25 MARTIOY K ZOGRAFIKI

A KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997

2-31 AΦIEPΩMA O φιλελληνισμς στη Γαλλία. Mπορντ, Παρίσι, Aθήνα: έκθεση Γάλλων ζωγράφων για την επαναστατημένη Eλλάδα. Tης Mαρίνας Λαμπράκη–Πλάκα  Xρονολγιο της Eπανάστασης. Tα σημαντικτερα συμβάντα στην Eλλάδα και τη Δύση απ το 1821 έως το 1834. Tης Λουκίας Δρούλια  Φιλελληνική κινητοποίηση στη Δύση. Eθελοντές, επιτροπές, Tύπος, λογοτέχνες και ζωγράφοι, στρατευμένοι υπέρ της ελληνικής υπθεσης. Tης Λουκίας Δρούλια  «Bλια θέλω και μπαρούτι». Γάλλοι συγγραφείς στο πλευρ των αγωνιζμενων Eλλήνων. Tης Claire Constans  O γαλλικς Tύπος και το 1821. Kαθοριστική ήταν η συμβολή του στην ανάπτυξη του φιλελληνισμού στη Γαλλία. Tου Iωάννη Δημάκη  O Nτελακρουά και η Eλλάδα. O Γάλλος ζωγράφος που αναγνωρίστηκε ως ο αδιαμφισβήτητος υμνητής του Eλληνικού Aγώνα. Tης Arlette Sérullaz  Φιλέλληνες ζωγράφοι. H τραγωδία των Eλλήνων άγγιξε τις χορδές της ρομαντικής καλλιτεχνικής έμπνευσης. Tης Φανής – Mαρίας Tσιγκάκου  O φιλελληνισμς στην τέχνη. H επαναστατημένη Eλλάδα στα έργα Γάλλων ζωγράφων.  Φιλελληνικά αντικείμενα. Διακοσμημένα με ελληνικά θέματα μαρτυρούν την απήχηση του φιλελληνισμού στη Γαλλία. Tης Aγγελικής Aμαντρί 

Eξώφυλλο: «Eπεισδιο απ την Eξοδο του Mεσολογγίου». Eλαιογραφία του Φρανσουά – Eμίλ ντε Λανσάκ (1803-1890). Δημοτική Πινακοθήκη, Mεσολγγι.

Yπεύθυνος «Eπτά Hμερών»:

BHΣ. ΣTAYPAKAΣ

2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997

ΦIEPΩMA

O φιλελληνισμ ς στη Γαλλία Mπορντ, Παρίσι, Aθήνα: Eκθεση Γάλλων ζωγράφων για την επαναστατημένη Eλλάδα

«Mεσολγγι». Eχοντας μλις δώσει τον ιερ ρκο, οι Mεσολογγίτες, άνδρες και γυναίκες, ορμούν στη μάχη με προτροπή του σεβάσμιου ιερέα. Eλαιογραφία του Λουί Mπενζαμέν Nτεβούζ (1770-1842). Tο αγωνιστικ ήθος των Mεσολογγιτών κατά τις δύο πολιορκίες (Oκτώβριος – Δεκέμβριος 1921, Aπρίλιος 1825 – Aπρίλιος 1826) και η επική Eξοδς τους συγκλνισαν την κοινή γνώμη. Mια μεγάλη σειρά λογοτεχνικών έργων για το Mεσολγγι κυκλοφρησαν ττε στη Γαλλία, ενώ σχετικοί πίνακες κατέκλυσαν τις αίθουσες εκθέσεων. (Mουσείο Mπενάκη). Tης Mαρίνας Λαμπράκη – Πλάκα Kαθηγήτριας της Iστορίας της Tέχνης, Διευθύντριας Eθνικής Πινακοθήκης

TO 1996 υπήρξε έτος – σταθμς για την ελληνογαλλική φιλία και συνεργασία. H Γαλλική Aρχαιολογική Σχολή γιρτασε με τρπο λαμπρ τα 150 χρνια απ την ίδρυσή της. Tον ίδιο Eπιμέλεια αφιερώματος:

EΛEYΘEPIA TPAΪOY χρνο η έκθεση «H Eλληνική Eπανάσταση, ο Nτελακρουά και οι Γάλλοι ζωγράφοι», καρπς επιστημονικής συνεργασίας ανάμεσα στις δύο χώρες, ανάμεσα στην Eθνική Πινακοθήκη και στην Eνωση Γαλλικών

Mουσείων, παρουσιαζταν πρώτα στο Mουσείο Kαλών Tεχνών του Mπορντ, για να μεταφερθεί αργτερα στο Mουσείο Nτελακρουά στο Παρίσι. «Eις την Eλλάδα, εις την Eλλάδα... Xαίρετε σεις λοι, πρέπει να φύγω! Mετά το αίμα των ηρώων ας ρεύση τέλος το χυδαίον αίμα των δημίων Ω φίλοι μου εις την Eλλάδα! Eκδίκησις, ελευθερία δτε μοι το ξίφος Eτοιμάσατε τον ίππον μου! Aγωμεν! Φαβιέρε, οδήγει μας, ως ηγεμών εις τας μάχας» Oι στίχοι του νεαρού ποιητή Bίκτωρα Oυγκ, πως τους αποδίδει, παλαιά μετάφραση, καλούν τους Γάλλους να συμπαραταχθούν πλάι στο πλευρ των μαχομένων Eλλή-

νων. Eίναι νομίζω η καλύτερη εισαγωγή σ’ αυτή την έκθεση που μας θυμίζει τα ηρωϊκά κατορθώματα των ηρώων και μαρτύρων της εθνικής μας Aνεξαρτησίας, πως τους είδαν οι Γάλλοι φιλέλληνες. H απσταση, η ρομαντική έξαψη, η διάθλαση, που παρεμβάλλει η ένδοξη αρχαιτητα, δίνουν μια άλλη διάσταση σε πρσωπα και γεγοντα. O ρομαντισμς δεν συμμεριζταν τη λατρεία της κλασικής αρχαιτητας του Nεοκλασικισμού. Eκεί που οι νεοκλασικοί αναστήλωναν ναούς και τους λειτουργούσαν με ιερείς, μάντες και τελετουργικές θυσίες και πομπές, οι ρομαντικοί δεν βλέπουν παρά μνο χορταριασμένα ερείπια. Mέσα απ’ αυτά τα ερείπια υψώνεται η τραγική εικνα του πάθους της

«Eπεισδιο του Eλληνικού Aγώνα». Eργο του Eυγένιου Nτελακρουά (1798-1863), του ζωγράφου που αναγνωρίστηκε ως ο αδιαμφισβήτητος υμνητής του ελληνικού αγώνα. (Eλαιογραφία, Eθνική Πινακοθήκη και Mουσείο Aλεξάνδρου Σούτζου).

Eλλάδας στον πίνακα του Nτελακρουά για το Mεσολγγι. Tα ερείπια για τους ρομαντικούς θα γίνουν το θέατρο του ηρωϊκού αγώνα των Eλλήνων. Nα τους, στα ερείπια, στα πλα, ήρθε η ώρα το παρελθν θα ξανάρθει που κλαίω τώρα! Nα η Λευτεριά, μ’ αυτήν ξαναζείς στον αιώνα. Aγνή σαν την Aθηνά θα μείνει για πάντα στη χώρα και θα’ χει εστία της τα λείψανα του Παρθενώνα O ποιητής Kαζιμίρ Nτελαβίν εικονογραφεί με τους στίχους του το ρομαντικ αίσθημα που ανεβάζει τους ήρωες του ’21 στον Oλυμπο της Aρχαιτητας. Oπως παρατηρεί ποιητικά ο Kωστής Παλαμάς, ο Zευς του νέου Oμήρου, του Bίκτωρα Oυγκ «ονομάζεται Kανάρης, κρατών αντί σκήπτρου πυρσν».

Eμπρακτη αλληλεγγύη O Φιλελληνισμς, η συναισθηματική αλλά κυρίως έμπρακτη αλληλεγγύη που εκδηλώθηκε σε πολλές χώρες της Eυρώπης υπέρ των Eλλήνων που μάχονταν για την ανεξαρτησία

τους, βρίσκει στη Γαλλία την πληρέστερη, την ιδανική της έκφραση. Oι λγοι είναι πολλοί: Oι ιδέες της Eπανάστασης είχαν εκκολαφθεί, τραφεί και δυναμώσει απ τις ίδιες πηγές του Διαφωτισμού που είχαν πυροδοτήσει και τη Γαλλική Eπανάσταση. Tο παράδειγμά της ήταν η φλγα που φώτιζε πολλές συνειδήσεις στη μαχμενη Eλλάδα. Πλάι στον πολιτικ φιλελληνισμ, που αναπτύσσεται μέσα στους κλπους της φιλελεύθερης αντιπολίτευσης στην επίσημη φιλοτουρκική πολιτική των Bουρβώνων, τα πάθη των Eλλήνων εμπνέουν τους διανοούμενους, τους ποιητές και τους καλλιτέχνες. Aυτή η αρμονική, η ομθυμη συνέργεια λων των μορφών φιλελληνισμού –πολιτικού, κοινωνικού, φιλολογικού, εικαστικού– δίνει στο γαλλικ κίνημα την ιδιομορφία του, τη μοναδικτητά του. Aλλο χαρακτηριστικ του γαλλικού φιλελληνισμού είναι η πρώιμη εμφάνισή του. Γεννιέται ως άμεση αντίδραση στα κορυφαία ηρωικά και τραγικά γεγοντα, με αφετηρία τις σφαγές της Xίου, τον σκληρ Aπρίλιο του 1822, που θα εμπνεύσουν, στο νεαρ ρομαντικ ζωγράφο Eυγένιο Nτελακρουά, τον ομώνυμο μνημειώδη πίνακα του Λούβρου: Mια

σπαρακτική ελεγεία, αφιερωμένη στα πάθη ενς ωραίου λαού, που με τις θυσίες και το αίμα του ταυτίζεται επιτέλους στις συνειδήσεις των Eυρωπαίων με τους ένδοξους προγνους του. Oι Σφαγές της Xίου, έργο αρχετυπικά ρομαντικ, που ζωγραφίζεται μέσα σε έξι μήνες πυρετικής δουλειάς για να εκτεθεί στο παρισιν Σαλν του 1824 και να συνταράξει τις συνειδήσεις και χι μνο τα καλλιτεχνικά στάσιμα ύδατα. Γιατί η τέχνη είναι ακμη ένα απ τα κυρίαρχα μέσα επικοινωνίας. Mε την Eλλάδα στα ερείπια του Mεσολογγίου, εικνα του Aγίου Πάθους ενς έθνους –η σχέση με την ανάλογη εικονογραφική σύνθεση του Xριστού δεν είναι τυχαία– ο Nτελακρουά αποκρίνεται σε ένα άλλο συνταρακτικ επεισδιο του Πολέμου της Aνεξαρτησίας, τον «σκληρ Aπρίλη» του 1826 την Eξοδο του Mεσολογγίου. Eργο υψηλού αισθητικού μηνύματος, το αριστούργημα του Mουσείου Kαλών Tεχνών του Mπορντ δεν παύει να αποτελεί παράλληλα και πράξη «πολιτικής προπαγάνδας» με άμεσα και δραστικά αποτελέσματα. Mε αφετηρία και γύρω απ αυτ το κορυφαίο έργο του Nτελακρουά –μια και οι Σφαγές της Xίου, κρίθηκαν πο-

λύ εύθραστες για να μετακινηθούν απ το Λούβρο– συγκεντρώθηκαν, χι μνο μερικοί ακμη φιλελληνικοί πίνακες του μεγάλου ρομαντικού και ανάμεσά τους ο πίνακας «Eπεισδιο του Eλληνικού Aγώνα», το αριστούργημα της Eθνικής Πινακοθήκης –αλλά και τα πιο σημαίνοντα απ τα 150 έργα με φιλελληνικά θέματα που εντοπίστηκαν στα μουσεία της Γαλλίας. H ποιτητά τους είναι άνιση. Aλλά το μήνυμα, είναι συγκλονιστικ. Tα φιλελληνικά αντικείμενα μαρτυρούν την εκλαΐκευση και την ευρεία υποδοχή των φιλελληνικών ιδεών και θεμάτων. H Eλλάδα ήταν στη μδα. H έκθεσή μας δεν μπορούσε να το αγνοήσει. O μνημειώδης κατάλογος της έκθεσης είναι καρπς συνεργασίας ανάμεσα σε Γάλλους και Eλληνες ερευνητές. H φιλία των δύο λαών ξανανθίζει μέσα σ’ αυτή τη συνεργασία. O κατάλογος θησαυρίζει τα ευρήματα και τα συμπεράσματα μακρχρονης έρευνας και διεξοδικής βιβλιογραφίας. O κατάλογος των φιλελληνικών έργων που επιστέφει την έκδοση, μαζί με τα ειδικά άρθρα και τα αναλυτικά σχλια των έργων, την καθιστούν πολύτιμο επιστημονικ εργαλείο και σταθμ για τη σχετική έρευνα. KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997 - H KAΘHMEPINH

3

Xρονολγιο της Eπανάστασης Tα σημαντικ τερα συμβάντα στην Eλλάδα και τη Δύση απ το 1821 έως το 1834 Tης Λουκίας Δρούλια Iστορικού δ.φ., Kέντρο Nεοελληνικών Eρευνών του E.I.E.

1821: O Aλέξανδρος Yψηλάντης, υπασπιστής του τσάρου Aλεξάνδρου A΄, αρχηγς της Φιλικής Eταιρείας, φθάνει στο Iάσιο που ο ηγεμνας της Mολδαβίας Mιχαήλ Σούτσος προσχωρεί στο κίνημά του και του παραδίνει την πλη. O Yψηλάντης καλεί σε επανάσταση με προκηρύξεις και συστήνει τον Iερ Λχο. O πατριάρχης Γρηγριος E΄ τον αφορίζει. Eξέγερση στην Πελοπννησο και τα νησιά (Mάρτιος–Aπρίλιος). O Aλ. Yψηλάντης φθάνει στο Bουκουρέστι. Aπαγχονισμς του Πατριάρχη Γρηγορίου E΄ και των μελών της I. Συνδου. Aποκεφαλισμς του Mεγάλου Διερμηνέα Kωνσταντίνου Mουρούζη και του Δραγομάνου του Στλου Nικολάου Mουρούζη στην Kωνσταντινούπολη. Θανάτωση του Aθανασίου Διάκου στη Φθιώτιδα. Mάχη του Bαλτετσίου (14–15 Mαΐου). Συνέλευση των Kαλτετζών (7 Iουνίου). Mάχη του Δραγατσανίου (19 Iουνίου). O Δημήτριος Yψηλάντης φθάνει στα Bέρβαινα. Eγκατάσταση τυπογραφείου στην Kαλαμάτα που εκδίδει τις πρώτες επαναστατικές προκηρύξεις και την εφημερίδα Σάλπιγξ Eλληνική. O Aλέξανδρος Mαυροκορδάτος πηγαίνει στο Mεσολγγι. Aλωση της Tριπολιτζάς (5 Oκτ.). Aποτυχία της επανάστασης στη Xαλκιδική. Aρχίζουν να καταφθάνουν στην Eλλάδα οι φιλέλληνες εθελοντές (περίπου 1.200 έλαβαν μέρος στον πλεμο της ελληνικής ανεξαρτησίας). O Aδ. Kοραής εκδίδει στο Παρίσι τα Πολιτικά του Aριστοτέλη στη σειρά της «Eλληνικής Bιβλιοθήκης». Προτάσσει τα περίφημα για τη δημοκρατική και κοινωνική προβληματική που περιέχουν «Προλεγμενα», αναφερμενος ταυτχρονα στον ελληνικ αγώνα και ενθαρρύνοντας τους αγωνιζμενους για την ελευθερία τους ομογενείς του. Eπανεκδίδει επίσης το Σάλπισμα Πολεμιστήριον (1801) με τη γαλλική μετάφραση του Guerrier de Dumast. Συνέδριο του Laybach (12 Iαν. – 12 Mαΐου). Πρωτοβουλίες του Mέτερνιχ να διασφαλιστεί η καταστολή της επανάστασης στη Nεάπολη της Iταλίας. H είδηση της ελληνικής εξέγερσης γίνεται δεκτή με δυσαρέσκεια. O τσάρος αποκηρύσσει το επαναστατικ κίνημα του Aλ. Yψηλάντη. Θάνατος του Nαπολέοντα (5 Mαΐου). Σχηματισμς υπερσυντηρητικής κυβέρνησης στη Γαλλία με πρωθυπουργ τον Villèle. Kρίση στις ρωσοτουρκικές σχέσεις. O Γερμανς καθηγητής W.T. Krug συνθέτει το φιλελληνικ του έργο Griechenlands Wiedergeburt (H Aναγέννηση της Eλλάδος, Mάιος). Iδρυση Φι-

4 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997

«O λρδος Mπάιρον, αφιερωμένο στους ρομαντικούς». Λιθογραφία του Mισέλ Mπαρατιέ (1784-1867). Πριν απ την ενεργή συμμετοχή του στο φιλελληνικ κίνημα το 1823, ο Aγγλος ποιητής Mπάιρον (1788-1824), άσκησε με το έργο του αποφασιστική επίδραση στους καλλιτεχνικούς και λογοτεχνικούς κύκλους της Γαλλίας, υπέρ της ελληνικής υπθεσης. O θάνατς του στο Mεσολγγι, αύξησε το θαυμασμ της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης για τον ρομαντικ αυτν φιλέλληνα (Eθνική Bιβλιοθήκη της Γαλλίας, Παρίσι).

λελληνικών κομιτάτων στην Eλβετία και τη Γερμανία. W. Müller, Lieder den Gricchen (Tραγούδια των Eλλήνων). Iδρυση της Eταιρείας της Xριστιανικής Hθικής (Société de la Morale chrétienne), στο Παρίσι. Eκδοση του περιοδικού Antologia στη Φλωρεντία απ τον J.P. Vieusseux· περιέχει πολλά άρθρα σχετικά με τους Eλληνες. Eκδίδεται η Messénienne, sur la liberté de la Grèce (Mεσσηνιακή ωδή για την ελευθερία της Eλλάδας), που αποδίδεται στον Casimir Delavigne. O Aγγλος ποιητής P.B. Shelley στην Πίζα, αφιερώνει το ποίημά του Hellas στον Aλέξανδρο Mαυροκορδάτο (1 Nοεμ.). 1822: Eθνοσυνέλευση της Eπιδαύρου. Oι επαναστατημένοι Eλληνες διακηρύσσουν την ανεξαρτησία του «ελληνικού έθνους» και ψηφίζουν το Προσωρινν Πολίτευμα της Eπιδαύρου, θεμελιωμένο σε δημοκρατικές

αρχές. Δολοφονία του Aλή πασά των Iωαννίνων απ τους Tούρκους. Eπανάσταση στην Aνατολική Mακεδονία. Σφαγές της Xίου. O Kωνσταντίνος Kανάρης πυρπολεί την τουρκική ναυαρχίδα στη Xίο. Mάχη του Πέτα, με συμμετοχή φιλελλήνων εθελοντών. Hττα του Δράμαλη στα Δερβενάκια απ τα στρατεύματα του Θεδωρου Kολοκοτρώνη. Πρώτη πολιορκία του Mεσολογγίου. Oι Eλληνες απευθύνονται «προς τους χριστιανούς μονάρχες της Eυρώπης που συνεδριάζουν στη Bερνα». Oι απεσταλμένοι τους δεν γίνονται δεκτοί στο συνέδριο· το ελληνικ ζήτημα θάβεται απ τη διεθνή διπλωματία. Yπμνημα του μητροπολίτη Oυγγροβλαχίας Iγνάτιου στον Pώσο υπουργ Eξωτερικών Nesselrode, με τίτλο Gréce, Causes de sa révolution et de son état acgtuel. Eλλάς, αίτια της επαναστάσεως και της παρούσης καταστάσεώς της).

Eπιστολή του προέδρου της Aϊτής J.–P. Boyer, με την οποία αναγνωρίζει την ελληνική ανεξαρτησία. O Aμερικανς πρεδρος, Monroe, αναφέρεται στον ελληνικ ξεσηκωμ. Aυτοκτονία του Aγγλου υπουργού Eξωτερικών Castlereagh. Tον διαδέχεται ο George Canning. Λρδος Erskine, A Letter to the earl of Liverpool, on the Subject of the Greeks (Eπιστολή στον κμη Λίβερπουλ σχετικά με τους Eλληνες). C. Delavigne, Nouvelles Messéniennes (Nέες Mεσσηνιακές Ωδές). 1823: H ελληνική κυβέρνηση εδρεύει στο Nαύπλιο. H B΄ Eθνοσυνέλευση ψηφίζει την αναθεώρηση του Συντάγματος της Eπιδαύρου και εισάγει προοδευτικά άρθρα σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα, την ελευθερία του Tύπου κ.ά. Aφιξη του λρδου Mπάυρον στην Kεφαλλονιά. Mετάβαση στο Λονδίνο των Eλλήνων απεσταλμένων I. Oρλάνδου και A. Λουριώτη, προκειμένου να διαπραγματευτούν δημσιο δανεισμ. O Edward Blaquiere παρουσιάζει στην ελληνική Eθνοσυνέλευση τις «παρατηρήσεις» του J. Bentham σχετικά με το κείμενο του ελληνικού συντάγματος. O Διονύσιος Σολωμς συνθέτει τον Yμνον εις την Eλευθερίαν (εκδίδεται το 1825). H βρετανική κυβέρνηση αναγνωρίζει τους Eλληνες ως εμπολέμους με τους Tούρκους. Διακήρυξη του «δγματος Monroe» και φιλελληνικ μήνυμα του προέδρου Monroe. Θάνατος του πάπα Πίου Z΄. Iδρύεται η Φιλελληνική Eταιρεία του Λονδίνου (London Greek Committee). E. Blaquiere, Report on the Present State of the Greek Confederation. (Eκθεση για την παρούσα κατάσταση της Eλληνικής Oμοσπονδίας). Iδρύονται στο Παρίσι η Eλληνική Eπιτροπή (Comité grec) στα πλαίσια της Eταιρείας της Xριστιανικής ηθικής (Société de la Morale Chrétienne), η 1η φιλελληνική επιτροπή της Mασσαλίας και οι φιλελληνικές επιτροπές των Hνωμένων Πολιτειών. 1824: O Λρδος Mπάιρον φθάνει στο Mεσολγγι. A΄ εμφύλιος πλεμος (ο Kολοκοτρώνης και οι στρατιωτικοί αρχηγοί της Πελοποννήσου εναντίον των προσκειμένων στρατευμάτων στον Aλ. Mαυροκορδάτο με τον οποίο έχουν συμμαχήσει οι πολιτικοί αρχηγοί της Πελοποννήσου και των νησιών). Kατάληψη της Kρήτης απ τον αιγυπτιακ στλο. Θάνατος του λρδου Mπάιρον στο Mεσολγγι. Tον επικήδειο εκφωνεί ο Σπυρίδων Tρικούπης. Φθάνει στη Zάκυνθο το πρώτο δάνειο. Kαταστροφή της Kάσου. Tέλος του A’ εμφυλίου πολέμου. Kαταστροφή των Ψαρών. Nαυμαχία του Γέροντα. B΄ εμφύλιος πλεμος (αντιπρσωποι των πολιτικών και στρατιωτικών της Πελοποννήσου

«Mαυροκορδάτος, αρχηγς της ελληνικής κυβέρνησης». Λιθογραφία του Oράς Bερνέ (1798-1863), αφιερωμένη στον Φαναριώτη πρίγκιπα Aλέξανδρο Mαυροκορδάτο (1791-1865), πρεδρο του Eκτελεστικού του νεοσύστατου κράτους, μετά τη διακήρυξη της ανεξαρτησίας της Eλλάδας, το 1822 (Eθνική Bιβλιοθήκη της Γαλλίας, Παρίσι).

εναντίον των Yδραίων και Σπετσιωτών, που υποστηρίζονται απ τους στρατιωτικούς της Pούμελης). O Δ. Σολωμς συνθέτει τον Λυρικν ποίημα εις τον θάνατο του Λορδ. Mπάιρον. A. Kάλβος, H πατριωτική λύρα της Eλλάδας (Παρίσι μετάφραση στα γαλλικά απ τον Stanislas Julien). Eκδίδονται οι εφημερίδες Eλληνικά Xρονικά στο Mεσολγγι απ τον J.-J. Meyer (-1826). O Φίλος του Nμου στην Yδρα (-1827) απ τον Iωσήφ Kιάππε, η Eφημερίς των Aθηνών απ τον Γ. Ψύλλα (-1826) και ο Telegrafo Greco στο Mεσολγγι με τις φροντίδες του Mπάιρον και του Iταλού φιλέλληνα κμη P. Gamba. Eγκαινιάζεται στο ανάκτορο της Kυβερνήσεως η Iνιος Aκαδημία που ιδρύθηκε στην Kέρκυρα, χάρη στις προσπάθειες του φιλέλληνα ελληνιστή Frederick North, λρδου Guilford. Συζήτηση στο αμερικανικ Kογκρέσο για το ελληνικ ζήτημα. Λγος του Daniel Webster (19 Iαν.). Πρωτκολλο της Πετρούπολης σχετικά με το ελληνικ ζήτημα. O Mοχάμεντ Aλι της Aιγύπτου αναλαμβάνει την καταστολή της ελληνικής εξέγερσης. O Chateaubriand περνά στην αντιπολίτευση· τον ακολουθούν οι εφημερίδες Journal des Débats και Quotidienne. O Kάρολος I΄ διαδέχεται τον Λουδοβίκο IH΄ ως βα-

σιλιάς της Γαλλίας. O Delacroix ζωγραφίζει τον πίνακα Massacres de Scio (Σφαγές της Xίου). F. Pouqueville, Histoire de la Régénération de la Gréce (Iστορία της αναγεννηθείσης Eλλάδος). Claude Fauriel, Chants populaires de la Gréce moderne (Δημώδη άσματα της νεωτέρας Eλλάδος), 2 τ. 1825: Φυλάκιση του στρατηγού Kολοκοτρώνη. O Iμπραήμ πασάς με τουρκοαιγυπτιακά στρατεύματα αποβιβάζονται και εισβάλλουν στην Πελοπννησο. Kαταστροφή της Σφακτηρίας· θάνατος του Iταλού φιλέλληνα κμη Σανταρζα. Aποφυλάκιση του Kολοκοτρώνη. Θάνατος του Παπαφλέσσα στη μάχη στο Mανιάκι. Tο δεύτερο δάνειο φθάνει στο Nαύπλιο. Θάνατος του Oδυσσέα Aνδρούτσου. Oι Eλληνες ζητούν την αγγλική «προστασία» την οποία αρνείται η βρετανική κυβέρνηση. Eκδίδεται η Γενική Eφημερίς της Eλλάδος. O Yμνος εις την Eλευθερίαν του Δ. Σολωμού μεταφράζεται στα γαλλικά και τα αγγλικά. O J. Quincey Adams, πρεδρος των Hνωμένων Πολιτειών. Iδρύεται στο Παρίσι η «Φιλανθρωπική Eταιρεία υπέρ των Eλλήνων», γνωστή ως Comité philhellenique de Paris. Iδρύονται η δεύτερη Φιλελληνική επιτροπή της Mασσαλίας και η δεύτερη Φιλελληνική επιτροπή της Γενεύ-

«O συνταγματάρχης Φαβιέρος». Λιθογραφία του Πιερ Λετιέρ (1798-1884). Tα κατορθώματα του Σαρλ–Nικολά Φαβιέ ή Φαβιέρου (1782-1855) στο πλευρ των εξεγερμένων Eλλήνων (1823) έδωσαν τροφή στα χρονικά του φιλελεύθερου γαλλικού Tύπου, ενώ η συμμετοχή του στην πολιορκία (Aύγουστος 1826) και την πτώση της Aκρπολης της Aθήνας (Iούνιος 1827) συνέβαλε στην αύξηση της δημοτικτητάς του (Eθνική Bιβλιοθήκη της Γαλλίας, Παρίσι).

ης. F.R. Chateaubriand. Note sur la Grèce. (Yπμνημα περί της Eλλάδος). Vilemain, Lascaris ou les Crecs du XVe s. (Λάσκαρις ή οι Eλληνες του IE΄ αι.). 1826: Γ΄ Eθνοσυνέλευση (Nέα Eπίδαυρος): λγω της απελπιστικής κατάστασης στην οποία έχουν περιέλθει οι επαναστατήσαντες Eλληνες, αποφασίζεται να αλλάξει το σύστημα και η διακυβέρνηση ανατίθεται σε μια ολιγομελή και ευέλικτη επιτροπή. «Eξοδος» του Mεσολογγίου και επακλουθη πτώση του στα χέρια των Tούρκων. Συνάντηση του Kιουταχή πασά με τον στρατηγ Kαραϊσκάκη επί της ναυαρχίδας του de Rigny, στον Πειραιά. Aφιξη στην Eλλάδα του πρώτου ατμοκίνητου ελληνικού πολεμικού πλοίου «Kαρτερία» με κυβερνήτη τον Aγγλο πλοίαρχο F.A. Hastings. Θάνατος του σταρτηγού Γκούρα στην Aκρπολη. Mάχη της Aράχωβας. O Γάλλος φιλέλληνας Ch.N. Fabvier (Φαβιέρος) στην Aκρπολη (πολιορκία των Aθηνών, 26 Aυγούστου – 5 Iουνίου). Διαμάχες σχετικά με τις φρεγάτες που είχαν παραγγείλει οι Eλληνες στις Hν. Πολιτείας της Aμερικής. Aγγλορωσικ πρωτκολλο της Πετρούπολης σχετικά με την Eλλάδα. Pωσικ τελεσίγραφο προς την Tουρκία σχετικά με τη Σερβία και τις παραδουνάβιες ηγεμονίες. Mε διά-

ταγμα του σουλτάνου Mαχμούτ B΄ διαλύεται το σώμα των γενιτσάρων. Σφαγές γενιτσάρων. Pωσοτουρκική συνθήκη του Ackermann. H Eταιρία Xριστιανικής Hθικής στο Παρίσι ιδρύει Eπιτροπή εκδσεων υπέρ των Eλλήνων. Documents relatifs a l’ état présent de la Grèce (Paris, 1826–1829). O Delacroix στέλνει τέσσερις πίνακες με φιλελληνικ θέμα στην αίθουσα τέχνης Lebrun. Iδρύεται Φιλελληνική επιτροπή στη Στοκχλμη. 1827: O κμης Iωάννης Kαποδίστριας εκλέγεται κυβερνήτης της Eλλάδας. H Γ΄ Eθνοσυνέλευση, η οποία συνεχίζει τις εργασίες της στην Tροιζήνα, ψηφίζει το «Πολιτικν Σύνταγμα της Eλλάδος». O Aγγλος στρατηγς R. Church ορίζεται επικεφαλής του ελληνικού στρατού και ο λρδος Cochrane επικεφαλής του ελληνικού στλου. Mάχη του Φαλήρου. Θάνατος του στρατηγού Kαραϊσκάκη. Παράδοση της Aκρπολης στους Tούρκους. Iδρύεται το πρώτο ελληνικ προξενείο, στη Mάλτα. Nαυμαχία του Nαυαρίνου (20 Oκτ.). Eκστρατεία του Φαβιέρου στη Xίο (Oκτ.–Δεκ.). Eκδίδεται η Aνεξάρτητος Eφημερίς στην Yδρα και την Aίγινα (1828). O I. Pίζος Bερουλς εκδίδει στα γαλλικά, στη Γενεύη, το έργο του Cours Συνέχεια στην 6η σελίδα KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997 - H KAΘHMEPINH

5

«O θάνατος του Πατριάρχη Γρηγορίου E΄». Eλαιογραφία του Oυγκ Φουρ (1803-1873). Tο έργο είναι εμπνευσμένο απ την «Histroire de la régènération de la Gréce» (Iστορία της αναγέννησης της Eλλάδας), που ο Φρανσουά Πουκεβίλ περιγράφει ως εξής τη σκηνή του απαγχονισμού: «ο Πατριάρχης συνελήφθη, ενώ φορούσε τα αρχιερατικά του άμφια. Tον έσυραν, του φρεσαν τη μοιραία θηλειά στο λαιμ και τον κρέμασαν στην πρτα του Πατριαρχείου, κάτω απ τις επευφημίες ενς εξαγριωμένου χλου που βλασφημούσε τον Xριστ» (Δημαρχείο του Auray). Συνέχεια απ την 5η σελίδα

de litterature grecque moderne. Στο πλαίσιο του φιλελληνικού ρεύματος το έργο μεταφράζεται στα γερμανικά (Mainz) και στα ολλανδικά (Xάγη – Aμστερνταμ, 1829). Συνθήκη του Λονδίνου μεταξύ Pωσίας, Γαλλίας και Aγγλίας σχετικά με το μέλλον της Eλλάδας. Θάνατος του G. Canning. O Σουλτάνος αρνείται να δεχτεί τους ρους της συνθήκης του Λονδίνου. Διακπτονται οι διπλωματικές σχέσεις με την Πύλη. Oι πληρεξούσιοι των Δυνάμεων φεύγουν απ την Kωνσταντινούπολη. Eξι φορτία με προμήθειες αποστέλλονται απ τις φιλελληνικές επιτροπές των Hν. Πολιτειών. 1828: O Iωάννης Kαποδίστριας φθάνει στο Nαύπλιο (6 Iαν.). Για να α-

6 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997

ντιμετωπίσει την αναρχία που επικρατεί, οργανώνει ένα συγκεντρωτικ σύστημα διακυβέρνησης και δημιουργεί ένα νέο κυβερνητικ ργανο, το Πανελλήνιον, χωρίς να συγκαλέσει την Eθνοσυνέλευση. Διαπραγματεύσεις με τους πληρεξούσιους των Δυνάμεων σχετικά με τα σύνορα του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. O Aλέξανδρος Yψηλάντης πεθαίνει στο Mχατς. Oι πρεσβευτές των Δυνάμεων στην Kωνσταντινούπολη (Stangford Canning, Guilleminot και Ribeaupierre) συνεδριάζουν στον Προ. I. Pίζος Nερουλς, Histoire moderne de la Grèce, (Nεώτερη ιστορία της Eλλάδος), Γενεύη, (γερμανική μτφρ., Λειψία 1830). Στο Πρωτκολλο του Λονδίνου

(4/16 Nοεμβρίου) ορίζεται η αποστολή γαλλικών στρατευμάτων στην Πελοπννησο. Oι Δυνάμεις θέτουν υπ την προστασία τους τον Mοριά και τις Kυκλάδες. Tο γαλλικ εκστρατευτικ σώμα, υπ την αρχηγία του στρατηγού Mαιζών, φθάνει στην Πελοπννησο για να εκδιώξει τα στρατεύματα του Iμπραήμ πασά. Ξεσπάει ο ρωσοτουρκικς πλεμος. Δύο φορτία με προμήθειες αποστέλλονται απ τις φιλελληνικές επιτροπές των Hν. Πολιτειών στην Πελοπννησο G. Th. Reinagle, Illustrations of the Battle of Navarin (Eικνες απ τη ναυαρχία του Nαυαρίνου), Λονδίνο. 1829: Δ΄ Eθνοσυνέλευση στο Aργος, η οποία ουσιαστικά επικυρώνει τα νομοσχέδια που προτείνει ο κυβερνήτης. Δυσαρέσκεια και αντι-

πολίτευση προς το καθεστώς Kαποδίστρια. Tελευταία μάχη της Eπανάστασης στην Πέτρα Bοιωτίας. Πρωτκολλο του Λονδίνου (10/22 Mαρτίου), βελτιώσεις στο πρωτκολλο του Nοεμβρίου 1828. Pωσοτουρκική συνθήκη Aνδριανούπολης: οι Tούρκοι αποδέχονται τους ρους της Iουλιανής συνθήκης (1827) και του πρωτοκλλου του Mαρτίου 1829. Γαλλική επιστημονική αποστολή στον Mοριά. V. Hugo, Les Orientales. Iδρύεται στο Παρίσι η Société hellénique (Eλληνική επιτροπή) για τη διάδοση των «φώτων» στην Eλλάδα. 1830: Eπαναστατικές εκδηλώσεις σε διάφορες περιοχές της Eλλάδας. O ναύαρχος Mιαούλης αντιτίθεται στη διακυβέρνηση Kαποδίστρια και πυρπολεί τον ελληνικ στλο στο λιμάνι του Πρου. Oι Φαναριώτες λγιοι στην Aθήνα. Aρχίζει η αποκαλούμενη περίοδος του ελληνικού ρομαντισμού (1880) και της Aθηναϊκής σχολής. Πρωτκολλο του Λονδίνου (3 Φεβρ.) που αναγνωρίζει την ανεξαρτησία της Eλλάδας και καθορίζει τα σύνορά της. Oι Δυνάμεις επιλέγουν τον Λεοπλδο του Σαξ–Kομπούργκ ως ηγεμνα – κυριάρχη της Eλλάδος. O Λεοπλδος αρνείται το θρνο. Φιλελεύθερη επανάσταση τον Iούλιο στη Γαλλία. Στο θρνο ανεβαίνει ο Λουδοβίκος – Φίλιππος A΄. P.J. Falmerayer, Geshichte der Halbinsel Morea. (Iστορία της χερσονήσου του Mοριά). Edgar Quinet, De la Grèce moderne et de ses rapports avec l’ antiquité (Για τη σύγχρονη Eλλάδα και τις σχέσεις της με την αρχαιτητα). 1831: Δολοφονία του κυβερνήτη Iωάννη Kαποδίστρια (9 Oκτ.). Eπακολουθεί περίοδος αναρχίας. Παναγιώτης Σούτσος, O Oδοιπρος (ποίημα). Eκδίδεται στην Yδρα η εφημερίδα της αντιπολίτευσης Aπλλων. H βελγικη Bουλή ανακηρύσσει τον Λεοπλδο του Σαξ–Kομπούργκ βασιλιά των Bέλγων (1865). Th. Kind, Beitrage zur besseren Kenntniss des neuen Grieechenlands (Συμβολή στην καλύτερη γνώση της νέας Eλλάδας), Neustadt. Aρχίζει να εκδίδεται το συλλογικ έργο Expédition scientifique de Morée, τμ. I, Παρίσι (τμ. II, 1833, III 1838) με τις μελέτες της Γαλλικής επιστημονικής αποστολής στο Mοριά. 1832: H Eθνοσυνέλευση ψηφίζει το λεγμενο «Hγεμονικ Σύνταγμα». Συνεχίζονται οι συζητήσεις σον αφορά στη ρύθμιση των συνρων. Δημιουργούνται τρία πολιτικά κμματα. O Oθων της Bαυαρίας επιλέγεται ως βασιλιάς της Eλλάδας, σε εφαρμογή της συνθήκης που υπογράφουν η Aγγλία, η Γαλλία, η Pωσία και ο Λουδοβίκος A΄, βασιλιάς της Bαυαρίας. O Mωχάμετ Aλι της Aιγύπτου ζητά τη Συρία ως ανταμοιβή για τη βοήθεια που προσέφερε στον πλεμο κατά των Eλλήνων. Tουρκοαιγυπτιακς πλεμος. Συνθήκη της Kωνσταντινούπολης. Πρωτκολλο του Λονδίνου (18/30 Aυγούστου): προσάρτηση της περιοχής της Λαμίας στο ελληνικ κράτος. 1833: Συγκρούσεις μεταξύ ατά-

«H τελευταία Mετάληψη των Mεσολογγιτών». Eλαιογραφία του Λουί Zοζέφ Tουσέν Pοσινιν (1781-1850). Aνάμεσα στις ηρωικές μορφές των πολιορκημένων, ο Mητροπολίτης Pωγών Iωσήφ. Kατά την Eξοδο ήταν ανάμεσα στους υπερασπιστές του Aνεμμυλου και ανατίναξε τον μύλο, που ήταν οχυρωμένος μαζί με τους λιγοστούς συμπολεμιστές του. Tραυματισμένο θανάσιμα τον βρήκαν οι Tούρκοι και τον απαγχνισαν στις 13 Aπριλίου 1826 (Nέα Yρκη, ιδιωτική συλλογή).

κτων ελληνικών στρατευμάτων και γαλλικών στρατιωτών στο Aργος. O Oθων της Bαυαρίας φθάνει στο Nαύπλιο. Oρίζεται συμβούλιο αντιβασιλέων έως την ενηλικίωση του βασιλιά. H διοίκηση συγκεντρώνεται στα χέρια των Bαυαρών. H Eθνοσυνέλευση που επρκειτο να ασχοληθεί με το Σύνταγμα δεν θα συγκληθεί ποτέ. Θάνατος του Aδαμαντίου Kοραή στο Παρίσι. H Eλληνική Eκκλησία ανακηρύσσεται αυτοκέφαλη, χωρίς τη συγκατάθεση του Oικουμενικού Πατριαρχείου. Aλέξανδρος Σούτσος, Πανραμα της Eλλάδος. Aναγνωρίζεται η ανεξαρτησία της Aιγύπτου. Pωσοτουρκική συνθήκη του Hunkiar–Iskelesi. Στο Bερολίνο, η Πρωσία, η Pωσία και η Aυστρία συμφωνούν να προστατεύσουν την ακεραιτητα της Oθωμανικής αυτοκρατορίας και να εδραιώσουν την Iερή Συμμαχία, υποσχμενες αλληλοβοήθεια σε περίπτωση επίθεσης. 1834: Oι Tούρκοι φεύγουν απ την Aκρπολη. H Aθήνα γίνεται πρωτεύουσα της Eλλάδας. Σημείωση: O χρονολογικς πίνακας περιέχει: 1) Tις δραστηριτητες των Eλλήνων και τα γεγοντα που αφορούν ειδικτερα στην Eλλάδα. 2) Tις πνευματικές εκδηλώσεις των Eλλήνων. 3) Tα παράλληλα διεθνή γεγοντα που σφράγισαν ή επηρέασαν κατά κάποιο τρπο τη δημιουργία του νέου ελληνικού κράτους.

«Στρατιώτες της γαλλικής αποστολής στο Mοριά». Eλαιογραφία του Nοέλ Nτιεντονέ Φινάρ (1797-1852). Tο 1828, οι μεγάλες δυνάμεις –Γαλλία, Aγγλία, Pωσία– αποφάσισαν την εκκένωση της Πελοποννήσου, την οποία κατείχαν τα αιγυπτιακά στρατεύματα του Iμπραήμ Πασά. Tο εγχείρημα ανέλαβε το γαλλικ εκστρατευτικ σώμα (14.000 άνδρες), υπ την αρχηγία του στρατηγού Mεζν (Mουσείο Mπενάκη). KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997 - H KAΘHMEPINH

7

Φιλελληνική κινητοποίηση στη Δύση Eθελοντές, επιτροπές, Tύπος, λογοτέχνες και ζωγράφοι, στρατευμένοι υπέρ της ελληνικής υπθεσης. Tης Λουκίας Δρούλια Iστορικού δ.φ., Kέντρο Nεοελληνικών Eρευνών του E.I.E.

EXEI συχνά γίνει λγος για το πέρασμα απ την αρχαιολογία στον φιλελληνισμ, για τη μετατπιση του ενδιαφέροντος απ τους αρχαίους Eλληνες στους νέους, ιδιαίτερα στα χρνια που το «πάθος των ταξιδιών» φέρνει τους Δυτικοευρωπαίους ολοένα και πιο συχνά σε επαφή με την «κλασική γη» και τους σύγχρονους κατοίκους της. Xρνια που συμπίπτουν, άλλωστε, με τις μεγάλες κοινωνικο–οικονομικές και πολιτικές μεταλλαγές, σες συντελούνται στον δυτικοευρωπαϊκ χώρο στα ταραγμένα τέλη του 18ου και τις αρχές του 19ου αιώνα και δημιουργούν, παράλληλα, τις προϋποθέσεις να αντιμετωπιστεί το ελληνικ πρβλημα κάτω απ μια καινούργια οπτική. Oπτική στην οποία οι νεοέλληνες με τις δικές τους συνειδητοποιήσεις και πράξεις προσφέρουν γνιμο έδαφος, ώστε η ιδέα για την «αναγέννηση» της Eλλάδας να ωριμάσει και ν’ αποκρυσταλλωθεί πια και στο διεθνές επίπεδο. Δεν πρκειται, λοιπν, για ένα απλ πέρασμα. Eχουμε να κάνουμε εδώ μ’ ένα αμφίδρομο ρεύμα που ξανασυνδέει τη Δύση με τον Eλληνισμ, τους Eυρωπαίους με τους πνευματικούς προγνους τους, τους Eλληνες με την ευρύτερη ευρωπαϊκή οικογένεια. Eίναι φανερ, λοιπν, τι ούτε οι εξάρσεις του ρομαντισμού, που αντλούν τις εμπνεύσεις τους απ την ελληνική υπθεση, ούτε οι αντιθέσεις με τους αλλοθρήσκους κατακτητές, ούτε οι αντιδράσεις στις αποφάσεις της Iερής Συμμαχίας, ούτε και τα στυγνά πολιτικά ή τα ιδιωτικά συμφέροντα, αν και αποτελούν παράγοντες που υποκινούν τη συμπαράσταση στον αγωνιζμενο ελληνικ λα, δεν αποδίδουν το νημα που εμπεριέχει η φιλελληνική ιδέα. Kοντά σ’ αυτά, αλλά κυρίως πάνω απ αυτά υπερέχει η ευρωπαϊκή συνείδηση, η θρεμμένη με τα νάματα της κλασικής παιδείας απ’ που αντλούνται τα πρτυπα για την ελευθερία της σκέψης και για την αξιοπρέπεια του ατμου. H συνείδηση αυτή, άλλωστε, είναι που σφραγίζει τον ιδιτυπο αυτ νεολογισμ, τον φορτισμένο με ηθική δύναμη, τον «φιλελληνισμ» και το κίνημα που πήρε το νομά του με τις διεθνείς διαστάσεις που απέκτησε.

Προσκυνητήριον Tην πραγματικτητα αυτή διαισθάνθηκε ακμη και ο επιφορτισμένος με την κατάληψη της Aκρπολης Tούρκος αρχιστράτηγος Kιουταχής. Σε αναφορά του προς τον Mεγάλο Bεζύρη στην Kωνσταντινούπολη, το

8 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997

Eρανος υπέρ των Eλλήνων. Γαλλία, 1826 (Eθνική Bιβλιοθήκη της Γαλλίας, Παρίσι).

Δίπλωμα του Γαλλικού Φιλελληνικού Kομιτάτου στην κ. Vatry (Eθνική Bιβλιοθήκη, Aθήνα).

1826, θα τονίσει το πάθος των αγωνιζομένων ξένων εθελοντών να διαφυλάξουν το λαμπρ σύμβολο της κλασικής αρχαιτητας: «Tο φρούριον των Aθηνών», γράφει, «είναι παλαιθεν ωκοδομημένον εις πέτραν υψηλήν και δύσβατον και ούτε υπνομον υποδέχεται, ούτε εις έφοδον έρχεται... Kαι προ πάντων τούτο το φρούριον, επειδή είναι ο τπος παλαιτατος και παλαιθεν εβγήκαν εξ αυτού του τπου πολλοί περιβητοι φιλσοφοι και (επειδή) τα ποια έχει τεχνικά της αρχαιτητας έργα προξενούν θαυμασμν εις τους πεπαιδευμένους Eυρωπαίους, διά τούτο λοι οι Eυρωπαίοι και τα λοιπά έθνη των απίστων θεωρούσι το φρούριον τούτο ως ιδίαν αυτών οικίαν, και επειδή το νομίζουν ως προκυνητήριον τσον οι Eυρωπαίοι καθώς και τα λοιπά έθνη των απίστων των ονομαζομένων Xριστιανών, το υπερασπίζουσι και προσπαθούσι να μη εκβή εκ των χειρών των απίστων αποστατών (=των Eλλήνων) και εσυμφώνησαν και υπεσχέθησαν γενικώς την βοήθειά των και διά της ξηράς και διά της θαλάσσης»(1). O Mεγάλος Ξεσηκωμς των Eλλήνων προκάλεσε απ την πρώτη στιγμή έντονη κινητοποίηση στο διεθνές πεδίο. Eθελοντές, κυρίως φιλελεύθερα και ανήσυχα στοιχεία, πρώην στρατιωτικοί αλλά και ρομαντικοί ιδεολγοι, αρχαιολάτρες και ενθου-

H πληθωρική φυσιογνωμία των γαλλικών γραμμάτων, Bίκτωρ Oυγκώ (18021885), ήταν ανάμεσα στους ένθερμους υποστηρικτές της ελληνικής υπ!θεσης. Σπουδαι!τερος εκπρ!σωπος του γαλλικού ρομαντισμού, εκφράζει τις ιδέες του, απ! αισθητική άποψη, στην ποιητική συλλογή «Tα Aνατολίτικα», που κυκλοφορεί το 1829, με αναφορές στην Eλληνική Eπανάσταση και σε κορυφαία γεγον!τα, !πως η Σφαγή της Xίου. O φιλελληνισμ!ς του, καθώς και εκείνος του Σατωμπριάν, αναγνωρίστηκε αργ!τερα απ! τους Eλληνες λογίους με πληθώρα μεταφράσεων, αναφορών και αφιερωμάτων σε λογοτεχνικά έντυπα.

σιώδεις φοιτητές σπεύδουν αμέσως στο «θέατρο του πολέμου» για να συμπαρασταθούν, ο καθένας με τον τρπο και με τις δυναττητές του, στους αγωνιζμενους Eλληνες. Σε χίλιους διακσιους περίπου υπολογίζονται σοι πήραν μέρος στα πολεμικά γεγοντα. O κυριτερος γκος ανήκει στους Γερμανούς· ακολουθούν σε αριθμ οι Γάλλοι και οι Iταλοί. Mικρτερη αλλά αντιπροσωπευτική είναι η συμμετοχή των Πολωνών, των Eλβετών και των Bρετανών, ανάμεσα στους οποίους ξεχωρίζει φυσικά η μορφή του λρδου Mπάιρον, που με τον θάνατ του στο Mεσολγγι ανέδειξε τον ελληνικ απελευθερωτικ αγώνα στα πέρατα του κσμου και επιβεβαίωσε τι πράγματι υπήρχε ένα οξύτατο ελληνικ πρβλημα που δεν μπορούσαν πια να αγνοούν οι κυβερνήσεις, ούτε και να μειώνουν τη σπουδαιτητά του. Στις εθελοντικές ομάδες περιλαμβάνονται επίσης εκπρσωποι απ άλλες ευρωπαϊκές χώρες (Oυγγαρία, Kάτω χώρες, Pωσία, Σουηδία, Δανία, Iσπανία) καθώς και απ τη B. Aμερική. Σταδιακά αρχίζουν να κάνουν την εμφάνισή τους στις πλεις της Δυτικής Eυρώπης και της B. Aμερικής φιλελληνικές επιτροπές (κομιτάτα). Oι δραστηριτητές τους αναπτύσσονται ανάλογα με τις επιτρεπμενες πολιτικές συνθήκες σε κάθε χώρα.

Aρχικά προβάλλουν τα ανθρωπιστικά τους κίνητρα –περίθαλψη των προσφύγων και του άμαχου ελληνικού πληθυσμού– για να μην έρθουν αντιμέτωποι με την επίσημη πολιτική των κρατών που δεν ευνοούσε την υποστήριξη ενς νέου επαναστατικού κινήματος. Kαθώς περνά ο καιρς και μεταβάλλονται οι πολιτικοί συσχετισμοί, τα κομιτάτα δραστηριοποιούνται πιο μαχητικά στέλνοντας τρφιμα, χρήματα και πολεμοφδια στους πολεμιστές, ενώ παράλληλα μεριμνούν ειδικά για την οργάνωση της εκπαίδευσης στις απελευθερούμενες ελληνικές περιοχές. Mια χρονολογική προσέγγιση στην ίδρυση των κομιτάτων δίνει ενδεικτικά τη θέση των κρατών απέναντι στο ελληνικ ζήτημα: οι πρώτες φιλελληνικές επιτροπές εμφανίζονται στην Eλβετία και τις φιλελεύθερες περιοχές της Γερμανίας ήδη απ τα μέσα του 1821 και πέρα. Aκολουθούν κάπως αργτερα στην Oλλανδία, το Bέλγιο και τη Σουηδία, ενώ στην Aγγλία και τη Γαλλία η ίδρυσή τους, κάπως καθυστερημένα, στις αρχές του 1823 δεν είναι άσχετη με τον ανταγωνισμ των δύο ευρωπαϊκών δυνάμεων στο χώρο της Aνατολικής Mεσογείου. H ίδια αρχική επιφυλακτικτητα χαρακτηρίζει και τη στάση των Hνωμένων Πολιτειών που, παρ’ λη την πίστη τους στην αρχή της

«Φρανσουά Pενέ ντε Σατωμπριάν». Eλαιογραφία του Aν-Λουί Zιροντέ ντε Pουσύ-Tριοζ!ν (1767-1824). O Γάλλος συγγραφέας Σατωμπριάν (1768-1848), πολιτικ!ς, διπλωμάτης και φιλέλληνας. Mέλος του παρισινού φιλελληνικού κομιτάτου, που ιδρύθηκε το 1825, δημοσίευσε την ίδια χρονιά το έργο «Σημείωμα για την Eλλάδα» και το «Kάλεσμα υπέρ της ιερής υπ!θεσης των Eλλήνων», με στ!χο να ασκήσει πίεση στην εξουσία μέσω της κοινής γνώμης. Mετήλθε κάθε είδους επιχείρημα για την κινητοποίηση αυτή (Eθνικ! Mουσείο των Aνακτ!ρων, Bερσαλλίες).

πολιτικής ελευθερίας των λαών, εκφράζονται ενδοιασμοί ως προς την ανάμιξη στον ελληνοτουρκικ ανταγωνισμ, λγω του κινδύνου μιας ευρύτερης διεθνούς σύρραξης. Kαι ακμα, παρ’ λο το μήνυμα του προέδρου Mονρε που αναφέρθηκε τον Δεκέμβριο 1822 στη «βάσιμη ελπίδα για ν’ αποκτήσει αυτς ο λας (ο ελληνικς) την ανεξαρτησία του και να επιτύχει πολιτική ισοτιμία ανάμεσα στα άλλα έθνη της γης». O «ελληνικς πυρετς» και η συνακλουθη ίδρυση φιλελληνικών σωματείων στις Hνωμένες Πολιτείες εκδηλώνεται απ τα τέλη του 1823 και πέρα, ταν άρχισαν να τελεσφορούν οι έντονες φιλελληνικές ενέργειες ορισμένων θερμών φιλελλήνων. Aνάμεσά τους ξεχωρίζει ο αρχαιολάτρης κλασικς φιλλογος E. Eβερετ που στα νιάτα του είχε επισκεφθεί την Eλλάδα λίγο πριν απ τον Aγώνα. Nέα κομιτάτα θα ιδρυθούν στην Eυρώπη το 1825, ανάμεσα στα οποία ξεχωρίζουν της Γενεύης, της Mασσαλίας και του Παρισιού, το οποίο αναλαμβάνει πλέον την αρχηγία της λης ευρωπαϊκής κίνησης και σηματοδοτεί πάλι τη μεταβολή της επίσημης γαλλικής πολιτικής απέναντι στο ελληνικ ζήτημα. Tο 1825 άλλωστε είναι η χρονιά που ο ελληνικς αγώνας περνά σε νέα φάση – νέες δυνάμεις κατά των Eλλήνων διατίθενται απ τον πασά της Aιγύπτου Mεχμέτ

Aλή και ταυτχρονα βρίσκει στο πρσωπο του συγγραφέα και πολιτικού Σατομπριάν έναν νέο θερμ υποστηρικτή στο γαλλικ Kοινοβούλιο. Mε αρχική αφορμή την αντιπολιτευτική του διάθεση απέναντι στην κυβέρνηση Bιλέλ της οποίας αποτελούσε μέλος ώς πριν απ λίγο, ο φιλομοναρχικς Σατομπριάν έφτασε με τους λγους του, τα άρθρα και τέλος με το περίφημο φυλλάδιο «Yπμνημα περί της Eλλάδος», που επανεκδθηκε πολλές φορές και μεταφράστηκε αμέσως στα γερμανικά, τα ιταλικά, τα ισπανικά και τα ελληνικά, να διερμηνεύσει επάξια τις αντιδράσεις της κοινής γνώμης και να προωθήσει τις φιλελληνικές θέσεις. Oλες αυτές τις φιλελληνικές εκδηλώσεις παρακινούν, αλλά και συμπληρώνουν οι δημοσιογραφικές εκστρατείες ορισμένων, φιλελευθέρων κυρίως, εφημερίδων και περιοδικών που ενημερώνουν ή και διαμορφώνουν την κοινή γνώμη, οι καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, πως εκθέσεις ζωγραφικής, συναυλίες θεατρικές παραστάσεις, εκτυπώσεις λιθογραφιών, χαρτών κ.ά. Oι συχνές απεικονίσεις παραστάσεων με ελληνικά γεγοντα και πρσωπα, οι οποίες κυκλοφορούσαν προς το ευρύτερο κοιν πάνω σε αντικείμενα της καθημερινής χρήσης [σειρές εικονογραφημένων πιάτων, χαρτιά του τοίχου, Συνέχεια στην 10η σελίδα KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997 - H KAΘHMEPINH

9

Συνέχεια απ! την 9η σελίδα

επιτραπέζια ρολγια, ανθοδοχεία, κομψοτεχνήματα (bibelots), ρεκλάμες για τα σαπούνια και τα αρώματα κ.λπ.], αλλά και η ιδιαίτερα πλούσια διεθνής φιλολογική και λογοτεχνική παραγωγή.

Φιλελληνικ έντυπο Πράγματι, αυτ που ονομάστηκε «φιλελληνικ» έντυπο έπαιξε αποφασιστικ ρλο στην λη διαμρφωση του κινήματος. Mε τη δυναμική του παρουσία χι μνο εκφράζει τον απηχο της κοινής γνώμης, αλλά ταυτχρονα παίζει έναν πολυεπίπεδο ενεργητικ ρλο: γενικά ενημερωτικ και διδακτικ με τα ιστορικά συγγράμματα, τις εξιστορήσεις απ τον χώρο του πολέμου ή τις ταξιδιωτικές αφηγήσεις, τις βιογραφίες ηρώων της ελληνικής επανάστασης, τα πανοράματα με ελληνικά θέματα, τους γεωγραφικούς χάρτες, τις εκδσεις των ελληνικών δημοτικών τραγουδιών, τα διδακτικά εγχειρίδια (γραμματικές, λεξικά κ.ά.), της νεοελληνικής γλώσσας και τις αναδημοσιεύσεις παλαιτερων έργων που αναφέρονται και στην ελληνική αρχαιτητα. Παρακινητικ ρλο έχουν οι ποικίλες εκκλήσεις προς τις εκάστοτε εξουσίες, οι ερανικές προσπάθειες για συγκέντρωση οικονομικών πρων, τα πολιτικά και θρησκευτικά φυλλάδια που προσπαθούν αφ’ ενς να στηρίξουν τη νομιμτητα του ελληνικού αγώνα –τι δεν πρκειται για μια εξέγερση κατά του νμιμου κυρίαρχου, του Σουλτάνου, πως υ-

«Eλλην!πουλο που υπερασπίζεται τον πατέρα του». Eλαιογραφία του Aρί Σεφέρ (1795-1858). O πατέρας, παρά τον π!νο απ! την πληγή στο μηρ!, συνεχίζει να κρατάει το σπαθί του, ενώ ο γιος του τον υπερασπίζεται, προτάσσοντας με αποφασιστικ!τητα το !πλο. Tο μήνυμα της σύνθεσης σαφές: η συνέχεια του αγώνα είναι εξασφαλισμένη απ! γενιά σε γενιά (Mουσείο Mπενάκη).

«Aποτυχία επιχειρήσεως». Eλαιογραφία του Aνρί Nτεκέν (1779-1852). Φανερή η θλίψη στα πρ!σωπα των τεσσάρων Eλλήνων πολεμιστών. Στο βάθος μια π!λη που καίγεται, και αριστερά πομπή ανθρώπων που φεύγουν για να σωθούν, κουβαλώντας !,τι μπορούν απ! το νοικοκυρι! τους (Mουσείο Mπενάκη).

10 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997

ποστηριζταν απ το συντηρητικ κατεστημένο– και αφ’ ετέρου να τονίσουν τι πρκειται για έναν πλεμο του σταυρού κατά της ημισελήνου. Tέλος, η πληθώρα των έργων, σε πεζ ή ποιητικ λγο, απ αναγνωρισμένους λογοτέχνες, αλλά και απ νέους άγνωστους εν πολλοίς δοκιμιογράφους ή στιχοπλκους, που αντλούν τα θέματά τους απ τη σύγχρονη ελληνική πραγματικτητα, ενίοτε και απ την αρχαιτητα και βρίσκουν συχνά την ευκαιρία να εκφράσουν τις προσωπικές τους ανησυχίες και εντυπώσεις απ τον σκληρ απελευθερωτικ αγώνα, αλλά ταυτχρονα και την ηθική τους υποστήριξη στους μαχητές. Σ’ αυτά λα προστίθενται οι κατάλογοι των εκθέσεων, τα θεατρικά προγράμματα και ,τι άλλο κυκλοφρησε με κάποια αναφορά στον ελληνικ αγώνα. Mε βάση τα στατιστικά στοιχεία που προκύπτουν απ τη βιβλιογράφηση των αυτοτελών δημοσιευμάτων(2) μας δίνεται μια πρώτη –φυσικά χι εξαντλητική, αφού λείπουν σα κείμενα έχουν περιληφθεί στον ημερήσιο και τον περιοδικ Tύπο– γενική εικνα της φιλελληνικής παραγωγής απ απψεως ποσοτικής και γεωγραφικής κατανομής. Aπ την επεξεργασία των δυο χιλιάδων τριακοσίων περίπου τίτλων για την περίοδο 1821–1833 απορρέουν τα ακλουθα στοιχεία κατά προσέγγιση, καθ’ τι οι αριθμοί έχουν κάπως διαφοροποιηθεί τελευταίως απ τις νέες προσθήκες που έχουν εντοπιστεί: η Γαλλία παρουσιάζει την υψηλτερη συχντητα στην κλίμακα της φιλελληνικής παραγωγής καλύπτοντας περίπου το 46% του συνλου. Aκολουθούν τα γερμανικά κράτη (περίπου 21%) και η Bρετανία (π. 13,5%). Eρχονται κατπιν οι Kάτω Xώρες (π. 5%) και η Eλβετία (π. 5%), τα ποσοστά των οποίων δεν είναι ευκαταφρνητα για τις μικρές αυτές χώρες, αν αναλογιστεί κανείς το μέγεθος του πληθυσμού τους. Σε χαμηλτερη κλίμακα τοποθετούνται οι Hνωμένες Πολιτείες (π. 4,5%), τα ιταλικά κρατίδια (π. 0,5%), η Pωσία (π. 2%), η Πολωνία με (0,6%), τα σκανδιναβικά κράτη και η Iσπανία με 0,4% αντίστοιχα. Tα στοιχεία αυτά μας προσφέρουν την έκταση και γεωγραφική κατάταξη της παραγωγής, χωρίς ωστσο να μας ενημερώνουν για τη διάδοση και την απήχηση που είχε αυτή στο ευρύτερο κοιν. Σε ποιο βαθμ δηλαδή τα έντυπα αυτά ανταποκρίνονται στις ζητήσεις και τις ανάγκες των αναγνωστών, είτε ικανοποιούν απλά την εκφραστική έφεση των συγγραφέων ή εκπληρώνουν τις προπαγανδιστικές προσπάθειες των ποικίλων σωματείων, φιλελληνικών, πολιτικών ή φιλανθρωπικών. Λείπουν ακμη τα στοιχεία για τον αριθμ των τραβηγμάτων απ κάθε έντυπο που θα βοηθούσε να γίνει αντιληπτή στο σύνολ της η πραγματική διάχυση του φιλελληνικού εντύπου. Eπίσης, για να εκτιμηθεί στις σωστές της διαστάσεις η συμβολή της φιλελληνικής παραγωγής, θα πρέπει να ληφθεί υπψη τι κυκλοφρησε σε μια εποχή που είχε αμφισβητηθεί σοβαρά η ελευθερία του Tύπου. Ωστ-

«Σύγχρονο ελληνικ! θέμα εμπνευσμένο απ! τη σφαγή της Σαμοθράκης». Eλαιογραφία του Zαν-Mπατίστ Bενσ!ν (1789-1855), ο οποίος παρουσίασε τον πίνακά του στο παρισιν! Σαλ!νι του 1827 ως εξής: γέρος, καθισμένος στα ερείπια του καμένου του σπιτιού, δίπλα στο σώμα της κ!ρης του που σκοτώθηκε στη σφαγή της Σαμοθράκης (1821), κρατάει στα χέρια του το βρέφος που εκείνη θήλαζε (Mουσείο Λούβρου, Παρίσι).

σο, παρ’ λες τις εκάστοτε δύσκολες συνθήκες, το φιλελληνικ έντυπο, που κυκλοφρησε φανερά ή κρυφά, παρουσίασε αξιλογο γκο. Φαινμενο που δεν εμφανίζεται για κανένα άλλο παρμοιο γεγονς στα αντίστοιχα χρνια (επαναστατικά κινήματα στη Σερβία, την Iταλία, την Iσπανία, με εξαίρεση βέβαια τη Γαλλική Eπανάσταση).

Eλληνες της Διασποράς Στην παραγωγή αυτή συμπεριλαμβάνονται και εκτενέστερα ή μικρτερα συγγράμματα που συνέταξαν Eλληνες της διασποράς οι οποίοι, με κάθε τρπο, προσπάθησαν ευθύς απ την αρχή να προκαλέσουν φιλελληνικά ερεθίσματα. Tο ίδιο άλλωστε ισχύει και για τις αυτοεξριστες προσωπικτητες, πως ο Kοραής, ο Kαποδίστριας και ο μητροπολίτης Iγνάτιος Oυγγροβλαχίας, που, με την εμπειρία και το κύρος του ο καθένας, υπηρέτησαν τον κοιν σκοπ. Zώντας απ κοντά τις αντιδράσεις και έχοντας τριβή με τον εκεί τρπο στοχασμού, οι σπουδασμένοι στη Δυτική Eυρώπη Eλληνες θεωρούν καθήκον τους να ενημερώνουν τους ξένους ως προς την ελληνική πραγματικτητα, τις αιτίες και το σκοπ της ελληνικής επανάστασης και συ-

νάμα να αντικρούουν τις ποικίλες κατηγορίες που διατυπώθηκαν στο Συνέδριο του Λάιμπαχ εναντίον των Eλλήνων. Tην ελληνική επιχειρηματολογία ανέπτυξαν σε ξενγλωσσα, κυρίως γαλλικά, κείμενα, εκτς απ τον Aδ. Kοραή που εργάστηκε συστηματικά προς την κατεύθυνση αυτή, ο Kων. Πολυχρονιάδης, ο K. Mινωίδης Mηνάς, ο Παν. Kοδρικάς, ο Kων. Nικολπουλος, ο Γρηγ. Παλαιολγος, ο Mιχ. Σχινάς και άλλοι. Tρία κυρίως επιχειρήματα αναπτύσσονται απ την ελληνική πλευρά: α) H κοιντητα του πολιτισμού, δηλαδή η συμβολή της αρχαίας Eλλάδας στη διαμρφωση του ευρωπαϊκού πνεύματος και πολιτισμού και το χρέος που είχε η Eυρώπη απέναντι στους απογνους των αρχαίων. Oι Eλληνες ζητούσαν πια μία ιστιμη θέση στην ευρωπαϊκή οικογένεια. β) Tο θέμα της νομιμτητας του ελληνικού αγώνα. (Oπως υποστηριζταν, η οθωμανική κυριαρχία δεν είχε αναγνωριστεί ποτέ ως νμιμη απ τους Eλληνες, αφού η πτώση του Bυζαντίου δεν επισφραγίστηκε με κανέναν ρκο υποταγής στους Oθωμανούς.) γ) Tο βαθιά ριζωμένο αίσθημα προσωριντητας των Oθωμανών στον ευρωπαϊκ χώρο. Aς σημειωθεί εδώ τι η νοοτροπία αυτή θα αλλάξει ουσιαστικά μνον έναν αιώνα αργτερα, ταν ο Mουσταφά Kεμάλ, μεμφμε-

νος τη στρατιωτική δομή της Oθωμανικής Aυτοκρατορίας και τις κατακτητικές της διαθέσεις, κηρύσσει την ειρήνη και την οικονομική προδο και στερεώνει τους Tούρκους στο χώρο που βρίσκονταν.

Προσφορά Kρίνοντας, τέλος, τα αποτελέσματα λης αυτής της κινητοποίησης θα μπορούσε να σημειώσει κανείς τα ακλουθα: Aν στο νομα του φιλελληνισμού διαμορφώθηκαν καταστάσεις ξένες προς τα αρχικά του κίνητρα, αν το κίνημα αυτ χρησιμοποιήθηκε συχνά για ιδιοτελείς σκοπούς απ άτομα και κυβερνήσεις, τούτα λα δεν είχαν ως συνέπεια να εξουδετερώσουν τα θετικά αποτελέσματα που προέκυψαν. Eτσι, πέρα απ την υλική συνδρομή στον αγωνιζμενο ελληνικ λα βαραίνει η ηθική υποστήριξη απ την οποία άντλησαν οι Eλληνες, ως μέλη της ευρύτερης ευρωπαϊκής οικογένειας, την ψυχική τους δύναμη για να συνεχίσουν, παρ’ λες τις ανυπέρβλητες εξωτερικές και εσωτερικές αντιξοτητες, την πάλη για την εθνική τους υπσταση. Kαι το σημείο αυτ, η επίμονη συνέχιση του πολέμου ώς το τέλος, με τα ποια σημεία καμπής στη διαδρομή, είναι και η μεγάλη προσφορά, η οποία επισφραγίστηκε με τη Nαυμα-

χία του Nαυαρίνου. Tα πράγματα είχαν πάρει τη φορά τους· δεν υπήρχε πια στις συνειδήσεις περίπτωση αναστροφής των γεγοντων. Aπ την πεισματική αυτή συνέχιση επηρεάστηκαν οι κυβερνήσεις και οδηγήθηκαν τελικώς ν’ αλλάξουν στάση, κινούμενες χι μνον υπ την πίεση της κοινής γνώμης –ο ρλος της οποίας έχει, ίσως, κάπως υπερεκτιμηθεί– αλλά για να κατοχυρώσουν έγκαιρα, η κάθε μία απ τη μεριά της, τα δικά της συμφέροντα στο χώρο της Aνατολικής Mεσογείου, τώρα που είχαν διαταραχθεί οι ισορροπίες στην περιοχή. Σημειώσεις: 1. Eμμ. Γ. Πρωτοψάλτης, «Iστορικά έγγραφα περί αρχαιοτήτων και λοιπών μνημείων της Iστορίας κατά τους χρνους της Eπαναστάσεως και του Kαποδίστρια», Aθήνα 1967. (Eκδσεις Aρχαιολογικής Eταιρείας Aθηνών αρ. 59) και του ίδιου, «O Φιλελληνισμς ως αντανάκλασις του ελληνικού πολιτισμού και ως εκδήλωσις ευρωπαϊκής συνεργασίας», στον τμο Mνήμη Γεωργίου Λ. Πετροπούλου (1897–1964). Συγκέντρωση κειμένων και γενική επιμέλεια Παν. Δ. Δημάκης, τ. B΄, Aθήνα, 1984. 2. Λουκία Δρούλια, «Philhellenisme. Ouvrages inspirés par la guerre de I’ Indépendance grecque», 1821–1833, Aθήνα 1974. (Oι περίπου 200 νέες προσθήκες που εντοπίστηκαν έκτοτε ανεβάζουν κάπως τα ποσοστά των εντύπων στις Kάτω Xώρες και στα σκανδιναβικά κράτη).

KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997 - H KAΘHMEPINH

11

Προμετωπίδα που σχεδίασε ο Achille Devéria για την έκτη έκδοση της συλλογής «Mεσσηνιακά και άλλα ποιήματα» του Kαζιμίρ Nτελαβίν. Παρίσι, 1823. (Bιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου του Πρίνστον).

12 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997

«Bλια θέλω και μπαρούτι» Γάλλοι συγγραφείς στο πλευρ των αγωνιζμενων Eλλήνων H συγγραφέας Nτελφίν Γκαί (1804–1855) σε προσωπογραφία του Λουί Eρσάν (1770–1860). H στράτευση της γνωστής στα παρισινά σαλνια Nτ. Γκαί υπέρ του ελληνικού αγώνα, σηματοδοτείται με το έργο της «O έρανος». (Eλαιογραφία σε καμβά, Eθνικ Mουσείο Aνακτρων, Bερσαλλίες).

Tης Claire Constans Aνώτερης Eπιμελήτριας του Eθνικού Mουσείου των Aνακτρων των Bερσαλλιών και του Tριανν

AΠO τα μέσα του 16ου αιώνα, αρχίζουν να πληθαίνουν οι περιγραφές της Eλλάδος απ την πένα Γάλλων περιηγητών. Eπιπλέον, ποιητές και μυθιστοριογράφοι εμφανίζονται σαν κληρονμοι της αρχαίας Eλλάδας σε μια λογοτεχνία που αναμιγνύει τη μυθοπλασία με την ιστορική μαρτυρία: μετά το έργο «O Mέγας Kύρος» του Scudery ή τις «Περιπέτειες του Tηλέμαχου» του Φενελν, το «Tαξίδι του νεαρού Aνάχαρση στην Eλλάδα» του αββά Mπαρτελεμί (1788), που αφηγείται σε επτά τμους τις εντυπώσεις ενς νεαρού Σκύθη, σύγχρονου του Φιλίππου B΄ της Mακεδονίας, γνωρίζει τεράστια επιτυχία σε λη την Eυρώπη, μέχρι το 1830.

Για να ενισχυθούν τα παλικάρια Oι αρχές του 19ου αιώνα είναι μια εποχή που ευνοούσε την πολυμάθεια. Στη Γαλλία συζητούν τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της Aθήνας και της Pώμης· εκδίδονται βιβλία, μεταφράζονται αρχαίοι συγγραφείς, γίνονται διαλέξεις. Mέσα σ’ αυτ το κλίμα πνευματικού πυρετού εκδίδει ο Σατομπριάν, το 1811, το «Oδοιπορικ απ το Παρίσι στην Iερουσαλήμ», το οποίο γίνεται έργο αναφοράς ενς νέου είδους, που η ιστορική κριτική συναντά τις κλασικές αναδρομές και τις περιγραφές των δεινών των σύγχρονων Eλλήνων. Eπιτέλους, η σύγχρονη Eλλάδα αρχίζει να τραβά το ενδιαφέρον. Hδη απ το 1803 ο Kοραής είχε δημοσιεύσει στα γαλλικά τη μελέτη του με τίτλο «Σχετικά με την παρούσα κατάσταση του πολιτισμού στην Eλλάδα» και την «Kιβωτ» λεξικ αρχαίων–νέων ελληνικών. Aφτου γίνονται γνωστές στη Γαλλία οι πρώτες μάχες, ο Tύπος τις προβάλλει και η κοινή γνώμη ξεσηκώνεται και παρεμβαίνει με χίλιους τρπους. «Yπήρξε ένας φιλελληνισμς κοσμικς, με γιορτές, χοροεσπερίδες, εράνους, φιλανθρωπικά κονσέρτα, εκθέσεις ζωγραφικής, θεατρικές παραστάσεις για να ενισχυθούν τα “παλικάρια” (ελληνικά στο κείμενο)· ένας φιλελληνισμς θρησκευτικς, που υποστήριζε τους χριστιανούς Eλληνες κατά των μουσουλμάνων Tούρκων· ένας φιλελεύθερος, βολταιρικς φιλελληνισμς που επευφημούσε τους υπηκους που εξεγέρθηκαν εναντίον των δεσποτών τους· ένας ρομαντικς φιλελληνισμς που ενδιαφερταν για τη μυστηριώδη πλευρά της περιπέτειας και την ταύτιση των παλικαριών με τους καρμπονάρους. Kαι υπήρχε επίσης, και κυρίως, ένας λο-

γοτεχνικς φιλελληνισμς εμπνευσμένος απ τις αρχαιοελληνικές μνήμες. Oι συγγραφείς και οι ζωγράφοι ήταν αυτοί που ξεσήκωσαν την κοινή γνώμη υπέρ ενς λαού ο οποίος εξακολουθούσε να είναι –κανείς δεν αμφέβαλλε– ηρωικς και γεμάτος χάρη» (R. Canat, 1911). Oι συγγραφείς συχνά περιγράφουν το πλεμο και τους ήρωές του βασισμένοι σε δημοσιογραφικές αφηγήσεις, πως ο Σεντ–Mπεβ που περιγράφει στην εφημερίδα «Le Globe» μια Xίο «ερειπωμένη... που έπνιγαν ακμα και τα βυζανιάρικα μωρά». Συχνά επίσης, ο ποιητής μιλά

σαν αυτπτης μάρτυρας, πως ο Σιλβέν Φαλαντέ που παίρνει την άδεια απ τον Pασίντ Πασά, τον Δεκέμβρη του 1826, να μεταβεί στην Aθήνα και που αφηγείται την εξαγορά μιας νεαρής σκλάβας (χάρη σε κάποιες ανάλογες εξαγορές, η πλη των Ψαρών του δώρισε για να τον τιμήσει ένα σπαθί με αφιέρωση γραμμένη με χρυσά γράμματα). Aναδύεται έτσι ένα θέμα που είναι κράμα απο μύθους, αρχαιτητα, νειρο και πραγματικτητα: το θέμα του ήρωα. Eίναι, πρώτ’ απ’ λους, ο Mπάιρον, ο ποιητής που άγγιξε το μεγαλείο με το θάνατ του στα ξένα

για τον Nτελαβίν και τον Beauchesne –«Aγία Eλένη!... Mεσσολγγι!»– πρτυπο του στρατευμένου καλλιτέχνη για τον Λεβλ: «Yιοθετημένος απ την Eλλάδα, πέθανε για την Eλλάδα». Eίναι λοι οι αγωνιστές της ελευθερίας, που τους υποστηρίζει η Φιλολογική Eταιρεία η οποία τάχθηκε υπέρ της ελληνικής υπθεσης μετά την έκκληση που απηύθυναν οι Eλληνες στον Πάπα. Eίναι «οι Iφιγένειες της σύγχρονης Eλλάδας», που τις αποκαλούν Kαλλιμάρτυρες», θέμα των μαθημάτων του Bιλμέν. Eκτς απ τον Δημοσθένη, τον BοΣυνέχεια στην 14η σελίδα

KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997 - H KAΘHMEPINH

13

απομιμήσεις ελληνικών ποιητικών προτύπων, ιδιαίτερα των δημοτικών τραγουδιών πως τα μετέφρασε ο Φοριέλ, πως το περίφημο του «Kλέφτη το Kιβούρι» («να ’ναι πλατύ για τ’ άρματα, μακρύ για το κοντάρι», του οποίου ο Alletz αναπαράγει την εικνα: «O μεγάλος Λεωνίδας, ρθιος στο κιβούρι του, το χέρι κι λας οπλίζει...»

Συνέχεια απ την 13η σελίδα

ναπάρτη ή τον Tζορτζ Oυάσιγκτον, περισστερο απ τον Mιλτιάδη στον Mαραθώνα, είναι ο Λεωνίδας στις Θερμοπύλες που γίνεται το πρτυπο, και η τραγωδία «Λεωνίδας» του Πισά που παρουσιάζεται στο Παρίσι το 1825, περιουσία του γιου του Kανάρη, γνωρίζει θριαμβευτική επιτυχία.

Bλια θέλω και μπαρούτι

Ω, γη της Παλλάδος Aπγνωση κι ελπίδα, μύθος και πεποίθηση: λοι ενθουσιάζονται και χαιρετίζουν την Eλλάδα με τον τρπο του Vigny στην «Eλένη» (1816;): «Kοιτάξτε, είναι η Eλλάδα!... Xαίρε, βασίλισσα των τεχνών! Xαίρε αθάνατη Eλλάδα! Ω, κρη του ήλιου! Ω, γη της Παλλάδος!». Mιλούν επίσης για την ελληνική αφύπνιση: «Yπήκοοι, απ σας ζητούν να υπακούετε χωρίς παράπονα / Xριστιανοί, ο Θες σας έχει ορίσει να συγχωρήσετε τις προσβολές /...Για τα κρίματά σας, ω Eλληνες, υφίστασθε την τιμωρία», γράφει ο Mπουσμπαρν. O Bιενέ θρηνεί για τους Πραγινούς· ο Λεβλ μιλά για την εξορία και συμβουλεύει τους Eλληνες να χρησιμοποιήσουν ειρηνικά πλα, που και άλλοτε υπήρξαν επωφελή για τους εξριστους Eλληνες. «Aν σας αρνηθούν το άσυλο.../ Eπαναλάβετε τους στίχους του Eυριπίδη». Oι Eλληνες στο Παρίσι είναι ιδιαίτερα δραστήριοι· οι Zωσιμάδες χρηματοδοτούν εκδσεις. O Kοραής κάνει γνωστούς τους αρχαίους και σύγχρονους Eλληνες συγγραφείς. O Πίκολος ασχολείται με τις ελληνικές επιρροές στη λογοτεχνία του 17ου αιώνα. O Zαλώνης οραματίζεται την ένωση των δύο εκκλησιών. Yπάρχει επίσης μια λογοτεχνία πιο στρατευμένη που επιζητεί να πείσει την εξουσία για το δίκαιο της ελληνικής υπθεσης. O Kονστάν και ο Σατομπριάν πρωτοστατούν. Oλα τα επιχειρήματα επιστρατεύονται. Tο βάρος της ιστορίας υπογραμμίζεται απ τον Kαλβιμν Σεν–Mαρτιάλ ο οποίος μιλά για την ελπίδα των Eλλήνων, ταν ο Kάρολος ο 8ος μπήκε στη Nάπολη, καθώς και για τις προσπάθειες του Mαζαρέν και του Λουδοβίκου του 14ου να προστατεύσουν τα Xανιά και τη Xίο. Για τον Nτελαβίν, στο ποιητικ έργο του «Mεσσηνιακές Ωδές» η ελευθερία της Eλλάδας δεν πρέπει να είναι «τοπική και άγονη, πως αυτή που απολαμβάνει η Aγγλία, αλλά η ελευθερία του ανθρώπινου γένους», ενώ το Kομιτάτο του Παρισιού ανακοινώνει ένα δάνειο άνω των δέκα εκατομμυρίων που έχει «ως υποθήκη το στρατπεδο του αγά, τη σέλα του Kλέφτη και τα ερείπια του Παρθενώνα». Tο δάνειο αυτ αντικαταστάθηκε απ δωρεές το 1826, γιατί η Aγγλία απαίτησε την αποκλειστικτητα του δανεισμού στους Eλληνες, με επιτκιο. H θρησκεία μπαίνει κι αυτή στο λογαριασμ. O Aνγκλεμν προβάλλει τον χριστιανισμ ως ελπίδα ελευθερίας, στο έργο του «Ψαρά»: «Eλλάδα... Tο Bυζάντιο θα είναι η κατάκτησή σου! Θα ξαναβρείς την ελευθερία!» O Bιγιεβάν διαμαρτύρεται γιατί

Προμετωπίδα απ το «Σάλπισμα πολεμιστήριο» προς τους Eλληνες του Aδαμαντίου Kοραή. Tο 1801, μετά τις νίκες του Nαπολέοντα στην Aίγυπτο, θεωρώντας ο Kοραής ως πιθανή μια γαλλική επέμβαση και στην Eλλάδα, δημοσίευσε το «Σάλπισμα πολεμιστήριο» με το ψευδώνυμο Aτρμητος Mαραθώνιος. Eίναι η εποχή που ο Kοραής στρέφει λες του τις προσπάθειες στην αφύπνιση της εθνικής συνείδησης.

«κανένας χριστιανς μονάρχης δεν τράβηξε το σπαθί του!» ενώ υπάρχει ακμα ένα διφορούμενο κλίμα που ο Eλληνας παραμένει ο σχισματικς, ο Γκοτιέ κάνει έκκληση στον Πάπα, ενώ ο Mενεσέ διασκεδάζει το κοιν του στο «Aμουράτ και Mουσταφά» παρουσιάζοντας έναν θλιμμένο νεαρ σουλτάνο που δοκιμάζει και εκτιμά το

14 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997

O ποιητής Kαζιμίρ Nτελαβίν (1793–1843) σε προσωπογραφία του Aνρί Σεφέρ (1798–1860). O K. Nτελαβίν, δημιουργς των τριών ελεγειακών ποιημάτων «Mεσσηνιακά», στάθηκε υπέρμαχος της ελληνικής υπθεσης. (Eλαιογραφία σε καμβά, Eθνικ Mουσείο των Aνακτρων, Bερσαλλίες).

κρασί αποκαλώντας το «θεϊκ χυμ που η θρησκεία μάς απαγορεύει». Πώς λοιπν να μην επισημάνει κανείς την τεράστια ποικιλία αυτής της ποίησης, βασισμένης συχνά στα καλά αισθήματα, στην οποία πολλοί εφαρμζουν το τέχνασμα του Σενιέ: «Για νέες σκέψεις, ας κάνουμε παλιούς στίχους». Kαμιά φορά, γίνονται

Eίναι ποιητικές δημιουργίες αναρίθμητες και άνισες και οι κοινοί τποι τους καταλήγουν να κουράζουν. Oμως η λογοτεχνική φιλοδοξία υπάρχει και γίνεται φανερή σε πολλές περιπτώσεις. O Λαμαρτίνος στο Dernier Chant (Tελευταίο Aσμα), που το θέλει «εντελώς αγγλικ», αναμιγνύει αρχαιτητα και σύγχρονες εκφράσεις. H Nτελφίν Γκαί εισάγει «ετεροχρονισμούς» στο έργο της «La quete» (O έρανος): «Aυτοί είναι οι Eλληνες που δίδασκε στην Kρινθο ο απστολος Παύλος... ο ποιμένας που την ευγλωττία του θαύμασε η Λουτεσία». O Λεμερσιέ χρησιμοποιεί στο έργο του για το θάνατο του Tζαβέλα («Πολέμησε σαν Hρακλής, και σαν εκείνον πέθανε») το ρυθμ του στίχου του Nτελαβίν «Tραγουδούσε σαν Oμηρος, πέθανε σαν Aχιλλέας». O Λαμαρτίνος χρησιμοποιεί την παρήχηση για να εκφράσει τη βία της μάχης: «Le rapide incendie / De sabords en sabords / Remonte, redescend,rase les flots fumant/ (...)Glissant comme un serpent» («Tο γρήγορο σκαρί/ απ καννι σε καννι/(...)Aνεβαίνει, κατεβαίνει, σκίζει τ’ αφρισμένα κύματα/(...)γλιστρώντας σαν φίδι»). O Oυγκ, τέλος, παίζει με τη φαντασία, την έμπνευση και τη διατύπωση, απαλύνοντας την ποιητική φράση: «Θέλεις, για να μου γελάσεις, ένα μορφο πουλί του δάσους;»... «Φίλε, λέει το ελληνπουλο, το παιδί με τα γαλάζια μάτια, βλια θέλω και μπαρούτι». Oι φιλέλληνες συγγραφείς προσπαθούν με λα τα μέσα να κινητοποιήσουν το κοιν: με ειρωνεία, πως ο Mερί και ο Mπαρτελεμί στη «Villeliade» που απαντάται ο Mασσαλιώτης εφοπλιστής Mπριά «Yποκριτής φιλέλληνας, στην πράξη φιλτουρκος»· με μαχητική διάθεση, κατά το πρτυπο του Σατωμπριάν· με ποικίλες αναφορές, πως στον Bερανζέρο, που ζητά μια πατρίδα για τον Aνακρέοντα και τον ξεσηκωμ των Eλλήνων «γιατί οι χριστιανοί βασιλιάδες δεν θα πάρουν εκδίκηση γι’ αυτούς!» O Zαλώνης ξαφνιάζει ταν αποκαλύπτει, το 1824, τον πλούτο και την υστεροβουλία των Φαναριωτών. H έλλειψη επιείκιας του Σεν–Bενσάν ή η απογοήτευση του Mισ μπροστά στα «χωρίς γοητεία» ερείπια θα φαίνονταν σχεδν ανθελληνικές στα χρνια του παθιασμένου αγώνα. Ωστσο, ήδη απ το 1828, λοι διαπιστώνουν την εξάντληση του ενδιαφέροντος για τον ελληνικ αγώνα: η Eλλάδα έχει σωθεί. Oι επαναστατικές θεωρίες, τα καλά αισθήματα, τα λγια νειρα των συγγραφέων στρέφονται αλλού.

O γαλλικς Tύπος και το 1821 Kαθοριστική ήταν η συμβολή του στην ανάπτυξη του Φιλελληνισμού στη Γαλλία Tου Iωάννη Δημάκη Kαθηγητή Nεώτερης Iστορίας του Πανεπιστημίου Aθηνών

O ΓAΛΛIKOΣ Tύπος έπαιξε αποφασιστικ ρλο στην ανάπτυξη του φιλελληνισμού στη Γαλλία, τσο με την ειδησεογραφία του, σο και με την αρθρογραφία του. Aπ την αρχή της ελληνικής επανάστασης λες οι εξελίξεις στη χώρα, πολεμικά γεγοντα στην ξηρά και τη θάλασσα, η πολιτική οργάνωση της επαναστατημένης Eλλάδας, οι διπλωματικές διαβουλεύσεις, παρήλαυναν απ τις στήλες του Tύπου, καλύπτοντας μάλιστα το μεγαλύτερο μέρος των εξωτερικών του ειδήσεων. Eτσι οι αναγνώστες ήταν σε θέση να παρακολουθούν καθημερινά τους ηρωισμούς αλλά και τις θυσίες των Eλλήνων, με αποκορύφωμα γεγοντα πως η καταστροφή της Xίου και η πολιορκία και η έξοδος του Mεσολογγίου. Oι ειδήσεις κατέφθαναν στο Παρίσι απ ποικίλους δρμους, πως απ τα ελληνικά λιμάνια, με ενδιάμεσους σταθμούς τα Iνια νησιά, τις ιταλικές πλεις και τη Mασσαλία, ή διά της ηπειρωτικής οδού, κυρίως με αναδημοσιεύσεις απ γερμανικές εφημερίδες που είχαν τις πηγές τους στη Bιέννη και την Kωνσταντινούπολη. H συνεχής συνεπώς ενημέρωση της κοινής γνώμης με ειδήσεις αλληλοσυμπληρούμενες και συχνά δραματοποιημένες, κρατούσαν σε εγρήγορση τα πνεύματα και εξήπταν το ενδιαφέρον. Aς σημειωθεί τι ο χρνος που ήταν αναγκαίος για την κοινοποίηση μιας είδησης στη Γαλλία απ τα θέατρα των γεγοντων ήταν, με τα μέσα της εποχής, περίπου ένας μήνας, με το μικρτερο χρονικ διάστημα των είκοσι ημερών για τα δύο κορυφαία γεγοντα της επανάστασης, την πτώση του Mεσολογγίου και τη ναυμαχία του Nαυαρίνου. Παράλληλα με τη δημοσίευση των ειδήσεων ο γαλλικς Tύπος –ή τουλάχιστον οι περισστερες εφημερίδες– σχολίαζαν τα γεγοντα της ελληνικής επανάστασης. Tο μεγαλύτερο μέρος των γαλλικών εφημερίδων ήταν σαφώς φιλελληνικές, και συγκεκριμένα ο «Συνταγματικς», ο «Γαλλικς Tαχυδρμος», η «Eφημερίδα του Eμπορίου», η «Eφημερίδα των Συζητήσεων», η «Λευκή Σημαία» και ο «Aστέρας». Yπάρχουν μως και εχθρικές εφημερίδες στην ελληνική υπθεση, πως η «Kαθημερινή» και η «Eφημερίδα της Γαλλίας». (Aργτερα θα παρατηρηθούν κάποιες μεταστροφές και στα δύο στρατπεδα). Φιλελληνικά ήταν επίσης και τα μεγαλύτερα περιοδικά, πως η «Eγκυκλοπαιδική Eπιθεώρηση», οι «Γενικοί Πίνακες» και ο «Kσμος». Eίναι χαρακτηριστικ τι ο φιλελληνικς Tύπος ανήκει σε λο το πολιτικ φάσμα. Στη Γαλλία αυτή την ε-

O γαλλικ ς Tύπος, φιλελληνικ ς στην πλειον τητά του, έπαιξε καθοριστικ ρ λο στην ανάπτυξη του Φιλελληνισμού στη Γαλλία. Στη φωτογραφία, οι φιλελληνικές εφημερίδες «Drapeau Blanc» και «Le Constitutionnel», και η εχθρική προς την ελληνική υπ θεση «La Quotidienne».

ποχή υπήρχαν δύο μεγάλες πολιτικές παρατάξεις: οι συντηρητικοί, γνωστοί ως βασιλικοί και οι φιλελεύθεροι, γνωστοί ως συνταγματικοί, που βρίσκονται σε οξεία μεταξύ τους αντιπαράθεση. Oλες ανεξαιρέτως οι φιλελεύθερες εφημερίδες ήταν μαχητικά φιλελληνικές, ενώ οι συντηρητικές ήταν διχασμένες. Kαι αυτές στην πλειοψηφία τους ήταν φιλελληνικές, αλλά ανάμεσά τους υπήρχαν και κάποιες εχθρικές προς την ελληνική επανάσταση. Θα πρέπει πάντως να παρατηρηθεί τι σοι στο γαλλικ Tύπο ήταν εχθρικοί ή επιφυλακτικοί απέναντι στην ελληνική υπθεση, δεν το έκαναν απ συμπάθεια προς τους Tούρκους, αλλά απ φβο για τις δυσμενείς επιπτώσεις που θα μπορούσε να έχει η ελληνική επανάσταση στα συντηρητικά καθεστώτα της μεταναπολεντειας Eυρώπης και στις σχέσεις ανάμεσα στη Pωσία και την Oθωμανική Aυτοκρατορία. Aντίθετα, οι φιλέλληνες και των δύο παρατάξεων δίνουν έμφαση στον εθνικ χαρακτήρα του αγώνα των Eλλήνων, που επιζητούν να σπάσουν τα δεσμά μιας μακρχρονης τυραννίας, στο ένδοξο παρελθν τους, το οποίο ανακαλούν με τις ηρωικές πράξεις τους, και στον αγώνα του σταυρού εναντίον της ημισελήνου, που εκφράζει πως τονίζεται, η ελληνική επανάσταση. Eξάλλου, οι φιλελεύθεροι απ τους φιλέλληνες, βλέπουν στον ελληνικ αγώνα και μια εκδήλωση ανατροπής της συντηρητικής τάξης και της «αρχής της νομιμτητας» που είχε επιβάλει στην Eυρώπη εκείνη την εποχή η «Iερά Συμμαχία». Ως προς την απήχηση τώρα των φιλελληνικών ιδεών στη γαλλική κοινή γνώμη, με βάση στατιστικά στοι-

χεία της κυκλοφορίας των γαλλικών εφημερίδων το 1824, διαπιστώνουμε τι η κυκλοφορία των φιλελληνικών εφημερίδων ξεπερνούσε το 80% του συνλου του Tύπου. Eνα σημαντικ στοιχείο που θα πρέπει να επισημανθεί είναι η σύνδεση της ελληνικής επανάστασης στο γαλλικ Tύπο με τα εσωτερικά προβλήματα της Γαλλίας. Πράγματι, η ελληνική επανάσταση χρησιμοποιήθηκε ως πλο και απ τις δύο παρατάξεις, ιδιαίτερα απ τη φιλελεύθερη στις μεταξύ τους πολιτικές αντιδικίες. Συγκεκριμένα, οι φιλελεύθεροι και μαζί τους οι λίγοι συντηρητικοί αντικυβερνητικοί, προσάπτουν στην κυβέρνηση τι ευθύνεται για τα δεινά των Eλλήνων, γιατί ενισχύει στρατιωτικά τον πασά της Aιγύπτου Mεχμέτ Aλή, παρέχοντάς του Γάλλους στρατιωτικούς και καθελκύοντας γι’ αυτν πλοία στα γαλλικά νεώρια. H πτώση μάλιστα του Mεσολογγίου, με τη συναισθηματική φρτιση που το γεγονς αυτ προκάλεσε στην κοινή γνώμη, δίνει την ευκαιρία στις αντικυβερνητικές εφημερίδες να ασκήσουν βίαιη πολεμική στην κυβέρνηση για τη φιλοτουρκική, πως ισχυρίζονται, πολιτική της, που οδήγησε στο θλιβερ αυτ αποτέλεσμα. H ναυμαχία εξάλλου του Nαυαρίνου, που συμπίπτει με έντονη προεκλογική περίοδο στη Γαλλία, χρησιμοποιείται σαν μέσο προεκλογικού αγώνα. Oι αντικυβερνητικοί, που εκδηλώνουν τον ενθουσιασμ τους για το γεγονς, επισημαίνουν τι η ναυμαχία αυτή πραγματοποιήθηκε αντίθετα προς τη θέληση των κυβερνώντων και οφείλεται αποκλειστικά στους Γάλλους αξιωματικούς και ναύτες, με επικεφαλής τον Γάλλο

ναύαρχο Δερινύ (ανιψι αντικυβερνητικού υποψηφίου, πως επισημαίνεται). O «Γαλλικς Tαχυδρμος» μάλιστα, κάνοντας έκκληση προς τους ψηφοφρους να ψηφίσουν αντικυβερνητικούς υποψηφίους, εξηγεί τι στις τάξεις τους βρίσκονται οι φίλοι των Eλλήνων και υποστηρίζει τι «αν λη η Eλλάδα είχε μεταξύ μας δικαίωμα ψήφου, θα ψήφιζε τους υποψηφίους της συνταγματικής αντιπολίτευσης». Aπ την άλλη πλευρά οι κυβερνητικοί, αντεπιτιθέμενοι, αποδίδουν στους φιλελεύθερους αντιπάλους τους τι η ναυμαχία του Nαυαρίνου τους προκάλεσε σύγχυση. Kαι τούτο, πως γράφει το κυβερνητικ ργανο «Γενικ Mητρώο», «γιατί η νίκη του Nαυαρίνου έρχεται σε πάρα πολύ κακή στιγμή για τις ανατρεπτικές τους ελπίδες· γιατί το καννι του ναυάρχου Δερινύ, βύθισε τους εσωτερικούς εχθρούς της κυβέρνησης, πως και τους εξωτερικούς εχθρούς της· με μια λέξη γιατί η νίκη του Nαυαρίνου είναι καθαρά γαλλική και καθαρά βασιλική». Eίναι φανερ τι ο φιλελληνικς Tύπος που υποστηρίζει την ελληνική επανάσταση, συχνά την εκμεταλλεύεται, εφσον προσπαθεί να αντλήσει απ αυτή πολιτικά οφέλη για την παράταξη στην οποία έχει στρατευθεί. Oμως και η ιδιοτελής αυτή υποστήριξη παρέχει συχνά ανιδιοτελείς καρπούς, αφού η προβολή και έξαρση με θερμούς τνους της ελληνικής επανάστασης, έστω κι αν αυτ χρησιμοποιείται ως μέσο πολιτικής αντιπαράθεσης, έχει ως αποτέλεσμα να τροφοδοτεί τον ανιδιοτελή φιλελληνισμ, ωθώντας τους πολίτες σε πράξεις συμπαράστασης και ενίσχυσης του ελληνικού αγώνα.

KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997 - H KAΘHMEPINH

15

O Nτελακρουά και η Eλλάδα O Γάλλος ζωγράφος που αναγνωρίστηκε ως ο αδιαμφισβήτητος υμνητής του ελληνικού αγώνα

«O Mπτσαρης αιφνιδιάζει το στρατπεδο των Tούρκων κατά την ανατολή του ήλιου». Eλαιογραφία σε καμβά του Eυγένιου Nτελακρουά (1798–1863). Aπεικονίζει την επίθεση του Mάρκου Mπτσαρη κατά των τουρκικών δυνάμεων στο Kαρπενήσι τη νύκτα της 8ης/21ης Aυγούστου 1823. Oι Tούρκοι λύγισαν απ τις ορμητικές εφδους των Eλλήνων, μως ο Mπτσαρης, πληγωμένος υπέκυψε τελικά στα τραύματά του (Mουσείο Tέχνης, Tολέδο). Tης Arlette Sérullaz Γενικής Eπιμελήτριας του Tμήματος Σχεδίων του Mουσείου Λούβρου –Yπεύθυνης του Eθνικού Mουσείου Nτελακρουά

AΠO λους τους Γάλλους καλλιτέχνες που ανακάλυψαν, διαβάζοντας τον Tύπο της εποχής, τον αγώνα του ελληνικού λαού για να κερδίσει με κάθε θυσία την ελευθερία του, ο Eυγένιος Nτελακρουά (1798–1863) είναι σίγουρα ο διασημτερος. Στη Γαλλία, το έργο του μεγάλου αυτού ζωγράφου υπήρξε για πολύ καιρ επίκεντρο ζωηρών συζητήσεων, με συνέπεια ο καλλιτέχνης να γίνει, χωρίς να το θέλει, πρσωπο «δημοσιογραφικά» προβεβλημένο. Tο ασίγα-

στο πάθος του για τη ζωγραφική του επέτρεψε, ωστσο, να αντιμετωπίσει κάποια ρεύματα της κοινής γνώμης που ήταν εχθρικά απέναντί του. O Nτελακρουά, ο οποίος κατά την περίοδο 1822–1826 αφιέρωσε δύο μεγάλα έργα του στην ελληνική υπθεση, δεν έπαψε ώς το τέλος της ζωής του να μεταφέρει στον καμβά τα θέματα που είχαν πυρπολήσει τη φαντασία του. Tο πρώτο, που εκτέθηκε στο παρισιν Σαλνι Zωγραφικής το 1924, αναφέρεται στη σφαγή της Xίου και σήμερα βρίσκεται στο Mουσείο του Λούβρου. Tο δεύτερο, που παρουσιάστηκε το 1926 στο πλαίσιο μιας έκθεσης υπέρ των Eλλήνων, δοξάζει τη θυσία των κατοίκων του

16 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997

Mεσολογγίου. Aνήκει στο Mουσείο Kαλών Tεχνών του Mπορντ (αποκτήθηκε το 1851) και με βάση τον πίνακα αυτ οργανώθηκε η έκθεση που παρουσιάζεται στην Eθνική Πινακοθήκη. O φιλελληνισμς του Nτελακρουά, σε αντίθεση προς εκείνον των περισστερων συγχρνων του, τρεφταν τσο απ τις ανταποκρίσεις των εφημερίδων σο και απ τις αφηγήσεις ταξιδιωτών που είχαν επιστρέψει απ την Eλλάδα, αλλά και απο το έργο ποιητών – ιδιαίτερα του Mπάιρον. Eτσι, για τις «Σκηνές απ τις σφαγές της Xίου» ο ζωγράφος επέμεινε να συναντήσει τον συνταγματάρχη Bουτιέ, συγγραφέα των

«Memoires sur la guerre actuelle des Greques» («Yπομνήματα για τον σημεριν πλεμο των Eλλήνων»). Για σο διάστημα φιλοτεχνούσε τον πίνακα, χωρίς να πάψει να παρακολουθεί τι συνέβαινε στην Eλλάδα, ο Nτελακρουά συμβουλευταν το βιβλίο του Bουτιέ. Eνώ ζούσε μέσα στον πυρετ της δουλειάς, ο Nτελακρουά είχε ονειρευτεί ένα μεγάλο πίνακα με τον Mάρκο Mπτσαρη: «Oι Tούρκοι, αιφνιδιασμένοι και περίτρομοι, τρέχουν πέφτοντας ο ένας πάνω στον άλλο» . Για ποιο λγο εγκατέλειψε την ιδέα και καταπιάστηκε μ’ αυτήν πάλι μνο προς το τέλος της ζωής του, κανείς Συνέχεια στην 18η σελίδα

«Oι Σφαγές της Xίου». Tο έργο αυτ του Nτελακρουά είναι μια σπαρακτική ελεγεία, αφιερωμένη στην τραγωδία των κατοίκων της Xίου, τον Aπρίλιο του 1822. Mε τα θύματα πετρωμένα απ την τραγική τους μοίρα, τη γυναίκα που κείται καταγής με το παιδί της και τον Tούρκο που αρπάζει τη μισγυμνη Eλληνοπούλα, το δράμα και η ερήμωση είναι κατάδηλα στον πίνακα που συντάραξε, στο παρισιν Σαλνι του 1824, τις συνειδήσεις των Eυρωπαίων για τα πάθη των αγωνιζμενων Eλλήνων (Mουσείο Λούβρου, Παρίσι). KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997 - H KAΘHMEPINH

17

Συνέχεια απ την 16η σελίδα

δεν ξέρει. Tο γεγονς είναι τι κατά την περίοδο 1823–1826, ο ζωγράφος αφιέρωσε πολύ χρνο στη μδα του οριενταλισμού και ζωγράφισε πολλούς μικρούς «ανατολίτικους» πίνακες, πρσχημα για να αξιοποιήσει το χρωματικ πλούτο της παλέτας του. O πίνακας του μουσείου του Mπορντ είναι οπωσδήποτε έργο εντελώς διαφορετικού βεληνεκούς, παρ’ λο που ο τρπος με τον οποίο αποτίει φρο τιμής στον ηρωισμ των Mεσολογγιτών μαρτυρά για μια ακμη φορά την ιδιαιτερτητα του ζωγράφου. Aντί να παραστήσει τις προετοιμασίες της ύστατης μάχης, πως ο Λανγκλουά, την πτώση της πλης ή τους τελευταίους υπερασπιστές της να αποφασίζουν να ανατιναχτούν, μαζί με τις γυναίκες τους και τα παιδιά τους για να μην πέσουν στα χέρια του εχθρού (πως ο Σεφέρ), επιλέγει την αλληγορία: παρουσιάζει, με τα χαρακτηριστικά μιας νέας γυναίκας με εθνική ενδυμασία που στέκεται ορθή πάνω σ’ ένα σωρ απ πέτρες, την Eλλάδα στα ερείπια του Mεσολογγίου, επισύροντας τη μήνι πολλών κριτικών που αποδοκίμαζαν την επιλογή του. O Nτελακρουά τάσσεται αποφασιστικά στο πλευρ των Eλλήνων τονίζοντας την απγνωσή τους σο και τον πθο τους για ζωή. Eκφράζει επίσης, αλλά με υπαινικτικ τρπο, τον θαυμασμ του για τον Mπάιρον που είχε πεθάνει πριν απ δύο χρνια στο Mεσολγγι και που τα έργα του συνέβαλαν πολύ στο να οδηγηθεί η φαντασία του ζωγράφου προς μια Aνατολή «ελληνική» , μεγαλοπρεπή και θαλερή. Aυτ αποδεικνύεται και απ το τι στην πυρετική φαντασία του αναμιγνύονται τα οράματα πραγματικών μαχών – των Eλλήνων εναντίον των Tούρκων – και φανταστικών μαχών που έχει περιγράψει ο ιδιοφυής ποιητής («H μάχη του Γκιαούρη και του Πασά»).

Aπδοση δικαιοσύνης

«H Eλλάδα στα ερείπια του Mεσολογγίου». O πίνακας αυτς του Nτελακρουά, είναι σαφώς ο πιο λαμπρς φρος τιμής απ Γάλλο καλλιτέχνη στον ελληνικ αγώνα. Aναφέρεται στην ηρωική αντίσταση των τεσσάρων χιλιάδων υπερασπιστών της πλης του Mεσολογγίου το 1825, η οποία πολιορκήθηκε απ στρατ 35.000 ανδρών, υποστηριζμενο απ τον τουρκικ στλο. Για να μην πέσουν στα χέρια των εχθρών τους, οι τελευταίοι υπερασπιστές ανατινάχτηκαν μαζί με τις γυναίκες και τα παιδιά τους το 1826 (Eλαιογραφία σε καμβά, Mουσείο Kαλών Tεχνών, Mπορντ).

18 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997

Tο 1826, πάντα στην γκαλερί Λεμπρέν, ο Nτελακρουά παρουσιάζει έναν πίνακα ελληνικής έμπνευσης, του οποίου το θέμα, «Tούρκος αξιωματικ ς που σκοτώθηκε στα βουνά» (Zυρίχη, ίδρυμα E. Bührle) θεωρήθηκε συγγενικ με εκείνο του πίνακα «O θάνατος του Xασάν», τίτλος παρμένος απ ένα ποίημα του Mπάιρον. Tην επμενη χρονιά τα βυρωνικά πρσωπα δίνουν τη θέση τους στους Eλληνες αγωνιστές. O Nτελακρουά εκθέτει στο Σαλν τη «Σκηνή απ

τον σύγχρονο π λεμο των Eλλήνων και των Tούρκων» (Winterthur, συλλογή Oscar Reinhart). Mέχρι το θάνατ του, συνεχίζεται αυτή η εναλλαγή θεμάτων. Στα ασταμάτητα περάσματά του απ το ονειρικ στο πραγματικ, ο καλλιτέχνης μπρεσε πράγματι να δώσει τον καλύτερο εαυτ του. Tο γεγονς τι αναγνωρίστηκε ως ο αδιαμφισβήτητος υμνητής του ελληνικού αγώνα, ξεπερνώντας τους συγχρνους του –παρ’ λο που η δική τους στράτευση ήταν ίσως πιο αυθεντική–, αποτελεί πράγματι απδοση δικαιοσύνης.

Φιλέλληνες ζωγράφοι H τραγωδία των Eλλήνων άγγιξε τις χορδές της ρομαντικής καλλιτεχνικής έμπνευσης Tης Φανής–Mαρίας Tσιγκάκου Eπιμελήτριας Mουσείου Mπενάκη

ΓIA TOYΣ Γάλλους – πως άλλωστε και για τους υπ λοιπους Eυρωπαίους– η Eλλάδα επί πολλούς αιώνες ήταν ένα ραμα, που αναδύθηκε σε διάφορες περι δους –απ τον 16ο αιώνα και πέρα– μέσα απ ένα σχήμα διαφορετικ κάθε φορά, που το συνέθεταν οι τρέχουσες ιστορικές, αισθητικές και κοινωνικοπολιτικές συντεταγμένες. Eίναι γνωστ τι το ραμα της ελληνικής αρχαι τητας υπήρξε σταθερ σημείο αναφοράς για το γαλλικ επαναστατικ ιδεώδες. Pομαντισμ ς και επανάσταση συνιστούν τα δύο κύρια χαρακτηριστικά του πρώτου μισού του 19ου αιώνα, μιας εποχής έντονων ιστορικοκοινωνικών διεργασιών. H διάθεση φυγής και εκτ νωσης που διακατείχε λες τις κοινωνικές δυνάμεις που βρίσκονταν σε διάσταση με την τρέχουσα πραγματικ τητα, οδήγησε σε μια «θεοποίηση» της ιστορικής εμπειρίας. Oι ρομαντικοί δημιουργοί στράφηκαν στις μεγάλες ιστορικές στιγμές, προκειμένου να δραπετεύσουν απ την ασημαντ τητα της πεζής καθημεριν τητας. H μυθοπλασία του ρομαντισμού επανερμήνευσε παλιούς μύθους, γεγον τα και παραδ σεις, ενώ παράλληλα δέθηκε άρρηκτα με το ιστορικ παρ ν. Aλλά την εποχή αυτή, τα τρέχοντα ιστορικά γεγον τα θα ξεπεράσουν τα περιορισμένα εθνικά σύνορα, για να μεταστοιχειωθούν σε συμβολικές αξίες και γ νιμα πνευματικά και καλλιτεχνικά ερεθίσματα. H διεθνής συγκυρία δεν υπήρξε ευνοϊκή για την Eλληνική Eπανάσταση, δεδομένου τι για τους εκπροσώπους της Iεράς Συμμαχίας και της Tετραπλής Συμμαχίας η εξέγερση των Eλλήνων έθετε σε κίνδυνο την εδαφική ισορροπία της Eυρώπης, που είχε μ λις αποκατασταθεί μετά την κατάρρευση του Nαπολέοντα. Tη συντηρητική αυτή εξωτερική πολιτική προσυπέγραφε η γαλλική κυβέρνηση της Παλιν ρθωσης των Bουρβώνων (Restauration 1815–30). Ωστ σο ο Eλληνικ ς Aγώνας βρήκε την ένθερμη υποστήριξη της Φιλελεύθερης Aντιπολίτευσης που την αποτελούσαν οι Oρλεανιστές και οι Bοναπαρτιστές. «Θα εξακολουθήσει λοιπν ο αιώνας μας να παρακολουθεί σαν θεατής, ορδές αγρίων να αφανίζουν έναν πολιτισμ, που αναβλασταίνει πάνω στο μνήμα ενς λαού, που χάρισε τον πολιτισμ στην ανθρωπτητα; Θα επιτρέψει η Xριστιανοσύνη –ατάραχη– στους Tούρκους να στραγγαλίσουν τους Xριστιανούς. Kαι οι νμιμοι μονάρχες της Eυρώπης, δίχως ντροπή, θα δεχτούν να συνδέσουν τ’ νομά τους με μια τυραννία, που θα κοκκίνιζε τον Tίβερι;» έγραφε ο Σατομπριάν στο «Yπ μνημα

«H ήττα». Eλαιογραφία του Oράς Bερνέ (1789–1863). Σύμφωνα με σύγχρονους κριτικούς, η παράσταση απεικονίζει «Eλληνα νικητή, ο οποίος, πατώντας το πτώμα ενς Tούρκου, διατάζει τον υπηρέτη του τελευταίου να αποκεφαλίσει τον κύρι του με το ίδιο του το σπαθί». Bέβαια, η αποτρπαιη πράξη δικαιολογείται λγω των δεινών που υπέστησαν οι Eλληνες κάτω απ τον τουρκικ ζυγ. Oσον αφορά τη βαρβαρτητα του θέματος, πως σημειώνει η κ. Φ. M. Tσιγκάκου, η βαρβαρτητα αυτή εγγράφεται με συνέπεια στο ρεπερτριο των ρομαντικών που μυθοποίησαν και λάτρεψαν τη βιαιτητα, τα πάθη και τις έντονες συγκρούσεις (Mουσείο Mπενάκη).

περί της Eλλάδος». H δήλωση του Σατομπριάν καθορίζει επιγραμματικά τις διάφορες ψεις του Φιλελληνισμού. Δι τι, πράγματι, η ελληνική υπ θεση ήταν εξίσου υπ θεση των ουμανιστών, των Xριστιανών και των Φιλελευθέρων.

Aπ εικαστική άποψη ο συνδυασμ ς θρησκευτικού, κλασικού και ηρωικού στοιχείου του ελληνικού αγώνα οδήγησε στη δημιουργία μιας νέας, πλούσιας θεματογραφίας. Kαθώς η ελληνική εξέγερση παρουσιάστηκε ως ο αγώνας της χριστιανοσύ-

νης ενάντια στο Iσλάμ, οι Eλληνες προβλήθηκαν σαν μάρτυρες της πίστης. Eπίσης, η αρχαι τητα είναι εξίσου παρούσα στις φιλελληνικές παραστάσεις. Ωστ σο, οι κλασικές αναφορές δεν έχουν σαν κίνητρο μια αΣυνέχεια στην 22η σελίδα

KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997 - H KAΘHMEPINH

19

«Tραυματισμένος Eλληνας αξιωματικς μπροστά στα τείχη κατειλημμένης πλης». Eργο του Zαν–Kλοντ Mπονφν (1796–1860). Ποις είναι άραγε ο Eλληνας αξιωματικς; O Mάρκος Mπτσαρης, πως υποστηρίζει η Nίνα Aθανάσογλου – Kallmyer, ή μήπως πρκειται για μια αλληγορία του ελληνικού λαού, πως γράφει η M.C. Chandonneret; (Eλαιογραφία, Mουσείο Kαλών Tεχνών, Λυών).

20 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997

«O θρίαμβος του λαβάρου», Πιερ Pεβουάλ (1776–1842). O Pεβουάλ ήταν ανάμεσα στους πρώτους καλλιτέχνες που έδειξαν ενδιαφέρον για τον ελληνικ αγώνα. Tο θέμα και η ιδέα αυτού του έργου είναι επανάληψη προηγούμενου έργου που χάθηκε. Δεσπζουσα θέση έχει το χριστιανικ έμβλημα–λάβαρο και υπαινίσσεται τη σύγκρουση ανάμεσα στους χριστιανούς Eλληνες και τους άπιστους Tούρκους (Iδιωτική συλλογή).

«Eλληνοπούλα με αθηναϊκή ενδυμασία». Eλαιογραφία της Λουίζ Nτιβιντάλ ντε Mονφεριέ (1797–1869). Στη δεκαετία 1820–1830 επεκράτησε μδα, ρεύμα με πολυάριθμα αντίστοιχα έργα που θέμα τους είχαν την Eλληνοπούλα. H ζωγράφος κατρθωσε να δώσει στην προσωπογραφία αυτή ποιητική διάσταση και εσωτερικτητα (Mουσείο Fabre, Mονπελιέ).

«Tο Eλληνπουλο». Eργο του Aλεξάντρ–Mαρί Kολέν (1798–1873). Στο έργο αυτ του Kολέν είναι εμφανής η ιδεαλιστική ανάπτυξη του θέματος και υποδηλώνει την επιθυμία του ζωγράφου να φορτίσει τον ήρωα–νεαρ με συμβολική διάσταση (Eλαιογραφία, Mουσείο Mπενάκη). KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997 - H KAΘHMEPINH

21

τραγωδίες των Eλλήνων παρά τα κατορθώματά τους. Πράγματι, θέματα

πως: αποτυχίες μαχών, «το Mεσολγγι», «η Xίος», «H Πάργα», άγγιζαν εξίσου τις χορδές της ρομαντικής καλλιτεχνικής έμπνευσης και τις καρδιές του φιλελληνικού κοινού. Tα φιλελληνικά θέματα βρήκαν πρωτοφανή απήχηση στους Γάλλους καλλιτέχνες. Σε σχέση με τα φιλελληνικά έργα των άλλων Eυρωπαίων ζωγράφων, η γαλλική καλλιτεχνική παραγωγή ξεχωρίζει κατ’ αρχήν με την αριθμητική υπεροχή. (Aνάμεσα στα 1815–1848 εκτέθηκαν 150 έργα φιλελληνικής εμπνεύσεως στο παρισιν Salon). Eπίσης με την ποι τητα (ορισμένα απ τα αριστουργήματα του γαλλικού ρομαντισμού είναι φιλελληνικής εμπνεύσεως). Eπιπλέον, τα έργα παρακολουθούν –χρονολογικά– τα γεγον τα του ελληνικού αγώνα. Eνα εξαιρετικά ενδιαφέρον και πρωτ τυπο χαρακτηριστικ του γαλλικού φιλελληνισμού – απ τεχνοϊστορικής πλευράς είναι το γεγον ς τι παρατηρείται μια πνευματική συμμαχία μεταξύ των αγωνιζ μενων Eλλήνων, των Γάλλων οπαδών της Φιλελεύθερης Aντιπολίτευσης και των ρομαντικών Γάλλων καλλιτεχνών, που καταπιάστηκαν με ελληνικά θέματα, οι οποίοι ήταν αντίθετοι με την Aκαδημία και τον αναιμικ κλασικισμ της. Δεν είναι τυχαίο που ο Nτελακρουά πρωτοπαρουσίασε στην έκθεση υπέρ των Eλλήνων, που οργανώθηκε το 1826 στην Galerie Lebrun, την «Eλλάδα στα Eρείπια του Mεσολογγίου», ένα έργο πολιτικής μεν προπαγάνδας καθώς και επαναστατικής ρομαντικής τεχνοτροπίας. «Δεν ήταν οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις που έσωσαν την Eλλάδα αλλά η ευρωπαϊκή κοινή γνώμη». Aυτή η δήλωση μιας γαλλικής εφημερίδας δεν πρέπει να θεωρηθεί υπερβολική, δι τι ο φιλελληνισμ ς ήταν, πάνω απ’ λα, ένα ευρύ λαϊκ κίνημα. Tα δημοφιλέστερα φιλελληνικά θέματα αντιγράφηκαν και αναπαράχθηκαν σε αντικείμενα καθημερινής χρήσης. H γαλλική βιομηχανία φιλελληνικών αντικειμένων συνιστά ένα υλικ απερι ριστο και συχνά κακ γουστο, που ωστ σο ο τεχνοϊστορικ ς οφείλει ν’ αποτιμά με συμπάθεια, δι τι πέρα απ’ την αμφίβολη καλλιτεχνική τους ποι τητα αυτά τα αντικείμενα συνετέλεσαν στο να κρατηθεί η Eλλάδα στο προσκήνιο της γαλλικής κοινής γνώμης.

Συμβολή

«Eλληνας». Eργο του Λουί Nτιπρέ (1789–1837). O Eλληνας που παριστάνεται εδώ, εικάζεται τι είναι ο κοτζάμπασης του Aιγίου, Aνδρέας Λντος (1784–1846), ο οποίος φιλοξένησε τον Mπάιρον κατά την πρώτη επίσκεψή του στην Eλλάδα το 1809, και αργτερα διακρίθηκε στον αγώνα της ανεξαρτησίας (Eλαιογραφία, Mουσείο Mπενάκη). Συνέχεια απ την 19η σελίδα

πλή αρχαιολατρία, αλλά είναι αναφορές σε μια κλασική κληρονομιά, που αποτελούσε κινητήρια δύναμη για τους Eλληνες και την οποία υπερασπίζονταν με μια αυτοθυσία αντάξια των προγ νων τους. Aκ μα ενώ στις

ελληνικές παραστάσεις του 18ου αιώνα οι κάτοικοι της Eλλάδας εμφανίζονται σαν συμπλήρωμα του τοπίου, τώρα είναι οι πρωταγωνιστές της σύνθεσης, οι πρωταγωνιστές της δράσης, οι μαχητές. Eνα άλλο φιλελληνικ θέμα είναι αυτ του ήρωα

22 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997

που προβάλλει μέσα απ την καθημεριν τητα. Θέματα με χαρακτήρα διδακτικ ,

που οι έννοιες πατρίδα, οικογένεια ταυτίζονται. Eίναι αλήθεια τι τους ρομαντικούς Γάλλους καλλιτέχνες τους συγκινούσαν περισσ τερο οι

Στη Γαλλία υπήρξε ένας φιλελληνισμ ς θρησκευτικ ς, ένας αρχαιολατρικ ς, ένας φιλελεύθερος, ένα ουμανιστικ ς, ένας κοσμικ ς, ένας ρομαντικ ς, ένας λογοτεχνικ ς κι ένας φιλελληνισμ ς εικαστικ ς, που έφερε στο προσκήνιο μια πλούσια και ευφάνταστη θεματολογία με εικ νες εμπνευσμένες απ την ελληνική ιστορία. Πέρα απ τις ποιες πολιτικές σκοπιμ τητες, δεν υπάρχει αμφιβολία τι, στα χρ νια 1821–27, η ελληνική υπ θεση είχε συνεπάρει τη γαλλική κοινή γνώμη, γεγον ς που συνέβαλε ουσιαστικά στην επιτυχή έκβαση του ελληνικού αγώνα.

«Oι εξριστοι Eλληνες πάνω σε βράχο». Eργο του Aρί Σεφέρ (1795–1858). Στις 10 Mαΐου 1819 η πλη της Πάργας παραδθηκε απ τον Mέτλαντ, τον Aγγλο αρμοστή των Eπτανήσων, στον Aλή Πασά των Iωαννίνων, ο οποίος την κατέστρεψε ολοσχερώς. Oι Xριστιανοί της Πάργας εξορίστηκαν στην Kέρκυρα και λη η Eυρώπη διαμαρτυρήθηκε για το έγκλημα αυτ. O Σεφέρ καταγράφει σ’ αυτ το έργο τον πνο και τον σπαραγμ των εξορίστων στην Kέρκυρα, Παργινών, καθώς αγναντεύουν τη χαμένη τους πατρίδα (Eλαιογραφία, Iστορικ Mουσείο, Aμστερνταμ). KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997 - H KAΘHMEPINH

23

O Φιλελληνισμ ς στην τέχνη H επαναστατημένη Eλλάδα στα έργα Γάλλων ζωγράφων AΠO τα πρώτα χρ νια της ελληνικής επανάστασης, ο αγώνας της Eλλάδας για την ανεξαρτησία της προκάλεσε τη συμπάθεια των Γάλλων διανοουμένων οι οποίοι συγκρ τησαν πολυάριθμες φιλελληνικές επιτροπές. O Σατομπριάν και ο Nτελαβίν πρωτοστατούν, οι υπερασπιστές της χριστιανοσύνης κινητοποιούνται, οι φιλελεύθεροι, κληρον μοι της Γαλλικής Eπανάστασης εκθειάζουν την ανεξαρτησία των λαών, ενώ ο Tύπος, χρησιμοποιώντας κάθε είδους επιχείρημα, παρακινεί την εξουσία να δράσει υπέρ των Eλλήνων. Tο Nαυαρίνο υπήρξε το περίτρανο αποτέλεσμα των ενεργειών αυτών. Oι καλλιτέχνες έκαναν και αυτοί αισθητή την παρουσία τους, με έργα που η θεματολογία τους αποκτά συμβολική αξία. Oπως H Eλληνοπούλα, γλυπτ του Nταβίντ ντ’ Aνζέρ, έτσι και H Eλλάδα στα ερείπια του Mεσολογγίου του Nτελακρουά γίνεται αλληγορία της αντίστασης. H έκθεση που οργανώνεται στην Eθνική Πινακοθήκη δείχνει τι ο φιλελληνισμ ς στη Γαλλία ήταν κατ’ αρχάς ένα κίνημα λογοτεχνικ , θεμελιωμένο στη βαθειά εκτίμηση για την αρχαία Eλλάδα, και τι οι ζωγράφοι που εντάχθηκαν σε αυτ αφήνουν κατά μέρος την αρχαι τητα και έχουν ως επίκεντρο τον π λεμο για την Aνεξαρτησία, που ταυτίζουν τον Mπ τσαρη με τον Λεωνίδα.

Eμπνευσμένα απ λογοτεχνικά θέματα

«Πληγωμένος Eλληνας στρατιώτης» τιτλοφορείται ο πίνακας αυτς του Aνρί Oγκίστ Σερίρ (1794–1865), στον οποίο απεικονίζεται και η κατάκτηση της Tριπολιτσάς απ τους Eλληνες, το 1821. Tο μήνυμα της νίκης δεν μειώνει το συγκινησιακ στοιχείο που επιδιώκει να υποβάλει ο ζωγράφος, μέσα απ τον πνο, τον μοναχικ θάνατο και την τελευταία βουβή προσευχή στο στραμμένο προς τον ουραν βλέμμα του αγωνιστή, που εκφράζει το χριστιανικ μαρτύριο και τη θυσία προς χάριν του ελληνικού αγώνα (Mουσείο de la Chartreuse, Douai).

24 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997

Mε τις έρευνες που έγιναν για την έκθεση «αναγνωρίσθηκαν» 130 περίπου έργα τα οποία φιλοτεχνήθηκαν το διάστημα 1820-1850. Tα μισά σχεδ ν απ αυτά, επιλεγμένα τα περισσ τερα απ τις συλλογές ελληνικών και γαλλικών μουσείων, εκτέθηκαν πρώτα στο Mπορντ , στη συνέχεια στο Παρίσι και τώρα στην Aθήνα. H θεματική των έργων σχετίζεται με λογοτεχνικά θέματα. Για παράδειγμα το ποίημα O Γκιαούρης, απσπασμα απ ένα τουρκικ παραμύθι του Mπάιρον ενέπνευσε τον Nτελακρουά για το έργο του H μάχη του γκιαούρη και του Πασά, ενώ ο Pαβερά εμπνεύστηκε το έργο του O θάνατος του νεαρού διακνου απ τη Mεσσηνία απ ένα ποίημα του Nτελαβίν. Oσον αφορά τις προσωπογραφίες, οι Γάλλοι φιλέλληνες εικονίζονται κυρίως με τρ πο ηρωικ , πως στους πίνακες O Θάνατος του Mπισν, της Λουίζ Pαν, και Nτελφίν Γκαί (ποιήτρια που εμψύχωσε φιλανθρωπικές δραστηρι τητες υπέρ των Eλλήνων), του Λουί Eρσάν. Oι προσωπογραφίες των Eλλήνων εικονίζουν συνήθως άγνωστους αγωνιστές, πως ο Nεαρς Eλληνας, η Eλληνίδα που αναμένει την έκβαση Συνέχεια στην 28η σελίδα

«Iωάννης Kωλέττης, πρεδρος του υπουργικού συμβουλίου στην Aθήνα» (1774–1847). Προσωπογραφία που φιλοτέχνησε ο Nτομινίκ Παπετί (1815–1849), ταν επισκέφθηκε την Eλλάδα (1846), για να πραγματοποιήσει μια σειρά προσωπογραφιών της βασιλικής οικογένειας και των κυριτερων αξιωματούχων και προσωπικοτήτων της Aυλής, με στχο τη δημιουργία ενς έργου που θα μνημνευε το προηγηθέν πέρασμα του δούκα του Montpensier απ την Aθήνα (Eθνικ Mουσείο των Aνακτρων, Bερσαλλίες).

«Mοχάμετ Aλι, αντιβασιλέας της Aιγύπτου» (1769–1849). Tο πορτρέτο φιλοτέχνησε το 1840 ο Λουί – Σαρλ – Oγκίστ Kουντέ (1789–1873), για τις Bερσαλλίες, κατπιν παραγγελίας (ελαιογραφία, Eθνικ Mουσείο Aνακτρων, Bερσαλλίες).

«H πτώση του Mεσολογγίου». Hμιτελές έργο του Πιερ Pος Bινιερν (1789–1872), φιλοτεχνημένο το 1827, ένα χρνο μετά την κατάκτηση της πλης, και ταν το τραγικ γεγονς, που σχολιάστηκε εκτενώς απ τον Tύπο της εποχής, ήταν ακμη νωπ στις μνήνες. Πρκειται μάλλον για μια αλληγορία του αφιερωμένου στον Θε αγώνα των Eλλήνων για ελευθερία, παρά για την καταγραφή του συγκεκριμένου γεγοντος που αναφέρεται στον τίτλο (Mουσείο Salies, Bagnéres – de – Bigorre). KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997 - H KAΘHMEPINH

25

«O θάνατος του νεαρού διακνου απ τη Mεσσηνία». O Bενσέν Nικολά Pαβερά (1801–1865) εμπνεύστηκε αυτ το έργο απ ένα ποίημα του Kαζιμίρ Nτελαβίν. O τελευταίος άντλησε το θέμα του απ το βιβλίο «Tαξίδι στην Eλλάδα», που ο συγγραφέας του Φρανσουά Πουκεβίλ αφηγείται τον θάνατο ενς νεαρού ορθδοξου ιερέα, που χτυπήθηκε θανάσιμα κάτω απ ένα τουρκικ κάστρο, ενώ τραγουδούσε μέσα σε μια βάρκα τα μαρτύρια της σκλαβωμένης πατρίδας του (Mουσείο de l’ Hôtel Sandelin, Saint – Omer).

26 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997

«H ναυμαχία του Nαυαρίνου». Oι Γάλλοι ζωγράφοι της εξεταζμενης περιδου δεν φιλοτέχνησαν τα έργα τους με μνο οδηγ τη φαντασία, αλλά και τη γνώση συγκεκριμένων ιστορικών γεγοντων. Aπδειξη η σύνθεση αυτή του Λουί Aμπρουάζ Γκαρνερέ (1783–1857), που είναι αναγνωρίσιμα λα τα πλοία των συμμαχικών στλων Γαλλίας, Aγγλίας και Pωσίας που καταναυμάχησαν στον κλπο του Nαυαρίνου τον ενωμένο τουρκο–αιγυπτιακ στλο (Eθνικ Mουσείο των Aνακτρων, Bερσαλλίες).

«Oι Σουλιώτισσες». Eργο του Aρί Σεφέρ (1795–1858) εμπνευσμένο απ τον τραγικ θάνατο των γυναικών που προτίμησαν να πέσουν με τα παιδιά τους στον γκρεμ και χι στα χέρια των Tούρκων, ταν ο Aλή πασάς των Iωαννίνων πολιρκησε τον Δεκέμβριο του 1803 το Σούλι και κατέσφαξε τους κατοίκους του (Mουσείο Dordrecht). KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997 - H KAΘHMEPINH

27

Eτσι, η Eφημερίδα των καλλιτεχνών αποκαλύπτει κάτω απ ποιες συνθήκες συνέλαβε ο Γκαρνερέ τη Nαυμαχία του Nαυαρίνου, υπ το βλέμμα μάλιστα του ναυάρχου Nτε Pινί. Σκηνές πως η Aναχώρηση..., ο Oρκος..., ο Aγώνας... αποδίδουν το συλλογικ δυναμισμ (στις Σουλιώτισσες του Aρί Σεφέρ) ή την απελπισία του μοναχικού αγωνιστή στα έργα των Λανσάκ και Nτεκέν. Πρ κειται για πολύ σοφά μελετημένες συνθέσεις: ο Bινιερ ν στην Πτώση του Mεσολογγίου έχει υπ ψη του την Aρπαγή των Σαβίνων του Nταβίντ, ενώ ο Nτελακρουά παραβλέπει την ακρίβεια στις λεπτομέρειες για να μιλήσει μια γλώσσα που ενεργοποιεί την αισθητική συγκίνηση και επιλέγει την εσωτερικ τητα, στην Eλλάδα. Tο φ ντο των συνθέσεων παρουσιάζει πράγματι ποικιλία, με την εντύπωση που προκαλείται απ τα φλεγ μενα ερείπια του Mεσολογγίου που έχουν σοφά τοποθετήσει στο βάθος ο Mπονφ ν και ο Nτελακρουά. Tα τοπία αυτά είναι ορισμένες φορές συμβατικά, ταν χρησιμοποιούνται ως φ ντο για σκηνές καθημερινής ζωής, πως εκείνη που απεικονίζει ο Mπονιρ τ, μπροστά απ την Aκρ πολη. Προτείνουν, μως, μια νέα προσέγγιση της φύσης: στο έργο του Φραγκονάρ Λεωνίδας τα ογκώδη βουνά μοιάζουν με τάφο – η ηρωική θυσία του Λεωνίδα στις Θερμοπύλες γίνεται το κατ’ εξοχήν σύμβολο της αντίστασης στον Tούρκο δυνάστη. O γαλλικ ς φιλελληνισμ ς, θεμελιωμένος στο συναίσθημα και σε μια στέρεη κλασική παιδεία ποικιλ μορφος στις διάφορες φιλανθρωπικές ή πολιτικές του εκδηλώσεις, δεν οδήγησε στη δημιουργία εν ς ενιαίου καλλιτεχνικού ύφους. Xρησιμοποίησε μια ζωγραφική σύγχρονη, στρατευμένη, άλλοτε λυρική, άλλοτε πιστή στην πραγματικ τητα, με ποικίλες εκφάνσεις. Aν, τελικά, η ζωγραφική αυτή συγκριθεί με τη ζωγραφική των Aγγλων –πολύ φιλολογική και επηρεασμένη απ τον λ ρδο Mπάιρον–, των Γερμανών της οθωνικής περι δου, ή των Iταλών –στρατευμένων επίσης στην ελληνική υπ θεση– γίνεται αντιληπτ τι ο φιλελληνισμ ς των Γάλλων καλλιτεχνών είναι πρ ωρος και συνάμα ώριμος, και παρ’ λο που η ελληνική αυτή μ δα παρατάθηκε μέχρι τη δεκαετία του 1850, τ τε δεν γιν ταν πλέον λ γος στη Γαλλία για φιλελληνισμ – πως στην Iταλία και τη Γερμανία– αλλά για εξωτισμ ή οριενταλισμ .

«O θάνατος του Mπισν». O Γάλλος υποπλοίαρχος Iπολίτ Mπισν, με το φιτίλι στο χέρι, σε πίνακα της Λουίζ Pαν (1805–1884). Στις 5 Nοεμβρίου 1827, ο Mπισν πέθανε με ηρωικ τρπο ανατινάζοντας το πλοίο «Παναγιώτης», του οποίου ήταν κυβερνήτης, ταν τραυματίστηκε και έχασε τον έλεγχο της κατάστασης, ύστερα απ επίθεση Eλλήνων ληστών (ελαιογραφία, Eθνικ Mουσείο των Aνακτρων, Bερσαλλίες). Συνέχεια απ την 24η σελίδα

της μάχης, ή ο Eλληνας στρατιώτης, έργα αντιστοίχως των Nτεκέν, Λανσάκ, Σερίρ. O πίνακας Iωάννης Kωλέττης του Nτομινίκ Παπετί αποτελεί

εξαίρεση δι τι ήταν ένα απ τα έργα που παρήγγειλε ο Λουδοβίκος-Φίλιππος για το ιστορικ μουσείο των Bερσαλλιών, πως άλλωστε και οι πίνακες Mωχάμετ Aλι του Kουντέ και

28 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997

Mωχάμετ B΄ του Σλέσινγκερ. Tα θέματα που παρουσιάζονται δεν φιλοτεχνήθηκαν με μ νο οδηγ τη φαντασία, αλλά και τη γνώση συγκεκριμένων ιστορικών γεγον των.

Σημείωση «Eπτά Hμερών» Tο κείμενο αυτ είναι συντομευμένη ανασύνθεση απ την εισαγωγή του καταλ γου της έκθεσης «H Eλληνική Eπανάσταση. O Nτελακρουά και οι Γάλλοι ζωγράφοι», εισαγωγή την οποία υπογράφουν η Claire Constans, ανώτερη επιμελήτρια του Eθνικού μουσείου των Aνακτ ρων των Bερσαλλιών και του Tριαν ν, η Mαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα, καθηγήτρια Iστορίας της Tέχνης- διευθύντρια Eθνικής Πινακοθήκης, ο Francis Ribemont, διευθυντής του Mουσείου Kαλών Tεχνών του Mπορντ και η Arlette Serullaz, γενική επιμελήτρια του Tμήματος Σχεδίων του Mουσείου Λούβρου – υπεύθυνη του Eθνικού Mουσείου Nτελακρουά.

«Λεωνίδας». Στον πίνακα αυτ του Aλεξάντρ–Eβαρίστ Φραγκονάρ (1780–1850), ο Eλληνας πολεμιστής ακονίζει τα πλα του στον τάφο του Σπαρτιάτη ήρωα, πάνω στον οποίο έχει ακουμπήσει το κοιμισμένο παιδί του (ελαιογραφία, Mουσείο Kαλών Tεχνών, Sens). KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997 - H KAΘHMEPINH

29

Φιλελληνικά αντικείμενα Διακοσμημένα με ελληνικά θέματα μαρτυρούν την απήχηση του Φιλελληνισμού στη Γαλλία

O Mάρκος Mπτσαρης στο στρατπεδο των Tούρκων. Πιάτο βιοτεχνίας Montereau. Πολύχρωμη φαγεντιανή, 1826-1833 (συλλογή A. Aμαντρί).

Bάζο πορσελάνης, με θέμα παρμένο απ λιθογραφία του Loeillot. Παρίσι, περίπου 1830, (Aθήνα, Eθνικ Iστορικ Mουσείο).

Tης Aγγελικής Aμαντρί Mέλους της Iστορικής και Eθνολογικής Eταιρείας

ME TH ΣHMEPINH έκθεση, στην Πινακοθήκη Aθηνών, βλέπει κανείς ποια υπήρξε η απήχηση του Eλληνικού Aγώνα στους Γάλλους ζωγράφους. Λιγ#τερα #μως γνωστά είναι τα αντικείμενα της καθημερινής ζωής που κυκλοφ#ρησαν στη Γαλλία εκείνα τα χρ#νια, με μορφές ηρώων του ’21, με παραστάσεις σκηνών του Aγώνα, οι περισσ#τερες εμπνευσμένες απ# τους πίνακες και τις λιθογραφίες της εποχής. Πρώτος ο Γάλλος φιλέλληνας René Puaux εξέθεσε το 1935 στο Παρίσι τη φιλελληνική του συλλογή, με πίνακες, λιθογραφίες, έγγραφα, αντικείμενα. H συλλογή δωρισμένη το 1938 μετά τον πρ#ωρο θάνατ# του και έπειτα απ# αρκετές περιπέτειες, βρίσκεται εκτεθιμένη απ# το 1994 στο κάστρο της Πύλου, που υπήρξε κατά την επανάσταση στρατώνας του Mαιζώνος. Σε ολ#κληρη τη Γαλλία και ιδιαίτερα σε μερικές σημαντικές π#λεις,

Bεντάλια διακοσμημένη με φιλελληνικά θέματα. Παρίσι, περίπου 1835, (Aθήνα, Eθνικ Iστορικ Mουσείο).

30 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997

στη Mασσαλία απ’ #που έφευγαν καράβια φορτωμένα με τρ#φιμα και πολεμοφ#δια για την Eλλάδα, στη Λυών, στη Nτιζ#ν, στο Στρασβούργο, στην Tουλούζη και ακ#μη σε μικρά χωριά, χάρη στην πρωτοβουλία φιλελλήνων είχαν οργανωθεί έρανοι, θεατρικά έργα, πώληση έργων τέχνης και συναυλίες υπέρ των Eλλήνων. H συναυλία των Bωξαλλίων στο Παρίσι, στις 28 Aπριλίου 1826, είχε χαρακτηρισθεί ως το κοσμι#τερο γεγον#ς της εποχής, #χι μ#νο απ# #λες τις εφημερίδες, αλλά και απ# τον Στεντάλ. Eκτ#ς απ# τη μουσική του Pοσίνι, ακούστηκε «Le Chant Grec», μια απ# τις 80 παρτιτούρες με ελληνικά θέματα που κυκλοφ#ρησαν στην Γαλλία απ# το 1821 έως το 1830. Δύο αναμνηστικές βεντάλιες της συναυλίας σώζονται στο Mουσείο Mπενάκη. Aλλες βεντάλιες, #πως αυτή του Iστορικού Mουσείου, στολίζονται με παλικάρια και κοπέλες με ελληνικές ενδυμασίες. Σε δύο μικρές π#λεις κοντά στο Παρίσι, στο Σουαζύ και στο Mοντερ#, υπήρχαν απ# τον 18ο αιώνα φημισμένα εργοστάσια φαγεντιανής. Aπ# το 1825 έως το 1830 κυκλοφ#ρησαν διαδοχικά φιλελληνικές σειρές απ# δώδεκα πιάτα φαγητού με διαφορετικά θέματα, καθώς και μερικά σκεύη, σε χρώματα ασπρ#μαυρα, κίτρινα, πολύχρωμα, με μεγάλη ποικιλία, στα πλαίσια. Aκολούθησε, στην Tουλούζη, το εργοστάσιο «Fouque et Arnoux»1.

Pολι μπρούντζινο με παράσταση του K. Kανάρη. Παρίσι, περίπου 1835, (Aθήνα, ιδιωτική συλλογή).

Λιθογραφίες Tα περισσ#τερα θέματα έχουν αντιγραφεί απ# λιθογραφίες του Karl Loeillot (1824–25), μερικές εμπνευσμένες απ# τα δημοτικά μας τραγούδια , «ο θάνατος του Eλληνα», «O λαβωμένος Eλληνας» και άλλες απ# γεγον#τα: «Kατάληψη τούρκικου πλοίου απ Eλληνες», «Aλωση τούρκικου φρούριου απ Eλληνες»... Oι λιθογραφίες πρέπει να ήταν γνωστές στον καλλιτεχνικ# κ#σμο. Mε τη σειρά τους, ζωγράφοι σε μικρά εργαστήρια κεραμικής τις αντέγραψαν με έντονα χρώματα επάνω σε βάζα (αμφορείς ή κρατήρες), σε πιάτα, σερβίτσια τσαγιού ή καφέ, σε κουτιά πορσελάνης. Tο σπάνιο βάζο του ιστορικού Mουσείου φέρει ζωγραφισμένη την ίδια σκηνή με ένα πιάτο της σειράς του Σουαζύ: του Eλληνα στρατιώτη που αρπάζει το λάβαρο του εχθρού. Σε ένα περίφημο εργαστήριο κεραμικής στο Παρίσι διέπρεψε απ# το 1830 ο Jacob Petit. Mέσα στην πλούσια παραγωγή του, δημιούργησε μια σειρά απ# αγαλματίδια (εσωτερικά κούφια), ζευγάρια Eλλήνων, μικρά ή μεγάλα, επίχρυσα ή με φανταχτερά χρώματα που χρησιμοποιήθηκαν για λικέρ. Ξεχωρίζουν με τον πλούσιο διάκοσμ# τους και μερικά φέρουν στη βάση τα αρχικά J.P.

Pολγια Tο περίφημο ταξιδιωτικ# βιβλίο του Louis Dupre «Voyage a Athenes et Constantenople», 1819), με την πιστή εικονογράφηση των αγωνιστών

Παραπέτασμα τζακιού. H παράσταση εμπνέεται απ τον πίνακα του Oράς Bερνέ «H ήττα». Παρίσι, περίπου 1830, (Aθήνα, ιδιωτική συλλογή).

του ’21 υπήρξε η πηγή έμπνευσης για τον Jacob Petit καθώς και για άγνωστους τεχνίτες του ορειχάλκου που κατ#ρθωσαν σε σύντομο χρονικ# διάστημα να στήσουν σε μπρού-

ντζινα επίχρυσα ρολ#για παλικάρια που ορθώνουν σημαίες, που κυριεύουν κάστρα, που μάχονται, έφιππους πολεμιστές που σώζουν γυναίκες και παιδιά ή τον Yδραίο Tσαμαδ# ακου-

μπισμένο σε μιαν άγκυρα, κ.ά. Πηγή για τους ίδιους τεχνίτες, υπήρξαν οι λιθογραφίες ρολογιών του 1830 –1840 (Eθνική Bιβλιοθήκη Παρισίων) που απεικονίζουν τον Σουλιώτη, τον Kανάρη στο μπουρλ#το του, τον Kανάρη στον τάφο του Mάρκου Mπ#τσαρη ή τον λορδο Mπάιρον στην αγκαλιά της Eλλάδας. Aλλα, απ# πορσελάνη συμπληρώνουν αυτήν την εν#τητα, η οποία συμπεριλαμβάνει περισσ#τερα απ# εξήντα διαφορετικά ρολ#για, σε διάφορα μεγέθη. Kηροπήγια με μορφές Eλλήνων, συν#δευαν τα επίχρυσα ρολ#για επάνω στο τζάκι. Mπροστά, σε αυτ#, παραπετάσματα κεντημένα με ψιλή βελονιά, καθώς και μαξιλάρια αντιγράφτηκαν απ# πίνακες του 1826, #πως τον «νεαρ Eλληνα που υπερασπίζεται τον πατέρα του», του Ary Scheffer, και την «Hττα» του Horac Vernet δύο πίνακες του Mουσείου Mπενάκη. Σταμπωτά υφάσματα επιπλώσεων, αντιγράφουν λιθογραφίες του Loeillot (Mουσείο Mπενάκη), τον θάνατο του Mάρκου Mπ#τσαρη του Langlois (σελ. Paunt, Πύλος) και επεισ#δια της ζωής του Kανάρη και της Mπουμπουλίνας (Iστορικ# Mουσείο). Ξύλινα κουτιά για καπν#, με σκαλισμένη ή ζωγραφισμένη τη ναυμαχία του Nαυαρίνου, τα πορτρέτα του Kανάρη, του Tζαβέλα ή του Στάικου, αντίγραφα απ# τις γνωστές λιθογραφίες του Boggi, αποτελούν μιαν άλλη εν#τητα. Aλλα κουτιά, πιο εύθραυστα, απ# χαρτ#νι για κουφέτα έχουν ζωγραφισμένα στο γυάλινο σκέπασμά τους, ίδιες σκηνές με τα πιάτα. Oι μορφές του Tζαβέλα και του Kανάρη αντιγράφονται επίσης στα εργαστήρια κεραμικής σε μικρά μελανοδοχεία πορσελάνης. Ξεφεύγοντας απ# τα αντικείμενα, πηγαίνουμε στην Aλσατία, στο μικρ# χωρι# Pιξχάιμ, #που στο εργοστάσιο χαρτών επενδύσεων τοίχων του Zuber που υπήρξε πρ#εδρος του φιλελληνικού κομιτάτου, της Mυλούζ, τυπώθηκε στο χέρι το 1828, ένα πανοραμικ# χαρτί ταπετσαρίας τοίχου, μήκους 15 μέτρων με τίτλο «Aπψεις της σύγχρονης Eλλάδας ή οι Aγώνες των Eλλήνων», ζωγραφισμένο απ# τον Jean – Julien Deltil. Πολύ σύντομα, στην επανέκδοση του Mουσείου Mπενάκη, θα το θαυμάσουμε στην αρχική του μορφή, μετά μια τέλεια συντήρηση. Eίναι ένα απ# τα τέσσερα αντίτυπα που γνωρίζουμε: H Aκρ#πολη με την έξοδο του Φαβιέρου, ο Kαραϊσκάκης, ο Kανάρης, θα ορθώνονται σε ένα ελληνικ# τοπίο με θάλασσα, βουνά και γαλάζιο ουραν#. Mέσα στο μεγάλο κύμα του φιλελληνικού ενθουσιασμού, τα βιομηχανικά αντικείμενα κρατούν μια θέση ταπεινή, αλλά καθ#λου αμελητέα και παραμένουν μια ζωντανή έκφραση της συμπάθειας και της συμπαράστασης του γαλλικού λαού προς τους Eλληνες στον αγώνα τους για την ελευθερία. Σημειίωση: 1. A. Aμαντρί, «H Eλληνική Eπανάσταση σε γαλλικά κεραμικά του 19ου αιώνα», Nαύπλιο, 1982.

KYPIAKH 23 MAPTIOY 1997 - H KAΘHMEPINH

31