51059259-Robert-L-Leahy-Bilişsel-Terapi-ve-Uygulamaları

Robert L. Leahy _ Bilişsel Terapi ve Uygulamaları Kitaplar, uygarlığa yol gösteren ışıklardır. UYARI: www.kitapsevenler.com Kitap sevenlerin yeni buluşma noktasından herkese merhabalar... Cehaletin yenildiği, sevginin, iyiliğin ve bilginin paylaşıldığı yer olarak gördüğümüz sitemizdeki tüm e-kitaplar, 5846 sayılı kanun'un ilgili maddesine istinaden, engellilerin faydalanabilmeleri amacıyla ekran okuyucu, ses sentezleyici program, konuşan "Braille Not Speak", kabartma ekran ve benzeri yardımcı araçlara, uyumlu olacak şekilde, "TXT", "DOC" ve "HTML" gibi formatlarda, tarayıcı ve OCR (optik karakter tanıma) yazılımı kullanılarak, sadece görme engelliler için, hazırlanmaktadır. Tümüyle ücretsiz olan sitemizdeki e-kitaplar, "engelli-engelsiz elele" düşüncesiyle, hiçbir ticari amaç gözetilmeksizin, tamamen gönüllülük esasına dayalı olarak, engelli-engelsiz yardımsever arkadaşlarımızın yoğun emeği sayesinde, görme engelli kitap sevenlerin istifadesine sunulmaktadır. Bu e-kitaplar hiçbir şekilde ticari amaçla veya kanuna aykırı olarak kullanılamaz, kullandırılamaz. Aksi kullanımdan doğabilecek tüm yasal sorumluluklar kullanana aittir. Sitemizin amacı asla eser sahiplerine zarar vermek değildir. www.kitapsevenler.com web sitesinin amacı görme engellilerin kitap okuma hak ve özgürlüğünü yüceltmek ve kitap okuma alışkanlığını pekiştirmektir. Ben de bir görme engelli olarak kitap okumayı seviyorum. Sevginin olduğu gibi, bilginin de paylaşıldıkça pekişeceğine inanıyorum. Tüm kitap dostlarına, görme engellilerin kitap okuyabilmeleri için gösterdikleri çabalardan ve yaptıkları katkılardan ötürü teşekkür ediyorum. Bilgi paylaşmakla çoğalır. Yaşar Mutlu İLGİLİ KANUN: 5846 sayılı kanun'un "Altıncı Bölüm-Çeşitli Hükümler" bölümünde yeralan "EK MADDE 11" : "ders kitapları dahil, alenileşmiş veya yayımlanmış yazılı ilim ve edebiyat eserlerinin engelliler için üretilmiş bir nüshası yoksa hiçbir ticarî amaç güdülmeksizin bir engellinin kullanımı için kendisi veya üçüncü bir kişi tek nüsha olarak ya da engellilere yönelik hizmet veren eğitim kurumu, vakıf veya dernek gibi kuruluşlar tarafından ihtiyaç kadar kaset, CD, braill alfabesi ve benzeri formatlarda çoğaltılması veya ödünç verilmesi bu Kanunda öngörülen izinler alınmadan gerçekleştirilebilir."Bu nüshalar hiçbir şekilde satılamaz, ticarete konu edilemez ve amacı dışında kullanılamaz ve kullandırılamaz. Ayrıca bu nüshalar üzerinde hak sahipleri ile ilgili bilgilerin bulundurulması ve çoğaltım amacının belirtilmesi zorunludur. Bu e-kitap görme engelliler için düzenlenmiştir. Kitap taramak gerçekten incelik ve beceri isteyen, zahmet verici bir iştir. Ne mutlu ki, bir görme engellinin, düzgün taranmış ve hazırlanmış bir e-kitabı okuyabilmesinden duyduğu sevinci paylaşabilmek tüm zahmete değer. Sizler de bu mutluluğu paylaşabilmek için bir kitabınızı tarayıp, [email protected] adresine göndermeyi ve bu isimsiz kahramanlara katılmayı düşünebilirsiniz. Bu kitaplar, size gelene kadar verilen emeğe ve kanunlara saygı göstererek, lütfen bu açıklamaları silmeyiniz. Siz de bir görme engelliye, okuyabileceği formatlarda, bir kitap armağan ediniz... Teşekkürler.

Ne Mutlu Bilgi için, Bilgece yaşayanlara. Tarayan: Yaşar Mutlu www.kitapsevenler.com www.yasarmutlu.com e-posta: [email protected] Robert L. Leahy _ Bilişsel Terapi ve Uygulamaları Bilişsel Terapi ve Uygulamaları ROBERT L. LEAHY LITERA YAYINCILIK 2 Robert L. LEAHY, Ph.D. Elinizdeki kitabın editörü olan Robert L. Leahy, ABD'deki Yale Üniversitesinde aldığı eğitimden sonra Pennsylvania Üniversitesi Tıp Fakültesindeki Bilişsel Terapi Merkezinde, Bilişsel Terapinin kurucusu Dr. Aaron Beck ile çalıştı ve onunla ortak yayınlar yaptı. ABD'nin değişik üniversitelerinde dersler veren Leahy, yakın bir geçmişte "Uluslararası Bilişsel Psikoterapi Topluluğu"nun başkanı seçilmiştir. Ayrıca New York'ta bulunan Amerikan Bilişsel Terapi Enstitüsü'nü kurmuş olup, halen ABD'de Cornell Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Bölümü'nde psikoloji profesörü olarak görev yapmaktadır. Bilişsel terapi ile ilgili bir çok çalışma yapmış olan Leahy 'in bazı eserleri şunlardır. Cognitive Therapy: Basic Principles and Applications; Practicing Cognitive Therapy; Treatment Plans and Interventions for Depression and Anxiety Disorders (Holland'la birlikte); Overcoming Re^istaflBBf-in live Theiipyraid hKj v i i I a i ~i1fefiflj Snces ınÇvğmtıve MRlCTCOr HppÇT-et «BüidejJ£ ambptjM ierapy BİLİŞSEL TERAPİ VE UYGULAMALARI -Tedavi Müdahaleleri İÇİN BİR KlLAVUZRobert L. LEAHY Litera - 8 Psikoterapi - 04 Bilişsel Terapi ve Uygulamaları, Tedavi Müdahaleleri İçin Bir Kılavuz, Derleyen: Robert L. LEAHY, Ph.D. Özgün Adı: Practicing Cognitive Therapy, A Guide to Interventions by Robert Leahy, 1997. Dizi Editörü: Tahir Özakkaş, MD., PhD Çeviri: Hasan Hacak-Muhittin Macit-Ferruh Ozpilavci Düzelti: Harun Kuşlu İç Düzen: Harun Takçı Kapak Tasarım: P.A. Baskı: Yaylacık Matbaacılık Yaylacık Matbaacılık San. Tic. Ltd. Şti. Litros Yolu Fatih San. Sitesi No: I2/I97-203 Topkapı-İstanbul Tel. 02I2 567 80 03 Copyright© 1997 by Jason Aronson Inc. Published by arrangement with Paterson Marsh Ltd. Copyright ©Litera Yayıncılık Ltd. Şti. 2003 Bu eserin Türkçe çeviri haklan Jason Aronson Inc. İle anlaşmalı olarak Litera Yayıncılık'a aittir. Yayıncının izni olmaksızın tümüyle veya kısmen yayınla-namaz, kısmen de olsa fotokopi, film vb. tekniklerle çoğaltılamaz ve elektronik ortamlarda yayınlanamaz. İstanbul-2007 2. Basım İstanbul-2004 i. Basım İcadiye-Bağlarbaşı Yolu 59/3 İcadiye 34674 Üsküdar-İstanbul Tel: 0(216) 492 43 92-Fax: O (216) 341 59 92 web: www.literayayin.com

e-mail: [email protected] KÜTÜPHANE BİLGİ KARTI Library of Congress Cataloging in Publication Data Leahy, Robert L. Bilişsel Terapi ve Uygulamaları 1. Psikoterapi 2. Bilişsel Terapi 3. Psikoloji 4. Psikiyatri ISBN 978-975-6329-37-5 BİLİŞSEL TERAPİ VE UYGULAMALARI -Tedavi Müdahaleleri İÇİN BİR KlLAVUZDerleyen Robert L. LEAHY, Ph.D. Dizi Editörü: Tahir ÖZAKKAŞ M.D., Ph.D. Çeviri: Hasan Hacak-Muhittin Macit-Ferruh Özpilava İLTERA YAYİNCİLİK LİTERA YAYINCILIK İSTANBUL - 2007 Tarayan: Yaşar Mutlu İÇİNDEKİLER Sunuş ÖNSÖZ II Teşekkür Katkida Bulunanlar BİRİNCİ BÖLÜM TEKNİKLER ve KAVRAMLAŞTIRMA 1. Bilişsel Terapi Müdahaleleri Robert L. Leahy 2. Bilişsel-Gelişimsel Terapide Hipnozun Kullanımı E. Thomas Dowd 3. Bilişsel-Davranışçı Terapide Vaka Formülasyonu Michael A. Tompkins 4. Direnç ve Kendini Ketlemc Robert L. Leahy İKİNCİ BÖLÜM PSİKİYATRİK BOZUKLUKLARDAKİ UYGULAMALARI 5. Depresyon I05 Ruth L Greenberg 6. Panik Bozukluk 125 Mary Ann Mercier 7. Genelleşmiş Anksiyete Bozukluğu John H. Riskind 8. Obsesif-Kompulsif Bozukluklar Stephen]. Holland 9- Hipokondriya 189 Mark Sisti 6 Bilişsel Terapi ve Uygulamaları 10. Travma Sonrası Stres Bozukluğu Mervin R. Smucker 11. Madde Kullanımı Cory F. Newman ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ÖZELLİK GÖSTEREN GRUPLAR ve SORUNLARI 12. Evlilik Çatışması Norman Epstein 13. Cinsel İşlev Bozuklukları Jerry M. Friedman 14. Sınır Durum (Borderline) Kişilik Bozukluğu Mary Anne Laiden 15. Psikotik Bozukluklar Rhonda S. Karg ve Brad A. Alford 16. HIV Riski Davranışı

7 15 17 23 41 57 79

14i 169

213 239 267 295 3*3 333 359

Scott A. Cohen 17. Bedensel Engellilik 39i Cynthia L. Radnitz ve Dennis D. Tirch 18. Bütüncül Bilişsel Terapi 4°7 Stephen]. Holland 19. Aile Terapisi 423 Frank M. Dattilio 20. Bilişsel Terapi Üzerine Düşünceler 4^9 Robert L. Leahy DİZİN 485 Sunuş İnsanın, varlığı ve varlık içerisinde kendini anlama ve anlamlandırma uğraşı kendisi kadar eskidir. Düşünce tarihinde bu anlam arayışı ilk olarak dış dünyadaki nesneler üzerinden yorumlar yapılarak yürütülmüştür, insanın kendini anlayabilmesi, kendini anladıktan sonra dünyayı anlamlandırması zihinsel bir işlemdir. Ancak, anlam arayışları son yıllara kadar zihnin nasıl çalıştığı yeterince bilinmeden sürdürülmüştür. Belki son elli yılda yapılan, insan zihninin bilgiyi nasıl işlemlediği konusundaki araştırmalar, bulgular ve açılımlar, düşünce tarihinde önemli bir dönüm noktası oluşturabilecek değerde ve kıymette olmasının yanı sıra insana anlam arayışı serüveninde de yeni ufuklar açmıştır. İnsanların düşünceleri, duyguları ve davranışları zihinlerin-deki bilgiyi işlemleme prosedürlerine göre şekillenmektedir. İnsanın neyi düşüneceği, nasıl düşüneceği ve nasıl bir çıkarımda bulunacağına birçok faktör etiu etmektedir. Bu faktörlerin başında bir insanın biyolojik materyali gelmektedir. Birtakım biyolojik etmenler (hormonlar, beyindeki nörotransmiterler vd.) insanın düşüncelerini, duygularını ve dolayısıyla da davranışlarını etkilemektedir. Buna ilaveten insanın yaşadığı coğrafya, iklim, aile, toplum, sosyo-kültürel yapı, sosyo-ekonomik yapı ve siyasi yapı gibi etkenler düşüncenin oluşum sürecine eticide bulunan diğer önemli faktörlerdir. Bu faktörlerin bu süreçte nasıl işlediğini bize gösteren bilimsel çalışmalar bilişin (kognitif yapıların) neden ve niçinlerini açığa çıkarmaya çalışmışlardır. Bu çalışmaların psikiyatri ve psikoterapi literatürüne girmesi Beck tarafından 1960'h yıllarda ortaya atılan bilişsel depresyon kuramı vasıtasıyla olmuştur. Bilgi işlemleme sürecinin nasıl çalıştığı ile ilgili Beck'le başlayan bilimsel araştırmaların ortaya çıkardığı veriler, insanın düşüncesini, duygusunu ve davranışını anlamlandırmada bize çok yeni açılımlar sağlamıştır. Birçok akademisyen ve klinisyen bu sa8 Bilişsel Terapi ve Uygulamaları hada çalışmalar yaparak insanın her türlü düşünce, duygulanım ve davranışının bilişsel (kognitif) süreçlerini epigenetik bir materyal gibi açıklamaya gayret etmişlerdir. Bu kitapta kognitif kuram çerçevesinde psikolojik bozuldukların nasıl oluştuğu ve bu bozuklukların nasıl tedavi edildiğini vaka örnekleriyle birlikte göreceksiniz. İnsan çok bilinmeyenli bir denklemdir. Bu denldemin bir tarafında biyolojik yapısı, bir tarafında dinamik gelişimi, bir tarafında kendilik yapılandırılması, bir tarafında davranışçı öğrenme, bir tarafında da kognitif yapılandırmalar bulunmaktadır. Bu yaklaşımlardan her biri insanın bir yönüne ayna tutarak o kısmı aydınlatmaya çalışmakta ve insanı daha iyi anlamaya aracılık etmektedir. Son dönem bilimsel gelişmeler bütüncül bir insan anlayışı, bütüncül bir psikoloji-psikoterapi bağlamına doğru bir trend izlemektedir. Bu kitapta kendi sahalarında uzman klinisyenlerin çeşidi psikolojik bozukluklarda bilişsel terapiyi hastalarına başarılı bir şekilde nasıl uyguladıkları anlatılmaktadır. Bu klinisyenler kognitif yaklaşımı esas almakla birlikte insanı anlatan değişik bilimsel gelişmeleri, bilişsel yaklaşıma entegre edebilecek bir esneldiğe sahiptirler. Zaten bilişsel terapi herhangi bir teorinin veya ideolojinin dar kalıplarıyla, kendini ve bu yaklaşımı kullanan uzmanlarını sınırlandırmaz. Bilişsel terapiler Beck'in depresyon modelinde başladıktan sonra klinisyenler tarafından hızla yayılmış, anksiyete bozukluklarına, yeme bozukluklarına, cinsel işlev bozulduklarına, uyum bozukluklarına, kişilik bozukluklarına, eş

terapilerine ve aile terapilerine kadar yaygınlaştırılmış, hatta psikotik hastalarda dahi uygulanabilirliğini klinik olarak kanıdamıştır. Biyolojik-farmakolojik bir tedavi anlayışının egemen olduğu günümüzde ilaçların etkilerinin hastalıklar üzerinde istatistiksel olarak gösterilebilmesi, psikoterapilerin nispeten desteksiz bir şekilde kenarda kalmış gibi bir izlenim doğurmaktadır. Özellikle dinamik psikoterapi'nin yaygın olduğu dünyamızda bu psikoterapiler, hasta ile hekim arasındaki öznelliğinin, vaka odaklı çalışmasının modern bilimin getirmiş olduğu istatistiksel veriSunuş 9 lere dönüştürülmesi ve tedavi strateji ve prosedürlerinin standardize edilmesi noktasında bir takım zorluklar yaşamaktadır. Bu, dinamik psikoterapilerin bilimsel hüviyetierini kazanama-maları ve bilim dışına itilmeleri sonucunu doğurmuştur. Bu bağlamda dinamik psikoterapiler, egemen olan bilim dünyasının dışında kendi jargonunu ve kendi yaşam alanını üretmiştir. Bu da kör ve sağırlar diyalogunu oluşturmuştur. Ama Aaron Beck'in getirmiş olduğu kognitif tedavi strateji ve programları standardize edilebilme özelliğini haiz olması, karşılaştırmalı çalışmaların yapılabilmesine imkân vermesi ve birçok kültürde uygulanabilir olduğunun gösterilmesi ve birçok çalışmada ilaçla tedaviye üstünlüğünün kanıtianmış olması, psikoterapilerin önünü açmış ve egemen olan biyolojik hegemonyayı bir nebze de olsa kırmıştır. Hastalara çok şey vaat ettiğine inanılan ilaç tedavilerinin zaman zaman, belki de çoğu zaman uzun vadede yetersiz kaldığını çalışmalarında gözlemleyen klinisyenler, bilim tarafından onanmış alternatif bir atılım beklerken karşılarında kognitif-davranışçı psikoterapi programlarını bulmuşlardır. Bu alternatif açılıma klinisyenler büyük bir ilgi göstermiş, dünyanın dört bir yanında bilişsel terapi uygulayan klinisyenlerin sayısı kısa sürede artmıştır. Bu, psikoterapi yapan hekimler için umut vadeden bir gelişme olmuştur. Ancak ülkemizde her sahada olduğu gibi bilim sahasında da her şeyi geriden takip etme anlayışı hala geçerliğini sürdürmektedir. Bilgi ve bilim çağı olarak nitelendirilen bu çağın temel niteliği bilginin akıcılığı ve anında ulaşılabilir olmasıdır. Ne yazık ki statükoyu devam ettirmeye çalışan geleneksel jargona sıla sıkıya sarılan ve egemen organikçi terapi tekniklerinden başka bir alan tanımayan bilim anlayışı bu tip psikoterapötik gelişmeleri Türkiye'ye taşımakta isteksiz davranmış ve ağırdan almıştır. Buna rağmen bu konuya coşkuyla eğilmiş genç bilim adamları bu konunun zorluklarına katlanarak mücadele vermişler ve bu konuda belirli bir noktaya gelerek dünyadaki bilimsel gelişmeleri klinisyenlere ve aydınlarımıza tanıtmaya başlamışlardır. Klinisyenlerimiz ve toplumumuzun, bu bilgi ve beceriler kenIO Bilişsel Terapi ve Uygulamaları dilerine verildiğinde olaya ne kadar sahip çıktığı gözlemlenmiştir. Bilişsel terapinin Türkiye'de tanınabilmesi ve klinisyenlerimizce uygulanabilmesi, bu etkinliklerin sürdürü-lebilmesiyle mümkündür. Litera Yayıncılık yetkililerinin bir seri olarak, ortak hazırlamayı teldif ettiği bilişsel-davranışçı psikoloji ve terapiler, dinamik terapiler ve bütüncül terapilerle ilgili bir dizi yayını gündemimize aldık ve bununla ilgili yoğun bir çalışma periyoduna girdik. Bu çalışmaların oluşabilmesi için yoğun gayrederini ve destelderini esirgemeyen Litera Yayıncılık'ın kurucusu Muhittin Macit Bey ile bu projeyi onunla birlikte yürüten Hasan Hacak ve Ferruh Özpilavcı Beyler'e öncelikle meslekten biri olarak şükranlarımızı ne kadar arz etsek azdır. Kıymeüi okuyucularımı bu kitapla başlayan hoş bir serüvene davet ediyorum. Bir çırpıda okuyup bitirdiğim zihnimde yeni açılımlar yarattığına inandığım bu güzel eseri bütün klinisyen arkadaşlarıma ve psikoloji ile ilgilenen herkese tavsiye ediyor ve bu kitabı başuçlarında bir el kitabı olarak bulunduracaklarına inanıyorum. Yeni kitaplarda buluşma ümidiyle. Tahir Özakkaş MD., PhD. Psikiyatrist-Psikoterapist Önsöz Otuz beş yıl önce geliştirilen bilişsel terapi, bugün depresyon tedavisinin ötesinde birçok alanda başarıyla uygulanmaktadır. Artık, panik bozukluk, travma sonrası stres bozulduğu, madde bağımlılığı, paranoid bozukluk, evlilik

çatışması, cinsel işlev bozuklukları, bir dizi duygudurum ve anksiyete bozuldukları ile kişilik bozukluklarında etkili bir şekilde kullanılmaktadır. Bu çalışma, ülkedeki (ABD) önde gelen bir takım uygulayıcıların, uzmanı oldukları tedavi yöntemlerini göstererek, bilişsel terapi uygulamasındaki önemli gelişmelere işaret etmektedir. Pennsylvania Universitesi'nde bilişsel terapiyi geliştirmeye başladığımız ilk yıllarda, çalışma arkadaşlarım ve ben; hastanın olumsuz yorumlarını belirlemesi ve test etmesine yardım edildiğinde, depresyonun çoğu kez hafifletilebildiğini fark ettik. Başlangıçta, bize göre işe yarayan bir şeyin başkalarına göre işe yaramaz bulunabileceğini düşünerek, bu yaklaşımı genelleştirme konusunda temkinli davranmamız gerektiğini hissediyorduk. Depresyonun tedavisinde klinisyenlere bir rehber sağlamak amacıyla i97 o,- E l/ila nım dan 3 5i Alko kulla Şovu Q t-ı (N h (N Wt W\0 LAR: Z O 3 AKSİY ımünde aksama S rüni ¦3 w :0 s LOJİ :ning siklik ü 73 >hh ^s£ M -a WE on Oc >-ı (N ro DEN LAN RLER Yorumsal sti Kogntif stil ÖNCE VARO AKTÖ n<