7_Hmeres_Kathimerini_-______________________.pdf

A

ΦIEPΩMA

KYPIAKH 31 MAΪOY 1998

2-32 AΦIEPΩMA O γοητευτικ ς κ σμος

των Mυκηνών. Tης Πέγκυ Kουνενάκη  H ακρ πολη και τα κυκλώπεια τείχη. H κατοικία του βασιλιά, το νεκροταφείο, η υπγεια δεξαμενή.

Tης Pεγγίνας Mουστεράκη  H Πύλη των Λε ντων.  Mνημεία έξω απ την ακρ πολη. Kτίρια και θολωτοί τάφοι.

Tου B. K. Λαμπρινουδάκη  Tο ανάκτορο των βασιλέων. Tο μνημειώδες συγκρτημα.

Tης Eλισάβετ Σπαθάρη Tο θρησκευτικ Kέντρο.

Oι Mυκηναίοι και τα άλλα ελληνικά φύλα είχαν κοινή θρησκεία, γλώσσα, ήθη και έθιμα. Tου Xρήστου Mπουλώτη Tα πολύτιμα ευρήματα.

Eκτίθενται στο Eθνικ Aρχαιολογικ Mουσείο. Tης Kαίτης Δημακοπούλου  Oι ανασκαφές του Eρρίκου Σλίμαν. O ταφικς περίβολος A, τα μοναδικά ευρήματα και τα πολύτιμα κτερίσματα.

Tου Γεωργίου Στυλ. Kορρέ  H τραγωδία των Aτρειδών. O μύθος της βασιλικής οικογένειας στους αρχαίους κλασικούς συγγραφείς.

Tου Kώστα Γεωργουσ πουλου  H παρακμή του μυκηναϊκού κ σμου. Oι θεωρίες για την κατάρρευση.

Tης δρος Eιρήνης Λαιμού  H γειτονική Tίρυνθα.

H ακμή της στη Mυκηναϊκή εποχή. Tης δρος Aλκηστης Παπαδημητρίου  Tο μυκηναϊκ Aργος. Oι αρχαιολογικές ανασκαφές αποκαλύπτουν.

Tου Xρήστου Πιτερού  Σύγχρονες ανασκαφές και αναστηλώσεις. H διάσωση και η ανάδειξη του κέντρου του μυκηναϊκού κσμου.

Tης Eλισάβετ Σπαθάρη  Mύθος και ιστορία. H πορεία των Mυκηνών μέσα στο χρνο.

Eξώφυλλο: H είσοδος της ακροπλεως των Mυκηνών με τα κυκλώπεια τείχη και η Πύλη των Λεντων (φωτ.: Studio KONTOS).

Yπεύθυνη «Eπτά Hμερών» EΛEYΘEPIA TPAΪOY

2

H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 MAΪOY 1998

Γενική άποψη της ακρπολης των «πολύχρυσων» Mυκηνών. Kτισμένη πάνω σε ένα ύψωμα – φυσικ οχυρ, μπροστά στον αργολικ κάμπο, με τα κυκλώπεια τείχη να περικλείουν και να προστατεύουν τα βασιλικά ανάκτορα και τις κατοικίες των Aχαιών.

O γοητευτικ ς μυκηναϊκ ς κ σμος EPEIΠIA αθάνατα στο χρνο σημαδεμένα με αίμα: στα παλάτια των Mυκηνών τα φαντάσματα του Aγαμέμνονα, της Kλυταιμήστρας και του Aίγισθου –πρσωπα του μύθου και της τραγωδίας βουτηγμένα στα ανθρώπινα πάθη– μοιάζουν να τριγυρίζουν ακμη αναζητώντας τη δικαίωση, πως έταξαν οι τραγικοί ποιητές. Tις Mυκήνες, πρωτεύουσα της Eλλάδας κατά τους προϊστορικούς χρνος και θρησκευτικ κέντρο του μυκηναϊκού κσμου, πρώτος ο Oμηρος τις ύμνησε και τις αποκάλεσε Πολύχρυσες. Oι μετέπειτα έρευνες επιβεβαίωσαν τον χαρακτηρισμ του και άνοιξαν ένα καινούργιο κεφάλαιο στην Iστορία του Eυρωπαϊκού Πολιτισμού, ο οποίος, μάλιστα, δανείστηκε το νομά τους και ονομάστηκε μυκηναϊκς. Aπ ττε έως σήμερα είναι ο τπος που τροφοδτησε τη φιλολογία, το θέατρο, την αρχαιολογία και την έρευνα με ένα πλούσιο υλικ, μοναδικ σε ολκληρο τον κσμο. H παράδοση θεωρεί ιδρυτή και πρώτο βασιλιά των Mυκηνών το μυθικ Περσέα που υπολογίζεται τι βασίλεψε το πρώτο μισ του 14ου π.X. αιώνα, γύρω στο 1400 με 1350 π.X. Oι ιστορικές πηγές αποδεικνύουν τι ο λφος των Mυκηνών είχε κατοικηθεί έναν αιώνα πριν και άρχισε να ακμάζει απ τον 17ο αι. π.X. Aπ τα μέσα του 15ου αι. π.X. οι εμπορικές δραστηριτητες των Mυκηναίων φτάνουν μέχρι τα ανατολικά και δυτικά παράλια της Mεσογείου, δημιουργούν δικούς τους εμπορικούς σταθμούς και εκτοπίζουν σιγά σιγά τους Mινωίτες, τους οποίους αργτερα θα κατακτήσουν. Tον 14ο και 13ο αι. π.X. οι Mυκηναίοι ευημερούν και επεκτείνονται.

H πλη οχυρώνεται με τα λεγμενα «κυκλώπεια» τείχη, μέρος των οποίων υπάρχει μέχρι σήμερα. H είσοδος στην ακρπολη, γνωστή ως Πύλη των Λεντων, παραμένει πάντα σύμβολο εξουσίας και δύναμης. O δρμος απ την πύλη οδηγεί στην κορυφή του λφου, που ανάμεσα στα εξαιρετικής αρχιτεκτονικής οικήματα υπάρχει το περίφημο ανακτορικ μέγαρο. Στο ανακτορικ συγκρτημα εντάσσεται και η περίφημη δεξαμενή που υπολογίζεται τι κατασκευάστηEπιμέλεια αφιερώματος:

ΠEΓKY KOYNENAKH κε στα τέλη του 13ου αιώνα π.X. για να εξασφαλίσει στους Mυκηναίους νερ σε περίπτωση πολιορκίας. Eργο μοναδικ, που προκαλεί τον θαυμασμ ακμη και σήμερα. Oι Mυκηναίοι, ικανοί πολεμιστές, έμποροι, ναυτικοί, αλλά ταυτχρονα γεωργοί και κτηνοτρφοι, καλλιεργούν αμπέλια και δημητριακά. Mεταφέρουν τα προϊντα τους στα διάφορα λιμάνια της Mεσογείου και τα ανταλλάσσουν με χαλκ, χρυσ και ελεφαντδοντο. Πρώτες ύλες τις οποίες χρησιμοποιούν για να δημιουργήσουν περίτεχνα έργα που θα αποκαλυφθούν αργτερα και θα αποτελέσουν τον πυρήνα του περίφημου θησαυρού του Aτρέα. O «άναξ», ανώτατος άρχων της πολιτείας, περιστοιχίζεται απ τους αξιωματούχους του. Ωστσο, το δεύτερο μισ του 13ου αιώνα καταστροφές πλήττουν την ακρπολη των Mυκηνών. Tα ανάκτορα καταστρέφονται απ φωτιά. Oι ερμηνείες είναι πολλές: άλλοι πιστεύουν τι

προκλήθηκαν απ γειτονικούς και άλλοι απ μακρινούς επιδρομείς· άλλοι αποδίδουν την κατάρρευση σε εσωτερικές διαμάχες. H μακροχρνια απουσία του ηγεμνα Aγαμέμνονα στην Tροία, η μετέπειτα δολοφονία του απ την Kλυταιμήστρα και τον Aίγισθο, πως και ο θάνατς τους απ τον Oρέστη, είναι γεγοντα που δημιουργούν χι μνο κρίση διαδοχής, αλλά και πολλές συγκρούσεις που οδηγούν στην παρακμή. O Παυσανίας επισκέπτεται τις Mυκήνες τον 2ο π.X. αι. και αναφέρει τι σώζονται ακμη η αρχαία ακρπολη, τμήματα απ το τείχος, η πύλη των λεντων, η Περσεία κρήνη, τα υπγεια διαμερίσματα που ο Aτρέας και οι γιοι του έκρυβαν τους θησαυρούς τους, οι τάφοι τους. H πλη εξακολουθεί να υπάρχει σε παρακμή κατά τη βυζαντινή εποχή και τον μεσαίωνα. Tον 18ο και 19ο αι. μ. X. ξένοι περιηγητές που επισκέπτονται την Eλλάδα περνούν απ τις Mυκήνες, ενώ στα χρνια της Tουρκοκρατίας πολλοί Eυρωπαίοι προσπαθούν να λεηλατήσουν τους θησαυρούς τους. Tο 1836 η Eλληνική Aρχαιολογική Eταιρεία θέτει υπ τον έλεγχ της τις Mυκήνες, ενώ το 1876 O Eρρίκος Σλήμαν κάνει τις πρώτες ανασκαφές που οδηγούν στην αποκάλυψη των μυθικών ανακτρων, αλλά και των θησαυρών του Aτρέα. Tο Aφιέρωμα των «Eπτά Hμερών» επιδιώκει να φωτίσει λες τις φάσεις του μυκηναϊκού πολιτισμού, ενώ, παράλληλα, αναφέρεται στη σημερινή κατάσταση του μνημείου με λες τις αναστηλωτικές εργασίες που γίνονται σ’ αυτ. Eνα μνημείο πολύ σημαντικ, που έως πρσφατα ήταν εγκαταλειμμένο στην τύχη του...

H ακρπολη και τα κυκλώπεια τείχη H κατοικία του βασιλιά, το νεκροταφείο και η υπγεια δεξαμενή που υδροδοτούσε την περιοχή Tης Pεγγίνας Mουστεράκη Aρχαιολγου

H AKPOΠOΛH των Mυκηνών, κέντρο του μυκηναϊκού κσμου, καταλαμβάνει την κορυφή ψηλού λφου. Eχει σχήμα σχεδν τριγωνικ και περιβάλλεται απ δυνατά τείχη που η έκτασή τους φτάνει τα 30.000 τ.μ. Eχουν πάχος 5,50 μ. και το συνολικ τους ύψος πρέπει να ήταν 12 μ. περίπου – το σημεριν τους ύψος είναι περίπου 8 μ. Eίναι κατασκευασμένα απ ακαννιστους, ακατέργαστους ογκλιθους και τα κενά ανάμεσά τους έχουν καλυφθεί απ μικρές πέτρες και πηλ. Oι πέτρες που χρησιμοποιήθηκαν για το χτίσιμο του τείχους είναι τσο μεγάλες που οι άνθρωποι το ονμασαν «κυκλώπειο» και πίστευαν τι μνο γιγαντσωμα ντα, πως οι Kύκλωπες, μπορούσαν να το φτιάξουν. Γεγονς είναι τι για την κατασκευή του οι Mυκηναίοι δεν πρέπει να χρησιμοποίησαν ανυψωτικές μηχανές, πως τροχαλίες και βαρούλκα, αλλά πρέπει να ακολούθησαν την ίδια μέθοδο με τους Aιγυπτίους ταν οι τελευταίοι έχτιζαν τις πυραμίδες. Δηλαδή κατασκεύαζαν πλαγιαστά επίπεδα απ χώμα. Eκεί πάνω κυλούσαν τις πέτρες και ταν το έργο τελείωνε, οι προσχώσεις καταστρέφονταν. H οχύρωση της μυκηναϊκής ακρπολης φτιάχτηκε σε τρεις φάσεις. Tα παλαιτερα κυκλώπεια τείχη χτίστηκαν το 1360/1340 π.X. και περιέβαλαν μικρτερη έκταση. Tο 1250 π.X. επεκτάθηκαν και περιέκλεισαν τον Tαφικ Kύκλο A. Στα τέλη του 13ου αι. π.X. η ακρπολη πήρε την τελική μορφή της με μικρή επέκταση στα βορειοανατολικά που περιέλαβε υπγεια δεξαμενή. H κεντρική είσοδος, η Πύλη των Λεντων, σχηματίζει στην εξωτερική της πλευρά μικρή αυλή. Στην ανατολική πλευρά αυτής της στενμακρης αυλής υψώνεται το τείχος και στη δυτική της ισχυρς πύργος. Oι λγοι που επέβαλαν αυτή τη διαμρφωση ήταν στρατηγικοί, για να μειωθεί η δύναμη των εκάστοτε επιτιθεμένων, αφού λίγοι μνο στρατιώτες μπορούσαν να πλησιάσουν την πύλη. H είσοδος στο εσωτερικ της σχηματίζει τετράγωνη αυλή, 4 μ. μήκους και 4 μ. πλάτους, αρχικά στεγασμένη. Aπ εδώ οι φρουροί μπορούσαν εύκολα να ανέβουν στα τείχη. Στα δεξιά της εισδου έχουν σωθεί τα ερείπια διώροφου κτιρίου, του οποίου ο δυτικς τοίχος ακουμπά στον περίβολο της ακρπολης. Tο κτίριο αυτ ονομάστηκε απ τον αρχαιολγο και ερευνητή Wace «σιταποθήκη», γιατί στο υπγει του βρέθηκαν πιθάρια με καμένους σπρους σταριού.

Tοπογραφικ σχεδιάγραμμα της Aκρπολης των Mυκηνών, κατά τον αρχαιολγο Γ. E. Mυλωνά. 1: H Πύλη των Λεντων. 4: O ταφικς κύκλος A. 10–13: Tο θρησκευτικ κέντρο. 18–19: Tο μέγαρο και η μεγάλη αυλή. 22–25: Eργαστήρια και αποθήκες. 30: H βρεια πύλη.

κηναίων, το ονομαζμενο Tαφικς Kύκλος A, που ανασκάφηκε απ τον Σλήμαν το 1876. O Tαφικς Kύκλος A είναι μέρος ενς μεγαλύτερου νεκροταφείου, που απλωνταν και στα δυτικά, έξω απ τον περίβολο. Tο ένα τμήμα του έμεινε έξω απ την ακρπολη, ταν στα μέσα του 13ου αιώνα π.X. χτίστηκε το δυτικ κυκλώπειο τείχος. O Tαφικς Kύκλος A είναι ένας κυκλικς χώρος διαμέτρου 28 μ. περίπου που περικλείεται απ περίβολο ο οποίος σχηματίζεται απ διπλή σειρά ρθιων πλακών με μια τρίτη τοποθετημένη κάθετα πάνω στις άλλες δύο. Tο τείχος έγινε καμπύλο σ’ εκείνο το σημείο για να

συμπεριλάβει αυτ το τμήμα του νεκροταφείου. Στον Tαφικ Kύκλο A βρέθηκαν έξι οικογενειακοί βασιλικοί τάφοι, κάθετοι λακκοειδείς. Πάνω τους είχαν στηθεί στήλες απ πωρλιθο. Πολλές απ τις στήλες έχουν ανάγλυφες παραστάσεις ανδρών πάνω σε άρματα και άλλες διακσμηση με γεωμετρικά σχήματα. Στους τάφους βρέθηκαν δεκαεννέα σκελετοί και πολλά κτερίσματα* που είναι εκτεθειμένα στο Eθνικ Aρχαιολογικ Mουσείο στην Aθήνα. Aνάμεσα στα κτερίσματα ξεχωρίζουν πλα απ χαλκ, πως ξίφη και εγχειρίδιο, κύπελλα απ χρυσ και ασήμι, πέντε χρυσές προσωπί-

Tο νεκροταφείο Mπροστά στη «σιταποθήκη» εκτείνεται το νεκροταφείο των Mυ-

O ταφικς περίβολος A στην ακρπολη των Mυκηνών, που βρίσκεται στο εσωτερικ των τειχών, πίσω απ την Πύλη των Λεντων.

δες (μια απ αυτές εσφαλμένα έχει αποδοθεί στον Aγαμέμνονα), χρυσές πλάκες, χρυσά κοσμήματα, ρυτά απ χρυσ και ασήμι. Tο συνολικ βάρος των χρυσών αντικειμένων φτάνει τα 14 κιλά περίπου. Oι τάφοι του Tαφικού Kύκλου A αποδθηκαν απ τον Σλήμαν –που ακολουθούσε τις αφηγήσεις του Παυσανία– στον Aγαμέμνονα και την ακολουθία του, που δολοφονήθηκαν απ την Kλυταιμνήστρα. Oι μελέτες μως των ερευνητών που ασχολήθηκαν μετά το Σλήμαν με τα ευρήματα των Mυκηνών απέδειξαν τι οι τάφοι του Tαφικού Kύκλου A είναι παλιτεροι και ανήκουν στον 16ο αι. π.X. (δηλαδή περίπου απ το 1600 – 1510 π.X.). O καθηγητής Γ. Mυλωνάς, διευθυντής των ανασκαφών απ το 1963, υποστήριξε τι οι τάφοι αυτοί πρέπει να ανήκαν στη βασιλική οικογένεια που βασίλευε στις Mυκήνες εκείνη τη χρονική περίοδο. Στα ντια του ταφικού περιβλου έχουν έλθει στο φως τα θεμέλια σπιτιών της μυκηναϊκής εποχής, γνωστά με διάφορα ονματα, πως Oικία του Kρατήρα των Πολεμιστών, γιατί εκεί βρέθηκε κρατήρας με την παράσταση πολεμιστών σε πορεία, Oικία της Eπικλινούς Aναβάσεως, Δυτική Oικία, Kτίριο Wace, Oικία Tσούντα. Aνατολικά της Oικίας Tσούντα ανασκάφηκε απ τον καθηγητή Γ. Mυλωνά νας με βωμ και «Λίθο Θυσιών» και νοτιοανατολικά των παραπάνω κτιρίων βρέθηκε το θρησκευτικ κέντρο των Mυκηναίων με τις κατοικίες των ιερέων και ανάμεσά τους κτίσμα που ίσως ήταν η κατοικία Συνέχεια στην 4η σελίδα KYPIAKH 31 MAΪOY 1998 - H KAΘHMEPINH

3

H Πύλη των Λεντων που ανοίγεται στο βάθος της οχυρής εσοχής του τείχους στη δυτική πλευρά της ακρπολης των Mυκηνών. Tο επιβλητικ ανάγλυφο με τα δύο λιοντάρια συμβολίζει πιθαντατα την ισχύ του βασιλικού οίκου των Mυκηνών. (φωτ.: «Eνωσις»).

H Πύλη των Λεντων Oι πλευρές του λφου που έχτισε την πλη ο Περσέας είναι απτομες, με μνη πρσβαση στα βορειοδυτικά. Eδώ κατασκευάστηκε η κεντρική πύλη της ακρπολης. H είσοδος αυτή είναι γνωστή ως η Πύλη των Λεντων απ το ανάγλυφο που τη στολίζει και σώζεται μέχρι σήμερα σε καλή κατάσταση. Eκτς απ την κεντρική πύλη υπάρχει και μια δεύτερη μικρτερη στη βρεια πλευρά του περιβλου. H Πύλη των Λεντων χτίστηκε το 1250 π.X. Eχει ύψος 3,10 μ. Στο κατώφλι έχει πλάτος 2,95 μ. και στενεύει στο υπέρθυρο (2,85μ.). Aποτελείται απ τέσσερις τεράστιους επεξεργασμένους ογκλιθους. Eχει δύο παραστάδες ύψους περί-

Συνέχεια απ την 3η σελίδα

του αρχιερέα. Σ’ αυτ το οικοδμημα (οι τοίχοι του ήταν τοιχογραφημένοι) ανήκουν οι τοιχογραφίες της «Mυκηναίας» και των «οκτώσχημων ασπίδων». Aπ την Πύλη των Λεντων προς την κορυφή του λφου που βρίσκονταν τα ανάκτορα, οδηγούσε ανηφορικς δρμος (Great Ramp) απ τον οποίο σήμερα σώζεται ένα μέρος. H δεξιά πλευρά του στηρίζεται σε κυκλώπειο αναλημματικ τοίχο.

H κατοικία του άνακτα Tα σκαλοπάτια που φέρνουν στην ανάβαση είναι μεταγενέστερη κατασκευή για να διευκολυνθεί η προσπέλαση των επισκεπτών στο ανάκτορο. Σε ένα σημείο ο δρμος διακπτεται απ κτίριο των ελληνιστικών χρνων που πρέπει να ήταν ελαιοτριβείο. Στην κορυφή της ακρπολης δέσποζε επιβλητική η κατοικία του «άνακτα» και των μελών της οικογένειάς του. Στα ανάκτορα έμπαιναν απ πρπυλο που βρισκταν στη βορειοδυτική γωνία του λφου. Tο πρπυλο είχε δύο στοές, μια εξωτερική και μια εσωτερική. Kάθε στοά είχε μια

4

H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 MAΪOY 1998

που 3 μ. και πλάτους 1,70 μ., οι οποίοι στηρίζουν το υπέρθυρο που πάνω του ακουμπά «ανακουφιστικ τρίγωνο» με ανάγλυφη παράσταση δύο λιονταριών στην εξωτερική πλευρά του. Tα κεφάλια των λιονταριών δεν έχουν σωθεί. Πρέπει να ήταν κατασκευασμένο απ μαλακτερη πέτρα, ίσως στεατίτη και είχαν προσαρμοστεί πάνω στην πλάκα με χάλκινους συνδέσμους. H πύλη έκλεινε με δίφυλλη ξύλινη πρτα που θα ήταν επενδυμένη με χαλκ. Tο κάθε φύλλο στηριζταν σε δοκάρι που περιστρεφταν. Mε την περιστροφή το φύλλο γύριζε και έτσι ανοιγκλεινε η πρτα, που ασφάλιζε με εσωτερική μπάρα.

κολνα που στήριζε την οροφή. Aπ το πρπυλο μεγάλος διάδρομος οδηγούσε στη δυτική είσοδο που ήταν η κυρία είσοδος του ανακτρου. Aπ αυτή σήμερα σώζεται το κατώφλι απ κροκαλοπαγή ογκλιθο. Στα βρειά της έχουν ανασκαφεί τα θεμέλια δωματίου που πρέπει να χρησίμευε ως φυλάκιο. Στη συνέχεια ανοίγεται ο ντιος διάδρομος, ενώ παράλληλα με αυτν, άλλος μικρτερος οδηγεί στη μεγάλη αυλή του ανακτρου που ήταν στρωμένη με κονίαμα και είχε πολύχρωμη διακσμηση. O ντιος διάδρομος έφερνε στα διαμερίσματα που βρίσκονταν στο ψηλτερο επίπεδο του λφου. Aπ αυτά σήμερα έχει ανασκαφεί μακρστενο δωμάτιο, ο προθάλαμος, με χαμηλά έδρανα στο μήκος των τοίχων του και μια τετράπλευρη εστία. O καθηγητής Γ. Mυλωνάς ονμασε αυτ το δωμάτιο, απ τις τοιχογραφίες που βρέθηκαν, «προθάλαμο των παραπετασμάτων». Aπ τα διαμερίσματα που βρίσκονταν βρεια του ντιου διαδρμου σώζονται μνο κάποια ίχνη. Eδώ στην κορυφή χτίστηκε στον 7ο αι. π.X. νας αφιερωμένος στην Aθηνά, απ τον οποίο είναι ορατά μνο λίγα θεμέλια. Aργτερα, στην ελληνιστική εποχή χτίστηκε στο ί-

διο σημείο δεύτερος μεγαλύτερος νας του οποίου σώζεται το κρηπίδωμα. Στην ανατολική πλευρά της μεγάλης αυλής υψωνταν το Mέγαρο που είχε μήκος 23 μ. και μέσο πλάτος 11,50 μ. H δυτική πλευρά του ήταν ανοικτή προς το μέρος της αυλής, και σχημάτιζε στοά, που ο Oμηρος ονομάζει «αίθουσα». Στον ανατολικ τοίχο της «αίθουσας» μονφυλλη πρτα οδηγούσε στον πρδρομο του Mεγάρου. Aπ εκεί πλατιά πρτα που έκλεινε μνο με παραπέτασμα έφερνε στο δμο, δηλαδή στο κύριο δωμάτιο του Mεγάρου. Aκμη και σήμερα διακρίνεται το κατώφλι της πρτας απ κροκαλοπαγή ογκλιθο.

O ξενώνας Oι διαστάσεις του δμου είναι 12,95 μ. μήκος και 11,50 μ. μέσο πλάτος. Στο μέσο του υπήρχε κυκλική εστία, που μέρος της σώζεται και σήμερα και γύρω της τέσσερις ξύλινες κολνες, απ τις οποίες έχουν απομείνει οι βάσεις των δύο και τα θεμέλια της τρίτης. Oι κολνες στήριζαν την οροφή. H στέγη πάνω απ το σημείο που βρισκταν η εστία είχε άνοιγμα για να φεύγει ο καπνς. Oι τοίχοι του δμου ήταν τοιχογραφημένοι. Στη ντια πλευρά βρισκταν ο θρνος

του άνακτα. Nτια του μικρού διαδρμου σώζονται τα θεμέλια σχεδν τετραγώνου δωματίου με μικρή αυλή στη ντια πλευρά του. Aυτς ο χώρος πρέπει να χρησίμευε ως ξενώνας. Nτια του ξενώνα σώζεται μέρος της μεγάλης κλίμακας της νοτιοδυτικής γωνίας του ανακτρου. Aνατολικά του Mεγάρου απλώνονται το εργαστήριο των καλλιτεχνών και των τεχνικών που δούλευαν για το βασιλιά και η οικία των Kινων, που αποτελούσε το κύριο τμήμα της ανατολικής πτέρυγας του ανακτρου. Oφείλει το νομά της στις κιονοστοιχίες που περιέβαλλαν την κεντρική αυλή της. Aνατολικά της οικίας των Kινων έχει ανασκαφεί κτίριο που έχει ονομαστεί κτίριο Δ και στα βρειά του άλλο οικοδμημα που έχει χαρακτηριστεί κτίριο Γ. Kαι τα δύο αυτά κτίσματα πρέπει να χρησιμοποιούνταν ως χώροι για την αποθήκευση τροφίμων. H βορειοανατολική προέκταση της ακρπολης, που έγινε στην τελευταία φάση ανέγερσης του οχυρωτικού περιβλου, περιλαμβάνει δύο ακμη κτίρια, τα A και B. Στο κτίριο B πρέπει να έμενε η φρουρά που είχε αναλάβει τη φύλαξη της υπγειας δεξαμενής που βρίσκεται στα βρεια του κτιρίου. H δεξαμενή αυτή χτίστηκε στα τέλη του 13ου αι. π.X. για να εξασφαλίσει νερ στους Mυκηναίους σε περίπτωση πολιορκίας της ακρπολης. Tο σημαντικ αυτ για την ακρπολη έργο προκαλεί και σήμερα το θαυμασμ.

Yπγεια δεξαμενή Στη δεξαμενή οδηγεί υψικρυφη καμάρα και κλίμακα με 93 σκαλοπάτια και δύο πλατύσκαλα. Περνά κάτω απ το τείχος και συνεχίζει και πέρα απ’ αυτ. H κάθοδος καταλήγει σε υπγεια δεξαμενή σε σχήμα πηγαδιού στην οποία έφταναν με υπγειους αγωγούς και αποθηκεύονταν τα νερά απ τις πηγές που ανάβλυζαν έξω απ την ακρπολη. Στο βρειο και στο ντιο τείχος της προέκτασης του περιβλου υπάρχουν δύο ανοίγματα που πρέπει να χρησίμευαν ως έξοδοι σε περίπτωση αιφνιδιασμού. H κυκλική δεξαμενή που σώζεται στα βορειοανατολικά του βρειου ανοίγματος είναι των ελληνιστικών χρνων. Στη βρεια πλευρά του περιβλου βρίσκεται η δεύτερη πύλη της ακρπολης, η Bρεια Πύλη, μικρτερη μεν απ την Πύλη των Λεντων, χτισμένη μως την ίδια χρονική περίοδο και με την ίδια τεχνική. Δυτικά της Bρειας Πύλης, μέσα στο πάχος του τείχους, έχουν αποκαλυφθεί τα θεμέλια αποθηκών τροφίμων και πλων που κατασκευάστηκαν στα τέλη του 12ου αι. π.X. Στα νοτιοδυτικά τους έχουν έλθει στο φως ερείπια κτίσματος των μυκηναϊκών χρνων, του κτιρίου M. Σ’ αυτ πρέπει να έμενε ο υπεύθυνος για την ασφάλεια του τείχους. Δυτικά του παραπάνω κτιρίου και στα βορειοανατολικά της κεντρικής πύλης έχουν ανασκαφεί τα θεμέλια οικοδομήματος, των αρχών του 12ου αι. π.X. που ίσως χρησιμοποιούνταν απ τους άνδρες της φρουράς της μυκηναϊκής ακρπολης.

Mνημεία έξω απ την ακρπολη Tα σημαντικά κτίρια και οι περίφημοι θολωτοί τάφοι της οικογένειας των Aτρειδών Tου B.K. Λαμπρινουδάκη Kαθηγητή Aρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Aθηνών

TO MEΓAΛYTEPO μέρος των κατοίκων των Mυκηνών είχε τα σπίτια του έξω απ την ακρπολη. Aλλά και πολλές απ τις εμπορικές δραστηριτητες των ανακτρων, ιδίως σε παρατεταμένα διαστήματα ειρήνης, στεγάζονταν εκτς των τειχών. Oι ιδιωτικές αυτές κατοικίες στην περιοχή δεν έχουν ακμη ερευνηθεί συστηματικά. Tρία κτίρια στην περιοχή του τάφου των Λεντων (στα BΔ της Πύλης των Λεντων) και εγκαταστάσεις πάνω σε άνδηρα στην απτομη βρεια πλαγιά της Aκρπολης (στη θέση του Mουσείου), ένα συγκρτημα τεσσάρων κτιρίων στα ντια του τάφου «της Kλυταιμήστρας» και μια συστάδα σπιτιών κοντά στο πάρκινγκ μπροστά απ τον «Θησαυρ του Aτρέως» είναι τα κυριτερα σημεία στα οποία έχει γίνει τέτοια έρευνα. Πάντως πιστεύεται τι οι Mυκηναίοι ήταν εγκατεστημένοι στην περιοχή «κατά κώμας», σε μικρές δηλ. ανεξάρτητες συστάδες σπιτιών οικογενειακών ομάδων με τα αντίστοιχα νεκροταφεία κοντά τους. Tην επικοινωνία μεταξύ αυτών των εγκαταστάσεων και της ακρπολης αλλά και με τα άλλα μεγάλα κέντρα της περιοχής εξασφάλιζε ένα πολύ ανεπτυγμένο οδικ δίκτυο, απ τις βασικές αρτηρίες του οποίου έχουν σωθεί αρκετά λείψανα. Σε ένα δρμο που οδηγούσε προς την Πρσυμνα, το Aργος και την Tίρυνθα ανήκουν τα ερείπια γέφυρας κοντά στο νεκροταφείο του σημερινού χωριού, που διατηρείται σε μήκος 18,30 μ. και κατασκευάστηκε απ μικρούς σχετικά λίθους γύρω στα μέσα του 12ου π.X. αι. Aπ έναν άλλο δρμο, που ξεκινούσε απ την Πύλη των Λεντων, έτρεχε παράλληλα προς το βρειο τείχος και στρεφταν κατπιν προς τα βρεια σώζονται ακμη κάτω απ τη Bρεια Πύλη οι αυλακώσεις απ τους τροχούς των αρμάτων πάνω στον βράχο και πολλά άλλα τμήματα της διαδρομής του. Tο μέσο πλάτος του ήταν 4 μ. και η κατασκευή του είναι ισχυρή με κυκλώπεια αναλήμματα και μεγάλα τοξωτά ανοίγματα πάνω απ τα ρέματα.

Tαφικς περίβολος B Oταν βγει ο επισκέπτης απ την Aκρπολη βλέπει στα αριστερά του καθώς κατεβαίνει τον δρμο προς την έξοδο ένα μακρστενο ελληνιστικ οοικοδμημα που ίσως ανήκει στην Περσεία κρήνη που είδε ο Παυσανίας ανάμεσα στα ερείπια των Mυκηνών. Στην περίπτωση αυτή το νερ θα ερχταν απ την ίδια πηγή που εκμεταλλεύτηκαν και οι προϊστορικοί κάτοικοι για την υπγεια δεξαμενή του τείχους (βρίσκεται 300 περ. μ. ανατολικά της ακρπολης). Στα ντια αυτού του κτίσματος, ανάμεσα στο σύγχρονο

H κάτοψη της περιοχής έξω απ την ακρπολη. Oι αριθμοί δείχνουν ακριβώς τους χώρους των μνημείων. 1. Tάφος των Λεντων. 2. Περσεία κρήνη. 3. Tάφος του Aιγίσθου. 4. Tάφος της Kλυταιμήστρας. 5. Tαφικς Kύκλος B. 6. Oικία των Aσπίδων. 7. Oικία του Λαδέμπορου. 8. Oικία των Σφιγγών. 9. Mυκηναϊκαί οικίαι. 10. Θησαυρς του Aτρέως. 11. Tάφος κυκλώπειος. 12. Tάφος Πάνω – Φούρνος. 13. Tάφος Kάτω – Φούρνος. 14. Tάφος της Παναγίτσας. 15. Tάφος των Δαιμνων ή του Oρέστη.

δρμο και την ακρπολη, εκτεινταν το Mεσοελλαδικ νεκροταφείο των Mυκηνών. Στο δυτικ του άκρο οι ανασκαφές ανέδειξαν έναν ακμη κυκλικ ταφικ περίβολο, τον Tαφικ Περίβολο B, που περιέχει τάφους λίγο παλιτερους ή σύγχρονους με τους τάφους του περιβλου A. Eδώ δεν έγιναν μετατροπές σε μεταγενέστερους χρνους. Σώθηκαν τμήματα απ τον περίβολο, που ήταν φτιαγμένος με μικρτερες αδούλευτες πέτρες και είχε διάμετρο 28 μ. Στο εσωτερικ του υπήρχαν 14 βασιλικοί τάφοι ανάλογοι σε μορφή και σε περιεχμενο –οπωσδήποτε λιγτερο πλούσιο– με τους τάφους του περιβλου A και 10 απλές ταφές ανθρώπων που είχαν πιθαντατα σχέση με το ανάκτορο. Kαι εδώ βρέθηκαν στήλες –οι περισστερες στην αρχική τους θέση πάνω απ τους τάφους, καθώς και μέσα στους τάφους κτερίσματα (προσωπεία, πλα, σφραγίδες, σκεύη) απ πολύτιμα υλικά. Eνας απ τους μεγαλύτερους τάφους, στο ντιο τμήμα του κύκλου, ο τάφος Λ, συλήθηκε ήδη στους πρώιμους μυκηναϊκούς χρνους, ταν ανοίχθηκε δίπλα του ένας μικρς νεώτερος τάφος, και ο τάφος P, στο ανατολικ τμήμα ανακατασκευάσθηκε το 15ο αι., παίρνοντας τη μορφή ενς θαλάμου με οξυκρυφη τοξωτή οροφή απ πλάκες πώρου, που αντιγράφει συριακά πρτυπα και είναι άγνωστη στην κυρίως Eλλάδα. Oι μυκηναϊκοί τάφοι απ τον 15ο αι. π.X. και μετά παίρνουν τη μορφή

μεγάλων κτιστών θολωτών θαλάμων με μνημειώδη δρμο προσπελάσεως, που χτίζονται μέσα στο δάσος για τα βασιλικά γένη, ή λαξευτών στο βράχο θαλάμων με δρμο για τα υπλοιπα γένη. Στους λφους των Mυκηνών έχουν ερευνηθεί πάρα πολλοί λαξευτοί τάφοι. Aλλά και οι θολωτοί αντιπροσωπεύονται με 9 παραδείγματα, που είναι γνωστά με συμβατικά ονματα απ διάφορα χαρακτηριστικά τους ή απ τη μυκηναϊκή παράδοση. Mια αρχαιτερη ομάδα έχει θλους χτισμένους με ακατέργαστες πέτρες και δρμους συνήθως χωρίς λίθινη επένδυση, μια άλλη ενδιάμεση χαρακτηρίζεται απ κατεργασμένες πέτρες στη θλο και επένδυση με ακατέργαστες ενς μακρύτερου δρμου, ενώ μια τρίτη, νεώτερη ομάδα είναι η μνημειωδέστερη, χτισμένη με μεγάλους κροκαλοπαγείς λίθους κατά το ισδομο σύστημα. Kαι οι τάφοι αυτοί ήταν οικογενειακοί, σκάβονταν μέχρι το ανώφλι της εισδου στο έδαφος και σκεπάζονταν μετά απ κάθε ταφή με χώμα που δημιουργούσε στο έδαφος ένα είδος τύμβου.

O Tάφος της Kλυταιμήστρας O επισκέπτης φεύγοντας απ τον Tαφικ Περίβολο B μπορεί να δει εύκολα τρία αντιπροσωπευτικά δείγματα των σταδίων εξέλιξης του θολωτού τάφου. Στα ανατολικά του περιβλου είναι ο Tάφος που είναι γνωστς ως «της Kλυταιμνή-

στρας», ωραίο παράδειγμα της τελευταίας, ώριμης περιδου (γύρω στο 1220 π.X.) με δρμο μήκους 37 μ. και θλο 13,50 μ. διαμέτρου. Tο ανώτερο τμήμα της θλου του έχει αναστηλωθεί. Iδιαίτερα ενδιαφέρουσα είναι η πρσοψη του μνημείου, που παρουσιάζει επιμελημένο ισοδομικ χτίσιμο με διπλή εσοχή γύρω απ τη θύρα και κουφιστικ τρίγωνο άνοιγμα πάνω απ το τριπλ ανώφλι. Δεξιά και αριστερά απ τη θύρα υπήρχαν ραβδωτοί ημικίονες απ γυψλιθο και το τρίγωνο άνοιγμα πάνω απ το ανώφλι φραζταν με πλάκες διακοσμημένες με τρπο ανάλογο μ’ αυτν που αποκαθίσταται στον «θησαυρ του Aτρέως». Στα ανατολικά του Tάφου της Kλυταιμήστρας είναι προσιτς ο Tάφος «του Aιγίσθου» που ανήκει στα πρώτα δείγματα του είδους (πριν απ τα μέσα του 15ου αι.). Eίναι χτισμένος με ακατέργαστες πέτρες και μνο η πρσοψή του καλύφθηκε αργτερα με ισοδομικά χτισμένους κροκαλοπαγείς λίθους. Aνεβαίνοντας απ τον τάφο του Aιγίσθου ξανά προς τα βρεια, μπορεί ο επισκέπτης να δει στην πλαγιά στα δεξιά του δρμου προς την έξοδο ένα παράδειγμα θολωτού τάφου απ την ενδιάμεση περίοδο, τον Tάφο των Λεντων (γύρω στο 1350 π.X.). O τάφος αυτς έχει ήδη πολλά απ τα στοιχεία της τελευταίας περιδου, είναι μως χαρακτηριστικ το χτίσιμο της θλου απ κανονικτερα τοποθετημένες αδρές πέτρες και ισοδομικά τμήματα Συνέχεια στην 6η σελίδα KYPIAKH 31 MAΪOY 1998 - H KAΘHMEPINH

5

O μνημειωδέστερος θολωτς τάφος στην περιοχή των Mυκηνών, γνωστς ως θησαυρς του Aτρέως απ την εποχή του Παυσανία. H κατασκευή του υπολογίζεται γύρω στα 1250 π.X. Δεξιά: Aναπαράσταση της πρσοψης του θησαυρού του Aτρέως. Συνέχεια απ την 5η σελίδα

στη βάση της και την είσοδο. Γύρω στα 50 μ. προς τα ντια του ταφικού Περιβλου B και δίπλα στον αυτοκινητδρομο είναι εύκολα προσιτά τα λείψανα ενς συγκροτήματος απ τέσσερα κτίρια που χρονολογούνται στον 13ο π.X. αι. Tα τρία απ’ αυτά, που ονομάσθηκαν Oικία των Aσπίδων, Oικία του Λαδεμπρου και Oικία των Σφιγγών απ αντικείμενα που βρέθηκαν μέσα τους εκτείνονται σε μια γραμμή απ τα βρεια στα ντια και διατηρούν μνο τα υπγεια. Tο τέταρτο κτίριο, η Δυτική Oικία, βρίσκεται στα ανατολικά του μεσαίου κτιρίου και διατηρείται στο επίπεδο του ισογείου, με πλακστρωτη αυλή και

Aναπαράσταση του Kυκλικού Tαφικού Περιβλου B των Mυκηνών, που περιέχει τάφους λίγο παλιτερους ή σύγχρονους με τους τάφους του περιβλου A.

6

H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 MAΪOY 1998

ένα μεγαλσχημο χώρο. Aγγεία που βρέθηκαν στην Oικία του Λαδεμπρου και που περιείχαν λάδι, εγκαταστάσεις που διαπιστώθηκε τι υπήρχαν για τη θέρμανση του λαδιού, καθώς και πολλές πήλινες πινακίδες γραμμένες στη γραμμική γραφή B που αναφέρουν λάδι και αρωματικά βτανα καθώς και προσωπικ (μερικές φορές τα ίδια ονματα σε διαφορετικά κτίρια) οδηγούν στην υπθεση τι εδώ ήταν εγκατεστημένα εργαστήρια παραγωγής αρωματισμένων λαδιών, ένα είδος μυροποιείου.

O τάφος του Aτρέως Mε την επίσκεψη του θολωτού τάφου «του Aτρέως» (στην πλαγιά στα

δεξιά του αυτοκινητδρομου προς το σύγχρονο χωρι, γύρω στα 400 μ. απ το πάρκινγκ) ολοκληρώνεται η γνωριμία των μνημείων των Mυκηνών. Tον τάφο αυτ, που κατασκευάστηκε γύρω στο 1250 π.X. και αποτελεί ένα απ τα ωριμτερα και μνημειωδέστερα παραδείγματα του είδους, οι κάτοικοι της εποχής του Παυσανία τον ήξεραν και τον εξηγούσαν ως «θησαυρ», δηλ. θησαυροφυλάκιο του ιδρυτή της τειχισμένης μυκηναϊκής ακρπολης, του Aτρέως. Kαι σήμερα το νομα Θησαυρς του Aτρέως είναι πολύ διαδεδομένο. Tο μνημείο έχει δρμο μήκους 36 μ. με τοιχώματα ψευδοϊσοδομικά που σε μερικά τους τμήματα περιέχουν τεράστιους λίθους και

καταλήγουν σε καλά σωζμενη πρσοψη. Eδώ το ισοδομικ σύστημα είναι πολύ κανονικ και σχηματίζει, πως και στον Tάφο της Kλυταιμήστρας, διπλή ταινία που εισέχει γύρω απ τη θυσία. Δεξιά και αριστερά υπήρχαν κι εδώ ημικίονες διακοσμημένοι με οριζντιες τεθλασμένες αυλακώσεις και ανάγλυφες σπείρες, που κομμάτια τους σώζονται σήμερα στα Mουσεία της Aθήνας και του Λονδίνου. Tο κουφιστικ τρίγωνο σκεπαζταν με μαρμάρινες πλάκες διακοσμημένες με ταινίες γραμμικών θεμάτων και πλαισιωμένες απ ημικίονες με σπειροειδή αυλάκωση στον άξονα των ημικινων της θύρας. Eτσι, η πρσοψη έφθανε το ύψος των 11 περ. μ. H είσοδος στον θολωτ θάλαμο, έχει πλάτος 2,70 μ. και στενεύει ελαφρά προς τα επάνω, που κλείνεται με ένα μονολιθικ ανώφλι (ορατ στο εσωτερικ) 8 μ. μήκους, που καλύπτει τα 5 απ τα 5,50 μ. βάθους του στομίου. H θλος έχει τοιχώματα με πολύ επιμελημένο ισοδομικ χτίσιμο, που ήταν εφοδιασμένα με πρσθετα μεταλλικά κοσμήματα, απ τα οποία έχουν μείνει οι οπές στερεώσεως. H διάμετρς της είναι 14,60 μ. και το ύψος της στο κέντρο 13,40 μ. Στη βρεια πλευρά της θλου ανοίγεται ένα τετράγωνο δωμάτιο πλευράς 6 μ. που η οροφή του στηριζταν ίσως απ ένα κεντρικ υποστύλωμα. Σύμφωνα με τις τελευταίες απψεις τα τοιχώματα του δωματίου αυτού ήταν διακοσμημένα με πλάκες γυψολίθου με ανάγλυφα θέματα, απ τις οποίες προέρχονται δυο τεμάχια με ταύρους που έφθασαν με τη συλλογή του Eλγιν στο Bρετανικ Mουσείο. Σημείωση: Aπ το βιβλίο του B.K. Λαμπρινουδάκη «Aργολίδα Aρχαιολογικοί χώροι και Mουσεία. Mυκήνες – Hραίο – Aργος – Tίρυνς – Nαύπλιο – Eπίδαυρος». Eκδσεις «Aπλλων».

Mυκήνες: αναπαράσταση του μυκηναϊκού μεγάρου. Aξονομετρικ σχέδιο του E. Oλύμπιου. Διακρίνονται τα μέρη του μεγάρου: η αίθουσα, ο πρδομος και ο δμος με την εστία και τον θρνο του άνακτα.

Tο ανάκτορο των βασιλέων Tο μνημειώδες συγκρτημα αποτελούσε αυτνομη μονάδα και έμοιαζε με πραγματική πολιτεία... Tης Eλισάβετ Σπαθάρη Aρχαιολγου/Προϊσταμένης της Δ΄ Eφορείας Προϊστορικών και Kλασικών Aρχαιοτήτων

«Ω βασιλικά ανάκτορα, αγαπημένες στέγες, τιμημένοι θρνοι κι αγάλματα θεών προσήλεια» (Aισχύλος, Oρέστεια, Aγαμέμνων, στ. 518–520)

ΠPΩTOΣ ο Oμηρος περιέγραψε τα ανάκτορα των βασιλέων του μυκηναϊκού κσμου, είκοσι οκτώ αιώνες πριν... Πρώτος ο Aισχύλος στο απγειο της ακμής του ελληνικού πνεύματος και μετά ο Σοφοκλής και ο Eυριπίδης ξαναζωντάνεψαν τη μοίρα της γενιάς των Aτρειδών μιλώντας για το «αιματοράντιστο» παλάτι των Mυκηναίων ηγεμνων. Kι είναι παραπάνω απ ένας αιώνας που πρώτος ο H. Schliemann ξεκίνησε την αποκάλυψη της «Πολύχρυσης Mυκήνης» φέρνοντας στο φως τους βασιλικούς τάφους του κυκλικού περιβλου A μέσα στην Aκρπολη των Mυκηνών. Πρώτος μως ο Xρήστος Tσούντας, ο δάσκαλος της σύγχρονης ελληνικής αρχαιολογίας, αποκάλυψε το 1885–87 το ανάκτορο του Aτρέα και του Aγαμέμνονα, στην κορυφή του λφου της μυκηναϊκής Aκρπολης. Tο έργο του συνέχισαν στον 20 αιώνα ο Alan J. B. Wace, ο Γ. Mυλωνάς, ο T. L. Shear και ο Σπύρος Iακωβίδης που ερευνώντας το ανάκτορο

αποκατέστησαν την τελική μορφή του.

Tραγική παράδοση Aπλυτα συνταιριασμένο με το φυσικ τοπίο, αλλά και την τραγική παράδοσή του, το ανάκτορο των βασιλέων στις Mυκήνες κατέχει την κορυφαία θέση μέσα στην Aκρπολη, πάνω στην απληξη του τειχισμένου λφου της, ψηλτερα απ κάθε άλλη ανθρώπινη δημιουργία. Σύμβολο της δύναμης των βασιλέων και του πολιτειακού συστήματος με τη θέση του και την αρχιτεκτονική του μορφή εκφράζει μια ιδεολογία που διαμορφώθηκέ γύρω απ το πρσωπο του wanaka (άνακτα) των ενεπίγραφων πινακίδων της Γραμμικής γραφής B. Πίσω απ τα κυκλώπεια τείχη της Aκρπολης, που κι αυτά αποτελούν μαρτυρία της δύναμης των ηγεμνων κατχων τους, το μέγαρο –ένα κεντρικ κτίριο, που βρίσκεται η εστία του κράτους και ο θρνος του βασιλέως – έχοντας γύρω του ένα ολκληρο σύστημα κτισμάτων διαφορετικών λειτουργιών που αναπτύσσονται κάτω απ τον έλεγχο του μονάρχη, γίνεται το πολιτικ, διοικητικ, στρατιωτικ αλλά κυρίως το οικονομικ κέντρο του κράτους, αποδεικνύοντας τις μονοπωλιακές τάσεις ενς ηγεμονικού συστήματος. Eίναι η εποχή της μυκηναϊκής ακμής (1400–1200 π.X.), ττε που η μυ-

κηναϊκή Eλλάδα ακτινοβολεί και απλώνεται σε ολκληρη την Mεσγειο. Tτε, αρχίζουν οι μεγάλες οικοδομικές δραστηριτητες στα μυκηναϊκά κέντρα. Aνεγείρονται οι πρώτες κυκλώπειες οχυρώσεις στις Aκροπλεις της Tίρυνθας, των Mυκηνών και του Γλα και παράλληλα συγκροτούνται τα ανάκτορα με τη μνημειακή πλέον μορφή τους [YE IIIA2 φάση].

Λαμπρή εποχή Tο ανάκτορο που δεσπζει στην κορυφή της Aκρπολης των Mυκηνών οικοδομήθηκε σ’ αυτήν τη λαμπρή εποχή, στα μέσα του 13ου π.X. αιώνα (YE IIIB1 φάση) ταν μεσουρανούσε ακμα η Mυκηναϊκή Kοινή. Στον ίδιο χώρο μως, προϋπήρχε ένα αιώνα πριν ένα άλλο ανάκτορο (YE IIIA2 φάση, 1350 π.X.) πως αποδεικνύεται απ τα ελάχιστα κατάλοιπα που έχουν απομείνει. Tα μεγάλα έργα που έγιναν με ισοπεδώσεις, επιχωματώσεις, αντιστηρίξεις και τεχνικά άνδηρα, καθώς και η οικοδμηση των μνημειακών ανακτρων της επμενης YE IIIB1 φάσης, εξαφάνισαν τα περισστερα στοιχεία ώστε να μην είναι δυνατή η αποκατάσταση της συνολικής μορφής του. Tμήματα θεμελίων, κομμάτια απ τοιχογραφίες ξαναχρησιμοποιημένοι λίθοι, οδήγησαν στο συμπέρασμα τι στην κορυφή του λφου υπήρχε ένα μέγαρο με κατεύθυνση απο Bορρά

προς Nτο, προσανατολισμ που ακολούθησε ο μετέπειτα αρχαϊκς νας, που ιδρύθηκε στην ίδια θέση.

Tο ανακτορικ συγκρτημα Tο μνημειώδες ανακτορικ συγκρτημα, που θεμελιώθηκε ένα αιώνα μετά, πάνω στα τεχνητά άνδηρα, παίρνοντας την τελική μορφή του που επικράτησε σε λα τα ανακτορικά κέντρα, θα αποτελέσει μια αυτνομη λειτουργική μονάδα, μια πραγματική πολιτεία, περιλαμβάνοντας λες τις απαραίτητες λειτουργίες στο κτιριακ του σύνολο. Tο κυρίως ανακτορικ συγκρτημα που περιλαμβάνει τον κεντρικ πυρήνα –το μέγαρο– θεμελιώθηκε πάνω σε τρία επάλληλα επίπεδα διαφορετικής στάθμης που διαδέχονται το ένα το άλλο απ Bορρά προς Nτο έχοντας τον άξονά τους απ τα δυτικά προς τα ανατολικά. Στο ψηλτερο και βορειτερο στο οποίο υπήρχαν τα βασιλικά διαμερίσματα κατοίκησης έχουν απομείνει ελάχιστα ίχνη με τη συνεχή χρήση του χώρου και κυρίως μετά τη θεμελίωση του αρχαϊκού ναού στους ιστορικούς χρνους. Στο αμέσως επμενο προς ντο κεντρικ μεσαίο επίπεδο, σήμερα πολύ κατεστραμμένο και αυτ, εκτείνονται απ Δ–A οι δύο επιμήκεις μεγάλοι διάδρομοι, ο βρειος και ο Συνέχεια στην 8η σελίδα KYPIAKH 31 MAΪOY 1998 - H KAΘHMEPINH

7

Mυκήνες, η μεγάλη ανηφορική οδς. Mετά την είσοδο στην ακρπολη απ την Πύλη των Λεντων, ο επισκέπτης ακολουθούσε, μέσω της μεγάλης ανηφορικής οδού την πορεία προς το ανακτορικ συγκρτημα στο υψηλτερο σημείο του λφου.

Συνέχεια απ την 7η σελίδα

ντιος, που συνέδεαν οργανικά το ανάκτορο στο σύνολ του. Eνώνοντας τη δυτική πλευρά του λου συγκροτήματος, στην οποία υπάρχουν (έχουν αναπτυχθεί) οι χώροι πρσβασης και εισδου στο ανάκτορο, ο μεν βρειος οδηγούσε προς το ανώτερο επίπεδο, ο δε ντιος προς το ντιο και κατώτερο, ενώ παράλληλα εκτείνονταν προς τα ανατολικά άνδηρα που τα κτιριακά συγκροτήματα στα οποία αναπτύσσονται άλλες λειτουργίες του ανακτορικού συστήματος (χώροι εργαστηριακοί και αποθήκευσης). Aνάμεσα σ’ αυτούς τους δύο διαδρμους σχηματιζταν ένα πλάτωμα που έβλεπε στα ντια πάνω απ το τρίτο και χαμηλτερο επίπεδο. Σ’ αυτ το τελευταίο προς Nτο άνδηρο υπάρχει ο κεντρικς πυρήνας του ανακτρου –το μέγαρο– που διατηρεί την εσωτερική του διαίρεση, καθώς και τις αρχιτεκτονικές κατασκευαστικές του λεπτομέρειες παρ’ λες τις καταστροφές που υπέστη στη ροή του χρνου και τις μετέπειτα αναστηλωτικές σύγχρονες επεμβάσεις.

Δύο πυρκαγιές Tο μνημειακ ανακτορικ συγκρτημα της YE IIIB1, παρ’ λες τις μετέπειτα προσθήκες, τις επισκευές, τις δύο πυρκαγιές που υπέστη στους ύστερους χρνους της ζωής του (1200 π.X.), δίνει καθαρά στον επισκέπτη την εικνα του απλού, αρμονικού, αλλά και μεγαλοπρεπούς ανακτρου που ο σχεδιασμς του ανήκει καθαρά στη σύλληψη των Aχαιών Eλλήνων η οποία διαφέρει τελείως απ τη μινωική αντίληψη για μια πολυδαίδαλη διαμρφωση του χώρου. Δεν μας είναι γνωστς ο ιδρυτής του, μως σύμφωνα με τη χρονολγησή του, μπορούμε να πούμε τι σ’ αυτ έζησε ο πολυθρύλητος οίκος των Aτρειδών, ο Aτρέας, ο Aγαμέμνων και ο Oρέστης, καθώς και ο γιος του Tισαμενς, ο τελευταίος βασιλιάς στις Mυκήνες. Eίναι εύλογο αντίστοιχα κάποιος να αναζητήσει τα ανακτορικά οικήματα των πρώτων βασιλικών γενών των Mυκηνών ταν μάλιστα αντικρίσει τα πλούσια κτερίσματα των τάφων τους στους κυκλικούς περιβλους A και B, που αποδεικνύουν αφ’ ενς τη δύναμη μιας άρχουσας τάξης και αφ’ ετέρου μια υψηλή στάθμη πολιτισμού ήδη απ την Πρώιμη Mυκηναϊκή Eποχή (16ος π.X. αιώνας). Tα ελάχιστα ίχνη που έχουν απομείνει απ αυτή την πρώιμη περίοδο στις Mυκήνες μπορούν μνο να μας πληροφορήσουν για την ύπαρξη και τη θέση των πρώιμων ανακτορικών κτιρίων των πρώτων ηγεμνων των Mυκηνών. Ως προς τον σχεδιασμ τους μως και τη μορφή τους απαιτείται να στραφούμε στα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα των άλλων μυκηναϊκών κέντρων και σε αντίστοιχα κτιριακά συγκροτήματα ή ανάλογες κατασκευές ώστε συγκριτικά μνο να καταλήξουμε σε ορισμένα συμπεράσματα.

Kρητικές επιρροές Tα πρωιμτερα ανακτορικά κτίρια

8

H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 MAΪOY 1998

στην ηπειρωτική Eλλάδα εμφανίζονται κυρίως κατά τον 15ο π.X. αι. (YE II A φάση). Στην εποχή των Tαφικών Kύκλων ιδρύεται στην Πύλο ένα ανάκτορο με κρητικές επιρροές και ταυτχρονα οικοδομούνται οι πρώτοι θολωτοί τάφοι, και αυτοί σύμφωνα με τα κρητικά πρτυπα. Στην Aκρπολη της Tίρυνθας υπάρχουν τα κατάλοιπα ενς κατεστραμμένου απ πυρκαγιά ανακτρου αυτής της περιδου. Σε άλλες θέσεις της Πελοποννήσου πως στον Aγιο Στέφανο Λακωνίας, στο Mενελάειο της Σπάρτης, στο Nιχώρι της Mεσσηνίας, στου Kοράκου και στην Tσούγκιζα Kορινθίας υπάρχουν κατάλοιπα κτιρίων και κεραμικής της YE II A περιδου, αλλά οι συνεχείς χρήσεις του ίδιου χώρου και οι μετέπειτα συνεχείς οικοδομικές δραστηριτητες δεν αφήνουν παρά ελάχιστα στοιχεία ώστε να γίνει δυνατή η σύνθεση ενς συγκεκριμένου σχεδιαγράμματος. Θα μπορούσε κανείς να θεωρήσει τι ο τύπος των κτισμάτων του πρώτου Mενελάειου βρίσκεται στην αρχή της εξέλιξης των μετέπειτα ανακτρων και στην αρχή των οικιών του τύπου με διάδρομο που υιοθετείται αργτερα, επαναληπτικά, στις διάφορες λειτουργικές εντητες των πολυσύνθετων ανακτρων με την παρουσία περισστερων διαδρμων. Στις Mυκήνες τα ελάχιστα ίχνη αυτής της περιδου στην κορυφή της ατείχιστης ττε ακρπολης, κυρίως μως τα θραύσματα τοιχογραφιών με φυσικά θέματα που βρέθηκαν κά-

τω απ το δάπεδο του Aνατολικού προθαλάμου του μετέπειτα μνημειακού ανακτρου επαληθεύουν την ύπαρξη και προσδιορίζουν τη θέση του αρχικού ανακτρου των πρώτων ηγεμνων των Mυκηνών. Xωρίς να μπορούμε να μιλήσουμε για τη διαμρφωση του χώρου του ανακτρου και τη συγκρτησή του, αντλώντας απ τα άλλα παραδείγματα και επιστρατεύοντας τη γνώση με συνεπίκουρο τη φαντασία, θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για την ύπαρξη ενς μεγαροειδούς κτίσματος για το οποίο έχει διατυπωθεί η άποψη τι αποτελούσε την πρδρομη μορφή των μετέπειτα μνημειακών ανακτρων. Δυστυχώς η μετέπειτα συνεχής χρήση και οι οικοδομικές δραστηριτητες στον ίδιο χώρο εξαφάνισαν το ανάκτορο των πρώτων βασιλικών γενών των Mυκηνών, αυτών που χάρισαν σ’ αυτές την ονομασία Πολύχρυσες, επίθετο που 750 χρνια αργτερα στην ποίηση του Oμήρου θα αποτελέσει την πιο παλιά ανάμνηση του ελληνικού έθνους. [Tο μοναδικ απ τα ανάκτορα των βασιλέων των Mυκηνών που ιδρύθηκαν κατά τις διάφορες χρονολογικές περιδους που είναι δυνατ να περιγραφεί είναι το μνημειώδες ανακτορικ συγκρτημα της YE III B1 φάσης που αντικρίζει σήμερα ο επισκέπτης στην κορυφή της μυκηναϊκής Aκρπολης.] H άνοδος προς το ανάκτορο των Mυκηναίων ηγεμνων γίνεται μέσα απ μια πορεία εντυπωσιασμού και

επίδειξης της δύναμής τους. H προετοιμασία του επισκέπτη αρχίζει ήδη με το αντίκρισμα των ισχυρών κυκλώπειων τειχών που περιβάλλουν την Aκρπολη, δείγματα και αυτά της ισχύος των ηγεμνων. Συνεχίζεται με την προσπέλασή του απ τη μεγαλοπρεπή, επίσημη, Πύλη των Λεντων που φέρει στην απληξή της, το επιβλητικ, βασιλικ οικσημο, έμβλημα της δύναμής τους. H αρχή της ανδου μέσα απ τα τείχη ξεκινάει απ τη μεγάλη αναβάθρα που βρίσκεται στον άξονα της Πύλης. Kτισμένη κατά τον κυκλώπειο τρπο η τεχνητή αυτή ανωφερική λιθστρωτη κατασκευή δημιουργήθηκε μνο για τους πεζούς. Στη μια πλευρά της ακουμπά στον βράχο της πλαγιάς του λφου, ενώ στην άλλη, μετά την τελευταία διαπλάτυνσή της (1200 π.X.), πατάει πάνω στον περίβολο του ταφικού κύκλου A. Eίναι στα μέσα του 13ου π.X. αιώνα, στην περίοδο της μεγάλης ακμής των Mυκηνών, που ένας ισχυρς ηγεμνας στον οποίο ανήκει, καθώς φαίνεται, και ο Θησαυρς του Aτρέως δημιούργησε μια σειρά απ μνημειώδη έργα. Tτε ανεγείρεται η Πύλη των Λεντων με τον προμαχώνα της, ξανακτίζεται λο σχεδν το ντιο τείχος και συμπεριλαμβάνει τους τάφους των προγνων, τον Tαφικ Kύκλο A, οικοδομείται ο νοτιοανατολικς προμαχώνας, η βρεια πύλη, καλύπτεται το βρειο μέρος του δυτικού τείχους με ισδομη τοιχοδομία και διαμορφώνεται η μεγάλη αναβά-

Mυκήνες, γενική άποψη του ανακτρου απ βορειο-ανατολικά. Διακρίνεται στο υψηλτερο σημείο του λφου και ο ταφικς κύκλος A και το θρησκευτικ κέντρο, σε δεύτερο επίπεδο.

θρα που οδηγεί στο ανάκτορο, δηλαδή λα σα χαράζουν μια πορεία εντυπωσιασμού και επίδειξης.

H κλίμακα και η πομπική οδς Eχοντας στα δεξιά του, καθώς διανύει την αναβάθρα, τον Tαφικ Kύκλο A –το κλέος των προγνων, την παράδοση των ηγεμονικών γενών– ο επισκέπτης φθάνει στην κορυφή της ανάβαθρας απ’ που το βλέμμα του απλώνεται προς τα οικοδομήματα που βρίσκονται στην κατωφέρεια του υψώματος κατά μήκος του ντιου τείχους και μακριά ώς την χθη του Xάβου. Λίγο μακρύτερα βρίσκονται συγκεντρωμένα τα Iερά του θρησκευτικού κέντρου των Mυκηνών. Mια κλίμακα και μια μεγάλη πομπική οδς που ανεβαίνει προς το ανάκτορο, ξεκινώντας απ τα Iερά, αποδεικνύει τη σχέση που υπήρχε ανάμεσα στο κέντρο της κοσμικής εξουσίας (στο ανάκτορο) και στο κέντρο λατρείας, αφού το κοσμικ και το ιερατικ αξίωμα συνυπάρχουν στο πρσωπο του άνακτα. Aμέσως μετά τη μεγάλη αναβάθρα, προσαρμοσμένη στη μορφολογία της πλαγιάς μια ανηφορική οδς, που οδηγεί προς την κορυφή, συνεχίζεται ακολουθώντας εξωτερικά τη δυτική πλευρά του ανακτρου και

τέλος διακλαδίζεται για να καταλήξει στις δύο εισδους του ανακτρου. H πρσβαση στο κυρίως ανακτορικ συγκρτημα γίνεται απ δύο εισδους, τη βορειοδυτική και παλαιτερη και τη ντια, την νεώτερη επίσημη είσοδο, που βρίσκεται στο μεγάλο κλιμακοστάσιο και οδηγεί κατευθείαν στα επίσημα διαμερίσματά του. Eίναι η δυτική πλευρά του ανακτορικού συγκροτήματος, η οποία αναπτύσσεται κατά μήκος του μεγάλου αναλημματικού εξωτερικού τοίχου που υποβαστάζει το δυτικ άκρο του, που συγκεντρώνει τους χώρους πρσβασης και εισδου στα κύρια διαμερίσματά του, τα οποία εκτείνονται πάνω σε τρία βασικά άνδηρα. Στην ουσία, η δυτική πλευρά ενώνει τον εξωτερικ κσμο με τον εσωτερικ του ανακτρου. Στο βρειο άκρο της ήταν διαρρυθμισμένη σε πρπυλο, ένα δίχωρο κτίσμα με κεντρικ πέρασμα και δύο κίονες στον άξονά του, σύμφωνα με τα μινωικά πρτυπα.

Xώροι της καθημερινής ζωής Διανύοντας το βρειο πρπυλο, μέσα απ ένα πλατύ δρμο ανηφορικ, διαμορφωμένο σε ανοικτή αυλή και πλατώματα, φθάνει ο επισκέπτης σε δύο βασικές προσβάσεις – την εί-

σοδο του βρειου διαδρμου, καθώς και τον δυτικ πυλώνα ανοιγμένο στο ξεκίνημα του ντιου διαδρμου. Oι δύο αυτοί επιμήκεις διάδρομοι, ο βρειος και ο ντιος, αποτελούν τη ραχοκοκαλιά του λου συγκροτήματος απ’ που ξεκινούν οι προσβάσεις είτε προς το βρειο και ψηλτερο άνδηρο, που τοποθετούνται τα ιδιωτικά διαμερίσματα, θάλαμοι της καθημερινής ζωής του βασιλικού οίκου κλειστοί και απροσπέλαστοι, είτε προς Nτο, προς το χαμηλτερο άνδηρο που βρίσκονται τα επίσημα διαμερίσματα διεξαγωγής της κρατικής λειτουργίας, χώροι εξωτερικοί, ανοικτοί στους επισκέπτες. Oι διάδρομοι αυτοί ενώνουν το ανακτορικ συγκρτημα στο σύνολ του μέσα απ ορισμένα βοηθητικά περάσματα, αλλά παράλληλα διαχωρίζουν τις λειτουργίες του σχηματίζοντας με τους εξωτερικούς τους τοίχους έναν προστατευτικ κλοι γύρω του. O ντιος διάδρομος που ξεκινά απ τον μεγάλο δυτικ πυλώνα και ακολουθεί τον βασικ άξονα απ δυτικά προς τα ανατολικά του λου συγκροτήματος έκλεινε τη βασικτερη οικιστική μονάδα του συνλου που δημιουργήθηκε στο ντιο κατώτερο άνδηρο. Στο ανατολικ του άκρο υπήρχε ένας στενς θάλαμος με κτιστά έδρανα και με κλιμακοστάσιο που οδηγούσε στα ψηλτε-

ρα διαμερίσματα. Eκεί, στα προσωπικά κλειστά διαμερίσματα των βασιλέων, τα κατάλοιπα ενς δωματίου που διατηρούσε ελάχιστα ίχνη απ το κκκινο δάπεδ του έκαναν τη φαντασία των περιηγητών να τα ταυτίσει με το λουτρ που βάφτηκε με το αίμα του Aγαμέμνονα.

Tα βασιλικά διαμερίσματα Tρεις είναι οι προσβάσεις προς τα επίσημα διαμερίσματα που βρίσκονται στο νοτιτερο και χαμηλτερο άνδηρο. H πρώτη γίνεται απ το «διαμέρισμα των παραπετασμάτων» στο ανατολικ άκρο του νοτίου διαδρμου και οδηγεί κατευθείαν στη στοά του Mεγάρου. H δεύτερη απ τον δυτικ διάδρομο, απ’ που ένα στεντερο μικρ πέρασμα αμέσως στα ντια του δυτικού πυλώνα βγάζει στην αυλή του ανακτρου και η τρίτη, η επίσημη νοτιοδυτική είσοδος απ το μεγαλοπρεπές ντιο κλιμακοστάσιο. Tα επίσημα διαμερίσματα αποτελούνται απ το μέγαρο, τον πυρήνα λου του ανακτορικού συγκροτήματος, τη μεγάλη αυλή και τον ξενώνα. H μεγάλη αυλή (διαστάσεων 11,50μ.X15μ.) στο κέντρο της εντητας αυτής συνδεδεμένη άμεσα στις Συνέχεια στην 10η σελίδα KYPIAKH 31 MAΪOY 1998 - H KAΘHMEPINH

9

Tοιχογραφία του ανακτρου των Mυκηνών με παράσταση ιππέων και πολεμιστών. H ενασχληση των Mυκηναίων ηγεμνων με τις αρματοδρομίες και τους έφιππους αγώνες ήταν προσφιλές θέμα στη διακσμηση των χώρων του ανακτρου. Συνέχεια απ την 9η σελίδα

τρεις πλευρές της με τους χώρους που αναπτύσσονται γύρω της είναι διαμορφωμένη ανάλογα. Στα βρειά της κλείνει απ τον ψηλ τοίχο του ντιου διαδρμου κτισμένο με κυβλιθους δεμένους με ξυλοδεσιά και επιχρισμένο με επιζωγραφισμένο κονίαμα, πως ήταν και το δάπεδο της αυλής. Στα ανατολικά της ενοποιείται με το Mέγαρο μέσω της στοάς του που ανοίγεται προς αυτή, ενώ στα δυτικά της επικοινωνεί με το σύμπλεγμα των δωματίων του ξενώνα. H μνη ελεύθερη πλευρά της είναι η ντια. Σ’ αυτήν υπήρχε ένα χαμηλ στηθαίο που επέτρεπε τη θέα προς την αργολική πεδιάδα.

H μεγάλη αυλή Tο δάπεδο της αυλής σκεπαζταν απ παχύ κονίαμα διακοσμημένο με πολύχρωμα τετράγωνα που περιείχαν γραμμικά σχέδια. Στα ανατολικά της αυλής ανοίγεται το Mέγαρο, το πιο επίσημο απ λα τα διαμερίσματα με τη γνωστή απ τις περιγραφές του Oμήρου διάταξή του, παρμοιο με τα μέγαρα των άλλων μυκηναϊκών κέντρων, κυρίως με αυτ της Πύλου. Aποτελείται απ τρία μέρη: την αίθουσα, τον πρδομο και τον δμο, ενώ λο μαζί σχηματίζει ένα καθαρ απλ ορθογώνιο οικοδμημα διαστάσεων 23X11,50 μ., την πρδρομη μορφή των μεταγενέστερων ναών των αρχαίων Eλλήνων. H Aίθουσα είναι η «λάμπουσα» του ομηρικού έπους και βλέπει προς την αυλή. Eχει τη μορφή στενής στοάς (3,85μ.x11,50μ.), φέρει δύο κίονες «εν παραστάσει» στην πρσοψη και το δάπεδ της καλύπτεται απ πλάκες γυψολίθου. Eπικοινωνεί με το υπλοιπο ανάκτορο με μια μικρή θύρα στη στενή βρεια πλευρά, ενώ μια μεγάλη δίφυλλη θύρα οδηγεί απ’ αυτήν στον πρδομο. O πρδομος (4,30μ.x11,50μ.) με δάπεδο απ επιζωγραφισμένο κονίαμα

10

H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 MAΪOY 1998

πλαισιωμένο με γυψλιθους είχε μια θύρα προς τον δμο παρμοια με την προηγούμενη, η οποία μως δεν έκλεινε με θυρφυλλα. O δμος (12,95μ.x11,50μ.) είναι ο πυρήνας του συνλου του ανακτρου, το κέντρο εξουσίας, που βρισκταν η εστία του κράτους και ο θρνος του Aνακτα. Στο κέντρο του υπήρχε η μεγάλη χαμηλή κυκλική εστία (διαμέτρου 3,70μ.) με την επιφάνειά της απ ζωγραφισμένο κονίαμα διακοσμημένο με φλογσχημα και σπειροειδή μοτίβα. Γύρω της υπήρχαν οι τέσσερις ξύλινοι κίονες με χάλκινη επένδυση πάνω σε λίθινες βάσεις που υποβάσταζαν την οροφή του Mεγάρου που ήταν υπερυψωμένη σχηματίζοντας άνοιγμα για τον καπν και τον φωτισμ. O θρνος του άνακτα, πως στα ανάκτορα της Πύλου και της Tίρυνθας, πρέπει να βρισκταν στον ντιο τοίχο του δμου, απέναντι απ την εστία. Tο τμήμα αυτ του μεγάρου κρημνίστηκε στο Xάβο, αλλά είναι σήμερα αναστηλωμένο.

Σχέδια και τοιχογραφίες Tο δάπεδο του δμου πλαισιούμενο απ γυψλιθους ήταν επιχρισμένο με κονίμα ζωγραφισμένο με πολύχρωμα σχέδια, ενώ στους τοίχους υπήρχαν τοιχογραφίες που απεικνιζαν πολεμιστές, ίππους, άρματα και τα ανακτορικά κτίρια. Mέσα στο Mέγαρο, ποιος έχει διαβάσει την περιγραφή του παλατιού του Aλκίνοου, μπορεί να ξαναζωντανέψει την εικνα που αντίκρισε ο Oδυσσέας ταν το επισκέφθηκε (Oδύσσεια, η, στ. 82–102). Mπορεί να φανταστεί τον άνακτα των Mυκηνών καθισμένο στο θρνο του και τους γέροντες ολγυρα στους τοίχους σε καθίσματα στερεωμένα στους γυψλιθους. Γύρω του μπορεί να δει τους νέους ακλουθους, καθώς «σε στέριους στυ-

λοβάτες στέκαν κρατώντας μες τα χέρια τους δαυλιά φλογαναμμένα, νάχουν να φέγγουν στους συντράπεζους τις νύχτες στο παλάτι» (Oδ. η, 100–102, μτφρ. Kαζαντζάκη–Kακριδή). Aπέναντι απ την είσοδο του μεγάρου, στη δυτική πλευρά της αυλής, ένα τετράγωνο δωμάτιο με εστία στο κέντρο χρησίμευε ως ξενώνας του ανακτρου. Στα ντιά του υπήρχε το προαύλι του που επικοινωνούσε με τη μεγάλη αυλή και το ντιο μνημειακ κλιμακοστάσιο του ανακτρου. Kάτω απ το προαύλιο του ξενώνα βρίσκεται το λεγμενο «υπγειο του πεσσού» που παραμένει εκεί για να θυμίζει το παλαιτερο ανάκτορο της YE IIIA φάσης.

Παραγωγή και αποθήκευση Για να ολοκληρωθεί η «τοπογραφία» του ανακτρου πρέπει να αναφερθούμε και στις πτέρυγες για την παραγωγή και την αποθήκευση, τμήματα αναπσπαστα απ τη φυσιογνωμία και τη λειτουργικτητά του. Oι εγκαταστάσεις αυτές είχαν αναπτυχθεί στην ανατολική πλευρά του κυρίως ανακτρου, που και αυτή είχε διαμορφωθεί σε τρία άνδηρα. Στον χώρο αυτ διακρίνονται τέσσερα συγκροτήματα στο χαμηλτερο επίπεδο. Πλησιέστερα προς το κυρίως ανάκτορο βρίσκεται το «εργαστήριο των καλλιτεχνών», πως αποδεικνύεται απ τα κατάλοιπα των πολύτιμων υλικών που βρέθηκαν στον χώρο του. Mέσα στο ανάκτορο επομένως υπήρχαν τα βασιλικά εργαστήρια με καλλιτέχνες που εργάζονταν για τον Mυκηναίο άνακτα. Στις δύο πλευρές μιας μακρστενης αυλής υπήρχαν δύο σειρές δωματίων και διατηρούσε και άνω ροφο. Σε επικοινωνία με το εργαστήριο βρισκταν ένα άλλο οικοδμημα με κεντρική περίστυλη αυλή, το λεγμενο

«κτίριο των κινων». Aπ το σημαντικ αυτ κτίριο διατηρούνται τα υπγεια με τις πλούσιες αποθήκες τους, αλλά και το θεμέλιο του μεγάρου του στο ισγειο. Tο «κτίριο των κινων» ήταν το μεγαλύτερο κτίριο της πτέρυγας αυτής και θεωρείται ως παράρτημα του ανακτρου που ανήκε σε κάποιο σημαντικ αξιωματούχο. Δύο άλλα κτίρια βρίσκονται στην πλευρά της ακρπολης, το κτίριο Δ και το κτίριο Γ που πρέπει να αποτελούσαν συγκρτημα αποθηκών.

Tα αιματοβαμμένα ερείπια Tο ανάκτορο και τα παραρτήματά του καταστράφηκαν απ σεισμ ή πυρκαγιά στο τέλος της YE IIIB περιδου γύρω στα 1200 π.X. Mπορεί να μην έπαψαν στη συνέχεια να κατοικούνται, μως τίποτα δεν θύμιζε τη λάμψη του παρελθντος τους. H κραυγή του Aγαμέμνονα, ο θρήνος της Hλέκτρας, το μένος της Kλυταιμνήστρας και οι Eρινύες του Oρέστη σώπασαν πια. Σταμάτησε η αιμάτινη βροχή που τράνταζε τον οίκο των Aτρειδών. Mνο ο λγος μένει στη μνήμη για τη μοίρα του. Kαι «έχασε ο νους μου την ευκίνητή του σκέψη και πού να στραφώ δεν ξέρω τώρα που το σπίτι πέφτει. Φοβάμαι της αιμάτινης βροχής τον χτύπο που τραντάζει το σπίτι. Kι η ψιχάλα του αίματος ποτέ τελειώνει;» (Aισχύλου, Oρέστεια, Aγαμέμνων, στ. 1530–1535). Bιβλιογραφία G.E. Mylonas, Mykenae Rich in Gold, 1983. R. Hope–Simpson, Mycenaen Greece, 1981 Sp. Marinatos & K. Hirmer, Kreta, Thera und das mykenische Hellas, 1973 Sp. Iakovidis, A Hundred Years of Mycenaean Arcaeology. AntJ 58,1978, 13–30 A. Mountjoy, Mycenaean Pottery, An Introduction, 1993. G. Hiesel, Spδthelladische Hausarchitektur, 1990.

Tο θρησκευτικ κέντρο O μυκηναϊκς κσμος μοιραζταν κοινή θρησκεία, γλώσσα, ήθη και έθιμα με τα άλλα ελληνικά φύλα Tου Xρήστου Mπουλώτη Aρχαιολγου στο Kέντρον Eρεύνης της Aρχαιτητος της Aκαδημίας Aθηνών

O AΓPYΠNOΣ φύλακας που, στο άνοιγμα της Oρέστειας του Aισχύλου, τον βρίσκουμε να καραδοκεί δίκην κυνός πάνω απ’ τις στέγες των Aτρειδών στις Mυκήνες, μήπως και πιάσει «της φλγας το σημάδι, τη λάμψη της φωτιάς, την είδηση να φέρει πως πάτησαν την Tροία» (Aγαμέμνων, στ. 1–39), ο ταλαίπωρος αυτς λες κι αγναντεύει την άλλη, την αντίπερα ακτή του Aιγαίου, ολισια πίσω στον Oμηρο. Mε τη σειρά του ο μέγας ραψωδς στέλνει το βλέμμα του ακμη πιο βαθιά, στους μεστούς χρνους του μυκηναϊκού κσμου, για να γίνει ποιητικς καθρέφτης του, θαμπά έστω και διαθλασμένα. Στην Iλιάδα, με την αφήγηση ανελισσμενη απ’ τα ανδροφνα πεδία της Tροίας, ο μακρινς τπος είναι τώρα οι Mυκήνες, το εϋκτίμενον πτολίεθρον (B, 569), η πολύχρυσος Mυκήνη (H, 180. Λ, 46), η ευρυάγυια (Δ, 52). Oμηρος και Aισχύλος, κι απ κοντά σοι ομτεχνοί τους άντλησαν απ την πολυτάλαινα δυναστεία των Aτρειδών, είχαν κιλας εξασφαλίσει στις Mυκήνες κραταιά φήμη εις το διηνεκές. Συνάμα μως τα τείχη..., ανά τους αιώνες ορατά. Kυκλώπεια, επιβλητικά, υψώνονταν μάρτυρες αψευδείς αλλοτινού μεγαλείου, δίνοντας τροφή στο θρύλο, που είθισται να ευδοκιμεί πάνω στα ερείπια. Kι λα αυτά ώσπου η σκαπάνη του ερασιτέχνη Σλήμαν εγκαινίασε, το 1876, ένα νέο κύκλο κοσμολάλητης ακτινοβολίας, συνεχώς διευρυνμενο απ ττε με τις συστηματικές ανασκαφές, προπαντς του Tσούντα και του Σταματάκη αρχικά, του Wace ύστερα και του Mυλωνά – σε συνεργασία ο τελευταίος με τον Iακωβίδη που έχει επωμισθεί τις τύχες των Mυκηνών στις μέρες μας. Kαθώς αναδυταν βαθμιαία απ’ την αχλύ του χρνου και του μύθου μια λαμπρή πραγματικτητα, γινταν πλέον πεποίθηση τι εκεί χτυπούσε πρώτιστα η καρδιά του μυκηναϊκού κσμου. Kαι δεν θα ήταν καθλου υπερβολή, αν λέγαμε πως οι δικές μας γνώσεις για τις Mυκήνες και τον μυκηναϊκ γενικτερα πολιτισμ ξεπερνούν κατά πολύ εκείνες του Oμήρου και του Aισχύλου. Στην πολυφωνία των αρχαιολογικών ευρημάτων ήρθε μάλιστα να μπολιαστεί ευεργετικά απ το 1952 –χρονιά που ο Michael Ventris αποκρυπτογράφησε τη Γραμμική B– ο μυκηναϊκς λγος, άμεσος, συχνά αποκαλυπτικς, επιμηκύνοντας κατά έξι ολκληρους αιώνες τη γραπτή παράδοση της ελληνικής λαλιάς.

Eλλειψοειδής σφενδνη χρυσού δακτυλιδιού, με σκηνή βλαστικής τελετουργίας σε υπαίθριο ιερ. Aπ την ακρπολη των Mυκηνών, 15ος αι. π.X. (Aθήνα, Eθνικ Aρχαιολογικ Mουσείο).

Oικονομικς ρυθμιστής Πσα γνωρίζουμε, μως, για την έκφραση θρησκευτικτητας στις Συνέχεια στην 12η σελίδα

H περίφημη «Mυκηναία»: απσπασμα πομπικής τοιχογραφίας που παριστάνει πιθανν θετητα, η οποία δέχεται προσφορές απ λάτρισσες. Aπ το Θρησκευτικ Kέντρο των Mυκηνών, 13ος αι. π.X. (Aθήνα, Eθνικ Aρχαιολογικ Mουσείο). KYPIAKH 31 MAΪOY 1998 - H KAΘHMEPINH

11

Συνέχεια απ την 11η σελίδα

Mυκήνες; Eίμαστε, αλήθεια, σε θέση να διεισδύσουμε στις πίστεις και τις δοξασίες, τους συμβολισμούς και τις λατρευτικές πρακτικές που, συνυφαίνοντας πραγματικ με υπερβατικ, συνείχαν τα μέλη της κοιντητας; Mε ποιους τρπους και πσο φανερώνονται σε μας οι εκεί λατρευμενες θετητες; Σε τι λογής χώρους στεγάστηκε η λατρεία; Kαι βέβαια, ανάμεσα σε άλλα, το καίριο ερώτημα: αν η θρησκεία αναδείχθηκε παραδοσιακά σε αποτελεσματικ δίαυλο για την άσκηση εξουσίας, σε τι βαθμ ο άνακτας των Mυκηνών –ο wa–na–ka των πινακίδων–, μαζί και οι ομλογοί του των άλλων ανακτρων, μετείχαν ενεργά και σε τούτο το «εξουσιαστικ παιχνίδι»; Πριν προσεγγίσουμε κάποια απ τα παραπάνω ερωτήματα, ανάγκη να θυμίσω εδώ πσο επισφαλής είναι εν γένει ο χώρος της θρησκείας για τους μελετητές του προϊστορικού Aιγαίου. Περιπέτεια συχνά αβέβαιη σε κινούμενη άμμο, καθώς τα υλικά κατάλοιπα που έφθασαν τυχαία έως εμάς δεν αντιπροσωπεύουν, στην αποσπασματικτητά τους, παρά ένα μέρος μνον της αλλοτινής πραγματικτητας, ενώ οι θρησκευτικές δοξασίες και ο τελετουργικς λγος που έδιναν περιεχμενο στη λατρευτική πράξη συνοδεύοντάς την, ντύνοντάς την, έχουν αμετάκλητα χαθεί. Eτσι, κάθε ερμηνευτική διαδικασία ξεκινά απ μια βάση εξ ορισμού ελλιπή, φέροντας αναπδραστα και το στίγμα της υποκειμενικτητας, πως φάνηκε απ καιρ με την πρώτη έκδοση της συνθετικής μονογραφίας του M. Nilsson, The Minoan–Mycenaean Religion and its Survival in Greek Religion (1927), κι ύστερα με τα ανάλογα μελετήματα του A. Persson, του Ch. Picard, του Γ. Mυλωνά και άλλων.

Kοινή θρησκεία Mε αυτά στο νου, η ανίχνευση της θρησκευτικής ζωής στις Mυκήνες, για να αποφέρει κατά το δυνατν ωριμτερους καρπούς, θα πρέπει να συναξιολογήσει τα δεδομένα κι απ τους άλλους μυκηναϊκούς τπους, και βέβαια τις σχετικές μαρτυρίες της Γραμμικής B, μια κι λα στη σύγκλισή τους καταδείχνουν τούτο: τι δηλαδή, παρά τα τυχν τοπικά ιδιώματα και τις αποκλίσεις, ολκληρος ο μυκηναϊκς κσμος μοιραζταν μια κοινή θρησκεία, που μαζί με την κοινή γλώσσα, τα κοινά ήθη, έθιμα και θεσμούς, σύσφιγγε έτι περαιτέρω τους δεσμούς ανάμεσα στα διάφορα ελληνικά φύλα, σφυρηλατώντας συνάμα τη συνείδηση της κοινής καταγωγής. H μαρτυρημένη στις πινακίδες Γραμμικής B λατρεία των ίδιων βασικών θεοτήτων στην Πύλο, τη Θήβα και τις αχαιοκρατούμενες μετά το 1450 π.X. Kνωσ και Kυδωνία (Xανιά) –θετητες του ολυμπιακού πανθέου οι περισστερες, πως αυτ ήρθε και καταστάλαξε στα ομηρικά έπη– μας διαβεβαιώνει πλέον ρητά για το ενιαίο του θρησκευτικού τοπίου. Aναμφίβολα, το ίδιο λίγο πολύ πάνθεον έσκεπε και τις Mυκήνες, μολοντι το εκεί ανακτορικ αρχείο χάθηκε αμετάκλητα κι οι λίγες μνο πινακίδες που βρέθηκαν σποραδικές

12

H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 MAΪOY 1998

Aεροφωτογραφία του Θρησκευτικού Kέντρου των Mυκηνών που δείχνει την πομπική οδ, το Nα Γ1, την «Oικία Tσούντα» και την περιοχή του κυκλικού βωμού (φωτ.: Wittlesey Fountation).

–έξω απ’ την ακρπολη ως επί το πλείστον– μας διέσωσαν μια μνη θετητα, την πτνια του σίτου (si–to–po–ti–ni–ja).

Iερά κτίρια Mέχρι πριν απ δύο δεκαετίες περίπου, ταν η μακροχρνια ανασκαφή στη νοτιοδυτική κλιτύ της ακρπολης των Mυκηνών αποκάλυψε ολοκληρωτικά ένα κλειστ συγκρτημα ιερών κτιρίων που αναζωπύρωσε δραστικά την προβληματική και πέρασε στη βιβλιογραφία ως «Θρησκευτικ Kέντρο», οι γνώσεις μας για την έκφραση της εκεί θρησκευτικτητας εδράζονταν σε σποραδικά ευρήματα απ την ίδια την ακρπολη και απ τάφους extra muros. Στην ουσία, είμασταν επαρκέστερα πληροφορημένοι για εκείνο το κομμάτι της θρησκευτικής ζωής που αφορούσε τα ταφικά έθιμα και τις μεταθανάτιες δοξασίες, και μάλιστα στις διαδοχικές τροπές και σταθερές τους επί πέντε ολκληρους αιώνες, απ τον εκπνέοντα 17ο αι. π.X., την περίοδο δηλαδή των αρχαιτερων ταφών στους βασιλικούς Περιβλους A και B, έως και τον 12ο αι. π.X. Eίναι αλήθεια μως πως η ταφική πρακτική ρίχνει πλάγιο φως και σε πτυχές της επίγειας λατρείας, καθώς πολλά απ’ τα κτερίσματα που συνδεψαν τους νεκρούς στο μεταθανάτιο ταξίδι τους –είτε πρκειται για τελετουργικά σκεύη και προσωπικά αντικείμενα κσμησης με θρησκευτικές παραστάσεις, είτε για ιερά σύμβολα, είτε, τέλος, για τα τυπικά απ τον 14ο αι. π.X. πήλινα ειδώλια (Φ, Ψ, T)– είχαν φωνή και ρλο στην

κοινωνία των ζώντων. Kι ανάμεσά τους, πρώτες σε πληροφορική εμβέλεια οι αφηγηματικές σκηνές πάνω στη σφενδνη χρυσών σφραγιστικών δαχτυλιδιών και σε σφραγιδλιθους που φορινταν απ σημαίνοντες Mυκηναίους ως διάσημα εξουσίας ή ιδιτητας ισοδυναμώντας, στη σφραγιστική τους χρήση, με την υπογραφή του κατχου τους. Στη σιωπηρή τους ευγλωττία τέτοιου είδους παραστάσεις εικονογραφούν καλά εμπεδωμένες δοξασίες και στιγμιτυπα τελετουργικά, μεταφέροντάς μας άλλοτε σε μια σφαίρα υπερβατική, που ενδημούν θετητες και φυλακτήρια δαιμονικά ντα (σφίγγα, γρύπας), κι άλλοτε σε δρώμενα που εκτυλίσσονται σε υπαίθρια ιερά ή τεμένη, με θαλερ συνήθως μέσα τους το «ιερ δέντρο». Aιματηρή θυσία κι αναίμακτη προσφορά –διασταυρωμένες και μέσα απ υλικά κατάλοιπα σο και την Γραμμική B–, εκστατικς χορς, πομπές σεβιζουσών μορφών μπροστά σε κτίσματα ιερά κ.ά., μας προϊδεάζουν για το καλειδοσκοπικ φάσμα ενς περίπλοκου τελετουργικού, γνωστού στην εικονογραφική του ποικιλία και απ μια πληθώρα άλλων παραστάσεων απ την Kρήτη, τις Kυκλάδες και την υπλοιπη μυκηναϊκή Eλλάδα. Kι λες μαζί οι παραστάσεις, απ κοινού με τα λογής αρχαιολογικά κατάλοιπα που στήριζαν ή πλαισίωναν τη λατρεία, συνθέτουν ένα ογκώδες βιβλίο, πως εύστοχα έχει χαρακτηρισθεί η θρησκεία της εποχής, βιβλίο του οποίου μως το χαμένο κείμενο απομένει να το γράψουμε εμείς, εκμαιεύοντας απ’ τις εικνες λγο. Aν εξαιρέσουμε τώρα τα βασιλικά

κτερίσματα του Tαφικού Περιβλου A, απ’ τα λοιπά ευρήματα των παλαιτερων ανασκαφών μες στην ακρπολη που, με τον έναν ή τον άλλο τρπο, καταθέτουν για το εκεί θρησκευτικ πολύπτυχο, αξίζουν ιδιαίτερης μνείας τέσσερα: το ένα είναι το καλλίεργο ελεφαντοστέινο σύμπλεγμα της «ιερής τριάδας», που βρέθηκε το 1939 απ’ τον Wace στην περιοχή του ανακτρου. Tο δεύτερο, ένα χρυσ δαχτυλίδι, με τη λαλίστερη έως τώρα λατρευτική σκηνή ολκληρης της μυκηναϊκής εικονογραφίας, εύρημα του Δροσινού το 1877, κοντά στον Tαφικ Περίβολο A. Kαι, τέλος, δύο μικρής κλίμακας νωπογραφικές παραστάσεις, ζωγραφισμένες πάνω σε φορητ πίνακα η μια, στην επιφάνεια τοίχου η άλλη – κι οι δυο τους ευρήματα του εκπνέοντος 19ου αι. απ’ τις ανασκαφές του Tσούντα στον ευρύτερο χώρο που ορίζεται πια σήμερα ως «Θρησκευτικ Kέντρο». Στα έργα αυτά αιχμαλωτίσθηκαν και πάλι σε εικνα θετητες και δαίμονες, ιερά σύμβολα, πράξεις λατρευτικές. Δύο θεϊκές τροφούς που επιβλέπουν το θείο βρέφος ανασύρει απ’ το μυκηναϊκ πάνθεο το ελεφαντοστέινο σύμπλεγμα, θυμίζοντας ευθύγραμμα την κατοπινή ιερή τριάδα των Eλευσινίων Mυστηρίων, τη Δήμητρα, την Περσεφνη και τον μικρ Iακχο. Mε αφηγηματική αυταρέσκεια, αντίθετα, και πυκντητα συμβολιστική, η παράσταση του χρυσού δαχτυλιδιού αντλεί απ μια ανοιξιάτικη γυναικεία γιορτή σε υπαίθριο ιερ, πως δηλώνει το δέντρο, με τη θετητα της βλάστησης καθιστή στη ρίζα του να δέχεται απ ώριμες γυ-

Aριστερά: πήλινο ειδώλιο αποτροπαϊκής μορφής απ το «δωμάτιο των ειδώλων» στο Θρησκευτικ Kέντρο των Mυκηνών, 13ος αι. π.X. (Aρχαιολογικ Mουσείο Nαυπλίου). Πάνω: ομοίωμα τριμερούς ιερού απ έκτυπο φύλλο χρυσού. Aπ τον ταφικ περίβολο A των Mυκηνών, 1600–1500 π.X. (Aθήνα, Eθνικ Aρχαιολογικ Mουσείο). Δεξιά: Pυτ σε σχήμα κεφαλής ταύρου απ ασήμι και χρυσ. Aπ τον τάφο IV του ταφικού περιβλου A των Mυκηνών (16ος αι. π.X.). Eθνικ Aρχαιολογικ Mουσείο, Aθήνα (φωτ.: Eκδοτική Aθηνών).

ναίκες και παιδίσκες προσφορές ανθέων –ίριδες, κρίνα, μήκωνες. Oι θρησκευτικές μως αναφορές δεν τελειώνουν εδώ. Θες απ επιθυμία να ιστορήσει το μέγιστον δυνατν εν σμικρώ, θες απ horror vacui, επιμελήθηκε ο καλλιτέχνης της παράστασης να γεμίσει και την παραμικρή γωνιά, αφήνοντας σε μας να ξεμπερδέψουμε έλλογα το ερμηνευτικ κουβάρι: ήλιος και μισοφέγγαρο στον ουραν, στον αέρα διπλς πέλεκυς και μια μικρή θεϊκή μορφή ακαθριστου φύλου με οκτώσχημη ασπίδα, κι επιπλέον, έξι σπονδικά ρυτά σε σχήμα λεοντοκεφαλής, στριμωγμένα αυτά στη μια απ’ τις παρυφές της σφενδνης. Tη θεϊκή μορφή με την οκτώσχημη ασπίδα την ξαναβρίσκουμε ζωγραφισμένη στον μικρ φορητ πίνακα, εδώ μως σίγουρα γυναικεία, και μάλιστα στο επίκεντρο της τελετουργικής πράξης, ανάμεσα σε δυο σεβίζουσες λατρεύτριες. Ως διακριτικ σύμβολο, ως έβλημα, εμφαίνει η ασπίδα δίχως άλλο την πολεμική υπσταση της θεάς, που δικαιολογημένα της επιφύλαξαν ομγνωμα οι μελετητές περίοπτη θέση στο μυκηναϊκ πάνθεο, καθώς εκφράζει απλυτα το πνεύμα και τα ιδεώδη της στρατιωτικής αριστοκρατίας της εποχής. Θεωρήθηκε μάλιστα ομλογη της Aθηνάς, προδρομική μορφή της, ομοούσια, κι ίσως η ίδια η Aθηνά, μια και στην πολεμική της ιδιτητα κι ακμη ως προστάτρια του βασιλικού οίκου πιστεύεται τι ριζοβολεί βαθιά στους μυκηναϊκούς χρνους. Mε την τέταρτη, τέλος, παράσταση, σπάραγμα αυτή μιας τοιχογραφικής ζωφρου, τεκμηριώνεται και μέσα στην ακρπολη ο κσμος των δαιμνων, λεοντοκέφαλων εδώ, που ομάδι γυρνούν απ’ το κυνήγι κουβαλώντας τα νεκρά θηράματα στις άκρες επωμισμένου ανάφορου. Aπτοκοι της αιγυπτιακής ιπποποτάμιας θεάςTawrt, οι δαίμονες αυτού του τύπου υιοθετήθηκαν απ τους Mινωίτες ήδη κατά τον 18ο αι. π.X., κι

αφού βαθμιαία προσαρμστηκαν στις αιγαιακές εικονιστικές αντιλήψεις, πέρασαν αργτερα και στη μυκηναϊκή Eλλάδα ως δάνειο δεύτερου βαθμού.

Mινωική καταγωγή Mε τούτες τις δαιμονικές μορφές κι ένα σωρ ακμη στοιχεία της μυκηναϊκής ιερής εικονογραφίας, της συμβολιστικής και της λατρευτικής σκευής να βοούν μινωική καταγωγή, αναφύονται τα εύλογα ερωτήματα ως προς την αληθινή φυσιογνωμία της μυκηναϊκής θρησκείας, τις κρητικές οφειλές της, τους τρπους και το βάθος της έξωθεν επίδρασης, ερωτήματα που δεν έπαψαν να ταλανίζουν την έρευνα έως τις μέρες μας. Δεν είναι μως εδώ της ώρας να

τα θίξουμε. Θα μας πήγαιναν πολύ μακριά. Συνοπτικά μνο να θυμίσω πως η επίδραση πρωτογίνεται αισθητή προπάντων στις Mυκήνες, στα κτερίσματα των βασιλικών Tαφικών Περιβλων (κυρίως του A), και πιο συγκεκριμένα μέσα απ ιερές εικνες, σύμβολα και παραφερνάλια λατρείας, πως λγου χάρη τα τριμερή ιερά με επιφάνεια πτηνμορφης θετητας, τα κέρατα καθοσίωσης, ο διπλς πέλεκυς, ο ιερς κμβος, τα ρυτά σε σχήμα ταυροκεφαλής, οι αμφίκοιλοι βωμοί κ.ά. Kαι ,τι μινωικ υιοθετήθηκε αναφομοίωτο στους κλπους κατ’ αρχήν της άρχουσας τάξης, που μη έχοντας δική της ιερή εικονογραφική παράδοση απ την Mεσοελλαδική εποχή ακούμπησε μιμητικά στο λαμπρ μινωικ πρτυπο,

απλώθηκε με το χρνο σε ευρύτερα κοινωνικά στρώματα για να τονωθεί πλέον, να φιλτραρισθεί και να κατασταλάξει σε ένα κρητομυκηναϊκ θρησκευτικ αμάλγαμα απ τα μέσα του 15ου αι. π.X. και εφεξής, ταν οι Mυκηναίοι εγκαταστάθηκαν στην Kρήτη. Πάντως, οι πινακίδες Γραμμικής B απ’ τα ανακτορικά κέντρα της ηπειρωτικής Eλλάδας φαίνεται να μαρτυρούν για το αμιγώς μυκηναϊκ του εκεί πανθέου, γεγονς που οδηγεί στη σκέψη τι η μινωική επίδραση στη θρησκεία του ηπειρωτικού τουλάχιστον χώρου είχε ως επί το πλείστον το χαρακτήρα εικονογραφικών δανείων και λατρευτικών τύπων. Eτσι μως, πως μπολιάστηκε στενά το μινωικ στο μυκηναϊκ, χάΣυνέχεια στην 14η σελίδα

Aποσπασματική τοιχογραφία απ το Θρησκευτικ Kέντρο των Mυκηνών με παράσταση θετητας που κρατάει θυσάνους δημητριακών, 13ος αι. π.X. (Aρχαιολογικ Mουσείο Nαυπλίου). KYPIAKH 31 MAΪOY 1998 - H KAΘHMEPINH

13

Συνέχεια απ την 13η σελίδα

θηκαν μέσα στη λατρευτική πρακτική αιώνων το πώς, το πτε, το γιατί. Kαι κανένας ίσως Mυκηναίος να μη γνώριζε τον 13ο αι. π.X. τι το κατ’ εξοχήν έμβλημα της ακρπολής τους, το λιθανάγλυφο που επέστεφε συμβολικά την πύλη των λεντων, με τον ιερ κίονα πάνω σε αμφίκοιλους βωμούς, ήταν μινωική εικνα ιερή, βγαλμένη απ’ τους μακρινούς Παλαιονακτορικούς χρνους.

Λεοντοκέφαλοι δαίμονες Για τους ιερούς χώρους, υπαίθριους και στεγοσκεπείς, που φιλοξένησαν την επίσημη λατρεία στις Mυκήνες απ την εποχή των βασιλικών Tαφικών Περιβλων έως και τον εκπνέοντα 14ο αι. π.X., δεν μας απομένουν παρά υποθέσεις και οι έμμεσες μαρτυρίες των σφραγιστικών εικνων. Tο κεν αυτ ήρθε να αναπληρώσει –και με το παραπάνω μάλιστα– η βαθμιαία αποκάλυψη του εκτεταμένου συγκροτήματος των ιερών στη νοτιοδυτική κλιτύ της ακρπολης, με τη σκαπάνη του Tσούντα αρχικά, κι ύστερα, απ το 1950 και εξής, μέσα απ τις συστηματικές έρευνες των Wace, Taylour και Mυλωνά. Mε την ολοκλήρωση των ανασκαφών έγινε πια πεποίθηση τι εκεί εστιάστηκε, διαρκούντος του 13ου αι. π.X., η θρησκευτική ζωή των Mυκηνών, πολύπτυχη, οργανωμένη, ρυθμολογημένη, δικαιολογώντας πέρα για πέρα το χαρακτηρισμ «Θρησκευτικ Kέντρο». Στην περιπλοκτητά του, το κλιμακωτά αρθρωμένο αυτ συγκρτημα ιερών –με βοηθητικούς και αύλειους χώρους, ποικιλσχημους βωμούς, λογής κτιστές κατασκευές και μια πολύμετρη πομπική οδ που κατηφριζε απ’ τα υψώματα της ακρπολης σφαλιζμενη με θύρα για τον έλεγχο της πρσβασης– δεν βρίσκει ιστιμο παράλληλο στη μυκηναϊκή Eλλάδα. Tα δημσια ιερά που ανακάλυψε ο Kilian στην κάτω ακρπολη της Tίρυνθας ή τα οικιακά ιερά στο Mπερμπάτι και την Aσίνη φαντάζουν δίπλα του μετριφρονες εκδοχές και μνο το διπλ ιερ της μυκηναϊκής φάσης στη Φυλακωπή της Mήλου προσφέρεται –έστω απ μακριά– για συγκρίσεις. Στην αρχιτεκτονική σημασία του Θρησκευτικού Kέντρου προστίθενται επιτατικά τα απομεινάρια, οι ενδείξεις για το είδος και τους τρπους της εκεί ασκούμενης λατρείας. Παρά την ενδιάμεση καταστροφή κατά τον προχωρημένο 13ο αι. π.X., τις πολλαπλές επισκευές και μετασκευές μέχρι την οριστική εγκατάλειψη των ιερών, κατπιν πυρκαγιάς, γύρω στο 1200 π.X., έφθασαν έως εμάς, μεταξύ άλλων, αποσπασματικά τοιχογραφήματα, λατρευτικά και αναθηματικά ειδώλια, ικανά να στοιχειοθετήσουν μια κάποια εικνα για θετητες του μυκηναϊκού πανθέου που αξιώθηκαν εκεί λατρείας ως ομοτεμένεις, συνίεροι, ακμη κι ως σύνναοι κι ομοβώμιοι. H περίοπτη στις Mυκήνες θέση της πολεμικής ασπιδοφρας θεάς, απ καιρ εικαζμενη με βάση τον μικρ φορητ πίνακα απ’ τις

14

H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 MAΪOY 1998

H «Iερή Tριάδα»: ελεφάντινο σύμπλεγμα δύο γυναικείων θεοτήτων που επιβλέπουν νεαρ θε. Aπ την ακρπολη των Mυκηνών (περιοχή ανακτρου), 14ος–13ος αι. π.X. (Aθήνα, Eθνικ Aρχαιολογικ Mουσείο).

ανασκαφές του Tσούντα και το χρυσ δαχτυλίδι, που τα είδαμε πιο πάνω, ενισχύθηκε τώρα πρσθετα χάρη σε δυο τοιχογραφίες οπλοφρων γυναικείων θεοτήτων –με ξίφος η μια, η άλλη κρανοφρος–, καθώς και με την τοιχογραφική παράσταση οκτώσχημων ασπίδων απ’ τη λεγμενη Oικία του Aρχιερέα. Για τον κύκλο της βλάστησης, την ευφορία της γης, αρμδια προφανώς η γυναικεία πάλι θετητα που εικονίζεται σε ένα άλλο τοιχογράφημα, καβάλα ίσως σε τετράποδο, με δυο δέσμες στάχυα στα χέρια της, ανακαλώντας έτσι δικαιολογημένα την πτνια του σίτου (si–to–po–ni–ja) της πινακίδας Γραμμικής B, η οποία σημειωτέον βρέθηκε στις παρυφές του Θρησκευτικού Kέντρου. Στα πήλινα γυναικεία ειδώλια, με τα χέρια υψωμένα, σε τυπική στάση επιφάνειας κι ευλογίας συνάμα, ή ακουμπισμένα στους μαστούς με νημα, αναγνωρίζονται λατρευτικές εικνες δημοφιλών θεοτήτων της εποχής, ενώ την άσκηση της χθνιας λατρείας υποδηλώνουν τα μεγάλα πήλινα ομοιώματα κουλουριασμένων φιδιών –αποδέκτες κι αυτά προσφορών, αν κρίνουμε απ’ τη σχετική μνεία ερπετών (e–pe–to–i=ερπετοίς) σε πινακίδα απ’ τις πρσφατες ανασκαφές στη Θήβα. Πλάι μως στις ανθρωπμορφες θετητες που επενεργούσαν ευεργετικά στα πράγματα της ειρήνης και του πολέμου τα πράγματα, βρήκαν επίσης θέση και ντα φανταστικά σαν τους γρύπες ή τους λεοντοκέφαλους δαίμονες στο τοιχογραφικ απσπασμα απ’ τις ανασκαφές του Tσούντα. Kαι βέβαια δεν έλειπαν οι αποτροπαϊ-

κές στη δυσμορφία τους θετητες, μαρτυρημένες με πήλινα ειδώλια κι αυτές, συγκρίσιμης ίσως υπστασης με την Eρινύα (E–ri–nu) που μας παραδίδεται σε δύο πινακίδες της Kνωσού. Eίναι αλήθεια τι τα αρχαιολογικά δεδομένα της εποχής δεν μας έχουν συνηθίσει σε μια παρμοια συλλατρεία τσων διαφορετικών θεοτήτων στον ίδιο ιερ τπο –αν βέβαια διαβάζουμε ορθά το εικονιστικ υλικ αυτ καθεαυτ σο και στις αρχιτεκτονικές του συναρτήσεις. Tην έλλειψη αντισταθμίζει η φωνή των πινακίδων Γραμμικής B, και προπαντς της Πύλου. Eξω απ’ το ανάκτορο –μαθαίνουμε απ’ τις πινακίδες–, σε μια τοποθεσία ονματι Σφαγιάνα (Pa–ki–ja–na), ήταν συγκεντρωμένα πολυάριθμα, σημαντικά ιερά για τη λατρεία θεοτήτων πως της Πτνιας (Po–ti–ni–ja), του Ποσειδώνα (Po–se–da–o), του Δία (Di–wo) και της Hρας (E–ra), του Δεσπτη (Do–po–ta), της Iφιμέδειας (I–pe–me–de–ja) κ.ά., μερικές απ’ τις οποίες συνοικούσαν μάλιστα στενά στον ίδιο χώρο. Σε ,τι αφορά μως την μορφή των ιερών της Σφαγιάνας, τη χωροταξική τους συνάρθωση και την απστασή τους απ’ το ανάκτορο, κι ακμη την εικονογραφία των εκεί θεοτήτων, μετεωριζμαστε, μια και το Θρησκευτικ αυτ Kέντρο της Πύλου δεν έχει ακμη εντοπισθεί ανασκαφικά. Λαβή, ωστσο, για σκέψεις κι υποθέσεις, πως έδειξα αλλού υποστηρίζοντας το διαφωτιστικ σχήμα μιας παραπληρωματικής αμοιβαιτητας, δίνει το αρχαιολογικ του πάρισο στις Mυκήνες, για το οποίο λείπουν, αντίθετα, οι

ρητές μαρτυρίες της Γραμμικής B. Σαν πολυθεϊκά κελύφη και πάλλοντες λατρευτικοί πυρήνες, τα δύο αυτά Θρησκευτικά Kέντρα ήταν ασφαλώς τποι πολυσύχναστοι, με συρροή πιστών κι απ’ τις ευρύτερες ίσως περιοχές. Oι αφορμές για πάνδημες γιορτές, ποικίλες λατρευτικές πράξεις, προσφορές και αναθήματα, θα αφθονούσαν. Mε μια τέτοια γιορταστική αφορμή –μας πληροφορεί πινακίδα της Πύλου (PY Tn 316)– στάλθηκαν απ’ το ανάκτορο εν πομπή βαρύτιμα χρυσά αγγεία στις θετητες της Σφαγιάνας. Kαι δεν χωρά αμφιβολία πως η πομπική οδς που οδηγεί στο Θρησκευτικ Kέντρο των Mυκηνών θα πατήθηκε πλειστάκις απ παρμοιες πομπές, κάποιες απ’ τις οποίες μάλιστα αποτυπώθηκαν στο εκεί τοιχογραφικ πργραμμα: η περίφημη «Mυκηναία», για παράδειγμα, με περιδέραιο στο χέρι, ή η ένθρονη γυναικεία μορφή που κρατά ειδώλιο –κι οι δυο αποσπασματικά τοιχογραφήματα της «Oικίας του Aρχιερέα»– φαίνεται να εικονίζουν θεϊκές αποδέκτες προσφορών. Για την οργάνωση και την εύρυθμη λειτουργία των Θρησκευτικών Kέντρων αρμδιο το ιερατείο, πως εμφανίζεται στις πινακίδες πάλι Γραμμικής B, πολυμελές, ιεραρχημένο, με πρωθιέρειες, κλειδούχους, και με συμμετοχή στα οικονομικά πράγματα –έστω περιορισμένη. Aυτονομήθηκε μως ντως η θρησκεία απ’ την πολιτική εξουσία, και σε τι βαθμ; Σε τούτο το πολυσυζητημένο, φλέγον θέμα ήρθε να ρίξει εκ νέου μπλικο λάδι το Θρησκευτικ Kέντρο των Mυκηνών, χωρίζοντας τους μελετητές σ’ εκείνους που επιμένουν στον θεσμ του «βασιλέα–ιερέα» και σ’ σους περιορίζουν τον άνακτα στην κοσμική του αποκλειστικά εξουσία. Kλίνοντας προς την πρώτη εκδοχή, να πω εδώ μονάχα τι η ύπαρξη οργανωμένων κέντρων λατρείας έξω απ’ το ανάκτορο δεν συνεπάγεται αυτοδίκαια και βαθιά τομή ανάμεσα στις δύο εξουσίες. Eνδείξεις, άλλωστε για άσκηση λατρείας στα ίδια τα ανάκτορα δεν λείπουν, ενώ οι πινακίδες, έμμεσα, θέλουν τον άνακτα να εμπλέκεται και σ’ αυτή την σφαίρα. Παραδοσιακά σε λους τους μεγάλους πολιτισμούς της Aνατολής, στις παρυφές των οποίων άνθησαν ο μινωικς και ο μυκηναϊκς, η θρησκεία αποτέλεσε το πιο στιβαρ έρεισμα της μοναρχίας προσδίδοντάς της κύρος και συνάμα την δέουσα νομιμοποίηση και καταξίωση στη λαϊκή συνείδηση. Για πρώτη φορά, στα καθ’ ημάς, το σχίσμα πολιτικής απ θρησκευτική εξουσία συντελείται σαφώς στους κλπους του μορφώματος της πλης–κράτους, μετά δηλαδή την κατάρρευση του μυκηναϊκού κσμου, χωρίς μως να αποσβεσθεί ολτελα η ανάμνηση του αρχαιτερου πολιτικο–θρησκευτικού σχήματος. Oι διογενείς βασιλήες του Oμήρου λογουχάρη, με το σκήπτρο τους θεοπαράδοτο, ή το θρησκευτικ αξίωμα του άρχοντος βασιλέως στην Aθήνα των ιστορικών χρνων τι άλλο θα μπορούσαν να απηχούν παρά τον θρησκευτικ ρλο του μυκηναίου άνακτα;

Tα πολύτιμα ευρήματα Λαμπρά έργα τέχνης, τα περισστερα εκτίθενται στο Eθνικ Aρχαιολογικ Mουσείο Tης Kατερίνας Δημακοπούλου Διευθύντριας του Eθνικού Aρχαιολογικού Mουσείου ε.τ.

OI ANAΣKAΦEΣ στις Mυκήνες, που άρχισαν τον περασμένο αιώνα και συνεχίζονται έως τις ημέρες μας, έφεραν στο φως μεγάλο αριθμ πολύτιμων αντικειμένων, αντιπροσωπευτικών έργων της τέχνης του λαμπρού Mυκηναϊκού Πολιτισμού, που άνθησε στον Eλλαδικ χώρο και την ευρύτερη περιοχή του Aιγαίου απ τον 16ο έως τον 11ο αιώνα π.X. Tα περισστερα απ αυτά εκτίθενται στο Eθνικ Aρχαιολογικ Mουσείο, που μεταφέρθηκαν αμέσως μετά την ανεύρεσή τους, επειδή κρίθηκε τι, λγω της σημασίας τους, η θέση τους ήταν στο πρώτο Mουσείο της Xώρας. Tα πολυτιμτερα και γνωσττερα ευρήματα απ τις Mυκήνες προέρχονται απ τους βασιλικούς τάφους των δύο Tαφικών Kύκλων, του Kύκλου A, μέσα στην Aκρπολη, και του Kύκλου B, που αποκαλύφθηκε έξω απ τα τείχη της Aκρπολης. Oι πέντε απ τους τάφους του Kύκλου A, που ήταν μεγάλα ορθογώνια κάθετα ορύγματα στο φυσικ βράχο, ήλθαν στο φως το 1876 απ τον Heinrich Schliemann, ο οποίος με την ανασκαφή του στις Mυκήνες άνοιξε το δρμο για τη μελέτη του άγνωστου έως ττε Mυκηναϊκού Πολιτισμού. O έκτος τάφος, παρμοιος με τους άλλους, αποκαλύφτηκε ένα χρνο αργτερα απ τον Παναγιώτη Σταματάκη, τον εκπρσωπο της Aρχαιολογικής Eταιρείας και του Kράτους κατά την ανασκαφή του Σλήμαν. Oι τάφοι αυτοί αποτελούν το πλουσιτερο και σημαντικτερο ταφικ σύνολο της Eλληνικής Προϊστορίας.

Xρυσές, σφυρήλατες προσωπίδες Tα εκπληκτικά σε ποστητα και αξία κτερίσματά τους μαρτυρούν την υψηλή κοινωνική θέση των νεκρών, που πρέπει να ήταν μέλη βασιλικών οικογενειών των Mυκηνών, κατά την περίοδο του 16ου και την αρχή του 15ου αιώνα π.X. Eπί πλέον, τα πολυάριθμα χρυσά έργα που βρέθηκαν στους τάφους δικαίωσαν το ομηρικ επίθετο «πολύχρυσες» για τις Mυκήνες. Yπάρχουν μως και πολλά άλλα πολύτιμα αντικείμενα απ τους ίδιους τάφους, που συμβολίζουν πλούτο και δύναμη. Eίναι αξιοσημείωτο τι ο Mυκηναϊκς Πολιτισμς ήλθε για πρώτη φορά στο φως με τα μοναδικά αυτά αντικείμενα, τα οποία αντανακλούν την άνοδο του οικονομικού και πολιτιστικού επιπέδου της Hπειρωτικής Eλλάδας στην αρχή της Yστερης Eποχής του Xαλκού. Eξάλλου, η ύπαρξη πολλών μινωικών έργων τέχνης στους τάφους, δείχνει τις στενές σχέσεις των Mυκηνών με την Kρήτη, στην επίδραση

Aγγείο απ λευκ μάρμαρο με τρεις περίτεχνες λαβές απ τον τάφο IV του ταφικού κύκλου A των Mυκηνών. Πιθαντατα έργο μινωικ, των μέσων του 16ου αι. π.X. (Aθήνα, Eθνικ Aρχαιολογικ Mουσείο).

της οποίας οφείλεται, σε μεγάλο βαθμ, η διαμρφωση του Mυκηναϊκού Πολιτισμού. Aνάμεσα στα πολύτιμα αντικείμενα και τα σύμβολα κύρους και εξουσίας των τάφων ξεχωρίζουν πέντε χρυσές σφυρήλατες προσωπίδες, τρεις απ τον τάφο IV και δύο απ τον τάφο V, που κάλυπταν τα πρσωπα των νεκρών ηγεμνων. H ωραιτερη απ τις προσωπίδες αυτές, που παρουσιάζει την επιβλητική φυσιογνωμία ενς γενειοφρου ανδρς με ωραία χαρακτηριστικά σε ώριμη ηλικία, είναι γνωστή ως «προσωπίδα του Aγαμέμνονα», αν και ο Σλήμαν δεν απέδωσε αυτή ακριβώς την προσωπίδα στον Aγαμέμνονα, που ο ίδιος λανθασμένα πίστευε τι, μαζί με τα μέλη της ακολουθίας του, είχε ταφεί στους τάφους που ανακάλυψε. Στην πραγματικτητα, οι τάφοι του Kύκλου A χρονολογούνται τρεις τουλάχιστον αιώνες πριν απ την εποχή, που τοποθετείται παραδοσιακά ο «Tρωικς Πλεμος».

Σκεύη, πλα και κοσμήματα Πλήθος σκευών, πλων και κοσμημάτων συνδευε επίσης τους βασιλικούς νεκρούς των τάφων του Kύκλου A στις Mυκήνες. Διακρίνονται για την ποικιλία της τεχνοτροπίας τους, με ωραία, λεπτή ή αδρή κατεργασία, το πολύτιμο υλικ τους

και τον πλούτο της τυπολογίας τους. Iδιαίτερη κατηγορία αποτελούν τα περίτεχνα αγγεία απ χρυσ και ασήμι σε διάφορα σχήματα, απ τα οποία ξεχωρίζουν τα βαρύτιμα κύπελλα και τα δύο περίφημα ζωμορφα ρυτά, ένα χρυσ σε σχήμα κεφαλής λιονταριού και ένα ασημένιο με χρυσά συμπληρώματα σε σχήμα κεφαλής ταύρου. Tο τελευταίο και αρκετά απ τα χρυσά σκεύη θεωρούνται ως εκφραστικά έργα Mινωικής τέχνης. Tα λίθινα σκεύη, απ μάρμαρο ή αλάβαστρο, έχουν κομψά σχήματα και παραπέμπουν σε κρητικά και αιγυπτιακά πρτυπα. Eντυπωσιακά είναι και τα μεγάλα σφυρήλατα χάλκινα σκεύη, κυρίως λέβητες, κρατήρες και υδρίες, που θα εξυπηρετούσαν ασφαλώς τις ανάγκες των Mυκηναϊκών ανακτρων. O μεγάλος αριθμς των πλων που βρέθηκε στους τάφους δείχνει τι οι νεκροί υπήρξαν, εκτς των άλλων, ικανοί πολεμιστές. Πρκειται για χάλκινα μεγάλα ξίφη με περίτεχνες λαβές απ άλλες ύλες – χρυσ, ελεφαντδοντο, κκκαλο, λίθο – εγχειρίδια, λγχες και μαχαιροπελέκεις. Περίφημα είναι τα χάλκινα εγχειρίδια, που φέρουν εμπίεστη διακσμηση στη λεπίδα απ χρυσ, ασήμι και νιέλλο με εικονιστικές παραστάσεις. Tο ωραιτερο και γνωσττερο είναι το εγχειρίδιο απ τον τάφο IV, που παριστάνει στη μία ψη

της λεπίδας κυνήγι λιονταριών απ πάνοπλους Mυκηναίους και στην άλλη λιοντάρια να κυνηγούν αντιλπες. Oι παραστάσεις αυτές συμβολίζουν την ανδρεία των Mυκηναίων, που τολμούν να αναμετρηθούν με τα δυναττερα ζώα της φύσης.

Διαδήματα και στέμματα Tα κοσμήματα που στλιζαν τους νεκρούς ήταν επίσης άφθονα και εντυπωσιακά: χρυσά διαδήματα και στέμματα με έκτυπη διακσμηση, χρυσά περίτμητα κοσμήματα ενδυμασίας σε διάφορα σχήματα, ζώνες και περιβραχινια απ σφυρηλατημένα φύλλα χρυσού, χάλκινες περίτεχνες περνες με κεφαλή απ ορεία κρύσταλλο και περιδέραια με χάντρες χρυσές, απ ημιπολύτιμους λίθους και απ ήλεκτρο (κεχριμπάρι). Tα χρυσά δαχτυλίδια–σφραγίδες με έγγλυφες παραστάσεις και τα χρυσά σκήπτρα, που βρέθηκαν στους τάφους, αποτελούν τα κατ’εξοχήν σύμβολα εξουσίας των νεκρών ηγεμνων. Περίφημες είναι και οι επιτύμβιες λίθινες στήλες, που ήταν στημένες επάνω στους τάφους. Oι στήλες αυτές φέρουν ανάγλυφες παραστάσεις με σκηνές μάχης και κυνηγιού και είναι τα πρωιμτερα έργα γλυπτικής της Mυκηναϊκής τέχνης. Συνέχεια στην 16η σελίδα KYPIAKH 31 MAΪOY 1998 - H KAΘHMEPINH

15

Φιάλη σε σχήμα πάπιας απ ορεία κρύσταλλο απ τον τάφο O του ταφικού κύκλου B΄ των Mυκηνών. Δεύτερο μισ του 16ου αι. π.X. (Aθήνα, Eθνικ Aρχαιολογικ Mουσείο). Συνέχεια απ την 15η σελίδα

Oι τάφοι του Tαφικού Kύκλου B των Mυκηνών, που ανασκάφτηκε απ τον Iωάννη Παπαδημητρίου και τον Γεώργιο Mυλωνά στις αρχές της δεκαετίας του 1950, χρονολογούνται λίγο ενωρίτερα απ τους τάφους του Kύκλου A, στο 17ο και 16ο αιώνα π.X., αλλά έχουν την ίδια μορφή και περιέχουν ανάλογα πολύτιμα αντικείμενα, πως βαρύτιμα σκεύη και κοσμήματα, προσωπίδα απ ήλεκτρο, πλα και σφραγίδες. Περίφημα είναι μερικά απ αυτά, πως η φιάλη σε σχήμα πάπιας απ ορεία κρύσταλλο, που συγκαταλέγεται ανάμεσα στα ωραιτερα έργα της Mινωικής λιθοτεχνίας, η σφραγίδα απ αμέθυστο με έγγλυφη απεικνιση Mυκηναίου ηγεμνα και ένα περιδέραιο με χάντρες απ ήλεκτρο, παρμοιο με άλλα απ τη Bορειοδυτική Eυρώπη, προφανώς εισηγμένο απ εκεί. Tο τελευταίο δείχνει τις σχέσεις των Mυκηναίων με μακρινές περιοχές της Eυρώπης κατά την πρώιμη αυτή εποχή (τέλος 17ου – αρχές 16ου αιώνα π.X.). Διάδοχος του Σλήμαν στις Mυκήνες υπήρξε ο μεγάλος Eλληνας αρχαιολγος Xρήστος Tσούντας, ο οποίος άρχισε τις καρποφρες ανασκαφές του στην Aκρπολη και στη γύρω περιοχή το 1886. O Tσούντας αποκάλυψε το ανάκτορο και πολλά απ τα κτήρια της Aκρπολης, καθώς και τα εκτεταμένα νεκροταφεία απ θαλαμωτούς τάφους στους γειτονικούς λφους. Tα ευρήματά του, που πλουτίζουν σήμερα τη Mυκηναϊκή Συλλογή του Eθνικού Aρχαιολογικού Mουσείου, περιλαμβάνουν πολύτιμα έργα απ την Aκρπολη των Mυκηνών, πως είναι η κεφαλή σφίγγας ή θεάς απ ασβεστοκονίαμα του 13ου αιώνα π.X., ένα απ τα ελάχιστα έργα μεγάλου μεγέθους της Mυκηναϊκής πλαστικής. Bρέθηκε προς Nτον του Tαφικού Kύκλου A, κοντά στο χώρο απ’ που προέρχεται ένα άλλο πασίγνωστο έργο των Mυκηνών, ο περίφημος «κρατήρας των πολεμιστών», του 12ου αιώνα π.X., που είχε έλθει στο φως κατά την ανασκαφή του Σλήμαν. Tα ευρήματα του Tσούντα απ τους θαλαμωτούς τάφους περιλαμβάνουν πλήθος και

16

H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 MAΪOY 1998

άλλων σημαντικών έργων, χαρακτηριστικών της τέχνης του Mυκηναϊκού Πολιτισμού κατά τους 15ο–13ο αιώνες π.X., πως λίθινα, μετάλλινα και πήλινα αγγεία, πήλινα ειδώλια, ανάμεσα στα οποία και η ονομαστή «Kουροτρφος», ελεφάντινα έργα, σφραγίδες και κοσμήματα απ χρυσ, ημιπολύτιμους λίθους, υαλμαζα και φαγεντιανή.

Eπιγραφές της Γραμμικής B΄ Γραφής

Xάλκινο εγ 16ου αι. π.X

Xρυσ κύπελλο με δύο λαβές που επιστέφονται απ περιστέρια, γνωστ ως «Kύπελλο του Nέστορος», απ τον τάφο IV του ταφικού κύκλου A των Mυκηνών. Δεύτερο μισ του 16ου αι. π.X. (Aθήνα, Eθνικ Aρχαιολογικ Mουσείο).

Mετά τον Tσούντα, τις ιστορικές ανασκαφές των Mυκηνών συνέχισε ο περίφημος Bρετανς αρχαιολγος Alan Wace, που εργάστηκε με διακοπές στις Mυκήνες απ το 1920 έως το 1957. Πολλά απ τα πολύτιμα ευρήματα των ανασκαφών του βρίσκονται επίσης στο Eθνικ Aρχαιολογικ Mουσείο: κοσμήματα, σφραγίδες και περίτεχνες ελεφάντινες λαβές κατπτρων απ θολωτούς και θαλαμωτούς τάφους, ελεφάντινα έργα, πήλινα και λίθινα αγγεία, καθώς και πήλινες πινακίδες, πήλινα σφραγίσματα και πήλινα αγγεία με επιγραφές της Γραμμικής B γραφής απ τις οικίες έξω απ την Aκρπολη των Mυκηνών, καθώς και το Προϊστορικ Nεκροταφείο, και άλλα πολύ σημαντικά έργα τέχνης απ την ίδια την Aκρπολη των Mυκηνών. Aνάμεσα στα τελευταία ξεχωρίζει το ελεφάντινο σύμπλεγμα δύο καθισμένων γυναικείων μορφών με πολυτελή ενδύματα, προφανώς θεοτήτων, που έχουν ανάμεσά τους ένα νεαρ θε. Πρκειται για αριστουργηματικ ολγλυφο έργο της Mυκηναϊκής ελεφαντουργίας του 13ου αιώνα π.X.

Oικία της Aκρπολης Σε πιο πρσφατη εποχή οι ανασκαφές στις Mυκήνες συνεχίστηκαν απ τον Aγγλο αρχαιολγο William Taylour, συνεργάτη του Wace, με την αποκάλυψη κτηριακών συγκροτημάτων στο ντιο τμήμα της Aκρπολης, που οι Bρετανοί αρχαιολγοι ονμασαν «Oικία της Aκρπολης». Oνομαστά είναι τα ευρήματα του

Kεφαλή σφίγγας ή θεάς απ ασβεστοκονίαμα, τα χαρακτηριστικά της οποίας τονίζονται με χρώμα. Aπ την ακρπολη των Mυκηνών 13ος αι. π.X. (Aθήνα, Eθνικ Aρχαιολογικ Mουσείο).

Xρυσ τελε κού κύκλου

γχειρίδιο με εμπίεστη διακσμηση απ χρυσ, ασήμι και νίελλο και παράσταση κυνηγιού λιονταριών απ τον τάφο IV του ταφικού κύκλου A των Mυκηνών. Δεύτερο μισ του .X. (Aθήνα, Eθνικ Aρχαιολογικ Mουσείο).

Περιδέραιο με χάντρες απ ήλεκτρο σε τρεις σειρές, που συγκρατούνται στη θέση τους απ τρία ορθογώνια διάτρητα πλακίδια (διαχωριστές). Aπ τον τάφο O του ταφικού κύκλου B των Mυκηνών. Mέσα 16ου αι. π.X. (Aθήνα, Eθνικ Aρχαιολογικ Mουσείο).

ετουργικ αγγείο για σπουδές (ρυτ) σε σχήμα λεοντοκεφαλής απ τον τάφο IV του ταφιυ A των Mυκηνών. Δεύτερο μισ του 16ου αι. π.X. (Aθήνα, Eθνικ Aρχαιολογικ Mουσείο).

Taylour απ ένα ιερ της περιοχής αυτής, πως οι τοιχογραφίες και κυρίως τα περίφημα πήλινα τροχήλατα ειδώλια, που απεικονίζουν γυναικείες θετητες, ανδρικές αποτροπαϊκές μορφές και φίδια. Tα έργα αυτά εκτίθενται σήμερα στο Aρχαιολογικ Mουσείο Nαυπλίου. O Γεώργιος Mυλωνάς διηύθυνε τις ανασκαφές της Aρχαιολογικής Eταιρείας στην Aκρπολη των Mυκηνών κατά τις δεκαετίες 1960 και 1970, με συνεργάτη τον σημεριν Διευθυντή των ανασκαφών Kαθηγητή και Aκαδημαϊκ κ. Σπ. Iακωβίδη. O Mυλωνάς συνέχισε τις ανασκαφές των Bρετανών στο ντιο χώρο της Aκρπολης κάτω απ το ανάκτορο και έφερε στο φως το «Θρησκευτικ Kέντρο» των Mυκηνών. Eξαιρετικά σημαντικές είναι οι τοιχογραφίες απ κτήρια του «Θρησκευτικού Kέντρου» των Mυκηνών, που αποκάλυψε ο Mυλωνάς και είναι εκτεθειμένες στο Eθνικ Aρχαιολογικ Mουσείο. Ξεχωρίζει η περίφημη «Mυκηναία», πως ονομάστηκε απ τον ανασκαφέα. Πρκειται για ένα τμήμα τοιχογραφίας με

παράσταση γυναικείας θετητας, που αποτελούσε την κεντρική μορφή μιας θρησκευτικής σκηνής. H θεά φέρει πλούσια ενδύματα και κοσμήματα και κρατά στο χέρι της περιδέραια απ πολύχρωμες χάντρες.

Mυκηναϊκή Mητρπολη Oι Mυκήνες υπήρξαν ασφαλώς το μεγαλύτερο και σπουδαιτερο κέντρο κατά τη Mυκηναϊκή Eποχή και η Mητρπολη του Mυκηναϊκού Πολιτισμού. Aυτ αποδεικνύεται απ τη θρυλική Aκρπολη με την κυκλώπεια οχύρωση και τα επιβλητικά κτήρια στο εσωτερικ της, καθώς και τους μνημειώδεις θολωτούς τάφους και τα απέραντα νεκροταφεία των θαλαμωτών τάφων. Tην εικνα αυτή που δίνουν τα αρχιτεκτονικά μνημεία, ολοκληρώνει η πληθώρα των πολύτιμων έργων τέχνης και άλλων σημαντικών αντικειμένων, που ήλθαν στο φως κατά τις μεγάλες ιστορικές ανασκαφές των Mυκηνών. KYPIAKH 31 MAΪOY 1998 - H KAΘHMEPINH

17

Tο Πανραμα. Φωτογραφική λήψη κατά τη διάρκεια της ανασκαφής του ταφικού κύκλου A των Mυκηνών το 1876 απ τον Eρρίκο Σλήμαν. H σύζυγς του Σοφία έχει τοποθετηθεί σε πρώτο πλάνο.

Oι ανασκαφές του Eρρίκου Σλήμαν Aποκάλυψαν τον ταφικ κύκλο A και έφεραν στο φως μοναδικά ευρήματα και πολύτιμα κτερίσματα Tου Γεωργίου Στυλ. Kορρέ Kαθηγητή της Προϊστορικής Aρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Aθηνών

TON AΠEKAΛEΣAN «Πατέρα της Mυκηναϊκής Aρχαιολογίας» (1956, Michael Ventris – John Chadwick), σε ένδειξη αναγνώρισης για τη συμβολή του στην ανακάλυψη δύο μεγάλων πολιτισμών: του Tρωικού και του Mυκηναϊκού. O Eρρίκος Σλήμαν, ως νέος Oδυσσέας, με τον Oμηρο στα χέρια του και με θερμή την απ# την παιδική του ηλικία πίστη προς αυτ#ν, αλλά και περιηγούμενος συστηματικά #λους τους χώρους #πως και ο Παυσανίας το 2ο μ.X. αιώνα, πρωτοτύπησε ως προς αυτ#: εφάρμοσε ιδανική μέθοδο για να αντιληφθεί τις ανάγκες της τοπογραφικής έρευνας που αμφισβητούσε ακ#μα στα χρ#νια του και την ύπαρξη του Oμήρου, και να ανασκάψει τα εδάφη των Mυκηναίων. H επίσκεψή του στην επιβλητική ακρ#πολη των Aτρειδών τον οδήγησε σε προβληματισμ# που είχε ως αποτέλεσμα την άμεση απ#φασή του να φέρει στο φως τους νεκρικούς θαλάμους του Aγαμέμνονα και των μελών της ακολουθίας του. H επίσκεψή του ακολούθως στην Tρωάδα, του επέτρεψε, χάρη στις πολύτιμες πληροφορίες και υποδείξεις των Eρνέστου Tσίλλερ και Φρανκ Kαλβέρτ, να ανασκάψει την τειχι#εσσα Tροία και να ανακαλύψει το θησαυρ# A, που απέδωσε στον Πρίαμο. Tο πρ#βλημα της ορθής χρονολ#γησης των ευρημάτων ορθώθηκε μπροστά του έντονο, κι αυτ# γιατί αντιλήφθηκε #τι #φειλε να πείσει με το νέο του επάγγελμα, καθώς ήταν αυτοδίδακτος, τον επιστημονικ# κ#σμο της πατρίδας του που

18

H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 MAΪOY 1998

τον έβλεπε με δυσπιστία να δίνει σάρκα και οστά στα ομηρικά έπη.

Oι ταυτίσεις του Σλήμαν Aυτ# ήταν η μεγάλη ευφυία αλλά και η προσφορά του. Πολύ γρήγορα αντιλήφθηκε την αναγκαι#τητα να παρουσιάσει σύγχρονα μνημεία και ευρήματα τ#σο απ# την Tροία των παιδικών του αναμνήσεων #σο και απ# το πτολίεθρο (π#λη) των Mυκηνών. Πίστευε #τι σύγχρονα προς εκείνα του Xισαρλίκ ευρήματα θα ανακάλυπτε μ#νο στην ακρ#πολη των Mυκηνών. Eτσι, η μυθική διαμάχη θα έπαιρνε σάρκα και οστά: H ακρ#πολη, #που δυνάστευε ο ποιμήν λαών Aγαμέμνων, ο αντίπαλος για μια δεκαετία του Πριάμου, έπρεπε να είχε συνυπάρξει με την Tροία. Για την ανασκαφή του στις Mυκήνες και #χι μ#νο, ο αείμνηστος Mανώλης Aνδρ#νικος χαρακτήρισε τον Σλήμαν ως τη μεγαλοφυία της Aρχαιολογίας και δεν είχε άδικο. Για να το διαπιστώσει ο σύγχρονος ερευνητής, δεν έχει παρά να σκύψει στις εκατοντάδες χιλιάδες σελίδες που έγραψε και δημοσίευσε, στα μέσα που μετήλθε και εφάρμοσε, προκειμένου να πετύχει #σα με λύσσα, κυριολεκτικά, επεδίωξε διά βίου, για να αντιληφθεί #τι αντεπεξήλθε ηρωικά και με απ#λυτη επιτυχία σε #λες τις αντιξο#τητες, τις οποίες, ο ίδιος -αυτ# είναι το τραγικ# της #λης υπ#θεσης- προκάλεσε, εμφορούμενος απ# το πνεύμα που διέπει τους B#ρειους: #τι αυτοί δικαιούνται να ορίζουν τις τύχες #λων των μνημείων της αρχαι#τητας. Πάντως, #πως έγραψε ο Σλήμαν στον πάστορα πατέρα του (12 Aυ-

γούστου 1868), ύστερα δηλαδή απ# την επίσκεψή του στις Mυκήνες, πίστευε #τι οι θησαυροί του Aγαμέμνονα ήταν οι θολωτοί τάφοι της Kλυταιμνήστρας και του Aτρέως. Aρα, δεν είχε σκεφτεί ακ#μη (1868) #τι οι θησαυροί του Aγαμέμνονα βρίσκονταν στο εσωτερικ# της ακρ#πολης των Mυκηνών.

Συνεννοήσεις με το υπουργείο Mε αυτή την πρ#θεση έσπευσε να πραγματοποιήσει την ανασκαφή στις Mυκήνες, συνεννοούμενος σχετικά με τον τ#τε γενικ# έφορο Aρχαιοτήτων του υπουργείου Eκκλησιαστικών και Δημοσίας Eκπαιδεύσεως Παν. Eυστρατιάδη, ο οποίος σημείωσε τα ακ#λουθα στο ημερολ#γιο της υπηρεσίας του (Aρχείο της Aρχαιολογικής Eταιρείας): «O Eρρίκος Σχλιέμαν, πολίτης Aμερικαν#ς, νυμφευθείς εν Aθήναις, ζητεί να ανασκάψη εν Mυκήναις- ανεβλήθη». H απλή αναβολή του γεν. εφ#ρου, «αναβολή» ύστερα απ# συνενν#ηση με τον Σλήμαν να επισκεφθούν μαζί τις Mυκήνες, οφείλεται #πως προκύπτει απ# διάφορες επιστολές του Σλήμαν προς το διευθυντή του Tαχυδρομείου του Aργους, τον αστυν#μο Λεονάρδο (Nαύπλιο), τον πρ#εδρο του Iνστιτούτου της Γαλλίας, οφείλεται στο γεγον#ς της δολοφονίας αλλοδαπών περιηγητών στο δρ#μο προς τον Mαραθώνα απ# ληστές, γεγον#ς που τάραξε την Eυρώπη και #χι μ#νο. Πάντως, δεν θέλησε να χάσει την ευκαιρία της λαθροανασκαφής και την επ#μενη εβδομάδα είχε προχωρήσει στην ανασκαφή του Xισαρλίκ,

το λ#φο της Tροίας, χωρίς να περιμένει τη σχετική άδεια των τουρκικών αρχών, χωρίς ταυτ#χρονα να χάσει την ευκαιρία να προβάλει και τα ευρήματά του. Στις 23 Iανουαρίου 1871, εννέα μήνες αργ#τερα, υποβάλλει καινούργια αίτηση προς το υπουργείο και «ζητεί την άδειαν παρά του υπουργείου ίνα ανασκάψει (εν Mυκήναις- στο ημερολ#γιο διαγραμμένο) εις διάφορα μέρη της Eλλάδος (ουδέν κατονομάζει) υπ# τον #ρον να κρατήση τα αρχαία εν τη οικία του». Στις 17 Iουνίου 1871 ζητεί, #πως σημειώνει ο γεν. έφορος στο ημερολ#γιο της υπηρεσίας, την άδεια του Yπουργικού Συμβουλίου, #πως διευθύνει την αναφορά και στο υπουργείο.

Διαβουλεύσεις Tο 1873 κατατέθηκαν απ# τον Eρρίκο Σλήμαν οι σχετικές αιτήσεις και προς τη Γενική Eφορεία Aρχαιοτήτων και προς τη Bουλή των Eλλήνων (πριν απ# την ανεύρεση του μεγάλου θησαυρού A του επονομαζ#μενου του Πριάμου- τέλη Mαΐου 1873 στο Xισαρλίκ) για την πραγματοποίηση ανασκαφών στην Oλυμπία και στις Mυκήνες. Στην Aθήνα, ακ#μη, ήθελε να ιδρύσει και το Σλημάννειο Mουσείο, στο οποίο σκ#πευε να εκθέτει μέχρι το θάνατ# του- υπ# τη διεύθυνσή του- τα ευρήματα των ανασκαφών του. Συγχρ#νως, #πως είναι γνωστ#, είχε υποβληθεί αίτηση απ# την πρωσική κυβέρνηση για την παροχή άδειας ανασκαφής στην Iερά Aλτη και το #λο θέμα περιπλέχθηκε και λ#γω της αντίδρασης του αθηναϊκού Tύπου εξαιτίας των απαιτήσεων των Γερμανών για τους επιδιωκ#μενους #ρους της συμφωνίας.

O επί της Δημοσίας Eκπαιδεύσεως Yπουργ#ς ενδιαφέρθηκε με παρέμβασή του στο υπουργείο Eξωτερικών για να υπάρξει απ#φαση της Bουλής και για τις δύο αιτήσεις: αυτήν του Σλήμαν για ανασκαφές στις Mυκήνες και εκείνη της πρωσικής κυβέρνησης για την ανασκαφή στην Oλυμπία. Tελικά, ανεξάρτητα απ# το υπέρ του Σλήμαν κλίματος που είχε δημιουργηθεί μεταξύ των βουλευτών, δεν έγινε αποδεκτή η πρ#τασή του να αναλάβει την ίδρυση με δικά του έξοδα του «Σλημάνειου Mουσείου», #που θα παρουσίαζε μέχρι το θάνατ# του τα ευρήματα απ# την Tροία, την Oλυμπία και τις Mυκήνες, #πως δεν έγινε αποδεκτή και η πρ#τασή του να αναλάβει με δικά του έξοδα την ανασκαφή της Oλυμπίας. Tελικά, επικυρώθηκε απ# τη Bουλή η συμφωνία με την πρωσική κυβέρνηση για την ανασκαφή της Oλυμπίας και στον Σλήμαν δ#θηκαν ελπίδες #τι θα μπορέσει να ανασκάψει τις Mυκήνες. Στους επιστήμονες και ανά την Eυρώπη αρχαιολ#γους φίλους του εξέφραζε την απ#λυτη ικανοποίησή του για την πραγματοποίηση - με την ανασκαφή της Tροίας«της μεγάλης ιδέας ολοκλήρου της ζωής του», #πως και την επιθυμία του να ανεγείρει ένα μέγαρο #που θα εξέθετε τα ανά την Eλλάδα ευρήματά του, με την προϋπ#θεση #τι θα διατηρούσε το μουσείο αυτ# το #νομά του.

Διεκδικήσεις Aρχική λεπτομέρεια του Πανοράματος με ιδιχειρη επεξήγηση του Eρρίκου Σλήμαν· στο μέσον εικονίζεται η Σοφία Σλήμαν (η λεπτομέρεια αυτή υπήρχε πριν απ το ρετουσάρισμα της φωτογραφίας).

Λεπτομέρεια απ το αριστερ τμήμα του Πανοράματος απ ξυλογραφία που δημοσιεύτηκε στο βιβλίο του Σλήμαν «Mυκήναι». Σε πρώτο πλάνο έχει τοποθετηθεί η Σοφία Σλήμαν, ενώ στο βάθος, κεντρικά, ο Παν. Σταματάκης έχει αντικατασταθεί με μορφή χωρικού. H αντικατάσταση της εικνας του Eλληνα εκπροσώπου της Aρχαιολογικής Eταιρείας οφείλεται στη διαμάχη που είχε ξεσπάσει ανάμεσα σε αυτν και τον Σλήμαν.

Tο θρίλερ βρισκ#ταν σε εξέλιξη, ειδικ#τερα ως προς τις επιδιώξεις του Σλήμαν που προετοίμαζε το κλίμα με κατάλληλες ενέργειες, επαφές και διαβουλεύσεις με διάφορες προσωπικ#τητες της αθηναϊκής κοινωνίας και του πολιτικού βίου της χώρας, κατά την πάγια τακτική του. Mάλιστα, τα πράγματα γίνονταν πιο έντονα #ταν η κατάσταση - και αυτ# συνέβαινε συχνά- δεν ήταν υπέρ αυτού, λ#γω των παραβάσεων εκ μέρους του των διαφ#ρων συμφωνιών που είχε υπογράψει και δεν εφάρμοζε. Tο πραγματικ# σκάνδαλο #μως ξέσπασε μετά τη δημοσίευση εν#ς εκτενούς άρθρου για το θησαυρ# του Πριάμου, στις 5 Aυγούστου 1873, στην εφημερίδα «Augsburger Allgemeine Zeitung». Aυτ# που γνώριζαν μ#νο οι Eλληνες αρχαιολ#γοι (Παν. Eυστρατιάδης, Στεφ. A. Kουμανούδης κ.ά.) δημιούργησε κύματα επισκεπτών στο σπίτι του (επί της σημερινής Kαραγιώργη Σερβίας), αλλά και την άμεση αντίδραση της οθωμανικής κυβέρνησης. Παρ’ #λα αυτά, ο Σλήμαν δεν εγκαταλείπει τα σχέδιά του, αυτά που αφορούσαν την ανασκαφή των Mυκηνών. Mε αναφορά του της 11ης Φεβρουαρίου του 1874 «ζητεί (σύμφωνα με τον Παν. Eυστρατιάδη στο ημερολ#γι# του) άδειαν πάλιν να ανασκάψη εν Mυκήναις, θεωρεί δε δίκαιον να του δοθώσι τα ήμιση των αποκαλυφθησομένων διά τας δαπάνας (που) ήδη έχει καταβάλει» (1874). O Eυστρατιάδης συνεχίζει: «H αναφορά εδ#θη εις το Tμήμα την 23 Φεβρουαρίου, #ταν ο Σλήμαν εθεάθη εν Aθήναις, επιστρέψας εκ Mυκηνών. Π#τε Συνέχεια στην 20η σελίδα KYPIAKH 31 MAΪOY 1998 - H KAΘHMEPINH

19

εν Tροία ανασκαφάς αυτού. Tελευταίον εστάλη αυτώ τω Σχλιέμαν έγγραφον του Yπουργείου αρνητικ#ν» (3/7/1874). Σε #λα τα #στρακα ο Σλήμαν έγραφε με μολύβι το βάθος που τα βρήκε. Tο π#σο εκτίμησε αυτά τα #στρακα αγγεία προκύπτει απ# έκθεση με σχέδιά τους, τα οποία απέστειλε στο Institut de France με προτροπή του διευθυντή της Γαλλικής Σχολής Aθηνών Aιμ. Mπυρνούφ, καθώς και απ# επιστολές που απέστειλε στους καθηγητές Max Müller, A. Conze και ύστερα απ# δέκα έξι μήνες στον Oμηριστή Γ. Γλάδστωνα, πρώην πρωθυπουργ# της Mεγάλης Bρετανίας. H Oδύσσεια #μως επρ#κειτο να συνεχιστεί. O υπουργ#ς Δημοσίας Eκπαιδεύσεως με έγγραφ# του αρνείται να παραχωρήσει στον Σλήμαν άδεια ανασκαφής εκτ#ς της ακρ#πολης, ανεξάρτητα απ# την αρχική συγκατάθεση. O Σλήμαν τροποποιεί και πάλι τις επιδιώξεις του, μετά το ενδεχ#μενο να χάσει και το θησαυρ# της Tροίας, ύστερα απ# διεκδικήσεις της οθωμανικής κυβέρνησης. Yστερα απ# αλλεπάλληλες δίκες εξασφαλίζει την κυρι#τητα των τρωϊκών αρχαιοτήτων και ξανακάνει αίτηση στο υπουργείο για να ανασκάψει τις Mυκήνες, μέσω της Aρχαιολογικής Eταιρείας αυτή τη φορά, την οποία και λαμβάνει.

Συνέχεια απ την 19η σελίδα

εδ#θη εις το υπουργείον, αγνοώ. Aλλ’ είναι γεγραμμένον καθ’ ην ημέραν το ατμ#πλοιον μεταβαίνει εις Nαύπλιον, ώστε ο Σλήμαν έγραψε την αναφοράν και αυθημερ#ν μετέβη εις Nαύπλιον και εις Mυκήνας, ήρχισε να ανασκάπτη άνευ αδείας και κατηγγέλθη την 16ην υπ# του νομάρχου, ερωτώντος αν έχη άδειαν».

Πανούργος ανήρ Tην 25η Φεβρουαρίου ο Eυστρατιάδης προβαίνει σε νέα εγγραφή και προσθέτει επί λέξη: «Παρατηρήσεις εις την αίτησιν ταύτην, #τι πανούργος ο ανήρ και διά πανουργίας αποκοιμίζει και ζητεί να εξαπατήση τας αρχάς». H κατηγορία ήταν βαρύτατη και, μάλιστα, ακριβώς κατά την εποχή που είχε έρθει ο διευθυντής του Oθωμανικού Aρχαιολογικού Mουσείου για να ξεκινήσει τις ν#μιμες διαδικασίες ενώπιον της Eλληνικής Δικαιοσύνης, με την απαίτηση μάλιστα να επιστραφούν στην Oθωμανική Aυτοκρατορία τα ευρήματα του Σλήμαν, τα οποία είχαν εξαχθεί λάθρα και παρά τη συμφωνία του με την οθωμανική κυβέρνηση. Aνυπ#μονος και πείσμων ο Σλήμαν, έσπευσε στις Mυκήνες για τις χωρίς άδεια ανασκαφές του, που άρχισαν, σύμφωνα με το προσωπικ# του ημερολ#γιο, στις 24 Φεβρουαρίου (Iουλιαν# Hμερολ#γιο) του 1874. Kαταρχάς, ενδιαφέρθηκε για την πιθανή ύπαρξη πρώτης υποθεμελίωσης κάτω απ# τον τοίχο (ποιον τοίχο;) του τάφου του Aγαμέμνονα (θησαυρ#ς του Aτρέως), αλλά συνάντησε παρθένο έδαφος (sic), χωρίς να αντιληφθεί, #μως, #τι ο τύμβος γύρω απ# το άριστα στο σύνολ# του σωζ#μενο ταφικ# μνημείο ήταν τεχνητ#ς. Στο πλευρικ# δωμάτιο του τάφου ανέσκαψε μέχρι βάθους εν#ς μέτρου #λη τη δημιουργημένη ανά τους αιώνες επίχωση με απορρίμματα πάσης φύσεως, ανακατωμένα #λα με λίθους και κοπριά προβάτων. Aυτ# μας επιτρέπει να δούμε την πραγματική χρήση των θολωτών τάφων κατά τους μεταγενέστερους χρ#νους (ιστορική περίοδος αλλά και σύγχρονοι αιώνες) και να αντιληφθούμε πως δεν επιτελούνταν οποιαδήποτε ταφική προς τιμήν των ηρώων νεκρών λατρεία. H ανεύρεση #μως σωρού λίθων τού έδωσε ελπίδες #τι θα ανέσκαπτε τον τάφο του Aγαμέμνονα.

Tα πρώτα ευρήματα Oι 34 τομές που άνοιξε σε διάφορα ύψη στο εσωτερικ# της ακρ#πολης των Aτρειδών έφεραν στο φως πολλά ευρήματα μεταξύ των οποίων λίθινα εργαλεία, μικρά πήλινα γυναικεία ειδώλια (σχήματος Ψ και Φ) που ταύτισε με τη θεά Hρα, πήλινα ζώδια, #πως και μεγάλο αριθμ# οστράκων αγγείων («λευκές» κύλικες) και άλλα της ύστερης μυκηναϊκής εποχής, απ# τη διακ#σμηση των οποίων ενθουσιάστηκε. O Σλήμαν αντιλήφθηκε #τι τα αγγεία κατασκευάζονταν με (ταχείας περιστροφής) κεραμικ# τροχ# και ν#μισε #τι τα παλαι#τερα των οστράκων αυτών ήταν σύγχρονα με την Πύλη

20

H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 MAΪOY 1998

Eναρξη της ανασκαφής O μεγάλος πρωτοπρος Γερμανς αρχαιολγος Eρρίκος Σλήμαν, ο οποίος θεωρείται ο πρώτος ανασκαφέας των Mυκηνών. Hταν ο άνθρωπος –παρά τα προβλήματα που δημιούργησαν οι ανασκαφές του στους μετέπειτα ερευνητές– που πρώτος έκανε γνωστ στον κσμο τον περίφημο μυκηναϊκ πολιτισμ...

των Λε#ντων και με τα κυκλώπεια τείχη της ακρ#πολης. Προφανώς επισήμανε και το θολωτ# τάφο της Kλυταιμνήστρας και υποσχέθηκε στον εαυτ# του να τον ανασκάψει, έχοντας στο μέλλον κανονική άδεια. Tου υπέδειξαν επίσης και το θολωτ# τάφο των Λε#ντων, #πως και άλλους τρεις θολωτούς τάφους στα πέριξ, αποκαλούσε δε #λους, συλλήβδην, κυκλώπειους. Eνθουσιασμένος με #λα αυτά τα ευρήματα, δεν δίστασε να προχωρήσει σε ταυτίσεις που απέρρεαν απ# τη μυθολογία και την ιστορία του τ#που. Tα ευρήματά του #μως αναγκάστηκε να τα παραδώσει στον αστυν#μο του Nαυπλίου, Λεωνίδα Λεονάρδο, έπειτα απ# τηλεγράφημα του υπουργού Δημοσίας Eκπαιδεύσεως προς τον έπαρχο Aργους. Φθάνοντας δε στην Aθήνα, δώρησε ελάχιστα αντικείμενα στην Aρχαιολογική Eταιρεία και κράτησε τα περισσ#τερα για τον εαυτ# του. Tην ίδια εποχή ο γενικ#ς έφορος Aρχαιοτήτων Παν. Eυστρατιάδης στο ημερολ#γιο της υπηρεσίας σημειώνει: «O Σχλιέμαν ζητεί παρά του υπουργού άδειαν να ανασκάψη εν Mυκήναις, #πως διαλευκάνη, λέγει, την εις το Oμηρικ#ν Iλιον εκστρατείαν των Eλλήνων. Θέλει δε να επιφυλαχθή εις αυτ#ν μ#νον το προν#μιον της δημοσιεύσεως. Tα ευρεθησ#μενα αρχαία θέλει να αποδώσει εις τον επιτηρούντα την ανασκαφήν. Θησαυρ#ν δε ευρεθέντα

αφήνει εις την κυβέρνησιν να πράξη #,τι θέλει κατά ν#μον». Nέα εγγραφή του Π. Eυστρατιάδου: 22 Mαρτίου 1874: «Zητείται η γνώμη του αρχαιολογικού συμβουλίου της Eταιρείας (υφ’ ου δεν εγένετο απάντησις). Tην 29ην Mαρτίου 1874 ο υπουργ#ς Δημοσίας Eκπαιδεύσεως I. Bαλασ#πουλος τού απευθύνει έγγραφον με το οποίο του παρείχε την άδεια ανασκαφής εντ#ς της ακροπ#λεως υπ# τον #ρον να δημοσιεύσει πρώτος τις ανακαλύψεις του, αλλά #χι άδεια ανασκαφής του τάφου είτε του θησαυρού του εκτ#ς ακροπ#λεως.

Kυβερνητικές απαιτήσεις Διαπιστώνουμε, λοιπ#ν, την υποχώρηση του Σλήμαν ως προς τα αρχικά δικαιώματα που προέβαλλε και παραδέχεται, πλέον, #τι οφείλει να παραδώσει τα ευρήματα στον εκπρ#σωπο της κυβερνήσεως. Nέες εγγραφές περιλαμβάνονται τον επ#μενο μήνα (Aπρίλιο) στο ημερολ#γιο του Παν. Eυστρατιάδου: 8 Aπριλίου 1874 «υποβάλλονται οι #ροι και ο Σχλιέμαν μέλλει να ανασκάψη εις Mυκήνας» και υπ# τον τίτλον «Aνασκαφαί εν Mυκήναις: προπαρασκευάσθησαν τα πάντα, αλλ’ ο υπουργ#ς αίφνης μεταβάλλει γνώμην, δι#τι παληέπεσεν η της Tουρκίας απαίτησις κατά του Σχλιέμαν διά τας

O Παν. Eυστρατιάδης γράφει στις σημειώσεις του: «H Aρχαιολογική Eταιρεία επιχειρεί να ανασκάψη την ακρ#πολιν των Mυκηνών διά δαπάνης του κ. Σλήμαν, #στις αντί πάσης άλλης αμοιβής λαμβάνει το δικαίωμα του δημοσιεύσαι πρώτος τα ανευρεθέντα» και #τι «η ανασκαφή ήρχισε παρ#ντων τριών συμβούλων και του εφ#ρου των ανασκαφών τούτων Π. Σταματάκη», αλλά, βεβαίως, έναρξη της ανασκαφής παρ#ντων των τριών αξιωματούχων της Eταιρείας (Kαστ#ρχης, Φιντικλής, Παπαδάκης) έγινε επί μία εβδομάδα στην Tίρυνθα, ενώ στις Mυκήνες άρχισε στις 4 Aυγούστου. O καθηγητής Στεφ. A. Kουμανούδης είχε προνοήσει να παραδώσει εγκαίρως στο φίλα διακείμενον προς αυτ#ν Σλήμαν αντίγραφο του Nέου Oργανισμού της Eταιρείας (Bασιλ. Διάτ. 18ης Aπριλίου 1862), αλλά τα προβλήματα δεν παραμερίστηκαν εξαιτίας των κακών σχέσεων που αναπτύχθηκαν ευθύς μεταξύ του Σλήμαν και του Σταματάκη, για τις οποίες ειδοποιήθηκε αμέσως μέσω του υπουργείου και ο έπαρχος Aργους. O επ#πτης Σταματάκης υπέβαλλε τακτικά διά της Γενικής Eφορείας Aρχαιοτήτων στον πρ#εδρο της Aρχαιολογικής Eταιρείας αντίγραφο του ημερολογίου της ανασκαφής, της Tίρυνθας κατ’ αρχήν και αργ#τερα των Mυκηνών. Eίχε επίσης πλήρη κάλυψη εκ μέρους του υπουργείου και την «εξουσιοδ#τηση να διατάσσει παν #,τι συντελεί εις την ακριβή και επιστημονικήν σύνταξιν του ημερολογίου ανασκαφών». H προσέλευση της Σοφίας Σλήμαν στην ανασκαφή δεν βελτίωσε το κλί-

μα ανάμεσα στους δύο άνδρες. Aνέλαβε την εποπτείαν της ανασκαφής του θολωτού τάφου της Kλυταιμνήστρας, πλησίον της Πύλης των Λε#ντων. Πάντως, με #λες τις πρωτοβουλίες και τη στάση που τήρησε ο Σταματάκης απέναντι στο ζεύγος Σλήμαν, διαπιστώνεται, #τι, κυρίως, ενδιαφερ#ταν για τα μνημεία και προσπαθούσε συνειδητά να συμβάλει ουσιαστικά στην απρ#σκοπτη διεξαγωγή της ανασκαφής. Στα μέσα Σεπτεμβρίου οι δύο άντρες συνεννοούνταν πλέον μέσω των επιστατών.

για λίγες μέρες, προσκαλεσμένος απ# την οθωμανική κυβέρνηση, για να συνοδεύσει τον αυτοκράτορα της Bραζιλίας Nτον Πέντρο II κατά την περιήγησή του στην Tροία. Aναχώρησε την 9η Oκτωβρίου και επέστρεψε την 23η του ίδιου μήνα. Στις 29 Oκτωβρίου επισκέφθηκε την ανασκαφή ο αυτοκράτορας της Bραζιλίας, στον οποίο ο Σλήμαν παρέθεσε γεύμα στο εντυπωσιακ# εσωτερικ# του θησαυρού του Aτρέως, ενώ την επομένη τον ξενάγησε στην αποθήκη με τα ευρήματά του στο Xαρβάτι. Στις 5 Nοεμβρίου κατέφθασαν ο υπολοχαγ#ς και μηχανικ#ς Nαυπλίου Bασίλειος Δροσιν#ς και ο έπαρχος Aργους Iωάννης Kοντάκης, για να γίνουν τοπογραφικές αποτυπώσεις των ακροπ#λεων και των Mυκηνών και της Tίρυνθας, ως και αρχιτεκτονικές αποτυπώσεις του θησαυρού της Kλυταιμνήστρας. Tην 8η Nοεμβρίου ανευρέθηκαν οι χρυσοί ρ#δακες και την 11η αποκαλύφθηκαν πολύτιμα αντικείμενα στο εσωτερικ# του τρίτου τάφου του ταφικού κύκλου. Tις επ#μενες ημέρες με λιγ#τερους εργάτες, το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στους αλληλοδιαδ#χως εμφανιζ#μενους λακκοειδείς τάφους, #που τα ευρήματα -πολύτιμα κτερίσματα- παρουσιάζονται το ένα μετά το άλλο.

Oι πρώτοι τάφοι H κύρια ανασκαφή του Σλήμαν στράφηκε προς τον εσωτερικ# χώρο της Πύλης των Λε#ντων, στην ευρισκ#μενη δεξιά σιταποθήκη, το λεγ#μενο ταφικ# κύκλο A’ (με τους βασιλικούς τάφους που ανακάλυψε), τις προς ν#τον του ταφικού κύκλου A’ οικίες, μία απ# τις οποίες πήρε μεταγενέστερα το #νομα «Oικία του κρατήρος των πολεμιστών» εξαιτίας του αντίστοιχου ευμεγέθους ομώνυμου αγγείου – κρατήρος, που βρέθηκε σ’ αυτήν, επίσης, στο μεταξύ του αναλήμματος του ταφικού κύκλου A’ και του προς δυσμάς τμήματος του τείχους. Oι εργασίες προχωρούσαν ταχύτατα χάρις στο μεγάλο αριθμ# των εργατών και την κατ’ αποκοπήν απομάκρυνση των #γκων χωμάτων, που είχαν αναλάβει ιδιοκτήτες κάρων, ενώ άλλες ποσ#τητες ρίπτονταν αδιακρίτως εκτ#ς ακροπ#λεως, πάνω στο NΔ τμήμα του τείχους. Aπ# την ανασκαφή της Tροίας ο Σλήμαν δημοσίευσε συνολικά 218 φωτογραφίες και σχέδια στον Aτλαντα των Tρωϊκών Aρχαιοτήτων (1874), γεγον#ς που τον καταξίωσε διεθνώς. Γι’ αυτ# το σκοπ# είχε προσκαλέσει στις Mυκήνες τους Pωμαίδες, που απαθανάτισαν τον ίδιο και τη σύζυγ# του εν μέσω των εργατών, χωρίς #μως να τους ζητήσει να παραμείνουν για να φωτογραφήσουν τις διαφορετικές φάσεις της ανασκαφής. Kατ’ αυτ#ν τον τρ#πο χάθηκαν πολύτιμα στοιχεία και ιδιαίτερα η εικ#να απ# το εσωτερικ# των τάφων, με την ακριβή θέση των κτερισμάτων, τη θέση των επιτύμβιων στηλών κ.ά. Συνολικά #μως, η ανασκαφή του 1876 υπήρξε, λ#γω αδυναμιών και παραλείψεων κατά τη γνώμη μου, η μεγαλύτερη απώλεια της Mυκηναιολογίας (και λ#γω της πρώϊμης εποχής που διεξήχθη), επειδή δεν παρίσταντο φωτογράφος, σχεδιαστής, ειδικ#ς ανθρωπολ#γος και ειδικ#ς συντηρητής.

Πλούσια κτερίσματα

Tοπογραφική αποτύπωση του ταφικού κύκλου A, εντς της ακρπολης των Mυκηνών, με τους τάφους που ανέσκαψαν οι Eρ. Σλήμαν και Παν. Σταματάκης. Antike Denkmaeler II, 1908.

O τάφος της Kλυταιμνήστρας Aρχικά, το ενδιαφέρον του Σλήμαν προσέλκυσαν οι επιτύμβιες στήλες που υπήρχαν σε διάφορα σημεία, αφού είχαν μετακινηθεί λ#γω υποχώρησης της οροφής των υποκάτω ευρισκ#μενων λακκοειδών τάφων. H ανασκαφή συνεχίζεται και μετά την 7η Oκτωβρίου, ενώ ταυτ#χρονα επιχειρείται ο καθαρισμ#ς του δρ#μου μπροστά απ# το θολωτ# τάφο της Kλυταιμνήστρας, που αποδίδει πολλά ευρήματα. O Σλήμαν #μως αναγκάζεται να διακ#ψει

Γελοιογραφία του Θέμου Aννινου με θέμα την Πύλη των Λεντων. Oι κεφαλές των λεντων έχουν αντικατασταθεί απ τα κεφάλια των Eρρίκου και Σοφίας Σλήμαν.

Στις 15 Nοεμβρίου βρέθηκαν τα πλουσι#τατα κτερίσματα των γυναικείων ταφών του πρώτου τάφου με τις ακ#σμητες επιτύμβιες πλάκες και αποκαλύπτεται ο δεύτερος λακκοειδής τάφος. O Σλήμαν, στο ημερολ#γι# του, περιελάμβανε πλέον λιτά #λη την εργασία και επιχειρούσε μιαν απλή αναγραφή των πολυάριθμων χρυσών, αργυρών και χαλκών αντικειμένων που αποκαλύπτονταν συνεχώς. Oι κακές καιρικές συνθήκες και οι δυσκολίες στην ανασκαφή, σιγά σιγά τον οδήγησαν στη διακοπή τηρήσεως ημερολογίου ελλείψει χρ#νου. H φήμη #μως των πλούσιων ευρημάτων προέτρεχε, οι απεσταλμένοι ελληνικών και ξένων εφημερίδων έσπευδαν να συλλέξουν πληροφορίες, τη στιγμή που έρχονταν στο φως οι χρυσές νεκρικές προσωπίδες, τα χρυσά επιστήθια, τα πολυάριθμα χάλκινα μακρά ξίφη, άλλοι χρυσοί ρ#δακες, ένα χρυσ# στέμμα· ο Σλήμαν δεν μπ#ρεσε και απέστειλε τηλεγράφημα στο βασιλέα Γεώργιο τον A’ αναγγέλλοντας τη μεγάλη του ανακάλυψη. Ως επιστέγασμα ήρθε η «μούμια» του πέμπτου τάφου, με χρυσή νεκρική προσωπίδα και χρυσ# επιστήθιο, κατά τη μαρτυρία του Σλήμαν, που ορισμένοι λένε #τι ταύτισε με τον Aγαμέμνονα. Tο ταριχευμένο λείψανο διατηρήθηκε απ# το φαρμακοποι# Σπύρο Nικολάου. H θρυλική ανασκαφή των Mυκηνών είχε συμπληρωθεί κατά την ταύτιση του Σλήμαν, που είχε οδηγ# τον Παυσανία και προφήτη τον Oμηρο για τις πολύχρυσες Mυκήνες του έπους... Σ.Σ.: Θερμές ευχαριστίες εκφράζονται στην Aρχαιολογική Eταιρεία, στη Γεννάδειο Bιβλιοθήκη και στην κ. Aνδρομάχη Mελά. KYPIAKH 31 MAΪOY 1998 - H KAΘHMEPINH

21

H τραγωδία των Aτρειδών H διαφορετική χρήση του μύθου της οικογένειας του Aτρέα απ τους αρχαίους κλασικούς συγγραφείς Tου Kώστα Γεωργουσ πουλου Kριτικού Θεάτρου

OI ΠEΛOΠIΔEΣ μαζί με τους Λαβδακίδες είναι οι δύο μεγάλες πηγές της τραγικής ποίησης. Kαι οι δύο αυτές καταραμένες οικογένειες έχουν το στίγμα του προπατορικού αμαρτήματος, ενς συνδρμου που δεν πρέπει να μονοπωλείται απ την «εβραϊκή» μυθολογία. Eίναι, φαίνεται, μεσογειακή μυθολογική παράδοση. Oι Aτρείδες φέρουν το στίγμα απ τον Tάνταλο, εκείνος το μετέδωσε στον Πέλοπα και εκείνος πάλι στα δύο τέκνα του, τον Θυέστη και τον Aτρέα, και εκείνοι στα τέκνα τους αντίστοιχα, τον Aίγισθο απ τη μια και τον Aγαμέμνονα και τον Mενέλαο απ την άλλη. O Oρέστης, η Hλέκτρα και η Iφιγένεια κλείνουν τον αιματηρ κύκλο και οι σύζυγοι των Aτρειδών, οι δύο αδελφές Kλυταιμνήστρα και Eλένη, καθώς και η κρη της τελευταίας και του Mενέλαου Eρμινη. Tο θέμα των Aτρειδών ως τραγική διάθεση πρωτοεμφανίζεται στην «Oρέστεια» του Aισχύλου. Aναφέρομαι, βέβαια, στα σωζμενα δράματα, ο Aισχύλος είχε γράψει και μια «Iφιγένεια» που χάθηκε. H «Oρέστεια» παίχτηκε το 458 π.X. δύο χρνια πριν απ τον θάνατο του ποιητή. O Aισχύλος δεν μας άφησε άλλη τραγωδία με θέμα τον Aργολικ Mύθο, αν εξαιρέσουμε τις «Iκέτιδες» που διαπραγματεύονται τον μύθο της Iούς και των απογνων της, αλλά που δεν σχετίζεται με τους Aτρείδες. O Σοφοκλής εγκιβωτίζει τους Aτρείδες στον «Aίαντα» και μνο στην «Hλέκτρα» αντλεί απ το κέντρο του ατρειδικού πυρήνα.

O μύθος απ τον Eυριπίδη O Eυριπίδης με τις δέκα εννέα σωζμενες τραγωδίες του έχει αντιμετωπίσει τον αργολικ μύθο πρισματικά και στην παραδοσιακά κοινχρηστη αφήγησή του και στην παράπλευρα αιρετική και περιθωριακή. Eτσι, εκτς απ την «Hλέκτρα» αντλεί τον «Oρέστη» και τις δύο «Iφιγένειες», την εν Aυλίδι και την εν Tαύροις, οι Aτρείδες κυριαρχούν στην «Aνδρομάχη», στην «Eλένη», στην «Eκάβη», στις «Tρωάδες». Θα αποπειραθώ μια κάθετη ή ανά ήρωα περιγραφή του τρπου με τον οποίο είδαν οι τραγικοί τους καταραμένους Aτρείδες.

Tα πρσωπα του δράματος O Aγαμέμνων στην «Oρέστεια» κεντρικ πρσωπο στην ομώνυμη τραγωδία εμφανίζεται απ τον Aισχύλο ως μια αλαζονική και επηρμένη προσωπικτητα. Eισέρχεται στη σκηνή πάνω σε άρμα που πιθανν έσερναν

22

H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 MAΪOY 1998

Iστορική φωτογραφία με τον Kάρολο Kουν και τη Mελίνα Mερκούρη, ενδεδυμένη τον χρυσοποίκιλτο μανδύα της Kλυταιμνήστρας, στην «Oρέστεια» του Aισχύλου (φωτ.: Aργυρ πουλος).

δούλοι αιχμάλωτοι, πάνοπλος με τον αέρα του στρατηλάτη εκπολιορκητή της Tροίας. Eπαίρεται για τη νίκη του την οποία υβριστικτατα αποδίδει στους θεούς, ενώ την περιγράφει ως ανελέητη λεηλασία, ως πλήρη εξουθένωση του αντιπάλου. Eπαίρεται πως απ την Tροία το μνο που έχει απομείνει είναι η μυρωδιά της τρωικής χλιδής που ταξιδεύει με τον άνεμο και τον καπν της πυρκαγιάς. Oταν η Kλυταιμνήστρα τον καλεί να μπει στο παλάτι πατώντας πάνω στο πορφυρ χαλί δέχεται, αφού αφήσει σε εκείνη να εξηγήσει τα επιχειρήματα που θεμελιώνουν τους λγους για τους οποίους πρέπει να δεχτεί. Eνα απ αυτά είναι πως κάτι τέτοιο θα έκανε, αν νικούσε, ο Πρίαμος!!! Eτσι αλαζών και υβριστής, αφού χωρίς δισταγμ προτρέπει την Kλυταιμνήστρα να δεχτεί στο παλάτι την Kασσάνδρα που έχει φέρει ως λάφυρο μαζί του, εισέρχεται για να δολοφονηθεί στο λουτρ. Στον «Aίαντα» του Σοφοκλή, ο Aγαμέμνων εμφανίζεται στο δεύτερο μέρος, μετά την αυτοκτονία του ήρωα και γεμάτος χολή, οργή και μίσος ζητεί να εκτεθεί χωρίς ταφή το νεκρ σώμα του Aίαντος στη διάθεση των ορνέων σαν τιμωρία, επειδή ο θυμώδης Σαλαμίνιος παλικαράς είχε εν φαντασία αποπειραθεί να δολο-

φονήσει τους Aτρείδες, επειδή τον αδίκησαν και αντί εκείνου έδωσαν ως βραβείο στον Oδυσσέα τα πλα του Aχιλλέως.

συμπαθητικς Aγαμέμνων, δίκαιος και τολμηρς ηγεμνας.

O Aγαμέμνων

H Kλυταιμνήστρα της «Oρέστειας» είναι ο συμπαντικτερος και πλέον πολυσύνθετος ρλος γυναικείας προσωπικτητας στο αρχαίο δράμα, διτι διαθέτει μέγεθος χωρίς ψυχολογικές και ρεαλιστικές αναδιπλώσεις. Eίναι πλασμένη ποιητικά με υλικά του Mεγάλου Mύθου και του πανάρχαιου Mητρικού Δικαίου. Yπερασπίζεται το δίκαιο της Mητρτητας και εκδικείται τον σπορέα που πρδωσε το φύτρο του. Eχει μεγαλείο στο μίσος της και μεγαλείο στην πτώση της. Eχει μεγαλείο και στο παράπον της, ταν εμφανίζεται στα νειρα των Eρινύων. H Kλυταιμνήστρα στην «Hλέκτρα» του Σοφοκλή είναι σκληρή σαν ατσάλι, κυνική και αμετανητη. Kεντρικ επιχείρημα (διτι αυτή η Kλυταιμνήστρα αντλεί ρητορικά σχήματα απ τη Σοφιστική) η ανδρική προδοσία και η άδικη θυσία της Iφιγένειας. Oταν ακούει τον «πλαστ» θάνατο του Oρέστη σχεδν κορυβαντιά απ χαρά. H Kλυταιμνήστρα της «Hλέκτρας» του Eυριπίδη είναι πιο ανθρώπινη· πέφτει στην παγίδα και επισκέπτεται την «τάχα» λεχώνα Hλέκτρα, γιατί ε-

Στην «Hλέκτρα» του Σοφοκλή, ο Aγαμέμνων δεν εμφανίζεται στη σκηνή αλλά είναι η κυριαρχούσα μορφή που καθοδηγεί με την αιμάσσουσα μνήμη τον Oρέστη και την Hλέκτρα, αλλά κατοικεί και στους εφιάλτες της Kλυταιμνήστρας. Στην «Iφιγένεια εν Aυλίδι» του Eυριπίδη, ο Aγαμέμνων είναι ένας αμφιταλαντευμενος πατέρας και στρατηλάτης κάτω απ την καταλυτική προτροπή του χρησμού που επιτάσσει την θυσία της κρης του. Xωρίς να στερείται τραγικτητας, στο έργο περιγράφεται και απ τον Mενέλαο και απ την Kλυταιμνήστρα ως φιλδοξος, καιροσκπος, άστοργος, άφιλος και αναποφάσιστος. Mαζί με τα άλλα πρσωπα της ειρωνικής αυτής τραγωδίας συγκροτεί μιαν τοιχογραφία φαύλων προσώπων. Στην «Eκάβη» του Eυριπίδη εμφανίζεται στο δεύτερο μέρος της τραγωδίας, κατανοεί το τραγικ πρβλημα της «Eκάβης», καλύπτει την αποτρπαιη πράξη της να σκεπάσει τον Πολυμήστορα και παίρνει τη θέση της μετά την πράξη. Eίναι ο πλέον

H Kλυταιμνήστρα

πιζητεί μια γέφυρα επικοινωνίας και έναν τρπο συνεννησης. H Kλυταιμνήστρα της «Iφιγένειας της εν Aυλίδι» είναι μια στοργική μητέρα που καμαρώνει για την προκοπή του παιδιού της και γίνεται ανελέητη ταν μαθαίνει την παγίδα του πλαστού γάμου. Aπορρίπτει την σεμνή προσωπίδα και τον καθωσπρεπισμ και μέσα σ’ ένα βάναυσο στρατπεδο πολεμοκάπηλων ξεσπάει τη χολή της εναντίον ενς αμήχανου και δειλού Aγαμέμνονα.

H Hλέκτρα H Hλέκτρα της «Oρέστειας» είναι ένα άβουλο στην αρχή κορίτσι που ζητάει απ το χορ συμβουλές για τον τρπο που πρέπει να συμπεριφερθεί στον τάφο του Aγαμέμνονα, που έχει σταλεί απ την Kλυταιμνήστρα για χοές για να εξευμενίσει τα νυχτερινά εφιαλτικά της νειρα. Eν συνεχεία συνειδητοποιείται με τη συνδρομή των χοϊκών θρήνων του χορού και μετά την αναγνώριση με τον Oρέστη γίνεται μια μαινάδα στον επιτύμβιο κομμ. Φεύγει μως γρήγορα απ τη δράση και δεν μετέχει στη δολοφονία της μητέρας της. H Hλέκτρα στην ομώνυμη τραγωδία του Σοφοκλή είναι μια τεντωμένη, θυμωμένη, άτεγκτη και απαρηγρητη εκδικητική συνείδηση. O πιο ανελέητος ρλος του τραγικού δραματολογίου. H Hλέκτρα του Eυριπίδη, παντρεμένη με έναν χωρικ, είναι πιο ανθρώπινη, ταπεινωμένη, αλλά πανούργα και πολυμήχανη. H Hλέκτρα του «Oρέστη» του Eυριπίδη είναι μια μητρική, στοργική παρουσία, στήριγμα και λογική συνείδηση του αλλοπαρμένου άρρωστου ψυχικά Oρέστη, σχεδιάζει εν ψυχρώ το σχέδιο σωτηρίας του.

O Oρέστης O Oρέστης της «Oρέστειας» είναι ένας νεανίας που υπακούει τυφλά στις εντολές του Aπλλωνα, σχεδιάζει με ψυχραιμία το φνο της μητέρας του, αλλά στην συγκλονιστική σκηνή της μοιραίας συνάντησής τους αμηχανεί, διστάζει και μνο με την υπμνηση της απολλώνιας εντολής, προχωρεί στο έγκλημα. Kυνηγημένος, μαινμενος τρελς, απ τις Eρινύες καταφεύγει στους Δελφούς, απ εκεί στην Aθήνα, που έντρομος αντιμετωπίζει την πρώτη δίκη στην ιστορία της ανθρωπτητας, που δικαστές κι χι πλέον θεοί αποδίδουν δικαιοσύνη. Aθωώνεται με το νομικ πλαίσιο της διπλής ισχύος της ψήφου της προέδρου– Aθηνάς. O Oρέστης του Σοφοκλή, καθοδηγημένος απ τον Παιδαγωγ του, εκτελεί λεπτομερειακ σχέδιο το οποίο αποκλείει απ την εκτέλεση την Hλέκτρα. Στην συνταρακτική τους αναγνώριση, αφού εκείνη έχει θρηνήσει την πλαστή του στάχτη, η Hλέκτρα παρακινεί στη δράση αλλά μένει εκτς σχεδίου, έρμη και μνη. O Oρέστης της «Hλέκτρας» του Eυριπίδη είναι ένας αγενής νέος που εκδικείται το φνο του πατέρα του απ αγάπη στην παράδοση της αυτοδικίας. O Oρέστης στην ομώνυμη τραγωδία του Eυριπίδη είναι μια θλιβερά άρρωστη συνείδηση που χρειάζεται

H Λήδα Tασσοπούλου και ο Δημήτρης Λιγνάδης στην «Iφιγένεια εν Tαύροις» του Eυριπίδη που παίχτηκε στην Eπίδαυρο το καλοκαίρι του 1997 σε σκηνοθεσία Σπύρου Eυαγγελάτου.

τη νηφαλιτητα της Hλέκτρας και τη συνδρομή του παλατιού για να δράσει. Kαι ταν δρα, δρα βίαια και υπ την επήρρεια της εγκληματικής βίαιας έξης. O Oρέστης και η Iφιγένεια στην εν Tαύροις είναι εκείνος ένας άρρωστος επιληπτικς ένοχος, απογοητευμένος απ την συμπεριφορά των θεών, προδομένος και αμφίθυμος. Eπαφίεται στα ευφυή τεχνάσματα της Iφιγένειας και του Πυλάδη. O Oρέστης στην «Aνδρομάχη» του Eυριπίδη είναι ένας φαύλος, δλιος,

κρυψίνους και εκδικητικς άντρας. Σχεδιάζει το φνο του Nεοπτλεμου μέσα στο να των Δελφών. O Oρέστης εμφανίζεται ως βωβ πρσωπο στην Iφιγένεια την εν Aυλίδι, συγκινησιακ επιχείρημα στην ικεσία της αδελφής του για να καμφθεί ο άστοργος Aγαμέμνονας.

H Iφιγένεια H Iφιγένεια στην Aυλίδα του Eυριπίδη είναι ένα τρυφερ βλασταράκι, η γοητευτική ενζενύ του αρχαίου θε-

άτρου. Aθώα και αμέριμνη αλλά ερεθισμένη με την προοπτική ενς γάμου με τον πιο φημισμένο Eλληνα. Ως τη στιγμή που αποκαλύπτεται μπροστά της ένας φαύλος κσμος σκοπιμοτήτων, δειλίας, κεροσκοπικών και πλαστών πατριωτικών εξάρσεων. Oδηγείται στη θυσία ως πρβατον επί σφαγήν με την ωριμτητα μιας γυναίκας πλέον που έχει χάσει κάθε εκτίμηση για την κοινωνία των ανδρών. H Iφιγένεια στην Tιφλίδα είναι μια απελπισμένη εξριστη νοσταλγς που φτάνει μέχρι την διακωμώδηση των θείων για να εξασφαλίσει την επιστροφή στην πατρίδα και να σώσει τον αδελφ της απ τη σφαγή.

Tα άλλα πρσωπα

H Kάτια Γέρου στην «Iφιγένεια εν Aυλίδι» του Eυριπίδη που παρουσίασε στην Eπίδαυρο το Θέατρο Tέχνης, το 1990, σε σκηνοθεσία Γιώργου Λαζάνη.

O Mενέλαος και στον «Aίαντα» και στην «Iφιγένεια στην Aυλίδα» και στον «Oρέστη» και στην «Aνδρομάχη» είναι ένας επιπλαιος, δηλαδή, καταφερτζής, δλιος και παλιανθρωπάκος. Στην «Eλένη» είναι πιο προνοητικς αλλά το ίδιο άβουλος και αδιάφορος. H Eλένη στις «Tρωάδες» και στον «Oρέστη» είναι η γνωστή μοιραία, ωραία, επιπλαιη και εύγλωττη της παράδοσης, αλλά στην ομώνυμη τραγωδία του Eυριπίδη μια κατεργάρα, βέβαια, γυναίκα, ωραία και φιλάρεσκη αλλά θετική, στοργική και πιστή στο γάμο της. H Eρμινη και στην «Aνδρομάχη» και στον «Oρέστη» είναι ένα πανομοιτυπο της μητέρας της Eλένης, φιλάρεσκη, επιπλαιη και ελαφρά. O Aίγισθος στην «Oρέστεια», αλλά και στην «Hλέκτρα» του Σοφοκλή, είναι ένας τυραννίσκος που περιγράφεται έξοχα απ το χορ του «Aγαμέμνονα»: κκκορας δίπλα στην κτα του. KYPIAKH 31 MAΪOY 1998 - H KAΘHMEPINH

23

H παρακμή του μυκηναϊκού κσμου Πολλές θεωρίες προσπαθούν να ερμηνεύσουν την κατάρρευση χωρίς μως να δίνονται βέβαιες απαντήσεις Tης Δρος Eιρήνης Σ. Λαιμού Kαθηγήτριας της Kλασικής Aρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Eδιμβούργου

TO TEΛOΣ του ανακτορικού πολιτισμού στο Aιγαίο συνδέεται άμεσα με τις καταστροφές των μυκηναϊκών ανακτρων γύρω στα 1200 π.X. Aν και η αιτία των καταστροφών παραμένει ένα απ τα πιο επίμαχα θέματα της προϊστορικής αρχαιολογίας, είναι βέβαιο τι το ανακτορικ σύστημα θα αποτύχει να επιβιώσει μετά τις καταστροφές των μυκηναϊκών ανακτρων και οικισμών στο τέλος του 13ου αιώνα π.X. Eίναι, επίσης, σημαντικ τι παρμοιες καταστροφές, οι οποίες χρονολογούνται περίπου στα ίδια χρνια, μαρτυρούνται και στα ανάκτορα της παντοδύναμης χετιτικής αυτοκρατορίας και στα κοσμοπολίτικα κέντρα της Συρίας, της Παλαιστίνης και της Kύπρου, ενώ οι αιγυπτιακές πηγές αναφέρουν τι ο Pαμσής III κατάφερε να αναχαιτίσει τις επιδρομές των Λαών της Θάλασσας και να τους αναγκάσει να εγκατασταθούν έξω απ τα σύνορα της Aιγύπτου, στη Nτια Παλαιστίνη. Eξάλλου, είναι αξιοσημείωτο τι πριν απ τις καταστροφές, τα αρχαιολογικά δεδομένα στα ίδια τα μυκηναϊκά ανάκτορα δείχνουν τι είχαν ληφθεί μια σειρά απ μέτρα για την καλύτερη άμυνα και προφύλαξή τους. Στις Mυκήνες, στην Tίρυνθα και στην Aθήνα τα τείχη των ακροπλεων ενισχύονται και προεκτείνονται. Aν και μερικοί αρχαιολγοι ισχυρίζονται τι το πργραμμα ενίσχυσης των οχυρώσεων πρέπει να συνδεθεί με επίδειξη ισχύος των Mυκηναίων ανάκτων και χι με προετοιμασίες για την αντιμετώπιση κάποιου κινδύνου, το γεγονς τι συνδυάζονται με κάποια πρνοια για την εξασφάλιση πσιμου νερού μέσα στις ακροπλεις δείχνει μάλλον το αντίθετο, δηλαδή τι οι Mυκηναίοι προετοίμαζαν την άμυνα των ακροπλεών τους απ κάποιο κίνδυνο. H προσπάθεια, για παράδειγμα, εξασφάλισης πσιμου νερού στην Aκρπολη των Aθηνών με το άνοιγμα μιας υπγειας διάβασης που έφθανε στην πηγή, δεν μπορεί να ερμηνευθεί παρά μνο ως μέτρο αντιμετώπισης πιθανής πολιορκίας. Για τον ίδιο λγο πρέπει να κτίσθηκε ένα τείχος στον Iσθμ της Kορίνθου, ώστε να προστατευθούν απ πιθανή επιδρομή απ τα βρεια τα μυκηναϊκά κέντρα της Πελοποννήσου.

Eρήμωση αιώνων Oμως, παρ’ λες τις προετοιμασίες τα μυκηναϊκά ανάκτορα δεν θα μπορέσουν να αποτρέψουν τον κίνδυνο. Tο ένα μετά το άλλο καταστρέφονται, ενώ οικισμοί καταστρέφονται ή εγκαταλείπονται και ολκληρες περιοχές ερημώνουν. H Λακωνία και η Mεσσηνία, δύο πυκνοκατοικημένες περιοχές στη Mυκηναϊκή εποχή, θα ερημώσουν για αιώνες.

24

H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 MAΪOY 1998

Kρατήρας με την παράσταση των πολεμιστών απ τις Mυκήνες. Tο θέμα της εικονογραφικής παράστασης αντικατοπτρίζει το κλίμα της αναταραχής που επικρατούσε στον μυκηναϊκ κσμο κατά τον 12ο π.X. αιώνα (Aθήνα, Eθνικ Aρχαιολογικ Mουσείο).

Πρώτο φαίνεται τι καταστρέφεται το ανάκτορο των Θηβών, αν και η ακριβής χρονολγηση της καταστροφής του δεν είναι ασφαλής, μιας και δεν έχουμε ακμη την τελική δημοσίευση των αρχαιολογικών ευρημάτων. Tο ίδιο δυστυχώς συμβαίνει και με άλλα ανάκτορα και θέσεις. H έλλειψη τελικών δημοσιεύσεων δεν μας επιτρέπει να χρονολογήσουμε με ακρίβεια τις καταστροφές τους ή την εγκατάλειψή τους. Eπομένως, δεν είναι ακμη βέβαιο αν οι καταστροφές είναι λες σύγχρονες ή αν κάποιες προηγούνται ή ακολουθούν. Bέβαιη είναι η καταστροφή του ανακτρου της Πύλου, η οποία χρονολογείται στην αρχή του 13ου αι. π.X., ενώ λίγο αργτερα καταστρέφονται σημαντικά σπίτια έξω απ τα τείχη των Mυκηνών και εγκαταλείπονται οι γειτονικοί οικισμοί στο Mπερμπάτι και στις Zυγουριές. Παρμοιες καταστροφές παρατηρούνται στην Tίρυνθα, στη Mιδέα και στα Iρια της Aργολίδας. Eνώ ακροπλεις, οικισμοί και περιοχές καταστρέφονται ή εγκαταλείπονται, φαίνεται τι σε άλλες περιοχές ο πληθυσμς αυξάνεται. Παρατηρείται, δηλαδή, μια μετακίνηση του πληθυσμού σε περιοχές, οι οποίες ήταν ίσως πιο ασφαλείς. H μετακίνηση αυτή είναι ιδιαίτερα αισθητή σε θέσεις κοντά στις ακτές ή στα νησιά. Eτσι η περίοδος που ακολουθεί χαρακτηρίζεται αφενς απ εγκατάλειψη περιοχών και αφετέρου απ αύξηση του αριθμού νεκροτα-

φείων και θέσεων ή και ίδρυση νέων στα παράλια της Aχαΐας, της Aνατολικής Aττικής και σε μερικά νησιά των Kυκλάδων και της Δωδεκανήσου. Tην ίδια εποχή Mυκηναίοι φτάνουν στην Kύπρο, την Tαρσ και στην Παλαιστίνη φέρνοντας μαζί τους τη χαρακτηριστική κεραμική τους και στην περίπτωση της Kύπρου τα ταφικά τους έθιμα.

Oικονομική εξασθένηση H εποχή που ακολουθεί μπορεί να χαρακτηρισθεί μια απ τις πιο ανασφαλείς και δύσκολες της ελληνικής Προϊστορίας. Ποιοι, μως, να ήταν οι λγοι που οδήγησαν το μυκηναϊκ ανακτορικ σύστημα σε κατάρρευση; Aν και οι ειδικοί δεν συμφωνούν για την αιτία ή τις αιτίες που έφεραν το τέλος του μυκηναϊκού κσμου, είναι ενδιαφέρον να αναφερθούμε στις πιο σημαντικές θεωρίες. H θεωρία που κερδίζει οπαδούς τα τελευταία χρνια σχετίζεται με πολιτικοοικονομικούς λγους. Σύμφωνα με αυτήν, η καταστροφή οφείλεται σε οικονομική εξασθένηση του ανακτορικού συστήματος, το οποίο λγω του συγκεντρωτικού χαρακτήρα του δεν μπρεσε να αντιδράσει με ευελιξία και να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά την οικονομική κρίση. Mια τέτοια οικονομική κρίση θα μπορούσε να οφείλεται σε εσωτερικούς λγους. Mια περίοδος κακής σοδειάς γεωργικών προϊντων θα μπορούσε,

για παράδειγμα, να δημιουργήσει πιέσεις στην άρχουσα τάξη και να οδηγήσει σε πιθανή εξέγερση του πληθυσμού. H διακοπή των εμπορικών σχέσεων μεταξύ των Mυκηναίων και των κατοίκων της Aνατολικής Mεσογείου θα μπορούσε επίσης να δημιουργήσει οικονομικά προβλήματα. Oι πρώτες ύλες –ιδιαίτερα ο κασσίτερος και ο χαλκς για την κατασκευή πλων και εργαλείων– προέρχονταν απ την Aνατολή. Eπομένως, οποιαδήποτε διακοπή εμπορικών σχέσεων με την Aνατολική Mεσγειο θα είχε σοβαρές οικονομικές επιπτώσεις. Aν βέβαια λες οι καταστροφές στην Kύπρο και στις ακτές της Συρίας και της Παλαιστίνης προηγούνταν αυτών του μυκηναϊκού κσμου, ίσως μια τέτοια θεωρία να ήταν ελκυστική. Aλλά αυτ δεν είναι βέβαιο και μάλλον για τις καταστροφές τουλάχιστον της Kύπρου θεωρούνται υπεύθυνοι και οι Mυκηναίοι. Eξάλλου, φαίνεται τι η διακοπή των σχέσεων μεταξύ του Aιγαίου και της Aνατολικής Mεσογείου κράτησε πολύ λίγο. H θεωρία που θέλει σαν αιτία μια εσωτερική κρίση, η οποία ίσως οδήγησε σε επανάσταση του αγροτικού πληθυσμού, δεν μπορεί να ερμηνεύσει το γεγονς τι λα τα ανάκτορα απ τη Θήβα έως την Πύλο καταστράφηκαν, που σημαίνει τι λος ο πληθυσμς θα πρέπει να επαναστάτησε την ίδια περίπου περίοδο, γεγονς μάλλον απίθανο. Mια τέτοια ερμηνεία δεν εξηγεί, επίσης, γιατί οι εύφορες περιοχές της Λακωνίας και

Mυκηναϊκές θέσεις στο τέλος του 13ου και στον 12ο αιώνα π.X. Aπ τη σύγκριση γίνεται φανερή η μείωση των θέσεων μετά την περίοδο των καταστροφών. (Oι χάρτες προέρχονται απ το άρθρο του Popham. The Collapse of Aegean Civilization at the end of the Late Bronze Age. The Oxford Illustrated Prehistory of Europe, ed. B. Cunliffe, Oxford 1994.)

της Mεσσηνίας εγκαταλείφθηκαν απ τον αγροτικ τους πληθυσμ για τσους αιώνες.

Διαφορετικές θεωρίες Πρσφατα, οι ανασκαφείς της Tίρυνθας, των Mυκηνών και της Mιδέας αποδίδουν τις καταστροφές των ανακτρων σε σεισμούς. Mολοντι, μως, οι σεισμοί μπορεί να λειτούργησαν σαν καταλύτες και να επίσπευσαν την παρακμή των ανακτορικών κέντρων και των οικισμών στην Aργολίδα, δεν μπορεί με κανένα τρπο να θεωρηθούν η μοναδική αιτία κατάρρευσης ενς ολκληρου πολιτισμού. Tέλος, υπάρχει και η παλαιτερη θεωρία, σύμφωνα με την οποία ο μυκηναϊκς πολιτισμς κατέρρευσε εξαιτίας εισβολής λαών. H θεωρία αυτή στηρίζεται στην παράδοση των αρχαίων συγγραφέων για την κάθοδο των Δωριέων, την οποία και οι σύγχρονοι ιστορικοί δέχονται, για να εξηγήσουν το γεγονς τι μεγάλο τμήμα της Πελοποννήσου έγινε αργτερα δωρικ, πως βέβαια και πολλά νησιά περιλαμβανομένων της Kρήτης και της Δωδεκανήσου. Oμως και αυτή η θεωρία είναι προβληματική, γιατί πως αναφέραμε προηγουμένως, η σπουδαιτερη περιοχή του Δωρικού κσμου, η Λακωνία, σύμφωνα με τα μέχρι τώρα αρχαιολογικά δεδομένα, παρέμεινε ακατοίκητη για πολλούς αιώνες μετά την εισβολή. Eπομένως, η παράδοση πρέπει να αναφέρεται σε γεγοντα μεταγενέστερα της μυκηναϊκής εποχής.

νται στα μυκηναϊκά κέντρα αντικείμενα που είναι ξένα ή νέα για τους Mυκηναίους. Mεταξύ αυτών συγκαταλέγονται και μερικοί τύποι πλων. Tο σπουδαιτερο είναι ένας τύπος ξίφους (Naue II), ο οποίος προέρχεται απ την Kεντρική Eυρώπη και θα αποτελέσει το κατ’ εξοχήν πλο των πολεμιστών του Aιγαίου για πολλούς αιώνες, αφού θα συνεχίσει να παράγεται και στην πρώιμη εποχή του Σιδήρου, κατασκευασμένο φυσικά απ σίδηρο. Mια τελείως διαφορετική ομάδα αποτελούν τα χειροποίητα αγγεία, τα οποία εμφανίζονται σε πολύ μικρ αριθμ πριν απ τον ορίζοντα καταστροφών στις Mυκήνες, στην Tίρυνθα, στο Mενελάιον της Λακωνίας και στην Aίγειρα. H τεχνολογία και τα σχήματα των χειροποίητων αγγείων διαφέρουν εντελώς απ τα μυκηναϊκά. O τπος προέλευσης αυτής της κεραμικής δεν είναι βέβαιος, αφού αυτά εντοπίζονται τσο στην Iταλία σο και στην Kεντρική Eυρώπη και τον βαλκανικ χώρο. Πώς βρέθηκαν μως αυτά τα αντικείμενα στα μυκηναϊκά κέντρα; Mια εξήγηση θα ήταν τι πρκειται για προϊντα εμπορίου, τα οποία εισήγαγαν οι Mυκηναίοι, πως άλλωστε τσα άλλα αγαθά. Aυτή η ερμηνεία, μως, ταιριάζει καλύτερα στην παρουσία των νέων πλων, τα οποία ήταν χωρίς αμφιβολία καλύτερης τεχνολογίας απ αυτά των Mυκηναίων και γρήγορα ενσωματώθηκαν στον οπλισμ τους. Mπορεί, μάλιστα, οι Mυκηναίοι να χρησιμοποίησαν αρχικά μισθοφρους απ τις περιοχές κατασκευής τους, οι οποίοι θα είχαν μεγαλύτερη εμπειρία στη χρήση της νέας πολεμικής τεχνολογίας. Oμως, πώς μπορεί να ερμηνευθεί με παρμοιο τρπο η παρουσία της χειροποίητης κεραμικής; Δεν είναι, φυσικά, δυνατν να υποστηρίξουμε τι και αυτή ήταν αποτέλεσμα κάποιας εμπορικής συναλλαγής. H κεραμική αυτή μαρτυρεί την παρουσία κάποιας εθνικής ο-

μάδας στα μυκηναϊκά κέντρα λίγο πριν απ την καταστροφή τους, με την ιδιτητα είτε των μισθοφρων είτε των σκλάβων. Mπορούν μως οι χρήστες της χειροποίητης κεραμικής να θεωρηθούν υπεύθυνοι για την κατάρρευση του μυκηναϊκού πολιτισμού; Oχι απαραίτητα, αλλά η παρουσία τους γίνεται εντοντερη στα χρνια μετά τις καταστροφές. H χειροποίητη κεραμική τους αυξάνεται και παραμένει σε χρήση μέχρι τα Γεωμετρικά χρνια. Tα χειροποίητα αγγεία στα χρνια αυτά είναι κυρίως χρηστικά, δηλαδή χρησιμοποιούνται για αποθήκευση και για μαγείρεμα. Iσως, λοιπν, οι Mυκηναίοι που επέζησαν των καταστροφών, να άρχισαν να ακολουθούν κάποιες απ τις συνήθειες των εισβολέων με ή χωρίς τη θέλησή τους.

λική Mεσγειο· εκεί οι εισβολείς θα ονομαστούν απ τους Aιγυπτίους «Λαοί της θάλασσας». Δεν είναι βέβαιο αν οι Λαοί της θάλασσας, που έδρασαν στην Aνατολή, ευθύνονται και για τις καταστροφές στο Aιγαίο, δεν υπάρχει μως αμφιβολία τι στο τέλος του 13ου αιώνα αρχίζει μια κρίσιμη περίοδος, η οποία θα διαρκέσει τουλάχιστον 150 χρνια και θα διαμορφώσει την πολιτική και κοινωνικοοικονομική κατάσταση σε ολκληρη την Aνατολική Mεσγειο και στο Aιγαίο.

Aνακατατάξεις

H υπθεση της εισβολής δεν είναι απίθανη, αλλά θα πρέπει ίσως να συνδυαστεί με αυτή της οικονομικής και πολιτικής εξασθένησης ή και με αυτή της φυσικής καταστροφής απ σεισμούς για τις θέσεις της Aργολίδας. Oι εισβολείς δεν πρέπει να θεωρηθούν ούτε βάρβαροι ούτε ξένοι στον Mυκηναϊκ κσμο. Tο αντίθετο, μερικοί, πως είδαμε, ζούσαν στα μυκηναϊκά κέντρα και άλλοι στα ρια του μυκηναϊκού κσμου. Eπομένως είχαν επαφή με τους Mυκηναίους και ίσως είχαν αρχίσει να αντιγράφουν τον μυκηναϊκ τρπο ζωής και να θεωρούν αρκετά ελκυστική τη ζωή στα ανάκτορα και στους οικισμούς των Mυκηναίων. Oι Mυκηναίοι ίσως είχαν καταλάβει τον κίνδυνο και γι’ αυτ προσπάθησαν να ενισχύσουν τις ακροπλεις τους και ίσως να χρησιμοποίησαν κάποιους απ αυτούς ως μισθοφρους. Oι προσπάθειές τους μως δεν έφεραν αποτέλεσμα. Παρμοια προβλήματα θα αντιμετωπίσουν και άλλοι λαοί στην Aνατο-

Στα χρνια αυτά παρατηρούνται περισστερες μετακινήσεις και ανακατατάξεις μέσα και έξω απ το Aιγαίο. O μυκηναϊκς τρπος ζωής και θανάτου –μιας και τα περισστερα αρχαιολογικά δεδομένα προέρχονται απ τα νεκροταφεία– θα συνεχίσει, προσαρμοσμένος μως στις νέες συνθήκες, μέχρι περίπου το πρώτο μισ του 11ου αι. π.X. Eκτς απ μια σύντομη περίοδο, στα μέσα του 12ου αιώνα π.X., που οι συνθήκες βελτιώνονται σε μερικές κοιντητες του κεντρικού Aιγαίου και της Δωδεκανήσου, η αρχαιολογική εικνα δεν έχει να επιδείξει τίποτα απ τη μυκηναϊκή λάμψη. Tο ανακτορικ σύστημα θα αποτύχει να ανακτήσει τις δυνάμεις του και λες οι εκφράσεις του, πως η μνημειώδης αρχιτεκτονική, τα χαρακτηριστικά ταφικά έθιμα και η ανακτορική τέχνη, θα χαθούν. Xωρίς την προστασία των ανακτρων, πολλές κοιντητες δεν θα κατορθώσουν να επιβιώσουν στα δύσκολα χρνια που ακολουθούν. Aυτές μως που θα καταφέρουν να περάσουν τελικά στην Πρώιμη εποχή του Σιδήρου θα αποτελέσουν τον πυρήνα για τις σημαντικές ανακατατάξεις, που θα οδηγήσουν τελικά στις περισστερο ευέλικτες για τον αιγαιακ χώρο πλεις–κράτη.

Xάλκινο ξίφος του τύπου Naue II. Tο εύρημα αυτ θεωρείται πλο Δυτικοευρωπαίων στρατιωτών που ήρθε στην Eλλάδα τον 12ο π.X. αιώνα Aθήνα, (Eθνικ Aρχαιολογικ Mουσείο).

Bιβλιογραφία Popham. The Collapse of Aegean Civilization at the end of the Late Bronze Age. The Oxford Illustrated Prehistory of Europe, ed. B. Cunliffe, Oxford 1994. W. A. Ward and M. S. Joukowsky ed., The Crisis Years: the 12th century BC, Iowa 1992.

Πρωτγνωρη τέχνη και τεχνολογία Παρ’ λα αυτά δεν είναι αδύνατον μια απ τις αιτίες του τέλους του μυκηναϊκού πολιτισμού να σχετίζεται με κάποιου είδους εισβολή. Λίγο πριν απ την καταστροφή εμφανίζο-

Ξένοι εισβολείς;

KYPIAKH 31 MAΪOY 1998 - H KAΘHMEPINH

25

H γειτονική Tίρυνθα H ακμή της συνδέεται με τη Mυκηναϊκή εποχή και διαρκεί μέχρι την κατάκτησή της απ τους Aργείους Tης Δρος Aλκηστης Παπαδημητρίου Aρχαιολγου του YΠ.ΠO.

TA «KYKΛΩΠEIA» τείχη της Tίρυνθας σηματοδοτούν μεγαλπρεπα ένα χώρο που κατοικήθηκε αδιάλειπτα για πολλούς αιώνες στην αρχαιτητα. Eίκοσι περίπου χιλιμετρα νοτιοανατολικά των Mυκηνών, σ’ ένα χαμηλ λφο με δύο εξάρματα, μλις 26 μ. πάνω απ την επιφάνεια της θάλασσας, η αρχαία Tίρυνθα είναι μία φυσικά οχυρή θέση και ελέγχει μια μεγάλη έκταση της πεδιάδας καθώς και σημαντικές διαβάσεις προς το Aργος και τις Mυκήνες, το Nαύπλιο και την Eπίδαυρο. Tα τείχη της, που κατασκευάστηκαν απ μεγάλους ασβεστολιθικούς ογκλιθους, προκάλεσαν ήδη στην αρχαιτητα το θαυμασμ και την απορία. Eτσι δημιουργήθηκε ο μύθος πως τα έκτισαν οι Kύκλωπες, γίγαντες απ τη Λυκία, για χάρη του ιδρυτή της Tίρυνθας, Aργείου πρίγκιπα Προίτου. Oι έρευνες του Γερμανικού Aρχαιολογικού Iνστιτούτου και της Eλληνικής Aρχαιολογικής Yπηρεσίας στα τελευταία 100 χρνια (1876–1986) έφεραν στο φως μια απ τις σημαντικτερες μυκηναϊκές ακροπλεις και ιχνηλάτησαν τα στάδια του πολιτισμού των προϊστορικών και ιστορικών περιδων της Aργολίδας. Mετά τους πρωτεργάτες Heinrich Schliemann και Wilhelm Dörpfeld (1884 –1885), το χώρο ερεύνησαν στο πρώτο μισ του εικοστού αιώνα οι Georg Karo και Kurt Müller. Στα τέλη της δεκαετίας του 1950, ο Eφορος Aρχαιοτήτων Aργολίδος Nικλαος Bερδελής ανέλαβε το έργο της αποκατάστασης της δυτικής πλευράς της οχύρωσης που είχε καταρρεύσει και σκεπαστεί απ τα μπάζα των παλαιών ανασκαφών. Mετά το 1967 οι ανασκαφές ανατίθενται και πάλι στο Γερμανικ Aρχαιολογικ Iνστιτούτο, το οποίο υπ τη Διεύθυνση των Ulf Jantzen, Jörg Schäfer και Klaus Kilian ολοκληρώνει τις έρευνες, συμπεριλαμβάνοντας και το χώρο της Kάτω Aκρπολης. Tα συμπεράσματα των ανασκαφών αυτών αφήνουν να διαγραφεί μια σαφής εικνα της εξέλιξης της αρχαίας Tίρυνθας.

H Aκρπολη της Tύρινθας H Tίρυνθα κατοικήθηκε για πρώτη φορά στη Nεολιθική εποχή (5η–4η χιλιετία π.X.), πως μαρτυρούν τα λιγοστά κεραμικά ευρήματα που προήλθαν απ τα βαθύτερα αρχαιολογικά στρώματα, και παρέμεινε αδιάλειπτα σε χρήση μέχρι την εποχή που ιδρύθηκε η επιβλητική της οχύρωση. Tα αρχαιτερα αρχιτεκτονικά λείψανα χρονολογούνται στην Πρώιμη εποχή του Xαλκού (3η χιλιετία π.X.). Mεγάλα συγκροτήματα οικιών προσαρμζονται πάνω στις πλαγιές του

26

H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 MAΪOY 1998

Aεροφωτογραφία της Aρχαίας Tίρυνθας, στην οποία διακρίνεται η οχύρωση και τα οικοδομικά συγκροτήματα της Aνω και της Kάτω Aκρπολης (φωτ.: Γερμανικ Aρχαιολογικ Iνστιτούτο – Myers).

λφου και οργανώνονται γύρω απ ένα τεράστιο κυκλικ οικοδμημα (διαμέτρου 27–28 μ.) στην κορυφή του ντιου εξάρματς του, την Aνω Aκρπολη. Παρά τις διαφορετικές απψεις σχετικά με τη χρήση του (οχυρωμένο ανάκτορο, μνημειώδες ταφικ κτίσμα ή ιερ), το κυκλικ οικοδμημα είναι δυνατν να ερμηνευθεί στο πλαίσιο της οργάνωσης του πρώτου αστικού συστήματος ως ένας χώρος που λειτουργούσε ως διοικητικ κέντρο και είχε προσαρμοσθεί μορφολογικά στο συγκεκριμένο γεωλογικ υπβαθρο. Kατά τη Mέση εποχή του Xαλκού (1900–1600 π.X.) πραγματοποιούνται επιχωματώσεις και κατασκευές ανδήρων στην Aνω Aκρπολη, με στχο τη διαμρφωση επίπεδων επιφανειών για τη θεμελίωση των κτιρίων. Παρά τις δυσκολίες στη διερεύνηση των λειψάνων αυτής της εποχής λγω της μεταγενέστερης οικοδομικής δραστηριτητας, η κατοίκηση του χώρου θεωρείται βέβαια.

Aκμή στη Mυκηναϊκή εποχή H μεγάλη ακμή ωστσο της Tίρυνθας συνδέεται με την Mυκηναϊκή εποχή (1600–1050 π.X). Tον 14ο αι. π.X., κατά την αρχαιτερη ανακτορική περίοδο (YE III A1), πριν απ την κατασκευή της οχύρωσης, ένα πρώτο ανακτορικ συγκρτημα, που αποτελείται απ δύο κεντρικά κτίρια και οικίες, ιδρύεται στο ντιο τμήμα

του λφου, τη λεγμενη Aνω Aκρπολη, και περιβάλλεται στη συνέχεια απ την πρώτη οχύρωση που έχει μια πύλη στα ανατολικά. H οχύρωση επεκτείνεται σταδιακά στις αρχές του 13ου αι. π.X. (YE III B1), ενώ την ίδια περίοδο οχυρώνεται για πρώτη φορά το βρειο, χαμηλτερο έξαρμα του λφου, η λεγμενη Kάτω Aκρπολη, και επισκευάζεται το ανάκτορο στην Aνω Aκρπολη. Στο τέλος αυτής της περιδου καταστρέφονται τα κτίσματα της Kάτω Aκρπολης απ σεισμ και το ανάκτορο απ πυρκαγιά. Στον ύστερο 13ο αι. π.X. (YE III B2) η οχύρωση παίρνει την τελική της μορφή, αυτή που βλέπει σήμερα ο επισκέπτης. Tα τείχη περιβάλλουν ολκληρο το λφο και δημιουργούν μια ενιαία οχύρωση που ακολουθεί το φυσικ ανάγλυφο του εδάφους. H τειχισμένη έκταση ανέρχεται σε 20.000 τ.μ., το εύρος του τείχους φθάνει σε ορισμένα σημεία τα 8 μ. ενώ το ύψος του υπολογίζεται σε 13 μ. Στην Kάτω Aκρπολη κατασκευάζονται δωμάτια στο εσωτερικ του τείχους, ενώ στη βορειοδυτική πλευρά της κτίζονται δύο γαλαρίες που οδηγούν στις υπγειες πηγές νερού έξω απ την Aκρπολη. Στα δυτικά της Aνω Aκρπολης κατασκευάζεται μια καμπύλη προέκταση του τείχους, η οποία προφυλάσσει το λεγμενο δυτικ κλιμακοστάσιο και την έξοδο προς την πλευρά αυτή. Στα ντια και ανατολικά της Aνω Aκρπολης ανεγείρονται οι λεγμενες «Σύριγγες», μακρστενοι διάδρομοι με τοξωτή οξυκρυφη στέγη

που οδηγούν σε τετράγωνα δωμάτια του τείχους. Tην περίοδο αυτή οικοδομείται το μεγάλο ανακτορικ συγκρτημα που ανασκάφηκε απ τον H. Schliemann και τον W. Dörpfeld και αποτελεί την κορύφωση της οικοδομικής δραστηριτητας στην Aκρπολη. Tην καρδιά του συγκροτήματος αποτελεί το μεγάλο Mέγαρο και η μεγάλη περίστυλη Aυλή. Tο Mέγαρο είναι ένα τετράπλευρο επίμηκες οικοδμημα που αποτελείται απ τρεις χώρους, απ τους οποίους ο εσωτερικς ήταν ο μεγαλύτερος. Tην πρσοψή του κοσμούσαν δύο κίονες, ενώ τέσσερις άλλοι εσωτερικοί κίονες στήριζαν την υπερυψωμένη στέγη της εσωτερικής μεγάλης αίθουσας. Στο χώρο αυτ υπήρχε ο θρνος του ηγεμνα στην ανατολική πλευρά και μια μεγάλη εστία στο κέντρο ανάμεσα στους κίονες. Eδώ ο άναξ, ο ανώτατος άρχων στη μυκηναϊκή ιεραρχία, δεχταν τους υπηκους του και τους επίσημους ξένους. Tα δάπεδα και τους τοίχους κοσμούσαν τοιχογραφίες με εικονιστικά θέματα απ τη ζωή των ανακτρων καθώς και το ζωικ και φυτικ βασίλειο. Tο Mέγαρο και η μεγάλη Aυλή, που ανοιγταν στην πλευρά της εισδου του, αποτελούσε το χώρο που διαδραματίζονταν οι σημαντικτερες δραστηριτητες του Mυκηναίου ηγεμνα (wanaka). Eκτς απ χώρος επίσημης υποδοχής, μετατρεπταν και σε χώρο λατρευτικών λειτουργιών, πως μαρτυρεί ο Bωμς που βρίσκεται στη ντια πλευρά της Aυλής, α-

κριβώς στον άξονα του Mεγάρου. Δύο πτέρυγες πλαισίωναν το Mέγαρο ανατολικά και δυτικά. Aνάμεσα στα οικοδομήματα (που πρέπει να χρησιμοποιήθηκαν ως κατοικίες) διακρίνονται το Λουτρ στη δυτική και το λεγμενο μικρ Mέγαρο στην ανατολική πτέρυγα. H είσοδος στην Aνω Aκρπολη βρισκταν στην ανατολική πλευρά του τείχους και σ’ αυτήν οδηγούσε μια μεγάλη ράμπα μήκους 47 μ. και πλάτους 4.70 μ. Στο διάδρομο, που πλαισιωνταν απ τις δύο πλευρές του τείχους, είχε κατασκευασθεί η κεντρική πύλη. H πύλη αυτή έχει περίπου τις ίδιες διαστάσεις με τη γνωστή Πύλη των Λεντων στις Mυκήνες και έχει κατασκευασθεί απ το ίδιο με αυτήν πέτρωμα, ένα κροκαλοπαγή λίθο. Δυστυχώς, εδώ σώζεται μνο το μονολιθικ κατώφλι και τμήματα των παραστάδων της εισδου. Tο υπέρθυρο και το πιθανά ανάγλυφο ανακουφιστικ τρίγωνο έχουν χαθεί για πάντα. Περνώντας απ ένα διάδρομο και μία μικρή αυλή με στοά στα ανατολικά έφθανε κανείς στο μεγάλο πρπυλο, μια πομπώδη είσοδο στο εσωτερικ του ανακτρου. Tο τετράγωνο στεγασμένο οικοδμημα είχε μήκος πλευράς 13,50 μ. και ανά δύο κίονες σε κάθε πλευρά. Διασχίζοντας το μνημειώδες πρπυλο ο επισκέπτης βρισκταν σε μία εσωτερική αυλή και περνώντας ένα δεύτερο μικρτερο πρπυλο κατέληγε στην κεντρική αυλή του ανακτρου.

Σεισμς και μετοίκηση Γύρω στα 1200 π.X. ένας σεισμς προκαλεί σοβαρές καταστροφές στα τείχη και το ανακτορικ συγκρτημα. Tην ύστερη Mυκηναϊκή περίοδο, το 12ο αι. π.X., (YE III Γ) αναμορφώνεται η περιοχή της Aκρπολης, ενώ στην πεδιάδα έξω απ τα τείχη οργανώνεται ένας οικισμς με πολεοδομικ ιστ έκτασης 25 εκταρίων. H χρήση της Mέσης Aκρπολης, του χώρου βρεια και χαμηλτερα του ανδήρου του ανακτρου, δεν είναι βέβαιη λγω της μικρής έκτασης των ανασκαφών που έγιναν σ’ αυτν. H ύπαρξη ενς κεραμικού κλιβάνου μπορεί να δηλώνει τι εδώ ήταν συγκεντρωμένοι εργαστηριακοί χώροι, οι οποίοι, πως και στις Mυκήνες, βρίσκονταν μέσα στην οχύρωση και τελούσαν υπ την άμεση επίβλεψη του άνακτα και της άρχουσας τάξης. H Kάτω Aκρπολη, ένας χώρος που θεωρήθηκε αρχικά ως καταφύγιο σε περίπτωση επιδρομής, είχε την τύχη να ερευνηθεί με σύγχρονη διεπιστημονική ανασκαφική μέθοδο απ τον κορυφαίο προϊστορικ αρχαιολγο Klaus Kilian, ο οποίος στη διάρκεια των ετών 1976 έως 1985 ανέσκαψε το σύνολο του χώρου αυτού και συνέβαλε αποφασιστικά στην έρευνα των περιδων της εποχής του Xαλκού στην Aργολίδα. Mε την ανασκαφή της Kάτω Aκρπολης διαπιστώθηκε μια συνεχής οικιστική ακολουθία κατά τη Mυκηναϊκή εποχή και καθιερώθηκε μια δεσμευτική ακριβής χρονολγηση τσο της Πρωτοελλαδικής σο και της Mυκηναϊκής κεραμικής. Σημαντική ήταν επίσης η συμβολή των ερευνών του στη διαπίστωση τι η καταστροφή των ανακτρων στα τέλη του 13ου

γωγή της περιοχής δικαιοδοσίας του εκάστοτε ηγεμνα συνέρρεε στο ανάκτορο, που γινταν απογραφή και στη συνέχεια ένα μέρος της μοιραζταν στους δικαιούχους παραγωγούς κατά την κρίση του ηγεμνα, ενώ το υπλοιπο αποτελούσε αντικείμενο διαχείρισης της ανώτερης αστικής τάξης. Tο σύστημα αυτ της ανακατανομής των αγαθών είναι χαρακτηριστικ για τη μυκηναϊκή κοινωνία και αλληλένδετο με την εξωτερική μορφή των οικοδομικών συγκροτημάτων. Oι μυκηναϊκές οχυρώσεις και τα ανάκτορα είναι εργαλεία εντυπωσιασμού και επίδειξης δύναμης ενς ισχυρού πλουραλιστικού συστήματος. Mε την έναρξη της Πρώιμης εποχής του Σιδήρου (αρχές της πρώτης χιλιετίας π.X.) ο οικισμς αστικού χαρακτήρα της μυκηναϊκής εποχής παίρνει τη μορφή νέων οικιστικών μονάδων που καταλαμβάνουν σε αραιή διάταξη το χώρο που κατείχε πριν η πλη και περιβάλλονται απ τα νεκροταφεία τους. Mια αργή πορεία απ τον «Oίκο» στην «Πλη» διαδέχεται την εποχή της μυκηναϊκής παντοδυναμίας. Στα χρνια αυτά η Tίρυνθα δεν εγκαταλείπεται, αλλά δεν αποκτά ποτέ ξανά την παλαιά της αίγλη.

Kατάκτηση απ τους Aργείους H Aνατολική Σύριγγα. Kτιστή γαλαρία με οξυκρυφη στέγη. Xρησιμοποιήθηκε ως αποθηκευτικς χώρος.

αι. π.X. δεν προήλθε απ ανθρώπινη επέμβαση αλλά σχετιζταν με τις καταστροφικές επιπτώσεις της αυξημένης σεισμικής δραστηριτητας στο 12ο αι. π.X. Στο χώρο της Kάτω Aκρπολης εντοπίσθηκαν οικοδομικά συγκροτήματα που χρησιμοποιήθηκαν ως κατοικίες αλλά και χώροι που λειτούργησαν ως εργαστήρια, αποθήκες ή ιερά. H οργάνωση του οικισμού της Kάτω Aκρπολης παρουσιάζει έντονη διαφοροποίηση πριν και μετά το μεγάλο σεισμ. Tη θέση των οργανωμένων κατά μήκος μονοπατιών πυκνοδομημένων συγκροτημάτων της YE III B, μερικά απ τα οποία ήταν διώροφα, καταλαμ-

Eιδώλιο της YE III Γ περιδου. Aπ το ιερ με τα ειδώλια στην Kάτω Aκρπολη της Tίρυνθας.

βάνουν στην YE III Γ ισγεια σπίτια χωρίς κανονική διάταξη, που εμφανίζονται μεμονωμένα σε μεγάλους ανοικτούς χώρους. Tην ίδια εποχή παρατηρείται μια διεύρυνση του οικισμού έξω απ τα τείχη, γεγονς που σε συνδυασμ με την εγκατάλειψη μικρτερων θέσεων γύρω απ την Tίρυνθα μπορεί να ερμηνευθεί ως κάποια διάθεση «συνοικισμού» στο άμεσο περιβάλλον των ισχυρών ακροπλεων.

Δημσια κτίρια και εργαστήρια Mέσα στα «κυκλώπεια» τείχη, εκτς απ τα μεγαλπρεπα κτίρια υποδοχής υπήρχαν κτιριακά συγκροτήματα που χρησίμευαν για διοικητικές και τελετουργικές λειτουργίες, για αποθήκευση αγαθών και εργαστήρια, ενώ ένας περιορισμένος αριθμς κτιρίων χρησιμοποιούνταν ως κατοικίες των μελών της άρχουσας τάξης. Tο κοινωνικ, πολιτικ και οικονομικ σύστημα που αντικατοπτρίζουν τα αρχαιολογικά ευρήματα είναι εύκολα αναγνώσιμο. Mια αστική κοινωνία διαρθρώνεται γύρω απ την έδρα του ηγεμνα που ελέγχει μια μεγάλη έκταση με πλούσια γεωργική και κτηνοτροφική παραγωγή και ρυθμίζει τη διακίνηση των αγαθών και την παραγωγή αντικειμένων που προορίζονται για λατρευτική χρήση, εξαγωγή ή ανταλλαγή σε επίπεδο επισήμων. Aπ τις πινακίδες της Γραμμικής B΄ γραφής, στις οποίες καταγράφονταν αρχειακά στοιχεία σχετικά με τη διακίνηση των αγαθών, μαθαίνουμε τι λη η παρα-

Eνα αμφιλεγμενης χρήσης και χρονολγησης οικοδμημα (γεωμετρικς νας ή μέγαρο της YE III Γ) καταλαμβάνει το ανατολικ ήμισυ του μεγάλου μεγάρου της YE III B και δεκάδες αφιερωμάτων απ τελετουργίες λατρευτικού χαρακτήρα που διεξάγονται στο χώρο αυτ αποτίθενται σε ένα λάκκο–αποθέτη, το λεγμενο βθρο. Tον 5ο αι. π.X. οι Tιρύνθιοι χάνουν την πολιτική τους αυτονομία και εξορίζονται απ τους κατακτητές Aργείους. H αποκάλυψη με τις ανασκαφές ενς μνημείου που έμεινε για πολλούς αιώνες προστατευμένο μέσα στο χώμα της εγκατάλειψης και η μακροχρνια έκθεσή του, χωρίς φροντίδα συντήρησης στις καιρικές συνθήκες και στη φθορά των επισκεπτών, έχουν προκαλέσει σημαντικά προβλήματα στατικής επάρκειας κυρίως στα τείχη και τις Σύριγγες. Mε ενέργειες της Δ΄ Eφορείας Προϊστορικών και Kλασικών Aρχαιοτήτων, αρμδιας περιφερειακής υπηρεσίας του υπουργείου Πολιτισμού και την άμεση υποστήριξη της Περιφέρειας Πελοποννήσου, το μνημείο εντάχθηκε στα έργα που χρηματοδοτούνται απ το 2ο Kοινοτικ Πλαίσιο Στήριξης. H έναρξη των έργων στο τρέχον έτος αφήνει μια ελπίδα για τη διάσωση ενς ιδιαίτερα σημαντικού μνημείου στην πλούσια σε αρχαιτητες γη της Aργολίδας. Bιβλιογραφία F``hrer durch Tiryns, εκδ. Ulf Jantzen, 1975 K. Kilian, Tίρυνς, Kατάλογος έκθεσης «Tροία, Mυκήνες, Tίρυνς, Oρχομενς», 1992, 122–129. Kyrieleis, Nachruf Klaus Kilian, Beiträge zur allgemeinen und vergleichenden Archäologie, 11 (1991), 1–8. E. Jakovidis, Das Werk Klaus Kilians, AM 108 (1993), 9–27. KYPIAKH 31 MAΪOY 1998 - H KAΘHMEPINH

27

Tο μυκηναϊκ Aργος Oι ανασκαφές αποκάλυψαν χι μνο τον οικισμ αλλά και πολλούς μυκηναϊκούς τάφους Στη μνήμη Aναστασίας Oικονμου Tου Xρήστου I. Πιτερού Aρχαιολγου της Δ΄ EΠKA

«Aργος άειδε θεά πολυδίψιον ένθεν άνακτες»

ΣTA ΔYTIKA της αργολικής πεδιάδας κτισμένο στις παρυφές της Λάρισας και της Δειράδας (Προφήτη Hλία) σε απσταση μλις δέκα (10) χιλιομέτρων NΔ απ τις Mυκήνες βρίσκεται το σύγχρονο, το αρχαίο και δοξασμένο Aργος της ηρωικής εποχής με τα πολλά επίθετα: ιππβοτον, πολυδίψιον, κοίλον, πολύπυρον, ούθαρ αρούρης, Iάσον, η Iναχία χώρα, η «φιλτάτη» πλη της Hρας, το κλυτν Aργος, το νομα του οποίου στην Iλιάδα και την Oδύσσεια του Oμήρου έχει υποκαταστήσει ολκληρη την Eλλάδα και τα ένδοξα ονματα Aργείος και Δανας είναι συνώνυμα και υποκαθιστούν το εθνικ νομα Eλληνας. Mυθολογική παράδοση και ιστορική πραγματικτητα συνυπάρχουν αδιάσπαστα στο απώτερο παρελθν του Aργους απ την εποχή που ο Iναχος, γιος του Ωκεανού και της Tηθύος, βασίλεψε στο Aργος, έδωσε το νομά του στον ομώνυμο ποταμ του Aργους, ο οποίος αρχικά ονομαζταν Aλιάκμων, ενώ μαζί με δύο άλλους μυθικούς ποταμούς συνδικαστές τον Kηφισ και τον Aστερίωνα αποφάσισαν να μην ανήκει η χώρα στον Ποσειδώνα αλλά στην Hρα. O γιος του Iνάχου Φορωνέας, σύμφωνα με τη μυθολογική παράδοση, υπήρξε ο πρώτος άνθρωπος αλλά και βασιλιάς του Aργους που κατέβασε τη φωτιά απ τον ουραν στους ανθρώπους και χι ο Προμηθέας, εξημέρωσε τους ανθρώπους απ τον πρωτγονο άγριο τρπο διαβίωσής τους, τους συγκέντρωσε να κατοικήσουν για πρώτη φορά σε πλη, στο Aργος, το «φορωνικν άστυ», συνέταξε νμους, ενώ οι απγονοί του δημιούργησαν τη γενεά των ημιθέων και ο εγγονς του Aργος έδωσε το νομα στην πλη.

Nέα δυναστεία H κρη του Iνάχου Iώ, ιέρεια της Hρας, την οποία ερωτεύθηκε ο Δίας και κατεδίωξε απ το Aργος η Hρα, μεταμορφώνοντάς την σε αγελάδα έφθασε και βρήκε καταφύγιο στην Aίγυπτο. Aπγονς της υπήρξε ο Δανας «ο πεντήκοντα θυγατέρων πατήρ», ο οποίος ξαναγύρισε στο Aργος, «ελθών ες Aργος ώκισε Iνάχου πλιν» και ανέλαβε τη βασιλεία μετά απ «διοσημία», δίδαξε τους Aργείους τη διάνοιξη φρεάτων και απ «άνυδρον» κατέστησε το Aργος «ένυδρον» εγκαινιάζοντας μια νέα δυναστεία. Tον Δανα ακολούθησε ο εξάδελφς του Aίγυπτος με τους πενήντα γιους που παντρεύτηκαν τις ισάριθμες Δαναΐδες, οι οποίες δολοφνη-

28

H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 MAΪOY 1998

Mυκηναϊκά αγγεία απ το νεκροταφείο της Δειράδας στο Aργος. H πρχους μιμείται μεταλλικά πρτυπα, ενώ στον αμφορίσκο υπάρχει η παράσταση πουλιών.

σαν τους άνδρες τους την πρώτη νύχτα του γάμου και καταδικάστηκαν στον Aδη να γεμίζουν τον «Πίθο των Δαναΐδων» εκτς απ την Yπερμνήστρα που αγάπησε το Λυγκέα, ο οποίος διαδέχθηκε στο θρνο τον Δανα. Aκολούθησε ο βασιλιάς Aβαντας και οι δίδυμοι γιοι του Προίτος και Aκρίσιος έπειτα απ ισπαλη μονομαχία, αφού μοίρασαν τη χώρα, βασίλεψαν αντίστοιχα στην Tίρυνθα και το Aργος. Tην κρη του Aκρίσιου Δανάη ερωτεύθηκε ο «πανπτης» Δίας και με τη «χρυσή βροχή» θεϊκς καρπς υπήρξε ο Περσέας, ο θεμελιωτής των Mυκηνών. Στη συνέχεια στο Aργος βασίλεψε ο Aδραστος, με την αρχηγία του οποίου η μεγάλη ηρωική μυκηναϊκή γενιά του Aργους, «ο πάνοπλος Aργείων στρατς», εξεστράτευσε και συγκρούστηκε με το μεγάλο αντίπαλο μυκηναϊκ κέντρο των Θηβών στην ηπειρωτική Eλλάδα μαζί με τους άλλους ήρωες και αρχηγούς Πολυνείκη, Tυδέα, Aμφιάραο, Kαπανέα, Iππομέδοντα, Παρθενοπαίο, οι οποίοι ήταν περισστεροι και ενίοτε διαφορετικοί αλλά για ποιητικούς λγους είναι γνωστοί ως «Eπτά επί Θήβας», πως τους ξαναζωντάνεψε ο Aισχύλος στην ομώνυμη τραγωδία με τη ρωμαλέα γλώσσα, οι οποίοι έπεσαν μπροστά στην επτάπυλο Θήβα, εκτς απ τον Aδραστο.

H εκστρατεία των Eπιγνων Mετά δέκα χρνια ακολούθησε η νέα εκστρατεία των Eπιγνων (απογνων των ηρώων) κατά της Θήβας με αρχηγ πάλι τον γέροντα Aδραστο, στην οποία έλαβαν μέρος η νέα γενιά των ηρώων, Aιγιαλέας, Σθένελος, Πολύδωρος, Πρμαχος, Mέδων, Διομήδης, Aλκμαίων και Aμφίλοχος, οι οποίοι κούρσεψαν τη Θήβα. Tέλος, δέκα χρνια αργτερα, οι Aργείοι ήρωες έλαβαν μέρος στην τρωική εκστρατεία λων των Aχαιών με αρ-

χηγ τον Aγαμέμνονα. Aρχηγς των Aργείων και λης της ανατολικής Aργολίδας ήταν ο «μεγάθυμος» και «κρατερς» Διομήδης μαζί με το Σθένελο της Tίρυνθας και τον Eυρύαλο με ογδντα πλοία, ο οποίος δεν ήταν μνο ο πιο ανδρείος ήρωας στην Tροία αλλά ήταν διατεθειμένος να συνεχίσει τον Tρωικ πλεμο έστω και μονάχος του μαζί με το Σθένελο, ενώ για την άλωση του Iλίου καθοριστική ήταν η κλοπή απ τον Διομήδη του Παλλαδίου απ το να της Aθηνάς στην Tροία. Aλλά οι συνεχείς πλεμοι και τα δεινά που ακολούθησαν μετά την άλωση της Tροίας έφθειραν τα ηρωικά γένη και έδωσαν τέλος στην μυκηναϊκή εποχή, ενώ ο Oμηρος με την Iλιάδα και την Oδύσσεια τρεις και πλέον αιώνες αργτερα με την ποιητική του Mούσα διατήρησε ολοζώντανα στους αιώνες τα ηρωικά κατορθώματα των Δαναών, τα έκανε κτήμα εσαεί λης της ανθρωπτητας και γονιμοποίησε τη φαντασία των μεγάλων τραγικών και μεταγενέστερων ποιητών.

Tοπογραφία Tο Aργος είναι κτισμένο στις BA παρυφές της Λυκώνης, κάτω απ την ισχυρή Aκρπολη της Λάρισας (ύψος 286 μ.), η οποία σαν πυραμιδένιο έμβολο εκτινάσσεται κατακρυφα και διαφεντεύει το αργολικ πεδίο και τον χαμηλ κυκλικ λφο της Δειράδας (Προφήτη Hλία), η οποία εσφαλμένα ονομάστηκε Aσπίδα. O χείμαρρος Xάραδρος (Ξεριάς) παραπταμος αλλά ισοδύναμος με τον Iναχο περιζώνει και σφιχταγκαλιάζει το Aργος απ τη βρεια και ανατολική πλευρά, αποτελεί φυσικ καθοριστικ παράγοντα σε λες τις εποχές για την πλη και με τις ξαφνικές καταστροφικές του πλημμύρες μια μνιμη απειλή. Aλλά ο Xάραδρος με τις περιοδικές και μεγάλης έκτασης προσχώ-

σεις είναι συνδημιουργς μαζί με τον μεγάλο αδελφ του Iναχο της αργολικής πεδιάδας και κύριος δημιουργς του κατάλληλου επίπεδου χώρου, πάνω στον οποίο κτίστηκε το προϊστορικ (μεσοελλαδικ – μυκηναϊκ), ιστορικ και σύγχρονο Aργος. H διαμρφωση αυτή, πως έγινε φανερ κυρίως απ τις σχετικά πρσφατες αρχαιολογικές έρευνες, έγινε κατά την πρωτοελλαδική εποχή (2800 – 2350 π.X.), ταν ο ποταμς αλλάζοντας πορεία διερχταν B–N στις ανατολικές παρυφές της Λάρισας και του Προφήτη Hλία (Δειράδας), προσχώνοντας σταδιακά με ποταμίσιο χαλίκι και ανυψώνοντας την πρωταρχική επιφάνεια σε μέσο ύψος 1,5–3 μ., το οποίο αρκετές φορές φθάνει στα 4–5 μ. O Xάραδρος δηλαδή με τις περιοδικές προσχώσεις και τη σταδιακή μετατπιση της κοίτης του ανατολικτερα «πολεοδμησε» με την πρωταρχική έννοια τον οικιστικ, τριγωνικ χώρο του Aργους απ την προϊστορική εποχή μέχρι σήμερα. Ωστσο, στην εποχή μας, η βάναυση και ανελέητη κακοποίηση της κοίτης του ποταμού σ’ λο το μήκος με τη ληστρική και παράνομη αμμοληψία, τις καταπατήσεις, τις προσχώσεις και τη μλυνσή του με τα πάσης φύσεως αστικά, βιομηχανικά λύματα και απορρίμματα, που γίνονται με την ανοχή και τις ευλογίες της τοπικής και κεντρικής εξουσίας, αποτελούν τις κύριες αιτίες των συχνών καταστροφών απ τις πλημμύρες του ποταμού και σο η ανθρώπινη «ύβρις» θα συνεχίζεται, ο Ποσειδώνας, ο θες των ποταμών και των θαλασσών, θα παίρνει αμείλικτα εκδίκηση και μέχρις του ο ίδιος ο ποταμς με το «πάθος–μάθος» σωφρονίσει την σύγχρονη πλεονεξία και παραλογισμ και επιβάλλει το σεβασμ στη θεία φύση, το σύγχρονο πολυδίψιον Aργος θα παραμένει ευάλωτο και αιχμάλωτο του Xαράδρου (Ξεριά).

Aρχαιολογική έρευνα και μνημεία Στο Aργος συμπληρώνεται ένας αιώνας αρχαιολογικής έρευνας. Oι πρωταρχικές και καθοριστικές έρευνες έγιναν στις αρχές του αιώνα (1902–1928) απ τον Oλλανδ αρχαιολγο W. Vollgraf, ενώ κατά την μεταπολεμική περίοδο, 1952 και εξής, συνεχίζονται αδιάκοπα απ τη Γαλλική Aρχαιολογική Σχολή και κυρίως την Eλληνική Aρχαιολογική Yπηρεσία (Δ΄ EΠKA). H πρωταρχική αραιή κατοίκηση του Aργους χρονολογείται στην ύστερη νεολιθική εποχή (4000–3000 π.X. περίπου), στο λφο του Προφήτη Hλία (Δειράδα) και τις ανατολικές παρυφές της Λάρισας. Στην πρωτοελλαδική εποχή (ΠE II 2800–2350 π.X.), η κύρια εγκατάσταση του οικι-

σμού βρισκταν δυτικά του Aργους στο χαμηλ στενμακρο λφο Mακροβούνι, δίπλα στο Xάραδρο αλλά αραιή κατοίκηση έχει επισημανθεί στον Προφήτη Hλία, στους ανατολικούς πρποδες της Λάρισας και NA του Aργους. Στη συνέχεια κατά τη μεσοελλαδική εποχή (α΄ μισ της δεύτερης π.X. χιλιετηρίδας), στις αρχές της οποίας έγινε η κάθοδος των Iνδοευρωπαίων Eλλήνων, η πρώτη εγκατάσταση στο Aργος έγινε στις ανατολικές παρυφές της Λάρισας και στη συνέχεια στο λφο του Προφήτη Hλία (Δειράδα) (ανασκαφικές έρευνες W. Vollgrar–G. Touchais), που αποκαλύφθηκαν μεγάλης έκτασης θεμέλια μεγάλων ορθογώνιων και αψιδωτών κτιρίων σε κυκλική διάταξη. H οχύρωση του λφου, αν και δεν επιβεβαιώθηκε πρσφατα, δεν μπορεί πλήρως να αποκλεισθεί. Tην εποχή αυτή θα πρέπει να έλαβε η πλη το νομα Aργος, το οποίο δεν προέρχεται απ το αγρς αλλά απ το θέμα αργ–(=λευκς, φωτεινς), αν και το νομα δεν έχει πλήρως ερμηνευθεί και διευκρινισθεί.

Oργανωμένος οικισμς Ωστσο, η κύρια μεσοελλαδική εγκατάσταση της μέσης και ύστερης μεσοελλαδικής εποχής (ME II – III), μετεξέλιξη και συνέχεια της οποίας αποτελεί η μυκηναϊκή εποχή, αποκαλύφθηκε στον επίπεδο χώρο ανατολικά και ντια της Δειράδας (Προφήτη Hλία) στο βρειο Aργος, η οποία είναι μία απ τις μεγαλύτερες του ελλαδικού χώρου κατά μήκος της οδού Hρακλέους (ανασκαφές Eφρου Aρχαιοτήτων Eυαγγελίας Πρωτονοταρίου–Δεϊλάκη). O οικισμς αυτς δεν είναι οχυρωμένος. Στον ίδιο χώρο και σε άμεση συνέχεια αποκαλύφθηκε ο μυκηναϊκς οικισμς του Aργους (YEI – YEΠIB 1550–1200 π.X.) οργανωμένος σε οικιστικ σύνολο, πλατείες, δρμους, πλάτους 2,5 μ. αλλά έχει αποκαλυφθεί και δρμος πέντε μέτρων (!) που μας φέρνει στο νου την «ευρυάγυια Mυκήνη». H ανάπτυξη του οικισμού στη θέση αυτή οφείλεται στην ασφαλή θέση κάτω απ τους πρποδες του Προφήτη Hλία (Δειράδα) και προφανώς στην κατασκευή αντιπλημμυρικών προστατευτικών έργων (μεσοελλαδικής – μυκηναϊκής εποχής), τα οποία το πιθαντερο δεν σώζονται. Στα βρεια του Aργους έχει αποκαλυφθεί μεγάλος αναλημματικς τοίχος κλασικής εποχής κατά μήκος της αρχαίας ντιας χθης του Xαράδρου, ύψους 2,5 μ., πλάτους 0,70 μ. και μήκους 2.350 μ., σο είναι το μήκος του φράγματος του Aσουάν της Aιγύπτου. Στην οδ Nιβης, ανατολικά της οδού Hρακλέους, αποκαλύφθηκε μυκηναϊκ κτίριο με σημαντικές τοιχογραφίες της YE II–IIIA εποχής. Kατά την YE II–IIIΓ εποχή (1200–1050 π.X.), ο μηκυναϊκς κσμος διαλύεται, ο οικισμς εγκαταλείπεται, ο πληθυσμς μειώνεται και οι άνθρωποι κατοικούν σε διάσπαρτες αραιές κατοικίες και σταδιακά το κέντρο μετατοπίζεται στα ντια, στο χώρο της αρχαίας Aγο-

H παράσταση της τύφλωσης του Πολύφημου απ τον Oδυσσέα σε θραύσμα κρατήρα της πρώιμης αρχαϊκής εποχής, 7ος αιώνας π.X. (Aργος, Aρχαιολογικ Mουσείο).

ράς. Στην ακρπολη της Λάρισας (νομα προελληνικ – πελασγικ) κατά την εξαντλητική – ληστρική ανασκαφική έρευνα του W. Vollgraf (1928), με αποτέλεσμα τα μεταγενέστερα τείχη να απειληθούν με κατάρρευση, εκτς απ το ιερ του Λαρισαίου Δία και της Πολιάδος Aθηνάς ανακαλύφθηκε κεραμεική μεσοελλαδικής και μυκηναϊκής εποχής και το ανατολικ κατώτερο τμήμα τείχους κυκλώπειας οχύρωσης της μυκηναϊκής ακρπολης, κυκλικού σχήματος (διαστάσεων 50x50 μ.) συνολικής έκτασης 2,5 στρεμμάτων περίπου, η οποία είναι ενσωματωμένη στις οχυρώσεις των ιστορικών χρνων και των βυζαντινών τειχών της Λάρισας. H κυρία είσοδος βρισκταν στη ντια πλευρά που υπάρχει εντοιχισμένο στο μεταγενέστερο τείχος το ανώφλι της μυκηναϊκής πύλης απ αμυγδαλίτη λίθο (breccia), πλάτους 0,85 μ., πάχους 0,85 μ. και σωζμενου μήκους 3,90 μ. H μυκηναϊκή ακρπολη πιθαντατα κτίσθηκε απ τον Aκρίσιο και ήταν η έδρα του εκάστοτε Aργείου άνακτα.

Mυκηναϊκά νεκροταφεία H αρχαιολογική έρευνα έχει αποκαλύψει σε άμεση επαφή με τον μυκηναϊκ οικισμ του Aργους μεγάλο αριθμ μυκηναϊκών τάφων κοντά στις κατοικίες ή κατά ομάδες σε κυκλική διάταξη των γνωστών μεσοελλαδικών και μυκηναϊκών τύμβων, χαρακτηριστικς τρπος ταφής των Iνδοευρωπαίων, εντς των οποίων έχουν αποκαλυφθεί και χαρακτηριστικοί λακκοειδείς μυκηναϊκοί τάφοι (shaft graves) με σημαντικά ταφικά κτερίσματα. Σημαντικς αριθμς τύμβων έχει αποκαλυφθεί κατά μήκος της οδού Hρακλέους (ανασκαφές εφρου Eυαγγελίας Πρωτοναταρίου – Δεϊλάκη). Στους ντιους πρποδες της Δειράδας έχουν αποκαλυφθεί σαράντα περίπου μυκηναϊκοί θαλαμοειδείς

τάφοι με σημαντικά ευρήματα, κυρίως αγγεία της μυκηναϊκής εποχής που χρονολογούνται στην YE II – IIIB εποχή, ενώ ορισμένοι έχουν χρησιμοποιηθεί και κατά την YE III Γ εποχή (ανασκαφές W. Vollgraf–J. Deshayes). Eίναι αξιοσημείωτο τι έχει βρεθεί μοναδικς μυκηναϊκς τάφος με κτιστ δρμο μήκους 20 μ., πλάτους 1,50 μ., τοιχογραφίες και σημαντικά κτερίσματα. Στην περιοχή Kκλα, 5 χιλιμετρα NΔ του Aργους, αποκαλύφθηκε (1981–82) μεγάλος πρώιμος θολωτς μυκηναϊκς τάφος της YE II–IIIA1 εποχής με μήκος δρμου 23 μ. και πλάτος 2 μ. με σημαντικά κτερίσματα, 4 αργυρές κύλικες, 4 αργυρά κύπελλα και άλλα κτερίσματα. O τάφος δεν περιείχε ταφές. Aνασκάφηκαν επίσης και εννέα θαλαμοειδείς τάφοι (ανασκαφές εφρου Aικ. Δημακοπούλου). Στα ντια του Aργους (οδς Tριπλεως) αποκαλύφθηκε τύμβος της YE IIIΓ εποχής με πολύ σημαντικά κτερίσματα. O τύμβος περιείχε μεγάλο αριθμ ταφών σε υδρίες με καμένα οστά και επιβεβαιώνει πλήρως την σημαντική κατοίκηση του Aργους την εποχή αυτή. Σ’ λη τη δυτική Aργολίδα, Σχοινοχώρι, Aκοβα, Λέρνα, Kιβέρι, έχουν αποκαλυφθεί μυκηναϊκά νεκροταφεία θαλαμοειδών τάφων που δηλώνουν την μεγάλη ανάπτυξη του Aργους στην μυκηναϊκή εποχή.

Συμπεράσματα Παρά τη μεγάλη ανάπτυξη του οικισμού του Aργους κατά τη μυκηναϊκή εποχή αλλά και της ευρύτερης περιοχής, στο Aργος δεν βρέθηκαν μυκηναϊκά ανάκτορα, πως στην Tίρυνθα και τις Mυκήνες, ούτε πινακίδες Γραμμικής B΄ και σφραγίσματα, εκτς απ λίγες σφραγίδες. H μυκηναϊκή ακρπολη της Λάρισας έχει έκταση μλις 2,5 στρεμμάτων έναντι των είκοσι (20) και των τριάντα (30) της Tίρυνθας και των Mυκηνών αντίστοιχα. Kατά τη μυκηναϊκή εποχή βρισκταν υπ την επικυριαρχία των

Mυκηνών, η οποία ήταν πολύ περισστερο ανεπτυγμένη έναντι του Aργους, που βρισκταν κοντά σε ελώδεις περιοχές, ενώ αντίστροφα στους ιστορικούς χρνους, λγω των προσχώσεων, το Aργος αναπτύχθηκε περισστερο και κυριάρχησε των Mυκηνών και της Tίρυνθας. Tο Aργος βρίσκεται στον εσωτερικ χώρο της Aργολίδας έναντι της παραθαλάσσιας Tίρυνθας, η οποία λγω του λιμένος του Nαυπλίου υπερίσχυσε του Aργους και ενώ αρχικά ανήκε στη χώρα του Aργους, με τη διανομή – διαχωρισμ των ηρωικών γενών, οι Mυκήνες και η Tίρυνθα αναπτύχθηκαν πολύ περισστερο του Aργους λγω γεωγραφικών και πολιτικών συνθηκών. Tα έπη του Oμήρου απηχούν τους πρώιμους ιστορικούς χρνους, ταν το Aργος βρισκταν σε μεγάλη ακμή και ήταν έντονη η ηρωική παράδοση, πως άλλωστε φανερώνει ο πρωτοαργειακς κρατήρας με την παράσταση της τύφλωσης του Πολύφημου απ τον Oδυσσέα και του συντρφους του.

Hρωικές λατρείες του Aργους O Παυσανίας στην περιήγησή του (Kορινθιακά II, 18–25,7) στην περιοχή της Aγοράς του Aργους αναφέρει πλήθος απ ηρωικές λατρείες, πως τον τάφο του Δαναού, τον τάφο του Φορωνέα που εντοπίσθηκε πρσφατα στην οδ Γούναρη, τον τάφο της Kερδούς, συζύγου του Φορωνέα, τη λατρεία του Aμφιάραου, τον τάφο του Aργου, του Σθένελου, του Kυλάραβη, της Yπερμνήστρας, της Eριφύλης και των γιων του Aιγύπτου, τα μνημεία των «Eπτά επί Θήβας» τμήμα του περιβλου αυτού αποκαλύφθηκε σε δεύτερη χρήση και επιβεβαιώθηκε επιγραφικά, το μνημείο των Eπιγνων αλλά και κενοτάφιο των Aργείων που έπεσαν στον Tρωικ πλεμο, κ.λπ. Aναθήματα μως των Mυκηναίων ηρώων οι Aργείοι είχαν στήσει και στο Iερ του Aπλλωνα στους Δελφούς με αγάλματα των «Eπτά επί Θήβας» (466 π.X.), των «Eπιγνων» (β΄ τέταρτο 5ου π.X. αι.), τους δέκα ήρωες και βασιλείς του Aργους (369 π.X.), τον Δούρειο Iππο (414 π.X.). Tα αναθήματα αυτά στο μεγάλο ιερ των Δελφών, πως και των άλλων πλεων, είχαν μεγάλη θρησκευτική αλλά και πολιτική σημασία. Aξιοσημείωτο είναι τι ένα απ τα δύο κλασικά αγάλματα του Riace φαίνεται πολύ πιθανν τι προέρχεται απ ανάθημα των Aργείων. Tο Aργος κατοικείται συνεχώς εδώ και έξι χιλιάδες χρνια (6.000) και μαζί με την Aθήνα και τη Θήβα είναι μια αιώνια πλη με το ηρωικ της παρελθν να κυριαρχεί στο στερέωμα της ιστορίας των εθνών. Bιβλιογραφία J. Deshayes, Argos, Les Fouilles de la Deiras. Paris 1966 M. Pierart – G. Touchais, Argos une ville grecque de 6000 ans. Paris 1996 E. Πρωτονοταρίου – Δεϊλάκη, Oι τύμβοι του Aργους. Aθήνα 1980 W. Vollgraf, BCH 1903 κ.ε. 1952 κ.ε. X. Πιτερς, Συμβολή στην αργειακή τοπογραφία, χώρος, οχυρώσεις, τοπογραφία και προβλήματα. Πρακτικά συνεδρίου Aργος και Aργολίδα (1990) (υπ εκτύπωση). KYPIAKH 31 MAΪOY 1998 - H KAΘHMEPINH

29

Σύγχρονες ανασκαφές και αναστηλώσεις Eπιχειρούνται εργασίες στον αρχαιολογικ χώρο για τη διάσωση του μυκηναϊκού κέντρου Tης Eλισάβετ Σπαθάρη Aρχαιολγου – Προϊσταμένης της Δ΄ Eφορείας Προϊστορικών και Kλασικών Aρχαιοτήτων

ENAΣ και πλέον αιώνας έχει περάσει απ ττε που ο Eρρίκος Σλήμαν, ο θρυλικς πατέρας της μυκηναϊκής αρχαιολογίας, τράβηξε με θάρρος την αυλαία για το ξεκίνημα της αποκάλυψης των Mυκηνών. Παράλληλα ξεκίνησε η νεώτερη ιστορία του σημαντικτερου κέντρου του μυκηναϊκού πολιτισμού. Aρχισε απ ένα πάθος. Tο πάθος του Σλήμαν για τον Oμηρο, για να γνωρίσει τις θέσεις του Oμηρικού κσμου, το πάθος της αναζήτησης και της αποκάλυψής τους. Για τις Mυκήνες η αναζήτηση ήταν περιττή. H θέση τους είχε μείνει γνωστή μετά το τέλος μιας μακρχρονης ζωής. Tο τραχύ τοπίο με την οχυρωμένη Aκρπολη, της οποίας η μεγαλιθική πύλη ήταν πάντα ορατή, απεικονίζεται στα σχέδια των περιηγητών του 18ου και 19ου αιώνα, καθώς η γη που επισωρεύει ο χρνος προστατευτικά πάνω απ το διάβα των διαφρων πολιτισμών δεν μπρεσε να σκεπάσει την κυκλώπεια δομή της. O Σλήμαν για πρώτη φορά αντικρύζει τα περίφημα τείχη της Aκρπολης των Mυκηνών το 1868. Θα περάσουν έξι χρνια για να ξεκινήσει μια ολιγοήμερη έρευνα που δεν απέδωσε ,τι περίμενε. Tο 1840 είχε προηγηθεί μια πρώτη ανασκαφική προσπάθεια, ταν η Aρχαιολογική Eταιρεία των Aθηνών με τον K. Πιτάκη αποκάλυψε την εξωτερική αυλή της Πύλης των Λεντων. Tο πάθος του Σλήμαν θα δικαιωθεί το 1876. H ταχύτατη έρευνά του μέσα απ τα τείχη της Aκρπολης θα φέρει στο φως τους θησαυρούς του Tαφικού Kύκλου A και η ανακάλυψη αυτή, μια απ τις σπουδαιτερες στα χρονικά της ανασκαφικής έρευνας έδωσε σάρκα και οστά στη φήμη της «Πολυχρύσου Mυκήνης», άνοιξε μια νέα περίοδο έρευνας, έβαλε τα θεμέλια για τη μελέτη του μυκηναϊκού κσμου και οδήγησε στα πρώτα επιστημονικά συμπεράσματα.

Συνεχείς ανασκαφές H πορεία της ανασκαφικής έρευνας και παράλληλα της αποκάλυψης των αρχιτεκτονικών καταλοίπων των Mυκηνών είναι μακρχρονη και σημαντικτατη για τα αποτελέσματά της. Mετά τη σύντομη έρευνα του Σλήμαν και την αιφνιδιαστική διακοπή της θα συνεχίσει ο Π. Σταματάκης και δέκα χρνια μετά απ’ αυτν έρχεται η σειρά του μεγάλου Eλληνα αρχαιολγου Xρήστου Tσούντα που θα αφιερώσει 18 χρνια στην έρευνα και μελέτη της περιοχής. Tο ανάκτορο στην κορυφή του λφου και πολλά απ τα κτίρια της Aκρπολης θα έρθουν στο φως καθώς και τρεις απ τους θολωτούς τάφους και τα νεκροταφεία των θαλαμωτών τάφων έξω απ την Aκρπολη.

30

H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 MAΪOY 1998

Aναστηλωτικές εργασίες στο εσωτερικ του τάφου του Aιγίσθου στις Mυκήνες. H μελέτη και η επίβλεψη του έργου γίνεται απ την αρχιτέκτονα κ. Παλυβού με την εποπτεία της Δ΄ EΠKA Nαυπλίου.

Για είκοσι ολκληρα χρνια μετά τον Tσούντα, οι Mυκήνες θα μείνουν στο περιθώριο. Tα ερείπιά τους εκτεθειμένα στις άγριες καιρικές συνθήκες θα περιμένουν στη σιωπή τους. Oι σπουδαίες ανακαλύψεις του Sir Arthur Evans στην Kνωσ θα τραβήξουν την προσοχή, ώσπου ο A. J. B. Wace θα πάρει τη σκυτάλη το 1919 και ώς το 1923 θα καθαρίσει και θα ερευνήσει τα ερείπια στην Aκρπολη, πολλούς θαλαμωτούς τάφους και θα αποκαλύψει λους τους γνωστούς θολωτούς τάφους των Mυκηνών. Θα επιστρέψει στις Mυκήνες το 1939 αλλά πολύ σύντομα θα ξεκινήσει ο δεύτερος Παγκσμιος Πλεμος και τα μνημεία σιωπηλά, αφημένα στη μοίρα τους θα περιμένουν ώς το 1950 που θα επαναλάβει την ανασκαφή του έξω απ την Aκρπολη. Θα συνεχίσει ώς το θάνατ του το 1957, οπτε θα συμπληρώσουν τις ανασκαφές οι κυρίες A. J. B. Wace και E. Wace–French καθώς και ο Sir William Taylour που θα εργαστεί στις Mυκήνες ώς το 1966.

H έρευνα του Γ. Mυλωνά Παράλληλα με τους ερευνητές της Bρετανικής Aρχαιολογικής Σχολής η Aρχαιολογική Eταιρεία των Aθηνών θα ξαναρχίσει τις έρευνές της και η ανασκαφή του Tαφικού Kύκλου B απ τον I. Παπαδημητρίου και τον Γ. E. Mυλωνά θα επαναφέρει τις λαμπρές μέρες των πρώτων ανακαλύψεων του Σλήμαν και θα α-

O τάφος της Kλυταιμήστρας στις Mυκήνες. Mετά την ολοκλήρωση των αναστηλωτικών εργασιών στον τάφο του Aιγίσθου, σειρά έχει ο τάφος της βασίλισσας.

ναζωπυρώσει το ενδιαφέρον του κσμου για τις Mυκήνες. O Γ. E. Mυλωνάς θα συνεχίσει την έρευνα και αποκάλυψη ώς τις μέρες μας. Mετά το θάνατ του τη διεύθυνση των ανασκαφικών ερευνών στο χώρο θα αναλάβει ο ακαδημαϊκς Σπ. E. Iακωβίδης. Mέσα απ τη λεπτομερή αυτή αναφορά των ερευνητών των Mυκηνών διαφαίνεται η πορεία της αποκάλυψης των ερειπίων της Mυκηναϊκής Aκρπολης και του ευρύτερου αρχαιολογικού χώρου απ τη στιγμή της πρώτης της ανασκαφικής τους προσέγγισης μέχρι σήμερα. «Πιστεύω τι ανακάλυψα ένα καινούριο κσμο για την Aρχαιολογία» θα γράψει ο Σλήμαν στον C. T. Newton, διευθυντή ττε του Bρετανικού Mουσείου. Πραγματικά τον ανακάλυψε. Tι γίνεται μως μετά την αποκάλυψη αυτού του κσμου; Tι γίνεται, ταν μετά την ανασκαφική έρευνα δεν ακολουθεί η συντήρηση που είναι απαραίτητη, για να διατηρηθούν τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και τα μνημεία αυτού του κσμου που παραμένουν εκτεθειμένα στη φθορά του ανελέητου χρνου; Oι ανασκαφές των Mυκηνών συνεχίστηκαν περισστερο απ εκατ χρνια με ορισμένες διακοπές. Tα αποτελέσματά τους, πλούσια και διαφωτιστικά, χάρισαν στην ανθρωπτητα και την επιστήμη τη γνώση για έναν ολκληρο πολιτισμ που έλαμψε 3.500 χρνια πριν απ τις μέρες μας. Tι κάνουμε μως για τη διαφύλαξη και την προστασία του

πολιτισμού που απέδειξε τις ρίζες των Eλλήνων των ιστορικών χρνων;

Φθορά απ το χρνο Eίναι γνωστ το πάθος του κάθε ερευνητή για τη συγκέντρωση επιστημονικών στοιχείων. Ως σήμερα, μως, ελάχιστοι είναι αυτοί που μετά την αποκάλυψη κυρίως οικοδομικών λειψάνων φροντίζουν για τη διατήρησή τους. Oι περισστεροι περισυλλέγουν τα κινητά ευρήματα, φωτογραφίζουν, σχεδιάζουν, αποτυπώνουν, οι πιο ευσυνείδητοι προχωρούν σε πρχειρα μέτρα συντήρησης που εξασφαλίζουν τη διατήρηση των αρχιτεκτονικών καταλοίπων για το χρνο της δικής τους ζωής χωρίς μακροπρθεσμα μέτρα προστασίας. Eδώ και εκατ χρνια, απ τα τέλη του περασμένου αιώνα, οι ανασκαφικές έρευνες στην Eλλάδα δημιούργησαν τους αρχαιολογικούς χώρους που είναι ενταγμένοι είτε σε περιφραγμένες νησίδες μέσα στον πολεοδομικ ιστ των σύγχρονων πλεων, είτε ανεξάρτητοι στην ύπαιθρο. Tα μνημεία και τα οικιστικά σύνολά τους δέχονται μέσα στο χρνο τις καταστροφικές συνέπειές του. O ήλιος, η βροχή, οι εναλλαγές της θερμοκρασίας, η ατμοσφαιρική ρύπανση αλλά και οι θεομηνίες (σεισμοί–πλημμύρες) αποτελούν τα φυσικά αίτια της φθοράς τους. H ανάπτυξη του τουρισμού και οι χιλιάδες επισκέπτες που τους διασχίζουν κάθε χρνο αποτελούν ένα επιπλέον αίτιο φθοράς, αφού οι περισστεροι αρ-

χαιολογικοί χώροι παραμένουν αδιαμρφωτοι χωρίς προκαθορισμένη πορεία των επισκεπτών, οι οποίοι χωρίς καθοδήγηση επιδίδονται σε ανεξέλεγκτη «σάρωση» των αρχαίων λειψάνων αδιαφορώντας οι περισστεροι για την τύχη τους. Στις Mυκήνες συνυπάρχουν λα τα αίτια της φθοράς. H αποκάλυψη μέχρι θεμελίων των περισστερων κτιριακών συγκροτημάτων, ταν μάλιστα αυτά έχουν δομηθεί με ευπαθή υλικά χωρίς να έχουν μετά την ανασκαφή στερεωθεί και συντηρηθεί, έχει δημιουργήσει έναν ερειπιώνα που κινδυνεύει να πάψει εντελώς να υφίσταται ως αρχαιολογικς χώρος. Oι ισχυροί άνεμοι που δέρνουν την Aκρπολη το χειμώνα, οι εναλλαγές του καιρού, πάγος το χειμώνα και αφρητη ζέστη το καλοκαίρι, οι έντονες βροχοπτώσεις που διαβρώνουν το υπέδαφος και προκαλούν την πτώση και τη διάλυση των καταλοίπων οδηγούν στην οριστική απώλεια. Aν συνυπολογίσουμε το γεγονς τι τον αρχαιολογικ χώρο των Mυκηνών επισκέπτονται κάθε χρνο περισστεροι απ 450.000 επισκέπτες, κυρίως κατά τους θερινούς μήνες, δεν θα πρέπει να αμφιβάλουμε για τη μελλοντική «τύχη» αυτού του μοναδικού χώρου.

Πργραμμα αναστήλωσης Tο σύνθετο αυτ πρβλημα της συντήρησης, προστασίας και ανάδειξης του αρχαιολογικού χώρου των Mυκηνών, πως και τσων άλλων με παρμοια προβλήματα, καλείται τώρα να αντιμετωπίσει η Aρχαιολογική Yπηρεσία μνη της. Tα έργα αναστήλωσης και συντήρησης απαιτούν την ύπαρξη ενς ικανού αριθμού εξειδικευμένου προσωπικού απ αρχαιολγους, μηχανικούς, συντηρητές και τεχνίτες. Aπαιτούνται επίσης μεγάλα κονδύλια που πως είναι γνωστ δεν είναι διαθέσιμα ούτε κατ’ ελάχιστη αναλογία με τα μνημεία της ελληνικής γης. Aπαιτείται, επίσης, συναίσθημα ευθύνης, σύνεση και διάθεση συνεργασίας λων, σοι έχουν επωμισθεί το έργο της προστασίας της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Σήμερα που έχει ξεκινήσει επιτέλους ένα πργραμμα στερέωσης και αναστήλωσης των μνημείων των Mυκηνών σε συνδυασμ με τη διαμρφωση και ανάδειξη του ευρύτερου αρχαιολογικού χώρου και τη λειτουργία του νέου αρχαιολογικού Mουσείου, ας αντιμετωπίσουμε με σοβαρτητα την προσπάθεια αυτή κι ας σταματήσουμε να εξαντλούμε την ενέργειά μας στην αναζήτηση του φταίχτη και στην άσκηση αρνητικής κριτικής. H κατάσταση στο χώρο της μυκηναϊκής πολιτείας απαιτεί δράση. Kαι η δράση για τις Mυκήνες έχει αρχίσει εδώ και χρνια. Tο πρβλημα της στερέωσης, αναστήλωσης και συντήρησης των επιμέρους μνημείων του αρχαιολογικού χώρου των Mυκηνών επισημάνθηκε απ την αρμδια Eφορεία Aρχαιοτήτων (Δ΄ EΠKA) προς τη Διεύθυνση Προϊστορικών και Kλασικών Aρχαιοτήτων αλλά και τη Διεύθυνση Aναστήλωσης Aρχαίων Mνημείων του Yπουργείου Πολιτισμού το 1993. Kατά τα έτη 1994 και 1995 έγιναν ενέρ-

H ακρπολη των Mυκηνών και ο ταφικς κύκλος B΄. Oι αναστηλωτικές εργασίες, πως και οι εργασίες διαμρφωσης του ευρύτερου αρχαιολογικού χώρου βρίσκονται σε εξέλιξη. Tο ολοκληρωμένο πργραμμα προστασίας και ανάδειξης των Mυκηνών θα συμβάλει αποφασιστικά στη σωτηρία του μοναδικού μνημείου.

γειες για την ανάθεση και σύνταξη της μελέτης στερέωσης–αναστήλωσης τεσσάρων ετοιμρροπων τοίχων σημαντικών μνημείων μέσα στην Aκρπολη, της ντιας οικίας καθώς και του τάφου του Aιγίσθου. Oι μελέτες εκπονήθηκαν απ την ειδική αρχιτέκτονα κ. Kλαίρη Παλυβού και εγκρίθηκαν απ το Kεντρικ Aρχαιολογικ Συμβούλιο. Tο 1997 το έργο εντάχθηκε στο B΄ Kοινοτικ Πλαίσιο Στήριξης και η χρηματοδτησή του εγκρίθηκε απ τη Γενική Γραμματεία της Περιφέρειας Πελοποννήσου. Ξεκίνησε η αναστήλωση του τάφου του Aιγίσθου, η οποία θα έχει περατωθεί ώς τον Iούνιο του 1998. Tο Mάϊο (1998) θα ξεκινήσει η στερέωση των τοίχων μέσα στην Aκρπολη.

Στερέωση των θολωτών τάφων Παράλληλα συντάχθηκε απ την

ίδια ειδική επιστήμονα και εγκρίθηκε η μελέτη της «οικίας του Λαδεμπρου» που βρίσκεται στο χώρο μεταξύ των τριών μεγάλων θολωτών τάφων (του Aιγίσθου, της Kλυταιμνήστρας και του Aτρέα). Oι εργασίες θα επεκταθούν και στον τάφο της Kλυταιμνήστρας, που παρουσιάζει επίσης έντονες φθορές. Παράλληλα θα διαμορφωθεί ο ευρύτερος αυτς χώρος, ώστε να γίνει προσπελάσιμος στους επισκέπτες. Eξάλλου το έργο, για την ταχύτερη προώθησή του, εντάχθηκε στις δραστηριτητες της Oμάδας Eργασίας για τη Συντήρηση των Mνημείων του Aσκληπιείου Eπιδαύρου με την προσθήκη τριών νέων μελών, ειδικών για τη Mυκηναϊκή Aρχαιολογία, στην επιτροπή. Παράλληλα εντάχθηκε στα έργα που υποστηρίζει διαχειριστικά το Tαμείο Διαχείρισης Πιστώσεων για την Eκτέλεση Aρχαιολογικών

Aποψη του νέου αρχαιολογικού Mουσείου των Mυκηνών. Tο μουσείο θα ενταχθεί οργανικά στον αρχαιολογικ χώρο και αναμένεται να λειτουργήσει σύντομα.

Eργων του Yπουργείου Πολιτισμού. Mια άλλη μελέτη ξεκίνησε επίσης το 1997. H αρμδια Eφορεία Aρχαιοτήτων και το Tαμείο Aρχαιολογικών Πρων συνέταξαν τις προδιαγραφές για την ανάδειξη του περιβάλλοντος χώρου που προβλέπει την ενοποίηση του νέου αρχαιολογικού Mουσείου με τον επισκέψιμο αρχαιολογικ χώρο. Eπίσης, η Eφορεία Aρχαιοτήτων ανέλαβε τη διαμρφωση της εισδου του αρχαιολογικού χώρου δίνοντας προτεραιτητα σ’ αυτ το έργο στο πργραμμα δράσης της για το 1998. Oι ενέργειες που έχουν ήδη ξεκινήσει προδιαγράφουν ευοίωνες προοπτικές για την προστασία και την ανάδειξη του σημαντικτερου κέντρου του μυκηναϊκού κσμου. Παράλληλα, αυτ το χρνο θα πραγματοποιηθεί η μεταφορά των ευρημάτων των Mυκηνών απ το Mουσείο Nαυπλίου στο νέο Mουσείο των Mυκηνών και θα ξεκινήσει η επιλογή των αντικειμένων που θα εκτεθούν. Στχος μας είναι το νέο Mουσείο να λειτουργήσει άμεσα, αφού θα είναι σημαντικ να ενταχθεί στην Πολιτιστική Oλυμπιάδα αποδεικνύοντας με το εκθεσιακ του υλικ τις ρίζες χι μνο των Eλλήνων, αλλά και την απαρχή της μετέπειτα Oλυμπιακής Iδέας. Aς ελπίσουμε τι λοι σοι συμμετέχουν και στηρίζουν αυτ το μεγαλπνοο πργραμμα θα συνεχίσουν με την ίδια ορμητική διάθεση και θα έχουν την ηθική ικανοποίηση να δουν το έργο τους να ολοκληρώνεται και το μνημείο να παραδίδεται στις επμενες γενιές σε μια κατάσταση που αρμζει στην παγκσμια σημασία του. Eυχαριστίες για τη συμβολή τους στο αφιέρωμα Mυκήνες στους εκδοτικούς οίκους «AΔAM» και «Eκδοτική Aθηνών».

KYPIAKH 31 MAΪOY 1998 - H KAΘHMEPINH

31

Mύθος και ιστορία H περιπετειώδης πορεία της πλης των Mυκηνών μέσα στο χρνο ΣTIΣ MYKHNEΣ η ιστορία συμπορεύεται με το μύθο. H δομή της πλης πείθει, τι υπήρξε το σπουδαιτερο κέντρο πολιτισμού της προϊστορικής εποχής. Mερικοί επιστήμονες πιστεύουν τι οι Mυκήνες ήταν πρωτεύουσα μεγάλης αυτοκρατορίας που ήταν γνωστή στους Xετταίους με το νομα Aχιγιάβα. H πλη, κτισμένη στη βορειοανατολική γωνιά της Aργολικής πεδιάδας, ανάμεσα σε δύο βουνά, δεσπζει στην πεδιάδα και στις οδικές αρτηρίες προς το βορρά, το ντο, την ανατολή και τη δύση. Eξουσίαζε την ανοικτή παραθαλάσσια λεωφρο του ρμου του Nαυπλίου, ενώ, η γειτονική Tύρινθα, απ τις αρχές του 13ου αιώνα υπήρξε υποτελής των Mυκηνών, οι οποίες, εξαιτίας της θέσης τους ρύθμιζαν το εμπριο της νοτιοανατολικής Eλλάδας. Σ’ αυτ, άλλωστε, οφείλεται ο πλούτος αλλά και η πολιτιστική ακμή της πλης. H παράδοση θέλει τον Περσεά –γιο του Δία και της Δανάης– ιδρυτή των Mυκηνών. O Παυσανίας γράφει τι ο Περσεύς ονμασε τη νέα πλη «Mυκήνες» είτε γιατί εκεί έπεσε ο «μύκης» του ξίφους του –κι αυτ το θεώρησε καλ οιων– είτε γιατί εκεί ανακαλύφθηκε πηγή με άφθονο και καλ νερ, η Περσεία πηγή, κάτω απ’ τη ρίζα ενς μανιταριού (μύκητος) που εκείνος ξερίζωσε για να ξεδιψάσει. Oι απγονοι του Περσέα βασίλεψαν στις Mυκήνες για τρεις τουλάχιστον γενιές. Tελευταίος εκπρσωπος της δυναστείας ήταν ο EυρYσθεύς, αυτς που επέβαλε στον Hρακλή τους περίφημους άθλους. O Eυρυσθεύς –πάντοτε σύμφωνα με την παράδοση– σκοτώθηκε στην Aττική, στη διάρκεια εκστρατείας εναντίον των γιων του Hρακλή και των Aθηναίων. H έλλειψη διαδχου οδήγησε τον λα των Mυκηνών στην επιλογή του Aτρέα, γιου του Πέλοπα.

Θυέστειο δείπνο O Aτρέας και ο αδελφς του Θυέστης είχαν καταφύγει στην αυλή του Eυρυσθέα, που είχε παντρευτεί την αδελφή τους Aερώπη, για να αποφύγουν την οργή του πατέρα τους. H αντιζηλία ανάμεσα στα αδέλφια για το θρνο των Mυκηνών και οι αθέμιτες ερωτικές σχέσεις του Θυέστη με τη γυναίκα του Aτρέα κατέληξαν στο «Θυέστειον δείπνον» και στην κατάρα του Θυέστη, που έπληξε χι μνο τον Aτρέα αλλά και τους απογνους του. O Aγαμέμνων, διάδοχος του Aτρέα, εκλέχτηκε αρχιστράτηγος της κοινής εκστρατείας των Eλλήνων εναντίον της Tροίας, γιατί, πως γράφει ο Θουκιδίδης, ήταν ο ι-

32

H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 31 MAΪOY 1998

Xρυσή προσωπίδα απ τον τάφο V του ταφικού κύκλου A των Mυκηνών. Δεύτερο μισ του 16ου αι. π.X. Aθήνα, Aρχαιολογικ Mουσείο (φωτ.: «Eκδοτική Aθηνών»).

σχυρτερος άρχοντας της ηπειρωτικής Eλλάδας. Aπ εκεί και πέρα είναι γνωστά τα γεγοντα του Tρωϊκού πολέμου και ,τι ακολούθησε. Oι βίαιοι θάνατοι των μελών της βασιλικής οικογένειας λέγεται τι εξασθένησαν το κράτος. Στα χρνια του Tισαμενού, γιου του Oρέστη ή λίγο αργτερα, οι Mυκήνες κατεστράφησαν, τελικά, απ τους Δωριείς. O Θουκιδίδης αναφέρει τι η καταστροφή έγινε ογδντα χρνια μετά την πτώση της Tροίας και ήταν τσο συντριπτική που τερμάτισε τον ηγετικ ρλο των Mυκηνών.

H πτώση H καταστροφή των Mυκηνών στο τέλος του 12ου αιώνα δεν ή-

ταν η τελειωτική. Aρκετοί απ τους κατοίκους διασώθηκαν και συνέχισαν να ζουν εκεί, μως η μεγάλη πλη είχε καταντήσει ένα μικρ χωρι. Tο 468 π.X., περίπου, οι Aργείοι κατέλαβαν τις Mυκήνες και κατέστρεψαν ακμη μια φορά την περίφημη ακρπολη. Διακσια χρνια αργτερα, στην ελληνιστική περίοδο, οι Aργείοι θα ξαναχτίσουν τα κατεστραμμένα κυκλώπεια τείχη, θα εγκαταστήσουν νέους κατοίκους και θα μετατρέψουν τις ερειπωμένες Mυκήνες σε οχυρωμένη «κώμη». H πολίχνη αυτή θα διατηρηθεί μέχρι τα χριστιανικά χρνια, ενώ κατά τον μεσαίωνα και τους βυζαντινούς χρνους θα παραμείνει μικρή και άσημη. Eπανεμφανίζεται στα βιβλία των περιηγητών τους 18ου και

των αρχών του 19ου αιώνα, δηλαδή μετά το τέλος της Tουρκοκρατίας. Mερικοί Eυρωπαίοι δεν διστάζουν να λεηλατήσουν τα λείψανα των Mυκηνών, επωφελούμενοι απ την αδιαφορία και τη φιλαργυρία των Tούρκων. O λρδος Sligo, ο Elgin αλλά και ο Bελή πασάς του Nαυπλίου αναδεικνύονται ως οι μεγαλύτεροι άρπαγες. Mετά την απελευθέρωση του Eλληνικού κράτους κι απ το 1836 και μετά, οι Mυκήνες πέρασαν στην δικαιοδοσία της Aρχαιολογικής Eταιρείας των Aθηνών, η οποία, απ ττε μέχρι σήμερα συνεχίζει τις έρευνες και τις ανασκαφές. Bιβλιογραφία: Γεώργιος E. Mυλωνάς: Mυκήναι – Tα μνημεία και η ιστορία τους. Eκδοτική Aθηνών, 1987.