Јелостоун

Национален парк ,,Јелостоун ” Кофрц

Музафера

УНИВЕРЗИТЕТ „СВ. КИРИЛ И МЕТОДИЈ ” СКОПЈЕ ПРИРОДНО-МАТЕМАТИЧКИ ФАКУЛТЕТ ИНСТИТУТ ЗА ГЕОГРАФИЈА

Јелостоун -семинарска работа-

ИЗРАБОТКА:

МЕНТОР:

Музафера Кофрц

Про.Д-р Олгица Димитровска Скопје, 2011 годинa

Содржина: Вовед Географска одредница……………………………………………………………………………. ……………………………..2

1

Национален парк ,,Јелостоун ” Кофрц

Музафера

ПРВИ ОТКРИТИЈА НАСОЧЕНИ КОН „ЈЕЛОСТОУН”……………………………….. ………………………………..2

Јелостоун 2

Национален парк ,,Јелостоун ” Кофрц

Музафера

Географска одредница Во Соединетите Американски Држави во нивниот сојуз на држави спаѓа и државата Вајоминг(Wyoming),која се наоѓа поточно го опфаќа нејзиниот северен дел.Површината на Вајоминг опфаќа 253.348 км.2.Вајоминг се наоѓа помеѓу 41 и 45 степени с.г.ш. и помеѓу 104 о3/ и 111о3 з.г.д. Војаминг е помеѓу Колорадо и Јута,една од трите сојузни држави што се граничи во потполност се поклопуваат со линиите на географската широчина и должина.Државата Вајоминг на север се граничи со Монтана, на исток со Јужна Дакода и Небраска,на југ со Колорадо ,југозападниот дел со Јута и на запад со Ајдахо. Покрива простор од 8992 километри квадратни,со истоименото езеро и река со вулканско потекло ,кое нестанало со излевање на лавата и преградување на реката. СЛИКА

Државата Вајоминг можеме да ја препознаеме по нејзината позната бележница Националниот Парк Јелостоун(Yellowstone

National Park),првиот национален парк во светот.

ПРВИ ОТКРИТИЈА НАСОЧЕНИ КОН „ЈЕЛОСТОУН”

Јелостоун(Yellowstone National Park) е основан од Американскиот конгрес и потпишан во законот од страна на претседателот Одисеј С.Грант, на 1 Март 1872 година.Овој парк претставува национален парк кој се наоџа во Американската Сојузна Држава –Вајоминг,исто така се протега во Монтана и Ајдахо. Јелостоун е првиот национален парк во светот,познат е по нејзините геометриски карактеристики,односно севкупноста од убавините што ги сочинуваат вулканот ,гејзерите,водопадот и т.н.Националниот парк е познат и по флората и фауната присутна во него.Во него се присутни и голем број на разни типови на екосистеми,кадо во субалписките доминира шумата. 3

Национален парк ,,Јелостоун ” Кофрц

Музафера

Ова место не бијо населено од страна на Американците пред околу 11.000 години,кога и почнале да се неселуваат.Регионот бил пронајден во почетокот на 19 век од страна екседицијата предводена од Луис и Кларк.Истражувањата кои започнале во 1860 година започнале да предизвикуваат интерес за населеност од страна на планинските јуѓе.Во 1871 година со посредство на владата на САД натуралистот Фердинанд Хајден се обидел да го истражуна регионот Јелостон ,нарекувајќи го Хајденево истреживање во 1871 год.Хајден бил еден од првите кој се заложил за зачувување на паркот,со што со своите откритија го убедил председателот Гранд да го потпише законот за заштита и прогласување на паркот за Yellowstone National Park. Оваа одлука се сретнала со значителен отпор,бидејќи локалните предприемачи сметале дека паркот меже да се искористи за обработливо земјеште,за водни ресурси,ексозиција за лов на теренот,рударство и можност за сместување на населението.Предложени биле безброј закони до Конгресот за укинување на федералните ограничувања ,но тие биле неуспешни.

По формирање на националниот парк Армијата на САД била задолзена за нивно чување и надгледување на паркот.Во 1917 година била оформена администрација што била задолжена за паркот. Стотина структури се изградени и се заштитени во свето архитектонско и историско значење,каде се испитувани повеќе од 1.000 археолошки локалитети. Јелостоун(Yellowstone National

Park) се протега на површина од 3.468 квадратни милји(8.989 км ),состевена од езера,кањони,реки и планински венци,вулканот што е обележле на Континентот. 2

Наскоро по формирањето на паркот, Натанаил Langford беше назначен како прв началник паркови во 1872 година. И покрај претседавањето со Yellowstone за малку повеќе од пет години, Langford беше лишен од средства за плата, соодветно финансирање и способен кадар со соодветно 4

Национален парк ,,Јелостоун ” Кофрц

Музафера

одржување на паркот. Во прилог на недостаток на сите овие, немаше формална политика или ограничувања за Langford за администрирање зачувување на парк, оставајќи Yellowstone осетливи на вандали и други кои сакаат да ја одземеш од своите ресурси. Отсуството на соодветен начин за да се зачува паркот се покажа штетна, како што се проценува дека во зимата 1874-1875, околу 3.000 бафала и елен беа очи за себе крие. Со вестите од оваа неверојатни статистика, Langford беше наредено да се повлече, а чести парк патник Philetus Норис беше назначен да преземе неговото место. Овој пат, Конгресот се договорија да се распредели финансирање на операциите во паркот, што Норис користи мудро за да го отвори патот и да се воспостави објекти. До 1915 година, толку многу автомобили веќе влегуваа во паркот преку овие патишта, кои тие се мешал со коњ управувано транспорт, што резултираше со забрана на патување коњ. Набргу потоа, на американскиот Национален Парк служба спроведува Мисијата на 66, програма наменети за подобрување на инфраструктурата на паркот со патишта и домувањето. По зголемената вртат на занемарување на паркот служба за Yellowstone, во Паркот сервис директор предложи 10-годишна програма за развој што ќе биде завршен до 50-та годишнина Паркот служба во 1966 година. За време, овој пат концепцијата на посетителот центарот беше создаден за да биде централната област помеѓу услуга парк и гости, кои нудат образование, ориентацијата, и административни услуги. Во прилог на ова, домувањето беше развиена за вработените на паркот, движејќи се напред од вообичаените најавите кабината стил на модерен естетски повеќе. Името Yellowstone потекнува од племето Индијанци Minnetaree вика областа "Ми TSI а-da-це", што значи "Рок Жолта Река." француски крзно trappers подоцна преименуван во "Жолт камен " или "Жолт камен".

5

Национален парк ,,Јелостоун ” Кофрц

Музафера

Yellowstone National Park протега на површина од 3.468 квадратни милји (8.980 км2), составена од езера, кањони, реки и планински венци. [1] Yellowstone Езеро е еден од најголемите висока надморска височина езера во Северна Америка и е центриран околу Јелоустоун Калдера, најголемиот supervolcano на континентот. На Caldera се смета за активен вулкан, таа има еруптираше со огромна сила неколку пати во последните два милиони години. Половина од геотермална карактеристики во светот се во Yellowstone, поттикнат од овој тек вулканите [5]. Лава и карпи од вулкански ерупции опфаќаат најголем дел од површината на Yellowstone. Паркот е централен дел на Голема Yellowstone Ecosystem, најголемиот останатите, речиси недопрен екосистем на северната на Земјата умерена зона [6]. Зошто луѓето Љубов Yellowstone Yellowstone - прв во светот национален парк е најубавите дарба од природата, што претставува еколошка различност во вистинската форма. Опфаќа површина од преку 3.500 квадратни милји, кој се состои од пенливи езера, прекрасни кањони, огромни ливади, густи шуми, и стравопочитинспиративна планински венци, Јелоустоун е многу популарна за гејзери и извори на топла вода кои се историски формирана поради насилни вулкански и глацијална активност. Во границите на паркот може да се пофали "Старата верен сеопфатен", која е позната по своите чести ерупции. Овие природни чешми имаат многу возбудени од љубопитност во текот на изминатите години многу цртање посетители од целиот свет да се восхитуваат на нивната уникатна глетка. Супер вулкан Јелостон Под најстариот парк на светот Јелостон се наоѓа најголемиот супервулкан.Откриен е во шеесетите години на дваесетиот век,со снимање на инфрацрвените зраци од сателит.Паркот завзема површина од девет илјади километри квадратни.Се 6

Национален парк ,,Јелостоун ” Кофрц

Музафера

наоѓа помеѓу три држави Монтана,Вајоминг и Ајдахо.Паркот преставува концентрација од најразновидни релјефни форми кои воопшто ги смислила природата.Во него се наоѓаат езера,кањони,реки и планински венци.Во него е сместено околу 300 гејзера и половина од сите геотермални извори преку десет илјади.Полн е со разновиден животински и растителен свет. Сликаааааааааааа Меѓутоа сите тие појави со гејзери ,фумароло и друго укажуваат на тоа дека Под паркот нешто се случува.

РЕЗЕРВОАР Под паркот се наоѓа жешка точка долга 2900 километри,која полека ја создава магмата испод Земјината Кора.На местата под површината на местото се создава магма во резервоарот.Резервоарот на магмата е отприлика од 40 км. До 80 км.со пречник од иста величина како и калдерата што се наоѓа над него.Врвот на резервоарот е околу осум километри под површината додека дното е под 16 километера.Меѓутоа резервоарот не е исполнет само со флуидна магма.Магмата е делимично истопена што значи дека само дел од камењета се истопени (околу 10 -30 проценти).Останатиот дел е во цврста состојба .За да се добие големина на комората ,научниците користат метода слична на скенирање ,што се употребува и како ефект на снимање и кај луѓето – човечките кости,X-зраците во медицината, кога се пробива со нид се добива 3-D слика на внатрешните органи.На сличен односно ист начин се остварува тоа и со испитувањето во Земјата,и на тој начин може да се одреди и големината на резервоарот,и од каков состав ,односно дали е таа кисела или базична.Создадената и сраснатата магма под голем притисок почнува нејзиното издигнување на врвот,по што се создава калдера-голема депресија на површината.

МИНАТО СО КОЕ СЕ ОПИШУВА СОЗДАВАЊЕ НА ВУЛКАНОТ Научниците тврдат дека жешката точка која се наоѓа под Јелостон постои повеќе од 17 милиони години,меѓутоа се смета дека жешката точка не била секогаш под Јелостон.Жешката точка настанала помеѓу 7

Национален парк ,,Јелостоун ” Кофрц

Музафера

државите Орегона,Невада и Идах.Поради поместувањето на северноамериканското плато на југо-запад ,доаѓа и до поместување на местото на таложење на магмата.На тој начин започнало и селењето на жешката точка кон северо-исток при што многу пати еруптирал.За тоа сведоци се и неколку престари калдери кои денес се во состав на рамнината околу реката Снејк.Жешката точка со своето поместување стигнала до Јелостон пред 4 милиони години. Во подречјето на Јелостон произнело на три големи вулкански ерупции ,пред 2.1 милион години.Во овие случувања огромна количина на лава е излеана ,проследена со вулканска пепел и гасови ,пирокласичен материјал расфрлан на сите страни. Прва од овие ерупции создадена е калдера пред 2.1 години со вулкански нанос познат како туф Хаклбери.Со создавање на ова создадена е калдера со пречник поголем од 100 километри. Помала ерупција од оваа создадена е пред 1.3 милиони години, и ја создала калдерата Хенрик Форк во подрачјето на паркот Ајленд,кој се наоѓа западно од националниот парк Јелостон,и создаден е вулкански наносен материјал туф под името Меса Фалс. Последната ерупција од пред 640 илјади години ја создала калдерата Јелостон која е 55 км.широка и 80 км.долга.Излиениот пирокласичен материјал го создал туфот Лава Крик.Тие го создаваат северниот ѕид на калдерата.Огромната количина на вулканска пепел може да се пронајдат и на Луизијана,Калифорнија кои се со голема одалеченос од Јелостон. Помали ерупции се јавуваат на секој 20 илјади години,додека помалите се јавуваат скоро секојдневно.Ако се проследи од изнесеното доже да се примети дека големите ерупции се случуваат на секој 600-700 илјади години па според тоа последната ерупција и касни. КОРИСТЕНА ЛИТЕРАТИРА http://www.scribd.com/doc/3433564/Supervulkan-Jelouston#fullscreen:on

8

Национален парк ,,Јелостоун ” Кофрц

Музафера

http://www.scribd.com/doc/3433564/Supervulkan-Jelouston#fullscreen:o

ВУЛКАН СВЕТА ЕЛЕНАVulkan Sveta Helena prilikom poslednje stravične eksplozije 1980., a što je bila najjača vulkanska erupcija u Americi, oslobadio je toliko magme da bi se čitav London mogao pokriti sa četiri metra visokim naslagama pepela. Erupcija supervulkana, medjutim, može izbaciti 2500 puta više vulkanskog materijala, 9

Национален парк ,,Јелостоун ” Кофрц

Музафера

tako da bi se njegovim pepelom mogla pokriti čitava Velika Britanija u visini od četiri metra pokrivača. Kada je Vezuv u Italiji proradio, najmanje 5000 gradjana je poginulo od talasa vrelog pepela i gasa. Erupcija Tambore u Indoneziji 1815. ubila je 90 000 ljudi. Vulkan Krakatau je 1883. ubio 36 000 ljudi. Kada je poslednji supervulkan eksplodirao, pre 74 000 godina, posledice su bile globalne. Bio je to supervulkan Toba na Sumatri. Izbacio je toliko pepela i sumpor dioksida u stratosferu da je potpuno blokirao sunčeve zrake. Čitava ljudska populacija tada je svedena na samo nekoliko hiljada. Supervulkanske erupcije se dogadjaju u svetu približno svakih 50 000 godina. Poslednja se odigrala u Indoneziji pre 74 000 godina. Dakle, Svet je upravo u očekivanju jedne koja, očito, već kasni.

Postoji oko 40 poznatih supervuklkana na Zemlji. Većina je ugašena. Od onih koji bi se mogli aktivirati najopasniji je u Jeloustonskom parku, što bi imalo zaista zastrašujuće posledice. Erupcija ovog vulkana oslobodila bi svake sekunde energiju 1000 atomskih bombi bačenih na Hirošimu. Zvuk koji bi se tom prilikom čuo bio bi najglasniji koji je ljudska vrsta od kada živi na planeti, a to je oko 75 000 godina, ikada čula. Magma koja bi tom prilikom izletela, izbacila bi preko 2000 miliona tona sumporne kiseline 50 kilometara visoko u stratosferu. Oko hiljadu kubnih kilometara lave bi se razlilo, što je dovoljno da prekrije čitavu teritoriju SAD.

10

Национален парк ,,Јелостоун ” Кофрц

Музафера

Nalage pepela bi bile oko 15 cm. Oko hiljadu kilometara unaokolo sav život bi bio uništen od užarene lave.

Ono što zabrinjava je ciklus u kome se ove ekspolize dogadjaju, jer ispada približno 600-700 000 godina. Upravo zato, jedan od najpoznatijih engleskih eshatologa (proučavalac Sudnjeg dana), Jan Garni, upozorava da već postoje neki znaci da je "jeloustonsko čudovište" možda počelo da se budi, te da je "Kraj" blizu. Na to ga navode i neke naučne naznake i nedoumice. Naime, 22. jula 2003. godine iz uprave Jeloustonskog parka objavljeno da usled povećanja hidrotermalne aktivnosti oko gejzirskog bazena Noris, posetiocima neće biti privremeno dozvoljen pristup.

11

Национален парк ,,Јелостоун ” Кофрц

Музафера

12

Национален парк ,,Јелостоун ” Кофрц

Музафера

Inače, jedna od najvećih atrakcija u Parku je gejzir nazvan "Parobrod". Poznato je da gejzir nastaje kada se voda kroz pukotine u stenama vulkanskog porekla sliva do užarene magme. Tako zagrejana voda stvara paru, koja pod pritiskom pokušavu sebi da nadje put kroz otvore i pukotine u stenama. Što više pare se pojavi, to znači njeno kontinuirano oslobadjanje iz prostora sa magmom. Kako se oticanje pare odvija, smanjuje se pritisak i količina vode na magmi. Kada se supervrela voda u magmi nagomila, a pritisak padne ona eksplodira izbijajući na površinu kao gejzir i do 100 metara visok.

13

Национален парк ,,Јелостоун ” Кофрц

Музафера

Na žalost, kada para iz pukotina ne izlazi, i njena količina opada, stvara se lažna slika mirovanja. To može biti samo mirovanje pred još jaču buru. Užarena magma se nalazi u Jeloustounu samo nekoliko kilometara ispod zemlje, a čitav središni kompleks Parka je zapravo ogromno vulkansko grotlo koje obilaze turisti čitavog sveta. "Parobrod" će u ovom veku biti, po proračunima naučnika, veoma aktivan. Izmedju 1991. i 2000., nije bilo erupcija. Ipak od maja 2000. "Parobrod" se aktivirao 5 puta. Poslednji put, 27. aprila 2003. Jedan kvadratni metar zemlje na ovom mestu emituje toplotu jednaku snazi od 2 W. Ako se oslobodi toplota na 50 kvadratnih metara i pretvori u električnu energiju, mogla bi se upaliti sijalica od 100 W.

Čitav Jelouston oslobadja 5 GW energije, što bi pretvoreno u struju, bilo dovoljno za grad od dva miliona ljudi. Danas zemljište Jeloustona emituje 30 do 40 puta više toplote nego prosečna Severna Amerika. Avgusta 2003. geolog Liz Morgan, objavila je rezulatate svog četvorogodišnjeg istraživanja gde otkriva da je na dnu Jeloustonskog jezera došlo do nadimanja tla u dužini od 610 metara. Uzdignuće je visoko oko 30 metara, kao desetospratna zgrada i posledica je ogromnog pritiska odozdo. Da li je u pitanju pritisak vode ili magme, još niko ne zna. Ako je u pitanju magma, predstoji pomenuta katastrofa. Ako je u pitanju voda, to može iazazvati snažnu hidrotermalnu eksploziju. Male hidrotermalne eksplozije dogadjaju se svakih nekoliko godina u basenu gejzera. Velike hidrotermalne eksplozije dogadajaju se u perodima od nekoliko hiljada godina, i one ostavljaju ogromne kratere. Samo dve nedelje, nakon objavljivanja ovog otkrića, registrovan je i zemljotres jačine 4,4 stepena samo devet milja od južnog ulaza u Jeloustonski park. Potres je bio veoma plitak, lociran samo 0,3 milje ispod površine zemlje i, kažu, nije bio baš uobičajen.

14

Национален парк ,,Јелостоун ” Кофрц

Музафера

Profesor Bil Mek Gvajer, britanski geolog, smatra da je danas Jelouston "kao uspavano čudovište, čije disanje predstavlja nadimanje i spuštanje Zemljine kore". Za naučnike je ipak najvažnije da shvate mehanizam aktiviranja ovog vulkana, kako bi znali da li je došao u period nestabilnosti. BBC je upravo prikazao dve godine sniman dokumentarno-igrani film o ovom vulkanskom čudovištu. Film je hipotetički prikaz onoga što bi se dogodilo u slučaju erupcije danas.

Zanimljivo je da američka Federalna Agencija za Upravljanje u Vanrednim Situacijama (FEMA) nema nikav plan u slučaju katastrofe ovog tipa. A kakav bi plan i mogla da ima? Najveća katastrofa sa kojom su se do sada suočili je bio teroristički napad na Svetski Trgovinski Centar, 2001. Hipotetički scenario BBC-ija uključio je područje deset miliona puta veće. Na kraju, utešno, treba reći da je za nas, ljude, ipak srećna okolonost što nam je 15

Национален парк ,,Јелостоун ” Кофрц

Музафера

životni ciklus daleko kraći u odnosu na životni ciklus supervulkana. Jer, erupucija koja bi mogla da se dogodi "već sutra", može zapravo biti "tek" za hiljadu godina. A to je najmanje još deset naših pokolenja. A možda i mnogo kasnije. Sigurno je samo da će je biti, jer nagomilana magma mora napolje. http://www.ivonazivkovic.net/supervulkan%20jelouston.htm-----КОРИСТЕНА ЛИТЕРАТО

16

Национален парк ,,Јелостоун ” Кофрц

Музафера

Park je poznat po svojim gejzirima, toplim izvorima, super vulkanu i ostalim geotermalnim karakteristikama. Najpoznatiji svetski gejzir Old Faidful nalazi se upravo u Jeloustoun parku. Naziv parka potiče od imena reke Jeloustoun koju su francuski traperi zbog žutih litica Jeloustoun Grand Kanjona (koji nije u nikakvoj vezi sa velikim i poznatijim Grand Kanjonom u Arizoni) prozvali Roche Jaune, da bi američki traperi posle taj naziv preveli na engleski Jeloustoun. Oko 96 posto površine parka Jeloustoun se nalazi u saveznoj državi Vajoming, 3 posto u saveznoj državi Montana a preostalih 1 posto u saveznoj državi Ajdaho. Park je od severa prema jugu dugačak oko 102 km, a od zapada prema istoku oko 87 km vazdušne linije. Površinom od 8 987 km² nadmašuje veličinu dveju saveznih država Ostrva Roud i Delaver zajedno.

17

Национален парк ,,Јелостоун ” Кофрц

Музафера

Supervulkani Ali sve te užasne, razarajuće erupcije koje su pustošile i uništavale ogromna područja i koje su kao najveće tragedije zabeležene u pisanoj istoriji i predstavljaju opominjuće dokaze stravične snage vulkana, dakle, sve one su samo nežni povetarac prema erupcijama supervulkana. Ništa se ne može meriti sa divljom snagom supervulkana. Veća sila danas postoj samo u svemiru. Jako retko se oglase, ali kad prorade, ne postoji mesto na kome ste bezbedni. Supervulkani su u stanju da promene izgled čitavog kontinenta, da promene globalnu klimu planete i drastično smanje katalog živih bića Zemljine kugle. Erupcije supervulkana ne stvaraju kupaste planine već ogromne kružne kaldere. Ovi vulkani se zapravo urušavaju u tlo ispunjavajući prostor iz kojeg je prethodno iskuljala magma i pepeo u količini dovoljnoj da prekrije desetine hiljada kvadratnih kilometara površine debelim naslagama. Zbog toga ovi vulkani nisu upadljivi i otkriveni su tek u novije doba. Jezero Toba je veliko jezero na Sumatri u Indoneziji. Dugačko je 100, a široko 30 kilometara. Tek 1949. su pronađeni prvi dokazi da je jezero zapravo gigantski krater vulkana. Ne zna se precizno kada je ovaj supervulkan eksplodirao. Verovatno pre 71.500 godina, nešto više ili nešto manje. Na skali indeksa eksplozivnosti vulkana on je dostigao najviši stepen, osam, ali taj podatak sam po sebi ne može da nam dočara divlju snagu eksplozije. Uzmite zato ovo poređenje. Vulkan Tambora je izbacio 100 kubnih kilometara vulkanskog materijala, a vulkan Toba 2800! Tambora je izazvala godinu bez leta, a Toba promenu klime na čitavoj planeti. Tambora je sterilisala nekoliko ostrva u okolini. Toba je izazvala planetarni pomor i dovela čovečanstvo do same ivice izumiranja. Bila je to najsnažnija eksplozija nekog vulkana u poslednjih 25 miliona godina. Kliknite

Toba (Wikipedia) Položaj jeyera Toba Ne postoje neposredni podaci o ovoj katastrofi, ali o njenoj veličanstvenoj snazi govore podaci prikupljeni u novije doba. Erupcija je trajala verovatno dve nedelje i zasula čitav Indijski podkontinent sa 15 santimetra debelim slojem pepela. U centralnoj Indiji je ovaj sloj dostigao više od šest metara, a u nekim delovima Malezije čak devet metara. Procene govore da je vulkan izbacio deset milijardi tona sumporne kiseline u atmosferu što je

18

Национален парк ,,Јелостоун ” Кофрц

Музафера

uzrokovalo dugotrajnu i obilnu padavinu kiselih kiša. Za više godina globalna temperatura planete je opala za 3 ili čak 5 stepeni po nekim procenama, što je uvelo planetu u ledeno doba. Procene govore da se od posledica ove erupcije ukupna ljudska populacija smanjila na svega nekoliko desetina hiljada jedinki. Novija istraživanja, međutim, kažu da su posledice po ljudsku populaciju bile znatno teže i da se broj ljudi sveo na svega dve hiljade. Upravo time se i objašnjava jednolikost današnjih ljudi, jer svi smo mi potomci samo hiljadu onih parova koji su nekako preživeli katastrofu. (Toba: Mape

)

Jelouston Deprimirajuće je kako su neka najopasnija mesta na planeti istovremeno i neverovatno lepa. Jedno takvo je Nacionalni park Jelouston u Sjedinjenim američkim državama. Jelouston je najstariji nacionalni park na svetu. Osnovan je 1. marta 1872. i zauzima površinu od skoro devet hiljada kvadratnih kilometara. Park je koncentracija najraznovrsnijih geografskih formi koje je priroda smislila. U njemu se nalaze jezera, kanjoni, reke i planinski venci. U njemu je smešteno 300 gejzira i polovina svih svetskih geotermalnih izvora - preko 10 hiljada! U njemu buja divlji život stotina vrsta sisara, ptica, riba i reptila. Po parku se šetaju grizliji, vukovi, krda bizona i losova. U prostranim šumama i pašnjacima rastu i neke jedinstvene biljne vrste. Tu su i okamenjene šume, 290 visokih vodopada i drugih lepota sa samog ruba čovečje mašte. Dva miliona turista svake godine poseti park da bi proveli neko vreme u kampovanju, planinarenju, ribolovu, veslanju ili prosto u razgledanju. Kliknite

Jelouston Položaj vulkana Jelouston

Ali, velik deo sve te raskošne lepote parka leži na supervulkanu koji je u zadnja dva miliona godina tri puta eksplodirao ekstremnom snagom. Bilo je to pre 2,1 milion godina, zatim pre 1,3 miliona i pre 640 000 godina. Manje erupcije se dešavaju svakih oko 20 000 godina. A još manje gotovo stalno. Najstarija supererupcija, ona 19

Национален парк ,,Јелостоун ” Кофрц

Музафера

od pre 2,1 miliona godina izbacila je 2450 kubnih kilometara vulkanskog materijala, druga 280, a zadnja 1000. Danas niko ne zna tačno da li je došlo vreme za narednu eksploziju. Vulkanolozi ne očekuju ništa značajno i opasno u bliskoj budućnosti od ovog vulkana. Možda se on polako stišava i možda je istrošio svoje zalihe energije, ali to niko ne zna sasvim pouzdano. Tlo ispod parka stalno podrhtava. Svake godine se zabeleže hiljade manjih potresa. Većinu njih čovek ne može da oseti, ali ponekad se i dobro zatrese. Gejziri se ponekad čudno ponašaju, a geotermalne aktivnosti nagoveštavaju da je ogromna količina magme smeštena ispod kaldere. Tlo parka je živo. Teško je zamisliti kakvu katastrofu bi proizvela naredna velika eksplozija ovog vulkana. Izvesno je da bi desetine miliona ljudi izginulo u kratkom roku i da bi privredni potencijal SAD bio drastično oslabljen, ali to bi bio samo manji deo globalnog problema. Od količine izbačenih gasova i pepela zavisile bi klimatske promene i koliko gladnih godina bi proteklo dok se atmosfera ne pročisti. Ali, kako bi se čovečanstvo u celini ponašalo i kako bi podnelo taj stravično dugačak skok unazad, u tehnološkom i u svakom drugom smislu, velika je nepoznanica. Da li bi izbili ratovi za malo preostale hrane, da li bi vojske i policije sveta uspele da spreče kriminal i da li je uopšte moderan čovek sposoban da opstane bez tehnologije na kojoj sada zasniva svoj opstanak, to su pitanja na koja odgovore zapravo nemamo. (Jelouston: Mape

; fotografije i linkovi)

Aleksandar Zorkić Svojim sugestijama i dopunama ovaj članak je obogatio dr Draženko Nenadić na čemu mu se srdačno zahvaljujem.

***

Literatura: Mnoge zanimljivosti o vulkanima mogu da se nađu u Vikipediji ovdehttp://en.wikipedia.org/wiki/Vulcano i na stranicama posvećenim svakom vulkanu pojedinačno. Posebne preporuke zaslužuje za sajt Global Vulcanism Program: http://www.volcano.si.edu/index.cfm

POLOŽAJ VULKANA KOJI SE POMINJU U OVOM ČLANKU

20

Национален парк ,,Јелостоун ” Кофрц

Музафера

Čovek je od zemljane prašine stvoren i u nju će se vratiti – kaže Biblija i na jezgrovit način izražava našu ništavnost prema Tvorcu. Sličnu snagu i uticaj na sudbinu čoveka može da ima i jedna prirodna pojava – supervulkani

Krajem minulog veka jedno saznanje oblilo je stručnjake hladnim znojem. Paleontolozi i geolozi otkrili su da na Zemlji postoji bar još jedan uspavani supervulkan – poput onih koji su u prošlosti izazivali velike katastrofe i masovne pomore. Erupcija supervulkana Toba na Sumatri, pre oko 74.000 godina, bila je 10.000 puta snažnija od nama poznate, razorne erupcije vulkana Sent Helens koja se dogodila 1980. godine. Veruje se da je izazvala opštu katastrofu i mini ledeno doba. Dramatično menjajući uslove života na Zemlji dovela je čoveka na samu Erupcija ivicu istrebljenja. Nacionalni park Jelouston nalazi se u američkoj saveznoj državi Vajoming. Ispod ovog predela izuzetne lepote krije se jedan od najvećih aktivnih supervulkana na svetu – ne zna se samo kada će se probuditi. Kao smak sveta Pa, šta su tačno i kako nastaju supervulkani? To su erupcije ogromnih razmera i snage, koje na površinu zemlje izbace više od 1000 kubnih kilometara užarenog materijala. Nastaju kada iz vruće tačke magma prodre u Zemljinu koru, ali dugo vremena ne može da je probije. Desetinama i stotinama hiljada godina nagomilava se u podzemnim rezervoarima. Zato njen pritisak raste kao u zatvorenom ekspres loncu. Na kraju, kora popušta... nastaje pakao, katastrofa. Svi vulkani mere se takozvanom VEI skalom (od eng. Volcanic Explosivity Index) koja ima raspon od 0 do 8. Osmi stepen dodeljuje se samo najrazornijim erupcijama. Svaki stupanj predstavlja erupciju koja je 10 puta jača u odnosu na prethodni stupanj. Tako je najsnažnija erupcija zabeležena u ljudskoj istoriji, Tambora, dobila VEI 7. Erupciji Tobe dodeljen je najviši stepen – 8. Od običnih vulkana supervulkani se ne razlikuju samo po snazi. Oni ni fizički ne liče na njih. Ne prave uobičajene kupaste vrhove, kao što su kod Vezuva, planina Fudži ili Sent Helens. Posle supererupcije, zemljina kora propada i nastaje veliko ulegnuće (depresija) zemljišta koje se naziva kaldera.

21

Национален парк ,,Јелостоун ” Кофрц

Музафера

U slučaju da je izvor erupcije pod morem, nastaje cunami, ali ono što preostane od vulkana moglo bi zauvek da ostane skriveno pod vodom. Za Santorini u Sredozemnom moru i Tobu u Indoneziji, dugo se nije znalo da su vulkani jer ih je prekrila voda. Pepeo bez vulkana

Godine 1971. jake kiše obrušile su se na oblast 500 kilometara istočno od Jeloustonskog parka i u državi Nebraska, zapadno od naselja Orčard, otkrile mesto s mnoštvom praistorijskih fosila. Nađeno je oko 200 fosila: kamila, guštera, konja i kornjača. Životinje su uginule mlade, a ženke su bile uglavnom skotne. Nisu stradale u borbi, niti su se utopile. Bilo je očigledno da se sve odigralo naglo Prelepi Santorini u Grčkoj je, (verovatno su zatečene na pojilu), u stvari, veliki ugašeni vulkan. pre oko deset miliona godina. Samo je neki događaj katastrofalnih razmera mogao da bude uzrok ovog masovnog pomora životinja. Ali, koji? Delovi njihovih skeleta poslati su na detaljno ispitivanje. Otkriveno je da su im kosti prekrivene organskom supstancom koja se kod životinja javlja kada obole od jedne plućne bolesti. Sve su bile zaražene. Međutim, u njihovim plućima nisu nađeni tragovi tečnosti, kako bi u tom slučaju trebalo da bude, već su bila pocepana i puna pepela! Tako je zaključeno da ih je ubio gust oblak vulkanskog pepela i da su uginule u užasnim mukama. Ali, država Nebraska je ravnica i nema nijedan vulkan. Najbliži je Brino Džarbridž u državi Ajdaho, 1600 kilometara zapadno. On spada u ugašene vulkane i danas je živopisno mesto, stecište ljubitelja prirode. Na brzacima dve reke, po kojima je dobio ime, rado vežbaju mnogi kajakaši. Planina Sent Helens još je dalje, u državi Vašington, blizu Tihog okeana. Kako pokazuju dostupne arhive, Nebraska nikada nije bila vulkansko područje. Uprkos tome, severna polovina Sjedinjenih Američkih Država u zemljištu krije sloj pepela debeo dva metra! Gde su vulkani koji su morali da budu stotinama puta jači od običnih vulkana? Odakle potiče sav taj pepeo? Poznato je da je vulkanski pepeo teži od prašine, ali i da vetar može da ga prenese desetinama, pa i stotinama kilometara daleko. Poredeći pepeo iz Orčarda sa onim iz Brino Džarbridža, otkrivena je sličnost minerološkog sastava. Kanjon Brino Džarbridž uglavnom se sastoji od riolita i lave, od kojih su izgrađene i mlađe stene u Jeloustonu – po čemu je ovaj nacionalni park i dobio ime. Za katastrofu u Orčardu okrivljen je ugašeni supervulkan Brino Džarbridž, ali, tajna velikih naslaga vulkanskog pepela ostala je nerešena. Supervulkan Jelouston U svetu postoji nekoliko mesta koja poseduju sve neophodne geološke osobine da bi na njima nastali veliki rezervoari magme. Mogu Gejziri, topli izvori i se nabrojati prstima jedne ruke, ali stručnjaci nisu sasvim sigurni da su ostaleprirodne lepote, svake ih sve otkrili. Začudo, ispostavilo se da je jedno od njih i Jelouston. godineprivuku milione Ovaj čuveni nacionalni park najviše je poznat po zadivljujućim posetilaca uJeloustonski park. „paklenim” prizorima: po jezeru boje duge Grand Prismatic Spring (koje Mnogi nisusvesni da hodaju čarobne boje duguje cijanobakterijama), toplim izvorima vode Mammoth po ogromnomsupervulkanu Hot Spring i gejziru Old Faithful koji izbacuje vodu svakih 65 do 92 koji drema. minuta na visinu od 55 metara. Međutim, s vremena na vreme, pojedini delovi parka morali su da se zatvore za posetioce zbog pojačane termalne aktivnosti. Trebalo je utvrditi šta je njen uzrok. Šezdesetih i sedamdesetih godina minulog

22

Национален парк ,,Јелостоун ” Кофрц

Музафера

veka stručnjaci su počeli da preispituju geologiju Jeloustona, ne očekujući veliko iznenađenje. Mislilo se da se radi o hidrotermalnom mestu kao što je ono na Islandu, ali koje nema vulkansku prirodu. Geolog Bob Kristijansen i njegova ekipa ispitali su podzemlje Jeloustona i naišli na znatne količine očvrslog pepela debljine 30 centimetara. Kristijansen je zaključio da je pepeo mogao da potiče od erupcija nekog vulkana koji danas ne postoji, jer u Jeloustonu nije uspeo da nađe nikakav ugašeni vulkan, niti njegovu kalderu. Ipak, počeo je da sumnja da je Jelouston deo nekog starog vulkanskog sistema, ali za to nije imao dokaza. Godine 1973. profesor Bob Smit, vulkanolog sa Univerziteta u Juti, izučavao je mesto na kome je proveo veći deo svoje službe. S jednog ostrva u jezeru Jelouston zapazio je dve pojave koje su ga zbunile. Prvo, jedan ponton, koji je ranije koristio za prelaz, našao se pod vodom. I drugo, na južnom kraju jezera stabla drveća utonula su u jezero za oko 30 centimetara. Začudio se, jer je znao da nivo vode u jezeru nije mogao da se promeni. I dok su se geolozi mučili da nađu tragove vulkana, pukim slučajem umešala se Nasa. Odabrala je Jelouston da bi ispitala svoju novu infracrvenu kameru namenjenu za ispitivanje Meseca. Prvi put Jelouston je viđen na drugačiji način. Nešto kasnije njegove slike dobijene su i pomoću satelita „Lendsat”. Ako Kristijansen nije mogao da uoči kalderu vulkana, to je bilo samo zato što je ona obuhvatala gotovo čitav park! A to se videlo tek iz vazduha, s velike visine. Kaldera je bila ogromno ulegnuće između planinskih lanaca i pružala se sa severoistoka ka jugozapadu neverovatnih 70 km x 30 km. Profesor Smit zatražio je od Nase da detaljno izuči celo područje. Milimetarski tačna ispitivanja pokazala su da se površina parka, od prvih merenja izvedenih 1923. godine, podigla za čitavih 74 centimetra! Postojalo je samo jedno objašnjenje za takvu pojavu – veliki rezervoar magme pod zemljom Jeloustona. Supervulkan koji drema! Do tada niko nije mogao ni da zamisli da je Jelouston jedan od poslednjih aktivnih supervulkana na Zemlji. Da, zapravo, mnogobrojni posetioci hodaju po njemu! Kristijansen je zatim otkrio ostatke čak tri kaldere. Različite starosti, bile su doslovno naslagane jedna preko druge. Došao je do dokaza da se poslednja erupcija Jeloustona odigrala pre oko 630.000 godina i da je tada pepelom zasula polovinu površine današnjih SAD. Druga erupcija bila je pre 1,2 miliona, a treća pre 1,8 miliona godina. Ali, ovo neverovatno otkriće postalo je još neverovatnije i zloslutnije kad se shvatilo da se upravo nalazimo u vremenu kad bi trebalo da dođe do nove erupcije u Jeloustonu! Odnosno, da je ona već trebalo da se dogodi, ali nekim čudom kasni. A radi se o erupciji koja bi svojom snagom mogla da uništi ne samo SAD, već da, možda, ugrozi i celo čovečanstvo. Potom su stručnjaci utvrdili da se ispod Jeloustona, na dubini od 8000 metara, nalazi najveća komora magme koja je ikada otkrivena! Ispunjena magmom i gasom pod velikim pritiskom, polagano gura tlo kaldere naviše. Smit je zatim otkrio da je na dubini od 5000 metara temperatura oko 350 stepeni Celzijusa (temperatura magme je oko 1500 stepeni). Hidrotermalni izvori i gejziri, rasprostranjeni po gotovo čitavoj površini Jeloustona, nisu ništa drugo do pukotine kroz koje ovaj supervulkan diše – i oslobađa višak pritiska. Svake godine ovo područje pogode mnogi zemljotresi, na sreću slabi, što bi moglo da znači da će ovo čudovište još da drema. Ali, to bi tek trebalo dokazati mnogobrojnim ogledima. Otkriveno je da je rezervoar magme dug 40–50 kilometara, 20–30 kilometara širok i oko 10 kilometara dubok. Kristijansen i Smit su otkrili zaista zastrašujućeg džina. Još niko od stručnjaka ne zna kad će se probuditi, ali su svi svesni kakva će mu biti ćud kad se to jednog dana ipak dogodi.

Šta je bila Toba?

23

Национален парк ,,Јелостоун ” Кофрц

Музафера

Toba je danas prelepo jezero na indonežanskom ostrvu Sumatra. To je omiljeno turističko odredište koje je ponelo i titulu da ima najveće ostrvo (Samosir) unutar ostrva (Sumatra). Ipak, za stručnjake je bilo veoma neobično da jezero poput Tobe ima takvo ostrvo. Postavilo se pitanje zašto – šta je Toba bila ranije? Tako je postepeno otkriveno da je Iza idilično gprizora Toba bio supervulkan čija se jezeraToba krije se kaldera erupcija odigrala pre oko 73.500 jednog odnajsnažnijih godina. Neki geolozi smatraju da je supervulkana uistoriji. to bila najveća erupcija za poslednjih dvadeset miliona godina! O tome svedoče metrima duboke naslage pepela u zemljištu duž Indijskog potkontinenta. Pepeo je nađen i na dnu Indijskog okeana, tragovi erupcije čak u ledu Grenlanda! Erupcija je trajala dve nedelje i za to vreme izbacila u atmosferu oko 2800 kubnih kilometara magme i između 1000 i 10.000 metričkih tona pepela, prašine, sumpor-dioksida, hlora i drugih gasova. Ostrvo Samosir izdiglo se tokom poslednjih Tobinih erupcija. Zapravo, postalo je ostrvo tek kada je celu oblast prekrila voda. Erupcije supervulkana dovoljno su snažne da pepeo i čestice prašine, koje izbace visoko u atmosferu, stvore debeo zastor. On upija i odbija Sunčeve zrake natrag u vasionu, a Zemlja se rashlađuje. Ova pojava nazvana je vulkanskazima. Pošto život biljaka zavisi od fotosinteze, smanjenje Sunčeve svetlosti imalo je pogubne posledice po vegetaciju. Padale su i otrovne, kisele kiše. To se dalje odrazilo na životinjski svet koji je mogao da preživi još samo nekoliko nedelja. Toba je nanela štetu svetskom ekosistemu od dna lanca ishrane pa sve do vrha. Smatra se da su neposredne posledice njene erupcije trajale punih šest godina, tako da je veliki deo planete, naročito onaj iznad ekvatora, pretrpeo velike štete. Supervulkan Toba podržava teoriju da je čovek počeo da napušta Afriku pre oko 100.000 godina. Smatra se da se ljudska populacija tada naglo smanjila, doživela usko grlo i da se posle polako oporavljala. Vreme uskog grla podudara se s Tobinom erupcijom. I genetski dokazi potkrepljuju ovu teoriju. Pošto je Afrika smeštena uglavnom oko ekvatora, ostala je prostor gde su ljudi mogli da prežive vulkansku zimu. Zadržala je mnogoljudniju populaciju, koja zato danas ima veću genetsku raznolikost od ostalih ljudi u svetu

Najveći supervulkan na svetu, onaj u nacionalnom parku Jelouston u američkoj saveznoj državi Vajoming, poznat i kao Jeloustonska kaldera, poslednju erupciju je imao još pre 600.000 godina, ali naučnici koji ga posmatraju uočavaju da se njegovo dno od 2004. uzdiže rekordnim tempom - samo u tri protekle godine dno kaldere uzdizalo se za po 7,5 cm godišnje, više nego ikad otkako je 1923. započelo posmatranje i beleženje ove pojave.

24

Национален парк ,,Јелостоун ” Кофрц

Музафера

Ukoliko bi došlo do

erupcije, oblak otrovnog dima i toksičnih isparenja mogao bi da učini nenastanjivim dve trećine površine SAD, dok bi milioni ljudi bili prinuđeni da se evakuišu iz svojih domova. Naučnici se, međutim, zbog nedovoljne količine podataka kojima raspolažu, uprkos uznemirujućim pokazateljima, ipak suzdržavaju da ovaj kataklizmički događaj predvide za bližu budućnost i mogu samo da se nadaju da će u dogledno vreme severnoamerički kontinent ostati pošteđen takve katastrofe. Kada do nje jednom ipak dođe (u proteklih 2,1 milion godina zabeležene su tri erupcije ovog vulkana), erupcija supervulkana će, međutim, biti hiljadu puta jača od one vulkana Sveta Jelena iz 1980, dok bi prošlogodišnja erupcija vulkana na Islandu, koja je izazvala haos u vazdušnom saobraćaju širom sveta, u poređenju sa njom delovala beznačajno.

25

Национален парк ,,Јелостоун ” Кофрц

Музафера

26