213308919-ΠΟΡΕΙΑ-ΠΡΟΣ-ΤΗΝ-ΔΟΞΑ.pdf

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

Μετά την καταστολήν, ο Μεταξάς, απαιτεί την επαναφοράν της Βασιλείας, δια ψηφί­ σματος της Εθνοσυνελεύσεως, ως μοναδικήν δια το Έθνος ελπίδαν. Η προταθείσα υπ' αυτού λύσις εκτελείται από κίνημα των Αρχηγ(;)ν Στρατού Παπάγου, Ν αυτικού, Οικονόμου και Αεροπορίας, Ρέππα, οι οποίοι σταματούν εν μέση οδώ το όχη­ μα του Πρωθυπουργού Τσαλδάρη, τον καταργούν από Πρωθυπουργόν και τοποθετείται ο Κονδύλης, Πρωθυπουργός αλλά και Αντιβασιλεύς. Το ίδιο βράδυ η Εθνοςυνέλευσις, με ψήφισμα επαναφέρει την Βασιλείαν.

Έτσι την 25ην Νοεμβρίου του

1935, ο Βασιλεύς Γεώργιος ο Β' επιστρέφει εις την Ελλάδα.

Τρείς ημέρας μετά ο Μεταξάς, συναντάται με τον Γεώργιον και τον συμβουλεύει να δώσει γενικήν αμνηστείαν και να απολύσει τον ευκαιριακόν "βασιλόφρονα" Κονδύλην δίδοντάς

του τον Μεγαλόσταυρον. Ο Βασιλεύς ακούει τον παλαιόν διδάσκαλόν του εις την Στρατιωτικήν Σχολήν. Ορκίζεται υπηρεσιακή Κυβέρνησις Δεμερτζή. Προκηρύσσονται ε­ κλογαί δια την 16ην Ιανουαρίου

1936. Διεξαγόμεναι δεν κατάφεραν να προσφέρουν ι­

σχυράν Κυβέρνησιν. Χάος και ακυβερνησία επικρατεί ενώ οι πάντες επιδιώκουν εκτρο­ πήν.

Μόνον δύο προσωπικότητες βλέπουν την σωστήν λύσιν του προβλήματος. Ο Βενιζέλος εκ του εξωτερικού, ο οποίος ζητεί Κυβέρνησιν "εξωκομματικήν" με ενισχυμένας εξουσίας

και απαλλαγμένην από Βουλήν, και ο Ιωάννης Μεταξάς!

Ο Κομμουνισιικός κίνδυνος Εντός του κλίματος αναρχίας, ένας μέγας Εθνικός κίνδυνος, ήγειρεν απειλητικώς την κεφαλήν. Ο κομμουνισμός! Από το

1935 είχεν εκλέξει ως αρχηγόντον Ν. Ζαχαριάδην, εις

τας εκλογάς είχεν έλθη τέταρτον κόμμα και τώρα εκμεταλλευόμενος την αστάθειαν, ο ύ­

πουλος και ελοχεύων, αυτός, εχθρός του Έθνους, απεφάσισεν ότι είχεν έλθη η ώρα να δρά­ ση. Τα δύο μεγάλα αστικά κόμματα, το Λα"ίκόν κόμμα του Τσαλδάρη και το Φιλελευθέρον

του Σοφούλη συνεζήτουν εις μυστικάς διαβουλεύσεις δια συνεργασίαν με το ΚΚΕ! Τελικώς, την 19ην Φεβρουαρίου

1936, ο Σοφούλης, και ο κομμουνιστής Σκλάβαινας υ­

πέγραψαν πρωτόκολλον συνεργασίας. Επρόκειτο περί δημιουργίας "Λα"ίκού μετώπου", το οποίον απετέλει την νέαν τακτικήν της Γ' Διεθνούς προς κατάληψιν της εξουσίας και του οποίου τας συνεπείας υφίστατο ήδη η Ισπανία, τότε, με τον Εμφύλιον πόλεμον, ο ο­ ποίος εκράτησεν τρία έτη! Ερχόταν η σειρά της δυσμοίρου Ελλάδος τώρα! Ο Στρατός αναστατώνεται. Ο Υπουργός Στρατιωτικών Παπάγος, εξ" ονόματος ολο­ κλήρου της Ηγεσίας του στρατεύματος, δηλοί εις τον Βασιλέα ότι δεν θα ανεχθή ο Στρατός Κυβέρνησιν στηριζομένην εις τους Κομμουνιστάς. Μόνον\ μία προσωπικότης δύναται να δώσει την λύσιν. Ο Μεταξάς. Ορκίζεται, εκτάκτως, Υπουργός Στρατιωτικών. Το κύρος του εις τον Στρατόν είναι μέγα. Πειθαρχούν άπαντες. Το ΚΚΕ. αντιλαμβάνεται τον κίνδυνον και λυσσάει εναντίον του. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος, από το Παρίσι, ολίγας ημέρας προτού πεθάνει μανθάνων την υπουργοποίησιν του Μεταξά, ζητωκραυγάζει υπέρ του Βασιλέως

διότι με Υπουργόν τον Μεταξά, εκηδεύετο ο παραγοντισμός, ενώ όλοι οι πολιτικοί τον προ­ έτρεπαν να κηρύξει Δικτατορίαν! Εις την νέαν Κυβέρνησιν Δεμερτζή ο Μεταξάς παρα­ λαμβάνε ι Αντιπρόεδρος της Κυβερνήσεως και Υπουργός Στρατιωτικών. Ο "Ριζοσπάστης" ορύεται! Κομμουνιστικαί εκδηλώσεις και απεργίαι απανωταί πλήττουν

27

M(iV01!. Ν Χατζηδάκη

την Χώραν. Την 13ην Απριλίου του

1936, ο Δεμερτζής πεθαίνει. Το

ίδιο απόγευμα, ο

Ιωάννης Μεταξάς, ορκίζεται Πρωθυπουργός της Ελλάδος! Αναγγέλει ένα εξαίσιον Κυβερνητικόν πρόγραμμα, κοινωνικόν, εξοπλιστικόν και εθνικόν, το οποίον ψηφίζεται α­ πό την Βουλήν με

241 ψήφους υπέρ 16 κατά και 4 αποχάς! Την 22αν Απριλίου, ο Βενιζέλος

αποθνήσκει εις το εξωτερικόν και ο παλαιός στενός φίλος, συνεργάτης αλλά και αντίπα­ λος, Ιωάννης Μεταξάς εκφωνεί το ύστατον χαίρε, εξυμνώντας την πολύπλοκην μεγάλη προσωπικότητά του.

Το ΚΚΕ, όμως ετοιμάζεται δια την μεγάλην σύγκρουσιν! Αρχάς ΜαΤου αρχίζει ταραχάς και συγκρούσεις με ομάδας κρούσεως εις την Θεσσαλονίκην. Επιστρατεύει τους καπνερ­ γάτας! Γίνονται συγκρούσεις με την Χωροφυλακήν με θύματα και τραυματισμούς. Η επα­ ναστατική απόπειρα επεκτείνεται με συμμετοχήν και ετέρων εργατικών κλάδων, των ο­ ποίων τα σωματεία ηλέγχοντο από κομμουνιστάς. Η Χωροφυλακή, αδυνατεί να επιβάλει την τάξιν η οποία ανατίθεται εις τον Στρατόν. Το μίασμα όμως έχει εισχωρήσει και εκεί. Εν τάγμα τάσσεται με τους στασιάσαντας. Το αποτέλεσμα θα είναι, οι Κομμουνισταί να καταλύσουν τας αρχάς του Κράτους και να αποκτήσουν τον έλεγχον!

Ο Μεταξάς διατάσσει τμήμα του στόλου να μεταβή εις τον λιμένα της Θεσσαλονίκης και εν επίλεκτον Σύνταγμα να μεταφερθή εκεί.

Έτσι επιβάλλεται το κράτος του Νόμου και η ανταρσία καταστέλλεται. Αυτή υπήρξεν η γενική δοκιμή της κομμουνιστικής εξεγέρσεως. Εν τω μεταξύ ο Μεταξάς

αρχίζει την εφαρμογήν του μεγάλου κοινωνικού προγράμματός του. επιβάλλει την υπο­ χρεωτικήν διαιτησίαν και καθιερώνει το 8ωρον και κατώτατον όριον ημερομισθίου. Το ΚΚΕ που δεν το συμφέρουν αυτά τα μέτρα διότι δεν του αφήνουν αιτήματα προς εκμετάλ­ λευσιν προετοιμάζει την τελικήν σύγκρουσιν. Την κατάληψιν της εξουσίας. Ολικά αυτήν την φοράν. Οργανούνται όλα τα σωματεία, η νεολαία, οι εργάται, οι αγρόται και αναγγέ­

λουν Γενικήν Πανελλαδικήν απεργίαν δια την 5ην Αυγούστου του

1936.

Είναι η τελευταία φάσις. Ότι έγινε εις την Θεσσαλονίκην, τώρα θα γίνει εις ολόκληρον την Χώραν. Στόχος η κομμουνιστική επικράτησις και η κατάληψις της εξουσίας.

Όμως ο Ιωάννης Μεταξάς δεν αστειεύεται! Εις τας 4 Αυγούστου το βράδυ μεταβαίνει εις τον Βασιλέα με δύο διατάγματα.

Το εν περί διαλύσεως της Βουλής και το άλλον περί αναστολής ορισμένων άρθρων του Συντάγματος και κηρύξεως του Στρατιωτικού Νόμου καθ' άπασαν την Επικράτειαν. Η Πολιτική Μεταβολή της 4ης Αυγούστου

1936, συντελείται. Την επομένην, πλήρηςτά­

ξις επεκράτησεν εις όλην την χώραν.

4η Αυγούστου

1936

Τα αίτια που οδήγησαν τον Ιωάννην Μεταξά - τη εγκρίσει του Βασιλέως Γεωργίου Β' και της στρατιωτικής ηγεσίας

- εις την ανάληψιν της ενεργείας της 4ης Αυγούστου 1936, υ­

πήρξαν τα εξής α) Η κομμουνιστική απειλή

Το·Εθνος, όπως σαφcός κατεδείχθη εκ των ανωτέρω

- ευρίσκετο υπό προφανή κομμου­

νιστικήν επιβουλήν, η οποία προσέκρουσεν την υστάτην στιγμήν, εις το ανάχωμα της 4ης Αυγούστου. Η αποτροπή της ερυθράς ανταρσίας κατ'εκείνηντην ώραν, εξησφcΧλισεν, όχι

28

=

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

μόνον την προάσπισιν της εθνικής ελευθερίας και του κοινωνικού καθεστώτος από την κομμουνιστικήν τυρρανίαν, αλλά και την δη μιουργίαν του Έπους του

1940-41. Ας φαντα­

σθή κανείς, ποία θα ήτο η μοίρα της Ελλάδος κατά τα κρίσιμα επόμενα έτη εμαστίζετο α­ πό εμφύλιον πόλεμον, ως αυτός της Ισπανίας ή "λα'ίκόν μέτωπον" ως αυτό της Γαλλίας, το

οποίον την έκαμε να καταρρεύση δια του περιβοήτου πουρκουαδισμσύ, εντός ολίγων η­ μερών! Δυστυχώς, ο κίνδυνος του κομμουνισμού, δεν εματαιώθη αλλά απλώς ανεβλήθη το

1936, δια να εκραγεί και πάλιν μεσούσης της Κατοχής, το 1942 και να αιματοκυλήσει το Έθνος με τους τρεις γύρους του έωςτο 1949. β) Ο εθνικός διχασμός Επί21 συναπτά έτη, από του

1915, η Ελλάς υφίστατο τας ολεθρίους συνεπείας του εθνο­

κτόνου διχασμού, ο οποίος δεν υπήρξεν υπαίτιος μόνον της Μικρασιατικής Καταστροφής, αλλά και του χάους και ακυβερνησίας που επεκράτησεν κατά την δραματικήν περίοδον

1924-36, εξαλείφωντας την έννοιαν της στοιχειώδους κρατικής υποστάσεως. Η αποτυχία πάσης προσπαθείας συνενώσεως του διχασμένου Έθνους με κοινοβουλευτικάς μεθόδους,

ως εκείνη του Μεταξά το

1926, τον είχε σαφώς προσανατολίσει προς άλλην λύσιντου 1934 εδήλωνεν εις την "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ":

Ελληνικού Προβλήματος. Την 6ην Ιανουαρίου

"...

δι'ημάς τους Έλληνας, το πρόβλημα δεν είναι πως θα μείνωμεν εις τον κοινοβουλευτι­

σμ6ν, αλλά δια ποίας θύρας θα εξέλθωμεν εξ αυτού. Δια της θύρας του Κομμουνισμού, ή δια της θύρας του Εθνικού Κράτους; Ας εκλέξω μεν

... ".

γ) Η διεθνής κατάστασις

Όπως θα αναλυθεί εις το επόμενον κεφάλαιον, ο Μεταξάς είχε προβλέψει τον ερχομόν νέου Παγκοσμίου Πολέμου. Το Έθνος ήτο

- όπως θα δούμε - πλήρως απαράσκευον δια

την αντιμετώπισίν του. Η Ελλάς εμαστίζετο από τον διχασμόν, την ακυβερνησίαν και την

κομμουνιστικήν απειλήν, ενώ ευρίσκετο εν πλήρη στρατιωτική αδυναμία. Το προηγούμε­ νον του

1915 ήτο ακόμη πρόσφατον. Πως θα εισήρχετο εις την νέαν παγκόσμιον σύγκρου­

σιν; Το βαθύτερον αίτιον της 4ης Αυγούστου υπήρξεν η προπαρασκευή του Έθνους δια την αντιμετώπισιν του επερχομένου πολέμου. Το Εθνικόν και Κοινωνικόν έργον της 4ης Αυγούστου υπήρξε μέγα Πέραν από την πλήρη εξάλειψιν του διχασμού και του κομμουνιστικού κινδύνου, αλλά και τας πυρετώδης στρατιωτικάς και διπλωματικάς προεργασίας του Έθνους δια τον πό­ λεμον, αι οποίαι θα αποτελέσουν ξεχωριστά κεφάλαια της παρούσης εργασίας, μεγάλη υ­

πήρξεν η προσφορά εις όλους τους τομείς της εθνικής ζωής: Οικονομία

Με την επιβολήν του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου, η οικονομία εξυγιάνθη δι'επιτυ­ χών μέτρων. Το εθνικόν νόμισμα εσταθεροποιήθη, ενυ) ηυξήθη το κάλυμμά του. Ο προϋ­ πoλoγισμιSς από ελλειμματικός ισοσκελίσθη, παρά τας ογκώδεις δαπάνας δια τους εξο­ πλισμούς του Στρατού και της Κοινωνικής Πρc5νοιας. Και τούτα άνευ ανεργίας, πληθωρι­ σμού και εξωτερικού δανεισμού και υπό λίαν δυσμενείς διεθνείς συνθήκας. Η οικονομία προσηρμόσθη προς το πολεμικόν κλίμα, αγωνιζομένη να δημιουργήση την μεγίστην δυ-

29

-Μάνου. Ν. Χατζηδ(χκη

νατήν αυτάρκειαν εις πρωτογενείς ύλας, εν όψει των συγκεντρωτικών

- λόγω του

επερχο­

μένου πολέμου - οικονομι(όν. Η διορατικότης του Ι. Μεταξά υπήρξεν μεγίστη, διότι η ισχύς ενός Έθνους υπό πολεμικάς συνθήκας, δεν ευρίσκεται μόνον εις το φρόνημα και τας Ενόπλους Δυνάμεις του, αλλά και εις την οικονομικήν αυτάρκειαν, ώστε να ανθέξη εις δυ­ σμενείς συνθήκας και συνθήκας πιθανής επιστρατεύσεως ..

Την 12ην Απριλίου

1937, ομιλών εις τον Εμπορικόν και Βιοτεχνικόν κόσμον Πειραιώς

έλεγε:

"Θα ήμουν ευτυχής αν μπορούσα να σας είπω ότι θα ήτο δυνατόν να επανέλθουν συντό­ μως οι χρόνοι της ελευθέρας εμπορίας και της ελευθέρας οικονομίας. Γνωρίζω ότι η μορ­ φή αυτή της οικονομίας ήτο εκείνη η οποία περισσότερον προσιδιάζει εις τον Έλληνα και ότι η εμπορία των ελευθέρων συναλλαγών και ανταλλαγών, είναι εκείνη την οποίαν το δαι­ μόνιον του Έλληνος εμπόρου εκμεταλλεύεται καλλίτερα πάσης άλλης και η οποία πάντο­ τε του έδωσε την νίκην εις τον συναγωνισμόν με τ' άλλα Έθνη. Αλλά πως είναι δυνατόν αν

σας δώσω μίαν τοιαύτην ελπίδα παρ' όλας τας φωνάς τας οποίας ακούομεν έξω, εκάστοτε

( ... ) όταν βλέπωμεν μεγάλα Κράτη, μεγάλα Έθνη, επιμένουν ειςτο σύστημα της αυταρ­ κείας; Μία ελευθερία εμπορική, μία ελευθερία οικονομική πρέπει να γίνη συγχρόνως α­ πό όλους

( ... ) Δια τούτο πρέπει το εμπόριόν μας και η οικονομία μαςνα προσαρμοσθούν ( ... ). Με τούτο δεν θέλω να είπω ότι

προς την κατάστασιν της διευθυνομένης οικονομίας

πρέπει η διευθυνομένη οικονομία να γίνει πιεστική και καταθλίβουσα την ελευθέραν πρω­ τοβουλίαν. Θα ήτο μέγιστον σφάλμα δια τον Κυβερνήτην του τόπου τούτου, να παραγνω­

ρίση το δαιμόνιον του Έλληνος, το οποίον ανέπτυξεν η ελευθέρα αυτού πρωτοβουλία και αυτοβουλια".3 Με την επιβολήν του Εθνικού Καθεστώτος της 4ης Αυγούστου, λοιπόν, η οικονομία προ­ σηρμόσθη εις το πολεμικόν κλίμα και ταυτοχρόνως εξυγιάνθη. Το εθνικόν νόμισμα εστα­ θεροποιήθη ενώ ηυξήθη το κάλυμμά του. Ο προϋπολογισμός από ελλειματικός ισοσκελί­ σθη παρά τας ογκώδεις δαπάνας δια τον εξοπλισμόν του Εθνικού Στρατού και της Κοινωνικής Προνοίας. Και όλα αυτά επετεύχθησαν άνευ ανεργίας και πληθωρισμού και χωρίς εξωτερικόν δανεισμόν, υπό λίαν δυσμενείς διεθνείς συνθήκας! Ταυτοχρόνως επετεύχθη η μοναδική εις τα Ελληνικά χρονικά Κοινωνική Μεταρύθμισις! Κοινωνικη Μεταρρύθμισις Μόνον εντός του πρώτου εξαμήνου του

1936, είχαν γίνει 244 απεργίαι και υπήρχαν ] 35.000 άνεργοι. Όταν ήλθεν η 4η Αυγούστου του] 936, η ανεργία εμηδενίσθη και πλήθος φιλεργατικών θεσμών εδημιουργήθη δια πρώτην φοράν. Όπως: Η Υποχρεωτική Διαιτησία μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας.

Η καθιέρωσις της Αδείας μετ' Αποδοχών. Η καθιέρωσις του 8ώρου και των Υπερωριών. Η επιβολή κατωτάτων ορίων Ημερομισθίων και Μισθών. Η θεσμοποίησις των Κοινωνικών Ασφαλίσεων και η ίδρυσις του ΙΚΑ. Η απαγόρευσις της εργασίας εις ανηλίκους. Η καθιέρωσις της Κυριακής ως υποχρεωτικής Αργίας.

Η ίδρυσις της Εργατικής Εστίας. Η επέμβασις του Κράτους, μέσω του Ανωτάτου Οικονομικού Συμβουλίου εις θέματα ι-

30

μzs

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

διωτικής οικονομίας, αποτρέποντας οικονομικάς ανισότητας. Καθιερώθη η Πρωτομαγιά ως Εθνική Εργατική Εορτή, αποστερώντας την έτσι από την κομμουνιστικήν καπηλείαν.

Παραλλήλως ενισχύθη και εδόθη μέγα βάρος εις τον αγροτικόν τομέα δι' αυξήσεως της γεωργικής παραγωγής, ώστε να επιτευχθή η όσον το δυνατόν μεγαλυτέρα αυτάρκεια προ'ί­ όντων πρωτογενούς παραγωγής εν' όψει των πολεμικών συνθηκών και του περιορισμού

των διεθνών ανταλλαγών. Έγινε ευρεία διανομή νέων στρεμμάτων, πλήθος αποξηράνσε­ ων και αρδευτικών έργων, ενώ δι' ειδικού Νόμου ελαφρύνθησαν οι αγρόται των αγροτι­ κών χρεών!

Η εξάλλειψις, επίσης, της κομμουνιστικής απειλής, υπήρξεν καθ' όλη την τετραετίαν πο­ λύ επιτυχής. Η εκπληκτική πολιτική του Υφυπουργού Ασφαλείας Κ. Μανιαδάκη, εις την

εξάρθρωσιν των δικτύων και την γελοιοποίησιν των κομμουνιστών, σε συνδυασμό με την κοινωνικήν μεταρρύθμισιν και τα φιλεργατικά και φιλαγροτικά μέτρα τα οποία αποστέ­ ρησαν από το ΚΚΕ, την δυνατότητα καπηλείας αιτημάτων, συνέτριψαν ιδεολογικώς και πολιτικώς την ισχύντου αντεθνικού κομμουνισμού!

"... Σε δύο πόδια στηρίζεται η κοινωνία: Στους αγρότες και τους εργάτας. Επάνω σ' αυ­ τούς τους στήλους, στηρίζεται το οικοδόμημα της αστικής κοινωνίας" είχε πη πολύ σωστά, ο Εθνικός Κυβερνήτης και μέγας κοινωνικός μεταρρυθμιστής, σε λόγον του, ενώ μεγάλη

φροντίδα έδειξεν και δια την Τέχνην και την Δικαιοσύνην, όπου συνέταξεν δια πρώτην φο­ ράν Αστικ6ν Κώδικα. Ε.Ο.Ν. Το μέγιστον όμως έργον Εθνικής Ενότητος και η μεγάλη αγάπη του, υπήρξεν η Ε.ο.Ν. (Εθνική Οργάνωσις Νεολαίας).

Ολα τα παιδιά της Ελλάδος συσσωματώθησαν εις αυτήν την προστρατιωτικήν οργάνω­ σιν, η οποία είχεν ως σκοπόν την ανάπτυξιντου Εθνικού Φρονήματοςτης Ελληνικής Ν εολαίας, την πάταξιν του πνεύματος στενού ατομικισμού και την ανάπτυξιν του αισθή­ ματος αλληλεγγύης, Ιδεαλισμού και ηρω'ίκού

- αγωνιστικού τρ6που ζωής.

Η επαναφορά έρματος και Εθνικού Ιδανικού εις τους νέους και η προετοιμασία των ψυ­ χικώς, δια τον υπέρ Πάντων Αγώνα, υπέρ της Πατρίδος όταν θα εχρειάζετο! Η προπαρα­ σκευή στρατιωτικής εκπαιδεύσεως και η εξοικείωσις εις πολεμικάς συνθήκας. "Σήκω ε­ πάνω, Ελληνική Νεολαία!" ανεφώνησεν εις τον πρώτον λόγον του μετά την 4ην Αυγούστου

του

1936, ο Ιωάννης Μεταξάς: "Δεν υπάρχει δια σε άλλη πραγματικότης παρά η Ελληνική

Πατρίς! Μόνον εκεί θα επανεύρης τον εαυτ6ν σου!" Και προς τους φοιτητάς ολίγον αργ6τερον εξηγούσεν:

"... Το Κράτος εσκέφθη να σας συ­

νενώση και να σας συγκεντρώσει εις ένα σύνολον, να σας οργανώση μέσα ειςτο σύνολον

αυτ6, δια να αποτελέσετε ένα 6λον, ώστε ο καθένας από σας να αισθάνεται μέσα του ιSχι μόνον την ιδικήν του δύναμιν αλλά και όλων των άλλων χιλιάδων συντριSφων, δια να τας συνενώση, ώστε να αισθανθήτε πλέον εις την πραγματικότητα τι σημαίνει αλληλεγγύη". 4 "Μίαν ημέρα εσείςτα αγόρια θα μπήτε εις τον Στρατ6ν και σειςτα κορίτσια σε μια στιγμή

θα έλθετε και σεις να προσφέρετε τας υπηρεσίας σας εις τον ΣτρατιSν ως νοσοκόμοι και

31

Μάνου, Ν. ΧατζηΟ(lκη

εις άλλας υπηρεσίας που αρμόζουν εις τας γυναίκας, Όταν θα κληθήτε ,πρέπει να μπήτε μέσα με την απόφασιν της αυτοθυσίας, διότι τα Έθνη δεν γίνονται μεγάλα παρά όταν οι πολίται έχουν μέσα των το αίσθημα της αυτοθυσίας και όταν εις κάθε στιγμήν της ζωής των εν πλήρει ειρήνη και μέσα εις την μεγαλυτέραν ευτυχίαν έχουν το αίσθημα ότι είναι έτοι­ μοι, αν τύχη και τους ζητήση εκείνην ακριβά)ς την στιγμήν δια να ώσουν την ζωήν δια την Πατρίδα και όχι μόνον τούτο αλλά και να έχουν και την απόφασιν να την δώσουν!" 5 Ούτως, όταν η στιγμή επέστη, ο φαλλαγγίτηςτης ΕΟΝ, μετετράπη εις τον ηρω'ίκόν μα­

χητήν του

1940-41

και η φαλαγγίτισσα, εις την ηρω'ίκήν αγωνίστρια των μετόπισθεν,

Πέραν λοιπόν, των συγκλονιστικών στρατιωτικών εξοπλισμάΝ, του μεγάλου διπλωματι­ κoύ αγώνος και του ανεπαναλήπτου επιτελικού χειρισμού της Μάχης του Εθνους, ο

Ιωάννης Μεταξάς, κατcx την ένδοξον τετραετίαν της προπαρασκευής, εδημιούργησεν και τας οικονομικ(χς, κοινωνικάς και ηθικάς προϋποθέσεις που επεβάλλοντο δια τον επερχό­ μενον πόλεμον. Ουδεμία πλευρά της Εθνικής ζωής, δεν έμεινεν ανεκμετάλλευτος. Στρατ6ς

- Εξωτερική πολιτική - Νεολαία - Οικονομία - Κοινωνική Μεταρρύθμισις!

Ολα αυτά συ­

νέβαλλον εις την ανεπανάληπτον και ηρω'ίκήν, υλικήν και ηθικήν προετοιμασίαν του Εθνους και εις την εξύψωσιντου Εθνικού φρονήματος και της κοινωνικής γαλήνης αφα­

νίζοντας κάθε διχαστικήν τάσιν και εξασφαλίζοντας μίαν μοναδικήν Εθνικήν Ενότητα, Και όταν ήλθεν η στιγμή, το Έθνος πάνοπλον, υπερήφανον, φανατισμένον, πανέτοιμον και αυτάρκες εις άπαντα ς τους τομείς, εσηκώθη ως εις άνθρωπος, ως μία γροθία και επι­

τέλεσεν το θαΊJμα. Το Έπος του Η 4η Αυγούστου

1940 - 41!

1936, κατά την τυπικήν νομική ν έννοιαν υπήρξεν πραξικόπημα, αφού

η μεταβολή προήλθε εκ των ήδη κυβερνώντων και όχι εκ των κάτω. Κοινωνιολογικώς ό­ μως, μετεβλήθη σταδιακώς εις Επανάστασιν ευρυτάτης σημασίας. Και αυτό διότι δεν ήλθεν ως στάσιμος δικτατορία, αλλά ως θέσις. Έθωεν σκοπούς με συγκεκριμένην ιδε­ ολογίαν και ευρείαν έκτασιν και επροχώρησεν προς εκπλήρωσίν των.

Το αντίκρυσμά της, μόνον ωφέλιμον δια το Έθνος δύναται να χαρακτηρωθή. Υπήρξε Εθνική Επανάστασις με διαταξικόν και υπερπαραταξιακόν περιεχόμενον και Κοινωνική Επανάστασις με την έννοιαν της ειρηνικής κοινωνικής μεταρρυθμίσεως. Αποτέλεσμά της υπήρξεν, η δημιουργία του Έπους του

1940-41, το οποίον ανήκει αποκλεωτικώς εις

το έργον της και την ιδιοφυΙαν του Αρχηγού της, Ιωάννου Μεταξά.

32

μa

Κεφάλαιον

2 0V

«Η ΦΟΒΕΡΑ ΑΠΟΦΑΣΙΣ» Το «ΟΧ!» εZlιώΟη ΤιΖν 4ψ Αυγούοτου J 936 και έγινε πράξις την 28ιΖν Οκτωβρίου

1940

33

Ε

ις ολόκληρον την περιπετειώδη και πλήρη ενεργητικότητος ζωήν του, τον Ιωάννην Μεταξά, διέκρινε μία έντονος διορατικότης επί των Εθνικών και Διεθνών γεγονότων. Απόρροια και συνδυασμός της τεραστίας μορφώσεώς του,

αλλά και του φύσει οξύ νού του. Από πολύ νέος, υπήρξε πρωταγωνιστής των εθνικών γεγονότων του 200υ αιώνος, είτε ως κορυφαίος επιτελικός αξιωματικός, είτε ως μοναδικός πολιτικός και διπλωμάτης.

Ο συνεχής αγών και η προσφορά του από οιανδήποτε θέσιν αλλά και η βαθυτάτη εμπει­ ρία του εκ της συμμετοχής του ειςτα γεγονότα του ~Eθνoυς απότας αρχάς του εικοστού αι­

ώνος, τον είχαν πείσει περί του τι ημπορεί να επιτύχει το Έθνος ηνωμένον και τι κατα­

στροφάς να υποστή διχασμένον. Ημέρες δόξης και μεγαλείου όπως οι απελευθερωτικοί πόλεμοι του] 9] 2-13 και ημέρες καταστροφικές και τραγικές ως αυτές του Εθνικού Διχασμού του

1915-22.

Από τότε που έζησε τας ημέρας του Διχασμού και μάλιστα ως πρωταγωνιστής τούτων έ­ να φάσμα κυνηγούσε τον Μεταξά. Το φάσμα του

1915. Αποφάσισε

εις περίπτωσιν νέου

Πολέμου ποτέ να μη αφήσει να επαναληφθούν τα ευτράπελα που είχαν συμβή εις τον Πρ(Ωτον Παγκόσμιον.

Από την επομένην της καταστροφής της Σμύρνης, οπότε και εκκίνησεν και η πολιτική του σταδιοδρομία, εγκατελειψεν τας τάξεις του Στρατού και ηγωνίσθη ειλικρινώς εντός των κοινοβουλευτικών πλαισίων εις μίαν απέλπιδα προσπάθεια να ενώσει τον ακρότατα δι­ χασμένον πολιτικόν κ6σμον. Προς στιγμήν εφάνη 6τι το επέτυχεν, όταν από αποκλειστικώς ιδικήν του προσπάθειαν ένωσε τας αντιμαχομένας μερίδας με την Οικουμενικήν Κυβέρνησιν του

1926.

Παρά δε τα πάθη και τας αντιθέσεις, ηγωνίσθη σθεναρώς, να μη αφήσει να διαλυθεί η προσπάθεια. Δυστυχώς όμως η διχόνοια εφάνη ισχυροτέρα. ΤcSτε πλέον κατάλαβε αυτ6 που απ6 νέος υποπτεύετο. Ο Διχασμός δεν θεραπεΙJεται δια κοινοβουλευτικών μεθόδων. Απεσύρθη το 1928της πολιτικής μέχρι που το

1932 "με το ζ6ρι" ο λαός τον εκάλεσε ξανά

εις το προσκήνιον.

ΑπcS του

1934 πλέον με ειλικρίνειαν διεκήρυσε προς όλους ποία πίστευε ότι ήτο η λύσις

του Ελληνικού προβλήματος και η θεραπεία του Διχασμού.

34

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

Οι προάγγελοι ιου πολέμου Από τον Οκτώβριοντου 1933 η Γερμανία είχεν αποχωρήσει από την ΚΤ.Ε.

1936-41

(Κοινωνίαν

των Εθνών) και είχε καταγγείλει τας συνθήκαςτου Λοκάρνο και των Βερσαλλιών, ενώ τον Μάρτιοντου

1935, επιβάλλεται ξανά, μετά τον Α' Παγκόσμιον Πόλεμον εις Γερμανίαν, η

υποχρεωτική θητεία με αποτέλεσμα από εκεί που είχε δικαίωμα βάσει των συνθηκών, δυ­ νάμεως

100.000 ανδρών να μεταβληθή εις δύναμιν 550.000 ανδρών. Ταυτοχρόνως άρχισεν

προσπάθεια επανενώσεως της Αυστρίας. Τον Οκτώβριον του

1935, η Ιταλία του Μουσσολίνι, εισέβαλε εις την Αβησσυνίαν.

Δια τον έχοντα αντίληψιν των στρατιωτικών αλλά και διπλωματικών πραγμάτων, η νέα παγκόσμιος σύγκρουσις είχεν αρχίσει να διαφαίνεται και όπως θα δούμε,κατά τον

Μεταξά, θα έκρουε σίγουρα τας πύλας της Ελλάδος. Την ιδίαν εποχήν εις την Ελλάδα, εξεδηλούτο το καταθλιπτικόν κίνημα του

1935, το ο­

ποίον όχι μόνο εδίχαζε και πάλιν το Έθνος αλλά, όπως θα δούμε και απεκάλυπτε την πλή­

ρη ανυπαρξίαν στρατιωτικής ισχύος της Ελλάδος, έστω και στοιχειώδους, ενώ η ΚΤ.Ε. ε­ δολοφονείτο μαζί με την Αβησσυνίαν - κράτους μέλους της - μη αντιδρώντας. Με την είσοδον εις το

1936,

ο Χίτλερ εισβάλλει εις την αφοπλισμένην ζώνην της

Ρηνανίας, άνευ ουδεμίας αντιδράσεως των Γάλλων και των Άγγλων (Μάρτιος

ρί δε τα τέλη του έτους

(1.11.1936), υπογράφεται η

1936), πε­

Γερμανο-ιταλική συνθήκη εις την ο­

ποίαν, ολίγας ημέρας αργότερα προσχωρεί και η Ιαπωνία. Ο 'Άξων" είχε σχηματισθή! Ταυτοχρόνως εις την Ισπανίαν μαίνεται ο εμφύλιος πόλεμος ο οποίος έδειξεν πόσο επι­

κίνδυνον είναι το δημιουργούμενον από τους κομμουνιστάς "λα"ίκον μέτωπον" αλλά και συ­ νέσφιζεν τους δεσμούς Γερμανίας και Ιταλίας, προς ενίσχυσιν του Φράνκο. Και όλα αυτά ενώ η Γαλλία είχεν απωλέσειπλήρωςτο κύρος της και η Αγγλία ησχολείτο με το σκάνδαλο της κας Σίμψον! Το

1936 ήτο πλέον φανερόν ότι ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος, είναι απλώς ζήτημα χρόνου.

Η διεθνής κατάστασις, δια την Ελλάδα είναι ζοφερά! Η Βουλγαρία ζητά εδαφικάς επεκτάσεις εις το Αιγαίον, ενώ η Ελληνοιταλική φιλία του Βενιζέλου, χάνεται μέσα στις

"8

εκατομμύρια λόγχες" του Ντούτσε και την ιδια ώρα η

Ελλάς πολεμά μεταξύ της, με ανύπαρκτο στρατό!

Από tc5tE η Ιταλία, σιγά

- σιγά αρχίζει, να διεισδύει οικονομικώς και πολιτικώς εις την

Αλβανίαν, δηλαδή ειςτα Βαλκάνια.

4η Αυγούσιου Από την 4ην Αυγούστου του

1936

1936, οπότε, ο Ιωάννης Μεταξάς πλέον αναλαμβάνει την

πλήρη εξουσίαν, ρίχνεται εις την υλικήν, ηθικήν και ψυχολογικήν προετοιμασίαν του Έθνους δια τον επερχόμενον πόλεμον. Ο πόλεμος χρειάζεται ισχυρόν στρατόν. Απ6 κοινοβουλευτικός, ήδη, πρωθυπουργ6ς, ο Μεταξάς έκαμε συvτc5νους προσπαθείας αι οποίαι προσέκρουαν εις τα κομματικά συμφέ­

ροντα Κατωτέρω θα παρακολουθήσωμεν ποίαν θλιβεράν κατάστασιν παρέλαβεν η 4η Αυγούστου εις τα Ενόπλους Δυνάμεις αλλά και την μεσω επισήμων στοιχείων ουγκλονιστι-

35

M(lV01!. Ν. Χατζηδάκη

κήν προσπάθεια του Μεταξά εις τον τομέα αυτόν, επί διακυβερνήσεώς του. Ο πόλεμος χρειάζεται εθνικήν ενότητα.

21

που εξέσπασεν ο Εθνικός Διχασμός, μέχρι το

συναπτά έτη είχαν περάσει απότο 1915 ό­ 1936 και παρά ταύτα, το Έθνος παρέμεινε

βαθύτατα διχασμένον, η κατάστασις εξετραχύνετο, ενώ ένας νέος εσωτερικός εχθρcSς, ι)­ πουλος και φθονερcSς, έκαμε την εμφάνισιντου εκμεταλλευcSμενοςτην αναρχίαν. Ο κομμουνισμcSς, ο οποίος, κατά το πρcSτυπον της Ισπανίας είχεν δημιουργήσει "λα·ίκcSν

μέτωπον", με ομάδας κρούσεως, προετοιμάζων την ερυθράν

("ancS το αίμα των Ελλήνων")

επανάστασίν του.

Ο πόλεμος χρειάζεται οικονομίαν πολεμικήν. Δηλαδή συγκεντρωτικήν, η οποία δεν συμ­ βαδίζει με τας κοινοβουλευτικάς έξεις. Ο πόλεμος χρειάζεται σταθερόν διπλωματικόν προσανατολισμόν. Η πικρά εμπειρία

του

1915, κυρίευεν την σκέψιν του Μεταξά. Ο πcSλεμος είναι επί θύραις.

Θα γίνουν ξανά

οι μισοί Έλληνες ΑγγλcSφιλοι και οι άλλοι μισοί ΓερμανcSφιλοι cSπως και τcSτε; Θα τίθενται και πάλιν τα μυστικά του Κράτους εις τα "πολιτικά καφενεία;" Ν έος Διχασμός; Ποτέ! Όχι lJncS την ηγεσίαν του! Ποτέ δεν απέκρυψε αυτάς του τας ανησυχίας από τους Έλληνας. Τον Οκτώβριο του

1938

έλεγε: "Εμείς, αν γινότανε πόλεμος θα ευρισκόμεθα μέσα σε ένα από τα κρισιμώτερα σημε(α

του. Αν συνέβαινε αυτό άλλοτε, πρώτα

- πρώτα θα χωριζότανε ο nJno; σε δύο και τρ(α α­

ντιμαχόμενα στρατι5πεδα. Έπειτα οι πολιτικοί θα εχωρίζονταν επίσης εις αλληλοσυγκρου­

όμενας μερίδας, η κοινή γνώμη θα παρεσύρετο. Θα εχωρίζετο ο κόσμος εις αντιπάλους 0μ(lδας. Τα σαλόνια και τα καφενεία θα συμμετείχαν εις την εξονυχιστικήν της εξωτερικής πολιτικής της Ελλάδος συζήτησιν, με διαπληκτισμούς και αλληλοδιασυρμούς, δεν αμφι­

βάλλω δε ότι και οιαδήποτε Κυβέρνησις θα κατηγγέλετο και από τους μεν και από τους δε, ότι προδίδει τας αντιστοίχους Δ υνάμεις και θα προσεφέρετο ως θυσία προς εξιλεασμόν της οργής των. Και μην νομίσητε ότι αυτά που σας λέγω είναι ουτοπία. Συνέβησαν άλλοτε εις τον τόπον μας!"

Ανωτέρω, προσδιορίζεται, του

ancS τον Μεταξά, σαφώς, autcS που είπαμε πριν. Το φάσμα 1915. Του Εθνικού Διχασμού που δεν ήτο διατεθειμένος να επιτρέψει να συμβεί ξανά,

βλέποντας την νέαν παγκόσμιαν σύρραξιν να πλησιάζει.

Προσδιορίζεται,

cSXL ο μ6νος cSπως είδαμε, αλλά ο καθωριστικcSτερος Μγος της ΕθνΙ/οlς 1936! Έπρεπε το Έθνος να ενωθή διcSτι: "Μόνον cSταν ένα Έθνος είναι ηνωμένον εσωτερικώς, μcSνον αυτcS το Έθνος ημπορεί, cSχι μcSνον να ζήση αλλά καινα προχωρήση ( ... ) Δι' εμέ και την Κυβέρνησίν μου, cSλοι οι Πράξεως της 4ης Αυγούστου του

Έλληνες αδιακρίτως του τι ιδέας και φρονήματα υπερήσπιζαν εις το παρελθcSν, είναι σή­ μερα cSλοι φίλοι, 6λοι ένα, 6λοι συμπολεμισταί και συναγωνιοταί ( .... ) Είναι cSλον το Έθνος ένα σώμα. Είναι ο λαcSς ηνωμένος και αδιάσπαστος" 6 Και με την ηρω·ίκήν αντίληψιν της ζωής, απ6 την οποίαν εμπνέεται τονίζει με μοναδικόν τρόπον την ανάληψιν της προπαρασκευής:

".... Εάν είναι ηρωισμός να ξέρει κανείς να Ηκοτωθή σε μιαν ΟΡιΗμένη στιγμή υπέρ του, τόπου, είναι επίσης ηρωιΗμός μεγάλος για ένα Έθνος, το να περάσει χρόνια και χρόνια βασανιζόμενον δια να προπαρασκευαΗθή δια την στιγμήν εκείνην .... " 7

Αυτ6ν, δε, ακριβώς τον ηρω"ίσμ6ν, της πλήρους προπαρασκευής του Έθνους, υλικής και

36

μa

Ιωάννης Μεταξ(χς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

ψυχικής, δια την "στιγμήν εκείνην", έχει αναλάβει προσωπικώς εκείνος διότι:

"... Εγώ εις τον κόσμον αυτόν,

εις την Ελλάδα, δεν εγεννήθην παρά δι' αγώνας, δεν ήλθον

δια να σταυρώσω τα χέρια μου αλλά δι' αγώνας". 8 Από πολύ ενωρίς ο Μεταξάς, είχε προβλέψει τον νέον Παγκόσμιον πόλεμον αλλά και την αναγκαστική ν συμμετοχήντης Ελλάδος εις αυτόν, παρά τας σημαντικάς προσπαθείας του, περί του αντιθέτου. Ένας από τους σημαντικοτέρους και πλέον εμπίστους συνεργάτας του, ο Ι. Διάκος, α­

φήνει μία σημαντική μαρτυρία περί αυτού, εις επιστολήν του προς τον Σπ. Μαρκεζίνη την ΙΙην Αυγούστου

1961 ιSπoυ διηγείται: "... Όπως θα ενθυμείσθε, ήτο η εποχή που η Ιταλία (6.4.1935). Τότε ο Ι.Μεταξάς μου είπεν: "Τώρα θα ιδούμε τι θα κάμη η Αγγλία. Θα επέμβη ή όχι ... ". επετέθη κατά της Αβησσυνίας

Η Αγγλία δεν επενέβη. "EυρισκιSμεθα εις τας παραμονάς νέου παγκοσμίου πολέμου" μου

ετόνισε, και εν συνεχεία μου είπε ότι θα ήτο ανάγκη να υπάρξη εις τον τόπον αυτόν μια Δικτατορία, η οποία δεν θα επέτρεπεν, όπως εις τον πρώτον παγκόσμιον πιSλεμoν, να υ­ πάρξη εις την χώραν αυτήν ο απαίσιος διχασμιSς.

Τότε, οι μεν Ελληνες, οι ακολουθήσαντεςτον Ε. Βενιζέλον, ήσαν οι δήθεν "Αγγλόφιλοι", οι κεκυρηγμένοι μετά του πατρώνος των υπέρ της Αντάντ, χωρίς κανέναν απολύτως όρον και οι άλλοι Έλληνες, οι δήθεν "Γερμανόφιλοι", ήσαν οι κεκυρηγμένοι υπέρ της εξόδου της Ελλάδος παρά το πλευρόν της Αντάντ, αλλ' υπό τον όρον ότι θα διησφαλίζοντο τα ε­

θνικά συμφέροντα

( ... )

Θα ενθυμείσθε, βέβαια, τας κομμουνιστικάς σκηνάς της Θεσσαλονίκης όταν εσηκώθη­

καν και σημαίαι με την Μακεδονίαν "αυτιSνoμoν".

Είναι βέβαιον οτι και ο κίνδυνος του κομμουνισμού έπαιξε ρόλον εις το να πάρει ο Βασιλεύς την απόφασιν της 4ης Αυγούστου.

Αλλά κυρίως, εκείνο το οποίο έπαιξε βάρος εις την απόφασιν του Βασιλέως, είναι αι ε­

πανειλλημμέναι ρηταί δηλώσεις του

1. Μεταξά προς αυτόν, οτι οπωσδήποτε η

Ελλάς θα ή­

τα σύμμαχος με την Αγγλίαν. Αυτό μου το είπεν ο Ι. Μεταξάς επανειλημμένως.

Βεβαίως, υπήρχαν, ακόμη και σήμερα, οι συζητούντες, διατί ο Ι. Μεταξάς δεν έκαμεν ε­ κλογάς, ιSταν δεν υπήρχαν ούτε Βενιζέλος, ούτε ο Τσαλδάρης, ούτε ο Κονδύλης δια να έ­ χει εκ των "κάτω" την κύρωσι ν της Δικτατορίας( ... ). Ας υποθέσωμεν ιSτι θα ήταν διακόσιοι πεντήκοντα, αν ενθυμούμαι καλώς, οι βουλευταί που θα έβγαιναν από τας εκλογάς.

Πόσους θα έβγαζεν ο Ι. Μεταξάς; Τους διακόσιους; Τους διακιSσιoυς είκοσι; Έστω. Αλλ' οι υπόλοιποι τριάκοντα, οι απειλούντες να διχάσουν πάλιν την Ελλάδα τι θα έκα­

μναν; Δεν θα παρεσύροντο και αυτοί από τας ξένας προπαγάνδας; Και δεν θα εσταυροφό­ ρουν και αυτοί υπέρ του Διχασμού; Και θα ήθελα πάρα πολύ να ενθυμηθείτε ιSτι, μόλις άρ­ χισε ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, ο Ι. Μεταξάς διέκοψε μίαν εφημερίδα και τα φυλ­ λάδια, τα οποία εξέδιδε τιSτε η εν Αθήναις Γερμανική Πρεσβεία, αλλά το ίδιον έκαμε και

δια την εφημερίδα και τα φυλλάδια, τα οποία εξέδιδεν ο Αγγλική Πρεσβεία. Εάν υπήρχον οι τριάκοντα βουλευταί, δεν θα εσήκωναν τας κραυγάς των μέχρι τρίτου ουρανού;

Αυτό

*0

η 4η Αυγούστου. Και μόλις εξεδηλώθη η ιταλική επίθεσις και όπισθεν αυτής η

γερμανική επίθεσις, όπως μου έλεγεν ευθύς εξ' αρχής ο Ι. Μεταξάς, ο Ελληνικός λαιSς ώρ­ μησεν ως εις άνθρωπος προς τα σύνορα"!

Μία επιπρόσθετος μαρτυρία, είναι και αυτή του Ναυάρχου Επαμεινώνδα Καββαδία εις

37

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

το έργον του: "Ο Ναυτικός Πόλεμος του

Στην σελίδα

1940".

103 μας περιγράφει:

'Ένα απόγευμα του Οκτωβρίου ή Νοεμβρίου του

1936 (δυστυχιδς δεν κατέστη δυνατόν

να εξακριβωθή η ακριβής ημερομηνία, καθ' ότι τα πρακτικά του ΑΝ.Σ. της εποχής εκεί­ νης απωλέσθησαν, ενθυμούμεθα όλοι όμως ότι ήτο αρκετά μετά την 4ην Αυγούστου και φθινόπωρον) είχεν συνέλθη το ΑΝ.Σ. (σ.σ. Ανώτατον Ναυτικόν Συμβούλιον) εν ολομε­ λεία με τους:

Αντιστράτηγον Ιππ. Παπαβασιλείου, Υ φυπουργόν Ναυτικών Αντιναύαρχον Δημ. Οικονόμου, ΑΓΕΝ

Υ ποναύαρχον Αλεξ. Σακελλαρίου, Αρχηγόν Στόλου (ΑΣ.) Πλοίαρχον Επ. Καββαδίαν, Ανώτερον Δ/ντήν Υποβρυχίων (ΑΔ.Υ.) Πλοίαρχον Χαρ. Δελαγραμμάτικαν, Επόπτην Ναυτικής Εκπ/σεως (Ε.Ν.Ε.) Πλοίαρχον Χριστ. Κονιάλην, Γεν. Δ/ντήν Υπ. Ναυτικών (Γ.Δ.Υ.Ν.)

Πλοίαρχον Πελλίαν Ιωαννίδην, Αρχηγόν Βασιλ. Ναυστάθμου (ΑΒ.Ν.) Του συμβουλίου προήδρευεν εκείνην την ημέραν εξαιρετικώς ο Πρωθυπουργός Μεταξάς, ως Υ πουργ6ς των Ναυτικών, δι6τι ηθέλομεν οι Ναύαρχοι να τον καταστήσομεν ενήμερον, των αναγκών δια την ναυτικήν προπαρασκευήν και συγκεκριμένως εσκοπεύο­ μεν να θέσωμεν το ζήτημα της αντικαταστάσεως του "ΑΒΕΡΩΦ" συμφώνως προς το ναυ­ τικό πρόγραμμα, είτε δι' ενός ευδρόμου, είτε δι' ενός θωρηκτού τσέπης. Ο Αντιναύαρχος Οικονόμου, ηρώτησε τον Πρωθυπουργόν ποία η εξωτερική πολιτική της Κυβερνήσεως, εάν προβλέπη πόλεμον και προς ποίον

Ο Πρωθυπουργός

( ... ) συνεκεντρώθη

(... )

επί τινάς στιγμάς και κατόπιν ωμίλησεν περίπου

ως εξής: "Αυτό που θα σας ειπώ δεν θα το ανακοινώσητε εις κανένα. Προβλέπω πόλεμον μεταξύ αγγλικού και γερμανικού συγκροτήματος. Πόλεμον πολύ χειρότερον από τον

προηγούμενον. Εις τον πόλεμον αυτόν θα κάνω ότι μπορώ δια να μην εμπλακεί η Ελλάς,

αλλά τούτο δυστυχώς θα είναι αδύνατον και επαναλαμβάνω και πάλιν αυτό προ παντός να μην εξέλθη της αιθούσης αυτής. Είναι περιττόν να σας ειπώ ότι η θέσις μας εις την σύρραξιν αυτήν θα είναι παρά το πλευρόν της Αγγλίας"!

Ιδού λοιπόν ποίαι ήσαν αι σκέψεις του Ιωάννου Μεταξά και ποία ήτο η: "αφορμή της Μεταβολής εκείνης (σ.σ. 4ης Αυγούστου) την οποίαν άλλωστε πλήθος άλλων λόγων σο­ βαρών και μεγάλων, εθνικών και διεθνών μας επέβαλλον" 9 ως ετόνιζε ο ίδιος. Την ανωτέρω περιγραφήν του Ανωτάτου Ναυτικού Συμβουλίου, επιβεβαιώνει ανεπι­

φυλάκτως και ο Ναύαρχος Δημ. Φωκάς εις το έργον: "Έκθεσις επί της δράσεως του Βασιλικού Ναυτικού κατά τον πόλεμον του

1940-41" (σελ. 9-10).

1937 - 38 Εισερχομένου του

1937, ο διεθνής ορίζων εθολούτο περισσότερον. Την 11 ην Μαρτίου,

η Γερμανία προσαρτούσε την Αυστρίαν, ενώ η Ιταλία εισέδυε εις την Αλβανίαν, επισυνά­ πτοντας αμυντικήν συμμαχίαν με αυτήν και ουσιαστικώς καθιστώντας την, καθαρόν προ­

τεκτοράτον της. Την Λλβαν ίαν , η Ιταλία την έβλεπε ως προγεφύρωμα δια τα Βαλκάνια και ιδίως την Ελλάδα! Λογικήήτο λοιπόν η Ελληνική καχυποψία και ανασφάλεια.

Με την είσοδον του

1938, ο Έλλην Πρωθυπουργός συνεχίζει να ανησυχεί δια την κατά-

38

l

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

στασιν δυσπιστίας με την Ιταλίαν. Ειςτο ημερολόγιόν του την 30ην Ιανουαρίου

1938 σημειώνει:

''Εξωτερική κατάστασις Ευρώπης, πολυ ζοφερά. Σχέσεις μας lταλίαν;" Ο ουρανός της Ευρώπης συνεχώς θολούται. Τον Φεβρουάριον του

1938 αναπτύσσονται πληροφορίαι ότι οι Άγγλοι διαπραγματεύο­

νται παραχώρησι ν διαδρόμου ε ις το Αιγαίον, προς την Βουλγαρίαν, προκε ιμένου, αύτη να μην προσχωρήσει, εις τον Άξονα Γερμανίας

- Ιταλίας!

Η αντίδρασις του Μεταξά, όπως θα

δούμε εις το οικείον κεφάλαιον υπήρξεν αστραπιαία:

"... Η Ελλάς αρνείται απολύτως, πάσαν εδαφικήν θυσίαν ούσα αποφασισμένη να φθά­ 1938 ήτο το έτος του Μονάχου. Την 29ην Σεπτεμβρίου ο

ση εις πόλεμον" απείλησε. Το

Τσάμπερλαιν, πρωθυπουργός της Αγγλίας και ο Ντ' αλαντιέ της Γαλλίας συναντήθηκαν με τους Χίτλερ και Μουσσολίνι εκεί, και υπέγραψαν συμφωνίαν κατά την οποίαν παρε­ χωρείτο, εις την Γερμανίαν το εν τρίτον της Τσεχοσλοβακίας, προκειμένου ο Χίτλερ να εγ­

γυηθή δια την ανεξαρτησίαν της υπόλοιπης! Την 1ην Οκτωβρίου ο Χίτλερ προσαρτά την Σουδητίαν. Ενώπιον της διεθνούς αυτής καταστάσεως από τον Μάρτιο του

1938 ο Μεταξάς ενημέ­

ρωνε τους Έλληνας ότι:

"... Πολλά νέφη

είναι εις τον ορίζοντα τον εξωτερικόν και αλλοίμονο εις τα Έθνη, αν τα

εύρη η καταιγίς διηρημένα, και διεσπασμένα και αλληλοσπαρασσόμενα, ευτυχή δε τα

Έθνη τα οποία ηνωμένα και με τας ψυχικάς των δυνάμεις πλήρεις και εντεταμένας θα εί­ ναι εις θέσιν να αντιμετωπίσουν την καταιγίδα".

Ενώ μέσα εις αυτό το διαμορφούμενον διεθνές κλίμα και με αυτά τα δεδομένα τους έ­ δειχνε το πρότυπον εις το οποίον θα πρέπει να κινούνται και να αποβλέπουν. Το πρότυπον της Σπάρτης, του Λεωνίδα, της υπερτάτης θυσίας προς την Πατρίδα:

"... Εις τους χρόνους τους οποίους διατρέχομεν, χρόνους κινδύνων, χρόνους κατά τους ο­ ποίους πρέπει να είμεθα έτοιμοι να θυσιάσω μεν το παν υπέρ της πατρίδος και κατά τους οποίους απεφασίσαμεν να χαρίσωμεν και την ζωήν μας και την υλικήν μας ευημερία και τα πάντα και την ευτυχίαν μας υπέρ της Ελλάδος διότι άνευ τοιούτων αποφάσεων δεν θα είναι δυνατόν να συντηρηθεί η Ελλάς, ενόμισα ότι το καταλληλότερον αρχαίον πρότυπον, διανα ανταποκριθή η Ελλάς προςτα ιδεώδη αυτά ήτο η αρχαία Σπάρτη". 10 Το Κράτος της 4ης Αυγούστου, έδιδε εις τους Έλληνας το ιδανικόν. Ή ταν ή επί τας!

Προς το τέλος του

1938 διεκήρυττεν: ''Αξιώσεις ενοχλητικάς δια την Ελλάδα, δεν διετύ­

πωσε ουδείς, ουδέ κατ' ελάχιστον. Άλλωστε τοιαύτην αξίωσιν και ειρηνικώς επιδιωκομέ­ νην, η Ελλάς θα εθεώρη ως εχθρικήν πράξιν".ll

Είναι λοιπ6ν προφανές, ότι ο Ιωάννης Μεταξάς, είχεν προβλέψει τον επερχ6μενον π6λεμον την ώραν που όλοι οι ηγέται του κόσμου εκοιμώντο τον ύπνον του δικαίου. Είναι, επίσης πασιφανές, ότι η εθνική απόφασις της 4ης Αυγούστου ανελήφθη ακριβώς

δια την προετοιμασίαν και προπαρασκευήν του Έθνους, προς τον σκοπόν αυτόν. Ήτο η απόφασις αντιστάσεως του Έθνους απ6 πάσαν απειλην. Από τότε αρχίζει ουσιαστικώς, όπως θα δούμε, η δημιουργία Εθνικού Στρατού εκ του μηδενός, η διεργασία Εθνικής Ενότητος και προετοιμασίας ψυχικής της Κοινής Γνώμης, η προσαρμογή της οικονομίας προς τας πολεμικάς συνθήκας και ο κατάλληλος διπλωμα­ τικός χειρισμ6ς, τον οποίον θα μελετήσωμε εις το οικείον κεφάλαιον.

39

Μάνου. Ν. Xατζηδ(iκη

Το 'ΌΧΙ" λoιπιSν, έχει ήδη ειπωθεί από την 4ην Αυγούστου του

1936 έναντι του οιουδή­

ποτε θα ετόλμα να θίξει την Εθνικήν μας ακεραιότητα!

1939: Η

φοβερά απόφασις

Μέχρι της στιγμής εκείνης, ο νούμερο ένα εθνικός κίνδυνος δια την Ελλάδα, 11ΤΟ η Βουλγαρία. Φυσικός σύμμαχος της Γερμανίας εις τον Α' Παγκόσμιον Πόλεμον, έτεινε και πάλιν προς τον Άξονα και το όνειρον της ήτο η διέξοδος εις το Ελληνικόν Αιγαίον μέσω της Μακεδονίας μας.

Προς τον σκοπόν αυτόν ο Μεταξάς οχύρωσε τα Ελληνοβουλγαρικά σύνορα δια των γνω­ στών οχυρών της "γραμμής Μεταξά" τα οποία αργότερα και μετά τον θάνατόν του έγρα­ ψαν χρυσάς σελίδας δόξης αντικρούοντας την γερμανικήν επίθεσιν. Τον Μάρτιον του

1939, ο Χίτλερ καταλαμβάνει και την υπόλοιπον Τσεχοσλοβακία.

Ο Έλλην Κυβερνήτης, αντιλαμβάνεται ότι, με τας διεθνείς εξελίξεις, η Ιταλία καθίστα­ ται σοβαρώτατος κίνδυνος. Διατί; Μα είναι απλούν. Ο μέγας σύμμαχος του Μουσσολίνι, ο Αδόλφος Χίτλερ, έχει ήδη κινηθή ενεργητικότα­ τα, καταλαμβάνοντας την Ρηνανίαν, την Αυστρίαν και την Τσεχοσλοβακίαν και τώρα ευ­ ρίσκεται εις τα πρόθυρα της εισβολ11ς στην Πολωνία! Ο Ντούτσε έχει αρχίσει να υστερεί του συμμάχου του εις επιτυχίας, έχοντας καταλάβει μόνον την Αιθιοπίαν.

Προτού λοιπόν κινηθεί ο Χίτλερ προς την Πολωνία, πρέπει εκείνος να κάμει την επομέ­ νην κίνησιν.

Η Αιθιοπία είχε καταληφθή, αφού πρωτίστως είχε καταστή προτεκτοράτον του. Την ι­ δίαν πολιτικήν είχε ξεκινήσει και με την Αλβανίαν, η οποία ήτο ήδη δούλητου, οικονομι­ κώς, πολιτικώς και στρατιωτικώς. Υ πελείπετο η τυπική κατάληψις της. Αυτή θα ήτο και η

είσοδος της Ιταλίας εις τα Βαλκάνια και φυσικά άμεσος κίνδυνος δια την Ελλάδα! Συμπεραίνοντας 6λα αυτιχ και ο Μεταξάς θα διαπιστώσει με την σοφή εγγραφή του, την 12ην Μαρτίου

1939:

"Τώρα όμως θα κινηθή ο Μουσσολίνι; Μπορεί να μην κινηθή; Και τι έχουμε να υπο­

στούμε εμείς;"! Αν κάτι χαρακτηρίζει τον Μεταξά, είναι η εκπληκτική διορατικότης του. Εις την σκέψιντου, έχει αρχίσει να διαφαίνεται έντονος Ιταλική απειλή! Έχει αρχίσει να προσδιορίζει τον 1Υπουλον εχθρόν. Την 18ην Μαρτίου

1939, μέσα από το ημερολόγιον του ο Ιωάννης Μεταξάς, προ του δια­

φαινομένου κινδύνου αναφωνεί: "Φοβερά απόφασις μου εν περιπτώσει ιταλικής απειλής"! Και την 20ην Μαρτίου συ­ μπλήρώνει: "Υπερήφανος δι' απόφασιν μου"! Ενc[) αμέσως μετά με λιτή υπερηφάνεια: "Ετοιμασίαι μας!" Η "φοβερά" απ6φασις του 'ΌΧΙ" έχει ληφθή! Κι έχει ληφθή

προ της εισβολής των lταλcΔν στην Αλβανία και

18 ημέρες 1 χρόνον και 8 μήνας προ της ιταλικής ε­

πιθέσεως στην Ελλάδα!

Θα ημπορούσε να ειπωθή ότι δια την απ6φασιν του 'ΌΧΙ" τρείς υπήρξαν αι ημερομη· νίαι - σταθμοί.

Η πρώτη είναι η 4η Αυγούστου του

40

1936, 6ταν ο Ιωάννης Μεταξάς, προ του διαφαινο-

·

μ:s

\. Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-4/

μένου εν όψει Παγκοσμίου Πολέμου, αναλαμβάνει πλήρως την εξουσίαν, προκειμένου να

πατάξει τον Διχασμόν και την, εν πλήρει εξελίξει, κομμουνιστικήν απειλήν και αρχίζει την εξ όλων των πλευρών συσπείρωσιν των Εθνικών Δυνάμεων, εξοπλισμόν του Εθνικού Στρατού, εξύψωσιν του Εθνικού φρονήματος, και πλήρη προετοιμασίαν του Έθνους, δια να αντισταθεί, εάν χρειασθεί.

Η δευτέρα είναι η 18η Μαρτίου του

1939, όταν προβλέποντας πλέον, ότι η

Ιταλία απο­

τελεί τον άμεσον κίνδυνον δια την Ελλάδα, έλαβεν άνευ δισταγμού την "Φοβεράν απόφα­ σιν" ότι εις περίπτωσιν Ιταλικής απειλής θα αντισταθούμε δι' όλων των μέσων μας και θα

αντιτάξουμε το 'ΌΧΙ"! Η τρίτη είναι η 28η Οκτωβρίου του

1940, όταν η απόφασις αυτή

έγινε πράξις!

Αι τρείς αυταί ημερομηνίαι - σταθμοί, είναι αλληλένδετοι, ως οι κρίκοι μίας αλυσίδος. Εάν εις εκ των σταθμών αυτών εξέλιπε, το Έπος του

'40-41 δεν θα εγράφετο ποτέ!

Εις το ήδη μνημονευθέν ιστορικόν του έργο, ο Σπ. Μαρκεζίνης σχολιάζει την θρυλικήν εγγραφήν του Μεταξά, της 18ης Μαρτίου, ως εξής: ''Η εγγραφή, ενάμισυ περίπου χρόνο προ της 28ης Οκτωβρίου

1940, αποκαλύπτει ότι ο

Μεταξάς είχε αποφασίσει να αντισταθεί στους Ιταλούς και αποτελεί την καλλίτερη απά­ ντηση σε όσα εκ των υστέρων, κακοπίστως ή καλοπίστως εγράφησαν ότι την αυγή της 28ης Οκτωβρίου ο Μεταξάς κατελήφθη εξ' απήνης". J2 Αξίζει επίσης περιληπτικώς να δούμε πως την σχολιάζει ο σχολιαστής του "Ημερολογίου" του Μεταξά, Παν. Σιφναίος: ''Η απόφασις αντιστάσεως σε Ιταλική απειλή, εσήμαινε από τότε μονομαχία της Ελλάδος μόνης εναντίον του μεγαλυτέρου συνασπισμού δυνάμεων, όλων των αιώνων. Ήταν πράγ­ ματι απόφασις φοβερά!

( ... )

Ο Μεταξάς είναι στρατιωτικός. Έχει φάει τον πόλεμο με το κουτάλι. Είδε την φρίκη του, με τα μάτια του.

Παρέλαβε την Ελλάδα, υπολλείματα της Ελλάδος, ύστερα από είκοσι χρονών πολέμους,

αναρχία, ξεχαρβάλωμα, Καταπιάστηκε ένα τεράστιο έργο ανορθώσεως και δημιουργίας. Το είδε να παίρνει σάρ­ κα και οστά, το αγάπησε, το πονεί.

Τον είδαμε να λέγει στο μυστικό συμβούλιο των Ναυάρχων, τον Οκτώβριο του

1936 6τι

ο πόλεμος είναι αναπ6φευκτος και η θέσις της Ελλάδος παρά το πλευρ6ν της Αγγλίας! Φροντίδα του 6μως και καθήκον του, θα είναι να κρατήσει την Ελλάδα έξω από τον πό­ λεμο, όσο μπορεί περισσότερο. "Κάθε μήνας, κάθε μέρα θα είναι κέρδος". J3 Δίλημμα όμως δια τον Ιωάννην Μεταξά, δεν υπάρχει, ούτε δισταγμός. Η απάντησις θα είναι μία: ΟΧΙ!

Η απ6φασις λοιπόν της 18ης Μαρτίου

1939

είναι πράγματι φοβερά! Αλλά και ο

Κυβερνήτης που την έλαβε Υπερήφανος δια αυτήν! Φροντίδα του πλέον, θα είναι η ενημέρωσις πάντων δια την λήψιν της αποφάσεως αυτής. Τυχαίως,

() Γκαίμπελς, εκείνη την εποχή διήλθε από τας Αθήνας. Εις συνάντησίν του με τον

Μεταξά, ο τελευταίος του ανεκοίνωσε: "Δεν θα ευρεθώμεν ποτέ αντιμέτωποι των Άγγλων!"

(Β. Παπαδάκη "Διπλωματική Ιστορία του Ελληνικού Πολέμου

1940 - 45").

Τις πρώτες ημέρες του Απριλίου, ειδήσεις περι πιθανής επεμβάσεως των Ιταλών στην Αλβανία άρχισαν να καταφθάνουν, οι οποίες συνδυάζοντο με ταυτόχρονον κατάληψιν της

41

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

Κερκύρας! Παρά τας Ιταλικάς διαψεύσεις ο Μεταξάς προετοιμάζεται: "Από αλβανίαν, από ημερών ειδήσεις ανησυχητικαί" (Εγγρ.

4 Απριλ.)

"Επιτείνονται αι ανήσυχοι ειδήσεις. Απειλαί Ιταλίας. Μένω αργά εις Υπουργείον (Στρατιωτικών), με Παπάγον, Παπαδήμα κ.λ.π" (Εγγρ.

5 Απριλ.)

Οι Ι ιαλοί εις Αλβανί αν Τα ξημερ{{)ματα της 7ης Απριλίου

1939, οι Ιταλοί,

με στρατιωτικα τμήματα, άρχισαν να

αποβιβάζονται εις την Αλβανίαν, την οποίαν και κατέλαβον άνευ αντιστάσεως. Ο πρέσβυςτης Ιταλίας Γκράτσι, περιγράφει τα συναισθήματα των Ελλήνων εκείνη την ώρα: ''Ο Ελληνικός λαός που θυμόταν ότι είχε αναγκασθεί να υποκύψει στις θελήσεις της Ιταλίας κατά τον καθορισμόν, των βορείων συνόρων της Ηπείρου

(1913)( ... ) διαισθάνθη­

κε ενστικτωδώς ποία δυνατή απειλή δημιουργούσε η κατάληψη της Αλβανίας για το μέλ­ λοντου

( ... ) Ο μόνος ο οποίος δεν έχασε την ψυχραιμία του, μέσα στο κύμα πανικού που

κατέκλυσε την Ελλάδα ήταν ο πρωθυπουργός, Στρατηγός Μεταξάς". 14 Ο Μεταξάς στο μεταξύ σημείωνε: 'Άπόβασις των Ιταλών στην Αλβανίαν,. Βαρεία ανησυχία ... Επιτελάρχαι, μέτρα αντι­ στάσεως κατά lταλάΝ"! (Εγγρ.

7 Απριλ.).

Μετά διήμερον, ανακοινώνει επισήμως και εις τους Άγγλους την μεγάλην απόφασίντου: με αφορμήν τις φήμες περί ενεργείας των Ιταλών εις Κέρκυραν:

'Άνακοινώ Waterlow και Hopkinson (σ.σ. Πρέσβυς και Στρ. ακόλουθος Άγγλων) τας ει­ δήσεις Ρώμης Ασημακόπουλου και ότι έχω απόφασιν να αντισταθώ μέχρις έσχατων, ότι ο πόλεμος θα επεκταθεί εις όλην την Ελλάδα - και ότι προτιμώ την τέλειαν καταστροφήν δια τον τόπον μου, παρά την ατίμωσιν". Τα λόγια του, μόνον με του Κ. Παλαιολόγου η μπορούν να παραβληθούν: "Πάντες αυτο­

προαιρέτως αποθάνωμεν" παρά" την Πόλιν σοι, δούναι"!

Εις το ίδιο μήκος κύματος, ήτο και η διαταγή της ιδίας ημέρας προς τας διοικήσεις του Β' Σώματος Στρατού και της ΙΧ Μεραρχίας από το Επιτελείον: "Εις την περίπτωσιν εισβολής των ιταλικών στρατευμάτων εις το έδαφος μας, εντολή σας κατηγορηματική είναι η μέχρις έσχατων, μετά πείσματος διεκδίκησις του εθνικού

ημών εδάφους!" Ανακοινώνει την "φοβεράν απόφασιν" του εις όλους. Εις τους Γερμανούς, τους Άγγλους,

τους Επιτελείς του, τας διοικήσεις των μονάδων. Όλοι γνωρίζουν ότι εάν η Ελλάς υποστεί εισβολήν, μία θα είναι η απάντησις: 'ΌΧΙ".

Ο ίδιος, αρχίζει να οργώνει το στράτευμα με περιοδείας, προς ενίσχυσιν, του φρονήμα­ τος του και διαπιστώνει το μέγα έργον του, της πολυμόχθου προπαρασκευής των τελευ­ ταίων ετών: "Όλην την ημέρα, στρατώνας, ενθουσιασμός απερίγραπτος, πρωτοφανής!" (εγγρ.

9 Απρ. '39).

Ενώ ολίγες ημέρες μετά, κατά την επέτειον της αναλήψεως υπ' αυτού, της πρωθυπουρ­

γίας θα σημειώσει: "Γενικός ενθουσιασμός άνευ εξαιρέσεως υπέρ εμού" (εγγρ.

13 Απρλ. '39). Οι Έλληνες αντιαλαμβανόμενοι τους κινδύνους και την στάσιν του Κυβερνήτου τους

κατανοούν ότι μόνον αυτός θα τους οδηγήσει εις τον δρόμον, της Εθνικής τιμής και της δό­ ξης.

42

,..... Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δ (5ξαν

1936-41

Ο νέος Πρέσβυς της Αγγλίας, Τσαρλς Πάλαιρετ, ήτο εις θέσιν να ενημερώνει το Φόρρε"ίν Όφφις: "Ο Μεταξάς είναι αποφασισμένο ς να αντισταθεί και να προτιμήσει την ν

καταστροφήν παρά την ατίμωσιν." Με το τέλος της πρώτης αυτής κρίσεως και διαβεβαίωσιν, την lΟην Απριλίου

1939, ότι η

Ιταλική Κυβέρνησις θα σεβασθήτην ακεραιότητα και την ανεξαρτησίαν της Ελλάδος, ο Μεταξάς θα προβή εις έκδοσιν ανακοινωθέντος, το οποίον ναι μεν καθησυχάζει προς το παρόν την Κοινήν Γνώμην αλλά και την διαβεβαιεί ότι η Κυβέρνησίς του θα στέκει άγρυ­ πνος φρουρός της τιμής του Έθνους. Το ανακοινωθέν είχε ως εξής:

"Προς άρσιν πάσης ανησυχίας της Ελληνικής Κοινής Γνώμης, η Ελληνική Κυβέρνησις δηλοί ότι έχει πάντα τα στοιχεία, ώστε να είναι εις θέσιν να διαβεβαιώσει τον Ελληνικόν

Λαόν περί της απολύτου εξασφαλίσεως της ανεξαρτησίας και ακεραιότητος της Ελλάδος. Ο Ελληνικός Λαός δύναται ήσυχος να συνεχίσει τα ειρηνικά αυτού έργα, με την βεβαιό­ τητα ότι η Κυβέρνησις του αγρυπνεί διαρκώς δια την ασφάλειαν και την τιμήν του". Ο ίδιος ο Μεταξάς θα σημειώσει: "Τεραστία εντύπωσις από ανακοινωθέν"

Κατά τους μήνας που θα ακολουθήσουν αυτήν την κρίσιν, μέχρι και την έκρηξιν του Β'

Παγκοσμίου Πολέμου τον Σεπτέμβριον του νομενική περισσότερο παρά πραγματική

1939, εις την Χώραν θα επικρατήσει μία - φαι­

- ηρεμία.

Ο Ιωάννης Μεταξάς, έχοντας επωμισθή όλον το βάρος της ηρω'ίκής προπαρασκευής "δια την στιγμήν εκείνην" δεν εφησυχάζει. Θα συνεχίσει με ακάματον θέλησιντην προετοιμα­ σία του Έθνους και θα συνεχίσει να ανακοινεί αλλά και να προειδοποιεί άπαντα ς δια την "φοβεράν απόφασίν" του.

Εις λόγον του προς τους τεχνικούς, δια την κρίσιν που πέρασε, την καθιστούσε γνωστή ειςτον λαόν επισήμως:

"....Αφού τέλος πάντων επέρασαν αι ημέραι αι επίπονοι - δια να μην είπω τίποτε περισ­ - αι οποίαι επέρασαν, να τονίσω πόσον λαμπρόν ήτο το θέαμα της Ελλάδος μας

σότερον

αυτάςτας ημέρας! Μεγάλη, Ισχυρά, Πάνοπλος και Υπερήφανος με το κεφάλι όρθιο εβά­

διζε μέσα εις τον ζόφον, τον οποίον επεράσαμεν, περιστοιχισμένη από τα εκατομμύρια των παιδιών της, τα οποία με τα μάτια προσηλωμένα επάνω της, σιωπηλά, είχον πάρει εν τούτοις την φοβεράν απόφασιν να μην αφήσουν πότε να πάθη τίποτε η ακεραιότης και

η τιμή της μεγάλης μητέρας των, να θυσιάσουν τα πάντα, όχι μονάχα την ζωήν των, αλλ' ακόμη και την υπόστασιν αυτού του τόπου".

Να ποία ήτο λοιπόν η "φοβερά απόφασις" της 18ης Μαρτίου. Συνεχίζοντας εξεδήλωνε τον θαυμασμόντου δια τον λαόν ο οποίος:

"... Σφιχτά, σφιχτά ενωμένος, αφοσιωμένος εις

τον Βασιλέα του, πειθαρχών απολύτως και γεμάτος εμπιστοσύνην προς την Κυβέρνησίν του. Χωρίς υστερικάς κραυγάς .... Ήτο εν τούτοις έτοιμος κάθε στιγμή να δράξη το όπλον

του, το οποίον ήτο εις το πλευρόν του" 15

Την 24ην Απριλίου

1939 το διεθνές πρρακτορείον Χαβάς καθως και ο "Χρόνος" των

Παρισίων μετέδιδαν:

'Ή Ελλάς εδήλωσε συχνά, ότι πάσα απόπειρα ανακινήσεως ζητημάτων εχόντων σχέσιν με την εδαφικήν της ακεραιότητα θα έχει ως συνέπειαν την άμεσον εκ μέρους της εφαρ­ μογήν της σταθεράς αποφάσεως της να αμυνθεί με όλα τα μέσα τα οποία διαθέτει".

Την 27ην Απριλίου του

1939 ομιλών εις τον λαόν, ο Μεταξάς έλεγε: 'Ύποθέσατε ότι τώ43

Μάνου. Ν. Χατζηδιχκη

ρα, μέσα εις την διεθνή κρίσιν την οποίαν διέρχεται η Ευρώπη και της οποίας το οξύτατον σημείον το είδατε κατά τας ημέρας του Πάσχα, υποθέσατε προς στιγμήν, ότι δεν υπήρχεν το καθεστώς της 4ης Αυγούστου.

Τι θα συνέβαινεν εις τον τόπον μας; Θα είχαμε πρώτα - πρώτα τους εσωτερικούς δια­ πληκτισμούς, τους οποίους εγνωρίσατε εις το παρελθόν προ εικοσιπενταετίας περίπου, κατά την αρχήν του μεγάλου πολέμου, θα είχαμε τους μεν φίλους των μεν, τους δε φίλους

των δε, διαπληκτιζομένους μεταξύ των, τον Τύπον διηρημένον και ανταγωνιζόμενον, τον μεν υπέρ του ενός Κράτους, τον δε υπέρ της άλλης Μεγάλης Δυνάμεως. Τα μυστικά μας τα διπλωματικά, ριπτόμενα εις τους δρόμους και εκτεθειμένα εις την κοινήν θέαν, καταγγε­ λίας εις τας διαφόρους Δυνάμεις των μεν εναντίον των δε, και επί πλέον χωρίς στρατόν, χωρίς στόλον και χωρίς αεροπορίαν, με οικονομικά τρισάθλια και με την δραχμήν καταρ­ ρέουσαν.

Και σας ερωτώ. Σε τέτοιες φοβερές στιγμές τις οποίες επεράσαμε εάν είμεθα έτσι όπως

σας έλεγα τώρα, ποία θα ήτο η τύχη μας; Και δεν σας λέγω πράγματα υπερβολικά. Αυτά που σας λέγω τώρα, τα επεράσαμεμν προ εικοσιπενταετίας και τα εγνωρίσατε όλοι σας. Αντί τούτων είδατε ένα Κράτος συνηνωμένον και ισχυρόν, με πολεμικάς δυνάμεις ετοί­ μους, με τον Βασιλέα του επικεφαλής, με Κυβέρνησιν ισχυράν και ικανήν να διευθύνει τας Τ1Jχας του Κράτους χωρίς δισταγμούς και με αποφασιστικότητα. Τον λαόν πειθαρχημένον και ομονοούντα, τας πολεμικάς δυνάμεις ισχυράς, τα οικονο­ μικά μας εις καλήν κατάστασιν και την δραχμήν μας ισχυράν και με το κάλυμμα απρό­ σβλητον". Καταδεικνύωντους λόγους που επέβαλαν την Εθνικήν ενέργειαν της 4ης Αυγούστου.

Την 15ην Ιουνίου του

1939 επισκέπτεται την Ελλάδα, προκειμένου να συναντήσει τον

Μεταξά, δια το Βαλκανικόν Σύμφωνον και τας διεθνείς εξελίξεις, ο Ρουμάνος Υπουργός Εξωτερικών

Gr. Gafenco.

Εις ένα μεταπολεμικόν του σύγγραμμα, το "Οι τελευταίες μέρες της Ευρώπης" ο τότε

Ρουμάνος Υπουργός, θα μας αφήσει μία γλαφυράν περιγραφήντης συναντήσεως αυτής,

του τρ6που σκέψεως του Μεταξά και της "φοβεράς αποφάσεώς" του: "Για να μπορέσουμε να ανταλλάξουμε τις σκέψεις μας πάνω στις τελευταίες ειδήσεις της Ευρωπα'ίκης κρίσεως,. μακρυά από τις επίσημες τελετές, ο Πρωθυπουργός με πήρε μαζί του στο Σούνιο απ' όπου θα μπορούσα να θαυμάσω το ηλιοβασίλεμα. Λίγα βήματα από τα ερείπια του Ναού, όπου ο λόρδος Βύρων είχε χαράξει το όνομά του, υπήρχε ένα μικρό περίπτερο, όπου μας είχαν ετοιμάσει ένα γεύμα. Δυστυχώς δεν μπόρε­ σα να τιμήσω την φιλοξενία του Μεταξά. Μία κρίσις της αρρώστιας μ' έπιασε για καλά ε­ δώ. Αναγκάστηκα να ξαπλώσω σ' ένα κρεβάτι εκστρατείας που βρισκ6ταν σ' ένα δωμάτιο του περιπτέρου.

Ο γέρο - Πρ6εδρος (σ.σ. ο Μεταξάς διήνυε το 680ν έτος της ηλικίας του) κάθησε πατρι­

κά στο προσκέφαλό μου και για να με βοηθήσει να ξεχάσω τους π6νους μου, άρχισε χα­ μηλόφωνα να μου διηγείται τις αναμνήσεις της πολιτικής του ζωής. Ο Στρατηγός Μεταξάς είχε δει πολλά πράγματα κατά την διάρκεια της πολυτάραχαης

ζωιΊςτου

( ... ).

Η φωνή αυτή είχε μίαν fκπληκτική γλυκύτητα, για να μην ταράξει την ακοή ενός άρρω­ στου φίλου και για να αποδώσει καλλίτερα την ένταση της φλογερής αγάπης προς τον τό-

44

F' Ιω(χννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

πο του. Η αγάπη αυτή τον εγέμιζε ολόκληρο αφ' ότου είχαν σβήσει τα κομματικά πάθη. Ο μοναδικός σκοπός τον οποίον ο Μεταξάς ειχε πια θελήσει να επιδιώξει, ήταν να εξοπλί­ σει την Ελλάδα για να την καταστήσει ικανή να αμυνθεί!

Αν αναγκάσθηκα

- μου είπε - να εναντιωθώ στον αδιάλλακτο έρωτα, του λαού

μας για

την ελευθερία, το έκαμα για να τον βοηθήσω να διατηρήσει την Εθνική του ανεξαρτησία.

(... ) Ο Πρόεδρος, άπλωσε το χέρι του προς το μέρος όπου τα ερείπια του Ναού της Αθηνάς, είχαν εξαφανισθεί μεσ' το σκοτάδι: "Εκεί - εκεί άρχισε η Ευρώπη, μου είπε με μια υπε­ ρήφανη απλότητα. Και εκεί θα μπορούσε να τελειώσει, αν δε μείνωμε συνεχώς άγρυπνοι

(... ) Θα πολεμήσουμε ακόμα και αν χρειασθεί άλλη μια φορά να σκεπάσουμε την χώρα μας με ερείπια". Ο πρόεδρος Μεταξάς, επρόκειτο να τηρήσει τον λογο του" 16 Τον Αύγουστον του

1939 τα νέφη του πολέμου επύκνώναν όλον και περισσότερον εις την 3 έτη από την Εθνική

Ευρώπην. Την 4ην Αυγούστου έγινε η καθιερωμένη εορτή δια τα Μεταβολή. Ο Μεταξάς θα σχολιάσει: "Ποτέ δεν έγινε ωραιοτέρα. Ενθουσιασμός"

Ειςτον επετειακόν του λόγο δια μίαν ακόμη φοράν θα προετοιμάσει τον λαόν ψυχικά δια τον επερχόμενον πόλεμον: "Εύχομαι αι περιστάσεις αι διεθνείς να μας επιτρέψουν, να εκτελέσουμε το έργον αυτό του 40υ έτους, αλλά αν υποθέσουμε ότι ήθελε συμβεί ώστε αι διεθνείς περιστάσεις να μην μας το επιτρέψουν, είμαι βέβαιος ότι ολόκληρον το Έθνος, συγκεντρούμενον ολόγυρα από τον Βασιλέα του και με πλήρη εμπιστοσύνην

προς την κυβέρνησιν του, θα θαυματουργήσει και πάλιν".

Με ιον Γκράιοι Την

21 ην Αυγούστου

θα συναντηθεί με τον Ιταλόν Πρέσβυ Εμμ. Γκράτσι: "Μεσημέρι

Γκράτσι. Έπί μίαν ώραν του λέγω τα παράπονά μας κατά της Ιταλίας". Δια την σημαντικοτάτην αυτήν συνάντησιν, ο Κυβερνήτης θα κρατήσει εκτενείς σημει­ ώσεις.

Εις αυτήν,

10 ημέρας προ της εκρήξεως του Παγκοσμίου, έναν ολόκληρον χρόνο πριν 15 ολοκλήρους μήνας προ της Ιταλικής εισβολής εις την

τον τορπιλισμόν της 'Έλλης" και

Ελλάδα, ο Ιωάννης Μεταξάς αναγγέλλει εις τον ιταλό Πρέσβυ την "φοβεράν απόφασίν" του, και φυσικά ουσιαστικώς του προαναγγέλει το 'ΌΧΙ":

"... Η Ελλάς ουδεμίαν έχει διάθεσιν να ενεργήσει κατά της Ιταλίας και να έλθει εις πό­ λεμον μετ' αυτής, εκτός εάν η Ιταλία ήθελαν θίξει ζωτικά συμφέροντα της Ελλάδος και προ παντός την ακεραιότητα του εδάφους της. Δια την περίπτωσιν αυτήν σας παρακαλώ επίσης να τηλεγραφήσετε εις την κυβέρνη­ σιν σας, οτι η Ελλάς θα αμυνθεί της τιμής της και ακεραιότητος της μέχρις εσχάτων".

Ενώ εις την ίδια συνομιλία του επανέλαβε ότι εάν προσεβάλλοντο από την Ιταλίαν τα ύ­ ψιστα ζωτικά μας συμφέροντα "τότε και ημείς βεβαίως, θα επολέμουμεν δια να τα υπε­ ρασπισθώμεν!".

Η απάντησις προς τους Ιταλούς είχε ήδη δοθή: 'ΌΧΙ". Γι' αυτι5 και ο Γκράτσι μετά τον πόλεμο θα γράψει:

"Δεν έτρεφα την παραμικράν αυταπάτη ως προς την πιθανότητα να ενδώσει η Ελλάς α­ μαχητί σε αξιώσεις σαν τις δικές μας". 17

45

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

Η αναγγελία του συμφώνου Ρίμπεντροπ - Μολότωφ, η συμμαχία δηλαδή των Γερμανών με τους ΣοβιεΤΙΚΟΊ)ς, έτσι ώστε οι μεν να επιτεθούν εις την Πολωνία και οι δε εις την

Φινλανδία, ωδήγησε εις:

"... Θόλωμα μεγάλο εις την διεθνή ατμόσφαιρα" (εγγρ. 22 Αυγ. '39). Καταλαβαίνει ότι με­ τά από αυτήν την συμφωνία επίκειται η επίθεσις του Χίτλερ εις την Πολωνία και καλεί τον

Βασιλέα Γεώργιο Β' ο οποίος παραθέριζε στην Κέρκυρα: "Πόλεμος; Τηλεγραφώ Βασιλέα να επιστρέψει".

Παρακολουθεί τας υπόπτους κινήσεις των Ιταλών και λαμβάνει έκτακτα μέτρα:

"... Ειδήσεις ανησυχητικαί εξ Αλβανίας. Αποφασίζω μερικήν επιστράτευσιν 8ης και 9ης τα­ ξιαρχίας Φλωρίνης. Στρατιωτικόν συμβούλιον. Απόφασις μου περί μερικής επιστρατεύ­ σεως. Θέσις αντιαεροπορική ς αμύνης Αθηνών εις εμπόλεμον κατάστασιν. Ανάκλησις στό­ λου. Μέτρα αεροπορίας και αλλά" (Εγγρ.

24 Αυγ. '39).

Ο Επιτελάρχης Στρατηγός ξυπνάει μέσα του: "Λήψις και άλλων μέτρων. Η μηχανή δου­ λεύει εκτάκτως καλά. Είμαι ήσυχος". (Εγγρ.

25 Αυγ. '39).

Τριών ετών προετοιμασία ι απέδιδαν καρπούς. Ολα χάρις εις το λησμονημένο αυτό Έπος της ηρω·ίκής προπαρασκευής του Έθνους που άρχισε την 4ην Αυγούστου του

1936, ελει­

τούργουν αψόγως. "Ζοφερά κατάστασις διεθνής. Από ώρα σε ώρα περιμένω πόλεμο. Μολονότι μέσα μου δεν μπορώ να το πιστεύσω" (Εγγρ.

26 Αυγ. '39) θα σημείωνε την επομένην ο Μεταξάς ενώ

πλέον την προπαραμονήν της εκρήξεως του πολέμου: 'Έπιστρατεύσις μας συνετελέσθη εν τάξει ... " (29 Αυγ.

'39).

Β Παγκόσμιος Πόλεμος

Ι

Με την αυγήντης

1ης Σεπτεμβρίου του 1939, αι Γερμανικαί Δυνάμεις, εισβάλλουν εις

την Πολωνία και ενσωμαπιJνoυν ειςτο Ράιχ το Δάντσιχ.

Η Αγγλία, και η Γαλλία που είχαν εγγυηθεί δια την ακεραιcSτητα της Πολωνίας κηρύτ­ τουντον πόλεμον εις την Γερμανίαν. Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος αποτελεί θλιβερόν γεγονός!

"Πόλεμος! Ιταλία ουδετέρα" σημειώνει και ο Μεταξάς, ο οποίος είχε κάθε λόγο να φο­ βάται Ιταλικήν ενέργειαν εις βάρος της Ελλάδος. Η μερική επιστράτευσις που διέταξε προληπτικώς ο Μεταξάς εστέφθη υπό πλήρους ε­ πιτυχίας. 'Ή μηχανή δουλεύει εκτάκτως καλά. Είμαι ήσυχος" τον είδαμε να σημειώνει και πράγματι, η ταχύτης, η οργάνωσις και το ηθικcSν τα οποία οφείλοντο εις τας εργώδεις προ­

σπαθείας της τελευταίας τριετίας, ήσαν εις υψηλόν επίπεδον. Ελειτούργησε δε, αύτη, και ως

"Prova Generale" της Επιστρατεύσεως της 28ης Οκτωβρίου του 1940, προκειμένου να

καλυφθούν κενά και αδυναμίαι που θα επαρουσιάζοντο. Από την στιγμήν εκείνην, αρχίζει και η πολιτική της πλήρους και αυστηράς ουδετερότη­ τος. Η σιδηρά χειρ του Κυβερνήτου λαμβάνει όλα τα προσήκοντα μέτρα προκειμένου να επιβάλλει την ηθικήν, ψυχολογικήν και κοινωνικήν ενότητα του Έθνους εσωτερικώς.

Όταν λc5γω των δυσμενών διεθνών συνθηκών που εδημιούργησε ο π6λεμος, οι βιομl1-

χανοι απολύουν τους εργάτες των, ο Μεταξάς τους αναγκάζει να τους πάρουν πίσω. Η οι­ κονομία και η κοινωνική συνοχή θα μείνουν ανέπαφα υπι) την ηγεσίαν του. Αμέσως εκδί-

46

•

\ Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν Ι936-41

δεται διαταγή η οποία λέγει: "Συζητήσεις και σχόλια, εις τα καφενεία, τας οδούς, τράμ, λε­ οφωρεία, σιδηροδρόμους και δημοσίους εν γένει χώρους περί των εμπολέμων, προκα­ λούσαι αντεγκλήσεις ή και δυσφορίαν μεταξύ των ακροατών, απαγορεύονται τελείως". Η αυστηρά ουδετερότης μας, θα εφαρμοσθή πλήρως, με την ταυτόχρονον συνεχή προε­ τοιμασίαν της Ελλάδος προς πόλεμον και με έν αδιάσπαστον Εθνικόν σύνολον. Τα θλιβε­ ρά έκτροπα του

1915 δεν πρόκειται να επαναληφθούν. Οι Έλληνες δεν θα ξαναχωρισθούν

εις Αγγλοφίλους και Γερμανοφίλους και η εξωτερική πολιτική θα ορίζεται από την Εθνικήν Κυβέρνησιν και όχι από τους καφενειολόγους!

Ο ίδιος ο Γκράτσι, θα διευκρινίσει το επικρατούν κλίμα Κυβερνήσεως και λαού, εις την Ελλάδα κατά την κήρυξιν του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. "Κανείς, επαναλαμβάνω, κανείς δεν θεωρούσε, ότι για να αποφευχθεί ο πόλεμος με την Ιταλία, η Ελλάς θα έπρεπε να φθάσει μέχρι του σημείου, να θυσιάσει ολικώς ή μερικώς την ανεξαρτησία και την εθνικήν της κυριαρχία.

Όλοι, επαναλαμβάνω, όλοι ήσαν αποφασισμένοι σε περίπτωση επιθέσεως να αντιστα­ θούν μέχρι τελευταίας ρανίδος του αίματος ... " 18

«Έχω απόφασιν να αρνηθώ» Η κατάστασις όμως των Βαλκανίων ήτο φαιδρά. Εκτός από την Ελλάδα, η οποία επα­ νειλήμμένως δια του στc5ματος του Κυβερνήτου της αλλά και δια των πράξεών της έδειχνε

καθαρά, c5τι ήτο αποφασισμένη δια τον υπερ πάντων αγώνα προκειμένου να υπερασπίσει την τιμήν της, οι υπόλοιποι ελύγιζαν προ της θέας του παν ισχύ ρου Άξονος. Η απογοήτευσις c5μως εκ των αναξίων συμμάχων δεν μεταβάλλει την "φοβεράν" από­ φασιντου Ιωάννου Μεταξά: "Εν πάση περιπτώσει έχω απόφασιν να αρνηθώ και να αντισταθώ!" (εγγρ.

28.9.1939).

Έχει ξεκαθαρίσει την θέσιν του έναντι όλων. Εις τους Ιταλούς εις τους Γερμανούς, εις τους Αγγλους, εις τους Ρουμάνους, εις τον Ελληνικc5ν λαc5ν, εις τα διεθνή πρακτορεία, εις τους Επιτελείς και εις τους διοικητάςτων μεγάλων μονάδων. Η απάντησις θα είναι μία: 'Ό­ ΧΙ". Μετά την συντριβήν της Πολωνίας, ο Χίτλερ επρc5τεινε και με έμμεσον και με άμεσον τρόπον ειρήνην. Σκοπc5ςτου δεν ήτο ναπολεμήσει με την Ευρώπην. Και να νικήσει ποίον το όφελος;

AlJtc5 που επεδίωκε ήτο επέκτασις του ζωτικού χώρου της Γερμανίας προς ανατολάς. c5n θα επήρχετο ειρήνη. Όχι c5μως και ο

Εκείνην λοιπc5ν την στιγμή, πολλοί επίστευσαν

Μεταξάς: "Ειρήνη άραγε; Πολύ αμφιβάλλω. Οι εβραίοι δίδουν το κτύπημα κατά της Γερμανίας"

(4 Οκτ. '39).

Την παραμονήν των τελευταίων ειρηνικών δια την Ελλάδα Χριστουγέννων ο Εθνικc5ς Κυβερνήτης θα διαπιστώσει: ''Εκδηλώσεις αγάπης απc5τον κc5σμο. Άλλωστε c5που πηγαίνω". Η αναγνώρισις αυτή του έργου του, τον συγκινεί.

Έτσι, κλείνοντας το έτος στην τελευταία για το

1939, εγγραφήν του ημερoλc5γιoυ του κά­

μει τον απολογισμc5ν του: ''Η Ελλάς προοδεύσε εις όλα τα πεδία .... Έκαμα το καθήκον μου!

Έχω την συνείδησι μου ήσυχη. Μεταξυ του εσωτερικού μου κόσμου και των εξωτερικών μου πράξεων, δεν υπάρχει καμμία δυσαρμονία"!

47

~-

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

Καθήκον, συνείδησις, εσωτερική αρμονία. Πόσοι άραγε Ηγέται εις την Ιστορίαν ηδύ­ ναντο να κάμουν τέτοιον απολογισμό; Υπ' αυτάςτας συνθήκας απεχώρει το έτος της αγωνίας το τος της δόξης. Το

1939, δια να το διαδεχθεί το έ­

1940!

1940 Κατά το διαρεύσαν διάστημα από της αρχής του έτους μέχρι του Οκτωβρίου του

1940, οι Ευρωπαίοι είχαν την ευκαιρίαν να μάθουν τι εσήμαινε Γερμανικόν Μπλίτς Κρίεγκ - α­ στραπιαίος πόλεμος. Μετά την αστραπιαίαν κατάληψιν της Πολωνίας, επραγματοποιήθη προσάρτησις του ανατολικού της τμήματος από των Σοβιετικών του Στάλιν, σύμφωνα με το Σύμφωνον Ρίμπεντροπ

- Μολότωφ.

Η κομμουνιστική Ρωσσία, κατέλαβεν επίσης την Εσθονίαν, την Λεττονίαν και την Λιθουανίαν αμαχητί και αμέσως μετά επετέθη εις την Φινλανδία, την οποίαν κατέλαβε έ­ πειτα από ηρω"ίκήν αντίστασιν. Από τον Απρίλιον του

1940, ο Χίτλερ προχωρεί εις την δευτέραν φάσιν του "αστραπιαί­

ου πολέμου". Την 9ην Απριλίου καταλαμβάνει άνευ αντιστάσεως την Δανίαν, ενώ σχεδόν ταυτοχρό­ νως επιτίθενται εις την Νορβηγίαν η οποία πίπτει μέχρι τα τέλη του μηνός. Την

1Οην Μα"ίου

επιτίθεται εις την Ολλανδίαν και το Βέλγιον, αι οποίαι συνθηκολογούν εντός ολίγων ημε­ ρών. Την ιδίαν ώραν, την πρωθυπουργίαν της Αγγλίας αναλαμβάνει ο Τσώρτσιλ. Αμέσως μετά ο Χίτλερ επιτίθεται εις την Γαλλίαν και εις τας 1Ο Ιουνίου ο Γερμανικός στρατός δια­ βαίνει, τον Σηκουάνα.

Την ώραν που η Γαλλία καταρρέει, ο "πολύς" Μουσσολίνι της κηρύττει .... πόλεμον! Την 14ην Ιουνίου οι Γερμανοί παρελαύνουν εις Παρισίους.

Την

11 ην Αυγούστου αρχίζει η Μάχη της Αγγλίας. Σκοπός η εξουθένωσις της Βρεταννίας

και ιδίως του Λονδίνου, δι' αλλεπαλλήλων αεροπορικών επιθέσεων και η προπαρασκευή Γερμανικής αποβάσεως.

Υ π' αυτάς τας συνθήκας, το διάστημα μέχρι τον Οκτώβριον ο Ιωάννης Μεταξάς, θα συ­ νεχίσει τον πυρετώδη αγάΝα, προετοιμασίας του Έθνους ψυχραίμως και αποφασιστικώς.

Ουδ' επί στιγμήν, θα διστάσει ή θα λιποψυχήσει όπως 6λοι γύρω του. Η απ6φασις της 18ης Μαρτίου

1939, παραμένει ακλ6νητος!

Με την είσοδον εις το νέον έτος, ο λα6ς θα δείξει με 6λην του την δύναμι, την θέλησιν να σταθεί εις το πλευρόν του Μεταξά και της αποφάσεώς του: "Ενθουσιασμός παντού λαού, Στράτου απερίγραπτος" (εγγ. "Ενθουσιασμός γενικ6ς ... " (Εγγρ.

6.2.40).

7.2.40)

Αυτ6ς ο απερίγραπτος ενθουσιασμός υπέρ του Μεταξά, τον οποίον μετρημένοι ειςτα δάκτυλα απήλαυσαν διεθνώς άλλοι ηγέται, είναι μία μαρτυρία της πλήρους ταυτίσεως της ψυχής του Έθνους με τον ενσαρκωτήν της. Είναι η ανταπόδοσις της ευγνωμοσύνης των Ελλήνων προς αυτόν που τους ήνωσεν και συσπείρωσε όσον ολίγοι εις την νεωτέραν και όχι μ6νον ιστορίαντων.

Είναι το προαίσθημα, ότι αυτός ο άνθρωπος, θα τους οδηγήσει εις τον ευθύν δρόμον της τιμής και της δ6ξης.

48

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

/936-41

Ολόκληρος η Ελλάς, λαός και στρατός στο πλευρόν του.

Εις λόγον του, της ιδίας ημέρας εις Θεσσαλονίκην, αφού διαβεβαίωνε τον λαό ότι θα η­ γωνίζετο να αποφύγουμε την καταιγίδα αλλά ότι πολύ πιθανόν να μην την αποφεύγαμε, του ετόνισε:

"... Εάν επρόκειτο να μείνωμεν εις την ειρήνην έρποντες και συρόμενοι, τότε ( ... ) ναπέσωμεν όλοι με το κεφάλι ψηλά πα­

καλλίτερα να μην μείνωμε ποτέ εις την ειρήνη ρά να ζήσω μεν με το κεφάλι κάτω".

Δια το Ελληνικόν Επιτελείον, ο υπ' αριθμόν ένα εχθρός παρέμενε η Ιταλία, ενώ υπήρ­

χαν φόβοι και δια την Βουλγαρίαν, η οποία εξοπλίζετο, δεόντως από τους Γερμανούς. Τον Απρίλιον, υπήρξαν πληροφορίαι περί Ιταλικής αποβάσεως εις την Κέρκυραν (εγ­

γρ.

11 Απρ. '40), η αντίδρασις όμως του Μεταξά έκαμε τους Ιταλούς να το ξανασκεφθούν, 1940, ήτο διαφορετική από την Ελλάδα του 1923.

αντιλαμβανόμενοι ότι η Ελλάς του

Ο αντίκτυπος των καταρρακτωδών διεθνών γεγονότων γίνεται αντιληπτός από το Ημερολόγιον του Μεταξά: "Εισβολή Γερμανών εις Ολλανδίαν και Βέλγιον ... Πτώσις Τσάμπερλαιν. Τσώρτσιλ σχη­ ματίζει κυβέρνησιν" (Εγγρ.

10 Μα'ίου '40)

"Καταστροφή Ολλανδίας και πιθανώς Βελγίου" (εγγρ.

14 Μα'ίου '40)

Παρ' όλα αυτά, την ώρα που η Γερμανία σαρώνει την Ευρώπη, ο Μεταξάς θα αναρωτη­ θεί: "Αλλά πόσο θα βαστάξει η Γερμανία; Και εις τον άλλον πόλεμων παρ' άλας τας επι­ τυχίας της έπεσε" (Εγγρ.

14 Μα'ίου '40)

Αλλά θα προβλέψει και κάτι άλλο: "Αν μας σώσει κάτι, θα είναι ο μεταξύ των τριών (Στάλιν - Χίτλερ

- Μουσσολίνι)

ανταγωνισμός για την ανατολή".

Η πρόβλεψις ήτο συγκλονιστική. Πράγματι την

13.11.1940, η κατανομή του κόσμου με­

ταξύ Χίτλερ και Στάλιν, θα σκοντάψει ακριβώς εκεί. Εις τον έλεγχον της Ανατολής. Των στενών και των Βαλκανίων. Αυτό θα σημάνει την διάλυσιν του Συμφώνου Ριμπεντροπ

-

Μολότωφ και την μεταστροφήν της Γερμανίας κατά της Ρωσσίας! Εν τω μεταξύ, από τας

πρώτας ημέρας του Ιουνίου του

1940 παρατηρείται γενική

έξοδος των Ιταλών από την

Ελλάδα. Ιταλικά κεφάλαια απεσύροντο από τας Ελληνικάς τραπέζας ενώ επιχειρήσεις και σχολεία Ιταλικών συμφερόντων έκλειναν.

Το σΧέδιον Ο Παπάγος ανησυχεί και πιέζει την Κυβέρνησιν δι' επιστράτευσιν. Ο Μεταξάς όμως έ­

χοντας θέσει εις εφαρμογήν το σχέδιόν του, επιστρατεύει μόνον μίαν ηλικίαν, δίδει οδη­ γίας εις τα τρία επιτελεία και κηρύττει συμβούλιον πολιτικής επιστρατεύσεως.

Το σχέδιον το οποίον είχε εις τον νου του ο Κυβερνήτης, ήτο απλούν όσον και μεγαλο­ φυές. Προέβλεπε την μη γενικήν επιστράτευσι ν του Στρατού μας προ της εκδηλώσεως της Ιταλικής επιθέσεως. Πλήρης επιστράτευσις ήτο αδύνατον να κηρυχθή, μόνον με την απει­ λήν του πολέμου και χωρίς ούτος να πραγματοποιείται. Εάν την εκάμαμε, πρώτον θα δίδαμε εις τους Ιταλούς την πλέον ισχυράν, αφορμήν προς επίθεσιν εναντίον μας και συμφέρον μας ήτο η επίθεσίς των να παραταθή όσο γίνεται πε­

ρισσότερον. Δεύτερον θα δίδαμε εις τον εχθρόν την ευκαιρίαν να εκμεταλλευθεί το λάθος μας και να μας αφήσει εν επιστρατεύσει, χωρίς να επιτίθεται μέχρις ότου κατερρέαμεν οικονομικώς

49

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

από την συνεχή εν ειρήνη επιστράτευσιν οπότε και θα εξεδήλωνε την επίθεσιν του εν πλή­ ρει αδυναμία μας.

Το σχέδιόν του, προέβλεπεν ωστόσο, μυστικώς και σταδιακώς με μερικάς επιστρατεύ­ σεις μέσω ατομικά)V φύλλων πορείας, εν πλήρει εχεμυθεία, το κάλεσμα ορισμένων ηλικιιόν υπό τα όπλα, αναλόγως της εγγύτητος του κινδύνου. Όταν θα εξεδηλούτο η επίθεσις, αι δυνάμεις αυταί, θα απετέλουν την προκάλυψιν και θα εξετέλουν, κατά την πρώτην φάσιν του σχεδίου ελαστικόν αμυντικόν ελιγμόν εις προ­ καθορισμένα σημεία αμύνης προκειμένου να καθυστερήσουν και αναχαιτίσουν ει δυνα­

τόν τας δυνάμεις του εχθρού μέχρις ότου ολοκληρωθεί η επιστράτευσις του Στρατού μας και η συγκέντρωσις.

Ο ίδιος ο Μεταξάς, είχεν προσωπικώς μελετήσει και εκπονήσει ταχύτατον σύστημα ε­ πιστρατεύσεως, το οποίον θα έφερε τας δυνάμεις μας εις λίαν σύντομον χρόνον εις το μέ­ τωπον.

Μετά θα εισερχόμεθα εις την δευτέραν φάσιν του σχεδίου. η οποία θα ήτο η γενική α­

ντεπίθεσις των Εθνικών μας δυνάμεων καθ' όλον το μέτωπον με σκοπόν την εκδίωξιν του εχθρού εκ του Εθνικού εδάφους, την καταδίωξιν του εντός της Αλβανίας και την απόρρι­ ψίντου ειςτηνθάλασσα. Ήτο σχέδιον καθαρώς επιθετικόν και ουχί αμυντικόν! Το Γενικ6ν επιτελείον δεν είχε ακ6μη λάβει γνώσιν, δι' αυτό και ο Παπάγος επίεζε δι' ε­

πιστράτευσιν, ο οποίος εν τούτοις εκ των υστέρων θα παραδεχθεί και θα γράψει, ότι εις εκ των λόγων της μη εκ των προτέρων επιστρατεύσεως (που ο ίδιος εζήτει, μη γνωρίζων) ήτο η τεραστία δαπάνη ήτοι:

"2 δισεκατομμύρια δρχ. μηνιαίως, επί απροσδιορίστω χρόνω, διότι ουδείς ημπορούσε να βεβαιώσει, εάν και πότε θα κτυπούσαν οι Ιταλοί." 19 Ο δε Α/ΓΕΝ. τότε, Ναύαρχος Σακελλαρίου, συμπληρώνει επ' αυτού ειςτα απομνημο­ νεύματά του ότι:

"Όλο μας το πρόβλημα συνοψίζονταν εις τα περίφημα εκείνα λόγια, τότε, του Μεταξά, ότι αν κρατηθούμε τις δεκαπέντε πρώτες μέρες του πολέμου. Ίσαμε να δοθεί ο καιρός εις τας άμα τη κηρύξει της επιστρατεύσεως κινητοποιούμενας δυνάμεις μας να μετα­

φερθούν στο μέτωπον, εκερδίζαμεν τον πόλεμον κατά των Ιταλών". Σημειωτέον, ότι κατ' εντολήν του Μεταξά, ο Αρχηγός του Επιτελείου Παπάγος, αντιμε­ τώπιζεν από τότε, εν συνεργασία με Άγγλους Επιτελείς, επιθετικάς επιχειρήσεις κατά των Ιταλών και καθ6ριζεν ως σκοπόν την όσο το δυνατόν ταχυτέρα απόρριψιν των Ιταλιόν εις την θάλασσα. Συμπερασματικ())ς, ο Ιωάννης Μεταξάς, όχι μόνον ήνωσεν και προετοίμασεν το Έθνος,

προς πόλεμον, όχι μόνον το εξώπλισεν εκ του μηδενός, δημιουργώντας ισχυράς πολεμικάς δυνάμεις, ιSχι μιSνoν έλαβε την "φοβεράν απιSφασιν" της υπερηφάνου αρνήσεως και αγώ­ νος μέχρις εσχάτων, αλλ6. και

7 μήνας προ του πολέμου είχεν εκπονήσει σύστημα επι­

στρατεύσεως και επιθετικόν σχέδιον απορρίψεως των Ιταλών εις την Θάλασσα!

Κι όταν επέστη η στιγμή, όλα εξετελέσθησαν κατά γράμμα, προς δόξαν και θρίαμβον των Ελληνικ(Ων Όπλων αλλά και του Εθνικού εκείνου Κυβερνήτου, που κατέστη ο Πατήρ της Νίκης.

50

μ

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

« ... Θα πάω και εγιί) με ιον Σιραιόν

και θα επιζηιήσω να σκοιωθώ!» 10 Ιουνίου, ημέραν την οποίαν οι Γερμανοί διαβαίνουν τον Σηκουάνα και 4 ημέ­ ρας πριν εισέλθουν εις το Παρίσι, ο Ντούτσε κηρύττει τον ... πόλεμον εις την συντετριμμέ­ Εις τας

νην Γαλλίαν προκειμένου να δρέψει ξένας δάφνας. Όμως την 18ην Ιουνίου εις το Μόναχον, ο Χίτλερ, απηγόρευσεν πάσαν διεκδίκησιν των Ιταλών κατά της Γαλλίας.

Εκτός της Β. Αφρικής λοιπόν η μόνη λεία δια τον Μουσσολίνι απομένει η Ελλάς. Η επί­ θεσις είναι θέμα χρόνου.

Ο Ιωάννης Μεταξάς παρακολουθών την συντριβήν της Ευρώπης αναρωτιέται:

"Τι θα απογίνει ο κόσμος; Τι καταστροφές! Ας γλυτώσει η φτωχή μου η Ελλάς!" Ιουνίου

(10

'40).

Την 18ην Ιουνίου, ημέρα αρνήσεως του Χίτλερ, να μοιθασθή την Γαλλία με τον Μουσσολίνι, σκηνοθετείται και το πρώτον διάβημα - πρόκλησις των Ιταλών εις βάρος της Ελλάδος, περί δήθεν παρουσίας Αγγλικού Στόλου εις την Κέρκυρα. Εις προκλήσεις όμως προβαίνουν και οι Βούλγαροι, Εντός αυτού του κλίματος ο Μεταξάς θα σημειώσει: 'Όλα θα καταρρεύσουν; Τότε θα πάω και εγώ με τον Στρατόν και θα επιζητήσω να σκο­ τωθώ!" (Εγγρ.

21 Ιουνίου '40)

Ο ηρω'ίκός Κυβερνήτης, θα πέσει μαχόμενος εις τας επάλξεις, εις το πλά'ί του Στρατού του, εάν χρειασθήΘυσία και Εθνική τιμή, καταλαμβάνουν την σκέψιν του νέου Λεωνίδου της Ελλάδος! Την 4ην Ιουλίου νέα πρόκλησις των Ιταλών κατά του πρεσβευτού μας: 'Έπιθετικ6της Τσιάνο κατά Πολίτη". Η τακτική των Ιταλών σκληραίνει την 12ην Ιουλίου, 6που πλεον ε­

γκαινιάζουν την φάσιν των βιαίων προκλήσεων, με δύο, ανεπιτυχείς ευτυχώς, βομβαρδι­ σμούς των ελληνικών αντιτορπιλικών "Ωρίωνος" και 'Ύδρας" με τον ισχυρισμόν 6τι τα ε­ ξέλαβαν δια ... Αγγλικά!

Συγκλονιστική και πάντα επίκαιρος, παραμένει η σκέψις του Μεταξά βλέποντας τας με­ γάλας δυνάμεις που συνθλίβονται εις την παγκόσμιον διαμάχην δια την ηγεμονίαν της Ευρώπης: "Βαθεία πίκρα μέσα μου. Αν υπερισχύσουν οι Γερμανοί, εμείς θα γίνουμε δού­ λοι τους. Αν υπερισχύσουν οι Άγγλοι, θα γίνωμεν δούλοι αυτωνών. Αν κανένας τους, η

Ευρώπη θα καταρρεύσει. Τι μελαγχολία Θεέ μου!" (Εγγ. Με την είσοδον εις τον Αύγουστον:

14.7.40). "....νέα αποτομότης του Τσιάνο" (Εγγρ. 3.8.40)

Την επομένην εορτάσθη η 4η επέτειος της 4ης Αυγούστου: "Μεγάλος ενθουσιασμός­ πλέον παρά ποτέ" θα παρατηρήσει ο Μεταξάς δια το Έθνος που συσπειρώνεται γύρω του, ενώ και ο Γκράτσι θυμάται ότι: ''Η επέτειος εορτάσθηκε με μία μεγάλη συγκέντρωση εις το Στάδιο των Αθηνών, στην οποία έλαβαν μέρος χιλιάδες κόσμου κατά την διάρκεια της; οποίας ο Μεταξάς χειροκροτήθηκε θερμότατα". 20

Αι σκέψεις ιου Μειαξά δια ιον πόλεμον Μία προβλεψις του Μεταξά θα επιβεβαιώσει δια ακόμη μια φοράν τον λόγον που εθε­

ωρείτο ως ο μέγιστος επιτελικ6ς του αιώνος. Ενώ η μάχη της Αγγλίας ήτο εν εξελίξει θα

51

ΜάνΟ/λ Ν. Χατζηδάκη

σημειώσει: "Θα γίνει επίθεσις κατά της Αγγλίας αποβατική; Αμφιβάλλω!" (Εγγρ.

5.8.40).

Και πράγματι, οι Γερμανοί ηρκέσθησαν εις βομβαρδισμούς κατά της Αγγλίας, ενώ η ε­ πιχείρησις "Θαλάσσιος Λέων" ήτοι, η γερμανική απόβασις, εματαιώθη. Μόνον που ο

Μεταξάς το προβλέπει δύο μήνας πριν! Αλλά και δια το ποίαι ήσαν αι γενικώτεραι σκέψεις του και τι ακόμη προέβλεψε, συ­ γκλονιστική είναι η μαρτυρία του επί της Εμπορικής Ναυτιλίας, υπουργού του Μεταξά Αμβ. Τζίφου: "Τον Μά·ί.ον, τα τραγικά γεγονότα της Γαλλικής καταρρεύσεως μας εβύθισαν σε φοβε­

ρή κατήφεια. Αρκετοί πολιτικοί και στρατιωτικοί, ανεξαρτήτως πολιτικών φρονημάτων, ενόμιζαν ότι η τύχη του πολέμου, είχε κριθεί οριστικώς υπέρ του Άξονος. Η Ρωσσία, και η Αμερική δεν έδιναν κανένα σημείον συμμετοχής στον πόλεμο και τα άλλα Βαλκανικά κρά­ τη, προσή ρμοζαν την πολι τικήν τους ε ις την νέαν κατάστασιν. Ο πληθυσμός του Λονδίνου αντιμετ(,)πιζε το φοβερό "Μπλιτς Κρίεγκ" της Γερμανικής α­ εροπορίας και από στιγμής εις στιγμήν ανεμένετο απόβασις Γερμανικών στρατευμάτων στας Βρεττανικάς νήσους.

Ο Μεταξάς επιέζετο από παντού να μεταβάλει στάσιν, έστω και την 12ην ώραν. Από τις πρεσβείες μας εις την Κεντρικήν Ευρώπην, από τους στρατιωτικούς, από πολλούς πρώην

πολιτευομένους, όλων των φρονημάτων. Μόνον όσοι μπορούν να γνωρίσουν το βάρος τό­ σων εισηγήσεων, μπορούν να θαυμάσουν την ψυχραιμία του.

Τον θυμάμαι πάντα, με τον ορθολογιστικό τρόπο που του μχε γίνει δευτέρα φύσις:

"Βαλθήτε στην θέσιν του Χίτλερ και του Γερμανικού Επιτελείου. Είναι κύριοι της Γαλλίας και όλης της ηπειρωτικής Ευρώπης. Αυτό όμως δεν σημαίνει το τέλος του πολέ­ μου και η αεροπορική επίθεσις κατά του Λονδίνου, χάρις εις τα σπάνια προσόντα του Αγγλικού λαού, αποτυγχάνει. Συνεπώς ας εξετ(χσουμε τις δυνατότητες για τους Γερμανούς. Εγώ βλέπω τις εξής:

α) Να ενεργήσουν απόβασιν στην Αγγλία, καλύπτοντας τα στρατεύματα με βαρύ πυρο­ βολικό στας όχθας της Μάγχης και με μεγάλη αεροπορική υπεροχή.

β) Να επιτεθούν δι' Ισπανίας πρώτον κατά του Γιβραλτάρ και εκείθεν δια Β. Αφρικής εις Αίγυπτον.

γ) Να επιτεθούν κατά της Ρωσσίας, όπως φθάσουν εις τας πετρελαιοπηγάς του Καυκάσου.

δ) Να επιτεθούν εις τα Βαλκάνια δια να ανοίξουν οδόν δια Τουρκίας και Παλαιστίνης εις Σουέζ και πετρελαιοπηγάς του Ιράκ, Ιράν. ε) Να εντείνουν τον υποβρυχιακό αγώνα. Μπορεί να διαλέξουν μίας από τις λύσεις ή και δύο συγχρόνους. Την πρώτην, την απόβασιν στην Αγγλίαν, την θεωρώ αδύνατη με τα μέσα που γνωρίζω,

ιδίως εφ' όσον ο αγγλικός στόλος είναι ανέπαφος. Το λέγω με πεποίθησιν ως στρατιωτι· κός. Την δεύτερον την θεωρώ αδύνατη λόγω των τεράστιων γεωγραφικών δυσκολιών.

Συνεπώς θα διαλέξουν μεταξύ της τρίτης και της Τετάρτης, δηλαδή της επιθέσεως κα· τά της Ρωσσίας ή των Βαλκανίων. Την πέμπτη, της εντάσεως του υποβρυχιακού πόλεμου, την θεωρώ μάλλον επικουρι· κή. Λοιπόν και η επίθεσις κατά της Ρωσσίας και η επίθεσις κατά των Βαλκανίων, δημι.

52

;

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

ουργεί μιαν εντελώς νέαν κατάστασιν στρατιωτικήν που θα δώσει καιρό στην Μ. Βρεταννία δια να συνέλθει από τα κτυπήματα και να κάμει όλη την χρήση που πρέπει της τετραετίας της αμερικανικής παραγωγής". Μ' αυτές τις σκέψεις κατέληγε στο συμπέρασμα ότι ο πόλεμος θα ήτο μακρότατος και

φονικός αλλά το κράτος της θαλάσσης εν συνδυασμώ προς τας παραγωγικάς δυνατότη­ τας της Αμερικής, θα εκέρδιζε τον αγώνα".

Ουδείς άλλος πολιτικός ή στρατιωτικός, διεθνώς, συνέλαβε όσον αυτός την εξέλιξιν του πολέμου.

Αντιλαμβάνεται, όχι μόνον ότι οι Γερμανοί δεν θα αποτολμήσουν απόβασιν εις την Αγγλίαν, αλλά και ότι θα εκστρατεύσουν εις την Ρωσσίαν! Η πρόβλεψις είναι μοναδική, διότι τότε ίσχυε ακόμη το Σύμφωνον Ριμπεντροπ

-

Μολότωφ, δηλαδή η συμμαχία Γερμανίας - Ρωσσίας! Συμπεραίνει ότι η Αγγλία θα ανανήψει καθώς και την συμμετοχήν της Αμερικής!

Διαβλέπει το μάκρος και την φονικότητα του πολέμου αλλά με σιγουριά καταλήγει εις την νίκηντων συμμάχων!

Ούτε εις εν σημείον δεν ανετράπησαν αι προβλέψεις του! Τα πράγματα έγιναν ακριβώς όπως τα προέβλεψε! Με αφορμήν την επέτειον της 4ης Αυγούστου, οι

"TIMES" του Λονδίνουν έγραφαν:

''Ο Στρατηγός, προσπάθησε ασφαλώς να κρατήσει την Χώρα του στον μέσο δρόμο της

ουδετερότητος, χωρίς καμμία θυσία της πολιτικής του ανεξαρτησίας και της Εθνικής α­

ξιοπρεπείας

( ... ) εκυβέρνησε την Ελλάδα περισσότερον επιτυχώς από κάθε άλλον πολιτι­

κόν ηγέτη, μετά τις πρώτες και καλλίτερες ημέρες του Βενιζέλου ... "

Ο ίδιος ο Μεταξάς, θα παρατηρήσει: 'Έυνο'ίκά άρθρα Ευρωπα'ίκού τύπου πλην Ιταλίας σιωπώσης". Την

11 ην Αυγούστου, ο Μουσσολίνι, ανεκοίνωσεν εις τον Τσιάνο την απόφασίν του να

επιτεθή κατά της Ελλάδος!

«Απόφασις μου εις ανιίσιασιν μέχρις έσχαιων!» Παραλλήλως ωργανούται η σκευωρία της υποθέσεως "Χ6τζα" η οποία θα μας απασχο­ λήσει εις το οικείον κεφάλαιον και ο Ιταλικός τύπος ενέτεινε τας αναφοράς του δια τον Ιταλικόν και Αλβανικόν δήθεν χαρακτήρα, της Ελληνικής Ηπείρου, την οποίαν ονόμαζαν Τσαμουρία και την υποτιθέμενην τρομοκρατίαν που υφίστανται από τους Έλληνας οι Αλβανοί της Ηπείρου!

Ο Μεταξάς αντιλαμβάνεται πλέον ότι η Ιταλική επίθεσις επίκειται: 'Άπόφασις μου εις αντίστασιν μέχρις έσχατων" αναφωνεί!

Αποστέλλει εις όλας μας τας πρεσβείας διακοίνωσιν εις την οποίαν αφού αντικρούει μίαν προς μίαν τας ύβρεις και συκοφαντίας του Ιταλικού τύπου καταλήγει:

"... Εις περίπτωσιν επιθέσεως της Ιταλίας, η απόφασις της Β. Κυβερνήσεως όπως α­ ντισταθώμεν παραμένει ακλόνητος".

Την ιδίαν ακριβώς φράσιν ακούει και ο Γκράτσι από τον γ φυπουργόν Εξωτερικών, του

Μεταξά, Νικ. Μαυρουδή. Ο Γκράτσι μεταπολεμικώς θα ομολογήσει ότι με την εκστρατεί­ αν του Ιταλικού τύπου κατά της Ελλάδος:

53

Μάνου. Ν. Χατζηδ(lκη

"Αντί να επιδιώκομε την διαίρεση των Ελλήνων, νόμιζε κανείς ότι κάναμε ότι ήταν δυ­ νατόν για να τους συσπειρώσουμε εναντίον μας( ... ). Δεν θα μπορούσαμε να διαλέξουμε καλλίτερη μέθοδο αν επιδιώκαμε να δημιουργήσουμε στην Ελλάδα κοινό μέτωπο απε­ χθείας και αδιαλλαξίας απέναντί μας" 21 ενώ συνεχίζοντας, συγκεκριμένα δια την συκο­

φαντίαν Χότζα αναφέρει ότι:

"...Είχε αποτέλεσμα να συσπειρώσει σύσσωμο τον Ελληνικό

λαό στην απόφαση να στηρίξει μέχρις έσχατων την κυβέρνηση Μεταξά και να υπερα­ σπισθεί μέχρι τελευταίας ρανίδας αίματος το πάτριο έδαφος". 22

Και ξημερώνει

Τορπιλισμός «Έλλης» 15 Αυγούστου του 1940!

Το Έθνος εορτάζει και τιμά την προστάτιδα και ΘεοτόκονΠαναγία, με κατάνυξιν. υπως ακριβώς εγίνετο εις τα αρχαία χρόνια με την Αθηνά Παρθένο.

Εις την Τήνον, η μεγάλη εκκλησιά σημαιοστολισμένη, δέχεται χιλιάδες κόσμου, που κα­ ταφθάνουν απ' όλα τα μέ ρη της Ελλάδος για να προσκυνήσουν. Το πλήθος φθάνε ι μέχρι την προβλήτα, ενώ μπάντες και αγήματα του Στρατού και του Ναυτικού παρελαύνουν. Εις τον λιμένα, προς απόδοσι ν τιμών, έχε ι φθάσε ι και το ένδοξον, από τους Βαλκανικούς Πολέμους του

1912-13, εύδρομον "Έλλη", το οποίον ευρίσκεται σημαιοστολισμένον και

με τους ναύτας του εν παρατάξει εις το κατάστρωμα. Αίφνης, τρείς εκκωφαντικαί εκρήξεις, ακούονται.

Ο κόσμος τρέχει πανικόβλητος εδώ και εκεί ενώ μία γυναίκα, αποβιώνει στον τόπο από συγκοπή. Η "Έλλη" τορπιλλίζεται: "παρ' υποβρυχίου, αγνώστου εθνικότητος, ευρισκομέ­ νου εν καταδύσει" κατά το επίσημον ανακοινωθέν.

Φυσικά, από τα κομμάτια των τορπιλλών που ανευρέθησαν, απεκαλύφθη ότι το υπο­ βρύχιον ήτο lταλικόν. Από τας τρείς τορπίλλας που έριξεν, αι δύο εξερράγησαν επί του λι­ μενοβραχίονος ενώ η τρίτη έπληξεν την "Έλλη" ακριβώς εις την μέσην, η οποία εντός ολί­ γων λεπτών εβυθίσθη, με αποτέλεσμα 29 τραυματίας.

Οι προσκηνυταί επέστρεψαν συνοδεία πολεμικών και αεροπλάνων μας, και με την ρη­ τήν εντολήν εάν υποστούν επίθεσιν να ανταποδώσουν. Ως να μη έφθανε αυτό, το απόγευμα της ιδίας ημέρας, έγινε, ευτυχώς αποτυχημένη α­ πόπειρα επιθέσεως, από δύο Ιταλικά αεροπλάνα, κατά του επιβατικού ατμοπλοίου μας "Φρίντων" εις τας ακτάς της Κρήτης.

Ο βαθύτατος θρήσκος και ευσυγκίνητος Μεταξάς θα σημειώσει: "Τορπιλλισμός Έλλης". Μου ήρθαν δάκρυα!" Η ανίερος, δειλή και βέβηλος πράξις των Ιταλών, τους εστιγμάτισεν εις την Ιστορίαν και

κατέδειξεν, το ποιόν του εχθρού, τον οποίον θα αντιμετωπίζαμε. Επροκάλεσεν την ιεράν μήνιν και το αίσθημα εκδικήσεως εις όλους ανεξαιρέτως τους Έλληνας. "Γενική αγανάκτησις, τορπιλλισμόν Έλλης" (Εγγρ. 16 Αυγ.' 40) "... Το σύνολον εκφοβισμός, που έφερεν όμως τα εντελώς αντίθετα αποτελέσματα. Τώρα όλοι πέρα-πέρα μαζί μου" (Εγγρ. 17 Αυγ. '40), παρατηρεί ο Μεταξάς. Και πραγματικά, ενώ ο σκοπός της ανάνδρου αυτής πράξεως των Ιταλών, ήτο ο εκφοβι­ σμός των Ελλήνων και η πτώσις του ηθικού των, προ της επιθέσεως των, επέτυχεν αντιθέ­ τως την απόλυτον συσπείρωσιν, μίσος και φανατισμόν του Έθνους ολοκλήρου. Εάν u-

54

L

Ρ Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

πήρχαν μέχρι τότε έστω και ολίγοι, οι οποίοι αμφέβαλλον για την αδιάλλακτον στάσιν και την "φοβεράν απόφασιν" του Μεταξά, από εκείνης της στιγμής, άπαντες ενετάχθησαν και συσπειρώθηκαν περί αυτόν.

Η μαρτυρία του εχθρού, είναι πάντοτε πολύτιμος. Ο Γκράτσι, λοιπόν, γράφει, ότι μετά το επεισόδιον της "Έλλης" όλοι οι Ελληνες ανεξαιρέτως:

"... Επείσθησαν, όπως οι φανατικότεροι εθνικισταί, για την ανάγκη να υπεραμυνθούν μέ­ "... είχε εμπνεύσει την γενναία και

χρις εσχάτων του πατρίου εδάφους", διότι η πράξις αυτή:

ακλόνητη απόφαση να πεθάνει εν ανάγκη, για την πατρίδα του" 23 ο κάθε Έλλην! Ο Μεταξάς, ορθώς, δεν ανεκοίνωσε επισήμως εις την Κοινήν Γνώμην, το αποτέλεσμα της ερεύνης δια την "Έλλη", το οποίον κατεδείκνυε σαφή Ιταλικήν ενέργειαν, προκειμέ­ νου, να καθυστερήσει και άλλο την εισβολήν, μη προκαλώντας τους Ιταλούς ανοικτά.

Άφησε όμως καθαρά να υπονοείται το ποίου πράξις ήτο και εντέχνως εδημιούργησε και καθοδήγησε μέσω του Τύπου, πνεύμα μίσους και αντεκδικήσεως κατά των Ιταλών, χωρίς όμως να τους αναφέρει.

Προκειμένου δε, το θέμα να μη ξεχασθεί και να διατηρήσει την φλόγα και το μίσος εις την ψυχήν των Ελλήνων, ξεκίνησε έρανον δια την επισκευήν νέας "Έλλης" διατηρώντας το θέμα συνεχώς επίκαιρον, ώστε όταν θα έφθανε η στιγμή, το πνεύμα εκδικήσεως να εί­ ναι μέγα!

Ο οξυδερκής αυτός χειρισμός, τονίζεται και από τον Γκράτσι: 'Ή Ελληνική Κυβέρνησις, αν και ήλεγχε αυστηρά τον τύπο και απαγόρευε όλα όσα θα

μπορούσαν να θεωρηθούν ως πρόκληση, τον άφηνε να διατηρεί ζωντανό το πνεύμα παλ­ λόμενου πατριωτισμού

( ... ) του είχε επιτρέψει να διεξάγει εράνους για την ανακατασκευή

της "Έλλης" που αποτελούσαν ένα είδος σφυγμομετρήσεως των πατριωτικών αισθημάτων του λαού και διατηρούσαν ζωντανή την ανάμνηση του τορπιλλισμού και κατά συνέπεια, την αγανάκτηση που η πράξη εκείνη, γεννούσε σε κάθε Ελληνική ψυχή

( ... ) άφηνε τον τύ­

πο να τροφοδοτεί τον λαό με την φλόγα της φιλοπατρίας και να του θυμίζει, αποφεύγοντας όμως να τον κατονομάσει, ποιός ήταν ο αντίπαλος με τον οποίο από την μια μέρα στην άλ­ λη, θα εκαλείτο να αναμετρηθεί". 24

Συνεχίζοντας δε ο Γκράτσι, όσον αφορά εις την ανταπόκρισιν από μέρους της Κοινής Γνώμης, γράφει ότι αύτη: 'Ό .. Εμφορείτο από πνεύμα ακραίου εθνικισμού, πρωτοφανούς

μέχρι τώρα. Τον εθνικισμό αυτό, η Κυβέρνηση τον ενεθάρρυνε και τον υπέθαλψε με κάθε τρόπο, προπαντός αφήνοντας να επικρατεί και να ενισχύεται ότι ο τορπιλλισμός της 'Έλλης" ήτο δικό μας έργο

( ... ) είτε

με το πρόσχημα του εράνου για την ανακατασκευή της

'ΈΛΛΗΣ" είτε με άλλα προσχήματα να εξακολουθεί να ασχολείται με το επεισόδιο

( .... )

Ποτέ ο Μεταξάς δεν είχε πίσω του μία τόσο καθολική υποστήριξη της κοινής γνώμης, όσο κατά την περίοδο αυτή ... ". 25

«Είμεθα παρά ιο πλευρόν ιης Αγγλίας» Την επομένην του τορπιλλισμού, ο Μεταξάς συνεκάλεσεν έκτακτον Υ πουργικόν συμ­ βούλιον ειςτο οποίον, μεταξύ άλλων είπε:

'Ό ... Ούτε ο Χότζας, ούτε η "Έλλη" με επηρεάζουν, διότι βεβαίως η Ιταλία δεν θα μετα­ φέρει ποτέ τον πόλεμον στην Βαλκανική δι' ένα οποιοδήποτε επεισόδιο

( ... ) 55

M/XV01!. Ν Χατζηδάκη

Εκείνο λοιπόν που με ανησυχεί είναι ότι ο ραδιοφωνικός σταθμός της Ρώμης, έχει αρχί­

σει μία συστηματική εκστρατεία εναντίον της Ελλάδος "κατ' επιταγήν" και συγχρόνως αι εν Αλβανία Ιταλικαί δυνάμεις κινούνται προς τα σύνορά μας. Ενώπιον αυτής της καταστάσεως, σας δηλώ κύριοι συνάδελφοι, ότι η πολιτική της Ελλάδος είναι καθαρά. Εκατόν τοις Εκατόν, χωρίς επιφυλάξεις και παζαρέματα είμεθα παρά το πλευρόν της Αγγλίας. Αυτήν την δήλωσι ν δεν σας την κάμνω δια να προκαλέσω συζήτησιν. Είναι πολιτική αποφασισθείσα, που την εγκρίνει χωρίς καμμία αμφιβολία, ο­ λόκληρος ο Ελληνικός λαός, ο στρατός μας και ο Βασιλεύς

( ... )

Ένας συνάδελφός μου και εγώ δεν βαστηχθήκαμε και μας ξέφυγε ένα "Μπράβο Κε Πρόεδρε". Μας απήντησε με θυμό: "Δεν σας τα λέγω αυτά για να μου πείτε μπράβο. Πρέπει να έχετε εμπιστοσύνη σε μένα".

Η πολιτική των υποχωρήσεων δεν φέρει πουθενά. Έχουμε το παράδειγμα της Ρουμανίας και του lΙεταίν.

Έστω και αν νικήσει ο Άξων, που το θεωρώ δια πολλούς λόγους αδύνατον, οι Γερμανοί θα μας σεβασθούν πολύ περισσότερον, και ως τιμίους εχθρούς και ως Έθνος που απέ­ δειξε πως έχει δικαίωμα να ζήσει ελεύθερον, παρά ως συμμάχους της τελευταίας στιγ­ μής με προβαδίζοντας τους Ιταλούς και τους Βούλγαρους, με τις γνωστές εδαφικές α­ ξιώσεις εναντίον μας. Εάν νικήσει η Μ. Βρεταννία, όπως πιστεύω, το μέλλον μας στην α­ νατολικην Μεσόγειον είναι βεβαίως περίλαμπρο.

Και τα πλέον τολμηρά μας όνειρα ασφαλώς θα πραγματοποιηθούν. Ακούστε, κύριοι Συνάδελφοι. Έχω δύο φήμες: Μία ότι είμαι Γερμανόφιλος και μία ότι είμαι υπολογιστι­

κός Κεφαλλονίτης, άνθρωπος του κεφαλιού και όχι της καρδιάς, ότι μου λείπει δηλαδή η ορμή του Βενιζέλου,. Και πράγματι εξομολογούμαι, έχω σπουδάσει στην Γερμανία, επί­ στευσα στις στρατιωτικές τους μεθόδους και ως λαό τον συμπαθούσα. Αλλά μετά το

1915 έχω απέναντί των το αίσθημα που

έχει κάθε άνθρωπος απέναντι ενός

φίλου που δεν εκράτησε τον λόγο του και ταςυποσχέσειςτου, που τον εγέλασε ...

Βεβαίως, αυτά είναι προσωπικά αισθήματα, αφού ίσως θέλετε να τα γνωρίζετε χαι τα ο­ ποία δεν με επηρεάζουν στην πολιτικήν μου. Ως προς την δευτέραν φήμην, μάλιστα κύριοι, είμαι υπολογιστής Κεφαλλονίτης, όλα μου

αρέσει να τα ζυγίζω και να τα ξαναζυγίζω και δεν παρασύρομαι από ενθουσιασμούς. Αλλ' έρχονται, κύριοι, μερικές στιγμές εις την ζωήν των ατόμων και εις την ζω1Ίν των Εθνών, όπου η καρδιά έρχεται πριν από το μυαλό. Μία τέτοια στιγμή είναι η τωρινή. Είναι μία καμπή εις την Ιστορία μας που παρουσιάζεται ίσως κάθε

500 χρόνια.

Δεν μου επιτρέπεται να αμαυρώσω, να κηλιδώσω μία Ιστορία θαυμάσια χιλιάδων ετών. Όσο άνισα και να είναι τα μέσα, όσες θυσίες και να υποστούμε θα αγωνισθούμε δια την τιμήν μας. Θα θέσουμε την δόξα πρώτα και ύστερα την νίκη και θα δείξουμε στον κόσμο

ότι αι εσωτερικαί αξίαι του ελληνισμού δεν έχουν μειωθεί! Αι θυσίαι θα είναι μεγάλαι, μέγισται. Αλλά όπως εγώ είμαι έτοιμος να θυσιάσω τα πάντα, το σπίτι μου, τα παιδιά μου, την ζωή μου, έτσι είμαι βέβαιος θα σκεφθεί ο καθένας μας, ο κάθε Έλλην.

Και τώρα κύριοι συνάδελφοι, σας παρακαλώ να διαλυθούμε.

Έχει διαδοθεί ότι η σημερινή συνεδρίασις θα είναι μακρci και θυελλώδης. Παραχαλιό να ανακοινωθεί εις τον τύπον ότι εβάσταξε ακριβώς δέκα λεπτά". 26

56

μ

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

«Νυν υπέρ πάνιων ο Αγών!» Ήτο σίγουρον πλέον, ότι η επίθεσις των Ιταλών θα εξεδηλούτο πριν τελειώσει ο Αύγουστος. Όλαι αι ειδήσεις και πληροφορίες αυτό έλεγαν: "Συγκέντρωσις Ιταλικού στρατού ειςτα σύνορά μας

(... ) Μηχανοκίνητος Μεραρχία ( ... ) 20

Εσπέρα συνέχεια συγκεντρώσεως Ιταλών ... " σημειώνει εναγωνίως ο Μεταξάς στις Αυγούστου του

1940, παρακολουθώντας με κάθε λεπτομέρεια τας κινήσεις του εχθρού, ε­

νώτην 22αν Αυγούστου συναντάται με τον Άγγλο Πρέσβυ Πάλαιρετ και ξεκαθαρίζει την θέσιν του:

"... Καθορίζω στάσιν μου, ζητώ μόνον, εν περιπτώσει Ιταλικής επιθέσεως και πολέμου, αεροπορίαν, ναυτικόν και χρήματα". Την επομένη ν λαμβάνει μέτρα και θέτει εις εφαρμογήν το σχέδιον επιστρατεύοντας μυ­ στικά μονάδας του Στρατού μας:

"... Ειδήσεις εξ Αλβανίας πολύ ανησυχητικαί. Καλώ Παπάγον. Έναρξις επιστρατεύσε­ 23 Αυγ. '40).

ως 8ης και 9ης μεραρχίας .... Νυν υπέρ πάντων ο Αγών" (Εγγρ.

Το εγερτήριον σάλπισμα του παιάνος της Σαλαμίνος ακούει ο Ιωάννης Μεταξάς μέσα στην ψυχή του. Ο μέγας Θεόςτης Ελλάδος έταξεν εις αυτόν, ως Εθνικόν Αρχηγό, να υπε­ ρασπίσει τα χιλιάδες χρόνια Ιστορίας και πολεμικής αρετής του ευγενέστερου και ενδο­

ξότερου Έθνους της οικουμένης. Και είναι αποφασισμένο ς να φανεί αντάξιος της τιμής αυτής.

Ο Τσώρτσιλ του στέλλει μήνυμα:

"... Η σταθερή και γενναία στάσις του Ελληνικού Εθνους υπό την ηγεσίαν σας, προκάλε­ σε τον βαθύ θαυμασμό του λαού της χώρας μου ο οποίος αναθρεμμένος με την κλασσική

παράδοση, επαναφέρει στην μνήμη του την ανδρεία της Αρχαίας Ελλάδος ενώπιον του Περσικού κινδύνου και θυμάται ότι η συντριπτική υπεροχή του αντιπάλου, δεν κατάφερε τίποτα εναντίον των ανδρών των Θερμοπυλών, του Μαραθώνος και της Σαλαμίνος". Η υπέροχος στάσις των Ελλήνων, θα συγκινήσει τον Κυβερνήτη: "Ηρωική στάσις ολοκλήρου του Έθνους" θα σημειώσει ικανοποιημένος. "Το έργον του

δεν πήγε χαμένο. Το Έθνος αυτό που εις τον Α' Παγκόσμιον Πόλεμον εδιχάσθη, εσύρθη και εποδοπατήθη εξευτελιζόμενον από συμμάχους και μη, ακολουθώντας τους αλληλο­ σπαρασσσομένους ηγέτας του, τώρα ως ηνωμένον και αδιάσπαστον Εθνικόν σύνολον εί­ χε ταυτισθή με τον Ηγέτη του, εις την πειθαρχίαν και την αποφασιστικότητά του, δια τον υπέρ πάντων αγώνα!

Ιδού, η σημασία του Ηγέτη δια τα Έθνη. Η πυγμή και η αποφασιστικότης του Μεταξά είναι μοναδική. Ακόμη και ο Βασιλεύς, θα δείξει σημάδια κοπώσεως από το βάρος της ευθύνης, αλλcχ ο Μεταξάς, θα τον "αρπάξει από τον γιακά" και θα τον συνεφέρει: "Εις Βασιλέα. Διέκρινα δισταγμούς και του απήντησα να μου καθορίσει σαφώς και 0.-

περιφράστως αν είναι σύμφωνος μαζί μου .... Μου απήντησε "απολύτως σύμφωνος". Φεύγωντον ερώτησα εκ νέου και μου επανέλαβεν εντονώτερα "απολύτως σύμφωνος".

57

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

Εύνοια Χίιλερ Η επίθεσις των Ιταλών δεν θα εκδηλωθή τον Αύγουστον. Ο Χίτλερ το τελευταίο πράγμα

που ήθελε, ήτο η διάνοιξις μετώπου ειςτα Βαλκάνια. Με την μάχηντης Αγγλίας να μην ε­ ξελίσσεται όπως περίμενε και με την αναδυομένην σκέψιν όπως ενεργήσει εις Αίγυπτον ή Ρωσσίαν, δεν τον συνέφερε μέτωπον ανοικτόν εις τα νώτα του, δηλαδή εις τα Βαλκάνια. Ήξερε το αξίωμα του διμετώπου αγώνος. Παρενέβησαν λοιπόν οι Γερμανοί εντόνως δύο φοράς εις τους Ιταλούς, προκειμένου να σταματήσουν την επίθεσιν.

Η πρώτη παρέμβασις έγινε την 17ην Αυγούστου τας

1940. Και η δευτέρα και εντονωτέρα εις

26 Αυγούστου:

Αναφερόμενος ο πρέσβυς των Ιταλών Γκράτσι, εις το μεσοδιάστημα από της 15ης Αυγούστου, μέχρι της 28ης Οκτωβρίου

1940, περίοδον την οποίαν θεωρεί:

"ως την πιο

σκληρή από όσες πέρασα στην ζωή μου", μας δίδει με το μάτι του εχθρού, όλην την προε­ τοιμασία τας ενεργείας και την εφαρμογήν του σχεδίου Μεταξά: "Την

21 ην Αυγούστου, κηρύχθηκε η Χώρα σε κατάσταση συναγερμού και κατελήφθη η 20 χλμ, στα Ελληνοαλβανικά σύνορα, όπου δυνάμει των συμφωνιών του 1939, δεν διετηρούντο στρατεύματα. ( ... ) Ηδη από τις 16 Αυγούστου, ο συνταγματάρχης Μοντίνι είχε αναφέρει ότι το Ελληνικό Γενικό επιτελείο, σχεδίαζε την κινητοποίηση 15 Μεραρχιών ( ... ) είχα εντυπωσιασθεί βαθύτατα από την όλη εμφάνιση στρατιωτικών δυνάμεων και τον

λωρίδα των

οπλισμό τους,τόσο που εκτός από τις πληροφορίες τεχνικού χαρακτήρος του Συν/ρχου Μοντίνι, έκρινα σκόπιμο να στείλω και εγώ σχετικήν έκθεσιν". 27

Η εφαρμογή του σχεδίου, διακρίνεται από τους πράκτορας του εχθρού: "Εν τω μεταξύ, εξακολουθούσαν μεθοδικά οι Ελληνικές στρατιωτικές προετοιμασίες. Την 29ην Αυγούστου, ο Στρατιωτικός Ακόλουθος (σ.σ. της Ιταλικής πρεσβείας) ήταν σε θέση να επισημάνει ότι οι υπηρετούντες στρατιώτες της κλάσεως

1933, που θα έπρεπε να 1932, συνέρρεαν

απολυθούν, εκρατούντο υπό τα όπλα και οι ανακλήθέντες της κλάσεως

προς τα βόρεια σύνορα της Χώρας" συμπληρώνει επίσης την "γενομένη ανάκληση υπό τα όπλα της κλάσεως

1930" .

28

Καταλήγει δε ο Γκράτσι, κατηγορών την κυβέρνησίν του, που δεν έδωσε σημασίαν εις τας πληροφορίας του, λέγων: ''Εμείς που παρακολουθούσαμε την συστηματική και τακτική εξέλιξη της Ελληνικής στρατιωτικής κινητοποιήσεως, την οποία μέρα με την μέρα επισημαίναμε στην Ρώμη, ε­

μείς που γνωρίζαμε με πόση προθυμία μετά το επεισόδιο της "Έλλης", ο Ελληνικός λαός είχε συσπειρωθεί γύρω από την εθνική του κυβέρνηση και ήταν αποφασισμένος να την υ­

ποστηρίξει μέχρις εσχάτων ... ".

Τον Σεπτέμβριον αι Ιταλικαί προκλήσεις εντείνονται: 'Ότι και να ναι θα πέσωμεν σαν Ήρωες!" (Εγγρ.

3 Σεπτ. '40), αναφωνεί αποφασισμένος ο Μεταξάς.

«Είμεθα έιοψοι και αποφασισμένοι!» Την 27ην Σεπτεμβρίου:

"Βράδυ συγκεντρώσεις μεγάλαι Ιταλικού στρατού.

Επιστρατεύσω;" Την επομένην οι Ιταλοί παίρνουν καθαρώς επιθετικήν διάταξιν στην

58

Ρ Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δ6ξαν

1936-41

Αλβανία: "Απειλητική συγκέντρωσις Ιταλικού στρατού,σύνορα Ηπείρου. Αποφασίζω ε­ πιστράτευσιν 8ης Μεραρχίας" (Εγγρ.

28 Σεπτ,. '40).

Ούτως εισέρχεται ο θρυλικός μήν που έφερε την δόξα. Ο Οκτώβριος του

1940.

''Εις Αλβανικά σύνορα εξακολουθεί συγκέντρωσις Ιταλικού στρατού ημείς επιστρατεύομεν και την 9ην Μεραρχίαν".

Την ιδίαν περίοδον οι Άγγλοι εξοπλίζουν την Τουρκία! Διαμαρτυρόμενος ο πρέσβυς Πάλαιρετ, προς την Κυβέρνησί του τονίζει:

''Ο Στρατηγός Μεταξάς, δεν είναι μόνον επιτελικός αξιωματικός διεθνούς φήμης. Έχει θεμελιώσει τηνπολιτικήν του, επί της πίστεως εις την νίκην μας".

Όσον πλησιάζει η επίθεσις, τόσο πιο αποφασιστικός γίνεται ο Μεταξάς. Εις τας

2

Οκτωβρίου, με υπερηφάνεια θα σημειώσει: "Είμαι αποφασισμένος για κάθε θυσίαν υπέρ της τιμής της Ελλάδος!"

Αι μυστικαί επιστρατεύσεις, συνεχίζονται πυρετωδώς. Οι Ιταλοί δεν θα μας βρούν απροετοίμαστους. ώνει υπερήφανα:

5 Οκτωβρίου ο Ιωάννης Μεταξάς σημει­ "... Εμείς είμεθα έτοιμοι και αποφασισμένοι!"

Το Έθνος υπό την ηγεσίαν του ηνωμένον και συσπειρωμένον πέριξ αυτού, με εξοπλι­ σμένας Ενόπλους Δυνάμεις, ως θα δούμε κατωτέρω, και με στερεωμένηντην "φοβεράν α­ πόφασιν" όπως αντισταθή μέχρις εσχάτων, είναι "έτοιμον και αποφασισμένον" δια την με­ γάλη στιγμή. Ο ηρω·ίσμός της προπαρασκευής έχει τελειώσει. Το έπος της τετραετούς προετοιμασίας

επερατώθη. Τώρα αναμένει την έναρξιν της αποδώσεως των έργων του. Το νέον Έπος.

Την 7ην Οκτωβρίου

1940, ο Χίτλερ, χωρίς καν να μπεί στον κόπο να ενημερώσει τον

Μουσσολίνι, εισβάλλει εις την Ρουμανίαν. Αυτή ήτο και η σταγών που ξεχείλισε το ποτήρι της υπομονής του Ντούτσε. Αφηνιασμένος θα δηλώσει στους επιτελείς του: "Θα τον πληρώσω με το ίδιο νόμισμα! Απ'

τις εφημερίδες θα πληροφορηθεί ότι κατέλαβα την Ελλάδα". Η απόφασις της επιθέσεως ελήφθη! Αδίκως ο Γκράτσι θα προειδοποιεί την Κυβέρνησιν του, μέσω της εκθέσεως του

Στρατιωτικού συμβούλου της πρεσβείας την 9ην Οκτωβρίου ότι τα πράγματα δεν θα είναι τόσο εύκολα: Η Ελλάς είχε ήδη κινητοποιήσει πλήρως δέκα εξ

(16) Μεραρχίες από τις ο­

ποίες, δύο στην Ήπειρο, τέσσερις στο εσωτερικό της Χώρας. Την 22ην Οκτωβρίου με την αναφορά υπ' αριθμ.1346, υπελόγιζε ότι η Ελλάς είχε υπό τα όπλα περίπου

300.000 άνδρες.

Την 23ην Οκτωβρίου, πληροφορούσε ότι υπήρχαν επτά

Μακεδονία και τρείς

(7) Μεραρχίες στην Δυτική

(3) στην Ήπειρο και εφιστούσε την προσοχή ότι σε περίπτωση πο­

λέμου, το Ελληνικό σχέδιο ήταν να κρατήσουν αμυντική στάση στην Ήπειρο και να επιτε­ θούν προς την κατεύθυνση της Κορυτσάς όπως και έγινε".

Η επιβεβαίωσις του σχεδίου του Μεταξά από εχθρική πέννα.

«Ελάβαμε όλα ια μέιρα μας» Η Ελλάς της 4ης Αυγούστου, πλεόν έτοιμη και αποφασισμένη αναμένει τον εισβολέα. Ο Εθνικός Κυβερνήτης περιμένει να εκδηλωθή. Απορεί που δεν έρχεται. Αι τελευαταίαι εγ-

59

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

γραφαί του Μεταξά το αποδεικνύουν, καταρρίπτοντας τους ισχυρισμούς περί αφνιδια σμούτου.

Από την 13ην Οκτωβρίου και έπειτα, σημειώνει συνεχώς:

"Ησυχία .... " (Εγγρ.13 Οκτ.

'40)

"Εξακολουθεί η περίεργος ησυχία .... " (Εγγρ. 'Ή παράδοξος ησυχία .... " (Εγγρ.

16 Οκτ. '40)

17 Οκτ. '40)

Τέσσαρας ημέρας προ της επιθέσεως με ήρεμον συνείδησιν γράφει: "Ελάβαμε όλα τα μέτρα μας"

(24 Οκτ. '40)

Όλαι αι στρατιωτικαί και διπλωματικαί πηγαί και η αντικατασκοπεία μας, προειδοποι·

ούν για εκδήλωσιν της Ιταλικής επιθέσεως από ημέρας εις ημέραν. Ο Πρέσβυς της Ελλάδος εις Ρώμην τηλεγραφεί: "Κατά πληροφορίας στρατιωτικής πηγής προστίθεται ήδη και χρονικός προσδιορισμός

μεταξύ 25 και 28 τρέχοντος δια την εκδήλωσιν, της εναντίον της Ελλάδος, ενεργείας". Ταυτοχρόνως ο Πρεσβευτής της Ελλάδος ει την Βέρνην, Ψαρούδας ενημερώνει ότι:

"Κατά πληροφορίας εκ Βερολινου η επίθεσις κατά της Ελλάδος είναι ζήτημα ημερών' (Λευκή Βίβλος αρ.

169)

Λογικά λοιπόν, ο Μεταξάς απορεί που: "Σήμερα δεν έγινε Ιταλική επίθεσις - Εσπερινή είδησις ότι προ της αριστεράς πτέρυγος

προωθήθη εν Σύνταγμα. Φανερή επιθετική παράταξις ... " (Εγγρ.

25 Οκτ. '40).

Την ιδίαν ημέραν η πρεσβεία των Ιταλών, ανεκοίνωνε υποκριτικά ότι την επομένην θα έδιδε παράστασιν του έργου "Μαντάμ Μπατερφλάι" με την παρουσίαν του ιδίου του υιού

του Πουτσίνι και έπειτα θα οργάνωνε δεξίωσιν εις την Πρεσβείαν, καλώντας όλην την κα­ λήν κοινωνίαν των Αθηνι6ν!

Σημειωτέον ότι την ίδιαν ώρα που διεξήγετο η δεξίωσις, εις τα υπόγεια της Πρεσβείας. αποκρυπτογραφούσαν το κατά τμήματα ερχόμενον τελεσίγραφον με την εντολή όπως ε­ πεδίδετο εις τον Έλληνα Πρωθυπουργόν την 28ην Οκτωβρίου! Ο Α. Τζίφος θα μας περιγράψει το Υπ. Συμβούλιον της 25ης Αυγούστου:

"... 0

Μεταξάς μας ανεκοίνωσε ότι υπήρχαν πολλά σημεία από τα Αλβανικά σύνορα που

έπειθαν ότι και πάλιν η επίθεσις επίκειται. Και από πολλές πρεσβείες μας, είχε λάβει α­ νησυχητικές πληροφορίες. Μας είπε ότι μπρος στον πλησιάζοντα κίνδυνο, η πολιτική του έμενε εντελυ)ς αμετάβλητος

( .... )

Μας ανακοίνωσε επίσης 6τι είχε λάβει πρόσκληση του Γκράτσι σε δείπνο στην Ιταλική Πρεσβεία δια το Σciββατο

26 Οκτωβρίου, μετά την παράσταση

ενός Ιταλικού μελοδράμα­

τος στο Βασιλικό Θέατρο που θα διηύθυνε ο υιός του μουσικοσυνθέτη Γloυτσίνι και προ­ σέθεσε "Π ιθαν6τατα αυτή η πρ6σκλησις να είναι η σταχτή στα μάτια και τίποτε ciλλο.

Επειδή όλοι θα έχετε ίσως λάβει προσκλ1Ίσεις και εννοώ π6σο δυσciρεστο δια τον καθένα σας είναι να δεχθεί το φιλί αυτό του Ιούδα, καθορίζω εγώ τα εξής ο ίδιος δεν θα δεχθώ. Και από τους υπουργούς θα πανε μόνον δυο, οι υπουργοί εξωτερικών και τύπου και κα­ νείςάλλος. "Ως προς την στρατιωτική κατάστασιν μας είπε ότι πολύ λιγ6τερο ανησυχητική ήταν, παρά τον Αύγουστον, διότι το εν τω μεταξύ διάστημα είχε χρησιμοποιηθεί εντατικότα­

τα δια την μυστικήν επιστράτευσιν και δια την βελτίωσιν των θέσεων του πυροβολικού μας στην κύρια γραμμή μας αμύνης".

60

ρ [ω(χννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

Ειςτο ίδιον Υπουργικόν συμβούλιο απεφασίσθη και η έκδοσις των εφημερίδων δια την Δευτέραν

28 Οκτωβρίου. Οι Δευτέρες ήσαν τότε αργίες για τον ημερήσιο τύπο.

Από την επομένην του τορπιλισμού της "Έλλης" τα διατάγματα επιστρατεύσεως ήσαν έτοιμα και έχριζαν μόνον υπογραφής! Στις

26 Οκτωβρίου, ο Μεταξάς θα σημειώσει:

"Ούτε σήμερα επίθεσις" Ημέρα με την ημέρα την περιμένει.

Την παραμονήν της επιθέσεως,

27 Οκτωβρίου, το lταλικόν πρακτορείον Stefani, ανα­

κοινώνει, ψευδώς, ότι ένοπλος συμμορία Ελλήνων συνεπλάκη με Αλβανούς εντός Αλβανικού εδάφους. Αυτή η πρόκλησις - παραμύθι θα είναι και η τελευταία των Ιταλών. Την αυγήντης επομένης θα επιτεθούν.

Με ψυχραιμία ο Μεταξάς συμπεραίνει: "Συνδυάζων πληροφορίας και φήμας και ημερομηνίας τι πρόκειται περί σκηνοθεσίας δι' επικειμένη με Παπάγον και σύνορα. Τέλος έως

(25-28) απέκτησα πεποίθησιν 6ίσως αύριον επίθεσιν ( ... ) Συννεννόησις κ.λπ

4 Π.μ. δημοσίευσις ανακοινωθέντων Αθηνα'ίκού

Πρακτορείου, διαψευσεων.

Εννοείται ότι ελαγοκοιμήθηκα Οκτ.

(5-7) δύο ώρες διακοπτόμενος από το τηλέφωνο ... " (27

'40).

Ο Γκράτσι και πάλιν θα αναφέρει:

"... Η Ελλάς ήταν πανέτοιμη και απολύτως αποφασισμένη να αμυνθεί σε θέσεις εξαι­ ρετικά ευνο'ίκές για την άμυνα της ... "29 Ήτο η παραμονή της ημέρας που η "φοβερά απόφασις" του Ιωάννου Μεταξά, θα μετου­ σιώνετο εις πράξιν.

61

Ρ

Κεφάλαιον

3° V

«Η ΣΤΡΑ ΤΙΩΤΙΚΗ ΠΡΟΠΑΡΑΣΚΕΥΗ» «Τον (πρατόν μας τον θεωρούμε ως την μεγάλrΖ ασπίδα

1l οποία καλύπτει το σώμα της Πατρίδος» Ιωάννης Μεταξάς

Ε

ις το προηγούμενον κεφάλαιον προέβη μεν εις μίαν γενικήν ανασκόπησιν, ε ις την οποίαν εν αρχή ανελύθη το βαθύτερον αίτιον που οδήγησεν τον Ιωάννην Μεταξά εις την εθνοσωτήριον ενέργειαν της 4ης Αυγούστου

1936, αλλά και κάτω από ποί-

ας διεθνείς συνθήκας, πως και ιδίως πότε έλαβε εκείνην την "φοβεράν απόφασιν" του, να

αντιτάξει το υπερήφανον 'ΌΧΙ" εις τον υποψήφιον εχθρόν. Κατεδείχθη συνοπτικώς, ποία υπήρξεν η στάσις του Κυβερνήτου εκείνου και ποία τα σχέδια και οι γενικώτεροι χειρισμοί του ώστε να επιτευχθή η συνοχή Λαού και Στρατού δια την εκτέλεσιν της αποφάσεως αυ­ τής, μέχρι και την παραμονήν της ανάνδρου επιθέσεως. 'Ή Ελλάς ήταν πανέτοιμη και αποφασισμένη να αμυνθή σε θέσεις εξαιρετικά ευνο'ίκές

για την άμυνά της" είδαμε να διακηρύττει ο εκπρόσωπος του εχθρού την παραμονήν της ε­ πιθέσεως της χώρας του κατά της Ελλάδος. Πώς επετεύχθη όμως τούτο; Η Ελλάς, πέραν της στερεάς αποφάσεώς της να αντιταχθή έπρεπε να διαθέτει και τα κα­ τάλληλα μέσα δια να το πράξει. Τι παρέλαβεν ο Ιωάννης Μεταξάς, απcS απόψεως στρατιωτικής ισχύος της Ελλάδος, την 4ην Αυγούστου

1936 και τι έπραξεν εντός της 4ετίας εκείνης, ώστε η

Ελλάς

cSXL μόνον να

αρνηθεί, αλλά και να δύναται να προσφέρει αυτcS που απεκλείθη διεθνώς, πολεμικόν θαύ­ μα του

1940-41;

Η Ελλάς, έπειτα από μίαν ανεπανάληπτη απελευθερωτικήν προσπάθειαν εις την Ιωνίαν i

(Μ. Ασίαν), από το 1919 έως το 1922 προς εκπλήρωσιν της Μεγάλης Ιδέας του ΕλληνισμΟύ,]! εκτελουμένην εν μέσω βαθυτάτου Εθνικού Διχασμού και απcS έναν στρατό που ήτο εις συ- j

νεχή επιστράτευσιν και πόλεμον απcS το

1912, υπέστη εκεί ειςτα βάθη της Ασίας την μεγα-ί

λυτέραν καταστροφήν της, απcS την Άλωσιν της Πόλεως το 1453.

j

Με την υπογραφήν της συνθήκης της Λωζάνης, το 1923 και την συ μφωνίαν της ανταλλα.! γήςτων πληθυσμών, ενάμιση

(1,5)

εκατομμύριον Έλληνες της Μ. Ασίας, εγκατέλειψαν)

τας πανάρχαιας πατρογονικάς εστίας και εγκατεστάθησαν εις την κυρίως Ελλάδα.

Ι

Την επομένην της Μικρασιατικής καταστροφής το Έθνος ήτο πλήρως εξουθενωμένον,1

από τον ολέθριον εθνικ6ν διχασμcSν, ο οποίος έπταιε δια την καταστροφήν και από τας συ) νεχείς στρατιωτικάς προσπαθείας επί ολόκληρον δεκαετίαν και ταυτοχρόνως συρρικνω· μένον υλικώς και ηθικώς, από τον ξεριζωμιSν των Ελλήνων της Ιωνίας και την ήτταν. Ήτταν όχι του ενδ6ξου στρατού μας που έφθασε εις τα πρόθυρα της Αγκύρας, αλλά των πολιτι-

64

lω(χννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

. κών του, οι οποίοι δια του Διχασμού και των σφαλμάτων των, το οδήγησαν εκεί. Οι Έλληνες ηνωμένοι μεγαλουργούν, ο διχασμός όμως ποτέ δεν ημπορεί να οδηγήσει εις επιτυχίας. Αυτό το ελησμόνησαν οι τότε κυβερνώντες.

Από την επομένην λοιπόν, της καταστροφής και με την υπογραφήν της συνθήκης της Λωζάνης, μαζί με τα Εθνικά Ιδεώδη και την Μεγάλην Ιδέα που εκρημνίσθησαν τόσο τρα­ γικά, εγκατελείφθησαν τελείως και οι στρατιωτικοί εξοπλισμοί! Δια μίαν ολόκληρον δωδεκαετίαν (12ετίαν), μέχρι του

1936, ο ΣτρατcSς μας, αφέθη εις ... καραδοκούντων γειτόνων!

την μοίραν του και η συντετριμένην Ελλάς εις το έλεος των

Αι διαδοχικαί κυβερνήσεις προς του συντρίμματος της καταστροφής και προ της ανά­ γκης αφομοιώσεως των

1,5 εκατομμυρίων προσφύγων δεν είχαν πλέον να προσφέρουν κα­

νένα νέον Εθνικόν Ιδεώδες παρά μόνον την παράτασιν, του Εθνικού διχασμού και την πλή­ ρη εγκατάλειψιν του Στρατού. Λησμονούντες ότι ο θεμέλιος λίθος κάθε Έθνους είναι ο ΣτρατcSς του.

Ο άκρατος κομματισμός, ο διαιωνιζόμενος διχασμός, τα μίση και τα πάθη, η οπερετική παρέλασις εναλλασσομένων κυβερνήσεων, η αστάθεια και η εγκληματική και επικίνδυνη εμπλοκή υπό των διχασμένων πολιτικών μερίδων, του Στρατού εις τα κομματικά παίγνια

με αποτέλεσμα τα συνεχή, εις σημείον ανυπόφορον κινήματα της περιόδου από το ως το

1924 έ­ 1935, έφεραν το Έθνος ειςτραγικήν κατάστασιν, πλήρη ακυβερνησίαν, ο δε Εθνικός

μας Στρατός, ευρέθη εις επίπεδον από υποτυπώδες έως ανύπαρκτον!

Εάν εξαιρέσει κάποιος μίαν μικράν συμπλήρωσιν του πυροβολικού μας απcS τον ΣτρατηγcS Πάγκαλο το

1926 και την ίδρυσιν της Αεροπορίας ως ξεχωριστcSν όπλον το 1928

από τον Βενιζέλον, τίποτε απολύτως δεν έγινε δια τας Ενόπλους Δυνάμεις μας κατά την 12ετίαν αυτήν.

Όπως θα δούμε κατωτέρω,μόνον

3 δισεκατομμύρια δρχ.παρεχωρήθησαν εις αυτό το

διάστημα και αυτά όχι δι' εξοπλισμούς αλλά δια πάγια έξοδα (μισθούς κ.λπ). Ενδεικτικόν του κλίματος που επεκράτη, αποτελεί και η μαρτυρία του Στρατηγού Μαζαράκη, δια την νοοτροπία του μεγάλου πολιτικού Ελ. Βενιζέλου, όταν διεμαρτύροντο οι στρατιωτικοί το

1932: "Εις πάσαν διαμαρτυρίαν απήντα ότι δεν γίνεται τώρα πόλεμος ή (;) με την εγνωσμένην οξυδέρ­ κειάν του και τότε όλαι αι ελλείψεις εντός ενός έτους θα πληρωθούν (!)" 30 άλλο εύρημά του, ότι θα προ·ίδη τον κίνδυνον εν έτος πριν

Η ανωτέρω νοοτροπία επεκράτη δυστυχώς εις όλους τους πολιτικούς. Και η δυστυχής Ελλάς εβάδιζεν τον ζοφερόν της δρόμον, χωρίς αξίας και εθνικά ιδανικά, χωρίς σταθεράν κυβέρνησιν, άνευ εθνικής ενότητος, με στρατιωτικόν παραγοντισμόν έναν λαόν αλληλο­

μισούμενον και αλληλοσπαρασcSμενον και με εντελώς ανυπάρκτους Εθνικάς ενόπλους

Δυνάμεις! Και όλα αυτά επί 12 ολόκληρα χρόνια να κατατρώγουν την σάρκα του 'Έθνους, μετά από την μεγαλυτέραν Εθνικήν συμφοράν εις Μ. Ασίαν και ενώ τα νέφη της νέας

Παγκοσμίου συρράξεως είχον αρχίσει να θολώνουν τον ουρανόν της Ευρώπης.

Προ ιης 4ης ΑυΥούσιου Αι στρατιωτικαί μας πιστώσεις ηλλατώνοντο συνεχώς. Έφθασαν το τραγελαφικcSν πο­

σοστόν του πλισμούς!

10% του προϋπολογισμού του 1932 και αυτό δια στρατωνισμούς και όχι εξο­

65

Μάνου, Ν. Xατζηr)(Iκη

Την ιδίαν χρονιά η Βουλγαρία, η οποία ήτο και "αφοπλισμένη" ως ηττημένη από τον Α' Παγκόσμιον, διέθετε το

19% του προϋπολογισμού της, η Νοτιοσλαυ'ία (Γιουγκοσλαβία) 26% και η Τουρκία το 28%! Την 14ην Δεκεμβρίου του 1932 το Ανώτατον Στρατιωτικ6ν Συμβούλιον, υπέβαλλε το υπ' αριθμ. 12 Πρακτικ6ν, κατ" εντολήν του τ6τε Υπουργού Στρατιωτικών Γ. Κονδύλη, επί της

το

γενικής καταστάσεως, της αμύνης της Χώρας. Εις το Πρακτικ6ν η κατάστασις εχαρακτη­

ρίζετο ως "αυτοχρήμα τραγική" κατέληγε δε ζητώντας την:

"... εξασφάλισιν μίας στοιχει­

ώδους αμύνης, άνευ της οποίας κινδυνεύει η υπόστασις ημών ως Κράτους". Ιδού εις ποίαν κατάντιαν είχε φθάσει ο ένδοξος Στρατ6ς της Ελλάδος. Ο Βρεταννός πρέ­ σβυς Waterlow έγραφε εις την κυβέρνησίντου το

1935 6τι η

Ελλάς δεν υπολογίζεται ούτε

ως πι6νι εις την διεθνή σκακιέρα, λιSγω της στρατιωτικής της ανυπαρξίας!

Την 1ην Μαρτίου του

1935 εξερράγη το κίνημα του Βενιζέλου. Ήτο η τελευταία και με­

γαλύτερη εκδήλωσις του Εθνικού διχασμού. Το Ναυτικ6ν εστασίασεν και ο μισ6ς στρατός

επολέμα τον άλλον μισόν. Το κίνημα εξελίχθη εις καθαρόν εμφύλιον πιSλεμoν ενιSς φυτο­ ζωούντος Στρατού. Εκεί είχαν καταντήσει οι πολιτικοί τον ΣτρατιSν και το Έθνος! Αλλά το κίνημα αυτ6 διετράνωσε αυτό που ήτο κοινόν μυστικόν. Η επιστράτευσις απέ­ δειξε κατά τον πλέον τραγικό αλλά και κωμικ6 τριSπo την πλ11ρη αοπλίαν των Εν6πλων μας Δυνάμεων.

Ο στρατιSς μαςήτο κακοδιοικούμενος, με ανύπαρκτον οπλισμ6ν και πειθαρχίαν, με πλή­ ρη ανεπάρκεια υπηρεσιών εφοδιασμού και ιαΤΡΙΚ1Ίς περιθάλψεως. Βτο εντελc6ς ασήμα­

ντος ως μαχητική δύναμις, 6χι μ6νον δια να αντιμετωπίσει εχθρικιSν στρατόν αλλά ακόμη και δια πολεμήσει μεταξι) του! Ο Ναύαρχος Σακελλαρίου αναφέρει ειςτο έργο του "Η Θέσις της Ελλciδος εις τον Δεύτερον Παγκόσμιον Πόλεμον": 'Άι ανάγκαι μας ήσαν παμμέγισται. Αρκεί να αναφέρω ότι κατά το κίνημα του

1935, τέτοια ήταν η στρατιωτική και αεροπορική γυμνότης μας,

ώστε το Κράτος ήτο ανίκανον να κινητοποιήσει δύο Μεραρχίας που εσχημάτισεν εξ' ε­

πιστρατεύσεως δια να κτυπήση τους επαναστάτες και οι υπεύθυνοι αξιωματικοί έτρε­ χαν εις τα εμπορικά των Αθηνών δια να αγοράσουν και κουβέρτες ακομη δια τον στρα­ τόνο Η δε αεροπορία μας εζητούσεν ως επαίτης απο την Γιουγκοσλαυία να μας δανείσει μερικά αεροπλάνα"! Αλλci και α ΣτρατηγιSς Αλ, Παπciγας εις το έργον του "Ο Ελληνικός Στρατός και η προς πιSλεμoν προπαρασκευήν του"

(1945 σελ. 72):

'Άι αποθήκαι επιστρατεύσεως ήσαν κεναί και μέχρι τοιούτου σημείου κεναί, ώστε, ως

θα ενθυμούνται εισέτι πολλοί, εδέησε να επιταχθώσι κλινοσκεπάσματα από τα εργο­ στάσια των Αθηνών όταν τον Μάρτιο του

1935 απεστάλη το

10ν Σύνταγμα Πεζικού εις

τον Στρυμώνα δια την καταστολήν του κατά την εποχήν εκείνην εκραγέντος στασιαστι­ κού κινήματος και εδέησε προς τον αυτόν σκοπόν να δανεισθώμεν ολίγας δεκάδας βομ­ βών αεροπλάνων απ6 τους Γιουγκοσλαύους. Το στράτευμα εστερείτο των στοιχειωδε­ στέρων μέσων δια μιαν εκστρατείαν". Αι αντίπαλοι παρατciξεις Κονδύλη και Καμμένου είχαν καθηλωθεί cingaXTE; η μία εκα­ τc~ρωθεν της ciλλης εις τον ΣτρυμιSνιι. διι)τι εστεοαύντο Βλημciτων!

Η καταστολή του κινήματος εξετελέσθη τελικι6ς από τον lωciννην Μεταξά, α οποίος ορ­ γάνωσε την καταορέουσαν κυβέρνησιν, ορκιζcSμενος Υπουογ6ς άνευ χαρτοφυλακείου, Οι

66

Ιωάννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

κινηματίαι Καμμένος και Βεντήρης μετά την καταστολήν, παρεδόθησαν εις τους προαιω­ νίους εχθρούς μας Βουλγάρους, ενώ οι κινηματίαι του Ναυτικού με τον Βενιζέλον κατέ­

φυγαν εις τους Ιταλούς και την Ιταλοκρατσύμενην,τότε Δωδεκάνησον, και τα πολεμικά μας πλοία παρέμειναν αδέσποτα μέχρι που τα έφεραν οι Σημαιοφόροι των εις την Ελλάδα. (Αυτό το θλιβερόν επανελήφθη δυστυχώς το

1973 με το αντιτορπιλικόν "Βέλος" απcS τον

απαράδεκτο ήρωα της Μεταπολιτεύσεως Παππά) Να ποία ήτο η κατάστασις λαού και στρατού. Αυτά έναν

XQcSvo προ της 4ης Αυγούστου

και πέντε έτη προ της 28ης Οκτωβρίου! Ούτε δύο Μεραρχίας δεν μπορούσε να ντύσει ο

ΣτρατcSς μας! Ο Σπ. Μαρκεζίνης εις την ''Ιστορίαν του αντλών πληροφορίας προσωπικώς από τον Παπάγον συνεχίζει: "Συλλογές ιματισμού υπήρχαν μόνον δια δύο σώματα Στρατού, κράνη για ένα Σώμα και με έντονη προσπάθεια, περί το τέλος του

1935 υπήρχε στοιχειώδες υλικόν δια τρία 10 χιλιάδων κτηνών, δεν υ­

Σώματα Στρατού. Επί προβλεπομένης εν ειρήνη δυνάμεως

πήρχαν παρά 4 χιλιάδες και αυτά γέρικα. Επίσης δεν υπήρχαν καθόλου στρατιωτικά α­ ποθέματα ασφαλείας τροφών, νομής και καυσίμων".

Πλήρης ανεπάρκεια εις cSλους τους τομείς. Στο μεταξύ οι Βούλγαροι εκμεταλλευcSμενοι τον Εμφύλιον και την αοπλίαν μας παρολίγον να μας επιτεθούν αλλά τους συνεκράτησαν οι .... Τούρκοι! Ο Αλ. Παπάγος μελετών ως Α.ΓΕΣ την κατάστασιν συνειδητοποιεί 6τι: "... Ουδείς σκοπός και ουδεμία βάσις είχεν τεθεί εις την στρατιωτική ν προπαρασκευήν της Χώρας εκ μέρους των υπευθύνων πολιτικών μέχρι του έτους 1936" ενώ όταν έψαξε δια την ακολουθητέαν στρατηγικήν πολιτικήν του Κράτους μέχρι τ6τε, εσημείωσε: "Ουδαμού εύρον τι το σχετικόν" Προς το τέλος του

1935 οι Αρχηγοί των Επιτελείων προέβησαν εις υπόμνημα με ημερο­

μηνίαν 8-10-1935. Το υπόμνημα προς την κυβέρνησιν κατέληγε με τον εξ11ς δραματικό τό­ νο: 'Ή Ελλάς ασφαλώς δεν είναι υπολογίσιμος ούτε από φίλους ούτε από εχθρούς"! (Χασαπίδης α. ΓΕΣ.

- Οικονόμου α. ΓΕΝ - Γαζής α. ΓΕΑ).

Εις δε, την εκδοσθν της Διευθύνσεως Ιστορίας Στρατού (ΔΙΣ) του ΓΕΣ (Γενικού επιτε­ λείου Στρατού): "Η προςπ6λεμον προπαρασκευή του Ελληνικού Στρατού

1923 - 1940" (σελ.

21) αναφέρεται: "Κατά την επακολουθήσασαν, την Συνθήκη της Λωζάννης πενταετίαν,

διετέθησαν περί τα 2 δισεκατομμύρια δρχ. από δε του τέθη εν

(1)

εισέτι δισεκατομμύριον

δόσεως (σελ.

1923 - 1928, 1929 μέχρι του 1935 (Εξαετία!) διε­

... " εις δε την "Γενικήν ανασκόπησιν" της ως ιχνω εκ­

137) καταλήγει:

"Κατά το χρονικόν διάστημα μέχρι του έτους

1935 ΕΛΑΧΙΣΤΑΙ κατεβλήθησαν προ­ σπάθειαι δια την προμήθειαν πολεμικού υλικού παρά τας μεγάλα ς ελλείψεις ( .... ) από της συνθήκης της Λωζάνης μέχρι τέλους του 1935, ήτοι επί ολόκληρον δωδεκαετίαν εί­ χον διατεθεί περί τα τρία (3) εν όλω δις. δρχ. (... ) Η θητεία ηλαττώθη εις τους 14 μήνας ί­ να καταλήξει τελικώς δωδεκάμηνον (12μηνον)".

Μειά ιην 4ην AUYOlJOIOU Είναι εύλογον λοιπc)ν το εριΩτημα το οποίον θα προκύπτει αυτομάτως εις τον αναγνιιJ­

στην. Πώς τcSTε η Ελλάς μ6λις

4 έτη περίπου

μετά, παρέταξε ένα Στρατό

711.000 ανδΡ(JJν, 67

Μάνου. Ν. Χατζηδάκη

15 Μεραρχιών και 5 Σωμάτων Στρατού, νικώντας μίαν πανίσχυρον αυτοκρατορίαν και α­ 1940,

ντιμετωπίζοντας αξίως και δευτέραν; Πως η Ελλάς παρέταξεν τοιούτον Στρατόν το

εξευτελίζοντας τις δύο μεγαλύτερες πολεμικές μηχανές της εποχής την ώρα που όλη η Ευρώπη δεν είχεν ανθέξει παρά ολίγες ημέρες; Από την ανωτέρω επίσημον έκδοσιντου ΔΙΣ-ΓΕΣ (σελ.

19) διαβάζομεν:

"Γενικώς, η προς πόλεμον παρασκευή της Χώρας ηκολούθησεν βραδύτατον ρυθμόν και μόνον απ6 του έτους

1935 κατόπιν της ενάρξεως του Ιταλοαιθιοπικού πολέμου και ιδία α­

πό της αναλήψεως της κυβερνήσεως υπό του Ι. Μεταξά ήρχισαν να λαμβάνονται σοβα­ ρά μέτρα με προσπάθειαν όπως κερδηθεί κατά το δυνατόν ο απωλεσθείς χρόνος". Και συνεχίζει εις την "Γενικήν ανασκόπησιν" (σελ.

137): 1935 και ιδίως από της αναλήψεως της κυβερνήσεως υπό του Ι. Μεταξά την 4ην Αυγούστου 1936 άρχεται πυρετώδης και πολύπλευρος προσπάθεια, ή­ τις βαίνει με αύξοντα ρυθμόν μέχρι Οκτωβρίου 1940 ότε εξερράγη ο Ελληνο'ίταλικός "Από του τέλους του

Πόλεμος. Κατά το χρονικόν τούτο διάστημα διετέθησαν περί τα δεκαέξ(16) δισεκατομ­ μύρια δρχ. δια τας ανάγκας του Στράτου ξηράς! Εγένετο η προμήθεια πολεμικού υλικού, συνετελέσθη η οχύρωσις της προς Βουλγαρίαν

παραμεθορίου ζώνης και άλλων περιοχών, εβελτιώθη το δίκτυον συγκοινωνιών, συνε­ πληρώθησαν οι στρατωνισμοί των εν ειρήνη μονάδων, προωθήθη η εκπαίδευσις εμψύ­

χου υλικού και γενικώς κατεβλήθη πάσα δυνατή υπό τας συνθήκας προσπάθεια όπως ο Ελληνικός στρατός κατάστη αξιόμαχος".

Σεβασμ6ς και δέος κατέλαβε ολόκληρο το Στράτευμα 6ταν εις τας αρχάς του

1936 ο πα­

λαι6ς Στρατηγός και μέγιστος επιτελικ6ς νους ανέλαβε το Υπουργείον Στρατιωτικών. Κάθε στρατιωτικός παραγοντισμ6ς εκηδεύθη και όλοι επειθάρχησαν. Απ6 της πρώτης, δε, στιγμής άρχισε το παραγωγικόν του έργον. Ενδεικτικόν είναι ότι η τελευταία επιστολή του Ελ. Βενιζέλου, πανηγυρίζει την τοποθέτησιν του Μεταξά εις το Υπουργείον και ζητω­ κραυγάζει υπέρ του Βασιλέως. Δυο εβδομάδες μετά απέθανε. Ύστερα από λίγο καιρό ο

Μεταξάς ανέλαβε Αντιπρόεδρος της Κυβερνήσεως Κ. Δεμερτζή και μετά τον θάνατον του τελευταίου, τον Απρίλιον του

1936, ορκίσθη Πρωθυπουργ6ς, κρατώντας ταυτοχρόνως και

το Υπουργείον Στρατιωτικών. Το πρόγραμμα της Κυβερνήσεως του, δια τους εξοπλισμούς ήτο μεγαλειώδες. Εθέτοντο αι βάσεις δια την εξ' αρχής ανασυγκρότησιν και δημιουργίαν Στρατού αρτίου και εξοπλισμένου. Ουσιαστικώς όμως, το έργον εκκίνησεν μετά την κήρυξιν υπ' αυτού, του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου

1936. Μέχρι τ6τε πάσα κίνησις προσέκρουε εις τον κομματισμόν.

Καθ' όλην την διάρκειαν της διακυβερνήσεως της Ελλάδος υπό του Ιωάννου Μεταξά,

ούτος διετήρησε τα Πολεμικά υπουργεία και εφρ6ντισε προσωπικώς δια την πλήρη ανα­ διοργάνωσιντων Εν6πλων Δυνάμεων.

Δεν παρέλειψε δε να διακηρύττει την ανάγκην αυτήν εις τον λαόν. Την 12ην Απριλίου

1937 σε λόγον του προς τον εμπορικόν και βιοτεχνικ6ν κ6σμον εξηγούσε τους λόγους που η Εθνική Κυβέρνησίς του, έθετε ως πρωταρχικόν σκοπό την Εθνικήν Άμυνα λέγων: "Να μην λησμονείτε 6τι ήμασταν άοπλοι και ότι η Εθνική μας οντότης εξηρτάτο από την καλωσύνην και το έλεος των άλλων .... " Και επειδή: "Τον στρατ6ν μας τον θεωρούμε ως την μεγάλη ασπίδα η οποία καλύπτει το

σώμα της Πατρίδος" περιέγραγφε με μοναδικό τρόπο την πρωταρχικήν ανάγκη των εξο-

68

φ

lωcχννης Μεταξάς Πορεία προς την Δόξαν

1936-41

πλισμών μας: ''Η Ελλάς είναι μία ωραία παρθένος, την οποίαν στολιζομεν με όλα τα στο­

λιδια τα οποία της πρέπουν, αλλά πρώτα της δίδομεν εις το χέρι της την λόγχην την α­

σπίδα και την περικεφαλαίαν της Αθηνάς. Και όταν έτσι της δώσωμεν το ύφος της Θεάς, τότε πλέον θα την στολίσωμεν και με τα μικρότερα στολίδια". Ο Ιωάννης Μεταξάς, είχε προβλέψει, ότι επέκειτο Παγκόσμιος Πόλεμος και έκαμε το

παν δια να εξοπλίσει το Έθνος, ώστε να αντισταθή, εάν παρίστατο η ανάγκη. Τον Μάρτιον του

1938 εις την Καβάλα, ήτο εις θέσιν να λέει με υπερηφάνεια: "Εκείνο το

οποίον δύναμαι να σας βεβαιώσω είναι ότι η Ελλάς, ποτέ εις το μέλλον δεν θα ευρέθη α­ νέτοιμος, όπως της είχε συμβεί εις το παρελθόν". Την υπόσχεσίν του αυτήν, την ετήρησε. Όταν εχρειάσθη όχι απλώς δεν ευρέθη μεν ανέ­ τοιμοι αλλά πανέτοιμοι! Ενώ τον Απρίλιοντου

1939, όταν η Ιταλία εισέβαλε εις Αλβανίαν, ο Κυβερνήτης διευ­ ( ... )

κρίνιζε: "Πρώτος σκοπός η ασφάλε ια του Κράτους, από παντός εξωτερικού κινδύνου

Έπρεπε να αρχίσωμεν εξ αρχής την δημιουργίαν πολεμικών δυνάμεων, έργον επίμοχθον και δυσχερέστατον και διότι ο στρατός μας επέρασε περιπετείας

( ... ) εδαπανήσαμεν 10.000.000.000

Ελληνικέ λαέ, μέχρι της στιγμής 9.500.000.000 δρχ. και βαδίζομεν προςτα

δρχ. και πλέον. Αυτά δε όλα ήσαν χρήματα ιδικά σου, δεν μας εβοήθησε κανένας ξένος". Τελικώς, όπως είδαμε προηγουμένως, μέχρι τον Οκτώβριο του

1940, οπότε εκηρύχθη ο πόλεμος, η Κυβέρνησις Μεταξά εδαπάνησε εντός μίας 4ετίας 16.000.000.000 δρχ,. ένα­ ντι των 3.000.000.000 δρχ. που εδαπανήθησαν εις ολόκληρον την προηγουμένην 12ετίαν από τας προηγουμένας κυβερνήσεις!

/\Αλά ας προχωρήσωμεν εις μίαν πιο αναλυτικήν περιγραφήντης μεγάλης και εργώδους

προσπαθείας του Μεταξά δια την πολεμικήν μας προπαρασκευήν.

Σιραιός ξηράς 21 μήνας και εν συνεχεία εις 24μήνας! 1936, όλαι οι στρατιωτικού ενδιαφέροντος οδοί

Η θητεία από της πρώτης στιγμής ηυξήθη εις

Από τον Σεπτέβριον του

της

Μακεδονίας, της Ηπείρου και της Θράκης εχαρακτηρίσθησαν ως Εθνικαί. Τον Οκτώβριον του

1937, δια πρώτην φοράν,

μετά από χρόνια, διεξήχθησαν, εκτεταμένα γυμνάσια του

Στρατού, εις Μακεδονίαν. Αντλών πληροφορίας από τον Παπάγο αλλά και άλλους Επιτελείς, ο Μαρκεζίνης αναφέρει: "Ο αριθμός των ανδρών από

60.000 ανήλθε εις 63.000 Ταυτοχρόνως, για πρώτη φορά ε­

λαμβάνοντο μέτρα οργανώσεως εις το εσωτερικό της Χώρας για την περίπτωση πολέμου, κατεβάλλετο δε κάθε προσπάθεια, για διατήρηση υψηλού ηθικού στον Στρατό. Οι ασκή­ σεις επυκνώθησαν και τον Οκτώβριο

Σέρρες,όπου έλαβαν μέρος

(1937), 12.000 άνδρες!

έγιναν μεγάλης εκτάσεως γυμνάσια στις

Για τον επανεξοπλισμό της Χώρας παραγγέλθησαν αντιαεροπορικά πυροβόλα στην Γερμανία, τυφέκια Μάουζερ στο Βέλγιο, καθώς και μηχανοκίνητα και μέσα αμύνης κατά

πολέμου αερίων. Σημαντικό βήμα έγινε την εποχή εκείνη για την αναδιοργάνωση του Πυριτιδοποιείου

( ... ). Τα ποσά που διετέθησαν για την ενίσχυση των Ενόπλων Δυνάμεων ( ... ).

ήταν αξι6λογα για την εποχή, συγκρινόμενα με όσα διετέθησαν στο παρελθ6ν

Δια την πληρότητα των πυρομαχικών μας και το Πυριτιδοποιείον, ο Ναύαρχος

69

Μ(Χvου. Ν. Χατζηδάκη

Σακελλαρίου, συμπληρ