38682444 Kultura i Drustvo

SADRŽAJ: SADRŽAJ: ...................................................................................................................1 UVOD.......................................................................................................................... 2 1. DRUŠTVENA OSNOVA.............................................................................................4 1. 2. OBLICI DRUŠTVENOG ŽIVOTA..........................................................................4 1.3. TRADICIONALNA DRUSTVA...............................................................................5 1.4. DRUŠTVENA SVEST...........................................................................................5 1.5. DRUŠTVENA DINAMIKA.....................................................................................6 1.6. SAVREMENO DRUŠTVO.....................................................................................6 1.6.1. Neka obeležja savremenog društva...........................................................6 2. KULTURA.................................................................................................................7 2.1. DEFINISANJE KULTURE......................................................................................7 2.2.KULTURA KAO "SVETSKI POJAM"........................................................................8 2.4.KOMPONENTE KULTURE..................................................................................11 2.4.1 JEZIK.......................................................................................................... 11 2.4.2. NORME.....................................................................................................11 2.4.3. VRIJEDNOSTI.............................................................................................12 2.6.KULTURNA PROMENA......................................................................................13 2.7. KULTURNI IDENTITET......................................................................................13 2.8.TRADICIONALNA KULTURA..............................................................................14 3. PODKULTURA........................................................................................................15 3.1. RAZLIKE UNUTAR KULTURE – SUBKULTURA I KONTRAKULTURA.....................15 3.1. PODKULTURA MLADIH....................................................................................17 ZAKLJUČAK............................................................................................................... 19 Literatura.................................................................................................................. 21

UVOD

Društvo se može definisati kao celokupnost odnosa ljudi prema prirodi i međusobnih odnosa ljudi. Što se tiče odnosa ljudi prema prirodi, on je jedinstven. Njegova suština je u kontinuiranom nastojanjui ljudi da prirodu potčine sebi. Što se tiče odnosa između ljudi, on je mnogo složeniji i obuhvata sve odnose među ljudima, od onih manje složenih i manje bitnih, do veoma složenih i najbitnijih. Među njima su i najsloženiji i najbitniji za razumevanje društva proizvodni odnosi. Pojedinačne, emocionalne i intelektualne veze među ljudima rezultat su njihovih pojedinačnih volja, ali odnosi u koje stupaju živeći u naciji, naselju ili porodici su nužni, s obzirom na objektivnost ovih delova društvene stvarnosti. Struktura i dinamika društva S obzirom da sociologija proučavajući društvo, proučava i društvene pojave koje u svojoj ukupnosti međusobno povezane obrazuju ljudsko društvo, to se kao jedan od prvih zadataka sociologije nameće potreba da se izvrši klasifikacija i utvrde međusobni odnosi između tih pojava, odnosno da se utvrdi struktura društva, s obzirom na odnose koji postoje između elemenata iz kojih se ona sastoji. Kao i da se utvrdi dinamika društva, s obzirom na karakter promena elemenata društva koje dovode do njegovog kretanja. •

Društvena struktura se sastoji iz dva osnovna načela: ekonomske osnove i društvene nadgradnje, s tim što se društvena nadgradnja diferencira na društveno-političku organizaciju društva i oblike društvene svesti.

•

Ekonomska osnova predstavlja oblast društvene proizvodnje materijalnih dobara koja omogućava društvenu i individualnu egzistenciju čoveka.

•

Društvenu nadgradnju sačinjavaju sve ostale oblasti društvene stvarnosti koje su u krajnjoj liniji uslovljene ekonomskom osnovom društva. To su grubo diferencirano društveno-politička organizacija društva (država, pravne institucije, političke organizacije) i društvena svest koja se sastoji iz pravno-političke nadgradnje i viših oblika svesti (religija, moral, filozofija, nauka i umetnost).

•

Društvena dinamika proizilazi iz shvatanja pokretačkih snaga razvoja ljudskog društva, kao sastavnog dela shvatanja društva uopšte. Te snage su sadržane u razvoju proizvodnje, odnosno u razvoju njenih materijalnih snaga, koje dovode do nužne, odgovarajuće promene u proizvodnim odnosima, a i jedni i drugi zajedno dovode do daljih promena u svim ostalim oblastima društvene stvarnosti, odnosno u oblastima društvene nadgradnje.

1. DRUŠTVENA OSNOVA Društvena osnova ima ekonomski karakter i sastoji se iz proizvodnih snaga i proizvodnih odnosa, koji se zajedničkim imenom zovu način proizvodnje U širem smislu, društvena osnova obuhvata i proizvodnju ljudi, geografske faktore i ostatke prethodnog načina proizvodnje. Proizvodne snage sačinjavaju sredstva za proizvodnju i čovek sa svojim sposobnostima. Proizvodni odnosi su odnosi u koje ljudi stupaju u procesu proizvodnje.

1. 2. OBLICI DRUŠTVENOG ŽIVOTA Horda je nastariji i najnerazvijeniji oblik društvenog života. Ona je nastala na nižem stupnju divljaštva i traje do njegovog sledećeg stupnja. Formirala se iz šopora u kome su živele čovekolike životinje i predstavlja početak društvenog života. Horda je predstavljala i biološku i ekonomsku zajednicu jer je čovek sve svoje potrebe realizovao u njoj. Horda se sastojala od 1020 članova koji su živeli na zajedničkoj teritoriji, stalno se krećući u potrazi za hranom. Rod je viši oblik organizovanja društvenog života. Specifičnost roda je da se prvi put iz polnih odnosa isključuju roditelji i deca i formira se bračna zajednica po generacijama. Kasnije će se iz polnih odnosa isključiti i rođena braća i sestre. U rodovima se vrši podela rada. Neki rodovi se bave zemljoradnjom, neki stočarstvom, zanatstvom. Takođe se veliki rodovi cepaju, ali zadržavaju veze sa ostalim novim rodovima, pa se na taj način formiraju bratstva Pleme sačinjava veći broj rodova koji su nastali iz jednog zajedničkog roda. To je dakle zajednica koja se zasniva na krvnom srodstvu, ali i na zajedničkoj teritoriji. Pleme objedinjuje izvesne funkcije rodova, u početku samo vezane za ratovanje, a kasnije sve više. Kasnije se javljaju i savezi plemena. Narod je prvi oblik organizovanja koji nije zasnovan na krvnom srodstvu, već samo na teritorijalnoj povezanosti. Do spajanja plemena u okviru državne zajednice dolazi zbog pojave privatne svojine i prvih manifestacija izdiferenciranosti društva na klase. Klasna podela je zahtevala organizaciju za zaštitu interesa klase koja je bila nosilac sredstava za proizvodnju. Ta organizacija je bila država, a stanovnici koji su na njenoj teritoriji živeli bili su pre svega podeljeni na klase. Nacija nastaje kao rezultat velikih ekonomskih, političkih i kulturnih promena koje sa sobom donosi kapitalistički način proizvodnje, buržoasko društvo. Klase su velike društvene grupe koje se nalaze u međusobnom odnosu eksploatacije. Kaste su zatvorene društvene grupe, formirane na religioznoj osnovi, nastale i nestale u robovlasničkom društvu. Staleži su velike društvene grupe koje se formiraju na pravnim osnovama, nastale i nestale u feudalnom društvu. Država je nastala kao rezultat

potrebe da se zaštiti opstanak društva i njenih članova, koji su bili ugroženi klasnim sukobom kada je izbio između prve dve antagonistički međusobno suprotstavljene klase.

1.3. TRADICIONALNA DRUSTVA Porodica je jedan od najstarijih oblika u kojima ljudi organizuju svoj život. Ona ima biološku, psihološku i ekonomsku funkciju. Biološka dimenzija porodice odnosi se na ostvarenje seksualnih veza i rađanja, odnosno proizvodnju ljudi. Psihološka dimenzija odnosi se na vaspitanje dece i na formiranje i izražavanje osećanja između članova porodice — pre svega roditelja i dece, ali i muža i žene. Ekonomska dimenzija odnosi se na činjenicu da se u njenom okviru odvija organizacija i podela rada. Porodice su se razvijale sledećim tokom: * bračna zajednica po generacijama (porodica krvnog srodstva) * punalna (isključeni rođeni braća i sestre) * sindijazmička (brak između jednog muškarca i jedne žene) * monogamska (teško raskidiva)

1.4. DRUŠTVENA SVEST Religija je sistem ideja i skup osećanja koji suštinu sveta objašnjavaju natprirodnim, iracionalnim. U svom razvoju religiozna svest prolazi kroz tri faze — animizam, politeizam i monoteizam. Sa razvojem ljudskog društva Bog prestaje da bude biće, već se javlja kao ideja (deizam). U savremenom svetu prisutna je i jedna nova religiozna svest, panteizam, koja nastoji da pomiri religiju i nauku. Moral je oblik društvene svesti koji predstavlja sistem pravila ili normi zasnovanih na shvatanju dobra i zla, koje regulišu odnose čoveka prema društvu, drugim ljudima i sebi samom, na taj način što ih se ljudi pridržavaju bez obzira na sankcije. Filozofija predstavlja oblik društvene svesti koji nastoji da izrazi zakonitosti koje postoje u prirodi, društvu i mišljenju. Predmet kojim se ona bavi je dakle ukupna objektivna stvarnost, svet u celini i u tom smislu ona daje opšti, univerzalni pogled na svet, predstavlja opšti oblik svesti. Nauka je oblik društvene svesti koji predstavlja sistem znanja o zakonitostima koje se odnose na prirodu, društvo i ljudsko mišljenje. Istovremeno, nauka je i proces sticanja novih naučnih saznanja. Umetnost je oblik društvene svesti kroz koji stvaralac u određenom vremenu izražava svoj odnos prema objektima i stvarnosi (prirodi u užem smislu) kroz različite estetske oblasti pomoću različitih simbola, a obraćajući se čulima.

1.5. DRUŠTVENA DINAMIKA Pojam društvene dinamike ili kretanje društva Mogu se uočiti dva pojma kretanja — širi i uži: •

Širi pojam kretanja društva posrazumeva svako kretanje u društvu, svaku promenu.

•

Uži pojam kretanja društva obuhvata samo promene koje bitno menjaju društvo ili neki njegov deo, odnosno donose kvalitet koji do tada nije postojao.

1.6. SAVREMENO DRUŠTVO Savremeno društvo se vremenom pomalo socijalizuje. U zemljama savremenog razvijenog kapitalizma teče razvoj proizvodnih snaga, sredstava za proizvodnju,... Javlja se novi sloj ljudi — birokratija, i još jedan novi sloj — tehnokratiju. U nerazvijenim zemljama se uglavnom javljaju pro-komunistički militaristički režimi, pa te zemlje i dalje ostaju nerazvijene. Socijalističke zemlje su se uglavnom raspale i prešle u kapitalizam.

1.6.1. Neka obeležja savremenog društva Povezivanje čovečanstva se dešava zahvaljujući jako brzom razvoju nauke, a prvenstveno elektrotehnike. Naučno-tehnološka revolucija je sve ovo omogućila. Masovna kultura je jedno od ključnih obeležja savremenog društva i predmet velike naučne pažnje. Ona nastaje povezivanjem čovečanstva. Kič tj. antivrednost, "umetničko đubre". Prema Abrahamu Molu postoji pet principa za identifikaciju i klasifikaciju kiča: •

princip neadekvatnosti

•

princip kumulacije

•

princip sinestezije

•

princip osrednjosti

•

princip komfora1

2. KULTURA Kultura se odnosi na celokupno društveno nasleđe neke grupe ljudi, to jest na naučene obrasce mišljenja, osećanja i delovanja neke grupe, zajednice ili društva, kao i na izraze tih obrazaca u materijalnim objektima. Reč kultura dolazi iz latinskog colere, što je značilo: nastanjivati, uzgajati, štititi, poštovati. Za kulturu postoje i druge definicije koje odražavaju razne teorije za razumevanje i kriterijumi za vrednovanje ljudske delatnosti. Antropolozi kulturu smatraju definirajućim obeležjem roda Homo.

2.1. DEFINISANJE KULTURE Mnogi ljudi danas koriste shvatanje "kulture" koje se razvilo u Evropi tokom 18. i ranog 19. veka. To shvatanje kulture odražavalo je nejednakost unutar evropskih društava i među evropskim silama i njihovim kolonijama širom sveta. Ono izjednačuje „kulturu“ s „civilizacijom“ i suprostavlja oboje „prirodi“. Prema tom mišljenju neke su zemlje civilizovanije od drugih kao što su i neki ljudi kulturniji od drugih. Stoga su neki kulturni teoretičari zapravo pokušali izbaciti popularnu ili masovnu kulturu iz definicije kulture. Kultura se u praksi odnosi na elitna dobra i aktivnosti kao što su visoka moda ili muzejska umetnost i klasična muzika, te reč kulturan označava ljude koji znaju o tim aktivnostima i sudeluju u njima. Na primer, neko ko koristi 'kulturu' u smislu 'kultivacije' može uveravati da je klasična muzika najotmenija od muzike radne klase kao što su pank, turbo folk ili domorodačka muzička tradicija australijskih Aboridžina. Ljudi koji koriste "kulturu" na taj način paze da je ne koriste u množini. Oni veruju da ne postoje posebne kulture, svaka sa svojim vlastitim vrednostima i logikom, nego radije koriste samo jedan standard rafinacije kojim se sve grupe mogu objasniti. Stoga su oni ljudi koji imaju različite običaje shvaćeni kao "nekulturni" zbog "njihove različite kulture". Ljudi s nedostatkom "kulture" često se čine "prirodnijima", pa posmatrači često kritikuju elemente visoke kulture zbog potiskivanja "ljudske prirode". Neke socijalne kritike od 18. veka pa nadalje prihvataju taj kontrast između kulturnih i nekulturnih, ali naglašavaju da su rafiniranost i razrađenost kvarenje, a neprirodni razvoj onaj koji zakriva i izobličuje ljudsku suštinsku prirodu. Na račun toga, narodna muzika ljudi iz radne klase je iskreno izražavanje prirodnog načina života, dok je klasična muzika površna i dekadentna. Jednako, ljudi koji nisu sa Zapada često se vide kao 'plemeniti divljaci' koji žive 1

http://sr.wikipedia.org/sr/%D0%94%D1%80%D1%83%D1%88%D1%82%D0%B2%D0%BE

autentičnim neokaljanim životima koji još uvek nisu složeni i iskvareni visoko raslojenim kapitalističkim sistemom Zapada.

Danas mnogi društveni naučnici odbacuju monadno shvatanje kulture te suprotnost kulture i prirode. Oni priznaju da su neelitne kulture jednako kulturne kao elitne (i da su ljudi koji nisu sa Zapada jednako civilizovani) – oni su samo kulturni na različit način. Zato, socijalni posmatrači kontrastiraju "visoku" kulturu elite s "popularnom" ili pop kulturom, koja označuje dobra i aktivnosti namenjenih za proizvodnju i potrošnju neelitnih ljudi ili masa. Obe se kulture, visoka i niska, mogu videti i kao subkulture.

2.2.KULTURA KAO "SVETSKI POJAM" Tokom romantizma u Nemačkoj su naučnici, posebno oni zaokupljeni nacionalizmom (težnja za ujedinjenjem Nemačke i borba potlačenih naroda u Austro-ugarskoj Monarhiji), razvili obuhvatniji pojam kulture kao "svetski gledane". Taj način razmišljanja, različit i neusporediv pogled na svet, obeležje je svake etničke grupe. Iako obuhvatnije od ranijih gledišta, taj pristup još uvek je dopuštao razlike među "civilizovanim" i "primitivnim" ili "plemenskim" kulturama. Do kasnih godina 19. veka antropolozi su prihvatili i prilagodili termin kultura na širu definiciju koju su mogli primeniti na široku raznolikost društava. Oprezni prema teoriji evolucije, pretpostavili su da su se sva ljudska bića razvila jednako i da činjenica da svi ljudi imaju kulturu mora proizilaziti na neki način iz čovekove evolucije. Oni su takođe iskazali nesklonost upotrebe biološke evolucije za objašnjavanje razlika između specifičnih kultura -pristup koji je ujedno bio i legitimni oblik rasizma. Oni su verovali da će biološka evolucija proizvesti najobuhvatniji pojam kulture, shvatanje koje su antropolozi mogli primeniti jednako na društva s pismom i bez njega ili na nomadska i na sedentarna društva. Dokazivali su da su kroz smer svoje evolucije ljudska bića razvila univerzalnu ljudsku sposobnost za određivanje iskustava, te za kodiranje i komuniciranje njima putem simbola. Kada su ti sistemi simbola bili naučeni ljudi su se počeli razvijati nezavisno o biološkoj evoluciji (drugim rečima, jedno ljudsko biće može se naučiti verovanju, vrednostima ili načinu stvaranja nečega, iako dva čoveka nisu biološki u srodstvu). Stariji argumenti o prirodi protiv odgoja osporavaju da je ta sposobnost za simboličko razmišljanje i socijalno učenje proizvod ljudske evolucije. Ljudi koji žive odvojeni jedan od drugoga razvijaju jedinstvene kulture, ali elementi različitih kultura mogu se lako širiti iz jedne grupe ljudi na drugu. Kultura je dinamična i može biti naučena, stvarajući je potencijalno brzim oblikom adaptacije na promenu fizičkih uslova. Antropolozi gledaju kulturu ne samo kao proizvod biološke evolucije nego kao njen dodatak, kao glavna sredstva ljudske prilagodbe na svet.

To gledanje kulture kao sistema simbola s prilagođenim funkcijama koji je različit od mesta do mesta, vodilo je antropologe da shvataju različite kulture kao definisane različitim obrascima. Te obrasce čine dugotrajan, proizvoljan i dogovoren skup značenja koji su uzeli konkretan oblik u mitovima i ritualima, oruđu, dizajniranju stambenog prostora i planiranju naselja. Antropolozi stoga razlikuju materijalnu kulturu od simboličke (nematerijalne, duhovne) kulture, ne samo jer svaka odražava različite vrste ljudske delatnosti, nego takođe jer sačinjavaju različite vrste podataka koji traže različite metodologije. Takvo gledište kulture postalo je dominantnim između Prvog i Drugog svetskog rata, a uključivalo je da je svaka kultura vezana i mora biti shvaćena kao celina, na svojim vlastitim terminima. Rezultat toga bilo je stvaranje kulturnog relativizma, tj. promatranja neke kulture sa stajališta te kulture. Takav pristup kulturi ne pita je li neka značajka moralna ili ne, nego kakvu ulogu ima u životu toga društva. Uprkos tome, shvatanje da je kultura kodirana simbolima i stoga može biti naučena s jedne osobe na drugu određuje da se kultura, iako ograničena, menja. Kulturna promena može biti rezultat otkrića i izuma, ali takođe može biti rezultat dodira između dveju kultura. Pod miroljubivim uslovima dodir između dveju kultura može voditi ljude da "posude" (zapravo, nauče) jedni od drugih (difuzija (antropologija) ili transkulturacija). Pod uslovima nasilja i političke nejednakosti, ljudi jednoga društva ipak mogu "ukrasti" kulturne tvorevine od drugih, ili nametnuti kulturne tvorevine drugima (akulturacija). Teorija difuzije inovacija predstavlja istraživački utemeljen model za određivanje kako, kada i zašto ljudi prihvaćaju nove ideje. Sva ljudska društva bila su upletena u procese difuzije, transkulturacije i akulturacije, te malo antropologa danas vide kulturu kao ograničenu. Ti antropolozi pokazuju da umesto razumevanja kulturnih tvorevina u terminima njene vlastite kulture, mora biti shvaćeno u terminima šire istorije uključujući i dodire i odnose s drugim kulturama. Pored gore spomenutih procesa još od Kolumba svet je bio na širokoj osnovi obeležen migracijama, uključujući kolonijalnu ekspanziju i prisilnu migraciju kroz ropstvo. Rezultat toga su mnoga kulturno heterogena društva. Neki antropolozi su dokazivali da su heterogena društva ipak ograničena nekakvim jedinstvenim kulturnim sistemom i da heterogeni elementi se bolje shvataju posmatrajući ih kao subkulture. Drugi su dokazivali da ne postoji jedinstveni ili koordinirajući kulturni sistem i da se heterogeni elementi moraju shvatiti zajedno u obliku multikulturalnog društva. Multikulturalizam se podudarao s preporodom političkog identiteta koji uključuje zahteve za prepoznavanjem kulturnih jedinstvenosti socijalnih podgrupa. Sociobiolozi dokazivali su da se mnogi aspekti kulture mogu najbolje shvatiti kroz koncepciju mema koje je prvi uveo Ričard Davkins u svojoj knjizi The Selfish Gene iz 1976. godine. Ideja govori o postojanju jedinica kulture ili memima koji su jako sličili genima u biologiji evolucije. Iako je to stajalište zadobilo neku popularnu vrednost, antropolozi ga odbacuju.

2.4.KOMPONENTE KULTURE Drugi uobičajen način razumevanja kulture je posmatranje kulture koju čine njene komponente: simboli, jezik, vrednosti, norme, i rituali. Vrednosti su apstraktne ideje o tome što je dobro, ispravno i poželjno. One su osnova za društvene norme. Norme su, dakle, društvena pravila ili upute što određuju prikladno ponašanje u određenim situacijama. Dele se prema oštrini sankcija koje izaziva njihovo kršenje, a provodi ih društvo. Tako najblaže sankcije izaziva kršenje narodnih normi (nerukovanje prilikom pozdravljanja, nepokrivanje usta prilikom zevanja itd.), dok kršenje običaja normi i zakona izaziva najveće sankcije. Pravilo je da se arheolozi fokusiraju na materijalnu kulturu, a kulturni antropolozi na simboličku kulturu, iako na kraju obe grupe zadržavaju zanimanje za odnose između tih dveju dimenzija. Nadalje, antropolozi shvataju "kulturu" za označavanje ne samo potrošnja dobara, nego na opšte procese koji proizvode takva dobra i daje im značenje, na socijalne odnose i postupak u kojima takvi objekti i procesi postaju ugrađeni.2

2.4.1 JEZIK Jezik je najvažnija komponenta ljudske kulture. Možemo ga definirati kao društveno strukturiran sustav zvučnih obrazaca – riječi i rečenica – sa specifičnim i proizvoljnim značenjima. Značenje neke riječi se, dakle, uspostavlja na osnovi razlike spram drugih riječi u jeziku, a ne u odnosu prema predmetu u prirodi koji riječ označava. Jezik se prenosi učenjem, za razliku od sustava znakova koji se prenose genetski. Jezik nam pomaže da u društvenom životu da shvatimo tuđe i objasnimo i opravdamo vlastite postupke. Budući da žive u grupama, pojedinci moraju na neki način izraziti što očekuju od drugih i razumjeti što drugi očekuju od njih. Jezik omogućava da se to postigne.

2.4.2. NORME Svako društvo ima manje-više precizna pravila o ponašanju u najrazličitijim situacijama. U našoj kulturi, na primer, smatra se prikladnim jesti za stolom, upotrebljavati pribor, ne srkati, mljackati ili podrigivati se. Takva pravila nazivamo normama i nalazimo ih u gotovo svim društvenim situacijama. Norme su, dakle, društvena pravila ili upute što određuju prikladno

2

http://sr.wikipedia.org/sr/%D0%9A%D1%83%D0%BB%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0

ponašanje u određenim situacijama. Prekršiti normu znači ne ispuniti očekivanja okoline i izložiti se sankcijama. Folkways. U našem društvu je normalno da se ljudi rukuju pri upoznavanju, poza svečane prilagodbe i sl. Ako se netko ne pridržava tih pravila, ocijenit ćemo ga kao čudnog, neobičnog, neodgojenog, nenormalnog ili otkačenog. U soc. engleska riječ Folkways – narodni običaj, koristi se za običajne norme kojima društvo pridaje manju važnost i kršenje kojih izaziva blage ili nikakve sankcije. Mores – lat. običaj, su pravila kojima se pridaje velika važnost, moralno su obvezujuća, a njihovo kršenje uzrokuje oštre sankcije. Krađa, prijevara, izdaja, silovanje, ubojstvo ili zlostavljanje djece uzrokuju snažnu moralnu osudu, smatraju se teškim grijehom i znače stroge kazne za počinitelje – izopćenje iz zajednice, zatvor ili čak i smrt. Kršenje izaziva snažne emocionalne reakcije – zgražanje, bijes, revolt. Tabui. Riječ tabu polinezijskog porijekla označavala je zabranu ili isključivanje. Danas ona označava norme čije je kršenje apsolutno zabranjeno. Tabu kanibalizma smatra se ne samo nemoralnim, nego neprirodnim, neljudskim. Tabu incesta prisutan je u svim društvima i predstavlja točku prijelaza ljudske vrste iz prirodnoga u kulturno stanje. Zakoni. U malim, jednostavnim društvima svakodnevni život reguliran je običajima i pravilima poznatima svakom članu zajednice. U većim društvima potrebno je regulirati ponašanje velikog broja različitih pojedinaca i grupa. Zakoni su formalizirane društvene norme čije poštivanje i provođenje osiguravaju posebne društvene institucije i grupe (sudstvo, policija i sl.). Bitna je osobina zakona legitimna upotreba sile za njihovo provođenje.

2.4.3. VRIJEDNOSTI Vrijednosti su apstraktne ideje o tome što je dobro, ispravno i poželjno. Vrijednosti izravno ne propisuju prihvatljivo ili neprihvatljivo ponašanje. Vrijednosti nam služe kao kriterij za izbor ciljeva i za njihovo opravdanje. Jednakost kao društvena vrijednost, na primjer, može biti izražena kao norma jednakosti pred zakonom, ali i kao jednakost u bogatstvu i životnom standardu. Vrijednosti se razlikuju od kulture do kulture. U zapadnoj kulturi pozitivno vrednujemo čistoću. U Maroku pijenje blatnjave vode predstavlja znak muškosti. Arapi visoko vrednuju pobožnost.

2.6.KULTURNA PROMENA Kulture su jednako predodređene za promenu kao i za otpor prema njoj. Otpor može doći iz navike, religije, te integracije i međunezavisnosti o kulturnim značajkama. Na primjer, muškarci i žene imaju komplementarne uloge u mnogim kulturama. Jedan spol može želeti promenu koja će uticati na drugi, kao što se dogodilo u zapadnim kulturama u drugoj polovini 20. veka. Kulturološka promena može biti uzrokovana okolinom, inovacijama i drugim unutrašnjim uticajima, te dodirivanjem s drugim kulturama. Na primer, kraj zadnjeg ledenog doba doveo je do otkrića poljoprivrede. Neka otkrića koja su uticala na zapadnu kulturu u 20. veku uključivali su pilulu za kontrolu rađanja, televiziju i internet. Pilula je pomogla porodicama da imaju mnogo novaca i ženama da imaju veću slobodu. Televizija nije samo donela slične vizuelne programe u mnoge domove, nego je takođe uticala kako i kada će članovi porodice biti u međusobnoj interakciji. Dodir između kultura može rezultovati difuzijom, ili na široj osnovi, akulturacijom. Difuzija je proces u kojem se nove ideje, ponašanja, tehnologije i verovanja prenose s osobe na osobu, s grupe na grupu ili s društva na društvo. Hamburgeri, kada su uvezeni u Kinu iz SAD-a činili su se egzotičnima. "Difuzija poticaja" odnosi se na element jedne kulture koji vodi inovaciji u drugoj kulturi. Teorija difuzije inovacija predstavlja istraživački utemeljen model za određivanje zašto i kada ljudi prihvataju nove ideje, postupke i proizvode. Kada neka grupa u dodiru s drugom gubi svoje izvorne kulturne značajke i preuzima tuđe, govorimo o alkuturaciji. Ona se najviše odvijala prilikom procesa kolonizacije naročito među domorodačkim plemenima, npr. Indijanci i Aboridžini. Srodni procesi su asimilacija i transkulturacija, tj. prihvaćanje drugačije kulture od pojedinca.

2.7. KULTURNI IDENTITET Procesi kulturne razmjene stari su koliko i sama kultura. Svaka se svjetska kultura oblikovala u neprestanom procesu uzimanja i davanja. Kultura je fenomen koji se konstantno razvija, ona je živući identitet. Ona je dinamični model, a pokuša li je se ukalupiti u statički oblik, prestat će postojati kao izvor inspiracije.

Identitet predstavlja karakteristike koje izabiru ljudi sami, a koje su drukčije od nekih drugih karakteristika nekih drugih ljudi. Može se reći da je kulturni identitet izraz čovjekovog mjesta u svijetu. Prema tome, očuvanje kulturnog identiteta je opravdano u borbi protiv globalizacije. Označava želju za očuvanjem jedinstvene (?) vlastite kulture, povijesti, jezika i sustava vrijednosti od stranog utjecaja. Čim naši životni stilovi postaju homogeniji, to mi postojanije tražimo dublje vrijednosti. Nastojimo očuvati vlastite identitete, bilo da su vjerski, kulturni, nacionalni, jezični ili rasni. Što svijet postaje sličniji, to mi više cijenimo tradicije koje potječu iznutra, a uz što je ponajviša vezana ideja o prošlosti i baštini koju smo iz nje naslijedili. Svaka je baština vezana uz određeni identitet, a u skladu s time moramo biti svjesni snažnog odnosa između kulture i teritorija, odnosno kulture i nacionalne ideologije. Ideja svjetske baštine, koja pripada cijelom čovječanstvu razvila se za vrijeme 70-ih godina u okvirima UNESCO-a. Potpisujući Svjetsku konvenciju, države priznaju da lokaliteti koji se nalaze na njihovom nacionalnom teritoriju i koji su upisani na Listu svjetske baštine, bez predrasuda prema nacionalnoj suverenosti ili vlasništvu, čine svjetsku baštinu, zaštita koje jest dužnost međunarodne zajednice kao cjeline. No, baština ipak ostaje usidrena u nacionalnoj teritorijalnosti. Upravo zbog toga države obično tvrde da je baština njihovo nacionalno naslijeđe i rijetko mu priznaju međunarodnu provenijenciju. Tako unatoč tom 'svjetskom' svojstvu, politike zaštite kulturnog naslijeđa temelje legitimnost vlastite intervencije na zaštiti identiteta kojeg ta svjetska svojstva ugrožavaju. Baština služi kao sredstvo za konstituciju idealne prošlosti i razlika koje su karakteristične ljudima i mjestima. Tako baština u isto vrijeme 'teritorijalizira' i 'lokalizira'. S druge strane opet, stalno mijenjanje njenog teritorijalnog i neteritorijalnog karaktera usko je vezano uz konstituciju identiteta, a onda i njenog ucrtavanja na kartu svijeta unutar konteksta globalizacije i regionalizacije. Treba istaći kako trend globalizacije implicitno ne podrazumijeva uniformnost. Naprotiv, proces globalizacije respektira raznolikost identiteta i kultura. Raznolikost jest snaga, a svaka kultura, kao što dr. Čuvalo kaže, samo dodaje 'začin' globalnoj kulturi. Dakle, globalizacija ne smije biti prijetnja toj raznolikosti jer je upravo ona ta koja razbija monotoniju globalizacije i na taj je način obogaćuje. Pokušaj unificiranja kultura predstavljao bi prijetnju kulturama i identitetima samima.

2.8.TRADICIONALNA KULTURA Tradicionalna kultura je tip kulture koju presudno usmerava tradicija, te je otud izrazito homogena i nepromenljiva. Za tradicijsku kulturu su karakteristični poštovanje autoriteta, mitske prošlosti, snažna religijska svest, strogo pridržavanje običaja i rituala, konzervativnost i snažno javno mnjenje. To je moćni regulator socijalnog i moralnog ponašanja ljudi.

3. PODKULTURA Potkultura je skup normi, vrednosti i obrazaca ponašanja koje razlikuje jednu grupu ljudi od kulture šire zajednice kojoj pripada. Subkultura je poseban, relativno zatvoren segment opšte kulture. Za sve pripadnike određene subkulture zajedničko je da članovi dele ista uverenja, običaje, vrednosti, a često i način oblačenja, ishrane, ponašanja i moralnih normi. U drugoj polovini 1960-ih godina nastaju mnogi društveni pokreti, a zajedno sa njima mnoge potkulture čije je zajedničko ime kontrakultura. Prvi koji su proučavali pojam potkulture u sociologiji su bili pripadnici Čikaške škole.

3.1. RAZLIKE UNUTAR KULTURE – SUBKULTURA I KONTRAKULTURA Subkultura je skup normi, vrijednosti i obrazaca ponašanja što razlikuje grupu ljudi od ostalih članova ruštva. Kada se ti posebni obrasci mišljenja i ponašanja prenose na nove članove, onda tu grupu nazivamo subkulturom. Amiši – većinom žive na farmama, iako se neki bave i stolarstvom i drugim obrtima. Oni doslovno interpretiraju Bibliju i odbijaju moderne standarde odijevanja, morala, svjetovne zabave, automobile i školovanje. Visoko cijene fizički rad. Amiši su vrlo zadovoljni u svojem odbacivanju svjetovnih standarda i drže da su vrlo posebni zbog svojeg odvajanja od svijeta. Posebne subkulture – rasna, etnička ili nacionalna pripadnost, spol ili dob, socioekonomski status, profesija ili pak devijatno ponašanje. Ljudi mogu biti rođeni u subkulturi ili je svjesno izabrati. Kad su, međutim, vrijednosti, norme i stil života neke grupe u potpunom raskoraku i protivrečju s kulturom šire društvene zajednice, govorimo o kontrakulturi. Članovi kontrakulturne grupe krititkuju i odbacuju mnoge standarde šire kulture. Toj grupi pripadaju na primer beatnici, hippies i punkeri. Odnos potkulture i dominantne kulture može biti sledeći: •

prihvatanje dominantne kulture

•

odvojenost od dominantne kulture, bez suprotstavljanja

•

otpor prema dominantnoj kulturi (kontrakultura ili alternativna kultura)

Karakteristike potkulturnih grupa su: •

Samoorganizoranje

•

Zajednička interesovanja

•

Karakterističan naziv

•

Relativna trajnost

•

Uzrast (omladina)

•

Nepropisanost uloga i način ponašanja3

3.1. PODKULTURA MLADIH Govoreći o potkulturi najčešće se govori o potkulturi mladih. Muzika ima veliku ulogu u nastajanju potkulturnih grupa, i omladinske potkulture sa obično definišu u odnosu na muziku. Članovi potkulturnih grupa međusobno se razlikuju, osim po stavovima i ciljevima, i po izgledu, spoljašnjim obeležjima i interesovanjima. Neke od najpoznatijih omladinskih potkultura su: hipici, rokeri, metalci, pankeri, skinsi, rastafarijanci, hip-hoperi... Značajne promene koje je moderna "država blagostanja" (posebno od 50-ih godina prošlog veka), unela u američko i zapadnoevropsko društvo, omogućile su da potrošnja i slobodno vreme postanu određujući činioci načina života, a preko toga i grupnog i individualnog identiteta. To je uslovilo da mladi svoje društvene odnose pre svega organizuju i razvijaju oko grupe vršnjaka (a ne porodice ili pojedinačnih prijatelja), kao i da svoja interesovanja i vrednosne sisteme iskazuju kroz posebne stilove ponašanja i oblačenja. Tako je stil, kao vid simboličke komunikacije, postao dominantno obeležje omladinskih potkultura. Ne upuštajući se ovde u probleme koji proizilaze iz određenja samog pojma, možemo reći da je potkultura "sistem vrednosti, stavova, načina ponašanja i stilova života društvenih grupa, koji se razlikuje u odnosu na dominantnu kulturu društva". Mada postoji veliko mnoštvo ovako izdiferenciranih potkultura, navedeni koncept se u društvenim naukama ustalio pre svega kroz proučavanja omladine i devijantnih grupa. Pri tom, istraživači su jasno upozorili da omladina nije sama po sebi problematična; ona samo najdirektnije odražava temeljne probleme društva, koje onda istom tom društvu vraća kroz devijantan izgled i ponašanje, uobličene u potkulturni stil. Naravno, to uzvraćanje ne mora ostati u okvirima simboličkog otpora i kršenja društvenog reda, ali tada potkulturno ponašanje prelazi u kontrakulturno, a devijacija u delinkvenciju. 3

http://sr.wikipedia.org/sr/Potkultura

I na naše prostore omladinske potkulture stižu pedesetih godina dvadesetog veka. Počeci posleratne urbanizacije, osetno povećanje životnog standarda i nagoveštaji masovne kulture uneli su promene u svakodnevni život jugoslovenskog društva, preuzimanjem modnih i muzičkih novina sa Zapada, ali i čitavog niza vrednosti i značenja u vezi sa njima: "Neobični zvuci (džez, tvist, rokenrol, bit, akustični hard rok, džez rok, simfo rok, pank, novi talas, hevi metal, elektro pop, hard kor itd.), privukli su svoje poklonike i izazvali autentične potkulturne učinke. Upotpunjavali su procese oblikovanja raznovrsnih elemenata i oznaka kontrakulturnih i potkulturnih stilova kod nas". 4

4

Žolt Lazar, Aleksandra Višnjevac, Anđelija Vučurević, AKTUELNO STANjE OMLADINSKIH POTKULTURA I PUBLIKA EXIT-a, Filozofski fakultet, Novi Sad

ZAKLJUČAK Kultura se odnosi na cjelokupno društveno naslijeđe neke grupe ljudi, zajednice ili društva. Složena je cjelina što sastoji tri međusobno povezana fenomena: a) oruđa i tehnika što su ljudi izumili da bi se prilagodili okolini, b) obrazaca ponašanja koje ljudi rabe kao članovi društva i c) zajedničkih vrijednosti, vjerovanja i pravila kao sredstava za definiranje odnosa ljudi prema prirodnoj okolini i jednih prema drugima. Kultura čini osnovicu naše ljudskosti i društvenosti, iz čega slijedi da su svi ljudi kulturni, tj. imaju kulturu. Kultura se sastoji od naučenih i zajedničkih obrazaca života. Ti neopipljivi aspekti kulture često se nazivaju nematerijalnom kulturom i obuhvaćaju asptraktne tvorevine kao što su vjerovanja, norme, vrijednosti, simboli, obilčaji i sl. Pod materijalnom kulturom podrazumjevamo fizičke artefakte i objekta proizvedene ljudskom rukom – posuđe, oruđa, zgrade, namještaj, strojeve itd. Pod kulturom podarazumijevamo sve što nam je zajedničko s drugim ljudima i sve što proizvodimo. U poređenju sa životinjama, ljudska vrsta je biološki relativno slabo prilagođena zahtjevima preživljavanja. Umjesto da se prilagođava zahtjevima okoline, čovjek oblikuje okolinu prema svojim potrebama. U nedostatku krzna, ljudi izrađuju odjeću koja ih štiti od hladnoće. Da bi se zaštitilo potomstvo, kojem treba mnogo vremena da postane samostalno, nastalo je mnogo oblika obitelji i društva. Pojavom homo sapiensa prije otprilike 35.000 godina završen je razvitak u biološkoj strukturi čovjeka, i sve promjene otada su vezane za kulturu. Kultura čini mnogo više od osiguranja pukog preživljavanja; ona zadovoljava mnoge psihološke i društvene potrebe – za intimnošću i prijateljstvom, za materijalnom sigurnošću i bogatstvom, za društvenim ugledom. Mada su sve te stvari neopipljive, one su jednako tako realne i nužne ljudima kao hrana i sklonište. Društveni život široko je rasprostranjena pojava u životinjskom svijetu i nije karakterističan samo za ljude. Pčele i mravi izraziti su primjeri visoko razvijene podjele rada i organizacije. Najveći dio životinjskog ponašanja određen je instiktima, dok je ljudsko ponašanje naučeno. Učenje u ljudskim društvima odvija se kroz kulturu, te na osnovi toga možemo ljudska društva odrediti kao kulturno uređene. Najjednostavnije rečeno, kad govorimo o kulturi onda se to odnosi na ovičaje nekog naroda, a kad govorimo o društvu onda mislimo na ljude koji prakticiraju te običaje. Kultura i društvo su isprepleteni i usko povezani. Ne postoji kultura bez društva, tj. bez ljudi koji je usvajaju i ponašaju se u skladu s njom. Isto tako, društvo nemoguće je bez kulture. Bez kulture ne bismo imali jezik kojim izražavamo potrebe, želje, strahove i nade, ne bismo mogli imati svijest o sebi, naše mogućnosti za mišljenje i djelovanje bile bi ozbiljno ograničene.

a) Kultura je zasnovana na simbolima. Simboli su bitni za kulturu kao mehanizam za spremanje i prenošenje velikih količina informacija koje čine kulturu. b) Kultura je naučena i njeno prenošenje ne ovisi o biološkom nasliježu. Glavni proces kojim se to obavlja jest proces socijalizacije. c) Kultura je zajednička članovima nekog društva. Pojedinci ne usvajaju niti slijede obrasce svoje kulture u jednakoj mjeri. Minimum konformnosti osigurava se procesom socijalne kontrole. d) Kultura se najčešće javlja kao prilično integrinirana cjelina. Različiti dijelovi ili sastavnice kulture sklapaju se tako da su uglavnom uzajamno sukladni.

Literatura http://sr.wikipedia.org/sr/%D0%9A%D1%83%D0%BB %D1%82%D1%83%D1%80%D0%B0 http://sr.wikipedia.org/sr/ %D0%94%D1%80%D1%83%D1%88%D1%82%D0%B2%D0%BE http://sr.wikipedia.org/sr/Potkultura http://sr.wikipedia.org/sr/Protivkultura Žolt Lazar, Aleksandra Višnjevac, Anđelija Vučurević, AKTUELNO STANjE OMLADINSKIH POTKULTURA I PUBLIKA EXIT-a, Filozofski fakultet, Novi Sad