81-94-12

БАРИЛГЫН НОРМАТИВ, БАРИМТ БИЧГИЙН ТОГТОЛЦОО

МОНГОЛ УЛСЫН БАРИЛГЫН НОРМ БА ДҮРЭМ Зам, тээвэр, барилга, хот байгуулалтын сайдын 2012 оны 181 дүгээр тушаалын хоёр дугаар хавсралт

БАРИЛГЫН ҮНЭ БҮРДЛИЙН ҮНДСЭН ДҮРЭМ  БНбД 81-94-12

Албан ёсны хэвлэл

1.1

МОНГОЛ УЛСЫН ЗАМ, ТЭЭВЭР, БАРИЛГА ХОТ БАЙГУУЛАЛТЫН ЯАМ

Улаанбаатар хот 2012 он

БНбД 81-94-12 1. Зам, тээвэр, барилга, хот байгуулалтын сайдын 2012 оны 06 сарын 13-ны өдрийн 181 дүгээр тушаалын 1-р хавсралтаар батлав.

Боловсруулсан: Б.Мандах:

/Барилгын инженер-эдийн засагч, Доктор/

Б.Оюунчимэг

/Монгол Улсын зөвлөх эдийн засагч, Доктор, Дэд професор/

Г.Лосол

/Барилгын инженер-Эдийн засагч/

С.Нямаа

/Монгол Улсын зөвлөх эдийн засагч, Тэргүүлэх төсөвчин/

Д.Санж

/Монгол Улсын зөвлөх эдийн засагч/

Хянан тохиолдуулагч: Д.Очирбат

/Монгол Улсын Зөвлөх эдийн засагч, Дэд профессор/

Т.Норовжав

/Инженер-Эдийн засагч/

Шүүмжич: Ш.Цэвэлрагчаа

/Монгол Улсын зөвлөх эдийн засагч/

Л.Шагдаррагчаа

/Зөвлөх инженер/

Зам,тээвэр, барилга, хот байгуулалтын сайдын 2012 оны 181 дүгээр тушаалын 1 дүгээр хавсралт -2-

БАРИЛГЫН ҮНЭ БҮРДЛИЙН ҮНДСЭН ДҮРЭМ /БНбД 81- 94-12/ НЭГ. НИЙТЛЭГ ҮНДЭСЛЭЛ 1.1 Энэхүү дүрэм нь Монгол улсын нутаг дэвсгэрт шинээр барилга барих, ашиглагдаж байгаа үйлдвэрийн газар, барилга байгууламжийг өргөтгөх, шинэчлэх, шинэ техникээр дахин тоноглох, их засвар, туршилт тохируулгын ажил гүйцэтгэхэд барилгын өртгийг тодорхойлох, түүнчлэн хөрөнгө оруулалтын бүх үе шатанд /зураг төслийн өмнөх, зураг төслийн, гүйцэтгэлийн/ барилгын бүтээгдэхүүний өртгийг тодорхойлоход зориулагдсан. 1.2 Улс, орон нутгийн төсвийн хөрөнгө, Монгол Улсыг хөгжүүлэх сан, түүнтэй адилтгах төсвийн бус хөрөнгийн эх үүсвэрээр санхүүжигдэх барилга байгууламж барьж байгаа хуулийн этгээд нь өмчийн хэлбэр, харъяалал харгалзахгүйгээр энэ дүрмийг мөрдөнө. 1.3. Энэхүү дүрмийн зорилго нь барилгын үнэ бүрдэл , төсвийн норм, дүрэм, зааврын бүтцийг тогтоож, тэдгээрийг боловсруулах, шинэчлэх, батлах, хэрэглэхэд тавигдах шаардлага, баримтлах зарчмыг тодорхойлоход оршино. ХОЁР. БАРИЛГЫН ҮНЭ БҮРДЛИЙН ТОГТОЛЦОО 2.1. Барилгын үнэ бүрдэл, төсвийн нормын тогтолцоо нь барилгын үнэ төсөвт өртгийг тодорхойлоход шаардлагатай төсвийн норм, норматив, жишиг үнэ, тариф, үнэлгээ, индекс, төсөвтэй холбогдох бусад баримт бичгүүдийг /цаашид төсвийн норматив гэх/ өөртөө агуулна. 2.2. “Төсвийн норматив” гэдэг нь тусгай эмхтгэлд нэгтгэсэн төсвийн иж бүрэн норм, үнэлгээ, жишиг үнэ, тарифын бүрдэл юм. Төсвийн нормативууд нь өөртөө зайлшгүй тавигдах шаардлагуудыг агуулсан дүрэм, заавар, аргачлал, журмуудын хамтаар барилгын төсөвт өртгийг тодорхойлох үндэс болно. 2.3. Барилга, угсралт, засвар, бусад төрөлжсөн ажлын нэгж хэмжигдэхүүнд тогтоогдсон нөөцийн биет хэмжээг /ажилчдын хөдөлмөр зарцуулалт, машины ажиллах хугацаа, материал, хийц, эдэлхүүний хэрэгцээ/ төсвийн норм гэж нэрлэнэ. Төсвийн норм нь тухайн төрлийн ажлыг гүйцэтгэхэд зайлшгүй шаардлагатай, хүрэлцэхүйц доод хэмжээний нормативт /хөдөлмөр, материал, машин механизмын/ нөөцийн хэмжээг тогтоох, түүнийг үндэслэн барилга байгууламжийн өртгийг тодорхойлоход зориулагдана. 2.4. Барилгын ажлыг технологийн дагуу гүйцэтгэхэд хэрэгцээтэй бүх төрлийн нөөцийн хүрэлцэхүйц доод хэмжээг үндэслэн төсвийн нормативыг боловсруулдаг тул түүнийг багасгах , бууруулах чиглэлээр тохируулга хийхгүй. 2.5. Төсвийн норм, жишиг үнэлгээг /цаашид төсвийн норм, үнэлгээ гэх/ гадны хүчин зүйлсийн нөлөөлөлгүй, хэвийн нөхцөлд тухайн ажлыг гүйцэтгэхээр боловсруулна. Хэрэв онцгой нөхцөлд /давчуу, битүү, газрын дор, хэт өндөр, ажиллаж байгаа тоног төхөөрөмжид ойр гэх мэт/ ажил гүйцэтгэвэл төсвийн норм, үнэлгээнд тохируулах илтгэлцүүр хэрэглэх бөгөөд түүний хэмжээ , ашиглах нөхцлийг төсвийн нормын холбогдох эмхтгэлийн ерөнхий /техникийн/ хэсэгт тодорхойлно. -3-

Барилгын үнэ бүрдэл, төсвийн норм боловсруулахад баримтлах зарчим 2.6.1. Шинжлэх ухаан, техник, технологийн ололт, судалгаа шинжилгээ, туршилтын арга зүйд тулгуурлан төсвийн норм, нормативыг боловсруулах, боловсронгуй болгох. 2.6.2. Монгол улсын хууль, тогтоомжинд нийцсэн байх. 2.6.3. Үндэсний норм батлагдах хүртэл хугацаанд олон улсад нийтлэг ашигладаг суурь нормыг хязгаарлагдмал хүрээнд түр хэрэглэх. 2.6.4. Гэрээ, хэлцлийн үнийн чөлөөт байдлыг хязгаарлахгүй байх. 2.6.5. Төсвийн норм, дүрмийн заавал мөрдөх шаардлага нь улс, орон нутгийн төсөв, хөрөнгө оруулагчдыг хохироохгүй, барилгын гүйцэтгэгч байгууллагын хэвийн үйл ажиллагааг хангахуйц байх. 2.6.6. Төсвийн норм, нормативыг батлахдаа энэ дүрмийн үзэл баримтлал, үндсэн зарчмуудыг баримтлах. Барилгын үнэ бүрдэл, төсвийн норм боловсруулах, хэрэглэхэд тавигдах шаардлага 2.7.1. Байгалийн баялаг, материал, түүхий эд, түлш эрчим хүч, хөдөлмөрийн нөөцийг зүй зохистой, хэмнэлттэй ашиглахын хамт хүрээлэн буй орчныг хамгаалах шаардлагыг хангах. 2.7.2. Төсвийн норм, нормативын баримт бичгийг шинжлэх ухаан, техник, технологийн орчин үеийн ололт, гадаад, дотоодын тэргүүний туршлагад тулгуурлаж, өөрийн орны үндэсний стандарт, олон улсын болон өндөр хөгжилтэй орнуудын стандартыг үндэслэн боловсруулах. 2.7.3. Төсвийн норм, нормативын баримт бичгийг зураг төсөл, барилга угсралтын ажлын технологи, норм нормативаар мэргэшсэн зөвлөх инженер, эдийн засагч, эрдэм шинжилгээ, судалгааны ажлын дадлага туршлагатай судлаачид хамтран боловсруулах. 2.7.4. Ажилчдын хөдөлмөрийн бүтээмжийг дээшлүүлсэн, дэвшилтэт техник технологи хэрэглэсэн, барилга барих хугацааг хорогдуулснаас олох зардлын хэмнэлтэд тулгуурлан тендерийн үнийн санал, барилга байгууламжийн төсөвт өртгийг тодорхойлдог байх. 2.7.5. Захиалагч байгууллага нь материал, хийц, эдлэлийн чанарт хяналт тавихдаа материалын зардал, шууд зардлын зохистой харьцааг барьж буй эсэхийг харгалзан үздэг байх Төсвийн нормативын баримт бичгийн ангилал 2.8. Төсвийн норм, нормативын баримт бичгийг хэрэглэх байдлаар нь нийтээр дагаж мөрдөх улсын чанартай баримт бичиг, тодорхой нэг байгууллага, салбарт хэрэглэх салбарын болон үйлдвэр-байгууллагын баримт бичиг гэж ангилна. 2.8.1. Улсын чанартай баримт бичигт дараах норм, дүрмүүд хамаарна. Үүнд: -4-

а./ Барилгын норм ба дүрэм - Төсвийн суурь норм - БНбД - Төсвийн салбарын норм - БНбД б./ Барилгын дүрэм /БД/ - Төсөв зохиоход холбогдолтой барилгын дүрэм - БД - Төсвийн томсгосон норм, үнэлгээ - БД - Нэгж хүч чадлын төсөвт өртөг, төсвийн жишиг үнэлгээ- БД в./ Удирдлагын чанартай баримт бичиг - Төсөв зохиоход холбогдолтой удирдлагын чанартай баримт бичиг – УББ 2.8.2. Төсвийн салбарын нормативт тухайн салбарын барилга байгууламж барихад хэрэглэгдэх төсвийн төрөлжсөн нормативууд хамаарна. 2.8.3.Үйлдвэр-байгууллагын баримт бичигт нэгжийн норм стандарт хамаарна. Үүнд:

тухайн байгууллага, аж ахуйн

а./ Байгууллагын норм стандарт -

Байгууллагын норм - БН Байгууллагын стандарт -БСТ

2.9.Тодорхой нэг байгууллагын төрөлжилт, үйл ажиллагааны онцлог, бодит нөхцлийг тусгасан төсвийн норм нь байгууллагын төсвийн нормативт хамаарна. 2.10.1. Хэрвээ барилгын зураг төсөлд тусгагдсан технологиор тухайн ажлыг гүйцэтгэх төсвийн норм байхгүй бол тухайлсан ажлын төсвийн нормыг зураг төслийн ажлын бүрэлдэхүүнд боловсруулж, захиалагч /хөрөнгө оруулагч/ байгууллагаар батлуулж мөрдөнө. 2.10.2.Тухайлсан ажлын төсвийн нормыг уг ажлыг гүйцэтгэх онцлог нөхцөл, түүнд нөлөөлөх хүчин зүйлсийг тусган боловсруулна. 2.11. Улс, орон нутгийн төсөв, түүнтэй адилтгах хөрөнгөөр санхүүжих барилгын төсөвт өртгийг тодорхойлоход байгууллагын болон тухайлсан ажлын төсвийн нормыг хэрэглэхээр бол барилгын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллага (агентлаг)-тай зөвшилцөж хэрэглэнэ. Барилгын үнэ бүрдэл, төсвийн нормативын баримт бичгийн бүтэц 2.12. Барилгын үнэ бүрдэл, төсвийн нормын тогтолцоонд Засгийн газрын 2009 оны 74 дүгээр тогтоолоор баталсан “Барилга байгууламжийн норм, нормативын баримт бичгийн ерөнхий тогтолцоо”-ны “Эдийн засгийн норматив баримт бичиг” гэсэн 8 дугаар бүлгийн нормативууд хамаарагдана. Эдгээр нормативууд нь дараах бүтэцтэй байна. Үүнд: а/ Дүрэм, журам, заавар -5-

-

-

Барилгын бүтээц, ажлын төрлөөр төсвийн суурь норм, түүний хавсралтуудыг боловсруулах, хэрэглэх дүрэм, Төсвийн томсгосон норм , үнэлгээг боловсруулах дүрэм, Барилгын машин механизм ашиглалтын 1 машин цаг, тээврийн хэрэгслийн 1 тн/км-ийн болон барилгын материал, эдлэл, бүтээцийн үнэ тодорхойлох дүрэм, аргачлал, заавар, Барилгын ажлын тоо хэмжээ бодох аргачилсан заавар, Барилгын төсөв зохиох дүрэм, Тоног төхөөрөмжийн угсралтын ажлын төсвийн норм боловсруулах аргачилсан заавар, Барилгын зураг төсөл, хайгуулын зураглал, инженерийн тооцооны болон төсвийн программ хэрэглэх журам, Барилгын ажлын үнийн индекс тооцох дүрэм Байгалийн хүчин зүйлсийн илтгэлцүүр хэрэглэх дүрэм , Тээврийн зайн илтгэлцүүр хэрэглэх дүрэм, Барилга байгууламжийн нэгж хүчин чадлын төсөвт өртөг тооцох журам Барилгын нэгж талбайн төсөвт өртөг, төсвийн жишиг үнэлгээ хэрэглэх дүрэм, Тохируулга, зүгшрүүлэлтийн ажлын төсвийг нөөцийн аргаар зохиох аргачилсан зөвлөмж, Барилга угсралт, барилга засварын ажлын хөдөлмөр зарцуулалтын норм боловсруулах дүрэм, б./ Төсвийн суурь нормууд Барилгын бүтээц, ажлын төрлөөрх төсвийн суурь нормууд /барилга, сантехник, цахилгаан, холбоо / Тоног төхөөрөмжийн угсралт, тохируулга, зүгшрүүлэлтийн ажлын төсвийн суурь норм Барилга засварын ажлын төсвийн суурь норм Цахилгаан техникийн тоноглол, хэрэгслэл, хэмжин шалгах багаж, дулааны эрчим хүчний тоног төхөөрөмж, ус хангамж ариутгах татуургын байгууламжийн тохируулга, зүгшрүүлэлтийн ажлын төсвийн норм Түүх, соёлын дурсгалт зүйлсийг сэргээн засварлах ажлын төсвийн суурь норм Усны барилга байгууламж, тоног төхөөрөмжийн ажлын төсвийн жишиг норм Барилгын материал, бүтээц, эдлэлийг талбайд зөөх, ачиж, буулгах ажлын норм, Аэродромын барилгын төсвийн жишиг норм, Усны цооног өрөмдөх ажлын төсвийн суурь норм, Уулын нэвтрэлт, хөрс хуулах ажлын төсвийн суурь норм, Нефтийн бүтээгдэхүүн хадгалах сав, тоног төхөөрөмж угсралтын ажлын төсвийн суурь норм, Уст цэгийн засвар, шинэчлэлтийн ажлын төсвийн суурь норм, Усны тоног төхөөрөмжийн угсралтын төсвийн жишиг норм

-

в./ Төсвийн томсгосон норм, үнэлгээ Төсвийн томсгосон норм /барилга, сантехник, цахилгаан/ Төсвийн томсгосон үнэлгээ /барилга, сантехник, цахилгаан/ Барилга байгууламжийн нэгж хүчин чадлын төсөвт өртөг, төсвийн жишиг үнэлгээ Барилгын төсвийн томсгосон норм , жишиг үнэлгээг хэрэглэх дүрэм,

-

г./ Норматив, илтгэлцүүр Нэмэгдэл зардлын норматив Багаж, хэрэгслийн зардлын норматив Түр барилга байгууламжийн зардлын норматив

-

-6-

-

Барилгын хог зайлуулах ажлын зардлын норматив Хүйтний улиралд барилга угсралтын ажил гүйцэтгэх үеийн нэмэлт зардлын жишиг норм, Барилгын материалын хаягдал, хорогдлын норм, түүнийг тогтоох аргачлал Засварлах илтгэлцүүрүүд /байгалийн хүчин зүйлс, тээврийн зай, барилгын хэмжээ, чанар, нэмэлт тоноглол хийгдэх эсэхээс хамаарсан/ Төсөвт ашгийн норматив Захиалагчийн хяналтын зардлын норматив Барилгын зөвлөх үйлчилгээний зардлын норматив Даатгалын норматив Зохиогчийн хяналтын зардлын норматив Нормчлолын сангийн зардлын шимтгэлийн норматив; д./ Жишиг үнэ, тариф, татвар хураамж, индекс Барилгын материал, бүтээц, эдлэлийн жишиг үнийн лавлах, түүнийг хэрэглэх заавар, Барилгын төсөвт тусгах барилгын ажилчдын цагийн жишиг тарифт цалин Машин механизмын машин-цагийн жишиг үнэ Барилга угсралтын ажлын үнийн өөрчлөлтийн индекс Барилгын инженер хайгуулын ажлын жишиг үнэ Барилгын технологийн тээврийн автомашины цагийн болон 1тн/км-ийн жишиг үнийн тариф Барилгын зураг төслийн ажлын жишиг үнэ Усны хайгуулын ажлын жишиг үнэ Усны барилга байгууламжийн зураг төслийн ажлын жишиг үнэ Геодези зураг зүйн ажлын жишиг үнэ, Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар Тусгай зөвшөөрлийн хураамж Зураг төсөлд магадлал хийсний хураамж

Эдийн засгийн норматив баримт бичгийн бүрдэлийг энэхүү дүрмийн 1 дүгээр хавсралтад үзүүлэв. 2.13. Төсвийн суурь норм нь барилга угсралт, барилга засвар, тоног төхөөрөмж угсралт, тохируулга, зүгшрүүлэлтийн ажлын төсөвт өртгийг тодорхойлох, тэдгээрийг гүйцэтгэхэд зайлшгүй шаардлагатай материал, машин механизм, хөдөлмөрийн нөөцийн хэрэгцээ, бүрэлдэхүүнийг тодорхойлоход зориулагдана. 2.14. Төсвийн суурь нормын эмхтгэлүүдийг томсгосон, салбарын, тухайлсан ажлын төсвийн норм, үнэлгээ боловсруулах суурь материал болгон ашиглана. 2.15. Төсвийн суурь нормыг үндэслэж тодорхойлсон материал, машин механизм, хөдөлмөрийн нөөцийн үзүүлэлтүүдийг барилгын зохион байгуулалтын төсөл /БЗБТ/, барилгын ажил гүйцэтгэх төсөл /БАГТ/ боловсруулах, ажил үргэлжлэх хугацааг тодорхойлох, технологийн баримт бичиг зохиох, бусад шинжилгээ судалгааны зориулалтаар ашиглана. 2.16. Төсвийн суурь нормыг чанарын өндөр шаардлага тавигдах, барилгын тусгай төрлийн ажилд хэрэглэхгүй. Тийм төрлийн ажлуудад тухайлсан ажлын төсвийн норм боловсруулах буюу ажил гүйцэтгэх онцлог, нөхцөл, чанарын шаардлагыг тусгасан тохируулах илтгэлцүүр тогтоож төсвийн суурь нормд хэрэглэнэ.

-7-

2.17. Яам, тусгай газар, бусад салбаруудын тусгай зориулалтын технологийн тоног төхөөрөмжийн хувьд тоног төхөөрөмж угсралт, тохируулга, зүгшрүүлэлтийн ажлын тухайн салбарын төсвийн нормыг хэрэглэнэ. 2.18. Тохируулга, зүгшрүүлэлтийн ажлын төсвийн нормд дараах үзүүлэлтийг тусгана. Үүнд: - Тохируулга, зүгшрүүлэлтийн ажил гүйцэтгэх хэсгийн /бригад/ бүрэлдэхүүн, тэдгээрийн тоо, мэргэжил, зэргийн тухай мэдээлэл /ИТА ба ажилчдын мэргэжил, тоо, зэрэг /; - Хэсгийн /бригад/ бүрэлдэхүүний нийт хөдөлмөр зарцуулалт, хүн.цагаар; 2.19. Тохируулга, зүгшрүүлэлтийн ажлын төсвийн нормд нөөцийн дараах үзүүлэлтийг тусгахгүй: - Тохируулга, зүгшрүүлэлтийн ажил гүйцэтгэх үед хэрэглэсэн түүхий эд, хагас боловсруулсан бүтээгдэхүүн, материалын нөөцийн зарцуулалт /түүний дотор эрчим хүчний зарцуулалт/; - Тоног төхөөрөмжийг иж бүрнээр турших, ажиллуулахад оролцсон ашиглалтын ажилтнуудын хөдөлмөр зарцуулалт; - Тохируулгын техник хэрэгслэл, түүний дотор хэмжин-шалгах багаж хэрэгслэлүүд ; Дээрх зардлуудыг зураг төслийн өгөгдлийг үндэслэн тодорхойлно. 2.20. Барилга байгууламжийн зураг төслийн өмнөх шатны төслийн төлөвлөлтийн тооцоо нь хөрөнгө оруулалтыг урьдчилан төлөвлөх, төсөл арга хэмжээ боловсруулах, зураг төслийн судалгаа, эскизийн шатанд хэрэглэгдэнэ. 2.21. Урьдчилсан төсвийн тооцоог төсвийн дараах томсгосон норматив үзүүлэлтийг ашиглаж хийнэ. Үүнд : 2.21.1 Барилга байгууламжийн нэгж хүчин чадлын төсөвт өртөг. Энэ нь орон сууц, олон нийт, иргэн, үйлдвэрийн барилгын нэгж талбайн /1м2/ , нэгж эзэлхүүний /1м3/, эрчим хүч, холбоо, автозам, гүүр, цэвэр, бохир ус, инженерийн шугам сүлжээний нэгж уртын /1метр, 100м/ төсөвт өртгийн хэмжээг төсвийн суурь норм, тухайн оны үнэ, тарифыг үндэслэн боловсруулна. 2.21.2. Адилтгах объектын /орлуулах/ өртгийн үзүүлэлт. Энэ үзүүлэлтийг барихаар төлөвлөж буй барилга байгууламжтай ижил төсөөтэй объектуудыг өмнөх жилүүдэд барьсан гүйцэтгэлийн өртгийг үндэслэн судалгаагаар тогтооно. Адилтгах объектын өртгийн үзүүлэлтүүдийг ашиглан өртгийг үнэн зөв тооцох зорилгоор барилга байгууламжийн байршил, үнэ ханшны өөрчлөлт, бодит нөхцөл байдлыг тооцон дараах залруулгыг хийж болно. Үүнд: - Адилтгах объектын барилгын ажлыг дууссанаас хойш шинэ объектын зураг төсөл боловсруулж, барилгын ажлыг эхлүүлэх хүртэлх хугацаанд гарсан техникийн дэвшил, нийгэм эдийн засгийн хөгжлийн өөрчлөлт; - Барилга байгууламжийн зургийн техникийн шийдлийг гаргахад нөлөөлөх байгаль, газар зүй, инженер-геологийн хүндрэлтэй /стандарт бус/нөхцөл ; - Барилгын ажилчдын жишиг тарифт цалингийн өсөлт ; - Материал, бүтээц, эдлэхүүний үнийн өөрчлөлт ; - Машин механизмын машин цагийн үнийн өөрчлөлт ; - Архитектур - төлөвлөлтийн болон хийцлэл, бүтээцийн шийдлийн ялгаа ; - Бусад хүчин зүйлсүүд ; -8-

2.21.3. Төсвийн үнийн томсгосон норматив үзүүлэлтүүдэд дараах зүйлс орно; -

- Барилгын бүтээцийн төрлөөрх иж бүрдэл ажлын үнийн норматив. (Assemblies Estimating) - Ажлын төрлөөрх нэгж бүтээгдэхүүний үнийн норматив (Unit price) хамаарна 2.24. Төсвийн нормыг суурь норм, томсгосон норм гэж ангилна 2.25. Томсгосон норм, үнэлгээг хөрөнгө оруулалтын урьдчилсан тооцоо хийх, харьцуулсан судалгаа тайлан гаргах, зардлын аргаар барилга байгууламжийг үнэлэхэд хэрэглэнэ. ГУРАВ. ТӨСВИЙН НОРМ, НОРМАТИВУУД ,ТҮҮНИЙГ БОЛОВСРУУЛАХ АРГА ЗҮЙ 3.1. Төсвийн суурь норм 3.1.1.Төсвийн суурь нормыг /цаашид төсвийн норм гэх/ барилгын үйлдвэрлэлийн хэвийн нөхцөлд улсын дундаж түвшингээр зохиох ба боловсруулсан норм нь Монгол улсын стандарт MNS 1-1-99, MNS 1-2-99, MNS 1-3-99-ийн шаардлагыг хангасан байна. 3.1.2. Төсвийн нормд барилгын үйлдвэрлэлийн хэвийн бус нөхцөлийг хэрхэн тооцох аргачлалыг тухайн нормын техникийн хэсэгт тусгана. 3.1.3. Төсвийн нормыг доорхи дарааллаар боловсруулна. Үүнд: -

Техникийн даалгавар боловсруулж, нормын бүтэц, нэр төрлийг гаргах Нормативын бааз, тулгуурлах үндэслэлийг судалж, бүрдүүлэх Барилгын ажил гүйцэтгэх, бүтээцийг угсрах технологийн карт зохиох Төсвийн нормын хэмжих нэгжийг тогтоож, түүнд зарцуулах нөөцийн нормуудыг тогтоох, шаардлагатай бол шинээр боловсруулах Төсвийн нормын хэмжих нэгжид тохируулж үйлдвэрлэлийн зардлын калькуляци зохиох Төсвийн суурь норм, түүний лавлахыг боловсруулах. Төсвийн суурь нормын бүлэг, дэд бүлэг, удиртгал болон техникийн хэсэг, хэрэглэх онцлог нөхцөл, тайлбарыг боловсруулах

3.1.4. Төсвийн норм боловсруулах нормативийн баазад Монгол улсад мөрдөгдөж байгаа барилгын норм ба дүрэм, заавар, журам, тэдгээрийн нэмэлт өөрчлөлт, хавсралтууд, хөдөлмөр зарцуулалт, материал зарцуулалт, машин механизм ашиглалтын нормууд, барилгын ажил гүйцэтгэх техникийн нөхцөл, барилгын үйлдвэрлэлийн зохион байгуулалтын төсөл зэрэг баримт бичиг, түүнчлэн төлөөлөл болгон сонгож авсан зураг төсөл, ажлын альбом, катологи багтана. Зах зээлийн орнуудад мөрдөж буй төсвийн нормыг боловсруулсан тооцоо, судалгааны материалыг тулгуурлах үндэслэл болгон ашиглаж болно. 3.1.5. Төсвийн нормыг боловсруулахад тухайн үед хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байгаа барилгын норм , дүрмүүдийг ашиглана. Үүнд: - Барилга, сантехник, цахилгааны угсралт, барилга засварын ажлын хөдөлмөр зарцуулалтын нэгдсэн жишиг норм, түүний нэмэлт, өөрчлөлтүүд - Хөрс хуулалт, уулын малталт, тээвэр, холбоо зэрэг төрөлжсөн барилгын ажлыг гүйцэтгэх хөдөлмөр зарцуулалтын норм -9-

-

Нормыг боловсруулах үед хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байгаа материал зарцуулалтын үйлдвэрлэлийн орцын норм, түүний нэмэлтүүд Төрөлжсөн барилгын ажлын материал зарцуулалтын үйлдвэрлэлийн орцын норм Барилгын машин, механизмын ашиглалтын үйлдвэрлэлийн нормыг төсвийн нормд шилжүүлэх итгэлцүүр Барилгын материал, эдлэлийн хаягдал, хорогдлын норматив Хэв хашмалын эргэлтийн норм Барилгын материал, эдлэл, бүтээцийн талбайн зөөвөр тээвэр, ачих буулгах ажлын норм

3.1.6. Бүтээцийг угсрах , барилгын ажлыг гүйцэтгэх төсвийн норм бүрд технологийн карт боловсруулна. Технологийн картанд тухайн ажлыг гүйцэтгэх, бүтээцийг угсрах бүх ажилбаруудыг технологийн завсарлагатай нягт уялдуулан сонгон жагсааж, түүнд хэрэглэх материал, хийц, эдлэл, машин механизмын нэр, тэдгээрийн товч тодорхойлолтууд, төсвийн нормын хэмжих нэгж, ажлын тоо хэмжээг тодорхойлох томъёо, тооцооны өгөгдлүүдийг зааж бичнэ. 3.1.7. Технологийн картын үндсэн дээр төсвийн нормын хэмжих нэгжээр үйлдвэрлэлийн зардлын калькуляци зохиож, хөдөлмөр зарцуулалт, машины ажиллах цагийн тоо, барилгын материал, эдлэл, бүтээцийн орцны тоо хэмжээ, талбайн зөөвөр тээврийн хөдөлмөр зарцуулалт, машин цагийн тоог тус тус тооцож гаргана. 3.1.8. Төсвийн суурь нормын үндсэн үзүүлэлт нь: Ажлын дундаж зэрэг, түүний хөдөлмөр зарцуулалт байна. Талбайн зөөвөр, ачиж буулгах ажлын зэргийг 2 дугаар зэргээр тооцно. 3.1.9. Калькуляцид барилга угсралт, барилга засварын ажлын хөдөлмөр зарцуулалтын жишиг нормоор тооцсон үндсэн ажилбаруудын нийт хөдөлмөр зарцуулалтыг 3 хувиар өсгөж , нөөцтэй тооцно . 3.1.10. Калькуляцид барилгын машин механизмын ажиллах цагийн тоог барилга угсралт, барилга засварын ажлын хөдөлмөр зарцуулалтын нэгдсэн жишиг нормоор төсвийн нормын хэмжих нэгжид тохируулж тооцно. 3.1.11. Барилгын машин механизмын үйлдвэрлэлийн нормыг төсвийн нормонд шилжүүлэх илтгэлцүүрээр калькуляцад орсон машинуудын ажиллах цагийг өсгөнө. 3.1.12. Төсвийн нормын хэмжих нэгж дэх барилгын материал эдлэл бүтээцийн хэрэгцээг материал зарцуулалтын үйлдвэрлэлийн орцын норм буюу технологийн карт, ажлын зургийг үндэслэж бодогдсон хэмжээгээр авч төсвийн нормын хэмжих нэгжид тохируулан тооцно . 3.1.13. Барилгын материалыг хадгалах, объектын дэргэдэх агуулахаас ажлын бүс хүртэл зөөх, ачиж буулгах, ажлын байранд түүнд боловсруулалт хийх, эмхэлж цэгцлэн хураахтай холбогдон зайлшгүй гаргадаг, практикт арилгаж болдоггүй хаягдал хорогдлын хэмжээг нормд зааснаар тооцож өгнө. 3.1.14. Төсвийн суурь нормд заслалын шат, хэв хашмал, бэхэлгээ,бусад түр байгууламж зэрэг эргэлттэйгээр хэрэглэгддэг материал, төхөөрөмжийн зарцуулалтын нормыг тэдгээрийн эргэлтийн тоог харгалзсан илтгэлцүүрийн тусламжтайгаар тооцно.

- 10 -

3.1.15. Төсвийн суурь нормын эмхэтгэл нь шифр, техникийн хэсэг, бүлэг, төсвийн суурь нормын хүснэгт, хавсралт лавлахтай байна. 3.1.16.Техникийн хэсэгт төсвийн нормын эмхтгэлүүдийг хэрхэн хэрэглэх заавар, ажил гүйцэтгэх нөхцлийг харгалзан төсвийн нормд илтгэлцүүр хэрэглэх журам, түүнчлэн ажлын тоо хэмжээг хэрхэн тодорхойлох талаар заана. 3.1.17. Төсвийн суурь нормын агуулсан байна. Үүнд : -

хүснэгт нь дараах үзүүлэлтүүдийг

Ажлын нэр, түүний хэмжих нэгж Үндсэн ажлын дундаж зэрэг, талбайн зөөвөр, материалыг ачиж буулгах ажлын зэрэг Ажлын дундаж зэргийн хөдөлмөр зарцуулалт, талбайн зөөвөр, материалыг ачиж буулгах ажлын хөдөлмөр зарцуулалт, хүн.цагаар;

3.1.18. Төсвийн суурь норм 3 хавсралт лавлахтай байх бөгөөд түүнд дараах үзүүлэлтүүд тусгагдана: -

Ажлын бүтэц, хөдөлмөр зарцуулалтын лавлахад нормын үндэслэл, ажил гүйцэтгэх ажилбарын нэрс , ажилчдын мэргэжлийн зэрэг бүрээр тодорхойлогдсон хөдөлмөр зарцуулалт хүн.цагаар; Материал, эдлэл, бүтээцийн орц, хүндийн жингийн лавлахад ажил гүйцэтгэхэд шаардагдах материал, хийц, бүтээцийн нэрс, шифр, хэмжих нэгж, зарцуулалтын тоо хэмжээ, хэмжих нэгжийн цэвэр жин Машин цагийн лавлахад барилгын машин механизм, механикжсан багаж, тоноглол, хэрэгслэлийн нэр,шифр, бүрэлдэхүүн, ажиллах хугацаа, машин.цагаар;

3.1.19. Зайлшгүй хэрэгцээтэй төсвийн норматив байхгүй , эсвэл ажлын технологи, нөөцийн хэрэгцээ нь төсвийн суурь нормын эмхтгэлүүдэд тусгагдсанаас эрс ялгаатай байвал тэдгээрт тухайлсан ажлын төсвийн норм боловсруулж хэрэглэнэ. 3.1.20.Төсвийн суурь нормын материал эдлэл, бүтээцийн орц, хүндийн жингийн лавлахад материал, бүтээц, эдлэл нь стандарт , нэмэлт тодорхойлолтгүй ерөнхий нэрээр тусгагдана . Харин төсөв зохиох үед зураг төслийн өгөгдлийг үндэслэн тодорхой нэр төрлийн материалын стандарт, маркыг тооцно. 3.1.21. Зарцуулалт нь зураг төслийн шийдлээс хамаарах тодорхой нэр төрлийн материал, бүтээц, эдлэхүүнийг төсвийн нормын лавлахад дундач хэмжээгээр тусгана. Зураг төсөл боловсруулахад тэдгээр материалын нөөцийн хэмжээг зураг төслийн өгөгдлөөр нарийвчлан тооцож тохируулга хийнэ. 3.2.Төсвийн томсгосон норм 3.2.1.Төсвийн томсгосон норм, үнэлгээг ажлын төрөл, бүтээцийн төсвийн суурь нормыг томсгох чиглэлээр боловсруулна. 3.2.2. Барилгын ажлыг технологийн үе шатны дагуу ангилж, түүний доторх ажлуудын нэр төрөл болон нормын нэрийг гаргана.

- 11 -

3.2.3. Ажлыг төрөл тус бүрээр нь томсгосон норм болгож, түүнд багтах ажлуудад тогтоогдсон төсвийн суурь нормын үзүүлэлтийг томсгосон нормын хэмжих нэгжид тохируулан өөрчлөн тооцно. 3.2.4. Томсгосон норм, үнэлгээг нэг хүснэгтэд нэгтгэж, ижил хэмжих нэгжтэйгээр зохионо. Хэмжих нэгжийг тогтоохдоо томсгосон норм, үнэлгээнд нэгтгэгдэн орж байгаа голлох ажлын төсвийн суурь нормын хэмжих нэгжээр эсвэл норм зохиох, төсвийн тооцоо хийхэд аль болох хялбар байх хэмжих нэгжээр авна. 3.2.5. Томсгосон нормд төсвийн суурь нормын дараах үзүүлэлтүүдийг нэгтгэн оруулна. Үүнд: - Томсгосон нормд нэгтгэж орсон ажлуудын дундаж зэрэг, түүний хөдөлмөр зарцуулалт, материалыг ачиж буулгах болон талбайн зөөвөр, тээврийн ажлын зэрэг /2-р зэргээр/, түүний хөдөлмөр зарцуулалтыг төсвийн суурь нормоор тооцож оруулна. - Томсгосон нормд орсон ажлуудад төсвийн суурь нормоор тооцож гаргасан бүх материалыг нэр төрөл, биет хэмжигдэхүүнээр, бүх машин, механизмын машин цагийг нэр төрлөөр нь гаргана. 3.2.6. Томсгосон нормыг дараах 2 аргаар боловсруулна. Үүнд: - Нэг нормыг суурь болгож бусад нормуудыг нэгтгэж өргөтгөх арга - Голлох нормуудыг нэгтгэх арга 3.2.7. Томсгосон норм зохиосон нөөцийн үзүүлэлтүүд, үнэ тариф, жишиг үнэлгээ зэргийг ашиглаж төсвийн томсгосон үнэлгээг зохионо. Төсвийн томсгосон үнэлгээ нь дараах үзүүлэлттэй байна. Нийт зардал: Үүнээс - Ажиллах хүчний зардал - Материалын зардал - Машин ашиглалтын зардал - Тээврийн зардал - Барилгын ажил гүйцэтгэх ерөнхий нөхцлийг бүрдүүлэх зардал - Төлөвлөгөөт ашиг 3.2.8. Барилгын үе шатны ажлын томсгосон норм, үнэлгээг түүний доторх ажлуудын нэр төрлөөр тогтоосон томсгосон нормуудыг үндэслэн боловсруулна. 3.2.9. Ажлын төрлөөр (ажил гүйцэтгэх технологи болон ашиглах материалын төрлөөр бүлэглэсэн) томсгосон норм, үнэлгээг “Төсвийн томсгосон норм, үнэлгээ боловсруулах дүрэм”/БНбД 81-88-04/-ийн ерөнхий зарчмыг баримтлан (бетон, өргийн ажил, ган хийц, мод болон хуванцар, дулаан ус тусгаарлалт, хаалга цонх, засал чимэглэл, ариутгах татуурга, галын ус, борооны ус зайлуулах , усан хангамж, халаалт, агаар сэлгэлт, зөөвөрлөх систем, цахилгаан шат, урсдаг шат, хог дамжуулах хоолой, цахилгаан техникийн систем) боловсруулна. 3.2.10. Барилгын бүтээцийн төрлөөр (бүтээцийн төрөл,барилга байгууламжаар нэгтгэсэн) томсгосон норм, үнэлгээг төрөл бүрийн бүтээцүүдийг нэг бүлэгт нэгтгэн, иж бүрнээр нь гүйцэтгэх бүтээц, барилга байгууламжийн төрлөөр (суурь, барилгын газар доорхи хэсэг, барилгын газар дээрхи хэсэг, барилгын доторх ажил, дээвэр, доторх бүтээц, ариутгах татуурга, усан хангамж, халаалт, агаар сэлгэлт, зөөвөрлөх систем, цахилгаан шат, урсдаг шат, хог дамжуулах хоолой, цахилгаан техникийн систем) - 12 -

боловсруулна. Нормыг боловсруулахдаа төсвийн нормчлолын нөөц-технологийн загварыг ашиглана. 3.3. Барилга байгууламжийн нэгж хүч чадлын төсөвт өртгийн норматив 3.3.1. Барилга байгууламж, инженерийн шугам сүлжээний нэгж хүчин чадлын төсөвт өртөг нь/ цаашид нэгж хүчин чадлын төсөвт өртөг гэх/ мөрдөгдөж байгаа норм дүрмийн дагуу боловсруулсан ажлын зургийн дагуу тооцсон төсөв дээр үндэслэгдсэн өртгийн үзүүлэлт байна. 3.3.2. Нэгж хүчин чадлын төсөвт өртгийг барилга байгууламжийн нэр төрөл бүрд дараах хэмжих нэгжид тооцно. Үүнд: - Орон сууц, олон нийт, үйлдвэр, үйлчилгээний барилгыг нийт талбайгаар тооцсон 1м2 талбайгаар, - Сургуулийн барилгыг сурагчийн 1 суудал, дотуур байр, эмнэлгийн 1 ор, ясли, цэцэрлэгийн 1 хүүхэд гэсэн хүчин чадлаар болон 1м2 талбайгаар, - Бүх төрлийн инженерийн шугам сүлжээ /цахилгаан, дулаан, цэвэр бохир ус, холбоо/, авто зам, гүүрийг уртын 100 метр, 1метрээр тус тус тооцно. 3.3.3. Барилга байгууламжийн зориулалт, даацын хийцийн үндсэн материал, давхарын тоо, инженерийн шугам сүлжээний шийдэл зэрэг үзүүлэлтээс хамааруулан барилга байгууламжийн нэр төрөл бүрд 3-аас доошгүй объектийг төлөөлөл болгон сонгож, тэдгээрийн ажлын зургийг үндэслэн нэгж хүчин чадлын төсөвт өртгийг тооцно. 3.3.4. Төлөөлөл болгон сонгосон барилга байгууламжийн зураг төсөл нь хот байгуулалт, эзэлхүүн төлөвлөлтийн шаардлагыг хангасан, шинэ материал, хийц эдлэхүүн, дэвшилтэт технологи, инженерийн тоног төхөөрөмжийг тусгасан, магадлал хийгдсэн байна. 3.3.5. Нэгж хүчин чадлын төсөвт өртгийн тооцоонд талбайн зардал (шууд зардал, шууд бус зардал), төлөвлөгөөт ашиг, нэгдсэн төсөвийн бүрэлдэхүүнд багтдаг зардлуудыг тооцно. Үйлдвэрийн барилгын нэгж хүчин чадлын төсөвт өртгийн тооцоонд технологийн тоног төхөөрөмжийн үнэ, өртгийг оруулахгүй. 3.3.6. Барилга байгууламжийн нэр төрөл бүрт зохиосон нийт төсөвт өртгийг барилга нийт талбайд , инженерийн шугам сүлжээний нийт уртад харьцуулах замаар нэгж хүчин чадлын төсөвт өртгийг тодорхойлно. 3.3.7. Барилгын тухай хуулийн 5.1.7-д заасны дагуу барилгын нэгж талбайн төсөвт өртөг, инженерийн шугам сүлжээний нэгж хүчин чадлын жишиг үнэлгээг Засгийн газар батална. Барилгын нэгж талбайн төсөвт өртөг, инженерийн шугам сүлжээний нэгж хүчин чадлын жишиг үнэлгээнд түүнийг батласнаас хойшх хугацаанд барилга угсралтын ажлын үнийн өсөлтийн жил бүрийн индексийг хэрэглэнэ. 3.4. Үйлдвэрлэлийн инженер техникийн ажилтны цалингийн норматив 3.4.1. Барилга байгууламжийн төсөвт тусгагдсан ажилчдын хөдөлмөр зарцуулалт, өртгийн дүнд цалингийн эзлэх хувь, барилгын ажлын үргэлжлэх дундаж хугацаа, инженер техникийн ажилтны хэрэгцээ, ажиллах ур чадвар, хариуцан гүйцэтгэх ажлын хэмжээ зэргийг харгалзан Үйлдвэрлэлийн инженер техникийн ажилтны норматив тогтоох судалгааг гаргана. - 13 -

3.4.2. Норматив тогтоогдох инженер техникийн ажилтны тоо, барилгын ажлын үргэлжлэх дундаж хугацааг төлөөлөл болгон сонгож авсан барилга байгууламжийн холбогдох үзүүлэлтүүдийн жигнэсэн дунджаар тооцно. 3.4.3. Судалгааны үзүүлэлтүүд, тооцооллын аргад тулгуурлан барилга байгууламжийн төсөвт тусгагдсан ажилчдын үндсэн цалингаас инженер техникийн ажилтны цалинг тооцох нормативыг хувиар тогтооно. 3.5. Материалын хаягдал, хорогдлын норматив 3.5.1. Нормативыг тогтоохдоо арилгахад төвөгтэй хаягдал, хорогдлыг үүсэх нөхцөлөөр нь ангилна. Үүнд: - Барилгын материал, хийц эдэлхүүнийг үйлдвэрлэх үед гарах - Материал, бүтээц, эдлэлийг үйлдвэрлэгчийн агуулахаас хэрэглэгчийн агуулах хүртэл тээвэрлэх болон хэрэглэгчийн агуулахад хадгалах явцад гарах - Барилга угсралтын ажлыг гүйцэтгэх явцад гарах 3.5.2. Нормативыг нормчлолын дараах аргуудаар тогтооно. Үүнд: - Үйлдвэрлэлийн арга - барилгын талбай дээр гүйцэтгэгдэж байгаа ажил түүнд зарцуулсан материал, хаягдал, хорогдлын тоо хэмжээг хэмжих замаар ажиглалтын үндсэн дээр тогтооно. - Лабораторийн арга – тусгайлан бэлтгэсэн нөхцөлд хийгдэх ажиглалтын үндсэн дээр тогтооно. - Тооцоолол судалгааны арга – барилгын явц, түүний онцлогийг тусгасан холбогдох нормчлолын баримт бичгийг судалж, онолын тооцоогоор тогтооно. 3.5.3. Материал зарцуулалтын орцын нормоор тооцогдсон хэмжээнээс хувиар тооцож, материалын хаягдал, хорогдлын хэмжээг норматив байдлаар тодорхойлно. Тухайн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлд ашиглах боломжгүй ч бусад төрлийн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлд тохирох материалын хаягдал, үйлдвэрлэлд ашиглах боломжгүй хаягдаж байгаа материалын хорогдол, ачиж буулгах, тээвэрлэх, хадгалах үед үүсэх хэвийн хаягдал, хорогдлын нормативыг материал, бүтээцийн төрлөөр бүлэглэж тогтооно. 3.5.4. Түр байгууламжийн сэлбэн ашиглагдах эд ангиуд (шат, вандан, тавцан, хэв хашмалын бамбай, тулгуур, бэхэлгээний тушаа тулаас г.м)-ын хаягдал, хоргодлын хэмжээг нормчлолын үйлдвэрлэлийн аргаар тогтооно. 3.5.5. Түр байгууламжийн эргэлтийн эд ангийн эргэлтийн тоо, эргэлт нэг бүрийн хоргодлын хувиас хамааруулан материалын зарцуулалтын нормыг тодорхойлоход ашиглах, зүсмэл материалын зарцуулалтын нормын залруулгын илтгэлцүүрийг тогтооно. Түр байгууламжийн эргэлтэнд ордог эд ангиудын ашиглалтад хийгдсэн судалгааны өгөгдлүүдээр эргэлт нэг бүрийн материалын хорогдол ба эргэлтийн тоог сонгож авна. 3.6. Түр барилга байгууламжийн зардлын норматив 3.6.1. Түр барилга байгууламжийг

титулын ба титулын бус гэж 2 ангилна.

Үүнд: - Титулын бус түр барилга байгууламжид гүйцэтгэгч байгууллагын хөрөнгөөр бэлтгэгдэж, балансад бүртгэгдсэн, барилгын талбайд олон дахин ашиглагдаж өртгөө - 14 -

баригдаж буй барилгуудын өртөгт хэсэгчлэн шингээдэг түр барилга байгууламжууд хамаарна. - Титулын түр барилгад барилгын талбайд ганц удаа ашиглагдаж, өртгөө баригдаж буй тухайн барилгын өртөгт нэг мөр бүрэн шингээдэг талбайн дэд бүтцийн ажлууд, түр барилга байгууламжууд хамаарна. 3.6.2. Титулын бус түр барилга байгууламжийн зардлын нормативт гүйцэтгэгчийн түр барилгыг тээвэрлэх, угсрах, буулгах, урсгал засвар хийх, нэг удаагийн элэгдлийн шимтгэл болон талбайн дэд бүтцийн ажлууд, бусад түр байгууламжуудыг барих, буулгах, тээвэрлэх ба ашиглалтын үеийн зардлыг тусгана. 3.6.3. Титулын бус түр барилгын зардлыг барилгын төрлөөс хамааруулан барилга байгууламжийн төсөвт тусгагдсан ажилчдын үндсэн цалингийн дүнгээс хувиар тооцож нэмэгдэл зардлын нормд тусгана. 3.6.4. Титулын түр барилга байгууламжийн зардлын төсвийн нормд барилгын талбай, трассын хүрээнд барилга угсралтын ажлыг гүйцэтгэх, барилгын ажиллагсдад үйлчлэхэд шаардлагатай түр барилга байгууламжийг барих, буулгах, түүнчлэн урьд нь байсан эсвэл баригдаж байгаа барилга байгууламжийг барилгын үйлдвэрлэлд зориулж биет байдлаар нь түр барилга болгон засаж тохижуулах, ашиглах, анхны байдалд нь оруулж засахтай холбогдсон зардлыг тусгана. 3.6.5. Титулын түр барилга байгууламжийн зардлын төсвийн нормыг барилгын нэгдсэн төсвийн тооцооны 2-7 дугаар бүлгийн дүнгээр тооцогдсон барилга угсралтын ажлын төсөвт өртгийн дүнгээс хувиар тогтооно. Барилга байгууламжийн төсөвт өртгөөс хамааруулан титулын түр барилга байгууламжийн зардлын нормд өсгөж, бууруулах илтгэлцүүр хэрэглэнэ. 3.6.6. Шинэ хот, тосгон, орон сууцны хороолол, уул уурхай, аж үйлдвэрийн цогцолбор болон удаан хугацаанд үргэлжлэн баригдах томоохон барилга байгууламжид шинээр барих шаардлагатай түр барилгын тоо хэмжээг барилга зохион байгуулах төслийг үндэслэн тодорхойлж, тэдгээрийн зураг төслийг боловсруулж, төсөвт өртгийг тооцон барилга угсралтын ажлын төсөвт өртгийн нэгдсэн товчоонд тусгана. Энэ тохиолдолд 3.6.5-д заасан титулын түр барилга байгууламжийн зардлын нормыг хэрэглэхгүй 3.6.7. Титулын түр барилга байгууламжийг буулгаснаас гарах материал, бүтээц, эдлэлийг захиалагч байгууллагын нягтлан бодох бүртгэлийн орлогын дансанд бүртгэх ба барилгын гүйцэтгэгч байгууллага зөвшөөрсөн үед түүнд борлуулж болно. Титулын түр барилга, байгууламжийг буулгаснаас гарах материал, эд анги, үйлдвэрлэл-аж ахуйн эд хогшлыг борлуулснаас гарах буцах хөрөнгийн хэмжээг тооцохдоо эдгээрийг борлуулсан үнийн дүнгээс ашиглалтын шаардлага хангахаар сэргээн засварласан, агуулахад хүргэсэн зардлыг хасч тодорхойлно. 3.6.8. Титулын ба титулын бус түр барилга байгууламжид хамаарах ажил ба зардлын жагсаалтыг түр барилга байгууламжийн зардлын нормтой хамт батална. 3.7. Хүйтний улиралд барилга угсралты ажил гүйцэтгэх үеийн нэмэлт зардлын жишиг норм 3.7.1. Агаарын температур хасах хэмтэй үед барилга угсралтын ажил гүйцэтгэхэд гарах нэмэлт зардлуудыг тогтоосон үндсэн жишиг нормыг хүйтний эрчмийн бүсийн ялгаатайгаар тогтооно. - 15 -

3.7.2. Сарын дундаж хасах температураас хамааран хүйтний эрчмийн бүсийг дараах ангилалд хамааруулна. д/д

Хүйтний эрчмийн бүс

1. 2. 3.

I II III

Хүйтний үеийн хасах температурын сарын дундаж үзүүлэлт (0С) -100С хүртэл -100С-аас - 200С хүртэл -200С-иас доош

Аймаг, хот, сум, багийг хүйтний эрчмийн I, II, III бүсэд хамааруулах ангиллыг хүйтний улиралд барилгын угсралтын ажил гүйцэтгэх үеийн нэмэлт зардлын жишиг нормтой хамт батална. 3.7.3. Хүйтний улиралд барилгын ажлыг гүйцэтгэх үеийн нэмэлт зардлын жишиг норм нь дараах 2 төрөлтэй байна. Үүнд: - Барилгын төрлөөр тогтоосон жишиг норм - Барилгын бүтээц, ажлын төрлөөр тогтоосон жишиг норм Барилгын бүтээц, ажлын төрлөөр тогтоосон жишиг нормыг барилгын ерөнхий ба туслан гүйцэтгэгч, захиалагч байгууллагуудын хоорондын тооцоонд, барилгын төрлөөр тогтоосон жишиг нормыг нэмэгдэл зардлын нормын тооцоонд тус тус хэрэглэнэ 3.7.4. Хүйтний улиралд барилгын ажлыг гүйцэтгэх үеийн нэмэлт зардлын жишиг нормыг төсөвт тусгагдсан ажилчдын үндсэн цалингийн дүнгээс хувиар, хүйтний эрчмийн II бүсэд тогтооно. Хүйтний эрчмийн II бүсэд тогтоогдсон жишиг нормыг хүйтний эрчмийн I-р бүсэд баригдах барилга байгууламжид 0,8 гэсэн илтгэлцүүрээр бууруулж, III-р бүсэд баригдах барилга байгууламжид 1,15 гэсэн илтгэлцүүрээр өсгөж хэрэглэнэ. 3.8. Барилгын ажил гүйцэтгэх ерөнхий нөхцлийг бүрдүүлэх зардлын норматив. 3.8.1. . Барилгын ажил гүйцэтгэх ерөнхий нөхцлийг бүрдүүлэх зардалд дараах зардлууд хамаарна. Удирдлагын зардал Титулын бус түр барилгын зардал Хүйтний улиралд барилга угсралты ажил гүйцэтгэх үеийн нэмэлт зардал Барилгын талбай дахь хөдөлмөр хамгаалал, эрүүл ахуй, аюулгүй ажиллагааг хангах зардал Барилгын ажиллагсадын үйлчилгээний зардал Барилгын талбайн үйлчилгээний зардал 3.8.2. Нормчлолын үйлдвэрлэл болон тооцоолол судалгааны аргад тулгуурлан дараах ангилалын зардлын нормативыг тогтооно. Үүнд: -

-

Барилгын талбай дахь хөдөлмөр хамгаалал, эрүүл ахуй, аюулгүй ажиллагааг хангах зардал Барилгын ажиллагсадын үйлчилгээний зардал Барилгын талбайн үйлчилгээний зардал

3.8.3. Барилгын ажил гүйцэтгэх ерөнхий нөхцлийг бүрдүүлэх зардлын нормативыг салбараар ялгавартай тогтооно. - 16 -

3.8.4. Барилгын ажил гүйцэтгэх ерөнхий нөхцлийг бүрдүүлэх зардлын нормативыг төсөвт тусгагдсан ажилчдын үндсэн цалингийн дүнгээс хувиар тооцно. 3.8.5. Барилгын ажил гүйцэтгэх ерөнхий нөхцлийг бүрдүүлэх зардлын нормативт тусгагдаагүй боловч энэ зардлын ангилалд хамаарах зардлуудын жагсаалтыг гаргаж , тэдгээрийн тооцоо, төсвийг тусад нь хийж, түүний эх үүсвэрийг нэгдсэн төсвийн “бусад зардал” гэсэн бүлэгт тусгана. 3.9. Удирдлагын зардлын норматив 3.9.1. Удирдлагын зардлын томсгосон нормативыг барилгын үндсэн нэр төрлийн ажлыг гүйцэтгэдэг байгууллагууд болон салбарын хэмжээнд гарсан зардлыг үндэслэн тооцоолол судалгааны аргад тулгуурлан тогтооно. Өөрөөр хэлбэл барилгын ажил гүйцэтгэхэд гарах удирдлагын зардлын салбарын дундаж жишиг хэмжээг тодорхойлно. 3.9.2. Тухайн төрлийн ажлыг дагнан гүйцэтгэдэг төрөлжсөн байгууллагуудын гарсан зардлын статистик тооцоо, судалгааны өгөгдлүүдэд тулгуурлан барилга угсралтын ажлын төрлөөр удирдлагын зардлын нормативыг тогтооно. 3.9.3.Тухайлсан байгууллагын удирдлагын зардлын нормативыг байгууллагын гүйцэтгэх ажлын өвөрмөц онцлогыг тусгасан, зайлшгүй гарах зардлын бодит тооцоог үндэслэн тогтооно. 3.9.4. Удирдлагын зардалд хамрагддаг боловч нормативын тооцоонд оруулж тооцдоггүй зардлууд: -

удирдлагын

зардлын

Шүүхийн шийдвэрийг үндэслэн ажиллагсадад олгож байгаа үйлдвэрийн ослын улмаас хөдөлмөрийн чадвар алдсаны тэтгэмж Шинээр ажиллах хүч бэлтгэхэд холбогдох хууль тогтоомжинд заагдсны дагуу олгох зардлууд Барилга дээр оюутны отряд, цэргийн албан хаагч нарыг түр хугацаагаар авч ажиллуулахтай холбогдож гарах зардлууд Барилга угсралтын тусгай ажил гүйцэтгэх ажилчдын томилолтын зардал Байгаль хамгаалах зориулалтаар ашиглах тоног төхөөрөмжийн урсгал зардал (ус цэвэрлэх, хог, үнс, шүүх төхөөрөмж) Хувь хүн, хуулийн этгээдээр гүйцэтгүүлэх барилгын ажлын удирдлагын зардлын хэмжээг тухайн ажлыг гүйцэтгэх гэрээнийн нөхцлийн дагуу гарах удирдлагын зардлын тооцоо хийж норматив тогтоон хэрэглэнэ. 3.10.Төсөвт ашгийн норматив

3.10.1. Төсөвт ашгийн нормативын тооцоонд мөрдөгдөж буй хууль тогтоомж, норм, нормативын баримт бичгүүд, үндэсний статистикийн мэдээлэл, байгууллагуудын нягтлан бодох бүртгэлийн тайлан, тооцооны баримт бичгүүдийг үндэслэл болгож ашиглана. 3.10.2. Барилгын гүйцэтгэгч байгууллагын төсөвт ашгийн нормативыг барилга угсралтын ажлын шууд зардал, барилгын ажил гүйцэтгэх ерөнхий нөхцлийг бүрдүүлэх зардлын нийлбэр дүнгээс 15 хувиар тогтооно. 3.9.3.Төсөвт ашгийн нормативыг тогтоохдоо дараах зардлуудын эх үүсвэрийг тооцож оруулна.Үүнд: - 17 -

-

-

Байгууллагын машин механизм, тоног төхөөрөмжийн шинэчлэл, үндсэн хөрөнгийн шинэтгэл зэрэг хөрөнгө оруулалтын зардал, эргэлтийн хөрөнгийн өсөлт гэх мэт үйлдвэрлэлийг өргөтгөсөн нөхөн үйлдвэрлэлийн зардал Ажиллагсадад олгох материаллаг тусламж, урамшуулалд зарцуулах хөрөнгийн хэмжээ Барилгын ажил, үйлчилгээтэй хамааралгүйгээр ажиллагсадад олгосон мөнгөн төлбөр, урамшууллын зардал Хөдөлмөрийн гэрээнд тусгагдсан заалтаас гадна олгогдсон зарим шагнал, урамшуулал Ажиллагсадад орон сууц барихад авсан ипотекийн зээлийн зарим хэсгийг төлөх төлбөр, бусад нийгмийн хэрэгцээнд олгосон материаллаг буцалтгүй тусламж Амралт, сувилал, аялал жуулчлал, спорт, урлагийн үзвэр, үйлчилгээний эрхийн бичгийг ажиллагсадад олгосны төлбөр

3.9.5. Байгууллагын ашгаас санхүүжүүлдэг дараах зардлуудыг төсөвт ашгийн нормативын тооцоонд оруулахгүй . Үүнд: -

Буяны үйл ажиллагаанд зориулсан хураамж Тэтгэвэрт гарч буй ажиллагсадад олгох нэг удаагийн нэмэлт олговорын зардал Ажилчдын нийтийн унааны төлбөр Үнэт цаас гаргах, худалдах, худалдан авах зардал Тогтоосон нормативаас илүү хэмжээгээр байгаль орчныг бохирдуулсны төлбөр Барилгын байгууллагын балансад байдаг сургалтын байгууллагын үйл ажиллагааны зардал Туслах аж ахуйн зардал Барилгын байгууллагын балансад байдаг эмнэлэг, сувилал, сургууль, цэцэрлэг, соёл урлаг, спортын барилга байгууламжийн ашиглалтын зардал Байгууллагын орон сууцны барилга, хүүхдийн амралт ба бусад байгууллагатай хувь нийлүүлсэн байгууллагын зардлын төлбөр 3.11. Норматив баримт бичгийг баталгаажуулах, хянах, хэрэглэх

3.11.1. Мэргэжлийн зөвлөх, хуулийн этгээд, төслийн багийн боловсруулсан норм, нормативын төслийг барилгын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллага /ГХБГЗЗГ/ хянаж, Барилгын эдийн засаг, төсөв, үнэ бүрдлийн орон тооны бус мэргэжлийн зөвлөлийн хурлаар хэлэлцүүлнэ. 3.11.2. Барилгын эдийн засаг төсөв үнэ бүрдлийн мэргэжлийн зөвлөлөөс гаргасан санал, шүүмж, зөвлөмжийн дагуу нэмэлт өөрчлөлт, засвар хийж , холбогдох мэргэжлийн байгууллага, мэргэжилтнүүдийн санал зөвлөмжийг тусгаж барилгын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагын Шинжлэх ухаан, технологийн зөвлөлөөр хэлэлцүүлнэ. 3.11.3.Норматив баримт бичгийн төслийг батлах асуудлыг шийдвэрлэхдээ уг төсөл нь холбогдох хууль тогтоомжийн заалт, нормчлолын ерөнхий зарчим, аргачлал, мөрдөж буй норм ба дүрмийн шаардлага, стандарт болон техникийн даалгавартай тохирч байгаа эсэхийг хянана. - 18 -

3.11.4. Норм, нормативын баримт бичгийг барилгын асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн баталж мөрдүүлнэ. 3.11.5. Норматив баримт бичгийн заавал мөрдөх шаардлагыг өмчийн хэлбэр, харъяаллаас үл хамааран барилгын ажил, үйлчилгээ эрхэлж буй аж ахуй нэгж, байгууллага, хувиараа хөдөлмөр эрхлэгч иргэн сахин биелүүлнэ. 3.11.6. Төсвийн норм, нормативыг хянах , түүнд нэмэлт , өөрчлөлт оруулах ажлыг эрдэм шинжилгээ , туршилтын дууссан ажлын үр дүн , гадаадын болон өөрийн орны тэргүүний техник, технологи, шинэ дэвшилтэд материалын нэвтрэлт, төсвийн норм боловсруулах ажлын туршлага , хяналт шалгалтаар илэрсэн зөрчил дутагдал, хэрэглэх явцад төсвийн норм, нормативын талаар байгууллага, иргэдээс гаргасан санал, хүсэлт зэргийг үндэслэн гүйцэтгэнэ. 3.11.7. Барилгын үйлдвэрлэлд нэвтэрч байгаа шинэ материал, техник, технологитой уялдуулан төсвийн норм, нормативыг байнга шинээр боловсруулах бөгөөд 5 жил тутамд төсвийн норм, нормативыг хянаж шинэчлэх, нэмэлт, өөрчлөлт оруулах шаардлагатай. 3.11.8. Төсвийн нормативын холбогдох эмхтгэлд оруулсан өөрчлөлт бүрд бүртгэлийн дэс дараалсан дугаар олгоно. 3.11.9. Барилгын салбарын төрийн бус байгууллагууд нь норм, нормативын баримт бичгийг боловсронгуй болгох чиглэлээр идэвхитэй үйл ажиллагаа явуулна. 3.11.10.Норм,нормативын баримт бичгийг боловсруулах, шинэчлэх ажлыг хариуцан гүйцэтгэх субъект нь тендер шалгаруулалтанд шалгарсан мэргэжлийн судлаачид, шинжээчид, эрдэмтэд, зөвлөх эдийн засагч, инженер, төсөв-нормчлолын ажилтнуудаас бүрдсэн мэргэжлийн зөвлөх үйлчилгээний хуулийн этгээд, төслийн баг байна. ДӨРӨВ. БАРИЛГЫН ҮНЭ БҮРДЭЛ 4.1 Барилга угсралтын ажлын удирдлага, үйлдвэрлэл, зохион байгуулалт, технологитой холбогдсон үйл ажиллагаа нь барилгын бүтээгдэхүүний үнэ бүрдлийн үндэс болно. 4.2 Барилгын үнэ бүрдлийг зах зээлийн эрэлт, нийлүүлэлтийн хуульд нийцүүлж, үнийн хязгаарлагдмал болон чөлөөт тогтолцооны зарчмаар тогтооно. 4.3 Технологийн шаардлагаас түгээмэл нэг норм, норматив хэрэглэх боловч цалин, материал, машин механизм, тээврийн үнэ тариф зэрэг чөлөөт үнийг хэрэглэх тул барилгын үнэ чөлөөт хэлбэрт шилжинэ. 4.4 Барилга угсралтын ажлын төсөвт өртөг нь барилгын талбайн зардал (шууд зардал, барилгын ажил гүйцэтгэх ерөнхий нөхцлийг бүрдүүлэх зардал), төсөвт ашиг гэсэн бүтэцтэй байна. 4.5 Барилгын ажлыг гүйцэтгэхэд барилгын талбай дээр бүрэлддэг, баригдаж буй барилгад шингээгддэг зардлаар барилгын талбайн өртөг (барилга угсралтын ажлын төсөвт өөрийн өртөг)-ийг тодорхойлно. Барилгын талбайн өртгийг дараах томьёогоор илэрхийлнэ. - 19 -

Өбар төл

Өтөс БУА

ТА

Өбар төл - Барилгын талбайн өртөг Өтөс БУА - Барилга угсралтын ажлын төсөвт өртөг ТА - Төсөвт ашиг 4.6

Барилгын талбайн өртөгт дараах зардлыг хамруулна. Үүнд:

а/ Шууд зардал Цалин – ажилчид, талбайн инженер техникийн ажилчны үндсэн цалин, ээлжийн амралт, шагнал урамшуулал, хөдөлмөрийн хуулиар олгогдох нэмэгдэл хөлс, нэмэгдэл, нөхөн олговор (илүү цаг, амралт баяр ёслолын өдөр, шөнийн цагаар ажилласны нэмэгдэл, цаг агаарын саатал, сул зогсолтын хөлс г.м), Материалын зардал – бэлтгэн нийлүүлэгчийн үнэ, сав баглаа боодлын өртөг, материалын хаягдал, хорогдол Машин механизмын ашиглалтын зардал – машин механизмын ашиглалт, хадгалалт, бэлэн байдлыг хангах зардал Тээврийн зардал – материал тээвэрлэх, барилгын талбайн хог зайлуулах зардал Эрүүл мэнд, нийгмийн даатгалын шимтгэлийн байгууллагаас төлөгдөх хэсэг Барилгын ажилчдын хөдөлмөрийн багаж хэрэгсэл, ажлын хувцас, хэрэгслийн зардал

-

-

б/ Барилгын ажил гүйцэтгэх ерөнхий нөхцлийг бүрдүүлэх зардал (шууд бус зардал) Барилгын талбай дахь хөдөлмөр хамгаалал, эрүүл ахуй, аюулгүй ажиллагааг хангах зардал: Барилгын талбайн хөдөлмөр хамгаалал, техникийн аюулгүй ажиллагааны зардал (зурагт хуудас, самбар, талбайн орчны аюулгүй байдлыг хангах саравч халхавч, хаалт г.м), Ариун цэвэр, соёл ахуйн нөхцлийг хангах зардал,

-

Барилгын ажиллагсадын үйлчилгээний зардал: -

Ажлын байранд ажилчдыг дагалдуулан сургах Барилгын талбайд ажилчдыг ахуйн үйлчилгээ, халуун хоолоор үйлчлэх Ажиллагсадад түлээ, нүүрсний зардлын хөнгөлөлт үзүүлэх Барилгын талбайн үйлчилгээний зардал:

-

Барилгын талбай тохижуулах зардал Барилгын талбайн харуул хамгаалалт, сахиулын зардал Барилгыг ашиглалтанд хүлээлгэн өгөхтэй холбогдсон зардал Барилга байгууламжийг ашиглалтанд өгөхийн өмнөх цэвэрлэгээний зардал Лаборторийн шинжилгээ, фотограф (хөрс, материал, бүтээц, далдлагдсан ажил) Титулын бус түр барилга байгууламжийн зардал: - 20 -

-

Объектын оффис, агуулах, ажилчдын байр, хоолны газар, душ, угаагуур, бие засах газар, материал хураах хадгалах талбай, саравч, гараж, засварын газар, хашаа, харуулын байр тэдгээрийн дулаан, цахилгаан, ус хангамж, холбоо дохиолол, теле камер, түр шат зам, халхавч, хамгаалалт зэргийг барих, буулгах, тээвэрлэх болон тэдгээрийн элэгдэл, ашиглалтын үеийн зардал Хүйтний улиралд барилга угсралтын ажил гүйцэтгэх үеийн нэмэлт зардал:

-

Хүйтний нөхцөлд барилга угсралтын ажлыг гүйцэтгэх үеийн нэмэлт зардалд нэмэлт цалин, дуусаагүй барилгыг дулаалж, түүнийг халаах ашиглалтын зардал, цас цэвэрлэх, үерийн хамгаалалт хийх, онцгой нөхцлийн технологиор ажил гүйцэтгэхтэй холбогдсон материал, ус халаах, бүтээцийг хөлдөлтөөс хамгаалж цахилгаанаар халаах, зуурмагт түргэн бэхжилт авах нэмэлт бодис хэрэглэх, хучлага хамгаалалт хийх г.м ажлын болон хүйтний нөхцлийн материалын нэмэлт хорогдлын зардлыг хамруулна. Удирдлагын зардал:

-

Захиргаа, аж ахуйн ажиллагсадын үндсэн ба нэмэгдэл цалин, эрүүл мэнд нийгмийн даатгалын шимтгэлийн байгууллагаас төлөгдөх хэсэг Удирдлагын холбоо мэдээлэл, утасны зардал Компьютер техник хэрэгслийн ашиглалтын зардал, Захиргаа аж ахуйн барилга байгууламжийн түрээс, ашиглалт, элэгдлийн шимтгэл, газрын төлбөр Банк, зөвлөгөө өгөх, хяналт, лиценз, хууль г.м байгууллагын үйлчилгээний төлбөр Бичиг хэрэгсэл, хэвлэл, норм, норматив ном материал авах зардал Захиргааны ажилтны албан томилолтын зардал Албаны суудлын авто машины ашиглалт, түрээсийн зардал, Ажил гүйцэтгэх төсөл боловсруулах зардал Зар сурталчилгааны зардал Төрийн бус байгууллагын гишүүнчлэл Төлөөлөн удирдах зөвлөл, хяналтын зөвлөлийн зардал Бусад нэмэлт зардал зэргийг хамруулна.

4.7. Барилга угсралт, барилга засварын ажлыг гүйцэтгэгч байгууллагын өртөг нь барилгын талбайн (шууд, барилгын ажил гүйцэтгэх ерөнхий нөхцлийг бүрдүүлэх нэмэгдэл ) зардал, ашиг, даатгалын шимтгэл, норм нормативын сангийн шинэтгэл, нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас бүрдэнэ. 4.8 -

Төсөвт ашигт дараах зардлын эх үүсвэрийг тусгана:

Байгууллагын машин теханизм, тоног төхөөрөмжийн шинэчлэл, үндсэн хөрөнгийн шинэтгэл, их засвар зэрэг үйлдвэрлэлийн өргөтгөсөн нөхөн үйлдвэрлэлийн зардал Ажиллагсадад олгох материаллаг тусламж, ажиллагсадын шууд үйлдвэрлэлтэй хобогдолгүйгээр гарах орон сууц, сургалт, эрүүл мэнд, эрүүл ахуйд зориулах зардал зэрэг материаллаг урамшуулал Боловсролын байгууллагуудад захиалж мэргэжилтэн бэлтгэх зардал Байгууллагын татвар, хураамж зэргийг хамруулна. 4.9

Барилгын төсөвт дараах даатгалын шимтгэлийг нормчилж тусгана. Үүнд: - 21 -

-

Барьж буй объектийн даатгал Барилгын ажиллагсдын даатгал Барилгын машин механизмын даатгал зэргийг даатгалын байгууллагын үнэлгээг үндэслэн нормчилно.

4.10 Барилгын нэгдсэн төсвийн тооцоонд барилгын гүйцэтгэгч байгууллагын өртгөөс гадна дараах зардлуудыг оруулна. Үүнд: Барилгын талбайг ашиглах, эзэмших, чөлөөлөхтэй холбогдсон зардал Зураг төсөл хайгуулын ажлын зардал Захиалагчийн хяналтын зардал (техникийн хяналт, зохиогчийн хяналт, магадлал, материал эдлэл, бүтээцийн чанарын хяналт) Барилгын зураг төсөл боловсруулах түүнд магадлал хийх, барилгын үе шатны ажилд хяналт тавих, ашиглалтанд оруулах хүрээнд зөвлөх үйлчилгээ үзүүлэх Тоног төхөөрөмжийн зардал Бусад зардал Тохируулга, зүгшрүүлэлтийн зардал Магадлашгүй ажлын зардал /барилга угсралтын ажлын явцад хийгдсэн нарийвчилсан тооцоо, батлагдсан төслийн баримт бичигт тусгагдсан техникийн шийдэл болон ажлын зөрүүгээс гарч болох нэмэлт ажил/ -

4.11 Захиалагчийн мэдлийн зардал нь газрыг ашиглах, эзэмшихтэй холбогдсон зардал, инженерийн хайгуул, зураг төслийн зардал, захиалагчийн хяналтын зардал, зөвлөх үйлчилгээ, тохируулга, зүгшрүүлэлт, магадлашгүй ажил зэргээс бүрдэнэ. Эдгээр зардал нь захиалагчийн мэдэлд байх бөгөөд гүйцэтгэл зардлыг үндэслэн холбогдох тооцоог хийнэ. 4.12 Газрыг ашиглах, эзэмших, чөлөөлөхтэй холбогдсон зардалд дараах зардлуудыг тусгаж тооцно. Үүнд: - газрын үнэ, түрээсийн төлбөр - газартай холбогдсон бусад зардал (хураамж, зуучлагчийн хөлс, газар худалдан авсны татвар, мод, бут сөөгний төлбөр бусад) - газар чөлөөлөхтэй холбогдсон нөхөн олговор 4.13 Зөвлөх үйлчилгээний зардлыг зөвлөх үйлчилгээ авах төслийн өртгийн 5%-иас ихгүй хэмжээгээр тогтооно. Зөвлөх нь даатгалд хамрагдсан байна. 4.14 Барилгын байгууллагын нийгмийн хариуцлага, чанартай барилга барих эрхэм зорилго нь гүйцэтгэгчийн ашиг, захиалагчийн болон зөвлөхийн хяналт, зах зээлийн шударга өрсөлдөөнтэй уялдана. 4.15 Барилга угсралтын ажлын нэг бүрчилсэн төсөв, объектын төсөв, нэгдсэн төсвийг тухайн үед мөрдөж буй төсөв зохиох дүрмийн дагуу тооцно. Барилга-хөрөнгө оруулалтын төслийн удирдлага 4.16 Барилга-хөрөнгө оруулалтын төслийн удирдлага, төлөвлөлт, тооцоололт, хяналт, тайлагналтыг нэгдсэн цахим сүлжээ, комьпютерийн програмчилсан үйл ажиллагаанд тулгуурласан нэгдмэл арга зүйгээр хэрэгжүүлнэ. -

4.17 Удирдлага хяналтын систем нь дараах бүтэцтэй байна. Үүнд: Барилга- хөрөнгө оруулалтын төслийн удирдлагын нэгдсэн систем - 22 -

-

Барилгын төслийн мэдээллийн удирдлагын нэгдсэн систем Барилгын өртгийн удирдлага ба хяналт шинжилгээний систем Барилгын талбайн удирдлагын нэгдсэн систем

4.18 Барилга-хөрөнгө оруулалтын төслийн удирдлага, хяналтын системийг баталгаажуулах, хэрэглэх, хянах, шинэчлэн сайжруулах үйл ажиллагааг барилгын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллага хариуцна. ТАВ. БАРИЛГЫН ҮНЭ, ӨРТӨГ ТОДОРХОЙЛОХ ҮНДСЭН ДҮРЭМ 5.1. Зураг төслийн баримт бичгийн дагуу тооцогдсон барилга барихад шаардагдах нийт зардлын мөнгөн илэрхийллийг барилгын төсөвт өртөг гэнэ. 5.2 Барилгын төсөвт өртөг нь хөрөнгө оруулалтын хэмжээг тодорхойлох, барилга угсралт, засварын ажлын үнийг тогтоох , гүйцэтгэсэн ажлын төлбөр, тооцоо хийх, тоног төхөөрөмж худалдан авах, түүнийг барилгын талбайд хүргэх болон барилгын нэгдсэн төсөвт тусгагдсан зардлуудыг санхүүжүүлэх үндэслэл болно. 5.3 Барилгыг бүхэлд нь болон түүний бүрдэл объектуудын төсөвт өртгийг батлагдсан зураг төслийн дагуу тодорхойлно.Төсөвт өртгийг ашиглалтад оруулах үе шатаар зохиохыг зөвшөөрнө. 5.4 Барилга-хөрөнгө оруулалтын төслийн төлөвлөлтийн үе шатанд барилга байгууламжийн өртгийг үйлдвэр, орон сууц, иргэний зориулалттай объект бүрээр, ашиглалтанд оруулах ээлж дарааллаар нь хуваарилж тодорхойлно. Үйлдвэрлэлийн бааз шинээр барих, өргөтгөх, сэлбэн тоноглох, техникийн шинэчлэлт хийх, түүнчлэн төлөвлөж буй барилгатай холбогдох бусад объектуудын төсөвт өртгийг шаардлагатай тохиолдолд тусад нь тодорхойлж болно. 5.5 Барилгын төсөвт өртгийг тодорхойлохдоо дараах үндэслэл болгоно. Үүнд:

материалуудыг

- Захиалагч байгууллагаас гаргаж өгсөн барилга- хөрөнгө оруулалтын төслийн төлөвлөлтийн болон дараах үе шатны ажлын зураг төслийн баримт бичгүүд, үүний дотор ажлын зураг, төрөлжсөн ажлын жагсаалт, тоног төхөөрөмжийн жагсаалт, барилгын зохион байгуулалтын төсөл, түүнд тусгасан барилгыг ашиглалтад өгөх ээлж дараалал, зохион байгуулалтын шийдвэр, зураг төслийн материалын тайлбар бичгүүд. - Мөрдөж байгаа төсвийн нормативууд, түүнчлэн барилгын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллагаас жил тутамд баталж, нийтэд мэдээлсэн материал, бүтээцийн зах зээлийн үнэ, машин механизм ашиглалтын машин цагийн жишиг үнэ, барилгын ажилчдын цагийн жишиг тарифт цалин, ачаа тээврийн 1 тн км-ын жишиг тариф - Барилгын талаар эрх бүхий байгууллагаас гаргасан шийдвэр холбогдох бусад баримт бичиг. 5.6 Барилгын ажлын зураг төслийн үе шатанд “объектын төсөв”, “нэгдсэн төсөв”, “барилгыг ашиглалтад өгөх ээлж”, “нийт барилга” гэсэн дэс дарааллаар төсвийн баримт бичгийг боловсруулж болно.

- 23 -

5.7 Зураг төслийн дагуу үйлдвэр, барилга байгууламж, түүний ашиглалтад оруулах ээлжийн төсөвт өртгийг тодорхойлохын тулд төсвийн баримт бичгийг барилга угсралтын ажлын нэг бүрчилсэн төсөв, объектын төсөв, зардлын төрлөөр тооцсон төсвийн тооцоо, нэгдсэн төсвийн тооцоо гэсэн бүрэлдэхүүнтэйгээр боловсруулна. 5.8 Барилга угсралтын ажлын төсвийг ажлын зургийн дагуу тодорхойлсон ажлын тоо хэмжээг үндэслэн барилга байгууламжийн бүтээц, ажлын төрлөөр болон талбайн нийт ажлуудаар зохиох бөгөөд энэ нь төсвийн анхан шатны баримт бичиг болно. Барилга угсралтын ажлын төсвийг төсвийн суурь норм, томсгосон норм, үнэлгээг үндэслэн зохионо. 5.9 Барилгын төсөвт өртөг нь хөрөнгө оруулалтын технологийн бүтэц, барилга угсралтын үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэх журамтай уялдаад дараах бүрэлдэхүүнтэй байна: - Барилга угсралт , засварын ажлын өртөг; - Тоног төхөөрөмжийн үнэ, түүний угсралтын ажлын өртөг; - Тавилга, төхөөрөмжийг бэлтгэх зардал; - Бусад зардлууд ; 5.10 Объектын төсөв нь тухайн объектын өртгийн бүх үзүүлэлтийг харуулах бөгөөд тэр нь объектын үнийн хяналтын санал болон гэрээний үнийг тодорхойлох баримт бичиг болно. 5.11 Зардлын төрлөөрх төсвийн тооцоо нь төсвийн норм, зураг төсөлд тусгагдаагүй зардлууд /барилга баригдах газрыг олж авахтай холбогдсон нөхөн төлбөр , төрийн эрх бүхий байгууллагын шийдвэрээр тогтоосон нэмэгдэл хөлс, нэмэгдэл, хөнгөлөлтийг эдлэх зэрэг /-ыг нөхөн төлөх зорилгоор хийгддэг төсвийн тооцооны баримт бичиг юм. 5.12 Нэгдсэн төсөв нь барилга, байгууламжийг зураг төслийн дагуу иж бүрэн барьж дуусгахад шаардагдах хөрөнгө оруулалтын хэмжээг тодорхойлоход зориулагдсан тооцоо юм. 5.13 Барилга, байгууламжийн зураг төсөл, ажлын баримт бичгийн бүрэлдэхүүнд хүрээлэн байгаа орчныг хамгаалах арга хэмжээ төлөвлөгдсөн тохиолдолд , түүний төсвийг зохионо. 5.14 Барилга байгууламж / түүний ашиглалтад орох ээлж /-ийн төсөвт өртгийг тодорхойлоход дараах баримт бичгүүдийг бүрдүүлнэ. Үүнд: а/ Барилга-хөрөнгө оруулалтын төслийн болон төсвийн төлөвлөлтийн шатны баримт бичгийн бүрэлдэхүүнд: -

Барилгын төсвийн тооцоо Төслийн тайлбар бичиг

-

б/ Ажлын зургийн баримт бичгийн бүрэлдэхүүнд: Барилгын өртгийн нэгдсэн төсөв Объектын төсөв Барилга угсралтын ажлын нэг бүрчилсэн төсөв Зардлын төрлөөр тооцсон төсвийн тооцоо - 24 -

5.15 Барилгын ажлын төсөвт өртгийг зах зээлийн үнийн тухайн үеийн түвшинд тодорхойлно. Харин барилга-хөрөнгө оруулалтын төслийн төлөвлөлтийн үеийн өртгийг, тухайн барилга баригдах жилийн үнийн индексийн таамаглалд тулгуурлан зах зээлийн үнийн хэтийн түвшинд тодорхойлно. 5.16 Зураг төсөл, инженерийн хайгуулын ажлын зардлыг холбогдох норм, дүрмийн дагуу тооцно. 5.17. Барилгын төсөв нь тайлбар бичигтэй байна. Тайлбар бичигт барилгын байршил, барилгын төсвийг боловсруулахад хэрэглэсэн төсвийн норматив, ажлын зургийн жагсаалт, ерөнхий захиалагч, гүйцэтгэгч байгууллагын нэр, тухайн барилгын ажлын төсөвт өртгийг тодорхойлсон онцлог, тухайн барилгын тоног төхөөрөмж болон түүнийг угсрах төсөвт өртгийг тодорхойлсон онцлог, барилгын нэгдсэн төсвийн тооцооны 8-12-р бүлгээр тодорхойлсон онцлог, бусад мэдээллийн талаар бичнэ. Барилга-хөрөнгө оруулалтын төслийн үе шатуудад барилгын үнэ, өртгийг тодорхойлох 5.18.

I. Төслийн төлөвлөлтийн үе шат

Барилгын үнэ, өртгийг тодорхойлохын өмнө төслийн эдийн засгийн үр ашгийн дараах үнэлгээ, шалгуурыг тооцно. Үүнд: а/ Техник эдийн засгийн үнэлгээ, үндэслэл: -

Төслийн хувилбаруудыг гаргах Эдийн засгийн шинжилгээ хийх хугацааг төлөвлөх Хөрөнгө оруулалтын хэрэгцээг тодорхойлох Гадаад, дотоод орчны эрсдлийн үнэлгээ хйих Төслийн хувилбар бүрээр мөнгөн урсгалын үнэлгээ хийх Хөрөнгө оруулалтын өгөөжийн хүлээн зөвшөөрч болохуйц хамгийн бага түвшинг тодорхойлох Төслийг үнэлэх шалгуурыг тогтоох Мэдрэмжийн шинжилгээ хийх Техник эдийн засгийн үндэслэл, төслийн баримт бичиг боловсруулах Төслийг зөвшөөрөх эсвэл татгалзах шийдвэр гаргах

б/ Ашгийн шалгуур -

Мөнгөний өнөөгийн үнэ цэнийн арга Өртөг үр өгөөжийн харьцаа Өгөөжийн дотоод норм Цэвэр үнэ цэнийн арга Хөрөнгө оруулалтын өгөөж Дискаунтчилсан эргэн төлөгдөх хугацаа

в/ Барилга- хөрөнгө оруулалтын төслийн зардлын өгөөжийг тооцохдоо хөрөнгө оруулалтын тооцооны хамт ашиглалтын үеийн урсгал зардлыг авч үзнэ. Ашиглалтын зардал нь тухайн барилга объект эдийн засгийн хувьд хэр зэрэг үр ашигтайг нь илэрхийлнэ. 5.19. Төслийн төлөвлөлтийн урьдчилсан төсвийн тооцоог төсвийн томсгосон норматив үзүүлэлтийг ашиглаж хийнэ. - 25 -

5.20. Баримжаалах төсвийг төслийн ерөнхий санааг үндэслэн зохионо. Тооцоог дууссан төсөл (адилтгах-объект)-ийн өртгийн үзүүлэлтүүдийн мэдээллийн санг үндэслэн хөрөнгө оруулагч гүйцэтгэнэ. Адилтгах объектын өртгийн үзүүлэлтүүдийг ашиглан барилгын өртгийг бодитой тооцох зорилгоор тухайн барилга байгууламжийн байршил, онцлог, үнэ ханшны өөрчлөлт, бодит нөхцлийг тусгасан дараах залруулгыг хийнэ. Үүнд: -

-

Адилтгах объектын барилгын ажлыг дууссанаас хойш шинэ объектын зураг төслийг боловсруулж, барилгын ажлыг эхлүүлэх хүртэлх хугацаанд гарсан техникийн дэвшил, нийгэм эдийн засгийн хөгжлийн өөрчлөлт; Архитектур- төлөвлөлт, бүтээцийн шийдлийн ялгаа; Барилга байгууламжийн зургийн техникийн шийдлийг гаргахад нөлөөлөх байгалийн хүчин зүйлсийн хүндрэлтэй нөхцөл; Барилгын материал, түүхий эд, бүтээц эдлэлийн зах зээлийн үнэ, авто тээвэр, машин механизмын үйлчилгээний тариф, ажилчдын цалин хөлсний өсөлттэй уялдуулан барилгын төсөвт өртөгт хэрэглэх барилга угсралтын ажлын үнийн өсөлтийн индекс Бусад хүчин зүйлсүүд; 5.21.

II. Төсөл боловсруулах үе шат

Барилгын үндсэн шийдэл нь тодорхой болсон зураг төслийн ажлын боловсруулалтын эхний шатанд барилга байгууламжийн өртгийг урьдчилан тодорхойлохдоо Монгол Улсын Засгийн газрын 2010 оны 336 дугаар тогтоолоор баталсан “Барилга байгууламж, инженерийн шугам сүлжээний төсөвт өртөг, жишиг үнэлгээ”-г ашиглан хөрөнгө оруулагч гүйцэтгэнэ. Жишиг үнэлгээгээр тооцогдсон барилгын өртөгт байгалийн хүчин зүйлс (газар хөдлөлтийн балл, тооцооны температур, мөнх цэвдэг хөрс, овойлттой хөрс, хөрсний ус, суумтгай хөрс, гадаргуугийн налуу, хадан хөрс) нөлөөлөл болон тээврийн зайн хэмжээнээс хамаарсан өөрчлөлт, үнийн өсөлтийн индексийг хэрэглэнэ. Гадны хөрөнгө оруулалттай эсвэл гадны байгууллагатай хамтран хэрэгжүүлэх төслийн барилга байгууламжийн өртгийг тодорхойлохдоо төсөл боловсруулах шатанд олон улсын жишиг хандлагад нийцүүлэн Uniformat-ын системийн 12 бүлгийн дагуу барилгын бүтээц, барилга байгууламжийн төрлөөр нэгтгэсэн өртгийн томсгосон норматив үзүүлэлтийг хэрэглэж болно. Өртгийн томсгосон норматив үзүүлэлт нь хөрөнгө оруулагчийн төлөвлөсөн хөрөнгийн хязгаарын дотор барилгын бүтээцийн төрөл болон барилга байгууламжаар нь янз бүрийн хувилбаруудыг богино хугацаанд харьцуулах боломж олгож, үр ашигтай хувилбарыг сонгох, түүний санхүүжилтийн зохист хэмжээг тодорхойлох үндэслэл болно. Тооцоог хөрөнгө оруулагч, захиалагч хамтран гүйцэтгэнэ. 5.22.

III. Ажлын баримт бичиг боловсруулах үе шат

Ажлын баримт бичиг боловсруулах шатанд гадны хөрөнгө оруулалттай эсвэл гадны байгууллагатай хамтран хэрэгжүүлэх төслийн барилга байгууламжийн өртгийг тодорхойлохдоо олон улсын жишиг хандлагад нийцүүлэн барилгын бүтээгдэхүүний үнийн кодлолтын Masterfotmat системийн 16 бүлгийн дагуу барилгын ажлын төрлөөр нэгтгэсэн өртгийн норматив үзүүлэлтийг хэрэглэж болно.

- 26 -

Ажил гүйцэтгэх технологи болон ашиглах материалын төрлөөр бүлэглэгдсэн өртгийн норматив үзүүлэлт нь төсвийн тооцоог бүрэн гүйцэд хийх боломж олгоно. Барилга байгууламжийн өртгийн тооцоог томсгосон норм, үнэлгээг үндэслэн захиалагч гүйцэтгэнэ. Энэхүү хяналтын төсөв нь барилгын гүйцэтгэгч байгууллагыг сонгон шалгаруулах үндэслэл болно. Барилга байгууламжийн өртгийг барилга угсралтын үе шатны ажлаар томсгосон үзүүлэлтийг үндэслэн тооцож болно. 5.23.

IY. Барилгын ажил гүйцэтгэх үе шат

Төслийн барилгын ажил гүйцэтгэх шатанд тооцоог барилгын бүтээц ажлын төрлөөрх төсвийн суурь нормыг үндэслэн хийнэ. Ажлын зураг, төсвийн суурь нормыг үндэслэн зохиосон төсөв нь тухайн объектын балансын өртгийг тодорхойлох үндэслэл болно. Өртгийн хяналт 5.24. Өртгийн хяналтыг уламжлалт нягтлан бодох бүртгэлээр хийх боломжгүй учир ихэвчлэн гарсан зардлаар тооцно. Түүнийг нь ирээдүйд засах боломжгүй. 5.25. Өртгийн хяналт нь төслийн хэрэгжилтийн туршид гарсан бодит зардал, хийгдээгүй үлдсэн ажлын зардлын тооцоог хийж хийгдэнэ. 5.26. Өртгийн хяналтыг дараах үе шатаар хийнэ: а/ Төсөвлөсөн өртөг - Баримжаалах төсөв - Нэгж талбай эсвэл эзэлхүүнд ногдох төсөв б/ Тооцсон өртөг - Иж бүрдэл ажлын төсөв - Заавал төлөхөөр тогтсон/гэрээлсэн зардал - Нэгж бүтээгдэхүүний үнээрх төсөв - Гарах нь тодорхой болсон зардал в/ Гарсан бодит зардал г/ Төсвийн хэтрэлт эсвэл хэмнэлт ЗУРГАА. ТӨСВИЙН БАРИМТ БИЧИГ БОЛОВСРУУЛАХ 6.1 Барилга угсралтын ажлын нэг бүрчилсэн төсөв нь объектын төсөв, нэгдсэн төсөв зохиох үндэслэл болно. 6.2 Барилга угсралтын ажлын төсвийг барилгын бүтээц, ажлын төрлөөрх төсвийн суурь норм, томсгосон норм, үнэлгээг үндэслэн зохионо. 6.3 Барилга угсралтын ажлын төсөвт өртөг нь барилгын талбайн зардал (шууд зардал , барилгын ажил гүйцэтгэх ерөнхий нөхцлийг бүрдүүлэх зардал), төсөвт ашиг гэсэн бүтэцтэй байна. 6.4 Үйлдвэрлэлийн технологид төмөр эдлэлийг /металл хийц, металлпрокат- туйван, ган труба, төмөр хуудас, төмөр бэлдэцийн хэсэг, бусад төмөр - 27 -

эдлэл/ гагнахаар төлөвлөгдсөн үед нүүрстөрөгчийн ганг хэрэглэх нөхцөлтэйгээр боловсруулагдсан төсвийн суурь норм, томсгосон үнэлгээг хэрэглэнэ. Үл зэврэх ганг хэрэглэх үед тухайн ажлын хөдөлмөр зарцуулалтын нормд 1.15 гэсэн илтгэлцүүрийг хэрэглэнэ. 6.5 Зураг төслийн шийдлийн дагуу хийцийг задлах, барилга байгууламжийг буулгах үед буцаан хэрэглэж болох материал, хийц, эдэлхүүнийг ялган авах боломжтой үед барилга байгууламжийг задлах, буулгах ажлын төсвийн дүнд буцах хөрөнгийн хэмжээг өөрөөр хэлбэл захиалагчийн гаргах хөрөнгө оруулалтыг бууруулах хэмжээг харуулна. Буцах хөрөнгийн энэ хэмжээ нь барилга угсралтын ажлын төсвийн дүнгээс болон гүйцэтгэх ажлын хэмжээнээс хасагдахгүй. Үүнийг төсвийн эцэст тусдаа мөрөнд “буцах хөрөнгийн хэмжээ” гэсэн нэртэйгээр харуулах бөгөөд дараа нь ашиглахаар авсан материал, хийц, эдэлхүүний тоо хэмжээ, нэр төрлийг үндэслэн тодорхойлно. Буцах хөрөнгийн дүнд орсон материал, бүтээц, эдэлхүүний үнийг тэдгээрийг агуулахад хүргэх, ашиглах боломжтой болгон засварлахад гарсан зардлыг хасч боломжтой үнээр борлуулахаар тооцно. Олборлох явцад гарсан дайвар материал /чулуу, дайрга, элс, мод гэх мэт/-ыг борлуулах боломжтой байвал түүнийг өртгөөр нь тооцно. 6.6 Тоног төхөөрөмжийн угсралтын ажлын төсвийг холбогдох угсралтын ажлын төсвийн нормыг ашиглаж тооцно. 6.7 Цаашид ашиглах боломжтой гэж үндсэн фондод тооцсон, буулгаж өөр барилгад шилжүүлэн суурилуулахаар төлөвлөгдсөн тоног төхөөрөмжийг барилга угсралтын ажлын төсөвт тусгахдаа эдгээр тоног төхөөрөмжийг зөвхөн буулгах, буцааж угсрахад шаардлагатай хөрөнгийг тооцох бөгөөд төсвийн дүнд түүний балансын өртгийг үзүүлж, түүнийг үндэслэн зураг төслийн техник-эдийн засгийн үзүүлэлтүүдийг тодорхойлно. 6.8 Барилга байгууламжийн төсвийн баримт бичиг нь дараах бүтэцтэй байна. Үүнд: -

Ажлын зургийн дагуу боловсруулсан нэгбүрчилсэн төсөв Барилгын талбайн төсөв Гүйцэтгэгч байгууллагын барилга угсралтын төсөвт өртгийн товчоо Объектын төсөв Нэгдсэн төсвийн товчоо Төсөв зохиох ажлын тайлбар бичиг Барилгын талбайн төсвийн тооцоо

6.9 Барилгын ажлыг гүйцэтгэхэд талбай дээр бүрэлддэг, баригдаж буй барилгад шингээгддэг зардлаар талбайн төсөвт өртгийг тодорхойлно. Барилгын талбайн төсвийн тооцоог барилгын ерөнхий, туслан гүйцэтгэгч байгуулагын хийх ажлын хэмжээг тодорхойлоход ашиглана. 6.10 Барилга угсралтын ажлын нэг бүрчилсэн төсөв нь дараах төрлөөр зохиогдож болно .

- 28 -

-

-

Барилгын ажил: газар шорооны ажил, суурь газар доорх ханын хэсэг, хана, хамар хана; каркас, давхар дундын хучилт, шал дэвсгэр; дээвэр хучилт, хаалга цонх бөглөх; шат тавцан; заслалын ажил, бусад /довжоо, пандус, хаяавч г.м/ -ажлууд, Дотор сантехникийн ажил: инженерийн хангамжийн төрлөөр Дотор цахилгааны ажил: гэрэлтүүлэг, хүчит төхөөрөмж Барилгын тусгай ажил: тоног төхөөрөмжийн доорх суурь, сувагжуулалт цооног, хамгаалалт, бүрхүүл тусгаарлалт, химийн хамгаалалттай хучилт , инженерийн шугам сүлжээ Тоног төхөөрөмж суурилуулах ажил: технологийн тоног төхөөрөмж; технологийн дамжуулах хоолой; тоног төхөөрөмж суурилуулахтай холбогдсон металл хийцүүд г.м.

6.11 Барилгын талбайн зардлыг шууд зардал, барилгын ажил гүйцэтгэх ерөнхий нөхцлийг бүрдүүлэх зардал (шууд бус) гэж ангилна. а/ Шууд зардал Барилгын талбайн төсөвт тусгагдах нөөц (ажиллах хүчний зардал, материал, машин механизм, тээвэр)-ийн зардлыг тухайн үед хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байгаа төсөв зохиох дүрмийн дагуу тооцно. Ажиллах хүчний зардал : -

-

-

Төсөвт тусгагдсан ажилчдын үндсэн цалин Үйлдвэрлэлийн инженер техникийн ажилтны цалинг ажилчдын үндсэн цалингийн 17 хувиар тооцно. Хөдөлмөрийн хууль, тогтоомжийн дагуу олгох нэмэгдэл хөлс, урамшил, нөхөн олговор (илүү цаг, амралт баяр ёслолын өдөр, шөнийн цагаар ажилласны нэмэгдэл, цаг агаарын саатал, сул зогсолтын хөлс г.м) зэрэг зардлыг үндсэн цалингийн дүнгээс 37 хувиар тооцно. Монгол улсын нийгмийн даатгалын тухай хуулийн 15.1 зүйлд заасны дагуу ажил олгогч (компани)-ын хөдөлмөрийн хөлсний сан, түүнтэй адилтгах орлогоос төлөх нийгмийн даатгалын шимтгэлийн хувь хэмжээг барилгын ажилчдын цалин, нэмэгдэл цалин, талбайн инженер техникийн ажилтнуудын цалингийн нийлбэр буюу нийт цалингийн сангаас хуульд заасны дагуу тооцож, барилгын талбайн төсөвт тусгана. Засгийн газраас төрийн албан хаагчдын цалинг нэмсэн тогтоол шийдвэр гарсан тохиолдолд нэмэгдүүлсэн хувьтай тэнцүү хэмжээгээр тарифт цалингийн жишгийг өсгөж тооцно. Цагийн тарифт цалингийн жишиг, суурь оны үнийн тухай мэдээлэл, үнийн индексийг барилгын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага батлан нийтэд зарлана. - Барилгын ажилчдын хөдөлмөрийн багаж , ажлын хувцас, хэрэгсэлд зарцуулах хөрөнгийн хэмжээг нийт цалингийн дүнгээс 13,6 хувиар тооцно.

Материалын зардал: -

Материалын хэрэгцээг төсвийн тооцоогоор төсвийн суурь нормоос түүвэрлэсэн хэмжээгээр илэрхийлсэн нормативт хэрэгцээг нэр төрлөөр нь нэгтгэж дүнг, зураг төслийн баримт бичгийн материалын түүвэртэй харьцуулсны үндсэн дээр жагсаалтаар эцэслэн гаргана.

- 29 -

-

-

-

Сум, орон нутагт баригдах барилгын төсөвт зуурмагийг газар дээр нь бэлтгэхээр тусгавал зуурмаг зуурах ажлын хөлсийг цалингийн тооцоонд тусгана. Барилгын бүтээц, ажлын төрлөөрх төсвийн суурь нормын барилгын материал зарцуулалт, хүндийн жингийн лавлахад бетоны арматурыг дундаж хэмжээгээр, угсармал эдэлхүүнийг маркаар ангилалгүй тусгасан байдаг тул зураг төсөлтэй уялдуулна. Төсвийн нормд тусгагдаагүй материал хэрэглэхээр зураг төсөлд тусгагдсан үед материалын шинж чанарыг судлан, орц, жинг тогтоон төсөвт тусгах үндэслэл болгоно. Төсвийн суурь нормын материал эдлэл, бүтээцийн орц, хүндийн жингийн лавлахад материал, бүтээц, эдлэлийг стандарт, нэмэлт тодорхойлолтгүй ерөнхий нэрээр тусгасан байдаг тул төсөв зохиох үед зураг төслийн өгөгдлийг үндэслэн тодорхой нэр төрлийн материалын стандарт, маркийг тодруулна. Зарцуулалт нь зураг төслийн шийдлээс хамаарах тодорхой нэр төрлийн материал, бүтээц, эдлэхүүнийг төсвийн нормын лавлахад дундач хэмжээгээр тусгасан байдаг тул зураг төслийн баримт бичиг боловсруулахад тэдгээр материалын нөөцийн хэмжээг зураг төслийн өгөгдлөөр нарийвчлан ажлын тоо хэмжээ бодох зааврын дагуу тооцож тохируулна. Материалын өртөг нь түүний нийлүүлэлтийн үнэ, хангамж борлуулалтын нэмэгдэл, сав баглаа боодлын өртөг, агуулахын зардал, гаалийн татвар зэргийг оруулж тооцсон материал, эдэлхүүний тухайн үеийн үнээр тодорхойлогдоно. Төрийн зохицуулалттайгаар тогтоосон материалын үнэ , ачаа тээврийн тариф зэргийг улсын төсвийн болон түүнтэй адилтгах хөрөнгийн эх үүсвэрээр санхүүжигдэх төсөл арга хэмжээнд ажлын зурагт заасан материалын чанар, стандартын түвшинг харгалзан хэрэглэнэ. Дараах зардлууд нь материалын үнэд хамаарна. Үүнд: Улсын хил хүртэл хүргэх гадаад валютаар тооцогдсон зардлыг оруулан тооцсон, ачааны гаалийн мэдүүлгийг гаалийн бүрдүүлэлтэд хүлээн авсан өдрийн Төв банкны валютын ханшаар тодорхойлогдсон, гадаад худалдаа, хэлэлцээрийн үнэ; Хууль тогтоомжоор тогтоосон гаалийн төлбөрүүд үүний дотор гаалийн татвар, гаалийн бүрдүүлэлтийн хураамж, гаалийн бусад төлбөрүүд; Худалдан авалт, тээвэрлэлт, борлуулалттай холбогдсон бусад зардлууд үүний дотор УБ хот хүртэлх тээврийн зардал, даатгалын төлбөр, хадгалалтын зардал, ачиж буулгах ажлын өртөг, борлуулалтын зардал . Нэмэгдсэн өртгийн албан татварыг төсвийн нийт дүнгээс тооцох учир барилга угсралтын ажлын төсвийн материалын нөөцийн үнийг нэмэгдсэн өртгийн албан татваргүйгээр авна.

-

-

-

Машин механизмын ашиглалтын зардал: -

-

Машин механизмын хэрэгцээг, төсвийн тооцоогоор төсвийн суурь нормоос түүвэрлэсэн хэмжээгээр нэр төрлөөр нь нэгтгэж жагсаалтаар эцэслэн гаргана. Машин механизмын зардлыг тодорхойлохдоо машин механизмыг бүрэн сэргээн засварлах элэгдлийн шимтгэл, механизмын ажилчдын хөдөлмөрийн хөлс, машины түргэн элэгдэх эд ангийг солих зардал, цахилгаан хөдөлгүүрийн зардал, түлш шатахууны болон тосолгооны материал, гидравлик шингэний зардал, машины оношлогоо, бүх төрлийн техникийн үйлчилгээ, урсгал зардал, нэг объектоос нөгөөд хүргэх зардлын хэмжээг тусгасан барилгын машин механизмын маш-цагийн жишиг үнийг хэрэглэнэ. Барилгын машин механизмын ажилчдын хөдөлмөрийн хөлсийг барилгын машин механизмын зардалд оруулж тооцно. - 30 -

Тээврийн зардал: -

Төсвийн тооцоогоор суурь нормоор түүвэрлэн гаргасан материал, эдлэхүүн, бүтээцийн нормативт хэрэгцээг нэр төрлөөр нь нэгтгэж , зураг төслийн өгөгдөлтэй харьцуулсны үндсэн дээр төсвийн суурь нормын материалын орц, хүндийн жингийн лавлахад тусгагдсан хэмжих нэгжийн цэвэр жингээр материалын хүндийн жинг тооцно. -

-

Тээврийн зардлыг тооцохын тулд тээврийн бүдүүвч гаргаж, тээвэрлэх ачаа, материалын ангилал, материалын цэвэр жинг сав, баглаа, боодлын жинг тусгасан хүндэд шилжүүлэх илтгэлцүүрийг тогтоож, тээвэрлэх зай (км), ачааны зэргийг тодорхойлно. Материалын цэвэр жинг бохир жинд шилжүүлэх илтгэлцүүрийг БНбД 81-10-02-ийн хавсралт 8-ыг үндэслэн тогтооно. Барилгын талбайн хог хаягдлын тээвэрлэх хэмжээг, нормативаар тогтоогдсон материалын хаягдал, хорогдол болон ашиглах боломжгүй сав баглаа, боодлын нийлбэр жингээр тодорхойлно. Хог хаягдлын тээврийн зардалд байгаль орчныг хамгаалах, хог хаягдлыг зайлуулахтай холбогдсон эрх зүйн актад тусгагдсан, төвлөрсөн цэгт хог тушаасан (хаясан)-ны төлбөрийг нэмж тооцно. Тээврийн зардалд ачаа эргэлтийн нэгж үзүүлэлт (1тн.км)-ийн жишиг үнэ, тарифыг хэрэглэнэ. б/ Барилгын ажил гүйцэтгэх ерөнхий нөхцлийг бүрдүүлэх зардал(шууд бус зардал).

Энэ зардлыг төсөвт тусгагдсан ажилчдын үндсэн цалингийн дүнгээс салбарын ялгаатайгаар тогтоосон хувиар тооцож төсөвт тусгана. Барилгын ажил гүйцэтгэх ерөнхий нөхцлийг бүрдүүлэх зардалд дараах зардлууд хамаарна . Үүнд: -

Барилгын талбай дахь хөдөлмөр хамгаалал, эрүүл ахуй, аюулгүй ажиллагааг хангах зардал Барилгын ажиллагсадын үйлчилгээний зардал Барилгын талбайн үйлчилгээний зардал Титулын бус түр барилга, байгууламжийн зардал. Титулын бус түр барилга байгууламжийн зардлын нормативыг баригдах барилга байгууламжийн хэмжээнээс хамааруулан илтгэлцүүр хэрэглэж дараах томъёогоор тооцно. Зтүр.бар = Ц*Нтүр.бар *К/100 З түр.бар - Титулын бус түр барилга байгууламжийн зардал Ц Төсөвт тусгагдсан ажилчдын үндсэн цалингийн дүн Нтүр.бар Титулын бус түр барилга байгууламжийн зардлын тогтоогдсон норматив КБаригдах барилга байгууламжийн хэмжээнээс хамааруулж хэрэглэх илтгэлцүүр.

- Хүйтний улиралд барилга угсралтын ажил гүйцэтгэх үеийн нэмэлт зардал - Удирдлагын зардал: - Удирдлагын зардал нь барилгын гүйцэтгэгч байгууллагын удирдлагын үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэхтэй холбогдон гарах зардлыг нөхөх зориулалттай. Хувь иргэн, хуулийн этгээдээр гүйцэтгүүлэх барилгын ажлын удирлагын зардлын хэмжээг тухайн ажлыг гүйцэтгэх гэрээний нөхцлийн дагуу гарах удирдлагын зардлын тооцоо хийж норматив тогтоож хэрэглэнэ. - 31 -

Төсвийн бүрдэл хэсгүүдийн тооцоогоор барилгын талбайн төсвийг нэгтгэнэ. - Барилгын талбайн зардлыг олон улсын жишиг хандлагад нийцүүлэн Uniformat – ийн 12, Masterformat-ийн 16 бүлгээр тооцож болно. - Захиалагч (хөрөнгө оруулагч )-ийн барилгын өртөг нэгдсэн төсвөөр тодорхойлогдоно. - Захиалагч (хөрөнгө оруулагч)-ийн барилгын үнийг барилгын нэгдсэн төсвөөр тодорхойлогдох өртөг дээр хөрөнгө оруулагчийн хүлээгдэж буй өгөөж (зээлийн хүү, бондын төлбөр)-ийн хувь хэмжээг нэмж тодорхойлно. - Uniformat, Masterformat-ийн загварыг хавсралт 4-т үзүүлэв. Төсөвт ашиг: -

Төсөвт ашиг нь барилгын гүйцэтгэгч байгууллагын үйлдвэрлэлээ хөгжүүлэх, ажиллагсадад материаллаг урамшуулал үзүүлэх, холбогдох хууль тогтоомжийн дагуу татварын зардлыг нөхөх зориулалттай. Төсөвт ашиг нь барилга угсралтын ажлын талбайн өртөг (төсөвт өөрийн өртөг)-т хамаарагдахгүй. Төсөвт ашгийн хэмжээг барилгын талбайн зардлын дүнгээс салбарын ангилал харгалзахгүйгээр 15 %-иар тооцно.

-

Барилгын үе шатны ажил бүрт барилга угсралтын ажлын төсөвт өртгийн хэмжээг тодорхойлно.

-

Магадлашгүй ажлын зардлыг нэгдсэн төсвийн 2-7 дугаар бүлгийн нийлбэр дүнгээс орон сууц, иргэний зориулалттай объектод 2%, үйлдвэрийн зориулалттай объектод 3%-иар тус тус тооцно.

-

Барилгын салбарын норматив баримт бичгийн тогтолцоог боловсронгуй болгох норм, норматив, стандартын баазыг өргөжүүлэхэд шаардагдах хөрөнгийн эх үүсвэрийг барилгын талбайн төсвийн дүнгээс 0.18%-аар тооцно.

-

Барилгын ажилд ногдуулах нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хэмжээг “Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай” Монгол улсын хуулийн 11-р зүйлийн 11.1-р заалтын дагуу нэгдсэн төсвийн 2-7 дугаар бүлгийн угсралтын ажлын төсөвт өртгийн дүнгээс 10%-аар тооцож нэгдсэн төсөвт тусгана. Обьектын төсвийн тооцоо

6.12 Объектын төсвийг үндсэн болон туслах барилга, гадна цэвэр, бохир ус. дулаан хангамж, цахилгаан, холбоо, барилгын орчны тохижолтын ажлын төсөвт өртгийн товчоо болон тоног төхөөрөмжийн үнэ, түүний угсралтын ажлын өртгийг барилга -хөрөнгө оруулалтын технологийн бүтцээр нь ангилан нэгтгэж гаргана. Зардлын төрлөөр төсвийн тооцоо хийх 6.13 Хөрөнгө оруулагчийн хөрөнгийн хэмжээ хязгаарыг тогтоохын тулд барилга угсралтын ажлын төсөвт тусгагдаагүй зардлуудыг төрлөөр нь ангилж , тусад нь төсвийн тооцоо хийнэ. 6.14 Зардлын төрлөөрх төсвийн тооцоог, барилгын нэгдсэн төсвийн тооцооны “барилгын талбай бэлтгэх”, “бусад ажил болон зардал”, “мэргэжилтэн хүний нөөцийг бэлтгэх” бүлгийн зардлаар холбогдох эрх зүйн баримт бичгийг үндэслэн гүйцэтгэнэ. - 32 -

Төсөвт тусгагдах тоног төхөөрөмж, тавилга, эд хогшлын өртгийг тодорхойлох 6.15

Төсөв хийхэд тусад нь тооцох зардлууд: -

Үйлдвэрлэлийн хэрэгцээнд зориулагдсан тоног төхөөрөмж; Үйлдвэрлэлийн барилгад зориулагдсан багаж хэрэгсэл, эд хогшил Олон нийт, захиргаа аж ахуй барилгын тоног төхөөрөмж, эд хогшил.

6.16 Барилга байгууламжийн ашиглалтын үеийн хэвийн үйл ажиллагааг хангах зориулалттай, зураг төслийн дагуу өртөг нь төсөвт тусгагдсан, угсрагдах болон угсралт шаардагдахгүй тоног төхөөрөмжийн төсвийн баримт бичгийг боловсруулахдаа тоног төхөөрөмжийг бэлтгэх болон нийлүүлэх нөхцөл, үйл ажиллагааны зориулалтын төрлөөрх ангиллыг ашиглана. 6.17 Тоног төхөөрөмжийн төсөвт өртгийг төсөв зохиох дүрмийн дагуу дагуу тодорхойлно. Тоног төхөөрөмжийн үнийг барилгын дэргэдэх агуулах буюу гүйцэтгэгчийн угсрах байранд нь хүргэх үнээр тодорхойлно. 6.18 Тоног төхөөрөмжийн өртөгт түүний зах зээлийн үнэ, баталгаат хугацаанд шаардагдах сэлбэг хэрэгслийн өртөг, сав, баглаа боодлын өртөг, борлуулагч, зуучлагч байгууллагын үйлчилгээний болон тээврийн зардал, иж бүрдүүлэлт, бэлтгэл агуулахын зардал, тоног төхөөрөмжийн өртөгт тусгагддаг бусад зардлууд хамаарна. Тоног төхөөрөмжийн зах зээлийн үнэ 6.19 Тоног төхөөрөмж олж авах үнийг өөрийн болон гадны орны тоног төхөөрөмж бэлтгэн нийлүүлэгчдийн санал болгож буй үнийн мэдээллийг хянан үзэж түүнийг үндэслэн тодорхойлно. 6.20 Сэлбэг хэрэгслэлийн тоо, нэр төрлийг тоног төхөөрөмжийн техникийн баримт бичигт тулгуурлан тодорхойлж өртгийг нь тоног төхөөрөмж нийлүүлэлтийн иж бүрдэлд тусгаж өгнө. Сэлбэг хэрэгслэлийн өртөг тогтоох баримт бичиггүй үед тоног төхөөрөмжийн зах зээлийн үнийн дүнгээс 2 хувь хүртэл хэмжээгээр тооцож болно. 6.21 Хэрэв сав баглаа боодлын өртөг нь тоног төхөөрөмж нийлүүлэлтийн үнэд тусгагдаагүй бол төсөвт, тоног төхөөрөмжийн зах зээлийн үнийн дүнг 0.1-ээс 1.5 хувь хүртэл хэмжээгээр нэмэгдүүлэхийг зөвшөөрнө. 6.22 Тоног төхөөрөмжийг тээвэрлэх зардлыг, түүний ангиллаар нь, жингээр нь ачаа- тэвээрийн тарифаар тооцно. Тээврийн зардлыг тодорхойлоход үндэслэх үзүүлэлтүүд: Гадаад худалдааны гэрээний нөхцөл Ачуулахаар товолсон газар болон хүлээн авах газар (төмөр замын өртөө, онгоцны буудал), зай хэмжээ, Тоног төхөөрөмжийг төмөр замын өртөө (онгоцны буудал,)-нөөс бэлтгэн нийлүүлэгч хүртэл хүргэж өгөх нөхцөл (тээврийн хэрэгслэлийн төрөл, тээж хүргэх үнэ, тээвэрлэлтийн зай), - Тоног төхөөрөмжийн тодорхойлолт, ачааны зэрэг

- 33 -

6.23 Борлуулагч, зуучлагч байгууллагын үйлчилгээний зардлыг тоног төхөөрөмжийн зах зээлийн үнээс 5 хувь хүртэл хэмжээгээр тооцно. Хэрэв иж бүрдүүлэлт хийгдэх бол 6 хувь хүртэл хэмжээгээр тооцно. 6.24 Бэлтгэл агуулахын зардалд агуулахад тоног төхөөрөмжийг хүлээн авах, бүртгэх, байрлуулах, хадгалах, шалгах угсралтанд бэлтгэх, угсралтанд шилжүүлэхтэй холбогдсон зардлуудыг хамруулна. Объектын дэргэдэх агуулахын зардлыг, тоног төхөөрөмжийн төсөвт өртгийн 1 хувьд багтаан тооцно. 6.25 Тоног төхөөрөмжийн өртөгт түүнийг бэлтгэх болон суурилуулах техникийн нөхцөлтэй холбогдсон дараах зардлыг тусад нь тооцно. - Үндсэн тоноглолд зориулсан үйлдвэрлэлийн эд хогшил, багаж хэрэгсэл, технологийн тоноглол бэлтгэх, - Тоног төхөөрөмжийн угсралтанд үйлдвэрлэгч болон тусгай мэргэжлийн байгууллагын удирдлагаар хангах, - Салангид зангилаа, деталь хэсэг хэлбэрээр бэлтгэгч үйлдвэрээс ачуулсан том овор хэмжээний болон хүнд жингийн тоног төхөөрөмжийг угсрах нөхцөлд урьдчилан бэлтгэх (гүйцээж угсрах болон өргөтгөж угсрах), - Тоног төхөөрөмжийн угсралтын өмнөх хяналт шалгалт, - Стандарт болон салбарын норм байхгүй тусгай техникийн нөхцлөөр тус тусад нь салангид бэлтгэж буй тоног төхөөрөмжийг угсрах, - Томоохон овор хэмжээтэй, хүнд жингийн техникийг угсрахад зориулагдсан зайлшгүй шаардлагатай тусгай тоноглолыг бэлтгэх. 6.26 Барилга, байгууламжийн үндсэн тоноглолд зориулагдсан үйлдвэрлэлийн болон аж ахуйн эд хогшил, багаж хэрэгслэлийн өртгийг зураг төслийн өгөгдлийн дагуу тооцно. 6.27 Төсвийн баримт бичигт технологийн зориулттай тоноглол болон үйлдвэрлэлийн эд хогшилд зориулсан багаж, хэрэгслийг олж авахад шаардагдах хөрөнгийн хэмжээг “тоног төхөөрөмж”-ын, тавилга эд хогшлийг “бусад зардал”-ын бүлэгт тооцож тусгана. 6.28 Олон нийт, захиргаа аж ахуйн зориулалттай барилга байгууламжид зориулагдсан тоног төхөөрөмж, эд хогшлын төсөвт өртгийг тоног төхөөрөмж угсралтын төсвийн нормыг ашиглаж тогтоогдсон журмын дагуу урьдчилан тооцно. Барилгын өртгийн нэгдсэн төсвийн тооцоо 6.29 Нэгдсэн төсвөөр хөрөнгө оруулагчийн нийт хөрөнгө оруулалтын хэмжээг тодорхойлно. 6.30 Нэгдсэн төсвийн тооцоонд хамаарах зардал, ажлын хөлсийг барилгын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагын дангаараа болон бусад байгууллагатай хамтарч гаргасан шийдвэрээр тогтооно. Эдгээр шийдвэрүүд нь төсөв зохиох дүрмийн бүрэлдэхүүн хэсэг нь байна. 6.31 Барилга байгууламжийн санхүүжилтийн эх үүсвэр нь ялгаатай байвал хөрөнгө оруулалтын дүнг хөрөнгө оруулагч тус бүрээр нь гаргана. 6.32 Үйлдвэрлэлийн болон орон сууц-иргэний барилгын өртгийн нэгдсэн төсвийн тооцоог дараах бүлгүүдээр хуваарилна. 1.

“Барилгын талбай бэлтгэх” - 34 -

2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

“Барилгын үндсэн объект” “Туслах болон үйлчилгээний зориулалттай объектууд” “Эрчим хүчний аж ахуйн объектууд” “Зам,тээврийн аж ахуй , холбооны объектууд” “Гадна инженерийн шугам сүлжээ ,барилга байгууламж” “Талбайн тохижилт ,зүлэгжүүлэлт” “Түр барилга ,байгууламж” “Бусад ажил болон зардал” “Захиалагч (техникийн хяналт )-ийн зардал” “Мэргэжилтэн ажиллуулах ” “Зураг төсөл , хайгуулын зардал”

Иж бүрэн цогцолборын хувьд хэд хэдэн объектуудаар бүлгийг дотор нь ангилж болно. 6.33 Нийтийн аж ахуй, нийгэм, соёлын зориулалттай объект орон сууцны барилгын их засварын нэгдсэн төсвийн тооцоогоорх хөрөнгийг дараах бүлгээр хуваарилна. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

“Их засварын ажлын талбай бэлтгэх” “Үндсэн объект” “Туслах болон үйлчилгээний зориулалттай объектууд” “Гадна шугам сүлжээ ,барилга, байгууламж (цэвэр, бохир ус, ариутгах татуурга, дулаан, хийн хангамж гэх мэт) “Талбайн тохижилт , зүлэгжүүлэлт” “Түр барилга ,байгууламж” “Бусад ажил болон зардал” “Захиалагч (Техникийн хяналт)-ийн зардал ” “Зураг төсөл, хайгуулын зардал”

6.34 Нэгдсэн төсвийн тооцооны бүлгээр тохирох ажил болон зардал, объект байхгүй тохиолдолд тухайн бүлгийг алгасах бөгөөд дараагийн бүлгийн дугаар өөрчлөгдөхгүй. Нэгдсэн төсвийн тооцоог гүйцэтгэгч байгууллагын тооноос үл хамааруулан бүхэл барилгаар нь гүйцэтгэнэ. 6.35 Нэгдсэн төсвийн тооцоонд тайлбар бичиг хавсаргаж зураг төслийн бүрэлдэхүүнд оруулж батлуулна. Тайлбар бичигт: - Барилгын байршил; - Тухайн барилгын ажил, доторхи тоног төхөөрөмж, түүнийг олж авах, угсрах, ажлын төсөвт өртгийг тодорхойлох онцлог; - Төсөв зохиоход ашиглах норм, норматив, каталогийн жагсаалт, ажлын зургийн үндэслэл; - Зураг төслийн ерөнхий гүйцэтгэгч байгууллагын нэр (гүйцэтгэгч нь тодорхой тохиолдолд) зэргийг тусгана. Барилгын талбайг бэлтгэх 6.36 Нэгдсэн төсвийн 1-р бүлэгт төсвийн норм, нормативын баримт бичигт тусгагдаагүй бөгөөд нэгдсэн төсөвт зайлшгүй оруулах шаардлагатай газрын төлбөр, барилгажих талбайд орсон барилга байгууламжийг нүүлгэн шилжүүлэх, Засгийн газрын шийдвэрээр тогтоосон хөнгөлөлт эсвэл нэмэлт төлбөртэй холбоотой зардал зэргийг тусгана.

- 35 -

Зардлын хэмжээг хэрхэн тодорхойлох зөвлөмжийг энэхүү дүрмийн 5-р хавсралтанд үзүүлэв. Барилгын талбай бэлтгэх зардлыг захиалагчийн өгөгдлөөр тооцно. 2-7 дугаар бүлгээр барилгын өртгийг бүрдүүлэх 6.37 2-р бүлэгт барилга байгууламж болон үндсэн зориулалттай барилга объектуудын төсөвт өртгийг тусгана.

үйлдвэрлэлийн

6.38 3-р бүлэгт туслах болон үйлчилгээний зориулалттай объектуудын төсөвт өртгийг тусгана. 6.39 4-7-р бүлэгт үндсэн болон туслах барилга баригдахад зайлшгүй шаардлагаар хийгдэх салбарын барилгын ажлын төсвийг тусад нь зохиож төсөвт өртгийг тусгана. Титулын түр барилга, байгууламжид шаардагдах хөрөнгийн хэмжээг тодорхойлох 6.40 8-р бүлэгт захиалагч (хөрөнгө оруулагч)-ийн ажлын шаардлагаар барилгын талбайд титулын түр барилга, байгууламж барих , задалж буулгахтай холбогдон гарах захиалагчийн хөрөнгийг тусгана. “Бусад ажил болон зардал”- бүлэгт тусгагддаг хөрөнгийн хэмжээг тодорхойлох 6.41 9 (их засварын объектод 7)-р бүлэгт төсвийн норм, нормативын баримт бичигт тусгагдаагүй бөгөөд нэгдсэн төсөвт зайлшгүй оруулах шаардлагатай зардлыг бусад ажил ба зардал гэнэ. Барилга барих (засварлах)-д шаардагдах бусад ажил болон зардлын үндсэн нэр төрлөөрх хөрөнгийг энэхүү дүрмийн 5-р хавсралтыг ашиглан тооцож тусгана. Шаардлагатай тохиолдолд (9) бүлгийн зардлыг “гүйцэтгэгчийн зардал” болон “захиалагчийн зардал”-аар нь ангилана. 6.42 10-р бүлэгт Барилга барих явцад тавих хяналтыг гэрээний дагуу зөвлөх этгээдээр гүйцэтгүүлэх тохиолдолд гарах зардлыг “Зөвлөх үйлчилгээний дүрэм”-ийн дагуу зөвлөх үйлчилгээ авах тухайн төслийн өртгийн 5 хувиар тооцох ба захиалагчийн болон техникийн хяналтын зардалтай давхардуулан тооцохгүй. 6.43 11-р бүлэгт шинээр баригдаж байгаа болон шинэчлэлт хийгдэж буй үйлдвэрийн ашиглалтын үеийн хүний нөөцийг бэлтгэхэд шаардагдах хөрөнгийг тусгана. Зардлын хэмжээг дараах үзүүлэлтүүдийг үндэслэн тодорхойлно. Үүнд: - Мэргэжлийн сургалтын төв, мэргэжлийн сургалт үйлдвэрлэлийн төв, сургалтын полигон, адилтгах үйл ажиллагаатай үйлдвэрийн газарт шууд сургахаар төлөвлөгдсөн ажилчдын мэргэжлийн бүтэц, тоо; - Сургалтын хугацаа; - Ажилчдын онолын болон үйлдвэрлэлийн сургалтанд шаардагдах зардал; - Сурч байгаа ажилчинд олгох цалин (тэтгэмж); - Суралцагсдын сургалтын байранд (дагалдан ажиллах) очих, ирэх замын зардал; - Гадаадын мэргэжилтэн ажиллуулах зардал, - Төлөвлөгдсөн хүний нөөцийг бэлтгэхтэй холбогдсон бусад зардлууд.

- 36 -

6.44 12-р бүлэгт дараах ажлуудыг гүйцэтгэхтэй холбогдон гарах хөрөнгийн хэмжээг тусгана. Үүнд: Барилгын инженер хайгуулын ажлын зардал Зураг төслийн ажлын зардал Барилгад тавих зохиогчийн хяналтын зардал Төслийн баримт бичигт шүүлт хийх зардал 6.45 Барилгын зураг төсөл, инженер хайгуулын ажлын өртөгт үнийн өөрчлөлтийн индексийг хэрэглэнэ. 6.46 Барилгын өртгийн нэгдсэн төсвийн тооцоонд магадлашгүй ажлын зардалд шаардагдах нөөц хөрөнгийг тусгана. Магадлашгүй ажлын зардлын хэмжээг 2-7 (их засварын объектод 2-5) бүлгийн дүнгээс нийгэм, ахуйн зориулалттай барилга байгууламж, инженерийн шугам сүлжээнд 2%, үйлдвэрийн зориулалттай объектод 3%-хувиар тус тус тооцож тусдаа мөрөөр үзүүлнэ. 6.47 Магадлашгүй ажлын зардлын нөөц хөрөнгийг дараах хүчин зүйлстэй холбогдсон нэмэлт зардлын нөхөн төлбөрт зориулна. Үүнд: -

Боловсруулагдсан зураг төсөл батлагдсаны дараа, ажлын зургаар ажлын хэмжээг тодотгосон тодотгол; Төслийн баримт бичиг батлагдсаны дараа илрүүлсэн төсвийн арифметик болон бусад алдаа; Төслийн шийдлийн өөрчлөлт гэх мэт.

6.48 Тогтмол үнээр тохирсон гэрээгээр гүйцэтгэсэн ажлын тооцоонд магадлашгүй ажлын зардлын нөөц хөрөнгийн хэмжээг гүйцэтгэсэн ажлыг хүлээн авах актаар тодорхойлно. Шинэ нормативыг мөрдөхтэй холбогдон гарах зардлыг нөхөн төлөх хөрөнгө 6.49 Нэгдсэн төсвийн тооцоонд төслийн баримт бичиг батлагдсаны дараа, шинээр батлагдсан нормативыг мөрдөхтэй холбогдон гарах зардлыг нөхөн төлөх нэмэлт хөрөнгийн хэмжээгээр барилгын өртгийн өөрчлөгдсөн дүнг тусгай мөрөөр үзүүлнэ. Нэгдсэн төсвийн тооцооны дүнгээс урьдчилан тооцдог хөрөнгө 6.50 Барилгын өртгийн нэгдсэн зардлууд Үүнд :

төсвийн тооцооны дүнгээс тооцогдох

Буцах хөрөнгө тооцогдох зардал: Түр барилга, байгууламжийг задалж буулгаснаас гарах материалыг борлуулсан; Барилга, тоног төхөөрөмжийн угсралтыг гүйцэтгэж байгаа гадаадын ажилтанд зориулсан орон сууцны болон албаны байрыг тохижуулахад олж авсан тавилга, тоног төхөөрөмж, эд хогшил борлуулах; Буцах зардлын дүнг нэгдсэн төсвийн тооцоонд мөрөөр үзүүлнэ.

- 37 -

Нэмэгдсэн өртгийн татвар 6.51 Барилгын ажилд ногдуулах нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хэмжээг “Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын тухай” Монгол улсын хуулийн 11-р зүйлийн 11.1р заалтын дагуу нэгдсэн төсвийн 2-7 дугаар бүлгийн угсралтын ажлын төсөвт өртгийн дүнгээс 10%-аар тооцно. . Тусгай төрлийн зардалд хөрөнгө хуваарилах 6.52 Барилгын байгууллагын хүчээр архитектур-уран сайхны шийдэл (бүтээл)-ийг хэрэгжүүлэхтэй холбогдсон ажлыг гүйцэтгүүлэхэд шаардагдах хөрөнгийг төсөлд тусгагдсан ажлаар тусад нь боловсруулсан, барилга угсралтын ажлын төсвийн тооцоог үндэслэн барилгын өртгийн нэгдсэн төсвийн тооцоо, обьектын төсвийн тооцоонд тусгана. 6.53 Мэргэжлийн байгууллагын хүчээр гүйцэтгэх уран сайхны бүтээлийг барилгын обьектод байрлуулахад шаардагдах хөрөнгийг адилтгах журмаар тооцож төсвийн баримт бичгийн “Бусад ажил болон зардал”- бүлэгт тусгана. 6.54 Суурилуулсан уран сайхны бүтээл болон өрөөний дотор талын тохижилтын хэрэгслэл болох гоёлын-хавсарга урлагийн эдэлхүүн (зураг, баримал, ваар, гоёлын ахуйн хэрэгслэл гэх зэрэг), түүнчлэн барилга байгууламжийн дотор сул чөлөөтэй байрлуулдаг бусад хэрэгслэлүүд (тавилга, шалны болон ширээний гэрэлтүүлэгч, цаг, хивс, хөшиг гэх зэрэг)-ийн өртгийг нэгдсэн төсвийн тооцооны “Тоног төхөөрөмж, тавилга болон эд хогшил” бүлэгт тусгана. 6.55 Зураг төслийн ажлын хүрээнд тодорхойлогдсон туршилт тохируулалтын ажлыг хоосон явалтаар гүйцэтгэхэд шаардагдах зардлыг барилга угсралтын ажлын төсвийн тооцоог үндэслэн тодорхойлж нэгдсэн төсвийн тооцооны “Бусад ажил болон зардал”- бүлэгт тусгана. Туршилт тохируулгын “хоосон явалтаар” гүйцэтгэх ажилд шаардагдах хөрөнгийн хэмжээг, адилтгах обьектын үзүүлэлтэд үндэслэн захиалагч (хөрөнгө оруулагч)-тай тохирсон хэмжээгээр төслийн байгууллага урьдчилан тогтооно. 6.56 Туршилт тохируулгын ажлын “ачаалагдсан явалт”-ын зардлыг барилга угсралтын ажлын төсвийн тооцоог үндэслэн тодорхойлно. Төсвийн баримт бичгээр тооцсон зардлыг “Ашиглалтанд оруулах үйлдвэр, барилга , байгууламжийн нэгдсэн төсөв”-т тусгаж, ашиглагч байгууллагын үндсэн үйл ажиллагааны зардлын тооцоогоор санхүүжүүлнэ. 6.57 Захиалагч (хөрөнгө оруулагч) нь нэгдсэн төсөвт тусгагддаг барилгын талбай бэлтгэхтэй холбогдсон зардлууд, барилга байгууламжийн орчны талбайн тохижилт түр барилга байгууламж, захиалагчийн хяналт, зураг төсөл хайгуулын ажил, барилга байгууламжийн ашиглалтын үеийн хүний нөөц бэлтгэх зэрэг зардлын дүнг холбогдох баримт тооцооны хамт албажуулан төсөв зохиогчид хүргүүлнэ. 6.58 Нэгдсэн төсвийн дүнгээр барилга тодорхойлох зарчмыг заавал баримтлана.

байгууламжийн

нийт

өртгийг

6.59 Барилгын ажлын гэрээний үнэ тохиролцох, гүйцэтгэгчийн сонгон шалгаруулалтад дараах зарчмыг баримтлана. Үүнд: Гэрээний үндсэн шаардлага болох харилцагч талуудын эрх ашгийг хангах зорилгоор хөрөнгө оруулагч болон гүйцэтгэгч талуудын боловсруулсан төсвийн баримт бичгийг хянан үзэх, - 38 -

-

Хөрөнгө оруулагчийн төсөв санхүүгийн тооцоог хянан үзэж хяналтын төсөв болгох, Хяналтын төсвийг үндэслэн гүйцэтгэгчийн үнийн саналд шүүлт хийж үнэлэлт, дүгнэлт өгөх, Хөрөнгө оруулагч, гүйцэтгэгчийн зохиосон төсөв нь харьцуулан жиших боломжийг хангасан байх. Сонгон шалгаруулалтын үнийн саналын загварыг хавсралт №3.1, №3.2, №3.3-т үзүүлэв.

6.60 Барилгын чанарыг сайжруулах, үргэлжлэх хугацааг богиносгох, зардал бууруулах зорилгоор барилгын үнийг гэрээний дараах төрлүүдээс сонгон тодорхойлж болно. Гүйцэтгэгчид олгох урамшуулалыг захиалагчийн зардлаас гаргана. Үүнд: - Нийт үнээр тохирох - Нэгж бүтээгдэхүүний үнээр тохирох - Өртөг нэмэх нь тогтмол хувиар урамшуулах - Өртөг нэмэх нь тогтмол мөнгөн дүнгээр урамшуулах - Өртөг нэмэх нь хувьсах хувиар урамшуулах - Баталгаат хамгийн өндөр үнээр тохирох (Түлхүүр хүлээлгэн өгөх гэрээ ) 6.61 Барилгын төсөв, үнэлгээг барилгын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны байгууллагаас зохион байгуулсан мэргэжлийн сургалтанд хамрагдаж эрх авсан барилгын инженер, эдийн засагч, “мэргэшсэн болон тэргүүлэх” зэрэгтэй төсөвчин , зөвлөх этгээд хийнэ. 6.62 Төсөвчидөд дараах ажил мэргэжлийн ангилалаар төсөв зохиох эрхийг олгоно. Үүнд: Барилга байгууламжийн угсралт, засварын ажил Авто зам, гүүрийн барилга, байгууламжийг угсралт, засварын ажил Эрчим хүчний барилга байгууламжийн угсралт, засварын ажил Ус, дулаан хангамжийн шугам, сүлжээний угсралт, засварын ажил Холбооны барилга байгууламж, дохиололын системийн угсралт, засварын ажил 6.63 Эрх бүхий, бүртгэлтэй зөвлөх этгээд болон тэргүүлэх зэргийн төсөвчид нь захиалагч, хөрөнгө оруулагчийн хүсэлтээр үнэ өртгийн магадлал хийх, шүүхийн шатны маргаанд мэргэжлийн экспертээр ажиллаж дүгнэлт гаргаж үнэлгээ хийнэ. 6.64 Эрх бүхий төсөвчин, үнэлгээчин нь төсөвчдийн ёс зүйн дүрэмд заасан хэм хэмжээг баримтлан ажиллана.

ДОЛОО. ХҮЛЭЭХ ХАРИУЦЛАГА. 7.1 Төсвийн нормчлол, үнэ бүрдэлтийн тогтолцоо болон норм нормативын баримт бичигт тогтоосон энэхүү дүрмийг зөрчсөн этгээдэд холбогдох хууль тогтоомжийн дагуу хариуцлага хүлээлгэнэ. - 39 -

Хавсралт №1 БАРИЛГЫН ЭДИЙН ЗАСГИЙН НОРМАТИВ БАРИМТ БИЧИГ Цогцолбор 81.Үнэ бүрдэл ба төсөв Шифр

Нэр

Шийдвэр

БАРИЛГЫН НОРМ БА ДҮРЭМ 1.

БНбД IY-3-87

‰

2.

БНбД 81-88-04

‰

‰

3.

БНбД 81-10-02

4.

БНбД 81-10-04

5.

БНбД 81-95-12

‰

6.

БНбД 81-02-03

‰

7.

БНбД 81-02-05

‰

8.

БНбД 81-02-08

‰

‰

‰

9.

БНбД 81-01-06

10. БНбД 81-03-06 11. БНбД 81-05-06 12. БНбД 81-06-06 13. БНбД 81-07-06 14. 15. 16. 17. 18.

БНбД 81-08-06 БНбД 81-09-06 БНбД 81-10-06 БНбД 81-11-06 БНбД 81-12-06

УБХ-ны 1987 Барилгын материал эдлэл, бүтээцийн оны 20 дугаар үнийг тодорхойлох, хэрэглэх дүрэм тогтоол ДБС-ын 2004 Төсвийн томсгосон норм, үнэлгээ оны 176 дугаар боловсруулах дүрэм тушаал Барилгын бүтээц, ажлын төрлөөр ДБС-ын 2002 төсвийн суурь норм түүний оны 164 дүгээр хавсралтуудыг боловсруулах, тушаал хэрэглэх дүрэм Барилгын бүтээц ажлын төрлөөр ДБС-ын 2004 суурь норм боловсруулах, хэрэглэх оны 176 дугаар дүрмийн нэмэлт өөрчлөлт тушаал ЗТБХБС-ын Барилгын төсөв зохиох дүрэм 2012 оны 181 дүгээр тушаал ДБС-ын 2003 Барилга, сантехникийн ажлын оны 113 дугаар төсвийн суурь нормын нэмэлт №1 тушаал БХБС-ын 2006 Барилга, сантехникийн ажлын оны 21 дүгээр төсвийн суурь нормын нэмэлт №2 тушаал Барилга, сантехник, цахилгааны БХБС-ын 2008 ажлын төсвийн суурь нормын нэмэлт оны 55 дугаар №3 тушаал БХБС-ын 2006 Барилга, сантехникийн ажлын оны 142 дугаар төсвийн суурь норм тушаал Газар шорооны ажил

Өрөмдлөг, тэсэлгээний ажил Гадсан суурийн ажлын төсвийн суурь норм БХБС-ын 2006 Бетон ба төмөр бетон цутгамал оны 142 дугаар бүтээцүүдийн ажил тушаал Бетон ба төмөр бетон угсармал бүтээцүүдийн ажил Тоосго ба гулдмай бүтээцийн ажил Төмөр бүтээцийн ажил Модон бүтээцийн ажил Шалны ажил Дээврийн ажлын төсвийн суурь норм - 40 -

Барилгын бүтээц ба тоног төхөөрөмжийг зэврэлтээс хамгаалах ажил Хөдөө аж ахуйн барилгад хэрэглэгдэх бүтээцүүдийн ажил Заслалын ажил Дотор цэвэр усны ажил Дотор бохир усны ажил Дотор халаалтын ажил Салхижуулалт, агаар сэлгэлтийн ажил Гадна цэвэр усны ажил Гадна бохир усны ажил Гадна дулаан хангамжийн ажил Дулаан тусгаарлалтын ажил Үйлдвэрийн зуух яндангийн ажил Барилга байгууламжийн шинэчлэлтийн ажил Зүлэгжүүлэлт, ой хамгаалах зурвасын ажил

19. БНбД 81-13-06 20. БНбД 81-14-06 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30.

БНбД 81-15-06 БНбД 81-16-06 БНбД 81-17-06 БНбД 81-18-06 БНбД 81-19-06 БНбД 81-21-06 БНбД 81-22-06 БНбД 81-23-06 БНбД 81-24-06 БНбД 81-34-06

31. БНбД 81-35-06 32. БНбД 81-37-06

33. БНбД 81-09-00

34. БНбД 81-2-10

‰

‰

35

БНбД 81-12-02

36

БНбД 08*

81-12-

‰

37

БНбД 81-03-98

‰

‰

38. БНбД 81-06-99

39. Эмхэтгэл №2 40. БНбД 81-01-00

41.

ДБХ-ийн төсвийн Сайдын 2000 оны 188 дугаар тушаал ЗТБХБСайдын Гидротехникийн барилгын ажлын 2010 оны 290 төсвийн суурь норм дугаар тушаал Усны цооног өрөмдлөгийн ажлын төсвийн суурь норм, Ажлын бүтэц, ДБС-ын 2003 хөдөлмөр зарцуулалтын лавлах, машин оны 13 дугаар цагийн тооны лавлах, Барилгын тушаал материал эдлэл бүтээцийн орц, хүндийн жингийн лавлах БХБС-ын 2008 Усны цооног өрөмдлөгийн ажлын оны 26 дугаар төсвийн суурь нормын нэмэлт тушаал ДБХС-ын 1998 Уст цэгийн засвар, шинэчлэлтийн ажлын оны 266 дугаар төсвийн суурь норм тушаал ДБХ-ийн Нефтийн бүтээгдэхүүн хадгалах сав, Сайдын 1999 тоног төхөөрөмжийн угсралтын ажлын оны 40 дугаар төсвийн суурь норм тушаал УБХ-ны 1989 ‰ Уулын нэвтрэлт, хөрс хуулах ажлын оны 43 дугаар төсвийн суурь норм тогтоол ‰ Түүх, соёлын дурсгалт зүйлийг ДБХС-ын 2000 сэргээх засварлах ажлын төсвийн оны 42 дугаар суурь норм тушаал ‰ Барилга, сантехникийн ажлын БХБС-ын 2008 төсвийн суурь нормын алдааны оны 55 дугаар залруулга. /Нийт 10 эмхэтгэл тушаал боловсруулсан/ ‰

Аэродромын жишиг норм

барилгын

- 41 -

43. 44. 45 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52.

БНбД81-50-05 БНбД 81-51-05 БНбД 81-52-05 БНбД 81-53-05 БНбД 81-54-05 БНбД 81-55-05 БНбД 81-56-05 БНбД 81-57-05 БНбД 81-58-05 БНбД 81-59-05

53. БНбД 81-60-05 54. БНбД 81-61-05 55. 56. 57. 58. 59. 60.

БНбД 81-62-05 БНбД 81-63-05 БНбД 81-64-05 БНбД 81-65-05 БНбД 81-70-05 БНбД 81-85-03

61. БНбД 81-86-03

62. БНбД 81-87-03 ‰

63. 64. БНбД 81-20-04 65. БНбД 81-30-04 79. БНбД 81-38-04 80. БНбД 81-39-04 81. БНбД 81-40-04

‰

82.

БХБС-ын 2005 Барилга засварын ажлын төсвийн оны 80 дугаар суурь норм тушаал Газар шороо, суурийн ажил Хана,хамар ханын ажил Хучилтын ажил Шалны ажил Дээврийн ажил Хаалга, цонхны ажил Шат, довжоо пийшингийн ажил Заслал чимэглэлийн ажил БХБС-ын 2005 Угсармал төмөр бетоны ажил оны 80 дугаар Тохижилт, бусад ажил тушаал Тогоо, ус халаагч, дулааны зангилааны ажил Цэвэр ус, дулааны шугам хоолойн ажил Халаах хэрэгслэлийн ажил Салхивчийн ажил Бохир усны шугам хоолойн ажил Нүх цоолох, ховил гаргах ажил Цахилгааны ажил ‰ Цахилгаан техникийн тоноглол, хэрэгслэл, хэмжин шалгах багаж, ДБС-ын 2003 автоматикийн тохируулга, оны 96 дугаар зүгшрүүлэлтийн ажлын элементийн тушаал төсвийн норм ‰ Дулааны эрчим хүчний тоног ДБС-ын 2003 төхөөрөмжийн тохируулга, оны 96 дугаар зүгшрүүлэлтийн ажлын элементийн тушаал төсвийн норм ‰ Усан хангамж ариутгах татуургын байгууламжийн тохируулга, зүгшрүүлэлтийн ажлын элементийн төсвийн норм Барилгын цахилгаан, холбооны ДБСайдын угсралтын төсвийн суурь норм. 2004 оны 176 Орон сууц, олон нийтийн барилгын дугаар тушаал гэрэлтүүлэг Цахилгаан дамжуулах шугамын ажил Үйлдвэрийн барилгын цахилгаан угсралтын ажил Автомат төхөөрөмжийн ажил Барилгын холбоожуулалтын ажил ДБС-ын 2002 Барилгын машин ашиглалтын нэг машин оны 316 дугаар цагийн үнэ тодорхойлох аргачлал, тушаал , машинч механикжуулагчдын салааны ЗТБХБС-ын бүрэлдэхүүн, мэргэжлийн бүтцийн 2012 оны 18 норматив дугаар тушаал ДБС-ын 2001 ‰ Тээврийн хэрэгслийн 1 тн/км-ийн үнэ оны 316 дугаар тодорхойлох аргачлал тушаал ‰

42.

БНбД81-23- 02 /БД81-111-11/

83. БНбД 81-24-02

- 42 -

Барилгын технологийн тээврийн ЗТБХБС-ын автомашины цагийн болон 1 тн /км- 2012 оны 18 ийн жишиг үнийн тариф дугаар тушаал ЗТБХБС-ын ‰ Барилгын машин ашиглалтын нэг 85. /БД 81-112-11/ 2012 оны 18 машин-цагийн жишиг үнэ дугаар тушаал ‰ Байгалийн хүчин зүйл тус бүрийн ДБХС-ын 1994 БНбД IV-1386. нөлөөг барилга байгууламжийн оны 325 дугаар 95 төсөвт өртөгт тусгах илтгэлцүүр тушаал БАРИЛГЫН ДҮРЭМ БА БУСАД ЗӨВЛӨМЖИЙН БАРИМТ БИЧИГ ‰ Барилгын зураг төслийн ажлын 1. ЗТБХБС-ын жишиг үнэ БД 81-16-12 2012 оны 182 ‰ Зураг төслийн жишиг үнийг хэрэглэх дугаар тушаал 2. заавар БХБС-ын 3. БД 81-103-06 ‰ Геодези, зураг зүйн ажлын жишиг үнэ 2006оны 116 дугаар тушаал ‰ Барилгын инженер хайгуулын ажлын ДБС-ын 2001 4. БД 81-17-01 жишиг оны 355 дугаар үнэ тушаал ДБС-ын 2001 ‰ Барилгын ажлын тоо хэмжээ, бодох оны 174 дугаар 5. БД 81-101-01 аргачилсан заавар тушаал ‰ Барилгын машины эзэмшилт, ДБС-ын 2002 6. БД 81-101-02 ашиглалтын зардлыг үнэлэх оны 316 дугаар аргачилсан заавар тушаал УДИРДЛАГЫН БАРИМТ БИЧИГ ‰ Барилгын зураг төсөл, хайгуулгын ДБХС-ын 2000 зураглал, инженерийн тооцооны оны 142 дугаар 1 УББ 81-203-00 болон төсвийн программ хэрэглэх тушаал журам ‰ Тохируулга, зүгшрүүлэлтийн ажлын ДБС-ын 2003 төсвийг нөөцийн аргаар зохиох оны 96 дугаар 2 УББ 81-02-03 аргачилсан зөвлөмж тушаал ‰ 2001 онтой харьцуулсан барилга БХБС-ын 2007 угсралтын ажлын үнийн оны 13 дугаар 3 зэрэгцүүлэлтийн 2002-2005 оны тушаал индекс БХБС-ын 2008 ‰ Барилга угсралтын үе шатны ажлын 4 оны 30 дугаар үнийн өсөлтийн 2006 оны индекс тушаал ЗТБХБС-ын ‰ Барилга угсралтын үе шатны ажлын 5 2008 оны 37 үнийн өсөлтийн 2007 оны индекс дугаар тушаал ЗТБХБС-ын ‰ Барилга угсралтын үе шатны ажлын 6 2011оны 196 үнийн өсөлтийн 2010 оны индекс дугаар тушаал ЗТБХБС-ын ‰ Барилга угсралтын үе шатны ажлын 7 2012 оны 109 үнийн өсөлтийн 2011 оны индекс дүгээр тушаал ‰

84. /БД 81-113-11/

- 43 -

Хавсралт № 2.1 Гүйцэтгэгч байгууллагын төсвийн тооцоо Барилгын ажлын нэр.... Төсөвт өртөг.....................мянган төгрөг он.......сарын.....өдөр №

Зардлын нэр төрөл

Дүн

Зардал тооцох нь

1 Барилгын талбайн зардал а. Шууд зардал 1.1 Ажилчдын үндсэн цалин 1.2

Талбайн ИТА-ны үндсэн цалин

Ажилчид, талбайн ИТА-ны нэмэгдэл цалин Нийт цалин Эрүүл мэнд, нийгмийн даатгалын 1.4 шимтгэл Барилгын ажилчдын хөдөлмөрийн багаж хэрэгсэл, ажлын хувцас, хэрэгсэлд зарцуулах хөрөнгө 1.5 Материал 1.6 Машин, механизмын ашиглалт 1.3

Ажилчдын үндсэн дүнгээс 17 % Ажилчдын үндсэн дүнгээс 37 %

цалингийн цалингийн

Нийт цалингийн сангаас хуулиар тогтоосон хувиар нийт цалингийн дүнгээс хувиар тооцно

13,6

- 44 -

Материалын тээвэр Барилгын талбайн хог, хаягдал зайлуулах б. Барилгын ажил гүйцэтгэх ерөнхий нөхцлийг бүрдүүлэх шууд бус зардал Барилгын талбай дахь хөдөлмөр 1.8 хамгаалал, эрүүл ахуй, аюулгүй ажиллагааг хангах зардал 1.9 Ажиллагсдын үйлчилгээний зардал Барилгын талбайн үйлчилгээний 1.10 зардал Титулын бус түр барилга, 1.11 байгууламжийн зардал Хүйтний улиралд барилга угсралтын 1.12 ажил гүйцэтгэх үеийн нэмэлт зардал 1.13 Удирдлагын зардал Барилгын талбайн зардлын дүн Барилгын талбайн зардлын 2 Төсөвт ашиг дүнгээс 15% Баригдаж буй барилгын 3 Даатгал Ажиллагсдын БУА-ын төсөвт өртгийн дүнгээс 4 НӨАТ 10% Барилга угсралтын ажлын өртгийн дүн 1.7

Тээврийн зардал

Төсөв зохиосон: Шалгасан:

.............................................................

.........................................................................

- 45 -

Хавсралт № 2.2 Объектийн төсвийн тооцоо № \Объектийн төсөв\ --------------------------------------------------------------------------------------------------\Барилгын нэр \засварлах барилгын нэр\ Төсөвт өртөг

-------------------------------------------

Мянган төгрөг

Барилга технологийн бүтэц төсөв өртөг /төг/ Барилга Тоног Төсвийн Ажил, зардлын № угсралтын Бүгд өртөг төхөөрөмж дугаар нэр ажил Угсралт Өртөг 1 2 3 4 5 6 7 1 Үндсэн барилга 2 Туслах барилга 3 Гадна цэвэр ус 4 Гадна бохир ус Гадна дулаан 5 хангамж 6 Гадна цахилгаан 7 Гадна холбоо Барилгын орчны 8 талбайн тохижилт, зүлэгжүүлэлт

Төсөв зохиосон ----------------------------------------------------------------------------\гарын үсэг, овог, нэр\ Шалгасан ----------------------------------------------------------------------------\гарын үсэг, овог, нэр\

- 46 -

Хавсралт№ 2.3 Нэгдсэн төсвийн тооцоо Барилга, объектын нэр...................................................................................................... Нэгдсэн төсвийн нийт дүн....................................................................................мян.төг он.......сарын.....өдөр Барилга хөрөнгө оруулалтын технологийн бүтэц Барилга Тоног Ажил, зардлын Бүлгийн № угсралын төхөөрөмж Бусад Дүн нэр дугаар ажил Угсралт Өртөг I хэсэг Барилгын 1 I бүлэг талбай бэлдэх I хэсгийн дүн II хэсэг. Гүйцэтгэгч байгууллагын зардал Үндсэн 2 II бүлэг барилгууд Нийт туслах 3 III бүлэг барилгууд Эрчим хүчний 4 аж ахуйн IV бүлэг барилгууд Зам тээвэр 5 холбооны V бүлэг барилгууд Нийгэм ахуйн 6 барилга VI бүлэг байгууламжууд Талбайн VII 7 тохижилт бүлэг зүлэгжүүлэлт II хэсгийн дүн III хэсэг. Захиалагчийн зардал Захилагчийн түр VIII 8 барилга, бүлэг байгууламж Бусад ажил 9 IX бүлэг болон зардал Захиалагчийн VIII 10 хяналтын бүлэг зардал Ашиглалтын үеийн хүний 11 нөөцийг бэлтгэх зардал X бүлэг Гадаадын мэргэжилтэн 12 урьж ажиллуулах зардал - 47 -

III хэсгийн дүн IV хэсэг. Зураг төслийн байгууллагын зардал Зураг төсөл, 13 хайгуулын ажлын зардал Барилгын инженер XIбүлэг 14 хайгуулын зардал Төслийн баримт 15 бичигт шүүлт хийх зардал Авторын 16 хяналтын зардал IV хэсгийн дүн V хэсэг. Бусад зардал Нормчлолын 17 сангийн зардал /0.18%/ Магадлашгүй 18 ажлын зардал /2%/, /3%/ 19 НӨАТ /10%/ Бусад нэмэлт 20 зардал V хэсгийн дүн 21

Буцах зардал

22

Нийт хөрөнгө оруулалтын дүн

I+II+III+IV+V

Төсөв зохиосон: ......................................................... Шалгасан: .........................................................................

- 48 -

Хавсралт № 3.1 Барилгын үргэлжлэх хугацаа......................... Барилга (засвар)-ын ажил гүйцэтгэх үнийн санал Д/д Үзүүлэлтүүд 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

12

Суурь санал

үнийн Үнийн хувилбарууд 1 2

3

Барилгажих талбай бэлтгэх зардал Барилгын угсралтын ажлын зардал (шууд) Төсөвт үнийн санал (шууд бус зардал,ашиг багтсан) Зүйл 1 Ерөнхий гүйцэтгэгчийн ажил Зүйл 2 Дэд үнийн саналаарх ажил Барилгын нийт талбай, м2 Барилгын нийт талбайн өртөг Барилгын ашигтай талбай Ашигтай талбай/Нийт талбай, % Материалын өртгийн шууд зардалд эзлэх хэмжээ, % Нэгж хүчин чадлын өртөг (Сурагчийн суудал, эмнэлгийн ор, сууцны м2 талбай) Ерөнхий гүйцэтгэгчийн барилгын ажил гүйцэтгэх ерөнхий нөхцлийг бүрдүүлэх шууд бус зардал, ашиг

Зураг төсөл зохиогчид: Хувилбартай тохиолдолд 3, 4, 5 болон 12-р мөрийг үнийн хувилбар тус бүрээр бөглөнө.

- 49 -

Хавсралт № 3.2 Ажлын бүлэг тус бүрээрх дэд үнийн санал Д/д

Суур үнийн санал

Ажлын Ажлын бүлэг (masterformat) код

11 12

Барилгын ажил гүйцэтгэх ерөнхий нөхцлийг бүрдүүлэх шууд бус зардал Барилгажих талбайг бэлдэх Бетон Өргийн ажил Ган хийц Мод болон хуванцар Дулаан болон ус тусгаарлалт Хаалга, цонх Засал, чимэглэл Үндсэн тоног төхөөрөмжийн холбох хэрэгслэл, шаардагдах технологийн багажны иж бүрдэл Тоног төхөөрөмж Тавилга, эд хогшил

13

Тоног төхөөрөмжийн сэлбэг эд анги

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Үнийн хувилбар 1

2

3

Зөөвөрлөх систем (Цахилгаан шат, урсдаг шат, хог зайлуулах хоолой) Механик систем, усан хангамж, халаалт, агаар сэлгэлт Цахилгаан техникийн систем

14 15 16 Дүн

Хавсралт № 3.3 Дэд үнийн саналын задаргаа Д/д

Ажлын код

Ажлын бүлэг, дэд бүлэг Халаалт, агаар сэлгэлт: Температурын хяналт Тусгаарлалт Тогтворжуулалт

1

Суур санал

үнийн

Үнийн хувилбар 1

2

3

Дүн Хавсралт № 4 - 50 -

Барилгын бүтээцийн төрөл, барилга байгууламжаар бүлэглэсэн ангилал 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Uniformat Суурь (Foundation) Барилгын газар доорхи хэсэг (Substructure) Барилгын газар дээрх хэсэг (Superstructure) Доторхи ажил (засал, чимэглэл) (Finishing and Decoration - Interior) Дээвэр (Roofing) Доторхи бүтээц Зөөвөрлөх систем, цахилгаан шат, урсдаг шат, хог дамжуулах хоолой (Transportation system) Механик систем, халаалт, агаар сэлгэлт, усан хангамж (Mechanical system) Цахилгаан техникийн систем (Electrical and Technical system) Ерөнхий нөхцөл бүрдүүлэх (General Condition or Overhead) Тоног төхөөрөмж, түүний иж бүрдүүлэлтийн хэрэгслэлүүд болон тавилга, эд хогшил (Specialty Accessories and Equipment) Барилгын талбай бэлдэх (Preparation of the Site)

Ажил гүйцэтгэх технологи, ашиглах материалаар нь бүлэглэсэн ангилал Masterformat 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

Ерөнхий нөхцөл бүрдүүлэх зардал (General Requirement) Барилгын талбай бэлдэх (Sitework) Бетон (Concrete work) Өргийн ажил (Masonry) Ган хийц (Steel work) Мод болон хуванцар (Wood and plastic) Дулаан болон ус тусгаарлалт (Heat insulation and Water proofing) Хаалга, цонх (Doors and Windows) Засал, чимэглэл (Finishes) Үндсэн тоног төхөөрөмжийн холбох хэрэгслэл (холбох, багцлах хоолой, металь хэсэг, цахилгааны утас, кабел гэх мэт) болон үйлдвэр, барилга байгууламжийг ашиглалтанд оруулахад шаардагдах технологийн хэрэгслэл, багажны иж бүрдэл (Specialties) Тоног төхөөрөмж (Equipment) Тавилга, эд хогшил (Furniture) Тоног төхөөрөмжийн сэлбэг эд анги (Special Construction) Зөөвөрлөх систем, цахилгаан шат, урсдаг шат, хог дамжуулах хоолой (Transportation system) Механик систем, халаалт, агаар сэлгэлт, усан хангамж (Mechanical) Цахилгаан техникийн систем (Electrical and Technical system)

Хавсралт № 5 Нэгдсэн төсвийн тооцоонд тусгах бусад ажил, зардлын жагсаалт, түүнийг тооцох үндэслэл - 51 -

№ 1 1

1.1

1.2 1.3

1.4

1.5

1.6

1.7

1.8

Бүлэг, ажил, зардлын нэр 2 Бүлэг 1. Барилгын талбай бэлтгэх Барилга барих газрын баримт бичиг бүрдүүлэх

Өртөг тооцох үндэслэл (холбогдох хууль, тогтоомж, норматив баримт бичиг) 3

Барилга барих газар чөлөөлөх, Тооцоогоор архитектур төлөвлөлтийн даалгаварын дагуу баригдах барилгын тэг тэнхлэгийг татах. Барилга байгууламжийг тэг тэхлэгээр Инженер хайгуулын ажлын үнийн нь ялгаж зааглан тэмдэглэж гадаслах. лавлах, үнийн өөрчлөлтийн индекс Газар худалдаж авсны төлбөр, Мөрдөгдөж буй хууль, барилга барих хугацааны түрээсийн тогтоомжийг үндэслэнэ төлбөр Захиалагч, зураг төслийн байгууллага Тухайн үйлчилгээний үнэлгээг зураг төсөл боловсруулахад үндэслэнэ шаардлагатай анхны өгөгдөл, техникийн нөхцөл боловсруулах , орон нутгийн засаг захиргааны холбогдох байгууллагаас инженерийн шугам сүлжээ татахад тавигдах шаардлагыг биелүүлэх зэрэг ажлын зардал Барилгын талбайд түүх соёлын Тухайн үйлчилгээний үнэлгээг зүйлийг хамгаалах, археологийн үндэслэнэ малтлага хийх зардал Барилгын зураг төсөл боловсруулах, Тухайн үйлчилгээний үнэлгээг барилга барих хугацааны газрын үндэслэнэ төлбөр “МУ-ын газрын тухай тухай Барилгажих талбайн инженерийн “Барилгын шугам сүлжээ, байгууламж, замыг тогтоомжийг үндэслэнэ шилжүүлэх, мод бут, хөрсний ургамалын үеийг хуулах хадгалах, нөхөн сэргээх, оршин суугчдыг шилжүүлэн суурьшуулж , барилга байгууламж, объектын талбайг чөлөөлөх. Тарималын өртгийн нөхөн төлбөр, барилгын талбайг хатаах, ус усны горимын нөхцлийг нь өөрчлөх, хүрээлэн байгаа орчныг хамгаалах болон барилгын ажил явуулах таатай бус нөхцлийг арилгах. Барилгын талбайн гидрогеологийн Барилгын зохион тааламжгүй нөхцөл болон хотын төслийг үндэслэнэ тээврийг тойруу замаар явуулснаас үүдэж гарах зардал

хууль”, хууль

байгуулалтын

- 52 -

8.1

8.2

Бүлэг 8. Бусад ажил болон зардал Ашиглагдаж байгаа автозамын арчилгааны болон барилгын ажил дууссаны дараа сэргээн засварлах зардал Барилга, угсралтын байгууллагын ажиллагсадыг автомашинаар зөөх, хотын тээврийн тусгай маршрут зохион байгуулахад шаардагдах нөхөн төлбөрийн зардал Барилгын ажлыг ээлжийн аргаар гүйцэтгэхтэй холбогдох гарах зардал

8.3

8.4

8.5 8.6 8.7

8.8

8.9 8.10 8.11

9.1

11,1

Хугацаат цэргийн алба хаагч, оюутны отряд болон бусад хэлбэрээр зохион байгуулалттайгаар ажилчдыг авч ажиллуулах зардал Барилга угсралтын ажил, барилгын тусгай ажилд томилолтоор ажиллуулах зардал Барилгын байгууллагыг барилгын нэг обьектээс нөгөө рүү шилжүүлэх зардал Барилга, обьектийг ашиглалтад оруулсны шагналын зардал Барилга угсралтын ажлын эрсдэл, ажиллагсад , машин механизмын даатгалын зардал

Барилгын зохион байгуулалтын төсөл /БЗБТ/ -ийг үндэслэнэ. “Автомашины зам” эмхэтгэл №27ийн үнэлгээг үндэслэнэ Барилгын зохион байгуулалтын төсөл /БЗБТ/ -ийг үндэслэн тээврийн байгууллагын үнэ, тарифийн өгөгдөлд тулгуурлан тооцно. Барилгачдын нүүдлийн байрны арчилалт, ашиглалт, явуулын ажилчдыг нүүдлийн байр хүртэл зөөх болон томилолтын зардал зэргийг тусгасан барилгын ажил гүйцэтгэх төсөл /БАГТ/-ийг үндэслэнэ

Барилгын ажил гүйцэтгэх /БАГТ/-ийг үндэслэнэ.

төсөл

Барилгын ажил гүйцэтгэх төсөл /БАГТ/ -ийг үндэслэнэ.

Нэгдсэн төсвийн тооцооны 1-7-р бүлгийн дүнгээс 2%-иар Даатгалын тухайн хуулийн зохих заалтыг үндэслэн тодорхойлох бөгөөд нэгдсэн төсвийн 1-7 –р бүлгийн дүнгээс 3%-иас илүүгүй байна. Барилгын ажлын тендер зохион Зардлын төрлийн тооцоогоор байгуулах зардал тодорхойлно. Ажлын байрны хэвийн нөхцөл хангах Барилгын ажил гүйцэтгэх төсөл зориулалттай тусгай арга хэмжээний /БАГТ/- ийг үндэслэнэ зардал Тохируулга зүгшрүүлэлтийн ажлын Тоног төхөөрөмжийн тохируулга зардал зүгшрүүлэлтийн ажлын төсвийн тооцоог үндэслэн тодорхойлно. Бүлэг 9. Захиалагчийн албыг зохион байгуулах болон зөвлөхийн хяналт тавих ажлын зардал Захиалагчийн албыг зохион байгуулах Нэгдсэн төсвийн тооцооны 1-7 болон зөвлөхийн хяналт тавих ажлын дугаар бүлгийн дүнгээс 5 хүртэл зардал хувиар тооцно. Бүлэг 11. Төсөл- хайгуулын ажил, зохиогчийн хяналтын зардал Барилгын зургийн ажил Зургийн ажлын суурь үнийн эмхэтгэл, үнийн өөрчлөлтийн индекс ашиглана - 53 -

11.2

Инженер-хайгуулын ажил

11,3

Зургийн зохиогчийн хяналт

11,4

Зураг төслийн баримт бичигт шүүлт Зураг төсөл, инженер хайгуулын хийлгэх ажил ажлын төсөвт өртгөөс тогтоогдсон нормативаар тооцно.. Тендерийн баримт бичиг Захиалагчтай тохиролцож тооцно боловсруулах ажил Барилгын захиалагчийн техникийн Гадсан суурийг худалдан авах, даалгаврын дагуу зураг төсөл тээвэрлэх, барилгын суурьт зоох боловсруулах явцад гүйцэтгэгч механизмын ашиглалтын зардал, байгууллага гадсан суурь турших суурийг динамик, статик ажлын зардал ачааллаар шалгах зэрэг ажлын зардлыг зураг төслийн өгөгдөл, төсвийн норм, үнэлгээг үндэслэн барилгын ажил гүйцэтгэх ерөнхий нөхцлийг бүрдүүлэх шууд бус зардал, төсөвт ашгийг тусгаж тооцно. Буцаах зардал Буулгасан түр барилга,байгууламж, бүтээц эдлэл, материалыг борлуулснаас олох орлогыг үндэслэн тооцно Нэмэгдсэн өртгийн татвар /НӨАТ/ Татварын тухай хууль, тогтоомжийг үндэслэнэ.

11,5 11,6

Барилгын инженер-хайгуулын ажлын суурь үнийн эмхэтгэл, үнийн өөрчлөлтийн индекс ашиглана

- 54 -