2-Elk.prj.Sik Karşilaşilan Sorunlar

ELEKTRİK PROJELERİNDE SIK KARŞILAŞILAN SORUNLAR Hazırlayan : Kenan ÖZGÖR Elk.Müh.

1

ELEKTRİK PROJELERİNDE SIK KARŞILAŞILAN SORUNLAR

KAYNAK : 1- 03.05.2007 TARİH VE 2958/5.A.9 SAYILI ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI ANKARA ŞUBESİ YAZISI 2- ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ ODASI YAPI DENETİM DAİMİ KOMİSYONUNCA HAZIRLANAN PROJE VE YAPI DENETÇİSİ ELEKTRİK MÜHENDİSLERİ İÇİN EĞİTİM NOTLARI 3- İSA İLİSU TARAFINDAN HAZIRLANAN ELEKTRİK TESİSLERİNDE DOLAYLI DOKUNMAYA KARŞI KORUMA VE TOPRAKLAMA 4- KANUNLAR, YÖNETMELİKLER, ŞARTNAMELER

2

ELEKTRİK PROJELERİNDE SIK KARŞILAŞILAN SORUNLAR

SUNUM DAHİLİNDE BAHSİ GEÇEN KANUN, YÖNETMELİK, ŞARTNAME 1- Bayındırlık ve İskan Bakanlığının, yayınlamış olduğu Mimari, İnşaat Mühendisliği, Makine Mühendisliği ve Elektrik Mühendisliği Proje düzenleme esasları 2- Elektrik İç Tesisleri Proje Hazırlama Yönetmeliği 3- Yangından Korunma Yönetmeliği 4- Elektrik Tesisleri Topraklama Yönetmeliği 5- 3030 sayılı Kanun Kapsamı Dışında Kalan Belediyeler Tip İmar Yönetmeliği 6- Mesleki Denetim Esasları Yönetmeliği 7- EPDK Müşteri Hizmetleri Yönetmeliği 8- Enerji Tesisleri Proje Hazırlama Yönetmeliği 9- EMO Elektrik, Elektronik ve Bilgisayar Mühendisliği Hizmetleri Enaz Ücret Yönetmeliği 10- EMO Mesleki Denetim Uygulama Esasları Yönetmeliği 11- EMO Teknik Uygulama Sorumluluğu (TUS) Uygulama Esasları Yönetmeliği 12- EMO Mesleki Denetim Uygulama Esasları Yönetmeliği 13- EMO Teknik Uygulama Sorumluluğu (TUS) Uygulama Esasları Yönetmeliği 14- EMO Elektrik Yüksek Gerilim işletme Sorumluluğu Yönetmeliği

3

ELEKTRİK PROJELERİNDE SIK KARŞILAŞILAN SORUNLAR

1. Bayındırlık ve İskan Bakanlığı'nın 20.05.2002 tarih ve 6-7234 sayılı yayınladığı Genelgenin 13.Maddesinde Proje müellifleri ve/veya firmaları, mimarlık ve mühendislik hizmetlerini, Bayındırlık ve İskan Bakanlığının, yayınlamış olduğu Mimari, İnşaat Mühendisliği, Makina Mühendisliği ve Elektrik Mühendisliği Proje düzenleme esasları şartnamelerine göre yapmak ve proje üzerinde lejant bilgilerini tam olarak vermek mecburiyetindedir. Yapı denetim kuruluşları, proje denetimlerini bu esaslar doğrultusunda tetkik ve tasdik edecek ve yapılan işlemler belgelendirilerek muhafaza edilecektir. Lejant üzerinde yapı sahibi, projeyi yaptırana ait bilgiler tam olarak doldurulacaktır, ayrıca EMO Mesleki Denetim Uygulama Esasları Yönetmeliği’nin Projeler başlığı altında Madde 7.1.2.1 de Proje başlığı, EMO'nun tip başlığı olacak ve bilgiler eksiksiz doldurulacaktır. denmektedir. Bu nedenle projelerde EMO tip başlığının kullanılması, bilgilerin eksiksiz doldurulması ve proje müellifinin imzası ile firma kaşesinin unutulmaması, 4

ELEKTRİK PROJELERİNDE SIK KARŞILAŞILAN SORUNLAR

5

ELEKTRİK PROJELERİNDE SIK KARŞILAŞILAN SORUNLAR

2. Elektrik İç Tesisleri Proje Hazırlama Yönetmeliği’nin gerek Ön Proje içeriğinin belirlendiği Madde 10 (b) bendinde gerekse Kesin Proje içeriğinin belirlendiği Madde 10 (c) bendinde Koruma Sistemlerine dönük olarak topraklama tesisinin projelendirileceği ve yine Madde 10 (c) bendinde; . Toprak özdirenci (projeye başlamadan önce belirlenmesi), . Temel topraklaması planları, . Koruma topraklaması ve potansiyel dengeleme planları, . Topraklama tesisi şeması, . Toprak direncinin hesaplanması, . Topraklama ve koruma iletkenleri kesitlerinin belirleneceği belirtilmektedir. Elektrik Tesisleri Topraklama Yönetmeliği‘nde belirtilen formüllerin kullanılması, yapının boyutları, toprak özdirenci, koruma elemanlarının değerleri, kullanılan topraklama iletkenlerinin özellikleri dikkate alınarak topraklama hesabının yapılması, 6

ELEKTRİK PROJELERİNDE SIK KARŞILAŞILAN SORUNLAR

Toprak özdirencinin, projeye başlamadan önce yerinde ölçülmesi ve topraklama hesaplarının buna göre yapılması gerekmektedir. Temel topraklama hesaplarında toprak özgül direncinin ölçümü ve raporu gerekir.

7

ELEKTRİK PROJELERİNDE SIK KARŞILAŞILAN SORUNLAR

Temel topraklama planları çizilmelidir. Binanın temeli eni yada boyu 20 metreden fazla ise 20x20 metreden büyük olmamak üzere mutlaka galvanizli çelik ile temel kalıbı içerisinde gözler oluşturulmalıdır.

8

ELEKTRİK PROJELERİNDE SIK KARŞILAŞILAN SORUNLAR

9

ELEKTRİK PROJELERİNDE SIK KARŞILAŞILAN SORUNLAR

10

ELEKTRİK PROJELERİNDE SIK KARŞILAŞILAN SORUNLAR

11

ELEKTRİK PROJELERİNDE SIK KARŞILAŞILAN SORUNLAR ELEKTRİK PROJESİ

12

ELEKTRİK PROJELERİNDE SIK KARŞILAŞILAN SORUNLAR

Potansiyel dengeleme barası için pano içinde veya dışında bağımsız bölüm olmalıdır. Panoda nötr ve toprak barası olduğu projede belirtilmelidir. Tesisattaki tüm toprak hatları için (prizde, kolonda, ana kabloda) aşağıdaki değerler kontrol edilecektir. (Elektrik tesislerinde topraklamalar yönetmeliği çizelge 8). Faz iletkeni 60 A’e kadar sigorta ile korunan hatlarda koruma hattı kesiti aşağıdaki gibi seçilir: SF

=

Faz

iletkeni

kesiti

13

ELEKTRİK PROJELERİNDE SIK KARŞILAŞILAN SORUNLAR

Faz hattı 60 A’den büyük sigorta ile korunan hatlarda Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği’ne göre ısınma hesabı yapılır. (Madde 9-e1/ii) Ana eşpotansiyel bara ile topraklayıcı arasındaki iletken: · Mekanik olarak korunmuş · Korozyona karşı korunmuş ise Ana eşpotansiyel bara ile topraklayıcı arasındaki iletken Bakır

ise;

SF=

Faz

iletkeni

kesiti

14

ELEKTRİK PROJELERİNDE SIK KARŞILAŞILAN SORUNLAR

Mekanik olarak korunmamış ise SPE=16mm2 Bakır - 16mm2 galvaniz demirden küçük olamaz Korozyona karşı korunmamış ise SPE=25mm2 Bakır - 50mm2 galvaniz demirden küçük olamaz Topraklama ve Eşpotansiyel dengeleme elemanları Dolaylı dokunmaya karşı koruma maksadı ile alçak

gerilim

15

ELEKTRİK PROJELERİNDE SIK KARŞILAŞILAN SORUNLAR

3. Elektrik iç Tesisleri Proje Hazırlama Yönetmeliği Madde 10.c.11 'de Enerji odası, kablo bacası (kablo şaftı) ve sayaç pano detayı başlığı altında "Enerji odası ve kablo bacası gerekli projelerde gösterilecektir. Enerji odası ile kablo bacasının ölçü ve detayları ve uygulama alanlarına ilişkin esaslar, enerji veren yetkili kuruluş tarafından belirlenir. Sayaç panosu detayları da projede gösterilecektir“ ifadesine verilmektedir. Bu konuda elektrik enerjisini veren yetkili dağıtım kuruluşunun Uygulama Esaslarına uyulması ve binanın mimari projesi hazırlanırken mimar ile müşterek çalışılarak enerji odası ve kablo bacasına ait ölçü ve detaylar hakkında gerekli bilginin kendilerine verilmesi, 1999 Marmara Depremi’nden sonra, yapı denetimi uygulaması ile birlikte elektrik tesisatı uygulamalarında da yönetmelik değişikliklerine gidilmiştir. Bu konu ile ilgili olarak, 03.12.2003 tarih ve 25305 sayılı resmi gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren “Elektrik İç Tesisleri Proje Hazırlama Yönetmeliği” ile ENERJİ ODASI- KABLO BACASI 16

ELEKTRİK PROJELERİNDE SIK KARŞILAŞILAN SORUNLAR

uygulaması gündeme gelmiştir. Yine aynı konuyla ilgili olarak 16.06.2004 tarih ve 25494 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan “Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” ile Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği’ne de girmiştir. Bu Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihten sonra inşaat ruhsat alacak olan yapıların projelerinde gösterilecektir. Enerji odası ve kablo bacasının ölçü ve detayları ve uygulama alanlarına ilişkin esaslar, esaslar TEDAŞ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ TARAFINDAN Haziran 2005’te yayınlanmış ve Nisan 2006’da revize edilerek son şeklini almıştır. Bu uygulamadan sağlanacak en önemli faydalar 1-Taşıyıcı sisteme zarar vermemek. 2-Herhangi bir arıza durumunda müdahale edebilmek. 3-Panolara herkesin müdahalesini önlemek şeklinde sıralanabilir. 17

ELEKTRİK PROJELERİNDE SIK KARŞILAŞILAN SORUNLAR

KABLO BACASI UYGULAMASI VE YERİNİN TESPİTİ * En az 4 katlı yapılarda (Bodrum ve zemin kat dahil) * En az 10 kolon hattı olan yapılarda kablo bacası uygulaması zorunludur. * Eğer tesis sahibi arzu ederse bu şartların altındaki yapılarda kablo bacası uygulanabilir. Kablo bacasının ve enerji odasının yeri, kaç adet yapılacağı ve ölçüleri Mimar ve proje müellifi Elk.Mühendisinin ortak çalışması ile belirlenecek ve bunlar mimari projede gösterilecektir. Kablo bacası ve enerji odası mümkün mertebe aynı hizaya getirilmeye çalışılacaktır.

18

ELEKTRİK PROJELERİNDE SIK KARŞILAŞILAN SORUNLAR

ENERJİ ODASI

UYGULAMASI VE YERİNİN TESPİTİ

* En az 10 Elektrik abonesi olan tüm yapılarda * Kurulu Gücü 100 KW ve üzeri olan - Endüstriyel yapılarda - Sağlık, Eğitim, Kültür merkezlerinde - Otellerde, Alışveriş merkezleri vb. yapılarda “KAT ve BAĞIMSIZ BÖLÜM” şartı aranmaksızın ENERJİ ODASI oluşturulacaktır. Tüm sayaçlar, sigortalar, şalterler vb. DOLAP TİPİ ve/veya MODÜLER TİP panolar içerisinde enerji odasına konulacaktır. Enerji odasının; Yeri, boyutları ve kaç adet olacağı , Yapının mimari projesi hazırlanırken, MİMAR ve ELEKTRİK PROJE MÜELLİFLERİ tarafından ortak çalışma ile belirlenecek ve MİMARİ PROJESİNDE gösterilecektir. 19

ELEKTRİK PROJELERİNDE SIK KARŞILAŞILAN SORUNLAR

SAYAÇ PANOSU * Tek aboneli yapılarda elektrik sayacı sayaç panosu içersinde abonenin kendi kapısı yanında dışarıya konulacaktır. Ancak işyerlerinde işletmenin uygun görmesi durumunda sayaç işyerinin içersinde ilk girişe konulabilir. * En az 2 adet abonesi olan yapılardaki tüm sayaçlar sayaç panosu içerisinde toplu halde konulacaktır. * (2-9) adet abonesi olan yapılardaki tüm sayaçlar kutu tipi (Duvar üstü) sayaç panosu içersinde kat zemininden en az 120cm yükseklikten itibaren en az 25cm kalınlığındaki duvar içersine konulacaktır. (Eğer istenirse dolap tipi sayaç panosu içersinde enerji odasına da konulabilir.) * Sayaç panoları Elektrik İç Tesisleri Yönetmelik hükümlerine ve yürürlükteki ilgili standartlara uygun olacaktır.

20

ELEKTRİK PROJELERİNDE SIK KARŞILAŞILAN SORUNLAR

4. Bütün tali tablolara ait yükleme veya açılım cetveli verilmesi, 5. Aydınlatma hesabındaki değerler, mimari proje mekan değerleri ve seçilen armatür özellikleri ile uyumlu olması, 6. Ölçekli planlardaki pano adları, yükleme cetvelindeki pano ad ve güçleri ile kolon şemasındaki ad ve güçler uyumlu olmalı, ayrıca hesaplanan toplam kurulu güç ve talep gücü ile proje başlığındaki değerler uyumlu olması, 7. Sembol listesinin verilmesi, 8. İç tesisat Yönetmeliğinin belirlediği durumlar için kısa devre hesabı yapılarak, koruma aygıtlarının yeterliliği gösterilmesi, 9. Elektrik iç Tesisleri Yönetmeliği‘nin Madde 57'de iletken kesitinin belirlenmesi için eşzamanlı yükün esas alınacağı, ayrıca bina kullanma amacına göre de verilen cetvellerdeki eşzamanlılık katsayılarının esas alınması gerektiği belirtilmektedir. Hazırlanan projelerde yönetmelikte belirtilen eşzamanlılık“ katsayılarının kullanılması, 21

ELEKTRİK PROJELERİNDE SIK KARŞILAŞILAN SORUNLAR

EŞZAMANLILIK KATSAYILARI İletken kesitinin belirlenmesi için yapılan hesaplarda eşzamanlı yük esas alınmalıdır. Tarifler : Dağıtım noktası: Elektrik enerjisinin bir hattan gelip kollara ayrıldığı nokta dağıtım noktası olarak anılmıştır. Ana tablolar, dağıtım tabloları, yapı bağlantı kutuları, konutların tabloları ve linyeler (son devreler) üzerindeki buatlar dağıtım noktalarıdır. Eşzamanlılık katsayısı: Gelen hattan çekilen gücün, çıkış hatlarından çekilen en büyük güçlerin toplamına oranıdır. Çıkış hattının en büyük gücü: Dağıtım noktasından çıkan çıkış hatlarının toplam gücüdür. Gelen hat en büyük gücü: Dağıtım noktasının besleme tarafındaki eşzamanlı güçtür.

22

ELEKTRİK PROJELERİNDE SIK KARŞILAŞILAN SORUNLAR

g=

Pg

g

n

∑ Pi 1

23

ELEKTRİK PROJELERİNDE SIK KARŞILAŞILAN SORUNLAR

Konutlar için eşzamanlı yükün belirlenmesi için örnek 6 katlı ve bir katında 3 daire (konut) bulunan bir apartmanın asansörü 4,5 kW ve hidroforu 2,5 kW güçdedir. Beher konutta (daire) bulunan yükler aşağıda verilmiştir.

24

ELEKTRİK PROJELERİNDE SIK KARŞILAŞILAN SORUNLAR

Apartmanın eşzamanlı gücü hesabı: 18 daire için 0,39 (EİTY m. 57 - a2)

25

ELEKTRİK PROJELERİNDE SIK KARŞILAŞILAN SORUNLAR

Transformatörden yukarıdaki güçte 3 adet apartmanın beslenmesi halinde transformatörden çekilecek eşzamanlı güç tümü aynı karakterde olduğundan (konut); Toplam 54 daire için 0,25 (EİTY m. 57 - a2)

26

ELEKTRİK PROJELERİNDE SIK KARŞILAŞILAN SORUNLAR

Trafo TEDAŞ’a ait ise (Elektrik iç tesisleri yönetmeliği Madde 57-a3) e1 + e2 + e3 = emax < %1,5 Aydınlatma ve priz devrelerinde e1 + e2 + e3 = emax < % 3 Motor devrelerinde e0 =%5

(trafodan kofreye kadar) (Elektrik kuvvetli akım tesisleri yön. Md 58-4 )

Trafo binanın kendine ait ise(Elektrik kuv.akım tesisleri yön.Md.58-4 ) e0 + e1 + e2 + e3 = emax < %6,5 Aydınlatma ve priz devrelerinde e0 + e1 + e2 + e3 = emax < %8 Motor devrelerinde 27

ELEKTRİK PROJELERİNDE SIK KARŞILAŞILAN SORUNLAR

10. Elektrik iç Tesisleri Yönetmeliği‘ne göre hazırlanacak olan gerilim düşümü hesabındaki kablo kesit ve güçleri, kolon şemasındaki değerlerle uyumlu olması,

28

ELEKTRİK PROJELERİNDE SIK KARŞILAŞILAN SORUNLAR

P=çekilen aktif güç kW L=mesafe m c=özgül iletkenlik katsayısı 56m/Ω.mm2 Un=Gerilim faz arası 380V U0=Gerilim faz nötr arası 220V q=kablo kesiti mm2 Trifaze Gerilim düşümü: e= P.L / c.q.Un2 Trifaze motorlar için %3 Trifaze aydınlatma-priz yükü için %1,5 e= 1000.100 P.L / q (56x3802) = % 0,0124 P.L / q Monofaze Gerilim düşümü: e= 2.P.L / c.q.U02 Monofaze motorlar için %3 Monofaze aydınlatma-priz yükü için %1,5 e= 2.1000.100 P.L / q (56x2202) = % 0,074 P.L / q 29

ELEKTRİK PROJELERİNDE SIK KARŞILAŞILAN SORUNLAR

11. Seçilen kablonun en yüksek ısınma bakımından kablo çizelgelerinde verilen akımlarla sürekli yüklenebildiği gösterilmesi, AKIM KONTROLU Ib