlemlenmiştir.  Hem  kadın  hem  de  erkekte  et  tüketim  sıklığı   arttıkça  vücut  kitle  indeksi  de  artmaktadır  (98).  Oxford  Vejetaryen  Araştırması,  kadın   ve  erkek  tüm  yaş  gruplarındaki  vejetaryenlere  kıyasla,  vejetaryen  olmayanların  vücut   kitle  indeksi  değerlerinin  daha  yüksek  olduğunu  göstermiştir  (139).  37875  yetişkinin   katılımıyla  gerçekleşen  enlemesine  bir  çalışmada,  et  yiyenler  en  yüksek  yaş-­‐ayarlı   kötü  vücut  kitle  indeksi  ortalamasına  sahip  iken,  veganlar  en  düşük,  diğer   vejetaryenler  ise  ortalama  değerleri  temsil  etmektedir  (140).  EPIC-­‐Oxford  çalışmasına   göre,  sağlık  konusunda  bilinçlenmiş  bir  kohortta  5  yıllık  periyottaki  kilo  artışı,   hayvansal  yiyecekleri  azaltanlarda  en  azdır  (141).  Britanya’da  yapılan  geniş  kapsamlı   bir  enlemesine  çalışmada  ise  yetişkinken  vejetaryen  olan  insanların  vücut  kitle   indeksi  veya  vücut  ağırlığı  konusunda,  yaşam  boyu  vejetaryen  olanlara  kıyasla  büyük   değişimler  yaşamadığı  gözlemlenmiştir  (53).  Yine  de,  5  yıl  ve  daha  fazla  zamandır   vejetaryen  olanlarda  tipik  olarak  daha  düşük  vücut  kitle  indeksine  rastlanır.   Barbados’taki  Adventistler  arasında,  5  yıldan  fazla  zamandır  vejetaryen  beslenen   obezlerin  oranı,  et  yiyen  obez  oranına  göre  %70  daha  azdır.  Beş  yıldan  daha  az   süredir  vejetaryenliği  sürdürenlerin  vücut  ağırlığı  ise  et  yiyenlerle  benzerdir  (116).  Az   yağlı  vejetaryen  bir  diyetin,  menopoz  sonrası  dönemdeki  kadınların  uzun  vadeli  kilo   kaybında,  daha  geleneksel  bir  Ulusal  Kolesterol  Eğitim  Programı  diyetine  kıyasla  daha   etkili  olduğu  kanıtlanmıştır  (142).  Meyve  sebze  gibi  lif  bakımından  zengin,  düşük   enerjili  yiyeceklerin  bol  miktarda  tüketimi  sayesinde  vejetaryenler,  daha  düşük  bir   vücut  kitle  indeksine  sahip  olabilirler.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                           Kanser     Vejetaryenler  genel  nüfusa  göre  daha  düşük  kanser  oranı  eğilimi  gösterir  ve  bunun   sigaradan  kaynaklanan  kanserlerle  bağlantısı  yoktur.  Adventist  Sağlık  Çalışması'nın   verilerine  göre  vejetaryen  olmayanlar  vejetaryenlere  göre  oldukça  yüksek  oranda   kalın  bağırsak  ve  prostat  kanseri  riski  altındadır;  ama  yaş,  cinsiyet  ve  sigara  içme   kontrollerinden  sonra  gruplar  arasındaki  akciğer,  göğüs,  rahim  ve  mide  kanseri   riskinde  belirgin  bir  fark  görülmemiştir  (98).  Obezite  birçok  alanda  kanser  riskinin   artmasında  belirgin  bir  faktördür  (143).  Vejetaryenlerin  vücut  kitle  indeksi  vejetaryen   olmayanlara  göre  daha  az  olduğundan,  vejetaryenlerin  vücut  hafifliği  azalması   belirleyici  bir  faktör  olabilir.     Vejetaryen  bir  beslenme  kanserden  koruyucu  birçok  beslenme  unsurunu  sağlar   (144).  Salgın  hastalıklarla  ilgili  çalışmalar  düzenli  meyve  ve  sebze  tüketiminin  bazı   kanser  risklerinin  azalmasıyla  ilişkili  olduğunu  sürekli  olarak  göstermektedir  

Amerikan  Beslenme  Derneği  –  Temmuz  2009  –  Sayfa     19  

(108,145,146).  Tersine,  Kadın  Sağlıklı  Yeme  ve  Yaşama  Girişimi'nde  erken  dönem   göğüs  kanserinden  kurtulanlar  arasında,  ekstra  meyve  ve  sebze  ile  zenginleştirilmiş   bir  diyetin  benimsenmesi  7  yıllık  dönemde  göğüs  kanseri  vaka  ve  ölümlerini   azaltmamıştır  (147).         Meyve  ve  sebzeler  etkili  antioksidan,  antiproliteratif  ve  kanser  koruyucu  içeren   bitkisel  kimyasallardan  oluşan  kompleks  bir  karışım  içerir.  Bitkisel  kimyasallar  ilave  ve   birbirine  bağlı  etkiler  içerir  ve  en  iyi  tam  gıdalarla  alınır  (148-­‐150).  Bu  bitkisel   kimyasallar  kanser  ilerlemesine  neden  olan  birçok  hücresel  sürecin  önüne  geçer.  Bu   mekanizmaların  bazıları  şunlardır:  Hücre  çoğalması,  DNA  bileşim  dizilimi,  faz  1   enzimleri  ve  sinyal  aktarım  yolunu  ve  tümörün  dışavurumunu  engelleme;  hücre   döngü  kesintisini  ve  programlanmış  hücre  ölümünü  başlatma;  faz  2  enzimlerini   indükleme;  NF-­‐kappaB  aktivasyonunu  bloke  etme;  anjiyogenezi  engelleme  (149).     Son  Dünya  Kanser  Araştırma  Fonu  raporlarına  göre  (143),  meyve  ve  sebzeler  akciğer,   ağız,  yemek  borusu  ve  mide  kanserinde  ve  daha  az  oranda  diğer  bölgelerde   koruyucudur.  Baklagillerin  düzenli  tüketilmesi  aynı  zamanda  mide  ve  prostat   kanserine  karşı  koruyucu  bir  önlem  sağlar  (143).  Beslenmedeki  lif,  C  vitamini,   karotenoid,  flavanoid  ve  diğer  bitkisel  kimyasallar  birçok  kanser  türüne  karşı  koruma   sağlar.  Alyum  sebzeleri  (soğan,  sarımsak,  pırasa  gibi)  mide  kanserine  karşı,  özellikle   sarımsak  kalın  bağırsak  kanserine  karşı  korur.  Kırmızı  pigmentli  likopen  bakımından   zengin  meyvelerin  prostat  kanserine  karşı  koruyucu  olduğu  belirtilmiştir  (143).  Yakın   zamanda  yapılan  kohort  çalışmalar  gösteriyor  ki  yüksek  miktarda  tahıl  alımı  çeşitli   kanser  türlerine  karşı  önemli  oranda  koruma  sağlar  (151).  Düzenli  fiziksel  aktivite   başlıca  birçok  kanser  türüne  karşı  önemli  derecede  koruma  sağlar  (143).       Meyve  ve  sebzelerde  etkili  bitkisel  kimyasalların  birçok  çeşidi  bulunmasına  rağmen,   insan  popülasyonu  çalışmalarında,  vejetaryen  ve  vejetaryen  olmayanlar  arasındaki   kanser  vakaları  veya  ölüm  oranları  arasında  büyük  bir  fark  tespit  edilmemiştir  (99,   152).  Daha  detaylı  yemek  tüketim  verileri  gerekli  olabilir;  çünkü  biyoyararlanım  ve   bitkisel  kimyasal  nüfuzu,  sebzelerin  pişmiş  veya  çiğ  yenmesi  gibi  yemek  hazırlama   yöntemlerine  bağlıdır.  Prostat  kanseri  vakasında,  yüksek  miktarda  süt  ürünü  alımı   vejetaryen  bir  beslenmenin  kimyasal  koruyucu  etkisini  azaltabilir.  Bütün  çalışmalar   bu  bulguyu  desteklememekle  birlikte  (155),  süt  ürünleri  ve  diğer  kalsiyum   bakımından  zengin  gıdaların  tüketimi  prostat  kanseri  (143,153,154)  riskinin   artmasıyla  ilişkilidir.       Kırmızı  et  ve  işlenmiş  et  tüketimi  kalın  bağırsak  kanser  riskindeki  artışla  sürekli   bağlantılandırılır  (143).  Öte  yandan  baklagillerin  alımı  vejetaryen  olmayanlarda  kolon   kanseri  görülmesiyle  olumsuz  olarak  ilişkilendirilir  (98).  14  kohort  çalışmanın  havuz   analizinde,  meyve  ve  sebze  tüketiminin  artırılması  kolon  kanseri  riskinin  azaldığı   görülmüştür.  Meyve  ve  sebze  alımı  distal  (uç)  kolon  kanseri  riskinin  azalmasıyla   ilişkilendirilmiş,  ama  proksimal  (merkez)  kolon  kanseriyle  ilişkilendirilememiştir   (156).  Vejetaryenler  vejetaryen  olmayanlara  göre  önemli  oranda  daha  fazla  lif  alır.   Tüm  çalışmalar  bunu  desteklemese  de,  yüksek  lif  alımının  kolon  kanserine  karşı   koruyucu  olduğu  düşünülmektedir.  10  Avrupa  ülkesini  kapsayan  EPIC  çalışması,  en   yüksek  oranda  lif  alanın  en  az  oranda  alana  göre  %  25  daha  az  kalın  bağırsak  kanseri  

Amerikan  Beslenme  Derneği  –  Temmuz  2009  –  Sayfa     20  

riski  taşıdığını  göstermiştir.  Tüm  bu  bulgulara  dayanarak,  Bingham  ve  ekibi  (157)   düşük  fiber  alan  popülasyonda  fiber  alımının  iki  kat  artırılmasının  kalın  bağırsak   kanseri  riskini  %  40  oranında  azalttığı  sonucuna  vardı.  Diğer  yandan,  13  ileriye  dönük   kohort  çalışmanın  havuz  analizinden  çıkan  veriler,  çoklu  risk  faktörlerinin  hesaba   katılmasından  sonra,  yüksek  miktarda  lif  alımı  ile  kalın  bağırsak  kanseri  riskinin   azalması  arasındaki  ilişkiyi  doğrulamamıştır  (158).     Soya  izoflavonu  ve  soyalı  yiyeceklerin  anti-­‐kanser  özelliğe  sahip  olduğu  gösterilmiştir.   Yüksek  miktarda  soya  tüketen  Asyalılarla  yürütülen  8  çalışmanın  meta  analizinde  (bir   kohort,  yedi  vaka  kontrol  çalışması),  soya  tüketiminin  artmasıyla  göğüs  kanseri   riskinin  azaldığı  görülmektedir.  Aksine,  az  soya  tüketen  11  Batı  toplumunda   yürütülen  çalışmalarda  soya  alımının  göğüs  kanseri  riskiyle  ilişkisi  yoktur  (159).  Ancak   kanserden  koruyucu  bir  ajan  olarak  soyanın  değeri  üzerine  tartışma  sürmekte;  çünkü   tüm  araştırmalar  göğüs  kanserine  karşı  soyanın  koruyucu  değerini   doğrulamamaktadır  (160).  Diğer  yandan,  bazı  çalışmalarda  et  tüketimi  göğüs   kanserinin  artması  riskiyle  ilişkilendirilmiştir  (161).  Bir  çalışmada,  günde  100  gram   ilave  et  tüketimi  göğüs  kanseri  riskini  %  50  ila  %60  arasında  artırmıştır  (162).           Osteoporoz     Süt  ürünleri,  yeşil  yapraklı  sebzeler  ve  kalsiyumla  zenginleştirilmiş  bitkisel  yiyecekler   (bazı  hazır  mısır  gevreği,  soya  ve  pirinç  içeceği  ve  meyve  suyu  çeşitleri)  vejetaryenler   için  bol  kalsiyum  sağlayabilir.  Son  yirmi  yıldır  yayınlanmış  enlemesine  ve  boylamasına   popülasyon  temelli  araştırmalarda,  kemik  mineral  yoğunluğu  (BMD),  et  yiyenler  ve   lakto-­‐ovo-­‐vejetaryenler  arasında  hem  trabeküler  (kemik  içi)  hem  kortikal  (kemik   kabuğu)  kemikler  bakımından  hiçbir  fark  göstermemiştir  (163).   Veganların  kemik  sağlığı    ile  ilgili  çok  az  bilgi  olmakla  birlikte  bazı  çalışmaların   gösterdiği  üzere  veganlarda  kemik  yoğunluğu  vejetaryen  olmayanlara  göre  daha   azdır  (164,165).  Bu  çalışmalardaki  Asyalı  vegan  kadınların  protein  ve  kalsiyum  alımı   çok  düşüktü.  Yetişkin  yaşlılarda  yetersiz  protein  ve  az  kalsiyum  alımının  kemik  kaybı   ve  kalça  ve  omurga  çatlaklarıyla  ilişkili  olduğu  gösterildi  (166,167).  Ek  olarak  bazı   veganlarda  D  vitamini  durumu  riskliydi  (168).     EPIC-­‐Oxford  çalışmasının  sonuçlarına  göre  vejetaryenler  için  kemik  kırılmaları  riski  et   yiyenlerle  benzer  orandadır  (38).  Veganlarda  yüksek  kemik  kırılması  riski  az  kalsiyum   alımının  sonucu  olarak  gösterilir.  Ancak  günde  525  mg'dan  fazla  kalsiyum  tüketen   veganlarda  kırılma  oranı  et  yiyenlerdeki  kırılma  oranından  farklı  değildi  (38).  Meyve   ve  sebze  tüketimi,  soya  alımı  ve  K  vitamini  bakımından  zengin  yeşil  yapraklı  sebzeler   gibi  vejetaryen  beslenmeyle  bağlantılı  diğer  faktörler  kemik  sağlığı  araştırılırken  göz   önüne  alınmalıdır.     Kemiğin  vücut  pH  dengesini  koruyucu  rolü  vardır.  Özel  matriks  proteinlerinin  gen   ifadesi  ve  alkalen  fosfataz  etkinliğinin  düşürülmesiyle  asidozun  (aşırı  asitlenme)   osteoblastik  aktiviteyi  bastırdığı  görülür.  Osteoblastlar  tarafından  gerçekleştirilen   prostaglandin  üretimi  NF-­‐kappaB  ligandının  osteoblastik  reseptör  etkinleştiricisi   sentezini  artırır.  NF-­‐kappaB  ligand  reseptör  etkinliğinin  asit  indüklemesi,  osteoklastik  

Amerikan  Beslenme  Derneği  –  Temmuz  2009  –  Sayfa     21  

aktiviteyi  ve  kemik  çözünmesini  artırmak  ve  proton  yüklemesini  tamponlamak  için   yeni  osteoklastların  teminini  teşvik  eder  (169).     Artan  meyve  ve  sebze  tüketimi  kalsiyum  tasarrufu  ve  kemik  metabolizması   göstergelerinde  pozitif  bir  etkiye  sahiptir  (170).  Meyveler,  üzümsüler  ve  sebzelerin   alkalin  külüyle  birlikte  zengin  potasyum  ve  magnezyum  içeriği,  bu  besinleri  kemik   çözünmesini  engellemek  için  faydalı  beslenme  ajanları  durumuna  getirir  (171).   Menopoz  öncesi  kadınların  femur  boyun  ve  bel  omuru  kemik  mineral  yoğunluğu,   potasyum  alımında  en  yüksek  çeyrekteki  kadınlar  en  düşük  çeyrektekilerle   karşılaştırıldığında  %15  ila  20  daha  yüksektir  (172).     İç  kaynaklı  net  asit  üretimi  ve  meyve-­‐sebze  alımı  göstergesi  olan  besinsel   potasyumun  kemik  sağlığı  göstergeleri  üzerinde  az  miktarda  etki  gösterdiği,  böylece   yaşam  süresi  boyunca  osteoporoz  riskinin  azalmasını  sağlayabildiği  belirtilmiştir   (173).       Yüksek  protein  alımı  (özellikle  hayvansal  protein)  idrarda  kalsiyum  artışına  neden   olabilir  (167,174).  Daha  fazla  hayvansal  protein  ve  daha  az  bitkisel  protein  tüketen   menopoz  sonrası  kadınlarda  yüksek  oranda  kemik  erimesi  ve  artan  kalça  kırığı  riski   ortaya  çıkar  (175).  Aşırı  protein  alımının  kemik  sağlığını  riske  sokmasına  rağmen,  az   protein  alımının  düşük  kemik  sağlamlığı  riskine  neden  olduğuna  dair  bulgular  vardır   (176).       K  vitamini  durumunun  hassas  bir  göstergesi  olan  az  karboksillenmiş  osteokalsin  kan   seviyeleri,  kalça  kırığı  riskini  göstermede  (177)  ve  kemik  mineral  yoğunluğunu   öngörmede  kullanılır  (178).  İki  büyük  ileriye  dönük  kohort  çalışmanın  sonuçları,  K   vitamini  (ve  yeşil  yapraklı  sebzeler)  alımı  ve  kalça  kırığı  riskinin  ters  orantılı  olduğunu   öne  sürer  (179,180).       Kısa  süreli  klinik  çalışmaların  gösterdiği  üzere,  izoflavon  bakımından  zengin  soya   proteini  menopoz  sonrası  dönemdeki  kadınlarda  omurga  kemiği  erimesini  azaltır   (181).  10  rastgele  kontrollü  deneyin  meta  analizinde,  soya  izoflavonlarının   omurganın  kemik  mineral  yoğunluğuna  oldukça  faydası  dokunmuştur  (182).  Rastgele   kontrollü  bir  deneyde,  jenistein  alan  menopoz  sonrası  kadınlarda  deoksipiridinolinin   (kemik  emiliminin  bir  göstergesi)  idrar  boşaltımında  kaydadeğer  azalmalar  ve  artan   seviyede  kemiğe  özgü  alkalen  fosfataz  serumu  (kemik  oluşumunun  bir  göstergesi)   görülmüştür  (183).  Menopoz  dönemindeki  kadınlar  üzerinde  yapılan  dokuz  rastgele   kontrollü  deneyin  meta  analizde,  soya  izoflavonları  kemik  çözünmesini  ve  plasebo  ile   kıyaslandığında  uyarılmış  kemik  oluşumunu  belirgin  şekilde  engellemiştir  (184).     Kemik  sağlığını  artırmak  için,  vejetaryenler  yeterli  kalsiyum,  D  vitamini,  K  vitamini,   potasyum  ve  magnezyum,  yeterli  ama  aşırı  olmayan  protein,  bol  miktarda  meyve-­‐   sebze  ve  soya  ürünleri  ve  az  miktarda  sodyum  içeren  yemekler  yemeye  teşvik   edilmelidir.      

Amerikan  Beslenme  Derneği  –  Temmuz  2009  –  Sayfa     22  

Böbrek  Rahatsızlığı   Hayvansal  ya  da  bitkisel  kaynaklı  proteinlerin  uzun  vadede  yüksek  miktarda  alımı   (diyalize  girmeyen  bir  böbrek  hastası  için  günde  0.6  g/kg’dan  fazla  ya  da  böbrek   rahatsızlığı  olmayan  insanlar  için  Beslenme  Referans  Değeri  olan  günlük  0.8  g/kg’dan   fazla)  kronik  böbrek  rahatsızlıklarını  daha  kötü  hale  getirebilir  ya  da  normal  böbrek   fonksiyonlarına  sahip  birinde  böbrek  hasarına  yol  açabilir  (185).  Bu  durum  fazla   protein  alımıyla  ilgili  olan  yüksek  glomerüler  filtrasyon  hızından  kaynaklanabilir.  Soya   temelli  vegan  beslenme,  kronik  böbrek  rahatsızlığı  olan  insanlar  için  yeterli  besini   sağlar  ve  böbrek  rahatsızlıklarının  gelişimini  yavaşlatabilir.     Bunama   Bir  çalışma  vejetaryenlerin  vejetaryen  olmayanlara  kıyasla  daha  az  bunama  riski   taşıdığını  öne  sürmektedir  (186).  Bunun  sebebi,  vejetaryenlerde  görülen  düşük   tansiyon  veya  vejetaryenlerin  daha  fazla  antioksidan  alması  olabilir  (187).  Riskin   azalmasındaki  diğer  olası  nedenler,  beyin-­‐damar  rahatsızlığı  vakalarına  daha  seyrek   rastlanması  ve  menopoz  sonrası  hormonlarının  muhtemelen  daha  az  kullanılmasıdır.   Vejetaryenler  bununla  birlikte  yine  de  bunama  riski  faktörleri  taşıyabilirler.  Örneğin   yetersiz  B-­‐12  vitamini  değerleri,  homosisteinin  kanda  aşırı  birikmesine   (hiperhomosisteinemi)  yol  açtığından,  bunama  riskinin  artması  ile  ilişkilidir  (188).     Vejetaryen  Diyetlerin  Sağlığa  Diğer  Etkileri   Bir  kohort  çalışma,  orta  yaşlı  vejetaryenlerin  divertikül  iltihabına  vejetaryen   olmayanlara  kıyasla  %50  daha  az  yakalandığını  göstermiştir  (189).  Et  tüketimi   divetikül  iltihabı  riskini  arttırabilir;  lif  ise  en  önemli  koruyucu  etken  olarak   değerlendirilir  (190).  Yaşları  40  ile  69  arasında  değişen  800  kadınla  yapılan  bir  kohort   çalışmaya  göre,  vejetaryen  olmayanlar  vejetaryenlere  kıyasla  iki  kattan  daha  fazla   safra  taşı  sorunu  yaşarlar  (191).  Bu  oranlar;  obezite,  cinsiyet  ve  yaşlanma   gözetildiğinde  dahi  geçerliliğini  korumuştur.  Finlandiya’daki  bir  araştırma  grubunun   yayınladığı  bazı  çalışmalar,  oruç  ve  arkasından  gelen  vegan  beslenmenin  romatizmal   eklem  iltihabı  tedavisinde  yararlı  olabildiğini  ortaya  koymuştur  (192).     HEDEF  KİTLELER  (AMERİKA’DAKİ)  VE  ONLARA  YÖNELİK  PROGRAMLAR     Bebekler,  Çocuklar  ve  Kadınlara  Özel  Tamamlayıcı  Beslenme  Programı     Bebekler,  Çocuklar  ve  Kadınlara  Özel  Tamamlayıcı  Beslenme  Programı;  hamile,  yeni   doğum  yapmış  ve  emziren  annelere,  bebeklere  ve  devlet  standartlarının  altında   gelire  sahip  ailelerdeki  beslenme  riski  altında  olduğu  belgelenen  beş  yaşına  kadar   çocuklara  hizmet  eden  devlet  hibe  programıdır.  Bu  program;  bebek  maması,   bebeklere  özel  demirle  zenginleştirilmiş  kahvaltılık  gevrek,  C-­‐vitamini  zengini  sebze   Amerikan  Beslenme  Derneği  –  Temmuz  2009  –  Sayfa     23  

veya  meyve  suyu,  havuç,  inek  sütü,  peynir,  yumurta,  demirle  zenginleştirilmiş   kahvaltılık  gevrek,  kuru  fasulye,  bezelye  ve  yerfıstığı  ezmesini  de  içeren   vejetaryenlere  uygun  gıdaları  ücretsiz  alabilmek  için  kupon  sağlamaktadır.   Programdaki  son  değişikliklerle  tam  tahıllı  ekmek  ve  kahvaltılık  gevreğin  satın   alınması  teşvik  edilmiş,  kuru  fasulye  yerine  konserve  fasulyenin  satın  alınmasına   onay  verilmiş  ve  kupon  sahiplerinin  sebze  ve  meyve  alabilmesine  olanak  tanınmıştır   (193).  İnek  sütü,  tıbbi  belgeye  sahip  çocuklar  ve  kadınlar  için,  şartnamelere  uygun   soya  temelli  içecekler  ve  kalsiyum  destekli  tofu  ile  ikame  edilebilir  (193).       Çocuk  Beslenme  Programları   Ulusal  Okul  Öğle  Yemeği  Programı;  belli  başlı  soya  ürünleri,  peynir,  yumurta,  pişmiş   kuru  fasulye/bezelye,  yoğurt,  yerfıstığı  ezmesi,  diğer  yemişlerin  ezmeleri,  yerfıstığı,   ağaç  yemişleri  ve  tohumları  da  içeren  et  dışı  protein  ürünlerinin  tüketilmesine  olanak   tanımaktadır  (194).    Sunulan  öğünler,  2005  Amerikalılar  İçin  Beslenme   Standartları’na  uymak  ve  protein,  A  ve  C  vitaminleri,  demir,  kalsiyum  ve  enerji   bazında  Önerilen  Beslenme  Ölçüleri’nin  en  az  üçte  birini  karşılamak  zorundadır.   Okullar,  bir  çocuğun  veya  ailenin  yemek  tercihleri  doğrultusunda  sundukları  öğünleri   değiştirmek  zorunda  olmasalar  da  özel  bir  diyet  ihtiyacı  konusunda  doktor  raporu   olan  çocuklara  alternatif  yemekler  sunmak  için  izinlidirler  (195).  Bazı  devlet  okulları   düzenli  olarak  vejetaryen  (vegan  da  dahil)  menüler  sunmaktadır;  birçok  okulun   yemek  programları  vejetaryenlere  hâlâ  sınırlı  seçenekler  sunsa  da  vejetaryen  menü   seçeneği  geçmiştekinden  çok  daha  yaygın  gözükmektedir  (196).  Devlet  okulları,   ailelerinden  veya  velilerinden  öğrencinin  özel  beslenme  ihtiyacı  olduğuna  dair  yazılı   bir  belge  getiren  çocuklara  soya  sütü  verilmesine  izin  vermektedir.  Soya  sütleri,   ikame  ürün  olarak  kabul  görmek  için  belli  standartları  karşılamalıdır.  Okullar,  ikame   giderler  için  devlet  ödeneği  aşıldığı  takdirde  kendi  bütçelerinden  harcamak   zorundadırlar  (197).     Yaşlılar  İçin  Beslenme  Programları   Devlet  Yaşlılar  İçin  Beslenme  Programı;  yaşlı  Amerikalılar  için  eyaletlere,  bölgelere  ve   kabile  oluşumlarına  toplu/evlere  servis  yemek  (genelde  Seyyar  Yemek  olarak  bilinir)     sağlayan  ulusal  bir  program  ağı  kurabilmek  için  ödenek  dağıtmaktadır.  Yemekler,   genelde  yerel  Seyyar  Yemek  kuruluşları  tarafından  temin  edilir.  Ulusal  Seyyar  Yemek   Vakfı  tarafından  dört  haftayı  kapsayan  vejetaryen  bir  menü  dizisi  geliştirilmiştir  (198).   Benzer  menüler,  dört  haftalık  vejetaryen  menü  dizisininin  ön  onayını  veren  New  York   Şehri  Yaşlılar  Departmanı’nın  da  dâhil  olduğu  bazı  programlar  tarafından   benimsenmiştir  (199).     Islahevleri   Amerika  Birleşik  Devletleri’ndeki  mahkeme  kararları,  cezaevi  mahkûmlarına  dinsel  ve   tıbbî  gerekçelerle  vejetaryen  menü  alma  hakkını  vermiştir  (200).  Devlet  cezaevi   Amerikan  Beslenme  Derneği  –  Temmuz  2009  –  Sayfa     24  

sisteminde  vejetaryen  besinler,  yalnızca  beslenmelerinin  dini  ibadetlerinin  bir  parçası   olduğunu  belgeleyen  mahkûmlara  sağlanmaktadır  (201).  Papazlık  makamı  tarafından   yapılan  değerlendirme  ve  onayın  akabinde,  mahkûmlar  ya  etsiz  bir  alternatif,  sıcak   atıştırmalıklar  ve  salata  barını  da  içeren  yemek  hattından  kendileri  seçerek  ya  da   ulusal  düzeyde  tanınan,  dini  sertifikaya  sahip  işlenmiş  gıdaların  temini  yoluyla   Alternatif  Beslenme  Programı’na  katılabilmektedir  (202).  Eğer  öğünler  tabldot   tepsilerinde  servis  ediliyorsa  etsiz  yiyeceklerin  temini  için  yerel  prosedürler  geliştirilir   (201).  Diğer  hapishanelerde  vejetaryen  yemeklerin  tedarik  edilme  süreci  ve  uygun   yemeğin  çeşidi,  cezaevinin  tipi  ve  yerine  göre  değişiklik  göstermektedir  (201).  Bazı   cezaevi  sistemleri  etsiz  yemek  alternatifleri  sunarken  diğerleri  kabaca  mahkûmların   tabağındaki  yemeklerden  etleri  ayıklamaktadır.     Askeriye/Silahlı  Kuvvetler   Her  türlü  yiyecek  düzenlemesini  gözeten  Birleşik  Devletler  Ordusu  Mücadele   Besleme  Programı  vejetaryen  yemek  ve  hazır  vejetaryen  yiyecekleri  içeren   vejetaryen  menü  seçeneği  sunmaktadır  (203,  204).     Diğer  Kurumlar  ve  Toplu  Yemek  Servisi  Kuruluşları   Kolejler,  üniversiteler,  hastaneler,  restoranlar  ve  kamu  tarafından  finanse  edilen   müzeler  ve  parkların  dâhil  olduğu  diğer  kurumlar  değişik  miktarlarda  ve  çeşitlerde   vejetaryen  seçenekler  sunmaktadırlar.  Kaynaklar  toplu  vejetaryen  yemek   hazırlamaya  müsaittir.     GIDA  VE  BESLENME  UZMANLARININ  GÖREV  VE  SORUMLULUKLARI   Beslenme  danışmanlığı,  zayıf  beslenme  seçimleri  yüzünden  bazı  sağlık  problemleri   olan  vejetaryen  danışanlar  ve  ek  beslenme  müdahaleleri  gerektirecek  tıbbi  durumları   olan  (ör.  şeker  hastalığı,  kanda  yüksek  oranda  yağ  bulunması  ya  da  böbrek   rahatsızlığı)  vejetaryenler  için  faydalıdır.  Bireyin  bilgi  seviyesine  göre,  beslenme   danışmanlığı  yeni  vejetaryenler  ve  hamilelik,  bebeklik,  çocukluk,  gençlik  ve  yaşlılık   gibi  hayatın  değişik  aşamalarındaki  bireyler  için  faydalı  olabilir.  Gıda  ve  beslenme   uzmanlarının  vejetaryen  diyetleri  benimsemeye  ilgi  duyan  ya  da  zaten  benimsemiş   kişilere  sağlıklı  bir  vejetaryen  diyet  planlama  hakkında  yardımcı  olmak  ve  vejetaryen   beslenmeye  dair  doğru  güncel  bilgileri  vermek  gibi  önemli  bir  rolü  vardır.  Bilgiler   vejetaryen  diyetin  şekli,  danışanın  yaşı,  yemek  hazırlayabilme  becerileri  ve   hareketlilik  seviyesine  göre  bireyselleştirilmelidir.  Hangi  besinlerin  planlamada   önemli  rol  oynayabileceğini  kesinleştirmek  için  bireyin  kendi  diyetini  tarif  edişini   dinlemek  önemlidir.  Şekil  1  öğün  planlama  tavsiyeleri  içerir.  Şekil  2  vejetaryen   beslenme  biçimleriyle  ilgili  internet  kaynaklarının  (İngilizce)  listesini  sunar.       Amerikan  Beslenme  Derneği  –  Temmuz  2009  –  Sayfa     25  

Vejetaryen  Beslenme  Diyetetik  Çalışma  Grubu  

   

http://vegetariannutrition.net  

 

Andrews  Üniversitesi  Beslenme  Ana  Bilim  Dalı  

       

http://www.vegetarian-­‐nutrition.info  

 

   

Beslenme  Planlama  ve  Teşvik  Merkezi  

 

   

 

   

 

   

 

   

http://www.mypyramid.gov/tips_resources/vegetarian_diets.html   Gıda  ve  Beslenme  Bilgi  Merkezi   http://www.nal.usda.gov/fnic/pubs/bibs/gen/vegetarian.pdf   Mayo  Klinik  

 

 

http://www.mayoclinic.com/health/vegetarian-­‐diet/HQ01596   Medline  Plus,  Vejetaryen  Beslenme   http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/vegetariandiet.html   Yedinci  Gün  Adventistleri  Beslenme  Derneği  

   

http://www.sdada.org/plant.htm  

 

   

Vegan  Topluluğu  (B-­‐12  vitamini  üzerine  bilgi)  

   

http://www.vegansociety.com/food/nutrition/b12/  

   

Vejetaryen  Kaynak  Grubu  

 

 

   

http://www.vrg.org  

 

 

   

Vejetaryen  Topluluğu  -­‐  Birleşik  Krallık  

 

   

http://www.vegsoc.org/health  

   

   

Şekil  2:  Vejetaryen  beslenme  biçimlerine  ilişkin  kullanışlı  internet  siteleri.  

Nitelikli  gıda  ve  beslenme  uzmanları  vejetaryen  danışanlara  şu  yollarla  yardımcı   olabilir:   •

• • •

•

B-­‐12  vitamini,  kalsiyum,  D  vitamini,  çinko,  demir  ve  n-­‐3  yağ  asitleri   ihtiyaçlarını  karşılama  konusunda  bilgi  sağlamak.  Çünkü  kötü  planlanmış   vejetaryen  diyetler  bu  besin  öğeleri  konusunda  eksik  kalabilir.   Hayatın  tüm  safhalarında  dengeli  lakto-­‐ovo  vejetaryen  ya  da  vegan  öğün   planlamaya  özel  yönergeler  vermek.   Sağlıklı  kalmak  ve  rahatsızlıkları  engellemenin  genel  ölçütleri  hakkında  bilgi   sağlamak.   Dengeli  lakto-­‐ovo  vejetaryen  ya  da  vegan  öğün  planlama  yönergelerini  alerji,   kronik  hastalık  veya  başka  kısıtlamalardan  dolayı  özel  beslenme  ihtiyaçları   olan  danışanlara  uyarlamak.   Yerel  restoranlardaki  vejetaryen  seçenekler  hakkında  bilgi  sahibi  olmak.   Amerikan  Beslenme  Derneği  –  Temmuz  2009  –  Sayfa     26  

• •

• •

•

Seyahat  esnasındaki  en  uygun  vejetaryen  öğün  planlamaları  hakkında  öneriler   sunmak.   Vejetaryen  diyetlerde  sık  olarak  kullanılan  besinlerin  hazırlanışı  ve  kullanılışı   hakkında  danışanları  bilgilendirmek.  Vejetaryenleri  hedef  alan  ürün   seçeneklerinin  hızla  artışı  bu  gibi  her  ürün  hakkında  bilgi  sahibi  olmayı   imkânsız  kılabilir.  Buna  karşın  vejetaryen  danışanlarla  çalışan  uzmanlar  çeşitli   tahılların,  fasulyelerin,  soya  ürünlerinin,  et  muadillerinin  ve  zenginleştirilmiş   gıdaların  hazırlanışı,  kullanılışı  ve  içerikleri  hakkında  temel  bilgilere  sahip   olmalıdır.   Vejetaryen  ürünlerin  satın  alınabileceği  yerel  kaynaklar  hakkında  bilgi  sahibi   olmak.  Bazı  topluluklarda  postayla  sipariş  kaynakları  gerekli  olabilir.   Aile  üyeleriyle,  özellikle  vejetaryen  beslenmedeki  besin  ihtiyaçlarını   karşılayabilecekleri  en  iyi  ortamı  yaratmalarına  yardımcı  olmak  için  vejetaryen   çocukların  ebeveynleriyle  beraber  çalışmak.   Uzman  şayet  vejetaryen  beslenmeye  aşina  değilse,  danışana  kendisine   nitelikli  tavsiye  verebilecek  birisini  bulma  konusunda  yardımcı  olmalı  ya  da   danışanı  güvenilir  kaynaklara  yönlendirmelidir.  

Nitelikli  gıda  ve  beslenme  uzmanları  çocuk  beslenme  programları,  yaşlıları  için  besin   programları,  ıslahevi,  askeriye,  kolejler,  üniversiteler  ve  hastanelerin  de  dâhil  olduğu   yemek  hizmeti  operasyonlarının  vejetaryenlerin  ihtiyaçlarını  karşılamalarını   sağlamakta  önemli  rol  oynayabilir.  Bu  hedefe  vejetaryenlerin  ihtiyaçlarına  özgü   klavuzlar  geliştirerek,  vejetaryenlere  uygun  menüler  yaratıp  uygulamaya  koyarak  ve   programların  vejetaryen  katılımcılarının  ihtiyaçlarını  karşılayıp  karşılamadığını   değerlendirerek  ulaşılabilir.     SONUÇLAR   Uygun  olarak  planlanmış  vejetaryen  beslenme  biçimleri  sağlıklı,  beslenme  açısından   yeterli  ve  belirli  hastalıkların  engellenmesi  ve  tedavisinde  faydalı  olarak   gözükmektedir.  Vejetaryen  beslenme  hayatın  her  evresi  için  uygundur.  Vejetaryen   diyetlere  yönelik  artan  ilginin  bir  çok  sebebi  vardır.  Önümüzdeki  on  yıl  içinde  Amerika   Birleşik  Devletleri’nde  vejetaryenlerin  sayısının  artması  beklenmektedir.  Gıda  ve   beslenme  uzmanları  vejetaryen  danışanlara  vejetaryen  beslenme,  gıdalar  ve   kaynaklar  hakkında  güncel  ve  doğru  bilgileri  vererek  yardımcı  olabilirler.            

Amerikan  Beslenme  Derneği  –  Temmuz  2009  –  Sayfa     27  

REFERANSLAR   1.  Types  and  Diversity  of  Vegetarian  Nutrition.  American  Dietetic  Association  Evidence   Analysis  Library  Web  site.    http://www.adaevidencelibrary.com/topic.cfm?cat_3897.   Accessed  March  17,  2009.   2.  Stahler  C.  How  many  adults  are  vegetarian?  The  Vegetarian  Resource  Group  Web  site.   http://www.vrg.org/journal/vj2006issue4/vj2006issue4poll.htm.  Posted  December  20,  2006.     Accessed  January  20,  2009.   3.  Stahler  C.  How  many  youth  are  vegetarian?  The  Vegetarian  Resource  Group  Web  site.   http://www.vrg.org/journal/vj2005issue4/vj2005issue4youth.htm.  Posted  October  7,  2005.   Accessed  January  20,  2009.   4.  Lea  EJ,  Crawford  D,  Worsley  A.  Public  views  of  the  benefits  and  barriers  to  the   consumption  of  a  plant-­‐based  diet.  Eur  J  Clin  Nutr.  2006;60:828-­‐37.   5.  Mintel  International  Group  Limited.  Eating  Habits-­‐US-­‐July  2004.  Chicago,  IL:  Mintel   International  Group  Limited;  2004.   6.  What’s  hot,  what’s  not.  Chef  survey.  National  Restaurant  Association  Web  site.   http://www.restaurant.org/pdfs/research/200711chefsurvey.pdf.  Accessed  January  20,   2009.   7.  Mintel  International  Group  Limited.  Vegetarian  Foods  (Processed  –US–June  2007.  Chicago,   IL:  Mintel  International  Group  Limited;  2007.   8.  Young  VR,  Pellett  PL.  Plant  proteins  in  relation  to  human  protein  and  amino  acid  nutrition.   Am  J  Clin  Nutr.  1994;59(suppl):  1203S-­‐1212S.   9.  Rand  WM,  Pellett  PL,  Young  VR.  Metaanalysis  of  nitrogen  balance  studies  for  estimating   protein  requirements  in  healthy  adults.    Am  J  Clin  Nutr.  2003;77:109-­‐127.   10.  Young  VR,  Fajardo  L,  Murray  E,  Rand  WM,  Scrimshaw  NS.  Protein  requirements  of  man:   Comparative  nitrogen  balance  response  within  the  submaintenance-­‐to-­‐maintenance  range   of  intakes  of  wheat  and  beef  proteins.  J  Nutr.  1975;105:534-­‐542.   11.  FAO/WHO/UNU  Expert  Consultation  on  Protein  and  Amino  Acid  Requirements  in  Human   Nutrition.  Protein  and  Amino  Acid  Requirements  in  Human  Nutrition:  Report  of  a  Joint   FAO/WHO/UNU  Expert  Consultation.  Geneva,  Switzerland:  World  Health  Organization;  2002.   WHO  Technical  Report  Series  No.  935.   12.  Messina  V,  Mangels  R,  Messina  M.  The  Dietitian’s  Guide  to  Vegetarian  Diets:  Issues  and   Applications.  2nd  ed.  Sudbury,  MA:  Jones  and  Bartlett  Publishers;  2004.   13.  Tipton  KD,  Witard  OC.  Protein  requirements  and  recommendations  for  athletes:   Relevance  of  ivory  tower  arguments  for  practical  recommendations.  Clin  Sports  Med.   2007;26:17-­‐36.   14.  Williams  CM,  Burdge  G.  Long-­‐chain  n-­‐3  PUFA:  plant  v.  marine  sources.  Proc  Nutr  Soc.   2006;65:42-­‐50.   15.  Rosell  MS,  Lloyd-­‐Wright  Zechariah,  Appleby  PN,  Sanders  TA,  Allen  NE,  Key  TJ.  Longchain   n-­‐3  polyunsatuurated  fatty  acids  in  plasma  in  British  meat-­‐eating,  vegetarian,  and  vegan   men.  Am  J  Clin  Nutr.  2005;82:  327-­‐334.  

Amerikan  Beslenme  Derneği  –  Temmuz  2009  –  Sayfa     28  

16.  Conquer  JA,  Holub  BJ.  Supplementation  with  an  algae  source  of  docosahexaenoic  acid   increases  (n-­‐3)  fatty  acid  status  and  alters  selected  risk  factors  for  heart  disease  in   vegetarian  subjects.  J  Nutr.  1996;126:  3032-­‐3039.   17.  Institute  of  Medicine,  Food  and  Nutrition  Board.  Dietary  Reference  Intakes  for  Energy,   Carbohydrate,  Fiber,  Fat,  Fatty  Acids,  Cholesterol,  Protein,  and  Amino  Acids.  Washington,  DC:   National  Academies  Press;  2002.   18.  Geppert  J,  Kraft  V,  Demmelmair  H,  Koletzko  B.  Docosahexaenoic  acid  supplementation  in   vegetarians  effectively  increases  omega-­‐3  index:  a  randomized  trial.  Lipids.  2005;40:807-­‐ 814.   19.  Coudray  C,  Bellanger  J,  Castiglia-­‐Delavaud  C,  Remesy  C,  Vermorel  M,  Rayssignuier  Y.   Effect  of  soluble  or  partly  soluble  dietary  fibres  supplementation  on  absorption  and  balance   of  calcium,  magnesium,  iron  and  zinc  in  healthy  young  men.  Eur  J  Clin  Nutr.  1997;  51:375-­‐ 380.   20.  Harland  BF,  Morris  E  R.  Phytate  a  good  or  bad  food  component.  Nutr  Res.  1995;15:733-­‐ 754.   21.  Sandberg  AS,  Brune  M,  Carlsson  NG,  HallbergL,  Skoglund  E,  Rossander-­‐Hulthen  L.  Inositol   phosphates  with  different  numbers  of  phosphate  groups  influence  iron  absorption  in   humans.  Am  J  Clin  Nutr.  1999;70:240-­‐246.   22.  Manary  MJ,  Krebs  NF,  Gibson  RS,  Broadhead  RL,  Hambidge  KM.  Communitybased  dietary   phytate  reduction  and  its  effect  on  iron  status  in  Malawian  children.  Ann  Trop  Paediatr.   2002;22:133-­‐136.   23.  Macfarlane  BJ,  van  der  Riet  WB,  Bothwell  TH,  Baynes  RD,  Siegenberg  D,  Schmidt  U,  Tol  A,   Taylor  JRN,  Mayet  F.  Effect  of  traditional  Oriental  soy  products  on  iron  absorption.  Am  J  Clin   Nutr.  1990;51:873-­‐880.   24.  Hallberg  L,  Hulthen  L.  Prediction  of  dietary  iron  absorption:  an  algorithm  for  calculating   absorption  and  bioavailability  of  dietary  iron.  Am  J  Clin  Nutr.  2000;71:1147-­‐1160.   25.  Fleming  DJ,  Jacques  PF,  Dallal  GE,  Tucker  KL,  Wilson  PW,  Wood  RJ.  Dietary  determinants   of  iron  stores  in  a  free-­‐living  elderly  population:  The  Framingham  Heart  Study.  Am  J  Clin   Nutr.  1998;67:722-­‐733.   26.  Institute  of  Medicine,  Food  and  Nutrition  Board.  Dietary  Reference  Intakes  for  Vitamin  A,   Vitamin  K,  Arsenic,  Boron,  Chromium,  Copper,  Iodine,  Iron,  Manganese,  Molybdenum,  Nickel,   Silicon,  Vanadium,  and  Zinc.  Washington,  DC:  National  Academies  Press;  2001.   27.  Hunt  JR,  Roughead  ZK.  Nonheme-­‐iron  absorption,  fecal  ferritin  excretion,  and  blood   indexes  of  iron  status  in  women  consuming  controlled  lactoovovegetarian  diets  for  8  wk.  Am   J  Clin  Nutr.  1999;69:944-­‐952.   28.  Hunt  JR,  Roughead  ZK.  Adaptation  of  iron  absorption  in  men  consuming  diets  with  high   or  low  iron  bioavailability.  Am  J  Clin  Nutr.  2000;71:94-­‐102.   29.  Ball  MJ,  Bartlett  MA.  Dietary  intake  and  iron  status  of  Australian  vegetarian  women.  Am  J   Clin  Nutr.  1999;70:353-­‐358.   30.  Alexander  D,  Ball  MJ,  Mann  J.  Nutrient  intake  and  haematological  status  of  vegetarians   and  age-­‐sex  matched  omnivores.  Eur  J  Clin  Nutr.  1994;48:538-­‐546.  

Amerikan  Beslenme  Derneği  –  Temmuz  2009  –  Sayfa     29  

31.  Hunt  JR.  Bioavailability  of  iron,  zinc,  and  other  trace  minerals  from  vegetarian  diets.  Am  J   Clin  Nutr.  2003;78(suppl):633S-­‐639S.   32.  Davey  GK,  Spencer  EA,  Appleby  PN,  Allen  NE,  Knox  KH,  Key  TJ.  EPIC  –  Oxford:  Lifestyle   characteristics  and  nutrient  intakes  in  a  cohort  of  33,883  meat-­‐eaters  and  31,546  non  meat-­‐ eaters  in  the  UK.  Public  Health  Nutr.  2003;6:259-­‐268.   33.  Janelle  KC,  Barr  SI.  Nutrient  intakes  and  eating  behavior  scores  of  vegetarian  and   nonvegetarian  women.  J  Am  Diet  Assoc.  1995;95:180-­‐189.   34.  Lonnerdal  B.  Dietary  factors  influencing  zinc  absorption.  J  Nutr.  2000;130(suppl):  1378S-­‐ 1383S.   35.  Krajcovicova  M,  Buckova  K,  Klimes  I,  Sebokova  E.  Iodine  deficiency  in  vegetarians  and   vegans.  Ann  Nutr  Metab.  2003;47:183-­‐185.     36.  Teas  J,  Pino  S,  Critchley  A,  Braverman  LE.  Variability  of  iodine  content  in  common   commercially  available  edible  seaweeds.  Thyroid.  2004;14:836-­‐841.   37.  Messina  M,  Redmond  G.  Effects  of  soy  protein  and  soybean  isoflavones  on  thyroid   function  in  healthy  adults  and  hypothyroid  patients:  a  review  of  the  relevant  literature.   Thyroid.  2006;16:249-­‐258.   38.  Appleby  P,  Roddam  A,  Allen  N,  Key  T.  Comparative  fracture  in  vegetarians  and   nonvegetarians  in  EPIC-­‐Oxford.  Eur  J  Clin  Nutr.  2007;61:1400-­‐1406.   39.  Weaver  C,  Proulx  W,  Heaney  R.  Choices  for  achieving  adequate  dietary  calcium  with  a   vegetarian  diet.  Am  J  Clin  Nutr.  1999;  70(suppl):543S-­‐548S.   40.  Zhao  Y,  Martin  BR,  Weaver  CM.  Calcium  bioavailability  of  calcium  carbonate  fortified   soymilk  is  equivalent  to  cow’s  milk  in  young  women.  J  Nutr.  2005;135:2379-­‐2382.   41.  Messina  V,  Melina  V,  Mangels  AR.  A  new  food  guide  for  North  American  vegetarians.  J   Am  Diet  Assoc.  2003;103:771-­‐775.   42.  Dunn-­‐Emke  SR,  Weidner  G,  Pettenall  EB,  Marlin  RO,  Chi  C,  Ornish  DM.  Nutrient  adequacy   of  a  very  low-­‐fat  vegan  diet.  J  Am  Diet  Assoc.  2005;105:1442-­‐1446.   43.  Parsons  TJ,  van  Dusseldorp  M,  van  der  Vliet  M,  van  de  Werken  K,  Schaafsma  G,  van   Staveren  WA.  Reduced  bone  mass  in  Dutch  adolescents  fed  a  macrobiotic  diet  in  early  life.  J   Bone  Miner  Res.  1997;12:1486-­‐1494.   44.  Armas  LAG,  Hollis  BW,  Heaney  RP.  Vitamin  D2  is  much  less  effective  than  vitamin  D3  in   humans.  J  Clin  Endocrinol  Metab.  2004;89:5387-­‐5391.   45.  Holick  MF,  Biancuzzo  RM,  Chen  TC,  Klein  EK,  Young  A,  Bibuld  D,  Reitz  R,  Salameh  W,   Ameri  A,  Tannenbaum  AD.  Vitamin  D2  is  as  effective  as  vitamin  D3  in  maintaining  circulating   concentrations  of  25-­‐hydroxyvitamin  D.  J  Clin  Endocrinol  Metab.  2008;93:677-­‐681.   46.  Donaldson  MS.  Metabolic  vitamin  B12  status  on  a  mostly  raw  vegan  diet  with  follow-­‐  up   using  tablets,  nutritional  yeast,  or  probiotic  supplements.  Ann  Nutr  Metab.  2000;44:229-­‐ 234.   47.  Herrmann  W,  Schorr  H,  Purschwitz  K,  Rassoul  F,  Richter  V.  Total  homocysteine,  vitamin   B12,  and  total  antioxidant  status  in  vegetarians.  Clin  Chem.  2001;47:1094-­‐  1101.  

Amerikan  Beslenme  Derneği  –  Temmuz  2009  –  Sayfa     30  

48.  Herrmann  W,  Geisel  J.  Vegetarian  lifestyle  and  monitoring  of  vitamin  B-­‐12  status.  Clin   Chim  Acta.  2002;326:47-­‐59.  49.  Messina  V,  Mangels  AR.  Considerations  in  planning  vegan   diets:  Children.  J  Am  Diet  Assoc.  2001;101:661-­‐669.   50.  Hebbelinck  M,  Clarys  P.  Physical  growth  and  development  of  vegetarian  children  and   adolescents.  In:  Sabate  J,  ed.  Vegetarian  Nutrition.  Boca  Raton,  FL:  CRC  Press;   2001:173-­‐193.   51.  Mangels  AR,  Messina  V.  Considerations  in  1278  July  2009  Volume  109  Number  7   planning  vegan  diets:  infants.  J  Am  Diet  Assoc.  2001;101:670-­‐677.   52.  General  Conference  Nutrition  Council.  My  Vegetarian  Food  Pyramid.  Loma  Linda   University  Web  site.  http://www.llu.edu/llu/nutrition/vegfoodpyramid.pdf.    Accessed   January  20,  2009.   53.  Rosell  M,  Appleby  P,  Key  T.  Height,  age  at  menarche,  body  weight  and  body  mass  index   in  life-­‐long  vegetarians.  Public  Health  Nutr.  2005;8:870-­‐875.   54.  Perry  CL,  McGuire  MT,  Neumark-­‐Sztainer  D,  Story  M.  Adolescent  vegetarians.  How  well   do  their  dietary  patterns  meet  the  Healthy  People  2010  objectives?  Arch  Pediatr  Adolesc   Med.  2002;156:431-­‐437.   55.  Larsson  CL,  Johansson  GK.  Young  Swedish  vegans  have  different  sources  of  nutrients   than  young  omnivores.  J  Am  Diet  Assoc.  2005;105:1438-­‐1441.   56.  Krajcovicova-­‐Kudlackova  M,  Simoncic  R,  Bederova  A,  Grancicova  E,  Megalova  T.   Influence  of  vegetarian  and  mixed  nutrition  on  selected  haematological  and  biochemical   parameters  in  children.  Nahrung.  1997;41:311-­‐314.   57.  Vegetarian  Nutrition  in  Pregnancy.  American  Dietetic  Association  Evidence  Analysis   Library  Web  site.  http://www.adaevidencelibrary.com/topic.cfm?cat_3125.  Accessed  March   17,  2009.   58.  Campbell-­‐Brown  M,  Ward  RJ,  Haines  AP,  North  WR,  Abraham  R,  McFadyen  IR,  Turnlund   JR,  King  JC.  Zinc  and  copper  in  Asian  pregnancies—is  there  evidence  for  a  nutritional   deficiency?  Br  J  Obstet  Gynaecol.  1985;92:875-­‐885.   59.  Drake  R,  Reddy  S,  Davies  J.  Nutrient  intake  during  pregnancy  and  pregnancy  outcome  of   lacto-­‐ovo-­‐vegetarians,  fish-­‐eaters  and  non-­‐vegetarians.  Veg  Nutr.  1998;2:45-­‐52.   60.  Ganpule  A,  Yajnik  CS,  Fall  CH,  Rao  S,  Fisher  DJ,  Kanade  A,  Cooper  C,  Naik  S,  Joshi  N,   Lubree  H,  Deshpande  V,  Joglekar  C.  Bone  mass  in  Indian  children—Relationships  to  maternal   nutritional  status  and  diet  during  pregnancy:  The  Pune  Maternal  Nutrition  Study.  J  Clin   Endocrinol  Metab.  2006;  91:2994-­‐3001.   61.  Reddy  S,  Sanders  TA,  Obeid  O.  The  influence  of  maternal  vegetarian  diet  on  essential   fatty  acid  status  of  the  newborn.  Eur  J  Clin  Nutr.  1994;48:358-­‐368.   62.  North  K,  Golding  J.  A  maternal  vegetarian  diet  in  pregnancy  is  associated  with   hypospadias.  The  ALSPAC  Study  Team.  Avon  Longitudinal  Study  of  Pregnancy  and  Childhood.   BJU  Int.  2000;85:107-­‐113.   63.  Cheng  PJ,  Chu  DC,  Chueh  HY,  See  LC,  Chang  HC,  Weng  DR.  Elevated  maternal   midtrimester  serum  free  beta-­‐human  chorionic  gonadotropin  levels  in  vegetarian  

Amerikan  Beslenme  Derneği  –  Temmuz  2009  –  Sayfa     31  

pregnancies  that  cause  increased  false-­‐positive  Down  syndrome  screening  results.  Am  J   Obstet  Gynecol.  2004;190:442-­‐447.   64.  Ellis  R,  Kelsay  JL,  Reynolds  RD,  Morris  ER,  Moser  PB,  Frazier  CW.  Phytate:zinc  and  phytate   X  calcium:zinc  millimolar  ratios  in  self-­‐selected  diets  of  Americans,  Asian  Indians,  and   Nepalese.  J  Am  Diet  Assoc.  1987;87:1043-­‐1047.   65.  King  JC,  Stein  T,  Doyle  M.  Effect  of  vegetarianism  on  the  zinc  status  of  pregnant  women.   Am  J  Clin  Nutr.  1981:34;1049-­‐1055.   66.  Koebnick  C,  Heins  UA,  Hoffmann  I,  Dagnelie  PC,  Leitzmann  C.  Folate  status  during   pregnancy  in  women  is  improved  by  long-­‐term  high  vegetable  intake  compared  with  the   average  western  diet.  J  Nutr.  2001;131:733-­‐739.   67.  Koebnick  C,  Hoffmann  I,  Dagnelie  PC,  Heins  UA,  Wickramasinghe  SN,  Ratnayaka  ID,   Gruendel  S,  Lindemans  J,  Leitzmann  C.  Long-­‐term  ovo-­‐lacto  vegetarian  diet  impairs  vitamin   B-­‐12  status  in  pregnant  women.  J  Nutr.  2004;134:3319-­‐3326.   68.  Koebnick  C,  Leitzmann  R,  Garcia  AL,  Heins  UA,  Heuer  T,  Golf  S,  Katz  N,  Hoffmann  I,   Leitzmann  C.  Long-­‐term  effect  of  a  plant-­‐based  diet  on  magnesium  status  during  pregnancy.   Eur  J  Clin  Nutr.  2005;59:219-­‐225.   69.  Ward  RJ,  Abraham  R,  McFadyen  IR,  Haines  AD,  North  WR,  Patel  M,  Bhatt  RV.  Assessment   of  trace  metal  intake  and  status  in  a  Gujerati  pregnant  Asian  population  and  their  influence   on  the  outcome  of  pregnancy.  Br  J  Obstet  Gynaecol.  1988;95:676-­‐682.   70.  Lakin  V,  Haggarty  P,  Abramovich  DR.  Dietary  intake  and  tissue  concentrations  of  fatty   acids  in  omnivore,  vegetarian,  and  diabetic  pregnancy.  Prost  Leuk  Ess  Fatty  Acids.   1998;58:209-­‐220.   71.  Sanders  TAB,  Reddy  S.  The  influence  of  a  vegetarian  diet  on  the  fatty  acid  composition  of   human  milk  and  the  essential  fatty  acid  status  of  the  infant.  J  Pediatr.  1992;120(suppl):S71-­‐ S77.   72.  Jensen  CL,  Voigt  RG,  Prager  TC,  Zou  YL,  Fraley  JK,  Rozelle  JC,  Turcich  MR,  Llorente  AM,   Anderson  RE,  Heird  WC.  Effects  of  maternal  docosahexaenoic  acid  on  visual  function  and   neurodevelopment  in  breastfed  term  infants.  Am  J  Clin  Nutr.  2005;82:125-­‐132.   73.  Smuts  CM,  Borod  E,  Peeples  JM,  Carlson  SE.  High-­‐DHA  eggs:  Feasibility  as  a  means  to   enhance  circulating  DHA  in  mother  and  infant.  Lipids.  2003;38:407-­‐414.   74.  DeGroot  RH,  Hornstra  G,  van  Houwelingen  AC,  Roumen  F.  Effect  of  alpha-­‐linolenic  acid   supplementation  during  pregnancy  on  maternal  and  neonatal  polyunsaturated  fatty  acid   status  and  pregnancy  outcome.  Am  J  Clin  Nutr.  2004;79:251-­‐260.   75.  Francois  CA,  Connor  SL,  Bolewicz  LC,  Connor  WE.  Supplementing  lactating  women   with  flaxseed  oil  does  not  increase  docosahexaenoic  acid  in  their  milk.  Am  J  Clin  Nutr.   2003;77:226-­‐233.   76.  Allen  LH.  Zinc  and  micronutrient  supplements  for  children.  Am  J  Clin  Nutr.  1998;   68(suppl):495S-­‐498S.  

Amerikan  Beslenme  Derneği  –  Temmuz  2009  –  Sayfa     32  

77.  Van  Dusseldorp  M,  Arts  ICW,  Bergsma  JS,  De  Jong  N,  Dagnelie  PC,  Van  Staveren  WA.   Catch-­‐up  growth  in  children  fed  a  macrobiotic  diet  in  early  childhood.  J  Nutr.  1996;126:2977-­‐ 2983.   78.  Millward  DJ.  The  nutritional  value  of  plant-­‐based  diets  in  relation  to  human  amino  acid   and  protein  requirements.  Proc  Nutr  Soc.  1999;58:249-­‐260.   79.  Kissinger  DG,  Sanchez  A.  The  association  of  dietary  factors  with  the  age  of  menarche.   Nutr  Res.  1987;7:471-­‐479.   80.  Barr  SI.  Women’s  reproductive  function.  In:  Sabate  J,  ed.  Vegetarian  Nutrition.  Boca   Raton,  FL:  CRC  Press;  2001;221-­‐249.   81.  Donovan  UM,  Gibson  RS.  Iron  and  zinc  status  of  young  women  aged  14  to  19  years   consuming  vegetarian  and  omnivorous  diets.  J  Am  Coll  Nutr.  1995;14:463-­‐472.   82.  Curtis  MJ,  Comer  LK.  Vegetarianism,  dietary  restraint,  and  feminist  identity.  Eat  Behav.   2006;7:91-­‐104.   83.  Perry  CL,  McGuire  MT,  Newmark-­‐Sztainer  D,  Story  M.  Characteristics  of  vegetarian   adolescents  in  a  multiethnic  urban  population.  J  Adolesc  Health.  2001;29:406-­‐416.   84.  American  Dietetic  Association.  Position  Paper  of  the  American  Dietetic  Association:   Nutrition  across  the  spectrum  of  aging.  J  Am  Diet  Assoc.  2005;105:616-­‐633.   85.  Marsh  AG,  Christiansen  DK,  Sanchez  TV,  Mickelsen  O,  Chaffee  FL.  Nutrient  similarities   and  differences  of  older  lacto-­‐ovo-­‐vegetarian  and  omnivorous  women.  Nutr  Rep  Int.   1989;39:19-­‐24.   86.  Brants  HAM,  Lowik  MRH,  Westenbrink  S,  Hulshof  KFAM,  Kistemaker  C.  Adequacy  of  a   vegetarian  diet  at  old  age  (Dutch  Nutrition  Surveillance  System).  J  Am  Coll  Nutr.  1990;9:292-­‐ 302.   87.  Institute  of  Medicine,  Food  and  Nutrition  Board.  Dietary  Reference  Intakes  for  Thiamin,   Riboflavin,  Niacin,  Vitamin  B6,  Folate,  Vitamin  B12,  Pantothenic  Acid,  Biotin,  and  Choline.   Washington,  DC:  National  Academies  Press;  1998.   88.  Holick  MF.  Vitamin  D  deficiency.  N  Engl  J  Med.  2007;357:266-­‐281.   89.  Campbell  WW,  Johnson  CA,  McCabe  GP,  Carnell  NS.  Dietary  protein  requirements  of   younger  and  older  adults.  Am  J  Clin  Nutr.  2008;88:1322-­‐1329.   90.  American  Dietetic  Association.  Position  of  the  American  Dietetic  Association,  Dietitians   of  Canada,  and  the  American  College  of  Sports  Medicine:  Nutrition  and  athletic   performance.  J  Am  Diet  Assoc.  2009;109:509-­‐527.   91.  Venderley  AM,  Campbell  WW.  Vegetarian  diets.  Nutritional  considerations  for  athletes.   Sports  Med.  2006;36:295-­‐305.   92.  Lukaszuk  JM,  Robertson  RJ,  Arch  JE,  Moore  GE,  Yaw  KM,  Kelley  DE,  Rubin  JT,  Moyna  NM.   Effect  of  creatine  supplementation  and  a  lacto-­‐ovo-­‐vegetarian  diet  on  muscle  creatine   concentration.  Int  J  Sports  Nutr  Exer  Metab.  2002;12:336-­‐337.   93.  Burke  DG,  Chilibeck  PD,  Parise  G,  Candow  DG,  Mahoney  D,  Tarnopolsky  M.  Effect  of   creatine  and  weight  training  on  muscle  creatine  and  performance  in  vegetarians.  Med  Sci   Sports  Exerc.  2003;35:1946-­‐1955.   Amerikan  Beslenme  Derneği  –  Temmuz  2009  –  Sayfa     33  

94.  Kaiserauer  S,  Snyder  AC,  Sleeper  M,  Zierath  J.  Nutritional,  physiological,  and  menstrual   status  of  distance  runners.  Med  Sci  Sports  Exerc.  1989;21:120-­‐125.   95.  Slavin  J,  Lutter  J,  Cushman  S.  Amenorrhea  in  vegetarian  athletes.  Lancet.  1984;1:1974-­‐ 1975.   96.  Vegetarian  Nutrition  and  Cardiovascular  Disease.  American  Dietetic  Association  Evidence   Analysis  Library  Web  site.  http://www.adaevidencelibrary.com/topic.cfm?cat_3536.   Accessed  March  17,  2009.   97.  Appleby  PN,  Davey  GK,  Key  TJ.  Hypertension  and  blood  pressure  among  meat  eaters,  fish   eaters,  vegetarians  and  vegans  in  EPIC-­‐Oxford.  Public  Health  Nutr.  2002;5:645-­‐654.   98.  Fraser  GE.  Associations  between  diet  and  cancer,  ischemic  heart  disease,  and  allcause   mortality  in  non-­‐Hispanic  white  California  Seventh-­‐day  Adventists.  Am  J  Clin  Nutr.   1999;70(suppl):532S-­‐538S.   99.  Key  TJ,  Fraser  GE,  Thorogood  M,  Appleby  PN,  Beral  V,  Reeves  G,  Burr  ML,  Chang-­‐  Claude   J,  Frentzel-­‐Beyme  R,  Kuzma  JW,  Mann  J,  McPherson  K.  Mortality  in  vegetarians  and   nonvegetarians:  Detailed  findings  from  a  collaborative  analysis  of  5  prospective  studies.  Am  J   Clin  Nutr.  1999;70(suppl):516S-­‐524S.   100.  Williams  PT.  Interactive  effects  of  exercise,  alcohol,  and  vegetarian  diet  on  coronary   artery  disease  risk  factors  in  9,242  runners:  The  National  Runners’  Health  Study.  Am  J  Clin   Nutr.  1997;66:1197-­‐1206.   101.  Mahon  AK,  Flynn  MG,  Stewart  LK,  Mc-­‐Farlin  BK,  Iglay  HB,  Mattes  RD,  Lyle  RM,  Considine   RV,  Campbell  WW.  Protein  intake  during  energy  restriction:  Effects  on  body  composition  and   markers  of  metabolic  and  cardiovascular  health  in  postmenopausal  women.  J  Am  Coll  Nutr.   2007;26:182-­‐189.   102.  Mukuddem-­‐Petersen  J,  Oosthuizen  W,  Jerling  JC.  A  systematic  review  of  the  effects  of   nuts  on  blood  lipid  profiles  in  humans.  J  Nutr.  2005;135:2082-­‐2089.   103.  Rimbach  G,  Boesch-­‐Saadatmandi  C,  Frank  J,  Fuchs  D,  Wenzel  U,  Daniel  H,  Hall  WL,   Weinberg  PD.  Dietary  isoflavones  in  the  prevention  of  cardiovascular  disease—A  molecular   perspective.  Food  Chem  Toxicol.  2008;46:1308-­‐1319.   104.  Katan  MB,  Grundy  SM,  Jones  P,  Law  M,  Miettinen  T,  Paoletti  R;  Stresa  Workshop   Participants.  Efficacy  and  safety  of  plant  stanols  and  sterols  in  the  management  of  blood   cholesterol  levels.  Mayo  Clin  Proc.  2003;78:965-­‐978.   105.  Sirtori  CR,  Eberini  I,  Arnoldi  A.  Hypocholesterolaemic  effects  of  soya  proteins:  Results  of   recent  studies  are  predictable  from  the  Anderson  meta-­‐analysis  data.  Br  J  Nutr.   2007;97:816-­‐822.   106.  Fraser  GE.  Diet,  Life  Expectancy,  and  Chronic  Disease.  Studies  of  Seventh-­‐day  Adventists   and  Other  Vegetarians.  New  York,  NY:  Oxford  University  Press;  2003.   107.  Kelly  JH  Jr,  Sabaté  J.  Nuts  and  coronary  heart  disease:  An  epidemiological  perspective.   Br  J  Nutr.  2006;96(suppl):S61-­‐S67.   108.  Liu  RH.  Health  benefits  of  fruits  and  vegetables  are  from  additive  and  synergistic   combinations  of  phytochemicals.  Am  J  Clin  Nutr.  2003;78(suppl):517S-­‐520S.  

Amerikan  Beslenme  Derneği  –  Temmuz  2009  –  Sayfa     34  

109.  Perez-­‐Vizcaino  F,  Duarte  J,  Andriantsitohaina  R.  Endothelial  function  and  cardiovascular   disease:  Effects  of  quercetin  and  wine  polyphenols.  Free  Radic  Res.  2006;40:1054-­‐1065.   110.  Lin  CL,  Fang  TC,  Gueng  MK.  Vascular  dilatory  functions  of  ovo-­‐lactovegetarians   compared  with  omnivores.  Atherosclerosis.  2001;158:247-­‐251.   111.  Waldmann  A,  Koschizke  JW,  Leitzmann  C,  Hahn  A.  Homocysteine  and  cobalamin  status   in  German  vegans.  Public  Health  Nutr.  2004;7:467-­‐472.   112.  Herrmann  W,  Schorr  H,  Obeid  R,  Geisel  J.  Vitamin  B-­‐12  status,  particularly   holotranscobalamin  II  and  methylmalonic  acid  concentrations,  and  hyperhomocysteinemia   in  vegetarians.  Am  J  Clin  Nutr.  2003;78:131-­‐136.   113.  Van  Oijen  MGH,  Laheij  RJF,  Jansen  JBMJ,  Verheugt  FWA.  The  predictive  value  of  vitamin   B-­‐12  concentrations  and  hyperhomocyseinaemia  for  cardiovascular  disease.  Neth  Heart  J.   2007;15:291-­‐294.   114.  Koertge  J,  Weidner  G,  Elliott-­‐Eller  M,  Scherwitz  L,  Merritt-­‐Worden  TA,  Marlin  R,   Lipsenthal  L,  Guarneri  M,  Finkel  R,  Saunders  Jr  DE,  McCormac  P,  Scheer  JM,  Collins  RE,   Ornish  D.  Improvement  in  medical  risk  factors  and  quality  of  life  in  women  and  men  with   coronary  artery  disease  in  the  Multicenter  Lifestyle  Demonstration  Project.  Am  J  Cardiol.   2003;91:1316-­‐1322.   115.  Jenkins  DJ,  Kendall  CW,  Marchie  A,  Faulkner  DA,  Wong  JM,  de  Souza  R,  Emam  A,  Parker   TL,  Vidgen  E,  Trautwein  EA,  Lapsley  KG,  Josse  RG,  Leiter  LA,  Singer  W,  Connelly  PW.  Direct   comparison  of  a  dietary  portfolio  of  cholesterol-­‐lowering  foods  with  a  statin  in   hypercholesterolemic  participants.  Am  J  Clin  Nutr.  2005;81:380-­‐387.   116.  Braithwaite  N,  Fraser  HS,  Modeste  N,  Broome  H,  King  R.  Obesity,  diabetes,   hypertension,  and  vegetarian  status  among  Seventh-­‐day  Adventists  in  Barbados:  Preliminary   results.  Eth  Dis.  2003;13:34-­‐39.   117.  Fraser  GE.  Vegetarian  diets:  What  do  we  know  of  their  effects  on  common  chronic   diseases?  Am  J  Clin  Nutr.  2009;89(suppl)  1607S-­‐1612S.   118.  Sacks  FM,  Kass  EH.  Low  blood  pressure  in  vegetarians:  Effects  of  specific  foods  and   nutrients.  Am  J  Clin  Nutr.  1988;48:795-­‐800.   119.  Melby  CL,  Toohey  ML,  Cebrick  J.  Blood  pressure  and  blood  lipids  among  vegetarian,   semivegetarian,  and  nonvegetarian  African  Americans.  Am  J  Clin  Nutr.  1994;59:103-­‐109.   120.  Toohey  ML,  Harris  MA,  DeWitt  W,  Foster  G,  Schmidt  WD,  Melby  CL.  Cardiovascular   disease  risk  factors  are  lower  in  African-­‐American  vegans  compared  to  lacto-­‐ovovegetarians.   J  Am  Coll  Nutr.  1998;17:425-­‐434.   121.  Berkow  SE,  Barnard  ND.  Blood  pressure  regulation  and  vegetarian  diets.  Nutr  Rev.   2005;63:1-­‐8.   122.  Appel  LJ,  Moore  TJ,  Obarzanek  E,  Vollmer  WM,  Svetkey  LP,  Sacks  FM,  Bray  GA,  Vogt  TM,   Cutler  JA,  Windhauser  MM,  Lin  PH,  Karanja  NA.  A  clinical  trial  of  the  effects  of  dietary   patterns  on  blood  pressure.  N  Eng  J  Med.  1997;336:1117-­‐1124.   123.  Sacks  FM,  Appel  LJ,  Moore  TJ,  Obarzanek  E,  Vollmer  WM,  Svetkey  LP,  Bray  GA,  Vogt  TM,   Cutler  JA,  Windhauser  MM,  Lin  PH,  Karanja  Nl.  A  dietary  approach  to  prevent  hypertension:  

Amerikan  Beslenme  Derneği  –  Temmuz  2009  –  Sayfa     35  

A  review  of  the  Dietary  Approaches  to  Stop  Hypertension  (DASH)  study.  Clin  Cardiol.   1999;22(suppl):III6-­‐III10.   124.  American  Dietetic  Association  Hypertension  Evidence  Analysis  Project.  American   Dietetic  Association  Evidence  Analysis  Library  Web  site.   http://www.adaevidencelibrary.com/conclusion.cfm?conclusion_statement_id_250681.   Accessed  March  17,  2009.   125.  Snowdon  DA,  Phillips  RL.  Does  a  vegetarian  diet  reduce  the  occurrence  of  diabetes?  Am   J  Public  Health.  1985;75:507-­‐512.   126.  Vang  A,  Singh  PN,  Lee  JW,  Haddad  EH.  Meats,  processed  meats,  obesity,  weight  gain   and  occurrence  of  diabetes  among  adults:  findings  from  the  Adventist  Health  Studies.  Ann   Nutr  Metab.  2008;52:96-­‐104.   127.  Song  Y,  Manson  JE,  Buring  JE,  Liu  S.  A  prospective  study  of  red  meat  consumption  and   type  2  diabetes  in  middle-­‐aged  and  elderly  women:  The  women’s  health  study.  Diabetes   Care.  2004;27:2108-­‐2115.   128.  Fung  TT,  Schulze  M,  Manson  JE,  Willett  WC,  Hu  FB.  Dietary  patterns,  meat  intake,  and   the  risk  of  type  2  diabetes  in  women.  Arch  Intern  Med.  2004;164:2235-­‐2240.   129.  Jiang  R,  Manson  JE,  Stampfer  MJ,  Liu  S,  Willett  WC,  Hu  FB.  Nut  and  peanut  butter   consumption  and  risk  of  type  2  diabetes  in  women.  JAMA.  2002;288:2554-­‐2560.   130.  Jenkins  DJ,  Kendall  CW,  Marchie  A,  Jenkins  AL,  Augustin  LS,  Ludwig  DS,  Barnard  ND,   Anderson  JW.  Type  2  diabetes  and  the  vegetarian  diet.  Am  J  Clin  Nutr.  2003;78  (suppl):610S-­‐ 616S.   131.  Villegas  R,  Shu  XO,  Gao  YT,  Yang  G,  Elasy  T,  Li  H,  Zheng  W.  Vegetable  but  not  fruit   consumption  reduces  the  risk  of  type  2  diabetes  in  Chinese  women.  J  Nutr.  2008;138:574-­‐ 580.   132.  Villegas  R,  Gao  YT,  Yang  G,  Li  HL,  Elasy  TA,  Zheng  W,  Shu  XO.  Legume  and  soy  food   intake  and  the  incidence  of  type  2  diabetes  in  the  Shanghai  Women’s  Health  Study.  Am  J  Clin   Nutr.  2008;87:162-­‐167.   133.  McKeown  NM.  Whole  grain  intake  and  insulin  sensitivity:  Evidence  from  observational   studies.  Nutr  Rev.  2004;62:286-­‐291.   134.  Rave  K,  Roggen  K,  Dellweg  S,  Heise  T,  tom  Dieck  H.  Improvement  of  insulin  resistance   after  diet  with  a  whole-­‐grain  based  dietary  product:  Results  of  a  randomized,  controlled   cross-­‐over  study  in  obese  subjects  with  elevated  fasting  blood  glucose.  Br  J  Nutr.   2007;98:929-­‐936.   135.  Venn  BJ,  Mann  JI.  Cereal  grains,  legumes,  and  diabetes.  Eur  J  Clin  Nutr.  2004;58:1443-­‐ 1461.   136.  Bazzano  LA,  Li  TY,  Joshipura  KJ,  Hu  FB.  Intake  of  fruit,  vegetables,  and  fruit  juices  and   risk  of  diabetes  in  women.  Diabetes  Care.  2008;31:1311-­‐1317.   137.  Waldmann  A,  Strohle  A,  Koschizke  JW,  Leitzmann  C,  Hahn  A.  Overall  glycemic  index  and   glycemic  load  of  vegan  diets  in  relation  to  plasma  lipoproteins  and  triacylglycerols.  Ann  Nutr   Metab.  2007;51:335-­‐344.  

Amerikan  Beslenme  Derneği  –  Temmuz  2009  –  Sayfa     36  

138.  Barnard  ND,  Cohen  J,  Jenkins  DJA,  Turner-­‐McGrievy  G,  Gloede  L,  Jaster  B,  Seidl  K,  Green   AA,  Talpers  S.  A  low-­‐fat  vegan  diet  improves  glycemic  control  and  cardiovascular  risk  factors   in  a  randomized  clinical  trial  in  individuals  with  Type  2  diabetes.  Diabetes  Care.   2006;29:1777-­‐1783.   139.  Appleby  PN,  Thorogood  M,  Mann  JI,  Key  TJ.  The  Oxford  Vegetarian  Study:  An  overview.   Am  J  Clin  Nutr.  1999;70(suppl):525S-­‐531S.   140.  Spencer  EA,  Appleby  PN,  Davey  GK,  Key  TJ.  Diet  and  body-­‐mass  index  in  38000  EPIC-­‐ Oxford  meat-­‐eaters,  fish-­‐eaters,  vegetarians  and  vegans.  Int  J  Obes  Relat  Metab  Disord.   2003;27:728-­‐734.   141.  Rosell  M,  Appleby  P,  Spencer  E,  Key  T.  Weight  gain  over  5  years  in  21,966  meateating,   fish-­‐eating,  vegetarian,  and  vegan  men  and  women  in  EPIC-­‐Oxford.  Int  J  Obesity.   2006;30:1389-­‐1396.   142.  Turner-­‐McGrievy  GM,  Barnard  ND,  Scialli  AR.  A  two-­‐year  randomized  weight  loss  trial   comparing  a  vegan  diet  to  a  more  moderate  low-­‐fat  diet.  Obesity.  2007;15:2276-­‐2281.   143.  World  Cancer  Research  Fund.  Food,  Nutrition,  Physical  Activity,  and  the  Prevention  of   Cancer:  A  Global  Perspective.  Washington,  DC:  American  Institute  for  Cancer  Research;2007.   144.  Dewell  A,  Weidner  G,  Sumner  MD,  Chi  CS,  Ornish  D.  A  very-­‐low-­‐fat  vegan  diet  increases   intake  of  protective  dietary  factors  and  decreases  intake  of  pathogenic  dietary  factors.  J  Am   Diet  Assoc.  2008;108:347-­‐356.  1280  July  2009  Volume  109  Number  7   145.  Khan  N,  Afaq  F,  Mukhtar  H.  Cancer  chemoprevention  through  dietary  antioxidants:   Progress  and  promise.  Antioxid  Redox  Signal.  2008;10:475-­‐510.   146.  Béliveau  R,  Gingras  D.  Role  of  nutrition  in  preventing  cancer.  Can  Fam  Physician.   2007;53:1905-­‐1911.   147.  Pierce  JP,  Natarajan  L,  Caan  BJ,  Parker  BA,  Greenberg  ER,  Flatt  SW,  Rock  CL,  Kealey  S,   Al-­‐Delaimy  WK,  Bardwell  WA,  Carlson  RW,  Emond  JA,  Faerber  S,  Gold  EB,  Hajek  RA,   Hollenbach  K,  Jones  LA,  Karanja  N,  Madlensky  L,  Marshall  J,  Newman  VA,  Ritenbaugh  C,   Thomson  CA,  Wasserman  L,  Stefanick  ML.  Influence  of  a  diet  very  high  in  vegetables,  fruit,   and  fiber  and  low  in  fat  on  prognosis  following  treatment  for  breast  cancer:  The  Women’s   Healthy  Eating  and  living  (WHEL)  randomized  trial.  JAMA.  2007;298:289-­‐298.   148.  Lila  MA.  From  beans  to  berries  and  beyond:  Teamwork  between  plant  chemicals  for   protection  of  optimal  human  health.  Ann  N  Y  Acad  Sci.  2007;1114:372-­‐380.   149.  Liu  RH.  Potential  synergy  of  phytochemicals  in  cancer  prevention:  Mechanism  of  action.   J  Nutr.  2004;134(suppl):3479S-­‐3485S.   150.  Wallig  MA,  Heinz-­‐Taheny  KM,  Epps  DL,  Gossman  T.  Synergy  among  phytochemicals   within  crucifers:  Does  it  translate  into  chemoprotection?  J  Nutr.  2005;135(suppl):2972S-­‐ 2977S.   151.  Jacobs  DR,  Marquart  L,  Slavin  J,  Kushi  LH.  Whole-­‐grain  intake  and  cancer:  An  expanded   review  and  meta-­‐analysis.  Nutr  Cancer.  1998;30:85-­‐96.   152.  Key  TJ,  Appleby  PN,  Rosell  MS.  Health  effects  of  vegetarian  and  vegan  diets.  Proc  Nutr   Soc.  2006;65:35-­‐41.  

Amerikan  Beslenme  Derneği  –  Temmuz  2009  –  Sayfa     37  

153.  Allen  NE,  Key  T,  Appleby  PN,  Travis  RC,  Roddam  AW,  Tjønneland  A,  Johnsen  NF,   Overvad  K,  Linseisen  J,  Rohrmann  S,  Boeing  H,  Pischon  T,  Bueno-­‐de-­‐Mesquita  HB,  Kiemeney   L,  Tagliabue  G,  Palli  D,  Vineis  P,  Tumino  R,  Trichopoulou  A,  Kassapa  C,  Trichopoulos  D,   Ardanaz  E,  Larrañaga  N,  Tormo  MJ,  González  CA,  Quirós  JR,  Sánchez  MJ,  Bingham  S,  Khaw   KT,  Manjer  J,  Berglund  G,  Stattin  P,  Hallmans  G,  Slimani  N,  Ferrari  P,  Rinaldi  S,  Riboli  E.   Animal  foods,  protein,  calcium  and  prostate  cancer  risk:  The  European  Prospective   Investigation  into  Cancer  and  Nutrition.  Br  J  Cancer.  2008;98:1574-­‐1581.   154.  Chan  JM,  Stampfer  MJ,  Ma  J,  Gann  PH,  Garziano  JM,  Giovannucci  EL.  Dairy  products,   calcium,  and  prostate  cancer  risk  in  the  Physician’s  Health  Study.  Am  J  Clin  Nutr.   2001;74:549-­‐554.   155.  Tavani  A,  Gallus  S,  Franceschi  S,  La  Vecchia  C.  Calcium,  dairy  products,  and  the  risk  of   prostate  cancer.  Prostate.  2001;48:  118-­‐121.   156.  Koushik  A,  Hunter  DJ,  Spiegelman  D,  Beeson  WL,  van  den  Brandt  PA,  Buring  JE,  Calle  EE,   Cho  E,  Fraser  GE,  Freudenheim  JL,  Fuchs  CS,  Giovannucci  EL,  Goldbohm  RA,  Harnack  L,   Jacobs  DR  Jr,  Kato  I,  Krogh  V,  Larsson  SC,  Leitzmann  MF,  Marshall  JR,  McCullough  ML,  Miller   AB,  Pietinen  P,  Rohan  TE,  Schatzkin  A,  Sieri  S,  Virtanen  MJ,  Wolk  A,  Zeleniuch-­‐Jacquotte  A,   Zhang  SM,  Smith-­‐Warner  SA.  Fruits,  vegetables,  and  colon  cancer  risk  in  a  pooled  analysis  of   14  cohort  studies.  J  Natl  Cancer  Inst.  2007;99:1471-­‐1483.   157.  Bingham  SA,  Day  NE,  Luben  R,  Ferrari  P,  Slimani  N,  Norat  T,  Clavel-­‐Chapelon  F,  Kesse  E,   Nieters  A,  Boeing  H,  Tjønneland  A,  Overvad  K,  Martinez  C,  Dorronsoro  M,  Gonzalez  CA,  Key   TJ,  Trichopoulou  A,  Naska  A,  Vineis  P,  Tumino  R,  Krogh  V,  Bueno-­‐de-­‐Mesquita  HB,  Peeters   PH,  Berglund  G,  Hallmans  G,  Lund  E,  Skeie  G,  Kaaks  R,  Riboli  E;  European  Prospective   Investigation  into  Cancer  and  Nutrition.  Dietary  fibre  in  food  and  protection  against   colorectal  cancer  in  the  European  Prospective  Investigation  into  Cancer  and  Nutrition  (EPIC):   An  observational  study.  Lancet.  2003;361:1496-­‐1501.   158.  Park  Y,  Hunter  DJ,  Spiegelman  D,  Bergkvist  L,  Berrino  F,  van  den  Brandt  PA,  Buring  JE,   Colditz  GA,  Freudenheim  JL,  Fuchs  CS,  Giovannucci  E,  Goldbohm  RA,  Graham  S,  Harnack  L,   Hartman  AM,  Jacobs  DR  Jr,  Kato  I,  Krogh  V,  Leitzmann  MF,  McCullough  ML,  Miller  AB,   Pietinen  P,  Rohan  TE,  Schatzkin  A,  Willett  WC,  Wolk  A,  Zeleniuch-­‐Jacquotte  A,  Zhang  SM,   Smith-­‐Warner  SA.  Dietary  fiber  intake  and  risk  of  colorectal  cancer.  A  pooled  analysis  of   prospective  cohort  studies.  JAMA.  2005;294:2849-­‐2857.   159.  Wu  AH,  Yu  MC,  Tseng  CC,  Pike  MC.  Epidemiology  of  soy  exposures  and  breast  cancer   risk.  Br  J  Cancer.  2008;98:9-­‐14.   160.  Messina  MJ,  Loprinzi  CL.  Soy  for  breast  cancer  survivors:  A  critical  review  of  the   literature.  J  Nutr.  2001;131(suppl):3095S-­‐3108S   161.  Missmer  SA,  Smith-­‐Warner  SA,  Spiegelman  D,  Yaun  SS,  Adami  HO,  Beeson  WL,  van  den   Brandt  PA,  Fraser  GE,  Freudenheim  JL,  Goldbohm  RA,  Graham  S,  Kushi  LH,  Miller  AB,  Potter   JD,  Rohan  TE,  Speizer  FE,  Toniolo  P,  Willett  WC,  Wolk  A,  Zeleniuch-­‐Jacquotte  A,  Hunter  DJ.   Meat  and  dairy  food  consumption  and  breast  cancer:  A  pooled  analysis  of  cohort  studies.  Int   J  Epidemiol.  2002;31:78-­‐85.   162.  Bessaoud  F,  Daurès  JP,  Gerber  M.  Dietary  factors  and  breast  cancer  risk:  A  case  control   study  among  a  population  in  Southern  France.  Nutr  Cancer.  2008;60:177-­‐187.   163.  New  SA.  Do  vegetarians  have  a  normal  bone  mass?  Osteporos  Int.  2004;15:679-­‐688.  

Amerikan  Beslenme  Derneği  –  Temmuz  2009  –  Sayfa     38  

164.  Chiu  JF,  Lan  SJ,  Yang  CY,  Wang  PW,  Yao  WJ,  Su  LH,  Hsieh  CC.  Long-­‐term  vegetarian  diet   and  bone  mineral  density  in  postmenopausal  Taiwanese  women.  Calcif  Tissue  Int.   1997;60:245-­‐249.   165.  Lau  EMC,  Kwok  T,  Woo  J,  Ho  SC.  Bone  mineral  density  in  Chinese  elderly  female   vegetarians,  vegans,  lacto-­‐ovegetarians  and  omnivores.  Eur  J  Clin  Nutr.  1998;52:60-­‐64.   166.  Chan  HHL,  Lau  EMC,  Woo  J,  Lin  F,  Sham  A,  Leung  PC.  Dietary  calcium  intake,  physical   activity  and  risk  of  vertebral  fractures  in  Chinese.  Osteoporosis  Int.  1996;6:228-­‐232.   167.  Hannan  MT,  Tucker  KL,  Dawson-­‐Hughes  B,  Cupples  LA,  Felson  DT,  Kiel  DP.  Effect  of   dietary  protein  on  bone  loss  in  elderly  men  and  women:  The  Framingham  Osteoporosis   Study.  J  Bone  Miner  Res.  2000;15:  2504-­‐2512.   168.  Outila  TA,  Karkkainen  MU,  Seppanen  RH,  Lamberg-­‐Allardt  CJ.  Dietary  intake  of  vitamin   D  in  premenopausal,  healthy  vegans  was  insufficient  to  maintain  concentrations  of  serum   25-­‐hydroxyvitamin  D  and  intact  parathyroid  hormone  within  normal  ranges  during  the   winter  in  Finland.  J  Am  Diet  Assoc.  2000;100:434-­‐441.   169.  Krieger  NS,  Frick  KK,  Bushinsky  DA.  Mechanism  of  acid-­‐induced  bone  resorption.  Curr   Opin  Nephrol  Hypertens.  2004;13:423-­‐436.   170.  New  SA.  Intake  of  fruit  and  vegetables:  Implications  for  bone  health.  Proc  Nutr  Soc.   2003;62:889-­‐899.   171.  Tucker  KL,  Hannan  MT,  Kiel  DP.  The  acidbase  hypothesis:  Diet  and  bone  in  the   Framingham  Osteoporosis  Study.  Eur  J  Nutr.  2001;40:231-­‐237.   172.  New  SA,  Bolton-­‐Smith  C,  Grubb  DA,  Reid  DM.  Nutritional  influences  on  mineral  density:   A  cross-­‐sectional  study  in  premenopausal  women.  Am  J  Clin  Nutr.  1997;65:1831-­‐1839.   173.  Macdonald  HM,  New  SA,  Fraser  WD,  Campbell  MK,  Reid  DM.  Low  dietary  potassium   intakes  and  high  dietary  estimates  of  net  endogenous  acid  production  are  associated  with   low  bone  mineral  density  in  premenopausal  women  and  increased  markers  of  bone   resorption  in  postmenopausal  women.  Am  J  Clin  Nutr.  2005;81:923-­‐933.   174.  Itoh  R,  Nishiyama  N,  Suyama  Y.  Dietary  protein  intake  and  urinary  excretion  of  calcium:   A  cross-­‐sectional  study  in  a  healthy  Japanese  population.  Am  J  Clin  Nutr.1998;67:438-­‐444.   175.  Sellmeyer  DE,  Stone  KL,  Sebastian  A,  Cummings  SR.  A  high  ratio  of  dietary  animal  to   vegetable  protein  increases  the  rate  of  bone  loss  and  the  risk  of  fracture  in  postmenopausal   women.  Am  J  Clin  Nutr.  2001;73:118-­‐122   176.  Kerstetter  JE,  Svastisalee  CM,  Caseria  DM,  Mitnick  ME,  Insogna  KL.  A  threshold  for  low-­‐ protein  diet-­‐induced  elevations  in  parathyroid  hormone.  Am  J  Clin  Nutr.  2000;72:168-­‐173.   177.  Vergnaud  P,  Garnero  P,  Meunier  PJ,  Breart  G,  Kamihagi  K,  Delmas  PD.   Undercarboxylated  osteocalcin  measured  with  a  specific  immunoassay  predicts  hip  fracture   in  elderly  women:  The  EPIDOS  Study.  J  Clin  Endocrinol  Metab.  1997;82:719-­‐724.   178.  Szulc  P,  Arlot  M,  Chapuy  MC,  Duboeuf  F,  Muenier  PJ,  Delmas  PD.  Serum   undercarboxylated  osteocalcin  correlates  with  hip  bone  mineral  density  in  elderly  women.  J   Bone  Miner  Res.  1994;9:1591-­‐1595.  

Amerikan  Beslenme  Derneği  –  Temmuz  2009  –  Sayfa     39  

179.  Feskanich  D,  Weber  P,  Willett  WC,  Rockett  H,  Booth  SL,  Colditz  GA.  Vitamin  K  intake   and  hip  fractures  in  women:  A  prospective  study.  Am  J  Clin  Nutr.  1999;69:74-­‐79.   180.  Booth  SL,  Tucker  KL,  Chen  H,  Hannan  MT,  Gagnon  DR,  Cupples  LA,  Wilson  PWF,  Ordovas   J,  Schaefer  EJ,  Dawson-­‐Hughes  B,  Kiel  DP.  Dietary  vitamin  K  intakes  are  associated  with  hip   fracture  but  not  with  bone  mineral  density  in  elderly  men  and  women.  Am  J  Clin  Nutr.   2000;71:1201-­‐1208.   181.  Arjmandi  BH,  Smith  BJ.  Soy  isoflavones’  osteoprotective  role  in  postmenopausal   women:  Mechanism  of  action.  J  Nutr  Biochem.  2002;13:130-­‐137.   182.  Ma  DF,  Qin  LQ,  Wang  PY,  Katoh  R.  Soy  isoflavone  intake  increases  bone  mineral  density   in  the  spine  of  menopausal  women:  Meta-­‐analysis  of  randomized  controlled  trials.  Clin  Nutr.   2008;27:57-­‐64.   183.  Marini  H,  Minutoli  L,  Polito  F,  Bitto  A,  Altavilla  D,  Atteritano  M,  Gaudio  A,  Mazzaferro  S,   Frisina  A,  Frisina  N,  Lubrano  C,  Bonaiuto  M,  D’Anna  R,  Cannata  ML,  Corrado  F,  Adamo  EB,   Wilson  S,  Squadrito  F.  Effects  of  the  phytoestrogen  genistein  on  bone  metabolism  in   osteopenic  postmenopausal  women:  A  randomized  trial.  Ann  Intern  Med.  2007;146:839-­‐ 847.   184.  Ma  DF,  Qin  LQ,  Wang  PY,  Katoh  R.  Soy  isoflavone  intake  inhibits  bone  resorption  and   stimulates  bone  formation  in  menopausal  women:  Meta-­‐analysis  of  randomized  controlled   trials.  Eur  J  Clin  Nutr.  2008;62:155-­‐161.   185.  Bernstein  AM,  Treyzon  L,  Li  Z.  Are  highprotein,  vegetable-­‐based  diets  safe  for  kidney   function?  A  review  of  the  literature.  J  Am  Diet  Assoc.  2007;107:644-­‐650.   186.  Giem  P,  Beeson  WL,  Fraser  GE.  The  incidence  of  dementia  and  intake  of  animal   products:  Preliminary  findings  from  the  Adventist  Health  Study.  Neuroepidemiology.   1993;12:28-­‐36.   187.  Luchsinger  JA,  Mayeux  R.  Dietary  factors  and  Alzheimer’s  disease.  Lancet  Neurol.   2004;3:579-­‐587.   188.  Haan  MN,  Miller  JW,  Aiello  AE,  Whitmer  RA,  Jagust  WJ,  Mungas  DM,  Allen  LH,  Green  R.   Homocysteine,  B  vitamins,  and  the  incidence  of  dementia  and  cognitive  impairment:  Results   from  the  Sacramento  Area  Latino  Study  on  Aging.  Am  J  Clin  Nutr.  2007;85:511-­‐517.   189.  Gear  JS,  Ware  A,  Fursdon  P,  Mann  JI,  Nolan  DJ,  Broadribb  AJ,  Vessey  MP.  Symptomless   diverticular  disease  and  intake  of  dietary  fibre.  Lancet.  1979;1:511-­‐514.   190.  Aldoori  WH,  Giovannucci  EL,  Rimm  EB,  Wing  AL,  Trichopoulos  DV,  Willett  WC,  A   prospective  study  of  diet  and  the  risk  of  symptomatic  diverticular  disease  in  men.  Am  J  Clin   Nutr.  1994;60:757-­‐764.   191.  Pixley  F,  Wilson  D,  McPherson  K,  Mann  J.  Effect  of  vegetarianism  on  development  of   gall  stones  in  women.  Br  Med  J  (Clin  Res  Ed).  1985:291:11-­‐12.   192.  Muller  H,  de  Toledo  FW,  Resch  KL.  Fasting  followed  by  vegetarian  diet  in  patients  with   rheumatoid  arthritis:  A  systematic  review.  Scand  J  Rheumatol.  2001;30:1-­‐10.   193.  Special  Supplemental  Nutrition  Program  for  Women,  Infants,  and  Children  (WIC):   Revisions  in  the  WIC  Food  Packages;  Interim  Rule.  Federal  Register.  7CFR,  Part  246,  Dec.  6,   2007;72:68966-­‐69032.  

Amerikan  Beslenme  Derneği  –  Temmuz  2009  –  Sayfa     40  

194.  Modification  of  the  “Vegetable  Protein  Products”  requirements  for  the  National  School   Lunch  Program,  School  Breakfast  Program,  Summer  Food  Service  Program  and  Child  And   Adult  Care  Food  Program.  (7  CFR  210,215,220,225,226)  Federal  Register.  March  9,   2000;65:12429-­‐12442.   195.  Accommodating  children  with  special  needs  in  the  School  Nutrition  Programs.  US   Department  of  Agriculture,  Food  and  Nutrition  Service  Web  site.   http://www.fns.usda.gov/cnd/Guidance/special_dietary_needs.pdf.  Posted  Fall  2001.   Accessed  July  10,2008.   196.  Healthy  school  lunches.  2007  school  lunch  report  card.  Physicians  Committee  for   Responsible  Medicine  Web  site.   http://www.healthyschoollunches.org/reports/report2007_card.html.  Posted  August  2007.   Accessed  July  10,2008.   197.  Fluid  milk  substitutions  in  the  School  Nutrition  Programs.  (7CFR  Parts  210  and  220)   Federal  Register.  September  12,  2008;73:52903-­‐52908.   198.  Four-­‐week  vegetarian  menu  set  for  Meals  on  Wheels  Sites.  The  Vegetarian  Resource   Group  Web  site.  http://www.vrg.org/fsupdate/fsu974/fsu974menu.htm.  Posted  May   18,1998.  Accessed  July  10,2008.   199.  Vegetarian  menus.  New  York  City  Department  for  the  Aging  Web  site.   http://www.nyc.gov/html/dfta/downloads/pdf/menu_vegetarian.pdf.  Accessed  January  19,   2009.   200.  Ogden  A,  Rebein  P.  Do  prison  inmates  have  a  right  to  vegetarian  meals?  Vegetarian   Journal  Mar/Apr  2001.  The  Vegetarian  Resource  Group  Web  site.   http://www.vrg.org/journal/vj2001mar/2001marprison.htm.  Posted  January  16,2001.   Accessed  July  10,2008.   201.  Prison  regulations  by  jurisdiction.  Prison  Vegetarian  Project  Web  site.   http://www.assistech.info/prisonvegetarian/index.html.  Accessed  July  10,2008.   202.  Federal  Bureau  of  Prisons.  Program  statement.  Religious  beliefs  and  practices.  US  Dept   of  Justice  Web  site.  http://www.bop.gov/policy/progstat/5360_009.pdf.  Posted  December   31,2004.  Accessed  July  10,2008.   203.  Special  briefing  on  Objective  Force  Warrior  and  DoD  Combat  Feeding  Program.  May   23,2002.  US  Department  of  Defense  Web  site.   http://www.defenselink.mil/transcripts/transcript.aspx?transcriptid_3459.  Accessed  July   10,2008.   204.  Combat  feeding  directorate  improves  meals.  US  Dept  of  Defense  Web  site.   http://www.defenselink.mil/transformation/articles/2006-­‐05/ta051506c.html.  Accessed  July   10,  2008.  

       

Amerikan  Beslenme  Derneği  –  Temmuz  2009  –  Sayfa     41  

Amerikan  Beslenme  Derneği’nin  (ABD)  bu  raporu,  18  Ekim  1987’de  Temsilciler  Evi   Liderlik  Ekibi  tarafından  kabul  görmüş  ve  12  Eylül  1992,  6  Eylül  1996,  22  Haziran  2000   ve  11  Haziran  2006’da  tekrar  doğrulanmıştır.  Rapor,  31  Aralık  2013’e  kadar   geçerlidir.  ABD  raporun  bütünlüğü  korunarak,  tamamı  alınıp  gereken  itibar   gösterilerek  yeniden  basımını  onaylamaktadır.  Bir  ürün  ya  da  hizmetin  teşvikinde  rol   oynamak  üzere  kullanılmaması  şartıyla,  okuyucular  bu  makaleyi  kopyalayabilir  ve   dağıtabilirler.  ABD’nin  izni  olmadan  ticari  dağıtım  gerçekleştirilemez.  Raporun   parçalar  halinde  kullanımı  için  ABD  genel  merkezi’nden  (800/877-­‐1600,  dahili  4835,   veya  [email protected])  izin  alınmalıdır.   Yazarlar:  Winston  J.  Craig,  PhD,  MPH,  RD  (Andrews  Üniversitesi,  Berrien  Springs,  MI);   Ann  Reed  Mangels,  PhD,  RD,  LDN,  FADA  (Vejeratyen  Kaynak  Grubu,  Baltimore,  MD).   Eleştirmenler:  Pediatrik  Beslenme  ve  Spor,  Kalp-­‐Damar  ve  Sağlıklı  Beslenme  diyetetik   çalışma  grupları  (Catherine  Conway,  MS,  RD,  YAI/Engelli  Bireyler  Ulusal  Enstitüsü,   New  York,  NY);  Sharon  Denny,  MS,  RD  (ABD  Bilgi  Merkezi,  Chicago,  IL);  Mary  H.   Hager,  PhD,  RD,  FADA  (ABD  Devletle  İlişkiler,  Washington,  DC);  Vejetaryen  Beslenme   diyetetik  çalışma  grubu  (Virginia  Messina,  MPH,  RD,  Nutrition  Matters  [Beslenme   Önemlidir],  A.Ş.,  Port  Townsend,  WA);  Esther  Myers,  PhD,  RD,  FADA  (ABD  Bilimsel   Meseleler,  Chicago,  IL);  Tamara  Schryver,  PhD,  MS,  RD  (General  Mills,  Bloomington,   MN);  Elizabeth  Tilak,  MS,  RD  (WhiteWave  Gıda,  A.Ş.,  Broomfield,  CO);  Jennifer  A.   Weber,  MPH,  RD  (ABD  Devletle  İlişkiler,  Washington,  DC).   Dernek  Raporları  Komitesi  Çalışma  Grubu:  Dianne  K.  Polly,  JD,  RD,  LDN  (kürsü);   Katrina  Holt,  MPH,  MS,  RD;  Johanna  Dwyer,  DSc,  RD  (içerik  danışmanı).   Yazarlar  eleştirmenlere  yapıcı  yorum  ve  eleştirileri  için  teşekkür  ederler.   Eleştirmenlerden  bu  raporu  doğrulamaları  ya  da  makaleyi  desteklemeleri   istenmemiştir.  

Vegan  Kolektif  adına  Gülce  Özen  Gürkan,  Güray  Tezcan,  Sami  Başaran  ve  Serdar  Tekbar   tarafından  Mayıs  2012’de  İngilizce’den  çevrilmiştir.  Raporun  İngilizce  aslına   http://www.eatright.org/about/content.aspx?id=8357  adresinden  ulaşılabilir.  

Amerikan  Beslenme  Derneği  –  Temmuz  2009  –  Sayfa     42