220314182 183941533 Testiranje i Mjerenje Skripta PDF

TESTIRANJE I MJERENJE SKRIPTA ZA INTERNU UPOTREBU

PRIREDILI: Prof.dr. Ivica Radovanović Doc.dr. Ifet Mahmutović

1

SADRŽAJ

UVOD ..................................................................................................................................3 ANKETNI UPITNIK...........................................................................................................6 UPITNIK ZA INTERVJU ...................................................................................................8 ČEK-LISTA .......................................................................................................................11 EVIDENTNA LISTA ........................................................................................................15 TESTOVI ...........................................................................................................................16 Opšte karakteristike i funkcija testa ...................................................................................16 Delovi testa i vrste testova .................................................................................................18 Merne karakteristike testova ..............................................................................................32 POSTUPCI I INSTRUMENTI PROSUĐIVANJA I PROCENJIVANJA ........................36 LOGIČKE OSNOVE METODA ZA ANALIZU PODATAKA IZ ISTRAŽIVANJA U SPORTU ............................................................................................................................40 OSNOVNE PROCEDURE ZA PRIKUPLJANJE PODATAKA ..................................... 40 MERENJE I MERNE SKALE ..........................................................................................40 UZORCI ENTITETA ........................................................................................................42 INICIJALNI PODACI ZA ANALIZE ..............................................................................43 ODREĐIVANJE METRIJSKIH KARAKTERISTIKA MOTORIČKIH MERNIH INSTRUMENATA ............................................................................................................45 METRIJSKE KARAKTERISTIKE MOTORIČKIH MERNIH INSTRUMENATA.......47 MJERENJE BAZIČNIH MOTORIČKIH DIMENZIJA SPORTAŠA..............................55 REZULTATI ISTRAŽIVANJA KAO OSNOVA ZA IZBOR I KONSTRUKCIJU MJERNIH INSTRUMENATA..........................................................................................56 ŠIRA BATERIJA MOTORIČKIH MJERNIH INSTRUMENATA .................................73 METRIJSKE KARAKTERISTIKE MJERNIH INSTRUMENATA..............................151 PLANIRANJE I ORGANIZACIJA MJERENJA MOTORIČKIH SPOSOBNOSTI .....196

2

UVOD Početkom XX veka su u pedagoške i istraživačke svrhe počeli da se upotrebljavaju testovi inteligencije, čitanja, sposobnosti izražavanja, gramatičke skale, skale za interpunkciju i slično. U periodu između 1920. i 1930. godine proučavani su i usavršavani testovi inteligencije i postignuća, među kojima su najpoznatiji Otisov test postignuća i inteligencije i Stanford-testovi. Smatra se da je 1930. godine bilo oko hiljadu baždarenih testova koji su se koristili u školama i drugim institucijama. Od 1930. do 1940. godine su se dalje razvijali testovi inteligencije i postignuća, pojavili su se i testovi ličnosti u užem smislu (Roršahov test i druge projektivne tehnike), inventarni upitnici i inventari interesovanja, skaleri stavova, sociometrijske tehnike, anegdotske beleške itd. Time su se, pored merenja znanja i umešnosti, želeli utvrđivati kvalitativni aspekti razvoja ličnosti i ostvarivanja ciljeva nastavnog programa. Od 1940. godine pa do danas, naučno-istraživački rad u pedagogiji se, uz propratne krize i teškoće razvijao, kako sa obzirom na metode i postupke koji su primenjivani, tako s obzirom na bogatstvo primenjivanih instrumenata. 1 U našem vremenu izrađeni su dosta opsežni projekti pedagoškog istraživanja koji u sebi sadrže značajne novine. ”Karakteristično je za nove istraživačke projekte da se sve više daju neformalni testovi ili testovi koje sastavlja nastavnik, te vežbe za testiranje kao dodatak formalnim ili standardizovanim testovima. Izvesna ispitivanja pokazuju da se prosečan nastavnik koristi pomoću pet ili šest samostalno sastavljenih testova na svaki standardizovani test”. 2 Neformalni testovi se posebno cene u praćenju i procenjivanju rada učenika na času, u tzv. petominutnim ispitivanjima i u povremenim testiranjima manjih ili većih obrađenih nastavnih celina, čijim testiranjem nastavnik hoće ostvariti uvid u to kako su i koliko učenici usvojili realizovano gradivo i u kome pravcu bi trebalo organizovati dalji vaspitno-obrazovni rad. U tome su nezamenjivi standardizovani testovi, 3 kao što imaju svoju funkciju oni koje priprema sam nastavnik. Ipak, ima autora koji smatraju da su standardizovani testovi ponekad neadekvatni za ispitivanje rezultata rada nastavnika. “Standardizovani test je ponekad neadekvatan instrument u pedagoškim istraživanjima zato što uvek ne meri nastavnikove ostvarene zadatke u nastavi. Testovi koje sastavlja nastavnik, bilo da su oni objektivni ili subjektivni po svojoj naravi, mogu biti tako konstruisani da mere ove zadatke”.4 Lindgren kaže “...objektivni testovi vam ne kažu kako pojedinac misli, zato što oni mogu meriti izolovane delove znanja, informacije (kojima učenik raspolaže, P. M.) i mogu tako osvetliti ostvarenje glavnih zadataka nastavnog programa”. 5 Istraživanja (Presi, Robinson, Horoks) su pokazala da su za utvrđivanje efikasnosti rada nastavnika i učenika pouzdaniji testovi koje sastavlja sam nastavnik i koji su komponovani tako da se na postavljena pitanja daju kratki odgovori, od tzv. esej-testova. Drugi (Lindgren, Klak) misle da su vredniji esej-testovi, zato što pokazuju kako đak rešava probleme i razvija svoje logičko mišljenje. Postoji veliki broj autora (Džekson, Kvaščev, 6 Goven) koji posebno ističu značaj testova kojima se ispituje razvoj kreativnog mišljenja u procesu nastavnog rada. Međutim, svi se slažu s tim da ne postoji nijedna vrsta testova koja bi udovoljila bar osnovnim zahtevima modernog naučnog-istraživačkog rada. Zato se traži da se u pedagoškom istraživanju koriste različiti postupci i instrumenti. Stoga se danas više govori o baterijama instrumenata, a ne o jednom instrumentu ili o dva ili tri instrumenta. Rajston, Džastman i Robins u svojoj knjizi Vrednovanje u savremenom obrazovanju navode ove glavne istraživačko-tehničke postupke: testove sa kratkim odgovorima, pismene i usmene ispite, posmatranje i anegdotske beleške, upitnike, inventare i intervjue, ček-liste i skalere, lične izveštaje i 1

Rajston, Džastman, Robins (1966), Vrednovanje u savremenom obrazovanju, “Vuk Karadžić”, Beograd Ibidem, str. 14 3 Cronbach, L. J. (1960), Essentials of Psychological Testing, New York, str. 17-20 4 Prissey, S. L., Robinson, F. P., Horrocks, J. E. (1959), Psychology in Education, New York, str. 445 5 Lindgren, H. C. (1960), Educational Psychology in the Classroom, str. 430 6 Kvaščev, R. (1975), Podsticanje i sputavanje stvaralačkog ponašanja ličnosti, Sarajevo, str. 210-247 2

3

projektivne tehnike, sociometrijske metode i postupke, analize slučaja i kumulativni dosije. 7 Ovde su obrađeni tehnički postupci, analizirani instrumenti i tehnike koje je moguće koristiti u istraživanju razvoja vaspitanika i stepena ostvarivanja ciljeva vaspitanja. Lindgren navodi tri vrste testova u pedagoškom istraživanju, i ističe neke njihove rezultate: pitanja za usmene ispite pokazala su slabosti, koje se sastoje u tome što je na taj način podstican formalizam i verbalizam učenika, što su favorizovane sposobnosti pamćenja i reprodukovanja, a zbog čega su zapostavljeni učenici koji nisu imali ove sposobnosti, bez obzira na to što su mogli imati druge, takođe značajne za razvoj ličnosti. Esej-testovi su, pored dobrih strana, imali svoje slabosti. Ovde je teško izgraditi jedinstvene kriterijume za utvrđivanje onoga što je učenik dao u testu. Tako, na primer, dešavalo se da je jednog istog učenika jedan nastavnik ocenio esej-test odličnom ocenom, a u drugom semestru, drugi nastavnik (ponovljeni esej-test) ocenom dobar. Ovo pokazuje da postoje velike razlike u kriterijumima koji se javljaju kod različitih nastavnika. To je razlog da se radi na izgrađivanju empirijskih kriterijuma za vrednovanje esej-testa. U treću vrstu spadaju testovi. Testovi mogu da mere, pod uslovom da su standardizovani, određene aspekte ljudskog razvoja, stepen informisanosti i praktične sposobnosti, ali ne mogu da utvrde sve ono što je značajno za praćenje procesa i ishoda celokupne vaspitno-obrazovne delatnosti. 8 Prodanović i Ničković navode postupke i instrumente objektivnog pedagoškog istraživanja: test znanja i izvršenja, nizovi zadataka objektivnog tipa i petminutna ispitivanja, skala i sociometrijski test. Naravno, oni navode i subjektivne istraživačke metode i pokazuju na mogućnost povezivanja i usmeravanja objektivnog i subjektivnog u istraživanju pedagoških pojava. Posebno obrađuju testove prema didaktičkoj nameni (inventarni, dijagnostički, analitički i revizioni). 9 Naučno-istraživački rad u pedagogiji, posebno utvrđivanje nivoa efikasnosti i efekata rada škole, nastavnika i učenika, pretpostavlja stalno praćenje, merenje i vrednovanje ostvarenosti onoga što je nastavnim planom i programom predviđeno. Stoga, bez instrumenata i tehnika praćenja, merenja i vrednovanja nema potpunijeg i svestranijeg pedagoškog istraživanja. a) Instrumenti i tehnike praćenja su: evidentne liste, anketni upitinici, intervjui, ček-liste, skaleri, anegdotske beleške, kumulativni dosijei i testovi specijalno namenjeni merenju postignuća i razvoja nekih sposobnosti na kraći rok i drugi. Posebnu vrednost imaju testovi koje sastavlja nastavnik ili školski pedagog. Cilj tih testova je da prate postignuća pojedinih učenika u kraćim i dužim vremenskim periodima. Na primer, u školi “Braća Ribar” u Beogradu verifikovan je upitnik izveštaj u koji se upisuju sve aktivnosti koje obavlja nastavnik, odnosno škola, i kojim se prati proces realizovanja osnovnih zadataka škole i nastavnika a koji su predviđeni programom rada škole. Kao instrumenti praćenja mogu se pojaviti i drugi, ako se oni pretežno koriste u svrhu praćenja rada škole, nastavnika i učenika; ako im je namena da se utvrđuje, usmerava i prati proces rada. Instrumenti praćenja mogu se klasifikovati i prema tome da li se njima pretežno prati realizacija programskih zadataka rada škole, rad nastavnika, rad i uspeh učenika. Puteve i načine korišćenja instrumenata u svrhu prikupljanja podataka i rešavanja problema nazivamo tehnikom. Značajna pedagoška funkcija instrumenata praćenja je u tome što se njima daje osnova za osmišljavanje celokupnog pedagoškog procesa, što se mogu pratiti dublje promene u realizaciji ciljeva i zadataka vaspitanja, što se može konstatno pratiti rad i razvoj učenika, a, zahvaljujući rezultatima praćenja, može se ostvariti kontrola i upravljanje procesom vaspitno-obrazovnog rada. Tako, na primer, ne bi se moglo desiti da učenik, pod uslovima stalnog praćenja rada i razvoja u dužem vremenskom periodu, zapostavi svoj rad, oda se besposličenju i dobije veći broj slabih ocena. Takođe bi sistematsko praćenje razvoja učenika pomoglo tome da se osujete činioci koji dovode do maloletničke delinkvencije. Praćenje bi doprinelo da se uredno i na vreme realizuju programom predviđene aktivnosti i da se preduzimaju mere u slučajevima kad nešto koči

7

Rajston, Džastman, Robins (1966), Vrednovanje u savremenom obrazovanju, “Vuk Karadžić”, Beograd, str. 68-186 Lindgren, H. C.(1960), Educational Psychology in the Classroom, str. 435-463 9 Prodanović, T., Ničković, R. (1974), Didaktika, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, str. 199-208 8

4

ostvarivanje programom predviđenih aktivnosti. Zato se s pravom kaže da je praćenje rada škole jedna od bitnih pretpostavki unapređivanja njenog rada. b) Instrumenti i tehnike merenja su svi oni instrumenti i tehnike merenja koji imaju odgovarajuće merne karakteristike i kojima se utvrđuje brojčana vrednost neke pedagoške veličine, pošto je ona upoređivana sa odgovarajućom skalom ili utvrđenim standardom. Sam proces primene instrumenata i dobijanja brojčane vrednosti je tehnika merenja. Zato, šire shvaćeni merni instrumenti mogu biti svi oni koje smo pripremili tako da se njima mogu meriti odgovarajuće pedagoške pojave. Kao instrumenti merenja najčešće se spominju: upitnici, testovi, skale procene, inventari ličnosti, sociometrijski testovi itd. Merenje se može vršiti u svim fazama vaspitnoobrazovnog rada: pripremnoj, fazi realizacije i u završnoj verifikativnoj fazi. Tako, na primer, ako na početku školske godine ili na početku školovanja želimo da utvrdimo prethodno znanje učenika ili količnik njihove inteligencije, izvršićemo testiranje i doći, koliko je to moguće, s obzirom na poznate ograničenosti testova, do stepena informisanosti iz odgovarajućih područja ili do količnika inteligencije učenika. U procesu realizacije, instrumentima merenja se utvrđuje kako teče realizacija programskih zadataka škole u određenim vremenskim razdobljima, količina usvojenih znanja u datom trenutku, stavovi o značajnim aspektima nastave, međusobni odnosi među članovima jednog razreda i slično. U fazi verifikacije, instrumentima merenja se utvrđuje koliko su ostvareni programski zadaci, kvantitet i kvalitet stečenog znanja, stepen razvoja ličnosti, stepen razvijenosti veština, sposobnosti, navika itd. Ovde merenje služi utvrđivanju stepena i profila razvoja vaspitanika u određenom vremenu. Zato instrumenti merenja imaju svoje mesto u pedagoškom radu. Njihovom adekvatnom primenom može se realnije koncipirati vaspitno-obrazovni proces, kontrolisati i usmeravati njegovi tokovi i ishodi, a to je jedna od bitnih pretpostavki njegovog dubljeg sagledavanja, konstruktivnijeg usmeravanja i bržeg unapređivanja. c) Instrumenti i tehnike vrednovanja su svi oni instrumenti vrednovanja i tehnike vrednovanja koji se koriste u procesu praćenja i merenja pedagoških pojava. Postoje i instrumenti koji se primenjuju u procesu vrednovanja, a ne pojavljuju se u procesu praćenja i merenja. Ali, svako praćenje i merenje ne mora biti direktno u funkciji vrednovanja, zbog toga što se praćenje i merenje može vršiti u svrhu identifikovanja i otklanjanja nekog krupnog problema, koji ozbiljnije koči proces realizacije vaspitno-obrazovnog rada. Tako, na primer, mogu se pratiti i meriti pedagoške pojave, u svrhu dijagnosticiranja i vaspitnog delovanja, što ne mora uvek biti u direktnoj funkciji vrednovanja. Instrumenti vrednovanja su: upitnici, testovi, inventari ličnosti, skale, evidnetne liste, anegdotske beleške, kumulativni dosijei, upitnici, izveštaji, inventarni upitnici, sociometrijski testovi, ček-liste, pismeni i usmeni ispiti, instrumenti samoocenjivanja, beleške i svi drugi instrumenti iz kojih se može videti kako je tekao proces priprema i realizacije vaspitno-obrazovnog rada, kao i oni kojima se mogu utvrđivati ostvareni rezultati, otkrivati propusti i registrovati uspela ostvarenja. U procesu vrednovanja obuhvaćena je celokupna delatnost, uključeno je praćenje, ocenjivanje, merenje, prosuđivanje rezultata rada škole kao pedagoške javne i kulturne ustanove; stepen ostvarivanja ciljeva i zadatak vaspitanja i obrazovanja, u nastojanju da se razvija svestrano obrazovana, stvaralačka i slobodna ličnost; stepen angažovanja učenika, nastavnika i drugih subjekata pedagoškog rada. Vrednovanje uključuje i samoocenjivanje učenika i nastavnika. Iz ovoga se vidi da vrednovanje nije samo sinteza praćenja i merenja već kvalitetno nova, šira, dublja, potpunija pedagoška delatnost koja ima svoja područja, instrumente, tehnike i metodičke postupke i koja ima jasno utvrđene ciljeve, a od realizacije tih ciljeva direktno zavisi kvalitet celokupne vaspitno-obrazovne delatnosti. Zato se može reći da vrednovanje ima, i mora imati, svoje mesto u školama i drugim organizacijama za vaspitanje, prvenstveno kod funkcija unapređivanja pedagoškog rada. S obzirom da nije moguće govoriti o svim instrumentima u pedagoškom istraživanju i obrazložiti puteve i načine njihove izrade i upotrebe, na narednim stranama ćemo ukazati na neke od najznačajnijih instrumenata i tehnika koje možemo koristiti u našim uslovima i koje, sa manje ili više uspeha, koriste naučni radnici, nastavnici, školski pedagozi i psiholozi, rukovodioci vaspitno5

obrazovnih ustanova i pedagoško-psihološka služba. Ali, naš cilj nije samo da damo pedagošku suštinu instrumenata i tehnika, već da ih obradimo tako kako bismo nastavnike i ostale podstakli da se njima više i adekvatnije koriste i da neke od njih sami kreiraju. Zato ćemo, na primer, u obradi anketnog upitinika poći od njegove definicije, ukazati na vrste anketnih upitinika, dati primere pitanja i formulisati egzemplarna pitanja. Iznećemo prednosti i nedostatke pojedinih vrsta upitnika, analizirati karakteristike dobrog upitnika, pokazati kada anketni upitnik može biti istraživački instrument egzaktnije forme, kako se može dobiti relijabilnost i validnost anketnog upitinika i u čemu je sličnost između anketnog upitnika i upitnika koji se priprema u svrhu intervjua. Prema ovom modelu obradićemo i druge instrumente koje smatramo upotrebljivim u naučnim i vaspitnoobrazovnim ustanovama. Osnovna namena primera koje ćemo dati nije u tome da se daju gotova rešenja, da se utvrde recepti kojih bi se pridržavali oni koji istražuju rad škole, nastavnika i učenika, već da se oni koji se bave naučno-istraživačkim radom u pedagogiji podstaknu na traganje za boljim rešenjima u pojedinim fazama toga rada, da se podstakne njihovo stvaralaštvo, izgrađuje kritički odnos prema onome što je zastarelo ili onome što predstavlja neprihvatljiv surogat. Naši primeri bi trebalo da omoguće primenu i kreiranje instrumentarija pedagoškog istraživanja, zavisno od opštih i kadrovskih uslova u kojima naučne ustanove ili škole rade.

ANKETNI UPITNIK Anketni upitnik je instrument kojim se mogu evidentirati određene pojave, ispitivati opšta obaveštenost učenika o nekom pedagoškom problemu ili pojavi i istraživati mišljenje učenika o nekom pedagoškom fenomenu. Neki smatraju da se i stavovi učenika mogu ispitivati anketnim upitnikom i intervjuom. Tako, na primer, Nikola Rot navodi da je najbolji način za ispitivanje stavova - skala kojom se mere stavovi. “Međutim, primena ovoga instrumenta je složena, zahteva i disciplinu ispitanika, a i njegova konstrukcija je složena i dosta zametna. Zato se češće nego skalama za merenje stavova, stavovi ispituju i istražuju korišćenjem upitnika i intervjua”. 10 Anketni upitnik se može koristiti u više svrha. Njim se mogu prikupljati podaci u svrhu unapređivanja nastave, rada učenika i nastavnika, koristi se u istraživačke svrhe, prilikom čega se prikupljaju i sređuju podaci kojima se rešava određeni naučni problem. Anketni upitnik može se koristiti u svrhu vaspitnog delovanja, odnosno vaspitnog rada sa pojedincem i grupom, gde se na osnovi prikupljenih podataka koncipiraju postupci i sredstva vaspitnog delovanja. Upitnik se može definisati kao sistematski utvrđena i određenom cilju usmerena lista pitanja na koja ispitanik treba da da odgovor, iznese svoje mišljenje, ili da da svoj stav. Zato Nikola Rot s pravom kaže da upitnik nije samo niz pitanja na koja bi trebalo dati odgovor nego da je upitnik “. . . prema određenim principima izabran, prema određenim principima formulisan i na određen način korišćen sistem pitanja kojima se žele izazvati odgovori ispitanika koji će pružiti podatke o problemu koji se istražuje”. 11 Naravno, ako se podaci prikupljaju u svrhu praćenja i unapređivanja nastavnog rada, onda se anketni upitnik konstruiše tako da se od učenika i nastavnika dobiju oni odgovori koji će pomoći da se bolje sagledaju tokovi nastavnog rada i da se, prema potrebi, preduzimaju mere za njegovo unapređivanje. Anketni upitnik, prema tome kako su pitanja postavljena, može biti otvorene, zatvorene i kombinovane forme. Kod upitnika otvorene forme ispitaniku je dopušteno da slobodno odgovara na postavljena pitanja, a kod upitnika zatvorene forme - bira jedan ili više ponuđenih odgovora. Kombinovana forma podrazumeva konstrukciju upitnika u kojoj su zastupljene obe prethodne forme.

10 11

6

Rot, N. (1972), Osnovi socijalne psihologije, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, str. 404 Ibidem, str. 404

Ako hoćemo da ispitamo učenika koliko vremena sedmično provedu uz televizijski prijemnik, onda možemo postaviti pitanje otvorenog tipa, ovako: “Koliko prosečno sedmično provodite časova gledajući televizijski program?” Isto pitanje možemo postaviti u obliku zatvorene forme, i ono bi izgledalo ovako: “Koliko sati prosečno sedmično provodite gledajući televizijski program?” – – – – – – – –

2 sata 3 sata 4 sata 5 sati 6 sati 7 sati 8 sati 9 sati

– – – – – – –

10 sati 11 sati 12 sati Više od 12 sati (Koliko više?) Nemam mogućnosti da gledam TV program Ne interesuje me televizijski program Ne mogu odgovoriti

Obično se postavlja više pitanja i obavezno se daju podaci o ispitanicima, nužni za određenu vrstu ankete. Svakako, podaci su drugačiji ako je anketa anonimna, u odnosu na anketu koja to nije. Upitnik otvorene forme ima prednosti, jer daje mogućnost da se slobodno i široko odgovori na postavljeno pitanje, objasni, proceni ili oceni određena pojava. Ovde se ispitaniku omogućuje da po vlastitiom uverenju iznese i obrazloži svoje mišljenje. Teškoće se javljaju onda kad se sređuju podaci i vrši njihova obrada, a poseban je problem kad ispitivač, svesno ili nesvesno, pokušava na svoj način tumačiti dobijene podatke. Problemi su i u tome što za odgovore treba dosta vremena, što se mogu dati neprecizni i nepotpuni odgovori (s obzirom na faktor zaboravljanja) i što neke podatke ispitanik može da zaboravi ili slučajno previdi u trenutku kada daje odgovor na postavljeno pitanje. Prednosti upitnika zatvorene forme su u tome što se njime brzo i relativno jednostavno može ispitati veliki broj učenika i istovremeno obuhvatiti veliki broj pitanja, što se podaci brzo sređuju i daje sigurnija osnova za njihovu korektniju interpretaciju. Ovde se ne može desiti da ispitanik nešto zaboravi ili da bude neprecizan (bar što se tiče odgovora na postavljeno pitanje). Nedostaci upitnika zatvorene forme su u tome što se pitanjima ne može obuhvatiti sve ono što bi ispitanik mogao da kaže (a nekad je to veoma značajno), što se ne zna da li su, i koliko, ispitanici shvatili postavljena pitanja (date alternative). Može se javiti i automatizam u davanju odgovora (automatski odgovara na prvo pitanje ili nešto slično) i mogu se davati neiskreni odgovori. Poseban je problem kod ispitivanja mladih ljudi, jer oni nekada tendiraju da daju očekivane odgovore, umesto pravih odgovora. Ali, postoje i načini kako se rešavaju ili predupređuju neki od ovih problema. Tako, na primer, ako želimo da ne ograničimo odgovor učenika na postavljeno pitanje zatvorene forme, možemo na kraju pitanja dozvoliti da učenik dopiše ono što misli da nije obuhvaćeno pitanjem koje je postavljeno. Sama činjenica da se ovom vrstom upitnika ispituju ona područja koja ispitanici poznaju i o kojima imaju svoje mišljenje nosi u sebi elemente objektivnosti. Radisav Ničković navodi sledeće karakteristike dobrog anketnog upitnika: da je precizno određen problem koji se ispituje; da traži najvažnije informacije koje se na drugi način ne mogu dobiti; da podstiče na razmišljanje i motiviše učenika na korektno davanje odgovora; da nije opterećen velikim brojem pitanja; da ne zahteva puno vremena za ispunjavanje (jer faktor umora negativno deluje na kvalitet odgovora); da je po spoljašnjoj formi sređen i privlačan; da ne ulazi u strogo intimna osećanja i životna pitanja ispitanika; da obezbeđuje anonimnost; da poseduje jasna uputstva za davanje odgovora, a omogućuje brzo i lako sređivanje podataka; da su pitanja kratka, pristupačna uzrastu i obrazovnom nivou ispitanika i da se na njih može dati jasan i konkretan odgovor; da se njima ne sugeriše odgovor na pitanja; da su pitanja data logičkim redom i po odgovarajućim stupnjevima. 12

12

7

Teodosić, R., Prokić, B., Ničković, R. (1965), Pedagogija, Zavod za izdavanje udžbenika, Sarajevo, str. 376

Anketnim upitnikom se mogu ispitivati i delikatnija životna pitanja,13 pod uslovom da je anketiranje potpuno anonimno ili da se do podataka dolazi indirektnim pitanjima koja se pre masovne upotrebe pažljivo sačine i testiraju. Da bi anketni upitnik mogao biti merni instrument, potrebno mu je utvrditi merne karakteristike, među kojima su veoma značajne validnost i pouzdanost. Nikola Rot smatra da je teško utvrditi relijabilnost i validnost anketnog upitnika i intervjua, a i kad se oni utvrde, nisu dovoljno sigurni. “Relijabilnost je obično više obezbeđena nego validnost. Proverava se najčešće na dva načina: postupkom ponovnog ispitivanja istim instrumentom posle izvesnog vremena (tzv. retest-postupkom) i upoređivanjem rezultata dobijenih na sličnim uzorcima ispitanika”. 14 Validnost anketnog upitnika i intervjua teže je ispitati i zato što sam pojam validnosti može imati više značenja. “Pod validnošću može se smatrati dobro opisivanje stavova koje imaju ispitanici i relativno jasna slika o njihovim stavovima. Može se smatrati da je validnost u tome smislu zadovoljena ako su instrumenti dobro konstruisani i njihova primena pravilno sprovedena. Ali, ako pod validnošću podrazumevamo prognostičku vrednost rezultata dobijenih anketiranjem, onda je ona mnogo nepouzdanija i mnogo ju je teže utvrditi”. 15 Zato, po Rotovom mišljenju, mnogi autori relijabilnost i validnost anketnog upitnika i upitnika za intervju smatraju otvorenim pitanjem, jer nemamo sigurnih dokaza za ove dve njihove karakteristike.

UPITNIK ZA INTERVJU Upitnik za intervju je sistem dobro koncipiranih i smišljeno (obično usmeno) postavljenih pitanja o određenom pedagoškom problemu, s ciljem da se svestranije sazna i dublje analizira pedagoški problem koji se može na drugi način efikasnije ispitivati. Anketni upitinik i upitinik za intervju obično se kombinuju i imaju dosta zajedničkog. “Međutim, postoje značajne razlike između ova dva instrumenta. Kod intervjua imamo direktan kontakt ispitivača sa ispitanikom, što nam omogućava da uzmemo u obzir celokupno ponašanje ispitanika prilikom odgovaranja na pitanje, a ne samo njegove verbalne odgovore na pitanja”. 16 Kod intervjua (kao tehnike) je moguće pripremiti ispitivača i ispitanika, kontrolisati i usmeravati proces odvijanja intervjua. U procesu intervjuisanja ima mogućnosti za komunikaciju (razgovor, objašnjenja, dopune, preformulacije pitanja), interakciju (uzajamni uticaj između ispitivača i ispitanika) i za zbližavanje onoga ko pita i onoga ko je pitan, a sve to, pod normalnim uslovima, motiviše subjekte na konstruktivnu saradnju, što doprinosi da intervju prirodnije teče i daje bolje rezultate. Upitnik za intervju može biti sačinjen u kliničke svrhe (za dijagnosticiranje i lečenje), u pedagoške svrhe (za vaspitni rad sa pojedincom i grupom) i u istraživačke svrhe (za prikupljanje podataka o pedagoškim pojavama i problemima radi njihovog proučavanja). Ova podela je uslovna, zbog toga što se intervju može koristiti u više svrha, jer ako se nešto istražuje, onda je normalno da sam proces istraživanja ima i svoje edukativne efekte. Proces primene intervjua u kliničke i pedagoške svrhe može dati korisne istraživačke podatke. Vladimir Mužić smatra da se istraživački intervju može deliti na vezani (gde su unapred data i precizirana pitanja) i slobodni (u kome ispitanik ima mogućnosti da iznese svoje poglede), direktni (ispitivač vodi direktni razgovor sa ispitanikom od koga se traže podaci), indirektni (razgovor se vodi sa onima koji dobro poznaju ispitanika), individualni (razgovor se vodi sa jednom osobom, a to može biti nastavnik, učenik ili roditelj) i kolektivni (gde se vodi razgovor sa više osoba). 17 13

Mozer, C. A. (1962), Metodi anketiranja u istraživanju društvenih pojava, Kultura, Beograd Rot, N., Osnovi socijalne psihologije, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, str. 406 15 Ibidem, str. 406 16 Rot, N. (1972), Osnovi socijalne psihologije, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, str. 405 17 Mužić, V. (1973), Metodologija pedagoških istraživanja, Svjetlost, Sarajevo, str. 205-251 14

8

Što se tiče samog upitnika za intervju, on može biti standardizovan i nestandardizovan, zavisno od toga kako je pripreman pre upotrebe. ”O standardizovanom intervjuu govorimo kad se sva usmena pitanja postavljaju u dosledno istoj formulaciji i u istom rasporedu svim ispitanicima koji se intervjuišu. Kad je unapred predviđeno samo o kojim će temama biti postavljena pitanja, a formulacija pitanja, njihov broj i raspored prepušta slobodnoj oceni onoga koji vrši intervju, govorimo o nestandardizovanom intervjuu”. 18 Neki smatraju da postoji polustandardizovan intervju, gde je data lista tema za razgovor, ali nije detaljno razrađivan sistem intervjuisanja. Govori se o slobodnom i o vezanom intervjuu. I jedna i druga vrsta intervjua ima i prednosti i ograničenja. Slobodni razgovor daje mogućnosti ispitaniku da spontano iznese svoje mišljenje, da se uz pomoć ispitivača na nešto podseti, da svoje izlaganje koriguje i dopunjuje i da iznese sve ograde u vezi sa datim odgovorom, stavom, mišljenjem. Za ovu vrstu razgovora potrebna je solidna sprema ispitivača, snalažljivost u ljudskim kontaktima i veće iskustvo. Teškoće su u tome što se mogu javiti udaljavanja od glavne teme, dobije se suviše materijala koji se teško sređuje i, u celini uzevši, ovaj vid intervjua se teže vodi. Vezani intervju omogućuje da se tačno odredi obim i redosled pitanja koja će se postaviti, da se smišljeno postavljenim pitanjima ispitanik vodi do očekivanog odgovora i da se lakše sređuju dobijeni podaci. Teškoće su u tome što se pitanjima ograničava spontanitet ispitanika, što se razgovor ne može dovoljno prilagođavati svakoj situaciji i što se ne mogu u potpunosti otkriti i one činjenice koje istraživač nije mogao predvideti pre početka planiranja intervjua. Iako intervju ima prednosti nad anketom, ima i određenih nedostataka. Nemoguće je u procesu usmenog intervjua zadržati anonimnost; učenici se mogu, ako su veštiji, uzdržavati od odgovora koje ne žele dati, mogu davati očekivane odgovore i slično. Podaci dobijeni intervjuom se teže sređuju, i postoje posebne teškoće u njihovom interpretiranju (naročito ako se to radi po sećanju). I ličnost istraživača može da utiče na ishode intervjua. Nikola Rot navodi izgled istraživača, način postavljanja pitanja, tendencija da suviše naglašava pojedina pitanja ili područja i način kako interpretira dobijene odgovore. Posebno je značajno da se izvrše odgovarajuće organizacijske i druge pripreme za izvođenje intervjua. Značajno je utvrditi kada, gde i pod kojim uslovima će se voditi intervju; ko će ga i kako voditi, koliko će trajati, čime će se ubeležiti i kako će se obezbediti beleženje, šta će biti glavna tema, kako će se ona razraditi i kako će se u celini upitnika ukomponovati opšti, posebni i pojedinačni problemi. ”Osobito važni momenat u pripremanju intervjua jest izrada i upoznavanje sa podsjetnikom. On treba da sadrži cilj intervjua, plan kako ga treba provoditi, zatim upute ispitivača u vezi sa taktikom u razgovoru, kako da se drži kad uoči da ispitanik nastoji da svojim odogovorom zaobiđe istinu, te konačno upute u vezi sa registracijom samog toka razgovora”. 19 Podsetnik zavisi i od toga o kojoj se vrsti intervjua radi. Ako je slobodni intervju, onda se, kako kaže Vladimir Mužić, daje problem, orijentacioni plan rada, a kod vezanog se mora tačno odrediti redosled pitanja koja će biti postavljena i kako će biti postavljena, i to što je postavljeno, mora se poštovati. Alfred Benjamin smatra da podsetnik zavisi od vrste intervjua, od toga koju ćemo tehniku vođenja intervjua uzeti i od toga ko će i u kakvim uslovima voditi intervju. Zato on za razne probleme, namene i tehnike vođenja ima i različite modele podsetnika i modele postavljanja pitanja i toka intervjua. 20 Rajston, Džastman i Robins pišu da se podsetnik intervjua i proces intervjuisanja mogu vršiti na nekoliko načina. “Početak intervjua posvećen je uspostavljanju kontakta i objašnjavanju svrhe intervjua; sredina je posvećena prikupljanju podataka i iznalaženju alternativnih rešenja problema; kraj je posvećen okončanju intervjua”. 21 Za svaku od ovih faza jednog podsetnika postoje zahtevi kojima bi trebalo udovoljiti.

18

Rot, N. (1972), Osnovi socijalne psihologije, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, str. 403 Mužić, V. (1973), Metodologija pedagoškog istraživanja, Svjetlost, Sarajevo, str. 258 20 Benjamin, A. (1969), The Helping Interview, New York, str. 77-150 21 Rajston, Džastaman, Robins (1966), Vrednovanje u savremenom obrazovanju, “Vuk Karadžić”, Beograd, str. 127 19

9

Ako bismo želeli da slobodnim intervjuom ispitamo uzroke zaostajanja dece u matematici, onda bismo problem mogli postaviti na sledeći način: “Osnovni uzroci zaostajanja dece u matematici u prva četiri razreda osnovne škole koji se mogu nalaziti u učeniku, porodici, školi”. Ovakvu temu, iako je ona dosta široka, školski pedagog ili direktor škole mogao bi da postavi nastavnicima. Oni bi u slobodnoj formi iznosili osnovne uzroke zaostajanja učenika u matematici, a on bi u toku razgovora, prema potrebi, podsećao, usmeravao, tražio da se neki stav bolje objasni ili podatak ilustruje. Na kraju bi se sredili dobijeni podaci i sastavio izveštaj o intervjuu. Vezani intervju pretpostavlja solidniju pripremu samog intervjua. Ovde bi bilo značajno dati: 1. Ime i prezime ispitanika, pol, školsku spremu, nastavničko iskustvo i razred u kome radi (predmete koje predaje, ako sam ne izvodi nastavu iz svih predmeta). 2. Uvodni deo: - Koliko vremena obavljate nastavničku dužnost? - Kako se snalazite u nastavnom procesu? - Ima li teškoća i koje su najozbiljnije? - Kako učenici udovoljavaju svojim obavezama? - Koji su im predmeti najteži? - Može li im se, u današnjim uslovima, pomoći da ostvare bolji uspeh u predmetima koji im eventualno pričinjavaju teškoće? 3. Cilj intervjua Želeli bismo da ispitamo neke najvažnije uzroke neuspeha u nastavi matematike. 4. Glavni deo upitnika - Koliko sadržaji nastavnog gradiva odgovaraju prethodnim znanjima i psihofizičkim mogućnostima učenika? - Da li škola ima odgovarajuća sredstva za nastavu matematike i koliko se njima može koristiti? - Koji oblici nastavnog rada dominiraju u nastavi matematike? - Kojim se metodom rada pretežno koristite u procesu organizacije i izvođenja nastave matematike? - Da li učenici pokazuju dovoljno interesovanja za matematiku? Rade li dovoljno? - Da li su na časovima aktivni? - Ima li učenika kod kojih je primećena emocionalna nestabilnost? Da li, po vašem mišljenju, ova pojava utiče na uspeh učenika? - Koliko je učenika koji imaju strah od matematike i kod kojih se primećuje nedostatak poverenja u samoga sebe? Utiče li ovo bitno na njihov uspeh u matematici? - Koliko učenika ima teškoća u pamćenju brojeva po sluhu? Imaju li teškoća u shvatanju odnosa u prostoru i brojnih odnosa? Ako ih ima, kakav uspeh u nastavi matematike postižu? - Da li ima učenika, ako ima koliki je broj, koji od početka školovanja nisu imali potrebni osnov za učenje matematike, i koliko je to uticalo na njihov uspeh od početka? - Ima li učenika koji su zbog odsustvovanja, promene škole, bolesti ili nerada propustili da nauče neka ključna područja, od kojih zavisi celokupni uspeh u nastavi matematike? - U kakvim uslovima učenici rade kod kuće: a) Imaju li radno mesto u kući i uslove za učenje? b) Ko im pruža pomoć i kakvu? c) Kakva im je opšta atmosfera u kući i odnosi među roditeljima?

10

5. Završni deo upitnika - [ta su, po mišljenju, glavni uzorci neuspeha učenika u nastavi matematike u osnovnoj školi? - Koje bi mere trebalo preduzeti da se ti uzroci otklone? - Ko bi trebalo da budu glavni nosioci pedagoških mera koje bi doprinele da se otklone glavni uzroci? Da bi se intervju odvijao normalno i prema unapred utvrđenom planu, potrebno je sačiniti protokol intrevjua. Prema Mužićevom mišljenju protokol ima sledeće delove: Zaglavlje protokola (tu se upisuju podaci o ispitivaču, ispitaniku, mestu i vremenu intervjua, i drugi podaci značajni za vođenje intervjua). Sadržaj protokola (ako je vezani, unosi se redosled pitanja, predviđa se tok razgovora i način beleženja. Posebno je potrebno razraditi i prilagoditi protokol suštini problema, okolnostima, sastavu ispitanika, sredstvima i tehnici beleženja intervjua. Kod nevezanog intervjua vodi se računa o tome da se ne pokazuje zapisnik, izbegava se beleženje koje vidi ispitanik, vodi se računa da se ne sputava spontanitet ispitanika i slično). Odeljak za primedbe (tu se upisuje sve ono što je istraživač zapazio, a što je značajno za tumačenje podataka). 22

ČEK-LISTA Ček-lista je instrument koji se sastoji od sistema tvrdnji, podataka ili propisanih postupaka čije odsustvo ili prisustvo ispitanik utvrđuje znakom odmetanja. Ček-listom se može ispitati kako su učenici ili nastavnici pripremljeni za nastavu, kako je i koliko osigurana materijalna baza nastave, kojim će se nastavnim sredstvima koristiti u realzaciji vaspitno-obrazovnih sadržaja, kako teče proces nastave, prisustvo ili odsustvo pojedinih postupaka ili sredstava vaspitnog delovanja i drugo. U knjizi Evaluativni kriteriji 23 dati su zanimljivi primeri ček-lista koje je moguće koristiti u procenjivanju organizacije vaspitno-obrazovnog rada, prirode pedagoških aktivnosti, upotrebe nastavnih sredstava, sagledavanja kvalifikacione strukture i iskustava nastavnika značajnih za realizaciju sadržaja određenih predmeta, efikasnosti primene odgovarajućih metoda, oblika i postupaka u nastavi i frekvencije njihove upotrebe u nastavnom procesu. U ovoj knjizi ček-lista je dosta široko shvaćena i ona se primenjuje u svim fazama nastavnog rada: operativnoj, fazi realizacije i verifikativnoj, dok je kod drugih autora (Riči, Best) data znatno manja pedagoška funkcija ček-listi. Best je pod pojam “kontrolna lista” stavio ček-listu i ukazao na to da ona može da indicira prisustvo ili odsustvo određene pedagoške pojave. Po njegovom mišljenju, ona pomaže da se sistematski prati određena pojava i da se osigura dublje razmatranje posmatranog objekta. Riči navodi primer ček-liste pomoću koje nastavnik može da proveri svoje poznavanje društvenih problema i građanskih prava, kao bitnu pretpostavku da može organizovati i izvoditi vaspitnoobrazovnu delatnost. 24 On ne poriče značaj ček-liste za druga područja, ali u svom delu ne navodi ta područja u kojima se može i treba koristiti ček-listom. Rivers daje ček-listu za evidenciju udžbenika. 25 Rajston, Džastman i Robins dosta detaljno obrađuju pojam i pedagošku funkciju ček-liste kao instrumenta koji se može koristiti u različite svrhe i u različitim područjima nastave i 22

Mužić, V. (1973), Metodologija pedagoških istraživanja, Svjetlost, Sarajevo, str. 258-260 Evalutative Criteria (1960), National Study, Washington, str. 25-348 24 Richey, R. (1968), Planning for Teaching, New York, str. 580-582 25 Rivers, V. M. (1969), Teaching Foreign-Language Skills, Chicago, str. 368-371 23

11

vaspitanja, rada učenika i nastavnika, direktora i administracije. ”Ček-lista je, kao što i samo ime govori, lista odabranih reči, izraza, rečenica i pasusa pored kojih posmatrač beleži znak za odmetanje (9), kojim označava prisustvo ili odsustvo onoga što se posmatra. Ček-lista može da obuhvati podatke kojima se iznose poželjne i nepoželjne forme ponašanja, niz radnih umešnosti ili grupa ideja”. 26 Ček-lista se kao pomoćno sredstvo, može koristiti u planiranju nastavnog gradiva, u unapređivanju vaspitno-obrazovne delatnosti i u poboljšanju administracije. Ona ima svoju pedagošku funkciju u istaživanju pedagoških pojava i problema, može se koristiti u dijagnostičke svrhe, može poslužiti kao instrument za ocenjivanje finalnih proizvoda radova učenika u tehničkom obrazovanju, za utvrđivanje poželjnih vidova ponašanja, za otkrivanje koraka koje bi trebalo preduzeti da se reši neki zadatak, obavi aktivnost ili reši teži problem. “Ček-lista problema su upitnici za samoizveštavanje, koji se više bave problemima nego karakteristikama i zanimanjima ličnosti. Ček-liste, kao što su one koje je sastavio Muni i njegovi saradnici na Univerzitetu Ohajo, daju izvestan broj rečenica sa namerom da se učenicima olakša saopštavanje problema koji ih muče”. 27 Munijeve ček-liste su konstruisane tako da obuhvataju razna područja i da se njima mogu lako koristiti nastavnici i relativno lako obrađivati dobijeni podaci. On je svojim ček-listama ispitivao srednjoškolce i obuhvatio sledeće probleme: zdravstveni i fizički razvoj, životne uslove, finansijske prilike i zaposlenje, društvene aktivnosti i rekreaciju, društveno-psihološke odnose, probleme seksa i braka, probleme odnosa među ljudima, dom, porodicu, moral i religiju, prilagođavanje radu u školi, profesiji, obrazovanje budućnosti i nastavne postupke. 28 Ček-liste pomažu ispitanicima da, kad je to potrebno, saopšte svoje probleme, da ih bolje shvate i da se na realniji način sa njima suoče, te da ih sami ili uz pomoć vaspitača otklanjaju. Autori koji su pisali o ček-listama smatraju ih vrlo korisnim i zato što se one mogu kombinovati sa drugim instrumentima (skalerima, inventarima), a mogu i sami dati korisne podatke. Za proveravanje stepena razvoja higijenskih navika kod učenika može se koristiti ovakva ček-lista: “Zubi

Oprani

Pere zube svako jutro.

Kosa

Očetkana

Četka kosu svako jutro.

Nos

Čist

Čisti nos svako jutro.

Oči

Čiste

Pere oči svako jutro.

Uši

Čiste

Pere uči svako jutro.

Lice

Umiveno

Umiva se svako jutro”. 29

Ovo je samo jedan primer, deo ček-liste kojom se može istraživati higijena u školi. Na sličan način se mogu ispitivati radne navike, ispunjavanje školskih obaveza učenika i nastavnika i druga pitanja o kojima smo ranije govorili. Daćemo nekoliko pitanja ček-liste koju je sačinio Muni, a koja je primenjena u ispitivanju srednjoškolske omladine u periodu intezivnog razvoja. On prvo daje uputstvo ispitanicima na taj način što ih upozorava da pažljivo pročitaju listu problema, da dobro razmisle i da onda podvuku one koji ih muče. Evo nekoliko pitanja koja nisu postavljena redom, već su iz ček-liste, koja ima 25 pitanja, data ona koja se smatraju karakterističnim i na osnovu kojih sam nastavnik, pedagog ili neki drugi stručnjak može sastaviti druga: “ 1. Težina ispod normale 26

Rajston, Džastman, Robins (1966), Vrednovanje u savremenom obrazovanju, ”Vuk Karadžić”, Beograd, str. 180 Rajston, Džastman, Robins (1966), Vrednovanje u savremenom obrazovanju, ”Vuk Karadžić”, Beograd, str. 149 28 Ibidem, str. 149-150 29 Ibidem, str. 135-136 27

12

5. Čista bolest 10. Želja za zaradom 15. Želja za zabavom 20. Nezainteresovanost za suprotni pol 25. Da se otarasim osoba koje mi se ne sviđaju”. 30 U knjizi Evaluativni kriterijumi, dat je primer ček-liste kojom se mogu utvrditi procedure usavršavanja nastavnog plana i programa. 31 Evo kako ona u celini izgleda: ( ) 1. Postupci razvoja nastavnog plana i programa uključuju analizu potreba učenika i društva. ( ) 2.

Svi članovi nastavničkog kolektiva imaju mogućnosti da doprinesu usavršavanju i razvoju nastavnog plana i programa.

( ) 3.

Obezbeđeno je članovima kolektiva da rade skupa, da bi ostvarili koordinaciju nastavnog rada unutar pojedinih razreda.

( ) 4.

Obezbeđeno je članovima kolektiva da rade skupa, da bi ostvarili koordinaciju između razreda.

( ) 5.

Nastavnici su oslobođeni drugih dužnosti, da bi pomogli usavršavanju i razvoju nastavnog plana i programa.

( ) 6.

Obezbeđena su finansijska sredstva za troškove usavršavanja nastavnog programa (udžbenici, pisani materijali i stručna i administrativna pomoć).

( ) 7.

Roditelji su konsultovani o aktivnostima usavršavanja i razvoja nastavnog plana i programa.

( ) 8.

Predlozi đaka su razmatrani u procesu razvoja i usavršavanja nastavnog plana i programa.

( ) 9.

Stručnjaci-savetnici učestvovali su u procesu razvoja i usavršavanja nastavnog plana i programa.

( ) 10.

Razvoj nastavnog plana i programa jedne škole je u skladu sa potrebama uže i šire društvene zajednice.

( ) 11.

Postupci razvoja i usavršavanja nastavnog plana i programa obezbeđuju da se vrši vrednovanje učenika prema njihovim individualnim sklonostima i sposobnostima, kao i prema standardima nastavnika i stepenu postignuća grupe učenika.

( ) 12.

……………………………………………………………

( ) 13.

……………………………………………………………

30 31

Rajston, Džastman, Robins (1966), Vrednovanje u savremenom obrazovanju, “Vuk Karadžić”, Beograd, str. 149 Evalutative Criteria (1960), National Study, Washington, str. 52

13

Proces razvoja i usavršavanja nastavnog plana i programa uključuje: ( ) 14.

Proučavanje razloga zbog kojih su učenici napustili školu.

( ) 15.

Analizu razloga učeničkog neuspeha.

( ) 16.

Proučavanje nastavnih programa u drugim školama.

( ) 17.

Proučavanje istraživačkih radova.

( ) 18.

Stalno vrednovanje nastavnih programa.

( ) 19. Eksperimentalnu verifikaciju novog programa. ( ) 20. Proučavanje publikacija koje su objavili prosvetni organi uže i šire društvene zajednice. ( ) 21.

……………………………………………………………

Evaluacija ( ) a)

U kojoj meri su članovi nastavničkog kolektiva učestvovali u razvoju i usavršavanju nastavnog plana i programa?

( ) b)

U kojoj meri se raspolagalo materijalima i stručnim kadrom u procesu razvoja i usavršavanja nastavnog plana i programa?

( ) c)

U kojoj meri se koristilo izvorima (pisani materijali i stručni kadar) u proučavanju nastavnog plana i programa?

( ) d)

U kojoj meri je usavršavaje i razvoj nastavnog plana i programa uvažavalo potrebe učenika i društvene sredine?

Primedbe: ………………………………………………………………… Sve ovo što smo do sada rekli pokazuje da je ček-lista dosta zanimljiv i široko upotrebljiv instrument. Nju je moguće koristiti u svim fazama nastavnog rada, njome se mogu pratiti i vrednovati sva pitanja vaspitno-obrazovne deatnosti, a ne zahteva puno truda u sastavljanju i sređivanju podataka. Stoga ček-listu treba više i smelije primenjivati u naučnom istraživanju različitih problema i aspekata rada škole, nastavnika, učenika i drugih subjekata pedagoške delatnosti.

14

EVIDENTNA LISTA Evidentna lista je instrument za praćenje različitih aktivnosti vaspitno-obrazovnog rada. Ona se sastoji od sistemski poređenih aktivnosti, sredstava ili podataka čije prisustvo treba odrediti, a u nekim slučajevima se traži frekvencija prisustva određene pojave. Evidentna lista se pretežno koristi u praćenju organizacije i tokova vaspitno-obrazovnog rada. Tu se evidentira ono čime se obavlja pedagoška delatnost, sagledavaju uslovi u kojima teče proces i prati se učešće subjekata pedagoškog rada u pojedinim fazama. Tako se može sačiniti evidentna lista nastavnih sredstava, evidentna lista uvođenja novina u nastavni rad, zatim pripremljenih oblika, metoda i postupaka u nastavnom radu. Evidentnom listom se može uspešno pratiti aktivnost učenika i nastavnika u slobodnom vremenu, odvijanje dežurstva i odnos učenika prema dužnosti dežurnog u školi. Evidentna lista se lako sastavlja, njome se brzo i jednostavno prate pojave, bez puno teškoća se sređuju podaci, koji odmah mogu da posluže u svrhu racionalizacije, intenzifikacije i unapređivanja nastavnog rada. Evidentna lista može dati dragocene podatke za unapređivanje vaspitnog rada škole. Pomoću nje se može evidentirati socijalna klima u školi, pratiti stepen izgrađenosti međuljudskih odnosa, odnosi između nastavnika i učenika, radne navike, odnos učenika prema radu, dužnostima dežurnog, odnosi među polovima, stepen i kvalitet učeničke aktivnosti u slobodnom vremenu, učešće učenika u školskoj i đačkoj upravi i druga značajna pitanja. Evidentne liste su posebno važne za snimanje časa ili neke druge aktivnosti u školi, jer se na taj način odmah, u procesu realizacije, prati tok rada, beleže propusti i uspesi, i odmah se, na sledećim časovima ili u procesu organizovanja sledeće aktivnosti, utvrđuje šta je dobro, i to se uzima u obzir, a šta je loše - otklanja se. U nekim slučajevima moguće je, prateći pojavu i uočavajući propuste, odmah praviti korekcije. U evidentnoj listi se određenim znakovima (krugovi, trouglovi, različite boje tih i drugih znakova) iskazuje prisustvo, kvalitet i frekvencija određene pedagoške pojave. U protokol liste koju smo dali u prilogu od 1 do 14 upisuje se oznakom (A, B, V) stepeni ostvarenja postavljenih zadataka, i to: EVIDENTNA LISTA ZA SNIMANJE ČASA Nastavnik ………………………………… Datum: ……………………... Nastavna oblast: ………………………………………………………….. Organizacioni elementi i tehnike rada nastavnika na času Protokol Elementi organizacije nastave: 1) Frontalna organizacija rada 2) Grupni oblik rada 3) Individualni oblik rada 4) Rad u parovima 5) Individualizovana nastava 6) Poluprogramirana nastava 7) Mikroispitivanja, sa zadacima objektivnog tipa 8) Zadavanje problemskih zadataka 9) Verbalno tekstualne metode 10) Ilustrativno-demonstrativne metode 11) Laboratorijsko-eksperimentalne metode 12) Klasična sredstva 13) Audio-vizuelna sredstva 14) Univerzalna sredstva

15

Frekvencija

15) 16) 17) 18) 19) 20) 21) 22)

Realizacija vaspitnih zadataka Realizacija obrazovnih zadataka časa Često angažovanje jednog te istog učenika Daje male pauze za razmišljanje učenika pri rešavanju zadataka Učeničko sastavljanje zadataka Psihološka priprema učenika za rad Izvršene pripreme učenika Opšti zaključak

A - Veoma dobro realizovano (upotrebljeno, primenjeno i slično) B - Dobro realizovano (upotrebljeno, primenjeno i slično) V - Nezadovoljavajuće Na pitanje od 15 do 18, pored upisivanja realizacije zadataka (A, B, V) u protkol nivoa registruje se, upisivanjem znaka (+) u prostor za “frekvenciju”, i broj takvih pojava na času. U evidentnoj listi kojom se registruje odnos učenika prema dužnostima, dat je naziv odeljenjske zajednice, dužnosti koje učenici svakodnevno obavljaju i datumi u mesecu. To se evidentira na taj način što se crvenom olovkom okruži dan kad dužnosti nisu solidno obavljane, plavom - kada su dužnosti sasvim dobro obavljane i zelenom - kad su dužnosti delimično obavljane. Na ovaj način se može, uvek i lako, doći do podataka o tome kako se učenici odnose prema svojim obavezama. Iz svega što smo do sada rekli može se zaključiti da se evidentna lista može uspešno koristiti u fazi pripreme vaspitno-obrazovnog rada i u fazi njegove realizacije. Ono što je evidentirano, a i ono što se može evidentirati, prema potrebi, na kraju školske godine ili u nekom drugom periodu, korisno će poslužiti vrednovanju rada škole, nastavnika, učenika i ostalih. Ova univerzalna primenjivost evidentne liste proizilazi iz njene jednostavnosti, preglednosti i mogućnosti brzog sređivanja i upotrebe podataka koje ona daje, a i iz mogućnosti kombinovanja sa drugim instrumentima (anketama, ček-listama, testovima, skalama itd.).

TESTOVI Opšte karakteristike i funkcija testa Postoje brojne definicije testova, kao što postoje i različita shvatanja u vezi sa njihovom efikasnošću u ispitivanju određenih pojava u psihijatriji, psihologiji i pedagogiji. Zoran Bujas kaže da je test “ ... standaradizirani postupak s pomoću kojega se izaziva neka određena aktivnost, a onda se učinak te aktivnosti mjeri i vrednuje tako da se individualni rezultat usporedi s rezultatima koji su dobiveni kod drugih individua u jednakoj situaciji”. 32 Ovde je glavni kriterijum za upoređivanje ostvarenja pojedinca rezultat koji su postigli drugi, čiji se rezultat može uzeti kao merilo poređenja jer je ostvaren u jednakoj situaciji. U literaturi se nalaze i druge definicije testa, drugačije od Bujasove. Nikola Volf ukazuje na mogućnost dovođenja u vezu testova i eksperimenta. Naravno, on ističe njihove bitne razlike “ ...dok, obično, naučni eksperiment ima za cilj utvrđivanje optevažećih činjenica i zakonitosti, testovima pokušavamo da utvrdimo osobenosti pojedinaca, individualne razlike i stepen razvijenosti određenih osobina u konkretnom slučaju”. 33 Praktična svrha testiranja je “dobijanje podataka o verovatnim izgledima za uspeh ispitane osobe u nekom određenom 32 33

Mužić, V. (1973 ), Metodologija pedagoških istraživanja, Svjetlost, Sarajevo, str. 289 Volf, N. (1965), Psihološki testovi u psihijatriji, Naučna knjiga, Beograd, str. 7

16

zadatku, odnosno poslu (školovanje, izbor profesije, selekcija i klasifikacija osoblja u industriji, u vojsci i na drugim radnim mjestima)”. 34 Postoje testovi koji se mogu univerzalno koristiti, kao što postoje i oni koji se mogu koristiti u jednom ili pojedinim područjima. U Enciklopedijskom rječniku pedagogije kaže se da se test sastoji od “ ...jednog ili niza zadataka ili pitanja kojima se izaziva kod ispitanika određena aktivnost, a njezin se učinak vrednuje na standardni način na osnovi međusobne usporedbe rezultata raznih ispitanika”. 35 Ovde je data dosta široka definicija testova, u koju bi se mogli uključiti upitnici, skale i drugi slični instrumenti što su podvrgnuti odgovarajućim kriterijumima baždarenja. Naravno, definicija testova u Enciklopedijskom rječniku je nešto modifikovana Bujasova definicija. Pošto se danas naučnici ne slažu u definisanju testa kao instrumenta, Kronbah smatra da bi najbolje bilo definisati ga kao “ ...sistematski put i način utvrđen za kompariranje ponašanja dve ili više osoba”. 36 On zato istražuje glavne principe i kriterijume za izradu testa i pronalazi mogućnosti primene tih principa i kriterijuma u praktičnom radu istraživača i pedagoga. Za Volfa je test instrument pomoću koga se utvrđuju osobenosti pojedinaca, njihove individualne razlike i stepen razvijenosti osobina, dok Kronbah test definiše kao sistematski put i način pomoću koga se komparira ponašanje dve ili više osoba. U Enciklopedijskom rječniku pedagogije se pod testom podrazumeva zadatak ili niz zadataka pomoću kojih se izaziva aktivnost ispitanika i njen rezultat vrednuje na osnovi poređenja rezultata raznih ispitanika. Bujas znatno šire shvata i definiše funkciju testa uzimajući ga kao standardizovan postupak kojim se izaziva aktivnost ispitanika da bi se učinak te aktivnosti merio i vrednovao i individualni rezultat uporedio sa rezultatima drugih ispitanika postignutim u jednakoj situaciji. Kod testa je značajno da predstavlja standardizovani instrument čijom primenom možemo izazvati unapred planiranu aktivnost vaspitanika, pratiti tokove odvijanja te aktivnosti, upoređivati njen rezultat merenjem i vrednovanjem, sistematski komparirati pojedinačne rezultate sa rezultatima drugih, s tim što se čitav proces odvija u jednakim uslovima. Nema sumnje da test predstavlja vredno ostvarenje savremene nauke i da se njime može koristiti u istraživanju, praćenju i vrednovanju pedagoških pojava i problema. O tome Bereznjak s pravom kaže: “ Ispitivanje nije samo sebi cilj već sredstvo za dalje poboljšanje kvaliteta čitavog rada škole. Ono takođe treba da postane sredstvo za propagandu i učvršćenje naprednog pedagoškog iskustva”. 37 Međutim, mora se imati na umu to, da korišćenje njime, interpretacija i upotreba njegovih rezultata, kao što je slučaj sa svakim drugim instrumentom, tehnikom i postupkom, ima i prednosti i nedostatke, naročito kad je u pitanju test znanja i izvršenja. O tome Tihomir Prodanović i Radisav Ničković kažu: “Njegove očigledne prednosti (ekonomičnost, brz pregled situacije, jednaka mogućnost svakog učenika u situaciji testiranja, isključenje subjektivnog momenta i drugo), kao i njegovi nedostaci (zanemarivanje drugih oblika izražavanja, usredsređenost pretežno na činjeničke informacije i zapostavljanje mišljenja i rezonovanja, nemogućnost merenja vaspitnih rezultata, mogućnost pogađanja) smeštaju test znanja i izvršenja u vrstu pomoćnih mernih sredstava u rukama nastavnika”. 38Ove nedostatke testa znanja i izvršenja mogu nadokanditi neki drugi testovi, ali ni oni nisu bez određenih ograničenosti. Danas se dosta diskutuje o vrednosti baždarenih testova i onih koje priprema sam nastavnik, a koji se upotrebljavaju u pedagoškom radu. Sidni Presi sa svojim saradnicima je našao da baždareni testovi ne mogu uvek da mere ono što je nastavnik postavio kao ciljeve i zadatke svoga rada, a testovi koje on sačini, bez obzira na to što oni mogu biti objektivni ili subjektivni po svojoj prirodi, uspešno mere ostvarivanje zadataka koji su postavljeni nastavi u jednom kraćem ili dužem vremenskom periodu. 39 Testovi što ih priprema nastavnik nemaju svojstva koja im omogućavaju 34

Ibidem, str. 7 Enciklopedijski rječnik pedagogije (1963), Matica Hrvatska, Zagreb, str. 1029 36 Cronbach, L. J. (1960), Essentials of Psychological Testing, New York, str. 21 37 Bereznjak, E. S. (1977), Rukovođenje savremenom školom, Kijev, str. 119 38 Prodanović, T., Ničković, R. (1974), Didaktika, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, str. 202 39 Pressey, S L., Robinson, F. P., Horrocks, J. E. (1959), Pschology in Education, New York, str. 455 35

17

precizno merenje ostvarenih ciljeva i zadataka, ali pokazuju koliko je ostvareno od onog što je nastavnik postavio kao zadatak, ukazuju na propuste i služe kao podsticaj učenicima i nastavnicima da bolje rade. Da bi testovi imali bitne karakteristike mernih instrumenata, treba da prođu precizno utvrđenu proceduru sastavljanja i baždarenja. Ta procedura, po mišljenju Prodanovića i Ničkovića, sastoji se od nekoliko glavnih elemenata, a to su: “-analiza pedagoških ciljeva i nastavnih sadržaja radi određivanja mogućih stavki za test; - odabir stožernih (najbitnijih, reprezentativnih) stavki; - pretvaranje programskih stavki u testovska pitanja odgovarajućeg tipa; - prva provera formulacije i sadržine zadataka na manjem broju učenika; - revizija i ponovna provera testa na većem uzorku (ne manje od 200 slučajno izabranih učenika); - određivanje mernih karakteristika testa (valjanost, pouzdanost, osetljivost na razlike među učenicima i drugo) i, tek onda, - masovnija primena testa u praksi”. 40 Ovde su izneseni neki od bitnih postupaka sastavljanja i baždarenja testa znanja. Na sličan način se sastavljaju i ostali testovi, s tim što je, zavisno od vrste i namene testa, moguće koristiti postojeće ili složenije tehnike i postupke baždarenja. Stoga se s pravom kaže da je baždarenje testova odgovoran posao, posao koji dugo traje i traži učešće tima stručnjaka koji dobro poznaju područje iz koga se sastavljaju testovi, subjekte kojima je test namenjen i metodologiju i tehniku izrade testova. Pa i kad se poštuju osnovni kriterijumi, postupci i tehnike izrade testova, ne može se postići sve ono što bi trebalo da se postigne, da bismo precizno izmerili sve što želimo meriti.

Delovi testa i vrste testova Elementi od kojih se sastoji svaki test, kao podsticaj na aktivnost, nazivamo stavkama (česticama). Zavisno od toga o kojoj vrsti podsticaja se radi, koriste se posebni termini. Na primer, u testovima za merenje mentalnih, psihomotornih i drugih sposobnosti stavke nazivamo zadacima, dok ih u skalama za ispitivanje stavova nazivamo tvrdnjama. Najčešće se psihološki testovi sastoje iz dve skupine stavki: 1) stavke koje kao primeri služe za vežbanje, kojima se ispitanici upućuju da shvate kako će rešavati zadatke u testu i kad mogu da pitaju ono što im nije jasno i 2) stavke koje služe da podstaknu odgovor koji se ocenjuje. Zavisno od različitih strategija za dobijanje i tumačenje podataka, možemo govoriti o više tipova testova. Vrstu testa u prvom redu određuju teorijska orijentacija od koje istraživač polazi pri njegovoj konstrukciji i vrsta pitanja koja će se postavljati. Mada principi klasifikacije testova nikada nisu dovoljno logički određeni, ovde ćemo kratko ukazati na nekoliko osnovnih kriterijuma njihove podele. Prema tome u kom stepenu su jasne stavke koje izazivaju aktivnost (odgovore), govorimo o strukturiranim i nestrukturiranim testovima. Kod strukturiranih testova, ispitaniku je jasno šta se stavkama traži (jasni su mu zadaci u testovima mentalnih aktivnosti, razume pitanja u upitniku,...). Suprotno, kod nestrukturiranih testova stavke su pojmovno nejasne i perceptivno neodređene. Nejasni sadržaji stavki ispitanika navode da kroz odgovore ispolji (“projektuje”) svoje neispunjene i potisnute potrebe, skrivene akcione orijentacije itd. U prvom slučaju, kod strukturiranih testova, najčešće postoje jasni kriterijumi za ocenjivanje i bodovanje odgovora, što sprečava subjektivnost u ocenjivanju učenika (objektivni testovi). U drugom slučaju, kod nestrukturiranih testova, neizbežna je pristrasnost onoga koji ocenjuje značenja koja ispitanik pridaje stavkama (subjektivni testovi).

40

Prodanović, T., Ničković, R. (1974), Didaktika, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, str. 203

18

Prema tome kako ispitanik odgovara na zadatke, govorimo o testovima s predloženim i o testovima sa slobodnim odgovorima. Kod prvih, ispitanik od predloženih odgovora označava (bira) jedan ili više odgovora: kao tačna rešenja zadataka u testu inteligencije, kao opis ponašanja koje ukazuje na prisustvo indikatora anksioznosti u određenom inventaru ličnosti, kao pozitivnu ili negativnu mentalnu usmerenost prema određenoj pojavi u upitniku za ispitivanje stavova itd. Kod drugog tipa testova, ispitanik samostalno (slobodno) smišlja odgovore na postavljena pitanja. Kod testova sa predloženim odgovorima problem je pripremiti primamljiva neispravna rešenja koja će otežati izbor tačnog odgovora, dok je kod testova sa slobodnim odgovorima problem u subjektivnosti ocenjivanja odgovora. Podela na testove postignuća i testove tipične aktivnosti počiva na kriterijumu prirode aktivnosti u toku rešavanja zadataka u testu. Ako ispitanik koji želi postići što bolji uspeh na testu mora uložiti maksimalan napor (aktivnost), tada govorimo o testovima postignuća (učinka, maksimalne aktivnosti). U testovima tipične aktivnosti ispitaniku u određenim uslovima stavkama se predočavaju konkretni događaji i doživljaji, a od njega se očekuje da navede kako se tada obično ponaša, šta najčešće misli, oseća i radi. Ispitanicima se daje ograničeno vreme za rešavanje onih testova postignuća (inteligencije, znanja, veština,...) u kojima su zadaci toliko laki da ih svaki ispitanik može rešiti ako ima dovoljno vremena za rad. Uspeh na tim testovima zavisi, pre svega, od brzine rada (traži se da ispitanik odgovori na što više pitanja unutar određenog vremena) i stoga ih zovemo testovima brzine. U drugu grupaciju svrstavamo testove čiji su zadaci poređani po težini i kad određeni broj ispitanika nije u stanju (nije sposoban, vešt,...) da reši sve zadatke i pod uslovom da nije ograničeno vreme rada. Te testove zovemo testovima snage. Najveći broj testova postignuća ima karakteristike i testova brzine, kad je vreme za njihovo rešavanje ograničeno i testova snage, kad su zadaci poređani po težini. Uspeh na ovim testovima zavisi i od brzine rada i stepena prisustva ispitivanih karakteristika (sposobnosti, znanja, veština,...). Oni testovi koje istovremeno možemo zadati većem broju ispitanika nazivaju se grupnim testovima, dok oni testovi koji su pripremljeni tako da se mogu zadati jednom ispitaniku nazivaju se individualnim testovima. Kad se testovi popunjavaju olovkom, svrstavamo ih u papir-olovka testove, dok sve one testove koji iziskuju drugačije radnje (rešavanje zadataka putem test-aparata, sastavljanje slike od datih delova, izvođenje određenog zadatka u nekoj prirodnoj situaciji,...) svrstavamo u testove izvođenja (manipulacije). Na kriterijumu načina ocenjivanja izazvanih aktivnosti počiva podela na testove spoljnjeg ocenjivanja i testove samoposmatranja - kod prvih posmatrači procenjuju aktivnosti drugih ljudi, dok kod testova samoposmatranja ispitanici daju odgovore na osnovu prisećanja vlastitih iskustava. Pomenućemo još podelu na testove produkcije i testove procesa - kod prvih ocenjuje se odgovor kao ishodišni rezultat aktivnosti izazvane stavkom, a kod drugih procenjuje se ponašanje ispitanika u toku rešavanja testa, kako pristupa zadatku, kako savladava teškoće i slično. Različiti autori daju različite podele testova, i svako traganje za jedinstvenim kriterijumima od kojih bi se polazilo bilo bi iluzorno. Stoga ćemo ovde navesti mišljenje Vladimira Mužića, koji se bavio klasifikacijom testova. Vladimir Mužić smatra da se podela može izvršiti, pored ostalog, prema osobinama ispitanika koje se ispituju i prema načinu rešavanja zadataka u testu. Vrste testova prema osobinama ispitanika su: testovi znanja (testovi znanja u užem smislu, testovi sposobnosti primene znanja), testovi sposobnosti i testovi ličnosti u užem smislu. 41 Testovi znanja se konstruišu tako da bi se njima merili rezultati nastavnog rada, odnosno da bi se videlo u kome su stepenu učenici savladali gradivo određenog predmeta ili dela toga predmeta. Testovi znanja u odnosu na ostale oblike ispitivanja znanja omogućuju objektivnije merenje i ocenjivanje znanja. Sadržaji koji ulaze u sastav testova određuju se slučajno i sistematski iz svih 41

Mužić, V. (1973), Metodologija pedagoškog istraživanja, Svjetlost, Sarajevo, str. 292-297

19

delova posmatranog gradiva; testovi sadrže različite oblike zadataka (prepoznavanja, reprodukcije, rešavanja problema,...); zadaci su nedvosmisleni i ne sugerišu odgovor; grupisani su po obliku i sadržaju; zadovoljen je princip postupnosti (zadaci su poređani od lakših ka težim); u testu je najviše zadataka srednje težine, onih koji imaju veću diskriminativnu moć itd. Postoje danas i posebni testovi kojima se može meriti sposobnost učenika da se u svom svakodnevnom radu koriste stečenima znanjima. Ti testovi se sastoje u davanju istih pitanja svim ispitanicima, u jednakim uslovima u kojima se vrši testiranje. Ocenjivanje rezultata testa vrši se istim kriterijumima. Ova vrsta testova može se koristiti u različite svrhe, u svim vrstama škola i na fakultetima. Kod konstrukcije ovih testova analiza zadataka je u funkciji finalne korekcije testa. Sprovodi se na reprezentativnom uzorku ispitanika nakon preliminarne primene. Najvažniji deo ove analize je izračunavanje indeksa težine i indeksa diskriminativnosti za svaki zadatak. Indeks težine zadatka je procenat ispitanika koji su taj zadatak tačno rešili. Srednje teški zadaci su oni koje je rešilo 50% ispitanika. Zadaci koje je rešilo 75% ispitanika spadaju u grupu lakih, a oni koje je rešilo ispod 25% ispitanika u grupu teških zadataka. Kad se radi o diskriminativnosti, zadatak mora statistički dovoljno razlikovati 25% ispitanika koji su prema ukupnom rezultatu najbolji od 25% onih koji su prema ukupnom rezultatu najslabiji. Kad se uporede sa ostalim vidovima ispitivanja znanja, glavne prednosti testova znanja su objektivnost i ekonomičnost. Objektivnost, u tom smislu što je veoma bitna smanjena pristrasnost ocenjivača, a ekonomičnost, najpre, u tom smislu što je za relativno kratko vreme moguće potpunije ispitati veliki broj ispitanika i zatim, u tom smislu što je uz korišćenje listova za odgovore i šablona za ispitivanje moguće brzo oceniti učinak ispitanika. Nedostatak testova znanja je, pre svega, u tome što se na sadašnjem stepenu njihove razvijenosti pomoću njih mogu valjano ispitivati samo znanja nižeg nivoa (statički činjenični podaci). Tek uz veliki trud i umešnost njihovih konstruktora ovi testovi mogu imati zadovoljavajuće metrijske karakteristike (valjanost, pouzdanost, objektivnost, osetljivost,...) da bi pomoću njih mogli verodostojno ispitati i oceniti znanja višeg nivoa, pre svega, kada se rešavaju problemi primenom stečenog znanja. Da bi test mogao objektivno meriti znanje, moraju se poštovati procedura njegove izrade i zahtevi koji omogućuju utvrđivanje odgovarajućih metrijskih karakteristika. Posebno je značajno to da se vodi računa o najvažnijim zahtevima za sastavljanje pitanja testa, bez obzira koje forme oni bili. “ 1. Pitanja treba da budu potpuno jasno formulisana; 2. Reči u pitanju ne smeju biti dvoznačne; 3. U pitanju ne sme biti navoda koji nije bitan; 4. Pitanje treba po teškoći da odgovara kako nivou ispitanika tako i nameni ispitivanja; 5. Treba voditi računa o tome da ispitanici po nekom obeležju (mestu, dužini iskaza i slično) ne prepoznaju tačne, odnosno netačne odgovore; 6. Treba izbegavati uobičajenu formulaciju pitanja ili tačnog odgovora (prema udžbeniku ili slično)”. 42 Značajno je poznavati i posebna pravila koja se odnose na različite tipove pitanja, voditi računa o tome da se daju uputstva za korektno odgovaranje na postavljena pitanja i da se na jednom primeru pokaže kako bi trebalo upisivati odgovore na data pitanja u testu. U Pedagoškom rečniku su obrađeni tipovi pitanja koja se mogu javiti u nastavnim testovima, a to su: prostog višestrukog izbora (na jedno pitanje daje se od tri do pet odgovora, od kojih je samo jedan ispravan), složenog višestrukog izbora (gde se posle pitanja daje više tačnih i netačnih odgovora), alternativnog izbora (za svako pitanje nudi se izbor između dve stavke), dopunjavanja (od ispitanika se traži da dopuni nepotpun iskaz), pridavanja (ispitanik usmeravan uputstvom povezuje navode koji su dati u dve ili više kolona), sređivanja (određenim znacima il brojevima označava se redosled odvijanja događaja ili javljanja određenih pojava), za razumevanje 42

Pedagoški rečnik I (1967), Pedagoški institut, Beograd, str. 634

20

teksta (traži se od ispitanika da odgovori na postavljena pitanja u vezi sa obrađivanim tekstom i da naznači glavne akcije, redosled, njihove uzroke i slično), za logičku interpretaciju (gde se od ispitanika očekuje da korektno izvrši izbor rešenja i da navede razloge kojima se rukovodio prilikom izbora). 43 Postoje i drugi tipovi pitanja koji se mogu koristiti za ispitivanje raznih aspekata znanja i umenja u nastavi i vannastavnim aktivnostima. S obzirom na didaktičku funkciju koju imaju testovi znanja, Tihomir Prodanović i Radisav Ničković ih dele na inventarne, dijagnostičke, analitičke i revizione. Inventarni testovi se koriste u situacijama kad škola hoće da utvrdi znanje učenika na početku školske godine, prilikom uvođenja novih programa i na kraju školske godine. Rezultati ovih testova služe prvenstveno za planiranje i programiranje rada škole i nastavnika i za preduzimanje mera radi popravljanja uspeha. 44 Dijagnostički test služi nastavniku i pedagogu škole da utvrdi do koga stepena učenik poznaje određene uže oblasti iz pojedinih predmeta (interpunkciju, odgovarajuće formule i pravila u fizici i matematici). Ovde se pomoću testa utvrđuje stanje, daje dijagnoza i na toj osnovi preduzimaju pedagoške mere. 45 Ovim testom se ispituju specifične slabosti i nedostaci u učenju učenika u užoj oblasti nastavnog gradiva. Osnovna pedagoška funkcija analitičkih testova je u tome da se istraže propusti i slabosti u nastavnim područjima koje učenici ne poznaju dovoljno. Tako se može testirati problem u nastavi matematike gde učenici poznaju računsku radnju sabiranja, ali nedovoljno poznaju računsku radnju množenja. Ovde se ne ispituju problemi i slabosti koji utiču jedni na druge u određenoj oblasti, već oni problemi koji su međusobno relativno nezavisni. 46 U nastavnoj praksi se često primenjuju revizioni testovi znanja, da bi se utvrdilo, posle obrade jednog celovitijeg dela gradiva, koliko su učenici savladali gradivo i da bi nastavnik i učenici izvukli odgovarajuće pouke iz onoga što je test pokazao. 47 Prodanović i Ničković spominju još progresistički test, kojim se može predviđati izvršenje neke radnje u budućnosti. Često se primenjuje prognostički test kad se deca osnovnih škola usmeravaju u srednje stručne škole ili kad đaci, nakon završenih srednjih škola, upisuju fakultete. O njihovoj pedagoškoj vrednosti i društvenoj opravdanosti njihove primene postoje različita mišljenja, od kojih su neka kritička do te mere da ih i ne preporučuju. Naravno, ovde je veoma značajno ko i kako koristi test i da li je test jedini kriterijum na osnovu koga se donosi odluka o tome ko će biti upisan u odgovarajuću školu ili na fakultet. U savremenim pedagoškim istraživanjima rada i uspeha učenika uvek se uzima više pokazatelja, a prosuđivanjem se dolazi do konačnog mišljenja na osnovi koga se daje predlog za svakog pojedinačnog ispitanika. U pedagoškoj i psihološkoj literaturi se često govori o tzv. esej-testu, kod koga je data neka problemska situacija, iznesen zadatak, koji pismenim putem treba rešiti, ili je dato nekoliko elemenata koje bi trebalo detaljnije obraditi. Ovde se od učenika traži da analizra, poredi, sudi i izvodi zaključke tako da se može videti sposobnost učenika da se pismeno izražava, logički misli i na osoben način rešava zadatu problemsku situaciju. U novije vreme ima dosta uspelih pokušaja da se na istu temu radi esej-test i da se taj isti esej-test sačini kao test višestrukog izbora. Ebel navodi kad je pogodnije da se za merenje postignuća upotrebi esej-test, a kad je bolje da se to čini testom višestrukog izbora. Esej-test je pogodan za ispitivanje male grupe i kad se ona ne upotrebljava u ponovljenim ispitivanjima, kad se hoće podsticati i nagrađivati sposobnost pismenog izražavanja, saznati stavovi i mišljenja učenika, kad se želi brže sastaviti test i kad nastavnik bolje procenjuje ono što je napisano i preko toga stiče potpuniju sliku o radu i napredovanju učenika. Prednosti testa višestrukog izbora su u tome što se može upotrebiti u 43

Pedagoški rečnik I (1967), Pedagoški institut, Beograd, str. 634 Prodanović, T., Ničković, R. (1974), Didaktika, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, str. 203 45 Ibidem, str. 634 46 Ibidem, str. 204 47 Prodanović, T., Ničković, R. (1974), Didaktika, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, str. 204 44

21

testiranju velike grupe, može se ponoviti, što se njime postiže objektivnost u ocenjivanju znanja učenika i brzo dolazi do rezultata koji su učenici ostvarili i što se odmah može koristiti onim što je pronađeno. 48 U svom delu Merenje postignuća u obrazovanju, Ebel navodi glavne kriterijume za pripremanje esej-testa i testa višestrukog izbora, pokazuje kriterijume za ocenjivanje esej-testa, ukazuje na teškoće i probleme koji se mogu javiti prilikom testiranja, ocenjivanja testa i upotrebe njegovih rezultata. Ebel smatra da esej-test i test višestrukog izbora mogu pomoći nastavniku i pedagogu da mere učenikova postignuća u nastavi, stepen razumevanja gradiva i sposobnost praktične primene principa naučenih u nastavi, sposobnost kritičkog mišljenja, sposobnost rešavanja problema, sposobnost selekecije relevantnih faktora i principa i njihove upotrebe u rešavanju kompleksnih problema i da time podstiču učenike da uče da bi sigurno vladali stečenim znanjem. 49 Ovde ćemo dati Ebelov primer pitanja i odgovora u esej-testu i pitanja i odgovora u testu višestrukog izbora. Tema je uzeta iz sadržaja obrazovanja stručnih škola medicinskog smera. Problem je - ugrađivanje mosta prilikom popravke zuba. “ P. Ponekad most neće u potpunosti odgovarati kad se proba u ustima posle spajanja. Ako bi zubar smatrao da je preporučljivo ili potrebno da se most rastavi, ponovo postavi i ponovo spoji, opiši kako bi to trebalo uraditi. Q. Zubar bi prvo trebalo da odredi koji spoj ili spojeve treba razdvojiti. Delove mosta ne bi nikako trebalo razdvajati pomoću pile ili diska, jer tako ostaje veliki prostor koji treba ispuniti masom za lemljenje. Umesto toga, most bi trebalo držati u plamenu gorionika, tako da se plamen usmerava na spoj koji treba rastaviti. Mora se koristiti toplotom koja je dovoljna samo za topljenje lema, a mora se paziti da se ne istopi ili da se ne izvije potpora. Kada se delovi mosta razdvoje treba ih potopiti u kiselinu, da se očiste od oksida. Biće potrebno koristiti disk ili kamen za glačanje i smanjiti sloj lema na spojevima pre nego što se most stavi na svoje mesto u ustima. Ovo se mora raditi dok se svi delovi mosta ponovo ne postave u usta. Treba staviti malo Parr fluks-voska na sve kontaktne tačke potpore i pontiksa (ovo se radi izvan usta), a zatim sve delova treba vratiti u usta. Parr fluks-vosak će držati ove delove na svom mestu, a vosak je dovoljno mekan, tako da se pontiksi mogu pomerati do određenog stepena da bi se mogli postaviti u pravi položaj. Kad su pravilno postavljeni, spojeve treba pojačati lepljivim voskom, koji je čvrst i koji će čvrsto držati te delove među sobom. Zatim, da bi se most još više učvrstio i pojačao, treba paziti da se delovi ne pomere dok se vrši utiskivanje, saviti kratak komad žice promera oko 16, tzv. standardne mere, i staviti duž usne ili labijalne površine mosta i susednih zuba, a zatim držati čvrsto na tom mestu, uz pomoć lepljivog voska. Ovo stavljanje voska se mora raditi tako da je polje potpuno suvo, jer bi i mala količina vlage sigurno sprečila da vosak drži kako treba. Posle toga se uzima mala plitka ploča za utiskivanje, na kojoj se nalazi gips koji se može brzo uobličavati, i obezbeđuje se plitak upijajući otisak (ako je u pitanju zadnji most) ili jezični i zasečeni otisak (ako se pravi prednji most). Otisak se vadi iz usta, most se takođe pomera i ponovo podešava u otisku, spojevi se pune parr fluks-voskom, otisak od gipsa se zaštićuje pomoću medija za odvajanje, a izloženi delovi mosta se pokrivaju masom za spajanje. Mada se ova masa podesi, otisak od gipsa se odreže i stavlja se još mase za spajanje, na odgovarajući način, da se obezbedi pravilno spajanje. Slučaj je sada spreman za zagrejavanje i lemljenje na uobičajen način”. 50 Isti sadržaj Ebel je obradio u vidu testa višestrukog izbora. Daćemo ga ovde u celini, kako ga je Ebel dao u svojoj knjizi. Odgovarajući ajtemi sa više izbora Sledećih osam ajtema se odnose na problem odvajanja, ponovnog sastavljanja i spajanja mosta koji u potpunosti ne odgovara posle lemljenja. 1) Koji bi spoj ili spojeve trebalo odvojiti? 48

Ebel, R. L. (1956), Measuring Educational Achievement, Prentice, INC Englewood Clifs, New Jersey, str. 109-110 Ebel, R. L. (1956), Measuring Educational Achievement, Prentice, INC Englewood Clifs, New Jersey, str. 109-110 50 Ebel, R. L. (1956), Measuring Educational Achievement, Prentice, INC Englewood Clifs, New Jersey, str. 105-106 49

22

2)

3)

4)

5)

6)

7)

8)

a) Spoj između pontiksa i najmanje potpore. b) Svaki pojedinačni spoj (pogrešni spoj se mora namestiti po sistemu pokušaja o pogreške). c) Svi koji su prvobitno bili lemljeni. d) Samo onaj ili oni od kojih zavisi hoće li spoj uspeti ili ne. Da li bi spojeve razdvojio upotrebom pile ili diska radije nego upotrebom toplote? a) Ne, zato što bi pila mogla oštetiti prvobitne odlive. b) Ne, zato što će pila ostaviti suviše veliku prazninu koju treba ispuniti lemom. c) Da, zato što bi se korišćenjem toplote mogli oštetiti prvobitni odlivi. d) Da, zato što pila ostavlja čist spoj koji treba odlemiti. Da li bi plamen trebalo koncentrisati na spoj koji treba odlemiti? Ako bi trebalo to činiti, navedite zašto? a) Ne, zato što se most može slomiti ako se neravnomerno zagreva. b) Ne, zato što se potpore moraju dobro zagrejati pre topljenja lema. c) Da, da bi se izbeglo oštećenje drugih komada. d) Da, da se izbegne kašnjenje u odvajanju. Posle odvajanja mosta, šta bi, eventualno, trebalo uraditi pre njegovog ponovnog podešavanja u ustima pacijenta? a) Delove bi trebalo očistiti u kiselini, a spojeve uglačati kamenom. b) Delove bi trebalo očistiti u kiselini, ali spojeve ne bi trebalo glačati. c) Spojeve bi trebalo uglačati, ali delove ne bi trebalo čistiti u kiselini. d) Ponovno postavljanje bi trebalo da počne čim se most razdvoji. [ta se prvo upotrebljava za spajanje delova prilikom ponovnog postavljanja u ustima pacijenta? a) Lepljivi vosak. b) Parr fluks-vosak. c) Gips za utiskivanje. d) Masa za lemljenje. Koji se od sledećih materijala - fluks-vosak, lepljivi vosak, metalna žica ili masa za lemljenje - upotrebljavaju da bi se delovi rastavljenog mosta držali na svom mestu pre uzimanja otiska? a) Svi ovi materijali. b) Svi, izuzev metalne žice. c) Svi, izuzev mase za lemljenje. d) Samo fluks-vosak i lepljivi vosak. Koja je mera predostrožnosti potrebna prilikom upotrebe lepljivog voska? a) Ne sme se dozvoliti dodirivanje tkiva desni. b) Moraju se stavljati posebni tanki slojevi, da bi se izbeglo pucanje. c) Površina na koju se stavlja - mora biti vlažna. d) Površina na koju se stavlja - mora biti suva. Kakvu funkciju ima otisak od gipsa u procesu lemljenja mosta? a) On drži delove na svom mestu dok se stavlja masa za lemljenje. b) Drži delove na svom mestu dok se leme. c) Dozvoljava kontrolu ponovo zalemljenog mosta pre stavljanja u usta pacijenta. d) Nema nikakve funkcije prilikom ponovnog lemljenja mosta. 51

Na sličan način mogu se sastavljati u svim drugim nastavnim oblastima. Naravno, u nekim je lakše, a u nekim teže formulisati sadržaje u pitanjima višestrukog izbora.

51

Ebel, R. L. (1956), Measuring Educational Achievement, Prentice, INC Englewood Clifs, New Jersey, str. 106-107

23

Esej-test i test višestrukog izbora se mogu kombinovati, i na taj način se dobija ono što je pozitivno u primeni ovih dvaju vrsta istraživačkih instrumenata. Testovi sposobnosti po pravilu su testovi postignuća kod kojih se odgovori ocenjuju kao konačni produkt aktivnosti koju izaziva dati zadatak. Tri su osnovne grupe ovih testova: 1) testovi senzornih sposobnosti, 2) testovi psihomotornih sposobnosti i 3) testovi intelektualnih sposobnosti. Ovim testovima se ispituje stanje funkcionisanja određene sposobnosti u trenutku ispitivanja, da bi se na toj osnovi mogla dati predikcija uspeha ispitanika u nekim aktivnostima, jer se smatra da postoje sposobnosti koje su prethodno uslov za neka područja delatnosti. Tako se, na primer, ispitivanjem količnika inteligencije daje, sa manje ili više verovatnoće, predikcija uspeha učenika u osnovnoj, srednjoj ili višoj školi. Stručnjaci u oblasti testiranja smatraju da uspeh na testu sposobnosti zavisi od tri bitna činioca: nasleđenih uslova za razvitak neke sposobnosti (dispozicije), sveukupne ranije aktivnosti i bogatstva prethodnog iskustva. Testovi intelektualnih (mentalnih, kognitivnih) sposobnosti najčešće su tipa “papir-olovka”. Među testovima izvođenja kojima se mere intelektualne sposobnosti najpopularniji su testovi mehaničkih sposobnosti (tzv. tehničke inteligencije), a ispituju, pre svega, sposobnost shvatanja mehaničkih principa i rešavanja praktičnotehničkih problema. Intelektualne sposobnosti mere se kao opšta inteligencija (G faktor) i kao niz specifičnih sposobnosti (specijalne, verbalne, numeričke,...). U situaciji ispitivanja nivoa opštih intelektualnih sposobnosti obično se koriste tzv. baterije testova, kad uz pomoć više subtestova pojedinačnih sposobnosti obezbeđujemo kompozitini rezultat. Postoje opšte sposobnosti, od kojih zavisi uspeh čoveka u školskom radu i kasnijoj profesionalnoj i društvenoj delatnosti, i specijalne sposobnosti, od kojih zavisi uspeh u određenoj užoj oblasti, kao što je, na primer, muzika ili slikarstvo. Nerealno i nedijalektički bi bilo odvajati opšte sposobnosti od specijalnih, upravo zbog toga što se one uzajamno prožimaju i dopunjuju, ali se u pojedinačnim slučajevima ne moraju naći zajedno opšte i specijalne sposobnosti. Ima ljudi sa dosta razvijenom specijalnom sposobnošću, istovremeno, kod njih nije izrazitije razvijena opšta sposobnost. Danas se smatra da nema čoveka kod koga ne postoji izrazitije ispoljena neka sposobnost, ali da mi, zbog ograničene moći instrumentarija istraživanja, nismo u stanju da istražujemo sve aspekte složene strukture čoveka, posebno one koji se manifestuju otvorenije. Stoga se preporučuje posebna opreznost kada se o čoveku donose zaključci na osnovi rezultata dobijenih primenom testova sposobnosti. Terston je 1951. godine izneo nedostatke grupnih i individualnih testova kojima je ispitivana kreativna sposobnost. Takođe je ukazano na to da se, pored testova znanja, uspešno primenjuju testovi kojima se ispituju logičko mišljenje i preciznost u obavljanju određenih radnji, dok je ostvaren mali uspeh u identifikovanju vrste mišljenja koja bi mogla razlikovati, na primer, pisca literarnih dela od inženjera. Poseban problem čini stručnjacima profesionalnog savetovanja i usmeravanja to što ne postoje čvršći objektivizirani kriterijumi, naročito kad su u pitanju mladi ljudi, na osnovi kojih bi se moglo suditi koji je čovek izrazito oštrouman, originalan i kreativan. Ovo je uslovilo da su nastavnici u Americi, prema Dejvisovim istraživanjima, posebno podsticali u radu decu koja su postigla dobar uspeh na testovima mentalnih sposobnosti, i istraživali njihove probleme ako su slabo učili, dok su decu koja su bila slaba na testovima mentalne sposobnosti zanemarivali, jer su smatrali da su ona ograničena i da im ne mogu puno pomoći ni posebna istraživanja problema njihovog neuspeha. Naravno, pokazalo se da je to bila zabluda, i da se ne može samo na osnovi ovih testova suditi o učenicima. Dejvis je 1951. godine kritikovao upotrebu testova logičkog mišljenja, zbog toga što oni objektivno stavljaju u inferioran položaj decu radnika. 52 Na toj osnovi su i mnogi drugi kritikovali testove inteligencije koji su upotrebljavani da bi se dala predikcija dečjeg razvoja i da bi se deca na toj osnovi usmeravala u određene vrste škola. Na žalost, primena testova sposobnosti u našoj zemlji nije uvek uzimala u obzir kritike koje su

52

Cronbach, L. J. (1960), Essentials of Psychological Testing, New York, str. 237-238

24

upućivane tim testovima u nekim zemljama Zapada, a posebno kada su oni primenjivani, kao što im je i osnovna namena, u područjima usmeravanja učenika u odgovarajuće vrste škola. Prema Mužiću, ovi testovi se dele na: senzorne 53, mentalne testove, testove mehaničkih sposobnosti i motorne spretnosti. “Dok senzorni testovi, osobito testovi vida i sluha, dolaze do izražaja osobito u istraživanju s područja školske higijene, mentalni se testovi upotrebljavaju naročito kod eksperimenata s područja intelektualnog odgoja, a testovi mehaničkih sposobnosti i motorne spretnosti - kod eksperimenata s područja radnog i tehničkog odgoja i obrazovanja. [to se mentalnih testova tiče, oni se dalje mogu djeliti: (a) na testove opšte mentalne sposobnosti (nazivaju se i testovi inteligencije) i (b) testove posebnih intelektualnih funkcija. Uz to ih možemo djeliti prema obliku testovnog materijala: na verbalne, kod kojih se zadaci zadaju i sastoje u određenom tekstu, i na neverbalne (perceptivne), gdje se zadaci zadaju u obliku crteža. Ovi su poslednji pogodni kad god se iz rezultata želi eliminisati uticaj nivoa verbalne vještine ispitanika, a neophodni su pri ispitivanju nepismenih ispitanika”. 54 Testovi mehaničkih sposobnosti i motorne spretnosti mogu se primenjivati na različite načine, a najčešće se upotrebljavaju posebni uređaji ili se obavljaju jasno precizirane radnje rukom, prstima i slično. Volf navodi da postoje “... specijalne metode ispitivanja spretnosti ruke, posebno spretnosti prstiju, mirnoće ruke, stabilnosti položaja tela itd. Mehanička sposobnost se ogleda u shvatanju mehaničkih principa i u uspešnom rešavanju praktičnih tehničkih problema, pri čemu važnu ulogu ima razumevanje i misaono obuhvatanje strukture i funkcije različitih tehničkih uređaja”. 55 Naravno, testovi znanja i testovi sposobnosti, s obzirom na svoje osnovne karakteristike, imaju međusobnih razlika ali imaju i dosta onoga što bi se moglo nazvati zajedničkim, kao što je ispitivanje učinka učenika, u obe vrste testova vodi se borba za što veći uspeh u rešavanju zadataka, na učinak ne utiču samo dispozicije već i ranija aktivnost i iskustva itd. 56 Ovi testovi spadaju u tzv. normativne testove. Postoje empirijski ustanovljene statističke vrednosti koje se nazivaju test norme, a one nam govore koji raspon rezultata se očekuje unutar populacije koja se ispituje i pomažu nam da valjano interpretiramo značenje pojedinačnog rezultata. Na primer, većina testova inteligencije konstruiše se tako da se proizvede prosečni rezultat od 100 i standardna devijacija od 15. Ispitanik sa koeficijentom inteligencije od 130 smatraće se natprosečno inteligentnim, a ispitanik koji je na skali IQ postigao 100 smatraće se prosečno inteligentnim. Svakako, ovo podrazumeva da rezultat testa zauzima tačku u neprekidnom nizu i da rezultati populacije daju normalnu raspodelu. Za interpretaciju rezultata nekih testova postignuća koji su jasno određeni moguće je koristiti kriterijum koji nije isto što i test norma. Tako se u određivanju sposobnosti učenja koriste testovi poznati kao coiterion reference (standardni referenti). Važan momenat u ovim testovima je da ispitanik postiže ili ne postiže određeni kriterijum. Na primer, kriterijum za uključivanje u određeni razred je da dete tačno reši određen broj zadataka u setu problema čitanja. Ako dete to ne uspeva ono ne uspeva da zadovolji kriterijum pa se ne prihvata u taj razred. Korisnost upotrebljavanja referentnog kriterijuma zavisiće, pre svega, od toga koliko je on tačno postavljen (procenjen). Testovima sposobnosti, kao što smo već rekli, ispitujemo nivo razvoja i funkcionisanja određene sposobnosti u trenutku ispitivanja s ciljem da se utvrdi najverovatniji budući nivo razvoja i funkcionisanja sposobnosti. Na taj način se može davati predikcija razvoja, mladi čovek se može usmeravati u odgovarajuću vrstu škole ili mu se mogu davati saveti za izbor zanimanja. Testovi sposobnosti su veoma značajni u svakodnevnom radu, mogu ih koristiti škole u praćenju razvoja učenika i u vrednovanju njihovog rada. Zato, bez obzira na sva ograničenja koja imaju, testove 53

Nikola Volf smatra da senzorni testovi ispituju oštrinu vida, razlikovanje boja, slušnu osetljivost itd. (Psihološki testovi u psihijatriji (1965), Naučna knjiga, Beograd, str. 13) 54 Mužić, V. (1973 ), Metodologija pedagoških istraživanja, Svjetlost, Sarajevo, str. 293 55 Volf, N. (1965), Psihološki testovi u psihijatriji, Naučna knjiga, Beograd, str. 13 56 Ibidem, str. 294

25

sposobnosti ne možemo isključiti iz instrumentarija kojim istražujemo različite pojave i probleme u radu škole i pratimo ostvarene rezultate učenika, jer nam oni pomažu, direktno ili indirektno, da svestranije sagledamo rad i razvoj učenika, da potpunije pratimo i dublje analiziramo propuste i smetnje koje se javljaju u radu i razvoju učenika i da na toj osnovi preduzimamo odgovarajuće pedagoške mere. Postoje danas kod nas i u svetu brojni testovi sposobnosti različitih konstrukcija i namena kojima se koriste odgovarajući stručnjaci osposobljavani za njihovu primenu. Pošto ovi testovi podrazumevaju opreznu primenu i stručnu interpretaciju njihovih rezultata, njima se mogu koristiti samo oni koji daju garanciju da će ih korektno upotrebiti. U pedagoškom radu dosta se često upotrebljavaju tzv. testovi podobnosti. Tu spadaju testovi inteligencije (Bine-Simonov test, Stanford-Bineov test, Ravenove progresivne matrice, Gudinaf Veksler-Belvi-skala inteligencije, Gvertos, Beogradska revija Bine-Simonovog testa inteligencije, Domino 48, Bujasove N i M-serije i slično). Testovi inteligencije imaju različite tipove zadataka: opšte informacije, rečnik, analogiju oblika, analogiju reči, dopunjavanje, aritmetičko rezonovanje, specijalne odnose u prostoru itd. Rajston, Džastman i Robins navode sledeći primer tipova zadataka rečnika iz Otisovog testa mentalnih sposobnosti: Ono što ljudi govore o jednoj osobi predstavlja (?) 1. njegov karakter, 2. ogovaranje, 3. reputaciju, 4. sklonost, 5. ličnost. 57 U istom delu dat je primer zadataka kod testa školske podobnosti u području aritmetičkog razonovanja. Evo tog zadatka: “Koji se broj u ovom nizu javlja po drugi put najbliže početku? 6 4 3 7 8 0 9 8 8 6 5 4 7 3 0 8 9 1 “. 58 Rajston, Džastman i Robins dali su zadatak prostornih odnosa, a uzeli su ga od Kalmana i Andersona. Daćemo taj zadatak onako kako su ga oni naveli: “Izaberite dva oblika koji, kad se sastave, izgledaju isto kao prvi oblik u ovom redu”: 59

Danas postoje u svetu dosta poznati i u praktičnom radu upotrebljavani testovi mehaničkih sposobnosti. Dosta se uspešno upotrebljavaju, pored ostalih, testovi papir-olovka i testovi montiranja. “Testovi hartija-olovka sastavljeni su da ispituju prostorne odnose pomoću crteža razmeštenih delova jednog oblika. Zadatak je da se odabere jedan od pet crteža koji pokazuju kako delovi treba da se sastave. Drugi testovi sadrže delove u kojima treba da se prepozna alat, da se kaže kako se on primenjuje u mehaničkim procesima, osnove aritmetike, motornu brzinu i informaciju iz

57

Rajston, Džastman, Robins (1966), Vrednovanje u savremenom obrazovanju, “Vuk Karadžić”, Beograd, str. 259 Ibidem, str. 259 59 Rajston, Džastman, Robins (1966), Vrednovanje u savremenom obrazovanju, “Vuk Karadžić”, Beograd, str. 260 58

26

mehanike”. 60 [to se tiče testova montiranja i oni imaju svoje osnovne karakteristike. “Kod testova montiranja pokušava se da se predskaže uspeh na taj način što se procenjuje kompetencija jedinke da od nesređenih, odvojenih delova sklopi jednostavne tehničke objekte kao što su zvono na biciklu, metalna olovka i brava”. 61 Naravno, postoje različite vrste testova mehaničke podobnosti koji se mogu pojedinačno i zajednički koristiti u praktičnom radu. 62 Kao primer, daćemo test mehaničkog poimanja što su ga sačinili Benet i Fraj, koji je namenjen tome da ispituje kako ispitanik razume različite tipove fizičkih odnosa. Ovde se radi o crtežima dvoje makaza i traži se da ispitanik pokaže koje su od njih bolje za sečenje metala. 63

A

 B ∃

U literaturi se spominju i u praksi primenjuju i drugi testovi podobnosti, kao što su: testovi administrativne podobnosti, testovi manuelne spretnosti, testovi muzičke podobnosti, testovi umetničke podobnosti, testovi podobnosti za specifična zanimanja i baterije testova višestruke podobnosti. Tim testovima se, pored onih o kojima smo ranije govorili, može uspešno koristiti u naučno-pedagoškom istraživanju. Posebno su značajni za otkrivanje talenata, obezbeđivanje u školskom sistemu uslova da se oni maksimalno razvijaju i da odaberu onu profesiju koja ima najbolje odgovara. U svetu i u nas dosta se proučavaju stvaralačke sposobnosti učenika i daju modeli razvijanja stvaralaštva. Time se veoma intezivno u nas bavio Radivoj Kvaščev u svojim delima: Razvjanje sposobnosti kreativnog mišljenja kod učenika, Razvijanje kritičkog mišljenja učenika, Razvijanje stvaralačkih sposobnosti kod učenika, Razvijanje kreativnog ponašanja ličnosti, Podsticanje i sputavanje stvaralačkog ponašanja ličnosti, Psihologija stvralaštva, Modeliranje procesa učenja i Kako razviti stvaralačke sposobnosti. On je dao i odgovarajuće testove koje je koristio u procesu ispitivanja stvaralaštva u osnovnoj i srednjoj školi. Neke od tih testova je adaptirao, neke preuzeo od drugih autora, a neke je sam konstruisao. Testovi stvaralaštva za osnovnu školu su sledeći: Torensov test konstrukcije slika (meri originalnost), Torensov test kompletiranja slike (meri originalnost), Torensov test paralelnih linija (meri fluentnost i fleksibilnost), Torensov test poboljšanja proizvoda (meri fleksibilnost) i Torensov test neuobičajene upotrebe (meri fleksibilnost). Testovi stvaralaštva za srednju školu: Gilfordov test pisanja naslova priča (meri originalnost i fluentnost ideja), Gilfordov test posledica (meri originalnost i fluentnost ideja ), Gilfordov test šibica (meri fleksibilnost), Gilfordov test skrivenih figura (meri fleksibilnost), Gilfordov test uočavanja problema (ispituje osetljivost za probleme), Flanagenov test isptivanja ingenioznosti, Gilfordovi testovi razrade rada I i II (ispituju sposobnost elaboracije), Kvaščevljev test proveravanja hipoteze (meri originlanost), Kvaščevljev test pronalazaka (ispituje originalnost) i Kvaščevljev test za merenje sposobnosti učenja. U pedagoškoj javnosti stalno je prisutno pitanje koliko su pouzdani testovi podobnosti za predviđanje uspeha učenika u određenim aktivnostima. O tome Rajston, Džastman i Robins kažu: 60

Ibidem, str. 265 Ibidem , str. 265 62 Ibidem, str. 265-268 63 Ibidem, str. 266 61

27

“Iako testovi izvršenja hartija - olovka pomažu da se predvidi uspeh u mehaničkim zanimanjima, oni mere tako mali broj sposobnosti potebnih za složena mehanička zanimanja, da su potrebni dopunski podaci. Ovi podaci moraju da se dobiju sistematskim posmatranjem, beleženjem rada u školskoj radionici i putem intervjua”. 64 Stručnjaci se danas slažu u tome da je potrebno koristiti više izvora podataka o vaspitaniku, da bismo mogli predviđati njegov uspeh. Dopunske informacije, pored rezultata testova podobnosti, veoma su značajne u procesu donošenja odluke o usmeravanju učenika u određeni tip škole, usmeravanja da se opredeli za zanimanje i slično. Pa i pored najsavesnije obavljenih ispitivanja, ne možemo biti potpuno sigurni u adekvatnost zaključaka koje smo dali o učeniku. Stoga se obično dokumentacija službe, na temelju koje je davana predikcija, dostavlja pedagoškoj službi škole koju učenik pohađa, da bi ona mogla pratiti kako se učenika razvija i, prema potrebi, preduzimati mere, korigovati rano date zaključke. Testovi ličnosti u užem smislu se ne koriste zato da bi se ispitivale saznajne sposobnosti učenika već dosta suptilne, složene i delikatne crte ličnosti kao što su: osobine temperamenta, crte karaktera, interesovanja, sposobnost prilagođavanja i sama prilagođenost, stavovi, emotivna sfera ljudskog života i razni drugi suptilni problemi ličnosti. Ovim testovima može se istraživati poštenje učenika, lažljivost, iskrenost, uključenost u krađe, šta čovek misli o sebi, šta drugi ljudi misle o njemu itd. Stoga se s pravom kaže da su ovi testovi veoma značajni za praćenje rada i razvoja učenika, ali se istovremeno dodaje da se njima ispituje sfera ljudskog života i ponašanja koja nije tako dostupna merenju, kao što je dostupno znanje i umenje. S ovim u vezi, naglašava se i to da je pouzdanost i relijabilnost testa ličnosti u užem smislu znatno manja od testova kojima se meri postignuće i inteligencija. Smatra se da je valjanost testa ličnosti u užem smislu jedna od njegovih najslabijih strana. Pozicija ispitanika u toku primene ovih testova i mogućnost da ispitanik bude neiskren, da u odgovoru projektuje svoje predrasude i da zbog drugih razloga ne da one odgovore ili podatke koji odgovaraju stanju stvari, znatno umanjuje vrednost dobijenih rezultata. Većina ovih testova ima nedostatak u tome što ispitanik nije dovoljno u mogućnosti da kontroliše svoje odgovore, pogotovo kad hoće da ostavi dobar utisak o sebi. Ovo je jedan od osnovnih razloga zbog kojih pedagozi preporučuju da se sud o ispitaniku ne donosi samo na temelju rezultata koje daju testovi ličnosti u užem smislu. Ispitivanje posebnih psiholoških karakteristika uz pomoć inventara ličnosti polazi od pretpostavke da najbolji način ispitivanja ličnosti predstavlja postavljanje direktnih pitanja. Danas se preko ličnih izveštaja sprovode brojna korisna ispitivanja ličnih obeležja, pogotovo ispitivanja stavova. Ova istraživanja čini popularnim i to što je skoro neograničen broj karakteristika koje se mogu odrediti i to što je njihova realizacija prilično jednostavna. Podsetimo da se inventari ličnosti sastoje od niza pitanja ili tvrdnji na koje se najčešće odgovara sa da ili ne. U grupu testova kojima ispitujemo posebne psihološke osobine (analitički testovi ličnosti) spadaju i tzv. objektivni testovi. Ispitanici se stavljaju bilo u stvarne bilo u zamišljene situacije pa se na osnovu ponašanja (reakcija) zaključuje o osobinama ličnosti koje poseduju. Ispitanik se, na primer, može staviti u frustrativnu situaciju i tada proceniti kolika je njegova otpornost na frustraciju. Za ispitivanje, gde je orijentacija ne toliko na posebnim crtama ličnosti koliko na celovitoj strukturi ličnosti, koriste se tzv. sintetički testovi ličnosti (analiza sadržaja biografskih i autobiografskih podataka, intervju, projektivne tehnike,...). Među ovim testovima posebno su poznate projektivne tehnike. U njima se polazi od pretpostavke da će ispitanik difuzno predočenim sadržajima pridati značenje koje njemu odgovara, tj. da će projektovati svoje osobine (prisutne potrebe, skrivene želje, konflikte,...). Primarna upotreba ovih testova je u tome da se ispituju aspekti ličnosti koji se smatraju nesvesnim. U 64

Rajston, Džastman, Robins (1966), Vrednovanje u savremenom obrazovanju, “Vuk Karadžić”, Beograd, str. 266

28

kliničkoj praksi ovi testovi najviše se koriste za identifikaciju karakteristika ličnosti povezanih sa abnormalnim funkcionisanjem psihe. Najpoznatiji projektivni test jeste Roršahov test mrlja. Ispitaniku se predoči niz nejasnih podražaja (oblika i figura) predstavljenih u vidu mrlja od mastila i traži se da kaže šta oni za njega znače. Jedna od formi ovog testa podrazumeva prikazivanje slika ispitaniku, a od njega se traži da sastavi priču. Interpretacija odgovora je složena. Ispitivač se služi sistemom bodovanja koji potiče iz određene teorije (najčešće psihoanalitičke) koja se uzima a priori. Tako je u stanju da dođe do rezultata ispitanika koga želi da smesti u neku od dijagnostičkih kategorija. Značajan nedostatak projektivnih testova je to što često funkcionišu na nominalnom (niskom) nivou merenja. Istina, danas postoje postupci za savršenije kvantitativno određivanje individualnih odgovora na nekim popularnim projektivnim testovima, mada su oni skoro uvek komplikovani za učenje. To, pre svega, zato što postoji ogromna mogućnost različitih odgovora koji treba da budu kodirani i klasifikovani. Zbog izražene subjektivnosti u tumačenju dobijenih podataka ovi testovi nemaju toliko široku upotrebu u istraživanjima koliko je imaju u terapeutskoj praksi. Značajno je istaći razlike između testova znanja i sposobnosti i testova ličnosti u užem smislu. Kod testova znanja i sposobnosti, kako navodi Volf, osnovni kriterijum pomoću koga se ispituje je utvrđena norma proseka. Testovi ličnosti u užem smislu imaju svoje norme proseka, s tim što se mora uzeti u obzir ličnost ispitanika kao činilac unapređivanja. “Ponašanje jednog čoveka ne procenjuje se samo u odnosu na kolektivne norme, već i u upoređivanju sa njegovim sopstvenim kapacitetom i stepenom zrelosti, diferencijacije i integracije njegove ličnosti”. 65 Testovi ličnosti u užem smislu ispituju suštinske odlike ličnosti, uzimajući što je moguće potpunije ličnost kao celinu i one njene bitne karakteristike koje se manifestuju u procesu delatnosti, u odnosima sa drugim ljudima i u odnosu ličnosti prema samoj sebi. Stoga Volf s pravom zaključuje da testovi sposobnosti ispituju ličnost statički, dok testovi ličnosti u užem smislu to čine dinamički i sveobuhvatnije. 66 Za istraživački rad u pedagogiji i za vaspitno-obrazovnu delatnost, testovi ličnosti u užem smislu imaju izuzetan značaj. Mužić navodi da se gotovo sva pitanja koja su u vezi sa zalaganjem učenika u radu, ponašanjem učenika u školi i van škole, njegovim odnosom prema nastavnicima, vršnjacima, roditeljima i ostalim ispituju testovima ličnosti u užem smislu. Pitanja ponašanja i razvoja ličnosti su u školama dosta zanemarivana, jer se uvek postavljalo pitanje teškoća u praćenju i identifikovanju ovako delikatnih problema. To je bilo zbog toga, što je broj testova i njihov kvalitet u ovoj oblasti manji i slabiji. Postoji veliki broj testova ličnosti u užem smislu koji se mogu koristiti u praćenju i istraživanju rada i razvoja učenika, odnosno nastavnika i učenika i kojima se ispituju razni problemi ličnosti. Nikola Volf navodi, pored ostalih, sledeće testove: Kornel-indeks (ispituje doživljavanje straha, sklonost depresiji, preosetljivost, hipohondričnu nastrojenost, određene psihosomatske simptome i drugo); Modslijev inventar ličnosti MPI (ispituje dve dimenzije ličnosti: ekstraverziju i neurotske tendencije kod nje); test Tsedek upotrebljava se za otkrivanje psihopatskih ličnosti, delinkvenata i izvesnih formi društvenih bolesti; Roršahov test daje uvid u intelektualno stanje (ispituje maštu), važne odlike ličnosti kao celine; Test tematske apercepcije (T.A.T.) (pridajući temu događaju sa slike, ispitanik otkriva svoje preovlađujuće potrebe i motivacije i time pokazuje kakva bi bila njegova aktivnost u sličnim okolnostima, a time se ispituje ličnost sa stanovišta nagona, temeramenta, karaktera, stava prema okolini i slično); Rozencvajgov test frustracije (ispituje reagovanja na emocionalni stres); Test nerešenih rečenica (gde ispitanik dopunjavajući rečenicu vrši projekciju svojih nerešenih konflikata). 67 Ovde su dati testovi ličnosti u užem smislu, koji su, kao što se vidi iz njihove namene, specifični, kompleksni i dosta delikatni i kad se primenjuju i kad se tumače rezulati koji se njihovom upotrebom dobiju. Osim toga, u procesu primene ovih testova traži se maksimalna ozbiljnost, koncentracija i iskrenost ispitanika i studioznost i objektivnost ispitivača. 65

Volf, N. (1965), Psihološki testovi u psihijatriji, Naučna knjiga, Beograd, str. 34-35 Ibidem, str. 35 67 Volf, N. (1965), Psihološki testovi u psihijatriji, Naučna knjiga, Beograd, str. 35 66

29

U nas su se dosta upotrebljavali i upotrebljavaju Olport-Vernon-Lindzi-skala za ispitivanje dominantnih interesovanja ličnosti (teorijskih, ekonomskih, društvenih, političkih i religijskih), test socijalnog razvoja (Vinelandska skala socijalnog razvoja), test emocionalne zrelosti (modifikovani Frederikov test emocionalne zrelosti), [veglerova skala za ispitivanje intravertnosti i ekstravertnosti, Test emocionalnog razvoja (Plućikov test - profil, indeks, emocija) i drugi. Rajston, Džastman i Robins spominju veliki broj testova ličnosti u užem smislu koji se mogu koristiti u raznim situacijama pedagoškog rada. To su: - Belov školski invenatar (njim se ispituju stavovi učenika srednjih škola prema životu i radu u školi), - Remersove skale stavova (kojima se mogu ispitivati stavovi učenika u odnosu na neki disciplinski postupak, stavovi prema nacionalnoj i rasnoj grupi, određenim nastavnim predmetima, profesiji, nastavniku, igri), - Test socijalnih problema (pomoću njega se ispituju principi izbora vrednosti mladih u srednjim školama, kojima se koriste u procesu rešavanja društvenih problema), - Test verovanja u društveni napredak (ispituje probleme demokratije, ekonomske odnose, pitanja nezaposlenosti, rasna pitanja i pitanja nacionalizma), - Test savremenih problema (njim se ispituju sposobnosti učenika da izaberu demokratske, umesto nedemokratskih metoda u rešavanju i vrednovanju društvenih problema). 68 Za ispitivanje interesovanja učenika služe danas razni testovi koje može da sastavi sam nastavnik, a mogu se upotrebljavati i standardizovani testovi. Rajston, Džastman i Robins su obradili Kuder-protokol preferencije (gde se ispitanicima nudi devet oblasti aktivnosti za koje se mogu opredeljivati: mehaničke, računske, prirodnonaučne, diksusione, umetničke, književne, muzičke, društvene i administrativne), Maler-Glaser-Inventar vrednosti interesa (ovde se obrađuju četiri tipa interesa: teorijski, estetski, društveni i ekonomski) i Klitonov inventar profesionalnog interesovanja (sadrži 700 navoda, tj. 70 - za deset oblasti interesovanja koje se navode). Inventar profesionalnog interesovanja može koristiti nastavnik u razredu, a on će dobro doći i školskom pedagogu i psihologu u procesu savetodavnog rada sa učenicima. 69 I u nas postoji znatan broj instrumenata za ispitivanje interesovanja mladih ljudi u osnovnim i srednjim školama, koje sastavljaju i koriste nastavnici, i instrumenata koje sastavljaju kvlifikovani stručnjaci, pedagozi i psiholozi. Takav jedan inventar interesovanja učenika daćemo u daljem tekstu koji smo testirali ispitujući interesovanja učenika u domovima. On se pokazao dosta dobar u otkrivanju područja interesovanja mladih ljudi, koja su značajna za programiranje i realizaciju vaspitno-obrazovnog rada u školama, domovima učenika i drugim ustanovama. NNV 1 1 1 1 1

NPV 2 2 2 2 2

UV 3 3 3 3 3

Pozorišni interesi (PI) 1. Slušati predavanja o pozorišnoj umetnosti 2. Ići u operu 3. Ići u pozorište 4. Učestovati u radu dramske sekcije 5. Igrati ulogu u pozorišnim komadima dramske sekcije

1 1 1 1 1

2 2 2 2 2

3 3 3 3 3

Filmski interesi (FI) 1. Gledati ratne filmove 2. Avanturističko-kriminalistički 3. Naučno-popularni

1 1 1

2 2 2

3 3 3

1. 2. 3. 4. 5.

68 69

Lični interesi (LI) Slušati predavanja o likovnoj umetnosti Posećivati likovne izložbe Baviti se likovnim stvaranjem Proučavati dela o istoriji likovne umetnosti Unositi lepo u svakodnevni život u sredini u kojoj živi

Rajston, Džastman, Robins (1966), Vrednovanje u savremenom obrazovanju, “Vuk Karadžić”, Beograd, str. 290-294 Rajston, Džastman, Robins (1966), Vrednovanje u savremenom obrazovanju, “Vuk Karadžić”, Beograd, str. 248

30

4. Slušati predavanja o filmskoj umetnosti 5. Diskutovati o moralnim i estetskim vrednostima gledanog filma

1

2

3

1

2

3

Čitalački interesi (ČIR) 1. Čitati romane 2. Čitati naučno-fantastične romane 3. Prisustvovati književnim večerima 4. Objavljivati svoje književne priloge u omladinskim listovima i časopisima

1 1 1

2 2 2

3 3 3

1

2

3

Čitalački interesi štampe (ČI[) 1. Čitati dnevnu štampu 2. Čitati nedeljne listove 3. Čitati sportske listove 4. Čitati književne časopise i novine 5. Voditi diskusiju o pročitanim časopisima

1 1 1 1 1

2 2 2 2 2

3 3 3 3 3

1

2

3

1 1 1 1

2 2 2 2

3 3 3 3

1

2

3

1

2

3

1

2

3

1

2

3

1

2

3

1 1

2 2

3 3

1

2

3

1

2

3

1

2

3

1 1

2 2

3 3

1

2

3

1 1

2 2

3 3

Sportski interesi (SI) 1. Učiti pravila o pojedinim sportskim igrama 2. Svakodnveno se kraće baviti jednom od sportskih igara i vežbi 3. Pohađati tečajeve sportskih vežbi i igara 4. Biti aktivan član u sportskom društvu 5. Prisustvovati sportskim priredbama Interesi za zdrave polne odnose i brak 1. Slušati predavanja o seksualnim problemima i pripremi za brak 2. Diskutovati u malim grupama o seksualnim problemima i kontracepciji 3. Konultovati se sa lekarom, psihologom o ličnim problemima seksualnih odnosa, pripreme za brak i dr. 4. Gledati dijafilmove i filmove o seksualnim i porodičnim problemima 5. Završiti petnaestodnevnu “školu za život” (sistematska predavanja i diskusije o drugarstvu, ljubavi, seksualnom životu, priprema za brak i drugo) Interesi za plemenitije međuljudske odnose i kulturu ponašanja (IMPO) 1. Slušati predavanja o pravilima lepog ponašanja 2. Završiti “školu modrenih igara” 3. Učestvovati u razgovorima o kulturi slobodnog vremena 4. Pomagati svojim drugovima u rešavanju njihovih teškoća 5. Razvijati drugarstvo i prijateljstvo putem omladinskih organizacija Interesi za efikasnije učenje (IEU) 1. Slušati predavanja i učestvovati u diskusijama o efikas. načinima učenja 2. Obezbeđenje učionica za učenje 3. Obezbeđenje dodatnog učenja u vreme van obaveznih časova učenja 4. Ukazivanje pomoći vaspitača i nastavnika u pripremi i izradi domaćih zadtaka 5. Završiti školu “učenje učenja” Zdravstveni interesi (ZI)

31

1. Slušati predavanja o zaštiti i negovanju zdravlja 2. Slušati predavanja o načinima borbe protiv bolesti 3. Završiti kurseve prve pomoći 4. Pratiti sistematski stanje zdravlja (lekarski pregled) 5. Učešće u domu za poboljšanje zdravstvenih uslova života i rada Interesi za društveno-politički rad 1. Slušati predavanja o društveno-političkim problemima u našoj i drugim zemljama 2. Diskusije i razgovori sa poznatim društveno-političkim radnicima 3. Posete društveno-političkim ustanovama 4. Aktivno raditi u organizacijama u školi i domu Tehničko-uslužni interesi (TUI) 1. Raditi u uslužnoj radionici 2. Učestovati u radu foto-kluba doma ili škole 3. Učestovati u radu radio-kluba 4. Završiti kurs “uradi sam” 5. Pomaganje u samoposluživanju u tehničkim i administrativnim poslovima doma i škole

1 1 1 1

2 2 2 2

3 3 3 3

1

2

3

1

2

3

1 1 1

2 2 2

3 3 3

1 1 1 1

2 2 2 2

3 3 3 3

1

2

3

U ispitivanju interesa mladih može korisno poslužiti Vaš profil interesa što ga navodi Stenli, a koji sadrži deset područja interesovanja. 70 On navodi i druge instrumente za ispitivanje interesa. Ranije smo spomenuli da se rezultati testa interesovanja mogu koristiti u različite svrhe. Džordan navodi četiri oblasti u kojima se mogu uspešno koristiti rezultati testova interesovanja: “(1) pojedincu - da proceni sopstveno interesovanje, (2) savetniku i učeniku - u pedagoškom savetovanju, (3) studentu - u njegovom izboru zanimanja i (4) nastavniku - da motiviše i proširi svoj rad u razredu”. 71 Instrumenti za ispitivanje interesovanja pokazali su se efikasnim u procesu planiranja i praćenja rada i razvoja učenika, u procesu profesionalnog savetovanja i usmeravanja mladih ljudi, što je uvek doprinosilo svestranijem razvoju stručnosti pojedinca. U osnovnim i srednjim školama su ispitivana interesovanja mladih s ciljem da se utvrdi program slobodnih aktivnosti. I u ovom području testovi interesovanja su se pokazali veoma korisnim. Naravno, ne mogu se interesovanja mladih ispitivati samo jednim instrumentom, već se obično sa testom interesovanja kombinuje intervju i opšti utisak o učenikovim preokupacijama stečen u dužem vremenskom razdoblju. Na toj osnovi se donosi odluka o tome šta staviti u sadržaje slobodnih aktivnosti, kako organizovati sadržaje dodatne nastave, u koju vrstu škole usmeriti učenika i koje mu zanimanje predložiti u školi srednjeg obrazovanja kada za to dođe vreme. Ovde je značajno naglasiti da se interesovanja učenika moraju ispitivati, uzimati u obzir ono što je pronađeno u svim situacijama kad se govori i sudi o učeniku i posebno kad se donosi odluka o njemu kao čoveku, njegovim osnovnim preokupacijama, usmerenjima i opredeljenjima, jer je ispitivanje putem testa uvek pouzdanije od površnih opservacija, pa čak ni ono samo nikad nije dovoljno.

Merne karakteristike testova Izbor testova koje ćemo koristiti u istraživanju zavisiće ne samo od prirode istraživanja i teorijske konceptualizacije od koje polazimo, kako smo ranije istakli, već i od toga koliko ti testovi imaju dobre metrijske karakteristike, a, pre svega, valjanost, osetljivost i pouzdanost. 70 71

Stanley, J. C. (1965), Measurement in Today’s School, Englewood Clifs, New York, str. 57 Džordan, A. M. (1965), Merenje u pedagogiji, “Vuk Karadžić”, Beograd, str. 392

32

Valjanost testa. Test je valjan ako stvarno meri ono što smatramo da meri, ono za šta je konstruisan. Najčešće se proveravaju tri sledeće vrste valjanosti testa: – sadržinska valjanost, – kriterijska valjanost, – hipotetička valjanost. Sadržinska valjanost pokazuje stepen u kome zadaci reprezentuju univerzum stavki o ponašanju koje ispitujemo. Dokazivanje sadržinske valjanosti testa najpopularnije je kod merenja znanja i veština. Testovi znanja upravo se sastavljaju od uzorka pitanja koje reprezentuju neko školsko gradivo predviđeno za ispitivanje. Drugim rečima test znanja sadržinski je valjan ako zadaci u njemu reprezentuju univerzum indikatora poznavanja određenog gradiva. Informacije o ovoj vrsti valjanosti uglavnom su plod logičke analize i racionalnog dokazivanja. Kriterijska valjanost izražava se statističkim merama o povezanosti testa i određenog kriterijuma van njega. Izražava se koeficijent korelacije između rezultata na testu i ponašanja ispitanika u nekoj značajnoj aktivnosti. To znači da se informacije o ovoj vrsti valjanosti zasnivaju na statističkim dokazima. Pošto se na osnovu operacije na testu predviđa uspešnost izvođenja neke buduće aktivnosti, ovu vrstu valjanosti brojni autori nazivaju prognostička valjanost. Prilikom dokazivanja ove vrste valjanosti testa preduzima se niz praktičnih radnji (priprema se kriterijum odgovarajućih aktivnosti, prikupljaju se podaci na terenu, vrši se obrada podataka,...) pa se ponekad naziva praktična (empirijska) valjanost. Smatra se da test kad ima koeficijent korelacije sa nekom budućom aktivnošću iznad 0.60 može biti vrlo koristan kao sredstvo prognoze. Tada, na primer, kod odabiranja kandidata koji su konkurisali za neko zanimanje visok rezultat na testu u najvećim broju slučajeva predskazuje dobar učinak na poslu, dok, obratno, nizak rezultat na testu znači da bi kandidati u najvećem broju slučajeva bili neuspešni u tom zanimanju. Ovde treba dodati da je izrada kriterijuma uspešnost u nekom poslu isto toliko složena koliko i samo konstruisanje testa. Metrijske karakteristike kriterijuma (valjanost, diskriminativnost, pouzdanost i objektivnost), takođe, se proveravaju na način kao što se to čini kod testa. U okviru hipotetičke valjanosti rezultati na testu analiziraju se u okviru povezanosti testa i varijable. Ovde centralno mesto zauzima ne kriterijum-ponašanje, već varijabla koju test meri. Ispitivač pristupa konstrukciji testa za merenje crte koju ne poznaje, a za koju pretpostavlja da postoji. U ovoj funkciji testovi se proveravaju u okviru teorijske konceptualizacije o pretpostavljenoj osobini. Bukvić (1981) ističe da se logički proces u ovoj vrsti validacije testa odvija kroz tri sledeće etape: 1. na bazi logičko-psihološke analize testa i aktivnosti koju test izaziva postavlja se pretpostavka da test meri određenu osobinu; 2. na osnovu odgovarajuće teorjske koncepcije postavljaju se hipoteze koje nakon praktičnog proveravanja mogu da potkrepe opravdanost date pretpostavke o odnosu test - osobina; 3. realizuje se niz empirijskih ispitivanja kako bi se date hipoteze potvrdile ili odbacile. Ako se empirijskom proverom dokaže postojanje pretpostavljene osobine, tada je jasno da test meri ono što je istraživač mislio da meri i prihvata se kao valjan. Ako, pak, pretpostavljena osobina empirijski nije dokazana, tada je opravdano zaključiti ili da test ne meri pretpostavljenu osobinu, ili da nije ispravna teorijska konceptualizacija na osnovu koje su postavljane hipoteze, ili da nije valjan eksperimentalni nacrt pomoću koga su proveravane hipoteze. U okviru hipotetičke valjanosti test postaje sredstvo za dokazivanje i razvoj psiholoških pojmova. I, suprotno, sa razvojem naučnih pojmova, koji su se u dokaivanju postojanja varijable upotrebljavali, menja se i sam proces dokazivanja valjanosti testa. U ispitivanju hipotetičke valjanosti koristi se više eksperimentalnih postupaka: razlike između grupa, studije interne strukture, varijacije skorova u ponovljenim merenjima, studija test situacije, te korelaciona i faktorska analiza. 33

Diskriminativnost ili osetljivost testa označava veličinu varijabiliteta rezultata na testu. Test je osetljiviji ukoliko daje veći broj različitih rezultata (skorova), tj. ukoliko je veća razlika između najnižih i najviših rezultata u testu. Drugim rečima, test će dati dobru raspodelu skorova ako se kod određenog uzorka po odgovarajućoj varijabli njime mogu izazvati “fine” razlike između ispitanika. Na diskrimintativnost testa mogu da utiču: 1. dužina testa, 2. težina zadataka (kvalitet stavki), 3. način ocenjivanja učinka na testu. Test će biti dovoljno osetljiv tek ako sadrži relativno veliki broj stavki. Test će imati veću diskriminativnu moć ukoliko je sastavljen od stavki koje su same po sebi dovoljno osetljive, tj. od zadataka koji su po svojoj težini primereni posmatranim uzorcima ispitanika. Način ocenjivanja učinka na testu, takođe, je bitan faktor diskriminativnosti testa. Mogućnost da se odgovori na testu različito vrednuju od strane različitih ocenjivača predstavlja osnovni izvor poremećaja diskriminativnosti testa. Ovde treba podvući da prirodu (smer i stepen) pojedinačnog uticaja svakog od ova tri faktora (dužina testa, kvalitet stavki i način vrednovanja odgovora) ne možemo precizno utvrditi. Čini se da je diskriminativnost više rezultat jedinstvenog uticaja ova tri faktora. Merenja raznih pedagoških i psiholoških varijabli pokazuju da empirijske distribucije skorova po svom obliku najčešće liče na normalnu raspodelu. Statistički dokazi o premećajima diskriminativnosti testa zasnivaju se na upoređivanju empirijske (nađene) i očekivane (normalne) raspodele skorova testa na reprezentativnom uzorku populacije kojoj je test namenjen. Ako uzmemo za primer merenje sposobnosti: na testu koji je pretežak većina ispitanika pokazuje niske rezultate, na testu koji je prelagan većina će postići visoke rezultate, dok na testu koji je primeren ispitivanoj grupaciji, poput normalne raspodele, najveći broj ispitanika imaće umerene rezultate. Još očiglednije, ako za primer poremećaja diskrimintativnosti uzmemo raspodelu školskih ocena: prestrog nastavnik najčešće će deliti jedinice i dvojke, preblag nastavnik deliće četvorke i petice, nastavnik koji se nedovoljno posvećuje ocenjivanju i istovremeno želi izbeći konflikte učenicima će uglavnom deliti trojke, nastavnik koji podleže stavu da učenike treba svrstati u pet podjednakih kategorija jednako često deliće loše, dovoljne, dobre, vrlo dobre i odlične ocene i najzad, nastavnik koji objektivno i odgovorno pristupa ocenjivanju imaće normalnu distribuciju ocena - najviše trojki, manje dvojki i četvorki i najmanje jedinica i petica. Diskriminativnost testa određuje se bilo izračunavanjem nekog od indeksa varijabilnosti, najčešće standardne devijacije, bilo izračunavanjem značajnosti odstupanja neke empirijske raspodele skorova od očekivane normalne raspodele skorova, najčešće pomoću SmirnovKolmogorljeva testa i hi-kvadrat testa . Pouzdanost (doslednost, relijabilnost) testa označava stepen slaganja između rezultata koje su postigli isti ispitanici u uzastopnim testiranjima istim testom. Test je pouzdaniji i precizniji instrument za merenje neke varijable ukoliko je veće slaganje (postojanost) skorova od jednog do drugog merenja. Na primer, ne možemo se pouzdati u rezultate testa na kome isti ispitanik u prvom merenju postigne visok, a u drugom merenju nizak rezultat. Tada ne bismo znali koji je rezultat mera stvarnog prisustva ispitivane varijable. Na varijacije skorova u ponovljenim merenjima mogu uticati sistematski (postojani, stalni) i nesistematski faktori. Kad utiču stalni faktori, javlja se izvesna pravilnost u varijacijama rezultata, dok u drugom slučaju, kad utiču nesistematski faktori, takva pravilnost se ne uočava. Zato u prvom slučaju govorimo o sistematskim (konstatnim), a u drugom slučaju o slučajnim greškama merenja. Dok se kod proveravanja pouzdanost testa treba orijentisati, pre svega, na ustanovljavanje i neutralisanje slučajnih grešaka, izvore sistematskih grešaka treba otkriti i otkloniti još u toku same konstrukcije testa. 34

Izvori grešaka merenja kriju se, pre svega, u promenljivosti osobina ispitanika, potom u metrijskim nedostacima testa i najzad, u nedovoljnoj kontroli načina (uslova) primene testa. Skor na testu i razlika između ispitanika nisu rezultat samo prisustva konkretne psihološke osobine koja je predmet merenja već su i rezultat uticaja niza drugih psiholoških obeležja istih ispitanika: psihofizička spremnost, emocionalna napetost, motivisanost za testiranje, iskustvo u testsituacijama, lični stav prema testiranju, ispoljavanje društveno poželjnih karakteristika itd. Osim toga, na smanjenje pouzdanosti testa može uticati i to što u periodu između prvog i drugog merenja dolazi do stvarnih promena u osobinama koje se mere (menja se motivacija, javljaju drugačija emocionalna raspoloženja, dolazi do zaboravljanja,...). Kad se radi o greškama merenja čiji se izvori kriju u samom testu, na nedovoljnu pouzdanost testa na prvom mestu utiče pristrasan (nereprezentativan) uzorak odabranih indikatora varijable. Osim toga, pouzdanost testa povećaćemo i sa povećanjem objektivnosti i sa povećanjem osetljivosti testa. Niz je momenata koji kao nepravilna primena testa predstavljaju izvore grešaka merenja: razni isptivači i ocenjivači vrše nekontrolisan uticaj, testiranje se realizuje u neodgovarajućim uslovima, uputstva nisu uvek dovoljno jasna, dolazi do skraćivanja ili produžavanja predviđenog vremena rada, pristrasno se boduju rezultati testiranja itd. Koeficijent korelacije između skorova koji su dobijeni u dva uzastpona zadavanja testa je statistička mera pouzdanosti. Smatra se da je test dovoljno pouzdan kad je koeficijent korelacije između sukcesivno dobijenih rezultata istih ispitanika +0.80 i viši. Najčešće se u literaturi navode tri praktična postupka za procenjivanje koeficijenta pouzdanosti: 1. metod ponovnog zadavanja testa, 2. metod paralelnih formi testa, 3. metod deljenja testa. Kod prvog postupka, nakon ponovnog zadavanja istog testa istom uzorku ispitanika izračunava se koeficijent korelacije između skorova na testu i retestu. Dobijeni koeficijent korelacije je koeficijent pouzdanosti testa. Ovaj koeficijent, kad su posredi pedagoške i psihološke varijable nije uvek valjan pokazatelj pouzdanosti testova. To, pre svega, zbog dejstva prvog testiranja na ponovljeno testiranje. Prvo testiranje uvek je neko iskustvo (pamte se neka rešenja, uči se način rešavanja testzadatka, javlja se stav o tome šta se testiranjem hoće, shvata se da je emocionalna napetost otežavajući faktor,...) koje najčešće vodi boljem rešavanju zadataka u retestu. Male su mogućnosti preciznijeg određivanja uticaja ovih faktora na koeficijent pouzdanosti. Ipak, njihovi negativni efekti delom se mogu prevazići, pre svega, odmeravanjem optimalnog vremenskog razmaka između prvog i ponovnog testiranja. Prekratak razmak omogućava prenos “test-iskustva”, dok u suviše dugom periodu vremena između dva testiranja dolazi do stvarnih promena u nekim psihološkim osobinama koje su predmet merenja (motivacija, stavovi, znanje,...). To će se desiti čak i kod sposobnosti ako je reč o mlađim ispitanicima. Desiće se ne samo zato što su kod mlađih sposobnosti u razvoju već i zato što su u tom periodu izraženiji sistematski uticaji na psihologiju ispitanika uopšte.Kad je reč o metodu paralelnih formi testa, činjenice govore da ako pripremimo savršeni par paralelnih testova za merenje određene varijable onda će razlike u rezultatima zavisiti isključivo od razlika u greškama merenja. Tamo gde nema grešaka u merenju paralelni testovi na istom uzorku ispitanika daće približno iste rezultate. Linearna korelacija između njih biće visoka i to je statistički dokaz o pouzdanosti testa. Uprkos činjenici da je doslednost između paralelnih formi teoretski direktno povezana sa konceptom verodostojnosti, postoje neki praktični problemi u ovakvom pristupu proveri pouzdanosti testa. Osnovni problem je u tome što procedura zahteva da razvijemo ne jedan već dva testa za ispitivanje određene varijable. Moramo osigurati ekvivalent za dve forme, kad će svaka stavka u prvoj imati odgovarajuću (paralelnu) stavku u drugoj formi testa. Međutim, znatan je broj psiholoških varijabli za koje je neophodno uočiti (sastaviti) valjanu listu indikatora (stavki) čak i za jedan test. 35

Metod deljenja testa podrazumeva raščlanavnje testa na dva dela i izračunavanje koeficijenta korelacije između rezultata koje ispitanici postižu na svakom od tih delova. Pošto ove delove možemo posmatrati kao paralelne forme, onda nam koeficijent korelacije govori o pouzdanosti testa u celini. Ovde nam koeficijent pouzdanosti govori isključivo o greškama čiji je izvor u samom testu. Posredi je dokazivanje pouzdanosti testa preko njegove unutrašnje doslednosti (konzistentnosti). Za potrebe ovog metoda dokazivanja pouzdanosti test se može podeliti na dva načina: 1) tako što jedan deo čine sve stavke iz njegove prve polovine, a drugi deo ve stavke iz njegove druge polovine i 2) tako što u prvu formu ulaze stavke čiji su redni brojevi u testu neparni, dok u drugu laze stavke čiji su redni brojevi u testu parni. Objektivnost testa je merna karakteristika koja nam govori o nepristrasnosti primene i ocenjivanja ishoda testiranja. Test je objektivan ukoliko postignuti rezultat zavisi isključivo od ispitanika, a ne i od ličnosti ispitivača i ocenjivača. Mera objektivnosti je stepen slaganja različitih ocenjivača u oceni rezultata istih ispitanika. Ako su primena i ocenjivanje određenog testa standardizovani (ako stavke izazviaju jednoznačne reakcije, kad su pripremljena dobra uputstva, ako postoji dobar sistem bodovanja rezultata, kad su uvežbani ispitivači i ocenjivači,...), koeficijent korelacije između mera različitih ocenjivača mora biti maksimalan (+0.10).

POSTUPCI I INSTRUMENTI PROSUĐIVANJA I PROCENJIVANJA Procenjivanje i prosuđivanje su veoma značajni u naučno-pedagoškom istraživanju zato što se mogu obavljati kvantitativnim metodama, procenom situacije ili ponašanja, koju vrše jedan ili više stručnjaka, i korišćenjem više izvora na osnovi kojih se može izvesti neki opšti sud. Ovim postupcima i instrumentima dolazi se do kvalitativnih pokazatelja o radu, razvoju, ponašanju i uspehu učenika, o radu, zalaganju i uspehu nastavnika, nivou organizacije i realizacije nastavnog rada kao i vrednovanju rezultata rada škole kao celine. Naravno, procenjivanje se može vršiti na temelju onoga što je dobijeno u procesu praćenja pedagoškog rada, rezultata merenja koji su obavljeni, zapažanja i subjektivnih ocena nastavnika, pismenih i drugih radova učenika, na temelju skala sudova i drugih instrumenata i postupaka. U nas i u svetu često se koriste skale sudova. “Skala sudova je, dakle, instrument kojim se prikupljaju sudovi ispitanika mišljenje, procene o osobinama i postupcima određenih osoba, stvari ili pojave. [to se tiče osoba, to mogu da budu bilo grupe, bilo pojedinci, a može da bude i sam ispitanik kad iznosi neke karakteristike samog sebe, pomoću introspekcije”. 72 Mužić navodi da se skalom sudova mogu ispitivati opravdanost uvođenja nastavnog postupka ili sredstva, čvrstina i stepen razvijenosti moralnih stavova, stavovi prema pojedinim primenjenim nastavnim postupcima, upotrebljenim nastavnim sredstvima, zatim prema nastavnicima (naročito kod starijih učenika), nastavnim sadržajima, sadržajima koji se za učenike organizuju u slobodnom vremenu, prema stepenu organizovanosti i funkcionalnosti učeničke zajednice i drugi. Procenjivati se može ličnost nastavnika, rad i zalaganje učenika, urednost u radu, i to prosuđivanje i procenjivanje posebno dolaze u obzir u vrednovanju ostvarenja učenika u području likovnog vaspitanja i tehničkog vaspitanja. 73 Mužić navodi da postoje, gledano sa stanovišta spoljašnjeg izgleda, dve vrste skale sudova, a to su deskripitvne i grafičke skale. Kod deskriptivne skale dat je određen broj tvrdnji (pet, sedam, devet), i ispitanik obavlja procenu datih tvrdnji označavajući onu koja po njegovom mišljenju 72 73

Mužić, V. (1973), Metodologija pedagoškog istraživanja, Svjetlost, Sarajevo, str. 312 Mužić, V. (1973), Metodologija pedagoškog istraživanja, Svjetlost, Sarajevo, str. 312

36

najbolje odgovara stvarima i pojavama u realnom životu. Po mišljenju Radisava Ničkovića postoje dve bitne odlike deskriptivnih skala: prva je u tome što su stupnjevi prisustva ili odsustva neke osobine opisani većim brojem precizno kazanih reči, i druga - ispitaniku je data mogućnost da ukratko iznese osnovne razloge zbog kojih se opredelio za određenu tvrdnju. Ovde ćemo navesti primer deskriptivne skale koju je dao Kronbah i koja se dosta spominje u našoj i stranoj literaturi. 74 Skala koju je dao Kronbah sadrži još četiri dela, koji se odnose na druge aspekte učenikove ličnosti, ali mi ih, zbog ograničenosti tematike ovoga rada, nismo mogli navoditi. Ime i prezime učenika ………………………………………………… Kako na vas i na

….. Drugovi se

Molim vas,

druge deluje svojom

“otimaju” za njega

navedite ovde

pojavom i

….. Mnogo ga vole.

razloge koji su

ponašanjem

….. Vole ga.

vas naveli da

učenik S. P.?

….. Tolerišu ga.

ovakav sud date o

….. Izbegavaju ga.

učeniku S. P.

….. Ne znam.

Rajston, Džastman i Robins navode primer skalera grafičke forme, koji se može dosta jednostavno i uspešno koristiti u našim školama. 75 Prezime i ime onoga ko treba da da sud o učeniku …………………………………….…………………………………….

Da li učenik K. L. pouzdan? Pouzdan je u svim situacijama

Obično je pouzdan

Donekle je pouzdan

Obično nije pouzdan

Stalno nepouzdan

Rajston, Džastman i Robins navode veliki broj skala kojima se mogu procenjivati stepeni društvene zrelosti, kao što su: Vinelandska skala socijalne zrelosti (njom se ispituju razni problemi u ponašanju ličnosti, na primer laganje, razni ispadi i teškoće u govoru), Hagerti-Olson-Vikmanova skala ponašanja (ispituje neke aspekte socijalnog ponašanja, od kojih su veoma značajni sposobnost kooperacije, stepen razvijenosti društvene svesti, emocionalna stabilnost i sposobnost pojedinca kao vođe), Vinetka skala za skaliranje školskog ponašanja i stavova (ispituje određene karakteristike ličnosti, među kojima se posebno mogu spomenuti inicijativnost, pouzdanost, sposobnost prosuđivanja i sposobnost kooperacije) i BEC-skala ličnosti. 76 Kvalitet i upotrebljivost rezultata koji se mogu dobiti primenom ovih skala zavisi u znatnoj meri od stepena njihove stručne 74

Cronbach, L. J. (1960), Essentials of Psychological Testing, New York, str. 507 Rajston, Džastman, Robins (1966) , Vrednovanje u savremenom obrazovanju, “Vuk Karadžić”, Beograd, str. 278 76 Rajston, Džastman, Robins (1966) , Vrednovanje u savremenom obrazovanju, “Vuk Karadžić”, Beograd, str. 279 75

37

primene u procesu istraživanja, korektnosti u interpretaciji dobijenih rezultata i sposobnosti da se stvaralački primeni ono što je skala kao instrument dala nastavniku, pedagogu i drugom stručnom licu. Mužić navodi pet vrsta grešaka koje se mogu javiti kad se primenjuju skale sudova u istraživanjima problema pedagoškog rada. 77 Naravno, postoje i odgovarajući zahtevi kojih bi se trebalo držati da bi se izbegle moguće greške ili da bi se njihovo dejstvo na rezultate istraživanja ograničilo na što je moguće manju meru. U praksi se danas upotrebljava veliki broj skala kojima se ispituju stavovi mladih i odraslih prema raznim životnim pitanjima, prema društvu, školi, pojedinim predmetima i prema poslu koji obavljaju. Tako, na primer, Stenli navodi, pored ostalih, veoma interesantnu skalu kojom se meri stav pojedinca prema poslu koji obavljaju, da bi se utvrdila opravdanost daljeg rada na istim poslovima, utvrdilo da li je nužno menjati posao, u kojoj oblasti i pod kojim uslovima nastaju teškoće ili teškoća uopšte nema. 78 Ako bi se adaptirala, ova skala bi se mogla koristiti u ispitivanju mladih ljudi koji završavaju srednje stručne škole i posle toga se zapošljavaju, da bi se utvrdilo koliko su oni zadovoljni poslovima koje obavljaju, sa koliko ih zadovoljstva i uspeha obavljaju, da bi se iz toga izveli zaključci značajni za permanentno stručno usavršavanje mladih radnika i zaključci značajni za uspešnije pripremanje onih koji se nalaze u školama. Postoji znatan broj skala kojima se ispituje stav učenika prema nastavniku. Čini se da su dve skale pomoću kojih se može ispitivati stav učenika prema nastavniku dosta zanimljive, jednostavno se primenjuju i relativno lako obrađuju. To su one koje u svojim delima navodi Vladimir Mužić 79 i grupa autora (Rajston, Džastman i Robins).80 Ovim skalama se može ispitati kako nastavnik predaje, kakva je ličnost u očima učenika, da li se i koliko interesuje za probleme učenika, kakav mu je lični izgled, koliko je objektivan u procesu ocenjivanja učenika, poseduje li neke rđave navike i slično. Mužić navodi da se mogi ispitivati neke karakteristike ličnosti ispitanika raznih kategorija pomoću: skale “odredi ko”, skale rangova, upoređivanja parova, postupak upoređivanja s prethodno određenim rangom, Q-postupkom itd. 81 I ove postupke i instrumente moguće je koristiti u pedagoškom istraživanju raznovrsnih problema vaspitno-obrazovnog rada u školama i drugim ustanovama koje se bave obrazovanjem mladih i odraslih. Nikola Rot spominje ove tri vrste skala za ispitivanje stavova: diferencijalne ili intervalne, sumacione i kumulativne ili unidimenzionalne skale. Diferencijalna skala omogućuje da se ispitaju različiti stupnjevi prihvatanja stava i da se to prihvatanje odvija u jednakim intervalima prilikom prihvatanja. Sumaciona skala sadrži tvrdnje koje se prihvataju ili odbijaju. Tako se od ispitanika traži da prihvate ili ne prihvate određenu tvrdnju i da odrede stepen slaganja ili ne slaganja sa datom tvrdnjom. Ovde se traži potpuno slaganje sa tvrdnjom, delimično slaganje sa tvrdnjom, potpuno ili delimično neslaganje. Na ovaj način se može ispitivati direkcija i ekstremnost stava, a to je za praktičnu upotrebu dobijenih rezultata dosta značajno. 82 Obema ovim skalama se prigovara da ne pokazuju koja se dimenzija stava ispituje, a značajno bi bilo ispitivati jednu dimenziju stavova. Za ovu svrhu kreirane su kumulativne skale. “Tvrdnje u kumulativnoj skali su tako povezane u jedinstven sistem da prihvatanje ili odbijanje jedne od tvrdnji treba nužno da povlači za sobom prihvatanje, odnosno odbijanje određenog broja ostalih tvrdnji u skali. Svaka od tvrdnji u skali znači samo veći ili manji stepen pozitivnog ili negativnog odnosa prema jednom aspektu pojave o kojoj želimo utvrditi stav”. 83 I ovoj skali se prigovara da ispituje pojedine aspekte, a ne stav u celini, te to, i druge ograničenosti, umanjuju donekle vrednosti rezultata koji se dobijaju.

77

Mužić, V. (1973), Metodologija pedagoškog istraživanja, Svjetlost, Sarajevo, str. 317-319 Stanley, J. C. (1965), Measurement in Today’s School, Englewood Clifs, New York, str. 286 79 Mužić, V. (1973), Metodologija pedagoškog istraživanja, Svjtelost, Sarajevo, str. 314-315 80 Rajston, Džastman, Robins (1966) , Vrednovanje u savremenom obrazovanju, “Vuk Karadžić”, Beograd, str. 291-292 81 Mužić, V. (1973), Metodologija pedagoškog istraživanja, Svjtelost, Sarajevo, str. 321 82 Rot, N. (1972), Osnovi socijalne psihologije, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, str. 409-410 83 Rot, N. (1972), Osnovi socijalne psihologije, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, str. 410 78

38

Kao što smo videli, skale imaju svoje mesto u naučnom istraživanju pedagoškog rada. Njima se mogu pratiti i vrednovati one pojave i problemi koje nije moguće proceniti opservacijama, koje ne možemo dobiti testovima o kojima smo govorili, a koje su veoma značajne za utvrđivanje nekih bitnih elemenata razvoja i ponašanja ličnosti. Skalama sudova se dosta uspešno mogu vrednovati rezultati vaspitnog rada koji se ostvaruju u procesu nastave i drugih aktivnosti u školi i društvu. Naravno, skale ne mogu biti jedini instrumenti prosuđivanja i procenjivanja, već se uzima, kao što smo ranije rekli, veći broj izbora o radu škole, nastavnika i učenika, podaci o uspehu i vladanju učenika, dokumentacija o organizovanosti i funkcionalnosti učeničkih grupa, zajednica i uprave, i na temelju toga se vrši procena određene pojave, tome se dodaju rezulati koji se dobijaju putem skala, i iz svega toga se izvodi konačan sud o učeniku, nastavniku, primenjenom nastavnom metodu, obliku rada i slično.

39

LOGIČKE OSNOVE METODA ZA ANALIZU PODATAKA IZ ISTRAŽIVANJA U SPORTU

OSNOVNE PROCEDURE ZA PRIKUPLJANJE PODATAKA U naučnim istraživanjima u sportu i tjelesnom odgoju, odnosno u kineziologiji, podaci koje treba analizirati moraju biti rezultat nekih merenja. Pod merenjima podrazumevaju se razni načini kvantifikovanja kinezioloških i ostalih fenomena. Pošto se radi o raznim kvantitativnim karakteristikama, naučna istraživanja moraju da budu matematizovana, jer se kvantiteti ne mogu drugačije tretirati nego matematičkim postupcima. U kineziološkim istraživanjima postoje i kvalitetne karakteristike fenomena. Međutim, kvalitativne fenomene uvek se može tretirati kao kvantitativne, jer kvalitet nekog fenomena znači npr. posedovanje ili neposedovanje neke osobine ili sposobnosti, te u kojoj meri. Ako se tako izražene kvalitativne karakteristike nanesu na neku skalu i određenim kvalitativnim kategorijama se daju neke kvantitativne veličine (vrednosti), dobiće se kvantitativne karakteristike istraživanog fenomena. U slučaju da se kvalitativni odnosi istražuju na neki drugi način, koji ne podrazumeva merenje, odnosno kvantifikaciju, onda su to neupotrebljivi podaci i ne mogu se koristiti u kineziološkim, pa niti u nekim drugim istraživanjima.

MERENJE I MERNE SKALE Pod pojmom merenja podrazumevaju se najrazličitiji postupci da bi se dobio neki kvantitativan podatak. Ti postupci u kineziološkim istraživanjima najčešće su: merenja dužine, visine, vremena, brojanje, ocenjivanje na raznim skalama, itd. Prema tome, pod merenjem se podrazumevaju razni postupci za kvantifikovanje podataka različitih manifestacija fenomena koji se istražuju. Merenja se mogu izvoditi tako da daju rezultate koji se mogu klasifikovati kao diskretni ili kontinuirani. Ova klasifikacija zavisi od procedura koje su korišćene u dobijanju rezultata merenja. Diskretni rezultati (diskretne varijable) su oni koji se mogu brojati u celim jedinicama. Npr. ako se želi znati koliko sportista se nalazi u pojedinim klubovima ili koliko je sportskih klubova na nekoj teritoriji, koliko je učenika oslobođeno od nastave fizičkog vaspitanja u pojedinim školama, mestima, itd., može se dobiti rezultat tačno, a određjuje se jednostavnim brojanjem odgovarajućih subjekata ili objekata (jedinica). Kontinuirani rezultati (kontinuirane varijable) su oni koji se, teoretski, mogu deliti na manje delove. To su rezultati npr. antropometrijskih merenja, razna testiranja uz pomoć merenja vremena i slično. Prema tome, rezultati u kontinuiranim varijablama izražavaju se mernim jedinicama (npr. metrom, centimetrom, milimetrom, minutama, sekundama, desetinkama, kilogramima, itd.). Može se zaključiti da procedura brojanja daje diskretne rezultate, dok će procedura merenja na nekim skalama dati kontinuirane rezultate.

40

Procedure merenja mogu se vršiti na različitim skalama, od kojih su za kineziologiju najvažnije: nominalne, ordinaline, intervalne i srazmerne (omerne) . Nominalne skale se koriste za najjednostavniji oblik merenja, koji se sastoji u tome da se određeni objekti ili subjekti zamenjuju simbolima ili imenima. Pri tome se oni svrstavaju u određene klase objekata ili subjekata, kao što je npr. podela u odnosu na pol (muški-ženski), brojevi na dresovima igrača (označavaju mesta igrača u ekipi ali i konkretnog subjekta), svrstavanje osoba po njihovim zanimanjima, nacionalnosti i sl. Važno je prilikom merenja nekog fenomena da dve klase koje se razlikuju po tome šta se meri ne smeju nositi isto ime, kao i da dva pojedinačna objekta ili subjekta koji imaju isto ime, obzirom na to šta se meri, ne smeju biti svrstani u klase s raznim imenima. Ordinalne skale služe za predstavljanje redosleda ili odnosa između različitih klasa objekata ili subjekata. Karakteristika tih skala je da određuju samo da li je neka klasa veća ili manja od druge, dok razlike između klasa nisu jednake. Te klase mogu biti razne karakteristike objekata ili subjekata ili nekih fenomena. Primeri ordinalnih skala su: redosled trkača na cilju u nekoj trci, učenici postrojeni po visini, školske ocene, ocene u konvencionalnim sportskim aktivnostima, itd. Brojke u jednoj ordinalnoj skali ponašaju se kao brojke samo utoliko što poseduju konvencionalni red brojaka. Brojevi zadržavaju svoju relativnu vrednost (npr. može se tvrditi da je neki košarkaš X bolji od košarkaša Y, ali ne može se tvrditi i koliko je bolji). Prema tome, u ordinalnoj skali brojke nemaju apsolutnu vrednost. Intervalne skale su skale koje poseduju utvrđeni red izmeđju elemenata (klasa) skale (kao i ordinalne) i tačne intervale između tih elemenata. Intervali (razlike) izmeđju brojeva na skali su jednaki. To znači da su jedinice skale jednake duž cele skale. Prema tome, ako se upoređenje vrši na osnovu neke intervalne skale može se tvrditi ne samo da je A veće (bolje, jače, brže i sl.) nego B, već i za koliko je veće, Primer intervalne skale je skala za procenu inteligencije (IQ) ljudi.84 Rastojanje rezultata 50 i 100 je isto kao i rastojanje rezultata 100 i 150. Ili, razlika temperature vode u bazenu je jednaka između 20°C i 22°C, kao i između 24°C i 26°C. Medjutim, intervalne skale nemaju apsolutnu nulu, pa se ne može tvrditi da je npr. učenik A sa rezultatom 120 u IQ dva puta inteligentniji od učenika B sa rezultatom 60 u IQ. Srazmerne (odnosne, omerne) skale poseduju sve karakteristike intervalnih skala ali još i apsolutnu nulu. To znači da su jednaki brojčani odnosi srazmerni odnosima u merenom fenomenu. Primeri srazmernih skala su: visina, odnosno dužina, masa, sila, vreme izvođenja nekog pokreta ili aktivnosti, itd. Tako npr. ako je osoba A visoka 180 cm, onda je ona tačno dva puta viša od osobe B koja je visoka 90 cm. Veliki broj metoda za analizu podataka u kineziologiji spada u tzv. parametrijsku statistiku, odnosno u statistiku koja se odnosi na varijable sa normalnom distribucijom i koja izračunava razne parametre85. Prema tome, koriste se rezultati merenja na intervalnim i srazmernim skalama, pa se ti podaci nazivaju parametrijskim podacima. 84 85

IQ Vekslerovog tipa (u standardizovanim vrednostima) Mere neke karakteristike velikih uzoraka, npr. aritmetičku sredinu, standardnu devijaciju i sl.

41

Za analizu nominalnih i ordinalnih varijabli koriste se razne metode tzv. neparametrijske statistike. Ta statistika se bavi distribucijama koje su značajno različite od normalne, a varijable su uređene kao neke kvalitativne klase ili samo kao rangovi, odnosno gde nema preciznog utvrđivanja parametara. Međutim, kada se radi o dovoljno velikim uzorcima ispitanika, distribucija u neparametrijskim varijablama značajno ne odstupa od normalne distribucije, pa se ipak jedan, prilično veliki, broj značajnih metoda za analizu parametrijskih varijabli može primeniti i za analizu neparametrijskih varijabli.

UZORCI ENTITETA U kineziološkim istraživanjima teži se analiziranju kinezioloških fenomena tako da je rezultate tih analiza moguće, uz određenu grešku, generalizovati na odgovarajuću populaciju, odnosno osnovni skup entiteta86 (ispitanika). Osnovni skup ima, najčešće, veoma mnogo elemenata, odnosno ispitanika, pa je potrebno izvršiti veoma mnogo merenja, prikupiti mnogo informacija, što je dugotrajan i skup posao, a angažuje veliki broj merilaca i tehničke opreme. Osim toga, programi za obradu podataka imaju izvesna ograničenja, što, takođe, onemogućava prikupljanje informacija o potpunom osnovnom skupu, odnosno odgovarajućoj populaciji entiteta. Zbog praktične nemogućnosti da se dobiju informacije o nekoj populaciji, u kinezioioškim istraživanjima koriste se razni uzorci ispitanika. Da bi zaključci o populaciji bili što tačniji, uzorak treba da je reprezentativan. Uzorak je onda reprezentativan ako ima osnovne karakteristike slične populaciji, ili drugim rečima, ako je uzorak umanjena slika osnovnog skupa (populacije) . Uzorkom se postiže samo procena karakteristika populacije, a statističkim analizama određuje se pouzdanost i prednost te procene. Prema tome, rezultati istraživanja na uzorcima ispitanika daju tačne karakteristike samo za taj uzorak, a procenjuju populaciju, uz odgovarajuću grešku te procene, iz koje je uzorak izvučen. Prije mjerenja ili bilo kakvih prikupljanja podataka za istraživanje, potrebno je izraditi plan uzorka entiteta. U njemu treba da se definiše osnovni skup i plan izbora uzorka iz takve populacije. Planovi uzoraka entiteta dele se u dve grupe, u jednoj grupi su planovi uzoraka u kojima je izbor entiteta populacije za uzorak nameran. To su tzv. namerni i prigodni uzorci. Ako se ispitanici, odnosno bilo koji entiteti, izaberu prema nahođenju istraživača, odnosno prema njegovom stavu reprezentativnosti, onda se takav uzorak naziva ''namernim" uzorkom. Takav uzorak se upotrebljava, obično, za pilot istraživanja, kada je potrebno za neka veća i važnija istraživanja, ili o populaciji, dobiti najnužnije informacije. Pouzdanost rezultata koji se dobijaju na osnovu namernog uzorka zavise od manja i sudova istraživača, odnosno onoga tko sastavlja uzorak. Često se mjerenja vrše na ispitanicima koji su lako dostupni, odnosno prigodni istraživaču. Takav uzorak ispitanika naziva se prigodnim uzorkom. On je veoma retko reprezentativan, a rezultati su često pristrasni i manje pouzdani.

86

Entiteti se u kineziološkim istraživanjima definiše kao objekat ili subjekat koji poseduje i emituje neke informacije (karakteristike) o sebi, a koje se raznim merenjima uočavaju i mere, odnosno kvantifikuju. Najčešće su to subjekti, odnosno razni uzorci ispitanika koji se uključuju u kineziološka istraživanja, pa je entitet sinonim za pojam "ispitanik" u takvim istraživanjima.

42

U drugoj grupi su planovi u kojima je izbor slučajan, i to uz neku poznatu verovatnoću izbora entiteta populacije za uzorak. U takvim planovima uzorka moguće je primeniti zakone verovatnoće. Takvi uzorci su npr. jednostavni, slučajni, grupni i stratifikovani uzorci entiteta. Jednostavni slučajni uzorak se formira iz neke prebrojive populacije. Verovatnoća da neki ispitanik uđe u uzorak mora da bude ista za sve pripadnike te populacije. Uzorak se sačinjava na osnovu tablica slučajnih brojeva iz popisne liste populacije. Smatra se da jednostavni slučajni uzorak odražava priličnu reprezentativnost populacije iz koje je izvučen. Grupni uzorak se formira ako su ispitanici zbog institucionalnih ili organizacionih razloga podeljeni u neki broj grupa. Medjutim, ako se grupe međusobno ne razlikuju, onda se uzorak može tretirati kao jednostavni slučajni uzorak. Naravno, ispitanici unutar grupa treba da se biraju kao jednostavni slučajni uzorak. U slučaju da se populacija sastoji od stratuma koji se razlikuju po nekom sistemu karakteristika, onda se izvode tzv. stratifikovanii uzorci. Uzorak unutar stratuma treba da je izvučen kao jednostavni slučajni uzorak ili kao grupni uzorak. Ako se pri izboru stratifikovanog uzorka primeni prikladna alokacija (raspoređivanje) entiteta, tj. prikladna raspodela uzorka na stratume, može se poboljšati preciznost procene. Najjednostavnija alokacija je proporcionalna. Proporcionalni stratifikovani uzorak dobija se na taj način što se iz svakog stratuma izabere za uzorak onaj broj entiteta koji je proporcionalan broju entiteta u odgovarajućem stratumu populacije. Često se događa da je neki stratum homogeniji od drugih, što se procenjuje na osnovu njihovih odgovarajućih standardnih devijacija. U tom slučaju bude potrebno iz homogenijeg stratuma izabrati manji broj entiteta nego iz heterogenog. Naravno, ovakvim izborom uzoraka može se znatno pojeftiniti istraživanje. Takav način izbora naziva se metoda optimalne alokacije uzorka.

INICIJALNI PODACI ZA ANALIZE Rezultat bilo kog merenja nekih varijabli na nekom azorku entiteta je jedna tabela podataka. Ta tabela za N ispitanika i n varijabli izgleda ovako:

Slika 1 U kineziološkim istraživanjima broj varijabli je, najčešće, daleko veći od 1, a broj entiteta u uzorku je veći od onoga što se naziva u statistici malim uzorkom, tj. znatno veći od 50, a i od 100 43

ispitanika. Analize podataka vrše se istovremeno nad više varijabli, pa su to multivarijantne analize, a ređe nad jednom varijablom (univarijatne analize). Redovi u tabeli predstavljaju varijable koje su pod kontrolom istraživača, odnosno koje se mere. Kolone predstavljaju rezultate svakog entiteta u svakoj pojedinoj varijabli. Redovi i kolone nazivaju se vektori, a celokupna tabela podataka je matrica. Za potrebe multivarijatnih analiza potrebno je poznavati osnovne pojmove i operacije pomoću vektora i matrica. Tim problemima bavi se vektorska i matrična algebra, pa će biti prikazani osnovni pojmovi i osnovne računske radnje sa vektorima i matricama. Za brzu, tačnu i jeftinu multivarijatnu analizu podataka raznih merenja u kineziološkim istraživanjima, koriste se elektronički računari (kompjuteri). Prema tome, sve metode za analizu multivarijatnih podataka koje će se obrađivati, izvode se na elektroničkom računaru. Te metode u kineziologiji nazivaju se kvantitativne metode. Prikaz svake metode sadrži deo o njenoj prikladnosti za određene probleme istraživanja, logiku metode i primer konkretnog istraživanja sa tehnikom te metode. Cilj upoznavanja tih metoda nije da se neko osposobi za njihovo programiranje, odnosno pisanje kompjuterskih programa za te metode, nego da može da kontaktira sa programerom, da mu definiše problem svog istraživanja, kao i da dobijene rezultate sa računara može tumačiti, odnosno interpretirati. U današnje vreme kineziološkim istraživanjima može se baviti samo onaj tko je u stanju da, relativno ravnopravno, komunicira u vezi svog problema sa programerom (koji je zadužen za direktan rad na računaru), i koji je u stanju da čita i tumači dobijene kompjuterske rezultate.

44

ODREĐIVANJE METRIJSKIH KARAKTERISTIKA MOTORIČKIH MERNIH INSTRUMENATA Istraživanja u kineziologiji baziraju se na merenjima raznih manifestacija kinezioloških fenomena. Problemima merenja u kineziologiji bavi se kineziologijska disciplina - kineziometrija. Ona obuhvata najčešće probleme merenja motoričkih reakcija čoveka. Merenjima motoričkih reakcija čoveka mogu se vršiti samo procene motoričkih sposobnosti na osnovu bezbroj manifestacija. Registrovanje motoričkih manifestacija vrši se raznim motoričkim mernim postupcima (testovima) koji se nazivaju - merni instrumenti. Merenje se može definisati kao postupak kvantifikacije nekog manifestnog fenomena na osnovu neke od mernih skala nominalnog, ordinalnog, intervalnog ili srazmernog tipa. Motoričke sposobnosti se procenjuju, najčešće, srazmernim skalama, ali mogu i intervalnim i ordinalnim skalama (razna procenjivanja sposobnosti). Pri merenju nekog kinezicloškog fenomena može se razlikovati direktni i indirektni postupak, pa su ta merenja direktna ili indirektna. Direktno merenje podrazumeva da su predmet merenja i jedinica merenja iste vrste. Tako npr. prostorne dimenzije (visina, dužina i širina) mere se metrom, centimetrom ili milimetrom, odnosno jedinicama koje su, takođe, prostorne dimenzije. Indirektno merenje je merenje kada predmet merenja i jedinica za merenje nisu iste vrste. Standardizacija mernog postupka pri proceni motoričkih sposobnosti mora da obuhvata sledeće: 1. Naziv mernog instrumenta (motoričkog testa) i njegovu šifru - radi bržeg i lakšeg prepoznavanja testova. 2. Rekviziti - za izvođenje istog motoričkog testa merni rekviziti moraju biti uvek isti. 3. Opis mesta izvođenja - mesto izvođenja mora odgovarati uvek, zahtevima propisanim za odgovarajući test. 4. Zadatak - pri postavljanju i praćenju izvođjenja motoričkog zadatka u svakom testu mora se tačno definisati: a/ početni stav ispitanika, b/ izvodjenje zadatka, c/ kraj izvođjenja zadatka i d/ položaj ispitivača. 5. Ocenjivanje - mora se vršiti uvek na isti način, a prema uputstvu za konkretni test. 6. Uputstvo ispitaniku - potrebno je verbalno ili verbalno uz demonstraciju (izvođenjem zadatka ili grafičkom ilustracijom) uputiti ispitanika u izvođenje zadatka i pravila izvođenja, Uputstvo ispitanicima treba davati uvek na isti način, a što se, takođe, propisuje za svaki test. To pretpostavlja podjednako rezumevanje i motivisanje ispitanika za izvođenjem testa.

45

7. Napomena - tom delu svakog testa potrebno je dati dodatna uputstva za ponašanje ispitanika ili ispitivača, ili za normiranje testovnog rezultata u onim slučajevima kada se mogu očekivati izvesna odstupanja od navedenog postupka merenja. Pošto se u kineziološkim istraživanjima merenja vrše na većem broju ispitanika, potrebno je, zbog bolje organizacije i ekonomičnosti, naznačiti i optimalno ili maksimalno vreme izvođenja celog testa, kao i potreban broj ispitivača. Primer standardizacije motoričkog testa je sledeći: 87 TEST MRCZTL - Zakloni trupa u ležanju

1. VREME RADA: 3 min. 2. BROJ ISPITIVAČA: 1 ispitivač i 1 pomoćnik 3. REKVIZITI: švedski sanduk, strunjača, dva stalka, letvica, vreća težine (mase) 10 kg, slika zadatka. 4. OPIS MESTA IZVOĐENJA: Prostorija ili otvoreni prostor minimalnih dimenzija 3 x 2 m. Na jednu užu stranicu sanduka postavi se strunjača tako da se jednim čelom prislanja na tlo a jednim na sanduk. Jedan stalak postavi se na oko 50 cm od šire stranice sanduka a drugi se postavi 1 m ispred dela sanduka na kojem je strunjača. Letvica se postavi tako da je njen donji deo tačno u visini tapaciranog dela sanduka i da je paralelna sa dužom stranom sanduka. Strunjača služi kao osiguranje ukoliko ispitanik u toku izvođenja zadatka padne. 5. ZADATAK: 5.1 Početni stav ispitanika: Ispitanik legne uzduž sanduka tako da je butinama oslonjen na sanduk a deo tela iznad karlične kosti nema uporište. Lice se pri tome nalazi ispred strunjače. U tom položaju pomodni ispitivač ispitaniku fiksira noge, zatim se ispitaniku na vrat postavlja opterećenje, koje ispitanik pridržava rukama. 5.2 Izvođenje zadatka: ispitanikov zadatak je da trup podiže do horizontalnog položaja i da ga spušta do strunjače što više puta može. Zadatak se ponavlja dva puta s pauzom dovoljnom za potpuni oporavak. 5.3 Kraj izvođenja zadatka: zadatak se prekida kada ispitanik više nije u stanju da podigne trup do horizontalnog položaja. 5.4 Položaj ispitivača: ispitanikove noge fiksira pomoćnik ili jedan od ispitanika koji čeka na testiranje, (sedne mu na noge do gležnja, a dlanovima potiskuje listove). Ispitivač s udaljenosti oko 1 m kontroliše visinu podizanja trupa i broji ispravne pokušaje. 6. OCENJIVANJE: Rezultat u testu je broj ispravno podignutog trupa. Registruje se pravilni broj pokušaja za prvo i za drugo merenje. Napomena: Za vreme izvođenja zadatka ispitivač glasno broji ispravne pokušaje i upozorava ispitanike na pogreške pri radu. Ispitivač kontroliše da li su 87

Standardizacija velikog broja motoričkih testova izvršena je na Fakultetu za fizičku kulturu u Zagrebu, a većina se može dobiti i na Fakultetu fizičke kulzure u Novom Sadu, pa se studenti upućuju da koriste szandardizovane motoričke testove.

46

ispitanikove grudi dostigle visinu letvice i da li je greben karlične kosti iznad sanduka. Kao neispravan pokušaj smatra se onaj pri kojem ispitanik ne dosegne horizontalnu liniju, savije telo ili noge. Neispravan je i onaj pokušaj koji je izveden nakon pauze duže od 3 sek. ili je ostvaren odbacivanjem od strunjače. 7. UPUTSTVO ISPITANICIMA: Ispitaniku se demonstrira zadatak i istovremeno se opisuje zadatak. "Ovo je jedan od zadataka kojim ćemo ispitati snagu i izdržljivost vašeg tela. Vaš će zadatak biti da telo podižete do horizontalnog položaja i da ga spuštate do strunjače. Od strunjače se ne smete odbiti, niti se na njoj odmarati. Pazite, vaš je zadatak da što više puta podignete telo. Kada dovoljno podignete telo ja ću to podizanje glasno brojati kao ispravno. Da li vam je zadatak jasan? Pripremite se za početak". Uvežbavanje: Ispitanik nema probni pokušaj.

METRIJSKE KARAKTERISTIKE MOTORIČKIH MERNIH INSTRUMENATA U cilju sprovodjenja što boljih kinezioloških istraživanja i moraju se koristiti dobri merni instrumenti za regi-strovanje i merenje manifestacija motoričkih sposobnosti čoveka. Pod dobrim mernim instrumentima podrazumeva se posedovanje zadovoljavajućih metrijskih karakteristika. Metrijske karakteristike motoričkih mernih instrumenata su: objektivnost, pouzdanost (relijabilnost), valjanost (validnost), osetljivost i baždarenost (graduiranost). Pri primeni motoričkih mernih instrumenata, osim ovih metrijskih karakteristika, treba voditi računa i o težini zadatka, odnosno o njegovoj primerenosti za ispitanike, kao i o ekonomičnosti te primene. Ponekad je pogodnije primeniti test sa nešto slabijim, ali ipak zadovoljavajućim, metrijskim karakteristikama ali jednostavniji i jeftiniji (potrebno malo mesta za izvođenje, jednostavnih rekvizita koje ima svaka škola ili sportski klub, jedan ispitivač i slično). Objektivnost motoričkih mernih instrumenata Objektivnost nekog motoričkog mernog instrumenta je karakteristika koja se može definisati kao nezavisnost merenja od merilaca. To je osnovna metrijska karakteristika nekog motoričkog mernog instrumenta. Prema tome, merni postupak je objektivan samo u slučaju kada različiti merioei, ispitujući jednim istim motoričkim testom iste ispitanike, dolaze do jednakih, ili veoma sličnih, rezultata. Objektivnost će se poboljšati velikim delom ako se merioci pridržavaju propisanih standardnih uslova za merni postupak, što je već ranije opisano. Objektivnost se definiše izračunavanjem koeficijenta korelacije između rezultata merilaca koji su bili na isti (dobar) način instruisani i koji su vršili merenja istim motoričkim testom na jednom uzorku ispitanika. Smatra se da takva korelacija treba da je najmanje .90 - .95 da bi se neki motorički test smatrao objektivnim. Ako je taj koeficijent korelacije manji, onda se takav test ne preporučuje kao merni instrument u kineziološkim istraživanjima.

47

Pouzdanost motoričkih mernih instrumenata Pouzdanost je karakteristika motoričkih mernih instrumenata koja ukazuje na nezavisnost rezultata merenja od delovanja nesistematskih varijabilnih faktora. Postoji više načina za određivanje pouzdanosti motoričkih testova: (1) Najjednostavniji način je da se isti motorički test primeni na isti uzorak ispitanika dva puta, a zatim da se izračuna koeficijent korelacije između rezultata iz prve i druge primene. Taj način je poznat kao "test-retest" postupak, a bazira se na pretpostavci da će se kod ispitanika tokom obe primene pobuditi isti motorički procesi. Da bi neki motorički test bio pouzdan korelacija treba da iznosi najmanje .85. Veliki problem u primeni "test-retest" postupka je određivanje optimalnog vremenskog razmaka između primene motoričkog testa. Ako je razmak suviše velik, može doći do promene motoričkih procesa (npr. zbog maturacije, stečenog sličnog motoričkog iskustva, promene stava, pa i motivacije prema testiranju i slično). Međutim, ako je razmak suviše mali, na rezultate iz druge primene može značajno da deluje pamćenje ili vežba (izvođenje testa) iz prve primene motoričkog testa. Obično se druga primena motoričkog testa izvodi nakon 2 do 4 meseci. (2) Pouzdanost se može odrediti i na osnovu korelacije između rezultata ispitanika u dva ekvivalentna motorička testa. Ovaj način se manje koristi, jer teško je naći dva ekvivalentna motorička testa, odnosno da su im oblik, sadržaj i težina vrlo slični. (3) Treći način za odredjivanje pouzdanosti motoričkih mernih instrumenata zadire u daleko složenije aspekte ovog problema, te se moraju dati neophodne uvodne napomene. Potrebno je odmah istaknuti da je od razmatranih načina, način određivanja pouzdanosti koji će se razmatrati jedino ispravan sa naučnog stanovišta. Poznato je da se glavni problem u istraživanju prostora motoričkih sposobnosti sastoji u slaboj pouzdanosti mernih instrumenata. Ti motorički merni instrumenti su, sve do unazad nekoliko godina, davali rezultate sa velikim greškama i specificitetima. Naravno, to je jedan od glavnih razloga što su se dobijale interkorelacije između motoričkih varijabli statistički bliske nuli ili statistički nule, odnosno beznačajne. Ka osnovu nepouzdanih mernih instrumenata nije moguće bilo šta dobro izmeriti, pa se nisu mogle izolovati i definisati latentne motoričke dimenzije, koje bi na zadovoljavajući način ukazale na strukturu motoričkog prostora. Čak je bilo i sumnji, pa i negiranja egzistencije motoričkih sposobnosti šireg obima, a sve zbog korišćenja motoričkih testova koji su davali rezultate sa velikim greškama, što, naravno, dovodi do niskih interkorelacija primenjenih testova, odnosno ortogonalnosti (nezavisnosti) motoričkog prostora. Problem u merenju i motoričkih sposobnosti je u tome što se za jedan motorički test uzima jedan motorički zadatak koji se izvodi u jednom pokušaju. Naravno, takav način motoričkog testiranja pruža malo informacija o motoričkoj sposobnosti za koju se pretpostavlja da treba da se meri. Utvrđivanje i poboljšanje pouzdanosti, nekog motoričkog mernog instrumenta može se najbolje izvesti ako se konstruišu motorički merni instrumenti kompozitnog tipa. Pri tome su na izboru dva prilaza takvoj konstrukciji: (a) da se kompoziti sastoje od različitih motoričkih zadataka 48

(b) da se kompoziti sastoje od istih motoričkih zadataka. Kod motoričkih testova koji su stvarni kompoziti, odnosno koji se sastoje od različitih motoričkih zadataka, problemi konstrukcije testa su teški a procena pouzdanosti nesigurna. Naime, teško je naći motoričke zadatke koji bi merili isti predmet merenja, imali isti specificitet, iste distribucije i sl. To, naravno, znači i da je teško naći slične (paralelne) motoričke zadatke koji bi izazvali isto uključivanje funkcionalnih struktura koje utiču na rezultat u tim motoričkim zadacima. Izgleda da je, za sada, jedino opravdan, a i najjednostavniji, postupak za procenu pouzdanosti koji se sastoji od stvaranja motoričkih mernih instrumenata na bazi višestrukog ponavljanja određenih motoričkih zadataka. Na taj način dobio bi se instrument koji bi se sastojao od više čestica (itema), koje predstavljaju pojedinačno izvođenje istog motoričkog zadatka, odnosno kompozitni motorički merni instrument (test). Kod kompozitnih testova specificitet i greške merenja mogu se redukovati pomoću valjanih i pouzdanih informacija, što nije slučaj kod jednoitemskih testova, odnosno testova koji sadrže samo jednu česticu (item, jedan motorički zadatak). Konstrukcija kompozitnih motoričkih testova je lako izvodljiva, i pokazuje dobre rezultate kod testova gipkosti, brzine, preciznosti, ravnoteže, eksplozivne snage i nekih testova koordinacije. U tim testovima uticaj izvođenja motoričkog zadatka iz jednog u drugo i sledeće ponavljanje je relativno neznatan. Problemi nastaju pri konstrukciji kompozitnih testova za procenu repetitivne i statičke snage, kada se u jednom motoričkom zadatku vrši maksimalna mobilizacija energije u dužem vremenu, što znatno onemogućava ispitanika u višekratnom ponavljanju tog zadatka. Sličan problem je i kod koordinacijske sposobnosti da se usvajaju novi motorički zadaci, a nešto manje se izražavaju i u proceni preciznosti, ali ne u ometanju izvođenja sledećih pokušaja, nego suprotno: sledeći pokušaji mogu da budu odraz učenja u svakom prethodnom pokušaju. Prema tome, problem je da se edukatibilni efekat testa svede na minimum nakon višestruke iteracije (ponavljanja) određenog motoričkog zadatka. Broj potrebnih ponavljanja u testu (broj itema), da bi se postigla željena pouzdanost (za praksu obično .90), procenjuje se pomoću formule

gde je p - željena pouzdanost, rtt - pouzdanost iz ranijih istraživanja (obično test-retest metodom). Pouzdanost svakog testa može se odrediti na više načina: (1) Spearman-Brownovim koeficijentom pouzdanosti na osnovu prosečne korelacije čestica (zadataka) testa (Spearman-Brown (2)):

gde je r - prosečna korelacija u korelacionoj matrici (R) čestica, n - broj čestica (zadataka). (2) Spearman-Brownovim koeficijentom pouzdanosti na osnovu pro-sečnog koeficijenta determinacije čestica (kvadrata multiple korelacije) (Spearman-Brown (SB) 5): 49

(3) Na osnovu minimalnog doprinosa čestica zajedničkoj varijansi koja se procenjuje zbirom koeficijenata determinacije i izražava u procentima (donja granica pouzdanosti). (4) Cronbachovim a-koeficijentom, koji se procenjuje na osnovu projekcija čestica na prvu glavnu komponentu interkorelacija čestica. Ujedno se na prvoj glavnoj komponenti može analizirati i pouzdanost pojedinih čestica, te odrediti i optimalan broj ponavljanja (čestica) u testu. 88 Osetljivost i baždarenost motoričkih mernih instrumenata Osetljivost je takva karakteristika motoričkog mernog instrumenta koja predstavlja mogućnost razlikovanja (diskriminacije) ispitanika na osnovu njihovih rezultata merenja pomoću tog mernog instrumenta. Procena osetljivosti mernog instrumenta ili njegovih čestica, vrši se na osnova varijabiliteta rezultata merenja ispitanika, odnosno standardnom devijacijom. Standardna devijacija kod dobrog motoričkog testa treba da iznosi 1/3 aritmetičke sredine tih rezultata merenja ispitanika. Prema tome, pored ođređivanja metrijskih karakteristika motoričkih mernih instrumenata, što je osnovni uslov za primenu najadekvatnijeg instrumenta, važno je da se odrede i neke statističke karakteristike rezultata primene tih mernih instrumenata. Statističke karakteristike mernih instrumenata su osnovni podaci za bilo kakvu analizu rezultata kinezioloških istraživanja, a neophodne su za komparaciju izmedju ispitanika ili unutar uzorka ispitanika ili između nekih drugih uzoraka ispitanika. Najčešće statističke karakteristike motoričkih mernih instrumenata su: aritmetička sredina, standardna devijacija, minimalni i maksimalni rezultat merenja. Za odredjivanje "težine" zadatka u motoričkom mernom instrumentu, odnosno za procenu primerenosti zadatka po težini, koristi se odstupanje od normalne distribucije, pošto većina distribucija rezultata motoričkih testiranja hipotetski značajno ne odstupa u populaciji od normalne distribucije. 89 Prema tome, asimetričnost dobijene distribucije pokazuje da li je motorički zadatak odviše lak ili pretežak za neki uzorak ispitanika, dok, naravno, to ne mora da bude slučaj sa nekim drugim uzorkom. Kada je motorički zadatak u nekom testu previše lak, distribucija rezultata je negativno asimetrična, tj. aritmetička sredina i modus, pa i medijana, nalaze se u zoni većih rezultata, a distribucija je razvučena prema manjim vrednostima. Međutim, ako je motorički zadatak pretežak, distribucija rezultata je pozitivno asimetrična, tj. prosečne vrednosti se nalaze u zoni manjih rezultata, a distribucija je razvučena prema većim vrednostima rezultata. Da li će asimetričnost biti pozitivna ili negativna, zavisi od međusobnog položaja aritmetičke sredine i moda rezultata ispitanika u motoričkom zadatku, kao i od standardne devijacije tih rezultata. Taj odnos se određuje kao

88

Sve te procene pouzdanosti (pa i neke druge) ugrađene su u programu RTT, koji se nalazi u Računskom centru Fakulteta za fizičku kulzuru u Zagrebu. 89 što još ne znači da ti rezultati imaju normalnu distribuciju.

50

a naziva se skjunis (engl. skewness - nagnutost). Može se uočiti da će Sk. imati pozitivan predznak ako je asimetrija pozitivna (M0 u zonu manjih vrednosti od X), a negativan ako je asimetrija negativna (M0 u zonu većih vrednosti od X). Naravno, ako je distribucija simetrična, Sk će biti jednak nuli. U slučaju da je distribucija izrazito pozitivno asimetrična, Sk će se približavati vrednosti +3, a ako je izrazito negativno asimetrična, Sk će težiti vrednosti -3. Ovakva asimetričnost se testira i ako značajno ne odstupa od normalne distribucije, tada vrednosti za skjunis se kreću oko 0.00. Ka procenu homogenosti rezultata ispitanika u izvođenju motoričkog zadatka može da posluži stepen zaobljenosti vrha krivulje distribucije rezultata, koja se naziva kurtosis (izbočenost).

Distribucija može da bude leptokurtična (a), platikurtična (b) i mezokurtična (normalna) (c). Izduženost krivulje ukazuje na veću homogenost ispitanika ili na smanjenu diskriminativnost mere.

Kada uočena distribucija statistički nije značajno različita od normalne (mezokurtične), onda se vrednosti testiranja mezokurtičnosti kreću oko 3.00. Baždarenost (graduiranost) je karakteristika nekog motoričkog inernog instrumenta na osnovu koje se uočava mogućnost utvrdjivanja kvantitativne vrednosti individualnog rezultata merenja pomoću tog instrumenta. Baždarenost motoričkog testa je direktno povezana sa njegovom osetljivošću. Ako neki motorički test nije dovoljno osetljiv, tj. ako se ne mogu dovoljno razlikovati postignuti rezultati u nekoj grupi ispitanika, potrebno ga je baždariti tako da se npr. umanje merne jedinice ili da se poveća broj motoričkih zadataka u testu. Tako npr. kod motoričkog testa za procenu eksplozivne snage ''skok udalj iz mesta" može se rezultat izraziti u dm, cm ili mm. Različita baždarenost daće različitu 51

osetljivost testa. Ako se zadrži baždarenost u cm, povećanjem broja skokova, što se, takođe, može smatrati kao jedinica baždarenja, može se poboljšati osetljivost. Na isti način može se promeniti baždarenost u testovima za procenu repetitivne snage. Mogućnost izvođenja nekog pokreta u motoričkom zadatku nekog motoričkog testa meri se, najčešće, frekvencijama. Često su takvi testovi slabo baždareni, naročito u nekoj selekcionisanoj grupi ispitanika. Povećanjem broja motoričkih zadataka, odnosno ponavljanjem, menja se baždarenost, a time se poboljšava osetljivost motoričkog testa. Ostale mogućnosti su da se rezultati koji se izražavaju vremenskim jedinicama umanjuju. Npr. motorički zadatak da se meri umesto u s u 0.1 s i slično. Valjanost motoričkih mernih instrumenata Problem valjanosti motoričkih mernih instrumenata i postupaka je najvažniji kineziometrijski problem, a samim tim i veoma važan u kineziološkim istraživanjima, kao i u fizičkom vaspitanju dece i omladine, sportu, pa i u sportskoj rekreaciji odraslih. Valjanost (validnost) je karakteristika motoričkog mernog instrumenta da meri onu motoričku dimenziju koju zaista treba da meri. Valjanost motoričkih mernih instrumenata sagledava se, najčešće, sa dva aspekta: (1) Dijagnostička (simptomatska) valjanost - kada se analiziraju podaci s ciljem da se sazna šta se stvarno ispituje i meri pomoću nekog motoričkog mernog instrumenta. (2) Prognostička (prediktivna) valjanost - kada se na osnovu rezultata dobijenih pomoću nekog motoričkog mernog postupka može prognozirati ispitanikov uspeh u nekoj kineziološkoj aktivnosti. Dijagnostička valjanost može se dobiti na osnovu logičkih analiza testovnog sadržaja ili načinu konstrukcije testova, kao i na osnovu iskustva istraživača. U takvim slučajevima ne koristi se eksperimentalni i statistički metod prikupljanja i obrade podataka, te se takav način naziva apriornim određivanjem valjanosti testa. Naravno, apriorističkim određivanjem valjanosti testa ne može se i dokazati njegova stvarna vrijednost, jer se sud o predmetu merenja donosi samo spekulativno (bez eksperimentalnog dokazivanja). Ovakav način za odredjivanje valjanosti može biti koristan za donošenje hipoteza o valjanosti motoričkih mernih instrumenata i služiti kao osnova eksperimentalnih istraživanja tog problema. Mnogo je važnija tzv. faktorska valjanost, koja se određuje procedurama faktorske analize. Sa naučnog aspekta to je jedini način određivanja valjanosti motoričkih mernih instrumenata, jer se utvrđuje predmet merenja tih instrumenata, odnosno utvrđuju se latentne dimenzije koje utiču na manifestaciju rezultata ispitanika u tim motoričkim testovima. Osnovna pretpostavka u određivanju faktorske valjanosti nekog motoričkog mernog instrumenta je da se rezultat merenja sastoji od "pravog" (valjanog) rezultata (Xv) i ođ greške merenja (Xe). Prema tome, rezultat merenja je jednostavno linearna kombinacija od te dve komponente. To znači da je neki rezultat merenja Xi = Xv + Xe.

52

Sljedeća pretpostavka je da je pravi rezultat (Xv) linearna kombinacija specifične komponente (Xs), koja je specifična samo za taj motorički test, i zajedničke komponente (Xc), koja se pojavljuje i u drugim motoričkim mernim instrumentima za merenje iste motoričke sposobnosti. Prema tome, rezultat merenja je Xi = Xc + Xs + Xe Pošto se motoričkim merenjima retko može dobiti procena samo jedne jedinstvene motoričke sposobnosti, zajednička komponenta (Xc) je, takođje, linearna kombinacija više faktora, odnosno ispitanikovih sposobnosti. Prema tome Xc = Xa + Xb +...+ Xk, što u bruto rezultatu merenja predstavlja Xi = Xa + Xb + . . . + Xk + Xs + Xe, odnosno varijansa te linearne kombinacije je zbir varijansi članova te kombinacije: Vx = Va + Vb + . . . + Vk + Vs + Ve Delenjem ćele jednačine sa VX dobija se

odnosno ako se zamene komponente, koje u stvari izražavaju proporcije totalne varijanse V, jednostavnim simbolima 1 = a2 + b2 + . . . + k2 + s2 + e2 ili 1 = h2 + s2 + e2 = h2 + u2. Prema tome, bruto rezultat ima varijansu 1, a delovi varijanse bruto rezultata su poznati iz faktorske analize kao: komunalitet, specificitet i unikvitet. Komunalitet (h2) se može shvatiti kao deo varijanse bruto rezultata koji je pod uticajem svih onih faktora koji se kao činioci varijanse pojavljuju i u drugim varijablama. Specificitet (s2) je deo varijanse bruto rezultata koji potiče od faktora specifičnih (karakterističnih) samo toj varijabli. Unikvitet (u2) je onaj deo varijanse bruto rezultata koji je za varijablu jedinstven u datom trenutku. On se definiše zbirom specificiteta (s2) i varijansom greške merenja (e2), odnosno u2 = s2 + e2. Određivanje faktorske valjanosti nekog motoričkog mernog instrumenta svodi se na to da se u sistem motoričkih varijabli, za koje se dobro zna šta im je predmet merenja, postavi taj instrument (test, varijabla) kojem se želi definisati valjanost i uradi se kompletna faktorska analiza. Na osnovu ortogonalnih projekcija na određeni faktor (latentnu dimenziju) određuje se faktorska valjanost motoričkog mernog instrumenta. 53

O procedurama faktorske analize bilo je reči u poglavlju _______, pa se o njima neće govoriti. Potrebno je naglasiti da faktorska valjanost zavisi od uzorka ispitanika (koji treba da je dovoljno velik, slučajan i reprezentativan), uzorka varijabli (koji treba da je reprezentativan za motoričku sposobnost koja se analizira i da je dovoljno velik, kako bi se latentne dimenzije koje utiču na manifestne rezultate analiziranog motoričkog testa uopšte mogle izolovati) i od vrste faktorske analize (gde su kose solucije dominantne nad ortogonalnim). Prognostička valjanost nekog motoričkog testa utvrđuje se na osnovu statistički značajnoj pozitivnoj ili negativnoj korelaciji između rezultata dobijenih pomoću tog testa i kvantitativne vrednosti uspeha u nekoj kineziološkoj aktivnosti. Kada se takve analize urade na dovoljno velikom i reprezentativnom uzorku ispitanika, moguće je, na osnovu rezultata u tom testu, prognozirati uspeh u određenoj kineziološkoj aktivnosti i na drugom uzorku sličnih ispitanika. Prognostička valjanost određuje se kanoničkom ili regresionom analizom. Varijabla (motorički test) na osnovu koje se vrši predvidjanje (prognoza) naziva se prediktor (nezavisna varijabla) a uspeh u nekoj kineziološkoj aktivnosti kriterij (zavisna varijabla). Može se razlikovati prediktorski sistem varijabli od jednog ili više prediktora, kao što se može desiti da je kriterijska varijabla jedna jednostavna varijabla ili jedna varijabla ali dobijena nekom linearnom kombinacijom više njih (npr. kondenzacijom u prvu glavnu komponentu). LITERATURA 1. Krković, A., K. Momirović, B. Petz: Odabrana poglavlja iz psihometrije i neparametrijske statistike. Društvo psihologa Hrvatske i Republički zavod za zapošljavanje SRH, Zagreb, 1966. 2. Krković, A.: Elementi psihometrije I. Filozofski fakultet u Zagrebu, Zagreb, 1978. 3. Komirović, K., J. Štalec, B. Wolf: Pouzdanost nekih kompozitnih testova primarnih motoričkih sposobnosti. Kineziologija, Vol. 5, br. 1-2, 1975.

54

MJERENJE BAZIČNIH MOTORIČKIH DIMENZIJA SPORTAŠA

55

REZULTATI ISTRAŽIVANJA KAO OSNOVA ZA IZBOR I KONSTRUKCIJU MJERNIH INSTRUMENATA Procesi izbora, usmjeravanja i praćenja u području vrhunskog sporta nezamislivi su bez informacija o motoričkim dimenzijama sportaša Kao što im i samo ime govori, te su sposobnosti prvenstveno odgovorne za efikasnost motoričkog ponašanja ljudi, a sportovi se, bez ikakve sumje, mogu svrstati u takav uzorak motoričkih aktivnosti u kojima ove karakteristike dolaze do punog izražaja. Iako u cjelini gledano, motoričke sposobnosti neosporno utječu na rezultate sportskih dostignuća, pojedinačni doprinosi različitih motoričkih dimenzija su izvanredno raznoliki i nejednaki u svakoj pojedinačnoj sportskoj aktivnosti.Ova činjenica očito će pogodovati boljoj diskriminaciji između sportskih disciplina, već i u samom prostoru motoričkih činilaca, a to će se naravno reflektirati i na efikasnost procesa orijentacije. Poznato je, također, da su različite motoričke sposobnosti nejednako promjenljive pod utjecajem kinezioloških tretmana. Te spoznaje zasigurno doprinose efikasnosti procesa selekcije, a izravno utječu i na izbor motoričkih činilaca koji su nužni u procesima planiranja, programiranja i kontroli specifičnih kinezioloških transformacijskih procesa u pojedinačnim sportskim disciplinama. Vidljivo je da i znanstveni i aplikativni rezultati u postupcima izbora, usmjeravanja i praćenja u području vrhunskog sporta umnogome ovise o adekvatnom izboru motoričkih sposobnosti i postupaka za njihovu procjenu. Ove zadatke moguće je efikasno riješiti samo na osnovi rezultata znanstvenih istraživanja provedenih s ciljem utvrđivanja opstojnosti motoričkih sposobnosti. Pritom su od posebnog interesa ona istraživanja koja na primjeren način analiziraju cjelokupan motorički prostor, jer pružaju najviše informacija o dimenzijama koje su relevantne za taj prostor. Kako su, međutim, motoričke sposobnosti samo dio integralnog antropološkog statusa, važnost i stabilnost pojedinačnih motoričkih dimenzija može se najbolje procijeniti na osnovi rezultata istraživanja ukupnog antropološkog prostora. Iznijeta opredjeljenja bila su osnova za analizu motoričkog prostora i formiranje modela koji bi omogućio procjenu relevantnih motoričkih sposobnosti vrhunskih sportaša. Iako dosadašnja istraživanja nisu rezultirala jedinstvenim i općeprihvaćenim modelom strukture motoričkih sposobnosti, ukazala su na niz zakonitosti od kojih neke mogu poslužiti kao oslonac za koncipiranje teorijske osnove na temelju koje je moguće izvršiti prikladan izbor latentnih motoričkih dimenzija i formirati primjerenu kolekciju mjernih instrumenata za njihovu procjenu. U svim dobro koncipiranim i korektno provedenim istraživanjima motoričkih fenomena može se primjetiti da strukturu motoričkog prostora dominantno determiniraju dvije masivne dimenzije širokog opsega regulacije: (1) Prva od njih dominira u svim onim motoričkim aktivnostima u kojima su procesi struktuiranja, kontrole i regulacije kretanja presudni za realizaciju motoričkih izlaza, zbog čega je izravno povezana sa mehanizmima za prijem i preradu informacija. (2) Druga masivna motorička dimenzija odgovorna je u najvećoj mogućoj mjeri za učinak na svim onim motoričkim aktivnostima u kojima su energetičke komponente presudne za realizaciju zadataka, zbog čega je nužno povezana sa morfološkim obilježjima,a također i s ostalim karakteristikama perifernog podsisitema. 56

Na ove činjenice ukazuju i rezultati još neobjavljene studije «Struktura antropologijskih dimenzija» u kojoj je grupa istraživača s Fakulteta za fizičku kulturu iz Zagreba i većeg broja institucija iz zemlje i inozemstva analizirala latentne dimenzije dobivene u prostoru socioloških, morfoloških, motoričkih, kongnitivnih i konotativnih karakteristika. Utvrđeno je da se sve input varijable mogu u prostoru trećeg reda reducirati na tri fundamentalne latentne dimenzije, od kojih su dvije značajno saturirane motoričkim varijablama. Jedna od tih dimenzija bila je definirana morfološkim karakteristikama i mjerama apsolutne repetitivne i statičke snage, a druga, prvenstveno mjerama kongitivnih sposobnosti i indikatorima koordinacijskih sposobnosti , a u znatno manjoj mjeri varijablama frekvencije pokreta, agilnosti, ravnoteže, fleksibilnosti i eksplozivne snage. Kako je u tom istraživanju, uz kongitivne, konotativne, sociološke i morfološke karakteristike upotrebljen zaista reprezentativan skup od 110 motoričkih testova, može se smatrati da koordinacija i snaga, u većoj mjeri od ostalih motoričkih sposobnosti, određuju fundamentalnu osnovu antropoloških dimenzija. Dakle, upravo ove karakteristike moraju biti okosnice modela motoričkih sposobnosti. U istraživanjima koja su provedena na reprezentativnim uzorcima subjekata i motoričkih testova (Gredelj i suradnici, 1975; Gredelj, 1976; Kurelić i suradnici, 1975; Šturm i saradnici, 1975) zamijećeno je također da linearne kombinacije koordinacijskih testova i testova snage, osobito one višeg reda, reprezentiraju motoričke funkcionalne strukture znatno šireg opsega regulacije nego ostali motorički indikatori. Zbog izuzetne potencijalne važnosti koordinacijskih sposobnosti za procese orijentacije, izbora i praćenja u području sporta, ovom se problemu pristupilo krajnje oprezno, osobito zato što je područje koordinacije, zbog svoje kompleksnosti, najslabije istraženo. Kako je utjecaj ovih sposobnosti na motoričku efikasnost uopće, a sportsku efikasnost posebno, evidentan i neosporno značajan, donesena je odluka da se u pretpokusu analizira ponašanje što je moguće većeg broja indikatora koordinacije. Istraživanja čiji je cilj bio utvrđivanje strukture prostora koordinacije, nedvosmisleno su utvrdila da u prostoru primarnih dimenzija egzistira veći broj koordinacijskuh prostora u čijoj zajedničkoj osnovi realnu opstojnost ima jedinstveni mehamizam za struktuiranje pokreta (McCloy, 1934; Cumbee, 1953; Hempel i Fleishman, 1955; Guilford, 1955; Metikoš i Hošek, 1974; Hošek, 1976, 1978; Horga, 1976; Srel, 1979). Budući da su gotovo svi autori imali izuzetne poteškoće pri interpretaciji primarnih, koordinacijskuh faktora, koji najčešće nisu bili sukladni hipotetskim predmetima mjerenja, predloženo je da se u pretpokusu, na uzorku motorički selekcionarnih subjekata (Metikoš i suradnici, 1982) provjeri ponašanje većeg broja testova koordinacije. Predviđeno je da se upotrijebe oni testovi koji istovremeno značajno doprinose formiranju generalnog faktora koordinacije, i nekog od primarnih faktora šireg opsega regulacije. Naravno, ovom se zahtjevu moglo udovoljiti samu u slučaju ako su poznate primarne i sekundarne metrijske karakteristike većeg broja testova koordinacije. Za tu svrhu upotrebljeni su rezultati analize metrijskih karakteristika kolekcije od 110 motoričkih testova Momirovića i suradnika iz 1975. (koja je, usput rečeno, postala osnovni izvor za izbor većine ostalih mjernih instrumenata) i već spomenuti radovi koji tretiraju ukupni prostor koordinacije (Hošek, 1976; Horga 1976).

57

Analizom spomenutih izvora formiran je skup od 10 testova koordinacije, čije su karakteristike dobivene na reprezentativnim uzorcima ispitanika prikazane u tabelama 1 i 2. Izneseni parametri dobiveni su u radu «Pouzdanosti nekih kompozitivnih testova primarnih motoričkih sposobnosti» (Momirović, Štalec, Wolf, 1975). Tabela 1 MJERE POUZDANOSTI IZABRANIH TESTOVA KOORDINACIJE: BROJITEMA (n), CRONBACHOV KOEFICIJENT GENERALIZABILNOSTI (a) I KOEFICIJENT POUZDANOSTI PROCIJENJEN GENERALIZIRANIM SPOARMANBROWNEOVIM POSTUPKOM (SB) n 1. MKAVLR 5 2. MKAAML 3 3. MKLSNL 5 4. MBKPOP 6 5. MBKPIS 3 6. MAGOSS 6 7. MREPOL 4 8. MAGKUS 6 9. MAGONT 5 10. MKTOZ 5

α .95 96 91 97 95 97 96 97 95 .98

SB .91 .92 82 95 93 96 93 96 91 97

Iz tabele je vidljivo da jedino test MKLSNL ima Spearman-Browneov koeficijent pouzdanosti (SB) ispod 90 radi čega je ovaj test u pretpokusu primjenjen sa jednom česticom više, tj. sa ukupno 6 čestica. Mora se napomenuti da su u radovima S. Horge ( 1976) i A. Hošek (1981) unutar tipičnih koordinacijskih testova analizirane su i mjere motoričkog ritma, koje su u oba rada, a i u analizi 110 motoričkih testova (Gredelj i suradnici, 1975), tvorile homogenu linearnu kombinaciju najčešće nominiranu kao faktor koordinacije u ritmu. Zbog toga će i metrijske karakteristike ovih mjera biti analizirane na temelju rezultata spomenutih radova, ali tek poslije obrazloženja stava koji je diktirao izbor instrumenata za procjenu faktora energetske regulacije. Nije potrebno posebno isticati da su različiti vidovi tjelesne snage dominantno obilježje velikog broja sportskih disciplina i da se u trenažnim procesima , srazmjerno procijenjenoj važnosti ovih karakteristika, troši znatna količina vremena za podizanje tih sposobnosti. Iz toga proizilazi da je prostor snage nužno definirati tako da ne bude nikakvih dilema pri procjeni primarnih dimezija tog segmenta motoričkog statusa. Nažalost, želje su jedno, a realne mogućnosti, često, nešto sasvim drugo

58

Tabela 2 MJERE VALJANOSTI IZABRANIH TESTOVA KOORDINACIJE SATURACIJE TESTOVA NA PRVU GLAVNU KOMPONENTU H1 (S) I IZOLIRANIM PRIMARNIM DIMENZIJAMA f (S) (HORGA, 1976), SATURACIJE TESTOVA S PRVOM GLAVNOM OSOVINOM H1 (A) I IZOLIRANIM PRIMARNIM DIMENZIJAMA f (s) (HOŠEK, 1981), KORELACIJE TESTOVA S MOTORIČKIM FAKTORIMA PRVOG REDA f (110) (GREDELJ I SURADNICI, 1975)

1. MKAVLR 2. MKAAML 3. MKLSNL 4. MBKPOP 5. MBKPIS 6. MAGOSS 7. MREPOL 8. MAGKUS 9. MAGONT 10. MKTOZ

H1S

f

.72 -.61 .68 .44 .64 .55 .68 .62 .69 .65

-.79 na F2 .79 na F2 -.74 na F2 76 na F1 76 na F1 .71 na F1 .71 na F1 .74 na F5 .69 na F5 .65 na F5

(S)

H1(A)

f

-.73 .73 -.72 -.49 -.69 -.52 -.66 -.66 -.59 -.58

.72 na F3 .75 na F2 .75 na F3 .60 na F4 .73 na F4 .66 na F3 .79 na F4 .69 na F3 .63 na F4 .59 na F4

(A)

f

(110)

-.78 na F3 .74 na F2 -.72 na F2 .52 na F1 .64 na F1 .56 na F1 .81 na F1 .65 na F1 .65 na F1 .65 na F1

U tabeli 2 prezentirani su indikatori valjanosti izabranih mjernih imstrumenata dobiveni u nekoliko radova (H1(S) i f(S) u radu: « O nekim relacijama između anksioznosti i koordinacije» (Hošek 1981). F (110) u radu « Model hijerarhijske strukture motoričkih sposobnosti». 1. Rezultati dobiveni primjenom jednog neoklasičnog postupka za procjenu latentnih dimenzija (Gredelj i suradnici, 1975) Iako je područje snage dosad znatno češće ispitivano od drugih segmenasta motoričkog prostora i makar su primarne metrijske karakteristike najvećeg broja testova snage zadovoljavajuće, struktura prostora snage nije još dovoljno poznata. Gotovo sva istraživanja u kojima je analiziran veći broj energetskih izlaza, bez obzira da li su obavljena samo u prostoru snage ili u ukupnom motoričkom prostoru, omogućila su u prostoru višeg reda ekstrakciju jedne jedine masivne dimenzije, načešće interpretirane kao generalni faktor snage ili mehanizam za energetsku regulaciju (Šturm, 1969. 1975; Kurelić i sur. 1971, 1975; Metikoš, 1973, 1976; Kuleš, 1977; Gredelj i sur. 1975; prot. 1979; Španjol, 1978; Dragaš, 1980) Generalni faktor snage u pravilu je deminantno definiran mjerama apsolune sile i snage. Pritom se često ponašaju dosta čudno indikatori onog tipa snage koji su u većini sportova smatra najvažnijim faktorom snage, a to je tzv. eksplozivna snaga. Dok se mjere eksplozivne snage apsolutnog tipa relativno lako priklanjaju generalnom faktoru snage, mjere eksplozivne snage relativnog tipa često su bliže koordinacijskim dimenzijama nego energetskim ( Gredelj i sur., 1975; Momirović i sur. «Struktura antropologijskih dimenzija» - neobjavljena studija Šturm i sur. 1975). Dakle veliko je pitanje egzistira li uopće ova izuzetno važna karakteristika u sklopu tipičnih faktora energetske regulacije ili je daleko samostalnija. Treba ipak napomenuti da je u većini radova ova dimenzija bila najčešće reprezentirana nedovoljnim skupom situacijskih mjera, što možda i rezultira opisanim ponašanjem. U prostorima nižeg reda u pravilu nastaje prava zbrka. Zavisno od broja i konstrukcije mjernih instrumenata, izolirane, interpretabilne dimenzije najčešće se diferenciraju na akcione i/ili 59

topološke faktore snage, a oni često još na faktore apsolutnog, odnosno relativnog tipa. Međutim, u mnogim slučajevima generatori akcionog i topološkog tipa, zajedno sa individualno nejednakom razinom opterećenja formiraju linearne kombinacije energetskih izlaza složenih i često neprepoznatljivih , interaktivnih obilježja. (Larsen, 1941; Bary i Cureton, 1961; Miller 1963; Gredelj i sur. 1975; Hempel i Fleishman, 1975; Guilford, 1958, Momirović i sur, 1960; Šturm 1969, 1975; Metikoš, 1973, 1976; Dragaš 1980). Opisani fenomeni najčešće se pripisuju morfološkim i funkcionalnim karakteristikama perifernog podsistema, iako vjerovatno ni regulativni mehanizmi nemaju bezazlenu ulogu. Izbor modela primarnih faktora snage, za istraživanje orijentacije, selekcije i praćenja u području vrhunskog sporta, izveden je u skladu sa koncepcijom akcione diferencijacije, jer je sukladna praktičnom poimanju najvećeg broja stručnjaka iz sportske prakse, a ima i dobru osnovu u rezultatima većeg broja istraživanja. Osim toga, zbog izuzetno opsežnog programa istraživanja i poznatih nepovoljnih efekata pri primjeni velikog broja testova snage, nije bilo moguće provjeriti sve moguće hipoteze o strukturi primarnih dimenzija tjelesne snage. Ipak, u okviru odabranog modela analiziran je znatno veći broj mjernih instrumenata (ukupno 24), nego što je to bilo predviđeno nacrtom projekta iz 1980. godine (ukupno 10) što je uostalom urađeno za svaki subprostor motorike, koji je vrvio nepoznanicama. Pri tome je svaki primarni akcioni faktor snage analiziran zasebno, zavisno od njegove nedorečenosti. Faktor sile mjerene dinamometrom jedan je od prvih dimenzija koji su istraživači izolirali već u samim počecima eksperimentalne analize motoričkih fenomena. Nazivan raznim imenima, kao što su: statička snaga, sila mjerena dinamometrom, apsolutna izometrijska sila, maksimalna sila pokušanih pokreta, eksplozivna snaga, uvijek je bio definiran instrumentima koji se registritrali maksimalnu silu ispitanika na skali dinamometara. Zbog toga su izabrana samo četiri mjerna instrumenta čije su materijske karakteristike prikazane u tabelama 3 i 4. TABELA 3 POUZDANOST INSTRUMENATA ZA PROCJENU SILE MJERENE DINAMOMETROM BROJ ČESTICA(n), IMAGE VARIJANCA SVAKOG TESTA IZVEDENA NA OSNOVI SVIH OSTALIH TESTOVA SNAGE( SMC), CRONBACHOV KOEFICIJENT REPREZENTATIVNOSTI (a) I SPEARMANBROWNNEOV KOEFICIJENT POUZDANOSTI (SB)

n MDSFDP 6 MDSELP 6 MDSETR 4 MDSEPK 3

SMC .59 .64 .59 .51

α .98 .98 .97 .97

SB .98 .98 .95 .96

u tabeli 3 su prezentirani rezultati analize pouzdanosti motoričkih testova koje su proveli Momirović i sur. 1975

60

Tabela 4 MJERE VALJANOSTI INSTRUMENATA ZA PROCJENU SILE MJERENE DINAMOMETROM SATURACIJE TESTOVA S PRVIM GLAVNIM PREDMETOM MJERENJA 35 TESTOVA SNAGE U REALNOM H1(r) I IMAGE H1(im) PROSTORU, RELACIJE TESTOVA S FAKTORIMA IZOLIRANIMA U REALNOM I IMAGE PROSTURU 35 TESTOVA SNAGE f(R) I f (IM)

MDSFDP MDSELP MDSETR MDSEPK

H1(R) .61 .59 .65 .53

H1(IM) .58 .57 .61 .49

F(R) .56 na F1 .53 na F2 .38 na F6 .70 na F4

F(IM) .63 na F2 .68 na F1 .50 na F1 .51 na F1

u tabeli 4 su prezentirani rerzultati faktorske analize 35 mjera energetske regulacije izvedene u realnom i image prostoru (Metikoš, 1976) Iako bi informacije o apsolutnom energetskom kapacitetu, bez ikakve sumnje bile dragocjeni podatak za rješavanje problema orijentacije, izbora i praćenja, nije nevažno napomenuti da se instrumenti za procjenu sile mjerene dinamometrom ne ponašaju homogeno kad su uronjeni u prostor ostalih motoričkih indikatora. Realna mogućnost opstojnosti relativno nezavisnih faktora repetitivne i statičke snage u populaciji vrhunskih sportaša bila je oslonac za izbor mjernih instrumenata. Svaka od hipotetskih dimenzija reprezentirana je s četiri mjerna instrumenta i to tako da su po dva mjerna instrumenta tipični predstavnici snage ruku i ramenog pojasa, dok je snaga fleksora trupa i nogu reprezentirana samo jednim testom.To je učinjeno prvenstveno zbog toga da se neutraliziraju generatori topoloških faktora snage. Po dva testa snage ruku i ramenog pojasa u skupu repetitivnih i statičkih mjera snage upotrebljena su zato što testovi snage ruku znatno bolje definiraju faktore snage višeg reda nego indikatori ostalih topoloških faktora (Šturm, 1975; Kuleš, 1977; Metikoš, 1976; Dragaš, 1980; Prot 1979; Španjol,1978). Nažalost, nije bilo moguće uravnotežiti odnos između relativnih i apsolutnih mjera snage.Prvo, zbog toga što bi u tom slučaju moralo biti 12 a ne 8 testova snage što bi se zasigurno nepovoljno odrazilo na realizaciju svih ostalih zacrtanih akcija, a zatim i zbog toga što nisu dovolnjo poznate metrijske karakteristike takvih instrumenata, jer istraživanja provedena na reprezentativnim uzorcima ispitanika, a zasnovanih na tom konceptu u dostupnoj literaturi nema. Konačni izbor instrumenata za procjenu repetitivne, odnosno stastičke snage izveden je iz rezultata faktorske analize 35 testova snage (Metikoš, 1976) i analize metrijskih karakteristika 110 motoričkih mjernih instrumenata (Momirović i sur., 1975). U izabranom skupu instrumenata samo su dva testa relativne snage, tako da je čitava baterija orijentirana u smjeru testova apsolutnog tipa. U tabelama 5 i 6 navedeni su parametri pouzdanosti i valjanosti izabranog skupa testova snage. Iz tabele je vidljivo da nema nikakvih informacija o testu MRLPCT. Ovaj je test posebno konstruiran za potrebe ovog istraživanja iako su metrijske karakteristike većeg broja testova snage 61

nogu primjenjenih na neselekcioniranom reprezentativnom uzorku bile poznate. Međutim, probna ispitivanja tih testova na motoričkim selekcioniranim subjektima pokazala su da su efekti zamora toliko veliki da praktički onemogućuju daljnu primjenu motoričkih testovnih situacija. Zbog toga je konstruiran instrument u kome je trajanje rada i kod najsnažnijih, znatno manje, pa otuda i negativni efekti u muskularnim blokovima nogu. Tabela 5 MJERE POUZDANOSTI INSTRUMENATA ZA PROCJENU STATIČKE I RREPETITIVNE SNAGE. KORELACIJE IZMEĐU PRVOG I DRUGOG IZVOĐENJA ZADATAKA (r12) SPEARMANBROWNEOW KOEFICIJENT POUZDANOSTI (SB) I KOEFICIJENT GENERALIZABILNOSTI (a) r12 SB α Mjere repetitivne snage 1. MRAZGP .85 .91 .96 2. MRABPT .80 .89 .94 3. MRCDTT .74 .85 .92 4. MRLPCT Mjere statičke snage 1. MSAIFL 2. MSASKL 3. MSCHIL 4. MSLIZP

.73 .75 .75 .71

.85 .86 .86 .83

.92 .92 .93 .91

Tabela 6 MJERE VALJANOSTI INSTRUMENATA ZA PROCJENU REPETITIVNE I STATIČKE SNAGE ORTOGONALNE PROJEKCIJE NA ZAJEDNIČKI PREDMET MJERENJA 25 TESTOVA SNAGE (H1).KOMUNALITETI TESTOVA U PROSTORU 6 IZOLIRANIH FAKTORA (h2), ORTOGONALNE PROJEKCIJE TESTOVA NA IZOLIRANE FAKTORE (f) H1

H2

.69 .57 .48 .48

.64 .75 .67 .44

f Mjere repetitivne snage 1. MRAZGP .48 .75 .82 na F3 2. MRABPT .70 .75 .59 na F2 3. MRCDTT .53 .62 .77 na F6 4. MRLPCT Mjere statičke snage 1. MSAIFL 2. MSASKL 3. MSCHIL 4. MSLIZP

.77 na F1 .83 na F3 .78 na F6 .62 na F4

Potrebno je također napomenuti da su predloženi testovi zbog istih razloga, primjenjeni u klasičnom, tj. jednoitemskom obliku, jer je primjećeno da većina motorički natprosječnih subjekata izvode testove repetitivnog i statičkog tipa ostvarujući izuzetno velika energetička opterećenja koja 62

zahtijevaju dugotrajan oporavak za pristupanje ponovnom mjerenju, a izazivaju također i višednevnu slabiju motoričku efikasnost. Poseban problem u ovom istraživanju predstavljao je izbor mjernog instrumentarija za procjenu eksplozivne snage. Izuzetna važnost ove motoričke dimenzije i oskudna količina informacija o ponošanju većeg broja testova za procjenu tog faktora, nalagali su podrobniju provjeru u toku predeksperimenta. Malo energetsko opterećenje pri izvođenju testova eksplozivne snage i relativno kratko trajanje testova omogućavalo je provjeru većeg broja mjernih instrumenata. Te su povoljne okolnosti i iskorištene, te je predviđena primjena 12 mjernih instrumenata. Polazeći od činjenice da se u kineziološkoj praksi tipičnim aktivnostima eksplozivnog tipa smatraju skokovi, sprintevi, bacanja i udarci, učinjen je plan koji bi omogućio da se svaka od pomenutih tipova aktivnosti reprezentira sa tri mjerna instrumenta. Kako je u već spomenutoj analizi reprezentativnog skupa od 110 motoričkih mjernih instrumenata, eksplozivna snaga bila reprezentirana samo s četiri mjerna instrumenta, od kojih su u neizmjenjenom obliku upotrebljena dva, konačni skup mjera eksplozivne snage popunjen je nekim mjerama koje su bile primjenjene u drugim istraživanjima, a neki su testovi upravo i konstruirani za svrhe ovog istraživanja. Zbog toga će u tabelama 7 i 8 biti prezentirane kinometrijske vrijednosti samo za one mjerne instrumente koji su u neizmjenjenom obliku analizirani u radu Momirovića i suradnika (1975).

Tabela 7 POUZDANOST MJERA EKSPLOZIVNE SNAGE BROJ ČESTICA TESTA (n),INDEKS POUZDANOSTI IZVEDENOG REZULTATA (a) I KOEFICIJENT POUZDANOSTI PROCIJENJEN BROWNEOVIM POSTUPKOM (SB) n Udarci 1. MFEUDR 2. MFEUCE 3. MFEUDO Bacanja 4. MFEBML 5. MFEBKL 6. MFEBRL Skokovi 7. MFESDM 8. MFESVM 9. MFESVZ Sprintevi 10. MFE20V 11. MFE40V 12. MFE60V

α

SB

4 4 1

.97

.97

4 4 4

.96

.92

TESTOVNOG SPEARMAN-

3 3 3 4 3 3

Osim testova MFESDM i MFE2OV u istoj bateriji analiziran je instrument MFEBML koji je pod istim simbolima sadržan i u ovoj bateriji. Međutim, test bacanja medicinke iz ležaja (MFEBML) u ovoj bateriji je neznatno modificiran pa njegove izvorne karakteristike nisu opisane. Naime, u analizi odnosa između morfoloških karakteristika i 35 mjera energetske regulacije (Metikoš, 1976) 63

utvrđeno je da test MFEBML preko 50% svoje varijance duguje morfološkim obilježijima i to prije svega volumenu i masi tijela. Da bi se smanjio utjecaj morfoloških karakteristika na rezultate ovog testa, napravljena je modifikacija, pa se umjesto medicinke od 3 kg. baca medicinka od samo 1 kg, a svi ostali uvjeti ostaju isti. Kako ova, naoko nevažna modifikacija može dovesti i do promjene latentne osnove ovog mjernog instrumenta, nije bilo moguće dati metrijske karakteristike tog instrumenta u izvornoj varijanti. Test MFEUCE bit će primjenjen u istom obliku kao i u istraživanju «Faktorska struktura nekaterih testov telesne moći» ( J.Šturm, 1968). Međutim, budući da je u tom radu konačni testovni rezultat izveden iz najboljeg rezultata od 3 uzastopna pokušaja, a ne linearnom kombinacijom svih mjera kao što će to biti u ovom eksperimentu, mjera pouzdanosti, čak da je i procijenjena, ne bi bila adekvatna. Peti faktor u spomenutom radu interpretiran je kao eksplozivna snaga, a test MFEUCE ( u tom radu pod šifrom MVD), imao je korelaciju s ovim faktorom od .63. Kako je, osim kod ovog testa, valjanost procijenjena samo još za testove MFESDM i MFE2OV, u tabeli 8 bit će prikazani samo njihovi parametri. Tabela 8 VALJANOST NEKIH MJERA EKSPLOZIVNE SNAGE SATURACIJE TESTOVA SA ZAJEDNIČKIM PREDMETOM MJERENJA 35 MJERA SNAGE (H1), KOMUNALITETI TESTOVA ODREĐENI SKUPOM OD 6 IZOLIRANIH DIMENZIJA (h2) I SATURACIJE INSTRUMENATA S FAKTOROM (f)

MFESDM MFE20V

H1 .47 .47

h2 .69 .66

f .81 na F5 .76 na F5

U dosadašnjem tekstu opisan je način definiranja najvažnijih dimenzija motoričkog prostora, tj. koordinacijskih sposobnosti i faktora snage. U daljnjem tekstu će biti opisani postupci na temelju kojih je izvršen izbor ostalih motoričkih dimenzija. Iako su preostale motoričke dimenzije znatno manjeg opsega regulacije od opisanih, njihova je važnost za definiranje ukupnog motoričkog prostora nedvojbena. Često su upravo brzina, feleksibilnost, ravnoteža i preciznost ona obilježja koja određuju osobitost nekih sportskih disciplina, pa su informacije o njima nužne za orijentaciju, a gotovo jednako često i za selekciju. Motorička sposobnost realizacije ritmičkih struktura najčešće se ne smatra posebno važnom dimenzijom u većini sportova. Međutim, u svim radovima gdje je ta sposobnost bila dovoljno reprezentirana mjernim instrumentima, izolirana je čvrsta i stabilna latentna struktura koja nedvosmisleno ukazuje na vlastitu samosvojnost i realnu opstojnost. Zbog toga je nužno da ova dimenzija također razapinje bazični motorički prostor, i to tim prije što je njena latentna osnova definirana brzim i preciznim regulacijskim procesima koji su za veći broj sportskih disciplina bitan uvjet efikasnosti. Instrumente za procjenu ove dimenzije bilo je lako odabrati, jer je veća grupa testova namijenjenih procjeni ove dimenzije analizirana u sklopu tridesetak mjera koordinacije (Hošek, 1981; Horga, 1976; Strel, 1979), a zatim i u prostoru 110 mjera svih ostalih motoričkih sposobnosti ( Gredelj i

64

suradnici, 12975; Šturm i suradnici, 1975), pa čak i u sklopu 215 mjera kongitivnih, konativnih, motoričkih, morfoloških i socijalnih karakteristika (Momirović i suradnici – neobjavljeni rad). U svim navedenim radovima izolirana je u prostoru prvog reda dobro definirana samosvojna dimenzija najbolje reprezentirana instrumentima čije su metrijske karakteristike prikazane u tabelama 9 i 10. Tabela 9 POUZDANOST INSTRUMENATA ZA PROCJENU REALIZACIJE RITMIČKIH STRUKTURA BROJ ČESTICA (n), CRONBACHOV KOEFICIJENT REPREZENTATIVNOSTI (a) I SPEARMAN – BROWNEOV KOEFICIJENT POUZDANOSTI (SB)

MKRBUB MKRPLH MKRP3R MKRBNR

n 4 3 3 3

α .97 .95 .96 .95

SB .95 .96 .97 .93

Podaci su uzeti iz rada u kojem se analizirala pouzdanost motoričkih mjernih instrumenata ( Momirović i suradnici, 1975). Mjere valjanosti ovih mjernih instrumenata uzete su iz radova: 1. Model hijerarhijske strukture motoričkih sposobnosti. 1. Rezultati dobiveni primjenom jednog neoklasičnog postupka za procjenu latentnih dimenzija ( Gredelj i suradnici, 1975). 2. Povezanost morfoloških taksona sa manifestnim i latentnim dimenzijama koordinacije (Hošek, 1981); 3. O nekim relacijama anksioznosti i koordinacije (Horga, 1976). Tabela 10 SATURACIJE TESTOVA S FAKTORIMA IZOLIRANIM U PROSTORU 110 MOTORIČKIH TESTOVA f (110), SATURACIJE S FAKTORIMA IZOLIRANIM U PROSTORU MJERA KOORDINACIJE f(A) i f(S) MKRBUB MKRPLH MKRP3R MKRBNR

65

f(110) .71 na F5 .73 na F5 .70 na F5 .66 na F5

f(A) .75 na F2 .80 na F2 .76 na F2 .81 na F2 .

f(S) .69 na F3 .84 na F3 .82 na F3 .60 na F3

Tabela 11 f(110)

POUZDANOST INSTRUMENATA ZA PROCJENU FREKVENCIJE POKRETA. BROJ ČESTICA (n), CRONBACHOV KOEFICIJENT REPREZENTATIVNOSTI (a) I SPEARMAN-BROWNEOV KOEFICIJENT POUZDANOSTI (SB)

MBFTAP MBFKRR MBFTAN MBFTAZ

MBFTAP MBFKRR MBFTAN MBFTAZ

.74 na F8 .57 na F8 .67 na F8 .72 na F8

n 3 4 4 3

α .96 .89 .96 .97

SB .94 .79 .94 .94

Tabela 12 MJERE VALJANOSTI TESTOVA NAMIJENJENIH PROCJENI FREKVENCIJE POKRETA. SATURACIJE TESTOVA S OSMOM LATENTNOM DIMENZIJOM IZOLIRANOM U PROSTORU 110 MOTORIČKIH VARIJABLI f 110 Brzina je, bez ikakve diskusije, osnovna karakteristika većeg broja sportova, a ne potcjenjuje se niti u onim disciplinama u kojima rezultati sigurno zavise od sasvim drugih karakteristika. Iako se brzinska svojstva u različitim sportovima shvaćaju na vrlo različite načine, a najčešće se identificiraju sa specifičnim sklopom sposobnosti, osobina i motoričkog znanja, koji osiguravaju brzinu specifičnog kretanja, za potrebe definiranja bazičnih dimenzija motoričkog prostora, brzina će biit reprezentirana s dvije latentne dimenzije i to: 1. frekvencijom pokreta 2. brzinom pokreta Obje ove dimenzije dobivene su u čistom obliku vrlo često od raznih istarživača, te se može smatrati gotovo sigurnim da predstavljaju bazične dimenzije motoričkog prostora. Ove su faktore između ostalih dobili Cumbee, 1953; Hempel i Fleischman, 1955; Simens 1969; Šturm, 1970; Gredelj i suradnici, 1975; Hofman, 1975 Instrumenti za procjenu ovih faktora izabrani su iz kolekcije od 110 motoričkih mjera koje su faktorizirali Gredelj i suradnici (1975), a pouzdanost odredili Momirović i suradnici (1975). Metrijske karakteristike izabranih indikatora brzinskih svojstava prezentirane su u tabelama 11, 12, 13, i 14. U sljedećim će tabelama (13 i 14) biti prezentirane metrijske karakteristike instrumenata namijenjenih procjeni faktora brzine pokreta koji su odabrani na osnovi rezultata istih radova kao i prethodni testovi brzine.

66

Tabela 13 MJERE POUZDANOSTI TESTOVA ZA PROCJENU BRZINE POKRETA. BROJ ČESTICA (n), CRONBACHOV KOEFICIJENT REPREZENTATIVNOSTI (a) I SPEARMAN-BROWNEOV KOEFICIJENT POUZDANOSTI (SB) MBPDRN MBFDRD MBFLRD MBP2RD MBPKUN

n 5 5 5 5 6

a .91 .88 .89 .92

SB .82 .78 .78 .98

Tabela 14 INDIKATORI VALJANOSTI IZABRANIH MJERA BRZINE POKRETA. SATURACIJE TESTOVA S ČETVRTIM FAKTOROM IZOLIRANIM U PROSTORU OD 110 MOTORIČKIH VARIJABLI

MBPDRN MBPDRD MBPLRD MBP3RD MBPKUN

f(110) .73 na F4 .72 na F4 .75 na F4 .71 na F4

Vidljivo je da za test MBPKUN ne postoje nikakvi podaci. Ovaj je instrument konstruiran s namjenom da se provjeri ponašanje testovne aktivnosti koja je manifestno daleko sličnija realnoj sportskoj aktivnosti nego što su to ostali testovi. Također se može uočiti da mjere pouzdanosti nisu osobito visoke zbog čega je predloženo da se broj čestica u svim testovima poveća na 6. Ravnoteža je motorička sposobnost kojoj se u sportskom treningu, u najvećem broju sportova, ne posvećuje gotovo nikakva pažnja. Njena uloga u regulaciji sportskog kretanja, a također i njen direktni uticaj na sportsku efikasnost zamaskiran je zapravo razinom tehničkog, a često i taktičkkog znanja. Zato se nerijetko slabija ili varijabilna tehmičko-taktička efikasnost pripisuje svim mogućim razlozima, ali gotovo nikad nedovoljnoj razini ravnoteže, posebno zbog toga što je već sam trenažni proces selekcionirao one subjekte čije karakteristike, a među njih svakako spada i ravnoteža, nisu bile iznad odgovarajuće razine. Dakle, sportaši su zasigurno pozitivno selekcionirani i s obzirom na ovu dimenziju. Ako se tome pridoda i realna mogućnost da je varijabilitet ravnoteže sudionika pojedinih sportskih disciplina znatno manji nego što je u populaciji sportaša, nije neobično da se u ovoj dimenziji ne pridaje u sportskom treningu osobiti značaj, jer se razlika jednostavno ne vidi. Iako komparativnih istraživanja takvog tipa nema, neprilike nekih slovenskih istraživača s mjerenjem ravnoteže vrhunskih sportaša alpskih disciplina i letača ukazuju na tu mogućnost. Naime, ti su autori ustanovili da su klasični testovi ravnoteže neprimjerni spomenutim sportašima, jer su prelagani i uopće ne diskriminiraju ispitanike, iako su na uzorku studenata tjelesnog odgoja zadovoljavajuće osjetljivi. Izgleda da je ravnoteža znatno važnija za sportsku uspješnost nego što se obično smatra, a posebno stoga što je promjenljivost ove dimenzije neznatna. Na to ukazuju i rezultati nekih radova u kojima je analiziran utjecaj motoričkih dimenzija na sportsku uspješnost (Elzner i Metikoš, 1984; Prakaturović, 1980; Dobrinec i Neljak, 1984; Brčić, 1984). 67

Može se dakle zaključiti da je za potrebe istraživanja postupaka orijentacije, izbora i praćenja u području vrhunskog sporta, nužno osigurati mogućnost efikasne procjene faktora ravnoteže. Dosadašnja istraživanja područja ravnoteže ( Bass, 1939; Hempel i Flaishman, 1955; Ismail i Gruber 1967; Kane i Kirkendall, 1969; Tkalčić i Hošek, 1973; Gredelj i suradnici, 1975; Gredelj 1976) ukazuju na veći broj činilaca koji doprinose diferencijaciji primarnih dimenzija ravnoteže. S obzirom na to da rezultati istraživanja nisu konzistentni i da ovaj potprostor motorike još ni izdaleka nije potpuno definiran, zauzeto je stajalište da se prostor ravnoteže reprezentira onim dimenzijama koje su najčešće dobivene u istraživanjima i to posebno na reprezentativnim uzorcima ispitanika, a čija je teoretska osnova logički fundirana. Pretpostavljeno je da se prostor ravnoteže može dovoljno dobro pokriti s dvije osnovne dimenzije i to: 1. Ravnotežom sa otvorenim očima 2. Ravnotežom sa zatvorenim očima Upravo je ta hipoteza bila provjeravana u radu Gredelja i suradnika (1975), čiji su rezultati poslužili za izbor instrumenata i u ovom istraživanju. Iako hipoteza nije bila potvrđena jer je izolirana samo jedna, vrlo nestabilna dimenzija ravnoteže, zadržan je identičan pristup za provjeru te hipoteze na motorički selekcioniranom uzorku. Karakteristike izabranog skupa mjernih instrumenata prikazane su u sljedećim tabelama. Tabela 15 INDIKATORI POUZDANOSTI IZABRANIH MJERA RAVNOTEŽE. BROJ ČESTICA (n), CRONBACHOV KOEFICIJENT REPREZENTATIVNOSTI (a) I SPEARMAN-BROWNEOV KOEFICIJENT POUZDANOSTI (SB) n

α

SB

Ravnoteža sa otvorenim očima MBAU20 MBAU10 MBAP20 MBAP10

5 5 5 5

.79 .86 .84 .91

.63 .75 .72 .84

Ravnoteža sa zatvorenim očima MBAU2Z MBAU1Z MBAP2Z MBAP1Z

5 5 5 5

.72 .77 .89 .88

.52 .62 .78 .80

68

Tabela 16 INDIKATORI VALJANOSTI INSTRUMENATA ZA PROCJENU RAVNOTEŽE. SATURACIJE TESTOVA S DEVETNAESTIM FAKTOROM IZOLIRANIM U PROSTORU OD 110 MOTORIČKIH TESTOVA f(110) Ravnoteža sa otvorenim očima MBAU20 MBAU10 MBAP20 MBAP10

.44 .58 .52 .49

Ravnoteža sa zatvorenim očima MBAU2Z MBAU1Z MBAP2Z MBAP1Z

.37 .48 .33 .35

Vidljivo je da su mjere pouzdanosti svih odabranih testova niske zbog čega je predloženo da se broj čestica u svakom testu poveća na 6. Preciznost je bez ikakve sumnje, najkontroverznija motorička karakteristika. «Vidljiva» u sportskom nadmetanju i neukom promatraču, potpuno je «neuhvatljiva» istraživačima antropoloških dimenzija. Iluzija vidljivosti ove karakteristike rasplinjuje se na rezultatima obrade, dobro koncipiranih i korektno provedenih istraživanja. Zbog toga je čak postavljena i hipoteza da preciznost ne postoji kao samosvojna dimenzija, već da su rezultati u aktivnostima ciljanja ili gađanja posljedica interaktivnog djelovanja znatnog broja, za svaku aktivnost različitih, činilaca. Usprkos obeshrabrujućim rezultatima znanstvenih istraživanja, dimenzija preciznosti zadržana je u modelu bazičnih motoričkih sposobnosti zapravo samo zbog tradicije, a ne zbog očekivanja da će ova dimenzija biti jasnije «vidljiva» na populaciji sportaša. U tabelama 17 i 18 navedeni su parametri testova preciznosti koji su izabrani iz većeg skupa takvih mjera analiziranih unutar 110 motoričkih varijabli. Tabela 17 POUZDANOST TESTOVA PRECIZNOSTI BROJ ČESTICA (n), CRONBACHOV KOEFICIJENT REPREZENTATIVNOSTI (a) I SPEARMAN-BROWNEOV KOEFICIJENT POUZDANOSTI (SB) MPCDUS MPCKRS MPGHCR MPGVCN

69

n 7 7 7 7

α .95 .94 .90 .84

SB .91 .88 .79 .71

Tabela 18 VALJANOST TESTOVA PRECIZNOSTI REALACIJA IZABRANIH INDIKATORA PRECIZNOSTI S DVADESTET ČETVRTIM FAKTOROM IZOLIRANIM IZ PROSTORA OD 110 MOTORIČKIH VARIJABLI MPCDUS MPCKRS MMPGHCR MPGVCN

f(110) .41 na F24 .46 na F24 .24 na F24 .14 na F24

Svi odabrani mjerni instrumenti preuzeti su u svom izvornom obliku. Fleksibilnost je motorička sposobnost čija je važnost za različite sportove nejednaka, pa će bez ikakve sumnje značajno sudjelovati pri diskriminaciji sportskih disciplina. Dosadašnja istraživanja (Hempel i Fleishman, 1977; Harison, 1969; Agrež, 1973; Šadura i suradnici, 1975; Gredelj i suradnici 1975) pokazala su da veći broj generatora može izazvati diferencijaciju kod primarnih dimenzija fleksibilnosti. Istraživanja koja su provedena kod nas pokazala su da postoji opravdana pretpostavka o egzistenciji topološki orijentiranih primarnih dimenzija fleksibilnosti. Kako ova hipoteza nije sustavno provjeravana, a različito se može pretpostaviti da je važnost fleksibilnosti u različitim zglobnim sustavima nejednaka za pojedine sportove, napravljen je takav izbor instrumenata koji omogućuje provjeru hipoteze o egzistenciji sljedećih topoloških faktora fleksibilnosti: 1. fleksibilnosti u zglobovima ramena 2. fleksibilnosti u zglobovima karličnog sklopa 3. fleksibilnosti u zglobovima kuka pri fleksiji trupa Za svaku od navedenih dimenzija predložena su po četiri instrumenta, dakle, ukupno 12. Od toga je pet instrumenata preuzeto iz baterije od 110 motoričkih testova, pa su njihove metrijske karakteristike poznate. Tri instrumenta namijenjena procjeni fleksibilnosti ramenih zglobova preuzeta su iz neobjavljenog magistarskog rada Jelke Gošnik- «Faktorska struktura gibljivosti učenk SŠGTC Ljubljanja», a preostala četiri instrumenta za procjenu fleksibilnosti zglobova karličnog sklopa konstruirana su za potrebe provjere hipoteze o topološkim faktorima fleksibilnosti. U sljedećim tabelama navedeni su mjerni instrumenti i primarne metrijske karakteristike onih koji su primjenjeni u sklopu baterije od 110 motoričkih testova.

70

Tabela 19 INDIKATORI POUZDANOSTI NEKIH MJERA FLEKSIBILNOSTI BROJ ČESTICA (n), CRONBACHOV KOEFICIJENT REPREZENTATIVNOSTI (a) I SPEARMAN-BROWNEOV KOEFICIJENT POUZDANOSTI (SB) 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

MFLISK MFLUNK MFLONK MFLPRG MFLPLK MFLZLP MFLRLK MFLOLB MFLPRK MFLPRR MFLPRT MFLUPO

n 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3

α .95

SB .95

.96 .96 .98 .96

.98 .98 .97 .98

Tabela 20 INDIKATORI VALJANOSTI NEKIH MJERA FLEKSIBILNOSTI. KORELACIJE TESTOVA S FAKTORIMA IZOLIRANIM U PROSTORU 110 MOTORIČKIH VARIJABLI

MFLISK MFLPRK MFLPRR MFLPRT MFLUPO

f(110) .33 na F1 .67 na F7 .71 na F 7 .65 na F 7 .71 NA F 7

2. MODEL BAZIČNIH MOTORIČKIH DIMENZIJA SPORTAŠA U skladu s rezultatima dosadašnjih istraživanja motoričkog prostora izveden je model koji je teoretski omogućavao ekstrakciju većeg broja primarnih dimenzija različitog opsega regulacije. Svaka je dimenzija bila reprezentirana s najmanje tri ili više mjernih instrumenata i to kako slijedi: HIPOTETSKA DIMENZIJA 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 71

KOORDINACIJA REALIZACIJA RITMIČKIH STRUKTURA FREKVENCIJA BRZINA POKRETA RAVNOTEŽA S OTVORENIM OČIMA RAVNOTEŽA SA ZATVORENIM OČIMA PRECIZNOST

BROJ TESTOVA 10 4 4 5 4 4 4

8. FLEKSIBILNOS U RAMENOM ZGLOBNOM SISTEMU 9. FLEKSIBILNOST U ZAJEDNIČKOM ZGLOBNOM SISTEMU 10. FLEKSIBILNOST TRUPA U FLEKSIJI 11. SILA 12. REPETITIVNA SNAGA 13. STATIČKA SNAGA 14. EKSPLOZIVNA SNAGA UDARCA 15. EKSPLOZIVNA SNAGA BACANJA 16. EKSPLOZIVNA SNAGA SKOKOVA 17. EKSPLOZIVNA SNAGA SPRINTA

4 4 4 4 4 4 3 3 3 3

Ovom je skupu dimenzija pridodana kao osamnaesta i jedna hipotetska funkcionalna struktura u čijoj se osnovi vjerovatno manifestira efikasnost mehanizma koji su odgovorni za transport i transformaciju energije. Ta je dimenzija nominirana kao IZDRŽLJIVOST, a reprezentirana je s tri situaciona motorička testa, tako da je konačan skup hipotetskih dimenzija završavao sa: 18. IZDRŽLJIVOST Ukupno su, dakle, upotrebljena 74 motorička testa koji su pokrivali 18 hipotetskih dimenzija. Opisani model podvrgnut je eksperimentalnoj provjeri čiji su ciljevi bili sljedeći: (1) omogućiti procjenu svih relevantnih motoričkih sposobnosti koje su nužne za definiranje ukupnog motoričkog prostora, budući da svaka od njih može biti potencijalno važna za procese orijentacije, selekcije i praćenja u vrhunskom sportu (2) omogućiti podrobniju provjeru onih latentnih motoričkih dimenzija koje su u dosadašnjim istraživanjima analizirane s nedovoljninm i/ili nedovoljno reprezentativnim uzorkom mjernih instrumenata. (3) omogućiti primjenu primarnih i sekundarnih metrijskih karakteristika što je moguće većeg broja motoričkih mjernih instrumenata primjenjenih na uzorku ispitanika koji su po svojim karakteristikama najsličniji populaciji vrhunskih sportaša. Eksperiment je proveden na uzorku od 208. studenata Fakulteta za fizičku kulturu u Zagrebu, a rezultati su pokazali da se sveukupni varijabilitet i kovarijabilitet svih primjenjenih motoričkih mjernih instrumenata može objasniti sa deset primarnih motoričkih dimenzija i jednom funkcionalnom dimenzijom ( Metikoš i suradnici, 1983). U ovoj su analizi* svi hipotetski faktori uskog opsega regulacije kondenzirani u značajnije motoričke strukture, tako da se može smatrati da su sljedeće primarne dimenzije relevantne za definiranje motoričkog statusa sportaša: Model bazičnih motoričkih dimenzija sportaša 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 72

KOORDINACIJA REALIZACIJA RITMIČKIH STRUKTURA RAVNOTEŽA FREKVENCIJA POKRETA BRZINA POKRETA PRECIZNOST FLEKSIBILNOST

8. SILA 9. EKSPLOZIVNA SNAGA 10. SNAGA Potrebno je spomenuti da je situacijskim motoričkim testovima moguće sa znatnim stupnjem pouzdanja izolirati i funkcionalnu IZDRŽLJIVOST, koja je u ovom sustavu izolirana kao jedanaesta latentna struktura. 11. IZDRŽLJIVOST U sljedećem će poglavlju biit dat detaljan opis svih primjenjenih motoričkih mjera i to u skladu s opisanim redoslijedom njihovih latentnih predmeta mjerenja. ______________ * iako je analiza latentnih struktura izvedena primjenom jedne konfirmativne i jedne eksplorativne tehnike čiji rezultati nisu potpuno kongruentni, prednost je data rezultatima konfirmativne analize zbog visokog stupnja usklađenosti s naknadno postavljenom hipotezom i jednoznačne interpretacije dobivenih rezultata.

ŠIRA BATERIJA MOTORIČKIH MJERNIH INSTRUMENATA ________________________________________________________ 1.INSTRUMENTI ZA PROCJENU KOORDINACIJE ___________________________________________________________________________ 01. TEST MKAVLR – vođenje lopte rukom ___________________________________________________________________________ 1. Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika iznosi 4 minute. 2. Broj ispitivača: 1 ispitivač 3. Rekviziti: Rukometna lopta, štoperica, pet stalaka za slalom 4. Opis mjesta izvođenja: Prostorija ili otvoreni prostor minimalnih dimenzija 12x12 m. Na stazi dužine 10 metara stalci su raspoređeni na udaljenosti od po 2 metra. Osim linije starta dugačke 1m, markirana su i mjesta na kojima stoje stalci. 5. Zadatak: 5.1. Početni stav ispitanika: ispitanik stoji iza startne linije. U boljoj (dominatnoj) ruci drži loptu 5.2. Izvođenje zadatka: ispitanikov zadatak je da nakon znaka «sad» što brže vodi loptu «boljom» rukom u slalomu između stalaka. Kod posljednjeg stalka ispitanik se okreće za 180 stepeni i na isti način vraća se do startne linije. Ispitanik u toku čitavog zadatka i u svakom ponavljanju tog zadatka vodi loptu samo jednom, «boljom» rukom. 5.3. Kraj izvođenja zadatka: zadatak je završen nakon što ispitanik objema nogama i loptom prijeđe startnu liniju. 73

5.4. Položaj ispitivača: ispitivač stoji na liniji cilja, mjeri vrijeme i kontrolira izvođenje 6. Ocjenjivanje: Mjerei se vrijeme u desetinkama sekunde od znaka «sad» do prijelaza startne linije u povratku. Upisuje se rezultat svakog od pet izvođenja posebno. Napomena: Ispitaniku se ne uzima kao pogreška ukoliko slučajno sruši stalak. Stalak će namjestiti ili sljedeći ispitanik ili mjerila, tako da ne ometa ispitanika koji ne prekida vođenje lopte. Ukoliko ispitanik iz bilo kojeg razloga prekine sukcesivno obilaženje stalaka, vraća se na mjesto gdje je učinio pogrešku. Za to vrijeme štoperica se ne zaustavlja. 7. Uputa ispitaniku: Demonstrira se pozicija starta, a zatim vođenje lopte između stalaka i istovremeno se daje uputa. «Ovo je jedan od zadataka kojim se ispituje spretnost vaših ruku. Na znak «sad» počinjete voditi loptu između stalaka što brže možete tamo i natrag, okrećući se oko posljednjeg stalka. Ukoliko vam lopta pobjegne ili srušite stalak nemojte zastati nego idite po loptu, vratite se do onog mjesta gdje ste pogriješili i nastavite izvođenje zadatka do kraja. Isti zadatak će se ponoviti pet puta. Je li vam zadatak jasan? Ako jest, pripremite se za početak» Uvježbavanje: ispitanik nema probni pokušaj. SLIKA BR. 01 ___________________________________________________________________________ 02. TEST MKAAML – amortiziranje lopte ___________________________________________________________________________ 1. Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika iznosi 3 minute. 2. Broj ispitivača: 1 ispitivač 3. Rekviziti: košarkaška lopta 4. Opis mjesta izvođenja: Ispred ravnog zida (minimalnih dimenzija) 3x3 na ravnoj podlozi dva metra od zida označen je pravokutnik veličine 3x2 m, čija je šira strana paralelna sa zidom 5. Zadatak 5.1. početni stav ispitanika: Ispitanik stoji licem okrenut zidu iza linije najbliže zidu. Loptu drži s dvije ruke tako da lopta dodiruje grudi. 5.2. Izvođenje zadatka: treba baciti loptu s grudi u zid i dočekati je nakon odbijanja na dlan desne ruke (ljevaci lijeve) 10 puta za redom. Zadatak se ponavlja 3 puta. 5.3. Kraj izvođenja zadatka: zadatak je završen nakon što ispitanik napravi 10 bacanja i 10 pokušaja amortiziranja lopte u svakoj od 3 serije. 5.4. Položaj ispitivača: ispitivač stoji uz jednu bočnu stranu pravokutnika, kontrolira izvođenje i registrira rezultat.

74

6. Ocjenjivanje: Upisuje se broj ispravno amortiziranih lopti za svaku seriju posebno. Kao ispravno amortiziranje smatra se ono kod kojeg: ispitanik loptu direktno odbijenu od zida (bez dodirivanja tla) dohvaća rukom tako da se lopta ni malo ne odbije od njegove ruke ispitanik loptu smiruje iznad visine ramena ispitanik nakon amortiziranja loptu smiri i drži je nekoliko trenutaka smirenu (sve dotle dok ispitivač ne kaže da je spusti) ispitanik ne izađe iz označenog pravokutnika su ostvareni svi navedeni uvjeti Napomena: Ako lopta nije bačena o zid objema rukama s grudi ili ako lopta padne na tlo u bilo kojem trenutku, to se broji kao neispravan pokušaj. Ispitivač znakom (+) označava ispravne pokušaje, a znakom (-) neispravne. Rezultat u svakoj seriji je suma znakova (+) Uputa ispitaniku. Ispitivač demonstrira zadatak i istovremeno ga objašnjava. «Ovim se zadatkom ispituje spretnost vaših ruku. Zadatak se sastoji u tome da objema rukama bacite loptu s grudi o zid, a nakon toga je jednom rukom uhvatite, ali tako da se ona ne odbije od vašeg dlana (ovo se pokazuje). Hvatanje odbijene lopte izvodi se «boljom» rukom (npr. dešnjaci će to u svim pokušajima raditi desnom, a lijevaci lijevom rukom). Loptu i dlan nemojte spuštati ispod visine ramena. Pazite, pri hvatanju lopte ne smijete ni u jednom času izaći iz označenog pravokutnika. Kad loptu potpuno umirite, sačekajte moj znak «nastavite» i tek onda spustite loptu na grudi. Loptu će te ponovo s grudi baciti objema rukama, dočekati jednom rukom i tako ukupno 10 puta. Dakle, ovo je vaš zadatak (pokazuje). Isti zadatak ponovit ćete 3 puta. Je li vam zadatak jasan? Ako jest, pripremite se za početak». Uvježbavanje. Ispitanik nema probni pokušaj SLIKA BR.02 ___________________________________________________________________________ O3 TEST MKLSNL- slalom nogama s dvije lopte ___________________________________________________________________________ 1. Vrijeme rada: za jednu primjenu testa s uputom potrebno je oko 8 minuta po ispitaniku. 2. Broj ispitivača: 1 ispitivač 3. Rekviziti: dvije nogometne lopte, 1 štoperica, 5 stalaka za slalom 4. Opis mjesta izvođenja: Test se izvodi na ravnoj i tvrdoj podlozi (asfalt, drveni pod ili nabijena zemlja) minimalnih dimenzija 15x5 m. na stazi dužine 10 m. Stalci su raspoređeni od startne linije na udaljenosti od po 2 metra. Na startnoj liniji koja je duga 2 m. postavljene su jedna pokraj druge 2 nogometne lopte. 5.

Zadatak:

5.1. Početni stav ispitanika: ispitanik stoji neposredno iza startne linije 5.2. Izvođenje zadatka: na znak «sad» ispitanik počinje voditi istovremeno obje lopte objema nogama u slalomu oko stalaka. Može se koristiti s objema nogama, ali ne i s rukama. Kad je došao 75

do posljednjeg (petog stalka), obiđe ga zajedno sa loptama i na isti način (u slalomu) se vraća natrag. 5.3. Položaj ispitivača: ispitivač hoda pokraj staze za vrijeme dok ispitanik izvodi ovaj zadatak. Zadatak se ponavlja 6 puta. 6. Ocjenjivanje: Mjeri se vrijeme u desetinkama sekunde od znaka «sad» do momenta prijelaska posljednje lopte preko startne linije (u povratku). Upisuje se svih pet rezultata posebno. Napomena: ispitaniku se ne uzima kao greška ukoliko slučajno sruši stalak. Ako ispitanik propusti neki stalak ili obiđe stalak samo s jednom loptom, na upozorenje ispitivača vraća se do propuštenog stalka. Ispitanik stalak propisno obiđe i nastavlja zaobilaziti ostale stalke. Za to vrijeme štoperica se ne zaustavlja. Ispitivač povremeno provjerava jesu li stalci na markiranim mjestima. 7. Uputa ispitaniku: Zadatak se demonstrira bez lopti. Ovo je jedan od zadataka kojim se ispituje spretnost nogu. «Vaš je zadatak da na znak ´sad´ povedete nogama sa startne linije obje nogometne lopte i da ih vodite između stalaka što brže možete do posljednjeg stalka (pokazati). Zatim se okrećete oko njega i s obje lopte nastavite što brže natrag do startne linije. Ako oborite stalak slučajno, nastavite s radom. Stalak namješta ispitivač. Ako preskočite u obilaženju jedan stalak ili zaobiđete stalak samo jednom loptom, ispitivać će vas vratiit na mjesto gdje ste pogriješili. Ovakve greške nastojte izbjeći jer vam oduzimaju puno vremena. (Ispitivač pokazuje kako se radi) Radite kako vam je lakše: možete koristiti lijevu, desnu ili obje noge u vođenju lopte, važno je da što brže prođete s obje lopte svih 5 stalaka gore i dolje do startne linije» SLIKA BR. 03 ___________________________________________________________________________ 04. TETS MBKPOP-provlačenje i preskakivanje ___________________________________________________________________________ 1. Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika iznosi 4 minute 2. Broj ispitivača: 1 ispitivač 3. Rekviziti: 4 okvira od švedskog sanduka, 1 štoperica 4. Opis mjesta izvođenja: Zadatak se izvodi u prostoriji ili otvorenom prostoru, minimalnih dimenzija 9x2 metra. Na prostoru je označena startna linija duga 1 metar, a 7,5 metara od nje označena je linija okretišta također u dužini 1 metra. Na udaljenosti od 1,5 metra od startne linije postavljen je okomito na smjer kretanja prvi okvir po dužini, zatim 1,5 metar od njega drugi okvir, 1,5 metar od drugog treći okvir i 1,5 metar od trećeg četvrti okvir. Od četvrtog okvira do linije okretišta ostaje također 1,5 metar. 5. Zadatak 5.1. Početni stav ispitanika: ispitanik stoji neposredno iza startne linije 5.2. Izvođenje zadatka: na znak «sad» ispitanik trči do prvog okvira, preskače ga (ili prelazi korakom preko njega), provlači se kroz drugi okvir, preskače treći, provlači se kroz četvrti, prelazi 76

potpuno liniju okretišta, okreće se za 180° i u povratku preskače četvrti okvir (sada prvi), provlači se kroz treći, preskače drugi i provlači se kroz prvi okvir, podiže se i preskače startnu liniju. 5.3. Kraj izvođenja zadatka: prijelazak svih dijelova tijela preko startne linije poslije točno izvedenih elemenata zadatka označava kraj izvođenja zadatka 5.4. Položaj ispitivača: ispitivač stoji bočno od pravca kretanja ispitanika, u blizini starta. Zadatak se ponavlja 6 puta s pauzama dovoljnim za oporavak. 6. Ocjenjivanje. Mjeri se vrijeme u desteinkama sekunde od znaka «sad» do potpunog prijelaska startne linije svim dijelovima tijela u povratku. Upisuju se rezultati svakog od 6 izvođenja zadatka. Napomena: Ukoliko ispitanik sruši okvir švedskog sanduka u trenutku prije nego ga je preskočio, ili dok nije cijelim tijelom prošao kroz njega, dužan ga je sam namjestiti i tek tada izvršiti taj dio zadatka. Ukoliko ga sruši pri kraju izvođenja određenog dijela zadatka, nastavlja bez zastoja, a ispitivač ili sljedeći ispitanik namješta okvir ne ometajući rad ispitanika. Okvir se može preskočiti sunožno, jednonožno, a moguće ga je i prekoračiti. 7. Uputa ispitaniku: Zadatak se ne demonstrira «Ovo je jedan od zadataka kojim se ispituje brzina izvođenja složenih pokreta. Stanete neposredno iza startne linije. Na znak «sad» što brže preskočite prvi okvir, provučete se kroz drugi, preskočite treći, provučete se kroz četvrti, dotrčite do linije koja označava opkretište. Iza nje se okrenete, preskočite četvrti okvir koji vam je sada prvi, provučete se kroz drugi, preskočite treći, provučete se kroz četvrti, ustanete i pretrčite startnu liniju. Pazite, ukoliko srušite okvir prije nego ste ga preskočili ili se kroz njega sasvim provukli, nastavite izvođenje zadatka bez zastajkivanja, okvir će podići pomoćnik. Okvir možete preskakati s obje noge, prekoračenjem ili prelaženjem preko njega korakom, kako vam najviše odgovara. Izvođenje ovog zadatka ponavljate 6 puta. Je li vam zadatak jasan? Ako jest, možemo početi Uvježbavanje. Zadatak se ne uvježbava SLIKA BR. 04 ___________________________________________________________________________ 05. TEST MBKPIS- penjanje i silaženje po klupi i švedskim ljestvama ___________________________________________________________________________ 1. Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika iznosi 3 minute. 2. Broj ispitivača. 1 ispitivač 3. Rekviziti: 1 švedska klupa koja na kraju ima «kuke» (da se «zakvači» za švedske ljestve), švedske ljestve, 1 štoperica 4. Opis mjesta izvođenja: Zadatak se izvodi u prostoriji sa švedskim ljestvama. Švedska klupa je «zakvačena» uz švedske ljestve pod kutom od 45°. 5. Zadatak 5.1. Početni stav ispitanika: ispitanik stoji neposredno ispred donjeg kraja klupe

77

5.2. Izvođenje zadatka: na znak «sad» ispitanik se penje četveronoške uz švedsku klupu do kraja (do švedskih ljestava). Tada se prihvaća rukama za ljestve iznad glave koliko mu je potrebno da stavi noge na prvu pritku, uz švedske ljestve, dok ne dođe stopalima na pritku odmah ispod oslonca klupe (odakle je prethodno počeo silaziti). Sada ponovo prelazi na klupu i četveronoške se natraške spušta niz klupu. 5.3. Kraj izvođenja zadatka: kada ispitanik, poslije točno izvedenih elemenata zadatka, pri četveronožnom silasku nazad niz klupu dodirne s obje noge tlo - zadatak je završen 5.4. Položaj ispitivača: ispitivač stoji pokraj švedske klupe u blizini njezina donjeg kraja. Zadatak se ponavlja tri puta. 6. Ocjenjivanje: Mjeri se vrijeme u desetinkama sekunde od znaka «sad» do momenta kada ispitanik pri četveronožnom silasku nazad niz klupu ne dodirne s obje noge tlo. Upisuju se rezultati svakog od 3 izvođenja zadatka. Napomena: U slučaju da ispitanik pri silaženju ili penjanju preskoči koju pritku, mora se vratiti jednim stopalom na pritku do koje je došao pravilno i otuda nastaviti dalje. Pri silaženju niz ljestve i penjanju uz ljestve, ispitanik ne mora stati s obje noge na svaku pritku, nego se normalno penje jednu 'po jednu pritku (kao po stepenicama). Stavljanje obje noge na istu pritku ne smatra se greškom. 7. Uputa ispitaniku: Zadatak se ne demonstrira u cjelini nego djelomično i to penjanje po klupi i silaženje po ljestvama «Ovo je jedan od zadataka kojima se ispituje brzina izvođenja složenih pokreta. Stanete neposredno ispod donjeg kraja švedske klupe. Na znak «sad» počinjete se penjati četveronoške uz klupu do njezina donjeg kraja i to tako da vam ruke dostignu na njoj najvišu točku. Zatim se prihvatite rukama za najgornju pritku, a stopalo noge postavite na prvu pritku ljestava ispod nivoa vrha klupe. Sada se spuštate jednu po jednu pritku do tla, kao da silazite niz stepenice, ali i ako obje noge stavljate na istu pritku, to nije greška. Međutim, ne smijete preskočiit ni jednu pritku. Čim dodirnete tlo s obje noge, počinjete se na isti način penjati uz ljestve sve do visine s koje ste prethodno počeli silaziit (prva pritka ispod gornjeg oslonca klupe). Zatim prelazite ponovo na klupu i spuštate se četveronoške, natraške niz klupu dok s obje noge ne dodirnete tlo. Ako u toku silaženja ili penjanja preskočite koju pritku, morate se vratiti na pritku do koje ste došli pravilno i s nje nastaviti dalje. Ovaj zadatak ponavljate tri puta. Uvježbavanje: zadatak se ne uvježbava SLIKA BR. 05 ___________________________________________________________________________ 06. TEST MAGOSS- osmica sa sagibanjem ___________________________________________________________________________ 1. Vrijeme rada: Ukupno trajanje testa sa uputama za jednog ispitanika iznosi oko 8 min. 2. Broj ispitivača. 1 ispitivač 3. Rekviziti: 2 stalka sa stabilnim postoljem, visoka barem po 120 cm. Elastična traka bijele boje duga 7 metara. 78

4. Opis mjesta izvođenja: Zadatak se izvodi u prostoriji ili otvorenom prostoru s ravnom i čvrstom podlogom, minimalnih dimenzija 6x3m. Stalci su postavljeni na udaljenosti od 4 m., a između njih je razapeta elastična traka. 5. Zadatak 5.1. Početni stav ispitanika: Ispitanik stoji u poziciji visokog starta pokraj jednog stalka okrenut u smjeru drugoga. Prsti prednje noge su u ravnini stalka pokraj kojega stoji. Elastična traka je zategnuta i postavljena u visini najvišeg ruba kartice ispitanika. 5.2. Izvođenje zadatka: na znak «sad» ispitanik najbrže što može obilazi stalke slijedeći zamišljenu liniju položenog broja 8, saginjući se svaki put ispod razapete elastične trake. 5.3. Kraj izvođenja zadatka: nakon što ispitanik obiđe oko stalaka na opisani način 4 puta i protrči kraj stalka koji je služio za start, zadatak je završen. Isti se zadatak ponavlja 6 puta s pauzom dovoljnom za oporavak. 6. Ocjenjivanje: Mjeri se vrijeme u desetinkama sekunde od znaka «sad» do momenta kad ispitanik, nakon pravilno izvedenog zadatka, dotakne grudima zamišljenu ravninu okomitu na razapetu elastičnu traku, a definiranu stalkom od kojega je izveden start. Upisuju se rezultati svih 6 ponavljanja. Napomena. Ispitanik ne smije prilikom prolaska ispod elastične trake doticati traku. Ukoliko se to dogodi samo jedanput u toku izvođenja zadatka, ispitanike se upozori uzvikom «niže», a rezultat se priznaje. Međutim, ako ispitanik dva puta pogriješi, zadatak se prekida i ponavlja. 7. Uputa ispitaniku. Zadatak se demonstrira (start je provlak ispod razapete elastične trake) i istovremeno objašnjava. «Ovo je zadatak kojim se ispituje sposobnost brze procjene načina i pravca gibanja. Zadatak počinje iz ove pozicije (pokazuje se), a sastoji se u tome da najvećom mogućom brzinom obiđete što više puta oko stalaka u obliku osmice, provlačeći se svaki put nakon obilaska oko stalka ispod bijele trake (pokazuje se). Pazite-ukoliko dva puta u toku izvođenja zadatka dodirnete traku, čitav zadatak ćete morati ponoviti. Ovaj se zadatak izvodi 6 puta sa kratkim pauzama između pojedinih ponavljanja. Je li vam zadatak jasan? Ako jest, možemo početi». Uvježbavanje. Zadatak se ne uvježbava SLIKA BR. 06 ___________________________________________________________________________ 07. TEST MREPOL – poligon natraške ___________________________________________________________________________ 1. Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanje ispitivanja za jednog ispitanika iznosi 3 minute. 2. Broj ispitivača: 1 ispitivač 3. Rekviziti. Štoperica, švedski sanduk, slika zadatka

79

4. Opis mjesta izvođenja. Prostorija ili otvoreni prostor s ravnim i glatkim podom minimalnih dimenzija 12x3. Prvo se povuče linija od 1 metra (linija starta), a paralelno sa njom na udaljenosti od 10 metara povuče se još jedna linija (linija cilja). 3 metra od linije «starta» postavljena je, okomito na smjer, tapecirana baza švedskog sanduka. Mjesto na koje se postavi sanduk je markirano. Na šest metara od startne linije postavljen je najveći okvir sanduka poprečno na stazu i to tako da tlo dodiruje svojom duljom stranom. Mjesto ove prepreke je također markirano. 5. Zadatak 5.1. Početni položaj ispitanika. Ispitanik zauzme četveronožni položaj (oslonjen na stopala i na dlanove), leđima okrenut preprekama. Stopala su mu neposredno ispred linije starta. 5.2. Izvođenje zadatka: ispitanikov zadatak je da nakon znaka «sad» četveronožnim hodanjem unazad prijeđe prostor od 10 metara savlađujući prepreke. Prvu prepreku mora savladati penjanjem, a drugu provlačenjem. U toku zadatka ispitanik niti u jednom času ne smije okretati glavu. Zadatak se ponavlja 4 puta. Između pojedinih pokušaja ispitanici imaju pauzu. 5.3. Kraj izvođenja zadatka: zadatak je završen kad ispitanik s obje ruke prijeđe liniju cilja. 5.4. Položaj ispitivača: ispitivač sa štopericom u ruci hoda uz ispitanika i kontrolira izvođenje zadatka. 6. Ocjenjivanje: Registrira se vrijeme u desetinkama sekunde od znaka «sad» do prijelaska objema rukama preko linije cilja. Ukoliko ispitanik, nakon što je s obje noge započeo prolaženje kroz zapreku, obori zapreku, on nastavlja sa provlačenjem, a okvir sanduka postavlja ispitivač ili sljedeći ispitanik. Isto vrijedi i za prvu zapreku. Napomena: Ukoliko ispitanik obori drugu zapreku prije nego što je s obje noge ušao u otvor okvira, mora ga sam namjestiti i ponovo započeti provlačenje kroz okvir. Za to vrijeme štoperica se ne zaustavlja. Ispitivač povremeno treba provjeriti stoje li zaprele na markiranim mjestima. 7. Uputa ispitaniku: Demenstrira se samo način četveronožnog hodanja unazad i gledanje između nogu. «Ovim zadatkom ispituje se brzina kretanja na neuobičajeni način. Na moj znak «sad» krenut ćete i pokušati što brže prijeći stazu i zapreke na njoj. Niti u jednom času ne smijete okretati glavu. Pazite prvu prepreku tj. niski švedski sanduk morate prijeći na taj način da ste u trenutku kad su vam noge na sanduku, oslonjeni na ruke. Znači, najprije obje noge moraju doći na sanduk, a tek poslije toga prelaze ruke. Drugu zapreku trebate savladati provlačenjem, nastojeći to izvesti što god možete brže, pazeći pri tom da se prepreka ne sruši na vas. Ukoliko srušite zapreku, a ja vam ne kažem «stop», što brže podignete zapreku i što brže nastavite zadatak. Isti zadatak ponovit ćete 4 puta. Je li vam zadatak jasan? Pripremite se za početak» Uvježbavanje: ispitanik nema probni pokušaj SLIKA BR.07 ___________________________________________________________________________ 08. TEST MAGKUS – koraci u stranu ___________________________________________________________________________ 1. Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika traje tri minute. 80

2. Broj ispitivača: 1 ispitivač 3. Rekviziti: 1 štoperica 4. Opis mjesta izvođenja: Zadatak se izvodi u prostoriji ili u otvorenom prostoru (s ravnim, tvrdim tlom) minimalnih dimenzija 5x2 metra. Na tlu su označene dvije paralelne linije duge 1 metar, a međusobno udaljene 4 metra. 5. Zadatak 5.1. Početni stav ispitanika: ispitanik stoji sunožno unutar linija, bočno uz prvu liniju 5.2. Izvođenje zadatka: na znak «sad» ispitanik se što brže može pomiče u stranu (bočni korak – dokorak), bez križanja nogu, do druge linije. Kada stane vanjskom nogom na liniju ili prijeđe preko nje, zaustavlja se i ne mijenjajući položaj tijela, na isti se način vraća do prve linije, koju također mora dotaknuti stopalom ili prijeći preko nje. Ovo ponavlja 6 puta uzastopno. 5.3. Kraj izvođenja zadatka: kada ispitanik na opisani način prijeđe 6 puta razmak od 4 metra i stane na liniju ili je prijeđe vanjskom nogom, zadatak je završen. 5.4. Položaj ispitivača: ispitivač stoji nasuprot ispitanika 6. Ocjenjivanje: Mjeri se vrijeme u desetinkama sekunde od znaka «sad» do završetka šestog prelaženja staze od 4 metra. Zadatak se ponavlja 6 puta sa pauzom dovoljnom za oporavak, a upisuju se rezultati svakog od 6 izvođenja. 7. Uputa ispitaniku: Zadatak se demonstrira «Ovo je jedan od zadataka kojim se ispituje sposobnost brze promjene pravca kretanja. Stanete sunožno, noga je pored noge bočno s unutrašnje strane ove linije (početni položaj se demonstrira). Na znak ´sad´ što brže koračate bočno, bez križanja nogu, do druge linije. Kada dođete do druge linije vraćate se ponovo na prvu liniju bočnim koracima, ne mijenjajući položaj tijela. Zatim opet na isti način bočno koračate k drugoj liniji. Ovo ponavljate 6 puta u okviru jednog zadatka. Glasno ću brojati svako ispravno prelaženje puta. Pazite dobro! U toku bočnog kretanja ne smijete napraviti križni korak jer vam se ta dionica neće priznati. Nadalje, pazite da svaki put prijeđete ili barem dotaknete vanjskom nogom označene linije, a tek iza toga krenite u drugu stranu. Je li vam zadatak jasan? Ako jest, možemo početi». Zadatak će se ponoviti šest puta. Uvježbavanje: nema uvježbavanja SLIKA BR.08 __________________________________________________________________ 09. TEST MAGONT – okrenutost na tlu __________________________________________________________________________ 1. Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika iznosi 4 minute 2. Broj ispitivača: 1 ispitivač

81

3. Rekviziti: 4 strunjače, 1 judaški kimono propisno smotan, štoperica 4. Opis mjesta izvođenja: Zadatak se izvodi u prostoriji ili otvorenom prostoru minimalnih dimenzija 8x4 metra. Tri strunjače su uzdužno nastavljene jedna na drugu, a četvrta je postavljena okomito na kraj treće strunjače (u obliku slova L). Na kraju četvrte strunjače je propisno složen kimono. 5. Zadatak: 5.1. Početni stav ispitanika: ispitanik leži potrbuške, poprečno na prvoj strunjači, potpuno opružen, s rukama opruženim naprijed 5.2. Izvođenje zadatka: na znak «sad» ispitanik se valja bočno preko tri postavljene strunjače. Kad čitavim tijelom dođe na četvrtu strunjaču, postavi se četveronoške i ide natraške (četverenožno) preko četvrte strunjače do kimona, obuhvati kimono koljenima bez pomoći ruku (bez okretanja) i ponovo se četveronoške vraća do treće strunjače. Okrene se za 90°, leđima prema prvoj strunjači (kimono je i dalje među nogama) i koluta se natraške do kraja prve strunjače 5.3. Kraj izvođenja zadatka: zadatak je završen kada ispitanik, poslije točno obavljenog zadatka, prijeđe bilo kojim dijelom tijela rub posljednje strunjače 5.4. Položaj ispitivača: ispitivač se šeće pokraj ispitanika dok on izvodi zadatak. Zadatak se ponavlja 4 puta. 6. Ocjenjivanje: Mjeri se vrijeme u desetinkama sekunde od znaka «sad» do momenta kada ispitanik kolutanjem prijeđe bilo kojim dijelom tijela rub posljednje strunjače. Upisuju se rezultati sva 4 izvođenja. Napomena: Ako ispitaniku ispadne kimono, mora ga bez pomoći ruku ponovo obuhvatiti nogama i nastaviti zadatak. Ukoliko ispitanik napusti u toku kolutanja tijelom strunjaču, mora se na tom mjestu vratiti na strunjaču i nastaviti zadatak. 7. Uputa ispitaniku: Zadatak se ne demonstrira «Ovo je jedan od zadataka kojim se ispituje sposobnost brzog izvođenja složenog kretanja. Legnete poprečno potrbuške na početak prve strunjače. Na znak ´sad´ počinjete se bočno valjati preko prve tri strunjače. Kada dođete čitavim tijelom na četvrtu strunjaču, uspravite se i idite unatraške (četveronoške) do postavljenog kimona. Obuhvatitie kimono koljenima bez pomoći ruku i s njim se vratite četveronoške do sredine strunjače. Okrenite se tada leđima prema ostalim strunjačama i ne ispuštajući kimono kolutajte se unatraške sve dok ne siđete sa strunjača. Pazite da ne ispustite kimono i da ne silazite sa strunjače. Ukoliko vam ispadne kimono, morate ga ponovo uhvatiti koljenima bez pomoći ruku i nastaviti zadatak, a ukoliko prilikom kolutanja izađete sa strunjače prije kraja zadatka, vratite se na strunjaču na onom mjestu gdje ste sišli s tog mjesta i nastavite zadatak. Zadatak izvodite četiri puta. Je li vam zadatak jasan? Ako jest, možemo početi!» Uvježbavanje: zadatak se ne uvježbava SLIKA BR. 09 __________________________________________________________________________ 10. TEST MKTOZ – okrenutost u zraku ___________________________________________________________________________ 1. Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika iznosi 3 minute 82

2. Broj ispitivača: 1 ispitivač 3. Rekviziti: Štoperica, 4 strunjače, 4 medicinke od 3 kg. 4. Opis mjesta izvođenja: Prostorija ili otvoreni prostor minimalnih dimenzija 8x4 m. 4 strunjače postave se tako da se dodiruju širim stranama. Zatim se dvije strunjače razdvoje toliko da se između njih mogu postaviti 4 medicinke. Medicinke se postavljaju tako da zatvaraju površinu kvadrata. 5. Zadatak: 5.1. Početni stav ispitanika: ispitanik okreće leđa medicinkama i sjeda na «zadnje» dvije medicinke, a noge ispruži preko prednjih medicinki. Svaka noga nalazi se na jednoj medicinki, a ruke su opružene i dlanovima oslonjene na natkoljenioce neposredno iznad koljena. 5.2. Izvođenje zadatka: ispitanikov je zadatak da nakon znaka «sad» što brže napravi kolut nazad, digne se i napravi kolut naprijed preko medicinki. Kolut se ne smije napraviti dodirujući medicinke. Nakon koluta naprijed ispitanik se okrene za 180° i dlanovima dotakne sve 4 medicinke. Zadatak se ponavlja 5 puta. Između pojedinih pokušaja ispitanik ima odmor. 5.3. Kraj izvođenja zadatka: zadatak je završen kad ispitanik dotakne sve 4 medicinke 5.4. Položaj ispitivača: ispitivač sjedi 1 do 2 m. od ruba strunjače u ravnini medicinki. 6. Ocjenjivanje: Registrira se vrijeme u desetinkama sekunde od znaka «sad» do dodira po četvrtoj medicinki. Upisuje se rezultat svakog od 5 izvođenja. Napomena: Prije svakog ispitanika ispitivač provjerava da li strunjače dovoljno fiksiraju medicinke. Dopušteno je doticati medicinke bilo jednom, bilo sa obje ruke i to proizvoljnim redom. Ako ima veći broj ispitanika u grupi koja izvodi ovaj test, korisno je da dva ispitanika fiksiraju strunjače stopalom. 7. Uputa ispitaniku: Zadatak se demonstrira i istovremeno ispituje. «Ovim zadatkom ispituje se spretnost pri obavljanju složenih motoričkih zadataka. Vaš će zadatak biti da nakon znaka ´sad´ što brže napravite kolut nazad, onda kolut naprijed preko medicinki, a zatim da se okrenete i dlanovima dodirnete svaku medicinku. Ovaj zadatak ponovit ćete pet puta. Je li vam zadatak jasan? Pripremite se za početak.» Uvježbavanje: ispitanik nema probni pokušaj SLIKA BR. 10 2. INSTRUMENTI ZA PROCJENU REALIZACIJE RITMIČKIH STRUKTURA ___________________________________________________________________________ 11. TEST MKRBUB – neritmičko bubnjanje ___________________________________________________________________________ 1. Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika iznosi 3 minute. 2. Broj ispitivača: 1 ispitivač 83

3. Rekviziti: Štoperica, stol standardnih dimenzija, stolica, samoljepljiva traka u boji 4. Opis mjesta izvođenja: Prostorija minimalnih dimenzija 3x3 m. Duže stranice stola spojene su po sredini trakom u boji koja dijeli stol na dva jednaka dijela. Stolac je postavljen u produžetku te linije. 5. Zadatak: 5.1. Početni stav ispitanika: ispitanik sjeda na stolac, a dlanove postavlja na ploču stola tako da mu je desni dlan desno, a lijevi lijevo od linije.Međusobno su razmaknuti za širinu ramena. 5.2. Izvođenje zadatka: ispitanikov zadatak je da od znaka «sad» pa do isteka 20 sekundi izvede što više može ispravnih ciklusa koji se sastoje od sljedećeg neprekinutog niza pokreta: a) lijevim dlanom dva puta udari po lijevom dijelu ploče stola, te ga ostavi položenog na ploču b) desnim dlanom križno preko lijeve ruke (znači lijevo od lijevog dlana) udari dva puta po ploči stola. c) podigne desni dlan i jedanput dotakne čelo d) spusti desni dlan na desni dio ploče stola (početni položaj) Nakon što završi jedan ciklus ispitanik odmah počinje sljedeći. Isti zadatak ponavlja se 4 puta. 5.3. Kraj izvođenja zadatka: zadatak je završen po isteku 20 sekundi 5.4. Položaj ispitivača: ispitivač sjedi nasuprot ispitanika, s druge strane stola, i ujedno broji ispravne cikluse. 6. Ocjenjivanje: Rezultat u testu je broj ispravno izvedenih i završenih ciklusa tijekom 20 sekundi. Upisuju se rezultati svakog od četiri izvođenja. Napomena: Ciklus se smatra neispravnim ukoliko: - ispitanik na bilo kojem od četiri dijela ciklusa udari više ili manje puta od definiranog - ispitanik udara dlanovima tako tiho ili na neki drugi način neodređeno da ispitivač nije u mogućnosti uočiti ispravnost pokreta - ispitanik ne poštuje točno definirani redoslijed pokreta - ispitanik pri isteku 20 sekundi nije završio cijeli ciklus. Ispitanik koji je ljevak može izvoditi kompletan ciklus na suprotnu stranu 7. Uputa ispitaniku: Zadatak se demonstrira i istovremeno se opisuje sam zadatak «Ovim zadatkom se ispituje osjećaj za ritam. Vaš je zadatak da nakon moga znaka ´sad´ u vremenu od 20 sekundi izvedete što više udaranja lijevom i desnom rukom. Pritom redoslijed vaših pokreta mora biti upravo ovakav (pokazuje). Nakon što završite jednu grupu takvih pokreta, odmah ponovo započnite udaranje na isti način i tako sve dotle dok vam ne kažem da je isteklo vrijeme rada. Pazite, vaš je zadatak da određeni redoslijed pokreta učinite što više puta, ali tako da se jasno čuje svaki udarac. Je li vam zadatak jasan? Pripremite se za početak»! Uvježbavanje: Ispitanik ima pravo na tri probna pokušaja. Te cikluse izvodi sporo i bitno je da nauči redoslijed pokreta. SLIKA BR.11 ___________________________________________________________________________ 84

12. TEST MKRPLH – udaranje po horizontalnim pločama ___________________________________________________________________________ 1. Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika iznosi 6 minuta 2. Broj ispitivača: 1 ispitivač 3. Rekviziti: Štoperica, standardna školska klupa visine 76 cm. S ravnom plohom dimenzija 130x50 cm., stolica, metronom, selotejp u boji 4. Opis mjesta izvođenja: Test se izvodi u prostoriji minimalnih dimenzija 3x3 metra, u koju su smješteni stol i stolica. Na ploči stola su trakama selotejpa označena četiri kvadrata, dimenzija 25x25 cm. koji su numerirani brojevima od 1 do 4. Raspored kvadrata mora biti sljedeći: - kvadrat broj 1 je u blizini lijevog donjeg kuta ploče stola, pri čemu donja ivica kvadrata dodiruje bliži rub ploče stola - kvadrat broj 3 donjom ivicom također dodiruje bliži rub stola, pri čemu je lijeva ivica ovog kvadrata 25 cm udaljena od desne ivice kvadrata 1 - kvadrat broj 2 je između kvadrata 1 i 3, ali je njegova donja ivica 25 cm. udaljena od bližeg ruba stola. Donja ivica ovog kvadrata ujedno spaja gornju ivicu kvadrata 1 i 3. - kvadrat broj 4 je donjom ivicom 25 cm. udaljen od bližeg ruba ploče stola. Donja ivica ovog kvadrata je ujedno produžetak gornje ivice kvadrata 3. 5. Zadatak: 5.1. Početni stav ispitanika: ispitanik sjedi za stolom, tako da su označeni kvadrati pred njim. Dlanove drži na koljenima. 5.2. Izvođenje zadatka: zadatak je ispitanika da nakon znaka «sad» u vremenu od 60 sekundi napravi što više ispravnih ciklusa, koji se sastoje od sljedećeg niza udaraca: - lijevim dlanom kvadrat 1 - desnim dlanom kvadrat 2 - lijevim dlanom kvadrat 3 - desnim dlanom kvadrat 4 - desnim dlanom kvadrat 4 - lijevim dlanom kvadrat 3 - desnim dlanom kvadrat 2 - lijevim dlanom kvadrat 1 Ovaj slijed pokreta izvodi se u ritmu metronoma koji je namješten na brzinu od 176 otkucaja u minuti. Zadatak se izvodi 3 puta. 5.3. Kraj izvođenja zadatka: zadatak je završen nakon što istekne 60 sekundi 5.4. Položaj ispitivača: ispitivač sjedi nasuprot ispitaniku, kontrolira izvođenje zadatka i broji ispravne cikluse 6. Ocjenjivanje: Rezultat u testu je broj ispravnih ciklusa u 1 minuti. Upisuju se rezultati svakog od tri izvođenja Napomena: Ciklus se smatra neispravnim: - ukoliko ispitanik ne prati ritam metronoma - ukoliko ne prati definirani redoslijed udaraca u označene kvadrate 85

- ukoliko u određeni kvadrat ne udari određenom rukom Za svakog sljedećeg ispitanika ispitivač mora provjeriti ritam metronoma i eventualno ga naviti 7. Uputa ispitaniku: Zadatak se demonstrira i istovremeno se opisuje «Ovim zadatkom se opisuje osjećaj za ritam. Vaš je zadatak da na znak ´sad´ počnete naizmjenično, u ritmu metronoma dlanovima udarati po kvadratima koji su označeni brojevima. Pazite, jedan vaš udarac po označenom kvadratu treba odgovarati jednom otkucaju metronoma. Udaranje po označenom kvadratu izvodit ćete sve dok vam ne kažem da je dosta. Isti zadatak ćete nakon što upišem rezultate ponoviti još dva puta. Je li vam zadatak jasan? Pripremite se za početak» Uvježbavanje: Ispitanik uz ritam metronoma ima dva probna pokušaja po dva ciklusa SLIKA BR. 12 ___________________________________________________________________________ 13. TEST MKRP3R – udaranje po pločama u tri ravni ___________________________________________________________________________ 1. Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika iznosi 4 minute. 2. Broj ispitivača: 1 ispitivač 3. Rekviziti: Metronom ( namješten na 140 otkucaja u minuti), stol visine 76 cm. s pločom dimenzija 130x50 cm., standardna školska klupa s ravnom plohom, jedan stalak za skok uvis s pritezačem, dvije lesonit ploče kvadratnog oblika 30x30 cm ( na jednu ploču montiran je konopac dužine 30 cm. pomoću kojeg se ploča može objesiti), ljepljiva traka u boji 4. Opis mjesta izvođenja: Zadatak se izvodi u prostoriji minimalnih dimenzija 3x3 metra. Stol je postavljen u sam kut prostorije tako da lijevi rub ploče stola i lijevi rub suprotan od onog gdje ispitanik sjedi, dodiruju dva zida. Uz drugi, (kraći) slobodni rub stola postavljen je stalak na kojem je pričvršćena jedna lesonit ploča na visini od 20 cm. od ploče stola. Stolica se postavlja tako da ispitanik sjedi za stolom s potkoljenicama ortogonalnim na površinu poda, pri čemu su potkoljenice točno ispod bližeg ruba stola. Druga lesonit ploča je postavljena na pod ispod stola tako da ispitanik dodiruje najbliži rub vrhovima stopala. Na ploči stola su označena dva kvadrata 30x30 cm i to tako da dvije ivice kvadrata dodiruju bliži rub ploče stola (rub do ispitanika) i da se međusobno dodiruju. Lijeva ivica lijevog kvadrata i desna ivica desnog kvadrata jednako su udaljene od lijevog, odnosno desnog ruba ploče stola. Na zidu koji je nasuprot licu ispitanika, 20 cm. iznad stola, označena su dva kvadrata 30x30 cm., koji su udaljeni jedan od drugog 30 cm. Na lijevom zidu, na visini od 20 cm. od ploče stola, selotejpom u boji označen je još jedan kvadrat 30x30 cm., koji je smješten točno nasuprot ploče koja je pričvršćena na stalku. Ukupno je 7 ploča koje su trakama selotejpa numerirane na sljedeći način: - ploča na podu je broj 1 - lijeva ploča na stolu je broj 2 - desna ploča na stolu je broj 3 - ploča na lijevom zidu je broj 4 - ploča na stalku je broj 5 - lijeva ploča na prednjem zidu je broj 6 - desna ploča na prednjem zidu je broj 7 «Lijevo» i «desno» u tekstu se odnosi na lijevu i desnu stranu ispitanika licem okrenutog prema prednjem zidu. U daljem tekstu kvadrati i lesonit ploče su označeni kao «ploča» 86

5. Zadatak: 5.1. Početni stav ispitanika: ispitanik sjedi za stolom s rukama položenim na natkoljenice 5.2. Izvođenje zadatka: na znak «sad» počinje u ritmu metronoma udarati dlanovima i desnim stopalima po pločama sljedećim redoslijedom: - desnim stopalom ploču 1 - lijevim dlanom ploču 2 - desnim dlanom ploču 3 - lijevim dlanom ploču 4 - desnim dlanom ploču 5 - lijevim dlanom ploču 6 - desnim dlanom ploču 7 Navedenih sedam udaraca po svakoj od sedam ploča predstavljaju jedan ciklus. Neposredno po završetku jednog ciklusa, istim redoslijedom (od 1-7) nastavljaju se sljedeći ciklusi. Zadatak ispitanika je da izvede najveći mogući broj ispravnih ciklusa u roku od jedne minute. Zadatak se izvodi 3 puta. 5.3. Kraj izvođenja zadatka: zadatak je završen nakon isteka 60 sekundi. 5.4. Položaj ispitivača: ispitivač sjedi iza stalka, kontrolira izvođenje i broji ispravne cikluse. 6. Ocjenjivanje: Rezultat u testu je broj ispravnih ciklusa u 1 minuti. Upisuju se rezultati svakog od tri izvođenja. Napomena: Ciklus se smatra neispravnim: - ukoliko ispitanik pri izvođenju ciklusa propusti jedan otkucaj metronoma (jedan udarac u ploču mora odgovarati jednom udarcu metronoma). - ukoliko ispitanik pri udaranju ploča ne poštuje točno definirani redoslijed - ukoliko ispitanik udari više od jednog puta u bilo koju od sedam ploča 7. Uputa ispitaniku: Zadatak se demonstrira i istovremeno se opisuje zadatak. «Ovim se zadatkom ispituje osjećaj za ritam. Vaš je zadatak da nakon znaka ´sad´ udarate od ploče označene od 1 do 7, ali točno na ovakav način (pokazuje). Pritom svaki udarac morate izvršiti na znak metronoma. Imate na raspolaganju ograničeno vrijeme, pa pokušajte napraviti što više takvih udaraca po svih 7 ploča. Nemojte prekidati udaranje sve dok vam ne kažem da je vrijeme isteklo. Isti zadatak ponovit ćete 3 puta. Je li vam zadatak jasan? Pripremite se za početak». Uvježbavanje: ispitanik ima pravo na dva probna pokušaja i to uz ritam metronoma. SLIKA BR. 13 __________________________________________________________________________ 14. TEST MKRBNR- bubnjanje nogama i rukama ___________________________________________________________________________ 1. Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika iznosi 3 minute 2. Broj ispitivača: 1 ispitivač

87

3. Rekviziti: 1 štoperica 4. Opis mjesta izvođenja: Zadatak se izvodi u kutu prostorije. Na podu su dvije međusobno okomite linije duge 30 cm., smještene tako da s linijama u kojima se spajaju pod i zid zatvaraju kvadrat dimenzije 50x50. Na zidu su povučene dvije linije koje su paralelne sa tlom od kojeg su udaljene 10 cm. Linije su duge 1 m. i međusobno se dodiruju upravo u sjecištu zidova. 5. Zadatak: 5.1. Početni stav ispitanika: ispitanik stane u raskoračni stav tako da mu je lijevo stopalo uz lijevu, a desno uz desnu liniju. Pritom mu je lice okrenuto prema sjecištu zidova. 5.2. Izvođenje zadatka: Na znak «sad» ispitanik počinje (što god brže može) izvođenje sljedećeg niza pokreta: - prednjim dijelom lijevog stopala udari lijevi zid iznad horizontalne linije (jedan put) - spusti lijevu nogu na tlo i udari desnim dlanom desni zid (jedan put) - spusti desnu ruku i lijevom rukom udari lijevi zid (dva puta) - spusti lijevu ruku i prednjim dijelom desnog stopala udari desni zid iznad horizontalne linije (jedan put) Naveden četri faze zadatka predstavljaju jedan ciklus. Neposredno po završetku jednog ciklusa, ispitanik nastavlja s izvođenjem drugog, trećeg, itd. ciklusa, do isteka 20 sekundi. Zadatak se izvodi tri puta. 5.3. Kraj izvođenja zadatka: zadatak je završen po isteku 20 sekundi 5.4. Položaj ispitivača: ispitivač stoji iza ispitanikovih leđa, kontrolira redoslijed pokreta, broji samo ispravne cikluse i ujedno mjeri vrijeme 6. Ocjenjivanje: Rezultat u testu je broj ispravno izvedenih i završenih ciklusa tijekom 20 sekundi. Upisuju se rezultati svakog od tri izvođenja Napomena: Visina mjesta udarca u zid nije definirana, osim što ne smije biti ispod trake selotejpa koja je 10 cm. iznad poda. Ciklus se smatra neispravnim: - ukoliko ispitanik nije izvodio pokrete definiranim redoslijedom - ukoliko je u bilo kojoj fazi udario više ili manje puta od određenog - ukoliko je nogom udario ispod linije na zidu - ukolio u 20 sekundi nije završio ciklus 7. Uputa ispitaniku: Ispitivač polagano demonstrira cijeli zadatak i istovremeno ga opisuje.« Ovim zadatkom ispituje se osjećaj za ritam. Vaš je zadatak da nakon mog znaka ´sad´ što brže izvedete udarce rukama i nogama u zid, ali točno na ovaj način (pokazuje). Pritom nogom morate udariti iznad linije na zidu. Nakon što završite jedan ciklus pokreta odmah započnite novi (pokazuje). Pazite, u ograničenom vremenu trebate napraviti što više potpunih ciklusa, i to sve dotle dok vam ne kažem da je isteklo vrijeme. Je li vam zadatak jasan? Pripremite se za početak». SLIKA BR 14.

88

INSTRUMENTI ZA PROCJENU RAVNOTEŽE ___________________________________________________________________________ 15. TEST MBAU 20- stajanje na dvije noge uzdužno na klupici za ravnotežu sa otvorenim očima __________________________________________________________________________ 1. Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika iznosi 3 minute. 2. Broj ispitivača: 1 ispitivač 3. Rekviziti: 1 klupica za ravnotežu, 1 štoperica 4. Opis mjesta izvođenja: Test se može izvesti u prostoriji ili na otvorenom prostoru, na ravnoj podlozi, minimalnih dimenzija 2x2 metra 5. Zadatak: 5.1. Početni položaj ispitanika: oslanjajući se na zid desnom rukom, bosonogi ispitanik stupi s oba stopala uzduž okomite pregrade klupice za ravnotežu, tako da su mu stopala neposredno jedno iza drugoga. Klupica je udaljena od zida za prosječnu duljinu ruku ispitanika, a postavljena je tako da su dulje stranice klupice paralelne sa zidom. Dlan lijeve ruke ispitanik prisloni uz bedro. 5.2. Izvođenje zadatka: kad ispitanik osjeti da je uspostavio ravnotežu, odmakne ruku od zida i priljubi je uz tijelo. Obje ruke za vrijeme izvođenja zadatka ostaju priljubljene uz bedro. Zadatak je ispitanika da ostane što duže u ravnotežnom položaju. Zadatak se ponavlja šest puta. Između pojedinih pokušaja ispitanik ima pauzu. 5.3. Kraj izvođenja zadatka: Zadatak se prekida ako ispitranik: - odmakne bilo koju ruku od tijela - odmakne bilo koje stopalo iz zadanog položaja - stoji u ravnotežnom položaju 90 sekundi 5.4. Položaj ispitivača: ispitivač stoji sučelice ispitaniku na udaljenosti od 1,5 do 2 metra. 6. Ocjenjivanje: Rezultat je vrijeme u desetinkama sekunde od trenutka kad ispitanik priljubi dlan desne ruke uz desno bedro, pa do trenutka kad naruši bilo koje ograničenje.Ako ispitanik zadrži ispravni ravnotežni položaj 90 sekundi, zadatak se prekida, a ispitaniku se upisuje rezultat 90,0. Zadatak se ponavlja šest puta i bilježi se rezultat svakog ponavljanja posebno Napomena: ispitaniku je dopušteno da pri održavanju ravnoteže radi bilo kakve kretnje tijelom, ukoliko pritom ne naruši propisana ograničenja 7. Uputa ispitaniku: (Uputa se daje uz demonstraciju početnog položaja, zadatka i pogrešaka) «Ovo je jedan od zadataka kojim se ispituje ravnoteža. Zadatak se izvodi na sljedeći način: Stanete s oba stopala uzduž pregradice na dasci i to tako da su vam stopala jedno iza drugoga. Desnom rukom ćete se osljanjati od zid, a lijevu ruku ćete priljubiti uz tijelo. Kad osjetite da ste uspostavili ravnotežu, odmaknite ruku od zida, i priljubite je uz tijelo. U tom položaju nastojte ostati što duže možete. (Kratkotrajna demonstracija) Pazite! Zadatak se prekida ako pomaknete bilo koje stopalo, ili ako odmaknete bilo koju ruku od tijela. Dlanovima ruke možete kliziti uz tijelo, ali ih ne smijete 89

odvajati od tijela. Također možete savijati tijelo ako vam to pomaže. (Ispitivač demonstrira pogreške i ujedno ih objašnjava). Zadatak se izvodi šest puta. Je li vam jasno što ćete raditi? Ako jest, možemo početi s mjerenjem!» Uvježbavanje: Ispitanik nema pravo na uvježbavanje ___________________________________________________________________________ 16. TETS MBAU 10- stajanje na jednoj nozi uzdužno na klupici za ravnotežu s otvorenim očima ___________________________________________________________________________ 1. Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika iznosi 8 minuta. 2. Broj ispitivača: 1 ispitivač 3. Rekviziti: 1 klupica za ravnotežu, 1 štoperica 4. Opis mjesta izvođenja: Test se može izvesti u prostoriji ili na otvorenom prostoru, na ravnoj podlozi, minimalnih dimenzija 2x2 metra. 5. Zadatak: 5.1. Početni položaj ispitanika: Bosonogi ispitanik stane stopalom proizvoljne noge uzdužno na klupicu za ravnotežu, a drugim dodiruje tlo. Dlanove ruku prisloni uz bedra. Izbor noge na kojoj će održavati ravnotežu prepušten je ispitaniku, uz uvjet da nakon izbora na toj nozi izvrši čitav test, tj. sva ponavljanja ovog zadatka. 5.2. Izvođenje zadatka: Zadatak je ispitanika da prenese težinu na nogu kojom stoji na klupici, odvoji drugu nogu od tla i zadrži ravnotežni položaj, ne odvajajući ruke od tijela, što duže može. Zadatak se ponavlja šest puta, s pauzom između pojedinih pokušaja. 5.3. Kraj izvođenja zadatka: Zadatak se prekida ako ispitanik: - odvoji bilo koju ruku od tijela - dodirne nogom koja je u zraku tlo ili klupicu za ravnotežu - dodirne nogom na kojoj stoji dasku postolja klupice ili tlo - stoji u ravnotežnom položaju 120 sekundi, tj. 2 minute 5.4. Položaj ispitivača: Ispitivač stoji ispred ispitanika na udaljenosti od 1,5 do 2 metra 6. Ocjenjivanje: Rezultat je vrijeme u desetinkama sekunde od trenutka kad ispitanik digne nogu koja je na tlu, pa do trenutka kad naruši bilo koje ograničenje. Ako ispitanik zadrži ispravan ravnotežni položaj 120 sekundi, zadatak se prekida, a ispitaniku se upisuje rezultat 120,0. Zadatak se ponavlja ... puta i bilježi se rezultat svakog ponavljanja. Napomena: Ispitaniku je dopušteno da pri održavanju ravnoteže radi bilo kakve kretnje tijelom, ukoliko pri tom ne naruši propisana ograničenja. 7. Uputa ispitaniku: (Uputa se daje uz demonstraciju početnog položaja, zadatka i pogrešaka). «Ovo je jedan od zadataka kojima se ispituje ravnoteža. Zadatak se izvodi na sljedeći način. Stanete stopalom uzdužno na pregradicu, a dlanove priljepite uz bedra. (Ispitivač demonstrira i ujedno objašnjava.) Prenosite sve više težinu na nogu kojom stojite na klupici i kad vam se učini da ste uspostavili ravnotežu, dignite drugu nogu s poda. Nastojte zadržati ravnotežu što duže možete. 90

(Kratkotrajna demonstracija zadatka.) Pazite! Zadatak se prekida kad odvojite ruke od tijela. Možete kliziti njima uz tijelo gore-dolje, ali ih ne smijete odvajati od tijela. Zadatak se također prekida ako dodirnete nogom koja je u zraku klupicu na kojoj stojite. (Ispitivač demonstrira nakon upozorenja svaku pogrešku). Svi ostali pokreti su dopušteni. Možete savijati tijelo, mahati slobodnom nogom i kliziti rukama po tijelu. Prije nego što počnete zadatak, pokušajte kratkotrajno stajati na jednoj i drugoj nozi. Nakon toga odlučite na kojoj ćete nozi stajati. Zadatak se izvodi šest puta i morate svih šest ponavljanja izvesti na istoj nozi. Je li vam zadatak jasan? Ako jest, možemo početi!» Uvježbavanje: Ispitanik kratkotrajno pokuša stajati na svakoj nozi posebno zbog izbora noge na kojoj će zadatak izvršiti ___________________________________________________________________________ 17. TEST MBAP 20- stajanje na dvije noge poprečno na klupici za ravnotežu s otvorenim očima ___________________________________________________________________________ 1. Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika iznosi 8 minuta 2. Broj ispitivača: 1 ispitivač 3. Rekviziti: 1 klupica za ravnotežu, 1 štoperica 4. Opis mjesta izvođenja: Test se izvodi u prostoriji na ravnoj podlozi, minimalnih dimenzija 2x2 metra 5. Zadatak: 5.1. Početni položaj ispitanika: Oslanjajući se o zid desnom rukom, bosonogi ispitanik stoji prednjim dijelovima stopala poprečno na pregradici klupice sastavljenih nogu. Dlan lijeve ruke prislonjen je uz bedro. Klupica je udaljena od zida za prosječnu duljinu ruku ispitanika, a postavljena je tako da su dulje stranice okomite na površinu zida. 5.2. Izvođenje zadatka: Kad ispitanik osjeti da je uspostavio ravnotežu, makne ruku sa zida i priljubi je uz bedro (za vrijeme izvođenja zadatka obje ruke ostaju priljubljene uz bedro). Zadatak je ispitanika da što duže zadrži ravnotežni položaj. Zadatak se ponavlja šest puta, a između pojedinih pokušaja ispitanik ima pauzu. 5.3. Kraj izvođenja zadatka: Zadatak se prekida ako ispitanik: - odmakne bilo koju ruku od tijela - podigne bilo koje stopalo s pregradice - stoji u ravnotežnom položaju 180 sekundi (3 minute) 5.4. Položaj ispitivača: Ispitivač stoji neposredno ispred ispitanika 6. Ocjenjivanje: Rezultat je vrijeme u desetinkama sekunde od trenutka kad ispitanik priljubi dlan desne ruke uz bedro, pa do trenutka kad naruši bilo koje ograničenje. Ako ispitanik zadrži ispravni revnotežni položaj 180 sekundi, zadatak se prekida, a ispitaniku se upisuje rezultat 180, 0. Zadatak se ponavlja šest puta i bilježi se rezultat svakog ponavljanja posebno Napomena: Ispitaniku je dopušteno da pri održavanju ravnoteže radi bilo kakve kretnje tijelom, ukoliko pritom ne naruši propisana ograničenja. 91

7. Uputa ispitaniku: (Uputa se daje uz demonstraciju početnog položaja, zadataka i pogrešaka). «Ovo je jedan od zadataka kojima se ispituje ravnoteža. Zadatak se izvodi na sljedeći način. Stanete s obje noge poprečno na pregradicu daske. Noge su pritom sastavljene, a oslanjate se na prednje dijelove stopala. Desnom rukom oslonite se na zid, a dlan lijeve ruke priljubite uz bedro (Ispitivač demonstrira početni položaj.) Kad uspostavite ravnotežu, skinite ruku sa zida i priljubite je uz nogu. Zadatak se sastoji u tome da u tom položaju zadržite ravnotežu što duže možete, a da pri tom ruke ne odvajate od tijela. U toku izvođenja zadatka možete savijati tijelo i kliziti rukama uz bedro, ali ne smijete čitiniti sljedeće: ne smijete odvojiti ruke od tijela, ne smijete podignuti bilo koje stopalo s pregradice: inače se zadatak prekida. (Ispitivač demonstrira svaku pogrešku.) Ovaj zadatak izvodi se šest puta. Je li vam zadatak jasan? Ako jest, možemo početi!» Uvježbavanje: Nema uvježbavanja ___________________________________________________________________________ 18. TEST MBAP 10- stajanje na jednoj nozi poprečno na klupici za ravnotežu s otvorenim očima ___________________________________________________________________________ 1. Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika iznosi 8 minuta 2. Broj ispitivača: 1 ispitivač 3. Rekviziti: 1 klupica za ravnotežu, 1 štoperica 4. Opis mjesta izvođenja: Test se može izvesti u prostoriji ili na otvorenom prostoru, na ravnoj podlozi, minimalnih dimenzija 2x2 metra. 5. Zadatak: 5.1. Početni položaj ispitanika: Bosonogi ispitanik stane jednim stopalom poprečno na okomitu pregradu klupice za ravnotežu, a drugim dodituje tlo. Dlanove ruku prisloni uz bedra. Izbor noge na kojoj će održavati ravnotežu prepušten je ispitaniku, uz uvjet da nakon izbora na toj nozi izvrši čitav test. 5.2. Izvođenje zadatka: Zadatak je ispitanika da podigne nogu s tla i ostane u ravnotežnom položaju na jednoj nozi s rukama prislonjenim uz tijelo što duže može. Zadatak se ponavlja šest puta, a između pojedinih pokušaja ispitanik ima pauzu 5.3. Kraj izvođenja zadatka: Zadatak se prekida ako ispitanik: - odmakne bilo koju ruku od tijela - dodirne nogom koja je u zraku klupicu za ravnotežu ili tlo - pomakne stopalo noge na kojoj stoji - dodirne nogom na kojoj stoji dasku postolja ili tlo - stoji u ravnotežnom položaju 180 sekundi (3 minute). 5.4. Položaj ispitivača: Ispitivač stoji od 1,5 do 2 metra ispred ispitanika 6. Ocjenjivanje: Rezultat je vrijeme u desetinkama sekunde od trenutka kad ispitanik digne nogu s tla, pa do trenutka kada naruši bilo koje ograničenje. Ako ispitanik zadrži ispravni ravnotežni 92

položaj 18 sekundi, zadatak se prekida, a ispitaniku se upisuje rezultat 180,0. Zadatak se ponavlja šest puta i bilježi se rezultat svakog ponavljanja posebno. 7. Uputa ispitaniku: (Zadatak se demonstrira i istovremeno objašnjava). «Ovo je jedan od zadataka kojima se ispituje ravnoteža. Zadatak se izvodi na sljedeći način: Stanete jednim stopalom poprečno na pregradicu daske, dlanove prislonite uz bedra (Ispitivač demonstrira i ujedno objašnjava). Prenosite postepeno težinu na nogu kojom stojite na pregradici i kad osjetite da ste uspostavili ravnotežu, podignite drugu nogu s tla i nastojte ostati u ravnotežnom položaju što duže možete. (Kratkotrajna demonstracija.). Pazite! Ako učinite bilo koju od sljedećih radnji zadatak se prekida: ako odmaknete bilo koju ruku od tijela, a dodirnete nogom koja je u zraku tlo ili klupicu na kojoj stojite, ili ako pomaknete stopalo na kojem stojite. (Ispitivač demonstrira nakon upozorenja svaku pogrešku.) Svi ostali pokreti su dopušteni. Možete savijati tijelo, mahati slobodnom nogom ili klizati dlanovima uz tijelo, ali ih ne smijete odvojiti od tijela. Prije nego počnete zadatak, probajte stajati na jednoj i drugoj nozi. Nakon toga odlučite na kojoj ćete nozi stajati. Ovaj zadatak izvodi se šest puta i vi morate svih šest pokušaja izvesti na istoj nozi. Je li vam zadatak jasan? Ako jest, možemo početi!» Uvježbavanje: Ispitanik pokuša kratkotrajno izvesti zadatak na jednoj i drugoj nozi, kako bi odlučio na kojoj nozi će izvesti test. ___________________________________________________________________________ 19.TEST MBAU2Z- stajanje na dvije noge uzdužno na klupici za ravnotežu sa zatvorenim očima ___________________________________________________________________________ 1. Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika iznosi 3 minute 2. Broj ispitivača: 1 ispitivač 3. Rekviziti: 1 klupica za ravnotežu, 1 štoperica 4. Opis mjesta izvođenja: Test se može izvesti u prostoriji ili otvorenom prostoru, na ravnoj podlozi, minimalnih dimenzija 2x2 metra. 5. Zadatak: 5.1. Početni položaj ispitanika: Oslanjajući se o zid desnom rukom, bosonogi ispitanik stoji s oba stopala uzduž okomite pregrade klupice za ravnotežu i to tako da su mu stopala neposredno jedno iza drugoga. Klupica je postavljena paralelno sa zidom na udaljenosti od 60-80 cm. (duljina ruke ispitanika). Dlan lijeve ruke prislonjen je uz bedro. 5.2. Izvođenje zadatka: Kada uspostavi ravnotežu, ispitanik odmakne ruku od zida, priljubi je uz bedro i istovremeno zatvori oči. Zadatak je ispitanika da zadrži ravnotežni položaj sa zatvorenim očima što duže. Zadatak se ponavlja šest puta. Između pojedinih pokušaja ispitanik ima pauzu. 5.3. Kraj izvođenja zadatka: Zadatak se prekida ako ispitanik: - otvori oči - odmakne bilo koju ruku od tijela - podigne bilo koje stopalo s pregradice - stoji u ravnotežnom položaju 90 sekundi

93

5.4. Položaj ispitivača: Ispitivač stoji neposredno ispred ispitanika. Kad ispitanik odmakne ruku od zida, ispitivač se povuče nekoliko koraka unazad. 6. Ocjenjivanje: Rezultat je vrijeme u desetinkama sekunde od trenutka kad ispitanik zatvori oči pa do trenutka kada naruši bilo koje ograničenje. Ako ispitanik zadrži ravnotežni položaj 90 sekundi, zadatak se prekida, a ispitaniku se upisuje rezultat 90,0. Zadatak se ponavlja šest puta i bilježi se rezultat svakog ponavljanja posebno Napomena: Ispitaniku je dopušteno da pri održavanju ravnoteže radi bilo kakve kretnje tijelom, ukoliko pritom ne naruši propisana ograničenja. 7. Uputa ispitaniku: (Uputa se daje uz demonstraciju početnog položaja, zadataka i pogrešaka). «Ovo je jedan od zadataka kojima se ispituje ravnoteža. Zadatak se izvodi na sljedeći način: Stanete s oba stopala uzduž okomite pregradice. Stopala pritom moraju biti neposredno jedno iza drugoga. Desnom rukom oslonite se na zid, a dlan lijeve ruke priljubite uz bedro. (Ispitivač demonstrira početni položaj i usput objašnjava.) Kad uspostavite ravnotežu, skinite ruku sa zida, prislonite je uz bedro i istovremeno zatvorite oči. Zadatak se sastoji u tome da u tom položaju zadržite ravnotežu zatvorenih očiju što dulje možete. Pritom možete savijati tijelo i kliziti rukama uz ili niz bedra, ali ne smijete učiniti sljedeće: ne smijete otvarati oči, ne smijete odvojiti ruke od tijela i ne smijete podignuti stopalo bilo koje noge. Ako to napravite zadatak se prekida. (Ispitivač demonstrira svaku pogrešku.) Ovaj zadatak izvodi se šest puta. Je li vam zadatak jasan? Ako jest, možemo početi!» Uvježbavanje: Nema uvježbavanja ___________________________________________________________________________ 20. TETS MBAU1Z – stajanje na jednoj nozi uzdužno na klupici za ravnotežu sa zatvorenim očima ___________________________________________________________________________ 1. Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika iznosi 4 minute 2. Broj ispitivača: 1 ispitivač 3. Rekviziti: 1 klupica za ravnotežu, 1 štoperica 4. Opis mjesta izvođenja: Test se može izvesti u prostoriji ili na otvorenom prostoru, na ravnoj podlozi, minimalnih dimenzija 2x2 metra. 5. Zadatak: 5.1. Početni položaj ispitanika: Bosonogi ispitanik stane prednjim dijelom stopala proizvoljne noge uzdužno na klupicu za ravnotežu, a drugom nogom dodiruje tlo. Dlanove prisloni uz bedra. Izbor noge na kojoj će održavati ravnotežu prepušten je ispitaniku, uz uvjet da nakon izbora na toj nozi napravi čitav test 5.2. Izvođenje zadatka: Zadatak je ispitanika da, nakon što podigne nogu kojom stoji na tlu, zatvori oči i ostane što duže može u ravnotežnom položaju zatvorenih očiju. Zadatak se ponavlja šest puta. Između pojedinih pokušaja ispitanik ima pauzu. 5.3. Kraj izvođenja zadatka: Zadatak se prekida ako ispitanik: - otvori oči - odmakne bilo koju ruku od tijela 94

- dodirne nogom koja je u zraku tlo ili klupicu za ravnotežu - stoji u ravnotežnom položaju 90 sekundi (1,5 minutu). 6. Ocjenjivanje: Rezultat je vrijeme u desetinkama sekunde od trenutka kad ispitanik, nakon što podigne nogu sa tla, zatvori oči, pa do trenutka kad naruši bilo koje ograničenje. Ako ispitanik zadrži ravnotežni položaj 90 sekundi, zadatak se prekida i ispitaniku se upisuje rezultat 90,0. Zadatak se ponavlja šest puta i bilježi se rezultat svakog ponavljanja posebno. Napomena: Ispitaniku je dopušteno da pri održavanju ravnoteže radi bilo kakve kretnje tijelom, ukoliko pritom ne naruši propisana ograničenja. 7. Uputa ispitaniku: (Uputa se daje uz demonstraciju početnog položaja, zadatka i pogrešaka). «Ovo je jedan od zadataka kojima se ispituje ravnoteža. Zadatak se izvodi na sljedeći način: stanete stopalom uzdužno na pregradicu daske, a dlanove ruku priljubite uz bedra. (Ispitivač demonstrira i ujedno objašnjava.) Prenosite sve više težinu na nogu kojom stojite na pregradici i kad vam se učini da ste uspostavili ravnotežu, podignite nogu s p...Istovremeno zatvorite oči i nastojte zadžati ravnotežni položaj što duže možete. (Kratkotrajna demonstracija zadatka.) Pazite! Zadatak se prekida ako učinite bilo koju od sljedećih radnji: ako otvorite oči, odmaknete bilo koju ruku od tijela, ako dodirnete slobodnom nogom dasku ili tlo (Ispitivač demonstrira nakon upozorenja svaku pogrešku.) Svi ostali pok... osim navedenih su dopušteni ako vam pomažu da održite ravnotežu. Možete savijati tijelo, mahati slobodnom nogom i kliziti dlanovima, ali ih ne smijete odvojiti od tijela. Prije nego što počnete zadatak pokušajte kratkotrajno stajati na jednoj pa na drugoj nozi. Nakon toga odlučite na kojoj ćete nozi stajati. Ovaj zadatak izvodit će se šest puta i vi morate svih šest ponavljanja izvest na istoj nozi, tj. na onoj za koju ste se odlučili. Je li vam zadatak jasan? Ako jest, možemo početi!. Uvježbavanje: Ispitanik pokušava kratkotrajno stajati na jednoj i drugoj nozi, kako bi mogao izabrati na kojoj će zadatak izvršiti. ___________________________________________________________________________ 21. TEST MBAP2Z – stajanje na dvije noge poprečno na klupici za ravnotežu sa zatvorenim očima ___________________________________________________________________________ 1. Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika iznosi 8 minuta 2. Broj ispitivača: 1 ispitivač 3. Rekviziti: 1 klupica za ravnotežu, 1 štoperica 4. Opis mjesta izvođenja: Test se može izvesti u prostoriji ili na otvorenom prostoru, na ravnoj podlozi, minimalnih dimenzija 4x2 metra. 5. Zadatak: 5.1. Početni položaj ispitanika: Oslanjajući se o rame mjerioca desnom rukom, bosonogi ispitanik stoji prednjim dijelom stopala poprečno na pregradici klupice sastavljenih nogu. Druga ruka priljubljena je uz bedro. 5.2. Izvođenje zadatka: Kad uspostavi ravnotežu, ispitanik odmakne ruku s ramena mjerioca, priljubi je uz bedro i istovremeno zatvori oči. Zadatak je ispitanika da zadrži ravnotežni položaj sa 95

zatvorenim očima što duže. Zadatak se ponavlja šest puta. Između pojedinih pokušaja ispitanik ima pauzu. 5.3. Kraj izvođenja zadatka: Zadatak se prekida ako ispitanik: - otvori oči - odmakne bilo koju ruku od tijela - stoji u ravnotežnom položaju 90 sekundi 5.4. Položaj ispitivača: Ispitivač stoji neposredno ispred ispitanika. Kad ispitanik odmakne ruku s njegova ramena, ispitivač se povuče nekoliko koraka unazad. 6. Ocjenjivanje: Rezultat je vrijeme u desetinkama sekunde od trenutka kad ispitanik zatvori oči, pa do trenutka kad naruši bilo koje ograničenje. Ako ispitanik zadrži ravnotežni položaj 90 sekundi, zadatak se prekida, a ispitaniku se upisuje rezultat 90,0. Zadatak se ponavlja šest puta i bilježi se rezultat svakog ponavljanja posebno. Napomena: Ispitaniku je dopušteno da pri održavanju ravnoteže radi bilo kakve kretnje tijelom, ukoliko pritom ne naruši propisana ograničenja. 7. Uputa ispitaniku: (Uputa se daje uz demonstraciju početnog položaja, zadatka i pogrešaka). «Ovo je jedan od zadataka kojima se ispituje ravnoteža. Zadatak se izvodi na sljedeći način: Stanete s obje noge poprečno na pregradicu daske. Noge su pritom sastavljene, a oslanjate se na prednje dijelove stopala. Desnom rukom oslonit ćete se na moje rame, a dlan lijeve ruke priljubit ćete uz bedro. (Ispitivač demonstrira početni položaj uz pomoć jednog ispitanika i usput objašnjava.) Kad uspostavite ravnotežu, skinite ruku s mog ramena, prislonite je uz bedro i istovremeno zatvorite oči. Zadatak se sastoji u tome da u tom položaju zadržite ravnotežu zatvorenih očiju što duže možete. Pritom možete savijati tijelo i kliziti rukama uz bedra, ali ne smijete učiniti sljedeće: ne smijete otvarati oči, ne smijete odvojiti ruke od tijela, ne smijete podignuti stopalo bilo koje noge. U tim se slučajevima zadatak prekida. (Ispitivač demonstrira svaku pogrešku.) Ovaj zadatak izvodi se šest puta. Je li vam zadatak jasan? Ako jest, možemo početi Uvježbavanje: nema uvježbavanja ___________________________________________________________________________ 22. TEST MBAP1Z – stajanje na jednoj nozi poprečno na klupici za ravnotežu sa zatvorenim očima ___________________________________________________________________________ 1. Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika iznosi 4 minute 2. Broj ispitivača: 1 ispitivač 3. Rekviziti: 1 klupica za ravnotežu, 1 štoperica 4. Opis mjesta izvođenja: Test se može izvoditi u prosroriji ili na otvorenom prostoru, na ravnoj podlozi, minimalnih dimenzija 4x2 metra 5. Zadatak: 5.1. Početni položaj ispitanika: Bosonogi ispitanik stane prednjim dijelom stopala proizvoljne noge poprečno na klupicu za ravnotežu, a drugom nogom dodiruje tlo. Dlanove prisloni uz bedra. Izbor

96

noge na kojoj će održavati ravnotežu prepušten je ispitaniku, uz uvjet da nakon izbora na toj nozi napravi čitav test 5.2. Izvođenje zadatka: Zadataj je ispitanika da, nakon što podigne nogu sa kojom stoji na tlu, zatvori oči i ostane što duže može u ravnotežnom položaju zatvorenih očiju. Zadatak se ponavlja šest puta. Između pojedinih pokušaja ispitanik ima pauzu. 5.3. Kraj izvođenja zadatka: Zadatak se prekida ako ispitanik: - otvori oči - odmakne bilo koju ruku od tijela - dodirne nogom koja je u zraku tlo ili klupicu za ravnotežu - stoji u ravnotežnom položaju 90 sekundi (1, 5 minutu) 6. Ocjenjivanje: Rezultat je vrijeme u desetinkama sekunde od trenutka kad ispitanik nakon što podigne nogu s tla, zatvori oči, pa do trenutka kada prekrši bilo koje ograničenje. Ako ispitanik zadrži ravnotežni položaj 90 sekundi, zadatak se prekida, a ispitaniku se upisuje rezultat 90,0. Zadatak se ponavlja šest puta i bilježi se rezultat svakog ponavljanja posebno. Napomena: Ispitaniku je dopušteno da pri održavanju ravnoteže radi bilo kakve kretnje tijelom, ukoliko pritom ne naruši propisana ograničenja. 7. Uputa ispitaniku: (Uputa se daje uz demonstraciju početnog položaja, zadatka i pogrešaka) «Ovo je jedan od zadataka kojima se ispituje ravnoteža. Zadatak se izvodi na sljedeći način: Stanete prednjim dijelom stopala poprečno na pregradicu daske, a dlanove ruku priljubite uz bedra. (Ispitanik demonstrira i ujedno objašnjava.) Prenosite sve ... težinu na nogu kojom stojite na pregradici i kad vam se učini da ste uspostavili ravnotežu, podignite nogu s poda. Istovremeno zatvorite oči i nastojte zadržati ravnotežni položaj zatvorenih očiju što duže možete. (Kratkotrajna demonstracija zadatka.) Pazite! Zadatak se prekida ako učinite bilo koju od sljedećih radnji: ako otvorite oči, ako odmaknete bilo koju ruku od tijela, ako dodirnete slobodnom nogom dasku ili tlo (Ispitivač demonstrira nakon upozorenja svaku pogrešku.) Svi ostali pokreti osim navedenih su dopušteni, ako vam pokažu da što duže zadržite ravnotežu. Možete savijati tijelo, mahati slobodnom nogom i kliziti dlanovima uz tijelo ali ih ne smijete odvojiti od tijela. Prije nego što počnete zadatak pokušajte kratkotrajno stajati na jednoj pa na drugoj nozi. Nakon toga odlučite na kojoj ćete nozi stajati. Ovaj zadatak izvodit će se šest puta i vi morate svih šest ponavljanja izvesti na istoj nozi tj. na onoj za koju ste se odlučili. Je li vam zadatak jasan? Ako jest, možemo početi!» Uvježbavanje: Ispitanik pokuša kratkotrajno stajati na jednoj i drugoj nozi, kako bi mogao izabrati na kojoj će zadatak izvršiti. INSTRUMENTI ZA PROCJENU FREKVENCIJE POKRETA ___________________________________________________________________________ 23. TEST MBFTAP – taping rukom ___________________________________________________________________________ 1. Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika iznosi 3 minute 2. Broj ispitivača: 1 ispitivač 3. Rekviziti: 1 daska za taping rukom (daska duljine 1 m., širine 25 cm. i visine 1-2 cm, obojena tamnom bojom. Na dasci su pričvršćene dvije drvene, okrugle ploče obojene svijetlom bojom. 97

Promjer ploča je 20 cm, a visina 2-5 mm. Razmak između unutrašnjih stubova ploča je 61 cm., a pričvršćene su na dasku tako da su podjednako udaljene od rubova), 1 stol (standardnih dimenzija), 1 štoperica 4. Opis mjesta izvođenja: Test se može izvesti u prostoriji ili na otvorenom prostoru, na ravnoj podlozi, minimalnih dimenzija 2x2 metra. Na stolu je pričvršćena daska za taping, tako je duljom stranicom smještena uz rub stola. Pokraj stola nalazi se stolica. 5. Zadatak: 5.1. Početni položaj ispitanika: Ispitanik sjedne na stolicu nasuprot daske za taping. Dlan lijeve ruke stavi na sredinu daske. Desnu ruku prekriži preko lijeve i dlan postavi na lijevu ploču na dasci (ljevaci postave ruke obratno). Noge ispitanika su razmaknute i punim stopalima postavljene na tlo. 5.2. Izvođenje zadatka: Na znak «sad» ispitanik što brže može, u vremenu od 15 sekundi, dodiruje prstima desne ruke (ljevaci lijeve) naizmjenično jednu pa drugu ploču na dasci. Zadatak se ponavlja tri puta sa pauzom dovoljnom za oporavak. 5.3. Kraj izvođenja zadatka: Zadatak se prekida nakon 15 sekundi, na komandu ispitivača «stop» 5.4. Položaj ispitivača: Ispitivač sjedi nasuprot ispitanika, s druge strane stola na kojem se izvodi test. 6. Ocjenjivanje: Rezultat u test je broj pravilno izvedenih naizmjeničnih udaraca prstiju ispitanika po okruglim pločama daske za taping u vremenu od 15 sekundi. Dakle, broje se ispravni doticaji jedne i druge okrugle ploče na dasci za taping, što predstavlja jedan ciklus. Upisuju se rezultati svakog od tri izvođenja zadatka. Napomena: Neispravni doticaji su ako: - ispitanik po jednoj ploči udari uzastopno više od jednog puta - ispitanik promaši ploču - ispitanik udara tako tiho ili na neki drugi način neodređeno da ispitivač nije u mogućnosti uočiti ispravnost pokreta - ispitanik pri isteku 15 sekundi nije izveo naizmjenično dodirivanje jedne i druge ploče 7. Uputa ispitaniku: (Zadatak se demonstrira i istovremeno opisuje.) «Ovim se zadatkom želi ispitati brzina frekvencije pokreta. Vaš je zadatak da nakon znaka ´sad´ izvedete što je moguće veći broj naizmjeničnih udaraca ´boljom´ rukom po okruglim pločama na ovoj dasci. (Opisani motorički akt usporeno se demonstrira.) Zadatak nemojte ni u kojem slučaju prekidati sve dok ne čujete komandu ´stop´. Prije nego što započnete izvođenje zadatka, zauzmite početnu poziciju rukama i stabilnu poziciju sjeda sa razmaknutim nogama i punim stopalima na podu. (Pokazuje se.) Je li vam zadatak jasan? Pripremite se za početak Uvježbavanje: Ispitanik nema pravo na probne pokušaje

98

SLIKA BR.23 ___________________________________________________________________________ 24.TEST MBFKRR – kruženje rukom ___________________________________________________________________________ 1. Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika iznosi 2 minute 2. Broj ispitivača: 1 ispitivač i 1 pomoćnik (sljedeći ispitanik) 3. Rekviziti: 1 valjak (drveni valjak sa glatkim stijenama promjera 35 cm., visine 30 cm., zaobljenih rubova), 1 stolica s naslonom (standardne izrade), 1 štoperica. 4. Opis mjesta izvođenja: Test se može izvesti u prostoriji ili na otvorenom prostoru, na ravnoj podlozi, minimalnih dimenzija 2x2 metra. Na ravnoj podlozi postavljen je valjak položen na bazu, a pokraj njega je stolica okrenuta naslonom prema valjku. 5. Zadatak: 5.1. Početni položaj ispitanika: Ispitanik stane ispred valjka. Lijevom rukom prihvati se za naslon stolice, a desnu ruku spusti pokraj valjka sa svoje desne strane, tako da ispruženi dlan bude ispod gornjeg ruba valjka. (Ljevaci zauzmu obrnutu poziciju). 5.2. Izvođenje zadatka: Na znak «sad» ispitanik što brže može kruži, u vremenu od 15 sekundi, desnom rukom oko valjka u smjeru kazaljke na satu i to tako da mu se šaka stalno nalazi ispod gornje ivice valjka. Zadatak se ponavlja tri puta s pauzom potrebnom za registraciju rezultata. 5.3. Kraj izvođenja zadatka: Zadatak se prekida nakon 15 sekundi, na komandu ispitivača «stop» 5.4. Položaj ispitivača: Za ovaj test potreban je jedan ispitivač i jedan pomoćnik. Ispitivač kontrolira vrijeme rada i izdaje komande za početak («pripremi se» - «sad») i završetak («stop»), a pomoćnik ispitivača (obično sljedeći ispitanik) sjedi na stolici ne naslanjajući se na naslon, kako bi stolica bila dobro učvršćena. Ispitivač se nalazi iza leđa ispitanika, udaljen oko 2 m.od njega i valjka i u poziciji iz koje može neometano gledati valjak i pratiti pokrete ruke ispitanika. 6. Ocjenjivanje: Rezultat je broj ispravno izvedenih potpunih krugova koje opisuje ispitanikova šaka krećući se oko valjka ispod njegova gornjeg ruba, u vremenu od 15 sekundi, tj. od znaka «sad» do znaka «stop». Zadatak se izvodi tri puta i upisuju se rezultati svakog izvođenja posebno. 7. Uputa ispitaniku: (Uputa se daje uz demonstraciju početnog položaja i zadatka.) «Ovo je zadatak kojim se ispituje brzina ruku ..... počinjete iz sljedećeg položaja, (ispitivač demonstrira i ujedno objašnjava). Oslonite se lijevom rukom na naslon stolice. Lijevu nogu postavite između ... valjka, a desnu postavite iza lijeve, iskoračivši udesno prema valjku. Opuštenu desnu ruku stavite ispred sebe tako da vam šaka dođe ispod valjka. Zadatak se sastoji u tome da najvećom mogućom brzinom kružite šakom oko valjka u vremenu od 15 sekundi. (Kretanje se usporeno demonstrira, a obrazlaganje se istovremeno nastavlja). Pazite! .... mora čitavo vrijeme biti ispod gornje plohe valjka ako se u obzir uzimaju samo ispravno izvedena kruženja. Ukoliko mislite da će te kruženje rukom oko ... izvesti bolje lijevom rukom, postavite se u obavezni početni položaj. (Ispitivač pokazuje i dalje objašnjava.) Zadatak se započinje iz početne pozicije nakon što se dobiju komande ´pripremi se´ a zatim... Počnite na komandu ´sad´ i kružite rukom najvećom brzinom kojom možete, sve dok ne čujete komandu ´stop´. Kad završite zadatak, ispravite se i opustite 99

mišiće ruku dok ne dobijete naredbu za sljedeće izvođenje. Ovaj se zadatak izvodi tri puta za redom. Je li vam zadatak jasan? Ako jest, možemo početi. Uvježbavanje: Ispitanik ima pravo učiniti nekoliko probnih kruženja prije izvođenja prve serije. SLIKA BR. 24 ____________________________________________________________________ 25. TEST MBFTAN – taping nogom ___________________________________________________________________________ 1. Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika iznosi 3 minute 2. Broj ispitivača: 1 ispitivač 3. Rekviziti: 1 drvena konstrukcija za taping nogom (daska u obliku pravokutnika – postolje dimenzija 30x60x2 cm., na koju je okomito po sredini između duljih stranica učvršćena daska dimenzija 15x60x2 cm./pregrada/), 1 stolica, 1 štoperica 4. Opis mjesta izvođenja: Test se može izvesti u prostoriji ili na otvorenom prostoru, na ravnoj podlozi, minimalnih dimenzija 1,5x1,5 metar. Drvena konstrukcija za taping nogom pričvršćena je na podlogu, a pokraj nje nalazi se stolica. 5. Zadatak: 5.1. Početni položaj ispitanika: Zadatak se izvodi u teniskama. Ispitanik sjedi na prednjem dijelu stolice ne naslanjajući se leđima na naslon, s rukama o struku. Daska za taping postavljena je ispred stolice tako da se upire svojom užom stranom o desnu «nogu» stolice. Suprotnu užu stranu fiksira ispitivač stopalom. Ispitanik postavlja lijevu nogu na tlo pokraj drvene konstrukcije, a desnu na dasku koja služi kao postolje, s lijeve strane pregrade (ljevaci obrnuto) 5.2. Izvođenje zadatka: Na znak «sad» ispitanik što brže može prebacuje desnu nogu s jedne na drugu stranu pregrade, dodirujući prednjim dijelom stopala (ili cijelim stopalom) horizontalnu dasku postolja (ljevaci rade lijevom nogom). Zadatak se izvodi u vremenu od 15 sekundi, od znaka «sad». Zadatak se ponavlja četiri puta sa pauzom dovoljnom za oporavak 5.3. Kraj izvođenja zadatka: Zadatak se prekida na komandu «stop» po isteku 15 sekundi. 5.4. Položaj ispitivača: Ispitivač se nalazi ispred ispitanika na udaljenosti koja mu omogućava da jednim stopalom fiksira postolje drvene konmstrukcije. 6. Ocjenjivanje: Rezultat je broj naizmjeničnih pravilnih udaraca stopala po horizontalnoj dasci u 15 sekundi. Kao pravilan udarac broji se svaki udarac po horizontalnoj dasci, ako je stopalo prethodno prešlo preko pregradne daske. Ukolio ispitanik više puta dodirne horizontalnu dasku s iste strane pregrade, broji se samo jedan udarac. Zadatak se izvodi četiri puta i upisuju se rezultati svakog ponavljanja posebno. 7. Uputa ispitaniku: (Uputa se daje uz demonstraciju početnog položaja i zadatka.) «Ovo je jedan od zadataka kojim se ispituje brzina nogu. Zadatak počinjete iz sljedećeg početnog položaja. (Ispitivač demonstrira početni položaj i istovremeno objašnjava.)

100

Lijevu nogu postavite pokraj daske, a desnu s lijeve strane pregrade. Ruke stavite na bokove i držite ih tako čitavo vrijeme dok izvodite zadatak. Zadatak se sastoji u tome da prebacujete nogu što brže možete preko pregrade i stopalom udarate po donjoj dasci. (Ispitivač demonstrira nekoliko usporenih pokreta.) Ukoliko je netko spretniji s lijevom nogom, zauzet će obrnuti početni stav i udarati lijevom nogom. Prije početka rada namjestite se u najpovoljniji položaj na stolici, ali tako da se ne naslanjate na naslon i izvedite nekolio uzastopnih pokreta. Na komandu ´pripremite se´ zauzet ćete pripremni stav. Na komandu ´sad´ počnite raditi što brže možete i ne zaustavljajte se sve dok ne čujete komandu ´stop´. Zadatak ćete izvesti četiri puta. Je li vam zadatak jasan? Ako jest, možemo početi!» Uvježbavanje: Ispitanik izvodi nekoliko probnih pokreta SLIKA BR. 25 ___________________________________________________________________________ 26. TEST MBFTAZ – taping nogama o zid ___________________________________________________________________________ 1. Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika iznosi 3 minute 2. Broj ispitivača: 1 ispitivač 3. Rekviziti: 1 štoperica 4. Opis mjesta izvođenja: Test se može izvesti u prostoriji ili na otvorenom prostoru, minimalnih dimenzija 2x2 metra. Na zidu ili bilo kakvoj drugoj tvrdoj, okomitoj plohi, obilježi se kvadrat 20x20 cm, čiji je donji rub 36 cm. udaljen od tla. 5. Zadatak: 5.1. Početni položaj ispitanika: Ispitanici test izvode u sportskim šlapama. Ispitanik stoji u spetnom stavu, licem okrenutu prema zidu na kojemu je označen kvadrat. Nakon nekolio probnih pokušaja ispitanik sam odabere najpovoljnije odstojanje od okomite plohe. 5.2. Izvođenje zadatka: Zadatak je ispitanika da u 15 sekundi, što god brže može, naizmjenično jednom pa drugom nogom, udara prednjim dijelom stopala u obilježeni kvadrat dvostrukim udarcima. Zadatak se ponavlja četiri puta. Između pojedinih ponavljanja ispitanik ima pauzu dovoljnu za oporavak. 5.3. Kraj izvođenja zadatka: Zadatak se prekida na komandu «stop» po isteku 15 sekundi. 5.4. Položaj ispitivača: Ispitivač se nalazi na oko 1 m od ispitanikovog kuka s bilo koje njegove strane, mjeri vrijeme i broji udarce. 6. Ocjenjivanje: Rezultat je broj ispravno izvedenih (dvostrukih) naizmjeničnih udaraca stopala u obilježenu kvadratnu površinu u vremenu od 15 sekundi. Neispravnim se dvostrukim udarcem smatra onaj kod kojeg ispitanik: - udari samo jedanput u označeni kvadrat - udari stopalom izvan kvadrata Ako ispitanik u označeni kvadrat udari više od dva puta, to se ne smatra greškom, nego se broji kao dvostruki udarac, budući da je ispitanik već «penaliziran» trošeći vrijeme na nepotreban pokret. 101

7. Uputa ispitaniku: (Uputa se daje uz demonstraciju zadatka). «Ovo je jedan od zadataka namijenjen ispitivanju brzine nogu. Zadatak se izvodi na sljedeći način: (Pokazuje se usporeno ispravni dvostruki udarci, zatim pogreške i ujedno se objašnjava) Vi ćete također prije nego započnete maksimalnom brzinom izvoditi ove pokrete, učiniti nekoliko probnih pokušaja. Kad ustanovite koje vam je odstojanje od zida najpogodnije, zauzet ćete sljedeći stav: (ispitivač demonstrira spetni stav.) Iz tog ćete stava na komandu ´sad´ najvećom mogućom brzinom izvoditi dvostruke udarce prednjim dijelom stopala sve dok vam ne kažem ´stop´. Ovaj se zadatak ponavlja tri puta. Je li vam zadatak jasan? Ako jest, možemo početi!» Uvježbavanje: Ispitanik izvodi nekoliko probnih pokušaja. SLIKA BR. 26 INSTRUMENTI ZA PROCJENU BRZINE POKRETA __________________________________________________ 27. TEST MBPDRN – desnom rukom naprijed ___________________________________________________________________________ 1. Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika iznosi 1 minutu 2. Broj ispitivača: 1 ispitivač 3. Rekviziti: Elektronski fotoćelijski instrument za mjerenje brzine pokreta gdje su fotoćelije razmaknute 38 cm., stolica sa naslonom, podlošci 4. Opis mjesta izvođenja: Test se izvodi u prostoriji minimalnih dimenzija 2x2 m. Instrument za mjerenje brzine pokreta položen je stražnjom (donjom) stranom na drvene ili slične podloške koji se nalaze na podu prostorije. Podlošcima se regulira udaljenost instrumenta od poda, već prema morfološkim karakteristikama ispitanika. Stolica se nalazi uz instrument na strani fotoćelija, okrenuta tako da je ispitaniku instrument s desne strane 5. Zadatak: 5.1. Početni položaj ispitanika: Ispitanik sjedi na stolici, naslonjen je, paralelno postavljene noge su u širini kukova. Lijeva šaka je smještena u krilu. Stolica se namjesti tako da je centar ramenog zgloba ispitanika na zamišljenoj liniji koja je okomita na instrument, a prolazi kroz sredinu dužine koja spaja fotoćelije. Ispitanik stavlja dlan desne šake na desnu metalnu šipku instrumenta, a laktni zglob desne ruke je opružen. Početni položaj je ispravan ako ispitanik može jednako lagano dlanom desne šake dodirnuti lijevu i desnu metalnu šipku. 5.2. Izvođenje zadatka: Zadatak je ispitanika da desnu šaku (ruku) maksimalnom brzinom premjesti prema naprijed (prema lijevoj metalnoj šipci), a da rameni zglob ostane na svom mjestu, dakle da se pokret izvede oko transverzalne osovine ramenog zgloba. Zadatak se izvodi šest puta. Između pojedinih pokušaja ispitanik ima onoliku pauzu kolika je potrebna za registriranje rezultata. 5.3. Završetak izvođenja zadatka: Zadatak je završen kada ispitanik izvrši šest pravilnih pokreta desnom rukom.

102

5.4. Položaj ispitivača: Ispitivač zauzme položaj koji mu omogućuje kontrolu izvođenja zadatka i registraciju rezultata. 6. Ocjenjivanje: Registrira se vrijeme svih šest pravilnih izvođenja zadatka u tisućinkama sekunde, tj. vrijeme koje protekne od momenta aktiviranja prve (desne) i (de) aktiviranja druge (lijeve) fotoćelije Napomena: Ispitanik može započeti zadatak u bilo kojem času, nakon što ga je ispitivač upozorio da je instrument spreman. Ukoliko se rezultat iz bilo kojeg razloga ne može registrirati, zadatak se mora ponoviti. 7. Uputa ispitaniku: Zadatak se demonstrira i istovremeno se daje uputa. «Ovo je zadatak kojim se ispituje brzina desne ruke. Vaš je zadatak da desnu ruku što brže premjestitie prema naprijed iz početnog položaja. Zadatak ćete ponoviti šest puta, ali svaki put tek nakon što vam kažem ´može´. Je li vam zadatak jasan? Zauzmite početni položaj i pripremite se za izvođenje zadatka.» Uvježbavanje: Ispitanik ima pravo na jedan probni pokušaj čiji se rezultat ne registrira. ___________________________________________________________________________ 28. TEST MBPDRD – pokret desnom rukom s lijeva na desno ___________________________________________________________________________ 1. Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika iznosi 1 minutu 2. Broj ispitivača: 1 ispitivač 3. Rekviziti: Elektronski fotoćelijski instrument za mjerenje brzine pokreta gdje su fotoćelije razmaknute 38 cm., stol visine 110 cm. 4. Opis mjesta izvođenja: Test se izvodi u prostoriji minimalnih dimenzija 2x2 m. Instrument za mjerenje brzine pokreta postavljen je na stolu visine 1,10m. i to tako da se fotoćelije nalaze dolje, a izvor svjetlosti gore 5. Zadatak: 5.1. Početni položaj ispitanika: Ispitanik stoji u malom raskoračnom stavu, licem okrenut prema mjernom instrumentu, bokovima nasuprot fotoćelija. Desnu šaku, dlanom okrenutim na dolje, stavlja na metalnu šipku koja se nalazi na krajnjem lijevom dijelu instrumenta. Pravilan početni položaj i udaljenost ispitanika od instrumenta provjeri se tako da ispitanik jednako lagano može dlanom dodirnuti obje krajnje metalne šipke instrumenta, a da je pritom ruka u laktnom zglobu opružena. Lijeva ruka je opuštena uz tijelo. 5.2. Izvođenje zadatka: Zadatak je ispitanika da desnu šaku (ruku) maksimalnom brzinom premjesti u desno tj. prema desnoj metalnoj šipci. Zadatak se izvodi šest puta. Između pojedinih pokušaja ispitanik ima pauzu koja je potrebna za registriranje rezultata. 5.3. Završetak izvođenja zadatka: Zadatak je završen kada ispitanik izvrši šest pravilnih pokreta desnom rukom.

103

5.4. Položaj ispitivača: Ispitivač zauzme položaj koji mu omogućuje kontrolu izvođenja zadatka i registraciju rezultata. 6. Ocjenjivanje: Registrira se vrijeme svih šest pravilnih izvođenja zadatka u tisućinkama sekunde tj. vrijeme koje protekne od momenta aktiviranja prve i (de) aktiviranja druge fotoćelije. Napomena: Ispitanik može započeti zadatak u kojem času, nakon što ga je ispitivač upozorio da je instrument spreman. Ukoliko se rezultat iz bilo kojeg razloga ne može registrirati, zadatak se mora ponoviti 7. Uputa ispitaniku: Zadatak se demonstrira i istovremeno se daje uputa: «Ovo je zadatak kojim se ispituje brzina pokreta desne ruke. Vaš će zadatak biti da desnu ruku premjestitie iz početnog položaja u desnu stranu. Zadatak ćete ponoviti šest puta, ali svaki put tek nakon što vam kažem ´može´ . Je li vam zadatak jasan? Zauzmite početni položaj i pripremite se za izvođenje zadatka Uvježbavanje: Ispitanik ima pravo na jedan probni pokušaj čiji se rezultat ne registrira. SLIKA BR. 28 _________________________________________________________________________ 29. TEST MBPLRD – lijevom rukom s lijeva na desno ___________________________________________________________________________ 1. Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika iznosi 1 minutu 2. Broj ispitivača: 1 ispitivač 3. Rekviziti: Elektronski fotoćekijski instrument za mjerenje brzine pokreta gdje su fotoćelije razmaknute 38 cm., stol visine 110 cm. 4. Opis mjesta izvođenja: Test se izvodi u prostoriji minimalnih dimenzija 2x2 m. Instrument za mjerenje brzine pokreta postavljen je na stolu visine 1,10 m. i to tako da se fotoćelije nalaze dolje, a izvor svjetlosti gore 5. Zadatak: 5.1. Početni položaj ispitanika: Ispitanik stoji u malom raskoračnom stavu, licem okrenut prema mjernom instrumentu, bokovima nasuprot fotoćelija. Lijevu šaku, dlanom okrenutim dolje, stavlja na metalnu šipku koja se nalazi na krajnjem lijevom dijelu instrumenta. Pravilan početni položaj i udaljenost ispitanika od instrumenta provjeri se tako da ispitanik jednako lagano može dlanom dodirnuti obje krajnje metalne šipke instrumenta, a da je pritom ruka u laktnom zglobu opružena. Desna ruka je opuštena uz tijelo. 5.2. Izvođenje zadatka: Zadatak je ispitanika da lijevu šaku (ruku) maksimalnom brzinom premjesti u desno, tj. prema desnoj metalnoj šipci. Zadatak se izvodi šest puta. Između pojedinih pokušaja ispitanik ima pauzu koja je potrebna za registriranje rezultata.

104

5.3. Završetak izvođenja zadatka: Zadatak je završen kada ispitanik izvrši šest pravilnih pokreta desnom rukom. 5.4. Položaj ispitivača: Ispitivač zauzme položaj koji mu omogućuje kontrolu izvođenja zadatka i registraciju rezultata. 6. Ocjenjivanje: Registrira se vrijeme svih šest pravilnih izvođenja zadatka u tisućinkama sekunde, tj. vrijeme koje protekne od momenta aktiviranja prve i (de) aktiviranja druge fotoćelije Napomena: Ispitanik može započeti zadatak u bilo kojem času, nakon što ga je ispitivač upozorio da je instrument spreman. Ukoliko se rezultat iz bilo kojeg razloga ne može registrirati, zadatak se mora ponoviti. 7. Uputa ispitaniku: Zadatak se demonstrira i istovremeno se daje uputa: «Ovo je zadatak kojim se ispituje brzina pokreta lijeve ruke. Vaš će zadatak biti da lijevu ruku što brže premjestite iz početnog položaja u desnu stranu. Zadatak ćete ponoviti šest puta, ali svaki put tek nakon što vam kažem ´može´. Je li vam zadatak jasan? Zauzmite početni položaj i pripremite se za izvođenje zadatka Uvježbavanje: Ispitanik ima pravo na jedan probni pokušaj čiji se rezultat ne registrira SLIKA BR. 29 ___________________________________________________________________________30.TE ST MBP2RD – s dvije ruke s lijeva u desno ___________________________________________________________________________1. Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika iznosi 1 minutu 2. Broj ispitivača: 1 ispitivač 3. Rekviziti: Elektronski fotoćelijski instrument za mjerenje brzine pokreta gdje su fotoćelije razmaknute 38 cm, stol visine 110 cm. 4. Opis mjesta izvođenja: Test se izvodi u prostoriji minimalnih dimenzijas 2x2 m. Instrument za mjerenje brzine pokreta postavljen je na stolu visine 1,10m i to tako da se fotoćelije nalaze dolje, a izvor svjetlosti gore 5. Zadatak: 5.1. Početni položaj ispitanika: Ispitanik stoji u malom raskoračnom stavu, licem okrenut prema mjernom instrumentu, bokovima nasuprot fotoćelija. Dlan lijeve šake stavlja na dorzalnu stranu desne šake, tako da su oba dlana okrenuta prema dolje. Desni dlan stavlja na metalnu šipku koja se nalazi na krajnjem lijevom dijelu instrumenta.Pravilan početni položaj i udaljenost ispitanika od instrumenta provjeri se tako da ispitanik jednako lagano može dlanom desne šake dodirnuti obje krajnje metalne šipke instrumenta, a da su pritom obje ruke opružene u lakatnom zglobu. 5.2. Izvođenje zadatka: Zadatak je ispitanika da obje šake (ruke) maksimalnom brzinom premjesti u desno tj. prema desnoj metalnoj šipci. Zadatak se izvodi šest puta.Između pojedinih pokušaja ispitanik ima pauzu koja je potrebna za registriranje rezultata.

105

5.3. Završetak izvođenja zadatka: Zadatak je završen kada ispitanik izvrši šest pravilnih pokreta objema rukama. 5.4. Položaj ispitivača: Ispitivač zauzme položaj koji mu omogućuje kontrolu izvođenja zadatka i registraciju rezultata. 6. Ocjenjivanje: Registrira se vrijeme svih šest pravilnih izvođenja zadatka u tisućinkama sekunde, tj. vrijeme koje protekne od momenta aktiviranja prve i (de)aktiviranja druge fotoćelije. Napomena: Ispitanik može započeti zadatak u bilo kojem času, nakon što ga je ispitivač upozorio da je instrument spreman. Ukoliko se rezultat iz bilo kojeg razloga ne može registrirati, zadatak se mora ponoviti. 7. Uputa ispitaniku: Zadatak se demonstrira i istovremeno se daje uputa: «Ovo je zadatak kojim se ispituje brzina ruku. Vaš zadatak će biti da obje ruke iz početnog položaja što je moguće brže premjestitie u desnu stranu. Zadatak ćete ponoviti šest puta, ali svaki put tek nakon što vam kažem ´može´. Je li vam zadatak jasan? Zauzmite početni položaj i pripremite se za izvođenje zadatka. Uvježbavanje: Ispitanik ima pravo na jedan probni pokušaj čiji se rezultat ne registrira. SLIKA BR. 30 ___________________________________________________________________________ 31.TEST MBPKUN – karate udarac naprijed ___________________________________________________________________________ 1. Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika iznosi 1 minutu 2. Broj ispitivača: 1 ispitivač 3. Rekviziti: Elektronski fotoćelijski instrument za mjerenje brzine pokreta gdje su fotoćelije razmaknute 38 cm., okrugla drvena palica dužine 0,20 m. i debljine o,o2 m., stol visine 110 cm. 4. Opis mjesta izvođenja: Test se izvodi u prostoriji minimalnih dimenzija 2x2 m. Instrument za mjerenje brzine pokreta postavljen je na stolu visine 10 m. i to tako da se fotoćelije nalaze dolje, a izvor svjetlosti gore. 5. Zadatak: 5.1. Početni položaj ispitanika: Ispitanik stoji ... ispadu prednjom nogom naprijed, desnim bokom uz desnu fotoćeliju. U šaci desne ruke, čiji je dorzum okrenut gore, drži drvenu palicu tako da je dio palice vidljiv samo na strani malog prsta. Šaka s palicom nalazi se iznad desnog boka, neposredno ispred prve (desne) fotoćelije. Lijeva ruka je u predručenju sa stisnutom šakom (ispitanik se može služiti lijevom rukom, povlačeći je na lijevi bok, zbog kompenzacije efikasnijeg kretanja desne šake naprijed 5.2. Izvođenje zadatka: Zadatak je ispitanika da desnu šaku, u kojoj se nalazi palica, maksimalnom brzinom sune naprijed. Zadatak se izvodi šest puta. Između pojedinih pokušaja ispitanik ima pauzu koja je potrebna za registriranje rezultata.

106

5.3. Završetak izvođenja zadatka: Zadatak je završen kada ispitanik izvrši šest pravilnih pokreta rukom. 5.4. Položaj ispitivača: Ispitivač zauzme položaj koji mu omogućuje kontrolu izvođenja zadatka i registraciju rezultata. 6. Ocjenjivanje: Registrira se vrijeme svih šest pravilnih izvođenja zadatka u tisućinkama sekunde, tj. vrijeme koje protekne od momenta aktiviranja prve (desne) i (de)aktiviranja druge (lijeve) fotoćelije. Napomena: Ispitanik može započeti zadatak u bilo kojem času, nakon što ga je ispitivač upozorio da je instrument spreman. Ukoliko se rezultat iz bilo kojeg razloga ne može registrirati, zadatak se mora ponoviti. 7. Uputa ispitaniku: Zadatak se demonstrira i istovremeno se daje uputa: «Ovo je zadatak kojim ćemo ispitati brzinu kretanja desne šake prema naprijed. Vaš zadatak bit će da desnom šakom (rukom) izvedete što brži udarac prema naprijed. Zadatak ćete ponoviti šest puta, ali svaki put tek nakon što bvam kažem ´može´. Je li vam zadatak jasan? Zauzmite početni položaj i pripremite se za izvođenje zadatka Uvježbavanje: Ispitanik ima pravo na jedan probni pokušaj čiji se rezultat ne registrira. SLIKA BR. 31 6. INSTRUMENTI ZA PROCJENU PRECIZNOSTI __________________________________________________ 32. TEST MPCDUS – ciljanje dugim štapom ___________________________________________________________________________ 1. Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika iznosi 8 minuta 2. Broj ispitivača: 1 ispitivač, 1 pomoćni ispitivač 3. Rekviziti: Aluminijska cijev duga 2 m., meta polumjera 20 cm. s deset koncetričnih krugova, lesonit ploča dimenzija 1x1 m., pribadača, kreda, spužva ili krpa. Jedan kraj cijevi, u duljini od 10 cm., obavijen je selotejpom, a iz sredine drugog kraja izlazi čavao dug 3 cm. Mete su potrošni materijal. Po ispitaniku treba 7 meta. Na sredini jednog kraja ploče pričvršćena je kratka uzica kojom se ploča može objesiti na zid. 4. Opis mjesta izvođenja: Prostorija ili otvoreni prostor s ravnim zidom, minimalnih dimenzija 3x3 m. Na slobodnom dijelu zida, na 2m. od poda, zabijen je čvrsti čavao. 5. Zadatak: 5.1. Početni položaj ispitanika: Za svakog se ispitanika posebno određuje udaljenost s kojeg cilja i to ovako: ispitanik stane na oko 2,5 m. od zida licem okrenut zidu. U desnu ruku (ljevaci u lijevu) hvata štap za dio koji je obavijen selotejpom. Ruku u kojoj je cijev podiže do horizontalnog položaja. Ruka je pritom ispružena. Udaljenost od zida s pločom treba biti takva da ispitanik s podignutom cijevi dodiruje ploču. Kredom se povuče kratka linija paralelno sa zidom i to točno do 107

ispitanikovih vrhova stopala. Tim postupkom određuje se i visina mete na ploči. Meta se postavlja na takvu visinu da šiljak cijevi podignut na takav način dodiruje točno centar mete. Ispitanik nakon toga zauzima početni položaj. Stopala postavlja neposredno iza linije, a cijev spušta na tlo ispred sebe. Pritom šaku kojom drži cijev naslanja na kuk, a vrh cijevi nalazi se na liniji mete. 5.2. Izvođenje zadatka: Ispitanikov je zadatak da podizanjem ruke cijev usmjerava što brže centru mete i da nakon toga ponovo zauzme početni stav. Ispitivač glasnim brojanjem određuje brzinu cilja (jedno ciljanje u 3 sekunde). U jednu metu ispitanik cilja 7 puta. Ispitanik cilja ukupno u 7 meta. Pauza između pojedinih serija jednaka je vremenu potrebnom za promjenu meta. 5.3. Završetak izvođenja zadatka: Zadatak je završen nakon sedme serije ciljanja u sedmu metu. 5.4. Položaj ispitivača: Ispitivač stoji između ... i ispitanika na udaljenosti s koje ne ometa ispitaniku da glasno broji redne brojeve pokušaja. Pomoćni ispitivač mijenja mete. 6. Ocjenjivanje: Rezultat u testu je suma bodova na svim metama. Registrira se rezultat svake od meta. Vrijednost boda određena je krugom u kojeg je ispitanik ostavio trag šiljkom. Ukoliko trag šiljka malo dotiče liniju koja dijeli dva kruga, kao rezultat se uzima broj manjeg kruga. Minimalni broj bodova je , a maksimalni 70. Napomena: Kao jedan pokušaj računa se svako odvajanje cijevi od tla. Ukoliko ispitanik na meti ostavi trag šiljkom, ostavi trag izvan najvećeg kruga mete, to se računa kao pokušaj koji nosi 0 (nula) bodova. 7. Uputa ispitaniku: Zadatak se demonstrira bez mete i istovremeno opisuje: «Ovim zadatkom ispituje se preciznost ciljanja (Ispitivač pokazuje kako se određuje udaljenost i visina mete.) Vaš zadatak je da štap od tla jednim potezom podignete i usmjerite u centar mete. Pazite, nakon svakog snimanja štap spustite na tlo ispred mete, pri čemu šaka koja drži štap mora dodirivati kuk. Brzinu rada određivat će moje glasno brojanje. U jednu metu ciljat ćete 7 puta. Nakon toga ćete se malo odmoriti i ponovo ciljati u novu metu. Ukupno ćete ciljati u sedam meta. Je li vam zadatak jasan? Ako jest, možemo početi Uvježbavanje: Ispitanik ima tri probna ciljanja, ali u ploču bez mete. SLIKA BR. 32

___________________________________________________________________________ 33. TEST MPCKRS – ciljanje kratkim štapom ___________________________________________________________________________

1. Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika iznosi 8 minuta 2. Broj ispitivača: 1 ispitivač, 1 pomoćni ispitivač

108

3. Rekviziti: Aluminijska cijev duga 120 cm., meta promjera 16 cm., lesonit ploča dimenzija 1x1 m., pribadače, kreda, spužva ili krpa. Jedan kraj cijevi, u duljini od 10 cm., obavijen je selotejpom. Na 40 cm. od tog istog kraja, selotejpom je obavijeno još 10 cm. cijevi. Iz sredine drugog kraja cijevi izlazi čavao dug dug 3 cm. Mete su potrošni materijal. Po ispitaniku treba 7 meta. Na sredini jednog kraja ploče pričvršćena je kratka uzica kojom se ploča može objesiti na zid. 4. Opis mjesta izvođenja: prostorija ili otvoreni prostor s ravnim zidom, minimalnih dimenzija 2x2 m. na slobodnom dijelu zida, dva metra od poda, zabijen je čvrsti čavao. 5. Zadatak: 5.1. Početni položaj ispitanika: Za svakog se ispitanika posebno određuje udaljenost s kojeg cilja i to ovako: ispitanik stane na oko metar i pol od cilja okrenut prema meti. Cijev prihvati tako da desna šaka (ljevacima lijeva) prihvati cijev na krajnjem, a lijeva na prednjem obavijenom dijelu cijevi. Zatim ruke ispruži ravno ispred sebe, ali tako da lijeva šaka klizne do desne. Ruke su podignute do visine ramena. Udaljenost od zida s pločom treba biti takva da ispitanik šiljkom dodiruje ploču. Kredom se povuče kratka linija, paralelno sa zidom i to točno do ispitanikovih vrha stopala. Tim postupkom određuje se i visina mete na ploči. Mete se postavlja na takvoj visini da podignuti šiljak cijevi dodiruje točno centar mete. Ispitanik nakon toga zauzima početni položaj. Lijevom nogom (ljevaci desnom) stoje neposredno iza linije. Druga noga povučena je unazad. Cijev ispitanik drži na obilježenim mjestima. Šiljak je spušten na tlo ispod mete pri čemu desna šaka dodiruje kuk. 5.2. Izvođenje zadatka: Ispitanikov je zadatak da podizanjem ruku i spajanjem šaka cijev usmjerava što bliže centru mete. Nakon toga ponovo zauzima početni položaj. Ispitivač glasnim brojanjem određuje brzinu ciljanja (jedno ciljanje u 3 sekunde). U jednu mete ispitanik cilja 7 puta. Ispitanik cilja ukupno 7 meta. Pauza između pojedinih serija jednaka je vremenu potrebnom za promjenu mete. 5.3. Završetak izvođenja zadatka: Zadatak je završen nakon sedme serije ciljanja u sedmu metu. 5.4. Položaj ispitivača: Ispitivač stoji između zida i ispitanika na udaljenosti s koje ne ometa ispitanika i glasno broji redni broj pokušaja. Pomoćni ispitivač mijenja metu. 6. Ocjenjivanje: Rezultat u testu je suma bodova sa svih sedam meta. Registrira se rezultat na svakoj meti posebno. Vrijednost boda određena je krugom u kojem je ispitanik ostavio trag šiljkom. Ukoliko trag šiljka bar malo dotiče liniju koja djeli dva kruga, kao rezultat se uzima broj manjeg kruga. Minimalni broj bodova je 0, a maksimalni 70. Napomena: Kao jedan pokušaj računa se svako odvajanje cijevi od tla. Ukoliko ispitanik ne ostavi trag šiljkom, ostavi trag izvan najvećeg kruga ili mete, to se računa kao pokušaj koji nosi 0 bodova. 7. Uputa ispitaniku: Zadatak se demonstrira bez mete i istovremeno opisuje: « Ovim zadatkom ispituje se vaša preciznost ciljanja. (Ispitivač određuje udaljenost i visinu mete te dovodi ispitanika u početni položaj). Vaš je zadatak da štap jednim pokretom podignete od tla i usmjerite u centar mete. Pazite, nakon svakog ciljanja štap spustite na tlo ispod mete. Brzinu ciljanja određivat će moje glasno brojanje. Sedam puta ciljat će te u jednu metu, a nakon pauze ponovit ćete ciljanje u još šest meta. Je li vam zadatak jasan? Ako jest, možemo početi. Uvježbavanje: Ispitanik ima tri probna ciljanja, ali u ploču bez mete.

109

SLIKA BR. 33 ___________________________________________________________________________ 34. TEST MPGHCR – gađanje horizontalnog cilja rukom ___________________________________________________________________________ 1. Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika iznosi 8 minuta 2. Broj ispitivača: 1 ispitivač 3. Rekviziti: sedam tenis loptica, košarica ili kutija za loptice, kutija sa magnezijem, velika spužva, 1 horizontalna meta, tj. lesonit ploča dimenzija 1,5 x 2,5 m. na kojoj je uočljivom bojom nacrtano 5 koncentričnih elipsi međusobno udaljenih 10 cm. Vrhovi najveće elipse udaljeni su međusobno 2 m, dok je najveća udaljenost na suženom dijelu 1 m. Površina koju opisuje najmanja elipsa označena je vrijednošću 5, a svaki sljedeći elipsasti isječak bodom manje. 4. Opis mjesta izvođenja: Razno otvoreni ili zatvoreni prostor minimalnih dimenzija 10x2 metra. Meta sa koncetričnim elipsama postavi se na tlo, a na 6 m. udaljenosti od centra mete u smjeru većeg izduženja zabilježi se linija dužine 1 m. iza koje se gađa. 5. Zadatak: 5.1. Početni položaj ispitanika: Ispitanik se postavi iza linije u najpovoljniji položaj za gađanje, držeći u ruci kojom će izvesti bacanje lopticu za tenis. Pokraj njegovih nogu postavljena je košarica u kojoj se nalazi ostalih 6 loptica. 5.2. Izvođenje zadatka: Ne prelazeći liniju bacanja ispitanik izbacuje jednu po jednu lopticu iznad razine vlastitih ramena. Izbor ruke kojom se baca je proizvoljan, ali nakon donesene odluke sva se gađanja u serijama izvode istom rukom. Zadatak je ispitanika izvođenje 7 serija gađanja. Svaka se serija sastoji od 7 bacanja pri čemu se bilježe dobiveni bodovi za svako bacanje posebno. Između serija je obavezna kratka pauza u kojoj se prikupljaju loptice. 5.3. Završetak izvođenja zadatka: Zadatak je završen kada ispitanik izbaci posljednju lopticu u sedmoj seriji, dakle kada izvrši četrdesetdeveto gađanje u 7 serija. 5.4. Položaj ispitivača: Ispitivač se nalazi pokraj mete na dovoljnoj udaljenosti da ne ometa ispitanika, a da istodobno može dobro uočavati postignute pogotke. Nakon svakog pojedinačnog bacanja ispitivač unosi rezultat u protokol 6. Ocjenjivanje: Rezultat u testu sastoji se od brojeva od kojih je svaki dobiven kao suma postignutih pogodaka u pojedinačnoj seriji. Suma bodova u svakoj seriji može teoretski varirati od 0 do 45. Vrijednost pogodka može varirati od 0 do 5 zavisno od toga unutar kojeg je polja koje zatvaraju elipse loptica pala. Ako loptica padne na liniju kojom je opisana neka elipsa, računa se kao da je pala u polje koje donosi više bodova. Prije početka gađanja loptice treba namazati magnezijem. Nakon serije od 7 bacanja meta se mora obrisati, a loptice ponovno namazati magnezijem. 7. Uputa ispitaniku: Ispitivač daje uputu uz demonstraciju: «Ovaj zadatak je namijenjen mjerenju preciznosti. Gađa se jednom rukom stojeći iza ove linije (linije gađanja). Priznaje se svako bacanje koje je izvedeno tako da se loptica izbacuje iznad ravnine vašeg ramena. Dakle, ovo se priznaje, a ovo ne ( pokazuje najprije ispravno, a zatim gađanje sa 110

strane ispod razine ramena i odozdo s visine kukova). Cilj je pogoditi centar mete jer tada dobivate najviše bodova. Pritom morate paziti da ne prestupite preko ove linije i da bacanje izvedete pravilno. Bacat ćete lopticu 49 puta i to 7 puta po 7 uzastopnih bacanja. Nakon izvedenih 7 bacanja malo ćete se odmoriti, a za to vrijeme će se urediti cilj i prikupiti izbačene loptice. Bacat ćete jednu po jednu lopticu, a poslije svakog sljedećeg bacanja pitat ćete me možete li izvesti to bacanje. Tek kada vam kažem da možete gađati, izvedite jedno bacanje, a nikako ne prije toga. Je li vam zadatak jasan? Ako jest, možemo početi Uvježbavanje: Ispitanik nema probnih pokušaja. SLIKA BR. 34 ___________________________________________________________________________ 35. TEST MPGVCN – gađanje vertikalnog cilja nogom ___________________________________________________________________________ 1. Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika iznosi 8 minuta 2. Broj ispitivača: 1 ispitivač 3. Rekviziti: Sedam tenis loptica, prsten za fiksiranje lopti, korpa za lopte. 4. Opis mjesta izvođenja: Prostorija ili otvoreni prostor s ravnim i glatkim tlom minimalnih dimenzija 7x2 metra. Potreban je i zid minimalnih dimenzija 120x40 cm. Na zidu se obilježi pravokutnik veličine 104x25 cm, tako da jednu dužu liniju predstavlja linija u kojoj se spajaju zid i tlo. U pravokutniku se označe točke: a) 20 cm. od obje uže stranice pravokutnika b) 36 cm. od obje uže stranice pravokutnika c) 48 cm. od obje uže stranice pravokutnika Kroz svaku od tih točaka povuku se linije okomite na dulje strane pravokutnika. Tako dobiveni pravokutnici označe se od lijeva na desno brojevima 1, 2, 3, 4, 3, 2, 1. Na 6 m.od zida, točno nasuprot najmanjem pravokutniku, selotejpom se pričvrsti prsten za fiksiranje loptice. Sa svake strane prstena povuku se linije koje su paralelne sa zidom i duge po 20 cm. 5. Zadatak: 5.1. Početni položaj ispitanika: Loptica se postavi unutar prstena, a ispitanik stane tako da ne prelazi označenu liniju. Licem je okrenut prema pravokutniku. 5.2. Izvođenje zadatka: Ispitanikov je zadatak da unutrašnjim dijelom desnog stopala (ljevaci lijevim) lopticu pokuša uputiti u najmanji pravokutnik. Nakon ciljanja sa 7 loptica, ispitanik ima kratku pauzu u vremenu potrebnom da se pokupe loptice. Isti se zadatak ponavlja 7 puta. 5.3. Završetak izvođenja zadatka: Zadatak je završen kad ispitanik izvede 7 gađanja u sedmoj seriji. 5.4. Položaj ispitivača: Ispitivač sjedi oko tri metra daleko od zida, približno 2 metra udaljen od zamišljene linije prstena i najmanjeg pravokutnika. Glasno kaže svaki pogodak i zapisuje ga. Nakon sedam gađanja zbraja bodove i upisuje sumu kao rezultat jedne serije. Lopticu namješta jedan od ispitanika koji čeka testiranje.

111

6. Ocjenjivanje: Registrira se suma bodova u 7 gađanja i to za svaku od 7 serija. Vrijednosr boda određena je brojem pravokutnika koji je lopta pogodila. Minimalni broj bodova je 0, a maksimalni 28. Ukoliko lopta pogodi liniju koja dijeli dva polja računa se bod za manje polje. Postavljanje loptica u prsten treba biti tako brzo da se omogući jedno gađanje u 3 sekunde. Na svom putu do cilja lopta se može ili koturati ili letjeti po zraku. Napomena: Ispitanik u toku zadatka ne smije stati preko označene linije. Takav se pokušaj ponavlja. Ukoliko ispitanik ne pogodi označena polja, to se računa kao izvedeni pokušaj koji nosi 0 bodova. 7. Uputa ispitaniku: Ispitaniku se zadatak demonstrira i istovremeno opisuje: «Ovim zadatkom ispituje se vaša preciznost u gađanje nogom. Vaš će zadatak biti da loptu udarcem noge što brže usmjerite što bliže najmanjem pravokutniku. Način na koji loptica dođe do cilja nije bitan. U toku zadatka ne smijete preći preko označene linije. Nakon što izvršite gađanje sa sedam loptica, malo ćete se odmoriti i isti zadatak ćete obnoviti još 6 puta. Je li vam zadatak jasan? Ako jest, možemo početi Uvježbavanje: Ispitanik nema probnih pokušaja SLIKA BR. 35 7. INSTRUMENTI ZA PROCJENU FLEKSIBILNOSTI ___________________________________________________________________________ 36. TEST MFLISK – iskret ___________________________________________________________________________ 1. Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika iznosi 3 minute 2. Broj ispitivača: 1 ispitivač 3. Rekviziti: 1 okrugla drvena palica promjera 2,5 cm., a dužine 165 cm. Na jednom kraju palice montiran je plastični držač koji pokriva 15 cm. drvenog dijela palice, dok je na ostalom dijelu ucrtana centimetarska skala s nultom točkom neposredno od plastičnog držača. 4. Opis mjesta izvođenja: Test se izvodi u prostoriji ili na otvorenom prostoru minimalnih dimenzija 2x2 m. 5. Zadatak: 5.1. Početni položaj ispitanika: Ispitanik u stojećem stavu drži ispred sebe palicu tako da lijevom šakom obuhvaća plastični držač, a desnom šakom obuhvaća palicu neposredno do držača. 5.2. Izvođenje zadatka: Iz početnog položaja ispitanik lagano podiže palicu rukama pruženim ispred sebe i istovremeno razdvaja ruke kližući desnom šakom po palici, dok lijeva ostaje fiksirana na držaču. Zadatak je ispitanika da napravi iskret iznad glave držeći palicu pruženim rukama tako da je razmak između ruku najmanji mogući. Čitava kretnja mora se izvesti lagano i bez zamaha ili uzastopnih zibova u uzručenju. Zadatak se bez pauze izvodi 3 puta za redom. 5.3. Završetak izvođenja zadatka: Zadatak je završen nakon što ispitanik napravi pravilan iskret pruženim rukama ne ispuštajući palicu, tako da mu se ona nađe iza leđa. U tom položaju ostaje sve dok ispitivač ne očita rezultat. 112

5.4. Položaj ispitivača: Ispitivač stoji iza ispitanikovih leđa. Kontrolira je li ispitanik bez zamaha istovremeno iskrenuo obje ispružene ruke i očitava rezultat. 6. Ocjenjivanje: Rezultat u testu je udaljenost između unutrašnjih rubova šaka nakon izvedenog iskreta izražena u centimetrima. Zadatak se izvodi tri puta uzastopno i bilježe se sva tri rezultata. Napomena: Ispitanik mora za vrijeme izvođenja zadatka držati palicu punim zahvatom šaka. Ruke trebaju biti opružene, a ramena se moraju istovremeno iskrenuti. Radnja se odvija bez zamaha. Ukoliko se ispitanik ne ponaša u skladu s ovim zahtjevima, izvođenje zadatka smatra se poništeno, te se zadatak ponovo izvodi. 7. Uputa ispitaniku: Zadatak se demonstrira i istovremeno se daju upute: «Ovo je zadatak kojim se ispituje pokretljivost u zglobovima ramena. Vaš je zadatak da iz ovog početnog položaja, gdje su šake zajedno, podignete polagano palicu potpuno pruženim rukama iznad glave, razdvajajući postepeno šake do one udaljenosti s kojom .... najveći napor možete napraviti iskret dovodeći palicu iza leđa. Pazite! Ruke se razmiču tako da desna šaka klizi po palici, dok je lijeva čvrsto fiksirana na držaču. Pokret se ne smije izvesti sa zamahom, niti se smiju raditi uzastopni zibovi kada se palica nalazi iznad glave. Osobito je važno da se ramena iskrenu istovremeno. Kad palicu dovedete iza leđa, šake moraju biti u čvrstom hvatu i ne smiju se micati sve dotle dok ne očitam rezultat. Isti zadatak ponovit ćete tri puta ukoliko ne učinite neku pogrešku pri izvođenju. Je li vam zadatak jasan? Ako jest, zauzmite početni stav. Uvježbavanje: Ispitanik nema probni pokušaj. SLIKA BR. 36 ___________________________________________________________________________ 37. TEST MFLUNK – uzručenje nazad u klečećem stavu ___________________________________________________________________________ 1. Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika iznosi 3 minute 2. Broj ispitivača: 1 ispitivač 3. Rekviziti: čelični istostranični pravokutni okvir čije su stranice široke 1,5 cm., debele o,2 cm., a krakovi dugački 50 cm., centimetarska skala obilježena na okomitoj plohi u kutu prostorije 4. Opis mjesta izvođenja: Test se izvodi u kutu prostorije s ravnim podom. Na desnoj plohi zida iscrta se centimetarska skala, ili se učvrsti centimetarska skala ispisana na stranici iz standardnog učeničkog bloka za crtanje. Skala je učinjena tako da su okomito na dužu stranicu izvučene paralelne, uočljive linije, udaljene međusobno 1 cm. koje se obilježe uz gornju ivicu duže stranice brojevima od 1 na dalje. Takva se skala pričvrsti na desnu plohu zida tako da gornji rub skale bude na visini od oko 160 cm. od poda. (Iscrtana skala mora biti na takvoj visini da zglobovi šake najviših i najnižih ispitanika budu unutar nje kada se namjeste u položaj kleka s opruženim tijelom i rukama u uzručenju.)

113

5. Zadatak: 5.1. Početni položaj ispitanika: Ispitanik priđe kutu u kojem se izvodi zadatak, tako da mu se iscrtana centimetarska skala nalazi s desne strane tijela na udaljenosti od 5 do 10 cm. Klekne sunožno okrenut licem prema praznoj plohi zida, uspravi tijelo i uzruči provukavši dlanove kroz pravokutni okvir koji pridržava ispitivač, te se prisloni potpuno uza zid. U tom položaju dlanovi su ispruženi u širini ramena, a brada, kukovi i koljena moraju dodirivati okomitu plohu zida. Dok ispitanik zauzima početni položaj, ispitivač namjesti metalni okvir tako da se jedna njegova stranica nalazi u visini ručnih zglobova ispitanika horizontalno prislonjena na plohu zida ispred koje kleči ispitanik, a druga stranica je horizontalno prislonjena na zidnu plohu s ucrtanom skalom. Zadatak se bez pauze izvodi tri puta zaredom. 5.2. Izvođenje zadatka: Iz opisanog položaja ispitanik polagano izvede maksimalno uzručenje unazad i nakratko zadrži taj položaj. Pritom samo ispružene ruke odvoji od zida, dok svi ostali dijelovi tijela ostaju kao u početnom položaju. Ispitivač povuče horizontalno s podom metalni okvir po zidu sa skalom, tako da se prednja stranica lagano prisloni na prednje dijelove ručnih zglobova ispitanika. 5.3. Završetak izvođenja zadatka: Zadatak je završen nakon što ispitivač očita rezultat s mjerne skale. 5.4. Položaj ispitivača: Ispitivač se nalazi s lijeve strane ispitanika kontrolirajući izvođenje zadatka i poziciju metalnog okvira. 6. Ocjenjivanje: Rezultat u testu je maksimalna udaljenost sredine unutarnjih dijelova ručnih zglobova ispitanika od prednje plohe zida. Mjerenje se izvodi s točnošću od 0,5 cm. 7. Uputa ispitaniku: Zadatak se demonstrira i ujedno objašnjava: « Ovim se zadatkom ispituje gipkost ramenih zglobova. Vaš je zadatak da iz ovakvog početnog položaja odvojite opružene ruke što god možete dalje od zida, ne mijenjajući pritom položaj ostalih dijelova tijela. Pazite! Zadatak može započeti tek nakon što zauzmete pravilan početni položaj u kojem koljena, kukovi, brada i dlanovi potpuno opruženih ruku moraju biti prislonjeni uza zid. Udaljavanje ruku od zida izvedite polagano i zadržite krajnji položaj, dok vam ne kažem da je u redu. Pazite da pritom ne odvojite ostale dijelove tijela od zida i da ruke budu potpuno opružene. Isti zadatak ponovit ćete tri puta. Je li vam zadatak jasan? Ako jest, zauzmite početni položaj Uvježbavanje: Ispitanik nema probni pokušaj. SLIKA BR. 37 ___________________________________________________________________________ 38. TEST MFLONK – odručenje nazad u klečećem stavu ___________________________________________________________________________ 1. Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika iznosi 3 minute 2. Broj ispitivača: 1 ispitivač 3. Rekviziti: Školsko matematičko pravokutno drveno mjerilo

114

4. Opis mjesta izvođenja: Test se izvodi u prostoriji ili na otvorenom prostoru, ako postoji okomita čvrsta i ravna ploha čije su dimenzije barem 1,5x1,5 (zid) 5. Zadatak: 5.1. Početni položaj ispitanika: Ispitanik klekne sunožno ispred okomite ravne plohe i prisloni se na nju dodirujući je koljenima, kukovima, grudima i desnom stranom lica. Pri tome je desna ruka u strogom odručenju, a lijeva je potpuno pogrčena i prislonjena dlanom o zid neposredno ispod lijevog ramena. 5.2. Izvođenje zadatka: Iz opisanog početnog stava ispitanik polagano izvede maksimalno moguće odručenje pruženom desnom rukom, ne narušavajući položaj ostalih dijelova tijela, i zadrži desnu ruku u krajnjoj poziciji dok ispitivač ne očita rezultat. Zadatak se ponavlja tri puta zaredom bez pauze. 5.3. Završetak izvođenja zadatka: Zadatak je završen nakon što ispitivač očita rezultat i saopći ispitaniku da je zadatak završen. 5.4. Položaj ispitivača: Ispitivač se nalazi s desne strane ispitanika kontrolirajući izvođenje zadatka. Dok je ispitanik još u početnom položaju, postavi pravokutno mjerilo u horizontalni položaj naslanjajući ga kraćom katetom uz okomitu plohu da je pravi kut neposredno iznad ručnog ... opružene ispitanikove ruke. Kada ispitanik ... maksimalno odručenje, ispitivač postavi trokut da može izmjeriti udaljenost od zgloba šake do... 6. Ocjenjivanje: Rezultat je okomita udaljenost od zida do unutarnjeg ruba ručnog zgloba ispružene ruke ispitanika koja se nalazi u maksimalnom odručenju. Udaljenost se mjeri u cm., s točnošću od cm. Bilježe se rezultati sva tri mjerenja. 7. Uputa ispitaniku: Zadatak se demonstrira i ujedno objašnjava: «Ovim se testom mjeri pokretljivost ramenog zgloba. Zadatak se izvodi iz neobičnog početnog položaja u kojem je ograničena mogućnost pokret... desne ruke. Taj je početni položaj ovakav: kleknite do zida skupljenih nogu i priljubite se uz .. potpuno prislonivši desni obraz uz okomitu plohu. Zatim savinite lijevu ruku potpuno i prislonite dlan na zid ispod lijevog ramena, a poslije toga odručite opruženom desnom rukom. Udaljite šaku desne ruke što god možete dalje od zida, ali pazite da desno rame, lice, lijevu ruku, koljena i kukove odvojite od zida, jer se inače takav pokušaj ne može uzeti u obzir. Krajnu poziciju zadržite sve dok ne kažem da je gotovo. Je li vam zadatak jasan? Ako jest, možemo početi» Uvježbavanje: Ispitanik nema probni pokušaj SLIKA BR. 38. ___________________________________________________________________________ 39. TEST MFLPRG – potisak ruke iza leđa prema gore po jarbolu ___________________________________________________________________________ 1. Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika iznosi 2 minuta 2. Broj ispitivača: 1 ispitivač 115

3. Rekviziti: Visoko vratilo ili okomita pritka za penjanje – «Jarbol», krojački metar prilijepljen okomito, «Jarbol» s nultom tačkom na visini od 1 m. 4. Opis mjesta izvođenja: Test se može izvesti u prostoriji ili otvorenom prostoru ukoliko postoji okomito postavljen «jarbol» i čisti prostor oko njega barem u polumjeru od 1 m. 5. Zadatak: 5.1. Početni položaj ispitanika: Ispitanik se u uspravnom stavu spetnom nasloni leđima na «jarbol». Desnom šakom obuhvati «jarbol» iza svojih leđa u najnižoj mogućoj točki, tako da mu je desna ruka potpuno opružena. 5.2. Izvođenje zadatka: Ne pomičući tijelo, iz početnog stava ispitanik klizi šakom koja obuhvaća točku prema gore, do najviše moguće točke i zadrži se u tom položaju kratko vrijeme. Zadatak se izvodi tri puta zaredom. 5.3. Završetak izvođenja zadatka: Zadatak je završen nakon što ispitivač očita rezultat i glasno priopći ispitaniku da može napustiti krajnu poziciju. 5.4. Položaj ispitivača: Ispitivač se nalazi iza ispitanika tako da može kontrolirati sve faze zadatka i mjeriti postignute rezultate. 6. Ocjenjivanje: Rezultat u testu je udaljenost između najniže i najviše razine hvata desne ispitanikove šake izmjerene s gornjeg ruba šake (između palca i kažiprsta). Rezultat je izražen u cm., s točnošću od 0,5 cm. mjere se rezultati sva tri pokušaja i registriraju se sva tri rezultata. 7. Uputa ispitaniku: Zadatak se demonstrira i ujedno objašnjava: «Ovo je jedan od zadatak kojim se mjeri pokretljivost ramenih zglobova. Zadatak započinje iz položaja u kome ste leđima naslonjeni na ovu okomitu pritku. U tom položaju obuhvatite desnom šakom pritku i kliznite dolje niz pritku do najniže točke u kojoj još možete držati pritku čvrstim hvatom. Tu točku ćemo obilježiti i ona će nam poslužiti kao nulta točka. Nakon toga pokušajte obuhvatiti najvišu moguću točku na pritci, kližući šakom uz pritku. Pri tom morate paziti da ne pomičete ništa osim šake, a također je nužno da zadržite šaku u krajnjoj poziciji kako bi smo mogli registrirati vaš rezultat. Je li vam zadatak jasan? Ako jest, možemo početi Uvježbavanje: Ispitanik nema pravo na probni pokušaj SLIKA BR. 39 ___________________________________________________________________________40. TEST MFLPLK – prednoženje iz ležanja na leđima (mjereno kutom) ___________________________________________________________________________ 1. Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika iznosi 2 minuta 2. Broj ispitivača: 1 ispitivač 3. Rekviziti: Drvena ploča dimenzija 300x150 cm., s ucrtanom skalom u stupnjevima, s točnošću od 5°. Skala od 0 do 180° ucrtana je u sredini ploče i to tako da je os apscise 10 cm. iznad donjeg

116

ruba duže stranice ploče, dok os ordinate dijeli plohu na dva jednaka dijela. Jedna gimnastička strunjača. 4. Opis mjesta izvođenja: Zadatak se izvodi uz okomito postavljenu ploču sa skalom u stupnjevima, uz koju je svojim dužim rubom prislonjena strunjača. 5. Zadatak: 5.1. Početni položaj ispitanika: Ispitanik legne leđima na strunjaču prislonivši se desnom stranom uz okomitu dasku. Prema uputstvima ispitivača pomjera se lijevo ili desno sve dok ne zauzme poziciju u kojoj su gornji rubovi zdjeličnih kostiju u istoj ravnini sa linijom koja označava 90°. U točnoj poziciji ruke su opružene i dlanovima prislonjene uz butine, a noge sastavljene i potpuno opružene 5.2. Izvođenje zadatka: Zadatak je ispitanika da potpuno opruženu desnu nogu polagano podigne uz ploču, u maksimalno moguće prednoženje i da je nekoliko trenutaka u tom položaju zadrži. Zadatak se ponavlja tri puta sa kratkim pauzama između pokušaja koje su dovoljne da se napravi mjerenje i unošenje podataka. 5.3. Položaj ispitivača: Ispitivač stoji do ispitanikovih kukova, kontrolira ispravnost pokreta, m... upisuje rezultate 6. Ocjenjivanje: Rezultat u testu je kut što ispružena ispitanikova noga zatvara sa horizontalom, a izražen je u stupnjevima. 7. Uputa ispitaniku: Zadatak se demonstrira i ujedno objašnjava: «Ovo je jedan od zadataka kojim se ispituje gibljivost u zglobovima kuka. Vaš je zadatak da iz ovog položaja (pokazuje se) dižete sasvim polagano potpuno opruženu nogu do najviše moguće točke. Pazite dobro, noga mora biti potpuno pružena i morate je u krajnjem položaju zadržati nekoliko trenutaka kako bi se mogao točno očitati rezultat. Dok radite opisani pokret, ruke moraju biti opružene, a dlanovi priljubljeni uz butine Je li vam zadatak jasan? Ako jest, možemo početi Uvježbavanje: Nema probnog pokušaja SLIKA BR. 40 ___________________________________________________________________________ 41.TEST MFLZLP – zanoženje iz ležanja na prsima ___________________________________________________________________________ 1. Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika iznosi 2 minuta 2. Broj ispitivača: 2 ispitivača 3. Rekviziti: Drvena ploča dimenzija 300x50 cm., na čijem je središnjem dijelu iscrtana skala od 0 do 90° i to tako da je os apscise ucrtana 10 cm. iznad donjeg ruba duže stranice ploče, dok os ordinate dijeli ukupnu plohu na dva jednaka dijela. Dvije gimnastičke strunjače na kojima ispitanik izvodi zadatak.

117

4. Opis mjesta izvođenja: Zadatak se izvodi uza zid za koji se pričvršćuje ploča ili uz neki drugi objekt (švedske ljestve) koji može osigurati stabilnost ploče i njezinu okomitost na tlo. Strunjače, koje se dodiruju užim stranicama, prislonjene su uz okomitu ploču. 5. Zadatak: 5.1. Početni položaj ispitanika: Ispitanik legne grudima na strunjače, lijevom stranom uz ploču, tako da mu gornji rubovi zdjeličnih kostiju budu u ravnini sa ordinatom. Ruke su uz tijelo, a glava okrenuta od ploče položena licem na strunjaču. Noge su raširene za širinu kukova, dok noga od ploče dodiruje ploču cijelom dužinom. Stopala nogu su pružena. 5.2. Izvođenje zadatka: Zadatak je ispitanika da potpuno opruženu nogu u koljenu, s ekstenzijom u stopalu (pruženi prsti), podigne uz ploču u zanoženje što više može i da je nekoliko trenutaka zadrži u tom položaju. Pritom ne smije podizati kukove u zrak, niti pogrčiti nogu u koljenu. Zadatak se ponavlja tri puta. 5.4. Položaj ispitivača: Jedan ocjenjivač namješta ispitanika u početnu poziciju i pritišće desni kuk i desnu natkoljenicu (gornji dio) prema dolje, kako bi spriječio podizanje kukova., dok drugi očitava vrijednost postignutog rezultata u stupnjevima. 6. Ocjenjivanje: Upisuju se rezultati sva tri izvođenja u stupnjevima. 7. Uputa ispitaniku: Zadatak se demonstrira uz objašnjenje: «Ovim se zadatkom ispituje gibljivost zglobova kuka. Zadatak se sastoji u tome da iz ovakvog ležećeg položaja (pokazuje se položaj tijela, ruke i glave), podignete potpuno opruženu nogu što više možete. Pazite! Pruženu nogu trebate podizati polagano i zadržati nekoliko trenutaka krajni položaj kako bi se mogao točno očitati rezultat. Je li vam zadatak jasan? Ako jest, možemo početi Uvježbavanje: Nema probnog pokušaja SLIKA BR. 41 ___________________________________________________________________________ 42. TEST MFLRLK – raznoženje ležeći (mjereno kutom) ___________________________________________________________________________ 1. Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika iznosi 1 minutu 2. Broj ispitivača: 1 ispitivač 3. Rekviziti: 2 plave gimnastičke strunjače, veliki školski kutomjer, kreda i uska ljepljiva traka svjetle boje. 4. Opis mjesta izvođenja: Test se izvodi na ravnoj podlozi u prostoriji ili na otvorenom prostoru minimalnih dimenzija 2,5x2,5 m. Na sredini tog prostora postave se 2 strunjače tako da se dodiruju dužim stranama. Po širini jedne strunjače postavi se ljepljiva traka, a na nju kutomjer, tako da je njegov ravni brid do ruba strunjače, a oznaka od 90° na «ucrtanoj» liniji. Na udaljenosti od 0,5 m. od ishodišta kutomjera pa sve do bridova strunjače, označi se skala u stupnjevima s točnošću od 5 stupnjeva. Skala se numerira tako da se oznaka od 0° nalazi na liniji koja dijeli strunjaču na dva jednaka dijela, a na lijevu i desnu stranu od nje slijede veličine od 5,10,15 pa sve do 90°.

118

5. Zadatak: 5.1. Početni položaj ispitanika: Bosonogi ispitanik legne leđima na strunjače, tako da su mu noge i karlica na strunjači na kojoj je ucrtana skala sa stupnjevima, a trup na «praznoj» strunjači. Položaj tijela mora biti takav da linija koja dijeli strunjaču sa skalom na dva jednaka dijela bude u istoj ravnini s uzdužnom osovinom ispitanika. Ruke ispitanika su u odručenju, a noge su paralelne i potpuno opružene. 5.2. Izvođenje zadatka: Zadatak je ispitanika da iz opisanog početnog položaja raznoži što više i da noge zadrži u tom položaju sve dok mu se ne izmjeri za koliko se stupnjeva pomakla lijeva, a koliko desna noga od uzdužne osovine. Zadatak se ponavlja tri puta sa kratkim pauzama između po... koje su dovoljne da se napravi mjerenje... podaci 5.3. Završetak izvođenja zadatka: Zadatak je završen nakon što se registriraju svi rezultati u ... stopne raznoženja 5.4. Položaj ispitivača: Ispitivač stoji do ispitanikovih nogu, kontrolira ispravnost pokreta, mjeri i upisuje rezultate 6. Ocjenjivanje: Rezultat u testu je broj ... izražen u stupnjevima koje ispitanik postigne minimalnim raznoženjem svakom nogom posebno ... se rezultati otklona i lijeve i desne noge od uzdužne osovine tijela, a tek naknadno se zbrajaju. 7. Uputa ispitaniku: Zadatak se demonstrira i ujedno objašnjava: «Ovo je jedan od zadataka kojim se ispituje gibkost u zglobovima kuka. Vaš je zadatak da iz ovog položaja (pokazuje ga), raširite noge što god možete i da krajni položaj zadržite dok ne očitam koliki ste kut postigli. Ovakav ćete pokret ponoviti tri puta zaredom i to uvijek tek kada vam ja kažem da možete. Je li vam zadatak jasan? Ako jest, možemo početi. Uvježbavanje: Ispitanik nema probni pokušaj SLIKA BR. 42 ___________________________________________________________________________ 43. TEST MFLOLB – odnoženje ležeći bočno ___________________________________________________________________________ 1. Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika iznosi 1 minutu 2. Broj ispitivača: 1 ispitivač 3. Rekviziti: Ploča 3x1,5 s označenom skalom u stupnjevima od 0 do 90°. 4. Opis mjesta izvođenja: Prostorija ili otvoren prostor minimalnih dimenzija 4x2 m. Ploča s označenom skalom u stupnjevima učvrsti se u okomitom položaju u odnosu na tlo (npr.uz švedske ljestve). 5. Zadatak: 5.1. Početni položaj ispitanika: Ispitanik legne na lijevi bok (lijeva ruka na koju je položena glava, opružena u produžetku tijela, desna ruka savijena ispred grudi u visini prsne kosti, oslonjena je na 119

tlo). Ispitanik je čitavom stražnjom stranom tijela oslonjen na ploču. U odnosu na skalu sa stupnjevima ispitanik leži tako da okomita linija koja označava 90° prolazi zamišljenom osi koja prolazi kroz vrhove kartice ispitanika. 5.2. Izvođenje zadatka: Ispitanikov je zadatak da nakon znaka «sad» ili «može» odnoži polagano (usporeno) opruženom desnom nogom klizeći po ploči što više može. Napomena: U toku zadatka ispitanik ne smije podizati glavu, okretati kuk niti grčiti koljena. Zadatak se ponavlja tri puta. Između pokušaja ispitanik ima pauzu dok ispitivač ne unese rezultat. 5.3. Završetak izvođenja zadatka: Zadatak je završen nakon trećeg ispravnog pokušaja. 5.4. Položaj ispitivača: Ispitivač sjedi ili kleči ispred ispitanika i ploče i kontrolira izvođenje zadatka. 6. Ocjenjivanje: Registrira se najveći raspon u odnoženju, a broj stupnjeva očita se u visini unutrašnje strane skločnog zgloba noge u odnoženju.Upisuje se rezultat u stupnjevima svakog od tri izvođenja. 7. Uputa ispitaniku: Demonstrira se početni stav uz verbalno objašnjenje, te odnoženje noge naglašavajući klizanje po ploči: «Ovim zadatkom mjeri se gibljivost u zglobovima kuka. Na moj znak «sad» pokušat ćete učiniti što veće odnoženje pruženom nogom, a da pritom ne podignete glavu ili iskrenete kuk (demonstrira se). Isti zadatak ponovit ćete tri puta. Napomena: Pazite! Vrlo je bitno da dižete nogu polagano i da nekoliko trenutaka zadržite krajnju poziciju. Je li vam zadatak jasan? Ako jest, možemo početi SLIKA BR 43 ___________________________________________________________________________ 44. TEST MFLPRK – pretklon na klupi ___________________________________________________________________________ 1. Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika iznosi 2 minuta 2. Broj ispitivača: 1 ispitivač 3. Rekviziti: Klupica visine 40 cm., drveni metar (na kojem su ucrtani centimetri od 1 do 80) dužine 80 cm., širine 3-5 cm. 4. Opis mjesta izvođenja: Mjerenje se može izvoditi u dvorani ili vanjskom terenu minimalnih dimenzija 1x1 m. Na klupici se pričvrsti vertilalno postavljen metar, tako da stoji iznad klupice 30 cm., a ispod klupice 30 cm. Najviša točka metra je nulti centimetar, a uz pod se nalazi 60 cm. 5. Zadatak: 5.1. Početni položaj ispitanika: Ispitanik stoji sunožno na klupici. Vrhovi prstiju su do ruba klupice. Noge su potpuno optužene. Predruči, a šake s opruženim prstima postavi jednu iznad druge, tako da se srednji prsti potpuno poklope.

120

5.2. Izvođenje zadatka: Ispitanik se usporeno (bez trzaja) pretklanja što više može, zadržavajući opružene i noge i ruke. Dlanovima opruženih ruku «klizi» niz skalu metra do najniže moguće točke u kojoj se na trenutak zadrži. Zadatak se ponavlja tri puta. Između pojedinih pokušaja ispitanik ima onoliku pauzu koliko je to potrebno za očitavanje i registriranje rezultata. 5.3. Završetak izvođenja zadatka: Zadatak je završen nakon što ispitivač registrira rezultate tri ispravno izvedena pretklona. 5.4. Položaj ispitivača: Ispitivač stoji na liniji ispitanikovih boka na udaljenosti od oko 50 cm., kontrolira ispruženost ruku i nogu i očitava rezultat. 6. Ocjenjivanje: Mjeri se dubina dohvata u centrimetrima. Test se izvodi tri puta i upisuje svaki rezultat posebno. Napomena: Ispitanik mora biti bos, stopala su paralelna i sastavljena, a vrhovi prstiju postavljeni samo do ruba klupice. Pri izvođenju testa koljena se ne smiju grčiti. Zadatak se ne smije izvoditi zamahom. Ukoliko ispitanik pokušaj izvede neispravno, ponavlja ga. 7. Uputa ispitaniku: Zadatak se demonstrira i istopvremeno opisuje: «Ovim zadatkom ispituje se gibljivost vašeg tijela. Vaš zadatak je da se iz ovog stava (pokazuje), preklonite tako da se prstima ruku što više možete približiti podu. Ruke su opružene, a šaka jedna preko druge tako da se srednji prsti potpuno poklapaju. Pritom koljena ne smijete savijati. Tako sagnuti ostanite za trenutak da se očita rezultat ( ispitivač demonstrira način izvođenja zadatka i posebno naglašava da izvođenje nije dopušteno). Imate tri izvođenja i svako se izvođenje posebno mjeri. Je li vam zadatak jasan? (Daju se dopunska objašnjenja). Uvježbavanje: Ispitanik nema probni pokušaj SLIKA BR. 44 ___________________________________________________________________________ 45. TEST MFLPRR – pretklon raskoračeno ___________________________________________________________________________ 1. Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika iznosi 1 minutu 2. Broj ispitivača: 1 ispitivač 3. Rekviziti: Test se izvodi u prostoriji minimalnih dimenzija 3x2 metra. Za izvođenje testa potreban je zid. Ispred zida povuku se dvije linije duge 2 metra pod kutom od 45° .Vrh kuta dodiruje zid. 4. Opis mjesta izvođenja: Zadatak se izvodi uz okomito postavljenu ploču sa skalom u stupnjevima, uz koju je svojim dužim rubom prislonjena strunjača. 5. Zadatak: 5.1. Početni položaj ispitanika: Ispitanik raznožno sjedne na tlo oslonjen čvrsto leđima i glavom uza zid. Ispružene noge raširi toliko da noge leže iznad linija nacrtanih na podu. U tom položaju ispruži ruke i postavi dlan desne ruke na nadlanicu lijeve ruke, tako da se srednji prsti prekrivaju. Zatim, tako postavljene i opružene ruke spušta na tlo ispred sebe. Ramena i glava za to vrijeme moraju 121

ostati oslonjeni o zid. Mjerilac postavlja metar sa nulom na mjesto gdje ispitanik dodirne tlo vrhovima prstiju. 5.2. Izvođenje zadatka: Zadatak je ispitanika da izvede što dublji pretklon, ali tako da vrhovi prstiju spojenih ruku lagano, tj. bez trzaja klize uz metar po podu. Zadatak se ponavlja tri puta bez pauze. 5.3. Završetak izvođenja zadatka: Zadatak se završava kada ispitanik učini tri ispravna maksimalna pretklona, a ispitivač izmjeri i upiše rezultate. 5.4. Položaj ispitivača: Ispitivač stoji oko 50 cm. u desno od ispitanikovih stopala, kontrolira ispruženost nogu, položaj prstiju ruku i očitava rezultat. 6. Ocjenjivanje: Rezultat u testu je maksimalna daljina dohvata od početnog dodira (nule) do krajnjeg dodira. Rezultat se očitava u centimetrima. Test se izvodi tri puta i upisuje svaki rezultat posebno. Napomena: Pri izvođenju ovog testa ispitanik mora imati opružene noge. Za cijelo vrijeme testa ruke moraju biti spojene i poravnate, a noge na označenim linijama. Ramena u početnom položaju dodiruju zid, a u pretklonu je dopušteno da ispitanik isturi ramena što više naprijed. Mjerilac mora čvrsto fiksirati rukama metar na podu. Nije dopušteno izvesti pretklon zamahom trupa. 7. Uputa ispitaniku: Cijeli zadatak se demonstrira i istovremeno se daje uputa: «Ovim zadatkom ispituje se gibljivost vašeg tijela. Trebate sjesti uza zid, tako da su vam leđa i ramena priljubljena uza zid, noge raširene i opružene, a ruke s lijevim dlanom na desnoj nadlanici pružene naprijed. Tako opružene ruke spustite na pod između nogu.Vaš je zadatak da iz ovog položaja prstima kližete po metru do najdalje moguće točke. Krajnju poziciju zadržite jedan trenutak, sve dok ne očitam rezultat. (Ispitivač demonstrira način izvođenja zadatka i posebno naglašava da izvođenje sa zamahom nije dopušteno.) Isti zadatak ponovit ćete tri puta. Uvježbavanje: Ispitanik nema probni pokušaj. SLIKA BR. 45 ___________________________________________________________________________ 46. TEST MFLPRT – pretklon s trakom ___________________________________________________________________________ 1. Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika iznosi 1minutu 2. Broj ispitivača: 1 ispitivač 3. Rekviziti: Uski, metalni, savitljivi metar 4. Opis mjesta izvođenja: Test se izvodi u prostoriji minimalnih dimenzija 3x2 metra. Na tlu se povuku linije duge dva metra od 45°.Vrh kuta dodiruje zid. 5. Zadatak: 5.1. Početni položaj ispitanika: Ispitanik sjedne pored zida, tako da je leđima oslonjen uza zid. U tom slobodnom položaju slobodno odruči rukama i raznoži tako da su mu noge položene na linije.

122

5.2. Izvođenje zadatka: Zadatak ispitanika je da napravi maksimalno mogući pretklon tijela. Zadatak se ponavlja tri puta, između pojedinih pokušaja ispitanik nema pauzu. 5.4. Položaj ispitivača: Ispitivač stoji do ispitanikove glave, kontrolira ispruženost nogu, postavlja metar i očitava rezultat. 6. Ocjenjivanje: Rezultat u testu je maksimalna dubina pretklona u centimetrima, mjerena od gornjeg ruba sternuma do poda. Mjerilac postavlja nulti centimetar na vrh sternuma (tamo gdje se pripajaju ključne kosti), a očitava razmak na okomito postavljenoj centimetarskoj traci, u centimetrima kod tla. Za vrijeme izvođenja pretklona bokovi ostaju uza zid. Test se izvodi triput, bilježi se svaki rezultat posebno. Napomena: Pri izvođenju testa noge ispitanika moraju ostati opružene u koljenu i položene na liniji. Za vrijeme testa ispitanik može rukama zauzeti slobodni položaj s tim da ne dodiruje tlo.Ramena u početnom položaju dodiruju zid, a u pretklonu ispitanik ramenima ide što više naprijed. 7. Uputa ispitaniku: Zadatak se demonstrira i istovremeno se daje uputa: «Ovim zadatkom ispituje se gibljivost tijela. Vaš je zadatak da iz ovog položaja, pretklanjajući se, približite grudi što više podu. U tom položaju ostanite sve dok ne očitam rezultat. (Ispitivač demonstrira način izvođenja zadatka i posebno naglašava da izvođenje sa zamahom nije dopušteno.) Zadatak ćete ponoviti tri puta. Je li vam zadatak jasan? (Daju se dopunska objašnjenja.)» Uvježbavanje: Ispitanik nema probni pokušaj SLIKA BR. 46 ___________________________________________________________________________ 47. TEST MFLUPO – upor ___________________________________________________________________________ 1. Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika iznosi 1 minutu 2. Broj ispitivača: 1 ispitivač 3. Rekviziti: 1 krojački drveni metar, 1 ravnalo od 50 cm. 4. Opis mjesta izvođenja: Test se izvodi u prostoriji ili na otvorenom prostoru minimalnih dimenzija 2x1 metar. Na tlu se povuku dvije paralelne linije povučene prema naprijed, dvije okomice duge 20 cm. i razdvojene 10 cm. 5. Zadatak: 5.1. Početni položaj ispitanika: Bosonogi ispitanik stoji u malom raskoračnom stavu tako da su unutrašnji dijelovi stopala uz kratke okomite linije, a pete neposredno ispred linije, a leđima je okrenut liniji. Spušta se tijelom prema naprijed i dlanovima se osloni na tlo. Prethodno prste ruku okrene prema vani, tako da su prsti u času kad se osloni dlanovima okrenuti prema stopalima, a korijen šake prema naprijed. U položaju upora koljena moraju biti potpuno opružena, a dlanovi i stopala čitavom površinom prislonjeni su na tlo.

123

5.2. Izvođenje zadatka: Zadatak je ispitanika da naizmjeničnim pomicanjem dlanova u pravcu stopala priđe stražnjoj liniji što bliže može. Zadatak se ponavlja tri puta. Između pojedinih pokušaja ispitanik ima pauzu dok se rezultat očita i unese u protokol. 5.3. Završetak izvođenja zadatka: Zadatak je završen nakon što ispitanik tri puta pravilno izvede zadatak. 5.4. Položaj ispitivača: Ispitivač stoji uz ispitanikov bok, kontrolira opruženost koljena, prilijeganje dlanova i stopala uz tlo, te mjeri i registrira rezultat. 6. Ocjenjivanje: Rezultat u testu je udaljenost krajeva dlana od stražnje linije, nakon što ispitanik više nije u mogućnosti ispravno se pomicati. Rezultat se registrira u centimetrima i to za svaki od tri pokušaja posebno. Mjeri se tako da se uz korijen ispitanikovih šaka postavi ravnalo. Na ravnalo se prisloni metar koji se provuče između ispitanikovih nogu. Očita se udaljenost do unatrašnjeg ruba daljnje linije. Napomena: Neispravno izvršavanje zadatka je: - ukoliko ispitanik nije oslonjen na tlo punim stopalima i punim dlanovima - ukoliko ispitanikove noge nisu ispružene u koljenima. - ukoliko ispitanik za vrijeme primicanja dlanova pomakne stopala. Neispravan pokušaj se ponavlja. 7. Uputa ispitaniku: Zadatak se demonstrira i istovremeno se daje uputa: « Ovo je jedan od zadataka kojim se ispituje gibljivost. Stat ćete ovako i zatim spustiti dlanove na tlo. Dlanove morate postaviti upravo ovako (pokazuje se početni položaj). Vaš će zadatak biti da dlanove što više približite stražnjoj liniji (pokazuje). Pazite, pritom ne smijete odvajati pete, pomicati stopala, savijati noge i koljena, a dlanovi čitavo vrijeme moraju biti oslonjeni čitavom površinom. Taj zadatak ponovit ćete tri puta. Je li vam zadatak jasan? Ako jest, možemo početi. Uvježbavanje: Ispitanik nema probni pokušaj. 8. INSTRUMENTI ZA PROCJENU SILE ___________________________________________________________________________ 48. TEST MDSFDP – fleksija desne podlaktice ___________________________________________________________________________ 1. Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika iznosi 4 minute 2. Broj ispitivača: 1 ispitivač 3. Rekviziti: Elektronski reakcioni dinamometar s uređajem za fiksiranje, slike zadatka, kutomjer 90°. 4. Opis mjesta izvođenja: Na predviđenom mjestu, na fiksacijskom sustavu montira se sonda 200. 5. Zadatak:

124

5.1. Početni položaj ispitanika: Ispitanik leži na leđima, čitavim stopalom uprtim na podlošku stopala. Desna se podlaktica flektira na 90° prema horizontalnoj podlozi. Kut se mjeri kutomjerom. Poveska lancem vezana za sondu stavi se oko radiokarpalnog zgloba. 5.2. Izvođenje zadatka: Na dati znak ispitanik vrši maksimalnu fleksiju desne podlaktice. Zadatak se ponavlja tri puta. Između ponavljanja ispitanik ima pauzu. 5.3. Završetak izvođenja zadatka: Maksimalna fleksije desne podlaktice označava završetak izvođenja zadatka. 5.4. Položaj ispitivača: Ispitivač se postavlja tako da može kontrolirati pravilno izvođenje i očitavati skalu dinamometra. 6. Ocjenjivanje: Mjeri se maksimalna jačina fleksije podlaktice u kilopondima, što se očitava na skali dinamometra. Upisuju se rezultati sva tri izvođenja posebno. 7. Uputa ispitaniku: Zadatak se ne demonstrira, ali se pokazuje slika zadatka. «Ovo je jedan od zadataka kojim se ispituje sila vaše ruke. Zauzmite položaj kao na slici. Vaš je zadatak da podlakticu maksimalno privlačite na tijelo, kao da je želite prisloniti na rame. Je li vam zadatak jasan? Ako jest, možemo početi. Uvježbavanje: Ispitanik nema probni pokušaj SLIKA BR. 48 ___________________________________________________________________________ 49.TEST MDSELP – ekstenzija lijeve podlaktice ___________________________________________________________________________ 1. Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika iznosi 4 minute 2. Broj ispitivača: 1 ispitivač 3. Rekviziti: Elektronski reakcioni dinamometar s uređajem za fiksiranje, kutomjer, slika zadatka. 4. Opis mjesta izvođenja: Na predviđenom mjestu, na fiksacijskom sustavu montira se sonda 200 i dodatak za fiksaciju ramena. 5. Zadatak: 5.1. Početni položaj ispitanika: Ispitanik leži na leđima ramenima uprtim o predviđene podloške. Lijeva podlaktica fiksira se na 90° prema horizontalnoj podlozi: kut se provjeri kutomjerom. Poveska povezana sa sondom stavi se preko radiokarpalnog zgloba. 5.2. Izvođenje zadatka: Na dati znak ispitanik ispruža podlakticu (u pronaciji) što može jače. Zadatak se ponavlja tri puta. Između ponavljanja ispitanik ima pauzu. 5.3. Završetak izvođenja zadatka: Maksimalno opružanje podlaktice označava kraj izvođenja zadatka.

125

5.4. Položaj ispitivača: Ispitivač se postavlja tako da može kontrolirati pravilno izvođenje zadatka i očitavati jačine opružaja. 6. Ocjenjivanje: Mjeri se maksimalna jačina ekstenzije podlaktice u kilopondima, što se očitava na skali dinamometra. Upisuju se rezultati sva tri izvođenja posebno. 7. Uputa ispitaniku: zadatak se demonstrira, ali se pokazuje i slika zadatka. «Ovo je jedan od zadataka kojim se ispituje sila vaše ruke. Zauzmite položaj kao na slici (pokazuje sliku). Vaš je zadatak da podlakticu nastojite maksimalnom silom opružiti. Je li vam zadatak jasan? Ako jest, možemo početi. Uvježbavanje: Ispitanik nema probni pokušaj SLIKA BR. 49 ___________________________________________________________________________ TEST MDSETR – ekstenzija trupa ___________________________________________________________________________ 1. Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika iznosi 4 minute 2. Broj ispitivača: 1 ispitivač 3. Rekviziti: Elektronski reakcioni dinamometar s uređajem za fiksiranje, slika zadatka 4. Opis mjesta izvođenja: Na predviđenom mjestu, na fiksacijskom sustavu montira se sonda 500. 5. Zadatak: 5.1. Početni položaj ispitanika: Ispitanik sjedi uspravno, ispruženih nogu, punim stopalima uprtim o podlogu za stopala. Poveska se stavi preko leđa i ispod pazuha. Ruke ispitanika položene su na prsa. 5.2. Izvođenje zadatka: Na dati znak ispitanik vrši maksimalnu ekstenziju trupa pokret prema natrag. Zadatak se izvodi tri puta. Između pojedinih ponavljanja ispitanik ima pauzu. 5.3. Završetak izvođenja zadatka: Maksimalna ekstenzija trupa označava kraj izvođenja zadatka. 5.4. Položaj ispitivača: Ispitivač se postavi tako da može očitavati skalu dinamometra. 6. Ocjenjivanje: Mjeri se maksimalna jačina ekstenzije u kilopondima. Upisuje se rezultati sva tri izvođenja posebno. 7. Uputa ispitaniku: zadatak se demonstrira ali se pokazuje i slika zadatka. «Ovo jejedan od zadataka kojim se ispituje sila vašeg tijela. Zauzmite položaj kao na slici (pokazuje sliku). Vaš je zadatak da tijelom povlačite prema nazad što više možete Je li vam zadatak jasan? Ako jest, možemo početi. Uvježbavanje: Ispiatnik nema probni pokušaj SLIKA BR. 50

126

___________________________________________________________________________ 51. TEST MDSEPK – ekstenzija lijeve potkoljenice ___________________________________________________________________________ 1. Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika iznosi 4 minute 2. Broj ispitivača: 1 ispitivač 3. Rekviziti: Elektronski reakcioni dinamometar s uređajem za fiksiranje, kutomjer, slika zadatka. 4. Opis mjesta izvođenja: Na predviđenom mjestu, na fiksacijskom sustavu montira se sonda 300 i dodatak za fiksiranje ramena 5. Zadatak: 5.1. Početni položaj ispitanika: Ispitanik leži na grudima, ramenima uprt o predviđene predloške. Karlica ispitanika fiksira se pojasom uz podlogu. Lijeva noga fleksira se tako da potkoljenica bude okomito na horizontalnu podlogu, a natkoljenica leži na podlozi; kut se provjeri kutomjerom. Poveska se stavi preko sredine tabana. Ispitivač rukama fiksira lijevu natkoljenicu i desnu potkoljenicu. Ruke ispitanika su položene na prsa. 5.2. Izvođenje zadatka: Na dati znak ispitanik vrši maksimalnu ekstenziju lijeve potkoljenice. Zadatak se ponavlja tri puta. 5.3. Završetak izvođenja zadatka: Maksimalna ekstenzija potkoljenice označava kraj izvođenja zadatka. 5.4. Položaj ispitivača: Ispitivač se postavi tako da može očitavati skalu dinamometra i fiksirati ispitanikove noge. 6. Ocjenjivanje: Mjeri se maksimalna jačina ekstenzije potkoljenice u kilopondima, što se očitava na skali dinamometra. Upisuje se rezultati sva tri izvođenja posebno. 7. Uputa ispitaniku: Zadatak se ne demonstrira, ali se pokazuje slika zadatka: «Ovim zadatkom želimo ispitati snagu vaših nogu. Zauzmite položaj kao na slici. Vaš je zadatak da potkoljenicu što jače potiskujete prema tlu. Je li vam zadatak jasan? Ako jest, možemo početi Uvježbavanje: Ispitanik nema probni pokušaj SLIKA 51 INSTRUMENTI ZA PROCJENU EKSPLOZIVNE SNAGE ________________________________________________________________ 52. TEST MFEUDR – udarac dlanom naprijed ___________________________________________________________________________ 1. Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika iznosi 3 do 5 minuta

127

2. Broj ispitivača: 1 ispitivač 3. Rekviziti: Naprava za mjerenje sile udarca (udarni dinamometar koji su konstruirali J.Šturm, K. Momirović i F. Krstan), dvije stolarske stezaljke, betonski ili željezni stup pravokutnog profila čija je jedna okomita stranica široka 30 do 40 centimetara. 4. Opis mjesta izvođenja: Zadatak se izvodi na otvorenom ili zatvorenom terenu na kojem je ugrađen čvrsti pravokutni stup visok najmanje 170 cm. Posebna radna površina oko stupa je 2x3 metra. Stolarskim stezaljkama pričvrsti se instrument za udaranje okomito na stup., tako da se jastučić za udaranje nalazi na visini od 150 cm. 5. Zadatak: 5.1. Početni položaj ispitanika: Ispitanik stoji u visokom ispadu prednjom lijevom nogom i drži desnu ruku potpuno ispruženu ravno ispred sebe, te dodiruje vrhovima ispruženih prsti jastučić instrumenta. Lijeva ruka je paralelna sa desnom. Ukoliko ispitanik ne može zauzeti ovu poziciju jer je prenizak ili previsok, premjesti se instrument na zahtijevanu visinu. 5.2. Izvođenje zadatka: Ispitanik iz zadanog položaja izvede najsnažnije što može udarac dlanom naprijed povlačeći istovremeno lijevu ruku prema sebi. Zadatak se ponavlja tri puta. 5.3. Završetak izvođenja zadatka: Zadatak je završen nakon što ispitanik izvede tri uspravna udarca na opisani način. 5.4. Položaj ispitivača: Ispitivač se nalazi uz ispitanika s njegove lijeve strane kontrolirajući sve faze izvođenja zadatka. 6. Ocjenjivanje: Rezultat ispitanika očitava se .... mjerne skale instrumenta, a izražen je u arbitrami... jedinicama. 7. Uputa ispitaniku: zadatak se demonstrira i istovremeno objašnjava: «Ovo je zadatak kojim se mjeri snaga udarca. Vaš je zadatak da iz ovakvog početnog položaja (ispitivač pokazuje) izvedete najsnažnije što možete udarac dlanom po jastučiću ove naprave (ispitivač pokazuje korektno, ali ne previše snažno). Kako bi se moglo utvrditi kolika je sanga udarca nekog čovjeka, potrebno je da svi izvodite udarac na identičan način. Zbog toga najprije trebate naučiti kako izgleda početna pozicija. Treba stati ispred instrumenta, ispružiti potpuno desnu ruku zajedno sa šakom i lagano prisloniti vrhove prsti na sredinu jastučića. Nakon toga iskoračite desnom nogom naprijed i lagano je savijte u koljenu, a lijevu nogu ispružite iza vas. Namještajte se u tom položaju sve dok opružena desna ruka ne bude postavljena okomito na jastučić instrumenta. Podignite zatim i lijevu ruku prema naprijed i kada vam kažem da je položaj dobar, izvedite udarac donjim dijelom dlana najjače što možete. Je li vam zadatak jasan? Ako jest, možemo početi SLIKA BR. 52 ___________________________________________________________________________ 53. TEST MFEUCE – udarac iz sjeda tehničkom «čekić» ___________________________________________________________________________ 1. Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika traje od 3 do 5 minuta 2. Broj ispitivača: 1 ispitivač 128

3. Rekviziti: Naprava za mjerenje sile udarca koji su konstruirali J.Šturm, K. Momirović i F. Krstan (udarni dinamometar), standardni «kozlić», švedska klupa, stolica. 4. Opis mjesta izvođenja: Prostorija ili otvoreni prostor minimalnih dimenzija 1,5 x 5 m. Na dužoj središnjici ovog pravokutnika u blizini jedne uže stranice postavi se stolica okrenuta naslonom prema drugoj užoj stranici. S desne strane stolice postavljena je švedska klupa, a lijeve kozlić. Sprava za mjerenje sile udarca postavi se na klupu s desne strane stolice, vodeći pritom računa da se postolje sprave postavi iznad prednjeg oslonca švedske klupe. 5. Zadatak: 5.1. Početni položaj ispitanika: Ispitanik sjedne na stolicu ne naslanjajući se na naslon i lijevom rukom obuhvati odozgo tapecirani dio kozlića (rub kozlića dodiruje pazuh) fiksirajući na taj način čvrsto vlastiti trup. Šaku desne ruke čvrsto stisne i usporedno oponaša udarac šakom prema dolje, provjeravajući položaj jastučića na instrumentu po kojemu treba udariti. 5.2. Izvođenje zadatka: Ispitanik iz opisanog početnog položaja podigne čvrsto stisnutu desnu šaku visoko iznad ramena i izvede udarac šakom prema dolje (čekić) najsnažnije što može. Zadatak se izvodi tri puta za redom s pauzom između pokušaja koja je dovoljna da se očita rezultat i vrati kazaljka instrumenta na nultu točku. 5.3. Završetak izvođenja zadatka: Zadatak je završen nakon što ispitanik izvede tri pravilna udarca. 5.4. Položaj ispitivača: Mjerilac se nalazi oko 1,5 metar ispred ispitanika, kontrolirajući pravilno izvođenje zadatka. Nakon što ispitanik izvede udarac, ispitivač očita rezultat sa skale instrumenta, unese ga u protokol, namjesti instrument u pravilnu poziciju, a zatim napravi kontrolu položaja ispitanika. 6. Ocjenjivanje: Rezultat ispitanika izražen je u arbitrarnim jedinicama, a očita se sa skale instrumenta. Upisuju se rezultati sva tri udarca. Napomena: Pokušaj je neispravan ako se ispitanik pri zamahu ili udarcu podigne sa stolice ili odvoji pazuh od kozlića. Ponavlja se sve dok ispitanik ne napravi zadatak tri puta ispravno. 7. Uputa ispitaniku: Zadatak se demonstrira i ujedno objašnjava: «Ovo je zadatak kojim se ispituje snaga udarca. Vaš je zadatak da iz sjedećeg položaja izvedete najsnažnije što možete udarac čvrsto stisnutom šakom po jastučiću instrumenta. Potrebno je zauzeti takvu početnu poziciju koja će osigurati da rezultat bude posljedica samo vaše eksplozivne snage, a ne nekih drugih karakteristika (ispitivač obrazlaže i ujedno pokazuje). Sjednite na stolicu i ne naslanjajte se na naslon, zatim čvrsto obrglite trup kozlića, tako da gornji rub dodiruje pazuh. Čvrsto stisnite šaku i provjerite hoće li udarac odsjesti na sredinu jastučića instrumenta. Kada ste spremni, podignite denu ruku visoko iznad ramena i udarite što možete jače. Pazite, kada izvodite udarce ne smijete se podignuti sa stolice, niti odvojiti pazuh od kozlića, jer se udarac neće računati. Još jednom vas upozoravam da šaka mora biti čvrsto stisnuta, jer bi vas u suprotnom mogla zaboljeti ruka. Je li vam zadatak jasan? Ako jest, možemo početi s mjerenjem.

129

SLIKA BR. 53 ___________________________________________________________________________54. TEST MFEUDD – udarac dlanom dolje ___________________________________________________________________________ Uvježbavanje: 1. Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika traje od 3 do 5 minuta 2. Broj ispitivača: 1 ispitivač 3. Rekviziti: Naprava za mjerenje sile udarca koji su konstruirali J.Šturm, K. Momirović i F. Krstan (udarni dinamometar), drveni valjak visine 30 cm. s bazama promjera 35 cm, drveni metar na koji je na visini od 40 cm. učvršćena okomita letvica dugačka 20 cm. 4. Opis mjesta izvođenja: Test se može izvesti na otvorenom ili zatvorenom prostoru, ako postoji čvrsta ravna podloga minimalnih dimenzija 2x2 m. Na sredinu takve podloge postavi se valjak na bazu, a na valjak «udarni dinamometar». 5. Zadatak: 5.1. Početni položaj ispitanika: Ispitanik zauzme poziciju ispada lijevom nogom naprijed neposredno pokraj valjka na kojemu je instrument za mjerenje sile udarca. Lijevom opruženom rukom osloni se na koljeno lijeve pogrčene noge, a dlan desne ruke postavi nježno na jastučić udarnog dinamometra (ljevaci zauzimaju obrnutu poziciju). Kad ispitanik laganim podizanjem i spuštanjem dlana desne ruke ustanovi da se jastučić instrumenta nalazi na putanji budućeg udarca, ispitivač postavi metar s ugrađenom prečkom okomito na rub valjka, okrenuvši prečku prema ispitaniku. Ispitanik zatim podiže dlan s jastučića instrumenta sve dok zapešćem ne dodirne prečku pričvršćenom na drvenom metru. Ako pritom zadrži propisani položaj ostalih dijelova tijela, ispitanik je u ispravnom početnom stavu s dlanom desne ruke podignutim 40 cm. iznad jastučića na instrumentu za udaranje. 5.2. Izvođenje zadatka: Iz početnog položaja ispitanik izvede stražnjim dijelom dlana desne ruke najsnažnije što može udarac po jastučiću udarnog dinamometra ne pomjerajući ostale dijelove tijela. Zadatak se ponavlja dok se ne izvedu tri ispravna pokušaja. Bilježe se rezultati svakog ispravnog udarca. 5.3. Završetak izvođenja zadatka: Zadatak je završen nakon što ispitanik izvede tri uspravna udarca. 5.4. Položaj ispitivača: Ispitivač se nalazi ispred ispitanika, kontrolirajući sve faze izvođenja zadatka. Nakon što ispitanik zauzme položaj ispada lijevom nogom naprijed, ispitivač postavlja metar na rub valjka nasuprot ispitaniku i okreće poprečnu prečku prema njemu. Zatim kontrolira visinu podignutog dlana i položaj ostalih dijelova tijela, te ako je sve u redu, izdaje znak «može» za izvršenje udarca. Nakon izvedenog udarca očita rezultat sa skale instrumenta. Ako je udarac ispravan, upiše ga u protokol, podesi instrument i započne operaciju mjerenja ispočetka. 6. Ocjenjivanje: Rezultat ispitanika izražen je u arbitrarnim jedinicama, a očita se sa skale instrumenta. Upisuju se rezultati sva tri udarca.

130

Napomena: Udarac je neispravan ako ispitanik savine trup prema naprijed pogrčivši lijevu ruku oslonjenu na koljeno prednje noge ili bilo koji drugi način naruši početni položaj ili izvede udarac na drugi način od propisanog. 7. Uputa ispitaniku: Zadatak se demonstrira i ujedno objašnjava: «Ovo je zadatak kojim se ispituje snaga udarca. Vaš je zadatak da iz ovog položaja (polagano pokazuje čitavu kretnju i daje objašnjenja) izvedete, najsnažnije što možete, udarac dlanom po jastučiću naprave za mjerenje snage udarca. Kako bi se moglo ustanoviti kolika vam je snaga udarca, moraju svi ovaj zadatak izvesti na isti način. Zbog toga morate najprije zauzeti propisani početni položaj koji izgleda ovako (pokazuje). Priđete bokom do valjka i stavite nježno dlan desne ruke na jastučić instrumenta. Budući da je jastučić nisko, iskoračite lijevom nogom naprijed i pogrčite je, a desnu nogu opružite nazad. Stavite sad dlan lijeve ruke na koljeno prednje (lijeve) noge i ispružite ruke potpuno u laktu. Iz tog položaje ćete nekoliko puta sasvim lagano podignuti dlan desne ruke s jastučića instrumenta visoko gore i, simulirajući udarac, spustiti dlan ponovo na jastučić. Pazite pritom da ostali dijelovi tijela miruju. Kada utvrdite položaj tijela i smjer udarca postavit ću s vaše desne strane ovaj metar s prečkom, kako bi svatko mogao znati koliko visoko smijete podići dlan. Pazite, udarac izvodite donjim dijelom dlana, tj. onim dijelom koji je bliži zglobu šake. Na opisani način izvest ćete tri udarca za redom. Je li vam zadatak jasan? Ako jest, možemo početi SLIKA BR. 54 ___________________________________________________________________________ 55. TEST MFEBML – bacanje medicinke iz ležanja na leđima ___________________________________________________________________________ 1. Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika iznosi oko 3 minuta 2. Broj ispitivača: 1 ispitivač i 1 pomoćnik (obično slijedeći kandidat po redu) 3. Rekviziti: Medicinka od 3 kg, strunjača, metar, selotejp, kreda 4. Opis mjesta izvođenja: Test se izvodi na otvorenom prostoru ili u dvorani na ravnoj podlozi minimalnih dimenzija 2,5x3 m. Strunjača je postavljena na sredinu uže stranice podloge, dodirujuće je svojom užom stranicom. Duža središnjica prostornog pravokutnika (koja prolazi također i središnjicom strunjače) izvuče se kredom ili selotejpom. Na nju se nanese decimetarska mjerna skala. Nulta točka nalazi se iza strunjače na sjecištu središnjice i uže stranice prostornog pravokutnika. Na tu točku postavi se medicinka od 1 kg. Mjerna skala započinje na udaljenosti od 5 metara od nulte točke, a označi se tako da su jasno vidljivi puni metri označeni dužim okomitim linijama, a također i razmaci u decimetrima kraćim crtama. 5. Zadatak: 5.1. Početni položaj ispitanika: Ispitanik legne leđima na strunjaču okrenut glavom prema medicinki, s lagano raširenim nogama opruženim prema mjernoj skali. Iz tog ležećeg stava dohvati dlanovima i prstima medicinku i namjesti se tako da ruke budu potpuno opružene, ne mijenjajući pri tom položaj medicinke. 5.2. Izvođenje zadatka: Iz početnog položaja ispitanik baci medicinku što jače može u pravcu mjerne skale, ne odižući pritom glavu s podloge. Pomoćnik ispitivača hvata medicinku nakon njezina prvog odskoka i upućuje je nazad prema ispitaniku, lagano je zakotrljavši po tlu. Ispitanik 131

hvata medicinku, postavlja je na isto mjesto, tj. nultu točku i zauzme ponovno istu početnu poziciju. Na taj način ispitanik izvede četiri bacanja za redom. 5.3. Završetak izvođenja zadatka: Zadatak je završen nakon što ispitanik ispravno baci četvrti put medicinku. 5.4. Položaj ispitivača: Ispitivač se nalazi oko 10 metara od ispitanika, nedaleko od mjerne skale. 6. Ocjenjivanje: Rezultat u zadatku je udaljenost izražena u dm od nulte točke do točke prvog dodira medicinke s tlom, tj. okomite projekcije te točke na liniju mjerenja. Registriraju se četiri rezultata. 7. Uputa ispitaniku: Zadatak se demonstrira i ujedno objašnjava: «Ovo je zadatak koji pokazuje kolika je snaga izbačaja. Bacanje započinjete iz ovog početnog položaja: legnete leđima na strunjaču, uhvatite šakama medicinku, a zatim se namjestite tako da ruke budu pružene,a noge blago raširene. Na moj znak «može» izbaciti medicinku najdalje što možete ne savijajući ruke i ne podižući glavu sa strunjače. Tek nakon izbačaja pridignite se u sjed i uhvatite medicinku koju će vam kotljajući uputiti pomoćnik. Ponovno se namjestite u istu početnu poziciju i pričekajte znak za početak. Je li vam zadatak jasan? Ako jest, možemo početi. SLIKA BR. 55 ___________________________________________________________________________ 56. TEST MFEBKL – bacanje košarkaške lopte s grudi iz sjeda na stolici ___________________________________________________________________________ 1. Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika iznosi 1 minutu 2. Broj ispitivača: 1 ispitivač 3. Rekviziti: 1 košarkaška lopta, 1 drvena stolica standardne izrade 4. Opis mjesta izvođenja: Prostorija ili otvoreni prostor minimalnih dimenzija 15x3 metra na čijem je jednom užem kraju u sredini postavljena stolica. Ispred stolice povuče se ravna linija dužine 15 metara. Na toj se liniji iscrta mjerna skala s razmacima u decimetrima. Svaki metar označi se dužom poprečnom linijom uz koju se napiše koja je udaljenost od nulte točke skale. Nulta točka nalazi se u sredini linije koja spaja prednje ivice prednjih nogu stolice. 5. Zadatak: 5.1. Početni položaj ispitanika: Ispitanik sjedne na stolicu ne dodirujući naslon trupom. Noge lagano razmakne i puna stopala postavi na pod. S obje šake uhvati košarkašku loptu i postavi je na grudi. 5.2. Izvođenje zadatka: Ispitanikov je zadatak da obim rukama baci košarkašku loptu što god može dalje od sebe. Isti zadatak se ponavlja tri puta. 5.3. Završetak izvođenja zadatka: Zadatak je završen nakon što ispitanik izvede tri pravilna uzastopna udarca.

132

5.4. Položaj ispitivača: Ispitivač se nalazi na udaljenosti 8-10 metara od ispitanika, udaljen od nacrtane skale 2-3 metra. 6. Ocjenjivanje: Rezultat je dužina leta košarkaške lopte izražena u decimetrima. Registriraju se rezultati tri uzastopna ispravno izvedena bacanja. Napomena: Zadatak se ponavlja: - ako ispitanik u toku izvođenja bacanja dodirne naslon stolice - ako je očigledno da je ispitaniku «iskliznula» lopta - ako ispitanik baci loptu više od 2 metra u stranu od skale za mjerenje 7. Uputa ispitaniku: Zadatak se demonstrira i ujedno objašnjava: « Vaš je zadatak da iz sjedeće pozicije bacite suručno kođšarkašku loptu što možete dalje, pazeći pritom da lopta ne skreće puno u stranu. Na stolici morate zauzeti stabilnu poziciju s nogama malo raširenim i punim stopalima prislonjenim na pod. Loptu prihvatite objema šakama kao što to rade košarkaši (pokazuje se hvat), prislonite je na grudi i bacite što dalje. Pazite, ne smijete se pri izvođenju bacanja nasloniti na naslon stolice, jer se to bacanje neće uvažiti. Izvest ćete uzastopno tri bacanja, a svako pogrešno bacanje ćete ponoviti. Je li vam zadatak jasan? Ako jest, možemo početi. ___________________________________________________________________________ 57. TEST MFEBRL – bacanje rukometne lopte iz sjeda ___________________________________________________________________________ 1. Vrijeme rada: Mjerenje jednog ispitanika traje oko 3 minute 2.

Broj ispitivača: 1 ispitivač

3. Rekviziti: Potpuno napumpana rukometna lopta, strunjača, metar, selotejp, kreda 4. Opis mjesta izvođenja: Ravni prostor na otvorenom ili u velikoj sportskoj dvorani minimalnih dimenzija 40x5 metara. Na sredini kraće stranice postavi se strunjača od koje ide mjerna skala nacrtana po dužoj središnjici pravokutnika. Nulta točka nalazi se u središtu strunjače. Na 10 m.od nulte točke započinje mjerna skala u decimetrima. Svaki puni metar označi se dužom okomitom crtom uz koju se ispiše udaljenost od nulte točke. 5.

Zadatak:

5.1. Početni položaj ispitanika: Ispitanik sjedne na sredinu strunjače u sjed raskoračni i drži boljom rukom rukometnu loptu. 5.2. Izvođenje zadatka: Iz opisanog početnog položaja ispitanik baci loptu jednom rukom najdalje što može. Pomoćnik ispitivača hvata loptu nakon prvog odskoka i vraća je ispitaniku kotrljajući je po zemlji. Zadatak se izvodi tri puta za redom. 5.4. Položaj ispitivača: Mjerilac se nalazi 3- 4 metra od linije gađanja udaljen od ispitanika oko 15 metara. 6. Ocjenjivanje: Rezultat u zadatku je udaljenost izražena u decimetrima od nulte točke do točke prvog dodira lopte s tlom, tj. okomite projekcije te točke na mjernu skalu. U protokol se unose rezultati tri ispravno izvedena bacanja.

133

Napomena: Bacanje se poništava ako ispitanik baci loptu daleko u stranu ili ako je evidentno da mu je lopta iskliznula iz ruke za vrijeme bacanja. 7. Uputa ispitaniku: Zadatak se demonstrira i ujedno objašnjava: « Ovo je zadatak kojim se može izmjeriti snaga izbačaja. Vaš je zadatak da iz sjeda s raširenim nogama bacite loptu jednom rukom što dalje možete, nastojeći da lopta leti u smjeru mjerne skale. Je li zadatak jasan? Ako jest, možemo započeti.» SLIKA BR. 57 ___________________________________________________________________________ 58. TEST MFESDM – skok udalj s mjesta ___________________________________________________________________________ 1. Vrijeme rada: Mjerenje jednog ispitanika traje oko 2 minute 2.

Broj ispitivača: 1 ispitivač

3. Rekviziti: 3 tanke strunjače, 1 reiter odskočna daska, kreda, drveni krojački metar 4. Opis mjesta izvođenja: Prostorija ili otvoreni prostor minimalnih dimenzija 6x2 metra i zid. Do zida se užim krajem postavi strunjača, a u njezinu produžetku ostale dvije. Zid služi za fiksiranje strunjača. Skala za mjerenje dužine skoka počinje na 2 metra od početka strunjače najudaljenije od zida. Od drugog metra pa sve do 3,30 m. povučene su sa svake strane strunjače paralelne linije duge 20 cm., a međusobno udaljene 1 cm. Posebno su označeni puni metri, decimetri i svakih 5 centimetara. Ispred užeg dijela prve strunjače postavi se odskočna daska i to tako da je njezin niži dio do ruba strunjače. 5.

Zadatak:

5.1. Početni položaj ispitanika: Ispitanik stane stopalima do samog ruba odskočne daske, licem okrenut prema strunjačama 5.3. Izvođenje zadatka: Zadatak je završen nakon što ispitanik izvede 4 ispravna skoka. 5.4. Položaj ispitivača: Ispitivač stoji uz rub odskočne daske, kontrolira prelaze li nožni prsti ispitanika preko ruba daske. Nakon što je ispitanik izveo ispravan skok, prilazi strunjači, očitava rezultat i registrira ga. Jedan od ispitanika koji čeka na testiranje nogom podupire dasku na njezinu višem kraju, fiksirajući je tako uz prvu strunjaču. 6. Ocjenjivanje: Registrira se dužina ispravnog skoka u centimetrima od odskočne daske do onog otiska stopala na strunjači koji je najbliži mjestu odraza. Bilježi se dužina svakog od 4 skoka posebno. Napomena: Ispitanik skače bos. Skok se smatra neispravnim u sljedećim slučajevima: - ako ispitanik napravi dupli odraz (poskok) u mjestu prije skoka - ako prstima prijeđe rub daske - ako odraz nije sunožan - ako u sunožni položaj za odraz dođe dokorakom pa taj dokorak poveže s odrazom - ako pri doskoku dodirne strunjaču rukama iza peta - ako pri doskoku sjedne 134

Svaki se neispravan skok ponavlja 7. Uputa ispitaniku: Zadatak se demonstrira i istovremeno se daje uputstvo: « Ovim zadatkom ispituje se sposobnost skakanja udalj s mjesta. Vaš je zadatak da ovako stanete (pokazuje) i odrazom s obje noge istovremeno skočite što dalje možete na strunjaču. I doskok mora biti na dvije noge. Pazite, prije skoka zauzmite pravilan početni položaj, a tek nakon toga skočite. U slučaju neispravnog skoka skačete ponovo. Je li vam zadatak jasan? (Daju se dopunska objašnjenja.) Pripremite se za početak.» Uvježbavanje: Ispitanik nema probni pokušaj SLIKA BR 58 ___________________________________________________________________________ 59. TEST MFESVM – skok uvis s mjesta ___________________________________________________________________________ 1.

Vrijeme rada: Ukupno vrijeme je 30 sekundi po jednom ispitaniku

2.

Broj ispitivača: 1 mjerilac

3. Rekviziti: Daska veličine 150x30x1,5, obojena u crno. Poprečno povučene linije bijelom bojom u razmacima od 1 cm. Kod svake desete linije napisani su brojevi od 210 do 350. Švedski sanduk i vlažna spužva. 4. Opis mjesta izvođenja: Na zidu je obješena daska tako da je donji rub 200 cm. od tla 5.

Zadatak:

5.1. Početni položaj ispitanika: Postavlja se ramenom i kukom (one strane tijela na kojoj je bolja ruka) do zida. Stopala su razmaknuta u širini kukova. Ispitanik uzruči rukom koja je bliža zidu i opružene prste prisloni uz dasku. Mjerilac zabilježi visinu. 5.2. Izvođenje zadatka: Ispitanik se odrazi maksimalnom snagom istovremeno s obje noge u vis i doddirne dasku bližom rukom u najvišoj točki skoka. Prethodno ovlaži prste na spužvi da bi na dasci ostao trag, radi lakšeg očitavanja visine. 5.3. Završetak izvođenja zadatka: Zadatak je obavljen kada ispitanik napravi 4 skoka. 5.4. Položaj ispitivača: Mjerilac za očitavanje rezultata stoji na švedskom sanduku. 6. Ocjenjivanje: Upisuje se razlika u centimetrima između visine dohvata u mirovanju i najvišoj tački pri skoku. Upisuju se rezultati sva četiri izvođenja. Napomena: Ispitanik ne smije prije odraza izvesti poskok. U tom slučaju pokušaj je neispravan, pa se ponavlja. Smiju se praviti zamasi rukama. Pokušaj je neispravan i ako je odraz jednonožni, te ako ispitanik nije uspio ostaviti trag na dasci. Pri očitavanju visine dohvata u mirovanju treba napomenuti da ruku treba naksimalno istegnuti u ramenom zglobu. 7. Uputa ispitaniku: Test se istovremeno objašnjava i demonstrira:

135

« Ovaj zadatak namijenjen je za ispitivanje eksplozivne snage. Sastoji se u tome da izvedete nekoliko maksimalnih vertikalnih skokova. Prije izvođenja prvog skoka postavite se bočno uza zid ispod ploče. Ispružite ruku u ramenom zglobu što možete više i dotaknite ploču u najvišoj točki koja se može iz tog položaja postići. Spustite zatim ruku uz tijelo, razmaknite noge za širinu kukova i skočite vertikalno u zrak najviše što možete. Kad ste u najvišoj točki, dodirnite ploču prstima ruke koja je bliže zidu. Na isti način samo bez prethodne pripremne faze, tj. bez utvrđivanja maksimalnog dohvata iz mirnog stojećeg stava, skočite još tri puta.» SLIKA BR.59 ___________________________________________________________________________ 60. TEST MFESVZ – skok uvis iz zaleta sunožnim odrazom ___________________________________________________________________________ 1.

Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika su 3 minute

2.

Broj ispitivača: 1 ispitivač

3.

Rekviziti: 30 strunjača za judo, gimnastička zaletna staza

4. Opis mjesta izvođenja: Prostorija ili otvoreni prostor minimalnih dimenzija 15x3 metra. Strunjače su složene jedna na drugu u tri različite visine. Prva je najniža, treća najviša. Strunjače po visinama složene su jedna do druge po dužini. Gimnastička staza stavljena je po dužini ispred strunjača i služi kao odrazište. 5.

Zadatak:

5.1. Početni položaj ispitanika: Ispitanik stane na 12 metara udaljenosti od strunjača. 5.2. Izvođenje zadatka: Ispitanik odabere početnu visinu iz zaleta sunožnim odrazom naskoči na strunjaču. Kada ispitanik svlada najveću visinu (ili to učini iz prvog pokušaja), slažu se jedna po jedna strunjača na najveću visinu. 5.3. Završetak izvođenja zadatka: Zadatak je završen nakon što ispitanik postigne svoju najveću visinu. 5.4. Položaj ispitivača: Ispitivač stoji sa strane i kontrolira odražava li se ispitanik u svakom pokušaju sunožno i doskoče li paralelnim stopalima na strunjače. Nakon što ispitanik izvede ispravan skok, visina se povećava stavljanjem novih strunjača. Ocjenjivanje: Registrira se broj strunjača na koje je ispitanik uspio skočiti. Napomena: Ispitanik skače bos. Skok se smatra neispravnim u sljedećim slučajevima: - ako se ispitanik odrazi jednom nogom - ako naskoči na strunjače jednom nogom - ako strunjače dodiruje rukama - ako pri naskoku padne unazad Uputa ispitaniku: Zadatak se demonstrira, a zatim se daje uputstvo: « Zaletite se s udaljenosti od 12 metara, sunožnim odrazom naskočite na strunjače one visine koju sami odaberete kao početnu. Kad ste preskočili strunjače s najvećom visinom, dalje ćemo

136

povećavati visinu dodavanjem jedne po jedne strunjače. Imate pravo po dva pokušaja na svakoj visini. Pripremite se za početak.» Uvježbacvanje: Ispitanik nema probni pokušaj SLIKA BR. 60 ___________________________________________________________________________ 61. TEST MFE20V – sprint iz visokog starta na 20 m ___________________________________________________________________________ 1.

Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika su 3 minute

2.

Broj ispitivača: 1 ispitivač i 1 pomoćni ispitivač

3.

Rekviziti: Dvije daščice, dva stalka za stazu.

4. Opis mjesta izvođenja: Test se izvodi na tvrdoj i ravnoj podlozi u dvorani ili otvorenom prostoru minimalnih dimenzija 30x2 metra. Na 20 metara od startne linije postavljena je linija cilja. Obje linije međusobno su paralelne, a duge su 1,5 metar. 20 metara se mjeri tako da širina startne linije ulazi u mjeru od 20 metara, a širina linije cilja ne. Dva stalka postave se na krajeve linija cilja. 5.

Zadatak:

5.1. Početni položaj ispitanika: Ispitanik stoji u položaju visokog starta iza startne linije 5.2. Izvođenje zadatka: Zadatak je ispitanika da nakon znaka «pozor» i udarca «daščicama» maksimalno brzo prijeđe prostor između dvije linije. Ispitanik ponavlja zadatak četiri puta s pauzom između svakog trčanja. 5.3. Završetak izvođenja zadatka: Zadatak je završen kada ispitanik grudima prijeđe ravninu cilja. 5.4. Položaj ispitivača: Pomoćni ispitivač stoji oko 1 metar iza ispitanika, daje znak za start i kontrolira je li ispitanik učinio prijestup. Ispitivač stoji na liniji cilja, oko 3 metra od stalka, mjeri i registrira vrijeme. 6. Ocjenjivanje: Mjeri se vrijeme u desetinkama sekunde od udarca daščicama do momenta kad ispitanik grudima dođe do vertilkalne (zamišljene) ravni koju omeđuju stalci na cilju. Upisuju se rezultati sva četiri trčanja. Napomena: Ispitanik može trčati bos, ili u teniskama. Površina staze ne smije biti skliska. Na udaljenosti 10 metara od cilja u produžetku staze ne smije biti nikakvih prepreka koje bi onemogućile slobodno istrčavanje ispitanika. U slučaju neispravnog starta (istrčavanje prije pucnja ili prijestup startne linije), starter poziva ispitanika na ponovni start Uputa ispitaniku: Ispitivač demonstrira početni stav za visoki start i istovremeno daje uputstva «Ovim zadatkom želimo ispitati brzinu trčanja. Trebate stati neposredno iza startne linije i zauzeti ovakav stav (pokazuje). Vaš je zadatak de se na znak ´pozor´ pripremite, a da na ovaj signal (ispitivač udari daščicama) koji odmah slijedi što brže pretrčite stazu. Nemojte se zaustavljati prije nego prijeđete liniju cilja. Start vam se ne priznaje ako istrčite prije pucnja ili ako stopalom

137

prijeđete startnu liniju. U slučaju neispravnog starta – start se ponavlja. Je li vam zadatak jasan? (Dati dopunska objašnjenja.) Pripremite se za početak.» Uvježbavanje: Ukoliko je potrebno, ispitivač pomaže ispitaniku da zauzme stav iz kojeg će najlakše startati. SLIKA BR. 61 ___________________________________________________________________________ 62. TEST MFE40V – sprint iz visokog starta na 40 m ___________________________________________________________________________ 1.

Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika su 3 minute

2.

Broj ispitivača: 1 ispitivač i 1 pomoćni ispitivač

3.

Rekviziti: Dvije daščice, dva stalka za stazu.

4. Opis mjesta izvođenja: Test se izvodi na tvrdoj i ravnoj podlozi u dvorani ili otvorenom prostoru minimalnih dimenzija 60x2 metra. Na 40 metara od startne linije postavljena je linija cilja. Obje linije međusobno su paralelne, a duge su 1,5 metar. 40 metara se mjeri tako da širina startne linije ulazi u mjeru od 40 metara, a širina linije cilja ne. Dva stalka postave se na krajeve linija cilja. 5.

Zadatak:

5.1. Početni položaj ispitanika: Ispitanik stoji u položaju visokog starta iza startne linije 5.2. Izvođenje zadatka: Zadatak je ispitanika da nakon znaka «pozor» i udarca «daščicama» maksimalno brzo prijeđe prostor između dvije linije. Ispitanik ponavlja zadatak četiri puta s pauzom između svakog trčanja. 5.3. Završetak izvođenja zadatka: Zadatak je završen kada ispitanik grudima prijeđe ravninu cilja. 5.4. Položaj ispitivača: Pomoćni ispitivač stoji oko 1 metar iza ispitanika, daje znak za start i kontrolira je li ispitanik učinio prijestup. Ispitivač stoji na liniji cilja, oko 3 metra od stalka, mjeri i registrira vrijeme. 6. Ocjenjivanje: Mjeri se vrijeme u desetinkama sekunde od udarca daščicama do momenta kad ispitanik grudima dođe do vertilkalne (zamišljene) ravni koju omeđuju stalci na cilju. Upisuju se rezultati sva četiri trčanja. Napomena: Ispitanik može trčati bos, ili u teniskama. Površina staze ne smije biti skliska. Na udaljenosti 10 metara od cilja u produžetku staze ne smije biti nikakvih prepreka koje bi onemogućile slobodno istrčavanje ispitanika. U slučaju neispravnog starta (istrčavanje prije pucnja ili prijestup startne linije), starter poziva ispitanika na ponovni start Uputa ispitaniku: Ispitivač demonstrira početni stav za visoki start i istovremeno daje uputstva «Ovim zadatkom želimo ispitati brzinu trčanja. Trebate stati neposredno iza startne linije i zauzeti ovakav stav (pokazuje). Vaš je zadatak de se na znak ´pozor´ pripremite, a da na ovaj signal (ispitivač udari daščicama) koji odmah slijedi što brže pretrčite stazu. Nemojte se zaustavljati prije nego prijeđete liniju cilja. Start vam se ne priznaje ako istrčite prije pucnja ili ako stopalom

138

prijeđete startnu liniju. U slučaju neispravnog starta – start se ponavlja. Je li vam zadatak jasan? (Dati dopunska objašnjenja.) Pripremite se za početak.» Uvježbavanje: Ukoliko je potrebno, ispitivač pomaže ispitaniku da zauzme stav iz kojeg će najlakše startati. ___________________________________________________________________________ 63. TEST MFE60V – sprint iz visokog starta na 60 m ___________________________________________________________________________ 1.

Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika su 3 minute

2.

Broj ispitivača: 1 ispitivač i 1 pomoćni ispitivač

3.

Rekviziti: Dvije daščice, dva stalka za stazu.

4. Opis mjesta izvođenja: Test se izvodi na tvrdoj i ravnoj podlozi u dvorani ili otvorenom prostoru minimalnih dimenzija 80x2 metra. Na 60 metara od startne linije postavljena je linija cilja. Obje linije međusobno su paralelne, a duge su 1,5 metar. 60 metara se mjeri tako da širina startne linije ulazi u mjeru od 60 metara, a širina linije cilja ne. Dva stalka postave se na krajeve linija cilja. . 5. Zadatak: 5.1. Početni položaj ispitanika: Ispitanik stoji u položaju visokog starta iza startne linije 5.2. Izvođenje zadatka: Zadatak je ispitanika da nakon znaka «pozor» i udarca «daščicama» maksimalno brzo prijeđe prostor između dvije linije. Ispitanik ponavlja zadatak četiri puta s pauzom između svakog trčanja. 5.3. Završetak izvođenja zadatka: Zadatak je završen kada ispitanik grudima prijeđe ravninu cilja. 5.4. Položaj ispitivača: Pomoćni ispitivač stoji oko 1 metar iza ispitanika, daje znak za start i kontrolira je li ispitanik učinio prijestup. Ispitivač stoji na liniji cilja, oko 3 metra od stalka, mjeri i registrira vrijeme. 6. Ocjenjivanje: Mjeri se vrijeme u desetinkama sekunde od udarca daščicama do momenta kad ispitanik grudima dođe do vertilkalne (zamišljene) ravni koju omeđuju stalci na cilju. Upisuju se rezultati sva četiri trčanja. Napomena: Ispitanik može trčati bos, ili u teniskama. Površina staze ne smije biti skliska. Na udaljenosti 10 metara od cilja u produžetku staze ne smije biti nikakvih prepreka koje bi onemogućile slobodno istrčavanje ispitanika. U slučaju neispravnog starta (istrčavanje prije pucnja ili prijestup startne linije), starter poziva ispitanika na ponovni start Uputa ispitaniku: Ispitivač demonstrira početni stav za visoki start i istovremeno daje uputstva «Ovim zadatkom želimo ispitati brzinu trčanja. Trebate stati neposredno iza startne linije i zauzeti ovakav stav (pokazuje). Vaš je zadatak de se na znak ´pozor´ pripremite, a da na ovaj signal (ispitivač udari daščicama) koji odmah slijedi što brže pretrčite stazu. Nemojte se zaustavljati prije nego prijeđete liniju cilja. Start vam se ne priznaje ako istrčite prije pucnja ili ako stopalom prijeđete startnu liniju. U slučaju neispravnog starta – start se ponavlja. Je li vam zadatak jasan? (Dati dopunska objašnjenja.) Pripremite se za početak.» 139

Uvježbavanje: Ukoliko je potrebno, ispitivač pomaže ispitaniku da zauzme stav iz kojeg će najlakše startati. 10. INSTRUMENTI ZA PROCJENU SNAGE ___________________________________________________________________________64. TEST MRAZGP – zgibovi na vratilu ___________________________________________________________________________ 1.

Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika su 2 minute

2.

Broj ispitivača: 1 ispitivač

3.

Rekviziti: 1 strunjača,1 stolica

4. Opis mjesta izvođenja: Test se izvodi u prostoriji ili otvorenom prostoru na preči podignutoj na visinu od 2,5 metra. Ispod preče namještena je strunjača, a na njoj je postavljena stolica za penjanje ispitanika na preču. 5.

Zadatak:

5.1. Početni stav ispitanika: Ispitanik se popne na stolicu i rukama u širini ramena hvata preču pothvatom. Tijelo, noge i ruke ispitanika vertikalno su opruženi. Ispitivač izmakne stolicu. 5.2. Izvođenje zadatka: Iz početnog stava ispitanik se podiže, savijajući ruke u laktovima, tako da mu brada dođe u visinu preče. Tijelo za vrijeme izvođenja ostaje vertikalno.Zadatak ispitanika je da pravilne zgibove izvede što više puta. Zadatak se ponavlja jedanput. 5.3. Završetak izvođenja zadatka: Zadatak je završen kada ispitanik ne uspije podići tijelo na zadanu visinu. 5.4. Položaj ispitivača: Ispitivač se postavlja tako da može promatrati visinu brade ispitanika i njegov položaj trupa, te glasno broji ispravne pokušaje 6. Ocjenjivanje: Rezultat u testu je maksimalno mogući broj pravilno izvedenih zgibova, od početka rada pa dok ispitanik ne prestane pravilno izvoditi zadatak, tj. počinje praviti preduge pauze između zgibova ili ne uspije izvući tijelo na odgovarajuću visinu. Bilježi se rezultat dovršenih pravilnih zgibova. Napomena: Nije dopušteno da se ispitanik pomaže nogama i tijelom pri podizanju (njih nije dopušten). Ukoliko se tijelo ispitanika zanjiše, ispitivač ga umiruje i to u momentu kada se ispitanik spušta. 7. Uputa ispitaniku: Zadatak se ne demonstrira «Ovo je jedan od zadataka kojim se ispituje snaga i izdržljivost vaših ruku. Preču morate uhvatiti pothvatom u širini vaših ramena i zauzeti položaj visa s opruženim rukama. Vaš je zadatak da, što je moguće više puta, podignete tijelo savijajući ruke u laktovima, dok vam brada ne prijeđe visinu preče. Da biste pravilno izveli zgib, morate pri spuštanju tijela potpuno pružati ruke i ne smijete se pri podizanju pomagati pokretima nogu i trupa. Zgibovi se moraju izvoditi jedan za drugim, bez pauze. Je li vam zadatak jasan? Pripremite se za početak. 140

Uvježbavanje: Ispitanik nema probni pokušaj SLIKA BR. 64 ___________________________________________________________________________ 65. TEST MRABPT – bench press ___________________________________________________________________________ 1.

Vrijeme rada: Procjena ukupnog trajanja testa za jednog ispitanika su 3 minute

2.

Broj ispitivača: 1 ispitivač

3.

Rekviziti: 1 švedska klupa, uteg težine 30 kg (razmak između bučica, utega 60 cm do 1m

4. Opis mjesta izvođenja: Test se izvodi u prostoriji ili otvorenom prostoru (minimalnih dimenzija 3x2 metra) na švedskoj klupi 5.

Zadatak:

5.1. Početni stav ispitanika: Ispitanik leži leđima na švedskoj klupi. Noge su mu polusavijene i stopala oslonjena na tlo lijevo i desno od klupe. Ispitivač podiže uteg držeći ga nathvatom i to tako da su vanjski rubovi njegovih šaka udaljeni 40 cm, zatim prilazi do ispitanikove glave i dodaje mu uteg koji ovaj prihvaća nathvatom u širini ramena. Uteg je na potpuno opruženim rukama. 5.2. Izvođenje zadatka: Ispitanik spušta ruke prema dolje u vertikalnoj liniji i ponovo ih opruža prema gore, ne prislanjajući uteg na grudi. Zadatak je ispitanika da podiže i spušta uteg što više može. Zadatak se izvodi jedanput 5.3. Završetak izvođenja zadatka: Kada ispitanik ne može više pružati ruke u laktovima ili se počinje odmarati između podizanja. Izvođenje zadatka je završeno. 5.4. Položaj ispitivača: Ispitivač stoji bočno od ispitanika u neposrednoj blizini, kontrolira podizanje i spuštanje utega i glasno broji ispravne pokušaje. 6. Ocjenjivanje: Rezultat u testu je maksimalno mogući broj pravilno izvedenih podizanja utega, od početka rada do prestanka rada ili trenutka kada ispitanik ne može više pružati ruke u laktovima ili se počinje odmarati između podizanja. Nepravilno izvedeni pokušaji ne uzimaju se u konačan rezultat. Bilježe se rezultati dovršenih pravilnih podizanja utega. Napomena: Ispitanik ne smije praviti duže pauze između podizanja utega, odvajati trup od klupe i spuštati uteg naglo na grudi da bi se odbio od grudnog koša i tako olakšao podizanje. Isto tako, nije dopušteno podizati prvo jednu, a onda drugu stranu utega. Ispitivač glasno broji i odmah upozorava na greške, preskačući u brojanju nepravilne pokušaje. 7. Uputa ispitaniku: Zadatak se demonstrira bez opterećenja. «Ovo je jedan od zadataka kojim se ispituje snaga i izdržljivost ruku. Na klupu legnete ovako (pokazuje). Nakon toga dodat ćemo vam uteg koji ćete prihvatiit razmaknuvši šake za širinu ramena (pokazuju se pogreške u hvatu). Kad prihvatite uteg, ruke potpuno opružite i uspostavite stabilnu i ravnotežnu poziciju. Vaš je zadatak da uteg podižete i spuštate što više puta možete. Pazite, pri spuštanju utega šipka ne smije doticati grudi, a kada uteg podignete ruke moraju biti opružene u

141

laktovima. Nije dopušteno odmarati se između pojedinih pokušaja, niti odvajati kukove, ramena ili glavu od podloge. Pokušaje izvedene na takav način neću vam brojiti. Je li vam zadatak jasan? Pripremite se za početak. Uvježbavanje: Ispitanik nema probni pokušaj. SLIKA BR. 65 ___________________________________________________________________________ 66. TEST MRCDTT – podizanje trupa s teretom ___________________________________________________________________________ 1.

Vrijeme rada: 3 minute

2.

Broj ispitivača: 1 ispitivač

3.

Rekviziti: 2 strunjače, uteg težine 20 kg, stalak

4. Opis mjesta izvođenja: Prostorija ili otvoreni prostor minimalnih dimenzija 4x2 metra. Strunjače se postave jedna do druge tako da se dodiruju užim stranama. 5.

Zadatak:

5.1. Početni stav ispitanika: Ispitanik leđima legne na strunjaču. Noge su postavljene i ispružene na strunjaču. Pomoćni ispitivač fiksira mu noge. Ispitanik se postavi u sjedeći stav. U ravnini boka, na oko 30 cm., postavi se stalak. Nakon toga ispitanik ponovo legne. (Uteg mu se stavi na grudi tako da stoji između bradavica i vrha grudne kosti.) Ispitanik drži teret objema rukama nathvatom na grudima. 5.2. Izvođenje zadatka: Ispitanikov je zadatak da napravi što više podizanja trupa do sjeda i spuštanja u ležeći položaj. Zadatak se izvodi jedanput. 5.3. Završetak izvođenja zadatka: Zadatak je završen kad ispitanik ne može više nijednom tijelo podići u ispravan sjed. 5.4. Položaj ispitivača: Ispitanikove noge fiksira jedan od ispitanika koji čeka na testiranje (sjedne mu na noge odmah do stopala, a dlanovima pritiskuje koljena), ispitivač kontrolira visinu podizanja stojeći na oko 1 metar od stalka i glasno brojeći ispravne pokušaje. 6. Ocjenjivanje: Rezultat u testu je broj ispravnih podizanja do sjeda. Napomena: Ispitivač glasno broji ispravno izvedene pokušaje i upozorava ispitanika na pogreške pri radu. Ispitivač kontrolira jesu li ispitanikova leđa dosegla liniju okomice. Kao neispravan pokušaj računa se onaj pri kojem ispitanik uteg odvoji od tijela ili ga spusti, savije glavu prema naprijed, savije nogu ili ne dosegne liniju vertikale. Kao neispravan računa se i pokušaj kod kojeg se ispitanik «odbio» od strunjače ili je na strunjači imao pauzu dužu od 2 sekunde. 7.

Uputa ispitaniku: Zadatak se demonstrira s opterećenjem i istovremeno se opisuje:

«Ovo je zadatak kojim ćemo ispitati snagu i izdržljivost vašeg tijela. Zadatak će vam biti da što više puta sjednete i legnete. Moje brojanje bit će vam znak jeste li se dovoljno podigli. Pazite, vaš je zadatak da napravite što više podizanja i spuštanja tijela, ali tako da ne savijate noge i ne odvajate 142

uteg s grudi. Nije dopušteno da se na strunjači odmarate, niti da se od nje odbijate. Je li vam zadatak jasan? Pripremite se za početak.» Uvježbavanje: Ispitanik nema probni pokušaj SLIKA BR. 66 ___________________________________________________________________________ 67. TEST MRLPCT – polučučnjevi s teretom ___________________________________________________________________________ 1.

Vrijeme rada: Procjena ukupnog vremena za mjerenje jednog ispitanika je oko 4 minute.

2.

Broj ispitivača: 1 ispitivač i 2 pomagača

3. Rekviziti: Olimpijski uteg težine 60 kg. čija je šipka omotana na srednjem dijelu spužvom, 2 stalka za uteg podignuta na 1,5 metar, švedska klupa, 10 daščica dimenzija 10x10x2 cm. 4. Opis mjesta izvođenja: 1 m ispred jednog kraja švedske klupe postavljeni su stalci i na njima uteg od 60 kg. Pokraj švedske klupe složene su daščice. 5.1. Početni stav ispitanika: Ispitanik stane u mali raskoračni stav ispred kraja klupe, okrenut prema stalcima. Napravi polučučanj bez opterećenja tako da su mu butine paralelne s podlogom. Ispitivač na kraj klupe namjesti toliko daščica, stavljajući ih jednu na drugu, da ispitanik u položaju opisanog polučučnja gluteusima dodiruje gornju daščicu. Tek nakon ove procedure ispitanik odlazi od stalka, hvata pažljivo nathvatom šipku pazeći da ima jednak razmak od šake do ploča utega. Podvlači glavu ispod šipke i uspravlja se s utegom na leđima. Vraća se natraške do kraja klupe i stane u mali raskoračni stav. 5.2. Izvođenje zadatka: Ispitanik se iz opisanog početnog položaja ravnomjernim tempom spušta u polučučanj i podiže do potpuno opruženih nogu, dodirujući svaki put u najnižoj točki gornju daščicu. Zadatak se izvodi samo jedanput. 5.3. Završetak izvođenja zadatka: Zadatak se prekida kada se ispitanik ne može više podići iz polučučnja. 5.4. Položaj ispitivača: Ispitivač se nalazi s desne strane ispitanika i za vrijeme izvođenja zadatka pridržava daščice i kontrolira rad ispitanika. Dva pomoćnika stoje sa svake strane ispitanika u produžetku krajeva šipke utega. Držeći ruke spojene ispred sebe, kontroliraju kretanje utega i ponašanje ispitanika. Kada ispitanik više ne može dalje raditi pomoćnici prihvataju uteg za njegove kraje, podižu ga u vis, oslobađajući tako ispitanika, odnose ga nazad i postavljaju na stalke. 6.

Ocjenjivanje: Rezultat u testu je broj pravilno izvedenih podizanja iz polučučnja.

Napomena: Ispitanik ne smije praviti duže pauze između podizanja, pretklanjati se niti potpuno sjesti na daščice. 7. Uputa ispitaniku: Zadatak se demonstrira bez opterećenja i ujedno obrazlaže. «Ovo je zadatak kojim se mjeri snaga nogu. Vaš je zadatak da izvodite jednakim ritmom polučučnjeve s utegom od 60 kg na leđima (pokazuje bez opterećenja). Pazite, leđa cijelo vrijeme rada moraju biti opružena. Ispravni polučučanj je samo onaj kad se spustite toliko nisko da su natkoljenice paralelne sa podlogom, a leđa ravna. Radi toga ćete najprije isprobati kretnju bez 143

utega, a zatim ćete otići po uteg. Pod uteg se ulazi tako da najprije odmjerite dobar hvat na šipki, a to znači da su šake jednako udaljene od ploča utega (pokazuje se). Nakon toga podvucite se pod uteg i podignite se s njim. Popravite položaj utega ako je potrebno i vratite se natraške do klupe. Kada zauzmete pravilnu poziciju, tj. lagani raskoračni stav, započnite s radom i ne prekidajte sve dok se više ne budete mogli uspraviti. Još jedanput, pazite stalno na leđa. Kad više ne budete mogli, sjedite – a pomoćnici će preuzeti uteg. Je li zadatak jasan? Ako jest, možemo započeti Uvježbavanje: Ispitanik nema probni pokušaj SLIKA BR. 67 ___________________________________________________________________________ 68. TEST MSAIFL – izdržaj tereta u fleksiji ___________________________________________________________________________ 1.

Vrijeme rada: Procjena ukupnog vremena za mjerenje jednog ispitanika je oko 3 minute.

2.

Broj ispitivača: 1 ispitivač

3. Rekviziti: Uteg težine 25 kg (razmak utega 60 cm – 1m), 1 štoperica, dije letvice spojene pod kutom od 90°, slika zadatka 4. Opis mjesta izvođenja: Test se izvodi u prostoriji ili otvorenom prostoru pokraj zida (minimalne dimenzije 2x2 m). 5.

Zadatak

5.1. Početni stav ispitanika: Ispitanik je u stojećem stavu pokraj zida, naslonjen na zid karlicom, leđima i glavom. Stopala su udaljena od zida 1 do 2 stope i malo raskoračena. Koljena su opružena. Ispitanik savija laktove do kuta od 90°, hvata pothvatom u širini ramena uteg koji mu dodaje ispitivač. Laktovi su sa strane trupa (bez uporišta na tijelo ili zid). Izdržaj počinje kada ispitanik prihvati uteg. 5.2. Izvođenje zadatka: Zadatak je ispitanika da izdrži u zadanom položaju što duže može. Zadatak se ponavlja dva puta s pauzom dovolnjom za potpuni oporavak. 5.3. Završetak izvođenja zadatka: Kada ispitanik više ne može zadržati zadani položaj, te mijenja kut u zglobu lakta, odvaja glavu, ramena i kukove od zida ili savija koljena, izvođenje zadatka je završeno. 5.4. Položaj ispitivača: Ispitivač stoji bočno od ispitanika da bi mogao kontrolirati položaj laktova, tijela i nogu ispitanika. 6. Ocjenjivanje: Rezultat u testu je vrijeme u kojem ispitanik zadržava položaj savijenih ruku s teretom od momenta kada teret prihvati do trenutka kada više ne može zadržati zadani položaj, te mijenja kut u lakatnim zglobovima, odvaja glavu, ramena i kukove od zida ili savija koljena. Vrijeme se mjeri i bilježi u punim sekundama za oba izdržaja posebno. Napomena: Ispitivač kontrolira kut lakatnog zgloba letvicama spojenim pod kutom od 90°. Nije dopušteno odvajanje glave, ramena i kukova od zida, savijanje koljena i pomicanje stopala. Ispitanik ne smije niti u jednom trenutku dodirnuti laktovima bokove, trbuh ili zid iza sebe. Kad

144

ispitanik promijeni položaj ruku, ispitivač prekida daljnje izvođenje zadatka bez obzira je li ispitanik kasnije korigirao položaj. 7.

Uputa ispitaniku: Zadatak se demonstrira bez opterećenja, pokazuje se slika zadatka.

«Ovo je jedan od zadataka kojim se ispituje snaga i izdržljivost vaših ruku. Stat ćete do zida na ovaj način (pokazuje), te ću vam u ruke staviti uteg. Vaš će zadatak biti da u tom položaju ostanete što duže možete. Spuštanje ili podizanje utega, oslanjanje laktova na tijelo ili zid, odvajanje glave, ramena ili kukova od zida, savijanje nogu i pomicanje stopala nije dopušteno. Ponovnim vraćanjem u pravilni položaj ne možete nastaviti izvođenje zadatka.» Uvježbavanje: Ispitanik nema probni pokušaj. U toku izvođenja zadatka, ispitanik se ne smije posebno stimulirati ni na koji način. SLIKA BR. 68 __________________________________________________________________________ 69. TEST MSASKL – izdržaj u skleku __________________________________________________________________________ 1.

Vrijeme rada: Procjena ukupnog vremena za mjerenje jednog ispitanika je oko 3 minute.

2.

Broj ispitivača: 1 ispitivač

3.

Rekviziti: Ruče, dvije letvice spojene pod kutom od 90°, 1 štoperica, 1 strunjača, stolica

4. Opis mjesta izvođenja: Test se izvodi u prostoriji ili otvorenom prostoru na razboju namještenom tako da su pritke na visini od 160 cm. Razmak između pritki regulira se prema širini ramena ispitanika. Ispod pritki postavljena je strunjača, a na njoj stolica. 5.

Zadatak:

5.1. Početni stav ispitanika: Ispitanik stoji čelom oklrenut prema užem dijelu razboja. Nathvatom uhvati krajeve pritki tako da su palčevi okrenuti prema unutra. Pomoću stolica dođe u položaj upora na opruženim rukama, a zatim se spusti u položaj poluskleka tako da mu je kut između podlaktice i nadlaktice 90°. Prethodno se odmakne stolica. Pogled je usmjeren ravno naprijed. 5.2. Izvođenje zadatka: Zadatak ispitanika je da u opisanom položaju izdrži što duže može. Zadatak se ponavlja dva puta s pauzom dovoljnom za potpuni oporavak. 5.3. Završetak izvođenja zadatka: Kada ispitanik ne može više izdržati položaj skleka pod datim kutom, povećava ili smanjuje lakatni kut, savija noge ili trup, izvođenje zadatka je završeno. 5.4. Položaj ispitivača: Ispitivač stoji bočno od ispitanika da bi mogao kontrolirati kut zgloba lakta i položaj tijela. 6. Ocjenjivanje: Rezultat u testu je vrijeme kojem ispitanik zadržava položaj skleka od spuštanja u sklek pod odgovarajućim kutom (90°) do trenutka kada više nije u stanju zadržati zadani položaj (smanji ili povećava kut u zglobu lakta, savija noge ili trup). Vrijeme se mjeri i bilježi u punim sekundama za oba izdržaja posebno.

145

Napomena: Nije dopušteno njihanje tijela za vrijeme izvođenja, dodirivanje razboja bilo kojim dijelom tijela osim šakama, mijenjanje kuta u zglobu lakta za vrijeme izvođenja, širenje ili savijanje nogu. Ispravnost kuta se povremeno kontrolira drvenim letvicama. Ako se kut povećava ili smanjuje za više od 10°, rad se prekida bez obzira je li ispitanik kasnije korigirao kut. Uputa ispitaniku: Zadatak se ne demonstrira, ali se pokazuje slika: «Ovo je jedan od zadataka kojim se ispituje snaga i izdržljivost vaših ruku. Postavit ćete se u ovaj stav na razboju (pokazuje upor na opruženim rukama), a zatim ćete se spuštati dok vam ne kažem ´dobro je´. Vaš je zadatak da u tom položaju ostanete što duže možete. Podizanje ili spuštanje tijela, širenje ili savijanje nogu, kao i dodirivanje razboja bilo kojim dijelom tijela osim šakama nije dopušteno. Je li vam zadatak jasan? Pripremite se za početak.» Uvježbavanje: Ispitanik nema probni pokušaj SLIKA BR. 69 ___________________________________________________________________________70. TEST MSCHIL – horizontalni izdržaj na leđima ___________________________________________________________________________ 1.

Vrijeme rada: Procjena ukupnog vremena za mjerenje jednog ispitanika je oko 3 minute.

2.

Broj ispitivača: 1 ispitivač

3. Rekviziti: Švedski sanduk, plava (tanka) strunjača, štoperica, 2 stalka, letvica, bučica težine 15 kg, krojački metar, slika zadatka 4. Opis mjesta izvođenja: Prostorija ili otvoreni prostor minimalnih dimenzija 3x2 m. Iz sanduka se izbace najveća dva okvira. Strunjača se postavi tako da je veći dio njezine dužine oslonjen na užu stranu sanduka, a manji na tlo. Strunjača služi kao osiguranje ukoliko ispitanik pri izvođenju zadatka padne. 5.

Zadatak:

5.1. Počeni stav ispitanika: Ispitanik sjedne na švedski sanduk tako da je leđima okrenut strunjači. Sjesti treba tako da mu je kraj stražnjice poravnat sa rubom sanduka. To se provjeri metrom. Zatim se ispitaniku fiksiraju noge i na grudi mu se stavi uteg. Uteg treba stajati između bradavica i ključnih kosti. Ispitanik nakon toga treba leći potpuno ispravljen pri čemu tijelo nema nikakav oslonac. Stalci s letvicama postave se na oko 50 cm. od sanduka. Letvica je paralelna sa sandukom i njezin donji dio je u visini tapeciranog dijela sanduka. 5.2. Izvođenje zadatka: Ispitanik naprezanjem mišića treba što duže ostati u ispruženom stavu s utegom na grudima. Zadatak se izvodi dva puta sa pauzom dovoljnom za potpuni odmor. 5.3. Završetak izvođenja zadatka: Zadatak se prekida kad ispitanik više nije u stanju održavati zadani položaj. 5.4. Položaj ispitivača: Jedan ispitanik koji čeka na ispitivanje fiksira ispitaniku noge (sjedne na noge u visini gležnja, a dlanovima potiskuje koljena). Dva ispitanika dodaju uteg i čekaju dok im ispitivač ne dade znak da prihvate uteg. Ispitivač stoji na oko 1 m. do ispitanikovih nogu, kontrolira ispitanikov položaj i mjeri vrijeme. 146

Ocjenjivanje: Registrira se vrijeme u sekundama od trenutka kad ispitanik dođe u početni horizontalni stav s utegom na prsima, do trenutka kada taj položaj napusti. Registriraju se rezultati dva pokušaja. Napomena: Ispitivač kontrolira spuštanje i podizanje ispitanikova tijela krojačkim metrom. Nakon što ispitanik dovede tijelo u horizontalni položaj, ispitivač na metru obilježi visinu vrha ramena. Tokom zadatka vrh ramena može se pomicati na plus ili minus 5 cm. od te točke. Čim ispitanik zauzme neispravan položaj (odvajanje utega, savijanje trupa ili podizanje glave), zadatak se prekida. 7. Uputa ispitaniku: Ispitaniku se demonstrira na koji način će zauzeti osnovni stav i kako će obaviti zadatak. «Ovo je jedan od zadataka kojim se ispituje izdržljivost vašeg tijela. Uteg ćete prisloniti na grudi (pokazuje). Vaš će zadatak biti da spustite tijelo tako da su vam na istoj liniji noge, tijelo i glava. U tom položaju ćete ostati što duže možete. Pazite, tokom zadatka ne smijete savijati niti tijlo, niti noge, a uteg mora neprekidno biti na vašim grudima. Ne smijete podizati ni glavu (pokazuje što se ne smije). Kad više ne budete mogli izdržati, pomaknete uteg i siđete sa sanduka. Je li vam zadatak jasan? Ako jest, pripremite se za početak. Uvježbavanje: Ispitanik nema probni pokušaj SLIKA BR. 70 ___________________________________________________________________________ 71. TEST MSLIZP – izdržaj tereta u polučučnju ___________________________________________________________________________ 1.

Vrijeme rada: Procjena ukupnog vremena za mjerenje jednog ispitanika je oko 3 minute.

2.

Broj ispitivača: 2 ispitivača

3. Rekviziti: Olimpijski uteg na kojem je namještena težina od 70 kg, šipka utega obavijena je u sredini spužvom (50 cm.), dvije daščice spojene pod kutom od 90°, štoperica, tapecirani okvir švedskog sanduka, slika zadatka, dva stalka za pridržavanje utega podignuta na visinu od 150-160 cm. 4. Opis mjesta izvođenja: Test se izvodi u prostoriji ili otvorenom prostoru minimalnih dimenzija 3x2 m. Poklopac švedskog sanduka vertikalno stoji uza zid ili bilo kakvu čvrstu okomicu koja je visoka najmanje kao okomiti okvir švedskog sanduka. Jedan i pol metar ispred okvira sanduka su stalci, a na njima šipka utega. 5.

Zadatak:

5.1. Početni stav ispitanika: Ispitanik stane između okvira švedskog sanduka i stalaka gledajući u smjeru stalaka. Uhvati šipku rukama izvan tapeciranog dijela i podvuče se tako da mu šipka leži na ramenima iza glave. Podigne se sa utegom i provjeri je li težina utega ravnomjerno raspoređena na plećima. Povuče se natraške i nasloni cijelom dužinom leđa na tapecirani okvir. Jedan mjerilac i jedan od ispitanika podupru krajeve šipke utega i rasterete ispitanika koji se, ne ispuštajući odabrani hvat rukama, spusti niz poklopac sanduka sve dok mu potkoljenice i natkoljenice ne zatvore pravi 147

kut. Noge su pritom paralelne i razmaknute u širini kukova. U tom momentu ispitivač i ispitanik koji su pridržavali uteg puste krajeve šipke i dlanove postave 10-15 cm. ispod krajeva šipke. 5.2. Izvođenje zadatka: Zadatak je ispitanika da u zadanom položaju s opterećenjem izdrži što duže može. 5.3. Završetak izvođenja zadatka: Zadatak je završen nakon što ispitanik promijeni kut između potkoljenice i natkoljenice. 5.4. Položaj ispitivača: «Pomoćni» ispitivač i jedan ispitanik koji čeka na testiranje za vrijeme zadatka stoje spremni za prihvaćanje utega nakon što ispitanik ne može održati opterećenje. Ispitivač kontrolira kut u koljenu, a vrhovima svojih stopala stane do ispitanikovih kako se ispitanik ne bi klizao. Ispitivač mjeri vrijeme i registrira ga. 6. Ocjenjivanje: Rezultat u testu je vrijeme mjereno u sekundama u kojem ispitanik izdrži sa teretom na leđima od trenutka kad pomoćni ispitivač i ispitanik potpuno prepuste teret utega ispitaniku koji radi, do trenutka kada više ne može držđati teret, ili promijeni položaj koljena ili trupa. Napomena: Dopuštene su samo minimalne izmjene zadanog položaja. Nije dopušteno mijenjanje kuta koljena za više od 10°. Za vrijeme izvođenja zadatka leđa ispitanika moraju neprekidno biti prislonjena uz sanduk. Nije dopušteno pomicanje nogu sa stojnwe površine, niti pomicanje tereta na leđima. 7. Uputa ispitaniku: Dio zadatka se demonstrira i istovremeno se daje uputa, a dio se pokazuke na slici. «Ovim zadatkom želimo ispitati snagu i izdržljivost vaših nogu. Najprije je potrebno da dobro namjestite uteg na pleća. To se izvede na ovaj način (demonstrira se ulazak pod uteg i hvat rukama). Nakon toga se vratite natraške do sanduka, a zatim se spustite u položaj koji je opisan na slici (dalnja objašnjenja provode se pomoću crteža)». SLIKA BR. 71 11. INSTRUMENTI ZA PROCJENU IZDRŽLJIVOSTI ___________________________________________________________________________ 72. TEST FAE 15´ - vožnja na biciklergometru u trajanju od 150 sekundi ___________________________________________________________________________ 1.

Vrijeme rada: Procjena ukupnog vremena za testiranje jednog ispitanika je 20 minuta.

2.

Broj ispitivača: 2 ispitivača

3. Rekviziti: Biciklergometar, štoperica i metronom. Postoji mogućnost upotrebe posebnih brojača okretaja što smanjuje broj ispitivača na jednog 4.

Opis mjesta izvođenja: Prostorija ili otvoreni prostor minimalnih dimenzija 2,5x2,5 m.

5.

Zadatak

148

5.1. Početni položaj ispitanika: Ispitanik zauzme položaj za rad na biciklergometru i počne okretati pedale u ritmu metronoma koji je namješten na frekvenciju od 100 udaraca u minuti. Na svaki udar metronoma ispitanik izvodi jedan poluokret pedala. Istovremeno ispitivač određuje silu otpora i onog trenutka kada ova dostigne 3 Kp (29,43 N), daje znak ispitaniku za početak rada, a mjerilac započinje mjerenjem vremena i brojanjem okretaja. 5.2. Izvođenje zadatka: Ispitanik vozi biciklergometar sa što većim brojem okretaja tokom 15 minuta uz konstantnu silu od 3 Kp 5.3. Završetak izvođenja zadatka: Zadatak je završen isticanjem petnaeste minute vožnje, tada se prekida brojanje i otpušta otpor, te ispitanik vozi kraće vrijeme bez opterećenja. 6.

Ocjenjivanje: Mjeri se broj okretaja svake minute i registrira se u listu za upis rezultata.

Napomena: Opis rada odgovara biciklergometru tipa Bodygard Ergometer 990. 7. Uputa ispitaniku: Ispitaniku se objasni način rada i postavlja zadatak vožnje biciklergometra u trajanju od 15 minuta sa što većim brojem okretaja, ali tako da se zadatak ne prekida do isteka posljednje minute. Tabela intenziteta opterećenja uz zadanu silu, za Bodygard Ergometer 990 uz 50 okreta/min ___________________________________________________________________________ 6 5 4 3 2 1 ___________________________________________________________________________ 18000 15000 12000 9000 6000 3000 NM/min ___________________________________________________________________________ 1800 1500 1200 150 100 50 Kpm/min ___________________________________________________________________________ 4.2 3.5 2.8 2.1 1.4 0.7 WATT ___________________________________________________________________________ Kcal/min ___________________________________________________________________________ SLIKA BR 72 ___________________________________________________________________________ 73. TEST FAN 150 – vožnja na biciklergometru u trajanju od 150 sekundi ___________________________________________________________________________ 1.

Vrijeme rada: Procjena ukupnog vremena za testiranje jednog ispitanika je 5 minuta.

2.

Broj ispitivača: 2 ispitivača

3. Rekviziti: Biciklergometar, štoperica i metronom. Postoji mogućnost upotrebe posebnih brojača okretaja što smanjuje broj ispitivača na jednog 4.

Opis mjesta izvođenja: Prostorija ili otvoreni prostor minimalnih dimenzija 2,5x2,5 m.

5.

Zadatak

149

5.1. Početni položaj ispitanika: Ispitanik zauzme položaj za rad na biciklergometru i počne okretati pedale u ritmu metronoma koji je namješten na frekvenciju od 100 udaraca u minuti. Na svaki udar metronoma ispitanik izvodi jedan poluokret pedala. Istovremeno ispitivač određuje silu otpora i onog trenutka kada ova dostigne 4 Kp (39,24 N), daje znak ispitaniku za početak rada, a mjerilac započinje mjerenjem vremena i brojanjem okretaja. 5.2. Izvođenje zadatka: Ispitanik vozi biciklergometar 150 sekundi uz maksimalno mogući broj okretaja i konstantnu silu od 4 Kp 5.3. Završetak izvođenja zadatka: Test je završen nakon 150 sekundi, tada se otpušta otpor i ispitanik vozi kraće vrijeme bez opterećenja. 6.

Ocjenjivanje: Mjeri se broj okretaja svakih pola minute i registrira se u listu za upis rezultata.

Napomena: Opis rada odgovara biciklergometru tipa Bodygard Ergometer 990. 7. Uputa ispitaniku: Ispitaniku se objasni način rada i postavlja zadatak vožnje biciklergometra u trajanju od 150 sekundi sa uz maksimalni broj okretaja pedala biciklergometra. Tabela intenziteta opterećenja uz zadanu silu od 50 okreta/min ___________________________________________________________________________ 6 5 4 3 2 1 ___________________________________________________________________________ 18000 15000 12000 9000 6000 3000 NM/min ___________________________________________________________________________ 1800 1500 1200 900 600 300 Kpm/min ___________________________________________________________________________ 300 250 200 150 100 50 WATT ___________________________________________________________________________ 4.2 3.5 2.8 2.1 1.4 0.7 Kcal/min ___________________________________________________________________________ SLIKA BR. 73 ___________________________________________________________________________ 74. TEST FAE15T – trčanje u vremenu od 15 minuta ___________________________________________________________________________ 1.

Vrijeme rada: Procjena ukupnog vremena za testiranje jednog ispitanika je 20 minuta.

2.

Broj ispitivača: Jedan ispitivač po jednom ispitaniku

3. Rekviziti: Štoperica i dovoljan broj stalaka za oznaku dionica od po 5 metara tokom cijele dužine staze 4. Opis mjesta izvođenja: Zadatak se izvodi na atletskoj stazi ili trasiranoj stazi na prostoru minimalnih dimenzija 40x20 metara. Stalci za oznaku postavljeni su u razmaku od po 5 metara cijelom dužinom staze.

150

5. Zadatak: Zadatak ispitanika (ili homogene grupe ispitanika) sastoji se u trčanju optimalnom brzinom, da bi se pretrčala što duža dionica u zadanom vremenu od 15 minuta 6. Ocjenjivanje: Mjerilac registrira svaki pretrčani krug. U trenutku isticanja petnaeste minute mjerilac registrira i broj udaljenosti od po 5 m od starta. Cjelokupni učinak pretvara u ukupnu pretrčanu dužinu s točnošću od 5 metara i upisuje u listu za registraciju rezultata. 7. Uputa ispitaniku: Ispitaniku (ili grupi ispitanika) opiše se staza i postavlja zadatak da unutar 15 minuta pretrči što dužu dionicu. Posebno se ukazuje da na znak istjecanja petnaeste (posljednje) minute trčanja stane na mjestu (na trenutak) kako bi mjerilac registrirao broj razmaka od po 5 metara od startne linije. SLIKA BR 74

METRIJSKE KARAKTERISTIKE MJERNIH INSTRUMENATA Jednom utvrđene metrijske karakteristike kineziologijskih mjernih instrumenata i postupka uopće nisu njihovo trajno svojstvo, već su numeričke vrijednosti dobivenih parametara proizvod date mjerne situacije karakteristika entiteta na kojima je skup mjernih instrumenata primjenjen. Stoga je sukcesivno provjeravanje metrijskih karakteristika, od primjene do primjene, nužno. Ova je činjenica od presudnog značaja baš pri primjeni rezultata dobivenih takvim postupcima, za izbor, usmjeravanje i praćenje potencijalnih kandidata za vrhunska ostvarenja u pojedinim sportskim disciplinama. Osnovni zadatak ovog dijela elaborata je utvrđivanje metrijskih karakteristika 74 mjerna instrumenta primjenjena na uzorku od 208 studenata druge i treće godine Fakulteta za fizičku kulturu u Zagrebu, školske godine 1980/81. Ovaj dio elaborata baziran je na radu: Metikoš D., F. Prot, V. Horvat, B. Kuleš i E. Hofman. Bazične motoričke sposobnosti ispitanika natprosječnog motoričkog statusa. Kineziologija, br. Vol. Na osnovi analize metrijskih osobina dat je prijedlog prioriteta za uzimanje u uži izbor i formiranje znatno kraće baterije testova za procjenu relevantnih motoričkih sposobnosti. Postupci za procjenu osnovnih metrijskih karakteristika i faktorske valjanosti mjernih instrumenata Metrijske karakteristike kompozitnih mjernih instrumenata utvrđene su sljedećim kineziometrijskim postupcima. Odabir ovih standardnih procedura za analizu kineziologijskih mjernih instrumenata napravili su K. Momirović i L. Pavičić, a dio su standardnog outputa programa RTT MARK FFK L.Pavičića. Izračunati su: (1) Parametri distribucija rezultata u česticama: artimetička sredina (X), standardna devijacija (SD), asimetričnost (SKEWNESS) i kurtičnost (KURTOSIS). (2) Matrica interkorelacija čestica i matrica kovarijanci eskaliranih na antimage metriku. (3) Procjene prosječne korelacije između čestica dobivene kao drugi korjenovi prosjeka kvadriranih korelacija (RMS) (4) Varijance standardiziranih čestica, transformiranih u image oblik, tj. koeficijenti determinacije svake čestice na temelju skuopa preostalih (SMC)

151

(5) Kaiser – Riceova mjera reprezentativnosti svake čestice za univerzum istih čestica istim predmetom mjerenja, i mjera reprezentativnosti skupa čestica koje je tvorio određeni motorički test, za univerzum čestica iz kojeg je taj skup izvučen kao uzorak. Obje mjere definirane su kao srazmjer kvadriranih korelacija i kvadriranih antiimage korelacija (MSA) (6) Prva glavna komponenta čestica, reskalirana na antiimage metriku; testovni rezultat definiran je kao vrijednost rezultata na toj glavnoj komponenti. (7) Korelacija čestica s tako definiranim testovnim rezultatom, što su ujedno i koeficijenti interne valjanosti čestica (F) (8) Momirovićeva mjera homogenosti testa, određena na osnovi relativnog varijabiliteta prve glavne komponente čestica transformiranih u image oblik (HOMOGENITY). (9) Mjera pouzdanosti, na osnovi klasičnog modela mjerenja pod hipotezom da svi zadaci jednako sudjeluju u određivanju glavnog predmeta mjerenja testa, koju se predložili Spearman i Brown, Kuder i Richardson, Flanagan, Horst, Cronbach i drugi (SB) (10) Momirovićeva mjera pouzdanosti Tau određena kao omjer prve svojstvene vrijednosti matrice kovarijanci čestica transformiranih u image oblik i prve svojstvene vrijednosti matrice korelacoija standardiziranih čestica (ALPHA MIN) (11) Guttman – Nivewanderova mjera pouzdanosti (GAMA) (12) Mjera pouzdanosti, poznata kao Cronbachov indeks generalizabilnosti (VALIDITY) (13) Donja granica pouzdanosti na osnovi image modela (p1). (14) Gornja granica pouzdanosti na osnovi image modela (p2) (15) Faktorska valjanost izvedena algoritmom za analizu hipotetskih latentnih dimenzija (Štalec, Momirović, 1982). Algoritam faktorizira doputstvo singularne matrice korelacija procedurom koja se odvija u dvije faze. U prvoj fazi se na temelju hipotetske selektorske matrice formira inicijalna solucija modifikacijom Holcinger – Thursteoneove multigrupne metode. U drugoj fazi inicijalna matrica sklopa upotrebljava se za formiranje finalne solucije algoritmom koji se temelji na generalnom Guttmanovom modelu faktoriziranja neke matrice kovarijanci. U okviru tog algoritma izračunate su: - matrica korelacije varijabli - sklop latentnih dimenzija, gdje su sa (*) označene pozicije varijabli u selektorskoj matrici - komunaliteti varijabli za hipotetsku soluciju - pouzdanost latentnih dimenzija određena Cronbachovim postupkom za procjenu generalizabilnosti - struktura hipotetskih latentnih dimenzija - regresijski koeficijenti za izračunavanje skorova entiteta na hipotetskim latentnim dimenzijama - korelacije latentnih dimenzija - skorovi entiteta na hipotetski latentnim dimenzijama Testovni rezultat u kompozitnim testovima definiran je projekcijom na prvu glavnu komponentu čestica reskaliranih na antimage metriku, pod modelom mjerenja koji podrazumijeva izračunljivost komponenti greški čestica i dopušta nenulte kovarijance između njih. Vrednovanje metrijskih osobina dozvoljeno je, uglavnom, na osnovi sljedećih parametara: Cronbachova indeksa generalizabilnosti donje granice pouzdanosti pod image modelom, gornje granice pouzdanosti pod image modelom i Kaiser – Riceova koeficijenta reprezentativnosti MSA. Parametri dobiveni pod 152

klasičnim modelom mjerenja tretirani su kao aproksimacije pravih vrijednosti, zato jer je prilično nerealno očekivati nenulte kovarijance uniknih komponenti čestica kinezioloških mjernih instrumenata. Ako se pogreške, približno od 1/3 standardne devijacije, mogu tolerirati pri primjeni mjernih instrumenta u dijagnostičke i prognostičke svrhe, onda se svaki mjerni instrument koji ima pouzdanost 0,87 može smatrati dobro pouzdanim. Testovi čije su pouzdanosti vrlo bliske ovoj vrijednosti vjerovatno će biti moguće malo modificirati tako da zadovolje postavljeni kriterij, dok će testovi kod kojih se to ni u kojem slučaju neće moći postići, morati biti zamijenjeni novima, ukoliko su neophodni za definiranje važnih latentnih dimenzija. Kao što je već prije navedeno, bateriju od 74 mjesta čine motorički zadaci namijenjeni procjeni: koordinacije (10), realizacije ritmičkih struktura (4), ravnoteže (8), frekvencije pokreta (4), brzine pokreta (5), fleksibilnosti (12), sile (4), eksplozivne snage (12), snage (8) i izdržljivosti (3). Većina primjenjenih testova odabrana je iz kolekcije od 110 motoričkih testova čija je definitivna verzija predložena 1973 godine (Gredelj, Metikoš, Džamonja i Savić). S obzirom na rezultate primjene te kolekcije (Momirović, Štalec i Wolf, 1975; Gredelj, Metikoš, A. Hošek i Momirović, 1975), na nekima od odabranih testova napravljene su preinake u smislu povećanja ili smanjenja broja čestica, vodeći računa da ne dođe do narušavanja mjernih karakteristika s obzirom na intencionalni predmet mjerenja. Za motoričke dimenzije kod kojih je postojala vjerojatnost da nisu pokrivene dovoljnim brojem karakterističnih testova, napravljena je dopuna što će omogućiti objektivniji izbor konačne baterije. Analiza mjernih osobina prezentirana je s obzirom na hipotezu o latentnoj strukturi primjenjene baterije. Rezultati relevantnih parametara prikazani su u tabelama 1 i 2. U svim testovima namijenjenim procjeni koordinacije dobivene su vrijednosti artimetičkih sredina koje padaju u raspon od plus jedne do plus jedne i po stardandne devijacije normalne populacije, sa sistematski znatno kontrahiranom varijancom, što je zasigurno posljedica pozitivne selekcioniranosti ispitanika s obzirom na motorički status. Može se zapaziti da je tempo poboljšanja vrijednosti artimetičkih sredina od prvog prema posljednjem itemu zadržan kao i kod normalne populacije. Prema vrijednostima indeksa generalizabilnosti a, donje granice pouzdanosti p1, gornje granice pouzdanosti p2, indeksa reprezentativnosti MSA i homogenosti, testovi MBKPOP i MAGOSS u svakom pogledu zadovoljavaju postavljene kriteije. Testovi MKAVLR, MBKPIS, MREPOL, MAGKUS, MAGONT i MKTOZ na granici su prihvatljivosti za dijagnostičke i prognostičke svrhe, dok MKAAML i MKLSNL, koji po svojoj prirodi imaju kretnje vrlo česte u košarci, odnosno nogometu, za ovaj uzorak selekcioniranih ispitanika daleko manje predstavlja koordinacijski problem, što nije bio slučaj kod primjene ovih testova na reprezentativnom uzorku populacije. Slični se zaključci mogu donijeti i na osnovi inspekcije parametara dobivenih pod klasičnim modelom mjerenja. Artimetičke sredine testova za procjenu realizacije ritmičkih struktura, MKRBUB, MKRPLH, MKRP3R i MKRBNR, nalaze se u rasponu od plus jedne i po do plus dvije standardne devijacije normalne populacije. Dobivene vrijednosti stardandnih devijacija niže su nego kod normalne populacije. Dobivene vrijednosti standardnih devijacija niže su nego kod normalne populacije. Parametri pouzdanosti, reprezentativnosti i homogenosti ukazuju na to da su svi testovi iz ove grupe i na ovom uzorku zadržali svoje dobre mjerne karakteristike.

153

Svim testovima za procjenu ravnoteže povećan je broj čestica na šest, no to povećanje nije isuviše poboljšalo parametre pouzdanosti. Artimetičke sredine rezultata u česticama nalaze se u rasponu od oko plus pola do dvije standardne devijacije normalne populacije, a standardne devijacije su slične ili nešto manje. Koeficijenti reprezentativnosti su kod svih testova prilično visoko iznad granice prihvaćanja (0,60) koju je predložio Kaiser 1974 godine. Od primjenjenih osam testova, uvjetno rečeno prihvatljive karakteristike s obzirom na indeks generalizabilnosti, imaju testovi ravnoteže koji se izvode na jednoj nozi (MBAU10, MBAP10, MBAUIZ, MBAPIZ, te MBAU20 i MBAP20) od testova koji se izvode na obje noge * Referenični parametri za usporedbu sa normalnom populacijom nalaze se u radu K. Momirovića, J. Štaleva i B. Wolfa. «Pouzdanost nekih kompozitnih testova primarnih motoričkih sposobnosti» Kineziologija, 1975, 5, 1-2, 169-192. Tabela 1. ARITMETIČKE SREDINE (X), STANDARDNE DEVIJACIJE (SD), MULTIPLE KORELACIJE SVAKE ČESTICE S OSTALIMA (SMC), KOEFICIJENTI REPREZENTATIVNOSTI (MSA) I KOEFICIJENTI KORELACIJE ITEMA KOMPOZITNIH MOTORIČKIH TESTOVA S PRVIM GLAVNIM PREDMETOM MJERENJA TESTA (F1)

Red.br.

Test

Item

X

SD

SMC

MSA

F1

1

MKAVLR sek

1 2 3 4 5

8,7 8,29 8,07 7,93 7,86

.66 .65 .59 .57 .59

.53 .58 .64 .68 .53

.91 .87 .86 .84 .87

.72 .74 .78* .80* .70

2

MKAAML bod

1 2 3

7,94 9,07 9,25

1,6 1,11 1,03

.13 .09 .12

.59 .64 .60

.32* .27 .30*

3

MKLSNL sek

1 2 3 4 5 6

25,41 23,98 23,51 23,25 23,14 22,81

3,98 3,41 3,46 3,39 3,59 3,5

.23 .29 .28 .34 .28 .30

.84 .82 ..83 .81 .81 .83

.46 .50 .51* .55 .50 .52*

4

MBKPOP sek

1 2 3 4 5 6

16,68 15,29 14,7 14,19 14,17 14,18

2,81 2,71 2,97 2,73 2,89 3,16

.64 .80 .79 .77 .75 .66

.87 .84 .90 .90 .88 .91

.74 .86* .88* .86* .84* .78

5

MBKPIS sek

1 2 3

18,26 15,83 14,87

3,15 2,43 2,34

.51 .60 .53

.76 .68 .74

.69 .74* .70

154

6

MAGOSS sek

1 2 3 4 5 6

17,52 17,08 16,92 16,88 16,86 16,66

1,41 1,26 1,3 1,41 1,41 1,43

.53 66 .67 .75 .75 .66

.76 91 .93 .88 .88 .92

.69 79 .81 .87* 85* 80

7

MREPOL sek

1 2 3 4

11,34 10,09 9,65 9,44

2,15 1,8 1,84 1,94

.53 .64 .66 .61

.87 .83 .81 .84

.71 .79* .80* .76

8

MAGKUS sek

1 2 3 4 5 6

9,34 9,06 8,8 8,85 8,85 8,78

.92 .74 .74 .66 .79 .76

.27 .44 .60 .69 .62 .64

.94 .93 .89 .86 .90 .89

.50 .65 .76* .82* .78* .79*

9

MAGONT sek

1 2 3 4

14,22 12,4 11,69 11,38

2,59 2,07 2,33 2,48

.41 .60 .74 .64

.87 .82 .72 .76

.61 .75 .84* .77*

10

MKTOZ sek

1 2 3 4 5

4,07 3,81 3,68 3,63 3,61

.38 .40 .36 .42 .44

.42 .53 .52 .43 .44

.84 .82 .85 .86 .86

.62 .70* .70* .64 .64

11

MKRBUB bod

1 2 3 4

11,66 13,21 13,22 13,39

3,47 3,37 3,26 3,42

.65 .78 .76 .67

.88 .82 .83 .87

.80 .87* .86* .81

12

MKRPLH bod

1 2 3

15,88 17,29 17,6

5,43 5,36 5,11

.73 .83 .81

.84 .71 .75

.85 .90* .89*

13

MKRP3R bod

1 2 3

16,03 17,68 18,31

4,71 3,54 2,97

.74 .88 .80

.77 .63 .72

.85 .92* .88

14

MKRBNR bod

1 2 3

8,5 10,25 10,63

3,36 3,49 3,68

.73 .82 .74

.79 .69 .78

.85 .89* .85

15

MBAU20 sek

1 2 3 4

3,64 3,79 4,28 4,08

2,39 2,32 3,05 2,29

.11 .14 .20 .12

.70 .76 .70 .75

.29 .35 .40* .32

155

5 6

4,38 4,92

2,24 3,19

.17 .17

.73 .75

.39* .38*

16

MBAU10 sek

1 2 3 4 5 6

12,16 13,96 17,42 20,84 18,18 20,02

16,27 16,42 18,61 22,93 20,53 23,14

.27 .29 .31 .39 .37 .44

.82 .81 .85 .83 .81 .82

.48 .49 .54 .60* .57* .64*

17

MBAP20 sek

1 2 3 4 5 6

6,11 6,98 8,15 7,53 7,88 8,06

4,37 5,41 6,87 6,66 6,14 7,87

.32 .30 .33 .34 .19 .30

.68 .79 .72 .78 .75 .72

.48 .51* .51* .54* .38 .47

18

MBAP10 sek

1 2 3 4 5 6

4,74 5,83 6,14 6,64 6,96 6,57

4,18 6,31 7,56 7,24 8,24 5,38

.60 .66 .48 .58 .62 .24

.76 .80 .81 .82 .80 .80

.69* .79* .61 .71* .74* .42

19

MBAU2Z sek

1 2 3 4 5

2,04 2,19 2,18 2,28 2,21

.72 .69 .74 .86 .83

.04 .11 .07 .10 .05

.65 .66 .60 .66 .60

.16 .30* .21 .29* .16

20

MBAU1Z sek

1 2 3 4 5 6

3,07 3,11 3,17 3,35 3,47 3,48

1,19 1,21 1,25 1,33 1,54 1,49

.08 .11 .12 .17 .20 .17

.71 .71 .77 .73 .69 .75

.25 .30 .33 .39* .41* .39*

21

MBAP2Z sek

1 2 3 4 5 6

1,98 2,19 2,25 2,46 2,45 2,51

.80 .78 .88 .88 .90 .98

.02 .05 .10 .14 .11 .07

.53 .70 .64 .61 .63 .64

.09 .20 .29* .30* .29* .22

22

MBAP1Z sek

1 2 3 4 5 6

2 2,12 2,17 2,18 2,26 2,28

.74 .71 .76 .69 .68 .74

.18 .20 .23 .22 .19 .17

.75 .76 .79 .78 .76 .79

.39 .41 .46* .44* .40 .39

156

23

MBFTAP bod

1 2 3

37,32 37,86 37,91

3,75 3,78 3,9

.58 .71 .61

.77 .66 .75

.74 .81* .76

24

MBFKRR bod

1 2 3 4

31,27 32,55 33,85 33,79

4,59 4,74 4,69 5,08

.47 .55 .54 .43

.83 .80 .80 .85

.67 .72* .71* .64

25

MBFTAN bod

1 2 3 4

20,2 19,74 19,26 19,11

1,78 1,59 1,51 1,53

.53 .62 .52 .43

.82 .77 .82 .87

.71 .76* .70 .65

26

MBFTAZ

1 2 3

21,06 21,72 21,79

2,93 2,71 2,69

.71 .79 .65

.74 .66 .80

.83 .87* .79

27

MBPDRN sek 0,001

1 2 3 4 5 6

46,79 44,96 44,22 44,09 43,36 43,6

6,89 6,52 6,27 6,28 6,6 6,61

.54 .69 .71 .69 .74 .70

.87 .87 .88 .89 .87 .85

.67 .79 .82* .81* .84* .80*

28

MBPDRD sek 0, 001

1 2 3 4 5 6

44,93 44,97 44,75 45,2 45,52 45,13

10,62 11,87 12,09 11,79 12,84 12,91

.50 .59 .73 .73 .73 .76

.90 .92 .92 .91 .89 .89

.67 .75 .85* .84* .84* .86*

29

MBPLRD sek 0, 001

1 2 3 4 5 6

44,22 44,11 42,39 42,68 42,51 42,66

6,23 6,55 7,05 6,7 7,2 7,47

.56 .73 .70 .74 .73 .71

.88 .88 .92 .90 .90 .92

.71 .83* .83* .84* .84* .83*

30

MBP2RD sek, 001

1 2 3 4 5 6

52,44 50,47 49,35 49,45 49,42 49,41

9,33 8,91 9,07 9,28 9,09 9,19

.59 .74 .74 .71 .83 .73

.90 .90 .94 .94 .88 .93

.73 .84 .85* .84 .90* .85

31

MBPKUN sek, 0,001

1 2 3 4 5

61,67 58,23 57,64 56,63 56,88

10,91 10,24 10,92 11,38 11,58

.53 .75 .79 .79 .79

.93 .86 .86 .87 .82

.69 .82 .86* .87* .85*

157

6

56,43

11,42

.70

.86

.80

32

MPCDUS bod

1 2 3 4 5 6 7

57,35 59,56 59,69 59,58 60,22 60,62 59,97

6,23 5,3 5,42 6,02 5,09 5,12 6,02

.35 .29 .59 .51 .31 .47 .51

.90 .81 .82 .87 .74 .87 .83

.56 .41 .73* .66* .38 .66* .67*

33

MPCKRS bod

1 2 3 4 5 6 7

48,74 50,49 51,67 51,79 51,37 51,78 52,07

7,87 7,45 6,98 6,63 7,35 7,35 7,13

.30 .49 .43 .51 .42 .43 .54

.92 .88 .89 .88 .91 .90 .85

.54 .68* .64 .69* .63 .64 .71*

34

MPCHCR bod

1 2 3 4 5 6

48,74 19,72 19,99 20,3 20,61 20,8

7,87 4,64 5,17 4,59 4,44 5,35

.30 .36 .38 .30 .29 .35

.92 .85 .86 .88 .86 .87

.54 .58 .60* .53 .52 .58*

35

MPGVCN bod

1 2 3 4 5 6 7

10,05 10,5 10,81 11,36 11,31 11,85 11,76

4,32 4,2 4,36 4,28 3,8 4,19 4,12

.20 .29 .18 .28 .26 .20 .20

.82 .82 .81 .82 .83 .84 .83

.41 .51* .39 .50* .48* .48* .43*

36

MFLISK cm

¸1 2 3

88,89 87,92 87,24

14,37 14,95 14,93

.70 .85 .82

.86 .69 .72

.83 .91* .89*

37

MFLUNK mm

1 2 3

287,8 286,9 291,3

82,04 80,57 83,7

.90 .95 .92

.83 .69 .78

.94 .97* .96

38

MFLONK mm

1 2 3

310,7 327 340,1

93,39 95,18 94,47

.78 .85 .77

.78 .68 .79

.87 .91* .87

39

MFLPRG cm

1 2 3

56,42 56,94 57,6

6,2 6,26 6,32

.89 .92 .85

.77 .70 .84

.93 .95* .92

40

MFLPLK stupnjevi

1 2

53,88 94,2

5,96 11,82

.92 .91

.86 .67

.96 .94*

158

(stup)

3

95,64

12,27

.87

.74

.93*

41

MFLZLP stup

1 2 3

53,88 54,55 54,94

5,96 5,95 6,09

.92 .96 .95

.86 .72 .77

.96 .97* .97*

42

MFLRLK stup.

43

MFLOLB stup.

1 2 3 1 2 3

82,65 84,22 85,08 59,22 59,97 60,46

10,75 11,04 11,1 7,69 7,47 7,37

.88 .90 .90 .76 .88 .88

.82 .76 .77 .88 .72 .71

.93 .94* .94* .87 .93* .93*

44

MFLPRK cm

1 2 3

36,73 38,38 39,42

7,99 7,45 7,2

.94 .97 .96

.84 .67 .76

.96 .98 .98

45

MFLPRR cm

1 2 3

56,68 57,74 58,17

10,71 10,35 10,66

.64 .97 .96

.86 .70 .77

.97 .98* .98*

46

MFLPRT cm

1 2 3

37,71 37,08 36,75

5,87 5,83 5,76

.93 .97 .94

.81 .67 .77

.96 .98* .97

47

MFLUPO cm

1 2 3

76,88 73,22 70,16

28,34 29,2 29,11

.90 .96 .93

.83 .66 .76

.94 .97* .96

48

MDSFDP kp

1 2 3

29,5 28,89 29,7

5,94 6,12 6,2

.91 .92 .92

.82 .77 .78

.95 .95* .95*

49

MDSELP kp

1 2 3

16,12 16,44 16,5

4,87 4,92 5,14

.65 .73 .69

.80 .72 .75

.79 .83* .81

50

MDSETR kp

1 2 3

167,9 175,4 178,4

31,45 28,91 30,47

.82 .91 .85

.78 .64 .74

.89 .94* .91

51

MDSEPK

1 2 3

44,48 44,97 44,7

11,07 12,13 11,87

.88 .92 .86

.79 .69 .81

.93 .95* .92

52

MFEUDR arbitrarna jedinica

1 2 3

40,48 43,34 45,29

9 8,73 8,52

.72 .79 .75

.80 .72 77

.84 .87* .85

53

MFEUCE arbitrarna

1 2

36,75 37,38

7,05 7,29

.72 .81

.80 .72

.84 .88

159

jedinica

3

38,56

7,15

.79

.75

.88*

54

MFEUDD arbitrarna jedinica

1 2 3

42,57 45,36 46,83

8,46 8,16 8,26

.72 .82 .75

.80 .68 .77

.84 .89* .85

55

MFEBML dm

1 2 3 4

125,7 128,4 129,7 131,2

15,03 13,64 13,88 14,17

.70 .79 .81 .77

.90 .86 .83 .86

.83 .88 .89* .87

56

MFEBKL dm

1 2 3

95,78 163,5 97,06

10,21 26,63 10,64

.76 .80 .76

.79 .74 .79

.86 .88 .86

57

MFEBRL dm

1 2 3

156 163,5 97,06

25,87 26,63 10,64

.76 .80 .76

.79 .74 .79

.86 .88* .86

58

MFESDM cm

1 2 3

236,4 239,4 240,7

16,94 16,42 16,12

.82 .86 .83

.81 .73 .79

.90 .92* .90

59

MFESDM cm

1 2 3

236,4 239,4 240,7

16,94 16,42 16,12

.82 .86 .83

.81 .73 .79

.90 .92* .90

60

MFESVZ broj stunjača debljine 7 cm

1

18,97

2,08

-

-

-

61

MFE20V sek

1 2 3 4

3,51 3,45 3,43 3,42

1,54 1,54 1,69 1,76

.34 .55 .64 .60

.90 .83 .77 .79

.58 .73 .78* .75*

62

MFE40V sek

1 2 3 4

6,11 6,03 5,97 5,99

2,57 2,81 2,58 2,87

.52 .66 .70 .66

.89 .83 .80 .83

.71 .80* .82* .80*

63

MFE60V sek

1 2 3 4

8,51 8,44 8,46 8,54

4,3 3,94 4,09 4,38

.64 .72 .72 .67

.84 .82 .82 .83

.78 .83* .83* .80

64

MRAZGP bod

1

10,46

3,99

-

-

65

MRABPT bod

1

25,58

11,52

160

66

MRCDTT bod

1

28,31

17,82

67

MRLPCT bod

1

30,54

17,7

68

MSAIFL sek

1

42,91

18,83

69

MSASKL sek

1

35,94

14,89

70

MSCHIL sek

1

17,25

13,51

71

MSLIZP sek

1

26,02

15,54

72

FAN150 broj okreta

1

163,1

24,98

73

FAE 15 broj okreta

1

952,6

14,83

74

FAE15T

1

3355

297

Tabela 2 INDIKATORI POUZDANOSTI, HOMOGENOSTI I REPREZENTATIVNOSTI m RMS S.B. (2) MSA GAMMA ALPHA-MIN HOMOGENITY VALIDITY ρ1 ρ2

Test

1 2

m

MKAVL R 5 MKAA 3 161

= = = = = = = = = = RM S

.65 .26

broj čestica u testu drugi korijen prosječne kvadratne korelacije između čestica Spearman-Browneova mjera pouzdanosti Kaiser-Riceova mjera reprezentativnosti testa Guttman-Nicewanderova mjera pouzdanosti λ6 Momirovićeva donja granica pouzdanosti mjera homogenosti testa pod image modelom indeks generalizabilnosti α donja granica pouzdanosti na osnovu image modela gornja granica pouzdanosti na osnovu image modela

S.B.(2)

.90 .52

MSA

.87 .61

GAMM A

.89 .42

ALPH AMIN

HOMO VALIDI TY GENIT Y

.79 .18

.96 .72

.94 .18

ρ1

ρ2 .

.79 .66

.99 .66

3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28

ML MKLSN L MBKPO P MBKPI S MAGOS S MREPO L MAGK US MAGO NT MKTOZ MKRBU B MKRPL H MKRP3 R MKRBN R MBAU2 0 MBAU1 0 MBAP2 0 MBAP1 0 MBAU2 Z MBAU1 Z MBAP2 Z MBAP1 Z MBFTA P MBFKR R MBFTA N MBFTA Z MBPDR N MBPDR 162

6

.36

.77

.82

.75

.56

.91

.88

.56

.94

6

.72

.94

.88

.95

.89

.93

.96

.90

.99

3

.67

.86

.72

.81

.65

.93

.92

.65

.96

6

.70

.93

.90

.93

.87

.96

.96

.87

.99

4

.69

.90

.83

.88

.77

.96

.94

.77

.98

6

.59

.89

.89

.90

.80

.96

.94

.77

.98

4 5

.65 .54

.88 .85

.78 .84

.88 .83

.77 .69

.94 .93

.92 .92

.77 .69

.99 .97

4

.77

.93

.85

.92

.84

.97

.96

.84

.99

3

.85

.94

.76

.93

.86

.97

.96

.84

.99

3

.84

.94

.70

.94

.88

.97

.94

.88

.99

3

.83

.93

.75

.91

.83

.97

.96

.84

.99

6

.23

.63

.73

.60

.36

.85

.80

.36

.84

6

.40

.80

.82

.79

.62

.90

.89

.62

.65

6

.34

.74

.74

.73

.54

.80

.86

.54

.93

6

.51

85

.80

.88

.77

.85

.92

.78

.99

6

.15

.47

.64

.47

.22

.75

.70

.22

.72

6

.15

.46

.63

.46

.21

.76

.69

.21

.71

6

.15

.46

.63

.46

.21

.76

.69

.21

.71

6

.28

.69

.77

.66

.44

.88

.83

.44

.86

3

.73

.89

.72

.85

.73

.94

.93

.73

.98

4

.60

.86

.82

.82

.68

.95

.92

.68

.97

4

.62

.86

.81

.84

.70

.95

.92

.70

.97

3

.79

.92

.73

.90

.80

.96

.94

.80

.99

6 6

.67 .70

.92 .93

.87 .91

.93 .93

.86 .87

.92 .96

.96 .99

.86 .87

.99 .96

29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54

D MBPLR D MBP2R D MBPKU N MPCDU S MPCKR S MPGHC R MPGVC N MFLISK MFLUN K MFLON K MFLPR G MFLPL K MFLZL P MFLRL K MFLOL B MFLPR K MFLPR R MFLPR T MFLUP O MDSFD P MDSEL P MDSET R MDSEP K MFEUD R MFEUC E MFEUD 163

6

.71

.93

.90

.94

.87

.95

.96

.96

.99

6

.74

.94

.91

.95

.89

.92

.96

.89

.99

6

.71

.93

.86

.95

.89

.92

.96

.89

.99

7

.43

.83

.84

.85

.72

.84

.91

.73

.98

7

.49

.87

.89

.86

.75

.94

.93

.75

.98

7

.38

.81

.86

.80

.63

.92

.90

.63

.96

7 3

.30 .84

.75 .94

.82 .75

.73 .93

.53 .86

.90 .97

.86 .96

.53 .86

.93 .99

3

.94

.98

.76

.98

.95

.99

.97

.95

.99

3

.85

.95

.74

.93

.86

.97

.96

.86

.99

3

.92

.97

.76

.96

.92

.99

.97

.92

.99

3

.89

.96

.74

.95

.91

.98

.96

.91

.99

3

.96

.99

.78

.98

.96

.99

.98

.96

.99

3

.93

.97

.79

.96

.93

.99

.98

.93

.99

3

.88

.96

.76

.95

.90

.98

.96

.90

.98

3

.97

.99

.75

.99

.97

.99

.96

.97

.99

3

.97

.99

.77

.99

.97

.99

.97

.98

.99

3

.96

.99

.74

.98

.96

.99

.96

.96

.99

3

.94

.98

.74

.98

.96

.99

.96

.96

.99

3

.94

.98

.79

.97

.94

.99

.99

.94

.99

3

78

.91

.75

.88

.78

.96

.95

.76

.99

3

.89

.96

.71

.95

.91

.98

.95

.91

.98

3

.92

.97

.76

.96

.93

.99

.97

.93

.99

3

.83

.94

.76

.91

.83

.97

.96

.84

.99

3 3

.84 .83

.94 .93

.76 .75

.92 .91

.84 .84

.97 .97

.96 .96

.84 .84

.99 .99

55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74

D MFEBM L MFEBK L MFEBR L MFESD M MFESV M MFESV Z MFE20 V MFE40 V MFE60 V MRAZG P MRABP T MRCDT T MRLPC T MSAIFL MSASK L MSCHI L MSLIZP FAN150 FAE15 FAE15T

4

.82

.95

.86

.94

.87

.98

.97

.87

.99

3

.84

.94

.76

.92

.84

.97

.97

.84

.99

3

.84

.94

.77

.92

.84

.97

.97

.84

.99

3

.89

.96

.77

.94

.89

.98

.98

.89

.99

4

.92

.98

.86

.98

.95

.99

.97

.96

.99

4

.62

.86

.81

.85

.71

.96

.92

.72

.98

4

.70

.90

.83

.89

.78

.96

.95

.79

.99

4

.74

.92

.82

.90

.82

.96

.96

.82

.99

1

1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

Testovi MBAU2Z i MBAP2Z uglavnom su dosta loših metrijskih karakteristika. Nijedan od primjenjenih testova nije svojom vrijednošću prema koeficijentu pouzdanosti p1 zadovaljavajući mjerni instrument, te bi se na nekoliko ovih, relativno boljih testova, trebale učiniti neke modifikacije, vjerovatno u broju ponavljanja, koje bi osigurale pristojnu visinu traženih parametara. Mjere za procjenu frekvencije pokreta koje čine testovi MBFTAP, MBFKRR, MBFTAN i MBFTAZ svojim artimetičkim sredinama padaju u raspon rezultata između plus jedne i po do blizu plus dvije standardne devijacije normalne populacije, uz standardne devijacije koje su za jednu jedinicu mjerenja niže nego one dobivene na uzorku normalne populacije. Zadovoljenje zahtjeva koje postavlja donja granica pouzdanosti pod image modelom (p1) moglo bi se postići neznatnim povećanjem broja čestica u ovim testovima. Svi parametri izvedeni pod klasičnim modelom bliski su postavljenom kriteriju primjenljivosti. 164

Skup mjera za procjenu brzine pokreta sastoji se od pet testova, od kojih su četiri odabrana iz kolekcije od 110 mjernih instrumenata i pritom malo modificirana. To su testovi MBPDRN, MBPDRD, MBPLRD, i MBP2RD. Modifikacija je učinjena zbog toga što je pri registraciji upotrebljen osjetljivi senzor, te je bilo moguće točno registrirati brzinu pokreta na kraćoj dionici. Peti test za procjenu brzine pokreta je MBKPUN, čija je kretna struktura vrlo slična direkt udarcu. Svi testovi iz ove grupe predstavljaju dobre mjerne instrumente, i pod vidom klasične i moderne teorije mjerenja, što se može vidjeti iz prezentiranih parametara. Za procjenu preciznosti iz kolekcije od 110 testova odabrana su četiri testa: MPCDUS, MPCKRS, MPGHCR i MPGVCN. Dobiveni parametri distribucija, kao i ostalih metrijskih karakteristika nisu pretrpjeli značajnih promjena u odnosu na rezultate dobivene na uzorku normalne populacije. Budući da ovi testovi nisu po svojim mjernim osobinama zadovoljavajući, a nema dostupnih dobrih i provjerenih testova, morat će se pokušati napraviti neka poboljšanja. Ipak bi konstrukcija nekog većeg skupa testova preciznosti vjerovatno bila najbolje rješenje. Svi testovi namjenjeni procjeni snage jednoitemskog su tipa, te su u Tabeli 1 označene samo artimetičke sredine i standardne devijacije. Uz znatnu kontrakciju varijance u tim testovima postignute artimetičke sredine rezultata padaju u raspon od plus jedne do plus tri standardne devijacije rezultata dobivenih na uzorku normalne populacije. Za procjenu izdržljivosti konstruirana su i provedena tri testa i to FAE150, FAE15, i FAE15T također nisu kompozitnog tipa. Na osnovi dosad izloženog može se rezimirati sljedeće: -

da je uzorak studenata Fakulteta za fizičku kulturu pozitivno selekcioniran s obzirom na motorički status: što se vrlo dobro vidi u rezultatima onih testova kod kojih je moguća komparacija s rezultatima dobivenih na uzorku normalne populacije. Artimetičke sredine dobivene na ovom uzorku većinom padaju u raspon od plus jedne do plus tri standardne devijacije u odnosu na parametre dobivene na uzorku neselekcioniranih ispitanika. Kontrakcija varijance također je prisutna kod većine testova.

-

da se i pod najstrožijim kriterijima mogu smatrati izuzetno dobrim instrumentima: MBKPOP, MAGOSS, MKRP3R, MBPDRN, MBPDRD, NBP2RD, MBPLUN, MFLISK, MFLUNK, MFLONK, MFLPRG, MFLPLK, MFLZLP, MFLRLK, MFLOLB, MFLPRK, MFLPRR, MFLPRT, MFLUPO, MFSFDP, MDSETR, MDSEPK, MFEUDR, MFEUCE, MFEUDD, MFEBML, MFESDM i MFESVM.

-

da prihvatljive osnovne karakteristike imaju MKAVLR, MREPOL, MAGKUS, MAGONT, MKRBUB, MKRPLH, MKRBNR, MBAP10, MBFTAP, MBFTAN, MBRTAZ, MPCDUS, MPSKRS, MDSELP, MFE20V, MFE40V, i MFE60V

-

da se bez nužnih modifikacija ovi mjerni instrumenti mogu upotrebljavati u dijagnostičke i prognostičke svrhe uz izraziti oprez: MKAAML, MKLSNL, MBKPIS, MBKTOZ, MBAU20, MBAU10, MBAP20, MBAU2Z, MBAU1Z, MBAP2Z, MBAP1Z, MPGHCR i MPGVCN

-

jednoitemski testovi MRAZGP, MRABPT, MRCDTT, MRLPCT, MSAIFL, MSASKL, MSCHIL, MSLIZP, FAN150, FAE15 i FAE15T imaju savim korektne parametre distribucije.

165

Skupina testova za procjenu fleksibilnosti posjeduje vrlo dobre mjerne karakteristike. Testovi MFLISK, MFLPRT, MFLPRK, MFLPRR, i MFLUPO bili su i sastavni dio kolekcije primjenjene 1975 godine. Artimetičke sredine uzorka studenata veće su od onih na uzorku iz normalne populacije, uz primjetnu kontrakciju varijance. Ostali testovi za procjenu fleksibilnosti MFLUNK, MFLONK, MFLPRG, MFLPLK, MFLZLP i MLFOLB su novokonstruirani i glavna im je svrha pružiti moućnost odabira manjeg broja reprezentativnih testova kojima je moguće pouzdanije procijeniti tu sposobnost. Skupu testova za procjenu sile smanjen je broj čestica na tri. Ovo smanjenje nije prouzrokovalo značajnije promjene parametara na osnovi kojih su ocjenjivanje njihove mjerne karakteristike. Testovi MDSFDP, MDSETR, i MDSEPK dobri su mjerni instrumenti i u ovako skraćenom obliku. Testu MDSELP bi vjerovatno trebao povećati broj izvođenja, što bi mu osiguralo dobre mjerne karakteristike i u okviru modela koji dopušta ...enulte kovarijance uniknih komponenata. Testovi MFEUDR, MFEUCE, MFEUDD, MFEBRL, MFESDM, MFESVM, MFESVZ, MFE20v, MFE40V i MFE60V čine bateriju testova za procjenu eksplozivne snage koja je formirana tako da se s po tri testa pokriju manifrestacije udaraca, bacanja, skokova i trčanja. Svi provedeni testovi uglavnom su ili vrlo blizu ili u potpunosti zadovoljavaju kriterije prihvatljivosti. I ovdje, u onim testovima koje je moguće usporediti, artimetičke sredine rezultata su iznad barem plus jedne standardne devijacije u odnosu na vrijednosti neselekcioniranih ispitanika. FAKTORSKA STRUKTURA MJERNIH INSTRUMENATA U ovom je potpoglavlju napravljena analiza latentnih motoričkih sposobnosti dobivenih primjenom konfirmativne faktorske analize. Najprije je izvedena analiza prostora koji je definiran vektorima mjernih instrumenata. Zatim je izvedena analiza čija je svrha utvrđivanje baze prostora. Nakon toga prezentirani su interpretirani rezultati primarnih faktora proizvedenih konfirmativnom tehnikom. Interpretacija faktora izvedena je na temelju matrice sklopa i strukture mjernih instrumenata u faktorskom prostoru, koordinata faktora u prostoru testova i matrica relacija između izoliranih faktora. INTERKORELACIJE VARIJABLI U tabeli 3 otiskani su koeficijenti povezanosti između varijabli (iznad velike dijagonale), unikviteti svih primjenjenih motoričkih mjera (u dijagonali) i veličina veza između varijabli nakon što se neutralizira utjecaj izoliranih latentnih dimenzija u svakoj varijabli (ispod velike dijagonale). Inspekcijom cjelokupne matrice interkorelacija varijabli može se ustanoviti da između najvećeg broja varijabli postoje nulte ili veoma niske veze pretežno pozitivnog predznaka. Razlog ovakvog stanja vjerovatno leži u karakteristikama uzorka ispitanika zbog kojih je došlo do značajne kontrakcije varijanci svih primjenjenih varijabli, a vjerovatno i do značajnog ispoljavanja kompenzatornih mehanizama pri izvođenju motoričkih zadataka već poslovično poznatog visokog kompleksiteta. Značajnije veze između motoričkih mjera distribuirane su uglavnom uzduž velike dijagonale, prezentirajući odnose u skupovima varijabli istog hipotetskog predmeta mjerenja, ili unutar neznatnog broja nakupina u kojima se nalaze mjere povezanosti između varijabli različitog intencionalnog predmeta mjerenja. Ovakvo stanje jasno pokazuje da će se iz korelacijske matrice

166

relativno lako moći ekstrahirati veliki broj hipotetskih dimenzija čije će međusobne relacije biti uglavnom nulte ili vrlo niske. Mjere koordinacije čine relativno homogeni blok u kojem predviđaju značajni, ali relativno niski koeficijenti povezanosti. Gotovo je sigurno da će ovaj skup motoričkih mjera biti najodgovorniji za formiranje linearne kombinacije koja će se moći interpretirati kao faktor koordinacije. Međutim, ta će dimenzija, po svojoj prilici, biti definirana relativno niskim projekcijama. Mjere koordinacije u značajnim su i neznatno nižim vezama s nekima mjerama frekvencije pokreta i nekim mjerama eksplozivne snage tipa skokova i sprinteva. Čini se da u mjerama frekvencije koje se izvode nogama i sprintevima, efikasnost izvođenja u ovom uzorku u značajnoj mjeri ovisi o onom tipu koordinacije koji se obično nominira kao brzina izvođenja složenih motoričkih struktura. Ovome u prilog govori ponašanje testa taping rukom, koji zbog svojwe uobičajene strukture znatno više zavisi od formiranja adekvatnog ritmičkog obrasca nego od koordinacijskih sposobnosti, a također i sve ostale mjere eksplozivne snage kao što su udarci, bacanja i skokovi koji su očito, kineziološki promatrano, jednostavnije motoričke strukture. Mjere za procjenu realizacije ritmičkih struktura čine najpregnantniji blok u ovom sustavu i makar nisu u relacijama takvog reda veličine kao što se ostvaruju na neselekcionarnim uzorcima, nema gotovo nikakve sumnje da će ove varijable biti odgovorne za formiranje praktički vlastitie linearne kombinacije. Ove su mjere u značajnim vezama s dvije mjere frekvencije pokreta, pa je očito da dio njihovih varijanci ovisi o sposobnostima koje su karakteristične i za mjere ritma. Varijable koje su namijenjene procjeni balansa su u niski, ali uglavnom statički značajnim vezama. Unutar ovog bloka nije moguće izdeferencirati nakupine viših koeficijenata unutar testova koji se izvode s otvorenim i zatvorenim očima, te će ravnoteža vjerovatno biti izolirana kao jedinstvena dimenzija. Testovi koji su namjenjeni procjeni frekvencije pokreta ponašaju se u selekcioniranom uzorku na neobičan način. Veze između ovih varijabli nauobičajeno su niske, te je očito da niti jedna eksplorativna tehnika faktorske analize neće omogućiti formiranje dimenzije kojoj bi bilo moguće pridati naziv frekvencije pokreta , a pogotovo zbog toga jer su veze između testova frekvencije pokreta podjednake ili čak niže od veza ostvarenih s mjerama koordinacije i ritma. Zato će mjere frekvencije nogu i kruženje rukom oko valjka, vjerovatno biti značajnim utjecajem faktora koordinacije, dok će najpoznatiji predstavnik mjera frekvencije pokreta – taping rukom a vjerovatno i taping o zid, biti pod značajnim utjecajem sposobnosti koja je odgovorna za realizaciju ritmičkih struktura, a do određene mjere i koordinacije. Može se, dakle, pretpostaviti da se kompleksitet mjera frekvencije pokreta povećava u uzorcima motorički pozitivno selekcioniranih subjekata na račun značajnog povećanja utjecaja sposobnosti za realizaciju ritmičkih struktura u reakcijama koje su informatički siromašne, i značajnog povećavanja utjecaja mehanizma za struktuiranje, regulaciju i kontrolu pokreta u reakcijama složenije informatičke strukture. Mjere preciznosti predstavljaju najnehomogeniji blok u matrici. Jedina značajna relacija ostvarena je između ciljanja mete dugim i kratkim štapom, što će vjerovatno utjecati na ponašanje ovih testova u faktorskom prostoru, budući da ovaj skup varijabli nije povezan ni s jednim drugim podsistemom. Mjere fleksibilnosti predstavljaju relativno homogenu grupu, pa se može pretpostaviti da će svaka konfirmativna tehnika omogućiti ekstrakciju ove dimenzije, tim prije što su relacije mjera fleksibilnosti s ostalim motoričkim testovima malobrojne, niske i nesistematske. Međutim, kako relacije između varijabli fleksibilnosti osciliraju od nulte do najviših koje su uopće u ovoj matrici dobivene, moguće je da neka eksplorativna tehnika omogući diferenciraciju pokreta opće

167

fleksibilnosti na neke njene potfaktore, dok će očito pozicija jedinstvenog faktora fleksibilnosti biti dominantno određena skupom varijabli koje su u visokim međusobnim relacijama. Mjere pokušanih pokreta u niskim su, ali značajnim međusobnim relacijama. Dok sa svim dosad analiziranim mjerama nemaju praktički nikakvih supstancijalnih veza, s većim brojem testova energetskog tipa imaju značajne, a često puta i više veze nego one koje su ostvarene među njima. Ove su mjere u značajnim relacijama s testovima eksplozivne snage tipa udarca i bacanja i mjerama snage apsolutnog tipa, što je vjerovatno posljedica istosmjernog djelovanja onih centralnih i perifernih podsistema koji su odgovorni za generiranje najveće moguće sile u mišićnim sklopovima, bez obzira u kakvom se režimu rada ta sila eksploatira. Zato se može očelivati nestabilno ponašanje ovih mjera u faktorskom prostoru Iako mjere eksplozivne snage pokrivaju u dovoljnjoj mjeri prostor kinezioloških aktivnosti za koje se obično smatra da su tipične manifestacije eksplozivne snage, struktura ovog potprostora ne sugerira opstojnost jedinstvenog zajedničkog predmeta mjerenja svih upotrebljenih indikatora. Najveće veze ostvarene su unutar mjesta istog tipa, tj. udaraca, bacanja, skokova i sprinteva, dok su sprintevi praktički u nultim relacijama sa udarcima i bacanjima. S ostalim su motoričkim mjerama ovi testovi također povezani nesistematski, te je očito da ne djeluju kao jedinstveni sistem, što je vjerovatno posljedica značajnog utjecaja različitih drugih dimenzija, koje uz eksplozivnu snagu utječu na varijancu pojedinačnog testa iz ove grupe. Zbog toga se može pretpostaviti da se ovaj skup mjera neće konzistentno ponašati pri različitim faktorskim konceptima. Testovi snage repetitivnog i statičkog tipa također ne predstavljaju neku pregnantnu strukturu. Iako su praktički sve njihove međusobne relacije statistički značajne, veličine im variraju u značajnoj mjeri. Neke od ovih mjera značajnije su povezane s nekim mjerama izdržljivosti i dinamometrijske sile, pa se može pretpostaviti nekonzistentno ponašanje ovih testova u različitim solucijama dobivenih eksplorativnim tehnikama. Niti mjere izdržljivosti nemaju dovoljno pregnantnu strukturu koja bi nedvosmisleno sugerirala jedinstvenost zajedniočkog predmeta mjerenja. Ipak, s obzirom na to da indikatora ovog tipa ima malo, a da su njihove jedine značajne veze ostvarene s nekim namjerama snage i sile manje nego veze unutar njih samih, može se realno očekivati ekstrakcija faktora izdržljivosti. Tabela 3 MATRICA KORELACIJE MANIFESTNIH VARIJABLI (iznad dijagonala), REZIDUALNA MATRICA (ispod dijagonale) I UNIKVITETI (u dijagonali)

168

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

1. MKAVLR 2. MKAAML 3. MKLSNL 4. MBKPOP 5. MBKPIS 6. MAGOSS 7. MREPOL 8. MAGKUS 9. MAGONT 10. MKTOZ 11. MKRBUB 12. MKRPLH 13. MKRP3R 14. MKRBNR 15. MBAU20 16. MBA10 17. MBAP20 18. MBAP10 19. MBAU2Z

(.57) .01 .06 -.10 -.10 -.11 -.09 -.02 -.10 .02 .03 -.04 -.03 .02 .03 .08 .01 .03 -.10

.26 (.71) -.03 -.15 -.06 .02 -.09 -.10 .00 -.08 -.03 -.02 -.04 -.07 -.06 .00 .06 .05 .01

.43 .23 (.59) -.04 -.06 -.15 -.09 -.06 -.12 -.08 -.05 .01 -.00 .04 -.03 .01 .02 -.04 .08

.16 .06 .18 (.43) -.10 .00 .02 .03 -.03 -.12 .01 .04 -.01 -.00 -.01 -.04 .10 -.03 .04

.20 .15 .32 .39 (.51) -.09 -.01 -.02 -.08 -.00 -.02 .03 -.01 -.02 -.04 -.01 -.04 .04 -.05

.24 .19 .18 .42 .28 (.55) -.10 -.02 .01 -.10 .07 -.03 -.01 .01 -.08 -.06 .07 .02 -.02

.13 .02 .08 .48 .41 .21 (.51) -.06 -.04 -.01 .05 -.04 -.08 -.08 .10 -.00 -.06 -.07 .04

.34 .18 .25 .27 .28 .25 .19 (.55) -.08 -.08 -.09 .03 .01 -.01 .09 .03 -.05 -.03 .02

.22 .16 .14 .40 .32 .39 .34 .23 (.59) -.01 .02 -.02 -.03 .01 -.04 .03 .02 .04 .02

.33 .03 .11 .26 .35 .16 .37 .21 .35 (.51) .02 -.00 .01 -.03 .02 -.01 -.06 .02 .04

20. MBAU1Z 21. MBAP2Z 22. MBAP2Z 23. MBFTAP 24. MBFKRR 25. MBFTAN 26. MBFTAZ 27. MBPDRN 28. MBPDRD 29. MBPLRD 30. MBP2RD 31. MBPKUN 32. MPCDUS 33. MPCKRS 34. MPGHCR 35. MPGVCN 36. MFLISK 37. MFLUNK 38. MFLONK 39. MFLPRG 40. MFLPLK

-.05 .08 -.03 .04 -.05 .03 .04 -.03 .03 .03 -.10 -.08 -.00 -.02 .02 .04 .06 .01 -.06 -.01 .06

-.02 .10 -.09 .04 .06 -.00 -.00 .00 -.04 -.04 .02 -.00 -.05 -.07 .12 -.03 -.03 .01 .02 .05 .10

-.01 .01 .03 -.04 -.03 .03 -.00 -.04 .02 .02 -.09 -.00 -.03 -.01 -.06 .08 .07 -.05 .03 -.01 .01

-.00 -.06 -.03 .03 .03 -.03 -.05 .09 -.01 -.01 .02 -.01 -.01 .01 .04 -.02 .09 -.11 -.02 .00 .01

-.02 -.04 .06 -.01 -.05 .02 .05 -.04 -.04 -.04 .07 .04 .02 -.05 -.04 .04 .06 -.06 .07 .06 .00

-.01 .08 -.02 .04 .02 -.03 .02 .03 -.01 -.01 -.03 .10 -.00 .04 .03 -.08 -.00 -.02 -.01 .05 .02

.01 -.08 .10 -.06 -.00 .08 -.03 .09 -.01 -.01 -.01 .00 .00 .06 -.03 -.04 .03 -.02 .02 .01 -.01

-.01 -.05 .01 -.01 .00 -.04 -.02 -.01 -.02 -.02 .01 -.04 .00 -.01 -02 .03 .06 -.01 -.07 -.00 .03

.02 .01 -.09 .01 .07 -.12 .07 -.06 .04 .04 .04 .02 .04 -.01 .06 -.05 -.02 .04 .07 .08 -.04

.06 -.02 -.00 .07 -.01 .01 -.05 -.05 .07 .07 -.01 -.10 .08 .05 -.02 -.04 -.05 .08 .01 -.01 -.04

169

41. MFLZLP 42. MFLRLK 43. MFLOLB 44. MFLPRK

.04 -.05 -.05 .05

.02 .02 -.05 -.04

.15 .08 .09 -.03

.02 -.02 -.01 .00

-.03 -.01 -.05 -.04

-.09 .01 -.04 .04

-.11 -.07 -.02 -.05

-.02 -.05 -.07 .11

-.01 -.06 -.03 -.02

-.02 -.01 .01 -.03

45. MFLPRR 46. MFLPRT 47. MFLUPO 48. MDSFDP 49. MDSELP 50. MDSETR 51. MDSEPK 52. MFEUDR 53. MFEUCE 54. MFEUDD 55. MFEBML 56. MFEBKL 57. MFEBRL 58. MFESDM 59. MFESVM 60. MFESVZ 61. MFE20V 62. MFE40V 63. MFE60V 64. MRAZGP 65. MRABPT 66. MRCDTT 67. MRLPCT 68. MSAIFL 69. MSASKL 70. MSCHIL 71. MSLIZP 72. FAN150 73. FAE15 74. FAE15T

.05 .05 .01 .08 -.00 -.01 -.07 1 .01 .01 -.07 -.01 .09 .05 -.01 -.04 -.01 -.11 -.05 .02 -.00 .05 -.01 .01 .05 .02 .09 .02 -.01 -.02 -.00

.02 .05 -.06 -.03 -.01 .02 -.09 2 .00 .05 .01 -.02 .10 .02 -.10 -.03 .01 -.07 -.01 -.06 .00 .07 .02 .04 .07 -.06 .09 .01 .01 .01 -.02

-.02 -.05 -.04 .04 .03 -.05 -.05 3 .04 .06 .07 .01 .02 .04 -.09 -.04 -.04 -.05 -.05 .03 -.02 -.09 .05 -.00 .05 -.01 -.00 .09 -.05 .04 -.03

-.01 .02 -.00 -.01 -.02 -.01 -.00 4 .02 -.06 .05 .09 -.01 .01 .04 -.00 -.04 -.00 -.02 -.03 -.01 -.01 -.08 -.03 -.02 .03 -.04 -.04 -.03 -.02 .04

.00 -.07 -.03 .07 -.01 .00 -.07 5 .03 11 .10 -.03 -.02 -.00 -.03 -.02 .02 -.05 -.07 -.03 .01 -.00 .09 -.02 -.05 -.03 -.03 -.00 -.02 -.03 .06

-.01 .08 .01 -.07 -.01 .03 -.03 6 -.03 -.03 -.01 .05 .05 .07 -.01 .01 -.05 .10 .06 -.08 -.02 -.00 .02 .00 .07 -.03 .01 -.08 -.07 -.08 .00

-.04 -.03 -.00 -.03 -.02 .07 .00 7 -.01 -.04 -.04 -.04 .01 -.01 .03 .06 -.02 -.07 -.07 .06 .03 -.05 .03 -.09 -.10 .07 -.02 -.02 .04 .04 -.05

.08 .02 .03 -.05 -.02 .02 -.05 8 -.03 .07 .02 .00 -.11 .01 .04 .00 -.03 -.03 .00 -.08 .02 -.01 -.07 -.07 .03 .03 .07 .03 .02 -.03 .03

.04 .00 -.02 .04 -.02 -.03 -.09 9 .06 .06 .07 .08 .03 .02 -.08 -.11 -.05 -.02 -.02 -.11 -.11 .01 .05 .08 .03 -.11 -.03 -.11 .02 -.00 -.01

-.03 -.08 .01 .04 -.04 .02 .05 10 .03 .11 -.02 -.00 -.02 .02 -.01 -.05 -.03 -.02 -.09 .01 -.05 -.06 .00 -.01 .02 -.04 .00 .03 .08 .03 -.02

1. MKAVLR 2. MKAAML 3. MKLSNL 4. MBKPOP 5. MBKPIS

11 .04 .13 -.04 .08 .09

12 .03 .20 .08 .11 .16

13 .01 .19 .10 -.00 .07

14 .15 .18 .15 .12 .17

15 .17 .08 .07 .15 .18

16 .15 .05 .05 .13 .18

17 .05 .06 .04 .16 .04

18 .11 .08 .04 .13 .21

19 .04 .10 .11 .08 .03

20 .07 .03 .03 .19 .19

170

Tabela 3. – nastavak 1

6. MAGOSS 7. MREPOL 8. MAGKUS 9. MAGONT 10. MKTOZ 11. MKRBUB 12. MKRPLH 13. MKRP3R 14. MKRBNR 15. MBAU20 16. MBAU10 17. MBAP20 18. MBAP10 19. MBAU2Z 20. MBAU1Z 21. MBAP2Z 22. MBAP1Z 23. MBFTAP 24. MBFKRR 25. MBFTAN 26. MBFTAZ 27. MBPDRN

.03 .13 .09 .05 .16 (.42) -.14 -.15 -.04 -.01 .02 .02 .02 -.06 -.02 .01 .01 .03 -.02 .03 -.03 .03

-.01 .05 .25 .04 .13 .42 (.35) -.01 -.13 -.04 -.01 -.00 .00 -.04 .01 -.02 .05 -.02 .03 .01 -.07 .06

-.01 .11 .22 -.02 .04 .40 .58 (.38) -.14 -.04 .02 .03 .03 -.01 -.02 -.05 .02 -.09 .02 -.05 -.01 .03

.05 .06 .25 .12 .19 .50 .46 .39 (.41) -.02 .00 .01 .05 -.04 .02 .00 -.04 -.01 .02 .01 .03 -.03

-.03 .18 .25 .07 .19 .21 .19 .15 .21 (.59) -.02 -.09 -.04 -.07 -.09 -.09 -.11 -.05 .03 .05 -.04 -.08

.05 .01 .08 .13 .02 .04 -.01 .02 -.01 .30 (.55) -.05 .04 -.18 -.06 -.11 -.12 .07 .03 -.03 -.02 -.05

.09 -.08 .02 .06 -.03 .04 .03 .06 -.02 .20 .29 (.63) -.03 -.09 -.13 -.05 -.14 -.02 -.03 .07 -.03 .06

.12 -.03 .05 .15 .09 -.03 -.10 -.04 -.06 .25 .44 .34 (.52) -.17 -.10 -.12 -.08 .04 .04 -.09 -.06 -.02

-.03 .06 .16 .08 .15 .11 .16 .15 .13 .16 -.01 .13 .04 (.74) .06 -.05 -.02 .01 .03 -.07 -.03 .04

.07 .13 .10 .15 .22 .01 .09 -.02 .07 .31 .33 .27 .02 .32 (.46) -.10 -.06 .02 .02 -.02 .04 .04

12 .06 -.02 -.06 -.01 .01 .02 -.10 .09 .02 -.05 .03 -.07 -.01 .07 .01 -.01 .00 -.03 -.00 .05 -.02 .01

13 .04 -.00 -.01 -.00 .00 -.05 -.04 .04 -.06 -.01 .02 -.05 .02 .06 -.04 -.02 -.02 -.03 .05 .04 -.05 .03

14 -.06 -.05 -.01 .07 .02 .00 -.05 -.04 .01 -.01 -.02 .09 -.04 -.02 .04 .03 .04 .04 -.05 -.03 .03 .00

15 -.00 .07 -.05 -.04 .01 .02 -.03 -.05 .06 -.06 .05 .01 -.04 -.03 -.00 .05 .00 .01 -.04 -.03 .00 -.04

16 -.05 .01 .01 .04 .01 -.11 .04 -.01 .01 -.01 -.01 .02 .02 .11 -.04 -.02 -.04 .03 -.01 -.02 -.01 -.00

17 .02 .00 -.02 -.03 .01 -.05 -.04 .03 -.08 .05 .00 -.01 -.00 -.03 -.01 .02 -.01 -.01 .02 .02 -.01 .02

18 -.01 .03 -.03 .07 -.02 -.11 .00 .00 -.03 .06 .01 -.00 .03 .03 -.04 -.04 .02 .02 .02 .01 .04 .02

19 .00 -.05 .06 -.02 .06 .05 -.01 .01 .00 .01 .03 .04 .03 -.07 .08 .02 -.02 -.03 -.01 -.01 .02 .02

20 .01 -.04 .00 -.04 .00 .08 -.00 .04 -.05 .00 .02 -.04 -.01 -.00 -.02 -.02 -.00 -.02 -.05 -.03 -.03 .03

Tabela 3. – nastavak 2 28. MBPDRD 29. MBPLRD 30. MBP2RD 31. MBPKUN 32. MPCDUS 33. MPCKRS 34. MPGHCR 35. MPGVCN 36. MFLISK 37. MFLUNK 38. MFLONK 39. MFLPRG 40. MFLPLK 41. MFLZLP 42. MFLRLK 43. MFLOLB 44. MFLPRK 45. MFLPRR 46. MFLPRT 47. MFLUPO 48. MDSFDP 49. MDSELP 171

11 -.04 .01 -.01 .02 -.05 .07 .02 -.11 .02 -.03 -.03 .03 .02 -.05 .02 -.03 -.00 -.01 -.01 -.01 -.00 -.05

50. MDSETR 51. MDSEPK 52. MFEUDR 53. MFEUCE 54. MFEUDD 55. MFEBML 56. MFEBKL 57. MFEBRL 58. MFESDM 59. MFESVM 60. MFESVZ 61. MFE20V 62. MFE40V 63. MFE60V 64. MRAZGP 65. MRABPT 66. MRCDTT 67. MRLPCT 68. MSAZFL 69. MSASKL 70. MSCHIL 71. MSLIZP 72. FAN150 73. FAE15 74. FAE15T

.05 .03 -.01 -03 -.04 -.04 .06 -.03 .03 .06 .04 -.00 -.04 .05 -.03 -.05 -.02 .01 .00 .00 -.01 -.00 .01 -.02 -.01

-.02 -.01 .03 .10 .09 -.02 -.09 .05 -.05 -.02 -.04 .00 .05 .02 -.03 -.01 -.03 -.01 -.03 -.00 .00 .05 .02 -.01 .01

-.06 .08 -.01 -.01 .05 .00 -.12 .02 .00 -.00 .06 .06 .04 -.03 .01 -.01 .00 -.06 .04 .03 -.03 -.02 -.07 .03 .02

.02 -.02 -.02 -.01 -.02 .01 -.00 -.02 .05 .01 -.04 .01 .04 .02 .04 .02 -.03 .01 .02 -.03 -.06 .05 -.02 -.02 .03

.05 -.02 -.03 .06 -.02 -.01 .04 -10 .04 .01 .02 -.05 -.04 .02 .06 .01 -.07 -.02 -.03 .01 .05 -.01 .08 .03 -.03

-.02 -.06 .01 .07 .05 -.02 .04 .06 -.03 -.01 .08 -.10 -.01 -.04 .02 -.00 -.07 -.01 .03 -.02 .02 -.04 .03 -.01 -.05

-.06 -.03 -.02 -.05 .03 .02 -.00 -.00 .03 .00 -.03 .04 .03 -.05 -.05 .00 -.09 .00 .08 .01 .04 .00 -.02 .02 -.07

.01 -.02 -.00 .04 -.05 -.00 .09 -.04 -.00 .05 -.00 -.04 -.02 -.04 -.02 .01 -.02 .07 .00 -.08 .02 .02 -.06 -.03 .05

-.05 .04 -.01 -.02 -.06 .05 -.00 .06 -.01 -.05 -.02 .02 -.07 -.05 -.10 .02 .01 .02 .07 -.03 .03 .05 .01 .07 -.01

-.02 -.01 .08 -.01 .04 .04 .04 .02 -.04 -.01 -.04 -.05 -.06 -.03 -.02 -.02 .07 .01 -.04 -.05 .01 -.02 .02 .03 .01

1. MKAVLR 2. MKAAML 3. MKLSNL

21 .12 .14 .00

22 .07 -.04 .10

23 .13 .14 .11

24 .10 .08 .08

25 .21 .16 .27

26 .17 .13 .16

27 .08 .00 .02

28 .23 .03 .13

29 .18 .09 .11

30 .16 .11 .10

22 .13 .24 .06 .17 .12 .02 .11 .06 .11 .06 -.01 .24 .24 .22

23 .14 .13 .11 .15 .22 .11 .23 .30 .26 .21 .23 .06 .02 .04

24 .27 .15 .19 .27 .25 .30 .26 .09 .04 .06 .08 .12 .08 .05

25 .25 .31 .21 .41 .27 .13 .23 .20 .16 .14 .17 .14 -.01 .11

26 .11 .24 .11 .19 .28 .22 .15 .26 .17 .27 .26 .17 .06 .13

27 .04 -.06 -.00 .07 .06 -.07 .05 .04 .02 -.00 -.01 .06 -.03 .12

28 -.05 -.02 -.05 .00 .19 .10 .29 .07 .14 .10 .08 .20 -.04 .12

29 -.10 .01 -.09 .04 .18 -.03 .19 .14 .07 .05 .11 .27 .01 .06

30 .07 .15 .05 .03 .22 .14 .25 .17 .09 .10 .20 .18 .06 .06

Tabela 3. – nastavak 3 4. MBKPOP 5. MBKPIS 6. MAGOSS 7. MREPOL 8. MAGKUS 9. MAGONT 10. MKTOZ 11. MKRBUB 12. MKRPLH 13. MKRP3R 14. MKRBNR 15. MBAU20 16. MBAU10 17. MBAP20 172

21 .03 .08 .12 -.08 -.01 .05 -.00 .05 .09 -.00 .05 .21 .21 .27

18. MBAP10 19. MBAU2Z 20. MBAU1Z 21. MBAP2Z 22. MBAP1Z 23. MBFTAP 24. MBFKRR 25. MBFTAN 26. MBFTAZ 27. MBPDRN 28. MBPDRD 29. MBPLRD 30. MBP2RD 31. MBPKUN 32. MPCDUS 33. MPCKRS 34. MPGHCR 35. MPGVCN 36. MFLISK 37. MFLUNK 38. MFLUNK 39. MFLPRG 40. MFLPLK 41. MFLZLP 42. MFLRLK 43. MFLOLB 44. MFLPRK 45. MFLPRR 46. MFLPRT 47. MFLUPO 48. MDSFDP 49. MDSELP 50. MDSETR 51. MDSEPK 52. MFEUDR 53. MFEUCE 54. MFEUDD 55. MFEBML 56. MFEBKL

.13 .11 .32 (.62) -.05 -.02 -.06 .08 .12 -.04 .08 -.01 .03 -.03 -.00 .02 -.02 .06 -.04 .07 .07 .07 -.04 -.00 .01 -.01 -.03 -.03 .04 -.05 -.01 -.06 -.03 -.04 .00 .03 -.00 -.01 .04

.30 .22 .38 .27 (.60) -.01 -.00 .07 -.07 .05 -.04 .03 .00 .02 -.02 .05 -.04 .03 -.00 .05 .05 -.03 -.01 .00 .01 -.03 -.01 -.02 -.03 .01 -.04 .06 .00 .04 -.01 -.02 -.04 -.01 -.01

.08 .12 .04 -.04 .06 (.52) -.12 -.13 -.18 -.02 -.01 -.01 -.00 .05 .00 .04 .09 -.04 -.02 .03 .03 .01 -.07 -.02 .05 .04 -.00 -.01 -.06 -.00 .02 -.06 .04 .01 -.02 -.01 -.04 .07 .05

.20 .10 .06 -.11 .08 .19 (.51) -.19 -.09 -.07 -.00 -.02 -.03 .00 -.02 -.07 .06 .03 -.03 .07 .07 .08 .02 -.05 .02 .01 -.06 .02 -.04 -.09 -.09 .01 .02 -.05 .07 .08 .07 .03 .00

.05 .01 -.01 .03 .15 .27 .18 (.53) -.10 .08 -.07 .10 .05 -.07 .05 .09 -.11 -.08 .04 .03 .03 -.02 -.04 -.11 -.06 -.04 .025 -.02 .06 .01 .04 -.05 .04 -.07 -.04 .01 -.03 -.06 .05

.16 .17 .16 .14 .12 .28 .30 .34 (.46) .04 -.01 -.03 .02 .00 -.08 -.07 .09 .08 -.04 .01 .01 .01 .05 -.05 -.01 -.03 .03 .00 .00 .00 .00 .04 -.02 .02 -.01 -.01 -.03 -.04 .01

-.04 -.02 .12 .03 .08 .00 .05 .02 .05 (.55) -.13 -.16 -.11 -.03 -.03 .00 -.04 -.01 -.05 -.08 -.08 -.06 -.03 -.06 .06 .03 .03 -.07 .03 .05 -.02 -.08 .02 .03 .02 -.09 .05 -.02 -.04

.04 .12 .14 .13 .06 .13 .21 -.01 .18 .21 (.57) -.06 -.15 -.18 .05 -.05 -.03 .12 -.01 .00 .00 -.02 -.03 .08 -.00 .00 -.03 .01 -.02 .00 -.00 .02 -.06 .01 .03 .04 .05 -.01 -.01

.02 .00 .07 .04 .09 .08 .12 .08 .06 .26 .38 (.51) -.05 -.19 -.01 -.02 .01 -.01 -.02 .07 .07 .02 -.01 -.04 -.02 .01 -.02 -.01 .02 -.06 -.03 .01 .02 .03 -.04 .00 -.08 -.08 .06

-.02 .11 .13 .10 .10 .14 .18 .10 .17 .32 .29 .43 (.44) -.06 -.00 .02 -.01 -.00 -.00 .03 .03 .07 .00 -.06 -.06 -.04 .02 .01 .01 -.01 -.01 .02 -.01 .05 -.07 -.02 .03 .03 -.01

22 -.00 .00 .04 -.02 -.03 -.03

23 -.02 .04 -.01 -.05 -.07 -.02

24 .07 -.04 .01 -.04 .03 -.09

25 .00 .02 -.00 .01 -.09 -.02

26 -.00 -.01 .01 .00 .01 -.01

27 -.01 .03 .06 -.05 .01 .10

28 .03 -.01 -.08 .00 -.07 -.06

29 -.02 .03 .06 .02 -.00 -.09

30 -.04 .05 .01 .07 .02 -.02

Tabela 3. – nastavak 4 57. MFEBRL 58. MFESDM 59. MFESVM 60. MFESVZ 61. MFE20V 62. MFE40V 173

21 .06 -.05 -.03 -.03 -.02 .02

63. MFE60V 64. MRAZGP 65. MRABPT 66. MRCDTT 67. MRLPCT 68. MSAIFL 69. MSASKL 70. MSCHIL 71. MSLIZP 72. FAN150 73. FAE15 74. FAE15T

.01 -.01 .02 -.02 .11 .05 -.00 .03 .01 .06 -.10 -.01

.07 .02 -.00 .06 -.11 -.07 .09 -.05 .07 -.04 .03 -.02

.04 .00 -.02 .06 .01 .05 .00 .08 -.05 -.02 -.06 .02

-.14 -.10 -.01 .05 -.02 .05 -.09 -.08 -.01 .04 .05 -.05

.08 .12 .01 -.02 -.05 -.09 -.05 .04 .02 -.01 .00 -.05

-.04 -.02 .01 .06 .05 -.04 -.05 .02 .04 .04 -.04 -.03

.06 .01 .01 .00 -.09 -.03 .04 .08 -.04 -.02 -.02 .02

-.03 -.06 .03 -.04 .06 .05 -.03 -.07 .11 .03 .10 -.05

-.00 .09 .03 -.03 -.01 -.05 .07 -.00 .02 .04 .01 -.01

-.02 -.01 -.04 .04 -.03 -.02 .01 .06 -.06 .00 -.08 .00

1. MKAVLR 2. MKAAML 3. MKLSNL 4. MBKPOP 5. MBKPIS 6. MAGOSS 7. MREPOL 8. MAGKUS 9. MAGONT 10. MKTOZ 11. MKRBUB 12. MKRPLH 13. MKRP3R 14. MKRBNR 15. MBAU20 16. MBAU10 17. MBAP20 18. MBAP10 19. MBAU2Z 20. MBAU1Z 21. MBAP2Z 22. MBAP1Z 23. MBFTAP 24. MBFKRR 25. MBFTAN 26. MBFTAZ 27. MBPDRN 28. MBPDRD 29. MBPLRD 30. MBP2RD 31. MBPKUN 32. MPCDUS

31 .12 .00 .11 .04 .06 .16 -.01 .08 .08 .10 .09 .00 -.01 .15 .12 .11 .05 .13 -.00 .06 .02 .09 .11 .21 -.02 .09 .34 .19 .22 .41 (.56) -.08

32 .12 .14 .17 .13 .23 .11 .08 .15 .14 .10 .06 -.02 .11 .08 .18 .22 .07 .19 .03 .01 -.02 .06 .04 .14 .23 .09 .12 .13 .10 .11 .02 (.39)

33 -.01 .00 .08 .13 .09 .11 .10 -.02 .02 -.03 .10 -.09 -.02 -.06 .14 .13 .04 .13 -.01 .10 .03 .15 .04 .03 .22 .05 .07 -.10 -.03 .02 .08 .45

34 .15 .26 .10 .08 .03 .08 -.06 .07 .12 .03 .17 .02 .13 .09 .12 .14 .03 .08 .05 .06 .01 .06 .06 -.01 -.12 .12 .04 .05 .12 .13 .01 .08

35 .11 .10 .20 .19 .27 .04 .14 .12 .08 .05 -.03 .09 .11 .04 .02 .07 -.01 .11 .01 .10 -.02 .05 .02 .12 .12 .22 -.10 .05 -.09 -.08 -.03 .14

36 .02 -.07 .01 -.22 -.23 -.15 -.28 .07 -.18 -.21 -.02 -.02 -.05 -.08 .00 .02 .02 .02 .12 -.06 -.05 .01 -.09 -.15 -.08 -.05 -.07 .09 .01 .01 .10 -.04

37 -.01 .07 -.03 -.03 .05 -.03 .09 -.05 .04 .10 .09 .09 .10 .14 .00 -.07 -.04 -.08 -.08 -.01 .10 .00 .06 -.15 .01 -.05 -.01 -.04 .12 .07 -.05 .04

38 -.04 .07 .10 .07 .19 -.00 .16 -.06 .09 .07 .03 .11 .08 .05 .18 -.01 .03 -.00 .01 .11 .10 .03 .15 .03 .09 -.08 .07 .08 .11 .12 .04 .11

39 ¸-.08 .04 .04 -.05 .03 .00 -.03 -.11 -.01 -.15 .01 -.06 .01 .04 .05 .00 .03 -.03 -.04 -.032 .15 .01 .04 -.11 -.08 -.05 .03 -.08 .01 .07 -.05 .07

40 -.02 .01 -.07 .24 .20 .00 .27 -.02 .02 .14 .14 .08 .03 .06 .13 .05 .05 .04 .01 .15 .09 .10 .15 .16 .08 .20 .14 .04 .11 .13 .07 .03

Tabela 3. – nastavak 5

174

33. MPCKRS 34. MPGHCR 35. MPGVCN 36. MFLISK 37. MFLUNK 38. MFLONK 39. MFLPRG 40. MFLPLK 41. MFLZLP 42. MFLRLK 43. MFLOLB 44. MFLPRK 45. MFLPRR 46. MFLPRT 47. MFLUPO 48. MDSFDP 49. MDSELP 50. MDSETR 51. MDSEPK 52. MFEUDR 53. MFEUCE 54. MFEUDD 55. MFEBML 56. MFEBKL 57. MFEBRL 58. MFESDM 59. MFESVM 60. MFESVZ 61. MFE20V 62. MFE40V 63. MFE60V 64. MRAZGP 65. MRABPT 66. MRCDTT 67. MRLPCT 68. MSAIFL 69. MSASKL 70. MSCHIL 71. MSLIZP 72. FAN150 73. FAE15 74. FAE 15T

31 .05 -.06 .05 .03 -.01 .02 .02 .00 .03 -.00 -.04 .00 -.01 .02 .05 -.00 -.04 .07 .00 -.10 .04 -.03 .05 .01 .03 -.01 .06 .02 .02 .09 -.00 -.00 -.02 .04 .04 -.00 -.03 .01 -.06 -.06 -.16 .01

32 -.07 -.16 -.19 .09 -.04 .03 -.02 .02 .01 -.06 -.05 .00 .04 .04 .01 .04 .02 -.05 -.10 -.02 .04 -.03 .02 .03 .02 .01 -.04 -.01 -.03 -.04 -.02 -.00 .03 -.10 .00 -.04 .02 .06 -.02 -.00 .05 -.01

33 (.47) -.16 -.19 .08 -.05 .00 -.02 -.08 -.02 .06 .08 .03 -.05 -.02 -.04 -.00 -.02 .00 .04 -.06 -.07 -.03 -.00 .01 -.02 .11 .02 .05 -.01 -.03 .09 .04 -.03 .13 -.05 -.05 .03 .00 -.09 -.04 .00 .02

34 .03 (.69) -.11 -.00 -.05 -.06 -.05 .09 .01 .06 .06 -.05 .04 -.02 -.04 .02 -.01 .05 .03 .07 -.05 .09 -.02 .01 .04 -.09 -.03 .00 -.04 -.05 -.07 -.01 .01 .07 -.04 .06 -.01 -.08 -.08 -.00 -.00 .01

35 .11 -.01 (.68) -.05 .04 -.01 -.01 -.00 .03 -.01 -.06 -.03 -.02 -.05 .02 .02 .01 -.05 .02 .05 .04 .01 -03 -.00 .12 -.06 -.01 .02 -.10 -.03 -.07 -.07 .01 .07 .04 .05 -.09 .00 .08 .07 .00 -.01

36 -.07 -.00 -.24 (.54) -.24 -.01 .01 .12 .05 -.02 -.01 .05 .07 .06 .03 .08 -.03 .02 -.08 -.08 .04 .02 -.01 .00 .08 .03 -.00 -.01 -.08 -.07 -.01 -.02 .01 .06 -.09 -.01 .01 .04 -.04 -.03 -.01 .03

37 .02 .02 .12 -.55 (.70) .09 .02 -.09 -.07 -.02 .02 -.11 -.05 -.08 -.12 -.02 -.02 .07 -.00 -.02 -.01 -.14 .06 .06 -.12 .01 -.03 -.02 .02 .03 .05 -.00 .03 .01 .02 .04 .01 .01 .06 .05 .04 -.11

38 .09 -.02 .05 -.28 .33 (.71) .09 -.04 -.01 -.04 -.00 -.16 -.12 -.11 -.14 -.06 -.04 .07 -.00 -.04 .09 .02 -.00 .08 -.09 -.04 -.06 .03 -.10 -.03 -.01 -.01 .00 .05 .04 .12 -.03 .06 .05 .03 .02 -.14

39 .12 .11 -.01 -.17 .26 .34 (.56) .02 -.07 -.01 -.04 -.12 -.03 -.03 -.14 .02 -.03 .03 -.03 -.07 .07 -.02 .09 .04 -.04 -.03 -.05 -.07 -.01 -.05 -.05 .02 -.03 .04 .06 .14 .01 .01 -.08 -.00 -.11 -.02

40 -.02 .01 .05 -.28 .19 .31 .21 (.39) -.00 -.02 -.07 -.05 .00 .03 -.07 -.00 .04 -.03 -.01 -.01 .01 .03 -.02 .01 .02 -.02 -.01 .02 -.01 -.04 -.04 -.03 .01 -.03 .06 -.06 -.06 .03 .08 -.01 -.02 -.03

1. MKAAVLR 2. MKAAML 3. MKLSNL 4. MBKPOP

41 .04 .03 .14 .13

42 -.09 -.03 -.03 .23

43 -.07 -.07 .00 .29

44 -.03 -.11 -.09 .25

45 -.03 -.07 -.11 .23

46 -.06 -.03 -.14 .27

47 -.10 -.14 -.14 .23

48 .04 -.02 -.02 -.08

49 -.06 -.10 -.12 .05

50 -.05 .05 -.10 .01

175

5. MBKPIS 6. MAGOSS 7. MREPOL 8. MAGKUS

.11 -.13 .13 .05

.23 .01 .23 -.08

.24 -.00 .30 -.07

.18 .07 .21 -.00

.21 -.03 .25 .00

.16 .07 .25 -.09

.16 -.00 .25 -.08

.02 -.09 -.04 .05

-.01 .02 .06 .04

.04 .05 .09 .10

42 .04 .09 .08 .03 -.12 .12 .04 .00 -.02 -.05 .04 .13 .11 .08 .14 .16 .02 .04 .19 .05 .08 .02 .04 -.02 .11 -.08 .10 -.41 .22 .22 .04 .50 .38 (.44) .26 -.15 -.10 -.12 -.12 .02 -.03

43 .10 .24 .14 .07 -.05 .16 .22 .06 .02 -.01 .03 .15 .10 .06 .16 .15 .09 .07 .08 .02 .06 -.01 -.04 -.03 .13. ..08 .08 -.40 .24 .23 -.07 .42 .38 .80 (.45) -.15 -.10 -.14 -.14 -.03 -.01

44 .03 .07 .07 .07 -.01 .09 .17 .04 .05 .04 -.09 .17 .14 .11 .13 -.04 .09 .07 .15 -.07 .01 .07 -.01 .06 .16 -.07 .05 -.41 .24 .22 .19 .55 .20 .34 .30 (.35) .09 .06 .06 -.00 .04

45 .09 .12 .10 .07 -.01 .14 .20 .08 .06 .01 -.09 .17 .15 .09 .19 .11 .06 .10 .15 .06 .12 .14 .04 .07 .04 -.01 .03 -.39 .30 .29 .27 .68 .31 .46 .41 .78 (.22) .,06 .06 .05 .03

46 .06 .06 .11 .08 .06 .03 .13 .06 .06 .06 -.04 .11 .17 .08 .10 .03 .17 .11 .10 -.05 .04 .03 -.01 .09 .11 -.07 .08 -.39 .23 .22 .17 .61 .27 .40 .36 .67 .72 (.38) (.38) .03 -.02

47 .02 .12 .11 .15 .08 .07 .11 .02 .04 -.01 -.06 .10 .07 .09 .14 -.05 .08 .06 .14 -.04 -.03 .01 .02 .04 .06 -.09 .12 -.41 .20 .20 .09 .51 .26 .33 .36 .83 .68 .64 .64 .02 .06

48 .04 -.05 -.01 .00 .02 .00 .00 -.02 .09 -.01 -.00 .01 .13 -.03 .04 -.05 .01 -.02 .15 .06 .04 .03 .00 .03 -05 -.02 -.16 .17 -.03 -.05 .10 .01 -.02 -.00 -.10 .01 .13 -.05 -.05 (.50) -.07

49 .10 -.00 .00 -.01 .03 -.02 -.08 .02 .07 -.02 -.03 .03 -.00 .03 -.08 .21 -.06 .02 .07 .07 .08 .10 .05 .02 -.03 -.10 -.12 .03 -.09 -.13 -.13 .09 .05 -.04 .01 .04 .11 -.05 -.05 .33 (.48)

50 .00 -.10 .02 -.04 -.02 -.04 .13 .13 .12 .09 -.05 .13 -.20 .11 .02 .07 .03 -.04 .16 -.07 .03 -.03 .04 .06 .10 .02 -.14 .04 .08 .10 .13 .09 -.09 .03 -.03 .11 .12 .03 .03 .36 .25

Tabela 3. – nastavak 6 9. MAGONT 10. MKTOZ 11. MKRBUB 12. MKRPLH 13. MKRP3R 14. MKRBNR 15. MBAU20 16. MBAU10 17. MBAP20 18. MBAP10 19. MBAU2Z 20. MBAU1Z 21. MBAP2Z 22. MBAP1Z 23. MBFTAP 24. MBFKRR 25. MBFTAN 26. MBFTAZ 27. MBPDRN 28. MBPDRD 29. MBPLRD 30. MBP2RD 31. MBPKUN 32. MPCDUS 33. MPCKRS 34. MPGHCR 35. MPGVCN 36. MFLISK 37. MFLUNK 38. MFLONK 39. MFLPRG 40. MFLPLK 41. MFLZLP 42. MFLRLK 43. MFLOLB 44. MFLPRK 45. MFLPRR 46. MFLPRT 47. MFLPRT 48. MDSFDP 49. MDSELP 176

41 .05 .15 .06 .15 .10 .10 .06 .03 -.05 .01 -.04 .04 -.01 .03 .24 .12 .09 .08 .00 .19 .06 .01 .05 .01 -.03 -.08 .12 -.18 .07 .21 -.03 .36 (.67) .05 .05 -.09 -.05 -.06 -.06 .01 .09

50. MDSETR 51. MDSEPK 52. MFEUDR 53. MFEUCE 54. MFEUDD 55. MFEBML 56. MFEBKL 57. MFEBRL 58. MFESDM 59. MFESVM 60. MFESVZ 61. MFE20V

-.05 .02 -.04 .02 .03 -.01 -.08 -.02 -.03 -.00 .03 .01

-.02 .06 -.07 -.03 -.04 .02 .02 -.02 -.02 .04 .00 -.00

-.04 .08 -.04 -.05 -.01 -.00 -.03 -.07 .05 .07 .03 .07

.02 -.01 .01 -.02 -.02 -.04 -.07 -.02 .03 .03 -.01 .07

-.02 -.07 .01 -.00 -.00 -.00 -.01 .05 -.03 -.05 -.00 -.00

.03 .01 -.03 -.11 -.07 -.00 .03 .01 .00 .03 -.01 .08

-.04 .06 -.02 -.04 .01 -.03 -.12 -.01 .01 .02 .03 .14

-.13 -.14 .01 -.05 -.04 -.00 .04 .01 -.03 -.09 -.00 -.03

-.14 -.08 -.04 -.06 -.03 -.01 -.04 .01 -.01 .04 .04 .06

(.44) -.08 -.04 .02 -.08 -.03 .01 .07 .03 .01 -.09 .00

Tabela 3. – nastavak 7 62. MFE40V 63. MFE60V 64. MRAZGP 65. MRABPT 66. MRCDTT 67. MRLPCT 68. MSAIFL 69. MSASKL 70. MSCHIL 71. MSLIZP 72. FAN150 73. FAE15 74. FAE15T

1. MKAVLR 2. MKAAML 3. MKLSNL 4. MBKPOP 5. MBKPIS 6. MAGOSS 7. MREPOL 8. MAGKUS 9. MAGONT 10. MKTOZ 11. MKRBUB 12. MKRPLH 13. MKRP3R 14. MKRBNR 15. MBAU20 16. MBAU10 17. MBAP20 18. MBAP10 177

41 .04 .06 -.01 .02 -.06 -.01 .00 .03 .04 .05 -.02 .07 .05 51 .03 -.00 .06 .15 .09 .19 .14 .11 .06 .00 -.10 -.06 .05 -.12 -.03 .05 .05 .05

42 .04 .08 -.01 .02 .10 -.01 -.01 -.02 -.05 .05 .03 .04 .05 52 .03 -.01 -.03 .11 .13 -.05 .18 .12 .17 .19 .05 -.00 -.04 .01 .10 .06 .08 .03

43 .01 .10 -.04 .04 .08 -.02 .02 -.02 -.08 .04 .04 .09 .01 53 -.07 -.02 -.04 -.07 .07 -.08 .03 .07 .09 .07 -.13 -.05 -.11 -.17 -.01 .03 -.01 .01

44 .07 .01 .01 -.03 -.05 .01 -.06 .01 .05 .00 -.07 -.07 .05 54 -.10 -.04 -.01 .11 .14 -.03 .09 .10 .14 .06 -.02 .06 .02 -.03 .06 .09 .12 -.04

45 .03 -.04 -.00 .02 -.04 .02 -.00 -.01 -.01 -.03 -.02 -.01 -.00

46 .10 -.01 .02 .03 -.04 .04 -.05 .04 .08 -.13 -.05 -.05 .03

47 .13 .02 .01 -.09 -.08 .01 .00 .06 -.00 .00 -.06 -.04 .04

48 .00 .03 .03 -.04 .06 -.02 .01 .04 -.03 .02 -.05 -.04 .10

55 .02 .02 -.01 .06 -.03 .00 .07 .19 .17 .06 -.01 .02 .07 .04 .04 -.08 .11 -.04

56 .18 .24 .15 -.04 .00 .06 .08 .06 .09 .02 .17 .10 .08 .06 .05 -.12 -.04 -.07

57 .09 .07 -.07 .05 .07 .08 .13 .12 .10 .06 -.06 .07 .04 -.03 -.04 .01 .07 -.10

58 .14 .03 .06 .-13 .11 .05 .19 .21 .08 .10 -.03 -.05 .01 .05 .14 -.06 .12 .01

49 .03 .02 -.00 -.04 -.08 .01 -.04 -.04 -.03 .00 -.04 -.05 .01 59 .09 .08 .09 .08 .08 .11 .23 .18 .07 .04 -.00 -.06 -.00 -.02 -.00 -.09 .02 .01

50 .03 .06 .05 .04 .06 -.07 -.06 .04 .06 -.06 -.01 -.04 .03 60 .20 .10 .14 .13 .18 .11 .23 .24 .20 .21 .03 .00 .09 -.02 .09 .02 .09 .05

19. MBAU2Z 20. MBAU1Z 21. MBAP2Z 22. MBAP1Z 23. MBFTAP 24. MBFKRR 25. MBFTAN 26. MBFTAZ 27. MBPDRN 28. MBPDRD 29. MBPLRD 30. MBP2RD 31. MBPKUN 32. MPCDUS 33. MPCKRS 34. MPGHCR 35. MPGVCN 36. MFLISK 37. MFLUNK 38. MFLONK

-.02 .06 .09 .08 .04 .06 .06 .04 .07 -.06 -.05 -.01 -.04 .02 .13 -.06 .01 -.12 -.03 -.01

.02 .21 .11 .06 .04 .31 .01 .08 .33 .27 .23 .15 .08 .11 .00 .05 .01 -.13 .02 .04

-.08 -.01 .07 -.04 -.06 .11 -.04 -.07 .02 .03 .01 -.07 -.03 .07 -.04 -.06 -.04 .03 .00 .13

-.07 .14 .11 .01 .00 .24 -.02 .01 .19 .19 .10 .13 .08 .02 -.01 .06 -.08 -.02 -.11 .09

.10 .09 .06 .03 .12 .12 -.05 .03 ,17 .15 .08 .12 .06 .05 -.06 .06 -.09 .05 .07 .05

.01 -.01 .04 -.06 .17 -.06 .08 .05 .05 .08 .16 .07 -.02 .01 -.09 .13 -.07 -.03 .19 .22

.05 .12 .20 .06 .04 .04 -.00 -.01 .16 .10 .08 .02 -.01 .01 -.07 .10 .03 -.05 .05 .12

.04 .10 .07 .12 .06 -.13 .02 -.01 .15 .08 .13 .09 -.08 .06 .09 .10 -.07 -.09 .16 .16

-.05 .01 -.02 .06 -.02 .03 .02 -.01 .13 -.05 .10 .01 -.03 .03 .02 .14 -.02 -.06 .05 .02

.09 .10 .04 .11 .14 .09 .17 .18 .01 .15 .11 .16 .02 -.09 -.09 .10 -.05 -.02 -.02 .14

Tabela 3. – nastavak 8 39. MFLPRG 40. MFLFLK 41. MFLZLP 42. MFLRLK 43. MFLOLB 44. MFLPRK 45. MFLPRR 46. MFLPRT 47. MFLUPO 48. MDSFDP 49. MDSELP 50. MDSETR 51. MDSEPK 52. MFEUDR 53. MFEUCE 54. MFEUDO 55. MFEBML 56. MFEBKL 57. MFEBRL 58. MFESDM 59. MFESVM 60. MFESVZ 61. MFE20V 62. MFE40V 63. MFE60V 178

51 -.04 -.02 -.01 .09 .10 .03 -.03 -.02 .05 .20 .19 .34 (.54) -.14 -.18 -.08 -.05 -.10 -.12 .10 .12 .16 .12 .10 .11

52 -.08 .22 .10 .17 .14 .16 .29 .10 .13 .37 .36 .32 .07 (.47) .05 .18 .01 .04 -.05 -.13 -.08 -.10 -.05 -.10 -.10

53 .20 .08 .04 .01 -.07 .07 .14 -.09 .02 .30 .26 .37 .03 .37 (.61) .19 -.00 -.04 .13 -.16 -.13 -.18 -.09 -.11 -.15

54 .02 .23 .11 .15 .11 .14 .25 .05 .16 .32 .35 .29 .13 .61 .51 (.61) -.07 -.11 -.08 -.14 -.09 -.08 -.05 -.05 -.11

55 .21 .03 .04 .02 -.06 -.02 .11 -.05 -.02 .45 .34 .37 .15 .44 .42 .33 (.40) .02 .04 -.10 -.11 -.11 .00 -.03 -.06

56 .26 .05 -.02 -.03 -.11 -.01 .09 .01 -.08 .27 .01 .16 -.03 .17 .14 .02 .36 (.63) -.06 -.04 -.04 -.05 -.20 -.15 -.05

57 .24 .23 .09 .15 -.02 .23 .37 .15 .18 .37 .19 .27 .07 .36 .48 .39 .39 .29 (.50) -.17 -.12 -.09 -.13 -.08 -.10

58 .27 .09 .05 .01 .03 .20 .17 .07 .12 .21 .03 .26 .20 .09 .13 .07 .44 .34 .32 (.41) .06 .14 .03 -.03 .02

59 .18 -.02 .00 -.02 -.03 .08 .03 -.01 .02 .20 .19 .28 .28 .16 .22 .15 .38 .33 .33 .60 (.43) .03 .03 -.00 .02

60 .07 .10 .13 -.03 -.02 .06 .11 -.00 .05 .21 .14 .06 .26 .10 .07 .12 .31 .27 .30 .61 .49 (.45) -.01 -.02 -.02

64. MRAZGP 65. MRABPT 66. MRCDTT 67. MRLPCT 68. MSAIFL 69. MSASKL 70. MSCHIL 71. MSLZIP 72. FAN150 73. FAE15 74. FAE15T

.09 -.03 .07 -.05 -.05 .08 -.00 .07 -.07 -.01 .02

-.10 .02 .03 .01 -.02 -.06 -.12 -.02 .04 .06 .05

-.13 -.03 -.04 .03 .04 -.11 .05 .04 .12 -.01 -.06

-.12 -.04 -.02 -.03 .03 -.04 -.08 -.00 .00 .01 .05

-.02 -.01 .01 -.02 .05 -.03 .01 -.08 .03 -.02 .02

-.01 .10 -.01 .08 -.02 -.02 .06 .00 .03 -.02 -.05

-.08 .02 .03 .00 .03 -.09 -.00 -.05 .01 -.03 .03

.10 -.03 -.05 -.04 .00 .09 .03 .02 -.02 .01 -.01

.04 -.03 .03 -.02 -.04 .06 -.03 -.02 -.03 -.01 .06

.05 -.03 -.01 .03 .07 -.00 -.02 .04 -.07 .05 .04

1. MKAVLR 2. MKAAML 3. MKLSNL 4. MBKPOP 5. MBKPIS 6. MAGOSS 7. MREPOL 8. MAGKUS 9. MAGONT 10. MKTOZ 11. MKRBUB 12. MKRPLH 13. MKRP3R 14. MKRBNR

61 .18 .12 .20 .21 .20 .30 .12 .29 .26 .25 .06 .03 .12 .09

62 .26 .17 .25 .11 .10 .27 .07 .34 .24 .14 -.05 .01 .06 .04

63 .32 .08 .33 .13 .12 .15 .19 .18 .15 .21 -.04 -.05 -.06 -.04

64 -.06 -.19 -.19 .27 .15 .04 .26 -.01 .07 .20 .07 -.05 -.06 .04

65 -.10 -.11 -.14 .12 .00 -.01 .08 -.03 .09 .01 .05 .00 .01 .01

66 -.10 -.15 -.12 .02 .07 -.00 .07 -.15 .09 .11 .09 .07 .03 .01

67 .00 -.01 -.04 .14 .06 .16 .01 .01 .21 .03 .08 -.00 -.01 -.00

68 -.04 -.08 -.06 .09 -.03 .13 -.02 -.01 .08 .01 -.03 -.14 -.03 -.10

69 -.04 -.21 -.17 .35 .15 .08 .34 .07 .10 .20 .10 -.04 -.03 -.03

70 -.02 -.07 -.14 .06 -.06 .05 .04 .01 .03 .03 .03 -.04 -.04 -.12

62 .08 .07 .17 .21 .08 .05 .00 .13 .10 .13 .21 .26 .15 .15 .15 .13 .20 .17

63 .11 .03 .10 .14 .05 .10 .05 .23 .09 -.06 .20 .09 .13 .11 .11 .12 .07 .10

64 .14 .15 .07 .09 -.06 .11 .06 .13 .01 .16 .15 .05 .09 -.01 -.01 .09 .12 -.03

65 -.02 .04 .09 .00 .02 .01 .08 .01 -.02 .18 .00 .02 .08 .01 .01 -.03 .00 -.04

66 -.02 -.01 .03 -.00 .07 .21 .11 .15 .03 .06 -.13 .01 .02 -.05 -.05 .08 .08 -.32

67 -.05 .11 .07 .13 -.00 .01 .15 -.10 .01 .20 .04 .10 -.08 .00 .00 .03 .09 .07

68 -.08 .11 .14 .05 -.02 -.05 .09 -.08 .08 .27 -.04 -.01 .06 .02 .02 .00 .08 -.00

69 .02 .10 .08 .06 .03 .01 -.01 .15 .04 .26 .21 .09 -.04 -.07 -.07 -.03 -.01 .03

70 -.07 .01 .04 -.03 -.04 -.08 -.02 -.12 -.01 .03 .01 -.04 .07 -.16 -.16 .02 .01 .01

Tabela 3- nastavak 9 15. MBAU20 16. MBAU10 17. MBAP20 18. MBAP10 19. MBAU2Z 20. MBAU1Z 21. MBAP2Z 22. MBAP1Z 23. MBFTAP 24. MBFKRR 25. MBFTAN 26. MBFTAZ 27. MBPDRN 28. MBPDRD 29. MBPLRD 30. MBP2RD 31. MBPKUN 32. MPCDUS 179

61 .17 .08 .22 .23 .21 .16 .05 .20 .02 .24 .12 .26 .09 .14 .14 .19 .15 .21

33. MPCKRS 34. MPGHCR 35. MPGVCN 36. MFLISK 37. MFLUNK 38. MFLONK 39. MFLPRG 40. MFLPLK 41. MFLZLP 42. MFLRK 43. MFLOLB 44. MFLPRK 45. MFLPRK 46. MFLPRT 47. MFLUPO 48. MDSFDP 49. MDSELP 50. MDSETR 51. MDSEPK 52. MFEUDR 53. MFEUCE 54. MFEUDD 55. MFEBML 56. MFEBKL 57. MFEBRL 58. MFESDM 59. MFESVM 60. MFESVZ 61. MFE20V 62. MFE40V 63. MFE60V 64. MRAZGP 65. MRABPT 66. MRCDTT 67. MRLPCT

.13 .17 .03 -03 -.08 -.11 -.05 -.09 .02 -.09 .01 -.04 -.10 -.02 .02 -.01 .07 .04 .17 .09 -.04 .01 .19 -.12 -.04 .26 .26 .28 (.57) .18 -.01 -.02 -.08 -.02 .03

.06 .16 .07 .06 -.12 -.07 -.07 -.22 .00 -.18 -.20 -.14 -.19 -.12 -.11 .01 -.00 .02 .13 -.03 -.05 -.03 .17 -.02 .01 .23 .28 .34 .62 (.47) .13 .06 -.03 -.04 .05

.14 .17 -.05 .06 -.03 .00 .08 -.17 -.01 -.12 -.12 -.09 -.15 -.18 -.14 .10 -.00 .10 .15 -.04 -.02 -.05 .19 .06 .11 .41 .41 .42 .38 .62 (.46) .11 .04 -.01 -.00

.07 -.03 -.10 -.10 -.04 -.05 -.06 .21 .03 .19 .14 .19 .25 .23 .21 .12 .36 .16 .11 .19 .06 .16 .16 -.09 -.01 .09 .10 .18 .07 .08 .16 (.40) -.00 -.08 -.14

-.05 -.04 -.12 .04 -.02 -.08 -.08 .14 .00 .10 .08 .06 .19 .10 .02 .30 .49 .38 .14 .39 .31 .34 .35 .14 .21 .03 .16 .14 -.07 -.06 .05 .52 (.35) -.07 -.03

-.01 .09 -.10 .07 .00 .01 .06 .09 -.10 .14 .11 .06 .11 .06 .04 .16 .15 .13 .01 .14 .08 .13 .15 .01 .12 -.00 .11 .13 -.03 -.09 .03 .31 .32 (.60) -.07

.03 -.09 .00 -.01 -.12 -.13 -.10 -.00 -.13 -.05 -.06 -.07 -.04 -.05 -.06 .22 .41 .21 .22 .21 .20 .18 .12 .01 .00 -.15 .01 .04 -.08 .07 -.00 .18 .39 .11 (.56)

.05 -.06 -.00 -.02 -.03 .07 .07 .05 -.01 .09 .08 .03 .13 .02 .08 .22 .31 .18 .17 .20 .21 .26 .15 -.11 .06 -.11 -.07 .05 -.06 -.10 -.17 .23 .35 .14 .30

.08 -.12 -.03 -.02 -.13 -.17 -.26 .05 .07 .14 .15 .04 .07 .15 .14 .09 .33 .13 .16 .17 .02 .16 .06 -.21 -.07 -.06 .03 .04 .15 .10 .06 .66 .47 .19 .24

.02 -.07 -.08 .09 -.06 -.08 -.03 .01 -.08 -.11 -.16 .04 -.01 .04 -.00 .16 .34 .23 .09 .05 .29 .13 .22 .06 .06 .02 .10 .07 -.06 -.01 .04 .36 .42 .30 .38

62 -.03 .06 -.01 -.03 -.03 -.02 -.01

63 -.09 .08 -.01 -.03 -.04 -.02 .01

64 -.08 .11 -.07 -.08 -.04 -.01 .04

65 -.03 -.03 -.07 -.05 -.05 .058 .03

66 -.02 -.10 -.01 -.08 -.05 -.01 -.01

67 -.04 -.16 .02 -.00 .06 -.06 -.07

68 (.64) -.07 -.09 -.04 -.00 -.04 -.05

69 .27 (.35) -.05 -.04 -.02 .01 .05

70 .21 .35 (.54) -.09 -.01 -.04 -.06

Tabela 3. – nastavak 10 68. MSAIFL 69. MSASKL 70. MSCHIL 71. MSLIZP 72. FAN150 73. FAE15 74. FAE15T

1. MKAVLR 180

61 -.01 .04 -.05 -.00 .02 -.03 .03 71 .02

72 .03

73 .08

74 .09

38.MFLONK

71 .01

72 .08

73 .09

74 -.12

2.MKAAML 3.MKLSNL 4.MBKPOP 5.MBKPIS 6. MAGOSS 7. MREPOL 8. MAGKUS 9. MAGONT 10. MKTOZ 11.MKRBUB 12.MKRPLH 13. MKRP3R 14.MKRBNR 15.MBAU20 16.MBAU10 17.MBAP20 18.MBAP10 19.MBAU2Z 20.MBAU1Z 21.MBAP2Z 22.MBAP1Z 23.MBFTAP 24.MBFKRR 25.MBFTAN 26.MBFTAZ 27.MRPDRN 28.MBPDRD 29.MBPLRD 30.MBP2RD 31.MBPKUN 32.MPCDUS 33.MPCKRS 34.MPGHCR 35.MPGVCN 36.MFLISK 37.MFLUNK

-.09 .09 .10 .03 .03 .05 .01 -.01 .06 -.08 -.11 -.12 -.10 -.04 .04 .07 .10 -.04 -.03 .02 .09 -.12 .10 .02 .01 .06 .08 .02 -.01 .00 .10 .07 .01 .07 -.05 .03

-.02 .08 .16 .07 .19 .11 .04 .13 .02 .01 .08 .05 -.06 .05 .13 .09 -.03 -.10 .04 .18 .01 .08 .10 .07 .05 .02 -.12 -.08 .04 -.04 .02 .06 .05 -.01 -.11 .09

-.01 .23 .20 .08 .21 .14 .04 .15 .03 -.01 .05 .14 -.05 .04 -10 .16 .04 -.01 .08 .01 .11 .09 .16 .13 .03 .05 .02 -.05 .03 .02 .09 .11 .09 -.08 -.08 .07

-.09 .16 .24 .15 .23 .02 .04 .11 .06 -.01 -.00 .06 -.04 .02 -09 .09 .27 .01 .08 .01 .13 .20 .12 .14 .17 -.02 -.09 -.09 .09 .11 .04 .15 .13 .01 .02 -.18

39.MFLPRG 40.MFLFLK 41.MFLZLP 42.MFLRLK 43.MFLOLB 44.MFLPRK 45.MFLPRR 46.MFLPRT 47.MFKUPO 48.MDSFDP 49.MDSELP 50.MDSETR 51.MDSEPK 52.MFEUDR 53.MFEUCE 54.MFEUDD 55.MFEBML 56.MFEBKL 57.MFEBRL 58.MFESDM 59.MFESVM 60.MFESVZ 61.MFE20V 62.MFE40V 63.MFE60V 64.MRAZGP 65.MRABPT 66.MRCDTT 67.MRLPCT 68.MSAIFL 69.MSASKL 70.MSCHIL 71.MSLIZP 72.FAN150 73.FAE15 74.FAE15T

.00 .09 -.05 .01 -.05 .05 .03 -.13 .02 .17 .25 .11 .19 .14 .25 .18 .11 .02 .07 .12 .17 .17 .09 .09 .09 .22 .27 .10 .25 .19 .20 .23 (.67) .01 .02 -.08

.21 .07 -.15 -.06 -.08 .10 .12 -.00 .03 .17 .17 .25 .21 .04 .24 .12 .10 .12 .16 .04 .09 .05 -.01 -.04 -.04 .12 .22 .15 .36 .27 .08 .29 .30 (.36) -.08 -.14

.12 .06 -.03 -.07 -.04 .11 .14 -.00 .05 .14 .22 .16 .22 .06 .10 .12 .06 .09 .13 .11 .13 .24 .00 .07 .07 .16 .28 .19 .19 .20 .08 .21 .31 .55 (.34) -.12

.10 .00 -.01 -.11 -.13 .13 .02 .07 .05 -.06 -.07 -.11 -.03 -.14 -.16 -.06 -.14 -.13 -.07 -.08 .00 .07 .15 .19 .19 .21 .07 .15 .03 .06 .16 .08 .13 .26 .35 (.38)

Rezultati konfirmativne faktorke analize Osnovu za interpretaciju rezultata dobivenih faktorskom analizom čine: matrica vektora koordinata varijabli u faktorskom prostoru, zatim matrica korelacija varijabli i ekstrahiranih faktora, matrica interkorelacija varijabli i ekstrahiranih faktora, matrica interkorelacija dobivenih faktora, te matrica regresijskih koeficijenata. Izolirano je 11 linearnih kombinacija koje se mogu u potpunosti interpretirati u skladu s postavljenom hipotezom. Faktori su objašnjeni redoslijedom kojim su se pojavljivali u svim osnovnim matricama: matrici sklopa (tabela 5), matrici strukture primarnih motoričkih faktora (tabela 6), matrici interkorelacija motoričkih faktora (tabela 8) i matrici regresijskih koeficijenata (tabela 7). 181

Prvi faktor koji je nesumnjivo mjera koordinacije, a tako je i nomiran u hipotetskom modelu motoričkog prostora ovog istraživanja, definiran je testovima u kojima je rezultat zavisan od sposobnosti brzog izvođenja kompleksnih motoričkih zadataka, reorganizacije stereotipa, agilnosti, koordinacije pojedinih segmenata tijela i usvajanja novih motoričkih zadataka. Svaka od ovih sposobnosti izolirana je kao faktor u subprostoru koordinacije u istraživanjima Fleishmana (1956), Metikoša, A. Hošek (1972); S. Horge, Metikoša, N. Viskić, A. Hošek, Gredelja i Marčelje (1973 i 1974). Određen broj mjernih instrumenata koji su u nizu dosadašnjih istraživanja formirali, nakon primjene raznih faktorskih tehnika, različite solucije strukture subprostora koordinacije, a koji su primjenjeni i u ovom istraživanju, zasigurno u svojoj osnovi sadrže istovjetne funkcionalne mehanizme. Ovo potvrđuju gotovo svi pokazatelji u prezentiranim matricama faktorske analize. Ipak, usporednom inspekcijom podataka vidljivo je da testovi agilnosti MAGOSS i MAGONT, te brzine izvođenja složenih motoričkih zadataka MBKPOP i MBKPIS najbolje određuju ovaj faktor i na taj način imaju značajne mogućnosti za predikciju koordinacije. Dominantna karakteristika skupa mjera motoričkih sposobnosti predviđenih za procjenu koordinacije ipak je informatička komponenta, no bez sumnje je u istim mjerama značajno zastupljena i energetska komponenta s obzirom na relacije koordinacije prema ostalim faktorima, a i prema dosadašnjim istraživanjima (Gredelj i suradnici, 1975; Gredelj, 1976; A. Hošek, 1976, 1979). Zbog relativno niskih regresijskih koeficijenata i relativno male količine informacija koje emitiraju testovi primjenjeni za procjenu koordinacije uvedena su četiri zadatka, a zbog boljeg pokrivanja prostora koordinacije preporuča se i upotreba testa MKAVLR. Potpuno je pouzdana egzistencija hipotetski postavljenog faktora realizacije ritmičkih struktura. Skup testova namijenjen definiranju toga faktora ima visoke i gotovo identične projekcije na izolirani faktor realizacije ritmičkih struktura, a i beta koeficijenti su za cijeli skup testova ujednačenih vrijednosti i relativno visoki. Očito da testovi koji zahtijevaju struktuiranje jednostavnih pokreta u ritmički kompleks dobro definiraju ovu latentnu dimenziju. Iako je u zadacima potrebno struktuirati više različitih kretnih formi u cjelinu, što je bez sumnje koordinacijski problem, rezultat u zadacima više ovisi o sposobnosti alternativnog uključivanja i isključivanja sinergista i mogućnosti efikasnog rada hipotetskog centra za formiranje motoričkog ritma. Treći faktor nominiran kao ravnoteža određen je upravo onim testovima koji su u modelu strukture motoričkog prostora predviđeni za mjerenje spomenutog faktora. Četiri od osam upotrebljenih testova posebno definiraju ovaj faktor. Najveće projekcije na treći faktor imaju dvije mjere ravnoteže sa zatvorenim očima pa se može smatrati da je za procjenu ravnoteže ipak nešto važnija sposobnost odražavanja ravnoteže na osnovi kinestetičkih analizatora nego na osnovi vizualnih analizatora. S obzirom na veličinu regresijskih koeficijenata koji su prosječne vrijednosti, pretpostavlja se da bi za utvrđivanje latentne dimenzije ravnoteže bilo dovoljno upotrijebiti samo prva četiri instrumenta (MBAU1Z, MBAP1Z, MBAU10, MBAP10), tim više što je istim mjernim instrumentima uspjelo isti faktor izolirati i Gredelju i suradnicima, 1975. Efikasna upotreba preporučenih testova za procjenu faktora ravnoteže moguća je pod uvjetom da se pouzdanost mjera sve na uobičajeni nivo, karakterističan za ostale motoričke zadatke. 182

Četvrta latentna dimenzija, frekvencija pokreta, vrlo je dobro i homogeno definirana grupom testova koji su i bili namijenjeni njenoj procjeni. Isti testovi primijenjeni su u radovima: Gredelj i sur. (1975); Gredelj (1976), Mejovšek (1976) i Hofman (1980), a ekstrahirana latentna dimenzija je interpretirana na sličan način. Za varijabilitet i kovarijabilitet testova za procjenu frekvencije pokreta u navedenim istraživanjima, pa prema tome i u ovome, može se smatrati odgovornom za sposobnost struktuiranja kretanja. Veličina regresijskih koeficijenata sva četiri testa ukazuje na dobru prediktivnu vrijednost upotrebljenih testova za formiranje latentne dimenzije brzine. Faktor frekvencije pokreta, iako u manifestnom obliku predstavlja replikaciju cikličnih pokreta, bolje je definiran pokretima tipa taping, nego pokretima kruženja. Peti dobiveni faktor, interpretiran kao brzina pokreta, naznačuje da je potvrđena hipoteza po kojoj je u osnovi varijabiliteta odabranih mjernih instrumenata sposobnost regulacije tonusa izražena na specifičan način, naime u svim zadacima uspjeh zavisi od toga kojom se brzinom uključuju agonističke grupe mišića, a isključuju antagonističke. Faktor određen gotovo istim mjernim instrumentima, interpretiran kao brzina jednostavnih pokreta, dobijen je u radovima Gredelja i sur. (1975); Mejovšeka (1976); Gredelja (1976), Hofmana (1980). U navedenim radovima su u skupu testova za procjenu brzine jednostavnih pokreta, s obzirom na koncepciju hipoteze* o formi substrukture motoričkog prostora brzine, upotrebljeni i mjerni instrumenti za procjenu brzine nogu, ali zbog loših metrijskih karakteristika i specifičnih šumova nisu pokazali stabilnost u određivanju faktora brzine jednostavnih pokreta, te su u ovom istraživanju izostavljeni. Najveće projekcije i najviši regresijski koeficijent ima test MBP2RD, a nešto manje, a još uvijek visoke projekcije imaju MBPKUN, MBPLRD, MBPDRN, a ako su projekcije testa MBPDRD osjetno niže od ostalih, razumno je upotrijebiti za određivanje faktora brzine pokreta samo prva četiri testa. Determinacija šestog faktora preciznosti, učinjena je na temelju hipoteze o postojanju dva osnovna oblika ove sposobnosti: preciznosti gađanjem i preciznosti ciljanjem, pa je tako formiran i skup testova za procjenu te dimenzije: dva testa za gađanje i dva za ciljanje. Ako se pretpostavljalo da su u osnovi oba vida preciznosti zastupljeni isti funkcionalni mehanizmi, projekcije testova preciznosti ciljanjem znatno su veće od projekcije testova gađanjem. To bi se možda moglo objasniti činjenicom da se pri ciljanju za vrijeme izvođenja aktivnosti primaju povratne informacije koje korigiraju izvođenje, a kod gađanja aktivnost je kratkog trajanja i bez mogućnosti korekcije, te to najvjerovatnije uvjetuje i položaj testa MPGVCN čije projekcije također mogu smatrati značajnima za definiciju faktora preciznosti i posljedica su nešto dulje kontrole nad objektom kojim se gađa cilj. Regresijski koeficijenti za testove ciljanja su primjerene veličine, dok su za testove gađanja znatno manji. Sedmi dobiveni hipotetski faktor, interpretiran kao fleksibilnost, pripada među najbolje definirane faktore u hipotetskom modelu, sudeći prema broju namijenjenih mjernih instrumenata. Od 12 mjera čak ... ima visoke pozitivne projekcije na taj faktor. No, najveće projekcije imaju oni testovi čiji su zadaci ...tog tipa i kojima se procjenjuje fleksibilnost onih globnih sistema koji sudjeluju u fleksiji trupa i koji su ...dno mjere mogućnosti istezanja stražnje lože donjih ekstremiteta (MFLPRR, 183

MFLPRK, MFLPRT, MFLUPO). Isti testovi imaju i najviše regresijske koeficijente pa se preporučuju za procjenu fleksibilnosti u osnovi koje je sposobnost regulacije tonusa antagonista direktno odgovorna za postizavanje submaksimalne amplitude pokreta. Ostali testovi imaju također značajne projekcije na ovaj faktor, no ipak nešto niže. Zbog toga čini se da u motoričkom prostoru egzistira jedan dobro definiran faktor fleksibilnosti. Međutim, treba treći da su korelacije prva četiri testa na faktor fleksibilnosti umjetno uvećane s obzirom na faktorsku tehniku, te da su povukle faktor u svoj potprostor što ga je nešto udaljilo od ostalih upotrebljenih varijabli za procjenu fleksibilnosti. Opstojnost osme dimenzije bez sumnje je realna; naime, ne samo da su projekcije primjenjenih testova na faktor sile visoke, već su i u dosadašnjim istraživanjima najčešće dobivene stabilne pozicije navedenog faktora uz upotrebu istih testova. S biomehaničkog aspekta faktor sile predstavlja zapravo potencijalnu energiju koja se u toku kretanja transformira u kinetičku energiju. Iako je rezultat u testovima koji predviđaju faktor sile ovisan o intenzitetu eksitacije motoričkih centara u centralnom nervnom sistemu, on u krajnjoj liniji predstavlja i energetski potencijal izvršnih organa – mišića. Specifičnost mjernih instrumenata je u tome da se reakcije ispitanika mjere u labaratorijskim uvjetima. Upotrebljene reakcije mogu se smatrati najelementarnijom koneziološkom aktivnošću. Regresijski koeficijenti svih primjenjenih testova su na visokom nivou značajnosti s izuzetkom testa MDSELP koji je nešto niži. U prostoru motorike očito postoji faktor eksplozivne snage, naime, tako govore rezultati analize, a tako je i konstruiran hipotetski model prostora motorike. Mjernim instrumentima za procjenu devetog faktora, izoliran je dosta dobro definiran faktor, kao uostalom i u nizu dosadašnjih istraživanja (Kurelić i suradnici, 1975, Gredelj i suradnici, 1975; Gredelj, 1976). Sve mjerne instrumente karakterizira aktiviranje maksimalno mogućeg broja motoričkih jedinica u vremenu bez obzira na topološku orijentaciju, tako da se za varijabilitet unutar testova može smatrati odgovoran mehanizam za regulaciju intenziteta eksitacije. Iako beći broj mjernih instrumenata (skup testova za procjenu eksplozivne snage reprezentiran je s četiri tipa aktivnosti: skokovi, bacanja, sprintevi i udarci) dobro definira deveti faktor, najbolje to čine testovi MFESDM, MFESVM, MFESVZ, čije su ortogonalne i paralelne projekcije na faktor najveće, a najveći su im i regresijski koeficijenti. U rang ovih pripada i test MFEBML, pa se tom grupom varijabli očito može najpouzdanije procijeniti veličina eksplozivne snage. Za razliku od rezultata niza niza dosadašnjih istraživanja provedenih na uzorcima ispitanika iz normalne populacije, u ovom radu izolirana je jedinstvena dimenzija snage. Ono što je posebno karakteristično za desetu dimenziju, a što je moglo biti i posljedica selekcije ispitanika s obzirom na motoričke sposobnosti ovoga tipa, je uloga snage gornjih ekstremiteta u definiciji generalnog faktora snage. U prilog ovome govore rezultati istraživanja A. Hašekove i suradnika (1982) gdje je faktor volumena i mase tijela, koji je bez sumnje vrlo odgovoran za manifestaciju snage, najviše definiran upravo mjerama opsega gornjih ekstremiteta. Kako su u ovom slučaju gotovo ravnopravno zastupljeni i testovi repetitivnog i testovi statičkog tipa, što prilično odstupa od modela strukture motoričkih sposobnosti postavljenog u radovima Metikoša i sur (1975), te Metikoša (1976), nema sumnje da barem u populaciji motorički selekcioniranih 184

ispitanika, ukupna količina rada koji se može manifestirati bez obzira na režim rada, predstavlja glavni generator varijabiliteta sposobnosti snage. Budući da je maksimalna sila jedan od glavnih elemenata količine proizvedenog rada, onda je sasvim razumljivo da taj faktor ima najveće korelacije upravo s faktorom sile. S obzirom na veličinu projekcija i veličinu regresijskih koeficijenata faktor snage najbolje procjenjuju testovi MSASKL, MRAZGP, MRABPT i MSCHIL. Posljednji faktor izdržljivosti, izoliran u motoričkom prostoru, ima vrlo jednostavnu strukturu i definiran je isključivo zadacima koji zahtijevaju dugotrajan rad i uključivanje aerobno – anaerobnih kapaciteta. Paralelne i ortogonalne projekcije varijabli na faktor visoke su i istog su reda veličine, pa se može reći da gotovo jednako pridonose objašnjavanju ovog faktora, usprkos tome što u dva testa težina donjih ekstremiteta pomaže postizavanju boljih rezultata*, a u jednom otežava aktivnost. Kako je ovo prvi put da se baterija funkcionalnih testova analizira uz kolekciju testova primarnih motoričkih sposobnosti, očito će se detaljnije spoznaje o međusobnim vezama trebati učiniti dodatne analize. Osnovna karakteristika matrice interkorelacija primarnih motoričkih faktora su nulti i niski pozitivni koeficijenti povezanosti, a samo nekoliko veza nosi obilježje srednjih visokih. Najviši stupanj povezanosti pokazuju faktori koordinacije i frekvencije pokreta. Čini se da frekvenciju pokreta definiraju samo naizgled jednostavni zadaci i da je jednim dijelom za njihovo obavljanje vrlo važno pravovremeno uključivanje i isključivanje agonističkih i antagonostičkih grupa mišića, te fina regulacija gibanja kojom je moguće opisati optimalnu putanju gibanja. Kako se isti procesi odvijaju pod kontrolom mehanizma za struktuiranje kretanja, koji je istovremeno odgovoran za izvođenje svih koordinacijskih zadataka, povezanost ova dva faktora proizilazi iz njihove podređenosti višem regulacijskom mehanizmu za struktuiranje kretanja. Interesantno je da je faktor frekvencije pokreta slabije ovisan sa faktorom brzine pokreta nego s ritmičkom strukturom, pa izgleda da je za brzo izvođenje alternativnih pokreta važnije struktuiranje pokreta u jednu optimalno brzu ritmičku strukturu, nego sposobnost regulacije tonusa agonista i antagonista. Povezanost koedinacije i eksplozivne snage proizašla je zbog potrebe da se u testovima koordinacije neki pokreti izvode maksimalnom brzinom u kratkom vremenu i na malom prostoru, što zahtijeva, osim uključivanja mehanizma za strukturiranje kretanja i uključivanja mehanizma za regulaciju kretanja. S druge strane, nemoguće je ne uočiti potrebu struktuiranja kretanja u zadacima eksplozivne snage. Zbog toga što su svi motorički zadaci (osim onih najjednostavnijih) pod utjecajem mehanizma za struktuiranje kretanja, faktor koordinacije je sa svim ostalim dobivenim faktorima (osim sile i snage) u pozitivnoj vezi. Kako se i očekivalo, faktor eksplozivne snage u najvišoj je vezi sa faktorom sile, jer je za rezultate u testovima koji ta dva faktora definiraju neophodno aktivirati što veći broj motoričkih vlakana u jedinici vremena. Kako je za manifestacije kretanja manje i veće složenosti u kojima rezultat zavisi od broja aktiviranih motoričkih vlakana u jedinici vremena, neophodno ukljuičivanje mehanizma za regulaciju intenziteta eksitacije, isti mehanizam je vjerovatno u pozadini povezanosti eksplozivne snage i sile.

185

Zanimljivo je da je faktor eksplozivne snage više povezan s brzinom pokreta nego s faktorom snage, što govori da je za varijabilitet i kovarijabilitet tetsova eksplozivne snage važniji mehanizam za regulaciju tonusa i sinergijsku regulaciju (osnovni mehanizam odgovoran za brzinu pokreta), nego mehanizam za regulaciju trajanja eksitacije. Analiza prve faze izvođenja svih zadataka eksplozivne snage potvrđuje ovo objašnjenje. Faktor sile značajno je povezan s faktorima eksplozivne snage i snage, što je u skladu s dosadašnjim istraživanjima i postavljenim hipotezama* da je za rezultat u svim testovima snage bez obzira na režim rada, vrstu opterećenja i topološku angažiranost muskulature, odgovoran mehanizam za energetsku regulaciju. Faktor snage značajno je povezan s faktorom izdržljivosti** što je sasvim razumljivo jer na rezultat u svim testovima koji definiraju ove faktore (a koji su zapravo istog tipa), utječu praktički isti funkcionalni mehanizmi. _________________ * Gredelj, Metikoš, A. Hošek, Momirović: Model hijerarhijske strukture motoričkih sposobnosti. I. Rezultati dobiveni primjenom jednog neoklasičnog postupka za procjenu latentnih dimenzija Kineziologija, 5, 1-2, 7-82 (1975) * Istu povezanost utvrdio je i Miller, 1963 Tabela 5 MATRICA SKLOPA (A) KOORDI MKAVLR .61 MKAAML .32 MKLSNL .44 MBKPOP .67 MBKPIS .64 MAGOSS .69 MREPOL .52 MAGKUS .43 MAGONT .63 MKTOZ .54 MKRBUB -.10 MKRPLH .06 MKRP3R -.12 MKRENR .19 MBAU20 .05 MBAU10 .07 MBAP20 -.16 MBAP10 -.05 MBAU2Z -.03 MBAU1Z .11 MBAP2Z .02 MBAP1Z -.01 MBFTAP -.12 MBFKRR .10 MBFTAN .18 MBFTAZ -.12 186

RITAM -.04 .23 -.03 -.05 .02 -.10 -.05 .15 -.05 .02 .72 .79 .76 .72 .18 -.04 -.04 -.24 .18 -.02 .07 -.03 .16 -.16 -.01 .11

BALANS .00 -.00 -.07 .06 .11 -.05 -.10 .01 .00 .01 .00 .06 -.02 -.03 .49 .60 .59 .59 .41 .71 .56 .62 -.05 -.04 -.06 .13

BRZFRQ -.08 -.04 .02 -.06 -.05 -.09 .15 .19 -.03 .02 .08 -.03 .09 -.07 -.05 -.12 .08 .20 .12 -.11 -.19 .04 .64 .58 .59 .70

BRZJEP .21 -.03 .10 -.13 -.11 -.05 -.15 .07 -.06 .18 .04 -.03 -.07 .07 .15 -.02 .00 -.08 -.08 .04 .01 -.02 .00 .18 -.13 -.03

PRECIZ -.04 .14 .08 .03 .09 -.01 -.06 -.03 -.04 -.15 .10 -.12 .09 -.01 .09 .20 -.03 .18 -.12 -.15 -.13 -.02 -.13 .02 .06 .05

FLEKSI -.17 -.13 -.15 .21 .19 -.06 .28 -.22 -.00 -.09 .02 .02 -.07 .03 .09 -.04 -.05 -.10 -.15 .11 .12 .02 .11 -.04 .01 -.04

DIMSIL .01 .17 .03 -.05 .06 .12 -.04 .06 -.03 -.28 -.08 .02 .09 .01 -.02 .12 .04 -.06 -.14 .01 .22 -.05 .01 .05 .05 -.07

EKSPLO .02 .04 .05 -.12 -.09 -.15 .08 .13 .06 .08 -.02 -.04 .03 -.06 .00 -.21 .08 -.02 .13 .02 -.05 .06 .06 -.10 -.02 .09

MBPDRN MBPDRD MBPLRD MBP2RD MBPKUN MPCDUS MPCKRS MPGHCR MPGVCN MFLISK MFLUNK MFLONK MFLPRG MFLPLK MFLZLP MFLRLK MFLOLB MFLPRK MFLPRR MFLPRT MFLUPO MDSFDP MDSELP MDSETR MDSEPK

-.09 -.04 -.03 .11 .07 .00 -.14 -.02 .17 .29 .04 -.07 -.31 -.07 -.04 .16 .23 -.05 -.10 -.04 -.05 -.15 -.01 -.10 .26

-.09 .01 .05 .09 -.06 -.02 -.11 .22 -.02 -.04 .18 -.00 .05 -.03 -.03 -.10 -.24 -.02 -.00 -.02 .04 .08 .05 .01 -.15

-.06 .07 -.01 -.02 .01 -.03 .05 .06 -.06 -.16 -.15 -.00 -.03 .05 -.05 .03 .09 .06 .04 .08 .01 -.01 -.09 .15 .01

-.07 .15 -.02 -.04 -.01 -.07 .06 -.25 .10 -.13 -.24 .04 -.16 .18 .36 .03 .06 -.06 .02 .06 -.02 .00 -.01 -.04 .05

.63 .56 .66 .72 .67 .10 -.01 .08 -.18 -.10 .00 .06 -.05 .09 .01 .07 -.03 -.02 .09 -.06 -.04 .03 .11 -.07 -.11

.08 -.07 .01 -.02 .00 .76 .71 .34 .43 .12 .11 .03 .16 -.08 -.10 -.05 -.06 .01 -.05 .02 .01 -.08 -.03 .06 .00

.14 -.08 .03 -.00 -.07 -.02 .08 -.12 .10 .63 .48 .47 .34 .73 .40 .67 .62 .79 .84 .76 .75 -.04 -.05 .04 -.00

.15 -.07 -.02 -.04 -.02 .17 .10 -.25 -.08 -.01 .01 -.00 -.08 -.04 -.05 .10 .07 -.00 .03 -.09 -.03 .58 .41 .69 .72

.04 .13 .08 -.04 -.17 -.05 -.11 .30 -.07 -.08 .06 .13 .39 -.01 .08 -.20 -.26 .01 .06 -.07 -.03 .24 .01 .11 -.14

Tabela 5. - nastavak

MFEUDR MFEUCE MFEUDD MFEBML MFEBKL MFEBRL MFESDM MFESVM MFESVZ MFE20V MFE40V MFE60V MRAZGP MRABPT MRCDTT MRLPCT MSAIFL MSASKL MSCHIL MSLIZP FAN150 FAE15 187

KOORDI -.04 -.18 -.10 -.17 -.03 -.07 .04 .07 .10 .23 .15 .17 .03 -.13 -.08 .12 -.06 .15 -.06 -.03 .05 .05

RITAM -.05 -.11 -.03 .19 .26 .02 .01 .01 -.03 -.04 -.13 -.13 -.02 .11 .18 .05 -.14 -.05 .08 -.14 .07 .03

BALANS .01 -.08 .00 -.05 -.19 -.02 .04 -.13 .03 .21 .09 .09 .08 -.02 .05 -.02 -.05 .05 -.15 -.07 -.06 -.04

BRZFRQ .07 -.00 .04 .03 -.07 -.10 -.19 -.16 .13 .10 .22 -.02 -.02 .00 -.21 .04 .14 .19 -.09 -.10 -.10 -.04

BRZJEP .26 -.08 .16 .02 -.02 -.03 -.11 -.15 -.09 .05 .05 .01 .07 -.04 .00 -.03 .08 -.13 -.06 .06 -.04 .03

PRECIZ .06 .05 -.01 -.03 -.08 -.09 -.01 .06 -.24 .18 .15 .06 -.03 -.06 -.23 .07 .02 .00 .04 .19 -.01 -.03

FLEKSI .17 .08 .15 -.02 .06 .27 .16 .01 .00 -.24 -.37 -.25 .14 .02 .07 -.19 .05 -.03 -.10 -.03 .05 .04

DIMSIL .31 .20 .30 .19 .05 .20 -.07 -.01 -.18 -.18 -.27 -.31 -.23 .12 -.26 .34 .30 -.10 -.04 -.04 .27 .14

EKSPLO .22 .44 .21 .67 .53 .57 .79 .77 .72 .34 .48 .62 .06 .17 .17 -.20 -.22 -.12 .11 .17 -.07 .02

FAE15T

-.05

-.11

.10

.20

.02

.02

-.08

-.39

-.00

Tabela 6 FAKTORSKA STRUKTURA PRIMARNIH MOTORIČKIH STRUKTURA

MKAVLR MKAAML MKLSNL MBKPOP MBKPIS MAGOS MREPOL MAGKUS MAGONT MKTOZ MKRBUB MKRPLH MKRP3R MKRBNR MBAU20 MBAU10 MBAP20 MBAP10 MBAU2Z MBAU1Z MBAP2Z

KOORDI .57 .34 .49 .65 .65 .59 .57 .54 .61 .56 .12 .18 .11 .27 .23 .15 .05 .17 .11 .21 .06

RITAM .08 .28 .08 .07 .15 -.01 .10 .28 .06 .16 .73 .79 .76 .74 .27 -.01 .01 -.13 .23 .06 .08

BALANS .14 .08 .08 .23 .27 .27 .07 .16 .16 .16 .10 .13 .07 .07 .56 .60 .58 .60 .38 .70 .53

BRZFRQ .20 .14 .24 .30 .30 .30 .39 .41 .27 .32 .30 .23 .28 .27 .18 .04 .13 .22 .18 .07 -.05

BRZJEP .28 .06 .16 -.03 .03 .03 -.00 .23 .06 .30 .15 .09 .05 .18 .28 .04 .11 .02 .05 .17 .09

PRECIZ .13 .23 .25 .21 .27 .27 .10 .13 .13 .01 .13 -.03 .14 .07 .21 .28 .07 .28 -.03 .00 -.03

FLEKSI -.09 -.05 -.08 .30 .28 .28 .36 -.09 .09 .19 .13 .12 .03 .13 .19 .03 .02 -.03 -.08 .18 .16

DIMSIL -.03 .02 -.06 .04 .04 .04 .07 .14 .07 -.12 -.04 -.03 .03 -.07 .00 .11 .13 -.00 -.07 .08 .21

EKSPLO .21 .04 .18 .13 .16 .16 .25 .33 .26 .21 -.00 .00 .04 .02 .13 -.02 .16 .06 .09 .16 .11

RITAM 05 .35 .05 .20 .32 -.02 .03 .14 .21 .04 .06 -.06 .19 .06 .04 .17 .09 .01

BALANS .63 .07 .12 .09 .26 .06 .07 .11 .15 .13 .16 .17 .14 .03 -.04 -.08 .07 .01

BRZFRQ .16 .62 .61 .65 .71 .03 .23 .11 .19 .14 .21 .13 -.05 .20 .07 -.09 .12 -.13

BRZJEP .11 .14 .27 .01 .15 .61 .61 .68 .73 .63 .16 .01 .13 -.12 -.06 .02 .12 -.02

PRECIZ .12 .01 .12 .22 .20 .09 .00 .04 .07 .05 .76 .69 .36 .46 .19 .12 .10 .16

FLEKSI .10 .21 .07 .12 .10 .17 .00 .09 .08 -.01 .06 .12 -.06 .14 .62 .46 .47 .31

DIMSIL .03 -.00 .14 .02 -.03 .19 .00 .03 .01 .01 .10 .06 -.11 -.15 -.04 -.03 -.02 .02

EKSPLO .15 .11 .12 .11 .14 .23 .23 .21 .17 .03 .11 -.01 .21 -.06 .02 .05 -.15 .26

Tabela 6. – nastavak

BAP1Z BFTAP BFKRR BFTAN BFTAZ BPDRN BPDRD BPLRD BP2RD BPKUN MPCDUS MPCKRS MPGHCR MPGVCN MFLISK MFLUNK MFLONK MFLPRG 188

KOORDI .18 .23 .34 .44 .30 .02 .14 .10 .23 .14 .23 .06 .13 .25 .27 .04 .09 -.11

MFLFLK MFLZLP MFLRLK MFLOLB MFLPRK MFLPRR MFLPRT MFLUPO MDSFDP MDSELP MDSETR DSEPK FEUDR FEUCE FEUDO FEBML FEBKL FEBRL FESDM FESVM FESVZ FE20V FE40V FE60V MRAZGP MRABPT RCDTT RLPCT MSAIFL MSASKL MSCHIL MSLIZP FAN150 FAE15 FAE15T

.10 .13 .15 .21 .09 .09 .09 .06 -.06 -.00 -.01 .21 .11 -.07 .03 .06 .11 .09 .22 .21 .34 .44 .41 .38 .13 -.03 -.05 .11 -.02 .19 -.04 .06 .13 .20 .18

.10 .12 .02 .08 .06 .11 .09 .12 .03 .00 -.02 -.12 .01 -.16 -.01 .07 .24 .02 .00 -.03 .04 .06 -.02 -.08 -.01 .04 .10 .02 -.12 -.02 -.02 -.17 .05 .05 -.02

.14 .02 .10 .15 .15 .16 .16 .09 .03 -.02 .20 .08 .14 -.04 .10 .04 -.10 .06 .12 -.03 .14 .34 .21 .20 .18 .04 .15 .05 .01 .12 -.10 .03 .05 .10 .19

.23 .33 .14 .19 .09 .16 .17 .11 -.01 .05 -.01 .10 .16 -.05 .09 .07 .03 -.02 -.05 -.04 .24 .29 .32 .14 .14 .07 -.08 .13 .13 .28 -.02 -.01 .06 .14 .28

.17 .11 .12 .04 .04 .17 .01 .02 .11 .14 .02 -.07 .37 -.00 .25 .19 .09 .01 .07 .00 .11 .21 .19 .14 .13 .02 .03 -.02 .05 -.06 -.07 .05 -.06 .03 .00

-.00 -.03 .00 .02 .09 .02 .09 .06 -.12 -.10 .05 .05 .05 -.01 -.03 -.04 -.04 -.05 .07 .08 -.11 .30 .27 .18 -.03 -.13 -.24 .04 -.01 .00 -.04 .16 .05 .07 .14

.75 .43 .67 .63 .78 .85 .76 .75 -.02 -.01 .07 .02 .24 .08 .20 .04 .09 .29 .20 .05 .08 -.11 -.26 -.17 .20 .07 .09 -.13 .07 .05 -.08 -.01 .07 .08 -.03

.05 -.05 .07 .00 .06 .14 -.05 .02 .67 .60 .72 .59 .50 .45 .50 .50 .18 .40 .19 .30 .16 .00 -.05 -.01 .18 .50 .09 .45 .40 .20 .29 .24 .36 .28 -.20

.09 .08 -.02 -.09 .09 .17 -.02 .03 .44 .28 .39 .22 .45 .47 .41 .70 .47 .61 .70 .71 .67 .39 .44 .55 .18 .31 .14 .08 .02 .04 .17 .25 .14 .21 -.03

FLEKSI -.03 -.02 -.02 .03 .03 -.01 .05 -.03 -.00

DIMSIL .01 .05 .01 -.01 .02 .04 -.00 .06 .00

EKSPLO .01 .01 .01 -.01 -.00 -.02 .03 .04 .03

Tabela 7. REGRESIJSKI KOEFICIJENTI PRIMARNIH MOTORIČKIH FAKTORA KOORDI MKAVLR .15 MKAAML .09 MKLSNL .12 MBKPOP .16 MBKPIS .16 MAGOSS .17 MREPOL .13 MAGKUS .11 MAGONT .16 189

RITAM -.01 .08 -.01 -.00 .02 -.03 -.01 .05 -.01

BALANS -.00 .00 -.02 .02 .04 .02 -.04 .00 -.00

BRZFRQ -.03 -.01 .03 -.02 -.02 .02 .06 .08 -.01

BRZJEP .08 -.01 .05 -.05 -.04 -.01 -.05 .03 -.02

PRECIZ -.02 .07 .03 .01 .05 -.02 -.02 -.02 -.02

MKTOZ MKRBUB MKRPLH MKRP3R MKRBNR MBAU20 MBAU10 MBAP20 MBAP10 MBAU2Z MBAU1Z MBAP2Z MBAP1Z MBFTAP MBFKRR MBFTAN MBFTAZ MBPDRN MBPDRD MBPLRD MBP2RD MBPKUN MPCDUS MPCKRS MPGHCR MPGVCN MFLISK MFLUNK MFLONK MFLPRG MFLPLK MFLZLP MFLRLK MFLOLB MFLPRK MFLPRR MFLPRT MFLUPO MDSFDP MDSELP MDSETR MDSEPK

.13 -.02 .02 -.02 .05 .01 .01 -.04 -.02 -.01 .03 .01 -.00 -.02 .03 .05 -.02 -.02 -.00 -.00 .03 .02 .00 -.03 .00 .04 .07 .01 -.01 .06 .02 -.01 .03 .05 -.01 -.02 -.01 -.01 -.02 .00 -.01 .07

.01 .25 .27 .27 .25 .07 -.00 -.01 -.07 .06 -.01 .02 -.01 .06 -.04 .01 .05 -.03 -.00 .01 .03 -.02 .01 -.02 .08 01 -.01 .06 -.00 .00 -.01 -.01 -.03 -.01 -.01 -.00 .00 .02 .02 .02 .00 -.05

-.01 .00 .03 .00 -.01 .16 .20 .19 .19 .13 .23 .19 .20 -.02 -.02 -.02 -.04 -.02 .02 -.00 -.01 .00 -.01 .02 .02 -.02 -.05 -.04 -.00 -.00 .01 -.02 .01 .03 .02 .01 .02 .00 .01 -.03 .06 .01

-.00 .04 .01 .06 -.02 -.02 -.05 .03 .07 .04 -.05 -.07 .01 .27 .22 .25 .29 -.03 .05 -.01 -.01 -.00 .03 .02 -.09 .03 -.04 -.08 .03 -.04 .06 .14 .00 .01 -.01 .02 .03 .00 .01 -.01 -.01 .03

.07 .01 -.01 -.03 .02 .05 -.01 -.00 -.03 -.03 .01 .00 -.01 .00 .06 -.05 -.01 .24 .21 .25 .27 .25 .04 -.00 .03 -.06 -.03 .01 .02 -.01 .04 .00 .03 -.01 -.00 .04 -.02 -.01 .01 .04 -.03 -.04

-.06 .08 -.04 .06 .02 .05 .09 -.02 .08 -.05 -.08 -.07 -.01 -.07 .01 .03 .03 .04 -.03 .01 -.01 -.00 .38 .36 .19 .22 .07 .06 .02 .08 -.03 -.04 -.02 -.02 .02 -.02 .02 .02 -.05 -.02 .02 -.02

-.01 .01 .00 -.01 .00 .02 -.01 -.01 -.01 -.03 .02 .01 .01 .03 -.00 .01 .00 .03 -.01 .01 .00 -.01 .01 .02 -.01 .02 .11 .08 .09 .07 .13 .07 .11 .10 .14 .14 .13 .13 -.02 -.02 -.00 -.01

-.08 -.03 .01 .03 -.01 -.00 .04 .02 -.01 -.03 .02 .08 -.00 .01 .02 .02 -.01 .04 -.02 -.01 -.02 -.01 .04 .01 -.08 -.04 -.02 -.01 -.01 -.03 -.02 -.02 .02 .01 -.01 .00 -.04 -.02 .20 .15 .23 .24

.03 -.01 -.02 -.01 -.02 .00 -.04 .02 .00 .03 .01 -.01 .01 .01 -.00 .01 .02 .02 .03 .02 -.01 -.03 .01 -.01 .05 .00 -.01 .01 .03 .07 .00 .02 -.02 -.04 .00 .01 -.01 -.00 .06 .02 .04 -.01

Tabela 7 – nastavak KOORDI MFEUDR -.01 MFEUCE -.04 MFEUDD -.02 MFEBML -.03 MFEBKL .01 190

RITAM BALANS BRZFRQ .02 .01 .02 -.02 -.00 -.01 .00 .02 -.01 .07 -.05

BRZJEP .09 -.03 .06 .01 -.00

PRECIZ FLEKSI .02 .03 .01 -.00 .02 .00 -.01 .03 .01

DIMSIL .11 .08 .11 .08 .03

EKSPLO .07 .10 .06 .15 .10

MFEBRL MFESDM MFESVM MFESVZ MFE20V MFE40V MFE60V MRAZGP MRABPT MRCDTT MRLPCT MSAIFL MSASKL MSCHIL

-.00 .03 .04 .06 .04 .05 -.02 .03 -.02 .03 .02 .02 .02

191

-.01 .02 .01 -.02 -.01 -.05 .00 .04 .06 .03 -.04 .00 .03 .04

.00 .02 -.04 .01 .07 .02 .03 .02 .01 .05 -.00 -.02 .01 -.05 -.02 -.01 -.01 .03

.01 -.05 .07 .04 .09 .00 -.02 -.00 -.08 .02 .06 .06 -.03 .04 .00 .02

-.03 .02 .02 .01 .02 -.02 -.00 -.02 .02 -.05 -.02 .02 -.01 .02

-.04 .01 .04 -.11 .10 .04 -.00 -.02 -.10 .03 .00 .01 .03 .10 -.02 -.03 .01

.05 .03 .01 .01 .03 .05 -.03 .02 .01 .00 -.04 .00 -.01 -.02 -.01 .01 .01 -.00

.08 -.01 .01 -.03 -.04 -.07 -.08 -.06 .06 -.07 .12 .10 -.02 -.00 -.01 .09 .05 -.12

.12 .17 .17 .15 .08 .11 .13 .02 .05 .02 -.03 -.03 -.01 .03 .04 -.03 -.01 -.02

Tabela 8.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 KOORDI RITAM BALANS BRZFRQ BRZJEP PRECIZ FLEKSI DIMSIL EKSPL 1.KOORDI 2. RITAM 1.00 3.BALANS 1.00 4.BRZFRQ 1.00 5.BRZJEP .15 .19 .21 6.PRECIZ .29 .08 .21 7.FLEKSI .15 .13 .12 .17 8.DIMSIL .04 .09 .03 9.EKSPLO .03 .17 .17 10.REPSTA .07 .05 .10 .14 11.IZDRZL .21 .03 .14 .18 INTERKORELACIJE MOTORIČKIH FAKTORA

1.00 1.00 .09 .07 .25 .03 .02

.09 -.03 .09 -.05 .13

1.00 .04 .10 .07 .04

Tabela 13 KOMUNALITETI VARIJABLI DOBIVENI FAKTORSKOM ANALIZOM

1. MKAVLR 2. MKAAML 3. MKLSNL 4. MBKPOP 5. MBKPIS 6. MAGOSS 7. MREPOL 8. MAGKUS 9. MAGONT 10. MKTOZ 11. MKRBUB 12. MKRPLH 13. MKRP3R 14. MKRBUB 15. MBAU20 16. MBAU10 17. MBAP20 18. MBAP10 19. MBAU2Z 20. MBAU1Z 21. MBAP2Z 22. MBAP1Z 23. MBFTAP 24. MBFKRR 25. MBFTAN 26. MBFTAZ 27. MBPDRN 192

a2 .43 .29 .42 .57 .49 .45 .49 .45 .41 .48 .58 .64 .62 .59 .41 .45 .37 .48 .26 .54 .38 .40 .48 .49 .47 .54 .45

38. MFLONK 39. MFLPRG 40. MFLPLK 41. MFLZLP 42. MFLRLK 43. MFLOLB 44. MFLPRK 45. MFLPRR 46. MFLPRT 47. MFLUPO 48. MDSFDP 49. MDSELP 50. MDSETR 51. MDSEPK 52. MFEUDR 53. MFEUCE 54. MFEUDD 55. MFEBML 56. MFEBKL 57. MFEBRL 58. MFESDM 59. MFESVM 60. MFESVZ 61. MFE20V 62. MFE40V 63. MFE60V 64. MRAZGP

a2 .29 .44 .60 .32 .56 .55 .65 .77 .61 .58 .50 .52 .56 .46 .53 .49 .39 .60 .37 .49 .59 .57 .55 .42 .53 .54 .60

1.00 .45 .46 .18

1.00 .22 .14

28. MBPDRD 29. MBPLRD 30. MBP2RD 31. MBPKUN 32. MPCDUS 33. MPCKRS 34. MPGHCR 35. MPGVCN 36. MFLISK 37. MFLUNK

.43 .49 .56 .44 .61 .53 .31 .32 .50 .32

65. MRABPT 66. MRCDTT 67. MRLPCT 68. MSAIFL 69. MSASKL 70. MSCHIL 71. MSLIZP 72. FAN150 73. FAN15 74. FAN15T

.65 .40 .44 .36 .65 .46 .33 .64 .66 .62

Tabela 14. PROCJENE POUZDANOSTI FAKTORA 1. Koordinacija 2. Realizacija ritmičkih struktura 3. Ravnoteža 4. Frekvencija pokreta 5. Brzina pokreta 6. Preciznost 7. Fleksibilnost 8. Sila 9. Eksplozivna snaga 10. Snaga 11. Izdržljivost

.81 .70 .74 .76 .70 .61 .84 .77 .82 .80 .69

5. PRIJEDLOG BATERIJE MJERNIH INSTRUMENATA ZA PROCJENU BAZIČNIH MOTORIČKIH DIMENZIJA SPORTAŠA ______________________________________________________________ Izbor uže baterije motoričkih mjernih instrumenata izveden je u skladu sa sljedećim kriterijima: (1) da se omogući procjena sljedećih deset bazičnih motoričkih dimenzija i jedne funkcionalne dimenzije To su: 1. Koordinacija 2. Realizacija ritmičkih struktura 3. Ravnoteža 4. Frekvencija pokreta 5. Brzina pokreta 6. Preciznost 7. Fleksibilnost 8. Sila 9. Eksplozivna snaga 10.Snaga 11. Izdržljivost

193

(2) da pouzdanost procjene latentnih dimenzija bude prihvatljiva (3) da svaka latentna motorička dimenzija bude procijenjena s četiri mjerna instrumenta*, dakle s jednim testom više od teoretskog minimuma (4) da metrijske karakteristike izabranih mjernih instrumenata budu zadovoljavajuće (5) da baterija situacijskih motoričkih testova bude, koliko je god to moguće, ekonomična pod vidom ukupnog trajanja testiranja i ukupnog volumena rada ispitanika Na temelju ovih kriterija izabran je podskup od 44 motorička mjerna instrumenta koji je analiziran primjenom algoritma KOCHIKI DAOSHI, a dobiveni rezultati pokazuju kakva je valjanost i pouzdanost testova i faktora u ovoj konstelaciji.** •

Jedino je funkcionalna dimenzija izdržljivost procijenjena s tri, a koordinacija s pet mjernih instrumenata

** S x je označena korelacija testa i faktora, s h dio varijance testa koji jer objašnjen faktorom, s αMIN i αMAX minimalna i maksimalna pouzdanost testa na osnovu image modela, a s ß pouzdanost procjene faktora MKAVLR MBKPOP MAGOSS MLGONT MKTOZ

x .57 .68 .67 .72 .61

h .34 .41 .49 .53 .33

αMIN .39 .90 .87 .77 .69

αMAX .99 .99 .99 ß =.70 .99 .97

1. ZA PROCJENU KOORDINACIJE

2. ZA PROCJENU REALIZACIJE RITMIČKIH STRUKTURA x MKRBUB .74 MKROLH .80 MKRP3R .76 MKRBNR .75

h .53 .66 .59 .55

αMIN .84 .86 .88 .84

αMAX .99 .99 .99 ß = 61 .99

3. ZA PROCJENU RAVNOTEŽE x MKRBUB .74 MKROLH .80 MKRP3R .76 MKRBNR .75

h .53 .66 .59 .55

αMIN .84 .86 .88 .84

αMAX .99 .99 .99 ß = 65 .99

4. ZA PROCJENU FREKVENCIJE POKRETA x 194

H

αMIN αMAX

MBFTAP

.63 .40 .73

X MBPDRN .66 MBPLRD .67 MBP2RD .77 MBPKUN .69

h .44 .44 .58 .49

αMIN .86 .86 .90 .89

.98 αMAX .99 .99 .99 ß = .60 .99

MBFKRR .61 .36 .68 .97 MBFTAN .67 .45 .70 .97 ß = 67 MBFTAZ .72 .51 .80 .99 5. ZA PROCJENU BRZINE POKRETA

6. ZA PROCJENU PRECIZNOSTI X MPCDUS .76 MPCKRS .72 MPGHCR .37 MPGVCN .47

h .59 .53 .12 .21

αMIN .73 .75 .63 .53

αMAX .98 .98 .96 ß = .51 .93

7. ZA PROCJENU FLEKSIBILNOSTI MFLISK MFLRLK MFLPRK MFLPRR MDSFDP MDSELP MDSETR MDSEPK

X .69 .70 .82 X .85 .67 .63 .71 .62

h .47 .49 .68 h .72 .41 .31 .46 .47

αMIN .86 .93 .97 αMIN .98 .94 .76 .91 .93

αMAX .99 .99 ß = .67 .99 αMAX .99 .99 .98 ß = .67 .99

MFEUCE MFEBML MFESDM MFE60V

X .54 .72 .73 .59

h .27 .45 .55 .37

αMIN .84 .87 .89 .82

αMAX .99 .99 .99 b =62 .99

10. ZA PROCJENU SNAGE MRAZGP MRLPCT MSASKL MSCHIL

195

.76 .58 .79 .69

h .62 .25 .66 = 62 .49

8. ZA PROCJENU SILE

9. ZA PROCJENU EKSPLOZIVNE SNAGE

11. ZA PROCJENU IZDRŽLJIVOSTI h FAN150 .77 .57 FAE15 .82 .66 = 62 FAE15 .68 .48 Kao što je vidljivo, pouzdanost latentnih dimenzija definiranih na ovakav način, kreće se u rasponu od .60 do .70, osim kod faktora preciznosti (.51). Nažalost, dokle god bude nužno da se latentne motoričke dimenzije definiraju situacijskim motoričkim mjerama, koje su po svojoj prirodi nužno znatnog kompleksiteta, povećanje pouzdanosti latentnih motoričkih dimenzija morat će se požaliti velikom utrošku energije i vremena, kako ispitanika tako i mjerilaca.

PLANIRANJE I ORGANIZACIJA MJERENJA MOTORIČKIH SPOSOBNOSTI Motoričke sposobnosti se u pravilu procjenjuju većim brojem motoričkih zadataka koji od ispitanika zahtijevaju znatnu, a često i izrazito veliku količinu fizičkog rada. Različito trajanje rada, kao i različite razine energetskog i informacijskog opterećenja pri izvođenju pojedinačnih motoričkih zadataka, uzrokuju čitav niz poteškoća u procesu mjerenja motoričkih sposobnosti. U ovom će se materijalu dati okvirne smjernice koje će omogućiti mjeriocima planiranja efikasnog procesa mjerenja i manje sudioništvo nesistematskih i sistematskih smetnji na rezultate mjerenja. 1/ REDOSLIJED OPERACIJA MJERENJA Vjerovatno niti jedan proces mjerenja antropoloških karakteristika nije toliko osjetljiv na redoslijed operacija mjerenja, kao što je to proces prikupljanja informacija o motoričkim sposobnostima. Poznato je da primjena jednog motoričkog zadatka koji zahtijeva relativno visoku energetsku potrošnju, uzrokuje kroz duže vrijeme pad učinka u nizu sljedećih zadataka, iako se u njima ne zahtijeva viša razina energetskog opterećenja. Zato se u organizaciji mjerenja poštuje pravilo koje nalaže da se testovi snage i izdržljivosti izvode iza svih ostalih zadataka, dok se negativni utjecaj umora u višeitemskim motoričkim zadacima neutralizira uvođenjem dovoljno dugih odmora između čestica. Ako se svaka pojedinačna primarna motorička sposobnost procjenjuje samo jednim mjernim instrumentom, vrlo je praktično odabrani skup mjernih instrumenata poredati na sljedeći način: 1. 2. 3. 4. 5.

Preciznost Ravnoteža Fleksibilnost Ritam Brzina pokreta

196

6. Frekvencija 7. Koordinacija 8. Eksplozivna snaga 9. Sila 10. Snaga (repetitivna statička) 11. Izdržljivost, iako je takav pristup mjerenju motoričkih sposobnosti nedostatan i izuzetno neprecizan, u slučajevima nametnutih vremenskih ograničenja predstavlja katkada jedino moguće rješenje. Ukoliko se mali broj mjernih instrumenata (6-12) primjenjuje na malom broju ispitanika (1-10), ispitivanje je moguće provesti predloženim redoslijedom. Međutim, ako se ispitivanje provodi na većem broju subjekata, nužno je relaksirati pravilo o predloženom redoslijedu mjerenja, jer bi u protivnom trajanje testiranja bilo vrlo dugo, zbog male propusne moći svakog radnog mjesta. Moguće je, doduše, zamisliti veći broj paralelnih radnih mjesta i istovremeni rad većeg broja mjerilaca. Takav oblik rada izvediv je samo onda ako je raspoloživi prostor praktički neograničen i ako postoji veliki broj istovrsnih rekvizita, i naravno, veliki broj istovrsnih rekvizita, i naravno, veliki broj mjerilaca. Kako to u realnosti najčešće nije tako, upotrebljava se solucija u kojoj se grupice ispitanika istovremeno mjere na većem broju zadataka, izmjenjujući mjesta po sistemu stanica. Ukoliko to prostor dopušta, stanice, tj. radni zadaci se rasporede u veći broj skupina i to najčešće na sljedeći načiin: SLIKA PRVOG SKUPA SLIKA DRUGOG SKUPA 3. SKUP ANAEROBNA IZDRŽLJIVOST  AEROBNA IZDRŽLJIVOST Razmještaj radnih mjesta prema priloženim shemama olakšava protok ispitanika i mirniji rad mjerilaca. Međutim, često puta na raspoloživom prostoru nije moguće striktno realizirati predloženi razmještaj. U tom slučaju smjer kretanja ispitanika određuju mjerioci koji ih upućuju prema predloženoj shemi na sljedeće radno mjesto, bez obzira da li se ono nalazi u neposrednoj blizini ili ne. To posebno vrijedi za mjerenje ritma, koje se uvijek izvodi u posebnoj prostoriji, odvojenoj od ostalog radnog prostora, jer je ispitaniku nužno omogućiti usmjerenje na vlastiti i/ili zadani ritam, a što je nemoguće u radnom prostoru u kojem su svi ostali testovi. Ako se mjerenje motoričkih sposobnosti izvodi na znatnom uzorku ispitanika i s velikim brojem motoričkih testova, mjerenje se nužno mora izvesti u nekoliko radnih dana. U tom se slučaju raspoređivanje mjernih postupaka po danima mjerenja često izvodi na sljedeći način:

197

(1) Unese se broj planiranih mjernih instrumenata prema njihovim intencijskim predmetima mjerenja u priloženu shemu: motoričke sposobnosti

broj testova dan mjerenja po faktorima 1. 2.

3.

4.

PRECIZNOST RAVNOTEŽA FLEKSIBILNOST RITAM BRZINA POKRETA FREKVENCIJA KOORDINACIJA EKSPLOZIVNA SNAGA SILA SNAGA IZDRŽLJIVOST Rasporedi se broj mjernih instrumenata iz svakog podskupa mjera istog intenconalnog predmeta mjerenja, (koliko god je više moguće), ravnomjerno za sve dane mjerenja. To omogućuje aktiviranje istih mehanizama u svakom danu mjerenja, a istovremeno osigurava i primjenu podjednakog broja testova u svim danima mjerenja. Dakle, približno podjednako informatičko i energetsko opterećenje u svim danima mjerenja. Izbor konkretnih testova za svaki pojedinačni dan mjerenja najčešće zavisi od raspoloživog radnog prostora. Naime, kako veliki broj motoričkih zadataka zahtijeva znatnu radnu površinu, u realnim uvjetima često nije moguće istovremeno uključiti veći broj takvih zadataka u sistem stanica. Naprimjer: istovremeni rad većeg broja grupa ispitanika u aktivnostima tipa sprintera, bacanja, agilnosti i manipuliranja objektima u kretanju, mogao bi se provesti samo u prostoru veličine nogometnog igrališta, a toliku radnu površinu najčešće nije moguće osigurati. Zbog toga je često nužno izvesti konačni izbor testova po svakom radnom danu, tako da se raspoloživi prostor svaki put racionalno iskoristi, a da se pritom ne naruši plan definiran u shemi. ( ) Ukoliko se u okviru cjelokupnog mjerenja, planira primjena većeg broja testova, poželjno je izdvojiti sve mjere preciznosti u poseban podskup i u jednom od planiranih dana mjerenja izvršiti testiranje preciznosti. Poseban razlog za predloženi postupak sadržan je u samom procesu mjerenja preciznosti, koji je najosjetljiviji na negativne efekte prethodnih mjerenja. Kako proces mjerenja preciznosti obično predstavlja neznatno energetsko opterećenje za ispitanike, primjena ove solucije omogućuje istovremeno i bolji oporavak od prethodnog mjerenja. Radi toga se ovakav tip mjerenja provodi negdje u sredini ukupnog procesa mjerenja. Međutim, predloženo rješenje moguće je provesti samo u slučaju ako se osigura dovoljan broj paralelnih radnih mjesta za svaki test preciznosti. Trajanje rada je ,naime, zbog velikog broja ponavljanja u okviru svakog zadatka preciznosti relativno dugo, te u protivnom ne bi bilo moguće osigurati dovoljno «brz» protok ispitanika. (5) Ukoliko je osiguran dovoljan broj mjerilaca i ako to raspoloživi prostor dopušta, ovom se podskupu motoričkih mjera mogu pridružiti i mjere ravnoteže i/ili fleksibilnosti, budući da efekti mjerenja ovih sposobnosti vjerovatno najmanje negativno utječu na procese mjerenja preciznosti.. 198

(6) Kada je izvršen izbor instrumenata za svaki pojedinačni dan mjerenja, utvrđuje se redoslijed operacija mjerenja prema uputstvima koja su već data za primjenu manjeg skupa motoričkih testova (7) Nakon ove operacije slijedi procjena «propusne moći» svakog pojedinog radnog mjesta i utvrđivanje broja paralelnih radnih mjesta, kako bi se onemogućili zastoji i osigurala ravnomjerna «protočnost» čitavog sustava. Ova se operacija mora, naravno, napraviti za svaki dan mjerenja posebno. Ukoliko se ovom problemu ne posveti dovoljno pažnje, praktički je onemogućena kontrola procesa mjerenja, jer se u pravilu stvara nepotrebna gužva između ispitanika, a i mjerilaca, što najčešće dovodi do nepredvidivih, negativnih posljedica. PRIMJER AD/A GRUBI PLAN RASPOREDA MOTORIČKIH TESTOVA PO DANIMA* motoričke sposobnosti PRECIZNOST RAVNOTEŽA FLEKSIBILNOST RITAM BRZINA POKRETA FREKVENCIJA KOORDINACIJA EKSPLOZIVNA SNAGA DINAMOMETRIJSKA SNAGA SNAGA IZDRŽLJIVOST UKUPNO:

broj testova po faktorima 4 8 12 4 5 4 10 12

dani mjerenja 1. 2. 3. 4 2 2 12 1 1 2 1 1 1 3 2 3 3

12

3

8 3 74

2 15

4.

5.

2

2

1 1 1 2 3

1 1 1 3 3

3

3

3

2 1 14

2 1 14

2 1 15

16

PRIMJER AD/B DETALJNI PLAN RASPOREDA TESTOVA PO DANIMA MJERENJA DANI MJERENJA 1 MBAU10 MBAP2Z MKRBUB MRPDRD MBPKUN MBFTAP MKAVLR 199

2 MBAU20 MBAP1Z MKRPLH MBPLRD MBFTAN MKLSNL MREPOL

3 MPCDHS MPCKRS MPGHCR MPGVCN MFLISK MFLUNK MFLONK

4 MBAU2Z MBAP10 MKRP3R MBPDRN MBFTAZ MAGKUS MBKPOP

5 MBAU1Z MBAP20 MKRBNR MBP2RD MBFKRR MAGOSS MAGONT

MKAAML MKTOZ MFFEUCE MFESDM MFEBKL

MFEVDD MFE60V MFESVM

MRAZGP MSLIZP

MRCDTT MSASKL FAE15T

•

MFLPRG MFLPLK MFLZLP MFLRLK MFLOLB MFLPRK MFLPRR MFLPRT

MFEBRL MFE40V MFESVZ

MBKPIS MFEUDR MFEBML MFE20V

MRABPT MSCHIL

MRLDCT MSAIFL

FAN150

FAE15

Prema prikazanom grubom i detaljnom modelu razmještaja testova po danima realiziran je eksperiment u kojem su primjenjeni svi motorički testovi opisani u ovom radu (Metikoš i sur. 1982).

BROJ ZADATAKA PO ISPITANIKU Višeitemskih motoričkih testovnih zadataka koje je moguće primjeniti na jednom ispitaniku u jednom... ograničen je čitavim nizom činilaca, kao što su: -

organizacijske mogućnosti (količina raspoloživog vremena, prostor i oprema, broj mjerilaca, te ukupni broj ispitanika.

-

karakteristike mjernih instrumenata (stupanj potencijalnog informatičkog i energetičkog opterećenja pojedinih zadataka)

-

karakteristike ispitanika (dob, spol, trenutačno stanje subjekata i njihovo kineziološko iskustvo)

U normalnim životnim uvjetima organizacijski kapaciteti su od presudnog značaja za izbor i količinu testova, te mjerenje većeg broja ispitanika. U takvom slučaju raspoloživi prostor je prvi parametar koji se analizira. Po njemu, naime, zavisi broj ispitanika koje je uopće moguće istovremeno podvrći mjerenju. Obično je potrebno više od 6 kvadratnih metara prostora po svakom ispitaniku. Prema tome, raspoloživi prostor se podijeli sa 6 (ili s većim brojem, ako se izabrani testovi vode na velikim površinama) i tako se dobije aproximativna veličina operativne grupe. Nakon toga utvrđuje se ukupan broj grupa s optimalnim brojem ispitanika, a poslije toga se raspoređuje ukupna količina raspoloživog vremena na svaku pojedinu grupu. U zavisnosti od broja ispitanika u radnim grupama raspoloživog prostora i vremena, procjenjuje se i broj testova koje je uopće moguće izvesti u zadanim uvjetima. Nakon toga uspoređuju se realne mogućnosti s osiguranim kadrovskim potencijalima, a potom se provjerava u kojoj se mjeri mogu ostvariti postavljeni cikljevi eksperimenta. Na ovoj se razini razmatranja usklađuju želje s mogućnostima. Tek poslije uspješno obavljenog usklađivanja započinje procjenjivanje mogućnosti primjene instrumenata zacrtanih projektom. Ukupan instrumentarij dijeli se na podskupove, zavisno od raspoloživih jedinica. Ukoliko organizacijske mogućnosti nisu ograničavajući faktor (što je izuzetna rijetkost), sasvim je sigurno da karakteristike testovnih zadataka predstavljaju snažan restriktor za primjenu znatnog 200

broja motoričkih testova u jednom danu, makar se ispitanik nalazio u stanju koje odgovara vrhunskim sportašima, u tzv. «top» formi. Uzastopna primjena većeg broja testova visokog informatičkog opterećenja dovodi vrlo brzo do smanjenja mogućnosti prijema i prerade informacija, pa time i do manjeg učinka. Znatan broj zadataka visokog energetičkog opterećenja također drastično smanjuje efikasnost ukupnog motoričkog opterećenja. Iskustvo je pokazalo da praktički nije moguće primijeniti niti dvadesetak klasičnih motoričkih testova visoke pouzdanosti u jednom danu. Čak niti onda ako ti motorički zadaci ne pripadaju grupi onih testova koji imaju visoko energetičko i/ili informatičko opterećenje. Naime, budući da su motorički testovi visoke pouzdanosti višeitemskog tipa, a izvođenje svake čestice testa se «plaća» vremenom i utrošenom energijom, ukupna količina utrošene energije pri primjeni većeg broja testova je vrlo velika, a trajanje rada se zbog velikog broja čestica i nužnih pauza potrebnih za oporavak toliko produžava, da osim smanjenog učinka u testovima, rad umova i radni elan pada ispod svake dopuštene granice. Dakle, nužno je da se plan testovnih zadataka za svako pojedinačno jednokratno mjerenje pažljivo i oprezno sačini, u skladu sa uputama u potpoglavlju «Redoslijed operacija mjerenja». Nakon svih dosad nabrojenih operacija, potrebno je na kraju procijeniti omogućavaju li karakteristike ispitanika realizaciju postavljenog plana mjerenja, i poslije toga učiniti (ako je to potrebno) posljednju korekciju plana. Trenutačno stanje «treniranosti» ispitanika, tj. njihova forma, odlučujuća je karakteristika o kojoj ovisi broj planiranih testova u jednom danu mjerenja. «Forma» ispitanika u izravnoj je vezi s trajanjem, učestalošću i volumenom prethodnog kineziološkog angažmana i može se, u ovom kontekstu, shvatiti kao opća sposobnost organizma za fizički rad, a ne kao stanje koje omogućuje manifestiranje visoke razine sposobnosti. Što je «pripremljenost» organizma na fizičke napore veća, to je manji negativni utjecaj trenutačnog i kumulativnog umora., što naravno omogućava primjenu većeg broja motoričkih testova u jednom danu. Dakle, ovo je karakteristika za plasiranje opterećenja važnija od dobi i spola, iako njihove međusobne relacije nisu, naravno, ortogonalne. Iskustveni podaci govore: 1. da se za jedan sat mjerenja na jednoj grupi ispitanika može primijeniti 4 -8 motoričkih mjernih instrumenata. 2. da se za 1,5 sat mjerenja na jednoj grupi ispitanika može primijeniti 8 -12 motoričkih testova. 3. da se za 2 sata mjerenja na jednoj grupi ispitanika može primijeniti 12 -16 motoričkih testova. 4. da mjerenje koje traje više od dva sata dovodi do prevelikog umora i/ili prevelikog pada motivacije, pa se prikupljene informacije ne mogu smatrati realnim. 5. da se odluka o konačnom broju testova unutar iznesenih granica donosi prije svega na osnovi poznavanja opsega i razine prethodnog kineziološkog tretmana ispitanika, s čime su povezane i veličine pauza za oporavak.

201

3/ BROJ ISPITANIKA NA POJEDINAČNIM RADNIM MJESTIMA – «STANICAMA Kada se mjeri mali broj ispitanika (1-8), čitava se grupa najčešće kreće od zadatka do zadatka. Međutim, kada se istovremeno mjeri veća skupina ispitanika na većem broju zadataka, potrebno je čitavu grupu podijeliti na veći broj podgrupa. Uobičajeno je da se jedna radna podgrupa sastoji od 4-6 članova. Navedeni broj ispitanika u jednoj radnoj podgrupi pogodan je radi više razloga: 1. olakšana je kontrola rada svih ispitanika i mjerilaca na radnom prostoru, dakle kontrola ukupnog procesa mjerenja. Ovakve se, naime, grupice (ukoliko su dobro upućene prije mjerenja), uvijek po radnom prostoru kreću tako da su njezini članovi međusobno malo udaljeni, pa je u svakom trenutku moguće ustanoviti koja se radna podgrupa nalazi 2. olakšan je rad svakom mjeriocu, jer je takvu grupu ispitanika lakše držati pod kontrolom i u trenucima davanja uputa i za vrijeme izvođenja mjerenja; 3. u ovakvim se grupicama lako razvija, a i duže održava, pogodna radna atmosfera. To posebno vrijedi u slučaju ako su članovi radnih grupica relativno homogeni s obzirom na antropološki status, ili bar onaj dio njihova statusa koji je predmet mjerenja; 4. spomenuti broj članova u radnim podgrupama osobito je pogodan za primjenu višeitemskih motoričkih testova čije čestice izazivaju znatniji energetički i/ili informatički napor. Kako takvi zadaci nisu rijetki, mjerenje se izvodi tako da se u svakoj pojedinačnoj čestici testa izredaju svi članovi radne podgrupe, što omogućuje svakome od ispitanika potrebnu pauzu da se potpuno oporavi, a proces mjerenja se ne prekida; 5. i na kraju, budući da je pri mjerenju mnogih motoričkih zadataka često potrebno izvesti čitav niz pomoćnih operacija (kao što su: hvatanje i vraćanje bačenih objekata, pridržavanje pomoćnih rekvizita ili njihovo postavljanje nakon rušenja ili pomjeranja, fiksiranje ispitanika, dodavanje i skidanje opterećenja itd.), one se najčešće povjeravaju onim ispitanicima koji tog trenutka ne rade, a ispitanici će raditi žustrije i bolje ako na taj način pomažu članu svoje podgrupe. 4/ KONSTRUKCIJA PROTOKOLA ZA UNOŠENJE REZULTATA MJERENJA Makar, naizgled, nevažna operacija, konstrukcija liste za upisivanje podataka može biti izvor vrlo velikih neprilika pri eksperimentalnim postupcima. Loše konstruirani protokoli vrlo lako izazivaju zabunu kod mjerilaca, a kada se to otkrije, najčešće je isuviše kasno. Učinjena greška obično se plaća znatnom redukcijom prikupljenih informacija i neizostavnom nesigurnošću eksperimentatora za moguće neotkrivene greške. Ovakve greške moguće su u eksperimentima u kojima se mjeri veliki broj ispitanika velikom kolekcijom mjernih instrumenata.

PRIMJER: LOŠE NAPRAVLJENE LISTE ZA UNOŠENJE PODATAKA broj Test 1. MKPOP 202

1 2 13,3 13,1

3 4 13,0

5 6 7

2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26.

MKVLR MKBNR MKKK3 MKKUS MKVOV MBAP20 MBAVIO MBAKIZ MPVCN MPHCR MPCKS MPCAN MFLPRK MFLPRR MFLPRD MBTAP MBTAN MBTAZ MFEDSM MFE20V MFEBUL MSBT MSSKL MSDNL MSDOT

8,3 12 9,3 10,3 24,8 6,6 34 10

7,6 8,0 10 7 8,5 8 9,9 8,6 25 23 11,4 6,55 12,1 49,3 90,0 80,0 11 10 10

55 77 64 38 26 20 239 3,8 70 36 17,2 50

57 79 68 40 28 21 242 3,7 72

56 75 69 39 26 22 245 3,5 80

80

Mjestimičnim pregledom ovog protokola nije moguće opaziti nikakve nedostatke. ... odovi u koje se unose testovni rezultati su doduše malo previše otisnuti, no to ukazuje na praktičnog i ...dljivog autora. Testovi su poredani po blokovima varijabli istog intencionalnog predmeta mjerenja, što ima veliku prednost u svim učinjenim analizama, a osobito pri analizi međusobnih relacija između varijabli. Istovremeno, ovakav protokol zahtijeva dodatni napor od programera da namješta pozicije varijabli. Sve navedeno predstavlja očigledne prednosti. Ipak, ovakav protokol može izazvati sve spomenute neprilike. Varijable opisane samo šifrom, koje su osim toga nedovoljno međusobno razmaknute, mogu doprinijeti tome da neki mjerioci unesu podatke u pogrešne rubrike. Ako je u pogonu veliki broj mjerilaca i ispitanika koji trebaju raditi veći broj dana, takva se greška može otkriti i u posljednjem danu mjerenja. Zbog sličnosti mjernih jedinica u kojima se izražavaju rezultati homogenog skupa mjernih postupaka, isto je vrlo teško utvrditi gdje su učinjene greške. Ako se pak uočene greške ispravljaju na originalnim protokolima (obično strelicama koje pokazuju gdje bi podaci zapravo trebali stajati), moguća je greška ...e vrste pri unošenju podataka.

203

Ukoliko se greška pri upisivanju otkrije ranije, tj. u toku samog mjerenja, sasvim je sigurno da će doći do nepredviđenog zastoja i često puta fatalnog poremećaja u procesu mjerenja. U svim nabrojenim slučajevima učinjene greške se plaćaju gubitkom vremena koje je predviđeno za mjerenje i dodatnim naporom za otklanjanje grešaka, također i povećanom mogućnošću da pogrešne informacije uđu u konačnu obradu. 2) Prikazani protokol otežava kretanje ispitanika od stanice do stanice, jer nije napravljen tako da predstavlja ujedno i «putokaz» ispitanicima, a također i mjeriocima. Naime, iz takve liste nije jasno što slijedi iza čega. Iako mjerioci, u pravilu, upućuju na sljedeći zadatak, često se događa da ispitanici nepotrebno lutaju po radnom prostoru ili zbog slabo shvaćene upute, ili pak, zbog toga što im je mjerilac jednostavno zaboravio dati takvu uputu. (3) Na kraju dodajmo još i to da ovakva uputa smanjuje i kontroloru mjerenja i samim ispitanicima mogućnost provjere ostvarenja programa po svakom danu mjerenja. Tako postoji znatna mogućnost da izvjestan broj ispitanika ne napravi sva predviđena mjerenja, a to uzrokuje dodatne neugodnosti. Ako se takav propust otkrije nakon provedenog cjelokupnog mjerenja, obično se takvi ispitanici izbacuju iz uzorka, što je uvijek šteta, a često i nepopravljiva šteta. Ukoliko se ovaj propust otkrije ranije, obično se pokušava dodatnim mjerenjima, ako je to uopće moguće, popraviti propušteno. Nekoliko primjera dobro koncipiranih lista za upisivanje rezultata mjerenja – na sljedećim stranicama: (1) Podaci o ispitaniku nedvojbeno ukazuju na «adresu» jednog jedinog ispitanika (čak i u slučajevima kada dva ili veći broj ispitanika imaju ista imena i prezimena) Ove podatke čistim tiskanim slovima unosi prvi mjerilac kojem je upućen ispitanik (2) Zbog moguće višekratne upotrebe prikupljenih podataka, nužno je unijeti i podatke o vremenu i mjestu mjerenjaOve podatke u pravilu ispunjava voditelj mjerenja. (3) Ukupan broj rubrika za pojedine testove jasno ukazuje na to šta sve mora napraviti u predviđenom vremenu mjerenja. (4) Svaki test opisan je šifrom i «imenom», tj. riječima ( još bi bolje bilo kada bi uz ove podatke postojala jednostavna skica koja slikovito opisuje kretanje koje je karakteristično za svaki pojedinačni test.) (5) Rubrike su dovoljno široke za nesmetano upisivanje rezultata mjerenja, pa čak za ispravljanje eventualnih grešaka pri upisivanju (6) Broj slobodnih «kućica» uz svaki test nedvosmisleno ukazuje na ukupni broj čestica testa. (7) Redoslijed testova ujedno pokazuje i smjer kretanja ispitanika od jednog do drugog radnog mjesta.

204

MOTORIKA Red.broj _________________ Grupa____________________ MKAVLR Vođenje loptom rukom MKAAML Amortizacija lopte MKTOZ Okretnost u zraku MKRBUB Neritmičko bubnjanje MBFTAP Taping rukom MBAU10 Uzduž – 1 noga – otvorene oči MBAP2Z Poprečno – 2 noge – zatvorene oči MBPDRD Desnom rukom u desno MDSETR Ekstenzija trupa MFEUCE Udarac «čekić» MFESDM Skok udalj s mjesta MFEBKL Bacanje košarkaške lopte MRAZGBP Zgibovi na preči MSLIZP Izdržaj u počučnju

205

prvi dan Prezime i ime ___________________________________

MOTORIKA Red.broj _________________ Grupa____________________ MKLSNL Slalom nogama MREPOL Poligon natraške MKRPLH Udaranje po horizontalnim pločama MBFTAN Taping nogom MBAU20 Uzduž – 2 noge – otvorene oči MBAP1Z Poprečno – 1 noga – otvorene oči MDSFDP Fleksija desne podlatkice MBPLRD Lijevom rukom u desno MFEUDŠ Direkt šakom dolje MFE60V Sprint na 60 metara MFESAR Sargent MRCDTT Dizanje trupa sa teretom MSASKL Izdržaj u skleku

206

drugi dan Prezime i ime ___________________________________

MOTORIKA Red.broj _________________ Grupa____________________

MRCDHS Ciljanje dugim štapom

MPCKRS Ciljanje kratkim štapom

MPGHCR Gadjanje horizontalnog cilja rukom

MPGVCN Gadjanje vertikalnog cilja nogom

MFLPRK Pretklon na klupi MBAU20 Pretklon u uporu MFLPRR Pretklon u raskoračno MFLPRT Pretklon s trakom

207

treći dan Prezime i ime ___________________________________

MOTORIKA Red.broj _________________ Grupa____________________ MAGKUS Koraci u stranu MBKPOP Provlačenje i preskakivanje MKRP3R Ploče u tri ravni MBFTAZ Taping nogama o zid MBAP10 Poprečno – 1 noga – otvorene oči MBAU2Z Uzduž – 2 noge – zatvorene oči MBPDRN Desnom rukom naprijed MDSEPK Ekstenzija lijeve potkoljenice MFEBRL Bacanje rukometne lopte MFE40V Sprint na 40 metara MFESVS Skok iz zaleta uvis FAN150 Biciklergometar 150 s maks.f. MRABPT Bench press MSCHIL Horizontalni izdržaj na leđima

208

četvrti dan Prezime i ime ___________________________________

MOTORIKA Red.broj _________________ Grupa____________________ MAGOSS Osmica sa saginjanjem MAGONT Okretnost na tlu MBKPIS Penjanje i silaženje MKRBNR Bubnjanje nogama i rukama MBFKRR Kruženje rukom MBAP20 Poprečno – 2 noge – otvorene oči MBAU1Z Uzduž – 1 noga – zatvorene oči MDSELP Ekstenzija lijeve podlaktice MBP2RD S dvije ruke u desno MFEUDD Direkt dlanom MFEBML Bacanje medicinke iz ležanja MFE20V Sprint na 20 metara MRLDCT Duboki čučnjevi MSAIFL Izdržaj u fleksiji

209

peti dan Prezime i ime ___________________________________

7. LITERATURA ____________________________________________________________________ 1. Agrež, F. Faktorska struktura testov gibljivosti, magistarski rad, Visoka škola za telesno kultoro, Ljubljana, 1973. 2. Anohin, P.H. Filozofskij smisl kibernetičeskih zakonomernostej, Kibernetičeskie aspekti v izučeni raboto mozga, Nauka, Moskva, 1970. 3. Barry, A.J. and T.K. Cureton Factorial analysis od phisique and performance in prepubescent boys, Research Quarterly, 32,3, 288-299, 196 4. Bass, R.I. Analysis of the components of tests of semicircular canal function and of static and dynamic balance, Research Quarterly, 10, 35-52, 1939. 5. Bernstein, N.A: O postrenii dviženii, Medgiz, Moskva, 1947. 6. Catell, R. B. The scree test for the number of factors, Multivariate Behavioral Research, 1, 245-276, 1969 7. Chaidze, L.V. O upravlenii dviženijami čeloveka, Fizkuljtura i sport, moskva, 1970. 8. Cumbee, F.Z. A factorial analysis of motor coordinations, Research Quarterly, 25,4, 412-428, 1954 9. Džamonja, Z.M., Gredelj, D. Metikoš i S. Savić, Testovi za procjenu motoričkih sposobnosti, neobjavljeni rad Instituta za kineziologiju i Centra za klasifikaciju i selekciju ljudstva za potrebe JNA, Beograd, 1973. 10. Fleishman, E.a. and W.E. Hempel, Factorial analysis of complex psychomotor performance and related skill, Journal of Apllied Psychology, 10, 96-107,1956. 11. Gabrijelić M. Meztode za selekciju i orijentaciju kandidata za dječje i omladinske sportske škole, Institut za kineziologiju Fakulteta za fizičku Sveučilišta u Zagrebu, Zagreb, 1969 12. Gredelj, M., Latentna struktura motoričkih dimenzija nakon parcijalizacije morfoloških karakteristika, magistarski rad, Fakultet za fizičku kulturu Sveučilišta u Zagrrebu, Zagreb, 1976 13. Gredelj, M., D.Metikoš, A. Hošek i K. Momirović Model hijerarhijske strukture motoričkih sposobnosti I, rezultati dobiveni primjenom jednog neoklasičnog postupka za procjenu latentnih dimenzija, Kineziologija, 1975,5,1-2,7-82. 14. Harris, M.L. A factor analytic study of flexibility, Research Quarterly,40, 1, 62-70,1969 15. Hempel, W.E. and E.a. Fleishman, A factor analysis of physical proficiency and manipulative skill. Journal of Aplied psychology, 39, 1, 12 -16, 1956. 210

16. Hofman. E., Struktura psihomotorne brzine pod vidom strukture ostalih psihomotornih sposobnosti, Kineziologija, 1986, 10, 1-2, 55-86. 17. Horga, S., D. Metikoš, N. Viskić-Štelac, A. Hošek, M. Gredelj i D. Marčelja, Metrijske karakteristike mjernih instrumenata za procjenu faktora koordinacije ruku, Kineziologija, 3, 2, 13-20, 1973. 18. Horga, S., O nekim relacijama između anksioznosti i koordinacije, disertacija, Fakultet za fizičku kulturu sveučilišta u Zagrebu, zagreb, 1976. 19. Hošek, A., S. Horga, n. Viskić-Štalec, D. Metikoš, M. Gredelj i D. Marčelja, Metrijske karakteristike testova za procjenu faktora koordinacije u ritmu, Kineziologija, 3, 2, 37-44, 1973. 42. Milanović. D., Latentna struktura nekih testova za procjenu faktora eksplozivne snage, Kineziologija, 12, 1-2, 3543, 1981. 43. Miler, B., Faktorska analiza nekih testova fizičke kondicije, diplomski rad,Visoka škola za fizičku kulturu, zagreb, 1963. 44. Momirović, K., H. Maver i R. Pađen Faktorska analiza kombiniranog mišićnog testa, vojno-sanitetski pregled, 17, 6, 1960 45. Momirović.K., N. Viskić, S.Horga, r. Bujanović, B. Wolf i M. mejovšek, Faktorska struktura nekih testova motorike, fizička kultura, 5-6,37-42, 1970. 46. Momirović. K., J.Štalec i B. Wolf. Pouzdanost nekih kompozitnih testova primarnih motoričkih sposobnosti, Kineziologija, 5, 1-2, 169-192, 1975. 47. Momirović. K. I V. Dobrić Jedna mjera donje granice pouzdanosti izvedena pod modelom koji dopušta nenulte kovarijance varijabli pogreške, zbornik skupa psihologa «Dani Ramira bujasa 1976», Zagreb, 135-144, 1977, Društvo psihologa SRH. 48. Momirović. K. I A. Hošek Klasifikacija i selekcija regruta u JNA, Elaborat za potrebe JNA, 1972. 49. Momirović.K., L. Pavičić i A. Hošek Neki postupci za procjenu pouzdanosti na temelju unikne varijance čestica kompozitnih mjernih instrumenata, Kineziologija, 12, 1-2, 1982. 50. Prot. F., Latentna struktura nekih mjera relativne repetitivne snage, diplomski rad, Fakultet za fizičku kulturu, Zagreb, 1978. 51. Sills, F. D., A factor analysis of somatotypes and of their relationship to achievement in motor skills. Research Quarterly, 21, 24, 424-437, 1950. 52. Strahonja. A. I V. Janković Metrijske karakteristike za procjenu faktora preciznosti ciljanjem, Kineziologija,4, 2, 69-76, 1974. 53. Španjol. S Faktorska struktura nekih mjera apsolutne statičke snage, diplomski rad, Fakultet za fizičku kultura sveučilišta u Zagrebu,. Zagreb, 1978. 54. Štalec. J . i K. Momirović Jednostavan algoritam za analizu hipotetskih latentnih dimenzija, Kineziologija, 12, 1-2, 1982. 55. Šadura, T., A. Hošek, S. Taklčić, I. Čaklec i P. Dujmović, Metrijske karakteristike nekih testova gibljivosti, Kineziologija, 4, 2, 41-52, 1974 56. Šturm. J. 211

Faktorska analiza nekaterih testov telesne moći, Zbornik Visoke škole za telesno kultoro, Ljubljana, 3, 359-457, 1969. 57. Šturm. J., Zanesljivost in faktorska struktura 28 testov telesne zmogljivosti 8 in 12 letnih učenik in učencev nekaterih ljubljanskuh osnovnih šol, Zbornik Visoke škole za telesno kulturo v ljubljani, 4, 115155, 1970. 58. Šturm. J., Relacije telesne snage i nekih morfoloških i motoričkih karakteristika, disertacija, Fakultet za fizičko vaspitanje Univerziteta u Beogradu, Beograd, 1975. 59. Tkalčić. S., A. Hošek, T. Šadura i P. Dujmović, Metrijske karakteristike mjernih instrumenata za procjenu faktora ravnoteže, Kineziologija, 4, 2, 53-65, 1974. 60. Viskić- Štalec, N., Image analiza sistema za struktuiranje kretanja kod 17-godišnjih učenica srednjih škola, Kineziologija, 3, 1, 15-26, 1973. 61. Weiss, P., Self-diferentation of the basic patterns of coordination, Comparative psychological monographs, 88, 1941. 62. Zaciorskij, V.M. Kibernetika i fizičeskoe vospitanje, Teorija i praktika fizičeskoj kuljturi, 27, 4i 5, 12-20 i 22-30, 1965. 63. Zakrajšek, E., K. Momirović i V. Dobrić Alternativna definicija mjere pouzdanosti pod modelom koji dopušta nenulte kovarijance varijabli pogreške, Kineziologija, 7, 1-2, 157-160, 1977.

212