206107327-Δημήτρης-Κιτσίκης-Ιστορία-του-Ελληνοτουρκικού-χώρου-1928-1973.pdf

ΒιΒΑιοτιοΛειοΝ

τι­ι:”εετιΑε..·Γ|ΟΛ|Τ|ΚΗ & |ΣἹὉΡ|Α

ι̃5 /έ

 ωκΜἑ

ῇ

Ἱστορία

ιιιέλιοιταλειο ΤΗΣ «ΕΣΤΙΑΣ» ΠΟΛΙΤΙΚΗ & ΙΣΤΟΡΙΑ 15

του̃ Ἑλληνοτουρκικου̃ χῶρου ἀπὸ τὸν Ε. Βενιζέλο στὸν Γ. Παπαδόπουλο (Ι9Ζ8­Ι9Ἰ3)

ι Ι

ΣΤΗΝ ΙΔΙΑ ΣΕΙΡΑ 24 'Ιουλίου 1974:

›

'Η επιστροφη στη δημοκρατία καί τα .

προ­

βληματα της.

,.

3

› τ

Πλουμίδη Μανοὑσου: Ἡ 'Ελληνοτουρκικὴ κρίση. 'Ελλας καί Τουρκία, ένα πρὀβλημα συμβιὼσεως.

Σαχαρωφ Ντ. Ἀντρέι: Ἡ χώρα μου κι ὁ κοσμος. 4. Σαρδελῆ Κώστα: Μέρες τῆς Σιβηρίας. 5. Κιτσίκη Δημητρη: Ἑλλὰς καί Ξένοι 1919­1967. Κιτσίκη Δημητρη: Συγκριτικὴ ἱστορία 'Ελλαδος καί Τουρκίας στόν Ζθὸ αἰῶνα. Κ. Μ. Γουντχἀουζ: Ὁ πόλεμος της Ἑλληνικῆς ανεξαρτησίας. Μετάφραση Α. Βλάχου.

­

Θεοδωρου Α. Κουλουμπη̃: Προβλήματα Ἑλληνοαμερικανικῶν σχέσεων. 'Ανασταση Π. Παπαληγούρα: Ἱ­Ι Ευρὀοπη τῶν Δέκα. 9 ΙΟ. Χρηστου Φιλιππίδη: Τομές. 11. “Αγγελου Σ. Βλάχου: Δέκα χρονια Κυπριακου̃. 12. Σαράντα χρονια αργότερα. Ἑμανουέλε Γκρατσι: Ἡ ἀρχὴ του̃ τέλους. Μετάφραση: Χρ.

Ι

Φ.

ί

Γκίκα. 'Αλέξανδρου

Λ.

Ζαοὐση: 'Αναμνησεις (1933­1944)

ἑνὸς

'Αντιἠρωα βῖ

ι

ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ

ΔΗΜΗΤΡΗ .ΕΙΞΣΙΕΕΙΣΩ

­

Καθηνηωυ̃ Ἱστορίας ,ῶν Διεθνών Σχέσεων

Ρτοραἔαπαε ετ ρτεεεἱοπε επ ραΙἱΙἰααε ἰπΙει·παιἱοπαΙε. Ι.α Οτὲσε ετ Ρε­ εεε τενεπα̃ἰεατἰοπε α Ια Οοπβτεπεε αε Ια Ραἰκ, 1919­Ι 920 σελίδες. 537 1963, Ρτεοεε, είε ιιιιἰνετεἰτεἱτεε τἰε, Ρτεεεεε

­

Ι.ε ι·ὸ`Ιε ιἰεε εκρεττε ιὶ Ια Οοτυὔεεπσε είε Ια Ραἰκ είε Ι 9! 9. Οεετατἰοπ Οττεκνε, Εἀἱ­ α̃ι̃υιε ιεσἢκοετατἱε επ ροΙἱι°ἰαιιε ἱπι°ε›·πα2ἰοπαΙε

­

τἱοηε ἀε Ρ Πτιἰνετεἰτἐ ὀ° Οίτείνε, 1972, 227 σελίδες.

του̃ Πενεπιωημἰοο τη̃ς °οτ±αβας.

.Ι

Ιστορια 'Ελλη̨χοτουρκικου̃ χώρου του̃ Μ­ ­±­ὅῖ

ΙετειηΒιι1,

καὶ αι.

Ἡ

Δυνάμεις.

χεἴα του̃ Ἑλληνικου̃ 'Υπουργειυ̃υ Ἑξωτερικω̃ν 1936­1941

Άθἠνα, Ίκαρος, 1974, 164 σελίδες.

­

­

ἀρ­

Ἑλλὰς καί ξένοι, 1919­1967. Ἀπὸ τα ἀρχεϊα του̃ Ἑλληνικου̃ Άθἠνα, Ἑστία, 1977, 223 σελίδες. 'Υπουργεῶυ Ἐζωτερικω̃υ

Συγκριτική Ἱστορἀι Ἐλλαδος καί Τουρκιι̃ις στὸν 206 αιι̃ύνα Άθἠνα, Ἑστία, 1978, 314 σελίδες. π

Ὁμφαλὀς. Ποὑμια

­

Ἀθἠνα, Κέδρος, 1979, 62 σελίδες.

­

Π

Ε

ΚεγηεΙ‹ ΚἰίερΙετ, 1974, 262 σελίδες. (Ιη ἔκδοση: Ιετεη1›ιιΙ, Μεγὀειπ Νεετἰγεί, 1964). Υππαπ ρτοραἔαπααει

.τον

Ι

7

ερ

­­Ξβῖὲεἡε'

­ 7­(Ξ­εε

ο°

.Ι ΙΜ

Ο

Ο

±±±±±::.1;;εεεεε>ε±×εἶε±±·±±ε±··±ε·ε·±×είε±Ιε×­«ω.±εε.:›Ι­ει»

Μ

(Ι928·Ι973)

Ι

Ι

Ι

.Ι

×~

ῖ

Ι

ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΝ ΤΗΣ «ΕΣΤΙΑΣ» Ι. Δ. ΚΟΛΛΑΡΟΥ & ΣΙΑΣ Α.Ε. ΑΘΗΝΑ

Βπη̨η̃!

..\

04"

!.^ο* ΙΙ

\ἐ­Φ

­Ώ

σὲέ Ιβ Στη̃ μνἠμη·του̃ πατέρα μου Νὑσου Κιτσύση ε

ἔ®ι·ξὶ` Ή”

°ἶ

­Ι

±

ι̃

Ὁ

6

ΙΩΝ

Χ

\

ΔΝΤ

Ι

Ι

Ἡβλ. εισἱ ...._..­..............°.."ωΜ­Ωω"­ωη̨··

.

Ρ

ΕΞΩΦΥΛΛΟ

ΕΡΓΟΤΕΛΗΣ ΛΟΥΚΑΚΗΣ ΣΤΟΙΧΕΙΟΘΕΣΙΑ

ΦΩΤΟΣΕΤ Ε.ΤΙ.Ε. ΕΚΤΥΠΩΣΗ

ΑΔΕΛΦΟΙ Α. ΡΟΜΠΟΛΑ Ιὶ.Π.Ε. © Ιυ̃γ αΗΘ8ὶἰ8»

Ι98Ι

ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΝ ΤΗΣ «ΕΣΤΙΑΣ» Ι. Δ. ΚΟΛΛΑΡΟΥ &. ΣΙΑΣ Α.Ε. ΣΟΛΩΝΟΣ 60 ­ ΑΘΗΝΑ Ι35

.ΟΖ

ἔ# 'Φ

ε·›ἑ2›ἑ#=· › ~ ' ε › αυτη απόβαση, θα εἶχε κατεβει στο Αἰγαιο, παλι τιποτα δεν θα ειχε _

_

υ

ν

_

ν

_

_

_

_

_

_

7

¬

_

'Β'

±

¬

θ' ελλ› .Π › ,‹'7Η , ηνα Μις. .Φεβρουα α. αξει ραγμω̨ι 0 .νΈεν,εφταἶε σῖην ριου 1941 για να προτεινει τις τρεις μεραρχιες του και την τεθωρα­ κισμενη ταζιαρχία του, καί η μεταφορα αὐτῆς της δυναμεως αρχισε _ . στις 5 Μαρτιου. Εαν παραδεχτουμε οτι με περισσοτερη σπουδη θα _

_

ε

ε

±×

5

9

_

Το 1940­1941, ακομη και αν η Αθηνα εἶχε πεισθει οτι, για τόν άτων σῖὴν Έλλάδα ,ταν ἕ­ ουσἱα ά γλικῶν

Χίτλερ ἡ

__

_

_

_

_

·

_

ἶαι να̨ εππραπει καἶ αυζ περισσοτερους ἀνδρες ως δευτερης μεραρχιας να τον τον τροπο σε μΤΕορἶ›υσα\ἰ να Ιἶερδηθουἶ/ μερικεἔ μερες

Καἶαφθαἶῖουῖσῖἶ) μετἶοποἔριν (Ψχισει γερμω̨ικη επιθεση. τι οσον αφορα την τριτη, οπως ειδαμε, αποφασίστηκε τελικα

_

διοδ

να πα­

ραμείνει στην ἔρημο για να αντιμετωπίσει την επίθεση του̃ Ρόμμελ

­­ οἱου̃δυναμεις αυτες ἦταν σε τετοιο βαθμό ανεπαρκεῖς ὥστε δεν σαν καθόλου νὰ βα ὐνουν Μ. πλἀσῖι ἔστωακαί ιὰ νὰ μ

ρ

.

.η

.

ι

γγ

,

9

προκαλεσουν μια σημαντικη καθυστερηωι̃ στη γερμανικη προελαση­ Ὁ Χἰτλῳ' ἐξἀλλοιγ ἦῖαν πολὺ καλά πληροφορημἑνος γιὰ τὴν αδυναμία του̃ βρετανικου̃ ἐκστρατευτικου̃ σώματος καί σχετικα μὲ

τίς τακτικες του κινησεις, καί ηθελε να πιασει τους Άγγλους στην

Μα

ε ὐπη̃ „ , ιε Με πραγματικα Σ° ._ τι ζωὴ ὁ„ Μειαεα̃ , της. Ως ανθρωπος του ανατολικου κόμματος παντοτε εἶχε αισθαν­ θεῖ συγγένεια με τη γερμανικη κοινωνία καί τη γερμανικη ψυχη. Άλλα αὐτό δεν σημαινε πως θα δεχόταν να συνεργαστεί μὲ τόν κα­ τακτητη της χωρας του. Αυτοί που ἰσχυρίστηκαν τό αντίθετο συγ­ χἐουν πατριωτισμό καί αγγλοφιλία Παντως ὁ Μεταξας ἔγραιμε στό ημερολόγιο του, στίς 30 Δεκεμβρίου 1940: ‹‹Τηλεγραφημα τελευ­ ταἴον Ραγκαβῆ Μα̃ς συμβουλεύει προσπἐσωμεν εἰς Χίτλερ καἰ ζη­

πωἰ”ἶιῖΣκἰ”ιἶἔ,ἶἶίἶἐἶξἔίἶἰίῖ,σἔἶξκἔ?ιῖ,ῖἐῖ.ἔ”ἑΖ ιδιἔν μαχους τους, ὰ Κ νν ΟΕ) Κ _ . [ ΘΓ ΕΠἩΠΜΠ Ο Μαρτκἶυ 1941· « Η ._ Βερολινοα της 248€ ὀθἴ ννθῇῃῃθοω] εδωσε στον στρατιωτικο ακολουθο [της Γερμα­ του νίαέη̨̃ίν στην Ουασιγκτον, τις κατωθι οδηγιες για τις συνομι «Οι Αγγλοι εχουλθ 'ακα γην γνωμη μαθω 30·000“ΔΟ·0Ο0 ανδρες δυναμη αυτη περιλαμβανει ῖπηγ Εἶγλθδοϋ αυτηαη σἶιγμη. εκτος των στρατευματων ασφαλειας που φυλανε τις εγκαταστασεις

τησωμεν εἱρηνην πρὸς Ἱταλίαν δηλαδη ν' ατι ασθῶμεν ”Αλλως μ. . . , .. .. . ¬ . . λεγει, θα μας επιτεθη η Ιερμανια. Εἶναι μωρος και κακοηθης››. (Ἐνθ' αν., σ. 549). Σημειωτέον ότι ὁ αδελφός του̃ πρεσβεως της Ἑλ­ ” Ϊ λαδο ό Βε ολίνο, ὁ στ α ` Ν 'λ Ρ ” , παντςεσἔνο ρὲ Γε ανίδαρ ἔῖη̨ἴἕἔποῖο Ξςἶςενἰ/ὸκαΞ1)ἶκπῖΡ ἘΙἘΪ η ης γ ργ 9 γ 9 ρ μ 9 μ ρμ κεδονίας στην πρωτη κατοχικη κυβερνηση του̃ στρατηγου̃ Γεωρ­ Δεκεμβ ίου Ι9 41 16 γίου Τσολἀκογλου ἀπὸ Ιης Μαΐου έ

τῶν ἀεροδρομίων _­ μία ἢ ὁὺο μεραρχίεα̨ Αὑστραλῶν καἰ Νεοζπ όθεσ τῶν ”'Α γγ λων εἶναι, πιθανῶς › να παρεμποδί­ λ δδ ι ”Η . _ _ „ αν ωΐ πρ η που σουγ τη γερμθνυἶη ιιρυελαση στο υψος του ορεινου φραγματος Ολυ πο π ο βο ειοδυτικα Καλο θα ταν να ” ε μ ρ 9 _ ρ_ .' η. κτεινεται απο τον ἐμφανιστεῖ στἰς Ἱἱνωμενες Πολιτείες η αγγλικη στρατιωτικη προ­ ”Ελλ'δ όσο ίνεται πιό σ αντικ' καί κατα συνε­ ` 'θ . Ϊι̃μ ,η . σπα Βια στην α α_ πεια, οἱ κακόβουλες αυτες αγγλικες εκθεσεις να γινουν πιστευτες στην Ἀμερικη. "Οσο πιό μεγαλη εἶναι η διαδιδομενη ἐπὶ του̃ θεμα­

_

_

_

3

3

3

_

9

9

Π2

μ χ

η

ρ

·

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

8

_

_

_

9

113

τος άγγλικὴ καυχησιολογία, τόσο πιό άποτελεσματικὴ θα είναι ὴ ῆττα Έουἑ στό επίπεδο τὴς προπαγάνδας». (Βοστιηιειπε υπ Οεκιπαπ Ροκεὴςπ Ροἰἰσν, 1918­1945, σειρά Δ”, τόμος 12ος, Ουάσιγκτον, Θ­ΡΦΟ­ι 1962, σ­ 349).

Κάτω άπ® αυτες τις συνθη̃κες, οἱ ἐνδοιασμοί καί ὴ «παρεςὴγηση», πράγματα για τά ὁποῖα έγινε τόσος λόγος άργότερα, όσον άφορά τὴν έκλογὴ τὴς βασικῆς άμυντικη̃ς γραμμῆς, δεν έχουν παρά δευτε­ ρευουσα σημασία έπρεπε νά ἐκλέςουν μεταξυ τὴς γραμμη̃ς του̃ Άλιάκμονος ποταμου̃, αὐτὴν που ­περιγράφει τὸ παραπάνω γερμα­ νικό μνημόνιο καί νά ἐγκαταλειφθεῖ συνεπώς ἐκ τῶν προτέρων ὴ Θεσσαλονίκη, ὴ νά καλυψουν τὴν πρωτευουσα τὴς Βορείου Ἑλλά­ δος που βρισκεται βορείως αὐτῆς τη̃ς γραμμὴς αν και αυτες οἱ ὐπεκφυγες εἶναι χαρακτηριστικές τὴς ἐπίμονης ψευδαισθὴσεως, τό­ σο άπό ελληνικης όσο καί άπό βρετανικῆς πλευράς, ότι ὴ Γιουγκο­ σλαβία θά προσχωροὐσε στό άγγλικό στρατόπεδο. «Μείναμε συμ­ φωνοι, γράφει ό ίΗντεν, ότι εἶναι αδυνατο νά κρατὴσουμε μιά γραμ­ μὴ που νά καλυπτει τὴ Θεσσαλονίκη, εκτός άν οἱ Γιουγκοσλάβοι έμπαιναν στόν πόλεμο». (Α. Εοοη. ἔνθ' άν., σ. 207).

­

_

Θκεεσε, Λονδίνο, Ηεττἱεοτι. 1943, σ. 5). Ένα άλλο κυβερνητικό έν­ τυπο του̃ 1946, με άφορμὴ τὴ Συνδιάσκεψη τὴς Είρὴνης εκείνης τὴς χρονιάς (Εεε εαοτη̨̃ῖσεε τἰε Ια (Ρκὲσε ρεπτἰαπτ Ια ἔαεκκε, Ζ94Ο­ ι9 σ· 2τ)·

ὑπη̃θἔε 9 ἡνὲῖηἐ ὲνὁἐ ἐθνικου̃ κ9μμ99ν1­ αλλα οἱ στρατιωτικές του ίκανότη­ στὴν αγροτια, βασισμένου σμου̃ τες δὲν συνοδεύονταν με πολιτικὴ ἰδιοφυία καὶ γι® αύτὸ απέτυχε. η ιστορια συμπεραίνει ο συγγραφεας «Κι από τὶς δυο πλευρές Έῆἔ Ἑλλἀδοἑ παμαμορφὼνεωμ μὲ βκμὶὀλι· Γιὰ νὰ μπορέσει νὰ ξα­ ναγεννηθεῖ, ακαταπαυστα ψαχνει το δικο της πρόσωπο μέσα σε μωσαϊκὸ μπερδεμένο από τὶς απατες τῆς ἐπαναστατικης ταξεως καὶ τῆς αντιδραστικη̃ς ταςεως που αλληλοσυμπληρωνονται» (σ. 473).

Ὁ Άρλι̃ἐ Βελομχιὼῃι̃ἐ

­

5

τητα του̃ Ἑλληνισμου̃, δέν σταθηκαν στεῖρα «δεξια» η «κέντρο». Ἑνῶ πολεμησαν με ξιφοο ­τον κομμοοιαοαοα αιλου̃οαν για «γοωοα κονομικὸ η ελληνικο οοοιολιομο» καὶ δὲν ταοαςαν τὴν οἱκονομίο με τὸ έθνος. Δεν ξερω αν ο οοοο «ὲθναςῶο αοιαβλατοο αοιοτεοα» ημπορεῖ ν® αποδωση τὴν βαθύτατα ἑλληνικὴ καὶ ἐθνικὴ ὔπαρξι των νέων της γενεας μου ποὺ αναστησαν τὸ Μακκαβαϊκὸ πείσμα του̃ Ἱωνοέῖ Δραγουμη σ" ένα πλαίσιο βαθύτατα προοδευτικό. Ξέρω πὼς τα πνεῦμα του̃το ὁλοιμύχως θα χειροκροτου̃οο ο Άχἑξανοοοα Πα_

Ὁ Ἄμηἐ καὶ

ἀνμὀτεἐ

Έ99 ἔπεσμν

θύματα Τῆἐ «ἀφημημἐνηἐ ἐπμ·

ναστἀσεως» ὑττανορευμἑνης ἀπὸ τονη ξένους· Το κομμουντσττκὸ κομμα μττημξε παντα στην Ελλαδα μικρη μειοψηφία: κατα μέσο όρο τὸ 10% τῶν ἐκλογέων. Ἀπὸ 5,8% που ηταν στὶς εκλογες του̃ 1936 εφτασε στα Ι1,8% των ιμηφισαντων

παναστασίου» (σ. 300). Οἱ αλλοι. οἱ «αγροκομμουνιστές», αὐτοὺς πού θα ὁνομαζαμε ση­ μερα μαοϊκῆς κατευθύνσεως, ύποχρεὼθηκαν κι αὐτοὶ να σιγὴσουν για καιρο. Ἑνω οἱ πρωτοι καλως ὴ κακῶς δέθηκαν με το κο­ θεστὼς της έπταετίας του̃ 1967­1974. οἱ αγροκομμουνιστές τὴν ἴδια ἐποχὴ παρουσίασαν τὴ θέση τους σ" ένα βιβλίο Γ αλλου δημοσιο­ γραφου που ἦταν αφιερωμενο στον ῆοωα τοοοθ τον κομμοονιοτὴ ἀνταρτη τῆς Ἀντιστασεως. "Αρη Βελοοχιὡ­τα Ὁ Ἄοαο καταοαςα

­

Οἱ

­­

1964 ὑπὸ τὴ μορφη του̃ κὸμμμῖοἔ τη̃θ Ἑνίαίαἔ Δημοκραττκη̃ς Άρτστερα̃ς (Ε·Δ·/1·)· ΕΗ θεμματτκη αὔξηση τῶν ὀττα” δδυν του τὸ 1944, τὴν ἐποχὴ που τα κομμουνιστικό κόμμα εἶχε περί­

σῇἔι ἐκλονὲἑ

­

1199

που 350000 μέλη ἀντὶ τῶν 14000 ἐννενραμμἑνων του̃ 19369 ἑπτ­ τεὑχθηκε γιὰ ἕνα χμοντκὸ δτττστημμ χάρη στην ἐκμετττλλευση του̃ έθνικου̃ αἰσθηματος στὴ διαρκεια τη̃ς Άντιστασεως. Μετα τὸν πο­

στηκε για τυχοδιωκτισμὸ τὸν "Ιούνιο του̃ 1945 από την ηγεσία του̃ που ἦταν αφοσιωμένο χωριο οοοοο οτα Σοβιεακὴ Ένωση' Ὁ συγγραφέας τοϋ βιβλίοο οῖνοι τη̃ς γνὼααο οα ο Ἄρης μαλλον 1

ται ι

1

λεμο η έπανοδος τὴς συντηρητικῆς Δεςια̃ς εἶχε ως αποτέλεσμα μια προσωρινὴ διόγκωση τῶν ιμηφων τη̃ς Ε.Δ.Α.: «Ἡ νεανικὴ αγανα­ κτησις τροχοδρομηθηκε στὶς ἐκλογες του̃ 1958 είς τα Ζ4,3% τη̃ς ανατροπη̃ς». (Δημ. Τσακωνας, ἕνθ' αν.. σ. 299). Ὁ τρόπος με τὸν ὁποῖο τὸ κομμουνιστικό κόμμα αντιμετώπισε

ι65

τὴ διάρκεια της ἱστορίας του το μακεδονικό ζητημα, δείχνει ςεκάθαρα την αντίφαση μεταξύ τῆς χωρίς ὅιρους προσηλωσεως του πρὸς τὴ Μόσχα καὶ της ανάγκης να αύζησει τοὺς οπαδούς του, ἐκ­ μεταλλευόμενο τὸ ἐθνικὸ αἴσθημα. Στὴν ἑλληνικὴ Μακεδονία δ­ πως άλλωστε σημερα ακόμη στο βουλγαρικό καί γιουγκοσλαβικο

μοτονότηο της Δοττκη̃ο Θράκης, Θοοοολονικη, 1956). φτοοετ τοοο 110000,

τμη̃μα αὐτῆς τη̃ς περιοχη̃ἔ __ ὑπη̃ρχετ πρὶν ἀπὸ τὸ 1923= πληθιν σμος πού μιλου̃σε μια βουλγαρικὴ διάλεκτο καὶ τὸν ὁποῖο οἱ Έλλη­ νες ὀνόμαζαν σλαβομακεδονικό. Ἑπειδὴ μία από τίς σημερινὲς Δη­

Τὸ 1920, σχεδόν το 20% του̃ πληθυσμού ολόκληρης τὴς Ἑλλάδος οὲν ητον ἑλληντκο ωομποοιλομβμνομὲνηςτ και της Άνατολικὴς Θοοκηο ἀλλὰ χωοἱο την ποοτοχη τηο Σμοονηο). Το 1951 οἱ μοτονο„

μοκρατίες της Γιουγκοσλαβίας εἶναι η σλαβικὴ Μακεδονἰαι οἱ Γιουγκοσλάβοι ίσχυρίζονται πως αύτοἰ οἱ Μακεδόνες δεν εἶναι Βούλγαροι, αλλα ένας ίδιόμορφος σλαβικος λαός. Ἡ Βουλγαρία ὅ­ μως πού εμπιστευόταν τὸν «βουλγαρικό χαρακτηρα» τῶν Σλαβομα­ κεδόνων, ἐνθάρρυνε τὴ σύσταση ανεξάρτητου μακεδονικου̃ κρά­ τους ως ἐνδιάμεσο σταθμό προς πληρηἔνωση με τὴ Σοφια. Ἀπὸ τὴν ἐποχὴ πού η Ρωσία, στὸ δευτερο μισὸ του̃ 19ου αίωνα, εἶχε αφησει το ἑλληνικὸ άλογο για το βουλγαρικό, στὴν προσπά­ θεια της να φτάσει μεχρι τὴ Μεσόγειο, μια μεγάλη Βουλγαρία που να συμπεριλαμβάνει τὴ Μακεδονία (ακόμη καί τὴ Θράκη) η μια ανεξάρτητη σλαβικὴ Μακεδονία, εἶχε γίνει ὁ στόχος της βαλκανι­ κης της πολιτικῆς. Αὐτὸς ὁ στόχος παρέμεινε καὶ μετά τὸ 1917, καί ο Στωσν ἑίσθομου̃σο νο ποοσθοσον ἕνα νέο σλοβικο κοστοἐ στο Βαλκάνια μὲ ἔξοδο στὸ Αἰναῖο· Άκὀμη Καἱ σὴμερα ἡ Βουλγαρία παραμενει η εύνοούμενη της Μόσχας σ® αύτη τὴν περιοχη.

τητες δεν ξεπερνου̃σαν το 1,76% ολόκληρου του̃ πληθυσμού της χὡοοοη̨̃ ἐκ τῶν οποίων οἱ Τοοοκοι ἦταν το 1,17% (ἐνῶ Οἱ Κ0υ̃ρδ0ι ονττποοοωπεοοον οημεοον οττωο οἴοοηεο τοολοτχτοτον οιχ, του̃ ττλη­ θοομοο της Τοοοκίοολ Κατ ομωο δὲν ηταν η τοοοκμςη μειονότητα που ἐνδιἐφερε τὸ ΚΚ­Ε. οτλλο η ολοτβτκητ Τον °1οον1ο τοϋ 1924, στὴ Μόσχα, στὸ 5ο οονἑοοτο τηο Κομηοοντοττκηο Διεθνοῦς, ςητηθηκε απο τους Ἑλλη­ νεο οντοτοοοὼττοοο το κομμο τοοο ντ ἀνογνωρίσει τὴν ανάγκη ὅχι μονο τηο οοτονομἰοο τηο Μοτκεοοντοο ολλο κοἰ τηο Θοοκηο Ὁ ἔ­

Πάντως ἐὰν καὶ σἠμερα ἀκόμη ὑπἀρχει μακεδονικὸ ζήτημα στὴ Γι̃ουγκοσλαβία (εφόσον οἱ Βούλγαροι αδελφοί τῶν Βάακεδόνων τούς διεκδικούν), στην Ἑλλάδα ἔπαψε να ύπαρχει απο το 1923 λό­ γω τῆςνάνταλλαγῆς των πληθυσμῶν μεταξύ Βουλγαρίας, Ἑλλαδοἐ και Τουρκίας (βλ. δι. Ρ. Ι.ειαειε, Τηε Εκοἢαπἕε ο/Μίτιοκἰτίεε. Βπἰἕα­ κἰα, Οτεεεε ακα Τακἰτεν, Νεα Ύόρκη, Μεοιτιί11ευ, 1932). Δεν ύπάρ­ χουν πλεον αρκετοί Σλαβομακεδόνες στὴν Ἑλλάδα για να δη­ μιουργησουν ζητημα ανάλογο μὲ αὐτὸ των Κούρδων στην Τουρ­ Χίο· Σἠμοοο ἡ μονη σομπονὴἑ μσονοτλι̃ῖσ τῆἑ Βορείου Ἑλλάδος εἴ­ ναι οἱ Του̃ρκοι τη̃ς Δυτικη̃ς Θράκης που το 1955 ύπολογίζονταν στοὺς 1ΟΟ.ΟΟΟ περίπου (βλ. Κ.Γ. Ἀνδρεάδου, Ἡ Μουσουλμανικἠ

πού συνὴλθε τὸν κης Διεθνοῦς, τὸ 3ο ἔκτακτο συνεδριο του̃ Γοοἑμβοκττοο 1ο2λ¬οὲχτηκε ομοοονο το οονθημο τηο ὰνοξοοτη_

σε όλη

198Ο εἶχαν

Το 19139 η ἑλληντκη Μοκοοονίο εἶχε μόνον 42% Έλληνες ὲνὥ το 1926 εἶχε ηδη 88% Την ἴοωι ἐποχὴ, μεταξύ 1913 καὶ 1926, τὸ ἑλληνικὸ οτοτχοτο τη̃ο Δοοκη̃ο Θοοκηο οοξηθηκο οπο 17% οὲ 62%­

_

166

Τὸ

νοο οπο τοοο οοο Έλληνες ονοποοοὼπους, ό Σεραφείμ Μάξιμος, ἀποντηοε ότι μετα τη Συνθηκη της Λωζάννης του̃ 1923 εἶχε ποον­

ματοποιηθεῖ άνταλλαγὴ τῶν πληθυσμῶν καὶ ότι 7ΟΟ.ΟΟΟ Έλληνες πρόσφυγες εἶχαν εγκατασταθεί στὴ Μακεδονία. Συνεπως δεν ἦταν δυνατον ὁ ἐλληνικος λαὸς να δεχτεί τὸ σύνθημα της αύτονομίας Ἐη̃ο Μοκοοοντοο­ Ποοι ολο οοτο οπο την πτοοη τηο Κομμοοντοττ­

οτοο τηο Μοκεοοντοο καὶ της Θοόκη; και όποσχεθηκε να αγωνιστεί

1

για την ενοποίηση τῶν τριων τμημάτων τη̃ς Μακεδονίας και της Θοοτκηοτ ἑνοττοτηοη ποο οονἑοεοο ἰόίως τους Βουλγάρους. Το 191155 ο νεντκοο νοομμοτἐοο του̃ 1ς,Κ_Ε. Νίκος Ζαχαριάδης διαβεβαίωσε πὼο οπο το 1931, οταν ονἑλοβο την ηνοοτοτ του̃ κομμοκ τοον το Κ­ΚΕ­ εἶχε ἀττοοοηνετ το οονθῃμο της ανεξαρτησίας τῶν δύο αύτῶν ἑπαρχιῶν. Δηλωσε ότι η Μακεδονία ἦταν καὶ θα παρεμε­ νο ἑλληντκητ Κατ ομωο τον Δοκἑμβοτο ­του̃ 1931, στην 4η ὁλομελεια της 1ς_Ε_ του̃ Κ,Κ.Ε., μια αποφαση του̃ κόμματος πού δημοοιεοθη­ κε στὸν Νέο Ριζοσπάστη, στις 5 Μαρτίου 1932, ἔλεγε συγκεκριμε­ 167

να: ‹‹'Ἡ 'Ελλάδα εἶναι κράτος ἰμπεριαλιστικὸ ποὺ κατἑκτησε δια τῆς βίας όλόκληρες περιφέρειες κατοικημένες από αλλες ὲθνότητες (Μακεδονία και Θράκη) ποὺ τις καταπιεξει και τις ὐποβάλλει σὲ μια αποικιακὴ εκμετάλλευση ποὺ καταδιώκει και ἐξοντώνει τις ὲθνικες μειονότητες (Ἑβραῖοι). Τό κομμουνιστικό κόμμα τὴς Ἑλλαδας δια­ κηρὺττει, ἐν όνόματι τῶν βασικῶν αρχῶν του̃ μπολσεβικισμου̃, για τὴ Μακεδονία και Θράκη, τὸ σὐνθημα του̃ δικαιώματος τη̃ς αὐτο­ διάθεσης μεχρι πλὴρους αποχωρισμου̃ από τό ἑλληνικὸ κράτος, του̃ δικαιώματος για μια ανεξάρτητη Μακεδονία και Θράκη και ὺπο­ στη ρίξει δραστὴρια τὴν ἐπαναστατικὴ πάλη του̃ πληθυσμου̃ τῶν πε­ ριφερειῶν αὐτῶν για τὴν εθνικη τους απελευθερωση». (Πέντε χρόνια αγω̃νες, 1931­1936 ­ Άθὴνα, “Εκδόσεις τη̃ς ΚΕ του̃ ΚΚΕ 1946, σ. 42. Βλ. και Π. Θ. Κουεοιμεε, Ιἰενοἰιαἰοπ ακα' Πω̨̃εαι. Τἰτε διοκν ο/ ειτε Οκεεἰτ (ἔοκτκιακἰει Ρακιν, Λονδίνο, Οκϊοττι Πιτινετειτγ Ρτεεε, 1965› σσ­

70­Πλ

Μόνο τόν Άπρίλιο του̃ 1935 τὸ κόμμα αντικατέστησε τὸ σὐνθη­ μα αὐτό με τὸ σὐνθημα τῆς πλὴρους ισότητας μεταξὺ όλων τῶν ὲθνοτὴτων μεσα στό ἑλληνικὸ κρατος. Χάρη στὴν αλλαγὴ αὐτὴ, ὴ δημοφιλία του̃ κόμματος αὐξὴθηκε και ὴ πρόοδός του διαπιστώθη­ κε ῆδη από τις ἐκλογες τὴς 9ης “Ιουνίου 1935. Άλλα τον Ἰανουά­ ριο του̃ 1949, ό Ζαχαριάδης ἐπανη̃λθε στὴν παλαια πολιτικὴ ποὺ προωθου̃σε τὴν ὀργάνωση ἑνὸς ανεξάρτητου μακεδονικου̃ κράτους και συμπεριέλαβε μάλιστα στὴν ‹‹προσωρινὴ δημοκρατικὴ κυβερ­ νηση›› τη̃ς κομμουνιστικὴς ἐπαναστάσεως, δὐο ὐπουργοὺς τὴς Ν.Ο.Ρ. του̃ «Ἐθνικου̃ Άπελευθερωτικου̃ Μετώπου» τῶν Σλαβομα­ κεδόνων. Τελος, τόν επόμενο χρόνο, μετα τὴν ὴττα, ό Ζαχαριάδης ἐγκατελειιμε για μια ακόμη φορα τό σὺνθημα τὴς μακεδονικὴς ανε­ ξαρτησίας για να ἑπανελθει στὸ σύνθημα τῶν «ἴσων δικαιωμάτων για τις μειονότητες» και ἐξὴγησε μάλιστα τις αλλεπάλληλες μετα­ στροφες του, δηλώνοντας ὅτι «τό εθνικό θεμα εἶναι ἐξαρτώμενο από τὴν προλεταριακὴ επανάσταση. 'Η αλλαγὴ κάθε φορα συνθημα­ τος... ὐπαγορεὐεταιαπό τό συγκεκριμενο συμφέρον τη̃ς Ἑπανάστα­ σης». (Π. Θ. Κοιιεοιμεε, ἔνθ, άν., σ. 272). Για να δοθει πλὴρης εικόνα του̃ προβληματος τῶν Σλαβομακεδό­ νων στὴν περίοδο 1923 ­ 1949, και αφοὐ ὐπογραμμιστεῖ πως αὐτὴ ὴ 168

1

μειονότητα δὲν εἶχε στὴν Ἑλλάδα τὴν όμοιογενεια τῆς τουρκικη̃ς μειονότητας, θα πρεπει να τονιστει πως ακόμη σ° αὐτὴ τὴν περίοδο ὺπὴ ρχε ἔνας αρκετα σημαντικός αριθμός ποὺ θεωρου̃νταν από τὴν ἴδια τὴν ἑλληνικὴ κυβερνηση σλαβομακεδονικός. Μετα τό τελος του̃ ανταρτοπόλεμου τὸ 1949, ὴ μειονότητα αὐτὴ ποὺ εἶχε συνεργα­ στεῖ με τοὺς κομμουνιστες, βρεθηκε διεσπαρμἐνη στὸ εξωτερικό, ό­ πως π.χ. στὸ Τορόντο του̃ Καναδά. Ὁ Παν. Πιπινἐλης τοὺς ὐπολό­ γιξε τὴν ανοιξη του̃ 1949, τὴν ἐποχὴ ποὺ ἦταν μόνιμος ὐφυπουργός Ἑξωτερικῶν, σε 100.000 (δηλαδὴ όσους και οἱ Του̃ρκοι τὴς Δυτι­ κη̃ς Θράκης). Αὐτὸ ἔλεγε τηλεγράφημα απόρρητο του̃ Άμερικανου̃ πρεσβεως στὴν Ἑλλάδα Γκρειντυ (Θτεόγ) πρὸς τὸν υπουργό Ἑξω­ τερικῶν τῶν ΗΠΑ: ‹‹Τηλεγράφημα 1032. “Απόρρητο Ἀθηνα, 26 Μαΐου 1949, 3 μ.μ. ...ό Πιπινελης προειδοποιεί πως ὴ σλαβόφι­ λη μειονότητα στα βόρεια συνορα ποὺ αριθμεῖ περι τοὺς 100.000 από τοὺς όποιους μόνον τὸ ἕνα δεκατο περίπου ἐνεργοποιεῖται θα πρεπει να χαίρει ειδικὴς προσοχὴς. Παρα τὸ γεγονός πως δεν θα διωχθου̃ν οὐτε και θα ὺποστου̃ν μαξικὴ μετακίνηση, θα πρεπει να βρεθοῦν τρόποι να τοὺς ὲγκαταστησουν σε αλλο μερος τη̃ς Ἑλ­ λάδος». (Βερετιτηευτ οι” Βιειιε Γοκεἰςτπ Ιἰεἰατἰοπε 0/ ιἰτε Ππιτεεἰ Σιαιεε, 1949, νοΖ. Ι/Ι: Τἰτε Νεακ Εαει... Οὐάσιγκτον, ΠΒ Θον. Ρτιητἰυς Οΐίι̃οο, 1977, σ. 347). Ὁ ελληνικός λαός σώθηκε από τὴ σοβιετικὴ ἐπιβολὴ μεσω τη̃ς αγγλοαμερικανικη̃ς ἑπεμβάσεως, δηλαδὴ πεφτοντας από τὴ Χά­ ρυβδη στὴ Σκὺλλα. Τὸ 1944 κανεις στὴν Ἑλλάδα οὔτε ό λαός, οὔτε τα παλαια κόμματα τὴς ἐποχῆς πριν από τὸ 1936 δεν ὴθελε πλεον τὴ βασιλεία. Ἑπιπλἐον μια πελώρια ἑλπίδα για αλλαγὴ ποὺ στρεφόταν όχι μόνον κατά του̃ βασιλεως αλλα και κατα τῶν πα­ λαιῶν κομμάτων γἑμιξε τὴν Ἑλλάδα. Και όμως, ό αγώνας μεταξὺ τῶν δυτικῶν (δηλαδὴ μεταξὺ τῶν αγγλόφιλων φιλελεὺθερων και σοβιετόφιλων κομμουνιστῶν) ἔφερε, λόγω του̃ φόβου του̃ κομμου­ νισμου̃, τὴν ἐπάνοδο του̃ βασιλεως χάρη στὸ δημοιμὴφισμα τη̃ς 1ης Σεπτεμβρίου 1946 και τὴν επανεγκατάσταση στὴν ἐξουσία τῶν προπολεμικῶν παλαιῶν κομμάτων, τὸ καταθλιπτικό σὐμβολο τῶν όποιων ὐπῆρξε ὁ βενιξελικὸς Θεμιστοκλὴς Σοφοὐλης. Στις 22 Νοεμβρίου 1945, στα 85 του, ξανάγινε πρόεδρος τῆς Κυβερνη­

_

_

_ _

_

_

_

_

169

σεως, καἰ παλι τό 1947 μέχρι τό θανατό του στὰ 89 του χρόνια, στίς 24 'Ιουνίου 1949. Αὐτὸς ό πρωθυπουργός τη̃ς ἐποχῆς του̃ ανταρτο­

πόλεμου «αγωνιστὴς κατα του̃ κομμουνισμου̃» δεν προλαβαινε πλέον στὴ Βουλτμ λόγα›γὴρατος,να συγκρατεῖτα οδρα του. Ὁ συνταγματαρχης Ο. Μ. Ψοοαίιουεε ποὺ ἦταν μολις 25 χρο­ νῶν, όταν ἔπεσε με αλεξίπτωτο στὴν Έλλαδα τό 1942 για νὰ ὑπηρε­ τησει στὴν κατεχόμενη χωρα τὰ αγγλικα συμφέροντα, έδωσε στό βιβλίο του Αρρἰε ο/ Πἰεσοπί (‹‹Τό Μὴλο τῆς Έριδος››) μιὰ φοβερη εἰκόνα του̃ παλαιου̃ πολιτικου̃ κόσμου. Αὐτοι οἱ «καιροσκόποι τῶν Άθηνῶν» όπως τους όνομαξει, αντί να κανουν αντίσταση, χανανε τόν καιρό τους με συζητησεις «του̃ καφενείου››: ό Σοφοὑλης, ό Κα­ φανταρης, ὁ Κωνσταντῖνος Τσαλδαρης κλπ. Μετὰ τόν πόλεμο, να τοι παλι στα πραγματα. 'Αλλα οἱ”Αγγλοι καὶ αργότερα οί Άμερικα­ νοἰ που τους διαδέχτηκαν τό 1947 (σέ αλλο κεφαλαιο θα μιλησουμε για τό δόγμα Τρου̃μαν) χρησιμοποίησαν αὐτόν τόν πολιτικό κόσμο χωρίς να του̃ έχουν εκτίμηση. Ὁ ανθρωπός τους ἦταν ό βασιλεὺς

καίὅτανκατόρθωσαννατόνἐπαναφέρουναυ̃τόςκαἰπαλικυβέρνη­ σε τὴ χωρα.

Ἑτσι λοιπόν ό ελληνικός λαός απατηθηκε κι από τα δυό στρατό­ πεδα ποὺ βρέθηκαν αντιμέτωπα στόν ανταρτοπόλεμο του̃ 1946 ­ 1949. "Οταν ὴ Δόση βασίζεται πανω στὴν ηττα τῶν Ἑλληνων κομ­ μουνιστῶν για να ίσχυριστεῖ ὅτι ένας ἑπαναστατικός αντιδυτικός πόλεμος δεν εἶναι αηττητος, όπως θα μπορου̃σε να πιστέψει κανείς

βΜωπΜτΜἐωωῃιω̃νΜῳωΜωω̃νσω̃νΚΜιὴω̃

Βιετναμ, δεν αντιλαμβανεται ότι στην “Ελλαδα η Δόση νίκησε απλῶς τό έτερο ἐγὼ του ὑπό τὴν κομμουνιστικη του μορφη. Ἡ αρ­ γοπορημένη συνειδητοποίηση αὐτῆς της αληθειας από φιλελευθε­ ρους Ἀγγλοσαξονες, μετα τό πραξικόπημα της 2Ιης Ἀπριλίου 1967, τους έκανε να δηλωσουν ότι καποιος συμβιβασμός θα μπο­ ρου̃σε νὰ εἶχε πραγματοποιηθεῖ τότε με τὴν ακρα αριστερα αντἰ τὴς όποστηρίξεως που δόθηκε στὰ παλαιὰ κόμματα. Κατ® αὐτόν τόν τρόπο, πρόσθεταν, θα μπορου̃σε να εἶχε αποφευχθεί νὰ βρεθου̃ν, εἴ­ κοσι χρόνια αργότερα, αντιμέτωποι με μιὰ στρατιωτικὴ δικτατορία ακρως αντιπαθητικη. Πραγματι, ὴ ἑπανασταση του̃ 1967 υ̃πὴρξε ητ­ τα για τὴ Δόση. “Αλλα υ̃πῆρξε ηττα επίσης γιὰ ένα λαό αγροτῶν καί 170

·

μικροαστῶν ό ὁποῖος, συνεχῶς ταλαιπωρημένος μεταξυ Χα­ ρὐβδεως καἰ Σκυλλας, ηλπιξε ότι θα εὕρισκε επιτέλους έναν ἑλληνι­ κό δρόμο. Ματαια όμως, ἐφόσον η ανικανότητα τῶν ‹‹συνταγματαρ­ χῶν» του̃ 1967 αφησε να περασειὴ μεγαλυτερη εὐκαιραιἐθνικὴς έπιβολη̃ς τη̃ς ἱστορίας του. Ἡ αξιοθρηνητη ἱστορία του̃ εμφυλίου πολέμου του̃ 1946­1949 μεταξὺ δυο δυτικῶν παραταξεων ακόμα δὲν έχει γραφτεί από τόν επαγγελματία ἱστορικό. “Αλλωστε ό ελληνικός λαός ἐπουλὼνει ακόμη τα βαρια τραύματα που υπέστη ὴ αναμειξη του σε μιὰ διαμα­ χη μεταξὺ σοβιετόφιλων καὶ ὰμερικανόφιλων (παλαιῶν αγγλόφι­ λων). Ἀντίθετα, η εξέγερση του̃ Δεκεμβρίου του̃ 1944 μελετηθηκε π.χ. στό βιβλίο του̃ καθηγητὴ Δ. Γ. Κουσουλα για τό καί πληρέστερα στὸ βιβλίο του̃ καθηγητὴ Γιαννη Ἰατρίδη που δημο­ σιευτηκε τό 1972, Ζἔενοίτ ίπ Αιαεπε. Τἢε (ῖκεεἰτ Οοιπιπαπἰει ω̃εοοπτἰ Ιἰοππαί», 1944­1945 (Ρτὶιιοειου Πυίνετείιν Ρτεεε). Στίς 28 'Ιουλίου 1944, Σοβιετικοἰ αξιωματικοί υπό τὴν ηγεσία

­του̃ανασυνταγματαρχηΙἶρηγόρηΙι̃οπωφ,σταλθηκανστὴν”Ελλα­ δα για νὰ συναντησουν τους ὑπεὐθυνους της κομμουνιστικὴς αντι­ στασεως καί να τοὺς ζητησουν να συνεργαστου̃ν μὲ τους αγγλόφι­ λους Έλληνες. Ἡ ἐνέργεια αὐτὴ εἶχε αποφασιστεί στὰ πλαίσια διευθετησεως του̃ ανταγωνισμου̃ μεταξυ Λονδίνου καί Μόσχας που ἑτοιμαξόταν τότε καὶ που ἔμελλε να αφησει τὴν Ἑλλαδα στὰ χέρια τῶν ”Αγγλων καί τὴ Ρουμανία στα χέρια τῶν Σοβιετικῶν. Πραγμα­

πώΤω̃ψΜΜΜὼωῶΑωωῳωώωώπωωωωωωΜΜα μερῶς τό μοίρασμα τῶν Βαλκανίων, δημοσίευσε σ® αὐτὰ μια ἐπιστο­ λὴ τῆς 31ης Μαΐου 1944 που εἶχε στείλει στόν πρόεδρο Ροῦσβελτ καί ποὺ έλεγε: «Προτείναμε στόν Σοβιετικό πρέσβη ἐδῶ [στό Λον­ δίνο] να φτασουμε σὲ καποια συμφωνία έτσι ῶστε, γιὰ λόγους πρα­ κτικοὐς, η Σοβιετικὴ κυβέρνηση να διευθυνει τίς ρουμανικὲς ὑπο­ θέσεις ἐνῶ ἐμεῖς να διευθυνουμε τἰς ελληνικες όποθέσεις καί η καθε κυβέρνηση [Λονδίνο ἢ Μόσχα] να βοηθα τὴν αλλη στίς αντίστοι­ χες αότὲς χῶρες [Έλλαδα καὶ Ρουμανία]... Ὁ Σοβιετικός πρέσβης έδῶ εἶπε στόν ?Ηντεν, στις 18 Μαίου [1944] ότι η σοβιετικὴ κυβέρ­

νηση δεχόταν αὐτὴ τὴν πρόταση αλλα ότι... θα ηθελε να ξέρει ἐὰν εἴχαμε ξητησει τὴ γνῶμη τῆς κυβερνησεως τῶν 'Ηνωμένων Πολι­ 171

Π

δ

ε

.

.

_

.

.

.

ὑ

.

.

δ

_

.

Παρ ολες τις αντιδρασεις μεσα Μο κομμα του, Ο γραμματεας της Κ.Ε. του̃ ΚΚΕ, Γ εὼργιος Σιαντος (ποὺ ἦταν η̃γὲτης του̃ κόμματος

σειρα ως ους ἶχἑπα̨ρτἶς Ζω τις _ιαταἶες με Β. του Αγγλου στ ρατηγου Μ. Βοοδιε, και ενα τριτο αρθρο όριζε οτι εβαζε ρεου (ἱι̃ἴιν _ „ . οι ηγετες των Ελληνων ανταρτων υποσχονταν πως δεν θα προσπα­ _ _ _ και συνεπως και την Αθηνα θουσαν να καταλαβουν την αρχη ε . . 9 . . . . ­ διοτι μια τετοια πραςη θα θεω ρουνταν εγκλημα και θα τιμωρουν­ ταν αναλογα. “Ετσι από τὶς 4 “Οκτωβρίου 1944 τα βρετανικα στρα­ _ τευματα αρχισαν να αποβιβαζονται στην ελληνικη γη ακολουθου­ μενα λιγο μετα και απο την κυβερνηση Παπανδρεου. Οἱ κομμουνιστες ηγετες κατηγόρησαν αργοτερα τον Γεωργιο _ _ Παπανδρεου πως υπηρξε ο Δουρειος Ἱππος των Αγγλων στην Ελ­ ._ _ λαδα, που σημαινει οτι ειναι της γνωμης οτι τους γελασε. Προκειται Ϊ για αβασιμη κατηγορια εφοσον η κατασταση ηταν αρκετα καθαρη Ύ ι° αυτους › τουλα χ ιστον για τον γραμματεα τους τον Σιαντο: η Μόσχα εἶχε αγορασει τη Ρουμανία μὲ ανταλλαγμα τὴν “Ελλαδα και εἶχε διαταξει τους Έλληνες κομμουνιστἑς να μὴν αντιδρασουν στὸ πουλημα τους Αυ̃τοἰ δέχτηκαν ἐνῶ βρίσκονταν κοντα όσο ποτὲ στην καταληψη τη̃ς εξουσίας "Εαν ηθελαν να βρου̃ν έναν ἔνοχο τὸν ἑαυτό τους ἔπρεπε να κατηγορησουν καἱ παντως όχι τὸν Γεὡρ: . . γιο Παπανδρεου ουτε τον Τσωρτσιλ, ο οποιος επαιξε σ° αυτη την υπόθεση μὲ ἐςαιρετικὴ μαεστρία ανταςια τῆς πολιτικῆς του μεγα­ λοφυίας

τὴν ἐποχὴ ἑκείνη” περιμένοντας Τὴν ἑπιστροφὴ __ σῖἰς 30 Μαΐου 3|94ὸ5(;_(ἶΟΞπἔἔνικου γἰαμω̨ῖως Νἰκἶῖυ Ζοἶχαη̨̃ιἐἑη απο τἶ) Ϊερμα̨θ ικ Τρ τ Ο συγκε φωσ ως Έοη ταχαου εχτηκε να υποκυ_ ιμει στη` σοβιετικη` διαταγη οτε στις 26 Σεπτεμβριου 944 στην

Μία απὸ τὶς πιό σημαντικες προσωπικότητες του̃ ΚΚΕ ὁ Γιαν­ νης Ἱωαννίδης, ὀργανωτικὸς γραμματεας τη̃ς Κ.Ε. του̃ κόμματος καἱ συνεπῶς συνηγετης μὲ τὸν Σιαντο, ἔδωσε στίς αναμνησεις του εἰκονα . ..

Καἔὲρτα Ἐῆἔἱ Ἱταλίαἐε βορείωἔ τη̃ς Νεαπὀλεωζἔ· ἡ κομμουνιστικὴ αντίστασ ὑπὲ α ε συ ωνἰα που τα ν τοποθετου̃σε ὑπὸ τἰ διατα­

στίς ἐντολὲς τη̃ς Μόσχας Έφτανε ένας μορφασμὸς Σοβιετικου̃ ὑφι­ _ σταμενου για να αποφασισει ν° αλλαξει το κομμα γραμμη! Θυμαται ό 'Ιωαννίδης σχετικα με τὴ σοβιετικη στρατιωτικη αποστολη του̃ ‹ ὁ Τσερ ­ “Ιουλίου του̃,1944 τῆς ὸποίας ηγου̃νταν ὁ Ποπὼφ ‹Τότε νίτσεφ [Νικ Τσερνισὼφ] ὅχι ὁ Ποπὼφ ποὺ ἦταν στραῃωτικὸα̨ ἀλ­

τειων και ἐαν αυτη εἶχε επίσης αποδεχθεί αὐτόν τὸν διακανονισμό». (Ψἰυειοη Ξ. ΟΙτιιτοΙτίΙΙ, Τἰτε δεεοπεἰ Π/οκἰα̃ Ι/Ι/απ, τόμος 6ος: Τκἰακιρίτ απιἰ Τπιἔεεἰγ, Νεα Ύόρκη, Βεηίειτι Βοοκε, 1962, σ. 62). . . . . . . . Παλι στις 28 Ιουλιου 1944, η. αμερικανικη πρεσβεια, διαπιστευ­ ἑνη στὴν ἑλληνικὴ κυβέρνηση στὸ Κάιρο γνωστοποίησε στὴν μ Οὐασι κτον ότι κατα «τοπικὲ π ε ›› ὁ Σο ιετικὸ π εσ στὸ Υ ς ηγ (Ξ ” β 9 ρ βης Κόιιρο, ὁ Νικόλαος Β. Νόβικωφ_ εἶχε συμβουλεόσει τὸ ΕΑΜ να συμμετασχει στην εξοριστη ελληνικη κυβερνηση. (Γ .Ο. Ιατριδης, Ιἰενοἰτ ια Ατἰιεπε, ενθ αν., σ. 75 σημ.). _ Ο Πετρος Ρουσος στην εκθεση που υπεβαλε στο πολιτικο γρα­ _ ~ „ φειο του ΚΚΕ τον Ιουλιο του Ι944, μολις επεστρεφε απο το Καιρο στην Ελλαδα, επιβεβαιωσε το γεγονος. Εγραφε στην εκθεση αυτη: _

_

__

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

ε

.

Β

__

_

_

_

_

_

.

_

_

.

·

_

Ο συμβουλος [της πρεσβειας της ΕΣΣΔ. στο Καιρο] με καλεσε και μοιἰ εκανε τὴν ακρλΐυἦη ανακοινωση: ”_Ο πρεσιἶευτης [Νἶ)βι­ κωφ] σαα̨ ὁιαβιβαζει την ακολουθη προσωπικη Ἐου γνωμη: Μπρεπει νὰ μπη̃τε στὴν [ἑξὀριστη ἑλληνικὴ] κυβέρνηση» (Πἑτρος Ρώσος' Ἡμω̨ἀλη πενταετωί ]940_]945, τα Ζος” Ἀθἠνα” Συγχρονη Ἑποχη' «

178ι.Ι85­ 9 ἶ__ )_

_

_

_

_

_

_

_

_

'Ι_`

η

γρ

Ψ

μφ

η

ς

γὲς Έη̃ς ἐξὀριστης κυβερνὴσεως ὑπξἑ Έὴν ἠγεσία του̃ ἕι̃γγἶαὀφὐἶου Γεωργίου Παπανδρέου­ («Δὲν μπορουμε τηλεγραφουσε Ο Τσωα τσιλ στις 6 Αυγουστου Ι944 στον υπουργο του των Εςωτερικων,

­

_

Τηλεγρἀφημα πἦὺ δημοσίευσἶστἶι̃ σελίδἔ 93 Ϊου̃ 6ου τὀἔωιἱ τῶν Απομνημονευματων του να φερουμε εναν ανθρωπο στην εξου­ σια, οπως το καναμε με τον Παπανδρεου, και μετα να τον αφησουμε __

_

νὰ τὸν πεωξουν σῖοὐς λὐκουςα μὀλις ἀκοὐσουμε τὰ πρῶτα οὐρ­ λιαχτα των αθλίων “Ελληνων κομμουνιστῶν συμμοριτῶν››). 'Η συμφωνία τῆς Καζἑρτας ἔλεγε συγκεκριμένα ὅτι η κυβέρνηση 172

Κ

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

__

_

__

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

__

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

.

_

_,

_

_

_

_

_

_

__

_

..

χ

_

­

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

­

”

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

..εε

...

5

_.­

_

_

_

_

­~..

...

_

_

_

_

_

_

Σ

λα ό Τσερνίτσεφ που εἶχε τὸ ψευδώνυμο Νικολαεφ καἱ παλιότερα δουλευε στη σοβιετικὴ πρεσβεία τη̃ς Άθηνας, μου̃ λεει: «Και τἰ ἔχε­ . . . . . . . υ τε υποιμη σας, να πολεμησετε ἐναντια στους Εγγλεζους;›› Του λεω ότι αν παρουσιαστεῖ αναγκη φυσικα θα πολεμησουμε καἱ με τοὺς ,Ε λἑζου Μου̃ κάνει ἕνα ὁ πολὺ ιστικὁ Τἰ γγ 2. μ ρφ μ χ ρ ηρ _

_

η

173

ἐσὴμαινε αυτό; ”Αποδοκιμασία°τη̃ς απαντησης μου. Ἑγώ εκείνη τὴ στιγμὴ τα εχασα. Εἶδα ότι αποδοκιμαζομαι. ...Αυτός ὁ μορφασμός εμενα με εκανε ανω κατω. Καί αυτό κατα κυριο λόγο μας εξαναγκα­ σε να αποφασίσουμε να δεχτου̃με τὴ συμφωνία του Λιβανου καί να στείλουμε τους υπουργους μας στὴν κυβερνηση... Ἡ 'Ελλαδα ανη̃­ κε στὴ σφαίρα τὴς ἐπιρροη̃ς τους [τών ”Αγγλων]... ['Ερώτηση]: Κα­ λα, δεν εγινε περισσότερη συζητηση; Ἱωαννίδης: Αυτός ό μορφα­ σμός που μου εκανε δε χώρου̃σε αλλη συζητηση». (Γιαννης Ἱωαν­ νίδης, Άναμνήσεις, Ἀθὴνα, Θεμελιο, Ι979, σσ. 250­251). Μετα τὴ συμφωνία τῆς Καζερτας ὴ κομμουνιστικὴ επιχείρηση στὴν 'Ελλαδα μετατραπηκε σε περιπέτεια με πολυ λίγες δυνατότη­ τες επιτυχίας. Ἡ εςεγερση του̃ Δεκεμβρίου 1944 στὴν "Αθηνα καί ό ανταρτοπόλεμος του 1946­Ι949 δεν ἦταν πλεον τίποτε αλλο από σφόδρα τιναγματα θυσιαζόμενου ζώου που εχει μεν δεχτεί τὴν τυχη του αλλα που παρ* όλα αυτα σπαρταρα τὴν ώρα τῆς τελετη̃ς τη̃ς θυ­ σίας. Διηγεῖται ό Ἱωαννίδης: «Ἑφὀσον υπογραφτηκε ὴ συμφωνία τη̃ς Καζερτας... Αυτό ἦταν τό πιό τραγικό... Καταλαβες; "Οτι ἐμεῖς δε θα πατουσαμε ποδαρι στὴν Άθὴνα. Βρε, τί κανετε; “Εμείς εἴμα­ σταν μια δρασκελια από τὴν Ἀθὴνα». (Ἐνθ αν., σ. 284). Ὁ Τσώρτσιλ εἶχε προβλεφει αυτες τίς αντιδρασεις καί εγραφε στίς 7 Νοεμβρίου 1944 στόν υπουργό του τών Ἑξωτερικών: «Κατα τὴ γνώμη μου, αν λαβουμε υπόψη πόσο πληρώσαμε στὴ Ρωσία για να μας δώσει ελευθερία δρασεως στὴν Έλλαδα, δεν θα επρεπε να δι­ στασουμε να χρησιμοποιὴσουμε βρετανικα στρατεύματα για να υποστηρίςουμε τὴν ἑλληνικὴ βασιλικὴ κυβερνηση του κ. Παπαν­ δρεου... Περιμενω σίγουρα αναμέτρηση με τό ΕΑΜ καί δεν πρεπει να τὴν αποφυγουμε, υπό τόν όρο να διαλεςουμε καλα τό εδαφος τὴς αναμετρὴσεως». (ΚΝ. 8. (]ΙτιιτοΙιίΙΙ, Ταε δεεοπιἰ Η/οτἰιἰ Η/απ, τόμος 6ος, ὲι̃ιθ' αν., σ. 247). Καί ό Τσώρτσιλ παρατηρεί στα Άπομνημο­ νευματα του πώς «ὁ Σταλιν ὲφαρμοσε πιστα καί με σχολαστικότητα τὴ συμφωνία μας του Ὁκτωβρίου [Ι944, στὴ Μόσχα] καί κατα τὴ διαρκεια τώνὶ πολλών ὲβδομαδων που κρατησε ό αγώνας κατα τών κομμουνιστών, στους δρόμους τών Ἀθηνών, ουτε μια λεξη αποδοκι­ μασίας δεν ακουστηκε από τὴν Πράβαα ὴ τίς Ἱζβέστια». (Ἐυθ' αν., σ. 252). Ι

Ι74

­

Ή ασυναρτητη πολιτικὴ του̃ ΚΚΕ μετα τὴ συμφωνία τῆς Καζερ­ τας, περνώντας διαδοχικα από φασεις συνθηκολογὴσεως καί από φασεις εξεγερσεως, που αφησαν σε όλους τους “Ελληνες κομμουνι­ στες τό πικρό αἴσθημα ότι τό κόμμα τους μόνο λαθη εκανε, μπορει ακριβώς να παραβληθεῖ με σπασμους θυσιαζόμενου ζώου που υστε­ ρα από καθε χτυπημα αντιδρα̃ με μια βίαιη κίνηση για να ξεφυγει. Παντως δεν μπορεί να συγκριθεί ὴ θεση του με τὴ θεση π.χ. του γαλλικου̃ κομμουνιστικοῦ κόμματος, διότι ποτε τό Κ.Κ.Γ. δεν ἦταν από στρατιωτικὴς απόψεως κατοχος σχεδόν όλοκλὴρου του εθνι­ κου εδαφους. Μόνον ὴ σκεψη ότι ανοιξε τὴ θυρα τὴς απόλυτης εξουσίας χωρίς να περασει τό κατώφλι, ἦταν αρκετὴ για να κανει τό ΚΚΕ να φαίνεται σαν ανισόρροπο. "Ετσι εξηγείται π.χ. ὴ αίφνίδια απόφαση του κόμματος που παρθηκε στίς 28 Νοεμβρίου 1944, να παψει να σεβεται τὴ συμφωνία τὴς Καζερτας, απόφαση που όδὴγη­ σε στὴν εξέγερση του Δεκεμβρίου, βασισμενη σε μια απλὴ υπόσχε­ ση ὴθικὴς υποστηρίξεως του Τίτο. Μπροστα στὴν επικείμενη προο­ πτικὴ να χασει μια για παντα τὴ στρατιωτικὴ του ίσχυ με αφοπλι­ σμό τών ανταρτών πρός χαρη ενός εθνικου̃ τακτικου̃ στρατου̃ πρίν από τίς ΙΟ Δεκεμβρίου, τό κόμμα προσποιὴθηκε ότι πίστεψε πώς ό Τίτο μιλου̃σε εκ μερους του̃ διεθνου̃ς κομμουνισμου̃. ενώ στὴν πραγματικότητα μιλου̃σε απλώς για τόν εαυτό του. Ἡ ασυναρτησία τη̃ς δρασεως του̃ ΚΚΕ εκείνη τὴν ἐποχὴ εἶναι εμφανὴς από τὴ διὴγηση του Γ. Ἰωαννίδη. “Αρχίζει λεγοντας πώς «εμείς βρεθηκαμε πρό τετελεσμενου γεγονότος πια, που δεν μπο­ ρουσαμε να τό ανατρεφουμε. Ἀνατροπὴ καί τὴς Καζερτας θα ση­ μαινε όχι απλώς σπασιμο του̃ κυρους του κόμματος καί τα ρεστα, αλλα θα εἶχε ίσως καί συνεπειες μεγαλύτερες», (Γ. Ἱωαννίδης, ενα' αν., σ. 288). Όμως, αμεσως μετα, μιλα για όργανωση κομμουνιστι­ κου πραζικοπὴματος καταλὴιμεως τῆς αρχη̃ς στὴν Άθὴνα: «Είχαμε επισημανει λεει τα πρόσωπα εκείνα που με τὴν πρώτη ρὴςη θα επρεπε να πιασουμε καί να ἐξουδετερώσουμε [περίπου 5 με 6.000 στὴν 'Αθηνα ­ Πειραιαί. "Ωστε αυτοί, οἱ Ἑγγλεζοι καί οί αλ­ λοι, να μὴν εχουν ανθρωπο που να τους ἐςυπηρετὴσει... Παρα τίς συμφωνίες... εμείς φερναμε πρός τὴν “Αθηνα μοναδες του στρατου̃ μας... Φροντίζαμε να ὲζοπλίζουμε τους δικους μας καί να αφοπλί­

_

_

Ι75

σουμε τουσ αλλουσ­ε καθε μερα εἴχαμε συγκρουσεισ με τουσ Χιτεσ­ Τουσ αλλασαμε την Παναγια δηλαδη» εοῶ ποο τα λεμει τουσ Χιτεσ

[στην Άαηναί­­­ Και αρχισαμε να μπαίξοομε [ὕπλα] και στην Άθη· να και στη Θεσσαλονίκη». (Ένα άν., σσ­ 289­292) Ἡ γλώσσα του Ἱιοαννιοη εἶναι εομηι «Ἑμεἴσ πιαναμε συνεχεια­­· Ἑμφυλιο πολεμο κανεισ και θα αφησεισ αλα αυτα τα τερατα για να τα εχεισ και παλι στο κεφαλι σουἐ Δε γινεται· Ὁ εμφυλιοσ πολεμοσ εἶναι πόλεμος αγριος. Είχαμε σκοπο να συλλαβουμε περὶ τις πεντε χιλιαοεσ αν αναβε το πελεκουοι­ Τι θα ἔκανεσἐ Οι Γιουγκοσλαβοι σε δυο τρεῖς μερες εξουδετερὼσανε περι τις είκοσι χιλιαδες. Γίνεται

τφρα εμφυλιοσ πολεμοσ χωρισ τετοιαε» (Ένα, αν­9 σ­ 319) Καἰ ὅμως, ὅταν ὁ “Ιωαννίδης μαθαίνει την απόφαση του̃ Σιαντου

βρουαρίου, στοὺς δημοσιογραφους ὅτι «εφόσον αποφασισαν οἱ Συμμαχοι πως ηταν χρησιμο να βρίσκεται ὅ αγγλικὸς στρατὸς στην Έλλαδα, καλὸ είναι ποὺ τὸν εχουμε ἐδῶ. Πιστεύουμε πως η συγ­ κρουση μεταξὺ τῶν Ἄγγλων καὶ του̃ ΕΛΑΣ εἶναι αποτελεσμα λυ­ πηρης παρεξηγησεως ποὺ ελπίζουμε να ςεχαστεῖ». (Κίοὶτετα (ΖερεΙΙ, δἰκτἰοκππα. Α (ἶκεεκ Νοιε Βοοκ, Ι94ι#­Ιοαὀ, Λονδίνο, Μεοαοηειὶα, 1946, σ. ΖΟΟ). Δεν ηταν ὅμως και η γνωμη του̃ "Αρη Βελουχιωτη, ὀ ὁποῖος αρνηθηκε να σεβαστεί τη «συνθηκολόγηση» της Βαρκιζας και να αφοπλίσει τοὺς ανταρτες του αλλα ποὺ μετα απο λίγο σκο­ τὡθηκε, ‹‹Σημερα, πανω απὸ εἴκοσι χρόνια αργότερα, οὔτε ενας αγωνι­ στὴςθ οὔτε ενας καπετάνιος ἑξὀριστος μεταξὺ Τασκὲνδηςη̨ Βουκου­

αφοπλισμο τουι οηλαοη την εσαφανιση τησ στρατιωτικησ ισχυοσ τῶν κομμουνιστεον­ Ὁ Σιαντοσ εἶχε οηλὼσει την παραμονηε Η Φες

ρεστίου, Πραγας, Σόφιας η Βουδαπέστης, δεν μπορεῖ να αναπολη­ σει τον τρελὸ σπαραγμο τῶν ανδρῶν ποὺ φιλου̃σαν τα ὅπλα τους [προτου̃ τα παραδωσουνί, χωρισ να οακρυσουν­ Ἡ Βαρκιζα ανοίγει μιὰ δὐστυχη περἰοδο γεμάτη ἀπὸ τρελη επιθυμια να ςαναφτιαχθεῖ η Ἱστορία». (Π. Ειιαεε, Εεε Καρεταπἰοε, ἔνθ' αν., σ. 309). Σ" αὺτοὺς ποὺ ὁνειρεὐονταν μια ρεβανς, η επιστροφη απὸ τη Γερμανία του̃ Ζαχαριαδη, στἰς 30 Μαϊου 1945, ασπιλος και ςενος ὅπως ηταν προς οποιονδηποτε συμβιβασμό, γεννησε πολλὲς ελπίδες. ”Αλλα ὁ Ζαχαριαδης αμεσως καταδίκασε τὸν””Αρη και δηλωσε δημοσίως ὅτι ἀναγνὡριςε τὴ συμφωνία τη̃ς Βαρκιζας. Πραγματι, ὁ γενικος γραμ­ ματεας, ὁ Ζαχαριαδης, παντοτε ηταν χωρίς ὅρους φιλοσοβιετικός, ενας «κουτβης» που εἶχε σπουδασει στη Σοβιετικη Ένωση, στο Κομμουνιστικὸ Πανεπιστημιο τῶν Ἑργαζομενων της Ἀνατολης, το Κ.ΟΥ.Τ.Β. (Κομμουνιστιτσεσκιιγ Οὐνιβερσιτἐτ Τρουντιά­ στσιηγω̃αχ Βοστόκα) Έη̃ς Κ0μιν±ἐρν_ Και ὅμως, τὸν Φεβρουαριο του̃ 1946, μόλις ενα χρόνο μετα την υπογραφη της συμφωνίας της Βαρκιζας, ὁ Ζαχαριαδης ὁ ὁποῖος εἶ­ χε επιβαλει μια αὺστηρὴ πειθαρχία μεσα στὸ κόμμα γυρω απὸ τὸ πρόσωπο του, αντἰ να συμμετασχει στις γενικες εκλογες της 3Ιης Μαρτίου, αποφασισε να ὀργανωσει κομμουνιστικη εξέγερση στις μεγάλες πὀχεις γιὰ τὴν κατάληψη τη̃ς ὲξουσίας με τη συμμετοχη τῶν εργατῶν, τη διαβρωση του̃ κυβερνητικου̃ στρατου̃ και τη συ­ σταση σοβιἐτ στρατιωτῶν, κατα τὸ λενινιστικο προτυπο του̃ μπολ­

176

Η

για ενοπλη εσεγερση στισ αρχεσ Δεκεμβριου 19447 γινεται εσφ φρε­ νῶν: «Μολισ εμαθα ατι αυτοι τραβανε για εμφυλιο πολεμο­·­ Εἴμας στε ἑμεῖς ετοιμοι να κανουμε σημερα ἔνοπλη εξέγερση; Τἰ πραγμα­ τα εἶναι αὺτα; Δεν τα καταλαβετε αὺτα τα πραγματα; Νιονιὸ δεν ε­

Όταν εμαθα ατι η ΚΕ του̃ ΕΛΑΣ εγινε απο την ιη του Δεκεμβρη αὐτο σημαινει ατι και μετσ προμελετημενα πηγαι­

Χετει σε μιλησαμεἐῃ­

ναμε να οὼσουμε αφορμη για 343).

να

αρχισει ο πολεμοσ»­ (Ένα,

αν­3 σ­

Μετα τη γρηγορη αποτυλια τησ περιπετειασ του Δεκεμβριανου κινηματος για την καταληψη τῶν Ἀθηνῶν, ποὺ το κατεστειλαν οἱ βρετανικεσ ουναμεισι βλεπουμε νεα υποχώρηση: τη συμφωνια τησ Βαρκισασ¬ στισ 12 Φεβρουαριου 19α5› ενῶ οι κομμουνιστικεσ ουνα­ μεισ ελεγχουν ακομη τα τεσσερα πεμπτα τησ λτορασ­ Άλλα η Μοσχα και τα βουλγαρικο κομμουνιστικο κομμα εἶπαν καθαρα ατι ὅχι μόνο δεν επρόκειτο να βοηθησουν τοὺς "Ελληνες συντροφους τουσ κατα τῶν ουναμετον του στρατηγου Σκομπυι αλλα και οτι ηθε° λαν αντιαετφσ να τουσ οουν να συνεογασονται με τουσ Ἄγγλουσ­ ~Ήταν η εποχη τησ Γιαλτασ· Ἡ συμφωνια τησ Βαρκισασ που εοινε τελοσ στη στρατιωτικη ανα­ μετρηση και που υπογραφηκε μεταξὺ τησ ελληνικησ κυβερνησεφσ και του̃ ΕΑΜ, ὅριζε την αμεση αποστρατευση του̃ ΕΛΑΣ και τον

177

σεβικικου̃ Ὁκτῶβρη. Δυσπιστου̃σε ῶς πρός τίς δυνατότητες επιτυ­ χίας ἑνὸς ανταρτοπόλεμου διότι τόν θεωρου̃σε ανορθόδοξο μέσο πραγματοποιησεως τη̃ς επαναστάσεως. Παρα ταυ̃τα επιφὀρτισε έ­ ναν από τους σημαντικότερους αντάρτες του̃ πρωην ΕΛΑΣ, τόν Μαρκο Βαφειάδη, να ξαναξωντανεφει τό αντάρτικο με τίς μεγάλες ποσότητες όπλων που εἶχαν κρύψει την εποχη τῆς Βάρκιξας, αλλα μοναχα ως βοηθητικη μονάδα πιέσεως που επρεπε να υπάγεται στην επαναστατικη ὀργάνωση της πόλεως. “Επειδη η επανάσταση στην πόλη δεν μπόρεσε τελικα να αποδω­ σει, τό ΚΚΕ δέχτηκε να βασιστεί, μετα τόν Σεπτέμβριο του̃ 1947, μόνο στόν «Δημοκρατικό Στρατό» τῶν ανταρτῶν. Στην αρχη ὁ Σιάντος που εἶχε διδαχτεῖ από την αποτυχία του̃ Δεκεμβρίου 1944, αρνηθηκε μια νέα στρατιωτικη περιπέτεια. “Αλλα πέθανε την καλη στιγμη, στἰς 20 Μαϊου 1947. Κατόπιν, μεταξὺ Ζαχαριάδη καί Μάρ­ κου, έκδηλὡθηκε η ἴδια αντιδικία σχετικα με την ακολουθούμενη επαναστατικη τακτικη ποὺ εἶχε εκδηλωθεί πρό μερικῶν ετῶν μετα­ ξύ Σιάντου καί “'Αρη, δηλαδη μεταξὺ του̃ «αστου̃» (του̃ κατοίκου Έη̃ε πόλεως) Καὶ του̃ «χωριἀτη». Ἡ αρχη του̃ ιμυχρου̃ πολέμου μεταξυ Σοβιετικῆς “Ενώσεως καὶ Δύσεως που προστέθηκε στην αμετάβλητα εύμενη στάση του̃ Τίτο πρός μία ελληνικη κομμουνιστικη εξέγερση, αρκεί για να εξηγησει την απόφαση του̃ Ζαχαριάδη, τόν Φεβρουάριο του̃ 1946, να προ­ σπαθησει καὶ πάλι κατάληψη τη̃ς εξουσίας με τη βία. “Αλλα η λευκη τρομοκρατία, βασιλικη καὶ αντικομμουνιστικη, που εἶχε επεκταθεί μετα τη συμφωνία της Βάρκιζας, κατόπιν της ερυθρας τρομοκρα­ τίας του̃ Δεκεμβρίου 1944, ἦταν αρκετα βίαιη ὥστε να δημιουργη­ σει πραγματικό αίσθημα αγωνίας στους κομμουνιστες, οί όποῖοι ἀπὸ τότε που εἶχε ὐπογραφεῖ η μοιραία συμφωνία της Καξέρτας, στίς 26 Σεπτεμβρίου 1944, συνεχῶς καἰ παρακάτω κατέβαιναν τόν κατηφορο. «Μερικά από τα όπλα πού εἶχε παραδωσει ό ΕΛΑΣ μετα την Βάρκιζα, εύρέθησαν στα χέρια παρανόμων αντικομμουνιστικῶν όμάδων πού τα εχρησιμοποίησαν για να τρομοκρατησουν τα θύμα­ τά τους». (Γ .Ο. “Ιατρίδης, Κενό!! ίπ Αιἰτεπε, ενα' αν., σ. 262). Ὁ αν­ ταρτοπόλεμος του̃ 1946­1949 ὑπῆρξε ό τελευταίος σπασμός στό θυ­ σιαστη ριο. 178

1

6

°

γ

ι

“Ακριβῶς όπως ὁ “”Αρης, ὁ Μάρκος καταδικάστηκε για ‹‹τυχοδιω­ κτισμό›› από τὸν γενικό γραμματέα του̃ ΚΚΕ καἰ παραμερίστηκε όριστικά από την ηγεσία του̃ «Δημοκρατικού Στρατου̃» καί από την προεδρία τῆς προσωρινῆς κυβερνησεως τη̃ς «Ἑλεύθερης Ἑλλά­ δας››, στίς 8 Φεβρουαρίου 1949, ένῶ ηδη από έτους ὁ Ζαχαριάδης του̃ εἶχε δέσει τα χέρια καί εἶχε ἴσως προσπαθησει καί να τόν δολο­ φονησει, τη νύχτα τη̃ς Ζθης Αυγούστου 1948. Στίς 30 Αυγούστου 1949 ὁ ”κομμουνιστικός στρατός του̃ Ζαχαριάδη έχανε την τελευ­ ταία μάχη κατα τῶν κυβερνητικῶν δυνάμεων τῶν Ἀθηνῶν καἰ στὶς 16 “Οκτωβρίου τό ραδιόφωνο της «Ἑλεύθερης Έλλάδας» άνηγγειλε την επίσημη παύση τῶν εχθροπραξιῶν. Ὁ συμβατικός πόλεμος, αν­ τί τῶν ανταρτικῶν επιχειρησεων που εἶχε προωθησει ὁ Μάρκος, αποδείχτηκε μοιραῖος για τόν Ζαχαριάδη, ίδίως εφόσον εἶχε αντίπα­ λο τὸν ίκανότατο στρατηγό “Αλέξανδρο Παπάγο που ύποστηριξό­ ταν από τους “Αμερικανούς καί που εἶχε διοριστεί, στίς Ζθ “Ιανουα­ ρίου 1949, αρχιστράτηγος τῶν έλληνικῶν στρατιωτικῶν δυνάμεων. Μετα τη συντριβη του̃ κομμουνισμου̃ τό 1949, ὁ νέος βασιλεύς, ό Παῦλος Α' (ό αδελφός του Γεωργιος Β' εἶχε πεθάνει την 1η “Απρι­ όπως αλλωστε καὶ η γυναίκα του η λίου 1947) που δεν ξεχνου̃σε βασίλισσα Φρειδερίκη πως δλος αὐτός ὁ παλαιός πολιτικός κό­ σμος ηταν πρό μερικῶν μόλις ἐτῶν έντελῶς αντίθετος πρός τη βα­ σιλεία, βάλθηκε να βρεί έναν δυνατό ανδρα που να εἶναι αφοσιωμέ­ νος βασιλικός αλλά καί που συνάμα να εἶναι σε θέση να ανασυγ­ κροτησει μια χωρα κατερειπωμένη από εννέα χρόνια πολέμου, και να την μεταβάλει σε αμερικανόφιλο φράγμα στόν ψυχρό πόλεμο κατα τη̃ς Σοβιετικη̃ς Ἑνῶσεως. Ὁ ανθρωπος αὐτός βρέθηκε στό πρόσωπο του̃ Παπάγου. “Εδῶ χρειάζονται εξηγησεις. Στόν πρῶτο τόμο του̃ έργου μας δεί­ ξαμε εκτενῶς ότι η βασικη αντίθεση στην Ἑλλάδα, ηδη από τη βυ­ ξαντινη εποχη, ἦταν η διαμάχη μεταξύ δυτικισμου̃ καἰ ανατολι­ σμου̃. Συνεπῶς, αὐτό ποὺ χαρακτηρίζει βασικα την ελληνικη πολι­ τικη στόν Ζθό αἰῶνα δεν εἶναι, όπως συχνα λέγεται, η αναμέτρηση μεταξύ βασιλικῶν καὶ αντιβασιλικῶν. “Η μορφη διακυβερνησεως βασιλικη ἢ ρεπουμπλικανικη ¬­ εἶναι δευτερεύουσα εν σχέσει με την πολιτιστικη τοποθέτηση. Ὁ ηγέτης του̃ ανατολικού κόμμα­

­ ­

­

179

τος, Ἱωαννης Καποδίστριας, πρόεδρος της κατ' οὐσίαν πρωτης ελ­ ληνικης αβασίλευτης Δημοκρατίας, από τό 1827 ως τὸ 1831, βαθια μυστικιστης, όπως καί ό τσαρος της Ρωσίας Ἀλέξανδρος Α', θεω­ ρου̃νταν από τόν τελευταίο, από τό 1814 ηδη, ως ρεπουμπλικανός. Ἡ βασιλεία ἑπιβληθηκε στην Ἑλλαδα από την αγγλογαλλικη Δύ­ ση. Ἡ χωρὶς όρους προσηλωση του̃ ανατολιστη Ἱωαννη Μεταξα στό πρόσωπο ενός δυτικιστη βασιλέως εἶναι μια εξαίρεση. Οἱ δύο έλληνικὲς πολιτιστικές τασεις δεν διαφέρουν τόσο ως πρὸς τόν βα­ σιλισμὸ ἢ τὸν Ρεπθυμπλικανισμό, διαφωνούν ἰδίως ως πρός τόν κοινοβουλευτισμό: οἱ ανατολιστές, εἴτε εἶναι παραδοσιακοί όπως ό Ἱωαννης Μεταςα̃ς, εἴτε εἶναι νεωτεριστες όπως ό Γεωργιος Παπα­ δόπουλος, δὲν εκτιμούν τόν κοινοβουλευτισμό πού ύπεραμύνονται οἱ δυτικιστὲς (φυσικα μὲ έξαίρεση τούς κομμουνιστές). Παρ' όλα αὐτα εἶναι σωστό πως τό βασιλικό ρεύμα, στό πρῶτο μισό του̃ Ζθου̃ αἰωνα, ηταν πιό δυνατό σε όπαδοὐς του̃ ανατολικού κόμματος παρα του̃ δυτικού, είδικα επειδη κατα τόν διχασμό του̃ 1915, ό βασιλεύς Κωνσταντῖνος ὐποστηριςε τους ανατολιστες καὶ έγινε ὁ ηγέτης τους. Εἶναι τό αριστερό τμημα τῶν δυτικιστων πού επέβαλε την Άβασίλευτη τό 1924 μετα την ἐκδίωςη του̃ Κωνσταν­ τίνου τό 1922. Στην πραγματικότητα, η βασιλοφροσύνη ηταν πιό συχνα συνδεδεμένη μὲ τη Δεζια (δυτικιστικη η ανατολιστικη) κι ό ρεπουμπλικανισμός με την “Αριστερα καἰ των δύο στρατοπέδων. Τό 1947, όταν πέθανε ό Γεωργιος Β”, μόνο κατ® ἐπίφαση βασι­ λεὐς ανέβηκε στό θρόνο. Στην οὐσία ηταν βασίλισσα, η Φρειδερί­ κη. Τό 1971 δημοσιεύθηκαν οί αναμνησεις της (Ρτεαετἰοε, Οιιεειτ οί ι1ιε Ηε11ετιεε, Α Μεεειιτε οί Πιπίετετεηαἰης, Λονδίνο, Μεοιη11Ιεπ, 1971). "Ολοι όσοι τη γνωρισαν συμφωνούν ότι ἦταν ό «εγκέφαλος» του̃ Παλατιου̃ καί πως ὁ σύζυγός της ηταν απλός έκτελεστης των αποφασεὼν της. Βέβαια μπορεί κανείς να θαυμασει τόν δυναμικό χαρακτηρα αὐτῆς της Γερμανίδας, για την ὁποία ό “Αγγλος ὐπουρ­ γός των Ἐξωτερικῶν, ό Ἄνθονυ ¶Ηντεν, έγραψε τό 1941: «Με εἶχε καλέσει για βραδινό τραπέζι ὁ βασιλεύς [Γεωργιος Β”] σὲ πολύ στε­ νό κύκλο. Παρευρισκόταν ό αδερφός του Παύλος καί η νύφη του, η πριγκἰπισσα ίΦΩ8ιδ8ρἰκη]... Μετα τό γευ̃μα μιλησαμε για τη συμπε­ ωφορα των Γερμανών στόν πόλεμο καίέκανα σχεηκα μωωκές 180

σκληρές παρατηρησεις... Όταν σηκωθηκαμε για την τελευταία μας συζητηση, ό βασιλεὺς με κοίταζε με κοροίδευτικό ύφος: ‹‹Φανηκατε μαλλον σκληρός για τη νύφη μουί» εἶπε. Πρέπει να ὁμολογησω πως η ὁμορφια αὐτῆς της γυναίκας με εἶχε ἐντυπωσιασει περισσότε­ ρο από την ταυτότητα της: κακός βαθμός για διπλωματηί» (Α. Ε­ αεῃ, Μἐιποἰκεε: Γέρτειινε είε/σιτε, /ένκἰει· 1938 ­ αοα̃τ 1945, Παρίσι, Ηθη, 1965, σ. 208). Μετα τόν πόλεμο, η Φρειδερἰκη ἔγινε ἔνθεβμα αμερικανόφιλη αλλα δεν αγαπηθηκε αρκετα καὶ τελικα δεν μπόρεσε για κανέναν να παρει τη θέση του̃ Κωνσταντίνου Α' της περιόδου 1912­1920: οὐτέ για τους δυτικιστὲς ούτε καὶ για τους ανατολιστές. Ἡ κατοπινη αντίθεση του̃ Παλατιου̃ μὲ τόν Παπαγο καλυιγε τό γεγονός ότι αὐτός ύπηρςε ό ανθρωπος πού τό παλατι εἶχε διαλέξει. “Η μαρτυρία του̃ γνωστού “Αμερικανού δημοσιογραφου τοῦ Νειν ΥοκΙ‹ Τἰιπεε, (ἔγτιιε Ι... §1υ1Ζδετςετ, παντρεμένος μέ Ἑλληνίδα καί γνωστης της ἑλληνικης πολιτικῆς, εἶναι πολύτιμη. Ἱδού τί γραφει

]

1

­

στό προσωπικό του ημερολόγιο: ‹‹"Αθηνα, 3 “Ιανουαρίου 1949 Σημερα τό βραδυ συζ­ητησα μὲ τόν βασιλέα Παυ̃λο... Μου̃ εἶπε ότι θα ἔδιωχνε τη σημερινη ελληνικη κυβέρνηση [του̃ Σοφούλη]. Θα δινε την εὐκαιρία στα πολιτικα κόμματα να φτιαξουν συνασπισμό όλων των κομματων. Ἐαν αρνου̃νταν να συμφωνησουν τότε θα πρότεινε κυβέρνηση ύπερκομματικη μὲ πρωθυπουργό τόν στρατη­ γό Παπαγο, τόν ηρωα του̃ πολέμου κατα του̃ ”Αξονος καὶ σημερα

'

αὐλαρχη. Ἑαν η Βουλη αρνηθεί να δεχτεί μια τέτοια κυβέρνηση, τότε ό βασιλεύς Παὐλος θα διαλύσει τη Βουλη. Έχει τό δικαίωμα, νομίμως, να τη διαλύσει για σαραντα ημέρες. Παρα ταυ̃τα εἶναι αποφασισμένος να παρατείνει την αναστολη αύτη των ἐργασιων της Βουλη̃ς απεριορίστως, χαριν τεχνικῶν ύπεκφυγῶν, έως ότου περασει η κρίση... Ἡ εντύπωση μου απ° όλα αὐτα εἶναι πως ὁ Παῦ­ λος, ὑπό την πίεση της συζύγου του, ἱκανης μέν αλλα φιλόδοξης, θέλει να αναλαβει την προσωπικη ηγεσία της χωρας αντί να παρα­ μείνει σύμβολο ως συνταγματικός βασιλεύς. Οἱ δύο σημαντικότε­ ρες προσωπικότητες της προτεινομένης κυβερνησεως θα εἶναι ό Παπαγος καὶ ό [Σπύρος] Μαρκεςίνης. Ὁ Παπαγος ως αὐλαρχης εἶ­ ναι από τούς πιό στενούς προσωπικούς φίλους του̃ Παύλου. Ὁ

1

Δλαρκεω̨̃νηςθαιαμςειπρωτεύοναιρόλοστηνκυβέρνηση.Ἱ1τελευ­ 181

ταία του θέση ἦταν ὲκείνη του̃ ύπαλληλου της Αύλῆς καί συνεπως εἶναι πολύ στενα συνδεδεμένος με τόν βασιλέα. Ἡ γνωμη μου εἶναι

Μαρκεζίνης φιλοδοξεί να γίνει δικτατορας της δεξιας ύπό αριστερό μανδύα καί θα ηθελε να ἐπαναλαβει τη σταδιοδρομία του̃ Μεταξα σκαρφαλωνοντας στην αρχη έπί των ωμων του̃ στρατηγοῦ Παπαγου››. (Ο. 15. 8ιι1ε1›ετςετ, Α Ζ.οπ¿× Ιἰοιν ο/Οαπα̃ἰεε. Μετποίκε απεἰ Βἰακἰεε, 1934­Ζ 9541, Τοτοιτιο, Με‹:ιηἰ11ειι, 1969, σσ. 428­430. Ἡ ση­ μασία της μαρτυρίας του̃ Σούλτξμπέργκερ επιβεβαιώνεται και από τα αμερικανικα διπλωματικα ἔγγραφα. Βλ. σ. 238 του̃ Περεττιτιειιτ οί δτειτε, Ιίοκεἰὁτπ Κεἰατίοπε ο/Με Ππἰτειἰ Ξιατεε, 2949, Ι/οί. Ι/Ι, Ταε Νεατ Εαετ..., ι̃λίεεβἰοριοη, Π8 θονετιιιτιειιτ Ρτίιιτίηε Οίῖι̃οε, 1977). Ὁπως είδαμε, ό στρατηγός “Αλέξανδρος Παπαγος ηταν πριν από τόν πόλεμο αφοσιωμένος βασιλικός καί εἶχε έπιτρέψει τη μοναρχι­ κὴ παλινόρθωση καί την ἐπιστροφὴ στην 'Ελλαδα του̃ Γεωργίου Β' χαρη στό πραξικόπημα της 1Οης Ὁκτωβρίου 1935. Ἐπιπλέον εἶχε αποκτησει εξαιρετικό γόητρο ως ηγέτης του̃ στρατού κατα τόν πό­ λεμο έναντίον του̃ ””Αξονος τό 1940­1941, ως καί τό 1949 όταν νί­ κησε τόν κομμουνιστικό στρατό. Σχετικα με την τοποθέτηση του στην τελευταία αύτη θέση «ὁ βασιλεὺς εἶπε πως εἶχε προσπαθησει έπί έναμιση χρόνο να δεχτεί η κυβέρνηση τόν Παπαγο ως αρχι­ στρατηγο. Είκοσι τέσσερις ωρες μετα τό διορισμό του η κατασταση εἶχε αρχίσει ν” αλλαξει. "Ολοι οί κατασκοποι εἶχαν πιαστεί και ό έχθρός εἶχε αποκοπεί από τό δίκτυό του πλη ροφοριων. Πρίν από τό διορισμό του̃ Παπαγου, ό [Άμερικανός στρατηγός Ιειιτεε Α.] νεα Ρίεει εἶχε λίγο πολύ υποχρεωθεί να παίξει τό ρόλο του̃ αρχιστρατη­ γου, πραγμα δυσαρεστο για τόν έαυτό του όσο και για τους Έλλη­ νες. Τωρα ὁ νεα Ρἰεεί εἶναι καί παλι ἐκεῖ που θα έπρεπε ως αρχηγός τη̃ς αμερικανικη̃ἶς στρατιωτικη̃ς αποστολης». (Ο. Ισ. 8ιι1Ζυετςετ, ἔνθ' άν., σ. 472. `Αθηνα, 12 Σεπτεμβρίου 1949). Κατόπιν αὐτοῦ ό Παῦλος Α' απένειμε στόν Παπαγο τόν τίτλο του̃ στραταρχου, μια διακριση που ποτὲ δὲν εἶχε δοθεί προηγουμέ­ νως σέ Έλληνα στρατιωτικό. Ὁ στραταρχης Παπαγος παραιτηθηκε από τό στρατό καὶ ίδρυσε, τόν Αύγουστο 1951, πολιτικό κόμμα που όνομαστηκε Ἑλληνικὸς Συναγερμός καί που στὶς έκλογές της 16ης Νοεμβρίου 1952 κέρδισε 49.2% των ιμηφων καί 247 έδρες ἐπἰ 300 πως ὁ

182

την αντίθεση του̃ Παλατιου̃... στό πρόσωπό του! Διότι, ἐν τῷ μεταξύ, η βασίλισσα Φρειδερίκη για προσωπικούς λόγους, εξαιτίας του̃ αύταρχικου̃ της χαρακτηρα, τα εἶχε χαλασει με τόν στραταρχη. Παρα ταυ̃τα, πολύ αργότερα ὁ γιός του. ό διπλωματης Λεωνίδας Παπαγος, ακολούθησε τη βασιλικη οίκογένεια στην έξορία της Ρω­ ­μης μετα την αντεπανασταση της 13ης Δεκεμβρίου 1967 καὶ ύπη̃ρ­ ξε αύλαρχης του̃ γιου̃ της Φρειδερίκης, του̃ Κωνσταντίνου Β”. "Οσο για τόν Άλέξανδρο Παπαγο, αὐτός πέθανε τό 1955. Έτσι από τό 1951, η αμερικανικη κυβέρνηση ἀναλἀμβανε σίὴν Ἑλλαδα τό δύσκολο ἔργο να βασιστεί ταυτόχρονα στό Παλατι και σ° ένα βασιλικό κόμμα που για προσωπικούς λόγους βρισκόταν συ­ χνα σε αντιδικία με τη βασίλισσα. Τό στοιχείο ασταθειας που έφερε ό χαρακτηρας της Φρειδερίκης στό βασιλικό στρατόπεδο ἀπὸ τὸ 1951 ως τό 1967 καὶ που ύποχρέωνε συχνα τους βασιλικους στρα­ τιωτικοὐς καί τίς αμερικανικές υπηρεσίες να διαλέγουν μεταξύ αύ­ τη̃ς καὶ του̃ ηγέτη του̃ βασιλικού κόμματος (του̃ Παπαγου καί αργό­ τερα του̃ Κωνσταντίνου Καραμανλῆ) διευκόληνε την προσπαθεια των αντιβασιλικων ανατολιστων αξιωματικων που κατέλαβαν την εξουσία στὶς 21 “Απριλίου 1967. Ὁ στρατηγός Πννὶεητ Εἰεεηηοννετ, ανωτατος διοικητης των δυ­ ναμεων του̃ ΝΑΤΟ στην Εύρωπη, που λίγο αργότερα εκλέχθηκε πρόεδρος των Η.Π.Α., εἶχε έπιστρέιμει τόν Μαρτιο του̃ 1952 από ἔ­ να ταξίδι στην Τουρκία καί την Ἑλλαδα. ‹‹ἶΗταν έμφανῶς στενοχω­ ρημένος από δλες τίς πολιτικές ραδιουργίες που συνεχίξονταν στην Έλλαδα... Πίστευε πως ό βασιλεὺς Παῦλος ηταν ένας καλός αν­ θρωπος αλλα πως ἦταν τελείως ὑπό τόν έλεγχο της συζύγου του. ἶΗταν πεπεισμένος ότι η βασίλισσα ραδιουργου̃σε ύπερβολικα». (Ο.Ι.. Βιιαδετεετ, ἔνθ, αν., σ. 732, Παρίσι, ΙΟ Μαρτίου 1952). Παρ° όλα αύτα η Ούασιγκτον δὲν παρατησε τόν Παπαγο και ό Σούλτξ­ μπέργκερ σημείωσε στό προσωπικό του ημερολόγιο, στην Ἀθηνα, στίς 17 Νοεμβρίου 1952: «Οί έλληνικὲς έκλογὲς έλαβαν χωρα χθές και ό Παπαγος κέρδισε μια νίκη σαρωτικη. 'Η αμερικανικη πρεσβεία η ὁποία, έδῶ που τα λέμε, εἶχε εύνοησει τόν Παπαγο, δεν έξεπλαγει καθόλου αλλα όλοι οἱ αλλοι ναί. Στην πραγματικότητα αν καἰ όχι τόσο, ό­ ἐπεμβηκαμε ένεργα στην ελληνικη πολιτικη παρα

Ν

5

1

Ν

1

Ν

­

9

183

_

Ἱταλία τό 1948 ἐπιβαλαμε λίγο πολύ τὴν ἀποδοχὴ τοῦ πλειοιμηφικοῦ ἑκλογικοῦ συστηματος καὶ ώθὴσαμε τόν βασιλέα να κανει τὶς χθεσινές εκλογες». (Ἑνθ' αν., σ. 790). Παρα τὴν ακρως αμερικανὀφιλη καὶ αντισοβιετικὴ πολιτικὴ τοῦ Παλατιοῦ (‹‹ό Παῦλος θέλει να θεωρηθεί ὴ ζώνη τῶν Βαλκανίων ώς βαση δυνητικα ὲπιθετικὴ καὶ όχι μόνο απλώς αμυντικὴ›› γραφει ὁ Σούλτζμπέργκερ στὶς 12 Άπριλίου 1951, κατόπιν μακρας συζητὴ­ σεως πού εἶχε μὲ τόν βασιλέα: σ. 626), ὴ συμφιλίωση μὲ τόν στρα­ ταρχη ποὺ κυβέρνησε τὴ χώρα μέχρι του̃ θανατου του τό 1955, δὲν μπόρεσε να ἐπιτευχθεῖ. Στὶς 13 Μαίου 1954 «ὁ βασιλεὺς Παῦλος ῦπη̃ρξε ὑπὲρ τό δέον έπεςηγηματικός: εἶναι παντα πολύ ένοχλημέ­ νος μὲ τόν Παπαγο καὶ δεν τόν αγαπα» (σ. 1009). "Οσον αφορα τὴν παραδοσιακὴ αγγλοφιλία τοῦ Παλατιοῦ καὶ τοῦ κόμματός του, από τὴν ἐποχὴ τοῦ θανατου τοῦ Γεωργίου Β' τό 1947 καὶ τὴν αναληψη τοῦ ελέγχου από τούς Ἀμερικανούς με τό δόγμα Τροῦμαν, αύτὴ αποδυναμωνόταν μὲ τα χρόνια δσο περισσοτερο αύξανε ὴ δυσαρέ­ σκεια κατα τοῦ Λονδίνου καὶ τοῦ βασιλέως καὶ τοῦ Παπαγου, λόγω τὴς κυπ ριακὴς ῦποθέσεως. Καὶ όμως, μέσα στὴ νέα πολιτικὴ κατασταση ἔτσι όπως εἶχε δια­ μορφωθεῖ τό 1952, οἱ αντιδυτικιστὲς εἶχαν αφεθεῖ χωρὶς πολιτικό κόμμα ποὺ θα μποροῦσε να τούς περισυλλέςει, εφόσον τό Παλατι, τό κόμμα τοῦ Παπαγου, οί Φιλελεύθεροι καὶ ὴ κομμουνιστικὴ ΕΔΑ ποὺ εἶχε ἱδρυθεῖ τό 1951 ἦταν πλέον όλοι δυτικιστές. Οἱ Δυ­ τικοὶ εἶχαν θελὴσει καὶ εἶχαν επιτύχει σε μεγαλο βαθμό να ξεπερα­ στεῖ ὁ διχασμός τοῦ 1915 μεταξύ βενιζελικών καὶ κωνσταντινικών. Κατα τόν πρώτο παγκόσμιο πόλεμο όπως δείξαμε στόν προη­ γούμενο τόμο ό βασιλεύς εἶχε αποσκιρτὴσει (ακριβώς όπως καὶ ό Όθων τόν 19ο αἰώνα) από τόν κλοιό τὴς αγγλογαλλικη̃ς ἐπιρ­ ροη̃ς. Τότε γύρω από τόν Κωνσταντῖνο Α' εἶχε συσπειρωθεῖ τό ανα­ τολικό κόμμα τῶν Δραγούμηδων καὶ τών Μεταξαδων. “Αλλα ό γιός του Γεώργιος Β' στὴν έξορία του στό Λονδίνο, στὶς δεκαετίες τοῦ 192Ο καὶ 1930, εἶχε αφομοιωθεῖ από τὴν αγγλογαλλικὴ Δύση. “Από τό 1936 ώς τό 1941 κατόρθωσε να τόν ύπηρετὴσει ὁ ανατολιστὴς καὶ κωνσταντινικός Μεταςας. Τό κατόρθωμα αὐτό δύσκολα μπο­ ροῦσε να επαναληφθεί καὶ ἦταν παντως ἐπικίνδυνο. Έκτοτε ό βασι­ σο στὴν

_

_

_

184

_

λεύς εἶχε αφομοιωθεῖ από τὴ Δύση κι έπρεπε καὶ τό κόμμα του να γίνει απόλυτα δυτικό. Για να ἐπιτευχθεῖ αύτὸ ἔπ ρεπε να ξεπεραστεῖ ὴ παλια αντιδικία βενιζελισμοῦ ­ αντιβενιζελισμοῦ για χαρη τοῦ Λονδίνου καὶ αργότερα τὴς Οῦασιγκτον (ακόμη περισσότερο ἐφό­ σον ὁ ίδιος ὁ Ἑλ. Βενιζέλος εἶχε προσπαθὴσει να τούς ξεφύγει μετα τό 1928).

*Η πρώτη προσπαθεια πρός αὐτὴ τὴν κατεύθυνση ἔγινε από τόν τόσο πολύ έντο­ Παναγιώτη Κανελλόπουλο που θα έλεγε κανεὶς νος ἦταν ό δυτικισμός του απευθείας από τὴ Βουλὴ ότι εἶχε βγεῖ των Κοινοτὴτων τοῦ Λονδίνου. Ὁ μεγαλοαστός αύτός διανοούμε­ νος, πρώην καθηγητὴς τη̃ς Κοινωνιολογίας τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν, εἶχε έγκωμιασει τό μεγαλείο τὴς δυτικὴς σκέψεως, καὶ εί­ δικα τὴς ἱταλικὴς 'Αναγεννησεως στό «έργο τη̃ς ζωῆς» του τὴν Ἱστορία του̃ Εὐρωπαίίτου̃ Πνεύματος. Τό «πνεῦμα» αὐτοῦ τοῦ βι­ βλίου βρίσκεται στούς αντίποδες αὐτοῦ τοῦ ανατολιστὴ 'Αθανα­ σιού Σουλιώτη πού εἶχε γραιμει όπως είδαμε στόν προηγούμενο τόμο: ‹‹Αίσθανόμαστε καὶ θέλομε καὶ ποθοῦμε βαθια καὶ φυσικα να ξαναπαρωμε τόν 'Ανατολικό πολιτισμό πρὶν από τὴν Ἀναγέννηση, καὶ να τόν κανωμε έμεῖς Άναγέννηση. “Εμείς οἱ δυό ­ τρεῖς, όσοι εἴ­ μαστε, Έλληνες Ἀνατολίτες καὶ όχι Δυτικοί». (”Αθ. Σουλιώτης, Γράμματα από τα βουνά. Σημειωματάριον, ”Αθη̃ναι/Ικαρος, 1971, σ.

_

_

_

104).

.

·

Ὁ Κανελλόπουλος,

ποὺ ἦταν πρωθυπουργός όταν ἔγινε τό πρα­ ςικόπημα τῶν ανατολιστών στὶς 21 “Απριλίου 1967 καὶ πού παντα

ἦταν ανένδοτος αντίπαλος αὐτοῦ τοῦ καθεστώτος, εἶχε ίδρύσει τό δικό του κόμμα, τόν Δεκέμβριο τοῦ 1935, κεντρώας καὶ ρεπουμπλι­ κανικῆς έμπνεύσεως αλλα πού ὴθελε να τεθεῖ μακρια από τὴν αντι­ δικία τοῦ βενιζελισμοῦ καὶ τοῦ αντιβενιζελισμοῦ. Αύτό τό σχὴμα, τό Ἐθνικὁν Ἐνωτικὸν Κόμμα, κατέβηκε επίσης στὶς μεταπολεμικὲς έκλογὲς τό 1946 καὶ τό 1950 αλλα εἶχε γίνει, όπως καὶ ὀ αρχηγός του, περισσότερο συντηρητικό καὶ βασιλικό. “Υπη̃ρςε από τοὺς κυ­ ριότερους ύπουργούς τη̃ς περιόδου 1942 ­ 1950, ὶδίως στὴν Ἑθνικὴ "Αμυνα όπου χρηματισε ύπουργός εἱδικα τό 1949, τὴ χρονια τη̃ς στρατιωτικὴς ὴττας τών κομμουνιστών. Τόν Αύγουστο τοῦ 1951, ύπῆρξε από τούς ἱδρυτὲς τοῦ Ἑλληνικου̃ Συναγερμου̃ τοῦ Παπαγου, 185

ό ὁποῖος προχωρησε τὴν ίδέα να ξεπεραστεῖη βενιζελο ­ αντιβενι­ ςελικὴ διαμαχη καὶ ποὺ για τόν λόγο αύτό δέχτηκε να συμπεριλαβει στις γραμμες τού κόμματος αρκετούς Φιλελεύθερους. Ὁ Κανελλό­ πουλος ἔγινε ύπουργός Ἐθνικῆς “Αμύνης τῆς κυβερνησεως Παπα­ γου και παρέμεινε στὴ θέση αὐτὴ από τις 4 Δεκεμβρίου 1952 ως τις 6 Ὁκτωβρίου 1955. “Οταν πέθανε ό στραταρχης, στις 4 “Οκτω­ βρίου 1955, ἦταν από έτους ηδη αντιπρόεδρος της Κυβερνησεως. Μια τρίτη προσπαθεια να ςεπεραστεῖ αύτὴ η αντιδικία και να δυ­ ναμωθεῖ η κίνηση πρός μία προσέγγιση τη̃ς αντιβενιζελικῆς δεξιᾶς και τού βενιζελικού κέντρου, τὴν εμπιστεύθηκε η βασίλισσα Φρει­ δερίκη, αμέσως μετα τό θανατο τού Παπαγου, στόν Κωνσταντῖνο Καραμανλῆ, ὀ ὁποῖος εἶχε επιτύχει ως ύπουργός Δημοσίων Έργων του στραταρχου. Στὴν αλληλογραφία της με τόν πρωην Ἀμερικανό ύπουργό ”Εξ,ωτερικῶν και Άμύνης, τόν στρατηγό θεοτςε Μετε1πε11, η Φρει­ δερίκη έγραφε στις 13 “Οκτωβρίου 1955: «Ἡ γνωμη των Ἑλληνων για τόν Δυτικό κόσμο, για τὴ σημασία των ίδανικων του και τα ωραία του λόγια, έφτασε στό χαμηλότερο δυνατό σημεῖο. Χειρότε­ ρα δὲν θα μπορούσε να εἶναι... “Η ατμόσφαιρα ειναι αντι¬ΝΑΤΟ, αν­ τιδυτικὴ και ύπερ τού ούδετερισμού... Ὁ σύζυγός μου αποφασισε πως τό πρωτο πραγμα πού έπρεπε να γίνει ἦταν να βρεθεί ένας ύπεύθυνος πρωθυπουργός. Ὁ Παπαγος ἦταν απελπιστικα αρρω­ στος στό κρεβατι στό σπίτι του έξω από τὴν Ἀθηνα... Βαίναμε πρός απόλυτο χαος. Τότε πέθανε ό Παπαγος. Μέσα σὲ μερικες ωρες ό σύ­ ζυγός μου διόρισε έναν νέο ανδρα, αύτοδημιούργητο από τὴ Μακε­ δονία, πρωθυπουργό της Ἑλλαδος. Για να τόν βοηθησει τού έδωσε και τό δικαίωμα να διαλύσει τη Βουλη και να προκη ρύςει νέες ἐκλο­ γὲς στὴν περίπτωση πού δεν θα έπαιρνε ψηφο ἑμπιστοσύνης στὴ Βουλη». (Ρτεαετίοε, Ωιιεειι οί ιιιε Ηε11ειιεε, Α Μεαειιτε ο/ Ππιἰετ­ εταπαίπἔ Λονδίνο, Μαοιηί11ειι, 1971, σσ. 182­183). Ὁ Καραμανλη̃ς διορίστηκε πρωθυπουργός στις 6 “Οκτωβρίου 1955: η καραμανλικη περίοδος, πού ἦταν τό ὲπιστέγασμα των προ­ σπαθειων τού Παλατιού και της Ούασιγκτον, εἶχε αρχίσει.

·

_

186

ΙΙ. Το ΚΥΠΡΙΑΚΟ ι

Στις

5 'Ιουλίου 1970, στις γενικές βουλευτικές εκλογές πού ἔλα­ βαν χωρα στὴ μεγαλὀνησο, σχεδόν τό 40% των ψηφων τού ἑλληνι­

κού πληθυσμού πού αντιπροσωπευε τό 80% των κατοίκων τη̃ς αβα­ σίλευτης δημοκρατίας της Κύπρου, πῆγε στὴν ακρα αριστερα, από τό ὁποῖο τό 34% δόθηκε στό ἑλληνοκυπριακό κομμουνιστικό κόμ­ μα ΑΚΕΛ και τό ύπόλοιπο στό κόμμα ΕΔΕΚ τού γιατρού Βασου Λυσσαρίδη που συνεργαςόταν με τούς κομμουνιστές. Άντίθετα, οι Τουρκοκύπριοι, πού τότε αποτελούσαν τό 18% όλόκληρου τού πληθυσμού, ψηφισαν σχεδόν όμόφωνα ύπὲρ των ακραίων εθνικι­ στων τους ύπό τὴν ηγεσία τού Κευϊ Πεηκιαε. Σχεδόν όλες οι μελέτες για τὴν Κύπρο αφορούν μέχρι στιγ­ μῆς τις διεθνεῖς ἐπιπτωσεις τη̃ς διαμαχης μεταξύ των δύο κοινο­ τητων, καὶ παραμελούν τὴν κοινωνικη δομη τού πληθυσμού της, ετσι ωστε δὲν εἶναι δυνατόν να γνωρίσει κανεις με ακρίβεια έαν η δύναμη τού κομμουνισμού στὴν Κύπρο έχει σχέση μ° αύτὴ τὴ δο­ μη. Γιατι η δύναμη αὐτὴ να μὴν ύπαρχει στὴν 'Ελλαδα ὴ στὴν Τουρκία, εφόσον, στὴν πραγματικότητα, όπως θα δούμε, η κυπρια­ κὴ κοινωνία εἶναι περίπου όμοια μ® αὐτὴν της Ἑλλαδος; “Εκτός των κοινωνικοοικονομικῶν αναλύσεων πού έκανε τό Α­ ΚΕΛ, έχουμε στὴ διαθεση μας, τις αναλύσεις τού πρωην 'Αμερικα­ νού αξιωματικού ύπηρεσίας πληροφοριών Τ.Ψ. Ααειιιε αλλα πού δυστυχως εἶναι γενικού μόνον περιεχομένου· επιπλέον μὴ γνωρί­ ζοντας ελληνικα χρησιμοποίησε μόνο μεταφρασεις. Τὴν ἐποχὴ της ανεξαρτησίας, τό 1960, η Κύπρος εἶχε πληθυσμό 64% αγροτικό (έναντι 58% για τὴν 'Ελλαδα και 70% για τὴν Τουρ­ κία). Τό 51% τού ενεργού πληθυσμού τη̃ς νησου ασχολούνταν με τὴ γεωργία εναντι 49% στην Ἑλλαδα. "Οπως δεν ηταν κρατος με βαρια βιομηχανία, τό βιομηχανικό της προλεταριατο ἦταν πολύ πε­

­

­­

187

ρκηπσμένο.'Γο 2296 του̃ ένεργου̃ πληθυσμού ποὺ αποτελου̃νταν απο ὺπαλλὴλους καὶ έργατες, αντιπροσὼπευε στὴν οὐσία, όσον αφορα τοὺς τελευταίους, έναν κόσμο κτιστῶν καὶ έργαζομένων σε βιομηχανίες λίγο πολὺ βιοτεχνικές. "Οσο για το κυπριακό κεφα­ λαιο,ἦταν ουσιαστικα εμπορικό. Συνεπως, όπως και στὴν Ἐλλαδα, το κοινωνικό περιβαλλον ἦταν περισσότερο πρόσφορο για τὴν ανα­ πτυξη καποιου είδους ρουσωισμου̃ παρα για μια ίδεολογία καθαρα κομμουνιστικὴ. Αύτο ποὺ εἶναι ακόμα πιο περίεργο εἶναι πως το ΑΚΕΛ ύπη̃ρςε παντα ένα κομμουνιστικο κόμμα φιλοσοβιετικό, απόλυτα ὀρθόδο­ ξο, ὅπου δέν υ̃πῆρχε θέση για κανενος είδους αγροκομμουνισμό, ένῶ περισσότερο κι απο τὴν Ἐλλαδα θα μπορούσε να εἶχε αναπτυ­ χθεί. Πραγματι, στὴν Κύπρο παντα ὺπη̃ρχε πρόβλημα αγροτικη̃ς μεταρρυθμίσεως λιγότερο σοβαρο μέν απο τὴν Τουρκία αλλα παν­ τως ανησυχητικό, ὲνῶ στὴν Ἐλλαδα εἶχε παφει να ὺπαρχει. Το Α­ ΚΕΛ όμως, απο το τέλος του̃ 1963, αρνὴθηκε να το έκμεταλλευτεί καὶ έκτοτε το αποσιὼπησε. Ὁ αρχιεπίσκοπος τῆς Κύπρου, δηλαδὴ ό Μακαριος, πρόεδρος τη̃ς Δημοκρατίας απο το 1960 μέχρι του̃ θανατου του τὸ 1977 , καἰ ὴ Ἐκκλησία του, ἦταν οἱ μεγαλύτεροι γαιοκτὴμονες τη̃ς νὴσου καί αὺτο χαρη στὴν Ὁθωμανικὴ Αυτοκρατορία ποὺ εἶχε κατακτὴσει τὴν Κύπρο το 1571. Αύτὴ τὴν περιουσία ὁ Μακαριος κατόρθωσε, για να τὴν κατοχυρώσει, να απαγορεύσει ακόμη καί τὴν καταρχὴν

νοοῆορθόδοξηέκκλησϋακαίσταθρησκευτοααμουσουλμανμααἱδρύ­ ματα, τα βακούφια (ονκεί). Το παλαιο ντονούμι ποὺ ὀνομαζουν καί σκαλα οἱ Ἐλληνοκύπριοι,καἱ ποὺ αντιστοιχεί περίπου στο παλαιο στρέμμα τῶν Ἐλληνων τη̃ς Ὁθωμανικη̃ς Αὺτοκρατορίας, εἶναι ακριβως στὴν Κύπρο 1337,8 τετραγωνικα μέτρα. Δεν πρέπει να συγχέεται μὲ το σημερινο ντονούμι (αοηίίιιτ) ποὺ χρησιμοποιείται στὴν Τουρκία καὶ ποὺ εἶναι ακριβως το σημερινό στρέμμα τῆς Ἐλ­ λαδος, δηλαδη το ένα δέκατο του̃ ἑκταρίου ( 1.000 τ.μ.). Ἡ Κύπρος διατὴρησε τα παλαια έλληνοτουρκικα μέτρα τὴς Ὁθωμανικη̃ς Αὐ­ τοκρατορίας. Ἀπὸ αυ̃το το 18,5%, το μισο ανῆκε το 1960 στὴν ελληνοκυπρια­ κὴ Ἐκκλησία, καί γενικα επρόκειτο για τὶς καλύτερες γαίες, ένῶ τα μουσουλμανικα βακούφια δέν κατείχαν απο το ποσοστο αυτό πε­ ρισσότερο απο 1 ­ 2%. Μετα το 1960 μόνο το 10% τὴς ακίνητης πε­ ριουσίας τὴς Ἐκκλησίας μοιραστηκε απο τον Μακαριο στοὺς αγρό­ τες.

Το 21,5% τὴς αρόσιμης γη̃ς τῆς νὴσου, δηλαδὴ 700.000 σκαλες ανη̃καν τὴ χρονια τὴς ἱδρύσεως τη̃ς Κυπριακῆς Δημοκρατίας στο Κρατος (το 1966, 600.000 σκαλες). Αὺτὲς ἦταν οί λεγόμενες χαλίτι­ κες γαίες. Ἐτσι, το 40% τη̃ς αρόσιμης γη̃ς τὴς Κύπρου δέν ανὴκε στοὺς αγρότες. Ἡ συνολικὴ έκταση τὴς αρόσιμης γη̃ς τὴς νὴσου ύπολογιζόταν στα 3.250.000 σκαλες (3.430.000 σκαλες το 1966 σὺν 1.100.000 σκαλες ποὺ οἱ κρατικές κυπριακές ύπηρεσίες θεω­

ῶωΜρφωωηῃ@ησω̃νΜφὼφωω9αω̃αω̃ωωΖ3ωυ̃υΜωα

ωω̃ωωὡςΘα̃η̨ω̨ώωῃχωωῳωωώωωῷΈΗκωὼπωηαΜὴἐ­

κου̃ συνταγματος του̃ 1960 ποὺ δηλώνει ὅτι οποιαδηποτε κινητὴ ἢ ακίνητη περιουσία ποὺ ανηκει στὴν Ἐκκλησία δὲν μπορεί να μετα­ βιβασθεί παρα μόνον κατόπιν γραπτη̃ς αδείας της. Παρα ταυ̃τα μια αγροτικὴ μεταρρύθμιση δὲν αποκλείεται καἰ ὴ δυνατότητα της μνη­ μονεύεται στὴν παραγραφο 6 του̃ ἴδιου αρθρου. Άλλα μια συνταγ­ ματικὴ αναθεώρηση τη̃ς παραγραφου 9 ὑπὲρ μιας τέτοιας απαλλο­ τριωσεως δεν θα μπορου̃σε να πραγματοποιηθεί παρα μόνον κατό­ πιν ιμὴφου τὴς Βουλὴς μὲ πλειοψηφία τουλαχιστον δύο τρίτων (ὅ­ πως το δηλώνει ὴ παραγραφος 3 του̃ αρθρου 182). Τα 18,5% τῆς αρόσιμης γῆς τὴς νὴσου, δηλαδὴ 600.000 παλαια ντονούμια, ανη̃καν το 1960 στοὺς μεγαλογαιοκτὴμονες, στὴν έλλη­

χε παραμείνει στασιμη μέχρι τὴν τουρκικὴ εἰσβολὴ του̃ 1974. Ἡ θέση του̃ Κὐπριου αγρότη εἶχε έπιδεινωθεί καἰ απο ἔνα πρό­ βλημα γνωστότατο στὴν Ἐλλαδα καί τὴν Τουρκία, δηλαδὴ τον κα­ τακερματισμό, τον ὺπέρμετρο τεμαχισμὸ τὴς μικρη̃ς ἰδιοκτησίας. Το 1960, ένῶ ὴ μέση έκταση τῆς αγροτικῆς έκμεταλλεύσεως ἦταν 47,5 σκαλες (6,35 έκταρια), καθε μία απ” αυτές ἦταν διαιρεμένη σέ δὼδεκα τεμαχια κατα μέσον όρο, για καθε ίδιοκτητη, ποὺ τα χὡρι­ ζαν συχνα μεγαλες αποστασεις. (Για μια σύγκριση με τὴν Ἐλλαδα βλ. Δημ. Κιτσίκης, «Ἐει ιττέοειιίεετίοιι ασ ΓεςτίοιιΙτιιτο ςτεοοιιο επι ῖοιτοτἰοτι όο Ι'ένοΙιιιἰοιτ αοε ειτιιοτιιτεε εςτείτοε››, Ἀρχεἴον Οὑτονομι­

188

189

κω̃ν καἱΚοινωνικω̃ν Ἑπτστημω̃ν, Άθὴνα, Ἱούλιος ­ Σεπτ. 1964, σσ. 529­5Δ4)_

Ἡ κυβέρνηση τῆς Λευκωσίας ποὺ ξεκίνησε ένα πρώτο πενταετὲς προγραμμα τσ 1962­1966, περιμενε μέχρι Τὸ δεύτερος τὸ 1967­1971, για να θέσει τὶς βασεις μιας μακροχρόνιας δρασεως για αναδασμὸ τών μικροϊδιοκτησιών διότι επρόκειτο «για πρόβλημα α­ κρως πολύπλοκο». (Κερυὺ1ἰο οί Ογρτιιε, Ταε δεοοπτἰ Εἰνε­Υεοι· Ρἰαπ, Ι9ὕ7 ­ !97!, Λευκωσία, ΡΙα1111ί111¿ Βιιτεαιι, σσ. 71­72). "Η προσπαθεια λαϊκη̃ς παιδείας στὴν Κύπρο εἶναι αναλογη μ' αὺ­ τὴ ποὺ γίνεται στὴν “Ελλαδα καὶ συνεπώς απέχει πολὺ απο τὴν τρα­ γικὴ κατασταση τη̃ς Τουρκίας, όπου ακόμη καὶ σημερα το μισὸ πε­ φππου του̃ πληθυσμου̃ α̃ναιαναλφαβητο.ΙἹραγματα αν το 1946 ὺπη̃ρχαν στὴν Κύπρο 33% αναλφαβητων, το 1960 το ποσσστα ασ­

το εἶχε μειωθεῖ στο 18% δηλαδὴ όσο καὶ στὴν 'Ελλαδα τὴν ἴδια ἐπο­ χὴ. (Ἐνθ' αν., σσ. 231 καὶ 240). Ὁ αναλφαβητισμός δὲ τείνει στα­ διακα να μειωθεί στα 10% στην Κόπρο απως και στην Έλλαδα. Τα 1971 εἶχε μειωθεῖ στὴν Έλλαδα στα 1‹ὶ%_ Συνεπώς ὴ κύρια αδυναμία του̃ καθεστώτος του̃ Μακαρίου στὸν κοινωνικό τομέα ἦταν ὴ έλλειψη αγροτικῆς μεταρρυθμίσεως καὶ τὸ ΑΚΕΛ θα μπορου̃σε να τὸ εἶχε ἐκμεταλλευτεῖ, αλλα δεν τὸ ἔκανε. Εἶναι λοιπον ενδιαφέρον να γνωρίζει κανείς τὴν ἐξέλιξη του̃ κυ­ πριακου̃ κομμουνιστικού κόμματος πανω στο θέμα αὐτό μετα τὴν ανεξαρτησία τη̃ς νησου. Τὸ Κομμουνιστικό Κόμμα Κύπρου (ΚΚΚ) ὶδρύθηκε στὶς 20 Αὺ­ γούστου 1926, αλλα λίγα χρόνια αργότερα απαγορεύτηκε έπίσημα (στις 16 Αὐγσόστσσ 1933) μετα απσ τὴν ἐξἑγερσῃ του̃ ἑλλῃνικου̃ πληθυσμού τῆς νησου εναντίον του̃ "Αγγλου κατακτητη̃, τον Ὁκτωβριο του̃ 1931. Ἡ ανευ όρων αφοσίωση του̃ κυπριακου̃ κόμ­ ματος στὴ Σοβιετικὴ “Ενωση φανηκε καθαρα, όπως καὶ για τὸ ἑλλη­ νικὸ κόμμα, απο το γεγονος ότι πῆρε επίσημη θέση στον πόλεμο κατα του̃ Ἄςονος μόνον αφου̃ η Σοβιετικὴ Ένωση κτυπὴθηκε. “Εν ιῷ μειαςε είχε ιαρεεετ σας 14 °Απρι1ιιοι› 1941, ὡς νόμιμο ιιροκα­ λυμμα του̃ κομμουνιστικου̃ κόμματος, το κόμμα ΑΚΕΛ ποὺ το αν­ τικατέστησε τὸ 1944. "Αργότερα τὸ κόμμα προσπαθησε να δίκαιο­ λογησει τὴν οὐδέτερη σταση του στὴν πρώτη περίοδο του̃ πολέμου .

190

δηλὡνοντοο πὼο Πο ξέσπασμα του̃ δοὐτοοοο παγκόσμιου πολέμου βρηκε το ΚΚΚ στὴν παρανομία κι ανέτοιμο να ὲκτιμηση σωστα τον Ζοοοκτη̃οο του̃ πολἑμοω­ (Νέος Δηοοκοάτηοι τοιμίι̃λοοἴο πολιτικό­θεωρητικό όργανο τη̃ς Κεντρικη̃ς “Επιτροπη̃ς του̃ ΑΚΕΛ, 11 Λοοκοοοἰοι Άποίλωο 19ο0› ο­ 4» ἄοθοο του̃ Γ­Γ­ του̃ ΑΚΕΛ Ἑἔεκἰα Παπαϊωάννου)­ συνεχίζει ὁ Παπαϊωαννου Εύτυχώς όμως ποὺ «ὴ φασιστι­ κὴ επίθεση ἑναντια στὴν 'Ελλαδα κι ὴ κατοπινὴ ἐπίθεση ἐναντια στη χώρα τ0ϋ σοσιαλισμού, τὴ Σοβιετικὴ Ένωση, ἔκαμαν το κόμμα ΐη̃ἑ ἐογοοκη̃ο τοἔίι̃ο νο οη̃ Τον ποογμοοοςο ἀντιοοοιοοκο Χοοοκτῆ· Ρο του̃ πολἑμοοι πρᾶγμα ποο βοήθησε ΐὴν οοοοτἠοιο οομβολἠ τοο στον πολοοκὴ ποοοποθοοα Ϊἔλθύα̃νσ σ­Αλ

α̃ο·

_

_

Παρ” όλα αύτα ὁ αγωνας τών “Ελληνοκυπρίων κομμουνιστών κατα τῆς αγγλικὴς αποικιοκρατίας, ἐξασφαλισε στὸ κόμμα μια πραγματικη δημοφιλία, ποὺ το 1950 ἦταν το 19% του̃ συνόλου του̃

δυνητικοῦ ἐκλογικου̃ σώματος τῆς νησου, κατα τὶς εκτιμησεις του̃ Τλλί. Ααεοιε, ποσοστο ποὺ ἔφτανε τὸ 40%,ιστα αστικα κεντρα.

(Τ­να Αοοοι̃οι ΑΚΕΙ­­” Πιο Οοῃοῃπῃἰοἴ Ροἴθ* ο/ῃ Ο7Ρ#”“ο› Βἴοοἶοΐοι Ηθθνοϊ ΙΠ$ῖἰῖΠῖἰ0Π ΡΓΘ88, 1971, σ. 64). Παρα την αντίθεση τοῦ ΑΚΕΛ, τὸ 1955, στὴ χρησιμοποίηση βίας ὥς μέσον απελευθερὼσεως τῆς νὴσου από τὴν αγγλικὴ αποι­ κιοκρατία καὶ συνεπώς παρα τὴν αντίθεση του στὸ ανοιγμα, τὴν 1η Ἀπριλίου 1955, του̃ ἑλληνοκυπριακου̃ ανταρτικου (ακόμη περισ­ σότερο ἐφόσον ηγέτης αὐτοῦ ἦταν σθεναρὸς αντικομμουνιστὴς, ό συνταγματαρχης Γεωργιος Γρίβας), ὴ βρετανικὴ διοίκηση κήρυξε το κόμμα ἐκτὸς νόμου, στὶς 14 Δεκεμβρίου 1955, καί αὐτὸ φυσικα τὸ βοηθησε αργότερα να περισὼσει το γόητρό του στα ματια του̃ λαού. Τὸ ΑΚΕΛ ξαναγινε νόμιμο στὶς 4 Δεκεμβρίου 1959, μετα τὴ νίκη του̃ αγωνα για τὴν ανεξαρτησία. Με τὴν μελέτη τὴς θέσεως του̃ ΑΚΕΛ πανω στὸ πρόβλημα­ κλειδὶ τη̃ς αγροτικη̃ς μεταρρυθμίσεως μέσω του̃ θεωρητικου̃ του ὀρ­ γανον. του̃ τριμιινιαίον πεοιοδικου̃ Νέ0ε4τ1μ0κοάτ1π. ἀπὸ τότε ποὺ έπανεμφανίστηκε, τὸν 'Απρίλιο του̃ 1960, μπορου̃με ν° αποκτησου­ με τὴν Καλύτερη ἔνδειξη τη̃ς τακτικη̃ς τ0ὕ κόμματος π0ὐ τοῦ ὲπἐ­ τρεφε να αναρριχηθεὶ στὶς εκλογες του̃ 1970 στό 40% τών ιμηφων 191

καἰ τὸ μετετρειμε στο κυριοτερο στηριγμα του̃ καθεστώτος του̃ Μα­

κορίοο

'

Στὸ τευ̃χορ του̃ περιοοοεου̃ Τοῦ Άπριχἰοο 19605 ο γενικοε γρομ­ ματεας του̃ κομματος απο το 19±ι9, ο “Εζεκιας Παπαϊωάννου ἔγραφε πὼε «τὸ ΑΚΕΛ ογεονἰςετοι γιὰ τὴν ἀγροεικὴ μεεορροθμιοη, με τὴν άπαλλοτρἰωση τη̃ς τσιφλικάδικης, τῆς εκκλησιαστικη̃ς και μονα­ στηριακη̃ς γῆς και τὴ διανομη της στούς πτωχους αγροτες» (σσ. Ἱ­8). Στο τευ̃χος ὰρ. 5, του̃ “Απριλίου 1961, διαβάζουμε: «Στον το­ πο μας σύμφωνα με τὰ στοιχεῖα τῆς ὰπογραφη̃ς του̃ 1946 ­_ οἠμε­ το 86% τῶν ὰγροτῶν ρα ἡ κατάσταση θὰ εἶναι ἀκομη χειροτερη κατεχουν ἢ ενοικιάζουν μεχρι 100 σκάλες, και μονο το 14% κατε­ χουν γῆ πάνω ὰπο ΙΟΟ σκάλες. Οἱ ὰριθμοἱ αύτοἰ δείχνουν χαρακτη­ ριστικὰ ποσο οςὐ εἶναι το προβλημα τη̃ς γη̃ς στον τοπο μας. Εἶναι γι° αύτο που στὰ προγράμματα τῶν κομμουνιστικῶν κομμάτων ο± πως Καὶ του̃ διΚ0ὔ μας κομματος, κυριαρχεῖ το αἴτημα: «Ἡ γῆ

­

στους καλλιεργητες της» (σ. 41). Στο επομενο τευ̃χος, του̃ Ἱουλἰου του̃ 1961, η κυβερνηση του̃ Μακαρίου εἶναι ο στοχος τῶν επικρίσεων. «Τι εκαμε προς αὐτὴ την κατεύθυνση ἡ κυπριακὴ κυβερνηση; Το μονο που ξερουμε εἶναι οτι γιὰ την εκκλησιαστικὴ γῆ εγινε συνταγματικὴ προνοια γιὰ νὰ μὴν μπορεῖ ν® ὰπαλλοτριωθεῖ, ὲνῶ γιὰ την κυβερνητικὴ γῆ εχει λεχθεῖ ο­ τι «το ζὴ­Βημα εορίοκετοο οπο μελεεην» (ος 16) Μιὰ ἀποφοοη του̃

πολιτικου̃ γραφείου του̃ κομματος τη̃ς Ζας Σεπτεμβρίου 1961 επι­ κρίνει την ελλειψη άγροτικη̃ς μεταρρυθμίσεως στο πρῶτο πενταε­ εεε οχεοιο ποο εἶχε εξογγεἰχει δώδεκα μερες νωρἰτερα ο προεδρος τῆς Δημοκρατιας («”Αποφαση του̃ Π.Γ. τῆς Κ.Ε. του̃ ΑΚΕΛ γιὰ το 5χρονο σχεδιο ανάπτυξης τη̃ς Κυπριακῆς Δημοκρατίας» Νέος Δη­ μοκράτης, ἀρ. 7, Ὁκτωβριος 1961, σσ. '7­9). Ἡ υποχρεωτικη άπαλ­ λοτρίωση ολων τῶν μεγάλων κτημάτων προς οφελος τῶν φτωχῶν άγροτῶν συμπεριλαμβάνεται στο προγραμμα του̃ ΑΚΕΛ που άπο­ δέχτηκε ιδ ιοδ συνεδριο του, στις 8­ιι Μαρτιου ιεεε. Τδ ιδιο λε­ γεται καὶ στο τευ̃χος 9 του̃ περιοδικου̃ του̃ Μαΐου 1962 (σ. 53) και σε λογο του̃ γενικοῦ γραμματεως πού απευθύνει στὰ στελεχη του̃ κομμοεοο οτἰε 3 Φεβροοορίοο 1963. Λἰγο ἀργοεερο ο Μοκοριοε ετοιμάζει τὴν κρίση τῶν Χριστρργἑν_ 192

νιον τοὺ 1963 οιποφοισιἔοντοιἐ τον Μοιιο πὼιἐ εἶχε φτοισοι ὴ στιι̃ιμὴ γιὰ ὰναθεὡρηση του̃ Συντάγματος. Αύτο σημαινε πως θὰ προσπα­ θου̃σε νὰ ὰποδεσμευθεῖ άπο τον ελεγχο που οἱ δυτικες δυνάμεις εἶ­ χοιν ἑγποιθιοοὺσει στὴ νὴσο Χοιοὴ στιἑ σὺιιιοοονιοἐ τὴο Ζὺοιλὴσ ιτοιι του̃ Λονδίνου τοῦ Φεβρουαρίου 1959. Μιὰ τετοια πρωτοβουλία ἦ­ τον ἔντονοι ἐπιθὺιιὴτὴ ιτοιι οιπο το ΑΚΕΛ ποιι οιπο τὴ Σοβιετιιτὴ Έ· νοισὴ› ποὺ ιιοιἔι εἶχον ιτοιτοιοιιτοισοι τισ σὺιιφιονιοο τοὺ 1959 οοσ ομ­ πνεὺσιιἑνεἔ οιπὺ τον οοτικὺ ιιιπεοιοιλισμὺ ποὺ σὺιιποοιλοιιιβοινο τὴν Κύπρο στο επιθετικο του σύστημα κατὰ τη̃ς «πατρίδας του̃ σοσιαλι­

σιιοὺιι­

Έτσι τὴν οινοιἔὴ τοὺ ι9ο3› βλέπει ιτοινοιἐ το ιτὺποιοιιτο ιτοιιιιοὺνι­ στιιτο ιτομιιοι νοι βοιἔοι «στο Ψονοἶον το ποοβλὴμοι τὴἐ οινοοτιπὴο ιιο· τοιοοὺθιιισοοοἐ ποὺ ἐνοχλοὺσο τον Ἀολιοπισκοποι και οιπο τοτε το ×ΔεΚΕΛ οὲν ιιιλοι πλέον ποιοοι γιοι ὲθνιιτὴ οινοἔοιοτὴσιοιε κοιι μετοιτοοπο· ται σε ενθουσιωδη ύποστηρικτὴ του̃ Μακαρίου. Ἡ πολιτικὴ αύτη διογκωσε τις κομμουνιστικες γραμμες στο 40% των εκλογων του̃ 1970· Ἡ τοποθὲτὴσὴ στο πλοὺοο τῶν θοὴσιτοὺτιιτῶν ποιοοιοοσοτον του̃ λοιοὺ ποὺ ὺποστὴοιἔοντοιν οιπο τὴν Ἑιτιτλὴσιοι ιςοιι ὴ θιοποιοι τὴιἐ οινοινιτὴἑ ἐθνιιτὴο οιἔιοποοποιοισ οἶνοιι βοβοιιοι οιποοοτιπὴ οιλλοι οιὺτο δὲν σὴιιοιινοι πὼἑ οι οιγοοτοἑ κοιι οι ιιιποοοιστοι τὴἐ Κὺποοὺ οἑχον°

τὴν ιοοολογιοι τοὺ ποολοτοιοιοιποὺ οιοθνισιιοὺ­ Ἑκκλησιαστικο κατεστημενο που ἔχει ολα τὰ χαρακτηριστικὰ τοὺ βὺἔοιντινοοθωμοινιιτοὺ σὺντὴοὴτισμοὺ ιτοιι ποὺ οιιιοο οὲλοτοιι νοι τοιν

σὺνεογοιστοι ιιονιιιτοο μὲ τοὺσ κοιιμοὺνιστοἐε τοτοιο οἶνοιι το ιιἐνοθοιἐ του̃ παράδοξου στο ὁποῖο κατεληξε ενας αἰωνας «κυπριακου̃ ζητη­ ιιοιτοἔν­ (Μονο μοοιιτῶσ ξοινοιβοισποὺμο το ποιοοιοοξο οιὺτὺ στο Ἱοοιν› το 1979)­ Ποοινμοιτι­ ιιὲχοι τὴν οιννλικὴ ιτοιτοχὴ τὴο νὴσοὺ το 1878› το ιτὺποιοιιτο ποοβλὴιιοι δὲν οιοφοοο οιπο ἐιτοῖνο τῶν ὲοοιφῶν τὴιἐ Ὁθτοιιοινιιτὴο Αὺτοιςοοιτοοιοιοι μὲ ἑλλὴνιιτὴ πλοιονοτὴτοιε ποὺ ποοσποιθοὺσοιν νοι οιποσποισθοὺν­`Το «ἔὴτὴμοι» οιὺτο ποοὴλθο οιπο

τον πρόσθεση ιιποιιοαιοι̃ε διενἐἐεοε στὸν ἐλληνοτονοκικὸ ἐοαφικὸ Ζοιοοιιττὴοοι τοὺ ποοβλὴμοιτοο­ Ὁ σοὺλτἀνοἔ εἶχε ὺποχοοοοθοῖ νοι «οοινοισοι» τὴ νὴσο στὴν ΆΥ· γλία το 1878 σε ὰντάλλαγμα γιὰ την ύποστηριξὴ της κατὰ του̃ ρω­ σικου̃ κινδύνου που τους άπειλου̃σε και τους δύο. Ἡ “Αγγλία ηθελε 13

193

μια σιΐραιὴγικὴ βασὴ για να ιιρσσιαιεασει ιὴ αιὼρυγα ταυ Σαυεἔ ποὺ μόλις τὴν εἶχαν ανοίξει, τὸ 1869. Έτσι από τὴν αρχὴ ὺπαρχει

)

τό στοιχεῖο ποὺ θὰ κυριαρχησει πανω στὸ κυπριακό ζὴτημα από τὸ 1964­ αὴλααὴ α μεσαγειαιεαιἐ ανιαγιυνισμαα μεταξὺ ιὴα Ριυσιαἐ και ισα αγγλασαἔσνιιεαυ ιεασμσυ­ Σὲ γλῶσσα μὴ αιιιλευμαιιιειλ ὴ αιιαιςιὴσὴ Τὴἐ Κυπρσυ ααα ια Λαναιναι υπη̃ρἔε πραγμαιιιεὴ απαῖὴι και α απαιεὡναἔι αὴλααὴ α Ἄγγλαἑ πριυθυπσυργαἑ Βιειεεα­ ααλεὴιςε τα θερμα συγλαρὴεὴρια ιὴἔ βασιλισσαιἐ Βιιειιυριαἑ­ Ὁ Ντισραελι εἶχε αιιιυφελὴθει απα Τὴν αξασθενὴσὴ Ἐὴα Ὁθιυμανιιςὴιἐ Αυταιεραιαριαἑ μεεα ταν ριυσαταυρ­ κικα παλεμα› για να πείσει ταν σσυλιανα να απσγραιμει αν αγνοια τῶν εαριυπαικῶν αυναμειυνι σιιἐ 4 Ἱαυνισυ 1878› μυστιιεὴ συμβα· ση αμυντικης συμμαχίας ποὺ δηλωνε πὼς «η 'Αγγλία ύποχρεουται να ενωθεί με τὴν Αύτου̃ Αύτοκρατορικὴ Μεγαλειότητα τὸν Σουλ­

λ

'

Φ

'

ι

Ν

ί

ιαναι ααν

Τα Βαιαυμι ια ”Αρνταλαν και τα Καρέ ὴ μία απ, ααῖαἑ για περιφέρειες παραμείνει ὑπὸ τὴν κατοχὴ τη̃ς Ρωσίας... Γ ιὰ νὰ μπορε­

1

σει ὴ Άγγλια να ἐἔασιραλισει ια αιιαιισυμενα μεσα για να ανιαπσ­ ιεριθει στὴν αααλραιυσὴ ιὴιἑ ααεὴι α Σσυλιαναἑ αελεεαι ὴ νὴσαἐ

Κυαραἑ να ιεαιΐαλὴιρθεἴ και να αιαιιεὴθεἶ ααα τὴ Μεγαλὴ Βρειανιαυ­ μερειἐ νωρίτερα­ στιε 30 Μαΐαυ 1878» ια Λαναινα ανα­ γνιυριἔε μα συμφωνια πσυ υαεγραιγε με Τὴν Πειραυπαλὴ› επισὴα μυστιιεὴι τα αιιεαιιυμα ιὴα Ριυσιαἐ να αιαιὴρὴσει τα Καριῶ τα „Αρν· ταχαν και τὸ Βατούμ! Συνεπως ὁ Ντισραελι δεν διακινδύνευε τίπο­ τα προσθέτοντας στὸ παραρτημα τὴς 1ης 'Ιουλίου 1878, ποὺ συμ­ πληρωνε τὴν ὰγγλοοθωμανικὴ σύμβαση τῆς 4ης Ἱουνίου, εναν ὁρο ποὺ ελεγε πὼς εαν ὴ Ρωσία ἐπεστρεφε τὸ Καρς, τὸ Ἄρνταχαν καί ια Βαταυμ› ιαιΐε ὴ Άγγλια θα αιεκἑνιυνε ιὴν Κυπρα­ Βεβαιιυα ὴ Άγγλια αεν αιαναὴθὴιεε ιςαν ιὴ αυναιαιὴια να ἐισεε· νωσει τὴ νὴσο, «κλειδί τὴς Δυτικὴς Ἀσίας», όπως τὴν αποκαλούσε ὁ Ντισραελι σε ἐπιστολὴ του πρὸς τὴ βασίλισσα Βικτωρία, στίς 5 Μαΐαυ 1878· 9Ανιιθειιυ§› πρσιρασισιὴκε ιὴν εἴσαασ σεαν παλεμσ ιὴἑ Ὁθιυμανιιεὴιἐ Ααιΐαιεραιαριαἐ στα πλευρα ιὴἐ Γερμανιαἐι για να τὴν πρασαρτὴσει ια 1914­ Ἐαν τα Βαιαυμ παρέμεινε στα χερια ιὴἑ Ρευσιαἐι τα Καρἑ και εα Ἄρνιαλαν εαισιραφὴιεαν σιὴν Ταυρκια με· τα τον πρῶτο παγκόσμιο πόλεμο με τις συνθὴκες τη̃ς 3ης Δεκεμ­

γ

ί

Άλλα ίιενιε

194

1

Δί

Δ

1

;

1

βρίου 1920 καί 16ης Μαρτίου 1921, αλλὰ χρειαστηκε λαϊκός πόλε­ μος ἑθνικῇς ανεξαρτησίας για να ὲκδιωχθου̃ν, το 1959, οἱ “Άγγλοι απὸ τὴν Κύπρο. . Ἡ ἑλληνικὴ πλειονότητα τὴς νησου χρωστου̃σε στὸ σουλτανο, ἀπὸ τὸ 1571, τὴν αποκατασταση τὴς εξουσίας τὴς Ἐκκλησίας καί του̃ αρχιεπισκόπου της ποὺ εἶχαν τοποθετηθεί, κατὰ τὴ φραγκικὴ περίοδο, ύπὸ τὴν καταπίεση τὴς καθολικὴς εκκλησίας. Για τοὺς Έλληνες, ὴ ἔλευση τῶν Τούρκων ύπὴρξε απελευθέρωση. Τὸ λατι­ νικὸ φεουδαρχικὸ σύστημα εἶχε καταργηθεί καί οί ὀθωμανικες αρ­ χες δὲν εἶχαν μεταχειριστεῖ τὸν ἑλληνικὸ πληθυσμὸ σὰν νικημενο λαό. Τὸ 1754 ὁ σουλτανος εἶχε μαλιστα ἐπισἠμως αναγνωρίσει τόν αρχιεπίσκοπο και τοὺς τρεῖς ἐπισκόπους του σὰν τοὺς ὰντιπροσὡ­ πους του̃ ἔθνους (του̃ μιλλετιου̃) τῶν Έλληνων τὴς νὴσου. Έτσι ὁ αρχιεπίσκοπος εφερε τὸν τίτλο του̃ ἐθναρχη (μιλλετμπασί). εἶχε εκτενείς διοικητικες εξουσίες καί ἔγινε ἡ δεύτερη πιὸ σημαντικὴ προσωπικότητα τὴς νησου μετὰ τὸν Ὁθωμανὸ κυβερνὴτη. Τὸ 1839, ὴ Κωνσταντινούπολη εδωσε στὴν Κύπρο ενα συμβούλιο (ντιβανι) διοικητικό καὶ δικαστικό ποὺ τὸ συνεθεταν τεσσερις μου­ σουλμανοι καί τεσσερις χριστιανοί (δύο Έλληνες, ενας μαρωνίτης (καθολικός) καί ενας Άρμενης). Ἡ εὔνοια πρὸς τόν ἑλληνικὸ πλη­ θυσμὸ αποδείχτηκε και τὸ 1856, ὅταν ὴ μαρωνιτικὴ και αρμενικὴ μειονότητα εκδιώχθηκαν ἀπὸ τὸ συμβούλιο αὺτὸ κι ἔτσι τὰ χριστια­ 'νικά μέλη έκτοτε ὑπη̃ ρξαν αποκλειστικα Έλληνες, δηλαδὴ ὁ αρχιε­ πίσκοπος καί τρία μελη εκλεγμενα από τὴ συνέλευση τὴς ελληνικη̃ς κοινότητας. Ἡ ἑλληνικὴ κοινότητα δέχτηκε εὺνοϊκὰ τὴν παρουσία τη̃ς “Αγ­ γλίας, ὴ ὁποία ἦταν ῆδη «προστατιδα››του̃ ελληνικού κρατους, ἐπει­ δὴ ὴλπιζε ὅτι ὴ δύναμη αὐτὴ θὰ παρεδιδε μιὰν ὴμερα τὴν Κύπρο στην Ἀθηναη̨ ἐπαναλαμβἀνοντας ετσι τη χειρονομία του̃ 1864 υπερ τῶν “Ιονίων νὴσων και του̃ 1881 ὑπὲρ τὴς Θεσσαλίας ποὺ τὸ Λονδί­ νο εἶχε παρει από τοὺς Τούρκους γιὰ λογαριασμό τὴς Έλλαδος. Ἄλλωστε, ὴ αγγλικὴ κατοχὴ τὴς Αίγύπτου τὸ 1882 εἶχε ὰφαιρεσει ὰπὸ τὴν Κύπρο μερος τὴς στρατηγικὴς της σημασίας. Ἡ Μεγαλη Βρετανία καθόλου δεν αποθαρρυνε τὴν ελπίδα αύτὴ καί αφησε να

195

εννοηθεί επανειλημμενα πώς θὰ ερχοταν η στιγμη που εντελώς φυ­ σικα, η ενωση θὰ πραγματοποιούνταν. Τὸ 1881. ι̃ι̃ κατοχικη δύναμη ὀργανωσε την πρώτη σοβαρη απο­ γραφη τού πληθυσμού, η ὁποία εδωσε 185.630 κατοίκους, απο τούς οποιοοο 74% ἦταν Έλληνες οοοοοοεοι ιι37.ο3ι ατομο), 24,4% μουσουλμάνοι (Δ5.458 ατομα) καὶ 1,6% Ἀομἑνιοι καὶ μορωνίτες (2.541 ατομα). Στίς πολεις τὸποσοστὸ τών Τούρκων ἦταν πολύ με­ γαλὐτερθ ἀπὸ της ύπαίθρου, μὲ πανω απο 39%' δηλαδη 11.583 Τούρκοι για 18.000 Έλληνες. Βασιζομενος σ° αύτη την απογραφη, ὁ”Αγγλος ύπατος αρμοστης πλαισιώθηκε μ° ενα νομοθετικὸ συμβούλιο 18 μελών πού συγκρο­ τοὕνταν ἀπὸ 6 Ἄγγλους δημοσίους ύπαλληλοοογ οἱ οποῖοι ἦταν διορισμενοι, καὶ απο 12 μελη πού ἦταν αἱρετα: 3 Τούρκους καὶ 9 Ἑλλὴνεἐ­ Ἑπτπλἐθν στὶς πόλεις καὶ τὶς κωμοπὸλεις, θεσπίστηκαν εκλεγμενα κοινοτικὰ συμβούλια με το αναλογικο σύστημα, καὶ εςε­ λεξαν το δὴμαρχὸ τους. Το αποτελεσμα ἦταν πὼο ολοι οἱ οἠμαρχοιθ εκτος της Λεύκας, ύπη ρςαν Έλληνες. Ἀντιθετως στα χωρια, Τούρ­

_

­

ηδη ση ίσοψηφίας. “Απο τη μερια τους οἱ Ἄγγλοι συνηθισαν να θεωρούν την αντίθεση τών δύο κοινοτητων ώς απα­ απο τοτε

1

οοτίτὴτὴ γτὰ τὴν ομοτλὴ λοττοοογίοτ τὴο οτοτπὴοετοο τὴο νὴοοο› ἐκθὲ­

τανταε ταν ὲαατα τους στην κατηγορία του̃ αιαίρα καί βασίλευε­ “ο σερ 1ὶοοε1α Βτοττε, κυβερνητης της νησου απο το 1926 ώς τὸ 1932, τοο πὼο ο κοβοονὴτὴο «ἐξοοττοτον απολύτως απὸ την αφοσίωση καὶ την ἐνδελεχεια τών τριών Τούρ­ κων, καὶ κατὰ τη διαρκεια συζητησεως καποιου ούσιώδους αρθρου τού προϋπολογισμού, εἶχε τη συνηθεια νὰ ρίχνει ανησυχες ματιες ἔγοοτνἔτ στὴν οτοτοβτογοοφτο

.

`

τὴν τοίτὴ πονὴ πολοθοονοττ τὴἐ οποἰοτο ο ποττολοο μεοτπτο Φο· ρες δύσκολα μπορούσε να εἶναι παρών μετὰ τὸ βραδινὸ τραπεςι». (Κ. δτοττε, Οκἰεκτατἰοπε, Λονδίνο, Νἰσ1το1εοο ειοα ννειτεοιι, 1949, σ.

ποοτδ

472)­ Κοτἱ ομτ率 στο τἑλοο του̃ ποτοτοο ποτγποομίοο πολομοτπ ὴ ἀγγλτ­ κη κυβερνηση παρὰ λίγο νὰ δώσει την Κύπρο στην Έλλαδα. Της

τὴν εἶχε ποοοφἐοοτ ὴοὴ το 1915 σὲ ὰντοτλλοτγμοτ γτοτ τὴν οἴοοοο τὴο στον πολεμο στὸ πλευρό της, αλλα η "Αθηνα εἶχε αρνηθεῖ τὸν ὅρο οτὐτο­ (Η ποοοφοοἀ αὐτὴ μποοοοοε νὰ ἑξὴγὴθοῖ άπο το γεγονος οττ

ποι καἰ Έλληνες αύτοδιοικηθηκαν χωοιοτον Αύτὸ το μετρο, ὅπως καὶ αλλες μεταρρυθμίσεις ποὺ προσθετον­ ταν στην απολυτη ελευθερία προπαγανδας ύπερ της ἑνώσεως πού επετρειμαν οἱ ”Αγγλοι (η ελληνικη σημαία μπορούσε νὰ κυματίςει στη νησο ὅσο συχνα καὶ στην Έλλαδα), ἐὰν μὲν η ὀρθοδοξη πλειο­

2

ο

.

υ

.

.

.

1914

ι ποτοτονο ὴ νὴοοο ἀπο τὴ οττγμὴ τὴο ποοοοοτὴοοτοο τὴο το δεύτε­ καὶ νομικα, καὶ τῆς ανη̃ κ ε θεωρούνταν απο την Ἀγγλία πώς

οον οτοττ ὴ Αἴγοπτοἑο τὴο οποτοτο ὴ Κοποοο ὴτοτν ο Κἑοβεοοοο εἶχε μετατραπεῖ τὸν Νοεμβριο τού 1914, σε αγγλικὸ προτεκτορατο, ενώ απο το 1882 η αγγλικη κατοχη αύτού τού Κρατους, ύπο ὀθωμανικη

νοτὴτα τὶς ὐποδἑχτηκε με χαρα, οἱ μουσουλμάνοι οοοονοοχἑτησανη εφοσον η νῆσος παρεμενε παντα μερος της Ὁθωμανικης Αύτοκρα­ τορἰπἐ Καὶ Οἱ Κύπριοι ἦταν παντα Ὁθώμανοὶ οπηκοον Ἐὰν ἡ Κων­ σταντινούπολη εἶχε αποδεχτεῖ, με τὶς μεταρρυθμίσεις τού 1856, την ἴση αντιπροσώπευση Έλληνων καὶ Τούρκων, δεν μπορούσε εύκο­ λα νὰ δεχτεῖ να δίνεται η πλειοψηφία στούς Έλληνες. Έτσι ηδη απο το 1882, ὁ φοβος τών Τούρκων μηπως οἱ Έλλη­ νες τούς κατακλύσουν καὶ τούς ὁδηγησουν στην ενωση, εκφραστη­ κε με εντονο τροπο καὶ εκανε τοὺς τρεῖς μουσουλμανους αντιπρο­ σώπους να ψηφίζουν στο νομοθετικὸ συμβούλιο συνεχώς στὸ πλευρο τών εξι Άγγλων για να ίσοσταθμίζουν τους ἐννεα Έλληνες βουλευτες, εφοσον η ιμη̃φος τού ύπατου αρμοστη (ὁ ὁποῖος απο το 1925 μετατοοτπὴκε σὲ Κοβερνὴτὴ) ἦταν καθοριστικη στην περίπτω­

ἐπικυριαρχία, ηταν προσωρινη καὶ δεν βασιζόταν σε κανενα νομικὸ

1

τίτλο­ Το 1919› ο ωΑγγλο§ ποωθοποοογοο θἑλὴοε νο ποτοοτλωοὴοετ κοἰ παλι την Κύπρο στην Έλλαδα αλλα οἱ στρατιωτικοί του αντιταχθη­ καν. Ὁ στρατηγὸς ΑΙ1εορν, ἐπικεφαλης τού βρετανικού στρατού οτὴν Αἴγοπτο ποπ τὴ Μὲοὴ 9Ανοττολὴ› κοίτοπτν δὲ ὕπατοο ἀομοοτὴἐ στο Καιρο, ύπεβαλε εκθεση κατὰ της παραχωρησεως, για λογους

γ

`

οτοοττὴγτκοοἐ· Ποοτγμοτττ› ὴοὴ οπο τον Μἀοττο του̃ Ι9Ι9› ὴ Αἴγο­ πτος εἶχε εςεγερθεῖ καὶ απαιτούσε την ανεξαρτησία της ποὺ τελικα απέκτησε τὸ 1922. Ἑπιπλεον, στην αραβικη Μεση Ἀνατολὴ, απε­ ναντι απο την Κύπρο, τὸ Λονδίνο καὶ το Παρίσι βρίσκονταν σε ἔν­ τονη αντιδικία γιὰ τὸ μοίρασμα τών λαφύρων της Ὁθωμανικη̃ς Αύ­

ιατ

τοκρατορίας. Αύτός ἦταν

λόγος πού, έπανερχόμενο στὴ μυστικὴ συμφωνία 8γ1το8·Ρἰ00τ τοϋ 1916, τό αρθρο 4 τὴς γαλλοαγγλικη̃ς σρμβασεοε ττι̃τ 23ηε Δεκεμβρίου 19201 ὅοιζε οτι λογω της γεωγρα­ φτκὴἑ καὶ στρατὴγτκὴς θέσεως τὴς Κύπρου, στα ανοικτα τού κόλ­ που τὴς Άλεξανδρέττας, ὴ βρετανικὴ κυβέρνηση αναλαμβανε τὴν οποχρἑτυση να μὴν αρχίσει διαπραγματεύσεις γιὰ τὴν παραχώρηση αὐτὴἐ τὴἑ νὴοοο χωρὶς τὴ συγκαταθεση τη̃ς γαλλικη̃ς κυβερνη­ σεως, συγκαταθεση πού εξαλλου ποτε δεν τη̃ς αρνήθηκε. Για νὰ δι­ κατολογὴοοτ στους Έλληνες τὴ μεταστροφὴ αὐτὴ, ὴ αγγλικὴ κυ­ βἑονὴοὴ κατὲφογε οτὴν πρόφαση τὴς αποφασιστικη̃ς αντιθέσεως τών Τουρκοκυπρίων πού εἶχαν ζητὴσει τό 1919 τὴ διατὴρηση τη̃ς βρεταντκὴἑ ττατολὴἐ­ Μὲ τὴ σννθὴκὴ τὴ§ Λωἔαννὴἐ τὴἑ 2^1ὴ€ Ἱοολἰοο 1923, ὴ Τουρ­ κία αναγνώριζε τὴν προσαρτηση τὴς Κύπρου που εἶχε εξαγγείλει ὴ Ἀγγλἰα το 1914. Ἀλλὰ αὐτό δεν σὴμαινε πως δεχόταν, έκ τών προ­ τἑοωντ τὴν μετέπειτα απόκτηση τη̃ς νὴσου από μια τρίτη δύναμη. Πραγματι, ὁ Τούρκος αντιπρόσωπος εἶχε επιτύχει να αποσυρθεῖ ὴ δευτερη παραγραφος τού αρθρου 16, ὅπως εἶχε συνταχθεί στὸ σχέ­ 919 συνθὴκὴἑ τὴἑ θὴἐ Φεβρουαρίου 1923, ἐπειδὴ ὴ παραγραφος αύ­ τὴ όριζε πώς ὴ Τουρκία ‹‹ὰναγνωρίζ,ει καί δέχεται τὰ μέτρα ποὺ παρ­ θηκαν ὴ πού θὰ παρθούν σχετικα μὲ τὴν παραδοση, τὴν ανεξαρτη­ αία ὴ ὁττοτοδὴποτε ἄλλο καθεστώς αὐτῶν τών ὲδαφῶν ὴ νησων» πού βρίσκονται ἔξω από τὰ τουρκικὰ σύνορα ἔτσι όπως τα προβλέ­ πει ὴ παρούσα συνθὴκη. (Γαλλικό Ύπουργεῖο τών Ἑξωτερικών, Βοειππεπτε αψἰοωατἰαπεε, Οοπγἔκεπεε είε Εαπεαππε, τόμος 2ος, Πα­ ρίσι, Ιιτιρτίιττετἰε ηετίοιτεΙε, 1923, σ. 33 Ισὶντε γειιιτε). Παρατὴρησε πώς ὴ Τουρκία δεν μπορούσε νὰ δεσμευθεῖ έκ τῶν προτέρων ότι θὰ αποδελὀταν μέτρα τα ὁποῖα δὲν γνὡοτζε­ Παρὰ ταύτα, ὴ νέα διατύπωση πού κατόπιν συμβιβασμού αντικα­ τέστησε αύτὴ τὴν παραγραφο, προξένησε σύγχυση διότι έλεγε τα ὲξὴἐτ τ­­­Ἡ ταλὴ αὐτῶν τῶν ἐδαφῶν καὶ νὴοτον κανονἰἔοτατ ὴ θα Κα­ νονισθεῖ ἀπὸ τοὺἐ ἑνοτατρερομένους». Ποιοί ἦταν οἱ ενδιαφερόμενοι υ̃σον αφορα τὴν Κύπρο; Ἑτροσον το αρθρο 20 τη̃ς συνθὴκης ρύθμι­ ζε τὴν τύχη τὴς νὴσου με τὴν απλὴ αὐτὴ φραση: «ὴ Τουρκία δη­ λὡνετ ὅτι αναγνωρίζει τὴν προσαρτηση τη̃ς Κύπρου πού προκὴ ρυ­ ό

_

198

1

1

ξε η βρετανικὴ κυβέρνηση στἰς 5 Νοεμβρίου 1914», έὰν γινόταν νέα διευθέτηση, αὐτὴ δέν μπορούσε νὰ αφορα παρὰ μόνον τὴν Άγ­ για και το λαο της καιρου, ειπα οχι την "Αγκυρα τί τὴν Άθὴνο­ Μετὰ τὴ συνθὴκη τὴε Λτοἔαννὴἔο­91 Του̃οκοτ τὴἔ Κύπρον ἔστρε” ψαν τὰ ματια τους πρὸς τὴ νέα Τουρκία. Διαμοριρὼθὴκε μετανα­ στέοτικό κύμα καί πολλοὶ απ° αὐτούς εγκατέλειψαν τὴ νὴοο γτα τὴν Τουρκία μεταξύ 1924 καὶ 1926, στα πλαίσια τού αρθρου 21 τὴἑ συνθηκης τὴς Λωζαννης ποὺ τοὺς έδινε δυό χρόνια γιὰ να διαλέ­ ςουν εἴτε νὰ παραμείνουν στὴν Κύπρο καἰ νὰ γίνουν Βρετανοί ύπὴ­

κοοι, εἴτε νὰ διατηρὴσουν τὴν τουρκικὴ υ̃πηκοοτὴτα αλλα μὲ τὴν υποχρέωση να μεταναστεύσουν. Περισσότεροι ἀκόμη έφυγαν για τὴν Τουρκία μεταξύ 1926 καί 1929. Στὴ νὴσο οἱ σχέσεις μεταξύ Ἑλλὴνων καί Τούρκων ένθαρρύνθηκαν χαρη στὴ φιλία μεταξὺ Ἑλ­ λαδος καί Τουρκίας ποὺ διαμορφώθηκε από τό 1928 καί καθιερώθη­

1

1

κε μὲ τὶς συμφωνίες τού 1930 με τὴν προοπτικὴ ἱδρυσρωο ἑλλὴνοτ τουρκικὴς ομοσπονδίας. Οἱ Άγγλοι οἱ ὀποῖοι, τὸ 1925„ εἶχαν δώσει στὴν Κύπρο τὴ θὲοὴ ὰποικίας τού Στέμματος, δεν μπορούσαν πλέον να βασιστούν στὴν αντίθεση τών δύο κοινοτὴτων. Τό 1929, ένας νόμος μοταβἰβασε τὸν έλεγχο τών έκπαιδευτικών τών ελληνικών καί τουρκικῶν σχολείων τη̃ς νηοοο, από τὶς δύο κοινότητες στίς βρετανικές αρχές. Ὁ προξε­ νος τη̃ς Τουρκίας Αεεί, κατὰ τού οποίου ύπη̃ρχε ὴ υπονοτα ττὼἑ προέτρεπε τὴν τουρκικὴ κοινότητα να αντιταχθεῖ στἰς πρωτοβου­ λίες τὴς αποικιακὴς διοικὴσεως καὶ νὰ συττργαστεῖ πρός αὐτόν τὸν σκοπο με τὴν ἑλληνικὴ κοινότητα, ύποχρεώθηκε νὰ εγκαταλείψει

τη νη̃σο κατόπιν αἰτὴσεως τὴς αγγλικὴς κοβοονὴοοωἑ­ Άλλαἴτὸ κακό εἶχε γίνει: ὁ ένας από τους τρεῖς Τούρκους βουλευτές ειχε αποφασίσει νὰ ψηφίζει στό έξὴς στὸ νομοθετικό συμβούλιο ὅπως καὶ οἱ Έλληνες βουλευτές. Έτσι ὁ Βρετανός κυβερνὴτης μειοψη­ φησε. 'Ο προϋπολογισμός τὴς νὴσου γιὰ τό 1931 απορρίφθηκε από τὴ νέα αύτὴ έλληνοτουρκικὴ πλειοψηφία, λόγω τὴς αύςὴσεως τών

οἰκονομικών βαρών. 'Ο κυβερνὴτης δὲν ἔλαβε υ̃ττοτγὴ του τὴν κα· ταψὴφιση αύτὴ, καί επέβαλε τόν προϋπολογισμό με διαταγμα. Μέσα σ° αὐτὴ τὴν ατμόσφαιρα δυσαρέσκειας ξέσπασε τόν Ὁκτώ­ βριο τού 1931 εξέγερση ὑπὲρ τὴς ένώσεως τὴς ἑλληνικη̃ς κοινότη­ 199

τας, υπό τὴν ήγεσία του̃ μητροπολίτη Κιτίου Νικοδήμου καί με τή βοηθεια του̃ προξενου τής Ἑλλαδος, Ἀλεςη Κύρου, αλλὰ με τὴν αποδοκιμασία τής κυβερνήσεως τῶν Ἀθηνῶν. Οἱ διαδηλωτες πυρ­ πόλησαν στἰς 21 'Οκτωβρίου τὸ ανακτορο του̃ κυβερνήτη στή Λευ­ κωσία απαιτώντας τήν ενωση. Ἡ εξέγερση εἶχε ώς αποτελεσμα νὰ εκδιωχθεῖ από τή νήσο ό πρόξενος τής Ἑλλαδος καἰ ό μητροπολί­ της Κιτίου μαζί με τους κυριότερους ήγετες τής επαναστατικής προσπαθειας. Τό νομοθετικό συμβούλιο καταργήθηκε, ή διδασκα­ λία τής ελληνικής ἱστορίας απαγορεύτηκε στὰ σχολεῖα ως και όποιασδήποτε μορφής προπαγανδα υπερ τής ενώσεως με τήν Ἑλ­ λαδα, τελος, οἱ μουχταρηδες, δηλαδή οἱ δήμαρχοι, δεν θὰ εκλεγον­ ταν πλεον αλλὰ θὰ τους διόριζε ή αποικιακή αρχή. Έτσι ό δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος βρήκε τὴ νήσο υπό καθεστώς εκτακτου νό­ μου.

Ἡ καταστολή τής εςεγερσεως του 1931 συνταραξε όχι μόνο τήν κοινή γνώμη στήν Ἑλλαδα αλλα καὶ στήν Τουρκία. Οἱ Τούρκοι τής Τουρκίας όπως καί τής Κύπρου ήταν νοερὰ στό πλευρό τῶν εςε­ γερθεντων Ἑλλήνων. Ὁ τουρκικός τυπος σημείωνε επίσης ότι οἱ Τουρκοκυπριοι εἶχαν αποκλειστεῖ από τή διοίκηση τῶν μουσουλ­ μανικῶν βακουφίων τής νήσου, ότι ”Αγγλος διευθυντής εἶχε διορι­ στεῖ επικεφαλής του̃ τουρκικου̃ λυκείου καἰ ότι όλες οἱ υποθέσεις τής κοινότητας ήταν υπό τόν ελεγχο τών Ἄγγλων. Ἡ καθημερινή εφημερίδα τής Κωνσταντινουπόλεως, ΜἰΖΖη̨̃»ε£ εγραφε στἰς 27 Ὁκτωβρίου 1931: «Ἑπειδή οί περισσότεροι τῶν φυλετικών αδελ­ φῶν μας περιμενουν τήν ευκαιρία νὰ μεταναστεύσουν στὴν πατρί­ δα, μπορουμε νὰ θεωρήσουμε τους Τουρκοκύπριους σαν ύποιμή­ φιους Τούρκους πολίτες. Αυτός εἶναι ό λόγος για τόν ὁποῖο τὰ αἱ­ ματη ρὰ γεγονότα που διαδραματίζονται στήν Κύπρο εἶχαν ανταπό­ κριση στὶς καρδιες μας». Μή μπορώντας οἱ “Άγγλοι νὰ καταφύγουν, όπως τό 1919­1920, στήν αντίθεση τῶν Τουρκοκυπρίων στίς διεκδικήσεις τής ελληνι­ κής κοινότητας, παρουσίασαν τὸ επιχείρημα που τους εδινε ή γαλ­ λοαγγλικὴ σύμβαση του̃ 1920, ή όποία όριζε ότι ή συγκαταθεση τής Γαλλίας ήταν απαραίτητη για τήν εκχώρηση τής νήσου. "Αλλα ή γαλλική κυβερνηση πληροφόρησε. τόν Νοέμβριο του 1931, τήν ελ­ .

·

ληνική κυβερνηση ότι δεν ήταν καθόλου αντίθετη με τήν ενωση. Ἡ εςαφανιση από τήν πολιτική σκηνή, κι από τίς δύο πλευρὲς του̃ Αἰγαίου, τῶν όραματιστῶν τής συνομοσπονδίας, καὶ ἰδιαίτερα ό θανατος ττή “Ατατουρκ τό 1938, επιβραδυνε τήν προσέγγιση τών

δυο λαών, ή ὁποία δεν μπόρεσε νὰ συνεχιστεῖ μετὰ τόν δευτερο παγκόσμιο πόλεμο παρὰ μόνον χαρη στήν αμερικανική θέληση, τής ὀποίας τὰ στρατηγικὰ συμφεροντα απαιτου̃σαν τὴν ελληνοτουρκι­ κή φιλία. Έτσι, Ἑλλαδα και Τουρκία ξαναβρεθηκαν μαζί τό 1952 στήν “Ατλαντική Συμμαχία και τό 1954 στό Ἑλληνο­τουρκο­γιουγ­ κοσλαβικό Βαλκανικό Σύμφωνο. “Αλλὰ ό ενθουσιασμός τῶν χρό­ νων εκείνων του °30 εἶχε εξαφανιστεί. Έπιπλεον ή Τουρκία τό 1939 εἶχε λαβει από τή Γαλλία τό σαντζακι τής Άλεξανδρεττας (τό Χα­ ταυ). Έὰν ήθελε να αναπτύξει τό λιμανι τής Άλεςανδρεττας που εἶ­ χε μόλις τότε αποκτήσει, επρεπε νὰ λαβει υπόψη τὴν παρουσία τής Κυπρου που όρθωνόταν στὰ ὰνοιχτὰ του̃ κόλπου, όπως τό υπενθύ­ μιςε ή γαλλοαγγλική σύμβαση του̃ 1920. Τό 1947, ή Ἱταλία παραχώρησε στήν Ἑλλαδα τὰ Δωδεκανησα που εἶχε παρει τό 1912 από τὴν “Οθωμανική Αυτοκρατορία. ”Η Τουρκία δεν αντιταχθηκε, αν καὶ μιὰ μικρή τουρκική μειονότητα ζουσε σ” αυτα τὰ νησια. Τό 1947 ό συνολικός πληθυσμός τῶν Δω­ δεκανήσων ήταν 115.343. Εἶχε ελαχιστα αυξηθεῖ, μέσα σε μιὰ γε­ νεα, εφόσον τό 1912 ὰριθμου̃σε τους 112.046 κατοίκους. Ἑκείνη τὴ χρονια, όταν οἱ Ἱταλοἰ εἶχαν καταλαβει τή Δωδεκανησο, κατοικου̃­ σαν ἐκεῖ 6,1% Του̃ρκοι και 91,7% Έλληνες. Ἀλλὰ οἱ Του̃ρκοι ήταν ουσιαστικα συγκεντρωμένοι στή μεγαλύτερη απο τις νήσους, τη Ρόδο (10.8% εναντι 83,8% Ἑλλήνων) και στήν τρίτη κατὰ σειρὰ μεγεθους, τή νήσο Κῶ (12,2% εναντι 87,8% Ἑλλήνων). Τὰ ποσο­ στὰ αυτὰ τὰ εἶχε δώσει ό Βενιζελος στό συνεδριο τής Λωζαννης κα­ τὰ τή συνεδρίαση τής 25ης Νοεμβρίου 1922 καἰ δεν εἶχαν αμφισβη­ τηθεῖ από τόν Του̃ρκο αντιπρόσωπο, τόν Ἱσμετ Ἱνονού. (Βοσπ­ κιεπτε αιρίοπιατἰα̨αεε. Οοπχἔκεποε είε Ἑααεαπκε Ἑίντο ιειιηε ενθ' άν., τόμος πρῶτος, σ. 80). Παρ” όλα αυτα, μετὰ τήν παραχώρηση τής Δωδεκανήσου στήν Ἑλλαδα τό 1947, ή "Αγκυρα παρατήρησε ότι εφεξής, ή αλυσίδα τῶν νήσων που ἔκλεινε όλη τή δυτική της ακτή, ανήκε στήν ἴδια

­

­

200 201

Δύναμη· ότι συνεπῶς, έαν μὲ τὴ σειρα της ὴ Κύπρος γινόταν ἑλλη­ νικὴ, ὴ Τουρκία θα βρισκόταν περικυκλωμένη από μία καί μόνον χωρα καί ότι μετα τὴν Κωνσταντινούπολη καί τὴ Σμύρνη, τα λιμα­ νια τῆς Μερσίνης καί τη̃ς Άλεξανδρέττας θα έχαναν ένα μεγαλο μέ­ ρος τη̃ς στρατηγικη̃ς τους αξίας. Μπροστα λοιπόν στό ενδεχόμενο αύτό καί στίς νέες προσπαθειες έξασφαλίσεως τη̃ς ἑνωσεως μὲ τὴν Έλλαδα, κατόπιν πιεστικῶν είσηγὴσεων του̃ προξένου της στὴ Λευκωσία τό 1944­1945, του̃ Οτ1τεη Τείιείη Οϋιταεο, ὴ “Αγκυρα ανέκοψε τὴ μεταναστευση των Τουρκοκυπρίων στὴν Τουρκία. ”Ἡ­ δη από τό 1945. καταβλὴθηκε προσπαθεια να αναξωογονηθεί ὴ τουρκικὴ κοινότητα τὴς νὴσου. "Οταν στίς 18 'Οκτωβρίου 1950 ὁ Μακαριος Γ' εκλέγεται αρχιε­ πίσκοπος στα 37 του χρόνια, ὴ πολύ δυνατὴ αύτὴ προσωπικότητα βρίσκεται αντιμέτωπη μὲ μια κατασταση πού περικλείει ὴδη όλα τα στοιχεία τῆς αποφασιστικη̃ς αναμετρὴσεως του̃ 1955: τό τσιμέντο της έλληνοτουρκικῆς φιλίας έχει ραγίσει καί ὴ τουρκικὴ κοινότητα τη̃ς νὴσου συσπειρὼνεται αποφασισμένη να αντισταθεί στὴν ένω­ ση. 'Η ἑλληνικὴ κοινότητα ὀργισμένη από τόσα χρόνια ακαρπων προσπαθειῶν, κατα τα ὁποῖα ὴ Άθηνα όχι μόνον δὲν τὴν ὼθου̃σε στόν αγωνα αλλα αντιθέτως τῆς ἐγκωμίαξε τόν αγγλικό πολιτισμό καί τὴν ὑπομονὴ, γνὼρισμα τῶν τξέντελμαν, έχει αποφασίσει να δρασει μόνη της με παραδειγμα τούς αλλους αποικισμένους λαούς. Ἡ Μεγαλη Βρετανία έχει παιμει να εἶναι μεγαλη δύναμη καί βλέ­ ποντας τὴν αυτοκρατορία της να γκρεμίξεται απ° όλες τίς πλευρές, είδικα στὴν Αίγυπτο καί τὴ Μέση Ἀνατολὴ, επιμένει να κρατα τὴν Κύπρο σαν ένα από τα τελευταία της στρατηγικα σημεία. “Η Ἑλλα­ δα, ὴ ὁποία έχει παιμει να ύπαγεται στὴν "Αγγλία καί έχει περασει ύπό τὴν κηδεμονία των Ἡνωμένων Πολιτειῶν, δὲν φοβα̃ται πλέον μὴπως δυσαρεστὴσει τὴν παλαια της προστατιδα καί επιπλέον δεν έχει αλλες πρωτεύουσες εθνικές διεκδικὴσεις να ἱκανοποιὴσει όπως τό 1919 (κατοχὴ τὴς δυτικὴς Μικρασίας), τό 1930 (ἑλληνοτουρκι­ κὴ συνομοσπονδία) ὴ τό 1947 (απόκτηση τη̃ς Δωδεκανὴσου). Ἡ α­ νοδος στὴν ἐξουσία, τό 1952, του̃ στραταρχη Παπαγου δημιουργεί εύνοϊκό κλίμα για τίς προετοιμασίες ἐξεγέρσεως ένός δεξιού έθνικι­

ΖΟΖ

στὴ, αξιωματικου̃ του̃ ἑλληνικου̃ στρατου̃ αλλα κυπριακη̃ς καταγω­ Υη̃ἑ. του̃ συνταγματαρχη Γεωργίου Γρίβα.

­

Ἡ τουρκικὴ αβασίλευτη Δημοκρατία, ὴ ὁποία έχει εγκαταλείψει

τὴν πολιτικὴ ούδετερισμου̃ ὴδη πρίν από τὴν έπίσημη χρησιμο­ ποίηση τη̃ς λέξεως αὐτῆς του̃ ἱδρυτῆ της, καί ὴ ὁποία έχει διαλέ­ ξει να προσδεθεί στό αρμα τη̃ς αμερικανικῆς δυναμεως, γίνεται ὁ στερεότερος στρατιωτικός κρίκος του̃ ΝΑΤΟ στὴν 'Ανατολικὴ Με­ σόγειο καί έννοεί, σε ανταλλαγμα για τίς ύπη ρεσίες της, να αποκτὴ­ σει τὴν αμερικανικὴ εύνοια σε ἑνδεχόμενη κυπριακὴ διένεξη. Τέ­ λος, οί "Ηνωμένες Πολιτείες πού δὲν αἰσθανονται καμια ἰδιαίτερη συμπαθεια για τὴν παραδοσιακὴ αποικιοκρατία, καί πού πανε να ύποσκελίσουν τὴν Άγγλία στὴν ανατολικὴ λεκανη τη̃ς Μεσογείου,

_

θεωρούν πως ὴ προσαρτηση τη̃ς Κύπρου από τὴν Ἑλλαδα, μέλος του̃ ΝΑΤΟ, δεν μπορεί παρα να εύνοὴσει τὴν αμερικανικὴ παρουσία

­

­

”

στὴν περιοχὴ έαν δὲν ύπη̃ρχε κίνδυνος όπως ίσχυρίξεται ὴ Τουρκία να προκαλέσει τὴν ἐξασθένιση τῆς Συμμαχίας με μια ὲλληνοτουρκικὴ διένεξη. Ἡ Ούασιγκτον προσπαθεί λοιπόν, μέσω του̃ ΝΑΤΟ, να παίξει ρόλο διαιτητὴ αλλα ὴ πλαστιγγα βαραίνει συ­ χνα ὑπὲρ τῆς Άγγλίας, λόγω του̃ βαρους τη̃ς τουρκικη̃ς στασεως ποὺ τὴν ωφελεί. Θα χρειαστεί ὴ συνεκτικότητα του̃ ανταρτοπόλεμου τῶν Ἑλλη­ νοκυπρίων κατα τῆς αγγλικὴς κατοχη̃ς, που αναπτύχθηκε ὑπό τὴν ὴγεσία του̃ Διγενη̃ ψευδώνυμο του̃ Γρίβα από τό 1955, για να καταληξουμε τόν Φεβρουαριο του̃ 1959 μὲ τίς συμφωνίες τὴς Ζυρίχης καί του̃ Λονδίνου καί μέ τὴ συγκαταθεση όλων τῶν ένδια­ φερομένων μερῶν, στὴ δημιουργία ανεξαρτητης Δημοκρατίας τη̃ς Κύπρου. Τό σχῆμα αύτό παραμερίξει τίς δύο ακραίες λύσεις, τὴν ένωση καί τό τακσίμ (δηλαδὴ τὴ διχοτόμηση τη̃ς νὴσου μεταξύ Ἑλ­ λαδος καί Τουρκίας που απαιτου̃σαν οί Τούρκοι) καί αφηνει δύο στρατιωτικές βασεις ύπό αγγλικὴ κυριαρχία. Ήδη από τό 1954, κατα τίς προετοιμασίες για τὴν πυροδότηση του̃ ανταρτοπόλεμου, τό ξὴτημα τη̃ς Κύπρου εἶχε παρει διεθνείς διαστασεις με τὴν προσφυγὴ στα “Ηνωμένα Έθνη που εἶχε αποφα­ σίσει ὴ κυβέρνηση Παπαγου καί ὴ ὁποία εἶχε αξιώσει για τό λαό τη̃ς νὴσου τό δικαίωμα τη̃ς αύτοδιαθέσεως. Ἡ γενικὴ συνέλευση

_

_

ΖΟ3

των Ήνωμένων Έθνῶν εἶχε αποφασίσει να εγγραφεί τὴν ύποθεση στὴν ὴμερησία διαταξη της. Κατοπιν αύτου̃ και μέχρι τὴν ύπογρα­ φὴ τῶ συμφωνιών το 1959, ὴ Έλλαδα προσέφευγε καθε χρονο στα ”ΗνωμέναΈθνη, ἐνῶ ὴ Μεγαλη Βρετανία αντεπιτέθηκε το 1956 κα­

Ταθὲϊονωἑ καὶ αὐτὴ μἴτηση στο νοοφοῖο του̃ νενικοο νοομμστἑοκδ Τοῦ Ο­Η­Ε­› ἡ οποία Κοΐἠννϋλλε «τὴν οποστὴοιξη ποὺ ἡ Ἑλλοοο ἔδι̃νε στὴν Τθομοκομτἰα Τη̃ἐ Κοπροον· Ἡ οίι̃μιοοονίο τη̃ς Δημοκρατίας τῆο Κοπροο χάρη στὶς συμφσν νίεἔ του̃ 1959 οο μποοοοσο νο εἶχε σημάνει Ἐο τέλος του̃ κυπριακου̃ ἔητὴμοῖοο· Ποονμοτμ 9Αθἠνο κοἰ νΑνκοοσ ἦσαν ἱκανοποιημἐνεο απο τὴ διευθέτηση αὐτὴ, ποὺ φανταζονταν πως θα ἦταν διαρκείας.

ανταρτοπολεμος, ἐπὶ 511.000 κατοίκων, οί Έλληνες ἦταν το 80,2% καὶ οἱ Του̃οκοι μόνο το ε17¦9%· Παίρνονταο ὑπὸψη αὐτοὺς τοὐο φὸβουςν Ἐὸ σύνταγμα Έη̃ς Δημο­ κρατίας τη̃ς Κύπρου δεν ἦταν βασισμένο πανω στὴν αὺστηρὴ ἐφαρμονὴ τη̃ς ἀρχῆο τη̃ς πλειοψηφίας καὶ ,τη̃ς διανομη̃ο Έη̃ο ἑοοο σίας αναλογικα μὲ τον αριθμο του̃ πληθυσμου̃ τη̃ς καθε κοινοτητας. Έτσι ο αντιπρόεδρος της Δημοκρατίας ποὺ έπρεπε ύποχρεωτικα να

εἶναι Τούρκος εἶχε το δικαίωμα τῆς αρνησικυρίας καὶ το ποσοστο τῶν Τούρκων στὴν κυβέρνηση, τὴ Βουλὴ καὶ τὴ Διοίκηση ἦταν 30% καὶ στο στρατο 40%. Άλλα για να μπορέσει να δουλέψει απο­ τελεσματικα ἕνα σύστημα ποὺ υ̃ποχρέωνε καθε κατοχο σημαντικη̃ς θοοοωο νο ἔχει βοηθο μολοο Έη̃ο ολλοο κοινοοηνοον οποοπο νο οποο

Το μεγάλο ποοβλημο ποο εἶχε ποοοοσιοστοῖ ἦων νὰ δώσουν ἕνα αἴσθημα εμπιστοσύνης στοὺς Τουρκοκύπριους στίς σχέσεις τους με τοὺς Έλληνες αδελφούς τους. Παρουσίαζαν ίδίως το κρητικο προηγούμενο για να δικαιολογὴσουν τὴν έλλειψη ἐμπιστοσύνης ποὺ αίσθανονταν. Πραγματι, ο Βενιζέλος στο Παρίσι εἶχε δηλὼσει στἰς 4 Φεβρουαρίου 1919 ενωπιον του̃ Συμβουλίου τῶν Δέκα τὴς

χει εμπιστοσύνη μεταξὺ τῶν δύο κοινοτὴτων. Χωρίς αύτὴν τὴν ἐμ­ πνοτοοονο ἡ Δομοκοοτίο τη̃ο Κοποοο δὲν μποοου̃οο νο κυβερνη­

Σμνο1μσκοΨοω9 τη̃ἔ Εἰοὴνηο: «Ύπη̃οξο πανσοο τοχεἰα αὔξηση του̃ ελληνικού πληθυσμού ένω ο τουρκικος πληθυσμος συνεχῶς έμειω­ νετο... Έτσι έγινε π.χ. στὴν Κύπρο... μεσα σε 40 χρονια, ὁ ἑλληνι­ κος πληθυσμος σχεδον διπλασιασθηκε ἐνῶ κατα τὴν ἴδια περίοδο, ὁ

δίας ποὺ δεν εἶχαν κατορθὼσει να πραγματοποιὴσουν μεταξὺ τῶν οοο πονκοομἱων πολἐμοον. ­Ο Κοοιοο οποοθονοο τη̃ο νἑοο οοτῆο ο­

ποωχίας υ̃πῆρξε ὁ Μακαριος, ο ὁποῖος οίκειοθελῶς ύπονομευσε οὴν ποοοποθοιο οοῖὴ μὲ Έὴ βοἠθοιο Έου̃ κοποιοκου̃ κομμοονιοοκου̃

Τουβκικοἑ πλλι̃οοσμοἔ πολο λἱνο οοξὴοηκε· Το ἴο1ο> στον Κρὴτητ τὸ 18303 ὅταν ἔνινε ἡ πρὼῖίι̃ ἀπονοοοίλ 7ο·οοο μοοσοολμονοι κσἱ 70.000 Ἑλλλι̃νεἑ ἑμεΐμίι̃οησμν­ Οἱ οοο ἐονοτητεο ἦσαν ἴσεο· Το 1881, μετα απο πενὴντα χρονια, ο πληθυσμος αριθμούσε 207.000 Έλληνες καὶ 72.000 Τούρκους... Ὁ ελληνικος πληθυσμος, το 1900, ανὴρχετο στοὺς 273.000 καἰ το 1910 στοὺς 330.000 ένῶ κα­ τα τὴν ἴδια περίοδο ο τουρκικος πληθυσμος εἶχε μειωθεῖ λογω τη̃ς μεταναστεύσεως. Το ἴδιο ακριβῶς εἶχε συμβεῖ στὴν Μυτιλὴνη, τὴν Χίο, τὴν Σαμο. Τα γεγονοτα αύτα απεδείκνυαν σαφως τὴν ζωτικο­

κομματσς. Έχοντας ύποψη του τὴ μελλοντικὴ αὺτὴ ὺπονομευση, ο αρχιεπίσκοπος εἶχε τελικα δεχτεῖ να ὺπογραψει τὶς συμφωνίες του̃ 1959 μὲ το σκοπο να τὶς αναθεωρησει τὴ στιγμὴ ποὺ θα αίσθανοταν πὼο εἶχε ἀποκτἠοει πεοιοοοτοοη οονομη· Το οτι ο Βοετονοο ὔποῖοο οομοοτὴο οτὴν Κύπρο το 19635 ο 8ο Αοοοῖ (Ποοοοη̨̃ ἔοτηοο πονίοο οτον Μοκοοιο οπωο οπονοοῖ ο Ἑλλονοο οιπλωμοτηο Δοοἠτοοο Μπίτοιοο οτο βιβλίο τοο οποῶχνοντοο τον νὰ ὲκοηλωθοῖ νιο νο φέρει οο οῇοο τἰο οοο κοινο­ τηῖεοο οὲν ἀφοιοοῖ ου̃οιοοοκο οπο Έον οοχιοπίοκοπο ποὺ φημι­

τίι̃τμ καὶ τὴν

ζοταν αλλωστε για το πολιτικο μυαλο του τὴν εύθύνη για τὴν προκληση προς τὴν τουρκικὴ κοινοτητα ποὺ αποτελούσαν οί 13 προτασεις του ποὺ ἐνεχειρίσθηκαν στον Τουρκοκύπριο αντιπροε­ δρο Δρα ΡεΖἰΙ Κϋςίμκ, στἰἐ 30 Νϋεμβθἰομ 1963­ Ἡ ὰπλὴ ἀνοννωση

οοομη τοο ολληνοςοο στοιχείοσ σὲ σχέση μὲ σο οθωμσ" νικο στοιχεῖο». (Δημ. Κιτσίκης, Ρκοραἔαπα̃ε ετ ρκεεείοπε επ ροἰἰ­ ἴἰαμθ ἶῃΐθἴμαἴἶομίμθι ένο, άν­› σ­ 64 σημ­ 2)· “Α9 ποοσθοσουμε πὼο στὴν Κύπρο, στο τέλος του̃ 18ου αίὼνα, οἱ Έλληνες ἦταν ελαχιστα

περισσοτεροι απο τοὺς Τούρκους. Το 1954 ομως, οταν ξέσπασε ο .

204

θοῖ.

­Η Κοποοο θὰ μποοου̃οε νο εἶχε νίνοι μετὰ το 19609 το ἐονοοτο βιο Τῆς ὲλληνοῖουρκικῇς σύνομοσπονδίας ποὺ θα συμπεριλαμβανε ολοκληρη τὴν ­Ελλάδο κοἰ Έὴν Τοοοκίοο οὑτῆο τη̃ο οονομοοπον_

_

205

_

του̃ μνημονίου αύτου̃ αρκεῖ γιὰ νὰ συλλαβει κανείς τὸ μέγεθος τη̃ς προκλὴσεως, διότι ἦταν ἐμφανές πως ἦταν αδύνατον να τὸ δεχτεί, ἔστω καί μερικῶς, ὴ τουρκοκυπριακὴ κοινότητα. 'Ιδού μερικα απο τα 13 αύτα σημεῖα του̃ μνημονίου: ‹‹1. Τό δικαίωμα τὴς αρνησικυρίας του̃ [Ἑλληνος] προέδρου καὶ του̃ [Τούρκου] αντιπροέδρου τη̃ς Δημοκρατίας να καταργηθη̃. ­¬ 3. Ὁ Έλλην πρόεδρος τὴς Βουλὴς των 'Αντιπροσώπων καὶ ό Του̃ρκος αντιπρόεδρος να ὲκλέγωνται από το σύνολο τῶν βουλευ­ των καὶ όχι όπως μέχρι τωρα ό πρόεδρος από τοὺς Έλληνας βου­ λευτὰς καἰ ὁ αντιπρόεδρος από τούς Τούρκους βουλευτας. 5. Νὰ καταργηθούν οἱ συνταγματικές διαταξεις πού προβλέπουν χω­ ριστὲς πλειοψηφίες για τὴν έπιιμὴφιση νόμων από τὴν Βουλη. 6. Νὰ ιςαταργηθη̃ ἡ ση̨νταγματῃςὴ διάταξη περὶ χωρισχῶν Δἠμων_ ­_ 7. Να ἑνοποιηθὴ τὸ σύστημα απονομῆς Δικαιοσύνηῃς. ΙΟ. Τὸ πο­ σοστὸ συμμετοχῆς τῶνἙλλὴνων καί Τούρκων Κυπρίων στὴν σύν­ θεση τῶν Δημοσίων Ύπηρεσιῶν καί τῶν Δυναμεων Άσφαλείας καὶ "Αμύνης τη̃ς Δημοκρατίας να καθορισθη̃ συμφωνα μέ τὴν αναλογία του̃ αριθμητικου̃ ποσοστού τῶν Ἑλλὴνων καὶ Τούρκων Κυπρίων». (Δημ. Μπίτσιος ­¬ Κριι̃πμες ὥρες ­¬ Άθὴνα, Ἑστία, 1974, σσ,

νὴοοοἔ Σοϋλἑλλεἐ του̃ Ἱνοτκου̃ ῶκεονου̃ άπο τοοο Ἄγγλοοἑ νο μὴν εἶχε αίσθανθεῖ τὴν ταπείνωση του̃ αποικισμένου, τὴν αποστρο­ φὴ γιο τον Φράγκο ποο κάθε ρολοι; του̃ ἀνατόλικοὔ κόμματος σ° αύτὴ τὴν περιοχὴ φέρει μέσα του από τὸ Μεσαίωνα. Παρὰ τὴν πολύ

_

­

­

1

προοωπτκοτὴτἀ τοοι του̃ πὴγοτνε πράγματι θορρἀοτα­ Ἀλλὰ ἐπρο­ κρττο γτὰ Βοἔοτνττνο (ὴ Ὁθωμονὐ) τη̃ς ἔνδοξης ἐποχῆς.

237­238)_

Οί προτασεις αύτές όχι μόνον ανέτρεπαν τίς συμφωνίες του̃ 1959, αλλα καθαιρου̃σαν ούσιαστικα καἰ τὴν ὀμοσπονδιακὴ ύφὴ

του̃ κυπριακού κρατους. Οἱ λόγοι τὴς Σοβιετικῆς Ἑνωσεως (καὶ συνεπῶς καί του̃ ΑΚΕΛ) να μὴ θέλουν τὴν έλληνοτουρκικὴ συνομοσπονδία πού θα τὴς ἔ­ φραζε τό δρόμο πρός τὴ Μεσόγειο, όσο καιρό αύτὲς οἱ δύο χῶρες θα συνέχιζαν να συμμετέχουν στὸ ΝΑΤΟ, εἶναι σαφεῖς. 'Εξίσου σα­ φεῖς εἶναι καἰ οί λόγοι πού ὼθου̃σαν τἰς Ἡνωμένες Πολιτείες να εὔ­ χονται τὴν ένωση αὐτὴ. Όμως στὸ χῶρο τῶν είκασιῶν παραμένει ὴ διαλεύκανση του̃ πραγματικού κινὴτρου τη̃ς στασεως του̃ αρχιεπι­

σκὀποιχ

Ὁ Μακαριος, κληρονόμος έκκλησιαστικου̃ θρόνου πού ανακη­ ρύχθηκε ανεξαρτητος ὴδη από τὸν 5ο αἰῶνα καί που εἶχε μαλιστα λαβει τίς τιμητικές διακρίσεις πού έπιφυλασσονταν στούς βασιλείς του̃ Βυζαντίου, δὲν ἦταν δυνατον ἱδίως μετὰ την έςορία του στίς

­

δυτικὴ εμφανιση του μπροστα στοὺς ξένους πού ἐπίτηδες τὴν ύπε­ ρέβαλλε (‹‹πεῖτε με Μακ» εἶχε δηλωσει στὸν “Αμερικανό πρόςενο στὴ Λευκωσία τό 1950, κατα τὴ μαρτυρία του̃ προσωπικού ὴμερο­ λογίου του̃ Ο. Ι.. 8υΙΖοετςετ, ἕνα' α̃ν., σ. 511) καὶ που απέκτησε στὰ χρόνια τῶν πανεπιστημιακών του σπουδῶν στίς Ἡνωμένες Πολι­ τεῖες καί κατόπιν χαρη στὶς πολλές του ἑπαφές μὲ τούς Δυτικούς,ἦ­ ταν χαρακτηριστικός εκπρόσωπος τῆς ἑνδιαμεσης περιοχης. Το επίθετο «βυζαντινός» που επανειλημμένα χρησιμοποιούσαν οί δη­ μθσὶθγρἀφθί γίὸ. νὰ χϋ.βΟ.ΚἘηρίΟ'ΟὉν Ἐὴν πθλίῖὶκἠ 'ΓΟὉ ὡς Κίλἰ 'τὴν

·

Ι

Το Ι952ι ορο λροντο μετὰ τὴν ἐκλογὴ τον οτο ἀνῶτοτο ἀἔίτρροτ τὴἑ Ἑκκλὴοτοἐ τὴο Κύπρον­ θὲλὴορ νὰ ἐγκοττντἀοοτ ἑποφὲἐ μὲ τον Τρίτο Κοοροι τοἔτδεροντοἑ οτἰο ἀροβτκὲἐ Χῶροἑι οτὴν Αἴγρπτο¬ τὴ Συρία και τό Λίβανο, γιὰ να έξηγὴσει τὴν κυπριακὴ θέση καί να βρεί ύποστὴριξη. Έκτοτε· ό αραβικός νασερισμός θα βρεθεί παντα στὸ πλευρό του. 'Ανέπτυξε τίς σχέσεις του μὲ τὸν μὴ δυτικό κόσμο οτο Ἡνωμὲνο Έθνὴ το 1952 _ 1954 κατ κοτοπτν ὼτἐ ποροτὴρὴτὴἐ στὸ Μπαντούγκ το 1955 , στο Καιρο δίπλα στον Νασερ τὸν 'Ιούνιο 1958ι το Ι961·1962 ῶἑ μἑλοο τὴἑ βρρτοντκὴἑ Κοτνοπολττεἰρτἑ (Οοοτοτοοννοοπὴ) κοἰ οτἰο οονοτοοκἑννρτο τῶν Άοεομεοτωνι οπτρἐ οτὴ Γτοογκοολρτβτο το 1961 κοἰ τὴν Αἴγοπτο το 1964­ ω̨ολοἑ οτὐτὲἐ οἱ ἑποττρἐτὲ τοο μὲ τον Τρίτο Κοομο α̃πο το 1952, τον βοὴθὴοον νὰ λοροξοτ οοδετερτοττκὴ γρορρὴ­ Άρνὴθὴκε νὰ πο ρει ρὲροἐ οτο ΝΑΤΟ› πλὴοἰοοε τὴ Μοολοτ κατ ρπογρολνρ ροἔἰ τὴ§› οττἐ 30 Σεπτεμβρίου 1964­ συμφωνία μὲ τὴν οποία ὴ Σοβτεττκὴ Ἑνωοὴ ύποσχόταν στὴν Κύπρο «πρακτικα μέτρα βοηθείας με σκοπο τὴ οτοφολοἔὴ τὴἑ ἐλενθερίαἑ τὴο κατ τὴἑ ἐραφτκὴἑ τὴἐ ἀκοροτοτὴτοἐν­ Ὁ προοωπτκοἐ τοο γτοττροῷ Βοοοἐ Λροοορτοὴοι ὴγὲτὴο του̃ κομ· μοττοο ΕΔΕΚ κοτ προοοροἐ γτο τὴν Κύπρο του̃ Κτνἠροτο€ Ἀψροατ στα̃ττκη̃ς Άλλὴλεγγὐαε καὶ του̃ Κυπρό­ Άραβικου̃ Συνδέσμου. ὴταν ὁ

Ζθό 9

ΖΟἸ

κύριος μεσολαβητὴς του με τους αδεσμευτους του̃ Τρίτου Κόσμου από τὴ μια πλευρα, με τὸ κυπριακό κομμουνιστικό κόμμα από τὴν ἄλλην

Ὁ γενικός γραμματεας του̃ ΑΚΕΛ, ό Ἑςεκίας Παπαϊωαννου, λεγε πως θεωρούσε τὸν Μακαριο συντηρητικό, ανθρωπο τὴς δεξιᾶς στὴν ἐσωτερικὴ του πολιτικὴ, αλλα πως τὸ κόμμα του τὸν ύποστὴ­ ριζε λόγω τὴς ούδετεριστικῆς του ἑξωτερικὴς πολιτικῆς. ”Οσο για τον Μακαριο, αύτὸς εἶχε εμπιστοσύνη στὸ ποίμνιό του. Χαμογε­ λου̃σε όταν του̃ μιλούσε κανείς για κομμουνιστικό κίνδυνο στὴν Κύπρο. Τό ποίμνιό του ιγὴφιςε τούς κομμουνιστὲς ἐπειδὴ τό ανεχό­ ταν­ Τὴν ὴμἐοα ομωο ποὺ θὰ τοὺο ὺποχοἑωνο νο οιολἑξοὺν μεταξὺ του̃ δυτικοῦ κομμουνισμου̃ καί τὴς ὀρθόδοξης ψυχῆς τους, πίστευε πως θα διαλεγαν τὴν όρθοδοζία. Έτσι ὁ καθενας από τους δύο ὴγε­ νεο νομιζε πὼο χοηοιμοποιου̃οε τον α̃λλο νιὰ Τοὺο οκοποὺο Έοὺ.

Ὁ Μακαριος ὴθελε

να εἶναι ό απόλυτος κύριος τη̃ς νὴσον Έον_ Κατα γενικὴ ομολογία, οί συνεργατες του καὶ οἱ ύπουργοί του ἦταν απλως εκτελεστες των αποφασεων του. "Η ούδετεριστικὴ πολιτικὴ καί ὴ συνεχὴς προσφυγὴ στα Ἡνωμενα Έθνη του̃ επετρειμαν να αποδεσμευθεῖ από τὸ δικαίωμα ελεγχου πού οἱ συμφωνίες του̃ 1959

εἶχαν δωσει στὶς εγγυὴτριες δυναμεις τὴς Δημοκρατίας τη̃ς Κυ­ οτὴν Άννλἱοη̨̃ τὴν Τοὺοκίο κοὺτὺν Ἑλλοοο καὶ ποὺ πεοιοοιζον τὴν ἀνεξοοτηοίο τηο.

ποοὺὺ οηλοοὴ

­

ΠΙ· ΣΤΗΝ ΤΟΥΡΚΙΑ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΕΤΑΚΕΜΑΛΙΣΜΟ

›:τοΝ ΜεΝτει>ε›:ιΣΜο

Ὁ θανατος του̃ Ἀτατοὑρκ στὶς

10

Νοὴμβρἰον 19389 α̃νοιξε τὴν

π8ρί0δ0 του̃ κεμαλισμου̃ χωρίς τόν Κεμαλ, του̃ μετακεμαλισμου̃, πού διὴρκεσε μεχρι τἰς 19 Μαΐου 1950, ὀπότε τό Δημοκρατικό κόμ­

μα ττὴοε τὴν αολὴ› κατ εντνε ποωθοττοοονοο ο Άντναν Μεντεοείἐ (Αὀυευ Μεηὸετεε). Στὴ θεωρία, τό 1950 δεν σημείωσε τό τελος του̃ κεμαλισμου̃ αφου̃ κανενα νόμιμο κόμμα στὴν Τουρκία δεν μποροῦ­ σε να ανακηρυχθεῖ επίσημα αντικεμαλικό: είδαμε πως λίγο πρἰν από Τό θάνατό του ὁ Άτατοὐρκ εἶχε παρει τα μετρα του, στὶς 5 Φε­

βρουαρίου 1937, καί εἶχε περιλαβει τίς έξι βασίκὲἐ αολεο τον μεσα στο ἴοτο το Κείμενο του̃ σοντανματοἑ τὴἑ τοοοτακὴἑ Άβαστλεοτὴε Δὴμοκοαττ᧛ ετστ ὥστε ντνοταν πλεον ανττσοντανματμτο να αντε ταχθεῖ κανείς στον ρεπουμπλικανισμό, εθνικισμό, λαϊκισμό (ροριιΙἰ­ ευιε), κρατικισμό (ότετἰειτιε), λαΐκευση (Ιεῖοἰετιτε) καί μεταρρυθμι­ σμό. Μοναχα ὴ ερμηνεία των αρχων αὐτῶν ἦταν αποδεκτὴ με σκο­

όσο περισσότερο μελεταει κανείς τὴν προσωπικότητα του̃ Μακα­ οίοὺθ Έοοο πεὺιοοοτεοο οὺοκολεὺεῖολ νὰ πνονἑψει πὼο κννου̃ντον

τὴν ττλὴοὴ κατανοὴσὴ τῶν εννοτῶν του̃ Άτατοοοκ­ Ἐτττ τταοα­ δείγματα ὴ εκτὴ αολὴ το ἰΠτσΙετΡ9Ιμ1τ μποοοοσε να εομὴνεοτετ εἴτε σαν «ἐπαναστατισμός» εἴτε σαν «μεταρρυθμισμός». (Παντως ίη1‹ι1ἔιρ

εἰλικρινα απο μια ούδετεριστικὴ ίδεολογία που τὸν ἐμπόδιζε να επι­ θυμεῖ τὴν ενωση ὴ τὴν ἑλληνοτουρκικὴ συνομοσπονδία, εφόσον “Αθηνα καὶ “Αγκυρα παρεμεναν ύπόδουλοι των συμφερόντων τὴς Ούασιγκτον. Δεν κατορθωνει κανείς να πεισθεί πως ό Μακα ριος ἔ­ κρυβε μεσα του ενα ὀποιοδὴποτε ίδανικό. τΗταν πραγματι ενας δεύ­ τερος Βενιζελος ό ὁποῖος ὅμως δεν εἶχε πετύχει ν' αφὴσει τὸ νησί Έοὺ ννὰ Έὴ οτἑννη τῶν Ἀθηνῶν; Οὺοιοοτὺςὺ ολο καὶ περισσοτερο

σὴματνετ οτζατὴ αλλανὴλ Φοστκα οτ μετοτοτταθετἐ οταλεναν τὴ οεο­ τεοὴ εομὴνετα­ ,Ετοαμε ττὼο ο Κεμαλ παντοτε εἶχε βαστστετ τταντο στοοε νεωτερι­ στεἑ ανατολτστεο τταοα τὴοοτμαστμτὴ εντονα ποο εἶχαν οτ ξενοτ ντα αοτον κατ ποο οοετλοταν στὴν ττολτττκὴ τοο ποοσενντσὴ ττοοἑ ττο οοτμεεἑ οοναμετσ κατ τοττοο στον εκσονλοοντσμο τὴο λῶοαε τοο κα° τα τα δυτικα πρότυπα. Στό Λονδίνο καί τό Παρίσι δεν καταλαβαι­

δινε τὴν εντυπωση πως σκοπός ὴταν ό εαυτός του καὶ πως τίς τερα­ στιες ἱκανότητες του να ἑλίσσεται τὶς σπαταλου̃σε στὴν απόκτηση τὴς εξουσίας για χαρη τη̃ς εξουσίας και μόνο

ναν τον νκεκαλττμτο οταχωοτσμο (με τον οττοτο σομφτονου̃σε κατ ο Ἀτατοοοκ) μεταἔο οοττκοῦ ολτκοο πολτττσμοο _” αοτοο του̃ μαν­ καί τουρκικῆς πνευ­ δύα πού ό Του̃ρκος εἶχε συμφέρον να φερει ματικῆς κουλτούρας πού ὴ διατὴρησὴ της ἦταν ζωτικὴς σημασίας.

Καἰ εδω εἶναι πού ερχεται στὸ νου̃ ὴ δεύτερη υπόθεση: πραγματι,

208

πο

_

·

14

209

Ὁ θανατος τοῦ 'Ατατούρκ ἔδωσε τη δυνατοτητα στον ανατολι­ σμο των οπαδών του να εκφραστεί πιο καθαρα. "Οπως ἡ Γερμανία ταα Γααλιελααα 11· τα 1914, ετσι κατ τη Γερμανία του̃ Χίτλερ τα 1939 ἔπλεε στο μυστικισμο καί παρουσιαζοταν σαν ἑχθρὀς ἑνὸς

,

γαλλοαγγλικου̃ παρακμασμενου δυτικου̃ φιλελευθερισμοῦ. Καί ο­ πως οἱ Ἑνωτικοί στἰς παραμονὲς του̃ πρωτου παγκοσμίου πολέμου, ἔτσι καί οί κεμαλικοί ἱδεολογικοί τους αδελφοί εἶχαν καποια συμπα­ θεια για το Βερολίνο. Ἡ καθημερινη ἐφημερίδα του̃ καθεστώτος πού διαβαζοταν το περισσοτερο στην Τουρκία, ἡ Τζουμχουριὲτ (()ιι1τ111ι1τίγετ) ἦταν γερμανοφιλη. Διευθυνοταν απο τον ανατολιστὴ Υιιοιιε Ναοί (Α1›ε1ιοὲΙι1) που ὁ Έλληνας συναδελφὸς του Ἀθανα­ σιαδης ­ Νοβας χαρακτήριζε είρωνικα τὸ 19263 ὅπως εἴπαμε ἦδης σαν τον «φανατικοτερο κὴρυκα του̃ ξεπεσμου̃ τη̃ς Εύρωπης καί τη̃ς φρεσκαδας τη̃ς Ἀνατολη̃ς». 'Ο Γ ιουνοὑς Ναντί ἦταν ὲνωτικος βου­ λευτὴς (κατοπιν δε κεμαλικος βουλευτὴς) απο το 1912, εἶχε διευθύ­ νει ἑνωτικες εφημερίδες σαν την Ιἰιππεἰἰ (1910), Ταενἰκἰ Ε/λιῖκ (1914), ικααι ααα (1918) και η̃ταν σύμβολα τη̃ς ιαεαλογικη̃α αανε­ χειας των δύο καθεστὼτων. 'Όπως καί στον ὲξωτερικο τομεα οπου ὁ αντιδυτικισμος αύξηθη­ κε, ἔτσι καί στα ὲσωτερικα οί διαδοχοι του̃ Κεμαλ πῆραν περισσοτε­ ρο ριζοσπαστικα οἰκονσμικα καί κοινωνικα μέτρα Συνεπῶς ἡ ἐξα­ φανιση του̃ ἱδρυτη̃ εἶχε σαν αποτελεσμα τὴν εφαρμογη ενος κεμαλι­ σμου̃ πιο ακραίου, πού δυναμωσε την αντίθεση τῶν νεοπλουτων πού ἦταν συνδεδεμένοι μὲ τα δυτικα συμφεροντα. Αύτοί οί κύκλοι πέτυχαν τελικα, το 1950, να διώξουν απο την ἐξουσία το κεμαλικο «Ρεπουμπλικανικό Λαϊκο Κομμα», το ΟΗΡ. Εἴδαμε πως ο Κεμαλ εἶχε παραμελὴσει τἰς κοινωνικὲς μεταρρυθ­ μίσεις. Έτσι ἡ λαϊκὴ ὲκπαίδευση πού ἐγκαινιαστηκε το 1932, μονο σας πὐλεια χαρη στοὺς αθἶκους τ0ϋ Λαου̃», ἔπρεπε να περιμενει ῶς το 1940 για να ὲξαπλωθεῖ καί στην ύπαιθρο χαρη στὴν αργοπορη­ μενη ίδρυση τῶν «Αἱθουσῶν του̃ Λαου̃». 'Επίσης χρειαστηκε να πε­ ριμὲνει κανείς το θανατο του̃ "Ατατούρκ για να αναπτυχθου̃ν τα «Ἱνστιτου̃τα του̃ Χωριου̃» ποὺ αποτέλεσαν ἕνα απο τα καλύτερα παραδείγματα τ0ὔ τουρκικοῦ ἐφευρετικου̃ πνεύματος. Τελος, η

210

1

ἶ γ

ξ

4

1

ονοοτμτἠ μοτοοοοθμτοτι̃ μὲ τον οπολλοτοίοοοτι̃ τῶν μονολτον πτημο· των ἑξοννολθτι̃κο μονολο το 1945­ Εἶναι μέσα στα αλαμαα αὐτὸ αι̃ε αιἔααπαατικαποιπσεωε τον και­ ντοντττοον μοτοτον ποο ὲπτθομοοοον οἱοτοοολοτ του̃ ἱοοοτῆα ποο ποοτ πετ νο Κοτολοβοτ κονομἑ τοοἑ λονοοἑ οἱοθοτἠοοοοἐ του̃ ἔπτοπτοο φο­ οοο ἐπί τη̃ἐ ποοτοοοἰοῶ οττἔ 11 Νοομβοτοο 1942­ Ποονμοτμ το νοτ­ Ζιίτ νεκἔἰαἰ οῖλε σκοπο νο ὑποοοοπτοοτ το λοο κοτο τῶν ποοοοοπο­ πτον οοτοον ποο ἐπτοφολου̃ντον οπο τον πονκοομτο πολομο ντο νο πλοοττοοον οὲ βοοοἐ τοο· οτ Κοτοοτ θολτι̃οον αοτοἐ ο οοοτολτομοἑ νο ποοοτ φοοτοτμτἠ οπολοωοτι̃ κατ τι̃ ἐφοομονὴ τοο νο νἰνοτ μοοο οἐ μτο οτμοοφοτοο φολτττομοο­ Για τούς ίδιους λογους πού συνανταμε καί στην “Ελλαδα καί

οτὴν Κοποοα ο οτοθντοττποἐ οοοτολτομοἐ (οοοταλοτι̃μοκοοτἰο ἢ Κομμοοντομοἐλ δὲν μποοοοοο νο ολο οτοοοὲἑ βοοετἑ­ Χωοτἐ οπβτο· μτι̃λοντοτι̃ τη̃ἐ λὼοοἔ οὲν οποολοτ ὲονοτμτο τοἔτι̃­ Βοβομοα ποτο τὴ οτοοποτο τη̃ἐ Άβοοίλοοττι̃ἐα τἶ τοξο οοτο ονοπτολθτι̃κο ολλο οκομτι̃ καί αὴμεμα παραμένει αλινααλποὴε­ Χαμἰε να λαβανμε υ̃πανιι ταὐε αγροτικούς ἐργατες καί τοὺς ὲργατες τῶν πολύ μικρῶν οίκογενεια­ κῶν επιχειρήσεων, το 1923 δὲν ύπη̃ρχαν πανω απο 3Ο.θΟΟ το πολύ πολο βτομτι̃λοντκοἰ ἐονοτοτἐ οη̨̃ ολη τὴ λὡοο­ Το 19481 ο οοτθμοτἐ οὐ· τος εἶχε δεκαπλασιαστεῖ: εἶχε φτασει τἰς 3ΟΟ.ΟΟΟ. Το 1953 ύπῆρχαν

800­000 ὲονοτεἐ βτομτι̃λονίοἐ (οπο αοτοοἐ οἱ 150­000 ἦτον οονοτ­ κολτομονοτλ οἱ οποῖοτ μὲ το μολτι̃ τῶν οἰκονονετῶν τοοἐ οοτθμου̃οον το 381 ἑποτομμοοτο οτομο ἐπί οονολοο 23 ἑκοτομμοοίτον Κοτοἰτ κων περίπου (δηλαδη 15% το πολύ του̃ πληθυσμου̃). Τα στατιστικα στοιχεῖα τοῦ Ὁργανισμου̃ Οίκονομικη̃ς Συνεργασίας καί Ἀναπτύ­ ἔοωἑ (Ο­ΕΕ­11) ἔοοτλνον πὼτἐ το 1968 ἐπί ἐνοολοο πλτι̃θοομου̃

1

1

,1

13395­000 ποτοίκτονα 9­251­000 οολολου̃ντον μὲ το νετοοντοα το δασοκομία καί την αλιεία (7Ο% περίπου του̃ συνολου), 2.Ο73.ΟΟΟ

οολολου̃ντον μὲ το βτομτι̃λονίο κοί τον οἰκοοομἠ (1­585­000 μὲ το βτομηλονἰο κοτ 488­000 μὲ τον οἱκοοομἠ) οτι̃λοοο 15% ποοτποο του̃ οονολοοα καί το οπολοτπο 15% (2­071­000) ἦταν ταἔτνομτι̃μονο οττλν ποττι̃νοοτο τῶν αοπτι̃οεοτῶνν­ (Το 19ο8› το Τοοοπίο οοτθμοοοο 33.785.ΟΟΟ κατοίκους). Μια δεκαετία αργοτερα, το 1977,καί παντα βασει τῶν στοιχείων του̃ Ο.Ο.Σ.Α. το ποσοστο του̃ ἐνεργου̃ πληθυ­ 211

σμου̃ που ασχολου̃νταν με τη γεωργία, δασοκομία καί αλιεία εἶχε μειωθεῖ στό 53,16% (καί αντιστοίχως τό 17,28% μὲ τη βιομηχανία καί την οἰκοδομη ενω οί «υπηρεσίες» εἶχαν διογκωσει τό προσωπι­ κό τους, διπλασιαζοντας το στὸ 30% περίπου). Δηλαδη η μείωση του̃ αγροτικου̃ δυναμικου̃ που παρεμενε παρα ταυ̃τα τό 197? απόλυτη πλειοψηφία, δὲν εἶχε επιτευχθεί πρὸς χαρη τη̃ς εργατικῆς ταξεως αλλα ίδίως πρὸς χαρη του μικροαστικου̃ κό­ σμου τῶν π‹>οΙο

_ Βο1οεηει. Οαρρο11ὶ. τ

.ΙΑΒΟΗΚΕ (θοτἰὴοτὀ)

α̃ε! Ιἱε, Γταττσοεοο Ιαοοκτοπὶ τἰὶ Σο”

1965.

α̃ὶο Τιι̃κἰτοἰ ἰπ αεκ .ἰοἰττεκ Ϊ _­¬ 1943

Η

Η„Η55Ονν| Ζ­

ΙΟΗΝΒΟΝ (Οὶὶοὶιηετε Α.) οὶέὺιιτε οὶε

Ζο

”

¬­_

Νοὶἰοποἰἰνπε ρω̨ὶεοπ

τὀι·α|πτΖοκ σλτὶποἰεε

σταση του ΕΛΑΣ

_

1935­194! 61

_ Εοἰρτἰἑ. Οτὶο λε:

ροανοἰτ εοουπαττἰεὶε.

_ Ρειτἱε. Ρενοτ. 1969. (Άναλογη κατα­

ΕΑΜ στὴν Έλλαδα υ̃πη̃ρχε καὶ στὴ Γιουγκοσλαβία

και την Κινω” (νττιωρ κατω)

κΑι‹ΑοεΜΑΝοοτυ

_ Ζωωα αῳὶωπω _ Αααα.

1967.

ναι

έκδοση” Ι«Διπλωμἀτη( μὲ τὸ ζὁρω. Πρὼῖη ἐκδοση: Κωνσταντινοὐποβ λη. 1955. Μεταφραση στα ρωσικά: Πἰρἰοκτατ ροκενοἰε, Μὸσχα. 1966.

Πα̃ῇοῃωα 1964.

Ποειικτοπτε οκ Οεκυτοκ Γοκεἰἔκ Ροἰἰον Ι9Ι8­1945. δωἰεε Π, ἔωῃυ̃ Π5. Οονῇῃι̃ῃθῃτ Ρτἰῃῇῃἐ Οἶῇοθη̨ Ι962.

_ Στοκναποπ

ετὶ.

..

(Ι.εε) α̃η̨̃›!οκιοὶἰοαεα/κακςοἰε, Ι932­1939. Ια) εἐτἰε: Ι932­1935, τοαιε Ιετ ΡἩΒ,

_

_ Εοαὀοη, Ηοττιεοτι αηεὶ 80%· 19” ΙΝοΝυ αεωα) _ τα×1‹θτ_. τοπ ενεπη̨ω νθω, 1938­1947 _ Νεα νοτια τωιαεπ 1980'

ΗΟΠΚΜΟΠΖΙΟ8 ($.Ε.)

κου̃ στρατοῦ. Ὁ τόμος αὐτὸἔ περιλαμβάνει μελέτες γιὰ τὴ γερμανικὴ

εὶσβολὴ στα Βαλκάνια καὶ τὴν Κρητη τὸ 1941 καὶ ἀ _ κὲς ἐπιχειρἠσεις του̃ γερμανικου̃ στρατου̃ στὰ Βα›ἶἑῖἰΞΞ)'ντιανἘαρτι

_ Αῃιαω. κακα Μτπιπα.

ει. 1974. |‹‹Ἡ ἐποχὴ του̃ ἐθνικου̃ ὴγἐτη. 1939­1945»|. δηλαδη του̃

9

ΚΠΣΙΚΗΣ (Δημήτρης)

ΕΥ Ἡ Ἑλλὰς τη̃ς 4ης/Ιὐνοὐστου καί αίμ87ά/ΜΙ ὀυνάμδὶς” Τα αἶχεια τοιἱξλἐηνικου ὐπουρτειου Εζωτερικων, Ι936­1941 Ἀθη­ να, καρος. . ΚΙΤΣΙΚΗΣ (Δημητρης) __ Ἑλλάς καί Ξένοι, 1919­Ι9ό7. Ἀπὸ τα αρχεἴα του̃ ἑλλη­ νικου̃ ὐπου νείου Ἐξωτερικω̃ν Ἀθὴνα. Ἑστἰα. 1977. ρ( «Εο Οτὸοο οτ Ιε ρτοὶοτ Βτἰοιτὀ εἰ” Πηἰοα οατορὁεηηε ατι Ιετ ΚΙΤΒΙΚΙΒ (Πἰὶηὶττὶ) ιηοὶ 1930», Κοναυ εἰ, Ηἰετοὶτε τοοιἰεππε ετ σοπὶεκτροποἰκε (Ρατἱε) νο1. 12.

_

_

3¶

”

_ ΚΙΤΒΙΚΙΒ (Πὶπὶἰττὶ) _

ΚΙΤΒΙΚΙ8

κὶτεικτε

_

1δα›. 211 Ἑοιαακὸ Κὀααα Τ9αι>ι1α3Νι2ιατ1 βλ­

Ὁιαιιανι

`Ει>ι111›111,181111111011,59,

77

(Τ11ο),

81111111111111,

.

Β111111

°

161111­111®11"®81 831

ρουσωϊσμὸς

1ο1, 111, 28ο­281, 2118 58Υὀ8ΠΊ, ΚΘΠΚ9 979 139

01151811

Οι18τ‹11811

111111

1111.

Κ""1®11 (ὲ11”1με111δα· 19101· 210

Ο11818111419181

Μ8‹:Μ11ττ8γ, 116

Μ1111

ΠΙ Ν

(Ο.Κ­νν­) 113

Μ

ΜΒΜ,

βλ

8111010111,

110111

1811181111

ο.,

ΝΩΡ..

1

Μ1111111111,

σ11ν11σπ1σ1}®1}

13,1

πὰπαα̨

°

Κ®"88®11"·

33, 36, 42, 44, 51­

Ο11ε1·1‹ο111111ε111‹1ο

241

1

Με Π ο11ε81οτ

88, 92,

1

Μ8ΓἱΠΙς0νἰὀ9 Α. Μ­

1011

ΚΙ”,

“

Ο

119111, Θ­ Α.. 48 Ι.γ11Ι81ο11, 811 ΟΙ1νο1·, 122

Μεὀἔιῃοἑω·

113

ΝΒ11 Υο11‹ Τ1111ε8, 181

°

1

1011,

Κεη̨ ἑΓ:1112ἑΞ 8 ̃ἶἕἕιῖ1118 111· 122.ἐ6188256 185

2191 222

283

259· 2ἶ1­263· 2661 2692701 272; 11111111111111111119

νης

1

254· και οι οπαδοι του 253, 255, Ε

Ϊ

ΗΜ” 1

12ε11ἔ11θ 12011118 Οο111111111θθ1 216

1

.

200

Β , ἕὶ 011185

Κ.

11111111

22, 210, 224­225

Ε111Θ1Ή1

Νε:ι11811·1,

Ε Ε

·

Υ1111118,

ΝΘΡ11

257

(ἐφημε­

1" 1111295

1

Νεάἰ,

(ἐφημερἰδα), 219­220 (πλοῖο), 137­138

8111111,

1111111111,

1111

1111®1Ι1ἐφ11μΙερ1δα?· 29 οἑ118111ο118ι Η1­118 11 Ττ115ι111ε

_

268

Κ6Ρ1111119 1811111, 2213

'11

_

1

0111111111

11οΠ1ῃ1„1

ΰωα̃ ῃθ (ἀερ0πλανα)° 7ἶ ο1·1ἰ8ο11­Κ11ι1‹:18ο11 (Σο. ἀμερικοινικὴ . . .. ἐταιρω̨ στηγ Αγκυρα), 265 52” 61' 86' 90°

1171 81210

Κ911811

2”

,δ

11

ἴ

1

271 Κ 11 ό 11 ,2Ι­22,

Μ1ι88ο11111, Βε1111ο,

1

Ι (ἐ

1

1011111111

123

1011,

1101111111, Μ111 11111110

Μο1111×ν1