በኦሮሚያ ክሌሌ ትምህርት ቢሮ ሇ11ኛ ክፌሌ ተማሪዎች የተዘጋጀ የሁሇተኛ ወሰነ-ትምህርት የአጫጭርማስታወሻዎች እና የጥያቄዎች ስብስብ
-
አዘጋጅ፡sifuroman@gmail ተስፊዬ ኩምሳ e-mail: sifሮማን
[email protected] .com
ሚያዚያ 2012 ዓ.ም
የኦሮሚያ ክልል ትምህርት ቢሮ፣ ሚያዚያ 2012
Page 1
ማውጫ ይዘት
ገጽ
መግቢያ .............................................. ................................................................................................. ............................................................................................... ............................................4
ምዕራፌ ስዴስት ................................................ ................................................................................................. ............................................................................. ............................5 ................................................................................................. ............................................................................................... ............................................5 ግጥም .............................................. 6.1
የግጥም ምንነት እና አበይት ባህሪያት ............................................. .............................................................................................. .................................................... ...5
6.2
የግጥም ባህሪያት ............................................ ............................................................................................. ............................................................................. ............................6
6.3
የግጥምና ዝርው ልዩነት ............................................ ............................................................................................. ..................................................................... ....................8
6.4
ግጥምን ወደ ዝርው የመለወጥ መመሪያ ................................................. ............................................................................................. ............................................8
ምዕራፍ ሰባት ................................................ .................................................................................................. ....................................................................................15 ..................................15 አርበኝነት ............................................. .............................................................................................. ............................................................................................15 ...........................................15 7.1
የቋራው ካሳ .................................................. ................................................................................................... ...........................................................................15 ..........................15
7.2
የንባብ ዓይነቶች ............................................. .............................................................................................. ...........................................................................16 ..........................16
7.3
የንግግር አይነቶች ................................................... ...................................................................................................... ...................................................................17 ................17
7.4
የዋቢ ፅሑፎች አደራደር ስርዓት.....................................................................................................17
7.5
የግለ ታሪክ አፃፃፍ ................................................... ...................................................................................................... ...................................................................19 ................19
7.6
የቃል ክፍሎች ሙያ ................................................ ................................................................................................... ...................................................................19 ................19
7.7
የግሶች እርባታ ............................................... ................................................................................................ ...........................................................................20 ..........................20
ምዕራፍ ስምንት ............................................. ............................................................................................... ....................................................................................24 ..................................24 ................................................................................................. .............................................................................................24 ..........................................24 ትውፊት .............................................. 8.1
የስነቃል ተግባራት .............................................. ............................................................................................... ...........................................................................26 ..........................26
8.2
የክርክር ዝግጅት እና አቀራረብ መመሪያ...........................................................................................27
ምዕራፍ ዘጠኝ ................................................ .................................................................................................. ....................................................................................31 ..................................31 ስኬት ................................................. .................................................................................................... .............................................................................................32 ..........................................32 9.1
ታላቁ የሚዲያ ሰው ................................................. .................................................................................................... ...................................................................32 ................32
9.2
የውይይት ዝግጅት እና አቀራረብ ................................................ ................................................................................................... ...................................................32 32
9.3
የቃለ መጠይቅ አዘገጃጀት እና አቀራረብ ................................................. ...........................................................................................33 ..........................................33
የኦሮሚያ ክልል ትምህርት ቢሮ፣ ሚያዚያ 2012
Page 2
ምዕራፍ አስር ................................................. ................................................................................................... ....................................................................................37 ..................................37 ኪነ ጥበብ ............................................. .............................................................................................. ............................................................................................37 ...........................................37 10.1
የድራማ ጥበብ ሙያዊ ፅንሰ ሐሳቦች እና ስያሜዎች............................................................................37
10.2
የድራማ ሙያዊ ቃላት ................................................... ...................................................................................................... ...........................................................39 ........39
በናሙናነት የተመረጡ መልመጃዎችና የክለሳ ጥያቄዎች መልስ.........................................................................42
የኦሮሚያ ክልል ትምህርት ቢሮ፣ ሚያዚያ 2012
Page 3
መግቢያ ይህ የአጭር የማስታወሻዎች እና ጥያቄዎች ስብስብ በ2012ዓ.ም ሁሇተኛ መንፇቅ አመት መርሀ ትምህርትን፣የተማሪ መፅሀፌን፣የመምህሩ መምሪያ እና ሌዩ ሌዩ ማጣቀሻዎችን መሰረት አዴርጎ የተዘጋጀ ነው፡፡ መማሪያ መፅሀፈ በአስር ምዕራፍች የተከፊፇሇ ሲሆን ይህ ስብስብ የሁሇተኛ መንፇቅ አመት ይዘትን ማሇትም ከምዕራፌ ስዴስት እስከ አስር ብቻ የያዘ ነው፡፡ በዚህ ጽሁፌ ውስጥ የተማሪው መፅሀፌ ሊይ የቀረቡ ይዘቶች አጫጭር ማስታወሻዎችና መሌመጃዎች እንዱሁም ከይዘቶቹ የወጡ የክሇሳ ጥያቄዎች የተካተቱ ሲሆን ሇናሙናነት የተመረጡ መሌመጃዎች እና የክሇሳ ጥያቄዎች መሌስም በመጨረሻ ሊይ ተካቷሌ፡፡ እያንዲንደ ይዘትም የተማሪዎችን የቋንቋ ክህልቶች፣የስነ ፅሁፌ እና ስነ ሌሳን እውቀትን ሇማዲበር የራሳቸው ዴርሻ አሊቸው፡፡ በመጨረሻም ፅሁፈ ሲዘጋጅ ሌዩ ሌዩ ማጣቀሻዎችን መሰረት ያዯረገ መሆኑን እንጠቁማን፡፡
የኦሮሚያ ክልል ትምህርት ቢሮ፣ ሚያዚያ 2012
Page 4
ምዕራፌ ስዴስት ግጥም 1.1
የግጥም ምንነት እና አበይት ባ ሪያት
ግጥም ረዥም እዴሜ ያስቆጠረ የስነ ፅሁፌ ዘርፌ ሲሆን የሰው ሌጅ የፅህፇት ጥበብን ከመፌጠሩ በፉት በቃለ ስንኝ እየዯረዯረ ከዜማ እያዋሀዯ ሀሳቡን ሲገሌፅ ኖሯሌ፡፡ይህ ቃሊዊ ግጥም ወይም ስነቃሌ ሲባሌ የዚህ ምዕራፌ ትኩረት የሆነው ግን የተፃፇውና ዯራሲው በውሌ የሚታወቀው ግጥም ምንነትና ባህሪ ነው፡፡ ስሇ ግጥም ገጣሚ ሰይፈ መታፇሪያ ‹‹የተጓጎጠ ሌብ›› በሚሌ ግጥማቸው ግጥም ከንፇር ነው ግጥም ህይወትን የሚስም፡፡ ገጣሚ ከንፇሩ ካበባ እስከ ዴንጋይ አፇሩ ሁለም የሴት ገሊ ነው ሇሱ ቢሻክርም መሇስሇሱ፡፡… ከሊይ ከምንመሇከተው ግጥም መሌዕክት ሇመረዲት እንዯሚቻሇው በህይወት ጉዞ ዯስታና ሀዘኑ፣ምኞትና ተስፊው፣ስኬትና ውዴቀቱ የኑሮ ውጣ ውረዴ አሇ፡፡እነዚህ ሁለ የህይወት ገፅታዎች በገጣሚው ከንፇር ይዲሰሳለ፡፡እጅግ ውብ ከሆነው ባሇቀሇም አበባ እስከ ሚሻክረው ዴንጋይና አፇር ዴረስ፡፡ይህ የህይወት ጉራማይላ ነው የገጣሚን ስሜት ፇንቅል ፌቅሩን ቀስቅሶ አሷን ዲስሶ እንዱወጣሇት የሚያስገዴዯው፡፡እናም ገጣሚው በብዕሩ ሲያቀሌም የህይወትን አይነተኛ ምስሌ ሲስሌ ይኖራሌ፡፡ ግጥም የጠንካራ ስሜት ነፀብራቅ እንዯመሆኑ ገጣሚው በጥሌቅ የህይወትን ውስጣ ውስጥ በርብሮ አንዴ እውነታ ሊይ ይዯርሳሌ፡፡ከዚያ በኋሊ በገጣሚው አንዯበት እንዯተመሰከረው ከእውነታ ጋር ይናገዲሌ፡፡መጻፌ መጻፌ ይሇዋሌ፣ይፅፊሌ፡፡ብዕሩን ዯም ያስተፊሌ ወረቀቱን ያቀሌማሌ፡፡ የግጥምን ምንነት በአጭር ብያኔ መግሇፅ ቢያዲግትም ከሊይ ካየነው የፇንቃይነት ባህሪው በመነሳት ሲታይ ግጥም - ከላሊው የፅሁፌ ቅርፅ ብሌጫ ያሇው የገጣሚ ጥሌቅ ስሜት ገንፌል ሲወጣ የኦሮሚያ ክልል ትምህርት ቢሮ፣ ሚያዚያ 2012
Page 5
የሚከሰት - የታሊሊቅ ስሜቶች ነውጥ መግሇጫ መንገዴ ነው፡፡ ማሇት ይቻሊሌ
የስነ ፅሁፌ መምህርና ሀያሲ ዘሪሁም አስፊው ግጥምን ሲገሌፅ ‹‹ስነ ግጥም አንዴን ነገር ወይም ዴርጊት አዴምቆና አጉሌቶ የማሳየት ሀሳብን አክርሮና አግዝፍ የማቅረብ ችልታ ያሇው በጥቂት ምርጥ ቃሊት ብዙ ነገሮችን አምቆ የሚይዝና በሙዚቃዊ ቃናው የስሜት ህዋሳትን በቶል የሚነካ ሇስሜት ቅርብነት ያሇው ኪነጥበብ ነው፡፡››በማሇት ምንነቱን ከተግባር እና ባህሪው አኳያ ያስረዲሌ፡፡ ግጥም ከላልች የስነ ፅሁፌ ዘርፍች የሚሇይባቸው የራሱ ባህሪያት አለት፡፡ 1.2
የግጥም ባ ሪያት
1. ተጨባጭነት፡-የሚባሇው የግጥም ባህሪ ከውስብስብነታቸው አንፃር በዘወትሩ ፅሁፊዊ
ቅርጽ(ዝርው) ሇመግሇፅ የሚያዲግቱ ስሜቶችን እና ገጠመኞችን በግጥም መተንፇስና አዴማጭና አንባቢ ሌብ እንዱሊቸው ማዴረግ ነው፡፡ ምሳላ፡-ጉዞ ነው መቀመጥ መቀመጥ ጉዞ ነው
ጊዜ ባቡር እኛ ተሳፊሪዎቹ አየሆነው… (ሰይፈ መታፇሪያ፣ውስጠት 1981፣56)
ይህ ግጥም በቀሊለ ሌንረዲው የማንችሇውን ስንቀመጥ ከጊዜ ጋር እየተጓዝን መሆናችንን ተጨባጭ በማዴረግ ‹የጊዜ ባቡር ይዞን ይነጉዲሌ እኛ ተሳፊሪዎች ነን› በማሇት ሀሳቡን ተጨባጭ ሇማዴረግ ይረዲሌ፡፡ይህ ሀሳብ በዝርው ቢገሇፅ ‹‹ጊዜ ሳናውቅ የሚያሌፌ አታሊይ ነውና ሊሇመታሇሌ ንቁ››ተብል ሉገሇፅ ይችሊሌ፡፡ከሁሇቱ ሇስሜታችን የትኛው ቅርብና ተጨባጭ እንዯሆነ ማስተዋሌ ይቻሊሌ፡፡ 2. ምናባዊነት፡-ገጣሚ በስሜት ህዋሳቱ ማሇትም በአይነ ህሉናው ያየውን፣በእዝነ ሌቦናው
የሰማውን ያሸተተውን እና የቀመሰውን በእዯ ህሉናው የዲሰሰውን ሁለ በቃሊት አማካይነት በሚፇጥረው ሀይሌ በአንዯበቱ ያወጣዋሌ በወረቀት ያቀሌመዋሌ፡፡ገጣሚ ይህን የሚያዯርገው በራሱ ውስጥ የተሰማውን ሀሳብ ሇማውጣት እንጂ በውስጠ ህሉናው የረቀቀውን ሇአዴማጭ እነሆ ሇማሇት አይመስሌም፡፡ እንዯ ሌቦሇዴ ያለ ላልች የሥነ ፅሁፌ ዘርፍችም ምናባዊነት ቢታይባቸውም በግጥም የሚታየው ምናባዊነት ከላልች የስነፅሁፌ ዘርፍች የበሇጠ ጥሌቅ ነው፡፡
የኦሮሚያ ክልል ትምህርት ቢሮ፣ ሚያዚያ 2012
Page 6
3. እምቅነትና ቁጥብነት፡-
የግጥም እምቅነት እና ቁጥብነት ተዯጋጋፉ ባህሪያት ናቸው፡፡እምቅነት ብዙ አሇማተት ወይም ዝርዝር ጉዲዮችን አሇማንሳት ሲሆን ቁጥብነት ጥቂት ቃሊትን መጠቀሙ ነው፡፡ቃሊቱ ግን ሌክ እንዯ ፇንጂ ተበትነው በርካታ ሀሳቦች ሇማስተሊሇፌ የሚችለ መሆን አሇባቸው፡፡ከዚህ የግጥም ባህሪ የተነሳ አንዴ ባሇ ጥቂት ስንኝ ግጥም በዝርው ቢገሇፅ በርካታ ገፆች ተፅፇው እንኳን ሀሳቡ ሙለ ሇሙለ ሊይገሇፅ ይችሊሌ፡፡ ምሳላ፡-
ኀሠሣ ሥጋ
እሌፌ ከሲታዎች ቀጥነው የሞገጉ ‹‹ስጋችን የት ሄዯ›› ብሇው ሲፇሌጉ በየሸንተረሩ በየጥጋጥጉ አሥሠው አሥሠው በምዴር በሰማይ አገኙት ቦርጭ ሆኖ ባንዴ ሰው ገሊ ሊይ፡፡ (በእውቀቱ ስዩም፣ስብስብ ግጥሞች 2001፣17) የዚህ ግጥም መሌዕክቱ የትየሇላ(በጣም ብዙ) ነው፡፡በገሀደ አሇም በርካታ ወፌራም እና ቀጭን ሰዎች አለ፡፡ገጣሚው በዚህ ዘወትር በምናየው እና አጠገባችን ባሇ እውነት አማካይነት ያስተሊሇፇው መሌእክት በዝርው ቢገሇፅ በሀብታምና ዯሀ፣በባሇስሌጣን እና ምንዝር፣በሀያሊን አገራትና በማዯግ ሊይ ባለ አገራት መካከሌ ወዲሇው የተዛባ የመስጠት መቀበሌ ስርአት ተወስድ መተርጎም እና መዘርዘር ይችሊሌ፡፡ይህ ሰፉ መሌእክት በአምስት ስንኝ መጠቃሇለ የግጥምን እምቅነት እና ቁጥብነት ማሳያ ነው፡፡ 4. ሙዚቃዊነት፡-የሚፇጠረው ግጥም በተወሰነ የጊዜ ቆይታ የሚዯጋገም ዴምፅ ስሊሇው ነው፡፡ሙዚቃዊ ቃና የሚፇሌቀው ከግጥሙ ቃሊት ሀረጋትና የስንኞች ምጣኔ ነው፡፡
ምሳላ፡- ሲጎዴሌ እያንኳኳ ግብር የጠየቀ ማን ሉኖር እንዯሆዴ ክብሩን ያስጠበቀ፡፡… የግጥሙ ስንኞች የመጨረሻ ሆሄያት ተመሳሳይ ስሇሆኑ ግጥሙ ሙዚቃዊ ቃና አሇው፡፡ 5. ቃሊት መረጣ፡- ግጥም እንዯ ዝርው ወይም ስዴ ፅሁፌ አንባቢ ያሌተረዲውን ነገር
በማብራሪያ፣በምሳላ አስዯግፍ ማቅረብ ስሇማይቻሌ በቦታው ገብተው ሀሳቡን በሚገባ ሉገሌፁ የሚችለ ምርጥ እና አቅም ያሊቸው ቃሊትን ይጠቀማሌ፡፡ከሊይ የዘረዘርናቸው የግጥም ባህሪያት መሰረታቸው ግጥም ምርጥ ቋንቋ(ቃሊት) መጠቀሙ ነው፡፡ የኦሮሚያ ክልል ትምህርት ቢሮ፣ ሚያዚያ 2012
Page 7
1.3 የግጥምና ዝርው ሌዩነት የግጥም እና ዝርው(ስዴ ፅሁፌን) መሰረታዊ ሌዩነቶች በሚከተሇው ሰንጠረዥ ተመሌከቱ
ዝርው ቃሊት በስርአት ተቀናጅተው ሀረግን ብልም አረፌተ ነገርን ይመሰርታለ፡፡
ግጥም ቃሊትና ሀረጋት አዴገው ስንኝ ያዋቅራለ፡፡
ከሞሊ ጎዯሌ ሇቋንቋ ሰዋሰው ይገዛሌ፡፡
አንዴ አረፌተ ነገር ሲያሌቅ ላሊ
ሇቋንቋ ሰዋሰው አይገዛም፡፡
አንዴ ስንኝ ሲያሌቅ ተከታዩ ስንኝ
አረፌተ ነገር በተመሳሳይ መስመር
በአዱስ መስመር ሊይ ይሰፌራሌ፡፡
ይፃፊሌ፡፡ የተመረጡ ቃሊት ቦታ የሚወሰነው
የተመረጡ ቃሊት ቦታ የሚወሰነው
በቋንቋው ስርአት ነው፡፡
በገጣሚው ነው፡፡
በአንቀፅ ይዯረዯራሌ፡፡
አዲዱስ ቃሊትን ፇጥሮ የመጠቀም
በአንጓ(አርኬ) ይዯረዯራሌ፡፡
ገጣሚውቃሌ የመፌጠር መብት
ሁኔታ በስፊት አይስተዋሌም፡፡ በስፊት መዯበኛ ቃሊትን
ይጠቀማሌ(በተሇይ ኢ ሌቦሇዴ)
አሇው፡፡ መዯበኛ ያሌሆኑ ዘዬ መጥ፣የአራዲ እና
የውጪ ቋንቋዎችን በስፊት ይጠቀማሌ፡፡
ከሊይ የዘረዘርናቸው ነጥቦች የግጥም እና ዝርው ሌዩነቶች ሲሆኑ እነዚህ በቅርፅ፣በቋንቋ አጠቃቀምና በሰዋሰው አወቃቀር ሌዩ ሌዩ የሆኑ የፅሁፌ ቅርፆች የሚያመሳስሊቸው ሁሇቱም በአንዴ ጉዲይ ሊይ መሌእክት ሇማስተሊሇፌ መፃፊቸው ነው፡፡ 1.4 ግጥምን ወደ ዝርው የመ ወጥ መመሪያ
ግጥም እና ዝርው ሁሇቱም ራሳቸውን የቻለ የፅሁፌ ቅርፆች ሲሆኑ በግጥም የተፃፇን መሌእክት ወዯ ዝርው በመሇወጥ ዋናውን ሀሳብ ሳያዛቡ ሇአንባቢ ማቅረብ ይቻሊሌ፡፡ከዚህ በታች ግጥም ወዯ ዝርው ሲሇወጥ የምንከተሇው መመሪያ ቀርቧሌ፡፡ 1. መሌእክቱን በሙለ እስክትረደ ዯጋግማችሁ አንብብ፤ 2. ፌሬ ሀሳብን እየሇያችሁ በማስታወሻ መዝግቡ፤ የኦሮሚያ ክልል ትምህርት ቢሮ፣ ሚያዚያ 2012
Page 8
3. በማሳታወሻችሁ እየተመራችሁ አስተዋፅኦ ንዯፈ፤ 4. አስተዋፅኦውን መርምራችሁ ዋናና ንዐስ ሀሳቦችን ከሇያችሁ በኋሊ በሀሳብ የሚቀራረቡትን
ባንዴ ሊይ መዴቡ፤ 5. ሇየምዴቡ አንዴ መንዯርዯሪያ አረፌተ ነገር እና ዝርዝር አረፌተ ነገሮችን አዋቅሩ፤ 6. ፅሁፊችሁ የሀሳብ አንዴነት እንዱኖረው የአንቀፆቹንና በየአንቀፆቹ የአረፌተ ነገሮቹን ተያያዝነት ጠብቁ፡፡ተያያዝነት በሁሇት መንገዴ ይጠበቃሌ፤ 6.1.
በሀሳብ እንዱያያዙ በማዴረግ፤
6.2.
በአያያዝ ቃሊት እንዱያያዙ በማዴረግ፤
7. አስፇሊጊ ሲሆን የግጥሙን መሌእክት የያዙ ስንኖችን በማስረጃነት ጥቀሱ፤ 8. ጽሁፊችሁን ስትጨርሱ የፃፊችሁትን ረቂቅ ዯጋግማችሁ በማንበብ አስተካክለ፤ 9. ግሌፅና ቀሊሌ ቋንቋ መጠቀምን አትዘንጉ፡፡
መሌመጃዎች ክፌሌ አንዴ 3. ቀጥል በተማሪው መፅሀፌ ገፅ 109-110 ዴረስ ገጣሚ ሲነሸጥ የሚሇውን ግጥም ካነበባችሁ በኋሊ የተከታዮቹን ቃሊት አውዲዊ ፌቺ ስጡ 1. ተነሸጠ
6. በሹሇት
2. የሚስም
7. መክነፌ
3. የሴት ገሊ
8. ካፇር ቅጠለ
4. ከተገኘበት
9. ሕያው
5. ዏይነ ሌቦና
የቃሊት ፌች
ስሇ ቃሊት ፌች ሲነሳ በሁሇት መሌኩ ማየት ይቻሊሌ፡፡አንዯኛው በተመሳሳይ ንበት የተሇያየ ፌቺ የሚሰጡ ቃሊት እና ሁሇተኛው ዯግሞ በንበት ሌዩነት ምክንያት የተሇያየ ፌቺ የሚሰጡ ቃሊት ናቸው፡፡ ቃሊት በተመሳሳይ ንበት የፌቺ ሌዩነት የሚያመጡት በአውዴ ውስጥ ገብተው ሲገኙ በገቡበት ቦታ ምክንያት የሚያመጡት የፌቺ ሌዩነት ነው፡፡ ሇምሳላ፡-ሌሌ የሚሇውን ቃሌ በተሇያየ አውዴ አስገብተን በተመሳሳይ ንበት የሚያመጣውን የፌቺ ሌዩነት ስንመሇከት - እኔ ሌሌ የነበረውን እሷ አሇች፡፡(ሌናገር) የኦሮሚያ ክልል ትምህርት ቢሮ፣ ሚያዚያ 2012
Page 9
- የቋጠርከው አሌጠበቀም፤ሌሌ ነው፡፡ይህ ቃሌ በተመሳሳይ ንበት በፌፁም የማይገናኝ ሌዩ
ሌዩ ትርጉም ያሊቸው ሁሇት ቃሊት ሆኖ ሲያገሇግሌ እናያሇን፡፡ ላሊው ስሇ ቃሊት ፌች የምናነሳው ነገር በንበት ሌዩነት ምክንያት(ጠብቀውእና ሊሇሌተው) ቃሊት የተሇያየ ፌች ሲሰጡ ይስተዋሊሌ፡፡ ሇምሳላ፡- ቃሌ - አሇ
ሊሌቶ ተናገረ
- መወከሌ
ጠብቆ ይገኛሌ
ውክሌና መስጠት
ውክሌና መቀበሌ
ስሇ ቃሊት ፌቺ ሲነሳ የሚነሳ ላሊው ጉዲይ እማሬያዊ እና ፌካሬያዊ ፌቺ ነው፡፡ እማሬያዊ ፌቺ፡- ማሇት እዴሜው ቋንቋን ሇማወቅ የዯረሰ ማንኛውም የቋንቋ ተናጋሪ የሚረዲው ግሌፅ ወይም መዝገበ ቃሊዊ የቃሌ ፌቺ ነው፡፡ ምሳላ፡- እናት-ወሊጅ እንጀራ-ከተሇያየ እህሌ የሚሰራ የሚበሊ ነገር ጅብ -በጣም ጉሌበተኛ የደር አውሬ ፌካሬያዊ ፌቺ፡- አንዴ ቃሌ ከላልች ቃሊት ጋር በመሰሇፈ ምክንያት የሚያገኘው ሁለም የቋንቋው ተናጋሪ በእኩሌ መጠን የማይረዲው የቃሌ ፌቺ ነው፡፡ ምሳላ፡-እናት-ዯግ፣ሩህሩህ እናጀራ- ስራ ጅብ- ብዙ የሚበሊ የቃሊት ትክክሇኛ ፌቺ የሚታወቀው በአረፌ ነገር ወይም በስንኝ ውስጥ ገብተው ሲገኙ ብቻ
ነው፡፡ ክፌሌ አምስት ስነ ሌሳን 1. ሇሚከተለት ቃሊት በምሳላው መሰረት ተመሳይና ተቃራኒ ፌቺ ስጡ
የተማሪ መፅሀፌ ገፅ 121-122)
ቃሌ 1. ረባ
ተመሳሳይ በረከተ፣ተባዛ
ተቃራኒ መከነ
2. ጉብታ 3. አሌቦ 4. ሞገዯኛ 5. ተጣባ የኦሮሚያ ክልል ትምህርት ቢሮ፣ ሚያዚያ 2012
Page 10
6. ተናቆረ 7. ተቀዯሰ 8. ተኮራመተ 9. ተንዘረጠጠ 10. ጉች ጉች አሇ 2. የሚከተለት ቃሊት ጠብቀው እና ሊሌተው የሚያመጡትን የፌቺ ሌዩነት አመሌክቱ (የተማሪ መፅሀፌ ገፅ122)
ምሳላ፡ቃሌ
ሲሊሊ
1. ቢነሳ
ሲጠብቅ
በከሇክሌ [ብኢንኧስኣ]
ቢቀሰቀስ [ብኢንንኧስስኣ]
2. መሳሌ 3. አይከፊም 4. አሇቻቸው 5. እንዲሇ 6. አዛባ 7. አማት 3. የሚከተለትን ቃሊት በምሳላው መሰረት በዴምፀሌሳናዊ አፃፃፌ ተንትናችሁ ጻፈ፡፡ቃሊቱ
በመጥበቅ እና በመሊሊት ተነበው የፌቺ ሌዩነት የሚያመጡ ከሆነ ይህንኑ በሁሇት መንገዴ በመተንተን አሳዩ
ምሳላ፣ አያት [ኣይኣት] [ኣይይኣት]
ሲሊሊ የአባት ወይም የእናት ወሊጆች ሲጠብቅ -ተመሇከታት
1. መጣሌ 2. መሌስ 3. ጥያቄ 4. ተሰማው 5. ቆም ብሊ
የኦሮሚያ ክልል ትምህርት ቢሮ፣ ሚያዚያ 2012
Page 11
የተማሪ መፅሀፌ ገፅ 123-124 ሊይ በተሇያዩ ዯራሲያን የተፃፈ አጫችር ግጥሞች አጫችር ግጥሞች ቀርበዋሌ፡፡እያንዲንዲቸውን መርምራችሁ
ሀ. ግጥሞቹ የያዟቸውን የዘይቤ አይነቶች ፃፈ ሇ. ዘይቤዎቹ ሇግጥሙ መሌእክት መጉሊት ያበረከቱትን ሚና በየግጥሞቹ በመሇየት በፅሁፌ ማብራሪያ ስጡ የምዕራፈ ማጠቃሇያ በዚህ ምዕራፌ ውስጥ በአጠቃሊይ ያየናቸው ነጥቦች የግጥም ምንነት እና አበይት ባህሪያት፣የቃሊት ፌቺ ማሇትም በንበት ሌዩነት እና በተመሳሳይ ንበት ቃሊት የሚያመጡት የፌቺ ሌዩነት እንዱሁም እማሬያዊ እና ፌካሬያዊ ፌቺን፣የግጥም እና ዝርው(ስዴ ፅሁፌን) መሰረታዊ ሌዩነቶች፣ግጥም ወዯ ዝርው ሲቀየር የምንከተሇው አብይ መመሪያ የመሳሰለትን አይተናሌ፡፡በተጨማሪም የግጥም ባህሪያት ተጨባጭነት፣ምናባዊነት፣ሙዚቃዊነት፣እምቅነትና ቁጥብነት፣እንዱሁም ቃሊት መረጣ የሚለትን አይተናሌ፡፡እነዚህ ባህሪያት ግጥምን ከዝርው የሚሇዩ መሆናቸውን ተመሌክተናሌ፡፡ ስሇ ቃሊት ባነሳንበት ርዕስ የአንዴ ቃሌ ትክክሇኛ ፌቺ የሚታወቀው በስንኝ ወይም በአረፌተ ነገር ውስጥ ገብቶ በሚያስገኘው ትርጉም መሆኑን አይተናሌ፡፡ በመጨረሻም በተማሪ መፅሀፌ ሊይ ያለትን ግጥሞች በማንበብ በግጥሙ ውስጥ ያሇውን ዘይቤያዊ አገሊሇፆች እንዱሇዩ ሇተማሪዎች ጥቆማ በመስጠት ምዕራፈን አጠቃሇናሌ፡፡ በተጨማሪም ከእአንዲንደ ይዘት የወጡ የክሇሳ ጥያቄዎችን እና መሌመጃዎችን ሇተማሪዎች ተዘጋጅተዋሌ፡፡ የክሇሳ ጥያቄዎች I. ከሊይ የተሰጠውን ማብራሪያ መሰረት በማዴረግ የሚከተለትን ጥያቄዎች መሌሱ 1. የህይወት ጉራማይላ ገጣሚን ፇንቅል እንዱፅፌ ያዯርገዋሌ፡፡የተሰመረበት ቃሌ ፌቺ
ሀ. ውጣውረዴ
ሏ. ሌዩ ሌዩ መሌክ
ሇ. አንዴ ገፅታ
መ.ምቾት
2. ገጣሚ ከንፇሩ
ካበባ እስከ ዴንጋይ አፇሩ ሁለም የሴት ገሊ ነው ሇሱ ቢሻክርም መሇስሇሱ፡፡…የሚለት ስንኞች ስሇ ገጣሚ ምን ይነግሩናሌ? የኦሮሚያ ክልል ትምህርት ቢሮ፣ ሚያዚያ 2012
Page 12
ሀ. ውብ የህይወት ገፅታ ሊይ ብቻ ማተኮሩን ሇ. የሴት ገሊ የሚወዴ መሆኑን ሏ. እንዯ ዴንጋይ እና አፇር የሚጎረብጥ የህይወት መሌክ መውዯደን መ. ስሇ ሁለም የህይወት መሌክ የሚዲስስ መሆኑን 3. ከሚከተለት ሀሳቦች የትኛው ግጥምን ይመሇከታሌ? ሀ. ሇቋንቋ ሰዋሰው ይገዛሌ፡፡
ሇ. መዯበኛ ቃሊትን በብዛት ይጠቀማሌ፡፡ ሏ. ፌጥር ቃሊትን የመጠቀም መብት አሇው፡፡ መ. ከአረፌተ ነገሮች ይገነባሌ፡፡ 4. በጥቂት ምርት ቃሊት ብዙ ሃሳብን ማስተሊሇፌ መቻሌ ከግጥም ባህሪ የትኛውን ይመሇከታሌ?
ሀ. ምናባዊነት
ሏ. እምቅነትና ቁጥብነት
ሇ. ሙዚቃዊነት
መ. ተጨባጭነት
5. በቀሊለ ሇመረዲት የምንቸገረውን ሀሳብ ሇስሜታችን ቅርብ እንዱሆን የሚያዯርግ የግጥም ባህሪ የቱ ነው?
ሀ. ምናባዊነት
ሇ. ተጨባጭነት
ሏ.ቃሊት መረጣ
መ. ቁጥብነት
6. በግጥም የተፃፇን ፅሁፌ ወዯ ዝርው ሇመሇወጥ የመጀመሪያው ተግባር
ሀ. ዋናና ንዐስ ሀሳብን መሇየት ሇ. ፌሬ ሀሳብን እስኪረደ ዯጋግሞ ማንበብ ሏ. ግሌፅና ቀሊሌ ቋንቋ መጠቀም መ. የሀሳብ አንዴነትን መጠበቅ 7. ዘሌቋሌ የሚሇው ቃሌ ተዲርሷሌ የሚሌ ፌቺ እንዱኖረው የሚያዯርገው የትኛው አረፌተ-ነገር ነው?
ሀ. ሌጅ በትምህርቱ ዘሌቋሌ
ሏ. ምስማሩ ወዯ ውስጥ ዘሌቋሌ
ሇ. እንግዲው ወዯውስጥ ዘሌቋሌ
መ. ወሬው አገር ቤት ዴረስ ዘሌቋሌ፡፡
8. እጁ በዯም የተነከረ ሰው፣ከህግ ቢያመሌጥ እንኳ ከህሉና ወቀሳ ሉያመሌጥ አይችሌም፡፡ በዚህ
ዓ / ነገር ነገር ውስጥ የተገሇፀው ምን አይነት ሰው ነው? ሀ. ወንጀሌ የሰራ
ሇ. ዯም የነካው
ሏ. ክፈ ሰው
መ. አካለ የዯማ
9. ያሇ ንበት ሌዩነት ሁሇት ፌቺ ያሇው ቃሌ የቱ ነው?
ሀ. ብሌ
ሇ. ትሌ
የኦሮሚያ ክልል ትምህርት ቢሮ፣ ሚያዚያ 2012
ሏ. ሌሌ
መ. ሁለም
Page 13
10. እንጀራ እንጀራ የሚሇው ቃሌ በእማሬያዊ ፌቺው የገባው በየትኛው አረፌተ ነገር ውስጥ ነው
ሀ. የዚህ ሰውዬ ጉዲይ በእንጀራዬ መጣ፡፡ ሇ. ሸክሙን ሳግዘው ‹‹እንጀራ ይውጣሌህ›› ብል መረቀኝ፡፡ ሏ. በጠዋት ተነስቼ እንጀራ ጋገርኩ፡፡ መ. በእነርሱ ወሬ ከእንጀራው ተፇናቀሇ፡፡ 11. አዛባ አዛባ የሚሇው ቃሌ ጠብቆ ሲነበብ በዴምፀ ሌሳናዊ አፃፃፌ እንዳት ይፃፊሌ ሀ. [ኣዝዝኣብብኣ]
ሏ. [ኣዝኣበኣ]
ሇ.[ኣዝዝኣብኣ]
መ. [ኣዝኣብብኣ]
12. ነነገ ገ ተዲክሜ እስክሆን በውስጥሽ፣
መሬት አዯራሽን ዛሬ ሌዝሇሌብሽ፡፡በዚህ ግጥም አገሌግልት ሊይ የዋሇ ዘይቤ ሀ. እንቶኔ
ሇ.ሰውኛ
የኦሮሚያ ክልል ትምህርት ቢሮ፣ ሚያዚያ 2012
ሏ. አነፃፃሪ
መ.አያዎ
Page 14
ምዕራፍ ሰባት አርበኝነት 7.1
የቋራው ካሳ
በዚህ ምዕራፌ የቋራው ካሳ በሚሌ ርዕስ ምንባብ ቀርቧሌ፡፡በተማሪ መፅሀፌ ከገጽ129-133 ዴረስ በቀረበው በዚህ ምንባብ ውስጥ ስሇ አርበኝነት እና ስሇቋራው ካሳ አጼ ቴዎዴሮስ ታትቷሌ፡፡ተማሪዎች ከዚህ ፅሁፌ መረጃን ሇማግኘት ፅሁፈን በጋራ በጥሌቅ ንባብ ሲያነቡ የመረዲት እንቅፊት ሉሆኑ የሚችለ ቃሊትና ሀረጋት ፌቺ እንዯሚከተሇው ቀርቧሌ፡፡ ቃሌ
ፌቺ
- ሇይስሙሊ
ሇይምሰሌ
- አማት
የባሌ ወይም ሚስት ቤተሰብ
- ዴሌ እየመቱ
እያሸነፈ
የማይበገሩ - ተቀብተው
የማይሸነፈ ተሾመው
- እዯ ጥበብ
እጅ ስራ
- ልላ
አገሌጋይ
- በርሞላ
ከአበባ ተቀምሞ የሚነጠር ሽቱ
- መሳፌንት
የነገስታት ሌጆች
- በትረ መንግስት
የስሌጣን ምሌክት
መሌመጃዎች ክፌሌ አንዴ 2. ከዚህ በታች ሇቀረቡ ቃሊት ከተሰጡት አማራጮች መካከሌ ቀጥተኛ ፌቺ የማይሆነውን ቃሌ
ወይም ሀረግ ምረጡ፡፡ 1. መሊ፣
ሀ. ዘዳ
2. ተቀናቀነ፣
ሀ. ተፍካከረ ሇ. ተሻኮተ
3. ባዕዴ ፣
4. በየነ፣
ሇ. ስሌት
ሏ. መፌትሄ ሏ. ተቀያየመ
መ. ብሌሃት መ. ተጋፊ
ሀ. ስጋ ያሌሆነ
ሏ. የማይታወቅ
ሇ. የራስህ አካሌ ያሌሆነ
መ. ዝምዴና የላሇው
ሀ. ዯነገገ
የኦሮሚያ ክልል ትምህርት ቢሮ፣ ሚያዚያ 2012
ሇ. ስርዓት አበጀ
ሏ. ወሰነ
መ. ተናገረ Page 15
ሏ. የስሌጣን ምሌክት
5. በትረ መንግሥት፣ ሀ. ንጉስ የሚጨብጠው ዘንግ
መ. የንጉስ የወርቅ ዘንግ
ሇ. የንጉስ መቀመጫ 6. ኢምነት ፣ ሀ. በጣም ትንሽ 7. ቆፌጣና ፣
ሀ. አመሇቢስ
8. እቅጩን ፣
ሀ. እርግጡን ሇ.
7.2
ሇ. ቅንጣት ሇ.
ንቁ
መሸጫውን
ሏ. ባድ
መ. ከቁጥር የማይገባ
ሏ. ቀሌጣፊ
መ.
ኩሩ
ሏ. ትክክሇኛውን መ. እውነተኛውን
የንባብ ዓይነቶች
ንባብ ማሇት ከአንዴ አሀዴ ውስጥ ተፇሊጊውን መረጃ በብቃት የመሰብሰብ ሂዯት ነው፡፡ ከጽሐፌ ውስጥ መረጃን ሇማግኘት የምናነባቸው የንባብ አይነቶች፡1. ጥሌቅ ንባብ ፡- ከአንዴ ጽሁፌ የተወሰነ መረጃን ሇማግኘት ሲባሌ ጥሞናን ሰብስቦ በትኩረትና
በጥንቃቄ የሚከናወን የንባብ ዓይነት ነው፡፡ይህ አይነቱ ንባብ ዝርዝር ወይም ጥሌቅ በሆኑ ጉዲዮች ስሇሚመሰረት ጥንቃቄን ይጠይቃሌ፡፡ጥንቃቄው ሀሳቡን በትክክሌ ሇመጨበጥ ያስችሊሌ፡፡የቀጥተኛና የአንዴምታ (ተመሊካች) ፌቺዎችን ሇመረዲት እና ከጽሐፌ መረጃን ሇቅሞ ሇማውጣት የሚካሄዴ የጠሇቀ ንባብ ነው፡፡ ምሳላ፡- ሇፇተና ዝግጂት የሳይንስ ማስታወሻ የምናነባበት የንባብ አይነት 2. ሰፉ ንባብ ፡- ይህ አይነቱ ንባብ ረዣዥም አሀድችን (ምንባቦችን) ስናነብ የምንጠቀምበት
የንባብ አይነት ነው፡፡የዚህን አይነት ንባብ የምናነበው ዯስታን ሇማግኘት ወይም እራስን ሇማዝናናት ነው ፡፡ ምሳላ ሌብወሇዴ ጽሐፍችን የምናነብበት የንባብ አይነት ነው፡፡ 3. የአሰሳ ንባብ ፡- አንዴ ተፇሊጊ የሆነ ውስን ወይም ቁንፅሌ መረጃ ሇማግኘት ሲባሌ በአንዴ
አሀዴ ሊይ የምናዯርገው ፌጥነት የተሞሊበት የንባብ አይነት ነው፡፡ በዚህ የንባብ አይነት የምንፇሌገው ሊይ ብቻ በማተኮር የማንፇሌገውን በመዝሇሌ ማንበብ ይቻሊሌ፡፡ ምሳላ፡- ከመጽሏፌ ማውጫ ሊይ ተፇሊጊን ርዕስ ሇማግኘት የሚዯረግ ንባብ ነው፡፡
አንዴ አንባቢ በየትኛው የንባብ አይነት እንዯሚያነብ የሚወስነው ንባቡን የሚያነብበት አሊማ ነው፡፡
የኦሮሚያ ክልል ትምህርት ቢሮ፣ ሚያዚያ 2012
Page 16
7.3
የንግግር አይነቶች
ንግግር በአንዴ ርዕሰ ጉዲይ ሊይ የሚዯረግ ሀሳብን ሇላልች የማጋራት (የማካፇሌ) ሂዯት ነው፡፡ንግግር የሚዯረግባቸው ሁኔታዎች ወይም የንግግር አይነቶች የዝግጅት ንግግር እና የደብዲ ንግግር ተብሇው በሁሇት ይካፇሊለ፡፡ የዝግጅት ንግግር፡ የሚባሇው በአንዴ ርዕሰ ጉዲይ ሊይ ቅዴመ ዝግጅት አዴርጎ 1. - የሚዯረግ ንግግር ነው ፡፡ ምሳላ፡- የመንግስት ባሇ ስሌጣናት ሇህዝብ የሚያዯርጉት ንግግር 2. የደብዲ ንግግር፡- በቃሌ የሚቀርብ ሆኖ በቅዴሚያ ሳንዘጋጅ የገጠመን ርዕሰ ጉዲይ
ሊይ ሀሳብን ወዱያው አፌሌቆ ሇላልች የማስተሊሇፌ ሂዯት ነው፡፡ ምሳላ፡- በኮሮና ቫይረስ ምክንያት የንጽህና መጠበቂያዎችን የተረዲች ተረጂ ስሇእርዲታው ምን ተሰማሽ ተብሊ የምትናገርው ንግግር የደብዲ ንግግር ይባሊሌ፡፡ የደብዲ ንግግር ሇማዴረግ የሚከተለትን ነጥቦች ማጤን ተገቢ ነው፡፡ ርዕሱን እንዯ አወቅን መነሳት ስሊሇባቸው ዋና ዋና ነጥቦች በሴኮንዴ ውስጥ ማሰብ 2. በንግግራችን እንዲስፇሊግነቱ የተመረጡ ቃሊት ፣ ፇሉጦች ፣ ዘይቤዎች እና ምሳላያዊ 1.
ንግግሮችን መጠቀም 3.
የዴምጽ ኃይሌን፣ ፌጥነትና ቃና መመጠን
4.
የአዴማጮቻችንን ትኩረት ሇመሳብ ንግግራችንን በተገቢ የአካሌ እንቅስቃሴ ማጀብ
5.
የአዴማጭን ስሜትና ፌሊጎት መጠበቅ
6.
ከአዴማጫችን ጋር የአይን ግንኙነት ማዴረግ
7.
ንግግራችንን ሳቢ አመራማሪና አወያይ እንዱሆን ጥረት ማዴረግ ናቸው፡፡
ከዝግጂት ንግግር እና ከደብዲ ንግግር የተናጋሪ ችልታ የበሇጠ የሚፇትነው የደብዲ ንግግር ነው ምክንያቱም ያሇምንም ዝግጂት ስሇሚካሄዴ እና የተሰጠንን ርዕሰ ጉዲይ መጠቀም ከምንችሇው ጊዜ ጋር ማመጣጠን ስሊሇብን ነው፡፡
7.4
የዋቢ ፅሑፎች አደራደር ስርዓት
ጽሐፌን ስንጽፌ የተሇያዩ የመረጃ ምንጮችን አገሊብጠን መረጃ ሇጽሁፊችን ከተጠቀምን በኋሊ ‹‹ዋቢ ጽሐፍች›› በሚሌ ርዕስ ስር በፉዯሌ ተራ ቅዯም ተከተሌ የመረጃ ምንጮቻችንን በስርዓት መዯርዯር ይጠበቅብናሌ፡፡
የኦሮሚያ ክልል ትምህርት ቢሮ፣ ሚያዚያ 2012
Page 17
የዋቢ ጽሐፍች አዯራዯር የተሇያየ ቢሆንም በቋንቋ ትምህርት ዘርፌ የሚዘወተረውን ስርዓት ወስዯን በአማርኛ ቋንቋ የተጻፈ መጻህፌት እንዳት እንዯሚሰፌሩ እንመሇከታሇን፡፡ በዚህ መሠረት አንዴ መጽሏፌ በዋቢነት ሲሰፌር በቅዯም ተከተሌ መዯርዯር ያሇባቸው መጽሏፈን የተመሇከቱ መረጃዎች
የዯራሲው ስም
የታተመበት ዓመተ ምህረት (በቅንፌ ውስጥ ገብቶ) የመጽሏፈ ርዕስ (ከስሩ ተሰምሮበት ወይም ኢታሉክ ሆኖ አራት ነጥብ
ያርፌበታሌ፡፡)
የታተመበት ቦታ (ነጠሊ ሰረዝ አርፍበት)
የማተሚያ ቤት ስም (አራት ነጥብ አርፍበት) በቅዯም ተከተሌ ወዯ ጎን ይዯረዯራሌ፡፡
ምሳላ1፡- ፇቃዯ አዘዘ (1991) የስነ- ቃሌ መመሪያ ፡፡ አዱስ አበባ፣ ኢትዮ ጥቁር አባይ አሳታሚዎች፡፡ የተጠቀምናቸው መፃህፌት ሲዘረዘሩ ቅዯም ተከተሊቸው የሚወሰነው በዯራሲ ስም የፉዯሌ ተራ ሲሆን፣የዯራሲ ስም ባሌተጠቀሰበት ጊዜ የመፅሀፌ ርዕስ ሇአዯራዯሩ መሪ ይሆናሌ፡፡በላሊ በኩሌ አንዲንዴ ጊዜ አንዴ መፅሀፌ ከአንዴ በሊይ ዯራሲ ሉኖረው ይችሊሌ፡፡እንዱህ አይነት ሁኔታ ሲያጋጥም ዯራሲዎቹ ሶስት ከሆኑ(እገላ፣እገላእና እገላ ) በማሇት፣ከሶስት በሊይ ሲሆኑ ዯግሞ (እገላና ላልች) ተብል ይሰፌራሌ፡፡
ምሳላ 2፡- መስፌን ሀብተ ማሪያምና ላልች (1977) አባ ዯፊር እና ላልች አጫጭር ታሪኮች፡፡አዱስ አበባ፡፡ኩራዝ አሳታሚ ዴርጅት፡፡ አምሳለ አክሉለና ዲኛቸው ወርቁ(1983) የአማርኛ ፇሉጦች፡፡አዱስ አበባ፣ኩራዝ አሳታሚ ዴርጅት በመጨረሻ ስሇ ዋቢ አጻጻፌ የምናነሳው፡በፅሁፊችን ውስጥ የአንዴ ዯራሲ ስራዎች የሆኑ ሁሇትና ከዚያ በሊይ መጻህፌትን ተጠቅመን ከሆነ በመጀመሪያ በምሳላ አንዴ መሰረት በፉዯሌ ተራ ከዘረዘርን በኋሊ ሁሇተኛውን መፅሀፌ በዯራሲው ስም ትክክሌ የዲሽ ምሌክት (_______) ይዯረግና የቀረው በስርአት ይዯረዯራሌ፡፡ ምሳላ3፡-ዲኛቸው ወርቁ(1962)አዯፌርስ፡፡አዱስ አበባ፣ብርሀንና ሰሊም ማተሚያ ቤት፡፡ _______ (1977) የፅሁፌ ጥበብ መመሪያ አዱስ አበባ ኩራዝ አሳታሚ ዴርጅት፡፡
የኦሮሚያ ክልል ትምህርት ቢሮ፣ ሚያዚያ 2012
Page 18
7.5
የግ ታሪክ አፃፃፍ
የህይወት ታሪክ አፃፃፌ ሁሇት አይነት ስሌትን የተከተሇ ነው፡፡አንደ ግሇ ታሪክ የህይወት ታሪክ በባሇ ታሪኩ በራሱ ሲፃፌ ሲሆን ሁሇተኛው የላሊ ግሇሰብ የህይወት ታሪክ የሚፃፌበት ስሌት ነው፡፡ ግሇ ታሪክ ሲጻፌ የሚተኮርባቸው ነጥቦች 1. የትውሌዴ ዘመንና ቦታ፤ 2. ስሇ አስተዲዯጋችን እና ስሊሇፌንባቸው የትምህርት እርከኖች፤ 3. የፇፀምናቸው ጉሌህ አስተዋፅኦዎች ካለ በቅዯም ተከተሌ፤ 4. ስሇ ፇጸምናቸው አስዯናቂ ስራዎች ካለ ያሇንን አስተያየት በማካተት፤ 5. ታሪካችንን በቅዯም ተከተሌ ማዯራጀት፤ 6. ቀሊሌና ግሌጽ ቋንቋ መጠቀም ያስፇሌጋሌ፡፡
በተማሪ መፅሀፌ ገፅ 142 ሊይ በዚህ ምዕራፌ መጀመሪያ ያሇውን የአጼ ቴዎዴሮስን የህይወት ታሪክ መሰረት በማዴረግ የፇሇጋችሁትን የአንዴ ሰው የህይወት ታሪክ መረጃ በመሰብሰብ እንዴትጽፈ ያዛሌ፡፡ተማሪዎች! የግሇሰብን የህይወት ታሪክ ጠይቃችሁ ስትፅፈ ከሊይ የትኩረት ነጥቦች ብሇን ያነሳናቸውን ማካተታችሁን ሌብ በለ! 7.6
የቃል ክፍሎች ሙያ
ቀዯም ሲሌ በምዕራፌ ሁሇት ክፌሌ አራት ስር በተማሪው መጽሏፌ ገጽ 48-49 ዴረስ የቀረበውን ሰሇ ቃሌ ክፌልች ሙያ የተማራችሁትን ማስታወሻ አስታውሱ፡፡ የቃሌ ክፌልች፡- በአማርኛ ዘመናዊ ሰዋሰው የቃሌ ክፌልች የሚባለት ስም፣ቅጽሌ፣ግስ፣ መስተዋዴዴ እና ተውሳከ ግስ ሲሆኑ እነዚህ የቃሌ ክፌልች በአረፌተ ነገር ውስጥ የተሇያየ ተግባር(ሙያ) ይኖራቸዋሌ፡፡ ሇምሳላ፡- ስም
የባሇቤትነት
የተሳቢነት እና
የዘርፌነት ተግባርን ሉወጣ ይችሊሌ፡፡
ስም እንዯ ቅጽሌ፣ እንዯ ተውሳከ ግስ ወዘተ ሉያገሇግሌ ይችሊሌ፡፡ የቃሌ ክፌሌ መሆን ሰዋሰዋዊ ምዴብ ሲሆን ሙያ ግን በዓረፌተ አረፌተ ነገር ውስጥ የሚወጡት ተግባር ነው፡፡ በዚህ ርዕስ ሊይ የበሇጠ ሇማንበብ የተማሪ መጽሏፌ ገጽ 48-49 ተመሌከቱ ክፌሌ አምስት፡-ስነ ሌሳን
ምሳላ፡- የቋራው ካሳ ጠሊቶቻቸውን በብሌሃት አንበረከኩ ፡፡ የኦሮሚያ ክልል ትምህርት ቢሮ፣ ሚያዚያ 2012
Page 19
ቃሌ
የቃሌ ክፌሌ
ሙያ
የቋራው
ስም
ዘርፌነት
ካሳ
ስም
ባቤትነት
ጠሊቶቻቸውን
ስም
ተሳቢነት
በብሌሀት
መስተዋዴዴ ያረፇበት ስም
የአንቀጽ ገሊጭነት (መስተዋዴዲዊ ሀረግ እንዯ ተውሳከ ግስ)
አንበረከኩ
ግስ
ማሰሪያ አንቀፅነት
ከሊይ ባየነው ምሳላ መሰረት በተከታዮቹ አረፌተነገሮች ውስጥ ያለትን ቃሊት የቃሌ ክፌሌ እና ሙያ ዘርዝሩ 1. ንቦች አበባውን ቀሰሙ፡፡ 2. አየሇ ስራውን ያከብራሌ፡፡ 3. አስተዋዩ ገበሬ ቁጠባ ያውቃሌ፡፡ 4. ተካ የንብ ቀፍ አወረዯ፡፤ 5. አጭርና ቀሌጣፊ አገሇግልት እንሰጣሇን፡፡ 7.7
የግሶች እርባታ
በአርፌተ ነገር ውስጥ ግስ የሚባሇው ዴርጊት አመሌካች ቃሌ ነው፡፡ ይህ ዴርጊት አመሌካች ቃሌ ( ግስ)
አዴራጊ
ተዯራጊ እና
አስዯራጊ እየተባሇ የተፇጸመው ዴርጊት በማን እንዯተፇጸመ ሇመሇየት ያስችሊሌ፡፡
ምሳላ1 ፡
ቶሊ ወንዴሙን በዴርጅቱ ውስጥ ቀጠረ፡፡
የኢትዮጵያ ሬዴዮና ቴላቪዥን ዴርጅት አዲዱስ ፕሮግራሞችን አስተዋወቀ፡፡
በምሳላ1 ባለ አረፌተ ነገሮች ውስጥ የተሰመረባቸው ግሶች ‹‹ቀጠረ›› እና ‹‹አሰተዋወቀ›› አዴራጊ ግስ በመባሌ ይታወቃለ፡፡ የኦሮሚያ ክልል ትምህርት ቢሮ፣ ሚያዚያ 2012
Page 20
ምሳላ2፡
ጫሊ የወንዴሙ ዴርጅት ውስጥ ተቀጠረ፡፡
አሰተዲዲሪው ከስሌጣን ተሰናበቱ፡፡
በምሳላ2 ባሇው አርፌተነገሮች ውስጥ ‹‹ተቀጠረ››ና ‹‹ተሰናበቱ›› ተዯራጊ ግሶች ናቸው፡፡ ምሳላ3፡
ዲኛው ፌጹም ቅጣት ምት አስመቱ፡፡
ሰራተኞች ጥያቄ በማቅረብ ዯሞዛቸውን አስጨመሩ፡፡
በምሳላ3 ‹‹አስመቱ›› እና ‹‹አሰጨመሩ›› የሚለ ግሶች አስዯራጊ ግሶች(ማሰሪያ) አንቀፆች ናቸው፡፡ አዴራጊ ግስ የሚባሇው ዴረጊቱን ባሇቤቱ ራሱ ሲፇፅም፣ ተዯራጊ ግስ የሚባሇው ዯግሞ ዴርጊቱ የሚፇጸምበት ሲሆን አስዯራጊ የተፇጸመው ዴርግት በላሊ አካሌ አስፇጻሚነት ሲሆን ነው ማሇት ነው፡፡ ግሶች የተሇያየ ቅጥያ በዓምዴ ወይም የቃሌ ግንዴ ሊይ በመጨመር ይራባለ፡፡ ምሳላ፡ተማር የግስ ስር (አምዴ)
- አምዴ ነው፡፡ የእርባታ ቅጥያ ምዕሊዴ
እኔ =
ተማር
- ኩ / ሁ
እኛ =
ተማር
-ን
አንተ =
ተመርክ
-ህ / ክ
አንቺ =
ተማርሽ
-ሽ
እናንተ = ተማር
- ኣችሁ
እሱ =
ተማር
-ኧ
እሷ =
ተማር
-ኧች
እነሱ
ተማር
- ኡ
ቅጥያ ምዕሊድች የእርባታ እና የምስረታ ተብሇው በሁሇት እንዯሚከፇለ ባሇፈት ምዕራፍች የተማርን መሆኑን አስታውሱ፡፡ የእርባታ ቅጥያ ምዕሊዴ ፡- የሚባለት የቃሌ ክፌለን የማይቀይሩ፣ ቃለን(ግሱን) ሇተሇያየ ሰዋሰዋዊ ተግባር እንዱረባ የሚያግዙ የቅጥያ አይነቶች ናቸው፡፡ ምሳላ ፡- በሌ - ኣ = በሊ (እሱ) -ኣች =
በሊች(እሷ)
- ኡ = በለ (እነሱ) የኦሮሚያ ክልል ትምህርት ቢሮ፣ ሚያዚያ 2012
Page 21
የምስረታ ቅጥያ ምዕሊዴ፡- የሚባለት ግን የቃሌ ክፌለን የሚቀይሩ የምዕሊዴ አይነቶች ናቸው፡፡ ምሳላ፡- ፌሬ - ኣማ ሞገዴ -ኧኛ ፌሬ ስም ሲሆን ፌሬያማ ቅፅሌ ነው፡፡ ሞገዴ ስም ሲሆን ሞገዯኛ ቅፅሌ ነው፡፡ -ኣማ እና -ኧኛ ቅጽሌ መስራች ምዕሊድች በመባሌ ይታወቃሌ፡፡ ኮተት = ኮተታም መንፇስ = መንፇሳዊ የመሳሰለትን መጥቀስ ይቻሊሌ፡፡ ክፌሌ ስዴስት፡ ስነ-ጽሐፌ በተማሪው መጽሏፌ ገፅ 145-146 የአጼ ቴዎዴሮስን የስሌጣን ዘመን የሚመሇከቱ ቅኔዎች ቀርበዋሌ፡፡ ህብረ ቃሊቸውን ከሇያችሁ በኃሊ ሰም እና ወርቁን አውጡ፡፡ የምዕራፈ ማጠቃሇያ
በዚህ ምዕራፌ ያነሳናቸው ይዘቶች ያቋራው ካሳ በሚሌ ርዕስ የቀረበን ጽሐፌ መነሻ በማዴረግ የተሰጡትን የሏረጋትና የቃሊት ፌች ፣ የቃሌ ቀጥተኛ ፌች፣ ስሇ ንባብ አይነቶች ፣ስሇንግግር አይነቶች ፣ የዋቢ ጽሐፍች አዯራዯር የግሇ ታሪክ እና የህይወት ታሪክን ሌዩነት የቃሌ ክፌልች ሙያ፣ ስሇግሶች ተግባርና እርባታ እንዱሁም ስሇቅጥያዎች ያነሳንባቸው ናቸው፡፡ ስሇ ቃሌ ፌች ባነሳንበት ርዕስ በምንባቡ ውስጥ እና በመሌመጃዎች የተሰጡ ቃሊት ፌች፣ስሇንባብ አይነቶች፣ባነሳንበት ርዕስ አንባቢ ከፅሁፌ መረጃ ሇማግኘት በጥሌቅ ንባብ፣በሰፉ ንባብና በአሰሳ ንባብ ሉያነብ እንዯሚችሌ አይተናሌ፡፡የንባብ አይነትን የሚወስነው የሚያነብበት አሊማ መሆኑን አስተውሇናሌ፡፡ስሇ ንግግር አይነቶች በዝግጅት የሚዯረግ እና ያሇዝግጅት የሚዯረግ(የደብዲ ንግግር) ብሇን ከፌሇን አይተናሌ፡፡በተጻፇ ጽሐፌ መጨረሻ ዋቢ እንዳት እንዯሚቀመጥ ተመሌክተናሌ፡፡ግሶች ሇተሇያየ ሰዋሰዋዊ ተግባር የሚረቡ መሆኑን በዚህም ወቅት አዴራጊ፣ተዯራጊና አስዯራጊ ብሇን መከፊፇሌ እንዯምንችሌ፣እንዱሁም በግስ ሊይ የሚቀጠለ ቅጥያዎች የእርባታና የምስረታ ተብ ሇው እንዯሚከፇለ አንስተናሌ፡፡ በመጨረሻ ተማሪዎች የተሰጠውን መሌመጃ ከተማሪ መፅሀፌ እንዱሇማመደ በመጠቆም ይህን ምዕራፌ አጠቃሇናሌ፡፡ የክሇሳ ጥያቄዎች 1. የንባብ አይነታችንን የሚወስንሌን ምንዴን ነው? ሀ. የፅሁፈ አይነት ሏ. የንባብ ችልታችን ሇ. የምናነብበት አሊማ መ. የፀሀፉው ሁኔታ
የኦሮሚያ ክልል ትምህርት ቢሮ፣ ሚያዚያ 2012
Page 22
2. በኮሮና ቫይረስ ምክንያት ቤት የዋሇ ተማሪ በዴረ ገፅ ሊይ የተሇቀቀሇትን የተሇያዩ የትምህርት አይነቶች ማስታወሻ የሚያነበው በየትኛው የንባብ አይነት ነው? ሀ. በአሰሳ ሇ.በዝግታ ሏ. በገረፌ ገረፌ መ. በፌጥነት 3. ርዕስ ተነግሮን በሴኮንድች አስበን የምንናገረው የንግግር አይነት ምን ይባሊሌ? ሀ. የደብዲ ንግግር ሏ. የዝግጅት ንግር . የተዋቀረ ንግግር መ. የታቀዯ ንግግር 4. ሇአምሊክ ግብር ሰርቶ ሰው ይጠራሌ አለ፣ በምዴር ቀሪ የሇም ሁለም ይጠራለ፡፡የዚህ ቅኔ ወርቅ ሀ. በዴግሱ ሊይ ሁለም ይታዯማለ ሏ. አምሊክ የእሇት ጉርስ ይሰጣሌ ሇ. ሁለም የሰው ሌጅ ሟች ነው መ. ከዴግሱ ሊይ ማንም አይቀርም 5. ግሇ ታሪክ ከህይወት ታሪክ በምን ይሇያሌ? ሀ. ፀሀፉው ባሇታኩ ባሇመሆኑ ሏ. ፀሀፉው ባሇታሪኩ ራሱ በመሆኑ ሇ. የፇጸመው ጀብዴ ባሇመመካተቱ መ. የሌዯት ዘመንና ቦታ ባሇመካተቱ 6. ከሚከተለት የዋቢ አፃፃፌ ዘዳዎች የትኛው ትክክሌ ነው? ሀ.ፇቃዯ አዘዘ (1991) የስነ- ቃሌ መመሪያ ፡፡ አዱስ አበባ፣ ኢትዮ ጥቁር አባይ አሳታሚዎች፡፡ ሇ.ፇቃዯ አዘዘ (1991) የስነ- ቃሌ መመሪያ ፡፡ አዱስ አበባ፣ ኢትዮ ጥቁር አባይ አሳታሚዎች፡፡ ሏ. ፇቃዯ አዘዘ 1991 የስነ- ቃሌ መመሪያ ፡፡ አዱስ አበባ፣ ኢትዮ ጥቁር አባይ አሳታሚዎች፡፡ መ. ፇቃዯ አዘዘ (1991) የስነ- ቃሌ መመሪያ ፣ አዱስ አበባ፣ ኢትዮ ጥቁር አባይ አሳታሚዎች፡፡ 7. ከሚከተለት የንግግር አይነቶች የተናጋሪን ችልታ የበሇጠ የሚፇትነው ሀ. የደብዲ ንግግር ሇ.የዝግጅት ንግግር 8. የነገዋን ብሩህ ቀን ሇማየት ዛሬ እንጠንቀቅ! በዚህ አረፌተ ነገር ውስጥ የተመረበት ቃሌ ሙያ ሀ. ባሇቤትነት ሇ. ተሳቢነት ሏ. የስም ገሊጭነት መ. የግስ ገሊጭነት 9. የአንዴን ቃሌ የቃሌ ክፌሌ የሚቀይር ቅጥያ ምዕሊዴ ________በመባሌ ይታወቃሌ፡፡ ሀ. የእርባታ ቅጥያ ሏ. የምስረታ ቅጥያ ሇ. ቅዴመ ግንዴ ቅጥያ መ. ቅዴመ ግንዴ ቅጥያ 10. ስጋ ስጋ እበሊሇሁ የግደ እነ ሌኡሌ ሰገዴ ታረደ፡፡ የዚህ ቅኔ ህብረ ቃሌ ሀ. ሌኡሌ ሰገዴ ሏ. እነ ሌኡሌ ሰገዴ ታረደ ሇ. ሰገዴ ታረደ መ. ስጋ በሊሇሁ የግደ
የኦሮሚያ ክልል ትምህርት ቢሮ፣ ሚያዚያ 2012
Page 23
ምዕራፍ ስምንት ትውፊት ትውፉት ወይም የእንግሉዘኛ አቻው ‹‹ፍክልርን›› እንዱህ ነው ብል መበየን አስቸጋሪ እንዯሆነ ይነገራሌ፡፡ምክንያቱም ትውፉት ጽንሰ ሀሳቡ በጣም ሰፉ ስሇሆነና በውስጡ በርካታ ጉዲዮችን ያካተተ ስሇሆነ ከያዛቸው ዝርዝር ጉዲዮች ብዛትና ስፊት የተነሳ በቀሊለ መበየን ያስቸግራሌ፡፡ በትውፉት ውስጥ የሚካተቱ ነገሮች ማህበረሰቡ በረዥም አመት ታሪኩ ያከማቻቸውን ተረቶች፣ቀሌድች፣እርግማኖች፣ገበጣዎች (ዝርዝሩን ከተማሪ መፅሀፌ ገጽ 152 ተመሌከቱ) ያጠቃሌሊሌ፡፡ በመሆኑም ትውፉት በአንዴ በኩሌ ራሱን የቻሇ የምርምርና የእውቀት መስክ ሲሆን በላሊ በኩሌ ሇሌዩ ሌዩ ኪነ ቃሊዊ ቅርፆች ጥቅሌ መጠሪያ ነው፡፡ የፍክልር ፕሮፋሰር ቤን አሞስ ትውፉትን ሲበይን ‹‹በአነስተኛ ቡዴን ያሇ ኪናዊ ተግባቦት›› ነው ይሇዋሌ፡፡ ይህ አጭር ብያኔ ቢሆንም በውስጡ ብዙ ፅንሰ ሀሳቦችን አምቆ የያዘ ነው፡፡ዘርዘር አዴገን ሇማየት ኪናዊ ተግባቦት የሚሇውን እሳቤ በሶስት ከፌሇን መመሌከት እንችሊሇን፡፡ አንዯኛው፡-ሰዎች በእሇት ተእሇት ማህበራዊ ህይወታቸው የማያቋርጥ ተግባቦት ሲያከናውኑ የሚሎቸው(የሚያከናውኗቸው) ነገሮች ናቸው፡፡ ምሳላ፡-ሊሇፇ ነገር መፀፀት አሇማስፇሇጉን -ሊሇፇ ክረምት ቤት አይሰራም፡፡በሚሌ ብሂሌ -አንዴ አይነዴ አንዴ አይፇርዴ፡፡ በሚሌ መተባበርን የምናስተምርበት መንገዴ ኪናዊ ተግባቦት
ይባሊሌ፡፡ ሁሇተኛው፡-መገሇጫ ሰዎች ከሚያከናውኗቸው (ከሚተገብሯቸው) ነገሮች የሚመነጭ ነው፡፡ሰዎች ኪናዊ ተግባቦት ሲያከናውኑ በጋራ የሚያከናውኑት ነገር አሇ፡፡ ምሳላ፡-ተረት ሲተረት የሚዯረግ የአካሌ እንቅስቃሴ፣የገፀባህሪያቱ ሁኔታና ዴርጊት የሚገሇጸው በክዋኔ ነው፡፡ የቃሌ ግጥም ሲገጠም፣ፈከራው ሲፍከርና ሽሇሊው ሲቅራራ፣ዝም ብል ሳይሆን ከክዋኔ ጋር ተዋህድ ጥበባዊ ተግባቦትን እውን በማዴረግ ነው፡፡ ሶስተኛው የኪናዊ ተግባቦት መገሇጫ ሰዎች የሚሰሯቸው (የሚፇጥሯቸው) ነገሮች ናቸው፡፡ማህበረሰቡ የሰሯቸው ቁሳቁሶች ስሇ ሰሪው የሚያስተሊሌፇው መሌእክት አሇ፡፡ ምሳላ፡-
ሇመጠጫ የሚያገሇግለ ጌጠኛ ዋንጫዎች
የኦሮሚያ ክልል ትምህርት ቢሮ፣ ሚያዚያ 2012
Page 24
- የምግብ መመገቢያ ዕቃዎች - ትክሌ ዴንጋዮች
እነዚህ ቁሳቁሶች ከቁሳቁስነታቸው ባሇፇ ስሇሰራቸውና ስሇሚገሇገሌባቸው ማህበረሰብ የሚያስተሊሌፈት መሌእክት አሊቸው፡፡‹‹ያ ትውሌዴ እንዳት ጥበበኛ ነበር?››እስከ ማሇት ያዯርሳለ፤ያስዯምማለ፡፡ በአጠቃሊይ ትውፉት ኪናዊ ተግባቦት ነው ማሇት ሰዎች -በእሇት ከእሇት ተግባቦት የሚሎቸው(የሚናገሯቸው) - የሚያከናውኗቸው(አካሊዊ እንቅስቃሴ) እና - ሰርተው የሚጠቀሙባቸውን ቁሳቁሶች ያካተተ ነው፡፡
ትውፉት ወይም ፍክልር አራት ዘርፍችን አጠቃል የያዘ ነው፡፡እነሱም ስነ ቃሌ፣ሏገረ ሰባዊ ትውን ጥበባት፣ሏገረ ሰባዊ ሌማዯና ቁሳዊ ባህሌ ናቸው፡፡ 1. ስነ ቃሌ፡-የሌዩ ሌዩ ኪነ ቃሊዊ ቅርጾች ጥቅሌ መጠሪያ ሲሆን በውስጡም ተረቶች፣ሏተታ
ተፇጥሮዎችን፣አፇ ታሪኮችን፣ምሳላያዊ አነጋገሮችን፣እንቆቅሌሾችን ወዘተ ያጠቃሌሊሌ፡፡ 2. ሏገረ ሰባዊ ትውን ጥበባት፡-በዚህ ጥቅሌ መጠሪያ የሚካተቱት ሀገረ ሰባዊ ዲንስና፣ሀገረ ሰባዊ ዴራማ ሲሆኑ ስሙ እነዚህን ሇሚያጠናው የሙያ መስክ መጠሪያነትም ጭምር ያገሇግሊሌ፡፡
ሏገረ ሰባዊ ትውን ጥበባት የሀገር ሌብስ ተሇብሶ፣በሀገረ ሰብ ሙዚቃ መሳሪያ ታጅቦ አስፇሊጊው መኳኳሌና መጊያጌጥ ከተዯረገ በኋሊ የሚከወነውን ሁለ ይመሇከታሌ፡፡ ሙዚቃ ዲንስና ዴራማ ተነጣጥሇው የሚታዩ አሇመሆናቸውን የመስቀሌና የጥምቀት በአሊትን፣የቅዲሴ ስርአትን፣የሰርግና የሇቅሶ ስርአትን፣‹‹አድከበሬን›› የሌዯትና የግርዘት ስርአትን ወዘተ አይተን ማወቅ እንችሊሇን፡፡ 3. ሏገረ ሰባዊ ሌማዴ፡-በዚህ የጥውፉት ዘርፌ አራት አበይት ርዕሰ ጉዲዮች ይካተታለ፡፡
የመጀመሪያ የፋስቲቫሌ እና ክብረ በአሊት ከበራ ነው፡፡የፋስቲቫሌ አሊማ ሰዎች ባንዴነት ሆነው እንዱቦርቁ ማዴረግ ነው፡፡በዚህ ሂዯት የቡረቃው ተሳታፉዎች አንጣራዊ የሆነ የመንፇስ መታዯስ፣የአእምሮ እረፌት ያገኛለ፡፡ ሁሇተኛው ዯግሞ ባህሊዊ መዝናኛዎችና ጨዋታዎችን የሚመሇከት ነው፡፡ባህሊዊ ጨዋታዎች ሇተጨዋቹ አካሊዊ እና ስነሌቦናዊ ምናባዊ ሀሴትን በማስገኘት በማስገኘት በኩሌ ከፌ ያሇ አስተዋጽኦ አሊቸው፡ ሶስተኛው፡-የሏገረሰብ መዴሀኒት ሲሆን በስሩ ተፇጥሯዊ የባህሌ መዴሀኒቶች ይገኛለ፡፡ 4. ሏገረሰባዊ ሀይማኖት፡- ሲሆን ይህ በሀይማኖቶቹ አካባቢ በመስጊዴ
በቤተክርስቲያ እና በመሳሰለ የአምሌኮ ቦታዎች የሚካሄደትን መስተጋብሮች ይመሇከታሌ፡፡ የኦሮሚያ ክልል ትምህርት ቢሮ፣ ሚያዚያ 2012
Page 25
8.1
የስነቃል ተግባራት
ስነ ቃሌ ፇጥሮ ሇሚገሇገሌበት ማህበረሰብ የተሇያዩ ተግባራትን ይወጣሌ፡፡ 1. የመትከሌ የማጠንከር) ተግባር፡-ማህበረሰቡ ጠቃሚ ናቸው ብል ያመነባቸውን እሴቶች
ተጠብቀው እንዱኖሩ በስነ ቃሌ አማካይነት ይተክሊቸዋሌ፡፡ እንዯ ዯግነት፣ጀግንነት፣መተባበር፣የመሳሰለት መሌካም ባህሪያት በስነ ቃለ የተከሊለ፡፡ ምሳላ፡-ዴር ቢያብር አንበሳ ያስር፡፡ - ብቻውን የበሊ ብቻውን ይሞታሌ፡፡
በማሇት የመተባበርን መሌካምነት ይተክሊሌ፡፡ 2. የመግታት የመቆጣጠር) ተግባር፡-ማህበረሰቡ ጎጂ ናቸው ብል ያመነባቸውን እሴቶችን
ሇመግታት(ሇማስቀረት) ይጠቀምባቸዋሌ፡፡ ምሳላ፡- ከአጋም የተጠጋ ቁሌቋሌ ዘሊሇም ሲያሇቅስ ይኖራሌ፡፡ብል መሌካም ሰዎች ከመጥፍ ሰው ጋር ጓዯኝነት እንዲይፇጥሩ ይገታሌ፡፡ 3. የማስተማር ተግባር፡- ማህበረሰቡ ሌጆቹን እና የቤተሰቡን አባሊት በስነ ቃለ ያስተምራሌ፡፡ የችኮሊን ጎጂነት ፡- የቸኮሇች አፌሳ ሇቀመች፡፡
፡- የተጣዯፇ ቅቤ ያንቀዋሌ ወዘተ በማሇት ያስተምራሌ፡፡ በአጠቃሊይ ትውፉት የሚሇው ሰፉ ጽንሰ ሀሳብ ከማህበረሰቡ ጋር ጥብቅ ቁርኝት ያሇው መሆኑንና ማህበረሰቡ ታሪኩን፣ባህለን፣ወጉን፣ሌማደን ሇመግሇጽ የሚጠቀምበት መሆኑን ተመሌክተናሌ፡፡ መሌመጃ 2/ የአንብቦ መረዲት መሌመጃዎች ትውፉት ከሚሇው ማስታወሻ የወጡ ስሇሆኑ ተማሪዎች
የፅሁፈን ሀሳብ ከተረደ በኋሊ መሌመጃዎቹን በቃሌ ይስሩ! ከዚህ በታች በአረፌተ ነገር ውስጥ ገብተው የሚገኙ ፇሉጦችን ፌች አስተውለ 1. የአዛኝ ቅቤ አንጓች ሁለ ተሰብስቦ ማሸርገደን ተያይዞታሌ፡፡
እወዯዴ ባይ፣የፇሇገውን ሇማግኘት ባህሪውን የሚቀይር 2. ጓዲየን ያወቀ ጓዯኛ ሲከዲኝ አሌወዴም፡፡
ሚስጥሬን፣ኑሮዬን 3. ከሌጅነቱ አንስቶ አፈን ይይዘዋሌ፡፡
ኮሌታፊ ነው
የኦሮሚያ ክልል ትምህርት ቢሮ፣ ሚያዚያ 2012
Page 26
4. ቤቴ ሲዘጋ የት ዋሌክ የሚሇኝ ዘመዴ አጣሁ፡፡
ትዲሬ ሲፇርስ 5. ይህንን የዛር ፇረስ ጓዯኛህን ወዯ ቤቴ አታምጣብኝ፡፡
ቀዥቃዣ 6. የሌብስ ስፋት መኪናዬን ጆሮ ግንደን አሌኩት፡፡ ሸጥኩት 7. አቋቋሚነት ስሇተጠራሁ የነገ ጠዋቱን ቀጠሮ ሰርዣሇሁ፡፡
ሇክርስትና አጃቢነት 8. አባቷ ሇሌጃቸው የመጣውን ባሌ ባይወደትም መቀነቷን ትፌታ በማሇት ዲሩሇት፡፡
ከሌጃገረዴነት ትውጣ፣የመጀመሪያ ባሎን ታግባ 8.2
የክርክር ዝግጅት እና አቀራረብ መመሪያ
ክርክር በአንዴ ርዕሰ ጉዲይ ሊይ ተቃራኒ ሀሳብ ባሊቸው ሰዎች ወይም ቡዴኖች መካከሌ ተናግሮ ሇማሳመን የሚካሔዴ ሙግት ነው፡፡ሙግቱ የተሟጋቾችን ሀሳብ መዝነው ፌርዴ(ነጥብ) የሚሰጡ ዲኞች ይኖሩታሌ፡፡ተከራካሪ ወገኖች በቂ ዝግጅት ማዴረግ እና የክርክር አቀራረብ ስሌትን ማወቅ ይኖርባቸዋሌ፡፡ 1. የክርክር ዝግጅት 1.1.
ርዕሱን በተመሇከተ መረጃ መሰብሰብ
1.2.
ከመረጃ ውስጥ ጠቃሚውን መምረጥ
1.3.
የሚቀርቡበትን ቅዯም ተከተሌ መወሰን
1.4.
ሇክርክር ከመቅረብ በፉት በቤተሰብ በጓዯኛ ፉት ሌምምዴ ማዴረግ
1.5.
በክርክሩ ሊይ አሇባበስን አስተካክል ስርአት ጠብቆ መገኘት ያስፇሌጋሌ፡፡
2. የክርክር አቀራረብ 2.1.
ዯግፊችሁ ወይም ነቅፊችሁ የምትከራከሩትን ሀሳብ ሇቡዴን ማስተዋወቅ(ክርክሩ በቡዴን ከሆነ ማስተዋወቁ በቡዴን መሪዎች የሚከናወን ይሆናሌ)፡፡
2.2.
በተዘጋጃችሁት መሰረት በሌበ ሙለነት እና በረጋ መንፇስ የመከራከሪያ ሀሳባችሁን በረጋ መንፇስ በቃሌ ማቅረብ
2.3.
ሀሳባችሁን በተገቢ የአካሌ እንቅስቃሴ ማጀብ
2.4.
ተቃዋሚያችሁ የሚያነሳቸውን ነጥቦች መመዝገብና የተቃውሞ ሀሳብ ማዘጋጀት
2.5.
ሇክርክሩ በሚሰጣችሁ ጊዜ በሚገባ መጠቀም
የኦሮሚያ ክልል ትምህርት ቢሮ፣ ሚያዚያ 2012
Page 27
2.6.
ከርዕሳችሁ ሊሇመውጣት መጠንቀቅ
2.7.
ሀሳባችሁን ምስጋና በማቅረብ ማጠናቀቅ ያስፇሌጋሌ፡፡ ክፌሌ አራት፡-ስነ ሌሳን
1. ከዚህ በታች የተሰጡ ቅጥያዎች በተሰጡ ቃሊት መዴረሻ ሊይ በመቀጠሌ ካረባችሁ ወይም
ከመሰረታችሁ በኋሊ የቅጥያ ምዕሊድቹን ተግባር ግሇፁ(አንዴ ቃሌ ከአንዴ በሊይ ቅጥያ ሉቀበሌ ይችሊሌ) ምሳላ፡-ሰሊም-ሰሊም-ነት=ሰሊምነት (ረቂቅ ስም ማመሌከት) ሰሊም-ታ=ሰሊምታ (ውሌዴ ስም መመስረት) ሰሊም-ኤ=ሰሊሜ(ዘርፌነት ምመሌከት) -ኧት -ነት -ኣት ቃሊት
-ታ -ኤ -ኢያ
እሾህ
ኧኛ ኣማ ኣም ገጠር
ቂም
መሊክ
ይሁን
ቀንዴ
አክስት
አጎት
ነጋዳ
ክብር
ብሌህ
ብሌጥ
ስነፅሁፌ ከዚህ በታች በቀረበው ምሳላ መሰረት በተሇያየ ርዕሰ ጉዲይ ሊይ የሚነገሩ ምሳላያዊ አነጋገሮችን ሰብስቡ፡፡ ምሳላ ርዕስ ችኮሊ የቸኮሇች አፌስሳ ሇቀመች ሲሮጡ የታጠቁት ሲሮጡ ይፇታሌ የጅብ ችኩሌ ቀንዴ ይነክሳሌ የተጣዯፇን ቅቤ ያንቀዋሌ ሀ. ዕውቀት ሇ. ክፊት ምቀኝነት ሏ. ህብረት መ. ቁጥብ አንዯበት ሠ. ፌቅር እና ወዲጅነት የኦሮሚያ ክልል ትምህርት ቢሮ፣ ሚያዚያ 2012
Page 28
ክፌሌ አምስት 3/ በ‹‹ሀ›› ስር የተዘረዘሩ የቃሌ ግጥሞች በሇ ስርካለ አቻ ምሳላያዊ ንግግሮች ጋር
አዛምደ ሀ
ሇ
1. አዱስ ቤተ ሰሪ ይፇሌጋሌ ማገር ሆደ ከቆረጠ ያም ሀገር ያም ሀገር
ሀ. ሊሇው ቅንጭብ ያረግዲሌ፡፡ ሇ. የዯሊው ሙቅ ያኝካሌ፡፡
2. አስራ ሁሇታ ሆነን አንዱት ሌጅ ወዯን
ሏ. ይበጃሌ ያለት ኩሌ አይን አጠፊ፡፡
አሷ ትስቃሇች እኛ ተጨነቅን 3. እኔስ ብዬሽ ነበር ያይኔ ጉዴፌ አውጪ
እንዱህ በስተኋሊ ነገር ሌታመጪ 4. ይህንን ማጣቴን ችግሬን ጠሊሁት
ሌብሽ ወዯ ሀብታም ሲያዯሊ እያየሁት
መ. እውነትና ንጋት እያዯር ይጠራሌ፡፡ ሠ. እኛ ባገራችን ዲቦ ፌሪዲችን፤ ረ. ያሌተነካ ግሌግሌ ያውቃሌ፡፡ ሰ. ዯፊርና ጭስ መውጫ አያጣም ሸ. ቤተ ሰሪ ዯም የሇውም
5. አንቺ ነሽ ወይ እኔ የከዲነው በፉት ስራ ቡቃያ ነው ይሇያሌ ወዯፉት 4/ ከዚህ በታች በቀረቡ የሰው አካሌ መጠሪያዎች ሊይ የሚመሰረቱ ፇሉጦችን ከሰበሰባችሁ
በኋሊ በአረፌተ ነገር ውስጥ ፌቺና አጠቃቀማቸውን አሳዩ ምሳላ 1/ ዏይን በዏይነ ስጋ=በህይወት፣በአካሌ ዓረፌተ ነገር=በአይነ ሇመገናኘት ያብቃን 2 / ራስ
ራስ የላሇው=ይለኝታ የማያውቅ 3/ አፌ
አፋን ይዤ=ጠበቃየን ይዤ =ፌርዴ ቤት የተገኘሁት አፋን ይዤ ነው፡፡ 4/ እግር፣
እግረ ሰሊቢ=ኮቴ ቢስ፣ኮቴው የማይሰማ 3. እጅ
እጀ አጭር=ምስኪን፣ዯሀ
የኦሮሚያ ክልል ትምህርት ቢሮ፣ ሚያዚያ 2012
Page 29
የምዕራፈ ማጠቃሇያ
በዚህ ምዕራፌ ትውፉት በጣም ሰፉ ፅንሰ ሀሳብ በመሆኑና በውስጡ በርካታ ዝርዝር ጉዲዮችን በመያዙ ምክንያት ብያኔ መስጠት አስቸጋሪ መሆኑን ተመሌክተናሌ፡፡ትውፉት ራሱን የቻሇ የምርምር እና የእውቀት ዘርፌ መሆኑንም አይተናሌ፡፡ትውፉት ኪናዊ ተግባቦት በመሆኑ በውስጡ የሚያካትታቸው ነጥቦችን፣እንዱሁም ትውፉት አራት ዋናዋና ጉዲዮችን በውስጡ እንዯሚይዝ እነሱም ስነቃሌ፣ሏገረ ሰባዊ ትውን ጥበባት፣ሏገረ ሰባዊ ሌማዴና ሏገረ ሰባዊ ሀይማኖት መሆናቸውን ተገንዝበናሌ፡፡ በመጨረሻም ከትውፉት አይነቶች ስነቃሌ ያለትን ተግባራት መትከሌ(ማጠንከር)፣መግታት(መቆጣጠር)እና ማስተማር መሆኑን አይጠናሌ፡፡ የክሇሳ ጥያቄዎች 1. ትውፉት ኪናዊ ተግባቦት ነው የሚሇው ብያኔ ሲተነተን በውስጡ ምን ምን ነገሮችን ይይዛሌ?
ሀ. ሰዎች በእሇት ተእሇት ህይወታቸው የሚሎቸው( የሚናገሯቸው) ነገሮች ሇ. ሰዎች የሚያከናውኗቸው የሚተገብሯቸው አካሊዊ እንቅስቃሴዎች ሏ. ሰዎች በህይወታቸው ሰርተው የሚገሇገለባቸው ቁሳቁሶች መ. ሁለም መሌስ ናቸው 2. የጥምቀት በዓሌ፣ የሇቅሶ ስርዓት ፣ የሌዯት እና የግርዘት ስርዓት ወዘተ……ሇየትኛው
የትውፉት ዘርፌ ምሳላ ናቸው? ሀ. ሏገረ ሰባዊ መዴሀኒት
ሏ. ሏገረ ሰባዊ ትውን ጥበባት
ሇ. ሏገረ ሰባዊ ሌማዴ
መ.ሏገረ ሰባዊ ኃይማኖት
3. ማህበረሰቡ መጥፍ እሴቶችን ሇማስቀረት የሚገሇገሇው በስነ-ቃሌ የ_________ተግባር ነው፡፡
ሀ. ማስተማር
ሏ. መግታት መቆጣጠር
ሇ. መትከሌ
መ. መጠንከር
4. ከሚከተለት አንደ የክርክር አቀራረብ ጊዜ ተግባር ነው
ሀ.ከተሇያዩ ምንጮች መረጃ መሰብሰብ
ሏ. የተሰጠንን ጊዜ በአግባቡ መጠቀም
ሇ.አሇባበስን አስተካክል ሇንግግር መዘጋጀት
መ. ከማቅረባችን በፉት ሌምምዴ ማዴረግ
5. እሾህ የሚሇው ቃሌ ወዯ እሾሀማ ቢቀየር በቃለ ሊይ ያሇው ምዕሊዴ
ሀ. ስም መስራች
ሏ. ግስ መስራች
ሇ. ተሳቢ አመሌካች
መ. ቅፅሌ መስራች
የኦሮሚያ ክልል ትምህርት ቢሮ፣ ሚያዚያ 2012
Page 30
6. ከአጋም የተጠጋ ቁሌቋሌ __________
ሀ. ከአጋም ይቆጠራሌ
ሏ. ዘሊሇም ሲያሇቅስ ይኖራሌ
ሇ. ሁሌ ጊዜ በምቾት ይኖራሌ
መ. ምስጋና የሇውም
7. አሇቃው ፇሊጭ ቆራጭ በመሆኑ ሰራተኞቹ ይፇሩታሌ፡፡ የተሰመረበት ፇሉጥ ፌች
ሀ. አምባገነን ሇ. ጨካኝ
ሏ. ክፈ መ. አረመኔ
8. የሰው ሀገሩ__________ ምሳላያዊ አነጋገሩን የሚሞሊው
ሀ. ተግባሩ
ሏ.
ሇ. ምግባሩ
ግንባሩ
መ. ቤቱ ነው
9. አጎንብሼ መሄዴ አሊውቅ ብዬ እንዯ ሰው
እቀና ብዬ ነው ቤቴ የፇረሰው፡፡ የዚህ ቅኔ ወርቅ ሀ. ጎንበስ ብዬ መሄዴ እወዲሇሁ፡፡ ሇ. ቤቴን ትዲሬን የፇታሁት በቅናት ነው፡፡ ሏ. ሰገግ ሰገግ ስሌ የቤቴን ጣራ አፇረስኩ፡፡ መ. ትእግስተኛ መሆን ጥሩ ነው፡፡ 10. ሇጩቤ ሇጩቤ አፍት ካሌን ሇመፅሀፌ_________ እንሊሇን፡፡
ሀ. ሰገባ
ሇ. መሇበጃ
የኦሮሚያ ክልል ትምህርት ቢሮ፣ ሚያዚያ 2012
ሏ. ማህዯር
መ. አትሮኖስ
Page 31
ምዕራፍ ዘጠኝ ስኬት 9.1
ታላቁ የሚዲያ ሰው
ይህ ምዕራፌ ስሇስኬት ምንነትና ስሇስኬታማው ጋዜጠኛ ታዯሰ ሙለነህ የቀረበ ምንባብን የያዘ ነው፡፡ተማሪዎች ይህንን ምንባብ በግሌ በጥሞና አንባበው በፅሁፈ ውስጥ የሚገኙ አዲዱስ ቃሊትና ፅንሰ ሀሳቦችን በጋራ በመወያየት ይፌቱ፡፡ መሌመጃዎች ክፌሌ አንዴ 2.ከዚህ በታች ሇቀረቡሊችሁ ቃሊትና ሀረጋት መዝገበ ቃሊትን ተጠቅማችሁ ቀጥተኛ ፌቺ ስጡ
9.2
1. መዲረሻ
5. የነፌስ ወከፌ
2. መዴብሌ
6. ውሌ ተቀባይ
3. ንረት
7. እርቃን
4. ምዝበራ
8. ተጫረተ
የውይይት ዝግጅት እና አቀራረብ
ውይይት በአንዴ ወይም ከአንዯ በሊይ በሆነ ርዕሰ ጉዲይ ሊይ ሰዎች ጊዜና ቦታ ወስነው ከአንዲች መግባባት ሊይ ሇመዴረስ የሚያዯርጉት የሀሳብ ሌውውጥ ነው፡፡ይህ ማሇት ግን በውይይት ሊይ የተሳተፇ ሁለ ተመሳሳይ ሀሳብ ሉኖረው ይገዯዲሌ ማሇት አይዯሇም፡፡የሀሳብ ሌዩነት ካሇ በቃሇ ጉባኤ ሰፌሮ ይፇረምበታሌ እንጂ፡፡ 1. የውይይት ዝግጅት 1.1. 1.2.
ርዕስን በሚገባ መረዲት ርዕሱን የተመሇከቱ ትክክሇኛ መረጃዎችን ማግኘት 1.2.1. ከተሇያዩ ፅሁፍች 1.2.2. ስሇጉዲዩ የጠሇቀ እውቅ ካሊቸው ሰዎች
1.3.
በተሇያየ መንገዴ የተሰበሰቡትን መረጃዎች ሇውይይቱ ተሳታፉዎች የሚመጥኑ መሆናቸውን መሇየት
1.4.
የሰበሰብናቸውን መረጃዎች በቅዯም ተከተሌ በመያዝ የርዕሱን የተሇየዩ ገፅታዎች መዲሰስ መቻሊቸውንና ወቅታዊነታቸውን መመዘን፣የተጓዯሇ ሀሳብ ያሇ ከመሰሇን ማሟሊት
የኦሮሚያ ክልል ትምህርት ቢሮ፣ ሚያዚያ 2012
Page 32
2. የውይይት አቀራረብ 2.1.
አሇባበስ እና ንፅህናን ጠብቆ መገኘት፣
2.2.
ጥሩ ስነ ምግባር ማሳየት(ተራ ጠብቆ መናር፤የላልችን ሏሳብ ማክበር፣ያሌተንዛዛና የተመጠነ ሀሳብ መሰንዘር)
2.3. 2.4.
የውይይቱን ርዕስና ዓሇማ ባጭርና ግሌፅ ቋንቋ ማስተዋወቅ ሲናገሩ ዴምጽን መመጠን፣ፌርሀትና ግዳሇሽነትን ማስወገዴ፣
2.5.
የውይይቱን ጭብጦች በቅዯም ተከተሌ ማቅረብ፣
2.6.
ፌሬ ሀሳብን በበቂ ምክንያትና ማስረጃ ማስዯገፌ፣
2.7.
ተገቢ የአገሊሇፅ ስሌትን መከተሌ፣አንዯበተ ርቱዕ መሆን
2.8.
ከአዴማጮች የሚነሱ አስተያየት እና ጥያቄዎችን በሚገባ አዲምጦ ማስታወሻ በመያዝ ተራ ሲዯርስ ሀሳብ እና ምሊሽ መስጠት፡፡ እነዚህን ከሊይ የተዘረዘሩ የውይይት ዝግጅት እና አቀራረብ መመሪያዎች ተከትሇን ውይይት ብናዘጋጅ እና ብናቀርብ ጥሩ ውይይት ማቅረብ ይቻሊሌ፡፡
9.3
የቃ መጠይቅ አዘገጃጀት እና አቀራረብ
ቃሇ መጠይቅ ስሇምንፇሌገው መረጃ የጠሇቀ እውቀት አሊቸው የሚባለ ሰዎችን በመጠየቅ መረጃ የምንሰበስብበት መሳሪያ ነው፡፡ቃሇ መጠይቅ የተዋቀረ እና ያሌተዋቀረ በመባሌ በሁሇት ይከፇሊሌ፡፡ከዚህ በታች የተዋቀረ (አስቀዴሞ ሇቃሇ መጠይቁ የሚሆኑ ጥያቄዎች) የሚነዯፈበት ቃሇ መጠይቅ አዘገጃጀት እና አቀራረብን እንመሇከታሇን፡፡ 1. ዝግጅት 1.1.
ጥያቄዎችን መንዯፌ(ማዘጋጀት)
1.2.
የነዯፌናቸው ጥያቄዎች የምንፇሌገውን መረጃ ሉያስገኙ
መቻሊቸውን መርምሮ
ማረጋገጥ 1.3.
ስሇ ቃሇ መጠይቁ ሁኔታ የሚያብራራ ሇተጠያቂው የሚቀርብ አጭር ፅሁፌ ማዘጋጀት
1.4.
የቃሇ መጠይቁን አሊማ አስረዴቶ ከተጠያቂዎች ጋር ቀጠሮ መያዝ
1.5.
ሇቃሇ መጠይቁ መሳሪያዎችን(መቅረፀ ዴምፅ፣የቴፕ ክር ወዘተ) ማዘጋጀት
1.6.
የቀጠሮ ቀን ሲዯርስ ሰአት አክብሮ መገኘት ናቸው፡፡
የኦሮሚያ ክልል ትምህርት ቢሮ፣ ሚያዚያ 2012
Page 33
2. አቀራረብ 2.1.
ሇቃሇ መጠይቁ ስሇተባበሩን ተጠያቂዎቹን ማመስገን
2.2.
ስሇ ቃሇ መጠይቁ አሊማ የተዘጋጀውን ማብራሪያ መስጠት
2.3.
ጥያቄዎቹን በቅዯም ተከተሌ እና ትህትና በተሊበሰ መንገዴ ማቅረብ
2.4. 2.5.
መሌሶቹን በጥሞና ማዲመጥ ዋናዋና ሀሳቦችን እያዲመጡ ማስታወሻ መያዝ
2.6.
ቃሇ መጠይቁ ሲጠናቀቅ ተጠያቂዎችን ማመስገን ክፌሌ አራት፡- ስነፅሐፌ
1/ በ‹‹ሀ›› ስር የተዘረዘሩትን ምሳላያዊ ንግግሮች በ‹‹ሇ››ስር ከተዘረዘሩት በፌች ተመሳሳይ ከሆኑት
ምሳላያዊ ንግግሮች ጋር አዛምደ ሀ››
ሇ››
1. ትሇብሰው የሊት ትከናነበው አማራት
ሀ. የዘመዴ ቄስ እየፇታ ያሇቅሳሌ
2. ቅርብ ያሇ ጠበሌ ሌጥ ይነከርበታሌ 3. ሽሌ ከሆነ ይገፊሌ ቂጣ ከሆነ ይጠፊሌ
ሇ. ያሌተነካ ግሌግሌ ያውቃሌ ሏ. ያሌተገሊበጠ ያራሌ
4. ኮሶ ሊሌቀምሰው ይመር አይመስሇው
መ. አባቷን አታውቅ አያቷን ትናፌቅ
5. የዘመዴ ዘመዴ ወንዝ ያሻግራሌ
ሠ. የጨነቀው እርጉዝ ያገባሌ
6. እሌፌ ቢለ እሌፌ ይገኛሌ
ረ. በእጅ ያሇ ወርቅ እንዯ መዲብ ይቆጠራሌ ሰ. እውነትና ንጋት እያዯር ይጠራሌ ሸ. ምን ቢከፊ ዘመዴ ምን ቢጠብ መንገዴ
2/ ሇሚከተለት ፇሉጦች ከተሰጡት አማራጮች በፌች ይበሌጥ የሚስማማውን ፇሉጣዊ
አነጋገር ምርጡ 1. እጢው ደብ አሇ፤ ሀ. እቀሌቡ ገባ ሇ.ውቃቢ ራቀው 2. ሆደ ሻከረ፤ ሀ. ሆደ ጎሸ ሇ. ሆዯ ባሻ ሆነ 3. ሆዯ ቡቡ ሀ. አንጀት የራቀው ሇ. አንጀታም
የኦሮሚያ ክልል ትምህርት ቢሮ፣ ሚያዚያ 2012
ሏ. ቀሊዴ ጣሇ መ. ቀሌቡ ወዯዯው ሏ. ሆዯ ሰፉ መ. ሆዴ ሰጠ ሏ. እናት አንጀት መ. አንጀተ ጥኑ
Page 34
4. እንባ አዴርቅ
ሀ. ማፅናኛ
ሏ.ዯረቅ ምች
ሇ. ዯረቅ ጣቢያ
መ. ሇዛ ቢስ
5. ሌበ ዴፌን
ሀ. ዴንጋይ ራስ ሇ. ዴንጋይ ኳሱ
ሏ. ዴንጋይ በግሩ መ. ክቡር ዴንጋይ
3/ በ ሀ›› ስር የተዘረዘሩትን ምሳላያዊ ንግግሮች በ ሇ››ስር ከቀረቡት በፌች ተቃራኒ ከሆኑ
ምሳላያዊ ንግግሮች ጋር አዛምደ ሀ››
ሇ››
1. ዝም ባሇ አፌ፣ ዝምብ አይገባም፡፡
ሀ. ያሌጠረጠር ተመነጠረ፡፡
2. ሇዴካም የጣፇኝ፣ብነግዴ፡፡
ሇ. አትሩጥ አንጋጥ፡፡
3. የአገር ሌጅ ፣ የማር እጅ፡፡
ሏ. ሇሰው የማይሌ ሰው ሞት ሲያንሰው፡፡
4. ሇሰው ብል ሞት፣አምሊክነትን ያሻሌ፡፡ 5. የማይተማመን ባሌንጀራ
በየወንዙ ይማማሊሌ፡፡
መ. ያሌጠሩት ሰርገኛ በትረኛ፡፡ ሠ. ካሇመናገር ዯጃዝማችነት ይቀራሌ፡፡ ረ. ከአብሮ አዯግህ ጋር አብረህ አትሰዯዴ፡፡ ሰ. አትረፌ ያሇው በሬ ቆዲው ከበሮ ይሆናሌ፡፡
የምዕራፈ ማጠቃሇያ
በዚህ ምዕራፌ የስኬት ምንነት እና ሇስኬት ጉዞ የሚያበቁ ነገሮችን በታዋቂው የሬዱዮ ጋዜጠኛ ታዯሰ ሙለነህ የስኬት ጉዞ ተመሌክተናሌ፡፡ከመገናኛ ብዙሀን የሰማናቸውንና ያነበብናቸውን እንዱሁም በአይናችን የተመሇከትናቸውን የስኬት ታሪኮች አስታውሰን መናገር ችሇናሌ፡፡ የውይይት ዝግጅት እና አቀራረብን፣የቃሇ መጠይቅ ዝግጅት እና አቀራረብንም አይተናሌ፡፡በቃሇ መጠይቅ አዘገጃጀት መመሪያ አማካይነት ቃሇ መጠይቅ አዘጋጅን መጠየቅ ችሇናሌ፡፡ የክሇሳ ጥያቄ 1. በአንዴ ርዕሰ ጉዲይ ሊይ ሰዎች ሀሳባቸውን የሚሇዋወጡበት እና በርዕሱ ሊይ መግባባት
ሊይ የሚዯርሱበት ፡ሀ. ንግግር
ሏ. ጭቅጥቅ
ሇ. ውይይት
መ. ክርክር
የኦሮሚያ ክልል ትምህርት ቢሮ፣ ሚያዚያ 2012
Page 35
2. አስቀዴሞ ሇቃሇ መጠይቁ የሚሆኑ ጥያቄዎች ተነዴፇው (ተዘጋጅተው)
የሚዯረግ
ቃሇመጠይቅ ምን ይባሊሌ? ሀ. የታቀዯ ሇ. ያሌተዋቀረ
ሏ. ያሌታሰበ መ. የተዋቀረ
በ ሀ›› ስር ያለትን ምሳላያዊ አነጋገሮች በ ሇ›› ስር ካለ አቻዎቻቸው ጋር አዛምደ ሀ›› ሇ›› 1. ባጎርስኩ እጄን ተነከስኩ
ሀ. በሞኝ ክንዴ የዘንድ ጉዴጓዴ ይሇካሌ
2. በሞኝ ክምር ዝንጀሮ ሌጇን ትዴር
ሇ. የግፌግፌ በእንቅርት ሊይ ጆሮ ዯግፌ
3. ብዙ ዝምታ ይሆናሌ በሽታ
ሏ. ስራ ሇሰሪው እሾህ ሊጣሪው
4. በቅል ሇኮዋን በጠሰች በራሷ አሳጠረች
መ. እጸዴቅ ብዬ ባዝሊት ተንጠሌጥሊ ቀረች
5. በቡሀ ሊይ ቆረቆር
ሠ. በሽታውን የዯበቀ መዴሀኒት የሇውም
የኦሮሚያ ክልል ትምህርት ቢሮ፣ ሚያዚያ 2012
Page 36
ምዕራፍ አስር ኪነ ጥበብ ኪነ ጥበብ የሚሇው ጽንሰ ሀሳብ ስነ-ፅሁፌን፣ ስዕሌን፣ ሙዚቃን፣ ቅርጻ ቅርጽንና የፉሌም ጥበብን ያካትታሌ፡፡ ዴራማ(ተውኔት)፡- ዴራማ የተገኘው ዴርይን (Draen) ከሚሇው የግሪክ ቃሌ ሲሆን፣ ትርጉሙ ‹‹ማዴረግ›› ወይም ‹‹ መከወን›› ማሇት ነው፡፡ ታሊቁ ፇሊስፊ አርስቶትሌ ስሇዴራማ ሲገሌጽ ‹‹ ዴራማ ከሰው ሌጆች እውነተኛ ዴርጊት የሚከተብ የኪነ ጥበብ ዘርፌ ነው›› ይሇዋሌ፡፡ ዴራማ በውስጡ ከሚይዛቸው አሊባውያን አንጻር ከስነ-ፅሁፌ ይመዯባሌ፡፡ስነ -ጽሁፌ ዯግሞ፣ የተጻፇ እና ያሌተጻፇ (በቃሌ ከትውሌዴ ትውሌዴ የሚሻገረውን) ያጠቃሌሊሌ፡፡ በዚህ መሰረት ዴራማ 1. ጽሁፇ ዴራማ (እስክሪፕት) ያሇው እና 2. ጽሁፇ ዴራማ (እስክሪፕት) የላሇው ወይም ትውፉታዊ ዴራማ በመባሌ ይታወቃሌ፡፡
እስክሪፕት ያሇው ዴራማ ጽሁፊዊ ዴራማ ሲባሌ ምዴቡም ከተጻፇው ስነ-ጽሐፌ ጎራ ነው፡፡ ዴራማ ብዙ ጥበቦች የሚገኙበት የጥበቦች መናኸሪያ ነው፡፡ ሙዚቀኛው፣ጸሀፋ ተውኔቱ፣መራሄ ተውኔቱ(አዘጋጅ) የመብራትና የግምጽ ባሇሙያ ሁለ ጥበቡን የሚያወጣበት እና የሚከሽነው ነው፡፡የዴራማ ተመሌካች ዴራማን ተመሌክቶ ሇማጣጣም የተሇየ እውቀት አያስፇሌገውም፣ያሇፇበት የህይወት ሌምደ በቂ ነው፡፡ 10.1 የዴራማ ጥበብ ሙያዊ ፅንሰ ሏሳቦች እና ስያሜዎች
1. ጸሏፋ ተውኔት፡- የዴራማ ጥበብ የአያላ ሰዎች ተሳትፍና ዴካም የሚጠይቅ ቢሆንም ፣
የዴራማውን መሰረታዊ መሌክ የሚነዴፇው ዯራሲ ጸሏፋ ተውኔት ይባሊሌ፡፡ 2. ቃሇ ተውኔት፡- በዴራማው ውስጥ በሁሇት ወይም ከዚያ በሊይ በሆኑ ተዋንያን መካከሌ
የሚዯረግ ንግግር ቃሇ ተውኔት ወይም የተውኔት ቋንቋ በመባሌ ይታወቃሌ፡፡ እንዯ ታዋቂው ፀሏፉ ዯበበ ሰይፈ ገሇጻ ፀሏፋ ተውኔቱ የሚጽፇው በተዋንያን አማካኝነት እንዱሰማሇት ስሇሆነ ቃሇ ተውኔቱ ቁጥብ እና ግሌጽ እንዱሆን ሆኖ መጻፌ አሇበት፡፡ ቃሇ ተውኔት የገፀ- ባህሪያት አካሊዊ መሌክ ሇመጠቆም፣ በተውኔት ውስጥ መውጣትና መግባትን ሇማመሌከት እንዱሁም የመዴረክ ቁሳቁሶች እና አሌባሳት ምን መምሰሌ እንዲሇባቸው ሇማስተዋወቅ በጸሏፉ ተውኔቱ የሚሰጠውን ገሇጻ አይጨምርም፡፡
የኦሮሚያ ክልል ትምህርት ቢሮ፣ ሚያዚያ 2012
Page 37
3. ተዋንያን፡- ዴራማው በጻሏፋ ተውኔቱ ከተጻፇ በኃሊ በውስጡ ያለትን ገጸባህሪያት ስብዕና ፣
ውስጣዊ አሰተሳሰብ እና ማንነት የራሳቸው አዴርገው በመዴረክ ሊይ የሚተውኑ የጥበብ ሰዎች ናቸው፡፡ 4. የተውኔት መዋቅር፡- የተውኔት አሊባውያን (መቼት፣ ሴራ፣ቃሇ ተውኔት እና ጭብጥ )
በተገቢው መንገዴ ተዋህዯው ሲቀርቡ የሚገኘው ቅርጽ የተውኔት መዋቅር ይባሊሌ፡፡ ማንኛውም በጥሩ ግጭት መሰረት ሊይ የተጻፇ ተውኔት ሶስት አበይት እና አምሰት ንዐሳን ክፌልች አለት፡፡
ሦስቱ ክፌልች ውጠት፣ ጡዘትና ዝቅጠት
በሁሇቱ ፒራሚድች እንዯሚታየው ሶስቱ ክፌልች (ውጠት+ጡዘት+ዝቅጠት) የመጀመሪያ የመሀከሇኛና የመጨረሻ የመዋቅር ክፌልችን ያመሇክታለ፡፡ በመጀመሪያው የውጠት ዯረጃ ገፀ ባህሪያቱ፣አጠቃሊይ እና ውስን መቼቱ፣ግጭቱ፣ርእሰ ጉዲዩ እና ዴባቡ የሚተዋወቁበት ነው፡፡ ቀስ በቀስ እያዯገ የሚሄዴ ግጭት ጡዘት ዯረጃ ሊይ ይዯርስና ግጭቱ ወዯ መፌትሄ ይሸጋገራሌ(ቅሌበሳ ይካሄዲሌ) ማሇት ነው፡፡ በመጨረሻም ፌጻሜው (ሌቀቱ) ይከሰታሌ፡፡በዚህ አይነት ዴራማው የዝቅጠት ዯረጃን ያጠናቅቃሌ (ይፇፀማሌ)፡፡ የኦሮሚያ ክልል ትምህርት ቢሮ፣ ሚያዚያ 2012
Page 38
ይህ ማሇት ሇምሳላ አንዴ ዴራማ ሊይ ገጸ ባህሪያት ጽሐፇ ተውኔት ተሰጥቷቸው የሚጫወቱትን ገጸ ባህሪ፣የመቼቱን ዴባብ፣የዴራማውን ርዕሰ ጉዲይ ወይም ጭብጥ የሚያጠኑበት ዯረጃ ውጠት ሲሆን በዴራማው ውስጥ የሚፇጠረው ግጭት አዴጎ ሲከር የሚፇጠረው ጡዘት ይባሊሌ፡፡ግጭቱ መፌትሄ እያገኘ ሲሄዴ ያሇው ጊዜ ቅሌበሳ ሲሆን የግጭት የመጨረሻው ክፌሌ ሌቀት ነው፡፡ግጭቱ ፌፃሜውን የሚያገኝበት የዝቅጠት ዯረጃ መጠናቀቂያ ነው፡፡በዚህ ጊዜ ግጭቱ ገፀባህሪ ከላሊ ገፀባህሪ ጋር ከሆነ ተሰዲዴቦ፣ተዯባዴቦ፣ከፌ ካሇም ተገዲዴል በመጨረሻ ያሇውን ሌቀት እንሊሇን፡፡ በቀዯሙት ምዕራፍች የተመሇከትናቸው የስነፅህፌ አይነቶች (ወግ፣ሌቦሇዴ፣ግጥም) እና አሁን የያዝነው ርዕስ ዴራማ ከመዋቅራቸው አንፃር ሲታዩ የአንዯኛው ከላሊው የተሇየ ነው፡፡ሇዚህም ምክንያቶቹ ብዙ ቢሆኑም በዋናነት - የዴርጊት አገሊሇጽ - የሴራ አወቃቀር እና - የገፀባህሪያት እና የመቼት ገሇጻ የሚለት ዋና ዋናዎቹ ናቸው፡፡
ፀሏፋ ተውኔቱ በዴራማው አንዴን ዴርጊት፣ገፀባህሪና መቼት በስፊት ሳይሆን በቁጥብነት ይገሌፃሌ፡፡የሌቦሇዴ ዯራሲ ግን በቂ ጊዜ እና ቦታ ስሊሇው መዋቅሩ ሰፉ ነው፡፡የላልች የስነፅሁፌ አይነቶች መዋቅርም እንዱሁ የተሇያ ነው፡፡ 10.2
የድራማ ሙያዊ ቃላት
በላልች የስነፅሁፌ ዘርፍች የማያገሇግለ በዴራማ ሊይ ብቻ የምንጠቀምባቸው ሙያዊ ቃሊት 1. ገቢር፡-የዴራማ አብይ ክፌሌ ነው፡፡ዴራማ በገቢር ተከፊፌል ሲቀርብ ከአንደ ገቢር ወዯላሊው
የሚዯረግ ሽግግር ብዙ ጊዜ መጋረጃ በመጣሌ ወይም መብራት በማጥፊት ይከናወናሌ፡፡መጋረጃ መጣሌ እና መብራት ማጥፊት አሊማው በዴራማዊ ዴርጊቱ ውስጥ የቦታ ወይም የጊዜ አሇያም የሁሇቱም ሇውጥ መዯረጉን ሇተዯራሲያን ማሳወቅ ነው፡፡ 2. ትዕይንት፡- የገቢር ንዐስ ክፌሌ ሆኖ እንዯ ገቢር የጊዜና የቦታ ሇውጥን አያመሇክትም፡፡
በሁለም ጸሀፋ ተውኔቶች ተመሳሳይ የሆነ አሰራር ባይኖርም አንዲንድቹ ገፀባህሪያት በተውኔቱ ታሪክ ውስጥ የሚጫወቱትን ሚና ሇመጀመር ወዯ ዴርጊቱ መጥተው ሲጨመሩ የትእይንት ሇውጥ ይዯረጋሌ ሲለ ላልች ዯግሞ አንዴ ትዕይንት አሌቆ ላሊ ትዕይንት ተጀመረ የሚባሇው በመዴረክ በመከናወን ሊይ ያሇ አንዴ ዴራማዊ ዴርጊት አሌቆ መዴረኩ ሇቀጣይ ዴራማዊ ዴርጊት ከፀዲ ነው፡፡ይሊለ፡፡ ያም ሆነ ይህ ትዕይንት የመዴረክ መዘጋት የማያስፇሌገው አንዴ የተውኔት ንዐስ ክፌሌ ነው ማሇት ይቻሊሌ፡፡ የኦሮሚያ ክልል ትምህርት ቢሮ፣ ሚያዚያ 2012
Page 39
3. መነባንብ፡-አሊማው የገፀባህሪያትን ስውር ህሉናዊ መሌክ ማሳየት ነው፡፡ ገፀባህሪው በዙሪያው
ላልች ገፀባህሪያት ሳይኖሩ ሇራሱና ሇተዯራሲው የሚያነበንበው የግሌ ንግግር ነው፡፡ 4. ጎንታ፡- እንዯ መነባንብ የብቻ ንግግር ሆኖ ገፀባህሪው ላልች ገፀባህሪያት ከጎኑ እያለ
እንዯማይሰሙ አዴርጎ በመቁጠር ሇራሱና ሇተዯራሲያን በሹክሹክታ አሇያም ፉቱን ወዯተዯራሲያን በማዴረግከፌ ባሇ ዴምፅ የሚናገረው ነው፡፡ አሊማው እውነተኛውን፣ ነገር ግን ሇላልች ገፀባህሪያት ዴብቅ የሆነውን ፌሊጎት መግሇፅ ነው፡፡ ከሊይ የዘረዘርናቸው ዴራማዊ ፅንሰ ሀሳቦች እና ስያሜዎች እንዱሁም የዴራማ ሙያዊ ቃሊት አብዛኞቹ ዴራማን ከላልች የስነፅሁፌ ዘርፍች የሚሇዩ ናቸው፡፡ ከማስታወሻው የወጡ ሀረጋት ፌቺ 1. የጥበቦች መናኸሪያ - የብዙ ጥበባት መገኛ 2. ፅሁፊዊ ዴራም - የተፃፇ(እስክሪፕት) ያሇው ዴራማ 3. ትውፉታዊ ዴራማ - ጽሐፇ ተውኔት(እስክሪፕት የላሇው) ዴራማ 4. መራሔ ተውኔት - የዴራማ (ተውኔት) አዘጋጅ 5. ከየአቅጣጫው ይከሽነዋሌ -ተባብሮ ያሳምረዋሌ 6. የመዴረክ ዴባብ - መዴረክ ሊይ ያሇ ስሜት 7. የመዴክ ትወና- ትዕይንት
ክፌሌ አራት፡ ሰነ ሌሳን
በቡዴን በመወያየት በሚከለት ዓረፌተ ነገሮች ውስጥ ያለ የቃሌ ክፌልችን ሙያ ዘርዝሩ ምሳላ፡-ወይዘሮ አሌማዝ የአቶ ከበዯ ባሇቤት በጣም ታጋሽ ናቸው ቃሌ/ሏረግ
ወ / ሮ አሌማዝ
ሙያ
የአረፌተ ነገሩ ባሇቤት
የአቶ ከበዯ ባሇቤት
የባሇቤት ተጣማሪ
በጣም ታጋሽ
የማሰሪያ አንቀፁ መሙያ
ናቸው
ማሰሪያ አንቀፅ
1. የኛ ፇረቃ አስተባባሪ ታታሪ ናቸው፡፡ 2. አቶ አየሇ መኪናውን ሇማይታወቅ ሰው ሸጠ፡፡ 3. ገበያው ዯራ፡፡ 4. ትምህርት ቤቱ ሇስነፅሁፌ ክበብ ገንዘብ መዯበ፡፡ 5. ድ / ር ከበዯ የኛ ሰፇር ሀኪም ሇወሊጆቹ ትሌቅ ሙክት ገዛ፡፡ የኦሮሚያ ክልል ትምህርት ቢሮ፣ ሚያዚያ 2012
Page 40
6. የሂሳብ መምህራችን የቤት ስራ ያሌሰሩትን ተማሪዎች አንበረከኩ፡፡
በመጨረሻ የተማሪ መጽሀፌ ገፅ193-196 ጭንቀት የወሇዯው ቆራጥነት የሚሌ ፅሁፇ ተውኔት፡፡ይህን ፅሁፇ ተውኔት ተማሪዎች በጥሞና ካነበቡ በኋሊ ስሇ ዴራማ ወይም ተውኔት የተማሯቸውን ጉዲዮች ያስተውለ፡፡ የምዕራፈ ማጠቃሇያ ይህ ምዕራፌ የአመቱ ትምህርት የመጨረሻ ምዕራፌ ሲሆን ያነሳው የኪነ ጥበብ ውጤት የሆነውን
የዴራማን ምንነት፣አይነቶች፣ከላልች የስነፅሁፌ ስራዎች የሚሇይባቸውን አበይት ባህሪያት ነው፡፡ የዴራማ ምዴብ ከስነ ፅሐፌ ስር እንዯሆነና እንዯ ስነፅሐፌ ሁለ የተፃፇ እና ያሌተፃፇ ዴራማ እንዲሇ ተረዴተናሌ፡፡ የዴራማ ጥበብ የራሱ የሆኑ ሙያዊ ፅንሰ ሀሳቦች እና ስያሜዎች እንዲለት እንዱሁም ይህን ጥበብ የበሇጠ ሇመረዲት የሚያግዙን ሙያዊ ቃሊትን አይተን ተወያይተነባቸዋሌ፡፡በምዕራፈ አቀራረብ ጊዜም በመገናኛ ብዙሀን የሚተሊሇፈ ተሇያዩ ዴራማዎችን እንዯ ምሳላ አንስተን በጭብጦቻቸው እና በላልች ዴራማዊ ጉዲዮች ሊይ ተነጋግረን ምዕራፈን አጠናቀናሌ፡፡ የክሇሳ ጥያቄዎች 1. የጥበቦች መናኸሪያ ተብል የሚጠራው የኪነ-ጥበብ ዘርፌ
ሀ. ሌብወሇዴ ሇ. ዴራማ
ሏ. ግጥም መ. የህይወት ታሪክ
2. የዴራማን መሰረታዊ መሌክ የሚነዴፌ ሰው ምን ይባሊሌ?
ሀ. ተዋናይ
ሏ. ጸሀፋ ተውኔት
ሇ. መራሄ ተውኔት
መ. ገጸ ባህሪ
3. ትውፉታዊ ዴራማ የሚባሇው የትኛው የዴራማ አይነት ነው? ሀ. ጽሐፇ ተውኔት ያሇው ሏ. ጽሐፇ ተውኔት የላሇው ሇ. በቃሌ ከትውሌዴ ወዯ ትውሌዴ የሚተሊሇፌ መ. ‹‹ሇ›› እና ‹‹ሏ›› 4. ሇሌቦሇዴ ምሌሌስ ካሌን ሇዴራማ _________ ሀ. ቃሇ ተውኔት ሏ. ንግግር ሇ. መነባንብ መ. ጎንታ 5. ገፀ ባህሪያቱ፣ አጠቃሊይና ውስን መቸቱ፣ ግጭቱ፣ርዕሰ ጉዲዩ እና ዴባቡ የሚተዋወቁበት
የተውኔት መዋቅር ሀ. ውጠት
ሏ. ትውስብ
ሇ. ጡዘት
መ. ቅሌበሳ
የኦሮሚያ ክልል ትምህርት ቢሮ፣ ሚያዚያ 2012
Page 41
6. የመጋረጃ መዘጋት የማያስፇሌገው የገቢር ንዐስ ክፌሌ ምን ይባሊሌ?
ሀ. ትዕይንት
ሏ. ጎንታ
ሇ. መነባንብ
መ. ቃሇ ተውኔት
7. ሇተውኔት እንጂ ሇሌቦሇዴ የማያገሇግሌ ቃሌ የቱ ነው፡፡
ሀ. ጭብጥ ሇ. ግጭት ሏ. ታሪክ መ. ገቢር በናሙናነት የተመረጡ መሌመጃዎችና የክሇሳ ጥያቄዎች መሌስ ምዕራፌ ስዴስት
ክፌሌ አንዴ 3/ 1. ተሳበ፣ተማረከ
6. ጠቁሞ የሚያሳይበት(ህይወትን)
2. የሚነካካ
7. በጣም መፇሇግ
3. ሇስሊሳ
8. ከሁለም አይነት
4. የራሱን የህይወት አመጣጥ
9. ህይወት ያሇው
5. ሀሳብ፣ማስተዋሌ
ክፌሌ አምስት፡- ስነ ሌሳን 1/
ቃሌ
ተመሳሳይ
1. ረባ
በረከተ፣ተባዛ
መከነ
2. ጉብታ
ኮረብታ
ረባዲ
3. አሌቦ
የላሇው
ያሇው
4. ሞገዯኛ
ሀይሇኛ
እሌከኛ
5. ተጣባ
መኖሩ ታወቀ
6. ተናቆረ
ተጣሊ ተጣመዯ
7. ተቀዯሰ
ተከበረ፣ተባረከ
ተረገመ
ተጨበጠ
ተዘረጋ
8. ተኮራመተ 9. ተንዘረጠጠ
ተንገፇጠጠ
ተቃራኒ
ታየ ተፊቀረ፣ተዋዯዯ
ተሰበሰበ
(ቦርጫም ሆነ) 10. ጉች ጉች አሇ
ጉብ አሇ
ወዯቀ
2/ የኦሮሚያ ክልል ትምህርት ቢሮ፣ ሚያዚያ 2012
Page 42
ቃሌ
ሲሊሊ
1. መሳሌ
ስዕሌ ማንሳት
ሲጠብቅ ስዕሌ መነሳት
ሳሌ መሳሌ [ምኧስኣሌ] 2. አይከፊም 3. አሇቻቸው
መጥፍ አይዯሇም [ኣይክኧፌኣም]
አይሰማውም [ኣይክክኧፌፌኣም]
ተናገረቻቸው
የእነሱ ናት
[ኣሌኧችኣችኧው]
[ኣሌሌኧችኣችችኧው ]
4. እንዲሇ 5. አማት
[ምኧስስኣሌ]
እንዯተናገረ
እንዯነበረ
[እንዴኣሌኧ]
[እንዴዴኣሌሌኧ]
የባሌ(የሚስት ቤተሰብ)
በክፈ አነሳት
[ኣምኣት]
[ኣምምኣት]
የክሇሳ ጥያቄዎች 1. ሏ
7. መ
2. መ
8.ሀ
3. ሏ
9. መ
4. ሏ
10. ሏ
5. ሇ
11. ሀ
6. ሇ
12. ሀ
ምዕራፌ ሰባት
መሌመጃዎች ክፌሌ አንዴ 2/ 1. ሏ
5. መ
2. ሏ
6. ሏ
3. ሇ
7. ሀ
4. መ
8. ሇ
የኦሮሚያ ክልል ትምህርት ቢሮ፣ ሚያዚያ 2012
Page 43
ክፌሌ አምስት፡-ስነ ሌሳን 1/
ቃሌ
የቃሌ ክፌሌ
1. ንቦች
ሙያ
ስም
ባሇቤት
ስም ግስ
ተሳቢ ማሰሪያ አንቀፅ
ስም
ባሇቤት
ስራውን
ስም
ተሳቢ
ያከብራሌ
ግስ
ማሰሪያ አንቀፅ
አበባውን ቀሰሙ 2. አየሇ
3. አስተዋዩ
ቅፅሌ
የስም ገሊጭ
ገበሬ
ስም
ባሇቤት
ቁጠባ
ስም
የግስ ገሊጭ
ያውቃሌ
ግስ
ማሰሪያ አንቀፅ
የክሇሳ ጥያቄዎች 1. ሇ
6. ሀ
2. ሇ
7.ሀ
3. ሀ
8. ሇ
4. ሇ
9. ሏ
5. ሏ
10. ሏ
ምዕራፌ ስምንት
ክፌሌ አምስት 3/ 1. ሰ
2. ሇ፣ሏ
3. ሏ
4. ሀ
5.መ
የክሇሳ ጥያቄዎች 1. መ
6. ሏ
2. ሏ
7. ሀ
3. ሏ
8. ሇ
4. ሏ
9. ሇ
5. መ
10. ሏ
የኦሮሚያ ክልል ትምህርት ቢሮ፣ ሚያዚያ 2012
Page 44
ምዕራፌ ዘጠኝ
ክፌሌ አራት፡- ስነፅሁፌ 1/
2/ 1. መ
1. ሇ
2. ረ 3. ሰ
2. ሀ 3. ሏ
4. ሇ
4. መ
5. ሸ
5. ሀ
6. ሏ 3/ 1. ሠ
2.
ሇ
3.
ረ 4. ሏ 5. ሀ
የክሇሳ ጥያቄዎች ምርጫ 1. ሇ
አዛምዴ 1. መ
2. ሀ
3. ሠ
4. ሏ
5.ሇ
2. መ
ምዕራፌ አስር
ክፌሌ አራት፡- ስነ ሌሳን ቃሌ(ሀረግ) 1. የኛ ፇረቃ አስተባባሪ
ሙያ የአረፌተ ነገሩ ባሇቤት
ታታሪ
የማሰሪያ አንቀጺ መሙያ
ናቸው
ማሰሪያ አንቀፅ
2. አቶ አየሇ
የአረፌተ ነገሩ ባሇቤት
መኪናውን
ቀጥተኛ ተሳቢ
ሇማይታወቅ ሰው
ቀጥተኛ ያሌሆነ ተሳቢ
ሸጠ
ማሰሪያ አንቀፅ
3. ገበያው
ዯራ 4. ድክተር ከበዯ
የኛ ሰፇር ሀኪም የኦሮሚያ ክልል ትምህርት ቢሮ፣ ሚያዚያ 2012
ባሇቤት ማሰሪያ አንቀፅ የአፇርተ ነገሩ ባሇቤት የባሇቤት ተጣማሪ Page 45
ሇወሊጆቹ
ቀጥተኛ ተሳቢ
ትሌቅ ሙክት
ቀጥተኛ ያሌሆነ ተሳቢ
ገዛ
ማሰሪያ አንቀፅ
የክሇሳ ጥያቄዎች 1. ሇ 2. ሏ 3. ሏ 4. ሀ 5. ሀ 6. ሀ 7. መ
የኦሮሚያ ክልል ትምህርት ቢሮ፣ ሚያዚያ 2012
Page 46
