AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia

July 9, 2022 | Author: Anonymous | Category: N/A
Share Embed Donate


Short Description

Download AAVV Falsas Apariencias - Miradas Fragmentadas Sobre La Infancia...

Description

 

FALSAS APARIENCIAS Miradas fragmentadas sobre a infancia 

 

CONCELLO DE FERROL  Alcalde de Ferrol Ferrol / Vicente Irisarri Castro Concelleira de Cultura, Educación e Universidade / Mercedes Carbajales Iglesias

 Asesor cultural / Roberto Taboada Negociado de Cultura / María Dolores Ameneiros Pera  Raquel de Bernardo Guizán Esther Fernández Díaz  María José Vilariño Agras

EXPOSICIÓN

CATÁLOGO

Do 28 de xaneiro ao 24 de abril de 2011

Coordinadoraa de edición / Susana Cendán Coordinador

Responsable de Programación do CTB / Susana Cendán

Textos /

Comisaria do CTB / Susana Cendán Comisarios invitados / Manuel Mosquera Cobián  Virginia de la Cruz Lichet 

Coordinación / Susana Cendán  Axudante de coordinación coordinación / Elsa R. Armentia  Deseño gráfico / ta ta ta  Rotulación / Aldine Montaxe / Prieto Seguro / Mapfre Guías de sala e recepción / Fesmi / Sermasa  Limpeza / Clece  Agradecementos / CGAC, Galería Espacio Mínimo, Galería JM, Galería Begoña Malone, Galería Ana Vilaseco, Museo Arqueolóxico Provincial de Ourense, Museo de Belas Artes da Coruña, Museo de Pontevedra, Museo Provincial de Lugo, Museo de Bellas Artes de Asturias, Museo Etnolóxico de Rivadavia,  Arquivo Ramón Caamaño, Julio io Reboredo Pazos, Pazos,  Arquivo Pacheco, Pacheco, Ovidio Aldegunde, Aldegunde, Xulio Franco Franco del Amo, Covadonga López de Prado Nistral, Ana María Veiga Romero, Ángeles Tilve Jar, María Quiroga Figueroa, Cesar Llana Rodríguez, Cristina Nóvoa Pereira e a todos os artistas participantes.

Susana Cendán Manuel Mosquera Cobián  Virginia de la Cruz Lichet 

Biografías / Susana Cendán / Elsa R. Armentia  Traducións / Antonio Bonome Fotografía / Ovidio Aldegunde  Arquivos fotográficos fotográficos /  Arquivo Pacheco Pacheco  Arquivo Ramón Caamaño Caamaño  Arquivo Maximino Reboredo Museo Arqueolóxico Provincial de Ourense Museo Etnolóxico de Rivadavia Museo de Bellas Artes de Asturias Museo de Belas Artes da Coruña Museo de Pontevedra Museo Provincial de Lugo

Deseño e maquetación / ta ta ta  Imprime / euroGráficas ISBN: 978-84-88991-21-8 Depósito Legal: C-503-2011

FALSAS APARIENCIAS Miradas fragmentadas sobre a infancia 

 

O CTB abre a programación expositiva expositiva do ano 2011 coa exposición Falsas apariencias.  Miradas fragmentadas sobre a infancia  na que nos invita a reflexionar sobre a imaxe da nenez na arte. Por medio desta proposta o centro da resposta aos seus obxectivos como institución cultural, xa que abre o debate sobre un tema de actualidade á vez que difunde ideas sobre a contemporaneidad contemporaneidade. e. O feito de contrapoñer artistas actuais con pintores decimonónicos reforza a idea do debate e interpela ao espectador sobre as imaxes que forman parte da mostra. Dende o Concello de Ferrol queremos agradecer o apoio prestado ás distintas galerías, museos, arquivos e particulares, xa que sen eles non sería posible levar a cabo este importante proxecto.

 A infancia é un período fundamental na vida das da s persoas. A algunhas condiciónaas positivamente, xerando toda unha serie de sinerxías que van facilitar o desenvolvimiento das cousas no futuro, mentres que para outras non deixa de ser unha etapa chea de sombras que desexan esquecer. Esta dualidade reflíctese á perfección en Falsas Aparencias. Miradas Fragmentadas sobre a Infancia , un proxecto coral no que a visión de tres comisarios dialoga coa mirada de artistas procedentes de contextos e cronoloxías diferentes.  A aposta do CTB segue segue sendo clara. Elaborar Elaborar unha programación programación de calidade cunha coherencia que sexa capaz de contextualizar as propostas que se ofrecen nun ámbito concreto pero sen deixar de ambicionar un recoñecemento que vaia máis alá das marxes da propia cidade.

 Vicente Irisarri Castro Castro

 Alcalde do Concello de Ferrol Ferrol

O esforzo que supuxo coordinar institucións, galerías e artistas de dentro e fóra de Galicia, o empeño en incidir no terreo da didáctica, o que os contidos do que facemos cheguen a todos aqueles que desexen aprender coa arte, constitúe un estímulo para seguir traballando na mellora dun centro que, a día de hoxe, é un dos principais buques insignia da cultura no noso país. Mercedes Carbajales Iglesias

Concelleira de Cultura, Educación e Univer Universidade sidade

 

—8—

Falsas apariencias   Miradas fragmentadas fragmentadas sobre sobre a infancia  Susana Cendán — 14 —

Estrañas apariencias… Virginia de la Cruz Lichet — 20 —

Imaxes da infancia  Manuel Mosquera Cobián — 31 —

memoria e infancia  — 45 —

 a primacía primacía do subxectivo subxectivo — 61 —

o familiar e o grotesco — 69 —

 anxeliñoss  anxeliño — 77 —

nada é o que parece — 92 —

Biografías Susana Cendán / Elsa R. Armentia  — 106 —

Textos en castellano — 130 —

English texts

 

Falsas Aparencias .  Miradas Fragmentadas sobre a Infancia , repite en certa medida o esquema doutras exposicións celebradas no CTB, como  A Rebelión  dos Xéneros , na

falsas apariencias  Miradas fragmentadas fragmentadas sobre a infancia 

que partiamos dunha imaxe clásica que se complementaba e dialogaba con pezas de artistas contemporáneos. A interrelación entre artistas procedentes de finais do século  xix   e principios do  xx , con outros actuais que, ademais, se valen dunha pluralidade de soportes que nada ten que ver coa supremacía da pintura no pasado, mellora a percepción dun espectador que se sinte inmerso nunha lectura pouco ou nada lineal da historia. A nosa intención é seguir unha tendencia que se está a experimentar con éxito nalgunhas institucións punteiras á hora de reorganizar as súas coleccións, tal é o caso da Tate Modern de Londres ou, máis recentemente, o Museo Nacional de Arte Reina Sofía de Madrid. Gozar do pracer de contemplar as construcións minimalistas da Bauhaus, xunto cos deseños de traxes de Oskar Schlemmer para o Ballet Triádico nun contexto no que o cinema, as artes decorativas ou a ilustración se entrecruzan nun xogo de linguaxes que non fan máis que enriquecer o plano creativo, constitúe unha aposta que repercute directamente no enriquecemento intelectual do espectador. É sabido que en grande parte das representacións clásicas, sobre todo no século xix , se mostraba unha imaxe amable da infancia, sempre en relación co ámbito familiar, como é o caso dos retratos dos fillos de burgueses ou dos propios pintores. Os artistas buscaban nalgunhas poses de nenos —que hoxe poden resultar perturbadoras— a perfección técnica, un virtuosismo que era o fin último das súas realizacións.  Ademais, utilizar nenos resultaba máis económico económico que contratar a modelos adultos.  A amabilidade das representacións representacións clásicas a penas penas sinalaban a unha realidade inmerinmersa en graves conflitos sociais que provocaban que a maior parte dos nenos vivisen nunhas condicións dramáticas que, case nunca, aparecían reflectidas nas pinturas.

Susana Cendán

 A elección da infancia como fío condutor do proxecto garda relación coa intención de comunicar ideas sobre a nosa cultura, tradicións e mesmo sobre aqueles tabús que aínda hoxe planean sobre o mundo dos nenos. A mirada que nos interesa subliñar afástase das canles tradicionais que mostran á infancia como un estado idílico e desinhibido construído polo imaxinario adulto. De aí que na selección que propoñemos xogue un importantísimo papel a contraposición de épocas e de miradas, da arte considerada clásica, coas súas imaxes amables e preciosistas, e a contemporánea, máis próxima a nós e sabedora de que a infancia é o xeito máis eficaz de manter viva a nosa memoria. 9  

Tratamos en todo momento de reforzar a parte didáctica do proxecto, proporcionando ao espectador unha información precisa sobre o xogo de interrelacións que se propoñen. Non é a nosa intención xogar co sensacionalismo ou xerar polémicas

que incidir na modernidade duns autores que, de non morrer prematuramente, prematuramente, proporcionarían suculentos froitos á evolución da pintura contemporánea en Galicia.

baratas. Todas contextos. Todas as imaxes, mesmo as máisBratkov inquietantes, realidade de determinados Cando Sergei decideforman plasmarparte unhadaserie de nenas pousando de xeito provocador, a súa mirada aproxímase á do fotoperiodista disposto a constatar un feito que forma parte das perversións do imaxinario adulto, pois as nenas son levadas a castings  de  de modelos reais polos seus propios pais.

Mención aparte a sección dedicada á fotografía postdomortem comisariada por Virginia de lamerece Cruz Lichet, reflexo da sociedade de finais século  xix   e primei e ra metade do século xx . Unha tradición pouco coñecida e enmarcada nun contexto de pobreza. Imaxes que revelan unha realidade que se oculta hoxe en día, pero que no seu momento foi unha necesidade vital para preservar a memoria do pequeno defunto. Acompañándoos, unha deliciosa pintura do Infante D. Luis obra do autor asturiano Dionisio Fierros. Falecido poucas horas despois de nacer, o primoxénito da Raíña Isabel II, foi exposto durante tres días na capela do Pazo Real para a súa contemplación. Tradicións Tradicións que mostran un relación coa morte quizais máis natural que hoxe en día, e a representación da cal, era un asunto que afectaba por igual a xentes de todos os estratos sociais.

Quero agradecer a Manuel Mosquera Cobián a súa contribución ao proxecto. proxecto. A selección que propuxo non soamente dialoga de xeito maxistral coas obras contemporáneas —da elección da cal son responsable—, senón que incide de xeito positivo no carácter marxinal de moitos creadores, homenaxeándoos e sacándoos á luz. A súa aposta por fotógrafos case descoñecidos como Manuel Buch, un autor fascinante e cosmopolita que nos anos vinte experimenta coa fotografía utilizando métodos innovadores, a recuperación de Maria Roesset, unha autora que a pesar de traballar apenas durante catro anos nos legou unha obra chea de interesantes matices ou os dous integrantes da Xeración Doente , Ramón Parada Justel e Jenaro Carrero, desaparecidos —como o resto dos compoñentes do grupo— traxicamente e que foron a punta de lanza dunha renovación artística que se ralentizóu en case unha trintena de anos. Observar a impresionante pintura de Ramón Parada Justel, O fogar , o xeito en como concibe o seu fondo, un pano a base de chorretones, de trazos inacabados, conversando cos personaxes cheos de ironía de Matías Sánchez, non fai outra cousa

 A aposta de dotar ao CTB dunha programación estable —e non de exposicións aleatorias sen apenas conexión—, con contidos intelectualmente atractivos e plurais, esixe dun esforzo considerable que non sería posible sen a predisposición e a xenerosidade de todas as institucións, tanto públicas como privadas, que accederon a participar neste proxecto. Neste sentido quero agradecer as obras cedidas polos Museos de Belas Artes de A Coruña, o Museo Arqueolóxico Provincial de Ourense, o Museo Provincial de Lugo, o Museo de Pontevedra, auténticos buques insignia da nosa cultura posuidores de xoias, o valor das cales, é un pracer contribuír a resaltar.

Fragmento da obra de Laura Pernás, Que voei Vista da exposición 10

tan alto, tan alto

11

 

Quero dedicar un agradecemento especial ao Museo de Bellas Artes de Asturias, o director do cal Emilio Marcos Vallaure, consentiu en cedernos valiosas obras da súa colección permanente.  A presenza de artistas contemporáneos contemporáneos do talle de Sergei Bratkov Bratkov ou Enrique Marty non sería posible sen a xenerosa cesión da Galería Espazo Mínimo de Madrid. Aos seus directores, Pepe e Luis, quero dedicar o meu máis profundo agradecemento.  As obras de Matías Matías Sánchez son cortesía cortesía da Galería Javier Javier Marín de de Málaga e a Galería Begoña Malone de Madrid. E pouco poidéramos facer sen a atenta colaboración e os bos consellos de Miriam, a directora da Galería Ana Vilaseco de A Coruña, á hora de seleccionar os traballos de Rebeca Menéndez. Non podo deixar de mencionar a estupenda disposición de Miguel Von Haffe, director do Centro Galego de  Arte Contemporánea, Contemporánea, ao cedernos o vídeo de Teresa Hubbard Hubbard & Alexander Alexander Birchler, Birchler, unha peza sen a cal este proxecto quedaría incompleto. Virginia de la Cruz Lichet realizou un labor de investigación maxistral recompilando nalgúns dos arquivos fotográficos de Galicia: Museo Etnolóxico de Rivadavia,  Arquivo Ramón Caamaño, Arquivo Julio Reboredo e Arquivo Luis Chao, aquelas imaxes que mellor poderían complementar os contidos da exposición A todos eles o meu máis sincero agradecemento. Ovidio Aldegunde asesorounos á hora de pasar a papel os negativos dos neniños mortos do xeito máis respectuoso posible, e o resultado creo que salta á vista. Grazas á xenerosidade de Xulio Franco del Amo puidemos saber algo máis sobre a traxectoria de Manuel Buch. Os seus escritos, inéditos, sobre a historia da fotografía en Galicia constituíron toda unha revelación. Por último, mencionar aos artistas —Rosalía Banet, Cristian Gradín Carbajal, RitaLin, Pablo Otero Huertas e Laura Pernás— que nos cederon as súas obras de xeito xeneroso e entusiasta. A todos eles, grazas.

12  

Infancia... do latín infans , do que provén infante (in-fante ), ), o non-falante. Nestas imaxes da infancia, penetrantes, idílicas por un lado, realistas por outro, espello dunha sociedade de finais do século  xix  e  e primeira metade do século  xx , desvélanse unhas tradicións e unha fotografía  post-mortem  de práctica nenos. pouco coñecida pero absolutamente necesaria: a Enmarcada nun contexto tanto histórico como socio-económico de penuria e necesidade, estas imaxes revelan cun simple golpe de vista unha realidade oculta hoxe en día, pero que no seu momento foi unha necesidade vital para os familiares do pequeno anxeliño...

estrañas  aparie  apar ienc ncia ias… s… Virginia de la Cruz Lichet

«O nacemento da imaxe está unido dende o principio á morte»1 Que dicir destes pequenos retratos ou retratos pequenos? Estes in-fantis  que  que parecen non dicir nada, pero cuxas imaxes están repletas de palabras mudas. Alí onde a mirada parece ausente, máis que ausente convértese nun limiar cara a ese outro lado; de aí o efecto que producen estas imaxes, hoxe en día, en nós, espectadores estupefactos ante elas. Non obstante, para chegar a elas, é necesario un proceso de borradura, unha práctica de eliminación de prexuízos, de riscadura neurolóxica para situarnos nunha época diferente, con outras necesidades. Ariés xa identificaba que o século  xix  era   era un século no que a morte é entendida como algo que forma parte da vida e, como tal, se converte nunha morte domesticada, amestrada, apprivoisée  como  como el mesmo a 2 1955 denomina . Do mesmo xeito, e vinte anos antes, en , Görer no seu Pornography of death3, puntualiza ese cambio que se produce entre o século  xix  e  e o século xx  con  con respecto á morte. Se nun primeiro momento, esta forma parte integrante da vida mesma, tratando con ela de forma natural mentres que o sexo era algo totalmente tabú, no século xx  prodúcese  prodúcese un xiro entre ambos os dous, sendo a morte algo oculto e mesmo indicible, mentres que o sexo se converte en algo natural e cotián.

  Debray , R.: Vida y muerte de la imagen. Historia de la mirada en Occidente.  Ediciones Paidós Ibérica. Barcelona, 1994 (Primeira edición: Gallimard, París, 1992), p. 19. 2  Ariés   , P.: Essais sur l´histoire de la mort en Occident. Du Moyen Age à nos jours  . Editions du Seuil, 1975, p. 28. (o primeiro capítulo desta publicación está adicado á «mort apprivoiseé», pp. 21-35) 3   Görer , G.: «The pornography of death». En Encounter Encounter.. Literature, Arts, Current Affairs.  Vol.  v , n. o  4 (outubro 1955). Ed. Stephen Spender and Irving Kristol, London, pp. 49-52. 1

15

 

Que sucede entón para que se produza este cambio? E, detectamos o mesmo nos exemplos galegos? En primeiro lugar, hai que achegarse ao caso galego con outra mirada (ou miradas). Todas as imaxes aquí presentes mostran unha clara evolución entre o século xix  e  e o século xx , por un lado. E por outro, un enfoque diferente con respecto á tradición da fotografía post-mor  post-mortem tem no mundo occidental. En primeiro lugar, obsérvase o xeito en que a Fotografía herda o mesmo tipo de representación utilizada ata agora pola Pintura. Os retratos realizados por Maximino Reboredo, no último decenio do século  xix , son boa proba diso. Tendo en conta que, tanto durante o século xix  coma  coma durante a primeira metade do xx , a mortalidade infantil era moi elevada, non sorprende a gran proliferación deste tipo de retratos infantís. Retratos que, como aquel que representa a Don Luis, Príncipe de Asturias defunto, realizado por Dionisio Fierros en 1850, exhiben os pequenos defuntos recostados, cunha elegancia que penetra en nós de forma punzante, producindo ese  punctum do que tanto falou Roland Barthes.4  Alí, sobre aqueles almofadóns que lles permiten dar maior presenza aos pequenos corpos adormecidos, os nenos preséntansenos cada vez máis cadavéricos, máis evidentes. A falsa aparencia da fantasía escatolóxica se ten metamorfoseado con sutileza nunha penetrante pesadume cadavérica. A boca aberta da pequena, o rostro lixeiramente xirado cara a nós —porque no fondo se trata dun retrato e o modelo ten que mirar cara ao obxectivo—, a gran coroa de flores que decora aqueles fondos neutros, todos estes detalles producen ese  punctum que nos fere ao observalas. É aí onde se establece ese cordón umbilical entre os pequenos e nós; unha unión que nos impide fuxir de alí, que nos deixa petrificados e coa mirada fixa neles, preguntándonos que lles sucedeu? Que nos queren contar? Pero tan só obtemos palabras mudas, in-fantis, in-certeza  e,  e, polo tanto, convértense en imaxes desacougantes. É esa falsa aparencia de seres pracidamente durmidos sobre cómodos almofadóns a que nos perturba. Como falar de comodidade en tales situacións? Como falar de beleza nestas imaxes? Pois de beleza hai que falar, unha beleza algo sublime, romántica mesmo, na que os sonos se mesturan coa realidade, na que o escuro prevalece sobre a luz, na que o ferinte se converte en pracer terrorífico. Estes retratos de Maximino

Ramón Caamaño. Bebé difunto no seu ataúde 

Ramón Caamaño. Bebé difunto no seu ataúde 

 Arquivo Caamaño Caamaño

 Arquivo Caamaño Caamaño

Reboredo teñen algo de romántico, mesmo el ten algo de romántico; a súa morte prematura é boa proba diso. Nos seus retratos vemos o xeito en que, pouco a pouco, pasa desa «falsa aparencia» a unha auténtica presenza . O ataúde incorpórase como un accesorio máis, pero aí permanece. Agora xa non hai dúbida: a morte é representada en todo o seu esplendor. De accesorio a continente, de complemento a habitáculo, de elemento decorativo a funcional, a frontalidade imponse de forma inevitable pola propia caixa. A incerteza disípase... xa non hai dúbida ante o que estamos a ver. Aínda así, seguimos baixo os efectos da mirada medusea. E agora que? Interpelamos ao mundo e o mundo interróganos: Que significado darlle? Non cabe dúbida que todos estes retratos eran encargos por parte da familia. Co cambio de século, todo parece impoñerse. A suavidade e dozura dos retratos  post-mortem decimonónicos preséntansenos aquí, malia todo, cunha violencia visual quizais máis propia da Arte Contemporánea. Agora xa a morte ou é tabú ou é provocación.5   Cruz Lichet, V. (de la): «Más allá de la propia muerte. En torno al retrato fotográfico fúnebre», en Imágenes de la violencia en el arte contemporáneo. Valeriano Bozal (ed.). Ed. A. Machado Libros. Madrid, 2005. (Col. La Balsa de 5

  Barthes, R.: La cámara lúcida. Nota sobre la fotografía. Ed. Ediciones Paidós Ibérica. Barcelona, 1999. (Col. Paidós Comunicación, 43). (1ª. ed. 1980). 4

la Medusa, 154). Pp. 151-175.

16

17

 

 Anónimo

Maximino Reboredo

Neno defunto

Bebé morto

Museo Etnolóxico de Ribadavia 

Non obstante, máis alá desa aparente imposición dada tanto polo formato apaisado como pola colocación do cadaleito e, en consecuencia, a dos corpos expostos mantendo eses perfís absolutos, se mostran unhas imaxes afastadas, mediante unha distancia prudencial que se establece con respecto a nós, espectadores da escena. «Toda morte é violencia», declara Moeglin-Delcroix.6 Non é de estrañar que nenos, xa case adolescentes, aparezan contemplados como adultos, vestidos con traxe de chaqueta que, por outro lado, lles acaba quedando grande. Aquí prodúcese unha viraxe en todos os sentidos, pero sobre todo na tonalidade: os fondos escuros e tétricos, típicos de Reboredo nos casos de bebés e nenos, transfórmanse xa en fondos luminosos. Un rapaz duns trece ou catorce anos foi brutalmente arrancado da súa nenez.  A morte, como rito de paso que que é, honroulle nun dobre dobre sentido: o rapaz pasou a ser adulto e defunto á vez.7 E non obstante, esa distancia que nos adecúa para enfrontarnos a estas imaxes rompe pouco a pouco. Os retratos realizados por Ramón Caamaño durante as décadas dos anos trinta e corenta vannos marcando unha evolución que se irá facendo cada vez máis clara. A imaxe envórcase, a horizontalidade pasa a ser verticalidade, a luz imponse, os pequenos interpélannos. Este cambio comeza a anular esa distancia prudencial, pero outros recursos xorden no seu lugar: a imaxe do pequeno anxo. Os corpos dispostos nos seus féretros, rodeados de cirios, de elementos vexetais, de

 Arquivo Maximino Maximino Reboredo Reboredo

esculturas relixiosas, preséntanse ao xeito de pequenos altares. O neno, e polo tanto a súa morte, sacralízase, mesmo habería que dicir que se santifica; nenos metamorfoseados en seres etéreos, habitantes de paraísos celestiais. Non obstante, prodúcese unha contradición entre a imaxe que se pretende proxectar e o seu resultado; porque no fondo estamos a falar de ficcións, de simulacros e, en definitiva, de falsas aparencias. A pequena caixa de bonecas descóbrese para des-velarnos  os   os pequenos rostros aporcelanados. Pero, como representar unha aparencia? É dicir, como facer verosímil o que non o é? Non existe nas imaxes do século  xx  unha  unha falsa aparencia da morte. A morte é, e así está representada. Non obstante, o que resulta difícil é materializar esa ausencia. «O cadáver non é nin un vivo nin unha cousa», declara Régis Debray. 8 É unha presenza que se fai ausente, mentres que a imaxe permite capturar unha ausencia e a fai presente. Nenos-estampa, nenos-altares, a súa falsa aparencia non afecta; o que importa é que en todas elas intuímos e nos enfrontamos a unha verdadeira representación da Morte. E iso é o que, en definitiva, nos deixa absortos e algo estrañados. O cadáver e o espectador confúndense; ambos os dous permanecen, atemporais, inmóbiles, enfrontados ante a auténtica realidade: a visión da nosa propia morte.9

  Moeglin-Delcroix , A.: «Le profil mort de notre imperfection» (pp. 85-97), en La Recherche Photographique. Photographique. Maison Europèenne de la Photographie. Nº 11 (decembro 1991). Ed. Paris Audiovisual. París (revista semestral), p. 87. 7   Van Gennep, A.: Les rites de passage. Ed. Mouton & Co. y Maidon des Sciences de l´Homme. París-La Haya. 1969. Col. Rééditions V. (Primeira edición: París, 1909).

  Debray , R.: Opus cit., p. 27.   Quixera agradecer a amabilidade e entusiasmo por esta exposición á hora de ceder o material aquí exposto e publicado a: Julio Reboredo do Arquivo Maximino Reboredo, Chete Pose do Arquivo Caamaño, Víctor Vaqueiro do  Arquivo Pacheco Pacheco e José César Llana do Archivo Gráfico Gráfico do Museo Etnográfico de Ribadavia. Ribadavia.

18

19

6

8 9

 

 A exposición Falsas aparencias. Miradas fragmentadas sobre a infancia   pretende aproximarse á representación da nenez na arte, facendo fincapé na contraposición de épocas. Por unha parte imos coñecer a visión amable e preciosista da arte decimonónica fronte aos artistas actuais, que proxectan sobre a infancia unha visión subxectiva, moi ligada á memoria, e que constrúen as súas imaxes por medio da apropiación dos medios de expresión infantís.

imaxes da infancia  Manuel Mosquera Cobián

 A infancia é o período da vida humana que abrangue dende o nacemento á puberdade. No noso mundo esta etapa está plenamente recoñecida como un período coas súas propias características e necesidades. Como resposta a esta concepción da nenez prímase a preservación e a calidade de vida, de modo que se garanta o pleno desenvolvemento dos nenos e nenas como persoas. Estas ideas que nos son comúns non sempre foron así, xa que no pasado houbo distintos modos de entender esta fase da vida.  A valoración valoración da infancia é o resultado resultado dun dun longo proceso histórico que ten os seus iniinicios no século xvi e que tivo como consecuencia a creación dunha identidade infantil que dotou ós nenos dun contido cultural, social e político diferente ao dos adultos, e que se vai definir dende os valores destes, que son quen falan da infancia, a describen e interpretan. Trátase de algo definido sempre polos outros. Por todo isto as imaxes xurdidas arredor da infancia transmiten discursos dos adultos, facendo que as representacións da nenez estean mediatizadas e condicionadas por unha visión allea a ela.  A iconografía infantil non reflicte en moitos casos a realidade do neno, senón que presenta estereotipos que ocultan diferenzas e ignoran os problemas. Durante amplos períodos históricos as nenas e os nenos non tiveron un recoñecemento pleno, sendo vítimas do rexeitamento social e familiar, chegando a exercerse un trato brutal sobre eles. Esta falta de consideración da nenez fai que teñamos unha grande ausencia de datos sobre esta e que a reconstrución histórica sexa incompleta. As fontes de que dispoñemos sobre o pasado son parciais, centrándose sobre todo na sociedade privilexiada, que por medio dos seus diarios, memorias ou correspondencia nos achegan as súas experiencias sobre esta etapa. Así sobre os nenos e nenas que pertencen a clases menos instruídas ou marxinais apenas hai información. O estudo da vida privada puxo en valor a galería de retratos infantís que serviron para o estudo das mentalidades e para constatar o cambio de concepción sobre a infancia que se deu na cultura europea dende o século  xvi. A primeira achega ao tema 21

 

foi de Philippe Ariés, quen no seu libro O neno e a familia no Antigo Réxime  estuda  estuda os cambios dos adultos respecto aos nenos e o xurdimento moderno da infancia. Pola súa banda Lloyd DeMause, na súa Historia da Infancia , desenvolve a teoría psi-

de estándares culturais. Así a educación se transformou nun asunto de interese para os Estados pola súa importancia económica, política e social. Durante este período a medicina logra previr enfermidades infecto-contaxiosas e xorden importantes or-

coxénica das relacións fillos.aos Ambos estudos céntranse en dende coñecero estudo as actitudes e o tratoentre que sepai llese dera nenososnodous pasado, abrindo a investigación sobre a materia que se foi matizando coas sucesivas historias da vida privada que engloban a nenez nunha análise maior maior..

ganizacións filantrópicas para na axudar aos grande nenos eimportancia nenas desfavorecidos. unha idealización da infancia que tivo a literatura,Hai queentón ademais denuncia o abandono, a explotación e reclama o rescate dos nenos. Aparece tamén a literatura infantil como metáfora da infancia e dos valores que se desprenden dela creándose unha nova imaxe literaria coa súa conseguinte derivación na plástica.

De todos os xeitos a iconografía da nenez é unha das fontes que nos achega un coñecemento da infancia no pasado. Os retratos infantís móstrannos a vestimenta, os xoguetes, os amuletos protectores, os espazos de recreo ou as estanzas onde vivían as nenas e os nenos. Son imaxes que se explican pola pertenza do infante a unha liñaxe, por iso marcábase a individualidade, e poñíanse en relación coa galería de retratos da familia. No século  xvi aparecen as imaxes nas que os nenos e as nenas se incorporan á representación de todo o núcleo familiar. Esta nova imaxe explícase pola importancia que adquire a familia que inclúe a aparición de novas mostras de afectividade cara á infancia. Neste momento hai unha maior vontade de preservar a vida do neno querendo libralo da enfermidade e da morte prematura. No século  xvii esténdense os retratos infantís individualizados que reflicten a consideración que alcanzaran os nenos e as nenas dentro do núcleo familiar. Unha mostra desta nova concepción é a obra de John Locke,  A educación dos nenos , publicada en Londres en 1693, que se converteu nun clásico da pedagoxía europea no século  xviii. Este autor chama a atención dos pais sobre a virtude dos seus fillos e a necesidade de previr as enfermidades e mellorar a saúde dos fillos. A preocupación pola infancia e a súa valoración continuou no século xviii facendo Rousseau unha importante achega que terá gran transcendencia no século  xix  ao   ao defender que os nenos son, en esencia, diferentes aos adultos, e que polo tanto teñen os seus propios dereitos e privilexios. No século xix  produciuse  produciuse un cambio radical con respecto á nenez. Por diversos factores a sociedade centrou o seu interese neste período da vida, conferíndolles un status e un recoñecemento tal, que cambiou o anterior rexeitamento, desinterese ou descoñecemento. Neste momento van aparecer as primeiras leis sociais que teñen o propósito de protexer a infancia. Este cambio fixo que a infancia tivese un papel protagonista na familia e a sociedade, e é neste século cando adquire importancia a pedagoxía infantil que terá unha enorme influencia na propagación e regulación 22

Como resultado desta nova mentalidade, durante o século xix  van  van abundar os retratos infantís con escenas de nenos e nenas nas escolas en actitude de aprendizaxe ou de travesura fronte ao mestre, representacións na natureza, a exaltación da amizade infantil, a imaxe das rifas ou a presentación dos nenos desamparados.  A burguesía acode ao xénero do retrato cun verdadeiro interese pola representación da familia. Son frecuentes as escenas cotiás en interiores domésticos, especialmente de nenos retratados cos seus xogos e ocupacións favoritas. O retrato infantil privado transmite un aire próximo, desenfadado e amable, vinculado aos conceptos de intimidade, fogar e familia propios do gusto burgués. No cadro o ámbito e as posturas definen ao retrato, así como os xoguetes, que no século  xix  se  se converten en obxecto

 Xesús Rodríguez Corredoyra Retrato da nena María Victoria de Ron y Pascual  Museo Provincial de Lugo

23

 

de consumo corrente nas cidades. As bonecas e os peluches son comúns na representación, mentres noutras ocasións existe a tendencia a unir infancia e natureza. Reflexo destes ideais é o retrato de Pilar Vélazquez-Duro de Nicanor Piñole que presenta a nena no xardín da casa familiar, sentado nunha randeeira dando de comer a unha ovella, que aquí aparece como un animal de compañía. A escena está cargada Antonio Fernánde inocencia, tenrura e amabilidade. Pola súa banda no retrato Juan Antonio dez García , de Xesús Rodríguez Corredoyra, hai unha visión do neno como adulto pola pose e a expresión, lonxe de calquera referencia á súa idade, dando unha imaxe atemporal que o afasta da condición efémera que ten a nenez. Outras obras da exposición transmítennos a importancia que adquire o espazo privado na representación. Así a obra O Fogar  de  de Parada Justel mostra unha escena da vida cotiá, recreando un ambiente doméstico no que o recén nacido ocupa o espazo central do cadro, o seu irmán asómase para velo, mentres a nai cose nun extremo da escena. Pola súa banda Jenaro Carrero realiza multitude de apuntamentos cos seus fillos como modelos en escenas cotiás e familiares, sendo exemplo destas inquietudes o óleo A filla do pintor bordando. Ambas as dúas pezas reflicten claramente o protagonismo que os nenos tiveron na arte do século xix . Por outra banda, as fotografías de Manuel Buch presentan como modelo o seu fillo e a súa muller nunha exaltación do amor familiar e da beleza.

 A atención cada vez maior que a arte do século xix  dedica  dedica á captación do natural, o movemento e a expresión, leva a miúdo os pintores e escultores a elixir motivos que permiten mostrar estes aspectos. Os escultores neoclásicos fan múltiples representacións de nus infantís motivados polo gusto clasicista. A versatilidade da anatomía do neno, a súa expresividade inmediata e directa, e a súa mobilidade, fixeron fixeron del un asunto moi apreciado polos artistas, que o trataron con asiduidade, sobre todo durante a segunda metade do século. Dende Mariano Fortuny a representación de nenos nus ao aire libre tivo unha gran difusión. Hai niso un gusto neogrego que se preocupa pola representación da beleza e por captar fielmente a anatomía de corpos inmaturos e cambiantes. Ignacio Pinazo foi un asiduo pintor da infancia, e na súa obra Baco Niño presenta o tema dos nenos como o que consideraba «academias pintadas», nas que había unha clara preocupación por realizar unha representación naturalista do corpo. Dentro desta mesma tendencia encóntranse as pezas de Parada Justel Neno durmindo e Figura de bañista , de Xesús Rodríguez Corredoyra, onde ambos os dous utilizan os corpos nus dos nenos como un lugar de ensaio das súas habilidades pictóricas. Moitos autores tiveron o corpo infantil como modelo das súas obras, como é o caso de Joaquín Agrasot,  Arcadio Mas e Fondevila, Isidoro Isidoro Garnelo e Joaquín Sorolla, que creará toda unha serie escenas de nenos nus na praia nos que plasmará o movemento e o reflexo dun momento de luz nos corpos infantís. Dentro destas preocupacións preciosistas, tan en auxe na segunda metade do século  xix , inscríbese Neno con traxe escocés , de Román Navarro, que recolle a moda de representar os nenos vestidos de mariñeiros ou escoceses seguindo o modelo

Manuel Ángel Álvarez Retrato de nena con xoguetes   Museo de Pontevedra 

24

Isidoro Garnelo Estudio de nú

Museo de Belas Artes da Coruña 

25

 

dos retratos da Familia Real inglesa. Nesta obra o tema é intranscendente e o que pretende é mostrar un virtuosismo técnico de carácter preciosista.

Serguei Bratkov  Kids (Vera) Galería Espacio Mínimo

Pola súa bandanoa tratamento obra de María Roesset, que AseInocencia  move dentro dun acusado obxectivismo do nu, baixoaínda o título   preséntanos  preséntanos un nu feminino infantil no albor mesmo da puberdade. Esta peza ten unha marcada relación coa pintura simbolista na que o neno adquire un novo protagonismo como representación dun ideal de pureza ou de florecemento, converténdose en alegorías da inocencia e do ben. Durante o século  xx  a   a infancia vai adquirindo unha serie de calidades que lle son propias, por iso se estimula e desenvolve a intelixencia, a imaxinación, a fantasía ou a curiosidade e reoriéntanse como parte fundamental do desenvolvemento da personalidade do neno, que ademais se van valorar como calidades produtivas para o estudo ou o traballo. Así, a curiosidade considérase unha calidade desexable, converténdose nunha característica prototípica. O xogo considérase unha actividade creadora que debe utilizarse permanentemente na educación e na formación de hábitos propios da infancia destinados á preparación da vida adulta e responsable.

 A pesar desta nova concepción concepción continúa no imaxinario imaxinario colectivo un repertorio repertorio metafórico da infancia, xa que se presenta tanto un período anxélico como un demoníaco. Os artistas contemporáneos van levar aos seus traballos estas novas concepcións da nenez, establecendo unha reflexión e unha interpretación sobre ela. A través de distintos soportes —pinturas, instalacións, esculturas, vídeos ou fotografía— producirán unhas obras cargadas de subxectividade, e en moitas ocasións cheas de referencias ás súas experiencias vitais. En A casa de chocolate  Rosalía Banet aprópiase da inxenuidade propia da infancia coa intención de cuestionar a aparencia de todo o que nos resulta normal. As súas obras preséntanse baixo o aspecto da inocencia e a felicidade para tratar temas que doutro modo provocarían rexeitamento. rexeitamento. Hai unha crítica á sociedade dos medios de comunicación que só mostran a superficie e esconden todo o que non encaixa na súa idea de felicidade. En moitas das súas obras presenta unha mirada dura e descarnada sobre os sentimentos mostrando o máis monstruoso e doloroso da condición humana.  A ironía, o humor ou o terror están presentes nas súas pezas, a pesar da utilización dunha linguaxe de aspecto inocente.

María Roesset Inocencia  Museo de Pontevedra 

26

Dentro desta idea da apropiación da linguaxe infantil encóntrase tamén parte da obra de Rebeca Menéndez, quen por medio de debuxos aparentemente puerís de 27

26

27

 

Matías Sánchez Parvo coma un pintor  Galería JM

para inquietar o espectador, para provocar. Busca na súa obra o sinistro, sendo a súa familia e o seu ámbito máis próximo os protagonistas das súas obras.  A obra obra de Pablo Pablo Otero Otero Huertas aprópia aprópiase se dun fragmen fragmento to da serie de Pippi Pippi Calzaslargas Calzaslargas para falarnos do cambio profundo que se deu na mentalidade do século  xx  sobre   sobre á infancia. Pippi simboliza a autonomía total do neno sobre o adulto, cuxa intelixencia e habilidades o converten nun perigo para a sociedade establecida que non pode concibir que unha nena non estea baixo o control da familia ou o Estado. Pola súa banda a obra de Cristian E. Gradín aprópiase do imaxinario gráfico do franquismo a través de medios dixitais, aparecendo imaxes do castigo na aula que parecen sacados dun conto e que nos recordan que o castigo era un método cotián para a educación dos nenos. O vídeo de Teresa Hubbard & Alexandre Birchler plasma unha escena doméstica na que a chuvia estraga unha festa de aniversario cunha coidada posta en escena que introduce o espectador nunha obra absorbente e fermosa.

trazos esquemáticos evoca a súa infancia a través das nenas que plasma nos seus traballos. Sempre é a mesma nena, como a Alicia de Lewis Carroll, en actitude de xogar, de experimentar, creando unha relación especial e lúdica co espectador por medio do movemento da escena.  A obra de Laura Pernás parte dos seus recordos infantís para crear un espazo cargado de suxestións cos obxectos sacados do seu imaxinario persoal. O bambán, as gaiolas ou as hedras son alegorías de vivencias que nos relacionan relacionan coa súa intimidade e os seus recordos familiares. A falta da súa nai dende idade temperá é o eixe da peza que envolve o espectador nun mundo onírico que lle traslada a lugares comúns.

Por último a obra de Sergey Bratkov presenta unha mirada crítica sobre a infancia afastada de toda compracencia. As súas imaxes recollen as formas nas que os pais retratan as súas fillas, con roupas e maquillaxe de adultas, para distribuír en axencias de modelos. A denuncia do abuso e a explotación está presente nesta serie, Kids 1, así como en Birds, Bedtime Stories  ou  ou Italian School .

Dentro da apropiación das linguaxes infantís encontramos a obra de Matías Sánchez, quen por medio de aspectos formais se presenta como un neno irreverente que critica aqueles valores canonizados da historia da arte. A súa obra ten unha gran carga expresionista, con aproximacións ao cómic e ao graffiti, e posúe unha aparencia inxenua que deriva da apropiación da linguaxe infantil, aínda que os seus temas e personaxes sexan críticas mordaces á cultura contemporánea.  A mirada de Enrique Marty transita pola visión monstruosa e desasosegante da infancia. Nas súas obras o grotesco e a distorsión da realidade son valores que serven 28

29

 

memoria  e infancia  No século xix  a  a representación da infancia estivo marcada pola exaltación da beleza. As pinturas preciosistas mostraban escenas amables que evocaban a tenrura e edificaban un modelo ideal da infancia que respondía a valores como a bondade, ao tempo que fuxían do desagradable. O abxecto só aparecía cando se denunciaba algunha inxustiza. Os artistas contemporáneos interpelan a infancia. As súas obras non son representacións idealizadas. En ocasións falan da memoria, do eu, noutras aprópianse da linguaxe e dos obxectos do mundo infantil para crear contextos que, baixo unha aparencia näif, ocultan interrogantes sobre o máis profundo dos sentimentos.

 

román navarro Neno con traxe escocés , 1878-1928

Óleo sobre lenzo 37,27 × 24,7 cm Museo de Belas Artes da Coruña 

 

rosalía banet Debuxos da serie A cidade de chocolate , 2007

Témpera sobre papel 21 × 29,5 cm  A cidade de chocolate , 2007

DVD 3’49’’

 

ramón parada justel Neno durmindo

Óleo sobre lenzo 32,5 × 56,5 cm Museo Arqueolóxico Provincial de Ourense

 

laura pernás Que voei tan alto, tan alto , 2011

instalación técnica mixta  medidas variables

 

enrique marty  S/t (Serie Ghostdick ), ), 2007 Óleo sobre táboa  60 × 60 cm Galería Espacio Mínimo S/t (Serie Ghostdick ), ), 2007 Óleo sobre táboa  60 × 60 cm Galería Espacio Mínimo

 

 xesús rod ríguez corred oyra  Figura de bañista , 1907

Óleo sobre lenzo 97 × 97 cm Museo Provincial de Lugo

 

 a prim pr imací acía a do subxectivo creación dos adultos para  A imaxe da infancia é unha creación representar as súas cualidades físicas ou internarse nas súas virtudes, defectos ou actos.  A plasmación ideal do corpo corpo infantil foi unha constante ao longo do século  xix , permitindo a pintores e escultores mostrar as súas habilidades. As propostas simbolistas que priman o subxectivo fronte á norma, van romper coas representacións idealistas da beleza.  A estética contemporánea introduce introduce na arte a representación representación do grotesco, o terrorífico ou o deforme, alterando e destruíndo a visión bondadosa e bela da infancia, á vez que, valéndose de todo tipo de soportes, xera enigmáticos significados sobre os que o espectador parece ter a última palabra.

 

 jenaro c arrero Filla do pintor bordando, 1900-1902

Óleo sobre tea  29,2 × 20 cm Museo de Belas Artes da Coruña 

 

enrique marty  Nai , 2007

Técnica mixta  100 × 29 × 38 cm Galería Espacio Mínimo

 

ignacio pinazo Baco neno

Óleo sobre lenzo 85,8 × 147,4 cm Museo de Bellas Artes de Asturias

 

maria roesset Desnudo de nena cos brazos cruzados , 1913

Óleo sobre lenzo 146 × 98 cm Museo de Belas Artes da Coruña 

 

enrique marty  Sen título (da serie Xogo de nenos ), ), 2003 Óleo sobre táboa  100 × 100 cm Galería Espacio Mínimo

 

teresa hubbard &  alexande r birchl er  Eight , 2001

Vídeo sonoro HD transferido a DVD 3’16’’ Ed 3/10 Colección permanente CGAC. Santiago de Compostela 

 

manuel buch  Muller e neno, 1925-1935 ca.

Fotografía  10 × 14 cm Museo de Pontevedra  Retrato infantil , 1920

Fotografía  40 × 50 cm Museo de Pontevedra 

 

o familiar e o grotesco Os retratos de nenos burgueses constituían un luxo ao alcance duns poucos. Coa xeneralización da fotografía, ao longo do século xx , a súa preponderancia foi en detrimento. Non obstante o retrato como tal non desapareceu nunca. Os artistas contemporáneos reinterpretan as leccións do retrato clásico utilizando novos enfoques conceptuais e técnicas. Nesta sala conviven o vinilo, entendido como unha práctica complementaria ao debuxo, cunha serie de monecos cos que a autora coquetea co concepto de autoría. A medio camiño entre as artes plásticas, o deseño e o pracer da simple manualidade as creacións de RitaLin convídannos a disfrutar da cara máis amable da monstrosidade.

 

nicanor piñole Retrato da nena Pilar Velázquez-Duro, 1899 ca.

Óleo sobre lenzo 109 × 145 cm Museo de Bellas Artes de Asturias

 

rebeca menéndez Sen título, 2009 Instalación Técnica mixta  Medidas variables Galería Ana Vilaseco

 

RitaLin Da serie Aos monstros hai que collelos da man, 2010 Técnica mixta  Medidas variables

 

 anxe  an xeli liño ñoss Os retratos post-mortem son o espello da sociedade de finais do século xix  e  e primeira metade do  xx . A súa existencia desvela tradicións aínda hoxe pouco coñecidas. Enmarcadas nun contexto de penuria e necesidade, as imaxes mostran unha realidade oculta hoxe en día, pero que no seu momento foi unha necesidade vital para os familiares do pequeno anxeliño... Unha práctica que era extensible aos sectores sociais máis privilexiados, como ilustra o Retrato do Infante Don Luis de Dionisio Fierros, primoxénito primoxénito da raíña Isabel II, falecido poucas horas despois de nacer. O corpo do neno foi exposto durante tres días na capela do Pazo Real de Madrid para a súa contemplación. Unha realidade que nos retrotrae a un tempo no que a relación coa morte era, se cabe, máis próxima e natural que hoxe en día.

 

maximino reboredo Nena morta co seu ataúde 

 Arquivo Maximino Reboredo

 

maximino reboredo Bebé morto

 Arquivo Maximino Reboredo

 

dionisio fierros Retrato xacente de D. Luis, Príncipe de Asturias , 1850

Óleo sobre lenzo 65 × 80 cm Museo de Bellas Artes de Asturias

 

nada é o que parece Durante moito tempo a infancia estivo subordinada á representación do privado, do intímo. As escenas familiares, as maternidades ou os retratos foron o reflexo dun modelo de vida no que os nenos eran protagonistas. Durante o século xx  algúns  algúns artistas trasladan ás súas obras o modo en que os nenos representan a realidade nunhas creacións cheas de inxenuidade e expresividade, nas que se valora a emotividade fronte á beleza formal. Nalgúns casos os artistas recurren á apropiación de imaxes míticas do entorno televisivo para releer a construcción de personaxes infantiles que, paradóxicamente, serviron de estímulo para que toda unha xeración de mozas fosen conscientes das súas posibilidades. Non é raro que a nada convencional Pippi Calzaslargas fose víctima da censura en determinados países... Miradas cheas de confusión, tristura ou violencia. A utilización da linguaxe fotográfica, tan presente nos medios de comunicación de masas, fai aceptables imaxes que, ao reflexionar sobre elas, tórnanse inquedantes, constatando que a infancia continúa sendo unha construción, ás veces pervertida, do imaxinario adulto.

 

sergei bratkov   (Soneschka ), ), 2000 Kids  ( Fotografía cor 40 × 27 cm Serie 7/10 Galería Espacio Mínimo Kids 2, 2003

Fotografía cor 40 × 27 cm Serie 1/10 Galería Espacio Mínimo Kids 2, 2002

Fotografía cor 40 × 30 cm Serie 1/10 Galería Espacio Mínimo

 

matías sánchez Tres artistas Art Now , 2009 

Óleo sobre liño 200 × 200 cm Galería JM O pintor camiño do traballo . Arlés 1888

Óleo sobre liño 200 × 200 cm 2009

Galería Begoña Malone

 

ramón parada justel O fogar 

Pintura mural 155 × 84 cm Museo Arqueolóxico Provincial de Ourense

 

pablo otero huertas Pippi recibe unha lección, 2010

DVD

14

 

 xesús rod ríguez corred oyra  Retrato do neno de Juan Antonio Fernández García , 1937

Óleo sobre lenzo 70 × 63 cm Museo Provincial de Lugo

 

cristian gradín carbajal Calquera vicio, pequeno ou grande , 2007

 Acuarela sobre papel

37,5 × 45 cm

 

descarnada mirada cara ao máis sinistro do noso interior presentada tras unha máscara de inocencia e felicidade.

ROSALÍA BANET Madrid, 1972

biografías Susana Cendán Elsa R. Armentia 

Esculturas de tortas, xelatinas recheas de carne, intestinos, cerebros, corazóns... as obras-trampa de Rosalía Banet, baixo a súa aparencia de falsa inxenuidade, encerran unha crua deconstrucción dos sentimentos. As receitas coas que nos deleita constitúen un particular forma de purgar a dor nun mundo controlado pola visión superficial dos medios de comunicación e as multinacionais,

 A traxectoria de Sergei Bratkov está profundamente marcada pola súa biografía.

empeñadas en vendernos produtos que conteñen ideais tan absurdos como a eterna xuventude, a beleza, o poder ou a fama. Cunha ampla experiencia na docencia universitaria nas Facultades de Belas Artes de Pontevedra e Altea, Rosalía Banet participou en importantes exposicións individuais e colectivas, e feiras internacionais ao longo de todo o mundo —Arco, Frieze, Shcontemporary en Shangai, Art Chicago, Art Basel, Miami Beach...—, moitas delas da man da Galería Espazo Mínimo. As siamesas lambeteiras, SaraLi e Ana K, con todo o seu mundo de banquetes caníbais, forman parte dos traballos recentes da autora, así como unha liña de bixutería realizada con restos das súas receitas máis celebradas: colgantes de cabezas, galletas de ollos contra o mal de ollo, corazóns namorados, remedios para unha cultura tendente a relacionar insistentemente a comida cos sentimentos. Unha

Oriúndo de Kharkiv, cidade industrial en decadencia enraizada no socialismo soviético, Bratkov retratou con crueza soldados, prostitutas, obreiros e nenos ao bordo da marxinalidade. A mirada de Bratkov non coñece clixés. A súa serie Kids   (2000) protagonizada por pequenas lolitas á espera dun casting é, ante todo, un canto á tristura. A prensa do seu país acusouno de pedófilo, cando a súa intención non era outra que poñerlle voz ás perversións dos adultos, pois as nenas formaban parte dunha axencia real de modelos á que eran levadas polos seus pais. Os últimos traballos de Bratkov, a serie Glory Days , un retrato descarnado da vida cotiá na súa Ucraína natal tras a disolución da Unión Soviética, continúa a liña de contar as cousas sen reparos. A traxectoria profesional de Sergei Bratkov resulta tan desbordante como a súa obra. Participou nas Bienais de Sao Paulo e Venecia representando

rosaliabanet.blogspot.com

***

SERGEI BRATKOV  Kharkiv, Ucrania, 1960

93  

ao seu país, en Manifesta 5  en San Sebastián ou na Trienal de Fotografía de Grazt. Así mesmo protagonizou importantes exposicións individuais en museos e institucións de todo o mundo —a última delas no Pinchuk Art Centre en Kiev (Ucrania)— e a súa obra encóntrase depositada, entre outros, no MuKKA Museum of Contemporary Art de Amberes (Bélxica), no Museum of Contemporary Art de Zagreb (Croacia), no Museum of Photography de Boston (U.S.A.), no Museum of Contemporary  Art de Gante (Bélxica), no MART MARTA A Herford Museum of Contemporary Art de Herford (Alemaña), no CGAC de Santiago de Compostela (España), ou na Ekaterina Fundation de Moscú (Rusia). Vive e traballa en Moscú, é artista da Regina Gallery (Londres-Moscú) e en España represéntao a Galería Espazo Mínimo de Madrid. www.reginagallery.com www.espaciominimo.net

***

MANUEL BUCH SAINZ  A Coruña, 1884-A Coruña, 1969

 Artista cosmopolita onde os haxa, o carácter inquedo de Manuel Buch levouno a percorrer medio mundo dende a súa Coruña natal. Madrid, Bogotá, Nova York ou A Habana, son algúns

dos destinos nos que rastrexamos a presenza dun artista, aínda hoxe, pouco ou nada coñecido. Os inicios da súa traxectoria sitúano na Coruña, onde monta un pequeno estudo na rúa Panaderas. Un afortunado golpe de sorte darao a coñecer. O falecemento de Franzen, recoñecido fotógrafo da Casa Real afincado en Madrid, así como o seu mestre e protector, permitirá a Buch herdar o posto de fotógrafo real, unha valiosa distinción que lle reportará fama entre unha clientela distinguida que buscará compulsivamente facerse retratar por el. Algo perfectamente comprensible se observamos o seu fascinante xeito de entender a fotografía. Buch manipula os positivos e os negativos, achegando á fotografía calidades e matices fundamentalmente pictóricos. Nalgún caso recorre ao óleo para iluminar as fotografías, ata o punto de que estas desaparecen por completo. As súas composicións, miúdo, destilan un aire estudadas misteriosopolo incriblemente moderno para a época (1925-1935). Os retratos dos seus fillos e a súa esposa, unha muller dunha beleza extraordinaria, son presentados ante o obxectivo da cámara case como personaxes Shakesperianos.  A constatación de que a historia da fotografía en Galicia ten excitantes capítulos por descubrir. www.museo.depo.es

***

 JENARO CARRERO CARRERO Noia, 1874-Santiago de Compostela, 1902

 A traxectoria de Jenaro Carrero está marcada pola súa prematura morte por tuberculose aos vinte e oito anos de idade. A súa breve traxectoria profesional ten lugar no contexto de finais do século  xix , caracterizado no pictórico por unha estética ecléctica na que terán cabida o academicismo ou un realismo de carácter naturalista. Jenaro Carrero é un dos membros da mítica Xeración Doente —xunto con Ovidio Murguía,  Joaquin Vaamonde e Ramón Parada  Justel—, marcada pola morte temperá de todos os seus compoñentes así como polo seu carácter de abandeirado na introdución de novas perspectivas estéticas en Galicia. Neste sentido, o carácter bosquexado e a rapidez de execución das pinturas de Jenaro Carrero, serán algunhas das virtudes máis apreciadas crítica, xunto súa intelixente pola reinterpretación de coa clásicos como Velázquez ou Goya, ou a proximidade a artistas coetáneos como Ignacio Pinazo, participante igualmente nesta exposición. A partir do ano 1900  desaparecen as implicacións sociais na súa pintura, centrándose na plasmación de escenas cotiás así como na recreación das calidades pictóricas e lumínicas. Entre a súa temática predilecta destacan as representacións infantís, instantáneas dos seus fillos, Pepita e

 Jenaro, executadas executada s con puntos de vista novidosos onde a verdadeira protagonista é a luz xunto cunha pincelada longa e solta que anuncia a evolución da súa pintura cara a postulados próximos ao postimpresionismo. Este é precisamente o período ao que pertence a pintura presente na exposición,  A fill a do pintor bordando, a confirmación de que Jenaro Carrero constituíu unha verdadeira renovación na pintura finisecular galega. http://museobelasartescoruna.xunta.es

***

 XESÚS  XES ÚS RO RODRÍG DRÍGUEZ UEZ COR CORREDO REDOYRA  YRA  Lugo, 1889-Santiago de Compostela, 1939

Sen dúbida o retrato que mellor define a controvertida personalidade de Xesús Rodríguez Corredoyra é unha caricatura Castelao na que aparecedunha portandodeunha caveira. Imbuído relixiosidade rayana no místico, Corredoyra, pertencente á aristocracia rural galega, viviu toda a súa vida en perpetuo conflito interior. Home decadente e atormentado, non soubo nin quixo adecuarse ás esixencias dun mundo cambiante e novo. A España de principios do século  xx  vivía   vivía unha situación de total anquilosamento, tanto moral coma económico. Artistas como Dario de Regoyos, Solaina, Zuloaga

94

95

 

ou Joaquin Romero de Torres, daban perfecta conta nas súas pinturas dunha España en branco e negro. A pesar da súa formación cosmopolita —estudou na Real Academia de BBAA de San Fernando de Madrid, tivo profesores do talle de Cecilio Plá ou Sorolla e viaxou por Europa e América— Corredoyra non soubo liberarse do peso da tradición familiar. Rebelarase contra os seus mestres, pero sobre todo contra unha sociedade que non entende e á que acusa de excesivamente positivista

DIONISIO FIERROS La Ballota, Cudillero, 1827-Madrid, 1894

 A fama chégalle a Dionisio Fierros tras a obtención dunha das primeiras medallas na Exposición Nacional de Belas Artes do ano 1860. Curiosamente o cadro co que Fierros gaña o galardón, Romaxe nas proximidades de Santiago , foi pintado en Galicia, a onde o artista se traslada buscando novas aventuras e tipoloxías. O exotismo reterao en Galicia durante tres anos, durante os ca-

e vulgar. O resultado é unha obra persoal na que predomina o negro xunto a unha posta en escena de marcado carácter simbolista. O simbolismo entendido como un estado de ánimo e catalizador da ambigüidade expresiva. As pinturas que representan a Corredoyra na exposición pertencen a períodos dispares da súa vida. O Bañista  (  ( 1907 ) correspóndese co seu período de formación, mentres que o retrato de D. Juan  (1938 ) foi pintado un ano  A. Fernández  ( antes de morrer. Este último representa o prototipo de retrato burgués atípico que cultivaba Corredoyra, situando á figura descentrada ante unha paisaxe, a maniera  a   a dos pintores renacentistas. Todo un sinal de identidade que testifica a fuxida cara a atrás  dun  dun dos nosos artistas máis persoais.

les poñerá de moda o costumismo nos círculos artísticos autóctonos e nacionais. A súa formación, no taller dos todopoderosos Madrazo —primeiro con  José, e posteriormente co seu fillo Federico— influirá decisivamente na súa traxectoria, tomando, sobre todo do último, o debuxo minucioso, unha potente posta en escena e a recreación de todo tipo de detalles. Coincidentemente, o cadro co que participa Fierros na exposición, o Retrato xacente do infante D. Luis  (  ( 1850), é unha copia doutro anterior realizado por Federico de Madrazo. A pintura recrea o costume de retratar recén nacidos mortos. O príncipe D. Luis, primoxénito de Isabel II, faleceu ás poucas horas de nacer no Pazo Real de Madrid, e alí, no centro da Capela Real, foi exposto ao público durante tres días. A pintura pertence á primeira etapa de Fierros, condicionada claramente polo dominio da liña como

www.museolugo.org 

***

compoñente integrante da forma. Unha tendencia que o artista irá superando en fases sucesivas, nas que os bosquexos, a temática costumista e certa crítica social centrarán os seus intereses creativos.

de Educación tras licenciarse en BBAA pola Universidade de Vigo no ano 2008. Forma parte do grupo artístico El ama de casa pervertida , xunto a Pablo Otero Huertas, presente tamén nesta colectiva. Entre as súas exposicións destaca Vemos ou que somos. Somos ou que vemos   no Pazo dá Cultura de Pontevedra, I Love You no CTB, a mostra de vídeo Programa 03, Desafi(n)ando o xénero en Murcia, e outras realizadas en espazos como o CGAC, o Museo Nogueira dá Silva de Braga (Portugal) ou o Centro de Arte

www.museobbaa.com

***

CRISTIAN GRADÍN CARBAJAL Soutomaior, Pontevedra, 1980

 A creatividade reside no erro. A miña  Joven de Madrid. Madrid. traxectoria está chea de creatividade. 

 Asiduo ao traballo no campo da videocreación ou a animación, Cristian Gradín practica a apropiación de materiais tomados de medios dixitais sobre o imaxinario gráfico do franquismo. Este é o caso de Blue Children, onde o artista adopta esta estratexia compositiva e temática para darnos unha visión particular da infancia e os seus tabús.  Ademais do vídeo, Cristian traballa soportes como o debuxo, a pintura ou o gravado para reflexionar sobre temas como a identidade, a subxectividade, ou a infancia. Destaca especialmente nas pezas de Cristian a súa elegancia coidada, a súa agudeza conceptual, e unha sensibilidade adestrada en desenmascarar as leas da sociedade contemporánea. Este novo artista recibiu o Premio Nacional á Excelencia no rendemento académico outorgado polo Ministerio

96

***

TERESA HUBBARD &  ALEXANDER BIRCHLER BIRCHLER Dublín, Irlanda, 1965-Baden, Suiza, 1962

Parella artística dende o ano 1990, os traballos de Teresa Hubbard & Alexander Birchler revelan a complexidade e a flexibilidade das súas paisaxes narrativas, a imposibilidade de buscar unha explicación definitiva ou a insistencia en abrir multitude de contraditorias e suxestivas realidades. É o caso de Eigth  (2001), unha coidada posta en escena percorrida por unha cámara que se move dentro e fóra da casa nun loop sen fin. Como en moitos dos seus traballos, Eight  oscila  oscila entre a idea de exterior-interior,, o real e o imaxinario, introducindo rior 97

 

o espectador nunha atmosfera tan absorbente e fermosa como impredicible. Influídos por autores como Hitchcock, Malick, Mamet, Hopper, Flaubert ou o propio Kafka, Hubbard & Birchler fan uso dunha dimensión psicolóxica do espazo, alterando os límites entre o aquí e o alá, o antes e o despois. Pertencente á colección ARCO do CGAC —Santiago de Compostela—, Eight   é só un exemplo máis da exquisita traxectoria duns artistas que foron seleccionados para participar en proxectos nos espazos máis prestixiosos do mundo, tales como o Whitney Museum of American  Art (New York), o Art Pinakothek der Moderne de Múnic ou a Amsterdam and the Kunstverein St. Gallen Kunstmuseum. En canto ás colectivas, a súa presenza rastrexámola na Bienal de Venecia, a Bienal Internacional de Liverpool, o Wexner Center for the Arts de Columbus (EE.UU) o Mori Museum de Museumouofo ContemporaryTokyo, Art de oChicago MNCARS de Madrid. Colaboran coa Tanya Bonakdar Gallery de New York, a Bob Van Orsouw Gallery de Zürich, a Barbara Thumm Gallery de Berlin, a Beira Munro Gallery de Hamburgo ou a Lora Reynolds Gallery de Austin, Texas. Texas. www.hubbardbirchler.net www.tanyabonakdargallery.com www.bobvanorsouw.ch www.lorareynolds.com

***

ENRIQUE MARTY  Salamanca, 1969

Este autor polifacético manexa todos os medios incluída a escenografía, e presenta un corpus frecuentemente monstruoso, circense, estrafalario, repleto de acenos á historia da arte e ao mundo do cine. O universo creativo de Enrique Marty xira en torno ao que Froid identificou como Unheimlich referíndose ao sinistro no familiar, como ese personaxe con quen nos cruzamos todos os días e do cal intuímos que, baixo a súa amigable aparencia, oculta un escuro segredo. O obxectivo de Marty é provocar no espectador unha sensación de inquietude ou desasosego ao enfrontarnos a aquilo que sendo cotián nos resulta ao mesmo tempo alleo e estrano. Así é como probablemente nos sentiremos ante a súa escultura Nai , un personaxe en zapatillas certamente afastado dunha aparencia tenra ou compasiva. Fascinado polo mundo barroco e o sentido tráxico da vida, elixe como modelos e protatonistas das súas obras á súa familia e ámbito máis próximo, aos que combina con mundos ficticios, sobre todo cinematográficos. O resultado é unha fusión entre película de terror e vida real. Despois de licenciarse en Belas Artes, este enfant terrible da arte contemporánea non só alcanzou o recoñecemento en España, senón que a súa proxección se

espallou internacionalmente a través de galerías en Italia ou Australia e centros como o White Box Gallery de Nova  York. A súa obra foi adquirida por importantes institucións, e o seu extenso currículo ostenta moitas exposicións destacables, entre as que resaltan  Just one bad idea after another , na galería K 4  (Múnic); Existencias , no MUSAC de León; ou Hóspede , no Museo de  Arte Contemporáneo de Bos Aires (Arxentina). Actualmente traballa coa Galería Espazo Mínimo. www.espaciominimo.net / www.musac.es

***

REBECA MENÉNDEZ  Avilés, 1976

Rebeca é unha artista de extrema sensibilidade que reflexiona en torno a temas como a feminidade e as cuestións de xénero, as inquietudes infantís, a decadencia ou a loucura aos que engade tinguiduras barrocas e lúdicas. Nas súas obras, as nenas, emblema da inocencia, sitúanse nunha realidade disfrazada, transformada nun lugar no que nada é o que parece. Seguindo a liña aberta por Balthus ou Pasolini, Rebeca invita o espectador a indagar sobre certos segredos ocultos nese mundo recreado. O resultado é unha imaxe chea de beleza que apela ás emocións

sen recorrer directamente ao drama. Os seus personaxes, en moitas ocasións preadolescentes de aparente inocencia, adoitan aparecer solitarios e ensimesmados, en ámbitos inquietantes e monótonos, ou como refire a propia artista, no momento anterior ao caos , cando todo parece a punto de estalar. Como unha voyeur do descoñecido, esta artista versátil se desenvolve en múltiples rexistros como a serigrafía ou a fotografía, aínda que ás veces prefire situarse na interzona da pintura e a instalación, o debuxo e o audiovisual. Rebeca Menéndez traballa coa Galería Espazo Líquido, a Galería Ana Vilaseco ou a Galería Ana Gil. Expuxo en diferentes feiras internacionais, Miami, Bolonia, Sao Paulo ou a Art Fair de Turín. Destaca especialmente a súa participación na mostra titulada Areas Movedizas  que  que tivo lugar en La Lavandería, unha sala pertencente a La Laboral de Gijón. www.espacioliquido.net www.anavilaseco.com

***

ROMÁN NAV NAVARRO ARRO  A Coruña, 1854-A Coruña, 1928

 A afección de Román Navarro polo debuxo xerminou cando era neno, e levouno máis tarde a estudar na Escola de Artes e Oficios da súa cidade

98

99

 

natal. Ampliou os seus estudos artísticos en Italia e foi posteriormente destinado en Barcelona como profesor de debuxo, para regresar despois de conmutar a súa praza co pai de Picasso á escola de Artes e Oficios na que cursara os seus estudos. Compaxinou a súa vertente de debuxante e pintor coa carreira militar, de aí que, malia a escaseza de afeccionados aos temas bélicos entre os pintores galegos da súa época, Navarro, pola súa profesión, abundase nesta temática, chegando a facer

PABLO OTERO HUERTAS Pontevedra, 1984

Este mozo investigador da facultade de Belas Artes de Pontevedra defínese a si mesmo coas iniciais M&M: Mitómano Mitómano e  Melodramático  Melodra mático. Pablo é un artista corrosivo que bota unha visón cáustica sobre a humanidade e medio. A frase o exterior non existe. Só é real o que sae por televisión... e quizais nas revistas , reflicte o

seu carácter fetichista e o seu gusto pola maridaxe da cultura pop e a arte, un

das escenas militares o seu motivo por excelencia. Realizou ademais retratos a políticos e militares do momento, así como a membros da familia real. Chama a atención a súa peculiar forma de adaptar a técnica da augada ao óleo e a súa mestría á hora de captar o movemento e a espontaneidade, como queda patente nas súas escenas militares ecuestres, nas que dota ao cabalo dun movemento excepcional. Naturalista con tinguiduras rembrandtianas, ao final da súa carreira deixouse influír polo costumismo de Sotomayor. O seu amplo legado pictórico encóntrase repartido entre o Museo de Belas  Artes da Coruña e ou tros museos militares e organismos oficiais de Galicia e España. http://museobelasartescoruna.xunta.es

individualmente como baixo o pseudónimo de  Amela Pamelusa  Pamelusa , ou formando parte do colectivo El ama de casa pervertida , xunto a Cristian Gradín Carbajal. http://www.mefeedia.com/watch/29777641

***

artistas falecidos de tuberculose ao redor de 1900, algúns deles presentes nesta exposición. Esta xeración caracterizouse polo ton burgués e os retratos de forte instrospección psicolóxica. A obra de Parada Justel está amplamente recoñecida e encóntrase dispersa en prestixiosos museos e institucións, como o Museo  Arqueolóxico Provincial Provincial de Ourense. Ourense.

RAMÓN PARADA JUSTEL

www.musarqourense.xunta.es

Ourense 1871-1902

*** Ramón Parada Justel obtivo no ano 1988 o número un nas probas de acceso

emparellamento contemporáneo moi característico do noso insconsciente colectivo. Así sucede na peza que hoxe nos presenta, na que somete un capítulo da serie de Pippi Calzaslargas a un detournement, é dicir, terxiversa o seu sentido orixinal cunha clara intención crítica. O humor ácido, o carácter catártico e a súa adhesión ao trauma como elemento desencadenador de experiencias límite explican a filosofía de traballo deste artista, que a miúdo reproduce o coñecido dito de que se non queres caldo, dúas cuncas . Excelente fotógrafo, desenvólvese con igual soltura en ámbitos tan dispares como a escultura ou o bordado. Demostrouno en exposicións como I Love You, celebrada no Centro Torrente Ballester, e en mostras como a do Centro de Arte Nova de Madrid

á Real Academia de Belas Artes de San Fernando en Madrid e posteriormente recibiu unha bolsa para continuar os seus estudos na Academia Española de Roma. Gran mestre da cor, durante a carreira adscribiuse á estética impresionista e deixouse influír pola pintura de temática histórica e a escenografía. Obtivo unha mención honorífica en  Artes Decorativas e realizou traballos ornamentais en localizacións públicas e eclesiásticas, entre elas a catedral de Ourense. Aínda despois de caer gravemente enfermo, continuou traballando incansablemente e reafirmándose na corrente impresionista, aínda que ao final da súa curta vida o influxo de Sorolla se fixo patente e a súa pincelada se ampliou debuxando directamente con bro-

ou Museo dá Silva Braga. oCun vastoNogueira coñecemento do en mundo cinematográfico, Pablo traballa tanto

chadas de acor. Morreu condasó lendaria  anos, entrando formar parte  Xeración Doente, integrada por novos

LAURA PERNÁS Lugo, 1979 Esta artista lucense traballa o tema da infancia perdida e intérnase nas sensacións que lle produce un estrañamento vital consecuencia da falta temperá da súa nai. Investiga a extimidad —benvidos ao espectáculo da miña vida privada—, de onde extrae, como Enrique Marty, aquilo que sendo moi íntimo e familiar se converte á vez en algo radicalmente estraño. Para algúns, este é o signo do suxeito do noso tempo, que só parece atopar o seu ser máis íntimo no máis afastado e deslocalizado del. Esta artista adscríbese ao vídeo para exhibir publicamente, como Louise Bourgeois ou Lewis Carrol, aspectos psicolóxicos

31

***

100

da biografía persoal entretecidos con súa elementos tomados da literatura ou do cine. A todo iso Laura engade outros 101

 

700 obras e obxectos persoais ao Con-

motivos como os insectos, as ventás, a hedra ou as ruínas que forman parte o seu imaxinario de cabeceira, e que utiliza para situar a súa obra nunha mediana entre o real e o onírico que ás veces raia no alucinatorio. Laura revive episodios do seu pasado rememorando certos aspectos inquietantes da súa infancia. O resultado, unha mestura de vivencias e misterio desdobradas nunha especie de delirio poético. Deste xeito parece conxurar os seus propios demos do pasado para reverter o feito artístico en terapia existencial. A súa poética, alegórica e chea de esperanza, xira en torno á dor e ao destino, á morte e ao pracer, ao misticismo e á éxtase. Especialista en deseño e audiovisuais, esta artista desenvólvese con igual soltura no terreo da instalación ou a pintura. No ano 2005 recibiu a bolsa Novos Valores na modalidade de curtos de animación. Posteriormente participou no Proxecto

marcaron como a temperá perda da súa nai, na liña doutros autores presentes na exposición. Pouco despois faleceu o seu pai e o pintor trasladouse a vivir co seu avó. Pinazo desempeñou na súa xuventude traballos como pintor de abanos, decorador de azulexos, sombreireiro ou prateiro. Estudou na Academia de San Carlos de Valencia e gozou dunha bolsa en Roma. Ao comezo da súa carreira decantouse polos temas históricos de estilo académico, enmarcándose na liña do eclecticismo, un movemento que era unha amálgama de varios estilos pictóricos. Posteriormente e como resultado do seu regreso de Italia, adoptou unha poética intimista e abandonou os temas históricos por escenas familiares, da vida cotiá, e nus. Por entón, xa aparece completamente inmerso na estética impresionista, con predominancia dos tons escuros e terrosos, e cunha pincelada dinámica e enérxica. A pesar das

 Artes de San Carlos, en Valencia e en San Fernando, en Madrid. Pola súa destreza recibiu múltiples encargos da aristocracia valenciana. A súa obra está depositada en importantes institucións nacionais, tal é o caso do Museo de Belas Artes de Asturias.

Con só 14 anos Nicanor Piñole presentouse en Madrid para comezar a súa carreira artística, un periplo que o levaría a residir en cidades como Londres, París ou Roma. Este pintor asturiano viviu o apoxeo do período postimpresionista, participou en exposicións tanto nacionais como en Estados Unidos,

Pouco se sabe sobre a biografía de RitaLin e é que o anonimato é unha forma de non restar protagonismo ás súas

 Abertal que reuniu novos artistas lucenses contemporáneos e expuxo, entre outras institucións, no Museo Provincial de Lugo.

lecturas ambiguas que poida xerar, os obxectivos de Baco neno, a obra en exposición, garda relación coa intención de estudar a anatomía infantil de manera fidedigna, así como coa potenciación dos efectos lumínicos, unha das principais obsesións do artista. Ademáis, a utilización de nenos resultaba máis económica que a contratación de adultos o modelos profesionais. Pinazo é considerado un dos principais precursores de Sorolla en canto a temática e estilo. Foi docente na Escola de Belas

e traballou dentro da chamada Escola de Gijón. De abraiante versatilidade, Piñole producía coa mesma mestría retratos ou autorretratos, paisaxes, naturezas mortas e escenas populares inspiradas na súa terra natal, utilizando indistintamente o óleo, a acuarela ou o pastel. A pesar do seu virtuosismo técnico e o seu éxito nas relacións sociais, a súa pintura non gozou de recoñecemento ata que tivo unha idade avanzada. Morreu aos 100  anos, e despois da súa morte, a súa viúva doou unhas

criaturas. Nacida nunha familia de costureiras, na que eran habituais as tardes en que a súa nai, avoa e tías creaban patróns, cosían e bordaban con mimo. RitaLin creceu nun ámbito de teas, fíos, abelorios e botóns. Coser é un modo de invocar á serenidade dos momentos vividos na infancia, ademais de aplicar o aprendido a un proxecto persoal e irreverente. Os seus bonecos contan historias que alimentan un imaxinario de monstros, nenos, amigos, sonos e aventuras. Cada unha destas criaturas

***

IGNACIO PINAZO Valencia, 1849-1916 Ignacio Pinazo naceu nunha familia humilde e pasou por penalidades que o

http://www.museobbaa.com

***

NICANOR PIÑOLE Gijón, 1878-1978

cello de Gijón que ampliou a colección creando o Museo Nicanor Piñole. Nel pódense considerar máis de 4000  obras que reflicten as diferentes etapas da súa creación artística. Destaca especialmente unha gran cantidade de bosquexos, apuntamentos e debuxos que nos permiten coñecer o Piñole máis íntimo, un artista que explotaba igualmente o pequeno e o gran formato, con trazo rápido ou cunha minuciosidade abraiante. http://museos.gijon.es/

***

RitaLin

102

103

 

podería formar parte da nosa fantasía, evocando paisaxes de lugares que quereriamos coñecer. Son donos e señores dos seus propios reinos, de lugares próximos nos que poderiamos vivir, á fin e ao cabo aos monstros hai que collelos da man, asegura RitaLin.

Prado— a mediados dos oitenta, a autodidacta, cosmopolita e culta autora, xamais tivo a pretensión de ser coñecida. A súa pintura desenvolveuse no ámbito máis íntimo e familiar. Fixo unha obra para si mesma que xamais mostraría en público, a pesar da súa calidade indiscutible. O tempo que lle tocou vivir —morreu moi nova, aos 38  anos— non era o máis idóneo para o acceso das mulleres á educación artística. A pesar de que a súa magnífica formación incluía a aprendizaxe do de-

 A ilustración tamén forma parte do seu singular traballo. A narrativa das imaxes pode ir do tenro ao mordaz e crítico, todo iso levado con certa picaresca e ironía, ademais dun coidado rematado, ao igual que os seus bonecos. Os que a coñecen saben que o equilibrio é a chave que lle permite transitar dun xénero a outro con igual éxito. RitaLin permitiu ás súas criaturas abandonar por uns días o seu hábitat para estar entre nós. Quen pode adiviñar o que son capaces de facer cando se saben non observadas? Por se acaso, manteñámolas nas súas vitrinas... ***

MARÍA ROESSET Espinho, Portugal, 1882-Manila, Filipinas, 1921

 A breve dedicación de Maria Roesset á pintura (1911-1914) constitúe un dos episodios máis suxestivos da histo-

buxo, a pintura ou a música. As ensinanzas de Eduardo Chicharro, pintor de gustos simbolistas, serán decisivos para a conformación dunha atmosfera moi particular, case sempre caracterizada polo misterio. O mesmo que observamos na obra desta exposición, Nu de nena cos brazos cruzados  (  ( 1913) —en realidade a súa filla Eugenia—, un marabilloso nu dunha rapaza preadolescente expresando todo o desamparo do tránsito á idade adulta. Tan inquietante como efémera, a traxectoria de María Roesset continúa fascinando a pesar do tempo transcorrido. A peculiaridade do seu legado resumiuno a súa filla de xeito maxistral ao afirmar que non  pintou nunca un cadro de flores .

MATÍAS SÁNCHEZ

alemáns e co kitsch, o cómic ou o graffiti, pero os contidos da súa obra reflicten unha sociedade de rabiosa actualidade. Matías ofrécenos a súa visión particular dun presente marcado polos medios de comunicación e os índices de audiencia, o maltrato á muller, o terrorismo, a emigración ilegal, as drogas, o racismo, a prensa do corazón... todo iso aderezado cunhas boas doses de humor sarcástico. En resumo, este autor desentrañador de tópicos encarna unha mestura de divertimento e acidez a partes iguais. Traballa

Tübingen, Alemania, 1972

Nacido de pais emigrantes en Alemaña, este artista multidisciplinar fórmase e reside en Sevilla. Da súa personali personalidade dade artística destaca unha mestura de ironía e expresionismo que impregna a súa obra do carácter irreverente dun neno pícaro. Os seus personaxes son o reflexo do pobo nos medios de comunicación, o telelixo ou a prensa sensacionalista. sensacionalista. Descaradamente provocador, Matías preséntanos un mundo —tamén o do mercado da arte— cruel, carnavalesco, ridículo e caricaturizado, expresado cun debuxo infantil tan espontáneo como influído por Picasso e Matisse. Formalmente relacionóuselle cos expresionistas salvaxes

asiduamente con diversas galerías, entre elas Begoña Malone ou a Galería JM de Málaga, coa que expuxo en feiras e prestixiosos espazos de todo o mundo. http://www.galeriajm.com/matiasanchez/matias.html http://www.bmalone.com

http://museobelasartescoruna.xunta.es

ria da arte recente. Descuberta case casualmente por Alfonso Pérez Sánchez —entón director do Museo do

***

104

105

 

El CTB abre la programación expositiva del año 2011 con la exposición Falsas Apariencias. Miradas  en la que nos invita a reflexionar sobre la imagen de la niñez en el arte.  fragmentadas sobre la infancia  en Por medio de esta propuesta el centro da respuesta a sus objetivos como institución cultural, ya que abre el debate sobre un tema de actualidad a la vez que difunde ideas sobre la contemporaneidad. El hecho de contraponer artistas actuales con pintores decimonónicos refuerza la idea del debate e interpela al espectador sobre las imágenes que forman parte la muestra. Desde el Concello de Ferrol queremos agradecer el apoyo prestado a las distintas galerías, museos, archivos y particulares, ya que sin ellos no hubiera sido posible llevar a cabo este importante proyecto.

textos en castellano

 Vicente Irisarri Castro

 Alcalde del Ayuntamiento de Ferrol Ferrol ***

La infancia es un periodo fundamental en la vida de las personas. A algunas las condiciona positivamente, generando toda una serie de sinergias que van a facilitar el desenvolvimiento de las cosas en el futuro, mientras que para otras no deja de ser una etapa llena de sombras que desean olvidar. Esta dualidad se refleja a la perfección en Falsas Apariencias. Miradas fragmentadas sobre la infancia , un proyecto coral en el que la visión de tres comisarios dialoga con la mirada de artistas procedentes de contextos y cronologías diferentes. La apuesta del CTB sigue siendo clara. Elaborar una programación de calidad con una coherencia que sea capaz de contextualizar las propuestas q ue se ofrecen en un ámbito concreto pero sin dejar de ambicionar un reconocimiento que vaya más allá de los márgenes de la propia ciudad. El esfuerzo que supuso coordinar instituciones, galerías y artistas de dentro y fuera de Galicia, el empeño en incidir en el terreno de la didáctica, el que los contenidos de lo que hacemos lleguen a todos aquellos que deseen aprender con el arte, constituye un estímulo para seguir trabajando en la mejora de un centro que, a día de hoy, es uno de los principales buques insignia de la cultura en nuestro país. Mercedes Carbajales Iglesias

Concejala de Cultura, Educación y Universidad

107  

falsas apariencias  Miradas fragmentadas fragmentadas sobre la infancia  infancia  Susana Cendán

Falsas Apariencias .  Miradas fragmentadas fragmentadas sobre la infancia , repite en cierta medida el esquema de otras exposiciones celebradas en el CTB, como La Rebelión de los Géneros , en la que partíamos de una imagen clásica que se complementaba y dialogaba con piezas de artistas contemporáneos. La interrelación entre artistas procedentes de finales del siglo  xix  y  y principios del xx , con otros actuales que, además, se valen de una pluralidad de soportes que nada tiene que ver con la supremacía de la pintura en el pasado, alberga como objetivo mejorar la percepción de un espectador que se ve inmerso en una lectura poco o nada lineal de la historia. Nuestra intención es seguir una tendencia que se está experimentando con éxito en algunas instituciones punteras a la hora de reorganizar sus colecciones, tal es el caso de la Tate Modern de Londres o, más recientemente, el Museo Nacional de Arte Reina Sofía de Madrid. Disfrutar del placer de contemplar las construcciones minimalistas de la Bauhaus, junto con los diseños de trajes

de Oskar Schlemmer para el Ballet Triádico en un contexto en el que el cine, las artes decorativas o la ilustración se entrecruzan en un juego de lenguajes que no hacen más q ue enriquecer el plano creativo, constituye una apuesta que repercute directamente en el enriquecimiento intelectual del espectador. Es sabido que en gran parte de las representaciones clásicas, sobre todo en el siglo  xix , se mostraba una imagen amable de la infancia, siempre en relación con el ámbito familiar, como es el caso de los retratos de los hijos de burgueses o de los propios pintores. Los artistas buscaban en algunas poses de niños —que hoy pueden resultar perturbadoras— la perfección técnica, un virtuosismo que era el fin último de sus realizaciones. Además, utilizar a niños resultaba más económico que contratar a modelos adultos. La amabilidad de las representaciones clásicas apenas señalaban a una realidad inmersa en graves conflictos sociales que provocaban que la mayor parte de los niños vivieran en unas condiciones dramáticas que, casi nunca, aparecían reflejadas en las pinturas. La elección de la infancia como hilo conductor del proyecto guarda relación con la intención de comunicar ideas sobre nuestra cultura, tradiciones e incluso sobre aquellos tabúes que aún hoy planean sobre el mundo de los niños. La mirada que nos interesa subrayar se aleja de los cauces tradicionales que muestran a la infancia como un estado idílico y desinhibido construido por el imaginario adulto. De ahí que en la selección que proponemos juegue un importantísimo papel la contraposición de épocas y de miradas, del arte considerado clásico, con sus imágenes amables y preciosistas, y el contemporáneo, más próximo a nosotros y sabedor de que la infancia es la manera más eficaz de mantener viva nuestra memoria. memoria.

Quiero agradecer a Manuel Mosquera Cobián su contribución al proyecto. La selección que propuso no solamente dialoga de manera magistral con las obras contemporáneas —de cuya elección soy responsable—, sino que incide de manera positiva en el carácter marginal de muchos creadores, homenajeándolos y sacándolos a la luz. Su apuesta por fotógrafos casi desconocidos como Manuel Buch, un autor fascinante y cosmopolita que en los años veinte experimenta con la fotografía utilizando métodos innovadores, la recuperación de Maria Roesset, una autora que a pesar de trabajar apenas durante cuatro años nos ha legado una obra llena de interesantes matices o los dos integrantes de la Generación Doliente , Ramón Parada Justel y Jenaro Carrero, desaparecidos —como el resto de los componentes del grupo— trágicamente y que fueron la punta de lanza de una renovación artística que se ralentizó en casi una treintena de años. Observar la impresionante pintura de Ramón Parada Justel, El hogar , la manera en cómo concibe el fondo de la misma, un telón a base de chorretones, de trazos inacabados, conversando con los personajes llenos de ironía de Matías Sánchez, no hace otra cosa que incidir en la modernidad de unos autores que, de no haber muerto prematuramente, habrían proporcionado suculentos frutos a la evolución de la pintura contemporánea en Galicia. Mención aparte merece la sección dedicada a la fotografía  post-mortem comisariada por Virginia de la Cruz Lichet, reflejo de la sociedad de finalesdedelpobreza. siglo  xix   y primera  y deluna siglo  xx . Una poco conocida y enmarcada en un contexto Imágenes quemitad revelan realidad quetradición se oculta hoy en día, pero que en su momento fue una necesidad vital para preservar la memoria del pequeño difunto. Acompañándolos, una deliciosa pintura del Infante D. Luis obra del autor asturiano Dionisio Fierros. Fallecido pocas horas después de nacer, el primogénito de la Reina Isabel II, fue expuesto durante tres días en la capilla del Palacio Real para su contemplación. Tradiciones que muestran un relación con la muerte quizá más natural que hoy en día, y cuya representación, era un asunto que afectaba por igual a gentes de todos los estratos sociales. La apuesta de dotar al CTB de una programación estable con contenidos intelectualmente atractivos y plurales, exige de un esfuerzo considerable que no sería posible sin la predisposición y la generosidad de todas las instituciones, tanto públicas como privadas, que han accedido a participar en este proyecto. En este sentido quiero agradecer las obras cedidas por los Museos de Bellas Artes de  A Coruña , el Museo Arque ológico Provincia l de Ourense, el Museo Provincial de Lugo, el Museo de Pontevedra, auténticos buques insignia de nuestra cultura poseedores de joyas cuyo valor es un placer contribuir a resaltar. Quiero dedicar un agradecimiento especial al Museo de Bellas Artes de  Asturias, cuyo directo r Emilio Marcos Vallaure, h a consentido en cedernos valiosas obr as de su colección permanente.

apuesto una serie de niñasun posando de manera su mirada sedel aproxima a la del fotoperiodista disa constatar hecho que forma provocadora, parte de las perversiones imaginario adulto, pues las niñas son llevadas a castings  de  de modelos reales por sus propios padres.

La presencia de artistas contemporáneos de la talla de Sergei Bratkov o Enrique Marty no sería posible sin la generosa cesión de la Galería Espacio Mínimo de Madrid. A sus directores, Pepe y Luis, quiero dedicar mi más profundo agradecimiento. Las obras de Matías Sánchez son cortesía de la Galería Javier Marín de Málaga y la Galería Begoña Malone de Madrid. Y poco hubiésemos podido hacer sin la atenta colaboración y los buenos consejos de Miriam, la directora de la Galería Ana Vilaseco de A Coruña, a la hora de seleccionar los trabajos de Rebeca Menéndez. No puedo dejar de mencionar la estupenda disposición de Miguel Von Haffe, director del Centro Galego de Arte Contemporáneo, al cedernos el vídeo de Teresa Hubbard & Alexander Birchler, una pieza sin la cual este proyecto quedaría incompleto.

108

109

Virginia de la Cruz Lichet realizó una labor de investigación magistral recopilando en algunos de los archivos fotográficos de Galicia: Museo Etnolóxico de Rivadavia, Archivo Ramón Caamaño, Archivo  Julio Reboredo y Archivo Luis Chao, aquellas imágenes que mejor podrían complementar los contenidos de la exposición A todos ellos mi más sincero agradecimiento. Ovidio Aldegunde nos asesoró a la hora de pasar a papel los negativos de los niñitos muertos de la manera más respetuosa posible, y el resultado creo que salta a la vista. Gracias a la generosidad de Xulio Franco del Amo pudimos saber algo más sobre la trayectoria de Manuel Buch. Sus escrit os, inéditos, sobre la historia de la fotografía en Galicia constituyeron toda una revelación.

apariencias… s… extrañas apariencia

Infancia… del latín infans , de la cual proviene infante ( in-fante ) el no-hablante. En estas imágenes de la infancia, penetrantes, idílicas por un lado, realistas por otro, espejo de una sociedad de finales del siglo xix  y  y primera mitad del siglo  xx , se desvelan unas tradiciones y una práctica poco conocida pero absolutamente necesaria: la fotografía post-mortem de niños.

Por último, mencionar a los artistas —Rosalía Banet, Cristian Gradín Carbajal, RitaLin, Pablo Otero Huertas y Laura Pernás— que nos han cedido sus obras de manera generosa y entusiasta. A todos ellos, gracias.

Enmarcada en un contexto tanto histórico como socio-económico de penuria y necesidad, estas imágenes revelan con un simple golpe de vista una realidad oculta hoy en día, pero que en su momento fue una necesidad vital para los familiares del pequeño anxeliño…

Tratamos en todo momento de reforzar la parte didáctica del proyecto, proporcionando al espectador una información precisa sobre el juego de interrelaciones que se proponen. No es nuestra intención  jugar con el sensacionalismo o generar polémicas baratas. Todas las imágenes, incluso las más inquietantes, forman parte de la realidad de determinados contextos. Cuando Sergei Bratkov decide plasmar

 

***

Virginia de la Cruz Lichet

«El nacimiento de la imagen está unido desde el principio a la muerte» 1 ¿Qué decir de estos pequeños retratos o retratos pequeños? Estos in-fantis  que  que parecen no decir nada, pero cuyas imágenes están repletas de palabras mudas. Allí donde la mirada parece ausente, más que ausente se convierte en umbral hacia ese otro lado; de ahí el efecto que producen estas imágenes, hoy en día, en nosotros, espectadores estupefactos ante ellas. Sin embargo, para llegar a ellas, es necesario un proceso de borradura, una práctica de eliminación de prejuicios, de tachadura neurológica y situarnos en una época diferente, con otras necesidades.  Ariés ya identificaba que el siglo  xix  era   era un siglo en el que la muerte es entendida como algo que forma parte de la vida y, como tal, se convierte en una muerte domesticada, amaestrada, apprivoisée   como él mismo denomina.2 De igual manera, y veinte años antes, en 1955 , Görer en su Pornography of death3, puntualiza ese cambio que se produce entre el siglo  xix   y el siglo  xx   con respecto a la muerte. Si en un primer momento, ésta forma parte integrante de la vida misma, tratando con ella de forma natural mientras que el sexo era algo totalmente tabú, en el siglo  xx  se   se produce un vuelco entre ambos, siendo la muerte algo oculto e incluso indecible, mientras que el sexo se convierte en algo natural y cotidiano. ¿Qué sucede entonces para que se produzca este cambio? ¿Y, detectamos lo mismo en los ejemplos gallegos? En primer lugar, hay que acercarse al caso gallego con otra mirada (o miradas). Todas las imágenes aquí presentes muestran una clara evolución entre el siglo  xix  y   y el siglo  xx , por un lado.  Y por otro, un enfoque dife rente con respec to a la tra dición de la f otografía  post-mortem  en el mundo occidental.

  Debray , R.: Vida y muerte de la imagen. Historia de la mirada en Occidente. Ediciones  Ediciones Paidós Ibérica. Barcelona, 1994 (Primera edición: Gallimard, París, 1992), p. 19. 2  Ariés   , P.: Essais sur l´histoire de la mort en Occident. Du Moyen Age à nos jours . Editions du Seuil. 1975. P. 28 (el primer capítulo de esta publicación está dedicado a la «mort apprivoiseé», pp. 21-35). 3 Görer    , G.: «The pornography of death». En Encounter Encounter.. Literature, Arts, Current Affairs. Vol.  v , n. o  4 (octubre 1

1955). Ed. Stephen Spender and Irving Kristol. London. Pp. 49-52.

110

111

En primer lugar, se observa la manera en que la Fotografía hereda el mismo tipo de representación utilizado hasta ahora por la Pintura. Los retratos realizados por Maximino Reboredo, en el último decenio del siglo xix , son buena prueba de ello. Teniendo Teniendo en cuenta que, ta nto durante el siglo  xix  como  como durante la primera mitad del siglo  xx , la mortandad infantil era muy elevada, no sorprende la gran proliferación de este tipo de retratos infantiles. Retratos que, como aquel que representa a Don Luis, Príncipe de Asturias difunto, realizado por Dionisio Fierros en 1850, exhiben a los pequeños difuntos recostados, con una elegancia que penetra en nosotros de forma punzante, produciendo ese  punctum  del que tanto ha hablado Roland Barthes. 4

se muestran unas imágenes alejadas, mediante una distancia prudencial que se establece con respecto a nosotros, espectadores de la escena. «Toda muerte es violencia», declara Moeglin-Delcroix.6 No es de extrañar que niños, ya casi adolescentes, aparezcan contemplados como adultos, vestidos con traje de chaqueta que, por otro lado, les acaba quedando grande. Aquí se produce una inversión en todos los sentidos, pero sobre todo de tonalidad: los fondos oscuros y tétricos, típicos de Reboredo en los casos de bebés y niños, se transforman ya en fondos luminosos. Un chico de unos trece o catorce años ha sido brutalmente arrancado de su niñez. La muerte, como rito de paso que es, le ha honrado en un doble sentido: el chico ha pasado a ser adulto y difunto a la vez. 7

 Allí, sobre aquellos almohadones que les permiten dar mayor presencia a los pequeños cuerpos adormilados, los niños se nos presentan cada vez más cadavéricos, más evidentes. La falsa apariencia de la ensoñación escatológica se ha metamorfoseado con sutileza en una penetrante pesantez cadavérica. La boca abierta de la pequeña, el rostro ligeramente gira do hacia nosotros —porque en el fondo se trata de un retrato y el modelo ha de mirar hacia el objetivo—, la gran corona de flores que decora aquellos fondos neutros, todos estos detalles producen ese  punctum que nos hiere al observarlas. Es ahí donde se establece ese cordón umbilical entre los pequeños y nosotros; una unión que nos impide huir de

 Y sin embargo, esa distancia que nos adecúa para enfrentarnos a estas imágenes se rompe poco a poco. Los retratos realizados por Ramón Caamaño durante las décadas de los años treinta y cuarenta nos van marcando una evolución que se irá haciendo cada vez más clara. La imagen se vuelca, la horizontalidad pasa a ser verticalidad, la luz se impone, los pequeños nos interpelan. Este cambio comienza a anular esa distancia prudencial, pero otros recursos surgen en su lugar: la imagen del pequeño ángel. Los cuerpos dispuestos en sus ataúdes, rodeados de cirios, de elementos vegetales, de esculturas religiosas, se presentan a la manera de pequeños altares. El niño, y por lo tanto su muerte, se sa craliza, incluso habría

allí, nos contar? deja petrificados conobtenemos la mira da fija en ellos, preguntándonos ¿qué les ha sucedido? quieren Pero tan ysólo palabras mudas,  y, por lo¿Qué tanto,nos se in-fantis , in-certidumbre  convierten en imágenes inquietantes.

que obstante, decir queseseproduce santifica;una niños metamorfoseados seres etéreos, habitantes de paraísos No contradicción entre laen imagen que se pretende proyectar y su celestiales. resultado; porque en el fondo estamos ha blando de ficciones, de simulacros y, en definitiva, de falsas apariencias. La pequeña caja de muñecas se descubre para des-velarnos  los  los pequeños rostros aporcelanados.

 

Es esa falsa apariencia de seres plácidamente dormidos sobre cómodos almohadones la que nos perturba. ¿Cómo poder hablar de comodidad en tales situaciones? ¿Cómo poder hablar de belleza en estas imágenes? Pues de belleza hay que hablar, una belleza algo sublime, romántica incluso, en la que los sueños se mezclan con la realidad, en la que lo oscuro prevalece sobre la luz, en la que lo hiriente se convierte en placer terrorífico. Estos retratos de Maximino Reboredo tienen algo de romántico, incluso él tiene algo de romántico; su muerte prematura es buena prueba de ello. En sus retratos vemos la manera en que, poco a poco, pasa de esa «falsa apariencia» a una auténticapresencia . El ataúd se incorpora como un a ccesorio más, pero ahí permanece. Ahora ya no hay duda: la muerte es representada en todo su esplendor. esplendor. De accesorio a continente, de complemento a habitáculo, de elemento decorativo a funcional, la frontalidad se impone de forma inevitable por la propia caja. La incertidumbre se disipa… ya no hay duda ante lo que estamos viendo. Aún así, seguimos bajo los efectos de la mirada medusea. ¿Y ahora qué? Interpelamos al mundo y el mundo nos interroga: ¿Qué significado darle? No cabe duda que todos estos retratos eran encargos por parte de la familia. Con el cambio de siglo, todo parece imponerse. La suavidad y dulzura de los retratos  post-mor  post-mortem tem decimonónicos se nos presentan aquí, pese a todo, con una violencia visual quizás más propia del Arte Contemporáneo. Ahora ya la muerte o es tabú o es provocación provocación..5  No obstante, más allá de esa aparente imposición dada, tanto por el formato apaisado, como por la colocación del ataúd y, en consecuencia, la de los cuerpos expuestos manteniendo esos perfiles absolutos,

Pero, ¿cómo representar una apariencia? Es decir, ¿cómo hacer verosímil lo que no lo es? No existe en las imágenes del siglo  xx  una   una falsa apariencia de la muerte. La muerte es , y así está representada. Sin embargo, lo que resulta difícil es materializar esa ausencia. «El cadáver no es ni un vivo ni una cosa», declara Régis Debray.8 Es una presencia que se hace ausente. Mientras que la imagen permite capturar una ausencia y la hace presente. Niños-estampa, niños-altares, su falsa apariencia no afecta; lo que importa es que, en todas ellas, intuimos y nos enfrentamos a una verdadera representación de la Muerte.  Y eso es lo que, en definitiva, definitiva, nos deja absortos y algo extrañados. extrañados. El cadáver y el espectador se confunconfunden; ambos permanecen, atemporales, inmóviles, enfrentados ante la auténtica realidad: la visión de nuestra propia muerte.9 ***

  Barthes, R.: La cámara lúcida. Nota sobre la fotografía. Ed.  Ed. Ediciones Paidós Ibérica. Barcelona, 1999. (Col. Paidós Comunicación, 43). (1.a  ed. 1980). 5   Cruz Lichet, V. (de la): «Más allá de la propia muerte. En torno al retrato fotográfico fúnebre», en Imágenes de la violencia en el arte contemporáneo. Valeriano   Valeriano Bozal (ed.). Ed. A. Machado Libros. Madrid, 2005. (Col. La Balsa de la Medusa, 154). Pp. 151-175.

  Moeglin-Delcroix , A.: «Le profil mort de notre imperfection» (pp. 85-97), en La Recherche Photographique. Maison Europèenne de la Photographie. Nº 11 (diciembre 1991). Ed. Paris Audiovisual. París, (revista semestral). P. 87. 7 Van Gennep   , A.: Les rites de passage. Ed. Mouton & Co. y Maidon des Sciences de l´Homme. París-La Haya. 1969. Col. Rééditions V. (Primera edición: París, 1909). 8   Debray , R.: Opus cit., p. 27. 9   Quisiera agradecer la amabilidad y entusiasmo por esta exposición a la hora de ceder el material aquí expuesto y publicado a: Julio Reboredo del Archivo Maximino Reboredo, Chete Pose del Archivo Caamaño, Vítor Vaqueiro del Archivo Pacheco y José César Llana del Archivo Gráfico del Museo Etnográfico de Ribadavia.

112

113

imágenes de la infancia 

protectores, los espacios de recreo o las estancias donde vivían las niñas y los niños. Son imágenes que se explican por la pertenencia del infante a un linaje, por ello se marca la individualidad y se ponían en relación con la galería de retratos de la familia.

4

6

 

Manuel Mosquera Cobián

La exposición «Falsas Apariencias. Miradas fragmentadas sobre la infancia» pretende aproximarse a la representación de la niñez en el arte, haciendo hincapie en la contraposición de épocas. Por una parte vamos a conocer la visión amable y preciosista del arte decimonónico frente a los artistas actuales, que proyectan sobre la infancia una visión subjetiva, muy ligada a la memoria, y que construyen sus imágenes por medio de la apropiación de los medios de expresión infantiles. La infancia es el período de la vida humana que abarca desde el nacimiento a la pubertad. En nuestro mundo esta etapa está plenamente reconocida como un período con sus propias características y necesidades. Como respuesta a esta concepción de la niñez se prima la preservación y la calidad de vida, de tal modo que se garantice el pleno desarrollo de los niños y niñas como personas. Estas ideas que nos son comunes no siempre fueron así, ya que en el pasado hubo distintos modos de entender esta fase de la vida. La valoración de la infancia es el resultado de un largo proceso histórico que tiene sus inicios en el siglo  xvi y que tuvo como consecuencia la creación de una identidad infantil que dotó a los niños de contenido

cultural, social y político diferentes al de los adultos, y que se va a definir desde los valores de estos, que son quienes hablan de la infancia, la describen e interpretan. Se trata de algo definido siempre por los otros. Por todo esto las imágenes surgidas alrededor de la infancia transmiten discursos de los adultos, haciendo que las representaciones de la niñez estén mediatizadas y condicionadas por una visión ajena a ella. La iconografía infantil no refleja en muchos casos la realidad del niño, sino que nos presenta estereotipos que ocultan diferencias e ignoran los problemas. Durante amplios períodos históricos las niñas y los niños no tuvieron un reconocimiento pleno, siendo victimas del rechazo social y familiar, llegándose a ejercer un trato brutal sobre ellos. Esta falta de consideración de la niñez hace que tengamos una gran ausencia de datos sobre la misma y que la reconstrucción histórica sea incompleta. Las fuentes de que disponemos sobre el pasado son parciales, centrándose sobre todo en la sociedad privilegiada, que por medio de sus diarios, memorias o correspondencia nos aportan sus experiencias sobre esta etapa. Así sobre los niños y niñas que pertenecen a clases menos instruidas o marginales apenas hay información. El estudio de la vida privada puso en valor la galería de retratos infantiles que sirvieron para el estudio de las mentalidades y para constatar el cambio de concepción sobre la infancia que se dio en la cultura europea desde el siglo  xvi. La primera aportación al tema fue de Philippe Ariés, quien en su libro El niño y la familia en el Antiguo Régimen  estudia los cambios de los adultos respecto a los niños y el surgimiento moderno de la infancia. Por su parte Lloyd DeMause, en su Historia de la Infancia , desarrolla la teoría psicogénica de ésta desde el estudio de las relaciones entre padre e hijos. Ambos estudios se centran en conocer las actitudes y el trato que se les había dado a los niños en el pasado, abriendo la investigación sobre la materia que se fue matizando con las sucesivas historias de la vida privada que engloban la niñez en un análisis mayor. De todos modos la iconografía de la niñez es una de las fuentes que nos aporta un conocimiento de

En siglo xvi aparecen las imagenes en las q ue los niños y las niñas se incorporan a la representación de todo el núcleo familiar. Esta nueva imagen se explica por la importancia que adquiere la fa milia que incluye la aparición de nuevas muestras de af ectividad hacia la infancia. En este momento ha y una mayor voluntad de preservar la vida del niño queriendo librarlos de la enfermedad y de la muerte prematura. En el siglo  xvii se extienden los retratos infantiles individualizados que reflejan la consideración que había alcanzado los niños y las niñas dentro del núcleo familiar. Una muestra de esta nueva concepción es la obra de John Locke, La educación de los niños , publicada en Londres en 1693, que se convirtió en un clásico de la pedagogía europea en el siglo  xviii. Este autor llama la atención de los padres sobre la virtud de sus hijos y la necesidad de prevenir las enfermedades y mejorar la salud de los hijos. La preocupación por la infancia y su valoración continuó en el siglo xviii haciendo Rousseau una importante aportación que tendrá gran transcendencia en el siglo  xix  al   al defender que los niños son, en esencia, diferentes a los adultos, y que por tanto tienen sus propios derechos y privilegios. En el siglo  xix  se  se produjo un cambio radical con respecto a la niñez. Por diversos factores la sociedad centró su interés en este período de la vida, confiriéndoles un status y un reconocimiento tal, que cambió el anterior rechazo, desinterés o desconocimiento. En este momento van a aparecer las primeras leyes sociales que tienen el propósito de proteger la infancia. Este cambio hizo que la infancia tuviera un papel protagonista en la familia y la sociedad, y es en este siglo cuando adquiere importancia la pedagogía infantil que tendrá una enorme influencia en la propagación y regulación de standars culturales.  Así la educación se transformó en un asunto de interés para los Estados por su importancia económica, política y social. Durante este período la medicina logra prevenir enfermedades infecto-contagiosas y surgen importantes organizaciones filantrópicas para ayudar a los niños y niñas desfavorecidos. Hay entonces una idealización de la infancia en la que tuvo gran importancia la literatura, que además denuncia el abandono, la explotación y reclama el rescate de los niños. Aparece también la literatura infantil como metáfora de la infancia y de los valores que se desprenden de ella creándose una nueva imagen literaria con su consiguiente derivación en la plástica. Como resultado de esta nueva mentalidad, durante el siglo  xix  van  van a abundar los retratos infantiles c on escenas de niños y niñas en las escuelas en actitud de aprendizaje o de tr avesura frente al maestro, representaciones en la naturaleza, la exaltación de la amistad infantil, la imagen de las riñas o la presentación de los niños desamparados. La burguesía acude al género del retrato con un verdadero interés por la representación de la familia. Son frecuentes las escenas cotidianas en interiores domésticos, especialmente de niños retratados con sus juegos y ocupaciones favoritas. El retrato infantil privado transmite un aire cercano, desenfadado y amable, vinculado a los conceptos de intimidad, hogar y familia propios del gusto burgués. En el cuadro el entorno y las posturas definen al retrato, así como los jugetes, que en el siglo  xix  se  se convierten en objeto de consumo corriente en las ciudades. Las muñecas y los peluches son comunes en la representación, mientras en otras ocasiones existe la tendencia a unir infancia y naturaleza. Reflejo de estos ideales es el retrato de Pilar Vélazquez –Duro de Nicanor Piñole que presenta a la niña en el jardín de la

la infancia en el pasado. Los retratos infantiles nos muestran la vestimenta, los juguetes, los amuletos

finca familiar, sentada en una mecedora dando de comer a una oveja, que a quí aparece como un animal

114

115

de compañía. La escena está cargada de inocencia, ternura y amabilidad. Por su parte en el retrato  Juan  Antonio Fernández Fernández García, García, de Xesús Rodríguez Corredoyra, hay una visión del niño como adulto por la pose y la expresión, lejos de cualquier referencia a su edad, dando una imagen atemporal que lo a leja de la condición efímera que tiene la niñez.

Durante el siglo  xx  la   la infancia va adquiriendo una serie de cualidades que le son propias, por ello se estimula y desarrolla la inteligencia, la imaginación, la fantasia o la curiosidad y se reorientan como parte fundamental del desarrollo de la personalidad del niño, que además se van a valorar como cualidades productivas para el estudio o el trabajo. Así, la curiosidad se considera una cualidad deseable, convirtiéndose en un rasgo prototípico. El juego se considera una actividad creadora que debe utilizarse permanentemente en la educación y en la formación de hábitos propios de la infancia destinados a la preparación de la vida adulta y responsable.

 

Otras obras de la exposición nos transmiten la importancia que adquiere el espacio privado en la representación. Así la obra El Hogar  de  de Parada Justel muestra una escena de la vida cotidiana, recreando un ambiente doméstico en el que el recien nacido ocupa el espacio central del cua dro, su hermano se asoma para verlo, mientras la madre cose en un extremo de la escena. Por su parte Jenaro Carrero realiza multitud de apuntes con sus hijos como modelos en escenas cotidianas y familiares, siendo ejemplo de estas inquietudes el óleo La hija del pintor bordando. Ambas piezas reflejan claramente el protagonismo que los niños tuvieron en el arte del siglo xix . Por otra parte las fotografías de Manuel Buch presentan como modelo a su hijo y su mujer en una exaltación de amor familiar y de la belleza. La atención cada vez mayor que el arte del siglo  xix  dedica  dedica a la captación del natural, el movimiento y la expresión, lleva a menudo a los pintores y escultores a elegir motivos que permiten mostrar estos aspectos. Losclasicista. escultoresLaneoclásicos de desnudos infantiles motivados por el gusto versatilidadhacen de lamúltiples anatomía representaciones del niño, su expresividad inmediata y directa, y su movilidad, hicieron de él un asunto muy apreciado por los artistas, que lo trataron c on asiduidad, sobre todo durante la segunda mitad del siglo. Desde Mariano Fortuny la representación de niños desnudos al aire libre tuvo una gran difusión. Hay en ello un gusto neogriego que se preocupa por la representación de la belleza y por captar verazmente la anatomía de cuerpos inmaduros y cambiantes. Ignacio Pinazo fue un asiduo pintor de la infancia, y en su obra Baco Niño presenta el tema de los niños como lo que consideraba «academias pintadas», en las que había una clara preocupación por realizar una representación naturalista del cuerpo. Dentro de esta misma tendencia se encuentran las piezas de Parada Justel Niño durmiendo y Figura de bañista, de Xesús Rodríguez Corredoyra, donde ambos utilizan los cuerpos desnudos de los niños como un lugar de ensayo de sus habilidades pictóricas. Muchos autores tuvieron el cuerpo infantil como modelo de sus obras, como es el caso de Joaquín Agrasot, Arcadio Mas y Fondevila, Isidoro Garnelo y Joaquín Sorolla, que creará toda una serie escenas de niños desnudos en la playa en los que plasmará el movimiento y el reflejo de un momento de luz en los cuerpos infantiles. Dentro de estas preocupaciones preciosistas, tan en boga en la segunda mitad del siglo  xix , se inscribe Niño con traje escocés, de Román Navarro, que recoge la moda de representar a los niños vestidos de marineros o escoceses siguiendo el modelo de los retratos de la Familia Real inglesa. En esta obra el tema es intrascendente y lo que pretende es mostrar un virtuosismo técnico de carácter preciosista. Por su parte la obra de María Roesset, aunque se mueve dentro de un acusado objetivismo en el tramiento del desnudo, bajo el título La Inocencia  nos  nos presenta un desnudo femenino infantil en el umbral mismo de la pubertad. Esta pieza tiene una marcada relación con la pintura simbolista en la que el niño adquiere un nuevo protagonismo como representación de un ideal de pureza o de florecimiento, convirtiéndose en alegorías de la inocencia y del bien.

 A pesar de esta nueva concepción c ontinúa en el imaginario colectivo un repertorio metafórico de la infancia, ya que se presenta tanto un período angélico como uno demoníaco. Los artistas contemporáneos van a llevar a sus trabajos estas nuevas concepciones de la niñez, estableciendo una reflexión y una interpretación sobre ella. A través de distintos soportes, pinturas, instalaciones, esculturas, videos o fotografía producirán unas obras cargadas de subjetividad, y en muchas ocasiones cargadas de referencias a sus experiencias vitales. En La casa de chocolate  Rosalía  Rosalía Banet se apropia de la ingenuidad propia de la infancia con la intención de cuestionarylalaapariencia de todo lo temas que nos normal. obras se presentan bajo una el aspecto la inocencia felicidad para tratar queresulta de otro modoSus provocarían rechazo. Hay críticadea la sociedad de los medios de comunicación que sólo muestran la superficie y esconden todo lo que no encaja en su idea de felicidad. En muchas de sus obras presenta una mirada dura y descarnada sobre los sentimientos mostrando lo más mostruoso y doloroso de la condición humana. La ironia, el humor o el terror están presentes en sus piezas, gracias a la utilización de un lenguaje de aspecto inocente puede abordar temas que de otro modo provocarían el rechazo. Dentro de esta idea de la apropación del lenguaje infantil se encuentra también parte de la obra de Rebeca Menéndez, quien por medio de dibujos aparentemente pueriles de trazos esquemáticos evoca su infancia a través de las niñas que plasma en sus trabajos. Siempre es la misma niña, como la Alicia de Lewis Carroll, en actitud de jugar, de experimentar, creando una relación especial y lúdica con el espectador por medio del movimiento de la escena. La obra de Laura Pernás parte de sus recuerdos infantiles para crear un espacio cargado de sugerencias con los objetos sacados de su imaginario personal. El columpio, las jaulas o las hiedras son alegorías de vivencias que nos relacionan con su intimidad y sus recuerdos familiares. La falta de su madre desde edad temprana es el eje de la pieza que envuelve al espectador en un mundo onírico que le traslada a lugares comunes. Dentro de la apropiación de los lenguajes infantiles encontramos la obra de Matías Sánchez, quien por medio aspectos formales se presenta como un niño irreverente que critica aquellos valores canonizados de la historia del arte. Su obra tiene una gran carga expresionista, con aproximaciones al cómic y al graffiti, y posee una apariencia ingenua que deriva de la apropiación del lenguaje infantil, aunque sus temas y personajes sean críticas mordaces a la cultura contemporánea. La mirada de Enrique Marty transita por la visión monstruosa e desasosegante de la infancia. En sus obras lo grotesco y la distorsión de la realidad son valores que sirven para inquietar al espectador, para

116

117

provocar. Busca en su obra lo siniestro, siendo su familiar y su entorno más cercano los protagonistas de sus obras.

memoria e infancia 

 

La obra de Pablo Otero Huertas se apropia de un fragmento de la serie de Pippi Calzaslargas para hablarnos del cambio profundo que se dio en la mentalidad del siglo  xx  sobre  sobre a la infancia. Pippi simboliza la autonomía total del niño sobre el adulto, cuya inteligencia y habilidades lo convierten en un peligro para la sociedad establecida que no puede concebir que una niña no esté bajo el control de la familia o el Estado. Por su parte la obra de Cristian E. Gradín se apropia del imaginario gráfico del franquismo a través de medios digitales, apareciendo imágenes del castigo en el aula que parecen sacados de un tebeo y que nos recuerdan que el castigo era un método cotidiano para la educación de los niños. El video de Teresa Hubbard & Alexandre Birchler plasma una escena doméstica en la que la lluvia estropea una fiesta de cumpleaños con una cuidada puesta en escena que introduce al espectador en una obra absorbente y hermosa. Por último la obra de Sergey Bratkov presenta una mirada crítica sobre la infancia alejada de toda complacencia. Sus imágenes recogen las formas en las que los padres retratan a sus hijas, con ropas y maquillaje de adultas, para distribuir en agencias de modelos. La denuncia del abuso y la explotación está presente en esta serie, Kids 1, así como en Birds , Bedtime Stories  o  o Italian School .

En el siglo xix  la  la representación de la infancia estuvo marcada por la exaltación de la belleza. Las pinturas preciosistas mostraban escenascomo amables que evocaban la ternura y edificaban un modeloLoideal de la infancia que respondía a valores la bondad, al tiempo que huían de lo desagradable. abyecto solamente aparecía cuando se denunciaba alguna injusticia. Los artistas contemporáneos interpelan a la infancia. Sus obras no son representaciones idealizadas. En ocasiones hablan de la memoria, del yo, en otras se apropian del lenguaje y de los objetos del mundo infantil para crear contextos que, bajo una a pariencia naif, ocultan interrogantes sobre lo más profundo de los sentimientos.

la primacía de lo subjetivo La imagen de la infancia es una creación de los adultos para representar sus cualidades físicas o internarse en sus virtudes, defectos o actos. La plasmación ideal del cuerpo infantil fue una constante a lo largo del siglo  xix , permitiendo a pintores y escultores mostrar sus habilidades. Las propuestas simbolistas que priman lo subjetivo frente a la norma van a romper con las representaciones idealistas de la belleza. La estética contemporánea introduce en el arte la representación de lo grotesco, lo terrorífico o lo deforme, alterando y destruyendo la visión bondadosa y bella de la infancia, al tiempo que, valiéndose de todo tipo de soportes, genera enigmáticos significados sobre los que el espectador parece tener la última palabra.

lo familiar y lo grotesco Los retratos de niños burgueses constituían un lujo al alcance de unos pocos. Con la generalización de la fotografía, a lo largo del siglo  xx , su preponderancia fue en detrimento. No obstante, el retrato como tal nunca desapareció. Los artistas contemporáneos reinterpretan las lecciones del retrato clásico utilizando nuevos enfoques conceptuales y técnicos. En esta sala convive el vinilo, entendido como una práctica complementaria al dibujo, con una serie de muñecos con los que la autora coquetea con el concepto de autoría. A medio camino entre las artes plásticas, el diseño y el placer de la simple manualidad, las creaciones de RitaLín nos invitan a disfrutar de la cara más amable de la monstruosidad.

118

119

 

 angelitos

ROSALÍA BANET Madrid, 1972

Los retratos post-mortem son el espejo de la sociedad de finales del siglo  xix  y  y primera mitad del  xx . Su existencia desvela tradiciones aún hoy poco conocidas. Enmarcadas en un contexto de penuria y necesidad, las imágenes muestran una realidad oculta hoy en día, pero que en su momento fue una necesidad vital para los familiares del pequeño angelito Esta práctica era extensible a los sectores sociales más privilegiados, como ilustra el Retrato del Infante Don Luis de Dionisio Fierros, primogénito de la reina Isabel II, fallecido pocas horas después de nacer. El cuerpo del niño fue expuesto durante tres días en la capilla del Palacio Real de Madrid para su contemplación. Una realidad que nos retrotrae a un tiempo en el que la relación con la muerte era, si cabe, más próxima y natural que hoy en día.

nada es lo que parece Durante mucho tiempo la infancia estuvo subordinada a la representación de lo privado, de lo íntimo. Las escenas familiares, las maternidades o los retratos fueron el reflejo de un modelo de vida en el que los niños eran los protagonistas. Durante el siglo xx  algunos  algunos artistas trasladan a sus obras el modo en que los niños representan la realidad en unas creaciones cargadas de ingenuidad y expresividad, en las que se valora la emotividad frente a la belleza formal. En algunos casos, los artistas recurren a la apropiación de imágenes míticas del entorno televisivo para releer la construcción de personajes infantiles que, paradójicamente, sirvieron de estímulo para que toda una generación de jóvenes mujeres fueran conscientes de sus posibilidades. No es raro que la nada convencional Pippi Calzaslargas fuera víctima de la censura en determinados países Miradas llenas de confusión, tristeza, o violencia. La utilización del lenguaje fotográfico, tan presente en los medios de comunicación de masas, hace aceptables imágenes que, al reflexionar sobre ellas, se tornan inquietantes, constatando que la infancia continúa siendo una construcción, a veces pervertida, del imaginario adulto.

un casting es, ante todo, un canto a la tristeza. La prensa de su país lo acusó de pedófilo, cuando su intención no era otra que ponerle voz a las perversiones de los adultos, pues las niñas formaban parte de una agencia real de modelos a la que eran llevadas por sus padres. Los últimos trabajos de Bratkov, la serie Glory Days , un retrato descarnado de la vida cotidiana en su Ucrania natal tras la disolución de la Unión Soviética, continúa la línea de contar las cosas sin reparos. La trayectoria profesional de Sergei Bratkov resulta tan desbordante como su obra. Ha participado en las Bienales de Sao Paulo y Venecia representando a su país, en Manifesta 5 en San Sebastián o en la Trienal de Fotografía de Grazt. Asimismo ha protagonizado importantes exposiciones individuales en museos e instituciones de todo el mundo —la última de ellas en el Pinchuk Art Centre en Kiev (Ucrania)– y su obra se encuentra depositada, entre otros, en el MuKKA Museum of Contemporary Art de Amberes (Bélgica), en el Museum of Contemporary Art de Zagreb (Croacia), en el Museum of Photography de Boston (U.S.A.), en el Museum of Contemporary Art de Gante (Bélgica), en el MARTA Herford Museum of Contemporary Art de Herford (Alemania), en el CGAC de Santiago de Compostela (España), o en la Ekaterina Fundation de Moscú (Rusia). Vive y trabaja en Moscú, es artista de la Regina Gallery (Londres-Moscú) y en España lo representa la Galería Espacio Mínimo de Madrid.

Esculturas de tartas, gelatinas rellenas de carne, intestinos, cerebros, corazones... las obras–trampa de Rosalía Banet, bajo su apariencia de falsa ingenuidad, encierran una cruda deconstrucción de los sentimientos. Las recetas con las que nos deleita constituyen una particular forma de purgar el dolor en un mundo controlado por la visión superficial de los medios de comunicación y las multinacionales, empeñadas en vendernos productos que contienen ideales tan absurdos como la eterna juventud, la belleza, el poder o la fama. Con una amplia experiencia en la docencia universitaria en las Facultades de Bellas Artes de Pontevedra y Altea, Rosalía Banet ha participado en importantes exposiciones individuales y colectivas, y ferias internacionales a lo largo de todo el mundo —Arco, Frieze, Shcontemporary en Shangai, Art Chicago, Art Basel, Miami Beach...—, muchas de ellas de la mano de la Galería Espacio Mínimo. Las siamesas golosas, Sara Li y  Ana K, con todo su mundo de banquetes caníbales, forman parte de los trabajos recientes de la autora, así como una línea de bisutería realizada con restos  de  de sus recetas más celebradas: colgantes de cabezas, galletas de ojos contra el mal de ojo, corazones enamorados, remedios para una cultura tendente a relacionar insistentemente la comida con los sentimientos. Una descarnada mirada hacia lo más siniestro de nuestro interior presentada tras una máscara de inocencia y felicidad.

www.reginagallery.com lery.com www.espaciominimo www.espaciominimo.net .net

***

rosaliabanet.blogspot.com

*** MANUEL BUCH SAINZ  A Coruña, 1884-A Coruña, 1969

SERGEI BRATKOV  La trayectoria de Sergei Bratkov está profundamente marcada por su biografía. Oriundo de Kharkiv, ciudad industrial en decadencia enraizada en el socialismo soviético, Bratkov ha retra-

 Artista cosmopolita donde los haya, el c arácter inquieto de Manuel Buch lo llevó a recorrer medio mundo desde su Coruña natal. Madrid, Bogotá, Nueva York o La Habana, son algunos de los destinos en los que rastreamos la presencia de un artista, aún hoy, poco o nada conocido.

tado crudeza prostitutas, obrerosdey niñoscon al borde desoldados, la marginalidad. La mirada Bratkov no conoce clichés. Su serie Kids  (  ( 2000) protagonizada por pequeñas lolitas a la espera de

Los de sumonta trayectoria lo sitúan en Aen Coruña,inicios en donde un pequeño estudio la calle Panaderas. Un afortunado golpe de suerte lo dará a conocer. El fallecimiento de Franzen,

Kharkiv, Ucrania, 1960

120

121

 

reconocido fotógrafo de la Casa Real afincado en Madrid, así como su maestro y protector, permitirá a Buch heredar el puesto de fotógrafo real, una valiosa distinción que le reportará fama

Pinazo, participante igualmente en esta exposición. A partir del año 1900 desaparecen las implicaciones sociales en su pintura, centrándose en la plasmación de escenas cotidianas así como

personalísima en la que predomina el negro junto a una puesta en escena de marcado carácter simbolista. El simbolismo entendido como un estado de ánimo y catalizador de la ambigüedad

expuesto al público durante tres días. La pintura pertenece a la primera etapa de Fierros, condicionada claramente por el dominio de la línea como componente integrante de la forma. Una

entre una clientela distinguida que buscará compulsivamente hacerse retratar por él. Algo perfectamente comprensible si observamos su fascinante manera de entender la fotografía. Buch manipula los positivos y los negativos, aportando a la fotografía cualidades y matices fundamentalmente pictóricos. En algún caso recurre al óleo para iluminar las fotografías, hasta el punto de que éstas desaparecen por completo. Sus composiciones, estudiadas al detalle, destilan un aire misterioso increíblemente moderno para la época (1925-1935). Los retratos de sus hijos y su esposa, una mujer de una belleza extraordinaria, son presentados ante el objetivo de la cámara casi como personajes Shakesperianos. La constatación de que la historia de la fotografía en Galicia tiene excitantes capítulos por descubrir.

en la recreación de las cualidades pictóricas y lumínicas. Entre su temática predilecta destacan las representaciones infantiles, instantáneas de sus hijos, Pepita y Jenaro, ejecutadas con puntos de vista novedosos en donde la verdadera protagonista es la luz junto con una pincelada larga y suelta que anuncia la evolución de su pintura hacia postulados próximos al postimpresionismo. Éste es precisamente el período al que pertenece la pintura presente en la exposición, La hija del pintor bordando, la confirmación de que  Jenaro Ca rrero c onstituyó una verda dera r enovación en la pintura finisecular gallega.

expresiva. Las pinturas que representan a Corredoyra en la exposición pertenecen a periodos dispares de su vida. El Bañista  (  ( 1907 ) se corresponde con su período de formación, mientras que el retrato de D. Juan A. Fernández  (  (1938) fue pintado un año antes de morir. Éste último representa el prototipo de retrato burgués atípico que cultivaba Corredoyra, situando a la figura descentrada ante un paisaje, a la maniera  de   de los pintores renacentistas. Toda una seña de identidad que testifica la huída hacia atrás  de   de uno de nuestros artistas más personales.

tendencia que el artista irá superando en fases sucesivas, en las que el abocetamiento, la temática costumbrista y una cierta crítica social centrarán sus intereses creativos.

www.museolugo.org 

La creatividad reside en el error. Mi trayectoria está llena de creatividad . Asiduo al trabajo en el campo de la videocreación o la animación, Cristian Gradín practica la apropiación de materiales tomados de medios digitales sobre el imaginario gráfico del franquismo. Éste es el caso de Blue Children, donde el artista adopta esta estrategia compositiva y temática para darnos una visión particular de la infancia y sus tabúes. Además del vídeo, Cristian trabaja soportes como el dibujo, la pintura o el grabado para reflexionar sobre temas como la identidad, la subjetividad, o la infancia. Destaca especialmente en las piezas de Cristian su elegancia cuidada, su agudeza conceptual, y una sensibilidad entrenada en desenmascarar los entresijos de la sociedad contemporánea. Este joven artista recibió el Premio Nacional a la Excelencia en el rendimiento académico otorgado por el Ministerio de Educación tras licenciarse en BBAA por la Universidad de Vigo en el año 2008. Forma parte del grupo artístico El ama de casa pervertida,   junto a Pablo Otero Huertas, presente también en esta colectiva. Entre sus exposiciones destaca Vemos o que somos. Somos o que vemos en el Pazo da Cultura de Pontevedra, I Love You  en el CTB, la muestra de vídeo Programa 03, Desafi(n)ando el género  en Murcia, y otras realizadas en espacios como el CGAC, el Museo Nogueira da Silva de Braga (Portugal) o el Centro de Arte Joven de Madrid.

http://museobelasartescoruna.xunta.es

*** *** DIONISIO FIERROS

www.museo.depo.es

 XESÚS RODRÍGUEZ CORREDOYRA  CORREDOYRA  ***

La Ballota, Cudillero, 1827-Madrid, 1894

Lugo, 1889-Santiago de Compostela, 1939

La trayectoria de Jenaro Carrero está marcada por su prematura muerte por tuberculosis a los

Sin duda el retrato que mejor define la controvertida personalidad de Xesús Rodríguez Corredoyra es una caricatura de Castelao en la que aparece portando una calavera. Imbuido de una religiosidad rayana en lo místico, Corredoyra, perteneciente a la aristocracia rural gallega, vi-

La fama le llega a Dionisio Fierros tras la obtención de una de las primeras medallas en la Exposición Nacional de Bellas Artes del año 1860. Curiosamente el cuadro con el que Fierros gana el galardón, Romería en las cercanías de Santia go, fue pintado en Galicia, a donde el artista se traslada buscando nuevas aventuras y tipologías.

veintiocho años edad. breve trayectoria profesional tiene de lugar en elSucontexto de finales del siglo  xix , caracterizado en lo pictórico por una estética ecléctica en la que tendrán cabida el academicismo o un realismo de carácter naturalista. Jenaro Carrero es uno de los miembros de la mítica Generación Doliente —junto con Ovidio Murguía, Joaquin Vaamonde y Ramón Parada Justel—, marcada por la muerte temprana de todos sus componentes así como por su carácter de abanderado en la introducción de nuevas perspectivas estéticas en Galicia. En este sentido, el carácter abocetado y la rapidez de ejecución de las pinturas de Jenaro Carrero, serán algunas de las virtudes más apreciadas por la crítica, junto con su inteligente reinterpretación de clásicos como Velázquez o Goya, o la

vió toda su vida en yperpetuo conflicto Hombre decadente atormentado, no interior. supo ni quiso adecuarse a las exigencias de un mundo cambiante y nuevo. La España de principios del siglo  xx   vivía una situación de total anquilosamiento, tanto moral como económico. Artistas como Dario de Regoyos, Solana, Zuloaga o Joaquin Romero de Torres, daban perfecta cuenta en sus pinturas de una España en blanco y negro. A pesar de su formación cosmopolita —estudió en la Real Academia de BBAA de San Fernando de Madrid, tuvo profesores de la talla de Cecilio Plá o Sorolla y viajó por Europa y América— Corredoyra no supo liberarse del peso de la tradición familiar. Se rebelará contra sus maestros, pero sobre todo contra una sociedad que no entiende y a la que tilda de excesivamen-

El exotismo retendrá en Galicia durante tres años, durantelelos cuales pondrá de moda el costumbrismo en los círculos artísticos autóctonos y nacionales. Su formación, en el taller de los todopoderosos Madrazo —primero con José, y posteriormente con su hijo Federico— influirá decisivamente en su trayectoria, tomando, sobre todo del último, el dibujo minucioso, una potente puesta en escena y la recreación de todo tipo de detalles. Coincidentemente, el cuadro con el que participa Fierros en la exposición, el Retrato yacente del infante D. Luis (1850), es una copia de otro anterior realizado por Federico de Madrazo. La pintura recrea la costumbre de retratar a recién nacidos muertos. El príncipe D. Luis, primogénito de Isabel II, falleció a las pocas horas de nacer en el Palacio Real de Ma-

 JENARO CARRERO CARRERO Noia, 1874-Santiago de Compostela, 1902

www.museobbaa.com

*** CRISTIAN GRADÍN CARBAJAL Soutomaior, Pontevedra, 1980

proximidad a artistas coetáneos como Ignacio

te positivista y vulgar. El resultado es una obra

drid, y allí, en el centro de la Capilla Real, fue

122

***

123

 

TERESA HUBBARD &  ALEXANDER BIRCHLER BIRCHLER

ENRIQUE MARTY  Salamanca, 1969

Dublín, Irlanda, 1965-Baden, Suiza, 1962

Este autor polifacético maneja todos los medios incluida la escenografía, y presenta un corpus frecuentemente monstruoso, circense, estrafalario, repleto de guiños a la historia del arte y al mundo del cine. El universo creativo de Enrique Marty gira en torno a lo que Froid identificó como Unheimlich refiriéndose a lo siniestro en lo familiar, como ese personaje con quien nos cruzamos todos los días y del cual intuimos que, bajo su amigable apariencia, oculta un oscuro secreto. El objetivo de Marty es provocar en el espectador una sensación de inquietud o desasosiego al enfrentarnos a aquello que siendo cotidiano nos resulta al mismo tiempo ajeno y extraño. Así es como probablemente nos sentiremos ante su escultura Madre,  un personaje en zapatillas ciertamente alejado de una apariencia tierna o compasiva. Fascinado por el mundo barroco y el sentido trágico de la vida, elige como modelos y protatonistas de sus obras a su familia y entorno más cercano, a los que combina con mundos ficticios, sobre todo cinematográficos. El resultado es una fusión entre película de terror y vida real. Después de licenciarse en Bellas Artes, este enfant terrible del arte contemporáneo no sólo alcanzó el reconocimiento en España, sino que su proyección se extendió internacionalmente a través de galerías en Italia o Australia y centros como el White Box Gallery de Nueva York. Su obra ha sido adquirida por importanets instituciones, y su extenso currículo ostenta muchas exposiciones destacables, entre las que resaltan  Just one bad idea after another , en la galería K 4  (Munich); Existencias, en el MUSAC de León; o Huésped , en el Museo de Arte Contemporáneo de Buenos Aires (Argentina). Actualmente trabaja con la Galería Espacio Mínimo.

Pareja artística desde el año 1990, los trabajos de Teresa Hubbard & Alexander Birchler revelan la complejidad y la flexibilidad de sus paisajes narrativos, la imposibilidad de buscar una explicación definitiva o la insistencia en abrir multitud de contradictorias y sugerentes realidades. Es el caso de Eigth ( 2001 2001), una cuidada puesta en escena recorrida por una cámara que se mueve dentro y fuera de la casa en un loop sin fin. Como en muchos de sus trabajos, Eight  oscila   oscila entre la idea de exterior interior, lo real y lo imaginario, introduciendo al espectador en una atmósfera tan absorbente y hermosa como impredecible. Influidos por autores como Hitchcock, Malick, Mamet, Hopper, Flaubert o el propio Kafka, Hubbard & Birchler hacen uso de una dimensión psicológica del espacio, alterando los límites entre el aquí y el allá, el antes y el después. Perteneciente a la colección ARCO del CGAC —Santiago de Compostela—, Eight   es sólo un ejemplo más de la exquisita trayectoria de unos artistas que han sido seleccionados para participar en proyectos en los espacios más prestigiosos del mundo, tales como el Whitney Museum of  American Art (New York), el Art Pinakothek der Moderne de Munich o el Amsterdam and the Kunstverein St. Gallen Kunstmuseum. En cuanto a las colectivas, su presencia la rastreamos en la Bienal de Venecia, la Bienal Internacional de Liverpool, el Wexner Center for the  Arts de Columbus (EE.UU) el Mori Museum de Tokyo, el Museum of Contemporary Art de Chicago o el MNCARS de Madrid. Colaboran con la Tanya Bonakdar Gallery de New York, la Bob Van Orsouw Gallery de Zurich, la Barbara Thumm Gallery de Berlin, la Vera Munro Gallery de Hamburgo o la Lora Reynolds Gallery de Austin, Texas.

www.espaciominimo.net; www.espaciominimo .net; www.musac.es

***

www.hubbardbirchler.net www.tanyabonakdargallery.com www.bobvanorsouw.ch www.bthumm.de www.lorareynolds.com

REBECA MENÉNDEZ  Avilés, 1976

Rebeca es una artista de extrema sensibilidad que reflexiona en torno a temas como la feminidad y

***

las cuestiones de género, las inquietudes infantiles, la decadencia o la locura a los que añade tintes barrocos y lúdicos. En sus obras, las niñas, emblema de la inocencia, se sitúan en una realidad disfrazada, transformada en un lugar en el que nada es lo que parece. Siguiendo la línea abierta por Balthus o Pasolini, Rebeca invita al espectador a indagar sobre ciertos secretos ocultos en ese mundo recreado. El resultado es una imagen llena de belleza que apela a las emociones sin recurrir directamente al drama. Sus personajes, en muchas ocasiones preadolescentes de aparente inocencia, suelen aparecer solitarios y ensimismados, en entornos inquietantes y monótonos, o como refiere la propia artista, en el momento anterior al caos , cuando todo parece a punto de estallar. Como una voyeur de lo desconocido, esta artista versátil se desenvuelve en múltiples registros como la serigrafía o la fotografía, aunque a veces prefiere situarse en la interzona de la pintura y la instalación, el dibujo y el audiovisual. Rebeca Menéndez trabaja con la Galería Espacio Líquido, la Galería Ana Vilaseco o la Galería Ana Gil. Ha expuesto en diferentes ferias internacionales, Miami, Bolonia, Sao Paulo o la Art Fair de Turín. Destaca especialmente su participación en la muestra titulada  Arenas Mo que tuvo lugar en La Lavandería, una sala vedizas  que perteneciente a La Laboral de Gijón.

aficionados a los temas bélicos entre los pintores gallegos de su época, Navarro, por su profesión, abundara en esta temática, llegando a hacer de las escenas militares su motivo por excelencia. Realizó además retratos a políticos y militares del momento, así como a miembros de la familia real. Llama la atención su peculiar forma de adaptar la técnica de la aguada al óleo y su maestría a la hora de captar el movimiento y la espontaneidad, como queda patente en sus escenas militares ecuestres, en las que dota al caballo de un movimiento excepcional. Naturalista con tintes rembrandtianos, al final de su carrera se dejó influir por el costumbrismo de Sotomayor. Su amplio legado pictórico se encuentra repartido entre el Museo de Bellas  Artes de A Coruña y o tros museos militares y organismos oficiales de Galicia y España. http://museobelasartescoruna.xunta.es

*** PABLO OTERO HUERTAS Pontevedra, 1984

La afición de Román Navarro por el dibujo germinó cuando era niño, y le llevó más tarde a estudiar en la Escuela de Artes y Oficios de su ciudad natal. Amplió sus estudios artísticos en Italia y fue posteriormente destinado en Barcelona como profesor de dibujo, para regresar después de haber conmutado su plaza con el

Este joven investigador de la facultad de Bellas  Artes de Pontevedra se define a sí mismo con las iniciales  M&M :  Mitómano y Melodramático . Pablo es un artista corrosivo que arroja una visón cáustica sobre la humanidad y el entorno. La frase el exterior no existe. Sólo es real lo que sale por televisión... y quizá en las revistas , refleja su carácter fetichista y su gusto por el maridaje de la cultura pop y el arte, un emparejamiento contemporáneo muy característico de nuestro insconsciente colectivo. Así sucede en la pieza que hoy nos presenta, en la que somete un capítulo de la serie de Pippi Calzaslargas a un detournement , es decir, tergiversa su sentido original con una clara intención crítica. El humor ácido, el carácter catártico y su adhesión al trauma como elemento desencadenador de experiencias límite explican la filosofía de trabajo de este artista, que a menudo reproduce el

padre de Picasso a la escuela Artes yCompaOficios en la que había cursado sus de estudios. ginó su vertiente de dibujante y pintor con la carrera militar, de ahí que, pese a la escasez de

caldo, con dos conocido dicho de que si no fotógrafo, se quieres desenvuelve tazas . Excelente igual soltura en ámbitos tan dispares como la escultura o el bordado. Lo ha demostrado en

www.espacioliquido.net www.anavilaseco.com

*** ROMÁN NAVARRO  A Coruña, 1854-A Coruña, 1928

124

125

 

exposiciones como I Love You, celebrada en el Centro Torrente Ballester, y en muestras como la del Centro de Arte Joven de Madrid o el Museo Nogueira da Silva en Braga. Con un vasto conocimiento del mundo cinematográfico, Pablo trabaja tanto individualmente como bajo el pseudónimo de Amela Pamelusa, o formando parte del colectivo El ama de casa pervertida,  junto a Cristia n Gradín Carbajal. 29777641 http://www.mefeedia.com/watch/29777641

*** RAMÓN PARADA JUSTEL Ourense 1971-1902

Ramón Parada Justel obtuvo en el año 1988  el número uno en las pruebas de acceso a la Real  Academia de Bellas Artes de San Fernando en Madrid y posteriormente recibió una beca para continuar sus estudios en la Academia Española de Roma. Gran maestro del color, durante la carrera se adscribió a la estética impresionista y se dejó influir por la pintura de temática histórica y la escenografía. Obtuvo una mención honorífica en Artes Decorativas y realizó trabajos ornamentales en ubicaciones públicas y eclesiásticas, entre ellas la catedral de Ourense. Aún después de caer gravemente enfermo, continúo trabajando incansablemente y reafirmándose en la corriente impresionista, aunque al final de su corta vida el influjo de Sorolla se hizo patente y su pincelada se amplió dibujando directamente con brochazos de color. Murió con sólo 31 años, entrando a formar parte de la legendaria Generación Doliente , integrada por jóvenes artistas fallecidos de tuberculosis alrededor de 1900, algunos de ellos presentes en esta exposición. Esta generación se caracterizó por el tono burgués y los retratos de fuerte instrospección psicológica. La obra de Parada Justel está ampliamente reconocida y se encuentra dispersa en prestigiosos museos e instituciones, como el Museo Arqueolóxico Provincial de Ourense. www.musarqourense.xunta.es

LAURA PERNÁS Esta artista lucense trabaja el tema de la infancia

la temprana pérdida de su madre, en la línea de otros autores presentes en la exposición. Poco después falleció su padre y el pintor se trasladó a vivir con su abuelo. Pinazo desempeñó en su juventud

en Estados Unidos, y trabajó dentro de la llamada Escuela de Gijón. De pasmosa versatilidad, Piñole producía con la misma maestría retratos o autorretratos, paisajes, naturalezas muertas y

perdida y se adentra en las sensaciones que le produce un extrañamiento vital consecuencia de la falta temprana de su madre. Investiga Investiga la extimidad —bienvenidos al show de mi vida privada—, de donde extrae, como Enrique Marty, aquello que siendo muy íntimo y familiar se convierte a la vez en algo radicalmente extraño. Para algunos, éste es el signo del sujeto de nuestro tiempo, que sólo parece encontrar su ser más íntimo en lo más le jano y deslocalizado de él. Esta artista se adscribe al vídeo para exhibir públicamente, como Louise Bourgeois o Lewis Carrol, aspectos psicológicos de su biografía personal entretejidos con elementos tomados de la literatura o del cine. A todo ello Laura añade otros motivos como los insectos, las ventanas, la hiedra o las ruinas que forman parte su imaginario de cabecera, y que utiliza para situar su obra en una mediana entre lo real y lo onírico que a veces raya en lo alucinatorio. Laura revive episodios de su pasado rememorando ciertos aspectos inquietantes de su infancia. El resultado, una mezcla de vivencias y misterio desdobladas en una especie de delirio poético. De esta manera parece conjurar a sus propios demonios del pasado para revertir el hecho artístico en terapia existencial. Su poética, alegórica y llena de esperanza, gira en torno al dolor y al destino, a la muerte y

trabajos como pintor de abanicos, decorador de azulejos, sombrerero o platero. Estudió en la Academia de San Carlos de Valencia y disfrutó de una beca en Roma. Al comienzo de su carrera se decantó por los temas históricos de estilo académico, enmarcándose en la línea del eclecticismo, un movimiento que era una amalgama de varios estilos pictóricos. Posteriormente y como resultado de su regreso de Italia, adoptó una poética intimista y abandonó los temas históricos por escenas familiares, de la vida cotidiana, y desnudos. Por entonces, ya aparece completamente inmerso en la estética impresionista, con predominancia de los tonos oscuros y terrosos, así como una pincelada dinámica y enérgica. A pesar de las lecturas ambiguas que pueda generar, los objetivos de Baco niño, la obra en exposición, guarda relación con la intención de estudiar la anatomía infantil de maner fidedigna, así como con la potenciación de los efectos lumínicos, una de las principales obsesiones del artista. Además, la utilización de niños resultaba más económica que la contratación de adultos o modelos profesionales. Pinazo es considerado uno de los pirncipales precursorres de Sorolla en cuanto a temática y estilo. Fue docente en la Escuela de Bellas Artes de San Carlos, en Valencia y en San Fernando, en Madrid. Por

escenas populares inspirados en su tierra natal, utilizando indistintamente el óleo, la acuarela o el pastel. A pesar de su virtuosismo técnico y su éxito en las relaciones sociales, su pintura no gozó de reconocimiento hasta que tuvo una edad avanzada. Murió a los 100 años, y después de su muerte, su viuda donó unas 700 obras y objetos personales al Ayuntamiento de Gijón que amplió la colección creando el Museo Nicanor Piñole. En él se pueden contemplar más de 4.000 obras que reflejan las diferentes etapas de su creación artística. Destaca especialmente una gran cantidad de bocetos, apuntes y dibujos que nos permiten conocer al Piñole más íntimo, un artista que explotaba igualmente el pequeño y el gran formato, con trazo rápido o con una minuciosidad pasmosa.

al placer, misticismo yesta al éxtasis. en diseño y al audiovisuales, artista Especialista se desenvuelve con igual soltura en el terreno de la instalación o la pintura. En el año 2005 recibió la bolsa Novos Valores en la modalidad de cortos de animación. Posteriormente participó en el Proyecto Abertal   que reunió a jóvenes artistas lucenses contemporáneos y ha expuesto, entre otras instituciones, en el Museo Provincial de Lugo.

su destreza recibió múltiples de la aristocracia valenciana. Su obra encargos está depositada en importantes instituciones nacionales, nacionales, tal es el caso del Museo de Bellas Artes de Asturias.

en que ysubordaban madre, abuela y tías creaban cosían con mimo. RitaLin patrones, creció en un entorno de telas, hilos, abalorios y botones. Coser es un modo de invocar a la serenidad de los momentos vividos en la infancia, además de aplicar lo aprendido a un proyecto personal e irreverente. Sus muñecos cuentan historias que alimentan un imaginario de monstruos, niños, amigos, sueños y aventuras. Cada una de estas criaturas podría formar parte de nuestra fantasía, evocando paisajes de lugares que querríamos conocer. Son dueños y señores de sus propios reinos, de lugares cercanos en los que podríamos vivir, al fin y al cabo a los monstruos hay que cogerlos de la mano, asegura RitaLin. La ilustración también forma parte de su sin-

Lugo, 1979

http://www.museobbaa.com

*** NICANOR PIÑOLE

*** IGNACIO PINAZO Valencia, 1849-1916

Gijón, 1878-1978

Con sólo 14 años Nicanor Piñole se presentó en Madrid para comenzar su carrera artística, un periplo que le llevaría a residir en ciudades como Londres, París o Roma. Este pintor asturiano

http://museos.gijon.es

*** RitaLin Poco se sabe sobre la biografía de RitaLin y es que el anonimato es una forma de no restar protagonismo a sus criaturas. Nacida en una familia de costureras, en la que eran habituales las tardes

Ignacio Pinazo nació en una familia humilde y pasó por penalidades que le marcaron como

vivió el apogeo del período postimpresionista, participó en exposiciones tanto nacionales como

126

gular trabajo. La narrativa de las imágenes puede ir de lo tierno a lo mordaz y crítico, todo ello

127

 

llevado con cierta picaresca e ironía, además de un cuidado acabado, al igual que sus muñecos. Los que la conocen saben que el equilibrio es la clave que le permite transitar de un género a otro con igual éxito. RitaLin ha permitido a sus criaturas abandonar por unos días su hábitat para estar entre nosotros. Quién puede adivinar lo que son capaces de hacer cuando se saben no observadas? Por si acaso, mantengámoslas en sus vitrinas...

efímera, la trayectoria de María Roesset continúa fascinando a pesar del tiempo transcurrido. La peculiaridad de su legado la resumió su hija de manera magistral al afirmar que no pintó nunca un cuadro de flores. http://museobelasartescoruna.xunta.es

*** MATÍAS SÁNCHEZ Tübingen, Alemania, 1972

*** Nacido de padres emigrantes en Alemania, este artista multidisciplinar se forma y reside en Sevilla. De su personalidad artística destaca una mezcla de ironía y expresionismo que impregna su obra del carácter irreverente de un niño travieso. Sus personajes son el reflejo del pueblo en los medios de comunicación, la telebasura o la prensa sensacionalista. Descaradamente provocador, Matías nos presenta un mundo —también el del mercado del arte— cruel, carnavalesco, ridículo y caricaturizado, expresado con un dibujo infantil tan espontáneo como influido por Picasso y Matisse. Formalmente se le ha relacionado con los expresionistas salvajes alemanes y con el kitsch, el cómic o el graffiti, pero los contenidos de su obra reflejan una sociedad de rabiosa actualidad. Matías nos ofrece su visión particular de un presente marcado por los medios de comunicación y los índices de audiencia, el maltrato a la mujer, el terrorismo, la emigración ilegal, las drogas, el racismo, la prensa del corazón... todo ello aderezado con unas buenas dosis de humor sarcá stico. En resumen, este autor desentrañador de tópicos encarna una mezcla de divertimento y acidez a partes iguales. Trabaja asiduamente con diversas galerías, entre ellas Begoña Malone o la Galería  JM de Málaga, con la cual ha expuesto en ferias y prestigiosos espacios de todo el mundo.

MARÍA ROESSET Espinho, Portugal, 1882-Manila, Filipinas, 1921

La breve dedicación de Maria Roesset a la pintura (1911-1914) constituye uno de los episodios más sugerentes de la historia del arte reciente. Descubierta casi casualmente por Alfonso Pérez Sánchez —entonces director del Museo del Prado— a mediados de los ochenta, la autodidacta, cosmopolita y culta autora, jamás tuvo la pretensión de ser conocida. Su pintura se desarrolló en el ámbito más íntimo y familiar. Hizo una obra para sí misma que jamás mostraría en público, a pesar de su calidad indiscutible. El tiempo que le tocó vivir —murió muy joven, a los 38 años— no era el más idóneo para el acceso de las mu jeres a la educación artística. A pesar de que su magnífica formación incluía el aprendizaje del dibujo, la pintura o la música. Las enseñanzas de Eduardo Chicharro, pintor de gustos simbolistas, serán decisivos para la conformación de una atmósfera muy particular, casi siempre caracterizada por el misterio. El mismo que observamos en la obra en exposición, Desnudo de niña con los  (1913) —en realidad su hija Eugebrazos cruzados  ( nia—, un maravilloso desnudo de una muchacha preadolescente expresando todo el desamparo del tránsito a la edad adulta. Tan inquietante como

http://www.galeriajm.com/matiasanchez/matias.html http://www.galeriajm.com/mati asanchez/matias.html http://www.bmalone.com

128  

The CTB opens its new exhibition program for 2011 with False Appearances. Fragmented looks at infancy   inviting us to reflect on the image of childhood in art. Through its proposal, this institution is responding to its objectives as a cultural showcase, and it accordingly starts a discussion on a topical subject while disseminating ideas on contemporaneity. The act of confronting contemporary artists to painters from the nineteenth century intensifies the idea of debate and questions the viewer about all images in this show. Form the City Council of Ferrol we would like to express our gratitude to all galleries, museums, archives and particulars for their collaboration. This important project would not have been possible without their support.

english texts

 Vicente Irisarri Castro

Mayor or the City Council of Ferrol ***

Infancy is a fundamental period of human life. It can determine some people in a positive way, generating a whole series of synergies that will make things easier in the future. To some other people, it is just a stage full of shades to be forgotten. This duality is perfectly conveyed in False Appearanc Appearances. es. Fragmented looks at infancy , a choral project joining the vision of three curators in dialogue with many artists coming from different contexts and times. The commitment of the CTB is still clear: to elaborate a coherent, high quality program able to contextualize specific proposals offered in a specific sphere but still aspiring to recognition beyond the limits of our own city. The effort invested in coordinating all institutions, galleries and artists from inside and outside Galicia, our determination to improve the didactic side of this project, and our intention to spread its contents to all interested in learning with art, all encourage us to keep on working to increase the value of an institution which nowadays champions culture in our country. Mercedes Carbajales Iglesias

City Councillor for Culture, Education a nd University

131  

false appearances Fragmented looks at infancy  Susana Cendán To a certain extent, False Appearances. Fragmented looks at infancy  repeats   repeats the scheme of previous exhibitions in the CTB, like A Rebelión dos Xéneros (The Genre revolt), in which classical images were complemented by and in dialogue with other artworks by contemporary artists. Creators from the end of the nineteenth and the early decades of the twentieth centuries correlate with contemporary ones making use of a plurality of supports that has nothing to do with the supremacy of painting in days gone by. This correlation seeks to improve the spectator´s perception immersed here in a rather nonlinear reading of the story. Our aim is to follow a trend that is being successfully carried out but some leading institutions when rearranging t heir collections. Such is the case of the Tate Modern in London or lately the Reina Sofía National Museum in Madrid. Being delighted by the sight of minimalist Bauhaus constructions placed close to Oskar Schlemmer´s outfits designed for the Triadic Ballet, in a context in which cinema, decorative arts or illustration interbreed in an enhanced language game, constitutes a bid to enrich the spectator´s intellect. It is a well-known fact that most of the classical representations, mainly during the nineteenth century, showed a pleasant image of infancy, always related to the family sphere, like in portraits of bourgeois children or the own painter´s offspring. Artists sought in the children´ poses –which might seem disturbing nowadays- only a means to technical perfection and virtuosity. Moreover, hiring children was much cheaper than hiring adults as models. The kindness of classical representations scarcely showed how a reality full of social conflicts forced many children to live under dramatic circumstances seldom reflected in paintings. Choosing infancy as the storyline for this project goes hand in hand with our intention to communicate ideas about our culture, traditions and even taboos looming over the world of childhood. What we are interested in is very far from the traditional view of infancy as an idyllic, uninhibited state conceived of from adult imaginary. Hence the decisive role played by the confrontation of epochs and views, from classical art, with its pleasant and affected images, to contemporary art, assuming infancy as the most effective way to keep our memory alive.  We are trying to reinforce the didactics of this project by providing the spectator with precise information about the relations among all artworks presented. Our aim is far from having a penchant for sensationalism or raising any cheap controversy controversy.. All images, even the most disturbing ones, are part of reality in certain contexts. When Sergei Bratkov decides to capture a series of young girls posing provocatively, his gaze stays close to that of a photojournalist ready to state a fact that is one more perversion of adult imagery: all these girls were taken to real model castings by their own parents. I would like to thank Manuel Mosquera Cobián for his contribution to this project. The selection of artworks he proposed engages in a masterly dialogue with the contemporary ones I am responsible for. He also has a positive bearing on honoring and recovering some marginal creators. Proof of this is his commitment to nearly unknown photographers like Manuel Buch, a fascinating, cosmopolitan author who experimented with innovative photographic techniques during the twenties. Mosquera also recovers María Roesset, who left an oeuvre full of interesting subtleties in spite of being active as a painter only for four years, and two members of the Xeración Doente Doente (Sore Generation) Generation), Ramón Parada  Justel and Jenaro Carrero. They both died tragically young young -like every member of this group- and were

the spearhead of an artistic renewal that was miscarried for almost thirty years. Ramón Parada Justel´s impressive painting El hogar, (Home ) was conceived of with a very particular background, like an unfinished, dripping backdrop, and it is placed in conversation with Matías Sánchez´ ironical characters, bringing out the former´s modernity. If they had not died so ea rly, they would have contributed enormously to contemporary painting in Galicia.  A separate remark must be made f or the section dedicated to post-mortem photography, curated by Virginia de la Cruz Lichet. It reflects society at the end of the nineteenth and first half of the twentieth centuries. These images involve a little-known tradition within a context of poverty, and put forward a reality that is hidden nowadays but was a vital necessity back in the day to preserve the memory of the young deceased. Along with these pictures is a delightful painting of the Infante D. Luis, an artwork by the Asturian author Dionisio Fierros. Having died soon after birth, Queen Elisabeth II´s firstborn child was exposed in the chapel of the Royal Palace during three days for public contemplation. Traditions of this sort show our relationship with death was much more natural than today, and its representation leveled all social strata. Our bid on providing the CTB with a stable program full of intellectually attractive a nd plural content implies considerable effort and would not be feasible without the dedication and generosity of all institutions, public and private, that have agreed to participate in this project. Therefore, I would like to thank the following for transferring artworks: the Fine Arts Museum of A Coruña, the Archaeological Provincial Museum of Ourense, the Provincial Museum of Lugo, and the Museum of Pontevedra.  All of them are exceptional models for our culture and owners of treasures which value we are pleased to bring to light. I would also like to express my most sincere gratitude to the Museum of Asturias, for his director, Emilio Marcos Vallaure, has consented in our borrowing of valuable samples from its permanent collection. The presence of contemporary artists as important as Sergei Bratkov or Enrique Marty would not have been possible without the kind cession or their work by the Espacio Mínimo Gallery of Madrid. To its directors, Pepe and Luis, I would like to dedicate my most deep gratitude. Matías Sánchez´s work is courtesy of the Javier Marín Gallery in Málaga and the Begoña Malone Gallery in Madrid. Little would have been done without the director of the Ana Vilaseco Gallery of a Coruña, Miriam, whose attentive collaboration and wise a dvice was priceless when selecting Rebeca Menéndez´s pieces. Miguel Von Haffe´s excellent disposition as director of the CGAC (Galician Centre of Contemporary  Art) should not be left aside. From there we borrowed borrowed Teresa Teresa Hubbard & Alexander Alexander Birchler´s video, a piece without which our project would be incomplete. Virginia de la Cruz Lichet carried out an excellent research compiling images that best complement the contents of this exhibition from several photographic archives in Galicia: The Ethnological Museum of Rivadavia, the Ramón Caamaño Archive, the Julio Reboredo Archive and the Luis Chao Archive. I would like to express my most sincere gratitude to all of them. Ovidio Aldegunde advised us when transferring to paper the photographic negatives of the little children in the most respectful way possible. The outcome leaps into view. Thanks to Xulio Franco del Amo´s generosity w e know now a little bit more about Manuel Buch´s career. His unpublished writings about the history of photography in Galicia have been an uplifting enlightenment. Finally Finally, I must mention all arti sts remaining, Banet,generously Cristian Gradín Carbajal, RitaLin, Otero ,Huertas and Laura Pernáswho have-Rosalía contributed and enthusiastically withPablo their artworks. Thanks to all of them.

132

133

strange appearances…

show the deceased child leaning with an elegance that seeps sharply through us producing that  punctum Roland Barthes4 has extensively dealt with.

 

Virginia de la Cruz Lichet Infancy… is Latin nf ns  from  from which infant (in-fant ) evolved meaning incapable of speech. These piercing images of infancy, idyllic on the one hand, realistic on the other, mirror the society of the end of the nineteenth and the beginning of the twentieth centuries. They unveil traditions and expose a rather unfamiliar but absolutely necessary practice: post-mortem photography of children. Framed in a historic and socio-economic context of misery and need, at first glance these images expose a reality that is hidden today even if back in the day was a vital necessity for the little angel´s family… “From its inception, the birth of the image is tied to death” 1  What c ould we say about these little portraits? These infantis  seem   seem to be saying nothing, but their images are full of mute words. Where there seems to be an absent look, it turns out to be a threshold towards the other  side;  side; hence the astonishing effect that strikes the spectator of these images nowadays. Nevertheless, to take the right approach to these photographs, we need to go through a process of erasure, a practice of prejudice deletion, of neurologic correction to place ourselves in a different time and with other needs. Ariés already identified the twentieth century with a time when death was understood as a part of life and, as such, it became a domesticated death, tamed, apprivoisée  in  in his own words.2 Likewise, in 1955, twenty years earlier, Görer confirms in Pornography of death3 this change regarding death as being produced between the ninetieth and the twentieth century. If at first death was an inherent part of life itself, dealt with in a natural way while sex was a total taboo, in the twentieth century a drastic alteration happened, and death became something hidden and even unspeakable, while sex came to be usual and natural.  What happened then for this change to ta ke place? Do we detect th e same process in Galician examples? Firstly, the Galician case must be approached from a different point of view (or views). On the one hand, all images presented here confirm a clear cut evolution between the ninetieth and the twentieth centuries. On the other hand, they show a different focus with respect to post-mortem photography in the western world. In the first place, they embody the way in which photography inherits the same type of representation used by painting up to then. Conclusive proofs of it are the portraits by Máximino Reboredo from the last decade of the century. Bearing in mind that infant mortality was high both during the ninetieth century and the first half of the twentieth, the spread of these kinds of portraits comes as no surprise. Portraits like that representing Don Luis, Príncipe de Asturias difunto, made by Dionisio Fierros in 1850,

There, on those cushions that enhance the presence of the small, sleepy bodies, children are presented more and more ghastly and evident. The false appearance of eschatological daydreaming has been subtly metamorphosed into a deep cadaverous heaviness. The young girl´s open mouth, her face slightly turned to us –because deep down it is a ll about a portrait so the model should look towards the camera- the big wreath decorating those neutral backgrounds, all those details produce that  punctum  that hurts us when looking. There, an umbilical cord is set up between the children and us, like a liaison that prevents us from running away and leaves us with a petrified stare, wondering what happened to them. What do they have to tell? We receive only mute words, in-fantis, un-certainty , and consequently, they become unsettling images.  What upsets us is this false appearance of beings placidly placidly sleeping on confortable cushions. How How could we talk about comfort in those situations? How could we talk about beauty in these images? Well, beauty must be considered, a somehow sublime beauty, even romantic, in which dreams are mixed with reality, in which darkness prevails over light, in which what is hurting becomes a dreadful pleasure. These portraits by Máximo Reboredo are somehow romantic, even he is somehow romantic: his premature death is further evidence of this. In his portraits we see how he slides, step by step, from a “false appearance” to a real presence . The coffin is incorporated as one more accessory, but there it stays. Now, there is no doubt: dead is represented at its peak. From accessory to continent, from complement to dwelling, from decorative to functional element, frontality imposes itself necessarily due to the c offin. Uncertainty vanishes… there is no possible doubt about what we are seeing, not anymore. And yet, we are under the influence of Medusa’s gaze. What is to be done now? We address the world and the world in turn interrogates us: What meaning should we ascribe to it? No doubt these portraits were requested by someone in the family. As the century gave way, it all seemed to have been imposed. After all, the softness and sweetness of nineteenth-century post-mortem portraits appear imbued with a visual violence perhaps befitting of contemporary art. Now, death is either taboo or provocation. 5 However, beyond this apparentthe imposition given by much as by theaappearance of the coffin, and consequently exposed bodies in the full landscape profile, thisformat imagesasare shown from reasonable distance with respect to us, spectators of the scene. “All death is violence”, Moeglin-Delcroix 6 states. It is hardly surprising that children, almost teenagers, are treated as adults, even dressed in loose-fitting suits. Here an inversion is produced in all respects, but most of all in its tone: dark, gloomy backgrounds, typical of Reboredo for babies and children, are turned into bright backgrounds. A thirteen or fourteen year old boy has been brutally torn out from his childhood. Death, being a rite of passage, has done him credit in a double sense: the kid has become an adult and a defunct at the same time.7   Barthes, R.: La cámara lúcida. Nota sobre la fotografía. Ed. Ediciones Paidós Ibérica. Barcelona, 1999. (Col. Paidós Comunicación, 43). (1ª ed. 1980). 5  Cruz Lichet, V. (de la): “Más allá de la propia muerte. En torno al retrato fotográfico fúnebre”, in Imágenes de la violencia en el arte contemporáneo. Valeriano Bozal (ed.). Ed. A. Machado Libros. Madrid, 2005 . (Col. La Balsa de la Medusa, 154). Pp. 151-175. 6  Moeglin-Delcroix , A.: “Le profilmort de notreimperfection” (pp. 85-97), in La RecherchePhotographiq RecherchePhotographique. ue.Maison Europèenne de la Photographie. Nº 11 (december 1991). Ed. Paris Audiovisual. París, (half-yearly magazine). P. 87. 4

  Debray , R.: Vida y muerte de la imagen. Historia de la mirada en Occidente. Ed. Paidós Ibérica. Barcelona, 1994 (Firstedition: Gallimard, París, 1992), p. 19. 2   Ariés, P.: Essais sur l´histoire de la mort en Occident. Du Moyen Age à nos jours . Editions du Seuil. 1975. P. 28. (the first chapter of this edition is dedicated to the “mort apprivoiseé”, pp. 21-35) 1

  Görer , G.: “The pornography of death”. En Encounter. Literature, Arts, Current Affairs. Vol. V, nº4 (octubre 1955). Ed. Stephen Spender and Irving Kristol. London. Pp. 49-52. 3

  Van Gennep, A.: Les rites de passage. Ed. Mouton & Co. y Maidon des Sciences de l´Homme. París · La Haya. 1969. Col. Rééditions V. (Firstedition: París,1909). 7

134

135

 And then, this distance that makes us fit to face these images fades gradually. Ramón Caamaño´s portraits of the 30´s and 40´s verify an evolution emerging more and more clearly: Images turn upside down, horizontality becomes verticality, light imposes itself, children interrogate us. This change begins to cancel that reasonable distance, and other options emerge in turn: the image of a little angel. The bodies in their coffins, surrounded by candles, vegetable elements, and religious sculptures, are presented in the style of a small altar. The kid, and therefore his or her death, is seen as sacred or even sanctified; metamorphosed into an ethereal being, dweller of a heavenly paradise. However, there is a contradiction between the image intended to be projected and its result, given that we are actually talking about fictions, simulacra, and in short, false appearances. The little doll´s house is revealed to  some little, porcelain face. un-veil  some

images of infancy 

 

But how to represent an appearance? That is, how to make plausible something which is not? There is no false appearance of death in any image from the twentieth century. Death is , and thus it is represented. What is difficult, however, is materializing absence. “The corpse is not alive nor is it a thing” Régis Debray 8 states. It is a presence that is made absent, whereas the image makes it possible to capture an absence and turn it into a presence. Postcard-kids, altar-kids, their false appearance does not matter; what is really important is that in all images we sense and are faced with a true representation of Death. And that is, in conclusion, what makes us absorbed and somewhat puzzled. The corpse and the viewer are confused, they both remain, timeless, motionless, brought face to face before the veritable reality: the vision of our own death. 9

Manuel Mosquera Cobián The exhibition “False Appearances. Fragmented Looks at Infancy” tries to approach the representation of childhood in art with a special emphasis on the confrontation of epochs. On the one hand, we´ll get in contact with the kindness and preciousness of nineteenth century ar t. On the other, these images are opposed to those of current artists intensifying a subjective gaze into infancy, a view linked to memory and constructed through the appropriation of children´s means of expression. Infancy is that period of human life that ranges from birth to puberty. In our world, this stage is generally acknowledged as a period with its own particular characteristics and needs. As a result of this understanding of childhood, preservation and quality of life are top priorities so that a full development of children as individuals is guaranteed. These common ideas have not always been accepted, since in days gone by this stage of life was not understood in that particular way. Infancy assessment is the result of a long historical process that began in the sixteenth century. Its consequence was the creation of a child identity that provided children with a cultural, social and political content different from the adult one. This content would be defined by the latter, who were the ones explaining, describing and interpreting infancy. It is always about something defined by the other. So, images emerging around infancy convey adult discourses, and consequently early childhood representations are influenced by media and conditioned by an alien view. The iconography of childhood seldom captures the children´s true reality, but shows stereotypes that hide differences and ignore problems. For wide historical periods, young boys and girls were not fully recognized, but were victims of social and familiar rejection, even brutal harassment. This lack of thoughtfulness for infancy has deprived us of many data on this subject, and so historical reconstruction is incomplete. All our resources about past times are partial and frequently centered on privileged society, whose diaries, memories or correspondence report their experiences about this period. Thus, there is scarce information about children from marginal or less educated social strata. The study of private life boosted children portraits value, which served as a starting point to redefine frames of mind and to state changes in preconceived ideas about infancy prevailing in European culture from the sixteenth century onwards. The first in contributing to this change was Philippe Ariés ´ book Children and Family in the Ancient Regime , a study of changes in attitudes of adults towards children and the emergence of a modern model of infancy. For his part, Lloyd Demause´s History of   develops the psychogenic theory on the basis of the relationship between father and child. Infancy  develops These studies are centered on attitudes and treatment given to children in past times, and both paved the way to further research. This subject will be successively clarified thanks to deeper studies of childhood in private life. Besides, child iconography is one of the sources providing us with knowledge on infancy in past times. Depictions of children show their attire, their toys, their protection amulets, their playgrounds, or the rooms where they lived. The reason why kids´ individuality is highlighted is because these images con-

  Debray , R.: Opus cit., p. 27.   I would like to thank the following for their kindness and enthusiasm in transfering all material exhibited and published for this exhibition: Julio Reboredo of the Archivo Maximino Reboredo, Chete Pose of the Archivo Caamaño, Vítor Vaqueiro of the Archivo Pacheco and José César Llana of the Archivo Gráfico del Museo Etnográfico de Ribadavia.

vey the infant as belonging to a lineage and their image is related to the gallery of family portraits. Images in which children are incorporated to the family unit appear in the sixteenth century. This new image conveys the importance a family acquires when able to show affectivity towards infancy.

136

137

 At that time, there were an increasing tendency to preserve the children´s life a nd to keep them away from illness and premature death. During the eighteenth century, individualized portraits of children spread confirming their new status inside the family unit. A sample of this new perspective is John Locke´s work Education of Children, published in London in 1693 and a classic of European pedagogy already in the eighteenth century. This author draws parents´ attention to their sons and daughters´ virtue, warns them to prevent their falling ill and advises to keep their offspring healthy. Assessment and concern for infancy continued to grow during the eighteenth century, especially with Rousseau´s important contribution. His work, one of the most influential through the nineteenth centur y, stressed that children are essentially different from adults and have their own rights and privileges.

anatomy, their immediate and direct expressivity, their mobility, were all highly appreciated characteristics for artists, who worked on them frequently and mostly during the second half of the century.

8 9

 

Then infancy underwent a radical change. For several reasons, during the nineteenth century society focused all attention in this period of life, so much so that it acquired such a recognition and status that previous rejection, lack of interest, and ignorance changed radically. At that time the first child protection laws came into existence. This conferred infancy a leading role in family and societal matters, and child-centered pedagogy gained importance becoming highly influential in the propagation and regulation of cultural standards. So, education came to be a matter of interest for all states due to its political, economic and social importance. During this period, medicine managed to prevent contagious and infectious diseases, and many important philanthropic organizations sprung to help unprotected children. Subsequently,, infancy became idealized largely due to literature and its condemnation of abandonment Subsequently and exploitation and its claiming for children´s protection. Children´s books came out as a metaphor of all values emerging from infancy and a new literary image was created with its resulting parallel in plastic arts. As a consequence of this new nineteenth century mentality mentality,, children´s portraits abound and convey a wide variety of scenes: boys and girls learning at school, being naughty with the teacher, fighting, exalting friendship, at natural sceneries, or even those from underprivileged social classes. The middle-classes turn to the genre of portraiture with a real interest in family representation. Daily scenes in domestic interiors are common, particularly those with children playing or engaged in their favorite activities. Private infant portraits transmit close relationships, ease and kindness and are tied to intimate, homely and familiar spheres in the spirit of a bourgeois taste. Portraits are defined by the environment, the children´s poses and their toys, which became consumer goods in nineteenth century cities. Dolls and cuddly toys are an ordinary feature in many representations, while there is a tendency to join infancy and

Since Mariano Fortuny, nude children represented in the open air had a widespread coverage. They conveyed a neogreek liking for representing beauty and capturing the anatomy of those immature and changing bodies in a truthful way. Ignacio Pinazo was devoted to painting infancy, and in his work  he introduces the theme of what he considered “painted academies”, in which his main Baco as a child  he preoccupation was attaining a naturalist representation of the body. Parada Justel´s Sleeping Boy  and   and  Xesús Corredoira´s Figure of a Bather  both   both assume the children´s naked bodies as a place to try out their pictorial skills. Many authors had infantile bodies as models for their artwork. Such is the case of  Joaquín Agrasot, Arcadio Mas y Fondevila, Isidoro Garnelo and Joaquín Sorolla. Sorolla. The latter would proproduce a whole series of children nudes at the beach in which he would masterfully capture movement and momentary light casted over infantile bodies.   by Román Navarro shows some precious mannerist traits so fashionable in Boy in Scottish Costume  by the second half of the nineteenth century when, following the trend set by the British Royal Family, paintings representated young boys dressed as sailors or Scottish. While the theme is unimportant, the author is trying to convey a technical virtuosity much in the style of préciosité. For her part, María Roesset conceives of nudity from a pronounced objectivist perspective , so in In she introduces a feminine nude on the very verge of puberty  . This work is closely related with nocence  she Symbolism, in which the child attained a new leading role as embodiment of an archetype of purity or flowering, and became an allegory of innocence and good.  As the twentieth century progressed, infancy acquired a series of inherent qualities and intelligence, imagination, fantasy, or curiosity were encouraged and boosted. All these qualities are reoriented as essential parts of the child´s personality development and considered as productive elements to improve their performance in school or at work. Thus, curiosity is believed to be a desirable quality and becomes a prototypical trait. Playing turns to be considered a creative activity and must be always integrated in early childhood education and habit formation as a way to prepare children for liable adulthood.

nature. of these is the portrait of Pilar  by Nicanor depicts the little girlReflection in the garden of aideals country house, sitting on aVázquez–Duro rocking chair while feedingPiñole, a sheep,who which is here conveyed as a pet. The scene is charged with innocence, tenderness and kindness. The portrait of  Juan An by Xesús Rodríguez Corredoyra shows the kid with an adult´s pose and expression, tonio Fernández García  by with no references to his age, in a timeless image far from the ephemeral condition of childhood.

In spite of whereby this newrepresentations conception onofinfancy, a metaphorical repertoire stillofremains in the unconscious, an angelic period coexist with those a devilish one.collective Contemporary artists will work on these ideas about childhood, reflecting reflecting and reinterpreting them. Using a whole range of different supports –paintings, installations, installations, sculptures, videos or photographs– their works are loaded with subjectivity, and in many occasions full of references to their own personal experiences.

Other artworks in this exhibition communicate the importance attained by private spaces in the representation. Thus, the piece Home  by   by Parada Justel depicts a daily life scene recreating a domestic milieu in which the newborn takes up the central part of the painting, his brother leans out to see him while his mother is sewing in the far corner of the scene. Jenaro Carrero makes a lot of sketches with his offspring as models in daily and familiar situations. An example of his concerns is his oil painting The Painter´s Daughter Embroidering . Both works openly show the outstanding role of children in nineteenth century art. Also, Manuel Buch takes his son and wife as models for his photographs, exalting familiar love and beauty.

In The Chocolate House, Rosalía Banet adopts a childish naïveté with the idea of questioning the appearance of anything usually taken as normal. Her artwork is presented under the guise of innocence and happiness in order to deal with issues that would otherwise be rejected. There is an underlying criticism to a media society that focuses on superficial matters and hides anything that perturbs its ideal of happiness. In many occasions, she hurls a harsh, stark look on feelings, uncovering the most painful and atrocious side of human condition. Irony, humor and terror as well as an innocent looking language are common in her works.

 Art in the the nineteenth nineteenth century gives more more and more attention attention to painting from from life, movement and expresexpres-

This form of appropriation of childhood languages is similarly found in many of Rebeca Menéndez´s pieces. She recalls her own childhood by means of little girls constructed with an apparently childish

sion, and that is why painters and sculptors choose motifs that enhance this features. Neoclassical sculptors make multiple representations of infant nudes motivated by a classicist taste. The children´s versatile

drawing and oversimplified lines. But it is always the same girl, like Lewis Carrol´s Alice, in a playful

138

139

attitude, experimenting, creating a special and ludic relationship with the viewer through movement in the scene.

memory and infancy 

Laura Pernás takes her own childhood memories memories as a starting point in her work to recreate a suggestive space full of objects from her personal imagery. Swings, cages or ivy are allegories of past experiences that bring us near her intimacy and family memories. The early disappearance of her mother is the keystone in this piece that keeps the viewer somewhere between an oneiric world and a common place.

In the nineteenth century the exaltation of beauty marked all representations of infancy. Paintings in the style of Preciosité depicted pleasant scenes that evoked tenderness and contributed to an ideal model of infancy that supported values like goodness while rejecting unpleasantness at the same time. The abject was only shown when reporting injustices.

Matías Sánchez also appropriates a childhood language introducing himself as an irreverent child who, by means of formal aspects, criticizes canonical values of art history. His is a highly expressionist work, also dropping a hint to comic and graffiti, and its apparent naïveté comes from his childish style even though his themes and characters are a biting critique of contemporary culture.

Contemporary artists examine infancy. Their work is not an idealized representation. At times, the talk about memory or the I. On other occasions they appropriate languages and objects of childhood to create contexts that hide questions about the deepest side of feelings under a naïf appearance.

 

Enrique Marty´s gaze is directed towards the atrocious, uneasy side of infancy. In his works, a grotesque and distorted reality is used as a tool for disquieting and provoking the viewer. He seeks for the sinister side of human nature, with his family and close environment as main characters in his works. Pablo Otero´s piece is an appropriation of the TV series Pippi Långstrumpf and serves as an excuse to talk about the deep change in mentality that occurred during the twentieth century with regard to infancy. Pippi is the epitome of child autonomy, whose intelligence and skills are dangerous for a n established society that cannot allow a young girl act ad libitum uncontrolled by the family or estate.

the primacy of the subjective The image of infancy is an adult creation to represent its physical qualities or to explore its virtues, flaws or acts.

Next, Cristian E. Gradín´s artwork revolves around the graphic imagery of the Franco Regime frequently taken from digital media. In his present work there are images of punished boys in the classroom that seem to be taken from a comic. They remind us that punishment was a usual method in children upbringing.

The ideal portrayal of infantile bodies was a constant theme all through the XIXth century, making it possible for painters and sculptures to show their skills. Symbolism, with a preeminence of subjective points of view over standard practices, woul break with an idealistic representation of beauty.

Teresa Hubbard & Alexandre Birchler´s video conveys a domestic scene in which a birthday party is spoiled by a downpour. It has a well-cared staging immersing the spectator into an absorbing and beautiful piece of art.

Contemporary aesthetics introduces in art representations of the grotesque, the horrific or the freak, altering and destroying the pleasant and beautiful vision of infancy. At the same time, it makes use of a whole range of supports, and generates enigmatic meanings over which the spectator seems to have the final say.

Finally, Sergey Bratkov´s work introduces a caustic look at infancy way far from all indulgence. His images are only witnesses to the way parents themselves take photographs of their daughters with clothes and make-up of adults, to distribute those pictures in model agencies. Bratkov´s series Kids 1, as well as Bird, Bedtime Stories or Italian School , is only about a condemnation of abuse and exploitation.

the familiar and the grotesque Portraying bourgeois children was a luxury that only a few could afford. Its preeminence decreased w ith the spread of photography in the XXth century. Nevertheless, the portrait as such never disappeared. Contemporary artists reinterpret classical portraits from new conceptual and technical viewpoints. In this room, vinyl, understood as a complementary practice to drawing, coexists with a series of dolls by an author flirting with the concept of authorship. Halfway between plastic arts, design and the pleasure of simple crafts, RitaLín´s creations invite us to enjoy the kindest side of monstrosity.

140

141

 

little angels Post-mortem portraits mirror society at the end of the XIXth century and the first half of the XXth. Its existence revealsshow traditions thatthat are little known evenHowever, nowadays.they Inside of hardships and need, these images a reality is hidden today. werea context a sheer necessity for the little angel´s family This practice was extended to the most privileged social strata, as proved by the Portrait of the Infant Don Luis, firstborn of the Queen Elisabeth II and deceased just a few hours after birth. The child´s body was exhibited for three days at the chapel of the Royal Palace in Madrid for public contemplation. This fact takes us back to a time when our relationship with death was, if possible, closer and more natural than today.

nothing is what it seems For a long time, infancy was subordinated to private and intimate representations. Familiar scenes, maternities or portraits mirrored a mode of life in which children played the main role. During the XX th century, many artists depict the way in which children represent reality in creations loaded with naiveté and expressiveness, with a special emphasis on emotions over formal beauty. Occasionally, artists resort to appropriating mythic images from television in order to redesign infantile characters, who paradoxically, encouraged a whole generation of girls to be aware of their chances. It is not striking that the unconventional Pippi Calzaslargas was subjected to censorship in certain countries… Bewildered, sad, or violent looks. The use of photographic languages, so common in media, makes many but when we sometimes think theminover carefully,way, theyon become disquieting. This confirms thatimages infancyacceptable, is still something built, a perverted adult imagery.

ROSALÍA BANET Madrid, 1972

Sculptures of cakes, jellies filled with meat, intestines, brains, hearts… the works–trap by Rosalía Banet, in the guise of a false naïveté, involve a harsh deconstruction of feelings. We take delight with her recipes, which constitute a particular way to make amends for a painful world ruled by the media and multinationals superficial approach that insists on selling products full of absurd ideals like eternal youth, beauty, power or fame.  With a wide experience experience in in teaching at the UniverUniversity of Fine Arts in Pontevedra and Altea, Rosalía Banet has participated in remarkable individual and group exhibitions and international fairs all over the world: Arco, Frieze, Shcontemporary in Shangai, Art Chicago, Art Basel, Miami Beach… many of them with the Espacio Mínimo Gallery. The sweet–toothed Siamese twins, Sara Li and  Ana K, and their world full full of cannibal banquets, banquets, are among the most recent works by this author, as well as a her new line of jewelry carried out using leftovers from her most famous recipes: necklaces of heads, cookies of eyes against evil eye , hearts in love, remedies for a culture prone to relating food and feelings repeatedly. Hers is a sharp gaze towards the most sinister part of our inner self presented behind a mask of innocence and happiness.

is a stark portrait of daily life in his native Ucrania after the dissolution of the Soviet Union, and it gives continuity to his usual   not–mincing–words style. Bratkov´s professional experience is as broad as his oeuvre. He has represented his country in the Biennials of Sao Paulo and Venice, in Manifesta 5 in San Sebastian or in the Grazt Triennial of Photography. Likewise, he has played the lead in outstanding solo exhibitions in museums and institutions all over the world –the very last one in the Pinchuk Art Centre in Kiev (Ucrania)– and some of his artwork is deposited in the MuKKA Museum of Contemporary Art in Amberes (Belgium), the Museum of Contemporary Art in Zagreb (Croatia), the Museum of Photography in Boston (U.S.A.), the Museum of Contemporary  Art in Gante (Belgium (Belgium), ), the MART MARTA A Herford Museum of Contemporary Art in Herford (Germany), the CGAC in Santiago de Compostela (Spain), or in the Ekaterina Fundation of Moscow (Russia) among other places. He lives and works in Moscow where he collaborates with the Regina Gallery (London–Moscow). He also works with the Espacio Mínimo Gallery in Spain. www.reginagallery.com www.espaciominimo.net

***

rosaliabanet.blogspot.com

MANUEL BUCH SAINZ *** SERGEI BRATKOV  Kharkiv, Ucrania, 1960

Sergei Bratkov´s career is marked by his biography. Coming from Kharkiv, an industrial city in decline deeply rooted in soviet socialism, Bratkov has made crude portraits of soldiers, prostitutes, workers and kids at the verge of marginality. Bratkov´s gaze knows about no clichés. His Kids   series (2000), staged by young lolitas waiting for a casting, is primarily a hymn to sadness. The Ucranian press accused him of pedophilia, when his intention was nothing but to report adults´ perversions: the girls

 A Coruña, 1884-A Coruña, 1969

 As cosmopolitan an artist as they come, Manuel Buch´s lively personality took him to wander around the world from his native Coruña. Madrid, Bogotá, New York or La Habana are among the destinies in which we discover the presence of this little–known artist. The first steps of his career can be traced back to A Coruña, where he sets up a modest studio in Panaderas Street. A timely stroke of luck will make him well–known. The death of Franzen, a renowned photographer at the Royal House in Madrid as well as his master and patron, will allow Buch to replace him as royal photographer. This valuable award will make him popular among a clientele desperately seeking to be portra-

were taken to a real models agency by their own parents. Bratkov´s last work, the Glory Days  series,   series,

142

yed by him. This is perfectly understandable if we take into account the fascinating way he conceived

143

 

of photography. Buch would manipulate both positives and negatives, adding to the photographs hues and qualities taken mainly from painting. In some cases, he would resort to oil to illuminate his photographs, to the extent that they would disappear completely. His compositions, studied with great detail, ooze an air of mystery and incredible modernity way ahead of his time. The portraits of his children and wife, an extraordinary beautiful woman, are presented like Shakesperean characters in front of the camera. Buch is the true verification that the history of photography in Galicia still leaves many more yet to be discovered. www.museo.depo.es

***  JENARO CARRERO CARRERO Noia, 1874-Santiago de Compostela, 1902

 Jenaro Carrero´s  Jenaro Carrero´s career is marked marked by his his early deadeath of tuberculosis when he was only twenty eight years old. His brief professional career evolves at the turn of the twentieth century and his painting is characterized by an eclectic aesthetics comprising academicism and naturalistic realism. Jenaro Carrero is one of the members of the mythic Xeración Doente (Sore Generation) –together with Ovidio Murguía, Joaquín Vaamonde and Ramón Parada  Justel,–  Juste l,– a generation generation marked by the the early death of all its members. They all contributed to the introduction of new aesthetic perspectives in Galicia. In this respect, Carrero´s sketchy style and fast execution are among his most valuable virtues for many critics, along with his intelligent reinterpretation of classics like Velázquez or Goya and his proximity to peers like Ignacio Pinazo, also in this exhibition. From 1900 on, social commentary disappears from his paintings, and he turns to focus on giving expression to daily scenes and recreating light and pictorial qualities. Among his favorite themes, the portrayal of infancy must be highlighted, along with snapshots of his children, Pepita and Jenaro, carried out with an innovative viewpoint. In them, the true leading roles are played by light and by a long, loose brushstroke advancing his technical evolution towards an impressionistic facture. The present painting, The painter´s daughter embroidering ,

belongs just to this period, and it proves that Genaro Carrero represented a true renewal in Galician painting at the turn of the century. http://museobelasartescoruna.xunta.es/

***  XESÚS RODRÍGUEZ CORREDOYRA  CORREDOYRA  Lugo, 1889-Santiago de Compostela, 1939

 Withouth a doubt, the portrait that best defines  Withouth  Xesús Corredoyra´s Corredoyra´s controversial controversial person personality ality is a caricature of Castelao holding a skull. Imbued with a religiousness bordering on mysticism, Corredoyra belonged to the Galician rural aristocracy and led a life of perpetual inner conflict. A tormented and decadent man, he did not want or could not come to terms with the requirements of a changing new world. At the beginning of the twentieth century, Spain was going through a period of complete moral and economic stagnation. Artists like Darío de Regoyos, Solana, Zuloaga or Joaquín Romero de Torres provide record of this black and white Spain in their paintings. In spite of his cosmopolitan education, –he studied in the Royal Academy of Fine Arts in San Fernando, Madrid, where he had teachers as renowned as Cecilio Pla or Sorolla, and traveled around Europe and America– Corredoyra could not get rid of the burden of family traditions. He would rebel against his masters, but most importantly, against a society he did not understand and which he considered too positivist and vulgar.  As a result result,, he produc produced ed a very personal body of work with black tones predominating in his paintings along with a prominent symbolist mise en scène. Here, symbolism is understood as a mood and a catalyst for expression ambiguity. All paintings by Corredoyra in this exhibition belong to different periods in his career. El bañista  (  ( 1907) is assigned to his training period, while the portrait titled D.  Juan A. A. Fernández  Fernández  (1938) was painted just one year before he died. The latter embodies the archetypal bourgeois portrait practiced by Corredoyra, placing the main figure off–center in front of a landscape, a la maniera  of  of Renaissance painters. www.museolugo.org 

***

DIONISIO FIERROS

video, Cristian cultivates drawing, painting, or printing to reflect on themes like identity, sub jectivity or childhood. Especially outstanding in Cristian´s artworks are its impeccable elegance, its conceptual witticism, and a sensibility trained to expose the ins and outs of contemporary society. This young artist was given the National Prize for Excellence in academic performance awarded by the Ministry of Education after graduating in Fine Arts at the University of Vigo, in 2008. He is part of the artistic group El ama de casa pervertida , with Pablo Huertas, also present in this exhibition. Among his exhibitions some must be highlighted, like Vemos o que somos. Somos o que vemos, at the Museum of Pontevedra, I love you  at the CTB, the video fest Programa 03 Desafi(n)ando el género in Murcia, and others in places like the CGAC, the Nogueira da Silva Museum in Braga (Portugal) or the Young Art Center in Madrid.

La Ballota, Cudillero, 1827-Madrid, 1894

Dionisio Fierros shot to fame after being honored with one of the first medals at the Fine Arts National Exhibition in 1860. Curiously enough, the painting he obtained the award with, Fest in the outskirts of Santiago, was painted in Galicia, where the artist moved to looking for new adventures and typologies. Exoticism would keep him in Galicia for three years during which he would make regionalism popular in local and national artistic circles. His training, in the studio of the powerful Madrazos –first José and later his son, Federico– will have a decisive influence on his career. Particularly from the latter he took a meticulous way of drawing, a powerful staging, and the recreation of all kinds of details. By coincidence, the painting Fierros is participating with in this exhibition, Portrait of lying Don  ( 1850), is a copy of a previous one by FedeLuis  ( rico de Madrazo. This painting exemplifies the habit of portraying dead newborn babies. Prince Don Luis, Isabel II´s firstborn child, died just a few hours after being born in the Royal Palace of Madrid, and there, at the center of the Royal Chapel, he was exposed for public contemplation during three days. This painting belongs to the earliest stage in Fierros´ career, where lines clearly dominate as main formal elements. He will successively move beyond this trend to focus on sketching, regionalism, and a certain social criticism as his main creative concerns.

*** TERESA HUBBARD &  ALEXANDER BIRCHLER BIRCHLER Dublín, Irlanda, 1965; Baden, Suiza, 1962

Creativity lies in error. My career is full of errors.  Habitué in the fields of videocreation and animation, Cristian Gradín usually appropriates material from digital media about the graphic

 Artistic partners since 1990, every artwork by Teresa Hubbard & Alexander Birchler conveys the complexity and flexibility of their narrative landscapes, the impossibility to find a definite explanation or their persistence in opening a variety of contradictory and suggestive realities.  (2001) serves as a good example here, with Eight  ( a meticulous mise en scène run over by a camera going in and out of the house in an endless loop. Like many other artworks by this couple, Eight   fluctuates between the idea of inside and outside, the real and the imaginary, introducing the viewer into an overwhelming atmosphere, as beautiful as unpredictable. Influenced by authors like Hitchcock, Malick, Mamet, Hopper, Flaubert or the very own Kafka, Hubbard & Birchler have a bearing on a psychological dimension of

imagery of the Franco Regime. This is the case of Blue Children, where the artist adopted this compositional and thematic strategy to convey his particular view of infancy and its taboos. Besides

space, altering the borderline between what is here and what is there, what happens before or after. Belonging to the ARCO collection in the CGAC –Santiago de Compostela– Eight  is   is just

www.museobbaa.com

*** CRISTIAN GRADÍN CARBAJAL Soutomaior, Pontevedra, 1980

144

145

 

one more example of these a rtists exquisite career. They have been selected to participate in some of the most prestigious projects all over the world, such as the Whitney Museum of American Art in New York, the Art Pinakothek der Moderne in Munich or the Amsterdam and the Kunstverein St. Gallen Kunstmuseum. Regarding their collective exhibitions, their presence can be traced at the Venice Biennale, the Liverpool Biennial’s International Exhibition, the Wexner Center for the Arts in Columbus (EE.UU), the Mori Museum in Tokyo, the Museum of Contemporary  Art in Chicago or el MNCARS in Madrid. They collaborate with the Tanya Bonakdar Gallery in New York, the Bob Van Orsouw Gallery in Zurich, the Barbara Thumm Gallery in Berlin, the Vera Munro Gallery in Hamburgo or the Lora Reynolds Gallery in Austin, Texas. www.hubbardbirchler.net www.tanyabonakdargallery.com www.bobvanorsouw.ch www.bthumm.de www.bthumm.de www.lorareynolds.com

***

combining them with fictional worlds mostly taken from cinema. The outcome is a merger between a horror movie and real life. After graduating in Fine Arts, this enfant terrible of contemporary art not only shot to fame in Spain, but his reputation spread internationally through galleries in Italy or Australia, and centers like the  White Box Gallery in New York. His work has been acquired by significant institutions and his vast curriculum holds many outstanding exhibitions, among which some can be highlighted:  Just one bad idea after another , in the K 4 Gallery (Munich); Existencias , for the MUSAC in León; or Huésped , in the Contemporary Art Museum in Buenos Aires (Argentina). He presently works with the Espacio Mínimo Gallery. www.espaciominimo.net, www.espaciominimo .net, www.musac.es

*** REBECA MENÉNDEZ  Avilés, Asturias, 1976

This versatile author handles all media inclu-

Rebeca is an extremely sensitive artist whose work revolves around femininity and gender issues, childhood, decadence or madness, all sprinkled with baroque and ludic tones. In her artworks, young girls, emblem of innocence, are transported to a disguised reality, a place where nothing is what it seems. Following the way

ding scenography, andeccentric, his oeuvre grotesque, circus–like, fullisoffrequently winks to art history and cinema. Enrique Marty´s creative universe revolves around what Freud identified as Unheimlich , referring to what is familiar, yet sinister at the same time, just like that neighbor we pass by every day but still we sense some dark secret is hiding under his or her kind appearance. Marty´s aim is to prompt a feeling of restlessness or unease confronting the viewer with something that, being common, is foreign and strange at the same time. This is probably what we will feel before his sculpture Madre  (  ( Mother  ),  Mother ), a character in her sleepers rather far from a tender or compassionate appearance. Fascinated by the Baroque and the tragic meaning of life, he

paved or Pasolini, viewer by to Balthus inquire about certainRebeca hiddeninvites secretsthe in a recreated world. The resulting image is full of beauty, and it appeals to emotion while not resorting explicitly to drama. Often apparently innocent pre–teenagers, her characters are usually lonely and lost in thought in a restless and monotonous scenery, or, in the author´s own w ords, in the moment before chaos , when everything seems about to explode. Like a voyeur of the unknown, this versatile artist masters different disciplines like serigraphy or photography, even though she sometimes dwells in the interzone between painting and installation or drawing and audiovisuals. Rebeca Menéndez works with the Espacio Líquido Gallery, Ana Vilaseco Gallery, or Ana

ENRIQUE MARTY Salamanca, 1969

Paulo or the Art Fair in Turin. Turin. In Spain, her participation in Arenas Movedizas   must be especially Movedizas  must highlighted, a show that took place in La Lavandería of La Laboral in Gijón. www.espacioliquido.net www.anavilaseco.com

*** ROMÁN NAVARRO  A Coruña, 1854-A Coruña, 1928

Román Navarro´s liking for drawing bloomed when he was just a child and took him to study at the School of Arts and Crafts later in his home town. He broadened his artistic studies in Italy and was later stationed in Barcelona as a drawing teacher, returning returning to the School of Arts and Crafts where he had studied after switching his post with Picasso´s father. He combined both his drawer and painter role with his career officer status. Thus, even when there were scarcely any enthusiasts of warlike themes among Galician painters at his time, Navarro abounded in this field due to his profession and even made it his theme par excellence. He also portrayed many of his peers, politicians, military men and even the Royal Family among others. He adopted the wash drawing technique to oil painting in a very striking and particular way, and he was extremely fluent in capturing movement and spontaneity. This is evident all his equestrian scenes, in movewhich horsesin are endowed withmilitary an exceptional ment. As a naturalist with a rembrandtian air, he was influenced by Sotomayor´s regionalism. His large pictorial legacy is spread across the Fine Arts Museum of A Coruña and other military museums and official institutions in Galicia and Spain. http://museobelasartescoruna.xunta.es

*** PABLO OTERO HUERTAS Pontevedra, 1984

This young researcher at the School of Fine Arts

a scathing artist with a caustic understanding of humanity and environment. The sentence “ the outside world does not exist. The only real thing is what is on television… and perhaps in magazines ” reflects his fetishistic nature and his liking for the close association of pop culture and art, a contemporary combination that characterizes our collective unconscious. This is the case in the piece he is presenting for this exhibition, in which the popular series Pippi Calzaslargas is subjected to a detournement  which   which destabilizes its original meaning taking on a powerful critical intention. His harsh humor, cathartic character, and adherence to trauma as triggers for extreme situations explain this artist´s working philosophy, which often reproduces the popular saying it never rains but it pours . An excellent photographer, he easily handles different media like sculpture or embroidering, as proved in exhibitions like I Love You  in the CTB, and in places like the Young Art Centre in Madrid or the Nogueira da Silva Museum in Braga. With a thorough knowledge in cinematography, Pablo works solo or under the pseudonym Amela Pamelusa, and also as part of the group El Ama de Casa Pervertida  with   with Cristian Gradín Carbajal. 29777641 http://www.mefeedia.com/watch/29777641

***

RAMÓN PARADA JUSTEL 1971-1902 Ourense In 1988, Ramón Parada Justel ranked number one in the entrance exam for the Fine Arts Academy of San Francisco in Madrid, and he later received a scholarship to continue his education at the Spanish Academy in Rome. This master of color subscribed impressionism during his career and was influenced by historical painting and scenography. He gained an honorable mention in Decorative Arts and carried out ornamental works in public and ecclesiastical locations like the Cathedral of Ourense. Even after falling terribly ill, he continued working tirelessly and stood by impressionism. A certain Sorollan in-

chooses his own family and home environment as models and main characters for his artworks,

Gil Gallery, and has already exhibited in different international fairs like Miami, Bolonia, Sao

in Ponteverda defines himself with the initials  M&M: Mythomaniac Mythomaniac and Melodramatic  Melodramatic . Pablo is

146

fluence sprung in his artwork at the end of his short life when he began drawing with colorful

147

 

brushstrokes. He died when he was only 31 years old, and became part of the Xeración Doente (Sore Generation), comprising young artists who died of tuberculosis around 1900. Some of them are present in this exhibition. This generation was notable for a deep psychological introspection in portraits as well as for its bourgeois tone. Parada Justel´s artwork is widely renowned and is spread out in prestigious museums and institutions like the Archaeological Provincial Museum of Ourense.

of animated short films. She later joined the  Abertal Project, which comprised young contemporary artists from Lugo. She has exhibited in many institutions, among which the Provincial Museum of Lugo must be mentioned. *** IGNACIO PINAZO Valencia, 1849-1916

www.musarqourense.xunta.es

Ignacio Pinazo was born into a humble family and his life was marked by great hardships like the early death of his mother, just as happened to other authors present in this exhibition. Soon after, he lost his father and moved to live with his grandfather. As a youth, he worked as fan painter, tile designer, hatter or silversmith. He studied at the San Carlos Academy in Valencia and was awarded a grant in Rome. At the beginning of his career he opted for historical and academic themes, and he joined eclecticism, an art movement consisting of a mixture of several painting styles. Later, and as a result of his coming back from Italy, he adopted a more intimate poetics abandoning historical themes for family scenes, daily life, and nudes. By then he was completely into an impressionist aesthetics, with a predominance of dark and earthly hues and a dynamic and vigorous brushstroke. In spite of any ambiguous reading Baco Niño, the work in this exhibition, could prompt, the painter´s real intention was to study child anatomy in a truthful way as well as to strengthen light effects, one of the Pinazo´s main obsessions. Moreover, hiring children was much cheaper than hiring adults or professionals as models. Pinazo is considered one of the main painters in paving the way to Sorolla as for his themes and stile. He was professor at the Fine Arts School in Valencia and at San Fernando, Madrid. Highly skilled, he was commissioned many paintings by the Valencian aristocracy. His œuvre is deposited in many outstanding national institutions, like the Fine Arts

*** LAURA PERNÁS Lugo, 1979

This artist from Lugo works on the topic of lost infancy and goes deep into any sensations produced by a vital estrangement consequence of the early absence of her mother. She enquires into extimacy  –welcome  –welcome to my private life show– distilling, like Enrique Marty, that which being private and familiar becomes all at once radically strange. To many, this is a distinctive mark of the subject of our time, who seems to find its most inner self only in what is most remote to him or her. This artist relies on video to publicly exhibit, like Louise Bourgeois o Lewis Carrol, psychological aspects of her personal biography intertwined with elements taken from literature or cinema. To all this, Laura adds some motifs like windows, ivy or ruins as part of her favorite imagery to place her artwork in between the real and the oneiric, sometimes bordering on the hallucinatory. Laura revives episodes from her past recalling certain aspects of her childhood. The outcome, a mixture of personal experiences and mystery, is displayed in a sort of poetic delirium. Thus, she seems to exorcise her own past personal demons to turn her artistic practice into existential therapy. Her poetics, allegoric and full of hope, revolves around pain and destiny, death and pleasure, mysticism and ecstasy. An expert in design and audiovisuals, this artist can handle with ease installation or painting. In 2005, she obtained the Novos Valores grant in the section

Museum of Asturias.

http://www.museobbaa.com/

***

148

http://museobelasartescoruna.xunta.es/

*** MATÍAS SÁNCHEZ Tübingen, Alemania, 1972

This multidisciplinary artist was born of emigrant parents in Germany but he was educated in Seville where he currently lives. A mixture of irony and expressionism stands out in his artistic production, along with his naughty boy´s irreverent air. His characters mirror people as

these creatures could be part of our fantasy, bringing to mind landscapes we would love to know. They are lords and masters of their own kingdom, near places in which we could live, because after all,  you have to go hand in hand with your monsters, as RitaLin states.

Gijón, 1878-1978

 When he was only fourteen, Nicanor Piñole went went to Madrid to start his artistic career, a periplum that took him to move to cities like London, París, or Rome. This Asturian painter lived the height of postimpressionism, participated in national exhibitions as well as in the United States, and worked into the so called School of Gijón.  Amazingly versatile, Piñole produced masterly portraits, landscapes, still lifes and popular scenes inspired by his homeland and he has been prolific in using oil, watercolor or pastel. In spite of his technical virtuosity and successful social life, his paintings did not acquire recognition until late in life. He died when he was a hundred years old, and after his death his wife donated more than seven hundred works and personal objects to the Gijón City Hall, which founded t he Nicanor Piñole Museum enlarging its collection considerably. There, more than four thousand works from different stages of his artistic career can be viewed. Especially worth noting is a wide selection of sketches, outlines and drawings through which we can appreciate the most intimate Piñole, an artist who exploited small and big formats alike, whether with a quick stroke or with an amazing attention to detail.

Illustration is also part of her peculiar work. In her images, the storyline ranges from tenderness to causticity and criticism, and is often carried out with a certain picaresque and irony, in addition to a polished finish, just like her dolls. Those who know her affirm she is very level–headed and that is what allows her to shift at ease from one genre to the other. RitaLin has allowed her creatures to leave their habitat just to join us for a while. It is hard to guess what they are able to do when they know no one is watching. Let us keep them in their showcases, just in case… *** MARÍA ROESSET Espinho, Portugal, 1882-Manila, Filipinas, 1921

Little do we know about RitaLin´s biography, and the truth is that anonymity is a way not to overshadow her creatures´ prominent role. Born into a family of seamstresses, her mother, grandmother and aunts used to lovingly sew and embroider every afternoon. RitaLin was raised surrounded by fabrics, threads, glass beads and buttons. Sewing is a way to invoke the serenity of many experiences from childhood, so does

María Roesset´s brief commitment to painting, from 1911 to 1914, constitutes one of the most suggestive episodes in our recent art history. It was almost by chance that Alfonso Pérez Sánchez —director of the Prado Museum at that time— discovered in the mid–eighties this self–taught, cosmopolitan and educated author. She never aspired to be popular. Her paintings stayed in her most familiar and intimate milieu. She worked for herself and, her works were never intended to be shown in public in spite of their indisputable high quality. She died when she was just thirty eight years old. Despite the fact that her time was not the most suitable for women´s access to artistic education, she was exceptionally well educated and learnt drawing, painting and music. The influence of her teacher, Eduardo Chi-

RitaLin when she applies sewing to her personal and irreverent project. Her dolls tell stories that feed an imaginary of monsters, children, friends, dreams and adventures. Each one of

charro, a painter of symbolist tendencies, will be crucial to her very particular atmospheres, where mystery is almost a constant feature. Such is the case of Nude Girl with her Arms Crossed (1913),

http://museos.gijon.es/

*** RitaLin

149

 

—actually her daughter Eugenia— which is a wonderful nude of a preteenager girl expressing a state of absolute vulnerability in her passage towards adulthood. As disquieting as ephemeral, Maria Roesset´s career still fascinates the viewer in spite of the time gone by. The peculiarity of her legacy was exceptionally summed up by her daughter when she stated that she never made a  floral painting .

NICANOR PIÑOLE

portrayed by the media, trash TV, or tabloids.  An insolent agitator, Matías introduces a cruel, carnival–like, ridiculous and caricaturish world —including the art market world— represented with a childish drawing, as spontaneous as influenced by Picasso or Matisse. As regards to his style, he has been related to German fauvism, kitsch, comic or graffiti, but his content reflects society at the forefront of recent times. Matías has a particular view on our present as marked by media, audience rating, domestic violence, terrorism, illegal immigration, drugs, racism, gossip magazines… all of them seasoned with a good dose of sarcasm. To sum up, this author is a topic–decipher and embodies a mixture of fun and bitterness. He usually works with several galleries, like the Begoña Malone or the JM in Málaga, with which he exhibited in many of the most outstanding spaces all over the world. http://www.galeriajm.com/matiasanchez/matias.html http://www.galeriajm.com/mati asanchez/matias.html http://www.bmalone.com

***

150

View more...

Comments

Copyright ©2017 KUPDF Inc.
SUPPORT KUPDF