9013 TS EN ISO

TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD

TS EN ISO 9013 Haziran 2007 (EN ISO 9013/A1: 2003 dahil)

ICS 25.160.10; 17.040.30

ISIL KESME – ISIL KESİMLERİN SINIFLANDIRILMASI – GEOMETRİK MAMUL ŞARTNAMESİ VE KALİTE TOLERANSLARI Thermal cutting - Classification of thermal cuts - Geometrical product specification and quality tolerances

TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN 'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 26.01.2012 TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN 'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 26.01.2012 TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

−

Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya çıkacak gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınları izlemelerini ve standardın uygulanmasında karşılaştıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica ederiz.

−

Bu standardı oluşturan Hazırlık Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde görüşlerini bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin değerli katkılarını şükranla anarız.

Kalite Sistem Belgesi İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite Standardlarına uygun olarak kurmaları durumunda TSE tarafından verilen belgedir.

Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası) TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü’nün garantisi altında olduğunu ifade eder.

TSEK Kalite Uygunluk Markası (TSEK Markası) TSEK Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin henüz Türk Standardı olmadığından ilgili milletlerarası veya diğer ülkelerin standardlarına veya Enstitü tarafından kabul edilen teknik özelliklere uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü’nün garantisi altında olduğunu ifade eder.

DİKKAT! TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir garanti söz konusu değildir. Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir. TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN 'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 26.01.2012 TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN 'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 26.01.2012 TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

ICS 25.160.10;17.040.30

TÜRK STANDARDI

TS EN ISO 9013/Haziran 2007

Ön söz -

Bu standard, CEN tarafından kabul edilen EN ISO 9013 (2002)+ A1(2003) standardı esas alınarak TSE Metalurji İhtisas Grubu'nca TS 11151 EN ISO 9013 (2002) standardının revizyonu olarak hazırlanmış ve TSE Teknik Kurulu’nun 12 Haziran 2007 tarihli toplantısında Türk Standardı olarak kabul edilerek yayımına karar verilmiştir.

-

Bu standardın daha önce yayımlanmış bulunan baskıları geçersizdir.

-

Bu standardın kabulü ile TS 11151 EN ISO 9013 (2002) standardı iptal edilmiştir.

-

Ek A1 tarafından Ek ZB çıkarılmıştır.

-

Bu standardda kullanılan bazı kelime ve/veya ifadeler patent haklarına konu olabilir. Böyle bir patent hakkının belirlenmesi durumunda TSE sorumlu tutulamaz.

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN 'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 26.01.2012 TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

ICS 25.160.10;17.040.30

TÜRK STANDARDI

TS EN ISO 9013/Haziran 2007

İçindekiler 1 2 3

Kapsam...................................................................................................................................................1 Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar .........................................................................................1 Terimler ve tarifler .................................................................................................................................2 3.1 Genel ....................................................................................................................................................2 3.2 Şekillerle açıklanan terimler ve tarifler .................................................................................................2 3.3 Kesme hızı............................................................................................................................................4 3.4 Yarık genişliği .......................................................................................................................................4 3.5 Sürüklenme, n ......................................................................................................................................4 3.6 Diklik veya açısallık toleransı, u ...........................................................................................................4 3.7 Profil eleman yüksekliği, Zt...................................................................................................................5 3.8 Ortalama profil yüksekliği, Rz5.............................................................................................................5 3.9 Üst kenar ergimesi, r ............................................................................................................................6 3.10 Oyma...................................................................................................................................................6 4 Semboller ...............................................................................................................................................6 5 Biçim ve konum toleransları ................................................................................................................7 6 Kesim yüzeylerinin kalitesinin belirlenmesi .......................................................................................7 6.1 Genel ....................................................................................................................................................7 6.2 Ölçme ...................................................................................................................................................8 7 Kesim yüzeyi kalitesi ..........................................................................................................................10 7.1 Karakteristik değerler .........................................................................................................................10 7.2 Ölçme aralıkları ..................................................................................................................................10 8 Boyut toleransları................................................................................................................................13 8.1 Genel ..................................................................................................................................................13 8.2 Son işlemsiz parçalarda boyut toleransları ........................................................................................14 8.3 Son işlemli parçalarda boyut toleransları ...........................................................................................15 9 Kısa gösteriliş ......................................................................................................................................15 10 Teknik dokümantasyondaki bilgi ...................................................................................................16 10.1 Ölçü gösterimleri.........................................................................................................................16 10.2 Kesim yüzeyi kalitesi ve tolerans sınıfının gösterimi ..................................................................16 Ek A (Bilgi için) - Farklı kesme işlemleri için ulaşılabilecek kesme kaliteleri.......................................17 Ek B (Bilgi için) - İşlem prensipleri ...........................................................................................................20 Kaynak .........................................................................................................................................................22

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN 'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 26.01.2012 TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN 'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 26.01.2012 TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

ICS 25.160.10;17.040.30

TÜRK STANDARDI

TS EN ISO 9013/Haziran 2007

Isıl kesme – Isıl kesimlerin sınıflandırılması – Geometrik mamul şartnamesi ve kalite toleransları 1

Kapsam

Bu standard, oksi yakıt aleviyle kesme, plâzma kesme ve lâzer kesme için uygun olan malzemeleri kapsar. Bu standard, 3 mm’den 300 mm’ye kadar alevle kesimlere, 1 mm’den 150 mm’ye kadar plâzma kesimlerine ve 0,5 mm’den 40 mm’ye kadar lâzer kesimlerine uygulanır. Bu standard, geometrik mamul şartnamelerini ve kalite toleranslarını kapsar. Geometrik mamul şartnameleri, çizimlerde veya teslim şartları gibi ilgili dokümanlarda, bu standarda atıf yapıldığında uygulanabilir. Bu standard, istisnai olarak yüksek basınçlı su püskürtme (jeti) ile kesme gibi farklı kesme işlemleri vasıtasıyla üretilen parçalara da uygulanır. Bu hususta ayrıca anlaşmaya varılmalıdır.

2

Atıf yapılan standard ve/veya dokümanlar

Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standard ve/veya dokümanlara atıf yapılmaktadır. Bu atıflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste halinde verilmiştir. Tarih belirtilen atıflarda daha sonra yapılan tâdil veya revizyonlar, atıf yapan bu standardda da tâdil veya revizyon yapılması şartı ile uygulanır. Atıf yapılan standard ve/veya dokümanın tarihinin belirtilmemesi halinde en son baskısı kullanılır. EN, ISO, IEC vb. Adı No (İngilizce) ISO 1101:1983, Technical drawings - Geometrical tolerancing - Tolerancing of form, orientation, location and run-out - Generalities, definitions, symbols, indications on drawings ISO 1302:2002 Geometrical Product Specifications (GPS) - Indication of surface texture in technical product documentation ISO 2553 Welded, brazed and soldered joints - Symbolic representation on drawings ISO 3274 Geometrical Product Specifications (GPS) — Surface texture: Profile method — Nominal characteristics of contact (stylus) instruments ISO 4287:1997

ISO 4288:1996

ISO 8015,

1)

Geometrical Product Specifications (GPS) - Surface texture: Profile method - Terms, definitions and surface texture parameters Geometrical Product Specifications (GPS) - Surface texture: Profile method - Rules and procedures for the assessment of surface texture Technical drawings - Fundamental tolerancing principle

TS No1) TS 1304 ISO 1101

TS 2040 EN ISO 1302 TS 3004 EN 22553 TS 2495 EN ISO 3274

TS 6956 EN ISO 4287 TS 6212 EN ISO 4288

TS ISO 8015

Adı (Türkçe) Teknik resim-Geometrik toleranslar-Şekil, doğrultu, konum ve dönme toleransları-Genel, tarifler, semboller ve resimler üzerinde gösterme Geometrik mamul özellikleri (GMÖ) – Teknik mamul dokümantasyonunda yüzey durumlarının gösterilişi Teknik resim - Kaynaklı, sert ve yumuşak lehimli birleştirmeler Sembolik g österiliş Geometrik mamul özellikleri (GMÖ) - Yüzey yapısı: profil metodu - Temas uçlu (iğneli) ölçme cihazlarının anma karakteristikleri Geometrik mamul özellikleri (GMÖ) – Yüzey yapısı: Profil metodu - Terimler, tarifler ve yüzey yapısı parametreleri Mamulün geometrik özellikleri (GPS) - Yüzey yapısı: Profil metodu - Yüzey yapısının değerlendirilmesi için kurallar ve işlemler Teknik resim-Toleranslandırmanın esasları

TSE Notu: Atıf yapılan standardların TS numarası ve Türkçe adı 3. ve 4. kolonda verilmiştir.* işaretli olanlar bu standardın basıldığı tarihte İngilizce metin olarak yayınlanmış olan Türk Standardlarıdır.

1 TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN 'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 26.01.2012 TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

ICS 25.160.10;17.040.30

3

TÜRK STANDARDI

TS EN ISO 9013/Haziran 2007

Terimler ve tarifler

Bu standardın amacı için aşağıdaki terimler ve tarifler uygulanır.

3.1 Genel Kesme işlemi ile ilgili olan terimler “kesme” (kesme ilerleme yönü gibi) anahtar kelimesi kullanılarak biçimlendirilmiş olacak, kesme yapılması ile ilgili olan adlar “kesim” (kesim yüzeyi gibi) anahtar kelimesi kullanılarak biçimlendirilmiş olacaktır.

3.2 Şekillerle açıklanan terimler ve tarifler Not - Şekil 1, iş parçasının kesme işlemi başladıktan sonraki ilgili terimleri gösterir. Şekil 2, tamamlanmış iş parçası için terimleri gösterir. Şekil 3, düz bir kesimi ve Şekil 4, bir şekil (kontur) kesimini gösterir.

3.2.1 Başlanan iş parçasındaki terimler

Açıklama 1 2 3 4 5 6

Torç Meme (nozul) Demet/alev/ark Yarık Kesim başlangıcı Kesim sonu

a b c d e f g h

İş parçası kalınlığı Meme mesafesi İlerleme yönü Yarık üst genişliği Kesim kalınlığı Kesim uzunluğu Yarık alt genişliği Kesme yönü Şekil 1 – İş parçasının kesme işlemi ile ilgili terimler

2 TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN 'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 26.01.2012 TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

ICS 25.160.10;17.040.30

TÜRK STANDARDI

TS EN ISO 9013/Haziran 2007

3.2.2 Tamamlanmış iş parçasındaki terimler

Açıklamalar 1 Kesimin üst kenarı 2 Kesim yüzeyi 3 Kesimin alt kenarı

a b c d e

İş parçası kalınlığı Kesim kalınlığı (ilk olasılık) Kök yüzü / kesim kalınlığı kök derinliği (ilk olasılık) Kesim kalınlığı (ikinci olasılık) Kesim uzunluğu Şekil 2 – Tamamlanmış iş parçasındaki terimler

3.2.3 Kesme tipleri

Açıklamalar 1 Dik kesim 2 Eğik kesim 3 Eğik kesim (çift) Şekil 3 – Düz kesim

3 TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN 'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 26.01.2012 TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

ICS 25.160.10;17.040.30

TÜRK STANDARDI

TS EN ISO 9013/Haziran 2007

Açıklama 1 Dik kesim 2 Eğik kesim Şekil 4 - Şekil (çevre) kesimi

3.3 Kesme hızı Alev şaloması gibi takım ve iş parçası arasındaki izafi hız.

3.4 Yarık genişliği Kesimin üst kenarındaki kesim yüzeyleri veya üst kenarın hemen altında kesme püskürmesinin (jetininin) sebep olduğu mevcut ergime yüzeyleri arasındaki mesafe.

3.5 Sürüklenme, n Kesme yönünde, sürüklenme hattının iki noktası arasındaki izdüşüm mesafesi. Şekil 5’e bakınız.

a Referans hattı b Sürüklenme hattı c İlerleme yönü Şekil 5 – Sürüklenme hattı

3.6 Diklik veya açısallık toleransı, u Çizilen kesim yüzey profili ve ayar açısı (örneğin, dik kesimler durumunda 90°) içindeki iki paralel doğru hat (teğetler) arasındaki mesafedir. Not - Diklik veya açısallık toleransı sadece diklikten değil düzlemsellikten sapmaları da kapsar. 4 TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN 'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 26.01.2012 TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

ICS 25.160.10;17.040.30

TÜRK STANDARDI

TS EN ISO 9013/Haziran 2007

Şekil 6 ve Şekil 7 tolerans sınıfı içindeki en fazla etkin sapmaları gösterir.

a) Dik kesim

b) Eğik kesim Şekil 6 – Diklik ve açısallık toleransları

3.7 Profil eleman yüksekliği, Zt Bir profil elemanının en yüksek (tepe noktası) ve en düşük notaları arasındaki uzaklık [ISO 4287:1997]

3.8 Ortalama profil yüksekliği, Rz5 Birbirine sınır teşkil eden (bitişik) beş tek profil elemanının ölçülen mesafelerinin aritmetik ortalaması. Şekil 7’ye bakınız. Not - Rz5’deki 5 indisi, beş tek profil elemanının aritmetik ortalaması ve azami yüksekliğinin ayırt edilmesi için ilâve edilmiştir. .

Burada: Zt1 - Zt5 Tek profil elemanlarını gösterir, ln Değerlendirme uzunluğu, lr Tekli numune alma uzunluğu (ln ’nin 1/5 ‘i) dur. Şekil 7 - Ortalama profil yüksekliği 5 TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN 'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 26.01.2012 TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

ICS 25.160.10;17.040.30

TÜRK STANDARDI

TS EN ISO 9013/Haziran 2007

3.9 Üst kenar ergimesi, r Kesmenin üst kenarının biçimini karakterize eden ölçme. Not - Üst kenar, keskin bir kenar, ergimiş bir kenar veya kesme kenarı sarkması olabilir. Şekil 8’e bakınız.

a) Keskin kenar

b) Ergimiş kenar

c) Kesme kenarı sarkması

Şekil 8 - Ergime

3.10 Oyma Düzenli kesilen yüzeyin aksine süreksiz, tercihen kesim kalınlığı yönünde oymalar veya düzensiz genişlik, derinlik ve biçimli yarıklar. Şekil 9’a bakınız.

a b

Kesme yönü İlerleme yönü

Şekil 9 - Oyma

4

Semboller

Bu standardın amaçları için boyutsal gösterimlerde aşağıdaki semboller uygulanır. Sembol a ∆a Bz c f Go Gu ln lr n r Rz5 t tG tP tW u Zt β σ

Terim Kesim kalınlığı Kalınlık azalması İşleme payı Oyuk derinliği Sürüklenme hattı hatvesi Üst sınır sapması Alt sınır sapması Değerlendirme uzunluğu Tekli numune uzunluğu Sürüklenme Üst kenar erimesi Ortalama profil yüksekliği İş parçası kalınlığı Doğrusallık toleransı Paralellik toleransı Diklik toleransı Diklik veya açısallık toleransı Profil eleman yüksekliği Eğik kesim açısı Meme (ayar) açısı

6 TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN 'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 26.01.2012 TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

ICS 25.160.10;17.040.30

5

TÜRK STANDARDI

TS EN ISO 9013/Haziran 2007

Biçim ve konum toleransları

Tolerans bölgesi içindeki en büyük sapmalar Şekil 10’da gösterilmiştir.

a) Kalınlık boyunca

b) Düz

Burada:

u Kesme yönünde diklik toleransı ( ISO 1101:1983 Madde 14.8’e bakınız), tW A’ya atıfta bulunan kesim genişliği için diklik toleransı (ISO 1101:1983 Madde 14.8’e bakınız), tP Levha seviyesinde A’ya atıfta bulunan kesim genişliği için paralellik toleransı (ISO 1101:1983 Madde 14.7’ye bakınız), tG1 Kesme boyu için doğrusallık toleransı ( ISO 1101:1983 Madde 14.1’e bakınız), tG2 Kesme genişliği için doğrusallık toleransı ( ISO 1101:1983 Madde 14.1’e bakınız) dır. Şekil 10 – Bir plâka örneği vasıtasıyla biçim ve konum toleranslarının gösterilişi

6

Kesim yüzeylerinin kalitesinin belirlenmesi

6.1 Genel Bu şartlar, kesim yüzeylerinin karakteristik değerlerinin tayinini ve değerlendirmesini mümkün kılan ölçme prosedürleri ve ölçme aletlerinin belirtilmesi amacına hizmet eder. Ölçme aletleri seçilirken hata sınırlarının ölçülecek karakteristik değerlerin %20 değerinin üzerinde olmamasına dikkat edilmelidir. Çizelge 1 ve Çizelge 2 karakteristik değerler için hassas ve kaba ölçme aletlerini belirtir.

7 TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN 'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 26.01.2012 TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

ICS 25.160.10;17.040.30

TÜRK STANDARDI

TS EN ISO 9013/Haziran 2007

Çizelge1 - Hassas ölçme aletleri Sembol u

Hata sınırı 0,02 mm

Rz5

0,002 mm

n

0,05 mm

r

0,05 mm

Doğrusallık

0,2 mm

Hassas ölçme aletleri Örnekler Kesme kalınlığı ve kadranlı anma açısı yönündeki kılavuz cihazı . Temas iğnesi uç açısı ≤ 90° Temas iğnesi uç yarıçapı ≤ 0,1 mm Hassas ölçme aleti, Örneğin, kesme yönündeki sürekli tarama için kullanılan elektrikli kontaklı iğne aleti Yeterince ayarlanabilen çapraz bölmeli ve çapraz kayar ölçme mikroskobu. Bir kadranlı ölçü aleti vasıtasıyla, kesim üst kenarının profilini taramak için özel cihaz. En çok 0,5 mm çapında çelik tel, sentil

Çizelge2 - Kaba ölçme aletleri Sembol u

Hata sınırı 0,1 mm

Rz5 n

0,2 mm

r Doğrusallık

0,1 mm 0,2 mm

Kaba ölçme aletleri Örnekler Gönye (1 veya 2 hassasiyet derecesine sahip atelye gönyesi), eğik kesimler için, eğim ölçme aleti veya kesimin eğiminin anma açısına ayarlanmış ayarlı gönye, bu amaç için hassas uçlu derinlik ölçme aleti, ölçme teli, sentil Gönye (atelye gönyesi), eğik kesimler için, kayar gönye veya ayarlı gönye, bu amaç için noniyus bölümlü ölçü mastarı veya noniyus bölümlü taksimatlı cetvel. Sürüklenme açısından sürüklenme boyuna çevrim çizelgesine sahip eğim ölçü aleti. Dış bükey mastar [yuvarlatma mastarı] En çok 0,5 mm çapında çelik tel, sentil

6.2 Ölçme 6.2.1 Ölçme koşulları Ölçmeler, kusur ihtiva eden bölgeler dışındaki, fırçalanmış, oksitten arındırılmış kesimler üzerinde yapılmalıdır. Isıl olarak kesilmiş iş parçasının üst ve alt kenarları referans eleman olarak alınır. Bu kenarlar düzgün ve temiz olmalıdır. Doğrusallığın belirlenmesi için doğru ölçme hattı ve gerçek yüzey aralarındaki azami uzaklık asgari düzeyde olacak şekilde referans elemanı ve doğru ölçme hattı birbirine hizalanmalıdır. Bu asgarî şart ISO 1101:1983 Madde 3.7’de ayrıntılı olarak izah edilmiştir.

6.2.2 Ölçme noktası 6.2.2.1 Genel Ölçme noktalarının yeri ve sayısı, iş parçasının biçimine ve büyüklüğüne ve bazen ne amaçla kullanılacağına bağlıdır. Aşağıdaki belirlemeler, bir yol gösterici olarak hizmet verebilir. Kesim yüzeyleri en yüksek ölçülen değerlere göre tolerans alanlarında sınıflandırılır. Bu yüzden ölçme noktaları en yüksek ölçülen değerlerin beklendiği yerde olmalıdır. Ölçme noktaları seçilirken kesimin farklı noktalarında bulunabilecek profilin ortalama yüksekliğinin ve diklik veya açısallık toleransının en yüksek değerlerinin bulunabileceği göz önünde bulundurularak gereken önem verilmelidir. Ölçülen değerler bir tolerans alanının alt sınırında yer alıyorsa, en yüksek ölçülen değere sahip noktanın gözle seçim belirsizliğine göre ilâve ölçmeler, yapılmalıdır. Ölçülen değerler bir tolerans alanının üst sınırında yer alıyorsa veya bazı ölçme sonuçlarına ilişkin herhangi bir kuşku varsa, ilâve olan ölçmeler, ilâve ölçme noktalarının aynı sayısı üzerinde yapılmalıdır.

6.2.2.2 Ölçme noktalarının sayısı Ölçme noktalarının yeri ve sayısı, imalâtçı tarafından belirtilmelidir. 8 TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN 'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 26.01.2012 TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

ICS 25.160.10;17.040.30

TÜRK STANDARDI

TS EN ISO 9013/Haziran 2007

Şart belirtilmediğinde : u Kesimin her bir metresinde 20mm’lik bir mesafede iki defada üç ölçme, Rz5 Kesimin her bir metresinde bir defada bir ölçme, yapılır.

6.2.2.3 Ölçme noktalarının yeri Diklik veya açısallık toleransı u’nun karakteristik değeri sadece kesim yüzeyinin sınırlı bir bölgesinde tayin edilecektir. Bölge, alt ve üst kesim yüzeyi kenarları (Şekil 11’e bakınız) Çizelge 3’e göre ∆a boyutu kadar azalmalıdır. Kesim yüzey profili azalmasına sebep üst kenarın ergimesine izin verilmesidir. Çizelge 3 - ∆a için boyutlar Kesme kalınlığı, a mm ≤3 >3≤6 > 6 ≤ 10 > 10 ≤ 20 > 20 ≤40 > 40 ≤ 100 > 100 ≤ 150 > 150 ≤ 200 > 200 ≤ 250 > 250 ≤ 300

∆a mm 0,1a 0,3 0,6 1 1,5 2 3 5 8 10

a) Dik kesme a

b) Eğik kesme

Diklik ve açısallık toleranslarının belirlenmesi için alan Şekil 11 - Diklik ve açısallık toleransları için ölçme aralığının tanımlanması

2 mm’nin altındaki kesme kalınlıkları için diklik veya açısallık toleransının belirlenmesi için özellikle ölçme işlemi üzerinde anlaşmaya varılmalıdır. Rz5 ortalama profil yüksekliğinin karakteristik değeri, sadece kesim yüzeyinin sınırlı bir bölgesinde tayin edilir. Ölçme, kesim kalınlığında yüzey pürüzlülüğünün en fazla olduğu noktada ISO 4288’e uygun olarak yapılır. Oksi yakıt gazı aleviyle kesmenin yanı sıra plâzma kesme için ölçme tipik olarak üst kesim kenarından 2/3 kesme kalınlığındaki bir mesafede, lâzer kesme için üst kesim kenarından en üstteki 1/3 mesafeden yapılır. 2 mm’nin altındaki kesme kalınlıkları için ölçme, üst kesme kenarından 1/2 kesme kalınlığındaki bir mesafede yapılır.

6.2.3 Yöntem Kesme yüzeyleri için karakteristik değerler, Çizelge 1 ve Çizelge 2’de verilen (ölçüm tipine göre) cihazlarla tayin edilir. 9 TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN 'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 26.01.2012 TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

ICS 25.160.10;17.040.30

TÜRK STANDARDI

TS EN ISO 9013/Haziran 2007

Rz5 ortalama profil yüksekliği, ilerleme yönünde kesilmiş uzunluktan 15 mm uzaklıkta ölçülmelidir. Ölçme, ISO 3274’de tanımlanan bir muayene cihazı kullanılarak, ISO 4288’e göre yapılmalıdır. Diklik veya açısallık toleransının kaba ölçümü için bir ölçme teli veya sensörü kesme yüzeyi ile kayar gönye arasındaki boşluğa yerleştirilemediğinde, hassas uçlu bir derinlik ölçer kullanılmalıdır. Tamamlanmamış çıkıntılı ergimiş kenarlar durumunda diklik veya açısallık toleransında hassas uçlu bir derinlik ölçer kullanılmalıdır.

7

Kesim yüzeyi kalitesi

7.1 Karakteristik değerler Isıl olarak kesilen malzemelerin kesim yüzeylerinin kalitesi, aşağıdaki karakteristik değerler vasıtasıyla tanımlanır: a) Diklik veya açısallık toleransı, u, b) Ortalama profil yüksekliği, Rz5. Aşağıdaki karakteristik değerler, ilâve olarak kullanılabilir: c) Sürüklenme, n. d) Üst kenar ergimesi, r, e) Alt kesme kenarı üzerinde curuf veya ergime damlalarının muhtemel oluşumu.

7.2 Ölçme aralıkları 7.2.1 Genel Kalite için, diklik veya açısallık tolerans aralıkları, u, ve ortalama profil yüksekliği, Rz5, u, Rz5 düzeninde belirtilmelidir. Değer belirlenmediğinde, bir "0" (sıfır) ile gösterilmelidir. Lâzer kesme söz konusu olduğunda kalite sınıflandırması, alaşımsız çeliklerle elde edilen sonuçları esas alır. Oyuklar, kesimlerin başlangıcında kesim alt kenarı üzerinde kaçınılmaz ergime boncuklarının oluşumu veya kesim yüzeyi üzerindeki oksit kalıntıları gibi münferit hatalar bu standardın kalite değerleri tanımlandığında dikkate alınmamıştır. Y, çift V veya çift HV dikişleri (ISO 2553’e bakınız) gibi, çok yanaklı kesmelerde her bir kesme ayrı ayrı değerlendirilmelidir.

7.2.2 Diklik veya açısallık toleransı, u Diklik veya açısallık toleransı, u için aralıklar Çizelge 4’te ve Şekil 12’de gösterilmiştir. Çizelge 4 - Diklik veya açısallık toleransı, u Aralık 1 2 3 4 5

Diklik veya açısallık toleransı, u mm 0,05 + 0,003a 0,15 + 0,007a 0,4 + 0,01a 0,8 + 0,02a 1,2 + 0,035a

7.2.3 Ortalama profil yüksekliği, Rz5 Ortalama profil yüksekliği, Rz5 için aralıklar, Çizelge 5’te ve Şekil 13’te gösterilmiştir.

10 TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN 'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 26.01.2012 TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

ICS 25.160.10;17.040.30

TÜRK STANDARDI

TS EN ISO 9013/Haziran 2007

Çizelge 5 - Ortalama profil yüksekliği, Rz5 Aralık 1 2 3 4

Ortalama profil yüksekliği, Rz5 µm 10 + (0,6a mm) 40 + (0,8 a mm) 70 + (1,2a mm) 110 + (1,8a mm)

a) Diklik veya açısallık toleransı, u – İş parçası kalınlığı 30 mm’ye kadar

b) Diklik veya açısallık toleransı, u – İş parçası kalınlığı 150 mm’ye kadar Açıklama 1 - 5 Aralık (Çizelge 4’e bakınız) Şekil 12 – Diklik veya açısallık toleransı, u

11 TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN 'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 26.01.2012 TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

ICS 25.160.10;17.040.30

TÜRK STANDARDI

TS EN ISO 9013/Haziran 2007

a) Ortalama profil yüksekliği, Rz5 – İş parçası kalınlığı 30 mm’ye kadar

b) Ortalama profil yüksekliği, Rz5 – İş parçası kalınlığı 150 mm’ye kadar Açıklama 1 - 4 Aralık (Çizelge 5’e bakınız.) Şekil 13 – Ortalama profil yüksekliği, Rz5

12 TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN 'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 26.01.2012 TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

ICS 25.160.10;17.040.30

8

TÜRK STANDARDI

TS EN ISO 9013/Haziran 2007

Boyut toleransları

8.1 Genel Çizimlerdeki boyutlar anma boyutları olarak alınmalı, gerçek boyutlar temizlenmiş kesim yüzeyleri üzerinde saptanmalıdır. Çizimler veya diğer dokümanlar (teslim şartları gibi) üzerinde bu standarda atıfta bulunulduğunda, Çizelge 6 ve Çizelge 7’de belirtilen sınır sapmalar, tolerans belirtilmeksizin boyutlara uygulanmalıdır. Bunlar yalnızca uzunluğun genişliğe oranı (uzunluk:genişlik) 4:1’den daha fazla olmayan ve kesim uzunlukları (çepeçevre) 350 mm’den daha az olmayan iş parçaları üzerindeki alevle kesimlere, plâzma kesimlerine uygulanabilir. Uzunluğun genişliğe oranı 4:1’den daha fazla olan alev ve plâzma kesme vasıtasıyla kesilen iş parçaları için sınır sapmalar bu standardla getirilen prensipleri takip eden imalâtçı tarafından belirlenmelidir. Lâzer kesme için muhafaza edilebilir boyut toleransları, aslında iş parçasının geometrisine ve ön işlem koşullarına bağlıdır. Gerektiğinde, sınır sapmalar üzerinde ayrıca anlaşmaya varılmalıdır. Kesim yüzeyi kalitesi (diklik veya açısallık toleransı) için sınır sapmalar, iş parçası üzerindeki farklı etkileri vurgulamak için iş parçasının boyut sapmaları için olan sınır sapmalardan ayrı olarak ele alınır. Sınır sapmalar için tanımlar, bir diğerinden bağımsız uygulanan boyutsal, biçim ve geometrik toleranslara göre ISO 8015’te tanımlanan bağımsızlık kuralını esas alır. Sınır sapmaları, diklik veya açısallıktan sapmaları kapsamaz. Bağımsızlık kuralını esas alan sınır sapmalar için yapılan tanımlar gibi, çizim üzerine ISO 8015’e göre toleransın ek gösterimiyle bu olayı bir kez daha açıklama gereği olmadığı düşünülmüştü. Bu, ISO 8015’e atıf yapılmadığında bağımsızlık prensibinin bertaraf edilme ihtimali hususunda herhangi bir yanlış anlaşılmayı önler. Doğrusallık toleransı, kesme uzunluğu ve kesme eni yönünde diklik toleransı gibi diğer biçim ve konum toleransları korunacaksa, bunlar üzerinde ayrıca anlaşmaya varılmalıdır. Çizelge 6 – Sınıf 1 anma boyutları toleransı için sınır sapmalar Ölçüler mm dir. İş parçası kalınlığı

Anma boyutları >00≤1

± 0,04

± 0,1

± 0,1

± 0,2

± 0,2

± 0,3

± 0,3

± 0,3

> 1 ≤ 3,15

± 0,1

± 0,2

± 0,2

± 0,3

± 0,3

± 0,4

± 0,4

± 0,4

> 3,15 ≤ 6,3

± 0,3

± 0,3

± 0,4

± 0,4

± 0,5

± 0,5

± 0,5

± 0,6

> 6,3 ≤ 10

—

± 0,5

± 0,6

± 0,6

± 0,7

± 0,7

± 0,7

> 10 ≤ 50

—

± 0,6

± 0,7

± 0,7

± 0,8

±1

± 1,6

± 2,5

> 50 ≤ 100

—

—

± 1,3

± 1,3

± 1,4

± 1,7

± 2,2

± 3,1

> 100 ≤ 150

—

—

± 1,9

±2

± 2,1

± 2,3

± 2,9

± 3,8

> 150 ≤ 200

—

—

± 2,6

± 2,7

± 2,7

±3

± 3,6

> 200 ≤ 250

—

—

—

—

—

± 3,7

± 4,2

± 5,2

> 250 ≤ 300

—

—

—

—

—

± 4,4

± 4,9

± 5,9

± 0,8

± 4,5

13 TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN 'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 26.01.2012 TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

ICS 25.160.10;17.040.30

TÜRK STANDARDI

TS EN ISO 9013/Haziran 2007

Çizelge 7 – Sınıf 2 anma boyutları toleransı için sınır sapmalar Ölçüler mm dir. İş parçası kalınlığı

Anma boyutları >00≤1

± 0,1

± 0,3

± 0,4

± 0,5

± 0,7

± 0,8

± 0,9

± 0,9

> 1 ≤ 3,15

± 0,2

± 0,4

± 0,5

± 0,7

± 0,8

± 0,9

±1

± 1,1

> 3,15 ≤ 6,3

± 0,5

± 0,7

± 0,8

± 0,9

± 1,1

± 1,2

± 1,3

± 1,3

> 6,3 ≤ 10

—

±1

± 1,1

± 1,3

± 1,4

± 1,5

± 1,6

± 1,7

> 10 ≤ 50

—

± 1,8

± 1,8

± 1,8

± 1,9

± 2,3

±3

± 4,2

> 50 ≤ 100

—

—

± 2,5

± 2,5

± 2,6

±3

± 3,7

± 4,9

> 100 ≤ 150

—

—

± 3,2

± 3,3

± 3,4

± 3,7

± 4,4

± 5,7

> 150 ≤ 200

—

—

±4

±4

± 4,1

± 4,5

± 5,2

± 6,4

> 200 ≤ 250

—

—

—

—

—

± 5,2

± 5,9

± 7,2

> 250 ≤ 300

—

—

—

—

—

±6

± 6,7

± 7,9

8.2 Son işlemsiz parçalarda boyut toleransları 8.2.1 İş parçası bir çatım (montaj) içine uymalıdır. Kesilecek iş parçasının anma boyutu, tamamlanmış parçanın (=resim boyutu) anma boyutundan elde edilir. Bu boyut, sınır sapma (Şekil 14’e bakınız) kadar azaltılır. Bir ısıl kesme işlemi vasıtasıyla elde edilen bir bileşenin gerçek boyutu, daima dış boyutlarda en büyük boyuta ve iç boyutlarda en küçük boyuta karşılık gelir. Not - Bu tür tolerans normal olarak iş parçasının bir çatım (montaj) içine uymasını gerektiğinden dolayı kaynak birleştirme hazırlığında gerekir.

Burada : A B Go Gu

Tamamlanmış parçanın anma boyutları, Kesilen parçanın anma boyutları, Üst sınır sapma, Alt sınır sapma,

dır. Şekil 14 – Son işlemsiz parçalarda boyut toleransları 8.2.2 İş parçası bir çatım (montaj) içine uymamalıdır Kesilecek parçanın anma boyutu, tamamlanmış parçanın anma boyutundan (resim boyutu) elde edilir. 14 TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN 'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 26.01.2012 TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

ICS 25.160.10;17.040.30

TÜRK STANDARDI

TS EN ISO 9013/Haziran 2007

8.3 Son işlemli parçalarda boyut toleransları 8.3.1 Genel İşlenen parçadaki anma boyutlarını muhafaza edebilmek için, Bz talaşlı işleme payına sahip iş parçasının dış boyutları için, en düşük sapma sınırına ek olarak diklik veya açısallık toleranslarını ilâve etmek ve Bz talaşlı işleme payına sahip iş parçasının iç boyutları için, en düşük sapma sınırına ek olarak diklik veya açısallık toleransını çıkarmak gerekir (Şekil 15’e bakınız). Kaldırılacak etkin malzeme, işleme payına, diklik veya açısallık toleransına ve ilgili kesme işlemi için ortalama profil yüksekliğine bağlıdır.

Burada: A B Bz Go Gu

Tamamlanmış parçanın anma boyutları, Kesilen parçanın anma boyutları, İşleme payı, Üst sınır sapma, Alt sınır sapma,

dır. Şekil 15 – Son işlemli parçalarda boyut toleranslar

8.3.2 İşleme payı Çizim bu hususa ilişkin herhangi gösterime sahip değilse, uygulamada Çizelge 8’e göre plâka kalınlığına bağlı olarak bir işleme payı sağlanacaktır. Çizelge 8 - İşleme payı, Bz

9

Ölçüler mm.dir.

Kesme kalınlığı, a

Her bir kesme yüzeyi için işleme payı, Bz

≥ 2 ≤ 20

2

> 20 ≤ 50

3

> 50 ≤ 80

5

> 80

7

Kısa gösteriliş

Bir ısıl kesme diklik veya açısallık tolerans aralığı 1, ortalama profil yükseklik aralığı 3 ve anma boyutları tolerans sınıfı 2 (Çizelge 7) için sınır sapmalar için kısa gösteriliş aşağıdaki gibidir: Isıl kesme TS EN ISO 9013-132

15 TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN 'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 26.01.2012 TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

ICS 25.160.10;17.040.30

TÜRK STANDARDI

TS EN ISO 9013/Haziran 2007

10 Teknik dokümantasyondaki bilgi 10.1 Ölçü gösterimleri Çizimlerdeki boyut gösterimleri iş parçası kesimine aittir. Teknik dokümantasyon, standardlar v.b’de bu standarda göre boyut gösterimleri kullanılmalıdır.

10.2 Kesim yüzeyi kalitesi ve tolerans sınıfının gösterimi 10.2.1 Teknik resimler üzerinde Isıl kesme ile bağlantılı olarak istenen kalite ve tolerans sınıfları, ISO 1302’ye uygun olarak aşağıdaki semboller kullanılarak aşağıdaki gibi gösterilmelidir:

Açıklama 1 2 3 4

Bu standardın esas numarasının gösterimi, Madde 7.2.2’ye göre diklik veya açısallık toleransının, u gösterimi, Madde 7.2.3’e göre ortalama profil yüksekliğinin, Rz5 gösterimi, Madde 8’e göre tolerans sınıfının gösterimi.

Örnek – 34 sembollü kalite (u için aralık 3, Rz5 için aralık 4) ve sınıf 2 tolerans anma boyutları için sınır sapmalar (Çizelge 7) istendiğinde: TS EN ISO 9013 - 342

10.2.2 Teknik dokümantasyonun tanıtım bloğu İstenen kesme kalitesi ve istenen kalite sınıfı bu standardın esas numarasına atıf yaparak aşağıdaki gibi gösterilmelidir: Örnek – 34 sembollü kalite (u için aralık 3, Rz5 için aralık 4) ve sınıf 2 tolerans anma boyutları için sınır sapmalar (Çizelge 7) istendiğinde: TS EN ISO 9013-342

16 TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN 'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 26.01.2012 TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

ICS 25.160.10;17.040.30

TÜRK STANDARDI

TS EN ISO 9013/Haziran 2007

Ek A (Bilgi için) Farklı kesme işlemleri için ulaşılabilecek kesme kaliteleri Bu standard, oksi yakıt aleviyle kesme, plâzma kesme, lâzer kesme gibi işlemlerden bağımsız olarak ısıl kesme kalitesini belirtmek için kullanılan prensibi göz önüne alır. Herhangi bir kalite toleransı ve herhangi bir geometrik mamul şartnamesi herhangi bir işlem ve herhangi bir malzeme vasıtasıyla, elde edilemez. Alüminyum, titanyum, magnezyum ve bunların alaşımlarının yanı sıra pirinç iş parçalarının kesim yüzeyleri üzerinde alaşımın tanesel yapısının bir fonksiyonu olarak meydana gelen dalgacıklı yüzey üzerinde ortalama profil yüksekliğini belirlemek ve bu standarda göre değerlendirmek mümkün değildir. Bu standarda göre alüminyum ve alüminyum alaşımları için yaklaşık dört defa yüksek değerler beklenebilir. Anma boyutları için sınır sapmalar Eski

Yeni

Oksi yakıt aleviyle kesme

Sınıf A

Sınıf 1

Oksi yakıt aleviyle kesme

Sınıf B

Sınıf 2

Oksi yakıt alevi ve plâzma kesmeye göre diklik veya açısallık toleransı kesim başlangıcı, kesim sonu, küçük kenar yuvarlatma ve keskin köşelere uygulanmaz. Şekil A1, Şekil A2, Şekil A3 ve Şekil A4, sözü edilen farklı kesme işlemleri kullanılarak ulaşılabilecek ortalama kaliteleri gösterir. Bununla beraber hizmet koşullarına ve kullanılan teknolojiye bağlı olarak önemli derecede farklı kaliteler elde edilebilir.

1 - 5 Aralığı (Çizelge 4’e bakınız) Şekil A.1 - Diklik veya açısallık toleransları, u ile ulaşılabilecek tipik kesme kaliteleri – İş parçası kalınlığı 30mm’ye kadar 17 TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN 'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 26.01.2012 TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

ICS 25.160.10;17.040.30

TÜRK STANDARDI

TS EN ISO 9013/Haziran 2007

1 - 5 Aralığı (Çizelge 4’e bakınız) Şekil A.2 - Diklik veya açısallık toleransları, u ile ulaşılabilecek tipik kesme kaliteleri – İş parçası kalınlığı 150 mm’ye kadar

1 - 4 Aralığı (Çizelge 5’e bakınız) Şekil A.3 – Ortalama profil yüksekliği, Rz5 ile ulaşılabilecek tipik kesme kaliteleri – İş parçası kalınlığı 30 mm’ye kadar

18 TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN 'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 26.01.2012 TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

ICS 25.160.10;17.040.30

TÜRK STANDARDI

TS EN ISO 9013/Haziran 2007

1 - 4 Aralığı (Çizelge 5’e bakınız) Şekil A.4 - Ortalama profil yüksekliği, Rz5 ile ulaşılabilecek tipik kesme kaliteleri – İş parçası kalınlığı 150 mm’ye kadar

19 TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN 'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 26.01.2012 TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

ICS 25.160.10;17.040.30

TÜRK STANDARDI

TS EN ISO 9013/Haziran 2007

Ek B (Bilgi için) İşlem prensipleri B.1 Genel Bu ek işlem prensiplerini açıklar. Isıl kesme işlemleri, kesme işleminin fiziğine göre ve iş parçası üzerine etki eden dış enerji kaynağına göre sınıflandırılabilir. Uygulamada kullanılan bütün işlemler bunların karışımıdır. Bu işlemler, yanma, ergime veya buharlaştırma işlemlerinden hangisi daha baskın ise o işleme göre sınıflandırılır. Reaksiyon işlemi daima, derinlik içine ve harekette besleme yönünde devam eder.

B.2 Kesme işlemi fiziğine göre sınıflandırma B.2.1 Oksi yakıt aleviyle kesme Oksi yakıt aleviyle kesme, kesim alanında oldukça fazla malzeme oksitlenmesiyle kesme yarığının meydana getirildiği, oksitlenen sonuç ürünlerin yüksek hızlı bir gaz jeti vasıtasıyla üflenerek yarıktan uzaklaştırıldığı bir ısıl kesme işlemidir.

B.2.2 Ergiterek kesme Ergiterek kesme, kesim alanında oldukça fazla malzeme ergimesiyle kesme yarığının meydana getirildiği, sonuç ürünlerin yüksek hızlı bir gaz jeti vasıtasıyla üflenerek yarıktan uzaklaştırıldığı bir ısıl kesme işlemidir.

B.2.3 Buharlaştırarak kesme Buharlaştırarak kesme, kesim alanında oldukça fazla malzeme buharlaşmasıyla kesme yarığının meydana getirildiği, sonuç ürünlerin genleşme vasıtasıyla veya yüksek hızlı bir gaz jeti vasıtasıyla üflenerek yarıktan uzaklaştırıldığı bir ısıl kesme işlemidir.

B.3 İşlemler B.3.1 Oksi yakıt aleviyle kesme Oksi yakıt aleviyle kesme, yakıt gazı /oksijen alevi ve kesme oksijeni ile yapılan ısıl kesmedir. Isıtma alevinin açığa çıkardığı ısı ve yanma esnasında oluşan ısı, kesme oksijeni vasıtasıyla sürekli yanmaya izin verir. Bir miktar ergimiş metalle karışmış halde oluşan oksitler, kesme oksijen jetinin kinetik enerjisi vasıtasıyla dışarı atılır. Bu suretle yarık oluşur. Aşağıdaki koşullar yeterli olduğunda oksi yakıt gazı aleviyle kesme yapılması ekonomiktir: - Kesilecek malzemenin tutuşma sıcaklığı, malzemenin ergime sıcaklığından daha azdır, - Yanma ürünlerinin meydana getirdiği ve metalik oksitlerin ergime sıcaklığı, kesilecek malzemenin ergime sıcaklığından düşüktür, - İşlem, kesme yönündeki malzeme bölgelerini en az tutuşma sıcaklığına kadar ısıtan bir miktar ısı üretir, - Isıtma alevi ve malzemenin yanması sebebiyle ısı yarık içinde temin edilir, ısı dağılımı, malzeme ve çevreye ısı boşalması yoluyla geçer. - Kesme curufu, kesme oksijen jeti vasıtasıyla yarıktan dışarı atılabilecek kadar sıvı haldedir.

B.3.2 Plâzma kesme Plâzma kesme, daraltılmış bir arkın kullanıldığı bir ısıl kesme işlemidir. Çok atomlu gazlar ark içinde ayrışır ve kısmen iyonize, tek atomlu gazlar kısmen iyonize olur. Böylece oluşan plâzma demeti yüksek bir sıcaklık ve kinetik enerjiye sahiptir. Plâzma demeti malzemeyi ergitir veya kısmen buharlaştırır ve bunu uzağa üfler. Bu suretle yarık oluşur.

20 TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN 'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 26.01.2012 TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

ICS 25.160.10;17.040.30

TÜRK STANDARDI

TS EN ISO 9013/Haziran 2007

Plâzma kesme için kesilebilecek, plâka kalınlığı, plazma kesme vasıtasıyla elde edilebilecek olan malzeme sıvılaşması için gerekli bütün ısıdan dolayı sınırlıdır. Plâzma kesme ile geçişli ve geçişsiz ark arasında bir fark oluşur. Plâzma kesme işlemi için, kesilecek malzeme elektrik devresinin bir parçası olacağından elektriksel olarak iletken olmalıdır. Bu işlem, ince ve kalın metal plâkaların kesilmesi gibi düşük ve yüksek kesme performansı için uygundur. Kesilecek malzeme ve kesme kalınlığının bir fonksiyonu olarak kullanılan plâzma gazı enerji transferi için oldukça önemlidir. Geçişsiz arklı plazma kesmede malzeme, elektrik devresi içinde yer almaz. Bu yüzden, elektriksel olarak iletken olmayan malzemeler de bu işlem vasıtasıyla kesilebilir. Geçişsiz arklı plazma kesme sadece anot gibi hizmet veren kesme nozulu gibi düşük kesme performans değerleri için uygundur.

B.3.3 Lâzer kesme Lâzer kesme, kesme için gerekli enerjiyi odaklanan lazer demetinin sağladığı, bir ısıl kesme işlemidir. Bu enerji sonradan ısıya dönüşür. Kesme işlemi bir gaz jeti vasıtasıyla desteklenir. Lâzer demeti ile kesme sırasında, lazer oksi yakıt alev kesme, lâzer eritme kesme ve lâzer buharlaştırarak kesme arasında bir fark oluşur.

B.4 Malzemeler B.4.1 Oksi yakıt aleviyle kesme Madde B.3.1’de belirtilen, ön şartlar, demir, titanyum ve bazı titanyum alaşımları gibi alaşımsız ve bazı alaşımlı çelikler için karşılanır. Kesme işlemi, mangan haricindeki alaşımlandırma ve eşlik eden elementler vasıtasıyla zorlaşır. Bu konudaki zorluk, krom, karbon, molibden ve silisyum gibi elementlerin artan muhtevaları ile artar. Bu yüzden, diğerlerinin arasında, yüksek alaşımlı krom nikel veya silisyum çelikleri ve dökme demir, özel önlemler uygulanmadan alevle kesilemez. Bu malzemeler, metal toz kesme veya plâzma kesme gibi farklı ısıl kesme işlemleri vasıtasıyla işleme tâbi tutulabilir.

B.4.2 Plâzma kesme Alaşımsız ve düşük alaşımlı çelikler, nikel esaslı malzemeler, bakır alaşımları, titanyum alaşımları, alüminyum alaşımları ve diğerleri gibi hemen hemen tamamı ergiyebilen, elektriksel olarak iletken olan metaller kesme için uygundur.

B.4.3 Lâzer kesme Malzeme, kesim bölgelerindeki etkilenmiş özellikleri sadece kullanım amacı için gerekli asgari özellikleri muhafaza eden bir bileşen kapsamında olduğunda Malzeme, lâzer kesme için uygundur. Kesme için uygun malzemeler, alaşımsız ve alaşımlı çelikler, nikel esaslı malzemeler, titanyum alaşımları alüminyum alaşımları ve diğerleridir.

21 TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN 'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 26.01.2012 TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.

ICS 25.160.10;17.040.30

TÜRK STANDARDI

TS EN ISO 9013/Haziran 2007

Kaynak [1] ISO 17658, Terminology

Welding — Imperfections in oxyfuel flame cuts, laser beam cuts and plasma cuts -

22 TÜRK STANDARDLARININ TELiF HAKKI TSE'YE AiTTiR. STANDARDIN BU NÜSHASININ KULLANIM iZNi TSE TARAFINDAN 'A VERiLMiSTiR. BASILMA TARiHi: 26.01.2012 TSE'DEN iZiN ALINMADAN STANDARDIN BiR BÖLÜMÜ/TAMAMI iLTiBAS EDiLEMEZ, ÇOGALTILAMAZ.