7_Hmeres_Kathimerini_-_______._____________________.pdf

Âπτα HMEPEΣ KYPIAKH 14 AΠPIΛIOY 2002

KPHNE™ T· Ó·˛‰ÚÈ· ÙÔ˘ ÓÂÚÔ‡

Kα

H KA£HMEPINH

E¶TA HMEPE™

KYPIAKH 14 A¶PI§IOY 2002

2-32 A º I E P ø M A KPHNEΣ TΑ NΑΫΔΡΙΑ TΟΥ NΕΡΟ Kαι επ κρνην αφκοντο Tου XÚ‹ÛÙÔ˘ MÔ˘ÏÒÙË

Oι κρνες στην αρχαιτητα Tης ¶ÔÏ˘Í¤Ó˘ A‰¿Ì-BÂϤÓË

Φιλες αγιασμο" Tου ™Ù·‡ÚÔ˘ M·Ì·ÏÔ‡ÎÔ˘

Φιλνθρωπη προσφορ Tης E˘·ÁÁÂÏ›·˜ M·ÏÙ¿

Aπ μια βρ"ση πνουν λοι Tου °ÂˆÚÁ›Ô˘ N. AÈηÙÂÚÈÓ›‰Ë

Oθωμανικ'ς κρνες της Θεσσαλονκης Tης AÈÌÈÏ›·˜ ™ÙÂÊ·Ó›‰Ô˘

Bρ"σες της Hπερου Tων °ÈÒÚÁÔ˘ ™Ì‡ÚË AÚÁ‡ÚË ¶ÂÙÚÔÓÒÙË

Στη βρ"ση στην κρυβρυση Tου ¢ËÌ‹ÙÚË ¶·ÏÈÔ‡Ú·

Kαμρι του πελεκητ Tου AϤÍË TfiÙÛÈη

Kρνες της Kρτης Tης XÚ˘ÛԇϷ˜ T˙ÔÌ·Ó¿ÎË

Tηνιακο μαρμαροτεχντες Tου AϤÎÔ˘ ºÏˆÚ¿ÎË

Pοοκρνες Aρκαδας Tου AÚÁ‡ÚË ¶ÂÙÚÔÓÒÙË

EÍÒÊ˘ÏÏÔ XÈÒÙÈÛÛ· ÛÙË ‚Ú‡ÛË. X·ÏÎÔÁÚ·Ê›· ÙˆÓ J. Schader-W. French, Á‡Úˆ ÛÙÔ 1830 (Afi ÙÔ Ï‡Έ̷ «T· ¯·Ú·ÎÙÈο Ù˘ X›Ô˘», ÂΉ. «AÎÚ›Ù·˜», Aı‹Ó·, 1994).

à Nεαρς Aθηνα ες σε υπστυλη κρνη γεμ ζουν τις υδρ ες τους. Mελανμορφη παρσταση σε αττικ υδρ α, 520-510 π.X. Bρετανικ Mουσε ο.

Yπε θυνη «Eπτ Hμερν» E§EY£EPIA TPA´OY

2

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

1 4

A ¶ P I § I O Y

2 0 0 2

επ κρνην αφκοντο Tου X ƒ◊™Δ√À M ¶√À§øΔ∏

K

A£ø™ M¶HKE ÙÚ¯ԇÌÂÓÔ ÓÂÚfi ÛÙ· ·Ú·‰ÔÛȷο ÓÔÈÎÔ΢ÚÈ¿, Ï›ÁÔ Ôχ Ù·˘Ùfi¯ÚÔÓ· Ì ÙÔ ËÏÂÎÙÚÈÎfi, ÛÙ¤Ú„ ÌÂÌÈ¿˜ Î·È Ë «Ì˘ıÔÏÔÁ›·» Ù˘ ÎÚ‹Ó˘, Ù˘ ‚Ú‡Û˘, ÙÔ˘ ËÁ·‰ÈÔ‡ Î·È Ù˘ ËÁ‹˜, ‹ Ì¿ÏÏÔÓ ¿ÁˆÛ Û ÔÚıÔÏÔÁÈο ηÏÔ‡È·. O,ÙÈ Â› ¯ÈÏÈÂٛ˜, Ì ·ÊÂÙËÚ›· ÙÔ˘˜ ¢ÏÔÁË̤ÓÔ˘˜ ÙfiÔ˘˜ ÙÔ˘ ·Ó·‚Ú‡˙ÔÓÙÔ˜ Î·È Ú¤ÔÓÙÔ˜ ‡‰·ÙÔ˜, ÚÔ‚Ï‹ıËΠÔÈÎÈÏÔÙÚfiˆ˜ ÛÙÔ ‰›Ô Ù˘ Û˘Ì‚ÔÏÈEπιμλεια αφιερματος: ΋˜ ÛΤ„˘ Î·È Û˘ÌÂÚÈÊÔÚ¿˜, ‰›ÓÔÓÙ·˜ ÏÔ‡ÛÈÔ ÙÔÓ ™¶YPO™ KAPA§H™ ·ÌËÙfi Û ‰Ôͷۛ˜, ¤ıÈÌ·, ÙÂÏÂÙÔ˘ÚÁÈο ‰ÚÒÌÂÓ·, ıÚ‡ÏÔ˘˜, ̇ıÔ˘˜ Î·È ·Ú·Ì‡ıÈ·, ¿Ú¯ÈÛ ϤÔÓ Ó· ÌË Ì·˜ ·ÊÔÚ¿ ·Ú¿ ÌfiÓÔÓ ·ÔÛÙ·ÛÈÔÔÈË̤ӷ ˆ˜ ·ÓÙÈΛÌÂÓÔ Ù˘ ÊÈÏÔÏÔÁ›·˜ Î·È ·Ú¯·ÈÔÏÔÁ›·˜, Ù˘ Ï·ÔÁÚ·Ê›·˜ ‹ Ù˘ ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ ·ÓıÚˆÔÏÔÁ›·˜. H Ï·˚΋ ÌÔ‡Û· ÂÛ›Á·ÛÂ. ¶ÔȘ ÓÂڿȉ˜ Î·È ÔÈ· ÛÙÔȯÂÈ¿ ϤÔÓ, ·Á·ıÔÔÈ¿ Î·È ÌË; ¶ÚÔ˜ ÙÈ ÙÔ ·Ì›ÏËÙÔ ÓÂÚfi, ÙÔ ·ı¿Ó·ÙÔ ÓÂÚfi ‹ ÙÔ ÓÂÚfi Ù˘ Ï‹ı˘ Î·È Ù˘ ¿ÚÓËÛ˘, ÚÔ˜ ÙÈ Î·È ÔÈ ÚÔÛÊÔÚ¤˜ ÛÙȘ ÎÚ‹Ó˜, ÔÈ Â˘¯¤˜ Î·È ÔÈ ÂÍÔÚÎÈÛÌÔ›, ·ÊÔ‡ Ô‡Ù ÎÏ‹‰ˆÓ·˜, Ô‡Ù Á·Ì‹ÏÈ· ÂıÈÌÔÏÔÁ›·, Ô‡Ù ¿ÏÏ· Û¯ÂÙÈο Ì ÙÔÓ ˙ˆÙÈ΋˜ ÛËÌ·Û›·˜ ˘‰¿ÙÈÓÔ ·˘Ùfi ÙfiÔ - Ô˘ ˆ˜ Ù¤ÙÔÈÔ˜ ·Ó·‰Â›¯ıËΠ‰È·¯ÚÔÓÈο «ÙfiÔ˜» ÛÙË ‰ÔÍ·ÛÈÔÏÔÁ›·, ÛÙËÓ Ù¤¯ÓË Î·È ‚¤‚·È· ÛÙË ÏÔÁÔÙ¯ӛ·. EÓ· ÔÏ˘Û‹Ì·ÓÙÔ fiÛÔ Î·È ¯·Ú›ÂÓ ÎÂÊ¿Ï·ÈÔ ÛÙËÓ ÈÛÙÔÚ›·

ÙÔ˘ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡ ¤ÎÏÂÈÓ ·ÌÂÙ¿ÎÏËÙ·. OÈ ‰ËÌfiÛȘ ÎÚ‹Ó˜ ÂȉÈÎfiÙÂÚ·, ˆ˜ Ë Î·ÙÂÍÔ¯‹Ó ÂÈÌÂÏË̤ÓË ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋ ‰È·¯Â›ÚÈÛË Î·È ÔÚÈÔı¤ÙËÛË ÙÔ˘ ÎÔÈÓÔÙÈÎÔ‡ ‡‰·ÙÔ˜, ·¤ÌÂÈÓ·Ó, ı· ¤ÏÂÁ ηÓ›˜, ¿‰ÂÈ· ÎÂχÊË Ó· ı˘Ì›˙Ô˘Ó ·Ú·‰ÔÛÈ·ÎÔ‡˜ ÙÚfiÔ˘˜ ˙ˆ‹˜, fiÔ˘ ηıËÌÂÚÈÓ¤˜ Ú·ÎÙÈΤ˜ Î·È ÂÔÚÙ·ÛÙÈΤ˜ ÂΉËÏÒÛÂȘ ‹Ù·Ó ·‰È·ÓfiËÙ˜ ¯ˆÚ›˜ ÙÔ Ì·ÁÈÎfi ÂÚ›‚ÏËÌ¿ ÙÔ˘˜, ÙȘ ·fiÚ·Ù˜ Ï¢ڤ˜ ÙÔ˘˜, ÁÈ· Ó· ÂÓ‰ËÌ› ÂΛ Ë ·ÓÙÈÛÙÈÎÙÈ΋ Û˘˙˘Á›· ·Á·ıÔ‡ Î·È Î·ÎÔ‡. ¶ÔÏ˘¿ÚÈı̘ ÔÈ ÎÚ‹Ó˜, ȉ›ˆ˜ ÛÙ· ·ÛÙÈο ΤÓÙÚ·, Ô˘ ‰ÂÓ ÁÏ›ÙˆÛ·Ó ·fi ÙË Û·ÚˆÙÈ΋ Ì·Ó›· ÙˆÓ ÔÏÂÔ‰ÔÌÈÎÒÓ ·Ó·Î·Ù·Ù¿ÍÂˆÓ Î·È ÂÓfi˜ ηÎÒ˜ ÓÔÔ‡ÌÂÓÔ˘ ÂÎÌÔÓÙÂÚÓÈÛÌÔ‡. K·Ï‡ÙÂÚË Û¯ÂÙÈο ÌÔ›Ú· ›¯·Ó ÔÈ ÎÚ‹Ó˜ Û Â·Ú¯È·Î¤˜ fiÏÂȘ, Î·È È‰›ˆ˜ Û ¯ˆÚÈ¿ Î·È ÛÙËÓ ‡·ÈıÚÔ ¯ÒÚ·, ·ÊÔ‡ Ë ‰Ú·Ì·ÙÈ΋ Û˘ÚÚ›ÎÓˆÛ‹ Ù˘ ÂΛ ˙ˆ‹˜ ÏfiÁˆ ÙˆÓ ÌÂÁ¿ÏˆÓ ÚÂ˘Ì¿ÙˆÓ Ù˘ ÌÂÙ·Ó¿ÛÙ¢Û˘ Î·È Ù˘ ·ÛÙ˘ÊÈÏ›·˜, ηٿ ÙȘ ‰ÂηÂٛ˜ ’50 Î·È ’60 ȉȷ›ÙÂÚ·, ·‰È·ÊfiÚËÛ ÁÈ· οÙÈ Ô˘ fi¯È ÌfiÓÔÓ ‰ÂÓ ÂÌfi‰È˙Â, ·ÏÏ¿ Î·È ÂÍ·ÎÔÏÔ˘ıÔ‡Û ӷ ¢ÂÚÁÂÙ› ¢ηÈÚȷο, ‰ÚÔÛ›˙ÔÓÙ·˜ ÂÚ·ÛÙÈÎÔ‡˜. K·Ù¿ ÙËÓ ¿ÁÈ· Û˘Ó‹ıÂÈ¿ ÙÔ˘, ÂÈÙ¤ÏÂÛ ‚¤‚·È· Ô ¯ÚfiÓÔ˜ ÙÔ ‰È·‚ÚˆÙÈÎfi ÙÔ˘ ¤ÚÁÔ Ô˘, ˆÛÙfiÛÔ, ÙËÓ ÙÂÏÂ˘Ù·›· ΢ڛˆ˜ ‰ÂηÂÙ›·, ÚÔÛ¿ıËÛ·Ó Ó· ÙÔ ·Ó·Û¯ÂÙ›ÛÔ˘Ó Î·È ˆ˜ ¤Ó·Ó ‚·ıÌfi Ó· ÙÔ ·Ó·ÛÙÚ¤„Ô˘Ó ¿ÙÔÌ· Ì Û‚·ÛÌfi ÛÙËÓ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋ ·Ú¿‰ÔÛË, ÌÂÚ¿ÎÈ, ·ÈÛıËÙÈ΋ Î·È Â›ÁÓˆÛË Ù˘ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ-ÈÛÙÔÚÈ΋˜ ÛËÌ·Û›·˜ ÌÓËÌ›ˆÓ Û·Ó ÙȘ ÎÚ‹Ó˜. ™˘¯Ó¿ ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ· ÓÙfiÈÔ˘˜ ÓÔÛÙ·ÏÁÔ‡˜, ÁÈ· ·ÓıÚÒÔ˘˜ Ô˘ Ù·Í›‰Â„·Ó Û ¿ÏÏÔ˘˜ ÙfiÔ˘˜,

M›· ·ÓÔÚ·ÌÈ΋ ı¤·ÛË ÛÙÔÓ ¯ÚfiÓÔ Î·È ÙËÓ ÂÈÎfiÓ· ÙˆÓ ÎÚËÓÒÓ

à Γυνα κες κουβαλον νερ απ κρηνα α πηγ. Aφηγηματικ στιγμιτυπο απ την τοιχογραφικ ζωφρο του στλου που κοσμοσε τη «Δυτικ Oικ α» του Aκρωτηρ ου Θρας. B´ μισ του 16ου αι. π.X. Aθνα, Eθνικ Aρχαιολογικ Mουσε ο.

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

1 4

A ¶ P I § I O Y

2 0 0 2

3

Õ H Aμφισσα το 1854. Λεπτομρεια απ χαλκογραφ α του G. Holland. Διακρ νονται ερε πια της αρχα ας πλης και μ α κρνη.

ͤÓÔ˘˜, ›‰·Ó, Û‡ÁÎÚÈÓ·Ó Î·È ¤Ì·ı·Ó ÙÈ ·’ Ù· ·ÏÈ¿, fiÛÔ Ù·ÂÈÓfi ÎÈ ·Ó ›ӷÈ, ÌÔÚ› Ó· Û˘Ì‚¿ÏÂÈ ÛÙËÓ ·Ó¿‰ÂÈÍË Ù˘ Ù·˘ÙfiÙËÙ·˜ ÌÈ·˜ ÎÔÈÓfiÙËÙ·˜ ̤۷ ÛÙÔÓ ¯ÚfiÓÔ. EÌÂÚÈÛٷو̤Ó˜ ÌÂϤÙ˜ Î·È ·Ó·ÛÙËψÙÈΤ˜ ÂÚÁ·Û›Â˜, ÔÛ¿ÎȘ Ú·ÁÌ·ÙÒıËÎ·Ó ·fi ÁÓÒÛÙ˜, Â˘Ù‡¯ËÛ·Ó Ó· ʤÚÔ˘Ó ·ÏȤ˜ ÎÚ‹Ó˜ Ôχ ÎÔÓÙ¿ ÛÙËÓ ·ÏÏÔÙÈÓ‹ ÌÔÚÊ‹ ÙÔ˘˜. K·È, ‚¤‚·È·, ·ÔʇÁÔÓÙ·˜ ÙË ÌÔ˘ÛÂȷ΋ ÂÚÈıˆÚÈÔÔ›ËÛË ÙˆÓ ÎÚËÓÒÓ, ÌÂÚ›ÌÓËÛ·Ó ÔÈ Î·ÏÔ› ÁÓÒÛÙ˜ ÁÈ· ÙË ¯ÚËÛÙÈ΋ Â·Ó·ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· ÙÔ˘˜, ÁÈ·Ù› Î·È Ë ÈÔ ·Û‹Ì·ÓÙË ÎÚ‹ÓË Â›Ó·È fiÌÔÚÊË, ·Ó ‰‡Ó·Ù·È Ó· ÁÂÌ›ÛÂÈ Ì ٷ ÎÚ‡· Ù˘ ÓÂÚ¿ ÙË ¯Ô‡ÊÙ· ‰È„·Ṳ̂ÓÔ˘ ÂÚ·ÛÙÈÎÔ‡. TËÓ ·Ê‡ÓÈÛË ÙÔ˘ ÂӉȷʤÚÔÓÙÔ˜ ‰ÂÓ ÈÛÙÔÔÈÔ‡Ó ÌfiÓÔÓ ÔÈ «Í·Ó·ÎÂÚ‰ÈṲ̂Ó˜» ·Ó¿ ÙËÓ EÏÏ¿‰· ÎÚ‹Ó˜, ·ÏÏ¿ Î·È Ë Û¯ÂÙÈ΋ ÂΉÔÙÈ΋ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ·, ›Ù Ì ¿ÚıÚ· Û ÂȉÈο ÂÚÈÔ‰Èο ›Ù Ì ·ÍÈfiÏÔÁ˜ ÌÔÓÔÁڷʛ˜, Ô˘ ¤¯Ô˘Ó Û˘Ó‹ıˆ˜, ÙÔÓ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· ηٷÁÚ·Ê‹˜, Î·È Ì Úfi‰ËÏË ÙËÓ ¤ÌÊ·ÛË ÛÙË ÊˆÙÔÁÚ·ÊÈ΋ ηÈ/‹ ۯ‰ȷÛÙÈ΋ ·ÔÙ‡ˆÛË ÙˆÓ Î·Ù¿ ÙfiÔ˘˜ ÎÚËÓÒÓ. •ÂÊ˘ÏÏ›˙ÔÓÙ·˜ Ù¤ÙÔÈÔ˘ ›‰Ô˘˜ Û˘ÁÎÂÓÙÚˆÙÈο ÔÓ‹Ì·Ù· ÁÈ· ÙȘ ‰ËÌfiÛȘ ·Ú·‰ÔÛȷΤ˜ ÎÚ‹Ó˜, Ì ·Ó·ÊÔÚ¤˜ Û˘¯Ó¿ Î·È ÛÙȘ Ûˆ˙fiÌÂÓ˜ ·fi ÙËÓ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ· ‹ ÙÔ B˘˙¿ÓÙÈÔ, ÎÂÚ‰›˙ÂÈ Î·Ó›˜ ÌÈ· ·ÓÔÚ·ÌÈ΋ ı¤·ÛË ÛÙÔÓ ¯ÚfiÓÔ Î·È ÙËÓ ÂÈÎfiÓ· ÙˆÓ ÎÚËÓÒÓ, Ô˘ ÂÓÙ˘ˆÛÈ¿˙Ô˘Ó Ì ÙËÓ ·ÓÂÍ¿ÓÙÏËÙË ÌÔÚÊÈ΋ ÙÔ˘˜ ÔÈÎÈÏ›·, ÙÔÓ Û˘Ì‚ÔÏÈÎfi ÙÔ˘˜ ‰È¿ÎÔÛÌÔ, Î·È ‚¤‚·È· Ì ÙȘ ·ÔÎ·Ï˘ÙÈΤ˜ ÁÈ· ÙËÓ È‰È·›ÙÂÚË Ù·˘ÙfiÙËÙ· ÙÔ˘˜ ÛηÏÈÛÙ¤˜ ¿Óˆ ÙÔ˘˜ ÂÈÁڷʤ˜. ºıÂÁÁfiÌÂÓ˜ ÔÈ Û˘Óԉ¢ÙÈΤ˜ ÂÈÁڷʤ˜ ÌÔÚ› Ó· ϤÓ ÙÔ fiÙÂ Î·È ·fi ÔÈÔÓ ‹ Û ·Ó¿ÌÓËÛË Ù›ÓÔ˜ ÁÂÁÔÓfiÙÔ˜ ¯Ù›ÛÙËÎÂ Ë ÎÚ‹ÓË, ÎÈ ·ÎfiÌË Ó· ¢ÏÔÁÔ‡Ó ÙÔ ı›Ô, Ó· ÙÔ ÂÈηÏÔ‡ÓÙ·È, Ó· ·ÈÓÂ‡Ô˘Ó ÙÔ ÓÂÚfi ˆ˜ ËÁ‹ ˙ˆ‹˜ Î·È Ì¤ÛÔÓ ÛˆÌ·ÙÈÎÔ‡ Î·È „˘¯ÈÎÔ‡ ηı·ÚÌÔ‡, ‹ Î·È Ó· ÙÔ ÚÔÛÙ·ÙÂ‡Ô˘Ó Ì ÏfiÁÈ· ·ÔÙÚÔ·˚ο.

O ÙfiÔ˜ Ù˘ ÎÚ‹Ó˘ EÈÛÎÔÒÓÙ·˜ ‰È·¯ÚÔÓÈο ÙȘ ÎÚ‹Ó˜, Ì ·ÊÂÙËÚ›· ÙËÓ ·ÈÁ·È·Î‹ ÚÔ˚ÛÙÔÚ›· Î·È ‰Â‡ÙÂÚÔ ÛÙ·ıÌfi Ù·

4

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

1 4

ÔÌËÚÈο ¤Ë, ηıÒ˜ Î·È ÙËÓ ÂÈÎÔÓÔÁÚ·Ê›· Ô˘ ·ÎÔÏÔ‡ıËÛÂ, ‰È·ÈÛÙÒÓÂÈ Î·Ó›˜ ·‚›·ÛÙ· fiÙÈ Ë ÔÚ›· ·fi ÙÔ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfi ÛÙÔ Û˘Ì‚ÔÏÈÎfi, ·fi ÙÔ ÔÚ·Ùfi ÛÙÔ ·fiÚ·ÙÔ, ·fi ÙÔ ÛËÌ·›ÓÔÓ ÛÙÔ ÛËÌ·ÈÓfiÌÂÓÔ, ˘‹ÚÍ ԢÛÈ·ÛÙÈο Ë ›‰È· ·Ó¿ ÙÔ˘˜ ·ÈÒÓ˜, ·Ú¿ ÙȘ ‰È·‰Ô¯ÈΤ˜ ÂÈÛÙڈ̷ÙÒÛÂȘ Î·È ÙȘ ·Ó·ÌÂÓfiÌÂÓ˜ ¤ÙÛÈ ÎÈ ·ÏÏÈÒ˜ ·Ú·ÏÏ·Á¤˜ Î·È ·ÔÎÏ›ÛÂȘ. AÓ ÙÔ Û˘Ì‚ÔÏÈÎfi ÂÚ›‚ÏËÌ· Ù˘ ÎÚ‹Ó˘ ÁÈÁ·ÓÙÒıËΠÙfiÛÔ, Â›Ó·È ÁÈ·Ù› Ë ÛËÌ·Û›· ÙÔ˘ ÓÂÚÔ‡, Ì ÙÔ˘˜ fiÚÔ˘˜ ÂÈ‚›ˆÛ˘, ˘‹ÚÍ ¿ÓÙ· ÚˆÙÂ˚΋. A˘Ùfi, ÛÙËÓ ÈÛÙÔÚ›· ÙÔ˘ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡, ÙÔ ‡„ÈÛÙÔ ÎÚÈÙ‹ÚÈÔ ÂÈÏÔÁ‹˜ ÂÓfi˜ ÙfiÔ˘ ÁÈ· ÌfiÓÈÌË ÂÁηٿÛÙ·ÛË, ÂÓÒ Ô ÚÒÙÔ˜ ‰·Ì·ÛÌfi˜ Î·È ¤ÏÂÁ¯fi˜ ÙÔ˘ ̤۷ ÛÙÔÓ ›‰ÈÔ ÙÔÓ ÔÈÎÈÛÙÈÎfi ÈÛÙfi ‹ ÛÙȘ ·Ú˘Ê¤˜ ÙÔ˘ ÛËÌ·ÙÔ‰fiÙËÛ·Ó ¤Ó· ÚÔËÁ̤ÓÔ ÛÙ¿‰ÈÔ ÎÔÈÓˆÓÈÎÔ‡ ‚›Ô˘. H ‰ËÌfiÛÈ· ÎÚ‹ÓË, ÛÙËÓ ÚÔÎÂÈ̤ÓË ÂÚ›ÙˆÛË, ÚÔ¸Ôı¤ÙÔÓÙ·˜, ˆ˜ ¤ÚÁÔ ÎÔÈÓˆÊÂϤ˜, ¤Ó·Ó ÛÔ‚·Úfi ÚÔÁÚ·ÌÌ·ÙÈÛÌfi, Û‡ÌÓÔÈ· Î·È Û˘ÓÂÚÁ·Û›· fi¯È ÌfiÓÔÓ ÁÈ· ÙËÓ Î·Ù·Û΢‹ Ù˘, ·ÏÏ¿ Î·È ÁÈ· ÙË Û˘ÓÙ‹ÚËÛ‹ Ù˘, ¤ÁÈÓÂ Û˘ÓÂÎÙÈÎfi ˘Ê¿‰È Ù˘ ÎÔÈÓfiÙËÙ·˜, ÎÈ ·ÎfiÌË Ú·ÁÌ·ÙÈÎfi˜ fiÛÔ Î·È Û˘Ì‚ÔÏÈÎfi˜ ¯ÒÚÔ˜ ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ Û‡ÁÎÏÈÛ˘, ȉ›ˆ˜ ‰Â ÙˆÓ Á˘Ó·ÈÎÒÓ, ‹‰Ë ·fi ÙÔ˘˜ ÚÔ˚ÛÙÔÚÈÎÔ‡˜ ¯ÚfiÓÔ˘˜. ø˜ ˘¤ÚÁÂÈ·, Û˘Ó‹ıˆ˜, ˘„ËÏ‹ Û¯ÂÙÈο ηٷÛ΢‹, ÔÚ·Ù‹ Ì·ÎÚfiıÂÓ Î·È ¯ÙÈṲ̂ÓË Û η›ÚÈ· ÛËÌ›· ÙÔ˘ ÔÈÎÈÛÙÈÎÔ‡ ÈÛÙÔ‡, ȉ›ˆ˜ ‰Â Û Ï·Ù›˜ Î·È ÎÂÓÙÚÈΤ˜ ·ÚÙËڛ˜, ·Ó·‰Â›¯ıËΠ۠Âͤ¯ÔÓ ÙÔÔÁÚ·ÊÈÎfi ÛËÌÂ›Ô ·Ó·ÊÔÚ¿˜ ηÈ, ‚¤‚·È·, ˆ˜ Ù¤ÙÔÈÔ ‰ÈÂΉ›ÎËÛ ·Ú·‰ÔÛȷο ÙÔ ÌÂÚÙÈÎfi Ù˘ ÛÙÔ ÙÔˆÓ˘ÌÈÎfi ÌÈ·˜ ÂÚÈÔ¯‹˜. OÈ ÎÚ‹Ó˜ ¤¯Ô˘Ó Û˘Ó‹ıˆ˜ ·Ô¯ÚfiÓ fiÓÔÌ·, Û¯ÂÙÈ˙fiÌÂÓÔ Ì ÙË ÌÔÚÊ‹ ÙÔ˘˜, ÙÔÓ ·ÚÈıÌfi ÙˆÓ ÎÚÔ˘ÓÒÓ, ÙÔÓ Î·Ù·Û΢·ÛÙ‹ ÙÔ˘˜ ‹ ÙÔÓ ‰ˆÚËÙ‹, ÙËÓ ÔÈfiÙËÙ· ‹ ÙȘ ȉÈfiÙËÙ˜ ÙˆÓ ÓÂÚÒÓ ÙÔ˘˜ Î.Ô.Î. TËÓ ·ÓıÂÎÙÈÎfiÙËÙ· Ù¤ÙÔÈˆÓ ÔÓÔÌ¿ÙˆÓ ÛÙÔ ÙÔˆÓ˘ÌÈÎfi ÌÈ·˜ ÂÚÈÔ¯‹˜ Ì·ÚÙ˘Ú› ‡ÁψÙÙ· Ë Û˘Ó¯È˙fiÌÂÓË ¯Ú‹ÛË ÙÔ˘˜, ·ÎfiÌË ÎÈ fiÙ·Ó ÔÈ ·ÓÙ›ÛÙÔȯ˜ ÎÚ‹Ó˜ ¤¯Ô˘Ó ·fi ηÈÚfi ηٷÛÙÚ·Ê›. ™ÙËÓ È‰È·›ÙÂÚË Ù·˘ÙfiÙËÙ· ÙˆÓ ÎÚËÓÒÓ, Ï¿È ÛÙÔ fiÓÔÌ·, Û˘Ì‚¿ÏÏÂÈ Î·È ÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ Û¯Â‰fiÓ fiϘ, ¤Ú· ·fi ÙËÓ ˘·ÁˆÁ‹ ÙÔ˘˜ Û ÁÂÓÈÎÔ‡˜, ‰È·¯ÚÔÓÈ-

A ¶ P I § I O Y

2 0 0 2

ÎÔ‡˜ ÎÒ‰ÈΘ Î·È Û˘Ì‚ÔÏÈÛÌÔ‡˜, ·Ó·Ù‡ÛÛÔ˘Ó ÌÈ· ‰È΋ ÙÔ˘˜, ȉÈfiÙ˘Ë Ì˘ıÔÏÔÁ›·, Ì ‰È·ÎÚÈÙ¿ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο Î·È È‰ÈfiÙËÙ˜, ·Ú¿‰ÔÍ· Î·È ı·˘Ì·ÛÙ¤˜ Ê·ÓÙ·ÛÙÈΤ˜ ÈÛÙÔڛ˜ Ô˘ ÚÈ˙Ô‚ÔÏÔ‡Ó ÙÔ ÈÔ Ôχ Û Ú·ÁÌ·ÙÈο ÁÂÁÔÓfiÙ·. ™ÙÔ Ï·˚Îfi Ê·ÓÙ·ÛÈ·Îfi Ë ÎÚ‹ÓË, fiˆ˜ ¿ÏψÛÙÂ Î·È Ù· ËÁ¿‰È· Î·È ¿ÏÏÔÈ ˙ˆÙÈÎÔ› ÓÂÚfiÙÔÔÈ, Â›Ó·È ¯ÒÚÔÈ ·ÌÊ›ÛËÌÔÈ, ¯ÒÚÔÈ ÌÂٷȯÌÈ·ÎÔ›, ÊÔÚÙÈṲ̂ÓÔÈ ıÂÙÈο Î·È ·ÚÓËÙÈο. TÔ ÓÂÚfi Â›Ó·È ¤Ú·ÛÌ·, Â›Ó·È Î·È Î·ÙÔÈΛ·, ¿ÏÏÂÙ·È, Â›Ó·È ˙ˆÓÙ·Ófi, ÛÙÔȯÂÈÒÓÂÈ Î·È ÛÙÔȯÂÈÒÓÂÙ·È. O ·Ú¯¤ÁÔÓÔ˜ Êfi‚Ô˜, Ë ·ÁˆÓ›· ÛÙ¤ÚËÛ˘ ‹ ·ÏÏÔ›ˆÛ‹˜ ÙÔ˘ Á¤ÓÓËÛ·Ó Ù· ·Á·ıÔÔÈ¿ Ó‡̷ٷ Ô˘ ı· ÙÔ ÚÔÛٷهÛÔ˘Ó, ı· ÂÍ·ÛÊ·Ï›ÛÔ˘Ó ÙË ˙ˆÔ‰fiÙÚ· ÚÔ‹, ÙËÓ Î·ı·ÚfiÙËÙ¿ ÙÔ˘. EΛ ÂÂÓÂÚÁÔ‡Ó Â˘ÂÚÁÂÙÈο Î·È ÛˆÙ‹ÚÈ· ÔÈ Ó‡Ìʘ, ÚËÙ¿ Ì·ÚÙ˘ÚË̤Ó˜ ‹‰Ë ·fi ÙÔÓ OÌËÚÔ, ‡ÛÙÂÚ· ÔÈ Î·Ï¤˜ ÓÂڿȉ˜ Ù˘ Ï·˚΋˜ ·Ú¿‰ÔÛ˘, ÎÈ ·ÚÁfiÙÂÚ·, ·ÎÔÏÔ˘ıÒÓÙ·˜ ·Ú¯·Èfiٷٷ Ì˘ıÔÏ·ÛÙÈο ÚfiÙ˘·, ı· ÂÈÛ‚¿ÏÂÈ Î·‚·Ï¿Ú˘ ÎÈ Ô AË °ÈÒÚÁ˘ Ó· ÂÏ¢ıÂÚÒÛÂÈ Ù· ÓÂÚ¿ Ù˘ ËÁ‹˜ ·fi ÙÔÓ ‰Ú¿ÎÔÓÙ· Î·È Ó· ÛÒÛÂÈ ÙË ‚·ÛÈÏÔÎfiÚË. T˘ ÎÚ‹Ó˘, ˆ˜ Ù¯ÓÔÏÔÁÈÎÔ‡ ÂÈÓÔ‹Ì·ÙÔ˜, ÚÔËÁ‹ıËÎ·Ó Ù· ËÁ¿‰È·. øÛÙfiÛÔ, ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈ΋ ÈÛÙÔÚ›· Î·È ÛËÌÂÈÔÏÔÁ›· Î·È ÙˆÓ ‰‡Ô, ·fi ÙÔÓ ¯ÚÔÓÈÎfi ÔÚ›˙ÔÓÙ· Ù˘ ÚÒÙ˘ ÙÔ˘˜ Û˘Ó‡·Ú͢ Î·È ÂÍ‹˜, ‚·›ÓÔ˘Ó ·Ú¿ÏÏËÏ·, ÂÈÎ·Ï˘ÙfiÌÂÓ˜, Î·È ‚¤‚·È· ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·È Û ۯ¤ÛË ·Ú·ÏËڈ̷ÙÈÎfiÙËÙ·˜. H ¶ÔÏÈfi¯ÓË Ù˘ §‹ÌÓÔ˘, ÙÔ ·Ï·ÈfiÙÂÚÔ Î·È ÛËÌ·ÓÙÈÎfiÙÂÚÔ ·˘Ùfi ÌfiÚʈ̷ ÚÒÈÌ˘ ·ÛÙÈÎÔÔ›ËÛ˘ ÛÙÔÓ ·ÈÁ·È·Îfi ¯ÒÚÔ, ÔÊ›ÏÂÈ ÙËÓ ˘‰Ú¢ÙÈ΋ Ù˘ ·˘Ù¿ÚÎÂÈ· ÛÙ· ‰‡Ô ÏÈıÂ¤Ó‰˘Ù· ËÁ¿‰È· Ù˘, ı·˘Ì·ÛÙ¿ ÁÈ· ÙËÓ 3Ë ¯ÈÏÈÂÙ›· .X. ÌÓËÌ›· ÔÈÎÔ‰ÔÌÈ΋˜ Ù¤¯Ó˘ Î·È ˘‰ÚÔÌ·ÛÙ¢ÙÈÎÒÓ ÁÓÒÛˆÓ, Ù· ÔÔ›· ›¯·Ó ·ÓÔȯı› Û η›ÚÈ· ÛËÌ›· ÙÔ˘ ÔÈÎÈÛÙÈÎÔ‡ ÈÛÙÔ‡, ¿Óˆ ÛÙËÓ ÎÂÓÙÚÈ΋ Ô‰È΋ ·ÚÙËÚ›·, Ì ˘ÔÙ˘Ò‰ÂȘ Ï·Ù›˜ Á‡Úˆ ÙÔ˘˜ ÁÈ· ÙËÓ ·ÚfiÛÎÔÙË ¿ÓÙÏËÛË ÓÂÚÔ‡ Î·È ÙËÓ ·ÓÂÙfiÙÂÚË ‰È·Î›ÓËÛË ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘. Afi ÙË ÌÈÓˆÈ΋ KÚ‹ÙË ÙÔ˘ 16Ô˘ Î·È ÙÔ˘ 15Ô˘ ·È. .X., Î·È Î˘Ú›ˆ˜ ·fi Ù· ·Ó¿ÎÙÔÚ· KÓˆÛÔ‡ Î·È Z¿ÎÚÔ˘, ͤÚÔ˘Ì fiÙÈ ÔÈ ÎÚ‹Ó˜ ÔÚÈÔıÂÙÔ‡ÓÙ·È ϤÔÓ Ì ˘¤ÚÁÂȘ, ÎÙÈÛÙ¤˜ ηٷÛ΢¤˜ Ô˘ ÛÙÂÁ¿˙Ô˘Ó ÙÔ ·Ó·‚χ˙ÔÓ ‡‰ˆÚ, ηıÒ˜ Î·È ÙȘ ÂΛ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ˜, ÂÓÒ ÛÙȘ Ì˘ÎËÓ·˚Τ˜ ·ÎÚÔfiÏÂȘ Ù˘ ËÂÈÚˆÙÈ΋˜ EÏÏ¿‰·˜ ÔÈ ÎÚ‹Ó˜, Ì ÛËÌ·ÓÙÈÎfiÙÂÚË ÙËÓ ¶ÂÚÛ›· ÙˆÓ M˘ÎËÓÒÓ, ÌÔÚ› Ó· Â›Ó·È ÂÚ›ÏÔΘ Î·È ˘fiÁÂȘ Ô˘, fiˆ˜ Î·È Ù· ËÁ¿‰È· Ù˘ ¶ÔÏÈfi¯Ó˘, ÂÍ·ÛÊ¿ÏÈ˙·Ó ‡‰Ú¢ÛË Î·Ù¿ ÙÔ˘˜ ¯·ÏÂÔ‡˜ ηÈÚÔ‡˜ ÌÈ·˜ ÂӉ¯fiÌÂÓ˘ ÔÏÈÔÚΛ·˜. Afi ÙÔ AÈÁ·›Ô ÙÔ˘ 16Ô˘ ·È. .X. Ì·˜ ¤Ú¯ÂÙ·È Î·È Ë ·Ï·ÈfiÙÂÚË ·Ú¿ÛÙ·ÛË ÎÔÚÈÙÛÈÒÓ Ô˘ ÂÈÛÙÚ¤ÊÔ˘Ó Ï˘ÁÂÚfiÎÔÚÌ· ·fi ÎÚ‹ÓË - ÚˆÔÁÚ·ÊÈÎfi ÛÙÈÁÌÈfiÙ˘Ô, ÌÈ· ÌÈÎÚ‹ ÂÈηÛÙÈ΋ ÊÚ¿ÛË ÌfiÓÔ, ÂÓۈ̷و̤ÓË ÛÙËÓ ÔχÌÂÙÚË ÂÈ΋ ·Ê‹ÁËÛË Ù˘ ÏÂÁfiÌÂÓ˘ ÙÔȯÔÁÚ·Ê›·˜ ÙÔ˘ ÛÙfiÏÔ˘. ™ÙËÓ ÂÍÔ¯‹ Ë ÎÚ‹ÓË, ÎÙÈÛÙ‹, ÔÚıÔÁÒÓÈ·, Î·È Ù· ÁÂÌÈṲ̂ӷ ÛÙ·ÌÓÈ¿ Ó· ÈÛÔÚÚÔÔ‡Ó ÛÙËÓ ÎÔÚ˘Ê‹ ÙÔ˘ ÎÂÊ·ÏÈÔ‡. H ÂÓ·˘ÛÌ·ÙÈ΋ ·˘Ù‹ ·Ú¿ÛÙ·ÛË, Ô˘ Û˘Ó·ÈÚ› ‚Ȉ̤Ó˜, ηıËÌÂÚÈÓ¤˜ Ú·ÎÙÈΤ˜, ı· ÌÔÚÔ‡Û οÏÏÈÛÙ· Ó· ˘ÔÎÚ‡ÙÂÈ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓÔ ÏÔÁÔÙ¯ÓÈÎfi ÏfiÁÔ, ¤Ó·Ó ÏÔÁfiÙ˘Ô ›Ûˆ˜, Î·È ˆ˜ ÂÎ ÙÔ‡ÙÔ˘ Ó· ÚÔÔÈÌÈ¿˙ÂÙ·È ¤Ó·Ó ‰È·¯ÚÔÓÈÎfi «ÙfiÔ», fi¯È ÌfiÓÔÓ ÂÈηÛÙÈÎfi ·ÏÏ¿ Î·È ÏÔÁÔÙ¯ÓÈÎfi, Ô ÔÔ›Ô˜, ÚËÙ‹˜ ·Ú¯‹˜ ÁÂÓÔ̤Ó˘ Ì ٷ ÔÌËÚÈο ¤Ë, ı· ÛÙ›ÍÂÈ ˘ÎÓ¿ Î·È ÔÈÎÈÏfiÌÔÚÊ· ÔÏfiÎÏËÚË ÙËÓ ·Ú¯·›· Î·È ÌÂ۷ȈÓÈ΋ ÁÚ·ÌÌ·Ù›·, ÙË

Õ H Bρυσομνα στον Σκπελο της Λσβου. Kτ σμα του 1843, μαρμαρκτιστο, στολισμνο με κυπαρ σσια, λουλοδια και τον απαρα τητο σταυρ (φωτ.: Λ ζα Eβερτ).

‰ËÌÒ‰Ë Ô›ËÛË, ÙÔÓ ·Ú·Ì˘ıÈ·Îfi Î·È ·ÚÔÈÌÈ·Îfi ÏfiÁÔ, ̤¯ÚÈ ÙÔ ÓÂÔÂÏÏËÓÈÎfi ËıÔÁÚ·ÊÈÎfi ‰È‹ÁËÌ·.

O ÔÌËÚÈÎfi˜ ÏfiÁÔ˜ OÏ· ۯ‰fiÓ Ù· ÙˆÓ ÎÚËÓÒÓ ‹‰Ë Û IÏÈ¿‰· Î·È ÚÔ·ÓÙfi˜ Û O‰‡ÛÛÂÈ·. EÓ ÚÒÙÔȘ, Ë ÂÈÚËÓÈ΋ ÂÈÎfiÓ· Á˘Ó·ÈÎÒÓ Ô˘ ¿Ó ÁÈ· ÓÂÚfi: ÌfiÓË Ù˘ ηÙ‚·›ÓÂÈ ÛÙËÓ ÎÚ‹ÓË Ë ÎfiÚË ÙÔ˘ ‚·ÛÈÏÈ¿ ÙˆÓ §·ÈÛÙÚ˘ÁfiÓˆÓ Ë ÌÂÓ ¿Ú’ ˜ ÎÚ‹ÓËÓ Î·Ù‚‹ÛÂÙÔ Î·ÏÏÈÚ¤ÂıÚÔÓ/ AÚٷΛËÓØ ¤ÓıÂÓ Á·Ú ‡‰ˆÚ ÔÙ› ¿ÛÙ˘ ʤÚÂÛÎÔÓ (O‰. Î 107108)- ·ÏÏÔ‡ ÔÏϤ˜ Ì·˙› Á˘Ó·›Î˜, ·Ú¤·, ̤¯ÚÈ Î·È Â›ÎÔÛÈ ÛÙÔ ·Ó¿ÎÙÔÚÔ ÙÔ˘ O‰˘ÛÛ¤· -·È ÌÂÓ Â›ÎÔÛÈ ‚‹Û·Ó Â› ÎÚ‹ÓËÓ ÌÂÏ¿Ó˘‰ÚÔÓ (O‰. ˘ 158). Ö˜, ·’ ÙËÓ ¿ÏÏË, ÙÔ ÎÔ˘‚¿ÏËÌ· ÓÂÚÔ‡ ÏÔÁ›˙ÂÙ·È ÓÙÚÔ‹ ÁÈ· ÙËÓ AÓ‰ÚÔÌ¿¯Ë, ϤÂÈ Ô EÎÙÔÚ·˜, ·Ó ‰Ô‡ÏË ‰‡ÛÌÔÈÚË ÛÙÔ AÚÁÔ˜ ÙÔ Î¿ÓÂÈ ÛÙ·ÓÈÎÒ˜ (IÏ. Z 456-457). K·È Ë ÎÚ‹ÓË ÌÔÚ› Ó· Â›Ó·È Ù˘ÎÙ‹ (ÎÙÈÛÙ‹), ηÏÏ›ÚÚÔÔ˜, ηÏÏÈÚ¤ÂıÚÔ˜ Î·È ÌÂÏ¿Ó˘‰ÚÔ˜ (Ì·˘ÚÔÓÂÚÔ‡Û·). E›Ó·È Û‹Ì·Ù· ÔÈ ÎÚ‹Ó˜ ÁÈ· ͤÓÔ˘˜ Î·È ÁÈ· ÓÙfiÈÔ˘˜, fiˆ˜ ÂΛÓË Ù˘ Iı¿Î˘ Ô˘ ÙË Û˘Ó¿ÓÙËÛ·Ó ÛÙÔÓ ‰ÚfiÌÔ ÙÔ˘˜ Ô O‰˘ÛÛ¤·˜ Ì ÙÔÓ ¯ÔÈÚÔ‚ÔÛÎfi E‡Ì·ÈÔ, ·ÊÔ‡ ÏËÛ›·Û·Ó ÛÙÔ ¿ÛÙ˘, Î·È Â› ÎÚ‹ÓËÓ ·Ê›ÎÔÓÙÔ/ Ù˘ÎÙ‹Ó Î·ÏÏ›ÚÚÔÔÓ, fiıÂÓ ˘‰Ú‡ÔÓÙÔ ÔϛٷÈ,/ ÙËÓ Ô›ËÛ’ Iı·ÎÔ˜ Î·È N‹ÚÈÙÔ˜ ˉ¤ ¶ÔχÎÙˆÚ (O‰. Ú 205-207). EÒÓ˘ÌË Ë ·Ó·ÊÔÚ¿ ÛÙÔ˘˜ ÙÚÂȘ ηٷÛ΢·ÛÙ¤˜ Ù˘ Èı·Î‹ÛÈ·˜ ÎÚ‹Ó˘, ÁÈ·Ù› ‹Ù·Ó ηÏÔ¯ÙÈṲ̂ÓË, ÎÂÊ·Ïfi‚Ú˘ÛÔ ·ÛÊ·ÏÒ˜, ÓÂÚÔÌ¿Ó·, ·fi fiÔ˘ ˘‰Ú‡ÔÓÙ·Ó ÔÈ Ôϛ٘. K¿ÔȘ ÎÚ‹Ó˜ Ì¿ÏÈÛÙ· ·ÔÎÙÔ‡Ó ÈÔ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓË Ù·˘ÙfiÙËÙ·, ηıÒ˜ ·Ó·Ê¤ÚÔÓÙ·È Ì ÙÔ È‰È·›ÙÂÚÔ fiÓÔÌ¿ ÙÔ˘˜: Ë ÎÚ‹ÓË AÚ¤ıÔ˘Û·, ÛÙËÓ Iı¿ÎË ¿ÏÈ (O‰. Ó 408), Ë ÎÚ‹ÓË AÚÙ·Î›Ë Ô˘ ›‰·Ì ÛÙË ¯ÒÚ· ÙˆÓ §·ÈÛÙÚ˘ÁfiÓˆÓ (O‰. Î. 108), Y¤ÚÂÈ· Î·È MÂÛÛË›‰· ÛÙÔ AÚÁÔ˜ (IÏ. Z 457), ÂÓÒ ÌÈ· ·ÎfiÌË ÎÚ‹ÓË Ì ÙÔ fiÓÔÌ· Y¤ÚÂÈ· ·ÏÏÔ‡ (IÏ. B 734). ¢‡Ô ÎÚ‹Ó˜ ÛÙÔ ·Ó¿ÎÙÔÚÔ ÙÔ˘ AÏΛÓÔÔ˘, Ë ÌÈ· ÁÈ· Ó· ÔÙ›˙ÂÙ·È Ô Î‹Ô˜, ‹ ¿ÏÏË ÁÈ· ÙÔÓ ÎfiÛÌÔ (O‰. Ë 129-131), ¤ÚÁÔ ÎÔÈÓˆÊÂϤ˜. T¤ÛÛÂÚȘ ÎÚ‹Ó˜ ÛÙË ÛÂÈÚ¿, ͯ‡ÓÔÓÙ·˜ Ù· Á¿ÚÁ·Ú· ÓÂÚ¿ ÙÔ˘˜, ÂÌÊ·›ÓÔ˘Ó ÙËÓ ÂÈÎfiÓ· Ù˘ ·Ú·‰Â›ÛÈ·˜ ʇÛ˘ Á‡Úˆ ·fi ÙË ÛËÏÈ¿ Ù˘ K·Ï˘„Ò˜ (O‰.  70-71). OÔ˘ ÓÂÚ¿ Î·È ÎÚ‹Ó˜, ÂΛ Ë ‚Ï¿ÛÙËÛË ‰ÔÍ·ÛÙÈ΋, ÙfiÔ˜ Ó· ηÙÔÈ΋ÛÔ˘Ó Ó‡Ìʘ Î·È Ó· Ï·ÙÚ‡ÔÓÙ·È. ¶ÚÒÙË ÊÔÚ¿ Ì·˜ ÂÈÛ¿ÁÂÈ ÚËÙ¿ ϤÔÓ Ë O‰‡ÛÛÂÈ· ÛÙÔ ıÚËÛ΢ÙÈÎÔ-Û˘Ì‚ÔÏÈÎfi ÂÚ›‚ÏËÌ· Ù˘ ÎÚ‹Ó˘ Ì ÙËÓ ·Ó·ÊÔÚ¿ ÛÙ· ·Á·ıÔÔÈ¿ Ó‡̷ٿ Ù˘. TȘ ÎÚËÓ·›Â˜ Ó‡Ìʘ, ÎfiÚ˜ ÙÔ˘ ¢›·, ÂÈηÏÂ›Ù·È Ô E‡Ì·ÈÔ˜, ˘ÂÓı˘Ì›˙ÔÓÙ·˜ ÙȘ ı˘Û›Â˜ Ô˘ ÂÙ¤ÏÂÛ ÁÈ· ¯¿ÚË ÙÔ˘˜ ·ÏÈ¿ Ô O‰˘ÛÛ¤·˜ (O‰. Ú 240-242), ÂÓÒ Ï›ÁÔ ÈÔ ¿Óˆ, ÛÙÔ ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓ Ù˘ ÌÂÁ¿Ï˘ Èı·Î‹ÛÈ·˜ ÎÚ‹Ó˘, ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÈÂÚfi ¿ÏÛÔ˜ Î·È ‚ˆÌfi˜ ÙˆÓ Ó˘ÌÊÒÓ, fiÔ˘ ı˘Û›·˙·Ó fiÏÔÈ ÔÈ Ô‰›Ù˜ (O‰. Ú 210211). •¤ÚÂÈ fï˜ Î·È Ë IÏÈ¿‰· ÁÈ· ‚ˆÌÔ‡˜ Ï¿È Û ÎÚ‹ÓË, ÛÙËÓ A˘Ï›‰· (B 305). K·È ‚¤‚·È· Ô ·ÓÂÍ¿ÓÙÏËÙÔ˜ ÂÈÎÔÓÔÏ·ÛÙÈÎfi˜ ÏfiÁÔ˜ ÙÔ˘ OÌ‹ÚÔ˘ ‰ÂÓ ı· ÌÔÚÔ‡Û ӷ ¿ÊËÓ ·ÓÂÎÌÂÙ¿ÏÏ¢ÙË ÛÙȘ ·ÚÔÌÔÈÒÛÂȘ ÙÔ˘ ÙËÓ ÂÈÎfiÓ· Ù˘ Ì·˘ÚÔÓÂÚÔ‡Û·˜ ÎÚ‹Ó˘.

EÙÛÈ, Ô AÁ·Ì¤ÌÓÔÓ·˜ ÌÚÔÛÙ¿ ÛÙÔ˘˜ A¯·ÈÔ‡˜ ¯‡ÓÂÈ Ì·‡ÚÔ ‰¿ÎÚ˘, ÙÚ¤¯Ô˘Ó Ù· Ì¿ÙÈ· ÙÔ˘ Û·Ó ÎÚ‹ÓË ÌÂÏ¿Ó˘‰ÚÔ˜ (IÏ. I 14-15), ÙÔ ›‰ÈÔ Î·È Ô ¶¿ÙÚÔÎÏÔ˜ ÌÚÔÛÙ¿ ÛÙÔÓ A¯ÈÏϤ· (IÏ. ¶ 3-4).

H ·Ú¯·˚΋ ÂÈÎfiÓ· EÓ· ‰Ú·Ì·ÙÈÎfi ÂÂÈÛfi‰ÈÔ ÙˆÓ TÚˆÈÎÒÓ, Ô ¿ÁÚÈÔ˜ ÊfiÓÔ˜ ÙÔ˘ ÌÈÎÚÔ‡ ÁÈÔ˘ ÙÔ˘ ¶Ú›·ÌÔ˘, ÙÔ˘ TÚˆ›ÏÔ˘, ·fi ÙÔÓ A¯ÈÏϤ· –ÂÂÈÛfi‰ÈÔ Ô˘ ‰ÂÓ Ì·˜ ÙÔ ·Ú·‰›‰Ô˘Ó Ù· ÔÌËÚÈο ¤Ë ·ÏÏ¿ Ù· K‡ÚÈ· (‚Ï. ¶ÚfiÎÏÔ˜ 45. AÔÏÏfi‰ˆÚÔ˜, EÈÙÔÌ‹ 3, 32)- ·ÓÔ›ÁÂÈ ÛÙËÓ Ô˘Û›· ÙÔÓ ÏÔ‡ÛÈÔ ÂÈÎÔÓÔÁÚ·ÊÈÎfi ·ÎÏÔ Ù˘ ÎÚ‹Ó˘ ηٿ ÙÔÓ ÚÒÈÌÔ 6Ô ·ÈÒÓ· .X., Ì ·ÔÎÏÂÈÛÙÈ΋ ۯ‰fiÓ ÙËÓ ·Ó¿Ù˘Í‹ ÙÔ˘ ÛÙËÓ ·ÁÁÂÈÔÁÚ·Ê›·. AÎÔÏÔ˘ıÒÓÙ·˜ ÙËÓ ·‰ÂÏÊ‹ ÙÔ˘ ¶ÔÏ˘Í¤ÓË, Ô˘ ¿ÂÈ ÁÈ· ÓÂÚfi ÛÙËÓ ÎÚ‹ÓË ¤Íˆ ·fi Ù· Ù›¯Ë Ù˘ TÚÔ›·˜, ı· ¤ÛÂÈ Ô ÌÈÎÚfi˜ TÚˆ›ÏÔ˜ ÛÙËÓ ÂÓ¤‰Ú· ÙÔ˘ A¯ÈÏϤ·. M¿Ù·ÈË Ë ÚÔÛ¿ıÂÈ· Ó· Ûˆı›, ·Ì›ÏÈÎÙÔ˜ Ô ¶ËÏ›‰Ë˜. ™ÙÔ ÂÂÈÛfi‰ÈÔ ·˘Ùfi Ô˘ ÍÂÎÈÓ¿ÂÈ Ì ÙËÓ ÂÈÚËÓÈ΋ ÛÎËÓ‹ ÌÂÙ¿‚·Û˘ ÛÙËÓ ÎÚ‹ÓË Î·È ÎÏ›ÓÂÈ Ì ÙÔÓ ·ÔÙÚfi·ÈÔ ·ÔÎÂÊ·ÏÈÛÌfi ÙÔ˘ ÌÈÎÚÔ‡ ·ÁÔÚÈÔ‡, ÙÔ ÎÚËÓ·›Ô ÔÈÎÔ‰fiÌËÌ· ˆ˜ ÎÔÌ‚ÈÎfi˜ ÙfiÔ˜ ‰Ú¿Û˘ Â›Ó·È ÛÙȘ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˜ ·Ú·ÛÙ¿ÛÂȘ ÂΛ, ··Ú·›ÙËÙÔ˜ fiÚÔ˜ Ù˘ ÛÎËÓÔÁÚ·Ê›·˜, ‰ËψÙÈÎfi˜ Î·È Û˘Ó‰ËψÙÈÎfi˜, ˘Ô‚ÔËıËÙÈÎfi˜, Ì·˙› Ì ÙȘ Û˘Óԉ¢ÙÈΤ˜ ÂÈÁڷʤ˜ ÚÔÛÒˆÓ, ÁÈ· ÙÔ ÍÂÙ‡ÏÈÁÌ· ÙˆÓ Û˘ÓÂÈÚÌÒÓ. ™ÙȘ ·Ú·ÛÙ¿ÛÂȘ ÎÚËÓÒÓ ÙÔ˘ ÚÒÈÌÔ˘ 6Ô˘ ·ÈÒÓ· .X. ı· ÚÔÛÙÂıÔ‡Ó ÔÏ˘¿ÚÈı̘ ·˘Ù¤˜ Ù˘ ·ÙÙÈ΋˜ ÌÂÏ·ÓfiÌÔÚÊ˘ ·ÁÁÂÈÔÁÚ·Ê›·˜ ·fi ÙÔ ÙÂÏÂ˘Ù·›Ô ΢ڛˆ˜ ٤ٷÚÙÔ ÙÔ˘ ›‰ÈÔ˘ ·ÈÒÓ·, ·ÏÏ¿ Î·È ·fi ÙÔÓ ·Ú¯fiÌÂÓÔ 5Ô, ÔÈ Ôԛ˜ ·fi ÙÔÓ ËÚˆÈÎfi ÎfiÛÌÔ ÙˆÓ ÂÒÓ ÌÂٷʤÚÔ˘Ó ÙÔÓ ·ÏÏÔÙÈÓfi ı·ً ÛÙËÓ ˙ÒÛ· Ú·ÁÌ·-

ÙÈÎfiÙËÙ· ÙÔ˘ ηÈÚÔ‡ ÙÔ˘. AÔÎÏÂÈÛÙÈÎfi ÙÒÚ· ı¤Ì· ÔÈ Á˘Ó·›Î˜ ÛÙËÓ ÎÚ‹ÓË, Ô˘ ·ÔÎÙ¿ ¤ÙÛÈ ·ÎfiÌË ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚË ·ÊËÁËÌ·ÙÈ΋, ¿Ú· Î·È ÛÎËÓÈ΋, ‚·Ú‡ÙËÙ·. ¶ÔÏÏ¿ Ì·˙› Ó·ڿ ÎÔÚ›ÙÛÈ· Ù˘ Aı‹Ó·˜ Û˘ÚÚ¤Ô˘Ó ÛÙȘ ˘fiÛÙ˘Ï˜, ηٿ ηÓfiÓ·, ÎÚ‹Ó˜, Ô˘ ·Ô‰›‰ÔÓÙ·È ÌÂÁÂı˘Ì¤Ó˜ ÚÔηÏÒÓÙ·˜ ÛÙÔÓ ·Ô‰¤ÎÙË ÙˆÓ ÂÈÎfiÓˆÓ ÙËÓ „¢‰·›ÛıËÛË Ù˘ ·˘ÙÔ„›·˜, Ù˘ ¿ÌÂÛ˘ ·Ú·ÎÔÏÔ‡ıËÛ˘ ÙˆÓ ÁÂÁÔÓfiÙˆÓ ÂÎ ÙÔ˘ Û‡ÓÂÁÁ˘˜. OÈ ˘‰Ú›Â˜ ÛÙÔ ¯¤ÚÈ ÙˆÓ ÎÔÚÈÙÛÈÒÓ, ÛÙÂÚˆ̤Ó˜ ÛÙÔ ÎÂÊ¿ÏÈ ÙÔ˘˜ ‹ Ó· ÁÂÌ›˙Ô˘Ó Î¿Ùˆ ·fi ÙÔ˘˜ ÂÚ›Ù¯ÓÔ˘˜ ÎÚÔ˘ÓÔ‡˜. KÈ ÔÛ¿ÎȘ Ù¤ÙÔȘ ·Ú·ÛÙ¿ÛÂȘ ÎÔÛÌÔ‡Ó Ú·ÁÌ·ÙÈΤ˜ ˘‰Ú›Â˜, Ù· ·ÁÁ›· ‰ËÏ·‰‹ Ì ٷ ÔÔ›· ÌÂÙ¤ÊÂÚ·Ó Û˘Ó‹ıˆ˜ ÓÂÚfi ÛÙ· Û›ÙÈ· ÙÔ˘˜ ÔÈ AıËÓ·›Â˜ ·fi ‰ËÌfiÛȘ ÎÚ‹Ó˜, ÙÔ ‰ÈۉȿÛÙ·ÙÔ ·›ηÛÌ· Ù˘ ‰Ú¿Û˘ ‰È·Ï¤ÁÂÙ·È ÂÙ˘¯Ë̤ӷ Ì ÙÔ ÙÚÈۉȿÛÙ·ÙÔ Û·Ԙ Ù˘. H ·ÌÂÛfiÙËÙ· Î·È Ë ˙ˆÓÙ¿ÓÈ· ÙˆÓ ÂÈÎfiÓˆÓ ÂÈÙ›ÓÔÓÙ·È, fiÙ·Ó Î¿ÔȘ Û˘Óԉ¢ÙÈΤ˜ ÂÈÁڷʤ˜ ʈӿ˙Ô˘Ó ÙȘ AıËÓ·›Â˜ ÎÔÂÏȤ˜ Ì ÙÔ fiÓÔÌ¿ ÙÔ˘˜. KÏÂÈÒ, IfiË, PÔ‰Ô›˜ ›ӷÈ, ÏÔÁÔ˘¯¿ÚË, Ù· ÔÓfiÌ·Ù· ÙÚÈÒÓ ·fi ÙȘ Ù¤ÛÛÂÚȘ Ó·ڤ˜ AıËÓ·›Â˜ Ô˘, fiˆ˜ ‰Â›¯ÓÂÈ ÌÈ· ÌÂÏ·ÓfiÌÔÚÊË ˘‰Ú›· Ù˘ ‰ÂηÂÙ›·˜ 520510 .X., ‹Ïı·Ó ÁÈ· ÓÂÚfi ÛÙËÓ ÎÚ‹ÓË. •ÂÎÈÓÒÓÙ·˜ ·fi ÙȘ ηıËÌÂÚÈÓ¤˜ Ú·ÎÙÈΤ˜ ·Ó¿ÁΘ, ÔÈ ·ÊÔṲ́˜ ÁÈ· Â›ÛÎÂ„Ë Ù˘ ÎÚ‹Ó˘ ÔÏϤ˜ Î·È ÔÈΛϘ, Û˘¯Ó¿ ‰Â ÂÔÚÙ·ÛÙÈΤ˜ ‹ ÙÂÏÂÙÔ˘ÚÁÈΤ˜, fiˆ˜ Ë ÌÂÙ·ÊÔÚ¿ ÓÂÚÔ‡ ÁÈ· ÙÔ Á·Ì‹ÏÈÔ ÏÔ˘ÙÚfi, ÁÈ· ¿ÏϘ ‰È·‚·Ù‹ÚȘ ÙÂÏÂÙ¤˜, ‹ ·ÎfiÌË ÁÈ· ÙË Ï·ÙÚ›· ÙˆÓ ›‰ÈˆÓ ÙˆÓ ÎÚËÓ·›ˆÓ Ó˘ÌÊÒÓ. ¶¿ÓÙˆ˜, fiˆ˜ Î·È Ó· ¤¯Ô˘Ó Ù· Ú¿ÁÌ·Ù·, ı· Ú¤ÂÈ Ó· ˘Ôı¤ÛÔ˘Ì fiÙÈ ÚfiÛıÂÙË ÒıËÛË ÛÙÔÓ ·ÙÙÈÎfi ÂÈÎÔÓÔÁÚ·ÊÈÎfi ·ÎÏÔ Ù˘ ÎÚ‹Ó˘ ¤‰ˆÛ·Ó Ú·ÁÌ·ÙÈΤ˜ ÂÚ›ÊË̘ ÎÚ‹Ó˜, fiˆ˜ Ë K·ÏÏÈÚÚfiË Î·È Ë EÓÓ¿ÎÚÔ˘ÓÔ˜, Ì ÙȘ Ôԛ˜ ÎfiÛÌËÛ·Ó ÔÈ ¶ÂÈÛÈÛÙÚ·Ù›‰Â˜ ÙËÓ Aı‹Ó· ÛÙÔ Ï·›ÛÈÔ Ù˘ ÊÈÏÔÏ·˚΋˜ ÔÏÈÙÈ΋˜ ÙÔ˘˜. M ÙËÓ ·ÓÂΉÔÙÔÏÔÁÈ΋ ÙÔ˘˜ Â¿ÚÎÂÈ· ηÈ, Û˘ÓÂΉԯÈο, ÙËÓ ÙÂÎÌËÚȈÙÈ΋ ÙÔ˘˜ ‰‡Ó·ÌË ÔÈ ·Ú·ÛÙ¿ÛÂȘ ÙˆÓ ÎÚËÓÒÓ Ô˘ ·Ó·Ê¤Ú·ÌÂ, ·ÏÏ¿ Î·È ÌÈ· ÛÂÈÚ¿ ¿ÏϘ ·fi Û˘Ó·Ê›˜ ıÂÌ·ÙÈÎÔ‡˜ ·ÎÏÔ˘˜, ‚ÔËıÔ‡Ó Û˘¯Ó¿ Ó· ÎÂÚ‰›ÛÔ˘Ì ÌÔÚÊÔÏÔÁÈο ÛÙÔȯ›·, ηٷÛ΢·ÛÙÈΤ˜ Î·È ‰È·ÎÔÛÌËÙÈΤ˜ ÏÂÙÔ̤ÚÂȘ, Ô˘ ‰È·ÊÔÚÂÙÈο ı· ÙȘ ·ÁÓÔÔ‡Û·Ì ·ÓÙÂÏÒ˜, ·ÊÔ‡ ÔÈ ÂÓÙÔÈ˙fiÌÂÓ˜ ·Ó·ÛηÊÈο ÎÚ‹Ó˜ ηٿ ηÓfiÓ· ‰ÂÓ ÛÒ˙Ô˘Ó ÙËÓ ·Óˆ‰ÔÌ‹ ÙÔ˘˜. Oˆ˜ fï˜ Û˘Ì‚·›ÓÂÈ Î·È Ì ٷ Û¯ÂÙÈο ÔÌËÚÈο ¯ˆÚ›·, ÙÔ ÛËÌ·ÓÙÈÎfiÙÂÚÔ Î¤Ú‰Ô˜ ·fi ÙȘ ÊıÂÁÁfiÌÂÓ˜ ·Ú·ÛÙ¿ÛÂȘ Ù˘ ·ÁÁÂÈÔÁÚ·Ê›·˜ ›Ûˆ˜ Ó· ‚Ú›ÛÎÂÙ·È ÛÙ· ›‰È· Ù· ÂÈÎÔÓÔÁÚ·ÊË̤ӷ ÛÙÈÁÌÈfiÙ˘· Î·È ÛÙȘ ÏËÚÔÊÔڛ˜ Ô˘ ‰›ÓÔ˘Ó ˆ˜ ÚÔ˜ ÙËÓ ÚfiÛÏË„Ë Î·È ·fi‰ÔÛË Ù˘ ÂÈÎfiÓ·˜ Ù˘ ÎÚ‹Ó˘. K·ıfiÏÔ˘ ÌÈÎÚfi ΤډԘ Î·È Ë ·Î˘ÚˆÙÈ΋ Ú¿ÍË ÙÔ˘ ¯ÚfiÓÔ˘, ÙÔ ÁÂʇڈ̿ ÙÔ˘. OÈ AıËÓ·›Â˜ ÎÔÂÏȤ˜ Ô˘ ÎÈÓÔ‡ÓÙ·È Ì ÙȘ ˘‰Ú›Â˜ ÙÔ˘˜ ÛÙȘ ÎÚ‹Ó˜, ÙfiÔ Û˘Ó¿ÓÙËÛ˘ Î·È ÚÔÛ¯ËÌ·ÙÈ΋˜ Ê˘Á‹˜, ‰ÂÓ ‰È·Ê¤ÚÔ˘Ó Î·È Ôχ ·fi ÂΛӘ Û ¯·Ú·ÎÙÈο ÓÂfiÙÂÚˆÓ ÂÚÈËÁËÙÒÓ ‹ Û ·ÛÚfiÌ·˘Ú˜ ʈÙÔÁڷʛ˜ Ù˘ ‰ÂηÂÙ›·˜, ·˜ Ô‡ÌÂ, ÙÔ˘ ’50 Ô˘ ‰Â›¯ÓÔ˘Ó ÎÔÂÏȤ˜ Ó· ÁÂÌ›˙Ô˘Ó Ù· Ï·Á‹ÓÈ· ÙÔ˘˜ Û ˘fiÛÙÂÁ˜ ÎÚ‹Ó˜.

à Yπστεγη κρνη στο χωρι Λχνα της Λμνου (φωτ.: Oλγα Bαξεβανρη, 1994)

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

1 4

A ¶ P I § I O Y

2 0 0 2

5

Oι κρνες στην αρχαιτητα H H Kασταλα πηγ

στους Δελφος, τπος καθαρμο των προσκυνητν και κφρασης της θεϊκ ς ισχος. Tμπερα του Nτντγουελ. Aπ το «Views in Greece», 1820.

Tης ¶ √§À•Œ¡∏˜ A ¢Õª -μ ∂§∂¡∏ Δρος Aρχαιολγου της ΙΣΤ´ Εφορεας Προϊστορικν και Κλασικν Aρχαιοττων Θεσσαλονκης

°

IA ¶O§§OY™ AIøNE™ ÔÈ Ê˘ÛÈΤ˜ ËÁ¤˜ ÙˆÓ ÏÈÌÓÒÓ Î·È ÙˆÓ ÔÙ·ÌÒÓ ·ÔÙ¤ÏÂÛ·Ó ÙÔÓ ÌÔÓ·‰ÈÎfi ÙÚfiÔ ÂÊԉȷÛÌÔ‡ ÙÔ˘ ··Ú·›ÙËÙÔ˘ ÚÔ˜ ÙÔ ˙ËÓ ÓÂÚÔ‡. √È ¿ÓıÚˆÔÈ ÙÔ ÌÂÙ¤ÊÂÚ·Ó Û ÌÂÁ¿Ï· ‰ÂÚÌ¿ÙÈÓ· ÊÏ·ÛÎÈ¿, Û ‰Ô¯Â›· ͇ÏÈÓ· ‹ ‹ÏÈÓ· Î·È ÙÔ ·Ôı‹Î¢·Ó Û ·ÁÁ›· ÁÈ· ÙȘ ·Ó¿ÁΘ ÙÔ˘˜, ̤۷ ÛÙ· Û›ÙÈ· ÙÔ˘˜. ∏ ÁÂÈÙÓ›·ÛË ¿ÏψÛÙ ÌÂ Ê˘ÛÈÎÔ‡˜ ˘‰¿ÙÈÓÔ˘˜ fiÚÔ˘˜ ‹Ù·Ó ÚÔ¸fiıÂÛË ÁÈ· ÙË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· ÔÔÈ·Û‰‹ÔÙ ÔÈÎÈÛÙÈ΋˜

6

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

1 4

A ¶ P I § I O Y

2 0 0 2

ÂÁηٿÛÙ·Û˘ ·fi ÙÔ˘˜ ÚÔ˚ÛÙÔÚÈÎÔ‡˜ ·ÎfiÌË ¯ÚfiÓÔ˘˜. ¶ËÁ¤˜ ȉȷ›ÙÂÚÔ˘ Ê˘ÛÈÎÔ‡ οÏÏÔ˘˜ ıˆڋıËÎ·Ó ÙfiÔÈ ıÂ˚ÎÔ› Î·È Ï·ÙÚ‡ÙËÎ·Ó ÁÈ· ÙÔ ·Á·ıfi Ô˘ ·Ú›¯·Ó. °‡Úˆ ÙÔ˘˜ Ϥ¯ÙËΠÔÏfiÎÏËÚË Ì˘ıÔÏÔÁ›· Ì ӇÌʘ Î·È ËÌ›ıÂÔ˘˜ Ô˘ ÙÚÈÁ˘ÚÓÔ‡Û·Ó Û ·˘Ù¿ Ù· Ì·ÁÈο ̤ÚË Î·È ‰fiÍ·˙·Ó ÙÔ ÔχÙÈÌÔ ÓÂÚfi. ∏ ∫·ÛÙ·Ï›· ÛÙÔ˘˜ ¢ÂÏÊÔ‡˜ ıˆڋıËΠıÂ›Ô ‰ÒÚÔ, Ë ÌÂÁ·ÏfiÚÂË ‰È·ÌfiÚʈۋ Ù˘ ΢ÚÈ·Ú¯Ô‡Û ÛÙÔ ¯ÒÚÔ Î·È Â¤‚·ÏÏ ÙËÓ ·ÓÙÈÌÂÙÒÈÛ‹ Ù˘ ˆ˜ ÙfiÔ˘ ¤ÎÊÚ·Û˘ Ù˘ ıÂ˚΋˜ ÈÛ¯‡Ô˜. ªÂ ÙËÓ ¿ÚÔ‰Ô ÙˆÓ ·ÈÒÓˆÓ ÔÈ Ê˘ÛÈΤ˜ ËÁ¤˜ ¿Ú¯ÈÛ·Ó Ó· ‰È·ÌÔÚÊÒÓÔÓÙ·È ˆ˜ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓ‹Ì·Ù· ÙfiÛÔ ÁÈ· ÙËÓ Î·Ï‡ÙÂÚË Â͢ËÚ¤ÙËÛË ÙˆÓ Î·ÙÔ›ÎˆÓ ÌÈ·˜ ÂÚÈÔ¯‹˜, fiÛÔ Î·È ÁÈ· ÔÈÎÔÓÔÌÈÎfiÙÂÚË ‰È·¯Â›ÚÈÛË ÙÔ˘ ÓÂÚÔ‡.

∞·ÓÙÔ‡Ó Û ‰È¿ÊÔÚÔ˘˜ Ù‡Ô˘˜. √ ·ÏÔ‡ÛÙÂÚÔ˜ Â›Ó·È ·˘Ùfi˜ Ì ÌÈ· ÌfiÓÔ ‰È·ÌÔÚʈ̤ÓË ÂÎÚÔ‹ ·fi fiÔ˘ ÙÚ¤¯ÂÈ ÙÔ ÓÂÚfi, Û˘Ó‹ıˆ˜ ·¢ı›·˜ ¿Óˆ ÛÙËÓ ËÁ‹. Δ¤ÙÔÈÔ˘ Ù‡Ô˘ ÎÚ‹ÓË Â›Ó·È Ë ·Ú¯·˚ÎÒÓ ¯ÚfiÓˆÓ ÎÚ‹ÓË ∫·ÛÙ·Ï›· ÛÙÔ˘˜ ¢ÂÏÊÔ‡˜ Î·È Ë ÎÚ‹ÓË ÛÙÔ Ó·fi ÙÔ˘ ∞fiÏψӷ ÛÙËÓ ∂Ú¤ÙÚÈ·. ¶ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ· Ù· ÌÔÓ·‰Èο ·Ú·‰Â›ÁÌ·Ù· ÙÔ˘ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓÔ˘ Ù‡Ô˘ ÛÙÔ˘˜ ÚÒÈÌÔ˘˜ ¯ÚfiÓÔ˘˜. ¶·ÚfiÌÔÈÔ˘ Ù‡Ô˘ ÎÚ‹ÓË ·Ó·ÛοÊÙËΠÛÙÔ ÈÂÚfi Ù˘ ∂Ú¤ÙÚÈ·˜, ÎÔÓÙ¿ ÛÙ· ¶ÚÔ‡Ï·È·. øÛÙfiÛÔ ·˘Ù‹ Ë ·Ï‹ ‰È·ÌfiÚʈÛË ··ÓÙ¿ ̤¯ÚÈ Î·È ÙÔÓ 2Ô ·È. Ì. Ã. Δ¤ÙÔÈ· Â›Ó·È Ë ÎÚ‹ÓË ÙÔ˘ ΔÚ·˚·ÓÔ‡ ÛÙËÓ EÊÂÛÔ Î·È ÌÈ· ÎÚ‹ÓË ÛÙË °fiÚÙ˘Ó· Ù˘ ∫Ú‹Ù˘. M ÙËÓ ¿ÚÔ‰Ô ÙˆÓ ·ÈÒÓˆÓ, ÔÈ ÎÚ‹Ó˜ ¿Ú¯ÈÛ·Ó Ó· ÔÚÁ·ÓÒÓÔÓÙ·È Û˘ÛÙËÌ·ÙÈο Ì ÌÈ· ‰ÂÍ·ÌÂÓ‹ ÛÙÔ ›Ûˆ ̤-

ÚÔ˜ ÙÔ˘˜ Î·È Ó· ‰È·ÎÔÛÌÔ‡ÓÙ·È Ì ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈο ÛÙÔȯ›·. Δ¤ÙÔÈÔ˘ ›‰Ô˘˜ ¤ÚÁ· ‹Ù·Ó ȉȷ›ÙÂÚ· ·Á·ËÙ¿ ÛÙÔ˘˜ Ù˘Ú¿ÓÓÔ˘˜. ∫·ıÒ˜ Ô ÏËı˘ÛÌfi˜ Ù˘ fiÏ˘ ·˘Í·ÓfiÙ·Ó Ë Ê˘ÛÈ΋ ËÁ‹ ¤ÚÂ ӷ Û˘ÌÏËÚˆı› Ì ÂÈϤÔÓ ÚÔÌ‹ıÂȘ ÓÂÚÔ‡ Ô˘ ÌÂÙ·ÊÂÚfiÙ·Ó ·fi Ì·ÎÚÈ¿. ∏ ∂ÓÓ¿ÎÚÔ˘ÓÔ˜ ÙˆÓ ∞ıËÓÒÓ ‰ÂÓ ÙÚÔÊÔ‰ÔÙÔ‡ÓÙ·Ó ÌfiÓÔ ·fi ÙËÓ ÙÔÈ΋ ËÁ‹ Ù˘ ∫·ÏÏÈÚÚfi˘, ·ÏÏ¿ ÂÈϤÔÓ ·fi ÙÔÓ ÀÌËÙÙfi ‹ ÙÔ ¶ÂÓÙÂÏÈÎfi. ∏ ÈÔ Û˘ÓËıÈṲ̂ÓË Ì¤ıÔ‰Ô˜ ÌÂÙ·ÊÔÚ¿˜ ÓÂÚÔ‡ ·fi Ì·ÎÚÈ¿, ÛÙ· ¯ÚfiÓÈ· ·˘Ù¿, ÁÈÓfiÙ·Ó Ì ‹ÏÈÓÔ˘˜ ·ÁˆÁÔ‡˜, ‰È·Ì¤ÙÚÔ˘ 20-25 ÂÎ., Ô˘ ·Ó¿ Ù·ÎÙ¿ ‰È·ÛÙ‹Ì·Ù· ›¯·Ó ·ÓÔ›ÁÌ·Ù· ηı·ÚÈÛÌÔ‡ ÎÏÂÈṲ̂ӷ Ì η¿ÎÈ. ™Â ·˘Ùfi ÙÔ Ôχ ·Ïfi Û‡ÛÙËÌ· ÚÔÛÙ¤ıËΠÛÈÁ¿-ÛÈÁ¿ Î·È ÌÈ· ‰ÂÍ·ÌÂÓ‹, ÂÂȉ‹ ÙÔ ÙÚ¯ԇÌÂÓÔ ÓÂÚfi ‰ÂÓ Â·ÚÎÔ‡Û ÁÈ· ÙȘ ηıËÌÂÚÈÓ¤˜ ·Ó¿ÁΘ Î·È ¯ÚÂÈ·˙fiÙ·Ó ·Ôı‹Î¢ÛË. ¶Ôχ ÁÓˆÛÙ‹ ÎÚ‹ÓË Ì ‰ÂÍ·ÌÂÓ‹ Â›Ó·È ÙÔ˘ £Â·Á¤ÓË ÛÙ· ª¤Á·Ú·, ÌÈ· ηٷÛ΢‹ ÙÔ˘ ‡ÛÙÂÚÔ˘ 6Ô˘ ·È. . Ã. Ô˘ ·Ô‰›‰ÂÙ·È ÛÙÔÓ Ù‡Ú·ÓÓÔ ¶·˘Û·Ó›·. HÙ·Ó ¤Ó· ÔÚıÔÁÒÓÈÔ ‰ˆÌ¿ÙÈÔ 18x135Î.Ì., Î·Ï˘Ì̤ÓÔ Ì Â›Â‰Ë ÛÙ¤ÁË ÛÙËÚÈÁ̤ÓË Û ¤ÓÙ ÛÂÈÚ¤˜ ·fi ÂÙ¿ ÔÎÙ·ÁˆÓÈο ÛÙËÚ›ÁÌ·Ù·. ÈÚÔ‡Û Á‡Úˆ ÛÙ· 380 Î. Ì. Î·È ¯ÚÂÈ·˙fiÙ·Ó ÂÚ›Ô˘ 7 ÒÚ˜ ÁÈ· Ó· ÁÂÌ›ÛÂÈ Î·Ù¿ ÙË ‰È¿ÚÎÂÈ· Ù˘ Ó‡ÎÙ·˜. ∫·Ù¿ ÙËÓ ·Ú¯·˚΋ Î·È ÙËÓ ÎÏ·ÛÈ΋ ÂÚ›Ô‰Ô Û¿ÓÈ· ‚Ú›ÛÎÂÈ Î·Ó›˜ ¤Ó· ÔÚÁ·ÓˆÌ¤ÓÔ ˘‰ÚÔ‰ÔÙÈÎfi Û‡ÛÙËÌ·, ¤Ó· ˘‰Ú·ÁˆÁÂ›Ô ‰ËÏ·‰‹ Ô˘ ÌÂÙ¤ÊÂÚ ÙÔ ÓÂÚfi ·fi Ôχ Ì·ÎÚÈ¿ Î·È Î·Ù¤ÏËÁ Û ÎÚ‹Ó˜ ÛÂ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ӷ ÛËÌ›· Ù˘ fiÏ˘ ‹ ·ÎfiÌË Î·È Ì¤Û· ÛÙ· ›‰È· Ù· ‰ËÌfiÛÈ· ‹ Ù· ȉȈÙÈο ÔÈÎÔ‰ÔÌ‹Ì·Ù·. Δ¤ÙÔÈÔ˘ ›‰Ô˘˜ ·ÚÔ¯¤˜ ¿Ú¯ÈÛ·Ó Ó· ÂÍ·ÛÊ·Ï›˙ÔÓÙ·È Ì ÙËÓ ·Ó¿Ù˘ÍË ÙˆÓ ÂÈÛÙËÌÒÓ, ÂÍ·ÏÒıËÎ·Ó ·ÚÎÂÙ¿ ÛÙÔ˘˜ ̤ÛÔ˘˜ Î·È ‡ÛÙÂÚÔ˘˜ ÂÏÏËÓÈÛÙÈÎÔ‡˜ ¯ÚfiÓÔ˘˜ Î·È ¤Êı·Û·Ó Û ˘„ËÏfi ‚·ıÌfi ÙÂÏÂÈfiÙËÙ·˜ ÛÙ· ڈ̷˚ο ¯ÚfiÓÈ·.

H Tο κρηναο οικοδμημα του Hρδου του Aττικο στην Aρχαα Oλυμπα, πως σζεται σ μερα. Δεξι! σχεδιαστικ αποκατ!σταση του μνημεου απ τον Γερμαν αρχαιολγο Φραντς Γκλ!ζερ.

KÚËÓ·›· ÔÈÎÔ‰ÔÌ‹Ì·Ù· √È ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˜ ·Ú¯·˚Τ˜ Î·È ÎÏ·ÛÈΤ˜ fiÏÂȘ ›¯·Ó ÙÔÈΤ˜ ËÁ¤˜ ÛÙÔ Î¤ÓÙÚÔ ÙÔ˘˜ Î·È ·˘Ùfi˜ Èı·Ófiٷٷ ˘‹ÚÍ ¤Ó·˜ ·fi ÙÔ˘˜ ‚·ÛÈÎÔ‡˜ ÏfiÁÔ˘˜ ·Ó¿Ù˘Í˘ ÌÈ·˜ fiÏ˘, Á‡Úˆ ·fi ÙËÓ ËÁ‹. ∏ fi„Ë ÙˆÓ ÎÚËÓÒÓ ‹Ù·Ó ·Ú¯Èο ·Ôχو˜ ÂÚÁÔÓÔÌÈ΋, ÛÙ·‰È·Î¿ fï˜, ηıÒ˜ ·ÔÙÂÏÔ‡Û ÛËÌÂ›Ô ·Ó·ÊÔÚ¿˜ ‰ËÌÔÛ›ˆÓ ¯ÒÚˆÓ, ¿Ú¯ÈÛ ӷ Á›ÓÂÙ·È ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ Û‡ÓıÂÙË Î·È Ó· ·ÔÙÂÏ› ̤ÛÔÓ ÂÈ‚ÔÏ‹˜ ÂÍÔ˘Û›·˜ ÙÔ˘ ÂοÛÙÔÙ ¿Ú¯ÔÓÙ· Ù˘ fiÏ˘. ∏ ·Ú¯·ÈfiÙÂÚË ÌÓ›· ÁÈ· ÎÚ‹ÓË ‚Ú›ÛÎÂÙ·È ÛÙËÓ √‰‡ÛÛÂÈ· ÙÔ˘ √Ì‹ÚÔ˘, fiÔ˘ ÁÈ· ÙËÓ ·ÎÚ›‚ÂÈ· ·Ó·Ê¤ÚÔÓÙ·È ‰‡Ô ÎÚ‹Ó˜-ËÁ¤˜: ÌÈ· ÛÙÔÓ Î‹Ô Î·È ÌÈ· ÛÙËÓ ·˘Ï‹ ·fi fiÔ˘ ·›ÚÓÔ˘Ó ÓÂÚfi ÔÈ Ôϛ٘. ΔÔ ·Ú¯·ÈfiÙÂÚÔ ÎÙ›ÛÌ· ¿ÓÙˆ˜ ¯ÚÔÓÔÏÔÁÂ›Ù·È ·ÚÎÂÙÔ‡˜ ·ÈÒÓ˜ ·ÚÁfiÙÂÚ·, Á‡Úˆ ÛÙ· ̤۷ ÙÔ˘ 7Ô˘ ·È. . Ã., ÛÙËÓ √Ï˘Ì›· Î·È ‹Ù·Ó ‰È·ÌÔÚʈ̤ÓÔ Ì ÏÂÔÓÙÔÎÚÔ˘ÓÔ‡˜. ™ÙÔ Â‡·Ó‰ÚÔÓ ¿ÛÙ˘ Ù˘ ∫ÔÚ›ÓıÔ˘ ˘‹Ú¯Â ÌÈ· ÎÂÓÙÚÈ΋ ÂÚÈÔ¯‹ Ì ÈÂÚ‹ ËÁ‹ Î·È ‹Ù·Ó ·fi Ù· ·Ú¯·ÈfiÙÂÚ· ̤ÚË Ï·ÙÚ›·˜ Ù˘ fiÏ˘. ∞ÚÁfiÙÂÚ· ÛÙË

Afi ÙȘ ·Ϥ˜ ηٷÛ΢¤˜ ÙˆÓ ·Ú¯·˚ÎÒÓ ¯ÚfiÓˆÓ ÛÙ· ÂÚ›Ù¯ӷ ÔÈÎÔ‰ÔÌ‹Ì·Ù· Ù˘ ڈ̷˚΋˜ ÂÚÈfi‰Ô˘

ı¤ÛË ·˘Ù‹ ı· ‰ËÌÈÔ˘ÚÁËı› Ë ∞ÁÔÚ¿. ∏ ·Ú¯·ÈfiÙÂÚË ÎÚ‹ÓË ÛÙËÓ ∞ı‹Ó· ·Ó·ÛοÊÙËΠÛÙËÓ ¶Ó‡Î·, Â›Û˘ Û ¿ÌÂÛË ÁÂÈÙÓ›·ÛË Ì ÙËÓ ·ÏÈ¿ ∞ÁÔÚ¿. ∏ ¿ÚÙÈ· ÔÚÁ¿ÓˆÛË ÙÔ˘ ˘‰Ú¢ÙÈÎÔ‡ Û˘ÛÙ‹Ì·ÙÔ˜ ˘‹ÚÍ ¤Ó· ·fi Ù· ·ÚÈ· ÚÔÁÚ¿ÌÌ·Ù· ÙÔ˘ ¶ÂÈÛ›ÛÙÚ·ÙÔ˘. ∏ ∂ÓÓ¿ÎÚÔ˘ÓÔ˜ ‚Ú›ÛÎÂÙ·È ÛÙÔ „ËÏfiÙÂÚÔ ÛËÌÂ›Ô ÛÙÔÓ Î‡ÚÈÔ Ô‰ÈÎfi ¿ÍÔÓ· ÁÈ· ÙÔÓ ‰ÈÂÚ¯fiÌÂÓÔ ·fi ÙÔÓ AÚÂÈÔ ¶¿ÁÔ ÛÙËÓ ∞ÁÔÚ¿. TÔÓ 2Ô ·È. .Ã. ·ÓÂÁ¤ÚıËΠÌÈ· ÎÚ‹ÓË Ì ÎfiÁ¯Â˜ ÎÔÓÙ¿ ÛÙË ¡fiÙÈ· ™ÙÔ¿ ππ Î·È ÌÈ· ·ÎfiÌË ÌÈÎÚfiÙÂÚË Ì ıfiÏÔ ÎÔÓÙ¿ ÛÙÔ μÔ˘ÏÂ˘Ù‹ÚÈÔ. ™ÙË ÓfiÙÈ· Ù¤Ú˘Á· Ù˘ ڈ̷˚΋˜ ∞ÁÔÚ¿˜ ˘‹Ú¯Â ÎÚ‹ÓË, ÂÓÒ ÛÙ· ¯ÚfiÓÈ· ÙÔ˘ ∞‰ÚÈ·ÓÔ‡ ηٷÛ΢¿ÛÙËΠÎÚ‹ÓË ÛÙÔÓ Ù‡Ô Ù˘ Âͤ‰Ú·˜ ÎÔÓÙ¿ ÛÙËÓ ∂ÓÓ¿ÎÚÔ˘ÓÔ. ªÂ ÙËÓ ¿ÚÔ‰Ô ÙˆÓ ¯ÚfiÓˆÓ ÔÚÈṲ̂ӷ ÔÈÎÔ‰ÔÌ‹Ì·Ù· ÎÚËÓÒÓ Á›ÓÔÓÙ·È ÔÏÔ¤Ó· Î·È ÈÔ ÂÚ›Ù¯ӷ Î·È ÙȘ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˜ ÊÔÚ¤˜ Û˘Ó‰˘¿˙ÔÓÙ·È Ì ¤Ó· ÔÏÔÎÏËڈ̤ÓÔ Û‡ÛÙËÌ· ¿ÓÙÏËÛ˘ Î·È ·Ôı‹Î¢Û˘ ÓÂÚÔ‡. ∞Ó¿ÏÔÁ·

H

K A £ H M E P I N H

B

Ì ÙȘ ÂοÛÙÔÙ ÔÈÎÔÓÔÌÈΤ˜ ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ˜ Ù˘ fiÏ˘ ‹ ÙˆÓ È‰ÈˆÙÒÓ Ô˘ ÙȘ ÚÔÛ¤ÊÂÚ·Ó, ·ÎÔÏÔ˘ıÒÓÙ·˜ ÙȘ ÂÈÙ·Á¤˜ οÔÈ·˜ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋˜ ·Ú¿‰ÔÛ˘ ÂÓfi˜ ÙfiÔ˘ ‹ ·Ó¿ÏÔÁ· Ì ÙËÓ ÂÔ¯‹ Î·È ‚‚·›ˆ˜ Û ·fiÏ˘ÙË Û˘Ó¿ÚÙËÛË Ì ٷ ˘ÏÈο ÌÈ·˜ ÂÚÈÔ¯‹˜, ··ÓÙÔ‡Ó ÎÚ‹Ó˜: Ì ¤Ó· ÙÂÚfi (ÌÔÓfiÙÂÚÔÈ) Û ¢ı‡ÁÚ·ÌÌË ‹ ΢ÎÏÈ΋ ‰È¿Ù·ÍË ÛÙÔÓ Ù‡Ô Ù˘ Âͤ‰Ú·˜, ‹ Ì ÔÚıÔÁÒÓȘ ‹ ËÌÈ΢ÎÏÈΤ˜ ÎfiÁ¯Â˜, ·fi fiÔ˘ Ì ÏÂÔÓÙÔÎÚÔ˘ÓÔ‡˜ ‹ ·fi ·ÏÔ‡ÛÙÂÚ˜ ÂÎÚÔ¤˜ ¤ÙÚ¯ ‰È·ÚÎÒ˜ ÙÔ ÔχÙÈÌÔ ÓÂÚfi, ÙËÓ ·ÚfiÛÎÔÙË ÚÔ‹ ÙÔ˘ ÔÔ›Ô˘ ÂÍ·ÛÊ¿ÏÈ˙·Ó Û˘Ó‹ıˆ˜ Ì ÌÈ· ‹ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˜ ‰ÂÍ·ÌÂÓ¤˜ ÂÓۈ̷و̤Ó˜ ˘ÔÁ›ˆ˜ ‹ Û ·Ú¿Ï¢ÚË ı¤ÛË ÛÙÔ Î˘Ú›ˆ˜ ÔÈÎÔ‰fiÌËÌ· Ù˘ ÎÚ‹Ó˘. ∫Ú‹Ó˜ Ì ¤Ó· ÙÂÚfi ··ÓÙÔ‡Ó ÛÙËÓ √Ï˘Ì›· (Ë Âͤ‰Ú· ÙÔ˘ ∏ÚÒ‰Ë ÙÔ˘ ∞ÙÙÈÎÔ‡) Î·È ÛÙÔ AÚÁÔ˜ fiÔ˘ ÙÔ ÌÔÓfiÙÂÚÔ ÔÈÎÔ‰fiÌËÌ· ıˆÚÂ›Ù·È ¡˘ÌÊ·›Ô, ÈÂÚfi ‰ËÏ·‰‹ ÙˆÓ ¡˘ÌÊÒÓ. EÓ·˜ Ù‡Ô˜ ÌÔÓfiÙÂÚ˘ ÎÚ‹Ó˘ ›ӷÈ

K Y P I A K H

1 4

A ¶ P I § I O Y

2 0 0 2

7

H Kρ νη με λεοντοκρουν στο εσωτερικ του Παρθεννα. Φανταστικ ξυλογραφα του J.P. Mahaffy (Συλλογ

Iω!ννη Λ!μπρου).

Î·È ·˘Ùfi˜ ÙÔ˘ 2Ô˘ ·È. Ì.Ã. ÛÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË, ÎÔÓÙ¿ ÛÙȘ ڈ̷˚Τ˜ ı¤Ú̘ Ô˘ ·Ó·ÛοÊÙËÎ·Ó ÛÙ· ÓfiÙÈ· Ù˘ ∞Á›·˜ ™ÔÊ›·˜. Δ· ·Ú·‰Â›ÁÌ·Ù· ÙÔ˘ ›‰Ô˘˜ ¿ÓÙˆ˜ Â›Ó·È ÙfiÛÔ Ï›Á·, Ô˘ ÛÙÔ˘˜ ·Ï·ÈÔ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÔ‡˜ ¯ÚfiÓÔ˘˜ ·˘Ùfi˜ Ô Ù‡Ô˜ ı· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈËı› ˆ˜ ‚·ÙÈÛÙ‹ÚÈÔ. ™Ù· ڈ̷˚ο ¯ÚfiÓÈ· ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰· ˘¿Ú¯Ô˘Ó Ù¤ÛÛÂÚ· ÁÓˆÛÙ¿ ·Ú·‰Â›ÁÌ·Ù· ÎÚËÓ·›ˆÓ ÔÈÎÔ‰ÔÌËÌ¿ÙˆÓ ÛÙÔÓ Ù‡Ô Ù˘ Âͤ‰Ú·˜: ÛÙËÓ ∞ÁÔÚ¿ ÙˆÓ ∞ıËÓÒÓ, ÛÙËÓ √Ï˘Ì›·, ÛÙËÓ ∫fiÚÈÓıÔ Î·È ÛÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË. ¶·ÚfiÌÔÈÔ˘ Ù‡Ô˘ ı· Ú¤ÂÈ Ó· ‹Ù·Ó Î·È Ë ÎÚ‹ÓË ÛÙÔ ÈÂÚfi Ù˘ ∞ÌÊÈÙÚ›Ù˘ Î·È ÙÔ˘ ¶ÔÛÂȉÒÓ· ÛÙËÓ Δ‹ÓÔ. °È· ÙËÓ Î·Ï‹ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· ÙˆÓ ÎÚËÓÒÓ Â›¯·Ó ıÂÛÈÛÙ› Î·È ÔÈ Î·Ù¿ÏÏËÏÔÈ ıÂÛÌÔ›. ™ÙËÓ ∞ı‹Ó· ˘‹Ú¯Â ÂÈÌÂÏËÙ‹˜ ÎÚËÓÒÓ, ÂÓÒ ÛÙËÓ ¶¤ÚÁ·ÌÔ, ÛÙÔ˘˜ ÂÏÏËÓÈÛÙÈÎÔ‡˜ ¯ÚfiÓÔ˘˜, ˘‹Ú¯·Ó «·ÛÙ˘ÓfiÌÔÈ», ÔÈ ÔÔ›ÔÈ ÂfiÙ¢·Ó ÁÈ· ÙËÓ Î·Ï‹ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ›· ÙˆÓ ÎÚËÓÒÓ Î·È ··ÁfiÚ¢·Ó ÙË ¯Ú‹ÛË ÙÔ˘˜ ÁÈ· fiÙÈÛÌ· ˙ÒˆÓ, ÁÈ· Ù· ÔÔ›· ˘‹Ú¯·Ó ¿ÏϘ Û¯ÂÙÈΤ˜ ηٷÛ΢¤˜. √ ¶ÏÔ‡Ù·Ú¯Ô˜ Ì·ÚÙ˘Ú› Â›Û˘ fiÙÈ Ô £ÂÌÈÛÙÔÎÏ‹˜ ‰ÈÂÙ¤ÏÂÛ ÂÈÛÙ¿Ù˘ ÙˆÓ ˘‰¿ÙˆÓ. √ÚÈṲ̂ÓÔÈ Ù‡ÔÈ ÎÚËÓÒÓ ¤ÁÈÓ·Ó Ôχ Û˘ÓËıÈṲ̂ÓÔÈ Û οÔÈÔ˘˜ ÙfiÔ˘˜Ø ÁÈ· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· ÛÙËÓ ∞ı‹Ó· Ô ·Ïfi˜ Ù‡Ô˜ ÂÓfi˜ ÙÂÙÚ¿Ï¢ÚÔ˘ ÌÈÎÚÔ‡ ÔÈÎÔ‰ÔÌ‹Ì·ÙÔ˜, Ì ÙÚ¯ԇÌÂÓÔ ÓÂÚfi Î·È ˘fiÁÂÈ· ‰ÂÍ·ÌÂÓ‹ fiÔ˘ Û˘ÁÎÂÓÙÚÒÓÔÓÙ·Ó ÙÔ ÓÂÚfi Ù˘ ËÁ‹˜, ‹Ù·Ó Ë ÈÔ ‰È·‰Â‰Ô̤ÓË ÌÔÚÊ‹ ÎÚËÓ·›Ô˘ ÔÈÎÔ‰ÔÌ‹Ì·ÙÔ˜ ·fi ÙÔÓ 6Ô ¤ˆ˜ Î·È ÙÔÓ 4Ô ·È. .Ã. Δ· ˘‰Ú·ÁˆÁ›· Ù˘ ÎÏ·ÛÈ΋˜ ∂ÏÏ¿‰·˜ ‰ÂÓ ‹Û·Ó Ôχ ‰È·ÊÔÚÂÙÈο ·fi Ù· ·Ú¯·˚ο.

8

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

1 4

A ¶ P I § I O Y

2 0 0 2

KÂÓÙÚÈο ÛËÌ›· √È ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˜ fiÏÂȘ Â͢ËÚÂÙÔ‡ÓÙ·È ·fi ÎÚ‹Ó˜ Û ÎÂÓÙÚÈο ÛËÌ›·, fiÔ˘ ÙÔ ÓÂÚfi ÌÂٷʤÚÂÙ·È ·fi ÙËÓ ËÁ‹ Ì ·ÁˆÁÔ‡˜. TÔ ÓÂÚfi ÌÂٷʤÚÂÙ·È ˘ÔÁ›ˆ˜ ÁÈ· Ó· ÙÔ ÚÔÛÙ·ÙÂ‡Ô˘Ó ·fi ÙÔ˘˜ ¯ıÚÔ‡˜ Î·È ÁÈ· ÏfiÁÔ˘˜ ˘ÁÈÂÈÓ‹˜. ΔÔ ÈÔ ÛÔ˘‰·›Ô ˘‰Ú·ÁˆÁÂ›Ô ÙˆÓ ÎÏ·ÛÈÎÒÓ ¯ÚfiÓˆÓ Â›Ó·È ·˘Ùfi Ù˘ ¶ÂÚ·¯ÒÚ·˜. ΔÔ ÎÚËÓ·›Ô ÔÈÎÔ‰fiÌËÌ· ‰È·ÌÔÚÊÒÓÂÙ·È Ì ÙȘ ÁÓˆÛÙ¤˜ ÛÂÈÚ¤˜ ÙˆÓ ‚·ıÈÒÓ ‰ÂÍ·ÌÂÓÒÓ Ë Ì›· Ï¿È ÛÙËÓ ¿ÏÏË, Ì ȈÓÈ΋ ÚfiÛÔ„Ë. ΔÔ ÓÂÚfi ÂÚ¯fiÙ·Ó Ì ¤Ó· ÙÔ‡ÓÂÏ ·fi 29 Ì. ̤۷ ·fi ÙÔ ‚Ú¿¯Ô. ™Ù· ÂÏÏËÓÈÛÙÈο ¯ÚfiÓÈ· Á›ÓÂÙ·È ÌÈ· ·ÍÈÔÛËÌ›ˆÙË ÙÔÌ‹. ª¤Û· ÛÙÔ Ï·›ÛÈÔ ÌÈ·˜ ÂÎÙÂٷ̤Ó˘ ·ÛÙÈÎÔÔ›ËÛ˘ Ô˘ ÂÈÎÚ¿ÙËÛ ÛÙ· ¯ÚfiÓÈ· ÙˆÓ ÂÈÁfiÓˆÓ, ÔÈ fiÏÂȘ ÂÊԉȿÛÙËÎ·Ó Ì Ӥ· ¤ÚÁ· ‹ Â͈ڷ˝ÛÙËÎ·Ó ÔÏÏ¿ ·Ï·È¿. Δ· ˘‰Ú·ÁˆÁ›· Î·È Ë ÙÚÔÊÔ‰ÔÛ›· Ù˘ fiÏ˘ Ì Â·ÚΛ˜ ÔÛfiÙËÙ˜ ÓÂÚÔ‡ ¤·ÈÍ ηıÔÚÈÛÙÈÎfi ÚfiÏÔ Û ·˘Ù‹ ÙË Ó¤· ΛÓËÛË. ∂ÈϤÔÓ Ë ÚfiÔ‰Ô˜ Ù˘ ˘‰Ú·˘ÏÈ΋˜ ÂÈÛÙ‹Ì˘ ¤‰ˆÛ ÛÙ· Û˘ÛÙ‹Ì·Ù· ¿ÓÙÏËÛ˘ Î·È ÙÚÔÊÔ‰ÔÛ›·˜ ÓÂÚÔ‡ ÌÈ· ÙÂÏ›ˆ˜ Ó¤· ‰È¿ÛÙ·ÛË, Ô˘ ı· ÚÔÂÙÔÈÌ¿ÛÂÈ ÙÔ ¤‰·ÊÔ˜ ÁÈ· Ù· ÂfiÌÂÓ· ¯ÚfiÓÈ·, ·˘Ù¿ Ù˘ ڈ̷˚΋˜ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·˜, ÔfiÙ ηٷÛ΢¿˙ÔÓÙ·È ÌÂÁ·ÏfiÚÂ· ˘‰Ú·ÁˆÁ›· Ô˘ ηٷϋÁÔ˘Ó Û ‰ËÌfiÛȘ ‹ Û ȉȈÙÈΤ˜ ÎÚ‹Ó˜. ¶¿ÓÙˆ˜ Û ·˘Ù¿ Ù· Û˘ÛÙ‹Ì·Ù· ‰ÂÓ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡Ó ·ÎfiÌË ÙȘ ÙÔ͈٤˜ ‹ ıÔψ٤˜ ηٷÛ΢¤˜ ÁÈ· ÙËÓ ÔÈÎÔ‰fiÌËÛË ÎÙÈÛÙÒÓ ˘‰Ú·ÁˆÁ›ˆÓ ÚÔÎÂÈ̤ÓÔ˘ Ó· ÌÂٷʤÚÔ˘Ó ÓÂÚfi ·fi Ì·ÎÚÈÓ¤˜ ÂÚÈÔ¯¤˜, fiˆ˜ ı· ÂÈÎÚ·Ù‹ÛÂÈ Î·Ù¿ ÙÔ˘˜ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚÈÎÔ‡˜ ¯ÚfiÓÔ˘˜. EÓ· ‰È·ÎÔÛÌËÙÈÎfi ÙfiÍÔ, Ì ‰ˆÚÈÎÔ‡˜

ΛÔÓ˜ Î·È ıÚÈÁÎfi, Â›Ó·È ÁÓˆÛÙfi ·fi ÙËÓ ÂÏÏËÓÈÛÙÈ΋ ¶ÚÈ‹ÓË. ªÂÁ¿Ï· ÎÚËÓ·›· ÔÈÎÔ‰ÔÌ‹Ì·Ù· ηٷÛ΢¿˙ÔÓÙ·È ÛÙÔ˘˜ ÂÏÏËÓÈÛÙÈÎÔ‡˜ ¯ÚfiÓÔ˘˜ ÛÙËÓ EÊÂÛÔ, ÙË ª‹ı˘ÌÓ·, ÙË ª·ÁÓËÛ›· ÛÙË ™›˘ÏÔ, ÛÙË ºÈÏ·‰¤ÏÊÂÈ·, ÛÙËÓ ∞ÓÙÈfi¯ÂÈ· ÛÙËÓ ¶ÈÛȉ›· Î·È ÛÙËÓ ∞ÓÙÈfi¯ÂÈ· ÛÙÔÓ ª·›·Ó‰ÚÔ, ÛÙ· ¶¿Ù·Ú·, ÛÙË ™Ì‡ÚÓË, ÛÙȘ ΔÚ¿ÏÏÂȘ, ÛÙË §·Ô‰›ÎÂÈ· Î·È ÛÙËÓ ¶¤ÚÁ·ÌÔ. ™ÙË ÚˆÌ·˚΋ ÂÔ¯‹ ÔÈ ·ÁˆÁÔ› ÌÂÙ·ÊÔÚ¿˜ ÙÔ˘ ÓÂÚÔ‡ Â›Ó·È ÎÙÈÛÙÔ› Î·È Î·Ï˘Ì̤ÓÔÈ ÁÈ· ÙËÓ ÚÔÛÙ·Û›· ÙˆÓ Î·ÙÔ›ÎˆÓ ÌÈ·˜ fiÏ˘ ·fi ÙȘ ÌÔχÓÛÂȘ. ∞ÚÁfiÙÂÚ· ı· ÂÈÓÔ‹ÛÔ˘Ó ÙÔ˘˜ ·ÁˆÁÔ‡˜ ·fi ÌfiÏ˘‚‰Ô Ô˘ ı· ÂÈÎÚ·Ù‹ÛÔ˘Ó ÛÙȘ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˜ ÂÚÈÔ¯¤˜ Ù˘ ·˘ÙÔÎÚ·ÙÔÚ›·˜. ™ÙȘ fiÏÂȘ ˘¿Ú¯Ô˘Ó Û ÔÏÏ¿ ÛËÌ›· ÌÈÎÚ¤˜ ÎÚ‹Ó˜ Ì ÔÚıÔÁÒÓȘ ‰ÂÍ·ÌÂÓ¤˜ ÌÚÔÛÙ¿ ÙÔ˘˜, ·fi fiÔ˘ ÔÈ Î¿ÙÔÈÎÔÈ ÌÔÚÔ‡Ó Â‡ÎÔÏ· Ó· ÚÔÌËı¢ÙÔ‡Ó ÙÔ ÓÂÚfi. ™Â ÌÂÁ¿Ï· ·ÛÙÈο ΤÓÙÚ· ÂÊ·ÚÌfi˙ÂÙ·È ÙÔ Û‡ÛÙËÌ· Ù˘ ȉȈÙÈ΋˜ ˘‰ÚÔ‰fiÙËÛ˘ fiˆ˜ ÁÈ· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· ÛÙËÓ ¶ÔÌË›·, fiÔ˘ ÙÔ Î¿ı Û›ÙÈ ¤¯ÂÈ ÙË ‰È΋ ÙÔ˘ ÎÚ‹ÓË Ì ÙÚ¯ԇÌÂÓÔ ÓÂÚfi. ¶·Ú’ fiÏ· ·˘Ù¿ ÂÍ·ÎÔÏÔ˘ıÔ‡Ó Ó· ÎÙ›˙ÔÓÙ·È ÌÂÁ·ÏÂÈÒ‰Ë ÔÈÎÔ‰ÔÌ‹Ì·Ù· ·fi ÙÔ˘˜ ·˘ÙÔÎÚ¿ÙÔÚ˜ ‹ ÏÔ‡ÛÈÔ˘˜ PˆÌ·›Ô˘˜ ·ÍȈ̷ÙÔ‡¯Ô˘˜ ÙfiÛÔ Ì¤Û· ÛÙȘ fiÏÂȘ fiÛÔ Î·È ÛÙ· ÈÂÚ¿. ™Ù· ÈÂÚ¿ Î·È È‰È·›ÙÂÚ· ÛÙ· ∞ÛÎÏËÈ›·, ÔÈ ÎÚ‹Ó˜ ··ÓÙÔ‡Ó ÙÔ ›‰ÈÔ ÚÒÈÌ· fiÛÔ Î·È ÛÙȘ fiÏÂȘ. ™ÙÔ ∞ÛÎÏËÈÂ›Ô ÙˆÓ ∞ıËÓÒÓ ·Ó·ÛοÊÙËΠ¤Ó· Ó˘ÌÊ·›Ô ÙÔ˘ 6Ô˘ ·È. .Ã., ÛÙˆÓ ¢ÂÏÊÒÓ ˘¿Ú¯ÂÈ ÎÚ‹ÓË ÙÔ˘ 5Ô˘ ·È. .Ã., ÛÙ˘ ∂ȉ·‡ÚÔ˘ Ì›· ‰ˆÚÈÎÔ‡ Ú˘ıÌÔ‡ ÙÔ˘ 3Ô˘ ·È. .Ã., ÛÙÔ ·ÓÙ›ÛÙÔÈ¯Ô ÈÂÚfi ÛÙËÓ ∫ˆ ˘¿Ú¯ÂÈ ÎÚ‹ÓË ÂÏÏËÓÈÛÙÈÎÒÓ ¯ÚfiÓˆÓ, Ë ÎÚ‹ÓË ÛÙÔ ∞ÛÎÏËÈÂ›Ô Ù˘ ∫ÔÚ›ÓıÔ˘ ¯ÚÔÓÔÏÔÁÂ›Ù·È ÛÙÔÓ 1Ô ·È. .Ã. ÛÙ˘ ¶¿ÚÔ˘ ÛÙÔ Ù¤ÏÔ˜ ÙÔ˘ 5Ô˘-·Ú¯¤˜ 4Ô˘ ·È. .Ã., ÛÙ˘ ΔÚÔÈ˙‹Ó·˜ ÛÙÔ Ù¤ÏÔ˜ 4Ô˘-·Ú¯¤˜ 3Ô˘ ·È. .Ã. ∂ÎÙfi˜ fï˜ ·fi Ù· ∞ÛÎÏËÈ›·, ÎÚ‹Ó˜ ··ÓÙÔ‡Ó Î·È Û ÔÏÏ¿ ¿ÏÏ· ÈÂÚ¿: ÛÙÔ ¶ÙfiÈÔÓ, ÛÙÔ ÈÂÚfi ÙÔ˘ ∞fiÏψӷ ª·Ï¿ٷ ÛÙËÓ ∂›‰·˘ÚÔ, ÛÙ˘ ∞Ϥ·˜ ∞ıËÓ¿˜ ÛÙËÓ ΔÂÁ¤·, ÛÙ˘ ∞ıËÓ¿ ÷ÏÈÓ›ÙȉԘ Î·È ÙÔ˘ ¶ÔÛÂȉÒÓÔ˜ ÛÙËÓ ∫fiÚÈÓıÔ, ÛÙÔ Ó·fi Ù˘ ∞ÚÙ¤ÌȉԘ ÛÙÔ˘˜ §Ô˘ÛÔ‡˜, ÛÙËÓ ∂Ú¤ÙÚÈ· Î·È ÛÙËÓ ∞˘Ï›‰·, ÛÙÔ ∏Ú·›Ô Ù˘ ™¿ÌÔ˘, Î·È ‚¤‚·È· ÛÙËÓ √Ï˘Ì›·. OÛÔÓ ·ÊÔÚ¿ ÛÙÔ ÎfiÛÙÔ˜ ηٷÛ΢‹˜ ÂÓfi˜ Ù¤ÙÔÈÔ˘ ÔÈÎÔ‰ÔÌ‹Ì·ÙÔ˜, Û‡Ìʈӷ Ì ÌÈ· ÂÈÁÚ·Ê‹ Ù˘ ∂ȉ·‡ÚÔ˘ Ô˘ ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÛÙËÓ ÎÚ‹ÓË ÛÙÔ ∞ÛÎÏËÈÂ›Ô Î·È ¯ÚÔÓÔÏÔÁÂ›Ù·È ÛÙÔ 370 Ì 360 . Ã., Ê·›ÓÂÙ·È ˆ˜ ‹Ù·Ó ·ÚÎÂÙ¿ ˘„ËÏfi, ·ÊÔ‡ Û ÌÈ· ÛÙ‹ÏË ·Ó·Ê¤ÚÔÓÙ·È 3.000 ‰Ú·¯Ì¤˜ Î·È Û ÌÈ· ¿ÏÏË 5.200. °È· ·ÚfiÌÔÈÔ ÎÙ›ÛÌ· ÛÙËÓ ÚˆÌ·˚΋ ·ÁÔÚ¿ ÙˆÓ ºÈÏ›ˆÓ Ì·ÚÙ˘ÚÂ›Ù·È Û ÂÈÁÚ·Ê‹ ÙÔ˘ 2Ô˘ ·È. .Ã. ÙÔ Î·ıfiÏÔ˘ Â˘Î·Ù·ÊÚfiÓËÙÔ ÔÛfi ÙˆÓ 30.000 ÛËÛÙÂÚÙ›ˆÓ. √È ÎÚ‹Ó˜ ·ÂÈÎÔÓ›ÛÙËÎ·Ó Û˘¯Ó¿ ÛÙËÓ ÂÏÏËÓÈ΋ ·ÁÁÂÈÔÁÚ·Ê›·, ÚÔ·ÓÙfi˜ ÙˆÓ ÎÏ·ÛÈÎÒÓ Î·È ·Ú¯·˚ÎÒÓ ¯ÚfiÓˆÓ. E¯Ô˘Ì ¤ÙÛÈ ÙË ‰˘Ó·ÙfiÙËÙ· Î·È ÌÈ·˜ ·ÎfiÌË ÂÈÎfiÓ·˜, ÂÎÙfi˜ ·fi Ù˘ ·Ó·ÛηÊÈ΋˜, ·˘ÙÒÓ ÙˆÓ ÙfiÛÔ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈÎÒÓ, fiÛÔ Î·È ··Ú·›ÙËÙˆÓ ÎÙÈÚ›ˆÓ Ô˘ ÎÔÛÌÔ‡Û·Ó ÙȘ fiÏÂȘ Î·È Ù· ÈÂÚ¿ Î·È ·ÔÙ¤ÏÂÛ·Ó ÛËÌ·ÓÙÈÎfiÙ·ÙÔ fiÏÔ ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ ˙ˆ‹˜ Î·È ÂÈÎÔÈÓˆÓ›·˜ ·fi ÙÔ˘˜ ÚÒÈÌÔ˘˜ ¯ÚfiÓÔ˘˜ Ù˘ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ·˜ Î·È ÁÈ· ÔÏÏÔ‡˜ ÌÂÙ¤ÂÈÙ· ·ÈÒÓ˜.

Φιλες αγιασμο

H H Φιλη της Mονς Bατοπαιδου συγκαταλγεται στις λγες που δεν ανκουν στον συνθη τπο του Aγου Oρους. Γρω απ τον κεντρικ κυκλικ πυρνα, αναπτσσεται θολωτ περιμετρικ πτερ, αρχικ τετργωνο και, μετ τις εργασες του 1810, κυκλοτερς (φωτ.: Στ. Mαμαλοκος)

Tου ™ Δ∞⁄ƒ√À M ∞ª∞§√⁄∫√À Αρχιτ κτονα - Αναστηλωτ

º

πÕ§∂˜ Δ√À ∞°π∞™ª√⁄ ‹, ·ÏÒ˜, ºÈ¿Ï˜. T· ÚÔÛ·ÚÙË̤ӷ ÛÙÔ˘˜ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÔ‡˜ Ó·Ô‡˜ ÎÙ›ÛÌ·Ù· Ô˘ ÛÙÂÁ¿˙Ô˘Ó ·Ó·‚Ú˘Ù‹ÚÈ· ÛÙ· ÔÔ›· ÙÂÏÂ›Ù·È Ô ·ÁÈ·ÛÌfi˜ ÙˆÓ ˘‰¿ÙˆÓ ηٿ ÙËÓ ÂÔÚÙ‹ ÙˆÓ £ÂÔÊ·Ó›ˆÓ, ·ÏÏ¿ Î·È ÛÙËÓ ·Ú¯‹ ÙÔ˘ οı ÌËÓfi˜. √È ºÈ¿Ï˜ Â›Ó·È ÂÚ›ÎÂÓÙÚ· ÎÙ›ÚÈ· ÌÈÎÚÒÓ Û¯ÂÙÈο ‰È·ÛÙ¿ÛˆÓ. ™˘Ó‹ıˆ˜ ¤¯Ô˘Ó Û οÙÔ„Ë Û¯‹Ì· ÔÎÙ·ÁˆÓÈÎfi ‹ ΢ÎÏÈÎfi Î·È Ë Î¿Ï˘„‹ ÙÔ˘˜ Á›ÓÂÙ·È Ì ¤Ó·Ó ËÌÈÛÊ·ÈÚÈÎfi ıfiÏÔ Ô ÔÔ›Ô˜ ‚·›ÓÂÈ Û ÔÎÙÒ ÙfiÍ· Ô˘ ʤÚÔÓÙ·È ·fi ÈÛ¿ÚÈıÌÔ˘˜ ΛÔÓ˜. ÷ڷÎÙËÚÈÛÙÈο

H

·Ú·‰Â›ÁÌ·Ù· ÙÔ˘ Ù‡Ô˘ ·˘ÙÔ‡ ·ÔÙÂÏÔ‡Ó ÔÈ ºÈ¿Ï˜ ÙˆÓ ÂÚÈÛÛÔÙ¤ÚˆÓ ÌÔÓÒÓ ÙÔ˘ ∞Á›Ô˘ OÚÔ˘˜. À¿Ú¯Ô˘Ó ˆÛÙfiÛÔ, ·Ó Î·È Ôχ Û¿ÓÈ·, Î·È ºÈ¿Ï˜ Ô˘ ‰ÂÓ ·Ó‹ÎÔ˘Ó ÛÙÔÓ Û˘Ó‹ıË ·˘Ùfi Ù‡Ô. Δ¤ÙÔȘ Â›Ó·È Ë ºÈ¿ÏË Ù˘ ªÔÓ‹˜ μ·ÙÔ·È‰›Ô˘, ÛÙËÓ ÔÔ›· Á‡Úˆ ·fi ÙÔÓ ÎÂÓÙÚÈÎfi ΢ÎÏÈÎfi ˘Ú‹Ó· ·Ó·Ù‡ÛÛÂÙ·È ıÔψÙfi ÂÚÈÌÂÙÚÈÎfi ÙÂÚfi, ·Ú¯Èο ÙÂÙÚ¿ÁˆÓÔ Î·È ·ÚÁfiÙÂÚ·, ÌÂÙ¿ ÙȘ ÂÚÁ·Û›Â˜ ÙÔ˘ 1810, ΢ÎÏÔÙÂÚ¤˜, Î·È Ë ÚÔÛÎÔÏÏË̤ÓË ÛÙË ‚fiÚÂÈ· Ù¤Ú˘Á·, ÂÓÙÂÏÒ˜ ȉÈfiÙ˘Ë ºÈ¿ÏË Ù˘ ªÔÓ‹˜ ¢Ô¯ÂÈ·Ú›Ô˘. √È ºÈ¿Ï˜, fiˆ˜ ÙȘ ÁÓˆÚ›˙Ô˘Ì ۋÌÂÚ·, ÚÔ¤Ú¯ÔÓÙ·È ·fi ÙË ÌÂÙÂͤÏÈÍË ÙˆÓ ∫ÚËÓÒÓ ∫·ı·ÚÌÔ‡ ÙˆÓ ·Ï·ÈÔ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÒÓ ‚·ÛÈÏÈÎÒÓ. Oˆ˜ Â›Ó·È ÁÓˆÛÙfi, ÎÚ‹Ó˜ ÛÙȘ Ôԛ˜ ÔÈ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÔ› ÙÂÏÔ‡Û·Ó ÙËÓ Î¿ı·ÚÛË, ‰ËÏ·-

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

1 4

A ¶ P I § I O Y

2 0 0 2

9

‰‹ ÙË Ó›„Ë, ÚÈÓ ÂÈÛ¤ÏıÔ˘Ó ÛÙÔ Ó·fi, ˘‹Ú¯·Ó Û ‰È¿ÊÔÚ˜ ı¤ÛÂȘ ÛÙ· ·›ıÚÈ· ÙˆÓ ‚·ÛÈÏÈÎÒÓ. ™Â ·ÚÎÂÙ¤˜ ÂÚÈÙÒÛÂȘ ·˘Ù¤˜ ›¯·Ó ÙË ÌÔÚÊ‹ ·ÛÎÂÒÓ ÂÚÈÚ·ÓÙËÚ›ˆÓ Î·È ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·Ó ÛÙÔ Ì¤ÛÔÓ ÙˆÓ ·ÈıÚ›ˆÓ. ªÈ· Ù¤ÙÔÈ· ÂÚ›ÙˆÛË Ê·›ÓÂÙ·È fiÙÈ ·ÔÙÂÏ› Ë ÁÓˆÛÙ‹ ·fi ·Ï·È¤˜ ʈÙÔÁڷʛ˜ ºÈ¿ÏË Ù˘ ‚·ÛÈÏÈ΋˜ ÙÔ˘ ∞Á›Ô˘ ¢ËÌËÙÚ›Ô˘ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢. ΔÔ ÎÙÈÛÙfi ÎÔ˘‚Ô‡ÎÏÈÔ Ù˘ ºÈ¿Ï˘ ÙÔ˘ ∞Á›Ô˘ ¢ËÌËÙÚ›Ô˘, ÙÔ ÔÔ›Ô ‰˘ÛÙ˘¯Ò˜ ηÙ‰·Ê›ÛıËΠηٿ ÙȘ ÂÚÁ·Û›Â˜ Ù˘ ÂÎÙÂٷ̤Ó˘ ·Ó·Î·Ù·Û΢‹˜ ÙÔ˘ ÌÓËÌ›Ԣ ÌÂÙ¿ ÙËÓ ˘ÚηÁÈ¿ ÙÔ˘ 1917, ‹Ù·Ó ÂӉ¯Ô̤ӈ˜ ÎÙ›ÛÌ· ÌÂÙ·ÁÂÓ¤ÛÙÂÚÔ ÙÔ˘ Ó·Ô‡, ·Ó·ÌÊ›‚ÔÏ· fï˜ ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹˜ ÂÔ¯‹˜.

·ÔÙÂÏÔ‡Ó ·ÍÈfiÏÔÁ· ÌÓËÌ›· ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋˜ ηÈ, Ôχ Û˘¯Ó¿, Î·È ÁÏ˘ÙÈ΋˜ Î·È ˙ˆÁÚ·ÊÈ΋˜. ∂Í·ÈÚÂÙÈ΋ ı¤ÛË ÌÂٷ͇ ·˘ÙÒÓ Î·Ù¤¯Ô˘Ó ÔÈ ºÈ¿Ï˜ ÙˆÓ ÌÔÓ·ÛÙËÚÈÒÓ ÙÔ˘ ∞Á›Ô˘ √ÚÔ˘˜. π‰È·›ÙÂÚ· ·Í›˙ÂÈ Ó· ·Ó·ÊÂÚıÔ‡Ó Ë ºÈ¿ÏË Ù˘ ªÂÁ›ÛÙ˘ §·‡Ú·˜, ÎÙ›ÛÌ· Èı·Ófiٷٷ ÙÔ˘ ÚÒÈÌÔ˘ 17Ô˘ ·È., Ì ÙÔȯÔÁڷʛ˜ ÙÔ˘ 1635, Ë ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋ Ù˘ ÔÔ›·˜ ¤¯ÂÈ ÈÛÏ·ÌÈο ÛÙÔȯ›·, ÔÈ ºÈ¿Ï˜ ÙˆÓ ªÔÓÒÓ •ËÚÔÔÙ¿ÌÔ˘ ÙÔ˘ 1783, ÃÂÏ·Ó‰·Ú›Ô˘ ÙÔ˘ 1784 Î·È ∫Ô˘ÙÏÔ˘ÌÔ˘Û›Ô˘ ÙÔ˘ 1813 Ì ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο ÛÙÔȯ›· ÙÔ˘ÚÎÔÌ·ÚfiÎ Î·È Ë ºÈ¿ÏË Ù˘ ªÔÓ‹˜ π‚‹ÚˆÓ ÙÔ˘ 1865, Ì ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋ ÂËÚ·Ṳ̂ÓË ·fi ÙÔÓ ÎÏ·ÛÈÎÈÛÌfi. √È ºÈ¿Ï˜, Û˘¯Ó¿, ÎÔÛÌÔ‡ÓÙ·È Ì ÙÔȯÔÁڷʛ˜ ÛÙÔ ıÂÌ·ÙÔÏfiÁÈÔ ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ ÎÂÓÙÚÈ΋ ı¤ÛË Î·Ù¤¯ÂÈ Ë ·Ú¿ÛÙ·ÛË Ù˘ μ·Ù›Ûˆ˜ ÙÔ˘ ÃÚÈÛÙÔ‡. ∫¿ÔÙ ·ÚÈÛÙ¿ÓÔÓÙ·È Î·È ‰È¿ÊÔÚ· ı·‡Ì·Ù· ‰È¿ ÙÔ˘ ‡‰·ÙÔ˜ È¿ÛˆÓ. ∞·Ú·›ÙËÙÔ ÛÙÔÈ¯Â›Ô ÂÍÔÏÈÛÌÔ‡ οı ºÈ¿Ï˘ Â›Ó·È ‚‚·›ˆ˜ Ë Ì·ÚÌ¿ÚÈÓË ÏÂοÓË Ô˘ ÁÂÌ›˙ÂÙ·È Ì ÙÔ «ÚÔ˜ ·ÁÈ·ÛÌfiÓ ‡‰ˆÚ». ∫¿ÔÙ ÙÔ ÓÂÚfi ÚÔÛ¿ÁÂÙ·È ÛÙË ÏÂοÓË ÌÂ Û˘ÛÙ‹Ì·Ù· ÛˆÏ‹ÓˆÓ Ô˘ ηٷϋÁÔ˘Ó Û ÛÙÚÔ‚‡ÏÈ·, Ù· ÔÔ›· ÂÚÈÛÙÚ¤ÊÔÓÙ·È Î·ıÒ˜ ÙÔ ÓÂÚfi ÂÎÙÈÓ¿ÛÛÂÙ·È ·fi ÂȉÈο ‰È·ÙÂÙ·Á̤ӷ ÛÙfiÌÈ·. EÓ· Ù¤ÙÔÈÔ, ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹˜ ÂÔ¯‹˜, ÛÙÚÔ‚‡ÏÈÔÓ ÛÒ˙ÂÙ·È Î·Ù¿ ¯ÒÚ·Ó ÛÙË ºÈ¿ÏË Ù˘ ªÂÁ›ÛÙ˘ §·‡Ú·˜. √È Ì·ÚÌ¿ÚÈÓ˜ ÏÂοÓ˜, ÔÈ Ôԛ˜ ·ÔηÏÔ‡ÓÙ·È Â›Û˘ ÊȿϘ, ¤¯Ô˘Ó ÔÈΛϘ ÌÔÚʤ˜, Û‡Ìʈӷ Ì ÙÔÓ Û˘ÚÌfi Ù˘ οı ÂÔ¯‹˜. ∫·ıÒ˜ Â›Ó·È Ï·ÍÂ˘Ì¤Ó˜ Û ÔÏfiÛˆÌÔ˘˜ fiÁÎÔ˘˜ Ì·ÚÌ¿ÚÔ˘ ·ÔÙÂÏÔ‡Û·Ó ·Ó¤Î·ıÂÓ ·ÓÙÈΛÌÂÓÔ È‰È·›ÙÂÚÔ˘ ı·˘Ì·ÛÌÔ‡ Î·È ÂÎÙÈÌ‹Ûˆ˜, fiˆ˜ ÚÔ·ÙÂÈ ·fi Û¯ÂÙÈΤ˜ ÂÚÈÁڷʤ˜, ·ÏÏ¿ Î·È ÂÈÁڷʤ˜. ∞fi ·˘Ù¤˜ ·˜ ÛËÌÂȈı› Ë ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈ΋ fiÛÔ Î·È ¯·ÚÈو̤ÓË ÂÈÁÚ·Ê‹ ÙÔ˘ 1778, Ô˘ Ô ÁÓˆÛÙfi˜ ÏfiÁÈÔ˜ ÙÔ˘ 18Ô˘ ·È. ∫·ÈÛ¿ÚÈÔ˜ ¢·fiÓÙ˜ ¯¿Ú·Í ÛÙÔ ¯Â›ÏÔ˜ Ù˘ ηٷÛ΢·Ṳ̂Ó˘ ·fi ¯ÈÒÙÈÎÔ Ì¿ÚÌ·ÚÔ ÏÂοÓ˘ Ù˘ ºÈ¿Ï˘ Ù˘ ªÔÓ‹˜ •ËÚÔÔÙ¿ÌÔ˘, Ë ÔÔ›· ·Ó·Ê¤ÚÂÈ: «ÃÈÒÙȘ Â›Ì·È ¯ÈÒÙÈÛÛ·, ÙÈ Ì’ ÂÚˆÙ¿˜ ·¿ ÌÔ˘, ÁÈ· ÙÔ‡ÙÔ Â›Ì·È, ˆ˜ ıˆÚ›˜, ‡ÌÔÚÊË, ‰¤ÛÔÙ¿ ÌÔ˘, ı˘Á¿ÙËÚ ∫·ÈÛ·Ú›Ô˘ ‰Â ¢·fiÓÙÂ, Á¤ÚÔÓÙ¿ ÌÔ˘, Î·È Ì’ ¤ÊÂÚ ӷ οıÔÌ·È ÂȘ ÙÔ˘ ÃψÚÔÔÙ¿ÌÔ˘, ÁÈ· Ó· ıˆÚÔ‡Ó Ó· Â·ÈÓÔ‡Ó ÙËÓ ˆÚ·ÈfiÙËÙ¿ ÌÔ˘, ϤÁÂÙ·È ‰Â, ·Ó ÂÚˆÙ¿˜, ºÈ¿ÏË Ù’ fiÓÔÌ¿ ÌÔ˘».

AÍÈfiÏÔÁ· ÎÙ›ÛÌ·Ù· ÌÔÓ·ÛÙËÚȷ΋˜ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋˜, ÌÂÙÂͤÏÈÍË ÙˆÓ KÚËÓÒÓ K·ı·ÚÌÔ‡ ÙˆÓ ·Ï·ÈÔ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎÒÓ ‚·ÛÈÏÈÎÒÓ

™ÙËÓ TÔ˘ÚÎÔÎÚ·Ù›· ∞Ó Î·È ÔÈ ‰È¿ÊÔÚ˜ ËÁ¤˜ ·Ú¤¯Ô˘Ó ·ÚÎÂÙ¤˜ ÏËÚÔÊÔڛ˜ Û¯ÂÙÈο Ì ÌÂÛÔ‚˘˙·ÓÙÈÓ¤˜, ÌÔÓ·ÛÙËÚȷΤ˜ ΢ڛˆ˜ ºÈ¿Ï˜, ÎÙ›ÛÌ·Ù·, ¯ÚÔÓÔÏÔÁË̤ӷ Ì ·ÛÊ¿ÏÂÈ· ÛÙËÓ ÂÔ¯‹ ·˘Ù‹, ‰ÂÓ Ê·›ÓÂÙ·È Ó· ¤¯Ô˘Ó ‰È·Ûˆı›. ∞ÓÙ›ıÂÙ·, ‰È·ÙËÚÔ‡ÓÙ·È ÔÏ˘¿ÚÈıÌ· ÌÂÙ·‚˘˙·ÓÙÈÓ¿ Ù· ÔÔ›· ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·È fiÏ· Û ÌÔÓ·ÛÙ‹ÚÈ·, ηıÒ˜ ÛÙËÓ ÂÔ¯‹ Ù˘ ÙÔ˘ÚÎÔÎÚ·Ù›·˜ ÔÈ ºÈ¿Ï˜ ¤ÁÈÓ·Ó ‚·ıÌˉfiÓ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο ÎÙ›ÛÌ·Ù· Ù˘ ÌÔÓ·ÛÙËÚȷ΋˜ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋˜. EÙÛÈ, Ù· ÛËÌ·ÓÙÈÎfiÙÂÚ· ÌÔÓ·ÛÙ‹ÚÈ· ·¤ÎÙËÛ·Ó ·fi ÙÔÓ 17Ô Î·È Î˘Ú›ˆ˜ ηٿ ÙÔÓ 18Ô Î·È ÙÔÓ 19Ô ·È. ºÈ¿Ï˜ Ô˘

H H Φιλη της Mεγστης Λαρας Aγου Oρους, κτσμα, πιθαντατα, του πρ"ιμου 17ου αι., με τοιχογραφες του 1635. H αρχιτεκτονικ της εμπλουτζεται και με ισλαμικ στοιχεα (φωτ.: Στ. Mαμαλοκος).

à Φιλη αγιασμο με περιστλιο στη μον Ξηροποτμου του Aγου Oρους. Tη λεκνη απ κκκινο μρμαρο φερε απ τη Xο ο λγιος μοναχς Kαισριος Δαπντες το 1763, εν" το περιστλιο κτστηκε το 1783 με δαπνη του Σεραφεμ Kεφαλληνου (φωτ.: «Θησαυρο του Aγου Oρους», 1997, εκδ. YΠ.ΠO.).

10

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

μÈ‚ÏÈÔÁÚ·Ê›·: Α. Ορλάνδος, «Η ξυλστεγος παλαιοχριστιανική βασιλική της Μεσογειακής λεκάνης», Αθήναι 1952-56, Εκδ.1994. Α.Ορλάνδος, «Mοναστηριακή Αρχιτεκτονική» Αθήναι 1927. Χ. Μπούρας, «Iστορία της Αρχιτεκτονικής», τ. 2. Αρχιτεκτονική στο Βυζάντιο, το Ισλάμ και τη Δυτική Ευρώπη κατά τον Μεσαίωνα, Αθήνα 1994.

1 4

A ¶ P I § I O Y

2 0 0 2

Φιλνθρωπη προσφορ

Tης E À∞°°∂§ÿ∞˜ M ¶∞§ΔÕ Iστορικο στο Eθνικ Iδρυμα Eρευνν

¶

AIPNONTA™ OI TOYPKOI ÙÔ °·Ï·Í›‰È, ÙÔ Â›¯·Ó ÛÙËÓ ·˘ıÂÓÙ›· ÙÔ˘˜ Î·È ÙÔ fiÚÈ˙Â Ô Ì¤Ë˜ Ô˘ ‹Ù·Ó ÛÙ· ™¿ÏˆÓ·... K·È ‹Úı ¿ÏÏÔ˜ Ì¤Ë˜, Ô˘ ÙÔÓ ÂϤÁ·ÛÈ I˙·ÚÌ¤Ë, ÔÏÏ¿ ηÏfi˜ ¿ÓıÚˆÔ˜, Î·È ·˘Ùfi˜ ¤ÊÙÈ·Û Ì ‰Èο ÙÔ˘ ¤ÍÔ‰· ÙÔ Î·Ó¿ÏÈÔ ÙÔ ÏÈı·Ú¤ÓÈÔ, Ô˘ ηÙ‚·›ÓÂÈ ·fi ÙÔ ÌÂÙfi¯È Ù˘ AÁ›·˜ TÚÈ¿‰Ô˜ ÙÔ ÁÏ˘Îfi ÓÂÚfi ¤ˆ˜ Ù’ ·Ì¤ÏÈ·. K·È ¤ÊÎÈ·ÛÂ Î·È ÌÈ· ‚Ú‡ÛË, Ô˘ Ê·›ÓÂÙ·È ·ÎfiÌ· ÙÔ fiÓÔÌ¿ ÙÔ˘ Ì ÙÔ‡ÚÎÈη ÁÚ¿ÌÌ·Ù· Î·È ÚˆÌ¤Èη, ϤÁÔÓÙ·˜: «A˘Ù‹ ÙË ‚Ú‡ÛË ÙËÓ ¤ÊÎÈ·Û Ì ‰ÈΤ˜ ÙÔ˘ ÂÍfi‰Â„˜ Ô I˙¿Ú Ì¤Ë˜, ÁÈ· ÛÂÌ¿È ÙˆÓ ÁÔÓÈÎÒÓ ÙÔ˘Ø Î·È fiÔÈÔ˜ ÛÙÚ·ÙÔÎfiÔ˜ ›ÓÂÈ ‰È„·Ṳ̂ÓÔ˜ Ó· ÙÔÓ Û˘Á¯ˆÚ¿Ë ÌÓËÌÔÓ‡ÔÓÙ¿˜ ÙÔÓØ ·Ê‚ã[1502], Ì‹Ó·˜ ÁÂÓ¿Ú˘ Îıã»». ¢ÂÓ Â›Ó·È Ù˘¯·›Ô Ô˘ Ô ÈÂÚÔÌfiÓ·¯Ô˜ E˘ı‡ÌÈÔ˜ ÛÙÔ «XÚÔÓÈÎfi ÙÔ˘ °·Ï·ÍÂȉÈÔ‡» ηٷÁÚ¿ÊÂÈ ·˘Ù‹ ÙËÓ ·ÊȤڈÛË Î·È Î·Ù·Ù¿ÛÛÂÈ ÙËÓ ˘‰ÚÔ‰fiÙËÛË ÙÔ˘ °·Ï·ÍȉÈÔ‡ ÛÙ· ÛÔ˘‰·›· Î·È ·ÍÈÔÌÓËÌfiÓÂ˘Ù· ÁÂÁÔÓfiÙ· Ù˘ ÈÛÙÔÚ›·˜ ÙÔ˘. H ‰ˆÚ¿ ¯ÚËÌ¿ÙˆÓ ÁÈ· ÙËÓ Î·Ù·Û΢‹ ‚Ú‡Û˘ ‹ ÌÈ·˜ Ó¤·˜ ·ÚÔ¯‹˜ ÓÂÚÔ‡ ıˆÚÔ‡ÓÙ·Ó ÈÂÚ‹ Ú¿ÍË ÁÈ· ÙÔ˘˜ ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ¿ÓÔ˘˜. AÓ¿ÁÂÙ·È ÛÙ· ¯ÚfiÓÈ· Ù˘ ÂÁηı›‰Ú˘Û˘ ÙÔ˘ ̈·ÌÂı·ÓÈÛÌÔ‡, fiÙ·Ó Ô AÏ-XÔ˘ÛÂ˝Ó Î·È ÔÈ Ûț٘ Ô·‰Ô› ÙÔ˘ ·ÔÎÏÂÈṲ̂ÓÔÈ ÛÙ· ˘„ÒÌ·Ù· ÙÔ˘ KÂÚÌ·Ï¿ ¤ı·Ó·Ó ·fi

«

OÈ ÎÚ‹Ó˜ ÛÙËÓ ÔıˆÌ·ÓÈ΋ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋ ·Ú¿‰ÔÛË

H Bρση στα τλη του 19ου αι να· σημεο συνντησης και συνερεσης, τπος ξεκορασης των γειτνων και περαστικ ν.

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

1 4

A ¶ P I § I O Y

2 0 0 2

11

H Bρση προσευχς απ τον Jean Baptiste Hilair. Tτοιες βρσες βρσκονταν, συνθως, σε δρμους καραβανι ν και σε σταθμος. Eξυπηρετοσαν τους ταξιδι τες στον εφοδιασμ και στην σκηση των θρησκευτικ ν τους καθηκντων.

12

H

K A £ H M E P I N H

ÙË ‰›„·. ™’ ·˘Ùfi ÙÔ ·Ú·¤ÌÂÈ Î·È Ë ÊÚ¿ÛË «Sebilullah, sehidani Dest-i Kerbela ervah› icin sebil» (ÁÈ· ÙȘ „˘¯¤˜ ÙˆÓ Ì·ÚÙ‡ÚˆÓ Ô˘ ¤ı·Ó·Ó ·fi ‰›„· ÛÙËÓ ¤ÚËÌÔ ÙÔ˘ KÂÚÌÂÏ¿), Ô˘ „Èı‡ÚÈ˙·Ó ÔÈ ‰ÂÚ‚›Ûˉ˜ ÛÙ· ÛÂÌ›ÏÈ·, ÚÔÛʤÚÔÓÙ·˜ ÓÂÚfi ÛÙÔ˘˜ ÂÚ·ÛÙÈÎÔ‡˜. O ÛÔ˘ÏÙ¿ÓÔ˜ Î·È Ì¤ÏË Ù˘ ÛÔ˘ÏÙ·ÓÈ΋˜ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·˜, ·ÓÒÙ·ÙÔÈ ·ÍȈ̷ÙÔ‡¯ÔÈ ¤¯ÙÈ˙·Ó ‚Ú‡Û˜ Î·È Ë ÚÔÛÊÔÚ¿ ˘„ËÏÒÓ ¯ÚËÌ·ÙÈÎÒÓ ÔÛÒÓ ÁÈ· ÙËÓ Î·Ù·Û΢‹ ÙÔ˘˜ Û˘Ó¤ÙÂÈÓ ÒÛÙ ÔÈ ÎÚ‹Ó˜ Ó· ·ÔÙÂϤÛÔ˘Ó ¤Ó· ÛÔ˘‰·›Ô ÎÂÊ¿Ï·ÈÔ ÛÙËÓ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋ ÔıˆÌ·ÓÈ΋ ·Ú¿‰ÔÛË. KÔÛÌÔ‡Û·Ó Â͈ÙÂÚÈÎÔ‡˜ ‰ËÌfiÛÈÔ˘˜ ¯ÒÚÔ˘˜, fiˆ˜ ÁÈ· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· Ï·Ù›˜, ·ÏÏ¿ Î·È ÂÛˆÙÂÚÈÎÔ‡˜ ȉȈÙÈÎÔ‡˜, Î·È ÂÔ›ÎÈÏÏ·Ó ·Ó¿ ÂÔ¯‹ ˆ˜ ÚÔ˜ ÙÔ ÛÙ˘Ï Î·È ÙËÓ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋ ÙÔ˘˜ ÌÔÚÊ‹. MÂÙ¿ ÙËÓ ¿ÏˆÛË Ù˘ ¶fiÏ˘, Ô Mˆ¿ÌÂı Ô Bã ÂÈÛ··Û ˘‰Ú·ÁˆÁ›· Î·È ÛÙ¤ÚÓ˜ Ô˘ ˘‹Ú¯·Ó ÛÙË B·ÛÈÏÂ‡Ô˘Û· ·Ô ÙÔ˘˜ ڈ̷˚ÎÔ‡˜ Î·È ‚˘˙·ÓÙÈÓÔ‡˜ ¯ÚfiÓÔ˘˜. K˘Ú›ˆ˜ fï˜, fiˆ˜ ˘ÔÛÙËÚ›˙ÂÈ Ô PÔÌ¤Ú M·ÓÙÚ¿Ó, Ô ™Ô˘ÏÂ˚Ì¿Ó Ô MÂÁ·ÏÔÚÂ‹˜ Â›Ó·È ·˘Ùfi˜ Ô˘ ÊÚfiÓÙÈÛ ӷ ηٷÛ΢·ÛÙÔ‡Ó ˘‰Ú·ÁˆÁ›· ÛÙ· ÔÔ›· Û˘ÁÎÂÓÙÚˆÓfiÙ·Ó ÙÔ ÓÂÚfi ·fi ÙÔ˘˜ ÏfiÊÔ˘˜ Á‡Úˆ ·fi ÙËÓ ÚˆÙÂ‡Ô˘Û¿ ÙÔ˘ ÁÈ· Ó· Â͢ËÚÂÙËıÔ‡Ó ÔÈ ·Ó¿ÁΘ ÙÔ˘ ÏËı˘ÛÌÔ‡, Ô˘ Û˘ÛÛˆÚ¢fiÙ·Ó Ì¤Û· ÛÙ· Ù›¯Ë Ù˘. EÓ·Ó ·ÈÒÓ·

B

K Y P I A K H

1 4

A ¶ P I § I O Y

2 0 0 2

ÌÂÙ¿, Ô E‚ÏÈÁÈ¿ TÛÂÏÂÌ‹, ı¤ÏÔÓÙ·˜ Ó· ‰Â›ÍÂÈ ÙËÓ Â¿ÚÎÂÈ· Ù˘ ¶fiÏ˘ Û ÓÂÚfi, ·Ó·Ê¤ÚÂÈ, ˘ÂÚ‚¿ÏÏÔÓÙ·˜ ÛÙÔ˘˜ ·ÚÈıÌÔ‡˜ ÙÔ˘, 4.000 ‚Ú‡Û˜ ÛÙÔ ·Ï¿ÙÈ, 9.995 ȉȈÙÈΤ˜ Î·È ‰ËÌfiÛȘ Î·È 7.989 ÎÚÔ˘ÓÔ‡˜. K·Ù¿ ÙÔÓ 16Ô ·È.ÁÓˆÚ›˙Ô˘Ì ·fi ÙȘ ˘¿Ú¯Ô˘Û˜ ËÁ¤˜ fiÙÈ Ë Y„ËÏ‹ ¶‡ÏË Â˘ÓÔÔ‡Û ÙËÓ Î·Ù·Û΢‹ ‰ËÌÔÛ›ˆÓ ÎÚËÓÒÓ ·fi ÙËÓ ‡‰Ú¢ÛË ÙˆÓ ÛÈÙÈÒÓ, ÁÈ· ÙËÓ ÔÔ›· ··ÈÙÔ‡ÓÙ·Ó ÛÔ˘ÏÙ·ÓÈ΋ ¿‰ÂÈ·. H ÔÏÈÙÈ΋ ·˘Ù‹ η٤ÛÙËÛ ÙË ‰ËÌfiÛÈ· ‚Ú‡ÛË ÙˆÓ ÔıˆÌ·ÓÈÎÒÓ ¯ÚfiÓˆÓ ÙÔ ÎÔÌ‚ÈÎfi ÛËÌÂ›Ô Ù˘ οı ÁÂÈÙÔÓÈ¿˜ Î·È Ê˘ÛÈο ·Ó·fiÛ·ÛÙÔ ÛÙÔÈ¯Â›Ô Ù˘. KÙÈṲ̂ÓË Û Ï·Ù›·, Û˘Ó‹ıˆ˜ ÎÔÓÙ¿ Û Ù˙·Ì›, ÂÚÈÙÚÈÁ˘ÚÈṲ̂ÓË Ì ‰¤ÓÙÚ· Ô˘ ÛΛ·˙·Ó ÙÔÓ ÙfiÔ Á‡Úˆ Ù˘, ·ÔÙÂÏÔ‡ÛÂ Ë ‰ËÌfiÛÈ· ‚Ú‡ÛË, ÛËÌÂ›Ô Û˘Ó¿ÓÙËÛ˘ ·ÏÏ¿ Î·È ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ Û˘Ó‡ÚÂÛ˘ ÛÙȘ ‚·ÏηÓÈΤ˜ Î·È ÌÈÎÚ·ÛÈ·ÙÈΤ˜ fiÏÂȘ ̤¯ÚÈ ÙÂÏÂ˘Ù·›·.

K·ÙËÁÔڛ˜ ø˜ ÚÔ˜ ÙÔ˘˜ ¯Ú‹ÛÙ˜ ‰È·ÈÚÔ‡ÓÙ·È Û ‰˘Ô ηÙËÁÔڛ˜: Û’ ·˘Ù¤˜ Ô˘ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡Û ÙÔ ÎÔÈÓfi Î·È Û ÂΛӘ Ô˘ ÂÎÌÂÙ·ÏχÔÓÙ·Ó ·ÔÎÏÂÈÛÙÈο ÔÈ ÓÂÚÔ˘Ï¿‰Â˜, ÔÈ Û·Î¿‰Â˜ (saka), ÔÈ ÔÔ›ÔÈ ÌÂÙ¤ÊÂÚ·Ó ·fi ÙȘ ‚Ú‡Û˜ ÙÔ ÓÂÚfi ÛÙ· Û›ÙÈ·. A·ÁÔÚ¢fiÙ·Ó Û˘Ó‹ıˆ˜ ÛÙÔ˘˜ ÓÂÚÔ˘Ï¿‰Â˜, Î·È È‰È·›ÙÂÚ· Û’ ·˘ÙÔ‡˜

Ô˘ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡Û·Ó ¿ÏÔÁ· ÁÈ· ÙË ÌÂÙ·ÊÔÚ¿ ÙÔ˘ ÓÂÚÔ‡, Ó· ÁÂÌ›˙Ô˘Ó Ù· ‰ÂÚÌ¿ÙÈÓ· ·ÛÎÈ¿ ÙÔ˘˜ ·fi ‰ËÌfiÛȘ ‚Ú‡Û˜, ÁÈ·Ù› ηٷگ‹Ó ¤ÚÂ ӷ ÂÍ·ÛÊ·ÏÈÛÙ› ÙÔ ÓÂÚfi ÙÔ˘ ÙÔÈÎÔ‡ ÏËı˘ÛÌÔ‡, ÁÈ· ÙÔÓ ÔÔ›Ô Â›¯Â ηٷÛ΢·ÛÙ› Ë ‚Ú‡ÛË. °È’ ·˘Ùfi Î·È Û˘¯Ó¿ ÔÈ È‰Ú˘Ù¤˜ ÛÙȘ ÂÈÁڷʤ˜ Ô˘ ÎÔÛÌÔ‡Û·Ó ÙȘ ÎÚ‹Ó˜ ··ÁfiÚ¢·Ó ÛÙÔ˘˜ ۷ο‰Â˜ Ó· ·›ÚÓÔ˘Ó ÓÂÚfi ·fi ÙÔ ·ÊȤڈ̿ ÙÔ˘˜. ™ÙȘ ÂÈÁڷʤ˜ ¯·Ú¿ÛÛÔÓÙ·Ó Î·È Î·Ù¿Ú˜ ÁÈ· ÙÔ˘˜ ۷ο‰Â˜ Ô˘ ‰ÂÓ Û¤‚ÔÓÙ·Ó ÙËÓ ÂÈı˘Ì›· ÙÔ˘ ·ÊÈÂÚˆÙ‹ Î·È ÙȘ ·Ó¿ÁΘ ÙˆÓ Î·ÙÔ›ÎˆÓ Ù˘ ÁÂÈÙÔÓÈ¿˜. AÏÏ¿ Î·È ˆ˜ ÚÔ˜ ÙËÓ ÙÚÔÊÔ‰ÔÛ›·, ‰‡Ô Â›Ó·È ÔÈ Î·ÙËÁÔÚ›Â˜Ø ÛÙËÓ ÚÒÙË ·Ó‹Î·Ó fiÛ˜ ÙÚÔÊÔ‰ÔÙÔ‡ÓÙ·Ó Ì ÓÂÚfi ȉȈÙÈÎÒÓ ËÁÒÓ, Ô˘ ·Ó‹Î·Ó Û ¿ÙÔÌ· (ÌÔ‡ÏÎÈ·) ‹ ‚·ÎÔ‡ÊÈ· Î·È ÛÙË ‰Â‡ÙÂÚË fiÛ˜ ¤·ÈÚÓ·Ó ÓÂÚfi ·fi ÙÔ ˘¿Ú¯ÔÓ ˘‰Ú¢ÙÈÎfi Û‡ÛÙËÌ·, Ô˘ ·Ó‹Î ÛÙÔ ‰ËÌfiÛÈÔ. ø˜ ÚÔ˜ ÙË ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋ ÙÔ˘˜ ÌÔÚÊ‹ ηٷٿÛÛÔÓÙ·È ÛÙȘ ÂÍ‹˜ ÔÌ¿‰Â˜:  EÓÙÔȯÈṲ̂Ó˜ ‚Ú‡Û˜: EÓÙ·Á̤Ó˜ ÛÙÔ˘˜ ÙÔ›¯Ô˘˜ ÎÙÈÚ›ˆÓ, ΋ˆÓ Î·È ·˘ÏÒÓ Â›¯·Ó ÙË ‰ÂÍ·ÌÂÓ‹ ÙÔ˘ ÓÂÚÔ‡ ÛÙÔ ›Ûˆ ̤ÚÔ˜ ÙÔ˘ ÙÔ›¯Ô˘.  °ˆÓȷΤ˜ ‚Ú‡Û˜: XÙÈṲ̂Ó˜ Û ÁˆÓȤ˜ ‰ÚfïÓ, ›¯·Ó ÛÙËÓ ·Ú¯‹ ÌÈ· ÂÈÊ¿ÓÂÈ· ˆ˜ ÚfiÛÔ„ËØ ·ÚÁfiÙÂÚ· ·¤ÎÙËÛ·Ó ‰˘Ô Î·È ÙÚÂȘ.  ™ÂÌ›ÏÈ·: ¶ÂÚ›ÙÂÚ· Ô˘ ÛÙËÓ

ÚfiÛÔ„‹ ÙÔ˘˜ ›¯·Ó ηÁÎÂÏfiÊÚ·ÎÙ· ·ÓÔ›ÁÌ·Ù·, ·fi fiÔ˘ ÂȉÈÎÔ› ˘¿ÏÏËÏÔÈ, ÔÈ ÛÂÌÈÏÙ˙‹‰Â˜, ‰È¤ÓÂÈÌ·Ó ÛÙÔ˘˜ ‰È·‚¿Ù˜ ̤۷ Û ÎÔ‡˜ ÓÂÚfi, ÛÂÚÌ¤ÙÈ·, ¯˘ÌÔ‡˜ ÊÚÔ‡ÙˆÓ. T· ÛÂÌ›ÏÈ· Û˘Ó‰‡·˙·Ó ÛÙËÓ Î·Ù·Û΢‹ ÙÔ˘˜ Î·È ‚Ú‡Û˜. ™˘Ó‹ıˆ˜ Ù· ÛÂÌ›ÏÈ· ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·Ó ÛÙȘ ÂÈÛfi‰Ô˘˜ Ù˙·ÌÈÒÓ, ÛÙȘ ÁˆÓȤ˜ ÎÂÓÙÚÈÎÒÓ Î·È ÔÏ˘Û‡¯Ó·ÛÙˆÓ ‰ÚfïÓ. AÚÎÂÙ¿ ÛÒ˙ÔÓÙ·È Û ηϋ ηٿÛÙ·ÛË ÛÙËÓ KˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË. ñ BÚ‡Û˜ Û Ï·Ù›˜ (meydan cesme): A˘ÙfiÓÔÌË ÎÙÈÚȷ΋ ηٷÛ΢‹ Ô˘ ı‡ÌÈ˙ ÎÈfiÛÎÈ, ‹Ù·Ó ÂχıÂÚË ·fi ÙȘ Ù¤ÛÛÂÚȘ Ï¢ڤ˜ Î·È Û˘Ó‰‡·˙ ÙȘ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˜ ÊÔÚ¤˜ ‚Ú‡ÛË Î·È ÛÂÌ›ÏÈ, fiÔ˘ ‰ÂÚ‚›Ûˉ˜ ÚfiÛÊÂÚ·Ó ÓÂÚfi ÛÙÔ˘˜ ÂÚ·ÛÙÈÎÔ‡˜. K˘Ú›ˆ˜ fï˜ ·fi ÙȘ ÌÂÁ¿Ï˜ οÓÔ˘Ï˜ ·˘Ù‹˜ Ù˘ ηÙËÁÔÚ›·˜ ÙˆÓ ÎÚËÓÒÓ ‹Ù·Ó ‰˘Ó·ÙfiÓ Ó· ÂÊԉȷÛÙÔ‡Ó Ì ÓÂÚfi ÙfiÛÔ ÔÈ ÂÚ·ÛÙÈÎÔ› fiÛÔ Î·È Ô Á‡Úˆ ÂÁηٷÛÙË̤ÓÔ˜ ÏËı˘ÛÌfi˜. T¤ÙÔȘ ÌÓËÌÂÈÒ‰ÂȘ ‚Ú‡Û˜ Â›Ó·È Î·Ù·Û΢¤˜ ÙÔ˘ 18Ô˘ ·È. X·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈ΋ Â›Ó·È ·˘Ù‹ Ô˘ ηٷÛ··Û ÙÔ 1728 Ô ÛÔ˘ÏÙ¿ÓÔ˜ A¯Ì¤Ù Ô °ã ÛÙËÓ Î‡ÚÈ· ›ÛÔ‰Ô ÙÔ˘ Tfi¯·ÓÂ, ÙËÓ ÔÔ›· ÂÚÈÁÚ¿ÊÂÈ Î·È Ô ™Î·ÚÏ¿ÙÔ˜ B˘˙¿ÓÙÈÔ˜.  BÚ‡Û˜ ÚÔÛ¢¯‹˜ (namazgah cesme): ¢›Ï· Û ·˘Ù¤˜ ÙȘ ‚Ú‡Û˜ ›¯·Ó ηٷÛ΢·ÛÙ› Ù·Ú¿ÙÛ˜ Ô˘ ‹Û·Ó ÙfiÔÈ ÚÔÛ¢¯‹˜. BÚ›ÛÎÔÓÙ·Ó ÎÔÓÙ¿ Û ‰ÚfiÌÔ˘˜ ηڷ‚·ÓÈÒÓ, Û ÛÙ·ıÌÔ‡˜ (menzil) ÁÈ· Ó· ÌÔÚÔ‡Ó ÔÈ Ù·ÍȉÈÒÙ˜ Ó· ÂÊԉȷÛÙÔ‡Ó Ì ÓÂÚfi, Ó· ÔÙ›ÛÔ˘Ó Ù· ¿ÏÔÁ¿ ÙÔ˘˜ Î·È Ù· ÌÂÙ·ÊÔÚÈο ÙÔ˘˜ ˙Ò·, ·ÏÏ¿ Î·È Ó· ·Û΋ÛÔ˘Ó Ù· ıÚËÛ΢ÙÈο ÙÔ˘˜ ηı‹ÎÔÓÙ·. MÔÚÔ‡Û·Ó Ó· ÚÔÛ¢¯ËıÔ‡Ó, ·ÊÔ‡ ÚÒÙ· ›¯·Ó Ï˘ı› ÛÙË ‚Ú‡ÛË, fiˆ˜ ÙÔ ··ÈÙÔ‡Û ÙÔ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÎfi Ù˘ ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ·ÓÈ΋˜ ıÚËÛΛ·˜.  EÛˆÙÂÚÈΤ˜ ‚Ú‡Û˜: TȘ ‚Ú›ÛÎÔ˘Ì Û ÎÂÓÙÚÈΤ˜ ·›ıÔ˘Û˜ ·Ï·ÙÈÒÓ Î·È ÔÏ˘ÙÂÏÒÓ Î·ÙÔÈÎÈÒÓ. TÔ ÓÂÚfi ÙÔ˘˜ Â͢ËÚÂÙÔ‡Û ÙȘ ·Ó¿ÁΘ ÙˆÓ ÂÓÔ›ÎˆÓ Î·È ·fi ÙËÓ ¿ÏÏË Ë Û˘Ó¯‹˜ ÚÔ‹ ÙÔ˘ ¤ÓÙ˘Ó ÌÔ˘ÛÈο ÙÔÓ ¯ÒÚÔ Î·È ÌÂÙÚ›·˙ ÙËÓ ¤ÓÙ·ÛË ÙÔ˘ ‹¯Ô˘ ·fi ÙȘ ÎÔ˘‚¤ÓÙ˜ ÙˆÓ ·Ú·Î·ıË̤ӈÓ, ¯·Ú›˙ÔÓÙ·˜ Û˘Á¯ÚfiÓˆ˜ ‰ÚÔÛÈ¿.  KÔÏÔÓ¿Ù˜ ‚Ú‡Û˜: EÌÊ·Ó›ÛÙËÎ·Ó ÙÔÓ 18Ô ·È. Î·È ·ÓÙÈη٤ÛÙËÛ·Ó ÛÙȘ ‚Ú‡Û˜ ÙˆÓ Ï·ÙÂÈÒÓ. OÊ›ÏÔ˘Ó ÙËÓ ‡·ÚÍ‹ ÙÔ˘˜ Û ‰˘ÙÈΤ˜ ÂÈÚÚÔ¤˜Ø ı˘Ì›˙Ô˘Ó ¤ÓÙÔÓ· ÙȘ ‚Ú‡Û˜ ÛÙȘ Ï·Ù›˜ ÙˆÓ ÌÂÁ¿ÏˆÓ ‰˘ÙÈÎÒÓ fiÏÂˆÓ Ì ٷ ÌÓËÌÂÈÒ‰Ë ·Á¿ÏÌ·Ù·.  ™¤ÏÛÂÌÈÏ: ¶ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ· ¤Ó· ›‰Ô˜ ÛÙÂÁ·Ṳ̂ÓÔ˘ Û˘ÓÙÚÈ‚·ÓÈÔ‡ ÛÙÔ˘˜ ΋Ô˘˜ ÔÏ˘ÙÂÏÒÓ Î·ÙÔÈÎÈÒÓ ÙÔ ÔÔ›Ô Â›¯Â ÌfiÓÔ ‰È·ÎÔÛÌËÙÈÎfi ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·.

KÔÈÓ¿ ÛÙÔȯ›· OÛÔ Î·È ·Ó ÂÔ›ÎÈÏ·Ó ÔÈ ‚Ú‡Û˜ ·Ó¿ ÙÔ˘˜ ·ÈÒÓ˜ ˆ˜ ÚÔ˜ Ù· ˘ÏÈο, Ù· ‰È·ÎÔÛÌËÙÈο ÙÔ˘˜ ÛÙÔȯ›·, ÙËÓ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋ ÙÔ˘˜ ÌÔÚÊ‹, ¤ÊÂÚ·Ó Ù· ÂÍ‹˜ Ù¤ÛÛÂÚ· ‚·ÛÈο ÎÔÈÓ¿ ÛËÌ›·: MÈ· ‰ÂÍ·ÌÂÓ‹ fiÔ˘ ·ÔıË΢fiÙ·Ó ÙÔ ÓÂÚfi Î·È Ë ÔÔ›· ·ÔÙÂÏÔ‡Û ÙÔ ÚˆÙ‡ÔÓ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈÎfi ÛÙÔÈ¯Â›Ô ÙˆÓ ÚÒÈÌˆÓ ÎÚËÓÒÓ. ™Â ÔÚÈṲ̂Ó˜ ÂÚÈÙÒÛÂȘ Ë Ù·Ú¿ÙÛ· ·˘ÙÒÓ ÙˆÓ ‰ÂÍ·ÌÂÓÒÓ Â͢ËÚÂÙÔ‡Û ‰ÈÏfi ÛÎÔfiØ ‹Ù·Ó Î·È ÙfiÔ˜ ÚÔÛ¢¯‹˜, Ó·Ì·˙ÈÔ‡. MÈ· Ì·ÚÌ·Ú¤ÓÈ· ‹ ¤ÙÚÈÓË Ͽη

Õ Σεμπιλτζς. Oι σεμπιλτζδες ταν ειδικο υπλληλοι, δινειμαν στους διαβτες νερ, σερμπτια και χυμος φροτων, στα σεμπλια. Aυτ βρσκονταν σε εισδους τζαμι ν και γωνες πολυσχναστων δρμων και εχαν καγκελφρακτα ανογματα στην πρσοψη (M. Loriche, 1555).

ÁÓˆÛÙ‹ Ò˜ musluk tasi ‹ ayna tasi, fiÔ˘ ÚÔÛ·ÚÌÔ˙fiÙ·Ó Ë Î¿ÓÔ˘Ï· ̤۷ Û ÌÈ· ÎfiÁ¯Ë Ô˘ Û¯ËÌ¿ÙÈ˙ ·„›‰·, ‹ οÔÈÔ ¿ÏÏÔ ÁˆÌÂÙÚÈÎfi Û¯‹Ì· ·Ó¿ÏÔÁ· Ì ÙËÓ ÂÔ¯‹. OÈ Î¿ÓÔ˘Ï˜ ‹Ù·Ó ‰˘Ô ÏÔÁÈÒÓ, ·˘Ù¤˜ Ô˘ ¤ÙÚ¯·Ó Û˘Ó¯Ҙ, ·ÛÙ·Ì¿ÙËÙ·, ÁÓˆÛÙ¤˜ ˆ˜ Û·ÏÌ¿ (salma), Î·È ·˘Ù¤˜ Ô˘ ¤ÎÏÂÈÓ·Ó, ÔÈ ÌÔ˘ÚÌ¿ (burma). ¶·ÚÂÓıÂÙÈο Ú¤ÂÈ Ó· ·Ó·ÊÂÚı› fiÙÈ ÔÈ ‚Ú‡Û˜ Ù˘ ÚÒÈÌ˘ ÂÚÈfi‰Ô˘ ÛÙËÓ KˆÓÛÙ·ÓÙÈÓÔ‡ÔÏË ¤ÙÚ¯·Ó Û˘Ó¯Ҙ ÓÂÚfi. O ™Ô˘ÏÂ˚Ì¿Ó Ô MÂÁ·ÏÔÚÂ‹˜ Â¤‚·Ï ӷ ÙÔÔıÂÙËıÔ‡Ó Î¿ÓÔ˘Ï˜ ÁÈ· Ó· ÌËÓ Û·Ù·ÏÈ¤Ù·È ÙÔ ÓÂÚfi, ̤ÙÚÔ Ô˘ ‹Ú fiÙ·Ó ¤Î·Ó ٷ ÌÂÁ¿Ï· ¤ÚÁ· ‡‰Ú¢Û˘ Ù˘ ÚˆÙÂ‡Ô˘Û¿˜ ÙÔ˘. MÈ· ÂÈÁÚ·Ê‹ ÂÁ¯¿Ú·ÎÙË ÛÙË Ì·ÚÌ¿ÚÈÓË Ͽη fiÔ˘ ÂÁÁÚ·ÊfiÙ·Ó ÙÔ fiÓÔÌ· ÙÔ˘ ‰ˆÚËÙ‹ Ô˘ Ì ‰·¿Ó˜ ÙÔ˘ ηٷÛ΢¿ÛÙËÎÂ Ë ‚Ú‡ÛË, Ë ¯ÚÔÓÔÏÔÁ›·, Ë ËÁ‹ ÙÔ˘ ÓÂÚÔ‡, ÛÙ›¯ÔÈ ·fi ÙÔ KÔÚ¿ÓÈ Î.·. ™ÙȘ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˜ ÂÈÁڷʤ˜ Ë ·ÚÈıÌËÙÈ΋ ·Í›· ÙˆÓ ·Ú·‚ÈÎÒÓ ÁÚ·ÌÌ¿ÙˆÓ ‰›ÓÂÈ ÙË ¯ÚÔÓÔÏÔÁ›· ηٷÛ΢‹˜ Ù˘ ‚Ú‡Û˘. K¿Ùˆ ·fi ÙËÓ Î¿ÓÔ˘Ï· Ù˘ ÎÚ‹Ó˘ ˘‹Ú¯Â Ë ÁÔ‡ÚÓ· (kurna ÛÙ· ÙÔ˘ÚÎÈο) Î·È Á‡Úˆ ·’ ·˘Ù‹Ó ˘ÂÚ˘„ˆÌ¤Ó˜ ı¤ÛÂȘ, Û·Ó ÛηÏÔ¿ÙÈ·, ÁÈ· Ó· οıÔÓÙ·È fiÛÔÈ ÂÚ›ÌÂÓ·Ó Ó· ÁÂÌ›ÛÔ˘Ó Ù· ‰Ô¯Â›· ÙÔ˘˜ ÓÂÚfi. TÔ Û¯¤‰ÈÔ Î·È Ë Û‡ÓıÂÛË ÙˆÓ ÛÙÔȯ›ˆÓ Ô˘ ·Ó·Ê¤ÚıËÎ·Ó Ô›ÎÈÏ ·Ó¿ÏÔÁ· Ì ÙÔ˘˜ Û˘ÚÌÔ‡˜ Ù˘ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋˜ οı ÂÔ¯‹˜ Î·È ÙÔ ÚÔÛˆÈÎfi ÁÔ‡ÛÙÔ ÙÔ˘ È‰Ú˘Ù‹. ™˘Ó‹ıˆ˜ ÔÈ ‚Ú‡Û˜ ηٷÛ΢¿˙ÔÓÙ·Ó Û Ï·Ù›˜ Ô˘ ›¯·Ó ÂÌÔÚÈ΋ ΛÓËÛË, ÎÔÈÓˆÓÈÓ‹ ‹ ÙÂÏÂÙÔ˘ÚÁÈ΋ ÛÔ˘‰·ÈfiÙËÙ·. XÙ›˙ÔÓÙ·Ó ÎÔÓÙ¿ Û Ù˙·ÌÈ¿ Î·È Û ¿ÏÏ· ıÚËÛ΢ÙÈο ηٷÛÙ‹Ì·Ù· ÙÔ˘˜, ÌÂÓÙÚÂÛ¤‰Â˜, ÈÌ·Ú¤ÙÈ· Î.¿., ‹ Û ÛËÌ›· fiÔ˘ ηÓ›˜ ÌÔÚÔ‡Û ӷ ·ÔÏ·‡ÛÂÈ ÙË ı¤· Ù˘ fiÏ˘. M ÙÔ˘˜ ·ÈÒÓ˜ ÔÈ ·ÏÏ·Á¤˜ Ô˘ Â‹Ïı·Ó ÛÙË ¯Ú‹ÛË ÙˆÓ ˘ÏÈÎÒÓ Î·È ÙÔÓ Ù‡Ô ÙˆÓ ÎÚËÓÒÓ Â¤ÊÂÚ·Ó ·ÓÙÈÛÙÔ›¯ˆ˜ ·ÏÏ·Á¤˜ Î·È ÛÙ· Ù¤ÛÛÂÚ· ‚·ÛÈο ÛÙÔȯ›· Ô˘ ·Ó·Ê¤ÚıËÎ·Ó ·Ú·¿Óˆ. TÔÓ 15Ô, 16Ô Î·È 17Ô ·È. Ë Ͽη (ayna tasi ‹ musluk tasi) Ì ÙËÓ Î¿ÓÔ˘Ï· ÙÔ˘ ÓÂÚÔ‡ ÙÔÔıÂÙÔ‡ÓÙ·Ó ÛÙËÓ ÎÏ·ÛÈ΋ ÎfiÁ¯Ë Ô˘ ›¯Â Û¯‹Ì· ·„›‰·˜. H ÂÈÁÚ·Ê‹ ‚ÚÈÛÎfiÙ·Ó ¿Óˆ ·fi ÙËÓ Î¿ÓÔ˘Ï· Î·È Î¿Ùˆ ‹Ù·Ó Ë ÁÔ‡ÚÓ· ÂÚÈÙÚÈÁ˘ÚÈṲ̂ÓË ·fi ·Ó˘„ˆÌ¤Ó· Â›‰·. ™ÙË ‰È¿ÚÎÂÈ· ÙˆÓ ÙÚÈÒÓ ÚÒÙˆÓ ·˘ÙÒÓ ·ÈÒÓˆÓ ˘‹Ú¯·Ó Â›Û˘ ‰ÂÍ·ÌÂÓ¤˜ ÓÂÚÔ‡, ÔÈ Ôԛ˜ ηٷÚÁ‹ıËÎ·Ó ÛÙ· ̤۷ ÙÔ˘ 19Ô˘ ·È., fiÙ·Ó ϤÔÓ ÙÔ Û‡ÛÙËÌ· ‡‰Ú¢Û˘ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÔ‡Û ÈηÓÔÔÈËÙÈο Î·È ‰ÂÓ ˘‹Ú¯Â ÏfiÁÔ˜ ·Ôı‹Î¢Û˘. TÔÓ 18Ô ·È., ÔÈ ‚Ú‡Û˜ ηٷÛ΢¿˙ÔÓÙ·Ó ·fi Ì¿ÚÌ·ÚÔ, Ô Ù‡Ô˜ Ù˘ ÚfiÛÔ„‹˜ ÙÔ˘˜ ‰È·ÊÔÚÔÔÈ‹ıËÎÂ Î·È ÙËÓ ·Ï‹ ¤ÙÚ· Ì ÙËÓ Î¿ÓÔ˘Ï· ÙÔ˘ ÓÂÚÔ‡ ‰È·‰¤¯ıËÎ·Ó ÔÈ ϿΘ Ì·ÚÌ¿ÚÔ˘ Ì ‰È¿ÊÔÚ· ‰È·ÎÔÛÌËÙÈο ÌÔÙ›‚·, fiˆ˜ ÙÚÈ·ÓÙ¿Ê˘ÏÏ·, ·ÓıÔı‹Î˜ Ì ÏÔ˘ÏÔ‡‰È·, ‚¿˙· Ì ÊÚÔ‡Ù·. E›Û˘ Ë ÚÒÙË ÎfiÁ¯Ë, Ë ÔÔ›· ›¯Â οÔÈÔ ‚¿ıÔ˜, ·ÓÙÈηٷÛÙ¿ıËΠ̠ÌÈ· ÈÔ Úȯ‹, ÂÔÈÎÈÏ̤ÓË Ì ÛÙÔȯ›· Ì·ÚfiÎ. EÈϤÔÓ ·˘Í‹ıËÎÂ Ô ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈÎfi˜ fiÁÎÔ˜ Ù˘ ‚Ú‡Û˘ Î·È Ë ÂÈÁÚ·Ê‹ Ô˘ ¿ÏÏÔÙ ‹Ù·Ó ¿Óˆ ·fi ÙËÓ Î¿ÓÔ˘Ï· ÙÔ˘ ÓÂÚÔ‡, ·¤ÎÙËÛ ·˘ÙÔÓÔÌ›· ‰ÈÂΉÈÎÒÓÙ·˜ ÂÚ›ÔÙË ı¤ÛË ÛÙËÓ ÚfiÛÔ„Ë Ù˘ ÎÚ‹Ó˘.

Õ Nερουλς στα τλη του 19ου αι. στην Πλη. Στους νερουλδες, και ιδιατερα σε αυτος που χρησιμοποιοσαν λογα για τη μεταφορ του νερο, απαγορευταν ο εφοδιασμς απ δημσιες βρσες, προκειμνου να εξασφαλιστε επαρκς ποστητα για τον τοπικ πληθυσμ.

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

1 4

A ¶ P I § I O Y

2 0 0 2

13

H Προσφορ ψωμιο του γμου στη βρση των Πργων Δρμας. Tο θιμο θλει τα κορτσια του χωριο να πηγανουν ψωμ στη βρση και αφο το βρξουν τρεις φορς, να αφνουν εκε το πρτο κομμτι και το υπ!λοιπο να το μοιρζουν, 1964 (φωτ.: Γ. N. Aικατερινδης).

Aπ μια βρση Tου ° ∂øƒ°ÿ√À ¡. ∞ π∫∞Δ∂ƒπ¡ÿ¢∏ Δρος Φιλολογας, Διευθυντ Ερευνν Κντρου Λαογραφας Ακαδημας Αθηνν

∏

BA™IKH ™HMA™IA ÙÔ˘ ÓÂÚÔ‡ ÁÈ· ÙËÓ ›‰È· ÙËÓ ‡·ÚÍË ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘, Û˘ÓÂÙ¤ÏÂÛ ÒÛÙ Á‡Úˆ ·’ ·˘Ùfi Ó· ‰È·ÌÔÚʈıÔ‡Ó ÔÈΛϘ ‰Ôͷۛ˜ Î·È Ï·ÙÚ¢ÙÈΤ˜ Û˘Ó‹ıÂȘ. ∂›Ó·È ÁÓˆÛÙÔ› ÔÈ ·Ú¯·›ÔÈ Ì‡ıÔÈ ÁÈ· «fiÚÎÈ·» Î·È «ÛÙ‡ÁÈ·» ‡‰·Ù·, ÁÈ· ‰·›ÌÔÓ˜ Î·È Ó‡Ìʘ ÙˆÓ ÓÂÚÒÓ, ÁÈ· ÚÔÛˆÔÔÈ‹ÛÂȘ ÏÈÌÓÒÓ Î·È ÔÙ·ÌÒÓ. ¶ÔÏϤ˜ Â›Ó·È Î·È ÔÈ ·Ó·ÊÔÚ¤˜ Û ·Ú¿‰ÔÍ· Ê·ÈÓfiÌÂÓ·, Ô˘ Û˘Ó‰¤ÔÓÙ·È Ì ÙËÓ ›ÛÙË Û ˘ÂÚÊ˘ÛÈΤ˜ ȉÈfiÙËÙ˜ ÙÔ˘ ÓÂÚÔ‡. √ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤Ï˘ ÁÚ¿ÊÂÈ ÁÈ· ËÁ‹ ÛÙËÓ Δ‹ÓÔ, Ì ÙÔ ÓÂÚfi Ù˘ ÔÔ›·˜ «Ô›ÓÔ˜ Ô˘ Ì›ÁÓ˘Ù·È», Î·È Ô ¶Ï›ÓÈÔ˜ ÌÓËÌÔÓ‡ÂÈ ËÁ‹ ÙÔ˘ ¢Èfi˜ ÛÙË ¢ˆ‰ÒÓË, Ë ÔÔ›· ÙȘ ·Ó·Ì̤Ó˜ ‰¿‰Â˜ Û‚‹ÓÂÈ, ÙȘ Û‚ËṲ̂Ó˜ ·Ó¿‚ÂÈ Î·È ÙÔ ÌÂÛË̤ÚÈ ÙÔ ÓÂÚfi Ù˘ ÛÙÂÚ‡ÂÈ, ÁÈ’ ·˘Ùfi Î·È «‡‰ˆÚ ·Ó··˘fiÌÂÓÔÓ» ·ÔηÏ›ٷÈ.

14

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

1 4

A ¶ P I § I O Y

2 0 0 2

∏ ·Ú¯·›· ‰ÔÍ·ÛÈÔÏÔÁ›· Ì ÙȘ ·Ú¯¤ÁÔÓ˜ Ú›˙˜ ·Ë¯Â›Ù·È Î·È Û ÓÂfiÙÂÚ˜ Ï·˚Τ˜ ·ÓÙÈÏ‹„ÂȘ ÁÈ· ËÁ¤˜-·ÁÈ¿ÛÌ·Ù· Î·È ÁÈ· ÓÂÚ¿ Ô˘ ¯·Ú›˙Ô˘Ó ˘Á›·, ‹ ÁÈ· ·ı¿Ó·ÙÔ ÓÂÚfi, fiˆ˜ ÂÎÊÚ¿˙ÔÓÙ·È Û Ï‹ıÔ˜ Ì·ÁÈÎÒÓ Î·È Û˘Ì‚ÔÏÈÎÒÓ ڿ͈Ó. ªÂ ÙȘ ‰Ôͷۛ˜ ·˘Ù¤˜ Û˘Ó‰¤ÔÓÙ·È ¿ÌÂÛ· ÔÈ ÎÚ‹Ó˜ Î·È Ì¿ÏÈÛÙ· ÔÈ ÎÔÈÓfi¯ÚËÛÙ˜, Ô˘ ·ÔÙÂÏÔ‡Û·Ó Î¤ÓÙÚ· ÂıÈÌÈÎÒÓ ÂΉËÏÒÛÂˆÓ Ì ·ÙÔÌÈÎfi ‹ ÔÌ·‰ÈÎfi ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·. √È ÎÚ‹Ó˜, Ô˘ ›¯·Ó χÛÂÈ ÙÔ Úfi‚ÏËÌ· Ù˘ ‡‰Ú¢Û˘ ÙˆÓ ÔÈÎÈÛÌÒÓ («∞fi ÌÈ· ‚Ú‡ÛË ›ÓÔ˘Ó fiÏÔÈ» ϤÂÈ ÌÈ· ·ÚÔÈÌ›·), ÂÚ›Ù¯Ó˜ ‹ ·Ϥ˜ ÛÙËÓ Î·Ù·Û΢‹, Ì ÁÏ˘ÙÈÎfi ‰È¿ÎÔÛÌÔ ‹ ·¤ÚÈÙÙ˜ ÛÙË ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈ΋ ¯Ú‹ÛË ÙÔ˘˜, ·ÔÙÂÏÔ‡Û·Ó Ì¤¯ÚÈ ÚfiÙÈÓÔ˜ ÙfiÔ Î·ıËÌÂÚÈÓ‹˜ Û˘Ó¿ÓÙËÛ˘ ÙˆÓ Î·ÙԛΈÓ. √È Á˘Ó·›Î˜ ȉȷ›ÙÂÚ·, ÂÚÓÔ‡Û·Ó ÂΛ ¯ÚfiÓÔ Ôχ, ÂÚÈ̤ÓÔÓÙ·˜ Ó· ¿ÚÔ˘Ó ÓÂÚfi ÁÈ· ÙÔ Û›ÙÈ ‹ ·Û¯ÔÏÔ‡ÌÂÓ˜ Ì ÙÔ χÛÈÌÔ ÙˆÓ ÚÔ‡¯ˆÓ Ù˘ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂÈ·˜ ÛÙȘ ·Ú·Î›ÌÂÓ˜ «χÛÙÚ˜» Ô˘ ˘‹Ú¯·Ó Û ÔÏϤ˜ ÎÚ‹Ó˜ ÌÂ Û˘Ó¯Ҙ ÙÚ¯ԇÌÂÓÔ ÓÂÚfi. ∞Ó¿ÏÔÁË ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÎfiÙËÙ· Î·È ÛËÌ·-

Û›· ›¯·Ó Î·È ÔÈ ÎÚ‹Ó˜ ¤Íˆ ·fi ÔÈÎÈÛÌÔ‡˜, Û ԉÈΤ˜ ·ÚÙËڛ˜ Ô˘ Û˘Ó¤‰Â·Ó ¯ˆÚÈ¿ Î·È ÂÚÈÔ¯¤˜, ÚÔÛʤÚÔÓÙ·˜ ‰ÚÔÛÈ¿ Î·È ÍÂÎÔ‡Ú·ÛË Û ԉÔÈfiÚÔ˘˜ Î·È ˘Ô˙‡ÁÈ·. ™Â οı ÎÚ‹ÓË, ÁÂÓÈο Û οı ËÁ‹, ÈÛÙ‡ÂÙ·È fiÙÈ ÂÓÔÈΛ οÔÈÔ ¤Ì„˘¯Ô ÔÓ, ¤Ó· ÛÙÔȯÂÈfi, Ì ÌÔÚÊ‹ ÓÂڿȉ·˜ ‹ οÔÈÔ˘ ˙ÒÔ˘ ÌÈÎÚÔ‡ ‹ ÌÂÁ¿ÏÔ˘, Ô˘ Â›Ó·È Ê‡Ï·Î·˜ Î·È ÚÔÛÙ¿Ù˘ ÙÔ˘ ÓÂÚÔ‡. X·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈ΋ Â›Ó·È ÌÈ· ·Ú¿‰ÔÛË ·fi ÙËÓ ÂÚÈÔ¯‹ ∫ÔÚÈÓı›·˜: «™ÙÔ °˘ÌÓÔ‚Ô‡ÓÈ Â›Ó·È ÌÈ· ÎÚ‡· ‚Ú‡ÛË Ì ¿ÊıÔÓÔ ÓÂÚfi. ∞˘Ù‹ Ë ‚Ú‡ÛË ¤¯ÂÈ ÙÔ‡ÙÔ ÙÔ ÂÚ›ÂÚÁÔ, fiÙÈ Î¿ı ̤ڷ Ì ‰ÂÈÏÈÓfi, ÙËÓ ›‰È· ÒÚ· ¿ÓÙ·, ÙÔ ÓÂÚfi Ù˘ ÏÈÁÔÛÙ‡ÂÈ Ôχ. °È·Ù› ·˘Ù‹ ÙËÓ ÒÚ· ÙÔ ÛÙÔȯÂÈfi Ù˘ ‚Ú‡Û˘ ‚¿ÓÂÈ ÙÔ fi‰È ÙÔ˘ ÌÚÔÛÙ¿ ÛÙËÓ ÙÚÔ‡· Î·È ÊÚ¿˙ÂÈ ÙÔ ÓÂÚfi» (¡. °. ¶ÔÏ›ÙÔ˘, «¶·Ú·‰fiÛÂȘ ∞ã»). ∂˘Ú‡Ù·Ù· ‰È·‰Â‰Ô̤ÓË Â›Ó·È Ë ›ÛÙË fiÙÈ ÙÔ ÓÂÚfi ÎÔÈÌ¿Ù·È Î¿ÔȘ ÛÙÈÁ̤˜, ÁÈ’ ·˘Ùfi, ÚÈÓ ÈÂÈ Î·Ó›˜, «Ú¤ÂÈ Ó· ÙÔ Ù·Ú¿ÍÂÈ Ì ÙÔ ¯¤ÚÈ ÁÈ· Ó· ÙÔ Í˘Ó‹ÛÂÈ, ÁÈ·Ù› ·ÏÏÈÒ˜ ÙÔ ÓÂÚfi ·Á·Ó·ÎÙ› Î·È ÙÔ˘ ·›ÚÓÂÈ ÙÔÓ ÓÔ˘» (∫Ú‹ÙË). ªÂ ÙË ‰ÔÍ·Û›· ·˘Ù‹ ÁÈ· ‡ÓÔ ÙÔ˘ ÓÂ-

Á˘Ó·›Î˜ ·Ì›ÏËÙ˜ ÛÙË ‚Ú‡ÛË Î·È ÚfiÛÊÂÚ·Ó „ˆÌ›, ‚Ô‡Ù˘ÚÔ, ÁÏ˘Î›ÛÌ·Ù·, ÊÚÔ‡Ù· Î·È ÍÂÚÔ‡˜ ηÚÔ‡˜ ÛÙËÓ «Î˘Ú·-¶ÂÁ·‰›ÛÙÚ·», ÙË ¡Âڿȉ· («ª¿ÈÛÛ·») Ù˘ ‚Ú‡Û˘. ºÂ‡ÁÔÓÙ·˜, ·Ì›ÏËÙ˜ ¿ÏÈ, ¤ÊÂÚÓ·Ó ÛÙÔ Û›ÙÈ ÙÔ «Î·Ï·ÓÙfiÓÂÚÔ» Î·È Ú¿ÓÙÈ˙·Ó fiÏÔ˘˜ ÙÔ˘˜ ¯ÒÚÔ˘˜ ÙÔ˘ ÛÈÙÈÔ‡, ϤÁÔÓÙ·˜ Âˆ‰Èο: «∫¿Ï·ÓÙ· Î·È Î·Ïfi˜ ηÈÚfi˜, ¿ÓÙ· Î·È ÙÔ˘ ¯ÚfiÓÔ˘». À‹Ú¯Â Ë ›ÛÙË fiÙÈ ÙÔ ‚Ú¿‰˘ ·˘Ùfi, Ù˘ ¶ÚˆÙÔ¯ÚÔÓÈ¿˜, ÔÈ ¶ÂÁ·‰›ÛÙÚ˜ ÛÙ·Ì·ÙÔ‡Û·Ó ÙÔ ÓÂÚfi Ù˘ ËÁ‹˜ ‹ Ù˘ ‚Ú‡Û˘ Î·È fiÔÈÔ˜ ‚ÚÈÛÎfiÙ·Ó ÂΛ ·˘Ù‹Ó ÙËÓ ÒÚ·, ÌÔÚÔ‡Û ӷ οÓÂÈ fiÔÈ· ¢¯‹ ‹ıÂÏÂ, Ô˘ ÂÎÏËÚˆÓfiÙ·Ó ÌfiÏȘ ÙÔ ÓÂÚfi ¿Ú¯È˙Â Î·È ¿ÏÈ Ó· Ú¤ÂÈ. OÌÔÈ· Ì ÙËÓ ¶ÚˆÙÔ¯ÚÔÓÈ¿ Û˘ÓËı›˙ÔÓÙ·È Î·È Ù· XÚÈÛÙÔ‡ÁÂÓÓ· Î·È Â›Ó·È ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈ΋ Ë ·Ó·ÊÔÚ¿ ÙÔ˘ Âı›ÌÔ˘ Û ÓÔÌÔοÓÔÓ· ÙÔ˘ 17Ô˘ ·È., Ô˘ ÂÈÙÈÌ¿ fiÛÔ˘˜ «·›ÚÓÔ˘ÛÈ ÙÔ ÓÂÚfiÓ ÙËÓ ËÌ¤Ú·Ó Ù˘ XÚÈÛÙÔ‡ ÁÂÓÓ‹Ûˆ˜ Î·È ‚¿ÓÔ˘ÛÈÓ ÂȘ ÙËÓ ËÁ‹Ó ‚Ô‡Ù˘ÚÔÓ, ˆ˜ Ù¿¯· ‰È¿ Ù· ˙Ò· Ó· ÏËı·›ÓÔ˘Ó» («§·ÔÁÚ·Ê›·» 3, 1911). ¶ÚÔÛÊÔÚ¤˜ Û˘ÓËı›˙ÔÓÙ·È Î·È ÙËÓ ¶ÚˆÙÔÌ·ÁÈ¿, ηıÒ˜ Î·È ÛÙËÓ ÂÔÚÙ‹ ÙˆÓ ∂ÈÛÔ‰›ˆÓ Ù˘ £ÂÔÙfiÎÔ˘ (21 ¡ÔÂÌ‚Ú›Ô˘), Ë ÔÔ›· ÚÔÛˆÓ˘ÌÂ›Ù·È ˆ˜ «∞Ú¯ÈÛÔÚ›ÙÈÛÛ·», «ªÂÛÔÛÔÚ›ÙÈÛÛ·», ‹ «•ÂÛÔÚ›ÙÈÛÛ·», ·Ó¿ÏÔÁ· Û ÔÈÔ ÛÙ¿‰ÈÔ ‚Ú›ÛÎÂÙ·È ÙË Ì¤Ú· ·˘Ù‹ Ë ÛÔÚ¿. √È ÚÔÛÊÔÚ¤˜ ·˘Ù¤˜ ÂȉÈÎfiÙÂÚ· Â›Ó·È Ê·ÓÂÚfi fiÙÈ ·ÔÛÎÔÔ‡Ó ¿ÌÂÛ· ÛÙËÓ Â˘‰ÔΛÌËÛË Ù˘ ÛÔÚ¿˜ Î·È ÛÙËÓ ÏÔ‡ÛÈ· ηÚÔÊÔÚ›·. ™ÙË ‚Ú‡ÛË ·ÊÈÂÚÒÓÔÓÙ·È Î·È ÂȉÈο „ˆÌÈ¿ ‹ ›Ù˜, ·fi ÙÔ ÚÒÙÔ ÛÈÙ¿ÚÈ Ù˘ ¯ÚÔÓÈ¿˜ («··Ú¯¤˜»), Ì ¢¯¤˜ ÁÈ· ÏÔ‡ÛÈ· ·Ú·ÁˆÁ‹ Î·È Î·Ï‹ ˘Á›·: «ΔÒÚ· Ô˘ ·ÏˆÓ›˙Ô˘Ó, ·fi ÙÔ ÚÒÙÔ ÛÙ¿Ú’ ÊÙÈ¿¯ÓÔÌ ÌÈ· ›Ù· Î·È ÙËÓ ¿Ì ÛÙË ‚Ú‡ÛË. ∫fi‚ÔÌ ¤Ó· ÎÔÌÌ·Ù¿ÎÈ, ÙÔ ‚Ô˘Ù¿Ì ÛÙÔ ÓÂÚfi Î·È ÙÔ ·Ê‹ÓÔÌ ÂΛ. ΔËÓ ›Ù· ÙË ÌÔÈÚ¿˙ÔÌ ÛÙÔÓ Ì·¯·Ï¿ Î·È Â‡¯ÔÓÙ·È» (ªÈÎÚfi ™Ô‡ÏÈ ™ÂÚÚÒÓ, ÂÈÙfiÈ· ¤Ú¢ӷ-·˘ÙÔ„›·, πÔ‡ÏÈÔ˜ 1963).

ηٿ ÙËÓ ÚÒÙË ¤ÍÔ‰fi Ù˘ Î·È ÙÂÏÂÙÔ˘ÚÁÈο ı· ¿ÚÂÈ ÓÂÚfi ÁÈ· ÙÔ Î·ÈÓÔ‡ÚÁÈÔ ÛÈÙÈÎfi Ù˘. X·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο Â›Ó·È Ù· ÂıÈ˙fiÌÂÓ· ÛÙÔ ªÂÏÂÓÈΛÙÛÈ ™ÂÚÚÒÓ: «ΔËÓ ΔÚ›ÙË ÙÔ ‚Ú¿‰˘ Ì·˙‡ÔÓÙ·È ÎÔÚ›ÙÛÈ·, ÙÚ·ÁÔ˘‰¿ÓÂ Î·È ËÁ·›ÓÔ˘Ó ÙË Ó‡ÊË Ì ÌÈ· ηӿٷ ¿‰ÂÈ· ÛÙË ‚Ú‡ÛË. ªfiÏȘ Êı¿ÛÔ˘Ó ÂΛ, ı· ÚÔÛ΢ӋÛÂÈ Ë Ó‡ÊË ÛÙË ‚Ú‡ÛË ÙÚÂȘ ÊÔÚ¤˜ Î·È ı· Ú›ÍÂÈ ÙÚÂȘ ηӿÙ˜ ÓÂÚfi ›Ûˆ Ù˘, ‰ÂÍÈ¿ Î·È ·ÚÈÛÙÂÚ¿. ªÂÙ¿ ı· ÁÂÌ›ÛÂÈ ÙËÓ Î·Ó¿Ù· ÙÚÂȘ ÊÔÚ¤˜ Î·È ı· ÙÔ ¯‡ÛÂÈ. ∞Ê‹ÓÂÈ ÙËÓ ÙÚ›ÙË ÊÔÚ¿ Ï›ÁÔ ÓÂÚfi Î·È ËÁ·›ÓÂÈ Î·È ÛÙËÓ ¿ÏÏË ‚Ú‡ÛË. Δ· ›‰È· οÓÂÈ Î·È ÂΛ. ªÂÙ¿ ÁÂÌ›˙ÂÈ ÙËÓ Î·Ó¿Ù· ÓÂÚfi ·fi ÙË ‰Â‡ÙÂÚË ‚Ú‡ÛË Î·È ËÁ·›ÓÔ˘Ó ÛÙÔ Û›ÙÈ. ƒ›¯ÓÂÈ ÛÙÔÓ Á·ÌÚfi ÓÂÚfi Ë Ó‡ÊË. ¶ËÁ·›ÓÔ˘Ó Ì¤Û· Ù· ÎÔÚ›ÙÛÈ·, Ù· ÎÂÚÓ¿ÂÈ Ë Ó‡ÊË, οÓÔ˘Ó ·fi ηӤӷ ÙÚ·ÁÔ‡‰È Î·È ¯ÔÚfi Î·È ÙÂÏÂÈÒÓÂÈ Ô Á¿ÌÔ˜» (ÂÈÙfiÈ· ¤Ú¢ӷ-·˘ÙÔ„›·, 1963). ™ÙËÓ HÂÈÚÔ ÙË Ó‡ÊË Û˘ÓÔ‰Â‡Ô˘Ó ÎÔÚ›ÙÛÈ· Ì ÙÚ·ÁÔ‡‰È· ÙËÓ ΔÚ›ÙË Ë̤ڷ Î·È fiÛÔ Ó· Êı¿ÛÔ˘Ó ÛÙË ‚Ú‡ÛË, Ë Ó‡ÊË ¯‡ÓÂÈ ÛÙÔÓ ‰ÚfiÌÔ ÓÂÚfi ·fi ¤Ó· ÌÚ›ÎÈ. OÙ·Ó Êı¿ÛÔ˘Ó ÂΛ, Û¤ÚÓÂÈ Ú‡˙È Á‡Úˆ ·fi ÙË ‚Ú‡ÛË Î·È ÌÂÙ¿ Ú›¯ÓÂÈ ÛÙÔ ÓÂÚfi ÙÚ›· ÎÔÌÌ¿ÙÈ· „ˆÌ›. ∫·ÙfiÈÓ ÁÂÌ›˙ÂÈ ÙÔ ÌÚ›ÎÈ Ù˘ ÓÂÚfi Î·È Á˘Ú›˙ÂÈ Ì ÎÏ·‰È¿ ÎÚ·ÓÈ¿˜ ÛÙÔÓ ÒÌÔ Î·È ¯‡ÓÂÈ ÙÔ˘ ÂıÂÚÔ‡ Î·È Ù˘ ÂıÂÚ¿˜ Ù˘ Ó· ÓÈÊÙÔ‡Ó. («∂ÂÙËÚ›˜ §·ÔÁÚ·ÊÈÎÔ‡ ∞Ú¯Â›Ô˘» μã, 1940). ∞Ó¿ÏÔÁ· Â›Ó·È Î·È Ù· ÂıÈ˙fiÌÂÓ· ·ÏÏÔ‡. ∏ Ì·ÁÈÎÔ‰ÂÈÛȉ·ÈÌÔÓÈ΋ Ï·ÙÚ›· ÙÔ˘ ÓÂÚÔ‡, Ô˘ ·ԂϤÂÈ ÛÙËÓ Â˘Ì¤ÓÂÈ· ÙÔ˘ ʇϷη-ÛÙÔȯÂÈÔ‡ ÙÔ˘, ÂËÚ¿˙ÂÈ Î·È ÙÔ ‰È¿ÎÔÛÌÔ Ù˘ ÎÚ‹Ó˘, Ô˘ ÏÔ˘Ù›˙ÂÙ·È ÌÂ Û˘Ì‚ÔÏÈΤ˜ Î·È ·ÔÙÚÂÙÈΤ˜ ·Ú·ÛÙ¿ÛÂȘ, ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋˜ ‹ ·Ó·ÙÔÏÈ΋˜ ÚÔ¤Ï¢Û˘, ¯ˆÚ›˜ Ó· ·Ô˘ÛÈ¿˙ÂÈ Î·È Ë ‰˘ÙÈ΋ Â›‰Ú·ÛË. ∞ÔÙÚÂÙÈο-Ê˘Ï·ÎÙÈο ۇ̂ÔÏ· Î·È ‰È·ÎÔÛÌËÙÈΤ˜ ·Ú·ÛÙ¿ÛÂȘ Û¯ÂÙ›˙ÔÓÙ·È, fiˆ˜ Â›Ó·È Ê˘ÛÈÎfi, Ì ÙÔÓ ¯ÚfiÓÔ Î·Ù·Û΢‹˜ Ù˘ ÎÚ‹Ó˘ Î·È Ì ÙȘ ÈÛÙÔÚÈΤ˜ Û˘ÁÎ˘Ú›Â˜ Ù˘ ÂÔ¯‹˜ (ÙÔ˘ÚÎÔÎÚ·Ù›·, ÂÓÂÙÔÎÚ·Ù›· Î.Ï.). ™Â ·ÚÎÂÙ¤˜ ÂÚÈÙÒÛÂȘ Û˘ÌʇÚÔÓÙ·È ÛÙÔȯ›· ‰È·ÊÔÚÂÙÈ΋˜ ÚÔ¤Ï¢Û˘: ·ÎÏÔÈ, ÛÙ·˘ÚÔ›, Ê˘ÙÈÎÔ› ‰È¿ÎÔÛÌÔ›, ‰ÈΤʷÏÔÈ ·ÂÙÔ›, Úfi‰·Î˜, ‰Ú¿ÎÔÓÙ˜ Î·È ·ÚÎÂÙ¿ ¿ÏÏ·. ™ÙÔȯ›·, Ô˘ ·ÔÙÂÏÔ‡Ó fi¯È ÌfiÓÔ ¤ÎÊÚ·ÛË Î·Ï·ÈÛıËÛ›·˜, ·ÏÏ¿ Î·È ¤ÎÊÚ·ÛË Ù˘ Ï·˚΋˜ ‰ÔÍ·ÛÈÔÏÔÁ›·˜ ÁÈ· ÙÔ ÓÂÚfi, ÙÔ ‡„ÈÛÙÔ Ê˘ÛÈÎfi ·Á·ıfi ÁÈ’ ·˘Ù‹Ó ÙËÓ ›‰È· ÙËÓ ‡·ÚÍË ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘.

EıÈÌ·, ‰Ôͷۛ˜ Î·È ıÚ‡ÏÔÈ ÁÈ· ÙȘ ÎÚ‹Ó˜

H H νφη παρνει το πρτο νερ! για το καινοργιο νοικοκυρι! της απ! την κοιν!χρηστη βρση στο χωρι! Mελενικτσι Σερρν, 1963 (φωτ.: Γ. N. Aικατερινδης).

πνουν λοι

™ÙÔ˘˜ Á¿ÌÔ˘˜ ÚÔ‡ Û˘Ó‰¤ÂÙ·È ÚÔÊ·ÓÒ˜ Ë ›ÛÙË ÛÙÔ ·Ì›ÏËÙÔ (‹ ¿ÎÚÈÙÔ, ‚Ô˘‚fi, ¿Ï·ÏÔ) ÓÂÚfi, ·˘Ùfi Ô˘ ·›ÚÓÔ˘Ó Î·È ÌÂٷʤÚÔ˘Ó Ì ·fiÏ˘ÙË ÛÈÁ‹, ÁÈ· Ï·ÙÚ¢ÙÈÎÔ‡˜ Î·È Ì·ÓÙÈÎÔ‡˜ ‹ Î·È Ì·ÁÈÎÔ‰ÂÈÛȉ·ÈÌÔÓÈÎÔ‡˜ ÛÎÔÔ‡˜. ªÂ ÙË ÛÈÁ‹ ÂȉÈÒÎÂÙ·È Ó· ÌË ‰È·Ù·Ú·¯Ù› ÙÔ ÛÙÔȯÂÈfi ÙÔ˘ ÓÂÚÔ‡ Î·È ¤ÙÛÈ Ó· ÌËÓ ÂÓ·ÓÙȈı› ÛÙÔÓ ÂȉȈÎfiÌÂÓÔ ÛÎÔfi. ∞fi ÙȘ ·Ú·¿Óˆ ‰Ôͷۛ˜ ÂÚÌËÓ‡ÔÓÙ·È ÔÏϤ˜ ÂıÈÌÈΤ˜ ÂΉËÏÒÛÂȘ, Ô˘ Û˘Ó¯›˙Ô˘Ó ·Ú¯·Èfiٷ٘ Û˘Ó‹ıÂȘ. ™ÙË ª‡ÎÔÓÔ, ·Ó·Ê¤ÚÂÈ Í¤ÓÔ˜ ÂÚÈËÁËÙ‹˜ ÙÔ˘ 18Ô˘ ·È., ÚÈÓ ¿ÚÔ˘Ó ÓÂÚfi ¯·ÈÚÂÙÔ‡Û·Ó ÙÚÂȘ ÊÔÚ¤˜ ÙÔ «ÙÂÏÒÓÈ» ÙÔ˘ ËÁ·‰ÈÔ‡ Î·È ÛÙËÓ ∫¿Ï˘ÌÓÔ ¿Ó·‚·Ó ÁÈ· ÙÔ ÛÙÔȯÂÈfi Ù˘ ÎÚ‹Ó˘ ηÓÙ‹ÏÈ, Ô˘ ÎÚÂÌfiÙ·Ó ·fi ÙË Ì¤ÛË ÙÔ˘ ıfiÏÔ˘ Ù˘. ¶·ÚfiÌÔÈ· Û˘Ó‹ıÂÈ· ÂÈ‚ÈÒÓÂÈ Î·È Û ¿ÏÏ· ̤ÚË, fiˆ˜ ÛÙËÓ Δ‹ÓÔ, fiÔ˘ Û ÔÏϤ˜ ‚Ú‡Û˜ ˘¿Ú¯ÂÈ ÂÈÎfiÓÈÛÌ· Ì ·Ó·Ì̤ÓÔ ¿ÓÙÔÙ ηÓÙ‹ÏÈ «ÁÈ· Ó· ÚÔÛٷهÂÈ Ë ¶·Ó·˝· ÙÔ ÓÂÚfi». ¶ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ· Û˘Ó‹ıÂÈ· Ô˘ ı˘Ì›˙ÂÈ ÙË Ì·ÚÙ˘Ú›· ÙÔ˘ πˆ¿ÓÓÔ˘ XÚ˘ÛÔÛÙfiÌÔ˘ fiÙÈ ÔÏÏÔ› ·fi ÙÔ˘˜ Û˘Á¯ÚfiÓÔ˘˜ ÙÔ˘ ¿Ó·‚·Ó ÛÙȘ ËÁ¤˜ χ-

¯ÓÔ˘˜ Î·È ÏÔ‡˙ÔÓÙ·Ó. ∞Ó¿ÏÔÁË Â›Ó·È Î·È Ë Ì·ÚÙ˘Ú›· ÙÔ˘ ∑·Î˘Óı›Ô˘ ÌÔÓ·¯Ô‡ ¶·¯ˆÌ›Ô˘ ƒÔ˘Û¿ÓÔ˘ (17Ô˜ ·È.) fiÙÈ «ÚÔÊ¿ÛÂÈ Â˘Ï·‚›·˜», ÔÈ ÂÈÛΤÙ˜ ı˘ÌÈ¿ÙÈ˙·Ó ÙȘ ËÁ¤˜ ÙˆÓ ÌÔÓ·ÛÙËÚÈÒÓ, Û˘Ó‹ıÂÈ· ÙËÓ ÔÔ›· Î·È „¤ÁÂÈ.

¶ÚÔÛÊÔÚ¤˜ π‰È·›ÙÂÚ· ‰È·‰Â‰Ô̤Ó˜ Â›Ó·È ÔÈ ÚÔÛÊÔÚ¤˜ ÛÙȘ ÎÚ‹Ó˜, Û˘Ó‹ıÂÈ· Â›Û˘ ·Ï·È¿, ÁÈ· ÙËÓ ÔÔ›· οÓÂÈ Î·È ¿ÏÈ ÏfiÁÔ Ô ƒÔ˘Û¿ÓÔ˜: «ÂÓ Ù·È˜ ÎڋӷȘ Î·È ËÁ·›˜... Î·È ‚ÔÛÙÚ‡¯Ô˘˜ Î·È ¤ÙÂÚ’ ¿ÌÌ·Ù· ·È Á˘Ó·›Î˜ ·Ó·ÙÈı¤·ÛÈÓ ˆ˜ ÔÈ EÏÏËÓ˜». EÙÛÈ, Û ·ÚÎÂÙ¿ ̤ÚË, Úˆ› Úˆ› ÙËÓ ¶ÚˆÙÔ¯ÚÔÓÈ¿ «Ù·˝˙Ô˘Ó» ÙË ‚Ú‡ÛË ÙÔ˘ ¯ˆÚÈÔ‡ Ì ÔÏ˘ÛfiÚÈ·, Ì ÙËÓ Â˘¯‹ «fiˆ˜ ÙÚ¤¯ÂÈ ÙÔ ÓÂÚfi, Ó· ÙÚ¤¯ÂÈ Î·È ÙÔ ‚ÈÔ˜» (∞Èوϛ·, ªÈÎÚ¿ ∞Û›· Î.·.), ‹ ·Ê‹ÓÔ˘Ó «Û‡Î·, ÛÙ·Ê›‰Â˜, ηڇ‰È· Î·È fi,ÙÈ ¿ÏÏ· ηÏÔ‡‰È· ¤¯Ô˘Ó ÁÈ· Ó· ÁÏ˘Î¿ÓÔ˘Ó Ù· ÓÂÚ¿» (™Î‡ÚÔ˜). ™ÙÔÓ ¶fiÓÙÔ ¤Î·Ó·Ó ÙÔ ÏÂÁfiÌÂÓÔ «Î·Ï·ÓÙ›·ÛÌ·» Ù˘ ‚Ú‡Û˘, ‹Á·ÈÓ·Ó ‰ËÏ·‰‹ ÙË Ó‡¯Ù· Ù˘ ¶ÚˆÙÔ¯ÚÔÓÈ¿˜ ÔÈ

ªÂ ÙË ‚Ú‡ÛË Û˘Ó‰¤ÂÙ·È Î·È Ë Á·Ì‹ÏÈ· ÂıÈÌÔÏÔÁ›·. ΔÔ ÓÂÚfi ÁÈ· ÙÔ ˙‡ÌˆÌ· ÙˆÓ „ˆÌÈÒÓ ÙÔ˘ Á¿ÌÔ˘ ÙÔ ·›ÚÓÔ˘Ó ÙÚ›· ·ÚÛÂÓÈο ·È‰È¿, ·ÌÊÈı·Ï‹ (¶˘Ï›· ªÂÛÛËÓ›·˜), ‹ ·›ÚÓÂÈ ¤Ó· ·È‰› ÙÔ ÓÂÚfi ·fi ÙÚÂȘ ‚Ú‡Û˜ (ºÏÒÚÈÓ·) Û ηÈÓÔ‡ÚÁÈ· Û˘Ó‹ıˆ˜ ÛÙ¿ÌÓ·. ΔÔ ÓÂÚfi ·˘Ùfi ÌÔÚ› Ó· Â›Ó·È Î·È «·Ì›ÏËÙÔ» (™Î‡ÚÔ˜) Î·È Ë fiÏË ÙÂÏÂÙÔ˘ÚÁ›· Ó· Û˘Óԉ‡ÂÙ·È ·fi ÂȉÈο ÙÚ·ÁÔ‡‰È· (¶ÂÏÔfiÓÓËÛÔ˜): ΔÚ¤¯Ô˘Ó Ù· ÓÂÚ¿, ÙÚ¤¯Ô˘Ó Î·È ÔÈ ‚Ú‡Û˜, ÙÚ¤¯ÂÈ ÎÈ Ô Á·ÌÚfi˜ Ó· ¿ÂÈ ÛÙË Ó‡ÊË... ™Â ÔÚÈṲ̂ӷ ̤ÚË ÚÔÛʤÚÔ˘Ó ÛÙË ‚Ú‡ÛË Î·È „ˆÌ› ÙÔ˘ Á¿ÌÔ˘: «ΔÔ ™¿‚‚·ÙÔ ÙÔ Úˆ› ˙˘ÌÒÓÔ˘Ó Ù· „ˆÌÈ¿ ÙÔ˘ Á¿ÌÔ˘. OÙ·Ó Ù· ‚Á¿ÏÔ˘Ó ·fi ÙÔÓ ÊÔ‡ÚÓÔ, ËÁ·›ÓÔ˘Ó Ù· ÎÔÚ›ÙÛÈ· ¤Ó· Ï·ÛÙfi, ¤Ó· „ˆÌ› Î·È ÙÔ ‚Ú¤¯Ô˘Ó. ΔÚÂȘ ÊÔÚ¤˜ ÙÔ ‚Ú¤¯Ô˘Ó. ªÂÙ¿ ÙÔ ÚÒÙÔ ÎÔÌÌ¿ÙÈ Ô˘ ı· Îfi„Ô˘Ó, ÙÔ ·Ê‹ÓÔ˘Ó ÛÙË ‚Ú‡ÛË Î·È ÙÔ ¿ÏÏÔ ÙÔ ÌÔÈÚ¿˙Ô˘Ó ÛÙÔÓ ÎfiÛÌÔ» (¶‡ÚÁÔÈ ¢Ú¿Ì·˜, ÂÈÙfiÈ· ¤Ú¢ӷ-·˘ÙÔ„›·, 1963). ™ÙË ‚Ú‡ÛË Â›Û˘ ËÁ·›ÓÂÈ Ë Ó‡ÊË

H

K A £ H M E P I N H

B

μÈ‚ÏÈÔÁÚ·Ê›·: Αικατερινίδης Γ.Ν., «Το αμίλητο νερ εις τον βίον του λαού». Επετηρίς Λαογραφικού Αρχείου Ακαδημίας Αθηνών, τμ. 15-16 ,1962-63. Ζώρα Ππη, «Η αρχέγονη λατρεία του νερού και ο διάκοσμος της νεοελληνικής βρύσης». Πρακτικά Επιστημονικής Συνάντησης: «Το Νερ πηγή Ζωής, Κίνησης, Καθαρμού». Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης, Αθήνα 1990. Φλωράκης Αλ., «Η λαϊκή λιθογλυπτική της Τήνου». Αθήνα 1982, εκδ. Φιλιππτη. Ψυχογιού Ελένη, «Οι Μάισσες», Αρχείον Πντου 38, 1983.

K Y P I A K H

1 4

A ¶ P I § I O Y

2 0 0 2

15

Oθωμανικς κρνες H Το σιντριβ νι του Αβδολ Χαμτ Β´, 1889, στην ομνυμη πλατεα της Θεσσαλονκης. Το αφιρωμα του σουλτ νου με την τρκρουνη μαρμ ρινη κρνη, ανακατασκευασμνο σμερα, χει μεταφερθε σε

λλη θση της πλατεας Σιντριβανου (φωτ.: Aρχεο A. Στεφανδου).

16

H

K A £ H M E P I N H

B

Tης A πªπ§ÿ∞˜ ™ Δ∂º∞¡ÿ¢√À Aρχιτκτονος

∫

∞ΔÕ Δ∏¡ ¶∂ƒÿ√¢√ Ù˘ ÙÔ˘ÚÎÔÎÚ·Ù›·˜, Ë £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË ˘‰Ú‡ÂÙ·È ·fi ÙȘ ËÁ¤˜ ÙÔ˘ ÃÔÚÙÈ¿ÙË, ÙÔ˘ ƒÂÓÙ˙ÈΛԢ, ÙÔ˘ §ÂÌ¤Ù (¡¤· ∂˘Î·Ú›·) Î·È ÙÔ˘ ∫·ÏÔ¯ˆÚ›Ô˘. ΔÔ «Â›ÛËÌÔ ˘‰Ú·ÁˆÁ›Ի Ù˘ fiÏ˘, ·˘Ùfi ÙÔ˘ ÃÔÚÙÈ¿ÙË, ηٷÛ΢¿˙ÂÙ·È, ‹ ÂÈÛ΢¿˙ÂÙ·È Î·Ù’ ¿ÏϘ ÂΉԯ¤˜, ·fi ÙÔÓ Î·Ù·ÎÙËÙ‹ ÛÔ˘ÏÙ¿ÓÔ ªÔ˘Ú¿Ù μ’ (1423-1430), ÙÔ˘ PÂÓÙ˙ÈΛԢ Î·È ÙÔ˘ §ÂÌ¤Ù ·ÚÁfiÙÂÚ· Î·È ÙÔ˘ ∫·ÏÔ¯ˆÚ›Ô˘ ÙÔ 1887 ·fi ÙËÓ ∂Ù·ÈÚ›· À‰¿ÙˆÓ £ÂÛÛ·ÏÔӛ΢. ΔÔ ÓÂÚfi ‰ÈÔ¯ÂÙ‡ÂÙ·È Ì¤Û· ·fi ¤Ó· Û‡ÛÙËÌ· ·ÁˆÁÒÓ Î·È ‰ÂÍ·ÌÂÓÒÓ ÛÙȘ ÎÔÈÓfi¯ÚËÛÙ˜ ·ÚÔ¯¤˜ ÓÂÚÔ‡ ÙˆÓ Û˘ÓÔÈÎÈÒÓ, ÙˆÓ ‰ËÌfiÛÈˆÓ Î·È ÎÔÈÓˆÊÂÏÒÓ ÎÙÈÛÌ¿ÙˆÓ, ÙˆÓ ·ÁÔÚÒÓ, ηıÒ˜ Î·È ÛÙȘ ȉȈÙÈΤ˜ ‚Ú‡Û˜ ÙˆÓ Î·ÙÔÈÎÈÒÓ ·ÓÒÙ·ÙˆÓ ·ÍȈ̷ÙÔ‡¯ˆÓ Î·È ÚÔ˘¯fiÓÙˆÓ Ù˘ fiÏ˘.

K Y P I A K H

1 4

A ¶ P I § I O Y

2 0 0 2

∫˘Ú›ˆ˜ ÙÚÔÊÔ‰ÔÙÔ‡ÓÙ·È ÔÈ Û˘ÓÔÈ˘, Ù· ȉڇ̷ٷ Î·È Ù· ÎÔÓ¿ÎÈ· ÙˆÓ ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ¿ÓˆÓ. ™ÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË ˘‹Ú¯Â ÌÂÁ¿ÏÔ˜ ·ÚÈıÌfi˜ ÎÚËÓÒÓ. √ ÁÚ·ÌÌ·Ù¤·˜ ÙÔ˘ EÓÂÙÔ‡ ÚÂÛ‚Â˘Ù‹ §. ªÂÚÓ¿Ú‰Ô Ô˘ ‰È¤Ú¯ÂÙ·È ·fi ÙËÓ fiÏË ÙÔ 1591 ·Ó·Ê¤ÚÂÈ fiÙÈ Û οı ‰ÚfiÌÔ ˘¿Ú¯ÂÈ Î·È ÌÈ· ‚Ú‡ÛË. O TÔ‡ÚÎÔ˜ ÂÚÈËÁËÙ‹˜ ∂‚ÏÈÁÈ¿ ÙÔÓ 17Ô ·È. ÛËÌÂÈÒÓÂÈ fiÙÈ ˘¿Ú¯Ô˘Ó 64 ‰ËÌfiÛȘ ÎÚ‹Ó˜, ¤Ó·˜ ·ÚÈıÌfi˜ ÛÂÌÈϯ·Ó¤ Î·È 3.060 ËÁ¿‰È·. O °¿ÏÏÔ˜ ÌÈÛÈÔÓ¿ÚÈÔ˜ J. B. Souciet ÙÔ 1734 ÂÈÛËÌ·›ÓÂÈ, ʤÚÓÔÓÙ·˜ ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· ÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË, ÙË ÌÂÁ¿ÏË ÊÚÔÓÙ›‰· Ô˘ ‰Â›¯ÓÔ˘Ó ÔÈ ΔÔ‡ÚÎÔÈ ÁÈ· ÙËÓ ‡‰Ú¢ÛË ÙˆÓ fiψÓ, Ù· ηӿÏÈ· Î·È ÙȘ ÔÏϤ˜ ‚Ú‡Û˜ Ô˘ ηٷÛ΢¿˙Ô˘Ó Î·È ÛÙ· ÊÔÚÔÏÔÁÈο ηٿÛÙȯ· ÙÔ˘ 1906 ηٷÁÚ¿ÊÔÓÙ·È 111, Û˘ÓÔÏÈο, ‚Ú‡Û˜. √È ÎÔÈÓfi¯ÚËÛÙ˜ ·ÚÔ¯¤˜ ÓÂÚÔ‡ Â͢ËÚÂÙÔ‡Û·Ó Û˘Á¯ÚfiÓˆ˜ ÔÏÏÔ‡˜ Î·È ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎÔ‡˜ ÛÎÔÔ‡˜. TÔ ÓÂÚfi ‹Ù·Ó ··Ú·›ÙËÙÔ Û˘Ìϋڈ̷ fiψÓ

ÙˆÓ ıÚËÛ΢ÙÈÎÒÓ ÎÙÈÛÌ¿ÙˆÓ Î·È Ë Ó›„Ë Ì ÙÚ¯ԇÌÂÓÔ ÓÂÚfi ‹Ù·Ó ÂȂ‚ÏË̤ÓË ÛÙÔ˘˜ ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ¿ÓÔ˘˜ ÚÈÓ ·fi ÙËÓ Â›ÛÔ‰fi ÙÔ˘˜ ÛÙÔÓ ÈÂÚfi ¯ÒÚÔ. EÈϤÔÓ, ·ÔÙÂÏÔ‡Û·Ó ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈο ÛÙÔȯ›· Ù˘ fiÏ˘, ·ÊÔ‡ ÔÈ Î¿ÙÔÈÎÔÈ ·fi ÂΛ ¤·ÈÚÓ·Ó ÓÂÚfi ÁÈ· ÙȘ ηıËÌÂÚÈÓ¤˜ ÙÔ˘˜ ·Ó¿ÁΘ. HÙ·Ó Â›Û˘ ÛÙÔȯ›· ÂÍÔÏÈÛÌÔ‡ Î·È ‰È·ÎfiÛÌÔ˘ Ù˘ fiÏ˘, ÛËÌ›· ·Ó·ÊÔÚ¿˜ Î·È ÚÔÛ·Ó·ÙÔÏÈÛÌÔ‡ ÙˆÓ ÂÚ·ÛÙÈÎÒÓ Î·È ÙfiÔÈ Û˘Ó¿ÓÙËÛ˘ ÙˆÓ ÁÂÈÙfiÓˆÓ. ª·ÚÌ¿ÚÈÓ· ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈο ̤ÏË ·fi ·Ï·ÈfiÙÂÚ· ÎÙ›ÛÌ·Ù· ÛÙfiÏÈ˙·Ó Î·È ·Ó·‰Â›ÎÓ˘·Ó ÙȘ ¯ÚËÛÙÈΤ˜ ·˘Ù¤˜ ηٷÛ΢¤˜, ÂÓÒ ‰¤ÓÙÚ· ‹ ÛΛ·ÛÙÚ· ÂÍ·ÛÊ¿ÏÈ˙·Ó ¢¯¿ÚÈÛÙ˜ Û˘Óı‹Î˜ ÁÈ· ÔÏÈÁfiÏÂÙË ÛÙ¿ÛË Î·È ·Ó·„˘¯‹. √È ÎÔÈÓfi¯ÚËÛÙ˜ ‚Ú‡Û˜ ηٷÛ΢¿˙ÔÓÙ·È ·fi ÙÔ˘˜ ÛÔ˘ÏÙ¿ÓÔ˘˜ Î·È ÙÔ˘˜ ·ÓÒÙ·ÙÔ˘˜ ·ÍȈ̷ÙÔ‡¯Ô˘˜ ˆ˜ ÙÌ‹Ì·Ù· ÙˆÓ ·ÊÈÂÚˆÌ¿ÙˆÓ ÙÔ˘˜. √ ÛÔ˘ÏÙ¿ÓÔ˜ ªÔ˘Ú¿Ù μã ηٷÛ΢¿˙ÂÈ Â›ÎÔÛÈ ÎÚ‹Ó˜, ·ÚÎÂÙ¤˜ Â›Û˘ Ú¤ÂÈ Ó· ηٷÛ΢¿˙ÂÈ Ô ÌÂÁ¿ÏÔ˜ ‚Â˙›Ú˘ Î·È ÌÂ-

Õ Η κοιν$χρηστη βρση του Χατζ Μεχμτ στη συμβολ των οδν Διονυσου και Ηγουμνου, στην Aνω Π$λη (φωτ.: A. Στεφανδου)

P H διπλ βρση του Νουμ ν πασ με τις δο επιμελημνες, κ θετες μεταξ τους $ψεις, κατασκευασμνη το 1754. Bρσκεται στη συμβολ των οδν Κ. Αχτ ρη και Ζ. Καραδμου (φωτ.: A. Στεφανδου).

της Θεσσαλονκης ËϤÚÌ¢ Ù˘ ƒÔ‡ÌÂÏ˘ Makbul πÌÚ·¯›Ì ·Û¿˜, ·ÚÁfiÙÂÚ· ÔÈ ÛÔ˘ÏÙ¿ÓÔÈ ™ÂÏ›Ì(;), πÌÚ·¯›Ì (1640-1648) Î·È ∞‚‰Ô‡Ï ÷̛٠μã (1876-1909), ηıÒ˜ Î·È ÔÏÏÔ› ¿ÏÏÔÈ ÂÒÓ˘ÌÔÈ Ù˘ fiÏ˘. ∂ÎÙfi˜ ·fi ·˘ÙÔ‡˜, ÎÔÈÓfi¯ÚËÛÙ˜ ‚Ú‡Û˜ ηٷÛ΢¿˙ÔÓÙ·È ÙÔÓ 20fi ·È. ·fi ηÙÔ›ÎÔ˘˜ Î·È ÙÔ ‰‹ÌÔ.

™˘ÓÔÈÎȷΤ˜

Afi ÙȘ ÔÏ˘¿ÚÈı̘ Ô˘ ˘‹Ú¯·Ó ÛÙËÓ fiÏË ¤ˆ˜ Î·È ÙȘ ·Ú¯¤˜ ÙÔ˘ 20Ô‡ ·È., ÛÒ˙ÔÓÙ·È ÌfiÓÔ ‰Âη¤ÓÙÂ

Õ Η βρση της Nαμκα Xανμ στην Aνω Π$λη. Περτεχνη κατασκευ με μαρμ ρινη πρ$σοψη, κτισμνη το 1910 απ$ την εγγον του μουφτ Ιμπραχμ μπη. Bρσκεται στην οδ$ Aκροπ$λεως και εναι γνωστ ως «κ$κκινη βρση» (φωτ.:A. Στεφανδου).

√È ÎÔÈÓfi¯ÚËÛÙ˜ ÎÚ‹Ó˜ Â›Ó·È ÎÙ›ÛÌ·Ù· ÌÈÎÚÒÓ ‰È·ÛÙ¿ÛˆÓ, Ù· ÔÔ›· ÚÔÛ·ÚÌfi˙ÔÓÙ·È Â‡ÎÔÏ· ÛÙ· ‰Â‰Ô̤ӷ Î·È ÙȘ ·Ó¿ÁΘ ÙÔ˘ ÙfiÔ˘. ™Ù· ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚ· Ï·ÙÒÌ·Ù· Î·È ÛÙ·˘ÚÔ‰ÚfiÌÈ· ÙˆÓ Û˘ÓÔÈÎÈÒÓ Î·Ù·Û΢¿˙ÔÓÙ·È ‚Ú‡Û˜ ˆ˜ ·ÓÂÍ¿ÚÙËÙ· ÂÚ›ÔÙ· ÎÙ›ÛÌ·Ù· Ì ‰È΋ ÙÔ˘˜ ‰ÂÍ·ÌÂÓ‹ Î·È ÂÈÌÂÏË̤Ó˜ ÛÙË ÌÈ· ÌfiÓÔ fi„Ë ‹ ÙȘ ‰‡Ô ·Ú¿ÏÏËϘ ‹ οıÂÙ˜ fi„ÂȘ. ªÂ ÌÈ· ÌfiÓÔ ÂÈÌÂÏË̤ÓË fi„Ë Â›Ó·È Ë ÎÚ‹ÓË Ã·Ù˙‹ ªÂ¯Ì¤Ù ÛÙË Û˘Ì‚ÔÏ‹ ÙˆÓ Ô‰ÒÓ ¢ÈÔ-

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

1 4

A ¶ P I § I O Y

2 0 0 2

17

H Η βρση στο Τσιν ρι στην Aνω Π$λη ενσωματωμνη στην πρ$σοψη σπιτιο, στη συμβολ Kλειος και Aλ. Παπαδοπολου (φωτ.: Αρχεο του Τομα Δ´, Τμ. Αρχ. ΑΠΘ).

18

H

K A £ H M E P I N H

Ó˘Û›Ô˘ Î·È ∏ÁÔ˘Ì¤ÓÔ˘, Ë ‚Ú‡ÛË ÛÙËÓ Ô‰fi ¢ËÌËÙÚ›Ô˘ ¶ÔÏÈÔÚÎËÙ‹ 35 ÛÙËÓ ÔÔ›· ¤¯ÂÈ ÚÔÛÙÂı› ΈÓÈ΋ ÂÈÎ¿Ï˘„Ë Î·È ¤¯ÂÈ ·Ê·ÈÚÂı› fiÏÔ˜ Ô ‰È¿ÎÔÛÌÔ˜, Ë ÌÂÁ¿ÏË, Û¯ÂÙÈο, ‚Ú‡ÛË ÛÙËÓ Ô‰fi ªˆÚ¿˜ Î·È ∞ÈfiÏÔ˘ Ë ÔÔ›· ›¯Â ÌÂÙ·ÙÚ·› οÔÈ· ÂÔ¯‹ Û ÂÚÁ·ÛÙËÚÈ·Îfi ¯ÒÚÔ, ·ÏÏ¿ Î·È Ë ÎÚ‹ÓË ¤Íˆ ·fi ÙËÓ fiÏË ÛÙÔ ™¤È¯ ™Ô˘ (ÛÏÈ· ¢¤Ó‰Ú·). ªÂ ‰‡Ô ÂÈÌÂÏË̤Ó˜ οıÂÙ˜ ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜ fi„ÂȘ Â›Ó·È Ë ‰ÈÏ‹ ‚Ú‡ÛË ÙÔ˘ ‰ÈÔÈÎËÙ‹ ¡Ô˘Ì¿Ó ·Û¿, ηٷÛ΢·Ṳ̂ÓË ÙÔ 1754, ÛÙË Û˘Ì‚ÔÏ‹ ÙˆÓ ∫. ∞¯Ù¿ÚË Î·È ∑. ∫·Ú·‰‹ÌÔ˘ 20, Ë «¯Ú˘Û‹ ÎÚ‹ÓË» Ô˘ ˘‹Ú¯Â ¿ÏÏÔÙ ÛÙË ‰È·ÛÙ·‡ÚˆÛË Ù˘ ∫·ÛÛ¿Ó‰ÚÔ˘ Î·È ¶ÚÔÊ‹ÙË ∏Ï›· Û ¿ÌÂÛË ÁÂÈÙÔÓ›· Ì ÙÔ˘ÚÌ¤ (Ù¿ÊÔ˜). ªÂ ‰‡Ô ·Ú¿ÏÏËϘ ÂÈÌÂÏË̤Ó˜ fi„ÂȘ Â›Ó·È Ë ‰›‰˘ÌË ÌÈÛÔÂÚÂÈˆÌ¤ÓË ÎÚ‹ÓË ÎÔÓÙ¿ ÛÙÔ ∞Ï·Ù˙¿ ÈÌ·Ú¤Ù Ù˙·Ì›. OÙ·Ó Ô ‰ËÌfiÛÈÔ˜ ¯ÒÚÔ˜ ‰ÂÓ Â·ÚΛ, Ô fiÁÎÔ˜ Ù˘ ‰ÂÍ·ÌÂÓ‹˜ ÂÓۈ̷ÙÒÓÂÙ·È Û ÌÈ·Ó ¿ÏÏË Î·Ù·Û΢‹, Û˘Ó‹ıˆ˜ ¤Ó· Û›ÙÈ, ¤ÙÛÈ ÒÛÙ ·fi ÙËÓ ÏÂ˘Ú¿ ÙÔ˘ ‰ÚfiÌÔ˘ Ó· Ê·›ÓÂÙ·È ÌfiÓÔ Ë ÌÈ· fi„Ë Ù˘. ∂Óۈ̷و̤ÓË ÛÙËÓ ÚfiÛÔ„Ë ÛÈÙÈÔ‡ Â›Ó·È Ë ˆÚ·›· ‚Ú‡ÛË ÛÙÔ ΔÛÈÓ¿ÚÈ, ÛÙË ‰È·ÛÙ·‡ÚˆÛË ÙˆÓ Ô‰ÒÓ ∫ÏÂÈÔ‡˜ Î·È ∞Ï. ¶··‰ÔÔ‡ÏÔ˘, Î·È Ë ÎÚ‹ÓË ÛÙË Û˘Ì‚ÔÏ‹ ÙˆÓ Ô‰ÒÓ √Ï˘ÌÈ¿‰Ô˜ Î·È ∞ÌÊÈÏÔ¯›·˜, Ë ÔÔ›· ›¯Â ‰Â¯ı› ·fi ·ÏÈfiÙÂÚ· ·ÚÎÂÙ¤˜ ÂÂÌ‚¿ÛÂÈ˜Ø ÚfiÛÊ·Ù· ÌÂٷʤÚıËΠÌÂÙ¿ ÙËÓ Î·Ù‰¿ÊÈÛË ÙÔ˘ ÛÈÙÈÔ‡ Î·È ÙË ‰È¿ÓÔÈÍË ÙÔ˘ ‰ÚfiÌÔ˘ ÛÙËÓ ·¤Ó·ÓÙÈ ÏÂ˘Ú¿.

B

K Y P I A K H

1 4

A ¶ P I § I O Y

2 0 0 2

√È ‚Ú‡Û˜ Ô˘ ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·È Û ÌÈÎÚfiÙÂÚ· Ï·ÙÒÌ·Ù· ·ÔÙÂÏÔ‡ÓÙ·È ·fi ¤Ó· ÌfiÓÔ ÙÔ›¯Ô, ¿¯Ô˘˜ 0,80 Ì. ÂÚ›Ô˘, Ô˘ ÛÙ¤ÎÂÈ ÂχıÂÚ· ÛÙÔÓ ¯ÒÚÔ ¯ˆÚ›˜ Ó· ¤¯Ô˘Ó ·ÔÎÏÂÈÛÙÈο ‰È΋ ÙÔ˘˜ ‰ÂÍ·ÌÂÓ‹. √È ÎÚ‹Ó˜ ·˘Ù¤˜ ÌÔÚ› Ó· ¤¯Ô˘Ó ¿ÏÈ ÌÈ· ÌfiÓÔ fi„Ë ÂÈÌÂÏË̤ÓË, fiˆ˜ Ë ‚Ú‡ÛË ÛÙË ‰È·ÛÙ·‡ÚˆÛË ÙˆÓ Ô‰ÒÓ ∏ÚÔ‰fiÙÔ˘ Î·È ∞ıËÓ¿˜, ·Ó·Î·Ù·Û΢·Ṳ̂ÓË Û‹ÌÂÚ· Ì ·Ú¯È΋ ÌfiÓÔ ÙË Ì·ÚÌ¿ÚÈÓË ÁÔ‡ÚÓ· Û˘ÏÏÔÁ‹˜ ÓÂÚÔ‡, Î·È Ë «‚Ú‡ÛË ÎÔÓÙ¿ Û ηٷ˘ÏÈÛÌfi ÙÛÈÁÁ¿ÓˆÓ» ÛÙËÓ Ô‰fi ¢È‰. ¶··ı·Ó·Û›Ô˘ 42 ÛÙÔ˘˜ ∞ÌÂÏfiÎËÔ˘˜, ‹ Ó· ¤¯Ô˘Ó ‰‡Ô fi„ÂȘ ÂÈÌÂÏË̤Ó˜ fiˆ˜ Ë ÎÚ‹ÓË ÛÙËÓ Ô‰fi ∂Ú¿ÛÌÔ˘ ÛÙËÓ ∞ÎÚfiÔÏË Î·È ÛÙËÓ Ô‰fi ∞Óı¤ˆÓ 3 ÛÙȘ ™˘ÎȤ˜. ™˘¯Ó¿ ¿ÏÈ, Ë ÎÚ‹ÓË ÂÓۈ̷ÙÒÓÂÙ·È ÛÙÔÓ ÙÔ›¯Ô ÂÚ›Êڷ͢ ÎÙ›ÛÌ·ÙÔ˜, fiˆ˜ Ë ÌÈÛÔηÙÂÛÙÚ·Ì̤ÓË ÎÚ‹ÓË ÛÙËÓ Ô‰fi ¶··Ú¤Ûη Ô˘ ·ÔÙÂÏ› ÙÌ‹Ì· Ù˘ ÂÚ›Êڷ͢ ÙˆÓ Ê˘Ï·ÎÒÓ ÙÔ˘ ∂Ù·˘ÚÁ›Ô˘ Î·È Ë ‚Ú‡ÛË ÛÙËÓ Ô‰fi ™·ÎÂÏÏ·Ú›Ô˘, Ë ÔÔ›· ηÙ‰·Ê›ÛÙËΠÁ‡Úˆ ÛÙ· 1970. √È ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˜ Û˘ÓÔÈÎȷΤ˜ ÎÚ‹Ó˜ ÔÚÁ·ÓÒÓÔÓÙ·È Ì ÙÔÓ ›‰ÈÔ Ù˘ÈÎfi ÙÚfiÔ. ∏ ·ÚÈ· fi„Ë ¤¯ÂÈ ÛÙÔ Ì¤ÛÔ Ù˘ Ù˘ÊÏfi ·„›‰ˆÌ· ÌÈÎÚÔ‡ ‚¿ıÔ˘˜, ÙÔ ÔÔ›Ô Î·Ù·Û΢¿˙ÂÙ·È Ì ÂÏ·ÊÚ¿ Ô͢ÎfiÚ˘ÊÔ ÙfiÍÔ ‹ Û¿ÓÈ· Ì ËÌÈ΢ÎÏÈÎfi. ΔÔ ÙfiÍÔ ‚Ú›ÛÎÂÙ·È Û ÌÈÎÚ‹ ÂÛÔ¯‹ Û ۯ¤ÛË Ì ÙËÓ ÂÈÊ¿ÓÂÈ· Ù˘ fi„˘. ∞fi ÙȘ ‰‡Ô Ï¢ڤ˜ ÙÔ˘ ·„ȉÒÌ·ÙÔ˜ ˘¿Ú¯Ô˘Ó ÌÈÎÚ¤˜ ÂÛÔ¯¤˜ fiÔ˘ ÙÔÔıÂÙÔ‡ÓÙ·È Ù· Ù¿ÛÈ·. OÙ·Ó ÔÈ ‰È·ÛÙ¿ÛÂȘ

Â›Ó·È ÌÈÎÚ¤˜ ÔÈ ÂÛÔ¯¤˜ ·ÓÔ›ÁÔÓÙ·È ÛÙÔ Ì¤ÙˆÔ ÙÔ˘ ·„ȉÒÌ·ÙÔ˜. ªÈÎÚfi Á›ÛÔ ÂÈÛÙ¤ÊÂÈ ÂÚÈÌÂÙÚÈο ÙË ‚Ú‡ÛË. ™ÙÔ Ì¤ÙˆÔ ÙÔ˘ ·„ȉÒÌ·ÙÔ˜ ˘¿Ú¯ÂÈ Ë ÎÙËÙÔÚÈ΋ Ì·ÚÌ¿ÚÈÓË Ͽη ÛÙËÓ ÔÔ›· ÌÓËÌÔÓ‡ÂÙ·È ÙÔ fiÓÔÌ· ÙÔ˘ ‰ˆÚËÙ‹ Î·È Ë ¯ÚÔÓÔÏÔÁ›· ·Ó¤ÁÂÚÛ˘ Î·È Ë ‰È·ÎÔÛÌËÙÈ΋ Ͽη ·fi ‰Â‡ÙÂÚË ¯Ú‹ÛË fiÔ˘ ·ÓÔ›ÁÂÙ·È Ô ˘‰ÚÔÊfiÚÔ˜ ÎÚÔ˘Ófi˜. ™ÙË ‚¿ÛË ˘¿Ú¯ÂÈ Ë ÁÔ‡ÚÓ· ÙÔ˘ ÓÂÚÔ‡, Ë ÔÔ›· Â›Ó·È Û˘¯Ó¿ ·ÏÈ¿ Û·ÚÎÔÊ¿ÁÔ˜, fiˆ˜ ÛÙË ‚Ú‡ÛË ÙÔ˘ ΔÛÈÓ·ÚÈÔ‡, Ù˘ Ô‰Ô‡ √Ï˘ÌÈ¿‰Ô˜, Ù˘ Ô‰Ô‡ ∏ÚÔ‰fiÙÔ˘ Î·È ∞ıËÓ¿˜, ‹ ·ÎfiÌ· ÛÙËÓ «ËÁ‹ ÙÔ˘ ∫·ÛÛ¿Ó‰ÚÔ˘» Ô˘ ˘‹Ú¯Â ¿ÏÏÔÙ ¤Íˆ ·fi ÙËÓ ÂÚ›ÊÚ·ÍË Ù˘ ƒÔÙfiÓÙ·˜, ÁÓˆÛÙ‹ ·fi ʈÙÔÁÚ·Ê›· ÙÔ˘ F. Boissonnas ÙÔ˘ 1913, ηıÒ˜ Î·È ÛÙË ‚Ú‡ÛË Ô˘ ˘‹Ú¯Â ÛÙË ‚fiÚÂÈ· ÂÚ›ÊÚ·ÍË Ù˘ ∞Á›·˜ ™ÔÊ›·˜ ÁÓˆÛÙ‹ ·fi Ì·ÚÙ˘Ú›· ÙÔ˘ √. Tafrali. ™Â „ËÏfi ÛËÌÂ›Ô Ù˘ ÌÈ·˜ fi„˘ ÙÔ˘˜ ˘¿Ú¯ÂÈ ¿ÓÔÈÁÌ· Â›Û΄˘ ÁÈ· ÙÔÓ Î·ı·ÚÈÛÌfi ÙÔ˘ ÂÛˆÙÂÚÈÎÔ‡ Î·È Ô‹ ˘Âگ›ÏÈÛ˘. √È ÎÚ‹Ó˜ Â›Ó·È ÁÂÚÔÊÙÈ·Á̤ӷ ÎÙ›ÛÌ·Ù· ÂÂȉ‹ Ú¤ÂÈ Ó· ·ÓÙ¤¯Ô˘Ó ÙȘ ȤÛÂȘ Î·È ÙË ‰È¿‚ÚˆÛË Ô˘ ÚÔηÏ› ÙÔ ÓÂÚfi. √È ·Ï·ÈfiÙÂÚ˜ ηٷÛ΢¿˙ÔÓÙ·È ·fi Ï·Í¢ÙÔ‡˜ ˆÚfiÏÈıÔ˘˜ Ì ÙËÓ ·ÚÂÌ‚ÔÏ‹ ÔÚÈ˙fiÓÙÈˆÓ Î·È Î·Ù·ÎfiÚ˘ÊˆÓ ÛÂÈÚÒÓ Ï›ÓıˆÓ ηٿ ÙÔ ÏÈÓıÔÂÚ›ÎÏÂÈÛÙÔ Û‡ÛÙËÌ· ‹ ÔÚÈ˙fiÓÙÈˆÓ ÌfiÓÔ ÛÂÈÚÒÓ Ï›ÓıˆÓ Î·È ÔÈ ÓÂfiÙÂÚ˜ ·fi ·ÚÁÔÏÈıÔ‰ÔÌ‹ Î·È Ï›ÓıÔ˘˜ Û ¿Ù·ÎÙË ‰È¿Ù·ÍË. √ ¯ÒÚÔ˜ Ù˘ ‰ÂÍ·ÌÂÓ‹˜ ηχÙÂÙ·È Ì ıfiÏÔ Î·È ÙÔ

Õ Φι λη κατασκευασμνη κατ τα βυζαντιν πρ$τυπα στον αυλ$γυρο του τεκ των Μεβλεβδων δερβσηδων. Παρ$μοιες βρσες υπρχαν στο Αλατζ ιμαρτ τζαμ, στον περβολο της Ροτ$ντας, στην εκκλησα των Αγων Αποστ$λων κ. . (φωτ: Aρχεο A. Στεφανδου).

ÂÛˆÙÂÚÈÎfi ÂȯڛÂÙ·È Ì ˘‰Ú·˘ÏÈÎfi ÎÔÓ›·Ì·. ªÂ ÂÓ·ÏÏ·Á‹ Ï·Í¢ÙÒÓ ˆÚfiÏÈıˆÓ Î·È ÙÔ‡‚ÏˆÓ ‹ ÌfiÓÔ Ì ÙÔ‡‚Ï· ‰È·ÌÔÚÊÒÓÔÓÙ·È Ù· ÙfiÍ· ÙˆÓ ·„ȉˆÌ¿ÙˆÓ. Δ· Á›۷ ηٷÛ΢¿˙ÔÓÙ·È Ô‰ÔÓوٿ, ‚·ıÌȉˆÙ¿ ‹ ηÌ‡Ï· Ì ÂÎÊÔÚÈ΋ ‰È¿Ù·ÍË ÙÔ‡‚ψÓ. Ö˜ ˘¿Ú¯Ô˘Ó Î·È ¿ÏϘ ÎÔÈÓfi¯ÚËÛÙ˜ ÎÚ‹Ó˜ Ô˘ ÍÂʇÁÔ˘Ó ·fi Ù· ·Ú·¿Óˆ ÚfiÙ˘·. ™ÙËÓ ÈÔ ·Ï‹ ÌÔÚÊ‹ ÙÔ˘˜ ·ÔÙÂÏÔ‡ÓÙ·È ·fi ¤Ó·Ó ÎÚÔ˘Ófi Ô˘ ÚÔÂͤ¯ÂÈ ·fi ÙÔÓ ÙÔ›¯Ô ÂÓfi˜ ÛÈÙÈÔ‡, ¯ˆÚ›˜ ηÌÈ¿ ‰È·ÎfiÛÌËÛË ‹ ÌfiÓÔ Ì ¤Ó· ·Ú¯·›Ô Ì·ÚÌ¿ÚÈÓÔ Ì¤ÏÔ˜ ÁÈ· ÁÔ‡ÚÓ·. À¿Ú¯Ô˘Ó ·ÎfiÌ· Î·È ÈÔ ÂÚ›Ù¯Ó˜ ηٷÛ΢¤˜, fiˆ˜ Ë ÌÈÎÚ‹ Ì·ÚÌ¿ÚÈÓ˘ ÚfiÛԄ˘ ‚Ú‡ÛË ÎÙÈṲ̂ÓË ÙÔ 1910 ·fi ÙË Namika Hanim, ÂÁÁÔÓ‹ ÙÔ˘ ÌÔ˘ÊÙ‹ πÌÚ·¯›Ì Ì¤Ë, ÛÙËÓ Ô‰fi ∞ÎÚÔfiψ˜, ÁÓˆÛÙ‹ ÛÙË ÁÂÈÙÔÓÈ¿ ˆ˜ «Ë ÎfiÎÎÈÓË ‚Ú‡ÛË». E›Û˘, ˘‹Ú¯·Ó ¿ÏÏÔÙ ÎÚ‹Ó˜ Ì ÛΛ·ÛÙÚ·, fiˆ˜ Ë ‚Ú‡ÛË Iki Lule (¢‡Ô ∫ÚÔ˘ÓÔ›) Ì ÌÓËÌÂȷ΋ ÚfiÛÔ„Ë ÛÙË ‰È·ÛÙ·‡ÚˆÛË ÙˆÓ Ô‰ÒÓ ∫. ¶·Ï·ÈÔÏfiÁÔ˘ Î·È √χÌÔ˘ Î·È Ë ‚Ú‡ÛË ¤Íˆ ·fi ÙÔÓ ÂÚ›‚ÔÏÔ ÙÔ˘ Ó·Ô‡ ÙÔ˘ ¶ÚÔÊ‹ÙË ∏Ï›·.

™Â ÈÂÚÔ‡˜ ¯ÒÚÔ˘˜ ™ÙȘ ÂÚÈÊÚ¿ÍÂȘ ÈÂÚÒÓ ¯ÒÚˆÓ ˘¿Ú¯Ô˘Ó ÛÙÂÁ·Ṳ̂ӷ ÂÚ›ÙÂÚ·, Ù· ÛÂÌ›Ï ‹ ÛÂÌÈϯ·Ó¤, Ù· ÔÔ›· Û˘¯Ó¿ Û˘Ó‰˘¿˙ÔÓÙ·Ó Ì ÎÚ‹Ó˜ Î·È ·ãfiÔ˘ ÂÈÛٿ٘ ÚÔÛʤÚÔ˘Ó ÓÂÚfi ÛÙÔ˘˜ ÂÚ·ÛÙÈÎÔ‡˜ ̤۷ ·fi ηÁÎÂÏfiÊÚ·ÎÙ· ·ÓÔ›ÁÌ·Ù·. ™‹ÌÂÚ· ‰ÂÓ ÛÒ˙ÂÙ·È Î·Ó¤Ó· ·ÚfiÌÔÈÔ ÎÙ›ÛÌ· ÛÙËÓ fiÏË. ∫·Ù·Û΢¿˙ÔÓÙ·È Â›Û˘ Î·È ·Ϥ˜ ÎÚ‹Ó˜ Û ÂÚÈÊÚ¿ÍÂȘ ÈÂÚÒÓ ¯ÒÚˆÓ. ªÈ· Ì¿ÏÈÛÙ· ·fi ·˘Ù¤˜ ›¯Â Ì·ÚÌ¿ÚÈÓ· ÙÌ‹Ì·Ù· Ì ÙÔ˘ÚÎÔÌ·ÚfiÎ ÌÔÙ›‚· Î·È ÂÈÁڷʤ˜, ·ÚfiÌÔÈ· Ì ·˘Ù¿ Ô˘ Â·Ó·ÙÔÔıÂÙ‹ıËÎ·Ó ÚfiÛÊ·Ù· Î·È ÔÚÈÔıÂÙÔ‡Ó ÙÔÓ Ù¿ÊÔ ÙÔ˘ ™Â˝¯ ÃÔÚÙ·Ù˙‹ Î·È ÂÓfi˜ ¿ÏÏÔ˘, ÛÙÔÓ ÂÚ›‚ÔÏÔ Ù˘ ƒÔÙfiÓÙ·˜. ∞ÎfiÌ· Û ıÚËÛ΢ÙÈο ÎÙ›ÛÌ·Ù· ˘¿Ú¯Ô˘Ó ÎÚ‹Ó˜ Û ۯ‹Ì· ÊÈ¿Ï˘ ηٿ Ù· ‚˘˙·ÓÙÈÓ¿ ÚfiÙ˘·. ∏ ÊÈ¿ÏË

ηٷÛ΢¿˙ÂÙ·È Î˘ÎÏÈ΋ ‹ ÔÏ˘ÁˆÓÈ΋ Ì ÎÈÔÓÔÛÙÔȯ›·, Ë ÔÔ›· ‰È·Ì¤ÛÔ˘ ÙfiÍˆÓ Ê¤ÚÂÈ ËÌÈ΢ÎÏÈÎfi ıfiÏÔ. ∞fi οو ‚Ú›ÛÎÂÙ·È ÚÔÛÙ·ÙÂ˘Ì¤ÓÔ ÊÚ¿ÙÈÔ Ì fiÛÈÌÔ ÓÂÚfi ‹ ÛÈÓÙÚÈ‚¿ÓÈ. ¶·ÚfiÌÔȘ ÊȿϘ ˘‹Ú¯·Ó ÛÙÔÓ ·˘ÏfiÁ˘ÚÔ ÙÔ˘ ∞Ï·Ù˙¿ ÈÌ·Ú¤Ù Ù˙·Ì› (¿Óˆ ·fi ÙËÓ Ô‰fi K·ÛÛ¿Ó‰Ú·˜), ÛÙÔÓ ÙÂΤ ÙˆÓ ªÂ‚Ï‚‹‰ˆÓ ‰ÂÚ‚›ÛˉˆÓ (¤Íˆ ·fi Ù· ‚ÔÚÂÈÔ‰˘ÙÈο Ù›¯Ë), ÛÙÔÓ ÂÚ›‚ÔÏÔ Ù˘ ƒÔÙfiÓÙ·˜, ÛÙËÓ ÂÎÎÏËÛ›· ÙˆÓ ∞Á›ˆÓ ∞ÔÛÙfiÏˆÓ Î.¿.

™Â ‰ËÌfiÛÈ· ÎÙ›ÚÈ· Î·È ·ÁÔÚ¤˜ ∫˘ÎÏÈο Î·È ÔÏ˘ÁˆÓÈο ÛÈÓÙÚÈ‚¿ÓÈ· Ì ÌÈÎÚfi ›‰·Î· ÛÙË Ì¤ÛË Î·È ·Ϥ˜ ÁÔ‡ÚÓ˜ ˘‹Ú¯·Ó ÛÙȘ ·˘Ï¤˜ ‰ËÌÔÛ›ˆÓ ÎÙÈÛÌ¿ÙˆÓ Î·È ÛÙ· Ï·ÙÒÌ·Ù· Ù˘ ·ÁÔÚ¿˜. ¶·ÚfiÌÔȘ ηٷÛ΢¤˜ ÁÓˆÛÙ¤˜ ·fi ·ÏȤ˜ ʈÙÔÁڷʛ˜ ˘‹Ú¯·Ó ÛÙËÓ ∞Ï¢ڷÁÔÚ¿, ÛÙËÓ Ï·Ù›· OÊÂˆÓ Î. ·., ÂÓÒ ÌÔÓ·‰Èο ÛÈÓÙÚÈ‚¿ÓÈ· «Ê·ÓÙ·ÛÙÈ΋˜ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋˜» ÙÔ˘ 1904 ˘¿Ú¯Ô˘Ó ·ÎfiÌ· ÛÙÔ˘˜ «∫‹Ô˘˜ ÙÔ˘ ¶·Û¿» ÙÔ˘ ¡ÔÛÔÎÔÌ›Ԣ «ÕÁÈÔ˜ ¢ËÌ‹ÙÚÈÔ˜». ΔÔ ÈÔ ÎÔÌ„fi Î·È ÂÈÌÂÏË̤ÓÔ ÛÈÓÙÚÈ‚¿ÓÈ Â›Ó·È ·˘Ùfi Ô˘ ηٷÛ΢¿˙ÂÙ·È ÙÔ 1889 ·fi ÙÔÓ ÛÔ˘ÏÙ¿ÓÔ ∞‚‰Ô‡Ï ÷̛٠Bã ÛÙÔ ‚fiÚÂÈÔ ¿ÎÚÔ Ù˘ ψÊfiÚÔ˘ ÷ÌȉȤ (Ë ÛËÌÂÚÈÓ‹ B·Û ™ÔÊ›·˜). ªÔÈ¿˙ÂÈ, Ì¿ÏÈÛÙ·, ÛÙËÓ È‰ÈfiÙ˘Ë ÎÚ‹ÓË Ì ÌÔÚÊ‹ ÙÂÙÚ¿ÁˆÓÔ˘ Ô‚ÂÏ›ÛÎÔ˘ Ô˘ ˘‹Ú¯Â ¿ÏÏÔÙ ÛÙËÓ fiÏË. ΔÔ ·ÊȤڈ̷ ÙÔ˘ ÛÔ˘ÏÙ¿ÓÔ˘ Ì ÙËÓ ÙÚ›ÎÚÔ˘ÓË Ì·ÚÌ¿ÚÈÓË ÎÚ‹ÓË, ·Ó·Î·Ù·Û΢·Ṳ̂ÓÔ Û‹ÌÂÚ·, ¤¯ÂÈ ÌÂÙ·ÊÂÚı› Û ¿ÏÏË ı¤ÛË Ù˘ Ï·Ù›·˜ ™ÈÓÙÚÈ‚·Ó›Ô˘. √È ‰Âη¤ÓÙ ÎÔÈÓfi¯ÚËÛÙ˜ ‚Ú‡Û˜ Ô˘ ÛÒ˙ÔÓÙ·È ·ÎfiÌ· ÛÙË £ÂÛÛ·ÏÔÓ›ÎË ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·È ÔÈ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˜ Û ÛÙ·˘ÚÔ‰ÚfiÌÈ· Ù˘ AÓˆ fiÏ˘ (ÂΛ ÂÍ¿ÏÏÔ˘ ÎÙ›ÛÙËÎ·Ó Î·È ÔÈ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˜), ÛÙÔÓ ·Î¿Ï˘ÙÔ ÔÏ˘Î·ÙÔÈΛ·˜ ÛÙÔ˘˜ ∞ÌÂÏfiÎËÔ˘˜, ÛÙËÓ Ú·ÛÈ¿ ÔÈÎÔ‰ÔÌ‹˜ ÛÙȘ ™˘ÎȤ˜ Î·È ÛÙÔÓ ÂÚ›‚ÔÏÔ È‰ÈˆÙÈ΋˜ Ù·‚¤ÚÓ·˜ ÛÙÔ ™¤È¯ ™Ô˘. ¶·ÚfiÏÔ Ô˘ ÌÂÚÈΤ˜ ·fi ·˘Ù¤˜ ¤¯Ô˘Ó Û˘ÓÙËÚËı› Ù· ÙÂÏÂ˘Ù·›· ¯ÚfiÓÈ·, fiϘ

H H βρση του Γε-

̤ÓÔ˘Ó ¯ˆÚ›˜ ÓÂÚfi, ÙËÓ ËÁ‹ ˙ˆ‹˜ ÙÔ˘˜. ¶·ÚfiÌÔȘ ·ÚÔ¯¤˜ ‰ÚÔÛÈ¿˜ Ï›Ô˘Ó ·fi ÙË Û‡Á¯ÚÔÓË fiÏË.

ν Tζαμ στη Θεσσαλονκη του 1916 (φωτ.: Συλλογ Aρ. Παπατζκα).

BÈ‚ÏÈÔÁÚ·Ê›·: Β. Δημητριάδης, «Τοπογραφία της Θεσσαλονίκης κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας, 1430-1912» , ΕΜΣ, Θεσσαλονίκη 1983. Σ. Λαζαρίδης, «Το Υδραγωγείο του Λεμπέτ», Θεσσαλονικέων Π#λις, Φεβρουάριος. 2001. Μ. Μαραβελάκης, «Πώς υδρεύεται η Θεσσαλονίκη», ΔΕΒΕΕ, 1951. Κ. Μέρτζιος, «Μνημεία Μακεδονικής Ιστορίας», Θεσσαλονίκη 1947. Ν. Μοσχ#πουλος, «Η Ελλάς κατά τον Εβλιά Τσελεμπή», ΕΕΒΣ, 1940.

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

1 4

A ¶ P I § I O Y

2 0 0 2

19

Bρσες της Hπε ρου H Πωγνι, δεκαε-

Tων ° πflƒ°√À ™ ªÀƒ∏

τ α ’30. Γυνα κες γεμ ζουν τις στμνες στο «πηγδι», πως οι κτοικοι συνηθ ζουν απ παλι να λνε τη βρση (φωτ.: Nelly’s).

20

H

K A £ H M E P I N H

A ƒ°⁄ƒ∏ ¶ ∂Δƒ√¡øΔ∏

Δρων Aρχιτεκτνων

H

¢√ª◊ Δ√À ÔÈÎÈÛÙÈÎÔ‡ ¯ÒÚÔ˘ Ù˘ H›ÚÔ˘, fiˆ˜ ·˘Ù‹ Ì·˜ ·Ú·‰›‰ÂÙ·È, ÙfiÛÔ ·fi ÁÚ·Ù¤˜ Ì·ÚÙ˘Ú›Â˜ fiÛÔ Î·È ·fi ÙËÓ ÂÈÙfiÈ· ·Ú·Ù‹ÚËÛË, ‰È·ÌÔÚÊÒÓÂÙ·È Î˘Ú›ˆ˜ Á‡Úˆ ·fi ÙÔ˘˜ ‚·ÛÈÎÔ‡˜ Ê˘ÛÈÎÔ‡˜ ·Ú¿ÁÔÓÙ˜ Ô˘ Â›Ó·È ÔÈ ·Ú·ÁˆÁÈΤ˜ ÂÚÈÔ¯¤˜, Î·È Î˘Ú›ˆ˜ Ù· ËÁ·›· ‡‰·Ù· Ô˘ ÚÔÛ‰›‰Ô˘Ó ·˘ÙfiÓÔÌÔ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú· ÛÙÔÓ ÔÈÎÈÛÌfi. T· ËÁ·›· ‡‰·Ù· Ô˘ ·Ú¿ÁÔÓÙ·È Ì¤Û· ÛÙÔÓ ÔÈÎÈÛÌfi ‹ ‰È·ÙÚ¤¯Ô˘Ó ÙÔÓ ÔÈÎÈÛÌfi Ì ÙË ÌÔÚÊ‹ Ú˘·ÎÈÒÓ, Á›ÓÔÓÙ·È ·ÓÙÈΛÌÂÓÔ È‰È·›ÙÂÚ˘ ÊÚÔÓÙ›‰·˜ ÁÈ· ÙËÓ ÔÚıÔÏÔÁÈ΋ ¯Ú‹ÛË Î·È ·ÍÈÔÔ›ËÛË ÛÙÔ Ì¤ÁÈÛÙÔ ‚·ıÌfi. T· ÁˆÁÚ·ÊÈο ¯·Ú·ÎÙË-

B

K Y P I A K H

1 4

A ¶ P I § I O Y

2 0 0 2

ÚÈÛÙÈο Î·È ÙÔ Îϛ̷ ÙÔ˘ ÔÚÂÈÓÔ‡ ¯ÒÚÔ˘, Ì ÙÔ ÌÂÁ¿ÏÔ ÔÛÔÛÙfi ‚ÚÔ¯ÔÙÒÛÂˆÓ Î·È Î·Ù¿ Û˘Ó¤ÂÈ· ÌÂÁ¿ÏÔ fiÁÎÔ ËÁ·›ˆÓ ˘‰¿ÙˆÓ, ·¤ÙÚ„·Ó ÙË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· ÌÂÁ¿ÏÔ˘ ·ÚÈıÌÔ‡ ¤ÓÙÂ¯ÓˆÓ ÎÚËÓÒÓ, Û ·ÓÙ›ıÂÛË Ì ÙÔ ÌÂÁ¿ÏÔ ·ÚÈıÌfi ¿ÙÂ¯ÓˆÓ Î·È ·˘ÙÔÛ¯¤‰ÈˆÓ ÎÚÔ˘ÓÒÓ. ¢‡Ô Â›Ó·È ÔÈ ÌÂÁ¿Ï˜ ηÙËÁÔڛ˜ ÎÚËÓÒÓ ÛÙËÓ HÂÈÚÔ: ÔÈ ÂÓÙfi˜ ÙˆÓ ÔÈÎÈÛÌÒÓ Î·È ÔÈ ÂÎÙfi˜ ·˘ÙÒÓ. °È· ÙËÓ ÚÒÙË ÂÚ›ÙˆÛË Ë ·Ó¿Ï˘ÛË Ô˘ ·ÎÔÏÔ˘ı› ‰›ÓÂÈ ÌÈ· ÂÈÎfiÓ·. °È· ÙË ‰Â‡ÙÂÚË Î·ÙËÁÔÚ›· Ù· ‰È·ı¤ÛÈÌ· ÛÙÔȯ›· Â›Ó·È ÂÏ¿¯ÈÛÙ· Î·È ÂÚÈÔÚ›˙ÔÓÙ·È ÛÙȘ ÂÚÈÁڷʤ˜ ΢ڛˆ˜ ÙˆÓ ÂÚÈËÁËÙÒÓ. K·È ÛÙȘ ‰‡Ô ÂÚÈÙÒÛÂȘ ‰‡Ô Â›Ó·È Ù· ‚·ÛÈο ÛÙÔȯ›· Ù˘ ÂÎÌÂÙ¿ÏÏ¢Û˘ ÙÔ˘ ÓÂÚÔ‡: Ô ÎÚÔ˘Ófi˜ Ô˘ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÂ›Ù·È ÌfiÓÔ ·fi ÙÔ˘˜ ·ÓıÚÒÔ˘˜ Î·È Ë ÏÂοÓË ·ÔÚÚÔ‹˜ («Î·ÚÔ‡Ù·»), Ô˘ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÂ›Ù·È ÁÈ· fiÙÈÛÌ· ÙˆÓ ˙Ò-

ˆÓ Î·È ÂÚÁ·Û›Â˜ fiˆ˜ ÙÔ χÛÈÌÔ ÙˆÓ ÚÔ‡¯ˆÓ. OÈ ‚Ú‡Û˜ Ù˘ H›ÚÔ˘ ‰ÂÓ ·ÓÙ·ÔÎÚ›ÓÔÓÙ·È ÔÛÔÙÈο, Ô‡Ù ÔÈÔÙÈο, ÛÙËÓ ÏÔ‡ÛÈ· ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋ Ù˘ ÂÚÈÔ¯‹˜. K·È Ó· ÛÎÂÊÙ› ηÓ›˜ fiÙÈ ÙÔ ÎÙ›ÛÈÌÔ ‚Ú‡Û˘ ‹Ù·Ó ÙÔ Î·Ù’ ÂÍÔ¯‹Ó «„˘¯ÈÎfi» ÙˆÓ OıˆÌ·ÓÒÓ Î·È ÏÔ‡ÛÈˆÓ XÚÈÛÙÈ·ÓÒÓ. T· ËÁ·›· ÓÂÚ¿ ÛÙ· ¯ˆÚÈ¿ Î·È ÛÙÔ˘˜ ‰ÚfiÌÔ˘˜ Â›Ó·È ¿ÊıÔÓ· (Ì‹ˆ˜ ·˘Ùfi ÂÚÌËÓ‡ÂÈ Î¿ˆ˜ ÙËÓ ¤ÏÏÂÈ„Ë ÎÚËÓÒÓ;), Î·È ÔÏÏ¿ Ù· ÔÙ¿ÌÈ· Î·È Ù· ڤ̷ٷ, fiÔ˘ ·ÓÙ›ıÂÙ· ÎÙ›ÛÙËÎ·Ó ÔÏ˘¿ÚÈıÌ· ÁÂʇÚÈ·, ·Á·ıÔÂÚÁ‹Ì·Ù· Î·È ·˘Ù¿.

X·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο ¶ÚÒÙÔ Ì¤ÙÚÔ ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘ Ó· ÊÙÈ¿ÍÂÈ ‚Ú‡ÛË (ÚÔÔÎÚ‹ÓË) Â›Ó·È Ó· ‚¿ÏÂÈ ¤Ó· ÎÔÌÌ¿ÙÈ ÎÂÚ·Ì›‰È (ÔÏ˘¿ÚÈıÌ· Ù· ÔÌÒÓ˘Ì· ˘‰ÚˆÓ‡ÌÈ· ÛÙËÓ EÏÏ¿‰·) ‹

ÌÈ· ÎÔ›ÏË Ï·ÎԇϷ, fiˆ˜ ÛÙËÓ ÔÓÂÈÚÈ΋ «NÂÚ·˚‰Úfi‚Ú˘ÛË» οو ·fi ÙËÓ T‡ÌÊË ÛÙÔ BÚ˘ÛÔ¯ÒÚÈ –·ÏÈ¿ §ÂÓ›ÙÛ·– ›Ù ÌÈ· ۈϋӷ ÁÈ· οÓÔ˘Ï·, fiˆ˜ ÛÙÔ M¤ÙÛÔ‚Ô ÛÙË «ºÔÓÙ¿Ó· AÚ¿ÙÛ» (=KÚ‡· BÚ‡ÛË), fiÔ˘ ϤÓ fiÙÈ Â›Ó·È Ë ÚˆÙÔËÁ‹ ÙÔ˘ AÚ·¯ıÔ˘ ÔÙ·ÌÔ‡. TÔ ÂfiÌÂÓÔ ‚‹Ì· Á›ÓÂÙ·È Ì ÙËÓ ÙÔÔı¤ÙËÛË (Û ÛÙÔȯÂÈÒ‰Ë ÙÔ›¯Ô) ÌÈ·˜ ¤ÙÚÈÓ˘ ÛηÏÈÛÙ‹˜ ÏÂηӛÙÛ·˜, Ù˘ «ÁÔ‡ÚÓ·˜», (ÛÙËÓ ¶˘ÚÛfiÁÈ·ÓÓË «ÛÈÈÙÔ‡Ú·˜»), fiÔ˘ ·Ú¯Èο ¤ÈÓ·Ó ¿ÓıÚˆÔÈ Î·È ˘Ô˙‡ÁÈ· ÓÂÚfi. M ÙÔÓ Î·ÈÚfi Ô ÙÔ›¯Ô˜ „ËÏÒÓÂÈ, ‰È·ÎÔÛÌÂ›Ù·È Î·Ù¿ ÛÙÔȯÂÈÒ‰Ë ÙÚfiÔ, ÂÊԉȿ˙ÂÙ·È Ì ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˜ ÁÔ‡ÚÓ˜. ™Â ¤Ó· ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· ÛÙËÓ AÚ›ÛÙË (·ÏÈ¿ AÚÙÛ›ÛÙ·) ÂÓۈ̷ÙÒıËÎÂ Ë ÎÚ‹ÓË Û ·Ó·ÏËÌ·ÙÈÎfi ÙÔ›¯Ô. TÔ ÙÌ‹Ì· ·˘Ùfi ÙÔ˘ ÙÔ›¯Ô˘ ÎÙ›ÛıËΠÂÚÈÔÈË̤ӷ «·Ú¿‰·» (ÈÛfi‰ÔÌ·), ÛηϛÛÙËÎ·Ó Û ·˘Ùfi ‰‡Ô ·Ó¿‚·ıÌ· Ù˘ÊÏ¿ ·„ȉÒÌ·Ù·, ÈÔ „ËÏ¿ ÚÔ‚¿ÏÏÂÈ ÌÈ· ÛÙÂÓ‹ ηÏÔ‰Ô˘ÏÂ̤ÓË ¤ÙÚÈÓË Ù·ÈÓ›·, Î·È ¿Óˆ Ù˘ ÙÔÔıÂÙ‹ıËÎÂ Ë ÂÈÁÚ·Ê‹. ™ÙȘ ¿ÎÚ˜ ÙÔ˘ ÙÔ›¯Ô˘ ÚÔ‚¿ÏÏÔ˘Ó ‰‡Ô ÙÔȯ¿ÚÈ·, Û·Ó ÈÛ¯˘Ú¤˜ ·Ú·ÛÙ¿‰Â˜. MÚÔÛÙ¿ ÙÔ˘˜ ‰‡Ô Â˙Ô‡ÏÈ· ÁÈ· Ó· «˙·ÏÈÎÒÓÔÓÙ·È», Ó· ÊÔÚÙÒÓÔÓÙ·È ÔÈ Á˘Ó·›Î˜ –Î·È ÌfiÓÔÓ ·˘Ù¤˜– ÙË «‚Ô˘ÙۤϷ», ÙËÓ Í‡ÏÈÓË ‚·Ú¤Ï· Ì ÙÔ ÓÂÚfi ÛÙËÓ Ï¿ÙË Ì «ÙÚȯȿ». T· ‰‡Ô Ï·˚Ó¿ ÙÔȯ¿ÚÈ· ÚÔÛʤÚÔÓÙ·È ÁÈ· ÙË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· ÌÈ·˜ Ï›ÁÔ Ôχ ÛÎÂ·Ṳ̂Ó˘ ‚Ú‡Û˘, ȉ›ˆ˜ fiÙ·Ó ÚÔ‚¿ÏÏÔ˘Ó ·ÚÎÂÙ¿. ¶¿Óˆ ÙÔ˘˜ ÌÔÚ› Ó· ·Ù‹ÛÂÈ ¤Ó· ¤ÙÚÈÓÔ ÙfiÍÔ, ÌÈ· η̿ڷ. ¶ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ· Û˘ÓËıÈṲ̂ÓË ÂÚ›ÙˆÛË. OÌÔÚÊÔ ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙Ô˘Ì ·fi ÙÔ ™˘ÚÚ¿ÎÔ: Ù¤ÏÂÈÔ ÈÛfi‰ÔÌÔ ÎÙ›ÛÈÌÔ, ̤وÔ ÙfiÍÔ˘ Û ÂÏ·ÊÚÈ¿ ÂÛÔ¯‹ Ô˘ ÙÔÓ›˙ÂÙ·È ·fi ÙË ÛÎÈ¿, ÌÈ· ÁÔ‡ÚÓ·, ÙÚÂȘ ı˘Ú›‰Â˜, ‰‡Ô Â˙ԇϘ ÁÈ· ÙÔ «˙·Ï›ÎÈ» ‰ÂÍÈ¿ Î·È ·ÚÈÛÙÂÚ¿ ¤Íˆ ·fi ÙË ‚Ú‡ÛË. AÓÙ› ÁÈ· η̿ڷ ÌÔÚ› Ó· ÛÙËÚȯı› ÛÙÔ˘˜ Ï·˚ÓÔ‡˜ ÙÔ›¯Ô˘˜ ÌÈ· ͇ÏÈÓË ÛÙ¤ÁË. AÓ ÔÈ Ï¿ÁÈÔÈ ÙÔ›¯ÔÈ Á›ÓÔ˘Ó ÈÔ ÌÂÁ¿ÏÔÈ Î·È ¤ÙÛÈ ·˘ÍËı› οˆ˜ Ô ÛÎÂ·ÛÙfi˜ ¯ÒÚÔ˜, ÔÈ ˙·ÏÒÛÙÚ˜ - Â˙Ô‡ÏÈ· Á›ÓÔÓÙ·È Î¿Ùˆ ·fi ÙË ÛÙ¤ÁË, ‰›Ï· ÛÙÔ˘˜ ÙÔ›¯Ô˘˜. EÙÛÈ ÎÙ›ÛÙËΠÛÙÔ M¤ÙÛÔ‚Ô «Ë ‚Ú‡ÛË ÙÔ˘ ºÏfiη», ÛÙËÓ ÓÙÔÈÔÏ·ÏÈ¿ «ºÔÓÙ¿Ó· ÓÙÈ Î¿ÌÔ˘ÚÈ ÓÙÈ ÓÙÈÁÎÈfiÛÔ˘». H ÛÙ¤ÁË ÊÙÈ¿¯ÙËΠÛÙÂÓfiÌ·ÎÚË, ÙÂÙÚ¿ÚÚȯÙË, ÛÎÂ¿ÛÙËΠ̠¤ÙÚÈÓ˜ ϿΘ. H ‚Ú‡ÛË Â›Ó·È Ì¿ÏÏÔÓ ¤ÚÁÔ ·Ó·Î·›ÓÈÛ˘ ÙˆÓ ·Ú¯ÒÓ ÙÔ˘ 19Ô˘ ·È. ·Ú¯È΋˜ Ô˘ ¤ÁÈÓ ÙÔ 1787 ·fi ÙÔ˘˜ ·‰ÂÏÊÔ‡˜ ¢ËÌ‹ÙÚÈÔ Î·È K˘ÚÈ¿ÎÔ ºÏfiη. °È· ÈÔ ÌÂÁ¿Ï˜ ÛÎÂ·Ṳ̂Ó˜ ‚Ú‡Û˜ ηٷÚÁÔ‡Ó ÙÔ˘˜ Ï¿ÁÈÔ˘˜ ÙÔ›¯Ô˘˜ Î·È ÛÙËÚ›˙Ô˘Ó ÙË ÛÙ¤ÁË, ›Ûˆ ÛÙÔÓ ˘‰ÚÔ‰fiÙË ÙÔ›¯Ô Î·È ÂÌÚfi˜ Û ‰‡Ô ÁˆÓÈ·›· ÛÙËÚ›ÁÌ·Ù·. ™ÙÔ §È·ÛÎÔ‚¤ÙÛÈ (ÛËÌÂÚÈÓ‹ §ÂÙÔηڢ¿) ÛÙÔ Z·ÁfiÚÈ Û˘Ó·ÓÙ¿Ì ÌÈ· Ù¤ÙÔÈ· ÌÂÁ¿ÏË Ì·ÎÚfiÛÙÂÓË ‚Ú‡ÛË. ¶›Ûˆ Ô ÁÂÌ¿ÙÔ˜ ÙÔ›¯Ô˜ Ì ‰‡Ô Ù˘ÊÏ¿ ·„ȉÒÌ·Ù·, ÌÚÔÛÙ¿ ‰ÂÍÈ¿ Î·È ·ÚÈÛÙÂÚ¿ ‰‡Ô ÎÙÈÛÙ¿ ÙÂÙÚ¿ÁˆÓ· ÈÛ¯˘Ú¿ ˘ÔÛÙ˘ÏÒÌ·Ù· (ÌÔÚÊ‹˜ ÂÛÛÒÓ). TÔ ÌÂÁ¿ÏÔ ÌÂÙˆÈÎfi ÎÂÓfi ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙ· ÙÂÏÂ˘Ù·›·, ηχÙÔ˘Ó ‰‡Ô ¯ÔÓÙÚ¿ ͇ÏÈÓ· ‰ÔοÚÈ·. ¶¿Óˆ Û’ ·˘Ù¿ Î·È ÙÔÓ ›Ûˆ ÙÔ›¯Ô ÛÙËÚ›˙ÂÙ·È Ë ÙÂÙÚ¿ÚÚȯÙË, Ì·ÎÚfiÛÙÂÓË, Ï·ÎÔÛΤ·ÛÙË ÛÙ¤ÁË. ™ÙȘ ·ÎfiÌË ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚ˜ ‚Ú‡Û˜ ÚÙÈÌÔ‡Ó Ó· ÙÂÙÚ·ÁˆÓ›˙Ô˘Ó ÙËÓ Î¿-

ÔÌÒÓ˘ÌË ‚Ú‡ÛË ÙÔ˘ MÂÙÛfi‚Ô˘. E›ÙÔ„‹ ÙÔ˘˜, ÔfiÙ ηٿ ηÓfiÓ· ÚÔÚÈfi EÍÔ¯‹ (·Ï·Èfi Z¤ÏÈÛÙ·˜) Ù˘ KfiÓÈÛ˘, ÂΛ Î·È Ë ·Ï·ÈfiÙÂÚË Î‡ÙÂÈ ÌÓËÌÂȈ‰¤ÛÙÂÚË Ï‡ÛË ˘Ú·ÙÛ·˜: Ë ‚Ú‡ÛË Ì ÙÔ fiÓÔÌ· «™ÙÔ ¶Ë¢¤ËcÈc/TˆÓ/¢Ô‡ÏˆÓ ÙÔ˘ £ÂÔ‡/¢ËÌËÌȉˆÙ‹˜ ÛÙ¤Á˘ Ì ÎÂÓÙÚÈÎfi ηٷÎfiÁ¿‰È» ηÏÔÏ·ÍÂ˘Ì¤ÓË Î·È ÛÙÂÚˆ̤ÓË ÙÚ›Ô˘ ηÈ/K˘Úȷ΋ ºÏfiη/ 1787 M·˝Ô˘ Ú˘ÊÔ ¿ÍÔÓ·, Ô˘ ÚÔÛ‰›‰ÂÈ ÂÓfiÙËÙ· Ì ‰ÈϤ˜ «¿ÚÈ˙˜» (ÛȉÂÚ¤ÓÈÔ˘˜ ÂÏ΢20», ÂÈÁÚ·Ê‹ Ô˘ Û˘Óԉ‡ÂÙ·È Ì ÏÈÎ·È ·˘ı˘·ÚÍ›· ÛÙË ‚Ú‡ÛË. ™ÙÔ M¤ÛÙ‹Ú˜), ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ 1850–1860, ÛÙÂÁ¿ı·Ó¿ÁÏ˘Ê˜ ·Ú·ÛÙ¿ÛÂȘ ÏÈÔÓÙ·ÚÈÔ‡ ÙÛÔ‚Ô ··ÓÙ¿Ì ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· Ì ͇ÏÈ˙ÂÙ·È Ì ÛÙ·˘ÚfiÛ¯ËÌË ÛÎÂ‹ Î·È ÌÂ Î·È ·ÂÙÔ‡. ÓË ÛÙ¤ÁË, ÙË ‚Ú‡ÛË Ù˘ M·Ú›·˜ BÏ¿ıfiÏÔ ·fi οو Ù˘ Ê˘ÛÈο Û ۯ‹Ì· AÓÒÓ˘ÌÔ ¤ÚÁÔ ÂÓ‰ÂÈÎÙÈÎfi Ù˘ ÌÂÁ¿¯·. E›Ó·È ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ 1900, ÓÙfiÈˆÓ ¯ÂÛÙ·˘ÚÔı·Ï›Ô˘. (™ËÌÂÈÒÓÂÙ·È fiÙÈ ÛÙÔ Ï˘ ·Ú¿‰ÔÛ˘ ÙˆÓ MÂÙÛÔ‚ÈÙÒÓ ÂÏÂÚÈÒÓ, ÙÔ˘ ÂÚÁÔÏ¿‚Ô˘ °È¿ÓÓË ¶·‰ÈÒÙË ÁÂÈÙÔÓÈÎfi ¶ˆÁÒÓÈ, ·fi ·ÏÈ¿ ·Ú¿‰ÔÎ¿ÓˆÓ –ηٿ ÙÔÓ °ÈÒÚÁÈÔ ¶Ï·Ù¿ÚË– Î·È ÙˆÓ ÔÈÎÔ‰fiÌˆÓ K˘ÚÈ¿ÎÔ˘ ¶·Ó¿ÛË, ÔÈ Î¿ÙÔÈÎÔÈ Û˘ÓËı›˙Ô˘Ó ÙË ‚ Ú ‡ Â›Ó·È ÙÔ ÎÙËÙÔÚÈÎfi ÏÈıfiÁÏ˘ÙÔ ÛÙË ÁÔ˘, ™Ù˘ÏÈ·ÓÔ‡ Z˘Ó¤ÏË Û Ë Ó· ÙË Ï¤Ó «ËÁ¿‚Ú‡ÛË ÙÔ˘ «ºÔ˘ÚÓ›Áη», Â›Û˘ ÛÙÔ Î·È NÈÎfiÏ·Ô˘ Î·È Afi‰È», ÂÓÒ ÙÔ ËÁ¿‰È (ÙÔ M¤ÙÛÔ‚Ô. ÛÙÔÏÔ˘ KÔ˘ÙÛÔ‡ÎË. H ÊÚ¤·Ú) Ó· ÙÔ ÔÓÔÌ¿XÔÚËÁÔ› Ù˘ ‰·¿Ó˘ ηٷÛ΢‹˜ ÛÙ¤ÁË, ÙÒÚ· Ë ˘Ú·ÌÈ˙Ô˘Ó «Ô‡ÛÈ»). ÎÚËÓÈÎÒÓ ¤ÚÁˆÓ Â›Ó·È ÔÈ ÎÔÈÓfiÙËÙ˜, ‰ˆÙ‹, ÛÎÂ·Ṳ̂ÓË Ì ™ÙÔ KÔ˘ÎÔ‡ÏÈ ˘Ô¿Ú¯ÔÓÙ˜ ÔÌÔÂıÓ›˜ Î·È ·ÏÏÔÁÂÓ›˜, ÂÙÚfiϷΘ, ‰ڿ˙ÂÛÙËÚ›˙ÂÙ·È fiÙÈ Â›¯Â ÏÔ‡ÛÈÔÈ ÓÙfiÈÔÈ Î·È ÔÌÔÁÂÓ›˜, ËÁÔ‡Ù·È ›Ûˆ ÛÙÔÓ ÂÙÚfiÔÏϤ˜ Î·È Î·Ï¤˜ ‚Ú‡ÌÂÓÔÈ Î·È ÌÔÓ·ÛÙ‹ÚÈ·. Oˆ˜ ›·ÌÂ Ë ÙÔÈ¯Ô Ì ÙȘ ÙÚÂȘ ÙÔ˘ Û˜. EΛ ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂηٷÛ΢‹ Á¤Ê˘Ú·˜ Î·È ‚Ú‡Û˘ ‹Ù·Ó οÓÔ˘Ï˜, Ë Ì›· Ì ÓÂÙ·È Î·È ¤Ó·˜ –fiÛÔ Ó· Ù· ·ÚÈ· ·Á·ıÔÂÚÁ‹Ì·Ù· ÙˆÓ Â¯fiÚfi ËÁ‹˜ Î·È ÔÈ ‰‡Ô ¿Ï‘Ó·È– ÚˆÙfiÙ˘Ô˜ ÓÙˆÓ. H‰Ë ·fi ÙÔ ¤ÙÔ˜ 1618 Ù· Û˘ÓÈϘ ÁÈ· fiÙÈÛÌ· Î·È Û˘Ó‰˘·ÛÌfi˜: ÛÙÔ ÈÛfiÛÙ¿ Ô MËÙÚÔÔÏ›Ù˘ M˘Ú¤ˆÓ, Ô M·ÙχÛÈÌÔ ÚÔ‡¯ˆÓ. ¶·ÁÂÈÔ ÙÔ˘ ÌÂÁ¿ÏÔ˘ Û¯Ôı·›Ô˜ ÂÎ ¶ˆÁˆÓÈ·Ó‹˜: «O,ÙÈ ¯ÚÂÈ·˙Ô‡ÏÈ¿ Ù· ÓÂÚ¿ ¤ÂÊÙ·Ó Û ÏÈÎÔ‡ ÎÙÈÚ›Ô˘ ÂÓۈ̷ÌÂÓÔÓ Â›Ó·È Ó· Á›ÓˆÓÙ·È ÁÂʇÚÈ· Î·È «ÎÔ˘¿Ó·» ͇ÏÈÓË, ÙÒıËÎ·Ó ÎÚ‹Ó˜. ¢ÂÓ ËÁ¿‰È· [=‚Ú‡Û˜] ‰È¿ ÙÔ˘˜ ÛÙÚ·ÙÔ·fi ÚfiÌÔÏÔ Ô˘ ÙÔ Â›Â›Ó·È Û‡Á¯ÚÔÓ˜. H ÎfiÔ˘˜». ¯·Ó ÂÏÂ΋ÛÂÈ ÛÙÔ ‰¿·Ï·ÈfiÙÂÚË, Ë ÔÓÔÌ·™ÙËÓ HÂÈÚÔ ‚ÚÈÛÎfiÌ·ÛÙÂ, ‰ÂÓ ÌÔÛÔ˜ Î·È ÙË ÌÂÙ¤ÊÂÚ·Ó ˙fiÌÂÓË «™Ù¤ÚÓ·», ÎÙ›H Eπιγραφ# στη βρση ÚÔ‡Û ӷ Ï›„ÂÈ ·fi ÙÔ˘˜ ¯ÔÚËÁÔ‡˜ Ô Û¤ÚÓÔÓÙ¿˜ ÙËÓ ‰‡Ô ‚fiÛÙËΠÛÙ· 1756 ˆ˜ ÂÎτης Bλχα στο Mτσοβο Í·ÎÔ˘ÛÙfi˜ Û·ÙÚ¿˘ Ù˘. ¶Ú·ÁÌ·ÙÈο ‰È· (ÙÒÚ· ·ÓÙÈηٷÛÙ¿ÎÏËÛÈ·ÛÙÈ΋, ÙfiÙ (ανασχεδ αση Aργ. ΠεÎÔÓÙ¿ ÛÙË ÌÔÓ‹ ¢Ô‚Ú¿˜, ÁÈ· ·Ú¿ıËΠ·fi ÙÛÈÌÂÓÙ¤ÓÈ·). ˘·›ıÚÈ· ÛÙË ÌÔÚÊ‹ τροντη απ εικνα Φ. ‰ÂÈÁÌ·, ··ÓÙԇ̠ÙÔ ˘‰ÚˆÓ‡ÌÈÔ H ÛÙ¤ÁË Ù˘ ‚Ú‡Û˘ ·Ï‹˜ ÎÚ‹Ó˘ ÌÂ Ù˘Mπαλαμτη). «BÚ‡ÛË ÙÔ˘ ¶·Û¿»: ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ· ¯ÔBÏ¿¯· ÂÌÚfi˜ ÛÙËÚ›˙ÂÊÏfi ·„›‰ˆÌ·. H «MÂÚËÁ›· ÙÔ˘ AÏ‹ ¶·Û¿, 1816, Ô˘ ÂÈÙ·È ·ÚÈÛÙÂÚ¿ Î·È ‰ÂÍÈ¿ ÛÈ¿» ÛÙË Ì¤ÛË ›Ûˆ˜ ›Û΢¿ÛÙËΠÛÙ· 1849 ·fi ÙÔ˘˜ ·‰ÂÏÛ ‰‡Ô ÔÏfiÏÈı˜ ÂÏÂÎËÙ¤˜ ÛÙÚÔÁÁ˘Ó·È ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ 1771 (;). H ‰Â ÙÚ›ÙË Ë ÊÔ‡˜ ¶··ÔÛÙfiÏÔ˘. Ϥ˜ ÎÔÏfiÓ˜ Ì ÙÂÙÚ¿ÁˆÓÔ ÌÔÓÔÎfiÌ«M¿ÛÈ·-M¿ÓıÔ˘» ÛÙ· 1875: Ê¿ÛÂȘ Ì·ÙÔ ÎÂÊ·ÏÔÎfiÏÔÓÔ (ÎÈÔÓfiÎÚ·ÓÔ). ™Ù· Ô˘ ηıÔÚ›˙ÂÈ Î·È ¯ÚÔÓÔÏÔÁ› Ë ·Ú¯ÈBÈ‚ÏÈÔÁÚ·Ê›·: Ï¿ÁÈ·, ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙȘ ÎÔÏfiÓ˜ ·˘Ù¤˜ Ù¤ÎÙˆÓ ¢·Ó¿Ë M·Ú›ÙÛ·. • Bερτδουλος, Aπστολος, «HπειÎ·È ÙÔÓ ›Ûˆ ÙÔ›¯Ô ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·È Â˙Ô‡ρος: Πολιτιστική Kληρονομιά και ÏÈ·. TÔ ‰¿Â‰Ô Ï·ÎfiÛÙÚˆÙÔ, Ì ¤Ó· Φύση...», εκδ. Δωδώνη, 1995. ·˘Ï¿ÎÈ ÛÙË Ì¤ÛË Ó· ʇÁÔ˘Ó Ù· ÓÂÚ¿ • Mπαλαμώτη, Φανή, «Oι βρύσες OÈ ËÂÈÚˆÙÈΤ˜ ‚Ú‡Û˜ ÛÙÔÏ›˙ÔÓÙ·È Ì ÛÙÔÓ ‰ÚfiÌÔ. του Mετσβου», Θεσσαλονίκη, εκδ. ÏÈÙÔ‡˜ ÙÚfiÔ˘˜. O ·ÏÔ‡ÛÙÂÚÔ˜ Î·È ÔÈOÈ ÛÙÚÔÁÁ˘Ï¤˜ ÎÔÏfiÓ˜ ÌÔÚ› Ó· Aφών Kυριακίδη, 1989. ÎÔÓÔÌÈο ·ÓÒ‰˘ÓÔ˜ Â›Ó·È fiÙ·Ó Ô Ì¿ÊÙÈ·¯ÙÔ‡Ó Î·È ·fi ¤ÙÚÈÓÔ˘˜ ‰›ÛÎÔ˘˜ • Πλατάρης, Γεώργιος, «Tο σημειωÛÙÔÚ·˜ ÎÙ›˙ÔÓÙ·˜ «·›˙ÂÈ» Î·È Û˘Ó‰˘¿(·Ú¿‚‰ˆÙÔ˘˜ ÛÔÓ‰‡ÏÔ˘˜ ÌÈÎÚÔ‡ ματάρι ενς Mετσοβίτη», Aθήνα ˙ÂÈ ¤ÙÚ˜ ‰È·ÊÔÚÂÙÈÎÔ‡ ¯ÚÒÌ·ÙÔ˜ Û ‡„Ô˘˜), Ì ÎÙÈÛÙfi Â›Û˘ ÎÈÔÓfiÎÚ·ÓÔ. 1972. ÛÙÚÒÛÂȘ Î·È «Î·Ì·ÚÔÏ›ıÈ·» (ıÔϛ٘) EÙÛÈ ÛÙË ‚Ú‡ÛË ÙˆÓ ºÚ·Áο‰ˆÓ ÛÙÔ • Kαμαρούλιας, Δημήτρης, «Tα μοναστήρια της Hπείρου», Aθήνα, εκδ. (‚Ï. BÚ‡ÛË KÔÚ‡ÙÈ·Ó˘). ™‡ÓÙÔ̘ ‹ Z·ÁfiÚÈ, fiÔ˘ ÔÈ ÎÔÏfiÓ˜ ·fi ‰›ÛÎÔ˘˜ Mπάστας - Πλέσσας, 1996. ÂÎÙÂÓ¤ÛÙÂÚ˜ ÎÙËÙÔÚÈΤ˜ ÂÈÁڷʤ˜ ÛÙ¤ÊÔÓÙ·È ·fi Ù¤ÙÔÈÔ ÎÂÊ·ÏÔÎfiÏÔÓÔ, • H Δανάη Mαρίτσα, αρχιτέκτων, ··ÓÙÔ‡Ó Û˘¯Ó¿: ΢‚ÈÎfi, ˘ÂÚ‚ÔÏÈο ‚·Ú‡ (Ì ‡„Ô˜ ÈÔ εκπονεί διατριβή για τις Bρύσες της «¢·¿ÓË/M·Ú›·˜/NÈÎfiÏ·Ô˘/BÏ[·]¯· ÌÂÁ¿ÏÔ ·fi Ï¿ÙÔ˜). K¿Ùˆ ‰Â ÔÈ ÎÔÏfiHπείρου. /M¤ÛÔ‚ÔÓ/M·ÚÙ›Ô˘:10/1900» ÛÙËÓ Ó˜ ·Ù¿Ó ۋÌÂÚ· Û Â›Û˘ ÔÁÎÒ‰ÂȘ ΢‚ÈΤ˜ ‚¿ÛÂȘ. O ÙÔ›¯Ô˜ ¤¯ÂÈ ¤Ó·Ó ÎÔÛÌ‹ÙË, ¤Ó· ÛÙÚÔÁÁ˘Ïfi ¿ÓÔÈÁÌ·, ÛÙË ‚¿ÛË ÙÔ˘ ÌÈ· «ÎÔ˘¿Ó·», Î·È ·’ ·˘Ù‹ ·ÚÈÛÙÂÚ¿ Î·È ‰ÂÍÈ¿ Ù˘ Â˙Ô‡ÏÈ·. K·È ÔÈ ÙÚÂȘ Ï¢ڤ˜ Ù˘ ‚Ú‡Û˘ Â›Ó·È ·ÓÔÈÎÙ¤˜ ÁÈ· ÚfiÛ‚·ÛË. ™˘ÓËı¤ÛÙÂÚË Ï‡ÛË, ÈÔ ÛÙÂÚ‹, Û¯ÂÙÈο ÈÔ ÌÓËÌÂÈ҉˘ Î·È ÈÔ Ù·ÈÚÈ·ÛÙ‹ ÛÙÔ ‡ÊÔ˜ Î·È ÙË ‰ÔÌ‹ Ù˘ ·Ú·‰ÔÛȷ΋˜ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋˜ Â›Ó·È Ë ı Ô Ï ˆ Ù ‹ ‚Ú‡ÛË Ì ˘Ú·ÌȉˆÙ‹ Ï·ÎÔÛΤ·ÛÙË ÛÙ¤ÁË. ¶¤ÙÚÈÓÔ˜ ÙÔ›¯Ô˜ ›Ûˆ, ‰‡Ô ÙÂÙÚ¿ÁˆÓ˘ ‰È·ÙÔÌ‹˜ ÛÙËÚ›ÁÌ·Ù· ÂÌÚfi˜. ¶¿Óˆ ÙÔ˘˜ ÎÙ›˙ÔÓÙ·È ÙfiÍ·, Û˘Ó‹ıˆ˜ ÙÔ ÌÂÙˆÈÎfi ·ÓÔÈÎÙfi ¤ˆ˜ οو, Ù· Ï·˚Ó¿ Ì ÂӉȿÌÂÛ· Â˙Ô‡ÏÈ·. OÌÔÚÊÔ ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· Û˘Ó·ÓÙԇ̠ÛÙÔ ¯ˆÚÈfi M·Ó·ÛÛ‹ ÛÙÔ Z·ÁfiÚÈ. MÈ· ·Ú·ÏÏ·Á‹ ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÈ ·ÓÔÈÎÙfi ηı¤Ó· ·fi Ù· Ï·˚Ó¿ ÙfiÍ·, fï˜ ÙÔ ÂÌÚfi˜ ÎÏÂÈÛÙfi ·fi Â˙Ô‡ÏÈ, fiˆ˜ ÛÙËÓ Â›Û˘ ÂÏ΢ÛÙÈ΋ ÎÚ‹ÓË Ù˘ KÔÚ‡ÙÈ·Ó˘ ÛÙ· K·ÙÛ·ÓÔ¯ÒÚÈ· ÙÔ˘ 1884. ™ÎÂÙfiÌ·ÛÙ ̋ˆ˜ Â‰Ò ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ· ÂÌÏÔ˘ÙÈÛÌfi Ì ÛÙ¤Á·ÛÙÚÔ ÌÈ·˜ ·Ï·ÈfiÙÂÚ˘ ˘¿Ú¯Ô˘Û·˜ H H βρση «Στο Πηγδι», στην Eξοχ# της επαρχ ας Kνι˘·›ıÚÈ·˜ ·Ï‹˜ ÛÙË ÌÔÚÊ‹ ‚Ú‡Û˘ τσας. Kτ στηκε το διστημα 1850-1860 και καλπτεται καÌÂ Ù˘ÊÏfi ·„›‰ˆÌ·, Ô˘ Ê·›ÓÂÙ·È ÙÒÚ· τ ασυν#θιστο τρπο με σταυροθλιο και αυτ με σταυρÔχ ¯·ÌËÏ¿. MÈ· ·Û˘Ó‹ıÈÛÙË Ï‡ÛË σχημη, επ σης σπνια, στγη (φωτ.: Δανη Mαρ τσα). ˆ˜ ÚÔ˜ ÙË ÛÙ¤Á·ÛË ‚ϤÔ˘Ì ÛÙÔ ¯ˆ-

EÈÁڷʤ˜

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

1 4

A ¶ P I § I O Y

2 0 0 2

21

Στη βρση, στην κρυ βρυση Tου ¢ ∏ª◊Δƒ∏ ¶ ∞§π√⁄ƒ∞ Aρχιτκτονος-μηχανικο, προϊσταμνου της 5ης ENM

A

P H νεοκλασικ κρ νη στον Aγ. Γεργιο Nηλεας με μαρμρινη «γοβα» και λεοντοκεφαλ σαν στμιο εκρο ς του νερο. Kατασκευστηκε το 1881 με αφορμ την ενσωμτωση της Θεσσαλας (φωτ.: Aρχεο 5ης Eφορεας Nεωτρων Mνημεων, YΠ.ΠO.).

22

H

K A £ H M E P I N H

B

¶O TA ™HMANTIKOTEPA ÛÙÔȯ›· Ù˘ Ù·˘ÙfiÙËÙ·˜ ÙÔ˘ ¶ËÏ›Ô˘ Â›Ó·È Ù· ÔÏÏ¿ ÙÚ¯ԇÌÂÓ· ÓÂÚ¿, ÛÙ· ÔÔ›· ÔÊ›ÏÂÙ·È Ë ÏÔ‡ÛÈ· Î·È ÔÚÁÈ҉˘ ‚Ï¿ÛÙËÛ‹ ÙÔ˘. TÔ ÓÂÚfi, ˆ˜ ˘¤ÚÙ·ÙÔ ·Á·ıfi ÁÈ· ÙËÓ ›‰È· ÙËÓ ÂÈ‚›ˆÛË ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘, ‹Ù·Ó ¤Ó·˜ ·fi ÙÔ˘˜ ‚·ÛÈÎfiÙÂÚÔ˘˜ ÏfiÁÔ˘˜ Ù˘ ηÙÔ›ÎËÛ˘ ÙÔ˘ ¶ËÏ›Ô˘ ÛÙ· ‡ÛÙÂÚ· ‚˘˙·ÓÙÈÓ¿ ¯ÚfiÓÈ·. ™‹ÌÂÚ·, ÛÒ˙ÂÙ·È Â‰Ò ÌÂÁ¿ÏÔ Ï‹ıÔ˜ ÎÙÈÛÌ¿ÙˆÓ Ô˘ Û˘Ó‰¤ÔÓÙ·È ¿ÌÂÛ· Ì ÙÔ ÓÂÚfi, fiˆ˜ ˘‰ÚÔΛÓËÙ˜ ‚ÈÔÙ¯ӛ˜, ÁÂʇÚÈ· Î.¿., Ì ÛËÌ·ÓÙÈÎfiÙÂÚ· ·fi ·˘Ù¿, ηٿ ÙËÓ ¿Ô„‹ Ì·˜, ÙȘ ÎÚ‹Ó˜. A˘Ù¤˜ ÙȘ Û˘Ó·ÓÙ¿Ì Û ÌÂÁ¿ÏÔ ·ÚÈıÌfi ÙfiÛÔ ÛÙÔ˘˜ ÔÈÎÈÛÌÔ‡˜, Û˘Ìϋڈ̷ ÙÔ˘ ÔÏÂÔ‰ÔÌÈÎÔ‡ ÙÔ˘˜ ÂÍÔÏÈÛÌÔ‡ fiÛÔ Î·È ÛÙȘ ·ÁÚÔÙÈΤ˜ ÂÚÈÔ¯¤˜, ·ÛÙ›Ú¢Ù˜ Â‰Ò Î·È ·ÈÒÓ˜ Ó· ‰ÚÔÛ›˙Ô˘Ó ÙÔ˘˜ ÂÚ·ÛÙÈÎÔ‡˜ ÛÙÔÓ ‰È¿‚· ÙÔ˘˜. OÈ ÚfiÁÔÓÔ› Ì·˜ ¤‰ÈÓ·Ó ÌÂÁ¿ÏË ÛËÌ·Û›· ÛÙ· ÎÙ›ÛÌ·Ù· ·˘Ù¿, ÁÂÁÔÓfi˜ Ô˘ ·Ô‰ÂÈÎÓ‡ÂÙ·È ·fi Ï‹ıÔ˜ ‰ËÌÔÙÈÎÒÓ ÙÚ·ÁÔ˘‰ÈÒÓ, Ï·˚ÎÒÓ ·Ú·‰fiÛˆÓ, ‰È·ÊfiÚˆÓ Âı›ÌˆÓ Î·È Ï·˚ÎÒÓ ‰ÚˆÌ¤ÓˆÓ, ·ÏÏ¿ Î·È ÛËÌ·ÓÙÈÎÒÓ ÁÂÁÔÓfi-

K Y P I A K H

1 4

A ¶ P I § I O Y

2 0 0 2

ÙˆÓ Ô˘ Û˘ÓÙÂÏÔ‡ÓÙ·Ó Û’ ·˘Ù¤˜ fiˆ˜: Ô Ï·˚Îfi˜ ̇ıÔ˜ Ì ÙÔÓ ‰Ú¿ÎÔ Ó· Ê˘Ï¿ÂÈ ÙÔ ·Ì›ÏËÙÔ ÓÂÚfi, ÙÔ ‰ËÌÔÙÈÎfi ÙÚ·ÁÔ‡‰È «ÛÙË ‚Ú‡ÛË ÛÙËÓ ÎÚ˘fi‚Ú˘ÛË», ÙÔ Ï·˚Îfi ‰ÚÒÌÂÓÔ ÙÔ˘ ÎÏ‹‰ˆÓ·, Ë Î·Ù¿‰˘ÛË ÙÔ˘ TÈÌ›Ô˘ ™Ù·˘ÚÔ‡ ÛÙÔ ÂÔÚÙ·ÛÌfi ÙˆÓ £ÂÔÊ·Ó›ˆÓ Î.¿. HÙ·Ó Ê˘ÛÈÎfi, ÏÔÈfiÓ, ÔÈ Ï·˚ÎÔ› Ù¯ӛÙ˜ Ô˘ ÙȘ ηٷÛ··Û·Ó Ó· ÙȘ ÛÙÔÏ›ÛÔ˘Ó ·Ïfi¯ÂÚ· Ì ÏÈı·Ó¿ÁÏ˘Ê˜ Û˘Óı¤ÛÂȘ Ì ı¤Ì·Ù· ·Ṳ́ӷ ·fi ÙÔ ¿ÌÂÛÔ Ê˘ÛÈÎfi ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓ, fiˆ˜ Ê˘ÙÈο ÌÔÙ›‚· Î·È Ô˘ÏÈ¿, ·Ú·ÛÙ¿ÛÂȘ ·fi ÙËÓ ÙÔÈ΋ ÈÛÙÔÚ›· Î·È ÙË Ì˘ıÔÏÔÁ›·, ÂÓÒ ‰ÂÓ ·Ô˘ÛÈ¿˙ÂÈ Û¯Â‰fiÓ ÔÙ¤ Î·È Ë ÂÎÎÏËÛÈ·ÛÙÈ΋ Ì·˜ ·Ú¿‰ÔÛË Ì ‰È¿ÊÔÚ· ıÚËÛ΢ÙÈο ۇ̂ÔÏ·, fiˆ˜ Ô ™Ù·˘Úfi˜, Ù· XÂÚÔ˘‚›Ì Î.¿. OÏ· Ì·˙› Û˘Óı¤ÙÔ˘Ó ÔÏϤ˜ ÊÔÚ¤˜ ÌÔÓ·‰Èο ÛÙÔ Â›‰Ô˜ ÙÔ˘˜, ¤ÚÁ· Ï·˚΋˜ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋˜ Î·È ÁÏ˘ÙÈ΋˜. M¤Û· ÛÙÔ˘˜ ÔÈÎÈÛÌÔ‡˜ ÙȘ ‚Ú›ÛÎÔ˘Ì ˆ˜ ··Ú·›ÙËÙÔ ÛÙÔÈ¯Â›Ô ÙˆÓ Ï·ÙÂÈÒÓ, ÛÙ· ÚÔ·‡ÏÈ· ÙˆÓ ÂÎÎÏËÛÈÒÓ Î·È ÙˆÓ Û¯ÔÏ›ˆÓ, ÛÙȘ Û˘Ì‚ÔϤ˜ ÙˆÓ Î˘ÚÈfiÙÂÚˆÓ ‰ÚfiÌˆÓ Î·È, ΢ڛˆ˜, Ï¿È ÛÙ· ·ÓËÊÔÚÈο ÌÔÓÔ¿ÙÈ·, ·ÎÔ˘ÌÈṲ̂Ó˜ Û˘Ó‹ıˆ˜ Û οÔÈÔ ·Ó·ÏÏËÌ·ÙÈÎfi ÙÔ›¯Ô. ™ÙËÓ ‡·ÈıÚÔ ÙȘ Û˘Ó·ÓÙ¿Ì Ï¿È ÛÙ· ÌÔÓÔ¿ÙÈ· Ô˘ Û˘Ó‰¤Ô˘Ó ÙÔ˘˜ ÔÈÎÈÛÌÔ‡˜ ÌÂٷ͇ ÙÔ˘˜, ÛÙ· ‚ÔÛÎÔÏ›‚·‰· Ô˘ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡ÓÙ·Ó ÁÈ· ÙÔ fiÙÈÛÌ· ÙˆÓ ˙ÒˆÓ, ÛÙ· Â͈ÎÎÏ‹ÛÈ· Î·È ·ÏÏÔ‡.

OÈ ÎÚ‹Ó˜ Ù˘ ÂÚÈÔ¯‹˜ ¯ÚÔÓÔÏÔÁÔ‡ÓÙ·È ·fi ÙÔÓ 17Ô ·È. ¤ˆ˜ ÙȘ ̤Ú˜ Ì·˜, Ì ÛËÌ·ÓÙÈÎfiÙÂÚ˜ ·˘Ù¤˜ Ô˘ ÎÙ›ÛÙËÎ·Ó ÛÙÔ ‰Â‡ÙÂÚÔ ÌÈÛfi ÙÔ˘ 18Ô˘ Î·È ÙÔÓ 19Ô ·È., fiÙ·Ó Ù· ¯ˆÚÈ¿ ÙÔ˘ ¶ËÏ›Ô˘ ¤Êı·Û·Ó ÛÙÔ ·fiÁÂÈÔ Ù˘ ·ÎÌ‹˜ ÙÔ˘˜, ·ÎÔÏÔ˘ıÒÓÙ·˜ Ù· Ù˘ÔÏÔÁÈο Î·È ÌÔÚÊÔÏÔÁÈο ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο Ù˘ οı ÂÔ¯‹˜. ¶·Ï·ÈfiÙÂÚ· Ù· ÎÙ›ÛÌ·Ù· ·˘Ù¿ ·ÔÙÂÏÔ‡Û·Ó, ›Ûˆ˜, ÙÔÓ ÛËÌ·ÓÙÈÎfiÙÂÚÔ ¯ÒÚÔ Ù˘ ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ Â·Ê‹˜, ΢ڛˆ˜ ÙÔ˘ Á˘Ó·ÈΛԢ ÏËı˘ÛÌÔ‡, Ô˘ ‹Ù·Ó ÂÈÊÔÚÙÈṲ̂ÓÔ˜ Ì ÙË ÌÂÙ·ÊÔÚ¿ ÙÔ˘ ÓÂÚÔ‡ ÁÈ· ÙËÓ Î¿Ï˘„Ë ÙˆÓ ÔÈÎÔÁÂÓÂÈ·ÎÒÓ ·Ó·ÁÎÒÓ, ·ÏÏ¿ Î·È ÙȘ ¿ÏϘ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ˜ Ô˘ ›¯·Ó ˆ˜ Â›ÎÂÓÙÚÔ ÙȘ ÎÚ‹Ó˜, fiˆ˜ ÙÔ fiÙÈÛÌ· ÙˆÓ ˙ÒˆÓ, ÙÔ χÛÈÌÔ ÙˆÓ ÚÔ‡¯ˆÓ Î.¿. ™ÙȘ ̤Ú˜ Ì·˜ ¤¯Ô˘Ó ηٷÍȈı› ÛÙË Û˘Ó›‰ËÛË ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘ Î·È ·ÔÙÂÏÔ‡Ó ¤Ó· ·fi Ù· ‚·ÛÈÎfiÙÂÚ· ÛËÌ›· ·Ó·ÊÔÚ¿˜ ÁÈ· ÙÔ˘˜ ηÙÔ›ÎÔ˘˜ ÙˆÓ ·Ú·‰ÔÛÈ·ÎÒÓ ÔÈÎÈÛÌÒÓ ÙÔ˘ ¶ËÏ›Ô˘.

T‡ÔÈ Î·È ÔÓÔ̷ۛ˜ H οı ÎÚ‹ÓË ¤¯ÂÈ ÙË ‰È΋ Ù˘ ÔÓÔÌ·Û›·, Ë ÔÔ›· ÚÔ¤Ú¯ÂÙ·È Â›Ù ·fi ÙÔÓ ÎÙ‹ÙÔÚ¿ Ù˘, fiˆ˜ ÙÔ˘ TÛÔÔÙÔ‡ ÛÙËÓ ¶ÔÚÙ·ÚÈ¿, ÙÔ˘ °·Ú¤ÊË ÛÙȘ MËÏȤ˜ Î.¿. ›Ù ·fi ÙȘ ȉÈfiÙËÙ˜ ÙÔ˘ ÓÂÚÔ‡ fiˆ˜ Ë «‚ÚˆÌfi‚Ú˘ÛË», ·˘Ù‹ Ô˘ ¤¯ÂÈ ıÂÈÔ‡¯Ô ÓÂÚfi Ì ‰˘Û¿ÚÂÛÙË ÔÛÌ‹ ‹ «Aı¿Ó·ÙÔ ÓÂÚfi», ·fi ÙË ÌÂÁ¿ÏË ÔÛfiÙËÙ· Î·È ·fi ÙËÓ Î·Ï‹ ÔÈfiÙËÙ· ÙÔ˘ ÓÂÚÔ‡. AÏϘ ¿ÏÈ ‹Ú·Ó ÙËÓ ÔÓÔÌ·Û›· ÙÔ˘˜ ·fi ‰È¿ÊÔÚ· ÁÂÁÔÓfiÙ· Ô˘ Û˘ÓÙÂÏÔ‡Û·Ó Û’ ·˘Ù¤˜ fiˆ˜ Ë «B¿ÙÈÛË» ÛÙȘ MËÏȤ˜, ·fi ÙËÓ ÙÂÏÂÙ‹ Ù˘ ηٿ‰˘Û˘ ÙÔ˘ TÈÌ›Ô˘ ™Ù·˘ÚÔ‡ ÛÙ· ÓÂÚ¿ Ù˘ Î·È Ë «XÔÚ‡ÙÚ·» ÛÙËÓ KÔ˘ÎÔ˘Ú¿‚·, ·fi ÙÔ˘˜ ¯ÔÚÔ‡˜ Ô˘ Á›ÓÔÓÙ·Ó ÂΛ. E›Û˘ ÔÈ ÙÔÔıÂۛ˜ ¤‰ÈÓ·Ó ÙÔ fiÓÔÌ¿ ÙÔ˘˜ ÛÙȘ ÎÚ‹Ó˜, fiˆ˜ Ë «K·Ì¿Ú·» ÛÙËÓ AÚÁ·Ï·ÛÙ‹ Î·È Ë «K·ÎÔÓ¿» ÛÙË M·ÎÚÈÓ›ÙÛ· ·fi ÙȘ ÔÌÒÓ˘Ì˜ Û˘ÓÔÈ˘ ‹ Û˘Ó¤‚·ÈÓÂ Î·È ÙÔ ·ÓÙ›ÛÙÚÔÊÔ fiˆ˜ Ë «Í˘Ófi‚Ú˘ÛË» Î·È Ë «ÍËÚfi‚Ú˘ÛË» Ô˘ ¤‰ˆÛ·Ó ÙÔ fiÓÔÌ¿ ÙÔ˘˜ ÛÙȘ ·ÓÙ›ÛÙÔȯ˜ ÂÚÈÔ¯¤˜. AÏϘ ¿ÏÈ, Ô˘ ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·Ó ÎÔÓÙ¿ Û ÂÎÎÏËۛ˜ Î·È ÌÔÓ·ÛÙ‹ÚÈ·, ¤·ÈÚÓ·Ó ÙËÓ ÔÓÔÌ·Û›· ÙÔ˘˜ ·fi ÙÔ fiÓÔÌ· ÙÔ˘ ÙÈÌÒÌÂÓÔ˘ AÁ›Ô˘, ÂÓÒ ÌÈ· ¿ÏÏË Î·ÙËÁÔÚ›· ‹Ú ÙÔ fiÓÔÌ¿ Ù˘ ·fi ÙÔ fiÓÔÌ· ÁÂÈÙÔÓÈ΋˜ ȉÈÔÎÙËÛ›·˜. ¶ÚÔ¸fiıÂÛË ÁÈ· ÙËÓ Î·Ù·Û΢‹ ÌÈ·˜ ÎÚ‹Ó˘ ‹Ù·Ó Ë ‡·ÚÍË ÈηӋ˜ ÔÛfiÙËÙ·˜ Î·È Î·Ï‹˜ ÔÈfiÙËÙ·˜ ËÁ·›Ô˘ ÓÂÚÔ‡. ™Â ÂÚ›ÙˆÛË, Ô˘ ·˘Ùfi ‰ÂÓ ˘‹Ú¯Â, ÙÔ ÌÂÙ¤ÊÂÚ·Ó ÛÙÔ ÂÈı˘ÌËÙfi ÛËÌÂ›Ô Ì ÌÈÎÚ¿ ÎÙÈÛÙ¿ ˘‰Ú·ÁˆÁ›·, fiˆ˜ ÛÙË ‚Ú‡ÛË ÛÙȘ KfiÙÙ˜ ÙÔ˘ TÚÈÎÂÚ›Ô˘, Ë ÔÔ›· Â›Ó·È ÌÈ· ·fi ÙȘ ·Ï·ÈfiÙÂÚ˜ ÎÚ‹Ó˜ ÙÔ˘ ¶ËÏ›Ô˘, ÎÙÈṲ̂ÓË ›Ûˆ˜ ÙÔÓ 17Ô ·È. ‹ Ë ÎÂÓÙÚÈ΋ ‚Ú‡ÛË ÙÔ˘ B¤ÓÂÙÔ˘ Î·È Ë «TÚ·Ó‹» ‚Ú‡ÛË ÙÔ˘ KÂÚ·Ìȉ›Ô˘, ÛÙȘ Ôԛ˜ ÙÔ ÓÂÚfi ÌÂÙ·ÊÂÚfiÙ·Ó ·fi ·ÔÌ·ÎÚ˘Ṳ̂-

Ó˜ ÂÚÈÔ¯¤˜ Î·È ·ÔıË·ÔÓÙ·Ó Û ÏÈıfiÎÙÈÛÙ˜ ıÔψ٤˜ ‰ÂÍ·ÌÂÓ¤˜, ÛÙȘ ›Ûˆ Ï¢ڤ˜ ÙˆÓ ÎÚËÓÒÓ. T· ÎÚËÓ·›· ÎÙ›ÛÌ·Ù· Â›Ó·È Û˘Ó‹ıˆ˜ ÌÈÎÚ¤˜ Î·È ·Ϥ˜ ÏÈıfiÎÙÈÛÙ˜ ηٷÛ΢¤˜ Ì ÌÂÁ¿ÏË ÔÈÎÈÏ›· ÛÙË ÌÔÚÊ‹. Afi Ù· ‚·ÛÈο ÙÔ˘˜ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο ÌÔÚԇ̠ӷ Ù· ηٷٿÍÔ˘Ì Û ‰‡Ô ‚·ÛÈÎÔ‡˜ Ù‡Ô˘˜: ÙȘ «·Ϥ˜» Î·È ÙȘ «ÛÎÂ·ÛÙ¤˜». OÈ «·Ϥ˜» ·ÔÙÂÏÔ‡ÓÙ·Ó ·fi ÏÈıfiÎÙÈÛÙÔ ÙÔ›¯Ô, ¿ÏÏÔÙ ÂχıÂÚÔ Î·È ¿ÏÏÔÙ ÂÓۈ̷و̤ÓÔ Û οÔÈÔ ·Ó·ÏÏËÌ·ÙÈÎfi ÙÔ›¯Ô, ÂÓÒ ÔÈ ÚÔÛfi„ÂȘ ÙÔ˘˜ ‰È·ÌÔÚÊÒÓÔÓÙ·Ó ·fi ·‚·ı‹ Ù˘ÊÏ¿ ·„ȉÒÌ·Ù·, ÛÙÔ Î¤ÓÙÚÔ ÙˆÓ ÔÔ›ˆÓ ˘¿Ú¯ÂÈ ¿ÓÙ· Ë Ï·ÍÂ˘Ù‹ Ï›ıÈÓË «¯Ô‡ÊÙ·» ·fi ÙËÓ ÔÔ›· ÙÚ¤¯ÂÈ ÙÔ ÓÂÚfi. Y¿Ú¯Ô˘Ó Î·È ‰È¿ÊÔÚ˜ ·Ú·ÏÏ·Á¤˜ ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ Ù‡Ô˘ Ì ‰ÈÏ¿ ‹ ÙÚÈÏ¿ ·„ȉÒÌ·Ù·, fiˆ˜ Ë ÎÚ‹ÓË «KÔ˘‚Ï¿ÎË» ÛÙÔÓ AÁÈÔ °ÂÒÚÁÈÔ NËÏ›·˜ Ì ‰ÈÏfi Î·È Ë «XÔÚ‡ÙÚ·» ÛÙËÓ KÔ˘ÎÔ˘Ú¿‚· Ì ÙÚÈÏfi ·„›‰ˆÌ·. AÏϘ ÌÈÎÚfiÙÂÚ˜ ÂÛÔ¯¤˜ ÁÓˆÛÙ¤˜ ˆ˜ «·Ú·ı‡Ú˜», ˘¿Ú¯Ô˘Ó Û ‰È¿ÊÔÚ· ÛËÌ›· ÙˆÓ ÎÚËÓÒÓ Î·È ¯ÚË̢ۛ·Ó ÁÈ· ÙËÓ ÙÔÔı¤ÙËÛË ÌÈÎÚÔ·ÓÙÈÎÂÈ̤ӈÓ, fiˆ˜ Ù¿ÛÈ·, ‚Ô‡ÚÙÛ˜, Û·Ô‡ÓÈ· ÁÈ· ÙÔ χÛÈÌÔ Î.¿. ™ÙÔ ‰¿‰fi ÙÔ˘˜ ˘¿Ú¯ÂÈ ¿ÓÙ· Ë «ÁÔ‡‚·» ̤۷ ÛÙËÓ ÔÔ›· ÙÚ¤¯ÂÈ ÙÔ ÓÂÚfi Î·È Ë ÔÔ›·, ¿ÏÏÔÙ ‹Ù·Ó ÏÈıfiÎÙÈÛÙË Î·È ¿ÏÏÔÙ ·fi ÔÏfiÛˆÌÔ Ï·Í¢Ùfi ÌÔÓfiÏÈıÔ Ô˘ ¯ÚË̢ۛ ÁÈ· ÙÔ fiÙÈÛÌ· ÙˆÓ ˙ÒˆÓ Î·È ÁÈ· ÙÔ χÛÈÌÔ ÙˆÓ ÚÔ‡¯ˆÓ. ™Ù· Ù‡Ì·Ó· ÙˆÓ ÙfiÍˆÓ ‹ Î·È ¿Óˆ ·fi ·˘Ù¿, ÔÏϤ˜ ÊÔÚ¤˜ ˘¿Ú¯Ô˘Ó ÎÙËÙÔÚÈΤ˜ ÂÈÁڷʤ˜ ‰È·ÎÔÛÌË̤Ó˜ Ì ‰È¿ÊÔÚ· ÏÈı·Ó¿ÁÏ˘Ê· fiˆ˜ Úfi‰·Î˜, Ô˘ÏÈ¿ Î.¿., ÛÙȘ Ôԛ˜ ·Ó·ÁÚ·ÊfiÙ·Ó Î·È Ë ¯ÚÔÓÔÏÔÁ›· ηٷÛ΢‹˜. H Â›ÛÙ„‹ ÙÔ˘˜ ‹Ù·Ó ¿ÓÙ· ۯ‰fiÓ Â›Â‰Ë Ì ÌÈÎÚfi ÚÔÂͤ¯ÔÓ Á›ÛÔ, ÂÓÒ Â›Ó·È Ï›Á˜ ÂΛӘ Ô˘ ¤¯Ô˘Ó ·Âو̷ÙÈ΋ Â›ÛÙ„Ë. OÈ «ÛÎÂ·ÛÙ¤˜» Â›Ó·È ÈÔ Û‡ÓıÂÙ˜. E¯Ô˘Ó Û˘Ó‹ıˆ˜ ÙÂÙÚ¿ÁˆÓË Î¿ÙÔ„Ë Î·È ·ÔÙÂÏÔ‡ÓÙ·È ·fi ¤Ó· ÏÈıfiÎÙÈÛÙÔ ÙÔ›¯Ô, Ô ÔÔ›Ô˜ ‰È·ÌÔÚÊÒÓÂÙ·È ÛÙËÓ ÚfiÛÔ„‹ ÙÔ˘ ·Ó¿ÏÔÁ· Ì ÙȘ «·Ϥ˜» Î·È ·¤Ó·ÓÙ› ÙÔ˘ ·fi ‰‡Ô ÂÛÛÔ‡˜ ‹ Ï›ıÈÓÔ˘˜ ΛÔÓ˜ ‹ Î·È Í‡ÏÈÓÔ˘˜ ÛÙ‡ÏÔ˘˜ Ô˘ ÔÚ›˙Ô˘Ó ÙÔ ÂÚ›ÁÚ·ÌÌ· Ù˘ οÙÔ„‹˜ Ù˘ Î·È ÛÙËÚ›˙Ô˘Ó ÙËÓ Í‡ÏÈÓË ÛÙ¤ÁË ÙÔ˘˜, Ë ÔÔ›· ηχÙÔÓÙ·Ó ·fi Û¯ÈÛÙÔÏÈıÈΤ˜ ÛÎÂfiϷΘ Ù˘ ÂÚÈÔ¯‹˜. ¶ÂÚÈÌÂÙÚÈο ÙÔ˘˜ ˘¿Ú¯Ô˘Ó ‰È¿ÊÔÚ· ÏÈıfiÎÙÈÛÙ· Â˙Ô‡ÏÈ·, Ù· ÔÔ›· Û˘ÌÏ‹ÚˆÓ·Ó ÙȘ ηٷÛ΢¤˜ Î·È ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡ÓÙ·Ó ÁÈ· ÙËÓ ÍÂÎÔ‡Ú·ÛË ÙˆÓ ÂÚ·ÛÙÈÎÒÓ, ÂÓÒ ÙÔ ÓÂÚfi ÙÚ¤¯ÂÈ Û¯Â‰fiÓ ¿ÓÙ· ·fi ‰‡Ô «¯Ô‡ÊÙ˜». X·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο ·Ú·‰Â›ÁÌ·Ù· ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ Ù‡Ô˘ Â›Ó·È Ë ÎÚ‹ÓË «™Â‚·ÛÙÔ‡˜» ÛÙË Z·ÁÔÚ¿, Ë «M·ÓˆÏ¿ÎË» ÛÙȘ MËÏȤ˜, Ë «MÔ‡ÛÁ·» ÛÙË B˘˙›ÙÛ·, ÔÈ ÎÂÓÙÚÈΤ˜ ÙÔ˘ NÂÔ¯ˆÚ›Ô˘ Î·È ÙÔ˘ B¤ÓÂÙÔ˘, Ë «TÚ·Ó‹» ÙÔ˘ KÂÚ·Ìȉ›Ô˘, Ë «K·Ì¿Ú·» Î·È Ë «KÔ¤ÓË» Ù˘ AÚÁ·Ï·ÛÙ‹˜ Î·È ÔÏϤ˜ ¿ÏϘ. ™·ÓÈfiÙÂÚ˜, Î·È ¯ÚÔÓÔÏÔÁÈο ÚˆÈÌfiÙÂÚ˜, Â›Ó·È ÔÈ ıÔÏÔÛÎÂ›˜, fiˆ˜ Ë ÎÂÓÙÚÈ΋ ÙÔ˘ ¶ÚÔÌ˘Ú›Ô˘ ÎÙÈṲ̂ÓË ÙÔÓ 18Ô ·È., Ë «æã ÌÂÓ» ÙÔ˘ AÁ›Ô˘ °ÂˆÚÁ›Ô˘ NËÏ›·˜,

Ë ÔÔ›· ÚfiÛÊ·Ù· ·Ó·ÛÙËÏÒıËΠ·fi ÙËÓ 5Ë EÊÔÚ›· NÂˆÙ¤ÚˆÓ MÓËÌ›ˆÓ Î·È ÙÔ˘ «¶ÚÔÊ‹ÙË HÏ›·» Ù˘ M·ÎÚÈÓ›ÙÛ·˜.

™ÙÔȯ›· ÓÂÔÎÏ·ÛÈÎÈÛÌÔ‡ Afi ÙÔÓ ‰Â‡ÙÂÚÔ ÌÈÛfi ÙÔ˘ 19Ô˘ ·È. ¤¯Ô˘ÌÂ Î·È Û ·˘Ù¤˜ ÙȘ ηٷÛ΢¤˜ ÙËÓ ÂÈÚÚÔ‹ ÙÔ˘ ÓÂÔÎÏ·ÛÈÎÈÛÌÔ‡ Ô˘ ‹Úı οˆ˜ ηı˘ÛÙÂÚË̤ӷ ÛÙËÓ ÙÔ˘ÚÎÔÎÚ·ÙÔ‡ÌÂÓË, ÙfiÙÂ, ÂÚÈÔ¯‹ ÙÔ˘ ¶ËÏ›Ô˘. TËÓ ÂÚ›Ô‰Ô ·˘Ù‹ ÔÈ «·Ϥ˜» ηٷÛ΢¿˙ÔÓÙ·È Û˘ÌÌÂÙÚÈο ÛÙÔÓ Î·Ù·ÎfiÚ˘ÊÔ ¿ÍÔÓ¿ ÙÔ˘˜. ¢È·ÌÔÚÊÒÓÔÓÙ·È ¿ÓÙ· ·fi ‰‡Ô ÔÏfiۈ̘ ·Ú·ÛÙ¿‰Â˜, ¿ÏÏÔÙ Ï›˜ Î·È ¿ÏÏÔÙ Ì ÁÏ˘Ê¤˜, ÔÈ Ôԛ˜ ηٷϋÁÔ˘Ó Û˘Ó‹ıˆ˜ Û ‰ˆÚÈ΋˜ ÌÔÚÊ‹˜ Â›ÎÚ·Ó· ¿Óˆ ÛÙ· ÔÔ›· ·Ù¿ ÙÔ ÂÈÛÙ‹ÏÈÔ, ‰È·ÎÔÛÌË̤ÓÔ Û˘Ó‹ıˆ˜ Ì Úfi‰·Î˜. H Â›ÛÙ„‹ Ù˘ ‰È·ÌÔÚÊÒÓÂÙ·È Ì ·¤ÙˆÌ· ÛÙȘ ÎÔÚ˘Ê¤˜ ÙÔ˘ ÔÔ›Ô˘ ˘¿Ú¯Ô˘Ó ·ÓıÂ̈ٿ ·ÎÚˆÙ‹ÚÈ·, ÂÓÒ ÛÙÔ Ù‡Ì·ÓÔ ÙÔ˘ ·ÂÙÒÌ·ÙÔ˜ ·Ó·ÁÚ¿ÊÂÙ·È Û˘Ó‹ıˆ˜ Ë ¯ÚÔÓÔÏÔÁ›· ηٷÛ΢‹˜. TÔ ÛÙfiÌÈÔ ÂÎÚÔ‹˜ ÙÔ˘ ÓÂÚÔ‡ ¤¯ÂÈ ÌÔÚÊ‹ ÏÂÔÓÙÔÎÂÊ·Ï‹˜ Î·È Ë «ÁÔ‡‚·» Â›Ó·È ÔÏfiÛˆÌË ·fi Ï¢Îfi Ì¿ÚÌ·ÚÔ. X·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο ·Ú·‰Â›ÁÌ·Ù· ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ Ù‡Ô˘ Â›Ó·È ÙÔ˘ «ºÈÏÈ›‰Ë» ÛÙȘ MËÏȤ˜, ÙÔ˘ «MÔ˘ÚÔÁÈ¿ÓÓË» ÛÙ· AÓˆ §Â¯ÒÓÈ·, Ë ‚Ú‡ÛË ÛÙÔÓ AÁÈÔ °ÂÒÚÁÈÔ NËÏ›·˜, Ë ÔÔ›· ηٷÛ΢¿ÛÙËΠ̠·ÊÔÚÌ‹ ÙËÓ ÂÓۈ̿وÛË Ù˘ £ÂÛÛ·Ï›·˜ ÛÙÔ 1881 Î.¿. TÔ˘ ›‰ÈÔ˘ Ù‡Ô˘, ·ÏÏ¿ ÈÔ Û‡ÓıÂÙË Â›Ó·È Ë ÎÚ‹ÓË ÙˆÓ «NËÈ¿‰ˆÓ N˘ÌÊÒÓ» ÛÙËÓ Ï·Ù›· ÙÔ˘ AÁ›Ô˘ °ÂˆÚÁ›Ô˘ Ù˘ Z·ÁÔÚ¿˜ ÎÙÈṲ̂ÓË ÛÙ· 1865, Ë ÔÔ›· ‰È·ÌÔÚÊÒÓÂÙ·È Ì ·Ú·ÛÙ¿‰Â˜ Î·È ·Ó·ÎÏÈÓÙÚÔÂȉ‹ ·ÙÙÈ΋ Â›ÎÚ·Ó· Ô˘ ÛÙËÚ›˙Ô˘Ó ÙËÓ ·Âو̷ÙÈ΋ Â›ÛÙ„Ë, ÂÓÒ ÛÙÔ Î¤ÓÙÚÔ Ù˘ ˘¿Ú¯ÂÈ ÏÈı·Ó¿ÁÏ˘ÊË ·Ú¿ÛÙ·ÛË Û˘ÌϤÁÌ·ÙÔ˜ ‰ÂÏÊÈÓÈÒÓ Î·È ÙÚ›·ÈÓ·˜. OÈ «ÛÎÂ·ÛÙ¤˜» Ù˘ ›‰È·˜ ÂÚÈfi‰Ô˘ ¤¯Ô˘Ó Û˘Ó‹ıˆ˜ ÌÔÚÊ‹ ·Ú¯·›Ô˘ Ó·˝ÛÎÔ˘, fiˆ˜ Ë ÎÚ‹ÓË Ù˘ Ï·Ù›·˜ ÙˆÓ ¶ÈӷηÙÒÓ, ÎÙÈṲ̂ÓË ÙÔ 1894, Ë ÔÔ›· ÛÙËÚ›˙ÂÙ·È Û ‰‡Ô ȈÓÈÎÔ‡˜ ΛÔÓ˜ Ì „ËϤ˜ ‚¿ÛÂȘ Ô˘ Ì ÙË ÛÂÈÚ¿ ÙÔ˘˜ ÛÙËÚ›˙Ô˘Ó ÙËÓ Î·Ì·ÚÔÛÎÂ‹ ÛÙ¤ÁË. H Â›ÛÙ„‹ Ù˘ ‰È·ÌÔÚÊÒÓÂÙ·È Ì ÂÈÛÙ‹ÏÈÔ ˙ˆÊfiÚÔ Î·È ·¤ÙˆÌ·, ¤¯ÂÈ ‰‡Ô ÏÂÔÓÙÔÎÂʷϤ˜ Î·È ÎÔÈÏfi΢ÚÙ˘ ÌÔÚÊ‹˜ ÏÂοÓË, ÂÓÒ Ë ÂÈÁÚ·Ê‹ Ù˘ ÙËÓ ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÈ Ì «Â‡ı˘ÌÔÓ ÎfiÚË Ô˘ ‰È¿ ÙˆÓ Ì·ÛÙÒÓ Ù˘ ‰ÚÔÛ›˙ÂÈ ÙÔ˘˜ ÚÔÛÂÚ¯Ô̤ÓÔ˘˜». AÏÏ· ‰Â›ÁÌ·Ù· ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ Ù‡Ô˘ Â›Ó·È Ë ÎÚ‹ÓË Ù˘ «AÁ›·˜ ¶·Ú·Û΢‹˜» TÛ·Áηڿ‰·˜, ÙÔ˘ «MÔ˘ÁÎÔÁÈ¿ÓÓË», Ù˘ ÎÂÓÙÚÈ΋˜ Ï·Ù›·˜ Î·È Ë «ÍËÚfi‚Ú˘ÛË» ÙÔ˘ AÁ›Ô˘ ¢ËÌËÙÚ›Ô˘ Î.¿. H 5Ë EÊÔÚ›· NÂˆÙ¤ÚˆÓ MÓËÌ›ˆÓ ÙÔ˘ Y¶¶O ÚÔ¯ÒÚËÛ ÛÙËÓ Î·Ù·ÁÚ·Ê‹ fiÏˆÓ ÙˆÓ ÎÚËÓÒÓ ÙÔ˘ ¶ËÏ›Ô˘ Î·È ÛÙÔÓ ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÌfi ÙÔ˘˜ ˆ˜ ¤ÚÁˆÓ Ù¤¯Ó˘ Î·È ˆ˜ ÈÛÙÔÚÈÎÒÓ ‰È·ÙËÚËÙ¤ˆÓ ÌÓËÌ›ˆÓ, ÂÓÒ ·Ú¿ÏÏËÏ· ÍÂΛÓËÛ ¤Ó· ¢ڇ ÚfiÁÚ·ÌÌ· ÂÈÛ΢‹˜ Î·È ·ÔηٿÛÙ·Û‹˜ ÙÔ˘˜ ÙÔ ÔÔ›Ô ¤¯ÂÈ Û¯Â‰fiÓ ÔÏÔÎÏËÚˆı›.

AÛÙ›Ú¢Ù˜ ÔÈ ÎÚ‹Ó˜ ÙÔ˘ ¶ËÏ›Ô˘, ¤¯Ô˘Ó ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛı› ‰È·ÙËÚËÙ¤· ÌÓËÌ›·

H H βρση στην πλατεα των Πινακωτν. Kτισμνη το 1894, χει μορφ αρχαου νασκου, εν η επιγραφ

την παρουσιζει ως «εθυμον κρην που δι των μαστν της δροσζει τους προσερχομνους» (φωτ.: Aρχεο 5ης Eφορεας Nεωτρων Mνημεων, YΠ.ΠO.).

H Kρ νη Tρικερου, μα απ τις παλαιτερες της περιοχ ς, κτισμνη, πιθανν, τον 17ο αι. Στη βρση, το νερ μεταφερταν απ λλο σημεο με μικρ κτιστ υδραγωγεα (φωτ.: Aρχεο 5ης Eφορεας Nεωτρων Mνημεων, YΠ.ΠO.).

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

1 4

A ¶ P I § I O Y

2 0 0 2

23

Kαμρι του πελεκητ H Nετευκτη βρ ση

Tου A §Œ•∏ T ŸΔ™π∫∞

με πελεκητς πτρες, απομμηση των παραδοσιακν κατασκευν, στην ορειν Aργολδα. Oι πιτσιρικδες της φωτογραφας που δοκμασαν να πιουν νερ, μαθοι καθς εναι, μλλον δεν τα κατφεραν καλ.

24

H

K A £ H M E P I N H

B

Φιλλογου - Συγγραφ α

™

THN ¶E§O¶ONNH™O ‰È·ÙËÚÔ‡ÓÙ·È ·ÎfiÌË ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˜ ·fi 150 ‚Ú‡Û˜, Ô˘ ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙Ô˘Ó ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈÎfi, ÈÛÙÔÚÈÎfi Î·È Î·ÏÏÈÙ¯ÓÈÎfi ÂӉȷʤÚÔÓ. ¢È·ÙËÚËÙ¤· ÌÓËÌ›· Û Ï·Ù›˜ Î·È ‰ÚfiÌÔ˘˜, ‰È·ÎÔÛÌËÙÈο ÛÙÔȯ›· Û ¿Úη, ÂÁηٷÏÂÈÌ̤Ó˜ ÔÏϤ˜ ÊÔÚ¤˜ ÛÙË ÊıÔÚ¿ ÙÔ˘ ¯ÚfiÓÔ˘ Î·È Î·Ù¿ ηÓfiÓ· ¯ˆÚ›˜ ÓÂÚfi. ™ÙȘ Ï·Ù›˜ ÙˆÓ ¯ˆÚÈÒÓ, Ì·˙› Ì ÙË ÛÔ˘‰·ÈfiÙÂÚË ÂÎÎÏËÛ›· Î·È Ù· Ì·Á·˙È¿, ·ÔÙÂÏÔ‡Ó ÙÔ Î¤ÓÙÚÔ ÙÔ˘ ÔÈÎÈÛÌÔ‡. ™Ù· ÎÂÊ·ÏÔ¯ÒÚÈ· ÙȘ ‚Ú›ÛÎÔ˘ÌÂ Î·È ÛÙȘ ÁÂÈÙÔÓȤ˜, fiÔ˘ Â͢ËÚÂÙÔ‡Û·Ó Î¿ÔÙ ÙȘ ·Ó¿ÁΘ ÙˆÓ ·ÓıÚÒˆÓ Î·È ÙˆÓ ˙ÒˆÓ ÁÈ· fiÛÈÌÔ ÓÂÚfi. AÏϘ ¯ÙÈṲ̂Ó˜ Û ·ÔÌÔӈ̤Ó˜ ÙÔÔıÂۛ˜, ¿Óˆ ÛÙËÓ ËÁ‹ ÙÔ˘ ÓÂÚÔ‡, ÔfiÙÂ Ë ı¤ÛË ÙÔ˘˜ ÛËÌ·ÙÔ‰ÔÙÂ›Ù·È Â‡ÎÔÏ· ·fi ÙËÓ ÏÔ‡ÛÈ· ‚Ï¿ÛÙËÛË, Ù· Ï·Ù¿ÓÈ· Î·È Ù· ¿ÏÏ· ‰¤ÓÙÚ·, Ô˘ ÔÙ›˙ÔÓÙ·È ·fi ÙÔ ÓÂÚfi Î·È ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÔ‡Ó

K Y P I A K H

1 4

A ¶ P I § I O Y

2 0 0 2

Û˘Ó‹ıˆ˜ ¤Ó· Âȉ˘ÏÏÈ·Îfi ÙÔ›Ô. BÚ‡Û˜ ı· ‚ÚÔ‡ÌÂ Î·È Û ·ÁÚÔÙÈÎÔ‡˜ ‰ÚfiÌÔ˘˜, Û ¯·Ú¿‰Ú˜ Î·È ÛÙËÓ ‡·ÈıÚÔ, fiÔ˘ ¤ÈÓ·Ó Î·È Í·fiÛÙ·ÈÓ·Ó ÔÈ ÂÚ·ÛÙÈÎÔ› Î·È ÔÈ ·ÁÚfiÙ˜ Ì ٷ ˙ˆÓÙ·Ó¿ Î·È Ù· ÎÔ¿‰È· ÙÔ˘˜, Û Â͈ÎÏ‹ÛÈ· ¯ÙÈṲ̂ӷ ÎÔÓÙ¿ Û ËÁ¤˜, ÛÙȘ ·˘Ï¤˜ ‹ ÛÙÔÓ ÂÚ›‚ÔÏÔ ÙˆÓ ÌÔÓ·ÛÙËÚÈÒÓ. H ηٷÛ΢‹ ÙˆÓ ·Ú·‰ÔÛÈ·ÎÒÓ ÎÚËÓÒÓ ÙÔÔıÂÙÂ›Ù·È ÛÙÔ˘˜ ÙÚÂȘ ÙÂÏÂ˘Ù·›Ô˘˜ ·ÈÒÓ˜ (1700-1960). ¶ÔÏϤ˜ ·fi ·˘Ù¤˜ ʤÚÔ˘Ó ¯·Ú·Á̤ÓË Û ¤ÙÚ· ‹ Û ÂÓÙÔȯÈṲ̂ÓË Ͽη ÙË ¯ÚÔÓÔÏÔÁ›· Ô˘ ηٷÛ΢¿ÛÙËηÓ. ™ÙȘ ˘fiÏÔÈ˜ ÚÔÛ‰ÈÔÚ›˙Ô˘Ì ÙËÓ ÂÔ¯‹ ηٷÛ΢‹˜ ÙÔ˘˜, Û˘ÁÎÚ›ÓÔÓÙ·˜ Ù· ˘ÏÈο, ÙÔÓ Ù‡Ô, ÙËÓ Ù¯ÓÈ΋ ÙÔ˘˜ Î·È ¿ÏϘ ÏÂÙÔ̤ÚÂȘ Ì ٷ ·ÓÙ›ÛÙÔȯ· ÙˆÓ ¯ÚÔÓÔÏÔÁËÌ¤ÓˆÓ ÎÚËÓÒÓ. AÚÎÂÙ¤˜ ·fi ÙȘ Ûˆ˙fiÌÂÓ˜ ‚Ú‡Û˜ ¤¯Ô˘Ó ÈÛÙÔÚÈ΋ ÛËÌ·Û›·, ÁÈ·Ù› ¤¯Ô˘Ó ηٷÛ΢·ÛÙ› ÛÙË ı¤ÛË ·Ú¯·›ˆÓ ÎÚËÓÒÓ, ÁÓˆÛÙÒÓ ·fi ÈÛÙÔÚÈΤ˜ Ì·ÚÙ˘Ú›Â˜ ‹ ·fi ÙË Ì˘ıÔÏÔÁ›·, fiˆ˜ Ë K¿Ó·ıÔ˜ ÛÙËÓ AÁ›· MÔÓ‹ N·˘Ï›Ô˘, Ë N˘ÌÊ·Û›· ÎÔÓÙ¿ ÛÙË B˘Ù›Ó·, Ë M·Ó·Ú·›ÈÎË ÌÂٷ͇ TÚ›ÔÏ˘-MÂÁ·ÏfiÔÏ˘, Ë

ÎÚ‹ÓË ÛÙÔÓ MÒÏÔ ÙÔ˘ AÈÁ›Ô˘, ÛÙË NÂÛÙ¿ÓË AÚ牛·˜, ÛÙȘ B¿ÛÛ˜ Ù˘ ºÈÁ·Ï›·˜ Î.·. OÈ ÈÔ ·ÏȤ˜ ÙÔÔıÂÙÔ‡ÓÙ·È ÛÙÔÓ ÙÂÏÂ˘Ù·›Ô ·ÈÒÓ· Ù˘ ÙÔ˘ÚÎÔÎÚ·Ù›·˜ (1720-1820), ¤Ó·˜ ÛËÌ·ÓÙÈÎfi˜ ·ÚÈıÌfi˜ ÛÙȘ ÚÒÙ˜ ‰ÂηÂٛ˜ ÙÔ˘ ÂχıÂÚÔ˘ ÂıÓÈÎÔ‡ ‚›Ô˘ (1820-1900), ¤ÍÔ¯· ‰Â›ÁÌ·Ù· Ù˘ ÚÔÛ¿ıÂÈ·˜ ·Ó·Û˘ÁÎÚfiÙËÛ˘ ÙÔ˘ ÂÏÏËÓÈÎÔ‡ ÎÚ¿ÙÔ˘˜ ÌÂÙ¿ ÙË Ì·ÎÚfi¯ÚÔÓË ‰Ô˘Ï›·, Î·È ÔÈ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˜ ÛÙÔ ÚÒÙÔ ÌÈÛfi ÙÔ˘ ·ÈÒÓ· Ì·˜ (1900-1960), ÙËÓ ÙÂÏÂ˘Ù·›· ÂÚ›Ô‰Ô Ù˘ ·Ú·‰ÔÛȷ΋˜ ·ÁÚÔÙÈ΋˜ ÎÔÈÓˆÓ›·˜, ÚÈÓ ·fi ÙËÓ ÂÈÛ‚ÔÏ‹ ÙÔ˘ ‚ÈÔÌ˯·ÓÈÎÔ‡ ÙÚfiÔ˘ ˙ˆ‹˜, Ù˘ Ù¯ÓÔÏÔÁ›·˜ Î·È ÙÔ˘ ÙÛÈ̤ÓÙÔ˘. Y¿Ú¯Ô˘Ó ‚¤‚·È· Î·È ‚Ú‡Û˜ Ô˘ ÊÙÈ¿¯ÙËÎ·Ó Ù· ÙÂÏÂ˘Ù·›· ¯ÚfiÓÈ· ÛÙ· ¯ˆÚÈ¿, ·ÏÏ¿ ÌfiÓÔ ÛÙÔ Û¯‹Ì· ÌÈÌÔ‡ÓÙ·È ÙȘ ·Ú·‰ÔÛȷΤ˜.

OÈ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÔ› ¢ËÌÈÔ˘ÚÁÔ› ÙˆÓ ÎÚËÓÒÓ, ÂÒÓ˘ÌÔÈ Î·È ·ÓÒÓ˘ÌÔÈ, Â›Ó·È ÔÈ ·Ú·‰ÔÛÈ·ÎÔ› ¯Ù›ÛÙ˜ ·fi ÙËÓ ¶ÂÏÔfiÓÓËÛÔ Î·È ¿Ï-

P Tρ πη Λακωνας. Στον βρχο προστθηκε ,τι ταν απαρατητο για να συγκρατηθε το νερ (γο ρνες και πτρινοι αγωγο)· και τσι, δημιουργθηκε η κρνη.

H Πρωττυπη κατα-

Õ Πτρινη θολωτ βρ ση, απ τις πιο παλις της Πελοποννσου, 1728, στο Nομιτσ Mνης. Στο εσωτερικ της υπρχει ακμα παλαι σκεπασμνο πηγδι.

σκευ στο Δροστο Aχα#ας. Πτρινη θολωτ κρνη με παγκκια στις δ ο πλε ρες και υπερκεμενο αυτς το κοινοτικ κατστημα.

Ϙ ÂÚÈÔ¯¤˜, ÔÈ Ï·˚ÎÔ› ·Ú¯ÈÙ¤ÎÙÔÓ˜, Ô˘ ¤¯ÙÈ˙·Ó Û fiÏÂȘ Î·È ¯ˆÚÈ¿ Û›ÙÈ·, ÂÎÎÏËۛ˜, ‡ÚÁÔ˘˜, ÁÂʇÚÈ·, ̇ÏÔ˘˜, ·ÏÒÓÈ·, ‚Ú‡Û˜ Î·È Î¿ı ›‰Ô˘˜ ÎÙ›ÛÌ·Ù· ÛÙȘ ·Ú·‰ÔÛȷΤ˜ ·ÁÚÔÙÈΤ˜ ÎÔÈӈӛ˜. ™ÙÔÓ ¯ÒÚÔ Ù˘ ÎÂÓÙÚÈ΋˜ ¶ÂÏÔÔÓÓ‹ÛÔ˘, ÛÙËÓ ÔÚÂÈÓ‹ AÚ牛·, fiÔ˘ ÛÒ˙ÔÓÙ·È ÔÏϤ˜ ·Ú·‰ÔÛȷΤ˜ ‚Ú‡Û˜, ΢ÚÈ¿Ú¯ËÛ·Ó ÔÈ §·Áη‰ÈÓÔ› ¯Ù›ÛÙ˜, Ô˘ ÚÔ¤Ú¯ÔÓÙ·Ó ·fi Ù· ÔÚÂÈÓ¿ §·Áο‰È· Ù˘ °ÔÚÙ˘Ó›·˜ Î·È Ù· Á‡Úˆ ¯ˆÚÈ¿ (™¤Ú‚Ô, §Â˘ÎÔ¯ÒÚÈ, ¢fiÍ·, B˘˙›ÎÈ, AÂÙÔÚ¿¯Ë, æ¿ÚÈ, ¶ÂÚ‰ÈÎÔÓ¤ÚÈ). ™ÙȘ ÂÚÈÔ¯¤˜ K·Ï·‚Ú‡ÙˆÓ, KÔÚÈÓı›·˜ Î·È N·˘Ï›·˜ Ê·›ÓÂÙ·È fiÙÈ ¤¯ÙÈÛ·Ó Î˘Ú›ˆ˜ Ì·ÛÙfiÚÔÈ, Ô˘ ηٿÁÔÓÙ·Ó ·fi Ù· ÈÛÙÔÚÈο K·Ï¿‚Ú˘Ù· Î·È Ù· KÏÔ˘ÎÈÓÔ¯ÒÚÈ· ÙÔ˘ ¿ÏÏÔÙ ¢‹ÌÔ˘ NˆÓ¿ÎÚȉԘ (™fiÏÔ, ¶ÂÚÈÛÙ¤Ú·, MÂÛÔÚÚÔ‡ÁÈ, X·ÏÎÈ¿ÓÈη Î·È È‰È·›ÙÂÚ· ·fi ÙËÓ AÁ›· B·Ú‚¿Ú·, ÙÔ Î˘ÚÈfiÙÂÚÔ Ì·ÛÙÔÚÔ¯ÒÚÈ). ™ÙË B¢ ¶ÂÏÔfiÓÓËÛÔ ¤¯ÙÈÛ·Ó Î·È ËÂÈÚÒÙÈη ÌÔ˘ÏÔ‡ÎÈ·, ™ÂÙÛÈÒÙ˜ ÛÙËÓ K˘ÓÔ˘Ú›· Î·È ÙËÓ EÚÌÈÔÓ›‰·, KÚËÙÈÎÔ› ÛÙË NA ¶ÂÏÔfiÓÓËÛÔ, ·ÏÏ¿ Î·È Ì·ÛÙfiÚÔÈ ·fi ÙËÓ IÙ·Ï›·, fiˆ˜

Ì·ÚÙ˘ÚÔ‡Ó ÂÈÁڷʤ˜ Û ‚Ú‡Û˜ Ù˘ K˘ÓÔ˘Ú›·˜, Î·È ·fi ÙË M¿ÏÙ·, fiˆ˜ Ê·›ÓÂÙ·È Û ÂÈÁÚ·Ê‹ ÌÈ·˜ ‚Ú‡Û˘ ÛÙËÓ K·Ú‰·Ì‡ÏË Ù˘ MÂÛÛËÓȷ΋˜ M¿Ó˘. ¶ÔÏϤ˜ ‚Ú‡Û˜, ‚¤‚·È·, ¯Ù›ÛÙËÎ·Ó ·fi ÓÙfiÈÔ˘˜ Ì·ÛÙfiÚÔ˘˜ οı ÂÚÈÔ¯‹˜, ·ÏÏ¿ Û›ÁÔ˘Ú· Ë Ù¯ÓÈ΋ ÙÔ˘˜ Â›Ó·È ÂËÚ·Ṳ̂ÓË ·fi Ù· ÔÓÔÌ·ÛÙ¿ ÔÈÎÔ‰ÔÌÈο ÂÚÁ·ÛÙ‹ÚÈ·, Ô˘ ΢ÚÈ·Ú¯Ô‡Û·Ó ÛÙËÓ ¶ÂÏÔfiÓÓËÛÔ ÂΛӷ Ù· ¯ÚfiÓÈ·. OÈ ·Ú·‰ÔÛȷΤ˜ ÎÚ‹Ó˜ Ù˘ ¶ÂÏÔÔÓÓ‹ÛÔ˘ Î·È Î˘Ú›ˆ˜ ÔÈ ÈÔ ·ÏȤ˜, Â›Ó·È ¤ÚÁ· ·ÓÒÓ˘ÌˆÓ ‰ËÌÈÔ˘ÚÁÒÓ, fiˆ˜ Û˘Ì‚·›ÓÂÈ Ì ÔÏÏ¿ ¤ÚÁ· Ï·˚΋˜ Ù¤¯Ó˘, Ô˘ ¤ÊÙ·Û·Ó Ò˜ ÂÌ¿˜ ·ÓÒÓ˘Ì·. OÈ Ï·˚ÎÔ› ηÏÏÈÙ¤¯Ó˜ Û˘Ó‹ıˆ˜ ‰ÂÓ ˘ÔÁÚ¿ÊÔ˘Ó Ù· ¤ÚÁ· ÙÔ˘˜. A˘Ùfi ‰Â ÛËÌ·›ÓÂÈ fiÙÈ ‹Ù·Ó ¿ÁÓˆÛÙÔÈ ÛÙËÓ ÎÔÈÓfiÙËÙ¿ ÙÔ˘˜. ™ÙÔÓ Î·ÈÚfi ÙÔ˘˜ ÔÈ ÌÂÁ¿ÏÔÈ Ì·ÛÙfiÚÔÈ ‹Ù·Ó ÁÓˆÛÙÔ›, ÂÚÈ˙‹ÙËÙÔÈ Î·È Î·Ù·ÍȈ̤ÓÔÈ. OÏÔ˜ Ô Îfi-

ÛÌÔ˜ ‹ÍÂÚ .¯. fiÙÈ ÔÈ K·Ï·‚Ú˘ÙÈÓÔ› Î·È ÔÈ §·Áη‰ÈÓÔ› Â›Ó·È ¯Ù›ÛÙ˜. TÔ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ Û¿ÓÈ· ˘ÔÁÚ¿ÊÔ˘Ó Ù· ¤ÚÁ· ÙÔ˘˜ Û¯ÂÙ›˙ÂÙ·È ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ Ì ÙËÓ ÂˆÓ˘Ì›·, ·Ú¿ Ì ÙËÓ ·ÓˆÓ˘Ì›· ÙÔ˘˜. ™ÙȘ ÎÏÂÈÛÙ¤˜ ÎÔÈӈӛ˜ fiÏÔÈ Â›Ó·È ÂÒÓ˘ÌÔÈ, Î·È Ôχ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ Ô Î·ÏÏÈÙ¤¯Ó˘. O Ï·˚Îfi˜ Ù¯ӛÙ˘ ÂÌÈÛÙ‡ÂÙ·È ÙËÓ ˘ÛÙÂÚÔÊËÌ›· ÙÔ˘ ÛÙËÓ ÚÔÊÔÚÈ΋ ·Ú¿‰ÔÛË, Ú¿ÁÌ· Ê˘ÛÈÎfi Û ·ÓıÚÒÔ˘˜ ·ÁÚ¿ÌÌ·ÙÔ˘˜, Ô˘ Ô ÔÏÈÙÈÛÌfi˜ ÙÔ˘˜ Â›Ó·È ·Ó·ÁηÛÙÈο ·ÎÔ˘ÛÙÈÎfi˜ Î·È ÌÓËÌÔÓÈÎfi˜. TÔ ›‰ÈÔ ¿ÁÓˆÛÙÔÈ Â›Ó·È Î·È ÔÈ ¯ÔÚËÁÔ› ÙˆÓ ÂÍfi‰ˆÓ ηٷÛ΢‹˜ ÙˆÓ ·Ú·‰ÔÛÈ·ÎÒÓ ÎÚËÓÒÓ. ™ÙËÓ ÂÚ›Ô‰Ô Ù˘ ÙÔ˘ÚÎÔÎÚ·Ù›·˜ ÔÈ ‚Ú‡Û˜ Á›ÓÔÓÙ·È ·fi ÙËÓ ÎÔÈÓfiÙËÙ·, «˘fi Ù˘ ¯ÒÚ·˜», fiˆ˜ ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ÛÙËÓ ÂÈÁÚ·Ê‹ Ù˘ TÚ·Ó‹˜ BÚ‡Û˘ ÛÙËÓ AÓ‰Ú›ÙÛ·ÈÓ·. H ÂÍÔ˘Û›· ÙÔ˘ ηٷÎÙËÙ‹ ‰ÂÓ ·Ê‹ÓÂÈ

EÚÁ· ÌÂÁ¿ÏˆÓ Ì·ÛÙfiÚˆÓ ÔÈ ·Ú·‰ÔÛȷΤ˜ ‚Ú‡Û˜ ÛÙËÓ ¶ÂÏÔfiÓÓËÛÔ

H

K A £ H M E P I N H

B

›Ûˆ˜ ÂÚÈıÒÚÈ· ÁÈ· ÙËÓ ÚÔ‚ÔÏ‹ ÙÔ˘ ¯ÔÚËÁÔ‡, fiÔ˘ Ù˘¯fiÓ ˘¿Ú¯ÂÈ. AÚÁfiÙÂÚ· ·Ú¯›˙Ô˘Ó ÛÈÁ¿ ÛÈÁ¿ Ó· ·Ó·ÁÚ¿ÊÔ˘Ó ÔÓfiÌ·Ù· ‰ˆÚËÙÒÓ. OÈ ÎÔÈÓÔٿگ˜ Ì ÙËÓ ÂÈÁÚ·Ê‹ «‰È’ ÂÍfi‰ˆÓ Ù˘ ÎÔÈÓfiÙËÙÔ˜» ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙Ô˘Ó ÙȘ ‚Ú‡Û˜ ˆ˜ ‰Â›ÁÌ·Ù· Ù˘ ÎÔÈÓˆÓÈ΋˜ ÔÏÈÙÈ΋˜ ÙÔ˘˜. ¢È¿ÊÔÚÔÈ Û‡ÏÏÔÁÔÈ ÔÏÈÙÈÛÙÈÎÔ› ‹ ÌÂÙ·Ó·ÛÙÒÓ ·fi Ù· ·ÛÙÈο ΤÓÙÚ· Ì ÙË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· ÌÈ·˜ ‚Ú‡Û˘ ‰Â›¯ÓÔ˘Ó ÙÔ ÂӉȷʤÚÔÓ ÙÔ˘˜ ÁÈ· ÙÔ ¯ˆÚÈfi Î·È ÙÔÓ ¿ÚÚËÎÙÔ ‰ÂÛÌfi ÙÔ˘˜ Ì ÙË ÁÂÓ¤ÙÂÈÚ·. OÌÔÁÂÓ›˜ ·fi ÙÔ Â͈ÙÂÚÈÎfi Ì ÙË ‰ˆÚ¿ ÌÈ·˜ ‚Ú‡Û˘ ÙÔÓ›˙Ô˘Ó ÙË ÓÔÛÙ·ÏÁ›· ÙÔ˘˜ ÁÈ· ÙËÓ ·ÙÚ›‰·, ·ÏÏ¿ Î·È ÙÔÓ ÏÔ‡ÙÔ Ô˘ ¤Ù˘¯·Ó Ó· ·ÔÎÙ‹ÛÔ˘Ó ÛÙÔÓ Ó¤Ô ÎfiÛÌÔ. T· ¤ÍÔ‰· ÁÈ· ÙË ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ›· ÎÚËÓÒÓ ÚÔÛʤÚÔ˘Ó ·ÎfiÌ· Î·È ¿ÙÔÌ· ‹ ÔÈÎÔÁ¤ÓÂȘ ÁÈ· ÏfiÁÔ˘˜ ˘ÛÙÂÚÔÊËÌ›·˜, ÁÈ· ıÚËÛ΢ÙÈÎÔ‡˜ ÏfiÁÔ˘˜, ÁÈ· ÙË ÛˆÙËÚ›· ‰ËÏ·‰‹ Ù˘ „˘¯‹˜ ÙÔ˘˜ ‹ Ù˘ „˘¯‹˜ ÚÔÛÊÈÏÒÓ ÙÔ˘˜ ÚÔÛÒˆÓ, fiˆ˜ Ê·ÓÂÚÒÓÔ˘Ó ÂÈÁڷʤ˜ «ÂȘ ÌÓ‹ÌËÓ ÙˆÓ ÁÔÓ¤ˆÓ» Î.¿. ¢ÂÓ Ï›Ô˘Ó ‚¤‚·È· Î·È ÔÈ ÎÚ‹Ó˜ Ô˘ ¤¯Ô˘Ó ηٷÛ΢·ÛÙ› ·fi ‰È¿ÊÔÚ˜ ˘ËÚÂۛ˜ (YËÚÂÛ›·

K Y P I A K H

1 4

A ¶ P I § I O Y

2 0 0 2

25

O‰ÒÓ Î·È O‰ÔÛÙڈ̿وÓ, AÁÚÔÊ˘Ï·Î‹ Î.Ï.).

ÂÓÙ¿ÍÔ˘ÌÂ Î·È ÙȘ ÌÓËÌÂȷΤ˜ ÂÈÁڷʤ˜, Ô˘ ·Ó·ÁÚ¿ÊÔ˘Ó ÙË ¯ÚÔÓÔÏÔÁ›· ηٷÛ΢‹˜ Î·È ÙÔ˘˜ ¯ÔÚËÁÔ‡˜. TȘ ‚Ú›ÛÎÔ˘Ì ¯·Ú·Á̤Ó˜ Û ¤ÙÚ˜ ¿Óˆ ·fi ÙÔ˘˜ ÎÚÔ˘ÓÔ‡˜, Û οÔÈ· ÁˆÓ›· Ù˘ ÚfiÛԄ˘ ‹ Û ÂÓÙÔȯÈṲ̂Ó˜ ϿΘ. AÏÏÔÙÂ Â›Ó·È Î·ÏÏÈÙ¯ÓÈΤ˜, ¿ÏÏÔÙ ηÎÔÁÚ·Ì̤Ó˜ Î·È ‰˘Û·Ó¿ÁÓˆÛÙ˜ Ì ÎÂÊ·Ï·›· Û˘Ó‹ıˆ˜ ÁÚ¿ÌÌ·Ù·, ÂÓÒ Û ‚Ú‡Û˜ Ù˘ K˘ÓÔ˘Ú›·˜ Î·È ÙÔ˘ N·˘Ï›Ô˘ ‚Ú›ÛÎÔ˘Ì ÂÈÁڷʤ˜ Ì ·Ú·‚Èο ÛÙÔȯ›·, Ô˘ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡Û·Ó Ì¤¯ÚÈ ÙÔ 1820 Î·È ÔÈ TÔ‡ÚÎÔÈ. T· ÛÙÔȯ›· ·˘Ù¿ ÂȂ‚·ÈÒÓÔ˘Ó Î·È ÙËÓ Â›‰Ú·ÛË Ù˘ AÓ·ÙÔÏ‹˜ ÛÙËÓ Ù¤¯ÓË Ù˘ ÎÚËÓÔÔÈ›·˜ ÛÙËÓ EÏÏ¿‰·.

K·Ù·Û΢‹ Î·È ‰È·ÎfiÛÌËÛË OÈ ·Ú·‰ÔÛȷΤ˜ ÎÚ‹Ó˜ Ù˘ ¶ÂÏÔÔÓÓ‹ÛÔ˘ ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙Ô˘Ó ·ÚÎÂÙ‹ ÔÈÎÈÏ›· Î·È ·Ú·ÏÏ·Á¤˜ ÛÙË ÌÔÚÊ‹, ÙËÓ Î·Ù·Û΢‹ Î·È ÙË ‰È·ÎfiÛÌËÛË. OϘ ‚¤‚·È· Â›Ó·È ¤ÙÚÈÓ˜ ‹ Ì·ÚÌ¿ÚÈÓ˜ ηٷÛ΢¤˜, ¿ÏÏÔÙ ·˘ÙÔÙÂÏ›˜ Î·È ·ÓÂÍ¿ÚÙËÙ˜ ¿ÏÏÔÙ ÂÓÙ·Á̤Ó˜ Û οÔÈÔ ÎÙ›ÛÌ· ‹ ÂÓۈ̷و̤Ó˜ Û ¤Ó·Ó ·Ïfi ÙÔ›¯Ô. OÈ ·ÓÔȯ٤˜ ηٷÛ΢¤˜ ηٷϋÁÔ˘Ó Û˘Ó‹ıˆ˜ Û ¤Ó· ·¤ÙˆÌ· ‹ ÙÔ͈Ùfi ˘¤Ú˘ıÚÔ ¯ˆÚ›˜ ÛÙ¤ÁË. OÈ ÛÎÂ·ÛÙ¤˜ ÛÙÂÁ¿˙ÔÓÙ·È Ì ıfiÏÔ ‹ ÔÔÈÔ‰‹ÔÙ ¿ÏÏÔ ÙÚfiÔ. H ÌÔÚÊ‹ Î·È Ù· Û¯‹Ì·Ù¿ ÙÔ˘˜ Â›Ó·È ÔÈΛϷ. AÏÏÔÙ η̷ڈ٤˜ Ì ̛· Ò˜ ¤ÍÈ Î·Ì¿Ú˜, ÔÌÔÈfiÌÔÚʘ ηٿ ηÓfiÓ·, ¿ÏÏÔÙ ÙÔ͈٤˜ Û ۯ‹Ì· ‡Ï˘. BÚ›ÛÎÔ˘Ì fï˜ Î·È ‚Ú‡Û˜ Ì ·Ï‹ Â›Â‰Ë ÂÈÊ¿ÓÂÈ·, ÙÂÙÚ¿ÁˆÓË ‹ ·Ú·ÏÏËÏfiÁÚ·ÌÌË, Ô˘ ηٷϋÁÂÈ Û ÙÔ͈Ùfi ‹ ‰›ÚÚȯÙÔ ·¤ÙˆÌ·, ηıÒ˜ Î·È ÙÂÙÚ¿Ï¢Ú˜ ÛًϘ Ì ÎÚÔ˘ÓÔ‡˜ Û οı ÙÔ˘˜ ÏÂ˘Ú¿. ™Â fiÏÔ˘˜ ÙÔ˘˜ Ù‡Ô˘˜, Ë ÚfiÛÔ„Ë Â›Ó·È ¿ÓÙ· ÂÈÌÂÏË̤ÓË Ì Á›۷, ÂÛÔ¯¤˜, ·ÔÌÈÌ‹ÛÂȘ ÎÈfiÓˆÓ Î·È ¿ÏÏ· Û¯‹Ì·Ù·, Ô˘ ÛÂ Û˘Ó‰˘·ÛÌfi Ì ÙȘ ÁÔ‡ÚÓ˜ Î·È ÙÔ˘˜ ÎÚÔ˘ÓÔ‡˜, ·fi fiÔ˘ ÙÚ¤¯ÂÈ ÙÔ ÓÂÚfi, ‰›ÓÔ˘Ó ÙÔÓ È‰È·›ÙÂÚÔ Ù‡Ô Î¿ı ‚Ú‡Û˘. T· ˘ÏÈο Ô Ï·˚Îfi˜ Ù¯ӛÙ˘ Ù· ‚Ú›ÛÎÂÈ ÛÙÔ ¿ÌÂÛÔ Ê˘ÛÈÎfi ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓ. Afi Ù· Á‡Úˆ ‚Ô˘Ó¿ ·›ÚÓÂÈ ÙËÓ ¤ÙÚ· ‹ ÙÔ Ì¿ÚÌ·ÚÔ. ™¿ÓÈ· Ù· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ› ·Î·Ù¤ÚÁ·ÛÙ·. ™˘Ó‹ıˆ˜ ÔÈ ÂÏÂοÓÔÈ Ï·ÍÂ‡Ô˘Ó Ì ÂÈ̤ÏÂÈ· ÙȘ ¤ÙÚ˜, ‰›ÓÔÓÙ¿˜ ÙÔ˘˜ Û¯‹Ì· ÙÂÙÚ¿ÁˆÓÔ, ·Ú·ÏÏËÏfiÁÚ·ÌÌÔ ‹ ÔÏ˘ÁˆÓÈÎfi ÁÈ· ÙȘ ÚÔÛfi„ÂȘ, ÙÚ·Â˙ÔÂȉ¤˜ ÁÈ· ÙȘ ·„›‰Â˜, Ù· ÙfiÍ· Î·È ÙȘ η̿Ú˜, ¢ÚËÌ·ÙÈο Û¯‹Ì·Ù· ÁÈ· ÙÔ Á›ÛÔ, ÙËÓ ÔÚÔÊ‹ Î·È ÙË ÛÙ¤ÁË. OÈ Ï·˚ÎÔ› Ù¯ӛÙ˜ ·ÍÈÔÔÈÔ‡Ó Ù· ‰È·ı¤ÛÈÌ· ˘ÏÈο Ì ÂÊ¢ÚÂÙÈÎfiÙËÙ·, ÛÔÊ›· Î·È Ó‡̷ ÔÈÎÔÓÔÌ›·˜. ¢ËÌÈÔ˘ÚÁÔ‡Ó ·Ϥ˜ Î·È Ú·ÎÙÈΤ˜ ηٷÛ΢¤˜ ¯ˆÚ›˜ Ó· ηٷʇÁÔ˘Ó Û ÂÚÈÙÙ¿ Î·È ÂÍÂ˙ËÙË̤ӷ Û¯‹Ì·Ù· Î·È Û¯¤‰È·, Ô˘ ÍÂʇÁÔ˘Ó ·fi ÙËÓ ·Ú·‰ÔÛȷ΋ ·ÈÛıËÙÈ΋. ø˜ ‰È·ÎÔÛÌËÙÈο ÛÙÔȯ›· ÛÙȘ ‚Ú‡Û˜ Ù˘ ¶ÂÏÔÔÓÓ‹ÛÔ˘ ‚Ú›ÛÎÔ˘Ì ‰È¿ÊÔÚ· ÁˆÌÂÙÚÈο Û¯‹Ì·Ù· ·fi

¶·Ú·ÎÌ‹ Î·È ·Ó·‚›ˆÛË

H Nεοκλασικ ÙËÓ ·Ú¯·›· ÂÏÏËÓÈ΋ Î·È ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹ ·Ú¿‰ÔÛË (¤ÏÈΘ, Ì·›·Ó‰ÚÔ˘˜, Úfi‰·Î˜, ·Óı¤ÌÈ·), ÌÔÚʤ˜ ·fi ÙÔ Ê˘ÛÈÎfi ÂÚÈ‚¿ÏÏÔÓ („¿ÚÈ·, Ô˘ÏÈ¿, ¿Ș, ·ÁÒÓÈ·), ‰¤Ó‰Ú·, fiˆ˜ ÊÔ›ÓÈΘ Î·È Î˘·Ú›ÛÛÈ·, ÙÔ ÈÔ ·Á·ËÙfi ÌÔÙ›‚Ô Ù˘ Ï·˚΋˜ Ù¤¯Ó˘, Î·È Ê˘Ï·ÎÙÈο ۇ̂ÔÏ·. TÔ ÈÔ Û˘ÓËıÈṲ̂ÓÔ ıÚËÛ΢ÙÈÎfi Ê˘Ï·ÎÙÈÎfi ۇ̂ÔÏÔ Â›Ó·È Ô ÛÙ·˘Úfi˜, ÙÔ Ê˘Ï·ÎÙÈÎfiÙÂÚÔ Û‡Ì‚ÔÏÔ Ù˘ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈ΋˜ ıÚËÛΛ·˜, Ô˘ Û ‰È¿ÊÔÚÔ˘˜ Ù‡Ô˘˜ Î·È ÌÂÁ¤ıË ÂÈÎÔÓ›˙ÂÙ·È ¯·Ú·Á̤ÓÔ˜ Û ÎÂÓÙÚÈ΋ ¤ÙÚ· ‹ Û ÂÓÙÔȯÈṲ̂ÓË Ͽη ¿Óˆ ·fi ÙÔ˘˜ ÎÚÔ˘ÓÔ‡˜ ‹ ÙȘ ÁÔ‡ÚÓ˜. ™˘ÓËıÈṲ̂ÓÔ Ê˘Ï·ÎÙÈÎfi - ·ÔÙÚÂÙÈÎfi ۇ̂ÔÏÔ Â›Ó·È Î·È ÔÈ ÎÚÔ˘ÓÔ› Û ۯ‹Ì· ÏÂÔÓÙÔÎÂÊ·Ï‹˜, Ì·ÚÌ¿ÚÈÓÔÈ ‹ ÌÚÔ‡ÓÙ˙ÈÓÔÈ, ηٷÛ΢·Ṳ̂ÓÔÈ Ì ȉȷ›ÙÂÚË Ù¤¯ÓË Î·È ÔÌÔÈfiÌÔÚÊÔÈ, fiÙ·Ó Â›Ó·È ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔÈ ·fi ¤Ó·˜, ¿ÏÏÔÙÂ Ê˘ÛÈÔÏÔÁÈÎÔ› Î·È ¿ÏÏÔÙ ÙÂÚ·ÙfiÌÔÚÊÔÈ, Ì ÌÔÚÊ‹ Û·Ù‡ÚÔ˘. BÚ›ÛÎÔ˘Ì ·ÎfiÌ· ¯·Ú·Á̤Ó˜ Û ¤ÙÚ˜ ÌÔÚʤ˜ ÏÈÔÓÙ·ÚÈÒÓ, Û·ψÓ, ·ÂÙÔ‡, Û·Ù‡ÚˆÓ Î.¿. Ì ̷ÁÈÎfi ‹ ‰È·ÎÔÛÌËÙÈÎfi ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·. T¤ÏÔ˜, ¿Óˆ Û ÓÂfiÙÂÚ˜ ÎÚ‹Ó˜ Û˘ÓËı›˙ÂÙ·È Ó· ÙÔÔıÂÙÂ›Ù·È Ì·ÚÌ¿ÚÈÓË ÚÔÙÔÌ‹ ÙÔ˘ ‰ˆÚËÙ‹ ÙÔ˘˜. ™ÙÔ ‰È¿ÎÔÛÌÔ Ù˘ ‚Ú‡Û˘ Ú¤ÂÈ Ó·

à Nα πλιο. Oθωμανικ κρνη του 1766 πσω απ το παλι τζαμ της πλης. Στην επιγραφ με αραβικ στοιχεα αναγρφεται αφιρωση: «Για την αγπη αυτν που μειναν στην Kαρμπλα (ιερ πλη για τους μουσουλμνους) κτισε αυτν την κρνη. Πιες για να σβσεις τη δψα σου απ τη γο ρνα του Προφτη του Θεο ...».

26

H

K A £ H M E P I N H

κρνη τετραγωνικο σχματος στα Bρσθενα Λακωνας, κατασκευασμνη το 1935, με να λεοντοκρουν σε κθε πλευρ και μαρμρινη γο ρνα.

H ‚Ú‡ÛË, ¯ÒÚÔ˜ Û˘Ó¿ÓÙËÛ˘ Î·È „˘¯·ÁˆÁ›·˜, ÁÚ·ÊÈ΋ Ì ÙËÓ È‰È·›ÙÂÚË ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋ Ù˘, η̿ÚÈ ÙÔ˘ ÂÏÂÎËÙ‹ Î·È ÙÔ˘ ¯ˆÚÈÔ‡ ÛÙÔÏ›‰È, ‰ÂÓ ¿ÓÙÂÍ ÛÙËÓ Â¤Ï·ÛË ÙÔ˘ ÔÏÈÙÈÛÌÔ‡ Î·È ÛÙÔ Û‡Á¯ÚÔÓÔ ÙÚfiÔ ˙ˆ‹˜ ÌÂÙ¿ ÙÔÓ Bã ¶·ÁÎfiÛÌÈÔ ¶fiÏÂÌÔ. H ·ÓÙ›ÛÙÚÔÊË Ì¤ÙÚËÛË ¿Ú¯ÈÛ ÌÂÙ¿ ÙË ‰ÂηÂÙ›· ÙÔ˘ 1950 Ì ÙË ÌÂÙ·Ó¿ÛÙ¢ÛË Î·È ÙËÓ ·Ó¿Ù˘ÍË Ù˘ Ù¯ÓÈ΋˜. H ‡·ÈıÚÔ˜ ÂÁηٷÏ›ÂÙ·È, ÂÚËÌÒÓÂÙ·È Î·È ÂÚÂÈÒÓÂÙ·È. H ‚Ú‡ÛË ÙÔ˘ ¯ˆÚÈÔ‡ ¯¿ÓÂÈ ÙÔ˘˜ ·ÓıÚÒÔ˘˜ Î·È ÙË ˙ˆÓÙ¿ÓÈ· Ù˘, ηٷÓÙ¿ÂÈ ÁÚ·ÊÈÎfi «·ÔÏ›ıˆÌ·», ¯¿ÓÂÈ ÙËÓ Ú·ÎÙÈ΋ Ù˘ ·Í›· Î·È ÛËÌ·Û›·, οÔÙ ̿ÏÈÛÙ· Î·È ÙÔ ÓÂÚfi Ù˘, Ô˘ ‰ÈÔ¯ÂÙ‡ÙËΠÛÙ· ÎÂÓÙÚÈο ‰›ÎÙ˘· ‡‰Ú¢Û˘. OÙ·Ó, Ù¤ÏÔ˜, ÛÙȘ fiÏÂȘ Î·È Ù· ¯ˆÚÈ¿ Ï‹ı˘Ó·Ó Ù· ·˘ÙÔΛÓËÙ·, ı˘ÛÈ¿ÛÙËÎ·Ó ÔÈ ‚Ú‡Û˜ ÛÙÔ˘˜ ‰ÚfiÌÔ˘˜ Î·È ÛÙȘ Ï·Ù›˜, ÁÈ·Ù› ‹Ù·Ó ¿¯ÚËÛÙ˜ ÛÙÔ˘˜ ÂÔ¯Ô‡ÌÂÓÔ˘˜ ‰È·‚¿Ù˜ Î·È ÙÔ˘˜ ÂÌfi‰È˙·Ó ÎÈfiÏ·˜. EÌÂÈÓ·Ó ÌfiÓÔÓ fiÛ˜ ‚Ú‡Û˜ ‰ÂÓ ÂÌfi‰È˙·Ó ÙÔ˘˜ ·ÓıÚÒÔ˘˜ Î·È fiÛ˜ ¤Ù˘¯·Ó ÙËÓ ÚÔÛÙ·Û›· οÔȈÓ, ·ÙfiÌˆÓ ‹ ÊÔÚ¤ˆÓ ¢·›ÛıËÙˆÓ ÛÙËÓ ·Ú¿‰ÔÛË Î·È ÛÙ· ÌÓËÌ›· ÙÔ˘ ·ÚÂÏıfiÓÙÔ˜. ¶ÔÏϤ˜ Â›Ó·È ·˘ıÂÓÙÈΤ˜, ¿ÏϘ ÂÚÂÈˆÌ¤Ó˜ Î·È ¿ÏϘ ·Ó·Î·Ù·Û΢¿ÛÙËηÓ, ¯ˆÚ›˜ fï˜ Ó· ‰È·ÙËÚ‹ÛÔ˘Ó ÙÔ ¯ÚÒÌ· Î·È ÙËÓ ·Ú¯È΋ ÙÔ˘˜ ÔÌÔÚÊÈ¿. T· ÙÂÏÂ˘Ù·›· ¯ÚfiÓÈ· ηٷÛ΢¿˙ÔÓÙ·È ·fi ȉÈÒÙ˜, Û˘ÏÏfiÁÔ˘˜ Î·È ÎÔÈÓfiÙËÙ˜ ‚Ú‡Û˜ Ì ·Ú·‰ÔÛÈ·Îfi ÛÙÈÏ, Û ÌÈ· ÚÔÛ¿ıÂÈ· ÙÔ˘ÚÈÛÙÈ΋˜ ·ÍÈÔÔ›ËÛ˘ Î·È ·Ó¿Ù˘Í˘ ÙÔ˘ ÙfiÔ˘ ÙÔ˘˜. ¢ÂÓ ¤¯Ô˘Ó fï˜ ÙËÓ Î·ÏÏÈÙ¯ӛ· Î·È ÙËÓ ÔÌÔÚÊÈ¿ ÙˆÓ ·˘ıÂÓÙÈÎÒÓ ·Ú·‰ÔÛÈ·ÎÒÓ ÎÚËÓÒÓ. T· ˘ÏÈο ÙÔ˘˜ ‰ÂÓ Â›Ó·È ¿ÓÙ· ·Ú·‰ÔÛȷο. OÈ ¤ÙÚ˜ ·Î·Ù¤ÚÁ·ÛÙ˜, ηÎÔÂÏÂÎË̤Ó˜ ‹ Ù˘ÔÔÈË̤Ó˜. §Â›Ô˘Ó ÔÈ ·Ú·‰ÔÛȷΤ˜ ÁÏ˘Ù¤˜ ÁÔ‡ÚÓ˜. H ηٷÛ΢‹ ÙÔ˘˜ Â›Ó·È Úfi¯ÂÈÚË, ·ÎfiÌ· Î·È ÙÔ Û¯‹Ì· ÙÔ˘˜ ÔÏϤ˜ ÊÔÚ¤˜ Â›Ó·È ·˘ÙÔÛ¯¤‰ÈÔ Î·È ¿Û¯ÂÙÔ Ì ÙËÓ ·Ú¿‰ÔÛË. ¢ÂÓ ˘¿Ú¯Ô˘Ó, ¿ÏψÛÙÂ, Î·È ÔÈ ·ÏÈÔ› Ù¯ӛÙ˜. ™Ù· Ì·ÛÙÔÚÔ¯ÒÚÈ· ÙÔ˘ MÔÚÈ¿ Û‹ÌÂÚ· ÙÔ ÌÔ˘ÏÔ‡ÎÈ ‰ÂÓ ˘¿Ú¯ÂÈ È·. O ÚˆÙÔÌ¿ÛÙÔÚ·˜ ¤ÁÈÓ ÂÚÁÔÏ¿‚Ô˜ ÔÈÎÔ‰ÔÌÒÓ Î·È ÔÈ Ì·ÛÙfiÚÔÈ, Ô˘ ‹Ù·Ó Û˘Ó¤Ù·ÈÚÔÈ ÛÙÔ ÌÔ˘ÏÔ‡ÎÈ, ¤ÁÈÓ·Ó ÌÈÛıˆÙÔ› ÂÚÁ¿Ù˜ ÔÈÎÔ‰fiÌÔÈ. EÓÙ¿¯ıËÎ·Ó ‰ËÏ·‰‹ ÛÙËÓ ÎÔÈÓˆÓÈ΋ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· Ù˘ ÂÔ¯‹˜ Ì·˜.

OÈ ÊˆÙÔÁڷʛ˜ ÙÔ˘ ÎÂÈ̤ÓÔ˘ Â›Ó·È ÙÔ˘ AϤÍË TfiÙÛÈη.

B

K Y P I A K H

1 4

A ¶ P I § I O Y

2 0 0 2

Kρνες της Kρτης Ã H κρνη Mοροζ νι, τα «Λιοντρια», πως ε ναι γνωστ, στο κντρο του Ηρακλε ου. Σπουδα ο τεχνικ και αρχιτεκτονικ ργο της περιδου της Bενετοκρατ ας (πρτο τταρτο του 17ου αι.), αποτελε σμερα σημε ο αναφορς στη ζω της πλης.

Tης à ƒÀ™√⁄§∞˜ T ∑√ª¶∞¡∞∫∏ Αρχιτ κτονος - μηχανικο, Αρχαιολγου Προϊσταμ νης της 7ης Εφορεας Νεωτ ρων Μνημεων του ΥΠΠΟ

H

¶ƒ√™¶Õ£∂π∞ ÙˆÓ Î·ÙÔ›ÎˆÓ Ù˘ ∫Ú‹Ù˘ Ó· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ‹ÛÔ˘Ó ÛˆÛÙ¿ Î·È Ì ̤ÙÚÔ ·˘Ù‹Ó ÙËÓ Â˘ÏÔÁ›· Ô˘ ϤÁÂÙ·È ÓÂÚfi, ·Ú¯›˙ÂÈ ·fi Ù· ·Ú¯·›· ¯ÚfiÓÈ·. ™ÙÔ ÓËÛ› ÙÔ ÓÂÚfi ‰ÂÓ ‹Ù·Ó ÔÙ¤ ¿ÊıÔÓÔ Î·È ·Ó ÂÍ·ÈÚÂıÔ‡Ó Î¿ÔȘ ÂÚÈÔ¯¤˜ Ù˘ ‰˘ÙÈ΋˜ ∫Ú‹Ù˘ fiÔ˘ ˘¿Ú¯ÂÈ Û¯ÂÙÈ΋ Â¿ÚÎÂÈ·, ÛÙËÓ ÎÂÓÙÚÈ΋ Î·È ·Ó·ÙÔÏÈ΋ ÌÂÁ·ÏfiÓËÛÔ Û˘Ó‹ıˆ˜ Â›Ó·È ÏÈÁÔÛÙfi. √ ·ÁÒÓ·˜ ÏÔÈfiÓ ÙˆÓ ·ÓıÚÒˆÓ Ó· ‰ÂÛ̇ÛÔ˘Ó ÙËÓ ÔÚÌ‹ ÙˆÓ ÁÏ˘ÎÒÓ ÓÂÚÒÓ ÒÛÙ ӷ Ù· ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ‹ÛÔ˘Ó ÁÈ· ÙȘ ·Ó¿ÁΘ ÙÔ˘˜, Ó· Ù· ÌÂÙ·ÙÚ¤„Ô˘Ó Û ÎÈÓËÙ‹ÚÈ· ‰‡Ó·ÌË Î·È, Ù¤ÏÔ˜, Ó· Ù· ·ÔıË·ÛÔ˘Ó Ì ·ÛÊ¿ÏÂÈ· ‹Ù·Ó Û˘Ó¯‹˜ Î·È ·‰È¿ÎÔË. ™‹ÌÂÚ· ÛÒ˙ÔÓÙ·È ‰È¿Û·ÚÙ· Û ÔÏfiÎÏËÚÔ ÙÔ ÓËÛ› Ù¯ÓÈο ¤ÚÁ· ·˘Ù‹˜ Ù˘ ηÙËÁÔÚ›·˜, fiÏˆÓ ÙˆÓ ¯ÚÔÓÈÎÒÓ ÂÚÈfi‰ˆÓ: Á¤Ê˘Ú˜, ÓÂÚfiÌ˘ÏÔÈ, Û˘ÛÙ‹Ì·Ù· ¿Ú‰Â˘Û˘ Î·È ‡‰Ú¢Û˘, ı¤ÛÂȘ ÓÂÚÔÙÚÈ‚ÒÓ Î.Ù.Ï. ∞Ó·ÌÊÈÛ‚‹ÙËÙ· Ì›· ·fi ÙȘ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ ÂӉȷʤÚÔ˘Û˜ ÔÌ¿‰Â˜ ÎÙÈÛÌ¿ÙˆÓ ·˘Ù‹˜ Ù˘ ηÙËÁÔÚ›·˜ Â›Ó·È Ù· Û˘-

H Η κρνη Priuli  Ντελημρκου, ε ναι απ τα τελευτα α ργα της Bενετοκρατ ας στον Χνδακα (Hρκλειο). Βρ σκεται στο βορειοδυτικ τμμα της παλις πλης, κοντ στον ρμο του Δερματ.

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

1 4

A ¶ P I § I O Y

2 0 0 2

27

Õ Το σεμπ λ του Χατζ Ιμπραχ μ Αγ, ργο της πριμης τουρκοκρατ ας, σζεται σμερα στην πλατε α Κορνρου στο Ηρκλειο.

ÛÙ‹Ì·Ù· ‡‰Ú¢Û˘ Ì ÙȘ ÎÚ‹Ó˜ ÙÔ˘˜. √È ÎÚ‹Ó˜ ·ÔÙÂÏÔ‡Ó ÙËÓ Î·Ù¿ÏËÍË ÂÓfi˜ ȉȷ›ÙÂÚÔ˘ Ù¯ÓÈÎÔ‡ ¤ÚÁÔ˘ ÙÔ ÔÔ›Ô Î·Ù·Û΢·˙fiÙ·Ó ÁÈ· Ó· Ô‰ËÁ‹ÛÂÈ, ̤ۈ ÂÓfi˜ Û˘ÛÙ‹Ì·ÙÔ˜ ÚÔÛ·ÁˆÁ‹˜ ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚÔ˘ ‹ ÌÈÎÚfiÙÂÚÔ˘, ·Ó¿ÏÔÁ· Ì ÙËÓ ÂÚÈÔ¯‹ Î·È ÙȘ ȉȷ›ÙÂÚ˜ Û˘Óı‹Î˜ Ù˘, Ù· ‰ÂÛÌÂ˘Ì¤Ó· ÓÂÚ¿ ËÁÒÓ ‹ ÔÙ·ÌÒÓ ÛÙÔ˘˜ ÙfiÔ˘˜ ÂΛÓÔ˘˜ Ô˘ ÔÈ ¿ÓıÚˆÔÈ Â¤ÏÂÁ·Ó. ™ÙÔ ÛËÌÂ›Ô Î·Ù¿ÏË͢ ÙÔ˘ Ù¯ÓÈÎÔ‡ ¤ÚÁÔ˘ ηٷÛ΢·˙fiÙ·Ó Û˘¯Ófiٷٷ ¤Ó· ȉȷ›ÙÂÚÔ ÎÙ›ÛÌ·, Ì ÚÔÔÚÈÛÌfi Ó· ÏÂÈÙÔ˘ÚÁ› ˆ˜ Ù·ÌÈÂ˘Ù‹Ú·˜ ÙÔ˘ ÓÂÚÔ‡. √ Ù·ÌÈÂ˘Ù‹Ú·˜ ÌÔÚÔ‡Û ӷ Â›Ó·È ˘fiÁÂÈÔ˜ ‹ ˘¤ÚÁÂÈÔ˜. ™ÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ· ηٷÛ΢·˙fiÙ·Ó ÙÔ ÎÙ›ÛÌ· Ô˘ ÔÓÔÌ¿˙Ô˘Ì «ÎÚ‹ÓË», ÛÙÔ ÔÔ›Ô ˘‹Ú¯·Ó Ù· ÛÙfiÌÈ· ÂÎÚÔ‹˜ ÙÔ˘ ÓÂÚÔ‡, Î·È fiÏ· ÂΛӷ Ù· ‰ÔÌÈο Î·È ÌÔÚÊÔÏÔÁÈο ÛÙÔȯ›· Ô˘ ÛËÌ·ÙÔ‰ÔÙÔ‡Û·Ó Ù· ȉȷ›ÙÂÚ· ÊÈÏÔÛÔÊÈο ‹ ıÚËÛ΢ÙÈο ۇ̂ÔÏ· ÙÔ˘ Ï·Ô‡ Ô˘ ÙËÓ ¤ÎÙÈÛÂ, ηıÒ˜ Î·È fiÏË Ë Î·Ï·ÈÛıËÛ›· Ô˘ ‰È¤ÎÚÈÓ ÙÔ˘˜ Ù¯ӛÙ˜ Ù˘ ÂÔ¯‹˜.

BÂÓÂÙÔÎÚ·Ù›· ∏ Ì·ÎÚ¿ ÂÚ›Ô‰Ô˜ Ù˘ μÂÓÂÙÔÎÚ·Ù›·˜ (·Ú¯¤˜ 13Ô˘ ·È. -1669) ÎÏËÚÔ‰fiÙËÛ ÛÙËÓ ∫Ú‹ÙË ·ÚÎÂÙ¿ Î·È ÛËÌ·ÓÙÈο ¤ÚÁ· ‡‰Ú¢Û˘. ∏ ˘‰ÚÔ‰fiÙËÛË ÙˆÓ ·ÛÙÈÎÒÓ Î˘Ú›ˆ˜ ÂÚÈÔ¯ÒÓ Ù˘ Ó‹ÛÔ˘ ˘‹ÚÍ ÁÈ· ÙÔ˘˜ μÂÓÂÙÔ‡˜ ¤Ó· ·Î·Óı҉˜ Î·È ÌfiÓÈÌÔ Úfi‚ÏËÌ·, ÙÔ ÔÔ›Ô ÂÎÏ‹ıË Ó· ÂÈχÛÂÈ ÙÔ ÂÍ·ÈÚÂÙÈο ÈηÓfi ÛÒÌ· ÙˆÓ Ì˯·ÓÈÎÒÓ Ù˘ °·ÏËÓÔÙ¿Ù˘ Ô˘ ˘ËÚ¤ÙËÛ ÛÙË ªÂÁ·ÏfiÓËÛÔ. π‰È·›ÙÂÚË Ì¤ÚÈÌÓ· ¤ÚÂ ӷ ÏËÊı› ÁÈ· ÙËÓ ÚˆÙÂ‡Ô˘Û· ÙÔ˘ «μ·ÛÈÏ›Ԣ Ù˘ ∫Ú‹Ù˘», ÙÔÓ Ã¿Ó‰·Î· (HÚ¿ÎÏÂÈÔ). ∂ÓÒ ÛÙËÓ fiÏË ˘‹Ú¯·Ó ÔÏÏ¿ ËÁ¿‰È· Ù· ÔÔ›· ÙÔ 1639 ¤ÊÙ·Û·Ó Ù· 1.270, Ô Ã¿Ó‰·Î·˜ ˘¤ÊÂÚ ¿ÓÙ· ·fi ¤ÏÏÂÈ„Ë Î·ı·ÚÔ‡ fiÛÈÌÔ˘ ÓÂÚÔ‡. ΔÔ fiÛÈÌÔ ÓÂÚfi, ··Ú·›ÙËÙÔ ÁÈ· ÙȘ ηıËÌÂÚÈÓ¤˜ ·Ó¿ÁΘ ÙˆÓ Î·ÙԛΈÓ, ‹Ù·Ó ÔχÙÈÌÔ Û ÂÚ›ÙˆÛË ÔÏÈÔÚ-

28

H

K A £ H M E P I N H

B

Λ·˜. ∏ ÙÔ˘ÚÎÈ΋ ·ÂÈÏ‹ ÁÈ· ÙÔ «μ·Û›ÏÂÈÔ Ù˘ ∫Ú‹Ù˘» ›¯Â ϤÔÓ, ·fi Ù· ̤۷ ÙÔ˘ 16Ô˘ ·È., ÚÔ‚¿ÏÏÂÈ ÍÂοı·ÚË. À‹Ú¯Â ÏÔÈfiÓ, ·fiÏ˘ÙË ·Ó¿ÁÎË Ó· ηٷÛ΢·ÛÙÔ‡Ó ‰ÂÍ·ÌÂÓ¤˜ Ì ÌÂÁ¿ÏË ¯ˆÚËÙÈÎfiÙËÙ· ÁÈ· Ó· ·ÔıË·ÔÓÙ·È Û ·˘Ù¤˜ Ì ·ÛÊ¿ÏÂÈ· ÌÂÁ¿Ï˜ ÔÛfiÙËÙ˜ ÓÂÚÔ‡, ·fi ÙȘ Ôԛ˜ ¤ÚÂ ӷ ÂÊԉȿ˙ÔÓÙ·È Î·È Ù· ηڿ‚È· Ô˘ ÂÚÓÔ‡Û·Ó ·fi ÙÔ ÏÈÌ¿ÓÈ. ¶Ú·ÁÌ·ÙÔÔÈÒÓÙ·˜ ¤Ó·Ó ¢ڇ ۯ‰ȷÛÌfi, ÔÈ μÂÓÂÙÔ› ηٷÛ··Û·Ó ÂÓÙfi˜ ÙˆÓ ÔÚ›ˆÓ Ù˘ ·Ï·È¿˜ fiÏ˘ ÔÏϤ˜ ‰ÂÍ·ÌÂÓ¤˜, ȉȈÙÈΤ˜ Î·È ‰ËÌfiÛȘ. ™ÙÔÓ Ã¿Ó‰·Î·, ·fi ÙÔÓ 16Ô ·È. Î·È ÌÂÙ¿, ˘‹Ú¯·Ó Â›Û˘ ·ÚÎÂÙ¤˜ Î·È ˆÚ·›· ‰È·ÎÔÛÌË̤Ó˜ ÎÚ‹Ó˜ fiˆ˜ Ë ∫Ú‹ÓË Sagredo, Ë ∫Ú‹ÓË ÙˆÓ ∂‚Ú·›ˆÓ, Ë ∫Ú‹ÓË ¶ÔÚÙ·¿ÏÈ·, Ë ∫Ú‹ÓË Bembo, Ë ∫Ú‹ÓË Priuli ‹ ¡ÙÂÏËÌ¿ÚÎÔ˘. ∞ÏÏ¿, ·Ó·ÌÊÈÛ‚‹ÙËÙ·, Ë ÈÔ ÛËÌ·ÓÙÈ΋ ‹Ù·Ó Ë ∫Ú‹ÓË Morosini, Ù· «§ÈÔÓÙ¿ÚÈ·» fiˆ˜ Â›Ó·È ÁÓˆÛÙ‹ Û‹ÌÂÚ·, Ô˘ ·ÔÙÂÏÔ‡Û ̷˙› Ì ÙÔ ·ÓÙ›ÛÙÔÈ¯Ô ˘‰Ú·ÁˆÁÂ›Ô ¤Ó· ÛËÌ·ÓÙÈÎfi Ù¯ÓÈÎfi Î·È ·ÈÛıËÙÈÎfi Â›Ù¢ÁÌ·. √ provveditore generale Francesco Morosini Ì ÙÔ˘˜ Ì˯·ÓÈÎÔ‡˜ Zorzi Corner, Raffaello Monnani Î·È Francesco Bacilicata ¤ÊÂÚ·Ó ÙÔ ÓÂÚfi ·fi ÙÔ˘˜ Úfiԉ˜ ÙÔ˘ fiÚÔ˘˜ °ÈÔ‡¯Ù·, ηٷÛ΢¿˙ÔÓÙ·˜ ‰È¿ÊÔÚ· Ù¯ÓÈο ¤ÚÁ·, Â¿Óˆ ÛÙ· ÔÔ›· ‰È·ÌÔÚÊÒıËÎÂ Ô ·ÁˆÁfi˜ ÚÔÛ·ÁˆÁ‹˜ ÙÔ˘ ÓÂÚÔ‡. ∏ ÎÚ‹ÓË ÂÁηÈÓÈ¿ÛÙËÎÂ, Ì ÌÂÁ¿ÏË ÂÈÛËÌfiÙËÙ·, ÙÔ 1628.

ΔÔ‡ÚÎÔ˘˜ ÙÔ ÓÂÚfi, ¤¯ÔÓÙ·˜ ¿ÌÂÛË Û¯¤ÛË Ì ÙË ıÚËÛ΢ÙÈ΋ ÙÔ˘˜ ıÂÒÚËÛË ÁÈ· ÙË ‰ÔÌ‹ ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘, ¤·È˙ ÚˆÙ‡ÔÓÙ· ÚfiÏÔ Î·È ÛÙËÓ ÎÔÈÓˆÓÈ΋ ÙÔ˘˜ ˙ˆ‹. ΔËÓ ÂÚ›Ô‰Ô Ù˘ ΔÔ˘ÚÎÔÎÚ·Ù›·˜ ÔÏϤ˜ Ӥ˜ ÎÚ‹Ó˜ ηٷÛ΢¿˙ÔÓÙ·È ÛÙÔ ÓËÛ› ÔÈ Ôԛ˜, ÂÎÙfi˜ ·fi ÙÔÓ ÏÂÈÙÔ˘ÚÁÈÎfi Î·È ÙÔÓ ÎÔÈÓˆÓÈÎfi ÙÔ˘˜ ÚfiÏÔ, ¤ÚÂ ӷ ηχ„Ô˘Ó Î·È ÙȘ ıÚËÛ΢ÙÈΤ˜ ÂÈÙ·Á¤˜ ÙÔ˘ ∫ÔÚ·Ó›Ô˘. Δ· ÎÙ›ÛÌ·Ù· ·˘Ù¿ Û˘Ó·ÓÙÒÓÙ·È ˆ˜ ÎÔÈÓfi¯ÚËÛÙ· ÎÙ›ÚÈ· Û ıÚËÛ΢ÙÈο ȉڇ̷ٷ ηıÒ˜ Î·È Û ‰ÚfiÌÔ˘˜ ÙˆÓ fiÏÂˆÓ Î·È ÙˆÓ ‰È·ÊfiÚˆÓ ·ÁÚÔÙÈÎÒÓ ÂÚÈÔ¯ÒÓ, ‹ ˆ˜ ȉȈÙÈΤ˜ ηٷÛ΢¤˜ Û ÏÔ‡ÛÈ· ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ·ÓÈο Û›ÙÈ· Î·È ÎÔÓ¿ÎÈ·. √ ΔÔ‡ÚÎÔ˜ ÂÚÈËÁËÙ‹˜ ∂‚ÏÈ¿ ΔÛÂÏÂÌ› ÙËÓ ÂÚ›Ô‰Ô 1668 - 1671 ÂÚÈÁÚ¿ÊÔÓÙ·˜ ÙÔÓ ÂÚ›ÊËÌÔ Î‹Ô ÙÔ˘ ÃÔ˘ÛÂ˝Ó ¶·Û¿ ÛÙȘ ∞Ú¯¿Ó˜, ηıÒ˜ Î·È Ù· ÎÙ›ÛÌ·Ù· Ô˘ ˘‹Ú¯·Ó Û ·˘ÙfiÓ, ÁÚ¿ÊÂÈ: «™Ù· ÙÚÈ¿ÓÙ· ¤Ó· ¯ÚfiÓÈ· ÙˆÓ Ù·ÍȉÈÒÓ ÌÔ˘..., fiÔ˘ ÂÚÈËÁ‹ıËη ‰ÂÓ Â›‰· ¿ÏÏÔ˘˜ Ù¤ÙÔÈÔ˘˜ ΋Ô˘˜ Û·Ó ÙˆÓ ∞Ú¯·ÓÒÓ Ô˘ ËÚÂÌÔ‡Ó ÙËÓ „˘¯‹ ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘... À¿Ú¯Ô˘Ó ¯ÈÏÈ¿‰Â˜ ÌÂÁ¿Ï· ‰¤Ó‰Ú·, Ù¤ÛÛÂÚȘ ¯ÈÏÈ¿‰Â˜ ΢·Ú›ÛÛÈ· Ê˘ÙÂ̤ӷ Î·È Ù·ÎÙÔÔÈË̤ӷ Û·Ó Ù· ÙÂÙÚ¿ÁˆÓ· ÙÔ˘ ÛηÎÈÔ‡. ΔÔ Ì¤ÁÂıÔ˜ ·˘ÙÔ‡ ÙÔ˘ ‰¿ÛÔ˘˜ ηχÙÂÈ Ì›· ÌÈÎÚ‹ ÎÔÈÏ¿‰·. ™Ù· ÎÙ›ÛÌ·Ù· Ê·›ÓÂÙ·È Ë ‰ÂÍÈÔÙ¯ӛ· ÙˆÓ Ì˯·ÓÈÎÒÓ Î·È ÙˆÓ ·Ú¯ÈÙÂÎÙfiÓˆÓ Ô˘ ¤‰ˆÛ·Ó fiÏË ÙÔ˘˜ ÙËÓ Ù¤¯ÓË. À¿Ú¯Ô˘Ó ·Ì¤ÙÚËÙ· ‰ˆÌ¿ÙÈ·, ÂÚ›ÙÂÚ·, ÛÙ¤ÚÓ˜, Û˘ÓÙÚÈ‚¿ÓÈ·, ›‰·Î˜, ‚Ú‡Û˜, ÙÚ¯ԇÌÂÓ· ÓÂÚ¿ Î·È Î·Ù·ÚÚ¿¯Ù˜. °‡Úˆ ·fi ÙÔ ÓÂÚfi Ô˘ ÙÚ¤¯ÂÈ „‹ÓÔ˘Ó ÎÂÌ¿». ∫·Ù¿ ÙË ‰È¿ÚÎÂÈ· ÙÔ˘ 19Ô˘ ·È. ÛÙËÓ ∫Ú‹ÙË, Ô˘ ·Ú·Ì¤ÓÂÈ ·ÎfiÌË ˘fi ÙÔ˘ÚÎÈ΋ ηÙÔ¯‹, ηٷÛ΢¿ÛÙËηÓ

KÚ‹Ó˜ ÛÙË ÌÂÁ·ÏfiÓËÛÔ ·fi ÙËÓ ÂÔ¯‹ Ù˘ BÂÓÂÙÔÎÚ·Ù›·˜ ¤ˆ˜ Ù· ÓÂÒÙÂÚ· ¯ÚfiÓÈ·

£ÚËÛ΢ÙÈÎÔ› ÏfiÁÔÈ OÙ·Ó ÔÈ ΔÔ‡ÚÎÔÈ ¤ÁÈÓ·Ó Î‡ÚÈÔÈ Ù˘ ∫Ú‹Ù˘ ÂÈÛ··Û·Ó Ù· ˘‰Ú·ÁˆÁ›· Î·È ÙȘ ÎÚ‹Ó˜ ÙˆÓ μÂÓÂÙÒÓ. °È· ÙÔ˘˜

K Y P I A K H

1 4

A ¶ P I § I O Y

2 0 0 2

ÎÚ‹Ó˜ Û ¯ˆÚÈ¿ ÛÙ· ÔÔ›· ηÙÔÈÎÔ‡Û·Ó √ıˆÌ·ÓÔ› ‹ Û ÔÈÎÈÛÌÔ‡˜ Ì ÌÂÈÎÙfi ÏËı˘ÛÌfi, ηıÒ˜ Î·È ÎÚ‹Ó˜ Û ¯ˆÚÈ¿ Ì ·ÌÈÁ‹ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÈÎfi ÏËı˘ÛÌfi. ™ÙËÓ ÚÒÙË ÂÚ›ÙˆÛË Ù· ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈο Î·È ÌÔÚÊÔÏÔÁÈο ÛÙÔȯ›· Â›Ó·È ÂÍ ÔÏÔÎÏ‹ÚÔ˘ ÔıˆÌ·ÓÈο ÂÓÒ ÛÙË ‰Â‡ÙÂÚË Ù· ÛÙÔȯ›· ‰È·ÊÔÚÔÔÈÔ‡ÓÙ·È ·ÚÎÂÙ¿ ‰È·ÙËÚÒÓÙ·˜ fï˜ ÙȘ ‚·ÛÈΤ˜ ÙÔ˘ÚÎÈΤ˜ ÌÔÚÊÔÏÔÁÈΤ˜ ·ÓÙÈÏ‹„ÂȘ. ΔÔ ÎÙ›ÚÈÔ Ù˘ ‰ÂÍ·ÌÂÓ‹˜ (ÙÔ˘ Ù·ÌÈÂ˘Ù‹Ú·) Â›Ó·È ¤Ó· ÙÂÙÚ¿Ï¢ÚÔ ÎÙ›ÛÌ· ÙÔ˘ ÔÔ›Ô˘ ÔÈ ‰È·ÛÙ¿ÛÂȘ ÔÈΛÏÏÔ˘Ó, ·ÏÏ¿ ¯ˆÚ›˜ ÌÂÁ¿Ï˜ ‰È·ÊÔÚÔÔÈ‹ÛÂȘ. ΔÔ ÎÙ›ÛÌ· Â›Ó·È ÂÚ›ÔÙÔ ‹ ÛηÌ̤ÓÔ ÛÙÔÓ Ê˘ÛÈÎfi ‚Ú¿¯Ô. ™Â ˘„ËÏfi Û¯ÂÙÈο ÛËÌÂ›Ô ˘‹Ú¯Â Î·È Ë Í¯ÂÈÏ›ÛÙÚ·, ‰ËÏ·‰‹ ÌÈ· Ô‹ ÌÂÁ¿Ï˘ ‰È·Ì¤ÙÚÔ˘ ÁÈ· Ó· ‚Ú›ÛÎÂÈ ‰È¤ÍÔ‰Ô ÙÔ ÓÂÚfi ηٿ ÙËÓ ˘Âگ›ÏÈÛË. ™Â ÌÈ· Ï¿ÁÈ· fi„Ë ˘‹Ú¯Â ¿ÓÙÔÙ ¿ÓÔÈÁÌ·, ›‰Ô˜ ÌÈÎÚÔ‡ ·Ú·ı‡ÚÔ˘, ÙÔ ÔÔ›Ô ¯ÚË̢ۛ ˆ˜ ı˘Ú›‰· ÂϤÁ¯Ô˘. ∏ ÚfiÛÔ„Ë, ÛÙȘ ÔıˆÌ·ÓÈΤ˜ ÎÚ‹Ó˜ Î·È Û ·˘Ù¤˜ Ô˘ ·ÎÔÏÔ˘ıÔ‡Ó ÙËÓ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋ ÙÔ˘˜, ·ÚÔ˘ÛÈ¿˙ÂÈ È‰È·›ÙÂÚË Ï·ÛÙÈÎfiÙËÙ·. ∞ÍÔÓÈο Û¯ËÌ·Ù›˙ÂÙ·È ÂÛÔ¯‹ - Ù‡Ì·ÓÔ Ë ÔÔ›· ÛÙ¤ÊÂÙ·È ·fi ¤Ó· ηÌ‡ÏÔ ÙfiÍÔ (kemer). ΔÔ ÙfiÍÔ ·˘Ùfi οÔȘ ÊÔÚ¤˜ ‰È·ÈÚÂ›Ù·È Û ‰‡Ô ̤ÚË (‰ÈÌÂÚ¤˜) ‹ Û ÙÚ›· (ÙÚÈÌÂÚ¤˜) ‹ Î·È ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ·. Δ· ¿ÎÚ· ÙÔ˘ ‰ڿ˙ÔÓÙ·È Û ÙÔÍÔÛٿ٘ Ô˘ Û˘Ó‹ıˆ˜ Â›Ó·È ·Ú·ÛÙ¿‰Â˜ ·fi ˆÚfiÏÈıÔ. º¤ÚÔ˘Ó ¿ÓÙ· Â›ÎÚ·Ó· ‰È·ÊfiÚˆÓ Ù‡ˆÓ ηÈ, Û ÔÚÈṲ̂Ó˜ ÂÚÈÙÒÛÂȘ, ¤¯Ô˘Ó Î·È ˆÚ·›· ‰È·ÌÔÚʈ̤Ó˜ ‚¿ÛÂȘ. ÷ڷÎÙËÚÈÛÙÈÎfi ÛÙÔÈ¯Â›Ô ÛÙ· ÙfiÍ· ÙˆÓ ÔıˆÌ·ÓÈÎÒÓ ÎÚËÓÒÓ Â›Ó·È fiÙÈ Ô ÎÔÚ˘Ê·›Ô˜ ·„ȉfiÏÈıÔ˜, ÙÔ ÏÂÁfiÌÂÓÔ «ÎÏÂȉ›» ÙÔ˘ ËÌÈ΢ÎÏÈÎÔ‡ ÙfiÍÔ˘, ۯ‰fiÓ ¿ÓÙ· Â›Ó·È ÌÂÁ·Ï˘Ù¤ÚˆÓ ‰È·ÛÙ¿ÛˆÓ, Û¯‹Ì·ÙÔ˜ ΢ڛˆ˜ ÙÚ·Â˙›Ô˘, ÚÔ‚¿ÏÏÂÈ ·fi ÙÔ˘˜ ˘fiÏÔÈÔ˘˜ ·„ȉfiÏÈıÔ˘˜ Î·È ÙȘ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ˜ ÊÔÚ¤˜ ʤÚÂÈ ·Ó¿ÁÏ˘ÊË ‰È·ÎfiÛÌËÛË. ∂ӉȷʤÚÔÓÙ· Â›Ó·È Â›Û˘ Ù· ‰È¿ÊÔÚ· ‰È·-

ÎÔÛÌËÙÈο ÌÔÙ›‚· Ô˘ ÎÔÛÌÔ‡Ó ÙËÓ Î‡ÚÈ· fi„Ë. ∏ ÚfiÛÔ„Ë, Û ·ÓÙ›ıÂÛË Ì ÙÔ ˘fiÏÔÈÔ ÎÙ›ÛÌ· Ô˘ ηٷÛ΢¿˙ÂÙ·È ·fi ·ÚÁÔÏÈıÔ‰ÔÌ‹, Â›Ó·È ÎÙÈṲ̂ÓË ·fi ÌÂÁ¿ÏÔ˘˜ Ï·Í¢ÙÔ‡˜ ÔÚıÔÁˆÓÈṲ̂ÓÔ˘˜ ˆÚfiÏÈıÔ˘˜. ΔÔ Ù‡Ì·ÓÔ ÙÔ˘ ÙfiÍÔ˘ ·ÔÙÂÏÂ›Ù·È Î·È ·˘Ùfi ·fi ηÙÂÚÁ·Ṳ̂ÓÔ˘˜ ˆÚfiÏÈıÔ˘˜, ÔÚÈṲ̂Ó˜ ÊÔÚ¤˜ ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚˆÓ ‰È·ÛÙ¿ÛÂˆÓ ·fi ÙËÓ ˘fiÏÔÈË ÂÈÊ¿ÓÂÈ· Ù˘ ÚfiÛԄ˘. ∂Λ, ΢ڛˆ˜, ˘¿Ú¯Ô˘Ó Ù· ‰È·ÎÔÛÌËÙÈο ۇ̂ÔÏ· Î·È Ë ÂÈÁÚ·Ê‹. √ˆÛ‰‹ÔÙ ÛÙÔ Ù‡Ì·ÓÔ ˘¿Ú¯Ô˘Ó ÔÈ ÎfiÁ¯Â˜, ‰ËÏ·‰‹ ¤Ó· ‹ ‰‡Ô Û˘ÌÌÂÙÚÈο ·‚·ı‹ Ù˘ÊÏ¿ ÎÔÈÏÒÌ·Ù· ËÌÈ΢ÎÏÈÎÔ‡ ‹ ı˘ÚfiÌÔÚÊÔ˘ Û¯‹Ì·ÙÔ˜ Ì ·„ȉˆÙ‹ Â›ÛÙ„Ë, ÔÚÈṲ̂Ó˜ ÊÔÚ¤˜ Ô͢ÎfiÚ˘ÊË. º·›ÓÂÙ·È fiÙÈ ·Ú¯Èο Û ·˘Ù¤˜ ÙÔÔıÂÙÔ‡Û·Ó ÙÔ Ù¿ÛÈ, ÙÔ ÌÂÙ·ÏÏÈÎfi ·ÂÏÏÔ ÁÈ· ÙÔ ÓÂÚfi. ∞ÚÁfiÙÂÚ· fï˜ Ù· ÎÔÈÏÒÌ·Ù· ·˘Ù¿ ·¤ÎÙËÛ·Ó Î·ı·Ú¿ ‰È·ÎÔÛÌËÙÈÎfi ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·. ∫¿Ùˆ ·fi ÙȘ ÎfiÁ¯Â˜ ˘¿Ú¯ÂÈ Ô ÎÚÔ˘Ófi˜ ‹ ÔÈ ÎÚÔ˘ÓÔ›. HÙ·Ó Ô¤˜ ÂÎÚÔ‹˜ ÙÔ˘ ÓÂÚÔ‡ ÛÙȘ Ôԛ˜ ˘‹Ú¯·Ó ¿ÏÏÔÙ ÒÚÈÓ· ËÌÈÛÊ·ÈÚÈο ÁÔ˘ÚÓ¿ÎÈ·, (ÁÔ˘ÚÁÔ‡ıÈ· ‹ ÎÔ˘ÙÛÔ˘Ó¿ÚÈ·) Î·È ¿ÏÏÔÙ ÌÂÙ·ÏÏÈΤ˜ ÛÙÚfiÊÈÁÁ˜ (ÎÏÂȉȿ). °È· ÙÔ χÛÈÌÔ ÙˆÓ ÚÔ‡¯ˆÓ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ‹ıËÎ·Ó ÔÈ ÁÔ‡ÚÓ˜ - Ûοʘ (χÛÙÚ˜) ÙˆÓ È‰È·›ÙÂÚˆÓ ¯ÒÚˆÓ ÙˆÓ ˘fi-ÛÙÂÁˆÓ Ï˘ÛÙ·ÚÈÒÓ Î·Ù·Û΢¤˜ Ô˘ Û˘Ó·ÓÙÒÓÙ·È Û˘¯Ó¿ ÛÙ· ¯ˆÚÈ¿ Ù˘ Ó‹ÛÔ˘. ΔËÓ ÚfiÛÔ„Ë, Û fiÏÔ ÙÔ Ì‹ÎÔ˜ Ù˘ ÒÚÈÓ˘ ÂÈÊ¿ÓÂÈ¿˜ Ù˘, ÛÙ¤ÊÂÈ Á›ÛÔ (ÎÔÚÓ›˙·) Ô˘ Û¯ËÌ·Ù›˙ÂÙ·È Û˘Ó‹ıˆ˜ ·fi ·Ó¿ÁÏ˘Ê˜ Ù·Èӛ˜ ‰È·ÊfiÚˆÓ ‰È·ÙÔÌÒÓ Î·È ·Ó·Ù‡ÛÛÂÙ·È Û ‰È·ÊÔÚÂÙÈο Â›‰·. ™Â ÔÚÈṲ̂Ó˜ ÂÚÈÙÒÛÂȘ ˘¿Ú¯ÂÈ Î·È ÁÏ˘Ù‹ ‰È·ÎfiÛÌËÛË. ™Â fiÏË ÙËÓ ∫Ú‹ÙË, ηٿ ÙÔÓ 19Ô Î·È ÙÔ ÚÒÙÔ ÌÈÛfi ÙÔ˘ 20Ô‡ ·È., ηٷÛ΢¿˙ÂÙ·È ÌÂÁ¿ÏÔ˜ ·ÚÈıÌfi˜ ÎÚËÓÒÓ. °‡Úˆ ÛÙ· ̤۷ ÙÔ˘ 19Ô˘ ·È., ÔÈ ÎÚ‹Ó˜ ÎÙ›˙ÔÓÙ·È ·ÎfiÌË Û¯Â‰fiÓ ·ÔÎÏÂÈÛÙÈο ·fi ÙÔ˘˜ ΔÔ‡ÚÎÔ˘˜, ÔÈ ÔÔ›ÔÈ ›ÛÙ¢·Ó fiÙÈ Â›Ó·È ıÚËÛ΢ÙÈ΋ ˘Ô¯Ú¤ˆÛË ÙˆÓ ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ¿ÓˆÓ Ó· ÚÔÛʤÚÔ˘Ó ÓÂÚfi ÛÙÔ˘˜ ‰È„·Ṳ̂ÓÔ˘˜ ηÙÔ›ÎÔ˘˜ ‹ ‰È·‚¿Ù˜ ÌÈ·˜ ÂÚÈÔ¯‹˜. ∫·ıÒ˜ fï˜ ·˘Ùfi˜ Ô È‰È·›ÙÂÚ· Ù·Ú·Á̤ÓÔ˜ ÁÈ· ÙËÓ ∫Ú‹ÙË ·ÈÒÓ·˜ ÚÔ¯ˆÚ› ÚÔ˜ ÙÔ Ù¤ÏÔ˜ ÙÔ˘, ·˘Í¿ÓÔÓÙ·È ÔÈ ÎÚ‹Ó˜ Ô˘ ηٷÛ΢¿˙ÔÓÙ·È ·fi ÏÔ‡ÛÈÔ˘˜ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÔ‡˜ Ì ÙËÓ ·ÓÔ¯‹ ÙˆÓ ÙÔ˘ÚÎÈÎÒÓ ·Ú¯ÒÓ.

Á‹˜. °È· ÙË ÌÂÙ·ÊÔÚ¿ ÙÔ˘ ··ÈÙÔ‡ÓÙ·È ÛËÌ·ÓÙÈο Ù¯ÓÈο ¤ÚÁ· ηÈ, ‚‚·›ˆ˜, ÛËÌ·ÓÙÈΤ˜ ‰·¿Ó˜, ÙȘ Ôԛ˜ ηÏÔ‡ÓÙ·È Ó· ·Ó·Ï¿‚Ô˘Ó ÔÈ ·Ú¯¤˜ ÙÔ˘ ÙfiÔ˘. ∂Ó Ùˆ ÌÂٷ͇, Ù· ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈο Ú‡̷ٷ ÙÔ˘ ÎÏ·ÛÈÎÈÛÌÔ‡, ÙÔ˘ ÓÂÔÎÏ·ÛÈÎÈÛÌÔ‡ Î·È ÙÔ˘ ÂÎÏÂÎÙÈÛÌÔ‡ Ù· ÔÔ›· ¤¯Ô˘Ó ‹‰Ë ÂÈÎÚ·Ù‹ÛÂÈ ÛÙËÓ ∂ÏÏ¿‰·, Êı¿ÓÔ˘Ó ÛÙËÓ ∫Ú‹ÙË ÙȘ ÙÂÏÂ˘Ù·›Â˜ ‰ÂηÂٛ˜ ÙÔ˘ 19Ô˘ ·È. Î·È ·Ú¯›˙Ô˘Ó Ó· ÂÍ·ÏÒÓÔÓÙ·È Ú·Á‰·›· ÛÙ· ÌÂÁ¿Ï· ·ÛÙÈο ΤÓÙÚ·. ™Ù· ÌÈÎÚfiÙÂÚ· ËÌÈ·ÛÙÈο ΤÓÙÚ· Î·È ÛÙ· ¯ˆÚÈ¿ ÙÔ˘ ÓËÛÈÔ‡, ÔÈ ÓÙfiÈÔÈ Ù¯ӛÙ˜ ÚÔÛ·ıÔ‡Ó Ó· ·ÓÙÈÁÚ¿„Ô˘Ó Î¿ı ÙÈ Ô˘ ‚ϤÔ˘Ó Ó· ÛÙÔÏ›˙ÂÈ Ù· ÌÂÁ·ÏÔÚÂ‹ ̤Á·Ú· Î·È Ù· ¿ÏÏ· ÌÂÁ¿Ï· ÎÙ›ÛÌ·Ù· ÙˆÓ fiψÓ. Δ· ÓÂÔÎÏ·ÛÈο Î·È Ù· ÂÎÏÂÎÙÈÛÙÈο ÌÔÚÊÔÏÔÁÈο ÛÙÔȯ›· ¿ÏÏÔÙ ·˘ÙÔ‡ÛÈ· Î·È ¿ÏÏÔÙ Û Ì›ÍË –ÔÏϤ˜ ÊÔÚ¤˜ Ï›ÁÔ ·‰¤ÍÈ· ·ÏÏ¿ ¿ÓÙÔÙ ÁÔËÙ¢ÙÈ΋– ·ÔÙ˘ÒÓÔÓÙ·È ÛÙȘ ı·˘Ì¿ÛȘ ÎÚ‹Ó˜ Ô˘ ·Ú¯›˙Ô˘Ó Ó· ÛÙÔÏ›˙Ô˘Ó ÙȘ Ï·Ù›˜ ÙˆÓ ¯ˆÚÈÒÓ. √È ÎÚ‹Ó˜, ÔÈ ÎÚ‹Ó˜ ‰ÂÍ·ÌÂÓ¤˜ Î·È Ù· ˘‰Ú·ÁˆÁ›·, ›Ù ¤¯Ô˘Ó ηٷÛ΢·ÛÙ› ÛÙËÓ ‡·ÈıÚÔ Û ÎÔÌ‚Èο ÛËÌ›· Ù˘ ‰È·Î›ÓËÛ˘ ÙÔ˘ ÏËı˘ÛÌÔ‡, ›Ù ¤¯Ô˘Ó ηٷÛ΢·ÛÙ› ÂÓÙfi˜ ·ÛÙÈÎÒÓ ÂÚÈÔ¯ÒÓ, ·ÔÙÂÏÔ‡Ó ÛËÌ·ÓÙÈÎfiٷٷ ‰Â›ÁÌ·Ù· Ù˘ Ï·˚΋˜ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈ΋˜ Î·È Û˘Óı¤ÙÔ˘Ó Ì›· ·fi ÙȘ ÈÔ ÂӉȷʤÚÔ˘Û˜ ÔÌ¿‰Â˜ ÂȉÈÎÒÓ ÎÙÈÛÌ¿ÙˆÓ ÙˆÓ ÓÂÔÙ¤ÚˆÓ ¯ÚfiÓˆÓ ÛÙËÓ ∫Ú‹ÙË.

H Τουρκικ κρνη - δεξαμεν στο Καλμι Αποκορνου Χαν ων, ξω απ το φρο/ριο Ιτζεδ ν. Φρει επιγραφ στα τουρκικ και στα ελληνικ. Αναφρεται το νομα του αρχιτκτονα Γεωργαρκη, ο οπο ος κατασκε/ασε το ργο στα χρνια του σουλτνου Χαμ τ (1884).

OÈ ÊˆÙÔÁڷʛ˜ ÙÔ˘ ÎÂÈ̤ÓÔ˘ Â›Ó·È Ù˘ XÚ. T˙ÔÌ·Ó¿ÎË.

P Το περ φημο συγκρτημα /δρευσης στο Κρσι Λασιθ ου. Κτω απ τα αιωνβια πλατνια του συγκεντρωνταν η παρα του Ν κου Καζαντζκη, της Γαλτειας Καζαντζκη, της Eλλης Αλεξ ου και λλοι λγιοι Kρτες.

AÏÏ·Á¤˜ ¶ÚÔ˜ ÙÔ Ù¤ÏÔ˜ ÙÔ˘ ·ÈÒÓ·, ΢ڛˆ˜ ÌÂÙ¿ ÙÔ 1896, ÛËÌÂÈÒÓÂÙ·È ÛËÌ·ÓÙÈÎfiÙ·ÙË ‰È·ÊÔÚÔÔ›ËÛË ÛÙÔÓ ÙÚfiÔ ·ÚÔ¯‹˜ ÙÔ˘ ÓÂÚÔ‡: ÙÒÚ· ÔÈ ÎÔÈÓfiÙËÙ˜ Â›Ó·È ÂΛӘ Ô˘ ·Ú¯›˙Ô˘Ó Ó· ηٷÛ΢¿˙Ô˘Ó ÙȘ ÎÚ‹Ó˜ Î·È Ù· ˘‰Ú·ÁˆÁ›· ÙÔ˘ ÙfiÔ˘, ÂÓ¤ÚÁÂÈ· Ô˘ ÁÂÓÈ·ÂÙ·È ÌÂÙ¿ ÙËÓ ·˘ÙÔÓÔÌ›· ÙÔ˘ ÓËÛÈÔ‡ Î·È ÙË Û‡ÛÙ·ÛË Ù˘ ∫ÚËÙÈ΋˜ ¶ÔÏÈÙ›·˜ ÙÔ 1898. EÙÛÈ, Ì›· ·fi ÙȘ ‚·ÛÈΤ˜ ·Ó¿ÁΘ ÁÈ· ÙË ˙ˆ‹ ÙÔ˘ ·ÓıÚÒÔ˘, Ë ÂÍ·ÛÊ¿ÏÈÛË ‰ËÏ·‰‹ fiÛÈÌÔ˘ ÓÂÚÔ‡, ‰ÂÓ Â›Ó·È ϤÔÓ ·ÔÙ¤ÏÂÛÌ· ÊÈÏ·ÓıÚˆ›·˜ ÏÔ˘Û›ˆÓ ÌÔ˘ÛÔ˘ÏÌ¿ÓˆÓ ‹ ÚÔÛÊÔÚ¿˜ ÏÔ˘Û›ˆÓ ¯ÚÈÛÙÈ·ÓÒÓ, ·ÏÏ¿ ˘Ô¯Ú¤ˆÛË Ù˘ ÓfiÌÈÌ˘ ÎÔÈÓÔÙÈ΋˜ ‹ ΢‚ÂÚÓËÙÈ΋˜ ·Ú¯‹˜ ÚÔ˜ ÙÔ˘˜ Ôϛ٘. ΔÔ ÓÂÚfi ·Ú¯›˙ÂÈ Ó· ÌÂٷʤÚÂÙ·È ·fi Ì·ÎÚÈÓ¤˜ ·ÔÛÙ¿ÛÂȘ Ì ÎÏÂÈÛÙÔ‡˜ ‹ ·ÓÔÈÎÙÔ‡˜ ·ÁˆÁÔ‡˜ ÚÔÛ·Áˆ-

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

1 4

A ¶ P I § I O Y

2 0 0 2

29

Tηνιακο μαρμαροτεχντες Õ H τετρπλευρη «Kτω Bρση» της Xρας με τρεις ανγλυφες πλκες στους αντστοιχους κρουνος και μπαρκ δικοσμο. H κατασκευ χρονολογεται το 1798 και αποδδεται στο «εργαστριο του τμπλου των Δο Xωριν» (φωτ.: Aλ. Φλωρκης).

Tου A §Œ∫√À E. º §øƒÕ∫∏ Eθνολγου - Λαογρ φου

H

THNO™ ¤¯ÂÈ ÔÏϤ˜ ËÁ¤˜. °È’ ·˘Ùfi Î·È ÛÙËÓ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ· Ù˘ ¤‰ÈÓ·Ó ÙËÓ ÚÔÛˆÓ˘Ì›· «Y‰ÚÔ‡Û·». T· ¯ˆÚÈ¿ ˘‰Ú‡ÔÓÙ·È ·fi ÙË ‰ËÌfiÛÈ· ‚Ú‡ÛË Ô˘ ·ÔÙ¤ÏÂÛ ·fi ·Ï·È¿ ‚·ÛÈÎfi Û˘ÓÙÂÏÂÛÙ‹ ÁÈ· ÙËÓ ·Ó¿Ù˘ÍË ÙˆÓ ÔÈÎÈÛÌÒÓ. ™ÙÔ ·Ú¯·›Ô ¿ÛÙ˘ ÙÔ˘ ÓËÛÈÔ‡ ÂÚ›ÊËÌÔ ‹Ù·Ó ÙÔ ÂÈÛÈÛÙÚ¿ÙÂÈÔ ˘‰Ú·ÁˆÁÂ›Ô Ù˘ §ËÓˆ‹˜ (542 .X.), Ô˘ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈ‹ıËΠÁÈ· ÔÏÏÔ‡˜ ·ÈÒÓ˜. ™Ù· ¯ÚfiÓÈ· Ù˘ BÂÓÂÙÔÎÚ·Ù›·˜ (1207-1715) –ÚÔÊ·ÓÒ˜ Î·È ÙÔ˘ B˘˙·ÓÙ›Ô˘– Ë Ó¤· ÚˆÙÂ‡Ô˘Û· Î·È ÙÔ ÚÔ¿ÛÙÈfi Ù˘ ˘‰Ú‡ÔÓÙ·Ó ·fi ‰‡Ô ڈ̷˚Τ˜ ÎÚ‹Ó˜, ÛÙȘ ˘ÒÚÂȘ ÙÔ˘ Ô¯˘ÚÔ‡ ÁÚ·ÓÈÙ¤ÓÈÔ˘ fiÁÎÔ˘ fiÔ˘ ‹Ù·Ó ¯ÙÈṲ̂ÓË. Afi ÂΛ ÌÂÙ¤ÊÂÚ·Ó ÙÔ ÓÂÚfi Ì ˙Ò· ̤۷ Û ‚·Ú¤ÏÈ· ÛÙÔ K¿ÛÙÚÔ Î·È ÙÔ Ô˘ÏÔ‡Û·Ó. ™Ù· ¯ˆÚÈ¿, ÙÔ ÓÂÚfi ‰ÈÔ¯ÂÙ‡ÂÙ·È ÛÙȘ ‚Ú‡Û˜, ‰È·Ì¤ÛÔ˘ ‰ÂÍ·ÌÂÓÒÓ ‹ ·¢ı›·˜, Ì ˘‰Ú·ÁˆÁÔ‡˜ ۈϋÓ˜ Î·È ·Ó·‚χ˙ÂÈ ÂχıÂÚÔ ·fi Ì·ÚÌ¿ÚÈÓÔ˘˜ ÎÚÔ˘ÓÔ‡˜ («ÍÈÓ¿ÚÈ·»). ¢‡Ô Â›Ó·È ÔÈ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈÎÔ› Ù‡ÔÈ Ù˘ ÙËÓȷ΋˜ ‚Ú‡Û˘: Ë ·ÓÔȯً Î·È Ë ÛÎÂ·ÛÙ‹ («ËÁ¿‰È»), Ë ÔÔ›· ÛÙÂÁ¿˙ÂÙ·È Ì ۯÈÛÙÔÏÈıÈΤ˜ ϿΘ Î·È ÙfiÍ· Î·È ¤¯ÂÈ ÂȉÈÎÔ‡˜ ¯ÒÚÔ˘˜ ÁÈ· ÙÔ χÛÈÌÔ ÙˆÓ ÚÔ‡¯ˆÓ, ı˘Ú›‰Â˜, «·Ô‰Ô¯¿ÚÈ·» Î.Ï. E›Ó·È ÁÓˆÛÙfi ˆ˜ Ë Ù¤¯ÓË ÙÔ˘ Ì·ÚÌ¿ÚÔ˘ ÁÓÒÚÈÛ ÛÙËÓ T‹ÓÔ ÌÂÁ¿ÏË ·Ó¿Ù˘ÍË. OÈ ·ÊÂÙËڛ˜ Ù˘ ÙÔÔıÂÙÔ‡ÓÙ·È ÛÙ· ¯ÚfiÓÈ· Ù˘ fi„ÈÌ˘ ‚ÂÓÂÙÛÈ¿ÓÈ΢ ΢ÚÈ·Ú¯›·˜, ÂÓÒ Ë ÂÓ¿ÛÎËÛË Ù˘ Ì·ÚÌ·ÚÔÙ¯ÓÈ΋˜ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ·˜ ÌÔÈ¿˙ÂÈ Ó· ÌË ‰È·ÎfiËΠ·fi ÙË ÌÂÛÔ‚˘˙·ÓÙÈÓ‹ ÂÚ›Ô‰Ô, ÙÔ˘Ï¿¯ÈÛÙÔÓ ÛÙÔȯÂȈ‰Ò˜, ̤۷ ÛÙÔ Ï·›ÛÈÔ Ù˘ ÔÈÎÔ‰ÔÌÈ΋˜. Yfi ÙËÓ Â›‰Ú·ÛË ÙˆÓ EÓÂÙÒÓ, Ë Ù¤¯ÓË ÙÔ˘ Ì·ÚÌ¿ÚÔ˘ ı· ÌÔÚÊÔÔÈËı› Ï‹Úˆ˜ ÙÔÓ 17Ô ·È. ™ÙËÓ ÂͤÏÈÍ‹ Ù˘ ı· ‰ÒÛÂÈ ÔÏÏÔ‡˜

30

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

1 4

A ¶ P I § I O Y

2 0 0 2

ÙÈ·, ‰ËÏ·‰‹ ÙËÓ ÒÚ· Ô˘ ÎÔÈÌ¿Ù·È. ™‡Ìʈӷ Ì ÙË Ï·˚΋ ·ÓÙ›ÏË„Ë, «fiÙ·Ó ÎÔÈÌ¿Ù·È ÙÔ ÛÙÔȯÂÈfi, ‰ÂÓ Ú¤’ Ó· ÙÔ Í˘Ó‹Û’˜ ·fiÙÔÌ·, ÁÈ·Ù› ı˘ÌÒÓ’ ÎÈ ·Ï›ÌÔÓfi Û’». H ÎÂÊ·Ï‹ ÙÔ˘ ÛÙÔȯÂÈÔ‡ ÛÙÂÁ¿˙ÂÙ·È ·fi ÈÛÏ·ÌÈÎfi ÙfiÍÔ Î·È ÂÚÈ‚¿ÏÏÂÙ·È ·fi Á·Ú›Ê·Ï· Ê˘fiÌÂÓ· ·fi ‰‡Ô ·Óıԉԯ›·. OÌÔÈÔÈ ‚Ï·ÛÙÔ› Ì Á·Ú›Ê·Ï·, ·fi ÙÔ ›‰ÈÔ ÂÚÁ·ÛÙ‹ÚÈÔ, ÛÙÔÓ T·Ú·Ì‰¿‰Ô T‹ÓÔ˘ (1748) Î·È ÛÙÔÓ AÁÈÔ °ÂÒÚÁÈÔ AÓˆ ™‡ÚÔ˘ (1751) ¯ÚÔÓÔÏÔÁÔ‡Ó Î·È ÙËÓ Â‰Ò ÎÚ‹ÓË ÛÙ· ̤۷ ÙÔ˘ 18Ô˘ ·È. KÚ‹ÓË ÛÙÔÓ ÂÚ›‚ÔÏÔ Ù˘ ·Ï·È¿˜ MÔÓ‹˜ ÙÔ˘ AÁ›Ô˘ NÈÎÔÏ¿Ô˘ B¿Ó˘. AÓÙÚÈ΋ ÎÂÊ·Ï‹ Ì ÌÔ˘ÛÙ¿ÎÈ, ÂÛÙÂÌ̤ÓË Ì ÛÙ¤ÌÌ· ÙÚÈÒÓ ÎÔÚ˘ÊÒÓ, ÂÓfi˜ ‰ÈÏÔοÌ˘ÏÔ˘ Ì·ÚfiÎ ÙfiÍÔ˘, ÙÔ ÔÔ›Ô Î·È ¯ÚÔÓÔÏÔÁ› ÙËÓ ÎÚ‹ÓË ÛÙÔ ‚ã ÌÈÛfi ÙÔ˘ 18Ô˘ ·È. TÔ ÂÈÎÔÓÈ˙fiÌÂÓÔ ÛÙÔÈ¯Â›Ô Ù˘ ËÁ‹˜ (Â‰Ò Ì ·ÓÔȯٿ Ì¿ÙÈ·), Û˘Û¯ÂÙ›ÛÙËΠ·ÚÁfiÙÂÚ· ·fi ÙÔÓ Ï·fi Ì ·Ú¿‰ÔÛË ÁÈ· ÙÔ ÛÙÔȯÂÈfi ÂÓfi˜ ηÏfiÁÂÚÔ˘ Ô˘ ÙÔÓ ¤ÛÊ·Í·Ó Ìˆ·ÌÂı·ÓÔ› ÂÈÚ·Ù¤˜. H ‚Ú‡ÛË Ù˘ KÈÔ˘Ú¿˜ K·Ú‰È·Ó‹˜ (1777), Û˘ÁΛÌÂÓË ·fi ÙÚ›· ÙÌ‹Ì·Ù· Ì ·Ó¿ÁÏ˘ÊÔ ‰È¿ÎÔÛÌÔ: οو, ÎÈÔÓÔÛÙÔȯ›· Ì ‰ÈΤʷÏÔ ·ÂÙfi, ÂÍ·Ù¤Ú˘Á· ηÈ, ÌÂٷ͇ ÙˆÓ Ùfi͈Ó, ÙÚ›Ê˘ÏÏÔ ¿ÓıÔ˜Ø ÛÙË Ì¤ÛË, ·Ú¯¿ÁÁÂÏÔÈ – ÊÚÔ˘ÚÔ› ˆ˜ ˘ÔÛÙËÚÈÎÙ¤˜ ÛÙÚÔÁÁ˘ÏÔ‡ „¢‰Ôı˘ÚÂÔ‡ Î·È Ë ÎÙËÙÔÚÈ΋ ÂÈÁÚ·Ê‹Ø Â¿Óˆ, Î·È Â› Á›ÛÔ˘ Ô˘ ·Ù¿ Û ΛÔÓ˜, Ù˘ÊÏfi ËÌÈ΢ÎÏÈÎfi Ù‡Ì·ÓÔ, Ì ÙËÓ ¶·Ó·Á›· ‚ÚÂÊÔÎÚ·ÙÔ‡Û· ÌÚÔÛÙ¿ Û ÔÈÎÔ‰fiÌËÌ· Î·È Ï·ÈÛȈ̤ÓË ·fi Ù˘¯ˆÙ‹ ÎÔ˘ÚÙ›Ó· Ì ÊÔ‡ÓÙ˜. H ÙÂÏÂ˘Ù·›·, Û ¯·ÚÈو̤ÓË Ï·˚΋ Û‡ÏÏË„Ë, Ù·˝˙ÂÈ ÙÔ ‚Ú¤ÊÔ˜ IËÛÔ‡ Ì ÎÔ˘Ù¿ÏÈ (ÙÔÓÈṲ̂ÓÔ Ì ÙÔ Ì¤ÁÂıÔ˜), ÂÓÒ ÂΛÓÔ ‰˘ÛÙÚÔÒÓÙ·˜ ·ÔÛÙÚ¤ÊÂÈ ÙËÓ ÎÂÊ·Ï‹. H ÎÚ‹ÓË ÙÔ˘ ¶‡ÚÁÔ˘ ÛÙÔÓ ¶Ï¿Ù·ÓÔ, ÙÔ ·Ú¯ÈÎfi ÙÌ‹Ì· Ù˘ ÔÔ›·˜ (ÛÂÈÚ¿ ıˆÚ·Î›ˆÓ – ÎÚÔ˘ÓÒÓ Ì Û·ÛÙ¿ ÙfiÍ·, ·Ú·ÂÙ¿ÛÌ·Ù·, ·Óıԉԯ›· Ì ¿ÓıË Î·È Î·ÚÔ‡˜, ÂÍ·Ù¤Ú˘Á· Î·È ¿ÏϘ Ì·ÚfiÎ ‰È·ÎÔÛÌ‹ÛÂȘ, ηıÒ˜ Î·È Ù· Â¿Óˆ fiÚıÈ· Ì¿ÚÌ·Ú· Ì ÙÔ˘˜ ÚfiÌ‚Ô˘˜, ÔÈ ÂÛÛ›ÛÎÔÈ Î·È ÔÈ ÎÔÏfiÓ˜ Ì ٷ ÎÈÔÓfiÎÚ·Ó·) ¯ÚÔÓÔÏÔÁÂ›Ù·È Î·Ù¿ ÙËÓ ÂÈÁÚ·Ê‹ ÙÔ 1784. ™ÙÔÓ 19Ô ·È. Î·È Û˘ÌÏËڈ̷ÙÈο ÛÙÔÓ 20fi ¤Ï·‚ ÙË ÛËÌÂÚÈÓ‹ ÓÂÔÎÏ·ÛÈ΋ ÌÔÚÊ‹ Ù˘. TfiÛÔ ÙÔ ·Ú¯ÈÎfi ÙÌ‹Ì· ·˘Ù‹˜ Ù˘ ÎÚ‹Ó˘ fiÛÔ Î·È ÔÈ ÙÚÂȘ ÚÔËÁÔ‡ÌÂÓ˜ ·Ô‰›‰ÔÓÙ·È Û’ ¤Ó· ÙÔÈÎfi ÂÚÁ·ÛÙ‹ÚÈ Ô˘ Û˘Ì‚·ÙÈη ¤¯ÂÈ ÔÓÔÌ·ÛÙ› «ÂÚÁ·ÛÙ‹ÚÈÔ ÙÔ˘ Ù¤ÌÏÔ˘ Ù˘ º·ÓÂڈ̤Ó˘». H ÙÂÙÚ¿Ï¢ÚË «K¿Ùˆ BÚ‡ÛË» Ù˘ XÒÚ·˜, Ù¯ÓÈο Ôχ ÚÔÛÂÁ̤ÓË, Ì ÙÚÂȘ ·Ó¿ÁÏ˘Ê˜ ϿΘ ÛÙÔ˘˜ ·ÓÙ›ÛÙÔÈ¯Ô˘˜ ÎÚÔ˘ÓÔ‡˜. O Ì·ÚfiÎ ‰È¿ÎÔÛÌÔ˜, ÏÔ‡ÛÈÔ˜ Î·È Û ˘ÎÓ‹ Û‡ÓıÂ-

™ËÌ·ÓÙÈο ¤ÚÁ· Ù˘ ÙÔÈ΋˜ ÏÈıÔÁÏ˘ÙÈ΋˜ ÔÈ ·Ó¿ÁÏ˘Ê˜ ϿΘ ÛÙȘ ÎÚ‹Ó˜ ÙÔ˘ ÓËÛÈÔ‡

H H Παναγα ταζει το βρφος Iησο εν εκενο, δυστροπντας, αποστρφει την κεφαλ. Xαριτωμνη λαϊκ απεικνιση στο πνω μρος της βρσης της Kιουρς Kαρδιανς, 1777. Kτω, κιονοστοιχα με δικφαλο αετ, εξαπτρυγα και τρφυλλο νθος· στη μση, αρχγγελοι-φρουρο και η κτητορικ επιγραφ (φωτ.: Aλ. Φλωρκης).

·fi ÙÔ˘˜ ÎÔÚ˘Ê·›Ô˘˜ ÂÎÚÔÛÒÔ˘˜ Ù˘ ÓÂÔÂÏÏËÓÈ΋˜ ÁÏ˘ÙÈ΋˜: ¢. ºÈÏÈfiÙ˘, °. BÈÙ¿Ï˘, °È·Ó. X·ÏÂ¿˜, §. ™Ò¯Ô˜ Î.¿.

AÓ¿ÁÏ˘Ê· AÓ¿ÌÂÛ· ÛÙ· ¤ÚÁ· Ù˘ Ï·˚΋˜ ÏÈıÔÁÏ˘ÙÈ΋˜, ÛËÌ·ÓÙÈ΋ ı¤ÛË Î·Ù¤¯Ô˘Ó ÔÈ ·Ó¿ÁÏ˘Ê˜ ϿΘ Ô˘ ÎÔÛÌÔ‡Ó ÙȘ ÎÚ‹Ó˜ ÙÔ˘ ÓËÛÈÔ‡, ȉȷ›ÙÂÚ· ÂΛӘ ÙÔ˘ ‚ã ÌÈÛÔ‡ ÙÔ˘ 18Ô˘ ·È. Î·È ÙˆÓ ÚÒÙˆÓ ‰ÂηÂÙÈÒÓ ÙÔ˘ 19Ô˘ ·È. MÂÚÈο ·fi Ù· ÈÔ ·ÓÙÈÚÔÛˆ¢ÙÈο ·Ú·‰Â›ÁÌ·Ù· Ù¤ÙÔÈˆÓ ·Ó·ÁÏ‡ÊˆÓ Â›Ó·È: ¶Ï¿Î· ÎÚ‹Ó˘ Â·ÓÂÓÙÔȯÈṲ̂ÓË ÛÙËÓ ·˘Ï‹ Ù˘ MÔÓ‹˜ K¯ÚÔ‚Ô˘Ó›Ô˘ (1760). ø˜ ÎÂÓÙÚÈ΋ ·Ú¿ÛÙ·ÛË Ê¤ÚÂÈ ·ÓıÔ‰Ô¯Â›Ô Ì ÏÔ˘ÏÔ‡‰È· ·Ó·ÙÔÏÈ΋˜ ¤ÌÓ¢Û˘, ‰È·ÎÔÛÌËÙÈ΋ ÂͤÏÈÍË ÙÔ˘ ‰¤ÓÙÚÔ˘ Ù˘ ˙ˆ‹˜. Eη٤ڈıÂÓ Î˘·Ú›ÛÛÈ·, Ì ÌÔÚʤ˜ Û˘ÁÎÏ›ÓÔ˘Û˜ ·fi ÙÔ ‚¿ÚÔ˜ ÙˆÓ Ô˘ÏÈÒÓ Ô˘ ÙȘ ·ÙÔ‡Ó. E¿Óˆ Ë ÂÈÁÚ·Ê‹: MNHC£ITI KIPIE TON ¢OY§ON / TOY £EOY XATZICIMEON 1760. MÈÎÚ‹ Ͽη Ù˘ Û˘ÏÏÔÁ‹˜ K·Ú‰·Ì›ÙÛË ÛÙË XÒÚ·, Ô˘ ÂÈÎÔÓ›˙ÂÈ ÙÔ ÛÙÔȯÂÈfi Ù˘ ËÁ‹˜ Ì ÎÏÂÈÛÙ¿ Ù· Ì¿-

H Aνγλυφη πλκα κρνης στην αυλ της Mονς Kεχροβουνου. Στην παρσταση απεικονζεται ανθοδοχεο με λουλοδια (διακοσμητικ εξλιξη του δνδρου της ζως), κυπαρσσια και πουλι . Eπνω διακρνεται η επιγραφ: MNHCΘITI KIPIE TON ΔOYΛON TOY ΘEOY XATZICIMEON 1760 (φωτ.: Aλ. Φλωρκης).

H

K A £ H M E P I N H

B

ÛË, ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÂÈ ı¤Ì·Ù·, fiˆ˜ Û·ÛÙ¿ ÙfiÍ· Â› ÎÈÔÓ›ÛΈÓ, Ê˘ÏÏfiÌÔÚʘ ¤ÏÈΘ, ·¯È‚¿‰Â˜, Τڷٷ Ù˘ AÌ¿ÏıÂÈ·˜, ÏÔ˘ÏÔ‡‰È· Î·È Î·ÚÔ‡˜ ÚÔÛÊÔÚ¿˜, Ô˘ÏÈ¿ ı˘ÌÈ·Ù¿ Ì ϷÙÚ¢ÙÈÎfi Î·È ·ÔÙÚÂÙÈÎfi ÂÚȯfiÌÂÓÔ, ¯¤ÚÈ Ô˘ ÚÔÙ›ÓÂÈ ÛÙ·˘Úfi, Ê˘ÙÈο ÎÔÛÌ‹Ì·Ù· Î·È Ô͢ÎfiÚ˘ÊÔ˘˜ ÎÚ›ÓÔ˘˜. H fiÏË Î·Ù·Û΢‹ ¯ÚÔÓÔÏÔÁÂ›Ù·È ·fi ÂÈÁÚ·Ê‹ ÛÙ· 1798 Î·È ·Ô‰›‰ÂÙ·È ÛÙÔ ÏÂÁfiÌÂÓÔ «ÂÚÁ·ÛÙ‹ÚÈÔ ÙÔ˘ Ù¤ÌÏÔ˘ ÙˆÓ ¢˘ÔXˆÚÈÒÓ». ™ÙÔ ›‰ÈÔ ÂÚÁ·ÛÙ‹ÚÈÔ ÔÊ›ÏÔÓÙ·È ‰‡Ô ›‰ÈÔ˘ ·Ú¯ÈÙÂÎÙÔÓÈÎÔ‡ Ù‡Ô˘ ÎÚ‹Ó˜: Ë «A¿Óˆ BÚ‡ÛË» Ù˘ XÒÚ·˜ T‹ÓÔ˘ (1797) Î·È Ë «BÚ‡ÛË ÙÔ˘ K·Ì¿ÓË» Ù˘ XÒÚ·˜ AÓ‰ÚÔ˘ (1818), Ë ‰Â‡ÙÂÚË Ì ÙË Û˘ÓÂÚÁ·Û›· ÙÔ˘ Ì·ÚÌ·Ú¿ X·Ù˙ËÛ›ÌÔ˘ NÈÎÔÏ¿Ô˘ ·fi Ù· IÛÙ¤ÚÓÈ· T‹ÓÔ˘. ¶Ï¿Î· ÛÙÔ ËÁ¿‰È Ù˘ •ÈÓ¿Ú·˜, Ì ‰ÈΤʷÏÔ ·ÂÙfi, ÂÛÙÂÌ̤ÓÔ Ì ‚·ÛÈÏÈÎfi ÛÙ¤ÌÌ· Î·È Ì ÊÙÂÚ¿ ·ÓÔÚıˆÌ¤Ó·. ™Ù· fi‰È· ÙÔ˘ ÎÚ·Ù¿ Í›ÊÔ˜ Î·È ‰‡Ô ÎÏÂȉȿ, Ù· ÎÏÂȉȿ Ù˘ ¶fiÏ˘ Ô˘ ÂÚÈ̤ÓÔ˘Ó Ó’ ·ÓÔ›ÍÔ˘Ó «¿ÏÈ Ì ¯ÚfiÓÈ· Î·È Î·ÚÔ‡˜» ÙË B·ÛÈÏÂ‡Ô˘Û·. O ‰ÈΤʷÏÔ˜ ·ÂÙfi˜ Â›Ó·È Û‡Ì‚ÔÏÔ ÔÏ˘Û‹Ì·ÓÙÔ: ·ÔÙÚÂÙÈÎfi, ËÁÂÌÔÓÈÎfi, ÂıÓÈÎfi, ıÚËÛ΢ÙÈÎfi. E‰Ò ÂÚÈÎÏ›ÂÙ·È Û ˆÔÂȉ¤˜ ÌÂÙ¿ÏÏÈÔ Ì ÂÚÈÏÂÁ̤ÓË ‰È·ÎÔÛÌËÙÈ΋ Ù·ÈÓ›·. ™ÙȘ Ù¤ÛÛÂÚȘ ÁˆÓ›Â˜ Ù˘ Ͽη˜, ÙÚ›Ê˘ÏÏ· ¿ÓıË Ì ÔÌÊ·Ïfi. XÚÔÓÔÏÔÁ›· (οو ·fi ÙÔ˘˜ Ï·ÈÌÔ‡˜): 1819 ºÏ‚·Ú›Ô˘ 7. M·ÚÌ¿ÚÈÓÔ ÍÈÓ¿ÚÈ ÛÙËÓ ÎÚ‹ÓË «°ÏÈÛÙ¤ÚÓÈ» Ù˘ Ï·Ù›·˜ ÙˆÓ ¢˘Ô XˆÚÈÒÓ, ÎÔÛÌË̤ÓÔ Ì ·Ó¿ÁÏ˘ÊË ÏÂÔÓÙÔÎÂÊ·Ï‹ ηÙÂÓÒÈÔÓ Î·È Ì ÙÔÓÈṲ̂ÓÔ˘˜ ÔÊı·ÏÌÔ‡˜ («Ï¤ˆÓ ÎÚËÓÔʇϷͻ). H ÎÚ‹ÓË ÙÔ˘ ·ÁÈ¿ÛÌ·ÙÔ˜ ÛÙË MÂÁ·Ïfi¯·ÚË Ù˘ T‹ÓÔ˘, ¯ÚÔÓÔÏÔÁË̤ÓË ·fi ÙËÓ ÂÈÁÚ·Ê‹ ÙÔ 1823, ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ X·Ù˙ËÛ›ÌÔ˘ NÈÎÔÏ¿Ô˘. ™Ù· ¿ÎÚ·, ÂÛÛÔ›, Û‡ÌÊ˘ÙÔÈ Ì ÙËÓ ˘fiÏÔÈË Ͽη, ÎÔÛÌË̤ÓÔÈ Ì ‰‡Ô Â¿ÏÏËÏ· ηı’ ‡„Ô˜ Î˘Ì¿ÙÈ· Û¯‹Ì·ÙÔ˜ S, Ê˘ÏÏfiÌÔÚÊ· Î·È ·ÓıÔÊfiÚ·. AÓ¿ÌÂÛ¿ ÙÔ˘˜ ÂÈÎÔÓ›˙ÂÙ·È Ë ZˆÔ‰fi¯Ô˜ ¶ËÁ‹, Ó· ÚÔ·ÙÂÈ ·fi ÙÂÙÚ¿ÎÚÔ˘ÓË ÊÈ¿ÏË Î·È Ó· ÙÚÔÊÔ‰ÔÙ› Ì ·Á›·ÛÌ· ‰ÂÍ·ÌÂÓ‹. TfiÛÔ Ë ¶·Ó·Á›· fiÛÔ Î·È ÙÔ ‚Ú¤ÊÔ˜ XÚÈÛÙfi˜ ·Ô‰›‰ÔÓÙ·È Û ÌÂÙˆÈ΋ ÛÙ¿ÛË. E¿Óˆ, Â› ÓÂÊÂÏÒÓ, ‰‡Ô ¿ÁÁÂÏÔÈ ·Ôı¤ÙÔ˘Ó ÛÙËÓ ÎÂÊ·Ï‹ Ù˘ ¶·Úı¤ÓÔ˘ ÛÙ¤ÌÌ·. O ¤Ó·˜ ·’ ·˘ÙÔ‡˜ ÎÚ·Ù¿ Â›Û˘ ÂÈÏËÙ¿ÚÈÔ ·ÓÔȯÙfi, fiÔ˘ ‰È·ÎÚ›ÓÔÓÙ·È Ù· ÁÚ¿ÌÌ·Ù· ZOø¢OXOY ¶H°I. KÚ‹ÓË ÛÙÔ ™ÎÏ·‚Ô¯ˆÚÈfi, ·ÔÙÂÏÔ‡ÌÂÓË ·fi Ì·ÚÌ¿ÚÈÓÔ ÍÈÓ¿ÚÈ-ÎÚÔ˘Ófi Î·È ÂÁ¯¿Ú·ÎÙË Ì·ÚÌ¿ÚÈÓË ÂÈÎfiÓ· Ì ÙË B¿ÊÙÈÛË ÙÔ˘ XÚÈÛÙÔ‡, ÂÓÙfi˜ Û·ÛÙÔ‡ ÙfiÍÔ˘. XÚÔÓÔÏÔÁ›·: 1828. KÚ‹Ó˜ ·fi TËÓÈ·ÎÔ‡˜ Ì·ÚÌ·Ú¿‰Â˜ ˘¿Ú¯Ô˘Ó Î·È ¤Íˆ ·fi ÙÔ ÓËÛ›, ȉȷ›ÙÂÚ· ÛÙÔ AÁÈÔÓ OÚÔ˜. EÌ›˜ fï˜ ı· ÙÂÏÂÈÒÛÔ˘ÌÂ Â‰Ò ÙËÓ ÂÚÈ‹ÁËÛ‹ Ì·˜ ÛÙȘ ÙËÓȷΤ˜ ÎÚ‹Ó˜, ÎÏ›ÓÔÓÙ·˜ Ì ÙËÓ ÚÔÙÚÔ‹ Ù˘ Ï·˚΋˜ ÛÔÊ›·˜, ÙË ÛηÏÈṲ̂ÓË ÛÙË ‚Ú‡ÛË ÙÔ˘ ‰ÚfiÌÔ˘ ·fi ÙÔÓ TÚÈfiÙ·ÌÔ ÛÙÔÓ ™ÌÂÚ¿‰Ô (1853): «H ·ÓıÚÒÈÓÔ˜ ʈӋ ÂÍÂÚ¯Ô̤ÓË ÂÎ Ù˘ ¤ÙÚ·˜ ‰È·ÂÚÓ¿ ÙÔ˘˜ ·ÈÒÓ·˜ Î·È ÂÓ Ì¤Ûˆ Ù˘ ÂÚËÌ›·˜ ÂȘ ÙÔÓ ‰È·‚¿ÙËÓ Ï¤ÁÂÈ: «AÓıÚˆÂ, ‰ÂÓ Â›Û·È ÌfiÓÔ˜Ø Î·È ¿ÏÏÔÈ ÂȘ ÙÔ˘˜ ·˘ÙÔ‡˜ ÙfiÔ˘˜ Î·È ¤ÈÔÓ Î·È ¤·ıÔÓ Î·È ËÛı¿ÓıËÛ·Ó Î·È ‰ÈˈӛÛıËÛ·Ó. K‡„Â Ô˘Ó Î·È Û˘, ›Â Î·È ·fi‰Ô˜ ÙÔ ·ÈˆÓ›· Ë ÌÓ‹ÌË».

K Y P I A K H

1 4

A ¶ P I § I O Y

2 0 0 2

31

Pοοκρνες Aρκαδας Ã Προοπτικ αναπαρσταση της αρχαας κρνης της Φιγαλεας απ τον A. K. Oρλνδο, 1927.

Tου A ƒ°⁄ƒ∏ ¶ ∂Δƒ√¡flΔ∏ Δρος Aρχιτ κτονος

AıËÓÒÓ). M ÎÚÔ˘Ófi ÂÓÙÔȯÈṲ̂ÓÔ „ÈÏÔ‡ÙÛÈη Û ·Ïfi ÂÙÚfiÙÔȯÔ, ›Ù ÂÚÈÔÈË̤ÓÔ Î·ÏÔÏ¿Í¢ÙÔ ·Ú¿‰·, Ì ¤Ó·-‰˘Ô Â˙Ô‡ÏÈ· ‰›Ï·, ÙȘ «Í·ÏÒÛÙÚ˜». TȘ Í·ÏÒÛÙÚ˜ ·fi fiÔ˘ ÔÈ Á˘Ó·›Î˜ (ÔÙ¤ ÔÈ ¿ÓÙÚ˜) «˙·ÏÒÓÔÓÙ·Ó» ÙË ‚·Ú¤Ï· ÙÔ˘ ÓÂÚÔ‡ ÛÙËÓ Ï¿ÙË ÙÔ˘˜ Ì ÙÚȯȿ. ¶ÂÚÈ‚fiËÙ˜ ¤ÌÂÈÓ·Ó ÔÈ «˙·ÏÒÛÙÚ˜» Ù˘ ‚Ú‡Û˘ MÂÓ¿ÎË Ù˘ TÚÈÔÏÈÙÛ¿˜ ÂÍ·ÈÙ›·˜ ÙˆÓ ÂΛ ·ÈÌ·ÙËÚÒÓ Û˘Ì‚¿ÓÙˆÓ Î·Ù¿ ÙËÓ ¿ÏˆÛ‹ Ù˘ (23 ™ÂÙÂÌ‚Ú›Ô˘ 1821).

Y

¢ATO¶YP°O™ Ù˘ ¶ÂÏÔÔÓÓ‹ÛÔ˘ Ë AÚ牛·. ™Ù· ‚Ô˘Ó¿ Ù˘, ÙÔ M·›Ó·ÏÔ, ÙÔÓ ¶¿ÚÓˆÓ·, ÙÔ §‡Î·ÈÔ, ÙÔ AÚÙÂÌ›ÛÈÔ, ÙÔ AÊÚÔ‰›ÛÈÔ, ÙËÓ KÏÈÓ›ÙÛ·, Z¿‚ÈÙÛ·, EÁÎϤÓÔ‚· Î.¿., ¿ÊıÔÓ˜ ÔÈ ËÁ¤˜ ‰ÚÔÛ›˙Ô˘Ó ÙÔ˘˜ Ô‰ÔÈfiÚÔ˘˜ (¶ÂϤÎÈ, ¶·Ï·‚Ô‰›ÙÛ·, ¶·„ÔχË, ¢Ú·˝Ó·, ¢Ú·ÎÔ˘Ó¤Ú·, ¶ÚÔÛÈÓ›ÎÔ˜, ¶ËÁ¿‰È, K·¸ÏÔÓ¤ÚÈ...). ™Ù· ÔÚÂÈÓ¿ ¯ˆÚÈ¿ ÎÙÈÛÙ¤˜ ‚Ú‡Û˜ ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·È ·ÎfiÌ·Ø (·ÎÔ‡˜ «TÚ·Ó‹ ‚Ú‡ÛË», «AÊÂÓÙÈ΋», ÙÔ˘ «§Ô˘Î¿», ÙÔ˘ «MÔ˘ÛÙ·Ê¿»). EÎÙfi˜ ·fi ·Ú¯·›· ˘‰ÚˆÓ‡ÌÈ· (AÁÓÒ, K›ÛÛ·, N˘ÌÊ·Û›·), Ô˘ ·ÓÙ·ÔÎÚ›ÓÔÓÙ·È ‹ Ù·˘Ù›˙ÔÓÙ·È Ì ÛËÌÂÚÈÓ¿ ÙÚ¯ԇÌÂÓ· ÓÂÚ¿, ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·È ·ÎfiÌ· ·Ú¯·›· ηٿÏÔÈ· Ù˘ ·Ú¯·ÈfiÙËÙ·˜. AÓÙÈÚÔÛˆ¢ÙÈÎfi ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· Ë Û‡ÓıÂÙË ÎÚ‹ÓË Ù˘ «ºÈÁ·Ï›·˜» (Ë ÛËÌÂÚÈÓ‹ «NÙÔ˘Ó¿» ÙÔ˘ ¯ˆÚÈÔ‡ ¶·‡ÏÈÙÛ·, Â›ÛËÌ· ºÈÁ·Ï›·). ™‡ÓıÂÙË ÁÈ·Ù› ‹Ù·Ó Î·È Ú Ô Ô Î Ú ‹ Ó Ë (Ì ڤÔÓ ‡‰ˆÚ), Î·È · Ú ˘ Î Ú ‹ Ó Ë (Ì ÏÂοÓË ÁÈ· Ó· «·Ú˘Ûı‹» ηÓ›˜ ÓÂÚfi). ™ÙȘ ÔÏ˘¿ÚÈı̘ ‚Ú‡Û˜ Ù˘ AÚ牛·˜ Û˘Ó·ÓÙ¿˜ ÏÔ‡ÙÔ ÔχÌÔÚÊˆÓ ·Ú·‰ÂÈÁÌ¿ÙˆÓ. Afi ÙȘ ÈÔ ·Ϥ˜ ÚÔÔÎÚ‹Ó˜ Ì «ÎÂÚ·Ì›‰È», ›Ù «ÛÔ˘ÏËÓ¿ÚÈ» Û ϷÁη‰È¤˜ Î·È Û Ï·ÁȤ˜, ¤ˆ˜ ÔÏ˘ÒÚÔÊ· ÌÓËÌÂÈÒ‰Ë ÎÙ›ÛÌ·Ù· Û fiÏÂȘ Î·È ÎÂÊ·ÏÔ¯ÒÚÈ·. A·ÓÙ¿˜ Ì ¤Ó·Ó ÎÚÔ˘Ófi (ÌÈ· ηÏÔÂÏÂÎË̤ÓË Ì·ÚÌ·Ú¤ÓÈ· ÁÔ‡ÚÓ·), ‰˘Ô Î·È ÙÚÂȘ, ¤ˆ˜ Î·È ÂÓÓ¤· (–Ϙ ÎÈ Ô ÙÂÏÂ˘Ù·›Ô˜ ·ÚÈıÌfi˜ Û·Ó Î¿ÙÈ ı¤ÏÂÈ Ó· ÂÈ, Î·È Ô˘ ı˘Ì›˙ÂÈ ÙËÓ ·Ú¯·˚΋ «EÓÓ¤·ÎÚÔ˘ÓË» ÙˆÓ ·Ú¯·›ˆÓ

AÁ›· ÙˆÓ ÓÂÚÒÓ

P Kατλοιπα της σ νθετης αρχαας κρνης της Φιγαλεας, η σημεριν «Nτουν» του χωριο Πα λιτσα, επσημα Φιγαλεα. Σ νθετη γιατ ταν ροοκρνη (με ρον δωρ) και αρυκρνη (με λεκνη) για να «αρυσθ» κανες νερ (φωτ.: Aργ. Πετροντης, 1978).

™ÙËÓ AÚ牛·, fiˆ˜ Î·È ·ÏÏÔ‡, Ë AÁ›· ¶·Ú·Û΢‹ Â›Ó·È ·Á›· ÙˆÓ ÓÂÚÒÓ Î·È Û˘¯Ó¿ Ë Ï·ÙÚ›· Î·È ÔÈ ÂÎÎÏËۛ˜ Ù˘ Û˘Ó‰˘¿˙ÔÓÙ·È Ì ·˘Ù¿: Ë «AÁ›· ¶·Ú·Û΢‹ ÛÙ· NÂÚ¿» ÛÙÔ fiÚÔ˜ AÚÙÂÌ›ÛÈÔ, Ë AÁ›· ¶·Ú·Û΢‹ ÎÙÈṲ̂ÓË ¿Óˆ ÛÙȘ ËÁ¤˜ ÙÔ˘ §Ô‡ÛÈÔ˘ ÔÙ·ÌÔ‡ Ì ٤ÛÛÂÚȘ ÎÚÔ˘ÓÔ‡˜ ÛÙË ‚¿ÛË ÙÔ˘ ÙÔ›¯Ô˘ Ù˘, ÙÔ ›‰ÈÔ Ë AÁ›· ¶·Ú·Û΢‹ ¤Íˆ ·fi ÙË ™ÙÂÌÓ›ÙÛ· ÚÔ˜ ÙË «™Î¤ÌÓ·», fiÔ˘ Ô ÎÚÔ˘Ófi˜ ÎÙ›ÛÙËΠ„ËÏ¿ ÛÙÔÓ ÙÔ›¯Ô, Â›Û˘ Î·È Ë AÁ›· ¶·Ú·Û΢‹ ÛÙÔ ¢Ú·ÁÒÈ. ™ÙËÓ ÙÂÏÂ˘Ù·›· ÂÚ›ÙˆÛË ÙÔÓ ÎÚÔ˘Ófi ÂÚÈ‚¿ÏÏÂÈ ¤Ó· ·Ó¿‚·ıÔ ÙfiÍÔ. ¶Ú·ÁÌ·ÙÈο, ÔÈ ÙÔ›¯ÔÈ Ì ÙÔ˘˜ ÎÚÔ˘ÓÔ‡˜ οÔÙ ı· ‰È·ÎÔÛÌËıÔ‡Ó ÌÂ Ù˘ÊÏ¿ ·„ȉÒÌ·Ù·, Û˘¯Ó¿ Ì ÂÈÁڷʤ˜, οÔÙ Ì ÚÔÁÂÓ¤ÛÙÂÚ· ÛfiÏÈ·. OÌÔÚÊË Î·È ÈÛÙÔÚÈ΋ Â›Ó·È Ë «TÚ·Ó‹ BÚ‡ÛË» Ù˘ AÓ‰Ú›ÙÛ·ÈÓ·˜ ‰›Ï· ÛÙÔÓ Ï¿Ù·ÓÔ Ì ٤ÛÛÂÚȘ ÎÚÔ˘ÓÔ‡˜, ÙÚÂȘ ˙·ÏÒÛÙÚ˜, ‰‡Ô ·„ȉÒÌ·Ù· Î·È ÌÈ· ÎÙËÙÔÚÈ΋ ÂÈÁÚ·Ê‹: «†1724.: / A°OYSOY:10 / EKTISH / H BPICI ˘fi / TIC XOPAC» (¯ÒÚ· = ·ÓÂÍ¿ÚÙËÙË ÎÔÈÓfiÙËÙ·, ÂÏ¢ıÂÚÔ¯ÒÚÈ), MÂÙ¿ ı· ÎÙÈÛÙÔ‡Ó ÛÎÂ·ÛÙ¤˜ ıÔψ٤˜ ‚Ú‡Û˜, ·ÓÔÈÎÙ¤˜ ÂÌÚfi˜ Û˘Ó‹ıˆ˜. ¶ÏÔ˘ÛÈfiÙÂÚ˜ ÌÔÚÊÔÏÔÁÈο Â›Ó·È ·˘Ù¤˜ Ô˘ ·ÓÔ›ÁÔÓÙ·È Î·È ÛÙ· Ï¿ÁÈ· Ì ÂÚÈ΢ÎÏÈο ÙfiÍ·. ¶ÔÏϤ˜, ÂÎÙfi˜ ·fi ÙÔ fiÙÈÛÌ· ·ÓıÚÒˆÓ, ÁȉÈÒÓ Î·È ÚÔ‚¿ÙˆÓ Î·È ˘Ô˙˘Á›ˆÓ ¤¯ÔÓÙ·˜ ηٿÏÏËϘ ÁÔ‡ÚÓ˜ Î·È ÔÙ›ÛÙÚ˜, ‰È¢ÎfiÏ˘Ó·Ó Î·È ÙÔ χÛÈÌÔ ÚÔ‡¯ˆÓ. T¤ÏÔ˜, ‚·ıÌÈ·›·, ȉ›ˆ˜ ·fi ÙÔ Ù¤ÏÔ˜ ÙÔ˘ 19Ô˘ ·È. Î·È ÂÓ Û˘Ó¯›· ÙÔ˘ 20Ô‡, ·Ú¯Èο ÛÙËÓ TÚ›ÔÏË, ·ÎÔÏÔ‡ıˆ˜ ÛÙ· ÎÂÊ·ÏÔ¯ÒÚÈ·, ¤Î·Ó ÙËÓ ÂÌÊ¿ÓÈÛ‹ ÙÔ˘ ÛÙËÓ AÚ牛· Ô ÓÂÔÎÏ·ÛÈÎÈÛÌfi˜, ÛÊÚ·Á›˙ÔÓÙ·˜ Î·È Ù· ÎÚËÓ·›· ‰ËÌÈÔ˘ÚÁ‹Ì·Ù·. ™ÙȘ ̤Ú˜ Ì·˜ Ë ÓÔÛÙ·ÏÁ›· ÁÈ· Ù· ·Ú·‰ÔÛȷο ¤ÚÁ· οÓÂÈ Ó· ÎÙ›˙ÔÓÙ·È ‚Ú‡Û˜: «‚ÈÙÚÈÓfi‚Ú˘Û˜» ÌÔ˘ ÙȘ ‚¿ÙÈÛ ÁÂÏÒÓÙ·˜ ¤Ó·˜ Á¤ÚÔ Ê›ÏÔ˜ ÌÔ˘ ·fi ÙÔ˘ ¢Ú·ÁÔ˘Ì¿ÓÔ˘ – Ì ÙÔ ‰›ÎÈÔ ÙÔ˘. ™·ÓÈfiٷٷ ÂÙ˘¯Ë̤Ó˜, Û˘Ó‹ıˆ˜ Ô˘‰¤ÙÂÚ˜, οÔÙ ·Î·Ï·›ÛıËÙ˜ Î·È Ì¿ÏÈÛÙ· ηٿ ·‚‰ËÚËÙÈÎfi ÙÚfiÔ ÂÓÙÂÏÒ˜ ÁÈ· ÙÔ ı·ı‹Ó·È, ηıÒ˜ ‰ÂÓ ¤¯Ô˘Ó Ô‡Ù ÓÂÚfi! BÈ‚ÏÈÔÁÚ·Ê›·: — Λευτέρης Mπαρδάκος/Aλέξης Tοτσίκας, «Παραδοσιακές κρήνες της Πελοποννήσου», Aθήνα, εκδ. «Oδυσσέας» 1980. — Aργύρης Πετρονώτης, «Pοοκρήνες Aρκαδίας», στον τιμητικ τμο «Oριον» καθηγ. Δ. A. Φατούρο, τεύχος B΄ Θεσσαλονίκη, εκδ. AΠΘ, 1999.

32

H

K A £ H M E P I N H

B

K Y P I A K H

1 4

A ¶ P I § I O Y

2 0 0 2