ԳԻՐՔ

ԼԵՎՈՆ

ՊՈՂՈՍՅԱՆ

ԵՎ

ԵՐԵՎԱՆ 2010

«Դու պատկանում ես նախնական և քաջ ազգի, արդյունավոր ոչ միայն խոսքի և պիտանի խոհականության մեջ, այլեւ մեծամեծ փառավոր գործերով, որոնք մենք կհիշատակենք այս պատմության ընթացքում» Մովսես Խորենացի

-2-

вÚàò ²¼²î²¶ð²Î²Ü Úàôð²Î²Øܺð ȺìàÜ äàÔàêÚ²Ü

² ð ² ð ø Î º Ü ² ò È àô Ú ê Ø²îº²Ü 1

º ð ºì ² Ü 2 0 0 8

-3-

´àÈàð ²¼¶²êºð ºì вÚðºÜ²Üìºð вںðÆÜ Ð³Ûϳ½áõÝÝ»ñ, ÇÙ ÷³é³Ñ»Õ ³½·, ¹áõù »ù ²é³çÇÝ ³ñ³ñí³ÍÁ ºñÏÇñ ÙáÉáñ³ÏÇ íñ³: ¸³ ãÇ Ï³ñáÕ³Ýáõ٠óùóÝ»É ³Ý·³Ù Âáñ³µÇµÉdzÝ` Âàôàò Ƹ;20 §ºõ ²Ù³Õ»ÏÇÝ ï»ë³í, »õ Çñ å³ï·³ÙÝ ëÏë»ó »õ ³ë»ó. ²Ù³Õ»ÏÝ ³½·»ñÇ ·ÉáõËÝ ¿¦: ²ÛëÇÝùÝ` гÛÁ ²é³çÇÝ ³ñ³ñí³Í ³½·Ý ¿: 23.408 ï³ñÇ ºñÏñÇ íñ³ ÇßËáõÙ ¿ÇÝ ²ñÇ³Ï³Ý ¹ñáõÛÃÝ»ñÁ, µ³Ûó ºñÏݳÛÇÝ ûñ»ÝùÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ ï³ëÝ»ñÏáõ ϻݹ³Ý³Ï»ñå»ñÇó í»ñçÇÝ` ÒÏ³Ý Ï»Ý¹³Ý³Ï»ñåÁ å»ïù ¿ Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³ÝÁ »ÝóñÏ»ñ ÷áñÓáõÃÛ³Ý: ä³ïÙ³Ï³Ý ³Û¹ ¿ñ³Ý ÏáãíáõÙ ¿ §ê³ï³Ý³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛáõݦ, áñÁ ï»õáõÙ ¿ 2128 ï³ñÇ áõ í»ñç³ÝáõÙ ¿ 2012Ã. ¹»Ïï»Ùµ»ñÇ 21-ÇÝ: ºñÏñÇ íñ³ µ³ñÇ ùñÙ»ñÇÝ å»ïù ¿ ÷á˳ñÇÝ»ÇÝ ã³ñ ùñÙ»ñÁ` É»õÇïÝ»ñÁ (Õ»õï³óÇ), ÇÝãÁ ´ÇµÉdzÛáõÙ ³ëíáõÙ ¿,-§²ß˳ñÑÇ Çß˳ÝÁ ¹»õÝ ¿¦ ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛ³Ùµ: ²ñ³ñÇãÁ å»ïù ¿ ѳí³ëïdzݳñ, û »ÝóñÏí»Éáí ¹ÅáËù³ÛÇÝ ï³Ýç³ÝùÝ»ñÇ, ²é³çÇÝ ²ñ³ñí³ÍÁ` гÛÁ ÏÙݳ± ³ñ¹Ûáù ѳñ³½³ï Çñ ¹ñí³ÍùÝ»ñÇÝ: ê³ï³ÝÝ»ñÝ áõ ï³ñï³ñÝ»ñÁ (¹ÅáËù³ÛÇÝ)` çÑáõ¹Ý»ñÝ áõ óóñ-ÙáÝÕáÉÝ»ñÁ å»ïù ¿ ϳé³í³ñ»ÛÇÝ ²ß˳ñÑÁ: ²é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ å»ïù ¿ ÑñÏǽ»ÛÇÝ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ Í³·áõÙݳµ³ÝáõÃÛ³Ý Ù³ï»Ý³·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¨ Ñ»ïá` ÇÝãå»ë ºÑáí³Ý ¿ ³ëáõÙ,-§Ð³ÛÇ ÛÇß³ï³ÏÁ »ñÏÝùÇ ï³ÏÇóÁ åÇïÇ çÝç»Ù¦ ºÈÆò ľ;14-16: âϳñáÕ³ó³Ý: ´ÇµÉÇ³Ý ¹ñ³ Íñ³·ÇñÝ ¿ ¨ ³ëáõÙ ¿. ê²ÔØàê Ⱦ;29,-§²ñ¹³ñÝ»ñÁ »ñÏÇñÁ Ïųé³Ý·»Ý ¨ Û³íÇï»³Ý ÏµÝ³ÏáõÇÝ Ýáñ³ÝáõÙ: ²ñ¹³ñÇ µ»ñ³ÝÁ ÇÙ³ëïáõÃÛáõÝ ¿ ËáëáõÙ ¨ Ýáñ³ É»½áõÝ Çñ³íáõÝù ¿ ½ñáõóáõÙ: Æñ ²ëïÍáõ ûñ»ÝùÝ Çñ ëñïáõÙÝ ¿, Ýáñ³ ù³ÛÉ»ñÁ ã»Ý ï³ï³ÝíÇɦ: سï»Ý³·ñ³Ï³Ý ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÝ ¿É ÉdzñÅ»ù í»ñ³Ï³Ý·ÝáõÙ »Ýù: ¸áõù Ïí³Û»É»ù ³Ù»Ý³í»Ñ³·áõÛÝ Ñ³×áõÛùÁ, »ñµ ³Ù»Ý³Ñݳ·áõÛÝ ·ñù»ñÇó Ïѳí³ëïdzݳù г۳ٳñ¹áõ ²é³çݳÍÇÝ ÉÇÝ»ÉÁ: ²ÛÝ ³Ý·³Ù ÝßíáõÙ ¿ ¨ ´ÇµÉdzÛáõÙ. Âàôàò Ƹ;20,-§²Ù³É»ÏÁ ³½·»ñÇ ·ÉáõËÝ ¿¦, ÌÜܸàò ¸;16,-§Ü³Ç¹` ܳÇñÇ »ñÏÇñ¦, º¼ºÎÆԷÈ ÈÀ;6,-§Âáñ·áÙ³Û ïáõݦ, ϳ٠гÛÏÇ Ñ³Ù³ëï»ÕáõÃÛáõÝ ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: вڲزð¸

ܳËÝÛ³ó ¨ ÑÇÝ å³ñëÏ³Ï³Ý ³ÕµÛáõñÝ»ñÇó: г۳ٳñ¹áõ Ù³ëÇÝ §²í»ëﳦ-áõÙ ³é³Ýó ëÛáõÅ»ÛÇ, ѳÏÇñ× ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñáí ¿ Ý»ñϳ۳óíáõÙ: Üñ³ Ù³ëÇÝ å³ïÙí³ÍùÁ §²í»ëﳦ-Ç ³ÝÑ»ï³ó³Í “âÇËñ¹³ï-ݳëÏ” Ù³ëáõÙ ¿` : (²í»ëï³, éáõë. óñ·Ù³ÝáõÃÛáõÝ 1861, iс 340 ): §öñ³í³ñ¹ÇÝ Û³ßï¦-áõÙ ³ëíáõÙ ¿,-§Ø»Ýù ٻͳñáõÙ »Ýù ÷ñ³í³ßÇ Ð³Û Ø³ñ¹áõÝ, ëñµ³ÏÁÛ³óÇÝ, áí ³é³çÇÝÁ Éë»ó ²ñ³-س½¹Ç Ùïù»ñÝ áõ å³ïíÇñ³ÝÝ»ñÁ, áñÇó ²ñ³-س½¹Á ëï»ÕÍ»ó ³ñÇ³Ï³Ý ³½·»ñÇ ÁÝï³ÝÇùÁ¦: ܳ ѳݹ»ë ¿ ·³ÉÇë áñå»ë ²ëïí³Í³µ³ÝáõÃÛ³Ý µ³ñ»å³ßï ¨ ϳï³ñÛ³É ³Ûñ: ´áõݹáõÑÇß ³é³çÇÝ ·ÉËáõÙ ³ëíáõÙ ¿, áñ ²ñ³-س½¹Á ³ñ³ñ»ó Ù³ñÙÝ³Ï³Ý ³ß˳ñÑÁ ÛáÃÁ ÷áõÉáí ¨ í»ó»ñáñ¹ ÷áõÉÁ г۳ٳñ¹áõ ëï»ÕÍáõÙÝ ¿ñ` ºñÏñ³·Ý¹Ç Ï»ÝïñáÝáõÙ, ¸³ÛóÛ³ ·»ïÇ ³÷ÇÝ, ¨ Ýñ³ Ù³ñÙÝÇ Ù»ç Ý»ñ¹ñí»ó ÉáõÛëÇó áõ »ñÏÝùÇ Ï³ÃÇÉÝ»ñÇó µ³Õϳó³Í ë»ñÙ»ñ: ܳ ÷³ÛÉáõÙ ¿ñ ÇÝãå»ë ²ñ»õÁ, ѳë³Ïáí ¨ ɳÛÝùáí ãáñëÁ ³ñÙáõÝÏ ¿ñ, ݳ Éáõë³íáñ ¿ñ ¨ ëåÇï³Ï: г۳ٳñ¹áõ ³ñ³ñÙ³Ý ÷áõÉÁ ï»õ»ó ÛáóݳëáõÝ ûñ: ܳ ²ñ³Ø³½¹Ç ¨ êå³Ý¹³ñÙ³ïÇ (êå³Ý¹³ñÙ³ï ϳ٠¶Çë³Ý»` ¸Çó³Ù³ÛñÝ ¿) áñ¹ÇÝ ¿ñ ¨ Ýñ³ ÍÝáõݹÁ Ù»Ïݳµ³ÝíáõÙ ¿ áñå»ë ëñµ³½³Ý ÙÇç³¹»å: г۳ٳñ¹Á ѳٳñíáõÙ ¿ ²ñÇÙ³ÝÇ áñ¹Ç ²ñ½áõñÇ ëå³ÝáÕÁ: ÆëÏ ²ñ½áõñ ³ÝáõÝÁ ÏñáõÙ ¿ ¹ÅáËùÇ ÙáõïùÇ Ùáï ·ïÝíáÕ ë³ñÁ, áñÇ íñ³ »Ý ѳí³ùíáõÙ ã³ñù»ñÁ: ¼ñ³¹³ßï³Ï³ÝÝ»ñÇ §´áõݹáõÑÇߦ Ù³ïÛ³ÝÁ ÑÇß³ï³ÏáõÙ ¿, áñ ²ñÇÙ³ÝÇ Ýáñ` §³Ýµ³ñáÑ åáéÝÇÏǦ ËÃ³Ý³Í »éѳ½³ñ³ÙÛ³ÏÇ ÷áõÉÇ ëϽµáõÙ, г۳ٳñ¹Á ëÏë»ó ÷ã³óÝ»É ²ñ³ñãÇ µáÉáñ ³ñ³ñùÝ»ñÁ, µ³Ûó ²ñ³ñÇãÁ áõÕ³ñÏ»ó г۳ٳñ¹áõÝ ùáõÝ ¨ ½³ñÃÝ»Éáõó Ñ»ïá ݳ ²ß˳ñÑÁ ÷ã³ó³Í ï»ë³í: ²ñÇÙ³ÝÁ ²ëïíÇѳ¹ÇÝ ¨ ѳ½³ñ ã³ñù»ñÇÝ áõÕ³ñ-

-4-

Ï»ó г۳ٳñ¹áõ íñ³, µ³Ûó ¹ñ³Ýù ãϳñáÕ³ó³Ý Ýñ³Ý ëå³Ý»É: ¸ñ³ÝÇó Ñ»ïá г۳ٳñ¹áõ ÏÛ³ÝùÝ áõ ϳé³í³ñáõÙÁ ï»õ»ó »é»ëáõÝ ï³ñÇ: г۳ٳñ¹áõ ϳñ× Ï³é³í³ñáõÙÁ ËáñÑñ¹³ÝßáõÙ ¿ ïÇ»½»ñ³Ï³Ý »ññáñ¹ »éѳ½³ñ³ÙÛ³ÏÇ ëÏǽµÝ áõ Îß»éùÇ »ñ»ùß³ñ³ÙÛ³ ϳé³í³ñÙ³Ý ÷áõÉÁ: ºñµ г۳ٳñ¹Á ÏáñͳÝí»ó ¨ ëå³Ýí»ó ²ñÇÙ³ÝÇ ÏáÕÙÇó, ݳ µ³ó ÃáÕÝ»ó §²ñ»õÇ ÉáõÛëáí Ù³ùñ³½³ïí³Í¦ ë»ñÙ»ñ, áñÇ »ñ»ù ãáñáñ¹Á å³Ñå³Ý»ó Ü»ñÛáë³Ý·Á ÇëÏ ù³éáñ¹Á ÁÝϳí êå³Ý¹³ñÙ³ïÇ ÑáÕÇ Ù»ç ¨ ù³é³ëáõÝ ï³ñÇ Ñ»ïá ¹ñ³ÝóÇó ³×»ó ˳í³ñÍÇÉÇ Ã÷»ñ, áñÇó Ñ»ïá سñ¹Á ¨ سñ¹³ÝÛ³ÏÁ: ²Û¹åÇëáí ³é³ç³ó³Ý ùë³ÝÑÇÝ· ÏÇë³Ù³ñ¹Çù áõ Ù³ñ¹Çù: ܳ ÁÝÏ³í ¹ñ³Ëï ¨ ѳÛïÝí»ó ²ñ³ñãÇ Ó³Ë Ó»éùÇ ï³Ï: سñ¹ÏáõÃÛ³Ý Ñ³Ùµ³ñÓÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï Ýñ³ áëÏáñÝ»ñÁ ³é³çÇÝÁ ϵ³ñÓñ³Ý³Ý »ñÏÇÝù ¨ ݳ Ïëï³Ý³ ²ñ»õÇ ÉáõÛëÇ Ï»ëÁ, ÇëÏ Ùݳó³Í Ù³ñ¹ÏáõÃÛáõÝÁ` Ùݳó³Í Ï»ëÁ: ¾É»ÝÝ»ñÁ г۳ٳñ¹áõÝ ÏáãáõÙ »Ý §³Ý¹ñ᷻ݳÛÇÝ Ù³Ïñ³Ýïñáå¦ ¨ ѳٻٳïáõÙ »Ý ·Ý¹³Ó»õ ³é³çݳٳñ¹áõ Ñ»ï: ²ñ³µ³Ï³Ý ³ÕµÛáõñÝ»ñÇó г۳ٳñ¹áõÝ ÑÇß³ï³ÏáõÙ »Ý ³ñ³µ³Ï³Ý ³í³ñÇ, سñ¹áõ¹Ç, ³³ÕÇíÇ, ìÇñáõÝÇ Ù³ïÛ³ÝÝ»ñÝ áõ ²ñ³µ³Ï³Ý, â³ñ³ÙÛ³Ï³Ï³Ý §øß³Û³Ù³ñ¹¦ Ù³ï»Ý³·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, úÙ³ñ ʳ۳ÙÇ §Üáíñáõ½ÝáÙ³¦ ·ÇñùÁ: ìÇñáõÝÇÝ ï»Õ»Ï³óÝáõÙ ¿ ÙÇ å³ïÙáõÃÛ³Ý, áñï»Õ ²ñ³ñÇãÁ ÏéíáõÙ ¿ ²ñÇÙ³ÝÇ Ñ»ï, ùñïÇÝùÇ Ï³ÃÇÉÇó ³é³ç³ÝáõÙ ¿ г۳ٳñ¹Á: Øݳó³Í Ù³ïÛ³ÝÝ»ñÇó` г۳ٳñ¹Á ³åñ»ó »ñ»ù ѳ½³ñ ß³ñ ¹ñ³ËïáõÙ ¨ »ñ»ù ѳ½³ñ ß³ñ »ñÏñÇ íñ³: ²ñÇÙ³ÝÁ Ýñ³Ý ëå³ÝáõÙ ¿, ݳ ë»ñÙ ¿ µ³ó ÃáÕÝáõÙ, áñÇó ¿É ÍÝíáõÙ »Ý ³é³çÇÝ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ½áõÛ·Á: §Üáíñáõ½Ýáٳݦ ï»Õ»Ï³óÝáõÙ ¿, áñ г۳ٳñ¹Á ï³ñÇÝ µ³Å³Ý»ó 12 ³ÙÇëÝ»ñÇ, áñÇó ¨ ëÏëí»ó ïáÙ³ñÁ: ²ÛÝáõÑ»ï»õ г۳ٳñ¹Á 40 ï³ñÇ ¿É ³åñ»ó: Ø»Ï áõñÇß Ù³ïÛ³ÝáõÙ ï»Õ»Ï³óíáõÙ ¿, áñ г۳ٳñ¹Á ϳéáõó»ó ³é³çÇÝ ³ñ»õáí Éáõë³íáñí³Í µÝ³Ï³ñ³ÝÝ»ñÁ ¨ Ù³ñ¹Çù ù³ñ³ÝÓ³íÝ»ñÇó ï»Õ³÷áËí»óÇÝ ³ÛÝï»Õ: î³çÇÏ³Ï³Ý Ù³ïÛ³ÝÝ»ñáõ٠г۳ٳñ¹Á ïÇñ³å»ïáõÙ ¿ ³Ñé»ÉÇ Ù»Í ·áѳñÇÝ, ÇÝãÁ ·ïÝíáõÙ ¿ ϳ˳ñ¹³Ï³Ý ³ß˳ñÑáõÙ: “²ð² ²ÞʲðД-Á ÞáõÙ»ñÝ»ñÁ ѳٳñáõÙ ¿ÇÝ ëáõñµ ûñ»ÝùÝ»ñÇ »ñÏÇñ: ¶ñáõÙ »Ý, áñ ²ëïí³ÍÝ»ñÁ ³åñáõÙ ¿ÇÝ ²ñ³ñ³ïáõÙ áõ ²ñ³ñáõÙ ¿ÇÝ Ù³ñ¹Ï³Ýó: Ø»ñ ³ëïÕ³¹Çï³ñ³Ý ø³ñ³ÑáõÝçÁ 8512 ï³ñ»Ï³Ý ¿, øÛá÷ëÇ µáõñ·Ý áõ êýÇÝùëÁ 10.640 ï³ñÇ ³é³ç гÛáó ²ñ³Ù ³ñù³Ý ¿ ϳéáõó»É, 4.256 ï³ñÇ ³é³ç ²Ý·ÉdzÛáõ٠ϳéáõó»É »Ýù êïááõÝ ÑáõÝçÁ, ïí»É »Ýù Ù»ï³ÕÝ»ñÇ Ùß³ÏÙ³Ý ·ÛáõïÁ, ·³ñ»çñÇ áõ ·ÇÝáõ ·³Õ³÷³ñÁ, ϳéáõó»É »Ýù ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³Ý ÑÇÙù ѳݹÇë³óáí ³é³çÇÝ 14 ϳñ»íáñ³·áõÛÝ ù³Õ³ùÝ»ñÁ, Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý å³ïÙáõÃÛ³Ý 1700 ѳÛïݳ·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ÕÇݳÏÝ»ñÝ »Ýù ϳ٠ѳٳѻÕÇݳÏÝ»ñÁ: ØÇÙdzÛÝ Ù»Ýù áõÝ»Ýù ²ñ³ñã³Ï³Ý ²é³ù»ÉáõÃÛáõÝ, µ³ñÛ³óϳÙáõÃÛ³Ý, µ³ñ»Ï»ñïáõÃÛ³Ý áõ µ³ñ»ÏñÃáõÃÛ³Ý µÝûññ³ÝÝ »Ýù, ÍáíÇó-Íáí г۳ëï³ÝÝ áõ ²ñù³ÛÇó-²ñù³ ïÇïÕáëÁ: γ٠å»ïù ¿ Ùݳñ ²é³çÇÝ ³ñ³ñí³ÍÁ` µ³ñÇϳ٠³é³ù»ÉáõÃÛ³Ùµ, ϳ٠Ýáñϳñ· ë³ï³ÝÁ` ˳µ»µ³áõÃÛ³Ùµ áõ ݻݷáõÃÛ³Ùµ: ²Ñ³, û ÇÝãáõ± Ñ»Ýó Ù»Ýù ѳݹÇë³ó³Ýù ëïáñ ëáÕáõÝ çÑáõ¹Ý»ñÇ` ë³ï³ÝÝ»ñÇ (ÝáõÛÝ ¿ ë³¹³Ý ϳ٠߳¹³Ý) µ³½Ù³»ñ³½ ÃÇñ³ËÁ: ´³Ûó ÏïñÇ×Ý»ñÇ ³ëå³ñ»½áõÙ Ù»½ Ñ»ï ã³÷í»Éáõ ѳٳñ áëáÕÁ ³ÝϳñáÕ ¿ñ: ܳ ³é³ù»ÉáõÃÛ³Ùµ ݻݷ ¿ ¨ ëáëϳÉÇ` Ñ»ï¹ Ïïáñ ѳóÁ ÏÏÇëÇ áõ Ϲ³í³×³ÝÇ, çáõñ ÏËÙÇ áõ çñÑáñÇ Ù»çÁ ÏÃùÇ: ²ñdzϳÝáõÃÛ³Ý ÑÇÙݳù³ñ гÛÁ ÝÙ³Ý Ññ»ßÇ Çñ å³ïÏ»ñ³óáõÙÝ»ñáõÙ ³Ý·³Ù ã¿ñ ϳñáÕ »Ýó¹ñ»É: ´³Ûó ݳ ѳÕÃ³Ï³Ý ¿ñ Íñ³·ñ³íáñí³Í áõ ·áñÍÇ ¹ñ»ó Çñ ³Ù»Ý³Ñ½áñ ½»ÝùÁ` åáéÝϳѳٵ³í Ç·³Ï³Ý ë»éÁ: îñ¹³ï ó·³íáñÁ 37-Á çÑáõ¹ åáéÝÇÏÝ»ñÇ Ñ³Ý¹»å ѳÛïÝí»ó ó·³íáñÇÝ ³Ýí³Û»É` ÃáõɳÙáñà Çñ³íÇ׳ÏáõÙ ¨ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ å³ñïí»ó Ð³Û ³½·Á: ºñÏáõ ѳ½³ñ ï³ñÇ ¿ гÛáó ³ñù³ ã»Ýù áõÝ»ó»É: ¸»õÇ ïÇñáõÛÃáõÙ áã ÙdzÛÝ ã»Ýù ³ÝÑ»ï³ó»É` ïí»É »Ýù µÛáõñ ï³Õ³Ý¹Ý»ñ áõ ѳÝ׳ñÝ»ñ, ѳÛïݳ·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñ, ³½·³ÛÇÝ

-5-

Ñ»ñáëÝ»ñ, å³Ñå³Ý»É áõ ãÃáõÛɳïñ»É Ù»ñ ²ñÙ»Ýáǹ ëñµ³½³Ý ·»ÝÁ Ùá¹ÇýÇϳóÝ»Ý: ê³Ï³ÛÝ, å³ñï³íáñ »Ýù Ëáëïáí³Ý»É, áñ гÛÇ å³ïñí³ÏÇ ï³Ï áëáÕÁ Ù»½ ³é³ÛÅÁÙë ûÏáõå³óí³Í ¿ å³ÑáõÙ: ²Ý·³Ù 353Ã. ¨ 1045Ã. å»ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ÏáñóÝ»Éáõó гÛÁ ãÏé³Ñ»ó, áñ å³ï³éÁ ÏÇëáÕÝ áõ çñÑáñÇ Ù»ç ÃùáÕÁ ¹³í³×³Ý Ñ³Û ãÇ, ³ÛÉ ë³ï³Ý çÑáõ¹Ý ¿: ºì ³Û¹ ý³ÉÉáë³å³ßï Ññ»ßÁ óɳÝáõÙ áõ ϻջùáõÙ ¿ Ù»½: ÞáõùÇ ï³Ï áñ ãÁÝÏÝÇ` гÛÇÝ ¿ ³Ý·ñ³·»ï³óÝáõÙ: êáí»ïÇó ³í³Ý¹í³Í Ùáï 1500 ÑÇÙݳñÏ Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝ ³í»ñ»É ¿, ·ÛáõÕ³ïÝï»ëáõÃÛáõÝÁ ÍÝÏÇ µ»ñ»É, ·ÇïáõÃÛáõÝÝ áõ ³ñí»ïÁ, ÏñÃ³Ï³Ý ëÇëï»ÙÁ ³ÝßÝã³óñ»É, ½ñÏ»É ï»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý µáÉáñ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇó, ˻չ»É ³Ýï³Ý»ÉÇ ëáóÇáõÙÇ Ù»ç, ³ÝËݳ ѳ÷ßï³ÏáõÙ ¿ Áݹ»ñùÁ` ·áõÙ³ñÁ ï»Õ³Ï³Ûáõ٠ѳٳß˳ñѳÛÇÝ çÑáõ¹³Ï³Ý µ³ÝÏ»ñáõÙ, í³ïÝáõÙ ¿ áÕáñÙ»ÉÇ µÛáõç»Ý áõ ¿ÉÇ Ð³Û»ñÁ ã»Ý ó³ÝϳÝáõÙ Ïé³Ñ»É ¹ñ³Ýó çÑáõ¹ ÉÇÝ»Éáõ ³Ýí»ñ³å³Ñ ÷³ëïÁ: ¶áõó» »ñÏÛáõÕí³±Í »Ý: ì³ñ»É³ÑáÕ»ñÇ Íñ³·ñ³íáñí³Í Ëáå³Ý³óٳٵ ÐÐ-Ý ½ñÏí³Í ¿ å³ñ»Ý³ÛÇÝ ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý ³å³ÑáíÙ³Ý å³ñï³¹Çñ å»ïå³ñï³íáñáõÃÛáõÝÇó: Ð³Û ³½·Á µ³ñáÛ³ÉùíáõÙ ¿, å³ïí³½ñÏíáõÙ, ٳѳóáõÃÛ³Ý ÏñÏݳå³ïÏÙ³Ý áõ µÝ³Ï³Ý ³×Ç ù³é³ïٳٵ ï³Ï³íÇÝ »Õ»éÝ ¿ í»ñ³åñáõÙ: ¼·³Éáí Ð³Û ³½·Ç ³ÝËáõë³÷»ÉÇ Ùdzµ³ÝÙ³Ý íï³Ý·Á, ÇÝãÁ ³Ýßñç³Ýó»ÉÇáñ»Ý ϵ»ñÇ µÇµÉÇ³Ï³Ý ²Ñ»Õ ¹³ï³ëï³ÝÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³ÝÁ` ëáëϳÉÇÝ»ñÁ ٳѳóáõ íÇñ³íáñí³Í ·³½³ÝÇ Ù³ñï³í³ñáõÃÛ³Ùµ »Ý ³Ýó»É ѳñÓ³ÏÙ³Ý: ÆëÏ íï³Ý·Á ³éϳ ¿` ù³Ý½Ç çñÇ áõ ѳóÇ Ù³ï³Ï³ñ³ñáõÙÁ Çñ»Ýó Ó»éùáõÙ ¿, ÇëÏ Çñ»Ýù ³Ù»Ý ëïáñáõÃÛ³Ý »Ýóϳ »Ý: ²Û¹ ³Ù»ÝÁ å»ïù ¿ Ïé³Ñ»ÛÇÝ ¹³ñ»ñ ³é³ç Ù»ñ ݳËÝÇÝ»ñÁ, ù³Ý½Ç Üáñ Ïï³Ï³ñ³ÝáõÙ ³ÛÝ å³ñ½ ·ñí³Í ¿ª ê³ÕÙáë ÖÄ 1-7,-§¸³íÃÇ áñ¹ÇÝ î¿ñ ¿ ¨ ѳíÇï»Ý³Ï³Ý ù³Ñ³Ý³ ÃßݳÙÇÝ»ñÇ Ù»ç¦: ê³Ï³ÛÝ ³Û¹ ÝáõÛÝ çÑáõ¹Á ³Ýßáõßï ѳßí³ñÏáõÙ ¿ Çñ ѳݹ»å гÛÇ áõÝ»ó³Í ³é³í»ÉáõÃÛáõÝÁ. гÛÁ Ç ï³ñµ»ñáõÃÛáõÝ Çñ»Ý` ãå»ïù ¿ Çٳݳñ Çñ í»ñ³óÙ³Ý ë³ï³Ý³Ï³Ý Íñ³·ñÇ Ù³ëÇÝ, µ³Ûó ѳÕûñ: гÛϳ½áõÝÝ»’ñ. ùë³Ý»ñÏáõ¹³ñÛ³ ÍåïÛ³É ë³ï³ÝÁ µ³ó³Ñ³Ûïí³Í ¿` ãùí»Éáõ ¿: Ø»ñ É»·»Ý¹³ñ ýǹ³ÛÇÝÝ»ñÝ ¿É ÙÇÉÇáݳï»ñ»ñ ã»Ý »Õ»É, µ³Ûó å³Ûù³ñ»É áõ ѳÕÃ»É »Ý: Ü»ñϳ Çñ³íÇ׳ÏáõÙ ³Ù»Ý ÙÇ Ð³ÛÇ ã»½áù ¹Çñù ÁݹáõÝ»ÉÁ` ÷»ßÇ ï³Ï å³ÕÏí»Éáõ ³½·³¹³í ѳݷ³Ù³ÝùÇ ¿ ѳٳÑáõÝç: вÚβ¼àôÜܺ’ð. ²Üвä²Ô ØƲ´²ÜìºÈ ¾ äºîø, ø²ÜÆ ¸ºè àôÞ âÆ: ²ÜÐ²ä²’Ô ØƲ´²Ü캒È. òàôÚò î²È ÆÜâƱ ¾ ÀܸàôܲΠвÚÀ: ê²î²Ü²Î²Ü öàðÒàôÂÚàôÜÀ îƺ¼ºð²Î²Ü ܲʲîºêì²ÌàôÂڲش ²ðвìÆðø ¾ ºì ²ÚÜ Æ êμ´²Üº ¸²î²ä²ðîì²Ì ¾ ä²ðîàôÂÚ²Ü: §²ØºÜ ØÆ æÐàô¸ Àܸ²ØºÜÀ ØÆ öàÔÆ øê²Î ¾¦ Ü޲ܲ´²ÜÆ ÎÆð²èàôØÀ ²Ú¸ ²òøÆ êμ´Ü²Î²ÚÌÜ ¾ ÈÆܺÈàô ØÆØƲÚÜ: ØÆØƲÚÜ ØƲ´²ÜàôÂÚàôÜÜ àô вز¼¶²ÚÆÜ àðàÞàôØÀ ÎöðÎÆ Ð²Ú²êî²ÜÜ àô Ð²Ú ²¼¶À` ²Üкî²òàôØÆò:

-6-

²ð²ðø²ì²Ü вÚàò ȺèܲÞʲðÐÀ îƺ¼ºðøÆò

-7-

²ð²ðøÜ

¾

êÎƼ´À

§ÆëÏ ¹áõ ·Çï»ë ÇÝã± ¿ Ý߳ݳÏáõÙ Ð³Û ÅáÕáíáõñ¹: ê³ ÙÇ ÅáÕáíáõñ¹ ¿, áñÁ Ùݳó³Í Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý Ñ³Ý¹»å áõÝÇ ³Ù»Ý³ËáñÑñ¹³íáñ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ¦,- È»áÝ ´Éáõ³ (18461917, ýñ³Ýë. Ñéã³Ï³íáñ ³é»ÕÍí³Í³·Çñ, Ññ³å³ñ³Ï³Ëáë): §ºë ³ëáõÙ »Ù Ó»½, »Ã» »ñµ»õÇó» гۻñÁ ëï³Ý³Ý Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ, »Ã» Ýñ³Ýù ïÇñ³Ý³Ý ÙÇ Ïïáñ ÑáÕÇ, Ýñ³Ýù Ï·ñ³í»Ý ³ÙµáÕç ³ß˳ñÑÁ ¨ ÏëïÇå»Ý Ùݳó³Í Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³ÝÁ ³ß˳ï»Éáõ: ²Ñ³ û DZÝã ·Çï»Ý ¨ ÇÝãDZó »Ý í³Ë»ÝáõÙ Ãáõñù»ñÁ, ÑáõÛÝ»ñÁ ¨ Ýñ³Ýù, áíù»ñ ¹ñ³Ýó ·Çï»Ý:¦,- Èáõáñ»Ýë ²ñ³µ³óÇ: гÝñ³Ñ³Ûï ´Éáõ³Ý ¨ ·³Õïݳ·ÇïáõÃÛ³ÝÁ ù³ç ïÇñ³å»ïáÕ çÑáõ¹, ³Ý·ÉÇ³Ï³Ý ÉÁñï»ë Èááõñ»ÝëÁ ï»ëÝ»Ýù, û ÇÝãá±õ »Ý ³Û¹å»ë ³ñï³Ñ³Ûïí»É: ºÑáí³Ý (Johoh) ³ëáõÙ ¿,-§ºí ²Ù³Õ»ÏÝ ï»ë³õ, ¨ Çñ å³ï·³ÙÝ ëÏë»ó ¨ ³ë»ó. ²Ù³Õ»ÏÝ ³½·»ñÇ ·ÉáõËÝ ¿, µ³Ûó Ýáñ³Ý í»ñçÁ Ïáñëï»³Ý ¿ ïÁñáõ³Í¦-Âàôàò Ƹ. 20: ²ÛëÇÝùÝ` ù³Ý½Ç ²Ù³É»ÏÁ ²é³çݳÍÇÝ ³½·Ý ¿` å»ïù ¿ í»ñ³Ý³: ºì ß³ñáõݳÏáõÙ ¿` §²Ù»Ý³í»ñÇÝÁ ÃáõÛɳïñáõÙ ¿ ²Ù³Õ»ÏÇ ë»ñݹݻñÇÝ ·áÛáõÃÛáõÝ áõݻݳÉ` ù³ÝÇ ¹»é Æëñá¿ÉÁ ãÇ ß»Õí»É ×ßÙ³ñÇï áõÕáõó: ºñµ ѳÝϳñÍ Æëñá¿ÉÁ ß»Õí»ó ×ßÙ³ñÇï áõÕáõó, ³ÝÙÇç³å»ë Ïѽáñ³Ý³ ²Ù³Õ»ÏÇ ë»ñáõݹÁ¦: ²ÛëÇÝùÝ` »Ã» ²Ù³Õ»ÏÁ ѽáñ³ó³í, Çëñá¿ÉÇ í»ñçÝ ¿: ºñÏÇñ ÙáÉáñ³ÏÇ (ÙáÉáñÛ³É åïïíáÕ) íñ³ ²ð²ðâÆ ²é³ùÛ³ÉÝ»ñÁ` ¸ÆòºðÀ, å»ïù ¿ Çñ³Ï³Ý³óÝ»ÇÝ Ø³ñ¹³ñ³ñáÕáõÃÛáõÝÁ: ¸Çó»ñÁ ùë³ÝáõÃÝ ¿ÇÝ` ï³ëÝãáñë ½áõÛ·, áñáÝóÇó Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ½áõÛ·Á ûÅïí³Í ¿ñ Ûáõñ³Ñ³ïáõÏ ²ñ³ñã³Ï³Ý ²é³ù»ÉáõÃÛ³Ùµ, å»ïù ¿ ³ñ³ñ»ÇÝ ï³ëÁ ³½·, ÇëÏ ²ñ³ñÙ³Ý í³ÝÁ` ²ð²ð²î-Ý ¿ñ ݳ˳ï»ëí³Í: ²½·»ñÁ ÙÇÙdzÝóÇó å»ïù ¿ ï³ñµ»ñí»ÇÝ ³ñ³ñáÕ ½áõÛ·»ñÇ` ¸Çó»ñÇ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý ûÅïí³ÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ·»ñ³Ï³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ Ñ³Ù»Ù³ï: ²é³çÇÝ ²ñ³ñí³Í ²½·Á å»ïù ¿ ûÅïí»ñ Ñ»ï»õÛ³É ³é³çݳÛÇÝ ·³Õ³÷³ñÝ»ñáí` 1. ²é³ù»ÉáõÃÛáõÝ` ³é³çÝ»ÏÇ Ï³ñ·³íÇÖ³Ïáí ¨ ë»ñٳݻÉáõ Ùݳó³Í ²½·»ñÇÝ Éáõë³íáñáõÃÛáõÝ, µ³ñáÛ³ÏñÃáõÃÛáõÝ áõ µ³ñá۳ϻñïáõÃÛáõÝ, ³é³ùÇÝáõÃÛáõÝ, 2. øñÙ»ñÇÝ ÷³é»Éáõ ѳí³ï³ñÙáõÃÛáõÝ, 3. êáõñµ ø³éáñ¹áõÃÛ³Ý` ²ð²ðÆâ (ØÇïù), Ðà¶Æ, àð¸Æ (ê»ñáõݹ), ¾àôÂÚàôÜ, áñáÝù ÙdzëÇÝ ÏáãíáõÙ »Ý ¶àÚ, ѳí³ï³ñÙáõÃÛáõÝ, 4. ØÇÙdzÝó Ñ»ï ß÷í»Éáõ áõ ׳ñï³ñáõÃÛáõÝÁ ½³ñ·³óÝ»Éáõ` I. ´³Ý³íáñ ß÷Ù³Ý ÙÇçáó` ²ð²ðâ²ÞàôÜâ (гÛáó É»½áõ), II. ¶ñ³íáñ ß÷Ù³Ý ÙÇçáó` ¶ðºð (²Ûµáõµ»Ý, ճɳÙ): ²é³çÇÝÁ` ²ðáõ ²ðÙ³ïÇÝ` г۳سñ¹áõÝ ³ñ³ñ»óÇÝ ¨ ù³ÝÇ áñ ûÅï»É ¿ÇÝ Ý³»õ ²éÛáõÍÇ Ù³ñï³Ï³Ý ѳïÏáõÃÛáõÝÝ»ñáí` ³Ýí³Ý»óÇÝ ²èÚàôÌ ØÐԷð` Øоð = ØÇïù + Ðá·Ç(гÛ) + ¾áõÃÇõÝ + ð (»ñÏݳÛÇÝ ïíÛ³É å³Ñ): Æ ëϽµ³Ý» Ð³Û ¨ Ðá·Ç ѳëϳóáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÝáõÛݳóí³Í »Ý »Õ»É. ûñ. ù³ÝDZ Ñá·Ç »ù, ...: =²ðºì ºñÏñáñ¹Á` ÏÇÝ ²ðÙ³ïÇÝ ³ñ³ñ»óÇÝ ¨ ³Ýí³Ý»óÇÝ ²ðöÆ` ²ðöÆ = ²ñ³ñù + ö³é»É + ÆÙ³ëïáõÃÇõÝ = ²ðºì Ð²Ú = Ðá·Ç + ²ñ³ñù + Ú³íÇï»ÝáõÃÇõÝ: ²é³çÇÝ ²ñ³ñí³ÍÝ»ñÇÝ Ïáã»óÇÝ Ø²ð¸` زð¸ = ØÇïù + ²ñ³ñù + ð(ïíÛ³É å³Ñ) + ¸ñ³Ëï (³Ûëï»ÕÇó ¿ í»ñóí³Í ´ÇµÉdzÛÇ ²¹³ÙÇÝ áõ ºì³ÛÇÝ ¹ñ³ËïáõÙ ï»Õ³¹ñ»ÉÁ): ²é³çÇÝ ³ñ³ñí³Í Ù³ñ¹áõ ²½·ÇÝ Ïáã»óÇÝ Ð²Ú ²¼¶ ϳ٠вڼ²ðØ` ²¼¶ = ²ñ»ñÇ+¼áñáõÃÛ³Ý+¶áÛ, ¼²ðØ = ¼áñáõÃÛ³Ý + ²ñ»ñÇ +ð(ųٳݳÏÇ ï³ññ)+ ØÇïù: سñ¹ ³ë³ÍÁ í»ñ³µ»ñíáõÙ ¿ ÙdzÛÝ Ð³ÛÇÝ: ²ÛÅÙ ³ñ¹»Ý ·Çï³Ï³Ýáñ»Ý ¿ ³å³óáõóí³Í, áñ ÙÇ³Ï ·»ÝÁ` áñÁ áõÝÇ í»ñ³Ï³Ý·ÝÙ³Ý (ÇÝùݳٳùñ³½ïÙ³Ý) ѳïÏáõÃÛáõÝ` ¹³ гÛÇ` ²ðغÜàƸ ·»ÝÝ ¿: ºÃ» Ù»Ýù ³ëáõÙ »Ýù Ù³ñ¹³µ³ÝáõÃÛáõÝ` Ç ÝϳïÇ áõÝ»Ýù Ù»ñ` ×Çßï, ³ñ³ñí³Í ¿ï³ÉáݳÛÇÝ Ï³½ÙáõÃÛ³Ý áõëáõÙݳëÇñáõÃÛáõÝÁ, ÇÝãÇ Ñ»ï Ùݳó³ÍÁ å»ïù ¿ ѳٻٳïí»Ý:

-8-

²ÛÝ, áñ гÛÝ ¿ ²é³çÇÝ ²ñ³ñí³Í ²½·Á, “²éÛáõÍ, ²ñÍÇí áõ Èáñ¹áõ” ïáï»ÙÝ»ñáí, Ñ»ï»í³µ³ñ ¨ Ù³ñ¹Á` ·ñí³Í ¿ Ý»ñϳ ѳÛïÝÇ ³Ù»Ý³ÑÇÝ ÞáõÙ»ñ³Ï³Ý å³ïÙ³·ñ»ñáõÙ` §¾ÝÏ» г۳ ²ñ³ñÇãÁ ²ñ³ñ³ïáõÙ ¾ñ ³åñáõÙ áõ ²ñ³ñáõÙ Ù³ñ¹Ï³Ýó¦: àôß³¹ñáõÃÛáõÝ` Èáñ¹áõÝ Ð³Û ³½·Ç ïáï»ÙÝ ¿ »Õ»É: ÞáõÙ»ñ³Ï³Ý åá»ÙÝ»ñÇ ·ñÙ³Ý í³ÛñÁ гÛáó àôð ù³Õ³ùÝ ¿ »Õ»É: ²ùù³¹³Ï³Ý ²ëïí³ÍÝ»ñÁ áõÝ»Ý ÞáõÙ»ñ³Ï³Ý ͳ·áõÙ: Ü.Ã.³. 26-ñ¹ ¹³ñáõÙ ßáõÙ»ñ³Ï³Ý åá»ÙÝ»ñÇ í»óÁ ²ëïí³ÍÝ»ñÁ` ¾ÝÉÇÉ, ²Ý, ÆݳÝݳ (ÆÝÝÇÝ), ¾ÝÏÇ, ܳÝݳ, àôïáõ ¨ ¹ñ³Ýó ²ùù³¹³Ï³Ý ÑáÙ³ÝÇßÝ»ñÝ »Ý` ¾ÝÉÇÉ (´»É), ²Ý (²ÝáõÙ, ²Ýáõ), Æßï³ñ, г۳ (¾³), ²ÇÝ, Þ³Ùáõß: г۳Ý` ÞáõÙ»ñÝ»ñÇ ÇÙ³ëïáõÃÛ³Ý ²ëïí³ÍÝ ¿, ÇëÏ µÇ¹áõÇÝ»ñÇ Ùáï ÝßíáõÙ ¿ Èàð¸àô ϳ٠úÒ: سñ¹ÏáõÃÛ³ÝÁ ϻջù»Éáõ ³é³ù»ÉáõÃÛ³Ùµ ѳÛïÝí³Í ã³ñ³Ï»ñï ¹»õÁ` É»õÇïÁ å³ñï³¹Çñ å»ïù ¿ ËáãÁݹáïÇ µ³ñá۳ϻñï ¹ñáõÛÃÝ»ñáí ¿íáÉÛáõóÇáÝ ÁÝóóùÇÝ: ÆÝãÇ Ñ³Ù³ñ гÛÇÝ` ²Ù³É»ÏÇÝ å³ñï³¹Çñ å»ïù ¿ í»ñ³óÝÇ ê³¹³ ²ëïÍá ѳí³ï³ñÇÙ çÑáõ¹ ë³¹³Ý»ùÇ ÙÇçáóáí (ë³¹³Ý ¨ áã û ë³ï³Ý³. Ðñ³ãÛ³ ²×³éÛ³Ý Ñ.4 ¿ç153): æÑáõ¹Ý»ñÁ áñå»ë½Ç Ïáãí»ÇÝ ë³¹³ÝÇ “ÁÝïñÛ³É ÅáÕáíáõñ¹”, Çñ»Ýó ³Ýí³Ý»óÇÝ úÒ` ÇÝãå»ë µáÉáñÁ гۻñÇÝ ¿ÇÝ ³Ýí³ÝáõÙ: سëáÝÝ»ñÇ ËáñÑñ¹³ÝÇß, ǵñ ѳí»ñÅáõÃÛ³Ý Ýß³Ý, ßñç³Ý³Ó»õ ûÓÁ Ý߳ݳÏáõÙ ¿` ûÓÁ ÇÝùÝ Çñ»Ý å»ïù ¿ áõïÇ` ëå³ÝÇ: ´³Ûó ºñí³Ý¹áõÝÇÝ»ñÇ ¹ñáßÝ »Ý ½³ñ¹³ñ»É Éáñ¹áõÝ` ¹ñ³Ï(³)áÝÁ, ²ñÍÇíÝ, ²éÛáõÍÁ: ÐÇëáõëÁ ³ëáõÙ ¿ çÑáõ¹Ý»ñÇÝ,-§ºÕ»ù ûÓ»ñÇ ÝÙ³Ý ÇÙ³ëïáõݦ, ³ÛëÇÝùÝ Ð³Û»ñÇ ÝÙ³Ý: ´³Ûó ËáñÑñ¹³íáñ Éáñ¹áõÝ, ÷á˳ñÇÝ»óÇÝ Ãáõݳíáñ ·Çß³ïÇã ³ëåǹ áõ íÇß³åáí: Ê»ï»ñÇ É»·»Ý¹Ç Ù»ç »߳µ ²ëïí³ÍÁ Ù³ñïÝãáõÙ ¿ Ú³Ýϳ` úÒ ²ëïÍá Ñ»ï, µ³Ûó Ýñ³Ý ϳñáÕ³ÝáõÙ ¿ ѳÕÃ»É ÙdzÛÝ ÙÇ ²ëïí³ÍáõÑáõ ÙÇçáóáí` úÓÇÝ Ñ³ñµ»óÝ»Éáí: ²ÝïÇÏ ÑµñÛ³Ï³Ý ³é»ÕÍí³ÍáõÙ è³Ñ³í ûÓÁ º·ÇåïáëÇ Ã³·³íáñÝ ¿ ¨ Ýñ³Ý ˻չáõÙ »Ý çñÇ Ù»ç` áñå»ë çÑáõ¹Ý»ñÇ ÃßݳÙáõ: ¸ñ³ ѳٳñ ¿É Âá¹ ²ëïÍáõÝ öÇÉáÝ Ðáõ¹³Ý Ý»ñϳ۳óÝáõÙ ¿ áñå»ë ûÓÇ å³ßï³ÙáõÝù, µ³Ûó Çñ³Ï³ÝáõÙ Âá¹Ç ïáï»ÙÁ ǵÇëÝ ¿` ûÓ³ÏáõÉÁ, ûÓ³ëå³ÝÁ (ϳñ³å, Õ³½, ë³·): “²·³Ã³Ý·»Õáë”-áõÙ ³ëíáõÙ ¿,-§¶ñÇ·áñÁ í»ñ³óñ»ó ³ÙµáÕç ѳÛϳϳÝÁ ÙÇÝã ³ÛÝ, áñ гۻñÁ ³ë»óÇÝ “»ë Ùáé³ó³ ÇÙ ³½·Á áõ ÇÙ Ñáñ ïáõÝÁ”¦: ²ÛëÇÝùÝ` ³Ý·³Ù Çñ»Ýó áí ÉÇÝ»ÉÁ: гۻñÁ “ϳ峔 »Ý ³Ýí³Ý»É áã ÙdzÛÝ ûÓÇ Ï³ßÇÝ, ³ÛÉ ë»÷³Ï³Ý ѳ·áõëïÁ ÝáõÛÝå»ë: гۻñÁ Éáñ¹áõÇÝ ¿É »Ý Ð³Û ³Ýí³Ý»É: ÆëÏ çÑáõ¹Á Çñ ·É˳ñÏÝ ¿ Ï³å³ ÏáãáõÙ: ÐáÛáñ¹Ç=гÛÇ ë»ñáõݹ` áñ¹Ç=ûÓÇ ë»ñáõݹ-=áñ¹(Ç)` ûÓÇ ×áõï: (ÆëÏ ³é³Ýó ³Û¹ ·³Õ³÷³ñÇ Ñ³Û»ñ»ÝáõÙ Ù³ñ¹áõ áñ¹ÇÝ` áõëïñÝ ¿, ³ÕçÇÏÁ` ¹áõëïñÁ): úÒ--³ëáñ»ñ»Ý, çÑáõ¹»ñ»Ý` ѳñÙ³Ý` ³Ûëï»ÕÇó ¿É ²ñÙ³ÝÝ áõ ²ñÙ³ÝdzÝ: ¸ñ³ ѳٳñ ¿É çÑáõ¹Ý»ñÇ Ùáï ß³ï ѳ׳˳ÏÇ ¿ ²ñÙ³Ý ³ÝáõÝÁ ÏñÏÝíáõÙ: ²ÛëåÇëáí, »Ã» гÛÇ Ùáï «Éáñ¹áõ» ·³Õ³÷³ñ³Ï³Ý µáí³Ý¹³ÏáõÃÛáõÝÝ ¿ñ Ç ëϽµ³Ý» Ù³ñÙݳíáñí³Í (ãáõÝÇ áïù áõ Ó»éù` ³åñáõÙ ¿ »ñϳñ ï³ñÇÝ»ñ, µ³½Ù³ÝáõÙ, Ãáõݳíáñ ûÓ»ñÇÝ ³ÝËݳ ëå³ÝáõÙ ¿, áõÝÇ Ù³ñ¹áõó ³é³í»É` ï³ñ³Íù³ÛÇÝ ã³÷Ù³Ý ÙdzíáñÇÝ »Ýóϳ Ù³ï»ñdz ï»ëÝ»Éáõ ѳïÏáõÃÛáõÝ, ÇÙ³ëïáõÃÛáõÝ), ³å³ ѵñÛ³Ý ÷á˳é»Éáí ûÓÁ` Ù³ñÙݳíáñ»ó Çñ Ù»ç ûÓÇ ÃáõݳٳѻÉáõ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÁ` ³é³Ýó å³ï׳éÇ` ѳñÓ³ÏáÕ³Ï³Ý »ñ³Ý· ï³Éáí ¹ñ³Ý:

ÜáõÛÝÁ` ²é³çÇÝ ²ñ³ñí³Í ²½·Á ²ëáñ³Ï³Ý §¾ÝáõÙ³ ¾ÉÇߦ (²ß˳ñÑÇ ³ñ³ñÙ³Ý Ù³ëÇÝ) åá»ÙáõÙ “г۔ ¿ ÏáãíáõÙ: ÜáõÛÝÁ` å³ñëÏ³Ï³Ý ¹Çó³µ³ÝáõÃÛáõÝáõÙ` §²é³çÇÝ ²ñ³ñí³Í سñ¹Á` вڲزð¸¦: ÜáõÛÝ § ²é³çÇÝ ²ñ³ñí³Í г۳ٳñ¹¦-Á ÏñÏÝíáõÙ ¿ ³ñ³µ³Ï³Ý ¹Çó³µ³ÝáõÃÛáõÝáõÙ: ´ñÇï³Ý³Ï³Ý Ø»Í Ð³Ýñ³·Çï³ñ³ÝÁ ï»Õ»Ï³óÝáõÙ ¿` §öÉáõÝ·³óÇÝ»ñÁ, ÑÇùëáëÝ»ñÁ áõ ßáõÙ»ñÝ»ñÁ гÛùÇó` гۻñÇ ë»ñáõݹݻñÝ »Ý: гÛùÇó гۻñÁ ·Ý³óÇÝ ·ñ³í»óÇÝ º·ÇåïáëÁ, ³é³ç µ»ñ»óÇÝ ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñ ¨ ÁݹѳÝáõñ ѳٳß˳ñѳÛÇÝ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÁ ³é³ç³ó»É ¿ г۳ëï³ÝÇó¦: ²Ù»ñÇϳóÇ ³ß˳ñѳÑéã³Ï å³Ûͳé³ï»ë, å³ïÙ³·»ï-Ñݳ·»ï ¾¹·³ñ ø»ÛëÇÝ ·ñáõÙ ¿,-§Ü.Ã.³. 10.500 ϳ٠²ïɳÝïǹ³ÛÇ ÁÝÏÕÙí»Éáõó 300 ï³ñÇ ³é³ç º·ÇåïáëÇ ³é³çÇÝ µáõñ·Á ²ñ³ï³ï³ ùñÙÇ ¹ñ¹Ù³Ùµ ϳéáõó»É ¿ гÛáó ²ñù³ ²ñ³ÙÁ¦: ´áõñ·Á

-9-

»·Çåï»ñ»Ý ÑÇÙ³ ¿É ¿ ÏáãíáõÙ ²ñ³Ù, ÇëÏ êýÇÝùëÁ ¾ÝÏ» гÛÇ å³ïíÇÝ ÏáãíáõÙ ¿ Ø»Í Ð³Ûñ` ²µáõ Û³É (µ³ñÓáõÝù): (ÆÝÓ ÃíáõÙ ¿ ø»ÛëÇÝ ³Û¹ù³Ý ëïáõÛ· ïíÛ³ÉÝ»ñ ϳñáÕ ¿ñ í»ñóÝ»É ÙÇÙdzÛÝ ì³ïïÇϳÝÇ ³ñËÇíÝ»ñÇó-Èä): ´ÇµÉdzÛáõÙ ÙÇ ù³ÝÇ ³Ý·³Ù È»õÇï øñÙ»ñÇ ÏáÕÙÇó ÝáõÛÝ ÷³ëïÁ ѳïáõÏ ÝßíáõÙ ¿` 1. ÌÝݹáó ´:11 §ºõ ÙÇ ·»ï ¿ñ ¹áõñë ·³ÉÇë ¾¹¿ÙÇó … µ³Å³ÝíáõÙ áõ ãáñë ·ÉáõË ¿ñ ¹³éÝáõÙ: Ø»ÏÇ ³ÝáõÝÁ öÇëáÝ ¿… áõñ áñ áëÏÇÝ ¿. ºô ³ÛÝ »ñÏñÇ áëÏÇÝ ³½ÝÇí ¿. ³ÛÝ ï»Õ ¿ ëáõï³ÏÁ ¨ ·³Ñ³Ý³ÏÁ. ºô »ñÏñáñ¹ ·»ïÇ ³ÝáõÝÁ ¶»ÑáÝ ¿. ê³ åïïáõÙ ¿ øáõãÇ µáÉáñ »ñÏÇñÁ: ºô »ññáñ¹ ·»ïÇ ³ÝáõÝÁ îÇ·ñÇë ¿…ºô ãáñáñ¹ ·»ïÁ º÷ñ³ïÝ ¿…¦: ²Ûëï»Õ ºÑáí³Ý (Johoh) ǵñ ϳíÇó ë³ñù»ó ³é³çÇÝ §Ù³ñ¹áõݦ` ²¹³ÙÇÝ, µ³Ûó Ýϳñ³·ñáõÙ ¿ гÛáó È»éݳß˳ñÑÁª áëÏÇÝ, îÇ·ñÇë, º÷ñ³ï, ²ñ³ùë, Îáõñ ·»ï»ñÝ áõ ê»õ³ÝÇ ÆßË³Ý ÓáõÏÁ: àô ³Ù»Ý³Ñ»ï³ùñùÇñÁ ³ÛÝ ¿, áñ ³Ûë ÝáõÛÝ ·ÉËáõÙ ã»Ý ϳñáÕ³ó»É ³Ý·³Ù óùóÝ»É ³ÛÝ ÷³ëïÁ, áñ Çñ»Ýù ËáëáõÙ »Ý ǵñ ³é³çÇÝ ë³ñù³Í ²¹³ÙÇ Ù³ëÇÝ` µ³Ûó ¨ ÝßáõÙ »Ý ÙÇÝã ³Û¹ ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ å»ïáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ, áñï»Õ ³ñ¹»Ý ³½ÝÇí áëÏÇ ¿ÇÝ Ùß³ÏáõÙ (¹», áëÏáõ Ù»é³Í »Ý):

2.

ÌÝݹáó ¸:16 §ºô γۿÝÁ ºÑáí³ÛÇ (Johoh) »ñ»ëÇ ³é³çÇó ¹áõñë ·Ý³ó ¨ Ü³Ûǹ »ñÏñáõÙÁ µÝ³Ïáõ»ó º¹¿ÙÇ ³ñ»õ»ÉùáõÙ:¦

²Ûëï»Õ ÝáõÛÝå»ë Ýϳñ³·ñáõÙ ¿ §³é³çÇÝ Ù³ñ¹áõ¦ áñ¹áõÝ` γۻÝÇÝ, µ³Ûó ãÇ Ï³ñáÕ³Ýáõ٠óùóÝ»É, áñ ³ñ¹»Ý å»ïáõÃÛáõÝ Ï³ñ, áñÇ ³ÝáõÝÁ ܳÇñÇ ¿ñ:

3.

ÌÝݹáó IJ:31 §Â³ñ³Ý ³é³í Çñ áñ¹Ç ²µñ³ÙÇÝ ¨ Çñ ÃáéÁ…ø³Õ¹»óÇÝ»ñÇ àôð ù³Õ³ùÇóÁ ¹áõñë »Ï³õ ø³Ý³ÝÇ »ñÏÇñÁ ·Ý³Éáõ ѳٳñ…¦:

ØÇÝã»õ ³Ûë ïáÕ»ñÁ ´ÇµÉdzÛáõÙ ·ñí³Í ãÇ, áñ áõñÇß ³½·»ñ ¿É ϳñáÕ ¿ ³é³ç³ó³Í ÉÇÝ»Ý Î³Û»ÝÇó, ²µñ³Ñ³ÙÇó…, µ³Ûó ËáëíáõÙ ¿ ø³Õ¹»óÇÝ»ñÇ` ʳɹdzϳÝ, ³ÛëÇÝùÝ Ð³Ûáó àôð ù³Õ³ùÇó ¹»åÇ ä³Õ»ëïÇÝ Ù»ÏÝ»Éáõ Ù³ëÇÝ: ÆëÏ ¹³ ³å³óáõóáõÙ ¿, áñ, »ñµ çÑáõ¹Ý»ñÁ ¹»é Ýáñ, ϳíÇó ¿ÇÝ å³ïñ³ëïíáõÙ` гۻñÁ í³Õáõó ³ñ¹»Ý ½³ñ·³ó³Í ù³Õ³ùÝ»ñ »Ý áõÝ»ó»É:

4.

ºÉÇó ľ:8-16 §ºô ²Ù³Õ¿ÏÝ »Ï³õ è³÷ǹÇÙáõÙÝ Æëñá¿ÉÇ Ñ»ï å³ï»ñ³½Ù»ó …ºÑáí³Ý å³ï»ñ³½Ù áõÝÇ ²Ù³Õ¿ÏÇ ¹¿Ù ³½·Çó ³½·¦:

²Ù³Õ»ÏÁ` (ѵñÛ³Û»ñÝ ²é³ùÛ³É) гۻñÁ Æëñá¿ÉÇ ¹»Ù »ñµ»ù ã»Ý å³ï»ñ³½Ù»É: ܳË` ³Û¹åÇëÇ å»ïáõÃÛáõÝ ÑÝáõÙ »ñµ»ù ·áÛáõÃÛáõÝ ãÇ áõÝ»ó»É, Ñ»ïá ¿É Ð³Û³ëï³ÝÝ Çñ ѽáñ ųٳݳÏÝ»ñáõÙ å³ï»ñ³½Ù»É ϳñáÕ ¿ñ ׳ݳãí³Í ѽáñ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ï: ²Ûëï»Õ ËáëùÁ ·ÝáõÙ ¿ ³é³çÇÝ Ï³íÇó ë³ñù³Í ë³¹³ÝÇ ¨ ²é³çÇÝ ²ñ³ñí³Í гۻñÇ` ÷áùñ³ÃÇí лùëáëÝ»ñÇ ÙÇç»õ (³é³çÝáñ¹ ¶³Û` гÛ) Ýáñ ϳñ·»ñÇ ë³ÑÙ³ÝÙ³Ý å³ï»ñ³½ÙÇÝ, ÇÝã å³ï׳éáí ¿É ºÑáí³Ý гۻñÇÝ ³½·Çó ³½· å³ï»ñ³½Ù ¿ ѳÛï³ñ³ñáõÙ:

5.

º½¿ÏÇ¿É ÈÀ:6 §…Âáñ·áÙ³ÛÇ ïáõÝÁ` ÑÇõëÇëÇ Í³Ûñ»ñÇóÁ ¨ Ýáñ³ µáÉáñ ·Ý¹»ñÁ.. ß³ï ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñ ù»½ Ñ»ï¦:

²Ûëï»Õ ëáõï ¹»åù»ñÁ ã»Ý ϳñ»õáñÁ` ³ÛÉ ³ÛÝ ÷³ëïÁ, áñ çÑáõ¹Ý»ñÁ г۳ëï³ÝÁ ³Ýí³ÝáõÙ »Ý гÛÏÇ Ñáñ` Âáñ·áÙ³ó ïáõÝ, áñÁ »Õ»É ¿ 8.500 ï³ñÇ ³é³ç ¨ ܳǹ` ܳÇñÇ »ñÏÇñÁ: áñÁ »Õ»É ¿ Ý.Ã.³. 15-9 ¹³ñ»ñáõÙ:

ÐÇÙ³, Ç å³ï³ëË³Ý ·Û³¹³ çÑáõ¹Ý»ñÇ, áñáÝù ѳٳñáõÙ »Ý, û ÑÇÙÝáíÇÝ áõ ³Ýí»ñ³Ï³Ý· ÑñÏǽ»É »Ý زð¸Î²ÚÆÜ ²ð²ðزÜ` гÛáó å³ïÙ³·ñ»ñÝ áõ Ù³ï»Ý³·ñ»ñÁ, ѳßí³ñÏ»Ýù غÌÜ ²ð²ðøÆ` سñ¹áõ Ç ëϽµ³Ý» ·áÛáõÃÛ³Ý ï³ñÇùÁ`  سï»Ý³¹³ñ³ÝÇ N-1711 ӻ鳷ñÇ 10-µ ûñÃÇó ϳñ¹áõÙ »Ýù, áñ §Ð³Ûáó µáõÝ Ãáõ³Ï³Ý¦ ÙÇÝã»õ øñÇëïáë Ý»ñϳ۳óí³Í ¿ òÞ` ³ÛÝ ¿ 6500 Ãí³Ï³ÝÁ: ²ÛëÇÝùÝ ÙÇÝã»õ Ýáñ` ÑáõÉÛ³Ý ïáÙ³ñÇ 1 Ãí³Ï³ÝÁ` »Õ»É ¿ гÛáó ÂáñùáÙÛ³Ý ²ñù³Û³Ï³Ý ï³Ý ïáÙ³ñÇ 6500 Ãí³Ï³ÝÁ:  ÜáõÛÝ Ã»ñÃáõÙ ³Ý¹ñ³¹³éÝáõÙ ¿ Ãí³µ³Ý³Ï³Ý åéá·ñ»ëdzÛÇ (å³ïÏ»ñ³óñ»ù, û ù³ÝÇ Ñ³½³ñ³ÙÛ³ÏÝ»ñ ³é³ç)` áñÇ ³é³çÇÝ ³Ý¹³ÙÁ 19-¿ ¨ ÙÇÝã»õ 28-ñ¹ ³Ý¹³ÙÁ, ÇÝãÁ ѳí³ë³ñ ¿ 532-Ç:

- 10 -

سï»Ý³¹³ñ³ÝÇ N-1711 ӻ鳷ñÇ 10-բ ûñÃÁ - 11 -

κܸ²Ü²ÎºðäܺðÆ Ðºð²βÜàôÂÚàôÜÀ вêî²îàÔ Òºè²¶ðºðºÆò غÎÀ

- 12 -

ÆëÏ Ç±Ýã ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ ¿ ËáëùÁ, áñáÝù ѳ½³ñ³ÙÛ³ÏÝ»ñ ³é³ç ÇÙ³ó»É áõ áõ½»ó»É »Ý Ù³ï»Ý³·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙÇçáóáí Ù»½ ÷á˳Ýó»É Ù»ñ ݳËÝÇÝ»ñÁ: Ø»½ ³Ûëûñ ·Çï³Ï³Ý ѳßí³ñÏÝ»ñÇó ѳÛïÝÇ ¿, áñ ÈáõëÝÇ Ù»Ï å³ñµ»ñ³ßñç³ÝÁ 19 ï³ñÇ ¿, ÇëÏ ²ñ»·³ÏÇ Ù»Ï ÷áùñ å³ñµ»ñ³ßñç³ÝÇ (óÇÏÉ) ï»õáÕáõÃÛáõÝÝ ¿ 28 ï³ñÇ: ÆëÏ Ù»Ï ÉñÇí å³ñµ»ñáõÃÛ³Ý ï»õáÕáõÃÛáõÝÁ ÏÉÇÝÇ 19x28=532, ÇÝãÁ ¨ ӻ鳷ñ»ñáõ٠ѳٳñ»É »Ý гÛáó öáùñ îáÙ³ñÇ ï³ñÇÝ»ñÇ ÃÇí (532 ï³ñáõÙ ²ñ»õÁ Ù»Ï ÉñÇí óÇÏÉ ¿ ϳï³ñáõÙ): ÆëÏ Ç±Ýã ¿ ë³ Ý߳ݳÏáõÙ: ÆÝãå»ë ºñÏñ³ÛÇÝ î³ñÇÝ ¿ µ³Õϳó³Í ãáñë »Õ³Ý³ÏÝ»ñÇó, ³ÛÝå»ë ¿É ºñÏݳÛÇÝ` ù³ÝÇ áñ ³ÙµáÕç ïÇ»½»ñùÁ µ³ó³ñӳϳå»ë ÝáõÛÝ Ï»ÝïñáݳÓÇ· áõÅÇ ûñ»ÝùÇ ¹³ßïáõÙ ¿ ·ïÝíáõÙ` ÇÝãå»ë ¨ ÷áùñ³·áõÛÝ ³ïáÙÁ: àôëïÇ ¨ ãáñëÁ ÉñÇí å³ñµ»ñáõÃÛ³Ý ï»õáÕáõÃÛáõÝÁ ѳٳå³ï³ë˳ÝáõÙ ¿ Ù»Ï Ø»Í ä³ñµ»ñáõÃÛ³ÝÁ, áñÁ ¨ ѳٳå³ï³ë˳ÝáõÙ ¿ 12 ϻݹ³Ý³Ï»ñåÝ»ñÇó Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñáõÙ ²ñ»·³ÏݳÛÇÝ Ð³Ù³Ï³ñ·Ç ·ïÝí»Éáõ óóùÇÝ: ²ÛëÇÝùÝ` 532x4=2128 ï³ñÇ ¿ ï»õáõÙ Ù»Ï Ï»Ý¹³Ý³Ï»ñåáõÙ ²ñ»·³ÏݳÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç ·ïÝí»Éáõ ï»õáÕáõÃÛáõÝÁ: ºì ù³ÝÇ áñ Áݹ³Ù»ÝÁ 12 ϻݹ³Ý³Ï»ñå»ñ »Ý ¨ ³Ù»Ý Ù»ÏáõÙ 2128 ï³ñÇ ¿ ï»õáõÙ Ù»ñ ·ïÝí»Éáõ ųٳݳÏÁ, ÑÇÙ³ ·ïÝíáõÙ »Ýù í»ñçÇÝ` ÒÏ³Ý Ï»Ý¹³Ý³Ï»ñåáõÙ, ³å³ Ù»Ï ÉñÇí åïáõÛïÁ ϻݹ³Ý³Ï»ñåÝ»ñáí Ïï»õÇ 2128x12=25536 ï³ñÇ: ²ÛëÇÝùÝ` زð¸À ²ð²ðìºÈ ¾ 25.536 î²ðÆ ²è²æ: ÆëÏ ë³ Çñ Ñ»ñÃÇÝ Ý߳ݳÏáõÙ ¿, áñ á±í` á±í, гÛÁ ²ñ³ñí»É ¿ 25.536 ï³ñÇ ³ñ³ç, ¨ Ñ»ñù»É ³Ûë ÷³ëïÁ çÑáõ¹Á Ï÷áñÓÇ` »Ã» Ù»Ï ³Ý·³Ù ¿É ϳíÇó ÝáñÇó ë³ñùí»ó: һ鳷ñáõÙ ÝßíáõÙ ¿, áñ í»óѳ½³ñÛ³ÏÝ»ñÇ ³ñí»ëïÁ ·³ÉÇë ¿ ÂáñùáÙ³ îÝÇó: ²ÛëÇÝùÝ áã û, ÇÝãå»ë ÑÇÙ³ ·Çï»Ýù Âáñ·áÙ` ³ÛÉ ÂáñùáÙ, ¨ Ñ»ïá` í»óѳ½³ñÛ³ÏÝ»ñÇ ³ñí»ëïÁ, áñï»Õ Ãí»ñÇ ÷á˳ñ»Ý гÛáó ¶ñ»ñÝ »Ý ÏÇñ³éí»É, гÛáó ³Ûëûñí³ ²Ûµáõµ»ÝÁ áã û سßïáóÛ³Ý ¿, ³ÛÉ ÂáñùáÙÛ³Ý »í 6500+2012=8512 ï³ñ»Ï³Ý ¿:

²Ûµáõµ»ÝÇ Ù³Ã»Ù³ïÇϳϳÝ, ÇëÏÁ` Ù³ïÁ-Ù³ïÇ-·³-Ï³Ý í»ñͳÝáõÙÁ, Ýñ³ Ãí³µ³Ý³Ï³Ý áõ »ñÏñ³ã³÷³Ï³Ý åéá·ñ»ëdzݻñÇ ËáñÑáõñ¹Á, í»óѳ½³ñÛ³ÏÝ»ñÇ ³ñí»ëïÁ, §¹áõëïñ ½»ÏǦ »é³ÝÏÛáõÝ Ãí»ñÇ ß³ñùÁ, ÛáÃݳ·ñÛ³ÝùÝ»ñÇ ³é»ÕÍí³ÍÁ, ïáÙ³ñ³·ÇïáõÃÛ³Ý Ñ»ï ë»ñï ϳåÁ ÑÇÙ³ ѳïáõÏ áõëáõÙݳëÇñíáõÙ ¿ª ³ÛÝå»ë, áñ гÛáó ²Ûµáõµ»ÝÇ ãµ³ó³Ñ³Ûïí³Í ·³ÕïÝÇ ËáñÑáõñ¹Ý»ñÁ ¹»é ³éç»õáõÙ »Ý: ä³ñÇë лñáõÝÇÝ ³ëïÕ³·Çï³Ï³Ý ѳßí³ñÏÝ»ñáõí ³å³óáõó»ó, áñ ø³ñ³ÑáõÝçÇ ¹Çï³Ýóù»ñáõÙ ¸»Ý»µÁ ÏѳÛïÝí»ñ ÙÇÝÇÙáõÙ 7630 ï³ñÇ ³é³ç ³ÛëÇÝùÝ Ý.Ã.³. 5619 Ã., ÇëÏ Ó»é³·ñ»ñÇó Ù»Ýù ·Çï»Ýù, áñ Ýáñ` ÐáõÉÛ³Ý ïáÙ³ñÇ 1 ÃÇíÁ »Õ»É ¿ гÛáó ÂáñùáÙÛ³Ý ïáÙ³ñÇ 6500 Ãí³Ï³ÝÁ:

Ø»Í Ð³ÛùÇ Å³Ûé³å³ïÏ»ñÝ»ñÁ, Ñݳ·áõÛÝ ù³Ý¹³ÏÝ»ñÁ áõÕÕ»ÏóíáõÙ »Ý ËáÛáí, ¹³ å³ñ½ ¿` гÛÁ ³ñ³ñí»É ¿ ÊáÛÇ Ï»Ý¹³Ý³Ï»ñåÇ ëϽµáõÙ` 25.536 ï³ñÇ ³é³ç: ä³ïÙáõÃÛ³Ý áõëáõÙݳëÇñáõÃÛáõÝÁ óáõÛó ¿ ï³ÉÇë, áñ гÛáó ²ñù³Ý»ñÝ áõ øñÙ»ñÁ ϳé³í³ñÙ³Ý ³Û¹ ³ÙµáÕç ųٳݳϳßñç³ÝÁ µ³Å³Ý»É »Ý »ñ»ù ѳí³ë³ñ ÷áõÉ»ñÇ` I. ÊáÛÇ ÷áõÉ` ²ñ³ñã³Û ïáõÝ ---- 25.536-Çó ÙÇÝã»õ 17.024Ã. II. òáõÉÇ ÷áõÉ` ²ñ³Ù³Û ïáõÝ ---- 17.024-Çó ÙÇÝã»õ 8.512Ã. III. ²éÛáõÍÇ ÷áõÉ` Âáñ·áÙ³Û ïáõÝ ---- 8.512-Çó ÙÇÝã»õ 0Ã. ²Ñ³, û ÇÝãáõ ÑÝáõÙ Ãí³ñÏáõÃÛáõÝÁ í»ñ»õÇó` Ý»ñù»õ ¿ñ ÇçÝáõÙ: ÆëÏ 0 ÃÇíÁ å»ïù ¿ ѳÙÁÝÏÝ»ñ ÑáõÉÛ³Ý 2012Ã. Ñ»ï, ÇÝãÁ ë³¹³ÝÁ ÷áñÓ»ó ³Õ³í³Õ»É, áñáíÑ»ï»õ ¹³ Çñ í»ñçÝ ¿` »ñÏñáñ¹ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³Ý ëÏǽµÁ: ºÃ» Æ. ¸áÝ»ÉÉÇÝ (¿ç 33-34) »í ÄÇéáíÁ (¿ç 368-370) ÇñÝó “²ïɳÝïǹ³” ·ñù»ñáõÙ »·Çåï³Ï³Ý ¨ ³ëáñ³Ï³Ý ųٳݳϳ·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ëϽµÇ ѳٳñ íϳÛáõÙ »Ý ÙÇ»õÝáõÛÝ ï³ñ»ÃÇíÁ` Ý.Ã.³. 11.542Ã.-Á, ³å³ »ë Ïåݹ»Ù, áñ ٳûٳïÇÏ³Ï³Ý ëïáõÛ· ѳßí³ñÏÝ»ñÁ óáõÛó »Ý ï³ÉÇë, áñ ³Û¹ ÃÇíÁ å»ïù ¿ ÉÇÝÇ Ð³Ûáó ²ñ³Ù ³ñù³ÛÇ ÑÇÙÝ³Í ïáÙ³ñÇ ï³ñ»ÃÇíÁ ¨ ³ÛÝ å»ïù ¿ ÉÇÝÇ Ý.Ã.³ 532x21=11.172 Ãí³Ï³ÝÁ, ÇÝãÁ ѳëï³ïáõÙ ¿ ø»ÛëÇÝ:

îñ³Ù³µ³ÝáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³Ó³ÛÝ` òáõÉÇ ÷áõÉáõÙ ²ñ³Ù³Û ï³Ý Çß˳ÝáõÃÛ³Ý ÉÇÝ»Éáõ ¨ ²éÛáõÍÇ ÷áõÉáõÙ ÂáñùáÙ³Û ï³Ý Çß˳ÝáõÃÛ³Ý ³ÝóÝ»ÉÁ, ÂáñùáÙÇ áñ¹Ç гÛÏÇ, ø³ñ³ÑáõÝçÇ ³ëïÕ³¹Çï³ñ³ÝÇ, гÛÏÇ (ѻﳷ³ÛáõÙ úñÇáÝ) ѳٳëï»ÕáõÃÛ³Ý ³Ýí³ÝÙ³Ý

- 13 -

¹³ñ»Ãí»ñÁ Ùdzݷ³Ù³ÛÝ Ñ³Ù³å³ï³ë˳ÝáõÙ »Ý: ì³ÝÇ ï³ñ³Íùáõ٠ѳÛïݳµ»ñ³Í Ñݳ·áõÛÝ Å³Ûé³å³ïÏ»ñÝ»ñÇ íñ³ »ñ»ù å³ßï³ÙáõÝù-ïáï»ÙÝ»ñ »Ý` ÊáÛÁ, òáõÉÁ ¨ ²éÛáõÍÁ: ²é³çÇÝ ÷áõÉÇ Ù³ëÇÝ ó³íáù Ù»Ýù ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ ùÇã áõÝ»Ýù, ù³Ý½Ç ³ÛÝ Ïáãí»É ¿ ²ñ³ñã³Ýó ïáõÝ` ßáõÙ»ñÝ»ñÁ ·ñáõÙ »Ý,§²ñ³ñÇãÝ»ñÁ ³åñáõÙ ¿ÇÝ ²ñ³ñ³ïáõÙ áõ ³ñ³ñáõÙ ³½·»ñÇݦ: ´³Ûó ÙÇ µ³Ý å³ñ½ ¿, áñ µáÉáñ ³ñdzóÇÝ»ñÁ ¹»é»õë ÷áùñ³ù³Ý³Ï ¿ÇÝ ¨ ³åñáõÙ ¿ÇÝ ²ñ³ñ³ïáõÙ, ÇëÏ ÙÇÙdzÛÝ Ð³ÛÁ áõÝÇ ²ñ³ñã³Ï³Ý ²é³ù»ÉáõÃÛáõÝ ¨ ³ÛÝ å»ïù ¿ å³ñï³¹Çñ ÷á˳Ýóí»ñ ³½·Çó³½·: ²Û¹ å³ï׳éáí ¿É òáõÉÇ áõ ²éÛáõÍÇ íñ³ »Ý Ýϳñí³Í å³ßï³ÙáõÝù ³ÝÓ»ñÁ` ³ÛëÇÝùÝ Ý³Ëáñ¹ ÷áõÉÇ ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛáõÝÝ ¿ ß³ñáõݳÏáõ٠ѳçáñ¹Á: ²ÛëåÇëáí` òáõÉÇ íñ³ ²ñ³Ù ²ñù³Ý ¿` Ø»Í Ñ³ÛùÁ Ïáãí»É ¿ ²ñ³Ù³Û ïáõÝ, ÇëÏ ²éÛáõÍÇ íñ³ ÂáñùáÙ ²ñù³Ý` Ø»Í Ð³ÛùÁ Ïáãí»É ¿ ÂáñùáÙ³Û ïáõÝ (³Ý·³Ù ´ÇµÉdzÛáõÙ): ²ÛÅÙ ëïáõ·»Ýù, û ÇÝãù³Ýáí ¿ ëïáõÛ· ÑáõÉÛ³Ý ïáÙ³ñÇ Ù»Ï Ãí³Ï³ÝÇÝ` Ù»½ ѳë³Í ÂáñùáÙ³Û ï³Ý 6500 Ãí³Ï³ÝÁ ÉÇÝ»ÉÁ: ÆÝÏ»ñÇ ûñ³óáõÛóÇó ¨ ³ñ¹Ç ïÇ»½»ñ³Ï³Ý ѳßí³ñÏÝ»ñÇó Ù»½ ѳÛïÝÇ ¿, áñ ÒÏ³Ý Ñ³Ù³ëï»ÕáõÃÛáõÝÇó ¹áõñë »Ýù ·³ÉÇë 2012 Ãí³Ï³ÝÇÝ: ²ÛëÇÝùÝ 6500+2012=8512-Á å»ïù ¿ ÉÇÝÇ 532-Ç µ³½Ù³å³ïÇÏÁ` 8512:532=16 (Çñáù): 25.536-Ç »ññáñ¹ Ù³ëÁ` 25536:3=8512 (8+5+1+2=16=7) [·ñ»ñÇ 7-»ñáñ¹Á “½” ï³éÝ ¿` ½³ñÙ, ³½· µ³éÁ]: Æñáù ³Û¹å»ë ¿, áõñ»ÙÝ 8512-Á гÛáó ³Ûëûñí³ ·ñ»ñÇ ¨ ïáÙ³ñÇ ëÏǽµÝ ¿, ÇëÏ 2012 - 2128=-116 Ý.Ã.³. Ãí³Ï³ÝÁ ë³ï³Ý³Û³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛ³Ý ëÏǽݵ ¿ ¨ ¹ñí»É ¿ ·áñͳÍáõÃÛ³Ý ÐÇÝ Ïï³Ï³ñ³ÝÁ: ø³ÝÇ áñ гÛáó ²Ù³ÝáñÁ ëÏëáõÙ ¿ ÊáÛÇ Ù»ÏÇó` ÑáõÉÛ³Ý Ù³ñïÇ 21-ÇÝ, ³ÛÅÙ Ùáï »ñ»ù ³Ùëáí ³é³ç ¿ ïñí³Í` ÑáõÝí³ñÇ 1-ÇÝ, ³å³ ²ñÙ³·»¹áÝÁ å»ïù ¿ ëÏëíÇ 2013Ã. Ù³ñïÇ Ù»ÏÇó áõ ÇÝÓ ÃíáõÙ ¿, áñ Ñ»Ýó ³Û¹ å³ï׳éáí 13-Á ѳٳñ»É »Ý ¹Åµ³Ëï ÃÇí: ºìë Ù»Ï Ñ³Ý·³Ù³Ýù` 2013-Ç ÷»ïñí³ñÇ 14-ÇÝ (áõß³¹ñáõÃÛáõÝ` ïñݹ»½Ç ûñÝ ¿) ºñÏÇñÁ ѳÛïÝí»Éáõ ¿ ÜǵÇñáõÇ ¨ ²ñ»õÇ ÙdzóÙ³Ý áõÕÇÕ ·ÍÇ íñ³` åïïÙ³Ý ³é³ÝóùÁ 210 ÷áËí»Éáõ ¿: ÂáñùáÙÛ³Ý ßñç³Ýáõ٠гۻñÁ û·ïí»É »Ý ³ñ»·³ÏݳÛÇÝ ûñ³óáõÛóÇó` 12 X30-³Ï³Ý ¨ Ù»Ï 5-6 ûñ³Ï³Ý ³ÙÇëÝ»ñáí: ²Ù³ÝáñÁ Ýßí»É ¿ ·³ñݳݳÛÇÝ ³ñ»õ³Ñ³í³ë³ñÇ ûñÁ` ÊáÛ ³Ùëí³ ²ñ»· ûñÁ, ÇÝãÁ ѳٳå³ï³ë˳ÝáõÙ ¿ ³Ûëûñí³` Ù³ñïÇ 21-ÇÝ: î³ñÇÝ áõÝ»ó»É ¿ 365 ûñ` ãáñë ï³ñÇÝ Ù»Ï ûñáí ï»Õ³÷áË»Éáí: ²ñ»õ³¹³ñÓ³ÛÇÝ 1506 ݳѳÝçÇó-ݳѳÝç ï³ñÇÝ ³Ýó (гÛÏÛ³ ßñç³Ý) ï³ñ»ëÏǽµÁ í»ñ³Ï³Ý·ÝáõÙ ¿ñ Çñ ¹ÇñùÁ: ²Ý³Ýdz ÞÇñ³Ï³óáõ, ÐáíѳÝÝ»ë ÆÙ³ëï³ë»ñÇ, ì³Ý³Ï³Ý ì³ñ¹å»ïÇ, ¶ñÇ·áñ î³Ã»õ³óáõ åݹٳٵ ѳÛáó ³ÙÇëÝ»ñÁ ÏáãíáõÙ ¿ÇÝ Ð³ÛÏÇ áõëïñ»ñÇ áõ ¹áõëïñ»ñÇ ³ÝáõÝÝ»ñáí: гÛÏÇ Ý»ïÇ ·³Õ³÷³ñÁ Ñ»ï»õÛ³ÉÝ ¿` »Ã» áõÕÇÕ ·ÇÍ ï³Ý»Ýù ø³ñ³ÑáõÝçÇó` ²í³ñÇë` Êáõï-àô³ñï (àô³ñïÝ»ñÇ ïáõÝ)--¾ñǹ³, ´áõñ·»ñ, êïááõÝ ÑáõÝç` Ïëï³óíÇ Ñ³í³ë³ñ³ëñáõÝ »é³ÝÏÛáõÝÇ, ÇÝãÁ гÛÏÛ³Ý Ý»ïÇ ëáõñÝ ¿: ºé³ÝÏÛ³Ý ÙÇçݳ·ÍÇ íñ³ ÏѳÛïÝíÇ ´³Ùµ»ÛÁ ¨ Ïí»ñç³Ý³ êÇÝóݷ ÆݹáÝ»½Ç³Ûáí: ²ÛëÇÝùÝ Ð³ÛùÇó ²ñÇÝ»ñÁ ß³ñÅí»É »Ý ËÇëï áõÕÕáñ¹í³Í` Ï»ëÁ ѳë³ñ³Ï³ÍÇ, Ï»ëÁ ÙÇçáñ»³Ï³ÝÇ áõÕÕáõÃÛ³Ùµ ¨ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÁ ï³ñ³Í»Éáõ ѳٳñ å»ïù ¿ ϳéáõó»ÇÝ 14 ù³Õ³ùÝ»ñÁ` ÐéáÙ, ö³ñǽ, ´³Ùµ»Û, ¾ñǹ³, ØÛáõÝË»Ý, ´áõ˳ñ»ëï, γÉÇÙ³ÝïáÝ (êÇÝï³Ý· ÆݹáÝ»½Ç³)…:

ê³¹³ÝÁ å»ïù ¿ ì»ñÁ Ýß³Í` гÛÏÇ Ý»ïÇ ¹ñí³Íùáí µáÉáñ 14 ù³Õ³ùÝ»ñÁ Ñݳ½³Ý¹»óÝ»ñ Çñ»Ý, í»ñ³÷áË»Éáí ë³ï³Ý³Ï³Ý ¹ñí³ÍùÇ: ¶ñÇ·áñ ˳í³ñÇãÝ áõ ÙݳóÛ³É ë³ï³Ý ³é³çÝáñ¹Ý»ñÁ 1506-Ç ÷á˳ñ»Ý ÁݹáõÝ»Éáí ÑÇÙù 1460-Á, ǵñ û, гÛÏÛ³ ³é³çÇÝ ßñç³ÝÇ ëÏǽµÁ »Õ»É ¿ Ù.Ã.³. 2492-ÇÝ ¨ »ñÏñáñ¹ ßñç³ÝÁ ³í³ñïí»É ¿ 428-ÇÝ, ³Û¹ ÃíÇÝ ÏáñͳݻóÇÝ Ð³Ûáó å»ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ¨ ܳí³ë³ñ¹Ç ûñÁ ï»Õ³÷áË»óÇÝ û·áëïáëÇ 11-ÇÝ` ´ÇµÉÇ³Ý Ñ³Û»ñ»Ý óñ·Ù³Ý»Éáõ ûñÁ (ÇëÏ úñÇáÝÇ ·áïáí гۻñÁ ѳßí»É »Ý ÙÇÝã ÙÛáõë ï³ñí³ ûñ»ñÇ ù³Ý³ÏÁ): 352-ÇÝ áÙÝ ïáÙ³ñ³·»ï ²Ý¹ñ»³ë ´Ûáõ½³Ý¹³óÇÝ Ï³½Ù»É ¿ »Ï»Õ»ó³Ï³Ý ïáÝ»ñÇ 200-³ÙÛ³ ³ÕÛáõë³Ï: ¸íÇÝÇ ÅáÕáíáõÙ áñáßíáõÙ ¿ ³ÕÛáõë³ÏÇó Ñ»ïá` 552-Çó ÙïóÝ»É ï³ñ»Ãí»ñÇ Ñ³ßííÙ³Ý Ýáñ ¹³ñ³ßñç³Ý` гÛáó Ø»Í Ãí³Ï³Ý: ²Ûë ³ÝÇÙ³ëï Ãí³Ï³ÝÇó, ï³ñ»·ñáõÃÛáõÝÁ Ùáé³óáõÃÛ³Ý »ÝóñÏ»Éáõ Ýå³ï³Ïáí ëÏë»óÇÝ ³í»É³óÝ»É 532-³ÙÛ³ å³ñµ»ñ³ßñç³ÝÁ: 1084-ÇÝ ÐáíѳÝÝ»ë ê³ñÏ³í³· ÇÙ³ëï³ë»ñÁ î³ñ»ëÏǽµÁ ÷»ïñí³ñÇ 29-Çó ï»Õ³÷áË»ó û·áëïáëÇ 11-ÇÝ` ÝٳݻóÝ»Éáí 428-Ç ï³ñ»·ñáõÃÛ³ÝÁ: úñ³óáõÛóÁ ¹³ñÓí»ó §³Ýß³ñŦ: 1084Çó Ùïóí»É ¿ ݳ»õ ï³ñÇÝ»ñÇ Ñ³ßííÙ³Ý §Ð³Ûáó ÷áùñ Ãí³Ï³ÝÁ¦:

- 14 -

1616-ÇÝ Ð³Ûáó Ø»Í Ãí³Ï³ÝÇ ëϽµÇó »ñÏñáñ¹ 532-³ÙÛ³ ßñç³ÝÁ Éñ³Ý³Éáõó Ñ»ïá ²½³ñdz æáõÕ³Û»óáõ ïáÙ³ñáí, áñÁ ßáõñç 200 ï³ñÇ û·ï³·áñÍ»É »Ý å³ñëϳѳۻñÝ áõ ÑݹϳѳۻñÁ, ï³ñ»ëÏǽµÁ ѳٳñíáõÙ ¿ñ Ù³ñïÇ 21-Á: 1707-ÇÝ ì³ñ¹³Ý γñµ»óÇÝ í»ñ³Ï³Ý·Ý»ó ³ñ³µ»ñ»ÝÇó Ý»ñÙáõÍ³Í ³Ùë³ÝáõÝÝ»ñÁ: 1759-ÇÝ êÇÙáÝ ºñ»õ³Ýóáõ ûñ³óáõÛóáí ï³ñÇÝ ëÏëáõÙ ¿ñ ÑáõÝí³ñÇ 6-Çó` ÐÇëáõëÇ ÍÝݹÇó: 1807-ÇÝ ØÇݳë γÙë³ñ³Ï³ÝÇ Ï³½Ù³Í ûñ³óáõÛóáí ÝáõÛÝå»ë ï³ñÇÝ ÑáõÝí³ñÇ 6-Çó ¿ñ, µ³Ûó гÛÏ³Ï³Ý áõ ÑéáÙ»³Ï³Ý ³Ùë³Ùáõï»ñÁ ÝáõÛÝÝ ¿ÇÝ: 1870-ÇÝ Ü³Ñ³å»ï èáõëÇÝÛ³ÝÁ ûñ³óáõÛóÁ Ýٳݻóñ»ó ýñ³ÝëdzϳÝÇÝ: ¶ñÇ·áñÛ³Ý ïáÙ³ñÇÝ ³ÝóÝ»ÉÁ. 122-ÇÝ ÐéáÙÇó гñϳ¹ñ³µ³ñ г۳ëï³ÝáõÙ Ùïóí»ó ·ñÇ·áñÛ³Ý ïáÙ³ñÁ: 1317-ÇÝ ²¹³Ý³ÛÇ »Ï»Õ»ó³Ï³Ý ÅáÕáíÁ áñáßáõÙ ¿ Ññ³Å³ñí»É гÛÏ³Ï³Ý ïáÙ³ñÇó` ÁݹáõÝ»É ÑáõÉÛ³Ý ûñ³óáõÛóÁ: 1854-ÇÝ ÐéáÙÇ å³åÇ Ï³ñ·³¹ñáõÃÛ³Ùµ гۻñ»Ý ¿ óñ·Ù³ÝíáõÙ ·ñÇ·áñÛ³Ý ïáÙ³ñÇ å³ñ½³µ³ÝáõÙÁ, ë³Ï³ÛÝ Ñ³Û»ñÁ ÙݳóÇÝ Çñ»Ýó ÑÇÝ ûñ³óáõÛóÇÝ: г۳ëï³ÝáõÙ ·ñÇ·áñÛ³Ý ïáÙ³ñÝ ÁݹáõÝí»ó 1920-Çó, »Ï»Õ»óÇÝ å³ßïáݳå»ë ÁݹáõÝ»ó 1923Çó, ë³Ï³ÛÝ ÑÇÙݳϳÝáõÙ ·ñáõÙ ¿ гÛáó Ø»Í Ãí³Ï³ÝÁ: ºÃ» ѳٳñ»Ýù, áñ ï³ñÇÝ áõÝÇ 365.25 ûñ` ³ÛëÇÝù 365 ûñ 5 ų٠48 ñáå» 46 í³ÛñÏÇ³Ý (í³ÛÏÛ³ÝÝ»ñÁ ÷á÷áË³Ï³Ý »Ý), ³å³ ï³ñÇÝ ÏÁݹ³é³çÇ 11 ñáå» 14 í³ÛñÏÛ³Ýáí: ì»ñçÇÝ` ·ñÇ·áñÛ³Ý ûñ³óáõÛóáí ï³ñÇÝ áõÝÇ 365.24.25 ûñ, áñ ¹»åùáõÙ ãáñáñ¹ ï³ñí³ Ý³Ñ³Ýç ÉÇÝ»ÉÁ ѳßí³Í` ïñ³åÇÏ³Ï³Ý ï³ñí³ÝÁ ÏÁݹ³é³çÇ Áݹ³Ù»ÝÁ 26 í³ÛñÏÛ³Ýáí: ÜÙ³Ý ¹»åùáõÙ 1506 ï³ñÇÝ Ù»Ï ûñ³óáõÛóÁ »õë Ù»Ï ûñáí ϳí»É³Ý³: àôß³¹ñáõÃÛ³Ý ¿ ³ñųÝÇ ÙÇ Ñ»ï³ùñùÇñ »ñ»õáõÛÃ` ϳåÝí³Í í»ñÁ Ýß³Í Ð³Ûáó ׳ϳﳷñ³Ï³Ý Ãí»ñÇ ¨ ³Û¹` ³é»ÕÍí³Í³ÛÇÝ 1506 ÃíÇ Ñ»ï` 8512 : 1506 = 5.65 11.500 : 1506 = 7.636 17.024 : 1506 = 11.3 25.536 : 1506 = 16.95 êñ³Ýù Ññ³½»Ý»ñÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ï³ÉǵñÝ»ñÝ »Ý` ѳßíí³Í ÙÇÉÇÙ»ïñ»ñáí: ê³ å³ï³Ñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝ ÉÇÝ»É ãÇ Ï³ñáÕ` µáÉáñ ϳÉǵñÝ»ñÝ »Ý ³Ûëï»Õ, ÇëÏ á±í ¨ ÇÝã± Ýå³ï³Ï Ñ»ï³åݹ»Éáí ѳݹ»ñÓ ¿ Ñ»Ýó ³Ûë ϳÉǵñÝ»ñÁ û·ï³·áñÍ»É Ññ³½»Ýù ³ñï³¹ñ»Éáõ` Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý ÏÛ³ÝùÁ ËÉ»Éáõ ѳٳñ` ¹»é»õë å³ñ½»É ¿ å»ïù:

ÜáõÛÝ ÂáñùáÙÛ³Ý ïáÙ³ñÝ áõ í»óѳ½³ñÛ³ÏÝ»ñÁ åݹáõÙ ¿ سï»Ý³¹³ñ³ÝÇ N-1770 ӻ鳷ÇñÁ ¨ ²Ý³Ýdz ÞÇñ³Ï³óáõ §ì³ëÝ áñåÇëáõÃÛ³Ý Ï»Ý³ó Çõñáó¦ ³ß˳ïáõÃÛáõÝÁ: гۻñÁ` Ð³Û ó»ÕÇ Ý»ñϳ۳óáõóãÇÝ Ïáã»É »Ý Ñá·Ç ϳ٠ٳñ¹, Ùݳó³Í ³ñ³ñí³ÍÝ»ñÇÝ ³Ýí³Ý»É »Ý ²ðºð: ÆëÏ Ë³éݳÍÇÝÝ»ñÇÝ áõ ˳éÝáõñ¹Ý»ñÇÝ Ïáã»É »Ý Ýñ³Ýó ÇëÏ ÑáïÇ ³Ýí³Ùµ` çÑáõ¹, ·Ýãáõ, ãáõÏã³, ûÏÛáõ½ (³¹ñµ»ç³ÝóÇ), Ãáõñù ¨ ³ÛÉÝ, µ³Ûó áã Ù³ñ¹: ÐÝáõÙ ÁÝï³ÝÇùáõÙ ÍÝí³Í »ñ»Ë³Ý»ñÇ ù³Ý³ÏÁ 7-10 ¿ »Õ»É, áñáÝóÇó ÙÇçÇÝÁ ϳñ»ÉÇ ¿ ѳßí»É »ñ»ù-ãáñëÁ »ñ»Ë³ µáÉáñ ¹»åù»ñáõÙ áÕç ÏÙݳÛÇÝ: Ð³Û ³½·Çó ³ñ³ñí»É ¿ »é»ëáõÝí»ó ÁÝï³ÝÇù (ÛáÃÁ åáñïÇ Ñ»ï ãÇ Ï³ñ»ÉÇ ³ÙáõëݳݳÉ), ³å³ ³½·Á ³é³çÇÝ 250 ï³ñÇÝ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ ù³Ý³Ï³å»ë ϳ׻ñ ÙÇÝã»õ 16115 Ù³ñ¹áõ: ºñÏñáñ¹ ³ñ³ñí³Í ³½·Çó ³ñ³ñí»É »Ý 28 ÁÝï³ÝÇù` í»óÁ åáñïÇ ëñµáõÃÛáõÝ ¨ ³Ûëå»ë ß³ñáõݳÏ: ´³Ûó »ñÏáõ-»ñ»ù »ñÏݳÛÇÝ ÷áõÉÇó Ñ»ïá Ù³ñ¹Ï³Ýó ù³Ý³ÏÁ ÏѳëÝ»ñ ³ñ¹»Ý 30-40 ÙÇÉÇáÝÇ, ÇÝãÇ ¹»åùáõÙ ³½·»ñÇ ÙÇç»õ ÏéÇíÝ»ñÁ ³ÝËáõë³÷»ÉÇ Ï¹³éݳñ: ê³Ï³ÛÝ Ð³ÛÇ ³é³ù»ÉáõÃÛáõÝÁ ÃáõÛÉ ãïí»ó ·áñÍÁ å³ï»ñ³½ÙÇÝ Ñ³ëÝ»Éáõ` ѳñ·³ÝùÇ ïáõñù Ù³ïáõó»Éáí гÛÇÝ` Ùݳó³Í ²ñdzóÇÝ»ñÁ ÇÝùݳϳ٠Éù»óÇÝ ²ñ³ñ³ïÁ: гÛÁ ³åñ»ó Çñ µÝûññ³ÝáõÙ: Øݳó³Í ²ñdzóÇù гۻñÇÝ Ïáã»óÇÝ ²ðغÜܺð (Ù»ÝÁ` ٻݳÏ, ³ÝÓ µ³éÝ ¿, áñáí ѻﳷ³ÛáõÙ áõñÇß ³½·»ñÁ ³Ýí³Ý»óÇÝ Çñ»Ýó Ù³ñ¹Ï³Ýó` Ù³Ý): ²ÛëåÇëáí ϳ½Ù³íáñí³Í Ð³Û ³½·Á ï³ñ³Íí»ó ²ñ³ñ³ïáí Ù»Ï` ÇÝãÁ ¨ Ïáãí»ó гÛÏ³Ï³Ý È»éݳß˳ñÑ: ܳ˳ï»ëÝ»Éáí ѳñ³½³ï³Ï³Ý, µ³ñ»Ï³Ù³Ï³Ý ϳå»ñÁ` ³é³ç »Ï³Ý ó»Õ³ÛÇÝ, ³í»ÉÇ Ùï»ñÇÙÝ»ñÇ Ùáï ïáÑÙ³ÛÇÝ ·³Õ³÷³ñÝ»ñÁ, áñáÝó Ùáï ÝáõÛÝ ³½·³Ýí³Ý Ïñ»Éáõ ·³Õ³÷³ñÁ ³é³ç »Ï³í: ²é³çݳÍÇÝÝ»ñÇÝ å»ïù ¿ ïñí»ñ ÙÇÙdzÝó Ñ»ï µ³Ý³íáñ ß÷í»Éáõ ÙÇçáó, áñÁ Ïáãí»ó

- 15 -

²ñ³ñã³ßáõÝã ϳ٠гÛáó É»½áõ, ·ñ³íáñ ß÷Ù³Ý ÙÇçáóÁ` ·ñ»ñ, áñáõÙ ¿É ³ñï³Ñ³ÛïíáõÙ ¿ гÛÇ ³é³ù»ÉáõÃÛáõÝÁ, ÇÝãÇ Ñ³í»ñÅ å³Ñå³ÝÙ³Ý Ñ³Ù³ñ å³ñï³¹Çñ ¿ñ ÑÇÙù` ѳí³ï³Ùù, å³ßï³ÙáõÝù: ä³ïÙáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ãÝãÇÝ` Áݹ³Ù»ÝÁ Ù»Ï-»ñÏáõ ѳ½³ñ³ÙÛ³ÏÝ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ ÇѳñÏ» ã¿ñ ϳñáÕ Ùáé³óáõÃÛ³Ý »ÝóñÏí»É ¸Çó»ñÇ »Õ»ÉáõÃÛáõÝÁ ¨ ³é³ç ù³ßí»ó ¸Çó³µ³ÝáõÃÛ³Ý ·³Õ³÷³ñ³µ³ÝáõÃÛáõÝÁ: гí³ëïdzݳÉáí, áñ ·áÛ ãÇ Ï³ñáÕ ÉÇÝ»É ³é³Ýó ²ñ»·³ÏÇ` ²ñ»õÇ »ñ³Ëï³å³ñïáõÃÛ³Ý Ñ»Ýùáí ë³ÕÙݳíáñí»ó ݳ»õ ѳí³ï³ÙùÇ` ²ñ³ñã³Ï³Ý å³ßï³ÙáõÝùÇ` ²ñ»·³å³ßïáõÃÛ³Ý ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: ²Ûëå»ë ¿É ³é³çÇÝ Ù³ï»Ý³·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ß³ñ³¹ñí»óÇÝ ²ñ³ñãÇ, ²ñ»·³å³ßïáõÃÛ³Ý ¨ ¸Çó³µ³ÝáõÃÛ³Ý Ã»Ù³Ûáí: ÆëÏ ¸Çó»ñÇó ³í³Ý¹í³Í êáõñµ ø³éáñ¹áõÃÛáõÝÝ ¿` 1. ØÆîø(²ð²ðÆâ, îð²Ø²´²ÜàôÂÚàôÜ, ¶ÈàôÊ,´²ðÒàôÜø, Ú²È, вÈ/Ú/¸Æ) 2. Ðà¶Æ (ÊÆÔÖ, ´²ðàڲβÜàôÂÚàôÜ, êÆðî, ºÚÞÆ´²) 3. àð¸Æ (êºðàôܸ, ü²ÈÈàê, ÞÆì-Æ) 4. ¾àôÂÚàôÜ (²ÜÒÆ úÄîì²ÌàôÂÚàôÜÀª áõ±ñ ¨ ÇÝãå»±ë »ë ù³ÛÉáõÙ) ²Ûë Áݹ³ÝáõñÇ ÙÇáõÃÛáõÝÁ ÏáãíáõÙ ¿ ¶àÚ` ³ÛëÇÝùÝ ïíÛ³É ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕÁ: ø³ÝÇ, áñ ¸Çó»ñÇ ù³Ý³ÏÁ Áݹ³Ù»ÝÁ ùë³Ýáõà ¿, ³ÛëÇÝùÝ 7-Á ÑÇÙùáí ï³ëÝãáñë ½áõÛ·, Ñ»ï»õ³µ³ñ ³é³çÇÝ ³ñ³ñí³Í Ù³ñ¹Çù å»ïù ¿ å³Ñå³Ý»ÇÝ ÛáÃÁ åáñïÇ Ù³ùñáõÃÛáõÝÁ, »ñÏñáñ¹ ³ñ³ñí³ÍÝ»ñÁ í»óÁ åáñïÇ Ù³ùñáõÃÛáõÝÁ ¨ ³Ûëå»ë ß³ñáõݳÏ: êñ³Ýáí ¿ µ³ó³ïñíáõÙ é³ë³ÛÇ ³ñ³ñã³Ï³Ý ·³Õ³÷³ñÇ Ñ»ï Ù»ñÓ»óÙ³Ý Ñ³ïϳÝÇßÝ»ñÁ` ѳϳé³Ï ¹»åùáõÙ ÏÉÇÝÇ ³ñÛáõݳåÕÍáõÃÛáõÝ ¨ ïíÛ³É é³ë³Ý Ù»Ï ë³Ý¹Õ³Ïáí Ïó³Íñ³Ý³: ÆëÏ Ñ»ïá` ѳ½³ñ³ÙÛ³ÏÝ»ñ ³Ýó ³é³ç³ó³Ý ˳éÝáõñ¹Ý»ñ, ˳éÝáõñ¹Ý»ñÇ Ë³éÝáõñ¹Ý»ñ, áñáÝó Ùáï ³ñ¹»Ý åáñïÇ Ù³ùñáõÃÛ³Ý ûñ»ÝùÝ»ñÁ ˳Ëïí»óÇÝ, ÙÇ»õÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï ï³ñµ»ñ é³ë³Ý»ñ ÙÇÙdzÝó ˳éÝí»óÇÝ (Ù»ïÇëÝ»ñ) áõ ѳë³í ³ÛÝ å³ÑÁ, áñ å»ïù ¿ñ ºñÏñÇ íñ³ ²ñ³ñãÇ ÏáÕÙÇó Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý Ù³ùñ³½³ïÙ³Ý ÷áõÉ ëÏëí»ñ: ²Û¹ ·áñÍÁÝóóÁ Çñ³Ï³Ý³óÝ»Éáõ ѳٳñ øñÙ»ñÁ ³ñ¹»Ý ˳éÝáõñ¹Ý»ñÇ Ë³éÝáõñ¹ ³ëáñ³Ï³Ý ó»Õ»ñÇó ³ñÛáõݳåÕÍÙ³Ý áõ áõûñáñ¹ ûñÁ ÃÉ÷³ïÙ³Ý ÙÇçáóáí (³ÛëÇÝùÝ ¹ñ³Ýó Ùáï ãå»ïù ¿ ÉÇÝ»ñ åáñïÇ ·³Õ³÷³ñÁ) ëï³ó³Ý “çÑáõ¹” ë»Ïï³Ý` ë³¹³Ý»ùÇÝ: ¸ñ³Ýó` çÑáõ¹Ý»ñÇ ÙÇçáóáí å»ïù ¿ ²ñ³ñÇãÁ Çñ³Ï³Ý³óÝ»ñ ÷áñÓáõÃÛáõÝ` û ³Ûëûñí³ 7-Á ÙÇÉdzñ¹ µÝ³ÏãáõÃÛáõÝÇó á±ñ ù³Ý³ÏáõÃÛáõÝÁ Ïå³Ñå³ÝÇ ²ñ³ñãÇ Ñ³Ý¹»å ѳñ³½³ï ÙݳÉÁ: ºÃ» Ù³ùñ³½³ïáõÙÁ ãϳñáճݳñ ϳï³ñí»É` ÇÝÓ ÃíáõÙ ¿ ²ñ³ñÇãÁ ÝáñÇó å»ïù ¿ ëÏë»ñ Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý ²ñ³ñùÝ áõ ¿íáÉÛáõóÇ³Ý ºñÏñÇ íñ³: ÆÝãå»ë ï»ë³Ýù, áã ÙdzÛÝ ²é³çÇÝ ²ñ³ñí³Í سñ¹Á` гÛÁ, ³ÛÉ Ý³»õ ß³ï ³½·»ñ ÙݳóÇÝ Ñ³ñ³½³ï ²ñ³ñãÇÝ` ãïñí»óÇÝ ë³ï³ÝÇ ·³ÛóÏÕáõÃÛ³ÝÁ: ²Ûë ¾ï³åÁ ºñÏñÇ íñ³ ï»õ»ó 2128 ï³ñÇ ¨ ³Ýí³Ýí»ó §ê³ï³Ý³Û³Ï³Ý öáñÓáõÃÛáõݦ: ²ÛÝ ³í³ñïí»Éáõ ¿ 2012 Ãí³Ï³ÝÇ ¹»Ïï»Ùµ»ñÇ 21-ÇÝ: î²êÀ ²ð²ðì²Ì ²¼¶ºðÀ

1 2 3 4 5

вð(Ú)--²ðÙ»Ý å²ðë, å²ðûõ ³ç²ð, ³í²ð ²ð³µ µÇѲð, ã²ð³ÛÙ³Ï, ϳݲð, ³Ù˲ð

6 7 8

Ë(Ñ)²ð/Ü/ ²ðáõë µ³í²ð, Dzð/ɳݹ/

9 10

³ÛÙ²ð (¿ÝÏ¿ Ù³Û³) ï²ðáõëÏ

г۳ëï³Ý Æñ³Ý, çÑáõ¹Á å³ñûõÇÝ í»ñ³óñ»ó ÎáíÏ³ë ²ñ³µ³Ï³Ý »ñÏñÝ»ñ Ðݹϳëï³Ý, ´³Ý·É³¹»ß, ²ýÕ³ÝÁëï³Ý, ºÃáíådz Ö³åáÝdz, âÇݳëï³Ý èáõëÝ»ñ, êɳíáÝÝ»ñ ¶»ñÙ³Ýdz, ºíñáå³, Æñɳݹdz, ´ñÇï³Ýdz ²Ù»ñÇϳ ÐéáÙ, Æï³Édz

æÑáõ¹Ý»ñÁ Áëï Çñ»Ýó ³ñï³ùÇÝ ï»ëùÇ µ³Å³ÝíáõÙ »Ý Ñ»ï»õÛ³É ãáñë ËÙµ»ñÇ:

- 16 -

1 ³ßù»Ý³½,(èáõë³ëï³ÝÇ) 2 ë»ý³ñ¹,(ºìñáå³ÛÇ) 3 µ³íÁÉ (г۳ëï³ÝÛ³Ý) 4 ý³ÉÉ³ß (ºÃáíådzÛÇ, Ý»·ñ»ñ) æÑáõ¹Ý»ñÇ 2 ï»ë³ÏÁ` 1)Âáñ³ÛÇ; 2)³ÉÙáõ¹Ç ¨ ÃÉ÷³ïÙ³Ý Ñ³í³ï³ñÙáõÃÛáõÝ: лﳷ³ÛáõÙ ï³ñµ»ñ ³½·»ñÇ Ë³éÝáõñ¹Ý»ñÇó ³é³ç³ó³í ÅáÕáíáõñ¹ ·³Õ³÷³ñÁ, ˳éÝáõñ¹Ý»ñÇ Ë³éÝáõñ¹Ý»ñÇó ³Õ³Ý¹Ý»ñ (ë»Ïï³Ý»ñ), ùáãíáñÝ»ñ, ó÷³é³ßñçÇÏÝ»ñ, ·áÕ»ñ, óá÷»ñ ¨ ³ÛÉÝ: г½³ñ³ÙÛ³ÏÝ»ñ Ñ»ïá ³Û¹ ÝáõÛÝ ·áÕ»ñÇ áõ óá÷»ñÇ ¹ñ¹Ù³Ùµ ³é³ç »Ï³í ÎðàÜ ·³Õ³÷³ñÁ` ÇÝãÁ áõë»ñÇÝ Ïñ»É (µ»é Ïñ»É) ³ñÙ³ïÇó ¿: ÎñáÝÁ ³ñ¹»Ý ѳí³ï³Ùù ãÇ, ³ÛÝ áõÝÇ å³ñï³¹ñí³Í µÝáõÛà áõ ߳ѳ·áñÍáÕ³Ï³Ý ÇÙ³ëï (»Ã» áã, ³å³ áõ±Ù ¹³ñ¹Ý ¿ Ïïñí»É ù»½ ³Ûë ϳ٠³ÛÝ ÏñáÝÁ ³é³ç³ñÏÇ Ï³Ù å³ñï³¹ñÇ): гë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ùáï ëÏëí»ó ³é³ç ù³ßí»É ß³ÑÇ Ñ»ï³åÝ¹Ù³Ý ·³Õ³÷³ñÁ, áñÁ ¨ å³ï׳é ѳݹÇë³ó³í ³Õ³í³Õ»Éáõ ²ñ³ñã³Ï³Ý ·³Õ³÷³ñÁ: ²é³ç ù³ßí»ó ݳËÏÇÝáõÙ ãÉëí³Í ²ëïí³Í ·³Õ³÷³ñÁ, ÇÝãÁ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ²ê-»ñÇÝ (·áÕ»ñÇÝ áõ óá÷»ñÇÝ) ïí³ÍÁ: ¼áõ·³Ñ»é ¹ñ³Ý ³é³ç ù³ßí»ó ÝáõÛÝå»ë ݳËÏÇÝáõÙ »ñµ»ù ãÉëí³Í ë³¹³Ý ¨ ¹»õ ·³Õ³÷³ñÝ»ñÁ` áñå»ë ǵñ ѳϳ¹Çñ ²ëïÍáõÝ: êϽµáõÙ º·ÇåïáëáõÙ ï³ñµ»ñ ¸Çó»ñÇ ³ëïí³Í³óñÇÝ, Ñ»ïá ²ëáñ»ëï³ÝáõÙ ´³³É (´³Ñ³Õ) ¨ Þ³³Ù ¸Çó»ñÇÝ ÙdzóñÇÝ` ë³ñù»óÇÝ ´³Éß³Ù ²ëïí³Í, ³Ý·³Ù г۳ëï³ÝáõÙ` àôñ³ñï³Ï³Ý ²ñù³ÛáõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï³ßñç³ÝáõÙ êáõñµ ø³éáñ¹áõÃÛáõÝÁ ï³ñ³Ýç³ï»óÇÝ` í»ñ³Í»óÇÝ »ñ»ù ³é³ÝÓÇÝ--³é³ÝÓÇÝ ²ëïí³ÍÝ»ñÇ (ʳɹÇ, »Ûßǵ³, ÞÇíÇ): ê³ ³ñ¹»Ý ã³ñ øñÙ»ñÁ ݳ˳å³ïñ³ëïíáõÙ ¿ÇÝ ÒÏ³Ý Ï»Ý¹³Ý³Ï»ñåÁ ¹ÇÙ³íáñ»Éáõ, ý³ÉÉáë³å³ßïáõÃÛ³Ý (Ñáõ¹³Û³Ï³ÝáõÃÛáõÝ) ù³ñá½áõÙáí çÑáõ¹ ·»Ý³Ùá¹ÇýÇϳóÝ»Éáõ, §ê³ï³Ý³Ï³Ý ÷áñÓáõÃ۳ݦ Çñ³Ï³Ý³óÝáÕ Ñ»ñáëÝ»ñ ݳ˳å³ïñ³ëï»Éáõ: ÆëÏ, ù³ÝÇ áñ ѳë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÁ Ñ»ï½Ñ»ï» ³Õ³Ý¹íáõÙ áõ ³Õ³í³ÕíáõÙ ¿ñ, å³ñï³¹Çñ ³ÛÝ å»ïù ¿ ½ïÙ³Ý` Ù³ùñÙ³Ý ¿ï³å ³åñ»ñ: §ê³ï³Ý³Û³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛáõݦ-Á Ñ»Ýó ÒÏ³Ý Ï»Ý¹³Ý³Ï»ñåÇ ¿ñ³Ý ¿, áñÁ ï»õáõÙ ¿ 2128 ï³ñÇ, áñÇ ×³ñï³ñ³å»ï â³ñ øñÙ»ñÁ` È»õÇïÝ»ñÁ ·É˳íáñ ¹»ñ³Ï³ï³ñ ÁÝïñ»óÇÝ çÑáõ¹ÇÝ, ѳí³ëïdzóñÇÝ §ë³ï³ÝÇ ÁÝïñÛ³É ÅáÕáíáõñ¹¦ ÉÇÝ»ÉáõÝ, ³ÛÉ»õë »ñµ»ù áõñÇßÇÝ §Ñ³í»ñÅ ëïñáõϦ ãÉÇÝ»ÉáõÝ ¨ áñ çÑáõ¹Ç ѳ½³ñ ë»ñáõݹ ºÑáí³Ý Ïå³ïëå³ñÇ áõ Ïë³ñùÇ ³ß˳ñÑ³Ï³É ÅáÕáíáõñ¹: ÆëÏ ÇÝãá±õ çÑáõ¹ÇÝ ÁÝïñ»óÇÝ ã³ñ ùñÙ»ñÁ` È»õÇïÝ»ñÁ: àñáíÑ»ï»õ §ê³ï³Ý³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛáõÝÁ¦ Çñ³Ï³Ý³óÝ»Éáõ ѳٳñ å³ñï³¹Çñ ¿ñ ëï³Ý³É ³ÝËÇÕ×, ³Ý½·³, ³ÝÙ³ñ¹Ï³ÛÇÝ, ³ÝݳÙáõë, ¹³ÑÇ× ÙÇ ÅáÕáíáõñ¹, ÇëÏ ³é³í»É ѳñÙ³ñ ûÏݳÍáõ ãϳñ: æÑáõ¹Ý»ñÁ ³ëáñ³Ï³Ý ͳ·Ù³Ùµ ó÷³é³ßñçÇÏ ·áÕ áõ ³í³½³Ï ÅáÕáíáõñ¹ ¿ÇÝ, µ³ó³ñӳϳå»ë µáÉáñ ³½·»ñÇ ÏáÕÙÇó ãѳñ·í³Í, µ³Ûó ϳ۳ó³Í ³ÝÁÝ¹Ñ³ï ·»ñáõÃÛ³Ý áõ ëïñÏáõÃÛ³Ý Ù»ç: лï»õ³µ³ñ ³ïáõÙ ¿ÇÝ ³ÙµáÕç Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³ÝÁ ¨ ³Ýßáõßï ÏáõݻݳÛÇÝ á˳ó÷Ù³Ý Éáõñç ³ë»ÉÇùÝ»ñ: ê³ï³Ý³Ï³Ý ã³ñ³µ³ëïÇÏ Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ çÑáõ¹Ý»ñÇ Ùáï È»õÇïÝ»ñÁ ë»ñٳݻóÇÝ ÍÝÝ¹Û³Ý áõûñáñ¹ ûñí³ ÃÉ÷³ïÙ³Ý ¨ ³ñÛáõݳåÕÍÙ³Ý ÙÇçáóáí (³Ûë Ù³ëÇÝ Ø³ï»³Ý 2áõÙ Ïϳñ¹³ù) áõ ³Û¹å»ë ¿É ³Ýí³Ý»óÇÝ` §ê²¸²ÜÆ ÀÜîðÚ²È ÄàÔàìàôð¸¦: 2012 Ãí. ³í³ñïíáõÙ ¿ ÒÏ³Ý Î»Ý¹³Ý³Ï»ñåÇ ¿ñ³Ý, µ³Ûó å³ï׳é³Í µ³½áõÙ ã³ñ³·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇó Ñ»ïá` ÙÇ»õÝáõÛÝ ¿ çÑáõ¹Ý»ñÇÝ ãѳçáÕí»ó ²é³çÇÝ ²ñ³ñí³Í سñ¹áõÝ í»ñ³óÝ»É (ϳ٠ÃáÕÝ»É Ù»Ï Ð³Û, ³ÛÝ ¿É óݷ³ñ³ÝÇ Ñ³Ù³ñ), í»ñ³µÝ³Ïí»É Ýñ³ µÝûññ³Ý ²ð²ð²î-áõÙ, ²ñ³ñã³Ï³Ý µ³ñáÛ³Ï³Ý ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛ³Ý Ï»Ý³ó ÉáõÛëÁ ÷á˳ñÇÝ»É ¸»õÇ (¸³íǹÇ) ëå³ëí»ÉÇù ã³ñ ÉáõÛëáí, ïÇñ³Ý³É ²é³çÇÝ ²ñ³ñí³Í سñ¹áõ ìëÇÙ îÇïÕáëÇÝ áõ ѳÛï³ñ³ñ»É ³ÛÝ ²é³çÇÝ ê³ï³Ý³ÛÇ îÇïÕáë: ²ÛÅÙ Ùáï»ó»É ¿ ѳïáõóÙ³Ý å³ÑÁ` ²Ñ»Õ ø³í³ñ³ÝÁ, ÇÝãå»ë Çñ»Ýù »Ý ³Ýí³Ý»É` ²ðز¶º¸àÜÀ: ä³ï׳é³Í ó³í»ñÁ ³ÝÙáé³Ù³ÉÇ »Ý, ³Ñ³íáñ áõ ³Ýï³Ý»ÉÇ, µÛáõñ »Ý áõ ëáëϳÉÇ...

- 17 -

¶ºÜºîÆβ ¶»Ý»ïÇϳ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ·ÇïáõÃÛáõÝ ë»ñݹ³ÛÇÝ Å³é³Ý·áõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ: Þñç³Ï³ ³ÙµáÕç ϻݹ³Ý³Ï³Ý ³ß˳ñÑÁ ·»Ý»ñÇ ÏñáÕÝ»ñ »Ý, ÇëÏ ûñ·³ÝǽÙáõÙ ·»Ý»ñÇ ³ÙµáÕç³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ÏáãíáõÙ ¿ ¶ºÜàØ: òÇïáÉá·Ç³Ý (·ÇïáõÃÛáõÝ µççÇ Ù³ëÇÝ) ³å³óáõó»ó, áñ ûñ·³Ý³Ï³Ý ³ß˳ñÑÇ ³ñï³ùÇÝ ï»ëùÇÝ Ñ³Ï³é³Ï` Ý»ñùÇÝ Ï³éáõóí³ÍùÇ óÝóáÕ ÝÙ³ÝáõÃÛáõÝ ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝÇ: ´áÉáñ ûñ·³ÝǽÙÝ»ñÁ` ³Ý·³Ù íÇñáõëÝ»ñÁ Áݹ·ñÏáõÙ »Ý ÝáõÛÝ ùÇÙÇ³Ï³Ý µ³Õ³¹ñÇãÝ»ñÁ, áñáÝù ϳéáõóáõÙ »Ý ûñ·³ÝǽÙÇ ·»Ý»ïÇÏ ÑÇßáÕáõÃÛ³Ý ·É˳íáñ ÙáÉ»ÏáõÉÁ` ¹»½ûùëÇ-éǵáÝáõÏÉ»ÇÝ³Ï³Ý ÃÃáõÝ Ï³Ý ¸Ü (ДНК): àôáÃëáÝÁ ¨ ÎéÇÏÁ ³ÛÝ µ³ó³Ñ³Ûï»óÇÝ 1953Ã: ÆëÏ ³ÛÅÙ í»ñͳÝí³Í ¿ ³ÛÝ ¨ Ù»ñ ¸ÜÂ-Ç Ù»ç ·»Ý»ñÇ ù³Ý³ÏÁ 30.000 ¿: úñÇÝ³Ï ×Ç×íÇ Ù»ç ³ÛÝ 19.000 ¿, ÇëÏ ÙÏÝ»ñÇó ï³ñµ»ñíáõÙ »Ýù Áݹ³Ù»ÝÁ 300, µ³Ûó ÉñÇí áõñÇß ·»Ý»ñáí: лï³ùñùÇñ ¿, áñ ÇÙÙáõÝÇï»ïÇ ³é³ç³óÙ³Ý Ñ³ßíÇÝ íÇñáõëÝ»ñÇó Ù»ñ Ù»ç Ý»ñ·ñ³í»É »Ýù 113 ·»Ý: ²ÝíÇ׳ñÏ»ÉÇ ¿, áñ ·»Ý»ñÁ Ù³ñ¹áõ Ùáï áõÝ»Ý ³í»ÉÇ Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ` ù³Ý ßñç³Ï³ ÙÇç³í³ÛñÁ, µ³Ûó áñ ³ÛÝ áõÝÇ Çñ ë»÷³Ï³Ý ³½¹»óáõÃÛáõÝÁ` ÝáõÛÝå»ë ³ÝíÇ׳ñÏ»ÉÇ ¿: ijé³Ý·áõÃÛ³Ý ·»Ý»ñÇ É³í³·áõÛݳóÙ³Ý Ù³ëÇÝ ·ÇïáõÃÛáõÝÁ ÏáãíáõÙ ¿ ºì¶ºÜÆβ ϳ٠é³ë³ÛÇ ÑÇ·»Ý³: ¶»ÝáÙÇ ÑÇ·»Ý³Ý ѳñϳíáñ ¿ ³Ù»Ý³ÛÝ ÉñçáõÃÛ³Ùµ ÁÝÏ³É»É ¨ í»ñ³µ»ñí»É ¹ñ³ å³Ñå³ÝÙ³ÝÁ ÝáõÛÝå»ë ³Ù»Ý³ÛÝ ÉñçáõÃÛ³Ùµ: ¶»ÝáÙÁ Ï»Õïáï»ÉÁ ß³ï Ñ»ßï ¿, ûñÇÝ³Ï é»·ñ»ëÇí ·»ÝáÙáí ÏÇÝ áõݻݳÉáí ѳݹ»ñÓ, ÇëÏ ·»ÝáÙÇ Ï»Õï»ñÇó ëñµ³½³ïí»ÉÁ ³Ýã³÷ ¹Åí³ñ ¿: ºÃ» ËáëùÁ ·ÝáõÙ ¿ ·»Ý»ñÇ Ù³ùñáõÃÛ³Ù Ù³ëÇÝ, ÇÝãÁ å³ñï³¹Çñ ¿ áñå»ë½Ç ë»ñáõݹÁ ãÍÝíÇ Ñ³ßٳݹ³Ù, ÑÇí³Ý¹, ¹á¹ ϳ٠˻ճÃÛáõñí³Í, ³å³ áõݻݳÉáí ³Û¹åÇëÇ ÙÇ ÑÇÙù` Ù³ùáõñ ·»ÝáÙ, ³ÛÝ Å³é³Ý·³µ³ñ ѳÝÓÝ»É ë»ñݹÇÝ, áí Çñ Ñ»ñÃÇÝ å»ïù ¿ ³Ù»Ý³ÛÝ å³ï³ë˳ݳïíáõÃÛ³Ùµ ç³Ý³ ß³ñáõÝ³Ï»É ³Û¹ ëáõñµ ³í³Ý¹áõÃÛáõÝÁ: ¶Çï³Ï³Ýáñ»Ý ³å³óáõóí³Í ¿, áñ ÙÇ³Ï ·»ÝÁ, áñÁ áõÝÇ ÇÝùݳٳùñ³½ïÙ³Ý Ñ³ïÏáõÃÛáõÝ` ²ðغÜàƸ ·»ÝÝ ¿, ²ñ³çÇÝ ²ñ³ñí³Í سñ¹áõ ·»ÝÁ: ÆëÏ ÇÝãå»±ë å»ïù ¿ í³ñíÇ Ù»Ï ³ÛÉ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ËáõÙµ` áí ãáõÝÇ Å³é³Ý·í³Í ÝÙ³Ý ·»Ý»ïÇϳ: Ü³Ë å»ïù ¿ ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ å³ñ½³µ³Ý»É` Áݹáõݳ±Ï ¿ ³ñ¹Ûáù ïíÛ³É ·»Ýá½ÇëÁ »ÝóñÏí»É ³é³í»É åéá·é»ëÇí í»ñ³÷áËÙ³Ý ¨ áõÝDZ ³ñ¹Ûáù ݳ ÝÙ³Ý ó³ÝÏáõÃÛáõÝ: ²Ûëï»Õ, ϳٳ, û ³Ï³Ù³, ³é³ç ¿ ù³ßíáõÙ ³½·³ÛÇÝ å³ïϳݻÉÇáõÃÛ³Ý ËݹÇñÁ: ºÃ» ·»Ý»ñÇ ÑÇÙùÁ ³ÝÙÇç³å»ë ²ñ³ñã³Ï³Ý ãÇ, ³ÛëÇÝùÝ ·»Ý»ïÇÏ Ï³éáõóí³ÍùÁ Ù³ùëÇÙ³É Ë³éÝí³Íù³ÛÇÝ ¿, ³å³ ³Û¹ ËݹÇñÁ ϳñáÕ ¿ í»ñ³Íí»É µ³ñ¹³ÝùÇ (åéáµÉ»Ù): ÐÝáõó г۳ëï³ÝáõÙ ·»Ý»ñÇ Ù³ùñáõÃÛ³Ý å³Ñå³ÝÙ³ÝÁ ѳïáõÏ áõß³¹ñáõÃÛáõÝ ¿ ¹³ñÓí»É` ë˳Éí»ÉÁ »Õ»É ¿ ׳ϳﳷñ³Ï³Ý: úñÇݳÏ` îÇ·ñ³Ý Ù»ÍÇ »ñÏñáñ¹ ÏÝáçÇó` çÑáõ¹ ÎÉ»áå³ïñ³ÛÇó ÍÝí³Í îÇ·ñ³Ý Îñïë»ñÁ ¹³í³×³Ý»ó ÑáñÁ, ÇëÏ ³é³çÇÝ ÏÝáçÇó ÍÝí³Í ²ñï³í³½¹Ý áõ Ýñ³ ²ñï³ß»ëÁ ÑdzݳÉÇ ²ñù³Ý»ñ ¹³ñÓ³Ý: ƱÝã ¿ ϳï³ñíáõÙ ³Ûëûñ ¨ ÁݹѳÝñ³å»ë í»ñçÇÝ 1700 ï³ñáõÙ: ÆÝãáõ± ëÏë³Í 301Ã. ÙÇÝã ³Ûëûñ гÛÇÝ ç³ÝáõÙ »Ý í»ñ³óÝ»É, ³Ý·³Ù êáí»ï³Ï³Ý г۳ëï³ÝáõÙ í»ñçÇÝ 40 ï³ñáõ٠гÛÇ ù³Ý³ÏÁ 3,5 ÙÇÉÇáÝÇó ã³Ýó³í: ÆÝãá±õ ³Ûëûñ Çñ å³ïÙ³Ï³Ý µÝûññ³Ýáõ٠гÛÁ ¹³Å³Ý ëáóÇ³É³Ï³Ý íÇ׳ÏáõÙ ¿ ³åñáõÙ, ³ÝÏ³Ë Ýñ³ÝÇó, áñ ÇÝùÁ ß³ï ³ß˳ï³ë»ñ ¿, µ³Ûó ˳ݷ³ñáõÙ »Ý ³Ý·³Ù »Õ³Í ÑáÕ»ñÁ Ùß³ÏÇ: ÆÝãáõ± ³Ûë ÷áùñ ÐÐ-áõÙ µçç³ÛÇÝ Ñ»é³ËáëÇ »ñ»ù ûå»ñ³ïáñÝ»ñ »Ý` »ñ»ù ³Ý·³Ù ³í»É ׳鳷³ÛÃáõÙÝ»ñáí ѳݹ»ñÓ: ÆÝãá±õ ¿ ÐÐ-áõÙ ÏñÃ³Ï³Ý áõ ·Çï³Ï³Ý ٳϳñ¹³ÏÁ Ý»ñϳ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ûñáù ³ÝÑ»ï³ÝáõÙ: ÆÝãá±õ Ý»ñϳ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ûñáù ³ñí»ëïÇ áõ ³ñÑ»ëïÇ ûç³ËÝ»ñÁ í»ñ³Íí»óÇÝ ¹Ûáõù³ÝÝ»ñÇ áõ »Ï»Õ»óÇÝ»ñÇ: ÆÝãá±õÝ»ñÁ µÛáõñ »Ý, ÇëÏ å³ï³ë˳ÝÁ Ù»ÏÁ` êä²ÜàôØ ºÜ ¶ºÜàüàܸÀ: ÆëÏ ³ñ¹Ûá±ù Ñݳñ³íáñ ãÇ Ï³Ý·Ý»óÝ»É ³Û¹ åéáó»ëÁ: ܳË, ÑÇß»ù ÁݹÙÇßï, áñ гۻñ»ÝáõÙ §ÏÇݦ-Á Ñ»Ýó §·»Ý¦ µ³éÝ ¿, ÇëÏ Ï»Ý³Ïó»É Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ·»ÝÁ Ïó»É áõñÇß ·»ÝÇÝ (³Ñ³ û ÇÝãáõ± »Ý Ï»Õïáï áõ ³Õïáï ·»Ý³ÏÇñ

- 18 -

çÑáõ¹Ý»ñÁ Ù³ÛñÇß˳ÝáõÃÛáõÝ Ñ³í³ï³ñÙ³·ñ»Éª áõñÇß ³½·»ñÇ ïÕ³Ù³ñ¹Ï³ÝóÇó ·»Ý»ñÁ ·áÕ³Ý³Ý áõ Çñ»Ýó å³Ûͳé³óÝ»Ý): ²é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ Ñ³ñóÁ å»ïù ¿ áõÕÕ»É Ý»ñϳ »ñÇï³ë³ñ¹áõÃÛ³ÝÁ, ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ù³ëÇÝ ÇѳñÏ», áñáÝù ѳٳñáõÙ »Ý Çñ»Ýó ³å³·³ ³ÙáõëÝáõÃÛ³Ý áõ ÁÝï³ÝÇù ϳ½Ù»Éáõ ËݹÇñÁ ÙdzÛÝ ¨ ÙdzÛÝ Çñ»Ýó ³ÝÓݳϳÝÁ, ÇëÏ ÷áùñ ÇÝã ³é³ñÏáÕ ÍÝáÕÝ»ñÇÝ Ñ³Ù³ñáõÙ »Ý Ñ»ï³Ùݳó: ܳۻÝù` ³ñ¹Ûá±ù ¹³ ³Û¹å»ë ¿: ÜÙ³Ý »ñÇï³ë³ñ¹Á ·ÇïDZ ³ñ¹Ûáù` 1. áñ ÇÝùÁ å»ïù ¿ ³Ùáõëݳݳ` Çñ ÷á˳ñ»Ý áõñÇßÁ ãÇ ³ÙáõëݳݳÉáõ áõ å³ï³ë˳ݳïíáõÃÛáõÝÝ ¿É ÇÝùÝ ¿ Ïñ»Éáõ, 2. áñ ÇÝùÁ` áã ÙdzÛÝ Çñ ѳñ³½³ï ÍÝáÕÝ»ñÇ, ³ÛÉ ³ÙµáÕç ïáÑÙÇ áñ³Ï³Ï³Ý ß³ñáõݳϳϳÝÇ å³ï³ë˳ݳïáõ ¿ ¹³éÝáõÙ “ÁÝïñ۳ɔ-ÇÝ Ñ³Ý¹Çå»Éáí, 3. áñ ÍÝáÕÁ ÙÇ ³Ùµáç ÏÛ³Ýù ¿ ³åñ»É áõ ³í»ÉÇ ß³ï ¿ ï»ë»É, ³í»ÉÇ ×³Ý³ãáÕ³Ï³Ý Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ»ñ ϳ٠·áÝ» åé³ÏïÇϳ áõÝÇ` ù³Ý ÇÝùÁ, 4. áñ ÍÝáÕÁ ³Ý÷á˳ñÇÝ»ÉÇ ¿, ÙÇßï ¿ å³ïñ³ëï ÏÛ³ÝùÁ ½áѳµ»ñ»Éáõ Çñ ѳٳñ` ÇëÏ ÷á˳ñÇÝ»ÉÇ ÁÝïñÛ³ÉÁ ÙdzÛÝ Ñ³Ù³ï»Õ ÏÛ³ÝùáõÙ` ³ÛÝ ¿É ѳ½í³·áõÛï ¹»åù»ñáõÙ, 5. áñ ÍÝáÕÁ »ñµ»ù ãÇ ¹³í³×³ÝÇ, ÇëÏ ÁÝïñÛ³ÉÁ` áã ÙÇßï ³éÇÃÁ µ³ó ÏÃáÕÝÇ, 6. áñ ÍÝáÕÇó µ³óÇ` Çñ»Ý áã áù ãÇ Ï³ñáÕ Ñ³í»ñÅ ëÇñ»É áõ ѳñ·»É, ÇëÏ ÁÝïñÛ³ÉÁ ÙdzÛÝ Ñ³Ù³ï»Õ ÏÛ³ÝùáõÙ, 7. áñ ÍÝáÕÇó ³é³í»É áã áù å³ÛÍ³é ³å³·³ ó³ÝÏ³Ý³É ãÇ Ï³ñáÕ, ³ÝÏ³Ë ³ÛÝ Ñ³Ý·³Ù³ÝùÇó` áõ±Ù Ñ»ï, ÇëÏ ÁÝïñÛ³ÉÁ ÙdzÛÝ Ñ³Ù³ï»Õ óóùáõÙ, 8. áñ ÍÝáÕÁ ó³ÝϳÝáõÙ ¿ áõÝ»Ý³É ³Ù»Ý³·»Õ»óÇÏ, ËáÑ»Ù, ûç³ËÇ ½³í³Ï áõ ûç³Ë ͳËÏ»óÝáÕ Ñ³ñë, ÇëÏ ÁÝïñÛ³ÉÁ ÙÇÙdzÛÝ Çñ»Ý ¿ áõ½áõÙ ï»ëÝ»É ³Û¹ ¹»ñáõÙ, 9. áñ Çñ»Ýù ãáõÝ»Ý ÍÝáÕÇÝ` Çñ ÃáéÝÇÏÇÝ ëÇñ»Éáõ ó³ÝÏáõÃÛáõÝÇó ½ñÏ»Éáõ Çñ³íáõÝù, 10. áñ ÍÝáÕÁ ó³ÝϳÝáõÙ ¿ áõÅ»Õ, ·Çï³ÏÇó áõ ½·áÝ ÃáéÝÇÏ áõݻݳÉ, ÇëÏ ÁÝïñÛ³ÉÁ ÙÇÙdzÛÝ Çñ »ñ»Ë³ÛÇÝ, 11. áñ ÍÝáÕÁ ó³ÝϳÝáõÙ ¿ Çñ ³ÙµáÕç ÏÛ³ÝùáõÙ í³ëï³Ï³ÍÝ áõ ëï»ÕͳÍÁ ³ñųÝÇÇÝ ³í³Ý¹»Éáõ, ÇëÏ ÁÝïñÛ³ÉÁ` ÙÇÙdzÛÝ Çñ»Ý, 12. áñ ÍÝáÕÁ ó³ÝϳÝáõÙ ¿ Çñ áñ¹áõÝ ï»ëÝÇ ³é³í»É ³é³ùÇÝÇ µáÉáñ ÙÇç³í³Ûñ»ñáõÙ, ÇëÏ ÁÝïñÛ³ÉÁ ÙdzÛÝ Çñ Ý»ñϳÛáõÃÛ³Ý ÙÇç³í³ÛñáõÙ, 13. áñ ÍÝáÕÁ ó³ÝϳÝáõÙ ¿ µáÉáñÇ Ù»ç Çñ ѳñëÇÝ ï»ëÝÇ ³Ù»Ý³³é³ùÇÝÇÝ, ÇëÏ ÁÝïñÛ³ÉÁ ÙÇÙdzÛÝ Çñ»Ý, 14. áñ ÍÝáÕÁ Ïó³Ýϳݳ Çñ ¨ Çñ ïáÑÙÇ á·áí ¹³ëïÇñ³ÏíÇ ë»ñáõݹÁ, ÇëÏ ÁÝïñÛ³ÉÁ` Çñ, 15. áñ ÇÝùÁ Çñ³íáõÝù ãáõÝÇ Ñ³½³ñ³ÙÛ³ÏÝ»ñÇó »Ï³Í ·»ÝáýáݹÁ ÷ã³óÝ»Éáõ, ÇëÏ ÁÝïñÛ³ÉÁ` Çñ ·»ÝáýáݹÁ áõÝÇ, 16. áñ ÁÝïñáõÃÛáõÝÇó »ÉÝ»Éáí ÇÝùÁ ûç³ËÇ áõ ë»ñÝ¹Ç µ³ñáÛ³ù³ç³ÉÇñáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ å»ïù ¿ íëï³Ñ ÉÇÝÇ `ûÏáõ½ ³ùëáñÇ Ù»ç ¨ ·»ñáõÃÛ³Ý, 17. áõ ÇÝùÁ çÑáõ¹ ÏÝáç ѳٳñ ÁݹѳٻÝÁ ý³ÉÉáë ¿` ¨ áã ïÕ³Ù³ñ¹, 18. áñ ëÇáÝ ÑÙáõïÝ»ñÇ ³ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, çÑáõ¹³Ï³Ý ϳï³Ë»½ÇëÁ ³ëáõÙ »Ý. ¹ñ³Ýó ëϽµáõÙ ·ó»ù Ù»ñ ϳݳÝó ×Çñ³ÝÝ»ñáõÙ` Ñ»ïá ïí»ù ³ÛÉ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñ 19. áñ ï»É»·áÝdzÛÇ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ ÍÝíáõÙ »Ý ÑÇÙݳϳÝáõÙ ë³¹³ÝÝ»ñ` ³Û¹ ¿ å³ï׳éÁ, áñ çÑáõ¹Ý»ñÁ Ù³ÛñÇß˳ÝáõÃÛáõÝÝ »Ý ·»ñ³¹³ëáõÙ, 20. áñ ÏÇÝÁ å»ïù ¿ ÁݹáõÝ³Ï ÉÇÝÇ Ñ³ñ·³ÝùÇ ³ñųݳݳÉ` ë»ñÁ ˳µáõëÇÏ »ñ»õáõÛà ¿, ëÇñáõÙ »Ý ¨’ Ù³ñ¹Ï³Ýó, ¨’ ϻݹ³ÝÇÝ»ñÇÝ, ¨’ ˳ճÉÇùÝ»ñÇÝ: ÆëÏ ³Ã³ñÇÝ ÏåÝáõÙ ¿ ë»ñÁ, µ³Ûó áã ѳñ·³ÝùÁ, 21. áñ »Ã» ÏÇÝÁ ç³ÝáõÙ ¿ ùá ïÕ³Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ Ñ³ïϳÝÇßÝ»ñÁ ã³ñ³ß³Ñ»É` ³Û¹ ÏÇÝÁ ·»ñíï³Ý·³íáñ ¿: ºñ»õÇ ³é³í»É Ù³Ýñ³Ý³Éáõ ϳñÇù ãϳ` ѳñóÁ ß³ï ¿ Éáõñç: ÎÛ³ÝùÁ ¹³Å³Ý å³Ûù³ñ ¿ ¨ ѳÕÃáõÙ ¿ ݳ` áí ϳï³ñáõÙ ¿ ×Çßï ÁÝïñáõÃÛáõÝ:

- 19 -

ÆÜ ¨ Ú²Ü ÆÜ ¨ Ú²Ü ïÇ»½»ñ³Ï³Ý »ñÏáõ ѳϳ¹Çñ ¿Ý»ñ·Ç³Ý»ñÝ »Ý` ³Ýí»ñç ¹³ï³ñÏáõÃÛ³Ý »ñÏáõ Çñ³ñ ѳϳ¹Çñ µ¨»éÝ»ñÁ: ¸ñ³Ýù áõÅ»ñ »Ý, áñáÝù ëï»ÕÍíáõÙ »Ý ³Ýí»ñç ѳëï³ïáõÝ ¨ ³Ýë³ÑÙ³Ý Ù³ùáõñ ³½³ï ï³ñ³ÍáõÃÛáõÝÇó: ÆÜ--Ú²Ü ûñ»ÝùÁ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ »ñÏáõ ѳϳ¹Çñ ëÏǽµÝ»ñÇ Ñ³Ù³·áñͳÏóáõÃÛáõÝ: ²ÛÝ µáÉáñÁ, ÇÝã í»ñ³µ»ñáõÙ ¿ ÃáõÛɳó³Í ¿Ý»ñ·Ç³ÛÇÝ` å³ïϳÝáõÙ ¿ ÆÜ-ÇÝ` Ç·³Ï³Ý ëϽµÇÝ, ÇëÏ áõÅ»Õ ¿Ý»ñ·Ç³ÛÇÝ` Ú²Ü-ÇÝ, ²ñ³Ï³Ý ëϽµÇÝ: ÆÜ-Á ¨ Ú²Ü-Á Éñ³óÝáõÙ »Ý Ù»ÏÁ` ÙÛáõëÇÝ ÇëÏ ¹ñ³Ýó ѳٳ·áñͳÏóáõÃÛáõÝÇó ¹ñë»íáñíáõÙ ¿ ²ß˳ñÑÇ Ñ³ñÙáÝdzÝ: ê³ ÏáãíáõÙ ¿ ¸³áÛÇ Ùáݳ¹³: ²ÛÝ å³ïÏ»ñáõÙ ¿ ÆÜ-Ú²Ü ÏáÝó»åódzÛÇÝ: ʳí³ñÁ ÆÜ-Ç ÇëÏ Éáõë³íáñÁ Ú²Ü-Ç ¿Ý»ñ·Ç³Ý»ñÝ »Ý: ²ÛÝ âÇÝ³Ï³Ý Ñݳ·áõÛÝ µÝ³÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý ÏáÝó»åódzݻñÇó Ù»ÏÝ ¿: ¸³á ò½ÇÇ §öá÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ·Çñù¦ (§Æ ó½Çݦ) ³ß˳ïáõÃÛáõÝáõÙ ÆÜ ¨ Ú²Ü-Á ͳé³ÛáõÙ »Ý ³ñ³Ï³Ý ¨ Ç·³Ï³ÝÇ, ÉáõÛëÇ ¨ ˳í³ñÇ, ²ñ»õÇ ¨ ÈáõëÝÇ, ºñÏÝùÇ ¨ ºñÏñÇ, ¹ñ³Ï³ÝÇ ¨ µ³ó³ë³Ï³ÝÇ ³ñï³Ñ³ÛïáõÙÁ ïÇ»½»ñùÇ µÝáõÃÛáõÝáõÙ: Æ ëϽµ³Ý» ÆÜ-Á Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ÑÛáõëÇë³ÛÇÝ, ëïí»ñ³ÛÇÝ ÇëÏ Ú²Ü-Á ѳñ³í³ÛÇÝ, ë³ñÇ ³ñ»õ³ÛÇÝ É³Ýç: Ú²Ü-Ç ëϽµÝ³ÕµÛáõñÁ ³é³ç³ÝáõÙ ¿ ºñÏÝùáõÙ ÇëÏ ÆÜ-ÇÝÁ` ºñÏñÇ Ù»ç: ²ñ»õÁ ѳݹÇë³ÝáõÙ ¿ Ú²Ü-Ç ëáõµëï³ÝódzÝ, ÇëÏ ë³éÁ ÈáõëÇÝÁ` ÆÜ-ÇÝÁ: ÆÜ-Á ¨ Ú²Ü-Á ëÇÙ»ïñÇÏ »Ý, µ³Ûó ³Û¹ ëÇÙ»ïñÇ³Ý ëï³ïÇëïÇÏ ãÇ: ºñµ ëÏǽµÝ»ñÇó Ù»ÏÁ ѳëÝáõÙ ¿ Çñ åÇÏÇÝ` ³ÛÝ å³ïñ³ëï ¿ ÉÇÝáõÙ ½Ç×»Éáõ: ²Ûë Ù³ëÇÝ ³ëáõÙ ¿ ݳ»õ ¸³á ò½ÇÝ: âÇÝ³Ï³Ý Ù³ï»Ý³·ñáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ áã û ëïáñ³Ï»ïÝ»ñÇ Ó»õáí ¿ ëÇÙíáÉíáõÙ ³Û¹ ¿Ý»ñ·Ç³Ý»ñÁ` ³ÛÉ ëåÇï³Ï í³·éÇ (ÆÜ- µ³ó³ë³Ï³Ý, ³ñ»õÙáõïù) ¨ ϳݳ㠸ñ³ÏáÝÇ (Ú²Ü-¹ñ³Ï³Ý, ³ñ»õ»Éù) Ó»õ»ñáí: ²ÛëÇÝùÝ ãÇÝ³Ï³Ý ¸ñ³ÏáÝÁ ѳۻñ»ÝÇó ÷á˳éí³Í §¹ñ³Ï³Ý¦ µ³éÝ ¿: γݳóÇ Ï»Ý¹³Ý³Ï»ñå»ñ »Ý ѳٳñíáõÙ òáõÉÁ, Ê»ó·»ïÇÝÁ, ÎáõÛëÁ, γñÇ×Á, ²ÛÍ»ÕçÛáõñÁ ¨ ÒáõÏÁ: îÕ³Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ` ÊáÛÁ, ºñÏíáñÛ³ÏÁ, ²éÛáõÍÁ, Îß»éùÁ, ²Õ»ÕݳíáñÁ ¨ æñÑáëÁ: îÕ³Ù³ñ¹áõÝ Ó·áõÙ ¿ ÏÇÝÁ, »Ã» ÇÝùÁ Ú²Ü ¿, ÏÇÝÁ` ÆÜ: ºñÏáõ ïÕ³Ù³ñ¹ Çñ³ñ ã»Ý Ó·áõÙ, »Ã» »ñÏáõëÝ ¿É Ú²Ü »Ý, »ñÏáõ ÏÇÝ Çñ³ñ ã»Ý Ó·áõÙ, »Ã» »ñÏáõëÝ ¿É ÆÜ »Ý: ÆÜ ï»ë³ÏÇ Ù³ßÏÁ ·áõÝ³ï ¿, ¹»ÙùÁ` »ñϳñ³íáõÝ, ³ãù»ñÁ ë³éÁ ³ñï³Ñ³ÛïÇã, ³ãù»ñÇ ï³ÏÇ Ù³ßÏÁ` Ùáõ·: سñëáÕ³Ï³Ý ûñ·³ÝÝ»ñÁ ÃáõÛÉ »Ý, ï³ù Éá·³ÝùÇó ÃáõɳÝáõÙ »Ý, ϳݳÝó Ùáï óÇÏÉÁ ï³ï³ÝíáõÙ ¿: Üñ³Ýù ݳ˳å³ïíáõÃÛáõÝÁ ï³ÉÇë »Ý ù³ÕóñÇÝ ¨ ÃÃíÇÝ, ã»Ý ëÇñáõÙ ³ÕÇÝ: ºñµ çáõñ ß³ï »Ý û·ï³·áñÍáõÙ, Ýñ³Ýó íÇ׳ÏÁ í³ï³ÝáõÙ ¿, ¹³éÝáõÙ »Ý ß³ï ÃáõÛÉ, óé³Ù³Í: ¶»ñ³¹³ëáõÙ »Ý ï³ù »Õ³Ý³ÏÁ: Ò³ÛÝÁ ÃáõÛÉ ¿, ÏóÏïáõñ: ÆÜ ï»ë³ÏÁ ëÇñáõÙ ¿ »ñϳñ ùÝ»É, µ³Ûó ³ñÃݳݳÉáõó Ñ»ïá Çñ»Ý ÝáñÇó Ñá·Ý³Í ¿ ½·áõÙ: ºñµ ÑÇí³Ý¹³ÝáõÙ ¿, ¹³Ý¹³Õ ¿ ϳ½¹áõñíáõÙ: Ú²Ü ï»ë³ÏÇ Ù³ßÏÁ Ù³ùáõñ ¿ ¨ ѳñÃ: ¸»ÙùÇ ·áõÛÝÁ` í³ñ¹³·áõÛÝÇó ϳñÙÇñ: ¸»ÙùÁ ÏÉáñ ¿ ϳ٠ù³é³ÏáõëÇ, µ³í³Ï³Ý Ùëáï: ²ãù»ñÁ ϻݹ³ÝÇ ³ñï³Ñ³ÛïÇã »Ý: سñëáÕ³Ï³Ý ûñ·³ÝÝ»ñÁ É³í »Ý ³ß˳ïáõÙ: ²ËáñųÏÇó ãÇ ¹Å·áÑáõÙ: î³ù Éá·³ÝùÇó Ñ»ïá Çñ»Ý É³í ¿ ½·áõÙ: êÇñáõÙ ¿ Ùë»Õ»Ý ¨ ³ÕÇ ÙûñùÝ»ñ, ·»ñ³¹³ëáõÙ ¿ ë³éÁ »Õ³Ý³ÏÁ: Þ³ï çáõñ ¨ ËÙÇãù û·ï³·áñÍ»Éáõó í³ï ãÇ ½·áõÙ: Ò³ÛÝÁ áõÅ»Õ ¿ ¨ ϻݹ³ÝÇ, Ëáë»É³Ó¨Á` »é³Ý¹áõÝ: ÆÝÓ ÃíáõÙ ¿ ³ÛÉ»õë µ³ó³ïñ»Éáõ ϳñÇù ãÇ ½·³óíáõÙ, û ѳ½³ñ³ÙÛ³ÏÝ»ñ ³é³ç гÛáó ³½·³Ýí³Ý í»ñçÇÝ §Û³Ý¦ í³ÝÏÁ, áñÁ µÝáñáßáõÙ ¿ å³ïϳݻÉáõÃÛáõÝÁ ϳ٠ͳ·áõÙݳµ³ÝáõÃÛáõÝÁ` áñï»ÕÇ±ó ¨ ÇÝãå»±ë ¿ ³é³ç³ó»É: Üٳݳå»ë ¨ çÑáõ¹³Ï³Ý ³½·³ÝáõÝÝ»ñÁ, ѳïϳå»ë ³ßù»Ý³½Ý»ñÇÝÁ` äáõïÇÝ, Þ³åÏÇÝ, êï»å³ßÇÝ, ¸³ñíÇÝ, …… â³åÉÇÝ áõ ¹ñ³Ýó Ù³ÛñÇß˳ÝáõÃÛ³ÝÁ å³ïϳݻÉáõÃÛ³Ý ÷³ëïÇ ³ñï³óáÉáõÙÁ:

- 20 -

вÚàò

¶ ð º ð À (ÜÞ²ÜܺðÀ)

§ºë »Ù ³Éý³Ý, »ë »Ù ûÙ»·³Ý¦,-³Ûë Ëáëù»ñÁ ²ñÙ³·»¹áÝÇ Ñ»ÕÇݳÏÇÝ ³ëáõÙ »Ý ºÑáí³Ý, ÐÇëáõëÁ` ÑáõÝ³Ï³Ý ·ñ»ñÇ Ù³ëÇÝ: ÐÇß»ù ³Ûë ïáÕ»ñÁ ¨ ùÝݳñÏáõÙÇó Ñ»ïá ÏÏé³Ñ»ù, û ÇÝãá±õ ¨ áõ±Ù ¿ñ å»ïù ³Ù»Ý³ÑÇÝ ·ñ»ñÇ ·ÛáõïÁ åÕÍ»É áõ í»ñ³·ñ»É Çñ»Ý: гÝ׳ñ»Õ å³ïÙ³·»ï-·ñ³·³Ý³·»ï Ü.Ú. سññÁ 1923Ã. ö³ñǽáõÙ Çñ §Ð³ÛÏ³Ï³Ý ÏáõÉïáõñ³Ý, Ýñ³ ³ñÙ³ïÝ»ñÁ ¨ ݳ˳å³ïÙ³Ï³Ý Ï³å»ñÁ É»½í³µ³Ý³Ï³Ý ïíÛ³ÉÝ»ñáí¦ ÝÛáõÃÇ ¿ç 74 ·ñáõÙ ¿,-§ä³Ñå³Ý»Éáí ãÙ³ßíáÕ ·³ÝÓ³ñ³ÝÁ ¨ ëï»Õͳ·áñÍ³Ï³Ý áÉáñïÁ, ѳÛáó É»½áõÝ ³ÝϳëÏ³Í áõÝÇ ³Ù»Ý³Ñ³ñëï³·áõÛÝ µ³é³ñ³ÝÝ, ³Ýë³ÑÙ³Ý µ³é»ñÇ ÁÝïñáõÃÛáõÝÁ¦: ÆëÏ ¿ç 84 ·ñáõÙ ¿,-§Æñ ß³ñáõÝ³Ï³Ï³Ý å³ïÙáõÃÛ³Ý ÁÝóóùáõÙ Ñ³Û ÅáÕáíáõñ¹Á áã ÙdzÛÝ Ñ³µ»ÃÛ³Ý ¿åáëÇ Ù»Í»ñÇó Ù»ÏÝ ¿, ³ÛÉ ï³ñÇùáíÁ Ùݳó³Í µáÉáñÇó: ºÕ»É ¿ ѳٳٳñ¹Ï³ÛÇÝ ÏáõÉïáõñ³ÛÇ ³ÕµÛáõñÇ ïáõñùÇ ë»ñáõݹÁ, »Õ»É ¿ Ýñ³ ³ÙµáÕç³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ñ³í³ï³ñÇÙ ó³ÝáÕÝ, Ùß³ÏáÕÝ áõ å³Ñå³ÝáÕÁ` ²ñ»õ»ÉùáõÙ áõ ²ñ»õÙáõïùáõÙ….: ÆÝãåÇëÇ Ñ»ùdzóÛÇÝ ÑáñǽáÝÝ»ñ ¿ µ³óáõÙ ³Ûë ½³ñٳݳÉÇ ³½·Ç É»½í³Ï³Ý µ³ó³éÇÏ Ñ³ñëïáõÃÛáõÝÁ...Çñ ¨ Ùݳó³Í ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ ÏáõÉïáõñ³ÛÇ Ï³å»ñÇ áõ ³ñÙ³ïÝ»ñÇ ÇÝãåÇëÇ óÝóáÕ ÝÛáõûñ ¿ ÷á˳ÝóáõÙ ³Ûݦ: ÎñÇïÛ³Ý` Ý.Ã.³. 3-2 ѳ½³ñ³ÙÛ³ÏÝ»ñÇ, ¿ïñáõëëÏÛ³Ý` Ý.Ã.³. 1-ÇÝ Ñ³½³ñ³ÙÛ³ÏÇ Ù³ï»Ý³·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ áõëáõÙÝëÇñáõÃÛáõÝÁ óáõÛó ¿ ï³ÉÇë, áñ Ñݹ»íñáå³Ï³Ý É»½áõÝ»ñÇ ÑÇÙùÁ ϳñ»ÉÇ ¿ ³å³óáõóí³Í ѳٳñ»É` ѳݹÇë³ÝáõÙ ¿ гÛáó É»½áõÝ: ²Ýïáõ³Ý Ø»Û»Ý ·ñáõÙ ¿,-§5-ñ¹ ¹³ñáõÙ Ñ³Û »Ï»Õ»óáõ ѳٳñ ëï»ÕÍí»ó ѳÛÏ³Ï³Ý ·ñ³Ï³Ý É»½áõ` Çñ ѳïáõÏ ³Ûµáõµ»Ýáí: ²Û¹ É»½íáí ·ñí»óÇÝ å³ïÙ³Ï³Ý ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, µ³Ý³ëï»ÕÍáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ³Ý³ÉÇïÇÏ ¨ ·Çï³Ï³Ý ·ñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ¦: ÖÇßï ¿, ¹³ ³Û¹å»ë ¿: ´³Ûó DZÝ㠻ϻջó³Ï³Ý É»½áõ ¨ ³Ûµáõµ»Ý ¿ñ` ëïáñ»õ Ïï»ëÝ»ù: Àëï ¸³íÇà ²ÝѳÕÃÇ ¨ سï»Ý³¹³ñ³ÝÇ N-1711 ӻ鳷ñÇ 10µ ûñÃÇ, ÙÇÝã»õ Üáñ` ÐáõÉÛ³Ý îáÙ³ñÁ, гÛáó ÂáñùáÙÛ³Ý îáÙ³ñÇ í»óÁ ѳ½³ñ ÑÇÝ·Á ѳñÛáõñ Ãí³Ï³ÝÝ ¿ñ: ²ÛëÇÝùÝ` 2012-Á гÛáó ÂáñùáÙÛ³Ý îáÙ³ñáí áõÃÁ ѳ½³ñ ÑÇÝ·Á ѳñÛáõñ ï³ëÝ»ñÏáõ Ãí³Ï³ÝÁ ÏÉÇÝÇ: ²Ûëûñí³ Ð³Ûáó ·ñ»ñÁ ×Çßï ³Û¹ù³Ý ï³ñ»Ï³Ý »Ý` áñáß åÕÍí³Í »Ý: 11-ñ¹ ¹³ñÇ ÐáíѳÝÝ»ë ÆÙ³ëï³ë»ñ ê³ñ·³í³·Á åݹáõÙ ¿, áñ ÙÇÝã Øáíë»ëÁ` ³é³çÇÝ ²ëïí³Í³ïáõñ ѳí³ïùÁ, ·ÇñÁ ¨ ïáÙ³ñÁ Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³ÝÁ ïñí»É ¿ гÛÏ Ü³Ñ³å»ïÇ ÙÇçáóáí {Øáíë»ë = Øû(ѵñÛ³Û»ñ»Ý`æàôð )+ áõë»ë(ѵñÛ³Û»ñ»Ý` öðÎì²Ì}: ÆëÏ ÂáñùáÙÇ áñ¹Ç гÛÏ Ü³Ñ³å»ïÁ ·áñÍ»É ¿ 8512 ï³ñÇ ³é³ç. гÛÏÁ ´»ÉÇÝ ëå³Ý»É ¿ Ý»ïáíª ³ÛëÇÝùÝ Ñ³ÛÏÁ ³Õ»Õݳíáñ ¿, ÇëÏ ²Õ»ÕݳíáñÇ Ï»Ý¹³Ý³Ï»ñåáõÙ ³ñ»·³ÏݳÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Á »Õ»É ¿ ãáñëÁ ϻݹ³Ý³Ï»ñå ³é³çª ³ÛëÇÝùÝ 4x2128=8512Ã. Ý.Ã.³.: êïáõ·»Ýù ³Ûë Ãí³Ï³ÝÁ ٳûٳïÇÏáñ»Ý. ²Ûë ÃÇíÁ å»ïù ¿ ÉÇÝÇ 532-Ç µ³½Ù³å³ïÇÏÁª 8512:532=16: ²Ù»Ý ÇÝã ×Çßï ¿ ѳßí³ñÏ³Í (ѳßí³ñÏÁ ݳۻù ²ñ³ñùÝ ¿ ëÏǽµÁ ·ÉËáõÙ): ²Û¹ Ù³ëÇÝ ¿ Ëáëáõ٠ݳ»õ ³Ï³¹»ÙÇÏ ä³ñÇë лñáõÝáõ Ññ³íÇñ³Í ²ØÜ ¨ Ø»Í ´ñÇï³ÝdzÛÇó ³Ù»Ý³Ñ»ÕÇݳϳíáñ ³ëïÕ³·»ïÝ»ñÇ ¼áñ³ó ù³ñ»ñÇ Ñ³ßí³ñÏÁ, áñ гÛÏÁ úñÇáÝ Ñ³Ù³ëï»ÕáõÃÛ³Ý ·É˳íáñ ³ëïÕÇÝ ¿ ѳñÙ³ñ»óñ»É ø³ñ³ÑáõÝçÇ ³ëïÕ³¹Çï³ñ³ÝÁ 7500-8500 ï³ñÇ ³é³ç, ¨, áñ ¼áñ³ó ù³ñ»ñÇ ³Ýóù»ñÁ Ý³Û»É »Ý γñ³å ѳٳëï»ÕáõÃÛ³Ý ¸»Ý»µ ³ëïÕÇÝ ×Çßï ³Û¹ù³Ý ï³ñÇ ³é³ç: ÆëÏ Ç±Ýã ÙÝáõÙ ¿ 2012-Çݪ ¹³ åݹáõÙ ¿ ٳ۳ݻñÇ §âÇϳ٠µ³É³Ù¦ Ù³³ï»Ý³·ÁñáõÃÛáõÝÁ, ûñ³óáõÛóÁ, ÙáÉáñ³ÏÝ»ñÇ ßù»ñÃÁ, ëϳݹÇݳíÛ³Ý ÙÇý³Éá·Ç³ÛÇ (2012-ÇÝ ²ëïí³ÍÝ»ñÁ ÏÑû·Ý»Ý ¨ Çñ»Ýó Ñ»ï ·»ñ»½Ù³Ý Ïï³Ý»Ý ³ÙµáÕç Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³ÝÁ, 2029-ÇÝ ºñÏÇñÁ ϵ³ËíÇ ³ëï»ñáÇ¹Ç Ñ»ï), Æë³Ñ³Ï ÜÛáõïáÝÁ 2020-Á ѳßí³ñÏ»É ¿ ³ß˳ñÑÇ í»ñçÁ, ²·ÝÇ Úá·³ÛÇ áõëÙáõÝùÁ ϳݷÝáõÙ ¿ 2012-Ç íñ³ ׳ϳﳷñ³Ï³ÝÇ íñ³, ÝáõÛÝÁ ÏñÏÝíáõÙ ¿ Æ-ò½ÇÝ §öá÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ·Çñù¦ ãÇÝ³Ï³Ý Ñݳ·áõÛÝ ·ñùáõÙ, Áëï ܲê²-Ç 2012-ÇÝ ºñÏñÇ íǵñ³ódzݻñÁ 20-ñ¹ ¹³ñÇ ëϽµÇÝ »Õ»É »Ý ÛáÃÁ Ñ»ñó, 2012-ÇÝ 13 Ñ»ñó ¿: гÛáó É»½áõÝ` ³ÛëÇÝùÝ ²é³çÇÝ ²ñ³ñí³Í سñ¹áõÝ ïñí³Í Ëáë³Ïó³Ï³Ý ÙÇçáóÁ, Ïáãí»É ¿ ²ð²ðâ²ÞàôÜâ, áñÁ Ñ»ïá ¹³ñÓí»É ¿ ²êîì²Ì²ÞàôÜâ` áñå»ë½Ç ´ÇµÉdzÛÇ ÝÙ³Ý ³Ýí³ÝáõÙáí å³ïÙ³Ï³Ý Ï³ñ»õáñ³·áõÛÝ ÷³ëïÁ Ùáé³óáõÃÛ³Ý »ÝóñÏíÇ: سñ¹Á ѳ½³ñ³ÙÛ³ÏÝ»ñ ß³ñáõÝ³Ï ëñµ³óñ»É ¿ ²ñ³ñãÇ ·áÛáõÃÛáõÝÁ, ³ÝÑÇß»ÉÇ Å³Ù³-

- 21 -

ݳÏÝ»ñÇó ²ñ³ñãÇ, Ýñ³ ùë³Ýáõà ¸Çó»ñÇ Ù³ëÇÝ ¿ Ù³ï»Ý³·ñ»É, ¹»é»õë Çñ ß³ñù»ñáõÙ ãáõݻݳÉáí å³ñï³¹ñáÕÝ»ñ ¨ Ï»ÕÍÇùÇ ¿É»Ù»ÝïÝ»ñ` Üñ³ Ñ»ï ¿ ϳå»É Ù³ñ¹áõ Ç Ñ³Ûï ·³ÉÁ` ²ñ³ñÙáõÝùÁ, ùë³Ý»ñÏáõ ѳ½³ñ ï³ñí³ Çñ ·áÛáõÃÛáõÝÇó Ñ»ïá` áñï»ÕDZó ѳÝϳñÍ Áݹ³Ù»ÝÁ »ñ»ù ѳ½³ñ ï³ñÇ ³é³ç Éë»ó ²ëïí³Í ·³Õ³÷³ñÁ, ¨ áñ ¹ñ³ÝÇó Ñ»ïá ³Û¹ ·³Õ³÷³ñÇ ï³ñ³ÍáÕÝ»ñÁ DZÝã Ýå³ï³ÏÝ»ñáí µáÉáñ Ñݳñ³íáñ ¨ ³ÝÑݳñÇÝ Ù»Ãá¹Ý»ñáí ÑñÏǽ»óÇÝ Ñݳ·áõÛÝ Ù³ï»Ý³·ñ»ñÁ. §Âá¹Ç ·ÇñùÁ¦ º·ÇåïáëáõÙ, §ÆÝÁ ³ÝѳÛïÝ»ñÇ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛáõݦ-Á Ðݹϳëï³ÝáõÙ, §²ñ³ñã³Ï³Ý¦ ϳ٠§Ð³ÇïÛ³Ý Ëñ³ï¦Á гÛáó ²ß˳ñÑáõÙ, ²É»ùë³Ý¹ñdzÛÇ ·ñ³¹³ñ³ÝÁ, ÐáõÝ³Ï³Ý ·ñ³¹³ñ³ÝÁ, Æí³Ý ²Ñ»ÕÇ §Èǵ»ñdz¦ ·ñ³¹³ñ³ÝÁ, ²µµ³ï îñÇï»ÙdzÛÇ §êï»Ýá·ñ³ýdzݦ, ¹áÏïáñ æáÝ ¸ÇÇ ½ñáõÛóÁ Ñá·ÇÝ»ñÇ Ñ»ï, ê»Ýï Æí ¹’²Éí»Û¹ñÇ §Ðݹϳëï³ÝÇ ÙÇëëÇ³Ý ºíñáå³ÛáõÙ ¨ ºíñáå³ÛÇÝÁ ²ëdzÛáõÙ¦, §èá½»ÝÏéáÛó»éÝ»ñÁ¦ ¶»ñÙ³ÝdzÛáõÙ, Ü»å³ÉÇ Ã³·³íáñ³Ï³Ý ·ñ³¹³ñ³ÝÁ` 80.000 ӻ鳷ñ»ñ Æï³ÉdzÛáõÙ: ºì ³Û¹ ³Ù»ÝÁ ϳï³ñí»ó Ðáõ¹³Û³Ï³ÝáõÃÛ³Ý (ü³ÉÉáë³å³ßïáõÃÛ³Ý) Ç Ñ³Ûï ·³Éáõ ¨ ͳÕÏáõÙ ³åñ»Éáõ ųٳݳϳßñç³ÝáõÙ` ÇÝãÁ ¨ æñÑáëÇ Ï»Ý¹³Ý³Ï»ñåÇ ³í³ñïÙ³Ý ÷áõÉÝ ¿ñ áõ ÒÏ³Ý Ï»Ý¹³Ý³Ï»ñåÇ (ê³ï³Ý³Ï³Ý) ¿ñ³Ý: ØdzÛÝ ³ë»Ù, áñ ²ëïí³Í Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ²ê-»ñÇÝ (³í³½³ÏÝ»ñÇÝ) ïí³ÍÁ: ²ñ¹Ç ºíñáå³Ï³Ý ·ÇïݳϳÝÝ»ñÁ ѳٳñáõÙ »Ý, áñ »Ã» гÛáó È»½íÇ Ù»çÇó Ñ»é³óí»Ý ¹ñëÇó Áݹ·ñÏí³Í µ³é»ñÁ, гÛáó È»½áõÝ Ï¹³éݳ ²ñ³Ù»³Ï³Ý È»½áõ, ÇÝãÁ ¨ ²ëïí³Í³ÛÇÝ É»½áõÝ ¿, ù³ÝÇ áñ ³ñ³Ù»ñ»Ý ¿ Ëáë³ó»É ²é³çÇÝ ²ñ³ñí³Í Ù³ñ¹Á, ³Ý·³Ù ÐÇëáõëÁ (³Ûëï»Õ ϳñ»õáñ ãÇ ÐÇëáõëÇ ·³Õ³÷³ñÁ, ·ÇïݳϳÝÝ»ñÁ Ç ÝϳïÇ áõÝ»Ý Ð³Ûáó È»½íÇ` ²ñ³ñã³Ï³Ý ÉÇÝ»Éáõ ÷³ëïÁ): ´³Ûó Ýñ³Ýù ÉéáõÙ »Ý, áñ, Ý³Ë ÐÇëáõëÁ Áݹ³Ù»ÝÁ »ñÏáõ ѳ½³ñ ï³ñí³ å³ïÙáõÃÛáõÝ áõÝÇ, ÇëÏ Ð³Ûáó È»½áõÝ ùë³ÝÑÇÝ· ѳ½³ñÇó ³í»ÉÇ, ¨ áñ ³ñ³Ù»ñ»ÝÁ Áݹ³Ù»ÝÁ Ð³Û ¹³ë³Ï³Ý ·ñ³µ³ñÇ ÙÇ µ³ñµ³é ¿, áñáí гۻñÇó ÁݹûñÇÝ³Ï»É »Ý ³ëáñÇÝ»ñÝ áõ ÙÛáõë ѳñ»õ³ÝÝ»ñÁ: ²ÛÝå»ë áñ ²ð²ðâ²ÞàôÜâ вÚàò Ⱥ¼àôÜ ¹³ ¹³ë³Ï³Ý ѳۻñ»ÝÝ ¿` µáÉáñ É»½áõÝ»ñÇ ÑÇÙùÁ, áñï»Õ ³Ù»Ý ÙÇ µ³é áõÝÇ ²ñ³ñã³Ï³Ý ͳ·Ù³Ùµ ¿áõÃÛ³Ý ËÇëï ÷ÇÉÇëá÷³Û³Ï³Ý µÝáõó·ñáõÙ, ÇëÏ Ð³Ûáó È»½íÇ ·ñ³µ³ñÁ` ¹³ ·»ñËáñÑñ¹³íáñ гÛáó ¶ðºð-Ý »Ý: ²é³çÇÝ ýǽÇÏ³Ï³Ý Ñ³ñí³ÍÁ гÛáó å³ïÙ³·ñ»ñÇÝ Ñ³ëóñ»ó ë³ï³Ý³Ï³Ý É»·ÇáÝÝ»ñáí ½áñ³íÇ·` ÐÇÝ ÐéáÙÁ, áñÇó ¿É ¹ñí»ó гÛáó å»ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ÏáñͳÝÙ³Ý ëÏǽµÁ: Ü.Ã.³. 20 Ãí³Ï³ÝÇÝ ÐéáÙÇ ë»Ý³ïÁ ÁݹáõÝ»ó` “г۳ëï³Ýáõ٠гÛÁ ³ÛÉ»õë ãå»ïù ¿ ջϳí³ñÇ, ³ÛÝ ÐéáÙÇ Ñ³Ù³ñ ׳ϳﳷñ³Ï³Ý íï³Ý· ¿ ëå³éÝáõÙ” áñáßáõÙÁª ÇÝãÁ å³Ñå³ÝáõÙ ¿ ÐéáÙÇ ä³åÇ ³ñËÇíáõÙ: ²ÝïáÝÇáÝ ²ñï³í³½¹ ²ñù³ÛÇÝ Ý»Ý·³µ³ñ ·»ñ»ó, ï³ñ³í º·Çåïáë, ÝíÇñ³µ»ñ»ó ÎÉ»áå³ïñ³ÛÇÝ, ÙÇ»õÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï º·Çåïáë` ²É»ùë³Ý¹ñdzÛÇ ·ñ³¹³ñ³Ý ï»Õ³÷áË»ó гÛáó å³ïÙ³·ñáõÃÛáõÝÝ»ñ, áñáÝù ѻﳷ³ÛáõÙ çÑáõ¹Ý»ñÇ ÏáÕÙÇó ÑñÏǽí»óÇÝ (³é³»É ϳñ»õáñÝ»ñÁ ï»Õ³÷áË»É ¿ÇÝ ì³ïïÇϳÝ): ÐéáÙÇ Õ»Ï³í³ñÝ»ñÁ Çñ»Ýó ëÏë»óÇÝ ³Ýí³Ý»É ó»½³ñ (Ï»ë³ñ` Ï»ë ³ñdzóÇ, Ï»ë ²ëïí³Í), ÇÝãå»ë ÏáãíáõÙ ¿ñ ²é³çÇÝ ²ñ³ñí³ÍÁ` ØÑ»ñÁ: ºñÏñáñ¹ ÏáñáõëïÁ` 301 Ãí³Ï³ÝÇó çÑáõ¹ ¶ñÇ·áñÁ гÛáó ²ÛñáõÓÇáõ áõÕÕ»ÏóáõÃÛ³Ùµ ³ÛÝåÇëÇ ÑÙïáõÃÛ³Ùµ ¿ñ ÑñÏǽ»É гÛáó ·ÇñÝ áõ ·ñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ, áñ 405 Ãí³Ï³ÝÇÝ Ð³Ûáó ·ñ»ñÇ ÏñÏÇÝ í»ñ³Ï³Ý·ÙÝÙ³Ý Ñ³Ù³ñ سßïáóÁ гۻñ»Ý ·Çñù ׳ñ»ó ÙdzÛÝ ³Ûݹ³ñÇ ë³ï³Ý³Ï³Ý áñçáõÙ` γ峹áíÏdzÛáõÙ: æÑáõ¹Ý»ñÁ` ë³¹³¿ÉÇ ÍÝáõݹݻñÁ, áñå»ë½Ç ϳñáճݳÛÇÝ Üáñ ϳñ·»ñ ѳëï³ï»É ¨ ²ß˳ñÑÁ ջϳí³ñ»É, ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ å»ïù ¿ §íݳ볽»ñÍ»Çݦ ²é³çÇÝ ³ñ³ñí³Í Ù³ñ¹áõÝ áõ Ýñ³ ²é³ù»ÉáõÃÛáõÝÁ, áñÁ ²ñ³ñãÇ ÏáÕÙÇó ݳ˳ï»ëí³Í ¿ ºñÏñÇ íñ³ ¹ñ³Ëï³ÛÇÝ` µ³ñá۳ϻñï ûñ»ÝùÝ»ñáí ³åñ»Éáõ ѳٳñ: ÆëÏ, áñå»ë½Ç ²ñÇÝ ³Û¹ ³Ù»ÝÁ Ùáé³óáõÃÛ³Ý ãï³ñ ¨ ÇÝùÁ ãë³ï³Ý³Û³Ý³ñ` ²ñ³ñÇãÁ 23.408 ï³ñí³ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÇó Ñ»ïá å»ïù ¿ ÃáõÛÉ ï³ñ §ê³ï³Ý³Ï³Ý ÷áñÓáõÃ۳ݦ Çñ³Ï³Ý³óÙ³ÝÁ: ´³Ûó DZÝã ¹³Å³ÝáõÃÛ³Ùµ å»ïù ¿ Çñ³Ï³Ý³óÝ»ñ ë³¹³ÝÁ ³Û¹ ÷áñÓáõÃÛáõÝÁ` ϳñ¹³Ýù ´ÇµÉdzÛáõÙ. §ºì ²Ù³Õ»ÏÝ »Ï³õ ¨ è³÷ǹÇÙáõÙÝ Æëñ³Û¿ÉÇ Ñ»ï å³ï»ñ³½Ù»ó: ... ºô ºÑáí³Ý ³ë»ó Øáíë¿ëÇÝ. ê³ ·ñÇñ ·ñùáõÙÁ ÛÇß³ï³ÏÇ Ñ³Ù³ñ, ¨ Ú»ëáõÇ ³Ï³ÝçÁ ·óÇñ, áñ ²Ù³Õ¿ÏÇ ÛÇß³ï³ÏÁ »ñÏÝùÇ ï³ÏÇó µáÉáñáíÇÝ åÇïÇ çÝç»Ù: ºì Øáíë¿ëÁ ë»Õ³Ý ßÇÝ»ó ¨ Ýáñ³ ³ÝáõÝÁ ºÑáí³ÝÇëÇ ¹ñ³õ. ºô ³ë»ó. àñáíÑ»ï»õ ºÑáí³Ý å³ï»ñ³½Ù áõÝÇ ²Ù³-

- 22 -

Õ»ÏÇ ¹¿Ù ³½·Çó ³½·¦ (ºÈÆò ·ÉáõË Ä¾ 8-16): ²Ñ³, û ÇÝãáõ çÑáõ¹Ý»ñÁ ³í»ñ»óÇÝ Ð³Ûáó å»ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ áõ ѻﳷ³Ûáõ٠ϳ½Ù³Ï»ñå»óÇÝ Ø»Í ºÕ»éÝÁ: гÛáó å»ïáõÃÛáõÝÁ ´Ûáõ½³Ý¹Ç³ÛÇÝ Ïï³Ï»Éáõó (998Ã. ¨ 1021 Ã.) ¨ 1045-ÇÝ Ð³Ûáó å»ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ÏáñͳݻÉáõó Ñ»ïá` 12-ñ¹ ¹³ñáõÙ çÑáõ¹Ý»ñÁ гÛáó ²Ûµáõµ»ÝÇ ²ñ³ñã³ïáõ »é»ëáõÝí»ó ï³é»ñÇó Ñ³Ý³Í “û”-ÇÝ, “ý”-ÇÝ, ³í»É³óñÇÝ “ºì”-µ³éÁ` ëï³óí»ó ²Ûµáõµ»ÝÁ »½ñ³÷³ÏáÕ “ºì”, ”û”, “ý”` ºÐàü²-Ý: (“à”(íû)-Ý »õ“º” (Û¿)-Ý ³ñӳݳ·ñí»óÇÝ áñå»ë Ó³ÛݳíáñÝ»ñ,§àô¦ ÑÝãÛáõÝÁ ·ñí»ó Ù»Ï áõ Ï»ë ï³éáí` ëï³óí»ó 39 ï³é): ºô Ù»½ ѳÛïÝÇ ¿, áñ Êáñ»Ý³óáõ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ ³ñï³·ñáÕÝ»ñÁ ³í»É³óñ»É »Ý ³, », ¿, Á, Ç, á, õ Ó³Ûݳíáñ³ÝÇß ï³é»ñÁ: Ø»½ ѳÛïÝÇ ¿, áñ гÛáó ï³é»ñÁ »é»ëáõÝí»óÝ »Ý: Ø»Ï Ï»Ý¹³Ý³Ï»ñåÇ Ñ³Ù³ëï»ÕáõÃÛ³Ý ¿ñ³Ý ϳ½ÙáõÙ ¿ 2128 ï³ñÇ (¹³ ѳÛïÝÇ ¿ ÇÝãå»ë Ñݳ·áõÛÝ å³ïÙ³·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇó, ³ÛÝå»ë ¿É Ýáñ³·áõÛÝ ³ëïÕ³·Çï³Ï³Ý ѳßí³ñÏÝ»ñÇó), ÈáõëÝÇ Ù»Ï ÷áõÉÇ` 19 ï³ñÇ, ²ñ»·³ÏÇ Ù»Ï ÷áõÉÇ` 28 ï³ñÇ ¨ ãáñë ïÇ»½»ñ³Ï³Ý »Õ³Ý³ÏÝ»ñÇ (µÝáõÃÛ³Ý ï³ñ»ñùÇ) µ³½Ù³å³ïÇÏÝ ¿: سñ¹áõ Ù³ñÙÝÇ ç»ñÙ³ëïÇ׳ÝÁ 36,5 ³ëïÇ×³Ý ¿, ï³ñí³ ûñ»ñÇ ù³Ý³ÏÁ 36 ï³ëÝÛ³Ï` гÛáó ï³é»ñÇ ù³Ý³ÏÁ 36 ¿ (“õ” ·ÇñÁ ϳñ»ÉÇ ¿ Ï»ë ï³é ³Ýí³Ý»É), ÐÛáõëÇë³ÛÇÝ ÏÇ볷ݹáõ٠ѳٳëï»ÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ù³Ý³ÏÁ 36 ¿: ´³Õ³Ó³ÛÝ»ñÇ ù³Ý³ÏÁ 28-Ý ¿ (“Д ¨ “Ú” ï³é»ñÇ ÉñÇí µ³Õ³Ó³ÛÝáõÃÛáõÝÁ í»ñ³Ý³Û»É ¿ å»ïù), ÇëÏ 28 ï³ñÇÝ ¹³ ²ñ»·³ÏÇ Ù»Ï ÷áõÉÇ ï»õáÕáõÃÛáõÝÝ ¿ ¨ ²ñ³ñãÇ ¸Çó»ñÇ (²é³ùÛ³ÉÝ»ñÇ) ù³Ý³ÏÝ ¿` (14 ½áõÛ·»ñ), ûñ³óáõÛóÁ ÏñÏÝíáõÙ ¿ 28 ï³ñÇÝ Ù»Ï, Ýáñ³ÍÝÇ ã³ùñ³Ý»ñÁ (ã³ñË) Ó»õ³íáñíáõÙ ¿ ³é³çÇÝ 14 ûñ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ: êñ³Ýù ³ñ¹»Ý ³Ñé»ÉÇ ËáñÑñ¹³íáñ ËáñÑáõñ¹Ý»ñ »Ý, ·áõÙ³ñ³Í`  ²Ûë ÝϳñÁ ·»Õ³Ù³ É»éÝ»ñÇ Å³Ûé³·ñ³ÝùÝ»ñÇó ¿ Ýϳñ³Ñ³Ýí³Í (Ó³Ë ÏáÕÙÇó ³í»É³óñ³Í »Ý ³Ûëûñí³ Ù»Í³ï³é»ñÁ): ijÛé³·ñ³ÝùÝ»ñÁ áõÝ»Ý 5-7 ѳ½³ñ ï³ñí³ å³ïÙáõÃÛáõÝ ¨ å³ïÏ»ñí³Í »Ý ѳٳñÛ³ ÝáõÛÝ ³Ûëûñí³ ï³é»ñÁ, áñáÝó ³Ýí³ÝáõÙ »Ý Ù³ßïáóÛ³Ý` ù³Ý½Ç Ø»ëñáå سßïáóÁ ÍÝí»É ¿ ¹ñ³ÝÇó ѳ½³ñ³ÙÛ³ÏÝ»ñ Ñ»ïá,  ¸»é»õë ²ñï³ß»ë ²-Ç ÷áñ³·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ë³Ñٳݳù³ñ»ñÇ íñ³ ѳۻñ»Ý ·ñ»ñáí` سßïáóÇó í»óÁ ¹³ñ ³é³ç,  îÇ·ñ³Ý ´-Ç ³ñͳÃÛ³ ¹ñ³ÙÝ»ñÁ, áñáÝó íñ³ ³Ûëûñí³ Ñ³Û»ñ»Ý ï³é»ñáí ¿ ·ñí³Í` سßïáóÇó 450 ï³ñÇ ³é³ç,  Ðݹϳëï³ÝÇ Ø³¹ñ³ë ù³Õ³ùÇ ê»Ý ÂáÙ» µÉáõñÇ íñ³ ½áÑí³Í ÂáíÙ³ ³é³ùÛ³ÉÇ ³ß˳ñѳ׳ݳã ëñµ³ï»ÕÇ íñ³ ùñÇëïáÝÛ³ ¹³ñÓ³Í Ð³Û ³é»õïñ³Ï³ÝÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó 56 Ãí.` سßïáóÇó 350 ï³ñÇ ³é³ç, ϳéáõó³Í Ù³ïáõéÇ íñ³ ÷áñ³·ñ³Í ¿ ѳۻñ»Ý ³ñӳݳ·áñáõÃÛáõÝ, ²é³çÇÝ ¹³ñáõÙ ²ñï³ß»ë ²ß˳ñѳϳÉÇ Ù³ëÇÝ ·ñ»É ¿ ѳۻñ»Ý ¸³ñ³Õ³ÝÛ³ó ·³í³éÇ ²ÝÇ ù³Õ³ùÇ Ù»ÑÛ³ÝÇ ùáõñÙ` å³ïÙÇã úÕÛáõÙåÁ, ³Ûëûñí³ ï³é»ñáí, ²é³çÇÝ ¹³ñáõÙ öÇÉáÝ Ðáõ¹³Ý ·ñáõÙ ¿, áñ ÐáõÛÝ ÷ÇÉÇëá÷³ Ø»ïñá¹áñáë êÏ»÷ëdzóáõ ·ÇñùÁ óñ·Ù³Ýí³Í ¿ »Õ»É ѳۻñ»Ý: ÆÝãå»ë ѳÝñ³×³Ý³ã ·ñ³Ï³Ý³·»ï, ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¹áÏïáñ ²Éµ»ñï Øáõß»ÕÛ³ÝÝ ¿ Çñ §Ð³Ûáó É»½íáí ·ñù»ñ Ø»ëñáå سßïáóÇó ãáñë ¹³ñ ³é³ç¦ Ñá¹í³ÍáõÙ ÝßáõÙ,-§Ð»Ýó ÙdzÛÝ öÇÉáÝÇ ëáõÛÝ íϳÛáõÃÛáõÝÁ µ³í³Ï³Ý ¿ ÅËï»Éáõ ³ÛÝ ï³ñ³Íí³Í ϳñÍÇùÁ, áñ »Ã» ݳ˳ٳßïáóÛ³Ý ßñç³ÝáõÙ ·áÛáõÃÛáõÝ ¿ áõÝ»ó»É ·ñ³íáñ Ñ³Û ·ñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝ, ³å³ ÙdzÛÝ Ñáõݳñ»Ý, ³ëáñ»ñ»Ý ϳ٠å³ñëÏ»ñ»Ý É»½áõÝ»ñáí, ÇëÏ Ñ³Ûáó É»½íáí »Õ»É ¿ ÙdzÛÝ µ³Ý³íáñ ·ñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝ, ³ÛëÇÝùÝ µ³Ý³ÑÛáõëáõÃÛáõݦ,

- 23 -

235Ã. ÐáõÛÝ å³ïÙÇã ÐÇååáÉÇïÁ ·ñáõÙ ¿,-§êñ³ÝóÇó (ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇó), áñáÝù ·Çï»Ý

¹åñáõÃÛáõÝ, Ñ»ï»õÛ³ÉÝ»ñÝ »Ý` »µñ³Û»óÇù, ɳïÇݳóÇù, ëå³Ý³óÇÝ»ñÁ, ÑáõÛÝ»ñÁ, Ù³ñ»ñÁ ¨ ѳۻñÁ¦, “²·³Ã³Ý·»Õáë”-áõÙ ·ñíáõÙ ¿, áñ îñ¹³ï 2-Ç Å³Ù³Ý³Ïí³ÝÇó г۳ëï³Ýáõ٠ϳÛÇÝ ³Ûëûñí³ ·ñ»ñÁ, ö³íëïáë ´Ûáõ½³Ý¹Á Çñ гÛáó å³ïÙáõÃÛáõÝÁ سßïáóÇó 100 ï³ñÇ ³é³ç ·ñ»É ¿ гۻñ»Ýáí, Êáñáݳóáõ íϳÛáõÃÛ³Ùµ` ¾¹»ëdzóÇ ´³ñ¹³Í³Ý å³ïÙÇãÁ ²ÝÇ ³Ùñáóáõ٠ϳñ¹³Éáí úÕÛáõÙå ùñÙÇ Ù»Ñ»Ý³·ñáõÃÛáõÝÁ, áñï»Õ ÑÇß³ï³Ïí³Í ¿ñ îÇ·ñ³Ý ´-Ç »Õµáñ Ø³Å³Ý ùñÙ³å»ïÇ ·»ñ»½Ù³ÝÇÝ Ï³éáõó³Í µ³·ÇÝÇ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ` óñ·Ù³Ý»É ¿ ³ëáñáñ»Ý ¨ Ñáõݳñ»Ý: ä³ñ½ ãDZ, áñ, áõñ»ÙÝ ³ÛÝ ·ñí³Í ¿ »Õ»É ѳۻñ»Ý: ì³Ñ³Ý³ÏÇñ ³ëå»ï öáÉ èÇÏáÝ 1679Ã. æáÝ êï³ñÏÇ Ñ³Ù³ñ ·ñáõÙ ¿,-§Ðñ»³Ý»ñÁ гۻñÇÝ »Ý ѳٳñáõÙ ²Ù³É»Ï` Ýñ³Ýó Ñݳ·áõÛÝ ÅáÕáíáõñ¹ ÉÇÝ»Éáõ, ·Çñ áõ ³é³ù»ÉáõÃÛáõÝ áõݻݳÉáõ å³ï׳éáí¦. Ô³½³ñ ö³ñ÷»óÇÝ íϳÛáõÙ ¿. ¿ç 31,-§ºô »ñ³Ý»ÉÇ ³Ûñ سßïáóÝ ³Ûë Ù³ëÇÝ »ñϳñ Å³Ù³Ý³Ï ËáñÑáõÙ ¿ñ áõ ɳÉÇë Çñ Ý»ñëáõÙ. ⿱ áñ ϳÛÇÝ Ñ³Û»ñ»Ý É»½íÇ Ý߳ݳ·ñ»ñ, áñáÝóáí Ñݳñ³íáñ ¿ ë»÷³Ï³Ý Ó³ÛÝáí ¨ áã û Ùáõñ³ó³Íá É»½íáí, »Ï»Õ»óÇÝ»ñáõÙ ß³Ñ»É ïÕ³Ù³ñ¹Ï³Ýó áõ ϳݳÝó ¨ ³éѳë³ñ³Ï ³ÙµáÕç µ³½ÙáõÃÛ³Ý ëñï»ñÁ¦: ¾ç 33,§ºì ³ÛÝï»Õ гµ»ÉÁ ¸³ÝÇ»ÉÇó ï»Õ»Ï³ó³í Ý߳ݳ·ñ»ñÇ Ï³ñ·Ç Ù³ëÇÝ, ³å³ Ý߳ݳ·ñ»ñÝ ³éÝ»Éáí Ýñ³ÝÇóª ѳëóñ»ó гÛáó ó·³íáñÇÝ, ëáõñµ ѳÛñ³å»ï ê³Ñ³ÏÇÝ ¨ »ñ³Ý»ÉÇ Ø³ßïáóÇÝ: ÆëÏ ³ñù³Ý ëáõñµ ϳÃáÕÇÏáë ê³Ñ³ÏÇ áõ »ñ³Ý»ÉÇ Ø³ßïáóÇ Ñ»ï Ý߳ݳ·ñ»ñÝ ÁݹáõÝ»Éáí гµ»ÉÇóª áõñ³Ë³ó³í¦: ö³ñ÷»óáõ ³Ûë ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÁ ³Ýï³ñ³ÏáõÛë, ³ÝíÇ×»ÉÇ, ³Ý³é³ñÏ»ÉÇ ³å³óáõÛó ¿, áñ гÛáó ·ñ»ñÁ ϳÛÇÝ áõ سßïáóÁ ¹ñ³Ýó ëï»ÕÍÙ³Ý Ñ»ï áã ÙÇ Ï³å ãáõÝÇ: ÎáñÛáõÝÁ гÛáó ï³é»ñÁ ѳٳñáõÙ ¿ “½²ëïáõ³Í³å³ñ·»õ ·ñáÛÝ” “Ýáñá·³ïáõñ”: ²ÛëÇÝùÝ ÑÝáõÙ »Õ³Í ²ëïí³Í³å³ñ·»õ ·ñ»ñÁ Ýáñá·í»óÇÝ: ºõë Ù»Ï ³å³óáõÛó, áñ ï³é»ñÁ سßïáóÁ ãÇ Ñݳñ»É: ÎáñÛáõÝÁ û·ï³·áñÍ»É ¿ Ù³ï»Ý³Ýß³Ý` Ù³ï»Ý³·ñÇ ÷á˳ñ»Ý γñ³Ï³Éɳ Ï»ë³ñÇ å³ïÙÇã öɳíÇÛ öÇÉÇëïñ³ïáëÁ سßïáóÇó 150 ï³ñÇ ³é³ç §ì³ñù îdzݳ ²åáÕáÝǦ ·áñÍÇ Ù»ç µ»ñáõÙ ¿ ÙÇ ÷³ëï,-§ØÇ Å³Ù³Ý³Ï ä³ÝýÇÉdzÛáõÙ µéÝ»É ¿ÇÝ ÙÇ ¿· Ñáí³½, áñÇ í½Ç áëÏÛ³ ûÕ³ÏÇ íñ³ ѳۻñ»Ý ï³é»ñáí ÷áñ³·ñí³Í ¿ñ “²ñß³Ï Ã³·³íáñ` ÜÛáõëÇ³Ï³Ý ³ëïÍáõÝ”, ³ÛëÇÝùÝ` ¸ÇáÝÇëÇÝ: гÛïÝÇ ¿, áñ ³ëáñÇ Ñá·»õáñ ´³ñï³ë³ÝÁ ÙÇ Ù»çµ»ñáõ٠óñ·Ù³Ý»É ¿ гۻñ»ÝÇó, áñÇó ¨ Ã³ñ·Ù³Ý»óÇÝ ÑáõÛÝ»ñÁ: ØËÇóñÛ³ÝÝ»ñÇ Ùdzµ³ÝáõÃÛ³Ý Ñá·»õáñ ². ÆÝãÇãÛ³ÝÁ å³ïÙáõÙ ¿, áñ 1788Ã. Îáëï³Ý¹ÇÝáåáÉÇëáõÙ ÙÇ ³Ý·ÉdzóÇ ¹Çí³Ý³·»ïÇ Ùáï ï»ë»É ¿ öáùñ ²ëdzÛÇ ÷áÕ»ñÇ Ñ³í³ù³óáõ, áñáÝó Ù»ç ϳÛÇÝ Ý.Ã.³. 113-114 Ã.Ã. ²ñï³ß»ëÛ³Ý ¹ñ³ÙÝ»ñ, áñáÝó íñ³ ѳۻñ»Ý ï³é»ñáí ¿ñ ·ñí³Í: ØÇ ÏáÕÙáõÙ ¹³×í³Í ¿ñ ó·³íáñÇ ·ÉáõËÁ ë³Õ³í³ñïáí, ÙÛáõë ÏáÕÙáõÙ »ñÏáõ ùñÙ»ñ ¿ÇÝ Ù»ÑÛ³ÝÇ ÏáÕù»ñÇÝ: ì³ñ¹³Ý ²ñ»õ»ÉóÇÝ íϳÛáõÙ ¿,-§²ÝïÇÏ Å³Ù³Ý³ÏÝ»ñÇó ѳÛÏ³Ï³Ý ·ñ»ñÇ ·áÛáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ ³å³óáõóí»É ¿ ÎÇÉÇÏdzÛÇ È»õáÝ Ã³·³íáñÇ ûñáù, »ñµ ÎÇÉÇÏdzÛáõ٠ϳÛÇÝ Ù»ï³Õ³¹ñ³ÙÝ»ñ, áñáÝó íñ³ ѳۻñ»Ý ï³é»ñáí ·ñí³Í ¿ñ гÛÏÛ³Ý Ã³·³íáñÇ ³ÝáõÝÁ: гۻñ»Ý ·ñ»ñÇ Ù»ç ¨’ ³ç, ¨’ Ó³Ë ·ñ»É³Ó»õáí í»ñç³óáÕ ï³é»ñ ϳÝ, ³ÛÝå»ë, áñ áã áù ãÇ Ï³ñáÕ ³ë»É, áñ ³Ûë ϳ٠³ÛÝ ³Ûµáõµ»ÝÇó ¿ ³ñï³·ñí³Í: ²Ûëù³ÝÇó Ñ»ï᪠å³ñ½³µ³Ý»Ýù, û í»ñç³å»ë ÇÝãá±õÙÝ ¿ سßïáóÇ ËݹÇñÁ: سßïá±óÁ Ñݳñ»ó гÛáó ·ñ»ñÁ: à±í ¿ñ Ø»ëñáå سßïáóÁ. ³) “î³ñáÝÇ ·³í³éÇó ¿ñ, гó»Ï³ó ·ÛáõÕÇó, áñ¹ÇÝ ¿ñ ì³ñ¹³Ý ³ÝáõÝáí ÙÇ Ù³ñ¹áõ”,- ¿ç 29-áõÙ ·ñáõÙ ¿ Ô³½³ñ ö³ñ÷»óÇÝ: (²Ûëï»Õ, ݳË` ·ÛáõÕ Ð³ó»Ï³ó` “áñï»Õ ѳó` ³ÛÝï»Õ ϳó” çÑáõ¹³Ï³Ý ³ë³óí³ÍùÁ å»ïù ¿ ÑÇᯐ ¨ Ñ»ïá` ì³ñ¹³Ý ³ÝáõÝÁ гۻñÇ Ù»ç ï³ñ³Íí»ó ÙÇÙdzÛÝ Ø³Ù ¶áõÝÝ»ñÇó` ì³ñ¹³Ý³Ýó ѳÛïÝí»Éáõó Ñ»ïá): µ) Ø»ëñáµ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ê»ñáíµ»ï»ë, ÇëÏ ê»ñáíµ»Ý»ñÁ ºÑáí³ÛÇ (Johoh) ³Ù»Ý³Ñ³ë í»óûõ³ÝÇ Ññ»ßï³ÏÝ»ñÝ »Ý:

- 24 -

·) гÛñÁª §ì³ñ¹³ÝÁ سÙÇÏáÝÛ³Ý ó»ÕÇó (çÑáõ¹ س٠¶áõÝ) ѳñáõëï Ù³ñ¹ ¿ñ¦: ÆëÏ Êáñ»Ý³óÇÝ å³ñ½ ·ñáõÙ ¿, áñ س٠¶áõÝÝ»ñÁ çÑáõ¹Ý»ñ »Ý: ¹) سßïáó ѳۻñ»Ý ãÇ` çÑáõ¹»ñ»Ý ¨ ³ëáñ»ñ»Ý “Ù³ßïáõ”, ³ÛëÇÝùÝ “ëáõñµ” µ³éÝ ¿: ») سßïáóÁ ÏñÃáõÃÛáõÝÁ ëï³ó»É ¿ ²ÝïÇáùáõÙ` çÑáõ¹Ý»ñÇ áñçáõÙ: ½) ÎáñÛáõÝÁ ·ñáõÙ ¿, áñ ǵñ سßïáóÇÝ »ñ³½ ¿ »Ï»É áõ гÛáó ï³é»ñÁ Ýϳñ»É ²¹³ÙÇ 7-ñ¹ ë»ñáõݹ ºÝáùÁ, áñÇ Ù³ëÇÝ Ñ³Û»ñÁ ·³Õ³÷³ñ ³Ý·³Ù ãáõÝ»ÇÝ: ¿) سßïáóÁ гÛáó ·ñ»ñÇ ãáñáñ¹ ëÛáõݳÏÁ ñ³µµÇ³Ï³Ý ¿ñ ѳٳñáõÙ: ÆëÏ ñ³µµÇ ÙdzÛÝ çÑáõ¹Ý»ñÁ ·Çï»ÇÝ áõ å³ßïáõÙ »Ý: Á) سßïáóÁ ÊáëñáíÇ ³ñùáõÝÇùáõÙ Ù³ï»Ý³·Çñ ¹åñ³ó ËÙµÇ Ù»ç »Õ»É ¿ ³ëáñ»ñ»Ý ϳ٠ÑáõÝ»ñ»Ý í×ÇéÝ»ñÇ Ï³Ù Ññáí³ñï³ÏÝ»ñÇ Ï³ï³ñÙ³Ý` ëáíáñ³Ï³Ý ½ÇÝíáñ³Ï³Ý ͳé³ÛáõÃÛ³Ý: ÆÝùÝÇÝ Ññ³Å³ñí»É ¿ ½ÇÝíáñ³Ï³Ý, ³ß˳ñÑ³Ï³Ý áõ »ñÏñ³ÛÇÝ ÏÛ³ÝùÇó` ¹³ñÓ»É ¿ í³Ý³Ï³Ý` ù³ñá½»Éáõ ùñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ, ÇÝãÇó гۻñÁ ·³Õ³÷³ñ ãáõÝ»ÇÝ: Ã) “²å³ ³Ý³å³ï³Ï³Ý ¹³éݳÉáí` ½³ñٳݳÉÇáñ»Ý Ñéã³Ï³íáñ ³ÝáõÝ Ó»éù µ»ñ»ó”,¿ç 29 Ô³½³ñ ö³ñ÷»óÇ: ÎñáݳíáñÝ»ñÇ áõ ³Õáóë»ñ Ùdzµ³ÝÝ»ñÇ Ñ»ï ß³ï í³Ûñ»ñÇ ù³ñ³ÝÓ³í³ó ³Ý³å³ïÝ»ñáõÙ ³åñ»ó ÙÇÝã»õ ÊáëñáíÇ »ñµ³Ûñ ìé³Ùß³åáõÑÇ ÑÇÝ·»ñáñ¹ ï³ñÇÝ (¿ç 31): Å) “ºÏ»Õ»ó³Ï³Ý ³ñ³ñáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¨ ëáõñµ ·ñùÇ ÁÝûñó³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ г۳ëï³ÝÇ í³Ýù»ñáõÙ áõ »Ï»Õ»óÇÝ»ñáõ٠ϳï³ñíáõÙ ¿ÇÝ ³ëáñ»ñ»Ý, áñÇó ¿É áãÇÝã ã¿ÇÝ Ñ³ëϳÝáõÙ ³Û¹åÇëÇ Ù»Í »ñÏñÇ µÝ³ÏÇãÝ»ñÁ: ²ëáñ»ñ»Ý É»½áõÝ ãѳëϳݳÉáõó »Ï»Õ»ó³Ï³Ý å³ßïáÝÛ³ÝÝ»ñÇ ³ß˳ï³ÝùÝ áõ ÅáÕáíñ¹Ç ç³Ýù»ñÝ ³å³ñ¹ÛáõÝ ¿ÇÝ ¹³éÝáõÙ: ºì »ñ³Ý»ÉÇ ³Ûñ سßïáóÝ ³Ûë Ù³ëÇÝ »ñϳñ Å³Ù³Ý³Ï ËáñÑáõÙ ¿ñ áõ ɳÉÇë Çñ Ý»ñëáõÙ. ÿ± áñ ϳÛÇÝ Ñ³Û»ñ»Ý É»½íÇ Ý߳ݳ·ñ»ñ, áñáÝóáí Ñݳñ³íáñ ¿ñ ë»÷³Ï³Ý Ó³ÛÝáí ¨ áã û Ùáõñ³ó³Íá É»½íáí, »Ï»Õ»óÇÝ»ñáõÝ ß³Ñ»É ïÕ³Ù³ñ¹Ï³Ýó áõ ϳݳÝó ¨ ³éѳë³ñ³Ï ³ÙµáÕç µ³½ÙáõÃÛ³Ý ëñï»ñÁ”(Ô.ö.¿ç 31): (àôß³¹ñáõÃÛáõÝ ¹³ñÓñ»ù` ϳÛÇÝ Ý߳ݳ·ñ»ñ ¨ ß³Ñ»É ³ÙµáÕç µ³½ÙáõÃÛ³Ý ëñï»ñÁ: ܳË, ³ë»Ù, áñ »Ã» ϳÛÇÝ Ð³Ûáó Ý߳ݳ·ñ»ñÁ` ³Û¹ áí± ¨ DZÝã å³ï׳éáí ¿ñ ³ÛÝ ³ñ·»É»É û·ïí»Éáõó, ¨ Ñ»ïá` ³ñ¹Ûá±ù ³é³Ýó гÛáó ·ñ»ñÇ ùñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ ï³ñ³Í»É ãϳñáճݳÉáõ íï³Ý·Á ã¿ñ ÙdzÛÝ ¨ ÙdzÛÝ, áñ ê³Ñ³ÏÝ áõ ìé³Ùß³åáõÑÁ ÃáõÛÉ ïí»óÇÝ Ð³Ûáó ï³é»ñÁ ÝáñÇó Ùáõïù ³Ý»É, ÙdzÛÝ Ã» гۻñÁ ùñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ ó³ÝϳݳÛÇÝ ëÏë»É áõëáõÙݳëÇñ»É): Ç) 33 ¿çáõÙ ö³ñ÷»óÇÝ Ýϳñ³·ñáõÙ ¿, û ǵñ ëÏë»óÇÝ Ð³Ûáó ï³é»ñÁ ÝáñÇó áñáÝ»ÉÁ` “…Ù»ÏÁ ó·³íáñÇÝ ³ë³ó, û гۻñ»Ý Ý߳ݳ·ñ»ñ ¿ ï»ë»É ÙÇ ·ÛáõÕáõÙ, ÇÝã áñ »åÇëÏáåáëÇ Ùáï”: ³·³íáñÁ ì³ÑñÇ× ³ÝáõÝáí Ù»ÏÇÝ ¹»ëå³Ý áõÕ³ñÏ»ó гµ»É ³ÝáõÝáí ÙÇ ù³Ñ³Ý³ÛÇ Ùáï, áí ׳ݳãáõÙ ¿ñ Çñ Ù»ñÓ³íáñ áÙÝ ¸³ÝÇ»É »åÇëÏáåáëÇ, áñÇ Ùáï гۻñ»Ý ·ñ»ñ ϳÝ: “ºì гµ»ÉÁ Ý߳ݳ·ñ»ñÝ ³éÝ»Éáí ¸³ÝÇ»ÉÇó, ѳëóñ»ó гÛáó ó·³íáñÇÝ, ëáõñµ ѳÛñ³å»ï ê³Ñ³ÏÇÝ ¨ »ñ³Ý»ÉÇ Ø³ßïáóÇÝ”: (²Ûëï»Õ áõß³¹ñáõÃÛáõÝ ¿ å»ïù ¹³ñÓÝ»É, áñ ᨠÙÇ Ñ³ÛÏ³Ï³Ý ³ÝáõÝ ãϳ): É) “ê³Ï³ÛÝ ï»Õ»Ï³Ý³Éáí Ýñ³Ýù ÇÙ³ó³Ý, áñ ³ÛÝ Ý߳ݳ·ñ»ñÁ Çñ»Ýó Ùáõñ³ó³Íá ·Í³·ñáõÃÛ³Ùµ µ³í³Ï³Ý ã»Ý ѳۻñ»Ý µáÉáñ í³ÝÏ»ñÁ ÑÝãÛáõݳµ³Ý³Ï³Ý ³ÙµáÕç ×ß·ñïáõÃÛ³Ùµ ÷á÷áË»Éáõ ѳٳñ” (¿ç 33): àñÇó Ñ»ïá, ǵñ سßïáóÁ ·ÝáõÙ ¿ ØÇç³·»ïù ãµ³í³ñ³ñáÕ ï³é»ñÁ áñáÝ»Éáõ: (ê³ ³ñ¹»Ý Ý߳ݳÏáõÙ ¿, áñ, ݳË` Çñ»Ýù áñáß ï³é»ñÇ ÷á÷áËáõÃÛáõÝ å»ïù ¿ ϳï³ñ»ÇÝ, áñå»ë½Ç ³Ýí³Ý»ÇÝ Ø³ßïáóÇ Ñݳñ³Í ²Ûµµ»Ý): Ë) “ä³ñ½ ¿, áñ Ýñ³Ýù áõÕÕ³ÏÇ ã¿ÇÝ Ï³ñáÕ ³ÝëË³É Ï³ï³ñ»É ·áñÍÁ, ³é³Ýó ³é³çÝáñ¹í»Éáõ ëáõñµ ѳÛñ³å»ï ê³Ñ³ÏÇ ÏáÕÙÇó…” (¿ç 35-37): (²ÛëÇÝùÝ` ·ñ»ñÁ ÑݳñáÕÁ ǵñ سßïáóÝ ¿ñ, µ³Ûó ³é³Ýó ê³Ñ³ÏÇ ã¿ñ ϳñáÕ ³ÝëË³É Ï³ï³ñ»É: سñ³±½Ù ¿ ë³, û ö³ñ÷»óÇÝ Ù»½ ·³Õïݳ·Çñ ¿ áõÕ³ñÏ»É` ÇëÏáõÃÛáõÝÁ Ïé³Ñ»Éáõ ѳٳñ): Í) “²ÛÝáõÑ»ï»õ, öñÏãÇ ³é³çÝáñ¹áõÃÛ³Ùµ ¹³ë³íáñ»Éáí ѳۻñ»Ý Ý߳ݳ·Çñ ï³é»ñÁ ¨ Ñ»É»Ý³Ï³Ý Ï³ñ·ÇÝ Ñ³ñÙ³ñ»óÝ»Éáí, ó³Ýϳó³Ý ¹åñáóÝ»ñ µ³ó»É…” (¿ç 37): Ï)“ºì ³í³· ¹³ë»ñÇ ù³Ñ³Ý³Ý»ñÁ ëáõñµ ù³Ñ³Ý³Û³å»ïÇÝ ³ëáõÙ ¿ÇÝ. “Ø»Ýù, áñ ùá ³é³ç Ï³Ý·Ý³Í »Ýù »ñ³Ý»ÉÇ Ø³ßïáóÇ Ñ»ï ÙdzëÇÝ, áñÇ Ù»ç ²ëïí³Í³ÛÇÝ ßÝáñÑÁ ó³ÝÏáõÃÛáõÝ ³ñÃݳóñ»ó ϳñ·³íáñ»É í³ÕÝçáõó ·ñí³Í Ý߳ݳ·ñ»ñÁ, áñáÝù áã Ù»ÏÇ ÏáÕÙÇó â¿ÇÝ ÏÇñ³éí»É” (¿ç 37): ܳۻù` سßïáóÇÝ ßñç³å³ïáõÙ ¿ÇÝ »åÇëÏáåáë Øáíë»ë Êáñ»Ý³óÇÝ, “ì³ñ¹³ÝÇ ¨

- 25 -

гÛáó å³ï»ñ³½ÙÇ Ù³ëÇÝ” Ñ»ÕÇÝ³Ï Ñá·»õáñ-׷ݳíáñ ºÕÇß»Ý, öÇÉÇëá÷³Û³Ï³Ý ¹åñáóÇ ÑÇÙݳ¹Çñ ¸³íǹ ²ÝѳÕÃÁ, ²í³ñ³ÛñÇ ×³Ï³ï³Ù³ñïÇ Ù³ëݳÏÇó` ³å³·³ ϳÃáÕÇÏáë Ðáíë»÷ ì³ÛáóÓáñóÇÝ, سßïáóÁ ¾¹»ëdzÛÇ ·ñ³¹³ñ³ÝáõÙ ÑÇÝ ·ñ»ñÇ Ï³éáõóí³ÍùÝ»ñÝ ¿ñ áõëáõÙݳëÇñáõÙ, µ³Ûó ·ñ»ñÁ µ³ó»ó ²¹³ÙÇó Ñ»ïá 7-ñ¹ Ù³ñ¹Á` ºÝáùÁ: ÆÝãåÇëDZ ³ÝѻûÃáõÃÛáõÝ: îñ³Ù³µ³ÝáõÃÛ³Ý ËÇëï µ³ó³Ï³ÛáõÃÛáõÝ: ²ÛëåÇëáí ëï³óíáõÙ ¿, áñ µáÉáñ ³½·»ñÇ ·ñ»ñÁ ëï»ÕÍ»É »Ý Ù³ñ¹Çù, ÇëÏ Ð³Û»ñÇÝÁ` ºÑáí³Ý: ø³Ý½Ç çÑáõ¹Ý»ñÇ ³Ûµáõµ»ÝÁ Ù»ñ “²ñ³Ù»³Ï³ÝÝ” ¿, ÇëÏ ºÑáí³Ý` ë³ï³ÝÝ ¿, ÇÝãÁ гۻñÇ Ñ»ï áã ÙÇ Ï³å ãÇ Ï³ñáÕ áõݻݳÉ: ܳË, ³ëáõÙ ¿ ö³ñ÷»óÇÝ, áñ ï³é»ñÇ ï»Õ»ñÁ ѳñÙ³ñ»óñ»É »Ý Ñáõݳñ»ÝÇÝ` ³ÛëÇÝùÝ Ë³Ëï»É »Ý Ñ»ñóϳÝáõÃÛáõÝÁ ¨ Ñ»ïá “í³ÕÝçáõó ·ñí³Í Ý߳ݳ·ñ»ñÁ” ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÁ »õë Ù»Ï ³å³óáõÛó, áñ سßïáóÁ гÛáó ·ñ»ñÇ ÑݳñÙ³Ý Ñ»ï ϳå ãáõÝÇ: ºì í»ñçݳϳݳå»ë ϳñ¹³ó»ù سßïáóÇ §Ú³×³Ë³å³ïáõÙ¦-Á, û ÇÝã »ñ³Ëï³íáñáõÃÛ³Ùµ ¿ ç³Ýáõ٠гۻñÇÝ ùñÇëïáÝÛ³ ¹³ñÓÝ»É áõ ÏѳÙá½í»ù, áñ Ø»ëñáå سßïáóÁ ³ÝϳëÏ³Í Ð³Û ãÇ` çÑáõ¹ ¿: ÆëÏ ê³Ñ³Ï ä³ñûõÁ ¶ñÇ·áñÇ Íáé Ü»ñë»ë Ø»ÍÇ áõëïñÝ ¿ñ` çÑáõ¹Çó ¿É ³é³í»É çÑáõ¹: ²ÛëÇÝùÝ, سßïáóÁ ê³Ñ³ÏÇ áõ ìé³Ùß³åáõÑÇ Ñ»ï áñáß ·ñ»ñ ï»Õ»ñáí ÷áË»óÇÝ ¨ ѳݻÉáí ²Ûµáõµ»ÝÇó “û” ¨ “ý” ·ñ»ñÁ` ÙïóñÇÝ “á” ¨ “»” ï³é»ñÁ, áñáÝù ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ “í”+”û” ¨ “Û”+“¿” ï³é»ñÇ ÙdzóáõÃÛáõÝÝ»ñÝ »Ý: лﳷ³ÛáõÙ` 12-ñ¹ ¹³ñáõÙ, “ºì” µ³éÁ ¹Ý»Éáí “û”, “ý” ï³é»ñÇ ³é³çÁ ¨ ÙdzóÝ»Éáí ³Ûµáõµ»ÝÇ Ñ»ï»õÇó, ëï³ó³Ý ºì-û-ý ÙdzóáõÃÛáõÝÁ, áñÁ ϳñ¹³óíáõÙ ¿ “ºÑáí³”: ²Ñ³ ¨ çÑáõ¹Ý»ñÇ »Ñáí³Ï³Ý ²Éý³ÛÇó-úÙ»·³ Ï»ÕïáïáõÃÛ³Ý Ýå³ï³ÏÁ: ´³Ûó ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝÇ ÙÇ ¹³éÁ ×ßÙ³ñïáõÃÛáõÝ, áñ Ø»ëñáå سßïáóÇ Ù»ÍáõÃÛáõÝÁ áã û ²Ûµáõµ»ÝÇ ëï»ÕÍáõÙÝ ¿ñ` ³ÛÉ Ñ³ñÛáõñ ï³ñÇ çÑáõ¹ »Ï»Õ»óáõ ÏáÕÙÇó ÑñÏǽí³Í áõ ³ñ·»Éí³Í гÛáó ·ñ»ñÇ ³ñí»ëïÇ í»ñ³Ï³Ý·ÝáõÙÝ ¿ñ` ãÝ³Û³Í Ýå³ï³ÏÁ ë³ï³Ý³Ï³ÝÝ ¿ñ: ܳ »Ï»Õ»óáõ ³ñ·»ÉùÇó ѳñÛáõñ ï³ñÇ Ñ»ïá ³é³çÇÝ ³Ý·³Ù Çß˳ÝáõÃÛ³Ý ³ç³ÏóáõÃÛ³Ùµ ѳۻñ»Ýáí ·ñ»ó: âÝ³Û³Í Ý³ ³é³çÇÝÁ óñ·Ù³Ý»ó §²é³Ïù êáÕáÙáÝÇ áñ¹áÛ ¸³íÃÇ` ó·³íáñÇ Æëñá¿ÉǦ, áñÇÝ Ñ³çáñ¹»ó §Ö³Ý³ã»É ½ÇÙ³ëïáõÃÛáõÝ ¨ ½Ëñ³ï, ÇÙ³Ý³É ½µ³Ýë ѳÝ׳ñáÛ, ÁݹáõÝ»É ½¹³ñÓáõ³Íë µ³ÝÇó, Ç ÙÇï ³éÝáõÉ ½³ñ¹³ñáõÃÇõÝ ×ßÙ³ñÇï ¨ áõÕÕ»É ½Çñ³íáõÝë¦ µÝ³·ñ³Ï³Ý ëÏǽµÁ: ¸³ ´ÇµÉdzÛÇ ëϽµÝ³Ï³ÝÇ Ã³ñ·Ù³ÝáõÃÛáõÝÝ ¿ñ, áñÁ Ïáãí»ó ²ëïí³Í³ßáõÝã: Àëï ÎáñÛáõÝÇ Ø³ßïáóÝ áõ ê³Ñ³ÏÁ óñ·Ù³Ý»óÇÝ ÙÇÝã»õ ÇëÏ ÐáíѳÝÝáõ “Ú³ÛïÝáõÃÛáõÝÁ”, Ñ»ïá »Ï»Õ»ó³Ï³Ý ³ÕáÃùÝ»ñ, ųٻñ·áõÃÛáõÝÝ»ñ, å³ï³ñ³·³Ù³ïáõÛó, ³ëïí³Í³µ³Ý³Ï³Ý ·ñù»ñ: âÙáé³Ý³Ýù ³ë»É ³Ù»Ý³Ï³ñ»õáñÁ, áñ Ñ»Ýó Ø»ëñáµÇ ¨ ê³Ñ³ÏÇ ûñáù ¿É 428Ã. ¹³¹³ñ»ó ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý³É ²ñß³ÏáõÝÛ³ó гÛáó ó·³íáñáõÃÛáõÝÁ: ÊáñÑ»ù` å³ï³Ñ³Ï³Ý ã¿ñ: ²Ûëåáëáí, “º” “Û+¿” ¨ “à” “í+û” Ù»Ï³Ï³Ý ï³éáí ·ñíáÕ »ñÏÑÝãÛáõÝÝ»ñÁ гÛáó ·ñ»ñáõÙ ãå»ïù ¿ ÉÇÝ»Ý: ºÃ» ¹ñ³Ýó ÷á˳ñ»Ý ³í»É³óÝáõÙ »Ýù “ü” ¨ “ú” ï³é»ñÁ, áñáÝù ѳۻñ»ÝáõÙ ãÉÇÝ»É ã»Ý ϳñáÕ` ù³ÝÇ, áñ ÑÝãÛáõÝÝ»ñÁ ϳÝ, å³Ñå³ÝíáõÙ ¿ ï³é»ñÇ 36 ù³Ý³ÏÁ, áñï»Õ “²”, “ú”, “àõ”, “¾”, “À”, “Æ” Ó³ÛݳíáñÝ»ñ »Ý ³é³Ýó Ï»ÕÍÇùÇ: سßïáóÁ, áñå»ë½Ç ѳÝϳñÍ ·ñ»ñÇ Ñ»ï Ç Ñ³Ûï ãµ»ñíÇ Ð³Ûáó ³é³ù»ÉáõÃÛáõÝÁ, 5-36-ñ¹ ï³é»ñÇ Ñ»ñóϳÝáõÃÛáõÝÁ` ³é³ù»ÉáõÃÛ³Ý ÑÇÙùÁ, å»ïù ¿ ˳Ëï»ñ: àñå»ë½Ç ·ñ»ñÇ Ñ»ñóϳÝáõÃÛáõÝÁ ×ßïíÇ, å»ïù ¿ û·ïí»É ³Ù»Ý³ëïáõÛ· ³ÕµÛáõñÇó` ²ñ³Ù»³Ï³Ý ³Ûµáõµ»ÝÇó, ÇÝãÁ ѳٳñíáõÙ ¿ ݳ˳ÃáñùáÙÛ³Ý Ð³ÛÏ³Ï³Ý ³Ûµáõµ»ÝÁ: ÆëÏ, ù³Ý½Ç ÝíÇñ³Í ³ñ³Ù»³Ï³Ý ·ñ»ñÁ Áݹ³Ù»ÝÁ 22-Ý »Ý` ѳñϳíáñ ¿ ÷Ýïñ»É ³ÛÉ ³ÕµÛáõñÝ»ñ: ²Û¹åÇëÇ ³ÕµÛáõñÝ»ñ ϳÝ` ÷ÛáõÝÇÏÛ³Ý, ÕåïdzϳÝ, ÑáõݳϳÝ, ɳïÇݳϳÝ, ÑÝ¹Ï³Ï³Ý (·áõç³ñ³ïÇ) ·ñ»ñÝ »Ý: ²Û¹ ·ñ»ñÁ Çñ»Ýó ѳçáñ¹³Ï³ÝáõÃÛ³Ùµ å³Ñå³Ýí»É »Ý` ÙÝáõÙ ¿ áõëáõÙݳëÇñ»É áõ ³å³óáõó»É, áñ ¹ñ³Ýù ѳÛÏ³Ï³Ý Í³·áõÙ áõÝ»Ý: ²Û¹åÇëáí çÑáõ¹Ç »ñ»ùѳ½³ñ³ÙÛ³ ç³Ýù»ñÁ çáõñÝ áõ ù³ÙÇÝ Ïï³Ý»Ý` ÇѳñÏ» ѳϳé³ÏÁ åݹ»Éáõ ѳٳñ Çñ»Ýó Ïáïáñ»Éáõ »Ý: öÛáõÝÇÏÛ³Ý ·ñ»ñÁ Ñݳ·áõÛÝ Ù³ï»Ý³·ñáõÃÛáõÝáõÙ Ý»ñϳ۳óí³Í »Ý Ñ»ï»õÛ³É Ï»ñå. ï³éÁª ÏáÕùÇÝ Ýϳñí³Í ¿ ³Û¹ ï³éáí ëÏëíáÕ ³é³ñϳÝ: àôß³¹ñáõÃÛáõÝ` ³ÕÛáõë³ÏáõÙ ãÏ³Ý “à” ¨ “º” ï³é»ñÁ` “ú”-Ý ·ñíáõÙ ¿ áõÕÕ³ÏÇ “ú”, ÇÝãå»ë »Õ»É ¿ Ç ëϽµ³Ý», ¨ “áõ” ï³éÁ ·ñíáõÙ ¿ Ù»Ï Ýß³Ýáí` “á”, ÇÝãå»ë Ç ëϽµ³Ý»ª ·áÝ»

- 26 -

I 1

II ²

2

´

3

¶

4

¸

5

º

6 7

¼ ¾

8

À

9

Â

III ²Éå(òáÉ) ´¿ï(îáÝ) ¶³ÙÉ(àÕï)

IV ²É³ý

V Αα ²Éý³

VI A

²Éý³

VIII ²ñç³é

´¿ï

Ββ ìÇï³

B

´Çï³

´Çݳ

C

¶³Ù³ ¸³Û¹³

¶³Ù»É

¼¿Ý(¼¿Ýù)

¶³ÙÉ Γγ Ô³ÙÙ³ ¸³Éï Δδ¸¿Éï³ Εε ¾åëÇÉûÝ ÐÛ¿ (w, f, y,u) õ³õ ¼³ÛÝ Ζζ ¼Çï³

ÀÛûï(ä³ñÇëå,

ÀÛ¿ï

Ηη Æï³

¿ï(ÎÍÇÏ)

¿ï

Θθ ÌÇï³

10 Ä

Äû¹(Ò¿éù)

Ιι ÆÛï³

11

Æ

Îա÷(Ò¿éù³÷)

Äû¹ γý

12

È

¸ÁÉ¿ï(¸áé) Յ¿(Èáë³Ùáï) õ³õ(Ø¿Ë, Ï¿é)

D E F G H

VII

Ú¿Û 6 So ¼Çï³

¸³ñ·³Ñ Ú¿ñ¹ÇÏ ì³ñ ¼¿Ýù

¾¿ï³

ÀÝïáÝ

ÂÇï³

¿é

I

Äûï³

ijÝï

Κκ γå³

K

13 Ê

ȳٿ¹(سѳÏ) Ø¿Ù(æñ¿ñ)

L

γµ³ Èûɳ

γ÷

ȳٹ Λλ ȳٹ³ Μμ ØÇ ØÇÙ

Ø¿·

14 15

ÜÛáÝ(æñûÓ) Շ¿ÙÇÏ(ÐÇÙù)

ÜáÝ

Ø¿ Ü¿ 60¾ÏëÇ ú äÇ

úññ³Ý

ïáõÝ, µ³Ï)

Ì Î

M

Νν ÜÇ N x Շ¿Ùϳ Ξξ øëÇ Οο úÙÇÏñûÝ O ÆÛû

¿16 Ð

úÛÇÝ(²ãù)

17 18 19 20 21

Ò Ô Ö Ø Ú

äÛû(´¿ñ³Ý) Ô³¹³(Վօñë)

ä¿

Öû÷(²ëÕ³Ýóù) è¿ß(Իϳí³ñ)

Öûý è¿ß

22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39

Ü Þ à â ä æ è ê ì î ð ò àô ö ø ºì ú ü

êÇÝ(²ï³Ù) î³á(ÜÇß)

êÇÝ î³á

Ππ äÇ

P

Ρρ èû Σσς êÇÕÙ³

Q R S

Ô³¹¿

Ττ î³ý Υυ ÆåëÇÉûÝ Φφ üÇ Χχ ÊÇ Ψψ öëÇ Ωω úÙ¿·³

(â) гÙñÇã (ü) ìûñ¹ (Ê) οéÇÏ (Ð) ÎÝ×Çà (æ) гݷáÛó (ò) ³ë (Ò) ø¿½

T V X Y Z

90 èû êÇÙ³ î³á ¾åëÇÉûÝ öÇ ÊÇ ¾åëÇ úá Þ³Û ü³Û Ê³Û ÐÛûñÇ æ³Ýç³ òÇÙ³ îÇ/¸¿ 900

- 27 -

ȳËï Ü¿Ý· Þ¿ÙÇù äéûß Ô³¹³ Öûé è¿ë êÇÝ î³é ¾ ö Æ Ì à â³÷ ü³Û ʳã/Ï¿é пñÛáÝ æ³éç³é òÙñáñ ÒÇñ ðûå¿ øáñÙ

I. II. III. IV.

гٳñ³Ï³ÉáõÙ V ÐáõÝ³Ï³Ý ·ñ»ñÁ Ø»ëñáµÛ³Ý åÕÍ³Í ·ñ»ñÁ V1 ȳïÇÝ³Ï³Ý ·ñ»ñÁ öÛáõÝÇÏÛ³Ý ·ñ»ñÁ V11 ÔåïÇ³Ï³Ý ·ñ»ñÁ ²ñ³Ù»³Ï³Ý ·ñ»ñÁ V111 ÞïÏí³Í ѳçáñ¹áõÃÛ³Ùµ гÛáó ÂáñùáÙÛ³Ý ·ñ»ñÁ

³Ûë ³ÕÛáõë³ÏáõÙ áõ µ³ó³ïñáõÃÛáõÝáõÙ Ï·ñ»Ýù ÇëÏ³Ï³Ý Ñ³Û»ñ»Ýáí: ¶ñùÇ Í³í³É³ÛÇÝ ë³Ñٳݳ÷³ÏáõÙÝ»ñÇ ÝÏñïáõÙÝ»ñáí ¨ ³é³í»É ï»ë³Ý»ÉÇ ¹³ñÓÝ»Éáõ ÙÇïáõÙáí µáÉáñ ·ñ»ñÁ ÏÝ»ñϳ۳óÝ»Ù Ù»Ï ³ÕÛáõë³ÏÇ ï³ñµ»ñ ëÛáõݳÏÝ»ñáõÙª ï³éÇ ÏáÕùÁ ·ñí³Í ¿, û ÇÝãå»ë ¿ ³ñï³ë³ÝíáõÙ ()-Ç Ù»ç ·ñí³Í ïíÛ³É ÝϳñÁ. ºÃ» ÷ÛáõÝÇÏÛ³Ý, ÕåïdzϳÝ, ³ñ³Ù»³Ï³Ý, ÑáõÝ³Ï³Ý ³Ûµáõµ»Ý»ñáõÙ ÝáõÛÝ µ³éÁª ÝϳñÇ ³Ýí³ÝáõÙÁ ÙÇÙdzÝóÇó áñáß ï³ñµ»ñíáÕ ï³é»ñáí ¿ ³ñï³Ñ³Ûïí³Í, ³é³í»É»õëª ï³ñµ»ñ ÑÝãáճϳÝáõÃÛ³Ùµ »Ý ³ñï³ë³ÝíáõÙ ³Û¹ ÝϳñÝ»ñÇ ³ÝáõÝÝ»ñÁª ¹³ ³ñ¹»Ý ³å³óáõóáõÙ ¿, áñ ï³ñµ»ñ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÁ ãáõÝ»Ý µáÉáñ 36 ÑÝãÛáõÝÝ»ñÁ: ²ÛëÇÝùÝ ³Û¹ µ³é»ñÁ å³ïϳÝáõÙ »Ý ÙÇÙdzÛÝ 36 ÑÝãÛáõÝ áõÝ»óáÕ ³½·Ç: ÆëÏ ³Û¹ ³½·Á ÙÇÙdzÛÝ ³é³çÇÝ ³ñ³ñí³ÍÝ ¿ª гÛÁ: ²å³óáõó»Ýù ³Û¹ ³Ýí³ÝáõÙÝ»ñÇ Ñ³Û»ñ»Ý ÉÇÝ»ÉÁ` 1. òàÈ—²Èä, ²Èü² ϳ٠²É³ýÁ ѳۿñ¿ÝáÙ ç³Ñ¿É óáÉÝ ¿ª ²ñç³é-Á 2. îàÜ—´¾î ä³ßïå³Ýí³Í µÝ³Ï³ï¿Õ, ѳݷñí³Ýª ´Çݳ 3. àÔî--¶²ØºÈ ÐÝáÙ ·³Ù=Ù¿Ë Ï³Ù ë¿å: ÐÝáó ë¿å³íûñÁ áÕïÝ ¿` ¶³Ù¿É-Á 4. ¸àè--¸¾Èî² ÐÝáÙ ÙáïùÇ ¹áéÁ Ïûãí¿É ¿ ¸³ñ·³Ñ 5. Èàê²Øàî, ²ÔúÂø—Ú¾Ú ØÇ³Ï Éáë³ÙáïÁ ¨ ³ÕûÿÉáó í¿ñ »Ý ݳۿÉ` Ú¿ñ¹ÇÏ 6. ؾÊ, ξèÆΗì²ì Ø¿ËÝ á Ï¿éÇÏÁ ·áóÝÇ Ù³ë¿ñÝ ¿Ý` ì³ñ 7. ¼¾Üø—¼¾Ü ä³ßïå³Ýí»Éá ϳ٠íûñëÇ åÇïáÛù` ¼¿Ýù 8. ä²ðÆêä, ´²Î, îàôÜ—ÀÚ¾î ÊûëùÁ ÁÝï³ÝÇùÇ Ù³ëÇÝ ¿ª ÀÝïáÝ(Çù) 9. ÎÌÆÎ—Â¾î ²ÝÇí ãÇ ¹³: ¿ÉÇ ÏÍÇÏÁ ÑÝáÙ Ïûãí¿É ¿ ¿é 10. Ò¾èø—Äú¸ Կϳí³ñÇ ËûñÑñ¹³ÝÇßÝ ¿ ËÇëï Ó¿éùÁ` ijÝï 11. Ò¾èø²ö—βö Ò¿éù³÷Ç ÝÙ³Ý ï³ß³Í ÷³ÛïÛ³ óÏÇã` γ÷ 12. زвΗȾظ² нûñáÃÛ³Ý, տϳí³ñ¿Éá ËûñÑñ¹³Ýß³Ý ·³í³½³Ýª ȳËï 13. æð¾ð—Ø¾Ø Ø³é³ËáÕ, ËÇï Ùßáß, ÙÁÅ` Ø»· 14. æðúÒ—ÜàÜ úÓ³µ³ñû, ˳í³ñá٠˳ÛÃûÕ` Ü¿Ý· 15. ÐÆØø—Þ¾Øβ ÐÇÙù, ëϽµÝ³Ï³Ý Ñ¿Ýù, ß¿Ù, Þ¿Ùϳ, Þ»ÙÇù 16. ²âø—úà¾ÚÜ ê¿ÝÛ³Ï, û¹³, ûï³Ë, ûÃÛ³Ï, ûÿí³Ý` úññ³Ý 17. ´¾ð²Ü—ä¾Ú Æ ÝϳïÇ áÝÇ µ¿ñ³ÝÇ Ù³ë` äéûß 18. ìúðê, ÒÎÜúðêÆ Î¾èÆΗԲ¸² ºñ¿íÇ íûñëÇó ϳ٠ϿéÇÏÇó ÷ûñÓ³Ýù` Ô³¹³ 19. ²ê¾Ô²Üòø—Öúö ²ëÕ³ÝóùÁ Û¿ñϳÛݳÏÇ ÷ûë ¿ ¨ ѳۿñ¿Ý ÏûãíáÙ ¿ Öûé 20. Ծβì²ð—è¾Þ ÐÝáÙ ½³Ý·í³ÍÇ, ѳٳÛÝùÇ ·ÉáË, ³é³çÝûñ¹, ³í³·` è¿ë 21. ²î²Ø—êÆÜ êÝ³Ù»ç ¿ ³ï³ÙÁ` êÇÝ 22. ÜÆÞ— î²Ú Æ ÝϳïÇ áÝÇ Ýß³Ý, ·Çñ` î³é 23. ¾— 24. ö-- ²Ûë ÑÇÝ·Á ï³é¿ñÇ Ñ¿ñóϳÝáÃÛáÝÁ å³Ñå³Ýí³Í ¿, 25. Æ-- µ³Ûó áñÇß ï¿Õ¿ÏáÃÛáÝÝ¿ñ ¹ñ³Ýó ³ÝáÝÝ»ñÇ Ï³Ù 26. Ì-- óñ·Ù³ÝáÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ ãÏ³Ý 27. Ո-28. вØðÆâ—Þ²Ú Ð³ßí¿Éá, ѳÙñ¿Éá ѳٳñ` â³÷ 29. ìúð¸—ü²Ú ¸³ ß¿ñ³ÙÇ íûñ¹Çó ËÇï Ù¿ï³ùëÝ ¿` ü³Û 30. ξèÆÎ—Ê²Ú ÊûëùÁ Ï¿é˳ãÇ Ù³ëÇÝ ¿` ʳã 31. ÎÜÖÆ—ÐÚúðÆ ÊûëùÁ ÏÝ×ÇóÝÙ³Ý ³ë¿ÕÇ Ù³ëÇÝ ¿ª лñÛáÝ 32. вܶàÚò—æ²Üæ² Ð³Ý·áÛó³Ï³åûÕ Ï³Éë»Éá ·ûñÍÇù` æ³éç³é 33. ²ê—òÆز ÑÝáÙ ËÙ¿É ÙÇÝã¿í ÁÙå³ÏÇ Ñ³ï³ÏÁ Ïûãí¿É ¿` òÙñáñ 34. ø¾¼--îÆ ø¿½ DZÝã` ÙdzÛÝ å³ñ·¿í, ÁÝͳ` ÑÝáÙ ÒÇñ 35. ðúä¾—ê³ Ð³Ûûó ·ñ¿ñÇ ³Ù¿Ý³ËûñÑñ¹³íûñ ï³éÝ ¿` ²ñ³ñã³Ï³Ý å³Ñ 36. øàðØ—øáñÙÝ ¿ ²ß˳ñÑÇ ïÇñ³Ï³ÉÁ

Üßí³Í ·ñ»ñÇó ³Ù»Ý³ÑÇÝÁ ѳٳñíáõÙ ¿ ÷ÛáõÝÇÏÛ³ÝÁ: ØÇ»õÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï ³ÛÝ

- 28 -

Ïѳٳñ»Ýù Ù»½ ѳٳñ ³é³í»É ·Ý³Ñ³ïí³Í` ù³Ý½Ç å³Ñå³Ýí»É »Ý ·ñ»ñÇ ÏáÕùÇ ÝϳñÝ»ñÁ: ØÇ Ùáé³ó»ù` Ý.Ã.³. 1700 Ãí»ñÇÝ ÑÇùëáëÝ»ñÁ º·Çåïáë ³ñß³í»Éáõó гÛáó ·ñ»ñÁ ëáíáñ»óñÇÝ áõ ѳñÙ³ñ»óñÇÝ Ñ³ñ³íÇ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇÝ: ²ÛëÇÝùÝ ï³é»ñÇ ³ÝáõÝÝ»ñÁ å»ïù ¿ ѳۻñ»Ý µ³é»ñ ÉÇÝ»Ý, µ³Ûó Çñ»Ýó ÑÝãáճϳÝáõÃÛ³Ùµ` ù³Ý½Ç áñáß ÑÝãÛáõÝÝ»ñ Çñ»Ýó ÏáÕÙÇó ³ÛÉ Ï»ñå »Ý ÑÝãáõÙ: ø³ÝÇ áñ å³Ñå³Ýí³Í ¿ ³Û¹ µ³éÇ ÝϳñÁª ûñÇÝ³Ï ²Éå, ²É³ýÁ ¹³ òáõÉÝ ¿, ³å³ ëÕíáÕ Ï³Ù µ³ó³Ï³ ÑÝãÛáõÝÝ»ñÁ ÷á˳ñÇÝ»Éáí Çñ»Ýó ÏáÕÙÇó ã³ñï³ë³ÝíáÕ Ñ³Û»ñ»Ý ѳٳå³ï³ëË³Ý ÑÝãÛáõÝÝ»ñáí` ëï³ÝáõÙ »Ýù ѳٳå³ï³ëË³Ý Ñ³Û»ñ»Ý µ³éÁ, áñÁ å»ïù ¿ ÉÇÝÇ Ñ»Ýó ïíÛ³É ÝϳñÇ ³Ýí³ÝáõÙÁ: î³é»ñÇ ³ÝáõÝÝ»ñÁ ѳۻñ»Ý ÑÝã»óÝ»Éáõó å³ñï³¹Çñ å»ïù ¿ ѳßíÇ ³éÝ»É, áñ ³Û¹ ·ñ»ñÁ ÇÝÓ Ñ³ë»É »Ý éáõë»ñ»Ý áõ ɳïÇÝ»ñ»Ý ï³ñµ»ñ³ÏÝ»ñáí ¨ Ñ»ïá ¿É, áñ ѳۻñ»ÝáõÙ (´,ä,ö), (¶,Î,ø), (¸,î,Â), (Ò,Ì,ò), (æ,Ö,â), (Ô,Ê), (î,Ì) ÑÝãÛáõÝÝ»ñÁ ÙÇÙdzÝóáí ÷á˳ñÇÝ»É` ù³Ý½Ç ³Û¹ µáÉáñ ÑÝãÛáõÝÝ»ñÁ ³Û¹ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÁ ã»Ý ϳñáÕ³ÝáõÙ ³ñï³ë³Ý»É: ¶ñùáõ٠ѳñÏ ãϳ ³Ù»Ý ÙÇ ï³éÇÝ ³é³ÝÓÇÝ ³Ý¹ñ³¹³éݳÉ` ³Ûë ÝáõÛÝ Ùáï»óٳٵ, ç³Ý³ÏÇñ ³ß˳ï³ÝùÇ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ µáÉáñ ï³é»ñÁ Çñ»Ýó ³Ýí³Ýٳٵ í»ñͳÝí»óÇÝ: ¸áõù ϳñáÕ »ù ¨ ѳí³ëïdzݳÉáõ ѳٳñ ³Ýå³ÛÙ³Ý ³ñ»ù ù»ñ»Ï³Ý³Ï³Ý ëïáõ·áõÙÁ: ´áÉáñ ³Ûµáõµ»ÝÝ»ñÁ ß³ï ϳñ»õáñ »Ý ï³é»ñÇ ÑÝã»Õ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ×Çßï í»ñͳݻÉáõ ѳٳñ, ÇëÏ ÔåïÇ³Ï³Ý ³Ûµáõµ»ÝÁ ÙÇ»õÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï Í³é³Û»ó ï³é»ñÇ Ñ»ñóϳÝáõÃÛáõÝÁ ×ß·ñÇï å³Ñå³Ý»ÉáõÝ` ù³Ý½Ç ³ÛÝ áõÝÇ 31 ÑÝãÛáõÝ: ØdzÛÝ í»ó»ñáñ¹ ï³éÁ` “êà”-Ý áñå»ë ·Çñ ãÇ û·ï³·áñÍíáõÙ` ù³Ý½Ç ³ÛÝ í»ñçÇÝ ” ” ï³éÇ ÝÙ³Ý áõÝ»Ý ÙdzÛÝ Ãí³ÛÇÝ Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ: ´³Ûó ù³ÝÇ áñ ´ÇµÉdzÛáõÙ ºÑáí³Ý ¨ ÐÇëáõëÁ ÏñÏÝáõÙ »Ý “ºë »Ù ²Éý³Ý, »ë »Ù ûÙ»·³Ý” ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÁ, ÇëÏ “ø” ï³éÁ ѳۻñ»Ýáõ٠ݳËÝ³Ï³Ý øáõñÙ ·á۳ϳÝÇ ëϽµÝ³ï³éÝ ¿ ¨ ß³ï ѳí³Ý³Ï³Ý ¿ çÑáõ¹Ý»ñÁ Ñ»Ýó ³Û¹ å³ï׳éáí ¿É ó³Ýϳó»É »Ý ³ÛÝ í»ñ³·ñ»É Çñ»Ýó: ²Û¹ ѳٳ¹ñáõÃÛ³Ùµ ¿É` ÇÝãå»ë ÕåïdzϳÝáõÙ ” ” ï³éÝ ¿, ѳۻñ»ÝáõÙ “ø” ï³éÁ ï»Õ³¹ñ»É »Ù ·ñ»ñÇ ³Ù»Ý³í»ñçáõÙ: ´³Ûó, ù³Ý½Ç µÝ³Ï³ÝÇó ß³ï ÑÝãÛáõÝÝ»ñ Ýñ³Ýù ã»Ý ϳñáÕ ³ñï³ë³Ý»É, ÇÝãå»ë ûñÇÝ³Ï ³ñ³µÝ»ñÁ, ÑáõÛÝ»ñÁ ³ëáñÇÝ»ñÁ, çÑáõ¹Ý»ñÝ Ï³ñáÕ »Ý ³ñï³ë³Ý»É Áݹ³Ù»ÝÁ 2228 ÑÝãÛáõÝ, ãáõÝ»Ý “µ”, “·”, “¹”, “Ç”, “ã”, “ß”, “Ó”, “áõ”, “Á” ¨ ³ÛÉ ÑÝãÛáõÝÝ»ñ, ³ñ³Ù»³Ï³Ý ³Ûµáõµ»ÝÇÝó ѳÝí»óÇÝ ¹ñ³Ýù, µ³Ûó ³é³çÇÝ ãáñëÁ ï³é»ñÁ ÙݳóÇÝ Çñ»Ýó ï»Õ»ñáõÙ` áñáß ÑÝã»Õ³÷á÷áËٳٵ:

ø³Ý½Ç áã ÙÇ ÷ÛáõÝÇÏÛ³Ý å»ïáõÃÛáõÝ áõ ÅáÕáíáõñ¹ ãÇ »Õ»É, áõñ»ÙÝ ÷ÛáõÝÇÏÛ³Ý ³Ûµáõµ»Ý ¿É ãÇ Ï³ñáÕ ÉÇÝ»É, áõ ³ÛëåÇëáí å³ñ½ ¹³ñÓ³í, áñ гÛáó ·ñ»ñÇ ÑÇÙ³Ý íñ³ гۻñÁ ѳñ³íÇ ³½·»ñÇ Ñ³Ù³ñ Áëï Ýñ³Ýó ÑÝãÛáõݳñï³ë³ÝÙ³Ý Ï³ñáÕáõÃÛ³Ý ù³Ý³ÏÇ ßÝáñÑ»óÇÝ ³Û¹ ·ñ»ñÁ, áñáÝù ¿É ѳݹÇë³ó³Ý Ùݳó³Í µáÉáñ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ ·ñ»ñÇ ÑÇÙùÁ: VIII. ëÛáõݳÏáõÙ ëï³ó³Ýù 8500 ï³ñ»Ï³Ý гÛáó ÂáñùáÙÛ³Ý ·ñ»ñÁ` í»ñ»õÇó Ý»ñù»õ ѳçáñ¹íáÕ Ç ëϽµ³Ý» Ñ»ñóϳÝáõÃÛ³Ùµª Çñ»Ýó ÇëÏ Ãí³ÛÇÝ Ý߳ݳÏáõÃÛ³Ùµ: ²ÛÝ »Ý`

²-1 Ä-10 Ö-100 â-1000

´-2 Î è ü

¶-3 È ê Ê

¸-4 Ú-5 ì-6 ¼-7 À-8 Â-9 Ø Ü Þ ú ä Ô90 î ¾ ö Æ Ì à900 Ð æ ò Ò ð ø9000

лï»õ³å»ë ³å³óáõóí»ó. 1) гÛáó ·ñ»ñáõÙ “º” ¨ “à” ï³é»ñÇ Ùá·áÝáõÙÁ, “àô” ï³éÇ »ñÏÝß³Ý Ùá·áÝáõÙÁ, “ú” ¨ “ü” ï³é»ñÇ Ñ»é³óáõÙÁ ²Ûµáõµ»ÝÇó ¨ Ñ»ï³·³ÛáõÙ “Ú¿í” µ³éÇÝ Ñ³çáñ¹³·ñ»Éáí

- 29 -

2)

Ùá·áÝ»É “Úºìúü”, ³ÛëÇÝùÝ ºÑáí³ ë³ï³ÝÇ ³ÝáõÝÁ` áõÝ»ñ гÛáó ëñµ³·áõÛÝ ·ñ»ñÁ åÕÍ»Éáõ áõ ë³ï³Ý çÑáõ¹ÇÝ í»ñ³·ñ»Éáõ Ýå³ï³Ï: ºÃ» µáÉáñ ·ñ»ñÁ ³é³ç³ó»É »Ý ÷ÛáõÝÇÏÛ³ÝÇó, ÇëÏ ÷ÛáõÝÇÏÛ³ÝÁ гۻñ»ÝÇó` ³å³ µáÉáñ ·ñ»ñÇ Ý³Ë³Ñ³ÛñÁ гÛáó ·ñ»ñÝ »Ý:

²Ñ³, û ÇÝãáõ± ¨ DZÝã ¿ ÷á˳ÝóáõÙ ²é³çݳÍÇÝ Ð³ÛÇÝ ì»ëï ù»ñÃáճѳÛñÁ. §¸áõ å³ïϳÝáõÙ »ë ݳËÝ³Ï³Ý ¨ ù³ç ³½·Ç, ³ñ¹Ûáõݳíáñ áã ÙdzÛÝ ËáëùÇ ¨ åÇï³ÝÇ` ËáѳϳÝáõÃÛ³Ý Ù»ç, ³ÛÉ»õ Ù»Í³Ù»Í ÷³é³íáñ ·áñÍ»ñáí, áñáÝù Ù»Ýù ÏÑÇß³ï³Ï»Ýù ³Ûë å³ïÙáõÃÛ³Ý ÁÝóóùáõÙ¦,- Øáíë»ë Êáñ»Ý³óÇ: ²ÛëÇÝùÝ Ð³ÛÝ ¿ ²é³çÇÝ ³ñ³ñí³ÍÁ áõ гÛáó ·ñ»ñÝ »Ý ݳËݳϳÝÁ: ºÃ» ³Ù»Ý ·ñÇó` áñå»ë ëϽµÝ³ï³éÇó ϳ½ÙáõÙ »Ýù ³é³çݳÍÝÇÝ, ³ÛëÇÝùÝ ¹»é»õë Ëáë³É ãÇÙ³óáÕÇÝ, ³é³ñϳݻñÇ ³ÝáõÝÝ»ñÁ ãÉë³ÍÇÝ Ý³ËÝ³Ï³Ý Ç±Ýã µ³é»ñ å»ïù ¿ áõëáõó³Ýí»ñª Ïëï³Ý³Ýù гÛáó ²é³ù»ÉáõÃÛáõÝÁ` 1 2 3 4 5 6 7 8 9

²ñ³ñ, ´³Ý, ¶ûÛ, ¸Çó Ú³Ã, ì³Ý, ¼³ñÙ, ÀÝïÇñ ³·, ijÙ, Îû¹¿ë, ÈáÛë س½¹, ÜÇñ, ÞÝûñÑ, úñ¿Ý ä³ßï, Ô¿Ï, Ö¿ï, è¿ë ê¿ñ, î³Ëï, ¾áÃÛ, ö³é ÆßË, ÌÇÝ, àë, â³÷ ü³íÝ, ÊÇϳñ, гÏ, æ³Ã òû÷, Ò³Ù³Ã, ðûå¿, øáñÓ

²ñ³ñùÁ µ³ÝÝ ¿ ·áÛÇ ¸Çó»ñÇó` Ú³ÃÇó í³ÝáõÙ ½³ñÙ ÁÝïñÛ³É: ³·³íáñÁ ųٳݳÏÇ Ïá¹»ë ÉáõÛëÝ ¿ (ϻݳó ÉáõÛë) س½¹ ÝÇñÁ ßÝáñÑ»É ûñ»Ýùáí (³ß˳ï³Ýù ¨ ûñ»Ýù) ä³ßï»É ջϳí³ñ ×»ï é»ëÇÝ (å³ßï»É Õ»Ï. ë»ñݹÇÝ) ê»ñ»É ï³ËïÁ ¿áõÃÛ³Ùµ ÷³éùÇ (ë»ñ»É ϳé³í³ñ»É) ÆßËÇ ÍÝÇ áõëáõóáõÙÁ ã³÷Ç (ÇßËÇ ·ÇïáõÃÛáõÝÁ) ü³íÝÁ ËÇϳñÇ Ñ³Ï ¿ ç³ÃÇÝ (ý³ÛÙÁ Ñ³Ï ¿ ·³ÃáÕÇÏÇÝ) òá÷Ý áõ Ò³Ù³ÃÁ ñáå»ÛÇ ùáõñÓÝ »Ý (˳µ»µ³Ý»ñÝ »Ý)

Ú³Ã(ëϽµÝ³ÝÛáõÃ), ¼³ñÙ(³½··),ij٠(ųٳݳÏ), Îû¹¿ë (ëáõñµ), س½¹ (ѽáñ, Ù»ÍÝ), ÜÇñ (³ß˳ï³Ýù), úñ¿Ý (ûñ»Ýù), ä³ßï (å³ßïáÝ, å³ßï»É), Ô¿Ï (ջϳí³ñ), Ö¿ï (áñ¹Ç, ë»ñáõݹ), è¿ë (ѳٳÛÝùÕ»Ï), ê¿ñ (ë»ñ»É), î³Ëï (·³Ñ), ¾áõÃ(¿áõÃÛáõÝ), ö³é(÷³éù), ÆßË(Çß˳Ý), ÌÇÝ(ÍÝáõݹ), àë (áõëáõÙ), â³÷(ͳí³É), ü³íÝ (ý³ÛÙ, ·Çï»ÉÇù), ÊÇϳñ (ÇÙ³ëïáõÝ), Ð³Ï (ѳϳé³Ï, ѳϳ¹Çñ), æ³Ã (·³ÃáÕÇÏ+áë), òû÷ (åáéÝÇÏ), ҳٳà (˻ճÃÛáõñí³Í, Õ³Ù³½), ðûå¿ (ïíÛ³É å³Ñ), øáñÓ (˳µ»µ³, ß³éɳï³Ý):

´áÉáñ µ³é»ñÁ Çñ»Ýó µ³ó³ïñáõÃÛáõÝÝ»ñáí Ï·ïÝ»ù Ðñ³ãÛ³ ²×³éÛ³ÝÇ Ï³Ù Ø³É˳ëÛ³ÝÇ ³ñÙ³ï³Ï³Ý µ³é³ñ³ÝÝ»ñáõÙ: ÐÇÙ³ ÏÏé³Ñ»ù, û ÇÝãáõ± ¿ çÑáõ¹Á Ù»½ ·áÛ ³Ýí³ÝáõÙ, áñï»ÕÇ±ó ¿ Û³Ã` ³ïáÙ µ³éÁ, ÇÝãáõ± ¿ çÑáõ¹Á Çñ»Ý ÁÝïñÛ³É ÅáÕáíáõñ¹ ³Ýí³Ý»É, Ïá¹»ëÁ ÷á˳ñÇÝ»É ëñµ»É` ëáõñµ ï»ñÙÇÝáí, λݳó ÉáõÛëÁ ÈáõóÇý»éÇ Ï»ÕÍ` ¹»íÇ ÉáõÛëáí, ³ß˳ï³Ýù áõ ûñ»Ýù ³ñѳٳñáõÙ, ջϳí³ñÇó áõ å»ïáõÃÛáõÝÇó ½ñÏáõÙ, ½ñÏáõÙ Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³ÝÁ ë»ñ»Éáõ ²ñ³ñã³Ï³Ý ûñ»ÝùÝ»ñáí ϳé³í³ñ»É, áñ å»ïù ¿ ·ÇïáõÃÛáõÝÁ ³é³çÝáñ¹Ç Ù³ñ¹áõÝ, ¨ áñ ÇÙ³ëïáõÝÇ ·³Õ³÷³ñÁ ¹»Ù ¿ ·³ÃáÕÇÏ-áë-ÇÝ, ¨ áñ åáéÝÇÏÝ áõ ˻ճÃÛáõñí³ÍÝ »Ý µ³ñûñáõÃÛ³Ý ÃßݳÙÇÝ ¨ ÇÝãáõ± ¿ åÕÍí»É гÛáó ³Ûµáõµ»ÝÝ áõ å³ñï³¹ñí»É Ùáé³óáõÃÛ³Ý »ÝóñÏ»É í»ñÁ µ»ñí³Í µ³é»ñÇ ß³ñ³ÝÁ: гÛáó ëñµ³·áõÛÝ ·ñ»ñÇ åÕÍ³Í ÉÇÝ»ÉÝ ¿É µ³ó³Ñ³Ûïí»ó áõ ßïÏí»ó` ³ÝóÝ»Ýù ³é³ç, ѳÕóݳÏÁ Ù»½ ¿ ëå³ëáõÙ: гÛáó ·ñ»ñÁ ß³ï áõ ß³ï ËáñÑáõñ¹Ý»ñ »Ý Çñ»Ýó Ù»ç å³ñáõݳÏáõÙ, µ³Ûó ³Ûë ·ñùáõÙ Ù»Ýù ¹ñ³Ýó ã»Ýù ³Ý¹ñ³¹³éݳ` ù³Ý½Ç ·ñùÇ Ýå³ï³ÏÁ ÉñÇí áõñÇß ¿:

§ºìñáå³ÛÇ ¹Åµ³ËïáõÃÛáõÝÁ ³ÛÝ ¿, áñ ݳ áñå»ë ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³Ý ÑÇÙù ÁݹáõÝ»ó Ðáõݳëï³ÝÁ, ¨ áã û г۳ëï³ÝÁ¦.-¶»ñٳݳóÇ, ¹³ßï³ÛÇÝ Ñݳ·ÇïáõÃÛ³Ý ÑÇÙݳ¹Çñ лÝñÇË ÞÉÇÙ³Ý:

- 30 -

¸Æò²¼Ü²ìºä Î²Ø ²êø вÚÎÆ Ø²êÆÜ (¾äàêÀ) ¾åáë – Ñáõݳñ»Ý “ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝ” µ³éÝ ¿, áñÁ ã·Çï»Ù ÇÝãáõ±, DZÝã ÃßݳÙáõ ÏáÕÙÇó ѳïáõÏ Ý»ñÙáõÍí»É ¿: гۻñ»Ý ³Û¹ µ³éÁ ÑÝãáõÙ ¿ Ñå³ñï ¨ µáí³Ý¹³Ï³ÉÇó »ñ»ù ÑáÙ³ÝÇßÝ»ñáí՝ ²êø, ²é³ëå»É ϳ٠¸Çó³½Ý³í»å: ²Ýßáõßï Ñ»Ýó ¹ñ³Ýù »Ý “гÛÏÇ ¹Çó³½Ý³Ï³Ý ³ëùÁ” “ê³ëáõÝóÇ ¸³íÃÇ ¿åáë” í»ñ³Ïáã»É՝ ÑáõÛë áõݻݳÉáí ·áÝ» ÃÕÃÇ íñ³, ·áÝ» Ù»Ï å³Ñ Çñ»Ýó ¹»õÇÝ ÝٳݻóÝ»É µ³ñÛ³óϳÙáõÃÛ³Ý ËáñÑñ¹³ÝÇß Ð³ÛÏ ¹Ûáõó³½ÝÇ Ñ»ï: Ðáõ¹»³ÛÇ Ã³·³íáñ ¸³íÇÃÝ ¿ ïÇñ³ó»É ÐÇùëáëÝ»ñÇ Ù³Ûñ³ù³Õ³ù ²í³ñÇëÇÝ` Êáõïàô³ñïÇÝ (àô³ñïÝ»ñÇ ïáõÝ), ³Ûëûñí³ ºñáõë³Õ»ÙÇÝ (´ ²¶²ìàð²ò ·É. º): ²Û¹ ÝáõÛÝ ¸³íǹÁ гÛÏÇ ÷á˳ñ»Ý å»ïù ¿ ѻﳷ³ÛáõÙ ¹³éݳ±ñ Ù»ñ ²êø--¿åáëÇ Ñ»ñáëÁ: Ø»Ýù ³ñ¹»Ý ·Çï»Ýù` “²ëïí³Í³ßáõÝã” (ÇÙ³` ²ñ³ñã³ßáõÝã) Ý߳ݳÏáõÙ ¿ “гÛáó È»½áõ”, ³ÛëÇÝùÝ ²é³çÇÝ ²ñ³ñí³Í سñ¹áõÝ ²ñ³ñãÇ å³ïíÇñ³Ý ²é³ùÛ³ÉÝ»ñÇ` ¸Æò-»ñÇ ÏáÕÙÇó ѳïϳóí³Í ßáõÝãÁ` Ëáë³Ïó»Éáõ ÙÇçáóÁ` вÚàò Ⱥ¼àôÜ: ´ÇµÉdzÝ, ÇÝãÁ Ñáõݳñ»Ý “·Çñù” ¿ Ý߳ݳÏáõÙ, ·ñí³Í ¿ Ý.Ã.³. 180-116 Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇÝ` Øáíë»ëÇ Ù³ÑÇó áõÃÁ ¹³ñ Ñ»ïá, ³ñ³Ù»³Ï³Ý /ÑÇÝ Ñ³ÛϳϳÝ/ ·ñ»ñáí, áñÇó û·ïíáõÙ ¿ÇÝ ³ëáñÇÝ»ñÁ ¨ ²ëáñ»ëï³ÝÇ ÏáñͳÝáõÙÇó Ñ»ïá ѵñ۳ݻñÁ ³Û¹ ·ñ»ñÁ ë»÷³Ï³Ý³óñÇÝ: ²ß˳ñÑÇ µáÉáñ ÑÇÝ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ ÙÇý³Éá·Ç³Ý»ñáõÙ “²ê”-Á ϳåíáõÙ ¿ Ù³·Ç³ÛÇ, ûÓÇ, ¹»õÇ, ¨ åáéÝÏáõÃÛ³Ý Ñ»ï (²ëï³ñáíï /²ëï³ñ³/` ³Ûɳë»éí³ÍáõÃÛ³Ý ²ëïí³ÍáõÑÇ, ²ëÙ³¹»Û` ¹»õ»ñÇ ²ëïí³Í, ²ëåǹ` ÆÄ ûÓ, ²ëëáõñ` ë»õíù, ˳í³ñ): ²ê ÙÇ»õÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï Ý߳ݳÏáõÙ ¿ áïù (׳åáݳóÇÝ»ñÇ, ³ëáñ³Ï³Ý ÁÝï³ÝÇùÇ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ Ùáï ¹»é»õë å³Ñå³ÝíáõÙ ¿), ÇÝãáí ¨ å³Ûٳݳíáñí³Í ¿ çÑáõ¹Ý»ñÇ Ñ³Ù»Ù³ï³µ³ñ ѳëï áïù»ñáí` ·³ÛɳÛÇÝ ûñ»ÝùÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý (í»ñóñáõ ¨ ÷³ËÇ) ËáñÑáõñ¹Ý áõÝÇ: î³ñáÝÇ µ³ñµ³éáí åáéÝÇÏÝ»ñÇÝ ù³Í»ñ »Ý (îêîðî÷êà) ³Ýí³ÝáõÙ (ù³ÍÇ ï³É, ù³Íáí Ë÷»É), ÇëÏ éáõëÁ ³ëáõÙ ¿ ·³ÛÉÇÝ áïù»ñÝ »Ý Ï»ñ³ÏñáõÙ (âîëêà íîãè êîðìÿò) ϳ٠áïù»ñáõÙ ×ßÙ³ñïáõÃÛáõÝ ãϳ (â íîãàõ ïðàâäû íåò): ÐÇÝ Îï³Ï³ñ³ÝÁ ÝáõÛÝ Øáíë»ëÇ ÑÝ·³Ù³ïÛ³ÝÝ ¿, áñÁ ÏáãíáõÙ ¿ Âáñ³, ÇÝãÁ ¨ ѳٳñíáõÙ ¿ ѵñ۳ݻñÇ ÏÛ³ÝùÇ áõÕÕÇÝ` Íñ³·ÇñÁ: ÆëÏ Çݱ㠿 Ý߳ݳÏáõÙ Ññ»³ µ³éÁ. ²ÝïÇÏ Ð³Û³ëï³ÝáõÙ µáÉáñ µ³é»ñÝ áõ ³Ýí³ÝáõÙÝ»ñÁ áõÝ»Ý ·³Õ³÷³ñ³µ³Ý³Ï³Ý ³ñÙ³ï³Ï³Ý Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ: æ»ñÙáõÃÛáõÝ µ³éÁ í»ñ³·ñí³Í ¿ ²ñ»õÇ ³ñÓ³Ï³Í ¿Ý»ñ·Ç³ÛÇÝ, Ù³ñ¹áõ ·ÉËÇó µË³Í ¿Ý»ñ·Ç³Ý ÏáãíáõÙ ¿ ï³ùáõÃÛáõÝ, ëñïÇó (Ñá·áõó) µË³ÍÁ` ï³å (ï³å³Ï»É), ÇëÏ ë»é³Ï³Ý ûñ·³ÝÝ»ñÇó µË³ÍÁ` Ñáõñ: ÐÇÝ Ð³Û³ëï³ÝáõÙ, áñï»Õ ùñÙ³Ï³Ý ¹³ëÁ` ì³ÑáõÝÇÝ»ñÝ ¿ÇÝ ï³ÉÇë µáÉáñ ï³é³Ï³å³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñÇ` µ³é»ñÇ ÇÙ³ëï³íáñáõÙÁ, ·»ñ³½³Ýó ·Çï»ÇÝ Ñáõ¹³ ÏáãíáÕ ÑáïÇ ³é³ç³óÙ³Ý áõ ý³ÉÉáë³å³ßï ÉÇÝ»Éáõ Ù³ëÇÝ ¨ ¹ñ³Ýó ïí»óÇÝ Ññ»³` ý³ÉÉáëÇ áñ¹Ç ³Ýí³ÝáõÙÁ: ²ÛÝå»ë, áñ Ññ»³ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ý³ÉÉáëÇ áñ¹Ç, ý³ÉÉáëÇ ïÕ³, ù³Ý½Ç ¹ñ³Ýó Ùáï µ³ó³ñӳϳå»ë ϳå ãáõÝÇ, û ѳÛñÁ áí ¿` ݳ Áݹ³Ù»ÝÁ ý³ÉÉáë ¿: (ÐÇÙ³, ÇÝÓ ÃíáõÙ ¿, ³ñ¹»Ý ¹Åí³ñ ãÇ ÉÇÝÇ §Ññ³ï³å¦ µ³éÇ ×Çßï Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝÁ µ³ó³Ñ³Ûï»É): еñÛ³Ï³Ý ÷³é³µ³Ýí³Í ³ë³óí³ÍùÁ ³ëáõÙ ¿,-“Ø»ñ ÏáíÇ (ѵñÛñáõÑáõ) ÑáñÃÁ ÙÇßï ¿É Ù»ñÝ ¿` óáõÉ ¿ å»ïù ׳ñ»É ÁÝïñ۳ɔ: ÆÝÓ ÃíáõÙ ¿ ³í»Éáñ¹ ³Ý·³Ù µ³ó³ïñáõÃÛ³Ý Ï³ñÇù ãÇ ½·áõÙ ³Ûë ÷³ëïÁ ¨ ³Ù»Ý ÇÝã ѳëϳݳÉÇ ¿: ²Ûë å³ï׳éáí Ù»Ýù ϳñáÕ »Ýù û·ï³·áñÍ»É Ññ»³ (ý³ÉÉáëÇ áñ¹Ç), Åǹ (áõÕÕ³ÏÇ ý³ÉÉáë ¿ Ý߳ݳÏáõÙ), Ñáõ¹³, Çáõ¹³, Ûáõ¹³, çÑáõ¹, áñáÝù ÝáõÛÝå»ë ý³ÉÉáë »Ý Ý߳ݳÏáõÙ: ÆëÏ Ññ»³Ý»ñÇ ÇÝùݳÏáãáõÙÁ ÐÀ´ðÚÀ- ¿, ÇÝãÁ ³ñ³µ»ñ»ÝÇó (çÑáõ¹Ý»ñÁ ³ëáñ³Ï³Ý ͳ·áõÙ áõÝ»Ý µ³Ûó ³ñ³µ»ñ»Ý µ³é»ñÁ Ùáï 15% »Ý) óñ·Ù³Ý³Í Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ËáõųÝ, ѳÝó³·áñÍ, ÇëÏ ÑµñÛ³Û»ñ»ÝÁ` ѳÝó³·áñÍ É»½áõ` ËáõÅ³Ý³Ï³Ý Å³ñ·áÝ` ÇÝã ѳݷ³Ù³Ýùáí Çñ»Ýù ³Ýã³÷ áõñ³Ë »Ý: ÆÝã ÙÝáõÙ ¿, Áëï ´ÇµÉdzÛÇ, Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý` ï³ñµ»ñ é³ë³Ý»ñÇ, ·áõÛÝÇ, ï»ëùÇ, µ³ó³ñӳϳå»ë ï³ñµ»ñ ·»Ý»ñÇ ³é³ç³óáõÙÁ ÙÇ ²¹³ÙÇó áõ ºí³ÛÇó, Áݹ áñáõÙ` ºí³Ý ¿É ³é³ç³ó»É ¿ ²¹³ÙÇ ÏáÕáëÏñÇó (³ÛëÇÝùÝ Ù³ñ¹ áõ ÏÇÝ ÝáõÛÝ ³ñÛáõÝÁ áõÝ»Ý), ÇÝÓ ÃíáõÙ ¿ ³ÝÑÇÙÝ ³ÝѻûÃáõÃÛáõÝ ¿:

- 31 -

γ٠êá¹áÙ áõ ¶áÙáñ ù³Õ³ùÝ»ñÇ ³í»ñáõÙÇó Ñ»ïá çÑáõ¹³Ï³Ý ÑáïÁ ß³ñáõݳÏí»ó áÕç Ùݳó³Í ÔáíïÇó ¨ Çñ ¹áõëïñ»ñÇó ë»ñí³Í ë»ñݹÇó:(ÌÝݹáó ÄÂ;31-35) ÜáõÛÝ ³Ûɳë»éí³ÍáõÃÛ³Ý ³ñ¹ÛáõÝù ¿ çñѻջÕÇó ÷ñÏí³Í ÜáÛÇ »ñ»ù áñ¹ÇÝ»ñÇó µáÉáñ ³½·»ñÇ ³é³ç³Ý³ÉÁ, ÇÝãÁ ³é³Ýó ³ñÛáõݳåÕÍÙ³Ý Ñݳñ³íáñ ãÇ: §ºÑáí³ ²ëïí³ÍÁ “ÜáÛ Ü³Ñ³å»ïÇÝ” Çñ ÁÝï³ÝÇùÇ Ñ»ï ÙdzëÇÝ å³Ñå³Ý»ó çñѻջÕÇó ¨ ÜáÛÁ ¹³ñÓ³í Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ó»ÕÇ »ñÏñáñ¹ ݳ˳ѳÛñÁ¦ (ÌÝݹáó ¶È-¼): â³ñ øñÙ»ñÁ, áñáÝù å»ïù ¿ Çñ³Ï³Ý³óÝ»ÇÝ ë³¹³Ý³Ï³Ý ¿ñ³ÛÇ Ý³Ë³å³ïñ³ëïáõÙÝ áõ ÏÛ³ÝùÇ ÏáãáõÙÁ` Ïáãí»óÇÝ ÈºìÆîÜð: §Øáíë»ëÁ Ô»õï³óÇ ¿ñ ¦,- ³ëáõÙ ¿ ÐÇÝ Îï³Ï³ñ³ÝÁ` §È»õÇï¦ µ³éÁ` ¹ñ³Ýù Ô»õï³óÇ ã³ñ ùñÙ»ñÝ »Ý: Իսկ ՄՈՎՍԵՍ=Øú»µñ. æáõñ + àôêºÐ »µñ. öñÏ»É: ²Û¹å»ë ¿É ϳ` ÷³ñ³íáÝÇ ÏÇÝÁ Øáíë»ëÇÝ ·»ïÇó ¿ ·ï»É: ÐÝáõÙ ÙdzÛÝ ùñÙ»ñÁ ϳñáÕ ¿ÇÝ ÇٳݳÉ, áñ ²ß˳ñÑÁ ûõ³ÏáË»Éáõ ¿ ÒÎ²Ü (ÒàôÜÎÜ` áõÝÏÁݹñáÕ)` ë³ï³ÝÇ ¿ñ³Ý ¨ ã³ñ øñÙ»ñÇ` È»õÇïÝ»ñÇ Ï»ÕÍÇùÇ Ýå³ï³ÏÁ å»ïù ¿ ÉÇÝ»ñ µ³ñáõ` λݳó ÈáõÛëÁ, ²ñ»õÇ, ÏÛ³ÝùÇ ÉáõÛëÁ, ÷á˳ñÇÝ»É ã³ñÇ ÉáõÛëáí` ¸ºì-áí, ¸²ìƸ-áí, ˳µÏ³Ýùáí ó·³íáñ ¹³éݳÉáí` вÚÎ=Ðá·Ç+²ñ³ñí³Í+Ú³íÇï»Ý³Ï³Ý+λõù, ¸²ìƸ/Ã/=¸ñ³Ëï+²ñ³ñí³Í+ìëÇÙ+ÆÙ³ëï+¸ñ³Ëï (ó·³íáñ), ê²ê²Ü-óÇ (ê³ë³Ý=ê-ë»ñÙ+²ë--ûÓÇ ëëë-íáóÝ ¿) Ý߳ݳÏáõÙ ¿ úÒ ¸²ìƸ` æÐàô¸: Âàðàê—Âáñ³ÛÇ, ÑÝ·³Ù³ïÛ³ÝÇ ÑÇÙùÇ íñ³ ¿ ÑáñÇÝí³Í: úвܗÐáíѳÝ, ÐáíѳÝÝ»ë ÙÏñïãÇ ÑÇß³ï³ÏáõÙÝ ¿: ÐÝ¹Ï³Ï³Ý ì»¹³ÛÇ Ù»ç ¸º²ì ²ëïí³ÍÝ»ñÇ ÁݹѳÝáõñ ³ÝáõÝÝ ¿, ÇÝãÁ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ å³Ûͳé, ÇëÏ çÑáõ¹Ý»ñÁ ¹ñ³Ý ïí»É »Ý §Üáñ ÉáõÛë¦ ã³ñ ·³Õ³÷³ñÁ: ê³ÝëÏñÇïÇ DEVAÈáõÛë ²ëïí³ÍÁ çÑáõ¹ å³ÑɳíáõÝÇÝ»ñÇ Ùáï ³ñ¹»Ý ÏáãíáõÙ ¿ ã³ñ á·Ç: ²¹³ÙÁ ¨ ºí³Ý ê²î²Ü-Ý»ñÇ ¨ ¹ÅáËù³ÛÇÝÝ»ñÇ (ï³ñï³ñ³ÛÇÝ) ÍÝáÕÝ»ñÝ »Ý` áã û ѳٳÛÝ Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý, ÇëÏ ¹ÅáËù³ÛÇÝ ÍÝáõݹݻñÇ Ý³Ñ³å»ï ÜáÛÁ ³Û¹ µáÉáñ ê³ï³ÝÝ»ñÇÝ ²ð²ð²î-áõ٠ѳݷñí³Ý»Éáõ, ²ð²ð²î-Á ½³íûÉáõ ¨ Ñ»ïá ³ÙµáÕç ²ß˳ñÑÇÝ ïÇñ³Ý³Éáõ, ³Ûɳë»é»Éáõ áõ ë³¹³Ý³Ï³Ý ϳñ·»ñÁ ѳëï³ï»Éáõ ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛ³Ý ÑÇÙݳù³ñÝ ¿: ÐÇß»ù, ÐÇÝ Ïï³Ï³ñ³ÝáõÙ ÇÝãå»ë ¿ Ýϳñ³·ñíáõÙ ³ÛÝ` γۻÝÁ Çñ »Õµ³Ûñ гµ»ÉÇÝ ëå³Ý»Éáõó Ñ»ïá ºÑáí³ÛÇ ÏáÕÙÇó ³ñï³ùëí»ó ܳÛǹ (ܳÇñÇ) »ñÏÇñÁ ¨ áñå»ë½Ç Ù³ñ¹Çù Ýñ³Ý ãëå³Ý»Ý` ºÑáí³Ý Ýñ³ íñ³ Ýß³Ý ³ñ»ó: ²Û¹ DZÝã Ù³ñ¹Çù ¿ÇÝ, »Ã» ²¹³ÙÝ áõ ºí³Ý ¹»é ÙdzÛÝ Î³Û»ÝÇÝ áõ гµ»ÉÇÝ ¿ÇÝ ÍÝ»É ¨ Ñ»ïá ³Û¹ DZÝã Ýß³Ý ³ñ»ó ºÑáí³Ý γۻÝÇ íñ³: ܳÇñÇ ºñÏñáõÙ Ù³ñ¹Çù` ¹ñ³Ýù вںðÜ »Ý, ÇëÏ Ýß³ÝÁ, áñÇÝ Ñ»ï³·³Ûáõ٠ϳÝñ³¹³éݳÝù` ¹³ çÑáõ¹Ý»ñÇ ÍÝÝÛ³Ý 8-ñ¹ ûñÁ ÃÉ÷³Ïí»Éáõ ³ñ¹ÛáõÝùÇó ³é³ç³ó³Í ë³ï³Ý³Ï³Ý ³ñï³ùÇÝ ï³ñµ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÝ »Ý ³ñ³ñí³Í Ù³ñ¹Ï³ÝóÇó: §ê³ëáõÝóÇ ¸³íǹ¦ í»åÁ Ó»õ³÷áËí³Í áõ åÕÍí³Í гÛÏÇ áõ ´»ÉÇ ²ëùÝ ¿: ܳË` áã û гÛÏ³Ï³Ý ÄáÕáíñ¹³Ï³Ý ¾åáë, ³ÛÉ Ð²Úàò ²¼¶²ÚÆÜ ¸Æò²¼Ü²ìºä, »Ã» ÇѳñÏ» ³ÛÝ ·ñ³Í ¨ Ó»õ³Ï»ñå³Í ÉÇÝ»ÇÝ Ð³Û ³½·Ç ùñÙ»ñÝ áõ ·ñÇãÝ»ñÁ: лïá, ³Û¹ ÇÝãå»ë å³ï³Ñ»ó, áñ áã úÕÛáõÙåÁ, áã Øáíë»ë Ëáñ»Ý³óÇÝ áã ÙÇ ³éÇÃáí ã³Ýñ³¹³ñÓ³Ý Ð³Ûáó ²ëùÇÝ ¨ ѳÝϳñÍ ´³·ñ³ïáõÝÇÝ»ñÁ, ³ÛÝ ¿É Çñ»ÝóÇó ÙÇ ù³ÝÇ Ñ³½³ñ³ÙÛ³ÏÝ»ñ ³é³ç ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝ ³åñ³Í ³½·Ç ²ëùÁ ³Ýí³Ý»Éáí ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý ¿åáë ¨ ÁݹѳٻÝÁ 939 Ãí³Ï³ÝÇÝ, ³é³Ýó áñ»õ¿ å³ïÙ³Ï³Ý ÑÇÙùÇ Ñ³Ù³å³ï³ë˳ÝáÕ ëÛáõÅ»ÛÇ ¨ å³ïÙ³³é³ëå»É³Ï³Ý Ñ»ñáëÝ»ñÇ` (µ³óÇ ØÑ»ñÇó, áñÇÝ ¿É í»ñ³Ýí³Ý»óÇÝ öáùñÇ) ӻ鳷ñ»óÇÝ §Ð³ÛÏ³Ï³Ý ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý ¿åáë¦-Á: ²ëáñÇ å³ïÙÇã سñ ²µ³ÛÁ (ëáõñµ ѳÛñ) ÇÝùÝ ¿ ·ñáõÙ, áñ гÛÏÁ ´»ÉÇÝ ëå³Ý»ó áõ Ü»Ùñáõà ɻé³Ý ·³·³ÃÇÝ ÃáÝñÇ Ù»ç ³Ûñ»ó: ºì ÇÝãå»ë »ù ϳñÍáõÙ, ³Û¹ ÇÝãå»ë å³ï³Ñ»ó, áñ ëÏë³Í êáõ· ¶ñÇ·áñÇó гÛáó ·ÇñÝ áõ ·ñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ, Áݹ áñáõÙ å³ïٳϳÝÁ, ³ÛÝåÇëÇ ÑÙïáõÃÛ³Ùµ ÑñÏǽí»ó áõ µÝ³çÝçí»ó, áñ Áݹ³Ù»ÝÁ ѳñÛáõñ ï³ñÇ Ñ»ïá Ø»ëñáå سßïáóÇÝ ã¿ñ ѳçáÕíáõÙ ·áÝ» Ù»Ï Ñ³ï ·Çñù ·ïÝ»É (ѳñÏ ¿ ÇٳݳÉ, áñ ³Û¹ »ñÏáõ »ñ»ù ·ñù»ñÁ γ峹áíÏdzÛáõÙ` ë³ï³Ý³Ï³Ý áñçáõÙ ·ï³Ý, áñï»ÕÇó ¿É »Ï»É ¿ñ ¶ñÇ·áñ ʳí³ñÇãÁ), áñå»ë½Ç гÛáó ²Ûµáõµ»ÝÁ ÇÝùÝÇÝ ÑÝãÛáõݳѳٳӳÛÝ»óí³Í í»ñ³·ñí»ñ` ¨ ѳÝϳñÍ çÑáõ¹ ¶ñÇ·áñÇ ³ñÛáõ-

- 32 -

ݳÏÇóÝ»ñÁ í»óÁ ѳñÛáõñ ï³ñÇ Ñ»ïá áñáß»óÇÝ Ð³Ûáó å³ïÙ³Ï³Ý ¿åáëÁ ·ñÇ ³éÝ»É: â¿ áñ г۳ëï³ÝÁ ³ñ¹»Ý í»ñ³Ýí³Ýí»É ¿ñ ´³·ñ³ïáõÝÇÝ»ñÇ Ð³ÛÏ³Ï³Ý Ã³·³íáñáõÃÛ³Ý (ϳñ ݳ»õ ìñ³ó ´³·ñ³ïáõÝÇÝ»ñÇ, ²Õí³Ý³ó ´³·ñ³ïáõÝÇÝ»ñÇ, ²µË³½³ó ´³·ñ³ïáõÝÇÝ»ñÇ Ã³·³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñ), ÙdzÏáõé å³ïÙ³Ï³Ý Ð³Û³ëï³ÝÁ µ³Å³Ýí³Í ¿ñ ÙÇ ù³ÝÇ çÑáõ¹³ïáõÝ Ã³·³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¨ ѳÝϳñÍ ÑÇß»óÇÝ ¿åáëÇ Ù³ëÇÝ: ê³ëݳ Íé»ñ ϳ٠ê³ëáõÝóÇ ¸³íÇÃ Ð³Û ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý Ñ»ñáë³í»åÁ µ³Ý³Ñ³í³ùÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó Ïáãí»É ¿ ݳ»õ ê³ëݳ ÷³ÑÉ»õ³ÝÝ»ñ, ê³ëݳ ïáõÝ, æáç³Ýó ïáõÝ, ê³ëáõÝóÇ ¸³íÇà ϳ٠ØÑ»ñÇ ¹áõé, ¸³íÇà ¨ ØÑ»ñ, ¸³íÃÇ å³ïÙáõÃÛáõÝ», ¸³íÃÇ Ñ»ùdzÃ: ¾åáëÇ Ñ»ñáëÝ»ñÇó ê³Ý³ë³ñÇ ¨ ´³Õ³¹³ë³ñÇ Ù³ëÇÝ ·ñ³íáñ ³í³Ý¹áõÃÛáõÝÁ í»ñóí³Í ¿ ´ÇµÉdzÛÇó (¸ ³·³íáñ³Í ÄÂ;36): ÆëÏ ¸³íÃÇ ¨ ʳݹáõÃÇ Ù³ëÇÝ ½ñáõÛóÝ»ñÁ ³Ý·³Ù XVI ¹. åáñïáõ·³É³óÇ ×³Ý³å³ñÑáñ¹Ý»ñ ². î»Ýñ»ÛñáÇ ¨ Ø. ²ýáÝëáÇ ·ñ³éáõÙÝ»ñÇó ¿: §ê³ëݳ Ìé»ñÁ¦ ѳÛïݳµ»ñ»É ¨ ³ÙµáÕçáõÃÛ³Ùµ ·ñ³é»É ¿ ¶³ñ»·ÇÝ êñí³ÝÓïÛ³ÝÁ, 1873-ÇÝ, Øßá ²éÝÇëï ·ÛáõÕáõÙ, »ñ»ë÷áË³Ý ÎñåáÛÇó ¨ Ññ³ï³ñ³Ï»É Î. äáÉëáõÙ (¶ñáó áõ µñáó ¨ ê³ëáõÝóÇ ¸³íÇà ϳ٠ØÑ»ñÇ ¹áõé, 1874 Ã.): ºñÏñáñ¹ ï³ñµ»ñ³ÏÁ 1886-ÇÝ ¾çÙdzÍÝáõÙ ·ñÇ ¿ ³é»É سÝáõÏ ²µ»ÕÛ³ÝÁ ܳËá ù»éÇ Øáϳóáõó ¨ Ññ³ï³ñ³Ï»É ÞáõßÇáõÙ (¸³íÇà ¨ ØÑ»ñ, 1889 Ã.): Üáñ³Ýáñ ï³ñµ»ñ³ÏÝ»ñ »Ý ·ñ³é»É ¶. Ðáíë»÷Û³ÝÁ, Ê. ¸³¹Û³ÝÁ, ê. гÛÏáõÝÇÝ, ². ²µ»ÕÛ³ÝÁ, º. ȳɳ۳ÝÁ, Î. Ø»ÉÇù–úѳÝç³ÝÛ³ÝÁ, ². ԳݳɳÝÛ³ÝÁ ¨ áõñÇßÝ»ñ: “ê³ëݳ Íé»ñÇ” 1000-³ÙÛ³ Ñáµ»ÉÛ³ÝÇ ³éÃÇí ÙÇÝã ³Û¹ ·ñ³éí³Í 60-Çó ³í»ÉÇ å³ïáõÙÝ»ñÇ ÑÇÙ³Ý íñ³, Ø. ²µ»ÕÛ³ÝÇ, ¶. ²µáíÇ, ². ԳݳɳÝÛ³ÝÇ ËÙµ³·ñáõÃÛ³Ùµ 1939Ã. Ùá·áÝí»É-ÑÛáõëí»É ¿ Ù»Ï ÙdzëÝ³Ï³Ý Ñ³Ù³Ñ³í³ù §ê³ëáõÝóÇ ¸³íÇæ: ì»åÇ Ù»Ï ³ÛÉ Ñ³Ù³Ñ³í³ù µÝ³·Çñ ¿ ϳ½Ù»É î. âÇÃáõÝÇÝ ö³ñǽáõÙ §ê³ëáõݳϳݦ í»ñݳ·ñáí 1942 Ãí³Ï³ÝÇÝ: ¾åáëÇ íÇå³ë³óÝ»ñÁ ì³Ý³ É×Ç ³í³½³ÝÇó áõ Ýñ³ÝÇó ѳñ³í-³ñ»õÙáõïù ¨ ÑÛáõëÇë³ñ»õ»Éù ÁÝÏ³Í ·³í³éÝ»ñÇó »Ý՝ ê³ëáõÝ, Øáõß, ´³Õ»ß, ØáÏù, Þ³ï³Ë, ì³Ý, гÛáó Óáñ, ÊɳÃ, ²ñ×»ß, سݳ½Ï»ñï, ²É³ßÏ»ñï, ´³Û³½»ï: XIX-XX ¹¹. å³Ý¹Ëï³Í ¨ ·³ÕÃ³Í íÇå³ë³óÝ»ñÇ áõ Ýñ³Ýó ë»ñáõݹݻñÇ ÙÇçáóáí ê³ëݳ Íé»ñÝ ³Ýó»É ¿ ²ñ»õ»ÉÛ³Ý Ð³Û³ëï³Ý, Ù³ë³Ùµ å³ñëϳѳۻñÇ Ù»ç ¨ ÂÇýÉÇë: ¸ñ³Ýù ÑÇÙݳϳÝáõÙ ³ñ»õÙï³Ñ³Û µ³ñµ³éÝ»ñÝ áõ »Ýóµ³ñµ³éÝ»ñÝ »Ý, »ñµ»Ùն Ýϳï»ÉÇ ¿ ݳ»õ ³ñ»õ»É³Ñ³Û µ³ñµ³éÝ»ñÇ ³½¹»óáõÃÛáõÝÁ: ê³ëݳ Íé»ñÁ ³í³Ý¹í»É ¿ µ³Ý³íáñ ¨ Ýñ³ µÝ³·ñ»ñÁ XIX–XX ¹¹. ï³ñµ»ñ íÇå³ë³ÝÝ»ñÇó ·ñ³éí³Í ï³ñµ»ñ³ÏÝ»ñ »Ý, áñáÝù ϳéáõóí³Íùáí, É»½í³µ³ñµ³é³ÛÇÝ ¨ íÇå³Ï³Ý Ý»ñùÇÝ Ñ³ïϳÝÇßÝ»ñáí µ³Å³ÝíáõÙ »Ý ïÇå³µ³Ý³Ï³Ý–ï»Õ³·ñ³Ï³Ý »ñ»ù Ù»Í ËÙµÇ`ê³ëݳ, Øßá ¨ Øáϳó, ÇÝãå»ë ݳ»õ` ˳éÁ: гí³Ý³µ³ñ ݳËÝ³Ï³Ý å³ñ½ ïÇåÁ, »Õ»É ¿ ê³ëáõÝÇÝÁ, áñÇ ï³ñ³ÍáõÙÇó ¿É ëï»ÕÍí»É »Ý ÙÛáõë ï³ñµ»ñ³ÏÝ»ñÁ: ¾åáëáõÙ ·áñÍáõÙ ¿ íÇå³Ï³Ý Ñ»ñáëÝ»ñÇ ãáñë ÑÇÙÝ³Ï³Ý ë»ñáõݹ. ê³Ý³ë³ñ ¨ ´³Õ¹³ë³ñ, Ø»Í Ï³Ù æáç ØÑ»ñ (»ñµ»ÙÝ՝ ²éÛáõͳӻõ ØÑ»ñ), ¸³íÇà (ÂÉáÉ, ÂÉí³ï, ³éÉ³Ý Ù³Ï³ÝáõÝÝ»ñáí) ¨ öáùñ ϳ٠äëïÇÏ ØÑ»ñ: лñáëÝ»ñÇ ³Ûë ãáñë ë»ñáõݹÁ ǵñ ÙÇÙÛ³Ýó Ñ»ï ϳåí³Í »Ý ³½·³Ïó³Ï³Ý ϳå»ñáí: ê³ëݳ Íé»ñÇ ³Ù»Ý³µÝáñáß ·ÇÍÁ Ñ»ñáë³Ï³Ý ³ÝÝÏáõÝ á·ÇÝ ¿՝ å³Ûٳݳíáñí³Í Ýñ³ ݳ˳ÑÇÙùáõÙ ÁÝÏ³Í ³é³ëå»É³Ï³Ý ¹Ûáõó³½áõÝÝ»ñÇ ëËñ³ÝùÝ»ñáí ¨ Ñ³Û ÅáÕáíñ¹Ç` Çñ áëáËÝ»ñÇ, ѳïϳå»ë ³ñ³µ³Ï³Ý µéݳϳÉáõÃÛ³Ý ¹»Ù ÙÕ³Í ¹³ñ³íáñ å³Ûù³ñáí: ê³ëݳ Íé»ñÇ ·ñ³Ï³Ý Ùß³ÏáõÙÝ»ñÁ ëÏëí»É »Ý ¹»é»õë 1890-³Ï³Ý Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇó, ë³Ï³ÛÝ ¸³íÃÇ ×ÛáõÕÇ É³í³·áõÛÝ Ùß³ÏáõÙÁ ѳٳñíáõÙ ¿` ÇѳñÏ» áã å³ï³Ñ³Ï³Ý, ÐáíѳÝÝ»ë ÂáõÙ³ÝÛ³ÝÇ §ê³ëáõÝóÇ ¸³íÇæ 1903Ã. Ññ³ï³ñ³ÏáõÃÛáõÝÁ: öáùñ ØÑ»ñÇ ×ÛáõÕÁ µ³Ý³ë»ïÕÍ³Ï³Ý Ùß³ÏÙ³Ý »Ý »ÝóñÏ»É éáõë µ³Ý³ëï»ÕÍ ². ÎáõÉ»µÛ³ÏÇÝÇ §ØÑ»ñÇ ¹áõé¦-áõÙ ÂÇýÉ»ë, 1916 Ã. ¨ ²í. Æë³Ñ³ÏÛ³ÝÁ §ê³ëÙ³Ý ØÑ»ñ¦-áõÙ 1922 Ã.: ¸³íÃÇ ×ÛáõÕÁ Ùß³Ï»É ¿ ݳ»õ ºÕÇß» â³ñ»ÝóÁ §ê³ëáõÝóÇ ¸³íÇæ-áõÙ, 1933 Ã. ¨ áõñÇßÝ»ñ: ¾åáëÇ ³ÙµáÕç³Ï³Ý, Ùß³Ïí³Í ï³ñµ»ñ³ÏÁ 1939Ã. óñ·Ù³Ýí»É ¿ éáõë»ñ»Ý: гٳѳí³ù µÝ³·ÇñÁ óñ·Ù³Ýí»É ¿ ýñ³Ýë»ñ»Ý, ãÇݳñ»Ý, ³Ý·É»ñ»Ý (óñ·Ù³ÝÇã՝ È»õáÝ–¼³í»Ý êÛáõñÙ»ÉÛ³Ý), ·»ñٳݻñ»Ý, íñ³ó»ñ»Ý, ³¹ñµ»ç³Ý»ñ»Ý ¨ ³ÛÉ É»½áõÝ»ñáí:

- 33 -

àôß³¹ñáõÃÛáõÝ ¹³ñÓñ»ù` Ð. ÂáõÙ³ÝÛ³ÝÁ ³é³Ýó å³ïÙ³Ï³Ý ÑÇÙù»ñÇ` êñí³ÝÓïÛ³ÝÇ §ê³Ý³ë³ñ áõ ´³Õ¹³ë³ñ¦ í»åÁ ë³ñù»ó ¿åáë áõ ³Û¹å»ë ¿É ß³ñáõݳÏí»ó: ¾åáëÇ ·É˳íáñ Ñ»ñáëÝ ¿ ê³ëáõÝóÇ ¸³íÇÃÁ: ¸³íÇÃ, ³ÛÝ ¿É ê³ëáõÝóÇ, ³Û¹åÇëÇ ³ÝáõÝ Ð³Ûáó µ³½Ù³¹³ñÛ³Ý å³ïÙáõÃÛ³Ý Ù»ç »ñµ»ù ãÇ »Õ»É: Ø»Ýù ²é³çÇÝ ³ñ³ñí³Í Ù³ñ¹Ý »Ýù, ³é³çÇÝ ³½·Ý »Ýù, ²ñ»õÇ, λݳó ÈáõÛëÇ, µ³ñá۳ϳÝÇ áñ¹ÇÝ»ñÝ »Ýù: ÆëÏ ¸³íÇà Ý߳ݳÏáõÙ ¿ Ýáñ (ë³ï³Ý³Ï³Ý) ÉáõÛë` ¸²ì, ¸ºì, ÇëÏ ³ÛÝ µ»ñáÕÁ` ÈáõóÇý»éÁ, Èáõë³µ»ñÁ: ê³Ý³ë³ñÝ áõ ´³Õ¹³ë³ñÁ ¹ñ³Ýù ²ëáñ»ëï³ÝÇ Ã³·³íáñ ê»Ý»ù»ñÇÙÇ Ñ³Ûñ³ëå³Ý áñ¹ÇÝ»ñÝ ¿ÇÝ, áñáÝó гÛáó ó·³íáñ ÐëÏ³Ý Ý.Ã.³. 681 Ãí. ÃáõÛÉ ïí»ó г۳ëï³ÝáõÙ ³åñ»Éáõ ¨ Ýñ³Ýù Çñ»ÝóÇó áãÇÝã ã»Ý Ý»ñϳ۳óñ»É, áõñ ÙÝ³ó ³½·³ÛÇÝ Ñ»ñáëÝ»ñ ÉÇÝ»ÇÝ: Ò»Ýáí úѳÝÁ ÝáõÛÝ ÆáѳÝ, ÐáíѳÝ, Ú³Ñí³Ñ, ºÑáí³ (Johoh) ë³ï³ÝÇ ³ÝáõÝÝ ¿: ØÑ»ñÇÝ ³Ýí³Ý»Éáí öáùñ ØÑ»ñ, ÙïóÝ»Éáí ųÛéÇ Ù»ç, ÙÇÝã»õ Ýáñ` ³ñ¹³ñ ³ß˳ñÑ Ï³éáõóí»ÉÁ áõÝÇ Ñ»ï»õÛ³É Ýå³ï³ÏÁ` áñ ³ÛÝ, »Õ³Í, µ³ñáÛ³Ï³Ý Ï³ñ·»ñáí ³åñáÕ ³ß˳ñÑÁ ³ÛÉ»õë ãÇ ÉÇÝÇ` ³ÛëÇÝùÝ ØÑ»ñÁ ÏÙݳ ųÛéÇ Ù»ç: ´³óÇ ØÑ»ñÇó, Ùݳó³Í µáÉáñ ³ÝáõÝÝ»ñÁ µ³ó³ñӳϳå»ë áã ÙÇ Ï³å ãáõÝ»Ý Ð³Ûáó å³ïÙáõÃÛ³Ý Ñ»ï: êñ³Ýù µáÉáñÁ çÑáõ¹Ý»ñÇ ÑáñÇÝ³Í ³ÝáõÝÝ»ñ »Ý: æÑáõ¹Ý»ñÁ ѳٳñ»Éáí ѳݹ»ñÓ, áñ ³ÛÉ»õë гÛÁ áïùÇ ãÇ Ï³Ý·ÝÇ, гÛáó å»ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý å³ïÙáõÃÛáõÝÁ ÁݹÙÇßï Ïå³ïϳݳ Çñ»Ý, Ñݳ·áõÛÝ å³ïÙ³Ï³Ý ³ñÅ»ùÝ»ñÁ ÑñÏǽ»Éáõó ¨ í»ñ³óÝ»Éáõó Ñ»ïá ³Ýó³Ý Ýáñ Ï»ÕÍ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ ÑáñÇÝ»ÉáõÝ, Áݹ áñáõÙ áñáß»óÇÝ Ï»ÕÍ å³ïÙ³Ï³Ý ¹»Ùù»ñÇÝ ï³É ǵñ ³ÝÙÇç³å»ë ëϽµÝ³ÍÇÝ ßñç³ÝÇ ³ñÅ»ùÝ»ñ: äÇÕÍ ²¹³ÙÁ, ºì³Ý, ÜáÛÁ ³ñ¹»Ý »ñÏѳ½³ñ ï³ñÇ ¿ñ ˻ճÃÛáõñ³Ýù Âáñ³ÛÇ ¨ ´ÇµÉdzÛÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ Ï³ÛÇÝ, ÙÝáõÙ ¿ñ ºñÏÇñ ÙáÉáñ³ÏÇ ³é³çÇÝ ³ñ³ñí³Í ³½·Ç å³ïÙáõÃÛáõÝÝ ¿É Çñ»Ýó í»ñ³·ñ»ÇÝ ¨ åÇÕÍ §ÀÝïñÛ³É ÅáÕáíñ¹Ç¦ å³ïÙ³Ï³Ý ÷³ëï ÉÇÝ»ÉÁ µ³Ý³Ó»õí³Í ÏÉÇÝ»ñ: ´³Ûó çÑáõ¹ µÇáéáµáïÝ»ñÇ Ùáï §ê³ï³Ý³Ï³Ý ÷áñÓáõÃ۳ݦ ÙdzÛÝ ·áÕ³Ï³Ý áõ åáéÝÏ³Ï³Ý ï³ñµ»ñ³ÏÝ»ñÝ ¿ ɳí ëï³óí»É, Ï»ÕÍÇùÇÝ å³ïÙ³Ï³Ý µÝáõÛà ï³ÉÁ ïñ³Ù³µ³ÝáõÃÛáõÝÇó ½áõñÏ Ï»Ý¹³ÝÇÝ»ñÁ ³ÏÝѳÛï ë˳ÉÝ»ñáí ϳï³ñ»óÇÝ: ¾åáëÇ ³é³çÇÝ ¹Ûáõó³½áõÝÝ»ñÁ ê³Ý³ë³ñÝ áõ ´³Õ¹³ë³ñÝ »Ý, áñáÝù ÍÝí»É »Ý ÍáíÇó: àôß³¹ñáõÃÛáõÝ` ÍáíÇó, áñÁ гÛÏ³Ï³Ý É»éݳß˳ñÑáõÙ ãÇ »Õ»É: гÛáó å³ïÙáõÃÛáõÝÇó, ϳåÝí³Í ÍáíÇ Ñ»ï, Áëï Øáíë»ë Êáñ»Ý³óáõ, ÙÇ³Ï ÑÇß³ï³Ïí³Í Ï»ñå³ñÁ, ¹³ îáñù ²Ý·»ÕÝ ¿ »Õ»É` гÛÏÇ Ñ³Ûñ ÂáñùáÙÁ: ÆëÏ ÍáíÇó ÍÝí³Í, ϳ٠çáõñÝ ³ÝóÝáÕ »ñ»õáõÛÃÁ ϳåáõÙ ¿ ´ÇµÉdzÛÇ Ðµñ۳ݻñÇÝ º·ÇåïáëÇó íï³ñ»Éáõ (Ý.Ã.³. 1080Ãí.) å³ïÙáõÃÛ³ÝÁ, áñï»Õ, ǵñ çáõñÁ Ñ»ï ¿ ù³ßíáõÙ, ѵñ۳ݻñÁ ³ÝóÝáõÙ »Ý, çáõñÁ ÝáñÇó Çñ ï»ÕÝ ¿ ÉóíáõÙ ¨ ³Û¹ åñáó»ëÁ ³Ýí³Ýí»É ¿ §²½Ý³Ýóáñ¹áõ çáõñ¦: ê³Ý³ë³ñ ¨ ´³Õ¹³ë³ñÁ í»ñóí³Í ¿ ²ëáñ»ëï³ÝÇ êÇÝݳѳñÇÙ (ê»Ý»ù»ñÇÙ) ó·³íáñÇ (Ý.Ã.³. 701-681Ã.Ã.) áñ¹ÇÝ»ñ ²¹ñ³Ù»ÉÇù (´³Õ¹³ë³ñ) ¨ Þ³ñ³ß³ñ (ê³Ý³ë³ñ) áñ¹ÇÝ»ñÇ å³ïÙáõÃÛáõÝÇó` í»ñ³Ýí³Ý³Í êÇáÝ ë³ñÇ ÑÇß³ï³ÏÇÝ, áñáÝó Ù³ÛñÁ ѵñÛáõÑÇ ¿ñ, ¨ »ñµ Çñ»Ýó ѳÛñ ê»Ý»ù»ñÇÙÁ ·ñ³í»Éáí ºñáõë³Õ»ÙÁ` ¹ñ³Ýó º½»Ïdz ³é³çÝáñ¹Ç ûñáù, Ïáïáñ»ó ѵñ۳ݻñÇÝ, áñ¹ÇÝ»ñÁ ëå³Ý»óÇÝ Çñ»Ýó ÑáñÁ áõ ÷³Ë³Ý ²ñ³ñ³¹Ç ºñÏÇñÁ: ÆѳñÏ» гÛáó ÐëÏ³Û (Ðáõë³Ï) ó·³íáñÁ Ýñ³Ýó ÁݹáõÝ»ó, ѳñ³í ³ñ»õÙïÛ³Ý` ²ëáñ»ëï³ÝÇ ë³ÑÙ³ÝÇ Ùáï Ýñ³Ýó ÷áùñ å³ßïáÝÝ»ñ ïí»ó ¨ ¹ñ³Ýáí гÛáó ÑáÕÇ íñ³ ¹ñí»ó ê³ï³Ý³Ï³Ý öáñÓáõÃÛ³Ý »ñÏñáñ¹ ÑÇÙݳù³ñÁ: ê³ ¿ å³ï׳éÁ, áñ ´³·ñ³ïáõÝÇÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó ³Ûë »ñÏáõëÁ ¹³ñÓ»É »Ý Çñ»Ýó Ñáï³ÛÇÝ Ñ»ñáëÝ»ñ, ¹»é ùÇã ¿, ǵñ ë³ëáõÝóÇù ¿É ê³Ý³ë³ñÇó »Ý ë»ñٳݻÉ, ÇëÏ ²ñÍñáõÝÇÝ»ñÝ áõ ¶ÝáõÝÇÝ»ñÁ` ´³Õ¹³ë³ñÇó: Êáñ»Ý³óÇÝ ·ñáõÙ ¿,- §²ñÍÇíÁ ê³Ý³ë³ñÇÝ ¹áõñë ¿ µ»ñáõÙ ëïáñ·»ïÝÛ³ ó·³íáñáõÃÛáõÝÇó¦, ³ÛëÇÝùÝ ²ð-ÍÇíÁ ¹áõñë µ»ñ»ó ·³Õ³÷³ñ³Ï³Ý ˳í³ñÇó: ÆëÏ ÇÝã ÙÝáõÙ ¿, û ǵñ ¹ñ³Ýó Ù³ÛñÁ` ÌáíÇݳñÁ, ¶³·ÇÏ Ã³·³íáñÇ ³ÕçÇÏÁ, ˳ÉÇýÇ ÏÇÝÁ, ÑÕdzó»É ¿ ÍáíÇó (³ÛëÇÝùÝ »ñ»Ë³Ý»ñÝ ¿É ³ÙáõëÝáõó` ˳ÉÇýÇó ã»Ý)` Ù»Ýù ³Û¹ Å³Ù³Ý³Ï ¶³·ÇÏ Ã³·³íáñ, ¨ ÁݹѳÝñ³å»ë ¶³·ÇÏ ³ÝáõÝ ã»Ýù áõÝ»ó»É ¨ áã ¿É ê³Ý³ë³ñ, ´³Õ¹³ë³ñ å³ïÙ³Ï³Ý ¹»Ùù»ñ: ܲð ¹ÇóáõÑáõÝ ¿É ë³ñù»É »Ý ÌàìÆ-ܲð, ÙÇ»õÝáõÛÝ ¿ ÍáíÇó ÑÕdzݳÉÁ áñå»ë ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛáõÝ ¨ ѳëϳóáÕáõÃÛáõÝ µáÉáñáíÇÝ É»éݳµÝ³Ï ²ñ»õ³å³ßï гÛϳ½áõÝ-

- 34 -

Ý»ñÇÝ ·³Õ³÷³ñ³å»ë ³Ý·³Ù ÙáïÇÏ ãÇ, ÇëÏ ¶³·ÇÏ, ·³·, Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ϳñ³å, ë³·` ÇëÏ çÑáõ¹Ý»ñÇÝ È»õÇïÝ»ñÁ ˳µ»É »Ý û Çñ»Ýù γñ³åÇ Ñ³Ù³ëï»ÕáõÃÛáõÝÇó »Ý ºñÏÇñ ųٳݻÉ: ê³Ý³ë³ñÇ øáõéùÇÏ æ³É³ÉÇÝ ¨ Âáõñ λͳÏÇÝ ÍáíÇ Ñ³ï³ÏÇó ѳݻÉÁ ó³Ýϳó»É »Ý ϳå»É §²½Ý³Ýóáñ¹Ç çñǦ ˻ճÃÛáõñ³ÝùÇÝ: ÆëÏ ¶ÝáõÝÇ ³½·³ÝáõÝÁ Ïñ»É »Ý ¹»é»õë üÇÉÇåå ¨ ²É»ùë³Ý¹ñ سϻ¹áݳóÇÝ»ñÝ áõ Ýñ³Ýó гÛÏÛ³Ý Ý³ËÝÇÝ»ñÁ (ØÇóáë ²É»ùë³Ý¹ñáåáõÉáë “Ð³Û»ñÁ” ¿ç 80), áñáÝó ëïñáõÏÝ»ñÇó »Ý »Õ»É ݳ»õ çÑáõ¹Ý»ñÁ: γÙ, ê³Ý³ë³ñÇÝ »ñ³½ ¿ ·³ÉÇë ²ëïí³Í³Ù³ÛñÁ ¨ ³ëáõÙ` §Ð»Û ê³Ý³ë³ñ, ¿ÉÇ í»ñ, ˳ã å³ï»ñ³½ÙÇÝ Ïá ¿ëï»Õ ¿, ¿ÉÇ, Ûáà ÍáõÝñ, ³ÕáÃù ³éç»õ ³ñ³¦: ²Ýßáõßï, ¾åáëÁ ·ñí³Í ¿ ùñÇëïáÝ»áõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï³ßñç³ÝáõÙ, »ñµ ³ñ¹»Ý §Ë³ã å³ï»ñ³½ÙÇݦ (Ï»é˳ãÁ) ³ñ¹»Ý ·áÛáõÃÛáõÝ ãáõÝ»ñ ¨ ¿åáëáõÙ áñ»õ¿ å³ï»ñ³½Ù ϳ٠µ³ËáõÙ ÏñáÝ³Ï³Ý ÑáÕÇ íñ³ ã¿ñ ϳï³ñíáõÙ: ºñ»õÇ ÑÇÝ ¿åáëÇó ³ñï³·ñ»Éáõó çÑáõ¹Ý»ñÁ ³Ûëù³ÝÁ ã»Ý ïñ³Ù³µ³Ý»É, ÙdzÛÝ Ã» “˳㔠µ³éÁ ¨ ê³Ý³ë³ñ ³ÝáõÝÁ û·ï³·áñÍ»ÇÝ: ´³ó³ñӳϳå»ë ÝÙ³Ý Ó»õ³Ï»ñåáõÙ ¿ ³ÝáõÙ Ù»ñ ¿åáëÇ Ù³ëÇÝ ì. Ø. ÄÇñÙáõÝëÏÇÝ` áõß ßñç³ÝÇ, µ³Ûó ÐÇÝ Í³·áõÙáí ÍÝÝ¹Û³Ý ÙáïÇíÝ»ñÇ íñ³ í»ñ³Ï³éáõóí³Í ëÛáõŻݻñ »Ý: øë³ÝÑÇÝ· ¨ ³í»É ѳ½³ñ ï³ñí³ ·Çï³Ï³Ý ¨ ³ñí»ëïÇ µ³½Ù³Ñ³ñáõëï å³ïÙáõÃÛ³Ý ï»ñ ³½·Á áõÝÇ ÁݹѳٻÝÁ Ù»±Ï ѳ½³ñ³ÙÛ³ ¿åáë: àô±ñ Ïáñ³í ÑÇÝÁ` ÇëϳϳÝÁ: ä³ïÙ³·»ï êñí³ÝÓïÛ³ÝÁ ³Ûë ³Ù»ÝÇ Ù³ëÇÝ ¹»é 1874 Ãí. Ëáë»É ¿, µ³Ûó ÇÝã áñ å³ï׳éÝ»ñáí ãÇ ó³Ýϳó»É å³ñ½³µ³ÝÇ: ºñ»õÇ, û ¿åáëÇ Ù»ç ѳí³ï³ÙùÇ ¨ ÏñáÝÇ Ñ³í³ë³ñ³½áñ ãÉÇÝ»Éáõ í³é ³ñï³Ñ³ÛïÙ³Ý å³Ñå³ÝáõÙÁ Ýñ³Ý µ³í³Ï³Ý³óñ»É ¿: ÆëÏ ÇÝã ÙÝáõÙ ¿ öáùñ ØÑ»ñÇÝ` ¸³íÃÇ áñ¹áõÝ, ê³Ý³ë³ñÇ Ãáé³ÝÁ` ë³ ÉñÇí ³åáõßáõÃÛáõÝ ¿, áñáíÑ»ï»õ ³Ûë Ï»ñå³ñÝ»ñÇ ·áÛáõÃÛ³Ý Ã³óù»ñÇ ÙÇç»õ ѳ½³ñ³ÙÛ³ÏÝ»ñÇ ï³ñµ»ñáõÃÛáõÝ Ï³` ØÑ»ñÁ ß³ï ³Ý·³Ù ³í»ÉÇ ï³ñÇùáí ¿, ù³Ý Çñ ѳÛñ ¸³íÇÃÁ, ϳ٠å³åÁ` ê³Ý³ë³ñÁ: ØÑ»ñÇ Ï»ñå³ñÁ ѳݷáõÙ ¿ Ñݳ·áõÛÝ ³é³ëå»ÉÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³ÏÝ»ñÇÝ, ÇëÏ Ùݳó³Í µáÉáñ Ï»ñå³ñÝ»ñÁ ³Ýѳٻٳï ÙáïÇÏ Å³Ù³Ý³ÏÝ»ñÇÝ: ÆëÏ ¿åáëáõÙ ØÑ»ñÇ ÏáÕÙÇó »½ÇÝ ëå³Ý»ÉÁ, »½Ç ë»ñÙÇ Å³ÛÃù»ÉÁ, Ýñ³ åáãÇ Ù³½»ñÇó óáñ»ÝÇ Ñ³ëÏ»ñ ³×»ÉÁ, ¹³ î³íñáëÛ³Ý É»éݳß˳ñÑáõÙ »½»ñÇ µ³½Ù³óÝ»ÉÝ áõ ѳóÁ Ù߳ϻÉÝ ¿, áñÁ áõÝÇ ß³ï ѳ½³ñ³ÙÛ³ÏÝ»ñÇ å³ïÙáõÃÛáõÝ ¨ ³ÛÝ Ï³åÝí³Í ¿ îÇñ áõ ØÇÑñ ¹Çó»ñÇ Ñ»ï: “Øо𔠳ÝáõÝÁ Ý߳ݳÏáõÙ ¿` ØïùÇ, Ðá·Ç, ¾áõÃÛ³Ý ¨ ïÇ»½»ñ³Ï³Ý å³ÑÇ ð-ï³ññ` Ù³ëÝÇÏ, ³ÛëÇÝùÝ ³é³çÇÝ ³ñ³ñí³Í` Î»ë ²ð, Ï»ë ¸Æò: ØÇ»õÝáõÛÝ ¿ ³é³Ýó ÉáõÛëÇ ¨ ç»ñÙáõÃÛ³Ý ²ð²ð-ùÁ Ñݳñ³íáñ ã¿ñ ÉÇÝÇ, ³ÛÝå»ë, áñ ØÑ»ñÁ çñÇ, ÉáõÛëÇ ¨ ç»ñÙáõÃÛ³Ý` ²ñ»õÇ ³ñ¹ÛáõÝù ¿: ÆëÏ Ñ»ï³·³ ·áÛáõÃÛáõÝÁ ËÇëï ϳåÝí³Í ¿ ¨ ÑáÕÇ Ñ»ï: ²Û¹ ÑáÕÝ ¿É ³Ù»Ý ²ðÇ Ñ³Ù³ñ ݳ˳ï»ëí³Í вÚð»ÝÇùÝ ¿ (Ðá·Ç ²Ûñ»ñÇ »ñÏÇñÁ) ¨ ëñµáõÃÛáõÝÁ, ÇÝãÁ ³Ûëûñ ¿É çÑáõ¹ §ÑÙáõïÝ»ñÁ¦ ÏáãáõÙ »Ý زÚð вÚð-»ÝÇù` ³ñ¹»Ý ÛáõñáíÇ Ø²ð³½Ù ¿: ¾åáëáõÙ ØÑ»ñÇÝ Å³ÛéÇ Ù»ç ÙïóÝ»ÉÁ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ¸»í»ñÇ, ê³ï³ÝÝ»ñÇ, ï³ñï³ñÝ»ñÇ, ÈáõóÇý»éÇ Ñ³Ý¹»ë ·³ÉÁ ëïÇå»ó ØÑ»ñÇÝ ÙïÝ»Éáõ áã û çñÇ Ù»ç, ·»ïÝÇ ï³ÏÁ, ³ÛÉ Çñ å³å»Ý³Ï³Ý É»éݳß˳ñÑÇ Å³ÛéÇ Ù»ç: ƽáõñ ãÇ ¿åáëáõÙ ØÑ»ñÁ ³ëáõÙ,-§¸»ÙÇó »ë ÷áñÓ³Ýù ã»Ù ï»ëÝǦ: ¾åáëáõÙ Ýϳñ³·ñíáõÙ ¿, áñ Ù»ñà Áݹ Ù»ñà ØÑ»ñÇ Ùáï ·ÝáõÙ »Ý Ïñ³Ï Ëݹñ»Éáõ: ²Ûë ÷³ëïÝ ¿É ¿ Ùݳó»É ÑÇÝ ¿åáëÇó` ØÑ»ñÁ ³Ù»Ý³Ï³ñáÕ ¿ñ: ÆëÏ Ýñ³ ųÛéÇó ¹áõñë ·³ÉÁ Ñ»ÕÇݳÏ-³Ûɳϻñå çÑáõ¹Ý»ñÁ Çñ»Ýó Ë»Éùáí ¹ñ»É »Ý Ù»Í Ñ³ñó³Ï³ÝÇ ï³Ï` àñ ³ß˳ñÑÁ ³í»ñíÇ, Ù»Ï ¿É ßÇÝíÇ, ºñµáñ óáñ»ÝÝ »Õ³í ù³Ýó Ù³ëáõñ ÙÇ, àô ·³ñÇÝ »Õ³í ù³Ýó ÁÝÏáõ½ ÙÇ, ¾Ý Å³Ù³Ý³Ï Ññ³Ù³Ý ϳ, áñ »ÉÝ»Ýù ¿¹ï»Õ»Ý: ²ÛëÇÝùÝ ³é³çÇÝ ²ð²ð-í³Í ³ß˳ñÑáõÙ ¹áõ ¿Çñ ·É˳íáñÁ ùá` ³ñ¹³ñáõÃÛ³Ùµ, ÑÇÙ³ Ù»Ýù »Ýù` Ù»ñ ã³ñáõÃÛ³Ùµ: ºÃ» ³ß˳ñÑÁ ÝáñÇó ù³Ý¹íÇ áõ ßÇÝíÇ, ³ÛÝ Å³Ù³Ý³Ï ÝáñÇó ¹áõ ÏÉÇÝ»ë ÑÇÝ ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛ³Ý Ñ³ÕóϳÝÁ: Êáñ»Ý³óÇÝ ·ñáõÙ ¿,-§Æ ëϽµ³Ý» »Õ»É »Ý ³é³ëå»ÉÝ»ñÁ¦ ¨ áãÇÝã ãÇ ³í»É³óñ»É, áñáíÑ»ï»õ ê³Ñ³Ï ´³·ñ³ïáõÝÇÝ ·ÉËÇÝ Ï³Ý·Ý³Í ¿ñ, µ³Ûó ÑÙïáñ»Ý` ǵñ ¹ñ³Ýù Ñ»ùdzÃÝ»ñ »Ý, ³í»É³óÝáõÙ ¿ §¸³ ³ñ¹»Ý Ù»ñ ѳٳñ ´Ûáõñ³ëåÇ ²Å¹³Ñ³ÏÇ ³é³ëå»ÉÝ»ñÁ

- 35 -

÷ãáõÝ áõ ³Ýѻûà »Ý ϳ٠ÇÝãáõ Ù»½ Ý»ÕáõÃÛáõÝ ï³Ýù å³ñëÇó ³ÝÙß³Ï, ³Ý×³ß³Ï áõ ³ÝÇÙ³ëï ³é³ëå»ÉÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ, Ýñ³ ³é³çÇÝ ¨ ³Ýµ³ñÇ µ³ñ»ñáõÃÛáõÝÁ, ¹»õ»ñÇ ÝÙ³Ý ëå³ë³íáñ»ÉÁ, íñÇå³ÍÇÝ áõ ëïÇÝ íñÇå»óÝ»É ãϳñáճݳÉÁ, áõë»ñÁ ѳٵáõñ»ÉÁ, ³ÛÝï»ÕÇó íÇß³åÝ»ñ ÍÝí»ÉÁ…¦: ²ÛëÇÝùÝ çÑáõ¹ ²Å¹³Ñ³ÏÇ ¨ ë³ï³Ý³Û³ÍÇÝ íÇß³åÇ Ù³ëÇÝ ³Ý¹áõñ, ëáõï áõ ³ÝÇÙ³ëï ³é³ëå»É ã»Ù ·ñÇ, Ïßï³ÙµáõÙ ¿ Êáñ»Ý³óÇÝ ê³Ñ³Ï ´³·ñ³ïáõÝáõÝ: ÆëÏ Çñ³Ï³Ý ³ÝáõÝÝ»ñÝ áõ ³é³ëå»ÉÁ çÑáõ¹Ý»ñÁ ³Û¹å»ë ¿É Êáñ»Ý³óáõÝ ·ñÇ ³éÝ»É ã»Ý ÃáÕ»É: ܳ ÙÇ »ñÏáõ µ³éáí ÙdzÛÝ ·ñ»É ¿ îáñù ²Ý·»ÕÛ³Ý äáÝïáë ÍáíÇ ³÷ÇÝ Ï³ï³ñí³Í å³ï³Ñ³ñÝ»ñÇó: ÆëÏ ÇÝã í»ñ³µ»ñíáõÙ ¿ ê³ëáõÝóÇ ¸³íÃÇ ¨ Øëñ³ (º·Çåïáë) Ø»ÉÇùÇ Ù»Ý³Ù³ñïÇÝ, ³å³ »ë ϳë»Ç, áñ Ù»Ýù º·ÇåïáëÇ Ñ»ï ³é³ëå»É³óÙ³Ý Ð³ÛÏÇ áõ ´»ÉÇ ÏéÇíÝ »Ýù ÙdzÛÝ áõÝ»ó»É, ÇëÏ ´ºÈ-Á ¹»é»õë »·Çåï³Ï³Ý ã³ñÇ ²ëïí³ÍÝ ¿ñ, ÇÝãÁ ³é³ç³ó»É ¿ ´³Ñ³Õ ã³ñÇ ³ÝáõÝÇó: “Ø»ÉÇù” µ³éÁ hµñ³Û»ñ»Ý ¿ ¨ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ²é³ùÛ³É Ï³Ù Çß˳Ý: ê³ ¿É µ³½Ù³ÃÇí ³å³óáõÛóÝ»ñÇó Ù»ÏÝ ¿, áñ Ù»ñ ¿åáëÇ 10-ñ¹ ¹³ñÇ Ñ»ÕÇݳÏÝ»ñÁ гÛáó ¨ º·ÇåïáëÇ í³Õ»ÙÇ ÃßݳÙÇ Ñµñ۳ݻñÝ »Ý` çÑáõ¹Ý»ñÁ, ù³Ý½Ç ÙÇÝã çÑáõ¹Á “Ø»ÉÇù” µ³éÁ Éëí³Í ãÇ »Õ»É: ÆëÏ ÑÇÙ³ ¿É Çñ»Ýù ѳë»É »Ý Çñ»Ýó Ýå³ï³ÏÇÝ` ÇÝãå»ë ´ÇµÉdzÛáõÙ ¿ Ýϳñ³·ñí³Í §Ñ³Ý·ñí³Ý»óÇÝ ²ñ³ñ³ïáõÙ` ëÏë»óÇÝ ³ñ¹»Ý ³½³ï Çñ»Ýó Ïáã»É Ù»ÉÇùÝ»ñ: гÛáó å»ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ÏáñóÝ»Éáõó Ñ»ïá гۻñÁ γ峹áíÏdzÛÇ ê³ï³Ý³Ï³Ý ÊáñÑñ¹Ç ¨ çÑáõ¹ ¶ñÇ·áñ ʳí³ñÇãÇ ÏáÕÙÇó ϳ½Ù³Ï»ñåí³Í Ñݳ·áõÛÝ å³ïÙ³Ï³Ý ÷³ëï³ÃÕûñÇ áõ ³é³ëå»ÉÝ»ñÇ ÑñÏǽٳÝ, ë³ï³Ý³Ï³Ý ¿ñ³ÛáõÙ Ç Ñ³Ûï »Ï³Í í³Ûñ»ÝÇ ó»Õ»ñÇ í³ñ³Í ·Çß³ïÇã ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý å³ï׳éáí áñáß³ÏÇ Ñ»é³ó³Ý Çñ»Ýó ³ñÙ³ïÝ»ñÇó áõ ²ñ³ñã³Ï³Ý ͳ·Ù³Ý Çñ»Ýó å³ïÙ³Ï³Ý ³ÕµÛáõñÝ»ñÇó: ´³Ûó, çÑáõ¹Ý»ñÁ ãϳñáÕ³ó³Ý ѳëÝ»É Çñ»Ýó Ýå³ï³ÏÇÝ, ²ð²ðÆâÀ ³í»ÉÇ Ñ½áñ ѳݹÇë³ó³í` ù³Ý ë³ï³Ý³Ï³Ý ²ëïí³Í ºÑáí³Ý áõ ÈáõóÇý»éÁ: ê³ï³Ý³Ï³Ý ¿ñ³Ý 2012 Ãí. ¹»Ïï»Ùµ»ñÇ 21-ÇÝ í»ñç³ÝáõÙ ¿, µ³Ûó ³Û¹å»ë ¿É ãÇñ³Ï³Ý³óí»ó çÑáõ¹³Ï³Ý »ñ³½³ÝùÁ` ÃáÕÝ»É Ù»Ï Ð²Ú, ³ÛÝ ¿É óݷ³ñ³ÝÇ Ñ³Ù³ñ: Ø»Ýù ë÷éí»óÇÝù ²ß˳ñÑáí Ù»Ï, ³åñ»óÇÝù ¹ÅáËù³ÛÇÝ (ï³ñï³ñ³ÛÇÝ) µáÉáñ ³åñáõÙÝ»ñáí, µ³Ûó ÙݳóÇÝù ϳݷáõÝ, å³Ñå³Ý»óÇÝù Ù»ñ É»½áõÝ áõ ³í³Ý¹áõÛÃÝ»ñÁ, ÙݳóÇÝù ѳñ³½³ï Ù»ñ ²ð²ðâÆÜ: ºì ³Û¹ ³Ù»ÝÁ ܲ ï»ë³í: ÈáõóÇý»éÁ ÝáõÛÝå»ë ѳÙá½í»ó, áñ ¹³ ³ÝÑݳñ ¿` 2128 ï³ñÇÝ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ ³Ù»Ý³ß³ïÁ гÛÇÝ Çñ ³ñÙ³ïÝ»ñÇó áñáß - áñáß ß»Õ»É Ñ³çáÕí»ó` ¨ Áݹ³Ù»ÝÁ: ä»ïù ãÇ ³Ýѳݷëï³Ý³É, ѳñ·³ñÅ³Ý Ð³Û ³½·, Ù»ñ ²ðغÜàƸ ·»Ý»ñÁ ûÅïí³Í »Ý ³ÛÝåÇëÇ í»ñ³Ï³Ý·ÝÙ³Ý ¨ ïñ³Ù³µ³Ý³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ»ñáí, áñ ï³Õ³Ý¹Ý áõ ѳÝ׳ñÁ Ù»½ ÙÇßï áõÕ»ÏóáõÙ »Ý ¨ ß³ï ßáõïáí Ïí»ñ³Ï³Ý·ÝíÇ Ù»ñ ͳ·áõÙݳµ³Ý³Ï³Ý å³ïÙáõÃÛ³Ý ·ñ³éáõÙÁ` ³ÛÝ ³ñ¹»Ý ·ñÇ ¿ ³éÝíáõ٠ٻͳñ·á ³ÝÓ³Ýó ÏáÕÙÇó: гÛÁ ÝáñÇó ÏÉÇÝÇ Ñ³Ù³ß˳ñѳÛÇÝ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³Ý Ïǽ³Ï»ïáõÙ` áñå»ë §²è²æÆÜ ²ð²ðì²Ì вڲزð¸¦` Çñ ßÇݲð²ð, ²ð¹³ñ³¹³ï, µ²ðá۳ϻñï ¨ µ²ðáÛ³ÏÇñà ³é³ù»ÉáõÃÛ³Ùµ: ²Û¹ »ñ»õáõÛÃÁ §Ð³ÛÏ³Ï³Ý Ð³Ù³ß˳ñѳÛÇÝ ¶áñÍáݦ ³Ýí³Ý ï³Ï ³ñ¹»Ý Çñ»Ýó ÉåñÍáõÝ Ù³ßÏÇ íñ³ ù³ç³ï»ÕÛ³Ï ½·áõÙ »Ý ë³ï³Ý³Ï³Ý áõ ï³ñï³ñ³Ï³Ý µáÉáñ íÇÅí³ÍùÝ»ñÁ: §Ð²Úàò ²è²êäºÈÀ¦ ß³ï ßáõïáí ³Ù»Ý ÙÇ Ð²ÚÆ ë»Õ³ÝÇ ·ÇñùÁ Ϲ³éݳ: вزҲÚÜ Ð²Úàò ¸Æò²´²ÜàôÂÚ²Ü` вںðÀ â²ðºðÆÜ áõ î²ðî²ðܺðÆÜ Ð²ÔÂºÈ ºÜ ØÆØƲÚÜ êðàì: غÜø в¼²ð ÚàÂÀ вðÚàôð î²ðÆ ¸Æزò²Üø` îºêܺÜø ÆðºÜø в¼²ð ÚàÂÀ вðÚàôð úð θÆزܲ±Ü: Îí»ñ³Ï³Ý·Ý»Ýù ¨ Ù»ñ ³ß˳ñÑ³Ï³É ³½·³ÛÇÝ å»ïáõÃÛáõÝÁ: ²ð²ðâÆ ÏáÕÙÇó ÑÇÙݳ¹ñí³Í ä³ïÙáõÃÛ³Ý ²ÝÇíÁ ÇÝã áñ ÈáõóÇý»éÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó ϳݷݻóÝ»ÉÁ ϳ٠Ýñ³ ÁÝóóùÁ ÷áË»Éáõ ÷áñÓÁ å³ïÙáõÃÛ³Ý Ù»ç Ùݳó ÙÇÙdzÛÝ áñå»ë §ê²î²Ü²Î²Ü ²ÜÆð²Î²Ü²Ü²ÈÆ ´²ÔÒ²Üø¦` Çñ»Ýó ÇëÏ ÏáÕÙÇó óáõó³µ»ñ³Í ³ÝÝ»ñ»ÉÇ ·Çß³ïã³Ï³Ý í³ñùÇ ³å³·³ å³ï³ë˳ݳïíáõÃÛ³Ùµ:

- 36 -

25.536 î²ðÆ ²è²æ ²Úê ºðºø ÈÖºðÆ ºì âàðê ¶ºîºðÆ ²ÞʲðÐàôØ ÐÆØÜìºò вÚàò äºîàôÂÚàôÜÀ

¶ºÔ²ðøàôÜÚ²ò Ìàì (êºì²Ü² ÈÆÖ) ´¼ÜàôÜÚ²ò Ìàì (ì²Ü² ÈÆÖ) βäàôî²Ü Ìàì (àôðØƲ ÈÆÖ) º(²)ð²êÊ (²ð²øê) ¶ºî (´Æ´ÈƲÚàôØ ` öÆêàÜ) àôÔøÆê (ÖàðàÊ) ¶ºî (´Æ´ÈƲÚàôØ ` ¶ºÐàÜ) ²ð²Ì²ÜÆ (ºöð²î) ¶ºî îƶðÆê ¶ºî вÚàò زÚð²ø²Ô²øܺðÀ

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17

²ñÙ³íÇñ (Ý.Ã.³. 25-ñ¹ ¹³ñ – Ý.Ã..³. 9-ñ¹ ¹³ñ »õ Ý.Ã.³. 331-220 ÃÃ.) ì³Ý /îáõßå³, îáëå/ (Ý.Ã.³. 9 ¹³ñ – Ý.Ã.³. 6-ñ¹ ¹³ñ) ºñí³Ý¹³ß³ï (Ý.Ã.³. 220-201ÃÃ.) ²ñï³ß³ï (Ý.Ã.³. 185 - áñáß ÁݹѳïáõÙÝ»ñáí ÙÇÝã»õ 4-ñ¹ ¹³ñ) îÇ·ñ³Ý³Ï»ñï (Ý.Ã.³. 80-70-³Ï³Ý ÃÃ. - áñáß ÁݹÑ. ÙÇÝã»õ 1-ÇÝ ¹³ñ) ì³Õ³ñß³å³ï (117Ã. - áñáß ÁݹѳïáõÙÝ»ñáí ÙÇÝã»õ 4-ñ¹ ¹³ñ) ¸íÇÝ (330-³Ï³Ý ÃÃ. - 428Ã., ÇëÏ 428-Çó Ù³ñ½å³Ý³Ï³Ý г۳ëï³ÝÇ Ï»ÝïñáÝ) ²ñ߳ϳí³Ý (350-³Ï³Ý ÃÃ) ´³·³ñ³Ý (885 Ã. - 890-³Ï³Ý ÃÃ./ ºñ³½·³íáñë /ÞÇñ³Ï³í³Ý/ (890-³Ï³Ý ÃÃ.- 928Ã) γñë (928-961 ÃÃ.) ²ÝÇ (961-1045 ÃÃ) ÎáåÇï³é, ÎáéáÙá½áÉ (1080-1098) èáõµ»Ý ²-Ç »õ Îáëï³Ý¹ÇÝ ²-Ç Ýëï³í³Ûñ»ñÁ ì³Ñϳ (1098 – 1104) ²Ý³í³ñ½³ /²Ý³ñ½³µ³ (1104-1173) êÇë (1173-1375) ºñ»õ³Ý (ëÏë³Í 1918Ã-Çó)

- 37 -

îƺ¼ºð²Î²Ü ²ð²ðÆâ ¾ Ü Î Æ Ð ² Ú² ²ð²ðâÆ ä²îìÆð²Üܺð Î²Ø ¸Æòºð ì²Ð²¶Ü ²Ü²ÐÆî îÆð ²êîÔÆÎ

ØÆÐð

²Þ漆 ²Ø²Üàð ܲð

²ð²ðìºòÆÜ ²è²æÆÜ Ð²Ú²Ø²ð¸Æø` κê²ðܺð

.Øоð + ²ðöÆ. æ

ð

Ð

º

Ô

º

Ô

²ð²ðìºòÆÜ ºðÎð²ê²ÔØ ²è²æÆÜ Ø²ð¸Æø

вÚβ¼Ü

вڲ

(Ü ² Ê ² Ð ² Ú ð)

(Ü ² Ê ² Ø ² Ú ð)

îñí»ó ºñÏñÇ íñ³ ³½Ýí³Ï³ÝÝ»ñÇ ³é³çÇÝ ë»ñáõݹÁ

Ð

²

Ú

¼

²

ð

Ø

²ð²ðìºòÆÜ Øܲò²Ì ²ðƲòÆø

²

ð

Æ

Ü

º

ð

¸ÆòºðÆ ²è²øºÈàôÂÚàôÜÀ ²ð²ðâÆ ä²î¶²ØܺðÆ Æð²Î²Ü²òÜàôØÜ ¾ð ìÆêàôÆ, ì²Ð²¶ÜÆ, ØÆÐðÆ, îÆðÆ… غ̲ìàðàôÂڲش î²êÜâàðê ¼àôÚ¶ ºðÎܲÚÆÜ ä²îìÆð²Üܺð ºðÎðÆ ìð² ØкðÆ úðÆܲÎàì ²ð²ðºòÆÜ ²è²æÆÜ ²ðغÜàƸ вڲزð¸ òºÔÀ ºì ÌÜܸÆò ²è²æÆÜ î²êÜâàðê úðºðÆ ÀܲòøàôØ úÄîºòÆÜ ²ðƲвîàôÎ àôÂÀ â²øð²Üºðàì Ð³Û ³½·Ç ²ñ³ñáõÙÇó Ñ»ïá Ñ»ñóϳÝáõÃÛ³Ùµ ²ñ³ñí»óÇÝ Ùݳó³Í µáÉáñ ÇÝÁ ²ðÆ ²¼¶ºðÀ ØdzÛÝ Ð³Û»ñÁ` Ï»ë³ñ ØÑ»ñ áõ ²ñ÷Ç ½áõÛ·»ñÇ Ñ³ßíÇÝ áõÝ»ó³Ý Ù»Ï ³í»É ½áõÛ·, áñå»ë½Ç Ñݳñ³íáñ ÉÇÝ»ñ ÛáÃÁ åáñïÇ ³ñÛáõݳÏó³Ï³Ý ϳåÇó Ëáõë³÷»É:

- 38 -

´áÉáñ ä³ïíÇñ³ÝÝ»ñÇ` ²é³ùÛ³ÉÝ»ñÇ, ¸Çó»ñÇ (¸Æò Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ¹Ç-Çó, ÁݹÇó, ¹ÇùÇó, í»ñ»õÇó) ³ÝáõÝÝ»ñáí гÛùáõÙ ³Ýí³Ýí»óÇÝ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý ²ñ³ñã³Ï³Ý ÏáãáõÙÝ»ñ áõ ï³ñ³ÍùÝ»ñÇ ³Ýí³ÝáõÙÝ»ñ ¨ ѻﳷ³Ûáõ٠гۻñÁ ²ß˳ñÑáí Ù»Ï Ï³éáõó»óÇÝ ï³ëÝãáñë ù³Õ³ùÝ»ñ` áñáÝó ßáõñçÁ ÑÇÙù ¹Ý»Éáí ºñÏñÇ íñ³ Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³Ý ëÏǽµÁ: ÆÝÓ Ñ³ÛïÝÇ ¹Çó³Ï³Ý ³ÝáõÝÝ»ñÁ` ìÆêàô—(ÈáõÛëÇ ¸Çó, ѻﳷ³ÛáõÙ ÑÝ¹Ï³Ï³Ý ìÆÞÜàô ²ëïí³ÍÁ) ì³ëåáõñ³Ï³Ý, í³ëÝ, í³ëÝ ½Ç, íë»Ù, íëÇÙ (ѻﳷ³ÛáõÙ çÑáõ¹Ý»ñÁ “ÐÇëáõë” ë³ñù»óÇÝ) ì²Ð²¶Ü—гÛáó ùñÙ³Ï³Ý ¹³ëÁ ì³ÑáõÝÇÝ»ñÝ »Ý »Õ»É, ³Ñ»Õ, ³Ñ îÆð—(îÆôð): îáõñáõµ»ñ³Ý, î³ñáÝ, ïÇ-ÏÇÝ, ïÇ-³Ûñ, îÇñ³Ù³Ûñ, îÇñ³Ý, îǵ»Ã ØÆÐð—лﳷ³ÛáõÙ ØÑ»ñ ³Ýí³ÝáõÙÁ, ØÇÑñ ¸Çó, ²éÛáõÍ ØÑ»ñ, ØÇÑñ³ ¸áõé (ù³ñ³Å³Ûé), ØÇÑñ³í³Ý, ¶³éÝÇÇ ï³×³ñÁ ²Ø²Üàð—Üáñ ï³ñí³, Ýáñ ·³ÉÇùÇ, ëå³ëí»ÉÇù ѳçáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, ì²Ü²îàôð—ì³Ý, ³í³Ý, í³Ýù, ïáõÝ, ûç³Ë ϳéáõó»Éáõ ëå³ëáõÙÝ»ñ, îàðø—лﳷ³ÛáõÙ ÂáñùáÙ, üǽÇÏ³Ï³Ý áõÅÇ, ³éáÕçáõÃÛ³Ý ¸Çó ²Ü²ÐÆî--²ÝÇ Î³Ù³Ë, ²ÝÇß³, ²ÝÇ, ²ÝÇß³ï, ²Ý³Ñï³Ï³Ý É»éÝ»ñ ²êîÔÆΗî³ñáÝÇ ¸ÇóáõÑÇÝ: ²ëïÕ, ³ëïÕ³·ÇïáõÃÛáõÝ, Èáõë³ëïÕ Üàô²ð¸--- ¹ÇóáõÑÇÝ Ñ³Ù³ñí»É ¿ ²ñ³ÛÇ ÏÇÝÁ ²ðàô꺲Π– ØdzÛÝ ï»ëùÁ Ù»éóÝáõÙ ¿ñ ûÓ»ñÇÝ Ü²ð—øݳñ, Ñݳñ, лÕÇݳñ, лÕݳñ ³ÕµÛáõñ, ²Þʺܲ-- àôï»ëÝ»ñÇ ¸ÇóáõÑÇ (³ß, ×-³ß, ɳí-³ß, Ë-³ß) Üàô²ð¸-- ÈáõëÝÇ ¸ÇóáõÑÇ ÜÆê²´²--²ñß³ÏáõÝÇÝ»ñÇ Ø³Ûñ ¸ÇóáõÑÇÝ ¿ ÆÞʲð²--¾ß˳ñ³` ³ß˳ï³ÝùÇ, ëï»Õͳñ³ñáõÃÛ³Ý ¸ÇóáõÑÇ (¿ß, Çß` ³ß˳ïáÕ) ޲زؗ(ê²Ø) â³ñáõÃÛ³Ý ¸ÇóáõÑÇ ´²Ð²Ô—(´ºÈ ϳ٠´²²È) â³ñáõÃÛ³Ý ¸Çó ´³³Éß³Ù ³ëáñ³Ï³Ý ²ëïí³ÍÁ = ´»É + Þ³ÙÇñ³Ù (²ëáñÇÝ»ñÁ, áñáÝóÇó ¿É ³é³ç »Ï³í ³ëëë` ûÓÇ ëëë-íáóÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ Çñ»Ýó “²ê” ³Ýí³Ý»ÉÁ` ÇÝãÁ ѻﳷ³ÛáõÙ ûñÇݳϻóÇÝ çÑáõ¹Ý»ñÁ: ²Ûë ²ëïÍá ³ÝáõÝÁ ëï³ó³Ý »ñÏáõ ¸Çó»ñÇ` ´³³É ϳ٠´³Ñ³Õ ¨ ê³Ù ϳ٠޳Ù, ¸Çó»ñÇ ³ÝáõÝÝ»ñÁ ÙdzóÝ»Éáõó, áñáÝù »ñÏáõëÝ ¿É` Ù»ÏÁ ³ñ³Ï³Ý, ÙÛáõëÁ Ç·³Ï³Ý, ã³ñáõÃÛáõÝ ë»ñÙ³ÝáÕ ¹Çó»ñÝ ¿ÇÝ, áõëïÇ Çñ»Ýó ¿É ѳٳñ»óñÇÝ ¹ñ³Ýó ë»ñáõݹݻñÁ): Àݹ³Ù»ÝÁ ï³ëÁ ³½·»ñÇ ²ñ³ñÙáõÝùÝ ¿ ѳëï³ïáõ٠ݳ»í ¼ñ³¹³ßï³Ï³Ý ´áõݹáõÑÇß Ù³ïÛ³ÝÁ: ²ÛÝï»Õ ·ñí³Í ¿,-§²ñ³Ù³½¹Á ²ñ³ñ»É ¿ вڲزð¸àôÜ, ÇëÏ Ð³Û³Ù³ñ¹Á` Ùݳó³Í ÇÝÇÝ, áñáÝóÇó í»ñçÇÝÁ ϳåϳÝÙ³ÝÝ ¿ñ¦: ÜáõÛÝÁ ÏñÏÝíáõÙ ¿ ²í»ëï³ÛáõÙ: ÜáõÛÝÁ Æñ³Ý³Ï³Ý ³Ù»Ý³ÑÇÝ ¸Çó³µ³ÝáõÃÛáõÝáõÙ, áñÁ §Çñ»Ýó Ñ»ï ²ñ³ñ³ïÇó ¿ÇÝ Çã»óñ»É ²ñÇÝ»ñÁ¦ áõ ³ÛÝ ÏáãíáõÙ ¿ §æ³íǹ³Ý ÊÇñ³¹¦: àôß³¹ñáõÃÛáõÝ ¹³ñÓñ»ù` ¹³ ѳۻñ»Ý §Ð³íÇïÛ³Ý Êñ³ï¦-Ý ¿` Ñݳ·áõÛÝ ¹Çó³µ³ÝáõÃÛáõÝÁ: ÆëÏ ÞáõÙ»ñ³Ï³Ý ²é³ëå»ÉÁ ³ëáõÙ ¿,-§¶»É·³Ù»ßÁ Ù»Í ¿ ³í»ÉÇ, ù³Ý Ùݳó³Í Ù³ñ¹Çù` áñÇ »ñÏáõ »ññáñ¹Á ²ëïí³Í ¿, Ùݳó³Í Ù»Ï »ññáñ¹Á Ù³ñ¹¦: ºñÏáõ ¹»åùáõÙ ¿É Ç ÝϳïÇ áõÝ»Ý ²èÚàôÌ ØкðÆÜ:

² ´ ê àô

º ð Î Æ ð

25-18 ѳ½³ñ³ÙÛ³ÏÝ»ñ

² ð ² È ð

º ð Î Æ ð

18-12 ѳ½³ñ³ÙÛ³ÏÝ»ñ

- 39 -

вÚβ¼àôÜܺð ²ð²ðâ²ò î àô Ü

²ð²Ø²ò î àô Ü

Âàðøàزò î àô Ü

25-17 ѳ½³ñ³ÙÛ³Ï

17-8 ѳ½³ñ³ÙÛ³Ï

8 – 0 ѳ½³ñ³ÙÛ³Ï

²

ð

²

вÚàò

î

î

²

²ðø²ÜºðÀ

Ð ² Ú Î ² ¼ àô Ü Æ Ü º ð Æ ² ð ø ² Ú ² Î ² Ü 2-ñ¹ î àô Ü ²

ð

²

Ø.

гۻñÇÝ Ñ³Ù³ËÙµ»ó Ù»Ï å»ïáõÃÛ³Ý Ù»ç (²ð²Ø ²ð-»ñÇ + ²ñù³ + ØÇïù ) γéáõó»ó ²ñÇí³ÝÁ, γéáõó»ó Ø»Í ´áõñ·Á ݳ»õ êýÇÝùëÁ (12.ѳ½. ï³ñÇ ³é³ç) ÐÇÙݳ¹ñ»ó ³ëïÕ³·ÇïáõÃÛáõÝÁ ¨ гÛáó ïáÙ³ñÁ: ²ð²Ø -- ´áõñ· º·Çåï»ñ»Ý êýÇÝùë--²ðöÆ ÑÇß³ï³ÏÇÝ: º·Çåï»ñ»Ý` ²µáõÉÛ»³É (³µáõ`Ù»Í+Û³É`µ³ñÓáõÝù) (áõñÇß ³ÕµÛáõñÝ»ñáõÙ Þ»åë»ë ²ÝÏË` ϻݹ³ÝÇ Ï»ñå³ñ)

Ð

²

Ú

ø

8-ñ¹ ѳ½³ñ³ÙÛ³Ï – вðø /вÚø/ å»ïáõÃÛáõÝ

²

ð

²

Ð ² Ú Î ² ¼ àô Ü Æ Ü º ð Æ

ð

²

¸

² ð ø ² Ú ² Î ² Ü 3-ñ¹ îàôÜ

ÂàðøàØ Ð ² Ú Î Ù.ó. 8512Ã. ëå³Ý»ó ´ºÈÆÜ Î³éáõó»ó ø³ñ³ÑáõÝçÁ ²Ýí³Ý»ó вÚÎ` úñÇáÝ Ñ³Ù³ëï»ÕáõÃÛáõÝÁ: ϳéáõó»ó ´³µ»ÉáÝÇ ³ßï³ñ³ÏÁ 1 2 3 4 5

²ðغܲΠ²ð²Ø²ÚÆê ²Ø²êƲ ¶ºÔ²Ø- 1 ¶ºÔ²Ø- 2

19 20 21 22 23

- 40 -

²Øä²Î ²ðܲΠ޲ì²ðÞ Üàð²Úð ìêî²Ø

6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

вðØ²Ü ²ð²Ø–2 ²ð² ¶ºÔºòÆÎ ²ð²Ú²Ü ²ð² ² Ü àô Þ ² ì ² Ü ä²ðºî ²ð´²Î ¼²ì²Ü ö²èܲΠê àô ð вì²Ü²Î ì²Þî²Î вÚβÎ

24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36

βð ¶àè²Î Ðð²Üî ÀÜÒ²ø ¶Ô²Î ÐúðàÚ ¼²ðزÚð äºðÖ ² ð ´ àô Ü ´ ² ¼ àô Î Ê à Ú (ÐàÚ) Ð àô ê ² ΠβÚä²Î

18—15¹¹

Ð³Û³ë³ ²½½Ç å»ïáõÃÛáõÝ (Ð³Û³ë³ ³½·Ç ó»Õ³ÛÇÝ ÙÇáõÃÛáõÝÁ): γñ³ÝDzÝÝÇÛ³ ²ñù³Û³Ï³Ý 1 ïáõÝ: г۳ë³Ý»ñÇ ù³Õ³ùÝ»ñÇó »Ý ÂáñùáÙ³Ý (ѻﳷ³ Âáñ¹³ÝÁ): îáõÝ ÂáñùáÙ³Û ù³Õ³ùÁ ÙÇÝã»õ 539Ã. ϳñ: 1500Ãà ÊàôðÆܺðÀ---ÐàôðÆܺð (ÐáõñÇ ØÇï³ÝÇ å»ïáõÃÛáõÝ) 15---13¹¹ ܲвð²ÆÜÆ å»ïáõÃÛáõÝ (ܳÇñÇ ó»Õ³ÛÇÝ ÙÇáõÃÛáõÝÁ) 14---13¹¹ àôñ³ïñÇ, ܳÇñÇ, ¸³Û³ÝÇ Ñ³ÛÏÛ³Ý ó»Õ»ñÇ ÙdzóáõÙÁ Áݹ»Ù ³ëáñÇÝ»ñÇ 1280à àôñ³ïñÇ: ²ñ³ñ³¹Û³Ý ó·³íáñáõÃÛáõÝ: 1280--883 ܳÇñÇ å»ïáõÃÛáõÝ (ܳÇñÇÝ µ³Å³Ýí»ó) 12¹¹ г۳ɻ½áõ ó»Õ»ñÇ ÙdzíáñáõÙÁ гÛÏ³Ï³Ý É»éݳß˳ñÑáõÙ: ²ñÙ»Ýdz-Þáõµñdz ѳÛÏ³Ï³Ý ó»Õ³ÛÇÝ ÙÇáõÃÛáõÝÁ: êñ³Ýó á’ã ³ëáñÇÝ»ñÁ, á’ã àôñ³ïñÇÝ ÍÝÏÇ ãµ»ñ»óÇÝ: ´áÉáñ ã»ÝóñÏíáÕ ó»Õ»ñÁ ÷³ËÝáõÙ ¿ÇÝ Þáõµñdz:

² ð ² ð ² î Ú ² Ü ² ð ø ² Ú àô Â Ú àô Ü(àôð²ðîàô) ²é³çÇÝ Ñ³Õáñ¹áõÙÁ` ²ëáñ»ëï³ÝÇ ó³ñ ²ßßáõñÁ ËáëáõÙ ¿ àôñ³ñïáõÇ Ù³ëÇÝ: 883 -àôñ³ñïáõ—ì³Ý (îáõßå³) Ù³Ûñ³ù³Õ³ùáí, ²ñù³ ²ð²ØºÜ ѳٳñÛ³ µáÉáñ ѳÛÏ³Ï³Ý Ã³·³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ùdzíáñ»ó ÙÇ å»ïáõÃÛ³Ý Ù»ç: 883--847 ²ð²Ø º ê²Èزܲê²ð 3-ñ¹ 870—860 Ê (Ð)áõñÇÝ»ñÇ ³½·³ÏÇó ѳ۳ɻ½áõ àôñ³ñïÝ»ñÇ, ì³ÝÇ Ï³Ù ´Ç³ÛݳÛÇ Ã³·³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ùï³Ý àôñ³ñïáõÇ Ù»ç: 847--840 ÈàôîÆäðÆ 840--825 ê²ð¸àôð—1(ÑÇÙݳ¹ñ»É ¿ îáõßå³Ý-îáëå³í³Ý) 825--810 ÆÞäàôÆÜÆ 810—786 ØÆÜàô² 786—764 ²ð¶ÆÞîÆ – 1 (²ð²--1) 782-¾ñ»µáõÝÇ, 775-²ñ·ÇßïÇËÇÝÇÉÇ-²ñÙ³íÇñ 300.000 ù³é.Ï٠¶Ȳîä²È²ê²ð 3-ñ¹ 764—735 ê²ð¸àôð—2 ²ÞÞàôðÜÆð²ð 6-ñ¹ 735—714 èàôÞ²--1 (714Ã. ²ëáñ»ëï³ÝÇÇ ê³ñ·áÝÁ ³í»ñ»ó îáõßå³Ý): èáõß³Ý ³ÝÓݳëå³Ý »Õ³í ê²ð¶àÜ 2-ñ¹ 714—685 ²ð¶ÆÞîÆ—2 (²ð²--2) ³é³çÇÝ ÑÇßáÕáõÃÛáõÝÁ гÛÏ³Ï³Ý É»éݳß˳ñÑ 685—645 èàôÞ²--2 ÐëϳÛÇ (Ðáõë³ÏÇ) û·ÝáõÃÛ³Ùµ ѳÕûó ²ëáñ»ëï³ÝÇÝ: 673à (ÝáÛ»Ùµ»ñ-¹»Ïï»Ùµ) àôñ³ñï èàôê² ´-Ý ¹³í³×³Ý»ó, ²ëáñ»ëï³ÝÇ ²ë³ñ˳¹áÝÁ Ùï³í Þáõåñdz (àôåáõÙ³ ³ÙñáóÁ) 645--625 ê²ð¸àôð—3 (àôñ³ñïáõÝ ÙÇ ùÇã Ãáõɳó³í) ê ² ð ¶ à Ü-2 625—617 ²ðغܲΠ(¾ðºØºÜ²) 652-624Ãà ëÏÇýÝ»ñÁ àôñ³ñïáõáõÙ »Ý »Õ»É

- 41 -

620 612 Ã.

¾ðÆغܲ -- ²ðغÜƲ ³Ýí³ÝáõÙÁ ²Þàôðàô´²ÈÆî ²ëáñ»ëï³ÝÇ ³ÝÏáõÙÇó Ñ»ïá ³é³ç »Ï³Ý ÝáõÛÝ Í³·áõÙ áõÝ»óáÕ Ñµñ۳ݻñÁ Çñ»Ýó Ú³Ñí³Ñ ²ëïÍáí, áõ ëÏë»óÇÝ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ ³å³Ï³Ý»É, ÙÇÝã ³Û¹ áã ÙÇ å³ïÙ³Ï³Ý ¿ï³åáõÙ Ýñ³Ýù ·áÛáõÃÛáõÝ ã»Ý áõÝ»ó»É: 605--598 èàôÞ²--3 (Áëï Êáñ»Ý³óáõ` Ðñ³ãÛ³) 598—590 èàôÞ²--4 550Ã. ¸³ñ»ÑÁ ä³ñáõÛñÇ û·ÝáõÃÛ³Ùµ í»ñ³óÝáõÙ »Ý Ù³ñ»ñÇÝ (êÏëíáõÙ ¿ ä³ñëÏ³Ï³Ý å»ïáõÃÛ³Ý Ó»õ³íáñáõÙÁ): ²Å¹³Ñ³ÏÁ Çñ í³Ë׳ÝÁ ëï³ó³í îÇ·ñ³Ý ºñí³Ý¹Û³ÝÇ áñ¹áõ` ì³Ñ³·Ý ìÇß³å³ù³ÕÇ ëñÇó: ²ð²ð²îÚ²Ü ²ðø²ÚàôÂÚ²Ü Ä²Ø²Ü²Î²Þðæ²ÜÆ ²êîì²ÌܺðÀ Ê(Ð)²È¸Æ / вڸÆ/ --¶»ñ³·áõÛÝ ²ëïí³Í (вڲ, вÈ` Ú²È-- ´²ðÒðÚ²È) ºÚÞº´² --¶»ñ³·áõÛÝ ²ëïí³Í (Úà¶Æ, Ðà¶Æ, êÆðî) ÞÆìÆÜÆ --¶»ñ³·áõÛÝ ²ëïí³Í (ü²Èàê, ÞÆì) àôß³¹ñáõÃÛáõÝ ¹³ñÓñ»ù` ëáõñµ ù³éáñ¹áõÃÛáõÝÁ µ³Å³Ýí»ó ¨ í»ñ³Íí»ó »ñ»ù ²ëïí³ÍÝ»ñÇ: â³ñ ùñÙ»ñÁ` ȺìÆîܺðÀ ÃÇÏáõÝùáõÙ ³ÝÝÏ³ï ¨ ѳçáÕ³Ï ·áñÍáõÙ ¿ÇÝ: ²é³çÇÝ ³Ý·³Ù г۳ëï³ÝáõÙ ²ñ³ñãÇ ÷á˳ñ»Ý å»ï³Ï³Ý ٳϳñ¹³Ïáí ·áñͳÍí»ó ²ëïí³Í ·³Õ³÷³ñÁ, ÇÝãÇ Ñ³Ù³ñ ¿É ³å³·³ÛáõÙ å»ïù ¿ ѳïáõó»ÇÝù: ÆêÎ ÆܱâÀ êîÆäºò ²ð²ðâ²ä²Þî вںðÆÜ ÎÚ²ÜøÆ ÐÆØø вܸÆê²òàÔ ²ð²ðâÆÜ öàʲðÆÜºÈ Üð² Àܸ²ØºÜÀ ÊàðÐàôð¸Üºðàì` ¸Æò-»ñÁ ²è²ÜÒÆÜ-²è²ÜÒÆÜ ²êîì²Ìܺð-Ç í»ñ³Ýí³Ý³Í: êñ³ Ýå³ï³ÏÁ ¹»é»õë 925 Ã. êÇáÝÇ 1-ÇÝ ÅáÕáíÇ áñáßÙ³Ý` ý³ÉÉáë³å³ßïáõÃÛ³Ý ¨ ²êîì²Ì ·³Õ³÷³ñÇ` ²ñ³ñã³Ï³ÝÇ Ñ³Ý¹»å ³é³çݳÛÇÝ ¹»ñÇ (áñÁ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ²ê-Á ϳ٠²ë-»ñÇÝ îì²Ì-Á) ë»ñÙ³ÝáõÙÝ ¿ñ вÚ-»ñÇ Ù»ç, áñÁ ´ÇµÉdzÛáõÙ Ý»ñϳ۳óí³Í ¿ áñå»ë å³ï»ñ³½Ù ¨ ѳÕÃ³Ý³Ï ²Ù³É»ÏÛ³ÝÝ»ñÇ` êð´ºðÆ, гۻñÇ ¹»Ù: ¶²ÜàôÜÀ ÷á˳Ýí³Ýí»ó غÐÚ²ÜÆ, áñÁ å»ïù ¿ ѻﳷ³ÛáõÙ ¹³éݳñ ºÎºÔºòÆ =»Ï+»ÕÍ»É` áõñ³Ý³É (Ø»ÑÛ³ÝÁ ϳéáõóíáõÙ ¿ ÙdzÛÝ ÑáëáÕ çñÇ íñ³, ÇëÏ í³ÝÁ ϳ٠í³ÝùÁ ÙdzÛÝ µÝ³·³í³éÇó Ñ»éáõ): ê² ê²î²Üº²Î²Ü öàðÒàôÂÚ²Ü ²è²æÆÜ ¨ ²ØºÜ²Ð²æàÔì²Ì ø²ÚÈÜ ¾ð

Ø

º

Ì

Ð

² Ú

ø

7—1¹.¹ ºðì²Ü¸àôÜÆܺð ÐÝáõó ùñÙ³Ï³Ý ïáÑÙÁ ì²ÐàôÜÆܺðÜ áõ êä²Ü¸àôÜÆܺðÜ »Ý »Õ»É ºñí³Ý¹áõÝÇÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï å³Ñå³Ýí»É ¿ øáõñÙ--²ñù³Ý»ñÇ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÁ: Üñ³Ýù ïÇñ³å»ï»É »Ý µÝ³Ï³Ý ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ, ³Ýå³ÛÙ³Ý áõëáõÙݳëÇñ»É »Ý ³ëïÕ³·ÇïáõÃÛáõÝÁ: ¶»ñ³½³Ýó ÇÙ³ó»É »Ý ØÇÑñ³Ï³Ý ·³ÕïݳÍÇëáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¨ ³Ý·³Ù ë»ñÙ³Ý»É áõñÇß å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ã³·³íáñÝ»ñÇÝ (ùñÙ»ñÇ ³éÛáõÍÇ Ï»ÝïñáÝÝ»ñÁ` ²ÝÇ-²ÕÛáõÝ, ²ÝÇ-γٳË) 7-¹. ì³ëåáõñ³Ï³ÝÇ ²ñáõ³ÝÃáõÝÇù--ÇßË³Ý³Ï³Ý ïáÑÙÁ (ÝáõÛÝ ºñí³Ý¹áõÝÇÝ»ñÝ »Ý /²ëù³Ý³½Û³Ý ó·³íáñáõÃÛáõÝ/ ë³Ï»ñÇ ¹³ßݳÏóáõÃÛ³Ùµ): 740--679 ÐêβÚ--- (Ðàôê²Î) ²ëù³Ý³½Û³Ý Çß˳ÝáõÃÛ³Ý Çß˳ÝÝ ¿ñ: سÛñ³ù³Õ³ù ²ñÙ³íÇñ: ²ÛÝ ã¿ñ ÙïÝáõÙ àôñ³ñïáõÇ Ù»ç: ê³Ï³ÛÝ ÉÇÝ»Éáí ѽáñ³·áõÛÝ Ï³½Ù³íáñáõÙ, Çñ Ùáï ¿ñ å³ÑáõÙ ê»Ý»ù»ñÇÙÇ Ñ³Ûñ³ëå³Ý áñ¹ÇÝ»ñÇÝ` ²¹ñ³Ù»É»ËÇÝ (´³³Õ¹³ë³ñ) ¨ Þ³ñ»ó»ñ (ê³Ý³ë³ñÇÝ), áñáÝù 681 Ãí. ÷³Ë³Ý »Ï³Ý ²ñ³ñ³¹: èáõß³--2 -Ç ÏáÕÙÇó Ïéí»É »Ý ²ëáñ»ëï³ÝÇ ¹»Ù: 679--610 ä²ðàôÚð (ÐëϳÛáñ¹ÇÝ) ØÇÝã»õ ä³ñáõÛñÁ ì³ÝÇ µ³ñµ³éÝ ¿ñ å»ï³Ï³Ý É»½áõÝ: ÎÇÝÁ ²ëáñ»ëï³ÝÇ ²ë³ñѳ¹áÝÇ ³ÕçÇÏÝ ¿ñ, µ³Ûó ²ëáñ»ëï³ÝÇ Ñ»ï å³ï»ñ³½ÙáõÙ û·Ý»ó سñ³ëï³ÝÇ ì³ñµ³Ï»ë ó·³íáñÇÝ ¨ Ýñ³ û·ÝáõÃ-

- 42 -

Û³Ùµ ¹³ñÓ³í ì³ëåáõñ³Ï³ÝÇ Ã³·³íáñ: ä³ñáõÛñÁ ѳٳËÙµ»ó µáÉáñ Ð³Û Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¨ àôñ³ñïáõÝ` γ½Ù³íáñ»ó ØºÌ Ð²ÚøÀ: 673Ã. ä³ñáõÛñÁ` ¹»é»õë ²ëù³Ý³½Û³Ý Çß˳ÝÁ, ѳÕÃ»É ¿ ²ëáñ»ëï³ÝÇ Ø³Ý³Û Ã³·³íáñÇÝ: 672à ÞáõåñdzÛáõÙ ä³ñáõÛñÁ ê³Ý³ë³ñÇÝ µÝ³Ï»óñ»ó ѳñ³í--³ñ»õÉùáõÙ ²ëáñ»ëï³ÝÇ ë³ÑÙ³ÝÇ Ùáï: êñ³ÝóÇó ¿É ³é³ç³ó³Ý ë³ï³Ý ´³·³ñ³ïÁ, ´²¶ çÑáõ¹»ñ»Ý Ý߳ݳÏáõÙ ¿ Ù³ÛñÇß˳ÝáõÃÛ³Ý ÏñáÝ³Ï³Ý Ñ³í³ïù: ê²î²Ü²Ú²Î²Ü öàðÒàôÂÚ²Ü ºðÎðàð¸ вæàÔì²Ì ø²ÚÈÜ ¾ð: 610—590 Ðð⺠(Ðð²âÚ²) ä³ñáõÛñÇ áñ¹ÇÝ: 28 ï³ñÇ ÇßËáõÙ ¿ñ ³ÙµáÕç Ù»ñÓ³íáñ ³ñ»õ»ÉùáõÙ: γéáõó»ó ³é³çÇÝ µ³·ÇÝÁ; 620à ä³ñëϳ--¾É»Ý³Ï³Ý ï»ùëï àôñ³ñïáõÇ ÷á˳ñ»Ý г۳ëï³Ý: ÐëÏ³Ý Ù³ñ»ñÇ Ñ»ï ÙdzëÇÝ í»ñ³óñÇÝ ²ëáñ»ëï³ÝÁ ¨ سñ»ñÇ ³ç³ÏóáõÃÛ³Ùµ ä³ñáõÛñÁ ¹³ñÓ³í ÙdzóÛ³É Ð³Û³ëï³ÝÇ ²ñù³Ý: ê³Ï³ÛÝ Ø³ñ»ñÁ ѳñÓ³ÏíáõÙ ¿ÇÝ Ýáñ³ëï»ÕÍ å»ïáõÃÛ³Ý íñ³: г۳ëï³ÝÁ ѳñÏ ¿ñ ÙáõÍáõÙ: ö²èܲ첼, ³Ûë ųٳݳÏÝ»ñáõÙ 1-ÇÝ ³Ý·³Ù ºÐàì²-Ý ÑÇß³ï³Ïí»ó ä²ÖàôÚÖ ÎàèܲΠö²ìàê 580--560 ØÚàôê вÚβΠϳ٠²ðغÜÆàôê 560—559 ºðì²Ü¸ ² ê²Î²ì²ÎÚ²ò вÚβ¼àôÜÆ - г۳ëï³ÝÇ ë³ÑÙ³ÝÝ»ñÁ` ÐÛáõëÇëÇó -- ´³ñÓñ гÛù,¶áõ·³ñù ²ñ»õÙáõïùÇó -- º÷ñ³ï, àôñÙdz ¹»åÇ ²ñ³ùë, Îáõñ ·»ïÁ гñ³íÇó — îÇ·ñÇëÇ Ñáíïáí 520à ¸³ñ»ÑÁ ·ñ³íáõÙ ¿ г۳ëï³ÝÁ (200 ï³ñÇ 520—331) µ³Ûó µáÉáñ ó·³íáñÝ»ñÁ ºñí³Ý¹áõÝÇÝ»ñÇó ¿ÇÝ, áõÕÕ³ÏÇ Ñ³ñÏ ¿ÇÝ ÙáõÍáõÙ 559--535 îƶð²Ü ² ºðì²Ü¸Ú²Ü (ºñí³Ý¹Ç áñ¹ÇÝ) îÇ·ñ³ÝÁ ¸³ñ»ÑÇ Ñ»ï ÙdzëÇÝ í»ñ³óÝáõÙ »Ý سñ³ëï³ÝÁ: àñ¹ÇÝ` ì³Ñ³·ÝÁ ³ÝÓ³Ùµ ¿ ëå³ÝáõÙ ²Å¹³Ñ³ÏÇÝ, ³Ûëï»ÕÇó ¿É ì³Ñ³·Ý—ìÇß³å³ù³Õ ³Ýí³ÝáõÙÁ: 535—490 ²ðî²êàôð² 390 –360 ºðì²Ü¸ ´ (²ñï³ëáõñ³ÛÇ áñ¹ÇÝ) 376à ºðì²Ü¸ ²ðø²Ü ¹³ñÓ³í ³é³çÇÝ 100 ûÉÇÙådz¹³Ý»ñÇ ã»ÙåÇáÝ µéÝóù³Ù³ñïÇó: 331—323 ²É»ùë³Ý¹ñ سϻ¹áݳóÇÝ ·ñ³í»ó ²ù»Ù»ÝÛ³Ý ä³ñëϳëï³ÝÁ (¸³ñ»Ñ 3) г۳ëï³ÝÁ ãÙï³í سϻ¹áÝÛ³ÛÇ Ï³½ÙÇ Ù»ç, µ³Ûó 230 ï³ñÇ Ñ»É»Ý³Ï³Ý ³½¹»óáõÃÛáõÝ Ï³ñ: ²Èºøê²Ü¸ð ØºÌ Ø³Ï»¹áݳóáõ ³½·³ÝáõÝÁ ¶ÜàôÜÆ ¿` ѳÛñÁ` üÇÉÇååÁ Ñ³Û ¿, Ù³ÛñÁ ÑáõÛÝ: 360—316 ì²Ô²ð޲Π22-ï³ñÇ 316--285 ²ðÞ²Î ØºÌ –13 ï³ñÇ å³ï»ñ³½Ù»ó سϻ¹áÝdzÛÇ ¹»Ù: ²ñ³ñ³ïÇ ³ÝÏ³Ë å»ïáõÃÛ³Ý Ï³½ÙáõÙÁ: ²ñß³ÏÁ ëÏÛáõÃÝ»ñÇ å³ñÝ Ñ³ÛÏ³Ï³Ý ó»ÕÇó ¿ñ 248à ²ù»Ù»ÝÛ³ÝÝ»ñÇ Ã³·³íáñ³Ï³Ý ï³Ý ³ÝÏáõÙÇó Ñ»ïá Æñ³ÝÛ³ÝÝ»ñÇó ²ñß³ÏÁ Çñ»Ý ѳٳñ»ó Ýáñ³ëï»ÕÍ ä³ñûõ³Ï³Ý å»ïáõÃÛ³Ý Ã³·³íáñ: 285—260 ê²Øºê 260—240 Þ²Ø ºðì²Ü¸ 240—220 ²ðÞ²Ø ºðì²Ü¸ (Þ³ÙÇ áñ¹ÇÝ) 220—201 ºðì²Ü¸ ¸ ØºÌ Ð²ÚøÆ Ä²Ø²Ü²Î²Þðæ²ÜÆ ²êîì²ÌܺðÀ ²Ûë ųٳݳÏÝ»ñáõÙ ²ñï³ß»ë ó·³íáñÁ ÑáõÛÝ»ñÇ Ñ»ï å³Ûٳݳíáñí»óÇÝ Ýßí³Í Ó»íáí ²ëïí³ÍÝ»ñÇ Ñ³Ù³¹ñáõÃÛáõÝ ³Ý»Ý (²ñ³ñã³Ï³Ý ·³Õ³÷³ñÁ ³Ýï»ëíáõÙ ¿ñ): ²Ü²ÐÆî (²ðîºØƸ²) - ÀÝï³ÝÇùÇ ¨ µ³ñ·³í³×Ù³Ý ²ëïí³ÍáõÑÇ: ²êîÔÆÎ (²üðà¸Æî²) - ¶»Õ»óÏáõÃÛ³Ý, ëÇñá ¨ çñÇ ²ëïí³ÍáõÑÇ:

- 43 -

ì²Ð²¶Ü (кð²ÎȺê) - ²Ù»Ý³Ï³ñáÕ, ϳÛͳÏÇ ¨ ³ÙåñáåÇ ²ëïí³Í (ì³Ñ³·ÝÁ Çñ ½áõÛ·Ç Ñ»ï »Ï»É ¿ îÇ»½»ñùÇó ºñÏÇñ` ²ñ³ñ³ï áõÕ³ñÏí³Í 1-ÇÝ Ù»ëëdzÝ` ²Ù»Ý³÷ñÏÇãÁ (׳ϳﳷñÇ Ï»ñïáÕ) §å³ï³Ý»ÏÇϦ` »Ï³Í ¨ 13 Ùݳó³Í ½áõÛ·»ñÁª ³Ûëï»ÕÇó ¿É гÛáó øñÙ³Ï³Ý ¹³ëÁ` ì²ÐàôÜÆܺðÀ): îÆð (²äàÈÈàÜ,¶ºðغê) -ÐÙïáõÃÛ³Ý, ·ñÇ, ·ñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý, Ùß³ÏáõÛÃÇ ²ëïí³Í: ØÆÐð (кöºêÂàê) ºñÏݳÛÇÝ ÉáõÛëÇ ¨ ³ñÇ ²ëïí³Í: ܲܺ (²üÆܲ) ä³ï»ñ³½ÙÇ ²ëïí³ÍáõÑÇ: ²Ø²ÜàðÜáñ ï³ñí³, Ýáñ ëå³ëí»ÉÇùÝ»ñÇ ²ëïí³Í ²êîì²ÌܺðÆ ²ÜàôÜܺðÀ ¸Æòºðàì ìºð²Üì²ÜìºòÆÜ: ä²îÖ²èÀ` в¼²ð²ØÚ²ÎܺðÆò ºÎ²Ì èº²È ²ð²ðâ²Î²Ü вì²î²ØøÀ ²Ú¸ø²Ü кÞî â¾ð زð¸Î²Üò ¶²Ô²ö²ðܺÆò вܺÈÀ Î²Ø öàʲκðäºÈ ìºð²Ì²Î²Ü ¶²Ô²ö²ðܺðÆ, ÆÜâÀ ÐÆØø äºîø ¾ êîºÔ̺ð дðڲܺðÆ ²ä²¶² غêêƲÚÆ Ð²Ø²ð, àðÀ к²ÚàôØ Ð²Ü¸Æê²ò²ì ÐÆêàôêÀ, àðÆÜ ÆðºÜø ²Üì²ÜºòÆÜ øðÆêîàê` öðÎÆâ:

Ø º Ì

Ð ² Ú ² ê î ² Ü

/Ø»Í Ð³ÛùÁ ¨ ²ñ³ñ³ïÛ³Ý Ã³·³íáñáõÃÛáõÝÁ Ùdzó³Ý/

220—198 ì²Ô²ð޲Π(22 ï³ñÇ) 198—189 ºðì²Ü¸ 5-ñ¹ (13 ï³ñÇ) 189--160 ²ðî²Þºê ² (25 ï³ñÇ) Ù³Ûñ³ù³Õ³ù ²ñï³ß³ï: γñó·»ÝÇ (γñ÷³·»Ý) ó·³íáñ гÝǵ³ÉÁ(247-183) ÙáïÝ ¿ñ (ÇÝãá±õ гÝǵ³ÉÁ ÐéáÙÇ ³ÑÇó ÷³Ë³í áã ³ÛÉ áõñ, ³ÛÉ Ð³Û³ëï³Ý` ²é³çÇÝ ²ñ³ñí³Í سñ¹áõ »ñÏÇñÁ: àñáíÑ»ï»õ ë³ï³Ý³Ï³Ý É»·ÇáÝÝ»ñÇ ¹»Ù ë³ ³é³çÇÝ å³Ûù³ñÝ ¿ñ ¨ ³ñ¹³ñáõÃÛáõÝ ¿ÇÝ ÷ÝÃñáõÙ Ù³ñ¹Çù): ²ñï³ß»ëÁ, ÑáõÛÝ ê»É»õÏ۳ݻñÇ û·ÝáõÃÛ³Ùµ ëå³Ý»óÇÝ ºñí³Ý¹ 5-ÇÝ ¨ ¹³ñÓ³í г۳ëï³ÝÇ ²ñù³: êÏëí»óÇÝ Ïáãí»É ²ñï³ß»ëÛ³ÝÝ»ñ: ´³Ûó»õ³ÛÝå»ë ²ñï³ß»ëÁ Çñ ³ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ ·ñáõÙ ¿` §²ñï³ß»ë ²ñù³, ¼³ñ»ÑÇ áñ¹Ç, ºñí³Ý¹áõÝǦ: ²ÛÝå»ë, áñ ²ñï³ß»ëÛ³ÝÝ»ñÇ ³é³ÝÓÇÝ ïáÑÙ ãÇ »Õ»É, ¹ñ³Ýù ÝáõÛÝ ºñí³Ý¹áõÝÇÝ»ñÝ ¿ÇÝ: ²ñï³ß»ë 1-Ç Ù»ñÓ³íáñÁ ¨ ó·³¹ÇñÝ ¿ñ êÙµ³ï ´³·ñ³ïáõÝÇÝ: ³·³¹ÇñÁ ß³ï µ³ñÓñ å³ßïáÝ ¿ñ (¹»õÁ ³ñ¹»Ý áõ±ñ ¿ñ ѳë»É): ²ñï³ß»ëÁ ëï»ÕÍ»ó ¶³í³éÝ»ñÁ ¨ ÷áÕÁ: Ôàö öàÔ /Õá÷áí ϳñ»ÉÇ ¿ ÷áÕ í³ëï³Ï»É/ ز𸠸ð²Ø /Ù³ñ¹áõ ѳϳé³Ï å³ïÏ»ñÝ ¿/ 1 ¸ð²Ø = 4.65 ·ñ³Ù ³ñͳà 160—123 ²ðî²ì²¼¸ ² (²ñï³ß»ëÇ áñ¹ÇÝ, É³í ²ñù³ ã¿ñ) 123—95 îÆð²Ü ² - ²ñï³ß»ë ²-Ç áñ¹ÇÝ 95—56 îƶð²Ü ´ ØºÌ 33-ï³ñÇ ÇßË»ó: (îÇñ³Ý ²-Ç áñ¹ÇÝ): Üáñ Ù³Ûñ³ù³Õ³ù` îÇ·ñ³Ý³Ï»ñïÁ ϳéáõó»ó:Ødzóñ»ó ѳÛÏ³Ï³Ý µáÉáñ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ù»Ï å»ïáõÃÛ³Ý Ù»ç ¨ ëÏë»ó Áݹ³ñÓ³Ï»É ï³ñ³ÍùÁ: γ½Ù³íáñ»ó ѽáñ³·áõÛÝ µ³Ý³Ï: §îÇ»½»ñ³Ï³Ý Òϳݦ ųٳݳϳßñç³ÝÁ ûõ³ÏáË»É ¿ñ, §ê³ï³Ý³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛáõÝÁ¦ å»ïù ¿ Çñ³Ï³Ý³Ý³ñ: ػͳ·áõÛÝ ²ñù³Ý áõ é³½Ù³·»ïÁ ³Û¹ Ù³ëÇÝ ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝ »ñ»õÇ ãÇ áõÝ»ó»É: ÐéáÙÁ ûñ³Ï³Ý ѽáñ³ÝáõÙ ¿ñ, ÇëÏ îÇ·ñ³Ý Ø»ÍÁ ½µ³Õí³Í ¿ñ Ø»Í Ð³Û³ëï³ÝÇ ë³ÑÙ³ÝÝ»ñÁ Áݹ³ñӳϻÉáí: 87à ¶ñ³í»ó ²ïñå³ï³Ï³ÝÁ, سñ³ëï³ÝÁ: ÊÉ»ó ¹ñ³Ýó ´³ñ(É)ß³Ù ²ëïÍá Ïáõéù»ñÁ` µ»ñ»ó г۳ëï³Ý: ä³ñûõÝ»ñÇó í»ñóñ»ó ²ñù³ÛÇó-³ñù³ ïÇïÕáëÁ: Üëï³í³ÛñÁ ë³ñù»ó ¹³ßï³ÛÇÝ ÎÇÉÇÏdzÝ: ²ÝïÇáùÁ ïí»ó ջϳí³ñ»Éáõ ÁÝÏ»ñá-

- 44 -

çÁ` ´³·³ñ³ïÇÝ (ÍåïÛ³É çÑáõ¹), ÙÇç³·»ïùÁ »ÕµáÛñÁ` ¶áõñ³ëÇÝ, Ù³Ûñ³ù³Õ³ùÁ ï»Õ³÷áË»ó ²ÝïÇáù, ÙÇÝã»õ ϳéáõó»ó îÇ·ñ³Ý³Ï»ñïÁ 80Ã, áñÁ ÐéáÙÁ 15 ï³ñÇ Ñ»ïá ³í»ñ»ó: 69Ã. º·ÇåïáëÇ Ùáï ·ñ³í»ó äïÕáÙ³ÛÇë ù³Õ³ùÁ (Æëñá¿É å»ïáõÃÛáõÝ ³ÛÝï»Õ ÁݹѳÝñ³å»ë ãÇ »Õ»É), »ñµ ÐéáÙÇ Ï³Ûë»ñ ÈáõÏáõÉáëÇ ½áñù»ñÁ Ùï³Ý г۳ëï³Ý (½áñ³í³ñ Îɳí¹Çáë), Ø»ÑñáõųÝÁ ¹áõñë »Ï³í Ýñ³Ýó ¹»Ù, µ³Ûó å³ñïí»ó: îÇ·ñ³Ý Ø»ÍÇÝ ÃáõÛɳóñ»ó áñ¹áõ` îÇ·ñ³ÝÇ ³åëï³ÙµáõÃÛáõÝÁ ÃÇÏáõÝùáõÙ: ØÇÝã»õ ×Ýß»ó ÇÝùÁ ß³ï ÃáõÛɳó³í, áñáíÑ»ï»õ Ýñ³Ý û·ÝáõÙ ¿ÇÝ Ýñ³ Ù³ÛñÁ` ÎÉ»áå³ïñ³Ý Çñ Ñáñ` äáÝïáëÇ Ã³·³íáñ ØÇÑñ¹³ï 6-Ç Ñ»ï ÙdzëÇÝ: ÐéáÙÁ ¨ ä³ñûõÝ»ñÁ ѳëóñÇÝ Áݹ»Ù îÇ·ñ³ÝÇ ¹³ßÇÝù ÏÝù»É: 06.10.69à îÇ·ñ³Ý³Ï»ñïáõÙ µ³Ëí»óÇÝ ÐéáÙÇ Ñ»ï: ÐáõÛÝ Ñå³ï³ÏÝ»ñÁ ¹³í³×³Ý»óÇÝ, µ³ó»óÇÝ ¹³ñå³ëÝ»ñÁ, å³ñïí»óÇÝù: ´³Ûó ÐéáÙÁ ãÙï³í ²ñï³ß³ï ¨ Ñ»ïá å³ñïí»ó: îÇ·ñ³ÝÇ ÷áùñ ïÕ³Ý` îÇ·ñ³ÝÁ ¹³í³×³Ý»ó, ³Ýó³í å³ñûõÝ»ñÇ ÏáÕÙÁ: Üñ³Ýù ѳñÓ³Ïí»óÇÝ` ·ñ³í»óÇÝ ²ñï³ß³ïÁ: îÇ·ñ³ÝÁ ç³Ëç³Ë»ó ¹ñ³Ýó: àñ¹ÇÝ` îÇ·ñ³ÝÁ ÷³Ë³í ÐéáÙ»³óÇÝ»ñÇ Ùáï: äáÙå»áëÁ ¹ñ³Ý ÁݹáõÝ»ó ¨ ÙdzëÇÝ Ñ³ñÓ³Ïí»óÇÝ å³é³Ïïí³Í г۳ëï³ÝÇ íñ³: 75 ³ÙÛ³ îÇ·ñ³ÝÁ Ù»Ý³Ï »Ï³í äáÙå»áëÇ ×³Ùµ³ñ, ó·Á ¹ñ»ó äáÙå»áëÇ áïù»ñÇ Ùáï: äáÙå»áëÁ ·ñÏ»ó Í»ñáõÝáõÝ, Ýëï»óñ»ó ÏáÕùÁ: îÇ·ñ³Ý Ø»ÍÁ Ùݳó Ø»Í Ð³ÛùÇ Ã³·³íáñ, áñ¹ÇÝ ëï³ó³í Ìá÷ùÁ, Ñ»ïá ÁÝ¹í½»ó ¨ Ó»ñµ³Ï³Éí»ó: 66 Ã. å³Ûٳݳ·Çñ äáÙå»áëÇ ¨ îÇ·ñ³Ý Ø»ÍÇ ÙÇç»õ: г۳ëï³ÝÁ Ùݳó ³ÙµáÕç³Ï³Ý, ë³Ï³ÛÝ ½ñÏí»ó ·ñ³í³Í ³ñï³ùÇÝ ³ß˳ñÑÇó: г۳ëï³ÝÁ ¹³ñÓ³í ÐéáÙÇ ¹³ßݳÏÇóÁ ¨ µ³ñ»Ï³ÙÁ: 65Ã. äáÙå»áëÁ ·ñ³íáõÙ ¿ ìñ³ëï³ÝÁ ¨ ²Õí³ÝùÁ: 64 äáÙå»áëÁ ·ñ³íáõÙ ¿ ²ëáñÇùÁ: äáÙå»áëÁ í»ñ³Ï³Ý·ÝáõÙ ¿ îÇ·ñ³ÝÇ ²ñù³ÛÇó-³ñù³ ïÇïÕáëÁ: 10 ï³ñÇ Ë³Õ³ÕáõÃÛáõÝ: îÇ·ñ³ÝÁ ÑÇÙÝ»ó ïÇ·ñ³Ý³Ï»ñïÇ Ã³ïñáÝÁ: 55Ã. îÇ·ñ³ÝÁ ٳѳó³í 89 ï³ñ»Ï³Ý ѳë³ÏáõÙ: ê³ï³Ý³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛáõÝÁ ½³ñÃáÝù ëÏë»ó` ´³·³ñ³ïÝ»ñÁ ÃÇÏáõÝùáõÙ ³ÝÝϳï` µ³Ûó Éáõñç ·áñÍáõÙ ¿ÇÝ: 55—34 ²ðî²ì²¼¸ ´ (îÇ·ñ³Ý Ø»ÍÇ áñ¹ÇÝ) ²ñï³í³½¹Á áñå»ë ³ñù³ ¨ ½áñ³í³ñ Ñ»ï ã¿ñ ÙÝáõÙ Çñ µáÉáñ ݳËÝÇÝ»ñÇó: 53à ÐéáÙÁ ä³ñûõÝ»ñÇó å³ñïáõÃÛáõÝ Ïñ»ó, ÎéáëáëÁ ëå³Ýí»ó: 36à ²ÝïáÝÇáÝ ëÏë»ó å³ï»ñ³½ÙÁ å³ñûõÝ»ñÇ ¹»Ù: ²ñï³í³½¹Á ÐéáÙÇ ÏáÕÙÇó ¿ñ: 35Ã. ²ñï³í³½¹Á Ñ»ï ù³ß»ó ½áñùÁ, ÐéáÙÁ å³ñïí»ó: ²ÝïáÝÇáÝ Ð³Û³ëï³ÝÇó ·Ý³ó º·Çåïáë; ²ñï³í³½¹Ç ³ñ³ñùÇ å³ï׳éáí ²ÝïáÝÇáÝ Ñ»ï »Ï³í ·ñ³í»ó г۳ëï³ÝÁ; ²ñï³í³½¹ÇÝ ãÝ»ñ»ó, ßÕó۳ϳå ÝíÇñ»ó ÎÉ»áå³ïñ³ÛÇÝ: àñ¹ÇÝ` ²ñï³ß»ëÁ ½áñù ѳí³ù»ó, µ³Ûó å³ñïí»ó, ÷³Ë³í ä³ñûõÝ»ñÇ Ùáï: ²ñï³í³½¹Á 3 ï³ñÇ Ñ»ïá` 34Ã. µ³Ýïáõ٠ٳѳó³í: ²Ûë ÁÝóóùáõÙ Ùáï 150.000 ѵñÛ³ ÐéáÙÇ ·ñ³í³Í ï³ñ³ÍùÝ»ñÇó ï»Õ³÷áËí»ó г۳ëï³Ý, áñå»ë½Ç ÐéáÙÁ ¹ñ³Ýó ãÏáïáñ»ñ: ²÷ëáë, µ³Ûó µÝáõÃÛáõÝÁ, ÇÝùÁ ¹³Ý¹³Õáñ»Ý ëï»ÕÍáõÙ ¿ñ å³ÛÙ³ÝÝ»ñ §ê³ï³Ý³Û³Ï³Ý ÷áñÓáõÃ۳ݦ ѻﳷ³ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý Ñ³Ù³ñ: ê²î²Ü²Î²Ü öàðÒàôÂÚ²Ü ºððàð¸ ºì ²ØºÜ²Ð²æàÔì²Ì ø²ÚÈÜ ¾ð ¸²: 34—20 ²ðî²Þºê ´ (²ñï³í³½¹Ç áñ¹ÇÝ) Êáñ»Ýóáõ Ùáï ²ñß³Ù-20ï³ñÇ: гñÓ³Ïí»ó ç³ñ¹»ó ²ïñå³ï³Ï³ÝÁ` ÐéáÙÇ ¹³ßݳÏóÇÝ, í»ñ³óñ»ó г۳ëï³ÝáõÙ ÐéáÙÇ ½áñùÁ, ²ïñå³ï³Ï³ÝÁ »ÝóñÏí»ó г۳ëï³ÝÇÝ, ä³ñûõÝ»ñÁ û·Ý»óÇÝ: ²ñï³ß»ëÇ ¹ñ³ÙÇ íñ³ ²ñù³ÛÇó-³ñù³ Ýß³ÝÝ ¿ñ: Ü»ñáÝÁ ß³ñÅí»ó ¹»åÇ Ð³Û³ëï³Ý: ²ñï³ß»ëÇ ÷áùñ »Õµ³ÛñÁ` îÇ·ñ³ÝÁ ÐéáÙáõÙ Ùáñ Ñ»ï å³ï³Ý¹ ¿ñ ²ñï³í³½¹Ç ųٳݳÏÇó: ²ñï³ß³ïáõÙ ÐéáÙÇ ç³Ýù»ñáí ¹³í³¹ñáõÃÛáõÝ Ï³½Ù³Ï»ñåí»ó, ëå³Ý»óÇÝ ²ñï³ß»ëÇÝ: г۳ëï³ÝÁ ½ñÏí»ó ѽáñ ó·³íáñÇó: î»ëÝáõÙ »ù ÇÝã ¿ Ý߳ݳÏáõÙ §ê³ï³Ý³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛáõݦ-Á: 20Ã. ÐéáÙÇ ë»Ý³ïÁ áñáᯐ ¿ñ, áñ г۳ëï³ÝÁ ³ÛÉ»õë гÛÁ ãå»ïù ¿ ջϳí³ñÇ` ÐéáÙÁ ϽñÏíÇ ³ñ»õ»ÉùÇó: ²ñï³ß»ëÇó Ñ»ïá г۳ëï³ÝÁ 75 ³ÙÛ³ ï»Õ³ïíáõÃÛáõÝ ³åñ»ó: ê³Ï³ÛÝ Áëï ÐéáÙ»³óÇ å³ïÙ³µ³Ý ÐáõëïÇÝÇáëÇ, »ññáñ¹Ý ¿ñ ²ß˳ñÑáõÙ. ÐéáÙ, ä³ñûõëï³Ý, г۳ëï³Ý: 30Ã. ²é³çÇÝ ³Ý·³Ù êïñ³µáÝÝ ¿ ËáëáõÙ íñ³óÇÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ:

- 45 -

20—6 îƶð²Ü ¶ (²ñï³í³½¹Ç ÙÇçÝ»Ï áñ¹ÇÝ) ÐéáÙÇ` ²í·áõëï ú·áëïáëÇ ¹ñ³Íá: ê³ Ùáñ Ñ»ï ²ñï³í³½¹Çó Ñ»ïá ·»ñÇ ¿ñ ÐéáÙáõÙ: 6—5 îƶð²Ü ¸ îÇ·ñ³Ý ¶-Ç áñ¹ÇÝ (¹»é»õë ÏñáõÙ ¿ñ ³ñù³ÛÇó-³ñù³ ïÇïÕáëÁ): àôÞ²¸ðàôÂÚàôÜ ¸²ðÒðºø, º ÆÜâäºê ØƲÎàôè äºîàôÂ-ÚàôÜÀ âÆ Î²ðàÔ²ÜàôØ ÆðºÜ ºðβð²ØÚ² ²¶²ìàð àôܺܲÈ: ê² ä²î²Ð²Î²Ü ºðºìàôÚ ÈÆÜºÈ âÆ Î²ðàÔ: ºì²ÎàÊºÈ ¾ð ÒÎ²Ü Ä²Ø²Ü²Î²Þðæ²ÜÀ ºì ØÆÜâºì ²ì²ðîÀ äºîø ¾ Æð²Î²Ü²Ü²ð §ê²î²Ü²Î²Ü öàðÒàôÂÚàôÜÀ¦: 5—2 ²ðî²ì²¼¸ ¶ îƶð²Ü ¶-Ç »Õµ³ÛñÁ, гۻñÁ ³åëï³Ùµ»óÇÝ ëå³Ý»óÇÝ, ÐéáÙáõÙ »ñϳñ ³åñ»Éáõó` ³Ûɳó»É ¿ñ 2—1 îƶð²Ü ¶ (³åëï³ÙµáõÃÛ³Ý å³ï׳éáí ÝáñÇó ë³ Ýëï»ó ·³ÑÇÝ) 2—4 ²ðÆà´²ð¼²Ü (¶³Ûáë Ï»ë³ñÇ Ññ³Ù³Ýáí ²ïñå³ï³Ï³ÝÇ (ï³çÇÏÝ»ñÇ) ó·³íáñÁ Ýëï»ó гÛáó ·³ÑÇÝ): ´»ñ¹³å³Ñ ²¹¹áÝÁ ³Û¹ å³ï׳éáí ëå³Ý»ó ¶³Ûáë Ï»ë³ñÇÝ: 4—5 ²ðî²ì²¼¸ ¸ (²ñÇáµ³ñ½³ÝÇ áñ¹ÇÝ) гۻñÁ ëå³Ý»óÇÝ: 6—6 îƶð²Ü º (ÐéáÙÇ ú·áëïáëÝ ¿ Ý߳ݳÏáõÙ): ê³ Í³·áõÙáí ѵñÛ³ ¿ñ, ÙdzÛÝ Ùáñ ÏáÕÙÇó Ñ»éáõ µ³ñ»Ï³Ù ²ñï³ß»ëÛ³ÝÝ»ñÇÝ: гۻñÁ íéݹ»óÇÝ: 6-¾è²îà гۻñÁ ëñ³Ý Ëݹñ»óÇÝ, ë³Ï³ÛÝ å³é³í»É ¿ñ ¨ ÙÇ ù³ÝÇ ï³ñÇ ÙݳóÇÝù ³é³Ýó ²ñù³ÛÇ: ÐéáÙÁ ê»Ý³ïÇ áñáßٳٵ гۻñÇÝ ã¿ñ ÃáõÛɳïñáõ٠г۳ëï³Ýáõ٠ó·³íáñ»É, ³ÛÝ ³ñ»õ»ÉùÇ ÙÇ³Ï Éáõñç íï³Ý·Ý ¿ñ ÐéáÙÇ Ñ³Ù³ñ: ²Úêàôкî вÚàò ¶²ÐÆÜ ¼î²ðÚàôÜ Ð²Ú âÆ ÜêîºÈ: ÐéáÙÁ Ùïóñ»ó Ýáñ` ë³ï³ÝÇ ïáÙ³ñÇ 1 Ãí³Ï³ÝÁ` Ùáé³óáõÃÛ³Ý »ÝóñÏ»Éáõ ѳٳñ ÂáñùáÙÛ³Ý 6500 Ã-Á.:

вÚàò ²¶²ÎÆðܺðÀ 11Ã

18—34 34—35

37—Ã

38—42 42—51 51—52 52

ìàÜàÜ ä³ñûõëï³ÝóÇ ÐéáÙÇ ¹ñ³Íá (ëÏÛáõà ¿ñ), ëñ³Ý ²ñï³í³Ý 3 íéݹ»ó ÇÝùÁ ¹³ñÓ³í ó·³íáñ: ê³ »Ï³í ÝáñÇó г۳ëï³Ý ¨ ÐéáÙÇ û·ÝáõÃÛ³Ùµ Ýëï»ó ·³ÑÇÝ: 16Ã. ²ñï³í³Ý 3 å³Ñ³Ýçáí ÐéáÙÇ îǵ»ñÇáë ϳÛëñÁ ëñ³Ý Ó»ñµ³Ï³É»ó: ê³ ²ïñå³ï³Ï³ÝóÇ ¿ñ: ¼ºÜàÜ (ëÏÛáõÃ) äáÝï³óÇ, ÐéáÙÇ ¹ñ³Íá: Æñ»Ý ³Ýí³Ý»ó ²ñï³ß»ë: Æñáù ²ñï³ß»ëÛ³ÝÝ»ñÇÝ µ³ñ»Ï³Ù ¿ñ: ²ð޲Π² ä³ñûõÝ»ñÁ Ð³Û ³í³·³Ýáõ ÃáõÛÉïíáõÃÛ³Ùµ ëñ³Ý Ýëï»óñÇÝ:ê³ ³é³çÇÝ ²ñß³ÏáõÝÇÝ ¿ñ: ìñ³óÇÝ»ñÇ ¨ ÐéáÙÇ ¹ñ¹Ù³Ùµ Ù»ñÓ³íáñÝ»ñÁ Ãáõݳíáñ»óÇÝ: êñ³ ûñáù г۳ëï³Ý »Ï³Ý çÑáõ¹ ³¹»õáëÝ áõ ´³ñ¹áõÕÇÙ»áëÁ ùñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝ ï³ñ³Í»Éáõ: §ê³ï³Ý³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛáõÝÁ¦ ³ÏïÇí³ÝáõÙ ¿ñ: ºñÏáõëÇÝ ¿É ²ñß³ÏÁ ëå³Ý»ó: ÐéáÙÁ ѳñÓ³Ïí»ó, å³ñûõ ²ñï³í³Ý 3-Á Éë»Éáí Çñ ѳçáñ¹ áñ¹áõÝ` úñá¹»ëÇÝ ½áñùÇ Ñ»ï ÙdzëÇÝ áõÕ³ñÏ»ó: ´³Ûó ÐéáÙ»³-Ƶ»ñ³²Õí³ÝÝ»ñÁ ѳÕûóÇÝ, ³Ý·³Ù ²ñï³í³ÝÁ ÷³Ë³í ìñϳݳó »ñÏÇñ: ØÆÐð¸²î ìñ³ó ó·³íáñ ö³ñ³ëÙ³ÝÇ »Õµ³ÛñÁ`²ñï³ß»ëÛ³ÝÝ»ñÇ µ³ñ»Ï³ÙÁ, ÇëÏ ²ñï³í³ÝÁ ëïÇåí³Í ѳßïíáõÙ ¿ ÐéáÙÇ Ñ»ï: ´³Ûó ѳçáñ¹` γÉÇ·áõɳ ϳÛëñÁ ëñ³Ý ³ùëáñáõÙ ¿: Üáñ ϳÛëñ Îɳí¹ÇáëÁ û·ïí»Éáí ²ñï³í³Ý 3-Ç Ù³ÑÇó ¨ ä³ñûõÝ»ñÇ ·³Ñ³ÏéíÇó (÷³ëïáñ»Ý å³ñûõÝ»ñÁ гۻñÇ å³ï׳éáí ÙݳóÇÝ ³é³Ýó ó·³Å³é³Ý·) ÝáñÇó áñáßí»ó г۳ëï³ÝÁ Ñå³ï³Ï»É ÐéáÙÇÝ: ܳ ³ùëáñÇó ³½³ï³Í ØÇÑñ¹³ïÇÝ ¿ ¹ÝáõÙ: ¶Æê²Î ¸ÆزøêÚ²Ü Ð³Ûáó ݳ˳ñ³ñ--ëå³ñ³å»ï` ѳÕÃ»ó ¨ Ýëï³í ·³ÑÇÝ: ØÇ³Ï Ð³ÛÝ ¿ñ îÇ·ñ³ÝÝ»ñÇó Ñ»ïá` Ýëï»ó гÛáó ·³ÑÇÝ: ²ÛÝ ¿É` ØÆÐð¸²î ÐéáÙÇ Ýáñ ϳÛëñ Îɳí¹ÇáëÁ ѳñÓ³Ïí»ó` ¹ñ»ó ØÇÑñ¹³ïÇÝ: Ð貸²ØƼ¸ (ØÇÑñ¹³ïÇ »Õµáñ áñ¹ÇÝ) ìñ³ó ö³ñë³Ù³ÝÇ áñ¹ÇÝ` ÐéáÙÇ ¹ñ³Íá ݻݷ³µ³ñ ëå³Ý»ó ØÇÑñ¹³ïÇÝ ¶³éÝÇáõÙ: îð¸²î ² ²ðÞ²ÎàôÜÆ ä³ñûõëï³ÝÇ ì³Õ³ñß 1 (51-75) »Õµ³ÛñÁ, ì³Õ³ñßÁ »Õµáñ` îñ¹³ïÇ Ñ»ï ½áñùáí ÙïÝáõÙ ¿ г۳ëï³Ý: ¶ñ³íáõÙ ¿ ²ñï³ß³ïÝ áõ

- 46 -

îÇ·ñ³Ý³Ï»ñïÁ: Ðé³¹³ÙÇëïÁ ìñ³ëï³ÝÇó í»ñ³¹³éÝáõÙ ¿, µ³Ûó ÝáñÇó ¹ÇÙáõÙ ¿ ÷³ËáõëïÇ: ֳݳå³ñÑÇÝ ëïÇåí³Í ¹³ßáõݳѳñ»Éáí ÏÝáçÁ` ¼»ÝáµÑ³ÛÇÝ, áñÇÝ Ñ³Û»ñÁ ÷ñÏáõÙ »Ý: ²Ûë å³ï׳éáí ëÏë»ó 54—64Ãà å³ñûí³--ѳÛÏ³Ï³Ý å³ï»ñ³½Ù Áݹ»Ù ÐéáÙÇ 53-à Ð貸²ØƼ¸-Á í»ñ³¹³ñÓ³í г۳ëï³Ý ¨ ÐéáÙÁ ·³ÑÇÝ µ³½Ù»óñ»ó 54--64 îð¸²î--² ²ñß³ÏáõÝÇ : гۻñÁ ëñ³Ý ÝáñÇó ÁݹáõÝ»óÇÝ: 59 Ãí. ÐéáÙÁ ²ñï³ß³ïÁ çÝç»ó: îñ¹³ïÁ ó·Á ѳÝÓÝ»ó ϳÛëñ Ü»ñáÝÇÝ: 60—63 îƶð²Ü ¼ ÐéáÙÇ ÏáÕÙÇó: îÇ·ñ³Ý 5-ñ¹Ç »Õµáñáñ¹ÇÝ, ÑÇß»ù` çÑáõ¹ ¿ñ: 63—428à ²ðÞ²ÎàôÜÆܺð ²ñß³ÏáõÝÇÝ»ñÁ å³ñûõ³Ï³Ý ͳ·áõÙ áõÝ»Ý: ÆëÏ å³ñûõÝ»ñÁ ³é³ç³ó»É »Ý êÏÛáõÃ³Ï³Ý §²å³ñݦ ϳ٠§ä³ñݦ ²ñÇ³Ï³Ý ó»Õ»ñÇó, áñáÝù »ñµ»ù áã áùÇ ã»Ý »ÝóñÏí»É ¨ áã Ù»ÏÇ Ï³½ÙÇ Ù»ç ã»Ý »Õ»É: ä³ñûõÝ»ñÁ ϳñáÕ³ó³Ý ëï»ÕÍ»É Å³Ù³Ý³ÏÇ Ñ½áñ³·áõÛÝ å»ïáõÃÛáõÝÁ` ÙÇÝã»õ í»ñçÇÝ ßáõÝãÁ ѳñ³½³ï ÙݳÉáí г۳ëï³ÝÇÝ: æÑáõ¹ ê³ë³ÝÝ»ñÁ ϳñáÕ³ó³Ý ëñ³Ýó ·ñ³í»É ¨ ³ÙµáÕçáíÇÝ` ³ÝÏ³Ë Ñ³ë³ÏÇó, ³ñáõ ä³ñûõÝ»ñÇÝ í»ñ³óñÇÝ: Êáëñáí 2-ñ¹Á ß³ï å³Ûù³ñ»ó, µ³Ûó ãϳñáÕ³ó³í û·Ý»É: 63—100 îð¸²î ² ½áñùáí Ùï³í г۳ëï³Ý, ÐéáÙÁ ëïÇåí³Í »Õ³í ׳ݳã»É ¨ ·³ÑÁ Ñ»ï ïí»ó îñ¹³ïÇÝ: ²ñß³ÏáõÝÇÝ»ñÇ ß³é³íÇÕ îñ¹³ïÁ å³ñûõ ¿ñ: ´³Ûó Çñ»Ý Ñ³Û ¿ñ ѳٳñáõÙ, ÇÝãå»ë µáÉáñ ²ñß³ÏáõÝÇÝ»ñÁ: êñ³Ý ѳٻٳï»É »Ý ·»ñѽáñ ²ñï³ß»ë 1-Ç Ñ»ï: 100—113 ²Þʲ¸²ð (³ñ¹³ñ³¹³ï ¨ áõÕÕ³ÙÇï, áõÅ»Õ ½áñ³í³ñ) ä³ñûõëï³ÝÇ ´³Ïáõñ ó·³íáñÇ áñ¹ÇÝ: 113—114 ä²ð²زêÆð (²ß˳¹³ñÇ »Õµ³ÛñÁ) 114Ã.ÐéáÙÁ ÝáñÇó Ùï³í г۳ëï³Ý ¨ ä³ñûõëï³Ý: ¶ñ³í»ó ݳ»õ Ýñ³Ýó Ù³Ûñ³ù³Õ³ù îǽµáÝÁ: 117—140 ì²Ô²ðÞ 1ì³ñ¹·»ë³í³ÝÇ ï»ÕáõÙ ÑÇÙݳ¹ñáõÙ ¿ ì³Õ³ñß³å³ïÁ /¾çÙdzÍÇÝ/: ´³·ñ³ïáõÝÇÝ»ñÁ Ý»ñϳ۳ó³Ý áñå»ë çÑáõ¹ ¸³íǹ ¨ êáÕáÙáÝ Ã³·³íáñÝ»ñÇ Ñ»ïÝáñ¹Ý»ñ` ëï³ó³Ý ѻͻɳ½áñÇ Õ»Ï³í³ñ áõ ó·³¹Çñ 140—161 êàкØàê (ÐéáÙÇ ÏáÕÙÇó) ä³ñûõÝ»ñÁ ѳñÓ³Ïí³Ý, ë³ ÷³Ë³í ÐéáÙ: 161—163 ´²Îàôð ´ ²ðÞ²ÎàôÜÆ (ä³ñûõÝ»ñÇ ì³Õ³ñß-3-ñ¹Ç ÏáÕÙÇó) 163Ã. ÐéáÙÁ ÝáñÇó ·ñ³íáõÙ ¿ г۳ëï³ÝÁ: 163—178 êàкØàê (ÝáñÇó ÐéáÙÁ) гñÓ³Ïí»ó, ³åëï³Ùµ³Í îñ¹³ïÇÝ ³ùëáñ»ó ´ñÇï³Ýdz: г۳ëï³ÝáõÙ ÐéáÙ»³Ï³Ý çáϳï Ùݳó: 178—196 ê²Ü²îðàôÎ ²ðÞ²ÎàôÜÆ 205—224 ì²Ô²ðÞ 2-ñ¹ (ê³Ý³ïñáõÏÇ áñ¹ÇÝ) êñ³ÝÇó ëÏë»ó Ð³Û ²ñß³ÏáõÝÇÝ»ñÇ Ñ³ñëïáõÃÛáõÝÁ (ØÇÝã»õ ë³ Ð³Ûáó ó·³íáñ Ý߳ݳÏíáõÙ ¿ñ ä³ñûõ ó·³íáñÝ»ñÇ ³½·³ÏÇóÝ»ñÇó): ê³ ¿É ëå³Ýí»ó ÑÛáõëÇëÇó ËáõÅ³Í ²É³ÝÝ»ñÇó: 224 îð¸²î 2-ñ¹ (ì³Õ³ñß 2- áñ¹ÇÝ) ÐéáÙÇ Ï³Ûëñ سÏñÇÝáëÁ 217à ѳßïáõÃÛáõÝ ¿ ÏÝùáõÙ å³ñûõÝ»ñÇ Ñ»ï ¨ ëñ³Ý ׳ݳãáõ٠ó·³íáñ: 226 Æñ³ÝÇ ä³ñë »ñÏñ³Ù³ëÇ ³ñù³ ²ñï³ßÇñ ä³å³Ï³ÝÁ (ê³ë³ÝÝ»ñÇó, ÇëÏ “ë³ë” ¹³ ûÓÇ ëë-íáóÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ Çñ»Ýó çÑáõ¹Ý»ñÝ ¿ÇÝ ³Ýí³ÝáõÙ) ï³å³ÉáõÙ ¿ ä³ñûõ ²ñß³ÏáõÝÇ ²ñï³í³Ý 5-ñ¹ÇÝ ¨ ïÇñ³ÝáõÙ ·³ÑÇÝ: г۳ëï³ÝÁ ¹ñ³Ýó Ù»Í Ñ³Ï³é³Ïáñ¹Ý ¿ñ, áñå»ë ³é³çÇÝ ³ñ³ñí³ÍÝ»ñÇ »ñÏÇñ ¨ ¹»é îÇ·ñ³Ý Ø»ÍÇ å³ï׳éáí: îñ¹³ïÇ ÏáÕùÁ ѳí³ùí»óÇÝ ²ñï³í³Ý 5-ñ¹Ç ïáÑÙÁ, íñ³óÇù, ³Õí³ÝÝ»ñÁ: ä³ñûõÝ»ñÁ í»ñ³ó³Ý` ÙÇÝã»õ í»ñçÇÝ ßáõÝãÁ гۻñÇÝ Ñ³ñ³½³ï ÙݳÉáí: 230 ²ñï³ßÇñÁ (ä³ñëÇÏ) ·ñáÑáõÙ ¿ г۳ëï³ÝÇ ¨ ÐéáÙÇ ¹»Ù: г۳ëï³ÝáõÙ ËÇëï å³ñïíáõÙ ¿ îñ¹³ï 2-Ç ÏáÕÙÇó: ØÇÝã»õ 3-ñ¹ ¹³ñÇ Ï»ëÁ ê³ë³ÝÝ»ñÁ ã»Ý Ïåãáõ٠г۳ëï³ÝÇÝ, û»õ ÑáõÅÏáõ ѳñí³ÍÝ»ñ »Ý ѳëóÝáõÙ ÐéáÙÇÝ: êÏëí»ó ê³ë³ÝÛ³Ý ä³ñëϳëï³ÝÇ Ñ½áñ å»ïáõÃÛáõÝÁ: 252 ²ñï³ßÇñÁ (Þ³åáõÑ 1-Ç áñ¹ÇÝ) ·ñ³í»ó г۳ëï³ÝÁ: îñ¹³ï 2-ñ¹Á Ñ»é³ÝáõÙ ¿ ÐéáÙ: ¶³ÑÁ ï³ÉÇë »Ý ²ðî²ì²¼¸ 5-ñ¹ÇÝ ¨ ëïÇåáõÙ ÁݹáõÝ»É æÑáõ¹³

- 47 -

ä³ñëÏ³Ï³Ý ·»ñÇß˳ÝáõÃÛáõÝ: ²é³ç³ó³Ý Ø»Í ïÝ»ñÁ` ݳ˳ñ³ñÝ»ñÁ: ØÇ Ù³ëÁ »ñÏñå³·»ó ÐéáÙÇÝ, ÙÛáõëÁ ä³ñëϳëï³ÝÁ: ê²î²Ü²Î²Ü öàðÒàôÂÚàôÜÀ ̲ÔÎàôØ ¿ ²äðàôØ: 252 àðØƼ¸-²ðî²ÞÆð (Þ³åáõÑÇ áñ¹ÇÝ) Ð³Û Ù»Í Ã³·³íáñ ٳϳÝáõÝáí: 253 ܺðêºÐ ÐéáÙÇ ²íñ»ÉdzÝáëÇ ³ñß³í³ÝùÇó ²ñ»õÙïÛ³Ý Ð³Û³ëï³ÝáõÙ 224—271 Êàêðàì 2-ñ¹(îñ¹³ï 2-ñ¹Ç áñ¹ÇÝ) ÐéáÙÇ û·ÝáõÃÛ³Ùµ: ê³ë³Ý ²ñï³ßÇñÇ áõÕ³ñÏ³Í çÑáõ¹ ²Ý³ÏÁ ÊáëñáíÇ çÑáõ¹³ó³Í å³ñûõ µ³ñ»Ï³ÙÝ»ñÇ û·ÝáõÃÛ³Ùµ áñëÇ Å³Ù³Ý³Ï Ë÷»óÇÝ ÊáëñáíÇÝ: ܳ Ø»éÝ»Éáõó ½ÇݳÏÇóÝ»ñÇÝ å³ñï³íáñ³óñ»ó` ëå³Ý»óÇÝ ²Ý³ÏÇÝ ¨ Çñ ѳñ³½³ïÝ»ñÇÝ: ²Ý³ÏÁ ä³ñûõÝ»ñÇ ä³ÑÉ³í ·³í³éÇ çÑáõ¹ êáõÛ»ÝÇ ó»ÕÇó ¿ñ: ¸ñ³ ÑÕÇ ÏÇÝÁ ÷³Ë³í γ峹áíÏdz` ÍÝí»ó ë³ï³Ý³ ¶ñÇ·áñÁ: Øáï 27 ï³ñÇ ê³ë³ÝÛ³ÝÝ»ñÇ Çß˳ÝáõÃÛ³Ý ï³Ï ¿ÇÝù: ÊáëñáíÇÝ ëå³Ý»Éáõó سݹ³ÏáõÝÇ ²ñï³í³½¹Á »ñ»Ë³ ѳë³ÏÇ îñ¹³ïÇÝ` ÷³Ëóñ»É ¿ñ ÐéáÙ: ܳ ѳëáõݳó»É, ß³ï áõÅ»Õ ¨ Ëǽ³Ë ¿ñ ¹³ñÓ»É` í»ñ³¹³ñÓ³í ·³ÑÇÝ: ¶ñÇ·áñÝ ¿É »Ï³í γ峹áíÏdzÛÇó` 200Ã-Çó ·áñÍáÕ, Ô»õáݹÇëÇ ·É˳íáñ³Í §ê³ï³Ý³Ï³Ý ÷áñÓáõÃ۳ݦ áñçÇó: 297—353 îð¸²î 3-ñ¹--Ø»Í (Êáëñáí 2-Ç áñ¹ÇÝ): 298à îñ¹³ï Ø»ÍÁ ѳÕûó ê³ë³Ý çÑáõ¹--å³ñëÇÏÝ»ñÇÝ ¨ Ùï³í ÐéáÙÇ ï³Ï: 40 ï³ñÇ Ê³Õ³ÕáõÃÛáõÝ: ê³ï³Ý ¶ñÇ·áñÁ îñ¹³ïÇÝ í»ñ³÷áË»Éáõ ³ÝѳçáÕ ß³ï ÷áñÓ»ñÇó Ñ»ïá ·áñͳ¹ñ»ó ¸ÇáÏÕ»ñdzÝáë γÛëñÇó гÛù ÷³Ë³Í ÐéÇ÷ëÇÙ», ¶³Û³Ý», ÜáõÝ», سÝÛ³… 37 åáéÝÇÏÝ»ñÇÝ` Ãáõݳíáñ»óÇÝ, ˻ճÃÛáõñ»óÇÝ îñ¹³ïÇÝ: îñ¹³ïÁ åáéÝÇÏÝ»ñÇÝ Ïáïáñ»ó, µ³Ûó ÇÝùÁ Ãáõݳíáñí³Í íÇ׳ÏáõÙ ¿ñ: ²½³ï»ó 12 ûñ ǵñ ѳϳÃáõÛÝÁ ÇÙ³óáÕ ëáí³Ù³Ñ µ³Ýï³ñÏí³Í ¶ñÇ·áñÇÝ Êáñ ìÇñ³åÇó: ê³ ²ñ³Í³ÝÇ çñ»ñáõ٠гۻñÇÝ ûÍ»ó ùñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝ, ¹Ý»Éáí å»ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ³í»ñÙ³Ý ÑÇÙùÁ: §îñ¹³ïÁ Çñ ³ÝÓÁ ë³Ñٳݳ÷³Ï»ó å³ëáí áõ ïùÝáõÃÛ³Ùµ, Ùßï³ÙéáõÝã ³ÕáÃáõÙ ¿ñ ¨ ß³ñáõÝ³Ï ³ñï³ëíáõÝ Çñ »ñÏñÇ Ñ³Ù³ñ¦,- ²·³Ã³Ý·»Õáë ¿ç 147: ÜáõÝ»Ý ¿É ìñ³ó ØÇÑñ³ÝÇÝ ïí»ó ÁݹáõÝ»É ùñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ: 301à îñ¹³ïÇ ¹»é»õë ³éáÕç³Ï³Ý ³ÝϳñáÕáõÃÛáõÝÇó û·ïí»Éáí, ²ñù³Û³Ï³Ý ½áñùÇ ³ç³ÏóáõÃÛ³Ùµ ë³ï³Ý ¶ñÇ·áñÁ µéÝáñ»Ý ï³ñ³Í»ó ùñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ (52 ï³ñÇ Ñ»ïá г۳ëï³ÝÁ ÷Éáõ½í»ó): êáõ· ¶ñÇ·áñÇÝ ë³ïϳóñÇÝ, ë³ÝÓ»ñÁ ѳÝÓÝí»ó áñ¹áõÝ` ²ñÇëï³Ï»ëÇÝ, ¹ñ³Ý ¿É ë³ïϳóñÇÝ, »Õ³í 4-ñ¹ гÛùÇó ²ñù»Õ³ÛáëÁ` ë³ïϳóñÇÝ, ³Ýó³í ÙÛáõë áñ¹Ç ìñóݻëÇÝ: êñ³ å³ï³ÝÇ áñ¹ÇÝ` ¶ñÇ·áñÇëÁ ö³Ûï³Ï³ñ³ÝÇ Ï³ÃáÕÇÏáëÇ ³ÃáéÇÝ ¿ñ, ÓÇ»ñáí áïݳï³Ï ³ñÇÝ: ´áÉáñÇ ³ÝÇÍÛ³É ³×ÛáõÝÝ»ñÁ Âáñ¹³ÝáõÙ ¿ óÕí³Í, ¹»é»õë îÇ·ñ³Ý Ù»ÍÇ Ï³éáõó³Í ´³ñß³Ù ³ëïÍá µ³·ÇÝÁ í»ñ³Íí³Í ëáõñµ ˳㠻ϻջóáõÙ, ¾ñ½ñáõÙÇ Ý³Ñ³Ý·Ç ºñ½ÝϳÛÇ ·³í³éÇ Î³Ù³ËÇ ·áí³ÏÇ Ù»ç: ¶ñÇ·áñÁ ³Û¹åÇëáí 128 Ð³Û Çß˳ݳïáõÝ í»ñ³óñ»ó, ÷á˳ñ»ÝÁ âÇݳëï³ÝÇó ÷³Ë³Í çÑáõ¹ س٠¶áõÝÝ»ñÇó ëï»ÕÍí»ó سÙÇÏáÝÛ³ÝÝ»ñÇ ÑáïÁ, ÞÇñ³ÏáõÙ ëï»ÕÍí»ó ¶ñÇ·áñÇ µ³ñ»Ï³Ù γÙë³ñ³Ï³ÝÝ»ñÇ ÑáïÁ: §ê³ï³Ý³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛáõÝÁ¦ Ù»Í Ã³÷ ¿ñ ³éÝáõÙ: æÑáõ¹Ý»ñ` ê³Ý³ïñáõÏÁ í»ñóñ»ó ÷³Ûïϳñ³ÝÁ` ó·Á Çñ Ùáï ¿ñ, ´³ÏáõñÁ ³é³ÝÓݳóñ»ó ²ÕÓÝÇùÁ, Ìá÷ùáõ٠سñ Æß˳ÝÝ ¿ñ, гßïÛ³ÝùáõÙ ¶³· Çß˳ÝÁ…: àí ãáõ½»ó ùñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ` ³Ýó³í å³ñëÇÏÝ»ñÇ ï³Ï, áí ¶ñÇ·áñ³Ï³Ý ¿ñ` ´Ûáõ½³Ý¹Ç³ÛÇ ï³Ï: 353 æÐàô¸ÜºðÀ вê²Ü ÆðºÜò Üä²î²ÎÆÜ: г۳ëï³ÝÁ ³é³Ýó å³ï»ñ³½ÙÇ Ï³½Ù³ÉáõÍí»ó: ´Ûáõ½³Ý¹Ç³Ý Êáëñáí 3-ÇÝ ×³Ý³ã»ó Çñ Ù³ë г۳ëï³ÝÇ Ã³·³íáñ: ê³ ÑÇÙ³ñÇ Ù»ÏÝ ¿ñ: ìñóݻëÁ ë³ïÏ»ó ëñ³ ûñáù: 353—338 Êàêðàì 3 Îáï³Ï (γéáõó»ó ¸íÇÝ Ù³Ûñ³ù³Õ³ùÁ, ïÝÏ»ó ³Ýï³éÁ): 338—350 îÆð²Ü (ÊáëñáíÇ áñ¹ÇÝ) Èáõñç å³Ûù³ñ»É ¿ ¶ñÇ·áñÇ ù³Ûù³ÛÇã ÑáïÇ ¹»Ù: 350—368 ²ð޲Π2 (îÇñ³ÝÇ áñ¹ÇÝ) Ù»ÕÙ ¨ ½Ç×áÕ³Ï³Ý ¿ñ: 364—368 гÛ-ä³ñëÏ³Ï³Ý å³ï»ñ³½ÙÁ` ²ñß³ÏÇ ÏÇÝÁ` ¶ñÇ·áñÇ ÑáïÇó, ö³é³ÝÓ»ÙÝ ¿ñ ջϳí³ñáõÙ: 369—374 ä²ä ²¶²ìàð (²ñß³ÏÇ áñ¹ÇÝ)--(Ù³ÛñÁ çÑáõ¹ ö³é³ÝÓ»ÙÝ ¿ñ): 374—378 ì²ð²¼¸²î (ÐéáÙÁ ä³åÇÝ ëå³Ý»ó` ëñ³Ý Ý߳ݳϻó)

- 48 -

378—389 ²ð޲Π3 (ä³åÇ áñ¹ÇÝ) 387à ÐéáÙÁ` »á¹áëÇë Ø»ÍÁ, ä³ñëϳëï³ÝÁ` Þ³åáõÑ 3-ñ¹, µ³Å³Ý»óÇÝ Ð³Û³ëï³ÝÁ: 1/3—ÐéáÙÇÝ, 2/3--ä³ñëÇÏÇÝ: ²ñß³Ï 3-Á ÙÇÝã»õ Ù³ÑÁ ³ñ»õÙïÛ³Ý ·³í³éÝ»ñáõ٠ó·³íáñ»ó: 384—389 Êàêðàì 4-ñ¹ (Æñ³Ý³Ï³Ý Ù³ëáõÙ): 389—417 ìè²ØÞ²äàôÐ Æñ³ÝÇ ¹ñ³Íá 361---439 Ø»ëñáå سßïáó: 405-ÇÝ ï³é»ñÁ í»ñ³·ñí»óÇÝ 415—415 Êàêðàì 4-ñ¹ Æñ³ÝÇ ¹ñ³Íá 416—420 Þ²äàôÐ (å³ñëÏ³Ï³Ý çÑáõ¹) гۻñÁ ëå³Ý»óÇÝ: 422—428 ²ðî²Þºê ¶ Æñ³ÝÇ ¹ñ³Íá §ê²î²Ü²Î²Ü öàðÒàôÂڲܦ æÐàô¸²Î²Ü æ²Üøºðàì (æÐàô¸ ê²ê²ÜܺðÆ Òºèøàì) ìºðæ ²ðÞ²ÎàôÜÆܺðÆ Ð²ðêîàôÂÚ²ÜÀ: гÛáó 16 Çß˳ݳïÝ»ñÁ` Ìá÷ù, ²ÕÓÝÇù, Îáñ׳Ûù, ¶áõ·³ñù, ØáÏù, êÛáõÝÇù, Ì³í¹»ÛÇó, àôïÇù, Üáñ ÞÇñ³Ï³Ý, ¼³ñ³í³Ý¹, лñ, ì³ëåáõñ³Ï³ÝáõÙ, سñ¹³ëï³ÝáõÙ -- ²ñÍñáõÝÇù, èßïáõÝÇù, سñ¹»ñ, îáõñáõµ»ñ³ÝáõÙ -- سÙÇÏáÝÛ³ÝÝ»ñ, ÊáñËáéáõÝÇÝ»ñ, êå»ñ ¨ Ö³ÝÇùáõÙ -- ÎáíϳëÇ ³ëå»ï ´³·ñ³ïáõÝÇÝ»ñ, ²Ý·»Õ îÝáõÙ – гÛáó ÑÝáõó ·³ÝÓ³ñ³ÝÝ ¿ñ (ÇÙ³ ¸Ç³ñµ»ùÇñ), ¸ñ³ëï³Ù³ï 428—608à 180-î²ðÆ ä²ðêβ--´Úàô¼²Ü¸²Î²Ü ÈÌÆ î²Î 630—862à 150-î²ðÆ ²ð²´²Î²Ü ʲÈÆü²ÂÆ ÈÌÆ î²Î 830-840 سݳ½Ï»ñïÇ Âáݹñ³Ï ·ÛáõÕáõÙ êÙµ³ï ¼³ñ»Ñ³í³ÝóÇÝ` Ãáݹñ³ÏÛ³ÝÝ»ñ 885 ²Ùñ ʳÉÇýÁ å³ß³ñ»ó º·ÇåïáëÁ ¨ ²É»ùë³Ý¹ñdzÝ: 700.000 ·Çñù í³é»óÇÝ: ÆëÏ Ð³Û³ëï³ÝáõÙ »ñÏñÇ ïÝûñ»Ý ¿ÇÝ ¹³éÝáõÙ ´³·ñ³ïáõÝÇÝ»ñÁ (çÑáõ¹ ´³·³ñ³ïÇ ë»ñáõݹݻñÁ, ÇëÏ ´²¶ Ù³Ûñ³å»ï³Ï³Ý ÏñáÝÇ Ñ³í³ïùÝ ¿) 885 ¾ÙÇñ ´áõÕ³ÛÇÝ Ê³ÉÇý³ÃÁ µ³ñ»µ³Ëï³µ³ñ г۳ëï³ÝÇó Ñ»ï ¿ ϳÝãáõÙ 886—890 ²Þàî 1 ´²¶ð²îàôÜÆ: æÑáõ¹Ý»ñÁ ¹³ñÓ³Ý Ð³Ûáó ó·³íáñÝ»ñ: ²ÝÇ-ÞÇñ³ÏÇ Ã³·³íáñáõÃÛáõÝ: ºì ³ñ³µÝ»ñÁ ¨ ´Ûáõ½³Ý¹Ç³Ý ׳ݳãáõÙ »Ý å»ïáõÃÛáõÝÁ: Ô³ñëÁ ëå³ñ³å»ïÝ»ñÇ ³Ãáé³ÝÇëïÝ ¿ñ: 890—914 êØ´²î 1 ´²¶ð²îàôÜÆ (²ßáï 1 áñ¹ÇÝ) ²Û¹å»ë ¿É ãϳñáÕ³ó³í »ÝóñÏ»É ì³ëåáõñ³Ï³ÝÇ ²ñÍñáõÝÇÝ»ñÇÝ ¨ ·ñ³í»É Ýñ³Ýó Ù³Ûñ³ù³Õ³ù ¸íÇÝÁ: ²ïñå³ï³Ï³ÝÇ ¿ÙÇñ ÚáõëáõýÁ û·ïí»Éáí ³Û¹ ·ÅïáõÃÛáõÝÇó ì³ëåáõñ³Ï³ÝÇ Ã³·³íáñáõÃÛ³Ý` ì³Ý Ù³Ûñ³ù³Õ³ùáí ó· ¿ ѳÝÓÝáõÙ ¶³·ÇÏ ²ñÍñáõÝáõÝ: 914 Ã. ÚáõëáõýÇ Ññ³Ù³Ýáí êÙµ³ïÇÝ ·É˳ïáõÙ »Ý: 914—928 ²Þàî 2-ñ¹ ºðβ (êÙµ³ïÇ áñ¹ÇÝ): 922Ã. ²ñ³µ³Ï³Ý ʳÉÇýÁ ²ßáï 2 ï³ÉÇë ¿ Þ³ÑÝ--Þ³Ñ ïÇïÕáëÁ: ÆëÏ ´Ûáõ½³Ý¹Ç³Ý ¨ ä³ñëϳëï³ÝÁ ã»Ý ׳ݳãáõÙ: 928—953 ²´²ê ²ßáï 2-Ç áñ¹ÇÝ; ºñÏÇñÁ, γñëÁ áñáß ½³ñ·³ÝáõÙ »Ý: 939 Ãí. Ñݳñ»óÇÝ “ê³ëáõÝóÇ ¸³íÇÔ ¿åáëÁ: 953Ãí. Ùáñ»ËÝ»ñÇ å³ï׳éáí ë³ëïÇÏ ëáí »Õ³í: ä»ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ÝáñÇó ÏáñóñÇÝ: 958 ¶áé Çß˳ÝÇ Ññ³Ù³Ý³ï³ñáõÃÛ³Ùµ áõÅ»Õ µ³Ý³Ï, 958 Ãí. гÛáó ½áñùÁ ç³ñ¹»ó å³ñëÇÏ ½áñ³í³ñ гÙïáõÝÇ ½áñùÇÝ: г۳ëï³ÝÁ µ³Å³Ý-µ³Å³Ý ¿ñ, µ³Ûó гۻñÁ Çñ»ÝóÇó ¹»é»õë ѽáñ áõÅ ¿ÇÝ Ý»ñϳ۳óÝáõÙ: æÑáõ¹Ý»ñÁ áñáß»óÇÝ å»ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ í»ñ³Ï³Ý·Ý»É ¨ ³ÙµáÕçáíÇÝ Ñ³ÝÓÝ»É Å³Ù³Ý³ÏÇ ·»ñï»ñáõÃÛ³ÝÁ` ´Ûáõ½³Ý¹Ç³ÛÇÝ: 962--972 ²Þàî--¶²¶ÆÎ-ÇÝ ²Ý³Ýdz ϳûÕÇÏáëÁ ûÍ»ó гÛáó ó·³íáñ: Ƶñ í»ñ³Ï³Ý·Ýí»ó гÛáó ó·³íáñáõÃÛáõÝÁ, µ³Ûó ³ÛÝ Í³é³Û»ó гۻñÇ Ñ»ï³·³ ·³í³é³ÛÇÝ ¹ÇÙ³¹ñáõÃÛáõÝÝ»ñ ϳ½Ù³Ï»ñå»É ãϳñáճݳÉáõÝ ¨ å»ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ÏáñͳݻÉáõ Ýå³ï³ÏÇÝ: 971Ã. ²ßáï-¶³·ÇÏÁ µÝ³Ï³Ý Ù³Ñáí ·Ý³ó: 966 î³ñáÝÇ çÑáõ¹ Çß˳ÝÝ»ñ ²ßáïÁ /´³·³ñ³ïÇ áñ¹ÇÝ/, ¸³íÇà ²ñù³ÛÇÏÁ, ¶ñÇ·áñÁ, ÂáéÝÇÏÁ г۳ëï³ÝÇ ïÇñáõÛÃÝ»ñÁ Ïï³Ï»É ¿ÇÝ ´Ûáõ½³Ý¹Ç³ÛÇÝ:

- 49 -

972--1041 ÐáíѳÝÝ»ë-êÙµ³ï: (²ßáï-¶³·ÇÏÇ áñ¹ÇÝ): ºñÏáõ »Õµ³ÛñÝ»ñÇ ÙÇç»õ ·³ÑÇ Ñ³Ù³ñ ·ÅïáõÃÛáõÝ ëÏëí»ó: ÐàìвÜܺê-êØ´²î-Á, ²ßáï-¶³·ÇÏÇ ÃáõɳÙáñà áñ¹ÇÝ, Ëáñ³Ù³ÝÏáõÃÛ³Ùµ ÙÛáõë` ³í»ÉÇ Ñ½áñ »Õµ³Ûñ ²ÞàîÆ µ³ó³Ï³ÛáõÃÛ³Ý å³ÑÇÝ ·³ÑÁ ½³íûó: ²Û¹ ûÍ»ÉÁ ²ßáïÇÝ ¹áõñ ã»Ï³í, ݳ ѳñÓ³Ïí»ó ²ÝÇÇ íñ³, ç³ñ¹»ó: γÃáÕÇÏáëÝ»ñÁ ÙÇ Ï»ñå ѳßï»óñÇÝ: ²Þàî-ÇÝ ×³Ý³ã»óÇÝ ÁݹѳÝáõñ гÛáó ó·³íáñ, ÇëÏ` ²ÝÇ—ÞÇñ³ÏÇ Ã³·³íáñ-- ÐáíѳÝÝ»ë-êÙµ³ï ²Õí³ÝùÇ Ã³·³íáñ-- ¶áõñ·»Ý γñëÇ Ã³·³íáñ-- ²µ³ë ²ÝÓ³í³óÛ³ó ó·³íáñ-- ¸»ñ»ÝÇÏ ì³ëåáõñ³Ï³ÝÇ Ã³·³íáñ--ê»Ý»ù»ñÇÙ` ²ëáñ»ëï³ÝÇ ²¹ñ³Ù»ÉÇùÇ ÑáïÇó γå³ÝÇ Ã³·³íáñ-- öÇÉÇå» ì³ñ³ÅÝáõÝÇùÇ Ã³·³íáñ-- ê³Ñ³Ï î³ÛùÇ Ã³·³íáñ-- ¸³íÇà î³ßÇñ Òáñ³·»ïÇ Ã³·³íáñ—²ßáï ¶ áñ¹Ç ¶áõñ·»ÝÁ (ÎÛáõñÇÏ»Ý) ì³Ý³Ý¹Ç ó·³íáñ—ì³Ý³Ý¹»óÇÝ»ñÁ î³ñáÝÇ, ʳã»ÝÇ, ¶³ñ¹Ù³ÝÇ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñ—¶³ÛÉ Ø³ÙÇÏáÝÛ³Ý ²ÕÓÝÇùÇ, ¶áÕÃÝÇ ²ÙÇñ³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñ—ö³ÑɳáõÝÇÝ»ñ, ²åÇñ³ïÛ³ÝÝ»ñ ê³ëݳ îáõÝ-- §ÁݹѳÝáõñ¦ ó·³íáñ: ö³ëïáñ»Ý гۻñÁ ·³Õ³÷³ñ ³Ý·³Ù ã¿ÇÝ Ï³½ÙáõÙ, ÇëÏ çÑáõ¹Ý»ñÁ гÛÇ ³Ýí³Ý ï³Ï г۳ëï³ÝÁ ûÏáõå³óñ»É ¿ÇÝ ¨ ÉÇÝ»Éáí ½áõñÏ å»ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ·³Õ³÷³ñÇó` г۳ëï³ÝÁ µ³ßË»É ¿ÇÝ Çñ³ñ Ù»ç: ²ÛÝ ß³ñáõݳÏíáõÙ ¿ ÙÇÝã»õ ³Ûëûñ: 988 ²ÙµáÕç »ñÏñáõÙ ³í»ñÇã »ñÏñ³ß³ñÅ, ³Ý·³Ù ëáõñµ êáýdzÛÇ ï³×³ñÁ ÷Éí»ó: 997 ¶Çë³ëïÕ Ñ³ÛïÝí»ó, áñÁ áõÝ»ñ ëáëϳÉÇ ¨ ³Ñ³íáñ ï»ëù 1001 î³ÛùÁ ÝíÇñ»óÇÝ ´Ûáõ½³Ý¹Ç³ÛÇÝ 1001 ´Ûáõ½³Ý¹ ì³ëÇÉ 2-Á ê»Ý»ù»ñÇÙÇ Ñ»ï ë»ñ ¨ Ùdzµ³ÝáõÃÛáõÝ ëï»ÕÍ»óÇÝ 1003 ºñÏÝùáõÙ Ññ³ï»ëÇÉ ÙÇ ³ëïÕ »ñ»õ³ó, ÇÝãå»ë ³ß˳ñÑÇ ÏáñͳÝÙ³Ý íϳ §1006—1007Ã. гÛáó ó·³íáñÁ ëïáõÛ· »Õ»É ¿ ÐáíѳÝÝ»ë—êÙµ³ïÁ¦,- زîºìàê àôèвںòÆ: 1016 ²é³çÇÝ ³Ý·³Ù Ãáõñù»ñÁ Ùï³Ý ¨ ëñÇ ù³ß»óÇÝ Ð³Û³ëï³ÝÁ: ì³ëåáõñ³Ï³ÝÇ ê»Ý»ù»ñÇÙ §Ã³·³íáñÁ¦ áñáß»ó гÛñ»ÝÇÝ Ñ³ÝÓÝ»É ´Ûáõ½³Ý¹ ì³ëÇÉ Ï³ÛëñÇÝ: ì³ëÇÉÁ Ýñ³Ý ¨ Ýñ³ áñ¹Ç ¸³íÃÇÝ ÷á˳ñ»ÝÁ ïí»ó 껵³ëïdzÝ: ê»Ý»ù»ñÇÙÁ 1030Ã. Ù»é³í, ·³ÑÁ ѳÝÓÝ»ó áñ¹áõÝ` ¸³íÃÇÝ: 1035Ã. ë³ í³Ë׳Ýí»ó, ÷á˳ñÇÝ»ó ²ïáÙ »Õµ³ÛñÁ: §Ð³Ûáó ³Û¹ »ñÏÇñÁ ó·³íáñÝ»ñÇó áõ Çß˳ÝÝ»ñÇó ¹³ï³ñÏí»ó¦,- سïûõáë àôéѳۻóÇ: 1017 ê»Ý»ù»ñÇÙÁ ì³ëåáõñ³Ï³ÝÁ ÝíÇñ»ó ´Ûáõ½³Ý¹Ç³ÛÇÝ: 1021 ì³ëÇÉÁ гۻñÇó å³Ñ³Ýç»ó Ïï³Ïí³Í ²ÝÇÝ áõ γñëÁ: îñ³åǽáÝáõÙ 988-Ç Ïï³ÏÁ »ñϳñ³óñÇÝ ÙÇÝã»õ ÐáíѳÝÝ»ë-êÙµ³ïÇ Ù³ÑÁ: 1022 ÐáÏï. 3-ÇÝ Ï³åáõÛï »ñÏÇÝùÁ »ñÏáõëÇ µ³Å³Ýí»ó: ÐÛáõëÇë³ÛÇÝ ÏáÕÙÇó »ñÏñÇ íñ³ å³Ûͳé ÉáõÛë ó÷í»ó: ²ñ»õÁ ˳í³ñ»ó, ëÏëí»ó »ñÏñ³ß³ñÅ: 1021 Àëï ȳëïÇí»ñóáõ îñ³åǽáÝáõÙ 1021 Ãí. §Ñ³Û»ñǦ ¨ ´Ûáõ½³Ý¹Ç³ÛÇ ì³ëÇÉ ´-Ç ÙÇç»õ ÏÝùí»ó ã³ñ³µ³ëïÇÏ å³Ûٳݳ·Çñ, áñÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ ÐáíѳÝÝ»ë ó·³íáñÁ Çñ Ù³ÑÇó Ñ»ïá ²ÜÆÜ ¨ гÛùÁ Ïï³ÏáõÙ ¿ ì³ëÇÉ ´-ÇÝ: ÜáõÛÝÁ ѳëï³ïáõÙ ¿ ÑáõÛÝ å³ïÙÇã êÏÇÉÇó³--λ¹ñÇÝáëÁ: 1030 гÛùáõÙ ½³ñÑáõñ»ÉÇ »ñÏñ³ß³ñÅ ¨ ³ÝÁÝ¹Ù»ç ³Ùåñáå ëÏëí»ó: ´³ó³ïñ»óÇÝ, áñ øñÇëïáëÇ µÝáõó·ñٳٵ Çñ Ù³ÑÇó áõÕÇÕ Ñ³½³ñ ï³ñÇ Ñ»ïá å»ïù ¿ ë³ï³ÝÁ ·³ ³ß˳ñÑ ¨ ѳ½³ñ ï³ñÇ ïÇñÇ ³ß˳ñÑÇÝ: 1031 ê³ëïÇÏ ëáí »Õ³í, ÅáÕáíñ¹Ç Ï»ëÁ ٳѳó³í: 1036 ²ñ»õÇ Ë³í³ñáõÙ ë³ëïÇÏ áõÕ»ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñáí` 2-ñ¹ ³Ý·³Ù ÝáõÛÝ ³ÛÝ Ýß³ÝÁ: 1040 سѳó³í гÛáó ó·³íáñ ²ßáï ´³·ñ³ïáõÝÇÝ` ¶³·ÇÏÇ áñ¹ÇÝ, ÐáíѳÝÝ»ë-êÙµ³ïÇ »Õµ³ÛñÁ: ¸»é ÐáíѳÝÝ»ë-êÙµ³ïÝ ¿ ջϳí³ñáõÙ:

- 50 -

1040

ØÇ ç³Ñ³ÝÙ³Ý ·Çë³ëïÕ »ñ»ÏáÛ³Ý ³ñ»õÙïÛ³Ý ÏáÕÙáõÙ ¹»åÇ Ñ»ï ¿ñ ëáÕáõÙ: ܳ µ³Ëí»ó µ³½Ù³ëï»ÕÇÝ ¨ ÉáõëÝÇÝ áõ ³ÝÑ»ï³ó³í: /àôéѳۻóÇ ¿ç 56/: 1041 سѳó³í ²ÝÇÇ Ã³·³íáñ ÐáíѳÝÝ»ëÁ-êÙµ³ïÁ, áñÁ ³ñ¹»Ý 15 ï³ñÇ ì³ëÇÉ 2-Çó éá×ÇÏ ¿ñ ëï³ó»É ¨ ÷áËѳïáõóÙ³Ý Å³ÙÝ ¿ñ »Ï»É` å»ïù ¿ñ »ñÏÇñÁ ѳÝÓÝ»É ´Ûáõ½³Ý¹Ç³ÛÇÝ, ÆëÏ ÐáíѳÝÝ»ëÇ ³½·³å»ï ¸³íÇà ²ÝÑáÕÇÝÁ ²Õí³ÝùÇó ѳñÓ³Ïí»ó гÛùÇ íñ³: 1041—1043 ¶²¶ÆÎ 2-ñ¹ (18 ³ÙÛ³): ì»ñçÇÝ ´³·ñ³ïáõÝÇ Ã³·³íáñÁ: §¸ñ³Ý ûÍ»ó áÙÝ ¶ñÇ·áñÁ, áñÁ ѳݹ»ë »Ï³í áñå»ë ê³Ùáõ»É, áñÁ ¸³íÃÇÝ ¿ñ ûÍ»É Æëñá¿ÉÇ ³ñù³ ¹³éݳÉáõó¦,-(سïûõáë àôéѳۻóÇ ¿ç 58): êñ³Ý ¿É 1043Ã. ØáÝáÙ³ËÁ ï³ñ³í ´Ûáõ½³Ý¹Ç³, γÉáÝ å»Õ³ï ¨ äǽáõÝ ³í³ÝÝ»ñÁ, ѳñëïáõÃÛáõÝ ïí»óÇÝ, Ùݳó ³ÛÝï»Õ: 1045 ²ÝÇÝ Ñ³ÝÓÝ»óÇÝ: §öáõÉ »Ï³í ´³·ñ³ïáõÝÛ³ó ÑáïÇ ï»ñáõÃÛáõÝÁ¦,- سïûíáë àôéѳۻóÇ ¿ç 64: 1046 §²ëïÍá ë³ëïÇÏ µ³ñÏáõÃÛáõÝÁ ó÷í»ó »ñÏñÇ íñ³, ³Ñ³íáñ áõ ëáëϳÉÇ »ñÏñ³ß³ñÅ »Õ³í¦,-سïûõáë àôéѳۻóÇ: 1047 ´Ûáõ½³Ý¹Ç³Ý ëï³ó³í Ñ»ñÃ³Ï³Ý Ýí»ñÁ` ¸íÇÝÁ: 1048 ê»ÉçáõÏÝ»ñÇ ³é³çÇÝ ³ñß³í³ÝùÁ 1049 ä³ñëÇÏÝ»ñÁ ï»ëÝ»Éáí,áñ г۳ëï³ÝÁ ÝíÇñ³µ»ñáõÙ »Ý, ѳñÓ³Ïí»óÇÝ ²ñÍÝ ù³Õ³ùÇ íñ³, ѳۻñÇ ³é³Ýó ó·³íáñÇ áõ ëå³ñ³å»ïÇ Ñ»ñáë³µ³ñ å³ßïå³ÝáõÃÛáõÝÁ ãû·Ý»ó, Ýñ³Ýù ù³Õ³ùÁ í»ñóñÇÝ: ä»ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ÏáñóÝ»Éáõó ²ðÌÜÀ ÙÇ³Ï ù³Õ³ùÝ ¿ñ, áñ гۻñÇ Ó»éùÇó ·ñ³íí»ó ëñáí áõ ·»ñáõÃÛ³Ùµ:

ê² Ð²Úàò ÎàðêîÚ²Ü ìºðæÜ ¾ð:

1054 øñÇëï. ºÏ»Õ»óáõ µ³Å³ÝáõÙÁ ÐéáÙÇ ¨ ´Ûáõ½³Ý¹Ç³ÛÇ ÙÇç»õ: §ÎáñͳÝáõÙ¦: 1064 ê»ÉçáõÏÝ»ñÁ Ô³ñëÁ ³í»ñ»óÇÝ 1064 ê»ÉçáõÏÝ»ñÁ ·ñ³í»óÇÝ ²ÝÇÝ 1064 ´Ûáõ½³Ý¹Ç³Ý ·ñ³í»ó Ô³ñëÇ Ã³·³íáñáõÃÛáõÝÁ 1071—1076 ì³ñ³ÅÝáõÝÇÝ öáùñ г۳ëï³ÝÇ Ñ³ñ³íáõÙ Çß˳ÝáõÃÛáõÝ ëï»ÕÍ»ó 1071 г۳ëï³ÝÁ í»ñ³Íí»ó ³ÙÇñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ 1110—1123 Èáéáõ ó·³íáñáõÃÛ³Ý Ù»Í Ù³ëÁ Ùdzóí»ó ìñ³ëï³ÝÇÝ 1123 ¸³íÇà ÞÇݳñ³ñÁ ³½³ï³·ñ»ó ²ÝÇÝ 1170 ºññáñ¹` Ð³Û å³ïÙ³·ñ³Ï³Ý ÝÛáõûñÇ ÑñÏǽáõÙ (ë»ÉçáõÏÝ»ñ) 1184—1213 ³ٳñ³ ó·áõÑáõ ûñáù ìñ³ëï³ÝÁ ѽáñáõÃÛ³Ý ·³·³ÃݳϻïÇÝ ¿ñ 1185—1206 гÛ-ìñ³ó³Ï³Ý µ³Ý³ÏÁ ³½³ï³·ñ»ó ÑÛáõëÇë-³ñ»õ»ÉÛ³Ý Ð³Û³ëï³ÝÁ (¼³ù³ñÛ³ÝÝ»ñÇ Õ»Ï³í³ñáõÃÛ³Ùµ): 1220 ³óñ ÙáÝÕáÉÝ»ñÁ г۳ëï³ÝáõÙ 1236 ³óñ ÙáÝÕáÉÝ»ñÁ ·ñ³í»óÇÝ Ð³Û³ëï³ÝÁ, ìñ³ëï³ÝÁ, ²Õí³ÝùÁ: 1259—1261 гÛ-ìñ³ó³Ï³Ý ³åëï³ÙµáõÃÛáõÝÁ óóñ-ÙáÝÕáÉÝ»ñÇ ¹»Ù (¸³íÇà ó·³íáñ) 1386—1402 Ȼݷ »ÙáõñÇ ³ñß³í³ÝùÁ (3000 Ù³ñ¹ ϻݹ³ÝÇ Ã³Õ»óÇÝ) 1386 âáñáñ¹` Ð³Û å³ïÙ³·ñ³Ï³Ý ÝÛáõûñÇ ÑñÏǽáõÙ: Ȼݷ »ÙáõñÁ ѳïáõÏ çáϳïÝ»ñ áõÝ»ñ, ѳÛïݳµ»ñ»Éáõ ¨ ÑñÏǽ»Éáõ Ð³Û å³ïÙ³Ï³Ý ·ñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ: 1411—1467 γñ³-ÏáÛáõÝÉáõ ÃáõñùÙ»Ý³Ï³Ý ó»Õ»ñÁ г۳ëï³ÝáõÙ 1467—1502 ²Õ-ÏáÛáõÝÉáõ ÃáõñùÙ»Ý³Ï³Ý ó»Õ»ñÁ г۳ëï³ÝáõÙ 1440 ºñ»õ³ÝÁ ¹³ñÓ³í ²ñ»õ»ÉÛ³Ý Ð³Û³ëï³ÝÇ Ù³ñ½Ç Ï»ÝïñáÝÁ 1440 γÃáÕÇÏáë³ñ³ÝÁ µ»ñ»óÇÝ ì³Õ³ñß³å³ï (¾çÙdzÍÇÝ) 1453 Âáõñù»ñÁ ·ñ³í»óÇÝ Îáëï³Ý¹ÇݳåáÉÇëÁ 1502 Æñ³ÝáõÙ ÑÇÙÝí»ó Ýáñ Խɵ³ßÝ»ñÇ å»ïáõÃÛáõÝ 1510 гÛáó ÑáÕÇ Ñ³Ù³ñ å³ï»ñ³½ÙáõÙ »Ý Âáõñù»ñÁ ¨ ä³ñëÇÏÝ»ñÁ

- 51 -

1555 г۳ëï³ÝÇ µ³Å³ÝáõÙÁ (³ñ»õÙï -Âáõñùdz, ³ñ»õ»É-ä³ñëϳëï³Ý) 1547—1562 γÃáÕÇÏáë êï»÷³ÝÁ ·ÝáõÙ ¿ ºíñáå³ û·ÝáõÃÛáõÝ ËݹñÇ, µ³Ûó ǽáõñ 1590 ÈñÇí г۳ëï³ÝÁ ÂáõñùdzÛÇÝ 1603 λë г۳ëï³ÝÁ ä³ñëÇÏÇÝ (Þ³Ñ ²µ³ëÁ ·ñ³í»ó ºñ»õ³ÝÁ) 1603 ÜáñÇó ÂáõñùÇ³Ý ·ñ³í»ó: Þ³ÑÇ Ññ³Ù³Ýáí »ñÏÇñÁ ÑñÏǽí»ó 1604—1828 ºñ»õ³ÝÛ³Ý Ë³ÝáõÃÛáõÝ 1670 γÃáÕÇÏáë гÏáµ æáõÕ³Û»óÇÝ ¹ÇÙ»ó èáõëdzÛÇ û·ÝáõÃÛ³ÝÁ 1680 êÛáõÝÇùÇ Ù»ÉÇù Æëñ³Û»ÉÇ áñ¹Ç úñÇÝ ·Ý³ó ºíñáå³ û·ÝáõÃÛ. ËݹñÇ 1701 Æëñ³Û»É úñáõÝ, ØÇݳë í³ñ¹³å»ïÇÝ äÛáïñ 1 Ëáëï³ÝáõÙ ¿ û·Ý»É 1701 ØËÇóñ 껵³ëï³óÇÝ ÑÇÙݳ¹ñ»ó ϳÃáÉÇÏ »Ï»Õ»óÇÝ, áñå»ë½Ç ϳñáճݳ ÐéáÙÇó û·ÝáõÃÛáõÝ Ëݹñ»É 1707 Æëñ³Û»É úñÇÝ éáõë ·Ý¹³å»ïÇ ³ëïÇ׳Ýáí ä³ñëϳëï³ÝáõÙ µ³Ý³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñ í³ñ»ó г۳ëï³ÝÁ ÷ñÏ»Éáõ ѳٳñ 1711 Æëñ³Û»É úñÇÝ èáõëdz í»ñ³¹³éݳÉáõó ѳÝϳñÍ³Ù³Ñ »Õ³í: ØÇݳë í³ñ¹³å»ïÁ Ù»Ý³Ï ß³ñáõݳϻó ·áñÍÁ: ²ëïñ³Ë³ÝÇ Ð³ñáõëï ѳÛáõÃÛáõÝÁ ¹ÇÙ»ó èáõëdzÛÇ ó³ñÇÝ Çñ»Ýó ͳËë»ñÇ Ñ³ßíÇÝ Ð³Û³ëï³ÝÁ ½»ÝùÇ áõÅáí ³½³ï³·ñ»É` ѳٳӳÛÝáõÃÛáõÝ ãëï³ó³Ý: 1718—1722 ²ñó³ËÇ §Ð³Û¦ Ù»ÉÇùÝ»ñÁ, ¶³ÝÓ³ë³ñÇ Ï³ÃáÕÇÏáë ºë³ÛÇ Ð³ë³Ý æ³É³ÉÛ³ÝÁ, ÙÇÉÇù ²í³Ý Úáõ½µ³ßÇÝ, ìñ³ëï³ÝÇ Ã³·³íáñ ì³Ëóݷ 6-Á »ñÏÇñÁ ³ÝÏ³Ë Ñ³Ûï³ñ³ñ»óÇÝ: Üñ³Ýù ¸³íÇà ´»ÏÇÝ ¿É ß³ï û·Ý»óÇÝ: 1722 ²åëï³Ùµ ²Õí³ÝÝ»ñÁ ä³ñëϳëï³ÝáõÙ ·ñ³íáõÙ »Ý êå³Ñ³ÝÁ, ß³Ñ ÐÛáõë»ÛÝÇÝ ·É˳ïáõÙ 1723 èàôêÆ²Ü ·ñ³í»ó ´³ùáõÝ, ¾Ý½»ÉÇ, è»ßï, ²ëï³µ³¹ ù³Õ³ùÝ»ñÁ 1720—1723 ¸²ìÆ ´ºÎÀ Ô³÷³ÝáõÙ ëï»ÕÍ»ó ÇÝùÝáõñáõÛÝ Çß˳ÝáõÃÛáõÝ 1723 ºñ»õ³ÝÇ Ñ»ñáë³Ï³Ý å³ßïå³ÝáõÃÛáõÝÁ Ãáõñù»ñÇó: Ø»ñ µ³Ý³ÏáõÙ å³ñëÇÏ ½ÇÝíáñÝ»ñ ¿É ¿ÇÝ ÏéíáõÙ Ãáõñù»ñÇ ¹»Ù: 1724 ¶³ÝÓ³ÏÇ, ²ñó³ËÇ ¨ ²¹ñµ»ç³ÝÇ ÷áËû·ÝáõÃÛ³Ý å³Ûٳݳ·Çñ ÏÝùí»ó Áݹ»Ù Ãáõñù»ñÇ 1728 ¸³íÇà ´»ÏÁ ѳÝϳñͳٳѳó³í (áõß³¹Çñ ݳۻù) 1730 ØËÇóñ êå³ñ³å»ïÁ ¹³í³¹ñ³µ³ñ ëå³Ýí»ó 1768—1774 Øáíë»ë ê³ñ³ýáíÁ (²ëïñ³Ë³ÝÇó) ¹ÇÙ»ó ó³ñÇÝ Ñ³Û»ñÇ Ñ³ßíÇÝ áõÅáí ³½³ï»É г۳ëï³ÝÁ` Ù»ñÅí»ó: 1778—1779 ÔñÇÙÇ Ñ³Û»ñÁ ϳéáõó»óÇÝ Üáñ ܳËÇç»õ³ÝÁ` ³ÛÅÙ ¸áÝÇ èáëïáíÁ 1813 ¶ÛáõÉÇëï³ÝÇ å³Ûٳݳ·Çñ--Ô³ñ³µ³ÕáõÙ (Æñ³Ý- èáõëdz) 1826—1828 èáõë-Âáõñù³Ï³Ý å³ï»ñ³½Ù: 01.03.1828 ºðºì²ÜÆ Ù³ñ½Á èáõëdzÛÇ Ù»ç 1828 ÂáõñùÙ»Ýã³ÛÇ å³Ûٳݳ·ÇñÁ (³½³ï³·ñí»óÇÝ ºñ»õ³ÝÇ ¨ ܳËÇç»õ³ÝÇ Ë³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ) 1829 èáõëÇ³Ý í»ñóñ»ó ¾ñ½ñáõÙÁ 1860 г۳ëï³ÝáõÙ ÁݹáõÝí»ó ³½·³ÛÇÝ ÏáÝëïÇïáõódz 1862 ¼»ÛÃáõÝÇ ³åëï³ÙµáõÃÛáõÝÁ 1878 èáõë-Ãáõñù³Ï³Ý å³ï»ñ³½Ù: Ô³ñëÁ ¨ ²ñ¹³Ñ³ÝÁ Ùdzó³Ý èáõëÇÝ: γÃáÉÇÏ Ñ³Û»ñÁ ·³ÕûóÇÝ Ð³Û³ëï³Ý: ¾ñ½ñáõÙ, ²É³ßÏ»ñïÁ Ùݳó ÃáõñùÇÝ: 1894 ²é³çÇÝ »Õ»éÝÁ 300.000 Ñ³Û ²µ¹áõÉ Ð³ÙǹÁ Ïáïáñ»ó 1895—1896 ºñÏñáñ¹ »Õ»éÝÁ 1904 ê³ëáõÝÇ ³åëï³ÙµáõÃÛáõÝÁ: ²µ¹áõÉÁ гÙǹ 2-Á ¹³Å³Ý ×Ýß»ó: 1905 ºññáñ¹ »Õ»éÝÁ: Þáõß³, ´³ùáõ, ܳËÇç»õ³Ý, ºñ»õ³Ý, ºÉǽ³í»ïåáÉ 1909 âáññáñ¹ »Õ»éÝÁ: ²¹³Ý³, ÎÇÉÇÏdz 1914—1915 ê³ñÇÕ³ÙÇßÇ ûå»ñ³ódz: èáõëÇ³Ý ç³ñ¹»ó 3-ñ¹ Ãáõñù³Ï³Ý µ³Ý³ÏÁ Âáõñù»ñÁ 90.000 Ïáñáõëï ïí»óÇÝ: 1915 ÐÇÝ·»ññáñ¹ »Õ»éÝÁ (1.5 ÙÉÝ.)

- 52 -

1915

âáññáñ¹ ѳÛÏ³Ï³Ý å³ïÙ³·ñ³Ï³Ý ÝÛáõûñÇ ³ÛñáõÙÁ (²Ûë ³Ý·³Ù Ãáõñù»ñÁ ¨ ÝáñÇó çÑáõ¹Ý»ñÁ) 22.04.1918 ²Ý¹ññÏáíϳëÛ³Ý ë»ÛÙÁ ѳÛï³ñ³ñ»ó ³ÝϳËáõÃÛáõÝ 22-25.05.18 ê³ñ¹³ñ³å³ïÇ Ð»ñáë³Ï³Ý ֳϳï³Ù³ñïÁ

ÎÆÈÆÎƲÚÆ Ð²ÚÎ²Î²Ü Â²¶²ìàðàôÂÚàôÜ (1080-1375) 1 ¹³ñ Ý.Ã.³ ÐéáÙÇ ï³Ï ¿ñ 1-ÇÝ Ï»ë îÇ·ñ³Ý Ø»ÍÁ Ùdzóñ»ó Ø»Í Ð³ÛùÇÝ 65Ùó îÇ·ñ³ÝÇ ¨ äáÙå»áëÇ ÙÇç»õ å³Ûٳݳ·ñáí ³Ýó³í ÐéáÙÇÝ: лﳷ³ÛáõÙ ÙÝáõÙ ¿ ´Ûáõ½³Ý¹Ç³ÛÇ ï³Ï, Ñ»ïá ²ñ³µÝ»ñÇ, Ñ»ïá ê»ÉçáõÏÝ»ñÇ: ÐÇÙÝ³Ï³Ý µÝ³ÏÇãÝ»ñÁ` ÑáõÛÝ»ñ, ³ëáñÇÝ»ñ ¨ ùÇã Ññ»³Ý»ñ 11-ñ¹ ¹ ²ñ³µÝ»ñÇó, ë»ÉçáõÏÝ»ñÇó, Ñ»ïá ÙáÝÕáÉÝ»ñÇó ÷³Ë³Í ѳۻñÁ Ý»ñï»Õ³÷áËí»óÇÝ: 13-ñ¹ ¹. ̳ÕÏÙ³Ý µ³ñÓñ³·áõÛÝ ßñç³ÝáõÙ ¿ñ (40.000 ù³é. ÏÙ) µÝ³Ïã. Ù»Ï ÙÉÝ. ³í»ÉÇ: ²Ûëï»Õ ¿ÇÝ ÷³Ë»É ¶³·ÇÏ 2-ñ¹Ç Ù»ñÓ³íáñ èáõµ»Ý Çß˳ÝÁ, ²ñÍñáõÝÇÝ»ñÇó, úßÇÝÛ³ÝÝ»ñÇó, Èáõ½ÇÝÛ³ÝÝ»ñÇó: èáõµ»ÝÁ ϳ½Ù³Ï»ñå»ó ³½³ï»ó ´Ûáõ½³Ý¹Ç³ÛÇó È»éݳÛÇÝ ÎÇÉÇÏÇ³Ý ¨ ëï»ÕÍ»ó гÛÏ³Ï³Ý å»ïáõÃÛáõÝ: 1180—1187 èàô´ºÜ ÆÞÊ²Ü (´³·ñ³ïáõÝÇ) èáõµ»ÝÛ³Ý Çß˳ÝáõÃÛáõÝ 1187—1219 ȺìàÜ 1-ÇÝ èáõµ»ÝÛ³Ý (15 ï³ñí³ ÁÝóóùáõÙ ÎÇåñáëÁ Ùï³í Ù»çÁ) 06-01. 1198 ȺìàÜ 2-ñ¹ (î³ñëáõÙ ûÍí»ó, ´Ûáõ½³Ý¹Ç³ÛÇ ¨ ˳ã³ÏÇñÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó ׳ݳãí»ó) 1253—1270 кÂàôØ 1-ÇÝ 1270—1289 ȺìàÜ 3-ñ¹ 1289—1301 кÂàôØ 2-ñ¹ 1301—1307 ȺìàÜ 4-ñ¹ (ÙáÝÕáÉÝ»ñÁ Ë÷»óÇÝ) 1307—1320 úÞÆÜ úßÇÝÛ³ÝÝ»ñÇó 1320—1341 ȺìàÜ 5-ñ¹ 1341—1375 ȺìàÜ 6-ñ¹ Èàô¼ÆÜÚ²Ü 1375 سÙÉÛáõÏÝ»ñÁ ·ñ³í»óÇÝ êÇëÁ, ÎÇÉÇÏÇ³Ý ³ÝÏáõÙ ³åñ»ó:

²ð²ð²îÚ²Ü

вÜð²äºîàôÂÚàôÜÀ

10.11.1917 ²É»ùë³Ý¹ñ³åáÉáõÙ 5000 ½ÇÝíáñÇ ÙÇïÇÝ·Á` §½»ÝùÁ Ó»éùÝ»ñÇë…å³ßïå³Ý»É µ³Ýíáñ-·ÛáõÕ³óÇ³Ï³Ý Ï³é³í³ñáõÃÛáõÝÁ¦(µáÉß»õÇÏÛ³Ý Éá½áõÝ·) 15.11.1917 γ½ÙíáõÙ ¿ ²Ý¹ñÏáíϳëÇ ÏáÝïñé»õáÉáõóÇáÝ Ï³é³í³ñáõÃÛáõÝ` ²Ý¹ñÏáíϳëÛ³Ý ÏáÙÇë³ñdzï 20.11.1917 È»ÝÇÝÇ ¨ êï³ÉÇÝÇ ÏáãÁ ÙáõëáõÉÙ³ÝÝ»ñÇÝ` §î³å³Éí³Í ó³ñÇ ·³ÕïÝÇ å³Ûٳݳ·ñ»ñÁ Î. äáÉëÇ ·ñ³íÙ³Ý í»ñ³µ»ñÛ³É å»ïù ¿ ã»ÕÛ³É Ñ³Ù³ñí»Ý: èáõëÇ³Ý ¹»Ù ¿ ûï³ñ ÑáÕ»ñÇ ½³íÃÙ³ÝÁ: Î. äáÉÇëÁ å»ïù ¿ Ùݳ ÙáõëáõÉÙ³ÝÝ»ñÇ Ó»éùÇÝ: Ø»Ýù ÂáõñùÇ³Ý Ù³ëݳï»Éáõ ¨ г۳ëï³ÝÇ ³Ýíï³Ý·áõÃÛáõÝÁ ³å³Ñáí»Éáõ ѳٳӳÛݳ·ÇñÁ ѳٳñáõÙ »Ýù ã»Õ۳ɦ: (ÜáñÇó çÑáõ¹Ý»ñÁ` §ê³ï³Ý³Û³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛáõÝÁ¦ ·áñÍáõÙ ¿ ³Ù»Ý³áõÅ·ÇÝ Ï»ñåáí): 23.11.1917 ²É»ùë³Ý¹ñ³åáÉÇ ÏáÙáõÝÇëïÝ»ñÇ å³ÛÙ³ÝÁ` ׳ݳã»É ÙdzÛÝ êáí»ï³Ï³Ý èáõëdzÛÇ Ï³é³í³ñáõÃÛáõÝÁ 16.12.1917 Þ³ÑáõÙÛ³ÝÁ ÎáíϳëÇ Å³Ù³Ý³Ï³íáñ ³ñï³Ï³ñ· ÏáÙÇë³ñ: ÄáÕáíñ¹³Ï³Ý ÏáÙÇë³ñÝ»ñÇ ¹»Ïñ»ïÁ (È»ÝÇÝ) Âñù³Ñ³Û³ëï³ÝÇ Ù³ëÇÝ 29.12.1917 È»ÝÇÝÇ Ñéã³Ï³·ÇñÁ Âñù³Ñ³Û³ëï³ÝÇ Ù³ëÇÝ (û ïáõñ»óÏáÛ ²ñÙ»ÝÇÇ) ÐáõÝí.1918 ê³ñÇÕ³ÙÇßáõÙ é³½Ù³é»õáÉÛáõóÇáÝ ÏáÙÇï»Ý í»ñóÝáõÙ ¿ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÁ

- 53 -

12.02.1918 Âáõñù»ñÇ Ñ³ñÓ³ÏáõÙÁ ³ñ»õÙïÛ³Ý Ð³Û³ëï³ÝÇ íñ³ 21.02.1918 Âáõñù»ñÁ ·ñ³íáõÙ »Ý ºñ½ÝϳÝ, ´³Ûµ³¹Á, سٳ˳ÃáõÝÁ 23.02.1918 ÂÇýÉÇëáõ٠ϳéáõóí»ó ²Ý¹ñÏáíϳëÛ³Ý ê»ÛÙÁ` ²Ýï³ÝïÇ ÏáÝïé»õáõóÇáÝ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÁ 03-03.1918 ´ñ»ëï-ÈÇïáíëÏÇ å³Ûٳݳ·ÇñÁ: 500 ѳ½. èáõë ½áñùÁ Ñ³Ý»É ²Ý¹ñÏáíϳëÇó: èáõëdzÛÇ Ñ»Õ³÷áËáõÃÛáõÝÇó Ñ»ïá ÈáݹáÝáõÙ “еñÛ³Ï³Ý ²½·³ÛÇÝ Þ³ñÅٳݔ ջϳí³ñÝ»ñÁ »ñÏáõ Ýå³ï³Ï ÁݹáõÝ»óÇÝ` 1.-ÂáõñùdzÛÇÝ Ñ³Ùá½»É Ñµñ۳ݻñÇÝ ÷á˳Ýó»Éáõ ä³Õ»ëïÇÝÛ³Ý ï³ñ³ÍùÝ»ñÁ: 2.-àñù³Ý Ñݳñ³íáñ ¿ Ñ»ï³Ó·»É èáõë³ëï³ÝÇ ¨ ¶»ñÙ³ÝdzÛÇ ÙÇç»õ å³ï»ñ³½ÙÁ: ä³ï³ë˳ݳïíáõÃÛáõÝÁ ѳÝÓݳñ³ñí³Í ¿ñ îñáóÏáõÝ: îñáóÏǗ³ɻ³Ã ·³ÕïÝÇ å³Ûٳݳíáñí³ÍáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³Ó³ÛÝ Â³É³³ÃÁ ³ë»ó,-§²Ûëï»Õ ãÏ³Ý Ñ³ÕÃáÕÝ»ñ ¨ å³ñïíáÕÝ»ñ, ³Ûëï»Õ µáÉáñë ¿É Ñ³ÕÃáÕ »Ýù¦: ²ÛëÇÝùÝ µáÉáñ çÑáõ¹Ý»ñÁ ѳÕÃáÕ »Ý: ¶»ñÙ³ÝÇ³Ý ½³ñÙ³ó³Í ¿ñ` ݳ ã¿ñ å³Ñ³ÝçáõÙ ½áñù»ñÇ Ø»Í Ð³ÛùÇó ¹áõñë µ»ñáõÙ: ²ñ¹ÛáõÝùáõÙ èáõëÇ³Ý Ïáñóñ»ó Ù»Ï ÙÇÉÇáÝ ù³é³ÏáõëÇ ÏÇÉáÙ»ïñ ï³ñ³Íù ¨ »ñÏáõ ѳñÛáõñ ѳ½³ñÇó ³í»ÉÇ ½ÇÝíáñ: ê³ §ê³ï³Ý³Ï³Ý ÷áñÓáõÃ۳ݦ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý 1045à гÛáó å»ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ÏáñͳݻÉáõó, Ø»Í ºÕ»éÝÁ ϳ½Ù³Ï»ñå»Éáõó Ñ»ïá çÑáõ¹Ý»ñÇ Ñ³çáñ¹ ³Ù»Ý³ëáëϳÉÇ ù³ÛÉÝ ¿ñ гۻñÇ Ñ³Ý¹»å: 22.04.1918 ²Ý¹ñÏáíϳëÇ ê»ÛÙÁ ѳÛï³ñ³ñ»ó ³ÝϳËáõÃÛáõÝ 26.05.1918 ÂáñùdzÛÇ å³Ñ³Ýçáí ²Ý¹ñÏáíϳëÛ³Ý ê»ÛÙÇ Ï³½Ù³ÉáõÍáõÙÁ: Ø»ù»Ý³Û³µ³ñ ²Ý¹ñÏáíϳëáõÙ »ñ»ù å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñ ³é³ç³ó³Ý` 1 г۳ëï³ÝÇ ¹³ßݳÏó³Ï³Ý ѳÝñ³å»ïáõÃÛáõÝ 2 ìñ³ëï³ÝÇ Ù»Ýß»õÇÏÛ³Ý Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝ 3 ²¹ñµ»ç³ÝÇ Ùáõë³ý³ÃÇëï³Ï³Ý (Ù³Ûñ³ù³Õ³ù` ºÉǽ³í»ïåáÉ) 22-26.05.18 ê³ñ¹³ñ³å³ïÇ ×³Ï³ï³Ù³ñïÁ, 25-28.05 Ô³ñ³ùÇÉÇë³ÛÇ ×³Ï³ï-Á 28.05.1918 ²ð²ð²îÚ²Ü Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝ (¸³ßݳÏó³Ï³Ý: 60.000 ù³é.ÏÙ.) ݳ˳ñ³ñ-ݳ˳·³Ñ ÐáíѳÝÝ»ë ø³ç³½ÝáõÝÇ Ý»ñùÇÝ ·áñÍ»ñ ²ñ³Ù سÝáõÏÛ³Ý (ê³ñ·Çë ÐáíѳÝÝÇëÛ³Ý) ³ñï³ùÇÝ ·áñÍ»ñ ²É»ùë³Ý¹ñ ʳïÇëÛ³Ý é³½Ù³Ï³Ý ·áñÍ»ñ ·-É ÐáíѳÝÝ»ë гËí»ñ¹Û³Ý ýÇݳÝëÝ»ñÇ Ê³ã³ïáõñ γñ×ÇÏÛ³Ý ³ñ¹³ñ³¹³ïáõÃÛ³Ý ¶ñÇ·áñ î»ñ-ä»ïñáëÛ³Ý ËáñÑñ¹Ç ݳ˳·³Ñ ²í»ïÇÏ ê³Ñ³ÏÛ³ÝÁ (19.07.1918-Çó) ´³Ûó ÇÝãá±õ ³Û¹ å³ÑÇÝ ê³ñ·Çë ÐáíѳÝÝÇëÛ³ÝÁ ¹³ñÓ³í ²ñ³Ù سÝáõÏÛ³Ý` å³ñ½³µ³Ý»É ¿ å»ïù: 04.06.1918 ´³ÃáõÙÇ ëïáñ³óáõóÇã å³Ûٳݳ·ÇñÁ: àñÇ ëïáñ³·ñáõÙÇó Ñ»ïá ÂáõñùÇ³Ý ×³Ý³ã»ó ѳ۳¹³í³Ý ¹³ßݳÏÝ»ñÇ Ï³é³í³ñáõÃÛáõÝÁ, áñÇ 830.000 µÝ³ÏãáõÃÛáõÝÇó 400.000-Á çÑáõ¹ ½áÏ»ñÝ ¿ÇÝ: êïáñ³·ñ»óÇÝ` Âáõñùdz: ʳÉÇÉ µ»Û г۳ëï³Ý: ². ʳïÇëáí ì³Ñǵ سÑÙ»¹ ÷³ß³ è. ø³ç³½ÝáõÝÇ Ø. ä³å³ç³Ýáí гÝÓÝ»óÇÝ ÂáõñùdzÛÇÝ` áã ÙdzÛÝ Ô³ñëÁ, ²ñ¹³Ñ³ÝÁ, úÉÃÇÝ, γսí³ÝÁ, ³ÛÉ ³ÙµáÕç êáõñÙ³ÉáõÛÇ ·³í³éÁ, ²É»ùë³Ý¹ñ³åáÉÇ ¨ ¾çÙdzÍÝÇ ·³í³éÝ»ñÇ 3/4 Ù³ëÁ, ºñ»õ³ÝÇ ·³í³éÇ Ï»ëÁ, Þ³ñáõñ ¸³ñ³É³·Û³½Ç ÑÇÝ·»ñáñ¹Á: 31.07.1918 ´³ùíáõÙ ëáí»ï. Çß˳ÝáõÃÛáõÝÁ ųٳݳϳíáñ³å»ë ϳ½Ù³ÉáõÍí»ó 20.09.1918 ´³ùíÇ 26 ÏáÙÇë³ñÝ»ñÇÝ ·Ý¹³Ï³Ñ³ñ»óÇÝ 30.10.1918 Øáõ¹ñáëÇ Ñ³ßïáõÃÛ³Ý å³Ûٳݳ·ÇñÁ: ²Ýï³Ýï³ÛÇ ¨ ÂáõñùdzÛÇ ÙÇç»õ: ¶ñ³í³Í ß³ï ÑáÕ»ñÇ, ݳí³Ñ³Ý·ÇëïÝ»ñÇ é³½Ù³Ï³Ý ûÏáõå³ódz ¨ ÂáõñùdzÛÇ ³Ýí»ñ³å³Ñ ½Çݳó÷áõÙ ²Ýï³Ýï³ÛÇ ÏáÕÙÇó: ²Ûë å³Ûٳݳ·ñÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ µáÉáñ ë³ÑÙ³ÝÝ»ñÁ å»ïù ¿ å³Ñå³Ýí»ÇÝ 1914 Ãí³Ï³ÝÇÝÁ: ²Ýï³Ýï³ÛÇó г۳ëï³ÝáõÙ ·Ý¹³å»ï гëÏ»ÉÝ ¿ñ /²ØÜ/:

- 54 -

09-31.12.18 гÛ---íñ³ó³Ï³Ý å³ï»ñ³½Ù Èáéáõ ѳٳñ: 09.1918 гÛ-²¹ñµ»ç³Ý³Ï³Ý ÁݹѳñáõÙ 10.12.1918 ºñµ Ãáõñù»ñÁ ½áñùÁ Ñ»ï ù³ß»óÇÝ ìñ³óÇù ·ñ³í»óÇÝ ²Ë³Éù³É³ÏÁ 09.01.1919 ²Ýï³Ýï³ÛÇ ·É˳íáñáõÃÛ³Ùµ ѳÛ-íñ³ó³Ï³Ý ÏáÝý»ñ³Ýë` ÈáéÇÝ ×³Ý³ã»óÇÝ áñå»ë 㻽áù ·áïÇ 02.1919 ²¹ñµ»ç³ÝÁ Ý»ñËáõÅ»ó Ô³ñ³µ³Õ: Ô³ñ³µ³ÕÇ Õ»Ï³í³ñ Êáëñáí ´»Ï-êáõÉóÝáíÁ ÷³Ë³í ´³ùáõ 04.1919 Âáõñù³Ï³Ý ½áñù»ñÇ ¿í³Ïáõ³óÇ³Ý Ô³ñëÇ ¨ ºñ»õ³ÝÇ Ý³Ñ³Ý·. 28.04.1919 ²ñ³ñ³ïÛ³Ý ÎáíϳëÛ³Ý (¸³ßݳÏó³Ï³Ý гÛϳϳÝ) ϳé³í³ñáõÃÛáõÝÁ ¾çÙdzÍÝáõÙ Ñ»ñù»ó ³ñ»õÙïÛ³Ý Ñ³Û»ñÇ ÇÙÇ·ñ³óÇ³Ý Ð.Ð. ï³ñ³Íù` ²Ý¹ñ³ÝÇÏÁ áñáßáõÙ ÁݹáõÝ»ó Ñ»é³Ý³É ³ñï³ë³ÑÙ³Ý (¹áÏáõÙ»ÝïÇ Ç Ù³ï»ñdzÉÇ ¿ç 343-49) 14.05.1919 ö³ñÇ½Ç ÏáÝý»ñ³ÝëÁ: ÎáÝý»ñ³ÝëÁ áñáß»ó г۳ëï³ÝÇ Ñ³ñó»ñÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý Ð³Û³ëï³ÝÇ Ù³Ý¹³ïÁ ²ØÜ-ÇÝ Ñ³ÝÓÝ»É: 21.06.1919 ÀÝïñáõÃÛáõÝÝ»ñ г۳ëï³ÝáõÙ (20ï³ñ»Ï³ÝÇó µ³ñÓñ 366000 ÁÝïñáÕ) 80 ³Ý¹³Ù áñÇó 72 ¹³ßÝ³Ï 21.08.1919 ²é³çÇÝ ³Ý·³Ù ÐРųٳݻó ¶Ý¹³å»ï гëÏ»ÉÁ: 01.09.1919 гëï³ïí»ó г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýå³å»ïáõÃÛ³Ý Ï³é³í³ñáõÃÛ³Ý Ï³½ÙÁ ݳ˳·³Ñ` ²É»ùë³Ý¹ñ ʳïÇëÛ³Ý 15.10.1919 ÜŹ»ÑÇ ¼³Ý·»½áõñÛ³Ý å³Ûù³ñÇ ëÏǽµÁ: ¸ñáÝ ß³ï û·Ý»ó: 10.1919 ¶»Ý»ñ³É æ»ÛÙë гñµáñ¹Á Çñ ѳÝÓݳËÙµáí Ý»ñϳ۳óñ»ó ìÇÉëáÝÇÝ ½»Ïáõó³·Çñ 13 ѳïáñÇó: ²ØÜ-Ç Ù³Ý¹³ïÁ ï³ñ³ÍíáõÙ ¿ñ ÂáõñùdzÛÇ ³ÛÉ ï³ñ³ÍùÝ»ñÇ íñ³ 29.10.1919 ¶³ÕïÝÇ Âáõñùdz--²¹ñµ»ç³Ý é³½Ù³Ï³Ý å³Ûٳݳ·Çñ 03.11.1919 гÛ-íñ³ó³Ï³Ý å³Ûٳݳ·ÇñÁ 23.11.1919 гÛ-²¹ñµ»ç³Ý³Ï³Ý Ë³Õ³Õ å³Ûٳݳ·Çñ 06.01.1920 ¸³ßݳÏÝ»ñÁ Ó»ñµ³Ï³É»óÇÝ µáÉß»õÇÏ º·áñ ê»õáÛ³ÝÇÝ: êÏëí»óÇÝ µáÉß»íÇÏÝ»ñÇ Ë³Õ»ñÁ: àôÅ»ñÁ ³×áõÙ »Ý: 23.03.1920 ÞáõßÇÇ Ïáïáñ³ÍÁ 6-ñ¹ »Õ»éÝÁ 04.1920 ê³Ý è»ÙáÛÇ ÏáÝý»ñ³Ýë: Ø»Í ´ñÇï³ÝdzÝ, üñ³ÝëdzÝ, Æï³ÉÇ³Ý áñáß»óÇÝ ëï»ÕÍ»É Ð³Û³ëï³Ý å»ïáõÃÛáõÝ` Ãáõñù ¨ èáõë Ù³ë»ñÇó 24.04.1920 ²ØÜ-Á ׳ݳã»ó г۳ëï³ÝÇ ³ÝϳËáõÃÛáõÝÁ 26.04.1920 Øáõëï³ý³ ø»Ù³ÉÇ Ý³Ù³ÏÁ È»ÝÇÝÇÝ,-“ÎëÏëÇ é³½Ù³Ï³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ ÇÙå»ñdzÉÇëï³Ï³Ý г۳ëï³ÝÇ ¹»Ù ¨ ÏëïÇåÇ ²¹ñµ»ç³ÝÇÝ ¹³éÝ³É ËáñÑñ¹³ÛÇÝ”: ÂáõñùÇ³Ý ëÏë»ó ·³ÕïÝÇ µ³Ý³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñÁ èáõëdzÛÇ Ñ»ï: 28.04.1920 ²¹ñµ»ç³Ýáõ٠ѳëï³ïí»óÇÝ êáí»ï³Ï³Ý ϳñ·»ñÁ: /ÆëÏ³Ï³Ý Å³Ù³Ý³ÏÝ ¿ñ г۳ëï³ÝÁ ÙïÝ»ñ èáõë³ëï³ÝÇ êáódzÉÇëï³Ï³Ý ëÇëï»ÙÇ Ù»ç: ºÃ» ²¹ñµ»ç³ÝÁ ëáí»ï³Ï³Ý³óí»ó, Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ²Ýï³Ýï³Ý ãáõÝÇ ³½¹»óáõÃÛ³Ý Ñݳñ³íáñáõÃáõÝ (²¹ñµ»ç³ÝáõÙ ³Ý·ÉdzóÇù ¿ÇÝ) 03.05.1920 ºñ»õ³ÝáõÙ ï»ÕÇ áõÝ»ó³í ëáíÛ³ÉÝ»ñÇ óáõÛó/1919à 150.000 ëáí³Ù³Ñ/: 04.05.1920 ²É»ùë³Ý¹ñ³åáÉáõÙ µáÉß»õÇÏÝ»ñÁ Ó»ñµ³Ï³É»óÇÝ ²ØÜ Ñ³ÝÓݳÅáÕáíÇÝ 06.05.1920 ¸³ßݳÏÝ»ñÁ ëï»ÕÍ. ³ñï³Ï³ñ· ¹³ï³ñ³ÝÝ»ñ ¨ ÙïóÝáõ٠ٳѳå³ïÇÅ 10.05.1920 ²É»ùë³Ý¹ñ³åáÉáõÙ ½ÇÝí³Í ³åëï³ÙµáõÃÛáõÝ 13.05.1920 ¼ÇÝí³Í ³åëï³ÙµáõÃÛáõÝ Üáñ ´³Û³½»ïÇ Ô³ñ³ÝÉáõÕ (سñïáõÝÇ) ·ÛáõÕ. 17.05.1920 ÎáÙáõÝÇëïÝ»ñÁ ëáí»ï³Ï³Ý ϳñ·»ñ »Ý ѳëï³ïáõÙ Üáñ ´³Û³½»ïáõÙ 11.05.1920 ¼ÇÝí³Í ³åëï³ÙµáõÃÛáõÝÁ ѳÕóݳÏáõÙ ¿ ê³ñÇÕ³ÙÇßáõÙ: ø³Õ³ùÝ ³ÝóÝáõÙ ¿ ϳñÙÇñ µáÉß»õÇÏÝ»ñÇ é³½Ù³é»õáÉáõóÇáÝ ÏáÙÇï»ÛÇÝ 03.06.1920 èáõëÇ ¨ ÂáõñùÇ ÙÇç»õ ¹Çí³Ý³·Çï³Ï³Ý ϳåÇ ëÏǽµÁ 01.06.1920 ²ØÜ-Ç ë»Ý³ïÁ Ù»ñÅ»ó ìÇÉëáÝÇÝ Ð³Û³ëï³ÝÇ Ù³Ý¹³ïÁ ÁݹáõÝ»É 28.06.1920 Âáõñù³Ï³Ý ³½·³ÛÇÝ áõËï` Ãáõñù³µÝ³Ï µáÉáñ ï³ñ³ÍùÝ»ñÁ ѳٳñ»É Âáõñùdz (ѳ۳ó÷»ó 1.5 ÙÉÝ µÝ³çÝçáõÙáí): 05.07.1920 ¼³Ý·»½áõñáõÙ Ñéã³ÏíáõÙ ¿ ëáí»ï³Ï³Ý Çß˳ÝáõÃÛáõÝ: èáõë ½áñù»ñÁ Ùï³Ý

- 55 -

ܳËÇç»õ³Ý ¨ Ùdzó³Ý Ãáõñù»ñÇ Ñ»ï: -------.1920 6-ñ¹ »Õ»éÝÁ ÎÇÉÇÏdzÛÇ àôñý», ²çÁÝ, ²ÛÝó÷, ¼»ÛÃáõÝ ù³Õ³ùÝ.: 10.08.1920 ê»õñÇ å³Ûٳݳ·ÇñÁ: 88-93 Ñá¹í. 180 ѳ½.ù³é.Ï٠г۳ëï³Ý: гÙǹÇÝ ÷á˳ñÇÝ»ó ø»Ù³ÉÁ: êñ³ ï³Ï ϳ ݳ»õ Ñ³Û å³ïíÇñ³ÏÝ»ñÇ Õ»Ï³í³ñ ²í»ïÇë ²Ñ³ñáÝÛ³ÝÇ ëïáñ³·ñáõÃÛáõÝÁ: úëÙ³ÝÛ³Ý ÂáõñùÇ³Ý Ñ³Ûï³ñ³ñ»ó, áñ ׳ݳãáõÙ ¿ г۳ëï³ÝÁ: ÎáÕÙ»ñÁ ѳٳӳÛÝí»óÇÝ, áñ ë³ÑÙ³ÝÁ ³ÝóÝ»Éáõ ¿ ¾ñ½ñáõÙÇ, îñ³åǽáÝÇ, ì³ÝÇ, ´ÇÃÉÇëÇ ãáñë íÇɳۻÃÝ»ñáí: гÝÓݳñ³ñí»ó Çñ³Ï³Ý³óÝ»É ²ØÜ-ÇÝ: ²¹ñµ»ç³ÝÇ ¨ ìñ³ëï³ÝÇ Ñ»ï ë³ÑÙ³ÝÝ»ñÁ ÃáÕÝíáõÙ ¿ ³Û¹ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÁݹѳÝáõñ ѳٳӳÛÝáõÃÛ³ÝÁ: ê³Ï³ÛÝ ²ñ³µ³Ï³Ý »ñÏñÝ»ñÁ ³½³ï³·ñí»óÇÝ ÂáõñùdzÛÇó, ÇëÏ Ù»Ýù áã: ÎÇÉÇÏÇ³Ý ÙݳÉáõ ¿ñ ÂáõñùdzÛÇÝ: ²½·³µÝ³ÏãáõÃÛ³Ý 65%-Á å»ïù ¿ ϳ½Ù»ñ ѳÛÁ, áñå»ë½Ç å»ïáõÃÛáõÝÁ Ïáãí»ñ г۳ëï³Ý: ²ÛëÇÝùÝ ³Û¹ ï³ñ³ÍùáõÙ µÝ³ÏíáõÙ ¿ñ ÙÇÝÇÙáõÙ 4.5-5 ÙÇÉÇáÝ Ñ³Û, ´³Ûó ÇÝãáõ г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝÁ ϳ½Ù»ÉÇë 1918 Ãí. г۳ëï³ÝÇ µÝ³ÏãáõÃÛáõÝÁ ÁݹѳٻÝÁ 830. 000-¿ñ: àñáíÑ»ï»õ гۻñÇÝ ãÃáÕ»óÇÝ §²ñ³ñ³ïÛ³Ý Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõݦ, ÇëÏ ²Ý¹ñ³ÝÇÏÁ ã·Çï»ñ, áñ ¹³ßÝ³Ï å³ñ³·ÉáõËÝ»ñÁ §ê³ï³Ý³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛáõÝÁ Çñ³Ï³Ý³óÝáÕ çÑáõ¹Ý»ñÝ ¿ÇÝ: ê»õñÇ ³Ûë å³Ûٳݳ·ÇñÁ Çñ µáí³Ý¹³ÏáõÃÛ³Ùµ »ñÏñáñ¹Ý ¿ñ: ²é³çÇÝáí å»ïù ¿ г۳ëï³ÝÁ ÉÇÝ»ñ ÎÇÉÇÏdzÛáí ¹»åÇ ÙÇç»ñÏñ³Ï³Ý Íáí »Éù áõݻݳÉáí, µ³Ûó ù³ÝÇ, áñ ÝÙ³Ý ¹»åùáõÙ Ð³Û ³½·Á ã¿ñ ϳ½ÙÇ µÝ³ÏãáõÃÛ³Ý Ù»Í³Ù³ëÝáõÃÛáõÝÁ, ³å³ ÙÇç³½·³ÛÇÝ ûñ»ÝùÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ ³Û¹ å»ïáõÃÛáõÝÁ ã¿ñ ϳñáճݳ Ïáãí»É г۳ëï³Ý: ØÇç³½·³ÛÇÝ Ñ³ÝÓݳÅáÕáíÁ ëïÇåí³Í »Õ³í Ýáñ ë³ÑÙ³ÝÝ»ñ ·Í»Éáõ Ø»Í Ð³ÛùÇ ï³ñ³ÍùáõÙ` г۳ëï³Ý å»ïáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ, áñÁ ¨ ѻﳷ³ÛáõÙ Ïáãí»ó ê»õñÇ å³Ûٳݳ·ñÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ ï³ñ³Íù: ²Û¹ ë³ÑÙ³ÝÝ»ñÁ ¨ µÝ³ÏãáõÃÛ³Ý ¿ÃÝÇÏ³Ï³Ý áñ³Ï³íáñáõÙÁ ³ñí»ó ÙÇ ù³ÝÇ ³ÙÇëÝ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ ÙÇç³½·³ÛÇÝ Ñ³ÝÓݳÅáÕáíÇ ÙÇçáóáí` ²ØÜ ·É˳íáñáõÃÛ³Ùµ: ²ÛÝå»ë, áñ »õ’ ë³ÑÙ³ÝÝ»ñÇ »õ’ µÝ³ÏãáõÃÛ³Ý ¿ÃÝÇÏ³Ï³Ý Ï³éáõóí³ÍùÇ áõ ù³Ý³ÏÇ ³å³óáõóÙ³Ý ï³Ï ¹ñí³Í ¿ ųٳݳÏÇ ³ß˳ñÑÇ ³é³ç³ï³ñ ï³ëÝ»ñÏáõ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÏÝÇùÝ»ñÁ: 10.08.1920 êáí»ï³-гÛÏ-Ý ºñÏÏáÕÙ³ÝÇ Ö³Ý³ãÙ³Ý å³Ûٳݳ·Çñ µÇÉÇëÇáõÙ: 24.08.1920 èáõë-Âáõñù³Ï³Ý §êñï³·ÇÝ ¨ ³ÝÏ»ÕÍ å³Ûٳݳ·ÇñÁ¦ 19.09.1920 ºñ»õ³Ý ¿ ųٳÝáõÙ êáí»ï³Ï³Ý èáõë³ëï³ÝÇ Ý»ñϳ۳óÇã È»·ñ³ÝÁ: 28.09.1920 Âáõñù»ñÁ ³ÙµáÕç ׳ϳïáí ѳñÓ³Ïí»óÇÝ Ð³Û³ëï³ÝÇ íñ³: ê³ ³ñ¹»Ý èáõë³ëï³ÝÇ` êï³ÉÇÝÇ Ï³½Ù³Ï»ñå³ÍÝ ¿ñ 29.09.1920 Âáõñù»ñÁ ·ñ³í»óÇÝ ê³ñÇÕ³ÙÇßÁ 30.10.1920 Âáõñù»ñÁ ·ñ³í»óÇÝ Ô³ñëÁ 07.11.1920 Âáõñù»ñÁ ·ñ³í»óÇÝ ²É»ùë³Ý¹ñ³åáÉÁ: 11.11.1920 ìñ³ëï³ÝáõÙ èáõë³ëï³ÝÇ Ý»ñϳ۳ó. ѳÛï³ñ³ñáõÙ ¿ áñ Çñ íñ³ ¿ í»ñóÁÝáõÙ ÙÇçÝáñ¹Ç ¹»ñÁ Ë³Õ³Õ ÉáõÍ»Éáõ ù»Ù³É³Ï³Ý ÂáõñùdzÛÇ ¨ г۳ëï³ÝÇ ÙÇç»õ ÏáÝýÉÇÏïÁ: 22.11.1920 ìÇÉëáÝÁ ·Í»ó гۗÃáõñù³Ï³Ý ë³ÑÙ³ÝÁ: 29.11.1920 г۳ëï³ÝáõÙ ëáí»ï³Ï³Ý ϳñ·»ñ /////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// вÚàò ä²îØàôÂÚ²Ü ÖÞزðÆî ¸²êºð

1920Ã. ë»åï»Ùµ»ñ-¹»Ïï»Ùµ»ñ ųٳݳϳѳïí³ÍÁ 1-7 ë»åï ´³ùáõ: ²ñ»õ»ÉùÇ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ 1-ÇÝ Ñ³Ù³·áõÙ³ñ-˳éݳÅáÕáíÁ (ݳ˳·³Ñ ¶.¼ÇÝáí»õ) ¾Ýí»ñÇ, ´»Ñ³¿Õ¹ÇÝ Þ³ùÇñÇ, ʳÉÇÉÇ, Ð³Û µáÉß»õÇÏÝ»ñÇ, ù»Ù³É³Ï³ÝÝ»ñÇ ¨ “ѳٳß˳ñѳÛÇÝ Ñ»Õ³÷áËáõÃ۳ݔ ³ÛÉ Ñ³óϳë³ÏÝ»ñÇ Ù³ëݳÏóáõÃÛ³Ùµ (26 »ñÏñÇó 1891 ·ÉáõË) áõñ áñáßí»ó “ÇÙå»ñdzÉÇëï³Ï³Ý” г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý Ýϳïٳٵ ëáí»ï³-ù»Ù³É³Ï³Ý ³å³·³ ѳßí»Ñ³ñ¹³ñÇ Ñ³ñóÁ:

- 56 -

û·áë-í»ñç î»Õ³Ï³Ý µÝáõÛÃÇ Ù³ñï»ñ гÛ-Âáõñù³Ï³Ý ë³ÑÙ³ÝÇ »ñϳÛÝùáí. 8 ë»åï. ²Ýϳñ³: ø»Ù³É³Ï³ÝÝ»ñÇ é³½Ù³Ï³Ý ·»ñ³·áõÛÝ ËáñÑáõñ¹Á áñáß»ó ѳñÓ³Ïí»É г۳ëï³ÝÇ íñ³: 11-ñ¹ ϳñÙÇñ µ³Ý³ÏÇ ³ÝÁݹѳï ѳñÓ³ÏáõÙÝ»ñÁ Þ³ñáõñ ¸³ñ³É³·Û³½Ç, ´³ë³ñ·»ã³ñÇ ¨ Ô³ñ³µ³ÕÇ ßñç³ÝÝ»ñáõÙ: гÛÏ³Ï³Ý ½áñù»ñÇ Ñ³Ï³Ñ³ñÓ³ÏáõÙÁ 9 ë»åï. гÛÏ³Ï³Ý ½áñù»ñÁ ³½³ï³·ñ»óÇÝ ÎáÕµÁ 14 ë»åï. úÉÃÇÇ ³ÝÏáõÙÁ 20 ë»åï ÐÎ/µ/Î ÎÎ-Ç “ÑáõÛÅ ·³ÕïÝÇ” Ññ³Ñ³Ý·Á` áõÕÕí³Í г۳ëï³ÝÇ ï»Õ³Ï³Ý ϳ½Ù³Ï»ñåáÕÝ»ñÇÝ ³Ý»É Ñݳñ³íáñ ³Ù»Ý ÇÝã` ³å³Ñáí»Éáõ ¨ ³ñ³·³óÝ»Éáõ ѳٳñ ѳÛÏ³Ï³Ý µ³Ý³ÏÇ å³ñïáõÃÛáõÝÁ: гÛÏ³Ï³Ý µ³Ý³Ï. ä³ï»ñ³½ÙÇ ëϽµáõÙ` 22.000, ÑáÏï. 2ñ¹ Ï»ëÇÝ` 55.000, áñÇó 32.000 ÏéíáÕ áõÅ: êå³ñ³å»ï` ·»Ý»ñ³É ܳ½³ñµ»ÏÛ³Ý, ¼ÇÝí. ݳ˳ñ³ñ` è. î»ñ-ØÇݳëÛ³Ý: Ð.Ð. ãáñë ÑÇÙÝ³Ï³Ý ×³Ï³ïÝ»ñÁ. γñëÇ (·É˳íáñ)-êÇÉÇÏÛ³Ý, êáõñÙ³ÉáõÛÇ-¸ñá, Þ³ñáõñÇ-Þ»ÉÏáíÝÇÏÛ³Ý ¨ Ô³½³ËÇ Âáõñù³Ï³Ý µ³Ý³Ï. 45-50.000, áñÇó 30.000-Á ϳÝáݳíáñ áõÅ»ñ, Ññ³Ù³Ý³ï³ñ` øÛ³½Ç٠γñ³µ»ùÇñ ö³ß³: 22-23 ë»å гÛ-Âáõñù³Ï³Ý 2-ñ¹ å³ï»ñ³½ÙÇ ëÏǽµÁ. ³é³Ýó å³ï»ñ³½Ù ѳÛï³ñ³ñ»Éáõ ø»Ù³É³Ï³ÝÝ»ñÝ ³Ýó³Ý ѳñÓ³ÏÙ³Ý: 29 ë»åï ê³ñÇÕ³ÙÇßÇ ¨ γսí³ÝÇ ³ÝÏáõÙÁ: 30 ë»åï Ð.Ð.-áõ٠ѳÛï³ñ³ñí»ó é³½Ù³Ï³Ý ¹ñáõÃÛáõÝ: Ø»ñ¹»Ý»ÏÇ ³ÝÏáõÙÁ, áñÇó Ñ»ïá 鳽ٳ׳ϳïÇ ·ÍÇ Ñ³ñ³µ»ñ³Ï³Ý ϳÛáõݳóáõÙ 2-3 ß³µ³Ãáí: ìñ³ó³Ï³Ý ½áñù»ñÁ áõËï³¹ñÅáñ»Ý ·ñ³í»óÇÝ Ð.Ð. ¼áõé½áõݳ ·³í³é³Ï»ÝïñáÝÁ ¨ ³Ýѳå³Õ íéݹí»óÇÝ ³ÛÝï»ÕÇó ê»åáõÑÇ áõÅ»ñáí: 9 ÑáÏï ì³ñã³å»ï Ð. úѳÝç³ÝÛ³ÝÇ ¹ÇÙáõÙÁ “µáÉáñÇÝ, µáÉáñÇÝ, µáÉáñÇÝ, ³ß˳ñÑÇ ù³Õ³ù³ÏÇñï ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇÝ ¨ Ýñ³Ýó ϳé³í³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ” û·ÝáõÃÛ³Ý Ïáãáí: ê³Ï³ÛÝ ³å³ñ¹ÛáõÝ ³Ýó³í: 14 ÑáÏï гÛÏ³Ï³Ý µ³Ý³ÏÇ Ñ³Ï³Ñ³ñÓ³ÏáõÙÁ Üáñ ê»ÉÇÙ-ê³ñÇÕ³ÙÇß áõÕÕáõÃÛ³Ùµ. Édzϳï³ñ Ó³ËáÕáõÙ ¨ µ³Ý³ÏÇ µ³ñáÛ³Ï³Ý á·áõ ÏïñáõÏ ³ÝÏáõÙ: èÎÎ ÎÎ-Ç ù³ÕµÛáõñáÛÇ Ù³Ñ³í×ÇéÁ “ì×é³Ï³Ý ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñáí” ëáí»ïǽ³óÝ»É Ð³Û³ëï³ÝÁ: 24-30ÑáÏ ¸³Å³Ý Ù³ñï»ñ êáõñÙ³ÉáõÛÇ ×³Ï³ïáõÙ. Ó³ËáÕí»ó ׳ϳïÁ ×»Õù»Éáõ ¨ ºñ»õ³ÝÁ ·ñ³í»Éáõ Âáõñù»ñÇ ÷áñÓÁ: 28 ÑáÏï ºñ»õ³Ý. ÎÝùí»ó Ð.Ð. ¨ èêüêÐ ÙÇç»õ ѳßïáõÃÛ³Ý å³Ûٳݳ·ñÇ Ý³Ë³·ÇÍ: âÇñ³·áñÍí»ó µáÉß»õÇÏÝ»ñÇ Ñ»ñÃ³Ï³Ý ë³éÁ ˳ÕÁ: È»õáÝ Þ³ÝÃÁ éáõëÇ å³ïíÇñ³ÏáõÃÛ³ÝÁ Áëï å³Ûٳݳíáñí³ÍáõÃÛ³Ý ëå³ëáõÙ ¿ñ ë»åï»Ùµ»ñÇÝ: ê³Ï³ÛÝ ë»åï»Ùµ»ñÇÝ Ãáõñù»ñÝ »Ý ѳñÓ³ÏíáõÙ, ÇëÏ èáõëdzÛÇ å³ïíÇñ³ÏáõÃÛáõÝÁ ·³ÉÇë ¿ ÑáÏï. 28-ÇÝ` »ñµ ÂáõñùÇ³Ý ³ñ¹»Ý ѳÕÃ»É ¿ñ г۳ëï³ÝÇÝ: È»·ñ³ÝÁ ³é³ç³ñÏ»ó ï³É »ñϳ÷ÍÇó û·ïí»Éáõ Çñ³íáõÝù` ÂáõñùdzÛÇÝ ½»Ýù áõÕ³ñÏ»Éáõ, Ññ³Å³ñí»É ê»õñÇ å³Ûٳݳ·ñÇó, ѳٳӳÛÝ»É, áñ èáõëÇ³Ý Ñ³Ý¹»ë ·³ ÙÇçÝáñ¹Ç ¹»ñáõ٠гÛÇ ¨ ÂáõñùÇ ÙÇç»õ, ÷á˳ñ»ÝÁ г۳ëï³ÝÇÝ Ëáëï³ÝáõÙ ¿ÇÝ ¼³Ý·»ÕáõñÁ ¨ ܳËÇç»õ³ÝÁ: г۳ëï³ÝÁ Ññ³Å³ñí»Éáõ ¿ñ Ô³ñ³µ³ÕÇ Ýϳïٳٵ å³Ñ³ÝçÝ»ñÇó: èáõëÇ³Ý í³ñÏ ¿ñ ïñ³Ù³¹ñ»Éáõ г۳ëï³ÝÇÝ: ÂáõñùÇ³Ý ½áñù»ñÁ Ñ»ï ¿ñ ù³ß»Éáõ 1914à ë³ÑÙ³ÝÁ, Ññ³Å³ñí»Éáõ ¿ñ ´ñ»ëï-ÈÇïáíëÏÇ ¨ ´³ÃáõÙÇ å³Ûٳݳ·ñ»ñÇó: ÂáõñùÇ³Ý ×³Ý³ã»Éáõ ¿ñ г۳ëï³ÝÁ ³ÛÝ ë³ÑÙ³Ýáí áñÁ Ïáñáßí»ñ гÛ-èáõë å³Ûٳݳ·ñáí: èáõëÇ³Ý ³é³ç³ñÏ»ó г۳ëï³ÝÇ ËáñÑñ¹³Ï³Ý³óáõÙ, ÇëÏ ÷á˳ñ»ÝÁ` 1914à ë³ÑÙ³ÝÝ»ñÁ: ´Ûáõñá-ϳé³í³ñáõÃÛáõÝÁ Ññ³Å³ñí»ó êÇÙáÝ ìñ³óÛ³ÝÇ åݹٳٵ: ê³ ×³Ï³ï³·ñ³Ï³Ý ëË³É ¿ñ: 30 ÑáÏï γñëÇ ³ÝÏáõÙÁ. Ð.Ð.-Ý Ù»Í Ãíáí µ³ñÓñ³ëïÇ×³Ý ½ÇÝíáñ³Ï³Ý ¨ ù³Õ³ù³Ï³Ý ջϳí³ñÝ»ñ 3.000 ½ÇÝíáñ ¨ 30 ëå³ ·»ñÇ ÁÝÏ³Ý ÃßݳÙáõÝ:

- 57 -

- 58 -

6 ÝáÛ»Ùµ

ìñ³ëï³ÝÁ ѳÛï³ñ³ñ»ó Çñ 㻽áùáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ: ¸»é»õë ³Ùé³ÝÁ ÂÇýÉÇëáõÙ ÏÝùí»É ¿ñ ìñ³ó Âáõñù³Ï³Ý ·³ÕïÝÇ å³Ûٳݳ·Çñ, áñáí гÛ-Âáõñù³Ï³Ý å³ï»ñ³½ÙÇ ¹»åùáõÙ ìñ³ëï³ÝÁ å³Ñå³Ý»Éáõ ¿ñ 㻽áùáõÃÛáõÝ, ÷á˳ñ»ÝÁ Ãáõñù»ñÁ Ëáëï³ó»É ¿ÇÝ ´áéã³ÉáõÇ (Èáéáõ 㻽áù ·áïÇ) ¨ ²Ë³Éù³É³ùÇ ·³í³éÝ»ñÁ, ²ñï³Ñ³ÝÇ ßñç³ÝÁ: 7 ÝáÛ»Ùµ ÎÝùí»ó ½Çݳ¹³¹³ñ, áñÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ ²É»ùë³Ý¹ñ³åáÉÁ Ãáõñù»ñÇÝ: 11 ÝáÛ»Ù è³½Ù³Ï³Ý ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÁ í»ñëÏëí»óÇÝ ¨ ß³ñáõݳÏí»óÇÝ ÙÇÝã»õ ÝáÛ»Ùµ»ñÇ 18-Ç ½Çݳ¹³¹³ñÁ ìñ³ëï³ÝÇÝ: 13 ÝáÛ»Ù ÎÝùí»ó гÛ-ìñ³ó³Ï³Ý ѳٳӳÛݳ·Çñ, áñáí Èáéáõ 㻽áù ·áïÇÝ Å³Ù³Ý³Ï³íáñ³å»ë ³ÝóÝáõÙ ¿ñ ìñ³ëï³ÝÇÝ: 23 ÝáÛ»Ù Ð. úѳÝç³ÝÛ³ÝÇ Ï³µÇÝ»ïÇ Ññ³Å³ñ³Ï³ÝÁ: 24 Ýáۻ٠γ½Ùí»ó Ýáñ ϳµÇÝ»ï ê. ìñ³óÛ³ÝÇ ·É˳íáñáõÃÛ³Ùµ: 29 ÝáÛ»Ù 11-ñ¹ ϳñÙÇñ µ³Ý³ÏÇ Ý»ñËáõÅáõÙÁ г۳ëï³Ý, ·ñ³íí»ó ø³ñí³Ýë³ñ³Ý: 30 ÝáÛ»Ù ¶ñ³íí»ó ¹ÇÉÇç³ÝÁ: 30.11.1920. ܳñÇÙ³ÝáíÁ ëïáñ³·ñ»ó áñáßáõÙ È. Ô³ñ³µ³ÕÁ, ¼³Ý·»½áõñÁ, ܳËÇç»í³ÝÁ ËáñÑñ¹³ÛÇÝ Ð³Û³ëï³ÝÇÝ Ñ³ÝÓÝ»Éáõ Ù³ëÇÝ: 01.12.1920 ¸³ßÝ³Ï µÛáõñáÝ, å³éɳٻÝï³Ï³Ý ýñ³ÏóÇ³Ý ¨ ÐРϳé³í³ñáõÃÛáõÝÁ ÁݹáõÝ»óÇÝ Ï³ñÙÇñÝ»ñÇ ³é³ç³ñÏÁ áñáß å³ÛÙ³ÝÝ»ñáí: 01 ¹»Ïï Ð.Ð.-áõÙ èêüêÐ-Ç Édz½áñ Ý»ñϳ۳óáõóÇã ´. È»·ñ³ÝÇ í»ñçݳ·ñÇ (¹»Ïï 1ÇÝ) ëïáñ³·ñí»ó гÛ-êáí»ï³Ï³Ý ѳٳӳÛݳ·Çñ, Çß˳ÝáõÃÛáõÝÁ Ë³Õ³Õ Ï»ñåáí ѳÝÓÝ»Éáõ ³Ûëå»ë Ïáãí³Í Ñ³Û Ñ»ÕÏáÙÇÝ: гÛáó å»ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ÏáñͳÝáõÙÁ: êïáñ³·ñ»óÇÝ È»·ñ³ÝÁ, ¸ñáÝ ¨ î»ñï»ñÛ³ÝÁ: ²É»ùë³Ý¹ñ³åáÉ. гÛ-Âáõñù³Ï³Ý ¹³ßݳ·ñÇ ÏÝùáõÙÁ: Ð.Ð.-Çó ³Ýç³ïí»óÇÝ Ý³ËÏÇÝ Ô³ñëÇ Ù³ñ½Á, êáõñÙ³ÉáõÝ, Þ³ñáõñ ܳËÇç»õ³ÝÁ, ï³ñ³Íù³ÛÇÝ ³Ûë µéݳ½³íÃáõÙÝ»ñÁ ѻﳷ³ÛáõÙ ÝáõÛÝáõÃÛ³Ùµ ÏñÏÝí»óÇÝ 1921Ã. Ù³ñïÇ 16-Ç ØáëÏí³ÛÇ ¨ ÑáÏï»Ùµ»ñÇ 13-Ç Î³ñëÇ å³Ûٳݳ·ñ»ñáõÙ: 03.12.1920 ²É»ùë³Ý¹ñ³åáÉÇ å³Ûٳݳ·ÇñÁ: ¸³ßݳÏÝ»ñÁ 02-ÇÝ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÁ ѳÝÓÝ»É ¿ÇÝ µáÉß»õÇÏÝ»ñÇÝ, µ³Ûó ÏÝù»óÇÝ áõ ê»õñÇ å³Ûٳݳ·ñÇó ¿É Ññ³Å³ñí»óÇÝ: ²É. ʳïÇëÛ³ÝÁ, ²µñ³Ñ³Ù ¶ÛáõÉ˳¹Û³ÝÁ ¨ êï»÷³Ý ÔáñÕ³ÝÛ³ÝÁ ëïáñ³·ñ»óÇÝ: Üí³ëï³óáõóÇã å³Ûٳݳ·Çñ, áñå»ë½Ç ѳÝϳñÍ àô¹ñá ìÇÉëáÝÇ Æñ³í³ñ³ñ í×ÇéÁ ã·áñÍ»ñ: Ô³ñëÁ, êáõñÙ³ÉáõÝ, Þ³ñáõñ-ܳËÇç»õ³ÝÁ ïñí»óÇÝ ÂáõñùdzÛÇÝ, áñÁ ѻﳷ³ÛáõÙ ÝáõÛÝáõÃÛ³Ùµ ÏñÏÝí»ó 16.03.1921 ØáëÏí³ÛÇ ¨ 13.10.1921 Ô³ñëÇ å³Ûٳݳ·ñ»ñáõÙ: 04.12.1920 11-ñ¹ ϳñÙÇñ µ³Ý³ÏÝ ³é³Ýó ¹ÇÙ³¹ñáõÃÛ³Ý ·ñ³í»ó ºñ»õ³ÝÁ: гÛÑ»ÕÏáÙÇ Çß˳ÝáõÃÛáõÝ: ê³ñ·Çë γëÛ³Ý: 06.12.1920 è³½ÙÑ»ÕÏáÙÇ ³é³çÇÝ ³Ý¹³ÙÝ»ñÁ ºñ»õ³Ý ųٳݻóÇÝ: ¸³¹³ñ»ó ųٳݳϳíáñ ¸ñáÛÇ ¨ êÇÉÇÝÇ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÁ: ¶»õáñ· ²Ã³ñµ»ÏÛ³ÝÁ ëÏë»ó Çñ ¹³Å³ÝáõÃáõÝÝ»ñÁ Ð³Û ³½·Ç ѳݹ»å: лÕÏáÙÇ Ý³Ë³·³Ñ---ê³ñ·Çë γëÛ³Ý ´³Ý³ÏÇ Ññ³Ù-ñ ---ØáÉÏáã³Ýáí ÎáÙÇë³ñ ---êíÇñǹáí 01.12.1920 ÊáñÑñ¹³ÛÇÝ Ð³Û³ëï³ÝÁ ²É»ùë³Ý¹ñ³åáÉÇ å³Ûٳݳ·ñÇ í»ñ³Ý³ÛÙ³Ý Ñáõß³·Çñ áõÕ³ñÏ»ó ÂáõñùdzÛÇÝ: 25.12.1920 î³Ã»õÇ í³Ýùáõ٠ѳٳ½³Ý·»½áõñÛ³Ý Ñ³Ù³·áõÙ³ñÁ Ñéã³Ï»ó ÇÝùݳí³ñ ³ÝÏ³Ë å»ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝ` È»éݳѳ۳ëï³Ý: ݳ˳ñ³ñ³å»ï, ³ñï³ùÇÝ, ½ÇÝí³Í ݳ˳ñ³ñ--- ¶³ñ»·ÇÝ ÜŹ»Ñ, í³ñã³å»ï --- êÇÙáÝ ìñ³óÛ³Ý 07.07.1921 ÜŹ»ÑÁ 400 Ñá·áí ÃáÕ»ó êÛáõÝÇùÇ ë³ÑÙ³ÝÝ»ñÁ: ///////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////

- 59 -

01.12.1920 ²½·»ñÇ ÈÇ·³ÛÇ 3-ñ¹ »ÝóѳÝÓݳÅáÕáíÁ áñáß»ó г۳ëï³ÝÁ ÁݹáõÝ»É` ²Ý·ÉdzÛÇ Ý»ñϳ۳óáõóÇã çÑáõ¹ üÇß»ñÁ ˳ݷ³ñ»ó: àôÞ²¸ðàôÂÚàôÜ. 12.03.1920à ´ñÇï³Ýdz, Æï³Édz, ²ØÜ, üñ³ÝëÇ³Ý Ð³Û»ñÇ Ù³Ý¹³ïÁ ïí»óÇÝ ²½·»ñÇ ÉÇ·³ÛÇÝ` Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇå³ï׳éáí Ññ³Å³ñí»ó: ú·áëïáëÇ 10-ÇÝ ëïÇå»óÇÝ ÂáõñùdzÛÇÝ ×³Ý³ã»É ¹»é»õë ë³ÑÙ³ÝÝ»ñ ãáõÝ»óáÕ Ð³Û³ëï³ÝÁ: 89 Ðá¹í³Íáí г۳ëï³ÝÇ ë³ÑÙ³ÝÝ»ñÇ Ñ³ñóÁ ÂáõñùÇ³Ý ÷á˳Ýó»ó ²ØÜ å黽ǹ»ÝïÇÝ: ²Ñ³ û ÇÝãá±õ ¿ñ ÂáõñùÇ³Ý ç³ÝáõÙ ëï»ÕÍ»É ÙÇ ÷áùñ г۳ëï³Ý:

29.12.1920 гÛÑ»ÕÏáÙÁ Ñáõß³·Çñ ÑÕ»ó Ø»Ýß»õÇÏÛ³Ý ìñ³ëï³ÝÇÝ Èáéáõ 㻽áù ·áïáõó ½áñù»ñÁ Ñ»ï ù³ß»Éáõ` Ù»ñÅ»óÇÝ: ¸ñáÝ Ñ³ñÓ³Ïí»ó ¨ ·ñ³í»ó ÙÇ Ù³ëÁ, ÇëÏ ÙÇÝã»õ ÂÇýÉÇë ѳëÝ»Éáõ Ýñ³ Ùï³¹ñáõÃÛáõÝÁ ²Ý·ÉdzóÇù ãÃáõÛɳïñ»óÇÝ: 11.02.1921 Èáéáõ Ù»Í Ù³ëÁ Ùdzóí»ó г۳ëï³ÝÇÝ ----03.1921 ÈáݹáÝÇ ÏáÝý»ñ³Ýë 16.03.1921 ØáëÏí³ÛÇ ÏáÝý»ñ³Ýë: ´³ÃáõÙÁ` ìñ³ëï³ÝÇÝ, Ô³ñëÁ ¨ Ùݳó³ÍÁ ÂáõñùdzÛÇÝ: ²é³Ýó г۳ëï³ÝÇ Ý»ñϳÛáõÃÛ³Ý: êï³ÉÇÝÁ Ãáõñù å³ï·³Ù³íáñÝ»ñÇÝ ¹ÇÙ»ó,-§¸áõù ѳÛÏ³Ï³Ý Ñ³ñóÁ ÉáõÍ»É »ù ÇÝùÝáõñáõÛÝ, »Ã» ¹»é»õë Ùݳó»É »Ý ãÉáõÍí³Í ѳñó»ñ, í×é»ù ÙÇÝã»õ í»ñç¦: ´³Ûó âÇã»ñÇÝÁ ¹»Ù ¿ñ, ѳϳé³ÏÝ ¿ñ áõ½áõÙ ³Ý»É; 18.02.1921 ¸³ßݳÏÝ»ñÁ ·ñ³í»óÇÝ ºñ»õ³ÝÁ, ë³Ï³ÛÝ Ù³ñïÇ 2-ÇÝ å³ñïí»óÇÝ 22.04.1921 ²É»ùë³Ý¹ñ³åáÉÇó Ãáõñù ½áñùÁ Ñ»é³ó³í âÇã»ñÇÝÇ ëå³éݳÉÇùáí: 16.05.1921 ìñ³ëï³ÝÇ ÏáÙÏáõëÁ áñáß»ó ³ÙµáÕç 㻽áù ·áïÇÝ, ²Ë³Éù³É³ùÇ ¨ Êñ³ÙÇÇ ßñç³ÝÁ г۳ëï³ÝÇÝ ÙdzóÝ»Éáõ ѳñóÁ: ÜáõÛÝÁ áñáß»ó 07.07.1921à ϳ۳ó³Í ÎáíϳëÇ ù³ÕµÛáõñáÝ: 21.05.1921 г۳ëï³ÝÇ Ð»ÕÏáÙÁ í»ñ³Ï³éáõóí»ó ÄáÕÏáÙËáñÑñ¹Ç é³½Ù. ¨ ݳ˳·³Ñ ²É»ùë³Ý¹ñ ØÛ³ëÝÇÏÛ³Ý: ³ñï³ùÇÝ ·áñÍ»ñ ². Øé³íÛ³Ý Ý»ñùÇÝ ·áñÍ»ñ ä. سÏÇÝóÛ³Ý ³ñ¹³ñ³¹³ïáõÃÛáõÝ ². γñÇÝÛ³Ý ÄáÕïÝïËáñÑ ê. êñ³åÇáÝÛ³Ý /ÈáõϳßÇÝ/ 12.06.1921 ²¹ñµ»ç³ÝÇ ¨ гÛÑ»ÕÏáÙÇ ¹»Ïɳñ³ódzÛÇ 30.11.1920à ¨ г۳ëï³ÝÇ áõ ²¹ñµ»ç³ÝÇ Ñ³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï³é³í³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙÇç»õ »Õ³Í ѳٳӳÛÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÑÇÙ³Ý íñ³ ѳÛï³ñ³ñíáõÙ ¿, áñ È. Ô³ñ³µ³ÕÁ ³ÛÅÙÛ³ÝÇó ϳ½ÙáõÙ ¿ гÛÏ³Ï³Ý ÊêÐ ³Ýµ³Å³Ý Ù³ëÁ: ²ëù³Ý³½ Øé³íÛ³ÝÁ Ý߳ݳÏí»ó È»éݳÛÇÝ Ô³ñ³µ³ÕÇ ³ñï³Ï³ñ· ÏáÙÇë³ñ: ²Ûëï»ÕÇó ¿É ²¹ñµ»ç³ÝÁ ëÏë»ó ¹³í³¹Çñ ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: 27.06.1921 ²Ý¹ñÏáíϳëÇ ÂÇýÉÇëÇ Ñ³ÝÓݳÅáÕáíÁ (ÎÇñáíÁ ¨ úñçáÝáÏÇÓ»Ý) ѻ鳷ñ»ó` ²¹ñµ»ç³ÝÇ Ñ»ÕÏáÙÇ Ý³Ë³·³Ñ ܳñÇÙ³Ý Ü³ñÇÙ³ÝáíÇÝ` ßï³å Ññ³íÇñ»É ù³ÕµÛáõñá ¨ ÅáÕÏáÙËáñÑ ¨ ÉáõÍ»É Ô³ñ³µ³ÕÇ Ñ³ñóÁ ³ÛÝå»ë, áñ í³ÕÁ, ÑáõÝÇëÇ 27-ÇÝ µ³Ý³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñÝ ³í³ñïí»Ý: àã ÙÇ Ñ³ÛÏ³Ï³Ý ·ÛáõÕ ²¹ñµ»ç³ÝÇÝ, áã ÙÇ ÙáõëáõÉٳݳϳÝ` г۳ëï³ÝÇÝ: 04.07.1921 ÎáíϳëÛ³Ý µÛáõñáÛÇ åÉ»ÝáõÙ` êï³ÉÇÝ, úñçáÝáÏÇÓ», ²É. ØÛ³ëÝÇÏÛ³Ý, Ü. ܳñÇÙ³Ýáí: àñáßí»ó Ô³ñ³µ³ÕÇ Ñ³Ýñ³ùí»ÛÇ ÑÇÙ³Ý íñ³ 95% ÏáÕÙ ÙÇ³Ý³É Ù³Ûñ г۳ëï³ÝÇÝÇÝ: ܳñÇÙ³ÝáíÁ ¹»Ù ϳݷݻó 05.07.1921 ÎáíϳëÛ³Ý µÛáõñá: úñçáÝáÏÇÓ»,ܳ½³ñ»ÃÛ³Ý, êï³ÉÇÝÁ, áñÁ µÛáõñáÛÇ ³Ý¹³Ù ã¿ñ, áñáß»ó Ô³ñ³µ³ÕÁ ï³É ²¹ñµ»ç³ÝÇÝ 13.10.1921 Ô³ñëÇ å³Ûٳݳ·ÇñÁ: ØáëÏí³ÛÇ ³ÝÝϳñ³·ñ»ÉÇ Ñ³Û³¹³í³Ý êï³ÉÇݳ— Âáõñù³Ï³Ý Ññáë³Ï³·ñáõÃÛáõÝÁ ³Ùñ³·ñ»óÇÝ: гÛÏ³Ï³Ý å³ïíÇñ³ÏáõÃÛáõÝÁ` ²ñï·áñÍÅáÕÏáÙ---²ëù³Ý³½ Øé³íÛ³Ý äáÕáë سÏÇÝóÛ³Ý 06.11.1921 ²É. ØÛ³ëÝÇÏÛ³ÝÁ íñ³ó عÇí³Ýáõ Ñ»ï í³í»ñ³óñÇÝ Éáéáõ ÙdzóáõÙÁ г۳ëï³ÝÇÝ: ÆëÏ ²¹ñµ»ç³ÝÇ Ñ»ï г۳ëï³ÝÁ å³Ûٳݳ·Çñ ãáõÝÇ:

- 60 -

12.01.1922 г۳ëï³ÝÇ ë³Ñٳݳ¹ñáõÃÛáõÝÁ` Ñ³Û ÅáÕáíñ¹Ç å»ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý å³ïÙáõÃÛ³Ý Ù»ç 1-ÇÝ ³Ý·³Ù, ûÏáõ½ ·áñÍ»ó ÙÇÝã»õ 1938Ã: ÊêÐØ-Ç Ï³½Ù³íáñáõÙáí г۳ëï³ÝÁ Ïáñóñ»ó å»ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ: ----07.1923 Èá½³ÝÇ ÏáÝý»ñ³Ýë: ê»õñÇ å³Ûٳݳ·ÇñÁ ³Ýï»ëí»ó: г۳ëï³ÝÁ ãÇ Ù³ëݳÏó»É áõ ³Ûë å³Ûٳݳ·ñÇ ï³Ï ãÇ ëïáñ³·ñ»É: ê³Ï³ÛÝ ¹³ ãÇ Ý߳ݳÏáõÙ, áñ ³ñ¹»Ý ëïáñ³·ñí³Í ¨ å»ï³Ï³Ý ÏÝÇùÝ»ñÁ ¹ñ³Í ÷³ëï³ÃÕûñÁ ãå»ïù ¿ Çñ³Ï³Ý³óí»Ý: ijٳݳÏÇ ³ß˳ñÑ³Ï³É 12 å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ áñáßáõÙÁ ѻﳹ³ñÓ áõÅ áõÝ»Ý³É ãÇ Ï³ñáÕ: àñáßáõÙÁ ϳ۳ó³Í ¿, µ³Ûó Çñ³·áñÍí³Í ãÇ: àô áã ÙÇ ÙÇç³½·³ÛÇÝ ÷³ëï³ÃáõÕà ãϳ, áñÁ Ïϳñáճݳ ³ñ¹³ñ³óÝ»É ãÇñ³·áñÍÙ³Ý å³ï׳éÝ»ñÝ áõ ѳݷ³Ù³ÝùÝ»ñÁ: ´³í³Ï³Ý ¿ å»ï³Ï³Ý Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù³Ï³ñ¹³Ïáí ÙÇç³½·³ÛÇÝ ³ïÛ³ÝÝ»ñáõÙ Éáõñç ùÝݳñÏÙ³Ý ¹ñíÇ ³Ûë ѳñóÁ ¨ ê»õñÇ å³Ûٳݳ·ñáí ݳ˳ï»ëí³Í гÛáó ÑáÕ»ñÁ Ñ»ï Ïí»ñ³¹³ñÓí»Ý: àôñÇß áã ÙÇ Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý ϳ٠ù³Õ³ù³Ï³Ý áõÅ ãÇ Ï³ñáÕ Ñ³Ý¹»ë ·³É ÙÇç³½·³ÛÇÝ ³ïÛ³ÝÝ»ñáõÙ ÝÙ³Ý Ñ³ñóáí: ²Ûëï»Õ ³Ýã³÷ ϳñ»õáñ ¿ Ô³ñëÇ å³Ûٳݳ·ñÇ ã׳ݳã»ÉÁ, ÇÝãÁ ³Ý»Éáõ Ù»Í µ³ÕÓ³Ýù áõÝ»Ý çÑáõ¹Ý»ñÁ: ê³ ÏÉÇÝÇ ¹³ñÇ ³Ù»Ý³Ù»Í ѳÝó³ÝùÁ Ð³Û ³½·Ç ѳݹ»å: г۳ëï³ÝÁ ³Ûëûñ ·ïÝíáõÙ ¿ ÝáÕϳÉÇ íÇ׳ÏáõÙ, ³ÛÝ ûÏáõå³óí³Í ¿ µáÉáñ ųٳݳÏÝ»ñÇ ³Ù»Ý³Ãßí³é ÅáÕáíñ¹Ç` çÑáõ¹Ç ÏáÕÙÇó, áñÁ ѳÝϳñͳÏÇ áõÝ»ó»É ¿ ³Ýë³ÑÙ³Ý Çß˳ÝáõÃÛáõÝ ¨ å»ïù ãÇ ½³ñÙ³Ý³É ÝÙ³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ: ²Ù»Ý³Ãßí³é ÅáÕáíáõñ¹ ¨ ³Ýë³Ñٳݳ÷³Ï Çß˳ÝáõÃÛáõÝ ·³Õ³÷³ñÝ»ñÁ ÝáõÛÝã³÷ ³Ýë³ÑÙ³Ý Ý»ñ¹³ßݳÏáõÃÛáõÝ ãáõÝ»óáÕ »ñ»õáõÛÃÝ»ñ »Ý ¨ ³Ûë ³Ù»ÝÇ í»ñçÁ ¹»é ÝáõÛÝã³÷ ³Ýë³ÑÙ³Ý ù³Ý³ÏáõÃÛ³Ùµ ³ñÛáõݳѻÕáõÃÛáõÝ ¿ å³Ñ³Ýç»Éáõ: 1891Ã. ÄÝ»õáõÙ Ãáõñù³ó³Í çÑáõ¹Ý»ñÇ (¹ÛáÝÙ» ϳ٠ë³ñÇ·É) ÏáÕÙÇó ëï»ÕÍí»ó “ÆÃÃÇѳï í» Ã»ñ³ùÇ” (ØdzëÝáõÃÛáõÝ ¨ ³é³çÁÝóó) çÑáõ¹³-Ù³ëáÝ³Ï³Ý Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÁ` å³ñ³·ÉáõË ¾ÙÙ³Ýáõ¿É γñ³ëá, ³Ý¹³ÙÝ»ñ` ³ɳ³Ã, ¾Ýí»ñ, æ»Ù³É, æ³íǹ, ü»ËÉÇÝ, Øǹѳï ÞÛáõùñÇÝ, ´áõñë³ÉÇ Â³ÑÇñ..., Ýå³ï³ÏÁ` ù³Ý¹»É ûëÙ³ÝÛ³ÝÝ áõ ˳ÉÇý³ÃÁ ¨ ³ÝóÝ»É Çß˳ÝáõÃÛ³Ý, ä³Õ»ëïÇÝÁ ¹áõñë µ»ñ»É ÂáõñùdzÛÇ Ñå³ï³ÏáõÃÛáõÝÇó, ѳÝÓÝ»É ²Ý·ÉdzÛÇÝ: ¸ñ³ ѳٳñ ѳñϳíáñ ¿ñ ÂáõñùÇ³Ý Ãñù³óÝ»É: гÛÁ å»ïù ¿ í»ñ³Ý³ñ: ¶áñÍÇÝ Ïóí»ó ´áÉß»õÇϳ-Ù³ëáÝ³Ï³Ý “ºñÏݳ·áõÛÝ ìÇß³å” ûÃÛ³ÏÁ: êñ³Ýù µáÉáñÁ ջϳí³ñíáõÙ ¿ÇÝ Ù»Ï ëÇáÝÇëï³Ï³Ý Ï»ÝïñáÝÇó: ä³Ñ»ëï³ÛÇÝ ï³ñµ»ñ³ÏÁ` ÞÇñí³Ý³Ý, å»ïù ¿ Çñ³Ï³Ý³óÝ»ÇÝ È»õ îñáóÏÇÝ (Ȼ۵³ ´éáßï»ÛÝ), ¼ÇÝáí»õÁ (²÷ý»Éµ³áõÙ) ¨ γٻݻõÁ (ü»Û»éÙ³Ý): êñ³Ýù Ý³Ë ë»ñï ϳå ëï»ÕÍ»óÇÝ ÂáõñùdzÛÇ ¨ µáÉß»õÇÏÝ»ñÇ ÙÇç»õ: ֳݳå³ñÑÇÝ Ï³Ý·Ý³ÍÝ»ñÇÝ (Þ³ÑáõÙÛ³Ý. æ³÷³ñÇÓ»...) áãÝã³óñÇÝ: àãÝã³óñÇÝ Ý³»õ É»½·ÇÝ³Ï³Ý (³Õí³Ýù) “ü³ñáõË” ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛ³Ý Õ»Ï³í³ñÝ»ñÇÝ: ØÇÝã ³Û¹ çÑáõ¹-Ãáõñù»ñÁ ÙáñÃ»É ¿ÇÝ É»½·ÇÝ ÇÝï»ÉÇ·»ÝódzÛÇÝ: ²ÛëåÇëáí ³Õí³ÝÝ»ñÝ ¿É ÁÝÏ³Ý ûÏÛáõ½Ý»ñÇ å»ïáõÃÛ³Ý Ù»ç, áñÇ ³Ýí³ÝáõÙÝ ¿É å³ñëÏ»ñ»Ý ¿ñ` ²¹ñµ»ç³Ý: ê³ ÷³ëïáñ»Ý áã Ù»ÏÇ å»ïáõÃÛáõÝÝ ¿ñ, áñÁ ѻﳷ³ÛáõÙ êáí»ïÇ Ï³½ÙáõÙ å»ïù ¿ Ïáãí»ñ çÑáõ¹³Ï³Ý ʳ½³ñdz: ²ÛëåÇëáí, ê³ÉáÝÇÏÛ³Ý “ØdzëÝáõÃÛáõÝ ¨ ³é³çÁÝóó”-Á ¨ “ºñÏݳ·áõÛÝ ìÇß³å” ûÃÛ³ÏÝ»ñÁ (îéáóÏÇ, è³¹»Ï, ´»É³ ÎáõÝ, ÈÇïíÇÝáí, ´»ñdz, γ·³ÝáíÇã, ´é»ÅÝ»õ, ¶éáÙÇÏá, ²éµ³ïáí...) å»ïù ¿ çÝç»ÇÝ Ð³Û³ëï³Ý ³ÝáõÝÁ, ²Õí³ÝÝ»ñÇÝ, áõ ï»ÕÁ ÙÇÝã»õ γÉÙÇÏdz ëï»ÕÍ»É “Ô³½³ñ»Ã—Æëñ³»ÉÇÔ å»ïáõÃÛáõÝÁ: ²Ý·³Ù ûÏÛáõ½-óóñÝ»ñÇ Ï»ëÁ ¹»é»õë ʳ½³ñ³Ï³Ý γ·³Ý³ÃÇó ²ÉÃ³Û ÷³Ë³Í çÑáõ¹Ý»ñÇ ÏáÕÙÇó 10-11 ¹. ѳ¹³Û³Ï³Ý³óí³Í ¿ÇÝ: ØÛáõë ÏáÕÙÇó óï»ñÁ (³ñÙ³ïÝ»ñÇó Ñ»é³óí³Í É»éݳÛÇÝ çÑáõ¹Ý»ñÁ` çáõÑáõñÝ»ñÁ) ³Ûëï»Õ ½·³ÉÇ Ù³ë ¿ÇÝ Ï³½ÙáõÙ: 1920à ù³Õ³ù³Ï³Ý ëÇáÝǽÙÇ ·³Õ³÷³ñ³Ëáë »á¹áñ лñóÉÁ ìÇ»ÝݳÛáõ٠ѳÛï³ñ³ñáõÙ ¿, áñ ÎáíϳëáõÙ ëï»ÕÍí»É ¿ çÑáõ¹³Ï³Ý “²¹ñµ»ç³Ý” (³Ýí³ÝáÕÝ»ñ` îéáóÏÇ, ¼ÇÝáí»õ) å»ïáõÃÛáõÝ, áñÁ ÏÉÉ»Éáõ ¿ Çñ Ù»ç ³ÙµáÕç ï³ñ³Í³ßñç³ÝÁ: ºñµ ѳÛïÝÇ ¹³ñÓ³í, áñ ä³Õ»ëïÇÝÇ ëÇáݳóÙ³Ý ´³ÉýáõñÛ³Ý ¸»ÏɳñdzóÇ³Ý Çñ³Ï³Ý³ÝáõÙ ¿` ÞÇñí³Ý³Ý ¹³ñÓ³í ÷áñÓ³ñ³ñ³Ï³Ý ï³ñµ»ñ³Ï` å³ñëϳ-³ñÇ³Ï³Ý Ùß³ÏáõÛÃáí ¨ çÑáõ¹³Ï³Ý (ܳñÇÙ³Ýáí, ´³ÏÇñáí/Ø»Çñ æ³ý³ñÇÙ ´á½áõÙ/) ջϳí³ñáõÃÛ³Ùµ: سë³Û³Ï³Ý Ïáïáñí»óÇÝ É»½·ÇÝ ³é³çÝáñ¹Ý»ñÝ áõ ³ñí»ëï³·»ïÝ»ñÁ:

- 61 -

êºìðÆ ä²Úزܲ¶ðàì вڲêî²ÜÆÜ Ð²îβòì²Ì î²ð²ÌøÀ

- 62 -

غ¼ вê²Ì Ðܲ¶àôÚÜ ä²îØ²Î²Ü ø²ðܺðÀ ºÂº, ÆÜâºäºê ´Æ´ÈƲÚàôØ ºÜ ²Ü²Ø಴²ð ܺðβڲòÜàôØ` غÎÆ öàʲðºÜ ºðÎàô` Æêðà¾È àô Ðàô¸² äºîàôÂÚàôÜܺð ºÜ ¶àÚàôÂÚàôÜ àôܺòºÈ` ²ä² òàôÚò îºø` àð±îºÔ ºÜ ¸ð²Üø ¶îÜìàôØ:

äàØäºÜÆàêÆ

²ÞʲðÐÆ ø²ðÀ

- 63 -

Ðܲ¶àôÚÜ ø²ðܺðÀ` æÐàô¸²Î²Ü кîøÜ ¾È âβ

- 64 -

дðڲܺðÆ` 겸²ÜºøÆ ä²îØàôÂÚàôÜÀ Æñ»Ýó å³ïÙáõÃÛáõÝÁ ³ñӳݳ·ñáõÙ ¿` çÑáõ¹Ý»ñÁ ѵñÛ³Û»óÇÝ»ñÇ ë»ñáõݹݻñÝ »Ý: еñÛ³` ѵñÛ³Û»ñ»Ý Ý߳ݳÏáõÙ ¿ §ëñÇϳ¦ ϳ٠ËáõųÝ: Ü. Ã. ³. Ùáï³íáñ³å»ë 1080 Ãí. ѳÛïÝíáõÙ »Ý гÛùáõÙ` àôð ù³Õ³ùáõÙ, áñï»ÕÇó гۻñÁ ³Ûɳë»éí³ÍáõÃÛ³Ý å³ï׳éáí íéݹáõÙ »Ý (ÌÜܸàò IJ:31): ØdzÛÝ ²¹³ÙÇó áõ ºí³ÛÇó ï³ñµ»ñ ³½·»ñ ã¿ÇÝ Ï³ñáÕ ³é³ç³Ý³É, ³é³Ýó ³ÛÝ ¿É, Áëï Çñ»Ýó Ý»ñϳ۳óÙ³Ý, ºí³Ý ³ñ¹»Ý ²¹³ÙÇó ¿ ³é³ç³ó³Í` ǵñ»õ Ýñ³ ÏáÕáëÏáñÇó, áñÇ, ³ñÛáõݳÏóÇ Ñ»ï ²¹³ÙÇ Ï»Ý³Ïó»ÉÁ ³ñÛáõݳåÕÍáõÃÛáõÝ ¿, ëñµ³åÕÍáõÃÛáõÝ: γåí³Í ÜáÛÇ (ã³ñ á·Ç) Ñ»ï. ǵñ ÜáÛÇó ¨ Ýñ³ áñ¹ÇÝ»ñÇó »Ý ³é³ç³ó»É µáÉáñ ³½·»ñÁ, ¹³ ³ÝÙïáõÃÛáõÝ ¿ ¨ ³ÝÇÙ³ëï áõ ûûõ³ÙÇï Ùá·áÝí³Íù, áñáíÑ»ï»õ ³é³Ýó ³ñÛáõݳåÕÍáõÃÛ³Ý ÙÇ ÁÝï³ÝÇùÇó ï³ñµ»ñ ÝáñÙ³É ³½·»ñ ã¿ÇÝ Ï³ñáÕ ëï³óí»É, ³ÛÝ ¿É ÙÇ ÁÝï³ÝÇùÇó, áñï»Õ ÜáÛÇ ÷áùñ áñ¹Ç ø³ÙÁ Çñ ³ÝÓÝ³Ï³Ý ÑáñÁ` ÜáÛÇÝ µéݳµ³ñáõÙ ¿ (ÌÜܸàò Â:22-29) ǵñ ³é³Ýó í»ñçÇÝÇë ѳٳӳÛÝáõÃÛ³Ý ¨ ѳñµ³Í íÇ׳ÏáõÙ` ÇëÏ ³½·»ñÁ ³ñ³ñã³Ï³Ý Ù³ùáõñ ͳ·áõÙ áõÝ»Ý: ºì Çñ»Ýó Ýϳñ³·ñ³Í çñѻջÕÁ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ Í³·áõÙݳµ³ÝáõÃÛáõÝÇó ï³ëÝÛ³Ï Ñ³½³ñ³ÙÛ³ÏÝ»ñ ³é³ç ¿ »Õ»É: ÐÇùëáëÝ»ñÁ (º·Çåï. å³ïÙÇã سݻýáÝÁ гۻñÇÝ ¿ ³Û¹å»ë Ïáã»É) »ñµ ¹³ë³ïíáõÃÛáõÝÇó гÛñ»ÝÇù í»ñ³¹³Ó³Ý, ²ëáñÇùáõÙ ³åñáÕ ï³ñ³É»½áõ µáÉáñ Ýáñ³µÝ³ÏÝ»ñÁ ëïÇåí³Í ¿ÇÝ ÙÇÙdzÝó Ñ»ï ß÷í»Éáõ ݳËÏÇÝÇ Ù»Ï ÁݹѳÝáõñ É»½íáí` ѳۻñ»Ýáí, µ³Ûó ³Ù»Ý ÙÇ ËÙµÇ Ý»ñϳ۳óáõóÇã Çñ áñáß µ³é»ñ ÝáõÛÝå»ë Ùïóñ»ó ¨ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ ëï³óí»ó ³ñ³Ù»ñ»Ý É»½áõÝ: еñ۳ݻñÁ »Õ»É »Ý ï³ñµ»ñ ³½·»ñÇ Ùáï “Ñ³í»ñÅ ëïñáõÏ” ϳñ·³íÇ׳Ïáí ùáãíáñ Ñáï»ñ: ¸ñ³Ýù ³ëáñ³Ï³Ý ͳ·áõÙ áõÝ»Ý ¨ ÝáõÛÝå»ë ³ñ³Ù»ñ»ÝÁ ³ñÙ³ï³íáñ»É ¿ÇÝ áñå»ë Çñ»Ýó ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ëáë³Ïó³Ï³Ý ÙÇçáó (ÌÝݹáó ÆÀ;4-6): ´³µ»ÉáÝÇó ·³ÕûÉáí ä³Õ»ëïÇÝÇ ³ñ»õ»ÉÛ³Ý ¨ ѳñ³í³ÛÇÝ ÏáÕÙ»ñÁ, Íáí³÷Çó Ñ»éáõ ÙÇ ù³ñù³ñáï ï»ÕáõÙ Ñáï³ËáõÙµÁ ѳëï³ïí»É ¿ñ µÝ³ÏáõÃÛ³Ý: ²Ûëï»Õ ¿É ëÏëí»ó ã³ñ ùñÙ»ñÇ ã³ñ ·áñÍÁ` ÃÉ÷³ïáõÙÁ (ÌÜܸàò ľ 9-14), ǵñ Ëáëï³Ý³Éáí ø³Ý³ÝÇ »ñÏÇñÁ ¹ñ³Ýó ÝíÇñ³µ»ñ»É: ÜáõÛÝ ûñÁ ²µñ³Ñ³ÙÁ ÃÉ÷³ïí»ó ³ñ¹»Ý ѳëáõÝ ï³ñÇùáõÙ, áñ¹ÇÝ»ñ` »·Çåï³óÇ Ð³·³ñÇó ÍÝí³Í ÆëÙ³ÛÇÉÇÝ 13 ï³ñ»Ï³ÝáõÙ, Çñ»ÝÇó áõ Çñ ùáõÛñ ê³é³ÛÇó ÍÝí³Í Æë³Ñ³ÏÇÝ` 8-¹ ûñÁ (ÌÜܸàò Ʋ.1-12), áñÁ Ñ»ïá ³Ùáõëݳó³í ²µñ³Ñ³ÙÇ »Õµáñ ³Õçϳ Ñ»ï (ÌÜܸàò Ƹ. 15-16): ÆëÏ ²µñ³Ñ³ÙÇ »Õµáñáñ¹Ç ÔáíïÁ ë»ñáõݹÁ ß³ñáõݳϻó Çñ ¹áõëïñ»ñÇó ë»ñ³Í »ñ»Ë³Ý»ñáí (ÌÜܸàò ÄÂ. 31-38): ö³ñ³íáÝÛ³Ý Ñ³ñëïáõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï, ëñ³Ýó ÑáïÇó гÏáµÇ áñ¹Ç Ðáíë»÷Á ·»ñáõÃÛáõÝÇó »ñµ Ùï»É ¿ñ ö³ñ³íáÝÇ Ùáï ³ß˳ï»Éáõ (Ù»½ ÑÇÙ³ ѳÛïÝÇ ¿, û ÇÝãå»ë »Ý ¹ñ³Ýù ѳëÝáõÙ å³ßïáÝÝ»ñÇ) ѵñ۳ݻñÁ º·ÇåïáëÇ Ù»ç ÙÇ ùÇã ßÝáñÑùÇ ³ñųݳó³Ý: ´³Ûó »ñµ ëñ³Ýó ã³ñ³ß³ÑáõÃÛáõÝÝ»ñÁ (ã³ß˳ï»É, ÅáÕáíñ¹ÇÝ ÏáÕáåï»É ¨ ³Ûɳë»é»É) µ³ó³Ñ³Ûïí»óÇÝ, ÅáÕáíáõñ¹Á ËÇëï Ó³ÛÝ µ³ñÓñ³óñ»ó: ºñµ µáÕáùÝ»ñÁ ͳÛñ³ëïÇ×³Ý åáéïÏáõÙ áõÝ»ó³Ý, ÷³ñ³íáÝÁ ëïÇåí³Í »Õ³í çÑáõ¹Ý»ñÇ ¹»Ù ËÇëï ÙÇçáóÝ»ñ Ó»éù ³éÝ»É, ÇëÏ ß³ñáõÝ³Ï ÏñÏÝí»Éáõó Ñ»ïá, ëϽµáõÙ ³ëïÇ׳ݳϳÝ, ѻﳷ³ÛáõÙ ÉñÇí µÝ³çÝçÙ³Ý Ýå³ï³Ïáí, áñáß»ó ѻﳷ³ ÍÝíáÕ ³ñáõ ½³í³ÏÝ»ñÇÝ ëå³Ý»É: Øáíë»ëÁ Õ»õï³óÇ ã³ñ ùáõñÙ ¿` É»õÇï [ѵñ. Øáíë»ë=Ùá(çáõñ)+áõë»ë(÷ñÏ»É)]: Üñ³ »Õµ³Ûñ ²Ñ³ñáÝÇ ÙÇç³ÙïáõÃÛ³Ùµ, áñÁ å³É³ïÇ Ù»ç Ñ»ÕÇݳÏáõÃÛáõÝ áõÝ»ñ, çÑáõ¹Ý»ñÇÝ ³ÝËáõë³÷»ÉÇ µÝ³çÝçáõÙÇó ÷ñÏ»Éáõ ѳٳñ, ѳçáÕáõÙ »Ý ³ñïáÝáõÃÛáõÝ ëï³Ý³É Çñ»Ýó ÑÇÝ Ñ³Ûñ»ÝÇùÁ` ø³Ý³Ýáõ »ñÏÇñÁ í»ñ³¹³éݳÉáõ: æÑáõ¹Ý»ñÁ ׳ݳå³ñÑÇÝ Çñ»Ýó ³½³ï³ñ³ñ Øáíë»ëÇ ¨ ٻͳíáñ É»íÇï ê³Ù»ñÇ Ã»É³¹ñ³Ýùáí, ëÏëáõÙ »Ý ý³ÉÉáëÇ Ïáõéù»ñ å³ßï»ÉÁ: È»õÇïÝ»ñÁ ëñ³Ýó ³ñÛáõݳÏó³Ï³Ý ϳå»ñÇ Ë³ã³ë»ñٳٵ ¨ 8-ñ¹ ûñÁ ÃÉ÷³ïÙ³Ý Ù»Ãá¹áí ëï³ó³Ý Ýáñ ïÇåÇ µÇáéáµáïÝ»ñ` ѵñ۳ݻñ: ø³é³ëáõÝ ï³ñí³ ÁÝóóùáõÙ ëï³ó³Ý »ñÏáõ ÉñÇí Ýáñ ë»ñáõݹ, ˳éÝ»Éáí ÙÇ³Å³Ù³Ý³Ï º·ÇåïáëÇó íï³ñí³Í Ý»·ñ»ñÇ, ÑݹÇÏÝ»ñÇ ¨ ãÇÝ»ñÇ Ñ»ï: Øáíë»ëÇ Ù³ÑÇó Ñ»ïá, É»õÇï ÐÇëáõë ܳíÇÝÁ ëñ³Ýó ä³Õ»ëïÇÝ ³é³çÝáñ¹»Éáí µ³Å³Ý»ó 12 ë»ñáõݹݻñÇ: Æ í»ñçá, Í»ñ»ñÇ ÅáÕáíÝ»ñ, ¨ Ñ»ïá Æëñá¿ÉÇ ¹³ï³íáñÝ»ñ ÏáãíáÕ í³ñãáõÃÛáõÝÝ»ñ ϳ½Ù»Éáí, Ý.Ã.³. 1000Ã.Ã. Çñ»Ýó ϳÙùáí ¨ ê³Ùáõ»ÉÇ ÙÇçÝáñ¹áõÃÛ³Ùµ ê³íáõÕÇÝ Ý߳ݳϻóÇÝ Çñ»Ýó §Ã³·³íáñ¦:

- 65 -

ºì ³Ûë ·»ñ¹³ëï³ÝÇ Ñ³çáñ¹Ý»ñÁ ¸³íÇÃÇ ¨ êáÕáÙáÝÇ ûñáù ÑÇÙÝ»óÇÝ Çñ»Ýó ÷áùñÇÏ §å»ïáõÃÛáõÝÇÏÁ¦: êáÕáÙáÝÇ Ù³ÑÇó Ñ»ïá ë»ñáõݹÁ µ³Å³Ýí»ó »ñÏáõ Ù³ëÇ` Ù»ÏÁ Æëñá¿É, áñÁ óñ·Ù³ÝíáõÙ ¿ §²ñ³ñãÇ Ñ»ï ÏéíáÕ¦, ÙÛáõëÁ Ú»»Ñáõ¹ (çÑáõ¹), ѳÛïÝÇ áñå»ë Ñáõ¹³ (ý³ÉÉáë): êñ³Ýó ²ëáñ»ëï³ÝÇ ê³Õٳݳë³ñ, ÇëÏ Ñ»ïá ܳµáõ·áÃáÝáëáñ ó·³íáñÝ»ñÁ ·ñ³í»óÇÝ, Áݹ³Ýáõñ ç³ñ¹ ϳ½Ù³Ï»ñå»Éáõó Ñ»ïá, Ùݳó³ÍÇÝ ´³µ»ÉáÝ ·»ñÇ ï³ñ³Ý: ²Ûë Ãí³Ï³ÝÇó Ñ»ïá, ³é³Ýó ³Û¹ ¿É ã»Õ³Í ó·³íáñáõÃÛáõÝÁ í»ñ³ó³í: ´³µ»ÉáÝáõÙ ëñ³Ýù 70 ï³ñÇ ·»ñÇ ÙݳóÇÝ: ºñµ å³ñëÇÏÝ»ñÁ ·ñ³í»óÇÝ ´³µ»ÉáÝÁ, çÑáõ¹Ý»ñÁ ¹ÇÙ»óÇÝ ÎÛáõñáë ó·³íáñÇÝ, ä³Õ»ëïÇÝ ï»Õ³÷áËí»Éáõ ¨ ³½³ï å³ßï³ÙáõÝùÇ Ëݹñ³Ýùáí: ê³Ï³ÛÝ 200 ï³ñÇ ÙݳóÇÝ ëïñáõÏ: ²É»ùë³Ý¹ñ Ø»ÍÇ Ù³ÑÇó Ñ»ïá, ÍÝ³Í ÷áùñ ï»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÉÍÇó ³½³ïí»Éáí, ä³Ã³É³ëÇ ¨ ê»É»õÏÛ³ÝÝ»ñÇ å³ï»ñ³½ÙÇó û·ïí»Éáí, ³½³ïáõÃÛáõÝ Ó»éù µ»ñÇÝ ¨ 130 ï³ñÇ ù³Ñ³Ý³å»ï»ñÇ í³ñãáõÃÛ³Ùµ ϳé³í³ñí»Éáõó Ñ»ïá` ¹ÇÙ»óÇÝ ÐéáÙ»³óÇÝ»ñÇ å³ßïå³ÝáõÃÛ³ÝÁ ¨ Ýñ³Ýó Ñáí³Ý³íáñáõÃÛ³Ý Ý»ñùá лñáí¹»ëÇÝ (Æéá¹) ·³Ñ µ³ñÓñÇÝ: ²Û¹ ųٳݳϳßñç³ÝÇ çÑáõ¹Ý»ñÇ í»ñçÇÝ Ë³íÇ Ý»ñϳ۳óáõóÇãÝ»ñÇÝ å³ïÙ³·»ïÝ»ñÁ Ýϳñ³·ñáõÙ »Ý áñå»ë §ö³ñÇë»óÇÝ»ñ¦ (»ñÏ»ñ»ë³ÝÇ) ¨ Ñ»ë»ÝÝ»ñ Ïáãٳٵ: лñáí¹»ëÇ Ù³ÑÇó Ñ»ïá, áñ¹ÇÝ»ñÁ ë»ñáõݹÁ ãáñë Ù³ëÇ µ³Å³Ý»óÇÝ ¨ ÁÝÏ³Ý ÐéáÙ»³Ï³Ý ïÇñ³å»ïáõÃÛ³Ý ï³Ï: ÊéáíáõÃÛáõÝÝ»ñ ϳ½Ù³Ï»ñå»óÇÝ` 135Ã.²í»ñÇ»Ý ½áñ³í³ñÁ ·ñ³í»ó ºñáõë³Õ»ÙÁ, ç³ñ¹ áõ ÏáïáñÇó Ñ»ïá çÑáõ¹Ý»ñÇÝ ä³Õ»ëïÇÝÇó íï³ñ»ó: 135à ϳ½Ùí»ó §êÇáݦ ÙÇáõÃÛáõÝÁ ¨ óñí»óÇÝ ³ß˳ñÑáí Ù»Ï, ë³Ï³ÛÝ Ù»Í í³ñå»ïáõÃÛ³Ùµ ݳËáñ¹Ý»ñÇó ųé³Ý·»óÇÝ ³Ûɳë»éí³ÍáõÃÛáõÝÁ, ã³ñ³ß³ÑáõÃÛáõÝÁ, ÉáõÙ³Û³÷áËáõÃÛáõÝÁ ¨ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ Ñ³ñëïáõÃÛáõÝÁ ÏáÕáåï»ÉÁ: æÑáõ¹Ý»ñÇ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ áõëáõÙݳëÇñ»Éáõó, å»ïù ¿ ³Ýå³ÛÙ³Ý Ýϳï»É, áñ ѳÝñ³ÛÇÝ µ³ñûñáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ çÑáõ¹Ý»ñÇÝ ¹³Å³Ýáñ»Ý ѳɳͻÉáõ ѳñÏ Ñ³Ù³ñáÕ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ñ»Ýó ͳÕÏáÕ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ ÐÇÝ º·ÇåïáëÁ, ²ëáñ»ëï³ÝÁ, Ðáõݳëï³ÝÁ ¨ ÐéáÙÝ »Ý »Õ»É: ä³Õ»ëïÇÝáõÙ ²Ý·ÉÇ³Ï³Ý Ù³Ý¹³ïÇ í»ñ³óáõÙÇó Ñ»ïá 29.11.1947à زÎ-Ç ¶É˳íáñ ²ë³ÙµÉ»³Ý ÁݹáõÝ»ó ÃÇí 181 µ³Ý³Ó»õÁ, áñÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ, ä³Õ»ëïÇÝÁ (26.000 ù³é.ÏÙ.) µ³Å³Ýí»ó »ñÏáõ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ` ³ñ³µ³Ï³Ý` 42% ¨ çÑáõ¹³Ï³Ý` 56%: ºñáõë³Õ»Ù ¨ ºµñ»»Ù ù³Õ³ùÝ»ñÁ ¹³ñÓ³Ý áñå»ë ÇÝùݳí³ñ Ùdzíáñ, زÎ-Ç Õ»Ï³í³ñáõÃÛ³Ý ï³Ï, ËݳٳϳÉáõÃÛ³Ý ËáñÑñ¹Ç ÙÇçáóáí: ²Ûë µ³Ý³Ó»õÁ ãϳï³ñí»ó: 14.05.1948Ã. Ñéã³Ïí»ó ѵñÛ³Ï³Ý Æëñá¿É å»ïáõÃÛáõÝÁ, µ³Ûó ³ñ³µ³Ï³Ý å»ïáõÃÛáõÝÁ ãϳéáõóí»ó: 15.05.1948Ã. ëÏëí»óÇÝ Æëñá¿ÉÇ ½ÇÝí³Í ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÝ»ñÁ º·ÇåïáëÇ, Ðáñ¹³Ý³ÝÇ, êÇñdzÛÇ, Èǵ³Ý³ÝÇ ¨ Æñ³ùÇ Ñ³Ý¹»å: ²ñ¹ÛáõÝùáõÙ, ³ñ³µ³Ï³Ý å»ïáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ݳ˳ï»ëí³Í ï³ñ³ÍùÇ Ù»Í Ù³ëÁ Æëñá¿ÉÁ ·ñ³í»ó, Áݹ áñáõÙ ºñáõë³Õ»ÙÁ 6.7 ù³é.ÏÙ: Ðáñ¹³Ý³ÝÁ ·ñ³í»ó ³ñ»õÙïÛ³Ý ä³Õ»ëïÇÝÁ, Ðáñ¹³Ý³Ý ·»ïÇ ³ñ»õ»ÉÛ³Ý Ù³ëÁ, Áݹ áñáõÙ ºñáõë³Õ»ÙÇ ÙÇ Ù³ëÁ (5,5 ѳ½³ñ ù³é.ÏÙ.): Æëñ³Û»É³Ï³Ý ³·ñ»ëdzÛÇ Ñ»ï»õ³Ýùáí 1967Ã. ÑáõÝÇëÇÝ Æëñ³Û»ÉÁ ·ñ³í»ó Ðáñ¹³Ý³Ý ·»ïÇ ³ñ»õÙïÛ³Ý ³÷Á, ¶³½³Ý, ÇÝãå»ë ݳ»õ êÇݳÛÇ Ã»ñ³ÏÕ½ÇÝ ¨ êÇñÇ³Ï³Ý ¶áÉ³Ý³Ï³Ý µ³ñÓáõÝùÝ»ñÁ: Æëñá¿ÉÇ ëÇáÝÇëï³Ï³Ý 黳ÏóÇáÝ áõÅ»ñÁ ѳÛï³ñ³ñáõÙ »Ý ä³Õ»ëïÇÝÛ³Ý ï³ñ³ÍùÝ»ñÇ Çµñ “Ø»Í Æëñá¿ÉÇÝ” å³ïٳϳÝáñ»Ý å³ïϳݻÉÇáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ, ³Ýó »Ý ϳóÝáõÙ Ðáñ¹³Ý³Ý ·»ïÇ ³ñ»õÙïÛ³Ý ³÷Ç ¨ ¶³½³ÛÇ ïÇñ³å»ïÙ³Ý áõÕÇ, ³ÛÝï»Õ ϳéáõó»Éáõ Çëñá¿É³Ï³Ý é³½Ù³µÝ³Ï³í³Ûñ»ñ, ³Ý»ùëdzóñÇÝ ºñáõë³Õ»ÙÁ, ѳÛï³ñ³ñ»Éáí ³ÛÝ “¸³ñ³íáñ ¨ ³Ýµ³Å³Ý Æëñá¿ÉÇ Ù³Ûñ³ù³Õ³ù”: ä³Õ»ëïÇÝÇ ÅáÕáíñ¹Ç ѳݹ»å ÇÝãå»ë óáõÛó ïí»ó 1982à ¨ 2007à Èǵ³Ý³ÝÇ ¨ ÙÛáõë ¹»åù»ñÁ, ³Ýó ¿ Ï³óÝáõÙ ó»Õ³ëå³ÝáõÃÛ³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝ: æÑáõ¹Ý»ñÇ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ áõëáõÙݳëÇñ»ÉÇë ³Ù»Ý³Ï³ñ»õáñ áõ ³Ù»Ý³·É˳íáñ ѳݷ³Ù³ÝùÁ ³ÛÝ ¿, áñ Ñ»Ýó çÑáõ¹Ý»ñÝ »Ý ë³ï³Ý»ùÁª ÇÝãÁ ÐÇëáõëÇ µ»ñ³Ýáí Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³ÝÁ ï»Õ»Ï³óÝáõÙ ¿ Üáñ Ïï³Ï³ñ³ÝÁª ÚàìвÜܺê À.43,-§¸áõù Ó»ñ ë³ï³Ý³Û ÑáñÇóÝ »ù… ݳ ëϽµÇó ¿É Ù³ñ¹³ëå³Ý ¿ñ…áñáíÑ»ï»õ ëï³Ëáë ¿ ¨ ëïáõÃÛ³Ý Ñ³ÛñÁ¦: æÑáõ¹Ý»ñÇ ëñµáõÃÛáõÝ ê³¹³¿ÉÁ »ñÏݳÛÇÝ Íáí»ñÇ Ññ»ßï³ÏÝ ¿ª ˳µ»µ³áõÃÛ³Ý Ñ³ÛñÁª î¾ð-Á:

- 66 -

§Ð²Ú²êî²ÜÀ ²è²Üò вںðƦ ê³ï³Ý³Ï³Ý ³Ûë áéÝáóÁ 19-ñ¹ ¹³ñÇ í»ñçÇÝ ¨ 20-ñ¹ ¹³ñÇ ëÏǽµÝ»ñÇÝ Ñ³Ý¹Çë³ó³í гÛáó µáÉáñ Ïáïáñ³ÍÝ»ñÇ ÏáãÁ: ØÇ·áõó» »Ñáí³Ï³Ý “гÛÇ ÑÇß³ï³ÏÁ »ñÏÝùÇ ï³ÏÇóÁ åÇïÇ çÝç»Ù” (ºÈÆò ľ;14-16) ËáñÑáõñ¹Á Çñ³Ï³Ý³óÝ»É »ñ³½áÕÝ»ñÁ Ñ»Ýó ³Û¹ ÏáãÇ՞Ý ¿ÇÝ ëå³ëáõÙ: гÛÁ å³ñï³íáñ ¿ ÇٳݳÉáõ, û, µ³óÇ »Ñáí³Ï³Ý “²é³çÇÝ ³ñ³ñí³Í ³½·ÇÝ ³Ýå³ÛÙ³Ý í»ñ³óݻɔ Íñ³·ñáí áõ Ù³ñï³í³ñáõÃÛ³Ùµ, ï³ñï³ñÝ»ñÇ (óóñ-ÙáÝÕáÉÝ»ñÇ áõ Ãáõñù»ñÇ) ³ÝÙÇç³Ï³Ý ϳï³ñٳٵ Çñ³Ï³Ý³óíáÕ ³ñѳíÇñùÁ áõñÇß áõ±Ù ÇÕÓÝ ¿ñ: àíù»՞ñ »Ý ³Ûë Ññ»ß³ÛÇÝ áéÝáóÇ Ñ»ÕÇݳÏÝ»ñÝ áõ ·áñÍݳϳݳóÝáÕÝ»ñÁ: ¼³ñÙ³Ýù ãÇ ÉÇÝÇ, »Ã» ³ë»Ù, áñ í»ñçÇÝ »ñ»ù ¹³ñ»ñáõ٠гÛÇ ÏáÕÙÇó áõñáõÛÝ Ñ³Ù³Ïñ³Ýù áõ ³ÝÏ»ÕÍ ÝíÇñí³ÍáõÃÛáõÝ ¿ »Õ»É éáõë³Ï³Ý ϳÛëñáõÃÛ³Ý Ñ³Ý¹»å, ѳñ³í³ÛÇÝ áõÕÕáõÃÛ³Ùµ Ýñ³ µáÉáñ ѳϳٳñïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÁÝóóùáõ٠гÛÁ ë³ï³ñ»É ¿ §»Õµ³Ûñ³Ï³Ý¦ èáõëdzÛÇ Ñ³ÕóݳÏÇÝ` ë³Ï³ÛÝ, ѳí³Ý³µ³ñ §»Õµ³Ûñ³Ï³ÝÁ¦ óñ·Ù³Ý³µ³ñ éáõë»ñ»ÝáõÙ ÇÙ³ëï³½ñÏíáõÙ ¿: èáõëdzÛÇ ²ñï³ùÇÝ ·áñÍ»ñÇ 8-ñ¹ ݳ˳ñ³ñ՝ ÏÝÛ³½ ²É»ùë»Û ´áñÇëáíÇã Èáµ³ÝáíèáëïáíëÏÇÝ ¨ ÜÇÏáÉ³Û 2-ñ¹ èáõëdzÛÇ Ï³ÛëñÁ 1895-96-ÇÝ Ù߳ϻóÇÝ, ѳٳӳÛÝ»óñÇÝ ¨ ·Ý³óùÇ Ù»ç, ÎÇ»õ ãѳë³Í ѳëï³ï»óÇÝ §Ð³Û³ëï³ÝÁ ³é³Ýó гۻñǦ µ³ñµ³ñáë³ÛÇÝ ³Ûë Íñ³·ÇñÁ: ÜÇÏáÉ³Û 2-Á »Õ»É ¿ ²µ¹áõÉ-гÙǹ 2-ñ¹Ç Ùï»ñÇÙÁ՝ ѳïϳå»ë ѳÛÏ³Ï³Ý Ñ³ñóáõÙ: ÆëÏ Ã»Ã»õëáÉÇÏ ·»Ý»ñ³É Èáµ³Ýáí-èáëïááíÏÇÝ »Õ»É ¿ ¶»ñÙ³ÝdzÛáõÙ, ²íëïñdzÛáõÙ, ÂáõñùdzÛáõÙ èáõëdzÛÇ ¹»ëå³ÝÁ, 1894Ã. Ù³ëݳÏó»É ¿ úïïáÙáÝÛ³Ý ÂáõñùdzÛÇ ùñÇëïáÝ۳ݻñÇ Ñ³ñóáí ѳÝÓݳÅáÕáíÇÝ՝ ѳϳ¹ñí»Éáí ²Ý·ÉdzÛÇ ï»ë³Ï»ïÇÝ, áñ ³ÛÝ å»ïù ¿ í»ñ³ÍíÇ Ñ³Ù³»íñáå³Ï³Ý ѳñóÇ, ¹»Ù ¿ñ ÂáõñùdzÛÇ íñ³ ×ÝßáõÙÝ»ñÇÝ: èáõë³Ï³Ý ·»Ý»ñ³É ÆÉɳñÇáÝ Æí³ÝáíÇã ìáñáÝóáí-¸³ßÏáíÁ ³Û¹ Ïï³ÏÁ å»ïù ¿ Çñ³Ï³Ý³óÝ»ñ` ²ñ»õÙïÛ³Ý Ð³Û³ëï³ÝÁ ϳ½³ÏÝ»ñáí µÝ³Ï»óٳٵ: ²Û¹ ϳå³ÏóáõÃÛ³Ùµ ·»Ý»ñ³É ÜÇÏáÉ³Û ÜÇÏáɳ»õÇã Úáõ¹»ÝÇãÁ Ññ³Ù³Û»ó ²É³ßÏ»ñïÇ Ñáíïáõ٠гۻñÇÝ ÑáÕ ãï³É` ï³É ÙdzÛÝ Ï³½³ÏÝ»ñÇÝ: àñå»ë½Ç Çñ³Ï³Ý³Ý³ñ §Ð³Û³ëï³ÝÁ ³é³Ýó гۻñǦ Íñ³·ÇÁ՝ å»ïù ¿ èáõëdzÛÇ ÏáÕÙÇó ϳï³ñí»ñ ÂáõñùdzÛÇ íñ³ ѳñÓ³ÏáõÙ, ѳۻñÁ ÇѳñÏ» Ï»ñÏñå³·»ÇÝ áõ Ïë³ï³ñ»ÇÝ ùñÇëïáÝÛ³ éáõëÝ»ñÇÝ, Ñ»ïá éáõë³Ï³Ý ½áñùÁ Ñ»ï ù³ßí»ñ, áñå»ë½Ç Ãáõñù»ñÁ Ïáïáñ»ÇÝ Ð³Û»ñÇÝ: ²Û¹å»ë ¿É ß³ñáõݳϳݳÝáñ»Ý ϳï³ñí»ó: Âáõñù»ñÇ ÏáÕÙÇó ²Ýï³Ýï³ÛÇ áõ èáõë³ëï³ÝÇ Ñ»ï å³ï»ñ³½ÙÁ å»ïù ¿ Çñ³Ï³Ý³óí»ñ, ÇëÏ ¹ñ³ ݳ˳å³ÛÙ³ÝÁ ²é³çÇÝ ³ß˳ñѳٳñïÝ ¿ñ áõ èáõëdzÛÇ Ýßí³Í Ù³ñï³á×Á: ¸³ Çñ Ñ»ñÃÇÝ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ñ, áñ ѳÛáó ï³ñ³ÍùÝ»ñÇ ï³ñ³µ³Å³ÝÙ³Ý Ñ³ñóÁ èáõëdzÛÇ ÏáÕÙÇó áõÝ»ñ ³ñ¹»Ý ѳÛïÝÇ ëó»Ý³ñ՝ ÇÝãÁ ѳٳÑáõÝç ¿ñ ÂáõñùdzÛÇ ÑáÕ»ñÇ Çñ³Ï³Ý áõ å³ïÙ³Ï³Ý ïÇñáç` гÛÇ ÉÇáíÇÝ µÝ³çÝçÙ³ÝÁ ÃáõñùÇ ÏáÕÙÇó, ÇëÏ ¹³ Ù³ñ¹³Ï»ñ çÑáõ¹Ç ѳ½³ñ³ÙÛ³ áõ ³é³ù»É³Ï³Ý µ³ÕÓ³Ýù-Íñ³·ñÇ Çñ³Ï³Ý³óáõÙÝ ¿ñ: ä³ïÙ³µ³Ý È»áÝ Çñ ųٳݳÏÇÝ Ñ³Ûïݳµ»ñ»É áõ Çñ ·áñÍ»ñáõÙ ·ñ³é»É ¿ éáõë³Ï³Ý ³Ûë ³Ñ³íáñ ݻݷáõÃÛáõÝÁ` ³Ýï»ÕÛ³Ï Ð³ÛÇ Ñ³Ý¹»å, µ³Ûó ÇÝãáõ û, ³Ù»Ý³í»ñ»õáõÙ µ³½Ù³Í ³Ýï»ë³Ý»ÉÇ çÑáõ¹³Ï³Ý ³ñ·³ëÇùÇÝ ³Û¹ ѳÝ׳ñÁ ãÇ Ýϳï»É: ê³Ï³ÛÝ ï³ëݳÙÛ³ÏÝ»ñ ³Ýó ³ÝÙݳóáñ¹ ³½·³ÝíÇñÛ³É Ñ³Ûáñ¹Ç æáÝ ÎÇñ³ÏáëÛ³ÝÁ å»ïù ¿ µ³ó³Ñ³Ûï»ñ çÑáõ¹³Ï³Ý ý³ÏïáñÁ ¨ ³Ýµ³ó³ïñ»ÉÇ Ñ³Ý·³Ù³ÝùÝ»ñáõ٠ٳѳݳñ: ²éç»õáõÙ èáõë³ëï³ÝÇ çÑáõ¹³-µáÉß»õÇÏÛ³Ý Ñ»Õ³÷áËáõÃÛáõÝÝ ¿ñ, ÇÝãÁ ¨ ËÃ³Ý Ñ³Ý¹Çë³ó³í éáõë³Ï³Ý ÜÇÏáÉ³Û 2-ñ¹ ϳÛëñÇ Ã»½³íáñ³Í §Ð³Û³ëï³ÝÁ ³é³Ýó гۻñǦ çÑáõ¹³-éáõë³-Ãáõñù³Ï³Ý »ñ³½³ÝùÁ í»ñ³Í»Éáõ гÛáó 8-ñ¹ ³ñѳíÇñùÇ:

- 67 -

ÆÜâà±ô ºì ÆÜâä±ê Æð²Î²Ü²òìºò вÚàò àôºðà𸠲ðвìÆðøÀ I. ²ðвìÆðøÀ—Ý.Ã.³. 8-ñ¹ ¹³ñáõÙ ²ëïí³ÍÝ»ñÇ ·³Õ³÷³ñÇ ÁݹáõÝáõÙÁ II. ²ðвìÆðøÀ—Ý.Ã. ÷á˳ñÇÝáõÙÁ гÛáó ïáÙ³ñÇÝ, гÛáó ³é³çÇÝ ÏáñáõëïÁ, ³¹»õáë ¨ ´³ñ¹áõÕÇÙ»áë çÑáõ¹Ý»ñÇ Ñ³ÛïÝí»ÉÁ г۳ëï³ÝáõÙ III. ²ðвìÆðøÀ—301 Ãí. ùñÇëïáÝ»áõÃÛ³Ý µéÝÇ ï³ñ³ÍáõÙÁ IV. ²ðвìÆðøÀ—353 Ãí. гÛáó å»ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý »ñÏñáñ¹ ÏáñáõëïÁ V. ²ðвìÆðøÀ—988 ¨ 1021 Ã.Ã. г۳ëï³ÝÁ ´Ûáõ½³Ý¹Ç³ÛÇÝ Ïï³ÏáõÙÁ VI. ²ðвìÆðøÀ—1043 Ã. гÛáó å»ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý »ññáñ¹ ÏáñͳÝáõÙÁ VII. ²ðвìÆðøÀ—1893-1923Ã.Ã. вÚàÔ´ (24.04.1915 Ã. гÛáó Ø»Í ºÕ»éÝÁ) VIII. ²ðвìÆðøÀ—03.03.1918Ã. ´ñ»ëï-ÈÇïáíëÏÇ å³Ûٳݳ·ÇñÁ IX. ²ðвìÆðøÀ—03.12.1921Ã. ²É»ùë³Ý¹ñáåáÉÇ å³Ûٳݳ·ÇñÁ X. ²ðвìÆðøÀ—13.10.1921Ã. Ô³ñëÇ å³Ûٳݳ·ÇñÁ XI. ²Ðð²ìÆðøÀ—Æëñá¿É³-Ãáõñù-³Ù»ñÇÏÛ³Ý 1958à å³Ûٳݳ·ÇñÁÁ` å³ïÙ³Ï³Ý Ð³Û³ëï³ÝÇ ÑáÕ»ñÇ í³×³éùÁ Æëñá¿ÉÇÝ XII. ²ðвìÆðøÀ— 1997-2012Ãà ÐÐ ÑÇí³Ý¹³óÇáõÃÛ³Ý 760% ¨ ٳѳóáõÃÛ³Ý 270% ³× XIII. ²ðвìÆðøÀ—1994Ã. ²ñó³ËÇ Ý»ñϳ۳óáõÙÁ áñå»ë ûï³ñ å»ïáõÃÛáõÝ XIV. ²Ðð²ìÆðøÀ-- 29.08.2009Ã. ÂáõñùdzÛÇ Ñ»ï ³ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ²ðºìØîÚ²Ü Ð²Ú²êî²ÜÆ Ö²Î²î²¶ÆðÀ ÈàôÌìºò ´ðºêî—ÈÆîàìêÎàôØ ²è²æÆÜ ²ÞʲðвزðîÆÜ Ð²ÚÀ ²è²ìºÈ Îàðàôêî îìºò, ø²Ü ²Ü¶ÈƲÜ, üð²ÜêÆ²Ü ºì Æî²ÈÆ²Ü ØƲêÆÜ ìºðòð²Ì:

§ºÃ» èáõë³Ï³Ý ѻճ÷áËáõÃÛáõÝÁ Ù»Ï ï³ñÇ áõ߳ݳñ` ²ñ»õÙï³Ñ³Û³ëï³ÝÁ ÷ñÏí³Í ¿ñ¦,-§²Ý¹ñ³ÝÇϦ ¿ç 396. ä»ñ× ¼»ÛÃáõÝóÛ³Ý: ºñµ, 1878Ã. ê³Ý-êï»ý³ÝÛ³Ý å³Ûٳݳ·ñáí ¨ ´»éÉÇÝÛ³Ý ïé³Ïï³ïáí ÂáõñùÇ³Ý å³ñï³íáñ»óí»ó ³ÝóϳóÝ»É µ³ñ»÷áËáõÙÝ»ñ áõ 61 å³ñ³·ñ³ýÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ µ³í³ñ³ñ»É ѳۻñÇ ³Ýíï³Ý·áõÃÛáõÝÁ՝ 34-ñ¹ ëáõÉÃ³Ý ²µ¹áõÉ-гÙǹ 2-Á, áñÁ ѳçáñ¹»É ¿ñ Çñ åáéÝÁϳçÑáõ¹ ÙáñÇó ÍÝí³Í Ñá·»Ï³Ý ÑÇí³Ý¹ »ÕµáñÁ՝ å³ï³ë˳ݻó,-§Ð³Û»ñÇ ³Ýíï³Ý·áõÃÛáõÝÁ ³é³í»É Ñ»ßï ÏÉÇÝÇ µ³í³ñ³ñ»É ³ÛÝ ³ß˳ñÑáõÙ¦: 1894Ã. ³ÙµáÕç ³ß˳ñÑÁ Éë»ó ê³ëáõÝÇ ½³Ý·í³Í³ÛÇÝ Ïáïáñ³ÍÝ»ñÇ ë³ñë³÷Ç Ù³ëÇÝ՝ ·»ñï»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÉéáõÙ ¿ÇÝ: 1896Ã. سÛÇëÇ 15. ø³Õ³ù³Ï³Ý ëÇáÝǽÙÇ ÑÇÙݳ¹Çñ »á¹áñ лñóÉÁ É»Ñ³Ï³Ý çÑáõ¹ ³í³ÝïÛáõñÇëï Ü»õ-ÈÇÝëÏáõ ÙÇçáóáí ÈáݹáÝÇ ¨ ÂÇýÉÇëÇ Ð³Û Ñ»Õ³÷á˳ϳÝÝ»ñÇÝ Ñ³Ùá½»ó, áñ êáõÉÃ³Ý Ð³ÙǹÁ µ³ñ»ï»ë ¿: ܳ ÈáݹáÝáõ٠ѳݹÇåáõÙ ¿ ÑÝã³ÏÝ»ñÇ ³é³çÝáñ¹ ܳ½³ñµ»ÏÇ Ñ»ï՝ óùáõÝ Ëáãݹáï»Éáõ Ýñ³ ·áñÍÇÝ: ²Û¹ ѳݹÇåáõÙÇó Ñ»ïá ݳ äáÉëáõÙ ÁݹáõÝíáõÙ ¿ ëáõÉÃ³Ý Ð³ÙÇ¹Ç ÏáÕÙÇó: лñóÉÇ Ñ»ï ѳݹÇåÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï Ð³ÙǹÁ ³ë»É ¿, áñ ä³Õ»ëïÇÝÁ Ó»½ ï³É ã»Ù ϳñáÕ, ³ÛÝ å³ïϳÝáõÙ ¿ Ãáõñù ÅáÕáíñ¹ÇÝ: ´³Ûó »Ã» ÂáõñùÇ³Ý ÏáñóÝÇ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÁ ä³Õ»ëïÇÝÇ íñ³, ³å³ ѵñ۳ݻñÁ ϳñáÕ »Ý ³ÛÝ í»ñóÝ»É Çñ»Ýó: гñó՝ ·Çï»՞ñ ³ñ¹Ûáù çÑáõ¹ гÙǹÁ, áñ ßáõïáí ÂáõñùÇ³Ý ä³Õ»ëïÇÝÁ ÏáñóÝ»Éáõ ¿: æÑáõ¹Ý»ñÁ ݳ˳å³ïñ³ëïáõÙ ¿ÇÝ Ð³Û»ñÇÝ ³é³çÝáñ¹áÕ ëáódzÉÇëï çÑáõ¹ å³ñ³·ÁÉáõË ¹³ßݳÏÝ»ñÇÝ, ÇëÏ Çñ»Ýù ³ëáõÙ ¿ÇÝ՝ -- êáódzÉǽÙÁ ѵñ۳ݻñÇ Ñ³Ù³ñ ·³ÉÇë ¿ §ÁÝÏ»ñ¦ ¨ §÷³ñ³ïí»É¦ ³Ýí³Ý ï³Ï: ¸ñ³Ýù ³Ñ³íáñ í³Ë»ÝáõÙ ¿ÇÝ ëáódzÉǽÙÇó, ³Û¹ å³ï׳éáí ¿É ³ÛÝ å³Ë³é³Ï»óÇÝ ÏáÙáõÝǽ٠ѳëϳóáõÃÛáõÝáí՝ ³ñ¹³ñ³Ý³Éáí, áñ Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý å³ïÙáõÃÛáõÝÁ ¹³ë³Ï³ñ·»ñÇ å³Ûù³ñ ¿: 1898Ã. êÇáÝÇëïÝ»ñÁ ³ëáõÙ ¿ÇÝ,-§êáódzÉǽÙÁ ëÇáÝǽÙÇ ×³Ý³å³ñÑÁ ÏïñáÕÝ ¿: ¸ñ³Ýù áã ÙdzÛÝ Çñ³ñ í³ÝáÕ »Ý, ³ÛÉ ÙÇÙdzÛÝ ÙÇÙdzÝó Ñ»ñùáÕ¦: лﳷ³ çÑáõ¹³Ï³Ý ù³ÛÉ»ñÇ Ýå³ï³ÏÁ Ïé³Ñ»Éáõ ѳٳñ áõß³¹ñáõÃÛáõÝ ¹³ñÓñ»ù՝

- 68 -

1881-1908Ã.Ã. ²ñ»õ»ÉÛ³Ý ºìñáå³ÛÇó՝ èáõëdzÇó, ²íëïñdzÇó, èáõÙÇÝdzÇó, ³ñï³·³Õûó »ñÏáõ ÙÇÉÇáÝ çÑáõ¹: àñÇó 1,6 ÙÇÉÇáÝ ²ØÜ, 300,000 ºìñáå³, 26,000 ä³Õ»ëïÇÝ: ²Ý·ÉdzÛÇ åñÇÙ»ñ ÙÇÝÇëïñ çÑáõ¹ ¸Ç½ñ³¿ÉÇÝ (´ÇÏ»ÝýÇɹ) ѳۻñÇ Ñ³Ù³ñ ÇëÏÁ ã³ñ á·Ç ¿ »Õ»É: ÆëÏ ³Ý·ÉdzÛáõÙ ¿ñ áñáßíáõ٠ѳÛáó ׳ϳﳷÇñÁ: ê³ÛÏë-äÇÏáÛÇ åɳÝÁ (üñ³Ýëdz, ²Ý·Édz) ¾ñ½ñáõÙ, îñ³åǽáÝ, ì³Ý, ´ÇÃÉÇë ݳѳݷݻñáí ÙÇç³½·³ÛÇÝ ÑëÏáÕáõÃÛ³Ý ï³Ï ëáõí»ñ»Ý г۳ëï³Ý ϳéáõó»ÉÁ, èáõëdzÛÇÝ ´áëýáñÁ, ¸³ñ¹³Ý»ÉÁ, Îáëï³Ý¹ÇÝáåáÉÇëÁ Çñ ßñç³Ï³Ûùáí ѳïϳóÝ»ÉÝ ¿ñ: îéáóÏÇÝ áõ È»ÝÇÝÁ ³Û¹ åɳÝÁ Ó³ËáÕ»óÇÝ: ²Û¹ Ýå³ï³Ïáí ·ñí»ó ´ñ»ëï-ÈÇïáíëÏÇ å³Ûٳݳ·ÇñÁ: È»ÝÇÝÁ Ññ³Å³ñí»ó ²ñ»õÙïÛ³Ý Ð³Û³ëï³ÝÇó: ʳճÕáõÃÛ³Ý å³Ûٳݳ·ÇñÁ îéáóÏÇÝ ãëïáñ³·ñ»ó: ¶»ñÙ³ÝÇ³Ý ÝáñÇó ѳñÓ³Ïí»ó èáõëdzÛÇ íñ³՝ ³Ñ³·ÇÝ ï³ñ³Íù ·ñ³í»ó: È»ÝÇÝÁ êáÏáÉÝÇÏáíÇÝ ³Ùñ³·ñ»ó Ýáñ å³Ûٳݳ·ÇñÁ ëïáñ³·ñ»Éáõ: ºñÏñáñ¹ ѳݹÇåÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï ³ñ¹»Ý ·»ñٳݳóÇÝ»ñÁ γñëÇ, ²ñ¹³Ñ³ÝÇ å³Ñ³ÝçÁ Ý»ñϳ۳óñÇÝ՝ Ç û·áõï Ãáõñù»ñÇ: лñóÉÇ Ñ³Ûï³ñ³ñáõÃÛáõÝÁ,-§ºÃ» ²Ý·ÉÇ³Ý ·Ý³ ëÇáÝÇëï³Ï³Ý ǹ»³ÉÝ»ñÇÝ Ñ³Ù³Ó³ÛÝáõÃÛ³Ý, ݳ Ïëï³Ý³ 10 ÙÇÉÇáÝ ³·»ÝïÝ»ñ, áñáÝù ³ß˳ñÑáõÙ Ï·áñÍ»Ý Ýñ³ ³½¹»óáõÃÛ³Ý áõ ٻͳñÙ³Ý ·áñÍÇݦ µ»ñ»ó ´³Éýáõñ¹Û³Ý ѳٳӳÛÝáõÃÛ³Ý Ñ³çáÕáõÃÛ³ÝÁ: ijٳݳϳíáñ ϳé³í³ñáõÃÛáõÝÁ èáõëdzÛÇ ³ñï³ùÇÝ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ³Ý÷á÷áË ÃáÕ»ó: Àݹ áñ»õÙ ³Ù»Ý³ß³ï çÑáõ¹Ý»ñ ³åñ»É »Ý àôÏñ³ÇݳÛáõÙ: ê³ÛÏë-äÇÏáÛÇ åɳÝÁ í»ñ³Íí»ó îéáóÏÇ-³ɳ³ÃÇ åɳÝÇ: îéáóÏÇÝ è³¹»ÏÇ, Þï»Ûݵ»ñ·Ç, γٻݻõÇ, ¼ÇÝáí»õÇ Ñ»ï ç³ÝáõÙ ¿ñ »ñϳñ³Ó·»É å³ï»ñ³½ÙÁ, ѳÝÓÝ»É ·»ñٳݳóÇÝ»ñÇÝ ä»ïñá·ñ³¹Ý áõ ØáëÏí³Ý, ï»Õ³÷áËí»É ºÏ³ï»ñÇݵáõñ·, ÇëÏ È»ÝÇÝÁ ¹»Ù ¿ñ: â»ñãÇÉÁ ·ñáõÙ ¿,-§´ñ»ëïÇ å³Ûٳݳ·ÇñÁ Ãáõñù»ñÇÝ ïí»ó ѳñ³í³ÛÇÝ Îáíϳë ÙïÝ»Éáõ ϳݳã ׳ݳå³ñѦ: Àëï Ýñ³ ´³Éýáõñ¹Û³Ý (02,11,1917Ã.` ä³Õ»ëïÇÝáõÙ çÑáõ¹³Ï³Ý å»ïáõÃÛ³Ý Ï³Û³óÙ³Ý Ù³ëÇÝ ²Ý·ÉdzÛÇ ²¶Ü ²ñÃáõñ ´³Éýáõñ¹Ç ݳٳÏÁ àôáÉï»ñ èáïßÇɹÇÝ) ¹»Ïɳñ³ódzÛÇ µáÉáñ å³ÛÙ³ÝÝ»ñÁ çÑáõ¹Ý»ñÁ ϳï³ñ»óÇÝ՝ Ùݳó Çñ»Ýù ϳï³ñ»Ý ëÇáÝÇëïÝ»ñÇ Ñ³Ý¹»å å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ: ´ñ»ëïÇ å³Ûٳݳ·ÇñÁ èáõëdzÛÇÝ ³ÛÉ»õë ãµ»ñ»ó ˳ճÕáõÃÛ³Ý: ä³ï»ñ³½ÙÁ ß³ñáõݳÏí»ó ³ñ»õ»ÉùáõÙ ¨ ѳñ³íáõÙ: àñÇó ¨ ëÏǽµ ³é³í ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý å³ï»ñ³½ÙÁ՝ ÇÝãÇÝ ¨ Ó·ïáõÙ ¿ÇÝ çÑáõ¹Ý»ñÁ: 1920Ã. ³åñÇÉÇ 24-ÇÝ ê³Ý-è»ÙáÛáõÙ ²Ýï³Ýï³Ý ´³ÉýáõñÇ ¹»ÏɳñdzóÇ³Ý Ñ³ëï³ï»ó: ²Û¹ ¹»ÏɳñdzóÇ³Ý Ð³Ù³ñíáõÙ ¿ ѳ½³ñ³ÙÛ³ÏÇ ³Ù»Ý³Ë³Ûï³é³Ï ÷³ëï³ÃáõÕÃÁ: лïá՝ 1926-ÇÝ ³Û¹ ³Ýí³Ý ï³Ï ²Ý·ÉÇ³Ï³Ý ë³Ñٳݳ¹ñ³Ï³Ý ÙáݳñËdzÛÇ ·»Ý»ñ³É-·áõµ»éݳïáñÝ»ñÁ ѳٳñí»óÇÝ Çñ»Ýó å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙáݳñËÝ»ñ: îéáóÏÇ-³ɳ³Ã ѳ۳ÏáñÍ³Ý å³Ûٳݳ·ñÇÝ Ñ³çáñ¹»ó Øáõëï³ý³ ø»Ù³É-È»ÝÇÝ 1921Ã. ѳ۳ÏáñáõëÇã ѳٳ·áñͳÏóáõÃÛáõÝÁ: ²Ý·ÉÇ³Ý ÷áñÓ»ó ë³ï³ñ»É ѳۻñÇÝ, ë³Ï³ÛÝ ø»Ù³ÉÁ Ññ³Å³ñí»ó: ÂáõñùdzÛÇ Ù³ëݳïÙ³Ý áõ ¶»ñÙ³ÝdzÛÇ Ñ³ñóÁ ùÝݳñÏí»ó 1918Ã. ÐáÏï»Ùµ»ñÇ ÈáݹáÝÇ ¹³ßݳÏÇóÝ»ñÇ ÏáÝý»ñ»ÝëÇÝ: Ü»ñϳ ¿ÇÝ ²ØÜ՝ ìÇÉëáÝ ¨ гáõ½, Ø»Í ´ñÇï³Ýdz՝ ÈÛáÛ¹ æáñç, Éáñ¹ λ۽áÝ ¨ ´³ÉýáõñÁ, üñ³ÝëdzÛÇó՝ ÎɻٳÝëá, üáß ¨ ì»Û·³ÝÁ: àã áù ãѳٳӳÛÝ»ó ´Ûáõ½³Ý¹Ç³ÛÇ Ù³Ûñ³ù³Õ³ùÁ í»ñ³¹³ñÓÝ»É ÂáõñùdzÛÇÝ: àñå»ë½Ç ë»å Ëñí»ñ ÙáõëáõÉÙ³Ý³Ï³Ý ÂáõñùdzÛÇ áõ ÙáõëáõÉÙ³Ý³Ï³Ý ³ß˳ñÑÇ ÙÇç»õ՝ å»ïù ¿ ëï»ÕÍí»ñ ùñÇëïáÝ»³Ï³Ý г۳ëï³ÝÁ` ÙÇÝã»õ ÎÇÉÇÏdz: гçáñ¹ ë»åÁ ²ýñÇϳÛÇ áõ ÙáõëáõÉÙ³Ý ³ß˳ñÑÇ ÙÇç»õ ¿ñ՝ çÑáõ¹³Ï³Ý å»ïáõÃÛáõÝÁ ä³Õ»ëïÇÝáõÙ: ê³ Éáñ¹ λñ½áÝÇ Íñ³·ÇñÝ ¿ñ: г۳ëï³ÝÇ Ï³½Ù å»ïù ¿ Áݹ·ñÏí»ñ ݳ»õ ¾ñ½ñáõÙÁ, ÇÝãÇÝ ÈÛáÛ¹ æáñçÝ áõ ÜÇïïÇÝ Ñ³Ï³é³Ïí»óÇÝ: ²Ý·ÉÇ³Ý Ñ³Ûï³ñ³ñ»ó, áñ ýÇݳÝë ãÇ Ï³ñáÕ Ñ³ïϳóÝ»É Ñ³Û³ëï³ÝÇÝ, ÇëÏ Æëñá¿ÉÇÝ èáïßÇɹݻñÁ ѳïϳóÝáõÙ ¿ÇÝ: 19.02.1919Ã. ÈáݹáÝÇ ÎáÝý»ñ»ÝëÇÝ ÁݹáõÝ»óÇÝ ¸áõñÛ³ÝÇÝ ¨ гÏáµÛ³ÝÇÝ, ÇëÏ ³åñÇÉÇ 18-ÇÝ äáÕáë Üáõµ³ñÇÝ áõ ²í»ïÇë ²Ñ³ñáÝÛ³ÝÇÝ: ä³Õ»ëïÇÝÇ Ù³Ý¹³ïÁ ѳÝÓÝ»óÇÝ ´ñÇï³ÝdzÛÇÝ: 12-21.01.1919Ã. ì»ñë³Éáõ٠ѳÕÃáÕÝ»ñÁ՝ ²Ý·Édz, üñ³Ýëdz, ²ØÜ, Æï³ÉÇ³Ý ³Ù÷á÷»-

- 69 -

óÇÝ Ñ³ÕóݳÏÁ: ìÇÉëáÝÁ ѳÛï³ñ³ñ»ó ϳ½Ù³íáñ»É ²½·³ÛÇÝ ÈÇ·³Ý: üñ³ÝëdzÛÇÝ ïí»óÇÝ êÇñdzÝ, ²Ý·ÉdzÛÇÝ, ä³Õ»ëïÇÝÁ: ²ñ³µ³Ï³Ý »ñÏñÝ»ñÁ ѳÛï³ñ³ñí»óÇÝ ³ÝϳË: ìÇÉëáÝÁ ç³ÝáõÙ ¿ñ г۳ëï³ÝÇ Ù³¹¹³ïÁ í»ñóÝ»É, ÇëÏ Ðáõݳëï³ÝÁ Çñ »ñµ»ÙÝÇ Ù³Ûñ³ù³Õ³ù Îáëï³Ý¹ÇÝáåáÉÁ: гÛÏ³Ï³Ý Ñ³ñóÁ ï»Õ³÷áËí»ó ê³Ý-è»Ùá: ²ÛëåÇëáí ѳÛÏ³Ï³Ý å»ïáõÃÛáõÝÁ ϳéáõóí»ó, µ³Ûó ÙdzÛÝ ÃÕÃÇ íñ³: àã áù ã¿ñ áõ½áõ٠ͳËëí»ñ, ÇëÏ Ð³Û»ñÁ Ïéí»É ¿ÇÝ èáõëdzÛÇ ÏáÕÙÇó, áñÁ ÏáÝý»ñ³ÝëÝ»ñÇÝ ãϳñ: 1920Ã. ²åñÇÉÇÝ ¹³ßݳÏÇóÝ»ñÁ ê³Ý-è»ÙáÛáõÙ: ÈÛáÛ¹ æáñçÁ ѳÛï³ñ³ñ»ó ²ØÜ ¹Ç½»Ýï»ñdzÛÇ Ù³ëÇÝ, áñ ë»Ý³ïÁ Ù»ñÅ»ó г۳ëï³ÝÇ Ù³Ý¹³ïÇ Ù³ëÇÝ ìÇÉëáÝÇ Ëݹñ³ÝùÁ: ´³Ûó ÇëÏ³Ï³Ý ¹Ç½»ñïÇñÁ æáñçÝ ¿ñ, ù³Ý½Ç ²ØÜ ë»Ý³ïÁ áñáᯐ ¿ñ, áñ ÂáõñùdzÛÇ ¨ èáõëdzÛÇ Ñ³Ù³ï»Õ áõÅ»ñÇó г۳ëï³ÝÁ ÷ñÏ»Éáõ ѳٳñ æ»ÛÙë гñµáñ¹Ç ѳñó³¹ñáõÙáí ѳñϳíáñ »Ý ²ØÜ 59.000-³Ýáó µ³Ý³Ï ¨ 88.5 ÙÇÉÇáݳÝáó é³½Ù³Ï³Ý µÛáõç», ÇÝãÇ áõÅÁ ²ØÜ ãáõÝÇ: ²ØÜ Çñ ½áñù»ñÁ гñ³íÏáíϳëÇó ѳݻó: ê³Ý-è»ÙáÛáõÙ ÁݹáõÝí»ó »ñÏñáñ¹ ï³ñµ»ñ³ÏÁ՝ г۳ëï³ÝÁ ¾ñ½ñáõÙ, îñ³åǽáÝ, ì³Ý, ´ÇÃÉÇë ݳѳݷݻñáí: ÆëÏ ´³ÃáõÙÇ Ý³í³Ñ³Ý·ÇëïÁ ÁݹѳÝáõñ՝ гÛ-íñ³ó-³¹ñµ»ç³Ý³Ï³Ý û·ï³·áñÍÙ³Ý: ÊáñÑáõñ¹Á ¹ÇÙ»ó ìÇÉëáÝÇÝ՝ ë³ÑÙ³ÝÝ»ñÁ ·Í»Éáõ ³éÇÃáí: ²Ûë ³Ù»ÝÁ å»ïù ¿ Ïáãí»ñ Æñ³í³ñ³ñ í×Çé ¨ ÙïÝ»ñ ÂáõñùdzÛÇ Ñ»ï ê»õñÇ å³Ûٳݳ·ñÇ Ù»ç, áñÇ ï³Ï ÂáõñùdzÛÇ ëïáñ³·ñáõÃÛáõÝÁ ³ñ¹»Ý ¹ñí³Í ¿ñ: 1917 à îéáóÏÇëï-È»ÝÇÝÇëïÝ»ñÁ` È»ÝÇÝÇ ·É˳íáñáõÃÛ³Ùµ, Ù³ëáÝ³Ï³Ý ¹ñí³Íùáí, ëÏë»óÇÝ Ð³Û»ñÇ í»ñ³óÙ³Ý ³í³ñï³Ï³Ý ¿ï³åÁ` ѳٳ¹Ý»Éáí ³ÛÝ ¾ÃÝÇÏ éáõëÝ»ñÇ áãÝã³óÙ³Ý Ñ»ï (².¶. ȳïÇß»í §Î¶´-Ç ÷³Ï ýáݹ»ñÇ ³ñËÇíÝ»ñÁ¦): ²é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ Ññ³Ù³ÛáõÙ ¿ ³ÙµáÕç³å»ë ÑñÏǽ»É ´³ùáõÝ, áñï»Õ ³åñáõÙ ¿ÇÝ ÑÇÙݳϳÝáõ٠гۻñÝ áõ éáõëÝ»ñÁ, Ù³ñ¹³ëå³ÝÝ»ñÇÝ í׳ñ»É 100.000-³Ï³Ý éáõµÉÇ: 1918Ã. È»ÝÇÝÁ áñáᯐ ¿ñ ³ñ·»É»É áõÕÕ³÷³éáõÃÛáõÝÁ` ÷á˳ñÇÝ»Éáí ϳÃáÉÇϳϳÝáí (ѻ߻ù ì³ïïÇÏ³Ý =Ññ»ßï³Ï+ûÓ): Üñ³ áõ êï³ÉÇÝÇ ëïáñ³·ñ³Í 29.12.1917Ã. ¹»Ïñ»ïáí` §Âñù³Ñ³Û³ëï³ÝÇ ûÏáõå³óÇ³Ý èáõëdzÛÇ ÏáÕÙÇó¦ óÇÝÇÏ å³ïñí³ÏÇ ï³Ï Ññ³Ù³ÛáõÙ ¿ 500.000-³Ýáó éáõë³Ï³Ý ½áñùÁ ¹áõñë µ»ñ»É ²Ý¹ñÏáíϳëÇó: ²ñïÇëï êï³ÉÇÝÁ ǵñ ³é³ñÏ»ó, µ³Ûó ѳßíÇ ã³é³Ý: ²ÛÝáõÑ»ï»õ Ãáõñù»ñÇÝ Ñ³Ûï³ñ³ñ»ó, áñ ÇÝùÁ ãÇ ³é³ñÏáõ٠ѳۻñÇ ÇÝùÝáñáßÙ³Ý ¹»Ù: ²ñï³ùÇÝ ·áñÍ»ñÇ Ý³ñÏáÙ âÇã»ñÇÝÁ ³é³ñÏ»ó, µ³Ûó ëï³ó³í Ïáßï ѳϳ¹ñáõÃÛáõÝ: ²Ûë Ù³ëÇÝ ·ñ»É ¿ ݳ»õ ì³Ñ³Ý î»ñÛ³ÝÁ, áí ³Û¹ å³ÑÇÝ èáõëdzÛÇ Ñ»ï µ³Ý³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñ ¿ñ í³ñáõÙ: æÑáõ¹Ý»ñ È»ÝÇÝÁ ¨ îéáóÏÇÝ å»ïù ¿ çÑáõ¹ ³ɳ³ÃÇ ³ç³ÏóáõÃÛ³Ùµ Çñ³Ï³Ý³óÝ»ÇÝ §²ñÙ»ÝáóǹÁ¦: ´³Ûó 300 èáõë ëå³ Ñ³ëϳó³Ý ¹³ ¨ ÙݳóÇÝ Ð³Û³ëï³ÝÁ å³ßïå³Ý»Éáõ: ì»ñ³¹³ñÓáÕ èáõë ½ÇÝíáñÝ»ñÇ ¿ßáÉáÝÝ»ñÁ Þ³ÙËáñ ϳ۳ñ³ÝáõÙ ÙÇ ù³ÝÇ ³Ý·³Ù áãÝã³óí»óÇÝ Ãáõñù»ñÇ ¨ ïñáóÏÇëïÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó: 1918Ã. îñáóÏÇÝ Â³É³³ÃÇ Ñ»ï ÏÝùáõÙ ¿ ´ñ»ëï-ÉÇïáíëÏÇ å³Ûٳݳ·ÇñÁ, ÇëÏ 1919Ã. ²Ý·ÉdzÛáõÙ 150 ·»ñÇ Ãáõñù ëå³Ý»ñÇÝ ³½³ï »Ý ³ñÓ³ÏáõÙ: È»ÝÇÝÛ³Ý Ù»ëÇáÝ»ñÝ»ñ ÎÉÇÙ»Ýï ìáñáßÇÉáíÝ áõ ØÇ˳¿É üñáõݽ»Ý ³Û¹ ÁÝóóùáõÙ ¨ Ñ»ïá Ù»Í ¹»ñ ˳ճóÇÝ ÂáõñùdzÛÇ Ñ½áñ³óÙ³Ý ·áñÍáõÙ (¸ñ³ å³ïíÇÝ` êï³ÙµáõÉÇ Â³ùëÇÙ Ññ³å³ñ³ÏáõÙ 12 Ù»ïñ³Ýáó ³ñÓ³ÝÁ ø»Ù³É ²Ã³ÃáõñùÇ Ñ»ï): ÆëÏ æÑáõ¹ ¹»·»Ý»ñ³ï ê»ñ·»Û ØÇñáÝáíÇã ÎÇñáíÁ ³é³ç³ñÏáõÙ ¿ ܳËÇç»õ³Ý, ¼³Ý·»½áõñ, Ô³ñ³µ³ÕÁ ï³É ²¹ñµ»ç³ÝÇÝ: ÆëÏ êï³ÉÇÝÁ 1919-ÇÝ ³é³ç³ñÏáõÙ ¿ ³ñï³ùÇÝ ·áñÍ»ñÇ Ý³ñÏáÙ §Ñ³Û¦ γñ³Ë³ÝÇÝ ÷á˳ñÇÝ»É ³¹ñµ»ç³ÝóÇ çÑáõ¹-óà ܳñÇÙ³Ýáíáí: ÆÝãáõ ¿ÇÝ µáÉß»õÇÏÝ»ñÁ áã û ÏñáÝÇ Ñ³Ý¹»å ï³ÍáõÙ ÃßݳÙáõÃÛáõÝ, ³ÛÉ áõÕÕ³÷³é ùñÇëïáÝ»áõÃÛ³Ý` áñáíÑ»ï»õ Ýñ³Ýù ½áõ·³Ñ»é ²ñÙ»ÝáóǹÇÝ` Çñ³·áñÍáõÙ ¿ÇÝ Ý³»õ èáõëáóǹÁ: ´³Ûó»õ³ÛÝå»ë ³Û¹ ·Çß³ïÇã ³ñÛáõݳñµáõÝ»ñÁ ÏÝù»óÇÝ ´ñ»ëï-ÈÇïáíëÏÇ å³Ûٳݳ·ÇñÁ, ÇÝãÁ èáõëdzÛÇ Ñ³Ù³ñ »Õ³í ¹³Å³Ý, ÇëÏ Ð³ÛÇ Ñ³Ù³ñ ÏáñáõëÇã: 1918à ٳñïÇ 3-Ç ´ñ»ëï-ÈÇïáíëÏÇ å³Ûٳݳ·ñÇó Ñ»ïá éáõë-ÃáõÃù³Ï³Ý µáÉáñ ѳßïáõÃÛ³Ý ÷³ëï³ÃÕûñáõÙ µ³ó³Ï³ÛáõÙ ¿ÇÝ È»ÝÇÝÛ³Ý §ÂáõÃù³Ñ³Û³ëï³Ý¦, §²ñ»õÙï³Ñ³Û³ëï³Ý¦ ï»ñÙÇÝÝ»ñÁ` ÷á˳ñÇÝáõÙ ¿ÇÝ §²ñ»õ»ÉÛ³Ý ²Ý³ïáÉdz¦ ¨ §éáõëÝ»ñÇ ûÏáõå³óí³Í ï³ñ³ÍùÝ»ñ¦ ï»ñÙÇÝÝ»ñÁ: 1918à ٳñïÇ 14-ÇÝ îñ³åǽáÝÇ µ³Ý³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ Ãáõñù»ñÁ å³Ñ³Ýç»óÇÝ ³Ýí»ñ³å³Ñáñ»Ý ׳ݳã»É ´ñ»ëï-ÈÇïáíëÏÇ å³ÛÙ³ÝÝ»ñÁ ¨ Ïïñ³Ï³Ý³å»ë Ù»ñÅ»óÇÝ ²ñ»õ-

- 70 -

ÙïÛ³Ý Ð³Û³ëï³ÝÇÝ ÇÝùݳí³ñáõÃÛáõÝ ßÝáñÑ»ÉÁ, ³Ý¹ñÏáíϳë ÷³Ë³Í гۻñÇÝ Ñ³Ûñ»ÝÇù í»ñ³¹³éݳÉÁ: êáí»ï³Ï³Ý èáõëÇ³Ý áã ÙdzÛÝ Ù»ñÅ»ó 1920à û·áëïáëÇ 10-Ç ê»õñÇ å³Ûٳݳ·ÇñÁ, ìÇÉëáÝÇ Æñ³í³ñ³ñ ì×ÇéÁ, ³ÛÉ ÁݹѳÝñ³å»ë Ñ»ñù»ó Âáõñù³Ñ³Û³ëï³ÝÇ Ù³ëÇÝ È»ÝÇÝÇ ¹»Ïñ»ïÁ: 1921à ٳñïÇ 16-Ç ØáëÏí³ÛÇ å³Ûٳݳ·ñáí ³Ù»Ý³ÉåÇñß Ï»ñåáí áïݳѳñ»ó гÛáó ѳñóÁ: ´³Ûó ³ÛÝ ³åûñÇÝÇ ¿, ù³ÝÇ áñ` 1. ÂáõñùÇ³Ý áõ êáí»ï³Ï³Ý èáõëÇ³Ý ×³Ý³ãí³Í ÙÇç³½·³ÛÇÝ ëáõÛ»ÏïÝ»ñ ã¿ÇÝ 2. ÎÝùí»É ¿ ³é³Ýó г۳ëï³ÝÇ Ù³ëݳÏóáõÃÛ³Ý 3. ÊáñÑñ¹. èáõëÇ³Ý Ññ³Å³ñí»É ¿ ó³ñ³Ï³Ý èáõëdzÛÇ Çñ³í³Ñ³çáñ¹Á ÉÇÝ»Éáõó 4. Ô³ñëÁ, ²ñ¹³Ñ³ÝÁ, êáõñÙ³ÉáõÝ 1828à ÂáõñùÙ»Ýã³ÛÇ å³Ûٳݳ·ñáí ä³ñëϳëï³ÝÇó ¿ñ ³Ýó»É èáõëdzÛÇÝ áõ »ñµ»ù Ãáõñù³Ï³Ý ÑáÕ ã¿ñ »Õ»É 5. ÂáõñùdzÛÇ ¨ èáõëdzÛÇ ÏáÕÙÇó å³ñï³¹ñí»É ¿ гñ³íÏáíϳëÛ³Ý å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ ×³Ý³ã»É ØáëÏí³ÛÇ å³Ûٳݳ·ÇñÁ 6. Ô³ñëÇ å³Ûٳݳ·ñÇ ï³Ï ¹ñí³Í »Ý áã ÙÇç³½·³ÛÇÝ ëáõµÛ»Ïï êáí»ï³Ï³Ý г۳ëï³ÝÇ áõ Ñ»ïÝ ¿É »ñµ»ù å»ïáõÃÛáõÝ ã»Õ³Í ²¹ñµ»ç³ÝÇ áõ ìñ³ëï³ÝÇ ÏÝÇùÝ»ñÁ 7. ØáëÏí³Ý áõ ÂáõñùÇ³Ý í³í»ñ³óñ»É ¿ÇÝ ÙáëÏáíÛ³Ý å³Ûٳݳ·ÇñÁ` Ñ»ïá ÏÝù»óÇÝ Ó»õ³Ï³Ý Ô³ñëÇ å³Ûٳݳ·ÇñÁ: Èá½³ÝÇ å³Ûٳݳ·ÇñÁ г۳ëï³ÝÁ ãÇ ëïáñ³·ñ»É` áõëïÇ áõÅÇ Ù»ç ¿ ê»õñÇ å³Ûٳݳ·ÇñÁ: ØÇ³Ï ¹ñ³Ï³Ý Ý߳ݳÏáõÃÛ³Ý ¹»ÙùÁ гۻñÇ Ñ³Ù³ñ »Õ³í ²ØÜ åñ»½Ç¹»Ýï àô¹ñá ìÇÉëáÝÁ` Çñ Æñ³í³ñ³ñ ì×éáí áõ ¹³ ¿É ѳݹÇë³ó³í ³Ù»Ý³×³Ï³ï³·ñ³Ï³ÝÁ: ¸áõù ï»ë³ù, û ÇÝ㠳ѳíáñ áõÅ»ñ ¿ñ Ý»ñ¹ñí³Í ѳٳß˳ñѳÛÇÝ çÑáõ¹³Ï³ÝáõÃÛ³Ý áõ å³ÝÃáõñùǽÙÇ ÏáÕÙÇó, µ³Ûó гÛÁ ·áÛ³ï»õ»ó` ÷³ëïáñ»Ý ѳÕûó: гݻÉáõÏ ¿±: 1918 Ãí. ´ñ»ëï-ÈÇïáíëÏÇ å³Ûٳݳ·ñÇ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ ÏáñóñÇÝù ¾ñ½ñáõÙÇó ÙÇÝã»õ ²É»ùë³Ý¹ñ³åáÉ ï³ñ³ÍùÁ: ¸³ßݳÏÝ»ñÇ Ñ»ï å³Ûٳݳíáñí³Í, ÂÇýÉÇëÇ Ð³Û ²½·³ÛÇÝ ËáñÑáõñ¹Á ø³ç³½ÝáõÝáõÝ ÁÝïñ»Éáí í³ñã³å»ï` ù³Õ³ù³Ï³Ý³å»ë, ÇëÏ é³½Ù³×³Ï³ïáõÙ` ·Ý¹³å»ï ´»Å³Ýµ»ÏáíÇ áõ îÇ·ñ³Ý ²Õ³Ù³ÉÛ³ÝÇ, áñÁ ³Ý·³Ù ½»Ýù áõ ½ÇݳÙûñù ¿ñ í³×³éáõÙ Ãáõñù»ñÇÝ, (¼áñ. ²Ý¹ñ³ÝÇÏ ¿ç 409) ÙÇçáóáí Õ³ñ³µ³ÕóÇ ½ÇÝíáñÝ»ñÇ û·ÝáõÃÛ³Ùµ Ëáõ׳å ϳ½Ù³Ï»ñå»Éáí, ³Ý·³Ù ÙÇ ½ÇÝíáñ ²Ý¹ñ³ÝÇÏÇ íñ³ Ïñ³Ï»ó` ãÏå³í (½áñ³í³ñ ²Ý¹ñ³ÝÇÏ ¿ç 422-23), Ô³ñëáõÙ ë»ñï ѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñ Çñ ùñáç ³ÙáõëÇÝ ì»Ñǵ ÷³ß³ÛÇ Ñ»ï` (²Ý¹ñ³ÝÇÏ ¿ç 410) ëï»ÕͳÍ` ½áñ³í³ñ úïáß»ÉÇÓ»Ç ¹³í³¹ñáõÃÛáõÝÝ»ñáí å³ñïí»óÇÝù: Àëï ²Ý¹ñ³ÝÇÏÇ` ´ñ»ëï ÈÇïáíëÏÇ å³Ûٳݳ·ñáí èáõëdzÛÇ ½áñù»ñÁ ¹áõñë µ»ñ»Éáõó Ñ»ïá Ù»½ ÃáÕ³Í ½ÇݳÙûñùÝ áõ ½»ÝùÁ ÉñÇí µ³í³Ï³Ý ¿ñ, áñå»ë½Ç Ù»Ýù ѳÕûÇÝù Ãáõñù»ñÇÝ (²Ý¹ñ³ÝÇÏ ¿ç 394—401): øÕÇÇ å³Ñ»ëï³ñ³ÝÁ γéÝáÛÇ Ñ³Û ½ÇÝíáñ³Ï³Ý ÙÇáõÃÛ³Ý Ý³Ë³·³Ñ îÇ·ñ³Ý ²Õ³Ù³ÉÛ³ÝÁ ѳÝÓݳñ³ñ»ó éáõëÝ»ñÇó ëï³Ý³Éáõ ØÇÑñ³Ý ÂáõñÇÏÛ³ÝÇÝ: ´³Ûó ÇÝãáõ± ²Õ³Ù³ÉÛ³ÝÁ ¨ ÇÝãáõ± ÂáõñÇÏÛ³ÝÇÝ: ²Ý¹ñ³ÝÇÏÁ ϳñ¹³Éáí ´³ÃáõÙÇ å³Ûٳݳ·ÇñÁ, û г۳ëï³ÝÁ áõñ»ÙÝ ³é³Ýó ²É»ùë³Ý¹ñ³åáÉÇ, γñëÇ, êáõñÙ³ÉáõÛÇ, Ô³ñ³µ³ÕÇ, ¼³Ý·»½áõñÇ, ܳËÇç»õ³ÝÇ, ¨ áñ ²Ý¹ñ³ÝÇÏÁ å»ïù ¿ óñÇ Çñ 1200 ½ÇÝíáñÝ»ñÁ, ³ëáõÙ ¿,-§êáÕáõÝ ãÇ ¹³éݳ µ³½»Ý »ñÏÝùÇ…¦ ¨ ѻ鳷ñáõÙ ¿ гÛÏ³Ï³Ý ½áñ³µ³Ý³ÏÇ Ññ³Ù³Ý³ï³ñáõÃÛ³ÝÁ,-§²Ûë ѳßïáõÃÛ³Ý å³Ûٳݳ·ñáí ¹³ñ»ñÇ ëïñÏáõÃÛ³Ý ßÕÃ³Ý ¹áõù Ó»ñ Ó»éùáí Ó»ñ íǽÁ ¨ áïù»ñÁ ³ÝóϳóñÇù¦ ¿ç 505: ÐáõÝÇëÇÝ ²Ñ³ñáÝÛ³ÝÇ ·É˳íáñ³Í å³ïíÇñ³ÏáõÃÛáõÝÁ Ù»ÏÝ»ó äáÉÇë ¨ å³Ûٳݳ·ñÇÝ ³í»É³óñ»ó »õë »ñÏáõ å³ÛÙ³Ý` 1.- Ð.Ð. ѳÝÓÝ ¿ ³éÝáõÙ û·Ý»É ÂáõñùdzÛÇÝ Áݹ»Ù ²Ýï³Ýï³ÛÇ`²Ý·Édz, üñ³Ýëdz, ²ØÜ: 2.- Ð.Ð. ѳÝÓÝ ¿ ³éÝáõÙ Ãáõñù»ñÇ ÏáÕùÇÝ Ïéí»É Áݹ»Ù ²Ý¹ñ³ÝÇÏÇ: ²Ý¹ñ³ÝÇÏ,-§Ð.Ð. éáõë³Ñ³Û ջϳí³ñÝ»ñÁ ¹³í³×³ÝÝ»ñ »Ý, áñáÝù Éù»É »Ý Âñù³Ñ³Û³ëï³ÝÁ ¨ áñáÝù å³ï³ë˳ݳïíáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý Ýñ³ ³í»ñÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ¨ Ãñù³Ñ³Û»ñÇ µÝ³çÝçÙ³Ý Ñ³Ù³ñ¦ (²Ý¹ñ³ÝÇÏ ¿ç 549): ¸»é»õë ´³ùíáõÙ ¸³ßݳÏÝ»ñÁ Ùdzó³Í Ùáõë³ý³ÃÇëïÝ»ñÇ ¨ ¿ë-¿éÝ»ñÇ Ñ»ï ÏéíáõÙ ¿ÇÝ ´³ùíÇ ÎáÙáõݳÛÇ ¹»Ù: ²Û¹ ÁÝóóùáõÙ ÐÐ

- 71 -

ϳé³í³ñáõÃÛáõÝÁ г۳ëï³ÝÇ íñ³Ûáí ÃáõÛÉ ïí»ó Ãáõñù»ñÇÝ ³ÝóÝ»É ´³ùáõ ¨ Ïáïáñ»É 30.000 гÛ: ²Û¹ ù³ÛÉÁ ѳٳå³ï³ë˳ÝáõÙ ¿ ´³ÃáõÙÇ å³Ûٳݳ·ñÇ Ä² Ñá¹í³ÍÇÝ: ²Û¹ ù³ÛÉÇ Ñ³Ù³ñ ¶³ÝÓ³ÏÇ Ù»ç ¹³ßÝ³Ï î»ñ-Æëñ³Û»ÉÛ³ÝÇÝ Ãáõñù»ñÁ ßù³Ýß³Ýáí å³ñ·»õ³ïñ»óÇÝ: æÑáõ¹Ý»ñÇ Íñ³·ñ»ñÇÝ Éáõñç ѳϳé³ÏíáõÙ ¿ñ ÙdzÛÝ êï»÷³Ý Þ³ÑáõÙÛ³ÝÁ: ÂÇýÉÇëÇ Ð³Û ²½·³ÛÇÝ ÊáñÑáõñ¹Á` гÛñ ²µñ³Ñ³Ù, ݳ˳·³Ñ ²í»ïÇë ²Ñ³ñáÝÛ³Ý, ØáëÏí³ÛÇó êï»÷³Ý سÙÇÏáÝÛ³Ý, ÜÇÏáÉ ²Õµ³ÉÛ³Ý, êÇÙáÝ ìñ³óÛ³Ý: ºñ»õ³ÝÇ ³ñ»õÙï³Ñ³Û ËáñÑáõñ¹Á` ݳ˳·³Ñ—ì³Ñ³Ý ö³÷³½Û³Ý (ÎáÙë), γñá ê³ëáõÝÇ, ²ñï³Ï ¸³ñµÇÝÛ³Ý, гÏáµ î»ñ-¼³ù³ñÛ³Ý, ²í»ïÇë »ñ½Çµ³ßÛ³Ý, Ðñ³Ýï ¶³ÉÇùÛ³Ý: ´³ÃáõÙÇ å³Ûٳݳ·ÇñÁ ÏÝù»Éáõ Å³Ù³Ý³Ï ²Ý¹ñ³ÝÇÏÝ áõ ܳ½³ñµ»ÏáíÁ ¸ÇÉÇç³ÝáõÙ Ãáõñù»ñÇ ¹»Ù ÏéíáõÙ ¿ÇÝ: 1918 Ãí. ÑáõÉÇëÇ 14-ÇÝ ²Ý¹ñ³ÝÇÏÁ ܳËÇç»õ³ÝáõÙ ·áõÙ³ñ»ó ½ÇÝíáñ³Ï³Ý ÅáÕáí, ܳËÇç»õ³ÝÁ ѳٳñ»ó èáõëdzÛÇ Ù³ë` Áëï ´ñ»ëï—ÈÇïáíëÏÇ å³Ûٳݳ·ñÇ, ÇÝùÝ ¿É èáõë³Ñå³ï³Ï: ²ÝÃ»É Ñ»é³Ëáëáí ³ÛÝ Ñ³Õáñ¹»ó ÎáíϳëÇ ²ñï³Ï³ñ· ÎáÙÇë³ñ Þ³ÑáõÙÛ³ÝÇÝ, áñ ݳ ¿É ѳÕáñ¹Ç ØáëÏí³: ´³Ûó Ñ»ïÁ 35.000 ·³Õóϳݻñ ϳÛÇÝ, Ýñ³Ýó ³å³ÑáíáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ å»ïù ¿ ׳ݳå³ñÑí»ñ Ô³ñ³µ³Õ: ÈÇÝ»Éáí îñáóÏáõ ÏáÕÙÇó ³ñ¹»Ý ٳѳå³ïÅÇ å³ïíÇñí³Í` ´³ùíÇ 26 ÏáÙÇë³ñÝ»ñÁ, ´³ùíÇó ¹»åÇ èáõëdz ݳíáí ÷³Ë³Ý` µ³Ûó Îñ³ëÝáíá¹ëÏáõÙ` ³Û¹ Ù³ëÇÝ ³ñ¹»Ý ï»Õ»Ï³óí³Í µáÉß»õÇÏÝ»ñÝ áõ ¿ë-¿éÝ»ñÝ ¿ÇÝ Ýñ³Ýó ëå³ëáõÙ ¨ µáÉáñÇÝ ·Ý¹³Ï³Ñ³ñ»óÇÝ: ÆÙÇç³ÛÉáó` å³ï³ÝÇ ØÇÏáÛ³ÝÁ ·Ý¹³Ï³Ñ³ñáõÃÛ³Ý ï³Ý»Éáõó ÏáÙÇë³ñÝ»ñÇ Ñ»ï ÝáõÛÝ í³·áÝáõÙ ¿ñ »Õ»É áõ ÷ñÏí»É ¿ñ, µ³Ûó ³Û¹ ѳñóÁ ³Û¹å»ë ¿É êï³ÉÇÝÇ ç³Ýù»ñáí ѳí»ñÅ Éé»óí»ó áõ »ñµ»õÇó» µ³ó³Ñ³Ûïí»Éá±õ ¿` ã»Ù ϳñáÕ ³ë»É: ºÃ» ²Ý·ÉdzÛÇ ½áñ³í³ñ ÂáÙëáÝÁ ãÙÇç³Ùï»ñ ¨ ã³ñ·»É»ñ ²Ý¹ñ³ÝÇÏÇ ³é³ç˳ճóáõÙÁ Ô³ñ³µ³ÕáõÙ, 1918 Ãí. ¹»Ïï»Ùµ»ñÇÝ Ð³Û³ëï³ÝÁ Çñ Ñéã³Ï³·ÇñÁ ѳëï³ï³Í ÏÉÇÝ»ñ Ô³ñ³µ³ÕÇ íñ³ »õë /²Ý¹ñ³ÝÇÏ ¿ç 532/: êï»÷³Ý Þ³ÑáõÙÛ³Ý,-§¸³ßݳÏÝ»ñÇ ¹³í³×³ÝáõÃÛ³Ùµ Ù»Ýù ÏáñóñÇÝù Âñù³Ñ³Û³ëï³ÝÁ¦ /²Ý¹ñ³ÝÇÏ â»É»åÛ³Ý ¿ç 397/: سñïÇ 30-ÇÝ ´³ÃáõÙÁ í»ñóñÇÝ, ²Ë³Éù³É³ùÇ ¨ ²Ë³Éó˳ÛÇ 20.000 ѳÛáõÃÛáõÝÁ Ïáïáñ»óÇÝ` ÃáÕ»óÇÝ Ñ³Ù³ñÛ³ ÙdzÛÝ çÑáõ¹Ý»ñÇÝ: ²åñÇÉÇ 9-ÇÝ ²Ý¹ñÏáíϳëÇ ë»ÛÙÁ ѳÛï³ñ³ñ»ó ³Ýç³ïí»É èáõëdzÛÇó: ²åñÇÉÇ 12-ÇÝ Ô³ñëÁ ѳÝÓÝ»óÇÝù: ²Û¹å»ë ¿ÇÝ å³Ñ³ÝçáõÙ Ãáõñù»ñÁ: ÆëÏ Ø³ÛÇëÇ 28-Á` ¹³ Ð.Ð-Ý ¨ Ãáõñù»ñÇ ÙÇç»õ å³Ûٳݳíáñí³Í ù³ÛÉ ¿ñ: ÂáõñùÇ³Ý Çñ ë³ÑÙ³ÝÝ»ñÁ Áݹ³ñӳϻó, Ëáëï³ó³í Æëñá¿ÉÇÝ ³½³ï å»ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝ ï³É, ÙÇ»õÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï Ñáõë³Éáí, áñ гÛÏ³Ï³Ý Ñ³ñóÁ ѻﳷ³ µ³ñÓñ³óáõÙ ãÇ áõݻݳ: سÛÇëÇ 22 ´³ÃáõÙáõ٠ʳïÇëÛ³ÝÁ æ»Ù³É ÷³ß³ÛÇÝ ³ëáõÙ ¿,-§Âáõñù»ñÇ í»×Á ѳۻñÇ Ñ»ï ÑÇÝ ¿ ¨ ѳۻñÁ áã Ù»Ï ù³ÛÉ Ï³éÝ»Ý Ñ³ßïí»Éáõ ѳٳñ Ãáõñù»ñÇ Ñ»ï: ²Ûë ÁÝóóùÁ å³ï׳é åÇïÇ ¹³éݳ ѳۻñáõ Ýáñ ¹Åµ³ËïáõÃÛ³ÝÁ¦: гۻñÁ ³ÛÉ»õë ݳѳÝç»Éáõ ï»Õ ãáõÝ»ÇÝ: ²ñ³Ù سÝáõÏÛ³ÝÁ ºñ»õ³ÝÇ Ã³ïñáÝÇ ß»ÝùáõÙ` ѻﳷ³ ËáñÑñ¹³ñ³ÝáõÙ, Ïáã ³ñ»ó ¹ÇÙ³¹ñ»É ÃáõñùÇÝ: سÛÇëÇ 24—29-Á ½áñ³í³ñ êÇÉÇÏÛ³ÝÁ ê³ñ¹³ñ³å³ïáõ٠ѳɳͻó ÃßݳÙáõÝ, Ù³ÛÇëÇ 30 Ô³ñ³ùÇÉÇë³ÛáõÙ: سÛÇëÇ 26-ÇÝ ìñ³ëï³ÝÇ ³ÝϳËáõÃÛáõÝÁ` ݳ˳·³Ñ ÜáÛ è³ÙÇßíÇÉÇ, Ù³ÛÇëÇ 27-ÇÝ ²¹ñµ»ç³ÝÇ, ÇëÏ Ð³Û»ñÇÝ Ãáõñù»ñÁ »ñ»ù ûñ Å³Ù³Ý³Ï ïíÇÝ ³ÝϳËáõÃÛáõÝÁ ëïáñ³·ñ»Éáõ: ìñ³ëï³ÝÁ å»ïù ¿ ³ÝÏ³Ë ¹³éݳñ ¶»ñÙ³ÝdzÛÇ Ñáí³Ý³íáñáõÃÛ³Ý ï³Ï, ²Ý¹ñÏáíϳëÇ Ã³Ã³ñÝ»ñÁ å»ïù ¿ ëï»ÕÍ»ÛÇÝ Ýáñ ѳÛñ»ÝÇù` ²¹ñµ»ç³Ý, ÇëÏ ºñ»í³ÝÛ³Ý ßñç³ÝÁ å»ïù ¿ ßÝáñÑí»ñ Ãáõñù³Ï³Ý Ñáí³Ý³íáñáõÃÛ³ÝÁ: ê³ ´ñ»ëï—ÈÇïáíëÏÇ å³Ûٳݳ·ñÇ Ë³ËïáõÙ ¿ñ (²Ý¹ñ³ÝÇÏ ¿ç 488): سÛÇëÇ 28 ųÙÁ 12-ÇÝ Ð³Û³ëï³ÝÇ ³ÝϳËáõÃÛáõÝÁ ëïáñ³·ñ»óÇÝ Ñ³Û»ñÁ, سÛÇëÇ 29 »ñ»ÏáÛ³Ý Ý³Ù³ÏÁ ѳÝÓÝ»óÇÝ ´³ÃáõÙáõ٠ʳÉÇÉ ´»ÛÇÝ (²Ý¹ñ³ÝÇÏ ¿ç 493): ʳÉÇÉ ´»ÛÁ ù³ñï»½Ç íñ³ ·Í»ó г۳ëï³ÝÇÝ 9000 ù³é. ÏÙ ë³ÑÙ³Ý: ³ɻ³ÃÇ Ëáëù»ñÁ,-§ºÃ» ÙÝ³Ý ÝáõÛÝÇëÏ 100.000 Ñ³Û ³ß˳ñÑÇ »ñ»ëÇÝ, Ýñ³Ýù Ù»½ ѳݷÇëï ã»Ý ï³: öáùñÇÏ Ð³Û³ëï³ÝÙÁ ëï»ÕÍ»Éáí` Ù»Ýù ÉáõÍ³Í ÏÉÇÝ»Ýù гÛÏ³Ï³Ý Ñ³ñóÁ ¨ ³Û¹å»ë ¿É ÏÝ»ñϳ۳ݳÝù ѳßïáõÃÛ³Ý ÙÇç³½·³ÛÇÝ ËáñÑñ¹³ÅáÕáíÇݦ (²Ý¹ñ³ÝÇÏ ¿ç 494): 1918 Ã. ÑáõÝÇëÇ 4-ÇÝ ó»ñ»Ïí³ Å³ÙÁ 12-ÇÝ ´³ÃáõÙáõ٠гۗÂñù³Ï³Ý ¹³ßݳ·ÇñÁ ëïá-

- 72 -

ñ³·ñí»ó, íñ³óÇù` ÝáõÛÝ ûñÁ »ñ»ÏáÛ³Ý, ³¹ñµ»ç³ÝóÇù` ѳçáñ¹ ûñÁ (²Ý¹ñ³ÝÇÏ ¿ç 494): ÐÐ ³é³çÇÝ ËáñÑñ¹Ç ݳ˳·³Ñ ². ê³Ñ³ÏÛ³Ý,-§Ð³Ûáó ²½·³ÛÇÝ ÊáñÑáõñ¹Á ë»ÕÙ»ó Çñ ëÇñïÁ ¨ ³ÝáÕáù ·Çï³ÏóáõÃÛ³Ùµ áñáß»ó í»ñçݳϳݳå»ë ÁݹáõÝ»É í»ñçݳ·ÇñÁ ¨ ׳ݳã»É г۳ëï³ÝÇ ³ÝϳËáõÃÛáõÝÁ, Çñ»Ý ѳÝÓÝ»Éáí å³ïÙáõÃÛ³Ý ¹³ï³ëï³ÝÇݦ (²Ý¹ñ³ÝÇÏ ¿ç 495): ºñµ Ù³ÛÇëÇ 28 »ñ»ÏáÛ³Ý Å³ÙÁ 7-ÇÝ §Ñ³Û»ñÁ¦ ´³ÃáõÙáõ٠ݳٳÏÁ ѳÝÓÝ»óÇÝ Ê³ÉÇÉÇÝ, Ýñ³Ýù ³Ý·³Ù Éáõñ ãáõÝ»ÛÇÝ ê³ñ¹³ñ³å³ïÇ Ñ³ÕóݳÏÇó: 1918 Ã. ÑáÏï»Ùµ»ñÇ 30 Øáõ¹ñáëÇ å³Ûٳݳ·ñÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ Ãáõñù»ñÁ ѳñ³íÏáíϳëÇó å»ïù ¿ Ñ»é³Ý³ÛÇÝ: 11 Ñá¹í³Íáí ÂáõñùÇ³Ý Ñ»é³ó³í ѳñ³íÏáíϳëÇó, ï»ÕÁ` Ý»ñ³éÛ³É Î³ñëÁ ½µ³Õ»óñÇÝ ²Ý·ÉdzóÇÝ»ñÁ: ²Ûë ³ÙÇëÝ»ñÇÝ Ð³Û³ëï³ÝáõÙ ëáíÇó ¨ ïÇýÇó 150.000 Ñ³Û Ïáïáñí»ó(¿ç 499): г۳ëï³ÝÁ ÷ñÏ»ó ²ØÜ-Ç` ìÇÉëáÝÇ ëáóÇ³É³Ï³Ý ³ÝÙÇç³Ï³Ý û·ÝáõÃÛáõÝÁ: ²Ý¹ñ³ÝÇÏÁ ã׳ݳã»ó Ð.Ð: Üñ³ ѳٳñ µáõÝ Ð³Û³ëï³ÝÁ гÛÏ³Ï³Ý É»éݳß˳ñÑÝ ¿` ¾ñ½ñáõÙÁ, ì³ÝÁ, ØáõßÝ, ê³ëáõÝÁ: ÐÇÙÝ³Ï³Ý Ñ³ÛáõÃÛáõÝÁ ³ÛÝï»Õ ¿ ³åñáõÙ` 1828à ºñ»õ³ÝÇ Ý³Ñ³Ý·Ç Ù»ç ¿ÇÝ ³åñáõÙ 17.000 Ñ³Û ¨ 150.000 ÙáõëáõÉÙ³Ý: Ü»ñë»ë ²ßï³ñ³Ï»óÇÝ 50.000 Ñ³Û µ»ñ»ó ä³ñëϳëï³ÝÇó: §Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý ëï»ÕÍÙ³Ý µáÉáñ å³ÛÙ³ÝÝ»ñÁ, ³é³Ýó µ³ó³éáõÃÛ³Ý, Ãáõñù»ñÁ ¹ñ»É ¿ÇÝ ¨ ³ÛÝ Ñ³ÝÓÝ»É Ê³ïÇëÛ³ÝÇÝ ·áó å³Ñ³ñ³Ýáí¦ (²Ý¹ñ³ÝÇÏ ¿ç 501): ºñÏáõ ï³ñÇ Ñ»ïá Ãáõñù»ñÁ å³ïé»óÇÝ ´³ÃáõÙÇ å³Ûٳݳ·ÇñÁ ¨ Ý»ñËáõÅ»óÇÝ Ð³Û³ëï³Ý: ´³ÃáõÙÇ å³Ûٳݳ·ñÇó Ñ»ïá ¼³Ý·»½áõñÁ ²Ý¹ñ³ÝÇÏÇ Ó»éùáõÙ ¿ñ (¿ç 503): èáõëdzÛÇó 50 ÙÉÝ éáõµÉáõ ûųݹ³ÏáõÃÛáõÝ »Ï³í ÐÐ, Çß˳ݳíáñÝ»ñÁ Çñ³ñ Ù»ç µ³Å³Ý»óÇÝ, ÷³Ëëï³Ï³Ý»ñÇÝ ÷³Û ãѳë³í (²Ý¹ñ³ÝÇÏ ¿ç 504): лﳷ³ÛáõÙ êÇÙáÝ ìñ³óÛ³ÝÁ ·ñáõÙ ¿,-§Ê»É³Ñ³ë ³Ù»Ý Ù³ñ¹áõ ѳٳñ ѳëϳݳÉÇ ¿ñ, áñ ³ÛÝ Å³Ù³Ý³Ïí³ å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ “²ÝÏ³Ë Ð³Û³ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝ” å»ïù ã¿ñ ëï»Õͻɦ (²Ý¹ñ³ÝÇÏ ¿ç 608): 1919 Ã. ÷»ïñí³ñ ²Ý¹ñ³ÝÇÏÁ ³ñ¹»Ý ãѳٵ»ñ»Éáí 150.000 ëáí³Ù³ÑÝ»ñÁ, ÅáÕáíñ¹Ç ³Ýï³Ý»ÉÇ íÇ׳ÏÁ áñáß»ó ¼³Ý·»½áõñÇó ÇçÝ»É ¨ ·ñ³í»É ºñ»õ³ÝÁ, µ³Ûó …¿ç 522-523: 1919 Ã. ·³ñݳÝÁ ݳ ½»Ýù»ñÁ ѳÝÓÝ»ó ¶»õáñ· ϳÃáÕÇÏáëÇÝ ¨ 20 ½ÇÝíáñáí ÂÇýÉÇë, ´³ÃáõÙáí ³Ýó³í ³ñï³ë³ÑÙ³Ý` ³Û¹å»ë ¿É ³ÛÝ í»ñçÝ³Ï³Ý áëÏñ³ó³Í ϳñÍÇùáí, áñ éáõë³Ñ³Û»ñÁ ɳí гۻñ ã»Ý, áõ ³Û¹å»ë ¿É ãÇٳݳÉáí ÇëÏáõÃÛáõÝÁ, áñ ¹³ßÝ³Ï å³ñ³·ÉáõËÝ»ñÁ çÑáõ¹ Ù³ëáÝÝ»ñ »Ý: ²Û¹ ųٳݳϳѳïí³ÍÁ гÛáó å³ïÙáõÃÛ³Ý ÁÝóóùÇ ³Ù»Ý³íï³Ý·³íáñÝ ¿ »Õ»É гÛÇ Ñ³Ù³ñ: æÑáõ¹Ý»ñÁ ³Ûë ÁÝóóùáõÙ ÉÇáíÇÝ Ñ³í³ëïdzóí³Í ¿ÇÝ, áñ í»ñç³å»ë ÏÇñ³Ï³Ý³óíÇ ë³ï³ÝÇ ¹³ñ³íáñ »ñ³½³ÝùÁ` гÛÁ ¨ г۳ëï³ÝÁ ³ÝÑ»ï Ïí»ñ³Ý³Ý: Æñ»Ýù ·»ñ³½³Ýó ï»Õ»Ï³óí³Í ÉÇÝ»Éáí, áñ Çñ»Ýó í»ñçÁ гÛÇ Ëáëùáí ¿ ÉÇÝ»Éáõ` ÷³ëïáñ»Ý ç³Ýù áõ »é³Ý¹ ãËݳۻóÇÝ, Ý»ñ¹ñ»óÇÝ ë³ï³Ý³Ï³Ý Ù»ù»Ý³ÛÇ ³ÙµáÕç ѽáñáõÃÛáõÝÁ, µ³Ûó гÛÁ ³Ý·³Ù ë³ï³Ý³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛ³Ý ßñç³ÝáõÙ, áñï»Õ ÇÝùÁ ÷³ëïáñ»Ý ½ñÏí³Í ¿ñ ùñÙ³Ï³Ý áñ»õ¿ ë³ï³ñÇó` ³Ýѳí³ï³ÉÇ ¿, µ³Ûó ѳÕûó: 1979 Ã. Ù³ÛÇëÇ 27 ö³ñǽáõÙ ì³½·»Ý 1-Á ѳÛï³ñ³ñáõÙ ¿,-§Ø³ÛÇëÇ 28 ¨ ÝáÛ»Ùµ»ñÇ 29 áõÕÇÕ ·Íáí Ï·ïÝí»Ý å³ïÙ³Ï³Ý ÙÇ»õÝáõÛÝ ×³Ý³å³ñÑÇ íñ³¦ (²Ý¹ñ³ÝÇÏ ¿ç 498): ÐÇÙ³, ÇٳݳÉáí гÛáó ëïáõÛ· å³ïÙ³·ñáõÃÛáõÝÁ, áñå»ë ²è²æÆÜ ²ð²ðì²Ì ²¼¶` ´²ðºÎºðî ºì ´²ðºÎÆð ³é³ù»ÉáõÃÛ³Ùµ, áõݻݳÉáí ³ÝÝϳñ³·ñ»ÉÇ Ñ³ñáõëï ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝ, µ³½Ù³Ñ³½³ñ ï³ñÇÝ»ñÇ Ð³Ûϳ½Û³Ý íë»Ù å»ï³Ï³Ý å³ïÙáõÃÛáõÝ, ³ß˳ñѳñ·á ùñÙ³Ï³Ý ì³ÑáõÝÇÝ»ñÇ ¹³ë, ³ëïÕ³·Çï³Ï³Ý, Ù»ï³Õ³Ùß³ÏÙ³Ý, ·ÛáõÕ³ïÝï»ë³Ï³Ý áõ ·ÇÝ»·áñͳϳÝ, Ù³ï»Ù³ïÇϳÛÇ ¨ µÝ³Ï³Ý ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ µÝûññ³Ý вڲêî²ÜÀ ÇÝãå»ë Ïáñóñ»ó å»ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ¨ ÇÝã Ññ³ßùÝ»ñáí ßñç³Ýó»ó ²ß˳ñÑÇ »ñ»ëÇó í»ñ³óáõÙÁ` ÙÇ ï³ññ³Ï³Ý, µáõÃ, ³ÝݳÙáõë, »ñµ»ù ѳÝ׳ñ áõ ï³Õ³Ý¹ ãÍݳÍ, Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³ÝÁ ½áñ³í³ñÝ»ñ ãïí³Í, ³Ýµ³ñá۳ϳÝ, Ù³ñ¹³ÝÙ³ÝÝ»ñÇ ÙÇ ÑáïÇ Ó»éùáí, áñáÝó ÇëÏ çÑáõ¹ ÐÇëáõëÁ ÚáíѳÝÝ»ë ·ÉáõË À:44 Ëáëï³í³ÝáõÙ ¿ Çñ»Ýó ë³ï³Ý ÉÇÝ»ÉÁ:

- 73 -

Ð ² ì ² î ² Ø ø

ºì

Î ð à Ü

²ð²ðÆâÀ µÝáõÃÛ³Ý µáÉáñ ëϽµáõÝùÝ»ñÇ ³ñ³ñáÕÝ ¿` ËáñÑñ¹³ÝÇßÁ: ܳË, å»ïù ¿ ëÏë»Ù ³ÛÝ ÷³ëïÇó, áñ гÛáó ¸Çó³µ³ÝáõÃÛáõÝáõÙ »Õ»É ¿, ϳ áõ ÏÙݳ ²ØºÜ²Î²ðàÔ ²ð²ðâÆ ¨ Ýñ³ å³ïíÇñ³ÝÝ»ñÇ` ¸Çó»ñÇ ·³Õ³÷³ñÁ, ÇëÏ Ð³Û»ñÁ áñå»ë ²é³çÇÝ ²ñ³ñí³ÍÝ»ñ` ѳí»ñÅ ²ðÆ-Ý»ñ »Ý: ²ëïí³Í ³Ýí³ÝáõÙÁ Áݹ³Ù»ÝÁ »ñ»ù ѳ½³ñ ï³ñí³ å³ïÙáõÃÛáõÝ áõÝÇ, ÇÝãÁ ÑÇÙݳíáñí»ó ³ëáñÇÝ»ñÇ Ùáï, áñáÝù ´³ñß³Ù ¸ÇóÇÝ í»ñ³¹³ë»óÇÝ ²ñ³ñãÇó, ѳٳñ»óÇÝ ²ëïí³Í (Çñ»Ýù ¿É ²ê-»ñ` ïáõ½»ñ »Ý, ÇÝãå»ë ÑÇÙ³ Çñ»Ýó ³Ýí³ÝáõÙ »Ý çÑáõ¹Ý»ñÁ), ³ÛëÇÝùÝ ²ê-ÇÝ ïí³ÍÁ, Ô»õï³óÇ ã³ñ ùñÙ»ñÁ ³Û¹ ·³Õ³÷³ñÁ ë»ñٳݻóÇÝ Ñµñ۳ݻñÇ Ù»ç, ÙÇ»õÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï ¹ñ³Ýó ѳçáÕí»ó ³Ý·³Ù àôñ³ñï³Ï³Ý å»ïáõÃÛ³Ý Ù»ç ÙïóÝ»É ³Û¹ åÇÕÍ ·³Õ³÷³ñÁ: гí³ï³Ùù ϳ٠ѳí³ïù ³ë»É ¿ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ µ³Ý³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ù»ç å³ñï³¹Çñ ϳñÇùí³Í ½·³óÙáõÝù, áñÁ ³é³ç³ÝáõÙ ¿ ëáóÇáõÙÇ ï³ñµ»ñ íÇ׳ÏÝ»ñÇ Ñ³Ý¹»å ³ÝÓÇ ³ÝѳݹáõñÅáճϳÝáõÃÛ³Ý Ï³Ù µ³í³Ï³Ý³óí³ÍáõÃÛ³Ý µËÙ³Ý å³ï׳éáí: гí³ïÁ ÏáñóÝ»É, ѳí³ï³É, ÑáõÛëÝ áõ ѳí³ïÁ ϳå»É, ѳí³ïÇ ½·³óÙáõÝù Ý»ñßÝã»É, ³Ýѳí³ï çÑáõ¹, ѳí³ïÁ ë»ñ ¿ ¨ ß³ï áõñÇß ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÝ»ñ Çñ»Ýó µÝáõÃÛ³Ùµ ÙÇÙdzÛÝ ³Ùñ³åݹáõÙ »Ý ѳí³ïùÇ ëñµ³·áõÛÝ ·³Õ³÷³ñÇ ÇÙ³ëïÁ: гí³ïùÁ ¹ñë»õáñíáõÙ ¿ ÇÝùݳϳÙ, ѳí³ïùÇ ûµÛ»ÏïÝ áõ µáí³Ý¹³ÏáõÃÛáõÝÁ Ó»õ³íáñíáõÙ »Ý ³ÝÓÇ ë»÷³Ï³Ý ½·³óÙáõÝùÝ»ñÇ áõ ó³ÝÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ: ÜÙ³Ý ¹ñë»íáñÙ³Ý Ó»õ³íáñíáõÙÁ ϳñáÕ ¿ Ý»ñ·ñ³íí»É ³ÛÉ ³ÝÓ³Ýó ÏáÕÙÇó Ùdzݷ³Ù³ÛÝ Ý»ñ·Çï³Ïó³Ï³Ý ïñ³Ù³µ³ÝáõÃÛ³Ý ¨ ·áñÍÝ³Ï³Ý ³éÇÃÝ»ñÇ ³Ï³Ý³ï»ëáõÃÛ³Ý ÑÇÙùÇ íñ³: úñÇݳÏ` ²ñ»õ³å³ßïáõÃÛáõÝÁ: ä»ïù ãÇ Ù³ñ¹Ï³Ýó ѳÙá½»É ²ñ»õÇ Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝÝ áõ ³Ýßñç³Ýó»ÉáõÃÛáõÝÁ, »ñµ ³ÛÝ ÙÇ áñáß Å³Ù³Ý³Ï §³Ùå»ñÇ Ñ»ï»õáõ٠óùÝí³Í¦ ¿ ÙÝáõÙ, Ù³ñ¹Çù µ»ñù áõ µ³ñÇù ã»Ý ëï³ÝáõÙ: ºÃ» ѳí³ïùÁ áã û Ý»ñ·ñ³ííáõÙ ¿, ³ÛÉ ÷á˳ÝóíáõÙ ¿ ³ÛÉ ³ÝÓ³Ýó ѳÙá½Ù³Ý, å³ñï³¹ñ»Éáõ, áõÅÇ ÏÇñ³éÙ³Ý, ³Ñ³µ»ÏãáõÃÛ³Ý, å³ñï³¹Çñ å³ÛÙ³ÝÝ»ñ ëï»Í»Éáõ ÙÇçáóáí, ³å³ ³ÛÝ Ó»éù ¿ µ»ñáõÙ ß³ÑÇ ½·³óÙáõÝù ¨ í»ñ ¿ ³ÍíáõÙ ÏñáÝÇ: ÎñáÝÁ, ¹³ Áݹ³Ù»ÝÁ å³ñï³¹ñí³Í µ»é ¿, áñÁ ¹³ñ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ ÝáõÛÝ ³½·Ç ϳ٠ÅáÕáíñ¹Ç Ùáï µ³½Ù³ÃÇí ³Ý·³Ù »ÝóñÏí»É ¿ å³ñï³¹ñí³Í ÷á÷áËáõÃÛ³Ý ¨ »ë íëï³Ñ ã»Ù, û ÇÝãù³Ýáí ¿ ²ëïí³Í å³ïÅ»É ³Û¹ ³½·ÇÝ ÝÙ³Ý í³ñùÇ Ñ³Ù³ñ: ÆëÏ »Ã» ÏñáÝÇ í»ñÁݹáõÝáõÙÇó Ñ»ïá ïíÛ³É ³½·Á ³Ûë ϳ٠³ÛÝ Ñ³ÛïÝÇ Ï³Ù ³ÝѳÛï, µ³ó³ïñ»ÉÇ Ï³Ù ³Ýµ³ó³ïñ»ÉÇ å³ï׳éÝ»ñáí ѳÛïÝí»É ¿ ³í»ÉÇ í³ï ëáóÇ³É³Ï³Ý Ï³Ù ù³Õ³ù³Ï³Ý Çñ³íÇ׳ÏÇ Ù»ç, ³å³ ÇÝãáõ ³Û¹ ³½·Á ÝáñÇó ãÇ í»ñ³¹³ñÓ»É Çñ ݳËÏÇÝ ÏñáÝÇÝ: γ٠ÙÇ ÅáÕáíáõñ¹ å³ßïáõÙ ¿ ÙÇ ²ëïÍáõ, ³ÝÙÇç³Ï³Ý ѳñ»õ³ÝáõÃÛ³Ùµ ÙÇ áõñÇß ÅáÕáíáõñ¹, ÙÇ áõñÇß ²ëïÍáõ, »ë íëï³Ñ ã»Ù, áñ ³Û¹ ²ëïí³ÍÝ»ñÁ ѳñ»õ³Ý ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇÝ Ñ³ñÏ »Õ³Í ¹»åùáõÙ Ïå³ïÅ»Ý, ϳ٠»Ã» ³Ý·³Ù ³Û¹ ²ëïí³ÍÁ Ù»ÏÝ ¿, ¨ ѳñ»õ³Ý ÅáÕáíáõñ¹Á å³ïÅÇ ³ñųÝÇ: àñáíÑ»ï»õ Ù³ñ¹ÏáõÃÛáõÝÁ »ñµ»ù ÇÝùݳϳ٠áã ÙÇ ÏñáÝ ãÇ ÁݹáõÝ»É, ÙÇßï ÇÝã áñ Ù»ÏÇ ÏáÕÙÇó ³ÛÝ å³ñï³¹ñí»É ¿: ä³ßï³ÙáõÝùÁ` ³Ûá, å³ßï³ÙáõÝùÁ ¹³ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ³ÝÓÇ, ϳ٠ËÙµÇ ÏáÕÙÇó Ó»éù µ»ñÙ³Ý ³ñ¹ÛáõÝù ¿, »ÉÝ»Éáí ѳݹ»ñÓ Çñ»Ýó µ³ñûñáõÃÛáõÝÁ ÇÝã áñ å³ï³Ñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ï ѳÙÁÝÏó³Ï³Ý ϳå»ñÇ Ù»ç ¹Ý»Éáõó ¨ ³ÛÝ ëÇëï»Ù³ïÇÏ µÝáõÛÃÇ í»ñ³Í»Éáõó: سñ¹Á, áõÕÕ³ÏÇ, ¹³ñ»ñÇó Ï»ñïí³Í, Çñ Ù»ç ëï»ÕÍ»É ¿ ³Û¹ ѳí³ïùÇ Ï³ñÇùÁ ¨ Ýñ³Ý ãå»ïù ¿ ˳ݷ³ñ»É: ØÇç³Ùï»ÉÁ ϳ٠å³ñï³¹ñ»ÉÁ Ù³ñ¹Ï³Ýó ³ÛÉ ù³ÛÉÇ, ûÏáõ½ ѳÙá½»ÉÝ áõ ù³ñá½»ÉÁ, ¹³ ³ÝÝ»ñ»ÉÇ ëË³É ¿ ¨ ³Ýå³ÛÙ³Ý å»ïù ¿ ËÇëï å³ïÅíÇ: ºÃ», ÇÝã áñ Ù»ÏÁ ù³ñá½áõÙ ¿, áõÅ ·áñͳ¹ñáõÙ, ϳ٠ÝíÇñ³ïíáõÙÝ»ñÇ ¹ÇÙáõÙ` DZÝã ¿ ݳ ²ëïÍáõ ÏáÕÙÇó áñ»õ¿ ÷áËѳïáõóáõÙ áõÝDZ: ÌÇͳջÉÇ ¿: ܳ ϳñáÕ ¿ áõÝ»Ý³É ÙdzÛÝ Çñ ߳ѳËݹñáõÃÛáõÝÁ ³Û¹ ÅáÕáíñ¹Çó: ÆëÏ »Ã» ÙÇ ³ÙµáÕç ÅáÕáíñ¹Ç ѳٳñ ³Û¹ ÏñáÝÁ ¹³éÝáõÙ ¿ ÙáÉ»é³Ý¹ ïñí³ÍáõÃÛáõÝ, áñå»ë ß³ÑáõÛóµ»ñ³Ï³Ý ϳ٠ÝÛáõóå³ßï³Ï³Ý Ýå³ï³ÏÝ»ñáí ϳ½Ù³Ï»ñåí³Í Ý»ñ·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñ Çñ³Ï³Ý³óÝ»Éáõ ÙÇçáó, ³å³ ³Û¹ ÏñáÝÇ ¨ »ñÏñå³·áÕÝ»ñÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ å»ïù ¿ ÉÇÝÇ Ï³ÝË»ÉÇ áõ å³ïÅ»ÉÇ Ñ³Ù³ÛÝ Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó, ù³Ý½Ç Ù³ñ¹Á ãÇ Ï³ñáÕ å³ñï³¹ñ»É ²ëïÍáõÝ áñ»õ¿ ·áñÍáÕáõÃÛ³Ý (ÇëÏ çÑáõ¹Á ǵñ ëå³Ý»É ¿ ÐÇëáõë ²ëïÍáõÝ),

- 74 -

³ÛÉ »ÉÝ»Éáí µÝ³Ï³Ý ïñ³Ù³µ³ÝáõÃÛáõÝÇó, áñ »Ã» µáÉáñÇÝ ²ëïí³ÍÝ ¿ ëï»ÕÍ»É ³å³ µáÉáñÇÝ ¿É å»ïù ¿ Ñ»ï»õÇ, ·áÝ» Ýñ³ ·áñÍ³Í ³ñ³ñùÇÝ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý Ýñ³Ý ¹³ïÇ: êÏë³Í ÐÇÝ ³ß˳ñÑÇó, û ùñÇëïáÝ»áõÃÛ³Ý ï³ñ³ÍáõÙ, ÇëɳÙÇ ï³ñ³ÍáõÙ, ³ñ³µ³Ï³Ý ³ñß³í³ÝùÝ»ñ, ˳ã³Ïñ³Í ³ñß³í³ÝùÝ»ñ, ÙáÝÕáÉ³Ï³Ý ³ñß³í³ÝùÝ»ñ, Ãáõñù³Ï³Ý ³ñß³í³ÝùÝ»ñ… Ý»ñϳ, 21-ñ¹ ¹³ñáõÙ ÙÇçݳ¹³ñÇó ß³ñáõݳÏíáÕ ·é»ÑÇÏ ÙÇçÏñáÝ³Ï³Ý å³Ûù³ñÝ»ñÁ ѳñÛáõñ ÙÇÉÇáݳíáñ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ½áÑ»ñ »Ý ïí»É: Ƶñ µ³í³Ï³Ý ãÇ, ÑÇÙ³ ¿É ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³ÝÁ ãÙ³ëݳÏó³Í ëÇáݳѵñ۳ݻñÁ áõ½áõÙ »Ý §Üáñ ϳñ·¦ ÏñáÝ Ù³ïáõó»É, áñï»Õ ²ëïÍá Ýáñ ³ÝáõÝÝ ¿É úزð¶²Ú ¿: âï»ëÝ»Éáí ²ëïÍá ÏáÕÙÇó ã³ñ ³ñ³ñùÇÝ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý ³ñÓ³·³Ýù, Ñáõ¹³ÛáõÃÛáõÝÁ ÇÝùÝ ¿ Çñ íñ³ í»ñóñ»É ²ëïÍá å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï³ï³ñáõÙÁ` ÉáõÍ»É ³Û¹, µáÉáñ ųٳݳÏÝ»ñÇ ³Ù»Ý³¹³Å³Ý³óí³Í Ý»ñÙ³ñ¹Ï³ÛÇÝ ¨ ÙÇçÙ³ñ¹Ï³ÛÇÝ µ³ñ¹³ÝùÁ: »ñ»õë, ·áõó» Ñ»Ýó ³Û¹åÇëáí ¿ ²ëïí³ÍÁ Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ã³ñáõÃÛ³ÝÁ ѳٳå³ï³ë˳ÝáÕ »ñÏݳÛÇÝ å³ïÇÅÁ: ´³Ûó ÇÝãáõ± ÝáñÇó Ù³ñ¹áõ Ó»éùáí: Îñáݗѳۻñ»Ý Ïñ»É` áõë»ñÇÝ ï³Ý»É ³ñÙ³ïÇó ¿: ÎñáÝ—religio –§Î²ä¦: ²ëïí³Í³í³ËáõÃÛáõÝ, µ³ñ»å³ßïáõÃÛáõÝ, ÏáõÉïÇ ³é³ñϳ: Àëï ǹ»³ÉǽÙÇ §ÏñáÝÁ µË»óí»É ¿ ѳٳß˳ñѳÛÇÝ á·áõó, ³ÝѳïÇ Ý»ñùÇÝ ³åñáõÙÝ»ñÇó áõ å³Ñ³ÝçÝ»ñÇó, ѳݷ»óí»É ³Ýѳï³Ï³Ý ϳ٠ÏáÉ»ÏïÇí Ùï³ÍáÕáõÃ۳ݦ,-äɳïáÝ: Úáõñ³ù³ÝãÛáõñ ÏñáÝ áã ³ÛÉ ÇÝã ¿, »Ã» áã Ù³ñ¹Ï³Ýó ·ÉáõËÝ»ñáõÙ ³ÛÝ ³ñï³ùÇÝ áõÅ»ñÇ ý³Ýï³ëïÇÏ ³ñï³óáÉáõÙÁ, áñáÝù ÇßËáõÙ »Ý Ýñ³Ýó íñ³ Çñ»Ýó ³éûñÛ³ ÏÛ³ÝùáõÙ, ÙÇ ³ñï³óáÉáõÙ, áñÇ Ù»ç »ñÏñ³ÛÇÝ áõÅ»ñÝ ÁݹáõÝáõÙ »Ý áã »ñÏñ³ÛÇÝ Ó»õ: ÎñáÝÁ Ù³ñ¹áõ ÇÝùݳ³Ù³Û³óÙ³Ý ·áñÍáÕáõÃÛáõÝ ¿ (üñ. ¾Ý·»Éë): ºÃ» ²ëïí³ÍÝ»ñÁ Ñá· ï³Ý»ÇÝ Ù³ñ¹Ï³Ýó Ù³ëÇÝ, ³å³ ɳí»ñÁ ϳåñ»ÇÝ É³í, ÇëÏ ã³ñ»ñÁ` í³ï, µ³Ûó Ñ»Ýó ³Û¹å»ë ¿É ãÇ (¾ÝÇáõë): ÎñáÝÁ ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ·Çï³ÏóáõÃÛ³Ý Ó»õ ¿, ѻﳹÇÙ³Ï³Ý ³ß˳ñ³Ñ³Û³óù: ÎñáÝÇ Ï³éáõóí³Íù³ÛÇÝ ï³ññ»ñÁ. 1. ä³ßï³ÙáõÝù (ÏñáÝ³Ï³Ý ·Çï³ÏóáõÃÛáõÝ) 2. γ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝ ÎñáÝÇ ¹³ë³Ï³ñ·áõÙÁ 1. îáÑÙ³-ó»Õ³ÛÇÝ Ï³Ù Ý³Ëݳ¹³ñÛ³Ý (Ùá·áõÃÛáõÝ, ïáï»ÙǽÙ, ý»ïÇßǽÙ, ³ÝÇÙǽÙ) 2. ²½·³ÛÇÝ Ï³Ù ¿ÃÝÇÏ³Ï³Ý (Ñáõ¹³Û³Ï³ÝáõÃÛáõÝ, ÑÇݹáõǽÙ, ç³Ýǽ٠¨ ³ÛÉÝ) 3. гٳß˳ñѳÛÇÝ (µáõ¹¹³Û³Ï³ÝáõÃÛáõÝ, ùñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝ, Ù³ÑÙ»¹³Ï³ÝáõÃÛáõÝ) ²½·³ÛÇÝ ¨ ѳٳß˳ñѳÛÇÝ ÏñáÝ»ñÁ Çñ»Ýó Ñ»ñÃÇÝ µ³Å³ÝíáõÙ »Ý µ³½Ù³ÃÇí áõÕÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¨ ³Õ³Ý¹Ý»ñÇ: êݳѳí³ïáõÃÛáõÝ—ëÝáïÇ Ñ³í³ï ÇÝã áñ µ³ÝÇ Ñ³Ý¹»å: ºñµ»ÙÝ ëݳѳí³ïáõÃÛ³Ý ¿ í»ñ³µ»ñáõÙ ÏñáÝ³Ï³Ý å³ïÏ»ñ³óáõÙÝ»ñÁ, »ñµ»ÙÝ ¹ñ³ÝóÇó ÙÇ ù³ÝÇëÁ` ѳí³ïÁ í»ÑáõÃÛ³Ý, ݳ˳Ýß³ÝÝ»ñÇ, ·áõß³ÏáõÃÛ³Ý, ÑÙ³ÛáõÃÛ³Ý, »ñ³½³ï»ëáõÃÛáõÝÝ »Ý: êݳѳí³ïáõÃÛ³Ý ÇÙ³ó³µ³Ý³Ï³Ý ¨ ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ·³Õ³÷³ñÝ»ñÁ ÝáõÛÝ³Ï³Ý ¿ ÏñáݳϳÝÇ Ñ»ï: ´³Ûó ³ñÇ áõ ï»ë, áñå»ë½Ç ²ðdzóÇÝ»ñÇ ÙÇç»õ ѳ½³ñ³ÙÛ³ÏÝ»ñÇ ë»ñï ϳåÁ åÕÍí»ñ áõ í»ñ³Íí»ñ ¹³ñ³íáñ å³ï»ñ³½ÙÝ»ñǪ É»õÇï ã³ñ ùñÙ»ñÁ Ýñ³Ýó Ù³ïáõó»óÇÝ ³Ù»Ý³ï³ñ³Íí³Í ѳٳß˳ñѳÛÇÝ »ñ»ù ÏñáÝÝ»ñÁ` 1.---øñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝ 2.---سÑÙ»¹³Ï³ÝáõÃÛáõÝ` Æëɳ٠3.---´áõ¹¹³Û³Ï³ÝáõÃÛáõÝ àô ã³ñ³ÍÇÝ ³Û¹ ³ñÛáõݳѻÕáõÃÛáõÝÁ ó°³Ûëûñ ß³ñáõݳÏíáõÙ ¿:

- 75 -

ø ð Æ ê î à Ü º àô Â Ú àô Ü øñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ---ÏñáÝ ¿ ³é³Ýó ÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛ³Ý, áñÇ ³é³Ýóù³ÛÇÝ ï»ÕÁ ·ñ³íáõÙ ¿ ½áÑÇ ÃáÕáõÃÛ³Ý Ñ³í³ïÁ` ²ëïÍá §áñ¹áõ¦, ÐÇëáõë øñÇëïáëÇ (ÙÇ»õÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï ³ÛÝ ãÇ Ï³ñáÕ Ñ³Ù³ñí»É ѳí³ï³Ùù, áñáíÑ»ï»õ Ù³ñ¹ÏáõÃÛáõÝÁ ³ÛÝ ÇÝùݳϳ٠ãÇ ÁݹáõÝ»É): ÆëÏ ÐÇëáõëÁ (ÐÇëáõë ³Ýí³ÝáõÙÁ çÑáõ¹Ý»ñÇ ÏáÕÙÇó Ý»ñÙáõÍí»É ¿ гÛáó ìÇëáõ` ²ñ»õÇ ¸ÇóÇ ³Ýí³ÝáõÙÇó) áõûñáñ¹ ûñÁ ÃÉ÷³Ïí³Í ѵñÛ³ ¿ñ (ÔáõϳëÇ 2:21), áõÙ çÑáõ¹Ý»ñÁ µ³ñáÛ³ÏñÃáõÃÛáõÝ ù³ñá½»Éáõ ѳٳñ ³ñï³Ãáñ³ÝùÇ Ù»ç ˻չ»óÇÝ (еñÛ³Ï³Ý Ð³Ýñ³·Çï³ñ³Ý 1908Ã): Üñ³ ǵñ ˳ãí»ÉÁ, Ù³ÑÁ, ѳñáõÃÛáõÝ (Ñ+²ð+áõÃÛáõÝ=Ñ³Û ¹³éݳÉ) ³éÝ»ÉÁ, ѳٵ³ñÓí»ÉÁ ¨ Ýñ³ »ñÏñáñ¹ ³Ý·³Ù »ñÏñÇ íñ³ ·³ÉáõëïÁ, áñå»ë½Ç ¹³ïÇ áÕç»ñÇÝ ¨ ٳѳó³ÍÝ»ñÇÝ áõ ÝíÇñÇ Ñ³í»ñÅ »ñ³ÝáõÃÛáõÝ` ³ÝÙ»ÕÝ»ñÇÝ ¨ ³ñ¹³ñÝ»ñÇÝ: ºì, áñ »Ã» ÙÇ ³Ûïǹ Ë÷áõÙ »Ý, ÙÛáõëÁ ßáõé ïáõñ, ÃßݳÙáõ¹ ëÇñÇñ, ß³åÇϹ ѳÝáõÙ »Ý` µ³×Ïáݹ ¿É ïáõñ...:زîºôàêÆ º;36-45: øñÇëïáÝ»áõÃÛ³Ý ï³ñ³ÍáõÙÁ áõÝ»ñ Ù»Ï Ýå³ï³Ï` ²ÝïÇÏ ²ß˳ñÑÇ å³ïÙáõÃÛ³Ý Ùáé³óáõÃÛ³Ý »ÝóñÏáõÙÁ ¨ Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³ÝÁ Ýáñ ϳñ·»ñÇÝ Ý³Ë³å³ïñ³ëïÙ³Ý Ñݳ½³Ý¹íáճϳÝáõÃÛ³Ý í³ñÅ»óáõÙÁ: øñÇëïáëÁ ÷ñÏáõÙ ¿ Ù³ñ¹Ï³Ýó` µ³Ûó áõÙDZó: ºÃ» ¸»õÇó, ³å³ ³Û¹ ·³Õ³÷³ñÁ çÑáõ¹Á ³ÝÓݳíáñ»É ¿ ²í»ëï³ÛÇ ³Ýµ³ñá ²ëïÍá ³Ýí³ÝáõÙÇó, ÇëÏ ÐÇëáõëÁ ÇÝùÝ ¿É ¿ çÑáõ¹: ÆëÏ »Ã» ë³ï³ÝÇó` ¹³ ùñÇëïáÝ»áõÃÛ³ÝÁ ½áõ·³Ñ»é ëï»ÕÍí³Í ·³Õ³÷³ñ ¿` ëï»ÕÍí³Í »Ý ÙÇÙdzÝó ¹»Ù å³Ûù³ñ»Éáõ Ýå³ï³Ïá±í: ²å³ áõ±ÙÇó: ²Û¹ Ù³ëÇÝ ùñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ ÉéáõÙ ¿` å³ï³ëË³Ý ÉÇÝ»É ãÇ Ï³ñáÕ: Àëï ¹³í³Ý³µ³ÝáõÃÛ³Ý øñÇëïáÝ»áõÃÛ³Ý ÑÇÙݳ¹ÇñÝ ¿ ѳٳñíáõÙ ÐÇëáõë øñÇëïáëÁ: ´³Ûó øñÇëïáëÁ áã ÙÇ áõëÙáõÝù ãÇ ·ñ»É ¨ Çñ ûñáù áãÇÝã ãÇ ·ñí»É ¨ Çñ Ù³ÑÇó 320 ï³ñÇ Ñ»ïá ÙdzÛÝ ÐéáÙÇ Ï³Ûëñ Îáëï³Ý¹Ç¹ÝÇ ÏáÕÙÇó ¿ Ý³ Ý߳ݳÏí»É ²ëïí³Í: ÐÇëáõëÁ ÇÝùÝ ¿ Çñ»Ý ³Ýí³Ý»É øñÇëïáë, 30 ï³ñ»Ï³Ý ѳë³ÏáõÙ: {øñÇëïáë` Ñá·»õáñ ³ëïÇ×³Ý ¿, ÑݹÏ. øñÇßݳ, Ðáõݳñ»Ý--§ûÍ۳ɦ}: ÐÇëáõë--»µñ³Û»ñ»Ý-лßáõ³-Ý߳ݳÏáõÙ ¿ §÷ñÏáõÃÛáõݦ øñÇëïáÝ»áõÃÛ³Ý ·É˳íáñ ·³Õ³÷³ñÝ»ñÁ øñÇëïáëÇ ù³íáõÃÛ³Ý ³é³ù»ÉáõÃÛáõÝÁ øñÇëïáëÇ Ùáï³Éáõï »ñÏñáñ¹ ·³ÉáõëïÁ ²Ñ»Õ ¹³ï³ëï³ÝÁ ºñÏݳÛÇÝ Ñ³ïáõóáõÙÁ ºñÏݳÛÇÝ Ã³·³íáñáõÃÛ³Ý Ñ³ëï³ïáõÙÁ øñÇëïáëÇ ³é³çÇÝ Ñ³Ù³ÛÝùÝ»ñÁ ëï»ÕÍí»É »Ý ѳí³Ý³µ³ñ ä³Õ»ëïÇÝáõÙ, öáùñ ²ëdzÛáõÙ` γ峹áíÏdzÛáõÙ, ²É»ùë³Ý¹ñdzÛáõÙ: ØÇÝã»õ »ñÏñáñ¹ ¹³ñÇ ëÏǽµÁ ·áñÍáõÙ ¿ñ ´³éݳµ³ëÇ ³í»ï³ñ³ÝÁ ¨ Ùß³Ïí³Í ã¿ñ ÙdzëÝ³Ï³Ý ¹³í³Ý³µ³ÝáõÃÛáõÝ: øñÇëïáëÇÝ ²ëïí³Í Ñéã³Ï»óÇÝ 325 Ã. ÜÇϻ۳ÛÇ ³é³çÇÝ ïÇ»½»ñ³ÅáÕáíáõÙ, áñï»Õ »Ï»Õ»óáõ ѵñÛ³-ëÇáÝ³Ï³Ý Ñá·»õáñ³Ï³ÝÝ»ñÝ ÇÝùݳϳÙáñ»Ý Ó³ÛÝ»ñÇ Ù»Í³Ù³ëÝáõÃÛ³Ùµ 218 ÏáÕÙ, 2 ¹»Ù, øñÇëïáëÇÝ Ý߳ݳϻóÇÝ ²ëïí³Í: ÆëÏ Ð³Û³ëï³ÝáõÙ ¨ ÐéáÙáõÙ ùñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ ³ñ¹»Ý å»ï³Ï³Ý ÏñáÝ ¿ñ: 431à 3-ñ¹ ïÇ»½»ñ³ÅáÕáíáõÙ ÁݹáõÝ»óÇÝ, áñ ÏÇÝÁ Ñá·Ç áõÝÇ, ¨ áñ ÏÇÝÁ ѳٳñíáõÙ ¿ Édzϳï³ñ Ù³ñ¹: 553à ò³ñ·ñ³¹Ç ïÇ»½»ñ³ÅáÕáíáõÙ ´ÇµÉdzÛÇó Ñ»é³óñÇÝ (çÝç»óÇÝ) é»ÇÝϳñݳódzÛÇ áõëÙáõÝùÁ` ²ëïÍá ѳÛïÝíáõÙÁ Ù³ñ¹Ï³Ýó Ù»ç` Ù³ñ¹áõ, ϻݹ³ÝÇÝ»ñÇ, µáõÛë»ñÇ ï»ëùáí: ´ÇµÉdzÛÇ Ù»ÏÁ ÙÛáõëÇÝ Ñ³Ï³×³éáÕ ß³ï Ù³ë»ñ åáÏ»óÇÝ ¨ ·³ÕïÝÇ Ã³ùóñÇÝ ì³ïÇϳÝáõÙ: ºë ³é³ÝÓÇÝ ÏÝ»ñϳ۳óݻ٠´ÇµÉdzÛÇ Ù³ñ³½Ù³ïÇÏ (ÇÙÇçdzÛÉáó Ù³ñ³½Ù µ³éÁ ͳ·áõÙ ¿ Ù³ñ` çÑáõ¹ ³ñÙ³ïÇó) ëÛáõÅ»Ý, áñÁ ѳٳñíáõÙ ¿ çÑáõ¹³Ï³Ý Âáñ³ÛÇ ÙÇ ³é³ÝÓÇÝ ÑÇÙáõÝù: ²Ûë ÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³ÏÝ»ñáõÙ ÐéáÙ»³Ï³Ý ϳÛëñáõÃÛ³Ý µ³ó³ñӳϳå»ë µáÉáñ åñáíÇÝódzݻñáõÙ ØÇÑñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ³ñÙ³ï³íáñí³Í ÏÉÇÝ»ñ, ù³ÝÇ áñ ØÇÑñ ¸ÇóÇ ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛáõÝÁ ³ÝÑ³Ù»Ù³ï ³é³ç³¹»Ù ¿ ùñÇëïáÝ»áõÃÛ³Ý Ñ»ï ѳٻٳï³Í, µ³Ûó ë³ï³Ý³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛáõÝÁ å»ïù ¿ Çñ³Ï³Ý³Ý³ñ` ïÇ»½»ñ³Ï³Ý Íñ³·Çñ ¿ñ: è»Ý³Ý ³Ûëå»ë ¿ µÝáõó·ñáõ٠ųٳݳÏÇ ÏñáÝ³Ï³Ý Çñ³íÇ׳ÏÁ` §ºÃ» áñ»õ¿ ٳѳóáõ ÑÇí³Ý-

- 76 -

¹áõÃÛáõÝ Ëáó»ñ ùñÇëïáÝ»áõÃÛ³ÝÁ` ²ß˳ñÑÁ ÏÉÇÝ»ñ ØÇÑñ³Ï³Ý¦: ºì Çñáù øñÇëïáëÇÝ Ñ»ñùáÕ µáÉáñ ÐéáÙÇ Ï³Ûëñ»ñÁ »Õ»É »Ý ØÇÑñ³Ï³Ý: øñÇëïáÝ»áõÃÛ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý ·³Õ³÷³ñÁ ûáÉá·Ç³Ï³Ý Ù³ñ¹--³ëïÍá` ÐÇëáõë øñÇëïáëÇ, ²ëïÍá áñ¹áõ, ÍÝí³Í سñdzÙÇó, ÁݹáõÝ»É ï³Ýç³ÝùÝ»ñ ¨ Ù³Ñ, Ù³ñ¹Ï³Ýó ÷ñÏáõÃÛ³Ý Ýå³ï³Ïáí, ³é³çݳÍÝÇ Ù»ÕùÇ Ñ³Ù³ñ, ѳñáõÃÛáõÝ ³é»É ¨ ѳٵ³ñÓí»É »ñÏÇÝù: лﳷ³ÛáõÙ, Áëï ùñÇëïáÝ»³Ï³Ý áõëÙáõÝùÇ, Ïϳ۳ݳ øñÇëïáëÇ »ñÏñáñ¹ ·³ÉáõëïÁ` áÕç»ñÇ ¨ Ù»é³ÍÝ»ñÇ ¹³ïÁ ϳ۳óÝ»Éáõ ѳٳñ: øñÇëïáÝ»áõÃÛ³Ý Ï³½Ù³íáñÙ³Ý ï»ëáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ½·³ÉÇ ³½¹»óáõÃÛáõÝ ·áñÍ»óÇÝ ³ñ»õ»ÉÛ³Ý å³ßï³ÙáõÝùÝ»ñÁ, Ñáõ¹³Û³Ï³Ý ë»Ïï³Ý»ñÇ ³é³ùÛ³ÉÝ»ñÁ (ûñÇÝ³Ï Ñ»ëë»Ý»ñÁ), Ñáõ¹³--ÑáõÝ³Ï³Ý ÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛáõÝÁ (ûñÇÝ³Ï öÇÉáÝ ²É»ùë³Ý¹ñ³óáõ Éá·áëÇ Ù³ëÇÝ áõëÙáõÝù), ѻﳷ³ ëïáÇóǽÙÁ (³Ùñ³Ï³ÙáõÃÛáõÝ): êϽµáõ٠ѳÛïÝÇ ã¿ñ ѻﳷ³ÛáõÙ ÍÝí³Í »ññáñ¹³Ï³ÝáõÃÛ³Ý, ³é³çݳÍÇÝ Ù»Õù, ³ëïí³Í³ÛÝáõÃÛ³Ý, ÏÝáõÝùÇ, ѳÕáñ¹áõÃÛ³Ý ¹á·Ù³ïÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ: ²Ûë ·áõÍáÕáõÃÛáõÝÁ ϳï³ñí»ó ÙÇ ù³ÝÇ ¹³ñ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ, ѳٳÅáÕáíÝ»ñÇ ÙÇçáóáí: ¸ñ³ Ñ»ï ÙdzëÇÝ ¨ ÍÇë³Ï³ï³ñáõÃÛáõÝÝ»ñ, ÇÏáݳ ¨ ³ÛÉÝ: Æñ ½³ñ·³óÙ³Ý ÁÝóóùáõÙ ³ÛÝ µ³Å³Ýí»ó »ñ»ù ÑÇÙÝ³Ï³Ý (1054Ã.-»Ï»Õ»óáõ µ³Å³ÝáõÙ È»õáÝ 9-ñ¹ ä³åÁ ¨ å³ïñdzñË ÎÇñÇɳñÇÝ ³Û¹å»ë ¿É 9-ñ¹ ¹³ñáõÙ ´áõÉÕ³ñdzÛÇ »Ï»Õ»óáõ íñ³ ³½¹»óáõÃÛáõÝÁ Çñ³ñ Ù»ç ãÏÇë»Éáí µ³Å³Ýí»óÇÝ 2 Ù³ëÇ, Ñ»ïá 1529Ã. Þå»Û»ñÇ è³ÛËëï³·Á µ³Å³Ý»ó »ññáñ¹ Ù³ëÁ` µáÕáù³Ï³ÝÝ»ñÇÝ) Ù³ë»ñÇ` 1. Î ³ à á É Ç Ï (ѳÙÁݹ³Ýáõñ) 2. ´ á Õ á ù ³ ϳ Ý 3. àô Õ Õ ³ ÷ ³ é Ü»ñϳ ųٳݳÏáõÙ ³ÛÝ ³åñáõÙ ¿ ËáñÁ ׷ݳųÙ` ³ÛÝ ¿ »Ï»Õ»óÇÝ»ñÇ Ï»Ýó³Õ³ù³Õ³ù³Ï³Ý ¹Çý»ñ»Ýó³óáõÙÁ, Ó³Ë Ñáë³ÝùÝ»ñÇ ³é³ç³óáõÙÁ, гٳß˳ñѳÛÇÝ »Ï»Õ»óÇÝ»ñÇ ÊáñÑñ¹Ç ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ¨ ¿ÏáõÙ»ÝÛ³Ý ß³ñÅÙ³Ý ³½¹»óáõÃÛ³Ý ï³Ï ï³ñµ»ñ øñÇëïáÝ»³Ï³Ý »Ï»Õ»óÇÝ»ñÇ ÇÝï»·ñ³ódzÝ, µ³½Ù³ÃÇí ë»Ïï³Ý»ñÇ Ç Ñ³Ûï ·³ÉÁ: êñ³ íñ³ Ù»Í ³½¹»óáõÃÛáõÝ ÃáÕ»ó ëáódzÉÇëï³Ï³Ý ϳñ·»ñÇ Çñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ: ´³½Ù³½³Ý ËÙµ³íáñáõÙÝ»ñÇ, Ñáë³ÝùÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ ÁݹѳÝáõñÁ ÐéáÙÇ Ýϳïٳٵ ³ï»ÉáõÃÛáõÝÝ ¿ñ ϳÛëñáõÃÛ³Ý ÏáñͳÝÙ³Ý ³ÏÝϳÉáõÃÛáõÝÁ, ÷ñÏÇã ³ëïÍá Ùáï³Éáõï ·³ÉëïÛ³Ý ¨ »ñÏñÇ íñ³ §³ëïÍá ó·³íáñáõÃ۳ݦ ѳëï³ïÙ³Ý Ýϳïٳٵ ѳí³ïÁ: ²ÛÝ Ý³Ë ³ñï³óáÉ»É ¿ ×Ýßí³ÍÝ»ñÇ Ëéáí³ñ³ñ³Ï³Ý ïñ³Ù³¹ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ë³Ï³ÛÝ Ý³»õ Ïáã ¿ ³ñ»É ÉÇÝ»É Ñ³Ùµ»ñ³ï³ñ, å³ëëÇíáñ»Ý ëå³ë»É ܺèÆ ¹»Ù ³ëïí³Í³ÛÇÝ áõÅ»ñÇ »ÉùÇÝ áõ §Ñ³½³ñ³ÙÛ³ ó·³íáñáõÃ۳ݦ ѳëï³ïÙ³ÝÁ: Üáñ Ïï³Ï³ñ³ÝáõÙ ³ñ¹»Ý Áݹ·ÍíáõÙ ¿, áñ »ñÏñ³ÛÇÝ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÁ ѳëï³ïí³Í ¿ ²ëïÍáõ ÏáÕÙÇó ¨ ³ÝÑñ³Å»ßï ¿ »ÝóñÏí»É Ýñ³Ý, ³í»ÉÇ Ñëï³Ïáñ»Ý »Ý ³ñï³Ñ³Ûïí»É ã³ñÇÝ ã¹ÇÙ³¹ñ»Éáõ, »ñÏñ³ÛÇÝ ï³é³å³ÝùÝ»ñÇ ¹ÇÙ³ó ³Ý¹ñßÇñÇÙÛ³Ý ÏÛ³ÝùáõÙ »ñ³ÝáõÃÛáõÝ Ó»éù µ»ñ»Éáõ, ϳÛë»ñ³Ï³Ý Çß˳ÝáõÃÛ³ÝÁ ѳٳϻñåí»Éáõ ·³Õ³÷³ñÝ»ñÁ: гٳÛÝùÝ»ñ »Ý ó÷³Ýó»É áõÝ»õáñ ¹³ë³Ï³ñ·»ñÁ, ¹³ñÓ»É »Ý ë³ñÏ³í³·Ý»ñ, »åÇëÏáåáëÝ»ñ, ëï³ÝÓÝ»É Ñ³Ù³ÛÝùÝ»ñÇ Õ»Ï³í³ñáõÃÛáõÝÁ: Ò»õ³íáñíáÕ »Ï»Õ»óÇÝ ëϽµáõÙ Ó·ï»É ¿ ÷á˳¹³ñÓ ½Ç×áõÙÝ»ñÇ, ³å³ å»ïáõÃÛ³Ý Ñ»ï µ³ó³ñÓ³Ï ¹³ßÇÝùÇ: ÜÇÏdzÛÇ 325 Ãí³Ï³ÝÇ ïÇ»½»ñ³ÅáÕáíáõÙ ÁݹáõÝí»É ¿ ѳí³ïá ѳݷ³Ý³ÏÁ` Ó»õ³Ï»ñåí»É ¿ ϳÛë»ñ³Ï³Ý Çß˳ÝáõÃÛ³Ý ¨ »Ï»Õ»óáõ ¹³ßÇÝù: Îáëï³Ý¹ÝáõåáÉëÇ (381Ã) ³é³çÇÝ ïÇ»½»ñ³ÅáÕáíáõ٠ѳëï³ïí»É ¿ êáõñµ »ññáñ¹áõÃÛ³Ý ¹³í³Ý³ÝùÁ` ãÝ³Û³Í ³ÛÝ ÝßíáõÙ ¿ Ù³ñÙÝÇ ãáñë Ù³ë»ñáõÙ, áñï»Õ í»ñçÇÝ “³Ù»Ý”-Á áõÕÕí³Í ¿ ý³ÉÉáëÇÝ: ²ÛëåÇëáí ùñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ ѳɳÍí³ó ÏñáÝÇó í»ñ³Íí»ó å»ï³Ï³ÝÇ, Ùáé³Ý³Éáí Çñ ѻճ÷áË³Ï³Ý ·³Õ³÷³ñÝ»ñÁ: øñÇëïáÝ»áõÃÛ³Ý ÏáõéùÁ ѳٳñíáõÙ ¿ ˳ãÁ, ÇÝãÇ Ù³ëÇÝ ´ÇµÉdzÛáõÙ ÁݹѳÝñ³å»ë ãÇ ËáëíáõÙ, ÇÝãÁ ѳ½³ñ ï³ñÇÝ»ñ ß³ñáõÝ³Ï Ï»é˳㠳Ýí³Ý ï³Ï áõÝ»ó»É ¿ ÉñÇí áõñÇß ÇÙ³ëï, ÇëÏ ùñÇëïáÝ»áõÃÛ³Ý Ý»ñùá Ïáñóñ»É ¿ Çñ ͳ·áõÙݳÛÇÝ ³ñÅ»ùÁ: úñÇÝ³Ï É³ïÇÝ³Ï³Ý Ë³ãÁ` crux immissa, Ý߳ݳÏáõÙ ¿ Ùïóñ³Í, Ëñ³Í, ³ÛëÇÝùÝ ë»ùë³ÛÇÝ µÝáõÛà ¿ í»ñ³·ñáõÙ: ÆëÏ ²Ù»ñÇϳÛÇ ÑݹÇÏÝ»ñÁ ˳ãÁ µ³ñÓñ³óÝáõÙ »Ý ï³Ý íñ³, áñå»ë½Ç ³ñ·»É»Ý ٳѳó³ÍÝ»ñÇ í»ñ³¹³ñÓÁ ïáõÝ: ºñáõë³Õ»ÙÛ³Ý Ë³ãÁ ѳٳñíáõÙ ¿ ³ñ³Ï³Ý ë»éÁ Ç·³Ï³ÝÇ Ù»ç: ÐÇëáõëÇó ѳ½³ñ ï³ñÇ ³é³ç ³Û¹ ˳ãÁ Øáíë»ëÁ µ³ñÓñ³óñ»ó ³Ý³å³ïáõÙ, ÇÝãÁ áõÝÇ µ³ó³ñӳϳå»ë ë»ùëáõ³É ÇÙ³ëï: γ٠˳ãÁ ¹³ ˳ãÙ»ñáõÏ ¿,

- 77 -

áñï»Õ Ó³Ë ÏáÕÙÁ ï³ÝáõÙ ¿ ¹»åÇ Ù³Ñ, ÇëÏ ³ç ÏáÕÙÁ` ÏÛ³Ýù, µ³Ûó áñÝ ¿ ³ç áõ Ó³Ë ÏáÕÙ»ñÁ: T-³Ó»õ ˳ãÁ ÑÇÝ Ñµñ۳ݻñÇ Ùáï »Õ»É ¿ ëå³ëíáÕ Ù»ëëdzÛÇ ëÇÙíáÉÁ, ³ÛÝ ·ñ»ñÇ 22-ñ¹ ï³éÝ ¿ ¨ ϳåÝíáõÙ ¿ Ù³ëáÝ³Ï³Ý 22 ùñÙ»ñÇ ËáñÑñ¹Ç Ñ»ï: γ٠ãÇݳóÇÝ»ñÇ Ùáï “+ “ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ï³ëÁ` »ñ»ù ѳï ˳ã Ý߳ݳÏáõÙ ¿ »é»ëáõÝ: ºÏ»Õ»óÇÝ 1054-ÇÝ å³é³Ïïí»ó áõÕÕ³÷³é ¨ ϳÃáÉÇϳϳÝÇ, ³ÛÝáõÑ»ï»õ ÇÝÏíǽÇódz, ˳ã³Ïñ³Í ³ñß³í³ÝùÝ»ñ: ´³Ûó å³ïٳϳÝáñ»Ý ³å³óáõóí³Í ÙÇ ÷³ëï, áñ Áëï ´ÇµÉdzÛÇ øñÇëïáëÇÝ Ñ»ï³åݹáÕ ¨ ѳɳÍáÕ Ñáõ¹³Û³Ï³Ý §ò³ñ¦ Æéá¹áëÁ øñÇëïáëÇ ÍÝݹÇó 4 ï³ñÇ ³é³ç ¿ ٳѳó»É, ´ÇµÉÇ³Ý ·ñáÕÝ»ñÁ ¨ í»ñ³Ï³½ÙáÕÝ»ñÁ ã»Ý ·Çï³Ïó»É óùóÝ»Ý: §ÐÇëáõëÁ ²ëïÍá áñ¹ÇÝ ãÇ, ³ÛÉ ¸³íÇ¹Ç 42-ñ¹ ë»ñáõݹÁ¦,- سûõáëÇ 1:1 ²é³çÇÝÁ ÐÇëáõëÇ Ù³ëÇÝ Çñ ûñáù ·ñ»É ¿ ´³éݳµ³ëÁ` ³ÛÝ ³ñ·»Éí³Í ¿, Ñ»ïá سïûõáëÁ, Ñ»ïá سñÏáëÁ, Ñ»ïá ÔáõϳëÁ, Ñ»ïá ÚáíѳÝÝ»ëÁ` Ýñ³ Ù³ÑÇó 80-100 ï³ñÇ Ñ»ïá: ºì ѻﳽáïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ µ»ñ»É »Ý Ñ»ï»õÛ³É »½ñ³Ï³óáõÃÛáõÝÝ»ñÇ.  ´áÉáñ ·ñí³ÍÝ»ñÁ Çñ³ñ Ñ»ï ã»Ý ѳÙÁÝÏÝáõÙ (О религии ¿ç378):  ä³ïÙí³ÍùÝ»ñÁ ã»Ý ѳÙÁÝÏÝáõÙ áã ÙÇ Ñ³ÛïÝÇ å³ïÙ³Ï³Ý ÷³ëïÇ Ñ»ï  ´ÇµÉdzÛÇ å³ïÙí³ÍùÝ»ñÁ ³í»ÉÇ ßáõï ÝÙ³Ý »Ý ß³ï í³Õáõóí³ ÏñáÝÝ»ñÇ Í³·Ù³ÝÁ øñÇëïáÝ»³Ï³Ý ÙÇç³½·³ÛÇÝ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¨ ϳéáõÛóÝ»ñÁ` øñÇëïáÝ»³Ï³Ý ˳ճÕáõÃÛ³Ý ÏáÝý»ñ»Ýódz---1958Ã. زÎ-áõÙ áñå»ë áã ϳé³í³ñ³Ï³Ý ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝ ÙdzíáñáÕ 86 »ñÏÇñ: øñÇëïáÝ»³Ï³Ý ·ÇïáõÃÛáõÝ---1870-³Ï³Ý Ã.Ã. ²ØÜ-áõÙ: Ø»ñÇ ´»Ï»é-¾¹¹Ç: ´áÕáù³Ï³Ý ÏáÕÙÝáñáßáõÃÛ³Ùµ: ´áõÅáõÙÁ å»ïù ¿ ϳï³ñíÇ ÙdzÛÝ ²ëïÍá µáõÅÙ³Ý Ù»Ãá¹áí: øñÇëïáÝ»³Ï³Ý ù³Õ³ù³Ï³Ý Ïáõë³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñ---20 ¹.ëϽµÇó: øñÇëïáݳ-¹»ÙáÏñ³ï³Ï³Ý, ùñÇëïáݳ-ëáódzÉÇëï³Ï³Ý, ëáódzÉ-ùñÇëïáÝ»³Ï³Ý ¨ ³ÛÉÝ: ºíñáå³ÛÇ 17 »ñÏñÝ»ñáõÙ Ï³Ý ³Û¹åÇëÇ 21 Ïáõë³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñ 3.5 ÙÉÝ. ³Ý¹³Ù, ³Ý·³Ù áñáß Ï³é³í³ñáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ »Ý: øñÇëïáÝ»³Ï³Ý ëÇݹÇϳÉǽÙ---1880 ÃÃ. ²ñ»õÙïÛ³Ý ºíñáå³: ²é³çÇÝ ùñÇëïáÝ»³Ï³Ý ëÇݹÇϳïÝ»ñÁ: øñÇëïáÝ»³Ï³Ý ³ñÑÙÇáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙÇç³½·³ÛÇÝ ÏáÝý»ñ»Ýódz---1920 Ã. ²ñ»õÙïÛ³Ý ºíñáå³: ÐéáÙÇ å³åÇ Ñáí³Ý³íáñáõÃÛ³Ý ï³Ï “è»éáõÙ Üáí³éáõÝ” гٳß˳ñѳÛÇÝ ³ß˳ï³ÝùÇ ÏáÝý»¹»ñ³ódz---1973Ã.- 80 »ñÏÇñ, 84 ³½·³ÛÇÝ ³ñÑÙÇáõÃÛáõÝÝ»ñ: øñÇëïáÝ»áõÃÛ³Ý áõëÙáõÝùÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ³Ý·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛáõÝÁ ³ÛÝ ¿, áñ Ù³ñ¹ ³ñ³ñ³ÍÁ ϳñáÕ ¿ ÑÕÇ³Ý³É ²ëïÍáõó ¨ Ï³Ù ï³Ýç³Ù³Ñ ³Ý»É ²ëïÍáõÝ: ²Ûë ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛáõÝÁ ߳ѳ·é·éí³Í ³ÝÓÇÝù ÇÝãù³Ý ¿É ï³ñµ»ñ ÑáÉáíáõÙÝ»ñáí ÷áñÓ»Ý ³ñ¹³ñ³óÝ»É` ³ÝÑݳñ ¿, ãÇ ëï³óíÇ, áñáíÑ»ï»õ Ù³ñ¹Á ²ñ³ñã³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ³ñ¹ÛáõÝù ¿ ¨ ݳ ãÇ Ï³ñáÕ ï»ëÝ»É, ß÷í»É, ËáñÑñ¹³Ïóí»É, ϻݳÏóí»É, ³é³í»É»õë ï³Ýç³Ù³Ñ ³Ý»É Çñ ³ñ³ñáÕÇÝ: ØÇÝã»õ ùñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ ë³ï³Ý ·³Õ³÷³ñ ãÇ »Õ»É: øñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ ëï»ÕÍ»ó ë³ï³Ý ¨ ¹ñ³ ¹»Ù ѳϳ¹ñ»ó ÐÇëáõë øñÇëïáëÇÝ, ïí»ó ³ß˳ñÑÇÝ ³Û¹ ѳϳ¹ñí³ÍáõÃÛ³Ý Ã»½Á` ³ë»Éáí, ¹» ·Ý³ó»ù ѳ½³ñ ï³ñÇÝ»ñ ½µ³Õí»ù ³Ûë ·ÉáõËç³ñ¹áõÏÝ»ñáí: سñ¹ÏáõÃÛ³Ý ³ÙµáÕç å³ïÙáõÃÛ³Ý ÁÝóóùáõÙ µ³ËáõÙÝ»ñÇ ¨ ³ñÛáõݳѻÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³Ù»Ý³Ù»Í Ù³ëÁ ϳåí³Í ¿ øñÇëïáÝ»áõÃÛ³Ý ³é³ç³óÙ³Ý ¨ ï³ñ³ÍÙ³Ý Ñ»ï:

- 78 -

βÂàÈÆββÜàôÂÚàôÜ

γÃáÉÇÏ—ÑáõÝ. Katholikos--ѳÙÁݹѳÝáõñ, ѻﳷ³ÛáõÙ` ïÇ»½»ñ³Ï³Ý: ²é³ç³ó»É ¿ 4ñ¹ ¹³ñÇ ëϽµÇÝ, í»ñçݳϳݳå»ë Ó»õ³íáñí»É 1054 Ãí.: λÝïñáݳóí³Í ¿ ì³ïïÇϳÝáõÙ, ÙÇ³Ï ·É˳íáñáí` ÐéáÙÇ ä³å: ì³ïïÇÏ³Ý µ³éÁ ɳïÇÝ»ñ»ÝÇó óñ·Ù³Ý³Í` (“í³ïïÇ” Ý߳ݳÏáõÙ ¿ Ù³ñ·³ñ», ÇëÏ “ϳ”–Ý` ûÓ) Ý߳ݳÏáõÙ ¿ úÒ Ø²ð¶²ðº, ÇÝãÁ ÑëÏ³Û³Ï³Ý Ï³ëϳÍÝ»ñ ¿ ³é³ç³óÝáõÙ, ù³ÝÇ áñ Ù³ñ»ñûÓ»ñÁ ¹ñ³Ýù ë³ï³ÝÝ»ñÝ »Ý` çÑáõ¹Ý»ñÁ: ºåÇëÏáåáë` Û¿-Ù³ñÙݳíáñáÕ, åÇëÏáë-íÇß³å ä³åÁ ѳٳñíáõÙ ¿ ÐÇëáõë øñÇëïáëÇ Ïáõë³Ï³ÉÁ (÷á˳ñù³) »ñÏñÇ íñ³ Ýñ³ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÁ µ³ñÓñ ¿ ѳٳÅáÕáíÝ»ñÇ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÇó: Æ ï³ñµ»ñáõÃÛáõÝ µáÕáù³Ï³ÝÝ»ñÇ, ëñ³Ýó ѳí³ïù³áõëÙáõÝùÇ ëϽݳյÛáõñÁ áã ÙdzÛÝ µÇµÉÇ³Ý ¿, ³ÛÉ ëáõñµ ³í³Ý¹áõÛÃÝ»ñÁ: Æ ï³ñµ»ñáõÃÛáõÝ áõÕÕ³÷³éáõÃÛ³Ý, ϳÃáÉÇϳϳÝáõÃÛáõÝÁ Çñ Ù»ç Áݹ·ñÏáõÙ ¿ ѳٳÅáÕáíÝ»ñÇ ³ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ¨ å³å»ñÇ ùÝݳñÏáõÙÝ»ñÁ: Ðá·»õáñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ï³ÉÇë ¿ ã³ÙáõëݳݳÉáõ »ñ¹áõÙ (ó»Éǵ³ï): ÀݹáõÝáõÙ ¿ سÛñ³Ù ²ëïí³Í³Ùáñ ³Ý³ñ³ï ÑÕdzóáõÙÁ ¨ ѳٵ³ñÓáõÙÁ, ³í»É³óÝ»Éáí ѳí³ïùÇ ëÇÙíáÉÝ»ñÇÝ (ýÇÉÇ-ûÏí»), áñå»ë ù³í³ñ³ÝÇ ¹á·Ù³ï: ØÇÝã»õ 2-ñ¹ ì³ïÇϳÝÇ ïÇ»½»ñ³ÅáÕáíÁ 1962-1965 ÃÃ. ųٻñ·áõÃÛáõÝÝ»ñÁ ϳï³ñíáõÙ ¿ÇÝ ÙdzÛÝ É³ïÇÝ³Ï³Ý É»½íáí: γÃáÉÇÏáõÃÛ³Ý ÑÇÙùÁ ú·áëïÇÝáë ²íñ»ÉÇáëÇ (4--5 ¹.) ¨ ÂáíÙ³ ²ùíÇݳóáõ (13-ñ¹ ¹.) áõëÙáõÝùÝ»ñÝ »Ý: ÀݹáõÝáõÙ ¿ øñÇëïáÝ»áõÃÛ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý ¹á·Ù³Ý»ñÁ ¨ Í»ë»ñÁ: ´Ýáñáß »Ý سñdzÙÇ Ù³ñÙݳíáñ ѳٵ³ñÓÙ³Ý, å³åÇ ³Ýë˳ɳϳÝáõÃÛ³Ý ¹á·Ù³Ý»ñÁ, ù³í³ñ³ÝÇ ·áÛáõÃÛ³Ý ÁݹáõÝáõÙÁ, ëáõñµ »ññáñ¹áõÃÛ³Ý, ÇݹáõÉ·»ÝódzÝ, Ïáõë³ÏñáÝáõÃÛáõÝÁ, ä³åÇ` áñå»ë ä»ïñáë ³é³ùÛ³ÉÇ ß³ñáõݳÏáÕÁ ÉÇÝ»ÉÁ: Ò·ï»É ¿ Çñ»Ý »ÝóñÏ»É ³Ý·³Ù ³ß˳ñÑÇÏ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: ÆÝÏíǽÇódz ¨ ˳ã³Ïñ³Í ³ñß³í³ÝùÝ»ñ ¿ ϳ½Ù³Ï»ñå»É: Ðéã³ÏíáõÙ ¿ ¹³í³Ý³µ³Ý³Ï³Ý, å³ßï³ÙáõÝù³ÛÇÝ ¨ ϳ½Ù³Ï»ñåã³Ï³Ý Ûáõñ³Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ»ñáí: º½áõÇïÝ»ñÇÝ` ×ǽíÇïÝ»ñ (ɳï Jesus) “ÐÇëáõëÇ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝ” ÑÇÙݳ¹ñ»É ¿ Æëå³Ý³óÇ Æ·Ý³ÏÇáë ÈáÛáÉ³Ý 1534Ã, 1540 ѳëï³ï»É ¿ ÐéáÙÇ å³åÁ: Ü߳ݳµ³ÝÝ ¿ “Ýå³ï³ÏÝ ³ñ¹³ñ³óÝáõÙ ¿ ÙÇçáóÝ»ñÁ”: ²ß˳ñÑÇ Ñ³Ù³ñÛ³ µáÉáñ »ñÏñÝ»ñáõÙ ù³ñá½áõÙ »Ý ϳÃáÉÇÏáõÃÛáõÝ: 1680à ѳëï³ïí»óÇÝ ¾ñ½ñáõÙáõÙ, Ô³ñëáõÙ, ºñ»õ³ÝáõÙ, ²É³ßÏ»ñïáõÙ, ´³Û³½»ïáõÙ… ѳۻñÇÝ µéÝÇ ë³ñù»óÇÝ Ï³ÃáÉÇÏ: àôÝÇ ÑëÏ³Û³Ï³Ý Ï³åÇï³É, µ³ÝÏ»ñ, Ù»Í ¨ ÙÇçÇÝ µáõñÅáõ³½Ç³: àô Ô Ô ² ö ² è

²é³ç³ó»É ¿ ÐéáÙ»³Ï³Ý ϳÛëñáõÃÛ³Ý µ³Å³ÝáõÙÇó 395Ã., áñáÝó ÙÇç»õ 7-ñ¹ ¹³ñáõÙ ³é³ç³ó³í ¹á·Ù³ïÝ»ñÇ, ÍÇë³Ï³ï³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ï³ñµ»ñáõÃÛáõÝ, 9-ñ¹ ¹³ñáõÙ ´áõÉÕ³ñdzÛÇ »Ï»Õ»óáõ íñ³ ³½¹»óáõÃÛ³Ý ï³ñ³ÍÙ³Ý å³ï׳ááí ¨ í»ñçݳϳݳå»ë Ó»õ³íáñí»ó 1054Ã. È»õáÝ 9-ñ¹ ä³åÁ ¨ å³ïñdzñË ÎÇñÇɳñÇÝ Çñ³ñ ³Ý³ý»Ùë ïí»óÇÝ: ÐÇÙݳϳÝáõÙ ´Ûáõ½³Ý¹Ç³ÛáõÙ, Ñ»ïá ³ñ»õ»ÉÛ³Ý ºíñáå³ÛáõÙ ¨ Ù»ñÓ³íáñ ³ñ»õ»ÉùáõÙ: 325Ã. ÜÇÏ»³ÛÇ ¨ 381Ã. Îáëï³ÝïÇݳåáÉÇ ïÇ»½»ñ³ÅáÕáíÝ»ñáõÙ: γ½ÙáõÙ »Ý ëáõñµ ´ÇµÉÇ³Ý ¨ ëáõñµ ѳÕáñ¹áõÃÛáõÝÁ` ³ÛÝ Í³·áõÙ ¿ ²ëïÍá »ñ»ù Ùdzµ³ÝáõÃÛ³Ùµ, ³ñ³ñãáí ¨ ïÇ»½»ñùÇ Ï³é³í³ñáÕáí, Ñ»ïÙ³Ñáõ ѳïáõóáõÙáí, ³Ý¹ñßÇñÇÙÛ³Ý ³ß˳ñÑáí, ÐÇëáõë øñÇëïáëÇ Ù»Õù³ù³í»Éáõ ³é³ù»ÉáõÃÛ³Ùµ, áñÁ µ³ó»ó Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÁ Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý ÷ñÏáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ, áñÇ íñ³ ¿ ¹ñí³Í ³é³çݳÍÇÝ Ù»ÕùÇ ÏÝÇùÁ: ºÏ»Õ»óáõÝ ïí³Í ¿ Ù³ñ¹áõ ¨ ²ëïÍá ÙÇç»õ ÙÇçÝáñ¹Ç ¹»ñÁ: ä³ßï³ÙáõÝùÇ Ï»ÝïñáÝ³Ï³Ý ï»ÕÁ ½µ³Õ³óÝáõÙ ¿ ùñÇëïáÝ»áõÃÛ³Ý ÛáÃÁ ·³ÕïÝÇùÝ»ñÁ: ²Ûëï»Õ ÙÇ ß³ñù ϳÃáÉÇÏ³Ï³Ý ¹á·Ù³ïÝ»ñ, ÇÝãåÇëÇù »Ý` ëáõñµ Ñá·áõ ëϽݳյÛáõñÁ áã ÙdzÛÝ Ð³Ûñ ²ëïÍáõó ¿, ³ÛÉ ¨ áñ¹Ç ²ëïÍáõó, ù³í³ñ³ÝÁ, ëáõñµ سñdz ²ÝݳÛÇ ÏáõÛë³ÛÇÝ ÑÕdzóáõÙÁ ¨ ѳٵ³ñÓí»ÉÁ, ÇÝãå»ë ݳ»õ áñáß ï³ñµ»ñáõÃÛ³Ùµ »Ý ϳï³ñíáõÙ ³ÛÉ ·³ÕïÝÇáõÃÛáõÝÝ»ñ: àôÕÕ³÷³éáõÃÛ³Ý ¹³í³Ý³µ³ÝáõÃÛáõÝÁ Ó»õ³Ï»ñåí³Í ¿ ´ÇµÉdzÛÇ ¨ ëáõñµ ³í³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñÇ (³é³çÇÝ 7-Á ïÇ»½»ñ³ÅáÕáíÝ»ñÇ) íñ³: âÇ ÁݹáõÝáõÙ ëáõñµ »ññáñ¹áõÃÛ³Ý

- 79 -

¹á·Ù³ÛáõÙ §»õ áñ¹áõó¦ ѳí»ÉáõÙÁ, ÐéáÙÇ å³åÇ ·»ñ³·³ÑáõÃÛ³Ý ¨ ³Ýë˳ɳϳÝáõÃÛ³Ý ¹á·Ù³Ý»ñÁ, ÇݹáõÉ·»ÝódzݻñÁ: øñÇëïáÝ»³Ï³Ý »Ï»Õ»óáõ µ³Å³ÝáõÙÇó Ñ»ïá Çñ»Ýó áõÕÕ³÷³é Ñáñçáñç»óÇÝ ´Ûáõ½³Ý¹Ç³ÛÇ ¨ Ýñ³ Ñ»ï»õáÕ »Ï»Õ»óÇÝ»ñÁ: àôÕÕ³÷³é »Ï»Õ»óáõó ³é³ç³ó»É »Ý 15 ÇÝùݳ·ÉáõË (³íïáÏ»ý³É) »Ï»Õ»óÇÝ»ñ, áñáÝù §Áëï å³ïíǦ ³ëïÇ׳ݳϳñ·íáõÙ »Ý Ñ»ï»õÛ³É Ï»ñå` Î.äáÉÇëÇ, ²É»ùë³Ý¹ñdzÛÇ, ²ÝïÇáùÇ, ºñáõë³Õ»ÙÇ, èáõë, ìñ³ó, ê»ñµ, èáõÙÇÝ, ´áõÉÕ³ñ, ÎÇåñáëÇ, лÉɳ¹³ÛÇ(ÐáõݳϳÝ), ²Éµ³Ý³Ï³Ý, ȻѳϳÝ, â»Ë³Ï³Ý, êÉáí³ÏÛ³Ý, ²Ù»ñÇÏÛ³Ý: ¸ñ³Ýù ÁݹѳÝáõñ »Ï»Õ»óÇ³Ï³Ý Ý߳ݳÏáõÃÛ³Ý Ñ³ñó»ñÁ ÉáõÍ»Éáõ ѳٳñ Ù³ëݳÏóáõÙ »Ý ¾ÏáõÙ»ÝÛ³Ý ß³ñÅÙ³ÝÁ Ðéá¹áë ÏÕ½áõÙ: ´àÔàø²Î²Ü

²ÛÝ 16-ñ¹ ¹³ñÇ ³ñï³¹áùëÛ³É ²ëïí³Í³µ³ÝáõÃÛ³Ý` Ø. ÈÛáõï»ñÇ, Ä. γÉíÇÝÇ Ý»áåéáï»ëïÝ ¿, ¨ 18-ñ¹ ¨ 19-ñ¹ ¹³ñ»ñÇ ü. Þɻۻñٳ˻ñÇÇ, ¾. ÎñÛáÉãÇ, ². ¶³éݳÏÇ §²ëïí³Í³µ³ÝáõÃÛ³Ý ×·Ý³Å³ÙǦ, ³é³çÇÝ ³ß˳ñѳٳñïÇó Ñ»ïá ¸Ç³É»ÏïÇÏ ³ëïí³Í³µ³ÝáõÃÛáõÝ, »ñÏñáñ¹ ³ß˳ñѳٳñïÇó Ñ»ïá ¸. ´áÝÑ»í»ñÇ §Ýáñ ³ëïí³Í³µ³ÝáõÃÛáõݦ ï»ëáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ñ¹ÛáõÝùÝ ¿: ²é³ç³ó³í ºíñáå³Ûáõ٠ѳϳϳÃáÉÇÏ³Ï³Ý ß³ñÅÙ³Ý Ñ»ï»õ³Ýùáí, ¶»ñÙ³Ý³Ï³Ý Çß˳Ý--ÉÛáõï»ñ³ÝÝ»ñÇ å³Ñ³Ýçáí é»ýáñÙ³óí»ó Þí»Û»ñÇ è³ÛËëï³·Ç ÏáÕÙÇó áñáßٳٵ, ³Ù»Ý ·»ñٳݳóÇ ÇßË³Ý Ï³ñáÕ ¿ ÁÝïñ»É Çñ»Ý ¨ Çñ »ÝóñÏÛ³ÉÝ»ñÇÝ Ñ³í³ïù: 1529Ã. »ñÏñáñ¹ Þí»Û»ñÇ è³ÛËëï³·Á ³Ýí³í»ñ³óñ»ó ³Û¹ áñáßáõÙÁ, áñÇ å³ï׳éáí 5 ÇßË³Ý ¨ ÙÇ ß³ñù ù³Õ³ùÝ»ñÇó ѳçáñ¹»ó µáÕáù, áñÇó ¨ µáÕáù³Ï³Ý µ³éÁ: ´áÕáù³Ï³ÝÝ»ñÁ ÁݹáõÝáõÙ »Ý ëáõñµ »ññáñ¹áõÃÛáõÝÁ, Ñá·áõ ³ÝÙ³ÑáõÃÛáõÝÁ, ¹ñ³Ëï, ¹ÅáËù: â»Ý ÁݹáõÝáõÙ ù³í³ñ³ÝÁ ¨ ³é³ç³ñÏ»óÇÝ 3 Ýáñ ëϽµáõÝù` 1. öñÏáõÃÛáõÝ ë»÷³Ï³Ý ѳí³ï³Ùùáí 2. ´áÉáñ ѳí³ï³óÛ³ÉÝ»ñÇ ëñµáõÃÛáõÝ 3. ´ÇµÉdzÛÇ ÙdzÝß³Ý³Ï Ñ»ÕÇݳÏáõÃÛáõÝ êñ³Ýó áõëáõóáõÙáí, ³é³çݳÍÇÝ Ù»ÕùÁ åÕÍ»ó Ù³ñ¹áõ µÝáõÃÛáõÝÁ, ½ñÏ»ó Ýñ³Ý µ³ñáõÃÛáõÝÇó, áñÇ Ñ³Ù³ñ ¿É Ù³ñ¹Á ϳñáÕ ¿ ѳëÝ»É ÷ñÏáõÃÛ³ÝÁ øñÇëïáëÇ ½áѳµ»ñÙ³ÝÁ ѳí³ï³Éáõ ÙÇçáóáí: ²Ù»Ý ÙÇ ùñÇëïáÝÛ³ ϳñáÕ ¿ ¹ÇÙ»É ³ëïÍáõÝ ¨ ³ÕáÃ»É ³é³Ýó ÙÇçÝáñ¹Ç/ ²Ûëï»Õ µ³ó³Ï³ÛáõÙ ¿ ó»Éǵ³ïÁ /: ²ÛëÇÝùÝ ²ëïÍá Ñ»ï Ù³ñ¹áõ ³ÝÙÇç³Ï³Ý ϳå, ³é³Ýó »Ï»Õ»óáõ ¨ Ñá·»õáñ³Ï³ÝÝ»ñÇ ÙÇç³ÙïáõÃÛ³Ý: ÐÇÙÝ³Ï³Ý áõëÙáõÝùÝ ¿ Ù³ñ¹--³ëïí³Í, ³ëïí³Í--Ù³ñ¹, Ù³ñ¹--Ù³ñ¹ ѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: Ò»õ³Ï³Ýáñ»Ý Ñ»ÝíáõÙ ¿ ÙdzÛÝ ²ëïí³Í³ßÝãÇ íñ³, µ³Ûó ´áÕáù³Ï³Ý Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ÏñáÝ áõÝÇ Çñ ѳí³ïá ѳݷ³Ý³ÏÁ, Ñ»ÕÇݳÏáõÃÛáõÝÁ ¨ ëáõñµ ·ÇñùÁ: гßíÇ »Ý ³éÝíáõÙ ÍÇë³Ï³ï³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¨ ³½·³ÛÇÝ ûñ»ÝùÝ»ñÁ: âÇ ÁݹáõÝáõÙ ëñµ³å³ïÏ»ñÝ»ñÁ: ²ÕáÃùÇ ÷á˳ñ»Ý ¿É ÙdzÛÝ ù³ñá½: ø³í³ñ³ÝÁ µ³ó³éáõÙ ¿: êϽµÝ³Ï³Ý Ó»õ»ñÝ ¿ÇÝ` ÉÛáõï»ñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝ, óíÇÝ·ÉdzϳÝáõÃÛáõÝ ¨ ϳÉíÇÝǽÙÁ, ³Ý³µ³åïǽ٠¨ Ù»ÝÝÇáï³Ï³ÝáõÃÛáõÝ, ³Ý·ÉÇϳÝáõÃÛáõÝ: лﳷ³ÛáõÙ ³é³ç³ó³Ý` àõß³ó³Í åñáï»ëï³ÝïǽÙ, µ³µïÇëïÝ»ñ, Ù»Ãá¹ÇëïÝ»ñ, Ïí³Ï»ñÝ»ñ, ³¹í»ÝïÇëïÝ»ñ, ºÑáí³ÛÇ íϳݻñ, ÙáñÙáÝ»ñ ϳ٠í»ñçÇÝ ûñ»ñÇ ëñµ»ñ, ÷ñÏáõÃÛ³Ý µ³Ý³Ï, ùñÇëïáÝ»³Ï³Ý ·ÇïáõÃÛáõÝ, ÑÇëáõݳϳÝÝ»ñ…: Ø»Í ï³ñ³Íí³ÍáõÃÛáõÝ áõÝÇ êϳݹÇݳídzÛáõÙ, ²ØÜ, ¶üÐ, Ø»Í ´ñÇï³Ýdz, Üǹ»éɳݹdz, γݳ¹³, Þí»ó³ñdz: гٳß˳ñѳÛÇÝ Ï»ÝïñáÝÁ ²ØÜ: Üñ³Ýù ¿É 1948à ϳ½Ù³Ï»ñå»óÇÝ ºÏ»Õ»óÇÝ»ñÇ Ð³Ù³ß˳ñѳÛÇÝ ÊáñÑáõñ¹:

- 80 -

Ð²Ú ²è²øºÈ²Î²Ü ºÎºÔºòÆ §ê²î²Ü²Î²Ü öàðÒàôÂڲܦ ̲ÔÎàôØ

Ð³Û ³é³ù»É³Ï³Ý »Ï»Õ»óÇÝ ³Ù»Ý³ÑÇÝ ùñÇëïáÝ»³Ï³Ý »Ï»Õ»óÇÝ ¿ (Ý.Ã. 301 Ãí): øñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ Ý»ñó÷³Ýó»É ¿ г۳ëï³Ý ¹»é»õë ³é³çÇÝ ¹³ñÇ ëϽµÇÝ (çÑáõ¹ ³¹»áë ¨ ´³ñ¹áÕÇÙ»áë §³é³ùÛ³ÉÝ»ñǦ ÏáÕÙÇó): ³¹»õáëÁ سñdzÙÇó ¨ ²É÷»áëÇó ¿ ë»ñí»É` ³ÛëÇÝùÝ ÐÇëáõëÇ Ëáñ¹ »Õµ³ÛñÝ ¿: ܳ ÝáõÛÝ ö³¹»ÛÝ ¿` ÝáõÛÝ Ðáõ¹³Ý: ê³Ý³ïñáõÏÇ (²µ·³ñ Çß˳ÝÇ ù»éáñ¹ÇÝ ¿ñ) ¹áõëïñ ê³Ý¹áõËïÁ ²ñï³½ ·³í³éÇ Þ³í³ñß³í³Ý ·ÛáõÕáõÙ ²µ·³ñÇ ûñáù ³¹»õáëÇó ùñÇëïáÝ»áõÃÛ³áõÝ ¿ ÁݹáõÝáõÙ: ܳ ÐÇëáõëÇ ÏáÕÁ ǵñ ÙËñ×³ó ·»Õ³ñ¹Á µ»ñ»É ¿ñ Ñ»ïÁ г۳ëï³Ý` ÇÝãÁ ǵñ ¶»Õ³ñ¹ ï³×³ñáõÙ ¿ Ã³Õ³Í ÙÇÝã»õ ÑÇÙ³: ê³ ¿ Ð³Û »Ï»Õ»óáõ ÑÇÙݳ¹ÇñÁ, ÇëÏ ´³ñ¹áõÕÇÙ»áëÁ Ñ»ïá ¿ »Ï»É: ê³Ý³ïñáõÏÁ 46 Ãí. Ñ»Ýó ¹³ñÓ³í ¾¹»ëdzÛÇ Çß˳Ý` Çñ ¹áõëïñÇÝ ëå³Ý»ó, ÇëÏ Â³¹»õáëÇÝ ù³ñÏáÍ ³Ý»Éáí ë³ïϳóÝ»É ïí»ó: ÆÝã±áõ Ïáã»óÇÝ Ð³Û ²è²øºÈ²Î²Ü ºÏ»Õ»óÇ.  ØdzÛÝ áõ ÙdzÛÝ Ù»Ï å³ï׳éáí` áñå»ë½Ç ³½·Á ųٳݳÏÇ ÁÝóóùáõÙ ÙáÉáñáõÃÛ³Ý áõ ß÷áÃáõÃÛ³Ý Ù»ç ·óíÇ, Ùáé³óáõÃÛ³Ý »ÝóñÏÇ Ð³ÛÇ ²é³ù»ÉáõÃÛáõÝÁ: Þ³ï »Ýù Éë»É çÑáõ¹Ý»ñÇ ÏáÕÙÇó` ³¹»õáë áõ ´³ñ¹áõÕÇÙ»áë ³é³ùÛ³ÉÝ»ñÇ å³ï׳éáí, áñå»ë ³é³çÇÝ ùñÇëïáÝÛ³ »Ï»Õ»óÇ ¨ áõñÇß ³ÛÉ ³Ýٳϳñ¹³Ï µ³ó³ïñáõÃÛáõÝÝ»ñ, µ³Ûó` Ý³Ë ¹ñ³Ýù ³é³ùÛ³ÉÝ»ñ ã»Ý` ²ñ³ñãÇ ²é³ùÛ³ÉÝ»ñÁ ùë³ÝáõÃÁ ¸Çó»ñÝ »Ý, áñáÝù Ç Ï³ï³ñ ³Í»óÇÝ ºñÏñÇ íñ³ سñ¹áõ ²ñ³ñùÁ, ÇëÏ ³Û¹ ѵñ۳ݻñÁ DZÝã »Ý ³ñ»É: æÑáõ¹³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ` Ðáõ¹³Û³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ øñÇëïáÝ»áõÃÛ³Ý Ù»ç áõÝÇ ³é³Ýóù³ÛÇÝ ¹»ñ` Ðñ»ßï³Ï ³Ýí³ÝáõÙÁ ÐðºÞ Ïáã»óÛ³ÉÇó ¿, سñ·³ñ» ³Ýí³ÝáõÙÁ (çÑáõ¹Ý»ñÇ Ý³Ë³Ñ³ÛñÇó) زð` ûÓ, ì³ñ¹³å»ï` ÐÇëáõëÇ ·ÉËÇÝ í³ñ¹Ç ÷ß»ñÇó å³ïñ³ëïí³Í åë³ÏÇ ÑÇß³ï³ÏÇÝ ¿, î»ñï»ñ` ï»ñ»ñÇ ï»ñ ³ÛëÇÝùÝ ²ï³çÇÝ ³ñ³ñí³ÍÝ»ñÇ ï»ñ µ³éÝ ¿, ³ÙÇÝ` çÑáõ¹»ñ»Ý Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ÷³éù Çñ»Ýó ²ëïÍáõÝ, ºÏ»Õ»óÇ=»Ï+»Õ»óÇ` »ÕÍ»É µ³éÝ ¿, áñÁ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ÷ã³óÝ»É, Ñ»ñù»É, ÅËï»É, áõñ³Ý³É (ÇëÏ »Ã» áñ»õ¿ Ù»ÏÁ ϳëÇ, áñ ¹³ »ÕÇóÇ` “ÃáÕ ÉÇÝÇ” µ³é³ñÙ³ïÝ ¿, ³å³ ÇÙ³ëÁ ÝáõÛÝÝ ¿, »Ã» áã` ÃáÕ µ³ó³ïñÇ, û ÇÝãÁ ÃáÕ ÉÇÝÇ), ù³Ñ³Ý³ (»Ñáí³Ý çÑáõ¹Ý»ñÇÝ ³ëáõÙ ¿,-§ºë Ó»½ µáÉáñ ³½·»ñÇ Ù»ç ù³Ñ³Ý³ »Ù ë³ñù»Éáõ ºê²ÚƲ β;6-8) Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ϳ˳ñ¹, ÑÙ³ÛáÕ, µ³Ëï³·áõß³Ï: Ð³Û »Ï»Õ»óÇÝ å³ïϳÝáõÙ ¿ ³ñ»õ»ÉÛ³Ý áõÕÕ³÷³é ÑÇÝ` »Ãáíå³Ï³Ý, Õåï³Ï³Ý, ³ëáñ³Ï³Ý, ÑݹÇÏ Ù³É³µ³ñ »Ï»Õ»óÇÝ»ñÇ ÁÝï³ÝÇùÇÝ: Ð³Û »Ï»Õ»óÇÝ Ï³½Ù³íáñí»É áõ ½³ñ·³ó»É ¿ г۳ëï³ÝáõÙ áñå»ë µéÝáõÃÛ³Ùµ ѳëï³ïí³Í ùñÇëïáÝ»³Ï³Ý §³½·³ÛÇÝ »Ï»Õ»óǦ(Ð³Û ùñÙ³Ï³Ý ¹³ëÇ áïù»ñÇ çÉ»ñÁ ÏïñáõÙ ¿ÇÝ, ·óáõÙ µáñáï³Ýáó, áñå»ë½Ç ÅáÕáíñ¹ÇÝ ãµ³ó³ïñ»ÇÝ ³Ûë ã³ñ³ÍÇÝ ÏñáÝÇ ÇëÏáõÃÛáõÝÁ): Æñ ¹³í³ÝáõÃÛ³Ùµ Ñ³Û »Ï»Õ»óÇÝ Ñ»ÝíáõÙ ¿ ´ÇµÉdzÛÇ, ³í³Ý¹áõÃÛ³Ý ¨ ³é³çÇÝ »ñ»ù ïÇ»½»ñ³Ï³Ý ÅáÕáíÝ»ñÇ` ÜÇϳÛÇ(325 Ã.), Îáëï³Ý¹ÝáõåáÉëÇ (381Ã.) ¨ º÷»ëáëÇ (431Ã.) áñáßáõÙÝ»ñÇ íñ³: øñÇëïáë³µ³Ý³Ï³Ý ѳñóáõÙ Ñ³Û »Ï»Õ»óÇÝ ÁݹáõÝáõÙ ¿ º÷»ëáëÛ³Ý Ï³Ù ÎÛáõñ»ÕÛ³Ý ¹³í³ÝáõÃÛáõÝÁ, áñÝ ³ñï³Ñ³ÛïíáõÙ ¿ §ØÇ ¾ µÝáõÃÇõÝ ´³ÝÇÝ Ù³ñÙݳó»ÉáÛ¦ µ³Ý³Ó»õáí: Ð³Û »Ï»Õ»óÇÝ, ÇÝãå»ë ݳ»õ í»ñáÑÇßÛ³É Ùݳó³Í »Ï»Õ»óÇÝ»ñÁ ã»Ý ÁݹáõÝ»É ø³Õù»¹áÝÇ(451Ã) áõáßáõÙÝ»ñÁ, ¨ Ù»ñÅ»É Ý³»õ ºíïÇù»ëÇ ÙdzµÝ³ÏáõÃÛ³Ý áõëÙáõÝùÁ, ÇÝãÁ ¨ Çñ ׳ϳﳷñ³Ï³Ý µ³ó³ë³Ï³Ý ³½¹»óáõÃÛáõÝÁ áõÝ»ó³í гÛáó å»ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý íñ³: Ð³Û »Ï»Õ»óÇÝ ÁݹáõÝáõÙ ¿ ÛáÃÁ ËáñÑáõñ¹Ý»ñ` ØÏñïáõÃÛáõÝ (Ïñïí»É` ÃÉ÷³ïí»É µ³éÇó ¿) ¸ñáßÙ ²å³ß˳ñáõÃÛáõÝ Ð³Õáñ¹áõÃÛáõÝ äë³Ï ϳ٠³ÙáõëÝáõÃÛáõÝ Ò»éݳ¹ñáõÃÛáõÝ Î³ñ· ÑÇí³Ý¹³ó г۳ëï³ÝÛ³ó ³é³ù»É³Ï³Ý »Ï»Õ»óáõ ·ÉáõËÝ ¿ ²Ù»Ý³ÛÝ Ð³Ûáó ϳÃáÕÇÏáë ¨ ͳÛñ³·áõÛÝ ä³ïñdzñùÁ: 303Ã. Ñݳ·áõÛÝ ²ñ»õ³å³ßï³Ï³Ý ëáõñµ ²ïñáõß³ÝÇ íñ³ í»ñ³Ï³éáõóí»ó ¾çÙdzÍÇÝÁ:

- 81 -

ܳ å³ïϳÝáõÙ ¿ ùñÇëïáÝ»áõÃÛ³Ý ÙáÝáýǽÇï³Ï³Ý (Ùdz¹³í³Ý) ûõÇÝ: àôÝÇ Ñ³ïáõÏ áõëáõÙÝ³Ï³Ý Ñ³ëï³ïáõÃÛáõÝ: ¾çÙdzÍÝÇ Ï³ÃáÕÇÏáë³ñ³ÝÇÝ »Ý »ÝóñÏíáõÙ` ÎÇÉÇÏdzÛÇ Ï³ÃáÕÇÏáëáõÃÛ³Ý ³Ãáé (³ÛÅÙ ²ÝóÉdzÛáõÙ ¿` Èǵ³Ý³Ý) Æ»ñáõë³Õ»ÙÇ å³ïñdzñù³Ï³Ý ³Ãáé Îáëï³ÝïÇݳåáÉÇëÇ å³ïñdzñù³Ï³Ý ³Ãáé ²ØÜ-Ç »å³ñËÇ³Ý Ð³ñ³í³ÛÇÝ ³Ù»ñÇϳÛÇ ºìñáå³ÛÇ Ø»ñÓ³íáñ ³ñ»õ»ÉùÇ ØÇçÇÝ ³ñ»õ»ÉùÇ Ð»é³íáñ ³ñ»õ»ÉùÇ Ð³Û »Ï»Õ»óáõ ëå³ë³íáñÝ»ñÁ µ³Å³ÝíáõÙ »Ý »ñÏáõ ϳñ·Ç` ³ÙáõëݳóÇ³É ù³Ñ³Ý³Ý»ñ ¨ Ïáõë³ÏñáÝ Ñá·»õáñ³Ï³ÝÝ»ñ: ä³ïñdzñù³Ï³Ý ¨ »åÇëÏáåáë³Ï³Ý ²ÃáéÝ»ñÁ, ÇÝãå»ë ݳ»õ ջϳí³ñ ³ÛÉ Ñá·»õáñ å³ßïáÝÝ»ñ ½µ³Õ»óÝáõÙ »Ý ÑÇÙݳϳÝáõÙ Ïáõë³ÏñáÝ Ñá·»õáñ³Ï³ÝÝ»ñÁ: Ð³Û »Ï»Õ»óÇÝ ÁݹáõÝ»É ¿ ÜÇÏdzÛÇ (325Ã) ¨ Î. äáÉÇëÇ (381Ã) º÷»ëáëÇ (431Ã) ÅáÕáíÝ»ñÇ ¹³í³Ý³Ï³Ý ëϽµáõÝùµ»ñÁ, ë³Ï³ÛÝ Ù»ñÅ»É ¿ 451Ã. ø³Õù»¹áÝÇ ÅáÕáíÇ Ñ³ñáõó³Í øñÇëïáëÇ »ñÏáõ µÝáõÛÃÇ Ù³ëÇÝ ¹³í³Ý³Ï³Ý ËݹÇñÁ: øñÇëïáÝ»³Ï³Ý Ùdz¹³í³Ý »Ï»Õ»óÇÝ ³Û¹ Å³Ù³Ý³Ï µ³Å³Ýí»É ¿ ÙdzµÝ³Ï, »ñϳµÝ³Ï, ¨ ³ÛÉ »Ï»Õ»óÇÝ»ñÇ` Çñ»Ýó áõñáõÛÝ ¹³í³Ý³Ýùáí: ¸íÇÝÇ 506à ÅáÕáíÁ å³ßïáݳå»ë Ù»ñÅ»É ¿ ø³Õù»¹áݳϳÝáõÃÛáõÝÁ ¨ í³í»ñ³óñ»É ¿ гÛáó »Ï»Õ»óáõ ÙdzµÝ³Ï ¹³í³Ý³ÝùÁ: Ü»ñϳÛáõÙë áõÕÕ³÷³é ÙdzµÝ³Ï »Ý г۳ëï³ÝÛ³Ûó ³é³ù»É³Ï³Ý, ÔåïÇ, ºÃáíå³Ï³Ý ¨ ÐݹÇÏ Ø³É³µ³ñ »Ï»Õ»óÇÝ»ñÁ` §Ñݳ·áõÛÝ ³ñ»õ»ÉÛ³Ý »Ï»Õ»óÇÝ»ñ¦ ³ÝáõÝáí: ²¹³Ý³ÛÇ ïÇ»½»ñ³ÅáÕáíáõÙ` 1316 Ãí. ÑáõÉÇëÇ 18-ÇÝ µ³ñÓñ³óí»ó гÛÏ³Ï³Ý »Ï»Õ»óÇÝ Ï³ÃáÉÇÏ »Ï»Õ»óáõÝ ÙdzóÝ»Éáõ ѳñóÁ: ²Ûë »ñ»õáõÛÃÁ ųٳݳÏÇ ³Ù»Ý³Ñ½áñ ï³ñµ»ñ³ÏÝ ¿ñ û·ïí»Éáí ϳÃáÉÇÏ »Ï»Õ»óáõ ³ß˳ñÑ³Ï³É ¹ÇñùÇó` å³Ñå³Ý»É ¨ í»ñ³Ï³Ý·Ý»É гÛáó å»ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ: ²Û¹ áñáßáõÙÁ ÁݹáõÝí»É ¿ñ ¹»é»õë 1307 Ãí. êëÇ ïÇ»½»ñ³ÅáÕáíáõÙ, µ³Ûó ã¿ñ Çñ³Ï³Ý³óí»É: 1316 Ãí. ²íÇÝÇáÝÇ ÐáíѳÝÝ»ë 22-ñ¹ ä³åÁ ÎÇÉÇÏdzÛÇ Ã³·³íáñ úßÇÝÇó å³Ñ³Ýç»ó ϳï³ñ»É 1307Ãí. áñáßáõÙÁ: úßÇÝ Ã³·³íáñÝ áõ Îáëï³Ý¹ÇÝ ¶ λë³ñ³óÇ Ï³ÃáÕÇÏáëÁ ºíñáå³Ï³Ý å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ç³ÏóáõÃÛáõÝÁ ³ÏÝϳɻÉáí, 18 »åÇëÏáåáë, 7 í³ñ¹³å»ï ¨ 10 ÇßË³Ý Ñ³ëï³ï»óÇÝ, ÇÝãÁ Ù»ñÅí»ó سÛñ ºñÏñÇ ³½¹»óÇÏ Ñá·»õáñ ³é³çÝáñ¹Ý»ñÇ ÏáÕÙÇó: ´³Ûó ³Û¹ Ãí³Ï³ÝÇÝ Ø³Ûñ ºñÏÇñÁ å»ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝ ãáõÝ»ñ` ³ÛÝ ÏáñͳÝí³Í ¿ñ: à±í ¨ DZÝã å³ï׳éáí, ³í»ÉÇ ×Çßï DZÝã Ýå³ï³Ïáí Ù»ñÅ»ó ϳÃáÉÇÏ »Ï»Õ»óáõ ÝÙ³Ý ÷³ÛÉáõÝ ³é³ç³ñÏÁ` »ë ã·Çï»Ù: ºë ÙdzÛÝ ·Çï»Ù áñ çÑáõ¹ »Ï»Õ»ó³Ï³ÝÝ»ñÁ »ñÏñáñ¹ ³Ý·³Ù ÃßÝ³Ù³Ï³Ý ÙÇïáõÙÝ»ñ ëï»ÕÍ»óÇÝ Ï³ÃáÉÇÏ »Ï»Õ»óáõ Ñ»ï ÙÇÙdzÛÝ ÙÇ Ýå³ï³Ïáí, áñå»ë½Ç ѳÝϳñÍ Ð³Ûáó å»ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ãí»ñ³Ï³Ý·ÝíÇ (»Ã» ·áÕÁ ï³ÝÇó ¿, »½Á »ñ¹ÇÏÇó ¿ ï³ñíáõÙ): 1316 Ãí. ÑáõÉÇëÇ 18-Ç ³Ûë áñáßáõÙÁ Ð³Û ²é³ù»É³Ï³Ý »Ï»Õ»óáõ ÏáÕÙÇó »ññáñ¹Ý ¿ñ` 353 Ãí. гÛáó å»ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ï³½Ù³ÉáõÍÙ³Ý, 1043 Ãí. гÛáó å»ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý í»ñ³óÙ³Ý ÷³ëï»ñÇó Ñ»ïá, ÇÝãÁ гÛÇ Ñ³Ù³ñ å»ïù ¿ ëï»ÕÍ»ñ ÛáÃÁ ѳñÛáõñ³ÙÛ³ ³é³Ýó å»ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ¹ÅáËù³ÛÇÝ ³åñ»É³Ï»ñå: ê³ï³Ý³Û³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛáõÝÁ Çñ³Ï³Ý³óí»ó, ÙÝáõÙ ¿ñ ÙdzÛÝ ëå³ë»É ³å³·³ÛÇ ¸³íǹ ´»ÏÇ, ýǹ³Û³Ï³Ý ß³ñÅÙ³ÝÁ, ²Ý¹ñ³ÝÇÏÇ áõ ÜŹ»ÑÇ Ç Ñ³Ûï ·³ÉáõÝ, ²ñó³ËÇ ³½³ï³Ù³ñïÇÏÝ»ñÇÝ, áñå»ë½Ç Ð³Û ³½·Á 2012Ã. ݳ˳߻ÙÇÝ ½³ñÃáÝù ³åñ»ñ: ÆëÏ ²Ý¹ñ³ÝÇÏÇÝ 1918 Ãí. ·³ñݳÝÁ ¶»õáñ· 6-ñ¹ ϳÃáÕÇÏáëÁ Ð³Û ³½·Ç ³ÝáõÝÇó ½Çݳó÷»ñ, áñå»ë½Ç ãѳñÓ³Ïí»ñ çÑáõ¹ ¹³ßݳÏÝ»ñÇ íñ³: ²Ù»Ý ç³Ýù ãËݳۻó Ð³Û ²é³ù»É³Ï³Ý ºÏ»Õ»óÇÝ, áñå»ë½Ç ëñµ³·áõÛÝë вÚàò ²ðø² ïÇïÕáëÁ ÷á˳ñÇÝí»ñ Ï»Õͳ·áõÛÝë ²ðøºåÇëÏáåáë ïÇïÕáëáí: ò°³Ûëûñ ·áñÍáõÙ »Ý Ñá·»õáñ í³ñųñ³ÝÝ»ñ` ÇëÏ í³ñÅ»óÝáõÙ »Ý ÏñÏ»ëÇ ·³½³ÝÝ»ñÇÝ:

- 82 -

ä²ìÈÆÎÚ²Ü

Þ ² ð Ä àô Ø ºì  à Ü ¸ ð ² Î Ú ² Ü Ü º ð

̳·»É ¿ г۳ëï³ÝáõÙ, ³å³ ï³ñ³Íí»É ¿ ´Ûáõ½³Ý¹³Ï³Ý ϳÛëñáõÃÛ³Ý ÷áùñ³ëÇ³Ï³Ý ßñç³ÝÝ»ñáõÙ: Àëï µÛáõ½³Ý¹³Ï³Ý ³ÕµÛáõñÝ»ñÇ å³íÉÇÏÛ³Ý ³Ýí³ÝáõÙÁ ³é³ç³ó»É ¿ ѳ۳½·Ç γÉÇÝÇÏ»ÛÇ áñ¹Ç äáÕáë (ä³íÕáë) ³ÝáõÝÇó: ä³íÉÇÏÛ³Ý ß³ñÅáõÙÁ ³é³ç³ó»É ¿ ²ñß³ÏáõÝÛ³ó ÏáñͳÝÙ³Ý å³ï׳éáí` 5-ñ¹ ¹³ñÇ í»ñçÇÝ: ä³íÉÇÏÛ³ÝÝ»ñÝ ³é³çÇÝÁ ÑÇß³ï³ÏíáõÙ »Ý ¸íÇÝÇ 554à »Ï»Õ»ó³Ï³Ý ÅáÕáíÇ ÁݹáõÝ³Í §àôËï Ùdzµ³ÝáõÃÛ³Ý Ð³Ûáó ²ß˳ñÑÇë¦ ÃÕÃáõÙ: гÛÏ³Ï³Ý »Ï»Õ»óÇÝ ËÇëï å³ïÇÅÝ»ñ ¿ ë³ÑÙ³Ý»É ¨ ËÇëï ϳÝáÝÝ»ñ ¿ Ùß³Ï»É å³íÉÇÏÛ³Ý ß³ñÅÙ³Ý ¹»Ù: гɳͳÝùÝ»ñÇó Ëáõë³÷»Éáõ ѳٳñ å³íÉÇÏÛ³ÝÝ»ñÁ 7-ñ¹ ¹³ñÇ ëϽµÇó Ï»Ýïñáݳó»É »Ý г۳ëï³ÝÇ ³ñ»õÙïÛ³Ý ßñç³ÝÝ»ñáõÙ` ´Ûáõ½³Ý¹Ç³ÛÇ ¨ ²ñ³µ³Ï³Ý ʳÉÇý³ÛáõÃÛ³Ý ë³ÑÙ³ÝáõÙ ¨ û·ïí»Éáí »ñÏáõ ï»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ï³Ù³ñïáõÃÛáõÝÇó, í³Õ ùñÇëïáÝ»³Ï³Ý ѳí³ë³ñáõÃÛ³Ý ëϽµáõÝùáí ѳٳÛÝùÝ»ñ »Ý ËÙµ»É: ²Ûë ¹³ñáõÙ ß³ñÅáõÙÁ ѳëÝáõÙ ¿ ³ÛÝåÇëÇ ã³÷»ñÇ, áñ ´Ûáõ½³Ý¹³Ï³Ý ϳÛëñáõÃÛáõÝÁ ½ÇÝí³Í ³ñß³í³Ýù ¿ ϳ½Ù³Ï»ñåáõÙ Ýñ³Ýó ¹»Ù: 8-ñ¹ ¹³ñáõÙ ß³ñÅáõÙÁ í»ñ³Íí»É ¿ ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý ³åëï³ÙµáõÃÛ³Ý: 872Ã. å³íÉÇÏÛ³ÝÝ»ñÁ å³ñïíáõÙ »Ý, µ³Ûó ÙÇÝã ³Û¹ µ³½Ù³ÃÇí ѳÕÃ³Ï³Ý ÏéÇíÝ»ñ »Ý ÙÕáõ٠ϳÛë»ñ³Ï³Ý µ³Ý³ÏÝ»ñÇ ¹»Ù: ä³íÉÇÏÛ³ÝÝ»ñÇ ÏñáݳËáëáõÃÛ³Ý ÑÇÙùÁ µ³ñáõ (ï»ñ »ñÏÝÇ) ¨ ã³ñÇ (ÝÛáõóϳÝÇ) ²ëïí³ÍÝ»ñÇ ÁݹáõÝáõÙÝ ¿ñ: ÜÛáõÃ³Ï³Ý ³ß˳ñÑÝ ëï»ÕÍáÕÁ ã³ñÇ ²ëïí³ÍÝ ¿, áñÁ ³ß˳ñÑÁ Éóñ»É ¿ ã³ñÇùáí áõ ³Ý³ñ¹³ñáõÃÛ³Ùµ: ´³ñáõ ²ëïí³ÍÁ Çß˳ÝáõÃÛáõÝ áõÝÇ ÙdzÛÝ Ñá·áõ íñ³ ¨ ã³ñÇ Çß˳ÝáõÃÛ³Ý í»ñ³óáõÙÇó Ñ»ïá ÇßË»Éáõ ¿ ³ß˳ñÑÇÝ: гϳ¹ñí»Éáí ºÏ»Õ»óáõÝ ä³íÉÇÏÛ³ÝÝ»ñÁ Çñ»Ýó ѳٳñ»É »Ý ²ñ³ñã³å³ßïÝ»ñ: ìϳ۳Ïáã»Éáí í³Õ ùñÇëïáÝ»³Ï³Ý ëϽµáõÝùÝ»ñÁ, Ýñ³Ýù ÅËï»É »Ý øñÇëïáëÇ ²ëïí³Í³ÛÇÝ Í³·áõÙÁ, Ñá·áõ ѳñáõÃÛáõÝÁ, ³ëïí³Í³Ùáñ, Ù³ñ·³ñ»Ý»ñÇ, ëñµ»ñÇ å³ßï³ÙáõÝùÁ, ѳÕáñ¹áõÃÛáõÝÁ, ˳ãÁ, ÙÏñïáõÃÛáõÝÁ, Í»ë»ñÝ áõ ËáñÑáõñ¹Ý»ñÁ, »Ï»Õ»ó³Ï³Ý ÝíÇñ³å»ïáõÃÛáõÝÁ, ¨ Áݹ³Ýñ³å»ë »Ï»Õ»óÇÝ ¨ í³Ý³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ, Ù³ï³ÕÝ áõ Ñá·áõ ÷ñÏáõÃÛáõÝÁ: ²ëïí³Í³ßáõÝã Ù³ïÛ³ÝÇó ÁݹáõÝ»É »Ý Üáñ Îï³Ï³ñ³ÝÁ, ³é³Ýó ä»ïñáë ³é³ùÛ³ÉÇ ÃÕûñÇ, ÏÝáçÁ ѳٳñ»É »Ý ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ñ³í³ë³ñ ³Ý¹³Ù, ëÇñáí åë³Ïí³Í ³ÙáõëÝáõÃÛáõÝÁ Çñ³Ï³Ý³óñ»É »Ý ³ß˳ñÑÇÏ Ó»õáí, ã³ñѳٳñ»É ÏÛ³ÝùÁ` ³åñ»É ³ñųÝÇ: ä³íÉÇÏÛ³Ý ß³ñÅÙ³Ý ×ÝßáõÙÇó Ñ»ïá ·³Õ³÷³ñÝ»ñÁ å³Ñå³Ýí»É »Ý г۳ëï³ÝáõÙ, ÍÝáõݹ ïí»É Âáݹñ³ÏÛ³Ý ß³ñÅÙ³ÝÁ: ´Ûáõ½³Ý¹³Ï³Ý ϳÛëñáõÃÛáõÝÁ Âáݹñ³ÏÛ³ÝÝ»ñÇÝ µéÝÇ ·³ÕÃ»É ¿ Âñ³Ïdz ¨ سϻ¹áÝdz, ºìñáå³, áñï»Õ Ýñ³Ýó ³½¹»óáõÃÛ³Ùµ µéÝÏí»É ¿ ´á·áÙÇÉÝ»ñÇ ß³ñÅáõÙÁ: “гۻñÁ ¹³ñÓ³Ý ÙÇçݳ¹³ñÛ³Ý äéáí³ÝëÇ áõ γï³ñ³Ï³Ý (ϳï³ñÛ³É) ß³ñÅÙ³Ý Õ»Ï³í³ñÝ»ñÁ”,-È»áݳñ¹á ¸³ ìÇÝãÇ: ²Ý·ÉdzóÇ å³ïÙ³µ³Ý ¾.¶ÇµµáÝÇ µÝáñáßٳٵ §ä³íÉÇÏÛ³Ý ß³ñÅáõÙÁ óÝó»ó ²ñ»õ»ÉùÁ, ¨ Éáõë³íáñ»ó ²ñ»õÙáõïùÁ¦: Âáݹñ³ÏÛ³Ý ß³ñÅáõÙÁ ÑÇÙݳ¹ñ»ó 830-³Ï³ÝÝ»ñÇÝ î³ñáÝ ²ß˳ñÑÇ ²å³ÑáõÝÇù ·³í³éÇ Âáݹáõñ»Ï ³í³ÝÇó êÙµ³ï ¼³ñ»Ñ³í³ÝóÇÝ: ÆÝãå»ë ä³íÉÇÏÛ³ÝÝ»ñÁ` ä³ßïáõÙ ¿ÇÝ Ï»é˳ãÁ: ²ÛÝ Ñ³Ï³ùñÇëïáÝ»³Ï³ÝÇó í»ñ³Íí»ó ³½·³ÛÇÝ ³½³ï³·ñ³Ï³Ý ß³ñÅÙ³Ý: سݳ½Ï»ñïÇ ³ÙÇñ ²µáõÉ-´³ñ¹Á 847-ÇÝ ¹³Å³Ýáñ»Ý ×Ýß»ó ¨ ëå³Ý»ó êÙµ³ïÇÝ: ê³Ï³ÛÝ 900-Ç ëϽµÝ»ñÇÝ ß³ñÅáõÙÁ Çñ Ù»ç Áݹ·ñÏ»Éáí ݳ»õ å³íÉÇÏÛ³ÝÝ»ñÇ Ñ»ïÝáñ¹Ý»ñÇÝ` êÛáõÝÇùáõÙ (906-930, êáõñ³µ»ñ¹óÇÝ»ñÁ ·ñ³í»óÇÝ î³Ã»õÇ í³ÝùÁ` ëå³Ý»óÇ í³Ý³ÑáñÁ, ó÷»óÇÝ Ù»éáÝÁ), ²Ûñ³ñ³ïáõÙ (915-920), гñù, سݳݳÕÇ ·³í³éÝ»ñáõÙ, ÊÝáõë, ²ÝÇ ù³Õ³ùÝ»ñáõÙ, ÞÇñ³ÏáõÙ, èßïáõÝÇùáõÙ, ØáÏùáõÙ, 11-ñ¹ ¹³ñÇ ëϽµÝ»ñÇÝ ß³ñÅáõÙÁ ѳë³í Çñ ·³·³ÃݳϻïÇÝ: ºåÇëÏáåáë гÏᵠгñù»óáõ ·É˳íáñáõÃÛ³Ùµ ³ñ·»É»óÇÝ ÏñáÝ³Ï³Ý ³ñ³ñáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÝ áõ ѳɳͻóÇÝ Ñá·»õáñ³Ï³ÝÝ»ñÇÝ: ê³ñ·Çë ² ê»õ³ÝóÇ Ï³ÃáÕÇÏáëÁ µ³Ý³ÏÇ û·ÝáõÃÛ³Ùµ Ó»ñµ³Ï³É»É ¿ гÏáµÇÝ, ³Õí»ë³¹ñáß٠˳ñ³Ý»É ¹»ÙùÇÝ: ê³Ï³ÛÝ ÎáõÝÍÇÏ ²µ»Õ³ÛÇ Õ»Ï³í³ñáõÃÛ³Ùµ ïáÑÙÇÏ Ï³Ý³Ýó` Ðñ³ÝáõÛßÇ, γٳñ³ÛÇ, ²ËÝÇÇ áõ ÇßË³Ý ìñí»éÇ ûųݹ³ÏáõÛ³Ùµ ù³Ý¹áõÙ »Ý »Ï»Õ»óÇÝ»ñÁ, ³ñï³ùëáõÙ Ñá·»õáñ³Ï³ÝÝ»ñÇÝ áõ 1011-Ç ³åñÇÉÇ 1-ÇÝ ³í»ñáõÙ »Ý ʳ㠶ÛáõÕÇ »Ï»Õ»óÇÝ: ºåÇëÏáåáë ê³Ùí»ÉÁ ´Ûáõ½³Ý¹³Ï³Ý ¹³ï³íáñ ºÕdzÛÇ ë³ï³ñٳٵ ³í»ñ»É ¿ ïí»É Î³ß»Ý ¨ ²ÕÛáõëáÝ ·ÛáõÕ»ñÁ, Ó»ñµ³Ï³É»É ³é³çÝáñ¹Ý»ñÇÝ, ³Õí»ë³¹ñáß٠˳ñ³Ý»É ¹»ÙùÝ»ñÇÝ: ÜáõÛÝÁ ϳï³ñí»É ¿ ÞÇñ³ÏÇ ³é³çÝáñ¹ Ü»ñë»ëÇ Ñ»ï:

- 83 -

1030-³Ï³ÝÝ»ñÇÝ áñå»ë ³½·³ÛÇÝ ³½³ï³·ñ³Ï³Ý` ß³ñÅáõÙÁ µéÝÏí»ó ³Ñ³íáñ ó÷áí: 1050-53Ã.Ã. µÛáõ½³Ý¹³Ï³Ý µ³Ý³ÏÇ ¶ñÇ·áñ س·Çëïñáë ö³ÑɳíáõÝáõ çáϳïÝ»ñÁ ³í»ñ»óÇÝ Âáݹñ³Ï, γ߻, öáõɳÛÉ, ÊÝáõë ¨ ˳ãÁ, ÐÇëáõëÇ ²ëïí³Í ÉÇÝ»ÉÁ ÉñÇí Ù»ñÅ³Í Ãáݹñ³ÏÛ³ÝÝ»ñÇ µÝ³Ï³í³Ûñ»ñÁ, ³Ñ³íáñ ѳßí»Ñ³ñ¹³ñ ï»ëÝ»Éáí Ýñ³Ýó ÁÝï³ÝÇùÝ»ñÇ Ñ»ï: Âáݹñ³ÏÛ³Ý ¿ »Õ»É í³ñ¹³å»ï ¶ñÇ·áñ ܳñ»Ï³óÇÝ` ÷ñÏí»É ¿: Âáݹñ³ÏÛ³Ý ß³ñÅáõÙÁ гÛáó å»ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ñ»ï í³Ë×³Ý ³åñ»ó, µ³Ûó ѻﳷ³ ³½·³ÛÇÝ ³½³ï³·ñ³Ï³Ý ß³ñÅáõÙÝ»ñÇ Ï³½Ù³Ï»ñåÙ³Ý Ñ³Ù³ñ áõÝ»ó³í ÑëÏ³Û³Ï³Ý Ý߳ݳϳÉÇ ³½¹»óáõÃÛáõÝ` ºìñáå³Ï³Ý γï³ñǽÙÝ áõ äéáí³ÝëdzÝ: Ø ² Ð Ø º ¸ ² Î ² Ü àô Â Ú àô Ü (Æ ê È ² Ø)

²ÈȲЗ̳·»É ¿ Ñݳ·áõÛÝ ³ñ³µ»ñ»Ý ÆȲЪ ³ëïí³Í³µ³ÝáõÃÛáõÝ µ³éÇó: ÆëɳÙÁ—ÏñáÝ ¿, ²ëïí³Í³ÛÇÝ (²ÉɳÑ) ϳÝËáñáßÙ³Ý (׳ϳﳷÇñ) ¨ Ù³ñ¹áõ ²ÉɳÑÇ ¹»Ù ³ÝϳñáÕ ÉÇÝ»Éáõ Ù³ëÇÝ áõëÙáõÝùáí: ø³ñá½áõÙ ¿ Ñݳ½³Ý¹áõÃÛ³Ý áã ÙdzÛÝ ³Ù»Ý³µ³ñÓñÛ³ÉÇ Ñ³Ý¹»å, ³ÛÉ»õ Ýñ³ Ù³ñ·³ñ»Ý»ñǪ ÝáõÛÝå»ë: Î. سñùëÁ ÆëɳÙÇ ÙÇçáõÏÁ ѳٳñ»É ¿ ý³Ý³ïǽÙÁ: ÆëɳÙÁ ÁݹáõÝáõÙ ¿ §ÏÛ³Ýù Ù³ÑÇó Ñ»ïá û½Á¦: ÆëɳÙÁ ÙÇÝã»õ ÑÇÙ³ ¿É ÏÝáç Ù»ç Ñá·áõ ³éϳÛáõÃÛáõÝÁ Ñ»ñùáõÙ ¿: ÆëɳÙ--³ñ³µ»ñ»Ý Ý߳ݳÏáõÙ ¿ Ñݳ½³Ý¹áõÃÛáõÝ, ÝíÇñí³Í ³ëïÍáõÝ: ÐÇÙÝ³Ï³Ý µÝ³·ÇÍÁª ý³Ý³ïǽÙÝ ¿: ²é³ç³ó»É ¿ 7ñ¹ ¹³ñÇ ëϽµáõÙ ³ñ³µ³Ï³Ý ó»Õ»ñÇ Ù»ç, ³ñ»õÙïÛ³Ý ²ñ³µÇ³ÛáõÙ` ÊÇç³½áõÙ, ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ¹³ë³Ï³ñ·³ÛÇÝ Ó»õ³íáñÙ³Ý ßñç³ÝáõÙ: Þ³ñdzÃÁ Ù³ÑÙ»¹³Ï³Ý å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³Ý ÑÇÙùÝ ¿: ²ß˳ñÑáõÙ Ùáï 800 ÙÉÝ. Ù³ÑÙ»¹³Ï³Ý »Ý ³åñáõÙ, áñáÝó 90% ëáõÝÇÃÝ»ñ »Ý, ÇëÏ ûñÃá¹áùë³É áõÕÕáõÃÛáõÝÁ, 10%` ßÇÇÃÝ»ñ »Ý: ÐÇÙݳ¹ÇñÁ Øáõѳٻ¹Ý ¿ (570—632) ѳßÇÝÇïÝ»ñÇ Ïáõñ»Ûß ó»ÕÇó: Ðáõ¹³ÛǽÙÇ ¨ ùñÇëïáÝ»áõÃÛ³Ý ³½¹»óáõÃÛ³Ý ï³Ï 610—614ÃÃ. ëÏëí»ó ÇëɳÙÇ ù³ñá½áõÙÁ; ÎñáݳáõëÙáõÝùÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ³ÕµÛáõñÁ Ôáõñ³ÝÝ ¿, áñÁ áõÕ³ñÏí³Í ¿ñ ²ÉɳÑÇ ÏáÕÙÇó 滵ñ³ÇÉ Ññ»ßï³ÏÇ ÙÇçáóáí, Øáõѳٻ¹ÇÝ: ÆëɳÙÁ ãÇ ¹ÝáõÙ ï³ñµ»ñáõÃÛáõÝ ³ëïí³Í³ßÝãáõÃÛ³Ý ¨ ѳÛïÝÇáõÃÛ³Ý ÙÇç»õ: êáõÝÝÇ ÍÇë³Ï³ï³ñáõÃÛáõÝÁ ¹»Ù ¿ ùñÇëïáÝ»³Ï³Ý »ññáñ¹áõÃÛ³ÝÁ, ³ëïí³Í³Ù³ñÙݳíáñÙ³ÝÁ, Ù»Õù³ù³íáõÃÛ³ÝÁ (ÃáÕ³ñÏÙ³ÝÁ): ÆëɳÙÁ ß³ï ËÇëï Ùdzëïí³ÍáõÃÛáõÝ ¿: γñ»õáñ³·áõÛÝ Ñ³ëϳóáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÝ »Ý §Ç³É³Ù¦, §¹Çݦ, §Çٳ٦ ѳëϳóáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: æÇ˳¹Á ëáõñµ å³ï»ñ³½Ù ¿ ÆëɳÙÇÝ ÅËïáÕÝ»ñÇ ¹»Ù: ÆëɳÙÁ ãÇ ×³Ý³ãáõÙ ²ëïÍá ¨ Ù³ñ¹áõ ÙÇçÝáñ¹Ç ·³Õ³÷³ñÁ: ÆëɳÙÇ 7 ¹á·Ù³ïÝ»ñÁ 1 ØdzëïÍáõ ѳí³ïù 2 ²ÉɳÑÇ Ðñ»ßï³ÏÝ»ñÇ Ñ³í³ïù 3. ´áÉáñ ³ëïí³Í³ÛÇÝ ·ñù»ñÇ Ñ³í³ïù 4. ²ÉɳÑÇ µáÉáñ ³í»ï³µ»ñÝ»ñÇ Ñ³í³ïù 5. ²ß˳ñÑÇ í»ñçÁ ѳí³ïù 6. γÝËáñáßÙ³Ý Ñ³í³ïù 7. سѳó³ÍÝ»ñÇ Ñ³ñáõÃÛ³Ý Ñ³í³ïù ÆëɳÙÁ áõÝÇ Çñ å»ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ¨ ϳé³í³ñÙ³Ý Ù»Ãá¹Ý»ñÝ áõ Ù³ñÙÇÝÝ»ñÁ` ²Øð----ûñ»Ýë¹Çñ Çß˳ÝáõÃÛáõÝ ÐàôÎØ----ϳé³í³ñáõÃÛáõÝ ¸ÆÜ ----÷ñÏáõÃÛ³ÝÁ ï³ÝáÕ ²ëïí³Í³ÛÇÝ ûñ»ÝùÝ»ñ` ÆëɳÙÇ 5 ëÛáõÝÝ»ñÁ Æٳٗѳí³ïù ÆËëáõÝ---µ³ñÇ ·áñÍ ÆëɳÙÇ 5 ëÛáõÝÝ»ñÁ 1) î³áõËǹ--Ùdzëïí³ÍáõÃÛ³Ý Ñ³í³ïù (ãϳ ²ÉɳÑÇó µ³óÇ áõñÇß ³ëïí³Í) 2) ê³É³Ã --³Ù»ÝûñÛ³ 5 ³Ý·³ÙÛ³ ³ÕáÃù 3) ê³áõÙ --ÍáÙ, ï³ñÇÝ Ù»Ï ³Ý·³Ù é³Ù³¹³Ý ³ÙëáõÙ

- 84 -

4) ¼³ù۳à --ϳٳíáñ Ù³ùñíáõÙ 5) ʳç --ÏÛ³ÝùáõÙ ·áÝ» Ù»Ï ³Ý·³Ù Ø»ÏÏáõ ·Ý³ÉÁ ÆëɳÙÇ 4 ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ñ³í³ïùÇ ³é³ñϳݻñÁ 1) Ø»Ï ²ëïí³Í 2) è³ëáõÉÝ»ñ (5 ѳï), ³ëïÍá ³í»ï³µ»ñÝ»ñÁ` ÜáÛ, ²µñ³Ñ³Ù, Øáíë»ë, ÐÇëáõë, ØáõѳÙÙ»¹ 3) Ðñ»ßï³ÏÝ»ñ 4) سÑÇó Ñ»ïá ѳٵ³ñÓáõÙ ÆëɳÙÇ 3 ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ï³ñ·³å³ÑáõÃÛ³Ý Ó»õ»ñÁ 1) øÇñ³³ï ¨ ³íëÇñ—Ôáõñ³ÝÇ Ï³ñ¹³Éáõ ¨ µ³ó³ïñ»Éáõ ·ÇïáõÃÛáõÝ 2) ʳëǹݻñÇ Ù³ëÇÝ ·ÇïáõÃÛáõÝ 3) üÇÏË---Çñ³íáõÝù³·ÇïáõÃÛáõÝ` ---Ù³ÉÇÏÇïÛ³Ý ---˳ÝÇýÇÃÛ³Ý ---ß³ýÇÇÃÛ³Ý ---ѳݵ³ÉÇÃÛ³Ý ÆëɳÙÇ 3 ÑÇÙÝ³Ï³Ý áõÕÕáõÃÛáõÝÝ»ñÁ 1) ²ËÉ ³ë—ëáõÝݳ (ëáíáñáõÛÃÝ»ñÇ Ù³ñ¹Çù—ëáõÝÝ»ñ, Ïáõñ»ÛßÇóÇÝ»ñÇÝ) 2) ÞÇ³ï ²ÈÆ---ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝ (ØáõѳÙÙ»¹Ç ³ÝÙÇç³Ï³Ý µ³ñ»Ï³ÙÝ»ñÇÝ) 3) гñÇçÇÃÝ»ñ---·É˳íáñÁ ϳñáÕ ¿ ÉÇÝ»É ³Ù»Ý ÙÇ Ù³ÑÙ»¹³Ï³Ý 18 -ñ¹ ¹³ñáõÙ ³é³ç³ó³Ý ì³Ñ³µÇïÝ»ñÁ (ÑÇÙݳ¹ÇñÁ ØáõѳÙÙ»¹ ÇµÝ ²µ¹ ³É-ì³Ñѳµ³), áñáÝù µ³ó³éáõÙ »Ý ³Ù»Ý Ýáñ³ÙáõÍáõÃÛáõÝ ¨ áõñÇß ÏñáÝÝ»ñÇ Ñ»ï ϳåÁ: ´ àô ¸ ¸ Æ ¼ Ø

´àô¸¸Æ¼Ø-Á ÏñáÝ ¿, áñÁ ù³ñá½áõÙ ¿ ã³ñã³ñ³ÝùÝ»ñÇó ³½³ïí»É ó³ÝÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇó ½³ïí»Éáõ ׳ݳå³ñÑáí ¨ §´³ñÓñ³·áõÛÝ Éáõë³íáñáõÃ۳ݦ--ÜÆðì²Ü-Ç Ñ³ë³Ý»ÉÇáõÃÛ³ÝÁ: ´áõ¹¹Ç½ÙÇ Ý»ñϳ ÏáÕÙݳÏÇóÝ»ñÁ ÏáãáõÙ »Ý ³ÛÝ §ÎðàÜ ²è²Üò ²êîÌàô¦: ´áõ¹¹Ç½ÙÇ ÑÇÙݳ¹ÇñÁ ѳٳñíáõÙ ¿ ´áõ¹¹³--³ñù³Û³½Ý êáõï˳¹³Ý ¶³áõï³Ù³Ý, Ý.Ã.³. 563-483Ã.Ã. Ü»å³ÉáõÙ: ²ÛÝ ÑÇÙÝí³Í ¿ âáñë ³½ÝÇí ×ßÙ³ñïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ áõëÙáõÝùÇ íñ³: àôëÙáõÝùÁ ÁݹѳÝñ³óí³Í ¿ êáõñµ ·ñùáõÙ, áñÁ µ³Å³Ýí³Í ¿ »ñ»ù Ù³ëÇ: ²ÛÝ Ù»ñÅáõÙ ¿ ÏñáÝÇ ³ñï³ùÇÝ Ó»õ»ñÁ, í»ñ³Í³Ï³Ý Ùï³ÍáÕáõÃÛáõÝÁ ¨ ¹³ë³Ï³ñ·³ÛÇÝ ë³Ñٳݳ÷³ÏáõÙÝ»ñÁ, áñå»ë Ï»ÝïñáÝ³Ï³Ý Ñ³ñó ³é³ç ¿ ù³ßáõÙ ³ÝѳïÇ Ï»óáõÃÛáõÝÝ áõ ÷ñÏáõÃÛáõÝÁ: ´áõ¹¹Ç½ÙÁ Ðݹϳëï³ÝáõÙ ³é³ç³ó³Í »ñ»ù ѳٳß˳ñѳÛÇÝ ÏñáÝÝ»ñÇó Ù»ÏÝ ¿, ³é³ç³ó³Í Ý.Ã.³. 1-ÇÝ Ñ³½³ñ³ÙÛ³ÏÇ Ï»ë»ñÇÝ: ²ÛÝ ³é³ç³ó»É ¿ ´áõ¹¹³ Þ³ÏÛ³--ØáõÝÇ ù³ñá½Ý»ñÇ ÑÇÙ³Ý íñ³` µ³½Ù³ÃÇí ÏñáÝ³Ï³Ý ËÙµ»ñÇó, áñáÝù Ñ»é³ó³Ý ´ñ³ÑٳǽÙÇó (´ñ³Ñٳ۳ϳÝáõÃÛ³Ý ëϽµáõÝùÁ áñ Ù³ñ¹áõ Ù³ÑÇó Ñ»ïá Ýñ³ Ñá·ÇÝ í»ñ³µÝ³ÏíáõÙ ¿ Ù»Ï ³ÛÉ Ù³ñÙÝáõÙ ¨ ÏñÏÝíáõÙ ¿ ³ÛÝù³Ý Å³Ù³Ý³Ï ÙÇÝã»õ Ñá·ÇÝ Ù³ùñíáõÙ áõ ÙdzÓáõÉíáõÙ ¿ Áݹ³Ýáõñ Ñá·áõ Ñ»ï ³½³ïí»Éáí Ýáñ³Ýáñ í»ñ³Ï»Ý¹³Ý³óáõÙÝ»ñÇó): ²é³ç³ñÏ»Éáí ÏñáÝ³Ï³Ý ÷ñÏáõÃÛ³Ý Çñ»Ýó áõÕÇÝ»ñÁ, Ý.Ã.³. 3-ñ¹ ¹³ñáõÙ, Ùdzå»ï ²ßáÏÇÇ ÑáõÅÏáõ û·ÝáõÃÛ³Ùµ, ¹³ë³íáñíáõÙ ¿ Ù»Ï µáõ¹¹Çëï³Ï³Ý ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝ (í³Ý³Ï³ÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ÛÝù—ë³Ý·Ë³) »õ ¹á·Ù³ïÇϳ: ´áõ¹³Û³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ áõëáõó³ÝáõÙ ¿, áñ ³Ù»Ý ϳóáõÃÛáõÝ, ³Ù»Ý ÏÛ³Ýù, ¹³ ã³ñÇù ¿, áñÁ µ»ñáõÙ ¿ ã³ñã³ñ³Ýù µáÉáñ ³ñ³ñ³ÍÝ»ñÇÝ, áñÇ å³ï׳éÝ»ñÁ µáÉáñ ³ñ³ñ³ÍÝ»ñÇ ¨ ³ß˳ñÑáõÙ í»ñ³ÍÝÝ¹Ç (ë³Ýë³ñ³) ÁÝϳÉÙ³Ý Ù»ñ ½·³óÙáõÝùÝ»ñÝ »Ý: ²Ù»Ý Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ½·³óÙáõÝù Ëáñ³óÝáõÙ ¿ ã³ñã³ñ³ÝùÁ, áñÁ ϵ»ñÇ ³í»ÉÇ ¹³Å³Ý í»ñ³ÍÝݹÇ: àñå»ë½Ç ¹áõñë åñÍÝ»Ýù ϳóáõÃÛ³Ý ßñç³åïáõÛïÇó, ³Ýßñç³Ýó»ÉÇ ¿ ѳÕóѳñ»É ³ÝÇÙ³óáõÃÛáõÝÁ, ׳ݳã»É ³ß˳ñÑÇ ¿áõÃÛáõÝÁ, Ññ³Å³ñí»É ÏÛ³ÝùÇ Í³ñ³íÇó, ÏÛ³ÝùÇ Ññ³åáõñ³ÝùÝ»ñÇó Ññ³Å³ñí»É, Çß˳ÝáõÃÛ³Ý, ѳñëïáõÃÛ³Ý, ѳëÏ³Ý³É ³ÙµáÕç »ñÏñ³ÛÇÝÇ ÷á÷áË³Ï³Ý ¨ ³ÝóáõÙ³ÛÇÝ µÝáõÛÃÁ` ÙdzÛÝ ³Û¹åÇëáí ϳñ»ÉÇ ¿ Ï³Ý·Ý»É ÷ñÏáõÃÛ³Ý

- 85 -

áõÕÕáõ íñ³: ´³ñ»ÍÇÝ áõÃ³Ï³Ý ÷ñÏáõÃÛ³Ý áõÕÕÇÝ` ¹³ ³ñ¹³ñ³óÇ ÏÛ³ÝùÝ ¿, áñÇ ÇÙ³ëïÁ ϳóáõÃÛ³Ý Í³ñ³íÇ, ³Ù»Ý ϳåí³ÍáõÃÛ³Ý, ÉñÇí Ëáñóó³ÍáõÃÛ³Ý áõÕáõ, ³ëïÇ׳ݳµ³ñ ѳÕóѳñáõÙÝ ¿ ùá Ù»ç: öñÏáõÃÛáõÝÁ, ÇÝùÁ, ϳ½Ùí³Í ¿ ë³Ýë³ñÇó` ÝÇñí³ÝÇ ÷á˳ϻñåáõÙÇó: ì³Õ µáõ¹³Û³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï ³Û¹åÇëÇ ÷ñÏáõÃÛ³Ý Ï³ñáÕ ¿ñ ѳßí³ñÏ»É ÙdzÛÝ í³Ý³Ï³Ý--׷ݳíáñÁ: ²ß˳ñѳϳÝÁ ϳñáÕ ¿ñ ÙdzÛÝ Ñ³ßí³ñÏ»É É³í³·áõÛÝ í»ñ³ÍÝÝ¹Ç íñ³, »Ã» ݳ ³é³ï³Ó»é ½áѳµ»ñÇ í³Ý³Ï³ÝÝ»ñÇÝ, ¨ å³Ñå³ÝÇ ÑÇÝ· µ³ñáÛ³Ï³Ý å³Ñ³ÝçÝ»ñÇÝ (å³Ýã³--ßÇɳ)` ã³ñÇùÇ, ëïÇ, ·áÕáõÃÛ³Ý, µ»ñáõÙÇó í»ñ³ÍÝáõݹÁ, ³í»Éáñ¹ ½·³óÙáõÝùÝÇñÇó, ¨ ³ÉÏáÑáÉÇó: ´áõ¹³Û³Ï³ÝáõÃÛ³Ý áõëÙáõÝùÁ Ó»éݳïáõ ¿ñ ïÇñáÕ ¹³ë³Ï³ñ·ÇÝ, ³ÛÝå»ë, ÇÝãå»ë µ³ó³ïñáõÙ ¿ñ ³ÙµáÕç »ñÏñ³ÛÇÝ ã³ñÇùÁ, ³Û¹ Ñ»ñÃÇÝ ß³Ñ³·áñÍáõÙÁ, áñÇ å³ï׳éÁ ߳ѳ·áñÍíáÕÝ ¿ñ, ǵñ, û í»ñ³ÍÝݹÇó Çñ»Ý ³ÛÝåÇëÇ ×³Ï³ï³·Çñ (ϳñÙ³) ¿ ѳïϳóñ»É: Ü߳ݳϳÉÇ Í³ÕÏÙ³Ý Ðݹϳëï³ÝáõÙ ´áõ¹³Û³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ѳë³í Îáõß³ÝÇ Ï³ÛëñáõÃÛáõÝáõÙ (1 ¹³ñ), áñÇó Ñ»ïá Ýñ³ ³½¹»óáõÃÛáõÝÁ ÁÝÏÝáõÙ ¿, ï»ÕÁ ½Ç×»Éáí ÑÇݹáõǽÙÇÝ ¨ 12-ñ¹ ¹³ñáõÙ ³ÛÝ Ñ³Ù³ñÛ³ í»ñ³ÝáõÙ ¿ Ðݹϳëï³ÝÇó, ëï³Ý³Éáí Ù»Í ï³ñ³ÍáõÙ Ýñ³ ë³ÑÙ³ÝÝ»ñÇó ¹áõñë: ´áõ¹³Û³Ï³ÝáõÃÛ³Ý áñáß Ë³Õ³Õ³ë»ñ ï»ëù áõÝÇ ÐÇݳ۳ÝáõÝ: Ðݹϳëï³ÝÇó ¹áõñë ÑÇÙݳϳÝáõÙ ï³ñ³Íí³Í ¿ سѳ۳ÝÁ: îǵ»ÃáõÙ 14—16 ¹³ñ»ñáõÙ ³é³ç³ó³í ȳٳǽÙÁ, Çñ â³Ý ï»ëùáí: ´áõ¹³Û³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ 20-ñ¹ ¹³ñÇ Ï»ë»ñÇÝ ëï³ó³í ɳÛÝ ×³Ý³ãáõÙ ³ñ»õÙáõïùÇ »ñÏñÝ»ñáõÙ: ì»ñçÇÝ ï³ëݳÙÛ³ÏÝ»ñáõ٠ɳÛÝ ï³ñ³ÍáõÙ ëï³ó³í Ý»áµáõ¹¹Ç½ÙÁ ¨ ٻﳵáõ¹¹Ç½ÙÁ: Ð

Æ Ü ¸ àô Æ ¼ Ø

ÐÇݹáõǽÙÁ—ÑݹÇÏÝ»ñÇÝ Ñ³ïáõÏ ÏñáÝ³Ï³Ý å³ïÏ»ñ³óáõÙÝ»ñÇ, ëáíáñáõÛÃÝ»ñÇ, ÍÇë³Ï³ï³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÏáõÉïáõñ³ÛÇ, ëáódzÉ-Ï»Ýó³Õ³ÛÇÝ ÇÝëïÇïáõïÝ»ñÇ ÁݹѳÝñáõÃÛáõÝ ¿: ÆëÏ Çݹáõë Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ·áÝ» ÍÝáÕÝ»ñÇó Ù»ÏÁ ÑݹÇÏ, ¨ áñ áõñÇß ÏñáÝ ã¹³í³ÝÇ: ÐÇÙݳϳÝáõ٠ϳëï³ÛÇÝ ¨ ý³Ý³ïÇÏ µÝáõÛÃÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛáõÝ áõÝÇ: ²é³çÇÝ Ñ³½³ñ³ÙÛ³ÏÇ ³é³çÇÝ Ï»ë»ñÇÝ µñ³Ñٳ۳ϳÝáõÃÛáõÝÁ Ðݹϳëï³ÝáõÙ í»ñ³Íí»ó ÐÇݹáõ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý: ²Ûë ÏñáÝÁ ÑÇÙݳϳÝáõÙ ï³ñ³Íí³Í ¿ ųٳݳϳÏÇó Ðݹϳëï³ÝáõÙ: гí³ïù³áõëÙáõÝùÁ ϳ½Ùí»ó í»¹Ç½ÙÇ ¨ µñ³ÑÙ³ÛǽÙÇ Ç¹»³Ý»ñÇ ¿íáÉÛáõódzÛÇ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ: ²é³ç³ó»É ¿ Ù.Ã. ³é³çÇÝ Ñ³½³ñ³ÙÛ³ÏáõÙ »ñµ Ðݹϳëï³ÝáõÙ ï³ñ³ÍíáõÙ ¿ñ ÇëɳÙÁ, §ÑÇݹáõ¦, ³ÛëÇÝùÝ ÇݹáõëÝ»ñ ëÏë»óÇÝ ³Ýí³Ý»É Ýñ³Ýó, áíù»ñ ã»ÇÝ ÁݹáõÝáõÙ ÇëɳÙÁ: ÐÇݹáõǽÙÁ ß³ï ¿É»Ù»ÝïÝ»ñ ¿ å³Ñå³Ý»É ݳËݳ¹³ñÛ³Ý Ñ³í³ïùÝ»ñÇó` ëñµ³½³Ý ϻݹ³ÝÇÝ»ñÇ »ñÏñ³å³·áõÃÛáõÝ, µÝáõÃÛ³Ý ·³ÉÇùÝ»ñÇ, ³ÝóÛ³ÉÝ»ñÇ Ñ³í³ï³Ùù ¨ ³ÛÉÝ: âáõÝÇ ÙdzëÝ³Ï³Ý »Ï»Õ»ó³Ï³Ý ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝ, Ýñ³ ÑÇÙݳ¹ñáõÙÁ ãÇ Ï³åíáõÙ ÇÝã áñ ³ÝÓÇ Ñ»ï: ÂáõÛɳïñíáõÙ ¿ ë»Ïï³Ý»ñÇ ·áÛáõÃÛáõÝ ¨ ÏñáݳÛÇÝ ¹ñáõÃÛ³Ý ï³ñµ»ñ Ù»Ïݳµ³ÝáõÙ: ä³ïÏ»ñ³óÝ»Éáí ÏñáÝ³Ï³Ý ¨ ÷ÇÉÇëá÷³Û³Ï³Ý ï»ë³Ï»ïÝ»ñÇ µ³ñ¹ ÏáÙåÉ»ùëÁ ¨ ݳ˳·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÅáÕáí³Íáõ, ÐÇݹáõǽÙÁ ϳñ·³íáñáõÙ ¿ Ù³ñ¹áõ µáÉáñ Çñ³íáõÝùÝ»ñÁ ¨ å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÍÝí»Éáõó ÙÇÝã»õ Ù³Ñ: ÌÇë³Ï³ï³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ ïñíáõÙ ¿ ѳïáõÏ ï»Õ: ²ÛÝ ÑÇÙÝí³Í ¿ ¹»ÙùÇ »ñ»ù Ï»ñåÇ íñ³: îÇ»½»ñùÁ, ÏÛ³ÝùÇ µáÉáñ Ó»õ»ñÁ, ³ñ³ñí³Í »Ý ´ñ³ÑÙ³ÛÇ ÏáÕÙÇó: ´³Ûó ´ñ³ÑÙ³ÛÇ Ñ³í³ï³ÙùÁ, áñå»ë »ññáñ¹áõÃÛ³Ý ·É˳íáñ ÝáÙÇݳÉ` µ³ó³Ï³ÛáõÙ ¿: ÆݹáõëÝ»ñÁ å³ßïáõÙ »Ý »ñÏáõ ï³ñµ»ñ ²ëïí³ÍÝ»ñÇ` ìÇßÝáõ ÞÇí» áñÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ, µ³Å³ÝíáõÙ ¿ »ñÏáõ Ñáë³ÝùÝ»ñÇ: ÞÇí³Ç½Ùáõ٠ϳ Ù»Í ÈÇÝ·³Û³ïÝ»ñÇ ë»Ïï³, í»ñ³¹³ëáÕ ÞÇí³ÛÇÝ ÉÇÝ·Ç (ý³ÉÉáëÇ) ï»ëùáí: ÞÇí³Ç½ÙÇ Ñ»ï ÝáõÛÝå»ë ϳåí³Í ¿ Þ³ÏïÇ áõëÙáõÝùÁ, ³ëïí³ÍÝ»ñÇ ëï»Õͳ·áñÍ³Ï³Ý áõÅáí, ¹Çٳϳíáñí³Í ϳݳóÇ Ï»ñå³ñ³Ýùáí (ä³ñí³ïÇ, ¸áõñ·³, γÉÇ, àôÙ³..):ìÇßÝáõǽÙÇ Ñ»ï ϳåí³Í ¿ ìÇßÝáõÛÇ »ñÏñÇ íñ³ Å³Ù³Ý³Ï ³é Å³Ù³Ý³Ï ï³ñµ»ñ ï»ëù»ñáí ѳÛïÝí»Éáõ áõëÙáõÝùÇ (³í³ï³ñ³) íñ³ (ìÇßÝáõÝ í»ñóí³Í ¿ гÛáó ìÇëáõ ²ñ»õÇ ¹ÇóÇ ³Ýí³ÝáõÙÇó, ÇëÏ ÞÇí»Ý` ëáõñµ ù³éáñ¹áõÃÛ³Ý ÞÇí` áñ¹Ç, ë»ñáõݹ ³ëïÇ׳ÝÇó):

- 86 -

ÐÇݹáõǽÙÇ å³ÝïÇáÝ ¿ Ùïóí³Í ¨ ´áõ¹¹³Ý, ÇÝãå»ë ìÇßÝáõÛÇ ï³ëÝ»ñáñ¹ ³í³ï³ñ³: ÐÇݹáõǽÙÇ µáÉáñ áõÕÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ µÝáñáß ¿ ѳí»ñÅáõÃÛ³Ý Ñ³í³ïùÁ ¨ 컹»ñÇ ²ëïí³Í³ßÝãáõÃÛáõÝÁ, ïÇ»½»ñùÇ ·áÛáõÃÛ³Ý å³ñµ»ñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ, áñï»Õ ß³ñÅáõÙÁ ϳï³ñíáõÙ ¿ ãѳÙÁÝÏÝíáÕ ·Íáí` ѳí»ñÅáõÃÛ³Ý Ñ³í³ïù ¨ Ñá·áõ ãí»ñ³Ý³ÉÁ, ϳï³ñáÕ ×³Ý³å³ñÑáñ¹áõÃÛáõÝ (ë³Ýë³ñ³): öáËѳïáõóÙ³Ý ûñ»ÝùÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ, ѳïáõóáõÙÁ (ϳñÙ³), Çñ³¹ñáõÃÛáõÝÁ ϳëï»ñÇ (ËÙµ»ñÇ) µ³Å³Ý»Éáõ áõëáõó³ÝáÕ` Ù³ñ¹áõ ÏÛ³ÝùáõÙ ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý ãáñë ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ýå³ï³ÏÝ»ñ` 1. ¸Ñ³ñÙ³--ÏñáݳϳÝ, ÁÝï³Ý»³Ï³Ý ¨ ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ׳ϳﳷñÇ Ï³ï³ñáõÙ 2. ²ñïѳ (·áñÍ, û·áõï)--ÝÛáõÃ³Ï³Ý ³ñÅ»ùÝ»ñÇ Ó»éùµ»ñáõÙ ¨ ×Çßï û·ï³·áñÍáõÙ 3. γٳ--½·³óÙáõÝùÝ»ñÇ, Ó·ïáõÙÝ»ñÇ, ëÇñá, µ³í³ñ³ñáõÙ 4. ØáÏß³--í»ñ³ÍÝÙ³Ý ßÕóݻñÇó ³½³ïáõÙ: ²ÛÅÙ Ðݹϳëï³ÝÇ 83% µÝ³ÏãáõÃÛáõÝÁ ÐÇݹáõǽ٠»Ý å³ßïáõÙ, ³ÛÝ ï³ñ³Íí³Í ¿ ÝáõÛÝå»ë Ü»å³ÉáõÙ, ÞñÇ È³ÝϳÛáõÙ, ´³Ý·É³¹»ßáõÙ, г۳ݳÛáõÙ ¨ ³ÛÉÝ, áñï»Õ ³åñáõÙ »Ý Ðݹϳëï³ÝÇ Í³·áõÙáí ³ÝÓÇÝù: ¸

² à

Æ ¼ Ø

¸³áǽÙÁ – áõëáõóÙáõÝù ¿, áñÁ Ýáñ ¿ñ³ÛÇ ë³Ñٳݳ·ÉËÇÝ í»ñ³Íí»ó ÏñáÝÇ §¹³á¦ëÇÝ Ï³Ù §åáõïǦ--Çñ»ñÇ: гϳë³Ï³Ý ¿ ·»ñÇßËÙ³ÝÁ ¨ ϻջùÙ³ÝÁ, ù³ñá½áõÙ ¿ í»ñ³¹³éÝ³É Ý³Ëݳ¹³ñÛ³Ý Ñ³Ù³ÛÝ³Ï³Ý ÏÛ³ÝùÇÝ: öÇÉÇëá÷³Û³Ï³Ý áõëÙáõÝù ¿ âÇݳëï³ÝáõÙ 4—3 ¹³ñ. Ý.Ã.³, áñÇ ÑÇÙùÇ íñ³ Ù.Ã. 2-ñ¹ ¹³ñáõÙ, ¹³ë³íáñíáõÙ ¿ ÏñáÝ, Ïñ»Éáí ÝáõÛÝ ³ÝáõÝÁ: ¸³áǽÙÇ ÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛ³Ý ëϽµáõµùÝ»ñÁ, ß³ñ³¹ñí³Í §¸³á ¸» ò½Çݦ ·ñùÇ Ù»ç, áñÇ Ñ»ÕÇݳÏáõÃÛáõÝÁ í»ñ³·ñíáõÙ ¿ Ñݳ¹³ñÛ³Ý ³é³ëå»É³Ï³Ý Ùï³ÍáÕ È³á ò½ÇÇÝ: Üñ³ÝáõÙ ·É˳íáñ ѳëϳóáõÃÛáõÝÁ, §¸²à¦, ѳÛï³ñ³ñíáõÙ ¿ ³ß˳ñÑÇ ¿áõÃÛáõÝÁ ¨ ³é³çݳå³ï׳éÁ, Ýñ³ µ³½Ù³Ó»õáõÃÛ³Ý ëϽݳյÛáõñÁ, §µáÉáñ Çñ»ñÇ Ù³ÛñÁ¦: ê³ áñáß³ÏÇ µÝ³Ï³Ý §×³Ý³å³ñѦ ¿, áñáí å»ïù ¿ Ñ»ï»õÇ ßñç³å³ïáÕ ³ß˳ñÑÁ ¨ ³ÙµáÕç Ù³ñ¹ÏáõÃÛáõÝÁ: ¸³áǽÙÇ ÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛ³Ý Ù»ç Ç Ñ³Ûï »Ý ·³ÉÇë Ù³ï»ñdzÉǽÙÇ ¨ ³ñѳíÇñù³ÛÇÝ ¹Ç³É»ÏïÇϳÛÇ ¿É»Ù»ÝïÝ»ñ: ÎñáÝÇ Ù»ç ¸³áǽÙÇ µÝ³Ï³Ý åñáó»ëÝ»ñÁ ëï³ÝáõÙ »Ý ¹Çó³µ³Ý³Ï³Ý Ù»Ïݳµ³ÝáõÃÛáõÝ, ¹³ë³íáñíáõÙ ¿ ³ëïí³Í³ÛÇÝ å³ÝûáÝ, ջϳí³ñíáÕ Ñ»ï»õÛ³É »ññáñ¹áõÃÛ³Ùµ` Þ³Ý ¹Ç (ѳëåÇëÛ³ ïÇñ³Ï³É), ȳáó½Ç, ¨ ³ß˳ñÑÇ ³ñ³ñÇã ä³Ý ·áõÝ: ÎñáÝ³Ï³Ý Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÁ ϳéáõóíáõÙ ¿ å³ßïáݳϳñ·áõÃÛ³Ý (Ç»ñ³ñËdz) ëϽµáõÝùáí: ì³Ý³Ï³ÝÝ»ñÁ ¨ ùñÙ»ñÁ ˳ÕáõÙ »Ý ϳñ»õáñ ¹»ñÁ: ÐÇÝ·»ñáñ¹ ¹³ñÇ ëϽµÇÝ Ï³½Ù³íáñíáõÙ ¿ ¸³áǽÙÇ ÏñáݳáõëÙáõÝùÁ ¨ ÍÇë³Ï³ï³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ³ÛÝ í»ñ³ÍíáõÙ ¿ å»ï³Ï³Ý ÏñáÝÇ ´³Ûó»õ³ÛÝå»ë Ýñ³ Ëáñù»ñáõÙ ³é³ç³ÝáõÙ »Ý µ³½Ù³ÃÇí ë»Ïï³Ý»ñ, ï³ñµ»ñíáÕ ÇÝùݳñáõÛÝáõÃÛ³Ùµ, ³ëïí³Í³µ³Ý³Ï³Ý µ³ñ¹³ÝùÝ»ñÇ óáõó³¹ñٳٵ, ¹á·Ù³ïÇϳÛáí, ÍÇë³Ï³ï³ñáõÃÛáõÝÝ»ñáí, ѳí³ï³ódzÉÝ»ñÇ å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ý¹»å ï³ñµ»ñ ѳ۳óùÝ»ñáí: ¸³áǽÙÇ Ñ»ïÝáñ¹Ý»ñÇ Ù»ç »Õ»É »Ý ¹³Å³Ý ׷ݳíáñÝ»ñ, ÇëÏ Ýñ³Ýó ÏáÕùÇÝ Ù³ñ¹Çù, áñáÝù ã»ÇÝ ÁݹáõÝáõÙ, áñ ÏÛ³ÝùÇ µ³ñÇùÝ»ñÇó û·ïí»ÉÁ ѳٳñíáõÙ ¿ µ³ñÓñ³·áõÛÝ »ñ³Ý»ÉÇáõÃÛáõÝ: ÎñáÝ³Ï³Ý ¸³áǽÙÇ Ñ³Ù³ñ µÝáõó·ñ³Ï³Ý ¿ ´áõ¹¹Ç½ÙÇ ¨ ÎáÝýáõóÇ³Ï³Ý ¿É»Ù»ÝïÝ»ñÇ ¿ÏÉ»ÏïÇÏ³Ï³Ý (³ÝëϽµáõÝù³ÛÇÝ Ñ³Ù³ï»ÕÙ³Ý) ѳٳï»ÕáõÙ, ϳóáõóÛÇÝ ëݳѳí³ïáõÃÛáõÝ ¨ ³ÛÉ ËáñÑñ¹³ÙáÉ³Ï³Ý (ÙÇëïÇϳ) å³ïÏ»ñ³óáõÙÝ»ñ: ¸³á³Ï³Ý ùñÙ»ñÁ, ù³ñá½»Éáí ³ÝÓÇ µ³ñáÛ³Ï³Ý ÇÝùݳϳï³ñ»É³·áñÍÙ³Ý ·³Õ³÷³ñÁ, ³é³ç³ñÏáõÙ »Ý ѳí³ï³óÛ³ÉÝ»ñÇÝ ¨ »ñϳñ³Ï³óáõÃÛ³Ý Ñ³ëÝ»Éáõ áñáß³ÏÇ Ù»Ãá¹Ý»ñ, Çñ Ù»ç Áݹ·ñÏáÕ ¹Ç»ï³, ýǽÇÏ³Ï³Ý í³ñÅáõÃÛáõÝÝ»ñ ¨ ³ÛÉÝ: ØÇ»õÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï Ýñ³Ýù ½µ³ÕíáõÙ »Ý §ã³ñ Ñá·ÇÝ»ñǦ íéݹ»Éáí, ·áõß³ÏáõÙÝ»ñáí ¨ ³ÛÉÝ: ¸³áǽÙÁ ³ñ¹»Ý Ïáñóñ»É ¿ Çñ í³Õ»ÙÇ ¹ñáõÛÃÝ»ñÁ, ½Ç×»Éáí Ýñ³Ýó áõñÇß ÏñáÝÝ»ñÇÝ, áñáÝù ï³ñ³ÍíáõÙ »Ý âÇݳëï³ÝáõÙ: Üñ³Ý ѳí³ï³ñÇÙÝ»ñÇ ù³Ý³ÏÁ ùã³ÝáõÙ ¿:

- 87 -

Î à Ü ü àô ò Æ ² Î ² Ü àô Â Ú àô Ü

ÎáÝýáõódzϳÝáõÃÛáõÝÁ Ðݳ·áõÛÝ âÇݳëï³ÝÇ ³é³ç³ï³ñ ·³Õ³÷³ñ³Ï³Ý Ñáë³ÝùÝ»ñÇó Ù»ÏÁ, êáõµÛ»ÏïÇí ǹ»³ÉǽÙÇ ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛ³Ùµ (ì³Ý Ú³ÝÙÇÝ 1472-1528) ê³ Ñݳ·áõÛÝ âÇݳëï³ÝÇ ÷ÇÉÇëá÷³-µ³ñáÛ³Ëáë, ÇÙ³ëïáõÝ ÎáõÝ—ò½ÇÇ áõëÙáõÝùÝ ¿, áñÁ Ù»ñ ųٳݳÏÇ ë³Ñٳݳ·ÉËÇÝ í»ñ³÷áËí»ó ÏñáÝÇ: ÎáÝýáõódzϳÝáõÃÛ³Ý ëϽݳյÛáõñÁ §ÈáõÝ—ÚáõÛ¦ (¼ñáõÛóÝ»ñ ¨ ùÝݳñÏáõÙÝ»ñ) ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛáõÝÝ ¿, ·ñí³Í ÎáõÝ—ò½ÇÇ Ñ»ïÝáñ¹Ý»ñÇ` ػݗò½Ç, êÛáõÝ—ò½Ç, ÏáÕÙÇó, Ý.Ã.³. 6-ñ¹ ¹³ñáõÙ: ÎáõÝ—ò½Ç, ÎáõÝ—âÅáõÝ—ÜÇ, 551—479 Ã.Ã. Ý.Ã.³.: Æñ áõëÙáõÝùÇ Ù»ç ݳ ãÇ ßáß³÷»É ÏáëÙá·áÝdzÛÇ (ïÇ»½»ñ³·ÝáõÃÛ³Ý) ѳñóÁ, Ñá·áõ ¨ Ñ»ïÙ³Ñáõ ÏÛ³ÝùÁ, ù³Ý½Ç ѳßíáõÙ ¿ñ »ñÏÇÝùÁ áñå»ë µ³ñÓñ³·áõÛÝ áñáßÇã áõÅ, ÇëÏ Ý³Ëáñ¹Ý»ñÇÝ ½áѳµ»ñáõÃÛáõÝ` Ýñ³Ýó Ýϳïٳٵ ѳñ·³ÉÇó í»ñ³µ»ñÙáõÝùÝ ¿: Üñ³ ÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛ³Ý ¨ µ³ñáÛ³·ÇïáõÃÛ³Ý ·É˳íáñ áõÕÕí³ÍáõÃÛáõÝÁ ¹³ Ù³ñ¹áõ ËݹÇñÝ ¿, Ýñ³ ·³Õ³÷³ñ³Ï³Ý ¨ Ñá·»õáñ ï»ëùÁ, Ýñ³ ï»ÕÁ »ñÏÝùÇ ï³Ï: سñ¹áõ ׳ϳﳷÇñÁ, ¨ ³Ù»Ý ÇÝã ³Ûë ÏÛ³Ýùáõ٠ϳÝËáñáßíáõÙ ¿ »ñÏÝùÇ ÏáÕÙÇó: ³·³íáñÁ å»ïù ¿ ÉÇÝÇ Ã³·³íáñ, Ñå³ï³ÏÁ` Ñå³ï³Ï, ѳÛñÁ` ѳÛñ, áñ¹ÇÝ` áñ¹Ç: ܳ Ù߳ϻó ǹ»³É³Ï³Ý Ù³ñ¹áõ ÏáÝó»åódzÝ` ó½ÛáõÝó½Ç, áñÇÝ Ñ³ëÝáõÙ »Ý áã û ͳ·Ù³Ý µ»ñáõÙáí, ³ÛÉ µ³ñÓñ µ³ñáÛ³Ï³Ý Ñ³ïϳÝÇßÝ»ñÇÝ Ñ³ëÝ»Éáí: Üñ³ Ùáï Ù³ñ¹³ëÇñ³Ï³Ý áõëÙáõÝùÁ (Å»Ý), áõÝ»ñ ѳïáõÏ Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ: àñ í»Ñ³ÝÓÝ ³Ûñ»ñÁ (ó½ÛáõÝ ó½Ç) Çñ»Ýó µ³ñÓñ µ³ñá۳ϳÝáõÃÛ³Ý ßÝáñÑÇí, Ïáãí³Í »Ý ϳé³í³ñ»Éáõ Ù³Ýñ ٳݹáõÏÝ»ñÇÝ (ëÛ³á Å»Ý), áñáÝó íÇ׳Ïí³Í ¿ ÙdzÛÝ ýǽÇÏ³Ï³Ý ³ß˳ï³Ýù: ÎáÝýáõódzϳÝáõÃÛ³Ý Ýå³ï³ÏÁ ϳ۳ÝáõÙ ¿ñ ÅáÕáíñ¹Ç ¹³ëïÇñ³ÏáõÃÛ³ÝÁ, ·áñÍáÕ Ï³ñ·»ñÁ ѳñ·»Éáõ á·áí: Àëï áõëÙáõÝùÇ, »ñÏÝùÇó Ù³ñ¹áõÝ ïñí³Í ¿ ûñ»Ýù (Å»Ý), áñÇ ÁÝϳÉÙ³Ý Ñ³Ù³ñ Ù³ñ¹Á å»ïù ¿ å³Ñå³ÝÇ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ÝáñٳݻñÁ(ÉÇ), í³ñí»É³Ó»õ, ³í³Ý¹Ý»ñÁ, ÍÇë³Ï³ï³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ·áñÍ»É ë»÷³Ï³Ý ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ¹ñí³ÍùÇÝ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ: ²ÛÝ ³ñ¹³ñ³óÝáõÙ ¿ñ ³½Ýí³Ï³ÝÝ»ñÇ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÁ ѳë³ñ³Ï ÅáÕáíñ¹Ç íñ³: ÎáÝýáõódzϳÝáõÃÛáõÝÁ ÏñáÝÇ í»ñ³Í»Éáõ Ñ»ï ÙdzëÇÝ ÎáõÝ—ò½ÇÝ ³ëïí³Í³óí»ó: ÎáÝýáõódzϳÝáõÃÛáõÝÁ ï³ñµ»ñíáõÙ ¿ Ùݳó³Í ÏñáÝÝ»ñÇó ùñÙ»ñÇ, ³Ýµ³ó³ïñ»ÉÇ (ÙÇëïÇÏ) ¿É»Ù»ÝïÝ»ñÇ µ³ó³Ï³ÛáõÃÛ³Ùµ, ¨ µ»ñíáõÙ ¿ ݳ˳ï»ëí³Í ÍÇë³Ï³ï³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ËÇëï ϳï³ñÙ³ÝÁ: àôëÙáõÝùÇ å³ßï³ÙáõÝùÁ ÙdzÛÝ Ï³Û³ÝáõÙ ¿ ݳËáñ¹Ý»ñÇ å³ßï³ÙáõÝùáõÙ` ³Ù»Ý ÁÝï³ÝÇù, ïáÑÙ áõÝ»Ý Çñ»Ýó ï³×³ñÁ, áñï»Õ ï»Õ³¹ñí³Í »Ý ݳËÝÇÝ»ñÇÝ ëÇÝíáÉáÕ óáõó³÷»ÕÏ»ñ (ãÅáõ), áñáÝó ³éç»õáõ٠ϳï³ñíáõÙ »Ý ½áѳµ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñ ¨ ÍÇë³Ï³ï³ñáõÃÛáõÝÝ»ñ: ²Ûë áõëÙáõÝùÁ ϳñ·»ñÇ ³Ý˳Ëï ѳëï³ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ, µ³Å³ÝáõÙ ¿ Ù³ñ¹Ï³Ýó ó³ÍñÝ»ñÇ ¨ µ³ñÓñÝ»ñÇ, »ñÏÝùÇ Ï³Ùùáí ·áñͳóíáõÙ ¿ñ âÇݳëï³Ýáõ٠ϳñ·»ñÇ í»ñ³¹³ëáõÙÁ Ù»ÏÁ ÙÛáõëÇ Ñ³Ý¹»å: Ødzå»ïÇÝ ÝíÇñí³ÍáõÃÛáõÝ` ãÅáõÝ, ѳí³ï³ñÇÙ å³ñïùÇÝ` §Ç¦, áñ¹Ç³Ï³Ý ѳí³ï³Ùù` §ëÛ³á¦, ٻͳÑá·áõÃÛáõÝ` §Ïáõ³Ý¦, ѳñ·³Ýù ٻͻñÇ Ñ³Ý¹»å` §¹Ç¦: 11-12-ñ¹ ¹³ñ»ñáõÙ âÅáõ êÇ-Ç ·É˳íáñáõÃÛ³Ùµ ÎáÝýáõódzϳÝáõÃÛáõÝÁ ëï³ÝáõÙ ¿ ÷ÇÉÇëá÷³Û³Ï³Ý ÑÇÙݳ¹ñáõÙ` ÝÛáõûñÇ Ù»ç ϳ »ñÏáõ ëÏǽµ ÈÆ---·Çï³ÏÇó ëï»Õͳ·áñÍ³Ï³Ý áõÅ òÆ---å³ëÇí Ù³ï»ñdz ²é³çÇÝÁ Ù³ñ¹áõ Ù»ç ëï»ÕÍáõÙ ¿ ¹ñ³Ï³Ý áñ³Ï` Ó·ïáõÙ ¹»åÇ µ³ñÇÝ, ÇëÏ »ñÏñáñ¹Á` µ³ó³ë³Ï³Ý áñ³Ï ½·³óÙáõÝù³ÛÇÝ Ññ³åáõñ³ÝùÇÝ »ÝóϳÛáõÃÛáõÝ: γÝýáõódzϳÝáõÃÛáõÝÁ ëáõµÛ»ÏïÇí ǹ»³ÉǽÙÇ á·áí ÑÇÙݳíáñ»ó ì³Ý Ú³ÝÙÇÝÁ (1472—1528): ÎáÝýáõódzϳÝáõÃÛáõÝÁ å»ï³Ï³Ý ¹áÏïñÇݳ ¹³ñÓ³í Ý.Ã.³. 136Ã., áñÇ å³ßï³ÙáõÝùÁ å³ßïáݳå»ë å³Ñå³Ýí»É ¿ ÙÇÝã»õ 1911Ãí³Ï³ÝÁ: Þ Æ Ü î à Ú ² Î ² Ü àô Â Ú àô Ü

êÇÝïá—׳åáÝ»ñ»Ý Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ²ëïí³ÍÝ»ñÇ áõÕÇ: Ö³åáÝdzÛÇ ³Ù»Ý³ï³ñ³Íí³Í »ñÏáõ ÏñáÝÝ»ñÇó Ù»ÏÁ (µáõ¹¹³Û³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ÏáÕùÇÝ): êÇÝ Ï³Ù Î³ÙÇ ²ëïí³ÍÝ»ñ »Ý, á·ÇÝ»ñ »Ý, áñáÝù ½µ³Õ»óÝáõÙ »Ý Ù³ñ¹áõ ßñç³Ï³ ³ß˳ñÑÁ:

- 88 -

êÇÝïáÇ ÑÇÙùÁ -- µÝáõÃÛ³Ý áõÅ»ñÇ ¨ »ñ»õáõÛÃÝ»ñÇ ³ëïí³Í³ÛݳóáõÙ áõ Ýñ³Ýó »ñÏñå³·áõÙÁ: гٳñíáõÙ ¿, áñ ºñÏñÇ ÉñÇí ó³Ù³ùÁ ³Ûë ϳ٠³ÛÝ ³ëïÇ׳ÝÇ ßÝã³íáñí³Í ¿, ³ëïí³Í³Ûݳóí³Í ¿, ³Ý·³Ù ³ÛÝ Çñ»ñÁ, áñáÝù Ù»Ýù ëáíáñ »Ýù ѳٳñ»É ³ÝßáõÝã: úñÇݳÏ` ù³ñÁ ϳ٠ͳéÁ: ²Ù»Ý Çñ áõÝÇ Çñ á·ÇÝ, ³ëïí³Í³ÛÝáõÃÛáõÝÁ` γÙÇ-Ý: àñáß Î³ÙÇÝ»ñ ѳٳñíáõÙ »Ý ï»Õ³ÝùÇ á·ÇÝ»ñ, ÙÛáõëÝ»ñÁ Ù³ñÙݳóÝáõÙ »Ý µÝáõÃÛ³Ý »ñ»íáõÛÃÝ»ñÁ, ѳٳñíáõÙ »Ý ïáÑÙ»ñÇ áõ ÁÝï³ÝÇùÝ»ñÇ Ñáí³Ý³íáñáÕÝ»ñ: àôñÇß Î³ÙÇÝ»ñ Ý»ñϳ۳óÝáõÙ »Ý ·Éáµ³É µÝ³Ï³Ý »ñ»õáõÛÃÝ»ñ, ÇÝãåÇëÇù »Ý ²Ù³ï»ñ³ëáõ úÙÇϳÙÇ, ²ñ»õÇ ²ëïí³ÍáõÑÇÝ: êÇÝïáÝ Áݹ·ñÏáõÙ ¿ Ù³·Ç³Ý, ïáï»ÙǽÙÁ, ï³ñµ»ñ óÉÇëÙ³ÝÝ»ñÇ áõ ³ÙáõÉ»ïÝ»ñÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Ñ³í³ïùÁ: êÇÝïáÛÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ëϽµáõÝùÁ ѳٳñíáõÙ ¿ µÝáõÃÛ³Ý áõ Ù³ñ¹Ï³Ýó ѳٳӳÛÝ»óí³Í ÏÛ³ÝùÁ: êï»ÕÍí»É ¿ Ý.Ã.³. 4-ñ¹ ¹³ñáõÙ` µÝáõÃÛ³Ý á·»Õ»Ý³óÙ³Ý ¨ ݳËÝÇÝ»ñÇ ³ëïí³Í³óÙ³Ý Ñݳ·áõÛÝ å³ßï³ÙáõÝùÇó: Àëï ¹ñ³ Ù³ñ¹Ý ³é³ç³ó»É ¿ ³ÝÃÇí á·ÇÝ»ñÇó: سѳó³ÍÇ á·ÇÝ áñáß å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõ٠ϳñáÕ ¿ ²ëïí³Í ¹³éݳÉ: ÞÇÝïáÛ³Ï³Ý ³ñ³ñáճϳñ·Á µ³Õϳó³Í ¿ ãáñë ï³ññ»ñÇó` 1. سùñ³·áñÍáõÙ 2. ¼áѳµ»ñáõÃÛáõÝ 3. ²ÕáÃù 4. лÕáõÙ ÞÇÝïá۳ϳÝáõÃÛ³ÝÝ µÝáñáß ¿ ׳åáÝ³Ï³Ý á·áõ µ³ó³éÇÏáõÃÛ³Ý ¨ ²ëïí³Í³ÛÇÝ ÙdzëÝáõÃÛ³Ý Ñ³í³ïÇ Ýϳïٳٵ: Üñ³ ÙÛáõë ³é³ÝÓݳѳïÏáõÃÛáõÝÁ µÝáõÃÛ³Ý ¨ ·»Õ»óÇÏÇ å³ßï³ÙáõÝùÝ ¿: Üñ³Ý Ëáñà ¿ »ñÏÝùÇ ¨ »ñÏñÇ, ²ëïÍá ¨ Ù³ñ¹áõ ËÇëï ѳϳ¹ÁñáõÃÛáõÝÁ: 5-6–ñ¹ ¹³ñ»ñáõÙ ßÇÝïáÛ³Ï³Ý »Ï»Õ»óáõ ջϳí³ñ ¿ñ ¹³ñÓ»É Ö³åáÝdzÛÇ Ï³Ûë»ñ³Ï³Ý ïáõÝÁ, ϳÛëñÁ ѳÛï³ñ³ñí»É ¿ ·»ñ³·áõÛÝ ùáõñÙ: ´áõ¹¹³Û³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ÙáõïùÁ í»ñ³óñ»É ¿ ßÇÝïá۳ϳÝáõÃÛ³Ý Ù»Ý³ßÝáñÑÁ: ºñÏñáñ¹ ³ß˳ñѳٳñïÇ Å³Ù³Ý³Ï Í³é³Û»É ¿ ³½·³ÛݳÙáÉ³Ï³Ý ¨ é³½Ù³ï»Ýã ïñ³Ù³¹ñáõÃÛáõÝÝ»ñ µáñµáù»ÉáõÝ: Ö³åáÝdzÛÇ å³ñïáõÃÛáõÝÇó Ñ»ïá ÞÇÝïáÛÇ ³½¹»óáõÃÛáõÝÁ Ãáõɳó»É ¿, ³ÛÝ ³Ýç³ïí»É ¿ å»ïáõÃÛáõÝÇó: ê³Ï³ÛÝ 1950à ëÏë³Í ݳ ÝáñÇó í»ñ»Éù ¿ ³åñáõÙ, Ñéã³Ïí»É ¿ ·»ñÏñáÝ, å³ñï³¹Çñ µáÉáñ ׳åáݳóÇÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ: Ö³åáÝdzÛÇ ³é³çÇÝ ³é»ÕÍí³Í³ÛÇÝ Ñáõß³ñÓ³ÝÝ»ñÁ` ÎáÓÇÏÇ, üáõ¹áÏÇ, ÜÇÑáÝ·Ç, ³ñï³Ñ³Ûï»óÇÝ ëÇÝïáǽÙÇ ÏáõÉïÇ Ó»õ³íáñÙ³Ý ¹Åí³ñ³·áõÛÝ áõÕÇÝ: ²Û¹ ѳٳϳñ·áõÙ Ý߳ݳíáñ ï»Õ ¿ ½µ³Õ»óÝáõ٠ٳѳó³Í ݳËÝÇÝ»ñÇ ÏáõÉïÁ, áñáÝóÇó ·É˳íáñÁ ïáÑÙ³ÛÇÝ ³é³çݳݳËÝÇÝ áõÓÇ·³ÙÇÝ ¿ñ` ó»ÕÇ ³Ý¹³ÙÝ»ñÇ Ñ³Ù³ËÙµÙ³Ý áõ Ùdzµ³ÝÙ³Ý ëÇÙíáÉÁ: ä³ßï³ÙáõÝùÇ ûµÛ»ÏïÝ»ñ ¿ÇÝ ÑáÕÇ áõ ¹³ßï»ñÇ, ³ÝÓñ»õÇ áõ ù³Ùáõ, ³Ýï³éÝ»ñÇ áõ ë³ñ»ñÇ ²ëïí³ÍÝ»ñÁ: êÆÜîàƼØÆ ²êîÆÖ²ÜܺðÀ îáÑÙ³ÛÇÝ ëÇÝïáÝ Ñ³Ù³ñíáõÙ ¿ ϳÛë»ñ³Ï³Ý ï³Ý ³ñųÝÇù: Î³Ý ²ëïí³ÍÝ»ñ, áñáÝó ϳñáÕ »Ý ¹ÇÙ»É ÙdzÛÝ ÁÝï³ÝÇùÇ ³Ý¹³ÙÝ»ñÁ, ¨ Í»ë»ñ, áñáÝù ϳñáÕ »Ý ϳï³ñí»É ÙÇÙdzÛÝ ÁÝï³ÝÇùÇ ³Ý¹³ÙÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó: γÛëñÇ ÏáõÉï (ï¿ÝÝáǽÙ) -- µáÉáñ ׳åáݳóÇÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ å³ñï³¹Çñ ¿: î³×³ñ³Ï³Ý ëÇÝïá – ÁݹѳÝáõñ ¨ ï»Õ³Ï³Ý ²ëïí³ÍÝ»ñÇ Ñáí³Ý³íáñíáõÙ, áñáÝù Ï³Ý ³Ù»Ý ÙÇ ï»ÕáõÙ ¨ å³Ñå³ÝáõÙ »Ý Ù³ñ¹Ï³Ýó, áñáÝù ³åñáõÙ »Ý ¹ñ³Ýó Ñáí³Ý³íáñáõÃÛ³Ý ï³Ï: îݳÛÇÝ ëÇÝïá – ïáÑÙ³ÛÇÝ ²ëïí³ÍÝ»ñÇ Ñáí³Ý³íáñíáõÙ:

- 89 -

¼ ð ² ¸ ² Þ î ² Î ² Ü àô Â Ú àô Ü (ز¼¸ºÆ¼Ø)

Àëï ¶ñÇ·áñ س·ÇëïñáëÇ` س½¹³ÏÛ³ÝÝ»ñÇ ·³Õ³÷³ñ³Ëáë ʳñ³·³ÝÇ áñ¹Ç ¼ñ³¹³ßïÁ ѳٳñíáõÙ ¿ ²ñ»õáñ¹ÇÝ»ñÇ ·³Õ³÷³ñ³Ï³Ý ݳ˳ѳÛñÁ: ÐÇÙÝí³Í ¿ ²ñdzϳÝáõÃÛ³Ý ·³Õ³÷³ñ³µ³ÝáõÃÛ³Ý íñ³, ·É˳íáñ å³ßï³ÙáõÝùÝ»ñÁ ¸Çó»ñÝ »Ý: Àëï å³ñëÇÏ ³ëïñáÉá· ´»Ññáõ½³ÛÇ ÑÇÙݳ¹ÇñÁ ѳٳñíáõÙ ¿ ¼ñ³¹³ßïÁ` Ý.Ã.³. 1738.Ã.: äɳïáÝÝ áõ ÎÉ»Ù»ë ²É»ùë³Ý¹ñ³óÇÝ åݹáõÙ »Ý, áñ ¼ñ³¹³ßïÁ ¾ñ ³ÝáõÝáí ѳÛϳ½ÝÇ ½³í³Ï ¿ñ ¨, áñ ¾ñÁ ÉÇÝáõÙ ¿ñ ³Ý¹ñßÇñÇÙÛ³Ý ³ß˳ñÑáõÙ: гÛïÝÇ ¿ ݳ»õ, áñ ÁݹÑáõå ÙÇÝã»õ ùñÇëïáÝ»áõÃÛ³Ùµ µéݳóáõÙÁ г۳ëï³ÝáõÙ ·áñÍ»É ¿ гÛÏ³Ï³Ý Ø³½¹»Ç½ÙÁ: êáõñµ ·ÇñùÁ “²í»ëï³”-Ý ¿: ²ñ³ س½¹=²ñ³ ²Ù»Ý³Ï³ñáÕ: ijٳٳϳÏÇó ¼ñ³¹³ßï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ñá·»õáñ³Ï³Ý Ç»ñ³ñËdzÝ` 1. §Øá·»ï³Ý-Ùá·»ñ¦ - ²Ù»Ý³µ³ñÓñ å³ßïáÝÝ ¿, ÁÝïñíáõÙ ¿ ¸³ëïáõñÝ»ñÇ ß³ñù»ñÇó ¨ Õ»Ï³í³ñáõÙ ¿ Øá·»ñÇ ÙÇáõÃÛáõÝÁ 2. §ê³ñ-Ùá·»ñ¦ - Øá·»ñÇ ·É˳íáñ ¸³ëïáõñÝ ¿: γñáÕ ¿ ï»Õ³÷áË»É Ï³Ù ÷³Ï»É Ïñ³ÏÇ ï³×³ñÁ: 3. §¸³ëïáõñÝ»ñ¦ (µ³ñÓñ³·áõÛÝ Ñá·»õáñ³Ï³ÝÝ»ñ) 4. §Øá·å»ïÝ»ñ¦ (ëáíáñ³Ï³Ý Ñá·»õáñ³Ï³ÝÝ»ñ) 5. §ÐÇñå»ïÝ»ñ¦ (Ýáñ³í³ñï ÏñáݳíáñÝ»ñ) ²Ûë å³ßïáÝÝ»ñÁ ϳñáÕ »Ý ½µ³Õ»óÝ»É ÙdzÛÝ §Ù᷻۳ݦ-Ý»ñÁ` Ñá·»õáñ³Ï³ÝÝ»ñÇ Ñ»ïÝáñ¹Ý»ñÁ, ÇÝãÁ ųé³Ý·íáõÙ ¿ ÑáñÇó: ´³óÇ å³ßïáÝÝ»ñÇó Ï³Ý Ý³»õ ³ëïÇ׳ÝÝ»ñ` §è³ïáõ¦ - ½ñ³¹³ßï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý å³Ñ³å³Ý §Øáµ»¹Û³ñ¦ - Ðá·»õáñ³Ï³Ý ѳñó»ñáõÙ ·ñ³·»ï µ»Ñ¹ÇÝ î³×³ñÝ»ñÁ ÏáãíáõÙ »Ý ²ïñáõß³Ý, §²ï³ßϳ¹¿¦` Îñ³ÏÇ ïáõÝ, ûç³Ë: Îñ³ÏÁ »ñµ»ù ãå»ïù ¿ Ù³ñÇ: êáõñµ Ïñ³ÏÁ ÉÇÝáõÙ ¿ »ñ»ù ϳñ·Ç` 1. ´³Ññ³Ù – гÕóݳϳµ»ñ ϳÛëñ Ïñ³Ï` µ³ñÓñ³·áõÛÝ Ï³ñ· 2. ²¹³ñ³Ý – Îñ³ÏÝ»ñÇ Ïñ³Ï` »ñÏñáñ¹ ϳñ· 3. ²Ã³ß ¹³¹·³Ñ – úñ»Ýùáí ¹ñí³Í Ïñ³Ï` »ññáñ¹ ϳñ· Øáµ»¹Ý»ñÁ ѳٳñíáõÙ »Ý êáõñµ Ïñ³ÏÇ å³Ñ³å³ÝÝ»ñ: ²ß˳ñѳ۳óùÝ áõ µ³ñá۳ϳÝÁ ²ß˳ñѳ۳óùÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý µÝ³·ÇÍÁ »ñÏáõ ²ß˳ñÑÝ»ñÇ ×³Ý³ãáõÙÝ ¿` Ø»Ýá· -- Ñá·»õáñ, Ùïù³ÛÇÝ ¶ÛáïÇ· -- ºñÏñ³ÛÇÝ, Ù³ñÙݳÛÇÝ, ýǽÇÏ³Ï³Ý âϳ Ù³ñÙÝÇ Ù³ÑϳݳóáõÙ, ã³ÙáõëÝáõÃÛáõÝ, í³Ý³Ï³ÝÝ»ñÇ åé³ÏïÇϳ: ÎÛ³ÝùÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ÇÙ³ëïÁ ³ß˳ï³íáñÇ, ÁÝï³Ýù³ï»ñÇ, ù³Õ³ù³óáõ å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÝ »Ý ¨ Ù»Õë·áñÍáõÃÛáõÝÇó ßñç³Ýóí»ÉÁ: ´³ñáÛ³Ï³Ý Ù³ùñáõÃÛáõÝÁ ¨ ³ÝÓÝ³Ï³Ý ½³ñ·³óáõÙÁ ѳïáõÏ ¿ áã ÙdzÛÝ Ñá·áõÝ` ³ÛÉ Ý³»õ Ù³ñÙÝÇÝ: ÐÇÙÝ³Ï³Ý µ³ñáÛ³Ï³Ý Ï³ÝáÝÝ ¿` »ñç³ÝÏáõÃÛáõÝ Ýñ³Ý` áí »ñç³ÝÏáõÃÛáõÝ ¿ ó³ÝϳÝáõÙ áõñÇßÝ»ñÇÝ: ²í»ëï³Ý ³Ýí³ÝáõÙ ¿ ѳÝñáõÃÛ³Ý ãáñëÁ ˳í` 1. ²ïñ³í³ÝÝ»ñ – Ðá·»õáñ³Ï³ÝÝ»ñ 2. è³ï³¿ßï³ñ – è³½Ù³Ï³Ý ³½Ýí³Ï³ÝÝ»ñ 3. ì³ëïéÛ³-ýßáõÛ³ÝïÝ»ñ – ÑáíÇíÝ»ñ, ³Ý³ëݳå³ÑÝ»ñ, ·ÛáõÕ³ïÝï»ëÝ»ñ 4. ÐáõÇïÝ»ñ -- ³ñÑ»ëï³íáñÝ»ñ, àôï»ÉÇùÝ»ñÁ ¼ñ³¹³ßïáõÙ áõï»ÉÇùÇ Áݹ·Íí³Í ³ñ·»ÉùÝ»ñ ãϳÝ: ÌáÙ»ñÝ áõ ·Çï³Ïóí³Í ëáí³ÍáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ³ñ·»Éí³Í »Ý: Î³Ý ³Ùëí³ ãáñëÁ ûñ»ñ, »ñµ Ùë»Õ»ÝÁ ³ñ·»ÉíáõÙ ¿: ¶ÇÝáõ ³ñ·»Éù ãϳ, µ³Ûó ï»ùëï»ñáõ٠ϳ ÝáñÙ³Û³íáñí³Í ËÙ»Éáõ Ëñ³ïÝ»ñ: ÞÝ»ñÁ гٳñíáõÙ ¿, áñ ³½Ýí³Ï³Ý ßÝ»ñÁ ϳñáÕ »Ý ï»ëÝ»É ã³ñ á·ÇÝ»ñÇÝ` ¹»õ»ñÇÝ ¨ Ýñ³Ýó íï³ñáõÙ »Ý: ²ñ³ñáÕáõÃÛ³Ùµ ßáõÝÁ ϳñáÕ ¿ ѳí³ë³ñí»É Ù³ñ¹áõÝ: Ø»é³Í ß³ÝÁ ϳñ»ÉÇ

- 90 -

¿ ÏåÝ»É ¨ ÑáÕ³ñϳíáñáõÃÛ³Ý ÝáñÙ»ñÁ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ »Ý: ÆëÏ ·³ÛÉÁ ¹»õíÇ ÍÝáõݹ ¿: Ì»ë»ñÁ êáõñµ Ïñ³ÏÁ áõÝÇ ß³ï ϳñ»õáñ ¹»ñ, µ³Ûó ¼ñ³¹³ßï³Ï³ÝÇÝ ãÇ Ï³ñ»ÉÇ Ñ³Ù³ñ»É Ïñ³Ï³å³ßï` íÇñ³íáñ³Ï³Ý ¿, ù³Ý½Ç Ïñ³ÏÁ Áݹ³Ù»ÝÁ ³ëïÍá Ï»ñå³ñÝ ¿ ·»ïÝÇ íñ³: ²ÕáÃùÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï »ñµ»ù ã»Ý ËáݳñÑíáõÙ, Ïñ³ÏÇ ÏáÕÙÝ »Ý ݳÛáõÙ, »ñµ»ù ã»Ý ßñçíáõÙ: ²ÕáÃùÇ ï»ùëï»ñÁ ϳñ¹áõÙ »Ý µÝûñÇݳÏáí` ²í»ëï³Ûáí: Ú³Õ»ßÝ-ѳÝÇ, í³ç-Û³ßï – ëñµ³·áñÍáõÃÛáõÝ: ê³ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ¼ñ³¹³ßï³Ï³Ý ųٻñ·áõÃÛáõÝÝ ¿, áñÁ ϳï³ñíáõÙ ¿ ϳ٠³ÝÓÝ³Ï³Ý å³ïí»ñÝ»ñáí, ϳ٠í»óÁ ·³Ñ³Ýµ³ñÝ»ñÇ ³éÇÃáí` ³í³Ý¹³Ï³Ý Ù»Í ïáÝ»ñÇ ³éÃÇí: ²ÛÝ ÙÇßï ϳï³ñíáõÙ ¿ Éáõë³µ³óÇÝ` ÙÇÝÇÙáõÙ »ñÏáõ Ñá·»õáñ³Ï³ÝÝ»ñÇ` ¼áõïÇ ¨ Ýñ³ è³ëåÇ û·Ý³Ï³ÝÇ ÏáÕÙÇó: Îñ³ÏÁ` ³ï³ß-¹³¹·³ËÁ í³éíáõÙ ¿ ëï³óÇáݳñ Ïñ³ÏÇó` ³ï³ß-³¹áñÛ³ÝÇó: Ðá·»õáñ³Ï³ÝÝ»ñÁ ÝëïáõÙ »Ý ¹»Ù-¹ÇÙ³ó ë÷éáóÇ íñ³: 껹ñ»-åáõßÇ Ï³Ù Ð³íçáï -- ¼ñ³¹³ßï³Ï³Ý ÁݹáõÝáÕÇ Í»ëÁ: ²ÛÝ Ï³ï³ñíáõÙ ¿ Øáµ»¹Ç ÏáÕÙÇó: ܳ ³ñï³ë³ÝáõÙ ¿ ѳí³ïùÇ ëÇÙíáÉÁ, öñ³í³ñ³ÝÇ ³ÕáÃùÁ ¨ Ýñ³Ý ѳ·óÝáõÙ »Ý êáõ¹ñ¿ ½·»ëïÁ ¨ Øáµ»¹Á ϳåáõÙ » Ýñ³Ý ÎáßïÇ ·áïÇÝ: Ì»ëÁ ϳï³ñíáõÙ ¿ 7-15 ï³ñ»Ï³Ý ѳë³ÏáõÙ: ÐÝ·³ÏÇ ³ÕáÃù ¶³ÑÇ` ³Ù»ÝûñÛ³ ÑÝ·³ÏÇ Ï³ñ¹³óíáÕ ³ÕáÃù: ³ÕÙ³Ý Í»ë ÐÇÙÝ³Ï³Ý å³Ñ³ÝçÁ` µÝáõÃÛ³Ý ³ñѳíÇñùÝ»ñÇ Ù³ùáõñ å³Ñ»ÉÝ ¿: ²Û¹ å³ï׳éáí ¼ñ³¹³ßïÝ»ñÇ ¹Ç³ÏÁ ãÇ Ã³ÕíáõÙ ÑáÕÇ ï³Ï ¨ ãÇ ÑñÏǽíáõÙ` ¹ñ³Ýù ³Ñ³íáñ Ù»Õù»ñ »Ý: ¸³ÑÙ»áõÙ` ÉéáõÃÛ³Ý ³ßï³ñ³ÏáõÙ, áñÁ ßñç³Ý³Ó»õ ¿ áõ ³é³Ýó ÏïáõñÇ ¿, ¹ñíáõÙ »Ý ¹Ç³ÏÝ»ñÁ áõ ϳåíáõÙ, áñ ÃéãÛáõÝÝ»ñÁ Ù»Í ÏïáñÝ»ñ ãï³Ý»Ý: ²ÛëÇÝùÝ ¹Ç³ÏÝ»ñÇÝ ¼ñ³¹³ßïÝ»ñÁ ѳٳÏñáõÃÛáõÝ ãáõÝ»Ý: ²ÛÅÙ ³Û¹ Í»ëÁ ³ñ·»Éí³Í ¿` Ýñ³Ýù Çñ»Ýó ¹Ç³ÏÝ»ñÁ óÕáõÙ »Ý µ»ïáÝÇó ÷áë»ñáõÙ, áñå»ë½Ç ÑáÕÝ áõ çáõñÁ ã³å³Ï³ÝíÇ: ²ÙáõëÝáõÃÛáõÝ â³ÙáõëÝáõÃÛáõÝÝ áõ ³Ýµ³ñá۳ϳÝáõÃÛáõÝÁ ѳí³ë³ñ ¿ ¹³ï³å³ñïíáõÙ: îÕ³Ù³ñ¹áõ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ËݹÇñÁ ó»ÕÇ ß³ñáõݳϻÉÝ ¿: îÕ³Ù³ñ¹Çù 25-30 ÇëÏ Ï³Ý³Ûù 14-19 ï³ñ»Ï³ÝáõÙ å»ïù ¿ ³ÙáõëݳݳÝ: ²ÙáõëÝáõÃÛáõÝÁ ÙáÝá·³Ù ¿: ´³ó³éáõÃÛáõÝ ¿ ϳ½ÙáõÙ ãµ»ñ ÏÝáç ѳٳӳÛÝáõÃÛ³Ùµ »ñÏñáñ¹ ÏÇÝ áõݻݳÉÁ: ÎñáÝáõëÙáõÝùÇ 9-Á ÑÇÙù»ñÁ 1. ²ñ³ س½¹Ç` µ³ñÇùÝ»ñÇ ²ñ³ñãÇ, ÆÙ³ëïáõÝ ´³ñÓñÛ³ÉÇ Ñ³í³ï³Ùù 2. ¼ñ³¹³ßïÇ` ²ñ³ س½¹Ç ÙÇ³Ï ³é³ùÛ³ÉÇ Ñ³í³ï³Ùù (å³ÑÉ. úñÙ³½¹) 3. ØÇÝáõ Ñá·»Ï³Ý ³ß˳ñÑÇ ¨ ëáõñµ (ëå»Ýï³) áõ ã³ñ (²Ý·ñ³) Ñá·ÇÝ»ñÇ Ñ³í³ï³Ùù 4. ²ßáõÇ(²ñïáõ)ª ºñÏݳÛÇÝ µ³ñ»å³ßïÇ ¨ ѳñÙáÝdzÛÇ Ñ³í³ï³Ù³ù (²ßáõÇ Ñ³Ï³å³ïÏ»ñÁ ¸ñáõçÝ ¿) 5. ¸³¿ÝÇ (ËÇÕ×) ¨ Êñ³ïÇ (·Çï³ÏóáõÃÛ³Ý) ѳí³ï³Ùù 6. ÚáÃÁ ²Ù³Ññ³ëå³Ý¹Ý»ñÇ Ñ³í³ï³Ùù 7. ¸³¹á¹³Ë»ßÇ ¨ ²ßáõõ¹³¹Ç (÷áËû·ÝáõÃÛ³Ý ¨ ÷áËë³ï³ñÇ) ѳí³ï³Ùù 8. ´ÝáõÃÛ³Ý ³ñѳíÇñùÝ»ñÇ (Ïñ³Ï, çáõñ, ù³ÙÇ, ÑáÕ) ¨ ϻݹ³Ý³Ï³Ý, µáõë³Ï³Ý ³ß˳ñÑÇ Ñ³í³ï³Ùù 9. ê³áßÛ³ÝïÇ (ϳóáõÃÛ³Ý í³Ë׳ݳµ³Ý³Ï³Ý Ññ³ßù³·áñÍ Ï»ñå³ñ³Ý³÷áËáõÙ) ѳí³ï³Ùù (²Ñáõñ³Ù³½¹Ç í»ñçÝ³Ï³Ý Ñ³ÕóݳÏÁ ã³ñÇ Ñ³Ý¹»å): гí³ï³ÙùÇ Ëáëï³í³ÝáõÙÁ  س½¹ÇÝ ¹³ëáÕ  ¼ñ³¹³ßïÇ Ñ»ïÝáñ¹  ¸»íÇ Ñ³Ï³é³Ïáñ¹  ²ñ³ÛÇ Ñ³í³ï³ÙùÇ å³Ñå³ÝáÕ ´³ñáÛ³Ï³Ý »ññáñ¹áõÃÛáõÝÁ 1. ´³ñÇ Êáëù (ÑáõÙ³ï³) 2. ´³ñÇ ØÇïù (ÑáõËï³)

- 91 -

3. ´³ñÇ ¶áñÍ (Ñí³ñßÁ³) 4. ´³ñÇ Î³Ùù ²Ù³Ññ³ëå³Ý¹Ý»ñÁ 1. ²ñ³ س½¹` Ù³ñ¹áõ Ñáí³Ý³íáñ ³ñ³ñáÕÁ 2. ìáËáõ سݳ` ³Ý³ëáõÝÝ»ñÇ , ϻݹ³ÝÇÝ»ñÇ 3. ²ß³ ì³ËÇßï³` Ïñ³ÏÇ 4. Ðß³ïñ³ ´³ÇñÛ³` Ù»ï³ÕÇ 5. Êå»Ýï³ ²ñÙ³ÇïÇ` ÑáÕÇ 6. гáõñí³ï³ï` çñÇ 7. ²Ù»ñ»ï³ï` µáõë³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ú³½³ïÝ»ñÁ (²é³ùÛ³ÉÝ»ñ) 1. ØÇÑñ (µ³ñ»Ï³ÙáõÃÛáõÝ, å³ÛÙ³Ý) 2. ²Ý³ÑÇïÇ ²ñ»¹íÇ êáõñ³ (çñ»ñÇ ïÇñ³Ï³É) 3. ì»ñ»ïñ³·Ý (ì³Ñ³·Ý) (ѳÕóݳÏÇ áõ Ñ»ñáëáõÃÛ³Ý) è³ïáõ (·É˳íáñ) -- ûñÇݳÏ` ¼ñ³¹³ßïÁ Ù³ñ¹Ï³Ýó è³ïáõÝ ¿, гó³Ñ³ïÇÏÁ ѳïÇÏÝ»ñÇ è³ïáõÝ ¿….. üñ³í³ßÝ»ñ (ݳËÁÝïñ³Ýù)-- ܳ˳·áÛáõÃÛ³Ý µ³ñÇ Ñá·ÇÝ»ñÇ Ñ³ëϳóáÕáõÃÛáõÝ: Îñ³Ï ¨ ÉáõÛë – üǽÇÏ³Ï³Ý ³ß˳ñÑáõÙ ÈáõÛëÁ ²ëïÍá ï»ë³Ý»ÉÇ Ï»ñå³ñÝ ¿: ÈáõÛëÇ ³ÕµÛáõñÁ ³ÕáÃùÇ Ñ³Û³óùÇ áõÕÕáõÃÛáõÝÝ ¿: Îñ³ÏÝ»ñÇ Ï³ñ·Á ´áõݹáõÑÇßÇ Ú³ëÝ» 17-Çóª 1. ´»ñ»½³ë³í³Ý· (µ³ñÓñ³÷ñÏÇã) -- ¸ñ³ËïáõÙ ²Ñáõñ³ س½¹Ç ¹»ÙÁ í³éíáÕ 2. ìáËáõýñÇÛ³Ý (µ³ñǹñ³ódzϳÝ) -- سñ¹Ï³Ýó ¨ Ï»Ý¹³ÝÇÝ»ñÇ Ù³ñÙÝáõÙ í³éíáÕ 3. àôñí³½Çßï (¹áõñ»Ï³Ý) -- ´áõÛë»ñÇ Ù»ç í³éíáÕ 4. ì³½Çßï (·áñÍáÕ) -- γÛͳÏÇ Ïñ³ÏÁ 5. êå³ÝÇßï (ëñµ³·áõÛÝ) -- ëáíáñ³Ï³Ý ï³×³ñ³ÛÇÝ ¨ »ñÏñ³ÛÇÝ Ïñ³Ï ¸ñ³Ëï -- ´³ñÇ Ëáëù,ÙÇïù, ·áñÍ, ºñ·Ç ïáõÝ, ²Ýí»ñç ÷³ÛÉ` áñïáÕ ²ñ³ñÇãÝ ¿ ¸ÅáÕù – ëïÇ ïáõÝ üñ³ßá-λñ»ïÇ -- ²ß³Ý Ï÷³é³µ³ÝíÇ ÇëÏ ëáõïÁ ѳíÇï»Ý³Ï³Ý Ïç³Ëç³ËíÇ ºñÏáõ ëϽµáõÝùÝ»ñ 1. ´³ñÇ á·Ç êå»Ýï³ Ø³ÝÛáõÝ` ²ñ³ س½¹` ÙÇ³Ï ·»ñ³·áõÛÝ ²ëïí³ÍÁ 2. â³ñÁ ³ÝÓݳíáñáÕ ²ÑñÇÙ³ÝÁ (²Ý·ñ³ سÝÛáõÝ) ÚáÃÁ ³ëïí³Í³ÛÇÝ ½áñáõÃÛáõÝÝ»ñ` 1. ²Ù³Ññ³ëå³Ý¹Ý»ñÁ (²Ù»ß³ êå»Ýï³) 2. ´Ý³ß˳ñÑÇ ³é³ÝÓÇÝ Ù³ë»ñÇ ³ñ³ñÇãÝ»ñÝ áõ Ñáí³Ý³íáñáÕÝ»ñÁ 3. Ú³½³ïÝ»ñÁ (²ñ³ñãÇÝ, ØÇÑñÇÝ, ²Ý³ÑÇïÇÝ, ²ñ»õÇÝ, ²ñ¹íÇëáõñÇÝ) ²Ûë Ýå³ï³ÏÝ»ñÇÝ Ñ³ëÝ»Éáõ ÙÇ³Ï áõÕÇÝ ²ñï³ÝÝ ¿`í³ñùÇ ¨ å³ßï³ÙáõÝùÇ µ³ñÓñ³·áõÛÝ ¨ ³ñ¹³ñ ϳñ·Á, µ³ñáÛ³Ï³Ý Ï»ñåÁ, ³ß˳ï»ÉÝ áõ ÏñáÝ³Ï³Ý Ï³ÝáÝÝ»ñÇÝ »ÝóñÏí»ÉÁ: ²ù»Ù»ÝÛ³Ý ßñç³ÝáõÙ Ù³ñ»ñÇ Ùá·»ñÇ ÙÇçáóáí ¼ñ³¹³ßï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ³ñ»í»ÉùÇó ï³ñ³Íí»ó Æñ³ÝÇ ³ñ»õÙïÛ³Ý Ý³Ñ³Ý·Ý»ñÁ: ê³Ï³ÛÝ ³ÛÝ å»ï³Ï³Ý ÏñáÝÇ ¿ í»ñ³Íí»É ê³ë³ÝÛ³ÝÝ»ñÇ ûñáù, å³Ûù³ñ»Éáõ ùñÇëïáÝ»áõÃÛ³Ý ¨ Ù³ÝÇù»áõÃÛ³Ý ¹»Ù: γÛÇÝ Ý³»õ ³Õ³Ý¹Ý»ñ` ½ñí³Ý³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ, áñáÝù ²Ñáõñ³Ù³½¹³ÛÇÝ ¨ ²ÑñÇÙ³ÝÇÝ Ñ³Ù³ñáõÙ ¿ÇÝ Ý³ËÝ³Ï³Ý ³ëïí³Í³ÛÇÝ ëϽµáõÝùÇ` ųٳݳÏÇ (¼ñí³ÝÇ) ÍÝáõݹ: ØÇÝã»õ ³ÛÅÙ ¿É ¼ñ³¹³ßï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ å³Ñå³ÝíáõÙ ¿ Æñ³ÝáõÙ (ø»ñÙ³ÝÇ Ý³Ñ³Ý·), Ðݹϳëï³ÝáõÙ (´áÙµ»ÛÁ ¨ ßñç³Ï³ÛùÁ): ¼ñ³¹³ßï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ËáñÑñ¹³ÝÇßÝ»ñÁ`  껹ñ» -- Þ³åÇÏ, ëåÇï³Ï, µ³Ùµ³ÏÛ³, Ù»Ï ÏïáñÇó` 9-Á ϳñáí  ÎáßïÇ -- ¶áïÇ, ëåÇï³Ï, Ý»Õ, ·áñÍ³Í 72 µñ¹Û³ ûÉÇó, 3 ³Ý·³Ù ÷³Ã³ÃíáõÙ ¿ ·áïϳï»ÕÇÝ ¨ ϳåíáõÙ 4-Á ѳݷáõëïáí` ù³éѳݷáõëïáí: ÎáãíáõÙ ¿ ä³¹Û³µ-ÎáßïÇ:  ²ï³ß¹³Ý – Îñ³ÏÁ ³Ù³ÝÁ ϳ٠³ïñáõß³ÝÁ  ö³ñ³í³Ñ³ñ ÷ñ³í³ßÇ – Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ Ï»ñå³ñÁ ûõ³íáñ ßñç³ÝáõÙ  ¶áõÛÝ»ñÁ ëåÇï³ÏÝ áõ ϳݳãÝ »Ý

- 92 -

Ð àô ¸ ² Æ ¼ Ø /ü²Èàê²ä²ÞîàôÂÚàôÜ/

Ðàô¸²--Ý߳ݳÏáõÙ ¿ §ßÇí¦, §ý³ÉÉáë¦ Æ¾ìÐ=ºÑáí³- Æ(Û)+ ¾íÑ` ïÕ³Ù³ñ¹áõ ïÝùáó+ÏÝáç ïÝùáó=ØƲêºè ëÏǽµ زØàܲ -- ÷áÕÇ ²ëïí³Í ê²´²úìî -- ´³ñÓñÛ³É ê²¸²Ü--- еñ۳ݻñÇ ê²¸² ϳ٠겸²¾È ã³ñ³½áñ ²ëïí³ÍÝ ¿ ¸³íÇ¹Ç ³ëïÕÁ= ²ñÑ»ëï³Ï³Ý ë³ñÁ +´Ý³Ï³Ý ë³ñÇ Ù»ç Äǹ, çÑáõ¹, Ñáõ¹³=ý³ÉÉáë Ðáõ¹³ÛǽÙÇ ÑÇÙùÁ---ºë³ëÇñáõÃÛáõÝÝ ¿: Ðáõ¹³ÛǽÙÇ µáí³Ý¹³ÏáõÃÛáõÝÁ ʳëǹǽÙÝ ¿ (ê³ï³Ý³Ï³ÝáõÃÛáõÝ): Ðáõ¹³ÛǽÙÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý Ù»Ãá¹Á---γµ³É³Ý ¿ (س·Ç³, ϳ˳ñ¹áõÃÛáõÝ): ²Ù»Ý³ëñµ³·áõÛÝ ·³Õ³÷³ñ³µ³ÝáõÃÛáõÝÁ---ʳµÏ³Ýù, ·áÕáõÃÛáõÝ, óá÷áõÃÛáõÝ, ¹³í êñµ³·áõÛÝ Í»ëÁ---ÂÉ÷³ïáõÙÁ, áñ ¹³éݳ ê³¹³ÝÇ ÁÝïñÛ³É ÅáÕáíáõñ¹: §Ð³Ù³ß˳ñѳÛÇÝ Æëñá¿ÉÛ³Ý ÙÇáõÃÛáõݦ ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÁ Ðáõ¹³ÛǽÙÇ ÙdzíáñÙ³Ý µ³ñÓñ³·áõÛÝ ¿É»Ù»ÝïÝ ¿: ÆëÏ ·áñÍÝ³Ï³Ý ýáõÝÏóÇ³Ý Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ ¿ §´Ý³Û ´ñÇï¦ (ä³ï·³ÙÇ áñ¹ÇÝ»ñÁ) Ù³ëáÝ³Ï³Ý Éáç³Ý: Ðáõ¹³ÛǽÙÁ ³é³ç³ó»É ¿ ѵñ۳ݻñÇ Ñ»ï ÙdzëÇÝ` Ý.Ã.³. 10-ñ¹ ¹³ñáõÙ: ²ÛÝ Ï³åí³Í ¿ гÏáµÇ 4-ñ¹ áñ¹áõ` Ðáõ¹³ÛÇ ³Ýí³Ý Ñ»ï, áñÇ Ñ»ïÝáñ¹Ý»ñÁ ´»ÝÛ³ÙÇÝÇ Ñ»ïÝáñ¹Ý»ñÇ Ñ»ï ÙdzëÇÝ å»ïù ¿ ÑÇÙÝ»Ý Ðáõ¹»³Ï³Ý å»ïáõÃÛáõÝ` ºñáõë³Õ»Ù (àôñáõß³ÉÇÙ) Ù³Ûñ³ù³Õ³ùáí: ²ÛÝ ÐÇùëáëÝ»ñÇ` гÛÏ»ñÇ Ù³Ûñ³ù³Õ³ù ²í³ñÇëÝ ¿` Êáõï-àô³ñïÁ, àô³ñïÝ»ñÇ ïáõÝÁ: Ðáõ¹³Û³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ï³ÝáÝÁ µ³Å³ÝíáõÙ ¿ »ñ»ù Ù³ëÇ` 1. Âáñ³ (ûñ»Ýù) ϳ٠Øáíë»ëÇ ÐÝ·³Ù³ïÛ³Ý (³ÛÝ ·ñí»É ¿ ѳñÛáõñ ï³ñÇÝ»ñ áõß, µ³Ûó í»ñ³·ñí»É ¿ Øáíë»ëÇÝ)` ÌÝݹáó, ºÉÇó, Ô»õï³óáó, Âáõáó, ºñÏñáñ¹ ûñÇÝ³Í 2. سñ·³ñ»Ý»ñ (سñ` çÑáõ¹ µ³éÇó ¿): Ú»ëáõÇ, ¸³ï³íáñ³ó, 1-4 ó·³íáñ³ó, 1-2 Ùݳóáñ¹³ó: 3. سñ·³ñ»áõÃÛáõÝ Ðáõ¹³Û³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ù»ç ϳ ãáñë ¹³í³Ý³Ýù` 1. úñÃá¹áùë³É Ñáõ¹³Ûǽ٠2. ø³ñ³ÇÙ»³Ï³Ý Ñáõ¹³Ûǽ٠3. ʳëǹ³Ï³Ý Ñáõ¹³Ûǽ٠4. è»ýáñÙ³óí³Í Ñáõ¹³Ûǽ٠úñÃá¹áùë³É Ñáõ¹³ÛǽÙÁ ëÏǽµ ¿ ³éÝáõÙ Çñ Ó»õ³íáñáõÙÇó` Ý.Ã.³. 10-ñ¹ ¹³ñÇó: ø³ñ³ÇÙ»³Ï³Ý (ϳñ¹³óáÕ) Ñáõ¹³ÛǽÙÁ ³é³ç³ó»É ¿ Æñ³ùáõÙ 8-ñ¹ ¹³ñáõÙ: êñ³Ýù ³åñáõÙ »Ý Æëñá¿ÉáõÙ, Ȼѳëï³ÝáõÙ, ÈÇïí³ÛáõÙ, àôÏñ³ÇݳÛáõÙ: êñ³Ýù Ñ»ñùáõÙ »Ý ³ÉÙáõ¹Ç ëñµáõÃÛáõÝÁ: ʳëǹ³Ï³Ý (ûñÇݳϻÉÇ) Ñáõ¹³ÛǽÙÁ ͳ·»É ¿ Ȼѳëï³ÝáõÙ 18-ñ¹ ¹³ñáõÙ: ʳëǹݻñÁ ³ÛÝï»Õ »Ý, áñï»Õ ѵñÛ³ ϳ: êñ³Ýù “ç»ñÙ ³ÕáÃù”-Ý»ñÇ ÏáÕÙݳÏÇóÝ»ñ »Ý (µ³ñÓñ Ó³ÛÝáí ɳó»Éáí »Ý ³ÕáÃáõÙ` ³ñóáõÝùÁ ³ãù»ñÇÝ): è»ýáñÙ³óí³Í Ñáõ¹³ÛǽÙÁ ͳ·»É ¿ 19-ñ¹ ¹³ñÇ ëϽµÇÝ ¶»ñÙ³ÝdzÛáõÙ: Üñ³ÝáõÙ ·É˳íáñÁ Í»ë»ñÇ é»ýáñÙÝ ¿: ºÃ» ûñÃá¹áùë³ÉÝ»ñÇ Ùáï ñ³µµÇÝ»ñÁ ѳïáõÏ ½·»ëï »Ý ÏñáõÙ, ³å³ é»ýáñÙÇëïÝ»ñÇ Ùáï Ýñ³Ýù ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý Ñ³·áõëïáí »Ý ¨ ³ÕáÃáõÙ »Ý ï»ÕÇ É»½íáí` ϳݳÛù áõ ïÕ³Ù³ñ¹Çù ÙdzëÇÝ: êñ³Ýó Ùáï ñ³µµÇÝ Ï³ñáÕ ¿ ÉÇÝ»É ¨ ÏÇÝÁ: Ðáõ¹³ÛǽÙáõ٠ϳ 8-Á ÑÇÙÝ³Ï³Ý áõëÙáõÝù` 1. ëáõñµ ·ñù»ñÇ Ù³ëÇÝ, 2. ·»ñµÝ³Ï³Ý ¿³ÏÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ, 3. Ù³ßdzËÇ (Ù»ëëdzÛÇ) Ù³ëÇÝ, 4. Ù³ñ·³ñ»Ý»ñÇ Ù³ëÇÝ, 5. Ñá·áõ Ù³ëÇÝ,

- 93 -

6. ³Ý¹ñßÇñÇÙÛ³Ý ÏÛ³ÝùÇ Ù³ëÇÝ, 7. ³ñ·»Éí³Í áõï»ÉÇùÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ, 8. ß³µ³ÃÇ Ù³ëÇÝ: Ðáõ¹³ÛǽÙÇ ëáõñµ ·ñù»ñÁ »ñ»ù Ù³ëÇó »Ý µ³Õϳó³Í` 1. Âáñ³ (ûñ»Ýù) 2. Â³Ý³Ë 3. ³ÉÙáõ¹ (áõëáõÙݳëÇñáõÙ) ¶ñ³í»Éáí ø³Ý³Ñ³ÝÁ, Æëñá¿ÉÇ áñ¹ÇÝ»ñÁ Ù߳ϻóÇÝ å³ßï³ÙáõÝù` Çñ Ù»ç áÕç³Ï»½áõÃÛ³Ý, ß³µ³Ã³ïáÝÇ, É»õÇïÝ»ñÇ Éáõë³íáñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ¨ ²ëÇñ³ïÇ åïÕ³µ»ñáõÃÛ³Ý Áݹ·ñÏٳٵ: Ðáõ¹³Û³Ï³Ý å»ïáõÃÛ³Ý ³ÝÏÙ³Ý ¨ ï³×³ñÇ ³í»ñÙ³ÝÁ ½áõ·ÁÝóó Ý.Ã.³. 586Ã. ѵñ۳ݻñÁ º·ÇåïáëáõÙ, êÇñdzÛáõÙ, ´³µ»ÉáÝáõÙ ¨ ³ÛÉ »ñÏñÝ»ñáõÙ ã¿ÇÝ Ñ»ï³åݹíáõÙ ý³ÉÉáë³å³ßïáõÃÛ³Ý ¹³í³Ý³ÝùÇ Ñ³Ù³ñ, ÙdzÛÝ ÙÇ å³ï׳éáí, áñ ËÇëï ·³ÕïÝÇ ¿ñ å³ÑíáõÙ ³ÛÝ: Þ³µ³ÃÇ áõ ÃÉ÷³ïÙ³Ý å³Ñå³ÝáõÙÁ å³ñï³¹Çñ ÑëÏáÕáõÃÛ³Ý ï³Ï ¿ñ: ìï³ñáõÙÇó í»ñ³¹³éݳÉáõó Ñ»ïá í»ñ³Ï³Ý·Ýí»óÇÝ å³ñï³¹Çñ ³ÕáÃù-Ý»ñÁ ÝáõÛÝå»ë, µ³Ûó 70Ã. »ñÏñáñ¹ ³Ý·³Ù ï³×³ñÇ ÷Éáõ½áõÙÇó Ñ»ïá ³ÛÝ ¨ áÕç³Ï»½áõÙÁ í»ñ³ó³Ý: êÇݳ·á·Á ÷á˳ñÇÝ»ó ï³×³ñÇÝ: úï³ñ ³½·»ñÇ Ù»ç ³åñ»Éáí, ý³ÉÉáë³å³ßïáõÃÛ³Ý ¨ ³í»ñÇã ѳïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ å³Ñå³ÝÙ³Ý ·³Õïݳå³ÑáõÃÛáõÝÁ ѵñ۳ݻñÇ ÙÇç»õ ½³ñ·³óñ»ó ѳïáõÏ ç»ñÙ ÝíÇñí³ÍáõÃÛáõÝ: Üñ³Ýù ³ÙáõëݳÝáõÙ »Ý µ³ó³é³å»ë ÙÇÙdzÝó Ñ»ï, é³ËÇïÇÏ áõ Ù³ñ³½Ù³ïÇÏ »ñ»Ë³Ý»ñ ãÍÝí»Éáõ å³ñï³¹Çñ å³ÛÙ³Ýáí` ÃáõÛÉ ï³Éáí ϳݳÝó ûï³ñ ïÕ³Ù³ñ¹Ï³ÝóÇó ÑÕdzݳÉ: ¸»é»õë Ý.Ã.³. 2-ñ¹ ¹³ñáõÙ Ñáõ¹³Ç½ÙáõÙ Ó»õ³íáñí»É ¿ÇÝ »ñÏáõ ËÙµ»ñ` Ñ»ë»ÝÝ»ñ ¨ ÷³ñÇë»óÇÝ»ñ: лë»ÝÝ»ñÁ` ó³¹áõÏÝ»ñÁ å³ïϳÝáõÙ ¿ÇÝ Ñá·»õáñ ¨ ·ÇïáõÝÝ»ñÇÝ, ÷³ñÇë»óÇÝ»ñÁ ·ñù³ÛÇÝÝ»ñÇ Í»ë»ñÇÝ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý ¿ÇÝ ·áñÍáõÙ, ÷áñÓáõÙ ¿ÇÝ ã³÷³íáñ»É Ñ»ë»ÝÝ»ñÇÝ ¨ Ýñ³Ýó áñáßáõÙÝ»ñÇÝ: лë»ÝÝ»ñÁ ·áñÍáõÙ ¿ÇÝ ûñ»ÝùÇ ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó, ÷³ñÇë»óÇÝ»ñÁ ûñ»ÝùÇ á·áõó: ö³ñÇë»óÇÝ»ñÁ ëÏë»óÇÝ »ñÏñå³·»É ´³Ý³íáñ Âáñ³Ý: ²Û¹åÇëáí ÷³ñ»ë»óÇÝ»ñÁ ÁݹáõÝ»óÇÝ Ñá·áõ ³ÝÙ³ÑáõÃÛ³Ý áõëÙáõÝùÝ áõ Ù»é³ÍÝ»ñÇ Ñ³Ùµ³ñÓáõÙÁ, ÇëÏ Ñ»ë»ÝÝ»ñÁ Ñ»ñù»óÇÝ ³ÛÝ: ´³Ý³íáñ Âáñ³ÛÇó ³ÝÁݹѳï û·ïí»Éáõ ѳݷ³Ù³ÝùÁ ÷³ñ»ë»óÇÝ»ñÇ Ùáï ³é³ç³óñ»ó ûñ»ÝùÇ ãñç³ÝóÙ³Ý ³ÝáõÕÕ»ÉÇ ·³Õ³÷³ñÁ: ö³ñÇë»óÇÝ»ñÇ Í»ë»ñÁ ß³ñáõݳϻóÇÝ Ã³Ý³ÇÙÝ»ñÁ (¹³ë³ïáõÝ»ñ), ³Ùáñ³ÇÙÝ»ñÁ (áõëáõó³ÝáÕÝ»ñ), áõ ë³µáñ³ÇÙÝ»ñÁ (å³ñ½³µ³ÝáÕÝ»ñ), áñáÝó ËÙµ³Ï³ÛÇÝ ³ß˳ï³ÝùÇ ³ñ¹ÛáõÝùÁ ѳݹÇë³ó³í ³ÉÙáõ¹Á: ²ÛÝ Çñ Ù»ç Áݹ·ñÏ»ó ´³Ý³íáñ ûñ»ÝùÁ, Çñ³í³Ï³Ý »½ñ³Ï³óáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ùÝݳñÏáõÙÝ»ñÁ, ï³ñµ»ñ ѳñó»ñÇ Ù³ëÇÝ áñáßáõÙÝ»ñÁ, ݳ˳·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÝ áõ ëϽµáõÝùÝ»ñÁ, ÇÝãå»ë ݳ»õ å³ïÙ³Ï³Ý ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ³é³ëå»ÉÝ»ñÁ, ³í³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñÁ: Æñ í»ñçÝ³Ï³Ý áñáßáõÙÁ ³ÉÙáõ¹Á ÁݹáõÝ»ó 500Ã.Ã. ´³µ»ÉáÝáõÙ: ´³µ»ÉáÝÛ³Ý Â³ÉÙáõ¹Ç í»ñçÇÝ ËÙµ³·ñáõÙÁ å³ïϳÝáõÙ ¿ êáõñ»Ç ѳٳÉë³ñ³ÝÇ Õ»Ï³í³ñ è³µÇÝÇÝ ¨ äáõÙµ»¹ÇïÇ Ñ³Ù³Éë³ñ³ÝÇ Õ»Ï³í³ñ ÆÛáë»ÇÝ: ºñáõë³Õ»ÙÛ³Ý Â³ÉÙáõ¹Á, áñÁ ÙÇ ù³ÝÇ ë»ñÝ¹Ç ³ß˳ï³ÝùÝ»ñ ¿` ³í³ñïí»ó 350Ã. ºñáõë³Õ»ÙáõÙ: ê³íáñ³ÛÇÝÝ»ñÇ ßñç³ÝÁ ѳëÝáõÙ ¿ ÙÇÝã»õ 600Ã.Ã.: àñÇó Ñ»ïá ѳÛïÝí»óÇÝ ·»áÝÇÙÝ»ñÁ (÷³é³µ³Ýí³ÍÝ»ñ), áñáÝù ·É˳íáñ»óÇÝ êáõñ»Ç ¨ äáõÙµ»¹ÇïÇ Ñ³Ù³Éë³ñ³ÝÝ»ñÁ, ´³µ»ÉáÝÇ »ñÏáõ ¹ñåáóÝ»ñÁ, áñáÝù ÷á˳ñÇÝ»óÇÝ 300Ã. ÐéáÙÇ ÏáÕÙÇó ä³Õ»ëïÇÝáõÙ ÷³Ï³Í ¹åñáóÝ»ñÇÝ: ²Û¹ Å³Ù³Ý³Ï ´³µ»ÉáÝÛ³Ý Ñ³Ù³ÛÝùÇ Õ»Ï³í³ñáõÃÛáõÝÁ ÏáãíáõÙ ¿ñ “è»ß ·³Éáõ·³” (¿ÏëÇɳñË), áñáÝó ѳëï³ïáõÙ ¿ÇÝ å³ñëÏ³Ï³Ý Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: ´³Ûó Çñ³Ï³Ý ³½¹»óáõÃÛáõÝÁ ѵñ۳ݻñÇ íñ³ Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ ¿ÇÝ ·³áÝÝ»ñÁ: Üñ³Ýó ßñç³ÝÁ ï»õ»ó 450 ï³ñÇ` 600 ÙÇÝã»õ 1050Ã.Ã.: Üñ³Ýù ÙÇ³Å³Ù³Ý³Ï ¨ ¹³ï³íáñÝ»ñ ¿ÇÝ: 987Ã. Þ»ñÇñ³ ¶³áÝ ñ³µµÇÝ ·ñ»ó ³ÉÙáõ¹Ç ѵñ۳ݻñÇ Ñ³Ù³ñ å³ñï³¹Çñ ÉÇÝ»ÉÁ, ÇëÏ ²Ùñ³Ù ¶³áÝÁ êáõñ³ÛÇó 870Ã. ¨ ê³³¹ÇÝ ¶³áÝÁ ϳ½Ù³íáñ»óÇÝ å³ï³ñ³·Á: Ü.Ã.³. 621 Ã. Ðáõ¹»³ÛÇ ó³ñ ÆáëÇÛ³Ý Çñ Ññ³Ù³Ýáí µáÉáñÇÝ ë³ñù»ó Ñáõ¹³: ²Û¹ ѳϳ¹³ñÓáÕ ÏáÕÙ»ñÇÝ å³ïÙÇãÝ»ñÁ Ý»ñϳ۳óÝáõÙ »Ý áñå»ë Æëñá¿É ¨ Ðáõ¹»Û³ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñ: ²Û¹ å³ï׳éáí ¿É ³ëïí³Í³µ³ÝÝ»ñÁ ѳٳñáõÙ »Ý, áñ ǵñ ³é³çÇÝ Ù³ñ¹Çù` ²¹³ÙÝ áõ ºí³Ý Ñáõ¹³Û³å³ßï »Ý »Õ»É: ²Û¹å»ë ¿É ϳ, ù³ÝÇ áñ ²¹³ÙÝ áõ ºí³Ý Ùá·áÝí³Í »Ý Ñ»Ýó Çñ»Ýó` çÑáõ¹Ý»ñÇ ÏáÕÙÇó, áñå»ë ³é³çÇÝ Ñµñ۳ݻñ` çÑáõ¹Ý»ñ: ¶³áÝÝ»ñÇ ßñç³ÝáõÙ ³é³ç³ó³í ³ÉÙáõ¹Á Ñ»ñùáÕ ù³ñ³ÇÙÝ»ñÇ ë»Ïï³Ý: ¸ñ³Ýù

- 94 -

²Ý³Ý µ»Ý ¸³íÇ¹Ç Ñ»ïÝáñ¹Ý»ñÝ ¿ÇÝ, áí ѳí³ÏÝáõÙ ¿ñ ¿ëÏÇɳñËÇ ¹ÇñùÁ ·ñ³í»ÉáõÝ, ÇÝãÁ ½µ³Õ»óÝáõÙ ¿ñ Çñ ³½·³Ï³ÝÁ: ²Ý³ÝÁ ÷³Ë³í ä³Õ»ëïÇÝ, ѳí³ù»ó ѳٳËáÑÝ»ñ, ѳí³ï³ñÇÙ ´ÇµÉdzÛÇ ûñ»ÝùÝ»ñÇ ·»ñ³Ï³ÛáõÃÛ³ÝÁ, µ³Ûó å³ñïí»ó ¨ ³ÉÙáõ¹Á Ùݳó ³Ù»Ý³Ñ»ÕÇݳϳíáñ ³ß˳ï³Ýù` ³ÝÏ³Ë Ýñ³ÝÇó` áñ ï³ñµ»ñ ñ³µµÇÝ»ñÇ Ù»Ïݳµ³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñ ¿: îñáõ³ÛÇó ð³µµÇ ÞÉáÙá µ»Ý Æó˳ÏÇ Ù»Ïݳµ³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇó Ñ»ïá ³ÉÙáõ¹Á ¹³ñÓ³í ѵñ۳ݻñÇ Ñ³Ù³ñ ѳë³Ý»ÉÇ ·ñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝ: лﳷ³ÛáõÙ “سÛÙáÝÇ¹Ç ûñ»ÝùÝ»ñÇ ÅáÕáí³Íáõ” ³Ýí³Ý ï³Ï (ØÇßÝ» Âáñ³), âáñë ß³ñù (²ñµ³³ ÂáõñÇÙ), гÏáµ µ»Ý ²ß»ñÇ ·áñÍÁ, ¨ ÆáëÇý γñáÛÇ “´³ó³Í ê»Õ³Ý” (ÞáõÉË³Ý ²ñáõË) ·ñù»ñÁ Ç Ñ³Ûï »Ï³Ý: γñáÛÇ “ÞáõÉË³Ý ²ñáõË”-Á, ϳ½Ùí³Í ²ñµ³³ ÂáõñÇÙ-Ç ÑÇÙùÇ íñ³, Ù³ï³Ï³ñ³ñí³Í سÛÇë»Û Æëë»ñÉ»ëÇ (1520-1572) ³ÝѳëϳݳÉÇ Ù»Ïݳµ³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñáí, ûñÃá¹áùë³É ѵñ۳ϳÝáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó ÁݹáõÝí³Í ¿ áñå»ë ÝáñÙ³Û³íáñí³Í: 11-ñ¹ ¹³ñáõÙ ´³ËÛ³ ÇµÝ ä³Ïáõ¹³Ý ·ñ»ó “êñïÇ å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ” ¿ÃÇϳÛÇ Ù³ëÇÝ ·ÇñùÁ, ÇëÏ Ðáõ¹³ ¶³É»íÇÝ îáÉ»¹áÛÇó Ñ»ñù»ó ²ñÇëïáï»ÉÇ Ù³ï»ñdzÛÇ Ñ³í»ñųϳÝáõÃÛ³Ý áõëÙáõÝùÁ: ²Û¹ ÙÇëïÇÏ ï»ëáõÃÛ³ÝÁ ½áõ·ÁÝÃ³ó ½³ñ·³ó³í ¨ ·áñÍÝ³Ï³Ý Î³µ³É³Ý, Ñ»Ýí»Éáí Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ µÝáõÃÛ³Ý íñ³: ¸»ÙáÝáÉá·Ç³ÛÇ ¨ Ù³·Ç³ÛÇ û·ÝáõÃÛ³Ùµ å»ïù ¿ ߳ѳ·áñÍí»ñ Ù³ñ¹ÏáõÃÛáõÝÁ, ù³ñá½í»ñ ÙÇëëdzϳÝáõÃÛáõÝÁ ѳÝáõÝ Æëñá¿ÉÇ ÷ñÏáõÃÛ³Ý: ²é³ç³ó³Ý Ï»ÕÍ Ù»ëëdzݻñÝ»ñ` ²µñ³Ñ³Ù ²µáõɳýÇ³Ý (1240-1291), ¸³íǹ è»áõµ»ÝÇÝ (1490-1535), êáÉáÙáÝ ØáÉËáÝ (1500-1532), ê³µµ³ï³Û òíÇÝ (1626-1676), гÏáµ üñ³ÝÏÁ (1726-1791): γµ³É³Ý Ý»ñ³½¹»ó ³é³ç³Ý³Éáõ “Ùáõë³ñ” Çñ³í³áõëÙáõÝùÇÝ: ØÇëïÇÏ³Ï³Ý ·áñÍ»ñÇó ѳïϳÝß³Ï³Ý »Ý ê³ÙáõÇÉ Ê³ëÇ¹Ç ¨ Ýñ³ áñ¹Ç Ðáõ¹³ ʳëÇ¹Ç (11501217) “ê»ýÇñ ʳëǹÇÙ” (µ³ñdzϳÙÝ»ñÇ ·Çñù), áñï»Õ µ³ñÓñ³·áõÛÝ µ³ñáÛ³Ï³Ý ëϽµáõÝùÝ»ñÁ ÷á˳ñÏíáõÙ »Ý ëݳå³ßïáõÃÛ³Ùµ, ã³ñ á·áõ ¨ ¹»ÙáÝÝ»ñÇ Ñ³í³ïùáí: ØÇëïÇÏ³Ï³Ý ï»Ý¹»ÝóÇ³Ý ëï³ó³í Ýáñ ó÷ 18-19 ¹³ñ»ñáõ٠Ȼѳëï³ÝáõÙ ³é³ç³ó³Í ʳëǹǽÙÇ ûñáù: ²Û¹ ß³ñÅáõÙÁ ¹»Ù ¿ñ ñ³µµÇǽÙÇÝ, µ³Ûó ÏÛ³ÝùÇ ³Ýѳå³Õ Ù³ë å»ïù ¿ ϳ½ÙÇ Â³ÉÙáõ¹Ç áõëáõÙݳëÇñáõÃÛáõÝÁ: Þ³ñÅÙ³Ý ÑÇÙùÁ ¹ñ»óÇÝ Æ½ñ³¿É µ»Ý ¾Éǽ»ñÁ (´³³É Þ»Ù îáí) ¨ ¸áí ´»ñÁ ػŻñÇãÇó 1750-³Ï³ÝÝ»ñÇÝ: ²é³ç »Ï³í سÛÇë»Û ػݹ»ÉëáÝÁ, áñÁ ¶»ñÙ³ÝdzÛáõÙ Âáñ³ÛÇÝ ¨ óÉÙáõ¹ÇÝ ½áõ·³Ñ»é ѵñ۳ݻñÇÝ ïí»ó ³ß˳ñÑÇÏ ÏñÃáõÃÛáõÝ ¨ ÇíñÇïÇ áõëáõÙݳëÇñáõÃÛáõÝÁ ÝáõÛÝå»ë: ²Ûëï»ÕÇó ëÏëí»ó ʳëϳÉÝ»ñÇ ß³ñÅáõÙÁ (ѵñ۳ݻñÇ Éáõë³íáñáõÙ) Ï»ÝïñáÝ³Ï³Ý ºíñáå³ÛáõÙ: ²é³ç »Ï³í Ñáõ¹³ÛǽÙÇ ·Çï³Ï³Ý áõëáõÙݳëÇñáõÃÛ³Ý ÑÇÙݳ¹Çñ È»áåáɹ òáõÝóÁ (1794-1866): ¶»ñÙ³ÝdzÛáõÙ 19-ñ¹ ¹³ñÇ ëϽµÇÝ ³é³ç³ó³í Ñáõ¹³Û³Ï³ÝáõÃÛ³Ý é»ýáñÙÇëï³Ï³Ý ß³ñÅáõÙÁ: Üå³ï³ÏÁ Ñáõ¹³ÛǽÙÇÝ Å³Ù³Ý³Ï³ÏÇó å³ÛÙ³ÝÝ»ñÇÝ ¹ñë»õáñ»ÉÝ ¿ñ: êÇݳ·á·áõ٠ϳݳÛù áõ ïÕ³Ù³ñ¹Çù ÙdzëÇÝ, Ùïóí»ó »ñ·»ÑáÝ, Ëáé, ·»ñÙ³Ý³Ï³Ý »Ï»Õ»ó³Ï³Ý ÑÇÙÝ»ñÇ Ï³ï³ñáõÙ, ·»ñٳݻñ»Ýáí ϳï³ñ»É ųٻñ·áõÃÛáõÝÝ, êÇáÝÇ Ù³ëÇÝ ã³ÕáûÉ, Ñ»ñù»É ñ³µµÇ³Ï³Ù Ùáï»óáõÙÁ ûñ»ÝùÇ ï³éÇÝ: ²ÛÝ ï³ñ³Íí»ó ²Ý·ÉdzÛáõÙ, üñ³ÝëdzÛáõÙ, ÇÝãå»ë ݳ»õ ʳëϳɳ ³Ýí³Ýٳٵ èáõëdzÛáõÙ, ²ØÜ-áõÙ: úñÃá¹áùë³É Ðáõ¹³Ç½ÙÁ ëïÇåí³Í »Õ³í ÷á÷áË»É úñ»ÝùÁ, áñå»ë½Ç ãÏáñóÝÇ Ñ³Ù³ËáÑÝ»ñÇÝ: ð³µµÇ ¶ÇñßÁ ѳÛï³ñ³ñ»ó, áñ µáÉáñ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÁ å»ïù ¿ ϳï³ñí»Ý, µ³Ûó ûñÃá¹áÏë³É Ñáõ¹³ÛǽÙÇ ÑÇÙ³Ý íñ³: ¼³ù³ñdz üñ³ÝÏ»ÉÁ (1801-1875), å³ïÙ³Ï³Ý Ñáõ¹³ÛǽÙÇ Å³Ù³Ý³Ï³ÏÇó ¹åñáóÇ ÑÇÙݳ¹ÇñÁ, ÇÝãÁ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ Ïáãí»ó “ÏáÝë»ñí³ïÇí Ñáõ¹³Ûǽٔ, ѳÛï³ñ³ñ»ó, áñ ÏáÝë»ñí³ïÇí ß³ñÅáõÙÇó Ññ³Å³ñí»ÉÁ ѳí³ë³ñ³½áñ ¿ ÏñáÝÇ áõñ³óÙ³ÝÁ: êáÉáÙáÝ Þ»Ëï»ñÁ ²ØÜ-áõÙ Ù»Í Ñ³çáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³ë³í: è»ÏáÝëïñáõÏóÇáÝ ß³ñÅáõÙÁ سñ¹»Ë³Û Ø. γåɳÝÇ ·É˳íáñáõÃÛ³Ùµ ͳ·»ó ÏáÝë»ñí³ïÇí Ñáõ¹³ÛǽÙÇ Ý»ñëáõÙ, ³ÛÝ ¿` Ñáõ¹³ÛǽÙÁ, ¹³ ½³ñ·³óáÕ ÏñáÝ³Ï³Ý ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝ ¿, áñÇ å³Ñí³ÍùÇ ÝáñٳݻñÁ µÝáõó·ñíáõÙ »Ý áã û ѳí³ïùÇ áõëÙáõÝùáí, ³ÛÉ ÑµñÛ³Ï³Ý ÅáÕáíñ¹áí: ºÑáí³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ³é³ç³ó»É ¿ “Իյ” (ѵñÛ “Úá¹” ï³éÁ)` ³ÛëÇÝùÝ ²¹³Ù ¨ “¾ìД ãáñëÁ ï³é»ñÇ “ƾìД ÙdzóáõÃÛáõÝÇó (²ÛëÇÝùÝ Çñ³Ï³ÝáõÙ áã û ºÑáí³` ³ÛÉ ÆÛ¿í³ å»ïù ¿ ÑÝãÇ ¨ ×Çßï ÏÉÇÝÇ »Ã» ѳÛáõÃÛ³Ý Ùáï ³Û¹ ã³ñ³µ³ëïÇÏ ³ÝáõÝÁ ×Çßï ÑÝãÇ` ÆÛ¾ìÐ:

- 95 -

²Ý·³Ù ¾ÉÇý³ë È»õÇÝ 18-ñ¹ ¹³ñáõÙ üñ³ÝëdzÛáõÙ Ëáëï³í³ÝáõÙ ¿, áñ ºÑáí³Ý å»ïù ¿ ϳ½Ùí³Í ÉÇÝÇ ²¹³Ù áõ ºí³Û ÙdzóáõÃÛáõÝÇó, ÇÝã»ñÁ Çñ»Ýó Ñ»ñÃÇÝ ïÕ³Ù³ñ¹áõ áõ ÏÝáç ÇÝïÇ٠ѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÁÝóóùÇ ³ñÓ³Ï³Í ×Çã»ñÝ »Ý), ÇëÏ Ý.Ã.³. 621 Ãí³Ï³ÝÇó í»ñ³Ýí³Ýí»É ¿ ³í»ÉÇ Ïáé»Ïï Ïáãٳٵ` Ñáõ¹³Û³Ï³ÝáõÃÛáõÝ` §ý³ÉÉáë³å³ßïáõÃÛáõݦ ³Ýí³Ý ï³Ï: лﳷ³ÛáõÙ` 8-ñ¹ ¹³ñáõÙ Æñ³ùáõÙ ÝáõÛÝ ÑÇÙùÇ íñ³ ³é³ç³ó»É ¿ ø³ñ³Ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ (ù³ñ³Çٗϳñ¹³óáÕ), áñáÝù ã»Ý ÁݹáõÝáõ٠³ÉÙáõ¹Ç ëñµáõÃÛáõÝÁ: ÜáõÛÝ Ï»ñå 18-ñ¹ ¹³ñáõ٠Ȼѳëï³ÝáõÙ ³é³ç³ó»É ¿ ʳëǹ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ (ʳëǹ-ûñÇݳϻÉÇ), áñáÝù å³Ñ³ÝçáõÙ »Ý ³ÕáÃ»É µ³ñÓñ³Ó³ÛÝ ¨ ɳó»Éáí: 19-ñ¹ ¹³ñáõÙ ¶»ñÙ³ÝdzÛáõÙ Ó»õ³íáñíáõÙ ¿ è»ýáñÙ³óí³Í Ðáõ¹³ÛǽÙÁ, ÇÝãÁ ÃáõÛɳïñáõÙ ¿ ³ÕáÃùÝ»ñÁ ϳï³ñ»É ï»ÕÇ É»½áõÝ»ñáí, ñ³µµÇÝ»ñÁ Ïñ»Ý ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý Ñ³·áõëï, ÏÇÝ áõ ïÕ³Ù³ñ¹ ÙÇ ¹³ÑÉÇ×áõÙ ³ÕáÃ»Ý ¨ áñ ñ³µµÇÝ Ï³ñáÕ ¿ ÉÇÝ»É Ý³»õ Ç·³Ï³Ý ë»éÇó: 19-ñ¹ ¹³ñáõÙ Ñáõ¹³Û³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ³é³í»É ³Ùñ³åݹ»Éáõ Ýå³ï³Ïáí ³é³ç ù³ßí»ó »õë Ù»Ï áõÕÕáõÃÛáõÝ` “ºÑáí³ÛÇ íϳݻñ” ÏñáÝ³Ï³Ý Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÁ: ºÑáí³ÛÇ íϳݻñÇ Ýå³ï³ÏÝ ¿ í»ñ³óÝ»É å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¨ ѳëï³ï»É ²ëïÍá` ƾìÐ-Ç Ã³·³íáñáõÃÛáõÝ, áñÁ å»ïù ¿ ÉÇÝÇ ²ñÙ³·»¹áÝÇó Ñ»ïá: ÀݹáõÝáõÙ »Ý ¸³ÝÇ»É Ù³ñ·³ñ»ÇÝ ¨ “Ú³ÛïÝáõÃÛáõÝ” ·ÇñùÁ: ²ÛÝ ÑÇÙݳ¹ñ»É ¿ â³ñɽ »۽ è³ëë»ÉÁ 1872-ÇÝ: еñÛ³Ï³Ý ²ëïí³ÍÝ»ñÝ »Ý` ºÑáí³, ²ëï³ñáï, سÙáݳ, ¾ÉáÑÇÙ, ê³µ³ûíÃ: Ðáõ¹³Û³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ áñå»ë ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛáõÝ, Âáñ³Ý áñå»ë ëϽµÝ³ÕµÛáõñ, ³ÉÙáõ¹Á, γµ³É³Ý, ƵµáõñÁ, ¸ÁµáõÏÁ áñå»ë Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý Íñ³·ñ»ñ, §ÀÝïñÛ³É ÄáÕáíáõñ¹¦ ³ñ·áõÙ»Ýïáí` ѳٳñíáõÙ ¿ ܲòƼØ-Ç ÑÇÙùÁ: ºÃ» ²ëïí³Í ¿ ëï»ÕÍ»É Ù³ñ¹Ï³Ýó, ³å³ ÇÝãå»ë ݳ ϳñáÕ ¿ Ù»ÏÇÝ ÙÛáõëÇ Ñ³Ý¹»å ѳٳñÇ ÁÝïñÛ³É` Ñ»ï»õ³µ³ñ ³Ûë ÙᷳϳÝáõÃÛáõÝÁ áõÝÇ ÙÇÙdzÛÝ Ù»Ï Ýå³ï³Ï` ܲòƼØ: ³ܳÊÁ ϳ½Ùí³Í ¿ 24 ·ñù»ñÇó`  Âáñ³--ÑÇÝ· ·Çñù (ÑÝ·³Ù³ïÛ³Ý)  Ü»íÇÇß—ÛáÃÁ ·Çñù (Ù³ñ·³ñ»Ý»ñ)  ÊïáõíÇß—ï³ëÝ»ñÏáõ ·Çñù (·ñáõÃÛáõÝ) ³ÉÙáõ¹Á µ³Õϳó³Í ¿ 19 ѳïáñÇó ¨ µ³Å³Ýí³Í ¿ »ñ»ù Ù³ëÇ`  ØÇßݳ  ä³Õ»ëïÇÝÛ³Ý ¶»Ù³ñ³  ´³µ»ÉáÝÛ³Ý ¶»Ù³ñ³ Ðáõ¹³Û³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ³ß˳ñÑ³Ï³É³Ï³Ý Ýå³ï³ÏÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý ëïñ³ï»·Ç³ÛÇ ³é³çݳѻñà ËݹÇñÝ»ñÁ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ áõ ó·³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ ãͳé³Û»ÉÁ, µ³óÇ Â³ÉÙáõ¹Çó áõñÇß áã ÙÇ ûñ»Ýù ã׳ݳã»ÉÁ, Ý»ñó÷³Ýó»Éáí å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñ` Ý»ñëÇó å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ù³Ûù³Û»ÉÁ, ù³áëÇ í»ñ³Í»ÉÁ áõ Çñ»Ýó ÏáÕÙÇó ջϳí³ñ»ÉÝ ¿: ¸ñ³ í³é ³å³óáõÛóÝ ¿ ÐÇëáõëÇ ¨ Ñáõ¹³Ý»ñÇ »ñÏËáëáõÃÛáõÝÁ` §Ø»Ýù ²µñ³Ñ³ÙÇ ½³õ³ÏÝ »Ýù ¨ áã áùÇ »ñµ»ù ã»Ýù ͳé³Û»É…¦ (ÚáíѳÝÝ»ë À:33): ²Ûë ³Ù»ÝÁ ·ñí»É ¿ Ý.Ã.³. 180-116Ã.Ã., ÇëÏ Â³ÉÙáõ¹Á ϳ½Ùí»É ¿ Ý.Ã. 4-5 ¹³ñ»ñáõÙ, µ³Ûó çÑáõ¹Ý»ñÇ ÏáÕÙÇó ѳٳñíáõÙ ¿ Ñݳ·áõÛÝ: ÌÇͳջÉÇ ¿, 㿱: Ðáõ¹³ÛǽÙÇ ÏñáÝ³Ï³Ý ÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛáõÝÁ Ý»ñó÷³Ýóí³Í ¿ Ù»ëëdzÝÇëï³Ï³Ý ³Ýµ³ó³ïñ»ÉÇáõÃÛ³Ùµ: àñáßáõÙÝ»ñÇÝ ¹»Ù ³é³ñÏ»ÉÁ, ϳ٠¹³ë³Ï³ñ·³ÛÇÝ Ã»Ù³Ý»ñ ùÝݳñÏ»ÉÁ ѳí³ï³ódzÉÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó, ѳٳñíáõÙ ¿ ÑáïÇ ¹³í³×³ÝáõÃÛáõÝ: Ðáõ¹³Û³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ·»ñ³·áõÛÝ ²ëïí³ÍÁ ºÑáí³Ý ¿: êϽµÝ³å»ë ѳٳñí»É ¿ Ñáõ¹³ ÑáïÇ, ÇëÏ Ñ»ï³·³ÛáõÙ Ý.Ã.³. 7-ñ¹ ¹³ñÇó ѵñÛ³ ÅáÕáíñ¹Ç ·»ñ³·áõÛÝ ²ëïí³ÍÁ: Ƶñ ³Ûë ºÑáí³ ²ëïí³ÍÁ §ÜáÛ (ã³ñ á·Ç ϳ٠¼ñ³¹³ßï³Ï³ÝáõÙ ³Ýµ³ñá ²ëïí³Í) ܳѳå»ïÇݦ Çñ ÁÝï³ÝÇùÇ Ñ»ï ÙdzëÇÝ å³Ñå³Ý»ó çñѻջÕÇó ¨ ÜáÛÁ ¹³ñÓ³í Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ó»ÕÇ »ñÏñáñ¹ ݳ˳ѳÛñÁ (´ÇµÉdz, ÌÝݹáó ¶È-¼): ´³Ûó ù³ç ѳÛïÝÇ ¿, áñ çñѻջÕÁ ï»ÕÇ ¿ áõÝ»ó»É ¹ñ³ÝÇó ѳ½³ñ³íáñ ï³ñÇÝ»ñ ³é³ç: ºì Ñ»ïá, ÇÝãå»ë ϳñáÕ ¿ÇÝ Ù»Ï ÁÝï³ÝÇùÇó ³é³ç³Ý³É ï³ñµ»ñ ³½·»ñ, ³ÛÝ ¹»åùáõÙ »ñµ ÜáÛÇ ÷áùñ áñ¹ÇÝ` ø³ÙÁ Çñ ³ÝÓÝ³Ï³Ý ÑáñÁ` ÜáÛÇÝ µéݳµ³ñ»É ¿ (´ÇµÉdz, ÌÝݹáó - 22-29): Ðáõ¹³Ý»ñÁ ϻݳó ÉáõÛëÁ ã»Ý ÁݹáõÝáõÙ ¨ Çñ»Ýó ÉáõÛëÁ å»ïù ¿ µ»ñÇ ÈáõóÇý»éÁ` Èáõë³µ»ñÁ: ÈÛáõóÇý»ñ-¾áëýáñÁ ÑéáÙ»³óÇÝ»ñÇ Ùáï ¹³ñÓ»É ¿ ì»Ý»ñ³ ϳ٠²ýñá¹Çï-²Ý³-

- 96 -

¹ÇáÙ»Ý` Íáíáõ٠ѳÛïÝíáÕ ²ëïí³ÍáõÑÇ, “²ëïí³Í³ÛÇÝ Ù³Ûñ”, üÇÝÇÏÇ³Ï³Ý ²ëï³ñï³ÛÇ Ï³Ù ÐµñÛ³Ï³Ý ²ëï³ñáïÇ ÑáÙ³ÝÇß: ¸ñ³Ýù µáÉáñÁ Ïáãí»É »Ý ²é³íáïÛ³Ý ²ëïÕ ¨ ³Ýѳï³Ï γåáõï³Ý Íáí»ñÇ ¹»õ»ñ ϳ٠سñ, ÇÝãÁ ÑÇÙ³ ÐéáÙÇ Ï³ÃáÉÇÏ³Ï³Ý »Ï»Õ»óáõ ѳٳñ ÎáõÛë سñdzÙÝ ¿: ²Ñ³` û áñï»ÕÇó çÑáõ¹Ç “Ù³ñ” ³Ýí³ÝáõÙÁ: Ðáõ¹³ÛǽÙÇ Ñ³çáñ¹ ßñç³ÝÁ Ó·í»ó ÙÇÝã»õ 19-ñ¹ ¹³ñÇ ëÏǽµÁ, ¨ ϳñáÕ ¿ ѳٳñí»É ñ³µµÇݳ-óÉÙáõ¹³Ï³Ý: ²Ûë ßñç³ÝáõÙ ñ³µµÇÝ»ñÇ (ûñ»Ýù³áõëáõó³ÝáÕ) ÙÇçáóáí, Ãáñ³ÛÇ Ù»Ïݳµ³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÑÇÙ³Ý íñ³ ѵñ۳ݻñÇ ý»á¹³É³Ï³Ý ßñç³ÝÇ Ýáñ ÏÛ³ÝùÇ å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ, ³í³ñïí»ó, Çñ Ý߳ݳÏáõÃÛ³Ùµ Âáñ³ÛÇó Ñ»ïá, Ñáõ¹³ÛǽÙÇ ÏñáݳáõëÙáõÝùÇ »ñÏñáñ¹ ëϽµÝ³ÕµÛáõñÁ` óÉÙáõ¹Á (3-5 ¹³ñ.): ÆëÏ ÑÇÝ Ïï³Ï³ñ³ÝÇ ²µñ³Ñ³ÙÁ, ¹³ ùñÙ»ñÇó ë»ñïí³Í ÐÝ¹Ï³Ï³Ý ´ñ³Ñ³Ù ѳëϳóáÕáõÃÛáõÝÝ ¿, áñÁ Ñáõ¹³Ý»ñÇ ÏáÕÙÇó ³Õ³í³Õí³Í ¿:Üñ³ Ù»ç ß³ñ³¹ñí³Í »Ý Ñáõ¹³Û³Ï³Ý Ññ»ßï³Ï³µ³ÝáõÃÛáõÝÁ ¨ ¹»õ³µ³ÝáõÃÛáõÝÁ, ³ÛëÇÝùÝ, µ³ñÇ ¨ ã³ñÇÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ, ÇÝãÁ ÏáãíáõÙ ¿ Ñáõ¹³ÛǽÙáõÙ µ³½Ù³ëïí³Í³ÛÇÝ Ñ³í³ï³ÙùÝ»ñÇ ³ñÓ³·³Ýù ¨ Ýñ³ Ùdzëïí³Í³ÛÇÝ µÝáõÛÃÁ ¹³ñÓÝáõÙ ¿ å³ÛٳݳϳÝ: ³ÉÙáõ¹Á ³Ùñ³óñ»ó ÏñáÝ³Ï³Ý ÍÇë³Ï³ï³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Í³Ýñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Á, áñÁ ϳåáõÙ ¿ ѳí³ï³óÛ³ÉÝ»ñÇ å³Ñ»É³Ó»õÁ 613 å³ïíÇñ³ÝÝ»ñÇ Ñ»ï: ²Û¹ ßñç³ÝáõÙ ¹ñë»õáñíáõÙ ¿ Ñáõ¹³ÛǽÙÇ ³ÛÝ ï»ëùÁ, áñÁ (úÏï³ídz) ѳßííáõÙ ¿ ûñÃá¹áùë³É ϳ٠³í³Ý¹³Ï³Ý: Ðáõ¹³ÛǽÙÇ ½³ñ·³óÙ³Ý Ñ³çáñ¹ ¿ï³åÁ »Ï³í 19-ñ¹ ¹³ñÇ ëϽµÇÝ, ¨ ϳåí³Í ¿ñ ѵñ۳ݻñÇ µáõñÅáõ³-Çñ³í³Ï³Ý ³½³ï³·ñÙ³Ý Ñ»ï, ³ñ»õÙïÛ³Ý ºíñáå³ÛÇ »ñÏñÝ»ñáõÙ: 19-ñ¹ ¹³ñÇ »ñÏñáñ¹ Ï»ë»ñÇÝ µáõñÅáõ³Ï³Ý ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý å³Ñ³ÝçÝ»ñÇÝ Ñ³ñÙ³ñ»óÝ»Éáõ ѳٳñ, »ÝóñÏí»É ¿ é»ýáñÙÇ, ÑÇÙݳϳÝáõÙ ÍÇë³Ï³ñ·³ÛÇÝ: ²é³ç³ÝáõÙ ¿ Ñáõ¹³ÛǽÙÇ ³é³çÇÝ µáõñÅáõ³Ï³Ý ï³ñ³ï»ë³ÏÁ` é»ýáñÙ³óí³Í Ñáõ¹³Ç½Ù: ì»ñ³÷áËÙ³Ý Ç¹»áÉá·Ý»ñÁ Ññ³Å³ñí»óÇÝ Ù»ëëdzÛÇ ¹á·Ù³ïÇ Ï³åÇó ѵñ۳ݻñÇ ä³Õ»ëïÇÝ í»ñ³¹³éݳÉáõ Ñݳñ³íáñáõÃÛ³ÝÁ, ѵñÛ³Ï³Ý å»ïáõÃÛ³Ý í»ñ³ÍÝáõÙÁ, ¨ ѳÛï³ñ³ñ»óÇÝ Ñáõ¹³ÛǽÙÁ µ³½Ù³ÏáÕÙ³ÝÇ ¿ÃÝÇÏ³Ï³Ý áõëÙáõÝù: Üñ³Ýù ßåñï»óÇÝ Ñáõ¹³Ç½ÙÇó ß³ï ³í³Ý¹³Ï³Ý ÍÇë³Ï³ï³ñáõÃÛáõÝÝ»ñ ¨ Ñáõ¹³Ç½ÙÇ Ñ³í³ïÁ ´áÕáù³Ï³ÝÝ»ñÇÝ: 20-ñ¹ ¹³ñÇ ëϽµÇÝ Ñáõ¹³ÛǽÙáõÙ ÍÝíáõÙ ¿ Ýáñ ÏáÝë»ñí³ïÇí áõÕÕáõÃÛáõÝ: ²ëïí³Í³µ³ÝáõÃÛ³Ý ÏáÝë»ñí³ïǽÙÁ ѳÛï³ñ³ñ»óÇÝ ÏñáÝ³Ï³Ý ³í³Ý¹áõÛÃÝ»ñÇ Ñ³Ý¹»å “µ³ó³ë³Ï³Ý í»ñ³µ»ñÙáõÝù” ¨ »ÉáõÛà áõÝ»ó³Ý Ñáõ¹³Ç½ÙÇ ë»ñï ϳåÇ Ù³ëÇÝ êÇáÝǽÙÇ Ñ»ï: ²ß˳ï³íáñÝ»ñÇ ÏñáÝÇó Ñ»é³Ý³Éáõ ÷áñÓÇ Ï³Ý·Ý»óÙ³Ý ³ÏïÇí³óáõÙÁ 20-ñ¹ ¹³ñÇ 30-³Ï³Ý Ã.Ã. ³ñ»õÙáõïùáõÙ ÍÝ»ó Ñáõ¹³Ç½ÙÇ Ýáñ áõÕÕáõÃÛáõÝ` é»ÏáÝëïñáõÏóÇáÝǽÙ: öáñÓ»Éáí ³Ùñ³åݹ»É Ñáõ¹³Ç½ÙÇ ¹ñáõÃÛáõÝÁ, é»ÏáÝëïñáõÏóÇáÝÇëïÝ»ñÁ Ñáõ¹³ÛǽÙÁ ѳÛï³ñ³ñ»óÇÝ §Ññ»³Ï³Ý ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõݦ, áñÁ áñáßáõÙ ¿ ǵñ û ³ÝÓÇ ¿ÃÝÇÏ å³ïϳݻÉÇáõÃÛáõÝÁ: ÎÕ»ñÇÏ-ëÇáÝÇëïÝ»ñÇ Ï³Ý˳¹ñáõÛÃÝ»ñÇ û·ï³·áñÍÙ³Ý ÑÇÙ³Ý íñ³ Ýñ³Ýù Ù߳ϻóÇÝ ³Ùµá˳í³ñ³Ï³Ý ëáóÇ³É³Ï³Ý Íñ³·Çñ, ѵñÛ³Ï³Ý ³ß˳ï³íáñáõÃÛ³ÝÁ »ÝóñÏ»Éáõ ϳåÇï³ÉÇëïÝ»ñÇÝ ¨ ñ³µµÇÝÝ»ñÇÝ: Ðáõ¹³ÛǽÙÇ Õ»Ï³í³ñÝ»ñÁ ³ñ»õÙáõïùáõ٠ѳϳé³Ï ß³ñù³ÛÇÝ Ñ³í³ï³óÛ³ÉÝ»ñÇ Ï³ñÍÇùÝ»ñÇÝ` ѳÛï³ñ³ñ»óÇÝ ëÇáÝǽÙÇÝ ûųݹ³Ï»ÉÁ, ÇëÏ 1976 Ã. ëÏë»óÇÝ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñáí ÙdzëݳݳÉ, ÇëÏ 1976Ã. ëÏë»óÇÝ Ï³½Ù³Ï»ñåí³Í Ùdzíáñí»É ³Ûëå»ë Ïáãí³Í ѳٳß˳ñѳÛÇÝ ëÇáÝÇëï³Ï³Ý ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛ³Ý Ñ»ï: àñáß³ÏÇ áõÅ»Õ Çñ³íÇ׳ÏÇ Ù»ç ¿ Ñáõ¹³Û³Ï³Ý ÏÉ»ñÇϳÉǽÙÁ Æëñá¿ÉáõÙ, áñï»Õ ñ³µµÇ³Ï³Ý ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ¨ ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ù»ç áõÝ»Ý ³Ñé»ÉÇ ³½¹»óáõÃÛáõÝ: Ðáõ¹³Ý»ñÁ ѳٳñáõÙ »Ý, áñ ³Ý¹ñßÇñÇÙÛ³Ý ³ß˳ñÑáõÙ µáÉáñ Ñá·ÇÝ»ñÁ ·ÝáõÙ »Ý ÝáõÛÝ ³Ý¹ñßÇñÇÙÛ³Ý »ñÏÇñ` Þ»áÉ, áñï»Õ ãϳ áã »ñç³ÝÏáõÃÛáõÝ, áã ï³Ýç³Ýù: Üñ³Ýù ëå³ëáõÙ »Ý Ù»ëëdzÛÇÝ, áñå»ë½Ç ·³ áõ ³ÝÙ»ÕÝ»ñÇÝ Ýí»ñ ï³: ¸ñ³Ýù ѳٳñáõÙ »Ý, áñ ·áÛ»ñÁ` áã Ñáõ¹³Ý»ñÁ, ÁݹÙÇßï ÁÝÏÝáõÙ »Ý ¹ÅáËù: Ðáõ¹³Ý»ñÁ å³ñï³íáñ »Ý Ñ»ï»õ»É »ñ»ù áõï»ÉÇùÝ»ñÇ ³ñ·»Éí³ÍáõÃÛ³ÝÁ` 1. Êá½Ç, ݳå³ëï³ÏÇ, ÓÇáõ, áõÕïÇ ÙÇë, Íáí³Ë»ó·»ïÇÝ, ûÙ³ñ, áõëïñ», 2. ²ñÛáõÝ 3. ØÇ³Å³Ù³Ý³Ï Ùë³ÛÇÝ ¨ ϳÃݳÛÇÝ ê³Ï³ÛÝ, ¨ ³ÉÙáõ¹Á, ¨ êÇáÝ ÑÙáõïÝ»ñÇ ³ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÃáõÛɳïñáõÙ »Ý “ѳñÏ »Õ³Í ¹»åùáõÙ” ãå³Ñå³Ý»É µáÉáñ ³Ûë “å³ñï³¹Çñ” ¹ñáõÛÃÝ»ñÁ:

- 97 -

дðÚ²Î²Ü ²èºÔÌì²Ì еñ۳ݻñÇ Ï»Ý³ó ͳé` 10-Á ë»ýÇñáïÝ»ñ (Ãí»ñ ϳ٠áÉáñïÝ»ñ) سñ¹ (²¹³Ù γ¹ÙáÝ), ÏÇÝ, »ñ»Ë³, ²ëïí³Í ϳå»ñÁ ³ÛÝå»ë »Ý ¹³ë³íáñí³Í, áñ ³ÝÁݹѳï ϳåÇ Ù»ç »Ý, áñÇ µ³ó³ïñáõÃÛáõÝÁ ½µ³Õ»óÝáõÙ ¿ ·ñùÇ Ï»ëÁ:

æÑáõ¹³Ï³Ý ²é»ÕÍí³ÍÁ (ÙÇëïÇϳ) ÑÇÙÝí³Í »ñÏݳÛÇÝ ¹ÕÛ³ÏÝ»ñÇ ¨ ·»ñµÝ³Ï³Ý ¿³ÏÝ»ñÇ íñ³ ÉÇáíÇÝ ³ñï³Ñ³Ûïí³Í ¿ ˳ëǹ³Ï³Ý “¼áѳñ” ¨ “γµ³É³” (“Зохар” и “Каббала”) ·ñù»ñáí (óñ·Ù³Ý. ²Ýݳ ´É»Û½): àôëáõÙݳëÇñ»Éáí ³Û¹ ·áñÍ»ñÁ` ·³ÉÇë »ë ³ÛÝ »½ñ³Ñ³Ý·Ù³ÝÁ, áñ çÑáõ¹³Ï³Ý ³é»ÕÍí³ÍÁ ³Ýã³÷ ³Ý·ñ³·»ï ÇÝã áñ ³ÕµÛáõñÝ»ñÇó í»ñ³·ñí³Í ¿ ¨ ãáõÝÇ ÑÇÙݳíáñí³Í Ý»óáõÏ: ²ÛÝ ·ñí³Í ¿ ѵñ۳ݻñÇ Ùáï Ñáõ¹³Û³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ñ³Ý¹»å ý³Ý³ïǽ٠ë»ñٳݻÉáõ ¨ ç³Ý³Éáõ ³Û¹ ³Ù»ÝÇÝ ·Çï³Ï³Ý Ùáï»óáõÙ óáõó³µ»ñ»Éáõ ѳٳñ` ãÝ³Û³Í ëï³óí»É ¿ Édzϳï³ñ ³ÝÙïáõÃÛáõÝ: ´áÉáñ ¹»åù»ñáõÙ áõëáõÙݳëñÇ»Ýù ³ÛÝ: ܳ˳å»ë ½·áõß³óíáõÙ ¿, áñ γµ³É³Ý ³é³ç³ó»É ¿ ´³µ»ÉáÝÛ³Ý ·»ñáõÃÛ³Ý ÁÝóóùáõÙ ¨ ûñÃá¹áùë³É Ñáõ¹³Û³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ³ÛÝ ãÇ ÁÝ-

¹áõÝáõÙ: γµ³É³Ý µ³Õϳó³Í ¿ »ñÏáõ Ù³ëÇó` 1. ¶Çï³ï»ë³Ï³Ý (ÆÛáõÝÇï) 2. ¶áñÍÝ³Ï³Ý (س³ëÇï) ¶Çï³ï»ë³Ï³ÝÁ ϳ½Ùí³Í ¿ »ñÏáõ Ù³ëÇó` س³ë» ´»ñ»ßÇï (ÏáëÙá·áÝdz) ¨ س³ë» Ø»ñϳµ³ (²ëïí³Í³µ³ÝáõÃÛáõÝ), áñáÝù ·ñí³Í »Ý “ê»ý»ï Çó»ñ³” (êï»ÕÍÙ³Ý ·Çñù) ¨ “¼áѳñ” (ö³ÛÉÇ ·Çñù) ·ñù»ñáõÙ: ²Ûë ·ñù»ñáõÙ ËáëíáõÙ ¿ ÙáõëáõÉÙ³ÝÝ»ñÇ ¨ ÐéáÙÇ ÜÇÏáÉ³Û 3-ñ¹ å³åÇ Ù³ëÇÝ` ³ÛÝå»ë, áñ ëñ³Ýù ·ñí»É »Ý 13-ñ¹ ¹³ñáõÙ: ´ÇµÉdzÛÇ ÌÝݹáó ·ÉËáõÙ ²ëïÍá ϳåÁ ºñÏñÇ Ñ»ï ѳí³ë³ñ ¿` ²ñ³ñù (µñÇ) + ëï»ÕÍáõÙ (ó»ó»ñ³) + å³ïñ³ëïí³ÍÝ»ñ (³ë-»ñ) ²ñ³ñù—ëï»Õͳ·áñÍ³Ï³Ý Ùïù»ñÇ áÉáñï êï»ÕÍáõÙ—Ðá·áõ ϳ٠ϻݹ³ÝÇ ¿³ÏÝ»ñÇ áÉáñï ä³ïñ³ëïí³ÍÝ»ñ—ÜÛáõÃ³Ï³Ý »ñ»õáõÛÃÝ»ñÇ áÉáñï سñ¹Á å³ïϳÝáõÙ ¿ ³Ûë µáÉáñ áÉáñïÝ»ñÇÝ ÙdzųٳݳÏ, µ³Ûó ³ñÙ³ï³íáñí³Í ¿ Ý»ñùÇÝ` ÝÛáõÃ³Ï³Ý áÉáñïáõÙ, áñÇ ÙÇçáóáí ÙdzÝáõÙ ¿ ²ëïí³ÍÝ»ñÇÝ: ´³ñÓñ áÉáñïÝ»ñáõÙ ³åñáÕ ¿³ÏÝ»ñÁ Ññ»ßï³ÏÝ»ñÝ »Ý (ангел), áñáÝó ·É˳íáñÁ ØÇϳ¿É-Ý áõ س߻۳-Ý (÷ñÏÇã) »Ý: سñ¹Ï³ÛÇÝ Ñá·ÇÝ»ñÁ Ïáãí³Í »Ý Ù³ùñÙ³Ý ¨ ϳï³ñ»É³·áñÍÙ³Ý Ñ³Ù³ñ`

- 98 -

 

¶ÇÉ·áõÉ` ѳçáñ¹³µ³ñ, ÙÇÝã»õ ÉÇáíÇÝ Ù³ùñáõ٠Ƶµáõñ` ϻݹ³Ý³ó³Í Ñá·áõ ѳïáõÏ Ý»ñ³éáõÙ: 7 ¨ 14 ï³ñáõÙ Ù³ñ¹Á ÷áËáõÙ ¿ Ñá·ÇÝ: лٳÃñdz, ÜáóñÇÏáÝ ¨ »Ùáõñ³ Ù»Ãá¹Ý»ñáí: γµ³É³Ç »ñÏñáñ¹` ÏÇñ³é³Ï³Ý Ù³ëáõÙ Ýϳñ³·ñí³Í ¿, áñ ²ëïÍá ³ÝáõÝÝ»ñÇ Ýå³ï³Ï³Ûݳóí³Í û·ï³·áñÍٳٵ ϳï³ñíáõÙ »Ý ï³ñµ»ñ Ññ³ßùÝ»ñ: ʳëǹ³Ï³Ý ÏñáݳáõëÙáõÝùáÕ Ø³··Ç¹ Ø»ÅÇñÇã³óÇÝ ³ëáõÙ ¿,-§Ø³ñ¹Á å»ïù ¿ Ñ»ñùÇ Çñ “»ë”-Á Ù³ñÙÝÇó ³ÛÝù³Ý ųٳݳÏ` ÙÇÝã»õ ã³ÝóÝÇ µáÉáñ ÷áõÉ»ñáí ¨ ¹³éݳ ²ëïÍá Ñ»ï ÙdzëݳϳÝ, ÙÇÝã»õ ³ÙµáÕçáíÇÝ áõ ÉÇáíÇÝ ãÉáõÍíÇ ³Ûë ³ÝÙ³ñÙÇÝ ³ß˳ñÑÇ Ù»ç¦: ØÇ»õÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï Çñ³ñ ˳µ»Éáõ Çñ³íáõÝù ãáõÝ»Ý` ê³ÕÙáë Ö.7 §Ü»Ý·áõÃÛáõÝ ³ÝáÕÁ ãÇ µÝ³ÏáõÇ ÇÙ ï³Ý Ù¿ç. ݳ áñ ëáõï ¿ ËûëáõÙ` ѳëï³ï ãÇ ÙÝ³É ÇÙ ³ãùÇ ³é³çÇÝ: Æ»½»ÏÇÇÉ Ù³ñ·³ñ»Ý ϳï³ñáõÙ ¿ ëÇÙíáÉÇÏ ×³Ý³å³ñÑáñ¹áõÃÛáõÝ ïÇ»½»ñùáõÙ` ²¹³ÙÇ ÙáñáõùÇ ³ñ³ÝùÝ»ñáõÙ Ë××íáõÙ, áõ ¹³éÝáõÙ ¿ ³ÝïÇÏ ÑµñÛ³ÛÇ ·³Õïݳï»ëÇÉ Ï»ñå³ñ: ܳ ù³ñá½áõÙ ¿ ºÑáí³ÝíÇñí³ÍáõÃÛáõÝÁ ÙïóÝ»É Ù»¹Çï³ódzÛÇ ÙÇçáóáí: ÆëÏÁ ѳۻóáÕÇ (созерцатель) ·»ñïÇå³ñ ²¹³Ù γ¹ÙáÝÇÝ ç³Ý³É ÝÙ³Ýí»É: ä»ïù ¿ Ó·ï»É áõ ѳëÝ»É Øáíë»ëÇ Ñá·»Ï³Ý Ù³Ï³ñ¹³ÏÇÝ: ¸ñ³Ý ѳë»É »Ý Áݹ³Ù»ÝÁ ñ³µµÇ Ú³Ïáõµ³Ý, ñ³µµÇ ÞÇÙáÝ µáñ Úá˳ÛÇÝ, ÆóË³Ï ÈáõñdzÝ, ²íñ³³Ù ²µáõɳýdzÝ, Æëñá¿É ´³³É Þ»Ù îûíÁ: ÆëÏ Ùݳó³ÍÁ Áݹ³Ù»ÝÁ سÛÇë»ÛÇ Ñá·áõ ϳÛÍ »Ý: ²ëïÍá Ç·³Ï³Ý Çåáëï³ëÇ` Þ»ËÇÝÇ Ù»¹Çï³ódzÝ, Çñ»ÝÇó Ý»ñϳ۳óÝáõÙ ¿ ÛáÃÁ ¹»Ùù³ÝÇ Ï³Ý³óÇ Ù»ÍáõÃÛáõÝÁ, áñáÝóÇó ³Ù»Ý Ù»ÏÁ óùóÝáõÙ ¿ ѳۻóáÕÇ Ñá·áõ ³ëå»ÏïÝ»ñÇó Ù»ÏÁ: γݳÝó áõ ïÕ³Ù³ñ¹Ï³Ýó ϳñáÕ 10-Á ë»ýÇñáïÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ Ø³ÛÇë»Û Îáñ¹áí»ñáÝ ·ñáõÙ ¿,-§ àã ³ç, áã Ó³Ë ß³ñÅí»Éáí` ãËáݳñÑí»Éáí ¹³ïÇÝ áõ ï³é³å³ÝùÇÝ` ¾áõÃÛáõÝÁ ÁݹѳÝñ³å»ë ãÇ ÷áËáõÙ ·áõÛÝ»ñÁ: ØdzÛÝ Ã» ë»ýÇñáïÇ ×³é³·³ÃÝ»ñÇ »ñµÝ»ñ³Ý· ³å³ÏÇÝ»ñÇ ÙÇçáí ³ÝóÝ»Éáí, ³é³í»ÉáõÃÛáõÝ Ïëï³Ý³ Ù»Ï ¹³ïÁ` Ù»Ï ï³é³å³ÝùÁ¦: ¶ñùÇ 71 ¿çáõÙ` ê»é ¨ ê»ùë ·ÉËáõÙ, ϳñ¹áõÙ »Ýù,-§Ð³ñÛáõñ³ÙÛ³ÏÝ»ñ ß³ñáõÝ³Ï Î³µ³É³ÑÁ åݹ»É ¿, áñ ²ëïí³ÍÁ ÙÇ³Å³Ù³Ý³Ï ¨ ïÕ³Ù³ñ¹ ¿ ¨ ÏÇÝ: лï»õ³µ³ñ Ù³ñ¹Á ѳݹÇë³Ý³Éáí ²ëïÍá ÝÙ³Ý³Ï ¨ Ï»ñå³ñ` ÝáõÛÝå»ë ѳٳñíáõÙ ¿ ³Ý¹ñá·³Ý /»ñÏë»é/ ¿³Ï¦: ö³ëïáñ»Ý ÝáõÛÝÁ ѳëï³ïáõÙ ¿ çÑáõ¹ ñ³µµÇ-·ÇïÝ³Ï³Ý ¾ÉÇý³ë (²ëïÍá ϳóÇÝ) È»õÇÝ, áí Çñ §´³ñÓñ³·áõÛÝ Ù³·Ç³” ·ñùáõÙ åݹáõÙ ¿, áñ ²ëïÍá` ºÑáí³ÛÇ ³ÝáõÝÁ å»ïù ¿ ϳ½Ùí³Í ÉÇÝÇ ²¹³ÙÇ, ÇÝãÁ ѵñÛ³Û»ñ»Ý ·ñíáõÙ ¿ Ù»Ï` ÆÛ (Ûá¹) ï³éáí ¨ ºí³ÛÇ, ÇÝãÁ ѵñÛ³Û»ñ»Ý ·ñíáõÙ ¿ »ñ»ù` ¾ì² ï³é»ñ»í ¨ µ³Õϳó³Í ¿ ãáñë ƾìÐ ï³é»ñÇó: ê»ýÇñáïÝ»ñÇ “ϻݳó ͳé”-ÇÝ ·Çï³Ï³Ý ÇÙ³ëï ï³Éáõ Ýå³ï³Ïáí 12-ñ¹ ¹³ñáõÙ ëÏë»É »Ý ϳå»É γµ³É³ÑÁ ³ñ³Ù»³Ï³Ý ï³é»ñÇ Ñ»ï: ²Ûë ѳݷ³Ù³ÝùÁ ³ñ¹»Ý ³éѳٳñ³Ýù áõ ÍÇÍ³Õ ¿ ³é³ç³óÝáõÙ` ù³ÝÇ áñ` Ý³Ë ³Û¹ ·ñ»ñÁ ÑÇÝ Ð³ÛϳϳÝÝ ¿, Ñ»ïá ¹ñ³ÝÇó û·ïí»É »Ý Çñ»Ýó ³ÙµáÕç å³ïÙáõÃÛ³Ý ÁÝóóùáõÙ ³ëáñÇÝ»ñÁ ¨ Ñ»ïá` »Ã» ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛáõÝÁ å³ïÙ³Ï³Ý ¿, ³å³ ³ÛÝ Ç ëϽµ³Ý» å»ïù ¿ ϳåÝí³Í ÉÇÝ»ñ ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ ·ñ»ñÇ Ñ»ï: ²ÛëåÇëáí, ·ÇñùÁ Ñ»ï»õáõÙ ¿ Ñ»ï»õÛ³É Ýå³ï³ÏÝ»ñÇÝ` 1. Ðáõ¹³ÛǽÙÁ ïáï³ÉÇï³ñ ÏñáÝ ¿ 2. سñ¹áõ ²ñ³ñÙáõÝùÇ Ï»ÕÍáõÙ 3. ²é³çÇÝ ²ñ³ñí³Í Ù³ñ¹Á áã û ²éÛáõÍ ØÑ»ñÝ ¿` ³ÛÉ ²¹³Ù γ¹ÙáÝÁ 4. ØÇÑñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ í»ñ³·ñí³Í ¿ ØÇϳ¿ÉÇÝ áõ س߻³ÛÇÝ 5. Ðá·ÇÝ»ñÇ Ýϳïٳٵ ³Ýå³ï³ë˳ݳïáõ í»ñ³µ»ñÙáõÝù 6. ÜÛáõóϳÝÝ ¿ ϳåáõÙ Ù³ñ¹áõÝ` áñå»ë ÝÛáõÃÇ, ³åñ³ÝùÇÝ áõ ²ëïÍáõÝ 7. سñ¹Çù` ¹ñ³Ýù ²ê-»ñÝ »Ý ¨ áã û ²ð-»ñÁ 8. еñ۳ݻñÁ Çñ³ñ ˳µ»Éáõ Çñ³íáõÝù ãáõÝ»Ý` Ùݳó³ÍÇÝ å»ïù ¿ ˳µ»Ý 9. Ø»¹Çï³ódzÛÇ ÙÇçáóáí ѵñ۳ݻñÇÝ ë³ñù»É ý³ÉÉáë³å³ßï ý³Ý³ïÝ»ñ 10. еñÛ³ ϳݳÛù å»ïù ¿ ÛáÃÁ ¹»Ùù áõÝ»Ý³Ý 11. ºìë Ù»Ï ³Ý·³Ù ѳëï³ïí»ó, áñ ºÑáí³ (Johoh)Ý߳ݳÏáõÙ ¿ »ñÏë»é

- 99 -

- 100 -

β´´²È²  γµ³É³Ý (ϳµµ³É³Ý) í»ñóí³Í ¿ Ê³É¹Ç³Ï³Ý §Âí»ñÇ ·Çñù¦-Çó:

γµ³É³Ý ϳ½Ùí³Í ¿ Ë³É¹Ç³Ï³Ý Î´È ï³é»ñÇ Ñ³å³íáõÙÇó, ÇÝãÁ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ëá¹³É³Ï³Ý (êá¹áÙ – ëṠѵñÛ. Ùïñ³Ï) »ñ¹Ù³Ý ѳí³ï³ñÙáõÃÛ³Ùµ ÷á˳Ýó»É µ³Ý³íáñ ¨ »ñµ»ù, áã Ù»ÏÇ ÏáÕÙÇó ãÇ ·ñ³éí»É: γµ³É³ ˳ɹ»ñ»Ý Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ϳå»É, ×áå³Ýáí ÷³Ã³Ã»É: (ÆÝÓ ÃíáõÙ ¿ å»ïù ¿ ϳñ¹³óíÇ Î³µ³É ϳ٠ϳå»É): سÛÙáÝÇ¹Ç áõëÙáõÝùÁ Ýå³ëï»ó ÙÇëïÇÏ áõÕÕáõÃÛ³Ý` γµ³É³ÛÇ Ó»õ³íáñÙ³ÝÁ: ²ÛÝ Æëå³ÝdzÛÇó ³ñ³· ï³ñ³Íí»ó ¹»åÇ ÑÛáõëÇë: ²é³çÇÝ Î³µ³É³ÛÇ ·ÇñùÁ` “ê»ý»é ºóÇé³” (²ñ³ñÙ³Ý ·Çñù), 15-ñ¹ ¹³ñ»ñáõÙ ³ñ¹»Ý Ù»Í ï³ñ³ÍáõÙ ·ï³í ³Ý·³Ù ä³Õ»ëïÇÝáõÙ: ²ß˳ï³ÝùÝ áõ Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³ÝÁ ³ïáÕ Â³ÉÙáõ¹Ç ûñ»ÝùÝ»ñáí ջϳí³ñíáÕ ÅáÕáíñ¹Ç ѳٳñ γµ³É³Ý ³Ù»Ý³Ï³ñÇù³íáñ áõëÙáõÝùÁ ¹³ñÓ³í: ²Ù»Ý ϳµ³ÉÇëï³Ï³Ý ·ÇñùÁ ¹³ñÓ³í ñ³µµÇ ÞÇÙáÝ µ³ñ Æá˳ÛÇ “¼áѳñÇ ·ÇñùÁ”, áñÁ ϳ½Ùí³Í ¿ Çëå³Ý³Ï³Ý ѵñÛ³ سÛÇë»Û ¹» È»áÝÇ ÏáÕÙÇó: γµ³É³Ý ÑÇÙÝí³Í ¿ “ëýÇñáï” (Ñá·ÇÝ»ñÇ áõ Ññ»ßï³ÏÝ»ñÇ Ç»ñ³ñËdzÛÇ) ¨ “·ÇÉ·áõÉ»” (Ñá·áõ í»ñ³¹ñíáõÙ) áõëÙáõÝùÝ»ñÇ íñ³: ²Ù»Ý ÙÇ ·áñÍáÕáõÃÛáõÝáõÙ Ù³ñ¹Á å»ïù ¿ ¹ÇÙ»ñ Ýáñ Ñá·»Ï³Ý ³ß˳ñÑÇÝ ÙdzݳÉáõ ÙïùÇÝ: ²ëïÍá ³ÝáõÝÁ ·³ÕïÝÇù ¿ñ, Ýñ³ ï³é»ñÁ ÏñáõÙ ¿ÇÝ ÙÇëïÇÏ áõÅ: üñ³ÝëdzóÇ çÑáõ¹ ·ÇïÝ³Ï³Ý ¾ÉÇý³ë È»õÇÝ ç³ÝáõÙ ¿ øÁµÁÉÇÝ ï³É çÑáõ¹³Ï³Ý µ³ó³ñÓ³Ï ïÇñ³å»ïÙ³Ý ³é³ñϳ, µ³Ûó ÙÇ»õÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï ³ëáõÙ ¿, áñ ³ÛÝ ³ñï³·ñí³Í ¿ Ê³É¹Ç³Ï³Ý §Âí»ñÇ ·Çñù¦ ·áñÍÇó ¨ áñ ¹ñ³ ÑÇÙùÝ ¿ ѳݹÇë³Ýáõ٠ѵñÛ³Ï³Ý 22 ï³éÁ ¨ 10-Á Ãí»ñÁ: ÆëÏ ë³ Çñ Ñ»ñÃÇÝ Ý߳ݳÏáõÙ ¿, áñ çÑáõ¹Ý»ñÁ øÁµÁÉÇÝ ã»Ý ïÇñ³å»ïáõÙ, ù³ÝÇ áñ гۻñÁ áõÝ»Ý 36 ï³é ¨ ÑÝáõÙ Ãí»ñÇ ÷á˳ñ»Ý ·ñ»ñÝ »Ý û·ï³·áñÍ»É: ÆëÏ çÑáõ¹Á 36 ÑÝãÛáõÝ ãáõÝÇ: ÆëÏ áñáß ³ÕµÛáõñÝ»ñ ï³ÉÇë »Ý` γµ³É³--»µñÛ³Û»ñ»Ý Ý߳ݳÏáõÙ ¿` سïÝáõÙ: ÆëÏ ÇÝã±áõ Ù³ïÝáõÙ: àñáíÑ»ï»õ çÑáõ¹Á »ñµ»ù ãÇ »Õ»É Ù³ñïáõÝ³Ï ¨ ÙñÓáõÝ³Ï ³ÝÓݳíáñáõÃÛáõÝ ¨ ÙÇßï »Õ»É ¿ Ùdzݷ³ÙÇó å³ïñ³ëïÇ ³ñ¹ÛáõÝùÇÝ Ó·ïáÕ ëáõµÛ»Ïï, ÇëÏ ¹ñ³Ý ѳëÝ»Éáõ ÙÇ³Ï áõÕÇÝ Ý»Ý· ¹³í³¹ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ÝÙÇç³Ï³Ý ÏÇñ³éÙ³Ý ÙÇçáóÝ ¿: øñÙ»ñÁ çÑáõ¹Ý»ñÇ Ñ³Ý¹»å ÏÇñ³é»óÇÝ ÙdzÝß³Ý³Ï ³Ù»Ý³¹³Å³Ý ÷áñÓ³ñÏáõÙÁ` Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ·»ÝáÙá¹ÇýÇϳódzÝ, ÇëÏ ¹³ ¹»é»õë ÑÇÝ Å³Ù³Ý³ÏÝ»ñÇ ùñÙ»ñÇ áõÝ»ó³Í µ³ñÓñ³·áõÛÝ ·Çï³Ï³Ý ½³ñ·³óí³ÍáõÃÛ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùÝ ¿ñ, áñÇÝ ïÇñ³å»ïáõÙ ¿ÇÝ ÙÇÙdzÛÝ ùñÙ»ñÁ: ÆëÏ çÑáõ¹Ý»ñÁ ѳí³ï³Éáí É»õÇïÝ»ñÇÝ, áñ Çñ»Ýù ²ëïÍá ÏáÕÙÇó ÁÝïñÛ³É ÅáÕáíáõñ¹ »Ý ¨ áã û É»õÇïÝ»ñÇ, Ý»ñßÝã»É »Ý Çñ»Ýó, áñ Çñ»Ýù Çñáù áõÝ»Ý ÇÝã áñ ²ëïí³Í³ïáõñ ·»ñµÝ³Ï³Ý ѳïÏáõÃÛáõÝÝ»ñ, ãïñ³Ù³µ³Ý»Éáí ѳݹ»ñÓ, áñ ÝÙ³Ý Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ»ñáí ûÅïí³Í »Ý ÙÇÙdzÛÝ Ýñ³Ýù` É»õÇïÝ»ñÁ, ùñÙ»ñÁ, ûÏáõ½ ã³ñ, µ³Ûó ¨ ³ÛÝå»ë ùñÙ»ñÁ: ²Ñ³, û ÇÝãÝ ¿ å³ï׳éÁ, áñ ³Ûë ϻݹ³ÝÇÝ»ñÁ ÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÙ »Ý ÝÇ·ÇÉǽÙÇ, ϳµµ³ÉǽÙÇ Ù³ëÇÝ: γµ³É³Ç Ýå³ï³ÏÁ` 1. Æñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ §ºê¦-Ý ¿ ¨ ³Ûëûñ 2. ʳµ»É µáÉáñÇÝ` ³åñ»É ѳ×áÛáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ 3. î³ëÝ»ñáñ¹ Ù³ëÁ ѳïϳóÝ»É Æëñá¿ÉÇ ýáݹÇÝ ²é³çÇÝ ·ÇñùÁ, áñï»Õ ÑÇß³ï³ÏíáõÙ ¿ ùÁµÁÉÁǽÙÇ Ù³ëÇÝ ³ÝѳÛï Ñ»ÕÇݳÏÇ 8-ñ¹ ¹³ñÇ §êÇý»ñ Æ»óÇñ³¦ (§²ñ³ñÙ³Ý ·Çñù¦) ·ÇñùÝ ¿: лﳷ³ÛáõÙ ³Ûë ·ñùÇ ½³ñ·³óÙ³Ý ¿ï³åÁ ϳåÝíáõÙ ¿ ѳٳ·³Õ³÷³ñ §¼áѳñ¦ (§ö³Ûɦ ϳ٠§Èáõë³åë³Ï¦) ·ñùÇ Ñ»ï, ÇÝãÁ ·ñí»É ¿ 13-ñ¹ ¹³ñáõÙ` γëïÇÉdzÛáõÙ, ³ñ³Ù»ñ»Ý É»½íáí: ê³ Áݹ³Ù»ÝÁ çÑáõ¹³Ï³Ý ÏñáݳÙÇëïÇÏ³Ï³Ý (ÙÇëïÇϳ` ³Ýµ³ó³ïñ»ÉÇáõÃÛáõÝ) ³Ý·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛáõÝ ¿: γµ³É³Ç½ÙÇ ³ß˳ñѳѳ۳óùÁ ÑÇÙÝí³Í ¿ ï³ëÁ Ãí»ñÇ ¨ ѵñÛ³Ï³Ý ³Ûµáõµ»ÝÇ ùë³Ý»ñÏáõ ï³é»ñÇ ÑÇÙ³Ý íñ³: ê³ Ý߳ݳÏáõÙ ¿, áñ ÑÇÙùÁ, ³ñ¹»Ý ëáõï ¿: Ü³Ë ï³ëÁ Ãí³Ýß³ÝÝ»ñÁ ³é³ç³ó»É »Ý Ðݹϳëï³ÝáõÙ, áñáÝù ³ÝѳëϳݳÉÇ å³ï׳éÝ»ñáí ѻﳷ³ÛáõÙ Ïáãí»É »Ý ³ñ³µ³Ï³Ý: лïá, çÑáõ¹³Ï³Ý ³Ûµáõµ»Ý ·áÛáõÃÛáõÝ ãáõÝÇ: ¸³ ³ñ³Ù»³Ï³Ý ·ñ»ñÝ »Ý, áñÇó ÙÇ ù³ÝÇ ¹³ñ û·ïí»óÇÝ ³ëáñÇÝ»ñÁ, ³ëáñÇÝ»ñÇ å»ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý í»ñ³óáõÙÇó Ñ»ïá` çÑáõ¹Ý»ñÁ ë»÷³Ï³Ý³óñÇÝ: ÆëÏ ÁݹѳÝáõñ ³éٳٵ, ¹³ ÑÇÝ Ð³ÛϳϳÝ` ²ð²Ø»³Ï³Ý ·ñ»ñÝ »Ý:

- 101 -

лïá §¼áѳñ¦-Á Ý³Ë ³ëáõÙ ¿, áñ ²ëïí³ÍÁ ½ñÏí³Í ¿ γµ³É³³Ï³Ý ѳïϳÝÇßÝ»ñÇó, áñ ²ëïí³Í³ÛÝáõÃÛáõÝÁ ³Ýí»ñçáõÃÛáõÝ ¿, ÝÛáõÃ³Ï³Ý ³ß˳ñÑÁ` ¾Ù³Ý³ódz (²ëïí³Í³ÛÇÝ áõÅ»ñÇ ³ñï³Ñáëù): ºì ³ÝÙÇç³å»ë ÇÝùÁ Çñ»Ý Ñ»ñù»Éáí ³ëáõÙ ¿ ê»ýÇñáïÝ»ñÇ (²ëïí³Í³ÛÝáõÃÛ³Ý ëï»Õͳ·áñÍ³Ï³Ý Ñ³ïϳÝÇßÝ»ñÇ) Ù³ëÇÝ, áñáÝó ÙÇçáóáí ²ëïí³Í³ÛÝáõÃÛáõÝÁ µ³ó³Ñ³ÛïíáõÙ ¨ ÁÝϳÉíáõÙ ¿: ²ÛëÇÝùÝ, áñå»ë ÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛáõÝ Ï³Ù ·ÇïáõÃÛáõÝ Î³µ³É³Ý µ³ó³ñӳϳå»ë Ñ»ñùíáõÙ ¿` ³Ýï»ëíáõÙ: ´³Ûó ³ÛÝ ÷³ëïÁ, áñ γµ³É³Ý ͳé³Û»É ¿ ¨ ͳé³ÛáõÙ ¿ Ù³·Ç³ÛÇ, ·ñµ³óáõÃÛ³Ý ¨ ·áõß³ÏáõÃÛ³Ý Ù»ç, ÉñÇí ÁݹáõÝáõÙ »Ù, áñáíÑ»ï»õ ë³ ³ñ¹»Ý ÉñÇí Ù³ïã»ÉÇ ¿ ¨ ѳñ³½³ï çÑáõ¹³Ï³Ý ³Ýïñ³Ù³µ³Ý³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ: γµ³É³ÛÇ` Ùá·³Ï³Ý áñáß, ÇÝãåÇëÇù »Ý Çñ»Ýó ¿·»ñÇÝ ÏåóÝ»É ÏÝáõÃÛ³Ý áõñÇß ïÕ³Ù³ñ¹Ï³Ýó ϳ٠áõñÇßÇ »ñ»Ë³ÛÇÝ ë³ñù»É ùáÝÁ, áõëÙáõÝùÁ çÑáõ¹Ý»ñÇÝ ëáíáñ»óñÇÝ ´³µ»ÉáÝáõÙ ·»ñáõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï ï»ÕÇ ùñÙ»ñÁ, µ³Ûó ÙÇ å³ÛÙ³Ýáí, áñ çÑáõ¹Ý»ñÁ ³ÛÝ ãû·ï³·áñÍ»Ý Ë³Õ³Õ Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý Ñ³Ý¹»å, ë³Ï³ÛÝ çÑáõ¹Ý»ñÁ ³Û¹ áõëÙáõÝùÁ ·»ñ³ß³Ñ»óÇÝ å³Ûٳݳíáñí³ÍáõÃÛ³ÝÁ ѳϳé³Ï, ÇëÏ ùñÙ»ñÁ ãϳñáÕ³ó³Ý áãÇÝ㠳ݻÉ` ß³ï áõß ¿ñ: ÆëÉ³Ù³Ï³Ý Ôáõñ³ÝáõÙ ³Ûë Ù³ëÇÝ ³Ñ³·ÇÝ Ñ»ï³ùñùÇñ ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ ϳÝ: γµ³É³ÛÇ ³ñ¹ÛáõÝù ¿ çÑáõ¹ ïÕ³ »ñ»Ë³Ý»ñÇ ÍÝÝ¹Û³Ý áõûñáñ¹ ûñÁ ÃÉ÷³ï»Éáõ åéáó»ëÁ, áñÇ Çñ³Ï³Ý³óáõÙÇó Ñ»ïá ³Û¹ »ñ»Ë³Ý Ù»ù»Ý³Û³µ³ñ ÙdzÛÝ ³é³çÇÝ »ñ»ù ã³ùñ³Ý»ñáí ûÅïí»Éáõó Ñ»ïá ½ñÏíáõÙ ¿ í»ñ»õÇ Ùݳó³Í ãáñë ã³ùñ³Ý»ñÇó` Ñá·áõ ³éϳÛáõÃÛáõÝÇó (³Ûë Ù³ëÇÝ Ù³Ýñ³Ù³ëÝ Ïϳñ¹³ù §æÑáõ¹Ý»ñÇ ÃÉ÷³ïáõÙÁ¦ í»ñݳ·ñÇ ï³Ï): γµ³É³ÛÇ ³Ù»Ý³íï³Ý·³íáñ åéáó»ëÝ»ñÇó ¿ ï»É»·áÝdzÝ: ²ÛÝ Ï³ï³ñíáõÙ ¿ ³ÕçݳÏÝ»ñÇÝ ÃÉ÷³ïÙ³Ý ÷á˳ñ»Ý ¨ áã ÙdzÛÝ ÷ã³óÝáõÙ ¿ ³ÕçݳÏÝ»ñÇÝ, ³ÛÉ ë³ÕÙݳíáñáõÙ ¿ ·»ñíï³Ý·³íáñ ÙÇ µçÇç, ÇÝãÁ ³ÕçݳÏÇ Ýϳïٳٵ ÏÇñ³é»Éáõó Ñ»ïá ÝÙ³Ý ë»ñÝ¹Ç Ç Ñ³Ûï ·³ÉÁ ³ÝËáõë³÷»ÉÇ ¿ ¹³ñÓÝáõÙ (³Ûë Ù³ëÇÝ Ù³Ýñ³Ù³ëÝ Ïϳñ¹³ù §æÑáõ¹Ý»ñÇ ÃÉ÷³ïáõÙÁ¦ í»ñݳ·ñÇ ï³Ï): ´Ý³Ï³Ý ¿íáÉÛáõóÇáÝ, Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ, ·Çï³Ï³Ý ¨ ÷ÇÉÇëá÷³Û³Ï³Ý ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ³å³óáõóáõÙ »Ý, áñ Ù³ñ¹ ³ñ³ñ³ÍÁ µ³Õϳó³Í ¿ Áݹ³Ù»ÝÁ »ñ»ù Ù³ëÇó Ø ² ð Ø Æ Ü ---ü Æ ¼ Æ Î ² Î ² Ü Ø ² Î ² ð ¸ ² Î Ê º È ø (ïñ³Ù³µ³ÝáõÃÛáõÝ)----Ø º Ü î ² È Ø ² Î ² ð ¸ ² Î Ð à ¶ Æ ----² ê î ð ² È (² ê î Ô ² Ú Æ Ü) Ø ² Î ² ð ¸ ² Î áõÝÇ ÁݹѳٻÝÁ ãáñë ÇÝýáñÙ³ódzÛÇ ³ÕµÛáõñ: î Æ º ¼ º ð ² Î ² Ü /²êîì²Ì²ÚÆÜ/ ´Ü²Î²Ü ¶ºÜºîÆÎ²Î²Ü êàòÆ²È²Î²Ü ¶áÛáõÃÛáõÝ áõÝÇ »õë Ù»Ï ³Ù»Ý³¹³Å³Ý ¨ ³Ù»Ý³³ÝÙ³ñ¹Ï³ÛÇÝ Ë³ëǹ³--ϳµ³É³Û³Ï³Ý ÍÇë³Ï³ï³ñáõÃÛáõÝ, áñÁ 8-ñ¹ ûñÁ ÃÉ÷³ï»Éáõó` ³ÛëÇÝùÝ ²ëïí³Í³ÛÇÝ Ñá·ÇÝ Ù³ñ¹áõ Ù»ç µÝáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó ï»Õ³Ï³ÉáõÙÁ åÕÍ»Éáõó Ñ»ïá, »ñÏñáñ¹ ³Ûɳݹ³ÏáõÃÛáõÝÝ ¿, ¹³, ÇÝã áñ ÏáÏï»ÛÉ ¿, å³ïñ³ëï³Í ³ñÇ Ù³ñ¹áõ ³ñÛáõÝÇó, çÑáõ¹Ý»ñÇ ë»é³Ï³Ý ë»ñÙ»ñÇó, ¨ ¿ÉÇ ÇÝã áñ ÝÙ³Ý µ³Ý»ñÇó, áñÁ »ë ã·Çï»Ù: ²Û¹ ÏáÏï»ÛÉÁ ËÙ»Éáõó Ñ»ïá, Ù³ñ¹áõ Ùáï ¹»ýáñÙ³ódzÛÇ ¿ »ÝóñÏíáõÙ ³áõñ³Ý: ²ÛëÇÝùÝ, Ù³ñ¹Á ¹»·»Ý»ñ³óíáõÙ ¿ ÙÇ ³ÛÉ áõñÇß Ï»Ý¹³Ýáõ, ÇÝãÁ çÑáõ¹Ý»ñÇ Ñ³Ù³ñ ѳïáõÏ §Ñ᷻ѳñ³½³ï¦ ¿: ÆëÏ ÇÝã ÙÝáõÙ ¿ Ù³·Ç³ÛÇ, ·ñ³µ³óáõÃÛ³Ý Ï³Ù ·áõß³ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙÇçáóáí Ý»ñ·áñÍ»ÉÁ µ³ñ»ÏÇñà ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý íñ³, ³å³ ¹³ Çñáù Çñ³·áñÍíáõÙ ¿ çÑáõ¹Ý»ñÇ ÏáÕÙÇó, ù³ÝÇ áñ Ýñ³Ýù ϳ۳ݳÉáí ³Ûɳë»éí³ÍáõÃÛ³Ý ·³·³ÃݳϻïÇÝ, ïÕ³Ù³ñ¹Ï³Ýó Ñ»ï ϳï³ñáõÙ »Ý ³ÛÝ, ÇÝãÁ ѳë³ñ³Ï Ù³ÑϳݳóáõÑáõ ѳٳñ »ñ»õÇ µ³ó³ñӳϳå»ë ³ÝÝϳñ³·ñ»ÉÇ áõ ³Ýϳñ»ÉÇ ¿: úñÇݳÏ` îñ¹³ï »ññáñ¹Ç íñ³ γµ³É³ÛÇÝ ïÇñ³å»ïáÕ ¶ñÇ·áñÁ ãϳñáÕ³ó³í ³½¹»É, Ýñ³Ý µ³Ýï Ý»ï»ó, ÇëÏ íñ³ ѳë³Í »é»ëáõÝÛáÃÁ åáéÝÇÏÝ»ñÁ` ÐéÇ÷ëÇÙ», ¶³Û³Ý», ÜáõÝ», سñ»… §Ï³ï³Õ³ñ·³Ý¹ ÏáõÛë»ñÁ¦ ˻ɳѳݻóÇÝ, ˻ճÃÛáõñ»óÇÝ Ð³Ûáó ó·³íáñÇÝ, ï³ÏÝáõíñ³ ³ñÇÝ Ð³Ûáó ѳ½³ñ³ÙÛ³ å»ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ, 128 Çß˳ݳïáõÝ ³ÝÑ»ï í»ñ³óñÇÝ, Ù»ñ ¸Çó»ñÇ ³ñÓ³ÝÝ»ñÝ áõ Ù»ÑÛ³ÝÝ»ñÁ ù³ñáõù³Ý¹ ³ñÇÝ, µéÝÇ Ï»ñåáí ³½·ÇÝ ÁݹáõÝ»É ïí»óÇÝ ùñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ: àôßùÇ »Ï³í гÛáó ó·³íáñÁ, µáÉáñ åáéÝÇÏÝ»ñÇÝ Ëáßï³Ý·»ó, µ³Ûó ß³ï áõß ¿ñ, ÇÝùÁ ³ÛÉ»õë

- 102 -

˻ճÃÛáõñí³Í ¿ñ: ÆëÏ ³Û¹ ÃáõÕà áõ ·Çñ ³ÝáÕÝ»ñÁ ÙÇÙdzÛÝ ÃáõɳÙáñÃ, ëݳѳí³ï, ë³Ï³í ïñ³Ù³µ³ÝáõÃÛ³Ùµ, ËÇëï ϳñÇùÝ»ñÇó áõ ¹³ñ¹»ñÇó ýǽÇϳå»ë ÑÛáõÍí³Í ³ÝÓ³Ýó ѳٳñ ¿ ݳ˳ï»ëí³Í, áñáÝù Ð³Û ³½·Ç ³é³ç³ï³ñ ˳íÇ Ãù³ÍÇÝ Ï³ñáÕ »Ý ³ñųݳݳÉ: ÆÝùÝ»ñ¹ å³ïÏ»ñ³óñ»ù` DZÝã ¿ Ý߳ݳÏáõÙ ÇÝã áñ γµ³É³: ƱÝã áñ ÙÇ í»ñ³Í³Ï³Ý ÑÇÙ³ñáõÃÛáõÝ, ³Ý·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛáõÝ, ³åáõßáõÃÛáõÝ, áñáí ϳñ»ÉÇ ¿ Ý»ñ·áñÍ»É ïÕ³Ù³ñ¹áõ íñ³, ³ÛÝ ¿É ²ñÇ³Ï³Ý Í³·Ù³Ùµ, ³ÛÝ ¿É ³ñù³Û³Ï³Ý ͳ·Ù³Ùµ` ³ÝÝ»ñ»ÉÇ ¿, ³ÝѳݹáõñÅ»ÉÇ ¿: ê»÷³Ï³Ý` ÇëÏÁ ³ÝÓÝ³Ï³Ý ÃáõɳÙáñÃáõÃÛ³ÝÁ ÏáõÉ ·Ý³É ¨ ÙÇ ³ÙµáÕç` ³ÛÝ ¿É DZÝã ³½·Ç ׳ϳﳷñÇ Ñ»ï ˳ճÉáõ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ ï³É, ³ÛÝ ¿É á±õÙ` ³Ý³ëáõÝ çÑáõ¹ÇÝ, ¨ DZÝãù³Ý ųٳݳÏáí` 17 ¹³ñáí, ¨ DZÝã ¹³Å³Ý³ÏñáõÃÛ³Ý` å»ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ¨ ³½·Ç ÏáñͳÝÙ³Ý: ²ÝÝ»ñ»ÉÇ ¿, ѳ½³ñ áõ ѳ½³ñ ³Ý·³Ù ³ÝÝ»ñ»ÉÇ: ÆÝã áñ γµ³É³ ¨ ³é³çÇÝ ²ñ³ñí³Í ³½·Ç ·áÛáõÃÛáõÝÝ áõ ³ñųݳå³ïíáõÃÛáõÝÁ ѳϳ¹Çñ ÝųñÝ»ñÇ íñ³` ³ÝÝ»ñ»ÉÇ ¿, Ù»Ýù ÝÙ³Ý ³ñù³ ã¿ÇÝù ϳñáÕ áõݻݳÉ: »Ïáõ½ ê³ï³Ý»³Ï³Ý ÐéáÙáõÙ å³ï³Ý»ÏáõÃÛáõÝÁ ³Ýóϳóñ³Í, Ñáõé ٻͳó³Í, ÙÇ»õÝáõÛÝ ¿, »Ã» ³½·³ÛÇÝ ·³Õ³÷³ñÁ ãÇ ·»ñ³¹³ëáõÙ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ѳ×áÛ³å³ÑÇÝ ÙÇÉÇáݳíáñ ³Ý·³ÙÝ»ñ, ݳ áã ÙdzÛÝ ³ñù³, ³ÛÉ ß³ñù³ÛÇÝ Ð³Û ÉÇÝ»Éáõ ³ñųÝÇùÝ»ñ ãáõÝÇ ¨ áã ÙÇ ³ñ¹³ñ³óáõÙ ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý³É ãÇ Ï³ñáÕ: Ø»ñ ßÝáñÑÇí ϳéáõóí³Í å³ñëÏ³Ï³Ý å»ïáõÃÛáõÝÁ ³í»ÉÇ ¹³Å³Ý ¨ ѽáñ çÑáõ¹Ý»ñ áõÝ»ó³í` ê³ë³ÝÛ³ÝÝ»ñ ³Ýí³Ý ï³Ï, µ³Ûó ÙÇÝã»õ ³Ûëûñ ¿É ݳ å»ïáõÃÛáõÝ ¿, ³ÛÝ ¿É ÇÝãåÇëÇ, ÇѳñÏ»` Ç áõñ³ËáõÃÛ³Ý, Ç ½³ñÙ³ÝùÇ: ¸À´´àôÎ ºô Æ´´àôð

²Ûë ·ÇñùÁ Çëϳå»ë »ñϳñ »Ù ÷ÝÃñ»É: ¶ñùÇ ÇÙ³ëïÁ ٳѳó³Í Ù³ñ¹áõ Ñá·áõ ï»Õ³Ï³ÛíáõÙÝ ¿ áÕç ¨ ³ñ¹»Ý ·Çï³ÏÇó Ù³ñ¹áõ` 7 ¨ 14 ï³ñ»Ï³Ý, Ù³ñÙÝÇ Ù»ç: î»Õ³Ï³Ûí³Í Ñá·ÇÝ á·»õáñáõÙ ¿ Ù³ñ¹áõÝ ¨ ÇÝã áã ÙÇëdz ¿ ¹ñ¹áõ٠ϳï³ñ»É: àñáß Å³Ù³Ý³ÏÇó ³Û¹ Ñá·ÇÝ` ³é³Ýó íݳë å³ï׳é»Éáõ, ϳñáÕ ¿ Éù»É ïíÛ³É Ù³ñÙÇÝÁ: гٳñíáõÙ ¿, áñ ³Û¹ Ñá·ÇÝ Ï³ñáÕ ¿ ï»Õ³Ï³Ûíí»É ïíÛ³É Ù³ñÙÝÇ Ù»ç` ¹ñ³ ïÇñáçÁ ï»Õ»Ï³óÝ»Éáí, ϳ٠³é³Ýó ¹ñ³: úñÇݳÏ` ¶³½³ÛÇó ܳóÝÁ åݹáõÙ ¿ñ, áñ Çñ Ù»ç ¿ ï»Õ³Ï³Ûí»É ºÕÛ³ Ù³ñ·³ñ»Ç Ñá·ÇÝ: ¸À´´àôÎ (ÙáÉ»·ÝáõÃÛáõÝ) -- ºñµ Ñá·ÇÝ ï»Õ³Ï³ÛíáõÙ ¿` ÙïÝáõÙ ¿ ³é³Ýó ѳñóÝ»Éáõ ¨ ã³ñ Ýå³ï³Ïáí: Æ´´àôð (ÏåãáõÙ) -- ¸ÁµµáõÏÇ µ³ñÇ ï»ë³ÏÁ ²è²æÆÜÀ: ÆÝãå»ë ÂáÙ³ß êÏéÁÉ»ÏÝ ¿ ·ñáõÙ, ¹³ ¹»õ»ñÇ Ñ³ÕÃáõÃÛáõÝÝ ¿: ²ÛÝ å³Ûٳݳíáñí³Í ¿ ¹ñëÇó Ý»ñËáõÅáõÙ ³ÝÓÇ Ù»ç: ²Û¹ ¹»õÇ áõÅ»ñÁ áõÝ»Ý ÇÝý»ñÝ³É µÝáõÛÃ: ºñµ ݳ »Ï»É ¿ ¶»ñ·»ëÇÝëÏÇ ÙÛáõë ³÷Á, Ýñ³Ý ¹ÇÙ³íáñ»É »Ý ·»ñ»½Ù³ÝÇó »É³Í »ñÏáõ µ»ë»ñ: Üñ³Ýù ·áéáõÙ »Ý êÏéÁÉ»ÏÇÝ,- §ÆÆëáõë, ²ëïÍá áñ¹Ç, ¹áõ ϳÝË³í »Ï»É »ë ³Ûëï»Õ Ù»½ ï³Ýç»Éá±õ: Ø»½ ·áÝ» áõÕ³ñÏÇñ Ëá½»ñÇ Ù»ç¦: ܳ áõÕ³ñÏ»ó ¨ Ëá½»ñÁ ųÛéÇó ó÷í»óÇÝ çáõñÁ: ºðÎðàð¸À: ´»ë»ñáí (¹»õ) ѳٳÏí»ÉÝ ¿ (µéÝí»É): ²ÛëÇÝùÝ Ù³ñ¹Á ÁÝÏÝáõÙ ¿ áã û ³ñï³ùÇÝ áõÅ»ñÇ ³½¹»óáõÃÛ³Ý ï³Ï` ³ÛÉ Ý»ñùÇÝ, ÇëÏ ë»÷³Ï³Ý ÙáÉ»·ÝáõÃÛ³Ý ï³Ï: ²Û¹å»ë »Ý ÍÝíáõÙ ÙáÉ»·Ý»ñÁ (маньяк): Àݹ áñáõÙ Ýñ³Ýù µáÉáñÁ áã û Ùǽ³ÝïñáåÝ»ñ áõ ¹»ÉÇϳÝí»ÝïÝ»ñ »Ý, ³ÛÉ ¹»õ³ÏÇñÝ»ñ: ºððàð¸À: سñ¹áõ Ù»ç Ù»Ï ³ÛÉ` »ñÏñáñ¹ Ñá·áõ ï»Õ³Ï³ÛíáõÙÝ ¿` ÇÝãå»ë áñáß Ù³ñ·³ñ»Ý»ñ, Ù»¹ÇáõÙÝ»ñ áõ ·áõß³ÏÝ»ñ »Ý åݹáõÙ: ¸ÁµµáõÏÁ ÙáÉáñÛ³É Ñá·Ç ¿, áñÁ Ééí»É ¿ Ý»ñùÇÝ ¨ í»ñÇÝ ³ß˳ñÑÝ»ñÇ Ù»ç: лÝñÇ È³ÛáÝ úɹÇÇ Ëáëù»ñáí,-§àñáß Ù»Õ³íáñÝ»ñ Ù³ÑÇó Ñ»ïá ã»Ý ϳñáÕ³ÝáõÙ Éù»É ³Ûë ³ß˳ñÑÁ: ´³Ûó »ñ»õÇ ÙdzÛÝ Ñµñ۳ݻñÇ Ù»ç »Ý ï³ñ³Íí³Í Ñá·ÇÝ»ñ, áñáÝù Çñ»Ýó Ù³ñÙÝÇ Ù³ÑÇó Ñ»ïá áÕç»ñÇ Ù»ç »Ý ÷ÝÃñáõÙ Çñ»Ýó ï»Õ: гٳӳÛÝ ³é³çÇÝ ¹³ñÇ ñ³µµÇÝ»ñÇ, ¿Ï½ûñóǽÙÇ (¹áõñë ßåñïáõÙ) ѳٳñ ѳñϳíáñ ¿ ½áÑÇ ï³Ï áñáß ³ñÙ³ïÝ»ñ ³Ûñ»É, áñÇó Ñ»ïá

- 103 -

Ýñ³Ý çñ³å³ï»É: ØÛáõë Ó»õ»ñÁ` êáÕáÙáÝÇ ³ÝáõÝÇó ³ÝÇÍ»ÉÝ ¿, ²Ù»Ý³µ³ñÓñÛ³ÉÇ ³ÝáõÝÇó ÏñÏÝ»ÉÝ ¿, ³ÕáÃùÝ»ñÇ Ï³ñ¹³É, áñáß ³ñÙ³ïÝ»ñÇó ѳٳÛÇÉÇ (µÅųÝù) Ïñ»ÉÝ ¿: ¸ÁµµáõÏÇ Ñ³ÛïÝí»Éáõ å³ï׳éÁ Ù³ñ¹áõ ÏáÕÙÇó µ³½áõÙ Ù»Õù»ñ ·áñÍ»ÉÝ ¿, áñ ³Ý·³Ù ¹ÅáËùÁ å³ïñ³ëï ãÇ ÁݹáõÝ»Éáõ ¹ñ³Ý: àñáß ã³ñ á·ÇÝ»ñ ¹ñ³Ýó Ñ»ï»õáõÙ »Ý ¨ ¹ñ³Ýù å³ïëå³ñí»Éáõ ï»Õ »Ý ÷ÝÃñáõÙ: ¸ÁµµáõÏÝ»ñÁ ÇÝãáõ û ëÇñáõÙ »Ý ÏáõÛë»ñÇ Ù»ç ï»Õ³Ï³Ûí»É: (²Ûë ¿É »ñ»õÇ çÑáõ¹Ý»ñÁ Ùá·áÝ»É »Ý, áñå»ë½Ç Çñ»Ýó Ù»ç ÏáõÛë»ñ ãÉÇÝ»Ý): ºÃ» ¸ÁµµáõÏáí Ù³ñ¹Á ï³Ýç³Ù³Ñ ¿ ÉÇÝáõÙ, ³å³ ³ÛÝ ³ÝóÝáõÙ ¿ ٳѳóáÕÇ ³ãù»ñÇ Ù»ç ݳÛáÕÇÝ: ¸ÁµµáõÏÇ ³ñï³ùëáõÙÁ Çñ³Ï³Ý³óíáõÙ ¿ ϳ٠¹ñ³ áõÕÕí»Éáí, ÇÝãÁ Ýñ³ í»ñ³ÍÝáõݹÁ ÏÉÇÝÇ, ϳ٠¸ÁµµáõÏÇÝ ùßáõÙ »Ý ¹ÅáËù: ¸ñ³ Ù³ëݳ·»ïÝ»ñÁ ñ³µµÇ-µ³³É-߻ٻñÝ »Ý: ¸ÁµµáõÏÝ»ñÁ Ù³ñÙÝÇó ¹áõñë »Ý ·³ÉÇë áïùÇ ÷áùñ Ù³ïÇó, áñï»Õ ³Û¹ å³ÑÇÝ Ñ³ÛïÝíáõÙ ¿ ÷áùñÇÏ ³ñÛáõÝáï í»ñù` ¹³ Ýß³ÝÝ ¿: Ð³×³Ë ¸ÁµµáõÏÁ ÙïÝáõÙ ¿ ³ñ·»Éí³Í Í»ë»ñÁ ãå³Ñå³Ý»Éáõ ¹»åùáõÙ: ÆëÏ »ñµ Ù³ñ¹Á ÇÝùÝ ¿ ó³ÝϳÝáõÙ áõñÇßÇ Ñá·áõ Çñ Ù»ç ÙïÝ»Éáõ ѳݷ³Ù³ÝùÁ` ¹³ ³ñ¹»Ý áõÝÇ Ýå³ï³Ï³ÛÇÝ Ñ³ïÏáõÃÛáõÝ ¨ ³ÛÝ ÏáãíáõÙ ¿ Æ´´àôð: ²ÛÝ Ï³ñáÕ ¿ ÉÇÝ»É û·ï³í»ï: ÆëÏ Ñ³ñÏ »Õ³Í ¹»åùáõÙ ¹ñ³Ý Ñݳñ³íáñ ¿ ³ñï³ùë»É` ·ñ³Í ãÇ:

ê

Æ

à

Ü

Æ

¼

Ø

êÇáÝÇ ³é³çÇÝ ÅáÕáíÁ ϳ۳ó»É ¿ Ý.Ã.³. 935 Ãí³Ï³ÝÇÝ: ²Û¹ ã³ñ³µ³ëïÇÏ ûñÁ Íñ³·ñ³íáñí»ó ³ÛÝ Ù³ñï³í³ñáõÃÛáõÝÁ` ÇÝãÇ åïáõÕÝ»ñÁ Ù»Ýù ³Ûëûñ ׳߳ÏáõÙ »Ýù: ²é³çÇÝ ÅáÕáíÇ (ÎÝ»ëë»ï) ÏáÝÏñ»ï ϳ½Ù³Ï»ñåÇãÝ ¿ñ ùáõñ٠ܳíÇÝÇ áñ¹Ç ÐÇÇëáõëÁ: »á¹áñ лñóÉ` ù³Õ³ù³Ï³Ý êÇáÝǽÙÇ Ï³½Ù³íáñÙ³Ý Ç¹»áÉá·Á (·³Õ³÷³ñ³ËáëÁ): ²ß»ñ ¶ÇÝóµ»ñ·` ØÇç³½·³ÛÇÝ çÑáõ¹³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï³ÏÇó Íñ³·ñÇ Ñ»ÕÇݳÏÁ: êÇáÝ---ºñáõë³Õ»ÙáõÙ ë³ñ, áñï»Õ ǵñ (µÇµÉdzÛáí) ·ïÝí»É ¿ ¸³íÇÃÇ å³É³ïÝ»ñÁ êÇáÝ---·»ïÝÇ íñ³ ¨ »ñÏÝùáõÙ ºÑáí³ÛÇ ï³Ý ³ÝáõÝÁ êÇáÝ³Ï³Ý ÙÇáõÃÛáõÝÁ ³é³ç³ó»É ¿ ³é³çÇÝ ÅáÕáíÇó ѳ½³ñ ï³ñÇ Ñ»ïá` 135à êÇáÝáõÙ: Üå³ï³ÏÁ` êáÕáÙáÝÇ ·³ÑÇ í»ñ³Ï³Ý·ÝáõÙÁ ¨ ³ÙµáÕç ³ß˳ñÑÁ ïÝï»ë³Ï³Ý ·»ñáõÃÛ³Ý Ù»ç Ý»ñ·ñ³ííáõÙÝ ¿: êÇáÝ³Ï³Ý ÙÇáõÃÛáõÝÁ ³ß˳ñÑáõ٠ѳٳñíáõÙ ¿ ³Ù»Ý³Áݹ³ñÓ³Ï, ³Ù»Ý³ëáëϳÉÇ, ³Ù»Ý³Ñ»Õ³÷á˳ϳÝ, ³Ù»Ý³Ñ³Ýó³·áñÍ ¨ ³Ù»Ý³³Ñ³µ»Ïã³Ï³Ý ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÁ: ²ÛÝ Å³Ù³Ý³ÏÇ ÁÝóóùáõÙ áã ÙdzÛÝ ³Ñé»ÉÇ Ñ³ñëïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ïÇñ³ó³í, ³ÛÉ Ù³ëáÝ³Ï³Ý ûÃÛ³ÏÝ»ñÇÝ ÝáõÛÝå»ë: 19-ñ¹ ¹³ñÇ ³Ù»Ý³Ý߳ݳíáñ ß³ñÅáõÙÁ ¹³ñÓ³í êÇáÝǽÙÁ: ²Û¹ ï»ñÙÇÝÁ Ùïóñ»ó û·ï³·áñÍÙ³Ý 1886Ã. ܳï³Ý ´Çñݵ³áõÙÁ, µÝáõó·ñ»Éáí ä³Õ»ëïÇÝáõ٠ѵñÛ³Ï³Ý å»ïáõÃÛáÝ í»ñ³Ï³Ý·ÝáõÙáí ¨ ³ÛÝï»Õ ѵñ۳ݻñÇ í»ñ³µÝ³Ï»óáõÙáí: Þ³ñÅáõÙÁ Ó»õ³íáñí»ó 1897Ã. ³é³çÇÝ Ñ³Ù³ß˳ñѳÛÇÝ ëÇáÝÇëï³Ï³Ý ÏáÝ·ñ»ëÇ Å³Ù³Ý³Ï Þí»ó³ñdzÛÇ ´³½»É ù³Õ³ùáõÙ ` »á¹áñ лñóÉÇ ·É˳íáñáõÃÛ³Ùµ: лñóÉÁ ѵñ۳ݻñÇ ÙÇ³Ï ³å³·³Ý áõ ÷ñÏáõÃÛáõÝÁ ï»ëÝáõÙ ¿ñ ³ÝÏ³Ë å»ïáõÃÛ³Ý ë³ÑÙ³ÝÝ»ñÇ Ý»ñëáõÙ: ²é³çÇÝ ²ß˳ñѳٳñïÇó Ñ»ïá ß³ñÅáõÙÁ ëï³ó³í ÙÇç³½·³ÛÇÝ ×³Ý³ãáõÙ, ÇÝãÁ ѳïáõÏ Ýßí»ó ´³ÉýáõñÇ ¹»Ïɳñ³ódzÛÇ (1917Ã) Ù»ç, Ñ»ïá ²Ý·ÉdzÛÇ ä³Õ»ëïÇÝÛ³Ý Õ»Ï³í³ñÙ³Ý Ù³Ý¹³ïáí: 29 ÝáÛ»Ùµ»ñÇ 1947Ã. زÎ-Á ÁݹáõÝ»ó áñáßáõÙ ä³Õ»ëïÇÝáõ٠ѵñÛ³Ï³Ý å»ïáõÃÛáõÝ Ï³éáõó»Éáõ Ù³ëÇÝ: ÆëÏ 14 Ù³ÛÇëÇ 1948Ã. ѳÛï³ñ³ñí»ó Æëñá¿É å»ïáõÃÛáõÝ: Ì ð ² ¶ Æ ð À` §ì»ñ³Ï³Ý·Ý»É êáÕáÙáÝÇ ·³ÑÁ, ïÇñ»É ³ß˳ñÑÇ ³ÙµáÕç áëÏáõÝ, áñÇ áõÅáí ¨ ѳÝñ³ÛÇÝ ÇÝýáñÙ³ódzÛÇ ÙÇçáóáí ïÇñ»É ѳÝñ³ÛÇÝ Ï³ñÍÇùÇÝ: Àݹ³ÝáõñÇ ÙÇçáóáí ÇßË»É ³ß˳ñÑÁ¦: ¸³ ϳï³ñíáõÙ ¿ Ý³Ë å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙÇáõÃÛáõÝÝ»ñ ëï»ÕÍ»Éáí, Ñ»ïá ѳÙÁݹ³Ýáõñ ÙÇáõÃÛáõÝ: êÇáÝǽÙ--²ØÜ-Ç ¨ ³ñ»õÙáõïùÇ Ëáßáñ ÇÙå»ñ³ÉÇëï³Ï³Ý, Ñáõ¹³Û³Ï³Ý ͳ·Ù³Ùµ ٻͳѳñáõëïÝ»ñÇ ¨ Ýñ³Ýó Ñáõ¹³ ѳٳËáÑÝ»ñÇ ·³Õ³÷³ñÁ, ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ¨ ϳ½Ù³Ï»ñåã³Ï³Ý ѳٳϳñ·Á, áñáÝù ³ñ¹»Ý ß³ï ËáñÁ ³ñÙ³ïÝ»ñáí ÙËñ×í³Í »Ý, ÇѳñÏ», ï³ñµ»ñ ³½·»ñÇ ¨ ³ÝáõÝÝ»ñÇ ï³Ï, ù³Õ³ù³Ï³Ý ·áñÍÇãÝ»ñÇ, µ³ñÓñ³ëïÇ׳Ý

- 104 -

ջϳí³ñáõÃÛ³Ý, ѳÝó³·áñÍ ³ß˳ñÑáõÙ: êÇáÝǽÙÁ ѳٳñíáõÙ ¿ ÇÙå»ñdzÉÇëï³Ï³Ý 黳ÏódzÛÇ ³Ù»Ý³å³ï»ñ³½ÙáÕ³Ï³Ý ËáõÙµÁ: êÇáÝǽÙÇ ù³Õ³ù³Ï³Ý Íñ³·ñÇ ³é³ç³óáõÙÁ ϳåÝíáõÙ ¿ ÙÇ µñáßÛáõñÇ Ñ»ï, áñÁ ÏáãíáõÙ ¿ñ §Ðñ»³Ï³Ý å»ïáõÃÛáõݦ` 1896Ã. ³íëïñÇ³Ï³Ý Éñ³·ñáÕ, ͳ·áõÙáí ѵñÛ³, ù³Õ³ù³Ï³Ý ëÇáÝǽÙÇ ÑÇÙݳ¹Çñ ²ß»ñ ¶ÇÝóµ»ñ·Ç Ñ»ÕÇݳÏáõÃÛ³Ùµ: 1897Ã. Þí»ó³ñdzÛÇ ´³½»É ù³Õ³ùáõÙ ï»ÕÇ áõÝ»ó³í ³é³çÇÝ ëÇáÝÇëï³Ï³Ý ÏáÝ·ñ»ëÁ, áñï»Õ ëÇáÝǽÙÁ ë³Ñٳݳ¹ñí»ó áñå»ë ù³Õ³ù³Ï³Ý ß³ñÅáõÙ: ÎáÝ·ñ»ëÁ ϳ½Ù³íáñ»ó ³Ûëå»ë Ïáãí³Í гٳß˳ñѳÛÇÝ êÇáÝÇëï³Ï³Ý γ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝ (ÐêÎ), áñÁ ³ÛÅÙ Çñ Ù»ç ¿ Áݹ·ñÏáõÙ 50 »ñÏñÝ»ñÇ ù³Õ³ù³Ï³Ý ¨ ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñ: êÇáÝǽÙÁ Ñéã³Ï»ó §´³ó³éÇÏáõÃ۳ݦ é³ëÇëï³Ï³Ý ·³Õ³÷³ñÁ, ³Ûëå»ë Ïáãí³Í §Ð³Ù³ß˳ñѳÛÇÝ ÑµñÛ³Ï³Ý ³½·Ç¦, áñÇÝ Çµñ ѳϳ¹ñí³Í ¿ §Ãßݳٳϳݦ µáÉáñ áõñÇß ³½·»ñÇ ³ÝïÇë»ÙÇïǽÙÁ: ²ÛëåÇëÇ Ï»ÕÍ é»³ÏóÇáÝ (ѻﳹÇٳϳÝ) ϳÝ˳¹ñáõÛÃÝ»ñáí êÇáÝǽÙÁ ϳåáõÙ ¿ ѵñ۳ݻñÇ ÏáÕÙÇó µáÉáñ ѳñëïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÏáÕáåïáõÙÁ, §»ÉùÁ¦ µáÉáñ »ñÏñÝ»ñÇó, áñï»Õ Çñ»Ýù ³åñáõÙ »Ý ¨ ÷³ëïáñ»Ý §³½·³ÛÇÝ ÙdzóáõÙ¦ ë»÷³Ï³Ý å»ïáõÃÛáõÝáõÙ: ØÇç³½·³ÛÇÝ ëÇáÝǽÝÇ ³Ûë Éá½áõÝ·Ç åñáå³·³Ý¹³ÛÇ ¨ Çñ³·áñÍÙ³Ý Ñ³ïáõÏ ¹»ñÁ ï³ÝáõÙ ¿ ¹»åÇ ÏÕ»ñ³--ëÇáÝÇëï³Ï³Ý Æëñá¿É³Ï³Ý ջϳí³ñáõÃÛáõÝ: ²ÝѳëϳݳÉÇ ÑÇÙù»ñáí, ÇÝãåÇëÇÝ Çñ»Ýó å³ïÙáõÃÛáõÝÝ ¿, ëÇáÝǽÙÁ Çñ»Ý ѳÛï³ñ³ñáõÙ ¿ ѵñ۳ݻñÇ Ñáï³ÛÇÝ ³½³ï³·ñ³Ï³Ý ß³ñÅáõÙ, áñÁ ǵñ Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ ¿ ÑÇÝ Ïï³Ï³ñ³ÝÇ ³é³ùÛ³ÉÝ»ñÇ §ëáóÇ³É³Ï³Ý ³ñ¹³ñáõÃÛáõݦ Íñ³·ÇñÁ: ²½³ï³·ñ³Ï³Ý ß³ñÅáõÙ` µ³Ûó áõÙDZó: ¸ñ³Ýáí ëÇáÝǽÙÁ Ó·ïáõÙ ¿ ³ÝÑÇÙÝ ÝáõÛݳóÝ»É áã ÙdzÛÝ §Ð´ðÚ²¦ ¨ §êÆàÜÆêî¦, ³ÛÉ Ý³»õ §Ð´ðÚ²¦ ¨ §Ðàô¸²¦ ·³Õ³÷³ñÝ»ñÁ: Æñ Ýå³ï³ÏÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ û·ï³·áñÍ»Éáí Ñáõ¹³ÛǽÙÁ` êÇáÝǽÙÁ µ³Ûó ¨ ³ÛÝå»ë áõÝÇ ù³Õ³ù³Ï³Ý µÝáõó·ñáõÃÛáõÝ: êÇáÝÇëïÝ»ñÇ ¨ Ñáõ¹³ÛǽÙÇ ÙÇáõÃÛáõÝÁ Ó»õ³Ï»ñåí»É ¿ 20-ñ¹ ¹³ñÇ 30-³Ï³Ý Ã.Ã., ¨ ³Û¹ ųٳݳÏÇó ³ÝÁݹѳï áõŻճÝáõÙ ¿: ²Ûë ÙÇáõÃÛ³Ý Ñ»ï³¹ÇÙ³Ï³Ý µáí³Ý¹³ÏáõÃÛáõÝÁ, áñÁ »ñ»õáõÙ ¿ ѳïáõÏ í»ñ³ÍíáõÙ ¿ ѳϳÅáÕáíñ¹³Ï³ÝÇ, Æëñá¿ÉÇ ÏÕ»ñ³-ëÇáÝ³Ï³Ý Õ»Ï³í³ñáõÃÛ³Ý ßñç³å³ïÝ»ñÇ ³Ý»ùë³óÇáÝ (µéݳ·ñ³íáճϳÝ) ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ ¿, áñÁ ³í»ÉÇ áõ ³í»ÉÇ ¿ ·Çï³ÏóíáõÙ µÝÇÏ ¿ÃÝáëÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó ¨ ³é³ç ¿ µ»ñáõÙ Ýñ³Ýó ¹ÇÙ³¹ñáճϳÝáõÃÛ³Ý ¨ ³ï»ÉáõÃÛ³Ý ³×: زÎ-Ç 30-ñ¹ ë»ëdzÛáõÙ` 1975à ëÇáÝǽÙÁ ׳ݳãí»ó áñå»ë é³ëǽÙÇ ÙÇ ï³ñ³ï»ë³Ï: êÇáÝǽÙÁ û·ï³·áñÍáõÙ ¿ Ñáõ¹³ÛǽÙÇ Ï»ÝïñáÝ³Ï³Ý ¹áÏïñÇݳÝ` ѵñ۳ݻñÇ, áñå»ë §²ëïÍáõ ÁÝïñÛ³ÉÝ»ñǦ ¨ ѳٳß˳ñѳÛÇÝ ÑµñÛ³Ï³Ý ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛáõÝÁ: êÇáÝǽÙÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý µáí³Ý¹³ÏáõÃÛáõÝÁ` ä³Õ»ëïÇÝáõ٠ѵñÛ³Ï³Ý å»ïáõÃÛ³Ý` §Ø»Í Æëñá¿ÉǦ ëï»ÕÍáõÙÁ, ¹³ë³Ï³ñ·³ÛÇÝ Ñ³Ù»ñ³ßËáõÃÛáõÝ, Ù³ñïÝãáÕ ³½·³ÛݳÙáÉáõÃÛáõÝ, é³ë³Û³Ï³ÝáõÃÛáõÝ, ѳٳß˳ñѳÛÇÝ ù³Õ³ù³Ï³Ý ¨ ïÝï»ë³Ï³Ý Ñ»·»ÙáÝÛ³ (ѵñ۳ݻñÁ ³ëïÍá ÁÝïñÛ³É ÅáÕáíáõñ¹Ý »Ý` µáÉáñÁ å»ïù ¿ ³ß˳ï»Ý, ÇëÏ Ýñ³Ýù ջϳí³ñ»Ý): êÇáÝǽÙÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý Õ»Ï³í³ñ Ù³ñÙÇÝÁ еñÛ³Ï³Ý ·áñͳϳÉáõÃÛáõÝÝ ¿: ²ÛÝ áõÝÇ »ñÏáõ µ³Å³ÝÙáõÝù` ÜÛáõ-ÚáñùáõÙ ¨ ºñáõë³Õ»ÙáõÙ: ÐÇÙÝ³Ï³Ý áõÅÁ` ѳñëïáõÃÛáõÝ ¨ ½³Ý·í³Í³ÛÇÝ Éñ³ïíáõÃÛáõÝ:

ÆÈÚàôØÆܲîܺð` Èàôê²ìàðÚ²Èܺð, Î²Ø ²Üîºê²ÜºÈÆ Òºèø êñ³Ýù »Ý ã³ñ ùñÙ»ñÁ` È»õÇïÝ»ñÁ, áñáÝù ջϳí³ñáõÙ »Ý ë³ï³Ý³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛáõÝÁ: î³×³ñ³Ï³ÝÝ»ñÁ, áñáÝù ÇÝÝ ¿ÇÝ, 118-ÇÝ Ï³½Ù³íáñí»óÇÝ, 139 Ãí. ÅáÕáíí»óÇÝ êÇáÝáõÙ êáÕáÙáÝÇ ³í»ñí³Í ï³×³ñÇ ï»ÕÁ, ë³ï³Ý³Û³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛ³Ý Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý »ñ¹áõÙ ïí»óÇÝ áõ µ³Å³Ýí»óÇÝ: ØÇÝã»õ ³ÛÅÙ å³Ñå³ÝíáõÙ ¿ Ýñ³Ýó ÏÝÇùÁ` ï³×³ñ³Ï³ÝÝ áõ ë³ï³ÝÁ ÙÇ ÓÇáõ íñ³ Ýëï³Í: î³×³ñ³Ï³Ý ³ëå»ïÝ»ñ: γ½Ùí»ó ºñáõë³Õ»ÙáõÙ ÇÝÁ üñ³ÝëdzóÇ çÑáõ¹ ³ëå»ïÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó: Üå³ï³ÏÝ ¿ñ ˳ã³ÏÇñÝ»ñÇÝ Ñáñ¹áñ»É, §ëáõñµ »ñÏÇñ¦ áõÕïÇ ·Ý³óáÕÝ»ñÇÝ å³ßïå³Ý»Éáõ ùáÕÇ ï³Ï` Æëñá¿É å»ïáõÃÛáõÝ Ï³éáõó»É: 1128à Ùï³Ý ÐéáÙÇ ä³åÇ Ñáí³Ý³íáñáõÃÛ³Ý ï³Ï: êñ³Ýù ÁݹáõÝ»É ¿ÇÝ ·ÝáëïÇÏÝ»ñÇ Ñ³í³ïùÁ: ²Ñé»ÉÇ Ñ³ñëïáõÃÛáõÝ Ó»éù µ»ñ»óÇÝ ³Ûë ùáÕÇ ï³Ï, ³ß˳ñÑÁ Ýå³ï³Ï»óÇÝ ³éÝ»É: ¸Á ØáɳÝ, áñÁ

- 105 -

ÑÇÙݳ¹ÇñÝ ¿ñ, áõÝ»ñ ãáñë áëï³Ý³Ï³Ý ûÃÛ³ÏÝ»ñ` Ü»³åáÉ, ¾¹Çݵáõñ·, êïáÏÑáÉÙ, ö³ñǽ: ê³ ¿ ³ñ¹Ç Ù³ëáݳϳÝáõÃÛ³Ý ëÏǽµÁ: ²ÛÅÙ ³ÛÝ ÏáãíáõÙ ¿ “´Ý³Û µñÇï” (áõËïÇ ½³í³ÏÝ»ñ) Ù³ëáÝ³Ï³Ý Ï³éáõÛó` ջϳí³ñáõÙ ¿ лÝñÇ øÇëÇÝç»ñÁ: ì³ñ¹³Ë³ãÛ³ÝÝ»ñ: 1300-³Ï³Ý ÃÃ.: î³×³ñ³Ï³Ý ³ëå»ïÝ»ñÇ Ùݳóáñ¹Ý»ñÇó ÑÇÙÝí»ó Ýáñ` ì³ñ¹--˳ã ϳñ·Á: 1600-³Ï³ÝÝ»ñÇÝ ëÏëáõÙ »Ý ÷áñÓ»É ï³ñ³Í»É Çñ»Ýó ÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛáõÝÁ ÅáÕáíñ¹Ç Ù»ç (²ß˳ñÑÇ Ýáñ ϳñ·): Èáõë³íáñÛ³ÉÝ»ñ: ¶³ÕïÝÇ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝ, ÑÇÙÝí³Í 1776à ٳÛÇëÇ 1-ÇÝ: ÆÝ·Éßï³¹ï ѳٳÉë³ñ³ÝÇ ¹³ë³Ëáë ²¹³Ù ì³ÛëѳáõåïÇ ÏáÕÙÇó, Ù³ëáÝ³Ï³Ý å³ïÙáõÃÛ³Ý Ù»ç Ñé߳ϳíáñ ¿ áñå»ë ´³í³ñdzÛÇ Éáõë³íáñÛ³ÉÝ»ñÇ ÑÇÙݳ¹Çñ: Üå³ï³ÏÝ ¿ ùñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ çÝç»É ¨ ϳé³í³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ï³å³É»É: öá˳ñÇÝ»É µáÉáñÁ §³ß˳ñÑÇ Ýáñ ϳñ·áí¦: سëáÝÝ»ñ: Èáõë³íáñÛ³ÉÝ»ñÁ 1780Ã-ÇÝ áñáß Ù³Ýñ ѳñó»ñáõ٠ϳݷ ³é³Ý, ß³ñáõݳϻóÇÝ Ù³ëáÝÝ»ñÁ: ²Ûë µáÉáñÇ ·É˳íáñ ÙÕÇã áõÅÁ ¹³ñÓ³í §üñ³ÝëdzÛÇ Ù»Í ³ñ»õ»Éù¦ ûÃÛ³ÏÁ, ѻﳷ³ÛáõÙ Æï³ÉdzÛÇ, ÇëÏ ³ÛÅÙ ²ØÜ-Ç ûÃÛ³ÏÝ»ñÁ: 1776 Ãí. Ù³ÛÇëÇ Ù»ÏÇÝ` ÇÝãÁ ³é³Ýó ѳëϳݳÉáõ ÙÇÝã ³Ûëûñ ïáÝáõÙ »Ý ǵñ ³ß˳ï³íáñÝ»ñÇ ÙÇç³½·³ÛÇÝ ûñ, ÇÉÛáõÙÇݳïÝ»ñÁ í»ñ³Ñ³ëï³ï»óÇÝ §ê³ï³Ý³Ï³Ý ÷áñÓáõÃ۳ݦ í»ñçÝ³Ï³Ý ÷áõÉÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý Íñ³·ÇñÁ` 1. ì»ñ³óÝ»É Ùdzå»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÝ áõ ϳ½Ù³Ï»ñåí³Í ϳé³í³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ 2. ì»ñ³óÝ»É Ù³ëݳíáñ ë»÷³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ 3. ì»ñ³óÝ»É Å³é³Ý·áõÃÛáõÝÝ»ñÁ 4. ì»ñ³óÝ»É Ñ³Ûñ»Ý³ëÇñáõÃÛáõÝÁ (³½·³ÛݳϳÝáõÃÛáõÝÁ) 5. ì»ñ³óÝ»É ÁÝï³ÝÇùÝ»ñÁ 6. ì»ñ³óÝ»É µáÉáñ ÏñáÝÝ»ñÁ 1783 Ãí. ´³í³ñdzÛÇ Ï³é³í³ñáõÃÛáõÝÁ µ³ó³Ñ³Ûï»ó ëñ³Ýó Íñ³·ÇñÁ, ÇÉÛáõÙÇݳïÝ»ñÁ óñí»óÇÝ ³ÙµáÕç ºíñáå³Ûáí: êñ³Ýù ·áñÍáõÙ »Ý »ñ»ù ³Ýí³ÝáõÙÝ»ñÇ ï³Ï` 1. ÆÉÛáõÙÇݳïÝ»ñ 2. üé³ÝÏ Ù³ëáÝÝ»ñ 3. ÀÝûñóáÕÝ»ñÇ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñ ÆëÏ ³Ù»ñÇÏÛ³Ý ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ` Ú³ÏáµÇÝÝ»ñ (гÏáµÛ³ÝÝ»ñ): §ØÇçÇÝ ¹³ë³Ï³ñ·Çݦ ïí»óÇÝ §¸³í³¹ñáõÃÛ³Ý ÃßݳÙǦ ³Ýí³ÝáõÙÁ: §²ëïí³Í ãÇ Ï³ñáÕ ÷áË»É ³ÝóÛ³ÉÁ` ³ÛÝ å»ïù ¿ ³Ý»Ý å³ïÙ³·»ïÝ»ñÁ¦ Ý߳ݳµ³ÝÇ ï³Ï Ï»ÕÍ»É å³ïÙáõÃÛáõÝÁ` ½ñÏ»É ³½·»ñÇÝ Çñ»Ýó ³ÝóÛ³ÉÇó: ÐÇÙÝ³Ï³Ý ¨ ·É˳íáñ ·³Õ³÷³ñ³ËáëÝ áõ ϳ½Ù³Ï»ñåÇãÝ ¿ñ ѳٳñíáõÙ ²Ùᯐ Øáë»ë ´³áõ»ñÁ` (Amschel Moses Bauer ) “÷³é³µ³Ýí³Í” èáïßÇɹݻñÇ Ý³Ë³Ñ³ÛñÁ: Æñ³Ï³Ý³óÝ»É ³Ûë ³Ù»ÝÁ å³ï»ñ³½ÙÝ»ñ ë³ñù»Éáõ ÙÇçáóáí, ÇëÏ å³ï»ñ³½ÙÝ»ñÁ áõÝ»Ý Áݹ³Ù»ÝÁ »ñÏáõ å³ï׳é` 1. ØÇ »ñÏÇñÁ áõ½áõÙ ¿ ³ÛÝ` ÇÝã ϳ ÙÛáõë »ñÏñáõÙ 2. îíÛ³É »ñÏñÇ ÇÝùݳå³ßïå³ÝáõÃÛáõÝÁ ÉÇÝÇ ¹ñëÇó سñ¹Ï³Ýó ջϳí³ñ»Éáõ áõ ÑëÏ»Éáõ ÙÇ³Ï Ó»õÁ §Ð³Ù³ß˳ñѳÛÇÝ Î³é³í³ñáõÃÛáõݦ ¿, ¨ ³ÛÝ ëï»ÕÍ»Éáõ ѳٳñ å»ïù ¿ í»ñ³óí»Ý Ý»ñϳ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: ²Ð² ÆÈÚàôØÆܲîܺðÆ Ìð²¶ÆðÜ àô Üä²î²ÎÀ: ¸»é»õë 1950 Ãí. ÷»ïñí³ñÇ 17-ÇÝ æ»ÛÙë ì³ñµáõñ·Á ²ØÜ ë»Ý³ïáõ٠ѳÛï³ñ³ñ»ó` §¸áõñ ¿ ·³ÉÇë Ó»½` û ã¿, Ù»Ýù ÏáõݻݳÝù гٳß˳ñѳÛÇÝ Î³é³í³ñáõÃÛáõÝ` »Ã» áã ѳٻñ³ßËáõÃÛ³Ùµ, ³å³ áõÅáí¦: ¸ñ³ ѳٳñ å»ïù ÏÉÇÝÇ Ñ³Ù³ß˳ñѳÛÇÝ ûñ»Ýù áõ åáÉÇódz, áñÇ ¹»ñÁ Ïϳï³ñÇ Ø²Î-Á: ÆëÏ ´éáÏ âÇëáÉÙÁ ѳÛï³ñ³ñáõÙ ¿` §Ð³Ùá½»É ³½·»ñÇÝ Ññ³Å³ñí»É ³½·³ÛÇÝ ³ÝϳËáõÃÛáõÝÇó ¨ Ñ³ÝÓÝ»É ³ÛÝ Ð³Ù³ß˳ñѳÛÇÝ Î³é³í³ñáõÃÛ³ÝÁ` ³Ñé»ÉÇ ËݹÇñ ¿: ´³Ûó»õ³ÛÝå»ë Íñ³·ñáÕÝ»ñÁ ë³ ã»Ý ѳٳñáõÙ ³ÝѳÕóѳñ»ÉÇ: ²Ûë µ³ñ¹³ÝùÝ»ñÁ ϳÝ˳ï»ëÝáÕÝ»ñÇó Ù»ÏÝ ¿É ³é³ç³ñÏ»É ¿ ¹ñ³ ÉáõÍáõÙÁ¦: ¸áÏïáñ ÜááõÉëÁ ³ÛÝ Ó»õ³Ï»ñåáõÙ ¿ Ñ»ï»õÛ³É Ï»ñå` 1. гñϳíáñ ¿ Ù³ùñ³½»ñÍ»É Ù³ñ¹Ï³Ýó áõÕ»ÕÝ»ñÁ ³Ýѳï³å³ßïáõÃÛáõÝÇó, ÁÝï³Ý»³Ï³Ý ѳí³ï³ñÙáõÃÛáõÝÇó, ³½·³ÛÇÝ Ñ³Ûñ»Ý³ëÇñáõÃÛáõÝÇó ¨ ÏñáÝÇó:

- 106 -

2.

ÜáõÛÝ ã³÷áí ѳñϳíáñ ¿ ÑëÏ»É ÍÝ»ÉÇáõÃÛáõÝÁ` ³ñï³¹ñáճϳÝáõÃÛ³Ý Ù³Ï³ñ¹³ÏÇÝ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ, ¨ Ñݳñ³íáñÇÝ ßáõï ѳëÝ»É µÝ³ÏãáõÃÛ³Ý ½ñá³Ï³Ý ³×Ç: 3. гñϳíáñ ¿ å³Ñå³Ý»É ˳ճÕáõÃÛáõÝ, áñå»ë½Ç Ù³ñ¹Çù ½Çݳó÷í»Ý: ÆëÏ áñå»ë½Ç ѻճ÷áËáõÃÛáõÝ ãÉÇÝÇ` 1. ²Ûɳë»é»ù »ñÇï³ë³ñ¹áõÃÛ³ÝÁ, ߳ѳ·ñ·é»ù Ýñ³Ýó ë»ùëáí, ë³ñù»ù Ýñ³Ýó ٳϻñ»ë³ÛݳϳÝ, í»ñ³óñ»ù Ýñ³ ³ñÅ»ùÁ 2. ´éݳ·ñ³í»ù ÉÇáíÇÝ ¼ÈØ-Ý»ñÇ ÑëÏáÕáõÃÛáõÝÁ 3. ¶ñ³Ýó»ù áõ ËÉ»ù ½»Ýù»ñÁ` ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³ÝÁ ÃáÕ»ù ³Ýû·Ý³Ï³Ý: êñ³Ýù ѳٳñíáõÙ »Ý ³Ù»Ý³·³ÕïÝÇ áõ ³Ù»Ý³Ï³ñáÕ çÑáõ¹³Ï³Ý ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ »Ý ³ß˳ñÑáí Ù»Ï å»ï³Ï³Ý ÇßË³Ý³Ï³Ý Ï³¹ñ»ñÇ Ý߳ݳÏٳٵ, ѻճ÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Çñ³Ï³Ý³óٳٵ, Çñ»Ýó ѳٳñ ³ÝѳñÙ³ñ ϳ¹ñ»ñÇ ýǽÇϳϳݳå»ë í»ñ³óٳٵ, ÇÝãÇ Ñ³Ù³ñ ¿É ëï³ó»É »Ý §²Ýï»ë³Ý»ÉÇ Ò»éù¦ ËáñÑñ¹³íáñ ÏáãÙ³ÝÁ: ê²î²ÜÆ ´àôð¶À

- 107 -

Ø ² ê à Ü ² Î ² Ü àô Â Ú àô Ü ö³ñÇë»óÇÝ»ñ ¨ Ñ»ë»ÝÝ»ñ(Ý.Ã.³. 6-ñ¹ ¹³ñ) î³×³ñ³Ï³ÝÝ»ñ (118Ã) î³×³ñ³Ï³Ý ³ëå»ïÝ»ñ (1128) ì³ñ¹³Ë³ãÛ³ÝÝ»ñ(1300) Èáõë³íáñÛ³ÉÝ»ñ (1776) سëáÝÝ»ñ (1717,1780Ã.Ã.) سñïÇÝǽÙÁ µ³ñÓñ ³½Ýí³Ï³ÝÝ»ñÇ ¨ ÇßËáÕÝ»ñÇ { Ê(Ñ)³µ»ñ – çÑáõ¹³Ï³Ý ³½Ýí³Ï³Ý} Ù»ç ï³ñ³Íí³Í ·³ÕïÝÇ ÙÇáõÃÛáõÝ ¿ ¨ ѳٳñíáõÙ ¿ Ñáõ¹³Û³Ï³ÝáõÃÛ³Ý íï³Ý·³íáñ ½»ÝùÁ, áñÁ ¨ ջϳí³ñáõÙ ¿ ݳ»õ Ù³ëáÝÝ»ñÇÝ: ²ÛÝ ÁݹáõÝáõÙ ¿ ·ÝáëïÇÏ ÐÇëáõë øñÇëïáëÇÝ (Ù³ñ·³ñ»): سëáÝÝ»ñÇ Ï³Ýáݳ¹ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ·ÇñùÁ ÏáãíáõÙ ¿ ÜáÛ³Ý ûñ»ÝùÝ»ñ: лÝí»Éáí í»ñáÑÇßÛ³É ÝÛáõûñÇÝ, áñáÝù Ù»½ ïñ³Ù³¹ñ»É ¿ Æëñá¿ÉÇ ³ÝïÇÏ Å³Ù³Ý³ÏÝ»ñÇó ó³Ûëûñ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ, Ù»Ýù ѳٳñáõÙ »Ýù Ù»½ Çñ³í³óÇ` åݹ»Éáõ å³ï³ëË³Ý»É Ñ»ï»õÛ³É Ñ³ñóÇÝ. --ijٳݳϳÏÇó Ñáõ¹³Ç½ÙÁ áõÝÇ՞ ³ñ¹Ûáù ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý áñáß³ÏÇ Íñ³·Çñ: ²Ûá, ÝÙ³Ý Íñ³·Çñ ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝÇ: ¸³ ÝáõÛÝ ³ÛÝ Íñ³·ÇñÝ ¿, áñÁ Ùß³Ïí»É ¿ Ý.Ã.³. 6-ñ¹ ¹³ñáõÙ µ³µ»ÉáÝÛ³Ý ·»ñáõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï ÷³ñÇë»óÇÝ»ñÇ ·³ÕïÝÇ ÅáÕáíÝ»ñáõÙ: ¸ñ³ Ýå³ï³ÏÝ áõ ÙÇïùÁ ϳ۳ÝáõÙ ¿ Æëñá¿ÉÇ ·»ñÇßËÙ³Ý Ù»ç: γËí³Í ïíÛ³É å³ÑÇ Ñ³Ý·³Ù³ÝùÝ»ñÇ Ñ»ï՝ ÏÇñ³éÙ³Ý Ù»Ãá¹Ý»ñÁ ï³ï³ÝíáõÙ »Ý ³ÉÙáõ¹áõÙ Ýßí³Í ÑÇÙù»ñáõÙ: ÆáëÇý öɳíÇ³Ý ³ëáõÙ ¿, áñ Ñ»ë»ÝÝ»ñ ë»Ïï³ ÙïÝáÕÝ»ñÇÝ ï³ÉÇë ¿ÇÝ Ï³óÇÝ, ·á·Ýáó ¨ ëåÇï³Ï ½·»ëï, ÇÝãÁ ß³ï ¿ ÝٳݻóÝáõÙ ³Ûëûñí³ Ù³ëáÝáõÃÛ³Ý Í»ë»ñÇÝ: öÇÉáÝ Ðáõ¹³Ý ³ëáõÙ ¿, áñ ûñ³å»íïÝ»ñÇ ë»Ïï³Ý ÅáÕáíÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï µ³ó ³÷áí ³ç Ó»éùÁ ¹ÝáõÙ ¿ÇÝ í½Çó ÙÇ ùÇã Ý»ñù»õ ÏñÍùÇÝ, Ó³Ë Ó»éùÁ Ù³ñÙÝÇÝ Ïå³Í ë³Ñ»óÝáõÙ ¿ÇÝ Ý»ñù»õ: سëáÝ³Ï³Ý “´áÉáñ Í»ë»ñÇ µ³é³ñ³Ý”-áõÙ ·ñí³Í ¿, áñ ßáïɳݹ³Ï³Ý áõ ýñ³ÝëÇ³Ï³Ý Í»ë»ñÇ ³é³çÇÝ ³ëïÇ׳ÝÇ Ýß³ÝÝ ¿ ѳٳñíáõÙ Ñ»ï»õÛ³ÉÁ՝ “ÏáÏáñ¹ÇÝ ¿ Ùáï»óíáõÙ µ³ó ³ç Ó»éùÇ ¹³ëï³ÏÁ, Ù»Í Ù³ïÁ Ñ»é³óí³Í, Ùݳó³Í Ù³ï»ñÁ ë»ÕÙ³Í ÙÇÙdzÝó, áñå»ë½Ç ϳ½ÙíÇ í»ñ³ÝÏÛáõÝ: سëáÝ³Ï³Ý Ó»éݳ¹ñÙ³Ý ³é³çÇÝ »ñ»ù ³ëïÇ׳ÝÝ»ñÁ ѳٳå³ï³ë˳ÝáõÙ »Ý µ³ñÓñ³·áõÛÝ ³Ï³¹»ÙdzÛáõÙ ñ³µµÇÝ»ñÇ Ó»éݳ¹ñÙ³Ý »ñ»ù ³ëïÇ׳ÝÝ»ñÇÝ՝ ÁÝÏ»ñÝ»ñ(“kawer”), í³ñå»ïÝ»ñ(“rau”) ¨ ÑÙáõïÝ»ñ (“kaham”): سëáݳϳÝáõÃÛáõÝÁ ÏñáÝ ¿ ¨ ³Ù»Ý ÙÇ ûÃÛ³Ï ÏñáÝ³Ï³Ý ï³×³ñ, Ýñ³ ³Ù»Ý ÙÇ áõëÙáõÝù ÏñáÝ³Ï³Ý Ñáñ¹áñ³Ýù ¿: سëáݳϳÝáõÃÛáõÝÁ ýÇݳÝë³íáñíáõÙ ¿ èáïßÇɹݻñÇ ÏáÕÙÇó: §Ø³ëáݳϳÝáõÃÛáõÝÁ` å³ßï³ÙáõÝù ¿¦, §Èáõë³×³×³Ýã ¿ ÈÛáõóÇý»ñÁ, ݳ ³é³íáïÇ áñ¹ÇÝ ¿: ²Û¹ ݳ ¿ µ»ñáõÙ ÉáõÛëÁ¦: §ø³Õ³ù³Ï³Ý ¨ ÏñáÝ³Ï³Ý ³é³çÝáñ¹Ý»ñÇ Ñ³Ù³ñ ³ß˳ñÑÁ ßáõïáí Ï·³ Ù»½ Ùáï: Ø»Ýù ÏÑÇÙݳ¹Ý»Ýù ïÇ»½»ñùÇ Ñ³í³ë³ñ³ÏßéáõÃÛáõÝÁ ¨ ÏÉÇÝ»Ýù ²ß˳ñÑÇ ï»ñ»ñÇ Ï³é³í³ñÇãÝ»ñÁ¦,- ³ëáõÙ ¿ çÑáõ¹³Ù³ëáÝ ä³ÛÏÁ: سëáÝÝ»ñÁ ²ëïÍáõÝ ÷á˳ñÇÝáõÙ »Ý ¸»õáí (¸ºìƸ), µ³Ûó »ñ¹íáõÙ »Ý ³ÉÙáõ¹áí: ¸³íÇ¹Ç ³ëïÕÁ ¨ ûÓÁ, áñÁ å³ïñ³ëï ¿ ËÅé»Éáõ Çñ åáãÁ` Ù³ëáÝÝ»ñÇ ËáñÑñ¹³ÝÇßÝ ¿: سëáÝÝ»ñÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ï³ñ·³ËáëÁ` §´áÉáñÁ` Ù»ÏÇ ¨ Ù»ÏÁ` µáÉáñÇ Ñ³Ù³ñ¦ §Ø³ëáÝÝ»ñÁ ÙÇçáó »Ý Ùáõà áõÅ»ñÇ Ñ³Ù³ñ¦,- ø»ñÇ Î³Ñ: üñ³ÝÏ-Ù³ëáÝ---(ýñ³Ýë) ²½³ï áñÙݳ¹Çñ Ïñáݳ-µ³ñáÛ³Ï³Ý Ñáë³Ýù: ³é³ç³ó»É ¿ 18-ñ¹ ¹³ñÇ ëϽµÇÝ ²Ý·ÉdzÛáõÙ: سëáÝáõÃÛ³Ý Ñ³í³ïá ѳݷ³Ý³ÏÁ ß³ñ³¹ñí³Í ¿ ²Ý·ÉdzóÇ ù³ñá½Çã æ ²Ý¹»ñëáÝÇ Ï³½Ù³Í §Î³Ýáݳ¹ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ·ñù»ñ¦-áõÙ 1723 Ãí.: ܳ ѳí³ï³ÏÇóÝ»ñÇÝ Ïáã ¿ ³ÝáõÙ ÷áËû·ÝáõÃÛ³Ý, ëÇñá, »Õµ³ÛñáõÃÛ³Ý, ѳí³ë³ñáõÃÛ³Ý ÑÇÙáõÝùÝ»ñáí Ùdzíáñ»É ¨ ³½Ýí³óÝ»É Ñµñ۳ݻñÇÝ: سëáÝ³Ï³Ý Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ (ûÃÛ³Ï Ï³Ù ï³×³ñ) µ³ñ¹ ϳéáõóí³ÍùÁ (ÝíÇñ³å»ïáõÃÛáõÝÁ µ³Õϳó³Í ¿ 99 ³ëïÇ׳ÝÇó) ¨ Í»ë»ñÇ, ËáñÑñ¹³Ýß³ÝÝ»ñÇ ³é³ïáõÃÛáõÝÁ ÷á˳éÝí³Í ¿ñ áñÙݳ¹ÇñÝ»ñÇ ÙÇçݳ¹³ñÛ³Ý Ñ³Ùù³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇó: êϽµÝ³Ï³Ý ßñç³ÝáõÙ ³ñï³Ñ³Ûï»É ¿ ý»á¹³É³Ï³Ý å»ïáõÃÛ³Ý ¨ »Ï»Õ»óáõ ¹»Ù µáõñÅáõ³--³½Ýí³Ï³Ý ˳í»ñáõÙ »Õ³Í ¹Å·áÑáõÃÛáõÝÁ ¨ ¹³ë³Ï³ñ·³ÛÇÝ Ñ³Ï³ëáõÃÛáõÝÝ»ñÁ

- 108 -

Ë³Õ³Õ ×³Ý³å³ñÑáí ѳÕûÉáõ Ýñ³Ýó Ó·ïáõÙÁ: ²é³çÇÝ ûÃÛ³ÏÝ»ñÇ ³½³ï³ÙïáõÃÛáõÝÁ ¨ ѳϳÏÕ»ñ³Ï³Ý µÝáõÛÃÁ ѳñáõó»ó ÐéáÙÇ ä³åÇ ¹Å·áÑáõÃÛáõÝÁ, áñÁ 1738-ÇÝ µ³Ý³¹ñ»ó Ù³ëáÝáõÃÛáõÝÁ: ê³Ï³ÛÝ ³ëïÇ׳ݳµ³ñ ëÏë»ó ÇßË»É ËáñÑñ¹³å³ßïáõÃÛáõÝÁ (ÙÇëïÇϳ): ²Û¹ å³ï׳éáí üñ³ÝëdzÛáõÙ ³ÛÝ ³ñ·»Éí»ó ÙÇÝã»õ ܳåáÉ»áÝ 1-Á: èáõë³ëï³ÝáõÙ ³ÛÝ ³ñ·»Éí»ó 1822-ÇÝ: سëáÝáõÃÛáõÝÁ гۻñÇ Ùáï 19¹. Ï»ë»ñÇÝ (äáÉëáõÙ ¨ ¼ÙÛáõéÝdzÛáõÙ) гÛÏ, úñÇáÝ, ê»ñ ûÃÛ³ÏÝ»ñÁ ջϳí³ñ»É »Ý ê. ³·íáñÛ³ÝÁ, Ð. êí³×Û³ÝÁ, Ø. سÙáõñÛ³ÝÁ: سëáÝÝ»ñÇ ³½¹»óáõÃÛ³Ý å³Ûù³ñÇ Ñ³ëï³ïáõÙÁ ³ÝóϳóíáõÙ ¿ §Ð³Ù³ß˳ñѳÛÇÝ êáÕáÙáÝÇ ï³×³ñÇ Ï³éáõóٳݦ ³Ýí³Ý ï³Ï: سëáÝÝ»ñÇ ¹áÏïñÇݳÛÇ Ù»ç “³½³ïáõÃÛáõÝ” ¨ “»Õµ³ÛñáõÃÛáõÝ” Éá½áõÝ·Ý»ñÁ ѳÙÁÝÏÝáõÙ »Ý “ÁÝïñÛ³ÉÝ»ñÇ”, “¿ÉÇï³ñÝ»ñÇ”, “Éáõë³íáñã³Ï³ÝáõÃÛáõÝ”—ÙÇëïÇóǽÙÇ Ñ»ï, ÇëÏ ³½³ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ—ÏáÝë»ñí³ïǽÙÇ Ñ»ï: سëáÝáõÃÛ³Ý ÷³Ï µÝáõó·ñáõÙÁ ¹³ ϳé³í³ñáÕ Ù³ñÙÇÝ»ñÇ Ñëï³Ï»óí³Í ÁÝïñáõÙÝ ¿ 33 ¨ ³Ý·³Ù áñáß ¹»åù»ñáõÙ 99 ³ëïÇ׳ÝÝ»ñÇ Éáõë³íáñáõÃÛ³Ùµ, ѳٳå³ï³ëË³Ý Çß˳ÝáõÃÛ³Ý ·³·³ÃÇÝ, ³½¹»óáõÃÛ³Ý ¨ ѳñëïáõÃÛ³Ý ËݹÇñÝ»ñÇ Ý»ñó÷³ÝóÙ³Ý: Ðáí³Ý³íáñíáõÙ ¿ñ ²Ý·ÉdzϳÝ, äñáõëë³Ï³Ý, Þí»¹³Ï³Ý ó·³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¨ ³ÛÉ ÙáݳñËÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó: üÇݳÝë³Ï³Ý ûÉÇ·³ñËÝ»ñ, ·³ÕáõóïÇñáõÃÛáõÝ, ѻճ÷áË³Ï³Ý ß³ñÅáõÙÝ»ñÇ ×ÝßáõÙ í»ñ³÷áËáõÙÝ»ñÇ ³Ýí³Ý ï³Ï, ϳ٠ݻñó÷³Ýó»É Ïáõë³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù»ç: سëáÝÝ»ñÁ û·Ý»É »Ý ÐÇïÉ»ñÇÝ Ï³½Ù»Éáõ ²ëïÍá é³ëë³ÛÇ ëï»ÕÍÙ³Ý ·áñÍÁ: ü³ßǽÙÇ ç³Ëç³ËáõÙÇó Ñ»ïá ³ñ»õÙáõïùáõÙ é»ýáñÙ³óñÇÝ Ø³ëáݳϳÝáõÃÛáõÝÁ, áñå»ë½Ç ÏáÝë»ñí³ïÇí §Þáïɳݹ³Ï³Ý é»ïáõ³É¦ Ñáë³ÝùÇÝ Ñ³ñáÕ ²Ù»ñÇÏÛ³Ý ¨ ÙÛáõë ÙáÝáåáÉdzݻñÁ, ½Çݳ³ñï³¹ñ³Ï³Ý ¨ ëÇáÝÇëï³Ï³Ý ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ×Ýß»Ý: гٳñíáõÙ ¿ áñ ³ß˳ñÑáõ٠ѳßííáõÙ ¿ 30 ÙÉÝ Ù³ëáÝÝ»ñ: ²ØÜ-Ç µáÉáñ ݳ˳·³ÑÝ»ñÁ, нáñ ϳåÇï³ÉÇëï³Ï³Ý »ñÏñÝ»ñÇ Õ»Ï³í³ñÝ»ñÁ, ܲîú, òèàô: 2002Ã. ÑáõÉÇëÇ 30-ÇÝ Ðáõ¹³-Ù³ëáÝ³Ï³Ý ç³ÑÁ ï»Õ³¹ñí»ó ¨ г۳ëï³ÝáõÙ` ²ñÙ»Ýdz ÑÛáõñ³ÝáóáõÙ: ÌÝáõݹÁ` 1717Ã: ´³Ûó ³Ûë µáÉáñÇ ëÏǽµÁ ÑÇÝ ùñÙ»ñÝ »Ý: ijٳݳÏÇ ÁÝóóùáõÙ, ·³ÕïÝÇ Í»ë»ñÝ áõ ѳí³ïùÁ ·ñ³Ýóí»É ¨ ѳë»É »Ý ÑÇÝ ÑáõÛÝ ÷ÇÉÇëá÷³Ý»ñÇÝ: γñ·Ç ë³ï³Ý³Û³Ï³Ý ųé³Ý·áõÃÛ³Ý Ù³Ýñ³Ù³ëÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ïí»É »Ý Ù³ëáÝ å³ïÙ³µ³ÝÝ»ñ ö³ÛùÁ, Ø³Ï ø»ÛÁ, лÛíáõ¹Á, ÐáÉÁ: ¶ÝáëïÇÏáõÃÛáõÝ: سëáÝ³Ï³Ý µ³ñá۳ϳÝáõÃÛáõÝ ¨ áõëÙáõÝù` ²ëïí³Í áõÝ»ñ »ñÏáõ áñ¹Ç` ê³¹³Ý¿ÉÁ ¨ ÐÇëáõëÁ … ²½³ï Ù³ëáݳϳÝáõÃÛ³Ý ÍÝáõݹÁ: ¸³ñ»ñ ³é³ç, ï³×³ñ³Ï³ÝÝ»ñÁ Ý߳ݳíáñ ßÇݳñ³ñÝ»ñ ¿ÇÝ »Õ»É: гí³ù³·ñáõÙ »Ý í³ñå»ï ßÇݳñ³ñÝ»ñÇÝ ¨ 1717à ÈáݹáÝáõÙ ÑÇÙÝáõÙ ³é³çÇÝ Ù»Í ûÃÛ³ÏÁ: æ³ÑÝ ³Ýó»É ¿ñ Ù³ëáÝÝ»ñÇÝ, ÇëÏ ì³ñ¹³Ë³ãÛ³ÝÝ»ñÁ` ϳéáõÛóÇ ÝíÇñ³å»ïÝ»ñÁ, ÏáãíáõÙ ¿ÇÝ ³½³ï Ù³ëáÝáõÃÛ³Ý Çß˳ÝÝ»ñ ϳ٠׳ñï³ñÝ»ñ: êϽµáõÙ Ó»éù µ»ñ»óÇÝ µ³ñ»·áñÍ³Ï³Ý Ñ³Ùµ³í: 18-ñ¹ ¹³ñÇ í»ñçÇÝ ëÏë»óÇÝ Çñ³Ï³Ý³óÝ»É Çñ»Ýó »ñ³½³ÝùÝ»ñÁ` §²ß˳ñÑÇ ë³ï³Ý³Ï³Ý ϳñ·Ç ѳëï³ïáõÙÁ¦: ²Ûë Ýáñ ϳñ·Ç Ù»ç ³Ù»Ý³Ï³ñ»õáñ ϳñ·Á Èáõë³íáñÛ³ÉÝ»ñÝ ¿ÇÝ: ²Ù»ñÇÏÛ³Ý ÑáÕáõÙ: ²ØÜ-Ç ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ Ù³ëáÝÝ»ñÝ »Ý áñáß»É: æáñç ì³ßÇÝ·ïáÝÁ ¨ ÙÛáõëÝ»ñÁ å³ñÏ»ßï ³ÝÓ»ñ ¿ÇÝ, Ù³ëáÝÝ»ñ, µ³Ûó ϳñ·»ñÇ Ñ»ïÇÝ Ýå³ï³ÏÝ»ñÁ ã¿ÇÝ Ñ³ëϳó»É: 1801à â³éÉëïáÝáõÙ, ÑÇÙÝáõÙ »Ý ³½³ï Ù³ëáÝ³Ï³Ý ³é³çÇÝ §Þáïɳݹ³Ï³Ý Í»ëÇ ·»ñ³·áõÛÝ ËáñÑáõñ¹Á¦: ²Ù»Ý³Ù»ÍÁ ÑÇÙ³ ÙáñÙáÝ ³Õ³Ý¹Ý ¿, ÑÇÙÝí³Í Äá½»ý êÙÇÃÇ ÏáÕÙÇó 1842Ã, áõÝÇ ³ß˳ñÑÇ ³Ù»Ý³Ñ³ñáõëï »Ï»Õ»óÇÝ: Üáñ ·»ñ Í»ëÁ: سëáݳϳÝáõÃÛáõÝÁ ³ÛÝù³Ý ¿ñ ѽáñ³ó»É, áñ ջϳí³ñ»ÉÁ ß³ï ¹Åí³ñÇÝ ¿ñ: êï»ÕÍáõÙ »Ý ³é³çÇÝ í»ñ³Ï³éáõóáõÙÁ` Ýáñ ·»ñ·³ÕïÝÇ Ï³é³í³ñáÕ ËáõÙµ: ØÕÇã áõÅÝ ¿ñ ²Éµ»ñï ö³ÛùÁ: ä³ïÙ³µ³ÝÝ»ñÁ ³ÛÝ ÏáãáõÙ »Ý ·ÝáëïÇÏáõÃÛáõÝ, áñ áõëáõó³ÝáõÙ ¿ û ²ëïí³ÍáõÃÛáõÝÁ »ñÏáõëÝ ¿` ÈáõóÇý»ñÁ ./ê³ï³Ý³Ý/ ѳí³ë³ñ ¿ ²¹áݳÛÇÝ /ùñÇëïáÝ۳ݻñÇ ²ëïÍáõÝ/: سëáÝÝ»ñÇ ëáõñµ Ù³Ûñ³ù³Õ³ùÁ â³éÉëïáÝÝ ¿ñ, ÇëÏ ö³ÛùÁ ÇßË³Ý³Û³Ï³Ý ù³Ñ³Ý³Û³å»ïÁ: سëáÝ³Ï³Ý ÇßË³Ý³Ï³Ý ·áñͳ¹Çñ áõÕÕ»óáõÛóÁ ÙÝáõÙ ¿ ÐéáÙáõÙ` سóóÇÝÇÇ Õ»Ï³í³ñáõÃÛ³Ý ï³Ï: ²Ûë Ýáñ Í»ëÇ ³Ý¹³ÙÝ»ñÁ` 33 ²ëïÇ׳Ý, ÁÝïñíáõÙ ¿ÇÝ Þáïɳݹ³Ï³Ý Í»ëÇó: 1859à ÑáõÉÇëÇ 14-ÇÝ ö³ÛùÁ ³ß˳ñÑÇ 23 ·»ñ³·áõÛÝ ËáñÑáõñ¹Ý»ñÇÝ Ñ³ÛïÝáõÙ ¿, §²ë³ó»ù ÅáÕáíñ¹ÇÝ, û Ù»Ýù Ù»Ï ²ëïí³Í »Ýù å³ßïáõÙ,

- 109 -

µ³Ûó Ù»Ýù ³Û¹ ²ëïí³ÍÁ å³ßïáõÙ »Ýù ³é³Ýó ݳ˳å³ß³ñáõÙÝ»ñÇ … ²ë³ó»ù, áñ Ù³ëáÝ³Ï³Ý ÏñáÝÁ åÇïÇ ÑÇÙÝíǦ: ÜíÇñ³å»ïáõÃÛáõÝÁ û·ï³·áñÍáõÙ ¿ ÙÇÉÇáݳíáñ ³ÝÙ»Õ ³åáõßÝ»ñÇ áñå»ë í³Ñ³Ý Çñ ¨ ÅáÕáíñ¹Ç ÙÇç»õ: êñ³Ýù µ³ñ»·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñáí »Ý ½µ³Õí³Í, µ³Ûó å³ñ½³å»ë ·áñͳͳÍÏáõÛà »Ý: êñ³Ýù ã»Ý ¿É ѳëϳÝáõÙ, áñ µ³ñ»·áñÍáõÃÛáõÝÁ ÙÇ ÑëÏ³Û³Ï³Ý ¹³í³¹ñáõÃÛ³Ý »ï»õáõÙ ¿ ϳݷݳÍ: ö³ÛùÇ ³ß˳ï³ÝùÁ ѳçáÕáõÃÛ³Ùµ ¿ åë³ÏíáõÙ ¨ ջϳí³ñÇ ¹»ñÁ 1880à ºíñáå³ÛÇó ³ÝóÝáõÙ ¿ ²ØÜ: ÊáñÑñ¹³ÛÇÝ ÙÇáõÃÛ³Ý ¹»ñÁ: γñÉ Ð³ÛÝñÇË Ø³ñùëÁ 1847à ÙdzÝáõÙ ¿ §Éáõë³íáñÛ³ÉÝ»ñǦ §×ßïÇ ÙÇáõÃÛáõݦ ÏáãíáÕ Ù³ëݳ×ÛáõÕÇÝ: سóóÇÝÇÇÝ ¨ سñùëÁ ·áñͳÏó»É »Ý: ²ØÜ-Ç ¹»ñÝ ¿ Ù»½ ³é³çÝáñ¹»É ¹»åÇ §²ß˳ñÑÇ Ýáñ ϳñ·Á¦, ÆëÏ èáõë³ëï³ÝÇ ¹»ñÁ` Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý íñ³ ×Ýß»Éáí ³ñ³·³óÝ»É ·áñÍÁÝóóÁ, í»×, µ³ËáõÙ, µéÝáõÃÛáõÝ ³ß˳ñÑÇ ãáñë ÏáÕÙ»ñáõÙ ¨ ïñ³Ù³¹ñíÇ ½»Ýù: 1980Ã. ³ß˳ñÑÇ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ ãáñëÇó Ù»ÏÁ å³ï»ñ³½ÙáõÙ ¿ñ: êêÐØ-Á ÙÇßï û·ÝáÕÇ ¹»ñáõÙ ¿ñ: سëáݳϳÝáõÃÛ³Ý Ýå³ï³ÏÁ ¿ëûïÇϳÛÇ Ù»ç` ·»Õ³ÝϳñãáõÃÛ³Ý, ·ñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý, »ñ³ÅßïáõÃÛ³Ý, ¹ñ³Ù³ÛÇ Ù»ç ѳϳµÝ³Ï³Ý, ³Ûɳë»éáõÃÛ³Ý ¨ ³Ûɳݹ³ÏáõÃÛ³Ý å³ßï³ÙáõÝùÇ ëï»ÕÍáõÙÝ ¿ áõ ѳëï³ïáõÙÁ: سëáݳϳÝáõÃÛáõÝÁ` ³Ý·³Ù ³Ù»Ý³³ÝÙ»Õ Ó»õáõÙ, ѳٳñíáõÙ »Ý ѳÝó³·áñÍ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝ: ¸ñ³ ѳٳñ ¿É Ýñ³Ýù ÙÇßï »ñÏñå³·áõÙ »Ý ѳÝó³·áñÍÝ»ñÇÝ: Üñ³Ýù ³ÙµáÕç ³ß˳ñÑáõÙ Ó·ïáõÙ »Ý ٳѳå³ïÅÇ í»ñ³óÙ³ÝÁ: лճ÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï Ù³ëáÝÝ»ñÁ µ³óáõÙ »Ý µ»ñ¹»ñÇ ¹éÝ»ñÁ, áñå»ë½Ç ¹áõñë ÃáÕ»Ý Ñ³Ýó³·áñÍÝ»ñÇÝ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ·ÉËÇÝ: ºñµ Ýñ³Ýó ãÇ Ñ³çáÕíáõÙ ³Û¹ ³Ý»É, Ýñ³Ýù ѳÝó³·áñÍÝ»ñÇ Ñ³Ý¹»å óáõó³¹ñáõÙ »Ý Ï»ÕÍ Ñ³Ù³Ïñ³Ýù: ºíñáå³ÛÇ, ùñÇëïáÝ»³Ï³Ý ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³Ý ³ÝÏáõÙÁ ëÏëí»ó 1789à üñ³ÝëÇ³Ï³Ý Ñ»Õ³÷áËáõÃÛáõÝÇó: ºñµ ÇÝÏíǽÇóÇ³Ý í»ñ³ó³í ·áÛáõÃÛáõÝ áõݻݳÉáõó, çÑáõ¹Ý»ñÁ ëï³ó³Ý ù³Õ³ù³óÇáõÃÛáõÝ, ÇëÏ ·áÙÇÏÝ»ñÇ Ñ³Ý¹»å ûñ»ÝùÝ»ñÁ áõų½ñÏí»óÇÝ: ¶áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý »ñ»ù å³ïÙáõÃÛáõÝ ` 1) λÕÍ å³ßïáÝ³Ï³Ý å³ïÙáõÃÛáõÝ, 2) úÏáõå³ÝïÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó ë»ñÙ³ÝáÕ ³Õ³í³Õí³Í å³ïÙáõÃÛáõÝ 3) ¶³ÕïÝÇ Çñ³Ï³Ý å³ïÙáõÃÛáõÝ, áñï»Õ Ýϳñ³·ñíáõÙ »Ý ¹»åù»ñÇ ÑÇñ³íÇ å³ï׳éÝ»ñÁ: Ø»ñ` гۻñÇë ï³ñµ»ñ³ÏÁ` ùñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ µéÝÇ ÁݹáõÝ»É ïí³Í å³ñ³·³ÛáõÙ, 3) - ¿: ÐÇÙ³ í»ñͳݻÝù Ù³ëáÝáõÃÛáõÝÁ` 1,2,3-- ²ëïÇ׳ÝÝ»ñÁ ÃáõÛÉ ß³ñù³ÛÇÝ »Ý: 4-8 -- êáíáñ»óÝáõÙ »Ý Ù³ñ¹Ï³Ýó áõÕÕáñ¹»É ³ÛÝ ÙïùÇÝ, áñ Ýñ³Ýù å³ñï³íáñ »Ý ³åñ»É ÇÝëïÇÝÏïÇ Ï³Ùùáí, Ïñù»ñáí: 9-11 – êÏëáõÙ »Ý ëáíáñ»óÝ»É å³ïñ³ëï»É ·³ÕïÝÇ ¨ ¹³Å³Ý ëå³ÝáõÃÛ³Ý ¹»ñ»ñÇÝ: 12 -- ´³óÇ ù³ñï³ßÝ»ñÇ »ñÏÙ»Ï` µ³ñÇÝ áõ ã³ñÇÝ Çñ Ù»ç ÙdzëݳóÝáÕ ²ëïÍá ѳí³ï³ÙùÇó` µáÉáñ ÏñáÝÝ»ñÁ Ï»ÕÍ »Ý: 13,14,15 – ØïÝ»É Ù³ñ¹³Ù»ç Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ï³ñµ»ñ³ÏÝ»ñáí` Ãñáí, Ññáí, ÃáõÛÝáí, ϳ߳éùáí, ³Ñáí, »ñÏ»ñ»ëáõÃÛ³Ùµ: 16 – ÆÝï»éݳóÇáݳÉǽÙáí »Ý Ñ³ñóã³÷áõÙ ³Ý¹»Ù ǹ»³Ý»ñÁ 17,18,19 – ä³ïñ³ëïáõÙ »Ý ê³ï³ÝÇ áõëÙáõÝùÇ ÁݹáõÝÙ³ÝÁ: 20,21,22 – êáíáñ»óÝáõÙ »Ý ³Ù»Ý ÙÇ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ³ñÇëïáÏñ³ï ¨ Ñá·»õáñ ÑÇÙù»ñÇ í»ñ³óÙ³ÝÁ: 23-27 – àñ ùñÇëïáÝ»³Ï³Ý ²ëïí³ÍÁ Çñ û½»ñáí Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³ÝÁ ï³ÝçáÕ ³Ñ»Õ Ññ»ß ¿: 28 – êáíáñ»óÝáõÙ »Ý ϳµ³É³ÛÇÝ: 29 – سëáÝÁ »ñ¹íáõÙ ¿ ³Ù»Ý Ï»ñå í»ñ³óÝ»É Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ Çß˳ÝáõÃÛáõÝ` ù³Õ³ù³ódzϳÝ, ½ÇÝíáñ³Ï³Ý ϳ٠Ñá·»õáñ: ܳ ËáݳñÑáõÙ ¿ ¹ñáßÁ ´»ýáÙ»ïÇ ³éç»õ: 30 – “γ¹áß” ³ëïÇ׳ÝÁ ϳï³ñÛ³É ¿: Îáã »Ý ³ÝáõÙ ùñÇëïáÝ»³Ï³Ý ²ëïÍáõÝ íñ»ÅÇ, å³Ñ³ÝçáõÙ »Ý ÇëϳϳÝÇó ëå³Ý»É: 31 –33 – àã ѵñ۳ݻñÁ 33 ³ëïÇ׳ÝÇó Ý»ñù»õ ÇçÝ»É ã»Ý ϳñáÕ: ²Ûëï»Õ Ó»õ³íáñíáõÙ ¿ ´³ñÓñ ïñǵáõݳÉÁ ¨ ¶»ñ³·áõÛÝ ÊáñÑáõñ¹Á: Üñ³Ýù ϳ۳óÝáõÙ »Ý í×ÇéÝ»ñ:

- 110 -

¶³ÕïÝÇ Ï»ñåáí ϳé³í³ñáõÙ »Ý Ù³ëáÝÝ»ñÇÝ ÙÇÙdzÛÝ Ñáõ¹³Ý»ñÁ: ÈáųÛÇ í³ñå»ï ϳñáÕ ¿ ÉÇÝ»É ÙÇÙdzÛÝ ¸³íÇ¹Ç ×ÛáõÕÇó ͳ·³ÍÁ: ³ÉÙáõ¹áõÙ ³ëíáõÙ ¿,§²Ù»Ý³ËÕ×áõÏ ÑµñÛ³Ý ÙÇßï µ³ñÓñ ¿ ³Ù»Ý³µ³ñÓñÛ³É Ù³ëáÝÇó¦: 34-99 -- ¼áõï ѵñÛ³Ï³Ý µáõñ· ¿: Ü»ñϳ۳óíáõÙ ¿ 1500 ï³ñí³ Í³·Ù³Ý ë»ñïÇýÇϳï: 99 -- ²ëïÇ׳ÝÁ ½µ³Õ»óÝáõÙ »Ý Áݹ³Ù»ÝÁ »ñÏñ³·Ý¹Ç »ñ»ù ·É˳íáñ ñ³µµÇÝ»ñÁ: سëáݳϳÝáõÃÛáõÝ Áݹ·ñÏí»ÉÁ ` I. ¸ÇÙáõÙ II. ²é³çÇÝ ³ëïÇ×³Ý ÁݹáõÝí»Éáõ »ñ¹áõÙÁ,-§ºë, ѳݹÇë³íáñ³å»ë ¨ ³ÝÏ»ÕÍáñ»Ý Ëáëï³ÝáõÙ »Ù ¨ »ñ¹íáõÙ ³é³Ýó »ñϹÇÙáõÃÛ³Ý, Ùï³ÛÇÝ í»ñ³å³ÑáõÃÛ³Ý Ï³Ù áñ»õ¿ ÑݳñùÇ Ñݳ½³Ý¹í»É ¨ ÁݹáõÝ»É µáÉáñ Ññ³Ñ³Ý·Ý»ñÝ áõ áõëÙáõÝùÝ»ñÁ: ºÃ» ë˳Éí»Ù` ÏáÏáñ¹ë Ïïñ»ù áõ ÇÝÓ Ã³Õ»ù ͳÝͳ٠çñáõÙ, áõñ ûñ³Ï³Ý Ù³·ÁÝóóáõÃÛáõÝ ¨ ï»Õ³ïíáõÃÛáõÝ ¿ ï»ÕÇ áõÝ»ÝáõÙ: àôëïÇ ²ëïí³Í ÃáÕ û·ÝÇ ÇÝÓ Ï³ï³ñ»Éáõ ÇÙ ËáëïáõÙÁ¦: (ìÇÉÛ³Ù Øáñ·³Ý “²½³ï Ù³ëáÝáõÃÛ³Ý Ù»ÏÝáõÃÛáõÝÝ»ñ” ¿ç 21): III. “γåáõÛï ûÃ۳ϔ -- »ñ»ù ³ëïÇ×³Ý áõÝÇ 1. ²ß³Ï»ñï 2. ²ñÑ»ëï³ÏÇó 3. ì³ñå»ï Ù³ëáÝ III. Þáïɳݹ³Ï³Ý ¨ ÚáñùÛ³Ý Í»ë»ñ: гí³Ý³µ³ñ ³Ûë »ñÏáõ ×ÛáõÕ»ñÇó Þáïɳݹ³Ï³ÝÁ ѽáñ ¿: --Þáïɳݹ³Ï³Ý Í»ëÝ áõÝÇ 29 ³ëïÇ׳Ý` 4-Çó 33-Á: 33 ³ëïÇ׳ÝÁ ÁÝͳÛíáõÙ ¿ ·É˳íáñ ËáñÑñ¹Ç ³Ý¹³ÙÇ ÏáÕÙÇó: ²Û¹ ³ëïÇ׳ÝÁ ïñíáõÙ ¿ ³ÛÝ ³Ý¹³ÙÇÝ, áñÁ “ºÕµ³Ûñ³ÏóáõÃÛ³ÝÁ ϳñ»áñ ͳé³ÛáõÃÛáõÝ ¿ Ù³ïáõó»É, ϳ٠³Û¹ ͳé³ÛáõÃÛ³ÝÁ å³ïí³µ»ñ í³ñù ¿ µ»ñ»É”: IV. ºÃ» Ù³ëáÝÁ ݳËÁÝïñáõÙ ¿ ³é³ç³Ý³É ÚáñùÛ³Ý Í»ëáõÙ` å»ïù ¿ ëï³Ý³ »õë ï³ëÁ V. ³ëïÇ׳Ý` 4. ²ñųÝÇ í³ñå»ï 5. ²ÝóÛ³É í³ñå»ï 6. Ðá۳ϳå í³ñå»ï 7. ³·³íáñ³Ï³Ý ϳٳñ 8. ³·³íáñ³Ï³Ý í³ñå»ï 9. ÀÝïñÛ³É í³ñå»ï 10. ¶»ñÑá۳ϳå í³ñå»ï 11. γñÙÇñ ˳ãÇ ³ëå»ï 12. سÉóÛÇ ³ëå»ï 13. î³×³ñÇ ³ëå»ï V. ÆÝãù³Ý ³ëïÇ׳ÝÁ ٻͳÝáõÙ ¿` »ñ¹áõÙÝ Ëëï³ÝáõÙ ¿: еñÛ³ Ù³ëáÝÇ »ñ¹áõÙÁ` §ºñ¹íáõÙ »Ù µáÉáñ ³ß˳ñÑÝ»ñÇ Ø»ÍÝ Ö³ñï³ñ³å»ïÇ ³ÝáõÝáí: ²é³Ýó ûñ¹»ÝÇ Ññ³Ù³ÝÇ áã-áùÇ ãµ³ó»É ·³ÕïÝÇùÝ»ñÁ, Ýß³ÝÝ»ñÁ, ÑåáõÙÁ, µ³é»ñÁ, ¹áÏïñÇݳݻñÁ, ¨ ýñ³ÝÏ Ù³ëáÝáõÃÛ³Ý Í»ë»ñÁ, ¨ ¹ñ³Ýó Ù³ëÇÝ å³Ñå³Ý»É ѳí»ñÅ ÉéáõÃÛáõÝ: Êáëï³ÝáõÙ »Ù ¨ »ñ¹íáõÙ, áãÝãáí Ýñ³Ý ã¹³í³×³Ý»É, áã ·ñãáí, áã Ýß³Ýáí, áã µ³éáí, áã ß³ñÅáõÙáí, ÇÝãå»ë ¨ áã áùÇ ã÷á˳Ýó»É Ýñ³ Ù³ëÇÝ, áã å³ïÙí³ÍùÇ Ñ³Ù³ñ, áã ·ñ»Éáõ ѳٳñ, áã ïå»Éáõ ѳٳñ, ϳ٠³ÛÉ å³ïÏ»ñÙ³Ý Ñ³Ù³ñ, ¨ »ñµ»ù ãí»ñÍ³Ý»É ³ÛÝ, ÇÝã ÑÇÙ³ ÇÝÓ Ñ³ÛïÝÇ ¿, ¨ ³ÛÝ, ÇÝã ÏѳÛïÝíÇ Ñ»ïá: ºÃ» »ë ãå³Ñ»Ù ÇÙ ËáëïáõÙÁ, ³å³ å³ñï³íáñíáõÙ »Ù »ÝóñÏí»É Ñ»ï»õÛ³É å³ïÅÇÝ` ÃáÕ ÑñÏǽ»Ý áõ ÷áßdzóÝ»Ý ÇÙ µ»ñ³ÝÁ ϳñÙñ³óñ³Í »ñϳÃáí, ÃáÕ Ïïñ»Ý Ç٠ûõÁ, ÃáÕ åáÏ»Ý É»½áõÝ ÇÙ µ»ñ³ÝÇó, ÃáÕ Ïïñ»Ý ÇÙ íǽÁ, ÃáÕ Ï³Ë»Ý ÇÙ ¹Ç³ÏÁ ÉáųÛáõÙ` Ýáñ »Õµáñ ÁݹáõÝÙ³Ý å³ÑÇÝ, ÇÝãå»ë ³Ý»ÍùÇ ¨ ë³ñë³÷Ç ³é³ñϳ ÃáÕ ³Ûñ»Ý ³ÛÝ ¨ Ñ»ïá ÷áßÇÝ ï³Ý ù³ÙáõÝ, áñ ÑáÕÇ íñ³ ãÙݳ áã Ñ»ïù, áã ¹³í³×³ÝÇ ÑÇß³ï³Ï¦: VI. Þáïɳݹ³Ï³Ý Í»ëÇ 33 ³ëï×³Ý Ñ³ëÝáÕÝ»ñÇÝ ¨ ÚáñùÛ³Ý Í»ëÇ î³×³ñ³Ï³Ý ³ëå»ïÝ»ñÁ ϳñáÕ »Ý ÙÇ³Ý³É Ëáñ³ÝÇÝ ¨ å³ßïáݳå»ë ÏáãíáõÙ »Ý ÐÇÝ ³ñ³µ³Ï³Ý ϳñ·Ç ËáñÑñ¹³íáñ Ëáñ³ÝÇ ³½Ýí³Ï³Ý»ñ:

- 111 -

VII. î³ñµ»ñ Ù³ëáÝ³Ï³Ý Ù³ëݳ×ÛáõÕ»ñ ÁݹáõÝáõÙ »Ý ݳ»õ ¶ðàîîàÜ ¨ Èǵ³Ý³ÝÇ µ³ñÓñ Ù³ÛñÇÝ: VIII. îÇÏݳÛù Áݹ·ñÏí³Í »Ý “²ñ»õ»ÉÛ³Ý ³ëïÕ”, ²Ýóé³Ù”, “ÖßÙ³ñÇï µ³ñ»Ï³Ù” ϳñ·»ñáõÙ: îճݻñÁ ϳñáÕ »Ý ÙÇ³Ý³É “¸Á Ùáɳ”, “ÞÇݳñ³ñÝ»ñ”, ÇëÏ ³ÕçÇÏÝ»ñÁ` “¸áõëïñ»ñ”, “Ìdzͳݔ ϳñ·»ñÇÝ: 18-ñ¹ ¹³ñÇ å³ïÙ³µ³Ý, Ñéã³Ï³íáñ Ù³ëáÝ æáÝ èáµÇÝëáÝÁ 1789-ÇÝ “¸³í³¹ñáõÃÛ³Ý ÷³ëï»ñÁ” ·ñùáõÙ ·ñáõÙ ¿,-§Î³ñ·Ç ·É˳íáñ Ýå³ï³ÏÝ ¿ ùñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ çÝç»É ¨ ϳé³í³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ï³å³É»É: ØdzÛÝ ·³ÕïÝÇ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ³ëïÇ׳ݳµ³ñ Ý»ñó÷³Ýó»Éáí å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù»ç` ϳñáÕ »Ý ѳçáÕ³óÝ»É “²ß˳ñÑÇ Ýáñ ϳñ·Á”¦: سëáÝÝ»ñÇ Ñ½áñ³óÙ³Ý ÙÕÇã áõÅÁ ýñ³ÝëÇ³Ï³Ý “Ø»Í ³ñ»õ»Éù”, ѻﳷ³ÛáõÙ Æï³ÉdzÛÇ, ÇëÏ ³ÛÅÙ ²ØÜ-Ç ûÃÛ³ÏÝ»ñÝ »Ý: Àëï Ù³ëáÝÝ»ñÇ ¨ “Üáñ ¹³ñ”-³Ï³ÝÝ»ñÇ` ²ØÜ-Á Üáñ ²ïɳÝïÇëÝ ¿: “Üáñ ¸³ñ”–Á гٳß˳ñѳÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÃÛ³Ý Ø»Ï ³ß˳ñÑ ÏñáÝÝ ¿: ä³ßï³ÙáõÝùÝ ¿ ѳٳëïí³ÍáõÃÛáõÝÁ,-§ÇÝã ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝÇ, ³åñáõÙ ¿` ²ëïí³Í ¿, ²ëïÍá ÏáÕÙÇó ã»Ýù ¹³ïí»Éáõ` áñáíÑ»ï»õ ã»Ýù Ù»éÝ»Éáõ¦: “Üáñ ¸³ñ”-Ç áõëÙáõÝù ¿,-§ºÃ» ϳéáõó»ë` åÇïÇ ·³Ù¦ (ë³ ÈáõóÇý»éÝ ¿ ³ëáõÙ, »Ã» ë³ï³Ý³Ï³Ý ϳñ· ë³ñù»ë` »ë Ï·³Ù): سëáÝ³Ï³Ý ïÇ»½»ñùÇ Ø»Í ×³ñï³ñ³å»ïÁ (²ëïí³ÍÁ) ڲд²ÐúÜ ¿: Ú²Ð-Á` ÑáõÝ»ñ»Ý Ú²Ðìº` ºÑáí³Ý ¿, ´²Ð-Á ÑÇÝ ã³ñ ²ëïí³Í ´²Ð²Ô` ´³³É ϳ٠´»ÉÝ ¿, úÜ-Á ´³µ»ÉáÝáõÙ ·»ñ³·áõÛÝ ¿³ÏÝ ¿: ²ÛÝ Ø³ëáÝ³Ï³Ý ·³ÕïÝÇ ·ñùáõÙ ·ñíáõÙ ¿ Ú´ú (YBO): سëáÝÇÝ ¹³ ãÇ Ï³ñ»ÉÇ ³ñï³ë³Ý»É` Ñá·ÇÝ Ï³ÝÇÍíÇ: ØÇÝÇÙáõÙ »ñ»ù Ñá·áí, í³ÝÏ»ñáí å»ïù ¿ ³ñï³ë³Ý»Ý: ØàðØàÜܺð Î²Ø ìºðæÆÜ úðºðÆ êð´ºð

ØáñÙáÝ³Ï³Ý ß³ñÅáõÙÁ ýÇݳÝë³íáñáõÙ ¿ èáùý»É»ñÁ: øñÇëïáÝ»³Ï³Ý ³Õ³Ý¹` ÑÇÙÝí³Í 1830-ÇÝ Äá½»ý êÙÇÃÇ ÏáÕÙÇó: ²í»ÉÇ ù³Ý ãáñë ÙÇÉÇáÝ ÙáñÙáÝ Ï³ ³ß˳ñÑáõÙ, áñáÝó ٻͳٳëÝáõÃÛáõÝÁ Ñ»ï»õáõÙ ¿ ²ØÜ-Ç Úáõó ݳѳݷáõ٠ѳëï³ïí³Í Ï»ÝïñáÝÇÝ: ØáñÙáÝ Ñ³í³ï³ÉÇùÝ»ñÁ ÑÇÙÝíáõÙ »Ý Ñáõ¹³Û³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ¨ ùñÇëïáÝ»áõÃÛ³Ý ëϽµáõÝùÝ»ñÇ íñ³ ¨ ³Ù÷á÷í»É »Ý §ØáñÙáÝǦ ·ñùáõÙ 1830Ã: ØáñÙáÝÝ»ñÁ ѳí³ïáõÙ »Ý áñ ³Ûë ·ÇñùÁ ²ëïí³Í³ÛÇÝ Ñ³ÛïÝáõÃÛáõÝ ¿: Àëï ³Ûë ·ñùÇ Ý.Ã..³. 600 Ã. ѵñ۳ݻñÁ »Ï»É »Ý Üáñ ³ß˳ñÑ ¨ ¹³ñÓ»É ³Ù»ñÇÏÛ³Ý ÑݹÇÏÝ»ñÇ Ý³Ë³Ñ³Ûñ»ñÁ: ØáñÙáÝÝ»ñÇ ÙÛáõë »ñÏáõ ëáõñµ ·ñù»ñÝ »Ý §í³ñ¹³å»ïáõÃÛáõÝ ¨ áõËï¦ ¨ §³ñÅ»ù³íáñ Ù³ñ·³ñÇïÁ¦, áñáÝù å³ïÙáõÙ »Ý Äá½»ý êÙÇÃÇ ÏÛ³ÝùÝ áõ áõëÙáõÙùÁ: Üñ³Ýù ÁݹáõÝáõÙ »Ý ѳñáõÃÛáõÝ ³é³Í ²ëïí³Í гÛñÁ ¨ ²ëïí³Í àñ¹ÇÝ, ÙÇÝã¹»é ëáõñµ á·ÇÝ ³ÝÙ³ñÙÇÝ ¿: §ØáñÙáÝ »Ï»Õ»óÇݦ ¨ Ýñ³ ݳ˳·³ÑÁ ²ëïÍá í»ñ³Ï³Ý·Ýí³Í Ñ»ÕÇݳÏáõÃÛáõÝÝ »Ý: ØáñÙáÝÝ»ñÁ ѳí³ïáõÙ »Ý áñ Ù³ñ¹ ãÍÝí³Í Ñá·Ç ¿: лï»õ³µ³ñ µ³½Ù³ÏÝáõÃÛáõÝÁ å³ñï³¹Çñ ¿, áñå»ë½Ç ß³ï »ñ»Ë³Ý»ñ µ»ñ»Ý Ñá·ÇÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ: øñÇëïáëÁ å»ïù ¿ í»ñ³¹³éݳ ºñáõë³Õ»Ù, ³ÛÝï»ÕÇó ¿É ²Ù»ñÇϳ, ¹ñ³ÝÇó Ñ»ïá ɳí ÙáñÙáÝÁ å»ïù ¿ ³ëïí³Í³Ý³ ¨ ²ëïÍá Ñ»ï ³åñÇ ¹ñ³ËïáõÙ: Ƶñ 1820 Ã. Äá½»ý êÙÇÃÇÝ ³Ûó»É»É »Ý ²ëïí³ÍÝ áõ øñÇëïáëÁ ¨ Ýñ³Ý ³ë»É, áñ ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ »Ï»Õ»óÇÝ»ñÇó áã Ù»ÏÁ ²ëïÍá å³ï·³ÙÁ ãÇ ÷á˳ÝóáõÙ: êÙÇÃÁ 1830-ÇÝ ÑÇÙÝáõÙ ¿ ÐÇëáõë øñÇëïáëÇ í»ñçÇÝ ûñ»ñÇ ëñµ»ñÇ »Ï»Õ»óÇÝ: ºñϳñ ï³ñÇÝ»ñ ³ÝÇÍí»Éáõó ¨ Ñ³É³Íí»Éáõó Ñ»ïá ݳ Çñ Ñ»ïÝáñ¹Ý»ñáí ѳëÝáõÙ ¿ ÆÉÉÇÝáÛ½ ݳѳݷ, áñï»Õ Äá½»ýÁ ¨ Çñ »Õµ³ÛñÝ»ñÁ µ³Ýï³ñÏíáõÙ »Ý: 1844à ÑáõÝÇëÇ 27-ÇÝ ËáõųÝÁ ëå³ÝáõÙ ¿ Ýñ³Ýó: ²Ûëûñ ÙáñÙáÝ »Ï»Õ»óÇÝ ß³ñáõݳÏáõÙ ¿ ͳí³Éí»É: ܳ ³ß˳ñÑÇ ³Ù»Ý³Ñ³ñáõëï »Ï»Õ»óÇÝ»ñÇó ¿ ¨ Ùï»É ¿ ³é»õïñ³Ï³Ý ·áñͳñùÝ»ñÇ Ù»ç: ºÏ»Õ»óáõ »Ï³ÙïÇ 50% ·³ÉÇë ¿ ѳí³ï³óÛ³ÉÝ»ñÇó:

- 112 -

Ȳ-ìºÚÆ ê²î²ÜƼØÀ ê³ï³Ý³Ý ϳ٠ê³Ù³¿ÉÁ, ³Ý¹»Ù ã³ñÇ áõÅ ¿: ê³ï³Ý³Ý ³ÛÝ ¿, ÇÝãÁ ѳϳé³ÏíáõÙ ¿ ²ñ³ñãÇÝ, ÇëÏ Æëñá¿É Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ²ñ³ñãÇ ¹»Ù å³Ûù³ñ: ¾· ë³ï³ÝÁ ÈÇÉÇÃÝ ¿: ä³ßïáݳå»ë ·áñÍáõÙ ¿ ë³ï³Ý³Ï³Ý »Ï»Õ»óÇ 1960 Ãí-Çó` ê³ï³Ý³Ï³Ý ´ÇµÉdzÛÇ Ñ»ÕÇÝ³Ï ²ÝïáÝ Þ³Ý¹áñ ȳ-ì»ÛÇ ·É˳íáñáõÃÛ³Ùµ: ê³ï³ÝÁ ¹ñ³Ýó ѳٳñ ѳݹÇë³ÝáõÙ ¿ ³½³ïáõÃÛ³Ý, ÇÝùݳ½³ñ·³óÙ³Ý ¨ ˻ɳÙÇï ¿·áǽÙÇ ËáñÑñ¹³ÝÇß, гٳÛÝ»ñÏñ³ÛÇÝÇ Ñ³Ý¹»å ë»ñ ¨ ˳ãí³Í øñÇëïáëÇ Ù³ñÙݳ½áõñÏ Ï»ñå³ñÇ Ñ»ñùáõÙ: ê³ï³ÝÇ »Ï»Õ»óÇÝ (³Ý·É. Church of Satan ) Ñáõ¹³Ý»ñÇ Ñݳ·áõÛÝ ¨ ѳٻٳﳴ»ýáÙ»ïÁ µ³ñ Ëáßáñ³·áõÛÝ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝ ¿` ë³ï³ÝÇ½Ç ëÇÙíáÉÝ ¿ ³ß˳ñÑáí Ù»Ï µ³½Ù³Ñ³½³ñ³Ýáó ³Ý¹³ÙÝ»ñáí: Æñ Ù³ëÇÝ µ³ó³ñӳϳå»ë áã áùÇ áã ÙÇ Ï³ñ·Ç ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ ãÇ Ý»ñϳ۳óÝáõÙ: ºÏ»Õ»óáõ ßï³µÏí³ñïÇñ³Ý ·ïÝíáõÙ ¿ ÜÛáõ-ÚáñùáõÙ, ÇëÏ ·»ñ³·áõÛÝ ùáõñÙÝ ¿ ѳٳñíáõÙ äÇï»ñ ÐÇÉÙáñÁ: ²ÛÝ, áñ çÑáõ¹Ý ¿ ë³ï³ÝÁ` ¹³ ѳëï³ïáõÙ ¿ ݳ»õ ÐÇëáõëÁ` Üáñ Ïï³Ï³ñ³ÝÇ ÚàìвÜܺê À ·ÉËáõ٠ѵñ۳ݻñÇÝ ³Ýí³Ý»Éáí ѳÛñ ë³ï³ÝÇ ÍÝáõݹݻñ: ܳۻù, û DZÝã ë³ï³ÝáõÃÛáõÝ ¿ ù³ñá½áõ٠ųٳݳϳÏÇó ù³Õ³ù³Ï³Ý ëÇáÝǽÙÇ Ñ³Ûñ »á¹áñ лñóÉÁ` ³é³çÇÝ Ñ³Ù³·áõÙ³ñÇ Å³Ù³Ý³Ï. лñóÉÁ ´³½»Éáõ٠ѳë³í Ñ»ï»õÛ³ÉÇÝ՝ §Ðµñ۳ݻñÁ ϳñáÕ »Ý ³åñ»É ³Ù»Ýáõñ»ù, Ëáë»É ³Ù»Ý É»½íáí, ¹³í³Ý»É ³Ù»Ý ÏñáÝ, Ó»õ³Ý³É ³Ù»Ý ÙÇ ³½·áõÃÛáõÝ, ³Ý¹³Ù³Ïó»É ³Ù»Ý Ïáõë³ÏóáõÃÛ³Ý, µ³Ûó å³Ñå³Ý»É ëÇáÝǽÙÇ Ç¹»³ÉÝ»ñÇÝ áõ Ãáñ³ÛÇÝ Ñ³í³ï³ñÙáõÃÛáõÝ: »á¹áñ лñóÉÇ §ø³Õ³ù³Ï³Ý ëÇáÝǽ٦-Á §´Ý³Û µñÇï¦ ³ÝÏ³Ë úñ¹»ÝÇ Ó»éݳ¹ñáõÙÝ ¿ñ, áñÁ ³ñ»õÙáõïùÇ ¨ ²Ù»ñÇϳÛÇ µáÉáñ çÑáõ¹Ý»ñÇÝ Ñ³Ù³ËÙµ»ó: лñóÉÇ ×³Ùµ³ñÁ áõ½áõÙ ¿ñ ä³Õ»ëïÇÝÁ, µ³Ûó ³ÝÑݳñ ¹»åùáõÙ å³ïñ³ëï ¿ñ µ³í³ñ³ñí»É áõñÇß ï³ñ³Íùáí: ²ß»ñ ¶ÇÝëµáõñ·Á ϳ٠²ù³¹ г-²Ù (³ù³¹Ý»ñÇó ÙÇ Ñ³ïÁ) ²ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ÕÇݳÏÝ ¿՝ »á¹áñ лñóÉÁ ëñ³Ý å³ñïí»ó áõ ³ÝѳÛï å³ï׳éÝ»ñáí ѳÝϳñÍ³Ù³Ñ »Õ³í: ²ù³¹ г-²ÙÇ §¶áñÍÝ³Ï³Ý ëÇáÝǽ٦-Á ѳٳËÙµ»ó Çñ ¹ñáßÇ ï³Ï ³ñ»õ»ÉÛ³Ý ºíñáå³ÛÇ ¨ §Ðáí»í»Û ¼Çáݦ úñ¹»ÝÇ µáÉáñ çÑáõ¹Ý»ñÇÝ: ²ù³¹ г-²ÙÁ ÝáõÛÝå»ë áõ½áõÙ ¿ñ ä³Õ»ëïÇÝÁ, µ³Ûó ÙÇÙdzÛÝ ä³Õ»ëïÇÝÁ, ãѳٳӳÛÝ»Éáí ÷áË³Ý³Ï»É ³ÛÝ áõñÇß áã ÙÇ ÑáÕÇ Ñ»ï: ØdzÛÝ ³ÛÝï»Õ ¿ñ ݳ ó³ÝϳÝáõÙ ÑÇÙÝ»É Ñáõ¹³Û³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ï»ÝïñáÝÁ: ø³Ý½Ç ³í»ÉÇÝ, ù³Ý ÑáÕÁ çÑáõ¹Ý»ñÇ Ñ³Ù³ñ, ݳ ó³ÝϳÝáõÙ ¿ñ ï»ëÝ»É Ñáõ¹³Ç½ÙÇ í»ñ³ÍÝáõݹÁ íï³ñ³Ý¹Ç çÑáõ¹Ý»ñÇ ³½·³ÛÇÝ á·áõÙ:

- 113 -

øðÆêîàܺàôÂÚ²Ü ¸²î²ä²ðîàôØ §ºñ³ÝÇ ³ÛÝ ÅáÕáíñ¹ÇÝ` áí Çñ ²ëïÍáõÝ ¿ å³ßïáõÙ¦,- ¶ñÇ·áñ ܳñ»Ï³óÇ ²Úê ʲâºðÀ æÐàô¸²Î²Ü §¶Æðø ¼àвð¦` ²ÚêÆÜøÜ Î²´²È²ÚÆ êÆØìàÈܺðÜ ºÜ:

ʳãÁ γµ³É³Ç Ù»ç ¨ ÝáõÛÝ Ë³ãÁ ùñÇëïáÝ»áõÃÛ³Ý Ù»ç`ë³ áãÇÝã ãDZ ³ëáõÙ: §êáõñµ ¶ñÇ·áñ Èáõë³íáñÇã¦: “êáõñµ” µ³éÁ áõÝDZ ³ñ¹Ûáù ëñµ»É` ÑÇÝÁ çÝç»É ÇÙ³ëïÁ: ²Ûá’, ÑÝáõ٠г۳ëï³ÝáõÙ ëñµ»ñÇÝ “β¸ºê” »Ý Ïáã»É: êμ´àôØ ²Ø´àÔæàìÆÜ ØºðβòܺÜø ´Æ´ÈƲÜ

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20.

лñù»óÇÝ ²ñ³ñãÇÝ, ÙïóñÇÝ ²ëïí³ÍÁ` µ³Ûó Ýϳñ³·ñíáõÙ ¿ г۳ëï³Ý É»éݳß˳ñÑÁ ÌÜܸ ²:1,26 λÕÍ ³é³çݳÍÝÇ Ñ³Ù³ñ áñå»ë Ýáñ ¾¹»Ù ¿ Ýϳñ³·ñáõ٠гÛùÁ, Ñ»ïÝ ¿É` ³ÛÝï»Õ ³ñ¹»Ý ³½ÝÇí áëÏÇ ¿ÇÝ Ùß³ÏáõÙ ÌÜܸ. ´:10 ÎÝáç ѳٳñ Ù³ñ¹Á å»ïù ¿ ÉùÇ Çñ ÍÝáÕÝ»ñÇÝ ÌÜܸ ´:24 §²é³çݳÍÇݦ γۻÝÁ ·Ý³ó ܳÛǹ (ܳÇñÇ)` Ð³Û ³½·Ç »ñÏÇñÁ ÌÜܸ ¸:16 ÜáÛÁ ¨ Çñ ë»ñáõݹݻñÁ ѵñ۳ݻñ »Ý` ºÑáí³ÛÇ áõËï³íáñÝ»ñÁ, áñáÝù å»ïù ¿ Çç»õ³Ý»ÇÝ ²ñ³ñ³ï »ñÏÇñ` Ý»ñϳ۳ݳÉáõ áñå»ë ³é³çݳÍÇÝÝ»ñ ÌÜܸàò Â;8-9 ø³ÙÁ` ø³Ý³ÝÇ Ñ³ÛñÁ Çñ ÑáñÁ` ÜáÛÇÝ µéݳµ³ñ»É ¿ ÌÜܸàò Â:22-29 ²ñ³Ù»³Ï³Ý É»½íÇ Ñ³ëï³ïíáõÙÁ ˳éݳÍÇÝÝ»ñÇ Ùáï ÌÜܸàò IJ;6-10 ²µñ³Ñ³ÙÇÝ Ð³É¹Ç³Ï³Ý àôð ù³Õ³ùÇó íï³ñ»É »Ý ÌÜܸ IJ:31 àôñÇó º·Çåïáë ï»Õ³÷áËí»Éáõó ø³Ý³ÝáõÙ ºÑáí³Ý ²µñ³ÙÇÝ ³ë»ó, áñ ³Ûë »ñÏÇñÁ å»ïù ¿ ùá ë»ñݹÇÝ ï³Ù ÌÜܸàò Ä´;6-8 ²µñ³ÙÁ Çñ ÏÇÝ ¨ ùáõÛñ ê³é³ÛÇÝ ԾՆՆ. Ի Ա;12 ÷³ñ³íáÝÇÝ ïí»ó ÌÜܸ Ä´:13-20 ê³é³Ý ö³ñ³íáÝÇÝ í³ñ³Ï»É ¿ í»Ý»ñ³Ï³Ý ÑÇí³Ý¹áõÃÛ³Ùµ ÌÜܸàò Ä´;11-18 ä»ïù ¿ ÃÉ÷³ïíÇ, áñå»ë½Ç ¹³éݳ §ÁÝïñÛ³É ÅáÕáíáõñ¹¦ ÌÜܸ ľ:9-13 ÔáíïÇó ¹ëïñ»ñÁ ÑÕdzó³Ý… ÌÜܸàò ÄÂ;31-35 ²µñ³Ù,-§ê³é³Ý Çñ³ ¿É ÇÙ ùáõÛñÝ ¿…¦ ÌÜܸàò Ʋ;11-12 æÑáõ¹Ý»ñÁ ³ëáñÇÝ»ñ »Ý` гÏáµÇ Ù³ÛñÁ ÌÜܸàò ÆÀ;4-6 Æëñá¿É Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ²ñ³ñãÇ Ñ»ï ÏéíáÕ ÌÜܸ È´:26-29 æÑáõ¹Ý»ñÁ »·Çåï³óÇÝ»ñÇó ½³ñ¹»ñÁ Ëݹñ»óÇÝ, µáÉáñ ³é³çÝ»ÏÝ»ñÇÝ ëå³Ý»óÇÝ, ÷³Ë³Ý` ³Û¹ ûñÁ ïáÝáõÙ »Ý áñå»ë ä³ë»Õ` ¼³ïÇÏ ºÈÆò IJ:1-3, Ä´:34-40 ²Ù³É»ÏÝ»ñÇÝ` гۻñÇÝ í»ñ³óÝ»Ý, å³ï»ñ³½Ù»Ý ³½·Çó ³½· ºÈÆò ľ:14-16 ºÑáí³ÛÇ 10-Á å³ïíÇñ³ÝÝ»ñÁ ºÈÆò Æ:7-17 æÑáõ¹Ý»ñÁ ý³ÉÉáë³å³ßï ¹³ñÓ³Ý ºÈÆò È´:3-5

- 114 -

21. æÑáõ¹Ý»ñÁ Ù³ñ¹³Ï»ñ »Ý »Õ»É Ôºìî²òàò Ƽ 29, 2-ñ¹ úðÆܲò ÆÀ 53, ¸ ²¶²ìàð²ò ¼;28-29, ºðºØƲÚÆ àÔ´ºðÀ ¸10, ê²ÔØàê Ö¼28: 22. ´ÇµÉÇ³Ý Ëáëï³í³ÝáõÙ ¿, áñ ²Ù³É»ÏÁ ²é³çݳÍÇÝ ²½·Ý ¿ Âàôàò Ƹ.20: 23. ºÑáí³Ý çÑáõ¹Ý»ñÇÝ Ù³ñ¹áõ ѳݹ»å ÃßݳÙáõÃÛáõÝ ¿ ù³ñá½áõÙ Âàôàò ƺ:16-18 24. Øáíë»ëÁ Æëñá¿ÉÇÝ ÏñÏÝáõÙ ¿ ºÑáí³ÛÇ 10 å³ïíÇñ³ÝÝ»ñÁ ºðÎð. úðÆÜ²Ì º:7-12 25. Øáíë»ëÁ ÇçÝáõÙ ¿ ë³ñÇó ï»ëÝáõÙ ëñ³Ýù áñÃÇ` ý³ÉÉáëÇ Ïáõéù »Ý å³ßïáõÙ ºðÎð úðÆÜ²Ì Â:7,16-21 26. æÑáõ¹Ý»ñÇ »ñ»ù Ù»Í ïáÝ»ñÁ ºðÎð úðÆÜ²Ì Ä¼:16 27. ¸³Ù³ëÏáëÇ çÝçÙ³Ý å³ï·³ÙÁ ºê²ÚƲ ľ1-3, ºðºØƲ ÊÂ23-27 28. ²Ù³É»ÏÇ »ñ»Ë³ÛÇó ÙÇÝã»õ ϳÃݳϻñÁ Ù»éóÝ»ë,-ê³µ³ûíà ² ²¶²ì. ·É ĺ 2-3 29. ¸³íǹÁ ϻݳÏóáõÙ ¿ Çñ »Õµ³Ûñ ÐáíݳóÝÇ Ñ»ï ´ ²¶²ôàð²ò ºðÎð ²:26 30. ²ñï³ùë»ñùëÇ ÏÇÝ çÑáõ¹ ºëûñÁ ëå³Ý»É ïí»ó 75.000 ³Ù³É»Ï ºêºð Â:16 31. гÛÏÇÝ Ñ³Ù³ñáõÙ ¿ ëÏǽµ ¨ ѳñóÝáõÙ` ·³ÕïÝÇùÝ»ñÁ ϳñá±Õ ¿ù µ³ó»É Úà´ ÈÀ:31 32. ƱÝ㠳ݻÍùÝ»ñ ¿ ÑÕáõ٠гۻñÇÝ ¸³íǹÁ ¨ ó³ÝϳÝáõÙ Ù³Ñ ê²ÔØàê ÎÂ:23-28 33. “λݳó ·ñùÇóÁ çÝçáõÇÝ ¹ñ³Ýù áõ ³ñ¹³ñÝ»ñÇ Ñ»ï ã·ñáõÇÝ” ê²ÔØàê ÎÂ:28 34. ²ñ³ñã³Ï³ÝÇó ¿` §Ý³ Ññ³Ù³Û»ó ¨ Ýáñ³Ýù ëï»ÕÍáõ»ó³Ý¦ ê²ÔØàê ÖÊÀ:5 35. “ºñ»Ë³ÛÇÝ ÏñÃÇñ…áñ Í»ñ³Í»É, ãÇ Ñ»é³Ý³ Ýáñ³ÝÇó” ²è²Î²ò Æ´:6 36. ê³ï³Ý³Û³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛ³Ý Ý³Ë³½·áõß³óáõÙÁ “àÕµ³ó»ù…²Ñ³ ·³ÉÇë ¿ îÇñáç ûñÁ…” ºê²ÚƲ Ķ;6-20 37. ºÑáí³Ý ѳëϳóÝáõÙ ¿, áñ ÇÝùÁ ë³ï³ÝÝ ¿` “²ëïáõÍáÛ ³ëïÕ»ñÇó µ³ñÓñ Ϲݻ٠ÇÙ ³ÃáéÁ…” ºê²ÚƲ ĸ 2-13 , Æëñá¿ÉÇ ëñµáíÁ Ïáõñ³Ë³Ý³Ý ºê²ÚƲ ÆÂ;17-20 38. ÆÝã ¹³Å³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñ å»ïù ¿ ³ÝÇ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ Ñ»ï ºê²ÚƲ ζ:1-19 39. ºÑáí³Ý çÑáõ¹Ý»ñÇ Ù³ëÇÝ` “ÐÇÙ³ñ ¿ ÇÙ ÅáÕáíáõñ¹Á…” ºðºØƲ ¸:22, º:21 40. ºÑáí³Ý` çÑáõ¹Ý»ñÇÝ,-“سùñÇñ ëÇñï¹ ºñáõë³Õ»Ù…”: ºðºØƲ À:12-13 41. ºÑáí³Ý çÑáõ¹Ý»ñÇÝ` “ä½ïÇÏÇó ÙÇÝã»õ Ù»Í ÝíÇñí³Í »Ý ß³ÑÇÝ…” ºðºØƲ ¼:13 42. ºÑáí³Ý` çÑáõ¹Ý»ñÇÝ,-“¸ñ³Ýù ³Ùáà ãáõÝ»Ý: ´áÉáñáíÇÝ µÝ³çÇÝç »Ù ³Ý»Éáõ Ýáñ³Ýó” ºðºØƲ À:12-13 43. ¾· çÑáõ¹Ý»ñÁ åáéÝÇÏÝ»ñ »Ý áõ ¹³í³×³Ý ºðºØƲ Â;1-8 44. ºÑáí³Ý çÑáõ¹Ý»ñÇÝ,-“²Ù»Ý áù ˳µáõÙ ¿ Çñ ÁÝÏ»ñáçÁ, Ýáñ³Ýó óñ»Éáõ »Ù Ñ»ï»õÇó ëáõñÁ áõÕ³ñϻم” ºðºØƲ Â:5, 15 45. àôÙÇó »Ý ³é³ç³ó»É çÑáõ¹Ý»ñÁ º¼ºÎÆ¾È Ä¼: 3-4 46. ÐñÏǽ»ù µáÉáñ ³Ýï³éÝ»ñÁ º¼ºÎÆºÈ Æ;45-49, Èǵ³Ý³ÝÇÝÁ ¼²ø²ðƲ IJ;1-3 47. ºÑáí³Ý г۳ëï³ÝÁ ÂáñùáÙ³ÛÇ ïáõÝ ¿ ÏáãáõÙ º¼ÆÎÆ¾È ÈÀ:6 Üàð Îî²Î²ð²Ü 48. ÐÇëáõëÁ ²ëïí³Í ãÇ` ²µñ³Ñ³ÙÇ 42-ñ¹ ë»ñáõÝ¹Ý ¿ زîºôàêÆ ²:1-16 49. æÑáõ¹Ý»ñÁ ÐÇëáõëÇÝ,-“ºÃ» ²ëïáõÍáÛ áñ¹Ç »ë` ÃáÕ ..³Ûë ù³ñ»ñÁ ѳó ÉÇݻݔ زîºôàêÆ ¸:3-4 50. ÐÇëáõëÁ çÑáõ¹Ý»ñÇÝ,-“ÆÙ Ñ»ïõÇó »Ï»ù ¨ »ë Ó»½ Ù³ñ¹Ï³Ýó áñëáñ¹ ÏßÇݻٔ زîºôàêÆ ¸:19 51. ÐÇëáõëÁ ÙÇßï ѳí³ï³ñÇÙ ¿ »Õ»É ³ÉÙáõ¹ÇÝ Ø²îºôàêÆ º;17 52. ²ç »ñ»ëǹ ³åï³ÏáõÙ ….êÇñ»ó»ù Ó»ñ ÃßݳÙÇÝ»ñÇÝ Ø²îºôàêÆ º;39-45 53. гÏáµáë` Ç ÝϳïÇ áõÝÇ Ð³ÛÏ Ü³Ñ³å»ïÇ ë»ñáõݹ гÏáµÇÝ “Ú³Ïáµáë ¼»µ»¹Û³Ý ¨ Ýáñ³ »Õµ³ÛñÁ ÚáíѳÝݻ녔 زîºôàêÆ Ä:2-3 54. ÐÇëáõë,-“ØÇ Ï³ñÍ»ù »ñÏñÇ íñ³ ˳ճÕáõÃÛáõÝ åÇïÇ µ»ñ»Ù` ³ÛÉ ëáõñ…سñ¹áõ ÃßݳÙÇÝ»ñÁ Çñ ÁÝï³ÝÇùÁ åÇïÇ ÁɳÝ..” زîÂ. Ä:34 55. ÐÇëáõëÁ ½·áõß³óÝáõÙ ¿ çÑáõ¹Ý»ñÇÝ,-“»Ã» ë³ï³Ý³Û³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛáõÝÇó Ñ»ï ãϳݷݻù` Ù³ñ¹ÏáõÃÛáõÝÁ Ó»½ áñáÙÇ ÝÙ³Ý ³Ûñ»Éáõ ¿”: زîºôàê Ķ 39-43: 56. ÐÇëáõëÁ 12 ³ß³Ï»ñïÝ»ñÇÝ` §·Ý³ó»ù Çëñá¿ÉÇ ï³Ý Ïáñ³Í áã˳ñÝ»ñÇ Ùáï…»ë áõÕ³ñÏáõÙ »Ý Ó»½ ÇÝãå»ë áã˳ñÝ»ñ ·³ÛÉ»ñÇ Ù»ç, »Õ»ù Ëáñ³·»ï ÇÝãå»ë ûÓÁ, ÙdzÙÇï` ÇÝãå»ë ³Õ³íÝÇݦ زîÂ. Ä:2-18 57. سñ¹áõÝ ÃßݳÙÇÝ»ñÁ Çñ»Ýó ÁÝï³ÝÇùÝ»ñÁ åÇïÇ ¹³éݳ زîÂ. Ä:36-39 58. æÑáõ¹Ý»ñÇ ëå³ëí»ÉÇùÁ` áñáÙÝ»ñÁ ã³ñÇ áñ¹Çù »Ý, å»ïù ¿ ³Ûñí»Ý زîÂ. Ķ:39-43

- 115 -

59. 60. 61. 62.

ÐÇëáõëÁ ³Ù»Ý ûñ Ñáõ¹³Û³Ï³Ý ï³×³ñáõÙ ³ÕáÃáõÙ ¿ñ زî¾àê Ƽ:55-56 ÐÇëáõëÁ ³ëáõÙ ¿, û ÇÝãáõÙÝ ¿ Çñ áõÅÁ,-“È»·ÇáÝ ¿ ÇÙ ³ÝáõÝÁ…” زðÎàê º:9-12 ØdzÛÝ ²ñ³ñÇãÁ ·ÇïÇ ¹³ï³ëï³ÝÇ ûñÁ` ³ÛëÇÝùÝ ÐÇëáõëÁ ã·ÇïÇ: زðÎàê Ķ.32: ÐÇëáõëÁ ÃÉ÷³ïí³Í çÑáõ¹ ¿, Üáñ Ïï³Ï³ñ³ÝÁ ÐÝÇ ß³ñáõݳÏáõÃÛáõÝÝ ¿, Ýñ³Ý ÃÉ÷³ï»Éáõó Ñ»ïá ºÑáí³ÛÇ ³é³çÁ ϳݷݻóñÇÝ ÔàôÎ²ê ´:21-24 63. ºí ÇÝãå»ë Øáíë»ëÁ ûÓÁ (˳ãÁ) µ³ñÓñ³óñ»ó ³Ý³å³ïáõÙÁ, ³ÛÝå»ë å»ïù ¿ Ù³ñ¹Ç áñ¹ÇÝ µ³ñÓñ³óíÇÉ; ÜáñÁ ÑÝÇ ß³ñáõݳÏáõÃÛáõÝÝ ¿ ÚàìвÜÜºê ¶:14-17 64. æÑáõ¹Ý»ñÁ ÐÇëáõëÇÝ ³ëáõÙ »Ý, áñ Çñ»Ýù ѳÛñ áõÝ»Ý` ÐÇëáõëÇ ÝÙ³Ý åáéÝÇÏÇó ã»Ý ÍÝí»É ÚàìвÜܺê À:41 65. ÐÇëáõëÁ µÝáõó·ñáõÙ ¿ çÑáõ¹Ý»ñÇÝ ÚàìвÜܺê À:41-44 66. ÐÇëáõëÁ 48-49 ï³ñ»Ï³Ý ¿ »Õ»É çÑáõ¹Ý»ñÇ Ñ»ï íÇ×»ÉÇë ÚàìвÜܺê À:56-59 67. ÐÇëáõëÇÝ ³ß³Ï»ñïÝ»ñÁ áõÕÕ³ÏÇ ñ³µµÇ »Ý Ïáã»É` áã û ³ëïí³Í ÚàìвÜ. IJ 8-9 68. ÐÇëáõëÇÝ ·»ñ»½Ù³ÝáõÙ` ·»ïÝÇ ï³Ï, Ã³Õ»É ¿ êÇÝÑ»¹ñáÝÇ ³Ý¹³Ù ٻͳѳñáõëï ÜÇÏá¹»ÙáëÁ ÚàìвÜܺê Ä 39-42: 69. ÐÇëáõëÁ ³ëáõÙ ¿,-“ºë »Ï»É »Ù, áñ Ïáõñ»ñÁ ï»ëÝ»Ý` ï»ëÝáÕÝ»ñÁ Ïáõñ³Ý³Ý” ÚàìвÜܺê Â:39 70. еñ۳ݻñÁ ÐÇëáõëÇÝ ù³ñÏáÍáõÙ »Ý ëáõï ²ëïí³Í Ó»õ³Ý³Éáõ ѳٳñ ÚàìÐ Ä:33-42 71. ºí ÙÇ ÑÇí³Ý¹ ϳñ ´»Ã³ÝdzÛÇóÁ…ºÏ»ù ¹³ñÓ»³É ·Ý³Ýù Ðñ»³ëï³Ý Úàì.IJ:1-9 72. ²Ûɳë»éí³ÍáõÃÛáõÝÁ ÛáõñáíÇ »Ý ·Ý³Ñ³ïáõÙ ÂàôÔ ²è ÐèàìØ. ²:26-27 73. ì»ñçÇÝ ûñ»ñÁ ÂàôÔ ²è îÆØà¾àê ¶:1 74. ÐÇëáõëÁ ³ëáõÙ ¿ çÑáõ¹Ý»ñÇ ·³ÉÇùÇ Ù³ëÇÝ` “ÞáõÝÁ í»ñ³¹³éÝáõÙ ¿ ÷ë˳ÍÇÝ, ÉáÕ³ó³Í Ëá½Á ·ÝáõÙ ¿ ó»ËÇ Ù»ç å³ñÏ»Éáõ…”äºîðàê ´:1-22 75. ÐÇëáõëÁ »Õ»É ¿ ·áÙáë»ùëáõ³ÉÇëï 1.سñÏáëÇó 2:19-20, 2.(Ý»ñùÇÝÇÝ»ñ--·áÙÇÏÝ»ñ) سûõáëÇóÇó 19:12 76. §ºë ÚÇëáõëë ÇÙ Ññ»ßï³ÏÝ áõÕ³ñÏ»óÇ, áñ íϳۻ Ó»½ ³Ûë µ³Ý»ñÁ »Ï»Õ»óÇÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ. »ë »Ù ¸³õÇÃÇ ë»ñáõݹÁ ¨ ³é³íáïÛ³Ý å³ÛÍ³é ³ëïÕÁ…¦ Ú²ÚîÜàôÂÆÆÜ Æ´ 16: ÜáõÛÝ ÐÇëáõëÁ Ôàôβê Ä.17 ³ëáõÙ ¿,-§…î»ñ, ¹»õ»ñÝ ¿É Ñݳ½³Ý¹áõÙ »Ý Ù»½ ùá ³ÝáõÝáíÁ: ºô Ýáñ³Ýó ³ë»ó. î»ëÝáõÙ ¿Ç ë³ï³Ý³ÛÇÝ, áñ ϳÛͳÏÇ å»ë »ñÏÝùÇóÁ í³Ûñ ¿ñ ÁÝÏÝáõÙ…¦: ºñÏÝùÇó ÁÝÏÝáÕ Ññ»ßï³ÏÁ ë³ï³Ý³Ý ¿` ÈáõóÇý»éÁ: ºê²Ú²ÚÆ Ä¸.12 §ÆÝãå»ë í³Ûñ ÁÝϳñ »ñÏÝùÇó, áí ³é³íáïÁ ͳ·áÕ ²ñáõ뻳Ï, Ïïñáõ»ó³ñ ·»ïÇÝÝ ÁÝϳñ, áí ³½·»ñ ÝÏáõÝ ³ÝáÕ¹¦: ²Ûë ³Ù»ÝÁ ÙÇÙdzÛÝ Ý߳ݳÏáõÙ ¿, áñ, Ý³Ë ÐÇëáõëÁ ÇÝùÝ ¿ ³ëáõÙ, áñ ³ëïí³Í ãÇ, ³ÛÉ ¸³íÇ¹Ç ë»ñáõݹÁ ¨ Ñ»ïá, áñ ÇÝùÝ ¿ ë³ï³Ý³Ý áõ ³½·»ñ ÝÏáõÝ ³ÝáÕÁ: 77. ÐÇëáõëÇ Ù³ïÝ»ñÇ Å»ëïÁ ×Çßï ÝáõÛÝ Î³µ³É³ÛÇ µ»ý»ÙáïÇ Ù³ïÝ»ñÇ Å»ëïÝ ¿ (ݳۻù ÝϳñÝ»ñÁ): 78. ÚàìвÜÜºê ¶;14-17 ¨ ´²è²ð²Ü êàôð´ ¶ðàò ¿ç 319 §ºõ ÐÇëáõëÁ ÝáõÛÝ ºÑáí³Ý ¿¦: (ºí å»ïù ¿ ϳï³ñÇ ÇÝãå»ë ·ñí³Í ¿ ºê²ÚƲ ζ. 1-19): ºô ϳï³ñí»ó: 79. â³ñÇùÁ µ»ñáÕÁ ¹»õÝ áõ ë³ï³Ý³Ý »Ý, ÇëÏ ÏÛ³ÝùÁ ËÉáÕÁ` Ññ»ßï³ÏÁ` ¶³µñÇ»ÉÁ: ¸ñ³ ѳٳñ ¿É Ð³Û ùñÇëïáÝÛ³Ý ³ÝÁݹѳï ÏñÏÝáõÙ ¿,-§Ø»éÝ»Ýù` åñÍÝ»Ýù ³Ûë ³Ù»ÝÇó¦ ë»÷³Ï³Ý ÏÛ³ÝùÁ ùñÇëïáÝ»áõÃÛ³Ý å³ï׳éáí ûñ³·Ý³Ñ³ïáÕ Ð³Û ùñÇëïáÝÛ³Ý: ¸³ ¿ ³éÇÃÁ, áñ ѳÝñ³Ñ³Ûï ´É³í³ïëÏ³Û³Ý ³ëáõÙ ¿ §ÈáõóÇý»éÁ ³é³í»É µ³ñÓñ ë³ï³Ý³ ¿` ù³Ý ºÑáí³Ý¦ (Johoh): Êáñ»Ý³óÇÝ ï³ÉÇë ¿ ³Ýã³÷ Ñ»ï³ùñùÇñ ÙÇ ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝ` ¶ñÇ·áñÇ Ýß˳ñÝ»ñÁ §³ëïáõ³Í³ÛÇÝ ÇÙÝ ï»ëáõû³Ùµ¦ ͳÍáõÏ ÙݳÉáõÝ` áñå»ë½Ç ¹»é³Ñ³í³ï µÝ³ÏÇãÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó ãå³ßïíÇ: ê³ Ý߳ݳÏáõÙ ¿, áñ ù»ñÃáճѳÛñÁ ³Û¹ Ýß˳ñÝ»ñÇ Ù»ç Ù»Í Ï³ëϳͳÝù ³é³ç³óÝáÕ íï³Ý· ¿ ï»ë»É, µ³Ûó ãÇ Ï³ñáÕ³ó»É ³ñï³Ñ³Ûïí»É` ³Û¹Ûá±ù ¹³ Ñáõ¹³Û³Ï³Ý Ýß˳ñÝ»ñ ã»Ý »Õ»É:  “ÐݳËáëáõÃÇõÝ ³ß˳ñѳ·ñ³Ï³Ý г۳ëï³Ý»³ó ²ß˳ñÑÇ” ·ñùáõÙ,--ì³ñ¹³å»ï ÆÝ×Ç×Û³Ý ³ëáõÙ ¿,-“гÛÏ Ü³Ñ³å»ïÇó ëÏë³Í ÙÇÝã»õ êáë³Ýí»ñ ²Ýáõß³í³Ý Û³õáõñë Ú³Ïáµ³Û Ü³Ñ³å»ïÇÝ »Õ»É ¿ ×ßÙ³ñÇï ²ëïí³Í³å³ßïáõÃÛáõÝ, áñÁ ÅáÕáíñ¹Ç Ù»ç ï³ñ³Íí³Í ¿ »Õ»É áñå»ë ²ñ»õ³å³ßïáõÃÛáõÝ”: гٻٳï»É ´ÇµÉdzÛÇ Ð³ÏáµÇ Ñ»ï,

- 116 -



    









áñÇÝ ³Ýí³Ý»óÇÝ Æëñá¿É; “Ú³Ïáµáë ¼»µ»¹Û³Ý ¨ Ýáñ³ »Õµ³ÛñÁ ÚáíѳÝݻ녔زîºôàêÆ Ä:2-3: ²ÛëÇÝùÝ êáë³Ýí»ñ ²Ýáõß³í³ÝÇÝ Ñ³çáñ¹áÕ Ð³ÏáµÁ ²ñ»õ³å³ßïáõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï ³é³çÇÝ ³Ý·³Ù Ëáë»ó ²ëïí³Í ·³Õ³÷³ñÇ Ù³ëÇÝ` ÇÝãÇ Ñ³Ù³ñ çÑáõ¹Ý»ñÁ Ýñ³Ý »ñ³Ëï³å³ñï »Ý áõ Ïáã»óÇÝ ²ñ³ñãÇ ¹»Ù ÏéíáÕ Ð³Ïáµ` Æëñá¿É: “г۳ëï³ÝÝ Çñ»ÝÇó áãÇÝã ãÇ Ý»ñϳ۳óÝáõÙ, áñ ÏáãíÇ ëáõñµ ÑáÕ: ²Û »Ã» Ù»Ýù ï³ñ³Í»Ýù Ýáñ ÏñáÝÁ, áñï»Õ ³ëïÍá áñ¹áõÝ Ñ³Ûï³ñ³ñ»Ýù å³ïÙ³Ï³Ý ³ÝÓ ¨ ݳ ù³ÛÉÇ ¨ ù³ñá½Ç ºñáõë³Õ»ÙÇ ÑáÕÇ íñ³, ³å³ Ù³ñ¹ÏáõÃÛáõÝÁ ëáõñµ ÑáÕ ÏѳٳñÇ Ññ»³Ï³Ý ѳÛñ»ÝÇùÁ”,--öÇÉáÝ ²É»ùë³Ý¹ñdzóÇ (Ðáõ¹³) Ý.Ã.³. 20-50 Ù.Ã. §¶ñáõÃÛáõÝ ³é »µñ³Û»óáó¦: öÇÉáÝÁ Ëáëï³í³ÝáõÙ ¿, áñ г۳ëï³ÝÝ ¿ ëáõñµ »ñÏÇñ áõ å»ïù ¿ ÏáñͳÝíÇ: ÐÇëáõëÁ êáÕáÙáÝÇ ï³×³ñáõÙ ³Ù»Ý ûñ ³ÕáÃáõÙ ¿ñ` ÝíÇñÛ³É Ñáõ¹³ ¿ñ, ¨ ³ÛÝï»ÕÇó ¹áõñë ¿ñ ùßáõÙ Ï»Õïáï ³é»õïñ³Ï³ÝÝ»ñÇÝ (´ÇµÉdz): Ø»½ ÷ñÏDZã: ²Û¹ áõ±Ù ¨ ÇÝãDZó å»ïù ¿ ÷ñÏ»ñ, »Ã» гۻñë ÏáñóñÇÝù ³ß˳ñÑ³Ï³É å»ïáõÃÛáõÝÁ: öñÏÇãÁ Çñ»Ýó ѳßí³ñÏáí å»ïù ¿ ÉÇÝ»ñ ³ÛÝ çÑáõ¹Á, áñÁ å»ïù ¿ ÷ñÏ»ñ Çñ»Ýó` ë³ï³Ý³Û³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛáõÝÁ ¹³Å³Ý³µ³ñ Çñ³Ï³Ý³óÝ»Éáõó Ñ»ïá: ÐÇëáõëÁ Çñ ϻݹ³ÝáõÃÛ³Ý ûñáù ˳ãÇ Ù³ëÇÝ »ñµ»ù áãÇÝã ãÇ ³ë»É: ÐÇÝ Îï³Ï³ñ³ÝáõÙ ³ëíáõÙ ¿, áñ ÏÍÝíÇ ÷ñÏÇã` ¾Ù³Ýáõ¿ÉÁ (Áݹ Ù»½ ²ëïí³Í` ϳéÝáõÇ Ø»ëdzÛÇ íñ³Û), ÇëÏ Üáñ Ïï³Ï³ñ³ÝáõÙ ·ñí³Í ¿, áñ ¹³ ÐÇëáõëÝ ¿: ÐÇëáõëÁ ÁݹѳٻÝÁ ³ë»É ¿` ÙÇ ·áÕ³ó»ù, ÙÇ Ï»ÕÍ»ù, ÙÇ ëï»ù, ÇÝãÁ ݳ ëáíáñ»É ¿ñ ÑݹÇÏ Ûá· ÚáѳݳÝÇó (ÐáíѳÝÝ»ë ÙÏñïÇã), áñÁ ä³Õ»ëïÇáõÙ ¿ñ ·ïÝíáõÙ ´áõ¹¹Ç½ÙÁ ï³ñ³Í»Éáõ Ýå³ï³Ïáí (¶³Ý·³ ·»ïÇ ûñÇݳÏáí Ðáñ¹³Ý³ÝÇ çñáõÙ ÏÝùáõÙ ¿ñ): ÆëÏ çÑáõ¹ÇÝ ³ë»ë ÙÇ ·áÕ³óÇñ, ÙÇ ëïÇñ` ÇѳñÏ» Ïëå³ÝÇ: ÆÙÇçdzÛÉáó ÐÇëáõëÁ çÑáõ¹³Ï³Ý »ñ³Ëï³å³ñïáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³Ó³ÛÝ ³Ý·³Ù ÚáѳݳÝÇ Ã³ÕÙ³ÝÁ ã·Ý³ó: àôñÇß Ç±Ýã ÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛáõÝ áõÝÇ ÐÇëáõëÁ, áñÁ ѳٻٳïíÇ ³ÛÝ Å³Ù³Ý³ÏÝ»ñÇ ´áõ¹¹³ÛÇ, ¸³áÇ Ï³Ù Ã»Ïáõ½ ³í»ÉÇ áõß, ÏÇë³·ñ³·»ï ØáõѳÙÙ»¹Ç Ñ»ï` ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñµ µáõ¹¹ÇëïÝ»ñÁ ÙݳóÇÝ Çñ»Ýó å»ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ µ³ñÓñáõÃÛ³Ý íñ³, ÇëɳÙÇëïÝ»ñÁ ÙݳóÇÝ Çñ»Ýó å»ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ µ³ñÓñáõÃÛ³Ý íñ³, ÇëÏ Ð³Û»ñÁ` ÐÇëáõëÇ “Ïáõñ»ñÁ Ïï»ëÝ»Ý, ÇëÏ ï»ëÝáÕÝ»ñÁ ÏÏáõñ³Ý³Ý” ÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛ³ÝÁ ³ñųݳó³Ý: ²Ûá` ë³ï³Ý³Û³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛáõÝÁ ²é³çÇÝ ²ñ³ñí³Í سñ¹áõ ѳٳñ ¿ñ ݳ˳ï»ëí³Í, Ç Ï³ï³ñ ³Íí»ó 1700 ï³ñÇ “гÛáó ²ß˳ñÑ áÕµ³Ù ½ ù»½Á” áõ ÙdzÛÝ ÑÇÙ³ å»ïù ¿ гÛáó ¹³ßáõÛÝ Ï»Í³ÏÇÝ Ñ³Ý·ñí³ÝÇ ëïáõÛ· ѳëó»³·ñٳٵ: ÆëÏ ÜáÛÇ Ù³ëÇÝ Ë»Õ³ÃÛáõñ³ÝùÁ ³ñï³·ñí³Í ¿ ßáõÙ»ñ³Ï³Ý ¶»É·³Ù»ß åá»ÙÇó` àôÃݳåÇßïÇÙÝ ¿, ÷áËí³Í ¿ ¨ È»é³Ý ³ÝáõÝÁ: ÆëÏ ¹³ áõÝ»ñ Ýå³ï³Ï` ÜáÛÁ` ã³ñ ûÓÁ, (ʳñ³Ù³ÝÁ) å»ïù ¿ ·³ñ áõ ѳݷñí³Ý»ñ ²ñ³ñ³ïáõÙ ¨ ÇÝãå»ë Çñ»Ýó èÇã³ñ¹ ÐáíѳÝÝÇëÛ³ÝÝ ¿ Ý»ñϳ۳óñ»É` ùáãíáñ гÛÁ »Ï»É, ³Ýó»É áõ ·Ý³ó»É ¿: ÐÇëáõëÁ ãÇ »Õ»É îǵ»ÃáõÙ, Ðݹϳëï³ÝáõÙ, ²Ý·ÉdzÛáõÙ: ܳ ²ñdzϳÝáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ áñáß áõëÙáõÝù ¿ ëï³ó»É ÑݹÇÏ ÚáѳݳÝÇó: γñ¹³ó»ù ųٳݳÏÇ ÑéáÙ»³Ï³Ý å³ïÙÇãÝ»ñÇÝ` ݳ áãÝãáí ãÇ ï³ñµ»ñí»É Ùݳó³Í ·³ñß³Ñáï çÑáõ¹Ý»ñÇó, ÙdzÛÝ ÃáõÛÉ ßÇϳѻñ ¿ »Õ»É, áñáíÑ»ï»õ ÑéáÙ»³óÇ ½ÇÝíáñ ä³Ýï»é³ÛÇó ¿ñ ë»ñí³Í, ÇÝã å³ï׳éáí ¿É çÑáõ¹Ý»ñÁ ³Ýí³ÝáõÙ ¿ÇÝ åáéÝÇÏÇó ÍÝí³Í: 2011à Ñáõí³ñÇ 14-ÇÝ, »ñµ Ð³Û ²é³ù»É³Ï³Ý ºÏ»Õ»óÇÝ ÐÇëáõëÇ ÃÉ÷³ïáõÙÁ ÁݹáõÝ»ó áñå»ë »Ï»Õ»ó³Ï³Ý ïáÝ` ÁÝÏ»ñÝ»ñÇë Ñ»ï ³Ûó»É»óÇÝù ¾çÙdzÍÇÝ áõ ë. ê³ñ·Çë, ѳïáõÏ »Ï»Õ»óáõó ¹áõñë »ÏáÕ ÙÇ ù³ÝÇ ï³ëÝÛ³Ï Ï³Ý³Ýó, ³Ý·³Ù »ñÇï³ë³ñ¹Ý»ñÇ Ñ³ñóñÇÝù, û ·Çï»Ý ³ñ¹Ûáù áñ»¿ ³ÕáÃù ¨ áñï»Õ ¿ ·ñí³Í, áñ ÐÇëáõëÁ ÃÉ÷³ïí»É ¿ ³Ûëûñ: àã Ù»ÏÁ µ³ó³ñӳϳå»ë áãÇÝã ã·Çï»ñ` ³Ý·³Ù ã·Çï»ÇÝ, áñ ÐÇëáõëÇ ÃÉ÷³ïÙ³Ý ïáÝÇÝ »Ý Ù³ëݳÏóáõÙ: ÆëÏ ÇÝãáõ »Ý ÙáÙ í³éáõÙ` µáÉáñÁ áõë»ñÁ í»ñ ù³ß»Éáí Ååï³óÇÝ: ²Ýí»ñ³å³Ñ å³ïÙ³Ï³Ý ³å³óáõÛóÝ»ñ ϳÝ, áñ Æéá¹Á (Ðéá¹áë), áñÇ ûñáù ëå³Ý»óÇÝ ÐÇëáõëÇÝ` ٳѳó»É ¿ Ýáñ` ÐáõÉÛ³Ý ïáÙ³ñÇó ³é³ç ãáñë Ãí³Ï³ÝÇÝ: ÐÇëáõëÁ ³Û¹ Å³Ù³Ý³Ï »Õ»É ¿ 50-52 ï³ñ»Ï³Ý: ²ÛëÇÝùÝ ÐÇëáõëÁ ÍÝí»É ¿ Ùó 55-56 Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇÝ: ÆëÏ áñ ûñÁ` áã ÙÇ ï»Õ ·ñí³Í ãÇ, ù³Ý½Ç ÐÇëáõëÁ ³ÛÝ Å³Ù³Ý³Ï Çñ»ÝÇó áãÇÝã ãÇ Ý»ñϳ۳óñ»É:

- 117 -



øñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ çÑáõ¹³Ùáõïùí»ó г۳ëï³Ý ³ñÛáõݳѻÕáõÃÛ³Ùµ. Ý.Ã.³. 30-Ã.Ã. ¾¹»ë³ ù³Õ³ùáõÙ: ÆßË³Ý ²µ·³ñÇó Ñ»ïá` Ýñ³ ù»éáñ¹Ç ê³Ý³ïñáõÏÇ ÏáÕÙÇó Çñ ¹áõëïñ ê³Ý¹áõËïÇ` áí ÝáõÛÝå»ë Ñáõ¹³Û³Ï³Ý³óí»É ¿ñ áõ çÑáõ¹ ³¹»õáëÇ ëå³ÝáõÃÛ³Ùµ, ¶ñÇ·áñÇ Ñáñ` ²Ý³ÏÇ ÏáÕÙÇó ÊáëñáíÇ ëå³ÝáõÃÛ³Ùµ, ÐéÇ÷ëÇÙ», ¶³Û³Ý», سÝÛ³, …. »é»ëáõÝí»óÁ çÑáõ¹áõÑÇÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó îñ¹³ïÇÝ Ãáõݳíáñٳٵ, 12 ûñ Êáñ ìÇñ³åáõÙ Ýëï³Í ¶ñÇ·áñÇ ÏáÕÙÇó 128 Ð³Û Çß˳ݳïÝ»ñÇ áãÝã³óٳٵ, ѳ½³ñ³ÙÛ³ÏÝ»ñÇ ùñÙ³Ï³Ý ¹³ë ì³ÑáõÝÇÝ»ñÇ ³ÝÑ»ï³óٳٵ, å»ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ÏáñͳÝٳٵ, å³íÉÇÏÛ³ÝÝ»ñÇ áõ Ãáݹñ³ÏÛ³ÝÝ»ñÇ Ñ³É³Íٳٵ, Ø»Í ºÕ»éÝáí ¨ ³Ûëûñ ¿É ÝáõÛÝ Ø²ð·³ñ»Ý»ñÇ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó ѳ۳¹³í³Ý í»ñçÇÝ ù³ÛÉáí` гÛáó È»½íÇ Ñ³Ý¹»å åÕÍÙ³Ý ÝÏñïáõÙ»Ýñáí:

гÛÁ ³½·áíÇ »ñµ»ù ¿É ã¹³ñÓ³í ùñÇëïáÝÛ³, ¹ñ³ ѳٳñ ¿É í»ñ³åñ»ó ë³ï³Ý³Û³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛáõÝÁ :

àôÞ²¸ðàôÂÚàôÜ ¸²ðÒðºø` ´ºüºØàîÜ àô ÐÆêàôêÀ زîºðÆ ÜàôÚÜ ÎàØ´ÆܲòƲàì ºÜ ²ÔàÂàôØ, æÐàô¸ÜºðÆÜ Ð²îàôÎ ²æøºðÆ ÜºðøºôÆ ÎàäºðÆ øàÜøÆ Ø²êàôØ ÈàÖì²ÌàôÂÚ²ÜÀ, ܺðøºôÆ Î²Ê ÀÜÎ²Ì äèàÞÀ ºô ¸ºÔÆÜ ¶àôÚÜÆ Èàôê²äê²ÎÀ

г۳ëï³ÝáõÙ øñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ ï³ñ³Í»Éáõ ¨ Ð³Û ²é³ù»É³Ï³Ý »Ï»Õ»óÇ ³Ýí³ÝáõÙÁ гÛáó å³ïÙáõÃÛ³Ý µáÉáñ ųٳݳÏÝ»ñÇ ³Ù»Ý³³Õ»ï³ÉÇ Ñ³ñí³ÍÝ ¿ñ гÛÇÝ áõ Ýñ³ å»ï³Ï³ÝáõÃÛ³ÝÁ, ù³ÝÇ áñ` 1. ²ñ³ñÇãÁ` áí ²ñ³ñ»É ¿ гÛÇÝ, ѳݹÇë³ó»É Ø»ÍÝ ²ñ³ñÇã` ÷á˳ñÇÝí»ó ²ëïí³Íáí` áí »ñÏñå³·áõÝ ¿ §²ê¦ ÇÝùݳÏáãÝ»ñÇ (³ëáñÇÝ»ñÇ, çÑáõ¹Ý»ñÇ »õ.Ý) 2. гÛÁ ²é³çÇÝ ²ñ³ñí³Í Ù³ñ¹Ý ¿ áõ ÙdzÛÝ Ý³ áõÝÇ ²ñ³ñã³Ï³Ý гïáõÏ ²é³ù»ÉáõÃÛáõÝ, ÇëÏ Ð³Û ²é³ù»É³Ï³Ý ºÏ»Õ»óÇ ³Ýí³ÝáõÙÁ åÕÍáõÙ ¿ êáõñµ ²é³ù»ÉáõÃÛáõÝÁ` ³ÛëÇÝùÝ Ñ»ñùáõÙ ¿ гÛÇ ²ñ³ñã³Ï³Ý ¹»ñÝ áõ Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝÁ, Ýñ³ ·áÛáõÃÛ³Ý ÇÙ³ëïÁ 3. êáõñµ ²ñ³ñã³Ï³Ý ø³éáñ¹áõÃÛáõÝÁ` §ØÆîø, Ðà¶Æ, àð¸Æ, ¾àôÂÚàôܦ, ÇÝãÁ ³ñï³Ñ³ÛïáõÙ ¿ سñ¹ ²ñ³ñ³ÍÇ ¶áÛÁ, ÷á˳ñÇÝí»ó §Ñ³ÝáõÝ Ñáñ, áñ¹áõ ¨ ëáõñµ Ñá·áõ¦ ³ÝÇÙ³ëï áõ ³Ýµáí³Ý¹³Ï »ññáñ¹áõÃÛ³Ùµ 4. ÎáñóñÇÝù Ù»ñ »ñµ»ÙÝÇ ³ß˳ñÑ³Ï³É å»ïáõÃÛáõÝÝ áõ ÙÇç³½·³ÛÇÝ ³ñųݳå³ïíáõÃÛáõÝÁ` ¹³ñÓ³Ýù »ÝóñÏÛ³É áõ ó÷³é³Ï³Ý, 5. ÎáñóñÇÝù å³ïٳϳÝáñ»Ý Ó»õ³íáñí³Í гÛáó Çß˳ݳïÝ»ñÁ` Áݹ áñáõÙ ÙdzÛÝ ¶ñÇ·áñ ˳í³ñÇãÇ ûñáù 128 Çß˳ݳïáõÝ

- 118 -

6. ÎáñóñÇÝù å³ïٳϳÝáñ»Ý Ó»õ³íáñí³Í гÛáó øñÙ³Ï³Ý ¹³ëÁ 7. ²ñųݳó³Ýù Ø»Í ºÕ»éÝÇ áÕµ»ñ·³Ï³Ý ׳ϳﳷñÇÝ 8. ²ÛÅÙ ³ñųݳó³Í »Ýù áõñÇß ·»ñï»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ùٳѳ×á ϳٳÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ 9. Î³Ý·Ý³Í »Ýù ÏáñëïÛ³Ý ·»ñíï³Ý·³íáñ ÁÝïñ³ÝùÇ ß»ÙÇÝ ÐÇëáõëÁ Ñáõ¹³Û³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ³ÛÝ ïÇåÇÏ Ï»ñå³ñÝ ¿ñ, áñ Çñáù Çñ ųٳݳÏÇÝ Ï³ñáÕ ¿ñ ݳ˳ï»ëí»É ѳݹÇë³Ý³Éáõ §²ëïÍᦠϻÕͳñ³ñ³Ï³Ý ³ñï³óáÉáõÙ` --§²Ûëå¿ë øñÇëïáë ݳѳå»ï³Ï³Ý, ÙáíëÇë³Ï³Ý ¨ ùñÇëïáÝ¿³Ï³Ý ïÝï»ëáõû³Ý Ù¿ç Ï’»ñ»õÇ Çµñ»õ ÙÇ»õÝáÛÝ ºÑáí³, ¨ Û³é³ç ÏÁ ï³ÝÇ ÙÇ»õÝáÛÝ Ù»Í Ýå³ï³ÏÁ áñ ¿ Çõñ ÅáÕáíñ¹»³Ý ÷ñÏáõÃÇõÝÁ¦ ´³é³ñ³Ý êáõñµ ¶ñáó ¿ç 319: ܳ áõûñáñ¹ ûñÁ ÃÉ÷³ïí³Í ѵñÛ³ ¿ñ (ÔáõϳëÇó ·É. ´:21), ѳí³ï³ñÇÙ Ñáõ¹³Û³Ï³Ý µáÉáñ ïáÝ»ñÇÝ áõ ÍÇë³Ï³ï³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ, ݳٳݳí³Ý¹ çÑáõ¹³Ï³Ý ½³ïÏÇ ³ñ³ñáÕáõÃÛ³ÝÁ` ³Ý·³Ù ѳϳé³Ï ÅáÕáíñ¹Ç ϳÙùÇÝ (ÔáõϳëÇó Â:51): ܳ ÁݹѳٻÝÁ ¹»Ù ¿ñ ѳñáõëï Ñáõ¹³ ¹áõñëåñÍáõÏÝ»ñÇÝ: (Þ³ï Ñ»ï³ùñùÇñ ¿, áñ éáõëÝ»ñÁ ѳ׳˳ÏÇ û·ï³·áñÍáõÙ »Ý §ëóêàâèòü¦--Ï»ÕÍ»É µ³éÁ, áñÇ ³ñÙ³ïÁ Èàôβ-Ý ¿, ÇëÏ Èàôβ ѳۻñ»Ý ÔàôβêÜ ¿, áñÁ ¨ ·ñÇ ¿ ³é»É Üáñ Îï³Ï³ñ³ÝÁ): ´ÇµÉdzÛÇ áã ÙÇ Ñ»ÕÇÝ³Ï ÐÇëáõëÇ Ù³ëÇÝ ÏáÝÏñ»ï áãÇÝã ãÇ ·ñ»É` µáÉáñ Ù³ñ·³ñ»Ý»ñÁ û·ï³·áñÍ»É »Ý` §³ëáõÙ »Ý û…¦, §å³ïÙáõÙ »Ý û…¦, ÇÝãÁ ÝáõÛÝå»ë ï³ñµ»ñ ϳëϳÍÝ»ñÇ ï»ÕÇù ¿ ï³ÉÇë: ´³Ûó Ù»Ýù ϳëϳͳÝùÝ»ñÁ ÃáÕ»Ýù ÙÇ ÏáÕÙ ¨ í»ñÉáõÍ»Ýù Áëï ´ÇµÉdzÛÇ Ñ»ÕÇݳÏÝ»ñÇ ß³ñ³¹ñ³ÝùÝ»ñÇ: ´ÇµÉdzÛÇ ¨ ÑéáÙ»³Ï³Ý å³ïÙÇãÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ` òÇó»ñáÝÇ, î³óÇïÇ (Ýϳñ³·ñáõÙ ¿, áñ ÐÇëáõëÇ ëå³ÝáõÃÛáõÝÁ ù³Õ³ù³Ï³Ý á×Çé ¿ñ), ò»ÉëÇ, äÉÇÝÇÛÇ, ²ååÇáÝÇ ÃáÕ³Í ÷³ëï³·ñ³Ï³Ý ÝÛáõûñÇ ÑÇÙ³Ý íñ³ ³ñï³Ñ³Ûï»Ýù Ýñ³ áí ÉÇÝ»ÉÁ`  ÌÝí»É ¿ ܳ½³ñ»ÃáõÙ Ùáï³íáñ³å»ë Ý.Ã.³. 55-56 Ã.Ã., ù³ÝÇ áñ, Áëï ÑéáÙ»³Ï³Ý å³ïÙÇãÝ»ñÇ Æéá¹Á ٳѳó»É ¿ ÐéáÙÇ Ï³éáõóáõÙÇó 750 Ãí., ÇÝãÁ ѳٳå³ï³ë˳ÝáõÙ ¿ Ýáñ Ãí³ñÏáõÃÛáõÝÇó ³é³ç 4 Ãí³Ï³ÝÇÝ: ÆëÏ ´ÇµÉdzÛÇó ·Çï»Ýù, áñ Æéá¹Á Ñ»ï»õ»É ¿ Ýáñ³ÍÇÝ ÐÇëáõëÇÝ ëå³Ý»Éáõ Ýå³ï³Ïáí ¨ سñdzÙÁ ǵñ ÐÇëáõëÇÝ ÷³Ëóñ»É ¿ º·Çåïáë (ÑéáÙ»³óÇ å³ïÙÇãÝ»ñÁ ¹³ Ñ»ñùáõÙ »Ý): ÐéáÙ»³Ï³Ý å³ïÙÇãÝ»ñÁ ·ñáõÙ »Ý, áñ ÐÇëáõëÁ Ù»é»É ¿ ³Û¹ ÝáõÛÝ Æéá¹Ç ó·³íáñáõÃÛ³Ý ßñç³ÝáõÙ` ³ÛëÇÝùÝ 5-4 Ãí.: ÆëÏ Ýáñ Ãí³ñÏáõÃÛáõÝÁ ÐéáÙÇ ¸ÇáÝÇë Îñïë»ñÇ ÏáÕÙÇó ÙÇëïÇÏ³Ï³Ý Ñ³ßí³ñÏÝ»ñÇ ³ñ¹ÛáõÝù ¿ ¨ ÐÇëáõëÇ Ñ»ï ÁݹѳÝñ³å»ë ϳå ãáõÝÇ: æÑáõ¹Ý»ñÝ áõ ùñÇëïáÝ۳ݻñÁ ѻﳷ³ÛáõÙ ÐÇëáõëÇÝ ·áí³½¹»Éáõ Ýå³ï³Ïáí »Ý ³Û¹ ÉáõñÁ ï³ñ³Í»É, ÇÝãÁ ¨ ÙÇ ù³ÝÇ ï³ñáí ³Õ³í³ÕáõÙ ¿ Ýáñ ïáÙ³ñÇ ÇëÏáõÃÛáõÝÁ:  ÐÝáõ٠ѳÛïÝÇ Ý³½³ñ»ÃÛ³Ý óá÷Ç §³é³ùÇÝáõÃ۳ݦ áõ ѳٵ³íÇ Ù³Ûñ áõÝ»ñ  ê»ñí³Í ¿ñ ÑéáÙ»³Ï³Ý É»·ÇáÝÇ ½ÇÝíáñ ä³Ýï»é³ÛÇó (³Ûë Ù»ÏÇÝ Ø³ñdzÙÇ ³ÙáõëÇÝÝ»ñÇ ß³ñùÇÝ ã»Ýù ¹³ëáõÙ) ÚáíѳÝÝ»ë À:41 (çÑáõ¹Ý»ñÁ ³ëáõÙ »Ý, áñ ÐÇëáõëÁ åáéÝÇÏÇó ¿ ÍÝí³Í): ÆëÏ Ø³ñdzÙÁ »Õ»É ¿ ÐáíѳÝÝ»ë ØÏñïãÇ Ùáñ` ºÕdz복»ïÇ µ³ñ»Ï³ÙáõÑÇÝ (ÔáõϳëÇó ·É. ²:36) ¨ ²Ñ³ñáÝÇ ó»ÕÇó (ÔáõϳëÇó ·É ²:5)  àôûñáñ¹ ûñÁ ÃÉ÷³ïí³Í çÑáõ¹ ¿ (ÔáõϳëÇó ´:21), ѳϳé³Ï ¹»åùáõÙ Ýñ³Ý ºñáõë³Õ»ÙÇ ï³×³ñ ã¿ÇÝ ÃáÕÝÇ, áñÇ ÙáõïùÇÝ ·ñí³Í ¿ñ,-§àã ÙÇ ³Ûɳ¹³í³Ý ãÇ Ñ³Ù³ñÓ³ÏíÇ ÙïÝ»É ëñµ³í³ÛñÇ ó³Ýϳå³ïÇó Ý»ñë` áí ϵéÝíÇ, ݳ ÇÝùÁ Ϲ³éݳ Çñ Ù³Ñí³Ý Ù»Õ³íáñÁ¦: γ٠ÚáíѳÝÝ»ë ÄÂ:40 Ýϳñ³·ñáõÙ ¿, áñ ÐÇëáõëÇÝ Ã³ÕáõÙ »Ý еñÛ³Ï³Ý ûñ»ÝùÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ:  ÜáõÛÝ í³ñùÇ ï»ñ ÑÛáõëÝ Ðáíë»÷Ç ËݳٳϳÉáõÃÛ³Ý ï³Ï ٻͳó³Í  سÝÏáõÃÛáõÝÁ ³Ýóϳóñ³Í ·»Õ³ï»ëÇÉ ÙÇ í³ÛñáõÙ`³ñ»õÙáõïùÇó γñÙ»ÉÇ Íáí³Ã³÷ ßÕóÝ, س·»¹áÛÇ Ñ³ñóí³ÛñÇ íñ³ ÇßËáÕ ¹³ñ»ñÇó å³ïñdzñËÝ»ñÇ ëñµ³ï»Õ»ñáí ѳÛïÝÇ êÇѻ٠¨ лɵῠë³ñ»ñÁ, êáõÉ»ÙÇÝ áõ ºÝ¹áñÇÝ ÑÇß³ï³ÏáÕ ëù³Ýã»ÉÇ ë³ñ»ñÁ, ÷³é³µ³Ýí³Í` ϳݳóÇ ÏáõñÍù ÝٳݻóÝáÕ ö³µáñ ¨ êáõɻ٠ë³ñ»ñáí å³ñ÷³Ïí³Í Ñdzëù³Ýã Ðáñ¹³Ý³ÝÇ ë³ñ³Ñ³ñÃÝ ¨ ä»ñ»ÛÇ Ñ³ñóí³ÛñÁ, ÑÛáõëÇëÇó ³ëïÇ׳ݳµ³ñ ¹»åÇ Íáí ÇçÝáÕ ê³ý»¹ ë³ñÁ, ÑÛáõëÇëáõÙ ë³Ñٳݳ÷³ÏáÕ Ð»ñÙáÝ Î»ë³ñ üÇÉÇåå»óÇáí, ѳñ³íÇó ïËñ³Ñéã³Ï, ³ÛñáÕ ù³ÙÇÝ»ñÇó

- 119 -

ãáñ³ó³Í Ðáõ¹³Ý ÑÇß»óÝáÕ ê³Ù³ñ³ÛÇ ë³ñ»ñÁ

 ÐÇÙݳϳÝáõ٠ѳñ³½³ï ùñáç ï³ÝÁ ٻͳó³Í, Ùáñ »ñÏñáñ¹ ³ÙáõëÝáõ` ²É÷»ÛáëÇó

(гÏáµ ¨ Ðáõ¹³ »Õµ³ÛñÝ»ñÇ Ñ³Ûñ), áñÁ ´ÇµÉdzÛáõÙ Ý»ñϳ۳óí³Í ¿ ǵñ»õ ÐÇëáõëÇ Ùáñ ÝáõÛÝ Ø³ñdz٠³ÝáõÝÁ ÏñáÕ Ñ³ñ³½³ï ùñáç ³ÙáõëÇÝ, ûï³ñáõÃÛáõÝÁ ×³ß³Ï³Í (Æñ Ù³ÑÇó Ñ»ïá г۳ëï³Ý »Ï³Í ³¹»õáëÁ, áñÇ ÆëÏ³Ï³Ý ³ÝáõÝÁ Ðáõ¹³ ¿ñ, ²É÷»áëÇó ë»ñí³Í Çñ »Õµ³ÛñÝ ¿ñ)  Øáñ »ññáñ¹ ³ÙáõëÝáõ` ÎÉ»áåÇ, áñÇó ÐÇëáõëÁ »õë »ñ»ù »Õµ³ÛñÝ»ñ (Ðáíë»÷, Ðáõ¹³, êÇÙáÝ) áõÝ»ó³í, ³ÝÙ³ñ¹Ï³ÛÝáõÃÛáõÝÁ ×³ß³Ï³Í  гñ³½³ï Ù³ÛñÁ Çñ ëÇñáõÑÇÝ ¿ñ` ´ÇµÉdzÛáí ǵñ Ù³ÛñÁ سñdzÙ, Ùáñ³ùáõÛñÁ سñdzÙ, ëÇñáõÑÇÝ Ø³ñdz٠(سñdz٠س·¹áÉÇݳóÇ)  ÐáíѳÝÝ»ë ØÏñïãÇ Ý³ËÏÇÝ ³ß³Ï»ñïÝ»ñÇÝ Ý»Ý·³µ³ñ ³ÝÓݳϳݳóñ»É ¿ áõ ³Ûëï»Õ, ³ÛÝï»Õ ѳÛï³ñ³ñáõÙ ¿ñ, û ÇÝùÁ ²ëïí³Í ¿ (ÚáíѳÝÝ»ë À:55-59)  ²Ýµ³ó³ïñ»ÉÇ ü³ÝﳽdzݻñÁ ǵñ ·áñÍ³Í Ññ³ßùÝ»ñ` ÇÝùݳÏáãí»Éáí ²ëïí³Í, Çñ»Ý ¿ í»ñ³·ñ»É: §Ðµñ۳ݻñÁ å³ï³ë˳ݻóÇÝ ¨ ³ë³óÇÝ. ´³ñÇ ·áñÍÇ Ñ³Ù³ñ ù»½ ã»Ýù ù³ñÏáÍáõÙ, ³ÛÉ Ñ³ÛÑáÛáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ. ¨ áñ ¹áõ Ù³ñ¹ ÉÇÝ»Éáí` ùá ³ÝÓÝ ²ëïáõ³Í »ë ³ÝáõÙ¦ (ÚáíѳÝÝ»ë Ä:33):  ²ÙµáÕç ºí³Ý·»ÉÇ³Ý ·ñí³Í ¿ 80-150 Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇÝ, ÇëÏ ³Û¹ Å³Ù³Ý³Ï ³ñ¹»Ý ÐÇëáõëÇ Å³Ù³Ý³Ïí³ ¶³ÉÇÉ»ÛÁ Ù³Ýñ³Ù³ëÝáõÃÛ³Ùµ Ñݳñ³íáñ ã¿ñ Ýϳñ³·ñ»É  лÝó Ðáõ¹³ÛÇ Í³Ë»ÉÁ ѳïáõÏ ¿ ÁÝïñí³Í` Ñáõ¹³Ý»ñÇÝ å³Ë³é³Ï»Éáõ Ýå³ï³Ïáí, ù³ÝÇ áñ Ñáõ¹³Ý»ñÁ ÙÇßï ³ï»É »Ý ·³ÉÇÉ»ÛóÇÝ»ñÇÝ:  ÐÇëáõëÁ ëáíáñ³Ï³Ý ÙÇ ÑµñÛ³ ¿ñ` ¨ áã ²ëïí³Í:§ÐÇëáõë øñÇëïáëÇ Í³·áõÙÁ--¸³íÇÃÇ ïÕ³, ²µñ³Ñ³ÙÇ ïÕ³..¦ àôß³¹ñáõÃÛáõÝ` áã û ²ëïÍá, ³ÛÉ ¸³íÃÇ áñ¹ÇÝ…42-ñ¹ ë»ñáõݹÁ (Áëï سûõáëÇ ·É²; 1): ²Û¹ ųٳݳÏÇ ÐéáÙ»³Ï³Ý ÷ÇÉÇëá÷³ ò»ÉëÁ, áñÁ ׳ݳã»É ¿ ÐÇëáõëÇÝ, Çñ §ÖßÙ³ñÇï µ³é¦ ³ß˳ïáõÃÛ³Ý Ù»ç ·ñáõÙ ¿,-§ØDZû ÐÇëáõëÇ Ù³ñÙÝÇ Ù»ç ϳñ ²ëïÍá á·Ç, ³å³ ݳ å»ïù ¿ ÏïñáõÏ ï³ñµ»ñí»ñ Ùݳó³ÍÇó ѳë³Ïáí, ·»Õ»óÏáõÃÛ³Ùµ, áõÅáí, Ó³ÛÝáí, Ëáó»Éáõ ϳ٠ѳí³ëïdzóÝ»Éáõ áõݳÏáõÃÛ³Ùµ, ³Ëñ ³ÝÑݳñ ¿, áñ ³ÛÝ, ÇÝãÇ Ù»ç å³Ûٳݳíáñí³Í ¿ ³é³í»É ²ëïí³Í³ÛÇÝÁ, áãÝãáí ãï³ñµ»ñíÇ Ùݳó³ÍÇó, ÇëÏ ÐÇëáõëÇ Ù³ñÙÇÝÁ áãÝãáí ã¿ñ ï³ñµ»ñíáõÙ áõñÇßÝ»ñÇó….¦: ÆëÏ »Ï»Õ»óÇ³Ï³Ý å³ïÙ³·ñáõÃÛ³Ý Ñ³Ûñ ºíë»õÇ ä³ÙýÇÉÁ »ññáñ¹ ¹³ñáõÙ ·ñáõÙ ¿,-§ºë å³ïÙ»óÇ, áñ å³Ñå³Ýí»É »Ý Ý»ñÏ»ñáí ï³Ëï³ÏÇ íñ³ Ýϳñí³Í` äáÕáëÇ, ä»ïñáëÇ ¨ ÐÇëáõëÇ å³ïÏ»ñÝ»ñÁ: ´Ý³Ï³Ý³µ³ñ` ÑÇÝ Ù³ñ¹Çù ³é³Ýó ËáñÁ Ùï³Í»Éáõ, ѻóÝáë³Ï³Ý ³¹³ÃÝ»ñáí, ³Û¹åÇëÇ »Õ³Ý³ÏÝ»ñáí ѳٳñ»É »Ý Çñ»Ýó ÷ñÏÇã¦:  ÐÇëáõëÁ ²ëïí³Í ãÇ ÍÝí»É, ݳ ÙÇÙdzÛÝ ÐáíѳÝÝ»ë ØÏñïãÇ Ùáï ³ß³Ï»ñï»Éáõó Ñ»ïá ¿ Çñ “Ï»ÕÍ ·áñÍÁ ëÏë»É” (Àëï Ôáõϳëáõ 3:23), (ÚáíѳÝÝ»ë Ä:33)  ÐÇëáõëÁ »Õ»É ¿ ·áÙáë»ùëáõ³ÉÇëï` §ÚÇëáõë Áë³í ³ÝáÝó,-“ØÇÿ ϳñ»ÉDZ ¿ áñ ѳñë³ÝÇùÇÝ ïÕ³ùÁ, »ñµ ÷»ë³Ý Çñ»Ýó Ñ»ï ¿, ÍáÙ å³Ñ»Ý: àñã³÷ ųٳݳÏ, áñ ÷»ë³Ý Çñ»Ýó Ñ»ï ¿ ϳñ»ÉÇ ã¿, áñ ÍáÙ å³Ñ»Ý...”¦: سñÏáëÇó 2:19-20, §ì³ëÝ ½Ç Ï³Ý Ý»ñùÇÝÇÝ»ñ` áñáÝù Çñ»Ýó ÙûñÁ áñáí³ÛÝ¿Ý ³ÛÝå¿ë ÍÝ³Ý ¨ Ï³Ý Ý»ñùÇÝÇÝ»ñ` áñáÝù Ù³ñ¹áóÙ¿ Ý»ñùÇÝÇ »Õ³Ý ¨ Ï³Ý Ý»ñùÇÝÇÝ»ñ áñáÝù ÇÝù½ÇÝùÝÇÝ Ý»ñùÇÝÇ ÁñÇÝ »ñÏÝùÇ Ã³·³íáñáõû³ÝÁ ѳٳñ: àí áñ ÏñÝ³Û ï³ÝÇÉ` ÃáÕ ï³ÝǦ: (Ý»ñùÇÝÇÝ»ñ-·áÙÇÏÝ»ñ) سûõáëÇóÇó 19:12  §ê³ï³Ý ¿ ³Ûë ¹³ñÇ Çß˳ÝÁ¦,-³ëáõÙ ¿ ³Û¹ ¹³ñÇ ²ëïí³Í ÐÇëáõëÁ: ²ÛëÇÝùÝ, »Ã» ¹³ñÁ ÷áËí»ó` ë³ï³ÝÁ ãÇ ÉÇÝÇ Çß˳Ý, ÐÇëáõëÝ ¿É ²ëïí³Í ãÇ ÉÇÝÇ: 28 Ãí³Ï³ÝÇÝ (îÇíëñdzÛÇ Ï³é³í³ñ»Éáõ 15-ñ¹ ï³ñáõÙ) ä³Õ»ëïÇÝáõÙ µ³ñÓñ³Ó³ÛÝí»ó Ðáõ¹³Û³Ï³Ý ³Ý³å³ïÇ Ùáï»ñùáõÙ` Æáõïï³Ûáõ٠û Ê»íñáÝáõÙ ÍÝí³Í »ñÇï³ë³ñ¹ ׷ݳíáñ` µáõ¹³Û³Ï³Ý á·áí ïá·áñí³Í áÙÝ ÆáѳݳÝÁ (ÐáíѳÝÝ»ë): ܳ Ù³ÝÏáõÃÛáõÝÇó ݳ½Çñ (å³ñ÷³Ïí³Í) ¿ »Õ»É, Ç ëϽµ³Ý» Ýñ³Ý Ó·»É ¿ ³Ý³å³ïÁ, ÑݹÇÏ ¿ñ ¨ Ûá·³Ûáí ¿ñ ½µ³ÕíáõÙ, ѳ·ÝíáõÙ ¿ñ ÷áëï»ñ ¨ áõËïÇ Ï³ßÇ, ëÝíáõÙ µ³ó³ñӳϳå»ë Ù³ñ³Ëáí áõ í³ÛñÇ Ù»Õñáí: Üñ³ ßáõñçÁ ѳí³ùí»É ¿ÇÝ Ýٳݳϻñå ³ß³Ï»ñïÝ»ñ, áñáÝóÇó ݳ ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛ³ÝÁ ѳñ³½³ïáõÃÛ³Ý »ñ¹áõÙ í»ñóÝ»Éáõ Ýå³ï³Ïáí`

- 120 -

ÏÝùáõÙ (ëáõ½áõÙ) ¿ñ Ðáñ¹³Ý³ÝÇ Ù»ç áõ ïñ³Ù³¹ñáõÙ Áݹ»Ù ѳñáõëïÝ»ñÇ: Üñ³Ýù áõëáõÙݳëÇñáõÙ ¿ÇÝ ÑÇÝ ÑÝ¹Ï³Ï³Ý ÏñáÝÝ áõ ÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛáõÝÁ, ÇÝãå»ë ݳ»õ ѳ¹³Û³Ï³Ý Ù³ñ·³ñ» ÆÉÛ³ÛÇÝ (ºÔÚ²), áñÁ ÉÇÝ»Éáí ÑëϳٳñÙÇÝ` Çñ Å³Ù³Ý³Ï Î³ñÙ»É ë³ñÇ íñ³ ÝáõÛÝ` í³Ûñ»ÝÇ ·³½³ÝÝ»ñÇ ÏÛ³Ýùáí ¿ ³åñ»É (ëñ³ ÑÝ¹Ï³Ï³Ý ÙáõÝ ÉÇÝ»Éáõ í³ñϳÍÝ»ñ ϳÝ, ù³Ý½Ç áñáß Å³Ù³Ý³Ï ´³µ»ÉáÝÁ å³ñ½³å»ë µéÝÏí³Í ¿ »Õ»É ´áõ¹¹Ç½Ùáí` ³í»ÉÇ ÏáÝÏñ»ï å³ñµ»ñ³µ³ñ ÏÝùí»Éáõ ϳñÇù áõÝ»óáÕ ë³µÇ½ÙÁ, µ³åïǽÙÁ, ÇëÏ çÑáõ¹³Ï³Ý ²µñ³Ñ³ÙÁ` ÐÝ¹Ï³Ï³Ý ´ñ³Ñ³Ù ²ëïí³ÍÝ ¿): ²ÛëåÇëáí ݳ ѳñáõëïÝ»ñÇ Ñ³Ý¹»å ³Õù³ïÝ»ñÇÝ ïñ³Ù³¹ñ»Éáõ ù³ñá½Ý»ñáí, ѳí³ëïdzóÝ»Éáí, áñ Ñݳñ³íáñ ãÇ ù³ñÇó Ù³ñ¹ ë³ñù»É, ³ÝáõÝÁ ²¹³Ù ¹Ý»É áõ Ýñ³Ý ßáõÝã ï³É: æñÇ Ù»ç ÏÝù»Éáí` ѵñ۳ݻñÇ áõ Ñáõ¹³Ý»ñÇ Ù»ç ³Ñé»ÉÇ ³ÝáõÝ ¿ñ Ó»éù µ»ñ»É: гٳËáÑ ÐÇëáõëÁ Éë»Éáí ëñ³ Ù³ëÇÝ` ¶³ÉÇÉ»ÛÇó Çñ »Õµ³Ûñ ³ß³Ï»ñïÝ»ñÇ Ñ»ï »Ï³í ëñ³ Ùáï: Üñ³Ýù ѳë³Ï³ÏÇóÝ»ñ ¿ÇÝ ¨ ßáõï µ³ñ»Ï³Ù³ó³Ý (áõñÇß ³Ýµ³ñáÛ³Ï³Ý ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ ¿É ϳÝ) ¨ ÐáíѳÝÝ»ëÁ ëñ³Ý ¿É ÏÝù»ó: ºñÏáõëÇ ³ï»ÉáõÃÛáõÝÝ ¿É ѳñáõëïÝ»ñÇÝ ¿ñ áõÕÕí³Í, µ³Ûó ϳåÁ ѳïáõÏ Ùï»ñÙ³Ï³Ý µÝáõÛà ¿ñ ÏñáõÙ ¨ ÐÇëáõëÁ ÐáíѳÝÝ»ë ÙÏñïãÇÝ (Ïéï»É ³ñÙ³ïÇó ¿) ÁݹáõÝáõÙ ¿ñ áñå»ë áõëáõóÇã: ´³µïÇëïÝ»ñÇ áõ Ñáõ¹³Ý»ñÇ ÑáëùÁ ³í»ÉÇ ¿ ë³ëïϳÝáõÙ: Ðáõ¹³ÛáõÙ äÇɳïÁ ÐáíѳÝÝ»ëÇÝ ã¿ñ ³Ýѳݷëï³óÝáõÙ, µ³Ûó ä»ñ»ÛáõÙ ²ÝïÇåÁ ãѳݹáõñÅ»ó ëñ³Ý ¨ »ñµ ë³ µ³ó³Ñ³Ûï ùÝݳ¹³ï»ó Çñ»Ý »Õµáñ ³Õçϳ Ñ»ï ³ÙáõëݳݳÉáõ ѳٳñ` ãÝ³Û³Í ³Û¹ Æéá¹Ç³¹³Ý ÙÇÝã ³Û¹, ÙÛáõë Ñáñ»Õµáñ` Æéá¹Ç ÏÇÝÝ ¿ñ: ÆëÏ Ñáõ¹³Ý»ñÁ ³ñÛáõݳåÕÍáõÃÛ³ÝÁ ÙÇßï ¹»Ù »Ý »Õ»É: ²ÝïÇåÁ Ó»ñµ³Ï³ÉáõÙ ¿ ÐáíѳÝÝ»ëÇÝ, ·óáõ٠˳í³ñ ½Ý¹³Ý: ÐÇëáõëÁ ³Ý·³Ù ÐáíѳÝÝ»ëÇ ÏáÕÙÇó áõÕ³ñÏí³Í ³ß³Ï»ñïÝ»ñÇ Ëݹñ³ÝùÇó Ñ»ïá ãÇ ·ÝáõÙ ï»ë³ÏóáõÃÛ³Ý: Æéá¹Ç ÃáéáõÑÇ ê³ÉáÙ»³ÛÇ å³ïí»ñáí 30 Ãí., ²ÝïÇå³ÛÇ Ññ³Ù³Ýáí` Çñ ÍÝÝ¹Û³Ý ûñí³ ³éÃÇí, ÐáíѳÝÝ»ëÇÝ ·É˳ïáõÙ »Ý (í»óÁ ï³ñÇ Ñ»ïá ʳñ»ïÁ, ²ÝïÇåÇ ³é³çÇÝ ³Ý»ñÁ` å³ñëÇÏ, ѳñÓ³Ïí»ó, ·ñ³í»ó س˻ñáÝÁ ¨ Ïáïáñ»ó ëñ³Ýó): ÐáíѳÝÝ»ë ØÏñïãÇ ³ß³Ï»ñïÝ»ñÁ ëï³ÝáõÙ »Ý Ýñ³ Ù³ñÙÇÝÁ ¨ óÕáõÙ: Üñ³Ýù Ù³Ñí³Ý ÉáõñÁ ѳëóÝáõÙ »Ý ÐÇëáõëÇÝ: ÐÇëáõëÁ Ý³Ë Ñ³ñ³½³ï ¿ñ Ñáõ¹³Û³Ï³Ý ûñ»ÝùÝ»ñÇÝ ¨ Ñ»ïá ¿É »ñ»õÇ í³Ë»Ý³Éáí ²ÝïÇåÇ ½áñáõÃÛáõÝÇó, í»ñóñ»ó ÐáíѳÝÝ»ëÇ ³ß³Ï»ñïÝ»ñÇÝ, ÙdzóÛ³É µ³½ÙáõÃÛ³ÝÁ` Ñ»é³ó³í ³Ý³å³ï: ²é³çÇÝ Å³Ù³Ý³ÏÝ»ñáõÙ, »ñµ ¹»é ³ß³Ï»ñïÝ»ñÁ ù³ç ï»ÕÛ³Ï ¿ÇÝ, áñ ÐÇëáõëÇ ³ÙµáÕç ·ñ³·ÇïáõÃÛáõÝÁ ³í³Ý¹í³Í ¿ ÐáíѳÝÝ»ëÇó, ݳ ³í»ÉÇ µ³ñÓñ ¿ñ ·Ý³Ñ³ïíáõÙ` ù³Ý áÕç ÐÇëáõëÁ, µ³Ûó Ñ»ï½Ñ»ï» ÐÇëáõëÇ ç³Ýù»ñáí ³ÛÝ Ù³ñ»ó: ²Ý·³Ù ÐáíѳÝÝ»ëÇ ·É˳ïáõÙÇó Ñ»ïá ³Ù»Ý çÑáõ¹³Ï³Ý ½³ïÇÏÇ ïáÝÇÝ ÐÇëáõëÁ ѳïáõÏ ßù»ÕáõÃÛ³Ùµ ·ÝáõÙ ¿ñ ºñáõë³Õ»Ù: ²Ûë ݻݷ ¹³í³×³ÝáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ µ³óÇ ÑéáÙ»³Ï³Ý å³ïÙÇãÝ»ñÇó, áã ÙÇ Ù³ñ·³ñ» ·ñÇ ãÇ ³é»É: ²é³í»É»õë` Ï»ÕÍ ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ »Ý ï³ñ³Í»É, û ǵñ ÐÇëáõëÁ áõëáõÙݳé»É ¿ îǵ»ÃáõÙ, Ðݹϳëï³ÝáõÙ, º·ÇåïáëÇ ùñÙ³Ï³Ý ¹åñáóáõÙ: Ðáõ¹³Ý»ñÁ ÙÇßï ³ë»É »Ý, áñ ¶³ÉÇÉ»ÛÁ ãÇ Ï³ñáÕ ï³É Ù³ñ·³ñ»,-§Ü³½³ñ»ÃÇó µ³ñÇÝ ãÇ Ï³ñ»ÉÇ ëå³ë»É¦ ÚáíѳÝÝ»ë Ä´:52 (Ýáñ µÇµÉdzݻñáõÙ ³Ûë Ï»ïÁ ãϳ): Æéá¹Á ¹»é Ýáñ ¿ñ í»ñ³Ï³Ý·Ý»É Ñáõ¹³Û³Ï³Ý ï³×³ñÁ` ÐÇëáõëÁ ³ÝÁÝ¹Ñ³ï ³ÛÝï»Õ ¿ñ, ³é³í»É»õë, ³ÛÝï»ÕÇó í³×³é³ë»ñ çÑáõ¹Ý»ñÇÝ ¹áõñë ¿ñ ³ÝáõÙ (سñÏáë IJ:16): øñÇëïáë` ³ÛëÇÝùÝ ÷ñÏÇã ѵñ۳ݻñÁ Ïáã»É »Ý ÐáíѳÝÝ»ë ØÏñïãÇÝ, áñÁ ǵñ ºÕÛ³ÛÇ /ÆÉÛ³ÛÇ/ áõñí³Ï³ÝÝ ¿ñ ¨ ÷ñÏ»Éáõ ¿ ѵñ۳ݻñÇÝ: Üñ³ ³ß³Ï»ñïÝ»ñÁ, Áݹ áñáõÙ ÐÇëáõëÁ, ³Û¹ å³ï׳éáí Çñ»Ýó ѳٳñ»É »Ý ùñÇëïáÝ۳ݻñ: лﳷ³ÛáõÝ ³Û¹ ÏáãáõÙÁ Ù³ñ·³ñ»Ý»ñÁ ïí»óÇÝ ÐÇëáõëÇÝ: ÐÇëáõëÁ Çñ ųٳݳÏÇ ·ÇïݳϳÝÝ»ñÇ Ñ»ï µ³ó³ñÓ³Ï Ï³å ãÇ áõÝ»ó»É: ²ÛÝ »Õ»É ¿ ¶³Ù³ÉÇÇÉÁ` ¶ÇÉÉ»ÉÇ ÃáéÁ (Æ»ñáõë, ³ÉÙáõ¹, ´»ñ³Ïáï : 9-2) ÐÇëáõëÇÝ ·»ñ»½Ù³ÝáõÙ, ÑáÕÇ ï³Ï Ã³Õ»É ¿ êÇÝÑ»¹ñáÝÇ ³Ý¹³Ù, ٻͳѳñáõëï ѵñÛ³ ÜÇÏá¹ÇÙáëÁ (ÐáíѳÝÝ»ë ÄÂ:39): ÐÇëáõëÁ ³Ù»Ý³Ù»Í Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝÁ ï³ÉÇë ¿ñ §³ÛÉ»õë ûñ»ÝùÝ»ñÁ ã»Ý ·áñÍáõÙ¦ ÷³ëïÇÝ, Çë ¹³ çÑáõ¹³Ï³Ý Íñ³·ñÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý ³Ù»Ý³Ï³ñ»õáñ Ï»ï»ñÇó ¿: ÐÇëáõëÁ ÃÉ÷³ïí³Í çÑáõ¹ ¿ñ ¨ ѳñ³½³ï Ùݳó Ñáõ¹³Û³Ï³ÝáõÃÛ³ÝÁ: àôÕÕ³ÏÇ Ý³

- 121 -

¹»Ù ¿ñ ųٳݳÏÇ ÏáÕáåïÇãÝ»ãÇÝ áõ Ýñ³Ýó ûñ»ÝùÝ»ñÇÝ: ²Û¹ å³ï׳éáí ¿É ÐáíѳÝÝ»ë ØÏñïÇãÁ Ýñ³Ý áõëáõó³Ý»ó, µ³ñÓñ ٳϳñ¹³ÏÇ Ï³Ý·Ý³óñ»ó, µ³ñá۳ϳÝáõÃÛáõÝ ë»ñٳݻó, µ³Ûó ÐÇëáõëÁ ØÏñïãÇÝ ¹³í³×³Ý»ó` ½Ý¹³ÝáõÙ ï³é³å³ÝùÝ»ñ Ïñ»Éáõó ãѳ׳˻ó Ýñ³Ý, ³Ý·³Ù óÕÙ³ÝÁ ãÙ³ëݳÏó»ó: ´³Ûó ÇÝã ϳë»ë, áñ í»ñ³·ñ»ó Çñ»Ý Ýñ³ ÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛáõÝÁ, ÇëÏ Ýñ³Ý Ùáé³óáõÃÛ³Ý Ù³ïÝ»ó: âáñáñ¹ ¹³ñÇ ùñÇëïáÝ۳ݻñÇ Ïáãٳٵ áõÕÕ³÷³éÝ»ñÁ ´Ûáõ½³Ý¹³óÇù ¿ÇÝ, ÇëÏ ³Ûɳ÷³éÝ»ñÁ гۻñÁ` ²ñdzóÇù: ºÃ» ³Ûɳ÷³éÁ ³ëáõÙ ¿ñ §ö³éù ²ëëïÍá¦, áõÕÕ³÷³éÁ ³ëáõÙ ¿ñ §ö³éù ÑáñÁ, áñ¹áõÝ ¨ ëáõñµ Ñá·áõݦ, ù³Ý½Ç ³Ý·³Ù Çñ»Ýù åݹáõÙ ¿ÇÝ ²ëïÍá ÙÇ³Ï ÉÇÝ»ÉÁ, ÇëÏ Ù³ñ¹Á áõïáõÙ ¿, ³ñï³ÃáñáõÙ, ³Ù»Ý Ù»ÏÇ É»½áõÝ ãÇ Ñ³ëϳÝáõÙ, ³åñáõÙ ³éûñÛ³ ÏÛ³Ýùáí áõ ·áñÍáõÙ ³éûñÛ³ ë˳ÉÝ»ñ: Ƶñ ÐÇëáõëÁ ²ëïí³Í ѳٳñí»ó` ùÇã ¿, Ýñ³ µ³½Ù³ÙáõëÇÝ Ù³ÛñÝ ¿É ²ëïí³ÍáõÑÇ ¿: ²Ûë ³Ý·³Õ³÷³ñáõÃÛáÝÁ ÏáñͳÝÇã ׳ϳﳷñ³Ï³Ý ¹³ñÓ³í гÛÇ Ñ³Ù³ñ: Àݹ³Ù»ÝÁ ÙÇ ù³ÝÇ ¹ñí³·Ý»ñ µ»ñ»Ýù §÷³é³íáñí³Í¦ ´ÇµÉdzÛÇó, áñå»ë½Ç ѳÙá½í»ù, û ÇÝãDZ ѳٳñ ¿ ݳ˳ï»ëí³Í ´ÇµÉdzÝ, ÇÝãá±õ çÑáõ¹Ý»ñÁ ³Û¹ù³Ý ç³Ýù»ñ ·áñͳ¹ñ»óÇÝ øñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ ï³ñ³Í»Éáõ ѳٳñ, ³ß˳ñÑ³Ï³É Ð³Û³ëï³ÝÁ ù³ÙáõÝ ïí»óÇÝ, ù³ÝÇ-ù³ÝÇ áõñÇß å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñ ÏáñͳݻóÇÝ, ù³ÝÇ-ù³ÝÇ ÙÇÉÇáݳíáñ ³ÝÙ»Õ Ù³ñ¹Ï³Ýó ³ñÛáõÝ Ã³÷»óÇÝ, »ñÏáõ ѳ½³ñ ï³ñí³ ÁÝóóùáõÙ Ùáï »ñÏáõ ѳñÛáõñ ³Ý·³Ù ³ß˳ñÑÇ ï³ñµ»ñ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ Çñ»Ýù ¿É ç³ñ¹»ñÇ ³ñųݳó³Ý, ÑÇÙ³ ¿É Ñáõ¹³Û³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ÑÇÙùÇ íñ³ ³é³í»É Ññ»ß³íáñ §Üáñ ѳٳß˳ñѳÛÇÝ Ïñáݦ-Ç ëï»ÕÍÙ³Ý Ýå³ï³ÏÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý ó³ÝÏáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ß»ÙÇÝ ëÏë»É »Ý ³ñ¹»Ý ³Õ³í³Õ»É øñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ: ºë ½³ñÙ³ÝáõÙ »Ù` »ñÏáõ ѳ½³ñ ï³ñí³ ÁÝóóùáõÙ ³Û¹ù³Ý ùñÇëïáë³Ñ³í³ï ѳۻñ »Õ³Ý (»Ã» ÇѳñÏ» »Õ³Ý), ÙÇû± áñ»õ¿ Ù»ÏÁ ãó³Ýϳó³í áõëáõÙݳëÇñ»É ³Û¹ ã³ñ³ÍÇÝ ´ÇµÉdzÝ, ·áÝ» ϳñ¹³É û ÇÝãÇ Ù³ëÇÝ ¿ ·ñí³Í ¨ áñ ÇÝùÁ ÏáõÛñ-ÏáõÛñ DZÝã ¿ å³ßïáõÙ: øñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ µáÉáñ ųٳݳÏÝ»ñÇ ³Ù»Ý³ÑÇÙ³ñ ÏñáÝÝ ¿` »ñµ»ù, áã ÙÇ ÏñáÝÇ ·É˳íáñ ²ëïÍáõÝ Ñ³ë³ñ³Ï ÙÇ ÅáÕáíáõñ¹, ³ÛÝ ¿É çÑáõ¹³Ï³Ý ë»Ïï³Ý, ãÇ ëå³Ý»É, ³ÛÝ ¿É ï³Ýç³Ù³Ñ ³ñ»É: øñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ µáÉáñ ųٳݳÏÝ»ñÇ ³Ù»Ý³³Ýµ³ñáÛ³Ï³Ý ÏñáÝÝ ¿` ²ëïí³ÍÁ, (²ñ³ñÇãÁ) µáÉáñ ÏñáÝÝ»ñÇ áõ ѳí³ï³ÙùÝ»ñÇ Ù»ç ³Ù»Ý³ëáõñµ áõ ³Ù»Ý³ûñÇݳϻÉÇ »ñ»õáõÛÃÝ ¿ »Õ»É áõ ϳ, ÇëÏ ùñÇëïáÝ»áõÃÛ³Ý Ù»ç ÇÝã áñ ÙÇ ¹áõñë ÁÝÏ³Í ÉÇñµ` ²ëïÍáõó ÑÕdzÝáõÙ ¿: ²Û¹ Ï»Õïáï ÑáñÇÝí³ÍùÁ ѳٳå³ï³ëË³Ý ã³÷áí Ï»ÕïáïáõÙ ¿ ùñÇëïáÝ»áõÃÛ³Ý ·³Õ³÷³ñÝ áõ ÁݹѳÝñ³å»ë ÏñáÝÁ: øñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ µáÉáñ ųٳݳÏÝ»ñÇ ³Ù»Ý³¹³Å³Ý ÏñáÝÝ ¿` ¹³ñ»ñ ß³ñáõÝ³Ï Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³ÝÁ »ÝóñÏ»É ¿ ÆÜÎìƼÆòƲÚÆ (ÝáõÛÝ çÑáõ¹³Ï³Ý Ù³³ñáõýÇ³Ý ¿), ÇÝãÁ ɳïÇÝ»ñ»ÝÇó гۻñ»Ý óñ·Ù³Ý³Í Ý߳ݳÏáõÙ ¿ §î²Üæ²ÈÆò زЦ: øñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ µáÉáñ ųٳݳÏÝ»ñÇ ³Ù»Ý³³ñÛáõÝ³Ñ»Õ ÏñáÝÝ ¿` γ峹áíÏdzÛÇ ë³ï³Ý³Û³Ï³Ý Íñ³·ñÇ Çñ³Ï³Ý³óáõÙÁ` г۳ëï³ÝáõÙ µéÝÇ áõÅáí ùñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ ï³ñ³Í»Éáõ ¨ ѳëï³ï»Éáõ å³ï׳éáí µ³½Ù³ÙÇÉÇáÝ Ïáïáñ³ÍÝ»ñÁ, ÝáõÛÝÁ ³ëáñÇÝ»ñÇ Ñ³Ý¹»å, ÝáõÛÝÁ ÐéáÙ»³Ï³Ý ϳÛëñáõÃÛ³Ý Ñ³Ý¹»å, ÝáõÛÝÁ ´Ûáõ½³Ý¹Ç³ÛÇ Ñ³Ý¹»å, ˳ã³Ïñ³Í »ñ»ù¹³ñÛ³ ³ñß³í³ÝùÝ»ñÁ, ²Ù»ñÇϳÛáõÙ µÝÇÏÝ»ñÇÝ µéÝÇ áõÅáí µ³½Ù³¹³ñÛ³ µÝ³çÝçáõÙÝ, ëïñϳóáõÙÝ, ùñÇëïáÝ»³Ï³Ý³óáõÙÝ áõ ÙáñÙáÝ³Ï³Ý »Ï»Õ»óáõ ëï»ÕÍáõÙÁ, Ãáݹñ³ÏÛ³ÝÝ»ñÇ, å³íÉÇÏÛ³ÝÝ»ñÇ ß³ñÅáõÙÝ»ñÇ ×ÝßáõÙÝ áõ ºíñáå³ÛáõÙ µáÕáù³Ï³ÝÝ»ñÇ ³é³ç³óÙ³Ý Ñ»ï ϳåí³Í Ïáïáñ³ÍÝ»ñÁ, µ³½Ù³¹³ñÛ³ ¨ ÙÇÝã»õ ³ÛÅÙ ¿É ß³ñáõݳÏíáÕ ÃßݳÙáõÃÛáõÝÁ ÙáõëáõÉÙ³ÝÝ»ñÇ Ñ»ï: øñÇëïáÝÛ³Ý ãÇ Ï³ñáÕ ÉÇÝ»É áõñ³Ë` §Ò»½, ÇÙ³ ÍÇͳÕáÕÝ»ñÇï, íÇßï¦ ,-ÔáõϳëÇó 6:21-24 øñÇëïáÝÛ³Ý ãÇ Ï³ñáÕ áõÝ»Ý³É ÇÝï»É»Ïï` §ºñ³Ý»ÉÇÝ»ñÁ` Ñá·»õáñ Ùáõñ³óÇÏÝ»ñ »Ý, ù³Ý½Ç Ýñ³Ýó ¿ å³ïϳÝáõÙ »ñÏݳÛÇÝ ³ñù³ÛáõÃÛáõÝÁ¦,-سûõáëÇóÇó 20:16 øñÇëïáÝÛ³Ý ãÇ Ï³ñáÕ ÉÇÝ»É Ñå³ñï, áõÝ»Ý³É Ëǽ³ËáõÃÛáõÝ, ÇÝùݳíëï³ÑáõÃÛáõÝ` §ØÇ »ñ»ëǹ Ë÷»óÇÝ, ÙÛáõëÁ ¹»Ù ïáõñ¦,-سûõáëÇó 5:39: øñÇëïáÝÛ³Ý ³ÙáõëݳݳÉáí ` ²ëïÍá ¹»Ù Ù»Õù ¿ ·áñÍáõÙ, ݳ ãå»ïù ¿ µ³½Ù³Ý³` §ê»é³Ï³Ý ѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÁ ³é³çݳÍÇÝ Ù»Õù ¿¦,-´ÇµÉdz:

- 122 -

øñÇëïáÝÛ³Ý å³ñï³íáñ ¿ ÉÇÝ»É Ù³ñ¹³Ï»ñ`§ºÃ» ãáõï»ù Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ áñ¹áõ Ù³ñÙÇÝÁ ¨ ãËÙ»ù Ýñ³ ³ñÛáõÝÁ, ³å³ Ó»ñ Ù»ç ÏÛ³Ýù ã»ù áõݻݳ: ÆÙ Ù³ñÙÇÝÁ áõïáÕÁ ¨ ÇÙ ³ñÛáõÝÁ ËÙáÕÁ Ïáõݻݳ ѳí»ñÅ ÏÛ³Ýù¦,-øñÇëïáë: Áëï ÚáíѳÝÝáõ 6:53-54, سñÏáëÇó 14:22-24 øñÇëïáÝÛ³Ý µ³ñá۳ϳÝáõÃÛáõÝ ãáõÝÇ` ѳí³ï³ñÙáõÃÛ³Ý »ñ¹áõÙÝ»ñÇó Ñ»ïá ä»ïñáëÁ »ñ»ù ³Ý·³Ù ͳ˻ó, Ðáõ¹³Ý 30 ³ñͳÃáí ͳ˻ó, ÇëÏ »ñµ øñÇëïáëÇÝ Ó»ñµ³Ï³É»óÇÝ, ä»ïñáëÁ Ýñ³ÝÇó Ññ³Å³ñí»ó ¨ áõñ³ó³í, ÇëÏ Ùݳó³Í ³ß³Ï»ñïÝ»ñÁ ÷³Ë³Ý,-سûõáëÇó 26:56 øñÇëïáÝÛ³Ý å»ïù ¿ ÉÇÝÇ Ù³ñ¹³áñë` ÐÇëáõëÁ ³ë»ó ÓÏÝáñëÝ»ñÇÝ-§»Ï»ù ÇÙ Ñ»ï»õÇó ¨ »ë ³ÛÝå»ë ϳݻÙ, áñ Ϲ³éݳù Ù³ñ¹³áñëÝ»ñ¦,-سñÏáëÇó 1:17-18 øñÇëïáÝÛ³Ý å»ïù ¿ ÉÇÝÇ Ñ³í»ñÅ å³ï»ñ³½ÙÇ Ù»ç` §ØÇ Ï³ñÍ»ù û »ë »ñÏñÇ íñ³Û ˳ճÕáõÃÛáõÝ Ó·»Éáõ »Ï³Û: ʳճÕáõÃÛáõÝ Ó·»Éáõ ã»Ï³Û, Ñ³å³ ëáõñ¦,-ÐÇëáõë سûõáëÇó 10:34 øñÇëáÝÛ³Ý å»ïù ¿ µ³Å³ÝíÇ Çñ ѳñ³½³ïÝ»ñÇó` §ì³ëÝ ½Ç »Ï³Û ïÕ³Ý Çñ ÑáñÙ»Ý ½³ï»Éáõ áõ ³ÕçÇÏÁ Çñ ÙáñÙ»Ý áõ ѳñëÁ Ï»ëáõñ»Ý¦,- ÐÇëáõë, Áëï سûõáëÇ 10:35 øñÇëïáÝÛ³Ý ãå»ïù ¿ áõݻݳ ÁÝï³ÝÇù,-§Ø³ñ¹áõÝ ÃßݳÙÇÝ»ñÁ Çñ ÁÝï³ÝÇùÁ åÇïÇ ÁÉɳݦ,- ÐÇëáõë Áëï سûõáëÇ 10:36 øñÇëïáÝÛ³Ý å»ïù ¿ ÉÇÝÇ µ³Å³ÝáÕ ¨ ÃßݳٳѳñáÕ` §ëñ³ÝÇó Ñ»ïá ÙÇ ï³Ý Ù»ç 5 Ñá·áõó 3-Á Ï»ÉÝ»Ý 2-Ç ¹»Ù…¦,-Áëï ÔáõϳëÇ 12:51, سûõáëÇ 10:34 øñÇëïáÝÛ³Ý å»ïù ¿ ÉÇÝÇ ÑÇÙ³ñ ջϳí³ñ, ϳ٠ÁݹѳÝñ³å»ë ·³Õ³÷³ñ ãáõݻݳ ջϳí³ñ»Éáõ Ù³ëÇÝ` §àí áã Ù»ÏÝ ¿ñ, Ϲ³éݳ ³Ù»Ý³ï»ñ…¦,- ÐÇëáõë øñÇëïáë: øñÇëïáÝÛ³Ý ã³ñÇù ¿ ¨ ݳ Çñ³íáõÝù ãáõÝÇ ã³ñÇùÇ ¹»Ù å³Ûù³ñ»Éáõ` §ºì »ë ³ëáõÙ »Ù Ó»½` ãѳݹÇٳݳù ã³ñÇùÇݦ,-øñÇëïáë: سïý»ÛÇó 5:38-40 øñÇëïáÝÛ³Ý Çñ³íáõÝù ãáõÝÇ ³ñ¹³ñ³¹³ïáõÃÛáõÝ ³Ý»Éáõ` §ØÇ ¹³ï»ù ¨ ã»ù ¹³ïíǦ,øñÇëïáë سûõáëÇó 7:1: ê³ ¹»é ³Ù»ÝÁ ãÇ, ÇÙ ³Ûë ·ñùáõÙ Ùݳó³ÍÝ ¿É Ïϳñ¹³ù: ÆëÏ ÁݹѳÝñ³å»ë ³ë³Í, ³ÙµáÕç ´ÇµÉÇ³Ý ¿É ³Ûë ÝáõÛÝ` ë³ï³Ý³Û³Ï³Ý ˻ճÃÛáõñ³ÝùÇ ß³ñ³¹ñ³Ýù ¿: ²Ûë µáÉáñÁ ¹áõù ϳñáÕ »ù ϳñ¹³É Ýáñ Ïï³Ï³ñ³ÝÇ Ù»ç: ÐÇÝ Îï³Ï³ñ³ÝÁ` Øáíë»ëÇ ÑÝ·³Ù³ïÛ³ÝÁ, ß³ï ³Ý·³Ù ³í»ÉÇ ë³ï³Ý³Û³Ï³Ý ¿` ³ÛÝ Ù»Ýù ¹»é Ïí»ñÉáõÍ»Ýù: øñÇëïáÝ»³Ï³Ý ù³ñá½ÇãÝ»ñÇÝ å»ïù »Ý` ûñÇ ½³ñ·³ó³Í, ÏáÙåÉ»ùë³íáñí³Í, µáõà ¨ í³Ë»ó³Í ѳí³ï³óÛ³ÉÝ»ñ: ²Ûëûñí³ ÏñáÝÁ ǵñ û ²ëïí³ÍÝ»ñÇ Ñ»ï ϳåÇ ÙÇçáó ¿: ÆëÏ, ÇÝãáõ± ³ÛÝ ãϳ: г۳ëï³ÝÁ Ï÷ñÏÇ ÙdzÛÝ ³½·³ÛݳϳÝáõÃÛáõÝÁ` ݳóÇáݳÉǽÙÁ, ÇëÏ ³ÛÝ Ñݳñ³íáñ ãÇ ³é³Ýó Ý»ñϳ ·áñÍáÕ ÏñáÝÇ ÇëÏáõÃÛ³Ý բ աց ահ այ տմ ան ը : ÐÇßÇñ, áí Ø»ÍÝ Ð³Û, É³í ¿ ÁݹáõÝ»É, áñ ¹áõ áãÇÝã ã·Çï»ë, ù³Ý ѳí³ï³É ãÇÙ³ó³ÍÇÝ, ãѳëϳó³ÍÇÝ: ²Ûëï»Õ »ë áõ½áõÙ »Ù г۳ëï³ÝáõÙ øñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ §ÁݹáõÝ»Éáõ¦ Ñ»ï ϳåí³Í ÙÇ ù³ÝÇ ×ßïáõÙÝ»ñ ³Ý»É: ºÃ» г۳ëï³ÝáõÙ øñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ §ÁݹáõÝí»É ¿¦ 301 Ãí³Ï³ÝÇÝ, ÇÝãå»ë ϳñáÕ ¿ñ çÑáõ¹ ¶ñÇ·áñÁ 12 ï³ñÇ Êáñ ìÇñ³åáõÙ µ³Ýï³ñÏí³Í ÉÇÝ»ñ, ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñµ îñ¹³ï ó·³íáñÝ ¿ñ Ýñ³Ý ϳɳݳíáñ»É ¨ îñ¹³ïÁ Áݹ³Ù»ÝÁ ëÏë»É ¿ ó·³íáñ»É 297 Ãí³Ï³ÝÇó: ê³ ÝáõÛÝå»ë Ñ»ñÃ³Ï³Ý ùñÇëïáÝ»³Ï³Ý ³Ý·³Õ³÷³ñ ëÁï³ËáëáõÃÛáõÝÝ»ñÇó ¿: лïá` å³ïÙÇãÝ»ñ سïûõáë àôéѳۻóÇÝ ¨ ÐáíѳÝÝ»ë ¸ñ³ë˳ݳϻñïóÇÝ ·ñáõÙ »Ý, áñ ¶ñÇ·áñÁ Êáñ ìÇñ³åÇó ¹áõñë »Ï³í, óջó ÐéÇ÷ëÇÙ»ÇÝ, ¶³Û³Ý»ÇÝ ¨ Ùݳó³Í åáéÝÇÏÝ»ñÇÝ, Ñ»ïá г۳ëï³ÝáõÙ ëÏë»óÇÝ øñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ ï³ñ³Í»É: гë³ñ³Ï Ãí³µ³ÝáõÃÛáõÝ ¿` ¶ñÇ·áñÁ ³Ù»Ý³ß³ïÁ ÙÇ ù³ÝÇ ûñ ¿ Ýëï»É Êáñ ìÇñ³åáõÙ: Êáñ ìÇñ³åÇó ¹áõñë ·³Éáõó Ñ»ïá ¶ñÇ·áñÁ ǵñ ëÏëáõÙ ¿ ѳÙá½»É` ݳ˳å³ïñ³ëï»É ³ñùáõÝÇùÁ øñÇëïáÝ»áõÃÛ³Ý ÁݹáõÝÙ³ÝÝ áõ ï³ñ³ÍÙ³ÝÁ: ¶ñÇ·áñÇ å³ïÙ³Í »ñ³½Á îñ¹³ïÇÝ ¨ гÛáó ²ñùáõÝÇùÇÝ 12 ûñ ǵñ ëáí³Í Êáñ ìÇñ³åáõÙ ³ÝóϳóÝ»Éáõó Ñ»ïá, Ëáßï³Ý·í³Í ¶³Û³Ý»-ÐéÇ÷ëÇٻݻñÇÝ Ã³Õ»Éáõ ݳËûñ»ÇÝ,§ØÇ ÷³é³íáñ ³Ûñ »ñ³½Çë »Ï³í… áã˳ñÝ»ñÇÝ ùß»ó ·»ïÇ ÙÛáõë ÏáÕÙÁ…ë»õ ³ÛÍ»ñÁ ¹³ñÓ³Ý ëåÇï³Ï áã˳ñÝ»ñ, ·³éÝ»ñÁ ¹³ñÓ³Ý ÃáõË ·³ÛÉ»ñ` Ëáßï³Ý·»óÇÝ Ñáï»ñÇÝ: ÆëÏ ³Ñ³íáñ áõ ßù»Õ ³ÛñÁ, áñ ·ÝáõÙ ¿ñ ÉáõÛëÇ ³éç»õÇó…áñÁ ݳÛáõÙ ¿ñ »ñÏÇñ ¨ ¹áÕ³óÝáõÙ, Ù»ñÓ»ÝáõÙ ¿ É»éÝ»ñÇÝ ¨ Ýñ³Ýù ÍËáõÙ »Ý, ÇëÏ ³ÛÝ, áñ »ñÏñÇ íñ³ ÑÝã»ó, ¹³ ͳé³ÛáõÃÛ³Ý ¨ Ñݳ½³Ý¹áõÃÛ³Ý Ó³ÛÝÝ ¿ñ: ²ëïí³Í³ÛÇÝ ßÝáñÑÝ»ñÇ ³çÁ ѳëÝ»Éáõ ¿ ù³Ñ³Ý³-

- 123 -

Û³å»ïáõÃÛ³Ý ÙÇçáóáí: ÆëÏ áñáÝù ·³ÛÉ»ñÇ Ùï³¹ñáõÃÛáõÝ ÏáõݻݳÝ` ³Ýß»ç ÑñÇ »Ý Ù³ïÝí»Éáõ: ²Ûë ëáõñµ ݳѳï³ÏÝ»ñÁ (åáéÝÇÏÝ»ñÁ), Ù»½ ÑÛáõëÇë³ÛÇÝ ÏáÕÙ»ñÇ ×³Ý³å³ñÑ µ³óÇÝ: ÆëÏ ¹áõ,- ³ë»ó ÇÝÓ ³ÛñÁ,-åÇݹ, ù³ç áõ ½·áõÛß »ÕÇñ, áñáíÑ»ï»õ ·áñÍÁ ѳë»É ¿ ù»½ ¨ óáõÛó ïí³Í ï»ÕÁ` Ïñ³ÏÇ ëÛ³Ý íñ³ (²ïñáõß³ÝÇ íñ³) »Ï»Õ»óÇ Ï³éáõóÇñ (ì³Õ³ñß³å³ïáõÙ, áñÁ ѻﳷ³ÛáõÙ å»ïù ¿ ¾çÙdzÍÝÇ í»ñ³Ýí³Ýí»ñ) ¨ »ñ»ù ݳѳï³ÏÝ»ñÇ íñ³¦,- “²·³Ã³Ý·»Õáë” ¿ç 108 - 109: ²é³çÇÝÁ ³í»ñ»óÇÝ ²ñï³ß³ï ãѳë³Í ¸Çí³Ý Ïáãí³Í îÇñ ²ëïÍá Ö³ñï³ñáõÃÛ³Ý áõëÙ³Ý Ù»ÑÛ³ÝÁ (ì³ñ¹³å»ï Ý߳ݳÏáõÙ ¿ øñÇëïáëÇ ·ÉËÇÝ çÑáõ¹Ý»ñÇ ÏáÕÙÇó ¹ñ³Í ¨ ˳ãÁ ÷ß»ñáí å³ïáÕ í³ñ¹Çó åë³ÏÇ` í³ñ¹Ç å»ï): ºñµ ùñÇëïáÝ۳ݻñÁ ÐéáÙáõÙ ³Ýó³Ý Çß˳ÝáõÃÛ³Ý, Ýñ³Ýù ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ Ñµñ۳ݻñÇ û·ÝáõÃÛ³Ùµ 690թ . ÑñÏǽ»óÇÝ ²É»ùë³Ý¹ñdzÛÇ ³ß˳ñѳÑéã³Ï ·ñ³¹³ñ³ÝÁ: г۳ëï³ÝáõÙ 301—330Ã.Ã. ÑñÏǽ»óÇÝ ³ÙµáÕç å³ïÙ³Ï³Ý ·ñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ¨ µáÉáñ ӻ鳷ñ»ñÁ: àñå»ë½Ç ¶ñÇ·áñÇ Ù³ÑÇó 70 ï³ñÇ Ñ»ïá Ø»ëñáå سßïáóÁ гÛáó ï³é»ñÁ ǵñ í»ñ³Ï³Ý·Ý»ñ, ѳۻñ»Ý ӻ鳷ñ»ñ ·ï³í ÙdzÛÝ çÑáõ¹³áñç Ñ»é³íáñ γ峹áíÏdzÛáõÙ ¨ Ðáõݳëï³ÝáõÙ: ÆëÏ Ð³Ûáó ùñÙ³Ï³Ý ïáÑÙ»ñÇÝ` ¶ñÇ·áñ ˳í³ñÇãÇ Ññ³Ù³Ýáí áõÕÕ³ÏÇ µÝ³çÝç»óÇÝ` áïù»ñÇ çÉ»ñÁ ÏïñáõÙ ¿ÇÝ áõ ·óáõÙ µáñáï³Ýáó: ÆëÏ 529Ã. ÚáõëïÇÝÛ³ÝÁ áõÕÕ³ÏÇ ÷³Ï»ó ²Ã»ÝùÇ ²Ï³¹»ÙdzÝ: ÆÙÇçdzÛÉáó 450 Ãí. ÐéáÙÇ È»õáÝ 1 ä³åÁ Ñ»ñù»ó øñÇëïáëÇ ²ëïí³Í ÉÇÝ»ÉÁ: 541 Ãí. ø³Õù»¹áÝÇ ïÇ»½»ñ³ÅáÕáíáõÙ ÝáñÇó »Ý ¹ñ³Ý ÁݹáõÝáõÙ ²ëïí³Í: ÜáñÇó ¿ ÐéáÙÇ ÏáÕÙÇó Ù»ñÅíáõÙ: ºì í»ñçݳϳݳå»ë 476 Ãí. ´Ûáõ½³Ý¹Ç³ÛÇ ´³ëÇÉÇëÏáë ϳÛëñÁ »ÉÝ»Éáí Çñ ³ß˳ñÑ³Ï³É ¹ÇñùÇó ÙÇ Ññáí³ñï³Ïáí` Ññ³Ù³Û³Ï³Ý Ù»Ãá¹áí ÐÇëáõë øñÇëïáëÇÝ ë³ñù»ó ²ëïí³Í: ºÃ» ³Û¹ã³÷ ë˳ÉÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ »Ý ÁÝïñ»É ²ëïí³Í` ¹³ ³ñ¹Ûáù ã³ñáõÃÛ³ÝÁ Ó·ï»Éáõ Ýå³ï³Ï³ëɳóáõÃÛ³Ý ³ñ¹ÛáõÝù ãÇ: ÀݹѳÝñ³å»ë ³ë³Í` ÙÇû ²ëïí³Í ³ÛÝù³Ý ³ÝϳñáÕ ¿, áñ û·Ý³Ï³ÝÇ Ï³ñÇù ¿ ½·áõÙ: ÆëÏ »Ã» å»ïù ¿ Ù»ÏÇÝ ³ëïí³Í³óÝ»ñ, ÇÝãáõ å»ïù ¿ سñdzÙÇ ïÕ³ÛÇÝ ë³ñù»ñ ²ëïí³Í, Ïë³ñù»ñ ²¹³ÙÇÝ, áí ÍÝáÕ ãáõÝ»ñ áõ ÇÝùÁ Ýñ³Ý ϳíÇó ¿ñ å³ïñ³ëï»É: ÆëÏ, áñ ¶ñÇ·áñÁ Ð³Û ³½·ÇÝ ³é³çÇÝ ³Ý·³Ù ²ñ³Í³ÝÇ ·»ïÇ Ù»ç ÏÝù»ó (ÆáѳݳÝÇ ñÇݳÏáí) ùñÇëïáÝÛ³` ϳñ»ÉÇ ¿ Ùï³Í»É, áñ ѳ½³ñ³ÙÛ³ÏÝ»ñ ß³ñáõÝ³Ï Ð³Û»ñÁ ³Û¹ ·»ïÇ Ù»ç »ñµ»ù ã¿ÇÝ ÉáÕ³ó»É, ϳ٠Çñ»Ýó ϻݹ³ÝÇÝ»ñÇÝ ã¿ÇÝ ÉáÕ³óñ»É: ºì ϳ٠½áÑíáõÙ, ϳ٠í³Ë׳ÝíáõÙ »Ý µÛáõñ»Õ³ÛÇÝ Ù³ùñáõÃÛ³Ùµ Ñ»ñáë, ³ñÇ³Ï³Ý Ï³ÙùÇ ï»ñ Ð³Û ³ÝÓÇÝù, ï»ñï»ñÝ»ñÁ (Ù»ñ ï»ñ»ñÁ` ¿ÉÇ, ãÝ³Û³Í ï»ñï»ñ ÑÇÝ Ñ³ÛÏ³Ï³Ý ï³ñï³ñ` ¹ÅáËù³Ï³Ý µ³éÇó ¿), ù³Ñ³Ý³Ý, ÇÝãå»ë ݳ»õ ÅáÕáíáõñ¹Á (³Ý·Çï³Ïó³µ³ñ ÇѳñÏ») ³ëáõÙ »Ý ²ëïí³Í áÕáñÙdz: ²ëïí³ÍÁ áÕáñÙáõÙ, Ý»ñáõÙ, ѳݹáõñÅáõÙ ¿ Ù»Õ³íáñ, ëñÇϳ, ³Ýµ³ñá۳ϳÝÝ»ñÇÝ: ²Ñ³, û ÇÝã áÕáñÙ»ÉÇáõÃÛáõÝ »Ý Ùïóñ»É Ù»ñ ¹³ïáÕáõÃÛ³Ý Ù»ç ³Ý³é³Ï áõ ³Ý³ëáõÝ çÑáõ¹Ý»ñÁ` ùñÇëïáÝ»áõÃÛ³Ý ÙÇçáóáí, áñ Ù»½ µáÉáñÇë ¹³ñÓñ»É »Ý Ù»Õ³íáñ áÕáñÙ»ÉÇÝ»ñ: ºñµ»ÙÝÇ ºñí³Ý¹áõÝÛ³Ý ³éÛáõÍÝ»ñÁ, áñáÝóÇó ³ÙµáÕç ßñç³Ï³ ³½·»ñÝ áõ ó»Õ»ñÁ ¹áÕáõÙ ¿ÇÝ, ³Ûëûñ áõñÇßÝ»ñÇÝ ³ëáõÙ »Ý,-§ØÇ ³ÛïÇë Ë÷»óÇñ, ÙÛáõëÇÝ ¿É Ë÷Ǧ, »Ã» ßñç³Ï³ ³ß˳ñÑÁ ÙÇ Å³Ù³Ý³Ï Ù»ñ ùñÙ»ñÇ áõ ³ñù³Ý»ñÇ µ³ñá۳ϻñïáõÃÛ³Ý áõ ³ñ¹³ñ³¹³ïáõÃÛ³Ý Ï³ñÇùÝ ¿ñ ½·áõÙ, ³å³ ³Ûëûñ ³ëáõÙ »Ýù,§â»Ù ¹³ïÇ, áñå»ë½Ç ãÉÇݻ٠¹³ïí³Í¦: ²ñ¹³ñ ¹³ï»Éáõó áõ ¹³ïáÕáõÃÛáõÝÇó ¿É »Ý ½ñÏ»É Ù»½ ³Û¹ Ùï³Í»É³Ï»ñåÇó ½áõñÏ ³Ýïñ³Ù³µ³Ý ëáëϳÉÇÝ»ñÁ` Ï»Õïáï çÑáõ¹Ý»ñÁ: ÆëÏ »Ã» ³Û¹ ï»ñï»ñÝ»ñÁ ²ëïÍá ÙÇçÝáñ¹Ý»ñÝ »Ý, ÇÝã Çñ³íáõÝùáí »Ý ÅáÕáíñ¹Çó ÷áÕ í»ñóÝáõ٠óÕÙ³Ý, ÏÝáõÝùÇ ¨ ³ÛÉ ÍÇë³Ï³ï³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ: â», áñ ÝÙ³Ý ù³ÛÉÁ ³Ù»Ý³Ù»Í Ù»ÕùÝ ¿ ¨ å»ïù ¿ ²ëïÍá ÏáÕÙÇó ÉÇÝÇ ³ÝÝ»ñ»ÉÇ áõ å³ïÅ»ÉÇ` Ýñ³ Ý»ñϳ۳óáõóÇãÁ ϻջùáõÙ ¿ ÅáÕáíñ¹ÇÝ Çñ ÇëÏ å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ϳï³ñ»Éáõ ѳٳñ: Ƶñ ÐÇëáõëÁ ùÇã ¿, áñ ²ëïí³Í³óñ»É »Ý, ÏáÕùÇó ÇÝãù³Ý ³Ûɳë»éí³Í áõ ¹áõñë ÁÝÏ³Í çÑáõ¹Ý»ñ »Ý »Õ»É, µáÉáñÇÝ Ù»½ ѳٳñ ¹³ñÓñ»É »Ý ²ëïí³ÍÝ»ñ áõ ëñµ»ñ` ¿É سñdz٠(Áëï å³ïÙÇã ò»ÉëÇ “ÖßÙ³ñÇï µ³é” ·áñÍÇ ¿ç 9` ѳÛïÝÇ åáéÝÇÏ ¿ »Õ»É), áñ ÙÇÝã»õ ÑÇÙ³ ã»Ý ѳÛïݳµ»ñáõ٠û áõÙÇó ¿ ë»ñí»É ÐÇëáõëÁ (Ðáíë»÷Çó, ¸³íÃÇó, û ÐéáÙ»³óÇ ä³Ýï»é³ÛÇó), ¿’É ¶ñÇ·áñ, ¿’É ÐáíѳÝÝ»ë (ë³ ºÑáí³Ý ¿` ã³ëïí³ÍÁ), ¿’É ¶»õáñ·, ï’á γñ³å»ï …, ¹»é ã»Ù ³ëáõÙ Ñéã³Ï³íáñ åáéÝÇÏÝ»ñ ÐéÇ÷ëÇÙ»ÛÇÝ,¶³Û³Ý»ÛÇÝ, سÝÛ³ÛÇÝ..

- 124 -

ʳãÁ` (ùñÇëïáÝ»³Ï³Ý) ¹³ ѳÛÏ³Ï³Ý Ï»é˳ãÁ ãÇ, ¹³ ³ÛÝ Ë³ãÝ ¿, áñÁ Øáíë»ëÁ µ³ñÓñ³óñ»ó ³Ý³å³ïáõ٠ѵñ۳ݻñÇÝ ý³ÉÉáë³å³ßï ¹³ñÓÝ»Éáõ Ýå³ï³Ïáí, ³ÛëÇÝùÝ ¹³ ý³ÉÉáëÇ ËáñÑñ¹³Ýß³ÝÝ ¿` ÙÇ ÏáÕÙÁ »ñϳñ, ¨ ï³ÉÇë »Ý ùñÇëïáÝ۳ݻñÇÝ Ñ³Ùµáõñ»É: ʳã³ÏÝùí»Éáõó` ùñÇëïáÝÛ³Ý Áëï ëáõñµ »ññáñ¹áõÃÛ³Ý å»ïù ¿ ÙdzóÝÇ µáõÃÁ (Ù»Í Ù³ï` ²ñ³ñÇã), ÙÇçݳٳïÁ (·ÉáõË) ¨ Ù³ïݳٳïÁ (ëÇñï, Ñá·Ç) µ³Ûó ÇÝãá±õ û Ù»Í Ù³ïÁ, ÙÇçݳٳïÁ ¨ óáõó³Ù³ïÝ (µ³Ý»É) »Ý Çñ³ñ ÙdzóÝáõÙ: ºì áã áù ãÇ µ³ó³ïñáõÙ, û ÇÝãáõ±: ÐÇëáõëÁ áã ÙÇ ³ëïí³Í ¿É ãÇ, ݳ ²µñ³Ñ³ÙÇ ÍáéÇ ÍáéÝ ¿(²í»ï³ñ³Ý Áëï سÿáëÇ ²:1) ¨ áõûñ»ñ¹ ûñÁ ÃÉ÷³ïí³Í çÑáõ¹ ¿ (Üáñ Îï³Ï³ñ³Ý ÔáõÏ³ë ´:21): ÐÇëáõëÁ ²ëïí³Í ãÇ »Õ»É, Ýñ³ ³ß³Ï»ñïÝ»ñÁ Ýñ³Ý ð³µµÇ »Ý Ïáã»É ÚáíѳÝÝ¿ë IJ:8 ÐÇëáõëÁ »Ã» ²ëïí³Í ¿ñ, աå³ ³Û¹ á±í ϳñáÕ ¿ñ Ýñ³Ý ï³Ýç³Ù³Ñ ³Ý»É, ÇëÏ »Ã» ÁݹáõÝáõÙ »ë, áñ ݳ ùá ²ëïí³ÍÝ ¿ ¨ ùá ²ëïÍáõÝ ÇÝã áñ çÑáõ¹Ý»ñ ϳñáÕ³ó»É »Ý ï³Ýç³Ù³Ñ ³Ý»É, ѳëϳݳÉÇ ¿ û ¹áõ` ùñÇëïáÝÛ³¹, á±í »ë: ÐÇëáõëÁ ³ëáõÙ ¿§ºë ¹³ï³ëï³ÝÇ Ñ³Ù³ñ »Ï³ ³Ûë ³ß˳ñÑùÁ, áñ ãï»ëÝáÕÝ»ñÁ ï»ëÝ»Ý ¨ ï»ëÝáÕÝ»ñÁ Ïáõñ³Ý³Ý¦ ÚáíѳÝÝ¿ë Â;39: ²Ñ³ ³Ûë ¿ ùñÇëïáÝ»áõÃÛ³Ý ÇÙ³ëïÁ áõ Çñ»Ýù ѳë³Ý Çñ»Ýó Ýå³ï³ÏÇÝ` ³Ýïñ³Ù³µ³Ý çÑáõ¹Á ·áÕáõÃÛ³Ùµ áõ åáéÝÏáõÃÛ³Ùµ ѳٳß˳ñѳÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÃÛáõÝ ¿ ϳéáõó»É: ÐÇëáõëÁ 50-52 ï³ñ»Ï³ÝáõÙ ¿ çÑáõ¹Ý»ñÇ ÏáÕÙÇó ëå³Ýí»É, áã û 33 ï³ñ»Ï³Ýáõ٠˳ãí»É ÚáíѳÝÝ¿ë À:57-59 ÐÇëáõëÁ ù³ñá½áõÙ ¿,-§Î»ñ»ù ÇÙ Ù³ñÙÇÝÁ, ËÙ»ù ÇÙ ³ñÛáõÝÁ¦ Ù³ñ¹³Ï»ñáõÃÛáõÝÁ: ÐÇëáõëÁ ˳ãí³Í` ¹³ Ù»ñ ²ñ³ñãÇÝ ëå³Ý»Éáõ ëÇÙíáÉÝ »Ý ç³Ý³ó»É ÝÏñï»É: ºÏ»Õ»óÇ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ »Ï »Õ»ÍÇ` áõñ³óÇ, ¹³í³×³ÝÇ (гۻñ»Ý` »ÕÍ»É Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ÑÇÝÁ áõñ³Ý³É): Ðñ»ßï³Ï-Á Ññ»ß` ë³ï³Ý³ µ³éÇ ³Í³ÝóÛ³ÉÝ ¿: سñ·³ñ»` سñ, çÑáõ¹ µ³éÇ ³Í³ÝóÛ³ÉÝ ¿: úÍ»É Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ÛáõÕ ùë»É` ûÓ»Éáõ, ³ÛëÇÝùÝ ÇÙ³ëï³óÝ»Éáõ ÷á˳ñ»Ý: ø³Ñ³Ý³ ºµñ³Û»ñ»Ý, ³ëáñ»ñ»Ý, »Ãáå»ñ»Ý` ϳ˳ñ¹, ÑÙ³ÛáÕ, µ³Ëï³·áõß³Ï: ì³ñ¹³å»ï` Ý߳ݳÏáõÙ ¿ çÑáõ¹³Ï³Ý å³ßï»ÉÇ Í³ÕÏÇ` í³ñ¹Ç å»ï (í³ñ¹Á áõÅ»Õ µáõñÙáõÝù áõÝÇ, µ³Ûó ÷ß»ñÁ ã»Ý ÃáÕÝáõÙ ÷³ñí»ë, Ùáï»Ý³ë): ØÇ»õÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï ÐÇëáõëÇ ·ÉËÇÝ ¿É »Ý çÑáõ¹Ý»ñÁ í³ñ¹Ç ÷ß»ñÇó åë³Ï ¹ñ»É` Çñ»Ýù Ñ»Ýó ³Û¹ í³ñ¹Á Ç ÝϳïÇ áõÝ»Ý: î»ñï»ñ` ²é³çݳÍÇÝÁ ÑÝáõÙ “î»ñ” ¿ Ïáãí»É, ÇëÏ Çñ»Ýù ǵñ гÛÇ ï»ñÝ ¿É »Ý: γ٠ÑÇÝ Ñ³ÛÏ³Ï³Ý î²ðî²ð µ³éÇó ¿, ÇÝãÁ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ¸ÄàÊø: ØÏñïí»É Ý߳ݳÏáõÙ ¿ Ïéïí»É` ÃÉ÷³ïí»É: ÆëÏ ÇÝãå»ë ѳÛïÝÇ ¿ ÏéïáõÙ »Ý ³Ý³ëáõÝÝ»ñÇÝ: ÆëÏ Çñ»Ýó` çÑáõ¹³Ï³Ý ³ÝáõÝÝ»ñÇó ¿ ØÏñïÇãÁ` ÏéïáÕÁ, áñÁ Áݹ³Ù»ÝÁ çñÇ Ù»ç ÉáÕ³óÝ»Éáí çÑáõ¹Ý»ñÇÝ` ѳٳñáõÙ ¿ñ, áñ ÏÝùáõÙ ¿: ²ÙÇÝ` çÑáõ¹»ñ»Ý Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ÷³éù Çñ»Ýó ºÑáí³ (Johoh) ²ëïÍáõÝ: ì³Ý³Ï` Ý߳ݳÏáõÙ ¿ áã˳ñÇ Ù»Í Ñáï, ÇëÏ í³Ý³Ï³ÝÁ ¹ñ³Ýó ï»ñÝ ¿: ʳã³ÏÝùíáõÙ »Ý ǵñ»õ “ëáõñµ »ññáñ¹áõÃÛ³Ùµ”, µ³Ûó í»ñçÇÝ ãáñáñ¹ Ï»ïáí §³ÙÇݦ` ÷³éù ³ëáõÙ` ý³ÉÉáëÇÝ óáõó³Ù³ï»Éáí: ºô í»ñç³å»ë. ³Ñ³ û DZÝã ¿ ³ëáõÙ ºÑáí³Ý ê³ÕÙáë ÖÄ 1-7,-§¸³íÃÇ áñ¹ÇÝ î»ñ ¿ ¨ ѳíÇï»Ý³Ï³Ý ù³Ñ³Ý³ ÃßݳÙÇ Ñ»Ã³ÝáëÝ»ñÇ Ù»ç¦: ²ÙáÃ, ѳ½³ñ ³Ùáà ÏáõÛñ å³ßïÇÝ: Ðáõ¹³Û³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ Íñ³·ñ³íáñáõÙ ¿ ³ÝËÇÕ× ¹»ëåáïÇ, ÇëÏ ùñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ ×áñïÇ áõ ëïñáõÏÇ ÷ëÇËáïÇå` Çݱã ϳ ³Ûëï»Õ ãѳëϳݳÉáõ: êó÷íÇ’ñ, Ð³Û ÅáÕáíáõñ¹: ØDZû ¹áõ áõñÇß ¿ÉÇ ÏáñóÝ»Éáõ µ³Ý áõÝ»ë, ÇÝã Ïáñóñ»óÇñ ùñÇëïáÝ»áõÃÛ³Ý å³ï׳éáí ¿, áõ ÙÇÝã»õ ÑÇÙ³ ¿É ÝáñÇó ù»½ ³Û¹ çÑáõ¹Ý»ñáí »Ý ß³ñáõݳÏáõÙ ³Ñ³µ»Ï»É: ¸áõ »ë ³é³çÇÝ ²ñ³ñí³ÍÁ, ¹áõ »ë »Õ»É »ñµ»ÙÝÇ ³ß˳ñѳϳÉÁ, ÇëÏ ÑÇÙ³ á±í »ë, ÇÝã±Ç »ë í»ñ³Íí»É: ºì ³Û¹ ³Ù»ÝÁ ÙÇÙdzÛÝ çÑáõ¹³-ùñÇëïáÝ»áõÃÛ³Ý å³ï׳éáí:

- 125 -

вÚÀ ºð´ºø ¾È ²¼¶àìÆ âÆ ºÔºÈ øðÆêîàÜÚ² §ÀÝïñ»Éáí ²ëïí³ÍÝ»ñÇÝ` Ù»Ýù ÁÝïñáõÙ »Ýù ׳ϳﳷÇñÁ¦ ,- ³ÝïÇÏ ÑéáÙ»³Ï³Ý åá¿ï ì»ñ·ÇÉÇÛ: ºñÏáõ ѳ½³ñ³ÙÛ³ÏÁ, ³ÛÝ ¿É ùñÙ»ñÇ` É»õÇïÝ»ñÇ ³é³çÝáñ¹áõÃÛ³Ùµ, ÃáÕ ãÃí³, áñ ϳñ× Å³Ù³Ý³Ï³ÙÇçáó ¿ñ, Çñ³Ï³Ý³óÝ»Éáõ ë³ï³Ý³Û³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛáõÝÁ, ³ÛÝ ¿É ³ÛÝ å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ, »ñµ гÛÁ ãå»ïù ¿ ï»ÕÛ³Ï ÉÇÝ»ñ, ÇëÏ çÑáõ¹Á ݻݷ, ãѳÛï³ñ³ñí³Í å³ï»ñ³½Ùáõ٠ѳÕûñ: ´³Ûó ³Ýï»ÕÛ³ÏÁ å³ïíáí ¹áõñë »Ï³í` ϳñÍ»ë ³Ý»É³Ý»ÉÇ Çñ³¹ñáõÃÛáõÝÇó: Êáëù ³Ý·³Ù ÉÇÝ»É ãÇ Ï³ñáÕ, û ÇÝãá±í ¨ DZÝã ϳñ× Å³Ù³Ý³Ï³ÙÇçáóáõÙ, ¨ DZÝã áÕµ»ñ·³Ï³Ý í³Ë×³Ý Ïáõݻݳñ çÑáõ¹Ç ѳٳñ ë³ï³Ý³Û³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛáõÝÁ, »Ã» ѳÝϳñÍ Ð³ÛÁ »ñÏáõ ѳ½³ñ ï³ñÇ ³é³ç Ïé³Ñ»ñ ³Û¹ ëïáñ Íñ³·ñÇ Ù³ëÇÝ: ´³Ûó ³í³Õ… ³Ý·³Ù ³½·³Ýí»ñ, ³é³ëå»É³ñÅ³Ý Ãáݹñ³ÏÛ³ÝÝ»ñÁ ãû·Ý»óÇÝ:  øñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ г۳ëï³ÝáõÙ ï³ñ³Íí»É ¿ гÛáó ²ñù³ÛáõÃÛáõÝÁ í»ñ³óÝ»Éáõ Ýå³ï³Ïáí ¨ Çñ³Ï³Ý³óí»É ¿  øñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ г۳ëï³ÝáõÙ ï³ñ³Íí»É ¿ гÛáó å»ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý í»ñ³óÙ³Ý Ýå³ï³Ïáí ¨ Çñ³Ï³Ý³óí»É ¿  øñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ г۳ëï³ÝáõÙ î³ñ³Íí»É ¿ µéÝûñ»Ý` гÛáó ó·³íáñÇÝ Ãáõݳ˻ճÃÛáõñ»Éáí ·³ÑÇó Ñ»é³óÝ»Éáõó Ñ»ïá ¨ Çñ³Ï³Ý³óí»É ¿  øñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ г۳ëï³ÝáõÙ ï³ñ³Íí»É ¿ ùñÙ³Ï³Ý ¹³ëÁ í»ñ³óÝ»Éáí ¨ Çñ³Ï³Ý³óí»É ¿  øñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ г۳ëï³ÝáõÙ ï³ñ³Íí»É ¿ µ³½Ù³Ñ³½³ñ³ÙÛ³ гÛáó Çß˳ݳïÝ»ñÇ í»ñ³óáõÙáí áõ ³ñï³ùëáõÙáí ¨ Çñ³Ï³Ý³ó»É ¿  øñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ г۳ëï³ÝáõÙ ï³ñ³Íí»É ¿ å³ïÙ³Ùß³ÏáõÛóÛÇÝ ï³×³ñÝ»ñÇ ³í»ñáõÙáí ¨ Çñ³Ï³Ý³óí»É ¿  øñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ г۳ëï³ÝáõÙ ï³ñ³Íí»É ¿ Çñ ·É˳íáñ ï³×³ñ ¾çÙdzÍÝÇ` å³ïÙ³Ï³Ý ì³Õ³ñß³å³ïÇ ²ñ»õ³å³ßï³ÙáõÝùÇ ËáñÑñ¹³ÝÇß ²ïñáõß³ÝÇ íñ³ ϳéáõó»Éáõ Ýå³ï³Ïáí ¨ Çñ³Ï³Ý³óí»É ¿  øñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ ï³ñ³Íí»É ¿ г۳ëï³ÝáõÙ ²ñÇ³Ï³Ý Í³·Ù³Ùµ ³½·»ñÇ Ñ»ï ÃßݳٳóÝ»Éáõ Ýå³ï³Ïáí ¨ Çñ³Ï³Ý³óí»É ¿  øñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ г۳ëï³ÝáõÙ î³ñ³Íí»É ¿ §ÙÇ ³Ûïǹ Ë÷»óÇÝ` ÙÛáõëÁ ßáõé ïáõñ¦, §Þ³åÇϹ ѳÝáõÙ »Ý` µ³×Ïáݹ ¿É ïáõñ¦, §ÂßݳÙáõ¹ ëÇñÇñ¦, §â³ñÇÝ ã¹ÇÙ³Ï³Û»ë¦ Ñݳ½³Ý¹»óÙ³Ý Ñá·»µ³ÝáõÃÛáõÝÁ ë»ñٳݻÉáõ Ýå³ï³Ïáí ¨ Çñ³Ï³Ý³óí»É ¿:  øñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ г۳ëï³ÝáõÙ ï³ñ³Íí»É ¿ гÛÇ å³ïÙ³Ï³Ý ÍÇë³Ï³ï³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÝ, ³í³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñÝ áõ ëáíáñáõÛÃÝ»ñÁ Ùáé³óáõÃÛ³Ý »ÝóñÏ»Éáõ Ýå³ï³Ïáí` Ù³ë³Ùµ Çñ³Ï³Ý³óí»É ¿  øñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ г۳ëï³ÝáõÙ ï³ñ³Íí»É ¿ гۻñÇ ³ÝÓÝ³Ï³Ý ³ÝáõÝÝ»ñÁ Ùáé³óáõÃÛ³Ý »ÝóñÏ»Éáõ Ýå³ï³Ïáí` Ù³ë³Ùµ ¿ Çñ³Ï³Ý³óí»É (ê³Ùáõ¿É, /¾/سÝáõ¿É, Ðáíë»÷, ¸³íÇÃ, ÐáíѳÝ.Ý»ë, ì³ã³·³Ý, /º/¶áé, ìé³Ù, ²Õ³ë/ý»ñ/Ç, ê»ñ·á, ê»/Ã/¹ñ³Ï, ¶áõñ·»Ý, ´³·ñ³ï, Ðñ³Ûñ, Ðñ³ã, Ðñ³Ýï, êáõ/ñ/»Ý, ¶ñÇ·áñ, ʳãÇÏ, ²ë³ïáõñ, ²ëɳÝ, ´»ÝdzÙÇÝ, ì³½/ë/·»Ý, ¶³·ÇÏ, гñáõÃÛáõÝ, ì³ñáõÅ, ¼áÑñ³µ, ¶³Éáõëï, øáã³ñ, ²µñ³Ñ³Ù, ê³é³, ²Ýݳ, ¾ÙÙ³, ²ëÛ³, ²ëïÕÇÏ, ê³ï/Ã/ÇÏ, ÈÇÉÇÃ, سñÇÝ»/»ï³/, ÷á˳ñ»ÝÁ Çñ»Ýù ÏñáõÙ »Ý îÇ·ñ³Ý, Ø»Ýáõ³, ºñí³Ý¹, ²ñ·ÇßïÇ, ²ñ³Ù, ²ñï³ß»ë, ²ñï³í³½¹, ì³Ñ³·Ý, ØÑ»ñ, È»õáÝ,… ³Ý·³Ù µáÉáñ ¸Çó»ñÇ áõ ¸ÇóáõÑÇÝ»ñÇ ³ÝáõÝÝ»ñÁ)  øñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ г۳ëï³ÝáõÙ î³ñ³Íí»É ¿ ݳ»õ ²ñ³ñã³Ï³Ý å³ïÙáõÃÛáõÝÁ` Ù³ï»Ý³·ñ»Á, ÑñÏǽ»Éáõ áõ í»ñ³óÝ»Éáõ Ýå³ï³Ïáí, µ³Ûó ÉÇáíÇÝ ãÇ Ï³ñáÕ³ó»É Çñ³Ï³Ý³óí»É  øñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ г۳ëï³ÝáõÙ ï³ñ³Íí»É ¿ гÛáó ÑÇß³ï³ÏÇ çÝçÙ³Ý ¨ áñå»ë ²é³çݳÍÇÝ ³½·Ç` µÝ³çÝçÙ³Ý Ýå³ï³Ïáí, µ³Ûó ãÇ Ï³ñáÕ³ó»É Çñ³Ï³Ý³óí»É` áõñ»ÙÝ ÏáñáõëïÝ»ñÁ ³ÝϳëÏ³Í Ïí»ñ³Ï³Ý·Ýí»Ý:

- 126 -

²ð²ðâ²ä²ÞîàôÂÚ²Ü ÆêÎàôÂÚàôÜÜ àô ÆزêîàôÂÚàôÜÀ §îºð ²êîì²Ì` ÷ñÏÇ Ù»½¦ (²ëïí³Í` ³ÛëÇÝùÝ ²ë-»ñÇÝ ïí³Í-Á):§²êîì²Ì ¶ÆîƦ: êñ³Ýù DZÝã »Ý Ý߳ݳÏáõÙ: ²Ûë ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ гۻñÇ Ù»ç Ùï»É »Ý áã ß³ï í³Õáõó` ²ëïí³Í ·³Õ³÷³ñÇ Ñ»ï ÙdzëÇÝ: ´³Ûó` §²ñ³ñÇãÁ ·ÇïǦ, ϳ٠§²ñ³ñÇã û·ÝǦ ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÝ»ñ ãϳÝ: ´³Ûó ÇÝãáõ±: àñáíÑ»ï»õ ²ñ³ñÇãÁ »ñµ ²ñ³ñ»ó Ù³ñ¹áõÝ` Ýñ³Ý ûÅï»ó µáÉáñ ѳٳå³ï³ëË³Ý Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ»ñáí, ïí»ó ѳٳå³ï³ëË³Ý Ùï³Í»É³Ï»ñå, ¹³ïáÕáõÃÛáõÝ, ѳٳå³ï³ëË³Ý ³é³ù»ÉáõÃÛáõÝ, áñå»ë½Ç ݳ ÇÝùÁ ·áñÍÇ áõ å³ï³ëË³Ý ï³ Çñ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ¨ áã û ÇÝùÁ ã³ñ ϳٳ۳ϳÝáõÃÛáõÝÝ»ñ ·áñÍÇ áõ ¹ÇÙÇ ²ñ³ñÇãÇ §û·ÝáõÃÛ³ÝÁ¦: γ٠á±í »ñµ»õÇó» ϳëÇ,- §²ñ³ñÇãÁ ·ÇïǦ: ø³Ý½Ç ³ÛÝå»ë ¿É` ²ñ³ñÇãÁ, ã¿, áñ ³Ù»Ý ÇÝã ¿É ·ÇïÇ: §¶ðàÔÀ î²ÜƦ: ÆëÏ ë³ Ç±Ýã ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝ ¿: ²Ûëï»Õ ÃáõÕà áõ ·Çñ (γµ³É³) ³Ý»Éáõ Ù³ëÇÝ ¿ ËáëùÁ` ¨ áã ׳ϳﳷÇñÁ §·ñáÕǦ: سñ¹Çù` ѳ½³ñ³ÙÛ³ÏÝ»ñ ß³ñáõݳÏ, Çñ»Ýó ³ñ³ñÙ³Ý ûñÇó, »ñµ ¹»é ³Ý·³Ù ˳éÝáõñ¹ ó»Õ»ñ ã»Ý »Õ»É, ÃáõÛÉ ïí³Í ³ÝÝ»ñ»ÉÇ ë˳ÉÁ Ïé³Ñ»Éáõó Ñ»ïá ѳ۳óùÁ í»ñ ѳé³Í ¹ÇÙ»É »Ý ²ð²ðâÆ Ý»ñáÕ³ÙïáõÃÛ³ÝÝ, áã û ÇÝã áñ Ù»ÏÇÝ, Ýñ³ áñ¹áõÝ, áñÇÝ Ï³ñ»ÉÇ ¿ ëå³Ý»É ϳ٠˳ã»É ¨ Ñ»ïá ¹ÇÙ»É Ýñ³, ϳ٠ÇÝã áñ ÙÇ áñ»õ¿ ³é³ñϳÛÇ` ÎàôèøÆ ·ÃáõÃÛ³ÝÁ: Ø»ñ ï»ë³Í ³Ù»Ý ³ñ³ñÙáõÝùÇ ÑÇÙùÁ µÝáõÃÛáõÝÝ ¿, ÇëÏ µÝáõÃÛáõÝÁ ÝáõÛÝå»ë ³ñ³ñí»É ¿: ²ÛÝ ³ñ³ñí»É ¿ ²ñ»õÇ ¨ Ýñ³ ѳٳϳñ·Ç ³½¹»óáõÃÛ³Ý ßÝáñÑÇí: ´³Ûó ã¿ áñ ²ñ»õÇ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ý ¿É ¿ ³ñ³ñí»É: ²ñ³ñáÕ ³Û¹ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÁ ¨ Ñ»Ýó ²ñ³ñÇãÝ ¿: ´áÉáñ Ù³ñ¹Çù µÝáõÃÛ³Ý ³ñ¹ÛáõÝù »Ý, áÙ³Ýù ³ñ³ñí³Í ³ÝÙÇç³å»ë ²ñ³ñãÇ ÏáÕÙÇó, áñáÝù ÏáãíáõÙ »Ý ²ñÇÝ»ñ, ÇëÏ Ùݳó³ÍÁ ¿íáÉÛáõódzÛÇ ÁÝóóùáõÙ ï³ñµ»ñ ²ñÇÝ»ñÇ Ë³éÝáõñ¹Ý»ñ »Ý, ÇëÏ áÙ³Ýù ˳éÝáõñ¹Ý»ñÇ Ë³éÝáõñ¹Ý»ñ: ´áÉáñÝ ¿É ÙÇÝã»õ ³Ûëûñ ÍÝíáõÙ »Ý áõ Ç Ñ³Ûï ·³ÉÇë ï³ñµ»ñ ó»Õ³ÝáõÝÝ»ñáí: ²ñ³ñÇãÁ Ùݳó»É ¿ ¨ ѳí»ñÅ ÏÙݳ ÝáõÛÝÁ: ÆëÏ å³ïÙáõÃÛ³Ý ÁÝóóùáõÙ ù³ÝÇ—ù³ÝÇ ³Ý·³ÙÝ»ñ »Ý ÷áËí»É ²ëïí³ÍÝ»ñÇ ³ÝáõÝÝ»ñÝ áõ ÏñáÝÝ»ñÁ: ²Û, ¹³ ³ñ¹»Ý ã’¿ñ ϳñ»ÉÇ: سñ¹áõÝ ó’³Ûëûñ ïñí³Í ãÇ Ñ³ëÏ³Ý³É ²ñ»·³ÏݳÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Çó ¹áõñë ÇÝã ¿ ϳï³ñíáõÙ, ÇÝã ¿ Ý߳ݳÏáõÙ ëÏǽµ ¨ í»ñç, ³Ù»Ý³ÙáïÇÏ ¨ ³Ù»Ý³Ñ»éáõ, ³Ù»Ý³Ù»Í ¨ ³Ù»Ý³÷áùñ: سñ¹Á ϳñáÕ ¿ ï»ëÝ»É, å³ïÏ»ñ³óÝ»É ¨ ·áñÍ»É ÙÇÙdzÛÝ ù³é³ã³÷ ï³ñ³ÍùáõÙ ¨ ýǽÇϳÛÇ µáÉáñ ûñ»ÝùÝ»ñÁ ѳÛïݳ·áñÍí³Í »Ý Ù³ñ¹áõ ÏáÕÙÇó, ·áñÍáõÙ »Ý ÙÇÙdzÛÝ ù³é³ã³÷ ï³ñ³ÍùÇ å³ÛÙ³ÝÝ»ñÇÝ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ: àôëïÇ µáÉáñ Ù³ñ¹Çù å³ñï³Ï³Ý »Ý Çñ»Ýó ·áÛáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ÙÇÙdzÛÝ ²ñ»õÇÝ áõ ºñÏñÇÝ ¨ »ÝóñÏí³Í »Ý ²ñ»õÇ ¨ Ýñ³ Ùݳó³Í ÙáÉáñ³ÏÝ»ñÇ (ÙáÉáñ³Ï` ÙáÉáñÛ³É µ³éÇó ¿ ³é³ç³ó»É) ³½¹»óáõÃÛ³ÝÁ: ´³óÇ ¹ñ³ÝÇó, ³ñ³ñÙ³Ý å³ÑÇÝ Ù³ñ¹áõ íñ³ ¹ñáßÙíáõÙ ¿ ÌÇñϳÃÝÇ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý Ñ³Ù³ëï»ÕáõÃÛ³Ý ÏÝÇùÁ` ÇѳñÏ» ²ñ»õ³ÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç ÙáÉáñ³ÏÝ»ñÇ ³½¹»óáõÃÛ³ÝÁ ½áõ·³Ñ»é ¨ ³Û¹ ³Ù»ÝÇÝ ·áõÙ³ñíáõÙ ¿ ·»ÝáÙÁ: ´ÝáõÃÛ³Ý ³ñѳíÇñùÝ»ñÁ, ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ù³ÙÇÝ, ³ÝÓñ»õÁ ϳåÝí³Í »Ý ²ñ»õÇ ¨ Ýñ³ ѳٳϳñ·Ç Ñ»ï: ºñÏñ³·áõݹÁ ÝáõÛÝå»ë ²ñ»õÇ ÙáÉáñ³ÏÝ ¿` ²ñ³ñùÁ: ÆëÏ ²ëïí³Í ·³Õ³÷³ñÁ г۳ëï³ÝáõÙ ³é³çÇÝ ³Ý·³Ù Ç Ñ³Ûï ¿ »Ï»É ²ñ³ñ³ïÛ³Ý Ã³·³íáñáõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï³ßñç³ÝáõÙ` ÇѳñÏ» Ôºìî (È»íÇï) ã³ñ ùñÙ»ñÇ ÙÇç³ÙïáõÃÛ³Ùµ` ²ñ³ñã³Ï³Ý ëáõñµ ø³éáñ¹áõÃÛáõÝÁ` Ð(Ê)²È¸Æ(µ³ñÓñÛ³É)ª ¶ÈàôÊ, ºÚÞº´²` (ëÇñï, Ñá·Ç), ÞÆìÆ (ý³ÉÉáë, áñ¹Ç, ë»ñáõݹ) ¨ ¾àôÂÚàôÜ-Ý (²ÛÝ ¿ ´³ñÇ ÙÇïù, ´³ñÇ Ëáëù, ´³ñÇ ·áñÍ, ´³ñÇ Ï³Ùù) í»ñ³Í»Éáí ³é³ÝÓÇÝ--³é³ÝÓÇÝ ²ëïí³ÍÝ»ñÇ, ÇÝãáí ѳݹ»ñÓ áã û Ùáé³óáõÃÛ³Ý »ÝóñÏ»óÇÝ ²ð²ðâÆÜ, ³ÛÉ Ýë»Ù³óñÇÝ Çñ»Ýó ÇëÏ ²ëïí³Í ·³Õ÷³ñÁ, í»ñ³·ñ»Éáí Ýñ³Ý Ýå³ëïÇ ¨ ÙÇç³ÙïáõÃÛ³Ý å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñ: ÌÝáõݹÁ, ÏÛ³ÝùÝ, µ»ñùÝ áõ µ³ñÇùÁ ϳåÝí³Í »Ý ²ñ»õÇ ¨ Ýñ³ ѳٳϳñ·Ç Ñ»ï: ²ñ»õÁ ²ñ³ñã³Ï³Ý ²Ù»Ý³Ñ½áñ ³½¹»óáõÃÛáõÝÝ ¿ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ·áÛáõÃÛ³Ý íñ³ ¨ Ù³ñ¹Á Çñ ·áÛáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ å³ñï³Ï³Ý ¿ ²ñ»õÇÝ ¨ ºñÏÇñ ÙáÉáñ³ÏÇÝ: ºñÏÇñ ÙáÉáñ³ÏÁ ³Ù»Ý ÙÇ ³½·Ç ѳïϳóñ»É ¿ áñáß³ÏÇ ï³ñ³Íù, áñÁ ѳݹÇë³ÝáõÙ ¿ ïíÛ³É ³½·Ç ѳÛñ»ÝÇùÁ: ²ÛÝ ïñ-

- 127 -

í³Í ¿ ²ñ³ñãÇ, ²ñ»õÇ ¨ ºñÏñÇ ÏáÕÙÇó ³Ù»Ý ÙÇ ³½·Ç ѳٳñ áñå»ë ëñµáõÃÛáõÝ ¨ ÇÝãå»ë Ïå³Ñå³Ý»ë ³Û¹ ëñµáõÃÛáõÝÁ, ³ÛÝå»ë ¿É ²ð²ðÆâÀ ¨ Ýñ³ ²é³ùÛ³ÉÝ»ñÁ` ¸Æò-»ñÁ, ³ñ¹»Ý ùá ³ñ³ÍÇ (Ù³ñ¹áõ ·áñÍÁ` ²ð-³Í ¿, ÇëÏ ²ð²ðâÆÜÀ` ²ð²ð-³Í) ѳٳå³ï³ëË³Ý Ïå³Ñå³Ý»Ý ù»½: ºì, ÑÇßÇ’ñ, ÙáÉáñ»óÝ»É Ï³ñ»ÉÇ ¿ ÙdzÛÝ áÕç»ñÇÝ, µ³Ûó áã Ñá·ÇÝ»ñÇÝ, ³é³í»É»õë ²ð²ðâÆÜ áõ ¸Æò-»ñÇÝ: ÞáõÙ»ñ³Ï³Ý íÇå»ñ·Á ³ëáõÙ ¿, áñ àôñáõÏ` àôð ù³Õ³ùÇ ïÇñ³Ï³É ¾ÝÙ»ñù³ñÁ ëáõñµ ¾ÝÉÇÉÇ ï³×³ñÁ ϳéáõó»ÉÇë Ëݹñ»É ¿ §êáõñµ Í»ë»ñÇ »ñÏÇñ¦ ²ñ³ïï³ÛÇ Ù³ñ¹Ï³Ýó, áñ Çñ»Ýó ¶²ÜàôÜ ï³×³ñÝ»ñÇ ûñÇݳÏáí ϳéáõó»Ý: ²ñ³ïï³ÛÇ ²ñ»õÇ ï³×³ñÝ»ñáõÙ` ¶²ÜàôÜ-Ý»ñáõ٠ϳï³ñí»É »Ý ëñµ³½³Ý »ñ·»ñ ÝíÇñí³Í ²ñ»õÇÝ ¨ ³ñ»õ³Í³·ÇÝ, Ýñ³ ÉáõÛëÇ áõ ç»ñÙáõÃÛ³Ý, Ù³ñ¹Ï³Ýó µ»ñù áõ µ³ñÇùÇ ³å³ÑáíÙ³ÝÁ` ²ñù³Û³Ï³Ý Ñ»ñáë, µ³ñ»ñ³ñ ²ñ»õ, ²ëïí³ÍÝ»ñÇ Ù»ç ÙdzÛÝ ¹áõ ¿ë ÷³ÛÉáõÙ, ø»½ ¿ ïñí³Í Çß˳ÝáõÃÛáõÝÁ Ù»Í: γé³í³ñ ïÇñ³Ï³É, ³ñ¹³ñ³¹³ï: ܳ˳ѳÛñ ÙÃÇÝ ³ß˳ñÑÇ ²ñù³Û³Ï³Ý ѽáñ ²ëïí³Í ²ñ»õÇ: ²ñ»õÇ ³Ù»ÝûñÛ³ Ù»éÝ»ÉÝ áõ ѳñáõÃÛáõÝ ³éÝ»ÉÁ ѳۻñÁ ³Ýí³Ý»É »Ý Ù³Ûñ³Ùáõï ¨ ³ñ»õ³Í³·, ÇëÏ Ù³ñ¹Ï³Ýó Ùáï` ѳéÝ»É(ѳñ»É), ½³ñÃÝ»É, ³ñÃݳݳÉ: ÎÛ³ÝùÇ ÇÙ³ëï³ÉÇó ¨ Ï»Ýë³Ï³ÝÇ ³éûñÛ³ µáÉáñ µ³é»ñÁ гۻñÁ ϳå»É »Ý “²ð” ²ðÙ³ïÇ Ñ»ï` ²ñ³ñÇã, ²ñ³ñ³ï, ³ñ³ñÙáõÝù, ³ñ³ñù, »ñÏÇÝù, »ñÏÇñ, ѳñáõÃÛáõÝ, ³ñÙ³ï, ³ñ·³Ý¹, ³ñÛáõÝ, ³ñÃáõÝ, ³ñï, ³ñáñ, ³ñáï, ³ñáë, »ñϳñ, ϳñ×, ë³ñ, ³ñ×áñÃ, ³ñË--³éáõ, ³ñ·³í³Ý¹, ³ñ³Ñ»ï, ³ñͳÃ, ³ñ³·ÇÉ…: ²ñ»õÁ ѳٳñí»É ¿ ³Ù»Ý³Ñ½áñ ²ëïí³ÍÁ, áñáíÑ»ï»õ ÇÝãù³Ý ¿É ÓÙ»éÁ ëå³ÝÇ µÝáõÃÛáõÝÁ Çñ ë³éݳٳÝÇùÝ»ñáí, ÙÇ»õÝáõÛÝ ¿ ·³ÉÇë ¿ ·²ðáõÝÁ, ²ñ»õÁ ÉáõÛë áõ ç»ñÙáõÃÛáõÝ ¿ ï³ÉÇë ¨ ÝáñÇó ³Ù»Ý ÙÇ ÏÛ³Ýù ͳÕÏáõÙ ¿ áõ ß³ñáõݳÏáõÙ ³åñ»É: ºí ѳϳé³ÏÁ` ²ñ»õÁ ãÉÇÝÇ, µ³ó³ñӳϳå»ë áã ÙÇ ÏÛ³Ýù: Ô»õáݹ ²ÉÇß³ÝÁ ³Ûëå»ë ¿ Ý»ñϳ۳óÝáõÙ` §Ø³ñ¹ ½²ñ»·³ÏÝ ²ëïí³Í ѳٳñ»ñ áõ ³Ýáñ ݳۻÉáí ½²ëïí³Í å³ßï»ÛÇݦ: ´³Ûó ã¿, áñ µÝáõÃÛáõÝÁ ³Ù»ÝÇÝ ¨ ³Ù»Ý ÇÝãÇÝ ëï»ÕÍ»É ¿ ½áõÛ·»ñáí` Ù³ñ¹--ÏÇÝ, ѳÛñ— Ù³Ûñ, ïÕ³--³ÕçÇÏ, ³ñáõ--¿·, Ù»Í--÷áùñ, »ñϳñ—ϳñ×, ë³ñ—Óáñ, »ñÏÇÝù--»ñÏÇñ, óó—ãáñ ¨ ³ÛÉÝ: ÆëÏ ²ð ²ñ»õÇ ²ëïÍá ½áõÛ·Á ³ÝïÇÏ Å³Ù³Ý³ÏÝ»ñÇó »Õ»É ¿ ܲð ¸ÇóáõÑÇÝ: ÊáñÁ ÑÝáõÃÛ³Ý å³ï׳éáí ß³ï ùÇã ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ Ï³Ý Ü²ð ¸ÇóáõÑáõ Ù³ëÇÝ: ²ÛÝ å³Ñå³Ýí»É ¿ ³ëáñÇÝ»ñÇ Ùáï, áñå»ë ܲð` çñÇ ²ëïí³Í ¨ гۻñÇ Ùáï ÝáõÛÝÁ` ÌáíÇܲð: ÆëÏ Êáñ»Ý³óÇÝ ·ñáõÙ ¿,- §Ð³Ûáó Ù»ÑÛ³ÝÝ»ñáõÙ ¹ñí»É »Ý ²ñ»õÇ ¨ ÈáõëÝÇ ²ëïí³ÍÝ»ñÇ ³ñÓ³ÝÝ»ñ¦: ìÆêàô-Ý ²ñ»õÇ ¸ÇóÝ ¿,ܲð-Áª ÈáõëÝÇ: ²ñ³ñÇãÁ »Ã» ó³Ýϳݳñ, Ù»Ýù Ýñ³Ý ¿É ·áÝ» ²ñ»õÇ ÝÙ³Ý ³ñï³ùݳå»ë Ïï»ëÝ»ÇÝù: ÆëÏ ³ñ¹Ûá±ù Ù»Ýù ²ñ»õÇÝ Édzå»ë ï»ëÝáõÙ »Ýù: ²ñ³ñãÇ Ù³ëÇÝ ·³Õ³÷³ñ ϳ½Ù»ÉÁ , ¹³ ѳٳѳí³ë³ñ ¿ ³ÛÝ Ñ³Ý·³Ù³ÝùÇÝ, áñ Ù³ñ¹áõ ÏáÕÙÇó å³ïñ³ëï³Í ·áñÍÇùÁ, ϳ٠ÇñÁ ϳñÍÇù ϳ½ÙÇ ïíÛ³É Ù³ñ¹áõ Ù³ëÇÝ: àôëïÇ ÙÝáõÙ ¿ ²ñ³ñãÇó Ñ»ïá å³ßï»É ÙÇÙdzÛÝ ²ðºìÆÜ ¨ ºðÎðÆÜ` ùá ÑáÕ áõ гÛñ»ÝÇùÇÝ, áñÁ ÝáõÛÝå»ë ϻݹ³ÝÇ íÇ׳ÏáõÙ ¿` ÇÝãå»ë Ù³ñ¹Çù: سñ¹Çù ϳñ׳ï»õ ÏÛ³Ýù »Ý ³åñáõÙ áõ ٳѳÝáõÙ, ÇëÏ Ý³ ³ÝÑ³Ù»Ù³ï »ñϳñ` §Ñ³í»ñŦ ¿ ³åñáõÙ: ²ñ»·³å³ßïáõÃÛ³Ý ¹»åùáõÙ å³ßï³ÙáõÝùÝ»ñÇ í»ñ³Í³Ï³Ý ÇÙ³ëïÁ Ñ»ñùíáõÙ ¿` ÅáÕáíáõñ¹Á ï»ëÝáõÙ ¿ ¨ ѳëϳÝáõÙ, áñ Çñáù ²Ù»Ý³½áñ ²ñ»õÝ ¿ ¨ Ïñ³ÏÁ ÏÛ³ÝùÇÝ ÇÙ³ëï ïíáÕÁ: ¶³ÝáõÝÝ»ñáõÙ, Ø»ÑÛ³ÝÝ»ñáõÙ ¨ î³×³ñÝ»ñáõ٠ѳ½³ñ³ÙÛ³ÏÝ»ñ ß³ñáõÝ³Ï ÙáÙ ¿ í³éíáõÙ` Ïñ³Ï: ÆëÏ »ñµ ÙáÙ »ë í³éáõÙ ²ñ»õÇÝ, µ³Ûó ÐÇëáõë øñÇëïáë ϳÝãáõÙ, áñÁ ÝáõÛÝå»ë Áݹ³Ù»ÝÁ ²ñ»õÇ ³ñ³ñÙ³Ý ³ñ¹ÛáõÝù ¿` Ù³ñ¹, Ù³ñ¹áõ ÍÝáõݹ, ¹³ ³ñ¹»Ý ²ð²ðâÆÜ áõ ²ëïÍáõÝ ¹»Ù ¿` ٻͳ·áõÛÝë Ù»Õù: ØÇÝã»õ 12-ñ¹ ¹³ñáõ٠г۳ëï³ÝáõÙ ¹»é ·áñÍáõÙ ¿ÇÝ “²ðºìàð¸Æø” ѳí³ï³óÛ³ÉÝ»ñÁ, áñáÝù ѳɳÍáõÙ ¿ÇÝ ùñÇëïáÝÛ³ »Ï»Õ»óáõÝ: ÈáõëÝÇ ¨ ²ñ»õÇ Ù³ëÇÝ` áñå»ë ùáõÛñ ¨ »Õµ³ÛñÝ»ñÇ, ÙÇÝã»õ ÑÇÙ³ É»·»Ý¹Ý»ñÁ å³Ñå³ÝíáõÙ »Ý: àñå»ë å³ßï³ÙáõÝù ²ñ»õÁ ÑÝáõó` ѳ½³ñ³ÙÛ³ÏÝ»ñ ß³ñáõÝ³Ï ²ðº¶ ¿ Ïáãí»É: ²ñ»·Ç

- 128 -

¹ÇóÁ ìÆêàô-Ý ¿ (ìÇëáõ, ìë»Ù, ìÇë¹Çë, ìÇë¹Çó): ¸»é»õë àôñ³ñï³Ï³Ý ųٳݳÏÝ»ñÇó ³é³ç ÐÇëáõë ³Ýí³ÝáõÙÁ çÑáõ¹Ý»ñÁ í»ñóñ»É »Ý Ñ»Ýó ìÆêàô` ²ñ»õÇ ¸ÇóÇ ³ÝáõÝÇó: ÎáõÛñ å³ßï³ÙáõÝùÇ ³é³ñϳ ϳ٠³ÝÓ ³ÛÉ»õë ãå»ïù ¿ ÉÇÝÇ: ²Øà’ ¾: à±ñ ³ý»ñÇëïÇ Ë»ÉùÇÝ ÇÝã ÷ãáõÙ ¿, ݳ ³Û¹ ÷ã³ÍÁ ÷ãáõÙ ¿ ѳë³ñ³Ï ÅáÕáíñ¹ÇÝ, ÅáÕáíáõñ¹Ý ¿É ³Ù»Ý ÷ã³ÍÇ ï³Ï ³é³Ýó ËáñÁ áõëáõÙݳëÇñ»Éáõ` å³ñáõÙ ¿: ÆÝãå»ë ϳñáÕ ¿ ÏÇÝÁ ²ëïÍáõó ÑÕdzݳÉ, ¹³ ³Ù»Ý³Ù»Í Ù»ÕùÝ ¿, ϳ٠ٳñ¹ ³ñ³ñ³ÍÁ ѳñáõÃÛáõÝ ³éÝ»É` ·áÉáñßdzݳÉ: ²Û¹ á±í ¿ ï»ë»É, ϳ٠ϳñáÕ ¿ ï»ëÝ»É ²ëïÍáõÝ, áñ Ñ»ïÝ ¿É Ýñ³ÝÇó ÑÕdzݳ: γ٠²ëïÍáõÝ Ë³ãÇ íñ³ ëå³ÝáõÙ »Ý: ²Û¹ áí ϳñáÕ ¿ ²ëïÍáõÝ ëå³Ý»É: ¸³ ÑáñÇÝáÕÝ»ñÁ ÁݹѳٻÝÁ áõ½»ó»É »Ý ³ë»É, áñ ݳۻù Ù»Ýù Ó»ñ ²ëïÍáõÝ Ï³ñáÕ »Ýù ëå³Ý»É: ʳã áõ ÇÏáݳݻñ »Ý ѳٵáõñáõÙ: àí ¨ ÇÝã µ³ñá۳ϳÝáõÃÛ³Ý ï»ñ Ù³ñ¹ ¿ å³ïñ³ëï»É ³Û¹ ˳ãÁ ϳ٠ÇÏáÝ³Ý ¨ áñ ³Ù»Ý³Ï³ñ»õáñÁ` Çݱã Ýå³ï³Ïáí: ºì ÇÝã Ýå³ï³Ïáí »Ý ù»½ ѳٵáõñ»É ï³ÉÇë ³Û¹ ÇÏáÝ³Ý Ï³Ù Ë³ãÁ: ø³ÝÇ Ñ³½³ñ ¨ ÇÝã µ³ñá۳ϳÝáõÃÛ³Ý ï»ñ Ù³ñ¹Çù »Ý å³ã»É ³Û¹ ˳ãÁ ϳ٠ÇÏáÝ³Ý ¨ ¹ñ³ÝÇó ³é³ç áõ±Ù ϳ٠DZÝã »Ý Ýñ³Ýù å³ã»É: àñáß Ñ»ï³ÙݳóÝ»ñ Ïáõéù»ñ »Ý å³ßïáõÙª û áí ¿ å³ïñ³ëï»É ³Û¹ ³ñÓ³ÝÇÏÁ, ÏáõéùÁ, DZÝã Ýå³ï³Ïáí: ÆëÏ ûñÇÝ³Ï çÑáõ¹Ý»ñÁ ý³ÉÉáë »Ý å³ßïáõÙ, û ÇÝãáõ±, ¹³ Ïé³Ñ»É Ñݳñ³íáñ ãÇ, áñáíÑ»ï»õ ³Û¹ ý³ÉÉáëÁ Ù³ñ¹Ý ¿É áõÝÇ, ßáõÝÝ ¿É, ¿ßÝ ¿É, ·áñïÝ ¿É: ²ëïí³ÍÝ»ñÇ ³Ýµ³ó³ïñ»ÉÇ ù³Ý³ÏÇ µ³½Ù³½³ÝáõÃÛáõÝÁ ¨ ³Ýí³ÝáõÙÝ»ñÁ` ³Ùáà ¿, å»ïù ¿ í»ñ³Ý³Ý, ·áÝ» ãÇ ÉÇÝÇ ÙáÉáñáõÃÛáõÝ, û áñ ÙÇ ²ëïÍáõÝ ¹ÇÙ»ë: §ÂáÕ»É »ù Ò»ñ ݳչÁ` ÁÝÏ»É »ù áõñÇßÇ ÝÇëdzÛÇ Ñ»ï»õÇó¦: Ø»Ýù å³ßï»É »Ýù Ù»ñ ²ð²ðâÆÜ, »Õ»É »Ýù ³ß˳ñÑ³Ï³É å»ïáõÃÛáõÝ ¨ ³½·, ÇëÏ á±í »Ýù ÑÇÙ³ Ù»Ýù: è»³É ³½·Á ¨ ÁݹѳÝñ³å»ë Ù³ñ¹Á å»ïù ¿ é»³É ·³Õ³÷³ñ³µáí³Ý¹³Ï³ÉÇó ѳí³ï³Ùù áõݻݳ, áã û ë»é³Ï³Ý, ϳ٠³ñï³Ãáñ³Ï³Ý ûñ·³ÝÇ: ºë ²ñ³ñã³å³ßï, ²ñ»õ³å³ßï »Ù, ÇëÏ ¹áõ ù»½ ѳñó ïáõñ, ¹áõ áõ±Ù ¿ë å³ßïáõÙ, áõ±Ù ïÕ³ÛÇÝ, áñ ó»ÕÇó, ÇÝã µ³ñá۳ϳÝáõÃÛ³Ý ï»ñ, ÇÝã ·³Õ³÷³ñÇ ï»ñ, ÇÝã Ýå³ï³ÏÝ»ñÇ ï»ñ, áõ±ÙÇó ¿ ë»ñí»É, ÇÝãáí ¿ ëÝí»É, áõÙ Ñ»ï ¿ ß÷í»É, áí Çݱã ϳñáÕ ¿ñ Ýñ³ Ñ»ï ³Ý»É` ³Ý·³Ù ëå³Ý»É, ˳ã»É ϳ٠»ñ»ëÇÝ Ãù»É: ºì ݳ ù»½ ³ëáõÙ ¿,-§ØÇ ³Ûïǹ Ë÷»óÇÝ` ÙÛáõëÁ ¹»Ù ïáõñ¦ ¨ áñ ³Ù»Ý³íï³Ý·³íáñÁ` DZÝã ¿ ³é³Ýó ÇÝùݳå³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý å»ïù ¿ í»ñ³Ý³ Ð³Û ³½·Á: ܳ ù»½ ³ëáõÙ ¿ ÃßݳÙáõ¹ ÙÇ ³ïÇñ (³ÛëÇÝùÝ Ç±Ýã` ëÇñÇ’ñ Ýñ³Ý), ݳ ù»½ ³ëáõÙ ¿ ÙÇ ¹³ïÇñ, áñå»ë½Ç ãÉÇÝ»ë ¹³ïí³Í, ³ÛëÇÝùÝ Ç±Ýã, ËáõųÝÝ»ñÁ ÃáÕ ëï»ÕÍ»Ý ³Ù»Ý³ÃáÕáõÃÛáõÝ áõ í³Û»É»Ý ùá µ³ñÇùÝ»ñÁ, ÇëÏ ¹áõ` ݳÙáõëáí ²ðƲòÆ, Ù³ï¹ µ»ñ³Ý¹ ¹ñ³Í ¹ÇÙÇ ³Û¹ ²ëïÍá û·ÝáõÃÛ³ÝÁ ¨ ³ÛÝ ¿É ³ÛÝ ÑáõÛëáí, áñ ѳÝϳñÍ Ý³ Ïû·ÝÇ: øá ÍÇͳÕÁ` ùá ÇëÏ Ùï³Í»É³Ï»ñåÇ íñ³ ã±Ç ·³ÉÇë: ÆëÏ, áñ ë³ï³Ý³Ý` çÑáõ¹Á, áñÁ Çñ»ÝÇó áãÇÝã ãÇ Ý»ñϳ۳óÝáõÙ` µ³óÇ Ë³µ»µ³ ÉÇÝ»Éáõó, ùá ²ëïÍáõÝ Ï³ñáÕ³ó»É ¿ ï³Ýç³ÝùÇ »ÝóñÏ»É, ³Ý·³Ù ëå³Ý»É, DZÝã û·ÝáõÃÛáõÝ Ï³ñ»ÉÇ ¿ ëå³ë»É ÝÙ³Ý ²ëïÍáõó, çÑáõ¹Á Ýñ³Ý ÙÇ ¨ ÙÇ ù³ÝÇ ³Ý·³Ù ¿É Ïëå³ÝÇ: ØDZû ϳñ»ÉÇ ¿ ³Û¹ù³Ý ï³ññ³Ï³Ý ïñ³Ù³³Ý»É` ã¿, áñ ³Û¹ ÐÇëáõëÇ ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛ³Ý ßÝáñÑÇí ¿ гÛáó ³ß˳ñÑ³Ï³É å»ïáõÃÛáõÝÁ í»ñ³ó»É, гÛáó Ø»Í ºÕ»éÝÁ Çñ³Ï³Ý³óí»É, ¨ ³Ûëûñ ¿É` ùë³Ýٻϻñáñ¹ ¹³ñáõÙ, гÛÁ ÷áÕáóáõ٠ѳóÇ ÷áÕ ¿ ÙáõñáõÙ: ºì í»ñç³å»ë` ²ëïí³Í³óÝ»É ³ÛÝ ÐÇëáõëÇÝ, áñÇÝ Ù»éÝ»Éáõó »ñ»ù ѳñÛáõñ ï³ñÇ Ñ»ïá »Ý ÐéáÙ»³Ï³Ý ϳÛëñ»ñÁ Ýß³Ý³Ï»É ²ëïí³Í, áñÇÝ ³ÝݳÙáõë çÑáõ¹Ý»ñÁ »ñ»ëáí »Ý ï³ÉÇë, û ݳ Çñ Ðáíë»÷ ÑáñÇó ãÇ ë»ñ³Í, ³ÛÉ ÑéáÙ»³óÇ ½ÇÝíáñ ä³Ýï»é³ÛÇó ¨ áí ³ëáõÙ ¿, û ÇÝùÁ ³ß˳ñÑ ¿ »Ï»É, áñ ÏáõÛñ»ñÁ ï»ëÝ»Ý, ÇëÏ ï»ëÝáÕÝ»ñÁ Ïáõñ³Ý³Ý ¨ áñ Ù³ñ¹áõ ÃßݳÙÇÝ Çñ ÁÝï³ÝÇùÁ å»ïù ¿ ¹³éݳ (³Ûë Ù³ëÇÝ Ïϳñ¹³ù »ñÏñáñ¹ ٳﻳÝáõÙ): ²ñ³ñã³å³ßïáõÃÛáõÝÝ ¿ ÙÇÙdzÛÝ Ð³Ûáó ·áÛÇÝ áõÕÕ»Ïó»É: ØÇÝã»õ Ý.Ã.³. 12-ñ¹ ѳ½³ñ³ÙÛ³Ï Ð³Û»ñÁ »ñÏñå³·»É »Ý óáõÉÇݪ »ñÏñ³·áñÍáõÃÛ³Ý ËáñÑñ¹³ÝßÇÝ, áñÇÝ Ñ³çáñ¹»ó ¸Çó»ñÇ »ñÏñå³·áõÃÛáõÝÁ: ¸³ »Ý íϳÛáõÙ óáõÉÇ ëå³ÝáõÃÛáõÝÁ ØÇÑñÇ ÏáÕÙÇó Ñݳ·áõÛÝ å³ïÏ»ñÝ»ñÁ, áñáõÙ ³éϳ ¿ §Î³ñÇצ ϻݹ³Ý³Ï»ñåÁ: ²ÛÉ »ñÏñÝ»ñáõÙ ³ÛÝ ï³ñ³Íí»É ¿ §ØÇÑñ³Ï³ÝáõÃÛáõݦ ÏñáÝÇ ³Ýí³Ý ï³Ï, ÇëÏ ùñÇëïáÝ»áõÃÛ³Ý ³ÑÇ Ý³Ë³å³ïñ³ëï³Ï³Ý ¿ï³åáõÙª ºñí³Ý¹áõÝÇÝ»ñÇ ßñç³ÝáõÙ ²ñ³ñã³å³ßïáõÃÛ³Ý Ñ³É³Í³ÝùÇÝ ¹»Ù ¹áõñë »Ï³í ¼ñ³¹³ßïÁ, áí »ñϳñ áõ ³ÝÝÏáõÝ å³Ûù³ñ»ó ¹³ñÇ ÇßË³Ý ¸ºì-Ç ¹»Ù:

- 129 -

²Ü¶²Ø ÆðºÜò ¶ºð²Ì ´²´ºÈàÜÚ²Ü ø²ðîº¼Æ ìð² âβ à’â Ðàô¸º², àâ ¾È Æê(¼)ðà¾È äºîàôÂÚàôÜ Æ±Üâ ÐÆØøºðÆ ÐÆØ²Ü ìð² ºÜ ¶ðºÈ ʺԲÂÚàôð²Üø ´Æ´ÈƲÜ, ²¸²Ø, ºì², ÜàÚ, ¸²ìƸ, Æê²Ð²Î, вÎà´...... Þ²î øÆâ ¾ ØܲòºÈ ÆêÎàôÂÚ²Ü ´²ò²Ð²ÚîزÜÀ: кî²øðøÆð ¾ æÐàô¸ÜºðÀ ²Úê ²Ü¶²Ø ƱÜâ äºîø ¾ Øà¶àܺÜ` ä²îØàôÂÚàôÜÀ κÔ̺Èàô ä²î²êʲܲîìàôÂÚ²Ü î²ÎÆò ¸àôðê ¶²Èàô вزð

- 130 -

È»õáÝ äáÕáëÛ³Ý

ìºð²¸²ðÒ

¾ñóÝù, »ÉÇ ¿ñóÝù ÇÙ ²É³ßÏ»ñï, µ³É³ î³ñ ÁÝÓÇ ïáõÝÝ ÇÙ çáç å³åáõë гñ³ ²í»ñ³Ï ïÝ»ñáõë ÑÇÙù»ñÝ ù³ÝÇ Ï³ Ñɳ ø³ÝÇ áõÅëÇ Û»ÕÃÁ` ɳá, ßáõïÙÁßáõï ¿ñ³ ÐÇÙù»ñÝ ÑÉÁ Ï³Ý áõ ÑÉÁ »ë ï»ÕÝ ·Çݳ٠êÇñïëÇ ¿ ù³ßÁ, ·»ß ¿ñ³½Ý»ñÁ ï»ëݳ٠¾É ãÁÙ Ïéݳ ¹ÇÙݳ` ·Á»ÉÝÇÙ áõ Ï»ñó٠ØÇ Ùï³ÍÇ` Ù»çÏǹ ϳÛÝÇÙ, Ñɳ Ïéݳ٠ÂáõñùÝ ¹»Ù ãÏñݳ, ùáõñ¹ÉÁ Ù»Ï ùáõéáõ· æÑáõ¹Ý ¿ñ ¿¹áÝó ¹³ñï ·ÉËáõÝ Ï³ÛÝáõ· Ø½Ç ë³ñùÇÝ ³ÝïáõÝ` ·³í³éÇó ùáãáõ· Êá ãÏéó³Ý ÃÁ ë³ñù»Ý ²ñ³ñã³Ïïñáõ· ܳËÝÛ³ó ßÇñÇÙÝ»ñÝ Ù³É»ñáí å³ïáõ· ä³åëÇ ·»ñ»½Ù³ÝáõÙ ÉëÁ ßÝ»ñáõ ѳãáõ· Îë» ÇÙ å»ë ½ñáõóÁ` ÑáÕáõÙë ÇÙ å³ñ·áõ· ÆÙ ÑáÕÝ ¿É ãÏéݳ ï³Ý» ³ÛÉÛ³ó ½ñáõóáõ· ÆÙ Þ³éÇ³Ý ·»ïÝ áõ ÇÙ Þ³ñ³Ý ù³ñ»ñÝ Ôé³í ³éáõÝ, ºñÏ»Ý ÓáñÝ, Ù»Õñ³Í³é»ñÝ Î³ÃÝáí ³ÕµáõñÝ áõ î³íñáëÛ³Ý É³Ýç»ñÝ ºÉÇ, ï³ñ ÇÙ î³ñáÝ, ÇÙ ß»Ý Þ³éã³µ»¹Ý î»ñ ¿ÕÝÇÝù Ùñ ÑáÕÇÝ` ³Ýï»ñ³Ù³ïÝáõ· ܻջݳ ²ñ³ñÇãÝ` áõñáíÁ ¿¹Ç Ù½Ç ïíáõ· ºÉÇ µ³É³, ¹áõ ³éç»õÇóë` »ë ù½Ç ÃÇÏáõÝù âÝ»ÕíÇë Ù»éÝÇÙ` å³åáõ Ë³Ù»Ý í»ñáõÝù ÂáÕ Ù»ÏÝ ¹»Ù ϳÛÝÇ` ëñï³Ù»ç Ïѳ·áõÝù â³ñí»ñçÝÁ µ³É»ë` Áñ Ù»ñ ïáõÝ ß»ÝóáõÝù îáõñáõµ»ñ³ÝÇ Í³ÕÇÏÝÁ ÏÇï³ µáõñÙáõÝù àñ å³å»ñáõ ßÇñÇÙÝ»ñáõÝ ³ñųÝóáõÝù гݷëï³Ý³Ý ¿ÝáÝó Ñá·ÇÝ»ñÝ í»ñ»Éáõ· ºñóÝù ù»É» µ³É³, ѳÛñ»ÝÇÝ ÁÝÓ ÍÝáõ· ÈëÁ ½ñáõóùÝ Ù»ñ ÑáÕÝ, áñ ßÝ㳠ѳݹáõ· ºÉÇ µ³É³, »ñóÝù ÑáÕÝ ²ñ³ñã³ïíáõ·:

- 131 -

вÚàò ²¼²î²¶ð²Î²Ü Úàôð²Î²Øܺð ȺìàÜ äàÔàêÚêÜ

ê²î²Ü²Î²Ü Ð ² Ú î Ü àô Â Ú àô Ü Ø²îº²Ü 2

º ð ºì ² Ü 2 0 0 8

- 132 -

ê² ²’ÚÜ Ð²Ú²êî²ÜÜ ¾` âβð æÐàô¸Ü àô øðÆêîàܺàôÂÚàôÜÀ

- 133 -

ê² ²’ÚÜ Ð²Ú²êî²ÜÜ ¾` ê²î²Ü²Î²Ü öàðÒàôÂÚàôÜÀ â¾ð ̲ÔκÈ

- 134 -

ê² ²Úê вڲêî²ÜÜ ¾` î²ðî²ðÜ, æÐàô¸Ü àô øðÆêîàܺàôÂÚàôÜÀ ̲ÔÎàôØ ºÜ

- 135 -

Ð ² Ú º ð` ØƲÚÜ ²¼¶²ÚÜ²Î²Ü ¶²Ô²ö²ð²ÊàêàôÂÚàôÜÀ ÎвÔ²вðÆ Ð²Ø²ÞʲðвÚÆÜ æÐàô¸²Îð²îƲÚÆÜ: ØÆîøÀ ÜÚàôÂ²Î²Ü àôÄÆ ¾ ìºð²ÌìàôØ`` ºð´ ²ÚÜ Üºð¶ð²ìàôØ ¾ ¼²Ü¶ì²ÌܺðÆÜ: ØáõëáÉÇÝÇ—Æï³Édz, ý³ßǽ٠üñ³ÝÏá—Æëå³Ýdz, ý³ßǽ٠ÐÇïÉ»ñ--¶»ñÙ³Ýdz, ݳóǽ٠ê³É³½³ñ—äáñïáõ·³Édz, ݳóǽ٠ê»õ ·Ý¹³å»ïÝ»ñ—Ðáõݳëï³Ý, ݳóǽ٠äÇݳã»ï—âÇÉÇ, ݳóǽ٠ÆÝãáõ± ëñ³Ýù µáÉáñÁ ãѳë³Ý Çñ»Ýó Ýå³ï³ÏÝ»ñÇÝ. àñáíÑ»ï»õ Ýñ³Ýó å³Ûù³ñÁ ѳٳß˳ñѳÛÇÝ µÝáõÛà ã¿ñ ÏñáõÙ, ³ÛëÇÝùÝ ¹»é ųٳݳÏÁ ã¿ñ: еñÛ³ ²¹áÉý ÐÇïÉ»ñÁ ³ñdzϳÝáõÃÛ³Ý ³ñÙ³ïÝ»ñÝ áõ ËáñÑáõñ¹Ý»ñÁ îǵ»ÃáõÙ ¿ñ áñáÝáõÙ, ßï³å»Éáí ѳÛï³ñ³ñ»É, û §à±í ¿ ÑÇÙ³ ÑÇßáõ٠гۻñÇݦ, ³ñdzϳÝáõÃÛáõÝ ù³ñá½»Éáí` µÝ³çÝç»É ³½·»ñÇ, ³ñѳٳñ»Éáí ³½·»ñÇ ³é³ù»ÉáõÃÛáõÝÁ ¨ ÑÇÙù ÁݹáõÝ»Éáí Ýñ³Ýó` Ù»ÏÁ ÙÛáõëÇ Ñ³Ý¹»å Ùï³íáñ ³é³í»ÉáõÃÛ³Ý Ñ³Ý·³Ù³ÝùÁ: гٳß˳ñѳÛÇÝ Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý Ï»ëÁ ³ïáõÙ ¿ñ ²¹áÉý ÐÇïÉ»ñÇÝ, áñáíÑ»ï»õ ¹»é ѳٳå³ï³ëË³Ý ù³Õ³ù³Ï³Ý ٳϳñ¹³ÏÇÝ Ñ³ëÝ»Éáõ ¹ñ¹³å³ï׳éÝ»ñÁ ÉÇáíÇÝ ã¿ÇÝ ·Çï³ÏóáõÙ, ÇëÏ ÑÇÙ³ »ñÏñå³·áõÙ »Ý Ýñ³Ý:

ÐÇïÉ»ñÁ ÏÇë³çÑáõ¹ ¿ñ, ØáõëëáÉÇÝÇ Ùáñ ³ÝáõÝÁ èá½³ ¿ñ, ÏÝáç ³ÝáõÝÁ` è³ËÇÉ, êï³ÉÇÝÁ ÏÇë³çÑáõ¹ ¿ñ, ÂáõñÏí»Ù³¹³Ý çÑáõ¹ ¿ñ, ... ³ÛëÇÝùÝ µáÉáñ çÑáõ¹³ëå³ÝÝ»ñÝ ¿É çÑáõ¹³Ï³Ý ½·³ÉÇ Ù³ëÝÇÏÝ»ñ »Ý áõÝ»ó»É Çñ»Ýó ·»Ý»ñÇ Ù»ç: ÆëÏ Ç±Ýãáõ ¿ ³Û¹å»ë: ØDZû ³ñdzϳÝáõÃÛ³Ý ùñáÙáëáÙÝ»ñÇ ³éϳÛáõÃÛáõÝÁ ÇÝã áñ å³ÑÇ Çñ Ý»ñ·áñÍáõÃÛáõÝÁ ëÏëáõÙ ¿ ·»ñ·áñÍ»É: ²å³ áñï»Õ ¿ ÙÝáõÙ ÷³é³µ³Ýí³Í áõÃÁ ûñ³Ï³ÝÇ ÃÉ÷³ïÙ³Ý áõ ³ñÛáõݳåÕÍáõÃÛ³Ý ³½¹»óáõÃÛ³Ý §Ñ½áñáõÃÛáõÝÁ¦: ÆÙ Ð³Û ³½·, ѳñ·³ñÅ³Ý ÇÙ ÅáÕáíáõñ¹` çÑáõ¹³Ïñ³ïÇ³Ý ½³íÃ»É ¿ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÏñáÝÇ` Ñáõ¹³ùñÇëïáÝ»áõÃÛ³Ý, Ñáõ¹³ÇëɳÙÇ, Ù³ëáݳϳÝáõÃÛ³Ý Ñ³Ï³¹ñ³Í å³Ûù³ñÇ ßÝáñÑÇí ¨ ÅáÕáíñ¹³í³ñáõÃÛ³Ý ùáÕÇ ï³Ï: ²Ûë µáÉáñ ÏñáÝÝ»ñÁ áõÝ»Ý ÝáõÛÝ ë³ï³Ý³Û³Ï³Ý å³ßï³ÙáõÝùÁ` ѳٳß˳ñѳÛÇÝ çÑáõ¹³Ï³ÝáõÃÛáõÝ: ²Ûë µáÉáñ ÏñáÝÝ»ñÇ ï»ë³Ý»ÉÇ Ý½áíùÁ Çñ»Ýó ÏáÕÙÇó ջϳí³ñíáÕ µáÉáñ »ñÏñÝ»ñáõÙ ÉáÏ³É ÏáÝýÉÇÏïÝ»ñÝ »Ý ¨ Ï»ÕÍ ÇÝýáñÙ³ódzÛÇ ï³ñ³ÍáõÙÁ, ÇѳñÏ» ï³ñµ»ñ »ñÏñÝ»ñáõÙ ¹³í³×³Ý ¨ ³½·³¹³í µÝÇÏÝ»ñÇÝ Ï³ß³é»Éáõ ϳ٠Ãáõɳ÷³Û ѳïϳóÝ»Éáõ ÙÇçáóáí: ÐÝáõÙ ëïñáõÏÝ»ñÁ ßÕó۳ϳåí³Í ¿ÇÝ Ó»éù»ñÇó ¨ áïù»ñÇó, ÑÇÙ³ Ù³ñ¹Ï³Ýó ·Çï³ÏóáõÃÛáõÝÝ ¿ ßÕó۳ϳåí³Í: ÐÇß»’ù, áí ÑÇßáõÙ ¿ ³ÝóÛ³ÉÁ, ݳ ÏÑëÏÇ ³å³·³Ý, áí ÑëÏáõÙ ¿ Ý»ñϳÝ, áñ»ÙÝ Ý³ ÑÇßáõÙ ¿ ³ÝóÛ³ÉÁ: г۳ëï³ÝÁ ³Ûëûñí³ ¹ñáõÃÛ³Ùµ ûÏáõå³óí³Í ¿ çÑáõ¹Ý»ñÇ ÏáÕÙÇó: àñå»ë½Ç Ýñ³Ýù ϳñáÕ³Ý³Ý Õ»Ï³í³ñ»É, ³Ýå³ÛÙ³Ý ¿, áñå»ë½Ç Ð³Û ³½·Á ãÉÇÝÇ Çñ»ÝóÇó Ë»Éáù ¨ ÇÝýáñÙ³óí³Í: Üñ³Ýù ³Ûëûñí³ ¹ñáõÃÛ³Ùµ ѳٳñÛ³ ¹ñ³Ý ѳë»É »Ý ¨ »Ã» áõßùÇ ã·³ù, ß³ï ßáõïáí ÉÇáíÇÝ ÏѳëÝ»Ý: ²ñ¹»Ý ³Õ³í³Õ»É »Ý Ù»ñ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ` ½ñÏ»É Ù»½ Ù»ñ ³ÝóÛ³ÉÇó: Ü»ñϳÝ` ¹Åµ³Ëï Ý»ñÏ³Ý Çñ»Ýó Ó»éùáõÙ ¿, ÇëÏ ¹³ Ý߳ݳÏáõÙ ¿, áñ Ù»Ýù ³å³·³ÛÇó ¿É »Ýù ½ñÏí³Í: ȳí ÇÙ³ó»’ù, г۳ëï³ÝÁ ¨ Ð³Û ÅáÕáíáõñ¹Á ³Ûëûñ Ï³Ý·Ý³Í ¿ ÏáñͳÝÙ³Ý »½ñÇÝ: ÆëÏ ÇÝãù³Ý ëïáñ гۻñ »Ý ͳé³ÛáõÙ çÑáõ¹Ý»ñÇÝ, û·ÝáõÙ Ýñ³Ýó Çñ³Ï³Ý³óÝ»Éáõ §ê³ï³Ý³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛáõÝÁ¦: ²Û¹ §Ñ³Û»ñÁ¦ çÑáõ¹Ý»ñÇó ß³ï ³Ý·³Ù ³í»ÉÇ íï³Ý·³íáñ »Ý ¨ ³í»ÉÇ ¹³Å³Ý ëïáñ³óÙ³Ý »Ý »ÝóñÏáõÙ ³½·ÇÝ: ²ðÚàôÜàì вں’ð, ¸²ðÒºø à¶àì вںð: вÔ²ܲÎÆÜ ²è²Üò Èàôðæ ø²ÚȺðÆ âºÜ вêÜàôØ:

- 136 -

²Ø²ÈºÎÆ Ø²êÆÜ ²Ù³É»Ï ѵñÛ³Û»ñ»Ý Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ³é³ùÛ³É, ÇëÏ ³é³ù»ÉáõÃÛáõÝ áõÝÇ ÙÇÙdzÛÝ Ð³ÛÁ: Àëï Âáñ³ÛÇ` ²Ù³É»ÏÇ Ñ»ï ÃßݳٳóÙ³Ý ÇÙ³ëïÁ ϳ۳ÝáõÙ ¿ Ýñ³ÝáõÙ, áñ º·ÇåïáëÇó ¹áõñë »Ï³Í Ñµñ۳ݻñÁ ï³ñ³Í»óÇÝ, û ǵñ çáõñÁ Ñ»ï ¿ ù³ßí»É áõ Çñ»Ýù ÍáíÇ Ñ³ï³Ïáí ³Ýó»É »Ý: ´áÉáñÁ ѳí³ï³ó»É »Ý, ÇëÏ Ð³Û»ñÁ` ²Ù³É»ÏÁ, ã»Ý ѳí³ï³ó»É` ¹ñ³Ýáí ÇëÏ Ñ»ñù»É ѵñ۳ݻñÇ Âáñ³Û³Ï³Ý ³ÝÙïáõÃÛáõÝÁ (2-ñ¹ úðÆܲò ƺ;17-19): ´³Ûó ³ݳËÁ óùóÝáõÙ ¿ ²Ù³É»ÏÇ ÐÇùëáë ÉÇÝ»ÉÁ, (»·Çåï. å³ïÙÇã سݻÃáÝÁ гۻñÇÝ, áñáÝù Áëï Ýñ³ 750 ï³ñÇ ³Û¹ï»Õ ¿ÇÝ ³åñáõÙ` ÑÇùëáë ¿ Ïáã»É: ÐÇùëáë` »·Çåï»ñ»Ý È»éÝ»ñÇ ïÇñ³Ï³ÉÝ»ñ, ²ñù³ ùáõñÙ, ²ñù³ ÑáíÇí) ¨ ¹ñ³Ýó Ñ»ï ÃßݳÙáõÃÛ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý å³ï׳éÁ, ãÝ³Û³Í ã»Ý ¿É ϳñáÕ³Ýáõ٠óùóÝ»É` ÇÝãÁ Ù»Ýù ÑÇÙ³ ϵ³ó³Ñ³Ûï»Ýù: ¸³ í»ñͳݻÉáõ ѳٳñ å»ïù ¿ áõëáõÙݳëÇñ»É, û ÇÝãå»ë ¿ Ýϳñ³·ñíáõÙ ³Û¹ ³Ù»ÝÁ ï³ñµ»ñ ѳÛïÝÇ ³ÕµÛáõñÝ»ñáõÙ. ì³Ñ³Ý³ÏÇñ ³ëå»ï öáÉ èÇÏáÝ 1679Ã. æáÝ êï³ñÏÇ Ñ³Ù³ñ ·ñáõÙ ¿,-§Ðñ»³Ý»ñÁ гۻñÇÝ »Ý ѳٳñáõÙ ²Ù³É»Ï` Ýñ³Ýó Ñݳ·áõÛÝ ÅáÕáíáõñ¹ ÉÇÝ»Éáõ, ·Çñ áõ ³é³ù»ÉáõÃÛáõÝ áõݻݳÉáõ å³ï׳éáí¦. еñÛ³ ·ñáÕ, Ññ³å³ñ³Ï³Ëáë, Üáµ»ÉÛ³Ý Ùñó³Ý³ÏÇ ¹³÷Ý»ÏÇñ ÞØàô¾È ÆàêÆü ²¶ÜàÜ-Á, áí ·ñ»É ¿ ÙdzÛÝ Ç¹Çßáí áõ ÇíñÇïáí` §Ìáí»ñÇ ëñïáõÙ¦-áõÙ ³ëáõÙ ¿,-§²ÛÝù³Ý ëÇñ»ÉÇ ¿ñ Æëñá¿ÉÇ ÑáÕÁ µáÉáñÇÝ` áíù»ñ Ù³ëݳÏóáõÙ ¿ÇÝ, µ³óÇ Ð³Û»ñÇó, áñáÝù Ù³ëݳÏÇó ã¹³é³Ý, áñáíÑ»ï»õ гۻñÁ ²Ù³É»ÏÇ ë»ñáõÝ¹Ý »Ý, ÇëÏ ²Ù³É»ÏÁ Æëñá¿ÉÇÝ ³ïáÕÝ ¿¦: *§ê³Ùáõ¿ÉÇ 1-ÇÝ ·ñùáõÙ¦ ÑÇß³ï³ÏíáõÙ ¿ ä³Õ»ëïÇÝÇ Ñݳ·áõÛÝ µÝ³ÏÇãÝ»ñÇ` ²Ù³É»ÏÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ. îÇñ³Ï³É ²åáåÁ ÇßËáõÙ ¿ñ º·ÇåïáëÇÝ, ºÃáíådzÛÇÝ, êÇñdzÛÇÝ, ø³Ý³³ÝÇÝ: *§Ðñ»³Ï³Ý áõÝÇí»ñë³É ѳÝñ³·Çï³ñ³Ý¦, ÜÛáõ-Úáñù 1939Ã., 1-ÇÝ Ñ³ïáñ, ¿ç 483,-§²ÛÝå»ë, ÇÝãå»ë гۻñÁ ѳٳñíáõÙ »Ý ³Ù³É»ÏÝ»ñÇ ë»ñáõݹݻñÁ, Ýñ³Ýù ³ñ»õ»ÉùÇ Ññ»³Ý»ñÇ Ùáï í³ëï³ÏáõÙ »Ý í»ñ³óÙ³Ý ó³ÝÏáõÃÛáõݦ: *§ê³ÝÑ»¹ñÇݦ 20µ ¿ç 188É, ¸í³ñÇÙ 25;19-Á Æëñá¿ÉÇÝ å³ñï³íáñ»óÝáõÙ ¿ ²Ù³É»ÏÇ ë»ñáõݹ гۻñÇÝ í»ñ³óÝ»É: *§¼áѳñ¦ 1-ÇÝ Ñ³ïáñ, 25³, 25µ,-§ºñµ ѵñ۳ݻñÁ ä³Õ»ëÇÝáõÙ ÏáõÝ»Ý³Ý å»ïáõÃÛáõÝ` µáÉáñ ³½·»ñÁ ÏáãÝã³óí»Ý¦: *§¼áѳñ¦, 1-ÇÝ Ñ³ïáñ, 28µ-29³,-§úÓÇ Ý»ñ³ñÏáõÙáí ºí³ÛÇó ÍÝí»ó γۻÝÁ, áñÁ ëå³Ý»ó ²µ»ÉÇÝ: ø³Ý½Ç ûÓÁ ²Ù³É»ÏÇ ÁÝï³ÝÇùÇó ¿, áñÇ Ù³ëÇÝ ³ëí³Í ¿` ÑÇß³ï³ÏÁ çÝç»É¦: * ûñÃÇ 2006Ã. ÃÇí 40-áõÙ ÉñÇí µ³ó³ïñí³Í ¿ ²Ù³É»ÏÇ Ð³Û ÉÇÝ»ÉÁ: *´Ûáõ½³Ý¹³Ï³Ý å³ïÙÇãÝ»ñÁ ÝáõÛÝå»ë гۻñÇÝ ²Ù³É»Ï »Ý ³Ýí³Ý»É: *²Ù³É»ÏÝ»ñÁ ÑÇùëáëÝ»ñÝ »Ý, ÑÇùëáëÝ»ñÇ ÇÝùݳ³Ýí³ÝáõÙÁ ѳÛÏ»ñ ¿: ê³ ³å³óáõó»É áõ åݹ»É »Ý ¸.ʳ۷Á, ´.Øáß»½áÝÁ, ÞÉÇÙ³ÝÁ, ë»é ¶.êÙÇïÁ, àôëïÛ³ÝÁ, ²Ûí³½Û³ÝÁ: ²ñ³µ³Ï³Ý å³ïÙÇãÝ»ñÁ ²Ù³É»ÏÇÝ ²Ùáõ, ÐÇùëáë ϳ٠޳ëáõ ¿ÇÝ ³Ýí³ÝáõÙ: ö³ñ³íáÝ ²ñÙ»ÝáǹݻñÇ Ù³ëÇÝ ·ñ»É »Ý ä.ÞÝáµ»ÉÁ, ¸.¸»ññÇÝ, ܳï³ÉÛ³ êáµáÉÁ, ².Ü»ÙÇñáíëÏÇÝ, ¾.Êáõïï»ÝÁ, ü.Èáõß³ÝÁ, ¼.¼»·Á, ì.¼Ç·ÉÇÝ·Á, Ø.¼»ÛÏÙ³ÝÁ, µ³éáÝ ýáÝ úå»Ý·³ÛÙÁ, ´.Øáß»½áÝÁ: Àêî ²ܲÊÆ Ðáõ¹³ÛǽÙÇ Ý»ñϳ۳óٳٵ ²Ù³É»ÏÇ ë»ñáõݹÁ ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝÇ` ù³ÝÇ ¹»é ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝÇ Æëñá¿ÉÇ ë»ñáõݹÁ: ´³ñÓñÛ³ÉÁ ÃáõÛɳïñáõÙ ¿ ²Ù³É»ÏÇ ë»ñݹÇÝ ·áÛáõÃÛáõÝ áõݻݳÉ` ÙÇÝã Æëñá¿ÉÁ ãÇ ß»Õí»É ×ß·ñÇï áõÕáõó: лÝó Æëñá¿ÉÁ ÷áË»ó Çñ ×ßÙ³ñÇï áõÕÇÝ, ³ÛëÇÝùÝ Ù»Õë³·áñÍ»ó, ³ÝÙÇç³å»ë ѽáñ³óÝáõÙ ¿ ²Ù³É»ÏÇ ë»ñݹÇÝ, ³ÛëÇÝùÝ ²Ù³É»ÏÇ ë»ñáõݹÁ ÏÇßËÇ, ϳѳµ»ÏÇ Æëñá¿ÉÁ: ²Ù³É»ÏÇ ë»ñáõݹÁ ÏÃáõɳݳ ³ÛÝųÙ, »ñµ Æëñá¿ÉÁ Ïí»ñ³¹³éݳ Ù³ñ·³ñ»³Ï³Ý áõÕáõÝ: ÆëÏ Çñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ, áñ ë³ï³ÝÁ áñå»ë½Ç ϳñáճݳ ²ß˳ñÑÁ ïÇñ»É, ջϳí³ñ»É áõ åÕÍ»É` å»ïù ¿ ²é³çÇÝ ²ñ³ñí³Í ³½·Á í»ñ³óÝÇ, ÇÝãDZ ³å³óáõÛóÁ` ÑÕáõÙÝ»ñÇ ÑÇÙݳíáñٳٵ, Ý»ñù»õáõÙ ÏѳÙá½í»ù: ºñáõë³Õ»ÙáõÙ çÑáõ¹Á å»ïù ¿ ÑÇÙݳíáñí»ñ ÙÇÝã»õ ÒÏ³Ý ¿ñ³Ý ëÏë»ÉÁ` Ý.Ã.³. 116Ã.: ÆëÏ

- 137 -

ÒÏ³Ý ¿ñ³Ý ëÏë»Éáõó Ñ»ïá ÜáÛÁ` çÑáõ¹Á, å»ïù ¿ ·³ñ áõ ³ñ¹»Ý ïÇñ»ñ гÛÏ³Ï³Ý É»éݳß˳ñÑÁ: ¸³ Ýϳñ³·ñíáõÙ ¿  ºê²ÚƲ Ķ;9,-“²Ñ³ ·³ÉÇë ¿ ïÇñáç ûñÁ` ³Ý·ÃáõÃÇõÝ, ó³ëáõÙÝ ¨ µ³ñÏáõû³Ý µáñµáùáõÙÝ. Áñ »ñÏÇñÝ ³í»ñ³Ï ³Ý»Ù……¨ »ë åÇïÇ å³ïŻ٠³ß˳ñÑùÁ ã³ñáõû³Ý ѳٳñ…”: ĸ;13,-“²ëïáõÍáÛ ³ëïÕ»ñÇó µ³ñÓñ Ϲݻ٠ÇÙ ³ÃáéÁ, ÏÝëï»Ù ²ëïáõ³ÍÝ»ñÇ ÅáÕáíÇ ë³ñÇ í»ñ³Û ÑÇõëÇëÇ Í³Ûñ»ñáõÙÁ”: ²Ñ³ ¨ ÐÛáõëÇë³ÛÇÝ åáÕáï³ÛÇ áõ ѳٳÉë³ñ³ÝÇ ³Ýí³ÝÙ³Ý »½ñ³Ñ³Ý·áõÙÁ: ÆëÏ, áñ ÐÛáõëÇëÁ Ç ÝϳïÇ áõÝÇ Ð³Û³ëï³ÝÁ` ϳñ¹áõÙ »Ýù º¼ºÎÆ¾È ÈÀ;6,-§Âáñ·áÙ³ÛÇ ïáõÝÁ` ÑÇõëÇëÇ Í³Ûñ»ñÇóÁ ¨ Ýáñ³ µáÉáñ ·Ý¹»ñÁ….¦:  ÌÜܸàò ȼ;12,-²ëáõÙ ¿, ǵñ ²Ù³É»ÏÁ ²µñ³Ñ³ÙÇ ¨ ê³é³ÛÇ Ñ»ïÝáñ¹ çÑáõ¹ ºë³íÇ ÃáéÝ ¿ ¨ ²Ù³É»ÏÝ»ñÁ Ùßï³Ï³Ý ³åñáõÙ ¿ÇÝ ø³Ý³Ñ³ÝÇ Ñ³ñ³íáõÙ` º¹áÙÇ ¨ º·ÇåïáëÇ, Ø»éÛ³É ÍáíÇ ¨ ê»ÛñáÙ É»éݳÛÇÝ »ñÏñÇ ³ñ³ÝùáõÙ, ÇÝãÁ ѳٳå³ï³ë˳ÝáõÙ ¿ êÇݳÛÇ Ã»ñ³ÏÕ½áõÝ ¨ Ü»·»õ ³Ý³å³ïÇÝ: ê»Çñ É»éÁ ¨ ßñç³Ï³ÛùÁ ÏáãíáõÙ ¿ÇÝ ²Ù³É»ÏÛ³Ý ë³ñ»ñ:  ºÈÆò ľ;16 “²Ù³Õ»ÏÇ ÛÇß³ï³ÏÁ »ñÏÝùÇ ï³ÏÇóÁ åÇïÇ çÝç»Ù”: “àñáíÑ»ï»õ ºÑáí³Ý` Ó»éùÁ ³ÃáéÇ í»ñ³Û ¿, ºÑáí³Ý å³ï»ñ³½Ù áõÝÇ ²Ù³Õ»ÏÇ ¹»Ù ³½·Çó ³½·”: (Ó»éùÁ ³ÃáéÇ í»ñ³Û ¿` ³ÛëÇÝùÝ ¹»õÝ ¿ ³ß˳ñÑÇ Çß˳ÝÁ):  Âàôàò Ƹ;20 ºÑáí³Ý çÑáõ¹Ý»ñÇÝ ï»Õ»Ï³óÝáõÙ ¿, áñ ²Ù³É»ÏÁ` гÛÁ ³½·»ñÇ ·ÉáõËÝ ¿, ³ÛëÇÝùÝ ²é³çÇÝ ²ñ³ñí³Í ³½·Ý ¿ áõ ³½·»ñÇ ·É˳íáñÁ, “´³Ûó Ýáñ³Ý í»ñçÁ Ïáñëï»³Ý ¿ ïñí³Í”:  ºðÎðàð¸ úðÆܲò ÄÂ;1-3 “ºñµáñ ùá ºÑáí³Û ²ëïáõ³ÍÁ µÝ³çÇÝç ³Ý» ³ÛÝ ³½·»ñÇÝ, áñáÝó »ñÏÇñÁ ù»½ ¿ ï³ÉÇë ¨ ¹áõ Ýáñ³Ýó ùß»ë ¨ Ýáñ³Ýó ù³Õ³ùÝ»ñáõÙÝ áõ ïÝ»ñáõÙÁ µÝ³Ïí»ë….áñå»ë½Ç ³Ù»Ý Ù³ñ¹³ëå³Ý ³ÛÝï»Õ ÷³ËãÇ”:  ºðÎðàð¸ úðÆܲò ƺ;17-19 “ÚÇßÇñ DZÝã ³ñ³í ù»½ ²Ù³Õ»ÏÁ …….»õ ³ëïáõͳÝÇó ãí³Ë»ó³í: …»õ ùá ºÑáí³Û ²ëïáõ³ÍÁ ù»½ Ïï³ Çµñ»õ ųé³Ý·áõÃÛáõÝ, áñ Ýáñ³Ý ïÇñ»ë, ³ÛÝ Å³Ù³Ý³Ï çÝç»ë ²Ù³Õ»ÏÇ ÛÇß³ï³ÏÁ »ñÏÝùÇ ï³ÏÇóÁ. ãÙáé³Ý³ë:  Úºêàô À;24-25 ϳñ¹áõÙ »Ýù, áñ ¶³Û»ñÁ` гۻñÁ, ÑÇùëáëÝ»ñÁ ºñáõë³Õ»ÙáõÙ, ²í³ñÇëáõÙ` Êáõï-àô³ñïáõÙ 12.000-Ý ¿ÇÝ áõ Ú»ëáõÝ ¹ñ³Ýó Ïáïáñ»ó: ÆëÏ ³ÛÝ, áñ ºñáõë³Õ»ÙÁ ¨ ÁݹѳÝñ³å»ë ä³Õ»ëïÇÝÁ Çñ»Ýó ÑáÕÁ ãÇ »Õ»É áõ å»ïù ¿ ·ñ³í»ÛÇÝ, ϳñ¹áõÙ »Ýù` Úºêàô Ä;22-23,-“ºì ºëáõÝ ³ë»ó. ²ÛñÇ µ»ñ³ÝÁ µ³ó»ù µ»ñ»ù ÇÝÓ Ùûï ³ÛÝ ÑÇÝ· ó·³íáñÝ»ñÇÝ: …³ÛëÇÝùÝ ºñáõë³Õ»ÙÇ Ã³·³íáñÇÝ, ø»µñáÝÇ Ã³·³íáñÇÝ, Ú»ñÇÙáõÃÇ Ã³·³íáñÇÝ, ȳùÇëÇ Ã³·³íáñÇÝ ¨ ¾·ÕáÝÇ Ã³·³íáñÇÝ: Ú»ëáõÝ Ýáñ³Ýó ½³ñÏ»ó Ù»éóñ»ó: î»ñÁ ³Û¹å»ë ϻݻ Ó»ñ ÃßݳÙÇÝ»ñÇÝ”:  ¸²î²ìàð²ò º:14,-§º÷ñ»ÙÇó »Ï³Ý Ýáñ³Ýù, áñáÝó ³ñÙ³ïÁ ²Ù³Õ»ÏáõÙÝ ¿¦:  ¸²î²ìàð²ò ¼;3,-§ºì »ñµáñ Æëñ³»É³óÇÝ»ñÁ ë»ñÙ ¿ÇÝ ó³ÝáõÙ, س¹Ç³Ý³óÇÝ»ñÁ Ýáñ³Ýó í»ñ³Û ¿ÇÝ ·³ÉÇë. ¨ ²Ù³Õ»Ï³óÇÝ»ñÁ¨ ³ñ»õ»ÉùÇ µÝ³ÏÇãÝ»ñÝ ¿É ¿ÇÝ Ýáñ³Ýó í»ñ³Û ·³ÉÇë…¦:  ¸²î²ìàð²ò Ä´;15,-§ºñµ ²µ¹áÝÁ Ù»é³í ¨ óÕáõ»ó³í ²Ù³Õ»Ï³óÇÝ»ñÇ ë³ñÇ í»ñ³Û º÷ñ»ÙÇ »ñÏñáõÙÁ ÷³ñ³ÃáÝÇ Ù»ç¦:  ² ²¶²ìàð²ò ĺ;1-4,-§ÐÇÙ³ ·Ý³ ¨ ²Ù³Õ»ÏÇÝ ½³ñÏ ¨ Ýáñ³ µáÉáñ áõÝ»ó³ÍÁ ݽáí»ó»ù…¦:  ² ²¶²ìàð²ò ĺ;24-28,-æÑáõ¹Ý»ñÇ ³é³çÇÝ Ã³·³íáñ ê³íáõÕÇÝ ·³ÑÁÝÏ»ó»óÇÝ ÙÇÙdzÛÝ ²Ù³Õ»Ï³óÇÝ»ñÇÝ áõ Ýñ³Ýó ó·³íáñ ²·³·ÇÝ ãí»ñ³óÝ»Éáõ å³ï׳éáí:  ² ²¶²ìàð²ò ƾ;8-9,-§ºí ¸³íÇÃÁ …²Ù³Õ»Ï³óÇÝ»ñÇ íñ³ ѳñÓ³Ïí»ó³í, áñáíÑ»ï»õ Ýñ³Ýù í³Õáõó Ç í»ñ µÝ³ÏíáõÙ ¿ÇÝ ³ÛÝ »ñÏñáõÙÁ. êáõñÇó ÙÇÝã»õ º·ÇåïáëÇ »ñÏÇñÁ: ºì ¸³íÇÃÝ …Ù³ñ¹ ϳ٠ÏÇÝ ãÃáÕ»ó¦: (²ÛëÇÝùÝ` ²Ù³É»ÏÁ ß³ï ³í»ÉÇ ÑÇÝ ¨ Ó»õ³íáñí³Í ³½· ¿, ù³Ý Çñ»Ýó º·ÇåïáëÇó ¹áõñë ·³Éáõó Ñ»ïá Ó»õ³íáñí»ÉÁ: ÆëÏ ¸³íÇÃÁ Çñ»Ýó Ñáï³ÑÇÙùÝ ¿):

 Æëñá¿ÉÇ ÑáÕÇ íñ³ Ùáõïù ·áñÍ»Éáõ Øáíë»ëÇ »ñ»ù å³ïíÇñ³ÝÝ»ñÝ ¿ÇÝ

1. γñ·»É ó·³íáñ 2. æÝç»É ²Ù³É»ÏÇ Ñ»ïÝáñ¹Ý»ñÇÝ 3. γéáõó»É Ñáõ¹³Û³Ï³Ý ï³×³ñ

- 138 -

(²ÛëÇÝùÝ` º·ÇåïáëÇó ¹áõñë ·³Éáõó Æëñá¿ÉÁ å»ïù ¿ ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ Ñ³ñÓ³Ïí»ñ áõ í»ñ³óÝ»ñ ²Ù³É»ÏÇÝ):  ´³ñÓñÛ³ÉÁ ÃáõÛÉ ¿ ï³ÉÇë ²Ù³É»ÏÇ ë»ñݹÇÝ ·áÛáõÃÛáõÝ áõݻݳÉáõ, áñå»ë½Ç Æëñá¿ÉÁ

×ßÙ³ñÇï áõÕáõó ãß»ÕíÇ: лÝó Æëñá¿ÉÁ ÷áËáõÙ ¿ Çñ ×ßÙ³ñÇï áõÕÇÝ, ³ÝÙÇç³å»ë áõŻճÝáõÙ ¿ ²Ù³É»ÏÇ ë»ñáõݹÁ, ³ÛëÇÝùÝ ëÏëáõÙ »Ý ÇßË»É ¨ ë³¹ñ»É Æëñá¿ÉÇÝ: (²ÛëÇÝùÝ` Æëñá¿ÉÁ ³é³Ýó ²Ù³É»ÏÇ ·»Ý»ñÇ Ù³ï³Ï³ñ³ñÙ³Ý ãÇ Ï³ñáÕ ·áÛ³ï»õ»É): ²Ûë Ýå³ï³Ïáí ѻﳷ³Ûáõ٠г۳ëï³ÝáõÙ å»ïù ¿ ï³ñ³ÍíÇ ùñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ, áñÇ ¹»ñÁ å»ïù ¿ ÉÇÝÇ Ð³Ûáó å»ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý í»ñ³óáõÙÁ` µ³Ûó ÷áùñ ù³Ý³ÏÇ Ð³ÛáõÃÛ³Ý å³Ñå³ÝáõÙÁ` ÇÝãå»ë 353-ÇÝ, 1043-ÇÝ å»ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ÝáõÛÝ »Ï»Õ»óÇÝ í»ñ³óñ»ó, µ³Ûó ê³ñ¹³ñ³å³ïÇ ×³Ï³ï³Ù³ñïÇÝ »Ï»Õ»óÇÝ Ð³ÛÇ Ñ»ï ÙdzëÇÝ ÃáõñùÇ ¹»Ù å³ï»ñ³½Ù»ó:

 Âáñ³ÛÇ å³ïíÇñ³ÝÁ ³ëáõÙ ¿,-§ÐÇᯐ ²Ù³É»ÏÇ Ï³ï³ñ³ÍÁ ¨ ãÙáé³Ý³É ³Ûݦ

(ÊÇÝáõË, 605):

(²ÛëÇÝùÝ` ²Ù³É»ÏÁ, DZÝã ¿, Çñ³íáõÝù ãáõÝ»±ñ å³ßïå³Ýí»Éáõ: àôñ»ÙÝ Ñ³í»ñÅ ÃßݳÙáõÃÛ³Ý å³ï׳éÁ ¹³ ã¿ñ):

 ºÃ» ÷³ñ³íáÝÁ ó³ÝϳÝáõÙ ¿ñ ï»ëÝ»É Ñµñ۳ݻñÇÝ ³Ý³½³ïáõÃÛ³Ý Ù»ç, ³å³ ²Ù³-

É»ÏÁ áõ½áõÙ ¿ñ ï»ëÝ»É Ñµñ۳ݻñÇÝ ³é³Ýó Âáñ³ÛÇ: ¸ñ³ ѳٳñ ¿É ¹ñ³Ýó Ñ»ï Ïéí»ó Øáß»-é³µ»ÛÝÁ, áõÙ ÙÇçáóáí ¿É å»ïù ¿ ÷á˳Ýóí»ñ ѵñ۳ݻñÇÝ Âáñ³Ý (ÈÇÏáõï»Û ëÇËáï, ѳïáñ 1, ¿ç 217): (²ÛëÇÝùÝ` »Ã» ÷³ñ³íáÝÁ Æëñá¿ÉÇÝ ï»ëÝáõÙ ¿ áñå»ë ѳí»ñÅ ëïñáõÏ` ݳ ãÇ ³é³çÇÝ ÃßݳÙÇÝ, µ³Ûó, áñ ²Ù³É»ÏÁ Æëñá¿ÉÇÝ áñå»ë ëïñáõÏ ãÇ ï»ëÝáõÙ` Âáñ³ÛÇ` ºÑáí³ÛÇ ·áÛáõÃÛ³Ý å³ï׳éáí ³é³çÇ ÃßݳÙÇÝ ¿ ѳٳñíáõÙ áõ åÇïÇ í»ñ³Ý³):

 ä³ñëϳëï³ÝáõÙ ²Ù³ÝÁ` ²Ù³É»ÏÇ Ñ»ïÝáñ¹Á, ²ñï³ùë»ñùë ß³ÑÇó ѵñ۳ݻñÇÝ

íï³ñ»Éáõ ÃáõÛïíáõÃÛáõÝ ¿ ëï³ÝáõÙ, µ³Ûó æÑáõ¹ ºëûñÁ ѳÙá½áõÙ ¿ ß³ÑÇÝ Ï³ë»óÝ»Éáõ ³Û¹ áñáßáõÙÁ, ³Ý·³Ù 75800 ѳÛÇ Ù³Ñ³å³ïÅÇ »Ý »ÝóñÏáõÙ: ²Û¹ ûñÁ ¹³éÝáõÙ ¿ çÑáõ¹³Ï³ÝáõÃÛ³Ý áËÇ ³Ù»Ý³Ù»Í ïáÝÁ` öáõñÇÙÁ: (´³Ûó DZÝãÝ ¿ñ å³ï׳éÁ, áñ ä³ñëϳëï³ÝáõÙ ²Ù³É»ÏÁ ç³Ý³ñ Æëñá¿ÉÇÝ íï³ñ»ñ: ¼³ñٳݳÉÇ ¿, áñ ãϳñáÕ³ó³í, ù³ÝÇ áñ Æëñá¿ÉÁ å³ñëÇÏÝ»ñÇ Ñ³í»ñÅ ëïñáõÏÝ»ñÝ »Ý »Õ»É, µ³Ûó å³ñë»ñÁ Çñ»Ýó »Õµ³Ûñ гۻñÇÝ Ïáïáñ»óÇÝ áõ ³Û¹ ûñÁ ¹³ñÓ³í Æëñá¿ÉÇ ³Ù»Ý³Ù»Í ïáÝÁ):

 𻵵» л˳ٳ ¶ñ³Û½Ù³ÝÁ “γݳóÇ ³ãù»ñáí” ·ñùáõÙ ·ñáõÙ ¿,-§Ø»ñ ÇÙ³ëïáõÝÝ»-

ñÁ ³ë»É »Ý, áñ ÷ñÏãÇ ·³Éáõó Ñ»ïá µáÉáñ ïáÝ»ñÁ (ëáõÏÏáï, ß³íáõáï, å»ë³Ë) ã»ÕÛ³É »Ý ѳٳñí»Éáõª µ³óÇ ÷áõñÇÙÇó, ³ÛÝ Ï³ñ·»É »Ý Ýᯐ ´³ñÓñ ÄáÕáíÇ ÇÙ³ëïáõÝÝ»ñÁ¦:

(²Ñ³, û ²Ù³É»ÏÇ` ²Ù³ÝÇ ëå³Ý¹Á ¹ñ³Ýó ѳٳñ ÇÝã ϳñ·Ç µ³ñÓñ ïáÝ ¿):  “ÈÇÏáõï»Û êÇËáï” Ñ³ïáñ 2 ¿ç 338-340 ³ëíáõÙ ¿,-§ºÃ» ѵñÛ³ÛÇ Ùáï ϳ ïÇñáç

ѳݹ»å í³Ë ¨ ë»ñ, ³å³ ݳ ãå»ïù ¿ áõß³¹ñáõÃÛáõÝ ¹³ñÓÝÇ ²Ù³É»ÏÇ áõ ´ÇɳÙÇ íñ³: Üñ³Ýù »ñµ»ù ã»Ý ϳñáճݳ Ù»½ ѳÕûɦ: (²ÛëÇÝùÝ` »Ã» ÙÝ³Ý Ñ³ñ³½³ñ Âáñ³ÛÇÝ áõ ÃÉ÷³ïÙ³ÝÁ, ºÑáí³Ý Çñ»Ýó Ïå³ÑÇ Ñ³í»ñŠѳÕÃáÕÇ ¹»ñáõÙ):

 ¶³ÕïÝÇ áõëáõóÙ³Ý ·ñù»ñáõÙ ·ñí³Í ¿, áñ ²Ù³É»ÏÁ Çñ å³ï»ñ³½Ùáí îÇñáç ãáñëÁ ï³é»ñÇó »ñÏáõëÁ íݳë»ó` (‫»–ו–ה–י‬дуй« ,‫»–ה‬эй«–»вав«–»эй«) ¨ ÙdzÛÝ ³é³çÇÝ »ñÏáõ ï³é»ñÁ (‫ )ה( ¨ )י‬ÙݳóÇÝ ãíݳëí³Í: Üñ³Ýù ÑÇß»óÝáõÙ »Ý ‫“( היה יהיה‬ÏÉÇÝÇ” ¨ “»Õ»É ¿”

µ³é»ñÝ ¿ Ý߳ݳÏáõÙ): Ø»Ýù ѳëϳÝáõÙ »Ýù, áñ ²Ù³É»ÏÁ áã ÙdzÛÝ ³ñï³ùÇÝ, ³ÛÉ Ý³»õ Ý»ñùÇÝ ÃßݳÙÇÝ ¿` Ýñ³Ý ѳÕûÉÁ Ñ»ßï ãÇ: (²Ñ³, û DZãÝ ¿ ѳí»ñÅ ÃßݳٳÝùÇ å³ï׳éÁ` ²é³çݳÍÇÝ Ð³ÛÇ ·áÛáõÃÛáõÝÁ ٳѳóáõ íï³Ý· ¿ ºÑáí³ÛÇÝ):

 ³ÉÙáõ¹Ç “ê³ÝÑ»¹ñÇÝ 99” ³ëíáõÙ ¿,-§Àëï ð³µµÇ ¾ÉÇ¿½»ñÇ ØáßdzËÁ å»ïù ¿ ³åñÇ

40 ï³ñÇ, Áëï ¾É³½³ñ µ»Ý ²½³ñdzÛÇ` 70 ï³ñÇ, ÇëÏ ñ³µµÇ ¶ÇÉÉ»ÉÁ ѳٳñáõÙ ¿, áñ ÁݹѳÝñ³å»ë ѵñ۳ݻñÁ ØáßÇ³Ë ã»Ý áõݻݳ¦:

(²ÛëÇÝùÝ` Æëñá¿ÉÁ ëÏëáõÙ ¿ ѳëϳݳÉ, áñ áã ÙÇ ÷ñÏÇã ¿É í»ñ»õÇó ·³É ãÇ Ï³ñáÕ)  𻵻 ð³ß³µÁ “³-ÚáÙ-ÛáÙ” ØÇë³Ý 2-áõÙ å³ïÙáõÙ ¿, §ÄáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ ëÏǽµÁ ²Ù³-

É»ÏÝ ¿¦ ¨ í»ñç³óÝáõÙ ¿ Çñ »ÉáõÛÃÁ,-§ºë »Ï³ ³Û·Ç¦ ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛ³Ùµ: ê³ Ýß³-

- 139 -

ݳÏáõÙ ¿, áñ ð³ß³µÁ Âáñ³Ý Ù»Ïݳµ³ÝáõÙ ¿, áñ »ñµ ²¹³ÙÁ »Ï³í, ¸ñ³ËïÝ áõ ²Û·ÇÝ Ï³ÛÇÝ: (²ÛëÇÝùÝ` Æëñá¿ÉÁ ëÏëáõÙ ¿ Ëáëï³í³Ý»É, áñ гÛÁ ÙÝáõÙ ¿ ѳí»ñÅ íï³Ý·` áñå»ë ²é³çݳÍÇÝ):

 Øáíë»ëÇ ÝáõÛÝ »ñ»ù å³ïíÇñ³ÝÝ»ñÁ ÏñÏÝ»ó ñ»µ» ð³ß³µÁ “¸í³ñ سÉËáõï”-áõÙ

5752Ã. “ØÇßå³ïáõÙ”-Ç ·É˳íáñÇÝ, ÇÝãÁ ÇÝùÝÇÝ Ý߳ݳÏáõÙ ¿` ð³ß³ñÁ ØáßdzËÝ ¿: (²ÛëÇÝùÝ` ð³ß³ñÁ ÷ñÏÇãÝ ¿ ¨ ³ÛÅÙ ¿É ¿ áõÅÇ Ù»ç ÙÝáõÙ ²Ù³É»ÏÇÝ í»ñ³óÝ»Éáõ ËݹÇñÁ):

 ð³µµÇ Ê³ÇÙ ØáÉÉ»ñÁ ·ñáõÙ ¿,-§Ø»ñ ûñ»ñáõÙ ýǽÇÏ³Ï³Ý ÇÙ³ëïáí ²Ù³É»ÏÇ ¹»Ù

å³ï»ñ³½Ù ãÇ ÁÝóÝáõÙ, µ³Ûó ³ÛÝ ß³ñáõݳÏíáõÙ ¿ Ñá·»õáñ µÝáõÛÃáí¦:

(²ÛëÇÝùÝ` ³Ù»Ý ñ³µµÇ ç³Ý³ó»É ¿ Çñ»Ý ѳٳñ»Ý ÷ñÏÇã ¨ гÛÇÝ ýǽÇϳå»ë í»ñ³óÝ»Éáõ Ù³ñï³í³ñáõÃÛáõÝÁ Çñ»Ýó Ùáï ³ñ¹»Ý ÏñáõÙ ¿ Ñá·»õáñ µÝáõÛÃ): ²ÛëåÇëáí ²Ù³É»ÏÇ ÇÝã±Ý ¿ ³Ñ³½³Ý· ¨ ³Ñ ³é³ç³óÝáõÙ` §²ÛÝ, áñ »ñµ ÑÇÙ³ »Ï»É ¿ ³½³ï³·ñÙ³Ý å³ÑÁ, »í ݳ ç³ÝáõÙ ¿ Ëáó»É ³Û¹ ѳí³ïùÇ ³ÕµÛáõñÇÝ, ÇÝãÁ ëÏǽµ ¿ ³éÝáõÙ ïÇñáç ³é³çÇÝ »ñÏáõ ï³é»ñÇó, áñáÝù Ïϳ½Ù»Ý ‫הוה‬áí ¿` Ý»ñϳ µ³éÁ: ÆëÏ ³Û¹ ï³é»ñÇ “³Û” ¨ “í»í”` 5+6 ·áõÙ³ñÁ ï³ÉÇë ¿ 11, ÇÝãÁ ÝÇë³ÝÇ 11-Ý ¿, »ñµ ³ÙµáÕç ³ß˳ñÑÁ ïáÝáõÙ ¿ öñÏÇãÇ (Ребе Короля Мошиаха) ÍÝáõݹÁ¦: ê³ ¿ ³ÙµáÕç ÃßݳÙáõÃÛ³Ý ÇÙ³ëïÁ` гÛÁ ²é³çÇÝ ²ñ³ñí³Í ²½·Ý ¿, ÇëÏ Çñ»Ýù ë³ï³Ý³Ý, ϳ٠гÛÁ å»ïù ¿ ë»ñÇ ´³ñá۳ϳÝáõÃÛ³Ý ²é³ù»ÉáõÃÛáõÝ ²ß˳ñÑÇ íñ³, ϳ٠ë³ï³Ý³Ý ï³ÝÇ Çñ ³é³çÝáõÃÛáõÝÁ ˳µ»áõÃÛ³Ùµ áõ Ï»ÕÍÇùáí:

Àêî

´Æ´ÈƲÚÆ

 ÌÜܸàò ƾ.30-46 Æë³Ñ³ÏÁ, áñÇ Ïñïë»ñ áñ¹Ç гÏáµÁ, áñÇÝ ºÑáí³Ý (Johoh)

Ïáã»ó Æëñá¿É, áí ¨ ѳٳñíáõÙ ¿ çÑáõ¹³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ÑÇÙùÁ, áí ˳µ»Éáí Çñ ÑáñÁ, ³í³· áñ¹áõ` ºë³íÇ (²Ù³É»ÏÇ å³åáõ) ÷á˳ñ»Ý ëï³ÝáõÙ ¿ ѳÛñ³Ï³Ý ûñÑÝáõÃÛáõÝÁ` å³ïÙ»Éáí ³Û¹ Ù³ëÇÝ ³í³· áñ¹Ç ºë³íÇÝ, ï³ÉÇë ¿ Ýñ³Ý ÙÇ³Ï ËáñÑáõñ¹Á,-§…»õ ÏÉÇÝÇ áñ »ñµ ¹áõ ù³ãáõÇë, Ýáñ³ ÉáõÍÁ ùá í½Ç íñ³ÛÇó Ïáïñ»ë¦: (²é³í»É ³Ý³ëÝáõÃÛáõÝ ³Ý·³Ù ˻ճÃÛáõñí³ÍÁ ãÇ »ñ»õ³Ï³ÛÇ: ä³ïÏ»ñ³óñ»ù, û DZÝã »Ý ëñ³Ýù Çñ»ÝóÇó Ý»ñϳ۳óÝáõÙ: Âáõáõ’):

 ÌÜܸàò ĸ.7,-§ºõ ¹³ñÓ³Ý áõ »Ï³Ý ¾ÝÙ³ë»÷³Ã` ³ÛëÇÝùÝ Ð³¹¿ë ¨ Û³Õóѳñ»-

óÇÝ ²Ù³Õ»Ï³óáó µáÉáñ ݳѳݷÁ, áõ ²ë³ë³ÝóٳñÇ Ù¿ç µÝ³ÏíáÕ ²ÙûñѳóÇÝ»ñÇÝ ¿É¦:

(ä³ïÙáõÙ ¿, û ÇÝãå»ë ѳñÓ³Ïí»óÇÝ áõ ³í»ñ»óÇÝ ²Ù³É»ÏÇ »ñÏÇñÁ):  ÌÜܸàò ȼ.12,-§ºõ ³ÙÝ³Ý ºë³õÇ áñ¹Ç ºÕÇ÷³ÕÇ Ñ³ñ×Ý ¿ñ, áñ ºÕÇ÷³ÕÇ

ѳٳñ ²Ù³Õ»ÏÁ ÍÝ»ó¦: êñ³Ýù ³åñ»É »Ý ø³Ý³Ýáõ »ñÏñáõÙ: ÐáõñÇïÝ»ñÇ ó»ÕÇó ¿ÇÝ: ºë³íÝ Çñ »Õµ³Ûñ гÏáµÇ »ñ»ëÇó ê»Çñ ë³ñ ï»Õ³÷áËí»ó ³åñ»Éáõ: ²Ù³Õ»ÏÁ ºë³íÇ ÃáéÝ ¿ñ: êñ³Ýù µáÉáñÁ Çß˳ÝÝ»ñ ¿ÇÝ: Æñ»Ýó »ñÏÇñÁ ëñ³Ýù ³Ýí³ÝáõÙ ¿ÇÝ º¹áíÙ (»ñ»õÇ ¿¹»Ù): (Ü³Ë Æëñá¿ÉÁ, áñÁ ÐÇëáõë ܳíÇÝÇ Ù³ÑÇó Ñ»ïá ³ñ¹»Ý ÉñÇí Ñáõ¹³Û³Ï³Ý ¿ñ, å»ïù ¿ ѳñÓ³Ïí»ñ` ·ñ³í»ñ (² ³·³íáñ. ƾ. 8) ÑÇùëáëÝ»ñÇ` ²Ù³É»ÏÇ ï³ñ³ÍùÁ, ÙÇÝã»õ Øáíë»ëÁ ²Ù³É»ÏÝ»ñÁ ³åñáõÙ ¿ÇÝ ø³Ý³³ÝÇ ï³ñ³ÍùáõÙ, áñÁ ÏáãíáõÙ ¿ñ ¾¹áÙ, ϳ٠ê»Çñ, áñå»ë½Ç Ñ»ïá ÜáÛÇ ³é³ëå»É³ÛÇÝ Íñ³·ñáí Çç»õ³Ý»ñ ²ð²ð²î: ºì Ñ»ïá ¿É` Ý»ñϳ۳óÝáõÙ ¿ áñå»ë ÐáõñÇÝ»ñÇ (ÑÇÝ Ð³ÛÏÛ³Ý) ó»Õ, µ³Ûó í»ñ³·ñáõÙ ¿ ÇÝã-áñ ºë³íÇ):

 ºÈÆò ľ.8-16,-§ºõ ²Ù³Õ»ÏÝ »Ï³í ¨ è³÷ǹÇÙáõÙÝ Æëñá¿ÉÇ ¹»ÙÝ å³ï»ñ³½Ù»ó¦:

§²Ù³Õ»ÏÇ ÛÇß³ï³ÏÁ »ñÏÝùÇ ï³ÏÇó µáÉáñáíÇÝ åÇïÇ çÝç»Ù:… àñáíÑ»ï»õ ºÑáí³Ý` Ó»éùÁ ³ÃáéÇ íñ³ ¿, ºÑáí³Ý å³ï»ñ³½Ù áõÝÇ ²Ù³Õ»ÏÇ ¹»Ù ³½·Çó ³½·¦:

(´³Ûó, ǵñ çáõñ ãáõݻݳÉáõ å³ï׳éáí Çñ»Ýù »Ý ѳñÓ³Ïí»É ²Ù³É»ÏÇ íñ³. ·É.IJ: ²Ù³É»ÏÁ ÑÇÙÝ³Ï³Ý µÝ³ÏÇãÝ ¿ñ):

 Âàôàò ĸ.44-45 §…²ÛÝ Å³Ù³Ý³Ï ³ÛÝ ë³ñÇ í»ñ³Û µÝ³ÏíáÕ ²Ù³Õ»Ï³óÇÝ»ñÁ ¨

ù³Ý³Ý³óÇÝ»ñÝ Çç³Ý ¨ ½³ñÏ»óÇÝ Ýáñ³Ýó ¨ Ñ³É³Í»óÇÝ ÙÇÝã»õ ÐûñÙ³¦:

- 140 -

(ä³Õ»ëïÇÝáõÙ ²Ù³Õ»ÏÝ ¿ ³åñ»É, Æëñá¿ÉÁ ѳñÓ³Ïí»É ¿):  Âàôàò Ķ.28-31 §…»õ Çñ³õ áñ ϳà áõ Ù»Õñ ¿ µËáõ٠ݳ…ØdzÛÝ Ã» ³ÛÝ »ñÏñÇ Ù»ç

µÝ³ÏáõáÕ ÅáÕáíáõñ¹Á ½ûñ³íáñ ¿, ¨ ù³Õ³ùÝ»ñÁ å³ñëå³íáñ ¨ ËÇëï Ù»Í »Ý… ²Ù³Õ»Ï³óÇÝ»ñÁ µÝ³ÏíáõÙ »Ý ³ÛÝ »ñÏñÇ Ñ³ñ³õ³ÛÇÝ ÏáÕÙáõÙÁ…»õ ù³Ý³Ý³óÇÝ»ñÁ µÝ³ÏíáõÙ »Ý ÍáíÇ Ùáï…¦: (ä³Õ»ëïÇÝÁ »Õ»É ¿ ²Ù³É»ÏÝ»ñÇ »ñÏÇñÁ, ÇÝãÇ Ù³ëÇÝ Ñ³ÛïÝáõÙ »Ý ÐÇëáõë ܳíÇÝÇ Ñ»ï³Ëáõ۽ݻñÁ):

 Âàôàò Ƹ.20-24,-§ºõ ²Ù³Õ»ÏÝ ï»ë³õ, áõ Çñ å³ï·³ÙÝ ëÏë»ó ¨ ³ë»ó. ²Ù³Õ»ÏÝ

³½·»ñÇ ·ÉáõËÝ ¿, ´³Ûó Ýáñ³Ý í»ñçÁ ïñáõ³Í ¿ Ïáñëﻳݦ:

(²ÛëÇÝùÝ` ²Ù³É»ÏÁ ²é³çݳÍÇÝ ³½·Ý ¿ áõ Ýñ³ í»ñçÁ` ³½·»ñÇ í»ñçÝ ¿: (ср. I Сам., 27, 8), где Билеам называет Амалек первенцем народов, ‫ה ו‬ , т. е. древним и с давних времен могущественным народом).

 ºðÎðàð¸ úðÆܲò ´.4,-§¸áõù ÑÇÙ³ ³Ýó ¿ù Ï»ÝáõÙ ê¿ÇñáõÙÁ µÝ³ÏáÕ Ó»ñ »Õµ³Ûñ-

Ý»ñÇ ºë³õÇ áñ¹Ï³Ýó ë³ÑÙ³ÝÇóÁ¦:

(سÛÇë»ÛÁ óáõÛó ¿ ï³ÉÇë ²Ù³É»ÏÇ »ñÏÇñÁ, ѳñÓ³ÏíáõÙ »Ý` ·ñ³íáõÙ º¹áÙÁ):  ºðÎðàð¸ úðÆܲò ƺ.17-19,-§ÚÇßÇñ û ÇÝã ³ñ³í ù»½ ²Ù³Õ»ÏÁ…áñ Ýáñ³Ý ïÇ-

ñ»ë, ³ÛÝ Å³Ù³Ý³Ï çÝç»ë ²Ù³Õ»ÏÇ ÛÇß³ï³ÏÁ »ñÏÝùÇ ï³ÏÇóÁ. ãÙáé³Ý³ë¦:

 ¸²î²ìàð²ò ¶.12-13,-§àõ Æëñá¿ÉÇ áñ¹ÇùÁ ß³ñáõݳϻóÇÝ îÇñáç ³é³çÇÝ ã³ñáõÃ-

ÛáõÝ ³Ý»Éáõ…ºõ ݳ ²ÙÙáÝÇ ¨ ²Ù³Õ»ÏÇ Ù³ñ¹Ï³Ýó Çñ Ùáï ÅáÕáí»ó, ¨ ·Ý³ó Æëñá¿ÉÇÝ ½³ñÏ»ó ¨ ²ñÙ³í»Ý»³ó ù³Õ³ùÇÝ ïÇñ»ó…¦: (²ÛëÇÝùÝ ó³Ýϳó³Í å³ÑÇ ºÑáí³Ý ϳñáÕ ¿ Éù»É Æëñá¿ÉÇÝ ¨ Ýñ³Ý å³ÑáõÙ ¿ ÙÇÙdzÛÝ ³ÑÇ ë³ñë³÷áí):

 ¸²î²ìàð²ò ¼.3,-§ºõ »ñµáñ Æëñá¿ÉóÇÝ»ñÁ ë»ñÙ ¿ÇÝ ó³ÝáõÙ….»õ ²Ù³Õ»Ï³óÇÝ»ñÁ ¨

³ñ»õ»ÉùÇ µÝ³ÏÇãÝ»ñÝ ¿É ¿ÇÝ Ýáñ³Ý³ó í»ñ³Û ·³ÉÇë¦:

(ê³ ³ñ¹»Ù ÙÇïáõÙݳíáñ Ï»ÕͳÝù ¿, ù³ÝÇ áñ Æëñá¿ÉÁ »ñµ»ù ÑáÕÁ ã¿ñ Ùß³ÏÇ` гÛÝ ¿É ·Ý³ñ µ»ñùÁ ·áճݳÉáõ):  ¸²î²ìàð²ò º.14 ¨ Ä´.15 §º÷ñ»ÙÇó »Ï³Ý Ýáñ³Ýù, áñáÝó ³ñÙ³ïÁ ²Ù³Õ»ÏáõÙÝ

¿¦: ¨ §ºõ ´³ñ³ÃáݳóÇ Ð»ÉÉ»ÉÇ áñ¹ÇÝ ²µ¹ûÝÁ Ù»é³õ, ¨ ÃáÕáõ»ó³õ ²Ù³Õ»Ï³óÇÝ»ñÇ ë³ñÇ í»ñ³Û º÷ñ»ÙÇ »ñÏñáõÙÁ ö³ñ³ï»áÝÇ Ù»ç¦:  §ºñµ»ù îÇñáç`×ßÙ³ñïáõÃÛ³Ý, ³ñ¹³ñ³¹³ïáõÃÛ³Ý ¨ ëÇñá ²ëïÍá ·³ÑÁ ãÇ ÉÇÝÇ ³Ùáõñ, ù³ÝÇ ¹»é ²Ù³É»ÏÇ ÁÝï³ÝÇùÁ` ã³ñÇùÇ ¨ ѳÝó³·áñÍáõÃÛ³Ý Ù³ñÙݳíáñáõÙÁ, ѳí»ñÅ ³ñÙ³ï³ËÇÉ ãÇ ³ñíǦ,-(Песикта, l. с., и Тарг. Иеруш. I и II на Исх., l. c.) (¸³ï³íáñÝ»ñÇ ¿åá˳ÛáõÙ ¾ýñ³ÇÙ É»éÁ Çñ ëïáñáïÝ»ñáí ÏáãíáõÙ ¿ñ ²Ù³É»Ï È»é: ºô ³Ýå³ÛÙ³Ý å»ïù ¿ ³ÛÝ ·ñ³í»ÇÝ, ²Ù³É»ÏÇÝ í»ñ³óÝ»Çݪ Ïáã»ÇÝ Æëñá¿É):

 ² ²¶²ìàð²ò ĸ.48,-§…ê³íáõÕÁ ºõ ù³çáõÃÇõÝ ³ñ³õ ¨ ²Ù³Õ»ÏÇÝ ½³ñÏ»ó, ¨

³½³ï»ó Æëñá¿ÉÇÝ Çñ ÏáÕáåïÇãÝ»ñÇ Ó»éùÇóÁ¦:

(ì»ñçݳϳݳå»ë ê³íáõÕÇÝ Ñ³çáÕí»ó ïÇñ³Ý³É ²Ù³É»ÏÇ »ñÏñÇÝ: ÐÇùëáëÝ»ñÁ ï»Õ³÷áËí»óÇÝ Ý»ñùÇÝ º·Çåïáë):

 ¸²î²ìàð²ò ¶.15 ²Ù³É»ÏÝ»ñÇÝ ¹»Ù ¿ ϳݷݻÉáõ ´»ÝÛ³ÙÇÝÁ:  ´ÇµÉdzÛáõÙ ²Ù³É»ÏÇ ëå³Ý¹Á Ýϳñ³·ñ»Éáõó ·áñͳÍí³Í ¿ »he ‫ « י‬µ³éÁ, ÇÝãÁ ѵñÛ³Û»ñ»ÝáõÙ ã·áñͳÍíáÕ ¿ (1 Сам., 15, 33), ¨ ³ñ¹Ûá±ù ¹³ Ð³Û µ³éÁ ãÇ:

Àêî ʲêƸܺðÆ îºêàôÂÚ²Ü

 γµ³É³ÛáõÙ ¨ ʳëǹǽÙáõÙ ²Ù³Õ»ÏÁ ÑÇß³ï³ÏíáõÙ ¿ áñå»ë “¸³³ñ ùÉÇ÷”` ã³ñÇ

áõÅÇ ÇÙ³óáõÃÛáõÝ: ʳëǹ³Ï³Ý “²Ù³É»ÏÁ ³é³çÇÝ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇó” áõëÙáõÝùáõÙ ³ëíáõÙ ¿, áñ ²Ù³É»ÏÇ µáÉáñ áã ó³ÝϳÉÇ §ÙǹáïÝ»ñǦ (µÝ³íáñáõÃÛ³Ý ·ÇÍ) Ù»ç` µÇñïáõÃÛáõÝÝ áõ Ñå³ñïáõÃÛáõÝÝ »Ý, áñáÝù ѳïϳå»ë µÝáñáßíáõÙ »Ý å³ïí³ë»ñáõÃÛ³Ùµ, í»ñ³¹³ëáõÃÛ³Ùµ ¨ Ññ³åáõñÇã ѳ·áõëïáí, ÇÝãÁ ѳٳñíáõÙ ¿ ã³ñÇùÇ ³ÕµÛáõñ:  ²Ù³É»ÏÁ áñå»ë ³é³í»É ѽáñ ã³ñÇ áõÅ, ç³ÝáõÙ ¿ “ë³é»óݻɔ ѳí³ï³óÛ³É ÑµñÛ³ÛÇÝ` ѳí³ëï³óÝ»Éáí Ýñ³Ý ÙÝ³É Ñ³í³ï³óÛ³É` µ³Ûó ³é³Ýó ˳ݹ³í³éáõÃÛ³Ý (¿Ýïáõ½Ç³½Ù):

- 141 -

 еñÛ³ÛÇ µ³ó³ïñáõÃÛ³Ùµ ²Ù³É»Ï= ²Ù (åáÏí³Í í½áí) + ÙáÉ»Ï (ÅáÕáíáõñ¹): ²ÛëÇÝùÝ`

íǽÁ ÙdzóÝáõÙ ¿ áõÕ»ÕÝ áõ ëÇñïÁ` ÇÝï»ÉÉ»Ïïáõ³É ¨ ¿ÙáóÇáÝ³É Ï³åÇ Ë³ËïáõÙ:

(êáõï »Ý ³ëáõÙ, áñáíÑ»ï»õ ³ÙÁÉ»Ï` çÑáõ¹»ñ»Ý Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ³é³ùÛ³É-È.ä.):  ʳëǹǽÙÁ ³ëáõÙ ¿, áñ Øáß»-è³µ»ÛÝÁ (Øáíë»ë) ѳÕûó ²Ù³É»ÏÇÝ ¹³³ïϹáõß³ÛÇ

(ëñµáõÃÛ³Ý Ñ³ëϳóáÕáõÃÛáõÝ) ѳßíÇÝ: ºÃ» ÷³ñ³íáÝÁ ó³ÝϳÝáõÙ ¿ñ ï»ëÝ»É Ñµñ۳ݻñÇÝ ³Ý³½³ïáõÃÛ³Ý Ù»ç, ³å³ ²Ù³É»ÏÁ áõ½áõÙ ¿ñ ï»ëÝ»É Ñµñ۳ݻñÇÝ ³é³Ýó Âáñ³ÛÇ: ¸ñ³ ѳٳñ ¿É ¹ñ³Ýó Ñ»ï Ïéí»ó Øáß»-é³µ»ÛÝÁ, áõÙ ÙÇçáóáí ¿É å»ïù ¿ ÷á˳Ýóí»ñ ѵñ۳ݻñÇÝ Âáñ³Ý (ÈÇÏáõï»Û ëÇËáï, ѳïáñ 1, ¿ç 217):  ʳëǹݻñÇ §Þ³áõÉÇ ë˳ÉÁ ÑÇÙݳíáñíáõÙ ¿ Ýñ³Ýáí, áñ ݳ Ñ»ï»õ»ó Çñ µ³Ý³Ï³ÝáõÃÛ³ÝÁ` ÇÝãÇ Çñ³íáõÝùÁ ãáõÝ»ñ, å»ïù ¿ Ïáõñáñ»Ý ϳï³ñ»ñ ºÑáí³ÛÇ ³ë³Í ¹³Å³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ¦ ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÁ ѳñ·»ÉÇ ÁÝûñóáÕª ÇÝùÝ»ñ¹ í»ñÉáõÍ»ù:

Àêî ´ðàζ²àô¼Æ ¨ ºüðàÜÆ Ð²Üð²¶Æî²ð²ÜÆ 1. ²Ù³É»ÏÝ»ñÁ ³ñ³µ³Ï³Ý ͳ·Ù³Ùµ Ñݳ·áõÛÝ ó»Õ»ñ »Ý, ùáãíáÕ ù³ñù³ñáï ѳñ³íå³Õ»ëïÇÝÛ³Ý ï³ñ³ÍùÝ»ñáõÙ: 2. Âáñ³Û³Ï³Ý ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ ²Ù³É»ÏÛ³ÝÝ»ñÁ ³é³ç³ó»É »Ý Ñáõ¹³Û³Ï³Ý ͳ·Ù³Ùµ Æë³íÇ Ãáé ²Ù³É»ÏÇó, ë³Ï³ÛÝ áã ÇÝãå»ë ÆáëÇý öɳíÇÝ ¿ (Antt. 2, 1, 3) µÝáõó·ñáõÙ, ù³ÝÇ áñ Øáíë»ëÁÁ ¹ñ³Ýó ¹»Ù Å³Ù³Ý³Ï ³é³ç å³ï»ñ³½Ù ¿ ÙÕ»É (ºÉÇó ľ.8, ºñÏñ. úñÇÝ.ƺ17-19): ²ÛÝ ¿É, áñ Áëï ´ÇµÉdzÛÇ ¹ñ³Ýù Ýëï³ÏÛ³ó »Ý »Õ»É áõ áõÝ»ó»É »Ý Çñ»Ýó å»ïáõÃÛáõÝÁ, Ù³Ûñ³ù³Õ³ùÁ ¨ ²¶²¶ ó·³íáñÁ: Üñ³Ýù ³åñ»É »Ý º·ÇåïáëÇ ¨ êÇݳÛÇ ³ñ³ÝùáõÙ (1 ²¶²ì. È), ¨ º·ÇåïáëÇó ä³Õ»ëïÇÝ ï»Õ³÷áËí»Éáõó` ѵñ۳ݻñÁ å»ïù ¿ ³ÝóÝ»ÇÝ ¹ñ³Ýó ï³ñ³Íùáí: 3. §Üáñ ûñ»Ýï³ÉÇëïÝ»ñÁ ·ïÝáõÙ »Ý, áñ ²Ù³É»ÏÝ»ñÁ µáõÝ ³ñ³µ³Ï³Ý ó»Õ»ñ »Ý, ÆáÏï³ÝǹݻñÇ ¨ γËï³ÝǹݻñÇ ïáÑÙÇó, ÇÝãÁ åݹíáõÙ ¿ ´ÇµÉdzÛÇ ÌÜܸàò14.7áõÙ, áñï»Õ ²Ù³É»ÏÝ»ñÇ »ñÏÇñÁ ÑÇß³ï³ÏíáõÙ ¿ Æë³íÇ áõ ²Ù³É»ÏÇ ÍÝݹÇó ß³ï ¹³ñ»ñ ³é³ç` ¹»é»õë ²µñ³Ñ³ÙÇ Å³Ù³Ý³ÏÝ»ñÇó¦: 4. Ôáõñ³ÝÁ (VII, 71 ¨ ³ÛÉ.) ³ëáõÙ ¿,áñ ²Ù³É»ÏÁ Ñݳ·áõÛÝ ³ñ³µ³Ï³Ý ï»Ùáõ¹Çï³Ï³Ý ó»Õ»ñÇ Ý»ñϳ۳óáõóÇã ¿, áñáÝù ³ÝÑÇß»ÉÇ Å³Ù³Ý³ÏÝ»ñáõÙ ½áÑí»É »Ý »ñÏñ³ß³ñÅÇó: 5. ²ñ³µ³Ï³Ý å³ïÙÇã ²µáõÏýñ»¹Á åݹáõÙ ¿, áñ ²Ù³É»ÏÝ»ñÁ Çñ»Ýó Ùßï³Ï³Ý µÝ³Ï³í³ÛñÇó íï³ñí»Éáí` Ý»ñùÇÝ ²ñ³µÇ³ÛáõÙ ùáãíáñí»É »Ý: (Ý³Û»É Гербелота, Bibl. Orient, s. v. Amic.)

Àêî Онлайн Энциклопедия Кругосвет 1. ²Ù³É»ÏÛ³ÝÝ»ñÁ µ³í³Ï³ÝÇÝ Ñ½áñ ³ñ³µ³Ï³Ý ÅáÕáíáõñ¹ »Ý, ѵñ۳ݻñÇ º·ÇåïáëÇó ¹áõñë ·³Éáõó ¨ 1020à ê³áõÉÇ Ï³é³í³ñÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï: ´ÇµÉdzÛáõÙ, Âàôºð Ƹ.20 Ýñ³Ýó Ù³ëÇÝ ³ëíáõÙ ¿, áñ ³Û¹ ųÝٳݳÏÝ»ñÇ ³é³çÇÝ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇó »Ý: 2. ²Ù³É»ÏÝ»ñÁ, ϳ٠²Ùáõ ¨ úٳ۳ݻñÁ ³ñѳíÇñùÝ»ñÇó ѳñϳ¹ñí³Í Éù»óÇÝ ÊÇç³½Ç Çñ»Ýó ÑáÕ»ñÁ ¨ ѳñ³í³ÛÇÝ ä³Õ»ëïÇÝáí ·³ÕûóÇÝ º·Çåïáë: èÇ÷ǹÇÙáõÙ ëñ³Ýù µ³Ëí»óÇÝ º·ÇåïáëÇó ¹áõñë »Ï³Í Ñµñ۳ݻñÇ Ñ»ï (ºÈÆò ľ.8): âѳݹÇå»Éáí º·ÇåïáëÇ ¹ÇÙ³¹ñáõÃÛ³ÝÁ` ²Ù³É»ÏÝ»ñÇ Â³·³íáñÝ»ñÁ ëÏë»óÇÝ ÇÝãå»ë ÷³ñ³íáÝÝ»ñ ϳé³í³ñ»É Ü»ñùÇÝ º·ÇåïáëÁ ¨ ì»ñÇÝ º·ÇåïáëÇó, ä³Õ»ëïÇÝÇó ¨ êÇñdzÛÇó ïáõñù ¿ÇÝ ëï³ÝáõÙ: Üñ³Ýó Ù³Ûñ³ù³Õ³ùÁ µ³ñÓñ å³ßïå³Ýí³ÍáõÃÛ³Ùµ ù³Õ³ù ¾É-²ñÇßÝ ¿ñ (²í³ñÇë` Êáõï-àô³ñïÁ, àô³ñïÝ»ñÇ ïáõÝÁ): 3. ò»ÕÇó-ó»Õ Ó·íáÕ ÏéÇíÝ»ñÁ í»ñç³ó³Ý Ýñ³Ýáí, áñ Æëñá¿ÉÁ ³í»ñ»ó ²Ù³É»ÏÝ»ñÇ Ï³ñáÕáõÃÛáõÝÁ: ê³áõÉÁ 200.000 µ³Ý³Ïáí »ñϳñ å³ß³ñáõÙÇó Ñ»ïá ·ñ³í»ó áõ óɳݻó ²Ù³É»ÏÝ»ñÇ ³ÙñáóÁ: ºô Ñ»ïá ëï»ÕÍ»ó ϳÛëñáõÃÛáõÝ, áñÁ Ó·íáõÙ ¿ñ êÇñdzÛÇ Ê³íÇɳËÇó ÙÇÝã»õ ¾É-²ñÇß: λݹ³ÝÇ Ùݳó³Í ²Ù³É»ÏÝ»ñÁ ¹³ñÓ³Ý ùáãíáñ ¨ ½µ³Õí»óÇÝ ³í³½³ÏáõÃÛ³Ùµ: (ÜϳïÇ áõÝ»ó»ù, áñ ³Ùñáó ϳ ÙdzÛÝ ºñáõë³Õ»ÙáõÙ, ³ÛëÇÝùÝ ºñáõë³Õ»ÙÝ ¿ ²Ù³É»ÏÝ»ñÇ Ù³Ûñ³ù³Õ³ùÁ` ²í³ñÇëÁ, ¾É-²ñÇßÁ-È.ä): ²Ûëù³Ý ï³ñµ»ñ ³ÕµÛáõñÝ»ñÇ Ù»ç, ÇѳñÏ» ѳٳß˳ñѳÛÇÝ çÑáõ¹³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ÙÇç³-

- 142 -

ÙïáõÃÛ³Ùµ, ²Ù³É»ÏÇ Í³·Ù³Ý áõ ¿ÃÝÇÏ å³ïϳݻÉáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ ÙÇ ÁݹѳÝáõñ ï»ë³Ï»ï ãÝϳñ³·ñí»ó: ²ÛëåÇëÇÝ ¿ »ñ»ù ѳ½³ñ ï³ñÇ ³é³ç Ð³Û ³½·ÇÝ ãѳÛï³ñ³ñí³Í å³ï»ñ³½Ù ÙÕ»Éáõ ë³ï³Ý³Ï³Ý Íñ³·ÇñÁ` ÇÝãÁ ³Ù»Ý³Ý»Ý· Ï»ñåáí Çñ³Ï³Ý³óñ»ó ÇÝùÁ` ë³ï³ÝÁ, çÑáõ¹Á: ²Ù³É»Ï` çÑáõ¹³Ï³Ý µ³é ¿, ÇÝãÁ ѵñÛ³Û»ñ»Ý áõ ³ñ³µ»ñ»Ý Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ³é³ùÛ³É Ï³Ù Çß˳Ý` ³ÛëÇÝùÝ ²é³ù»ÉáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ ³½·` вÚ, ÇÝãÁ ÙdzÛÝ »ñ»ù ѳ½³ñ ï³ñÇ Ñ»ïá Ù»Ýù ÇÙ³ó³Ýù: ê³ï³Ý³Ý ÙÝáõÙ ¿ ë³ï³Ý³, ¿É Çݱã ë³ï³Ý³, »Ã» µáÉáñÁ å»ïù ¿ ׳ݳã»Ý, ÇëÏ Ð³Ûáó Ïñ³Í ï³é³å³ÝùÝ»ñÁ ³Ñé»ÉÇ »Ý áõ ³Ñ³íáñ:

¶²ÚÆ ºì Øܲò²Ì ¶ÚàôÔºðÆ ²ìºðàôØÀ Øáíë»ëÇ Ù³ÑÇó Ñ»ïá Æëñá¿ÉÇÝ (èáõµÇÝ»³ÝÝ»ñ, سݳ뻳ÝÝ»ñ, ¶³¹»³ÝÝ»ñ) ջϳí³ñ»ó ܳí»ÛÇ áñ¹Ç Ú»ëáõÝ` Ù»½ ѳÛïÝÇ áñå»ë É»íÇï ÐÇëáõë ܳíÇÝÁ: º·ÇåïáëÇó ¹áõñë ·³Éáõó ²Ù³É»ÏÝ»ñÁ Æëñá¿ÉÇÝ áõÕÕ³ÏÇ Í³Õñ»É ¿ÇÝ: êñ³Ýù ³Ýó³Ý ²Ù³É»ÏÝ»ñÇ ÑÛáõëÇë³ÛÇÝ ÃÇÏáõÝù` Ðáñ¹³Ý³ÝÇó ³ñ»õÙáõïù, (Úºêàô ².14) ÷³ëïáñ»Ý áã áù ãÇ ËáãÁݹáï»É, ´ÇµÉdzÛáõÙ Ý»ñϳ۳óÝáõÙ »Ý ǵñ å³ï»ñ³½Ù ëÏë»óÇÝ Ðáñ¹³Ý³ÝÇó ³ñ»õ»Éù ²Ù³É»ÏÝ»ñÇ ù³Õ³ùÝ»ñÁ Ý»ñëÇó Ñ»ñÃáí å³ß³ñ»Éáí` í»ñ³óÝ»Éáí ²í³·³ÝÇÝ (Úºêàô ².1-5): ²Ý·³Ù ³Ûë ÁÝóóùáõÙ ãÙáé³Ý³Éáí ÃÉ÷³ï»É Ùݳó³Í çÑáõ¹Ý»ñÇÝ (Úºêàô º.2-3): ²é³çÇÝÁ ëÏë»óÇÝ ºñÇùáí ù³Õ³ùÇó (Úºêàô ´.1-2): ºñÏñáñ¹Á ¶³Û ù³Õ³ùÇ Õ»Ï³í³ñáõÃÛ³Ý í»ñ³óáõÙÇó (Úºêàô Ä.1): ÜáõÛÝÁ ϳï³ñ»óÇÝ ºñáõë³Õ»ÙÇ, ø»µñáÝÇ, Ú»ñÇÙáõÃÇ, ȳùÇëÇ, ¾·ÕáÝÇ, سϻ¹³ÝÇ, ¸³µÇÇ ¨ ³ÛÉ ·ÛáõÕ»ñÇ Ñ»ï: ö³ëïáñ»Ý ²Ù³É»ÏÝ»ñÇ »ñÏÇñÁ í»ñóí»ó ³ñ¹»Ý ´ÇµÉdzÛÇ ¸³ï³íáñ³ó Ù³ëÇ å³ïÙí³ÍùÝ»ñáí, ³ÛëÇÝùÝ ß³ï »ñϳñ ï³ñÇÝ»ñ Ñ»ïá` Çß˳ÝáõÃÛáõÝÁ í»ñóÝ»Éáí Çñ»Ýó µÇñï å³Ñ»É³Ó»õÇ ßÝáñÑÇí ¨ áã û å³ï»ñ³½Ùáí, ×Çßï ³ÛÝå»ë` ÇÝãå»ë ÑÇÙ³ ¿: ²Ø²ÈºÎÀ ø²Ô²ø²ÎðÂàôÂÚ²Ü úðð²Ü ºñµ ²Ù³É»ÏÇ ÷³éùÁ ѳë³í ³ÙµáÕç ³ß˳ñÑÇÝ` áñå»ë ²ñ³ñãÇ ÁÝïñÛ³É, §ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ Ù»ç ³é³çÇÝÁ¦ ³Ýí³Ý»óÇÝ Ýñ³Ý ¨ ²Ù³É»ÏÁ ¹³ñÓ³í §ß³ï ³½·»ñÇ Ñ³Ûñ¦: Æëñá¿ÉÝ áõ ²Ù³É»ÏÁ ï³ñµ»ñ µ»õ»éÝ»ñáõÙ »Ý` Ù»ÏÁ åÕÍáõÃÛ³Ý, ÙÛáõëÁ` ëñµáõÃÛ³Ý: Æëñá¿ÉÁ Çñ ·ÉËÇÝ Ïáõï³Ïí³Í íï³Ý·Á ÃáÕ³Í` ÙdzÛÝ ²Ù³É»ÏÇ ¹»Ù å³Ûù³ñáí ¿ ½µ³Õí³Í: Øݳó³Í ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÁ ·ïÝíáõÙ »Ý ³Ûë »ñÏáõëÇ ³ñ³ÝùáõÙ: Æñ ¹áÙÇݳóÇáÝ Ã³óùõÙ Æëñá¿ÉÁ ³ÝÁݹѳï å»ïù ¿ ×Ýß³Í å³ÑÇ ²Ù³É»ÏÇÝ, µ³Ûó ³é³Ýó Ýñ³ ãÇ Ï³ñáÕ ·áÛáõÃÛáõÝ áõݻݳÉ, ÇëÏ »Ã» ÃáÕ»ó, ²ß˳ñÑÁ ÏûùíÇ ¹»åÇ µ³ñÇÝ áõ ϳ¹»ëÁ (ëáõñµÁ)` ¨ ÇÝùÁ Ïí»ñ³Ý³: Æëñá¿ÉÇ áõñ³ËáõÃÛáõÝÁ áã ÙÇ ÅáÕáíáõñ¹ ãÇ ÏÇëáõÙ, ÇëÏ ÇÝùÁ Ýñ³Ýó áõñ³ËáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ Ù³ëݳÏóáõÙ ¿` ÙdzÛÝ Ã» “áõñÇßÇ Ñ³ßíÇÝ ÉÇÝÇ” Ý߳ݳµ³Ýáí: ²Ù³É»ÏÁ ÏÇëáõÙ ¿ Ùݳó³Í ÅáÕáíáõñ¹ÝáñÇ Ñá·ëÁ, ÇëÏ Çñ ³ÙµáÕç Ñá·ëÁ ÙdzÛÝ ÇÝùÝ ¿ ù³ßáõÙ: “ÄáÕáíáõñ¹Ý»ñÇó ³é³çÇÝÁ ²Ù³É»ÏÝ ¿, µ³Ûó Ýñ³ í»ñçÁ µáÉáñ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ í»ñçÝ ¿”,-Âáñ³: ²Ù³É»ÏÁ Æëñá¿ÉÇ Ñ»ï ݻݷ å³Ûù³ñáõÙ ×ßÙ³ñïáõÃÛáõÝÇó ¿ áõÅÁ ëï³ÝáõÙ, ¹ñ³ ѳٳñ ¿É ݳ ³ÝѳÕà ¿: лÝó ݳ Ñ»é³ÝáõÙ ¿ ×ßÙ³ñïáõÃÛáõÝÇó, ÃßݳÙÇÝ»ñÁ ѳñÓ³ÏíáõÙ »Ý Ýñ³ íñ³: §ºñµ Æëñá¿ÉÁ ï»ëÝáõÙ ¿, »ñµ ¹áõ ×ßÙ³ñïáõÃÛ³Ý ûñ»ÝùÝ»ñÇ Ñ»ï ѳٳÑáõÝç ã»ë ³åñáõÙ, »ñµ ݳËÝÇÝ»ñǹ å³ï·³ÙÝ»ñÁ ù»½ µ»é »Ý ¹³ñÓ»É` ݳ ³ÝÙÇç³å»ë ÏѳñÓ³ÏíÇ ùá íñ³: Ðáõ¹³Ý»ñÁ ·Çï»Ý` ù³ÝÇ ¹»é Çñ»Ýù ²Ù³É»ÏÇÝ ³ïáõÙ »Ý` ݳ Ïáõݻݳ ¿Ý»ñ·Ç³` ¹»ÙÝ»ñÁ ³éÝ»Éáõ: ²Ù³É»ÏÁ Ù³ñ¹Ï³Ýó ëñï»ñáõÙ ³ÛÝåÇëÇ í»ÑáõÃÛáõÝ áõ ·áѳóÝáÕ Ñ»ïù å»ïù ¿ ÃáÕÝÇ, áñ Ýñ³Ýù ¹³éÝ³Ý Ñáõ¹³Ý»ñÇ ÏáÕÙÇó »ñÏÝùÇ ï³ÏÇó çÝç»Éáõ ³ñ·»Éù: ²Ù³É»ÏÁ Çñ ·áñÍÁ å»ïù ¿ ³Ýå³ÛÙ³Ý Çñ»Ý í»ñ³·ñÇ` ³ñ·»Éù ѳݹÇë³Ý³ ã³ñÇÝ: ²Ù³É»ÏÇ Ï»ñå³ñÁ ßñç³å³ïí³Í ¿ ÷³éùÇ Éáõë³åë³Ïáí, ݳ ãÇ Ï³ñáÕ Æëñá¿ÉÇÝ å³ï»ñ³½Ùáí í³Ë»óÝ»É, ù³ÝÇ ¹»é ë³ï³Ý³Ý Çñ Ù»ç ¿ áõ ÇÝùÁ ¹ñ³Ý ãÇ µ³ó³Ñ³Ûï»É: Æëñá¿ÉÁ Ïëïáõ·Ç` Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ ¿ ÇÝùÁ ³ñ¹Ûáù ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ Ñá·»õáñ ³é³çÝáñ¹ ÉÇÝ»Éáõ

- 143 -

³é³ù»ÉáõÃÛáõÝÁ, »Ã» áã` ÏÑ»ï³åÝ¹Ç áõ Ïëå³ÝÇ ²Ù³É»ÏÇÝ: Æëñá¿ÉÇ áõÅÁ ²Ù³É»ÏÇ Ù»ç ¿: ܳ ÇÝùÝ ¿ Ù»ÕùÇ ³ÕµÛáõñÝ áõ ÍÝáõݹÁ: ²Û¹åÇëÇÝ »Ý ë³ï³Ý³ÛÇ ×³Ù÷³Ý»ñÁ` ëϽµáõÙ Ù³ñ¹áõÝ ç³ÝáõÙ ¿ ß»Õ»É ×³Ù÷Çó, Ñ»ïá Ù»Õ³¹ñáõÙ ¿, ÇëÏ Ñ»ïá` í»ñ³óÝáõÙ: ²ÛÝ ûñÁ, »ñµ ²ñ³ñÇãÁ Ïû·ÝÇ ²Ù³É»ÏÇÝ, ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÁ ³½³ï ÏßÝã»Ý, µáÉáñÁ Ϲ³éÝ³Ý Ùï»ñÇÙÝ»ñ: ²Ù³É»ÏÇÝ å»ïù ãÇ Æëñá¿ÉÇ áõ Ýñ³Ýáí ëï»ÕÍí³Í áã ÙÇ áõÝ»óí³Íù: ܳ å»ïù ¿ í»ñ³óÁÝÇ Ýñ³ Ñá·ÇÝ áõ Ñ»ïù»ñÁ` Ù³ñ¹Ï³Ýó ÙÇç»õ ³ï»ÉáõÃÛáõÝÁ: ²é³í»É ëÇñÇ ²ñ³ñãÇÝ: ²ÙµáÕç ²ß˳ñÑÁ ÏÁݹáõÝÇ ²ñ³ñãÇ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÁ, Æëñá¿ÉÇ ÑÇß³ï³ÏÁ í»ñçݳϳݳå»ë ÏçÝçíÇ: гÏáµÁ Ð³Û ¿` ²Ù³É»ÏÇ »Õµ³ÛñÝ ¿ (»õë Ù»Ï ³å³óáõÛó): ÆÝãá±õ Æëñá¿ÉÁ ²Ù³É»ÏÇ Ù»ç ·ï³í ·É˳íáñ ÃßݳÙáõ Ï»ñå³ñÁ.  àñáíÑ»ï»õ, ÙÇ»õÝáõÛÝ ¿, Ï·³ñ ÙÇ ûñ, »ñµ ²Ù³É»ÏÁ ϵ³ó³Ñ³Ûï»ñ Âáñ³ÛÇ ë³ï³Ý³Ï³Ý Íñ³·Çñ ÉÇÝ»ÉÝ áõ Æëñá¿ÉÇ ë³ï³Ý ÉÇÝ»Éáõ ³ÝÑ»ñù»ÉÇ ÷³ëï»ñÁ, ÇÝãÁ ¨ Çñ Ñ»ñÃÇÝ Ïµ»ñÇ ë³ï³ÝÇ ãùí»ÉáõÝ: ²ÛëåÇëáí` Ý.Ã.³. 1000 Ãí. É»íÇïÝ»ñ Øáíë»ëÇ, ܳíÇÝÇ ºëáõÇ, ²Ñ³ñáÝÇ ¨ ³ÛÉáó ç³Ýù»ñáí ëï³óí»ó Æëñá¿ÉÁ` çÑáõ¹Á, ë³ï³ÝÁ, áñáÝù Ý»ñùÇÝÇó ѳñí³Í ѳëóñÇÝ ÑÇùëáëÝ»ñÇÝ` Çñ»Ýó å³å»ñÇ »ñÏñáõÙ ³åñáÕ ÷áùñ³ù³Ý³Ï ²Ù³É»ÏÇÝ áõ ¶³ÛÇÝ, ³Ù»Ý ÙÇ ·ÛáõÕ ´ÇµÉdzÛáõÙ Ýϳñ³·ñ»Éáí áñå»ë ÙÇ Ã³·³íáñáõÃÛáõÝ áõ ³Ñ»Õ å³ï»ñ³½ÙÝ»ñÇ ³í³ñ: âÝ³Û³Í ¹ñ³Ý ²ÙáÝÝ áõ ²Ù³É»ÏÁ (¸²î²ìàð²ò ¶.13-15), ø³Ý³Ý³óÇÝ»ñÁ (¸²î²ìàð²ò ¸.2-3) ÝáñÇó Ñݳ½³Ý¹»óñÇÝ Æëñá¿ÉÇÝ, ÇÝãÁ ´ÇµÉdzÛáõÙ Ýϳñ³·ñí³Í ¿ ǵñ “Æëñá¿ÉÁ ºÑáí³ÛÇÝ Ý»Õ³óñ»É ¿ñ”:

§ºñµ ²ñ³ñÇãÁ ù»½ Ïï³ Ñ³í³ï…Æëñá¿ÉÇ ÑÇß³ï³ÏÁ çÝçÇñ¦,(Ú²ÚîÜàôÂÚàôÜ): ´³Ûó` ö³ëïÁ ÙÝáõÙ ¿ ÷³ëï` ÙÇ ÑáÕ³ÏïáñÇ íñ³, áñï»Õ ²Ù³É»ÏÝ»ñÝ ¿ÇÝ ³åñáõÙ áõ ³ÛÝ Å³Ù³Ý³Ï ÏáãíáõÙ ¿ñ ¾¹áÙ, ³ÛëÇÝùÝ ¾¹»Ù, ³é³ç³ó³í ³å»ñ³Ëï çÑáõ¹Á` ë³¹³Ý, áñÁ å»ïù ¿ Çñ³Ï³Ý³óÝ»ñ ³Ñ³íáñ ã³÷»ñÇ ³ñѳíÇñùÝ»ñ ÍÝáÕ §ê³¹³Ý³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛáõݦ-Á:

- 144 -

вزÞʲðвÚÆÜ

æ Ð àô ¸ ² Î ² Ü àô Â Ú àô Ü

Î²Ø ¸ º ¶ º Ü º ð ² î Ü º ð Æ Î ² ¼ Ø ² Î º ð ä ì ² Ì Ð ² Ü ò ² ¶ à ð Ì àô Â Ú ² Ü ê º Î î ² Î²Ø Ð ² ì º ð Ä ² Ú È º ð. âβ ÖÞزðîàôÂÚàôÜ` β ²ØºÜ²ÂàÔàôÂÚàôÜ ¸àÎîðÆܲÚàì

² ¸ ² Ø Î ² ¸ Ø ² Ü Æ È àô ê ² ä ê ² Î Æ ¶ àô Ú Ü º ð À β¸Ø²Ü--³é³çÇÝ Ù³ñ¹

¸ºì – ÑáõÝ. ¹»õ³µáÉáë` ˳µ»µ³, ß÷áûóÝáÕ: ÚàìвÜܺê Ä´.31 ÐÇëáõëÁ ³ëáõÙ ¿, áñ ¸»õÁ ³Ûë ²ß˳ñÑÇ Çß˳ÝÝ ¿: ÈÚàôòÆüºè – еñÛ³Û»ñ»Ý лÛÉ»É` ³é³íáïÛ³Ý ³ëïÕ` ì»Ý»ñ³ ÙáÉáñ³Ï, Èáõë³µ»ñ, Éáõë³µ³óÇ áñ¹Ç,¸»õÇ ³ÝáõÝÝ»ñÇó Ù»ÏÁ, ºê²ÚƲ ĸ 12§ÆÝãå»ë í³Ûñ ÁÝϳñ »ñÏÝùÇó, áí ³é³íáïÁ ͳ·áÕ ²ñáõë»õ³Ï, Ïïñáõ»ó³ñ ·»ïÇÝÝ ÁÝϳñ, áí ³½·»ñ ÝÏáõÝ ³ÝáÕ¹¦: ê²î²Ü–ê³¹³ ϳ٠곹¹³Û çÑáõ¹»ñ»Ý` ³Ù»Ý³Ï³ñáÕ ²ëïí³Í: ÆëɳÙáõÙ` ß³Û¹³Ý: ´ÇµÉdzÛáõÙ ² ²¶²ìàð ÆÂ.4; 2²¶²ìàð ÄÂ.22; 3²¶²ìàð º.18, IJ.14,23,25 Ï»ï»ñáõÙ ³Û¹å»ë »Ý ³Ýí³ÝíáõÙ çÑáõ¹Ý»ñÁ` ³ÛëÇÝùÝ ê³ï³ÝÁ Ñ»Ýó ÇÝùÁ` çÑáõ¹Ý ¿: §æÑáõ¹Á Ñáï³ÛÇÝ Ï³½ÙáõÃÛáõÝ ¿¦,- ¸»íǹ Ȼݷ: ºë ϳí»É³óÝ»Ù` ý³ÉÉáë³å³ßï³Ï³Ý (Ñáõ¹³Û³Ï³Ý) ý³Ý³ï ÏñáÝáí áõ ³í»ñ»Éáõ ³é³ù»ÉáõÃÛ³Ùµ: Æñ»Ýó ß³ÑáõÛÃÁ ·ïÝáõÙ »Ý Çñ»Ýó ù³Ý¹»Éáõ áõ ²ð-Ç Ï³éáõó»Éáõ Ù»ç` ëï»ÕÍ»Éáí ÉáÏ³É å³ï»ñ³½ÙÝ»ñ, ѻճ÷áËáõÃÛáõÝ, ï»éáñ, ׷ݳųÙ, ë³¹ñ³Ýù, ë³µáï³Å, ³Ù»Ý³ÃáÕáõÃÛáõÝ, å»ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ¨ ûñ»ÝùÇ ³Ý׳ݳãáÕáõÃÛáõÝ:

ÆÝãáõ± ¿ çÑáõ¹Á ³ÙµáÕç Ù³ñ¹ÏáõÃÛáõÝÇó óùóÝáõÙ Çñ ¿ÃÝÇÏ å³ïϳݻÉáõÃÛáõÝÁ` ³Ù³ãáõ±Ù ¿ û í³Ë»ÝáõÙ:

- 145 -

ØdzÛÝ ³Ûë ѳñóÁ ¨ ³Û¹ ѳñóÇ ó³Ýϳó³Í å³ï³ë˳ÝÁ, Ùdzݷ³Ù³ÛÝ µ³í³ñ³ñ ¿ áñå»ë½Ç Ù³ñ¹ÏáõÃÛáõÝÁ ѳëϳݳ, áñ ë³ï³ÝÁ Ñ»Ýó ÇÝùÁ` çÑáõ¹Ý ¿: æÑáõ¹Ý»ñÁ ÝáõÛÝ ³ëáñ³Ï³Ý ͳ·áõÙÝ áõÝ»Ý (ÌÝݹáó ÆÀ;4-6): ²ëáñ»ëï³ÝÇ í³Ë׳ÝÇó Ñ»ïá çÑáõ¹Ý»ñÁ ͳÕÏ»óÇݪ ãÝ³Û³Í »ñÏáõëÇ ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛ³Ý ²ëïí³ÍÝ ¿É ´³Ñ³ÕÝ ¿` ´ºÈ-Á, ËáëáõÙ »Ý ÝáõÛ ³ñ³Ù»ñ»Ý É»½íáí: ÆëÏ ÇÝãáõ± ¿ÇÝ çÑáõ¹Ý»ñÇÝ ÏáïáñáõÙ: ܳË` ù³ÝÇ áñ çÑáõ¹, Ñáõ¹³, ѵñÛ³, Ññ»³, Åǹ… µáÉáñ ³Ûë ³Ýí³ÝáõÙÝ»ñÁ µÝáõó·ñáõÙ »Ý ÝáõÛÝ ÑáïÇ` ³ñÑ»ëï³Ï³Ý ÅáÕáíáõñ¹ ѵñ۳ݻñÇÝ (Ññ»³` Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ý³ÉÉáëÇ ïÕ³), ³Û¹ å³ï׳éáí »ë ³Ûë ·ñùáõÙ ¹ñ³Ýó ÑÇÙݳϳÝáõÙ ³Ýí³ÝáõÙ »Ù çÑáõ¹, ù³ÝÇ áñ Åǹ ¨ Ñáõ¹³ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ý³ÉÉáë: Æñ»Ýù Ù»½ ³Ýí³ÝáõÙ »Ý ·áÛ»ñ, ³ÏáõÙÝ»ñ, áã˳ñÝ»ñ…, »ë »ÉÝ»Éáí ÇÙ Ð³Û ÉÇÝ»Éáõ ³é³ù»ÉáõÃÛáõÝÇó, ÇÝÓ ÃáõÛÉ ã»Ù ï³ÉÇë ÝÙ³Ý Ï³ñ·Ç íÇñ³íáñ³Ýù å³ï׳é»É` ³Ý·³Ù Çñ»Ýó: àñå»ë½Ç ѳëϳݳÉ, û ÇÝã ¿ ²ëïí³ÍÁ ¨ ÏñáÝÁ, ѳñϳíáñ ¿ ÙdzÛÝ å³ïÏ»ñ³óÝ»É, áñ ݳËݳ¹³ñÛ³Ý Ù³ñ¹Á å³ßï»É ¿ ²ðºìÀ, Ñ»ïá ݳ»õ Ïñ³ÏÁ: Øݳó³Í µáÉáñ ÏñáÝÝ»ñÝ áõ ë»Ïï³Ý»ñÁ ³ñ¹»Ý Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý ½³ñ·³óÙ³ÝÁ ½áõ·³Ñ»é ³é³ç³ó³Í Ëáñ³Ù³ÝÏÝ»ñÇ ¨ ³ý»ñÇëïÝ»ñÇ Ó»éùÇ ·áñÍ»ñÝ »Ý, áñáÝù áõÝ»Ý ÙÇÙdzÛÝ ÙÇ Ýå³ï³Ï` Ùݳó³Í Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³ÝÁ í³Ë»óÝ»ÉÁ ¨ ߳ѳ·áñÍ»ÉÁ: Þ³ï ³í»ÉÇ áõß` ѳÝϳñͳÏÇ Ç Ñ³Ûï »Ï³í Ñáõ¹³Û³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁª ý³ÉÉáë³å³ßïáõÃÛáõÝÁ, ý³ÉÉáëÇ` ÉÇÝ·³ÙÇ Ïáõéù³å³ßïáõÃÛáõÝÁ: ƱÝã ï»ÕÇ áõÝ»ó³í: Ɀ, áñ ÙÇÝã ³Û¹ ѳÛïÝÇ ¿ñ, ¨ ÁݹѳÝñ³å»ë ÙÇ³Ï ×Çßï ïñ³Ù³µ³Ý³Ï³Ý Ùáï»óáõÙÁ, áñ Ù³ñ¹áõÝ ¨ µÝáõÃÛáõÝÁ ²ñ³ñ»É ¿ ²ð²ðÆâÀ ¨ ѳÝϳñÍ ³Ûë ý³ÉÉáë³å³ßïÝ»ñÁ ѳÛï³ñ³ñáõÙ »Ý, áñ Ù³ñ¹áõÝ ²ñ³ñáõÙ ¿ ý³ÉÉáëÁ ¨ ³Û¹ ý³ÉÉáëÝ ¿, áñ å»ïù ¿ ÉÇÝÇ Ù³ñ¹áõ ²ëïí³ÍÁ: ܳË, áõß³¹ñáõÃÛáõÝ ¿ å»ïù ¹³ñÓÝ»É, áñ ³é³ç »Ï³í ²êîì²Ì ³Ýí³ÝáõÙÝ áõ ·³Õ³÷³ñÁ, áñÁ å»ïù ¿ ÷á˳ñÇÝ»ñ ²ð²ðÆâ-ÇÝ ¨ ÇÝãÁ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ²ê-»ñÇÝ îì²Ì-Á, ¨ ³Û¹ ²ëïí³ÍÁ å»ïù ¿ áõݻݳñ »ñÏë»é µÝáõÛÃ, áñáíÑ»ï»õ ³é³Ýó ϳݳóÇ ëÏÕµáõÝùÇ ý³ÉÉáëÁ ã¿ñ ϳñáճݳ Ù³ñ¹ ëï»ÕÍ»ñ: ²Û¹ ²ëïÍá ³ÝáõÝÁ ¹ñ»óÇÝ ºÐàì², áñÇ ºÐ í³ÝÏÁ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ²¹³Ù ϳ٠ý³ÉÉáë, ÇëÏ ¾ì² í³ÝÏÁ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ϳݳóÇ ë»é³Ï³Ý ûñ·³Ý ϳ٠¾í³: ²ÛëÇÝùÝ ²ëïÍá ³ÝáõÝÁ ϳ½Ùí³Í ¿ ³ñ³Ï³Ý ¨ Ç·³Ï³Ý ë»é³Ï³Ý ûñ·³ÝÝ»ñÇ Ï³Ù ²¹³ÙÇ áõ ºí³ÛÇ ³Ýí³ÝáõÙÝ»ñÇ ÙdzóáõÃÛáõÝÇó: ²ñ»õÇ ÷á˳ñ»Ý ÁݹáõÝáõÙ »Ý Ýáñ` Éáõë³µ»ñ, ÈÚàôòÆüºè, ²ëÇñÇë, êÇñÇáõë, ³ëïÕÁ, ¸ºì, ¸²ìÆÂ, áñÁ ݳ»õ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ Ýáñ ÉáõÛë ¨ ÙÇ»õÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï â²ð, ³Û¹ ÅáÕáíñ¹ÇÝ ³Ýí³Ý»É дðڲܺð, áñÁ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ÊàôÄ²Ü (ËáõÉÇ·³Ý), æÐàô¸-Ý»ñ` Ñáõ¹³Ý»ñ, ϳ٠ÄƸ-»ñ` ý³ÉÉáëÝ»ñ, ÏñáÝÁ ³Ýí³Ý»É Ðàô¸², áñÁ ÝáõÛÝå»ë Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ý³ÉÉáë, ·áÛáõÃÛáõÝ ãáõÝ»ó³Í å»ïáõÃÛáõÝÁ ³Ýí³Ý»É Æêðà¾È, áñÁ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ²ð²ðâÆ ¹»Ù å³Ûù³ñ, Âáñ³ÛÇ` ´ÇµÉdzÛÇ ÑÇÙ³Ý íñ³ ϳ½Ù»É “Üàð βð¶ºð” Íñ³·Çñ, êÆàܲβÜ, زêàÜ²Î²Ü ¨ ʲêƸ²Î²Ü, ¼àвð²Î²Ü (γµ³ÉÇëï³Ï³Ý) ³Ýí³ÝáõÙÝ»ñáí, ѳϳé³Ï ³ñÇ³Ï³Ý Í³·Ù³ÝÁ ѳïáõÏ` ¹³ñ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ Ï»ñïí³Í µ³ñáÛ³Ï³Ý µáÉáñ ÝáñٳݻñÇÝ, ³Ýµ³ñáÛ³Ï³Ý (Çñ»Ýù µ³ñá۳ϳÝáõÃÛáõÝÁ áñå»ë å³ñï³¹Çñ ϳÝáÝ Ñ»ñùáõÙ »Ý) Ù»Ãá¹Ý»ñáí ïÇñ»Ý ³ß˳ñÑÇ Ñ³ñëïáõÃÛ³ÝÁ, ëïñϳóÝ»Ý ¨ ³å³ Ñ»ïá ÁݹѳÝñ³å»ë áãÝã³óÝ»Ý ²ðÆ²Î²Ü Í³·áõÙÁ: Ðáõ¹³Û³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ù»ç ³Ù»Ý³Ù»Í ëñµáõÃÛáõÝÁ ¹³ ïճݻñÇ ÍÝÝ¹Û³Ý 8-ñ¹ ûñí³ ÃÉ÷³ïáõÙÝ ¿ ¨ ³ÕçݳÏÝ»ñÇ »ñ»ù ï³ñÇ Ù»Ï ûñÁ Éñ³Ý³Éáõó ÏáõëáõÃÛáõÝÇó ½ñÏáõÙÝ ¿: Ðáõ¹³Û³Ï³ÝáõÃÛ³Ý å³ßï³ÙáõÝùÇ ·»ñÝå³ï³ÏÁ ÷áÕÝ ¿` سÙáݳ ²ëïÍáí: Ðáõ¹³Û³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ µ³Õϳó³Í ¿ »ñ»ù Ù³ëÇó` Âáñ³ (Øáíë»ëÇ ÑÝ·³Ù³ïÛ³ÝÁ), ³ÉÙáõ¹ (ûñ»ÝùÝ»ñ, Ññ³Ñ³Ý·Ý»ñ) ¨ γµ³É³ (ÙÇëïÇóǽÙ, Ù»ëdzÝǽÙ,³ÉËÇÙdz, Ù³·Ç³): Ø»ñ ѳٳñ çÑáõ¹³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý ·ÇñùÁ ´Æ´ÈÆ²Ü ¿: ²ÛÝ µ³Õϳó³Í ¿ »ñÏáõ Ù³ëÇó` ÐÆÜ Îî²Î²ð²Ü, áñÁ ÑÇÙÝí³Í ¿ Øáíë»ëÇ ÑÝ·³Ù³ïÛ³ÝÇ íñ³ ¨ ݳ˳ï»ëí³Í ¿ çÑáõ¹³Ï³Ý Ï»ÕÍ å³ïÙáõÃÛáõÝ ÑáñÇÝ»Éáõ ¨ ݳ˳å³ÛÙ³ÝÝ»ñ ëï»ÕÍ»Éáõ, ¨ Üàð Îî²Î²ð²Ü ϳ٠ºì²Ü¶ºÈƲ, áñÁ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ µ³ñÇ Éáõñ: ²Û¹ ·ñù»ñÁ Çñ»Ýó Ù»ç ³Ñé»ÉÇ ·³ÕïÝÇùÝ»ñ »Ý å³ñáõݳÏáõÙ, áñáíÑ»ï»õ ¹ñ³Ýù ·ñí³Í »Ý áã û ³Ý³é³Ï, ËáõųÝ, ·Û³¹³ çÑáõ¹Ý»ñÇ, ³ÛÉ ùñÙ³Ï³Ý Í³·áõÙ áõÝ»óáÕ ã³ñ È»õÇïÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó: ´ÇµÉÇ³Ý Ñ³Ù³ß˳ñѳÛÇÝ çÑáõ¹³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Íñ³·ÇñÝ ¿, áñÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ݳ˳ï»ëí³Í å³Ñ»É³Ó»õÁ` ûñ»ÝùÝ»ñÁ ·ñí³Í »Ý “³ÉÙáõ¹”-áõÙ, ÇëÏ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý

- 146 -

Ù»Ãá¹Ý»ñÁ ˳ëǹ³Ï³Ý “¶Çñù ¼áѳñ”-áõÙ` γµ³É³ÛáõÙ: àôß³¹ñáõÃÛáõÝ ¿ å»ïù ¹³ñÓÝ»É ³ÛÝ Ñ³Ý·³Ù³ÝùÇ íñ³, áñ ÑÇÝ Ïï³Ï³ñ³ÝáõÙ ¸ºì-Ç Ù³ëÇÝ áã ÙÇ ï»Õ ÑÇß³ï³Ïí³Í ãÇ, ݳ ³ÛÝï»Õ ÁݹѳÝñ³å»ë ãϳ, ³Ý·³Ù ºí³ÛÇÝ ·³ÛóÏÕáÕ úÒ-Á ³Ýí³ÝíáõÙ ¿ áõÕÕ³ÏÇ úÒ: ÆëÏ Üáñ Îï³Ï³ñ³ÝáõÙ ³ÛÝ ³ñ¹»Ý ³Ý³å³ïáõÙ ÷áñÓáõÙ ¿ ÐÇëáõëÇÝ ·³ÛóÏÕ»É: ÐÇëáõëÁ ÷ñÏáõÙ ¿ Ù³ñ¹Ï³Ýó, µ³Ûó áõÙDZó` Çñ»Ýó Ñݳñ³Í ¸ºì-Çó` ¸»íǹÇó: ÆëÏ Ç±Ýã ¿ ³Û¹ ¸ºì Ïáã»óÛ³ÉÁ: î»áÉá·Ç³ÛÇ` ²ëïí³Í³µ³ÝáõÃÛ³Ý Ù»ç µ³ó³ïñíáõÙ ¿, áñ ¸ºì-Á ¹³ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ó»ÕÇ ÃßݳÙÇÝ ¿, Ç ëϽµ³Ý» Ù³ñ¹³ëå³Ý ¿, Ù³ÑÇ Ññ»ßï³ÏÝ ¿, Ù³Ñí³Ý ÁÝÏ»ñÁ, ÏÛ³ÝùÇ ·áÕÁ, ³í»ñáÕ, µ³Ùµ³ëáÕ, ëï³Ëáë ¨ ëïÇ Ñ³Ûñ, ²ëïÍá ϳåÇÏÁ, ³ñ¹³ñ³¹³ïáõÃÛ³Ý óÝóáÕÁ, ã³ñÇ ³ÕµÛáõñÁ, ³½·»ñÇ ÃßݳÙÇÝ, ˳µ»µ³, ³Ý³é³Ï, ·áñÍáõÙ ¿ ÃÇÏáõÝùÇó, ѳϳé³Ï …: ´³Ûó, áõß³¹ñáõÃÛáõÝ ¹³ñÓñ»ù, ³Ûë µáÉáñ ѳïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ϳñ»ÉÇ ¿ í»ñ³·ñ»É ÙÇÙdzÛÝ çÑáõ¹Ý»ñÇÝ ¨ Ù³ñ¹ÏáõÃÛáõÝÁ ¹³ ß³ï É³í ·ÇïÇ: ºì DZÝã ¿ ëï³óíáõÙ, áñå»ë½Ç ³Ý·³Ù Çñ»Ýó ϳëÏ³Í Ñ³ñáõóáÕ ãÉÇÝÇ, Çñ»Ýù ·ñ»É »Ý Çñ»Ýó Ù³ëÇÝ: ¶ñí³Í ¿, áñ ¸ºì-Á ²ëïÍá ѳϳå³ïÏ»ñÝ ¿, µ³Ûó ²ð²ðÆâÀ ¨ ²êîì²ÌÀ ÇÝã ѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý ÙÇÙdzÝó Ýϳïٳٵ, ·ñí³Í ãÇ: ºÃ» ϳ ²ð²ðÆâ, áñÁ ÇѳñÏ» ϳ, ݳ ¿ ²ñ³ñ»É ³Ù»ÝÁ, ³å³ ²ëïí³ÍÝ á±í ¿, ³Û¹ Ù³ëÇÝ ¿É ·ñí³Í ãÇ: ´ÇµÉÇ³Ï³Ý ³Ù»Ý³µ³ñÓñÛ³ÉÁ ê³µ³ûíÃÝ ¿: ²ÛëåÇëáí, áñå»ë½Ç ÇëÏáõÃÛáõÝÁ µ³ó³Ñ³ÛïíÇ, ³é³í»É»õë áñå»ë½Ç ³ÛÝ ãÏñÇ ¹³ï³ñϳµ³Ý³Ï³Ý µÝáõÛÃ, í»ñÉáõÍ»Ýù ´ÇµÉdzÝ: ºë ÇѳñÏ» ã»Ù ùÝݳñÏÇ ³ÛÝ ³Ù»Ý³ëϽµÇó` §êϽµáõÙ ²ëïí³Í ëï»ÕÍ»ó »ñÏÇÝùÝ áõ »ñÏÇñÁ, ÉáõÛëÝ áõ ˳í³ñÁ, çñ»ñÁ Ù»Ï ï»Õ ÅáÕáíáõÇÝ, ¨ ó³Ù³ùÁ »ñ»í³Û…¦, Ù»Ýù ·Çï»Ýù, áñ ²ñ³ñí»É ¿ ²ñ»õÇ Ñ³Ù³Ï³ñ·Á, ºñÏÇñ ÙáÉáñ³ÏÁ åïïíáõÙ ¿ ²ñ»õÇ ßáõñçÁ, ÙÇ»õÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï Çñ ³é³ÝóùÇ ßáõñçÁ ¨ ëï³óíáõÙ ¿ ·Çß»ñ áõ ó»ñ»Ï, ÇëÏ »Ã» ²ëïÍá ϳÙáù ¿ ·ñí»É ´ÇµÉdzÝ` ²ëïí³Í ³Ûë ³Ù»ÝÁ Ù»½³ÝÇó ɳí å»ïù ¿ Çٳݳñ: Ø»Ýù ÏëÏë»Ýù í»ñÉáõÍ»É ²ð²ðâÆÜ Ñ»ñù»Éáõ ¨ ²ëïí³Í ·³Õ³÷³ñÁ ²ð²ðâ²Î²ÜÆÜ ÷á˳ñÇÝ»Éáõ å³Ñ»ñÇó: ÌÝݹáó ¶ÉáõË ´ Ï»ï 7-(³ÛëáõÑ»ï ÌÝݹ ´:7) ·ñí³Í ¿,-§ºÑáí³ ²ëïí³ÍÁ ÑáÕÇ ÷áßáõóÁ ßÇÝ»ó Ù³ñ¹Á ¨ Ýáñ³ éÝ·³óÁ Ù»ç ϻݹ³ÝáõÃÛ³Ý ßáõÝã ÷ã»ó, ¨ Ù³ñ¹Á ϻݹ³ÝÇ Ñá·Ç »Õ³í¦: ²ÛëÇÝùÝ, ºÑáí³Ý` »ñÏë»é ²ëïí³ÍÁ ÑáÕÇó ³é³çÇÝ Ù³ñ¹áõÝ ßÇÝ»ó, ß³Ù³ÝÇ ÝÙ³Ý éÝ·Ç Ù»çÁ ÷ã»ó ¨ ³Û¹ å³ÑÇÝ ÙÇ çÑáõ¹ ³Û¹ï»Õ ¿ñ ¨ ³Û¹ ³Ù»ÝÁ ï»ë³í: ÆëÏ áñå»ë º¹»Ù/¾¹»Ù, ³ÛëÇÝùÝ ¹ñ³Ëï, áñï»Õ ³é³çÇÝ ßÇÝ³Í Ù³ñ¹áõÝ ï»Õ³¹ñ»ó ³Û¹ ºÑáí³Ý, ÙÇ»õÝáõÛÝ ¿ Ýϳñ³·ñíáõÙ ¿ гÛÏ³Ï³Ý É»éݳß˳ñÑÁ`,-§ºõ ºÑáí³ ²ëïí³ÍÁ ²ñ»õ»ÉùÇ ÏáÕÙÁ º¹»ÙÇ Ù»ç ÙÇ å³ñ﻽ ïÝÏ»ó, ¨ Çñ ßÇÝ³Í Ù³ñ¹Á ¹ñ³í ³ÛÝï»Õ: …ºõ ÙÇ ·»ï ¿ñ ¹áõñë ·³ÉÇë º¹»ÙÇó å³ñ﻽Á çñ»Éáõ ѳٳñ ¨ ³ÛÝï»ÕÇó µ³Å³ÝíáõÙ áõ ãáñë ·ÉáõË ¿ñ ¹³éÝáõÙ: Ø»ÏÇ ³ÝáõÝÁ öÇëáÝ ¿, ë³ åïïáõÙ ¿ ºíÇɳÛÇ µáÉáñ »ñÏÇñÁ, áõñ, áñ áëÏÇÝ ¿: ºõ ³Û¹ »ñÏñÇ áëÏÇÝ ³½ÝÇí ¿. ³ÛÝ ï»Õ ¿ ëáõï³ÏÁ ¨ ·³Ñ³Ý³ÏÁ: ºõ »ñÏñáñ¹ ·»ïÇ ³ÝáõÝÁ ¶»ÑáÝ ¿. ë³ åïïáõÙ ¿ øáõãÇ µáÉáñ »ñÏÇñÁ: ºõ »ññáñ¹ ·»ïÇ ³ÝáõÝÁ îÇ·ñÇë ¿. ë³ ·ÝáõÙ ¿ ²ëáñ»ëï³ÝÇ ³é³çáíÁ: ºõ ãáñáñ¹ ·»ïÁ º÷ñ³ïÝ ¿¦: ´³Ûó ³ëáõÙ ¿, áñ ³Û¹ Ù³ñ¹Á ºÑáí³ÛÇ å³ñï»½Ç Ùß³ÏÝ ¿ áõ å³Ñ³ÏÁ` §ºõ ºÑáí³ ²ëïí³ÍÁ ³é³õ Ù³ñ¹Á, ¨ ¹ñ³õ º¹»ÙÇ å³ñ﻽áõÙÁ, áñ ݳ Ýáñ³Ý Ù߳Ͽ ¨ å³Ñ¿¦ (ÌÝݹ ´:1516):ܳË` ³Ý·³Ù Ù³ñ¹áõ ³ñ³ñí»ÉÁ Ýϳñ³·ñ»Éáõó áëÏáõ ï»ÕÁ ã»Ý Ùáé³ÝáõÙ, Ñ»ïá ³Û¹ Ù³ñ¹Á ³Û·ÇÝ Ù߳ϻÉáõó áõ å³Ñå³Ý»Éáõó µ³óÇ áõñÇß ³é³ù»ÉáõÃÛáõÝ ãáõÝDZ: ºÑáí³Ý ßÇÝ»ó Ùݳó³Í µáÉáñ ϻݹ³ÝÇÝ»ñÇÝ, µ³Ûó ÇÝãå»ë Ýñ³Ýó Ïáã»ñ, ¹ÇÙáõÙ ¿ ²¹³ÙÇÝ (ÌÝݹ. ´:19): ²Ûëï»Õ ³ëí³Í ãÇ ³Ý·³Ù, áñ ³Û¹ Ù³ñ¹áõ ³ÝáõÝÁ ºÑáí³Ý ¹ñ»ó ²¹³Ù (áñÁ ÝáõÛÝ Ù»ñ ²ñ³ÙÝ ¿) ¨ Ñ»ïá ³Û¹ ²¹³ÙÁ` Ùß³ÏÝ áõ å³Ñ³ÏÁ, ¹ñ»ó µáÉáñ ϻݹ³ÝÇÝ»ñÇ ³ÝáõÝÝ»ñÁ ¨ ß³ï ѳí³Ý³Ï³Ý ¿, áñ ѳۻñ»Ý, ϳ٠û ·áõó» ѵñÛ³Û»ñ»±Ý: ºñµ ²¹³ÙÁ ùÝ³Í ¿ñ, ºÑáí³Ý Ýñ³ ÏáÕáëÏñÇó ë³ñù»ó ÏÇÝ, ï»ÕÁ ÙÇë Éóñ»ó, µ³Ûó »ñµ óáõÛó ïí»ó ²¹³ÙÇÝ, ݳ ³ñ¹»Ý ·Çï»ñ, áñ ³ÛÝ Çñ ÏáÕáëÏáñÇó ¿,-§…ê³ ÑÇÙ³ áëÏñ ¿ ÇÙ áëÏñÇóÁ ¨ Ù³ñÙÇÝ ¿ ÇÙ Ù³ñÙÝÇóÁ. ëáñ³Ý ÏÏáã»Ý ÏÇÝ. áñáíÑ»ï»õ ë³ Ù³ñ¹Çó ³éݳ»ó³í: êáñ³ ѳٳñ Ù³ñ¹Á ÏÃáÕ» Çñ ѳÛñÁ ¨ Çñ Ù³ÛñÁ, ¨ ÏÛ³ñÇ Çñ ÏÝáçÁ. ¨ Ù»Ï Ù³ñÙÇÝ ÏÉÇݻݦ: ²Ûëï»Õ ³ëíáõÙ ¿, áñ ²¹³ÙÁ áã û ÙdzÛÝ ·Çï»ñ, áñ ÏÝáç ѳٳñ “Ù³ñ¹Á ÏÃáÕ» Çñ ѳÛñÝ áõ Ù³ÛñÁ”, ³ÛÉ ³é³ñÏáõÙ ¿, áñ Çñ áëÏáñÇó áõ Ù³ñÙÝÇó ¿ Çñ ÏÇÝÁ, áñáíÑ»ï»õ ¹³ ÏÝ߳ݳϻñ ³ñÛáõݳåÕÍáõÃÛáõÝ: лïá` úÒ-Á (³Û¹å»ë »Ý ´ÇµÉdzÛáõÙ ³Ýí³ÝáõÙ Éáñ¹áõÇÝ` гÛÇÝ) ³í»ÉÇ Ëáñ³Ù³ÝÏ ¿ñ ¨

- 147 -

ݳ ϳñáÕ³ó³í ·³ÛóÏÕ»É ÏÝáçÁ (ÌÝݹ. ¶:1), Ýñ³Ýù Ï»ñ³Ý åïáõÕÁ ¨ ¹³ñÓ³Ý ³ãù³µ³ó: §²ÛÉ ²ëïáõ³Í ·Çï», áñ ³ÛÝ ûñÁ áñ Ýáñ³ÝÇó áõï»ù, Ó»ñ ³ãù»ñÁ ϵ³óáõÇÝ, ¨ ²ëïáõÍáÛ å»ë ÏÉÇÝ»ù` µ³ñÇÝ ¨ ã³ñÁ ·Çï³óáÕ¦: ÆëÏ ³Ûëï»Õ ³ëíáõÙ ¿, áñ ²¹³ÙÇÝ áõ ºí³ÛÇÝ ¹ñ³ËïÇó ï»Õ³÷áË»É ¿ å»ïù, û ã¿ Ýñ³Ýù Ïáõï»Ý ÇÝã-áñ åïáõÕ ¨ Ϲ³éÝ³Ý ²ëïí³Í: ²ÛëÇÝùÝ »ñ»õÇ ºÑáí³Ý ³Û¹ åïáõÕÝ ¿ñ Ï»ñ»É áõ ¹³ñÓ»É ²ëïí³Í áõ ãáõ½»ó, áñ ëñ³Ýù ¿É ¹³éÝ³Ý ²ëïí³Í, ¨ áñ ³Ù»Ý³ëáëϳÉÇÝ ¿, ѳÝϳñÍ ²¹³ÙÝ áõ ºí³Ý ã¹³éÝ³Ý §µ³ñÇÝ ¨ ã³ñÁ ·Çï³ÏóáÕ¦: ܳË, »Ã» ºÑáí³Ý ã¿ñ áõ½áõÙ, áñ ûÓÁ ·³ÛóÏÕ»ñ Çñ»Ý, ÇÝãáõ ³ñáõ ²¹³ÙÇ Ñ³Ù³ñ ÁÝÏ»ñ ëï»ÕÍ»ó ÏÇÝ ºí³ÛÇÝ: ºì, ³Û¹ ÇÝãå»ë ²ëïÍáõó óùáõÝ ûÓÁ ϳñáÕ³ó³í ·³ÛóÏÕ»É: лïá ºÑáí³Ý ³ÝÇÍáõÙ ¿ (ÌÝݹ. ¶:17) §²ÝÇÍÛ³É ÉÇÝÇ »ñÏÇñÁ ùá å³ï׳éáíÁ… ºñ»ëǹ ùñïÇÝùáíÁ ѳó áõï»ë, ÙÇÝã»õ áñ ¹³éÝ³ë ¹»åÇ »ñÏÇñÁ, áñáíÑ»ï»õ Ýáñ³ÝÇó ³éÝáõ»ó³ñ. Ýáñ³ ѳٳñ áñ ÑáÕ ¿Çñ ¹áõ, ¨ ¹»åÇ ÑáÕÁ ¹³éݳë¦: ÆÝãù³Ýáí ¿ Éáõñç ³Ûë í»ñ³µ»ñÙáõÝùÁ: ºÃ» ºÑáí³Ý` ²ëïí³ÍÁ, áõ½»Ý³ñ ßÇÝ»É Ù³ñ¹, áñÁ §³é³Ýó ùñïÝùÇ Ñ³ó áõï»ñ¦, ݳ »Ã» ²ëïí³Í ¿ñ` ÏßÇÝ»ñ ÝÙ³Ý Ù³ñ¹, áã û Çñ ßÇݳÍÇÝ Ï³ÝÇÍ»ñ: §ºì ²¹³ÙÝ Çñ ÏÝáç ³ÝáõÝÁ ºõ³Û Ïáã»ó¦(ÌÝݹ.¶:20): ²ëïÍá ³ÝáõÝÁ ºÑáí³Û ¿, ÇëÏ ÏÝáç ³ÝáõÝÁ ºí³Û ¨ áã û ÙdzÛÝ ³ÝáõÝÁ ²¹³ÙÝ ¿ ÏáãáõÙ` ³ÛÉ ºÑáí³Ý ³Ý·³Ù ãÇ ³é³ñÏáõÙ: ÌÝݹ. ¸:1-2,-§…ºí³Ý ÍÝ»ó γۿÝÁ…¦: γÛ-»ÝÁ,(¶³Û, гÛ), ³ÛëÇÝùÝ ëϽµáõÙ ÍÝí»ó гÛÁ: Þ³ñáõݳÏáõÙ ¿,-§…ºõ ¹³ñÓÛ³É ÍÝ»ÉÇë, ÍÝ»ó Ýáñ³ »Õµ³Ûñ гµ»ÉÁ…¦: г-´»É, ´»É-Á º·Çåï³Ï³Ý ¹Çó³µ³ÝáõÃÛáõÝÇó` ã³ñÇ ²ëïí³ÍÝ ¿: §…гµ»ÉÁ áã˳ñÝ»ñÇ ÑáíÇí ¿ñ…¦, ³ÛëÇÝùÝ ã¿ñ ³ß˳ïáõÙ, ÇëÏ §…γۿÝÁ »ñÏñ³·áñÍ ¿ñ…¦, ³ÛëÇÝùÝ ³ß˳ïáõÙ ¿ñ: ºÑáí³Ý γۻÝÇÝ ãѳٳÏñ»ó`§…ÙïÇÏ ã³ñ³í…¦, ÇëÏ Ð³µ»ÉÇÝ Ñ³Ù³Ïñ»ó §…ÙïÇÏ ³ñ³í…¦, áñÇ å³ï׳éáí ¿É Î³Û»ÝÁ гµ»ÉÇÝ ëå³Ý»ó: ºÑáí³Ý γۻÝÇÝ ³ë»ó,-§… ºñÏñÇ íñ³ ³ëï³Ý¹³Ï³Ý ¨ ó÷³é³Ï³Ý ÉÇݻ녦: лÝó ³Ûë Íñ³·ñáí ¿É çÑáõ¹Ý»ñÇ ÏáÕÙÇó ѻﳷ³ÛáõÙ Ïï³Ïí»ó ´Ûáõ½³Ý¹Ç³ÛÇÝ Ù»ñ ó·³íáñáõÃÛáõÝÁ` í»ñ³ó³í, Çñ³Ï³Ý³óí»ó Ø»Í ºÕ»éÝÁ, гۻñÁ ë÷éí»óÇÝ ³ß˳ñÑáí Ù»Ï ¨ ÝáõÛÝ çÑáõ¹Ý»ñÇ ç³Ýù»ñáí Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó ³Û¹ á×ñ³·áñÍáõÃÛáõÝÁ ãÇ ¹³ï³å³ñïíáõÙ: ÌÝݹ. ¸:16,-§ºõ γۿÝÁ ºÑáí³ÛÇ »ñ»ëÇ ³é³çÇó ¹áõñë ·Ý³ó ¨ Ü³Ûǹ (ܳÛÇñÇ) »ñÏñáõÙÁ µÝ³Ïí»ó º¹»ÙÇ ²ñ»õ»ÉùáõÙ… ºí γۻÝÁ ·Çï³ó Çñ ÏÇÝÁ. ºô ݳ ÛÕ³ó³í ¨ ÍÝ»ó ºÝáùÁ¦: ܳË, áñ Ñ»ñÃ³Ï³Ý ³Ý·³Ù ÑÇß³ï³ÏíáõÙ ¿ г۳ëï³Ý ³ß˳ñÑÁ, Ñ»ïá »Ã» ÙdzÛÝ ²¹³ÙÇó áõ ºí³ÛÇó ¿ÇÝ ë»ñáõÙ Ù³ñ¹Çù, áñï»ÕÇó γۻÝÁ Çñ»Ý ÏÇÝ ·ï³í: ºì Ýñ³ÝÇó ë»ñ»ó Çñ áñ¹Ç ¶³ÛÇñ³¹Á (гÛñ³¹): лﳷ³ÛáõÙ ´ÇµÉÇ³Ý Ýϳñ³·ñáõÙ ¿ Æëñá¿ÉÇ ¨ ¶³ÛÇ å³ï»ñ³½ÙÁ, áñï»Õ ²Ù³É»ÏÛ³ÝÝ»ñÁ Æëñá¿ÉÇ ³é³çÇÝ ÃßݳÙÇÝ»ñÝ »Ý: ÆëÏ Çݱ㠿 Ý߳ݳÏáõÏáõÙ ²Ù³É»ÏÛ³ÝÝ»ñ: Ø³É»Ï ¹³ ѵñÛ³Û»ñ»Ý µ³é ¿, áñÁ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ Ññ»ßï³Ï, ϳ٠Çß˳Ý: æÑáõ¹Ý»ñÁ ³Ûëï»Õ »Ý ³Ý·³Ù ÑÇß³ï³ÏáõÙ ³é³çÇÝ ³ñ³ñí³Í г۳ٳñ¹áõÝ` ³Ýí³Ý»Éáí Ññ»ßï³Ï ¨ Çß˳Ý: ÆÙÇçdzÛÉáó, ãÙáé³Ý³Ýù, áñ гÛáó å»ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ÏáñͳݻÉáõó Ñ»ïá çÑáõ¹Ý»ñÁ г۳ëï³ÝáõÙ Çñ»Ýó ëÏë»óÇÝ µ³ó³Ñ³Ûï ٳɳÏÝ»ñ` Ù»ÉÇùÝ»ñ ³Ýí³Ý»É, ³ÛëÇÝùÝ ³ñ¹»Ý Çñ»Ýù »Ý ѳٳñíáõÙ Ýáñ ³ß˳ñÑÇ ³é³çÝ»ÏÝ»ñÁ ¨ ÙÇÝã»õ ÑÇÙ³ ¿É ³Û¹ Ù³ëÇÝ ÑÇß³ï³ÏáõÙ »Ý: ÌÝݹ. ¸:25,-§²¹³ÙÁ ¹³ñÓÛ³É ·Çï³ó Çñ ÏÝáçÁ, ¨ ݳ ÙÇ áñ¹Ç ÍÝ»ó, ¨ Ýáñ³ ³ÝáõÝÁ Ïáã»ó êºÂ, áñáíÑ»ï»õ ³ë³ó ²ëïáõ³Í ÇÝÓ ÙÇ áõñÇß ë»ñáõݹ ïáõ³í гµ»ÉÇ ÷á˳ݳÏ, áñÇÝ ëå³Ý»ó γۻÝÁ…¦: ܳË, ³ë»Ù, áñ ³Ûë ¹ñí³·Ý»ñÁ í»ñóñ³Í ¿ ÑÇÝ Ñ³ÛÏ³Ï³Ý ¹Çó³µ³ÝáõÃÛáõÝÇó, áñ гÛÏÁ ´»ÉÇÝ ëå³Ý»ó ¨ ѻﳷ³ÛÇ º·Çåï³Ï³Ý ã³ñÇ ²ëïí³ÍÁ »Õ»É ¿ ê»ÃÁ: ºì, áñ çÑáõ¹Ý»ñÁ ³Ûë å³ïÙáõÃÛáõÝÁ í»ñ³·ñáõÙ »Ý Çñ»Ýó, áñ ǵñ ´»ÉÇ Ù³Ñáí ã³ñÁ ãí»ñ³ó³í, ³ÛÉ ÙdzÛÝ í»ñ³ÍÝí»ó` ³Ûë ³Ý·³Ù ³ñ¹»Ý ê»ÃÇ` çÑáõ¹Ç Ï»ñå³ñáí: гñó ¿ Í³·áõÙ` ÇÝãáõ± γۻÝÇ ¨ гµ»ÉÇ ÍÝáÕÝ»ñÁ Çñ»Ýó »ñ»Ë³Ý»ñÇ ¹³ëïÇñ³ÏáõÃÛ³Ùµ ÁݹѳÝñ³å»ë ã»Ý ½µ³Õí»É: ºì, »Ã» гÛÁ` γÛÁ, ëå³Ý»ó Çñ »ÕµáñÁ` ´»ÉÇÝ, гµ»ÉÇÝ, áñÁ º·Çåï³óÇÝ»ñÇ ã³ñÇ ²ëïí³ÍÝ ¿ñ, ÇÝãáõ ѳçáñ¹ ½³í³ÏÁ, áñÁ ÍÝí»ó гµ»ÉÇ ÷á˳ñ»Ý` ÝáñÇó »·Çåï³Ï³Ý ã³ñÇ ²ëïí³ÍÝ ¿` ê»ÃÁ: àñáíÑ»ï»õ ùñÙ»ñÁ ÙÇÝã»õ ³ëáñ³Ï³Ý ó»Õ»ñÇó Ù»ÏÇÝ çÑáõ¹ ë³ñù»ÉÁ ¨ §ê³ï³Ý»³Ï³Ý ÷áñÓáõÃ۳ݦ Íñ³·ñ³íáñ»ÉÁ º·ÇåïáëÇ ¹áÙÇݳóÇáÝ Ï³ñ·áí ¿ÇÝ Çñ»Ýó ³é³ù»ÉáõÃÛáõÝÁ Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ ºñÏÇñ ÙáÉáñ³ÏÇ íñ³: ´ÇµÉÇ³Ï³Ý ³Ûë å³ïÙáõÃÛáõÝÁ Ï»ÕÍ»Éáõó` ܳÇñÛ³Ý Ñ³ÛÏ³Ï³Ý ä»ïáõÃÛ³Ý ¿ñ³ÛáõÙ Çñáù çÑáõ¹Ý»ñÇÝ íéݹ»óÇÝ º·ÇåïáëÇó, ¹³ Ý.Ã.³. 1180Ãí. ¿ñ: ºì Ýñ³Ýù

- 148 -

Çñáù, áñå»ë ó÷³é³Ï³Ý ¨ ùáãíáñ Ñáï»ñ` ã¿ÇÝ Ï³ñáÕ ëïáõÛ· ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ áõÝ»Ý³É ³í»ÉÇ í³Õ ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»ó³Í гÛÏ³Ï³Ý å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ: ÆѳñÏ» ³Ûë ˻ճÃÛáõñ³ÝùÁ ÑáñÇÝí³Í ¿ ųٳݳÏÇ ùñÙ»ñÇ Ã»É³¹ñ³Ýùáí, áñáÝù ·»ñ³½³Ýó ·Çï»ÇÝ ³ÙµáÕç Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ, µ³Ûó ù³ÝÇ áñ Çñ»Ýù ëï³ó»É ¿ÇÝ ³ñÑ»ëï³Ï³Ý ѵñÛ³ (ËáõųÝ) ë»Ïï³Ý, áñáÝó Ù»Ýù ³Ýí³ÝáõÙ »Ýù çÑáõ¹, ³Û¹ ·»ÝáÙá¹ÇýÇϳóí³Í ϻݹ³ÝÇÝ»ñÇÝ Ñ³ñÏ ãѳٳñ»óÇÝ ³í»ÉÇ ËáñÁ ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ Ù³ïáõó»É, ³ÛÝ áõÕÕ³ÏÇ ³ÝÇÙ³ëï ¿ñ: ´³Ûó áõݻݳÉáí Ó»éù»ñÇ ï³Ï Ñݳ½³Ý¹ ¨ ÝíÇñí³Í µÇáéáµáïÝ»ñ, ùñÙ»ñÁ ϳñáÕ³ó³Ý ¹ñ³Ýó ѳí³ëïdzóÝ»É, áñ ³Ýå³ÛÙ³Ý ¿ ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ å³ïÙ³Ï³Ý ³ÕµÛáõñÝ»ñÁ í»ñ³óÝ»É, áñå»ë½Ç ѵñÛ³Ý Ï³ñáճݳ ³å³·³ÛáõÙ ëï³ÝÓÝ»É Çñ»Ý ³é³çÇÝ ³ñ³ñí³ÍÇ ÷³é³Ñ»ÕáõÃÛáõÝÁ, µ³Ûó áñå»ë½Ç ³ñ³ñí³ÍÇ ´²ðÆ ³é³ù»ÉáõÃÛáõÝÁ ãß³ñáõݳÏíÇ, ³Ù»Ý ÇÝã ×ßÙ³ñïáõÃÛ³ÝÁ áõÕÇÕ Ñ³Ï³é³Ï å»ïù ¿ ³Ý»ÇÝ: ÌÝݹ. º:3; ²¹³ÙÁ 130 ï³ñ»Ï³ÝáõÙ ê»ÃÇÝ ÍÝ»ó (1180-130=950Ãí.) , ³ÛëÇÝùÝ Ù.Ã.³. 950 Ãí.: §»í Ñ»ïá ÝáñÇó 800 ï³ñÇ ë»ñáõݹݻñ ÍÝ»ó…¦: (950-800=150): ²ÛëÇÝùÝ ¹áÏïñÇݳݪ Âáñ³Ý ·ñí»É¿ Ù.Ã.³.150 Ãí³Ï³ÝÇó: ²Û¹ ųٳݳÏÝ»ñáõ٠г۳ëï³ÝÁ ²ñï³ß»ë 2-ñ¹Ç ѽáñ³·áõÛÝ å»ïáõÃÛáõÝÝ ¿ñ ¨ áã áù ã¿ñ ¿É ϳëϳÍáõÙ, û ùñÙ»ñÁ` È»õÇïÝ»ñÁ Çñ»Ýó ÃÇÏáõÝùáõÙ §ê³ï³Ý³Ï³Ý ÷áñÓáõÃ۳ݦ Íñ³·ñ»ñ »Ý Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ` Ù³ëݳÏÇáñ»Ý ²ð²ðâÆ ÷á˳ñ»Ý ÙÇ ù³ÝÇ ²ëïí³ÍÝ»ñÇ Ç Ñ³Ûï ·³ÉÁ: ÆëÏ Âáñ³Ý áã ³ÛÉ ÇÝã ¿, »Ã» áã ²ñ³ñí³ÍÇ §²ß˳ñÑǦ ³í»ñÙ³Ý ¨ Ýáñ` ê³ï³Ý³Ï³Ý` ÑáÕÇó ßÇÝí³Í ³ñÑ»ëï³Ï³Ý µÇáéáµáïÝ»ñÇ §Üáñ ϳñ·¦ ·³Õ³÷³ñÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý Íñ³·Çñ, áñå»ë½Ç, ÇÝãå»ë ÐÇëáõëÝ ¿ µÝáõó·ñáõÙ` §ºë ¹³ï³ëï³ÝÇ Ñ³Ù³ñ »Ï³Û ³Ûë ³ß˳ñÑÁ, áñå¿ë½Ç ãï»ëÝáÕÝ»ñÁ ï»ëÝ»Ý ¨ ï»ëÝáÕÝ»ñÁ Ïáõñ³Ý³Ý¦: (ÚáíѳÝÝáõ 9:39) ÆëÏ á±í ¿ ÐÇëáõë øñÇëïáëÁ, ϳñ¹³Ýù ²í»ï³ñ³Ý Áëï سûõáëÇ:1,-§¶Çñù ÍÝáõݹÇÝ ÚÇëáõëÇ øñÇëïáëÇ` ¸³íÇÃÇ áñ¹ÇÇÝ, ²µñ³Ñ³ÙÇ áñ¹ÇÇÝ… 42 ë»ñáõݹ¦ ¨ §´³é³ñ³Ý êáõñµ ¶ñáó¦ 319 ¿çáõÙ` §²Ûëå¿ë øñÇëïáë ݳѳå»ï³Ï³Ý ¨ ùñÇëïáÝ»³Ï³Ý ïÝï»ëáõÃÛ³Ý Ù»ç Ï’»ñ»õÇ ÙÇ»õÝáÛÝ ºÑáí³, ¨ Û³é³ç ÏÁ ï³ÝÇ ÙÇ»õÝáÛÝ Ù»Í Ýå³ï³ÏÁ áñ ¿ Çõñ ÅáÕáíñ¹»³Ý ÷ñÏáõÃÛáõÝÁ¦: ÆÝÓ ÃíáõÙ ¿ Ù»Ïݳµ³Ý»Éáõ ϳñÇù ãϳ: øñÇëïáëÁ 8-ñ¹ ûñÁ ÃÉ÷³ïí³Í ¿ »Õ»É, ÇëÏ øñÇëïáë Ñáõݳñ»Ý Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ûÍÛ³É, ѵñÛ³Û»ñ»Ý` ÙÇëdz: ÆëÏ ùñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ ³é³ç³ó»É ¿ ²ÝïÇáùáõÙ 42 ë³ï³Ý Ùá·»ñÇ ÏáÕÙÇó, áñï»Õ ¨ Çñ ѻﳷ³ ë³ï³Ý³Ï³Ý ¹³ëïÇñ³ÏáõÃÛáõÝÁ ëï³ó³í ¶ñÇ·áñ §Éáõë³íáñÇãÁ¦: Ø»Ï ïÇ»½»ñ³Ï³Ý ¿ñ³Ý ѳí³ë³ñ ¿ 2128 ï³ñí³: ²ÛëÇÝùÝ »ñµ ëÏëí»ó Ýáñ` ÒÎ²Ü Ï»Ý¹³Ý³Ï»ñåÇ ¿ñ³Ý, ³Û¹ Ù³ëÇÝ ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝ áõÝ»ÇÝ µ³ó³ñӳϳå»ë ÙdzÛÝ ùñÙ»ñÁ ¨ áñ 2012 Ãí³Ï³ÝÇÝ ³ÛÝ í»ñç³ÝáõÙ ¿ ¨ ëÏëíáõÙ ¿ ÊáÛÇ ¿ñ³Ý, ³Û¹ ¿É Ýñ³Ýù ·»ñ³½³Ýó ·Çï»ÇÝ ¨ ×Çßï ³Û¹å»ë ¿É Ó»õ³Ï»ñå»óÇÝ, ·ñ³Ýó»óÇÝ ´ÇµÉdzÛáõÙ ¨ Çñ³Ï³Ý³óñÇÝ: àñå»ë½Ç §Ýáñ ųٳݳϦ ëï»ÕÍí»ñ ¨ §Ýáñ ϳñ·»ñ¦, å»ïù ¿ñ, áñ ÑÇÝÁ í»ñ³óí»ñ: ø³ÝÇ, áñ Ç ëϽµ³Ý» гÛÁ ³é³çÇÝ ³ñ³ñí³Í ³½·Ý ¿ñ ºñÏñÇ íñ³, ØÑ»ñÁ, áí ³é³çÇÝ ³ñ³ñí³ÍÝ ¿ñ, ³å³ ³ÝÑݳñÇÝ Ñ³Ù³ñ»Éáí ëïÇå»É Ùáé³óáõÃÛ³Ý ï³É ųٳݳÏÇ ï»Õ»Ï³óí³Í ½³Ý·í³ÍÝ»ñÇÝ, å»ïù ¿ñ ²ñ³Ù--²¹³Ù ÝÙ³ÝáõÃÛáõÝÁ Ùïóí»ñ, ÐÝ¹Ï³Ï³Ý ´ð²Ð²Ø ²ëïÍáõó å»ïù ¿ í»ñóí»ñ ´ð²Ð²Ø--²´ð²Ð²Ø ÝÙ³ÝáõÃÛáõÝÁ, γÛ.»Ý-гÛ, ²µ»É-´»É ¨ Ùݳó³Í ³Ýí³ÝáõÙÝ»ñÁ ϳåÝí³Í ²ñ³ñã³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ³ß˳ñѳ·ñ³Ï³Ý ¹Çñù»ñÇ Ñ»ï: ÆëÏ ²ð²ðâÆ ÷á˳ñ»Ý` áñå»ë½Ç Ùdzݷ³ÙÇó ¨ ²ð²ðÆâ ·³Õ³÷³ñÁ Ùáé³óáõÃÛ³Ý »ÝóñÏí»ñ, ÙáõÍí»ó “²Ù»Ý³µ³ñÓñ۳ɔ ³Ýí³ÝáõÙÁ ¨ ²ëïí³Í ·³Õ³÷³ñÁ, áñÁ ϳåÝí³Í ¿ ý³ÉÉáë³å³ßïáõÃÛ³Ý Ñ»ï ¨ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ²ê-Á îì²Ì-Á: ¸ñ³Ýó Ý»ñϳ۳óٳٵ ²ð²ðÆâ-Á ¹³ ë»é³Ï³Ý ûñ·³ÝÝ»ñÝ »Ý, áñáÝù ¿É ëï»ÕÍáõÙ »Ý Ù³ñ¹áõÝ: ´³Ûó ÙÇ Ã» ãÇ Ï³ñ»ÉÇ Ñ³ëϳݳÉ, áñ ³Û¹ ë»é³Ï³Ý ûñ·³ÝÝ»ñÝ ¿É ¿ ²ð²ðÆâ-Á ²ñ³ñ»É: ÐÇÝ ÐéáÙ»³Ï³Ý µáÉáñ å³ïÙÇãÝ»ñÁ` ÚáõëïÇÝ, سݻïá, î³óÇï, ¸Çá¹áñáõë, êÇÏáõÉáõë, ·ñáõÙ »Ý, áñ ÷³ñ³íáÝÁ çÑáõ¹Ý»ñÇÝ áñå»ë ³Ûɳë»éí³ÍÝ»ñÇ íï³ñ»É ¿ º·ÇåïáëÇó` ÇëÏ Çñ»Ýù ³ëáõÙ »Ý` (ºÈÆò IJ:2-3, Ä´: )º·ÇåïáëáõÙ ÷³ñ³íáÝÇ ëïñÏáõÃÛáõÝÇó ÷ñÏí»Éáõó ³é³ç çÑáõ¹Ý»ñÁ` Øáíë»ëÇ ¨ ²Ñ³ñáÝÇ ·É˳íáñáõÃÛ³Ùµ ݳ˳å³ïñ³ëï»óÇÝ Çñ»Ýó ÷³ËáõëïÁ` Ýñ³Ýù ³½·³ÛÇÝ ïáÝÇ Ï³½Ù³Ï»ñåÙ³Ý ùáÕÇ ï³Ï »·Çåï³óÇÝ»ñÇó »ñ»ÏáÛÇó ÙÇÝã»õ ³é³íáï Ëݹñ»óÇÝ áëÏÛ³ ¨ ³ñͳÃÛ³ ½³ñ¹»ñÁ, ·Çß»ñÁ ëå³Ý»óÇÝ è³Ùë»ë ù³Õ³ùÇ ÅáÕáíñ¹ÇÝ, ÇÝãå»ë ´ÇµÉdzÛáõÙ ¿ ·ñí³Í ÙdzÛÝ ³é³çÝ»ÏÝ»ñÇÝ áõ ÷³Ë³Ý ϳñÙÇñ ÍáíÇ ³÷áí ¹»åÇ ä³Õ»ëïÇÝ: øñÙ»ñÁ ݳËûñáù ѳßí³ñÏ»É ¿ÇÝ ûíÏdzÝáëÇ

- 149 -

ï»Õ³ïíáõÃÛ³Ý Å³Ù»ñÁ, ׳ݳå³ñÑÇÝ ÛáÃÁ ûñí³ áõï»ÉÇù` µ³Õ³ñç ݳ˳å³ïñ³ëï»É Ùë»Õ»ÝÇó, ï»Õ³ïíáõÃÛ³Ý í»ñçÇÝ ·Çß»ñÁ Çñ»Ýù Íáíáí ³Ýó³Ý, ÇëÏ Ñ³çáñ¹ ûñÁ »·Çåï³Ï³Ý ½áñùÁ Ñ»ï»õÝ»ñÇó ãϳñáÕ³ó³í ѳëÝ»É, áñáíÑ»ï»õ Ù³·ÁÝóóáõÃÛáõÝÁ ˳ݷ³ñ»ó: ÆëÏ ´ÇµÉdzÛáõÙ ³Ûë å³ÑÁ Ý»ñϳ۳óí³Í ¿, û ǵñ ÍáíÁ ×»Õùí»ó, çÑáõ¹Ý»ñÁ Ù»çÇó ³Ýó³Ý (³Ñ³, û ÇÝãáõ± ѵñÛ. Øáíë»ë=Ùá/çáõñ/+íë»ë/÷ñÏ»É), ÇëÏ ÷ñÏí»Éáõó Ñ»ïá ºÑáí³Ý Øáíë»ëÇó å³Ñ³ÝçáõÙ ¿ ³ñ¹»Ý çÑáõ¹Ý»ñÇ µáÉáñ ³é³çÝ»ÏÝ»ñÇÝ Çñ»Ý ½áѳµ»ñ»É: ²Ûë ëáëϳÉÇ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ çÑáõ¹Ý»ñÇ Ùáï ÙÇÝã»õ ³Ûëûñ ¿É, Çñ»Ýó ѳßí³ñÏÝ»ñáí` »ñÏÁñáñ¹ ³ÙëÇ 14-Á ïáÝáõÙ »Ý ¨ ³Û¹ ïáÝÁ ÏáãíáõÙ ¿ å³ë»Õ` ¼²îÆÎ: ²ÛÝ ïáÝáõÙ »Ý ųٳݳÏÇ Ë³µÝí³Í ùñÇëïáÝ۳ݻñÝ ¿É, ѳٳñ»Éáí, áñ ϳñÙÇñ Ý»ñÏ³Í ÓáõÝ, ¹³ ÐÇëáõëÇ ³ñÛ³Ý Ñ»ï ¿ ϳåÝí³Í: Æñ³Ï³ÝáõÙ ³ÛÝ ï»ÕÇ ¿ áõÝ»ó»É ÐÇëáõë øñÇëïáëÇó ѳ½³ñ ï³ñÇ ³é³ç: ºÃ» º·ÇåïáëÇ ÅáÕáíáõñ¹Á ÃßݳÙÇ ¿ñ, ³å³ ÇÝãå»±ë íëï³Ñ»ó Çñ áëϻջÝÁ çÑáõ¹Ý»ñÇÝ: Ø»ñ ûñ»ñáõÙ ¿É, çÑáõ¹³·áÕ³Ï³Ý Ñ³ëϳóáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙª ³ÉÙáõ¹Ç ûñ»Ý³å³ÑÝ»ñÝ »Ý, ³Ûë »ñ»õáõÛÃÁ ÏáãíáõÙ ¿ §·óáõÙ íëï³Ñ»Éáõ íñ³¦: ²ÛëåÇëáí, Ù»Ýù ѳëϳó³Ýù, áñ ´ÇµÉÇ³Ý ÑáñÇÝ»Éáõ ³é³çݳÛÇÝ ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ýå³ï³ÏÝ ¿ñ гÛÏ³Ï³Ý å»ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ í»ñ³óÝ»É, å³ïÙ³Ï³Ý µáÉáñ Ù³ï»Ý³·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÑñÏǽ»É, гÛÇÝ Çñ ³ñÙ³ïÇó ߻ջÉ, ³ß˳ñÑáí Ù»Ï ë÷é»É` ÃáõÛÉ ãï³É ³åñ»Éáõ гÛÏ³Ï³Ý É»éݳß˳ñÑáõÙ, ³ÝÁݹѳï ϳËÙ³Ý Ù»ç å³Ñ»É ÙÇç³½·³ÛÇÝ çÑáõ¹³Ï³Ý ϳéáõÛóÝ»ñÇó, ãÃáÕÝ»É Ñ³ÝϳñÍ §áïùÇ Ï³Ý·ÝǦ, Ñ»ïá, ³Û¹ ÝáõÛÝÁ ϳï³ñ»É Ùݳó³Í ³½·»ñÇ Ñ»ï: ºì ÙÇ³Ï å³é׳éÁ ³é³çÇÝ ³ñ³ñí³Í Ù³ñ¹áõÝ ¸»õáí ϳ٠ê³ï³Ýáí ÷á˳ñÇÝ»ÉÝ ¿, ³ß˳ñÑáõÙ §Üáñ ϳñ·»ñ¦-Á Ó»õ³íáñ»ÉÁ, ï³ëÁ Ù³ëÇ µ³Å³Ý»ÉÝ áõ çÑáõ¹Ý»ñÇ ÏáÕÙÇó áñå»ë ëïñáõÏÇ Ùݳó³ÍÇÝ ß³Ñ³·áñÍ»ÉÁ: ²Û¹ Íñ³·ÇñÁ ѳëï³ïí»É ¿ È»õÇïÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó Ý.Ã.³. 929 Ãí êÇáÝáõÙ ¨ »ñÏáõ ѳ½³ñ ï³ñÇ Ñ»ïá` 939 Ãí. çÑáõ¹ ´³·ñ³ïáõÝÇÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó ·ñÇ ³éÝí»ó Ýáñ ѳÛÏ³Ï³Ý ¿åáëÁ` ê³ëáõÝóÇ ¸³íÇà (¸»õ), Øëñ³ Ø»ÉÇù, ê³Ý³ë³ñ, ´³Õ¹³ë³ñ ¨ ³ÛÉ çÑáõ¹³Ï³Ý ³Ýí³Ùµ Ñ»ñáëÝ»ñáí, ÇëÏ ¹ñ³ÝÇó ÁݹѳٻÝÁ í³ÃëáõÝ ï³ñÇ Ñ»ïá г۳ëï³ÝÁ Ïï³Ï»óÇÝ ´Ûáõ½³Ý¹³Ï³Ý ϳÛëñáõÃÛ³ÝÁ: ²Û¹å»ë ¿É ·ñí³Í ¿ ´ÇµÉdzÛáõÙ, áñ ÜáÛÁ` ã³ñ ûÓÁ, å»ïù ¿ ·³ñ ¨ Çç»õ³Ý»ñ ²ñ³ñ³ïÇ (سëÇëÇ) ·³·³ÃÇݪ ²ñ³ñ³ïáõÙ µÝ³Ïí»ñ, ù³ÝÇ ¹»é ²ñ»·³ÏݳÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Á ÓÏ³Ý Ñ³Ù³ëï»ÕáõÃÛáõÝáõÙ ¿: ºñ»õÇ ³Û¹ ϻݹ³ÝÇÝ»ñÇÝ ÃíáõÙ ¿, û ѳí»ñÅ »Ý Ù»ñ í½ÇÝ Ýëï»Éáõ: ¸»é»õë ÑÇÝ ÙÇçݳ¹³ñÇó ϳ½Ù³Ï»ñå»óÇÝ Ã³·³íáñÝ»ñÇ ëå³Ý¹` 287Ã. – çÑáõ¹ ²Ý³ÏÁ áñëÇ Å³Ù³Ý³Ï Ù³Ñ³óáõ íÇñ³íáñ»ó Êáëñáí ó·³íáñÇÝ 301Ã.-- ²Ý³ÏÇ áñ¹Ç ¶ñÇ·áñÁ, ÐéÇ÷ëÇÙ», ¶³Û³Ý»…37 åáéÝÇÏÝ»ñÁ Ãáõݳíáñ»óÇÝ îÁñ¹³ï ó·³íáñÇÝ 1648à –çÑáõ¹Ý»ñÁ ²Ý·ÉdzÛáõ٠ѻճ÷áËáõÃÛáõÝ Ï³½Ù³Ï»ñå»óÇÝ ¨ ÍÇë³Ï³Ý ëå³ÝáõÃÛ³Ý »ÝóñÏ»óÇÝ Ã³·³íáñÇÝ 1789à – çÑáõ¹ ÛáÃÁ ѳÝó³·áñÍÝ»ñ ϳ½Ù³Ï»ñå»óÇÝ ´³ëïÇÉÇ ·ñ³íáõÙÁ ¨ ÍÇë³Ï³Ý ëå³ÝáõÃÛ³Ý »ÝóñÏ»óÇÝ ÈÛáõ¹áíÇÏáë 16-ñ¹ üñ³ÝëdzÛÇ Ã³·³íáñÇÝ 1801Ã. – çÑáõ¹ Ù³ëáÝ ä»É»ÝÁ ˻չ³Ù³Ñ ³ñ»ó éáõë ä³í»É 1 ϳÛëñÇÝ 1825Ã.--19 ÝáÛ»Ùµ. »ñ»ù çÑáõ¹ µÅÇßÏÝ»ñ ìÇÉÉ»Ý, ìáÉáÝëÏÇÝ ¨ êïáýñ»·»ÝÁ Ãáõݳíáñ»óÇÝ éáõë ϳÛëñ ²É»ùë³Ý¹ñ 1-ÇÝ 1881à – Ù³ñïÇ 1 éáõë ϳÛëñ ²É»ùë³Ý¹ñ 2-Á çÑáõ¹Ý»ñÇ éáõÙµÇó å³Ûûó üñ³ÝëÇ³Ï³Ý Ø»Í Ð»Õ³÷áËáõÃÛáõÝÇó Ñ»ïá, áñÁ çÑáõ¹Ý»ñÁ ϳ½Ù³Ï»ñå»óÇÝ, ëÏë»óÇÝ ã³ñ áõÅ»ñÁ ÙÇÙdzÝó ¨ ÅáÕáíñ¹Ç Ýϳïٳٵ ³ñÛáõݳѻÕáõÃÛáõÝÝ»ñ ϳ½Ù³Ï»ñå»É, ÙÇÝã»õ ܳåáÉ»áÝÁ µáÉáñÇÝ ã·Ý¹³Ï³Ñ³ñ»ó: èáõë³ëï³ÝáõÙ çÑáõ¹Ý»ñÁ ѻճ÷áËáõÃÛáõÝ Ï³½Ù³Ï»ñå»óÇÝ, êï³ÉÇÝÁ »Ï³í Çß˳ÝáõÃÛ³Ý ¨ µáÉáñÇÝ ·Ý¹³Ï³Ñ³ñ»ó: ÐÇïÉ»ñÁ Çß˳ÝáõÃÛ³Ý »Ï³í ßïáõñÙ³íÇÏÝ»ñÇ û·ÝáõÃÛ³Ùµ ¨ ³ÝÙÇç³å»ë Ñ»ïá µáÉáñÇÝ ·Ý¹³Ï³Ñ³ñ»ó: üǹ»É γëïñáÝ Îáõµ³ÛáõÙ æÑáõ¹³Ï³Ý ѻճ÷áËáõÃÛ³Ý ßÝáñÑÇí »Ï³í Çß˳ÝáõÃÛ³Ý, Ñ»ïá ³ÝÙÇç³å»ë ³½³ïí»ó µáÉáñÇó, Áݹ áñáõÙ ¨ â» ¶»í³ñ³Çó: ƱÝã ¿ ³Ûë µáÉáñÁ Ý߳ݳÏáõÙ: ²ÛÝ áñ ¹ñ³Ýù ûÅïí³Í »Ý ù³Ý¹»Éáõ, Çñ³ñ ˳éÝ»Éáõ,

- 150 -

ï³å³É»Éáõ ѳïáõÏ ï³Õ³Ý¹áí, ѳñϳíáñ ¿ ÃáÕÝ»É Ñ»Õ³÷áËáõÃÛáõÝ Çñ³Ï³Ý³óÝ»Ý ¨ ѳçáñ¹ ûñÁ µáÉáñÇÝ í»ñ³óÝ»É, »Ã» áã, ³å³ Çñ»Ýù Ùݳó³ÍÇÝ Ïí»ñ³óÝ»Ý: â¿, áñ ¹ñ³Ýù ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ù»ç ëï»ÕÍ»É »Ý Ïáõë³ÏóáõÃÛáõÝ, ÅáÕáíñ¹³í³ñáõÃÛáõÝ, ÝÇ·ÇÉǽÙÝ áõ ÏáÙáõÝǽÙÁ: ¸ñ³Ýù ѳٳñáõÙ »Ý, áñ ²ëïí³Í ïÇñáõÙ ¿ »ñÏÝùáõÙ, ÇëÏ ê³ï³Ý³Ý »ñÏñÇ íñ³: ÆëÏ ë³ï³Ý³ÛÇ ³ñÙ³ïÝ»ñÁ ³ñÛáõݳåÕÍáõÃÛáõÝÝ ¿ ¨ Ýñ³ ѳٳñ µ³óÇ ÝÛáõóϳÝÇó áõñÇß ëñµáõÃÛáõÝ ·áÛáõÃÛáõÝ ãáõÝÇ: §¸»õÁ ˳í³ñÇ Çß˳ÝÝ ¿ ¨ ÙÇ³Å³Ù³Ý³Ï ³Ûëûñí³ ³ß˳ñÑÇ ï»ñÁ¦,- ³ëí³Í ¿ ´ÇµÉdzÛáõÙ: ²Ý·³Ù ÏÇÝ ³ñÙ³ïÇ Ù³ëÇÝ êáÕáÙáÝÁ ´ÇµÉdzáõÙ ³ëáõÙ ¿,-§ºô »ë ·ï³Û Ù³ÑÇó ³õ»ÉÇ ¹³éÝ ³ÛÝ ÏÇÝÁ, áñÇ ëÇñïÁ ó³Ýó»ñ ¨ áõéϳÝÝ»ñ »Ý, ¨ áñÇ Ó»éù»ñÁ` ϳå³ÝùÝ»ñ…¦ (ÄáÕáíáÕ ¿ç26): ÆëÏ çÑáõ¹áõÑÇÝ»ñÇ ¹»ñÁ ë³ï³Ý³Û³Ï³Ý ·áñÍ»ñáõÙ ³Ù»Ý³Ù»ÍÝ áõ íï³Ý·³íáñÝ ¿: ²ñ¹Ûáù ½³ñٳݳÉÇ ãÇ, û ÇÝãáõ ùñÇëïáÝ»áõÃÛ³Ý Í³ÕÏáõÙÁ ë»ñï ϳåÝí³Í ¿ ÙÇçݳ¹³ñÛ³Ý ÇÝÏíǽÇódzÛÇ (ï³Ýç³Ù³ÑáõÃÛáõÝ) Ñ»ï, áñÁ ³í»ÉÇ ß³ï Ñ»ï³ùñùñíáõÙ ¿ñ ϳµ³É³Ûáí, ϳ˳ñ¹Ý»ñáí áõ »ñ»ïÇÏÝ»ñáí, ù³Ý û ³ëïí³Í³ÛÇÝ Í³·Ù³Ùµ áõ µ³ñá۳ϳÝáõÃÛ³Ý ù³ñá½Ù³Ùµ: سñ¹Á ÙÇÝã»õ ÑÇÙ³ ã·ÇïÇ Çݱ㠿 ¸ºìÀ ¨ Çݱ㠿 ²êîì²ÌÀ: ºñµ»ù ãÇ ³ëí»É, áñ ¸»õÁ ¹³ ³ñÛáõݳåÕÍáõÃÛáõÝÝ ¿ áõ 廹³ýÇÉdzÝ, ¹³ Ñ»Ýó çÑáõ¹Ý ¿, ÇëÏ ²ëïí³ÍÁ` ÐÇëáõëÁ, ºÑáí³Ý ¹ñ³Ýó ë³ï³ñÝ ¿, ݳ ³ëáõÙ ¿, »Ã» ÙÇ »ñ»ëǹ Ë÷áõÙ »Ý, ÙÛáõëÁ ¹»Ù ïáõñ, ݳ ³ëáõÙ ¿ ëÇñÇñ ÃßݳÙáõ¹, ݳ ÓÏÝáñëÝ»ñÇÝ ³ëáõÙ ¿ ·Ý³Ýù »ë Ó»½ ëáíáñ»óݻ٠ٳñ¹ áñë³ÉÁ, ݳ ³ëáõÙ ¿ ¹»õÝ ¿ ³Ûë ¹³ñÇ ²ëïí³ÍÁ: ºñµ»ù ãÇ ³ëí»É, áñ ê³ï³ÝÁ, ¸»õÁ íï³Ý·³íáñ ã»Ý Ýñ³Ýáí, áñ ï»ëùáí áõ ѽáñáõÃÛ³Ùµ ¿ Ù»½ í³Ë»óÝáõÙ, ³ÛÉ Ýñ³Ýáí, áñ ݳ ãÇ »ñ»õáõÙ, ݳ Ù»ñ ³ÝáõÝÝ áõ ³½·³ÝáõÝÝ ¿ ÏñáõÙ, ݳ ÙÇßï åݹáõÙ ¿ áñ ¸»õÁ ·áÛáõÃÛáõÝ ãáõÝÇ, áñáíÑ»ï»õ ³Û¹ ³ëáÕÁ Ñ»Ýó ÇÝùÝ ¿ ¸»õÁ, ê³ï³ÝÁ, çÑáõ¹Á ¨ ÏñáÝ³Ï³Ý í»ñ»õÝ»ñáõ٠ϳݷݳÍÝ»ñÝ ¿É »Ý ÝáõÛÝ Çñ»Ýù: ÂÉ÷³ïÙ³Ý ¨ ³ñÛáõݳåÕÍÙ³Ý Ñ»ï»õ³Ýùáí ¹»·»Ý»ñ³óí³Í, µáñáï³Í áõ é³ËÇïÇÏÝ»ñÝ ¿É »Ý Çñ»Ýù, áñáÝó µáõÅٳٵ ½µ³ÕíáõÙ ¿ñ ¹»é»õë ÐÇëáõëÁ, áñáÝó Ù³ëÇÝ »Ý ·ñáõ٠ųٳݳϳÏÇó Ñá·»µ³ÝÝ»ñÁ: Æï³É³óÇ çÑáõ¹ ¹áÏïáñ ȳٵñá½áÝ Çñ “î³Õ³Ý¹Á ¨ ˻ճÃÛáõñí³ÍáõÃÛáõÝÁ” ·ñùÇ 49 ¿çáõÙ ·ñáõÙ ¿,-§æÑáõ¹Ý»ñÇ Ù»ç ˻ճÃÛáõñí³ÍÝ»ñÁ 4-5 ³Ý·³Ù ³í»É »Ý` ù³Ý Ùݳó³Í ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ Ù»ç¦: Æñ»Ýù »Ý ´ÇµÉdzÛáõÙ ·ñáõÙ Çñ»Ýó Ù³ëÇÝ §ºõ ºÑáí³Ý ï»ë³õ áñ ß³ï³ó»É ¿ñ Ù³ñ¹Ï³Ýó ã³ñáõÃÇõÝÁ »ñÏñÇ í»ñ³Û ¨ Ýáñ³Ýó ëñïÇ ËáñÑáõñ¹Ý»ñÇ µáÉáñ ·³Õ³÷³ñÝ»ñÁ ã³ñ ¿ÇÝ ³Ù»Ý ûñ: ²ÛÝ Å³Ù³Ý³Ï ºÑáí³Ý ½Õç³ó, áñ ºñÏñÇ í»ñ³Û Ù³ñ¹Á ëï»ÕÍ»ó…¦ (ÌÝݹáó): ºì Ñ»Ýó ³Û¹ å³ï׳éáí ¿, áñ ÝáñÇó Çñ»Ýù ´ÇµÉÇ³Ï³Ý ³å³Ï³ÉÇåëÇëáõÙ ·ñ»É »Ý ³ß˳ñÑÇ Çñ»Ýó ÇëÏ Õ»Ï³í³ñٳٵ í»ñçÇ Ñ»ï»õ³ÝùÝ»ñÁ` §²Ûë »ñ»ù ѳñáõ³ÍÝ»ñ¿Ý Ù³ñ¹áó »ññáñ¹ Ù³ëÁ Ù»é³õ, ³ÛëÇÝùÝ Ïñ³Ï¿Ý áõ ÍáõË¿Ý áõ ÍÍáõÙµ¿Ý…¦ (Ú³ÛïÝáõÃÇÇÝ Úáí. 9:18): ºì Ñ»ï³ùñùÇñÁ ³ÛÝ ¿, áñ ÙÇ ³Ý·³Ù ÐÇëáõë øñÇëïáëÁ §»Ï³í¦, Çñ»Ýù ëå³Ý»óÇÝ ¨ ÝáñÇó ËáëáõÙ »Ý Ýñ³ »ñÏñáñ¹ ·³ÉáõëïÇ Ù³ëÇÝ: ²Û¹ ÝáõÛÝ øñÇëïáëÁ Çñ»Ýó` çÑáõ¹Ý»ñÇ í»ñçÁ µÝáõó·ñ»É ¿ Ñ»ï»õÛ³É Ï»ñå` §…²ñ¹ ÇÝãå¿ë áñ áñáÙÁ ÏÁ’ÅáÕíÁáõÇ áõ Ïñ³ÏÇ Ù»ç Ï’³ÛñáõÇ, ³ß˳ñÑÇë í»ñçÝ ³É ³ÛÝå¿ë åÇïÇ ÁÉɳۦ(سÿáëÇ 13:38-40): ÆëÏ áñå»ë½Ç Çñ»Ýù ϳñáÕ³Ý³Ý Õ»Ï³í³ñ»É ¨ ëï³Ý³É ¹ñ³Ý ѳٳå³ï³ëË³Ý ë»ñáõݹ, ³Ñ³ û ÇÝãå»ë ¿ ³Û¹ µÝáõó·ñáõÙ çÑáõ¹ ¹áÏïáñ ȳݷ»--¾Û˵³áõÙÁ` §¸ñ³ ѳٳñ å»ïù ¿ ˳ã³ë»ñ»É ï³Õ³Ý¹³íáñ ûç³ËÝ»ñÇó ¨ ³ÛɳµÝ³Ï ÷ëÇËáå³ï ³ñÛáõÝáí Ù³ñ¹Ï³Ýó, ѳñϳíáñ ¿ ëï³Ý³É µÇáÝ»·³ïÇí Ù³ñ¹¦: ØÇÝã»õ ³Ûë` çÑáõ¹ ϻݹ³ÝÇÝ»ñÇ Ç Ñ³Ûï ·³ÉÁ, »ñ»õÇ Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³ÝÁ ѳÛïÝÇ ãÇ »Õ»É ÝÙ³Ý ·Çß³ïÇã áõ Ï»Õïáï »ñ»õáõÛÃÝ»ñ: æÑáõ¹Ý»ñÁ ϳ۳ݳÉáí ³ñÛáõݳåÕÍáõÃÛ³Ý ¨ ³Ûɳë»éáõÃÛ³Ý ³Ù»Ý³µ³ñÓñ ·³·³ÃÇÝ, (ºñ»Ùdz Â;1-8) ¿· çÑáõ¹Ý»ñÁ ÉÇÝ»Éáí åáéÝÇÏ` ÙÇ»õÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï ³Ñ³ û DZÝã »Ý ·ñáõÙ ´ÇµÉdzÛáõ٠ѳ·áõëïÇ Ù³ëÇÝ` §ØÇ ÏÝÏ³Û í»ñ³Û ³Ûñ ѳ·áõëï ãÉÇÝÇ, ¨ Ù³ñ¹Á ÏÝÏ³Û Ñ³·áõëï ãѳ·Ý¿. áñáíÑ»ï»õ ùá ºÑáí³Û ²ëïáõÍáÛ ³é³çÇÝ åÇÕÍ ¿ ³Ù»Ý áí áñ ³Ûë µ³Ý»ñÝ ³Ý¿¦ (ºñÏñ. úñÇÝ³Í Æ´:5): ÜÙ³Ý Ùïù»ñ ³ñï³Ñ³Ûï»Éáõó Ñ»ïá ë»÷³Ï³Ý ³Ûɳë»éí³ÍáõÃÛáõÝÁ ã»Ý óùóÝáõÙ` §Üáñ³ ѳٳñ ²ëïáõ³Í Ù³ïÝ»ó Ýáñ³Ýó ³Ý³ñ· ÏÇñù»ñÇ ¨ Ýáñ³Ýó ¾·»ñÁ µÝ³Ï³Ý ·áñͳÍáõÃÇõÝÁ ÷áË»óÇÝ ³ÝµÝ³Ï³ÝÇ Ñ»ï: ²ÛÝå»ë ¿É ³ñáõÝ»ñÁ ÏÝáç µÝ³Ï³Ý ·áñͳÍáõÃÇõÝÁ ÃáÕ»Éáí, Çñ³Ýó ó³ÝÏáõÃÇõÝÝ»ñáíÝ Çñ³ñ Ñ»ï µáñµáùáõ»ó³Ý. ³ñáõÝ»ñÝ ³ñáõÝ»ñÇ Ñ»ï ˳Ûï³é³ÏáõÃÇõÝ ¿ÇÝ ·áñÍáõÙ` áñ ³ñÅ³Ý ¿ñ

- 151 -

Çñ³Ýó ÙáÉáõû³ÝÝ` Çñ³Ýó ³ÝÓ»ñáõÙÁ ÁݹáõÝáõÙ ¿Çݦ: γÙ` ³ÝÙáé³ó ·Çß»ñÇó Ñ»ïá ¸³íÇÃÁ ³ëáõÙ ¿ Çñ »Õµ³Ûñ ÐáíݳóÝÇÝ §ò³õáõÙ »Ù ù»½ ѳٳñ, »Õµ³Ûñë ÚáíݳóÝ, ¸áõ ÇÝÓ ËÇëï ëÇñ»ÉÇ ¿Çñ. ´³ñÓñ ¿ñ ÇÝÓ Ñ³Ù³ñ ùá ë¿ñÁ ϳݳÝó ë»ñÇó¦(´ ³·³õáñ³ó ²:26): ÆëÏ ¸³íÇÃÁ §ÑÙáõï¦ ¨ §ÇÙ³ëïáõݦ êáÕáÙáÝÇ Ñ³ÛñÝ ¿` ѵñ۳ݻñÇ µ³ñÓñ ѳÛñÁ: ¾É DZÝã ³å³óáõÛóÝ»ñ »Ý å»ïù, áñ çÑáõ¹Ý»ñÁ ·áÙÇÏÝ»ñ áõ åáéÝÇÏÝ»ññ »Ý: ä³ñëϳëï³ÝÇ ²ñï³ùë»ñùë ß³ÑÇÝ ï³ÏݳÙáõïÇÝ çÑáõ¹ ºëûñÇÝ, áñå»ë ÏÇÝ` ó·áõÑÇ, ¨ ݳ Çñ Ñáñ»Õµ³Ûñ-ëÇñ»Ï³Ý سñ¹áÑ»ÛÇ Ñ»ï ϳ½Ù³Ï»ñå»óÇÝ 75.000 ѳۻñÇ Ïáïáñ³ÍÁ §…ºõ ó·³íáñÇ ·³õ³éÝ»ñáõÙÝ »ÕáÕ Ùݳó³Í Ññ»³Ý»ñÁ ÅáÕáíáõ»ó³Ý ¨ ¹»Ù ϳóÇÝ Çñ³Ýó ³ÝÓ»ñÇ Ñ³Ù³ñ ¨ ѳݷëï³ó³Ý Çñ³Ýó ÃÁßݳÙÇÝ»ñÇóÁ ¨ ëå³Ý»óÇÝ Çñ³Ýó ³ïáÕÝ»ñÇóÁ »ûóݳëáõÝ»õÑÇÝ· ѳ½³ñ Ù³ñ¹ (ºëûñ Â:16): ºí ÙÇÝã»õ ³Ûëûñ ¿É çÑáõ¹Ý»ñÁ ïáÝáõÙ »Ý ³Û¹ ïáÝÁ: ²Ûë åáéÝÇÏ å³Ñí³Íùáí ¨ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ùµ êÇáÝÇ Ý.Ã.³. 929 Ãí. ÅáÕáíÇó ëÏë³Í ·áñͳ¹ñí»Éáí, ÏÇñ³é»Éáí º·ÇåïáëÇ åé³ÏïÇϳÝ` §…ö³ñ³õûÝÇÝ ³ëÇñ ÿ ¹áõ ÇÙ ùáÛñÝ »ë… ¨ ùá å³ï׳éáíÝ ÇÙ ³ÝÓÝ ³åñÇ…»õ ÏÇÝÁ ï³ñáõ»ó³í ö³ñ³õûÝÇ ïáõÝÁ:…ºõ ö³ñ³õûÝÁ ϳÝã»ó ²µñ³ÙÇÝ ¨ ³ë»ó. ²Ûë DZÝã ¿ áñ ³ñÇñ ÇÝÓ. ÇÝãáõ± ãÛ³ÛïÝ»óÇñ, û ݳ ùá ÏÇÝÝ ¿…ºë Ýáñ³Ý….¦(ÌÝݹáó Ä´:10-20): ºí ³Ù»Ý³Ñ»ï³ùñùÇñÝ ³ÛÝ ¿, áñ ÷³ñ³íáÝÁ ê³é³ÛÇó í»Ý»ñ³Ï³Ý ÑÇí³Ý¹áõÃÛ³Ùµ ¿ í³ñ³ÏíáõÙ: ´³Ûó ²µñ³ÙÁ ³ñ¹»Ý Ýí»ñÝ»ñÝ áõ ÁÝͳݻñÁ ëï³ó³Í ·Ý³ó³Í ¿ »Õ»É: ØÇ Ëáëùáí` Çñ»Ýù Çñ»Ýó ³í»ÉÇ É³í »Ý µÝáõó·ñáõÙ` §àñáíÑ»ï»õ ÛÇÙ³ñ ¿ ÇÙ ÅáÕáíáõñ¹Á…Ýáñ³Ýù ÇÙ³ëïáõÝ »Ý ã³ñáõÃÇõÝ ³Ý»Éáõ, µ³Ûó µ³ñáõÃÇõÝ ³Ý»ÉÁ ã’·Çï»Ý¦ (ºñ»Ùdz ¸:22): êñ³Ýù Çñ»Ýó ²ëïí³Í ºÑáí³ÛÇ (Johoh) Ëáëù»ñÝ »Ý: §¸áõù Ó»ñ ë³ï³Ý³Û ÑûñÇóÝ »ù, ¨ ϳٻÝáõÙ »ù Ó»ñ Ñûñ ó³ÝÏáõÃÇõÝ»ñÝ ³Ý»É. ݳ ëϽµÇóÁ Ù³ñ¹³ëå³Ý ¿ñ, ¨ ×ßÙ³ñ¹áõû³Ý Ù¿ç ã’Ï»ó³í…áñáíÑ»ï»õ ëï³Ëûë ¿ ¨ ëïáõû³Ý ѳÛñÁ¦(ÚáíѳÝÝ»ë À:44): ²Ûëå»ë ¿ µÝáõó·ñáõÙ ÐÇëáõë øñÇëïáëÁ ѳñ³½³ï çÑáõ¹Ý»ñÇÝ, ÇëÏ »ë ϳë»Ù, áñ ³Û¹ ϻݹ³ÝÇÝ»ñÁ ã³ñáñ³Ï ù³Õóù»Õ »Ý Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý Ù³ñÙÝÇ íñ³` µáõÅ»É ¿ å»ïù: ²é³Ýó Ù»Ïݳµ³ÝáõÙÝ»ñÇ ´ÇÉdzÛÇó ÙÇ ù³ÝÇ ¹ñí³·Ý»ñ µ»ñ»Ýù çÑáõ¹Ý»ñÇ Ù³ëÇÝ. §²ñͳÃáí ·Ýí³Í áõñÇß »ñ»Ë³Ý»ñÇ Ù³ëÇÝ, áñáÝó ÃÉ÷³ï»É »Ý ¨ ë³ñù»É Ññ»³¦ (ÌÝݹáó ľ:12, 13, 23, 27) §Ø³ùñÇñ ã³ñáõÃÇõÝÇó ùá ëÇñïÁ áí ºñáõë³Õ¿Ù, áñå»ë½Ç ÷ñÏáõÃÇõÝ ·ïÝ»ë¦ ºñ»Ù.¸14 §Ø»Ï Éë»ó¿ù ëñ³Ý, áí ÛÇÙ³ñ ¨ ³ÝÙÇï ÅáÕáíáõñ¹, ³ãù»ñ áõÝÇÝ áõ ã»Ý ï»ëÝáõÙ, ³Ï³ÝçÝ»ñ áõÝÇÝ áõ ã»Ý ÉëáõÙ…¦(ºñ»Ùdz º:21) ºÑáí³Ý ¿ ³ëáõÙ çÑáõ¹Ý»ñÇÝ: §ä¿ïù ¿ ³Ù³ã¿ÇÝ, áñ åÕÍáõÃÇõÝ ·áñÍ»óÇÝ. µ³Ûó áã ³Ù³ã»É »Ý ³Ù³ãáõÙ, ¨ áã å³ïϳé»É ·Çï»Ý. ëáñ³ ѳٳñ åÇïÇ ÁÝÏÝ»Ý ÁÝÏÝáÕÝ»ñÇ Ñ»ï…¦,-ºÑáí³ (ºñ»Ùdz À:12): §ºô ³Ù¿Ý Ù³ñ¹ ݻݷáõÙ ¿ Çñ ÁÝÏ»ñÇÝ ¨ ×ßÙ³ñïáõÃÇõÝ ã¿Ý ËûëáõÙ…¦,-ºñ»Ùdz(Â:5) §ì³Û ÇÝÓ, áí ÇÙ Ù³Ûñ, … µ³Ûó ³Ù»ÝùÁ ÇÝÓ ³ÝÇÍáõÙ »Ý¦,-ºñ»Ùdz(ĺ :10) §²Ñ³ »ë ³Ûë ÅáÕáíñ¹ÇÝ ûßÇݹñ »Ù Ï»ñóÝ»Éáõ ¨ É»ÕÇ çáõñ »Ù ËÙóÝ»Éáõ … »ë Ýáñ³Ýó åÇïÇ óñáõ»Ù ³½·»ñÇ Ù¿ç, ¨ Ýáñ³Ýó »ï»õÇó åÇïÇ ëáõñÝ áõÕ³ñϻ٠ÙÇÝã»õ áñ Ýáñ³Ýó í»ñç³óݻ٦,-ºÑáí³ (ºñ»Ùdz Â:15-16): ³ÉÙáõ¹Ç (çÑáõ¹»ñ»Ý` Ññ³Ñ³Ý·) Ù³ëÇÝ »ñϳñ å³ñ½³µ³Ý»Éáõ ãáõÝ»Ýù, áñáíÑ»ï»õ »Ã» ÷áñÓ»ù ³Û¹ »ñÏáõ ¨ ³í»É ï³ëÝÛ³Ï Ñ³ïáñÝ»ñÁ ϳñ¹³É, ß³ï ¹Åí³ñ Ïëï³óíÇ` áõÕÕ³ÏÇ ³ÛÝ ÝáñÙ³É Ù³ñ¹áõ ѳٳñ ãÇ ·ñí³Í: ´áÉáñ ¹»åù»ñáõÙ “³ÉÙáõ¹-ÞáõÉ˳Ý-²ñáõË” í»ñݳ·ñÇ ï³Ï ³é³ÝÓݳóñ³Í áõÝ»Ýù, »Ã» ϳñ¹³ù, ³ÛÉ»õë µ³ó³ïñ»Éáõ ϳñÇù ãÇ ½·³óíÇ: àôÕÕ³ÏÇ ³Ù»Ý ÙÇ Ù³ÝñáõÝù ³ÛÝù³Ý ¿ µ³ó³ïñíáõÙ, ϳñÍ»ë ·ñí³Í ¿ ݳ˳¹Áåñáó³Ï³Ý »ñ»Ë³Ý»ñÇ Ñ³Ù³ñ, ãÝ³Û³Í ½³ñٳݳÉáõ áãÇÝã ãϳ, ù³ÝÇ, áñ ·ñí³Í ¿, áñå»ë½Ç ¹ñ³Ýù ѳëϳݳÝ: ºì ù³ÝÇ, áñ ѳÝó³·áñÍ ³ß˳ñÑÁ ÑÇÙݳϳÝáõ٠ϳ½Ù³Ï»ñåíáõÙ ¿ ·áÕ»ñÇ ¨ ·áճϳÝÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó, ÇëÏ çÑáõ¹Ý»ñÁ ѳÝó³·áñÍÝ»ñÇ ë»Ïï³ »Ý, ½³ñٳݳÉÇ ãÇ Ý³»õ, áñ ·áÕ³Ï³Ý ûñ»ÝùÝ»ñÁ Ñ»Ýó ³ÉÙáõ¹Ç ûñ»ÝùÝ»ñÝ »Ý: ´³í³Ï³Ý ¿ §ØÆÞܲ ¨ îàêºü 3-ñ¹ ѳïáñÇ(·Çñù 5 ¨ 6) ûñ»ÝùÝ»ñÇ Ù»ç ϳñ¹³É, û ÇÝ㠻ճݳÏÝ»ñáí »Ý ³ÙáõëݳÝáõÙ Ù³Ûñ áõ ïÕ³, ùáõÛñ áõ »Õµ³Ûñ, ѳÛñ áõ ³ÕçÇÏ ¨ ³ÛÉ»õë ½³ñٳݳÉÇ áã ÙÇ »ñ»õáõÛà һñ ѳٳñ ³Ûë ²ß˳ñÑáõ٠ѳëï³ï ãÇ ÉÇÝÇ: γ٠óÉÙáõ¹Ç §îàʲðàî, ÜƸ¸²Ð ¿ç 128¦ ϳñ·áõÙ »Ýù` §ºñµ»ù ãÏåÝ»ë ÄǹÇÝ (³ÛëÇÝùÝ åáõ-

- 152 -

åáõÉÇÝ) ϳ٠ßÙáñÇÝ (åáõåáõÉÇÝ), »ñµ ãÇßÇÏ »ë ³ÝáõÙ¦,- ë³ ¿ »ñ»Ë³Ý»ñÇ ¹³ëïÇñ³ÏÙ³Ý Ã³ÉÙáõ¹³Ï³Ý ³é³çÇÝ ûñ»ÝùÁ: ²Ûë ïáÕ»ñÁ ϳñ¹³Éáõó Ñ»ïá ÇÝã ϳñÍÇù ϳñ»ÉÇ ¿ ϳ½Ù»É çÑáõ¹³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ, ¹áõù ÇÝùÝ»ñ¹ áñáß»ù: ºë ÙdzÛÝ ÏѳñóÝ»Ù, û ¿É ÇÝãå»ë ³Û¹ Ë»Õ× »ñ»Ë³Ý Ïϳñáճݳ ãÇßÇÏ ³Ý»É: ØÇ ù³ÝÇ ¹ñí³·Ý»ñ µ³é³óÇ Ã³ñ·Ù³Ý»Ýù ³ÉÙáõ¹Çó` §¶áÛ»ñÁ ѳٻٳïíáõÙ »Ý ÃñÇùÇ ¨ ù³ùÇ Ñ»ï¦ (úð²Ê-ʲÚÆØ 55,20) §¶áÛ»ñÁ ѳí³ë³ñíáõÙ »Ý ß³Ý Ñ»ï¦ (úð²Ê-ʲÚÆØ 65) §ºñÏñÇ »ñ»ëÇÝ ãÇ »Õ»É ³ÛÝåÇëÇ ÙÇ åáéÝÇÏ, áñÇ Ñ»ï»õÇó ٻͳñ·á ñ³µµÇ ´»Ý-¸áñ¹³ÛÁ í³½³Í ãÉÇÝǦ(²µá¹³-¼³ñ³ ¿ç 168) §ºÃ» ¹áõù ·ÝáõÙ »ù µ³Ý³Ï, ·Ý³ó»ù í»ñçÇÝ ß³ñù»ñáõÙ, áñå»ë½Ç ïáõÝ ÷³ËÝ»Éáõó ³é³çÇÝ ß³ñù»ñáõ٠ѳÛïÝí»ù…¦ (亼²ÊÆØ, 113-³) §²ÕçÇÏÁ »ñ»ù ï³ñÇ ¨ Ù»Ï ûñ³Ï³Ý ѳë³Ïáõ٠ϳñáÕ ¿ Ýß³Ýí»É` ë»é³Ï³Ý ѳñ³µ»ñáõÃÛ³Ý ×³Ý³å³ñÑáí¦(ØÆÞܲ ¿ç 168) §ºÃ» »ñÏáõ »Õµ³Ûñ ³åñáõÙ »Ý ÙdzëÇÝ ¨ ÙÇ »Õµ³ÛñÁ ٳѳó³í, Ýñ³ ÏÇÝÁ ãÇ Ï³ñáÕ Ù³ñ¹Ç ·Ý³É ¨ å³ñï³íáñ ¿ Çñ ³ÙáõëÝáõ »Õµáñ ÏÇÝÁ ¹³éݳÉ, µ³Ûó ³é³çÝ»ÏÇ ³ÝáõÝÁ Ïáã»É ٳѳó³Í ³ÙáõëÝáõ ³ÝáõÝáí¦ (ØÇßݳ ¨ îáë»ýï³ îé³Ïï³ï 25, 5-10) Ø»ñ ûñ»ñáõ٠ϳµ³ÉÇëïÝ»ñÁ ˳ëǹݻñÇ ë»Ïï³Ý »Ý: ¸ñ³Ýó Ù³ëÇÝ ´ÇµÉdzÛáõÙ ÑÇß³ï³ÏíáõÙ ¿` §¸ñ³Ýù ÷³ñÇë»óÇù »Ý: ¸ñ³Ýù »Ý, áñ ÐÇëáõëÇÝ ³ëáõÙ »Ý, û ã·Çï»ë ùá ѳÛñÁ áí ¿, ÇëÏ ÐÇëáõëÁ å³ï³ë˳ÝáõÙ ¿ “¸áõù Ó»ñ ÑáñÙ¿Ý ê³ï³Ý³Û¿Ý ¿ù áõ Ó»ñ ÑûñÁ µ³ÕÓ³ÝùÁ Ïáõ½¿ù ÁÝ»É ….ù³Ý½Ç ³ÝÇϳ ëï³Ëûë ¿ ¨ ³Ýáñ ѳÛñÁ”¦(ÚáíÑ. À:44): ʳëǹݻñÇÝ ÙÇ»õÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï ³Ýí³ÝáõÙ »Ý ë³ï³ÝÇëïÝ»ñ: êñ³Ýó ջϳí³ñÁ ²ß»ñ ¶ÇÝóµ»ñ·Ý ¿, ϳ٠ÝáõÛÝ ²Ë³¹-гÙÁ, áñÁ ѳٳñíáõÙ ¿ §ÐÙáõï ëÇáÝÇëïÝ»ñÇ ³ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝÝ»ñǦ ѳٳѻÕÇݳÏÁ: ܳ ¿ ѳٳñíáõÙ çÑáõ¹³Ï³Ý ݳóÇáݳÉǽÙÇ ¨ Ù»ëÇáÝǽÙÇ Ñá·»õáñ ѳÛñÁ: ʳëǹݻñÇ áõëÙáõÝùÁ Ñ»ï»õÛ³ÉÝ ¿` ù³ÝÇ, áñ µ³ñÇÝ ¨ ã³ñÁ ëï»ÕÍí³Í ¿ ²ëïÍá ÏáÕÙÇó, ³å³ ã³ñÁ ÝáõÛÝå»ë áõÝÇ ÝáõÛÝ ·áÛáõÃÛ³Ý Çñ³íáõÝùÁ, ÇÝã áñ µ³ñÇÝ: ¶ÇÝóµ»ñ·Ç çÑáõ¹³Ï³Ý ѳñóÇ ÉáõÍáõÙÁ` ¹³ ѳٳß˳ñѳÛÇÝ Ñ»Õ³ßñçáõÙÝ ¿ áõ çÑáõ¹Ý»ñÇ ÏáÕÙÇó ³ÛÝ Õ»Ï³í³ñ»ÉÁ: ê³ ³ÛÅÙ ³ñ¹»Ý ÙÇç³½·³ÛÇÝ çÑáõ¹³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Íñ³·ÇñÝ ¿ ¹³ñÓ»É, áñÇ ëϽµáõÝùÁ` µéÝáõÃÛáõÝÝ ¿, ÇëÏ Ëáñ³Ù³ÝÏáõÃÛáõÝÝ áõ »ñÏ»ñ»ë³ÝáõÃÛáõÝÁ` ϳÝáݳ¹ñáõÃÛáõÝÁ: èáõëdzÛáõÙ ¨ г۳ëï³ÝáõÙ ·³ÕïݳÏáã çÑáõ¹Ý»ñÇ Ñáï³ÛÇÝ ë»Ïï³Ý»ñ` êî²èàìºèܺð-- Øáíë»ëÇ ÑÇÝ Ñ³í³ï³ÙùÇ å³ßïáÕÝ»ñ` û·ïíáõÙ ¿ ÙdzÛÝ Çñ ·¹³ÉÇó, µ³Å³ÏÇó, çñÑáñÇ ¹áõÛÉÇó ¨ ³ÛÉÝ ¸àôÊà´àèܺ𗧲½³ïáõÃÛ³Ý áñ¹ÇÝ»ñ¦, ã»ÝóñÏíáÕÝ»ñ, ¹åñáó ã»Ý ·ÝáõÙ, ïÏÉáñ óáõÛó»ñ »Ý ϳ½Ù³Ï»ñåáõÙ, ϳݳóÇ áõ ïÕ³Ù³ñ¹áõ µ³ÕÝÇùÁ ÁݹѳÝáõñ ¿ êÎàäòܺð—ÎéïÙ³Ý ÙÇçáóáí ¸»õÇ ·³ÛóÏÕáõÙÇó ÷ñÏíáÕÝ»ñ ØàÈàβÜܺð—Ðáõݳñ»Ý §Ø³Éáϳۦ µ³éÇó ¿, Ý߳ݳÏáõÙ ¿ 廹»é³ëï` ·áÙÇÏ (Ù³ëáÝ³Ï³Ý ÑÇÙáõÝùÝ»ñáí) гÛëï³ÝáõÙ ³Ûë ϻݹ³ÝÇÝ»ñÇó ß³ï ϳÝ` Ýñ³Ýó ¹»é»õë ºÏ³ï»ñÇݳ ºñÏñáñ¹Á èáõëdzÛÇó íï³ñ»ó: ´³óÇ ¹ñ³ÝóÇó Ï³Ý ¨ г۳ëï³ÝÇ ë»Ïï³Ý»ñ` ¼àκð—ÜáÛÇ(ã³ñ á·áõ, ʳñ³Ù³ÝÇ) Ñ»ïÝáñ¹Ý»ñ, çáÏ`³é³ÝÓÇÝ ë»Ïï³, ½ï³ñÛáõÝÝ»ñ üðØêàܺð—ýñ³ÝÏ Ø³ëáÝÝ»ñ: ²É³ßÏ»ñïóÇÝ»ñÁ î³ñáݳѳÛáõÃÛ³Ý ³ÛÝ ½³Ý·í³ÍÝ »Ý, áñÁ ³Û¹å»ë ¿É Ãáݹñ³ÏÛ³ÝÝ»ñÇ ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛ³ÝÁ Ùݳó ѳñ³½³ï ¨ ¾çÙdzÍÇÝÁ Ýñ³Ýó ³Ýí³Ý»ó ýé³ÝÏÝ»ñ` ³ÝÑݳ½³Ý¹Ý»ñ: ²Ýí³ÝáõÙÁ ѻﳷ³ÛáõÙ Çñ»Ýó û·ïÇÝ å³ñ³·³Û»Éáõ Ýå³ï³Ïáí` ÑÝáõó ³Û¹ï»Õ ³åñáÕ çÑáõ¹Ý»ñÁ Ù»Í ù³Ý³ÏáõÃÛ³Ùµ` ÍåïÛ³É, ˳éÝí»óÇÝ ³Û¹ гۻñÇ ß³ñù»ñÁ` Ïáãí»Éáí ýñÙëáÝ»ñ: ²Ä¸²Ð²Îܺð-- ²Å¹³Ñ³ÏÇ µ³ñ»Ï³ÙÝ»ñÁ` ijÏ-ʳųÏÝ»ñÁ, áñáÝó ²ñï³ß»ë 1-Á ÃáõÛÉ ïí»ó ³åñ»Éáõ νÝáõïáõÙ` Ý»ñϳÛÇë سñïáõÝÇ: ò³íáù Ù»Ýù ³ÛÉ »ñÏñÝ»ñÇ çÑáõ¹Ý»ñÇ Ù³ëÇÝ ³í»ÉÇ ß³ï ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ áõÝ»Ýù, ù³Ý г۳ëï³ÝÇ çÑáõ¹Ý»ñÇ Ù³ëÇÝ, áñáíÑ»ï»õ ³Ù»Ý³³é³çÇÝÁ ³Ûë ϻݹ³ÝÇÝ»ñÁ Ù»ñ å»ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ³í»ñ»óÇÝ: лﳷ³ÛáõÙ` ѳ½³ñ ï³ñÇ å»ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝ ãáõݻݳÉáõ å³ï׳éáí г۳ëï³ÝáõÙ çÑáõ¹áí ½µ³ÕíáÕ ãÇ »Õ»É, çÑáõ¹Ý ¿É ë³ï³Ý³ ¿, Çñ»Ý ÙÇßï ÏáñáÕ³ó»É ¿ ãµ³ó³Ñ³Ûï»É ³Ý·³Ù ³ÛÝ Ù³Ï³ñ¹³ÏÇ Ñ»ñù»É, áñ гۻñÁ ÙdzÙÇï-ÙdzÙÇï

- 153 -

ÙÇßï ѳٳñ»É »Ý, áñ г۳ëï³ÝáõÙ çÑáõ¹ ãϳ ¨ áã ÙÇ ³Ý·³Ù Çñ»Ýó ѳñó ã»Ý ïí»É` »Ã» ê³ëáõÝóÇ ¸³íÇÃÁ Øëñ³ Ø»ÉÇùÇÝ ¿ñ ëå³ÝáõÙ, ³å³ áñï»ÕÇó гÛùáõÙ Æß˳ÝÝ»ñÇ ÷á˳ñ»Ý Ø»ÉÇùÝ»ñ ѳÛïÝí»óÇÝ: ²Ý·³Ù ³Ýí»Ñ»ñ ѳ۳å³ßï ²Ü¸ð²ÜÆÎ ½áñ³í³ñÁ ã¿ñ Ïé³ÑáõÙ, û ÇÝãáõ ²ñ»õÙï³Ñ³Û»ñÇÝ ³Ûë éáõë³Ñ³Û»ñÁ г۳ëï³ÝÇ Ñ³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝ ã»Ý ÃáÕÝáõÙ, Ñ»ïÝ ¿É Çñ»Ý Ñ»ï³åݹáõÙ »Ý: ÜáõÛÝ Ùïù»ñÁ ³é³Ýó ï³ñµ»ñáõÃÛ³Ý Ï³ñ»ÉÇ ¿ ѳëó»³·ñ»É ѳÝ׳ñ»Õ òºÔ²ÎðàÜܺð` ÜĸºÆÜ áõ вÚÎ ²ê²îðÚ²ÜÆÜ: ²Ý·³Ù ³Ýѳٻٳï»ÉÇ ÞÆð²¼À »ñµ»õÇó» ãÇ Ïé³Ñ»É, ³Ûɳå»ë ݳ µ³ó³ñÓ³Ï Ï³ñï³Ñ³Ûïí»ñ: ð²üüÆÝ ¿ñ ³ÝÁݹٻç í»Ñ³µ³ÝáõÙ ê³Ùí»ÉÝ»ñÇÝ áõ ì³ñ¹³ÝÝ»ñÇÝ §ê³ï³Ý³Û³Ï³Ý ÷áñÓáõÃ۳ݦ ¹³éÁ å³Ñ»ñÇÝ ³½·³ÛÇÝ Ñ»ñáëÇÝ ³ñųݳí³Û»É гÛÇ Ï»ñå³ñÝ»ñ ëï»ÕÍ»Éáõ ÙïáñáõÙÝ»ñáí, ãϳëϳͻÉáí ³Ý·³Ù, áñ Ñ»Ýó ¹ñ³Ýó Ï»Õïáï çÑáõ¹³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ ¿ñ ³ñÙ³ï³ËÇÉ ³ñ»É ³Û¹ Ñ»ñáëÝ»ñÇ ó»ÕÇÝ: ºì Ùݳó³Í µáÉáñ Ñ³Û Ñ³Ý׳ñ»Õ Ï»ñïáÕÝ»ñÁ ÝáõÛÝå»ë ãÇÙ³ó³Ý, û ÇÝãáõ ³ñųݳó³Ý ßÝ»ñÇ áõ ·³ÛÉ»ñÇ Û³Ã³Õ³ÝÝ»ñÇ ½³ñÏÇÝ, µáÉáñÁ µ³ñµ³ñáë ÃáõñùÇÝ ¿ÇÝ ·ïÝáõ٠ͳÛñ³Ñ»ÕáõÃÛ³Ý ³ëïÇ׳ÝÇÝ, ¨ ÙÇÙdzÛÝ ä³ñáõÛñ ê»õ³ÏÁ, ³ÛÝ ¿É Ùßáõßáï ³ñï³ë³Ý»ó §³Ï³Ýç áõ µÉóϦ ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÁ, ³ÛÝ ¿É ÑÇÙù ãáõݻ٠íëï³Ñ ÉÇÝ»Éáõ` ³ñ¹Ûáù ػͳ·áõÛÝÁ ×Çßï ¿ñ Ïé³Ñ»É ѳ½³ñ³ÙÛ³ÏÇ ¹»õÇ Çñ³Ï³Ý å³ïÏ»ñÁ: ºñ»õÇ áã, ù³Ý½Ç Ýñ³ ³½·³ÙáÉ ßáõÝãÁ ëáëϳÉÇ Ýǽ³Ï³Ëáó Ïѳñáõó»ñ áëáÕÇÝ: àãÇÝã, áõß ÉÇÝÇ` åáõåáõß ÉÇÝÇ, ³ÝÏáõßï ³åáõßÝ ¿É ãÇ ÉÇÝÇ: æÐàô¸ÜºðÆ Øºæ Ðà¶ºÎ²Ü ÐÆì²Ü¸ÜºðÀ ²ìºÈÆ Þ²î ºÜ` ø²Ü ÆðºÜø` æÐàô¸ÜºðÀ: æÑáõ¹Ý»ñÁ Çñ»Ýó ݳ˳ѳÛñ»ñ »Ý ѳٳñáõ٠زð-»ñÇÝ` Íáí»ñÇ Ññ»ßï³ÏÝ»ñÇÝ: ê³ ¿ çÑáõ¹³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ³é³ù»ÉáõÃÛáõÝÁ` í»ñ³óÝ»É ³é³ç³¹»Ù гۻñÇÝ ¨ ²ñdzóÇÝ»ñÇÝ, ÉÏïÇáõÃÛ³Ùµ áõ åáéÝÏáõÃÛ³Ùµ ïÇñ»É ѳٳß˳ñѳÛÇÝ áëÏáõÝ áõ Ùݳó³ÍÇÝ í»ñ³Í»É ëïñáõÏÝ»ñÇ: §ºÃ» í»ñ»õÇó ³ÝÓñ»õ ¿ ·³ÉÇë` ÇÝãå»ë ϳñáÕ »ù ãÁݹáõݻɦ,- ë³ ¿É Ù³ëáÝÝ»ñÇ Ï³ñ·³ËáëÝ ¿: ²Ñ³, û ÇÝãå»ë ¿ ¹³ëïÇñ³ÏáõÙ çÑáõ¹Ý»ñÇÝ Â³ÉÙáõ¹Á ê³ÝÑ»¹ñÇÝ ïñ³Ïï³ïáõÙ,§²Ý³ÙáÃáõÃÛáõÝÁ` ¹³ ó·³íáñáõÃÛáõÝ ¿ ³é³Ýó ó·Ç, ÇëÏ ÉÏïÇáõÃÛ³Ùµ (ݳ·ÉÇáõÃÛ³Ùµ) ϳñ»ÉÇ ¿ ·áñÍ»É Ñ³çáÕ³Ï ³Ý·³Ù Çñ` ²ëïÍá ѳݹ»å¦:

Ü.Ã.³. 451Ã. ÑáõÝ³Ï³Ý ÝϳñÝ»ñáõÙ` Ññ»ßÁ çñáõÙ ¿ óùÝíáõÙ: ²ÛëÇÝùÝ` ¹»é ÑÇÝ ÑáõÝ³Ï³Ý ÷ÇÉÇëá÷³Ý»ñÁ Ïé³ÑáõÙ ¿ÇÝ ³Ûë í³Ûñ³·Ý»ñÇ ³Ýï»ë³Ý»ÉÇ ÉÇÝ»ÉÁ, ÑáõßáõÙ ¿ÇÝ Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³ÝÁ ÓÏ³Ý ½á¹Ç³ÏÇ` ë³ï³Ý»³Ï³Ý ųٳݳϳßñç³ÝÇ Ù³ëÇÝ: §Ò³·ÇÝ µÝÇ Ù»ç »Ý Ë»Õ¹áõÙ¦,- çÑáõ¹³Ï³Ý ³ë³óí³Íù: ²ÙµáÕç ³ß˳ñÑáõÙ áõñÇß áã ÙÇ ÅáÕáíáõñ¹ ÃáõÛÉ ãÇ ï³ ÝÙ³Ý ³ë³óí³Íù Ýáñ³ÍÇÝÇ Ñ³Ý¹»å: ÊáñÁ áõëáõÙݳëÇñ»Éáí ѳݹ»ñÓ Ñáõ¹³Û³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ, Ù³ëáݳϳÝáõÃÛáõÝÁ, ëÇáÝǽÙÁ, ˳ëǹ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ, ùñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ ¨ ¹ñ³Ýó ѳñáÕ ³ÙµáÕç ·ñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ` Âáñ³, ³ÉÙáõ¹, ¼áѳñ, ¸µµáõÏ, Ƶµáõñ (³Ù»Ý³íï³Ý·³íáñÁ), ÐÇÝ áõ Üáñ Îï³Ï³ñ³ÝÝ»ñ, ï³ñµ»ñ Ññ³ï³ñ³ÏáõÃÛ³Ý çÑáõ¹³Ï³Ý ѳÝñ³·Çï³ñ³ÝÝ»ñ, ÏѳëϳݳÝù, áñ ³Ûë ³Ù»ÝÁ ͳé³ÛáõÙ ¿ ÙÇÙdzÛÝ ÙÇ Ýå³ï³ÏÇ` ѳٳß˳ñѳÛÇÝ çÑáõ¹³Ï³ÝáõÃÛ³ÝÁ, ³ÛëÇÝùÝ Ùݳó³Í Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³ÝÁ §ÁÝïñÛ³ÉÝ»ñǦ ջϳí³ñ»ÉáõÝ` ݳóǽÙÇÝ: ø³ÝÇ, áñ Ñáõ¹³Ý»ñÇ ²ëïí³ÍÝ ¿ ѳݹÇë³ÝáõÙ ý³ÉÉáëÁ, ³å³ ѳÛñÁ` áñå»ë ÍÝáÕ Ýñ³Ýó Ùáï ãáõÝÇ ³ÛÝ ³é³ù»ÉáõÃÛáõÝÝ áõ ѳëϳóáÕáõÃÛáõÝÁ, ÇÝãÁ ³ñdzóÇ Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý Ùáï ¿: Üñ³Ýó ѳٳñ ·É˳íáñÁ` ³ñ³ñÇã ý³ÉÉáëÝ ¿: ÆëÏ Ã» áõ±Ù ¿ å³ïϳÝáõÙ, ϳ٠áõ±Ù ý³ÉÉáëÝ ¿ ¹³, µ³ó³ñӳϳå»ë Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ ãáõÝÇ, ù³ÝÇ áñ áõÃÁ ûñ³Ï³Ý »ñ»Ë³Ý ÃÉ÷³ïáõÙÇó Ñ»ïá í»ñ³ÍíáõÙ ¿ Çñ»Ýó ѳٳñ ѳñ³½³ï µÇáéáµáïÇ: ÐÇÙݳϳÝáõÙ çÑáõ¹ ÏÇÝÁ ³ÝáõÙ ¿ ³Û¹ ³Ý³é³ÏáõÃÛáõÝÁ ³ÙáõëÝáõ Ñ»ï ѳٳӳÛÝ»óñ³Í` ý³ÉÉáëÇ ÁÝïÁñáõÃÛáõÝÁ ϳï³ñáõÙ ¿ ϳ٠ÇÝùÝáõñáõÛÝ, ϳ٠ϳ·³ÉÇ Ñ»ï ѳٳï»Õ: ÐÇß»ù çÑáõ¹³Ï³Ý ³ë³óí³ÍùÁ` §Ø»ñ ÏáíÇ ÑáñÃÁ ÙÇßï ¿É Ù»ñÝ ¿, óáõÉ ¿ å»ïù ׳ñ»É ÁÝïñ۳ɦ: ÜáõÛÝ §ÃÉ÷³ïáõÙÁ¦ ϳï³ñíáõÙ ¿ ³ÕçݳÏÇ Ñ»ï, ÙdzÛÝ Ã» ³ÕçݳÏÇÝ ëñµ³åÕÍáõÙ »Ý` ÏáõëáõÃÛáõÝÇó ½ñÏáõÙ »ñ»ù ï³ñÇ Ù»Ï ûñ³Ï³Ý ѳë³ÏáõÙ: ²ÛÝå»ë, áñ µ³ñáÛ³Ï³Ý Ù³ñ¹áõ ѳٳñ ³Ûë ³Ûɳë»éí³Í ϻݹ³ÝÇÝ»ñÇ ³åñ»É³Ï»ñåÝ áõ å³Ñ»É³Ó»õÁ ³Û¹ù³Ý ¿É Ñ»ßïáñ»Ý ÁϵÉÝ»ÉÇ ¨ å³ïÏ»ñ³óÝ»ÉÇ ãÇ: ¸ñ³ ѳٳñ ¿É ³ÉÙáõ¹Á ³Ù»Ý ûñ»ÝùÇ å³ñ½³µ³ÝÙ³Ý Ù»ç ½·áõß³óÝáõÙ ¿, áñ ݳۻ’ù, ·áÛ»ñÁ Ó»½ Ïëå³-

- 154 -

Ý»Ý: гëϳÝáõÙ »Ý, áñ »ñµ ¿É Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³ÝÁ ѳÛïÝÇ ¹³ñÓ³í ë³ï³ÝÇ ÇëÏáõÃÛáõÝÁ` ѳëï³ï ³Ûë »ñÏë»éÝ»ñÇ Ñ³ñ»õ³ÝáõÃÛáõÝÁ ãÇ Ñ³Ý¹áõñÅÇ: ¼³ñٳݳÉáõ áãÇÝã ãϳ, û ÇÝãå»ë` É»õÇï ùñÙ»ñÇ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛ³Ý ßÝáñÑÇí ÇѳñÏ», ³Ûë ³Ýïñ³Ù³µ³Ý ϻݹ³ÝÇÝ»ñÁ ³Û¹åÇëÇ ³Ñé»ÉÇ ·áõÙ³ñÝ»ñ Ó»éùµ»ñ»óÇÝ: ²ÛÝ ³ÝݳÙáõë áõ ³Ýµ³ñáÛ³Ï³Ý Ù»Ãá¹Ý»ñáí, áñ ¹ñ³Ýù »Ý ÷áÕ ë³ñùáõÙ, áã ÙÇ µ³ñáÛ³Ï³Ý ³ñÅ»ùÝ»ñÇ ï»ñ ³ÝÓݳíáñáõÃÛáõÝ Çñ»Ý ÃáõÛÉ ãÇ ï³ ÝÙ³Ý ù³ÛÉÇ: »Ïáõ½ í»ñóÝ»Ýù ³ÛÝ ÷³ëïÁ, íëï³Ñ ÉÇÝ»Éáí, áñ í³ÕÁ »ñ»Ë»ùÇÝ ÏÙáñûÝ, Çñ»Ýù ³Ûëûñ ÅáÕáíñ¹ÇÝ Ï˳µ»Ý: γÙ, ¹éÝÇó ¹áõñë »ë ³ÝáõÙ, å³ïáõѳÝÇó ¿ Ý»ñë ÙïÝáõÙ (׳Ý×Ç ÝÙ³Ý` Ͻ½í»óÝÇ, ÙÇÝã»õ ãë³ïÏ»óÝ»ë), ϳÙ, ûÏáõ½ »ñ»ëÇÝ ÃùÇ, ÙdzÛÝ Ã» ÷áÕ ïáõñ, ϳ٠³Ù»Ý ù³Ûɳ÷áËÇÝ ë³Ï³ñÏ»ÉÁ (µ³½³ñ ³Ý»ÉÁ), Ù³ñÙݳͳËáõÃÛáõÝÁ (³ÙµáÕç ³ß˳ñÑáõÙ åáéÝÇÏÝ»ñÁ ÑÇÙݳϳÝáõ٠ѵñÛáõÑÇÝ»ñ »Ý ¨ ÁݹѳÝñ³å»ë Çñ»ÝóÇó ¿ ³é³ç³ó»É ³Û¹ Ù³ëݳ·ÇïáõÃÛáõÝÁ), µáÉáñ ³é³Ýó ïÕ³Ù³ñ¹áõ ÑÕdzó³Í ϳݳÛù çÑáõ¹áõÑÇÝ»ñ »Ý` ²Ýݳ` ê³Ùáõ¿É Ù³ñ·³ñ»Ç Ù³ÛñÁ, سñdzÙ` ÐÇëáõëÇ Ù³ÛñÁ, λñ»ÝëÏáõ Ù³ÛñÁ…, ϳ٠»ñ»Ë³ ³éÝ»ÉÝ áõ ͳ˻ÉÁ (áã ÙÇ ïdzÉá·Ç³ÛáõÙ` µ³óÇ ´ÇµÉdzÛÇó ³Û¹åÇëÇ µ³Ý ·ñ³Í ãϳ), ϳ٠å³ï»ñ³½ÙÝ»ñ ϳ½Ù³Ï»ñå»Ý` ÷áÕ ³ß˳ï»Éáõ Ýå³ï³Ïáí: гñÛáõñ³íáñ »ñ»Ë³Ý»ñÇ ½ñÏáõÙ »Ý Ù³Ýϳå³ñ﻽Çó, ³ÛÝ í»ñ³ÍáõÙ Çñ»Ýó ѳٳñ ³é³ÝÓݳï³Ý ϳ٠˳ÝáõÃÇ, áñÇó Ñ»ïá Çñ»Ýó ¿ÉÇï³ ¿ ³Ýí³ÝáõÙ: ²Ýí»ñç ϳñ»ÉÇ ¿ ß³ñáõÝ³Ï»É ÝÙ³Ý ÷³ëï³ñÏÝ»ñÁ: ØÇ Ëáëùáí ÙÇ³Ï ÅáÕáíáõñ¹Ý ¿, áñ å³ï³Éá·Ç³å»ë ÷áÕ ¿ ëÇñáõÙ, Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³ÝÁ ³ïáõÙ ¨ áõñÇß ëñµáõÃÛáõÝ ãáõÝÇ: §ÜáÛ Ý³Ñ³å»ïÇÝ Çñ ÁÝï³ÝÇùÇ Ñ»ï ºÑáí³Ý å³Ñå³Ý»ó çñѻջÕÇó ¨ ÜáÛÁ ¹³ñÓ³í Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ó»ÕÇ »ñÏñáñ¹ ݳ˳ѳÛñÁ¦,- ÌÜܸàò ¶É--¼: ÆëÏ Çݱ㠿 ë³ Ý߳ݳÏáõÙ, áñ ÜáÛÇó áõ Çñ »ñ»ù ïճݻñÇó ë»ñí»óÇÝ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñª ³é³Ýó åÕÍÙ³±Ý, áñáÝù å³Ñå³Ý»óÇÝ ÛáÃÁ åáñïÇ ãåÕÍÙ³Ý µÝáõÃÛ³Ý ûñ»ÝùÁ, û ·áÙÇÏÝ»ñÇ áõ åáéÝÇÏÝ»ñÇ Ý³Ë³Ñ³ÛñÁ Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý Ý³Ë³Ñ³±Ûñ ¹³ñÓ³í, »ñµ ÜáÛÁ ¼ñ³¹³ßï³Ï³ÝÇ ã³ñ á·ÇÝ ¿: ²ñdzóÇ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ²ñ³ñí³Í, áã û ϳíÇó ë³ñù³Í: ²ÛÅ٠ϳëÏ³Í Ï³±, áñ öáùñ ØÑ»ñÇÝ Ñݳñ»É »Ý çÑáõ¹Ý»ñÁ ¨ ǵñ öáùñ ØÑ»ñÁ ųÛéÇó ¹áõñë Ï·³, »ñµ áñ ÙÇ ³Ý·³Ù ¿É ²ß˳ñÑÁ Ýáñ»Ý ²ñ³ñí»ó: æÑáõ¹Ý»ñÁ Ñݳñ»Éáí ÇÝã-áñ Ýáñ çñѻջÕ, ÜáÛ Ï³Ù Ê³ñ³Ù³Ý áñÁ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ¼ñ³¹³ßï³Ï³ÝÇ ã³ñ á·Ç, Ù»Í ÑáõÛë»ñ ϳå»óÇÝ Çñ»Ýó û½Ç Ñ»ï, áñ ³Ûë` ë³ï³Ý³Ï³Ý ųٳݳϳßñç³ÝÁ ѳí»Å Ïï»õÇ, Çñ»Ýù áñå»ë ³é³çÇÝ ë³ï³ÝÝ»ñ ѳí»ñÅ Ïջϳí³ñ»Ý, Ï߳ѳ·áñÍ»Ý Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³ÝÁ, ÇëÏ ¹³ Ý߳ݳÏáõÙ ¿, áñ ØÑ»ñÁ` ÇÝãå»ë Çñ»Ýù »Ý í»ñ³Ýí³Ý»É` öáùñ ØÑ»ñÁ ųÛéÇó »ñµ»ù ¿É ¹áõñë ãÇ ·³: Øá·áÝ»óÇÝ ÈáõóÇý»éÇÝ, áñÁ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ Ýáñ ÉáõÛë µ»ñáÕ, ÇÝãÁ Ù³ñÙݳíáñíáõÙ ¿ ¸³íǹ (Ýáñ ÉáõÛë) ³Ýí³ÝÙ³Ý Ù»ç, 939 Ãí³Ï³ÝÇÝ í»ñ³·ñ»óÇÝ Ù»ñ ¿åáëÁ, ·É˳íáñ Ñ»ñáëÇ ³ÝáõÝÝ ¿É ¹ñ»óÇÝ ê³ëáõÝóÇ ¸³íǹ: ²í»ï³ñ³ÝáõÙ ¿É ÝáõÛÝ çÑáõ¹Ý»ñÁ ½·áõß³óÝáõÙ »Ý ã³ñÇ ·³ÉÇùÁ ÉáõÛëÇ Ññ»ßï³ÏÇ ï»ëùáí: ØÇ»õÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï ³Ý·³Ù ´ÇµÉÇ³Ý ½·áõß³óÝáõÙ ¿, áñ ¹ñ³Ù³ëÇñáõÃÛáõÝÁ µáÉáñ ã³ñÇùÝ»ñÇ ³ñÙ³ïÝ ¿: ºë ³Ûëå»ë »Ù ·Ý³Ñ³ïáõÙ` ¶»Ý»ïÇÏáñ»Ý---------------- ²ñÑ»ëï³Ï³Ý µÇáéáµáïÝ»ñ ä³ïٳϳÝáñ»Ý----------- ê»é³Ï³Ý ÙáÉ»·ÝÇÏÝ»ñ ä³ßï³ÙáõÝù³å»ë--------- ü³Éáë³å³ßïÝ»ñ ø³Õ³ù³Ï³Ý³å»ë-------- ¸»Ù³·á· ¹»ëåáïÝ»ñ (ëï³Ëáë--µéݳϳÉÝ»ñ) îÝï»ë³Ï³Ýáñ»Ý------------ Ø»ñϳÝïÇëïÝ»ñ (Çñ³å³ßï ëå»ÏáõÉÛ³ÝïÝ»ñ) êáódzɳϳÝáñ»Ý---------- ä³ï³Éá·ÇÏ ÷áÕ³ÙáÉÝ»ñ Æñ³í³Ï³Ýáñ»Ý------------- γ½Ù³Ï»ñåí³Í ѳÝó³·áñÍÝ»ñÇ ë»Ïï³ ÐáõÙ³ÝÇëïáñ»Ý------------- Øǽ³ÝïñáåÝ»ñ (Ù³ñ¹³³ï»ÉáÕÝ»ñ) ¶Çï³Ï³Ýáñ»Ý-------------- úµëÏáõñ³ÝïÇëïÝ»ñ (Ó»õ³íáñ ³é³ñÏáÕÝ»ñ) üÇݳÝë³ÛÝáñ»Ý------------ Üáõí³ñÇßÝ»ñ (µ×³Ñ³ñáõëïÝ»ñ “íÇëÏáãϳ”) ´³ñáÛ³å»ë------------------ ö³ñÇë»óÇÝ»ñ (Ï»ÕÍ»ñ»ë ˳µ»µ³Ý»ñ) î³ÏïÇϳå»ë--------------- ¸»õ»ñ, ·áÕ»ñ áõ åáéÝÇÏÝ»ñ Ðá·»µ³Ýáñ»Ý---------------- سñ³½Ù³ïÇÏÝ»ñ (Ù³ñ³½ÙÁ Ù³ñ` çÑáõ¹ µ³éÇó ¿) ÆÝùݳ·Ý³Ñ³ï³ÛÝáñ»Ý-- еñ۳ݻñ` ËáõųÝÝ»ñ гٳ·áñÍáÝáñ»Ý----------- гٳٳñ¹Ï³ÛÇÝ ³ï»Éí³ÍÝ»ñ

- 155 -

ÐÇÙ³ ³Ûë ³Ù»ÝÁ ³å³óáõó»Ýù Çñ»Ýó ÇëÏ ·ñ³Í å³ïÙ³Ï³Ý ÷³ëï³ÃÕûñÇ íñ³ Ñ»Ýí»Éáí: ì»ñóÝ»Ýù ³ÉÙáõ¹Çó (ØÇßݳ ¨ Âáý»ëï³ ·Çñù16) ÙÇ ù³ÝÇ Ù»çµ»ñáõÙÝ»ñ.  §ÆÝãå»ë Ù³ñ¹Çù áõÝ»Ý Ï»Ý¹³ÝÇÝ»ñÇ Ýϳïٳٵ ³é³í»ÉáõÃÛáõÝ, ³ÛÝå»ë ¿É ѵñ۳ݻñÁ áõÝ»Ý ³é³í»ÉáõÃÛáõÝ Ùݳó³Í Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý Ýϳïٳٵ¦: (ܳóǽÙÇ ³Ù»Ý³í³é ³å³óáõÛóÁ):  §ØdzÛÝ Ñµñ۳ݻñÁ áõÝ»Ý Ù³ñ¹ Ïáãí»Éáõ Çñ³íáõÝù, ÇëÏ ·áÛ»ñÁ (áã ѵñ۳ݻñÁ), áñáÝù ³é³ç³ó»É »Ý ã³ñ Ñá·ÇÝ»ñÇó, áõÝ»Ý Çñ³íáõÝù ÙdzÛÝ Ëá½»ñ Ïáãí»Éáõ¦:  §àíù»ñ (·áÛ»ñÁ) ãáõÝ»Ý ·Çï³ÏóáõÃÛáõÝ, Ýñ³Ýó ѳݹ»å ãÇ Ï³ñ»ÉÇ ËÕ×áí í»ñ³µ»ñí»É¦:  §¶áÛ»ñÇ áõÝ»óí³ÍùÁ ÝÙ³Ý ¿ ßåñï³Í ³åñ³ÝùÇ, Ýñ³ ÇëÏ³Ï³Ý ï»ñÁ ѵñÛ³Ý ¿` Ýñ³ÝóÇó áñÁ áñ ßáõï ÏïÇñ³Ý³: ºì ë³ ³ñ¹³ñ³óÇ ¿, ù³Ý½Ç ²ëïí³Í ïí»É ¿ ѵñ۳ݻñÇÝ Çß˳ÝáõÃÛáõÝ Ùݳó³ÍÇ ÏÛ³ÝùÇ ¨ áõÝ»óí³ÍùÇ íñ³¦:  §¶áÛ»ñÇ, Ûá·»ñÇ, ³ñdzóÇÝ»ñÇ ÏÛ³ÝùÁ, û ѵñÛ³, ùá Ó»éù»ñáõÙ ¿, ݳٳݳí³Ý¹ Ýñ³Ýó ÷áÕ»ñÁ¦:  §²ëïí³Í ѵñ۳ݻñÇÝ Ññ³Ù³Û»É ¿ ·áÛ»ñÇÝ å³ñïùáí ÷áÕ ï³É, µ³Ûó ï³É ÙÇÙdzÛÝ ïáÏáëáí, Ñ»ï»õ³µ³ñ, ÷áË³Ý³Ï ¹ñ³Ýó û·ÝáõÃÛáõÝ óáõó³µ»ñ»Ýù, Ù»Ýù å»ïù ¿ ¹ñ³Ýó íݳë ѳëóÝ»Ýù, »Ã» ³Ý·³Ù ݳ ϳñáÕ ¿ Ù»½ û·ï³Ï³ñ ÉÇÝ»É, ù³Ý½Ç ѵñÛ³ÛÇ Ñ³Ý¹»å ÝÙ³Ý í»ñ³µ»ñÙáõÝù óáõó³µ»ñ»Éáõ Çñ³íáõÝù ãáõÝ»Ýù¦:  §ºñÏ»ñ»ë³ÝáõÃÛáõÝÁ, áñÁ ÃáõÛÉ ¿ ïñí³Í ³ÛÝ ÇÙ³ëïáí, áñ ѵñÛ³Ý å»ïù ¿ ·áÛ»ñÇ Ñ³Ý¹»å ѳñ·³ÉÇó í»ñ³µ»ñíÇ, ÃáÕ Ýñ³Ýó ٻͳñ³Ýù Ù³ïáõóÇ, ¨ ³ëÇ §»ë Ó»½ ëÇñáõÙ »Ù¦: ê³ ÃáõÛÉïñíáõÙ ¿ ÙdzÛÝ ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñµ ѵñÛ³Ý áõÝÇ ³Û¹ Ï»ÕïáïÇ Ï³ñÇùÁ, ϳ٠áõÝÇ Ýñ³ÝÇó í³Ë»Ý³Éáõ ÑÇÙù: гϳé³Ï ¹»åùáõÙ ¹³ Ù»Õù ¿¦:  §âÇ ÃáõÛɳïñíáõÙ ·áÛÇÝ í»ñ³¹³ñÓÝ»É Ýñ³ Ïáñóñ³ÍÁ: лï í»ñ³¹³ñÓÝáÕ ÑµñÛ³Ý ²ëïÍá Ùáï Ý»ñÙ³Ý ãÇ ³ñųݳݳ¦:  §²ÛÝï»Õ, áñï»Õ ·ñí³Í ¿ §Øï»ñÇÙÇï íݳë ÙÇ ïáõñ¦, ¹³ ·áÛÇÝ ãÇ í»ñ³µ»ñíáõÙ¦:  §ºñ¹áõÙ ï³Éáõó, ùá Ù³ëÇÝ Ï³ñ»ÉÇ ¿ å³Ûٳݳíáñ»É ³ÛÝåÇëÇ å³ÛÙ³ÝÝ»ñ, áñáÝó ¹»åùáõÙ »ñ¹áõÙÁ áõÅ ãÇ áõݻݳ: ³ÉÙáõ¹Á ÃáõÛɳïñáõÙ ¿ ³Û¹å»ë í³ñí»É ³Ù»Ý ³Ý·³Ù, »ñµ áñ»õ¿ ·áÛ»ñÇ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÁ å³ñï³¹ñáõÙ ¿ ѵñÛ³ÛÇÝ »ñ¹í»É¦:  §ÐµñÛ³Ý Ï³ï³ñáõÙ ¿ µ³ñÇ ·áñÍ, »ñµ ëå³ÝáõÙ ¿ ³½³ï³ÙïÇÝ, ³Ýѳí³ïÇÝ, áñÁ Ñ»ñùáõÙ ¿ Æëñá¿ÉÇ áõëÙáõÝùÁ, ÇÝãå»ë ¨ Ýñ³Ý, áí ·áÛ ¿ ¹³ñӻɦ:  §ÆÝã í»ñ³µ»ñíáõÙ ¿ ³ÉÙáõ¹ÇÝ, ³å³ Ù»Ýù ÁݹáõÝáõÙ »Ýù Ýñ³ ³é³í»ÉáõÃÛáõÝÁ Øáíë»ëÇ Âáñ³ÛÇ Ñ³Ý¹»å¦:  §ÐµñÛ³ÛÇÝ Ï³ñ»ÉÇ ¿ Ïïáñ ѳóÁ ·ó»É ß³ÝÁ, µ³Ûó »ñµ»ù ãÝíÇñ»É ùñÇëïáÝÛ³ÛÇÝ, ³ÛÝå»ë, áñ ßáõÝÁ ùñÇëïáÝÛ³ÛÇó ³é³í»É ¿¦:  ²ÝóÝ»Éáí ·áÛ»ñÇ ù³Ý¹í³Í ï³×³ñÇ Ùáïáí, ³Ù»Ý ³Ý·³Ù ѵñÛ³Ý å³ñï³íáñ ¿ ³ë»É, §÷³éù ù»½ ²ëïí³Í, áñ ¹áõ ÑÇÙݳѳï³Ï»óñÇñ ³Ûë Ïáõéù»ñÇ ïáõÝÁ¦:  §ÐµñÛ³Ý ÙÇßï Çñ³íáõÝù áõÝÇ Ñ³ñÓ³Ïí»Éáõ ùñÇëïáÝÛ³ÛÇ íñ³ ¨ ëå³Ý»É Ýñ³Ý ½ÇÝí³Í Ó»éùáí: еñ۳ݻñÁ, áñáÝù Çñ»Ýó ½µ³Õ»óñ³Í ¹ñáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³Ó³ÛÝ áõݻݳÛÇÝ ¨ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ, ³Ýí»ñ³å³Ñ å³ñï³íáñíáõÙ »Ý ³Ûë ϳ٠³ÛÝ å³ïñí³ÏÇ ï³Ï Ññ³å³ñ³Ï³ÛÝáñ»Ý Ëáßï³Ý·»É µáÉáñ ùñÇëïáÝ۳ݻñÇݦ:  §²Ù»Ý³É³í ·áÛÁ ³ñųÝÇ ¿ Ù³Ñí³Ý¦ (²µá¹³ ½³é³ 26 îáë³ýáï) §îÕ³Ù³ñ¹Á ϳñáÕ ¿ ³Ý»É Çñ ÏÝáç Ñ»ï ³ÛÝ ³Ù»ÝÁ, ÇÝã áñ Ýñ³Ý ¹áõñ ¿ ·³ÉÇë, ÇÝãå»ë Ùë³í³×³éÇ ÙáïÇó ÙÇ Ïïáñ ÙëÇ Ñ»ï¦:  §è³µµÇÇ ËáëùÁ ³Ýï»ëáÕÁ »Ýóϳ ¿ Ù³Ñí³Ý¦ (¾ñáõµÇÝ 21:2):  §ø³Ý½Ç ó·³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¨ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÁ, áñáÝù ã»Ý ó³Ýϳݳ ù»½ ͳé³Û»É, ϽáÑí»Ý, ÏáãÝã³Ý³Ý: ºì ËáݳñÑí»Éáõ Ï·³Ý ùá Ùáï ù»½ ϻջùáÕÝ»ñÇ áñ¹ÇÝ»ñÁ ¨ µáÉáñ ù»½ ³ïáÕÝ»ñÁ ÏÁÝÏÝ»Ý ùá áïù»ñÁ: ¸áõ Ïѳ·»Ý³ë ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ Ï³Ãáí ¨ ó³ñ³Ï³Ý ÏñÍù»ñ ÏÍÍ»ë¦,- ºÑáí³Ý ³ëáõÙ ¿ ѵñ۳ݻñÇÝ: Æë³Û³ 60:12-16 ºì ³Ñ³ ³Ûë åñÇÙÇïÇí ¹³ïáÕáõÃÛ³Ùµ ÑáïÁ` É»íÇïÝ»ñÇ ·É˳íáñáõÃÛ³Ùµ ÇѳñÏ», ϳñáÕ³ó»É ¿ ëï»ÕÍ»É Ð³Ù³ß˳ñѳÛÇÝ ¶³ÕïÝÇ Î³é³í³ñáõÃÛáõÝ áõ »ñÏáõ ѳ½³ñ ï³ñÇ ¿ Ù³³ñáõýdzÛÇ (ï³Ýç³ÝùÇ) ¿ »ÝóñÏáõ٠ѳٳß˳ñѳÛÇÝ Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³ÝÁ: ²ØÜ-áõÙ, 1913 Ãí³Ï³ÝÇÝ, »ñµ å³ï·³Ù³íáñÝ»ñÇ Ù»Í Ù³ëÁ Üáñ î³ñí³` ÐÇëáõëÇ

- 156 -

ÍÝÝ¹Û³Ý ïáÝÇ ³ñÓ³Ïáõñ¹áõÙ ¿ñ, åñ»½Ç¹»Ýï ìÇÉëáÝÇ ùñïݳç³Ý ³ç³ÏóáõÃÛ³Ùµ ë»Ý³ïáõÙ ÁݹáõÝ»óÇÝ §¸³ßݳÛÇÝ è»½»ñí ²Ïï¦ ûñ»ÝùÁ, áñÇ ßñç³Ý³ÏÝ»ñáõÙ ÃáõÛɳïñí»ó ëï»ÕÍ»É ¹áÉɳñ ïåáÕ §¸³ßݳÛÇÝ è»½»ñí Îáñåáñ³ódz¦ Ù³ëݳíáñ ýÇñÙ³Ý, áñÇ ïÝûñ»ÝÝ»ñÇ ËáñÑñ¹Ç ·É˳íáñÁ 1913 Ãí-Çó Ï³Ý·Ý³Í »Ý ¶»ñٳݳóÇ Ñ³ÛïÝÇ çÑáõ¹Ý»ñ èáïßÇÉ¹Ç ë»ñáõݹݻñÁ` زںðܺðÀ: êÏë³Í 1913 Ãí³Ï³ÝÇó` ѳëϳݳÉáí, áñ ¹³ ѳٳß˳ñѳÛÇÝ Ù³ßï³µÇ ³ýÛáé³ ¿, ¹áɳñÇ ÝÛáõÃ³Ï³Ý µ³í³ñ³ñí³ÍáõÃÛáõÝÁ ³å³Ñáí»Éáõ ѳٳñ ²ØÜ-Ç Ï³é³í³ñáõÃÛáõÝÁ å³ßïáÝ³Ï³Ý å³ï³ë˳ݳïíáõÃÛáõÝ ãÇ ÏñáõÙ: ²í»ÉÇÝ` 1913 Ãí³Ï³ÝÇó ²ØÜ-Ç ¹áɳñÝ»ñÁ ïåíáõÙ »Ý ³Ýûñ»Ý: ÀݹáõÝí»ó гٳß˳ñѳÛÇÝ Î³é³í³ñáõÃÛ³Ý ü»¹»ñ³É 軽»ñí üáÝ¹Ç Ñ»ï³·³ å³Ñå³ÝÙ³Ý »ñ»ù ÑÇÙÝ³Ï³Ý èàîÞÆÈ¸Ú²Ü Ìð²¶ðºðÀ` 1. 2. 3.

¶Èà´²ÈƼ²òƲ ´àÈàð ºðÎðܺðàôØ ¸ÆÎî²îàôð² Üàð ÎðàÜ àôêØàôÜø

лﳷ³ÛáõÙ` 1948 Ãí.. áñå»ë½Ç ÷ñÏ»Ý üèê-ÇÝ Ï³½Ù³ÉáõÍáõÙÇó, زÎ-Ç ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ßñç³Ý³ÏÝ»ñáõÙ` ²ØÜ-Ç áõÅ»ñáí, µáÉáñ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ ëÏë»óÇÝ Õ»Ï³í³ñ åáëï»ñáõÙ Çñ»Ýó Ù³ñ¹Ï³Ýó Ýß³Ý³Ï»É ¨ ϳ½Ù³íáñ»É ¹ÇÏï³ïáõñ³: гٳß˳ñѳÛÇÝ Î³é³í³ñáõÃÛ³Ý ·áÛáõÃÛáõÝÁ ¨ ¿ý»ÏïÇí ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ, áñÁ Çñ ÑëÏáÕáõÃÛ³Ý ï³Ï ¿ å³Ñáõ٠ѳٳß˳ñѳÛÇÝ ýÇݳÝëÝ»ñÁ, ·ÇïáõÃÛáõÝÁ ¨ ¼ÈØ-Ý»ñÁ, ³ñ¹ÛáõÝùÝ ¿ñ`  سëáÝ³Ï³Ý »ñϳñ¹³ñÛ³ ·áÛáõÃÛ³Ý, Ýñ³ ÇëÏÁ ù³Õ³ù³Ï³Ý µÝáõÃÛ³Ý ¨ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý  ¶³ÕïÝÇ ÇÙ³óáõÃÛ³Ý ¨ ³ÛÝ ÷³ëïÇ ·áÛáõÃÛ³ÝÁ, áñ ²ñ»õÙáõïùÇ µáÉáñ ·³ÕïÝÇ ÙÇáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ·³ÕïÝÇ ¹áÏïñÇݳݻñÁ í»ñçÇÝ 2000 ï³ñÇÝ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ ÑÇÙÝí»É ¿ çÑáõ¹³Ï³Ý β´´²È²ÚÆ ÑÇÙ³Ý íñ³, ÇÝãÁ ëÏë³Í ³é³çÇÝ ¹³ñÇó ãÇ Ïáñóñ»É Çñ ·³ÝÓ³ÛÇÝ Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝÁ, áñÁ í»ñóñ³Í ¿ñ Ê³É¹Ç³Ï³Ý §Âí»ñÇ ¶ñùÇó¦, áñï»ÕÇó ¿É ³ÛÝ ³ñï³·ñí»É ¿ ÑÝáõÙ` í»ñ³Ýí³Ýí»Éáí ³ÉÙáõ¹Ç áõ ¼áѳñÇ` ñ³µµÇÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ Âáñ³ÛáõÙ í»ñ³Íí»Éáí Ù»Ïݳµ³ÝÙ³Ý ÍáÕáí³ÍáõÇ: êï³óíáõÙ ¿, áñ §ê³ï³Ý³Û³Ï³Ý öáñÓáõÃ۳ݦ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ` ¹³ áñáß ³ÝÓ»ñÇ ¨ Ýñ³Ýó ÙÇáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ï³ñµ»ñ áõ ÙÇÙdzÝó ѳϳëáÕ ù³áëÇ í»Ïïáñ³ÛÇÝ ·áõÙ³ñÝ ¿: ²ÛëÇÝùÝ Ð³Ù³ß˳ñѳÛÇÝ Î³é³í³ñáõÃÛáõÝÁ 2000 ï³ñÇ ¿ ³½¹»óÇÏ ÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛáõÝ ¿ í³ñáõÙ ²ß˳ñÑáõ٠ϳñ·³Ë³ËïÙ³Ý ¨ ÑëÏÙ³Ý µÝ³·³í³éáõÙ, áñÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ýå³ï³ÏÝ ¿ »Õ»É ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ ¨ »ñÏñÝ»ñÇ ÙÇÙdzÝó ѳݹ»å ·ñ·é»ÉÁ, ÙÇÙdzÝó áãÝã³óÝ»ÉÁ ¨ ջϳí³ñ»ÉÁ: ÆÝãå»ë ³Ù»ñÇϳóÇ ù³Õ³ù³Ï³Ý³·»ï ¾ÝïáÝÇ ê³ÃïáÝÝ ¿ ÷³ëï³·ñáõÙ` µáÉáñ å³ï»ñ³½ÙÝ»ñÁ ¨ ѻճ÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ϳ½Ù³Ï»ñå»É »Ý çÑáõ¹Ý»ñÁ` гٳß˳ñѳÛÇÝ Î³é³í³ñáõÃÛáõÝÁ: ö³ëïáñ»Ý êï³ÉÇÝÇÝ §èáõëÇ³Ý áã áùÇ áãÇÝã å³ñïù ãÇ, ù³Ý½Ç éáõë ÅáÕáíáõñ¹Á ³Ù»Ý ÇÝãÇ Ñ³Ù³ñ ÉÇáíÇÝ ³ñÛáõÝáí ÷áËѳïáõóí»ó¦ ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÇó Ñ»ïá, γ·³ÝáíÇãÁ, ØáÉáïáíÁ, ´»ñÇ³Ý Ð³Ù³ß˳ñѳÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÃÛ³Ý Ññ³Ù³Ýáí ÃáõݳٳѻóÇÝ: ºë ѳٳñáõÙ »Ù, áñ æÑáõ¹Ý»ñÁ ³ñÇ³Ï³Ý Í³·Ù³Ùµ ·»Ý»ñÇ ³Ûɳë»ñí³Í, ³Ûɳë»éí³Í ¨ ³Ûɳݹ³Ïí³Í µéݳ·»ÝáÙá¹ÇýÇϳódzÛÇ ³ñ¹ÛáõÝù »Ý` ó³Ýϳó³Í Ù³ùáõñ ·»Ý ¹»·»Ý»ñ³óÝ»Éáõ ѳïÏáõÃÛ³Ùµ ûÅïí³Í ÑǵñǹݻñÇ Ùßï³Ï³Ý íÇñáõë³ÛÇÝ Ï³ñ·³íÇ׳Ïáí: ÆëÏ Ç±Ýãå»ë ¿ ÉÇÝ»Éáõ çÑáõ¹³Ï³ÝáõÃÛ³Ý í»ñçÁ` Ýϳñ³·ñí³Í ¿ ´ÇµÉdzÛáõÙ: гÛïÝÇ ¿` ÇÝãå»ë ë³ï³Ý³Ý ѳÛïÝíáõÙ ¿, ³ÛÝå»ë ¿É ãùíáõÙ ¿: гÛïÝí»óÇÝ Ê³É¹»ñÇ (гÛùÇ) àôð ù³Õ³ùáõÙ(ÌÜܸàò IJ:31), ³Ûɳë»éáõÃÛ³Ý å³ï׳éáí íï³ñí»óÇÝ, ѳÛïÝí»óÇÝ º·ÇåïáëáõÙ` ÅáÕáíñ¹ÇÝ Ã³É³Ý»óÇÝ áõ ÷³Ë³Ý, ÇëÏ Çñ»Ýó ջϳí³ñáõÃÛáõÝÁ ëÏëí»ó ¹³ï³íáñÝ»ñÇó: ÖÇßï ³Ûëûñí³ Çñ³íÇ׳ÏÝ ¿` µáÉáñ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇÝ Ã³É³Ý»É »Ý ¨ µáÉáñ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇÝ ¹³ïáõÙ »Ý çÑáõ¹ ¹³ï³íáñÝ»ñÁ: ì»ñç` Çñ»Ýù ³é³ù»ÉáõÃÛ³Ùµ ëñ³ ѳٳñ ¿ÇÝ Ý³Ë³ï»ëí³Í ¨ Çñ³Ï³Ý³óñÇÝ: ÆëÏ ãùí»Éáõ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý Ù»Ë³ÝǽÙÁ ²ð²ðâÆ Ó»éù»ñáõÙ ¿, áñÁ å»ïù ¿ Ç Ï³ï³ñ ³ÍíÇ ²é³çÇÝ ²ñ³ñí³Í سñ¹áõ` гÛÇ Ëáëùáí: ²ÛÝ å³ñ½ ·ñí³Í ¿ гÛáó ²Ûµáõµ»ÝÇ Í³Íϳ·ñáõÙ: ²ñï³ùÇÝÇó ï³ñµ»ñí»ÉÁ.  æÑáõ¹Ý»ñÁ Ëáë³ÉÁ Ó»éù»ñáí »Ý áõÕÕ»ÏóáõÙ

- 157 -

 ¾· çÑáõ¹Ý»ñÁ Ëáë³Éáõó ³Ýå³ÛÙ³Ý ·áÝáñ »Ý óáõó³µ»ñáõÙ  س½»ñÁ ÑÇÙݳϳÝáõÙ ·³Ý·áõñ »Ý` ٳݳí³Ý¹ ϳݳÝó Ùáï: ´áÉáñ Ù³½»ñÁ ÙdzÝ-

·³ÙÇó »Ý ëÏëáõÙ ëåÇï³Ï»ÉÁ: Ö³Õ³ïÁ ã³÷Çó ͳí³ÉáõÝ ¿: سñÙÇÝÁ ÷éãáï ¿:

 ºÃ» ·ÉáõËÁ »ñϳñ ãÇ` ÏÉáñ ¿, ³å³ íǽÁ Ù³ñÙÝÇ Ù»ç ¿ Ùï³Í  ¶ÉáõËÁ í»ñ»õáõ٠ϳ٠ݻճÝáõ٠ϳ٠ɳÛݳÝáõÙ ¿, ׳ϳïÁ Ñ»ï ¿ ûùí³Í  ²ÛïÇ Ù³ëÁ ³í»ÉÇ »ñϳñ ¿` ù³Ý ׳ϳï³ÛÇÝÁ ϳ٠ÍÝáï³ÛÇÝÁ

 ºðÎðàð¸ úðÆܲò ĸ;1-2,-§..Ó»ñ ³çù»ñÇ Ù»çï»ÕÇ Ù³½»ñÁ ãù³Ý¹»ù: àñáíÑ»ï»õ

¹áõù ºÑáí³ÛÇ ëáõñµ ÅáÕáíáõñ¹Ý »ù¦: (ê³ñ·ëÛ³Ý ê³ßÇÏÇ ÝÙ³Ý)  ²ãù»ñÁ ûÓÇ ÝÙ³Ý ³ÝÁÝ¹Ñ³ï µ³ó »Ý` ѳ½í³·Ûáõï »Ý Ã³ñÃáõÙ, ϳñÍ»ë áñëÇÝ

        

Ñ»ï»õ»Éáõó ÉÇÝ»Ý: Øáõ· Ù³½»ñÇ Ñ»ï µ³ó ·áõÛÝÇ ³ãù»ñ` ÑÇÙݳϳÝáõÙ çÑáõ¹Ý»ñÇ Ùáï ¿: ²ãù»ñÁ ëáíáñ³Ï³ÝÇó Ñ»é³óí³Í »Ý ÙÇÙdzÝóÇó, ¹áõñë ÁÝÏ³Í »Ý: ì»ñ»õÇ Ïáå»ñÁ »ñϳñ »Ý, Ý»ñù»õÇÝ»ñÁ ó³Í, ùáÝùÇ Ùáï Ý»ñù»õÇ Ã³ñÃãÇ Ñ³ßíÇÝ Éá×³Í »Ý: ²Ýå³ÛÙ³Ý ³ç ³çùÁ Ý»ñë ¿ ݳÛáõÙ: ÎáÕù»ñÇó ¹»åÇ Ý»ñù»õ ûùáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý: γݳÝó ³ãù»ñÁ §»ñ»ëÇ íñ³ ˳ÕáõÙ »Ý¦: øÃÇ Í³ÛñÁ Ýá½¹ñ»ñÇó ó³Í ¿ (ϳ˳ñ¹) ϳ٠ëáõñ ͳÛñáí (Ïïáõó): ²Ï³ÝçÇ ³é³ÝóùÁ ã³÷Çó ß³ï Ñ»ï ¿ ûùí³Í: ºÃ» µÉó³Ï ãáõÝÇ` çÑáõ¹ ¿: ²Ï³ÝçÝ»ñÁ ÑÇÙݳϳÝáõÙ Éáßï³Ï »Ý: íºðºÔæ ÏáÝïáõñÁ ëñí³Í ¿ Ï³Ù Ñ»ï ¿ Ó·í³Í ÞáõñûñÁ ϳ٠ã³÷Çó ³í»ÉÇ µ³ñ³Ï »Ý ϳ٠µÃí³Í: ì»ñ»õÇ ßñÃáõÝùÁ ùÃÇ Ñ»ï ÙdzÝáõÙ ¿ ¹»åÇ ¹áõñë ûùí³Í, ³Û¹ Ù³ëáõÙ ãÇ ·áñÍáõÙ: Ü»ñù»Ç ßñÃáõÝùÁ Ï³Ë ¿: ÌÝáïÁ Ý»ñù»õáõ٠ɳÛݳóí³Í ¿, ³ñï³Ñ³ÛïÇã, Ñ³×³Ë ù³é³ÏáõëÇ: ´á˳ËÁ Ï³Ë ¿, ׳ñå³Ï³Éí³Í: ²ï³ÙÝ»ñÁ Ñ³×³Ë Ñ»éáõ »Ý ÙÇÙdzÝóÇó (·Çß³ïÇã): Ìáõé µ»ñ³Ýáí ÅåÇï: Èݹ»ñÁ Ù»ñϳÝáõÙ »Ý: ʳɻñÁ ÑÇÙݳϳÝáõÙ çÑáõ¹Ý»ñÇ Ùáï »Ý Ø³ßÏÁ ÷³ÛÉ áõÝÇ, ëåÇï³Ï ã¿` ×»ñÙ³Ï ¿, ϳñÍ»ë ó÷³ÝóÇÏ ÉÇÝÇ ºì ³ßù»Ý³½Ý»ñÁ, ¨ ë»ý³ñ¹Ý»ñÁ, ¨ µ³íÁÉÝ»ñÁ (гñ³íÏáíϳëÛ³Ý çÑáõ¹), ¨ ý³ÉɳßÝ»ñÁ (ºÃáíåÛ³Ý) ï³é³åáõÙ »Ý ѳñóóÃáí (åÉáëÏáëïáådz) ¨ áïù»ñÇ »ñ³ÏÝ»ñÇ É³Ûݳóٳٵ: æÑáõ¹Ý»ñÇÝ Í³ÕñÇ »ÝóñÏ»ÉÁ` Ýñ³Ý ³Ù»Ý³µ³ó³Ñ³ÛïáÕ Ù»Ãá¹Ý ¿: ºÑáí³ÛÇ Ù³ëÇÝ Ñ»ïÁ Ëáë³, ÙÇ ÃáÕÝÇ Ëáõë³÷Ç` ϵ³ó³Ñ³ÛïíÇ:

- 158 -

дðڲܺðÆ ÂÈö²îàôØÜ àô ¸ð² ÆزêîÀ èÆîÆ úðºÜø Î²Ø îºÈº¶àÜƲ ²Ûë µ³ó³Ñ³ÛïáõÙÝ»ñÇó Ñ»ïá ³ÛÉ»õë ã»ù ½³ñٳݳ û ÇÝãáõ ѵñÛ³Ý` çÑáõ¹Á áõÝÇ ÝÙ³Ý ëáëϳÉÇ å³Ñ»É³Ó»õ, ÙÇ ³ÙµáÕç »ñÏñ³·Ý¹Ç ÛáÃÁ ÙÇÉdzñ¹ ÅáÕáíáõñ¹ ³ïáõÙ ¿ ÙdzÛÝ ÙÇ çÑáõ¹ ÅáÕáíñ¹Ç: ÆÝãá±õ Ñ»Ýó çÑáõ¹Ý»ñÇ Ñ³Ù³ñ È»õÇïÝ»ñÁ Ù߳ϻóÇÝ §ë³ï³Ý³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛáõݦ Íñ³·ÇñÁ ¨ ÇÝãá±õ ϳñáÕ³ó³Ý Çñ³Ï³Ý³óÝ»É: سñ¹ ³ñ³ñ³ÍÁ ÙÇÝã»õ ·»Ý»ïÇϳϳÝ, ëáódzɳϳÝ, µÝ³Ï³Ý ÇÝýáñÙ³ódzݻñÁ ëï³Ý³ÉÁ, ³ÛëÇÝùÝ ¹³ëïÇñ³ÏáõÃÛáõÝ, Ù³Ýϳå³ñ﻽, áõëáõÙ, ßñç³å³ï ¨ ³ÛÉÝ, ÍÝí³Í å³ÑÇó ëÏë³Í 14 ûñ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ ïÇ»½»ñùÇó (²ñ³ñãÇó) íǵñ³ódzݻñÇ (³ÉÇùÝ»ñÇ) Ó»õáí ÁݹáõÝáõÙ ¨ Ó»õ³Ï»ñåíáõÙ ¿ áñå»ë ÇÝùÝáõñáõÛÝ ëáõµÛ»Ïï: ²Û¹ íǵñ³ódzݻñÇ ÁݹáõÝÙ³Ý ßñç³ÝÇó Ñ»ïá Ù³ñ¹Á, ³ñ¹»Ý ³ÝÏ³Ë Çñ»ÝÇó, ëï³ÝáõÙ ¿ Çñ ë»÷³Ï³Ý, ³ÝÓÝ³Ï³Ý ×³Ï³ï³·ÇñÁ, áñÁ Ñ»Ýó ³Û¹ ßñç³ÝáõÙ Ó»éùÇ ³÷Ç Ù»ç ѳïáõÏ Ñ»ïù»ñÇ (·Í»ñÇ) Ó»õáí ³ñï³å³ïÏ»ñíáõÙ ¿, áñáÝó ï³ñµ»ñ ·áõß³ÏáÕÝ»ñ ÷áñÓáõÙ »Ý ϳñ¹³É` ³Û¹ ·ÇïáõÃÛáõÝÁ ÏáãíáõÙ ¿ Ê»ñáÙ³Ýïdz: ֳϳﳷñÇ Ó»õ³íáñáõÙÁ ϳËí³Í ¿ Ù³ñ¹áõ ÍÝí³Í å³ÑÇó, ºñÏñ³·Ý¹Ç íñ³ ïíÛ³É å³ÑÇÝ ·ïÝí³Í ³ß˳ñѳ·ñ³Ï³Ý ï»ÕÇó, ²ñ»õ³ÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç ÌÇñϳÃÝáõÙ ïíÛ³É å³ÑÇÝ áñ ϻݹ³Ý³Ï»ñåáõÙ ·ïÝí»Éáõó ¨ ÙáÉáñ³ÏÝ»ñÇ ïíÛ³É å³ÑÇÝ ÙÇÙdzÝó ѳݹ»å ½µ³Õ»óñ³Í ¹ÇñùÇó: ²Ûë ³Ù»ÝÇÝ ·áõÙ³ñíáõÙ ¿ ·»Ý»ïÇÏ³Ï³Ý Ñ»ïÝáñ¹áõÃÛ³Ùµ ųé³Ý·í³Í ѳïϳÝÇßÝ»ñÁ ¨ ϳ½ÙíáõÙ ¿ Ù³ñ¹áõ í»ñçÝ³Ï³Ý §×³Ï³ï³·ÇñÁ¦: ²ÛÝå»ë, áñ å³ï³Ñ³Ï³Ý áãÇÝã ãÇ ÉÇÝáõÙ, ³Ù»Ý ÇÝã ϳñ·³íáñíáõÙ ¿ µÝáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó ¨ Ù³Ã»Ù³ïÇÏ³Ï³Ý ËÇëï ѳßí³ñÏÇ ¿ »Ýóϳ: ÐÇÙ³ ³ÝóÝ»Ýù ÐÇÝ Ïï³Ï³ñ³ÝÇÝ: еñ۳ݻñÁ Øáíë»ëÇ ³é³çÝáñ¹áõÃÛ³Ùµ ¹áõñë »Ï³Ý º·ÇåïáëÇó ¨ ù³é³ëáõÝ ï³ñÇ Ñ»ïá ѳë³Ý ä³Õ»ëïÇÝ: ´³Ûó, áïùáí º·ÇåïáëÇó ÙÇÝã»õ ä³Õ»ëïÇÝ ³Ù»Ý³ß³ïÁ »ñ»ù-ãáñë ß³µ³Ãí³ ×³Ý³å³ñÑ ¿: ƱÝã ϳñ»ÉÇ ¿ñ ³Ý»É ù³é³ëáõÝ ï³ñÇ ³Ý³å³ïáõÙ, ûÏáõ½ »Ã» ѳí³ï³Ýù, áñ »ñÏÝùÇó ÙÇ ³Ý·³Ù ¿É ٳݳݳ ó÷í»ó ¨ çÑáõ¹Ý»ñÁ Ïáõßï Ï»ñ³Ý áõ ù³é³ëáõÝ ï³ñÇ µ³í³Ï³Ý³óñ»ó: §Øáíë»ëÁ áã û ѵñÛ³ ¿ñ, ³ÛÉ Ô»õï³óÇ ¨ ³Ùáõëݳó³Í ¿ñ Ý»·ñáõÑáõ Ñ»ï¦,- êÇáÝ ÑÙáõï üñ»Û¹ (²å³óáõÛó` سÛÇë»ÛÁ çÑáõ¹ ãÇ` Ôåï»óÇ ùáõñÙ ¿ñ` É»íÇï): (Âáõáó Ä´:1-2) Æ ÙÇçÇ ³ÛÉáó, ù³é³ëáõÝ ï³ñí³ ÁÝóóùáõ٠ϳñ»ÉÇ ¿ñ ëï³Ý³É »ñÏáõ ë»ñáõݹ, ³ÛëÇÝùÝ, ÙÇ ë»ñáõݹÁ ¹³éݳ ã³÷³Ñ³ë, ëï³Ý³ Ýáñ ë»ñáõݹ, ¹³ñÓÝÇ ã³÷³Ñ³ë: ²Ûë ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, áñáÝù ÑÇÙ³ ¸áõù Ïëï³Ý³ù` ¹ñ³Ýù ÑÇÝ Ñ³ÛÏ³Ï³Ý Ù³ï»Ý³·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇó ¿ í»ñóí³Í ÞáõÙ»ñÝ»ñÇ áõ ÑݹÇÏ ÛᷳݻñÇ ÏáÕÙÇó: 301 Ãí. ëÏë³Í çÑáõ¹Ý»ñÁ Ç ëå³é í»ñ³óÝ»É ç³Ý³óÇÝ ³Ûë ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, áñå»ë½Ç ѳÝϳñÍ Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³ÝÁ ãѳëÝÇ Çñ³Ï³Ý ¨ ³Û¹ ¹³Å³Ý ϳï³ñí³ÍÇ ·³ÕïÝÇùÝ»ñÁ: Àëï ÞáõÙ»ñ³Ï³Ý “¶»É·³Ù»ß ¨ ÏÛ³ÝùÇ »ñÏÇñ” åá»ÙÇ “9”—(in. nin)-²ñ»õ³ÛÇÝ ²ëïí³Í “8”—(utu)-²ëïí³ÍÁ àôà ²ëïÍá ÛáÃÁ û·Ý³Ï³ÝÝ»ñÁ` 1) Ø»Í »Õµ³ÛñÁ ²éÛáõÍÇ Ã³Ã ¨ ²ñÍíÇ ×³ÝÏ 2) Âáõݳíáñ úÓ` µ³ó µ»ñ³Ýáí 3) ¸ñ³ÏáÝ úÓ` γï³Õ³Í úÓ 4) Îñ³Ï` ÏɳÝáÕ, ÏáõÉ ïíáÕ 5) ̳ÛñÇ úÒ` ˻չáÕ 6) ²í»ñáÕ Ñáë³Ýù 7) γñÇ×` ˳ÛÃáÕ, Ñ»ï ׳ݳå³ñÑ ãÇÙ³óáÕ 8) àôûñáñ¹Á ÇÝùÁ` ²ëïí³ÍÝ ¿: лï³ùñùÇñ ¿, áñ ï³ñí³ ÁÝóóùáõÙ ²ñ»õÇ ×³Ý³å³ñÑÇ Ñ»ïùÁ »ñÏÝùáõÙ áõÝÇ ï»ëù` Ó·í³Í ÑÛáõëÇëÇó-ѳñ³í: “¾ÝÙ»ñϳñ ¨ ²ñ³ïïÇ ·»ñ³·áõÛÝ ù³ñÁ” åá»ÙÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ 8-ñ¹ ÙáÉáñ³ÏÁ ²ëïí³ÍÝ ¿, ÇëÏ 9-ñ¹ ÙáÉáñ³ÏÁ ²ëïí³ÍáõÑÇÝ:

- 159 -

N 1 2 3 4 5 6 7 8

·ïÝí»Éáõ ï»ÕÁ åáãáõÏ ë»é³Ï³Ý åáñï ³ñ»õÑÛáõëù ëÇñï ÏáÏáñ¹ »ññáñ¹ ³ãù ·³·³Ã³ÛÇÝ

سñ¹áõ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ã³ùñ³Ý»ñÁ Áëï Ûá·»ñÇ ³Ýí³ÝáõÙÁ ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝÁ µÇݹáõ Ùáõɳ¹Ñ³ñ³ ëí³×Çëïѳݳ Ù³ÝÇåáõñ³ ³Ý³Ñ³ï³ íÇßáõ¹¹Ñ³ ³ãݳ ë³Ñ³ëñ³ñ³

·áÛáõÃÛáõÝ,Ïáõݹ³ÉÇÝÇ ¿Ý»ñ·Ç³ÛÇ ÁݹáõÝáõÙ ë»ñݹ³ïíáõÃÛáõÝ, í»ñ³ñï³¹ñáõÃÛáõÝ ÑëÏáõÙ, ջϳí³ñáõÙ, ÷áÕ, Çß˳ÝáõÃÛáõÝ ³é³ùÇÝáõÃÛáõÝ, ÷³é³Ñ»ÕáõÃÛáõÝ ë»ñ,µ³ñá۳ϳÝ,³ñ¹³ñ,×ßÙ³ñÇï,³Ùáà ëï»Õͳ·áñÍ,·Çï³Ï³Ý,ѳÛïݳ·áñÍ å³Ûͳé³ï»ëáõÃÛáõÝ ºñÏݳÛÇÝÇ, ´³ñÓñÛ³ÉÇ, ²ñ³ñãÇ Ñ»ï ϳå

(γݹ³ÉÇÝ` ûÅïí³ÍáõÃÛáõÝÁ ѳçáñ¹³µ³ñ Ù³·ÉóáõÙ ¿ Ý»ñù»õÇó ¹»åÇ í»ñ»õ) ÆëÏ í³Õáõó гۻñ»ÝáõÙ (ã³ùñ³` ѳÛ. ã³ñË, åïáõï³Ï) ³ÛÝ Ïáãí»É ¿ Ñ»ï»õÛ³É Ï»ñå` 1. äáãáõÏ Ý»ñí – ì²ðê²ÎÆ â²ðÊ 2. ê»é³Ï³Ý ûñ·. Ý»ñí -- ²èÜÆ â²ðÊ 3. äáñï Ý»ñí – äàðî²ÐÚàôê²Î â²ðÊ 4. êïáó³Ýáõ Ý»ñí -- ²ðºì²ÐÚàôêø â²ðÊ 5. êÇñï Ý»ñí – ÐÚàôêø ²Ü²Ðî²Ú â²ðÊ 6. ÎáÏáñ¹ Ý»ñí – ì²Ð²¶Ü²Þ²ð â²ðÊ 7. ֳϳï Ý»ñí – вڲÎÜ â²ðÊ 8. ¶³·³Ã Ý»ñí – ÐයîàôÜ â²ðÊ ²Û¹å»ë ¿É ³ñ»óÇÝ ùñÙ»ñÁ` ³Ý³å³ïáõ٠ѳñ³½³ï ѵñ۳ݻñÇó ³ñÛáõݳåÕÍٳٵ ëï³ó³Ý ÙÇ ë»ñáõݹ, áõÃÁ ûñ³Ï³Ý ѳë³ÏáõÙ ÃÉ÷³ï»óÇÝ, ѳëáõݳóñÇÝ, Ñ»ïá ³Û¹ ë»ñݹÇó ³ñÛáõݳåÕÍٳٵ ëï³ó³Ý »õë ÙÇ ë»ñáõݹ, áõÃÁ ûñ³Ï³Ý ѳë³ÏáõÙ ÃÉ÷³ï»óÇÝ, ë³ñù»óÇÝ ã³÷³Ñ³ë, ³ñ¹»Ý »ññáñ¹ Ýáñ ë»ñáõÝ¹Ç Ñ»ï ÙÇ ù³ÝÇ ûñÇó ѳë³Ý ä³Õ»ëïÇÝ: ´³Ûó DZÝã ϳï³ñí»ó ³Û¹ ÁÝóóùáõÙ ¨ ÇÝãá±õ ѵñ۳ݻñÇÝ Ñ³Ù³ñ»óÇÝ ÁÝïñÛ³É ÅáÕáíáõñ¹` ѵñÛÁ ϳ٠ËáõųÝ, Ù³ñ¹ÏáõÃÛáõÝÁ ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝ ãáõÝ»ñ: ²Ûë ³Ù»ÝÇ ·³ÕïÝÇùÁ óùÝí³Í ¿ í»ñ»õÇ ³ÕÛáõë³ÏáõÙ, áñÁ ³ÛÝ Å³Ù³Ý³Ï ÉÇáíÇÝ ·Çï»ÇÝ ùñÙ»ñÁ, ÇëÏ Ù»Ýù ÙÇÙdzÛÝ ÑÇÙ³: ÆÝãáõ ÁÝïñ»óÇÝ ùñÙ»ñÁ ѵñ۳ݻñÇÝ ¨ ³Ýí³Ý»óÇÝ Ð´ðÚÀ(àô)` ë³ï³ÝÇ ÁÝïñÛ³É ÅáÕáíáõñ¹: àñáíÑ»ï»õ ³Ù»Ý³ß³ïÁ Ýñ³Ýù ¿ÇÝ Ñ³Ù³å³ï³ë˳ÝáõÙ §ëáëϳÉǦ ϳﻷáñdzÛÇÝ, Ñ»ï»õ³å»ë ¹»Ù ã»ÇÝ ÉÇÝÇ, ÇëÏ »Ã» »½³ÏÇ ¹»Ùù»ñ ³é³ñÏ»óÇÝ, ³å³ Ýñ³Ýó ³Ý³å³ïáõÙ áõÕÕ³ÏÇ ýǽÇϳå»ë í»ñ³óñÇÝ: º·ÇåïáëÇó íï³ñí»Éáõó çÑáõ¹Ý»ñÇ Ñ»ï ÙdzëÇÝ Ï³ÛÇÝ Ý³»õ Ý»·ñ»ñ, ùáãíáñ ÑÝ¹Ï³Ï³Ý ó»Õ»ñÇó, гñ³í³ÛÇÝ ãÇÝ³Ï³Ý ó»Õ»ñÇ Ý»ñϳ۳óáõóÇãÝ»ñ ¨ ³Û¹ µáÉáñÇó ëï³óí»ó Áݹ³Ù»ÝÁ ٻϪ §ê²î²ÜÆ ÀÜîðÚ²È ÄàÔàìàôð¸¦` дðÚÀ(²): سñ¹ ¿³ÏÁ µ³Õϳó³Í ¿ »ñ»ù Ù³ëÇó` 1. سñÙÇÝ` ýǽÇÏ³Ï³Ý Ù³Ï³ñ¹³Ï 2. Ê»Éù, ïñ³Ù³µ³ÝáõÃÛáõÝ` Ù»Ýï³É ٳϳñ¹³Ï 3. Ðá·Ç` ïÇ»½»ñ³Ï³Ý` ²ð²ðâ²ÚÆÜ Ù³Ï³ñ¹³Ï Ø»Ýù ³ñ¹»Ý ÇÙ³ó³Ýù, áñ ïÇ»½»ñùÇ ÏáÕÙÇó Ù³ñ¹áõ ã³ùñ³Ý»ñÇ Ó»õ³íáñáõÙÁ »ñÏñÇ íñ³ 14 ûñ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ ³í³ñïíáõÙ ¿: ²Ý·³Ù ϳïáõÝ»ñÁ, áñáÝù áõÝ»Ý Ñá·ÇÝ»ñÇÝ ï»ëÝ»Éáõ ѳïÏáõÃÛáõÝ, ÙdzÛÝ 14-ñ¹ ûñÝ ¿ Ýñ³Ýó Ó³·»ñÇ ³ãù»ñÁ µ³óíáõÙ: àôñ»ÙÝ 14 ûñí³ ÁÝóóùáõÙ Ù³ñ¹áõ Ùáï Ó»õ³íáñíáõÙ »Ý ³ÛÝ áõÃÁ ã³ùñ³Ý»ñÁ, áñáÝù ½»ï»Õí³Í »Ý í»ñ»õÇ ³ÕÛáõë³ÏáõÙ: ²Û¹ áõÃÁ ã³ùñ³Ý»ñÁ Ù³ñ¹áõ µáÉáñ ½·³óÙáõÝùÝ»ñÝ áõ ÁݹáõݳÏáõÃÛáõÝÝ»ñÝ »Ý, ϳ٠ٳñ¹Ï³ÛÇÝ Ñá·áõ ï»Õ³Ï³ÛáõÙÁ ¨ ϳåÁ ïÇ»½»ñùÇ` ²ð²ðâÆ Ñ»ï: ²é³çÇÝ ÛáÃÁ ûñ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ µ³óíáõÝ »Ý »ñ»ù Ý»ñùÇÝ ã³ùñ³Ý»ñÁ` 1. ¶áÛ³ï»õáõÙ— µÇݹáõ 2. ´³½Ù³óáõÙ` ϻݳÏóáõÙ— Ùáõɳ¹Ë³ñ³ 3. Æß˳ÝáõÃÛáõÝ, ÷áÕ— ëí³¹ËÇëï³Ý³

- 160 -

ºÃ» 8-ñ¹ ûñÁ ÃÉ÷³ïáõÙ »Ý Ýáñ³ÍÝÇÝ, ³å³ Ù»ù»Ý³Û³µ³ñ ѳçáñ¹ ã³ùñ³Ý»ñÁ ³ÛÉ»õë ã»Ý µ³óíáõÙ, ÇëÏ ³é³ùÇÝÇ ã³ùñ³Ý ÙÝáõÙ ¿ ÏÇë³µ³ó: ê³ µÝáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó ݳ˳ï»ëí³Í »ñ»õáõÛà ¿, áñÇ Ù³ëÇÝ ù³ç ï»ÕÛ³Ï ¿ÇÝ Å³Ù³Ý³ÏÇ ùñÙ»ñÁ` É»õÇïÝ»ñÁ, µ³Ûó Ùݳó³Í Ù³ñ¹ÏáõÃÛáõÝÁ ï»ÕÛ³Ï ã¿ñ: ÆëÏ ãµ³óí³Í ã³ùñ³Ý»ñÇ áõÅÁ ÷á˳ïñíáõÙ ¿ ³ñ¹»Ý µ³óí³Í ã³ùñ³Ý»ñÇÝ: ²ÛëåÇëáí, É»õÇï»ñÁ ëï³ó³Ý ÙÇ Ýáñ Ñáï, áñÁ Ï»ë Ñá·áõ Ù³ñ¹Çù »Ý: ºñµ É»õÇïÝ»ñÁ ëñ³Ýó ѳëóñÇÝ ä³Õ»ëïÇÝ, ³ÛÝï»Õ µÝ³ÏíáÕ áõñÇß ³Û¹åÇëÇùÇ Ñ»ï ÝáõÛÝÁ ϳï³ñ»óÇÝ, ãó³ÝϳóáÕÝ»ñÇÝ ÇѳñÏ» ýǽÇϳå»ë í»ñ³óñÇÝ: àñå»ë½Ç í»ñçݳϳÝáñ»Ý ѵñ۳ݻñÇ ·»Ý»ñÁ í»ñ³Ó»õ³íáñ»Ý, É»õÇïÝ»ñÁ êÇݳÛÇ ³Ý³å³ïáõÙ ëï³ó³Í ÑǵñǹݻñÇÝ Ë³éÝ»óÇÝ ï»Õ³óÇ ³ñ¹»Ý ѵñ۳ݻñÇ Ñ»ï, ëï³ó³Ý ÙÇ ³ÙµáÕç³Ï³Ý Ñǵñǹ ¨ µáÉáñÇÝ ëïÇå»óÇÝ Çñ»Ýó ³ÝÙÇç³Ï³Ý ѳñ³½³ïÝ»ñÇ Ñ»ï ϻݳÏó»Éáí ÝáñÇó Ù»Ï ³ÛÉ áõñÇß ë»ñáõݹ ëï³Ý³É: ²ÛëåÇëáí É»õÇïÝ»ñÁ ëï³ó³Ý ÙÇ µÇáéáµáï ÅáÕáíáõñ¹, áñáÝù ³ÝÁݹѳï áõݻݳÉáí 10-20 »ñ»Ë³Ý»ñ ϳñ× Å³Ù³Ý³Ï³ÙÇçáóáõÙ ß³ï ³ñ³· µ³½Ù³ó³Ý: È»õÇïÝ»ñÁ` ã³ñ ùñÙ»ñÁ ³Û¹ ÅáÕáíñ¹ÇÝ ³Ýí³Ý»óÇÝ ÑµñÛÁ` ËáõųÝ, ѻﳷ³ÛáõÙ` Çëñá¿É, áñÁ µ³é³óÇáñ»Ý Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ²ð²ðâÆ ¹»Ù ÏéíáÕ` ѳٳñ»Éáí, áñ ý³ÉÉáëÝ ¿ »ñ»Ë³ÛÇÝ ³ñï³¹ñáõÙ, áõñ»ÙÝ ¨ ý³ÉÉáëÝ ¿ ²ñ³ñÇãÁ` ³ñ³ñáõÙ ¿ Ù³ñ¹: еñ۳ݻñÇÝ ëïÇå»óÇÝ ÁݹáõÝ»É Ñáõ¹³ÛáõÃÛáõÝ ÏñáÝÁ, áñÁ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ý³ÉÉáë³å³ßïáõÃÛáõÝ ¨ ³Ýí³Ý»óÇÝ Ýñ³Ýó §ÀÝïñÛ³É ÅáÕáíáõñ¹¦: ²Ûëï»ÕÇó ¿ ëÏǽµ ³éÝáõÙ ë³ï³ÝÇ §ÀÝïñÛ³É ÅáÕáíáõñ¹¦ ·³Õ³÷³ñÁ: È»õÇïÝ»ñÁ ¹ñ³Ýó ݳ˳å³ïñ³ëï»óÇÝ “ê³ï³Ý³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛáõÝÁ” Çñ³Ï³Ý³óÝ»Éáõ Ýå³ï³Ïáí, å³Ûٳݳíáñí»óÇÝ, áñ ¹ñ³Ýù ѳí»ñÅ ëïñáõÏÇó 2128 ï³ñÇÝ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ Ïí»ñ³Íí»Ý ó·³íáñÝ»ñÇ Ï³Ã áõïáÕÝ»ñÇ, µ³Ûó ³Û¹ ÷áõÉÇ ³í³ñïÇó Ñ»ïá Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý Ñ³Ùµ»ñáõÃÛ³Ý µ³Å³ÏÁ ÏÉóíÇ áõ Çñ»Ýó Ïí»ñ³óÝÇ (زîºôàê Ķ 39-43 “áñáÙÇ ÝÙ³Ý å»ïù ¿ ÑñÏǽí»Ý”): ¸³ Ïáãí»ó ºÑáí³ÛÇ Ñ»ï å³Ûٳݳ·Çñ: ²Ñ³, û ÇÝãáõ »Ý Çñ»Ýù Çñ»Ýó å³ïÙáõÃÛ³Ý Ù»ç Ý»ñϳ۳óÝáõÙ, û ǵñ ѵñÛ³Ï³Ý »ñÏáõ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñ »Ý ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»ó»É` Æëñá¿É ¨ Ðáõ¹»³: âݳ۳Í, å³ïٳϳÝáñ»Ý áã ÙÇ ³Ý·³Ù ¿É ѵñÛ³Ï³Ý å»ïáõÃÛáõÝ ·áÛáõÃÛáõÝ ãÇ áõÝ»ó»É: ²ÛÝ Å³Ù³Ý³ÏÝ»ñÇ µáÉáñ ѳÛïÝÇ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, Áݹ áñáõÙ ¨ г۳ëï³ÝÇ å³ïÙáõÃÛ³Ý Ù»ç ÑÇß³ï³Ïí³Í ãϳ áã ÙÇ ÑµñÛ³Ï³Ý å»ïáõÃÛ³Ý ýǽÇÏ³Ï³Ý ·áÛáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ: ²ï³ÙÝ»ñáí ÃÉ÷³ï»Éáõó Ñ»ïá ˳˳ÙÝ»ñÁ ³ñÛáõÝÁ ÉǽáõÙ »Ý, ÇëÏ ÃÉ÷³ïí³Í ÏïáñÁ ·óíáõÙ ¿ µ³Å³ÏÇ Ù»ç` µáÉáñ Ý»ñϳݻñÁ ³Û¹ µ³Å³ÏÇó ·ÇÝÇ »Ý ËÙáõÙ: ²Ñ³, û ÇÝã ¿ÇÝ ³ÝáõÙ É»õÇïÝ»ñÁ` ë³ï³Ý³ÛÇ Í³é³Ý»ñÁ, ù³é³ëáõÝ ï³ñÇ ³Ý³å³ïáõÙ ¨ ѻﳷ³ µ³½áõÙ ï³ñÇÝ»ñ ä³Õ»ëïÇÝáõÙ: ²Û¹ ÝáõÛÝ É»íÇïÝ»ñÇ ³ß³Ï»ñïÝ»ñÁ ³ÛÅÙ ÏáãíáõÙ »Ý ñ³µµÇÝ»ñ, ¹ñ³Ýó ³ß³Ï»ñïÝ»ñÁ` ˳˳ÙÝ»ñ, ÃÉ÷³ïÙ³Ý ï»ÕÁ` íÇýÇÉ: ²ÛëåÇëáí` ÝÙ³Ý Ï³ñ·Ç` ÍÝÝ¹Û³Ý 8-ñ¹ ûñí³ ÃÉ÷³ïáõÙÁ µ»ñáõÙ ¿ ·»Ý»ïÇÏ í»ñ³÷áËÙ³Ý: ¸ñ³ Ñ»ï ÙdzëÇÝ ¹³ñ»ñÇ ÁÝóóùáõ٠˳éÝ»Éáí ³ÝÙÇç³Ï³Ý ѳñ³½³ïÝ»ñÇ ³ñÛáõÝÝ»ñÁ ϻݳÏó³Ï³Ý Ù»Ãá¹Ý»ñáí, ëï³ó»É »Ý ³Ûëûñí³ Ññ»ßÝ»ñÇÝ` çÑáõ¹Ý»ñÇÝ: ´áÉáñ çÑáõ¹Ý»ñÁ Ý»ñßÝãíáõÙ »Ý “ÖßÙ³ñïáõÃÛáõÝ ãϳ` ϳ ³Ù»Ý³ÃáÕáõÃÛáõÝ” û½áí: æÑáõ¹Ý»ñÇ Ã³ë³ÏÁ ·ÉËÇ Ï³ï³ñÇÝ` ë³Ë³ëñ³ñ³ ã³ùñ³ÛÇ íñ³, ïÇ»½»ñùÇ Ñ»ï ϳåÇ í»ñçݳϳݳå»ë µ³ó³Ï³ÛÙ³Ý óáõó³¹ñáõÙÝ ¿: ÂÉ÷³ïÙ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ áõÕ»ÕÇÝ Ñ³ëóñ³Í ³Ñ³íáñ ó³íÁ µ»ñáõÙ ¿ Ýáñ³ÍÝÇ Ë»Õ³ÃÛáõñÙ³Ý: úñÇݳÏ` ïñ³Ù³µ³ÝáõÃÛ³Ý ³ëå³ñ»½áõ٠ѵñ۳ݻñÁ áã û Ñǵñǹݻñ »Ý, µÇáéáµáïÝ»ñ, ³ÛÉ áõÕÕ³ÏÇ ½áÙµÇÝ»ñ: سñ¹Ï³ÛÇÝ ³ÙµáÕç ¿Ý»ñ·Ç³Ý ѵñÛ³ÛÇ Ùáï ßñç³Ý³éíáõÙ ¿ ÙdzÛÝ Ý»ñùÇÝ »ñ»ù ã³ùñ³Ý»ñáí: ºì ѵñÛ³ÛÇ Ùáï ë»ñݹ³ïíáõÃÛ³ÝÁ ÷á˳ñÇÝáõÙ ¿ ß³ï áõÅ»Õ ½³ñ·³ó³Í ë»ùëÁ (Ç·³Ï³Ý ë»éÁ ÑÇÙݳϳÝáõÙ åáéÝÇÏÝ»ñ »Ý, ³ñ³Ï³Ý ë»éÁ ÑÇÙݳϳÝáõÙ ·áÙÇÏÝ»ñ), ·áÛ³ï»õ»ÉÁ (³ß˳ñÑÇ µáÉáñ »ñÏñÝ»ñáõÙ ¹éÝÇó ¹áõñë »ë ³ÝáõÙ` å³ïáõѳÝÇó »Ý ÙïÝáõÙ, å³ïáõѳÝÇó ¹áõñë ³Ý»Éáõó` ¹éÝÇó »Ý ÙïÝáõÙ) ¨ ջϳí³ñÙ³Ý, ÷áÕÇ Ó·ïáõÙÁ (³Ý·³Ù µ³Ý³ÏáõÙ µáÉáñ ë»ñųÝïÝ»ñÁ): ÆÝãå»ë ºÉ»Ý³ ´É³í³ïëÏ³Û³Ý ¿ ³ëáõÙ,-§É³í ¿ ¹ÅáËùáõÙ ÉÇÝ»É Õ»Ï³í³ñ, ù³Ý ¹ñ³ËïáõÙ ëïñáõϦ: ºÃ» ¹áõ ѵñÛ³ÛÇ Ñ»ï ËáëáõÙ »ë ëñïÇ ã³ùñ³ÛÇ` µ³ñáÛ³Ï³Ý ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó, ݳ áõÕÕ³ÏÇ ù»½ ãÇ Ñ³ëϳÝáõÙ, ݳ ù»½ ÏѳٳñÇ Ï³Ù ÑÇÙ³ñ, ϳ٠ϻÕͳíáñ: Üñ³Ýó ѳٳñ ÇÝãÁ, áñ ïíÛ³É å³ÑÇÝ û·ï³Ï³ñ ¿` µ³ñÇù ¿, ÇÝãÁ, áñ ïíÛ³É å³ÑÇÝ û·ï³Ï³ñ ãÇ` ã³ñÇù ¿: Øáíë»ëÁ` ë³ï³Ý³ëï»ÕÍÁ, Ýñ³Ýó êÇݳÛÇ ³Ý³å³ïáõ٠ѳÛï³ñ³ñ»ó,-§ØdzÛÝ Ñµñ۳ݻñÇ »ñ»Ë³Ý»ñÇÝ, áñáÝù ÇÙ Ñ»ï »Ý ³Ûëï»Õ, áñáÝù ã·Çï»Ý Çݱ㠿 µ³ñÇÝ, Çݱ㠿 ã³

- 161 -

ñÇÝ, µáÉáñ ³Ýã³÷³Ñ³ëÝ»ñÇÝ, áãÇÝã ã·Çï³ÏóáÕÝ»ñÇÝ Ïï³Ù »ñÏÇñ¦-(Âáõáó 14:23), §ÆëÏ Ùݳó³ÍÁ Ïó÷³é»Ý ³Ý³å³ïáõÙ ù³é³ëáõÝ ï³ñÇ, åáéÝÏáõÃÛáõÝ Ï³Ý»Ý, ÙÇÝã»õ Ýñ³Ýó Ù³ñÙÇÝÝ»ñÁ ã½áÑí»Ý ³Ûë ³Ý³å³ïáõÙ¦ (Âáõáó 14:32-33): ÐÇëáõëÁ ÝáõÛÝå»ë, áñÁ Çñ»Ý ÏáãáõÙ ¿ñ §øñÇëïá릪 ѵñÛ³ ¿ñ ¨ ÃÉ÷³ïí³Í ¿ñ áõûñáñ¹ ûñÁ (Üáñ Ïï³Ï³ñ³Ý, ÔáõϳëÇó, 2:21): ²Ûë ë³ï³Ý»³Ï³Ý ³ñ³ñÙáõÝùÇ å³ïíÇÝ, ùñÇëïáÝ۳ݻñÁ` ÇѳñÏ» Ù»Í Ù³ëÁ` ã·Çï³Ïó»Éáí, ÙÇÝã» ³ÛÅÙ ¿É ïáÝáõÙ »Ý §²ëïÍá ÃÉ÷³ïáõÙÁ¦ (éáõë»ñ»Ý §ûµé»½³ÝÇ» ·áëåá¹ÝÛ»¦): ²Û¹ ûñÁ ÑáõÝí³ñÇ 1-Ý ¿ Ýáñ ïáÙ³ñáí, ϳ٠14 ÑáõÝí³ñÇ ÑÇÝ ïáÙ³ñáí: гñóñ»ù ·áÝ» ÙÇ ³Ý·³Ù ³Û¹ ë³ï³ÝÇ ×áõï ï»ñï»ñÝ»ñÇÝ, û ³Û¹ DZÝã ïáÝ ¿: ¸³ñ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ ³Û¹ ·»ÝáÙá¹ÇýÇϳóÇ³Ý µ»ñ»É ¿ çÑáõ¹Ý»ñÇ ³ñï³ùÇÝ ï»ëùÇ ³ÛÅÙ ³ñ¹»Ý ѳÛïÝÇ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ: ²Ï³ÝçÝ»ñÇ µÉóÏÝ»ñÁ, áñáÝóáõÙ »Ý ·ïÝíáõÙ µ³ñá۳ϳÝáõÃÛ³Ý ½·³óÙáõÝùÝ»ñÇ Ý»ñí³ÛÇÝ Ï»ÝïñáÝÝ»ñÁ, å»ïù ã·³Éáõ å³ï׳éáí, ³ÛëÇÝùÝ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ûñ·³ÝǽÙÇ ÏáÕÙÇó ïíÛ³É ã³ùñ³ÛÇ µ³ó³Ï³ÛáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³Ó³ÛÝ, Ý»ñí³ÛÇÝ Ï»ÝïñáÝÇ ãû·ï³·áñÍí»Éáõ å³ï׳éáí ³ÝÑ»ï³ó»É »Ý: ÆëÏ Ïå³Í µÉóϳíáñÝ»ñÁ, ³ÛëÇÝùÝ ÷³÷áõÏ µÉóÏÁ ϳ, ë³Ï³ÛÝ ³ÛÝ ÏáÕùáí ÓáõÉí³Í ¿ ¹»ÙùÇ Ù³ßÏÇ Ñ»ï, ¹ñ³Ýù ÏÇë³Ë³éÝáõñ¹Ý»ñ »Ý ¨ ÑÇÙݳϳÝáõÙ µÝÇÏ ÏÇÉÇÏdzóÇÝ»ñ ϳ٠í³Ý»óÇÝ»ñ, ³ÛëÇÝùÝ ¹ñ³Ýó Ù»ç Ï³Ý Ý³»õ ѳۻñ: ê»é³Ï³Ý ûñ·³ÝÝ»ñÇ ³ñï³Ñ³ÛïÇã Ýß³ÝÁ ¹»ÙùÇ íñ³` ¹³ ùÇÃÝ ¿: æÑáõ¹Ý»ñÁ` ѳïϳå»ë ϳݳÛù, áõݻݳÉáí ë»é³Ï³Ý ûñ·³ÝÝ»ñÇ ËéáÝÇÏ³Ï³Ý ·»ñɳñí³ÍáõÃÛ³Ý ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝ, áõÝ»ÝáõÙ »Ý ÑÇÙݳϳÝáõÙ ëñ³Í³Ûñ ùûñ, ϳ٠ϳ˳ñ¹ å³é³íÝ»ñÇÝ ÝٳݳóÝáÕ` ùÇÃÁ ϳËí³Í í»ñÇÝ ßñÃáõÝùÇ íñ³, ϳ٠ÁݹѳÝñ³å»ë ùÃÇ í»ñ³×áõÙÝ»ñÇ ³Ûɳݹ³Ïí³Í ï»ëù áõÝ»Ý: ²ãù»ñÁ ·áñïÇ ÝÙ³Ý ¹áõñë åñÍ³Í »Ý, áñÁ ÝáõÛÝå»ë ϳåí³Í ¿ ë»é³Ï³Ý ûñ·³ÝÝ»ñÇ ·»ñɳñí³ÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÑÇí³Ý¹áõÃÛ³Ý Ñ»ï` ë»é³Ï³Ý ÙáÉ»·ÝáõÃÛáõÝ: ²Ûë ³Ù»ÝÇÝ ·áõÙ³ñíáõÙ ¿ ³ñÇ³Ï³Ý ³ñÛ³Ý ¨ ëå»ñÙ³ÛÇó å³ïñ³ëïí³Í ÏáÏï»ÛÉÇ Ñ³ïáõÏ ÍÇë³Ï³ï³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï û·ï³·áñÍáõÙÁ ¨ ³ÝÙÇç³Ï³Ý ѳñ³½³ïÝ»ñÇ` ѳÛñ áõ ³ÕçÇÏ, ùáõÛñ áõ »Õµ³Ûñ, Ù³Ûñ áõ ïÕ³ (³ÉÙáõ¹ ѳïáñ 3 ·ÉáõË 11 ¿ç 73) Ñ»ï ë»é³Ï³Ý ϳå»ñÇ ³ñ¹ÛáõÝùÇó ëï³óí³Í ë»ñáõݹݻñÇ Ï»Ý³ÏóáõÙÁ: γ·³ÉÝ»ñÇ` ï»Õ³Ï³Ý ·³ÕïÝÇ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÑáõÅÏáõ ջϳí³ñáõÃÛ³Ùµ, ˳˳ÙÝ»ñÇ áõ ñ³µµÇÝ»ñÇ Ñ³ïáõÏ ÑëÏáÕáõÃÛ³Ý ï³Ï ·ïÝíáÕ ³ÙáõëÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÙÇßï å³Ñå³ÝáõÙ »Ý ³Ûë ·»ÝáÙá¹ÇýÇϳóí³Í éáµáïÝ»ñÇ Ï³Ù ·»Ýáѳßٳݹ³ÙÝ»ñÇ í»ñÁ Ýϳñ³·ñí³Í ϳñ·³íÇ׳ÏÁ: ²ñÛáõÝÁ óñÙ³óÝ»Éáõ Ýå³ï³Ïáí áõñÇß ³½·»ñÇ Ñ»ï ³ÙáõëݳݳÉáõó áñå»ë½Ç ѳÝϳñÍ ·»Ý³Ùá¹ÇýÇϳóÇ³Ý ãïáõÅÇ` ³Ýå³ÛÙ³Ý Ù»ÏÁÝ¹Ù»ç ³ñÛáõݳåÕÍáõÃÛáõÝ »Ý Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ: àñå»ë½Ç ѳßٳݹ³ÙÝ»ñ ß³ï ãÍÝí»Ý, áñáÝù ³Ù»Ý³ß³ïÁ ÍÝíáõÙ »Ý çÑáõ¹Ý»ñÇ Ùáï, ³Û¹ ϻݹ³ÝÇÝ»ñÁ ³ñÛáõÝÁ óñÙ³óÝ»Éáõ ѳٳñ ѳ׳˳ÏÇ Ù»½³ÝÇó »Ý í»ñóÝáõÙ ³ÕçÇÏÝ»ñ, ݳËûñáù É»õÇïÝ»ñÇó áõݻݳÉáí Ñëï³Ï ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝ, áñ ²ðغÜàƸ ·»Ý»ñÁ áõÝ»Ý í»ñ³Ï³Ý·Ýí»Éáõ ѳïÏáõÃÛáõÝ: ¸ñ³Ýù ÑÇÙݳϳÝáõÙ í»ñóÝáõÙ »Ý Ù»ñ ³½·Ç ï³Õ³Ý¹³íáñ ¨ ýǽÇϳå»ë ³éáÕç ³ÕçÇÏÝ»ñÇÝ, Ýٳݳå»ë ¨ Çñ»Ýó ³ÕçÇÏÝ»ñÇÝ ¿É »Ý ï³ÏݳÙáõïáõÙ (³ÙáõëݳóÝáõÙ) Ù»ñ ³½·Ç ï³Õ³Ý¹³íáñ ïճݻñÇÝ, µ³Ûó ÇÝãå»ë ³å³óáõó»É »Ý ¹³ñ³íáñ áÕµ»ñ·³Ï³Ý ÷áñÓ»ñÁ, Çñ»Ýù ÙÇÙdzÛÝ Ù»ñ ·»Ý»ñÁ ÷ã³óÝáõÙ »Ý` Çñ»Ýó Ùáï ï³Õ³Ý¹ ÍÝí»É ãÇ Ï³ñáÕ, áñáíÑ»ï»õ ³ÛÝù³Ý áõÅ»Õ »Ý ³Ûɳݹ³Ïí³Í çÑáõ¹³·»Ý»ñÁ, áñ ³Ù»Ý³Ñ³çáÕ ¹»åùáõÙ ÍÝíáõÙ »Ý ·Çï³ÏÇóÝ»ñ (·Çï»Ý³É, ³Ý·Çñ ³Ý»É) µ³Ûó ïñ³Ù³µ³Ý³Ï³Ý ѳïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇó ½áõñÏ: γñáÕ »Ý ß³ËÙ³ï ˳ճÉ, áñáíÑ»ï»õ ß³ËÙ³ïÇ ù³ÛÉ»ñÁ ϳñ»ÉÇ ¿ ³Ý·Çñ ³Ý»É, µ³Ûó ëï»ÕÍ»É, ϳ٠Ñݳñ»É áñ»õ¿ ÝáñáõÛÃ, ³ñ¹»Ý »ñµ»ù ã»Ý ϳñáճݳ: ÆëÏ »Ã» ÃáõÛÉ ãï³Ýù ѳ׳˳ÏÇ Ù»ñ ³ñÛ³Ý Ñ»ï ˳éÝí»É, ³Û¹ ß³ËÙ³ïÝ ¿É ÙÇ »ñÏáõ ë»ñáõݹ Ñ»ïá ã»Ý ˳ճ ¨ ÙÇ »ñÏáõ ë»ñáõݹ Ñ»ïá ÑÇÙݳϳÝáõ٠ѳßٳݹ³ÙÝ»ñ ÏÍÝí»Ý: ê³ Ñ³Ù³ñÅ»ù ¿ ³ÛÝ åéáó»ëÇÝ, áñ »Ã» ß÷íáõÙ »Ý ³éáÕç ¨ ÑÇí³Ý¹ Ù³ñ¹Çù, ³å³ ÑÇí³Ý¹Á ³éáÕçÇó ³éáÕçáõÃÛ³Ùµ í³ñ³ùí»Éáõ ß³Ýë µ³ó³ñӳϳå»ë ãáõÝÇ, ÇëÏ Ñ³Ï³é³ÏÁ ÁݹÙÇßï ³éûñÛ³ ÏÛ³ÝùáõÙ ³éϳ ¿: ÆëÏ, û ÇÝã é»ó»åïáõñ³Ý»ñáí »Ý å³ïñ³ëïáõÙ ³Û¹ ÏáÏï»ÛÉÝ»ñÁ, ¨ ÇÝã ѳßí³ñÏÝ»ñáí »Ý Ù»ñ ·»Ý»ñÇ Ñ³ßíÇÝ Ã³ñÙ³óÝáõÙ Çñ»Ýó ë³ï³Ý³Û³Ï³Ý ë»ñÝ¹Ç ß³ñáõݳϻÉÇáõÃÛáõÝÁ, ¹»é»õë ã·Çï»Ù, µ³Ûó ÇÝÓ ÃíáõÙ ¿ ßáõïáí ÏÇٳݳÝù: àôÕÕ³ÏÇ, å»ïù ãÇ ÃáõÛÉ ï³É

- 162 -

Ù»ñ ѳßíÇÝ ³Û¹ ϻݹ³ÝÇÝ»ñÇ ³ñÛáõݳóñÙ³óáõÙ ¨ ß³ï ϳñ× Å³Ù³Ý³ÏÇó Ñ»ïá ÙÇÙdzÛÝ Ñ³ßٳݹ³ÙÝ»ñ ÏÍÝí»Ý: ä³ïÏ»ñ³óñ»ù, ³é³Ýó áñ»õ¿ ¹Åí³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ áã û ÙdzÛÝ Ù»Ýù, ³ÛÉ»õë ³ÙµáÕç ³ß˳ñÑÁ Ùdzݷ³ÙÇó ϳ½³ïíÇ ³Ûë ë³ï³Ý³Ï³Ý Ññ»ßÝ»ñÇó: ÐÇß»ù Ù»ñ ¹Çó³µ³ÝáõÃÛáõÝÁ, ÙÇßï Ññ»ßÝ»ñÁ Ù»½³ÝÇó ë»ñáõݹ í»ñóÝ»Éáí »Ý Ï³ñáÕ³ó»É Ù»ñ ¹»Ù å³Ûù³ñ»É: гÛÏ--´»É, ¸³íÇ×Øëñ³ Ø»ÉÇù ¨ ³ÛÉÝ: ÆëÏ ÇÝãå»±ë ¿ ϳï³ñíáõÙ ³ÕçݳÏÝ»ñÇ ÃÉ÷³ïáõÙÁ: ÐÝáõó Ð³Û ³½·Ç Ùáï ѳÛïÝÇ ¿ ã³÷³½³Ýó ËÇëï å³Ñå³Ýí³Í ³í³Ý¹³Ï³Ý ÙÇ ËáñÑáõñ¹` ¹³ ³ÕçݳÏÇ ÙÇÝã»õ ûñÇÝ³Ï³Ý ³ÙáõëÝáõÃÛáõÝÁ ÏáõëáõÃÛ³Ý å³Ñå³ÝÙ³Ý Ëëï³·áõÛÝ å³Ñ³ÝçÝ ¿: ºÃ» ûñÇáñ¹ÇÝ ÏáõëáõÃÛáõÝÇó ½ñÏ»É »Ý ÇÝã-ÇÝã å³ï׳éÝ»ñáí` ÙÇÝã»õ ûñÇÝ³Ï³Ý ³ÙáõëÝáõÃÛáõÝÁ, Ð³Û ³½·Ç Ùáï ѳٳñí»É ¿ ûñÇáñ¹ÇÝ ÷ã³óÝ»É: ƱÝãÝ ¿ ÏáõëáõÃÛ³Ý å³Ñå³ÝÙ³Ý ³Û¹ã³÷ Ëëï³·áõÛÝ Ýå³ï³ÏÝ áõ å³ï׳éÁ, ÇÝãáõ± ¿ гÛÁ ѳٳñáõÙ, áñ ³ÕçÏ³Ý ÷ã³óñ»É »Ý: ÆÝãå»ë ·Çï»ù, ºñÏñÇ íñ³, ϻݹ³Ý³Ï³Ý ³ß˳ñÑÇ µáÉáñ Ý»ñϳ۳óáõóÇãÝ»ñÇó ÙÇÙdzÛÝ ³Ù»Ý³µ³Ý³Ï³ÝÇ` Ù³ñ¹áõ Ùáï ϳ ³Û¹ ÏáõëáõÃÛ³Ý Ã³Õ³ÝÃÁ` åÉ»íñ³Ý: ØÇÝã»õ ³é³çÇÝ ë»é³Ï³Ý ѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÁ ³ÕçÇÏÁ å³ïϳÝáõÙ ¿ Çñ ѳÛñ³Ï³Ý ó»ÕÇÝ: ²Õçϳ ÏáõëáõÃÛáõÝÁ í»ñ³Ý³Éáõó Ñ»ïá ݳ ³ÛÉ»õë ³ÛÝ ³Ý³ñ³ï ³ÝÓÁ ãÇ ¨ ëÏëíáõÙ ¿ Ïáãí»É ÏÇÝ ³ñÙ³ï, ³ÛëÇÝùÝ ¹³éÝáõÙ ¿ ³ñ³ï³íáñ: سñ¹áõ ²ñ³ñáõÙÇó ¿ ·³ÉÇë ³ÛÝ Ñ³Ý·³Ù³ÝùÁ, áñ ³Õçϳ Ó»éùÁ å»ïù ¿ ·³Ý Ëݹñ»Ý, ³ÛëÇÝùÝ ³Ýå³ÛÙ³Ý ¿ ÁÝïñáõÃÛáõÝÁ ¨ áã û áí áõÙ áñï»Õ µéÝ»óñ»ó: Îàôê²Â²Ô²ÜÂÆ ÆزêîÀ кÜò îºÈº¶àÜÆ²Ü ¾, ²Ú¸ кîøÀ äºîø ¾ ÂàÔÜÆ ØÆØƲÚÜ Üð² ÀÜîðÚ²È ²ØàôêÆÜÀ: ²Û¹ ³Ù»ÝÇ Ýå³ï³ÏÁ Ñ»ï»õÛ³ÉÝ ¿` ·»Ý»ñÇ å³Ñå³ÝáõÙÁ (ã÷ã³óÝ»ÉÁ), Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ë»ñÝ¹Ç µ³ñáÛ³Ï³Ý ³é³ù»ÉáõÃÛ³Ý ß³ñáõݳϳϳÝáõÛáõÝÁ: ¶áÛáõÃÛáõÝ áõÝÇ ÙÇ ûñ·³Ý³Ï³Ý »ñ»õáõÛÃ, áñÇó ѳ½³ñ³ÙÛ³ÏÝ»ñ ³é³ç ù³ç ï»ÕÛ³Ï ¿ÇÝ ùñÙ»ñÁ, Áݹ áñáõÙ ¨ ã³ñ ùñÙ»ñÁ` É»õÇïÝ»ñÁ, áñ ³ÕçݳÏÇÝ ÏáõëáõÃÛáõÝÇó ½ñÏáÕÇ ·»Ý»ïÇÏ³Ï³Ý Ñ»ïùÁ ïåíáõÙ ¿ ³Õçϳ ûñ·³ÝǽÙáõÙ` ùñáÙáëáÙÝ»ñÇ ÏÇëáí ã³÷Ç Ù»ç: ²Û¹ »ñ»õáõÛÃÁ ÏáãíáõÙ ¿ èÆî-Ç ûñ»Ýù (èÇïáë Ñáõݳñ»Ý Ý߳ݳÏáõÙ ¿ Íáñ³É, µ³Ûó û ÇÝãáõ çÑáõ¹»ñÁ óñ·Ù³ÝáõÙ »Ý` ïÇ»½»ñùÇ ûñ»Ýù): ØÛáõë ÏáÕÙÇó èÆî` îÆð ¸ÇóÇ Ñ³Ï³é³Ï ϳñ¹³óáõÙÝ ¿, ÇÝãÁ ÏÝ߳ݳÏÇ îÇñ ¸ÇóÇ ëï»ÕÍ³ó µ³ñáÛ³Ï³Ý ûñ»ÝùÝ»ñÇÝ Ñ³Ï³é³Ï: ¸³ ïÕ³Ù³ñ¹áõó Ñá·áõ ¨ ³ñÛ³Ý å³ïÏ»ñÇ ÷á˳ÝóáõÙÝ ¿ ³ÕçϳÝ: ²Û¹ å³ïÏ»ñÁ Ïѳٳå³ï³ë˳ÝÇ ïíÛ³É ïÕ³Ù³ñ¹áõ ·»Ý»ïÇÏ Ïá¹ÇÝ` ³ÛëÇÝùÝ ë»ñݹ³Ï³Ý ß³ñáõݳÏáõÃÛ³ÝÁ, ³ÝÏ³Ë ³ÕçݳÏÇ ³å³·³ ³ÙáõëÇÝÝ»ñÇ ù³Ý³ÏÇó: лﳷ³ÛáõÙ, ³ÝÏ³Ë ¹ñ³ÝÇó, û áõÙÇó ¿ »ñ»Ë³ áõݻݳÉáõ ³Û¹ ³ÕçÇÏÁ, ³Û¹ ùñáÙáëáÙÝ»ñÇ ³éϳÛáõÃÛáõÝÁ ÙÇÝÇÙáõÙ Ï»ë ã³÷áí å³Ñå³ÝíáõÙ »Ý: ²Û¹ »ñ»õáõÛÃÁ ųٳݳϳÏÇó ·Çï³Ï³Ý ï»ñÙÇݳÉá·Ç³Ûáí ÏáãíáõÙ ¿ îºÈº¶àÜƲ: ²Ûë ë³ï³Ý³Ï³Ý ¨ ³Ýã³÷ íï³Ý·³íáñ »ñ»õáõÛÃÁ ã³ñ ùñÙ»ñÁ çÑáõ¹Ý»ñÇ û·ÝáõÃÛ³Ùµ »ñ»ù ѳ½³ñ ï³ñÇ ¿ ÷áñÓ³ñÏáõÙ »Ý ѳٳÛÝ Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý Ñ³Ý¹»å: ²ÕçݳÏÇÝ ÙÇÝã»õ »ñ»ù ï³ñÇ ¨ Ù»Ï ûñ³Ï³Ý ѳë³ÏáõÙ ÏáõëáõÃÛáõÝÇó ½ñÏ»Éáõ ¹»åùáõÙ, ³ÛÝ ÝáñÇó í»ñ³Ï³Ý·ÝíáõÙ ¿: ²ÕçݳÏÝ»ñÇÝ Ñµñ۳ݻñÁ ÏáõëáõÃÛáõÝÇó ½ñÏáõÙ »Ý »ñÏáõ »Õ³Ý³Ïáí: ²é³çÇÝÁ` ÍåïÛ³ÉÁ, Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ »Ý ˳˳ÙÝ»ñÁ` ó³Íñ ¹³ëÇ Ñá·»õáñ³Ï³ÝÝ»ñÁ ³ÕçݳÏÇ »ñ»ù ï³ñÇÝ ¨ Ù»Ï ûñÁ Éñ³Ý³Éáõó Ù»Ï ß³µ³Ãí³ ÁÝóóùáõÙ, ÃáÕÝ»Éáí Çñ»Ýó Ñ»ïùÁ` ë»ñÙÁ »ñ»Ë³ÛÇ ûñ·³ÝǽÙÇ Ù»ç, áñÇó Ñ»ïá åÉ»íñ³Ý ÝáñÇó í»ñ³Ï³Ý·ÝíáõÙ ¿: ºñÏñáñ¹ »Õ³Ý³ÏÁ ÏáãíáõÙ ¿ ÏáÝïáõë` ³ÛëÇÝùÝ »ñ»ù ï³ñÇ Ù»Ï ûñÁ Éñ³Ý³Éáõó Ñ»ïá ³Û¹ åñáó»ëÁ Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ ¿ ë»é³Ï³Ý ѳñ³µ»ñáõÃÛ³Ý ÙÇçáóáí` ˳˳ٳÁ ϳ٠Ýñ³ ³å³·³ ³ÙáõëÇÝÁ, áñÁ ³Û¹ í×é³·áñÍáõÃÛáõÝÇó Ñ»ïá ³ñ¹»Ý »ñ»Ë³ÛÇ ûñÇÝ³Ï³Ý ³ÙáõëÇÝÝ ¿ ѳٳñíáõ٠ϳ٠áõÕÕ³ÏÇ ÍåïÛ³É åáéÝÇÏÝ»ñ »Ý å³ïñ³ëïáõÙ: ³ÉÙáõ¹áõÙ ³Ûë ³Ù»ÝÁ Ýϳñ³·ñíáõÙ ¿ ÉñÇí Ù³Ýñ³Ù³ëÝáõÃÛáõÝÝ»ñáí, Áݹ áñáõÙ, û ÇÝãåÇëÇ ïáõ·³ÝùÝ»ñ »Ý ëå³ëíáõ٠ѻﳷ³ ³ÙáõëݳÉáõÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ: ºñÏáõ ¹»åùáõÙ ¿É, ³ÝÏ³Ë ³ÕçݳÏÇ ³å³·³ ³ÙáõëÝáõ áí ÉÇÝ»Éáõó, Ýñ³ÝÇó ÍÝí³Í ë»ñÝ¹Ç ùñáÙáëáÙÝ»ñÇ Ù»ç ³ñ¹»Ý ÏÇëáí ã³÷ Ó»õ³íáñí³Í ¿ çÑáõ¹³Ï³Ý Ï»ÕïÁ: ºì Ñ»Ýó ë³ ¿ å³ï׳éÁ, áñ ÁݹáõÝí³Í ¿ ³ë»É` »Ã» Ù³ÛñÁ çÑáõ¹ ¿, áõñ»ÙÝ »ñ»Ë³Ý Ù»ù»Ý³Û³µ³ñ ѳٳñíáõÙ ¿ çÑáõ¹:

- 163 -

î»É»·áÝÛ³Ý çÑáõ¹³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ÃáÕ³Í ³Ù»Ý³ë³ñë³÷»ÉÇ Ñ»ï»õ³ÝùÝ ¿: ÆÝãù³±Ý ÝÙ³Ý Ñ»ïù»ñ áõÝ»Ý ÃáÕ³Í ³Ûë Ññ»ßÝ»ñÁ ¨ áõ±Ù Ù»ç, ¹»é ß³ï »ñϳñ å»ïù ¿ å³ñ½»Ýù: ÐÝáõó »Ï³Í ³í³Ý¹³Ï³Ý ËáñÑáõñ¹Ý»ñÇó »Ý ݳ»õ Ç·³Ï³Ý ë»éÇ å³ñÏ»ßï áõ ѳٻëï ÉÇÝ»ÉÁ, ÇëÏ çÑáõ¹áõÑÇÝ ï³ñµ»ñíáõÙ ¿ Çñ ѳÛïÝÇ ·áÝáñáí (³Ùµ³ñï³í³ÝáõÃÛáõÝ), ÇÝãÁ Ýñ³Ý ÙÇßï µ³ó³Ñ³ÛïáõÙ ¿: γ٠ÏÇÝÁ ïÕ³Ù³ñ¹áõ ³ãù»ñÇ Ù»ç ãå»ïù ¿ ݳÛÇ, ÇëÏ çÑáõ¹áõÑÇÝ»ñÁ ѳÛïÝÇ »Ý Çñ»Ýó ³ãù»ñáí Ù³ñ¹ áõï»Éáõ ѳÛïÝÇ Ñ³ïÏáõÃÛ³Ùµ: ÆëÏ ³ÙáõëÝáõ ³ÛÝ ½·áõß³óÙ³ÝÁ, û Éí³óùÁ ÙÇ ¹Ç½Ç, ïáõÝÁ ÷áßáõ Ù»ç Ïáñ³Í ¿, ËáѳÝáóÁ ϳñ·Ç Ññ³íÇñÇ, çÑáõ¹áõÑÇÝ ³Ýå³ÛÙ³Ý Ïå³ï³ë˳ÝÇ,-§»ë ËáÙ ×áñï ã»Ù¦: ê³ ³ñ¹»Ý ·³ÉÇë ¿ Ýñ³ÝÇó, áñ ³Û¹ ϻݹ³ÝÇÝ»ñÁ Çñ»Ýó ³ÙµáÕç ·áÛáõÃÛ³Ý ÁÝóóùáõÙ ëïñáõÏÝ»ñ »Ý »Õ»É áõ ³Ýã³÷ í³Ë»ÝáõÙ »Ý í»ñ³¹³éÝ³É ³í³Ý¹³Ï³Ý å³å»Ý³Ï³Ý ϳñ·³íÇ׳ÏÇÝ: ê³ï³Ý³Ï³Ý ³Ûë ·»ÝáýáÝ¹Ç í»ñçÝ³Ï³Ý »ñÃÁ ³Ùñ³·ñíáõÙ ¿ ³Ù»Ý³¹³Å³Ý ÷áõÉáí` æÑáõ¹³Ï³Ý ¹³ëïÇñ³ÏáõÃÛ³Ùµ: ³ÉÙáõ¹Á ÃáõÛɳïñáõÙ ¿ Ï»ÕÍ »ñ¹áõÙ ï³É: ºë áõñÇß ³½·, ÅáÕáíáõñ¹, ïáÑÙ, Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ËÙµ³íáñáõÙ ã»Ù ϳñáÕ å³ïÏ»ñ³óÝ»É, áñ Çñ »ñ»Ë³ÛÇÝ ËáñÑñ¹Ç Ï»ÕÍ »ñ¹áõÙ ï³É: سÝÏáõÃÛáõÝÇó »ñ»Ë³Ý»ñÇÝ ¹³ëïÇñ³ÏáõÙ »Ý, áñ ë³ ùá ѳÛñ»ÝÇùÁ ãÇ, ëñ³Ýù ùá ÅáÕáíáõñ¹Á ã»Ý, ·áÕ³óÇñ, óɳÝÇñ, ˳µÇñ, ÏáÕáåïÇñ, Ï»ÕÍÇñ, ëïÇñ, Ïéí³óñáõ, µ³Å³ÝÇñ, ѳϳ¹ñÇ, ã³ß˳ï»ë, ³Ù»Ý ÙÇçáóÝ»ñ ÏÇñ³éÇñ, áñ ջϳí³ñ»ë: ºì ¹áõù å³ïÏ»ñ³óñ»ù ³Ûë ϻݹ³ÝÇÝ»ñÁ ջϳí³ñáõÙ »Ý Ù»½, ϳñáÕ³ÝáõÙ »Ý Ù»ñ Ù»ç »Õ³Í ï³Ï³ÝùÝ»ñÇÝ Ï³ß³é»É, ѳëÝ»É Çñ»Ýó Ýå³ï³ÏÇÝ` Ù»½ Ýë»Ù³óÝ»É: ÖÇßïÝ ³ë³Í, »ë ã»Ù ·Çï³ÏóáõÙ, û DZÝã ¹³Å³Ý å³ïÇÅ å»ïù ¿ ÏñÇ Ù»ñ Ù»çÇ ï³Ï³ÝùÁ, áñÁ ³ç³ÏóáõÙ ¿ ³Û¹ Ññ»ßÝ»ñÇÝ, áñÁ, ³ÝϳëÏ³Í ï»ÕÛ³Ï ¿ í»ñÁ Ýßí³Í µ³ó³ïñáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ: ºì ѳݷÇëï ËÕ×áí ݳÛáõÙ ¿ û ³Ûë Ë³Õ³Õ ßñç³ÝáõÙ` 20 ï³ñÇÝ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ Ð³Û ³½·Ç ù³Ý³ÏÁ ÙdzÛÝ µÝ³Ï³Ý ³×Ç 2.7 ³Ý·³Ù Ýí³½Ù³Ý Ñ³ßíÇÝ å³Ï³ë»É ¿ 1.420.000-áí, ÑÇí³Ý¹³óÇáõÃÛáõÝÁ ³í»É³ó»É ¿ 70-560 %-áí, 60 %-Çó ³í»É ϳ½ÙáõÙ »Ý ãù³íáñÝ»ñÁ, 30% ³ÕçÇÏÝ»ñÁ ïáõÝÝ »Ý Ùݳó»É, ùá ÑáÕÇ, çñÇ, ·»ñ»½Ù³ÝÇ, í³é³Í ÙáÙÇ í³ñÓÁ çÑáõ¹ÇÝ »ë ÙáõÍáõÙ, ³ãùǹ ³é³ç ѳñ³½³ïÝ»ñ¹ ٳѳÝáõÙ »Ý` Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ ãáõÝ»ë µáõÅ»Éáõ, »ñ»Ë³Ý»ñ¹ ãáõÝ»Ý ³å³·³ ¨ ³Ý·ñ³·»ï³ÝáõÙ »Ý, ³Ý³ñ³ï Ñ³Û ³ÕçݳÏÝ»ñÇÝ ëïÇåáõÙ »Ý åáéÝϳݳÉ, ÇëÏ ³Ý³ëáõÝ çÑáõ¹Ý»ñÁ í³Û»ÉáõÙ »Ý ùá »ñÏñÇ Ñ³Ýù³ÛÇÝ Ñ³Ý³ÍáÝ»ñÁ áõ ÃùáõÙ ùá Ñá·áõ Ù»ç: ¸»é ¹ñ³Ýáí ã»Ý µ³í³ñ³ñíáõÙ, Ñ»ïÝ ¿É áõ½áõÙ »Ý ׳ݳã»É Ô³ñëÇ å³Û³Ý³·ÇñÁ, áñ Áݹ³Ýñ³å»ë ³½·Á ½ñÏíÇ ³å³·³ÛÇó ¨ Ñ³í»ñÅ Ùáé³óáõÃÛ³Ý ïñíÇ ³Ñ³íáñ ºÕ»éÝÁ, áñÁ ÝáõÛÝå»ë Çñ»Ýù »Ý ϳ½Ù³Ï»ñå»É: ²’Û, ³ÛëåÇëÇ ³Ûɳݹ³Ï ϻݹ³ÝÇÝ»ñÇ` çÑáõ¹Ý»ñÇ Ñ»ï ·áñÍ áõÝ»Ýù, ѳñ·»ÉÇ µ³ñá۳ϻñï Ð³Û ÅáÕáíáõñ¹` ÃùáõÙ »ë »ñ»ëÝ»ñÇÝ` ³ëáõÙ »Ý ³ÝÓñ»õ ¿ ·³ÉÇë: â³ñÇùÇ Í³éÇ ³ñÙ³ïÁ ³ñÛáõݳåÕÍáõÃÛáõÝÝ ¿` ³Ûɳë»ñáõÙÁ ¨ ³Ûɳë»éáõÙÁ: §²Ûɳë»éí³ÍáõÃÛ³Ý ¹»íÁ` ¹³ ³Ñ³íáñ Ëáñ³Ù³ÝÏ ¿ ¨ ß÷áóµ³Ý¦,- ¨ ¹ÇÙ»Éáí ³ß³Ï»ñïÝ»ñÇÝ` ÐÇëáõëÁ Ýñ³Ýó ѳïáõÏ ³ë³ó,-§»ñ³Ý³í»ï »Ý ³ãù»ñÁ, áñáÝù Ïï»ëÝ»Ý ³ÛÝ, ÇÝãÁ, áñ ¹áõù ï»ëÝáõÙ »ù¦: (Ôáõϳë 10:23): §ºñ»Ë³ÛÇ ÷ëÇËá½Ç 90 %-Á ÍÝáÕÝ»ñÇ Ù»ÕùÝ ¿¦,-Ñá·»µ³ÝÝ»ñ: ´²Úò, кÜò ÂÈö²îàôØÜ ¾ð ¶ð²ì²Î²ÜÀ, àð ºÐàì² ÎàâºòÚ²ÈÀ æÐàô¸ÜºðÆÜ ²Üì²Üºò “ÀÜîðÚ²È ÄàÔàìàôð¸”: ²ÛÝ ß³ï ·»Õ»óÇÏ Ï»ñåáí Ýϳñ³·ñí³Í ¿ ´ÇµÉdzÛáõÙ ÌÜܸàò ¶È ľ Ï»ï 9-Çó` ºÑáí³Ý ·³ÉÇë ¿ ²µñ³Ñ³ÙÇÝ ¨ ³ëáõÙ ¿` §… ê³ ¿ ÇÙ áõËïÁ, áñ åÇïÇ å³Ñ»ù ÇÙ ¨ Ó»ñ Ù»çï»ÕÁ ¨ ù»½³ÝÇó Û»ïáÛ ùá ë»ñáõÝ¹Ç Ù»çï»ÕÁ` Ó»ñ ³Ù»Ý ³ñáõÝ ÃÉ÷³ïíÇ …ºõ ÃÉ÷³ïíÇ Ó»ñ ³Ù»Ý ³½·»ñáõÙÁ ³Ù»Ý áõà ûñ³Ï³Ý ³ñáõÝ…³Ù»Ý ûï³ñÇó áñ ùá ë»ñáõݹÇóÁ ã¿.. ¨ ÇÙ áõËïÁ Ó»ñ Ù³ñÙÝáõÙÁ Û³íÇï»Ý³Ï³Ý áõËï ÉÇÝÇ: ºõ ÙÇ ³ÝÃÉ÷³ï ³ñáõ… ³ÛÝ ³ÝÓÝ Çñ ÅáÕáíñ¹ÇóÁ åÇïÇ ÏáñãÇ. ݳ ÇÙ áõËïÝ ³Ý³ñ·»É ¿¦: ÆëÏ Ç±Ýã ¿ ë³ Ý߳ݳÏáõÙ: ê³ Ý߳ݳÏáõÙ ¿, »ñµ 1080Ã. Ý.Ã.³. ݳ˳ѵñ»³Ý»ñÇÝ íéݹ»óÇÝ Ð³Ûáó àôð ù³Õ³ùÇó, Ñ»ïá º·ÇåïáëÇó, Ý»·ñ»ñÇ, ·ÝãáõÝ»ñÇ ¨ Ùݳó³Í ³Ûɳë»éí³ÍÝ»ñÇ Ñ»ï ÙdzëÇÝ, êÇݳÛÇ ³Ý³å³ïáõÙ, Øáíë»ëÁ ù³é³ëáõÝ ï³ñí³ ÁÝóóùáõÙ »ñÏáõ ë»ñáõݹ ÃÉ÷³ï»ó ¨ ëï³ó³í Çñ áõ½³Í “ÁÝïñÛ³É ÅáÕáíáõñ¹Á”, ³ÛëÇÝùÝ µÇáéáµáïÝ»ñÇÝ: ²Û¹áõÑ»ï»õ еñÛ³Ý ³ÛÝ ÝáõÛÝ ³ëáñ³Ï³Ý ó»ÕÇ Ý»ñϳ۳óáõóÇãÁ ã¿ñ, ݳ ¹³ñÓ³í ý³ÉÉáë³å³ßï çÑáõ¹` ëáëϳÉÇ ÙÇ Ï»Ý¹³ÝÇ: ÆëÏ Ã» DZÝã ³éáÕç³Ï³Ý áÕµ»ñ·áõÃÛáõÝÝ»ñÇ µ»ñ»ó ³ñÛáõݳåÕÍáõÃÛáõÝÁ, ³Ûɳë»éáõÃ-

- 164 -

ÛáõÝÝ áõ í»ñ»õÇ ÑÇÝ·Á ã³ùñùÝ»ñÇ µ³ó³Ï³ÛáõÃÛáõÝÁ` Ýϳñ³·ñáõÙ ¿ ͳ·áõÙáí çÑáõ¹, ѳÝñ³×³Ý³ã ȳٵñá½áÛÇ û·Ý³Ï³Ý ¹áÏïáñ ʳãݻϻñÁ Ñ»ï»õÛ³É Ï»ñå` §Ðá·»Ï³Ý ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñÁ ѳٳñíáõÙ »Ý ã³÷³½³Ýó í³ñ³ÏÇã ¨ ѵñ۳ݻñÁ ѳٳñíáõÙ »Ý ¹ñ³ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ûç³ËÁ: ²Û¹ í³ñ³ÏÁ áã û µ³Ïï»ñÇ³Ï³Ý ¿, ³ÛÉ ·»Ý»ïÇϳϳݦ: ²Ûë Ëáëù»ñÇÝ ·áõÙ³ñ³Í ȳٵñá½áÛÇ §Ðµñ۳ݻñÇ Ù»ç Ñá·»Ï³Ý Ë³Ý·³ñí³ÍÝ»ñÁ ³í»ÉÇ ß³ï »Ý, ù³Ý Çñ»Ýù` ѵñ۳ݻñÁ¦ ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛ³ÝÁ ·áõÙ³ñ»Ýù ì³ïïÇϳÝÇ ÏáÕÙÇó çÑáõ¹Ý»ñÇÝ ïñí³Í §êáëϳÉÇ ÅáÕáíáõñ¹¦ ·Ý³Ñ³ï³Ï³ÝÁ, ³Ûë ³Ù»ÝÇÝ ·áõÙ³ñ»Ýù, áñ ºÑáí³ÛÇó Ñ»ïá` çÑáõ¹Ý»ñÇ »ñÏñáñ¹ ³Ñ³íáñ å³ßï³ÙáõÝùÁ ÷áÕÇ ²ëïí³Í سÙáÝ³Ý ¿ ¨ ³Ûë ÁݹѳÝáõñ ³ñѳíÇñùÇÝ ïñ³Ù³¹ñ»Ýù ³Ýë³Ñٳݳ÷³Ï ѳٳß˳ñѳÛÇÝ Çß˳ÝáõÃÛáõÝ, ËáñÁ Ùï³Í»Ýù áõ »ñ»õÇ ÏÏé³Ñ»Ýù, û Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³ÝÁ ÇÝã ¿ ëå³ëíáõÙ` »Ã» ÇѳñÏ» ųٳݳÏÇÝ ãϳÝËíÇ ³Ûë ϻݹ³ÝÇÝ»ñÇ áÕµ»ñ·³ËáëïáõÙ ³Ù»Ý³ÃáÕáõÃÛáõÝÁ: æÑáõ¹Ý»ñÁ ɳí ï»Õ»Ï³óí³Í »Ý áñ Ùáñ ·»Ý»ñÁ ã»Ý ß³ñáõݳÏíáõÙ` Çñ»Ýó ѳٳñ Ù³ÛñÁ ݳ˳ï»ëí³Í ¿ ï»É»·áÝdzÛÇ ¿ý»ÏïÁ ï³ñ³Í»Éáõ ѳٳñ: ²Û¹ ¿ ³å³óáõóáõÙ Çñ»Ýó ÏáÕÙÇó ÁݹѳÝñ³å»ë ÏÝáçÁ Çñ»Ýó É»ùëÇÏáÝáõÙ §ßÉÛáõ˳¦ ³Ýí³Ý»ÉÁ ¨ ´ÇµÉdzÛáõÙ §ØdzÛÝ çÑáõ¹ ÏÇÝÝ ¿ çÑáõ¹Ç ³Ù»Ý³Ñ³í³ï³ñÇÙ ÁÝÏ»ñÁ¦ ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: º·Çåï³óÇÝ»ñÁ ß³ï ³í»ÉÇ í³Õáõó »Ý ÃÉ÷³ïí»É ù³Ý çÑáõ¹Ý»ñÁ, ë³Ï³ÛÝ áã áõÃÁ ûñ³Ï³Ý ѳë³ÏáõÙ` 7-13 ï³ñ»Ï³ÝáõÙ, ¨ ëáëÏ ÑÇ·»ÝÇÏ Ýϳï³éٳٵ: ØÇ»õÝáõÛÝ ¿, Ù³ÑÙ»¹³Ï³ÝÝ»ñÇ ÙÇÝã»õ 13 ï³ñ»Ï³Ý ѳë³ÏáõÙ ÃÉ÷³ï»ÉÁ ãÇ Ï³ñáÕ ·»ÝáÙá¹ÇýÇϳóÝ»É Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ Ï³½Ùí³ÍùÁ, ãÝ³Û³Í ¨ ãÇ Ï³ñáÕ ûñ·³ÝǽÙÇ íñ³ Ñ»ïù ãÃáÕÝ»É: ²Ý¹áõñ ÑáïÁ ûñ·³ÝǽÙáõÙ ÁÝóóáÕ ÇÝã áñ áã ÝáñÙ³É åéáó»ëÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ ¿ ËáëáõÙ: ºÃ» ÃÉ÷³Ïí³Í ûñ·³ÝǽÙÁ ÉÇÝ»ñ ×ÇßïÝ áõ ϳï³ñÛ³ÉÁ` ²ñ³ñÇãÁ Ù³ñ¹Ï³Ýó ³Û¹åÇëÇÝ Ï³ñ³ñ»ñ: ÆëÏ ÇÝã áñ Ù»ÏÁ »Ã» ó³ÝϳÝáõÙ ¿ ²ñ³ñãÇ ÏáÕÙÇó ÃáõÛÉ ïí³Í ë˳ÉÁ áõÕÕ»É` áõÕÕ³ÏÇ å»ïù ¿ ïñ³Ù³µ³ÝÇ, áñ ²ñ³ñÇãÁ ãÇ ë˳ÉíáõÙ` ÇÝùÝ ¿ ˻ճÃÛáõñí³Í:

- 165 -

Ðàô¸²Ê²êƸ²Î²Ü

êμ´àôÜøܺðÀ

¼àвð ¶ðøàôØ Üºðβڲòì²Ì Ðàô¸²ÚàôÂÚ²Ü ¸²ðä²êÀ

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

Ðàô¸²Ú²Î²ÜàôÂÚ²Ü 13 êμ´àôÜøܺðÀ (ÎÇóó»é ÞáõÉË³Ý ²ñáõË ¿ç 481) ²Ýí»ñ³å³Ñáñ»Ý ѳí³ïáõÙ »Ù, áñ ´³ñÓñÛ³ÉÁ, ûñÑÝí³Í ÉÇÝÇ Üñ³ ²ÝáõÝÁ, ÙÇÝã»õ »½³ÏÇÝ ëï»ÕÍ»ó µáÉáñ ³ñ³ñí³ÍÝ»ñÇÝ ¨ ջϳí³ñ»ó Ýñ³Ýó, áñ ܳ` ³ÝóÛ³ÉáõÙ, Ý»ñϳÛáõÙ ¨ ³å³·³ÛáõÙ µáÉáñ Ññ³ßùÝ»ñÇ ÙÇ³Ï ³ÕµÛáõñÝ ¿: ²Ýí»ñ³å³Ñáñ»Ý ѳí³ïáõÙ »Ù, áñ ´³ñÓñÛ³ÉÁ, ûñÑÝí³Í ÉÇÝÇ Üñ³ ²ÝáõÝÁ, ÙÇ³Ï ³ÙµáÕç³Ï³Ý` ¨ ãϳ ³ß˳ñÑáõÙ ÝÙ³Ý³Ï Üñ³ µ³ó³ñÓ³Ï ³ÙµáÕç³Ï³ÝáõÃÛ³ÝÁ, ¨ áñ ÙdzÛÝ Ü³ ¿ Ù»ñ ²ëïí³ÍÁ ³ÝóÛ³ÉáõÙ, Ý»ñϳÛáõÙ ¨ ³å³·³ÛáõÙ: ²Ýí»ñ³å³Ñáñ»Ý ѳí³ïáõÙ »Ù, áñ ´³ñÓñÛ³ÉÁ, ûñÑÝí³Í ÉÇÝÇ Üñ³ ²ÝáõÝÁ, Ù³ï»ñdz ãÇ ¨ Ýñ³Ý ѳïáõÏ ã»Ý ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ Ù³ï»ñdzÛÇ íÇ׳ÏÝ»ñÁ, ¨ áñ Ýñ³Ý ÁݹѳÝñ³å»ë ãϳ áã ÙÇ ÝٳݳÏ: ²Ýí»ñ³å³Ñáñ»Ý ѳí³ïáõÙ »Ù, áñ ´³ñÓñÛ³ÉÁ, ûñÑÝí³Í ÉÇÝÇ Üñ³ ²ÝáõÝÁ, ³Ù»ÝÇ ëÏǽµÝ ¿ ¨ ³Ù»ÝÇ í»ñçÝ ¿: ²Ýí»ñ³å³Ñáñ»Ý ѳí³ïáõÙ »Ù, áñ ÙdzÛÝ ´³ñÓñÛ³ÉÇÝ, ûñÑÝí³Í ÉÇÝÇ Üñ³ ³ÝáõÝÁ, Ñ»ï»õáõÙ ¿ ³ÕáÃ»É Üñ³Ý` ¨ áõñÇß áã Ù»ÏÇÝ: ²Ýí»ñ³å³Ñáñ»Ý ѳí³ïáõÙ »Ù, áñ Ù³ñ·³ñ»Ý»ñÇ µáÉáñ Ëáëù»ñÁ ×ßÙ³ñïáõÃÛáõÝ »Ý: ²Ýí»ñ³å³Ñáñ»Ý ѳí³ïáõÙ »Ù, áñ Øáíë»ë-ñ³µµÇÇ Ù³ñ·³ñ»áõÃÛáõÝÁ, ÃáÕ Ýñ³ Ñá·ÇÝ Ë³Õ³ÕáõÃÛ³Ý Ù»ç ÝÝçÇ, ×ßÙ³ñïáõÃÛáõÝ ¿, áñ ܳ Çñ»Ý ݳËáñ¹áÕ ¨ ѳçáñ¹áÕ µáÉáñ Ù³ñ·³ñ»Ý»ñÇó ³Ù»Ý³³Ñ»ÕÝ ¿: ²Ýí»ñ³å³Ñáñ»Ý ѳí³ïáõÙ »Ù, áñ ³ÙµáÕç Âáñ³Ý, áñÇÝ Ù»Ýù ³ÛÅÙ ïÇñ³å»ïáõÙ »Ýù, ²Ù»Ý³µ³ñÓñÛ³ÉÇó ¿ ïñí»É Øáíë»ë-ñ³µµÇÇÝ, ÃáÕ Ýñ³ Ñá·ÇÝ ÝÝçÇ Ë³Õ³ÕáõÃÛ³Ý Ù»ç:

- 166 -

9. ²Ýí»ñ³å³Ñáñ»Ý ѳí³ïáõÙ »Ù, áñ Âáñ³Ý ãÇ ÏñÇ áã ÙÇ ÷á÷áËáõÃÛáõÝ ¨ áñ ´³ñÓñÛ³ÉÁ , Üñ³ ³ÝáõÝÁ ûñÑÝÛ³É ÉÇÝÇ, ãÇ ï³ Ù»½ áõñÇß áã ÙÇ ³ÛÉ Âáñ³: 10. ²Ýí»ñ³å³Ñáñ»Ý ѳí³ïáõÙ »Ù, áñ ´³ñÓñÛ³ÉÇÝ, ûñÑÝÛ³É ÉÇÝÇ Üñ³ ²ÝáõÝÁ, ѳÛïÝÇ »Ý Ù³ñ¹Ï³Ýó µáÉáñ ·áñÍ»ñÁ ¨ Ýñ³Ýó µáÉáñ Ùïù»ñÁ, ÇÝãå»ë ³ëí³Í ¿,§´áÉáñ Ýñ³Ýó ëñï»ñÁ ܳ ³ñ³ñ»ó, Üñ³Ý ѳÛïÝÇ ¿ Ýñ³Ýó µáÉáñ ·áñÍ»ñÁ¦: 11. ²Ýí»ñ³å³Ñáñ»Ý ѳí³ïáõÙ »Ù, áñ ´³ñÓñÛ³ÉÁ, ûñÑÝÛ³É ÉÇÝÇ Üñ³ ²ÝáõÝÁ, µ³ñùáí ÏѳïáõóÇ Çñ å³ïíÇñ³ÝÝ»ñÇ å³Ñå³ÝáÕÝ»ñÇÝ ¨ ˳ËïáÕÝ»ñÇÝ Ïå³ïÅÇ: 12. ²Ýí»ñ³å³Ñáñ»Ý ѳí³ïáõÙ »Ù öñÏãÇ (سßdzË) ·³ÉáõÝ, ¨ ù³Ý½Ç ݳ ѳå³ÕáõÙ ¿ ¨ ³ÛÝáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí ³Ù»Ý ûñ Üñ³Ý Ïëå³ë»Ù: 13. ²Ýí»ñ³å³Ñáñ»Ý ѳí³ïáõÙ »Ù, áñ ٳѳó³ÍÝ»ñÁ Ïí»ñ³¹³éÝ³Ý ÏÛ³Ýù ³ÛÝ Å³Ù` »ñµ ¹³ ó³Ýϳݳ ´³ñÓñÛ³ÉÁ, ûñÑÝÛ³É ÉÇÝÇ Üñ³ ²ÝáõÝÁ, ¨ ÃáÕ Ù»Í³ñíÇ Üñ³ ²ÝáõÝÁ ѳí»ñÅ, ¹³ñ»¹³ñ: êñ³Ýù É»õÇïÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó çÑáõ¹Ý»ñÇ ½áٵdzóÙ³Ý ÏñáÝ³Ï³Ý ëϽµáõÝùÝ»ñÝ »Ý: ÐÇÙ³ µ³ó³Ñ³Ûï»Ýù ³éûñÛ³ ÏÛ³ÝùÇ áõ Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý Ñ³Ý¹»å ³Û¹ ϻݹ³ÝÇÝ»ñÇ ·³½³Ý³ÛÇÝ í»ñ³µ»ñÙáõÝùÁ Ó»õ³íáñáÕ ëϽµáõÝùÝ»ñÁ: Ü»ñùáõëï ß³ñ³¹ñíáÕ ëϽµáõÝùÝ»ñÁ ³Ý·³Ù ÝÛáõÃÇ å³Ñå³ÝÙ³Ý ¨ ÷á˳ϻñåÙ³Ý ûñ»ÝùÇÝ »Ý ѳϳëáõÙ:  §âϳ ×ßÙ³ñïáõÃÛáõÝ` ϳ ³Ù»Ý³ÃáÕáõÃÛáõݦ:  §àãÇÝã ã³Ý»É, µ³Ûó É³í ³åñ»É¦:  §ÆÝãå»ë ²ëïí³Í ¿ ݳÛáõ٠ѵñ۳ݻñÇÝ` ³ÛÝå»ë ¿É ѵñ۳ݻñÝ »Ý ݳÛáõÙ ²ëïÍáõݦ:  §Ò³·ÇÝ µÝÇ Ù»ç »Ý Ë»Õ¹áõÙ¦:  §Ø³³ñáõýdz¦` ·ó»É ׳ÝÏ»ñÁ áõ ³Ýí»ñç ï³Ýç³ÝùÇ »ÝóñÏ»É: æÑáõ¹áõÃÛ³Ý Ù»Í³·áõÛÝ È»õÇï س·Ç¹Á ïí»É ¿ Ñ»ï»õÛ³É ï³ëÁ ëϽµáõÝùÝ»ñÁ` ºñ»Ë³ÛÇó ¹áõ ϳñáÕ »ë ëáíáñ»É »ñ»ù ëϽµáõÝù` I. ºñ»Ë³Ý áõñ³Ë ¿ ³é³Ýó áñ»õ¿ å³ï׳éÇ II. ܳ ÙÇ ñáå» ³é³Ýó ·áñÍÇ ãÇ ÝëïáõÙ III. ºÃ» ݳ áñ»õ¿ µ³Ý ¿ áõ½áõÙ` ݳ å³Ñ³ÝçáõÙ ¿ ³Ýí»ñ³å³Ñáñ»Ý ¶áÕÁ áõÝ³Ï ¿ ûñÇÝ³Ï ï³Éáõ ù»½ ÛáÃÁ ѳëϳóáÕáõÃÛáõÝ` I. ܳ Çñ ³ß˳ï³ÝùÁ ϳï³ñáõÙ ¿ ·Çß»ñáí II. ºÃ» ݳ ãÇ ³í³ñï»É ³ÛÝ, ÇÝã Ùï³¹ñ»É ¿ñ ³Ý»É ÙÇ ·Çß»ñáõÙ` ϳÝÇ ÙÛáõëáõÙ III. ܳ ¨ Çñ ·áñÍÁÝÏ»ñÁ ÝíÇñí³Í »Ý ÙÇÙdzÝó IV. ܳ Ͻáѳµ»ñÇ ÏÛ³ÝùÁ` ³ÝÝß³Ý ß³ÑÇ Ñ³Ù³ñ V. ²ÛÝ, ÇÝã ݳ Ïáñ½áõÙ ¿, Ýñ³ ѳٳñ ³ÛÝù³Ý ÷áùñ³ñÅ»ù ¿, áñ ݳ ÏßåñïÇ VI. ²Ù»Ý³Ã»ñ³ñÅ»ù ëï³ÏÇ (ìîíåòà) Ïáñ½Ù³Ý ѳٳñ ݳ Ïï³ÝÇ Í»ÍÝ áõ ç³ñ¹Á, µ³Ûó ¹ñ³Ý Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ ãÇ ï³ VII. ܳ ëÇñáõÙ ¿ Çñ ³ß˳ï³ÝùÁ ¨ ãÇ ÷á˳ݳÏÇ ³ÛÉÇ Ñ»ï  ð³µµÇ ØÇËÉ,-§ºÃ» »ë áã ÇÝÓ Ñ³Ù³ñ` áí ÇÝÓ Ñ³Ù³ñ¦:  ð³µµÇ ÞÉáÙá,-§²ÛÝ ·»ñí³ïÁ, áñÇÝ áõ½áõÙ ¿ ѳëÝ»É ë³ï³Ý` å³ñï³¹ñ»É Ù³ñ¹áõÝ, áñ Ùáé³Ý³ Çñ ³ñù³Û³ë»ñáõݹ ÉÇÝ»ÉÁ¦:  ÎÛ³ÝùÇ Ý߳ݳµ³ÝÝ ¿` ï³É ¨ í»ñóÝ»É (ϳ߳éù)  ¾Ûë³í,-§·Çï³ÏóÇñ »ñ»ù µ³Ý` áñï»ÕÇó »Ï³ñ, áõñ ¿ë ·ÝáõÙ, áõÙ ¿ë ѳßí»ïáõ¦  ºñÏáõ ͳÛñ³Ñ»Õ³Ï³Ý »Ý ÉÇÝáõÙ` ³ñ³ñí³ÍÝ»ñ ¨ ï»Õ»Ï³óí³ÍÝ»ñ  ²Ù»Ý³Í³Ýñ Ù»ÕùÁ` Ñå³ñïáõÃÛáõÝÝ ¿  سñ¹Á áõÝÇ »ñÏáõ ѳëϳóáÕáõÃÛáõÝ` 1. ÆÝÓ Ñ³Ù³ñ ¿ ³ñ³ñí³Í ³ß˳ñÑÁ 2. ºë ÑáÕ »Ù ¨ ÷áßÇ  êÇáÝÁ Ïù³ííÇ ³ñ¹³ñ³¹³ïáõÃÛ³Ùµ  æÑáõ¹³Ï³Ý ³ÕáÃù`,-§û·ÝÇñ Ù»½ »ñ»ù ųÙáí¦: (ÏÛ³ÝùÇ í»ñçÇÝ »ñ»ù ųٻñÝ »Ý)  ºñÏÇÝùÁ ²ëïÍáÝÝ ¿, ºñÏÇñÁ Ù³ñ¹áõÝÁ` ÇÝã áõ½áõÙ »ë ³ñ³:  ØdzëÝáõÃÛáõÝÁ ÷ñÏáõÃÛ³Ý ÷áñÓÝ ¿` ÷ñÏáõÃÛáõÝÁ ÉÇÝ»Éáõ ¿ ³é³ÝÓÇÝ-³é³ÝÓÇÝ:

- 167 -

§²¼²î ÒºèܺðºòàôÂÚ²Ü êÆêîºØÆÜ` ì²Ô²Ä²Ø زЦ,-- ²ëáõÙ ¿ ³ñ¹Ç ëÇáÝÇëï³Ï³Ý ³é³çÝáñ¹, ÙÇÉdzñ¹³ï»ñ æáñç êáñ³ëÁ:

²¼²î²Î²ÜàôÂÚàôÜ, ÄàÔàìð¸²ì²ðàôÂÚàôÜ, Îàôê²ÎòàôÂÚàôÜ, ²ðÐØÆàôÂÚàôÜ, ÎàØàôÜƼØ, ÜƶÆÈƼØ, ÆØäºðƲÈƼØ` ³Ñ³ çÑáõ¹³Ï³Ý ³ÛÝ µáÉáñ í³ñϳÍÝ»ñÁ, áñáÝó Ý»ñÙáõÍٳٵ Ýñ³Ýù ù³Ý¹áõÙ »Ý ³Ù»Ý ÙÇ å»ïáõÃÛáõÝ, í»ñ³óÝáõ٠ó·³íáñáõÃÛáõÝÁ, ³½·³ÛÇÝ ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛáõÝÁ, ëï»ÕÍáõÙ ù³áë áõ Çñ»Ýù ջϳí³ñáõÙ: æÑáõ¹Ý»ñÇ ÏáÕÙÇó ó·³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ í»ñ³óÝ»Éáõ ³Ù»Ý³¿³Ï³Ý å³ï׳éÁ ó·³íáñÝ»ñÇ íëÇÙ ùñÙ³Ï³Ý Í³·áõÙÝ ¿, ³½·³ÛÇÝ ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛáõÝÁ, ýǽÇϳå»ë µ³ñÓñ ûÅïí³ÍáõÃÛáõÝÁ (гÛáó ºñí³Ý¹ ó·³íáñÁ µéÝóù³Ù³ñïÇó ³é³çÇÝ 100 ûÉÇÙådz¹³ÛÇ Ñ³ÕÃáÕÝ ¿ »Õ»É), å»ï³Ï³Ý ³Ýù³Ïï»ÉÇáõÃÛáõÝÁ: æÑáõ¹Á å³óÇýǽÙÁ Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ ¿ å³ï»ñ³½ÙÝ»ñ ϳ½Ù³Ï»ñå»Éáõ ÙÇçáóáí: æÑáõ¹Á ϳñáÕ ¿ ϳåÇï³É ëï»ÕÍ»É ÙdzÛÝ ³ÝûñÇÝ³Ï³Ý ×³Ý³å³ñÑáí, ÙÇ»õÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï Ùݳó³ÍÇó å³Ñ³Ýç»É ·áñÍ»É ûñ»ÝùÝ»ñÇ ËÇëï ë³ÑÙ³ÝÝ»ñáõÙ: ÖÇßï ûñ»ÝùÝ»ñÇ ×Çßï ÏÇñ³éáõÙ` ³ÛëÇÝùÝ ûñ»ÝùÇ ¹ÇÏï³ïáõñ³ ¨ çÑáõ¹Á ÏãùíÇ: êÇáÝ ÑÙáõïÝ»ñÇ ³ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝ 15 §Ø»ñ ³½¹»óáõÃÛ³Ý ï³Ï ·áÛ»ñÇ ûñ»ÝùÝ»ñÇ Ï³ï³ñáõÙÁ Ïñ׳ïí»É ¿ ÙÇÝã»õ ÙÇÝÇÙáõÙÁ¦: æÑáõ¹Ý»ñÇ ÏáÕÙÇó Æß˳ÝáõÃÛ³Ý Édzϳï³ñ ïÇñ³å»ï»ÉÁ ¹³ ïíÛ³É å»ïáõÃÛ³Ý å»ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý í»ñ³óáõÙÝ ¿: êÇáÝ ÑÙáõïÝ»ñÇ ³ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝ 15 §ØÇûñÛ³ ѳٳß˳ñѳÛÇÝ Ñ»Õ³ßñçáõÙ¦: ²ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝ 11 §Ñݳñ³íáñ ѻճßñçÙ³Ý ÙÇ ù³ÝÇ Ñ³Ù³éáïáõÃÛáõÝÝ»ñ¦: ºÃ» Ù»ÏÁ »ñÏ»ó ÑáÕÇ Ù³ëÇÝ, ݳ çÑáõ¹Ç ѳٳñ ÍÇͳճï»ÕÇ ¿, ÇëÏ »Ã» çÑáõ¹Á »ñÏ»ó ÑáÕÇ Ù³ëÇÝ, ݳ ·³Õ³÷³ñ³å»ë ÏáñͳÝí³Í ¿: (§êÇáÝ ÑÙáõï. ³ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝ 6): æÑáõ¹Ç ·áÛáõÃÛáõÝÁ ųٳݳÏÇ íñ³ ˳ճÉÝ ¿: γåÇï³É ëï»ÕÍ»Éáõó áõñÇßÁ ãÇ Ï³ñáÕ Çñ»Ý ÃáõÛÉ ï³É çÑáõ¹³Ï³Ý ó³Í ù³ÛÉ»ñÁ. ù³Ý½Ç å»ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛ³ÝÁ ѳϳë³Ï³Ý ù³ÛÉ»ñ »Ý: êï³óíáõÙ ¿ áõñÇßÇ ³ÝѳçáÕáõÃÛ³Ý å³ï׳éÁ å»ïáõÃÛáõÝÝ ¿` ѳÛñ»ÝÇùÁ, ÑáÕÁ, ÇëÏ ¹³ µ³ó³ñÓ³Ï ³µëáõñ¹ ¿, ¨ »Ã» áñå»ë ·³³÷³ñ³ËáëáõÃÛ³Ý ÑÇÙù` ÑÇÙ³ñáõÃÛáõÝ ¨ ¹³ï³ñÏáõÃÛáõÝ: ַݳųٻñÁ Ñ»ñÃ³Ï³Ý ÑݳñùÝ »Ý ÅáÕáíñ¹Ç Ó»éùÇó í»ñçÇÝ ÷áÕ»ñÁ í»ñóÝ»Éáõ, áñå»ë½Ç ÷áÕÁ Ùݳ ÙdzÛÝ çÑáõ¹Ý»ñÇ Ó»éù»ñáõÙ: ²Û¹ù³Ý ³Ñé»ÉÇ Ï³åÇï³É áõݻݳÉáõ å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ ÇѳñÏ» ³Ûë µáÉáñ ÁÝïñ³Í ÑݳñùÝ»ñÁ ³Ù»Ý³åñÇÙÇïÇíÝ»ñÝ ¿ÇÝ, »ñ»õÇ ³í»ÉÇÇÝ ûÅïí³Í ã»Ý: ²Û¹ ÑݳñùÝ»ñÁ »ñ»ùÝ ¿ÇÝ` ¸»ÝáÙÇݳódz ¸»ýáɹ ÎéǽÇëª Ö·Ý³Å³Ù (ßñç³Ý³éáõÃÛáõÝÇó ÷áÕ»ñÁ ѳݻÉ) ²é³Ýó ·»ñï»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙÇç³ÙïáõÃÛ³Ý Ï³Ù Ý³Ëûñáù ѳٳӳÛÝ»óÙ³Ý, ³Ûë ·»ñͳÝñ ù³ÛÉÁ Ñݳñ³íáñ ã»ñ Çñ³Ï³Ý³óÝ»É: æÑáõ¹Ý»ñÁ ³ß˳ñÑÇ µáÉáñ »ñÏñÝ»ñáõÙ ·³ÕïÝÇ ·áñͳϳÉÝ»ñ »Ý: Üå³ï³ÏÁ` 1) Æñ»Ýó å»ïáõÃÛáõÝÁ ϳ½Ù»±ÉÁ` áã: êï³ÉÇÝÁ ¹ñ³Ýó ³ÛÝ ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛ³ÝÁ, û Çñ»Ýù »Ý ³ÙµáÕç ·Çï³ï»ËÝÇÏ³Ï³Ý ëϽµáõÝùÝ»ñÇ ³ÕµÛáõñÁ, ïí»ó ʳµ³ñáíëÏÇ »ñÏñ³Ù³ëÇ ÙÇ Ù³ëÁ` ´Çñǵ»Ûç³Ý Ù³Ûñ³ù³Õ³ùáí, ³ë»Éáí ³Ñ³ Ó»½ ÑáÕ ¨ ѳÛñ»ÝÇù, ¹» ·Ý³ó»ù áõ ½³ñÙ³óñ»ù ³ÙµáÕç ³ß˳ñÑÇÝ: àã áù ã·Ý³ó: àôÝ»Ý Æëñá¿É å»ïáõÃÛáõÝ` Ýٳݳå»ë ã»Ý ·ÝáõÙ: 2) гñëïáõÃÛáõÝ áõݻݳ±ÉÁ` áã: ²ß˳ñÑÇ ½·³ÉÇ Ñ³ñëïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Çñ»Ýó Ó»éù»ñáõÙ ¿, ׷ݳųٻñ »Ý ϳ½Ù³Ï»ñåáõÙ, Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³ÝÁ Çñ»Ýó ѳϳ¹ñáõÙ: ÆëÏ ¹³ ³Û¹ ³Ù»ÝÇó ½ñÏí»Éáõ ß³ï Éáõñç íï³Ý· ¿: 3) Æß˳ÝáõÃÛáõ±Ý` áã: Þ³ï »ñÏñÝ»ñáõÙ »Ý ջϻñÇÝ Ýëï³Í: âáõݻݳÉáí å»ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ·³Õ³÷³ñ, µáÉáñ ï»Õ»ñáõÙ µÝ³ÏãáõÃÛ³ÝÁ ïñ³Ù³¹ñ»É »Ý ͳÛñ³Ñ»Õ ѳϳë³Ï³Ý: ÆëÏ ¹³ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÁ ÏáñóÝ»Éáõ íï³Ý· ¿: 4) ¶Çï³ï»ËÝÇÏ³Ï³Ý Ýáñ³ÙáõÍáõÃÛáõÝÝ»±ñ` áã: àñáíÑ»ï»õ ¹³ ÷áÕáí ϳ٠˳µ»µ³áõÃÛ³Ùµ ãÇ Ó»éù µ»ñíáõÙ, ÇëÏ Çñ»Ýù ù³ç³ï»ÕÛ³Ï »Ý, áñ û ·»Ý»ïÇϳå»ë, û ¹³ëïÇñ³ÏáõÃÛ³Ùµ Çñ»Ýù ã»Ý ѳٳå³ï³ë˳ÝáõÙ ÝÙ³Ý Ï³ï»·áñdzݻñÇÝ, ÇëÏ Ñ³Ù³å³ï³ë˳ÝáÕÝ»ñÁ ã»Ý ó³ÝϳÝáõÙ Çñ»Ýó Ñ»ï ѳٳ·áñÍ»É:

- 168 -

5) ²ß˳ñÑáõÙ ß³ï ³é³ç³¹»Ù ³½·»ñ ϳÝ, µ³ñÓñ ï»ËÝáÉá·Ç³Ý»ñáí, Ýñ³Ýù ³Ý·³Ù Çñ»Ýó ÃáõÛÉ ã»Ý ï³ÉÇë ³ß˳ñÑ³Ï³É ÉÇÝ»Éáõ Ù³ëÇÝ Ùï³Í»É, ÇëÏ çÑáõ¹Ý»ñÁ Çñ»Ýó ³ÙµáÕç å³ïÙáõÃÛ³Ý ÁÝóóùáõÙ áã ÙÇ Ñ³Ûïݳ·áñÍáõÃÛáõÝ ã»Ý áõÝ»ó»É ¨ áã ¿É µ³ñÓñ ï»ËÝáÉá·Ç³ ¨ ѳÝϳñÍ… Ëݹñ»Ù: 6) ÈÇÝ»Éáõ Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó ÁݹáõÝ»ÉDZ ¨ ѳñ·í³±Í` áã: àñáíÑ»ï»õ, »ñ»õÇ Ñ³ïáõÏ, ³Ù»Ý ù³ÛÉÇ ¹ÇÙáõÙ »Ý áñå»ë½Ç Çñ»Ýó ³ï»Ý: 7) ¶áñͳñ³ñáõÃÛáõ±Ý` áã: àñáíÑ»ï»õ ¹»Ù »Ý µáÉáñ ·áñͳñ³ñ ¨ ëï»Õͳ·áñÍ ³ÝÓ³Ýó ³Ý·³Ù ·áÛáõÃÛ³ÝÁ: (²ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝ 6) 8) ²½³ï ϳåÇï³ÉDZ½Ù` áã: àñáíÑ»ï»õ ÉÇÝ»Éáí ÙdzÛÝ ëå»ÏáõÉÛ³ÝïÝ»ñ` ó³ÝϳÝáõÙ »Ý ³ñï³¹ñáÕÇÝ ÑëÏ»É 9) ʳճÕáõÃÛ³Ý å³Ñå³Ýáõ±Ù` áã: àñáíÑ»ï»õ ³ÙµáÕç Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³ÝÁ ÙÇÙdzÝó ѳϳé³Ï »Ý ïñ³Ù³¹ñáõÙ, áñå»ë½Ç Çñ»Ýù åÕïáñ çñáõÙ ÓáõÏÁ Ñ»ßï áñë³Ý: 10) سñ¹ÏáõÃÛ³ÝÁ í³Ë»óÝ»Éáõ±` ³Ûá’: àñáíÑ»ï»õ Çñ»Ýù ³ÛÝù³Ý »Ý í³ËÏáï, áñ ͳÍÏáõÙ »Ý, óùóÝáõÙ ³Ý·³Ù Çñ»Ýó ¿ÃÝÇÏ Í³·áõÙÝ áõ ÇÝùÝáõÃÛáõÝÁ: 11) ²ÙµáÕç Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³±ÝÁ í»ñ³÷áË»Éáõ` ³Ûá’: àñáíÑ»ï»õ ³Ûë ÙáÉáñ³ÏÁ Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý ïáõÝÝ ¿, Ù³ñ¹ÏáõÃÛáõÝÁ ³ÛëåÇëÇÝÝ ¿ ëï»ÕÍí³Í` Çñ»Ýó Ñݳ½³Ý¹Ý»ñ »Ý å»ïù:: 12) àô½áõÙ »Ý áñ ³ß˳ñÑÁ é»·é»ëdz± ³åñÇ` ³Ûá': àñáíÑ»ï»õ »Ã» áñ»õ¿ ï³ñ³ÍùáõÙ áõÝ»Ý Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ, ³å³ ã»Ý ÃáÕÝáõÙ áñ Ù³ñ¹Çù ³Ý·³Ù ï³ññ³Ï³Ý áõëáõÙ, ÏñÃáõÃÛáõÝ ëï³Ý³Ý: 13) ²ß˳±ñÑÁ ջϳí³ñ»Ý` ³Ûá’: ÐÇÝ ¹³ñ»ñÇó ëÏë³Í ß³ï»ñÝ »Ý ÷áñÓ»É ³Û¹ ³Ý»É` Çñ»Ýù ·Çï»Ý û ÇÝãáí ¿ ¹³ ³í³ñïí»É, ù³Ý½Ç Ýñ³Ýù å³ï»ñ³½Ù»É ¿ÇÝ, ѳÕÃ»É áõ ·ñ³í»É: ÆëÏ ÇÝãå»ë Çñ»Ýù »Ý áñáß»É, Áëï ÑÙáõï ëÇáÝÇëïÝ»ñÇ, ïÇñ³Ý³Éáí ѳñëïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, ëïÇå»É, áñ ѳٳÛÝ Ù³ñ¹ÏáõÃÛáõÝÁ çÑáõ¹Ý»ñÇÝ ËݹñÇ, áñ Çñ»Ýó ջϳí³ñ»Ý: 14) سñ¹ÏáõÃÛ³ÝÁ áõÕÕ³ÏÇ íݳë å³ï׳黱Ý` ³Ûá’: àñáíÑ»ï»õ ÝÙ³Ý å³ñ³·³ÛáõÙ Çñ»Ýó Ïѳϳ¹ñ»Ý ³ÙµáÕç ³ß˳ñÑÁ, áñÁ Ñ»ï»õ³å»ë ϵ»ñÇ Ñ³Ù³ß˳ñѳÛÇÝ å³ï»ñ³½ÙÇ, áñÇó Çñ»Ýù ³Ù»Ý³³é³çÇÝÁ ÏïáõÅ»Ý: 15) ä³ï³Éá·Ç³Ï³Ý Çñ³å³ßïáõÃÛáõÝ, ³Ýµ³ó³ïñ»ÉÇ ý³Ý³ïǽ٠÷áÕÇ Ñ³Ý¹»å` ûÏáõ½ »ñ»ëÇÝ ÃùÇñ, ÙdzÛÝ Ã» ÷áÕ ïáõñ` ²Ð², º ƱÜâ ºÜ àô¼àôØ: ʲ´²¸ -- ʳëǹǽÙÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ×ÛáõÕÝ ¿` ÑÇÙÝí³Í ÞÝ»»é ¼³ÉÙ³ÝÇ ·É˳íáñáõÃÛ³Ùµ

18-19 ¹.¹, §î³ÝÛ³¦ ·ñùÇ íñ³ (§ÈÇÏáõï»Û ²Ù³ñÇÙ¦--׳é»ñÇ Ñ³í³ù³óáõ)`  ²ëïí³Í ëï»ÕÍ»É ¿ ³ß˳ñÑÁ µ³ó³é³å»ë ѵñ۳ݻñÇ Ñ³Ù³ñ  àã ѵñ۳ݻñÇ Ñá·ÇÝ»ñÁ ³é³ç³ÝáõÙ »Ý ÙݳóáõÏÝ»ñÇó, µ³ó³é³å»ë ³ÝÙ³ùáõñ û÷áõÏÇó, áñáÝóáõÙ ãϳ µ³ñÇÝ ÁݹѳÝñ³å»ë (¶É. 2, Ñá¹í 41)  Æñ µÝáõÃÛ³Ùµ ѵñÛ³Ý ³ñ·»Éí³ÍÁ ãÇ Ï³ñáÕ ÃáõÛÉ ï³É  ì³ï ѵñÛ³ ãϳ` µáÉáñÁ ɳíÝ »Ý  àã ѵñ۳ݻñÇ ÇÙ³ëïÁ ¹³ï³ñϳµ³ÝáõÃÛáõÝÇó ³í»ÉÇ ³ÝÙ³ùáõñ ¿(¶É.8-9,¿ç 69-71)  àôñ»ÙÝ ³Û¹ û÷áõÏÝ»ñÁ ÉÇáíÇÝ Ïí»ñ³Ý³Ý` Ïí»ñ³Íí»Ý áãÝãÇ (¶É.37, ¿ç 208) дðÚ²Î²Ü è²êƼØÀ 1. еñÛ³Ï³Ý é³ë³ÛÇ ³é³í»ÉáõÃÛáõÝÁ Ùݳó³ÍÝ»ñÇ Ñ³Ý¹»å 2. Ðá·»õáñ ¨ ÇÝï»É»Ïïáõ³É áñ³ÏÇ ã÷á÷áËí»ÉÁ í»ñÇÝ ¨ Ý»ñùÇÝ é³ë³Ý»ñÇ ÙÇç»õ 3. “»ñ³ñÅ»ù” é³ë³Ý»ñÇ Ïáïáñ³ÍÇ Ó·ïáõÙ, Ýñ³Ýó ëïñϳóáõ٠ϳ٠ٻÏáõë³óáõÙ  ºÃ» Ù³ñ¹Á óáõó³µ»ñáõÙ ¿ ³ÝÙ³ñ¹Ï³ÛÝáõÃÛáõÝ ¨ ¹³Å³ÝáõÃÛáõÝ, »Ã» ݳ ëñï³éáõã ³ñ³ñù ãÇ ·áñÍáõÙ` ݳ ·Çµ»áÝÇï ¿ (áã ѵñÛ³) È»ËáÇÙ N18-19  ¶áÛ»ñÁ µ³ñÇÝ ³ÝáõÙ »Ý ÙÇÙdzÛÝ Çñ»Ýó û·ïÇÝ (¸³ñå³ë. 49 ¶É.3)  سñ¹` ²¹³Ù ѳëϳóáÕáõÃÛáõÝÁ ·áñͳÍíáõÙ ¿ ÙÇÙdzÛÝ ÑµñÛ³ÛÇ Ñ³Ý¹»å  ´áÉáñ áã ѵñ۳ݻñÁ ϳñáÕ »Ý ѳßíí»É Ñá·»õáñ ¹Ç³ÏÝ»ñ  ²Ù»Ý ѵñÛ³ å³ïñ³ëï ¿ ÏÛ³ÝùÁ ï³Éáõ ѳí³ïùÇ, ²ëïÍá ѳٳñ, µ³Ûó Ïáõéù ãå»ïù ¿ å³ßïÇ (“î³ÝÛ³” ¿ç 143)  Æëñá¿ÉÇ áñ¹ÇÝ»ñÁ áã ѵñ۳ݻñÇ ²ñù³Ý»ñÇÝ Ï·³Ù»Ý ½Ý¹³ÝÝ»ñÇ Ù»ç áõ Ïå³ïÅ»Ý

- 169 -

еñ۳ݻñÇ í»ñçÝ³Ï³Ý ³½³ïáõÃÛáõÝÁ ²Ù³É»ÏÛ³ÝÝ»ñÇÝ í»ñ³óÝ»ÉÝ ¿ ÄáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ µ³ñÇϳÙáõÃÛáõÝÁ Ù»Õù ¿ (“î³ÝÛ³” ¶É1, ¿ç 41) úñÑÝÛ³É ÉÇÝÇ Ù»ñ ²ëïí³ÍÁ, áñ Ù»½ áã ѵñÛ³ ãÇ ëï»ÕÍ»É (³é³íáïÛ³Ý ³ÕáÃù) ºñµ Ï·³ Ù»ñ ÉáõÛëÁ, ³½·»ñÁ ÏçÝçí»Ý ³ß˳ñÑÇ»ñ»ëÇó: Üñ³Ýó Ù³ÑÁ ÏÉÇÝÇ ³Ý³ëáõÝÝ»ñÇ ÝÙ³Ý ³é³Ýó Ó³ÛÝÇ` µ»ñ³ÝÁ ÷³Ï (“¼áѳñ” 11, 119-³)  ØÇÝã»õ ˳éÝí³Í Ù³ñ¹ÏáõÃÛáõÝÁ ãçÝçíÇ ³ß˳ñÑÇ »ñ»ëÇó` Âáñ³ÛÇ ³ÝÓñ»õÁ ãÇ ·³ ¨ Æëñá¿ÉÇ áñ¹Çù, ͳé áõ ϳݳãÇ ÝÙ³Ý, ã»Ý ³×Ç (ÌÝݹáó 2:5)    

ÆëÏ çÑáõ¹Ý»ñÇ ³ß˳ñÑ Õ»Ï³í³ñ»ÉÁ ÏÝÙ³ÝíÇ ³é»õ³Ý·³Í ³íïáµáõëÇ, áñÇ áã ÙdzÛÝ çÑáõ¹ í³ñáñ¹Á, ³ÛÉ é³¹Çáϳåáí ջϳí³ñáÕÝ»ñÝ »Ý ÝáõÛݳÝÙ³Ý å³ñ³ÝáÇÏÝ»ñ: ²Ù»Ý ÙÇ áõÕ»õáñ ÙÇ ³½·Ç Ý»ñϳ۳óáõóÇã ¿: ²íïáµáõëÁ ëɳÝáõÙ ¿ µ³ñÓñ ³ñ³·áõÃÛ³Ùµ: æÑáõ¹ í³ñáñ¹Á ãÇ »ÝóñÏíáõÙ Éáõë³Ù÷á÷Ç ·áõÛÝ»ñÇÝ, ³ÝóáõÙÝ»ñÇÝ, ϳݷ³éÝ»ñÇÝ, ãáõÝÇ ß³ñÅÙ³Ý ÝßÛ³É »ñÃáõÕÇ: ØdzÛÝ å³Ñ³ÝçáõÙ ¿ ³ÝÁݹѳï ß³ñáõݳÏíáÕ áõÕÕ»í³ñÓ ¨ ëå³éÝáõÙ íï³ñáí: ì³é»É³ÝÛáõÃÁ ϵ³í³Ï³Ý³óÝÇ ¹»é»õë áñáß Å³Ù³Ý³Ï:  ÆÝãù³±Ý Ïѳٵ»ñ»Ý ¨ Ïí׳ñ»Ý ³½·-áõÕ»õáñÝ»ñÁ  ÆÝãåÇëÇ±Ý ¿ ÉÇÝ»Éáõ ѵñÛ³-í³ñáñ¹Ç ѻﳷ³ å³Ñ»É³Ó»õÁ  ƱÝã áñáßáõÙ ÏÁݹáõÝ»Ý áõÕ»õáñÝ»ñÁ ²½·-áõÕ»õáñÝ»ñÁ ÙÇÙdzÛÝ ÙÇ áñáßáõÙ å»ïù ¿ ϳ۳óÝ»Ý, áñáíÑ»ï»õ Çñ»Ýó ÷ñÏáõÃÛáõÝÁ ϳËí³Í ¿ Çñ»Ýó` ³íïáµáõëÇ Ý»ñëáõ٠ϳ۳ݻÉÇù ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇó: æÑáõ¹Ç ѳٳñ ëñµáõÃÛáõÝ ¨ µ³ñáÛ³Ï³Ý ³ñÅ»ù ·³Õ³÷³ñ ·áÛáõÃÛáõÝ ãáõÝ»Ý` ³ñí»ëï, ·ÇïáõÃÛáõÝ, ·ñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝ, Ñݳ¹³ñÛ³Ý, Ýáñ³·áõÛÝ, Ýáñ³ÙáõÍáõÃÛáõÝ, ѳÛïݳ·áñÍáõÃÛáõÝ, µ³ñá۳ϳÝáõÃÛáõÝ, ³é³ù»ÉáõÃÛáõÝ Ñ³Ý·Çëï ËÕ×áí ³Ûë ³Ù»ÝÁ ϳñáÕ ¿ Ï»ÕÍ»É Ï³Ù åÕÍ»É, ϳ٠áõÕÕ³ÏÇ í³×³é»É: ²ÛëåÇëáí, áñå»ë½Ç Ó»õ³íáñíÇ ¹»ëåáïÇ Ý»ñùá гٳß˳ñѳÛÇÝ çÑáõ¹³Ï³Ý ϳé³í³ñáõÃÛáõÝ, áõÕÕáñ¹í»Éáíª Â³Ý³Ëáí, çÑáõ¹³Ï³Ý Ù³ÝÇý»ëïáí, γ·³ÉÇ ·ñùáí, §²ß˳ñÑÇ Ýáñ ϳñ·¦ ·³ÕïÝÇ áõëÙáõÝùáí, γï³Ë»½Çëáí, ÐÙáõï ëÇáÝÇëïÝ»ñÇ ³ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝÝ»ñáí, ˳ëǹ³Ï³Ý ¹ñí³ÍùÝ»ñáí, çÑáõ¹Á å»ïù ¿ Ç ëϽµ³Ý» å³ñï³¹Çñ í»ñ³Ï»ñåí³Í ÉÇÝÇ Ñ»ï»õÛ³É ·»ñٻݳßÝáñÑí³ÍÇ. 1) ²Ü²è²Î (ßí³Ûï) 2) ¶àÔ (óɳÝãÇ) 3) ʲ´º´² (ëï³Ñ³Ï, ¹ñáõųÝ) 4) ¸²ì²¸Æð (ݻݷ) 5) êàêβÈÆ (¹³Å³Ý) 6) ´Æðî (ÉåÇñß) Üßí³Í ·ñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ¨ å³ïß³× ÷³ëï»ñ ³Ûë ·ñùáõÙ ÉÇáíÇÝ Ïïñ³Ù³¹ñí»Ý, ÇëÏ »½ñ³Ï³óáõÃÛáõÝÁ ÇÝùÝ»ñ¹ ϵ³Ý³Ó»õ»ù:

- 170 -

æÐàô¸²Î²Ü زÜÆüºêîÀ üñ³ÝëdzÝ, »ñç³ÝÇÏ Ã» ïËñ³Ñéã³Ï, 1791Ã. ê»åï»Ùµ»ñÇÝ óáõó³µ»ñ»ó ݳ˳ӻéÝáõÃÛáõÝ, ÇÝãÁ Ù»ÏÁ ÙÛáõëÇ Ñ»ï»õÇó ѳçáñ¹»óÇÝ µáÉáñ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÁ: ²Ý·ÉÇ³Ý ³í³ñï»ó Çñ çÑáõ¹Ý»ñÇ ¿Ù³ÝëÇå³óÇ³Ý 1849Ã. ¨ 1857Ã., ¸³ÝdzÝ՝ 1849Ã., ²íëïñá-ÐáõÝ·³ñdzÝ՝ 1867Ã., ¶»ñÙ³ÝdzÝ՝ 1869-1871Ã.Ã., Æï³ÉdzÝ՝ 1860-70Ã.Ã., Þí»Ûó³ñdzÝ՝ 18691874Ã.Ã., ´áõÉÕ³ñÇ³Ý ¨ ê»ñµÇ³Ý՝ 1878¨ 1879Ã.Ã.: ØÇÙdzÛÝ èáõëÇ³Ý áõ èáõÙÇÝÇ³Ý ºíñáå³ÛÇ ÙÇ Í³ÛñáõÙ ¨ Æëå³ÝÇ³Ý áõ äáéïáõ·³ÉÇ³Ý ÙÛáõë ͳÛñáõÙ՝ ¹»é»õë ã¿ÇÝ Ñ³çáñ¹»É ³Û¹ ûñÇݳÏÇÝ: 1860Ã. Æó˳Ï-²Ñ³ñáÝ-Øáíë»ë Îñ»ÙÛ»Ý Ñ³Ù³ÛÝ çÑáõ¹³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ Ù³ÝÇý»ëï Ññ³ï³ñ³Ï»ó: ²ÛÝ ³ëáõÙ ¿ñ,-§ØÇáõÃÛáõÝÁ, áñÁ Ù»Ýù áõ½áõÙ »Ýù ëï»ÕÍ»É՝ ¹³ ýñ³ÝëdzóÇÝ»ñÇ, ³Ý·ÉdzóÇÝ»ñÇ, Çéɳݹ³óÇÝ»ñÇ Ï³Ù ·»ñٳݳóÇÝ»ñÇÝÁ ãÇ, ³ÛÉ Ñ³Ù³ß˳ñѳÛÇÝ Ñµñ۳ϳÝáõÃÛ³ÝÝ ¿¦: òñí³Í áõñÇß ³½·»ñÇ Ù»ç, áñáÝù ³ÝÑÇß»ÉÇ Å³Ù³Ý³ÏÝ»ñÇó »Õ»É »Ý Ãßݳٳµ³ñ Ù»ñ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇÝ áõ Ñ»ï³ùñùñáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ, ³é³çÇÝÁ, ÇÝã Ù»Ýù áõ½áõÙ »Ýù՝ ¹³ ÉÇÝ»É áõ ÙݳÉÝ ¿ ѵñÛ³:  Ø»ñ ³½·áõÃÛáõÝÁ՝ Ù»ñ ѳÛñ»ñÇ ÏñáÝÝ ¿, áõñÇß áã ÙÇ ³½·áõÃÛáõÝ Ù»Ýù ã»Ýù ÁݹáõÝáõÙ:  æÑáõ¹³Ï³Ý áõëÙáõÝùáí å»ïù ¿ ³ÙµáÕç ³ß˳ñÑÁ ÉóÝ»É:  Æëñá¿É, ù³Ý½Ç óñí³Í »ù ÑáÕ³·Ý¹Ç µáÉáñ ÏáÕÙ»ñáõÙ՝ ½·³ó»ù Ó»½ áñå»ë ÁÝïñÛ³É ÅáÕáíñ¹Ç ³Ý¹³ÙÝ»ñ:  øñÇëïáÝ»³Ï³Ý »Ï»Õ»óÇÝ՝ Ó»ñ ¹³ñ»ñÇ ÃßݳÙÇÝ, ·ÉËÇó íÇñ³íáñí³Í å³éÏ³Í ¿: лéáõ ãÇ ³ÛÝ ûñÁ, áñ ÑáÕÇ ÉñÇí ѳñëïáõÃÛáõÝÁ Ïå³ïϳݳ µ³ó³é³å»ë ѵñ۳ݻñÇÝ:  ì»ñç³å»ë, 1860Ã. γ½Ùí»ó гٳß˳ñѳÛÇÝ Çëñá¿ÉÇ ÙÇáõÃÛáõÝÁ՝ Ñ»ï»õÛ³É ³é³ç³µ³Ýáí. ,-“´áÉáñ ÇëñáɳóÇÝ»ñÁ ѳٻñ³ßË »Ý ÙÇÙdzÝó Ñ»ï”:  гÕáñ¹»É ·áÛ»ñÇÝ Ù»ñ ÏñáÝ³Ï³Ý ï»Õ³¹ñáõÙÝ»ñÇó՝ ѳí³ë³ñ³½áñ ¿ µáÉáñ ѵñ۳ݻñÇ ëå³Ý¹ÇÝ: ²ÛÝå»ë áñ, »Ã» ·áÛ»ñÁ ÇٳݳÝ, ÇÝã »Ýù Ù»Ýù áõëáõó³ÝáõÙ Çñ»Ýó Ù³ëÇÝ՝ Ýñ³Ýù µ³ó»µ³ó Ù»½ ÏáãÝã³óÝ»ÇÝ: Libbre David, фолио 37  ³ÉÙáõ¹Á áõëáõÙݳëÇñáÕ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ·áÛ ¨ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ Ñáõ¹³, áí Ïû·ÝÇ Ýñ³Ý ¹ñ³ÝáõÙ՝ å»ïù ¿ ëå³Ýí»Ý: Санхедрин, фолио 59а; Aboda-Zara, фолио 8, 6; Szagiga, фолио 13  еñÛ³Ý Çñ »ñ»Ë³Ý»ñÇÝ ëå»ÏáõÉÛ³Ýï å»ïù ¿ ë³ñùÇ, áñå»ë½Ç ·áÛ»ñÇ Ï³ßÇÝ ù»ñÃÇ:  еñÛ³Ý å»ïù ¿ Çñ »ñ»Ë³ÛÇÝ ¹³ñÓÝÇ µÅÇßÏ Ï³Ù ¹»Õ³·áñÍ՝ áñå»ë½Ç ·áÛÇÝ ëå³ÝÇ:  еñÛ³Ý Çñ »ñ»Ë³ÛÇÝ å»ïù ¿ ¹³ñÓÝÇ ³ëïí³Í³Ëáëù՝ áñå»ë½Ç ³í»ñÇ ·áÛ»ñÇ »Ï»Õ»óÇÝ áõ »ñÏÇñÁ:  еñÛ³Ý Çñ »ñ»Ë³ÛÇÝ å»ïù ¿ ¹³ñÓÝÇ ÷³ëï³µ³Ý ϳ٠Ýáï³ñÇáõë, áñå»ë½Ç ˳éÝíÇ å»ï³Ï³Ý ·áñÍ»ñÇÝ, ¹³ïÇ áõ ¹³ï³ëï³ÝÇ ·áÛ»ñÇÝ:  “Ø»Õù ·áñÍ»É Ï³ñ»ÉÇ ¿՝ ÙdzÛÝ ³ÛÝ Ï³ï³ñ»É óùáõÝ”: (Трактат Chag, фолио 16 а, и трактат Kidduchin, фолио 40 а).  ð³µµÇ ´³Ã³ÝÁ ³ëáõÙ ¿,-“²ß˳ñÑÁ ëÇñ»Éáõó ϳñ»ÉÇ ¿ ëï»É՝ ¹³ É³í ·áñÍ ¿: Ðáíë»÷Ç »Õµ³ÛñÝ»ñÁ ëïáõÙ ¿ÇÝ, ê³Ùáõ¿É Ù³ñ·³ñ»Ý ëïáõÙ ¿ñ, ³Ý·³Ù ÇÝùÁ՝ ³ëïí³ÍÝ ¿ñ ëïáõÙ”:(XIII Jebamoth, 65 б).  ºñµ Ñáõ¹³Ý»ñÁ »Ï³Ý ä³Õ»ëïÇÝ, Ù»ñ ²ëïí³ÍÁ Ýñ³Ýó ïí»ó ÃßݳÙÇÝ»ñÇ í³Ë»óÝ»Éáõ Ù»Ãá¹՝ Ýñ³ÝóÇó ïÑ³× Ñáï ¿ñ ÷ãáõÙ: (Трактат XIX Sota, 36 а).  ð³µµÇ ¾ÉÇë»ñÁ, ²µÇñÇ »Õµ³ÛñÁ, ³ëáõÙ ¿ñ,-“²Ûë ³ß˳ñÑáõÙ µáÉáñ ³Õ»ïÝ»ñÁ ³é³ç³ÝáõÙ »Ý Ñáõ¹³Ý»ñÇó”: (Трактат XIII Jebamoth, 63 а).

- 171 -

ⶲÈÆ (κÐÆÈȲÐÆ) ¶ÆðøÀ Ú³Ïáí ´ñ³ýÙ³Ý Î»ÑÇÉɳÑÝ»ñÁ ջϳí³ñáõÙ »Ý ïíÛ³É ï³ñ³ÍùÇ çÑáõ¹Ý»ñÇÝ: àñï»Õ ϳ λÑÇÉɳÑ, ³ÛÝï»Õ ³Ýå³ÛÙ³Ý Ï³ ´»ï-¸ÇÝ: æÑáõ¹³Ï³Ý »Õµ³ÛñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ϳñ»ÉÇ ¿ ѳٳñ»É çÑáõ¹³Ï³Ý ѳë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ñÛáõݳï³ñ ³ÝáÃÝ»ñÁ, ÇëÏ Î³·³ÉÁ` ëÇñïÁ: ´³óÇ Ý³Ë³·³ÑÇó` γ·³ÉÇ µáÉáñ å³ßïáÝÝ»ñÁ ÷á˳ÝóíáõÙ »Ý ÑáñÇó` áñ¹áõÝ:  λÑÇÉÉ³Ñ Ï³Ù Ï³·³É – гë³ñ³Ï³Ï³Ý ջϳí³ñáõÃÛáõÝ  ´»ï-¸ÇÝ – ³ÉÙáõ¹Û³Ý ¹³ï³Ï³Ý, ÏñáÝ³Ï³Ý ¨ Ýáï³ñ ͳé³ÛáõÃÛáõÝ  Ðá¹³ï³Û³ -- çÑáõ¹³Ï³Ý ³½³ï ÷³ëï³µ³Ý  Æ»ßǵáï – ³ÉÙáõ¹³Ï³Ý µ³ñÓñ³·áõÛÝ áõëáõÙÝ³Ï³Ý Ñ³ëï³ïáõÃÛáõÝ  ܳËñÇ – àã ѵñÛÁ  ²ëïí³ÍÝ»ñ -- ²ù³¹¹Ç¿É, ò³µááï³, ºÑáí³, سÙáݳ, ê³µ³áý  Ðñ»ßï³Ï³å»ï»ñÇó ¶³µñÇ¿ÉÁ, ØÇù³¿ÉÁ ¨ è³ý³¿ÉÁ ÙdzÏÝ»ñÝ »Ý, áñ µ³ó³Ñ³Ûïí³Í »Ý ϳÝáÝ³Ï³Ý ´ÇµÉdzÛáõÙ: º½ñ³ëÇ ¶ ·ñùáõÙ, áñÁ µ³ó³Ï³ÛáõÙ ¿ Ñ³Û »Ï»Õ»óáõ ³ëïí³Í³ßÝã³Ï³Ý ϳÝáÝÇó, ÑÇß³ï³ÏíáõÙ »Ý ܳ, ºñ»ÙÇ¿ÉÁ ¨ àõñÇ¿ÉÁ: ÀݹѳÝñ³å»ë Ù»½ ѳÛïÝÇ Ññ»ßï³Ï³å»ï»ñÇ ÃÇíÁ ѳëÝáõÙ ¿ 11-Ç, (Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ³Ýí³Ý í»ñçáõÙ ³éϳ ¿ ¾É í»ñç³íáñáõÃÛáõÝÁ, áñÁ ѵñÛ³Û»ñ»ÝáõÙ ²ëïÍá ³Ýí³Ý ϳñ× ï³ñµ»ñ³ÏÝ ¿): Ðñ»ßï³Ï³å»ï»ñÇ ³ÝáõÝÝ»ñÝ »Ý` 1. ¶³µñÇ¿É – ²ëïÍá å³ïÏ»ñ 2. ØÇù³¿É – ²ëïÍá ÝÙ³Ý, ²ëïÍá ѽáñ 3. è³ý³¿É – ²ëïÍá µÅßÏáõÃÛáõÝ 4. ²Ý³¿É – ²ëïÍá ÉñáõÙ 5. àõñÇ¿É – ²ëïÍá ï»ëáõÙ 6. ¸³Ïáõ¿É – ÆÝùÝ ³ëïí³Í³ÛÇÝ 7. ´³ñ³ùÇ¿É – ²ëïí³Í³ÛÇÝ ëÏǽµ 8. ²¹áÝÇ¿É – ÇÙ ï»ñÝ ²ëïí³Í ¿ 9. ö³Ýáõ¿É – ²ëïÍá ѳÛïÝáõÃÛáõÝ 10. ºñ»ÙÇ¿É -11. ÆÙÙ³Ýáõ¿É -12. ê³Õ³ÃÇ¿É - Ü»¹áí³ -- áÕáñÙáõÃÛáõÝ, û·ÝáõÃÛáõÝ  Ê»ñ»Ù – ܽáíù, ³Ý»Íù  ÜǹáõÛ Ï³Ù ß³Ùï³ -- µ³ñÓñ³·áõÛÝ ³ëïÇ׳ÝÇ Ë»ñ»Ù  ³ÉÙáõ¹Á µ³Å³ÝáõÙ ¿ çÑáõ¹Ý»ñÇ »ñ¹áõÙÝ»ñÁ (присяга) »ñ»ù µ³ÅÝÇ` 1) Þ»µáõ³-¹»¾ñ³Ûï (سÛÇë»ÛÇ ûñ»ÝùÇ Ñ»Ýùáí) 2) Þ»µáõ³-·»ë»ï (³ÉÙáõ¹Ç Ñ»Ýùáí) 3) Ê»ï³Ù-Ë»ñ»Ù (ѳñó³ùÝÝáõÃÛáõÝ Ë»ñ»Ùáí) еñ۳ݻñÁ ѳٳÏñáõÙ »Ý ËáñÁ »ñÏÛáõÕ ¨ ѳñ·³Ýù ³é³çÇÝ »ñÏáõ µ³ÅÇÝÝ»ñÇ Ýϳïٳٵ:  еñ۳ݻñÇÝ ³ñ·»ÉíáõÙ ¿ ݳËñÇÝ»ñÇ ¹³ï³ñ³ÝáõÙ ¹³ïí»É: гϳé³Ï ¹»åùáõÙ ´»ï-¸ÇÝÁ ϳñáÕ ¿ »ÝóñÏ»É ÝǹáõÛ Ï³Ù Ë»ñ»Ù: гϳé³Ïí»Éáõ ¹»åùáõÙ ´»ï¸ÇÝÁ ϳñáÕ ¿ »ÝóñÏ»É Ù³ñÙÝ³Ï³Ý å³ïÅÇ:  гñë³ÝÇùÝ»ñÇÝ »ñ³ÅÇßïÝ»ñÇ, áõï»ëÝ»ñÇ ¨ ÑÛáõñ»ñÇ Ñ³ñóáõÙ ÙÇç³ÙïáõÙ ¿ γ·³ÉÁ:  ê³Ý¹áõÏ¿ -- ÂÉ÷³ïáÕ` ¹³Ý³Ïáí  Øá·»ÉÇÙ – ÂÉ÷³ïáÕ` µáõà ٳï»ñÇ »ñϳñ »ÕáõÝ·Ý»ñáí  ʳ˳٠– ³ÉÙáõ¹³ÛÇÝ ÑÙáõï  Îí³ï»é – ø³íáñ  ì³ËݳËï -- ÂÉ÷³ïÙ³Ý Ý³Ëûñ¿ÇÝ, ³ÛëÇÝùÝ ÍÝÝ¹Û³Ý áõûñáñ¹ ûñí³ »ñ»ÏáÛ³Ý

- 172 -

           

 



ÉÇÝáõÙ ¿ å³Ñ³ÏÝ»ñÇ ·Çß»ñ: ²Õù³ï ѵñÛ³ å³ï³ÝÇÝ»ñÁ óÉÙáõ¹Ç ϳñ¹³óÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ëï³ÝáõÙ »Ý Ý»¹áí³: êÇݳ·á·áõÙ ³ÕáÃùÇó Ñ»ïá, ųÙÁ 10-ÇÝ, ³Ù»Ý³ùÇãÁ 10-Á Ù³ëݳÏÇóÝ»ñáí ϳï³ñáõÙ »Ý ÃÉ÷³ïáõÙ (ÏéïáõÙ): ÂÉ÷³ïáõÙ »Ý »ñ»ùÁ` ë³Ý¹áõÏ»Ý, Ùá·»ÉÇÙÁ ¨ ³í³ñïáõÙ ¿ µ»ñ³Ýáí ³ñÛáõÝÁ ÍÍ»Éáí` ˳˳ÙÁ (¾ç 36): ìÇýÇÉ – ÂÉ÷³ïÙ³Ý ï»ÕÁ ³ݳ -- studiosus êáý»ñ – ¶ñù³ÛÝÇÏ ²Ùáñ» -- γñ¹³óáÕ ðáß-·³Éáõëï³ -- ÄáÕáíñ¹Ç ù³Õ³ù³Ï³Ý Ý»ñϳ۳óáõóÇã ¶³áÝ-ðáß--¶³ÉáõëïÇó Ñ»ïá ³é³çÇÝ Ù³ñ¹Á ¸³ÇáÝ ¹Ç µ³µ³ ϳ٠³µ ´»ï-¹ÇÝ -- ¶á³ÝÇ ÏáÕùÁ` ³í³· ¹³ï³íáñ: Ðáß»-ϳɳ -- ·Çï³ÏÝ»ñÇ ÅáÕáíÇ ÛáÃÁ Ý»ñϳ۳óáõóÇãÝ»ñÁ ʳµáñ -- ·Çï³Ï ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý »ñ»ù ¹»Ùù»ñ: ²ÉáõýÇÙ – Ý»ñϳ۳óáõóÇãÝ»ñ ´»Ý»-ÏÇáÙ» -- ûÏݳÍáõÝ»ñ еñÛ³Ï³Ý Ï»ÝïñáÝ³Ï³Ý Çß˳ÝáõÃÛáõÝÁ ϳ½Ùí³Í ¿ »ñ»ù ϳñ»õáñ åáõÝÏï»ñÇó` 1) êáõñ³ 2) äáõÙ-µ³¹Çï (¶³áÝ»ñÇ ·ïÝí»Éáõ ï»ÕÁ) 3) ´³Õ¹³¹ (ðáß-·³ÉáõïÇ Å³Ù³ÝÙ³Ý ï»ÕÁ) ¸³ÇáÝ – λÝïñáÝÇó áõÕ³ñÏí³Í ´»ï-¹ÇÝÇ ¹ÇåÉáÙ³íáñ ¹³ï³íáñ, áí ÇÝùÝ ¿ Ý߳ݳÏáõÙ »ñÏáõ ï»Õ³Ï³É-³í³·Ý»ñÇÝ ¨ Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ ¹³ï³á×Çé: 1) ²µ ´»ï-¹ÇÝ-·³áÝ – ø³Õ³ù³·ÉáõË` ð³µµÇ (Ý߳ݳÏíáõÙ ¿ 3 ï³ñáí, ýÇݳÝë³Ï³Ý ѳñó»ñÁ ÉáõÍáõÙ ¿ ¹³ÇáÝ»ñÇ, ÇëÏ Ùݳó³Í ѳñó»ñÁ γ·³ÉÇ Ñ»ï) 2) ðáß-µ»ï-¹ÇÝ -- ´»ï-¹ÇÝÇ Ý³Ë³·³Ñ 3) ´»ï-¹ÇÝ – 12 ³Ý¹³ÙÝ»ñáí 4) ²ÉáõýÇÙ – ù³Õ³ùÇ Ý»ñϳ۳óáõóÇãÝ»ñ гë³ñ³Ï³Ï³Ý å³ßïáÝÝ»ñÇ ³ëïÇ׳ÝÝ»ñÁ å³Ñå³ÝíáõÙ »Ý Ñ»ï»õÛ³É Ï³ñ·áí` 1) ä³ñ³·ÉËÇ Ã»ÏݳÍáõ ϳ٠ù³Õ³ùÇ Ý»ñϳ۳óáõóÇãÝ»ñ 2) ¸³ÇÝáÝ – áñ»õ¿ »Õµ³ÛñáõÃÛ³Ý ¹³ï³íáñ ϳ٠´»ï-¹ÇÝÇ ¹³ïÇÝ Ù³ëݳÏó»Éáõ Çñ³íáõÝù áõÝ»óáÕ 3) ¶³µ³Û – Ø»Í µ³ñ»ñ³ñ ѳí³ùÇ ³í³· ϳ٠´»ï-¹ÇÝÇ ¹³ï³íáñ 4) ÆÏáõñÇÙ – гë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý (ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý) ÑÇÙÝ³Ï³Ý ³Ý¹³ÙÝ»ñ 5) Îáõµ»Ï³·³É – ÀÝÏ»ñáõÃÛ³Ý É³í³·áõÛÝ ³Ý¹³ÙÝ»ñÁ 6) Ðáß Ù»¹Çݳ-- ²ÙµáÕç »ñÏñ³Ù³ëÇ Ï³Ù Î³·³É³ÛÇÝ Õ»Ï³í³ñáõÃÛ³Ý ÅáÕáíÇ Ý»ñϳ۳óáõóÇã 7) Ê(Ñ)³µ»ñ – çÑáõ¹³Ï³Ý ³½Ýí³Ï³Ý

- 173 -

²ÞʲðÐÆ §Üàð β𶦠¶²ÔîÜÆ àôêØàôÜøÀ §Üàð βð¶ºðÀ¦` ¸² â²ðÆ Î²ÚêðàôÂÚàôÜÜ ¾: ¶ºîîà-Æ ¸ÆÎî²îàôð²Ü` ÆÜøܲìºð²òàôØ ¾:

سëáÝÝ»ñÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ù³ëÁ ã·ÇïÇ Çñ ÇëÏ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛ³Ý Ã³ùáõÝ Íñ³·ñ»ñÇ Ù³ëÇÝ: زêàÜ²Î²Ü ²êîì²Ì²´²ÜàôÂÚàôÜÀ ---²½³ï Ù³ëáÝáõÃÛáõÝÁ ÏñáÝ ¿ ---سëáÝáõÃÛáõÝÁ ѳϳùñÇëïáëáõÃÛáõÝ ¿ ---Ü»ñßÝãÙ³Ý ³ÕµÛáõñÁ` ÈáõóÇý»ñ, Èáõë³ÏÇñÁ, ³é³íáïÇ ½³í³ÏÁ: §Ü³ ¿ ÉáõÛë µ»ñáÕÁ` ãϳëϳͻù¦,- ³ëáõÙ »Ý Ù³ëáÝÝ»ñÁ: ---ÐÇÙÝ³Ï³Ý áõëÙáõÝùÁ` §ÇÝãå»ë û ÈáõóÇý»ñÁ ²ëïí³Í ãÇ, ³å³ ²¹áݳÛÝ ¿ ²ëïí³Í, áñÇ ³ñ³ñùÝ»ñÁ ÷³ëïáõÙ »Ý Çñ ³Ý·ÃáõÃÛáõÝÁ¦: ---سëáݳϳÝáõÃÛáõÝÁ ÙÇ ÏñáÝ ¿ áñï»Õ µáÉáñÁ ÙdzÝáõÙ »Ý ¨ ÝáõÛÝ Ñ³í³ïùÁ áõÝ»Ý (ãϳ ùñÇëïáÝÛ³, Ññ»³, ÙáõëáõÉÙ³Ý,..): ²ëïí³Í³ÛÇÝ Ï³ÙùÁ å»ïù ¿ ѳÛïÝíÇ µáÉáñÇÝ: ---سñ¹áõ ²ëïí³Í³óáõÙÁ: ---سëáÝÝ»ñÇ »ññáñ¹áõÃÛáõÝÁ` 1) гí³ïù 2) ÐáõÛë 3) ´³ñ»·áñÍáõÃÛáõÝ áñáÝù ÙÇçáó »Ý »ñÏñÇó ¹ñ³Ëï ·Ý³Éáõ ѳٳñ: ²Ù»Ý ³ëïÇ×³Ý áõÝÇ Çñ »ñ¹áõÙÝ»ñÁ, áñáÝù ·ñí»É »Ý 1820Ã: ìÇÉÛ³Ù Øáñ·³ÝÁ »Õ»É ¿ 30 ï³ñÇ Ù³ëáÝ, Ññ³Å³ñí»É ¿, áõ½»ó»É ¿ ³Û¹ Ù³ëÇÝ ·Çñù Ññ³ï³ñ³Ï»É, Ù³ëáÝÝ»ñÁ Ýñ³Ý ³é»õ³Ý·»É »Ý áõ ÜÛ³·³ñ³Ûáõ٠˻չ»É: ´³Ûó ÙÇ ï³ñÇ Ñ»ïá ³Û¹` §²½³ï Ù³ëáÝáõÃÛ³Ý Ù»Ïݳµ³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñ¦-Á ÉáõÛë ï»ë³í ¨ Ù»Ýù ß³ï µ³Ý ÇÙ³ó³Ýù: êñ³Ýù »ñÏñå³·áõÙ »Ý ïÇ»½»ñùÇ Ù»Í ×³ñï³ñ³å»ïÇÝ` ڲд²ÐúÜ-ÇÝ (ÆëÏ Ú²Ð´²ÐúÜ ÑµñÛ³Û»ñ»Ý Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ݳ»õ ÷áÕ) ºÑáí³---(Johoh) Ú³Ñí» ´³Ñ ---ÑÇÝ â³ëïí³Í` ´³Ñ³Õ, ´³³É, ´»É úÝ ---´³µ»ÉáÝÛ³Ý ËáñÑáõñ¹Ý»ñÇ Ù»ç` ·»ñ³·áõÛÝ ¿³Ï سëáÝ³Ï³Ý ·³ÕïÝÇ ·ñù»ñáõÙ ·ñíáõÙ ¿ Ú.´.ú.(Y.B.O.): سëáÝÁ Çñ³íáõÝù ãáõÝÇ ³ñï³ë³Ý»Éáõ` Ñá·ÇÝ Ï³ÝÇÍíÇ: ä»ïù ¿ ÙÇ-ÙÇ Ù³ëáÝ ÙÇ-ÙÇ í³ÝÏ ³ñï³ë³Ý»Ý: §ê³ï³Ý³ÛÇ »Ï»Õ»óáõ¦ ÑÇÙݳ¹ÇñÁ ²ÝïáÝ È³ ì»ÛÝ ¿: ä³ïñ³ëïíáÕ ×·Ý³Å³Ù: ê³ ß³ï Éáõñç ÙÇ Ñݳñù ¿, áñ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Çñ»Ýù ¹ÇÙ»Ý Ù»Ï Ñ³Ù³ß˳ñѳÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÃÛáõÝ ëï»ÕÍ»Éáõ Ù³ëÇÝ, ³ëáõÙ »Ý Ù³ëáÝÝ»ñÁ: (ÆëÏ »ññáñ¹ ³ß˳ñÑáõÙ ï»ÕÇ áõÝ»óáÕ å³ï»ñ³½ÙÁ ϳñá±Õ ¿ Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³ÝÁ §³ß˳ñÑÇ Ýáñ ϳñ·¦ ³é³çÝáñ¹»É` ÇѳñÏ» áã): Ðݳñ³íáñ µ»Ù³¹ñáõÃÛáõÝ: гٳß˳ñѳÛÇÝ ×·Ý³Å³Ù, ¹ñ³Ý ·áõÙ³ñ³Í ëáíÁ, å³ñïù»ñÝ áõ ÏÉÇÙ³ÛÇ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÁ å»ïù ¿ ëïÇå»Ý Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³ÝÁ Ýáñ ѳٳϳñ·Ý ÁݹáõÝÇ: Æñ»Ýó û½Á` §Ð³Ù³ß˳ñѳÛÇÝ Ñ³ñó»ñÁ, ѳٳß˳ñѳÛÇÝ ÉáõÍáõÙ »Ý å³Ñ³ÝçáõÙ¦: ÐÇÝ Ïï³Ï³ñ³ÝáõÙ,-§¸³Ù³ëÏáëÁ ³í»ñ³ÏÝ»ñÇ ÏáõÛïÇ åÇïÇ í»ñ³ÍíǦ: §ºÃ» ϳéáõó»ë, åÇïÇ ·³Ù¦,-ë³ §Üáñ ¹³ñǦ ѳí³ï³óáÕÝ»ñÇ áõÕÕ»óáõÛóÝ ¿, ³ÛëÇÝùÝ, áñ ³Û¹å»ë ÈáõóÇý»ñÝ ¿ ³ëáõÙ,-§àô çÑáõ¹Ý»ñÁ ³åñ»Ý ä³Õ»ëïÇÝáõÙ: ²ß˳ñÑÁ µ³Å³ÝíÇ ï³ëÁ ßñç³ÝÝ»ñÇ áõ Çñ»Ýù ջϳí³ñ»Ý¦: ²Ûë Ù³ñ¹Çù, »Ã» ÇѳñÏ» ϳñ»ÉÇ ¿ ³Û¹å»ë Ïáã»É, ³ëáõÙ »Ý, áñ »Ã» ÐÇëáõëÇÝ ²ëïí³Í »ù ѳٳñáõÙ, ³å³ Çݱãáí »Ý å³Ï³ë ÐÇëáõëÇó Ùݳó³Í çÑáõ¹Ý»ñÁ: Â³É³Ý»É »Ý Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³ÝÁ, ÏáÕáåï»É, ѳ÷ßï³Ï»É ³Ñ³íáñ ·áõÙ³ñÝ»ñ, ÑÇÙ³ ¿É ³ëáõÙ »Ý,-§ºÃ» »ñÏÝùÇó ³ÝÓñ»õ ¿ ·³ÉÇë, ÇÝãå±»ë ϳñáÕ »ù ãÁݹáõݻɦ: вزÞʲðвÚÆÜ Î²è²ì²ðàôÂÚ²Ü Æñ³Ï³Ý³óÙ³Ý Íñ³·ñ³ÛÇÝ ÙÇçáóÝ»ñÁ` ÐÙáõï ëÇáÝÇëïÝ»ñÇ 24 ³ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, γï»ËǽÇë, óÉÙáõ¹Ç ûñ»ÝùÝ»ñÁ, γµ³É³: Üä²î²ÎÀ` §Ü à ð ²ÞʲðЦ ¸ºêäàî²Î²Ü βèàôÚò`  ²ß˳ñÑÁ ·Éáµ³Éǽ³óÝ»É ¨ ѵñ۳ݻñÁ ջϳí³ñ»Ý µáÉáñÇÝ.

- 174 -

    

êï»ÕÍ»É ³ÙµáÕç Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ Ñáõ¹³ÛǽÙÇ íñ³ ÑÇÙÝí³Í Ù»Ï ÏñáÝ. سñ¹ÏáõÃÛáõÝÁ ÉÇÝÇ Ñµñ۳ݻñÇÝ ÑÉáõ--Ñݳ½³Ý¹ ¨ ѳßí»ïáõ. ì³×³é»É Áݹ»ñùÁ ¨ Ùݳó³Í, ÇÝãÁ áñ »Ýóϳ ¿ í³×³é»Éáõ. ²Ýï»ë»Éáí ³Ù»Ý Ñ³Ý·³Ù³Ýù ¨ Ñ»ï»õ³Ýù, ¹Ç½»É ÷áÕ ´áÉáñ §Çñ»Ýó ѳٳñ ³Ýå»ïùÝ»ñǦ ѳݹ»å ϳ½Ù³Ï»ñå»É ѳßí»Ñ³ñ¹³ñ: Ìð²¶ÆðÀ

´³ñ»ÏÇñà »ñÏñÝ»ñáõÙ ëï»ÕÍ»É §Ù³ùáõñ¦ µ³ñ»Ï³ÙáõÃÛáõÝ, ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝ ²ëïÇ׳ݳµ³ñ ïÇñ»É Çß˳ÝáõÃÛáõÝÁ ¨ Ù³ùñ»É ³ÛÝ ·áÛ»ñÇó (²ñÇÝ»ñÇó) ø³Õ³ù³Ï³Ý µáÉáñ ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÁ µ³ñáÛ³½ñÏ»É, ¹³ñÓÝ»É Ï³é³í³ñ»ÉÇ ø³Ý¹»É ·Çï³Ï³Ý ϳéáõÛóÝ»ñÁ, ë³Ñٳݳ÷³Ï»É áõëÙ³Ý Ù³Ï³ñ¹³ÏÁ ¼ñÏ»É ï»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇó, ë»ñÙ³Ý»É ¹»µÇÉǽ٠²½³ïí»É ѳÛñ»Ý³ë»ñ ³é³ç³¹»Ù µáÉáñ ëáõµÛ»ÏïÝ»ñÇó ²ÙµáÕç ýÇݳÝë³Ï³Ý ëÇëï»ÙÁ Ï»ÝïñáݳóÝ»É çÑáõ¹Ý»ñÇ Ó»éù»ñáõÙ ²Ù»Ý »ñÏñáõÙ ëï»ÕÍ»É ³é»õïñÇ åéáï»ÏóÇáÝǽ٠´ÝÇÏÝ»ñÇ ½ñÏ»É ýÇݳÝë³Ï³Ý, ջϳí³ñÙ³Ý ¨ ϳåÇ ÙÇçáóÝ»ñÇó ¼µ³Õ»óÝ»É í×é³Ï³Ý µáÉáñ ϳé³í³ñ³Ï³Ý ¨ ÑëÏáÕ³Ï³Ý ¹Çñù»ñÁ ´áÉáñ áõųÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·»ñÁ Éñ³óÝ»É ÙdzÛÝ çÑáõ¹Ý»ñáí ²ÙµáÕç Çñ³í³Ï³Ý ѳٳϳñ·Á Éñ³óÝ»É ÙdzÛÝ çÑáõ¹Ý»ñáí ê»÷³Ï³Ý³óÝ»É ¿ÏáÝáÙÇϳÝ, ÑáÕÁ, Áݹ»ñùÁ ø³Ý¹»É ³ñ¹Ûáõݳµ»ñ³Ï³Ý ϳéáõóí³ÍùÁ ¨ ·ÛáõÕ³ïÝï»ëáõÃÛáõÝÁ, ëï»ÕÍ»É ù³áë ì³×³é»É Áݹ»ñùÁ ¨ áí ÇÝã ³ñï³¹ñÇ γ½Ù³Ï»ñå»É µÝ³ÏãáõÃÛ³Ý Ñ³ïáõÏ Ñ³ßí³éáõÙ` ϳ½Ù»É ë»õ óáõó³ÏÝ»ñ êï»ÕÍ»É ëáóÇ³É³Ï³Ý µ³ñ¹³Ýù ß³ñù³ÛÇÝ (Ý»ñùÇÝ) µÝ³ÏãáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ²éûñÛ³ ³Ýßñç³Ýó»ÉÇ ·áñͳñùÝ»ñÇ Ù»ç Áݹ·ñÏ»É ÙÇÙdzÛÝ çÑáõ¹Ý»ñÇÝ гÛÇ ³Ýí³Ý ï³Ï ù³ñá½»É µÝ³ÏÇãÝ»ñÇÝ Ñ³Ùá½Çã Çß˳ݳٻï û½»ñ ²ëïÇ׳ݳµ³ñ µÝÇÏÝ»ñÇÝ ÁÝã³½ñÏ»É, Çñ³Ï³Ý³óÝ»É ëïñϳóÙ³Ý åéáó»ëÁ êï»ÕÍ»É µ³ñ»Ï³Ù³Ï³Ý ϳå»ñ ¨ û·ï³·áñÍ»É ³ÛÝ Çñ»Ýó Ñáõ¹³Û³óÝ»Éáõ ѳٳñ êï»ÕÍ»É ÁÝÏ»ñ³Ï³Ý ϳå»ñ ¨ û·ï³·áñÍ»É ³ÛÝ Çñ»Ýó Ñáõ¹³Û³óÝ»Éáõ ѳٳñ êï»ÕÍ»É ³ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ Ï³å»ñ ¨ û·ï³·áñÍ»É Çñ»Ýó Ñáõ¹³Û³óÝ»Éáõ ѳٳñ êï»ÕÍ»É Ñ³ñ»õ³Ý³Ï³Ý ϳå»ñ ¨ û·ï³·áñÍ»É ³ÛÝ Çñ»Ýó Ñáõ¹³Û³óÝ»Éáõ ѳٳñ êï»ÕÍ»É ëÇñ³ÛÇÝ Ï³å»ñ ¨ û·ï³·áñÍ»É ³ÛÝ Çñ»Ýó Ñáõ¹³Û³óÝ»Éáõ ѳٳñ Êáëï³Ý³É` ãϳï³ñ»É, ͳ˻É, ˳µ»É, óɳݻÉ, ÏáÕáåï»É, ãëï³óí»ó` í»ñ³óÝ»É

ÐÇëáõëÁ ³½¹³ñ³ñ»É ¿ ,-§êáõï øñÇëïáë áõ ëáõï Ù³ñ·³ñ»Ý»ñ åÇïÇ »ñ»õ³Ý, ϳï³ñ»Ý Ù»Í Ññ³ßùÝ»ñ` ˳µ»Éáõ ÝáõÛÝÇëÏ ÁÝïñÛ³ÉÇÝ: î»ë»ù, »ë Ó»½ ³ëáõÙ »Ù ųٳݳÏÇó ßáõï: Àëï ÑÝ·³Ù³ïÛ³ÝÇ, ã³ñÁ ÛáÃÁ ï³ñÇ å»ïù ¿ ÇßËÇ: ²Û¹ Å³Ù³Ý³Ï ¿É åÇïÇ ëÏëÇ Ù»Í ÷áñÓáõÃÛáõÝÁ: Þ³ï í³ï ųٳݳÏÝ»ñ »Ý ·³Éáõ ¨ å»ïù ¿ å³ïñ³ëï ÉÇݻɦ: §²ñïÁ ³ß˳ñÑë ¿: ´³ñÇ ë»ñÙÁ ó·³íáñáõÃÛ³Ý áñ¹ÇÝ»ñÝ »Ý, µ³Ûó áñáÙÁ ã³ñÇÝ áñ¹ÇÝ»ñÝ »Ý: ÂßݳÙÇÝ áñ ½³ÝÇϳ ó³Ý»ó, ê³ï³Ý³Ý ¿ ¨ ÑáõÝÓùÁ ³ß˳ñÑÇë í»ñçÝ ¿ áõ ÑÝÓáÕÝ»ñÁ Ññ»ßï³ÏÝ»ñÝ »Ý: ²ñ¹ ÇÝãå»ë áñ áñáÙÁ ÏÁ ÅáÕíáõÇ áõ Ïñ³ÏÇ Ù»ç Ï’³ÛñáõÇ, ³ß˳ñÑÇë í»ñçÝ ³É ³ÛÝå¿ë ÁÉɳÛ: … àô Ïñ³ÏÇ ÑÝáóÇÝ Ù»ç åÇïÇ Ó·»Ý ½³ÝáÝù: ÐáÝ åÇïÇ ÁÉÉ³Û É³É áõ ³Ïé³Ý»ñ Ïñ×ï»É: ²ÛÝ ³ï»Ý ²ñ»õÇ å»ë åÇïÇ ÷³ÛÉÇÝ ³ñ¹³ñÝ»ñÁ Çñ»Ýó ÐáñÁ ó·³íáñáõû³ÝÁ Ù»ç¦: سûõáë 13:36-43: ²Ûëå»ë ¿ سûõáë Ù³ñ·³ñ»Ý ϳÝËáñáᯐ çÑáõ¹Ý»ñÇ í»ñçÁ` ѳóÁ ó³ÝáõÙ áõ ѳí³ùáõÙ »Ý ó·³íáñ³Ï³Ý, ³ñÇ³Ï³Ý ÍÝáõݹݻñÁ, ÇëÏ áñáÙÁ, ÙáɳËáïÁ` ¸»õÁ, ë³ï³Ý³Ý, çÑáõ¹Á ¨ ÇÝãå»ë ݳ»õ ܳëïñ³¹³ÙáõëÝ ¿ ѳßí³ñÏ»É, Ýñ³Ýó ëå³ëáõÙ ¿ ÑñÏǽáõÙ:

- 175 -

´²ò²Ð²Úîì²Ì Ðàô¸²--زêàܲβÜàôÂÚàôÜÀ æÑáõ¹Ý»ñÁ ³ñï³ùÇÝÇó ß³ï É³í »Ý ï³ñµ»ñáõÙ Çñ»Ýó` áã çÑáõ¹Ý»ñÇó: ²Û¹ Ù³ëÇÝ Ñ³ïáõÏ Ýßí³Í ¿ ÐÇÝ Ïï³Ï³ñ³ÝáõÙ` »ñµ ϳۻÝÁ ëå³Ý»ó Çñ »ÕµáñÁ` гµ»ÉÇÝ, ·Ý³ó ܳÛǹ (ܳÇñÇ) »ñÏÇñ µÝ³Ïí»Éáõ, ݳ ѳñóñ»ó ºÑáí³ÛÇÝ, û ³ñ¹Ûáù ³ÛÝï»ÕÇ çÑáõ¹Ý»ñÁ Çñ»Ý Ï׳ݳã»Ý ¨ ã»Ý ëå³ÝÇ, ºÑáí³Ý å³ï³ë˳ÝáõÙ ¿, áñ Çñ íñ³ Ýß³ÝÝ»ñ Ïáõݻݳ áõ ³Û¹ Ýß³ÝÝ»ñáí µáÉáñ çÑáõ¹Ý»ñÁ ÙÇÙdzÝó Ïï³ñµ»ñ»Ý: ºñ»ù ѳ½³ñ ï³ñÇ ¿ çÑáõ¹Á ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝÇ ¨ Çñ»Ýó ï³ñµ»ñáõÙ ¿ Ùݳó³ÍÇó` ³é³í»É»õë ²ñdzóÇÝ»ñÇó, ÇëÏ ²ñdzóÇÝ»ñÁ ³Û¹ Ù³ëÇÝ ³Ý·³Ù ·³Õ³÷³ñ ã»Ý ϳ½ÙáõÙ: ²Û¹ DZÝã ³ñï³ùÇÝ ï³ñµ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñ »Ý: Ðݳ·áõÛÝ ¨ ÙÇçݳ¹³ñÛ³Ý ÝϳñÇãÝ»ñÁ ³Û¹ ï³ñµ»ñáõÃÛáõÝÁ å³ïÏ»ñ»É »Ý ѳ۳óùÇ Ù»ç` ³ÛëÇÝùÝ ³ãù»ñÇ Ï³éáõóí³Íùáí (³ãù»ñÇ µÇµ»ñÁ ѳí³ë³ñ³ã³÷ ã»Ý Ï»Ýïñáݳóí³Í, ˻ճÃÛáõñí³ÍÇ` ·ÅÇ ³ãù»ñ »Ý ¨ Ý»ñù»õÇ Ïáå»ñÁ »½ñ»ñ»õÙ Éá×³Í »Ý` ³Û¹ å³ï׳éáí ïÕ³Ù³ñ¹Çù ³ß˳ïáõÙ »Ý ³ãù»ñǹ Ù»ç ãݳۻÉ) ¨ ûÓÇ ·Çß³ïÇã ݳÛí³Íùáí: ²Ûëûñ ³ñ¹»Ý Ù»Ýù ·Çï»Ýù »ñÏñáñ¹ ³ñï³ùÇÝ ï³ñµ»ñáõÃÛáõÝÁ` ³Ï³ÝçÝ»ñÇ µÉóÏÝ»ñÁ µ³ó³Ï³ÛáõÙ »Ý ¨ áõÝ»Ý ·³í³ÃÇ (ã³ßϳ) µéݳÏÇ ï»ëù: ºññáñ¹Á` 6-Ç ÝÙ³ÝíáÕ ùÇÃÝ ¿, ³ÛÝ Ï³Ëí³Í ¿ µ»ñ³ÝÇ íñ³ ¨ í»ñçáõÛÃÝ ¿ ÏÉáñ³ÝáõÙ: Ü»ñù»õÇ ßáõñÃÁ ³Ýå³ÛÙ³Ý Ã»Ã»õ ϳËí³Í ¿ ¨ ³é³ç »Ï³Í: ÆëÏ Ï³Ý³Ûù ³í»ÉÇ Ñ»ßï »Ý ï³ñµ»ñíáõÙ` µ³óÇ ³ñï³ùÇÝ ³Ûë ï³ñµ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇó, Ýñ³Ýù ³Ýå³ÛÙ³Ý áõÅ»Õ ·áÝáñ »Ý óáõó³µ»ñáõÙ` ïÕ³Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ å³Ñí³Íù: àã ÙÇ çÑáõ¹Ç »ñ»Ë³ ëÇñá ³ñ¹ÛáõÝù ãÇ, ³ÛÝ ÍÝíáõÙ ¿ ϳ٠ѳßí³ñÏÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ, ϳ٠ϳ·³ÉÇ Ý߳ݳÏáõÙáí, ϳ٠³ÙáõëÇÝÝ»ñÇ å³Ûٳݳíáñí³ÍáõÃÛ³Ùµ ³Ûë ϳ٠³ÛÝ ²ñdzóÇ ï³Õ³Ý¹³íáñ ·»Ý áõÝ»óáÕ ïÕ³Ù³ñ¹áõó:  æÑáõ¹³Ï³Ý Çß˳ÝáõÃÛáõÝÁ` ·³Õ³÷³ñÝ»ñÇ Ï³½Ù³ÉáõÍÙ³Ý Çß˳ÝáõÃÛáõÝ ¿  æÑáõ¹³Ï³Ý ½³ïÇÏ` ܳíÇÝÁ ëå³Ý»ó è³Ù½»ë ù³Õ³ùÇ µáÉáñ ³é³çÝ»Ï ïճݻñÇÝ  سëáÝÝ»ñÁ ÙÇçáó »Ý Ùáõà áõÅ»ñÇ` ë³ï³Ý³Ý»ñÇ Ñ³Ù³ñ  Âáñ³Ý` ´ÇµÉÇ³Ý ë³ï³Ý³Û³Ï³Ý Íñ³·ñ»ñÇ ÅáÕáí³ÍáõÝ ¿:  ³ÉÙáõ¹Á ˻ճÃÛáõñí³ÍÝ»ñÇ ûñ»Ýë·Çñù ¿  ÐÙáõï ëÇáÝÇëïÝ»ñÇ ³ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ` 1897Ã. Þí»ó³ñdzÛÇ ´³É ù³Õ³ùáõÙ,  §Î²î²Êº¼ÆêÀ¦` îå³·ñí³Í 1958Ã. »É-²íÇíáõÙ  1913Ã. ¸³ßݳÛÇÝ å³Ñ»ëïÇ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç /Federal reserve sistem/ µ³ÅÝ»ï»ñ»ñÁ §èáïßÇɹ¦--ÈáݹáÝ, ´»éÉÇÝ §È³½³ñ¹ »Õµ³ÛñÝ»ñ¦--ö³ñǽ §Æëñá¿É Øáë»ë ë»Ûý¦--Æï³Édz §ìáñµáõñ·¦--²Ùëï»ñ¹³Ù, гٵáõñ· §È»ÑÙ³Ý »Õµ³ÛñÝ»ñ¦--ÜÛáõ-Úáñù §øáõÑ»--É»Ñᵦ--ÜÛáõ-Úáñù §â»Û½ Ù»ÝÑ»ïݦ--ÜÛáõ-Úáñù §¶»É¹Ù³Ý ê³ùë¦--ÜÛáõ-Úáñù  â³ñÇ áõÅ»ñÁ ³í»ÉÇ ½áñ³íáñ »Ý, áñáíÑ»ï»õ ·Çï»Ý ÷áÕ Ïáõï³Ï»ÉÁ, ³å³ áõñÇßÇÝ û·ï³·áñÍ»Éáõ, ߳ѳ·áñÍ»Éáõ Ó»õ»ñÁ  öáÕÁ Ïáõï³Ïí»Éáõ ¿ ÙÇ ù³ÝÇ Ñá·áõ Ùáï ¨ ²ØÜ –Á ù³Ý¹í»Éáõ ¿  1974Ã-§²ß˳ñÑÇ Ýáñ ϳñ·¦ ϳ٠§ØÇç³½·³ÛÇÝ Ýáñ ϳñ·¦ üñ³ÝÏÉÇÝ èáõ½í»ÉïÇ ¹áɳñÝ»ñÇ íñ³ÛÇ ÝϳñÝ»ñÁ` 1. ºñÏÙ³ë µáõñ· 2. ú½ÇñÇëÇ Ï³Ù ´»ÉÇ ã³ñÇ ²ëïí³Í ³Ù»Ý³ï»ë ³ãù 3. ´áõñ·Ç ï³Ï ·ñí³Í ¿ §Å³Ù³Ý³ÏÝ»ñÇ Ýáñ ϳñ·¦ êñ³Ýù 1782 Ã. ¹ñáßÙí»É »Ý ²ØÜ-Ç å³ßïáÝ³Ï³Ý ÏÝÇùÇ íñ³, 150 ï³ñÇ Ñ»ïá Ù»Ï ¹áÉɳñ ÏáåÛáõñÇ íñ³ ¹³ßݳÛÇÝ å³Ñ»ëïÇ ÃáÕ³ñÏ³Í ÷áÕÁ:  ¶Éáµ³Éǽ³óÙ³Ý áõÕÇÝ` §Ø»Ï ³ß˳ñѦ µéݳïÇñáõÃÛáõÝ ²ØÜ-Á ÙÇÝã»õ 1913Ã. ãϳñáÕ³ó³í áõÝ»Ý³É Ï»ÝïñáÝ³Ï³Ý µ³ÝÏ` ÇÉÛáõÙÇݳïÝ»ñÁ

- 176 -

˳ݷ³ñáõÙ ¿ÇÝ: ä³ï»ñ³½ÙÝ»ñÇ Ññ³ÑñÙ³ÝÁ ½áõ·³Ñ»é çÑáõ¹ µ³ÝÏÇñÝ»ñÁ ³Ýó³Ý §µ³ÝϳÛÇÝ å³ÝÇϳÛǦ Ù³ñï³í³ñáõÃÛ³ÝÁ` èáïßÇÉ¹Ç ³·»Ýï Øáñ·³ÝÇ ·É˳íáñáõÃÛ³Ùµ, ÇëÏ Õ»Ï³í³ñÁ` ýÇݳÝëÝ»ñÇ §·»ñ³·áõÛÝ ùáõñÙ¦ æáÝ ÂáñÝ ¿ñ: ØÇçݳ˳íÁ í»ñçݳϳݳå»ë í»ñ³óÝ»Éáõ Ýå³ï³Ïáí ÙïóñÇÝ åéá·ñ»ëÇí í³ñÏ»ñÁ: ø³ÛÉ»ñ ¹»åÇ ³ß˳ñÑÇ Ï³é³í³ñáõÃÛáõÝ 1913 Ã. ²Ýï»ÕÛ³Ï ìÇÉëáÝÇÝ ¹ñ»óÇÝ åñ»½Ç¹»Ýï áõ Çñ³Ï³Ý³óñÇÝ üèê-Á (ì³ßÇÝ·ïáÝ) 1918Ã--ìÇÉëáÝÁ èáùí»ÉÉ»ñÇ ÷áÕ»ñáí 1-ÇÝ ³ß˳ñѳٳñïÇó Ñ»ïá ϳ½Ù³Ï»ñå»ó ëï»ÕÍ»Éáõ ³½·»ñÇ ÉÇ·³Ý. 1920Ã--²½·»ñÇ ÉÇ·³ (ÄÝ»õ) 1920-21×ØÇç³½·³ÛÇÝ Ñ³ñó»ñÇ Ã³·³íáñ³Ï³Ý ѳëï³ïáõÃÛáõÝ (ÈáݹáÝ) 29.06.1921Ã--²ñï³ùÇÝ Ñ³ñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ËáñÑáõñ¹ (ÜÛáõ-Úáñù): Üå³ï³ÏÝ ¿ çÝç»É ²ØÜ-Ç ³½·³ÛÇÝ ³ÝϳËáõÃÛáõÝÁ` í»ñ³Í»É ëïñáõÏÝ»ñÇ 1945Ã.—γéáõóí»ó زÎ-Á (ÜÛáõ-Úáñù): ÐáÕÁ ÝíÇñ»ó æáÝ èáùý»É»ñÁ: Üå³ï³ÏÁ` »ñÏñ³·áõݹÁ µ³Å³Ý»É 10 í³ñã³Ï³Ý ßñç³ÝÝ»ñÇ ¨ í»ñç ï³É ³½·»ñÇ ÇÝùÝÇß˳ÝáõÃÛ³ÝÁ: î»ë³Ý, áñ áõÅÇ ÙÇçáóáí ³ÝÑݳñ ¿, áñáß»óÇÝ µ³Å³Ý»É ³ÛÝ Áëï ïÝï»ë³Ï³Ý ï»ë³Ï»ïÝ»ñÇ: 1954Ã--´»É¹»Ýµ»ñ·Ç åÉ³Ý (Ðáɳݹdz)` ºíñáå³Ý Ù»Ï ïÝï»ë³Ï³Ý ßñç³ÝÇ í»ñ³Í»É 1968×ÐéáÙÇ ³ÏáõÙµ: Üå³ï³ÏÁ` ³ß˳ñÑÁ 10 ßñç³ÝÝ»ñÇ µ³Å³Ý»É 1973Ã.--ºé³ÏáÕ٠ѳÝÓݳÅáÕáí (²ÐÊ-Ç ÏñÏÝûñÇݳÏÝ ¿): Üå³ï³ÏÁ` å³ïñ³ëï»É ³ß˳ñÑÇ Ï³é³í³ñáõÃÛáõÝÁ: гÝÓݳÅáÕáí` --¸»Ûíǹ èáùý»ÉÉ»ñ—ÐÛáõëÇë³ÛÇÝ ²Ù»ñÇϳÛÇ Ý³Ë³·³Ñ --æáñç ´»ñ¹ÇÝ--ºíñáå³ÛÇ Ý³Ë³·³Ñ --Æë³Ùáõ ÚáÙáßÇï³--Ö³åáÝdzÛÇ Ý³Ë³·³Ñ 1974Ã.--§²ß˳ñÑÇ Ýáñ ϳñ·¦ -Ç Íñ³·Çñ 2-ñ¹ ²ß˳ñѳٳñïÇó Ñ»ïá ²ØÜ-áõÙ Çñ»Ýó Ý»ñϳ۳óñ³Í ݳ˳·³ÑÝ»ñÁ`  üñ³ÝÏÉÇÝ èáõ½í»Éï—Ù³ëáÝ³Ï³Ý ûÃÛ³Ï  лññÇ îñáõÙ»Ý--²ÐÊ  æáÝ ø»Ý»¹Ç--²ÐÊ  ÈÇݹáÝ æáÝëáÝ—Ù³ëáÝ³Ï³Ý ûÃÛ³Ï  èÇã³ñ¹ ÜÇùëáÝ--²ÐÊ  æ»ñ³É¹ üáñ¹ Ïñïë.—Ù³ëáÝ³Ï³Ý ûÃÛ³Ï, ²ÐÊ  æ»ÛÙë γñï»ñ Ïñïë--²ÐÊ/ºÐ  èáݳɹ è»Û·³Ý—Ù³ëáÝ³Ï³Ý ûÃÛ³Ï  æáñç ´áõß--¶à, ²ÐÊ, ºÐ  øÉÇÝÃáÝ  æáñç ´áõß Ïñïë»ñ §Üáñ ¹³ñ¦ ËáñÑñ¹³å³ßïáõÃÛáõÝ (Ø»Ï ³ß˳ñÑ) §Üáñ ¹³ñ¦ ÏñáÝÁ ѳٳëïí³ÍáõÃÛáõÝ ¿: ²ÛëÇÝùÝ, ÇÝã, áñ ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝÇ, ³åñáõÙ ¿, ²ëïí³Í ¿: ²ëïí³Í ãϳ, ÷á˳ñ»Ý ÁݹáõÝáõÙ »Ý ²ëïí³Í—áõÅÁ (ÎÛ³Ýù—áõÅ): ´áõÛë»ñÁ, ϻݹ³ÝÇÝ»ñÁ, Ù³ñ¹Çù ϳ٠²ëïí³Í »Ý, ϳ٠²ëïÍá Ù³ë: سëáÝ Ï³Ý³Ýó` ´É³í³ïëϳ۳, ´»ë³ÝÃ, ´»ÛÉÇ ËáñÑáõñ¹Ý»ñÁ --²í»ÉÇ É³í ¿ ÇßË»É ¹ÅáËùáõÙ, ù³Ý ͳé³Û»É ¹ñ³ËïáõÙ --È³í ¿ ÉÇÝ»É Ù³ñ¹, ¨ ó·³íáñ»É, ù³Ý Ïáñã»É ëáõñµ Ñá·ÇÝ»ñÇ ¹ñ³ËïáõÙ --ê³ï³Ý³Ý Çñ ëå³ë³íáñÝ»ñÇ ÙÇçáóáí åÇïÇ ÷áñÓÇ §²ß˳ñÑÇ Ýáñ ϳñ·Á¦

- 177 -

ՀՐԱՀԱՆԳ ԽՍՀՄ-ի ՀՐԵԱՆԵՐԻՆ (ԿԱՏԱԽԵԶԻՍ) (վերահրատարակվել է Թել-Ավիվում 1958թ.)

Հերաներ, սիրեցեք իրար, օգնեցեք իրար՝ եթե նույնիսկ ատում եք մեկմեկու: Ձեր ուժը ձեր միության մեջ է, դրանում է մեր հաջողությունների, փրկության, ծաղկման գրավականը: Սփռվելուց հետո բազմաթիվ ժողովուդներ կործանվեցին՝ քանզի նրանք չունեին գործունեության ծրագիր ու աջակցություն: Իսկ մենք, հանրային զգացողության շնորհիվ անցանք դարերի և ժողովուրդների միջով, պահպանվեցինք, բազմացանք, հզորացանք: Միասնությունը նպատակ է և միաժամանակ նպատակին հասնելու միջոց: Ահա ինչու՞մն է իմաստը և ինչի՞ պետք է ձգտել: Մնացյաը արդյունքն է և կգա ինքըստինքյան: Օգնեք իրար, մի վախեցեք, թե ազգայնամոլի համբավ կհանեք, մի վախեցեք հովանավորումից (պռոտեկցիա), դա մեր գլխավոր միջոցն է՝ գործիքը: Մեր ազայնականությունն միջազգային է, դրա համար էլ հավաստի է: Բոլոր դավանանքների, բոլոր կուսակցությունների, բոլոր ազգերի հրեաների համար դեպի դա դռները բաց են: Իսկական ինտեռնացիոնալիստը միայն նաէ, ով հրեականության հետ կապված է արյամբ՝ մնացյալը ամբողջությամբ խեղաթյուրանք է և խաբեություն: Լայնորեն ներգրավենք արյունակից մարդկանց՝ միայն նրանք ձեզ ցանկալի կենսոլորտ կապահովեն: Ձեւավորեք ձեր ազգային կադրերը, կադրերը սրբության սրբոցն են, կադրերն են վճռում ամեն ինչ: Այսօրվա կադրերը մեր վաղվա օրն են: Ամեն մի ամբիոն, ամեն մի ինստիտուտ պետք է դառնա մեր ազգային կադրերի դարբնոցը: Հրեական երիտասարդությանը նախապատրաստեք ընդունելու նախորդների փոխանցումը: Թող ոչ հրեաների յուրաքանչյուր նոր սերունդ ընդհարվի ամբողջ խորությամբ կազմակերպված մեր պաշտպանության հետ: Երբ բեմից հեռանում է ավագ սերունդը, յուրաքանչյուր անդամ և ավելի հզոր երիտասարդ հրեաների կոհորտը նրա փոխարեն թող նախօրոք նախապատրաստված հերթափոխի կանգնի: Դրա համար մեր երիտասարդներին հարկավոր է հնարավորինս առավել ղեկավար պաշտոնների տեղավորել, որոնք ապացուցած կլինեն իրենց հասունությունն ու տաղանդավորությունը: Եթե նույնիսկ այդքան էլ հասունացած չեն՝ ոչինչ, կհասունանան արդեն պաշտոնում: Ով իշխանություն ունի՝ նա և՛ ճիշտ է և՛ խելոք: Մենք պարտավոր ենք երեխաներին փոխանցել ավելին՝ քան ստացել ենք մեր հայրերից, իսկ նրանք պարտավոր են պահպանել ու բազմապատկել այն, ինչ ստացել են ու նույն կերպ փոխանցեն սերունդներին: Սրանում է մեր ուժը, մեր տեւականությունը, մեր անմահությունը: Աշխարհը դաժան է: Մարդասիրության ու բարեգործության համար այստեղ տեղ չկա: Յուրաքանչյուր ժողովուրդ ինքն է իր երջանկության դարբինը: Այլոց ազգային կադրերի մասին հոգալը մեր գործը չի: Եթե նրանք ալարում են իրենց մասին հոգալ, ինչու՞ պտի մենք դրանց մասին մտածենք: Օրինակ մի վերցրեք գոյերից («գոյ» հրեաները հեգնանքով անանում են ոչհրեաներին), որոնք ապրում են հայեցողականորեն՝ լավի հույսով: Մի սպասեք բնության ողորմածությանը՝ վերցրե՛ք: Մեր առաջադրանքը վերցնելն է:

- 178 -

Ստեղծե՛ք ձեր հանրիկը (կոլեկտիվ, փոքր հանրություն) և այդ հանրիկի հետ մտեք, դու՛րս մղեք ոչ հրեաներին: Հիշե՛ք, բոլոր բարձր վճարվող, ազդեցիկ, շահութաբեր պաշտոնները մեր ազգային եկամուտն են: Հիշե՛ք, մինչ մեր մակարդակն աճած յուրաքանչյուր ոչ հրեա կարող է զբաղցնել այնպիսի բարձունք՝ ինչը կպատկանար մեզանից յուրաքանչյուրին: Մենք հանրիկներ ենք ստեղծում նրա համար, որ գոյերը չխանգարեն մեզ՝ մեր ուզած ձեւով ապրելու: Թող գոյերն էլ փորձեն ստեղծել իրենց հանրիկները, դժվար թե դա դրանց հաջողվի, դրանք կգժտվեն ավելի շուտ, քան կհասցնեն որեւէ բան անել, իսկ մենք կօգնենք դրանց …. որ գժտվեն: Գոյերն անընդունակ են խորը դատել, վերլուծել ու անհրաժեշտ ընդհանրացումներ կատարել: Նրանք բոլոր երեւույթներն ընկալում են չափից դուրս մակերեսորեն, չափից դուրս որոշակի, հերթականության կապի մեջ փաստերը չեն տեսնում: Անընդունակ են ընդհանրացման, վերածականացման: Նրանց համար յուրաքանչյուր դեպք լոկ առանձին դեպք է՝ ինչքան էլ հաճախ կրկնվի: Նրանք ապրում են խոզերի պես՝ մռութնորը խրած հողի մեջ, ևկասկածելով, որ երկինք էլ կա: Մեր գաղափարախոսությունը սկզբունքորեն տարբեր և հակադարձ է գոյերի գաղափարախոսությունից: Նրանք ասում են,-«Ավելի լավ է քիչ՝ բայց լավը»: Մենք ասում ենք,-«Ավելի լավ է շատ և լավը»: Նրանք ասում են,-«Ավելի լավ է լինել աղքատ՝ բայց առողջ, քան հարուստ ու հիվանդ»: Մենք ասում ենք,-«Ավելի լավ է լինել հարուստ ու առողջ, քան հիվանդ ու աղքատ»: Նրանք ասում են,-«Ամեն ինչ կամ ոչինչ»: Մենք ասում ենք,-«Ավելի լավ է որեւէ բան՝ քան ոչինչ»: Նրանք ասում են,-«Տալը նույնքան հաճելի է՝ որքան ստանալը»: Մենք ասում ենք,-«Տալը գուցեեւ հաճելի է, բայց ստանալը նաեւ օգտակար»: Նրանք ասում են,-«Շարժվիր ըստ քո օրենքի՝ դա քո պարտքն է»: Մենք ասում ենք,-«Շրջանցիր օրենքը՝ և ես գոհ կլինեմ»: Նրանք ասում են հաղթանակ կամ մահ»: Մենք ասում ենք,-«Հաղթանակ ապրելու համար և ոչ կյանք հանուն հաղթանակի»: (Եթե կյանք կա՝ ու՞մ է պետք հաղթանակը. Պարտության դառնությունը հարկավվոր է տանել և սպասել. Ով համբերություն ունի՝ կհասնի ամեն ինչի»: Այն ամենն, ինչի ընդունակ են և զգում են դրանք՝ զգում ենք և ընդունակ ենք մենք, իսկ ամենն, ինչ զգում և կարող ենք մենք՝ նրանց տրված չի…: Ամենն, ինչ ունենք մենք այսօր՝ նրանց հասանելի առավելագույնն է: Ամենն, ինչ ունենք մենք այսօր՝ լոկ միջոց է էլ ավելիին հասնելու: Այն ամենն, ինչ նրանք ունեն այսօր՝ մերն է, նրանց ժամանակավորը: Խլել նրանցից այն, ինչը խոստացած մեզ Աստծո կողմից՝ մեր հանձն է: Գոյերը համառ են, բայց բավական հաստատակամք չունեն՝ նպատակին հասնելու համար: Նրանք ալարկոտ են՝ դրա համար էլ անընդհատ շտապում են: Բոլոր հանձները աշխատում են լուծել միանգամից: Հանուն մեծ հաղթանակի նրանք զոհում են փոքրը: Սակայն նման հաղթանակ կամ ընդհանրապես չի լինում, կամ հաղթելով մնում են կոտրած տաշտակի առջեւ: Մենք դավանում ենք փոքր հաղթանակների

- 179 -

մարտավարությանը՝ չնայած դեմ չենք մեծերին: Փոքր հաղթանակը նույնպես հաղթանակ է: Գոյերը չեն կարողանում ո՛չ ղեկավարել, ո՛չ ենթարկվել: Դրանք կենսաբանորեն գործ տապալողներ են: Գոյերը նախանձ են, նրանք ատում են իրենց իսկ եղբայրներին՝ երբ դրանք գորշ կեղտերից վեր են բարձրանում: Թույլ տվեք դրանց հոշոտելու այդ վեր բարձրացողներին և դրանք մեծ բավականությամբ կանեն դա: Հաշտարարի դերը վերցրեք ձեր վրա, խաղարարի տեսք ընդունեք, պաշտպանեք այդ «դժբախտներին», որոնց դեմ զինվել է ամբոխը, բայց այնքանով, որ բարու և ճշմարիտի համբավ վաստակեք: Մի փոքր զսպվածություն և դուք կզբաղեցնեք հենց նոր հոշոտածի տեղը: Երբ երկու գոյ կռվում են՝ շահում է հրեան: Բորբոքեք դրանց իրար դեմ, ստեղծեք և գրգռեք նախանձն իրար հանդեպ, բաց գործեք բարեկամության քողի տակ, նուրբ ու աննկատ: Գոյերն ապրել և իրենց առջեւ հանձներ դնել չգիտեն: Մենք նրանց առջեւ խաբուսիկ խնդիրներ ենք դնում, իսկ նրանք փորձում են լուծել: Գոյերը չեն ուզում խնդրել՝ համարելով նվաստացուցիչ, այնինչ աղքատ ու նվաստ են: Մենք ասում ենք,-«Ամեն նվաստացում բարիք է՝ եթե շահույթ է բերում»: Հանուն նպատակի կարելի է նվաստանալ: Նվաստանալ էլ կարելի է պատվարժանորեն: Չկա անբարոյականություն, եթե այն նպաստում է մեր ժողովրդի ծաղկմանը: Նպատակը լուսավորում է միջոցները: Գոյերը հիմար են և կոպիտ: Դա նրանք անվանում են ազնվություն, սկզբունքայնություն, օրինավորություն: Կախված իրավիճակից, հարմարվել ու վարքը փոխել չկարողանալը, ուղեղի ճկունությունը նրանք կոչում են «ինքնուրույնություն», «սկզբունքայնություն»: Գոյերը այնքան հիմար ու կոպիտ են, որ նույնիսկ չեն կարողանում ստել: Իրենց հիմարությունն ու պարզունակությունը նրանք դարձյալ անվանում են ազնվություն և առաքինություն՝ չնայած ի ծնե անպատիվվ են ու ստահոդ: Իրենց հատուկ պարզունակությունը նրանք հնում կոչում էին բարբարոսություն, միջին դարերում ասպետություն, իսկ հետո՝ ջենտլմենություն: Դատարկ առիթներով միմիանց սպանում էին մենամարտերում, նման սկզբունքներով ինքնասպանություն էին գործում, … թող շարունակեն նույնը անել: Նրանք սահմանափակված են իրենց կարողություններում և այդ պատճառով ամեն ինչում սահմանափակումներ են դրել: Իսկ մենք ասում ենք,-«Մարդու հնարավորությունները անսահման են՝ քանի դեռ նա գործում է իրադրության համաձայն»: Այս միջոցների արդյունավետությունն ստուգված է բազմաթիվ սերունդների կողմից: Այդպես են վարվում նաեւ, այսպես կոչված, շահագործողները՝ դրդված ժողովուրդներին ենթակայության տակ պահելու անհրաժեշտությունից: Գլխավորը մեղադրելն է, դրանից հետո թող դրանք արդարանան: Ով արդարանում է՝ նա ուրեմն կիսով չափ մեղավոր է: Եթե կարծում եք, որ հնարավոր է, նրանց վարքին քաղաքական աստառ տվեք, մատնություններ գրեք նրանց վրա, անանուն նամակներ, մեղադրեք նրանց հակասովետական արարքներում, տնտեսական նենգադուլի (սաբոտաժ) մեջ: Նրանց դրդեք հանդես գալ պետական իշխանությունների դեմ, ապա մերկացրեք և

- 180 -

ոչնչացրեք նույն իշխանությունների օգնությամբ: Հանգիստ կյանքի և արտոնությունների իրավունք ստանում են միայն նրանք, ովքեր խոնարհաբար հետեւում են մեզ, շարժվում մեզ հետ: Ով ցանկանում է գնալ իր ճանապարհով՝ նա պոտենցյալ վտանգ է և պետք է զրկվի ամեն աջակցությունից ու գոյության միջոցներից: Կամ մեր սահմանած կարգը, կամ կատարյալ ամենաթողություն: Հարկավոր է այնպես անել, որ խառնաշփոթը շարունակվվի մինչ այն պահը, երբ վերջնականապես տանջահար եղած, հոգնած ու հուսախաբված գոյերը խնդրեն իշխանությունը վերցնենք մեր ձեռքը և իրենց հանգիստ կյանք ապահովենք: Գոյերը պետք է աշխատեն մեր ղեկավարության տակ, մեզ օգուտ տան: Ով մեզ օգուտ չի տալիս՝ նա պետք է վռնդվի: Մեր շահերից վեր՝ ուրիշ շահեր չկան: Ով մեզ հետ չի՝ մեր դեմ է: «Ակն ընդ ական, ատամն ընդ ատաման»,-այսպես է սովորեցրել մեզ Մովսեսը, այսպես են ապրել մեր նախնիները, այսպես պիտի ապրենք մենք: Վրեժը սրբազան զգացմունք է, այն դաստիրակում է բնավորություն, հաստատում է մարդ լինելը: Վանեցեք ձեզանից խոնարհության, համակերպվելու զգացումը: Քրիստոնեական սրտացավության, ինքնանվաստացման, համակերպման և ինքնահրաժարականի քարոզները թողեք տխմար գոյերին՝ նրանք հենց դրան են արժանի: Գոյերի մեջ տարածեք, քարոզեք քրիստոնեական «առաքինություններ», իսկ ինքներդ մնացեք հոգով կարծր և անհաշտվողական: Թշնամու հանդեպ եղեք անողոք: Եթե այսօր դուք ներեք ձեզ հասցված նրանց վիրավորանքը՝ վաղը ավելի մեծ վիրավորանք կհասցնեն: Մի վարժվեք վիրավորանքները հանդուրժել և կոտրեք վիրավորելու ամեն մի ցանկություն այլոց մեջ: Մշտապես հիշեք այն եզրագծերի մասին, որ սահմանել է իր համար գոյը: Նրա մտածողությունը քարացել է այդ սահմաններում, նա ի վիակի չի այդ շրջանակից դուրս գալ: Այդտեղ է դրանց դժբախտությունը, այդտեղ է մեր առավելությունը: Գործեք այնպես, ինչպես չի թույլատրում նրանց աշխարհընկալումը, նրանց գաղափարը: Արեք այն, ինչը նրանց թվում է անհնարին, անհավվանական: Նրանք չեն հավատա, որ դուք ընդունակ եք անելու կամ ասելու այն՝ ինչի ընդունակ չեն իրենք: Խոսեք, գործեք ինքնավստահ, համառորեն ու նախահարձակ, շշմեցնող ու խելապտույտ առաջացնող կերպով, հնարավորին շատ բառախաղով ու աղմուկով, հնարավորին անհասկանալի, գիտական: Հիփոթեզներ, տեսություններ, ուղղություններ, դպրոցներ, իրական ու անիրական ծրագրեր ստեղծեք: Ինչքան տարօրինակ, խուսաբարո՝ այնքան լավ: Թող ձեզ չշփոթեցնի, որ դա ոչ ոքի պետք չէ, որ վաղը այն կմոռանան: Կգա նոր օր՝ նոր գաղափար կտանք: Դրա մեջ է մեր ոգու հզորությունը, դրա մեջ է մեր ինքնահաստատումը, դրա մեջ է մեր առավելությունը: Թող գոյերը մարեն մեր պարտամուրհակները, թող գլուխները ջարդեն մեր նետած գաղափարներում դրական հատիկներ որոնելով: Թող փնթրեն ու գտնեն այն՝ ինչը այնտեղ չկա… վաղը մենք նոր կերակուր կտանք նրանց պարզունակ ուղեղներին: Կարեւոր չի, թե դուք ի՞նչ եք ասում, կարեւոր է, թե ինչպե՞ս եք ասում: Ձեր ինքնավստահությունը կընդունվի որպես համոզվածություն, տեսակետը որպես

- 181 -

գերազանցություն, սովորեցնելու և ուղղելու սովորույթը՝ ինչպես առավելություն: Խելահան արեք դրանք, խառնեք ներվերը, ճնշեք դրանց կամքը՝ ովքեր կհակառակվեն ձեզ, հեղինակազրկեք ձայնարկուներին ու դուրս ցցվողներին, ամբոխի ինքնասիրությունն ուղղեք չհավատացողների դեմ, զրույցների ու քննարկումների ժամանակ օգտագործեք պարկեշտության եզրային արտահայտություններ: Հարցրեք տարակուսողների ու հակաճառողների անուն, ազգանուն, հայրանունները, աշխատանքի տեղը, պաշտոնը: Դա որպես կանոն շփոթեցնում ու ախեցնում է դրանց և դրանք նահանջում են: Պահանջեք պատասխանել և պատասխանն ստանալով մի խորացեք դրա էության մեջ՝ պարզապես հայտարարեք՝,-«այդպես չէ, բոլորովին այդպես չէ»: Եթե որեւէ «խելոք» կփորձի մերկացնել ձեզ, ամբոխը չի լսի և կդատապարտի, թեկուզ այն բանի համար, որ մերկացնելով ձեզ, նա ապացուցում է ամբոխի հիմարությունը՝ իսկ դա չի ներում: Եթե գոյը կփորձի երեւակայել իրեն՝ ուշադրություն հրավիրելով իր վրա, այդ պահին հնարավորին շատ աղմկող էֆեկտներ առաջացրեք, դմբդմբացրեք ոտքերով, վեր կացեք քայլեցեք, ճռռացրեք աթոռները, ծիծաղեցեք, մռմռացեք քթի տակ, հազացեք ու խնչեցեք, ընդհատեք ելույթը: Այդպես կարելի է դիմազրկել ամբողջ ժողովրդին: Սկզբում դրանք զրկվում են պատմությունից ու ավանդույթներից, ապա մենք ձեւափոխում ենք մեր ցանկացածով, մեզ ձեռընտու կերպով: Մի թողեք, որ դրանք մոտենան ու խորհրդվեն: Դրանք իրար հետ պետք է հաղորդակցվեն մեր միջոցով և մեզ հետ: Այս գործելակերպը մեզ միշտ տեղյակ է պահում և դարձնում ազդեցիկ: Մի թույլ տվեք, որ դրանք որեւէ հարց քննարկեն առանց մեզ: Այնտեղ, ուր երկու գոյ կա՝ պետք է գոնե մեկ հրեա լինի: Եղեք ամենուր և ամենատես: Եթե հնարավոր չէ շրջափակել ու մեկուսացնել երիտասարդ ու հեռանկարային գոյին՝ նրան հարկավոր է դարձնել կառավարելի: Հրապուրեք նրան ձեր շրջապատի մեջ, նրա շուրջը ստեղծեք խիտ հրեական օղակ, զրկեք նրանց իրենց շրջապատից, իրենց ծանոթներից: Պարտադրեք դրանց ամուսնանալու հրեա կանանց հետ և միայն դրանից հետո բացեք դրանց առաջ փակ դռները: Մի վախեցեք, դրաանց երեխաները միեւնույն է մերն են լինելու: ՈՒմ ցուլն էլ որ թռնի մեր կովի վրա՝ միեւնույն է հորթը մերն է: Գնելով նման գոյին՝ դուք ձեր լուման եք ներդնում մեր հրեական համայնքի գործին: Այդուհետ, նման գոյերի աշխատավարձը մեր ազգային եկամուտն է: Հանուն իրենց երեխաների դրանք կկորցնեն իրենց քաղաքացիական պարտքի զգացումը և համենայն դեպս՝ հակասեմիթ այլեւս չեն լինի: Հրեա կնոջ հետ կենակցելը մեր միջոցներից մեկն է, որով տաղանդավոր գոյերին մենք ներ ենք առնում մեր ազդեցության ու շահերի գոտի: Ամուսնացեք գեղեցիկ ու առողջ գոյ կանանց հետ, թող նրանք մեզ համար առողջ սերունդ ծնեն, թող բարեփոխեն մեր ցեղը: Այսպիսով՝ յուրաքանչյուր հեռանկարային գոյին հրեա ընկերուհի կամ ընկեր: Եթե ամեն գոյ տեղավորի մի հրեայի՝ մենք բոլորս էլ տեղավորված կլինենք: ԵՎ վերջին խոորհուրդը. Զգոն եղեք, իսպանական ինկվիզիցիան և գերմանական

- 182 -

ֆաշիզմը չպետք կրկնեն: Դեռ օրօրոցի մեջ խեղդեք մեր հասարակությանը հակադրելու ամեն մի փորձ, հակահրեական հակումները ոչնչացրեք դեռ չծնված, ինչ տեսքով էլ որ դրանք հանդես գան: Ֆաշիզմը պատմական երեւույթ չէ: Այն առաջանում է այնտեղ, որտեղ մենք թերագնահատում ենք «մեր սեփական երկրի տերը մենք ենք» տեղացիների ձգտումը: Ֆաշիզմը ենթագիտակցաբար հասունանում է բոլոր ժողովուրդների մոտ: Մեր բախտն է, որ տարբեր ժողովուրդների մոտ այն հասունանում է տարբեր ժամանակ ու տարբեր տեսքով: Փողով գնեք, ոչնչացրեք, թույլ մի տվեք վերահրատարակել աշխատություններ, որտեղ բացահայտվում է մեր տակտիկան ու ստրատեգիան, որտեղ հրեան ներկայացվում է այլ լույսի ներքո: Ժողովուրդները չպետք է հասկանան և իմանան հրեական ջարդերի ու հալածանքների փաստական պատճառները: Այս հարցի շուրջ նրանք պետք է հավատան միայն մեր մեկնաբանություններին: Հատուկ ուշադրություն դարձրեք ըմբոստներին, որոնք չեն ուզում գլուխ խոնարհել մեր գերակայության առջեւ, չեն ուզում աշխատել մեզ համար և գործում են ընդեմ մեր քաղաքականությանն ու գործընթացին: Նման մարդկանցից վաղ թե ուշ ձեւավորվում են հակասեմիթները: Մի թույլ տվեք, որ փոքր հակասեմիթը դառնա մեծ ջարդարար: Թող նրանց կոկորդում մնա ազգային արժանապատվության իրենց գաղափարը: Ցանկացած պատրվակով, ցանկացած առիթով հեղինակազրկեք դրանց, մերկացրեք: Համախմբվեք նմանների դեմ, խփեք բոլոր հնարավոր միջոցներով, քանի դեռ մենակ են: Նրանք չեն կարող դիմանալ մեր հանրիկի (կոլեկտիվի) հարձակմանը, թեկուզ հազար անգամ էլ ճիշտ լինեն: Նրանք մեղավոր են արդեն նրանով, որ խանգարում են մեզ: Նման համառների մասին հեղինակազրկող լուրեր տարածեք, կասկածելի համբավ ստեղծեք դրանց շուրջ: Վերջ ի վերջո դրանցից կսկսեն վախենալ նույնիսկ նրանք , որոնք շատ լավ գիտեն, լավ կարծիք են ունեցել և աջակցել են դրանց: Զրկեք դրանց կապերից ու հաղորդակցվելու, նորմալ աշխատելու իրավունքից: Կասկածի տակ դրեք դրանց կատարած աշխատանքի նպատակահարմարությունը, զբաղեցրած պաշտոնի անհրաժեշտությունը: Մեկուսացրեք, ամբոխին գրգռեք դրանց դեմ, զրկեք հասարակության մեջ գրաված ազդեցիկ դերից, դրդեք զանազան տհաճ միջադեպերի, նվաստացրեք, արհամարեք, պարգեւի և պատժի անարդարությամբ դժգոհացրեք և երբ սկսեն բողոքել, մեղադրեք չենթարկվելու, ենթակայության խախտման, անհաշտվողականության, բամբասանքի մեջ: Դիմեք հասարակությանն ու վարչական մարմիններին, քարշ տվեք դրանց կուսկոմիտե, արհկոմիտե, միլիցիա և եթե հնարավոր է՝ դատարան: Եթե ըմբոստը ձեզանից երիտասարդ է՝ մեղադրեք անպատկառության, եթե հասակակից է՝ եղբայրության և անպատճառ ինտեռնացիոնալիզմի կանոնների խախտման մեջ: Մի խոսքով մի շարք մանր, գրգռիչ անհարմարություններ ստեղծեք, որ գոյը գիտակցի անմիջապես: Ձեր ձեռքի առարկաները դրեք դրանց իրերի վրա, տրորեք ոտքերը, շնչեք երեսին, ընկեք վրանները, խոսեք դրդիչ բարձր տոնով… թող նա միշտ զգա ձեր արմունկն իր կողի վրա, երկար չի դիմանա….: Տհաճ միջադեպից խուսափելու համար նա պիտի շրխկացնի դուռն ու գնա: Տվեք նրան այդ հնարավորությունը:

- 183 -

Մեծագույն լկտիություն՝ ահա մեր նշանաբանը: Մեղադրեք հակասեմիթության մեջ նրանց, ովքեր կփորձեն մերկացնել ձեզ: Կպցրեք նրանց այդ պիտակը և կտեսնեք, թե մնացած գոյերն ինչպե՞ս անմիջապես կզինվեն այդ վարկածով: Ընդհանրապես գոյերը բոլորն էլ հակասեմիթ են, բայց երբ այդ պիտակը փակցվում է միայն մեկին, նա դառնում է անպաշտպան, քանի որ մնացածները դրան զոհում են մեզ ու ոչնչացնում իրենց ձեռքերով, իսկ մենք … պիտակում ենք հաջորդին: Խաղացեք գոյերի սրտացավության վրա, ներկայացեք որպես աղքատ ու դժբախտ, խղահարություն ու կարեկցանք առաջացրեք ձեր հաբդեպ: Լուրեր տարածեք հավերժ տառապյալ ժողովրդի, անցյալի հալածանքների ու ներկայի ոտնահարումների մասին: «Խեղճ հրեա»-ի գործելակերպն ստուգված է հազարամյակներով: Թեկուզ գոյերը մեզանից քիչ ունեն, միեւնույն է, նրանք կօգնեն մեզ ավելին ունենալու: Գոյերը սիրում են բարեգործ և հովանավոր լինել՝ յուրաքանչյուր աղքատ ձգտում է բարեգործ նդառնալ՝ քանզի դա վեհացնում է դրանց: Դրանց մոտ մեծահոգությունն ավելանում է այնքանով, որքանով պակասում է դա իրականացնելու հնարավորությունը: Վերցրեք նրանցից այնքան, ինչքան կարող են տալ՝ շնից մազ պոկելն էլ է օգուտ: Բոլոր երեւույթները բեկեք մեր շահերի պրիզմայով: Բոլոր երեւույթներն անպատճառ հարկավոր դիտարկել հրեաներին օգուտ կամ վնաս բերելու տեսակետից: Տեղեկացրեք իրար ձեզ օգուտ կամ վնաս բերող ամեն ինչի մասին, տեղեկությունները կարեւոր գործոններ են: Փողը, կադրերը, տեղեկությունները՝ ահա այն երեք փղերը, որոնց վրա խարսխված է մեր բարեկեցությունը: Յուրաքանչյուր հրեայի սրբազան պարտականությունն է հաղորդել մյուս հրեաներին, թե ի՞նչ են ուզում անել գոյերը: Այսօր դու օգնեցիր ինձ, վաղը ես կօգնեմ քեզ՝ սրա մեջ է մեր ուժը: Մեր Աստվածը մեզ խոստացել էր աշխարհի տիրակալություն՝ մենք տիրում ենք նրան: Մեր խնդիրն է պահպանել այդ տիրակալությունը: Ձեր ձեռքերում պահեք քարոզչության միջոցները, մամուլը, ռադիոն, թող գոյերն համոզեն իրար, որ մեզ հետ հարկավոր է լինել զգույշ, չափավոր և ճկուն: Թող նրանք զգուշորեն դիմակայեն մեր հարձակմանը, իսկ մենք պետք է գործենք համարձակ և արագ, ամեն անգամ գոյերին կանգնեցնելով արդեն կատարված փաստի առաջ: Դրանից հետո թող նրանք երկար ու ապարդյուն բանակցություններ վարեն: Մեր գործելակերպի դեմ դրանք կամային որոշմամբ մի գործ թող կատարեն: Մինչ նրանք գլխի ընկնեն, մինչ փոխհամաձայնության գան, մինչ իրագործեն… մենք կիրականացնենք տասը ավելի կարեւոր գործեր: Թող դրանց դիմադրությունը մեձ համար դրդիչ լինի, այլ ոչ արգելք: Մեզ անհրաժեշտ է այնքան դիմադրություն, որ խթանի մեր մարտական ոգին, զգոնությունը՝ ոչ ավելի: Երբեք մի թուլացրեք ճնշումը: Ինչքան ուժեղ են դիմադրում գոյերը, այնքան ավելանում են մեր ծախսերը, ուրեմն նույնքան պետք է ավելանան մեր եկամուտներն ու կուտակումները: Մեր այսօրվա եկամուտները պետք գերապատկվեն վաղվա հնարավոր և անվնաս խորհուրդների ընթացքում, որ ժամանակ առ ժամանակ տեղի են ունենում յուրաքանչյուր երկրում:

- 184 -

Մենք պետք է միշտ պատրաստ լինենք փախչելու գոյերի բարկությունից ու ատելությունից: Հեռանալու այդ երկրից, գնալ այնտեղ, որտեղ մեզ կընդունեն, հուսալով մեր կապիտալի օգնությամբ աշխուժացնել իրենց տնտեսությունը: Երկրների, որպես բնակավայրերի պարբերական փոխումը, գոյության՝ ավելի բարենպաստ պայմաններ ապահովելու ձգտմամբ, մեր ստրատեգիայի անքակտելի մասն է: Դրանում է «թափառական հրեա»-ի անսպառ լավատեսի ու հավերժական վտարանդու կերպարի խորհուրդը: Բայց երբ պետք կլինի, մենք պետք է հեռանանք ոչ թե աղքատ ու հիվանդ, այլ հարուստ ու առողջ: Փողերն են մեր ոտքերը: Մենք մեր ծանրության կենտրոնը տեղաշարժում ենք այն կողմ, որ կողմ նախապես տեղաշարժել ենք մեր փողն ու կապիտալը: Նյութապես հագենալով սփյուռքի երկրներում, հավաքելով նրանցից մեր հասանելիքը, մենք դարերի ընթացքում, ժամանակ առ ժամանակ, հավաքվում ենք մեր պապերի հողի վրա, որպեսզի ամրապնդենք մեր ոգին, հավատքը, նորից ճշտենք մեր խորհրդանիշերը և հաստատենք մեր միասնությունը:

Մենք հավաքվում ենք, որ նորից սփռվենք: ԵՎ այսպես հավիտյանս հավիտենից…

- 185 -

кîºìàôÂÚàôÜ

ܳË, ËáñÑ»Ýù ³Ûë ÷³ëï³ÃÕÃÇ µÝûñÇݳϳÝáõÃÛ³Ý íñ³: æÑáõ¹Ý»ñÁ »ñµ»ù ã»Ý ùÝݳñÏÇ áã §êÇáÝ ÑÙáõïÝ»ñÇ ³ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ¦, áã ³Ûë ÷³ëï³ÃáõÕÃÁ: Üñ³Ýù ³ÝÙÇç³å»ë ÷á˳ÝóáõÙ »Ý ùÝݳñÏáõÙÁ áõñÇß áõÕÕáõÃÛ³Ùµ ¨ ³ëáõÙ »Ý,-§²Ûë ÷³ëï³ÃáõÕÃÁ Ï»ÕÍ ¿¦: ºì ëÏëíáõÙ »Ý ³å³óáõÛóÝ»ñÁ, áñ Ï»ÕÍ »Ý ¨ ³Ûë ³å³óáõÛóÝ»ñÁ ϳñ»ÉÇ ¿ ß³ñáõÝ³Ï»É ³Ýë³ÑÙ³Ý »ñϳñ, ߻ջÉáí Ù³ñ¹Ï³Ýó ÷³ëï³ÃÕÃÇ Çñ³Ï³Ý ùÝݳñÏáõÙÇó: »ٳÛÇ ùÝݳñÏÙ³Ý ß»ÕÙ³Ý Ù»Ãá¹Á ¨ ùÝݳñÏÙ³Ý ï»Õ³÷áËáõÙÁ áõñÇß ÑáõÝÇ Ù»ç` ë³ ¹»Ù³·á·Ç³ÛÇ ëï³Ý¹³ñï Ñݳñù ¿: â˳÷Ýí»’ù ¹ñ³Ý: Üϳï»Ýù, áñ áíù»ñ ջϳí³ñáõÙ »Ý çÑáõ¹Ý»ñÇÝ, »ñµ»ù ¿É ÑÇÙ³ñ ã»Ý ¨ ³Û¹ ϳñ·Ç ÷³ëï³ÃÕûñÁ ÉáõÛë »Ý ï»ëÝáõÙ áã ³ÛÝåÇëÇ Ó»õáí, û ÇÝã áñ ÙÇ é³µµÇ µ»ñáõÙ ¿ ÝÙ³Ý ÷³ëï³ÃáõÕÃÁ ëÇݳ·á· ¨ ³ëáõÙ,-§ïճݻñ, ³å³, áõëáõÙݳëÇñ»ù ¨ ·áñÍ»ù¦: ¸³ ã³÷Çó ¹áõñë ï³ññ³Ï³Ý ¿: ²Ù»Ý ÇÝã ³ñíáõÙ ¿ Ëáñ³Ù³ÝÏáñ»Ý: ²Û¹åÇëÇ ÷³ëï³ÃÕûñÁ ÉáõÛë »Ý ï»ëÝáõÙ ³ÛÝåÇëÇ Ï»ñåáí, áñå»ë½Ç ѻﳷ³ÛáõÙ Ñݳñ³íáñ ÉÇÝÇ åݹ»É, áñ ³Ûë ÷³ëï³ÃÕûñÁ Ï»ÕÍ »Ý` áñå»ë½Ç »ñµ»ù áã Ù»ÏÁ ã÷áñ÷ñÇ Ã» áí ¿ ÝÙ³Ý ÷³ëï³ÃÕÃÇ Ñ»ÕÇݳÏÁ: ´³Ûó »Ï»ù ãïñí»Ýù ë³¹ñ³Ýù³ÛÇÝ ß»ÕáõÙÝ»ñÇÝ ¨ ÑÇß»Ýù ѳë³ñ³Ï ÙÇ ÇëÏáõÃÛáõÝ ³ÛÝ Ù³ëÇÝ, áñ ÇëÏáõÃÛ³Ý Ïǽ³Ï»ïÁ ѳٳñíáõÙ ¿ åé³ÏïÇϳÝ: ܳۻù §êÇáÝ ÑÙáõïÝ»ñÇ ³ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇݦ ¨ §Î³ï»Ë»½ÇëÇݦ, ¨ ѳٻٳï»ù ¹ñ³Ýù Ó»ñ ÏÛ³ÝùÇ åé³ÏïÇϳÛáí: ²Û¹å»ë »Ý çÑáõ¹Ý»ñÁ Çñ»Ýó å³ÑáõÙ, û áã: ºì ³Ûëï»Õ Ó»ñ Ùáï ãÇ Ùݳ áã ÙÇ Ï³ëϳͳÝù ³Ûë ÷³ëï³ÃÕûñÇ Çñ³Ï³Ý ÉÇÝ»Éáõ Ù»ç: Æ ÙÇçdzÛÉáó, §êÇáÝ ÑÙáõïÝ»ñÇ ³ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ¦-Ç ÁÝͳÛÙ³Ý ·³ÕïÝÇùÁ µ³óí³Í ¿: ²ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ áõÝ»Ý ÑÇÝ å³ïÙáõÃÛáõÝ, áñáÝù Ó·íáõÙ »Ý ·³ÕïݳËáñÑáõñ¹ ùñÙ»ñÇó: ´³Ûó ³ÛÝ ï»ëùáí, ÇÝãå»ë Ýñ³Ýù ÁÝÏ»É »Ý éáõë åñáý»ëáñ ê. ÜÇÉáõëÇ Ó»éùÁ, »Õ»É »Ý èáïßÇÉ¹Ç í»ñ³Ùß³ÏáõÙÇó Ñ»ïá (61, 20): àôß³¹Çñ ϳñ¹³ó»ù §Î³ï»ËǽÇë¦-Á ÙÇ ù³ÝÇ ³Ý·³Ù: ²Ûë ÷³ëï³ÃáõÕÃÁ ³ñÅÇ ¹ñ³Ý: ²ÛÝ ·ñí»É ¿ 60 ï³ñÇ ³é³ç: Ø»Ýù ³Ûëûñ ÏñÍáõÙ »Ýù ³Û¹ ë³ï³Ý³Ï³Ý åɳÝÇ åïáõÕÝ»ñÁ: ²Ù»Ý µ³ñÇ Ù³ñ¹áõ Ùáï ·ñí³Í í³ñùÇ ³É·áñÇÃÙÁ ³é³ç³óÝáõÙ ¿ ë³é»óÙ³Ý ½·³óÙáõÝù ¨ ½½í³Ýù: ÆëÏ çÑáõ¹Ý»ñÁ Ñ»ï»õ³å»ë Ñå³ñï³ÝáõÙ »Ý ³Ûë åɳÝÇ ÑÙïáõÃÛ³Ùµ ¨ Ëáñ³Ù³ÝÏáõÃÛ³Ùµ: ºì áõñ³Ë³ÝáõÙ »Ý ³ÛÝ µ³ÝÇ Ñ³Ù³ñ, û ÇÝãå»ë Çñ»Ýó 1000 ï³ñÇ ³ÝÁݹٻç ѳçáÕíáõÙ ¿ ˳µ»É Ùݳó³Í Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³ÝÁ ¨ åáéï³µáõÛÍ»É Ýñ³ í½ÇÝ: §²Ë ÇÝãù³Ý Ëáñ³Ù³ÝÏ ¨ Ë»Éùáí »Ý ³Ûë ѵñ۳ݻñÁ¦` µ³Ûó Çñ»Ýó ¿ ÙdzÛÝ ³Û¹å»ë ÃíáõÙ: ²Ûë ³É·áñÇÃÙÁ ѵñ۳ݻñÁ ã»Ý Ñݳñ»É, ѵñ۳ݻñÁ ÁݹáõÝ³Ï ã»Ý Ýáñ áãÇÝã Ñݳñ»Éáõ: Üñ³Ýó áõÕ»ÕÝ»ñÁ ³Ûɳݹ³Ïí³Í »Ý ³ÉÙáõ¹áí, Âáñ³Ûáí ¨ ÃÉ÷³ïí»Éáõ åñáó»ëÇó: еñ۳ݻñÁ Áݹ³Ù»ÝÁ ÇÝï»É»Ïïáõ³É ѳßٳݹ³ÙÝ»ñ »Ý: ²Ûë ³É·áñÇÃÙÁ, ϳ٠·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Íñ³·ÇñÁ, Ý»ñ¹ñíáõÙ ¿ Ýñ³Ýó ·Çï³ÏóáõÃÛ³Ý Ù»ç Ýñ³Ýó §ÑáíÇíÝ»ñǦ--ñ³µµÇÝ»ñÇ ÙÇçáóáí, áñáÝó ѳٳñ ѵñ۳ݻñÁ Áݹ³Ù»ÝÁ µÇáéáµáïÝ»ñÇ Ý³ËÇñÝ»ñ »Ý: Üß»Ýù ÝáõÛÝå»ë, áñ É»íÇïÝ»ñÁ` ¹ñ³Ýù ѵñ۳ݻñÇ ÙdzÛÝ ¿ÉÇï³Ý ã»Ý: ²Ûë, Ýñ³Ýó ÑáíÇíÝ»ñÁ ·»Ý»ïÇÏáñ»Ý ÉñÇí áõñÇß Ù³ñ¹Çù »Ý: àôñÇß ·»ÝáïÇåÇ Ù³ñ¹Çù »Ý: È»íÇïÝ»ñÁ` º·Çåï³Ï³Ý ·³ÕïݳËáñÑñ¹³Ï³Ý ùñÙ»ñÇ Ñ»ïÝáñ¹Ý»ñÝ »Ý: ºì Ýñ³Ýó ËÕ×ÇÝ ¹ÇÙ»ÉÝ ³Ýû·áõï ¿: Üñ³Ýù ·Çï»Ý, û áíù»ñ »Ý ¨ áõÙ »Ý Ýñ³Ýù ͳé³ÛáõÙ: ÆëÏ Ýñ³Ýù ͳé³ÛáõÙ »Ý ÈÛáõóÇý»ñÇÝ` ë³ï³Ý³ÛÇÝ, ¹»íÇÝ: γñáÕ ¿ ³ñ¹Ûáù µ³ñÇ ²ëïí³ÍÁ ù³ñá½»É ÝÙ³Ý ³Ýµ³ñá۳ϳÝáõÃÛáõÝ: гٳñíáõÙ ¿ ³ñ¹Ûáù ѵñÛ³Ï³Ý ²ëïí³ÍÁ (²ëïí³ÍÁ` µ³Ûó »ñµ»’ù áã û ²ñ³ñÇãÁ) Çñáù ²ëïí³Í, û ¹³ ë³ï³Ý³ ¿` Çñ»Ý ÏáãáõÙ »Ý ²ëïí³Í: ºñ»õÇ Ç½áõñ ãÇ øñÇëïáëÁ µ³óíáõ٠ѵñ۳ݻñÇ Ùáï, áñ Ýñ³Ýó ѳÛñÁ ¸»íÝ ¿ (ÆáѳÝÇó 8:44): ÆÙÇçdzÛÉáó ë³ï³Ý µ³éÁ ѵñÛ³Ï³Ý ê²¸² ã³ñÇ ³Ù»Ý³Ï³ñáÕ ²ëï³ÍÝ ¿: àãѵñ۳ݻñÇ ³ï»ÉáõÃÛáõÝÁ ѳݹ»å ѵñ۳ݻñÇ` ¹³ ë³ï³ÝÇ ½áñù»ñÇ å³ï³ëË³Ý ë³ï³Ý³Ï³Ý í³ñùÝ ¿: еñ۳ݻñÇó áã Ù»ÏÁ ãÇ Ùï³ÍáõÙ ³ÛÝ Ù³ëÇÝ, áñ ³Ûë, ³Ýå³ÛÙ³Ý, ß³ï ϳÝ˳Ùï³Íí³Í å³Ñ»É³Ó»õÇ ³É·áñÇÃÙÁ ÇÝã ϳÝÇ ³Ýӳݵ Çñ»Ýó Ñ»ï: ÆÝã Ïëï³Ý³Ý Çñ»Ýù ¹ñ³ ϳï³ñÙ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùÇó: öáÕ, ë»÷³Ï³ÝáõÃÛáõÝ, Çß˳ÝáõÃÛáõÝ: ÆëÏ ÇÝã Ïϳï³ñíÇ Çñ»Ýó Ñá·ÇÝ»ñÇ Ñ»ï: Üñ³ÝóÇó Ù»ÏÇÝ, ÇÝã áñ Ù»ÏÁ Íñ³·ñ³íáñáõÙ ¿ ¨ ÇÝã »Ý Ýñ³ÝóÇó

- 186 -

å³ïñ³ëïáõÙ: ʳµ»µ³Ý»ñ, ëáõï³ë³ÝÝ»ñ, ³ÝËÇÕ× Ù³Ï³µáõÛÍÝ»ñ, »ñÏ»ñ»ë³ÝÇÝ»ñ, ³ÝÙ³ñ¹Ï³ÛÇÝÝ»ñ, ³Ý³ñ¹³ñ³óÇÝ»ñ, ³Ý·áõÃÝ»ñ, ³ÝѳÛñ»ÝÇùÝ»ñ, ³Ù»Ýáõñ ³ÛÉ»ñ, ³Ù»Ý ï»Õ ³ï»Éí³ÍÝ»ñ: ºì ѳÝáõÝ ÇÝãÇ` ÙdzÛÝ ÷áÕÇ ¨ ÇßË³Ý³í³½áõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ: ºì ³ñÅ»Ý ³ñ¹Ûáù ³Ûë ³ñÅ»ùÝ»ñÁ ³ÛÝ ÏáñáõëïÝ»ñÇÝ, áñ ϳï³ñíáõÙ »Ý Ýñ³Ýó Ñá·ÇÝ»ñÇ áõ Ù³ñÙÇÝÝ»ñÇ Ñ»ï: ÆëÏ Ç±Ýã Ïϳï³ñíÇ Ýñ³Ýó Ñ»ï ¹»é»õë ³Ûë ¨ ѳçáñ¹ ÏÛ³ÝùáõÙ: ÆÝãåÇëÇ Ï³ñÙ³ Ýñ³Ýù Çñ»Ýó Ïí³ëï³Ï»Ý: æÑáõ¹Ý»ñÁ ã»Ý ϳñáÕ Ùï³Í»É ³Ûë ѳñó»ñÇ ßáõñçÁ: Üñ³Ýó áõÕ»ÕÝ»ñÁ Ïïñí³Í »Ý ³Û¹åÇëÇ áõÕÕáõÃÛ³Ùµ Ùïù»ñÇ ß³ñÅáõÙÇó: §Ðµñ۳ݻñÁ` ¹ñ³Ýù ³ñÑ»ëï³Ï³Ý ÅáÕáíáõñ¹ »Ý, ϳ٠³Ûɳë»éí³ÍÝ»ñÇ ë»Ïﳦ,¹áÏïáñ ȳë³É (¿ÃÝÇÏ Í³·Ù³Ùµ çÑáõ¹): гñó ¿ Í³·áõÙ, µáÉáñ ѵñ۳ݻñÝ »Ý ³ñ¹Ûáù ïËñ³Ñéã³Ï ³ÝåÇï³ÝÇÝ»ñ, û Ýñ³Ýó Ù»ç ÝáõÛÝå»ë Ï³Ý ÝáñÙ³É, µ³ñ»ÏÇñà ٳñ¹Çù: ÆѳñÏ», áã µáÉáñÁ: ²Ù»Ý ï»Õ Ï³Ý µ³ó³éáõÃÛáõÝÝ»ñ: ÆÝãå»ë ³ñdzóÇÝ»ñÇ Ù»ç Ï³Ý ï³Ï³ÝùÝ»ñÇ µ³ó³éáõÃÛáõÝÝ»ñ, ³ÛÝå»ë ¿É çÑáõ¹Ý»ñÇ Ù»ç Ï³Ý ÝáñÙ³ÉÝ»ñÇ µ³ó³éáõÃÛáõÝÝ»ñ, »Ã» ÇѳñÏ» Ýáñ ˳éÝáõñ¹Ý»ñ »Ý ¨ ÙÇÙdzÛÝ ³Ý¹³Ù³·ñíáõÙ »Ý ˳µÝí³Í É»·ÇáÝÇÝ: ´³Ûó ³Û¹ µ³ó³éáõÃÛáõÝÝ»ñÁ áãÝãáí ã»Ý ÷áËáõÙ Çñ³íÇ׳ÏÁ ¨ ѵñ۳ݻñÇ Áݹ³Ýáõñ í³ñùÁ ÝáõÛÝå»ë: еñÛ³Ï³Ý µ³ñá۳ϳÝáõÃÛáõÝÁ ¨ ¹³ëïÇñ³ÏáõÃÛ³Ý ëϽµáõÝùÝ»ñÁ ëïÇåáõÙ »Ý ³Ù»Ý ÙÇ å»ïáõÃÛ³Ý ¨ ³Ù»Ý ÙÇ ÅáÕáíñ¹Ç, áñï»Õ Ýñ³Ýù ³åñáõÝ »Ý, ѳٳñ»É Çñ»Ýó ѳٳñ ûï³ñÝ»ñÇ: ºì µ³ó³ñӳϳå»ë ³Ù»Ý ÙÇ å»ïáõÃÛ³Ý Ù»ç ѵñ۳ݻñÁ ÏëÏë»Ý ϳéáõó»É Çñ»Ýó Ñëï³Ï ѵñÛ³Ï³Ý å»ïáõÃÛáõÝÁ` å»ïáõÃÛ³Ý Ù»ç, áñÇ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ÃßÝ³Ù³Ï³Ý ¿ »Õ³Í å»ïáõÃÛ³Ý ¨ µÝÇÏ ÅáÕáíñ¹ÇÝ: ȳí ѵñÛ³Ý Ï³Ù å»ïù ¿ ·Ý³ Æëñá¿É, ϳ٠ÇÝï»·ñíÇ Çñ ³åñ³Í ÅáÕáíñ¹Ç Ù»ç: ºì ѳßíÇ Çñ»Ý áã û ѵñÛ³` ËáõųÝ, ³ÛÉ ³Û¹ ÅáÕáíñ¹Ç ÙÇ ÇëÏ³Ï³Ý Ù³ë: ´³Ûó ¹ñ³ ѳٳñ å»ïù ¿ Ññ³Å³ñí»É 8-Á ûñ³Ï³Ý ѳë³ÏáõÙ ÃÉ÷³ïáõÙÇó, ѵñÛ³Ï³Ý ¹³ëïÇñ³ÏáõÃÛáõÝÇó áõ å³Ñ»É³Ó»õÇó ¨ ÁÝïñ»É áõñÇß µ³ñáÛ³Ï³Ý å³Ñ»É³Ó»õ: ÆëÏ Ï³ñáÕ ¿ ѵñÛ³Ý ³Û¹ ³Ý»É` »ñ»õÇ áã: ä³Ñ»É³Ó»õÇ ·Ý³Ñ³ïÙ³Ý Ñ³ñó»ñÇ ßáõñç ϳñáÕ ¿ ËáñÑ»É ÙdzÛÝ ãÏéïí³Í (ãÃÉ÷³ïí³Í) ѵñÛ³Ý: Îéïí³Í ѵñÛ³Ý ³Û¹åÇëÇ Ñ³ñó»ñÇ ßáõñç Ùï³Í»É ãÇ Ï³ñáÕ, ݳ ³Û¹ ·³Õ³÷³ñÝ»ñÇó ½áõñÏ ¿, ¹áõñë ¿: ²ÛÝ ¹ñ³Ýó ÏÃí³Ý ÑÇÙ³ñ ¨ ÍÇͳջÉÇ: Îéïí»É µ³éÇó ¿ ³é³ç³ó»É ѳۻñ»Ý ÙÏñïí»É µ³éÁ, ÇѳñÏ» ¶ñÇ·áñ ˳í³ñÇãÇ ç³Ýù»ñáí 301Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇÝ: ÆëÏ ÇÝãå»ë ѳÛïÝÇ ¿ ÏéïáõÙ »Ý ³Ý³ëáõÝÝ»ñÇÝ: ´²Úò, кÜò ÂÈö²îàôØÜ ¾ð ä²îÖ²èÀ, àð ºÐàì²Ü æÐàô¸ÜºðÆÜ Îàâºò “ÀÜîðÚ²È ÄàÔàìàôð¸”: ²ÛÝ Ýϳñ³·ñí³Í ¿ ´ÇµÉdzÛáõÙ ÌÜܸàò ľ Ï»ï 9-Çó` ºÑáí³Ý ·³ÉÇë ¿ ²µñ³Ñ³ÙÇÝ ¨ ³ëáõÙ ¿` §…ê³ ¿ ÇÙ áõËïÁ, áñ åÇïÇ å³Ñ»ù ÇÙ ¨ Ó»ñ Ù»çï»ÕÁ ¨ ù»½³ÝÇó Û»ïáÛ ùá ë»ñáõÝ¹Ç Ù»çï»ÕÁ` Ó»ñ ³Ù»Ý ³ñáõÝ ÃÉ÷³ïíÇ …ºõ ÃÉ÷³ïíÇ Ó»ñ ³Ù»Ý ³½·»ñáõÙÁ ³Ù»Ý áõà ûñ³Ï³Ý ³ñáõÝ…³Ù»Ý ûï³ñÇó áñ ùá ë»ñáõݹÇóÁ ã¿.. ¨ ÇÙ áõËïÁ Ó»ñ Ù³ñÙÝáõÙÁ Û³íÇï»Ý³Ï³Ý áõËï ÉÇÝÇ: ºõ ÙÇ ³ÝÃÉ÷³ï ³ñáõ … ³ÛÝ ³ÝÓÝ Çñ ÅáÕáíñ¹ÇóÁ åÇïÇ ÏáñãÇ. ݳ ÇÙ áõËïÝ ³Ý³ñ·»É ¿¦: ê³ Ý߳ݳÏáõÙ ¿, »ñµ 1180Ã. Ý.Ã.³. ѵñ۳ݻñÇÝ íéݹ»óÇÝ º·ÇåïáëÇó, Ý»·ñ»ñÇ, ·ÝãáõÝ»ñÇ ¨ Ùݳó³Í ³Ûɳë»éí³ÍÝ»ñÇ Ñ»ï ÙdzëÇÝ, êÇݳÛÇ ³Ý³å³ïáõÙ Øáíë»ëÁ ù³é³ëáõÝ ï³ñí³ ÁÝóóùáõÙ »ñÏáõ ë»ñáõݹ ÃÉ÷³ï»ó ¨ ëï³ó³í Çñ áõ½³Í “ÁÝïñÛ³É ÅáÕáíáõñ¹Á”, ³ÛëÇÝùÝ ë³ï³ÝÝ»ñÇÝ: ²Û¹áõÑ»ï»õ еñÛ³Ý ³ÛÝ ÝáõÛÝ ³ëáñ³Ï³Ý ó»ÕÇ Ý»ñϳ۳óáõóÇãÁ ã¿ñ, ݳ ¹³ñÓ³í çÑáõ¹: سûõáë Ù³ñ·³ñ»Ç ·ñí³ÍÇó å³ñ½ »ñ»õáõÙ ¿, áñ ϳå ãáõÝÇ Ñµñ۳ݻñÇ ³ÝÓÝ³Ï³Ý »ñ»Ë³Ý ¿ áõûñáñ¹ ûñÁ ÃÉ÷³ïíáõÙ, û ³ñͳÃáí ·Ý³Í ³ÛÉ »ñ»Ë³ ¿, ÙÇ»õÝáõÛÝ ¿ Ïëï³óíÇ ÝáõÛÝ ·Çß³ïÇã ϻݹ³ÝÇÝ, áñáÝó ³ñ¹»Ý ´ÇµÉdzÛÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ çÑáõ¹Ý»ñÁ ÏáãáõÙ »Ý Ⱥ¶ÆàÜ, áñÁ ɳïÇÝ»ñ»Ý Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ѳí³ù³Íáõ: ºì ѳñÏ »Õ³Í ¹»åùáõÙ Ñ»Ýó ³Û¹ É»·ÇáÝÁ Çñ»Ýó ϳï³ñ³Í ã³ñ³·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ å³ï³ëË³Ý Ïï³, ù³ÝÇ áñ çÑáõ¹Ý»ñÁ Ýñ³Ýó ɳí ï³ñµ»ñáõÙ »Ý, ÇëÏ Ýñ³Ýù` á’ã:

- 187 -

дðÚ²Î²Ü ØƲвØèàôÂÚàôÜÀ êÆÜк¸ðàÜÜ ¾ öðÎàôÂÚàôÜÀ` â´²ò²Ð²Úîì²Ì ØܲÈÀ

16.12.1991à Îñ»ÙÉáõÙ ³Ù»Ý³ÉåÇñß óÇÝÇÏáõÃÛ³Ùµ ¨ µ³ó»µ³ó, Ù»Í Ñ³Ý¹Çë³íáñáõÃÛ³Ùµ ´áñÇë ºÉóÇÝÇÝ Ñ³ÝÓÝ»óÇÝ Ø³ÉÃÇ³Ï³Ý Ø³ëáÝ³Ï³Ý ²ëå»ï` Îáٳݹáñ ûñ¹»ÝÁ: ²ñ¹»Ý 1993à ºÉóÇÝÁ Ññ³Ù³Û»ó ï³ÝÏ»ñÇó Ïñ³Ï»É èáõëdzÛÇ Ï³é³í³ñáõÃÛ³Ý íñ³: êÏëí»ó ºÉóÇÝ—âáõµ³ëÛ³Ý ë»÷³Ï³Ý³ßÝáñÑáõÙÁ` ¹³ñÇ ³Ù»Ý³Ù»Í ³ýÛáé³Ý: 2002à ÐáõÉÇëÇ 30—Ðáõ¹³-Ù³ëáÝ³Ï³Ý ç³ÑÁ ï»Õ³¹ñí»ó ¨ г۳ëï³ÝáõÙ` ºñ»õ³ÝÇ ²ñÙ»Ýdz ÑÛáõñ³ÝáóáõÙ` í»ñ³Ýí³Ý»Éáí §Ø²ðÇáï ²ñÙ»Ýdz¦-Ç: æÑáõ¹Ý»ñÁ ѳٳñáõÙ »Ý, áñ Çñ»Ýó ݳ˳ѳÛñ»ñÁ زð»ñÝ »Ý` »ñÏݳÛÇÝ Ï³åáõÛï Íáí»ñÇ Ññ»ßÝ»ñÁ: ´³Ûó ¹ñ³Ýó ÇëÏáõÃÛáõÝÁ µ³ó³Ñ³Ûï»Éáõ ѳٳñ ¹ÇÙ»Ýù ´ÇµÉdzÛÇÝ` §²Ûë ²ß˳ñÑÁ »ë »Ï»É »Ù ¹³ï»Éáõ, áñå»ë½Ç ÏáõÛñ»ñÁ ï»ëÝ»Ý, ÇëÏ ï»ëÝáÕÝ»ñÁ` Ïáõñ³Ý³Ý ¦,- ºì ³ë³ó ÐÇëáõëÁ,-(ÚáíѳÝÝ 9:39): §ºì ·ï³ »ë, áñ Ù³ÑÇó áÕµ»ÉÇÝ ÏÇÝÝ ¿, áñáíÑ»ï»õ ݳ ó³Ýó ¿, ¨ ëÇñïÁ Ýñ³ óϳñ¹ ¿¦,-êáÕáÙáÝ, çÑáõ¹Ý»ñÇ Ã³·³íáñ: §È»·ÇáÝ ¿ ÇÙ ³ÝáõÝÁ, áñáíÑ»ï»õ Ù»Ýù ß³ï »Ýù¦,-سñÏáë 5:9 §¸»íÁ` ¹³ ëï³Ëáë ¿ ¨ ëïÇ Ñ³ÛñÁ¦,-ÚáíѳÝÝáõ 8:44 §¸»íÁ` ¹³ ³Ûë ³ß˳ñÑÇ Çß˳ÝÝ ¿¦,- ÚáíѳÝÝáõ 14:30, 16:11 §¸»íÁ` ¹³ ³Ûë ¹³ñÇ ²ëïí³ÍÝ ¿¦,- 2 ³·. 4:4 §¸»íÁ ·»ñíï³Ý·³íáñ ¿, ù³Ý½Ç Ù»Ýù Ýñ³Ý ã»Ýù ï»ëÝáõÙ¦ §ÆÙ »Õµ³Ûñ ÐáíݳóÝ, ùá ë»ñÁ ÇÝÓ Ñ³Ù³ñ ÏÝáç ëÇñáõó ³é³í»É ¿¦,-¶áÙÇÏ ¸³íǹÁ ³ëáõÙ ¿ ÐáíݳóÝÇÝ,-2 ³·³íáñ 1:26 (¸³íǹÁ ³Û¹ Å³Ù³Ý³Ï ÑáíÇí ¿ñ, ÇëÏ ÐáíݳóÝÁ` ê³áõÉ ó³ñÇ áñ¹ÇÝ ¿, Çñ ³Ù»Ý³Ùï»ñÇÙÝ áõ »Õµ³ÛñÁ): §ºí ï»ë³í ²ëïí³ÍÁ, áñ ³Ñé»ÉÇ ¿ Ù³ñ¹áõ ³Ûɳë»éáõÃÛáõÝÁ ÑáÕÇ íñ³ ¨ ½Õç³ó ²ëïí³ÍÁ, áñ ³ñ³ñ»É ¿ Ù³ñ¹áõݦ,- ÌÝݹáó 6:5-6 ²Ñ³ û Ðñ»³Ý»ñÇ ²ëïí³Í ºÑáí³Ý ÇÝãå»ë ¿ ³ñï³Ñ³Ûïí»É Ññ»³Ý»ñÇ Ù³ëÇÝ ºñ»Ù»³Û Ù³ñ·³ñ»ÛÇ ßáõñûñáí.  §Èí³óÇñ ùá ëñïÇó ã³ñÇùÁ, ºñáõë³Õ»Ù, áñå»ë½Ç ÷ñÏí»ë ¹áõ` ÙÇÝã»õ »ñµ å»ïù ¿ ùá Ù»ç µáõÝ ¹Ý»Ý ã³ñ³å³ïÇí Ùïù»ñÁ¦,- ºÑáí³: ºñ»ÙÇ³Û 4:14,  §²Û¹ Ýñ³ÝÇó ¿, áñ ÇÙ ÅáÕáíáõñ¹Á ïËÙ³ñ ¿` Ýñ³Ýù Ë»Éáù »Ý ã³ñÇ Ñ³Ù³ñ, ÇëÏ µ³ñÇÝ ³Ý»É Ýñ³Ýù ã·Çï»Ý¦,- ºÑáí³: ºñ»ÙÇ³Û 4:22,  §ÈëÇñ ë³, ïËÙ³ñ ¨ ³Ý·Çï³ÏÇó ÅáÕáíáõñ¹, áí áõÝÇ ³ãù»ñ, µ³Ûó ãÇ ï»ëÝáõÙ, áí áõÝÇ ³Ï³ÝÝçÝ»ñ, µ³Ûó ãÇ ÉëáõÙ¦,- ºÑáí³: ºñ»ÙÇ³Û 5:21,  §ø³Ý½Ç ÷áùñÇó ÙÇÝã»õ Ù»Í, ³Ù»Ý áù Ýñ³ÝóÇó ÝíÇñí³Í ¿ ß³ÑÇÝ, ¨ Ù³ñ·³ñ»Çó ÙÇÝã»õ Ñá·»õáñ³Ï³Ý` µáÉáñÁ ·áñÍáõÙ »Ý ˳µ»µ³¦,- ºÑáí³: ºñ»ÙÇ³Û 6:13,  §²Ù³ãáõ±Ù »Ý ³ñ¹Ûáù Ýñ³Ýù, ·³ñß»ÉÇáõÃÛáõÝ ·áñÍ»ÉÇë: àã, Ýñ³Ýù ã»Ý ³Ù³ãáõÙ ¨ ã»Ý ϳñÙñáõÙ: ¸ñ³ ѳٳñ í³Ûñ ÏÁÝ·Ý»Ý Ýñ³Ýù ÁÝϳÍÝ»ñÇ Ù»ç¦,-ºÑáí³:,ºñ»Ùdz8:12,

- 188 -

 §Úáõñ³ù³ÝãÛáõñÁ ˳µáõÙ ¿ Çñ ÁÝÏ»ñáçÁ, ¨ ×ÇßïÁ ã»Ý ³ëáõÙ` Æñ»Ýó É»½íÇÝ ëáíá-

ñ³óñ»É »Ý ëááõà ³ë»Éáõ, ˳ñ¹³í³ÝáõÙ »Ý ÙÇÝã»õ Ñá·Ý»ÉÁ¦,-ºÑáí³: ºñ»ÙÇ³Û 9:5,

 §Üñ³Ýó É»½áõÝ ëå³ÝáÕ Ý»ï ¿, ËáëáõÙ ¿ ëáëϳÉÇ; Çñ µ»ñ³Ýáí Çñ ÙáïÇÏÇÝ ÁÝÏ»ñ³-

ëÇñ³Ï³Ý ¿ ³ëáõÙ, ÇëÏ Çñ»Ýó ëñïáõÙ Ýñ³Ý ݻݷáõÃÛáõÝ »Ý ë³ñùáõÙ¦,-ºÑáí³: ºñ»Ù. 9:8  §ìÇßï ÇÝÓ, Ù³Ûñ ÇÙ, áñ ¹áõ ÇÝÓ Ù³ñ¹ ÍÝ»óÇñ, áñÁ íÇ×áõÙ ¿ ¨ ÏéíáõÙ ³ÙµáÕç Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý Ñ»ï¦,- ºÑáí³: ºñ»Ù»³Û 15:10,  §ºì Ïѳïáõó»Ù Ýñ³Ýó Ý³Ë Ýñ³Ýó ëïÇ Ñ³Ù³ñ ¨ Ýñ³Ýó ³é³ÝÓݳѳïáõÏ Ù»ÕùÇ Ñ³Ù³ñ, áñáíÑ»ï»õ åÕÍ»É »Ý ÇÙ ÑáÕÁ Çñ»Ýó ·³ñß»ÉÇ ¹Ç³ÏÝ»ñáí ¨ Çñ»Ýó ÝáÕϳÉÇáõÃÛ³Ùµ ÉóñÇÝ Ç٠ųé³Ý·áõÃÛáõÝÁ¦,- ºÑáí³: ºñ»Ù»³Û 16:18,  §ºì ºñáõë³Õ»ÙÁ Ïë³ñù»Ù ù³ñ»ñÇ ÏáõÛï, µáñ»ÝÇÝ»ñÇ µáõÛÝ, ¨ Ñáõ¹³ÛÇ ù³Õ³ùÝ»ñÁ Ïë³ñù»Ù ³Ý³å³ï, ³é³Ýó µÝ³ÏãáõÃ۳ݦ,-ºÑáí³: ºñ»Ù»³Û 9:11,  §ºì Ïï³ñ³Í»Ù Ýñ³Ýó ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ Ù»ç, áñáÝó ã»Ý ÇÙ³ó»É áã Ýñ³Ýù, áã Ýñ³Ýó ѳÛñ»ñÁ ¨ Ñ»ïù»ñáí ÏáõÕ³ñϻ٠Çñ»Ýó ÃáõñÁ, ÙÇÝã»õ ãÏáïáñ»Ù ¹ñ³Ýó¦,-ºÑáí³: (ºñ»Ù»³Û 9:16) ²Ûë Ëáëù»ñÇ Ñ³Ù³ñ ºñ»Ù»³ÛÇÝ Ù³³ñáõýdzÛÇÝ »Ý »ÝóñÏ»É` ÇÝãå»ë ѻﳷ³ÛáõÙ ÐÇëáõëÇÝ: ´³Ûó, ÇÝãù³Ý ¿É ½³ñٳݳÉÇ ãÉÇÝÇ, Ýñ³ Ù³ñ·³ñ»áõÃÛáõÝÁ ÉñÇí Çñ³Ï³Ý³ó³í: ºí Ýñ³Ýù Çñ³Ï³Ý³ÝáõÙ ¿ ÙÇÝã»õ ³Ûëûñ: ÐÇÙ³ ݳۻÝù §³Ù»Ý³Éáõñç¦ çÑáõ¹³Ï³Ý ëϽµÝ³ÕµÛáõñÁ` ³ÉÙáõ¹Á: æÑáõ¹ Úáõëïáõë´ñÇÙ³Ý ÜÛáõ-Úáñù 1922Ã: §ÈÇÝÇ ïÕ³ ¨ ³ÝûñÇÝ³Ï³Ý Ï³Ù ËáõÉѳÙñ, ˻ճÃÛáõñí³Í, ϳ٠ϳéÉÇÏ, ÙÇ»õÝáõÛÝ ¿ ݳ ѵñÛ³ ѳÛñ ¿, ϳï³ñ»É ¿ Çñ å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ, »Ã» áõÝ»ó»É ¿ »ñ»Ë³¦: (ʳ·³ 1.6 ¿ç 166): (²ÛëÇÝùÝ` ³ÉÙáõ¹Á Ññ³Ñ³Ý·áõÙ ¿ ÍÝ»É ¹»·»Ý»ñ³ïÝ»ñ): §¶áÛ»ñÇ »ñ»Ë³Ý»ñÁ ã»Ý ϳñáÕ ÉÇÝ»É ³Ý·³Ù ѳٻٳï»ÉÇ ÑµñÛ³Ï³Ý Í³·Ù³Ùµ ³ÝûñÇÝ³Ï³Ý ÍÝáõݹ ϳ٠ÃáõɳÙÇï ³åáõßÇ Ñ»ï¦,- è³ßµ³ ˳·³ 6 ¿ç 166 (²ÛëÇÝùÝ` ÍÝí»Éáí ÑÇÙݳϳÝáõÙ ¹»·»Ý»ñ³ïÝ»ñ, µ³Ûó»õ³ÛÝå»ë ã»Ý áõ½áõ٠óûñÇÝ ÁÝÏÝ»É, ³ëáõÙ »Ý, áñ ·áÛ»ñÇó ÙÇ»õÝáõÛÝ ¿ Ë»Éáù »Ý): ÈÇÝ»Éáí µ³ó³ñӳϳå»ë ³Ûɳë»éí³Í` Ù³Ûñ áõ áñ¹Ç, ùáõÛñ áõ »Õµ³Ûñ, ѳÛñ áõ ³ÕçÇÏ (³ÉÙáõ¹ ûñ»Ýù 83, 85) ÙÇ»õÝáõÛÝ ¿ ϳñáÕ³ÝáõÙ »Ý ˳µ»É ë»÷³Ï³Ý ÅáÕáíñ¹ÇÝ` µÇáéáµáïÝ»ñÇÝ, óÉÙáõ¹áõÙ ·ñ»Éáí` §¶áÛ»ñÇ ÁÝï³ÝÇùÁ ݳÛíáõÙ ¿ áñå»ë ³Ý³ëáõÝÇ ÁÝï³ÝÇù¦,-λïáõµáý,36 ¿ç 164: §ºñµ Ù³ñ¹Çù áõ½áõÙ »Ý Ù»Õù ·áñÍ»É, ÃáÕ Ýñ³Ýù ·Ý³Ý ³ÛÝåÇëÇ ÙÇ ï»Õ, áñï»Õ Çñ»Ýó áã Ù»ÏÁ ãÇ ×³Ý³ãáõÙ, ¨ ÃáÕ Ýñ³Ýù ѳ·Ýí»Ý ë»õ, ³ÛÝå»ë, áñå»ë½Ç ºÑáí³ÛÇÝ µ³ó»µ³ó ã˳Ûï³é³Ï»Ý¦,-/س»¹ γïáÝ ñ³µµÇ ÆɳÛÇ ËáñÑáõñ¹Á/: (²Ûë ϻݹ³ÝÇÝ»ñÁ ³Ý·³Ù Çñ»Ýó ²ëïÍáõÝ »Ý ˳µáõÙ, áõñ Ùݳó áõñÇßÝ»ñÇÝ): ÆÝã í»ñ³µ»ñíáõÙ ¿ µ³Ý³Ï ͳé³Û»ÉáõÝ` ³ÉÙáõ¹Á Ñ»ï»õÛ³É Ï»ñå ¿ ëáíáñ»óÝáõÙ ÆáÑ³Ý³Ý ñ³µµÇÝ ³ë»ó,- §»Ã» ¹áõù ·ÝáõÙ »ù å³ï»ñ³½Ù, ³å³ ·Ý³ó»ù áã û ³é³çÇÝ ß³ñù»ñáõÙ, ³ÛÉ ³í»ÉÇ É³í ¿ í»ñçÇÝ ß³ñù»ñáõÙ, áñå»ë½Ç ¹áõù ÉÇÝ»ù ³é³çÇÝÝ»ññÁ, áí Ïí»ñ³¹³éݳ ïáõݦ,- 份³ËÇÙ 113 ³: ÆëÏ, ÇÝãå»ë çÑáõ¹Ý»ñÝ »Ý Ý»ñϳ۳óÝáõÙ` Çñ»Ýó å³ïÙáõÃÛáõÝÁ ëÏëíáõÙ ¿ º·ÇåïáëÇó ¹áõñë ·³Éáõó, µ³Ûó áã ÙÇ º·ÇåïáëÇó ¹áõñë ·³É ¿É ãÇ »Õ»É, ³Û¹ ϻݹ³ÝÇÝ»ñÇÝ ë»ùëáõ³É ³Ûɳë»éÙ³Ý Ñ³Ù³ñ íéݹ»É »Ý: Ü³Ë Ø³ÛÇë»ÛÁ çÑáõ¹ ãÇ »Õ»É ¨ Ñ»ïá Ðáíë»÷Á »Õ»É ¿ Áݹ³Ù»ÝÁ ö³ñ³íáÝÇ ·áÙÇÏ å³ëÇíÁ` §… ù³Ý½Ç ¹áõ ÝáõÛÝå»ë, ÇÝãå»ë ö³ñ³íáÝÁ, ÇÝãå»ë ö³ñ³íáÝÝ ¿ ëÇñáõÙ ïÕ³Ù³ñ¹Ï³Ýó, ³ÛÝå»ë ¿É ¹áõ »ë¦,- ÌÝݹáó 44:18: ²Ûë Ëáëù»ñÁ ³ëáõÙ ¿ ÷áùñ »Õµ³Ûñ ´»ÝÛ³ÙÇÝÁ` Ðáíë»÷ÇÝ: ÆëÏ ÑÇÙ³ í»ñÉáõÍ»Ýù §Äǹ¦ µ³éÁ: Ø»Ýù ³ñ¹»Ý ·Çï»Ýù, áñ §ÐµñÛ³¦ µ³éÁ, áñÁ гۻñ»Ý ÑÝãáõÙ ¿ §Ðñ»³¦: §Ðñ»³Ý¦ ¹³ §Ðµñ۳ݦ ¿, áñÁ ѵñÛ³Û»ñ»Ý Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ëñÇϳ, ˳µ»µ³: §Ðáõ¹³¦ µ³éÁ ѵñÛ³Û»ñ»Ý Ý߳ݳÏáõÙ ¿ §ßÇí¦, §ü³Éáë¦: ²ÛëÇÝùÝ Ðáõ¹³Û³Ï³ÝáõÃÛáõÝ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ý³ÉÉáë³å³ßïáõÃÛáõÝ: ÆëÏ Çݱ㠿 Ý߳ݳÏáõÙ §Äǹ¦ µ³éÁ: àôß³¹Çñ ¿ å»ïù ϳñ¹³É ³ÉÙáõ¹Á` §ºñµ Ù»½áõÙ »ë, »ñµ»ù ãå»’ïù ¿ ÏåÝ»ë ÅǹÇÝ Ï³Ù ßÙûñÇÝ, ë³ »ñ»Ë³Ý»ñÇ ¹³ëïÇñ³ÏÙ³Ý ³Ù»Ý³³é³çÇÝ Â³ÉÙáõ¹³Ï³Ý ûñ»ÝùÝ ¿¦,- îá˳ñáï, Üǹ¹³Ë ¿ç 128:

- 189 -

ÜáõÛÝ §Åǹ¦ µ³éÁ ųٳݳϳÏÇó ѵñÛ³Û»ñ»ÝáõÙ ³ñ¹»Ý ÏáãíáõÙ ¿ §ÞÙáϦ ϳ٠§äáïó¦: ÆëÏ §Äǹ¦ µ³éÁ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ñ Ù»Í ý³ÉÉáë, »ñ»õÇ ¿ßÇ ý³ÉÉáë: ²ÛëÇÝùÝ, û Ñáõ¹³, û Åǹ, û çÑáõ¹ ÙÇ»õÝáõÛÝ ¿` Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ü³Éáë: §Ø³ÛÇë»ÛÇó Ñ»ïá çÑáõ¹Ý»ñÇ ³é³çÝáñ¹Á ¹³ñÓ³í ÐÇëáõë ܳíÇÝÁ, áñÁ ø³Ý³Ñ³ÝÇ ÑáÕÁ ·ñ³í»Éáõó Ñ»ïá ³ÛÝï»Õ µÝ³çÝç»ó µáÉáñ ßÝã³íáñÝ»ñÇݦ,- ÐÇëáõë ܳíÇÝ 10:28,30 §²ÕçݳÏÁ` »ñ»ù ï³ñÇ ¨ Ù»Ï ûñ ѳë³Ïáõ٠ϳñáÕ ¿ Ýß³Ýí»É ë»é³Ï³Ý ѳñ³µ»ñáõÃÛ³Ùµ¦,- ³ÉÙáõ¹, ØÇßݳ, ¿ç 168 ê³ ·ñí³Í ¿ Ñáõ¹³Û³Ï³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý ûñ»ÝùÝ»ñÇ ·ñùáõÙ: ºë ã»Ù ϳñáÕ å³ïÏ»ñ³óÝ»É ÙÇ ³ÛÉ Ï»Ý¹³ÝÇ ÑáÕ³·Ý¹Ç íñ³, áñÇ Ñ»ï ϳñ»ÉÇ ÉÇÝÇ Ñ³Ù»Ù³ï»É çÑáõ¹Ý»ñÇÝ: лﳷ³ÛáõÙ` ÙÇçݳ¹³ñÇ ÇÝÏíǽÇódzÛÇ Å³Ù³Ý³ÏÝ»ñáõÙ, µ³ó³Ñ³Ûï»Éáí ³Ûë ³Ù»ÝÁ, ºíñáå³ÛáõÙ ÁݹáõÝ»óÇÝ Ñ»ï»õÛ³É ûñ»ÝùÝ»ñÁ` §ÐµñÛáõÑáõ Ñ»ï ÙdzÏóáõÙÁ` ¹³ ÝáõÛÝ ¿, ÇÝã ïÕ³Ù³ñ¹Á ÙdzÏóÇ ß³Ý Ñ»ï: ÜÙ³Ý ³ÝÓÇÝù ϳ٠ÏÑñÏǽí»Ý, Ï³Ù Ï³Ë³Õ³Ý Ïµ³ñÓñ³Ý³Ý¦,-ö³ñÇ½Û³Ý ïñǵáõÝ³É 1242Ã. , ²Ý·Édz 1244à 1348à ëÏë³Í Æëå³ÝdzÛÇ ûñ»ÝùÁ ٳѳå³ïÅÇ ¿ñ »ÝóñÏáõÙ ³ÛÝ ÑµñÛ³ ïÕ³Ù³ñ¹áõÝ, áñÁ Ïѳݹ·Ý»ñ ÙdzÏóí»É ùñÇëïáÝáõÑáõ Ñ»ï: §Ü³½³ñ»ÃóÇ ÐÇëáõëÁ ÐéáÙ»³Ï³Ý ½ÇÝíáñ ä³Ýï»é³ÛÇó ³Ýûñ»Ý ÍÝí³Í »ñ»Ë³Ý ¿, áñÇ å³ï׳éáí ³Ý³é³Ï ѵñÛáõÑÇ Ø³ñdzÙÁ ¨ Çñ ÑÛáõëÝ ³ÙáõëÇÝ Ðáíë»÷Á µ³Å³Ýí»óÇݦ,ÑéáÙ»³Ï³Ý å³ïÙÇã ò»Éë “ÖßÙ³ñÇï µ³é” ¿ç 9: ²Ûë ³éÇÃáí ´ÇµÉdzÛáõÙ ·ñí³Í ¿`»ñµ ѵñ۳ݻñÁ íÇ×áõÙ »Ý ÐÇëáõëÇ Ñ»ï Ýñ³ ѳÛñ ÍÝáÕÇ áí ÉÇÝ»Éáõ ѳñóáí,³ëáõÙ »Ý` §¸áõù ëÇñá ëï»ÕÍí³Í ÍÝáõݹ ã»ù¦,-ÚáíÑ³Ý 8:41: àñÇÝ ÐÇëáõëÁ ѵñ۳ݻñÇÝ å³ï³ë˳ÝáõÙ ¿` --§Ò»ñ ѳÛñÁ ¹»íÝ ¿, ¨ ¹áõù áõ½áõÙ »ù ϳï³ñ»É Ó»ñ Ñáñ Ïñù»ñÁ; ܳ »Õ»É ¿ Ù³ñ¹³ëå³Ý Ñ»Ýó ëϽµÇó ¨ ×ßÙ³ñïáõÃÛ³Ý Ù»ç ã¿ñ, ù³Ý½Ç ãϳ Ýñ³ Ù»ç ×ßÙ³ñïáõÃÛáõÝ; »ñµ ݳ ëáõï ¿ ËáëáõÙ, ËáëáõÙ ¿ Çñ ëáõïÁ, ù³Ý½Ç ݳ ëï³Ëáë ¿ ¨ ëï³ËáëáõÃÛ³Ý Ñ³ÛñÁ¦,- ÚáíÑ³Ý 8:44: àñÇÝ Ñµñ۳ݻñÁ å³ï³ë˳ÝáõÙ »Ý ÐÇëáõëÇÝ` --§ÐÇÙ³ Ù»Ýù ÇÙ³ó³Ýù, áñ ùá Ù»ç ë³ï³Ý³Ý ¿¦,- ÚáíÑ³Ý 8:52 ÆëÏ ÑÇÙ³ ï»ëÝ»Ýù, û DZÝã ѳßí³ñÏÝ»ñáí »Ý ³Ûë ·³ñß³Ñáï ϻݹ³ÝÇÝ»ñÁ ëï³ÝáõÙ Çñ»Ýó §Ñ³ïáõÏ Í³é³ÛáõÃ۳ݦ ³Ûɳݹ³Ï ë»ñáõݹݻñÇÝ` ²ñÑ»ëï³Ï³Ý ï³Õ³Ý¹Ý»ñ ëï³Ý³ÉÁ` ¹³ ѳÝó³·áñÍáõÃÛáõÝ ¿, ³ëáõÙ ¿ ȳٵñá½áÛÇ ³ß³Ï»ñï ȳݷ» ¾Û˵³áõÙÁ: §¸ñ³ ѳٳñ ѳñϳíáñ ¿ ˳ã³ë»ñ»É ï³Õ³Ý¹³íáñ ÁÝï³ÝÇùÝ»ñÇ Ù³ñ¹Ï³Ýó ûï³ñ ÷ëÇËáå³ï³Éá·ÇÏ ³ñÛ³Ý Ñ»ï, ³ÛëÇÝùÝ Ï³Ý˳Ùï³Íí³Íáñ»Ý ëï³Ý³É µÇáÝ»·³ïÇí Ù³ñ¹¦: ÜÙ³Ý åñáó»ëÝ»ñÁ ÍÝáõÙ »Ý سñùë, È»ÝÇÝ, êï³ÉÇÝ, ´»ñÛ³, ÐÇïÉ»ñ…: γñ»ÉÇ ¿ ·Ý»É »ñ»Ë³ÛÇÝ ¨ ÃÉ÷³ï»É (ÌÝݹáó 17:12, 13, 23, 27) γñ»ÉÇ ¿ »ñ»Ë³ áõÝ»Ý³É §ÏáÕùÇó¦, ϳ٠ͳé³Ý»ñÇó ²ÙáõëÇÝÁ ѵñÛ³ ¿, ÏÇÝÁ ·áÛ, ÃáõÛÉ Ïï³ ÏÝáçÁ §ÏáÕùÇó¦ ·áÛÇó »ñ»Ë³ áõÝ»Ý³É §ºë ù»½ Ïë³ñù»Ù ß³ï ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ Ñ³Ûñ, ¨ ó³ñ»ñ ϳé³ç³Ý³Ý ù»½³ÝÇó¦,- ºÑáí³Ý ²µñ³Ñ³ÙÇÝ ²ÛÝå»ë, áñ çÑáõ¹Ý»ñÇ ³ÙµáÕç ³é³ù»É³Ï³Ý ·³ÕïÝÇùÁ ÃÉ÷³ïÙ³Ý Ù»ç ¿` ë³¹³Ý ¿: §Ðµñ۳ݻñÁ ³é³ç³ó»É »Ý µáÉáñ é³ë³Ý»ñÇ Ã³÷áõÏÝ»ñÇ Ë³éÝáõñ¹Çó, µ³Ûó»õ³ÛÝå»ë ѳ½³ñ³ÙÛ³ÏÝ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ ³Û¹ ˳éÝí³ÍùÝ»ñÇ Ñ³ßíÇÝ ëï³óí»É ¿ ÇÝùݳïÇå ÙÇ é³ë³¦,- èá¹»éÇË ÞïáÉïÑ»ÛÙ: §Ø»Ýù` ѵñ۳ݻñë, ³ÛëåÇëáí, áã ÙdzÛÝ ³Ûɳë»ñí»É »Ýù ¨ Ï³Ý·Ý³Í »Ýù ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³Ý í»ñçáõÙ, áñÁ Çñ»Ý ëå³é»É ¿, Ù»Ýù Ï»Õïáï»É »Ýù »íñáå³ÛÇ µáÉáñ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ ³ñÛáõÝÁ` Ñݳñ³íáñ ¿ áñ Ù»Ýù Ýñ³Ýó ³é³çÇÝÝ »Ýù í³ñ³Ï»É¦,- æÑáõ¹ ¹áÏïáñ ØÛáõÝó»é: §ÆÝãå»ë ³ëáõÙ ¿ سÛÙáÝǹÁ, ´³µ»ÉáÝÛ³Ý ·»ñáõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï Ñµñ۳ݻñÁ ˳éÝí»óÇÝ µáÉáñ áõñÇß ³½·»ñÇ Ñ»ï ¨ áõÝ»ó³Ý »ñ»Ë³Ý»ñ, áñáÝù ϳéáõó»É »Ý, ³Û¹ ³ÙáõëÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ßÝáñÑÇí, Ýáñ, ´³µ»ÉáÝÛ³Ý Ë³éݳß÷áÃáõÃÛáõÝ: ²ÙµáÕç ºíñáå³Ûáõ٠ѵñ۳ݻ-

- 190 -

ñÁ ѳí³ù³·ñ»óÇÝ µáÉáñ ѳí³ï³¹³ñÓÝ»ñÇÝ, Ýáñ³óÝ»Éáí Çñ»Ýó ³ñÛáõÝÁ¦,-´»éݳñ¹ ȳ½³ñ æÑáõ¹: Ðéã³Ï³íáñ ÇÝÏíǽÇïáñ, ·»Ý»ñ³É ÂáÙ³ë Âáñùí»Ù³¹³Ý, áñÁ Æëå³ÝdzÛáõÙ ¹ñ»ó ºíñáå³Ï³Ý çÑáõ¹³Ï³Ý ç³ñ¹»ñÇ ÑÇÙùÁ, ÃÉ÷³ïí³Í çÑáõ¹ ¿ñ: §Ø»Ýù áõÝ»Ýù ɳÛݳͳí³É íÇ׳ϳ·ñ³Ï³Ý ÝÛáõûñ, áñ çÑáõ¹Ý»ñÁ ³é³í»É »Ý Ëáó»ÉÇ ·ÉËáõÕ»ÕÇ ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñÇݦ,- èáõ¹áÉý ì³ëë»ñÙ³Ý, çÑáõ¹, §êáóÇ³É ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ å³ñµ»ñ³·Çñ¦ 1909Ã. ¿ç 663 ¶áõïÙ³Ý, çÑáõ¹, ¹»Ùá·ñ³ýdzÛÇ å³ñµ»ñ³·Çñ N 4-6 ¿ç 112 §¸»Ù³Ýïdz äñ»ÏáÏëÁ` ¹³ Ñá·»Ï³Ý ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝ ¿, áñÁ ã³÷³½³Ýó ѳ׳˳ÏÇ ¿ ѳݹÇåáõ٠ѵñ۳ݻñÇ Ùáï¦: §Ä³é³Ý·³Ï³Ý ³Ûɳë»éáõÃÛ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ, ѵñ۳ݻñÇ Ý³Ë³Ñ³Ïí³ÍáõÃÛáõÝÁ ÷ëÇËá½Ç ѳݹ»å ³ÛÝù³Ý ¿ Ù»Í, áñ ³ÛÝ µ³ó³ñӳϳå»ë ѳٳã³÷áõÃÛáõÝÇó ¹áõñë ¿¦,²É»ùë³Ý¹ñ äÇÉϳ, ìǻݳ 1910Ã: ê³é³Ý »Õ»É ¿ ãµ»ñ ¨ Áëï ´ÇµÉdzÛÇ Ý³ ö³ñ³íáÝÇÝ í³ñ³Ï»É ¿ í»Ý»ñ³Ï³Ý ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝáí (ÌÝáõݹ 12:11-18): §ÎñÇïÇÏ³Ï³Ý ¹ñáõÃÛ³Ý Ù»ç ϳñ»ÉÇ ¿ ÍÝݹ³µ»ñ»É ѳñ³½³ï ÑáñÇó, ÇÝãå»ë ¹³ ³ñ»É »Ý êá¹áÙÇ Ñ³í³ï³óÛ³É çÑáõ¹ Ô»õïÇ` ²µñ³Ñ³ÙÇ »Õµáñáñ¹áõ ³ÕçÇÏÝ»ñÁ¦ ,- ÌÝáõݹ 19::32-36: ²µñ³Ñ³ÙÝ áõ ê³é³Ý »Õµ³Ûñ ¨ ùáõÛñ »Ý (ÑáñÇó Ù»Ï »Ý),--ÌÝáõݹ 20:12, 18 §¸áõù Ùï³ÍáõÙ »ù »ë »Ï»É »Ù ˳ճÕáõÃÛáõÝ µ»ñ»Ù ÑáÕÇ íñ³, áã û ˳ճÕáõÃÛáõÝ, ³ÛÉ ëáõñ¦,- ÐÇëáõë øñÇëïáë, (سïûõáë 10:34 ): ê³ï³ÝÇëïÝ»ñÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý µ³Ý³Ó»õÁ,-§²ëïí³Í ¹»íÇ Ù»ç ¿¦: (ÐÇß»Ýù, û êáí»ï³Ï³Ý ØÇáõÃÛáõÝáõÙ ìɳ¹ÇÙÇñ È»ÝÇÝÇ Ù³ëÇÝ Çݱ㠿ÇÝ Ù»½ ëáíáñ»óÝáõÙ ÏáÙáõÝÇëïÝ»ñÁ` §È»ÝÇÝÁ ÇÙ Ù»ç ¿, È»ÝÇÝÁ ùá Ù»ç ¿, È»ÝÇÝÁ Ýñ³ Ù»ç ¿¦): §ÚáÃÁ áõñÇß µ»ë»ñ, áñáÝù ³é³çÇÝÇó í³ïóñ »Ý: ¸áõ Ïѳ·»Ý³ë ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ Ï³Ãáí áõ ó³ñ³Ï³Ý ÏñÍùÇó ÏÍÍ»ë¦,- Æë³Û³ 60:16 §²Ù»Ý ÙÇ ÑµñÛ³ ÍÝíáõÙ ¿ ßǽáýñ»ÝdzÛáí ¨ ³Ûë ÷³ëïÁ ѳٳñíáõÙ ¿ ³ÙµáÕç ³ß˳ñÑáí Ù»Ï Ýñ³Ýó Ñ»ï³åݹ»Éáõ å³ï׳éÁ ¦,- Æï³É³Ï³Ý çÑáõ¹ ¹áÏïáñ ʳãݻϻñ: ØÇçݳ¹³ñÛ³Ý ·»ïïáÝ»ñÁ, ¹ñ³Ýù ÑÇí³Ý¹ çÑáõ¹ ÅáÕáíñ¹Ç ѳٳñ ϳñ³ÝïÇÝ ¿ÇÝ: §ÐµñÛ³Ý` ¹³ ³ñÑ»ëï³Ï³Ý Ñáï ¿ ϳ٠ë»Ïï³, áñÁ ³åñáõÙ ¿ ³ÝÁݹѳï ßñç³å³ïÇ ³Ûɳë»éí³ÍÝ»ñÇ Ñ»ï ˳éÝí»Éáí¦ §ìÇ׳ϳ·ñáõÃÛáõÝÁ óáõÛó ¿ ï³ÉÇë, áñ ѵñ۳ݻñÇ áõ ÏÇë³Ñµñ۳ݻñÇ 90 %-Á Ñá·»Ï³Ý Ë³Ëïí³ÍáõÃÛáõÝ áõݻݦ §êï³ëïÇÏ³Ý óáõÛó ¿ ï³ÉÇë, áñ ѵñ۳ݻñÇ 90 %-Á ë»ùëáõ³É ³ÝÝáñÙ³ÉÝ»ñ »Ý, áñáÝóÇó 25 %-Á ÉñÇí ·áÙÇÏÝ»ñ »Ý, ÇëÏ Ùݳó³ÍÁ »ñÏë»éÝ»ñ »Ý¦ æÐàô¸²Î²ÜàôÂÚ²Ü êÆØìàÈÀ` ¸²ìÆ¸Æ ²êîÔÀ, ¸² ØƲêºèàôÂÚ²Ü ÊàðÐð¸²ÜÆÞÜ ¿: æÐàô¸²Î²Ü ´àÈàð вæàÔàôÂÚàôÜܺðÀ àÔ´ºð¶àôÂÚàôÜ Êàêî²òàÔ Ð²Ô²ܲÎÆÎܺð ºÜ, ºì ÆðºÜò ÎàÔØÆò βî²ðì²Ì ø²ÚȺðÆò, àðàÜø ²Ø´àÔæ زð¸ÎàôÂÚ²Ü Øàî вشºð²êä²è ²îºÈàôÂÚàôÜ ºÜ ²è²æ²òÜàôØ, êºðزÜàôØ` Üð²Üø âºÜ βðàÔ Ðð²Ä²ðìºÈ, ¸² ÆðºÜò Ðܲð²ìàðàôÂÚ²Ü ê²ÐزÜܺðÆò ¸àôðê ¾:

- 191 -

- 192 -

§ÐØàôî¦

êÆàÜÆêîܺðÆ ²ðҲܲ¶ðàôÂÚàôÜܺðÀ

Ü.Ã.³. 935 Ãí³Ï³ÝÇÝ Ï³Û³ó»É ¿ êÇáÝÇ ³é³çÇÝ ÅáÕáíÁ, áñÇ áñáßٳٵ ¿É ÁݹáõÝí»É ¿ È»õÇïÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó Ùß³Ïí³Í Íñ³·ñÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý ëïñ³ï»·Ç³Ý: ²ÛÝ Ñ»ï»õÛ³ÉÝ ¿` ë»ñÙ³Ý»É ý³ÉÉáë³å³ßïáõÃÛ³Ý ÏñáÝÁ, ²ð²ðâÆÜ ÷á˳ñÇÝ»É ²êîì²Ì-áí (³ë-»ñÇÝ ïí³Íáí), ³ñÇ³Ï³Ý ûñ»ÝùÝ»ñÇÝ Ñ³Ï³é³Ï ·áñÍ»Éáí` ïÇñ»É ѳٳß˳ñѳÛÇÝ áëÏáõÝ, í»ñ³óÝ»É ³é³çÇÝ ²ð²ðì²Ì ²¼¶ÆÜ` вÚÆÜ, Ñ»ïá Ùݳó³Í ³ñdzóÇÝ»ñÇÝ: 135Ã. êÇáÝÇ ÑÙáõïÝ»ñÁ Íñ³·Çñ ¿ÇÝ Ï³½Ù»É, û ÇÝãå»ë, Ë³Õ³Õ ×³Ý³å³ñÑáí, ϵÉ-Ç û·ÝáõÃÛ³Ùµ, ½³íÃ»É ³ÙµáÕç ³ß˳ñÑÁ¦,-¶³ÕïÝÇ ÑµñÛ³Ï³Ý Î³µ³É³: ²Ñ³, û ÇÝãå»ë ¿ µ³ó³ïñáõÙ “γµ³É³Ý” ³Û¹` §ê³ï³Ý³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛáõÝÁ¦ Çñ³Ï³Ý³óÝ»Éáõ ÁÝóóùÁ` §²ÛÝï»Õ Ïϳ½Ù³íáñíÇ ³å³µ³ñá۳ϳݳóáõÙ ¨ ³é³ùÇÝÇ ³ÝÏáõÙ, ÑÇÙݳϳÝáõÙ, ѵñÛ³ ϳݳÝó û·ÝáõÃÛ³Ùµ` Çï³ÉáõÑÇÝ»ñÇ, ýñ³ÝëáõÑÇÝ»ñÇ ¨ Ùݳó³Í ³½·»ñÇ ¹ÇÙ³ÏÇ ï³Ï: еñÛáõÑÇÝ»ñÁ ³½·»ñÇ ·ÉáõË Ï³Ý·Ý³Í ïÕ³Ù³ñ¹Ï³Ýó ÏÛ³ÝùáõÙ ³Ýµ³ñá۳ϳÝáõÃÛ³Ý ë»ñÙ³ÝÙ³Ý ³Ù»Ý³Ñ³ñ³½³ï Çñ³Ï³Ý³óÝáÕÝ»ñÝ »Ý¦ (¼áѳñ ¿ç 42): Üáñ Ãí³ñÏáõÃÛ³Ý 135Ã. ï³×³ñ³Ï³ÝÝ»ñÁ êÇáÝ É»é³Ý íñ³ ÅáÕáí ϳ½Ù³Ï»ñå»óÇÝ ¨ áñáß»óÇÝ ³ñ¹»Ý Çñ»Ýó ѳٳñ Ýå³ï³Ï³Ñ³ñÙ³ñ ¹ñáõÛÃÝ»ñáí Ó»õ³Ï»ñåí³Í ùñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ ï³ñ³Í»É ³ß˳ñÑáí Ù»Ï ¨ ³ÛÝ ÝáõÛÝå»ë û·ï³·áñÍ»É §ê³ï³Ý³Û³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛáõÝÁ¦ í»ñçݳϳݳå»ë Çñ³Ï³Ý³óÝ»Éáõ ѳٳñ: êÇáÝ ÑÙáõïÝ»ñÇ ëÇÙíáÉÁ Ñ»ï»õÛ³ÉÝ ¿` ¸³íÇ¹Ç ³ëïÕ, Çñ åáãÇÝ ëå³éݳóáÕ úÒ ¨ ·ñáõÃÛáõÝ` §âïñáñ»ù ÇÝÓ¦: »á¹áñ лñóÉÁ ³ñ¹Ç ù³Õ³ù³Ï³Ý êÇáÝǽÙÇ ·³Õ³÷³ñ³ËáëÝ ¿: ²ß»ñ ¶ÇÝóµ»ñ·Á ʳëǹ--γµµ³ÉÇëïÝ»ñÇ Ñá·»õáñ ³é³çÝáñ¹Ý ¿, åé³ÏïÇÏ êÇáÝǽÙÇ ·³Õ³÷³ñ³ËáëÁ ¨ §ÐÙáõï ëÇáÝÇëïÝ»ñÇ ³ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝÝ»ñǦ Ñ»ÕÇݳÏÁ: ²ß»ñ ¶ÇÝóµ»ñ·Á ϳÙ, áñ ÝáõÛÝÝ ¿ ²ù³¹--г-²ÙÁ (²ù³¹Ý»ñÇ ÙÇ³Ï ïÕ³Ý), ÇÝãå»ë ݳ»õ §´Ý³Û ØáÛß»¦ ³ÛëÇÝùÝ` §Øáíë»ëÇ áñ¹ÇÝ»ñÁ¦ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý ëï»ÕÍáÕÝ ¿ áõ µ³ñÓñ³·áõÛÝ ùáõñÙÁ (É»õÇï): 1897Ã. ´³½»Éáõ٠ϳ۳ó³í ëÇáÝÇëïÝ»ñÇ ³é³çÇÝ ÏáÝ·ñ»ëÁ ¨ ³ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ áñå»ë ·³ÕïÝÇù ïå³·ñí»óÇÝ: êÇáÝÇëïÝ»ñÁ å³é³Ïïí»óÇÝ »ñÏáõ Ù³ëÇ` Ò³Ë Ã»õ--лñóÉÇ ¨ Üáñ¹³áõÇ ·É˳íáñáõÃÛ³Ùµ ²ç ûõ--²ß»ñ ¶ÇÝóµ»ñ·Ç ·É˳íáñáõÃÛ³Ùµ ²Ûë ÁݹѳñÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï ³Ý·³Ù лñóÉÇÝ ³ïñ׳ݳÏáí íÇñ³íáñáõÙ »Ý: лñóÉÁ ¨ Üáñ¹³áõÝ ä³Õ»ëïÇÝáõÙ Ññ»³Ï³Ý å»ïáõÃÛ³Ý ÏáÕÙݳÏÇóÝ»ñ ¿ÇÝ, ÇëÏ ¶ÇÝóµ»ñ·Á` ѳٳß˳ñѳÛÇÝ Ñ»Õ³ßñçÙ³Ý ¨ ѵñ۳ݻñÇ ³ß˳ñÑÇ Ï³é³í³ñÙ³Ý: ò³ñ³Ï³Ý èáõëdzÛÇ Éñï»ë ÚáõÉdzݳ ¶ÉÇÝÏ³Ý ëÇáÝÇëï Þ³åÇñ ÞáñëïÇÝ Ñ³Ùá½»ó ³ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ å³ï×»ÝÁ í³×³é»É, Ñ»ïá ÁݹѳÝñ³å»ë “îÇï³ÝÇÏÇ” Ëáñï³ÏÙ³Ý Íñ³·ñÇ Ñ»ï ÙdzëÇÝ ³ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ áõÕ³ñÏ»ó èáõëdz: ¸Åµ³Ëï³µ³ñ Ñ»ïá Çñ»Ý ¿É çÑáõ¹Ý»ñÁ ëå³Ý»óÇÝ: ´³Ûó 1903Ã. èáõëdzÛáõÙ` ÜÇÏáÉ³Û 2-ñ¹ ó³ñÇ Ññ³Ù³Ýáí ³ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ññ³å³ñ³Ïí»óÇÝ ¨ ï³ñ³Íí»óÇÝ ºìñáå³: êÇáÝÇëïÝ»ñÇ »ñÏñáñ¹ ÏáÝ·ñ»ëÇ Å³Ù³Ý³Ï` ³ñ¹»Ý 1913Ã. ѳÕûó ¶ÇÝóµ»ñ·Ç Íñ³·ÇñÁ ¨ ¹³ñÓ³í §ØÇç³½·³ÛÇÝ Ñµñ۳ϳÝáõÃÛ³Ý Íñ³·Çñ¦: ²Û¹ Íñ³·ñ»ñÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý ÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛáõÝÁ êϽµáõÝùÁ--- ´èÜàôÂÚàôÜ Î³Ýáݳ¹ñáõÃÛáõÝÁ--- Êàð²Ø²ÜÎàôÂÚàôÜ ºì κÔ̲ìàðàôÂÚàôÜ Î³é³í³ñáõÃÛáõÝÁ---ê²¸Æ¼Ø + ²ÚȲêºèàôØ + Ðà¶ºÎ²Ü ÞºÔàôØ

ºÃ» áõß³¹Çñ ϳñ¹³ù ³Ûë ³ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ` ¸áõù ¹ñ³ÝáõÙ ÏѳÙá½í»ù:

- 193 -

²ðҲܲ¶ðàôÂÚàôÜ 1. Æñ³íáõÝùÁ áõÅÇ Ù»ç ¿: ²½³ïáõÃÛáõÝÁ` ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛáõÝ ¿: Èǵ»ñ³Éǽ٠(³½³ï³ÙïáõÃÛáõÝ): àëÏÇ: гí³ïù: ÆÝùݳϳé³í³ñáõÙ: γåÇï³ÉÇ ¹»ëåáïǽ٠(ѳɳͳÝù): Ü»ñùÇÝ ÃßݳÙÇ: ´³½ÙáõÃÛáõÝ: ²Ý³ñËdz: ø³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝ ¨ µ³ñá۳ϳÝáõÃÛáõÝ: àôÅ»ÕÇ Çñ³íáõÝù: еñÛ³--سëáÝ³Ï³Ý Çß˳ÝáõÃÛ³Ý ³ÝѳÕóѳñ»ÉÇáõÃÛáõÝÁ: Üå³ï³ÏÁ ³ñ¹³ñ³óÝáõÙ ¿ Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÁ: ÎáõÛñ ³ÙµáË: ø³Õ³ù³Ï³Ý ³Ûµáõµ»Ý: Îáõë³Ïó³Ï³Ý ·ÅïáõÃÛáõÝ: ²é³í»É³·áõÛÝ Ýå³ï³Ï³Ñ³ñÙ³ñ ջϳí³ñáõÃÛáõÝÁ` µéݳå»ïáõÃÛáõÝÝ ¿: êåÇñï: ÎɳëëÇóǽÙ: ²Ý³é³ÏáõÃÛáõÝ (óá÷áõÃÛáõÝ): еñÛ³-سëáÝ³Ï³Ý Ï³é³í³ñáõÃÛ³Ý ëϽµáõÝùÝ»ñÝ áõ ϳÝáÝÝ»ñÁ: î»éáñ (³Ñ³µ»ÏãáõÃÛáõÝ): ²½³ïáõÃÛáõÝ, ѳí³ë³ñáõÃÛáõÝ, »Õµ³ÛñáõÃÛáõÝ: ¸ÇݳëïÇ³Ï³Ý Ï³é³í³ñÙ³Ý ëϽµáõÝùÝ»ñÁ: ¶áÛ»ñÇ ³ñÇëïáÏñ³ïdzÛÇ ³ñïáÝáõÃÛ³Ý í»ñ³óáõÙÁ: Üáñ ³ñÇëïáÏñ³ïdz: Ðá·»µ³Ý³Ï³Ý ѳßí³ñÏ: ²½³ïáõÃÛ³Ý í»ñ³Í³Ï³ÝáõÃÛáõÝ: ÄáÕáíñ¹³Ï³Ý Ý»ñϳ۳óáõóÇãÝ»ñÇ ÷á˳ñÇÝáõÙ:

ÂáÕÝ»Éáí Ëáëù³µ³ÝáõÃÛáõÝÁ, Ëáë»Ýù ³Ù»Ý ÙÇ ÙïùÇ Ý߳ݳÏáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ, ѳٻٳïáõÃÛáõÝÝ»ñáí áõ »½ñ³Ï³óáõÃÛáõÝÝ»ñáí Éáõë³íáñ»Ýù å³ñ³·³Ý: ²ÛëåÇëí, »ë µ³Ý³Ó»õáõÙ »Ù Ù»ñ ѳٳϳñ·Á, Ù»ñ ¨ ·áÛ»ñÇ ¹Çï³Ï»ïÇó: гñϳíáñ ¿ Ýϳï»É, áñ ³åáõß ÇÝëïÇÝÏïáí Ù³ñ¹Çù ³í»ÉÇ ß³ï »Ý µ³ñÇÝ»ñÇó, ¹ñ³ ѳٳñ ¿É ¹ñ³Ýó ջϳí³ñ»Éáõ É³í³·áõÛÝ Ù»Ãá¹Á ×ÝßáõÙÝ ¿ ¨ ³Ñ³µ»ÏáõÙÁ, µ³Ûó á㠳ϳ¹»ÙÇ³Ï³Ý Ùï³Í»É³Ï»ñåÁ: ²Ù»Ý Ù³ñ¹ Ó·ïáõÙ ¿ Çß˳ÝáõÃÛ³Ý, ³Ù»Ý áù áõ½áõÙ ¿ ¹³éÝ³É Ï³Ùù³Ã»É³¹ñáÕ, »Ã» ÇѳñÏ» ݳ ϳñáÕ ¿, µ³Ûó ѳ½í³·áõÛïÝ»ñÁ áõñÇßÇ áõÝ»óí³ÍùÁ ã¿ÇÝ ½áѳµ»ñÇ Ñ³ÝáõÝ ë»÷³Ï³ÝÇ, áñÁ ¨ ½ëåáõÙ ¿ ³ÛÝåÇëÇ ·Çß³ïÇãÝ»ñÇÝ, ÇÝãåÇëÇù Ù³ñ¹Çù »Ý: ƱÝãÝ ¿ Ýñ³Ýó ջϳí³ñ»É ÙÇÝã»õ ³ÛÅÙ: гë³ñ³Ï³Ï³Ý ϳñ·»ñÇ ëϽµÇó Ýñ³Ýù »ÝóñÏí»É »Ý ÏáåÇï ¨ ÏáõÛñ áõÅÇÝ, Ñ»ïá ûñ»ÝùÇÝ, áñÁ ÝáõÛÝ áõÅÝ ¿ ÙdzÛÝ ¹Çٳϳíáñí³Í: ì»ñçݳµ³Ý»Ù, áñ µÝ³Ï³Ý ûñ»Ýùáí` Çñ³íáõÝùÁ áõÅÇ Ù»ç ¿: ø³Õ³ù³Ï³Ý ³½³ïáõÃÛáõÝÁ` ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛáõÝ ¿ ¨ áã ÷³ëï: ²Û¹ ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛáõÝÁ å»ïù ¿ ϳñáÕ³Ý³É ÏÇñ³é»É, ÏÇñ³é»Éáí Ù³ñ¹áõÝ áñå»ë ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛ³Ý Ë³ÛÍ (Ññ³åáõñ³Ï), ѳñÏ »Õ³Í ¹»åùáõÙ, û·ï³·áñÍ»É Çß˳ÝáõÃÛáõÝÁ ï³å³É»Éáõ ѳٳñ: ²Ûë ËݹÇñÁ Ñ»ßï³ÝáõÙ ¿, »Ã» ѳϳé³Ïáñ¹Á ÇÝùÝ ¿ í³ñ³ÏíáõÙ ³½³ïáõÃÛ³Ý ó³íáí, ³ÛëÇÝùÝ` ³½³ï³ÙïáõÃÛ³Ùµ ¨ ѳñÓ³ÏíáõÙ ¿ Çñ ³ÙµáÕç ѽáñáõÃÛ³Ùµ: ²Ûëï»Õ ¿É ѳÛï³ÍíáõÙ ¿ Ù»ñ ï»ëáõÃÛ³Ý ½³ñÃáÝùÁ` ջϳí³ñÙ³Ý ³ñÓ³Ï ë³ÝÓ»ñÁ ϳóáõÃÛ³Ý ûñ»ÝùÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ ³ÝÙÇç³å»ë ѳí³ù³Ó»éíáõÙ ¿ Ýáñ Ó»éùáí, áñáíÑ»ï»õ ÅáÕáíñ¹Ç ÏáõÛñ áõÅÁ ÙÇ ûñ ãÇ Ï³ñáÕ ³åñ»É ³é³Ýó ջϳí³ñÇ, ÇëÏ Ýáñ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÁ ÙÇÙdzÛÝ ÷á˳ñÇÝáõÙ ¿ ÑÝÇÝ, áñÁ Ãáõɳó»É ¿ñ ³½³ï³ÙïáõÃÛáõÝÇó: Ø»ñ ûñ»ñáõÙ ³½³ï³ñ³ñ ջϳí³ñÝ»ñÇ ï»Õ³Ï³ÉÝ»ñÁ ѳٳñíáõÙ ¿ áëÏáõ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÁ: γñ ųٳݳÏ, »ñµ ÇßËáõÙ ¿ñ ѳí³ïùÁ: ²½³ïáõÃÛ³Ý ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛáõÝÁ ³ÝÇñ³·áñÍ»ÉÇ ¿, áñáíÑ»ï»õ ã³÷³íáñ û·ïí»É ¹ñ³ÝÇó áã Ù»ÏÁ ãÇ Ï³ñáÕ: ´³í³Ï³Ý ¿ ÙÇ áñáß Å³Ù³Ý³Ï ÅáÕáíñ¹ÇÝ ÃáõÛɳïñ»É ÇÝùݳϳé³í³ñÙ³Ý ¨ ³ÝÙÇç³å»ë ë³ÝÓ³ñÓ³ÏáõÙ Ïëï³óíÇ: ²Û¹ ųٳݳϳѳïí³ÍÇó ³é³ç³ÝáõÙ »Ý ÙÇç³¹»åù»ñ, ßáõïáí í»ñ³Ï»ñåíáõÙ ëáóÇ³É³Ï³Ý ÁݹѳñáõÙÝ»ñÇ, áñÇó å»ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñ »Ý í»ñ³ÝáõÙ ¨ Ýñ³Ýó Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ í»ñ³ÍíáõÙ »Ý ÙáËñÇ: ÈáõͳñÏíáõÙ ¿ å»ïáõÃÛáõÝÁ ë»÷³Ï³Ý çÕ³Ó·³ÛÝáõÃÛáõÝÇó, û Ý»ñùÇÝ å³Ñ³ÝçÁ ëïÇåáõÙ ¿ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÁ ѳÝÓÝ»É ³ñï³ùÇÝ ÃßݳÙáõÝ, ÙÇ»õÝáõÛÝ ¿, µáÉáñ ¹»åù»ñáÙ ³ÛÝ ÏѳٳñíÇ ³Ýí»ñ³¹³ñÓ ÏáñͳÝí³Í: ²Û¹ ³ñ¹»Ý Ù»½³ÝÇó ¿ Ï³Ëí³Í: γåÇï³ÉÇ ¹»ëåáïǽÙÁ (ѳɳͳÝù), áñÁ ÉÇáíÇÝ Ù»ñ Ó»éù»ñáõÙ ¿, ÙÇ ÍÕáï ¿ Ó·áõÙ, áñÇó å»ïáõÃÛáõÝÁ áõ½Ç-ãáõ½Ç å»ïù ¿ µéÝíÇ, ѳϳé³Ï ¹»åùáõÙ Ï·ÉáñíÇ ³Ý¹áõݹ: Üñ³Ý, áí ³½³ï³ñ³ñ á·áõó ϳëÇ, áñ ³Ûë Ùï³Í»É³Ï»ñåÁ ³Ý¹áõñ»Ï³Ý ¿, »ë ÏѳñóÝ»Ù,-§»Ã» ³Ù»Ý å»ïáõÃÛ³ÝÁ »ñÏáõ ÃßݳÙÇ ¿ ¨ ³ñï³ùÇÝ ÃßݳÙáõ ѳݹ»å ÃáõÛɳïñíáõÙ ¿ ³Ù»Ý³³Ý¹áõñ å³Ûù³ñÇ Ù»Ãá¹Ý»ñÁ, ÇÝãåÇëÇÝ ¿ ûñÇÝ³Ï ãͳÝáóóÝ»É ÃßݳÙáõÝ ë»÷³Ï³Ý å³ßïå³Ý³Ï³Ý åɳÝÝ»ñÇ Ñ»ï, ѳñÓ³Ïí»É Ýñ³ íñ³ ·Çß»ñÁ, ϳ٠³í»ÉÇ Ù»Í ù³Ý³ÏÇ Ù³ñ¹Ï³Ýóáí, ³å³ ÇÝãáõ ³Û¹ µáÉáñ Ù»Ãá¹Ý»ñÁ ãÏÇñ³é»É Ý»ñùÇÝ` ³ÝÑ³Ù»Ù³ï ³í»ÉÇ íï³Ý·³íáñ ÃßݳÙáõ ѳݹ»å, áñÁ ù³Ûù³ÛáõÙ ¿ ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ß³ñù»ñÁ, µ³ñÇ ûñÁ: γñ»ÉDZ ¿ ѳٳñ»É ë³ ãÃáõÛɳïñíáÕ ¨ ³Ý³ñ-

- 194 -

·³Ýù: γñáÕ ¿ ³ñ¹Ûáù ³éáÕç Ùï³Í»É³Ï»ñåÁ ÑáõÛëíÇ ·áñÍáÝÝ»ñÇ û·ÝáõÃÛ³Ùµ, ϳ٠ѳÙá½ÙáõÝùÝ»ñáí, ³ÙµáËÝ»ñÇÝ µ³ñíáù ջϳí³ñÇ, Ñݳñ³íáñÇÝ Ñ³Ï³ëáõÃÛáõÝÝ»ñ ëï»ÕÍ»Éáí, ûÏáõ½ ³ÝÙÇï, áñÁ ѳÝϳñÍ ¹áõñ ·³ ٳϻñ»ëոñ»Ý ѳëϳóáÕ ÅáÕáíñ¹ÇÝ: Իϳí³ñí»Éáí Ùdzݷ³Ù³ÛÝ ÷áùñÇÏ Ïñù»ñáí, ѳí³ïáí, ëáíáñáõÃÛáõÝÝ»ñáí, ³í³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñáí ¨ ùÝùß³ÑáõÛ½ ï»ëáõÃÛáõÝÝ»ñáí, Ù³ñ¹Çù ³ÙµáËÇ Ù»ç ¨ ³ÙµáËÇ Ù»çÇ Ù³ñ¹Çù »ÝóñÏíáõÙ »Ý ³Ù»Ý ÙÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝáõÃÛ³Ý Ë³Ý·³ñáÕ Ïáõë³Ïó³Ï³Ý å³é³ÏïÙ³Ý: ²ÙµáËÇ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ áñáßáõ٠ϳËí³Í ¿ å³ï³Ñ³Ï³Ý ϳ٠ѳïáõÏ ëï»ÕÍí³Í ٻͳٳëÝáõÃÛáõÝÇó, áñÁ ³é³Ýó ѳëϳݳÉáõ ù³Õ³ù³Ï³Ý ·³ÕïÝÇùÝ»ñÁ, ѳÛï³ñ³ñáõÙ ¿ ³ÝÇÙ³ëï, ѻﳷ³Ûáõ٠ϳé³í³ñÙ³Ý ³Ý³ñËdzÛÇ ë»ñÙݳóáõÝ ÍÝáÕ áñáßáõÙ: ø³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ µ³ñá۳ϳÝáõÃÛ³Ý Ñ»ï ÁݹѳÝáõñ áãÇÝã ãáõÝÇ: ´³ñá۳ϳÝáõÃÛ³Ùµ ϳé³í³ñíáÕ Õ»Ï³í³ñÁ ù³Õ³ù³Ï³Ý³óí³Í ãÇ, ݳ Çñ ·³ÑÇÝ ³Ùáõñ ãÇ Ýëï³Í: àí áõ½áõÙ ¿ ջϳí³ñÇ, å»ïù ¿ ßáÕáùáñÃÇ ¨ ËáñáÙ³ÝÏÇ: ²½·³ÛÇÝ ßÇï³Ï ¨ ³½ÝÇí ٻͳ·áõÛÝ áñ³ÏÝ»ñÁ µ³ó³Ñ³Ûï ׳ϳﳷñ³Ï³Ý »Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ù»ç, áñáíÑ»ï»õ ¹ñ³Ýù áõŻճ·áõÛÝ ÃßݳÙáõó ³í»ÉÇ Ñ»ßï áõ ѳë³ñ³Ï »Ý ·³ÑÇó ßåñïáõÙ: ²Ûë áñ³Ï³íáñáõÙÝ»ñÁ å»ïù ¿ ÉÇÝ»Ý ·áÛ»ñÇ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ïñǵáõïÝ»ñÁ (µÝáñáß Ñ³ïϳÝÇßÝ»ñÁ): Ø»ñ Çñ³íáõÝùÁ áõÅÇ Ù»ç ¿: §Æñ³íáõÝù¦ µ³éÁ ËáïáñíáÕ (ÁÝóóù³÷á˳ݳÏáõÙ) ¿ ¨ áãÝãáí ã³å³óáõóíáÕ ÙÇïù ¿: ²Ûë µ³éÁ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ §îí»ù ÇÝÓ ³ÛÝ, ÇÝã, áñ »ë áõ½áõÙ »Ù, áñå»ë½Ç »ë ëï³Ý³Ù ³å³óáõÛó, áñ »ë Ó»½³ÝÇó áõÅ»Õ »Ù¦: àñï»±Õ ¿ ëÏëíáõÙ Çñ³íáõÝùÁ: àñï»±Õ ¿ ݳ í»ñç³ÝáõÙ: ä»ïáõÃÛáõÝáõÙ, áñï»Õ Çß˳ÝáõÃÛ³Ý í³ï ϳ½Ù³Ï»ñåí³ÍáõÃÛáõÝ ¿, Çß˳ÝáõÃÛ³Ý ¨ ûñ»ÝùÇ ¹ÇÙ³½ñÏáõÃÛáõÝ ¿, ³½³ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÇó µ³½Ù³å³ïÏí³Í ¹ÇÙ³½ñÏí³Í Çñ³íáõÝùÝ»ñ, »ë Ó»éù »Ù ·óáõÙ Ýáñ Çñ³íáõÝù` ³é³ç Ý»ïí»É áõÅ»ñÇ Çñ³íáõÝùáí ¨ ó³ùáõóñÇí ³Ý»É µáÉáñ ·áñÍáÕ Ï³ñ· áõ ϳÝáÝÝ»ñÁ ¨ ¹ñí³ÍùÝ»ñÁ, Ó»éùÁ ¹Ý»É µáÉáñ ûñ»ÝùÝ»ñÇ íñ³, Ó»õ³÷áË»É µáÉáñ Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ áõ ë³ñù»É ïÇñ³Ï³É Ýñ³Ýó, áíù»ñ ïñ³Ù³¹ñ»É »Ý Ù»½ Çñ»Ýó áõÅ»ñÁ, ³½³ï³Ï³Ýáñ»Ý ÇÝùÝùϳ٠Ññ³Å³ñí»Éáí ¹ñ³ÝóÇó: Ø»ñ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÁ, Ùݳó³Í Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ×á×áõÙÇó Ñ»ïá ÏÉÇÝÇ µáÉáñ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇó ³Ù»Ý³Ñáõë³ÉÇÝ, áñáíÑ»ï»õ ݳ ÏÉÇÝÇ ³Ýï»ë³Ý»ÉÇ ÙÇÝã»õ ³ÛÝù³Ý åݹ³Ý³, áñ Ýñ³Ý áã ÙÇ Ëáñ³Ù³ÝÏáõÃÛáõÝ ãí»ñóÝÇ: ²Ûë ųٳݳϳíáñ ã³ñÇùÇó, áñÁ ÑÇÙ³ Ù»Ýù ëïÇåí³Í »Ýù ·áñͳ¹Ý»Éáõ, Ïëï³óíÇ ³Ýù³Ïï»ÉÇ Ï³é³í³ñáõÃÛ³Ý µ³ñÇù, áñÁ Ïí»ñ³Ï³Ý·ÝÇ ³½³ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó ½ñÏí³Í ÅáÕáíñ¹Ç ϳóáõÃÛ³Ý ×Çßï ÁÝóóùÁ: Üå³ï³ÏÁ ³ñ¹³ñ³óÝáõÙ ¿ Ý»ñ¹ÝáõÙÝ»ñÁ: Ø»ñ åɳÝÇ Ù»ç áõß³¹ñáõÃÛáõÝ ¹³ñÓÝ»Ýù áã ³ÛÝù³Ý µ³ñáõÝ ¨ µ³ñá۳ϳÝáõÃÛ³ÝÁ, ÇÝãù³Ý å»ïù³Ï³ÝÇÝ ¨ û·ï³Ï³ñÇÝ: Ø»ñ ³éç»íáõÙ åÉ³Ý ¿, áñÇ Ù»ç ëñï³ï»·áñ»Ý ïñí³Í ¿ ·ÇÍÁ, áñÇó Ù»½ ãÇ Ï³ñ»ÉÇ Ý³Ñ³Ýç»É ³é³Ýó µ³½Ù³¹³ñÛ³Ý ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÇ ÷Éáõ½Ù³Ý éÇëÏÁ ï»ëÝ»Éáõ: àñå»ë½Ç ϳÝ˳Ùï³Í»É Ýå³ï³Ï³ëɳó ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝ, ѳñϳíáñ ¿ Ç ÝϳïÇ áõÝ»Ý³É ³ÙµáËÇ ÏáÕÙÇó ëïáñáõÃÛáõÝ, ³ÝÑáõë³ÉÇáõÃÛáõÝ, Ùßï³Ï³ÛáõÝáõÃÛáõÝ, Ýñ³ ÁݹáõݳÏáõÃÛáõÝÁ ѳëϳݳÉáõ ¨ ѳñ·»Éáõ ë»÷³Ï³Ý ÏÛ³ÝùÇ å³ÛÙ³ÝÝ»ñÁ, ³ÝÓÝ³Ï³Ý µ³ñ»Ï³ñ·áõÙÁ: гñϳíáñ ¿ ѳëϳݳÉ, áñ ³ÙµáËÇ Ñ½áñáõÃÛáõÝÁ ÏáõÛñ ¿, ³ÝË»Éù, ³Ýµ³Ý³Ï³Ý, Ó³Ë áõ ³ç ÉëáÕ: ÎáõÛñÁ ãÇ Ï³ñáÕ áõÕÕ»Ïó»É ÏáõÛñ»ñÇÝ, áñ Ýñ³Ýó ãѳëóÝÇ ³Ý¹áõÝ¹Ç »½ñÇÝ, Ñ»ï»õ³µ³ñ ³ÙµáËÇ ³Ý¹³ÙÝ»ñÁ ÅáÕáíñ¹Çó ¹áõñë åñÍáõÏÝ»ñÝ »Ý, »Ã» ³Ý·³Ù ï³Õ³Ý¹³íáñ Ë»Éùáí »Ý, µ³Ûó ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÇó ã»Ý ѳëϳÝáõÙ, ã»Ý ϳñáÕ ÉÇÝ»É ³ÙµáËÇ Õ»Ï³í³ñ, ³é³Ýó Ýñ³, áñ ã½áѳµ»ñ»Ý ³ÙµáÕç ³½·Á: ØdzÛÝ Ù³ÝÏáõó ÇÝùÝաϳÉáõÃÛ³Ý Ý³Ë³å³ïñ³ëïí³Í ³ÝÓÁ ϳñáÕ ¿ ÁϵÉÝ»É ù³Õ³ù³Ï³Ý ï³é»ñáí ·ñí³Í µ³éÁ: ÆÝùݳ·ÉáõË ÅáÕáíáõñ¹Á, ³ÛëÇÝùÝ ¹áõñëåñÍáõÏÝ»ñáí ջϳí³ñíáÕ, ÇÝùݳ÷Éáõ½íáõÙ ¿ Ïáõë³Ïó³Ï³Ý ÏéÇíÝ»ñÇó` ·ñ·éí³Í Çß˳ݳѳëáõÃÛáõÝÇó ¨ Ù»Í³ñ³ÝùÝ»ñÇó, ¹ñ³ÝóÇó µË³Í ³Ýϳñ·áõÃÛáõÝÝ»ñÇó: γñáÕ »Ý ³ñ¹Ûáù ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý Ù³ë³Ý»ñÁ ѳݷÇëï, ³é³Ýó Ùñó³ÏóáõÃÛ³Ý í×é»É, ѳÕóѳñ»É »ñÏñÇ ·áñÍ»ñÁ, áñáÝù ã»Ý ϳñáÕ Ë³éÝí»É ³ÝÓÝ³Ï³Ý ß³Ñ»ñÇÝ: γñá±Õ »Ý Ýñ³Ýù å³ßïå³Ý»É ³ñï³ùÇÝ ÃßݳÙÇÝ»ñÇó: ê³ ³ÝÙÇï ¿, û åɳÝÁ µ³Å³Ýí³Í ¿ ³ÛÝù³Ý Ù³ëÇ, ÇÝãù³Ý ³ÝÓ Ï³ ³ÙµáËÇ Ù»ç, ÏÏáñóÝÇ ³ÙµáÕçáõÃÛáõÝÁ, ÇëÏ Ñ»ïá Ϲ³éݳ ³ÝѳëϳݳÉÇ ¨ ³Ýϳï³ñ»ÉÇ: ØdzÛÝ ÇÝùÝ³Ï³É³Ï³Ý ³ÝÓÇ Ùáï ϳñáÕ »Ý ³é³ç³Ý³É åɳÝÝ»ñ` Áݹ³ñÓ³Ïáñ»Ý å³ñ½, ϳñ·³íáñí³Í,

- 195 -

å»ï³Ï³Ý Ù»ù»Ý³ÛÇ Ù»Ë³ÝǽÙÝ»ñáõÙ ³Ù»ÝÁ ³é³ÝÓݳóÝáÕ: àñÇó µËáõÙ ¿, »ñÏñÇ ß³Ñ³í»ïáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ Ýå³ï³Ï³Ñ³ñÙ³ñ ¿ ջϳí³ñáõÃÛáõÝÁ Ï»ÝïñáݳóÝ»É ÙÇ Ó»éùáõÙ: ²é³Ýó µ³ó³ñÓ³Ï ¹»ëåáïǽÙÇ ãÇ Ï³ñáÕ ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý³É ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝ, áã û ½³Ý·í³ÍÝ»ñÇ, ³ÛÉ Õ»Ï³í³ñÇ ÏáÕÙÇó, ³ÝÏ³Ë Ýñ³ÝÇó, û áí ¿: ²ÙµáËÁ í³Ûñ»ÝÇ ¿, »ñµ áõ½»ë Çñ í³Ûñ»ÝáõÃÛáõÝÁ óáõó³µ»ñáÕ: ºñµ ѳÝϳñÍ ³ÙµáËÁ Ó»éù ¿ µ»ñáõÙ ³½³ïáõÃÛáõÝ, ß³ï ßáõïáí ³ÛÝ í»ñ³÷áËáõÙ ¿ ³Ý³ñËdzÛÇ, áñÁ ¨ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ í³Ûñ»ÝáõÃÛ³Ý µ³ñÓñ³·áõÛÝ ³ëïÇ׳Ý: ܳۻó»ù ³Û¹ ËÙ³Í Ï»Ý¹³ÝÇÝ»ñÇÝ, ѳñµ³Í ·ÇÝáí, ÇÝãÇ ³Ýã³÷³íáñ û·ï³·áñÍáõÙÁ ïñí³Í ¿ ³½³ïáõÃÛ³Ý Ñ»ï ÙdzëÇÝ: ÂáõÛÉ ãï³Ýù, áñ Ù»ñáÝù ¿É ѳëÝ»Ý ³Û¹ ³ëïÇ׳ÝÇÝ: ¶áÛ»ñÇ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÁ ßßÙ»óí³Í »Ý ëåÇñï³ÛÇÝ ËÙÇãùÝ»ñáí, ÇëÏ Ýñ³Ýó »ñÇï³ë³ñ¹áõÃÛáõÝÁ ÑÇÙ³ñ³óí»É ¿ ÏɳëÇóǽÙáí ¨ í³Õ ³Ý³é³ÏáõÃÛ³Ùµ, áñÇÝ ¹ñ¹»É »Ý ݳ»õ Ù»ñ ïݳÛÇÝ ³·»Ýïáõñ³--¹³ëïÇñ³ÏáõÃÛáõÝÁ, ͳé³Ý»ñÁ, ¹³ëïdzñ³ÏÝ»ñÁ ѳñáõëï ïÝ»ñáõÙ ¨ ·áÛ»ñÇ ËÝçáõÛù³ï»Õ»ñÇ Ùݳó³Í Ù»ñ ϳݳÛù: ²Ûë í»ñçÇÝÝ»ñÇ ÃíÇÝ »ë ÏÃí³ñϻ٠³Ûëå»ë Ïáãí³Í “ϳݳÝó ѳë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÇó”, ³Ý³é³ÏáõÃÛ³Ý ¨ ѳ×áÛáõÃÛ³Ý Ï³Ù³íáñ³Ï³Ý Çñ»Ýó Ñ»ïÝáñ¹Ý»ñÇÝ: Ø»ñ Ý߳ݳµ³ÝÝ ¿,-“àôÅ ¨ »ñ»ëå³ßïáõÃÛáõÝ”: ØdzÛÝ áõÅÝ ¿ ѳÕÃáõÙ ù³Õ³ù³Ï³Ý ·áñÍ»ñáõÙ, ٳݳí³Ý¹, áñ ³ÛÝ Ã³ùÝí³Í ¿ ï³Õ³Ý¹Ý»ñÇ Ù»ç, ³Ýݳ˳ËݹÇñ å»ï³Ï³Ý Ù³ñ¹Ï³Ýó Ù»ç: ´éÝáõÃÛáõÝÁ å»ïù ¿ ÉÇÝÇ ëϽµáõÝùÁ, ÇëÏ Ëáñ³Ù³ÝÏáõÃÛáõÝÝ áõ »ñÏ»ñ»ëáõÃÛáõÝÁ ϳé³í³ñáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ϳÝáݳ¹ñáõÃÛáõÝ, áñáÝù ã»Ý ó³ÝϳÝáõÙ Çñ»Ýó ó·Á ¹Ý»É ÇÝã áñ Ýáñ áõÅ»ñÇ` ³Ý·»ïÝ»ñÇ áïù»ñÇ ï³Ï: ²Ûë ã³ñÇùÁ Ýå³ï³ÏÇÝ ¨ ß³ÑáõÛÃÇÝ Ñ³ëÝ»Éáõ ÙdzÛÝ³Ï ÙÇçáóÝ ¿: ¸ñ³ ѳٳñ ¿É Ù»Ýù ãå»ïù ¿ ϳݷݻÝù ϳ߳é³ïíáõÃÛ³Ý, ˳µ»µ³áõÃÛ³Ý ¨ ¹³í³×³ÝáõÃÛ³Ý ³é³ç, »ñµ ¹ñ³Ýù å»ïù ¿ ͳé³Û»Ý Ù»ñ Ýå³ï³ÏÇÝ Ñ³ëÝ»Éáõ ѳٳñ: ø³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ù»ç ³é³Ýó Ùï³Í»Éáõ å»ïù ¿ ÃéóÝ»É áõñÇßÇ ë»÷³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ, »Ã» ¹ñ³Ýáí Ù»Ýù Ñݳ½³Ý¹»óÙ³Ý ¨ Çß˳ÝáõÃÛ³Ý ÏÓ·ï»Ýù: Ø»ñ å»ïáõÃÛáõÝÁ ÁÝóݳÉáí Ë³Õ³Õ Ñå³ï³Ï»óÙ³Ý áõÕÇáí, áõÝÇ å³ï»ñ³½ÙÇ ë³ñë³÷Á ³í»ÉÇ Ù»ÕÙ` Ýå³ï³Ï³ÛÇÝ å³ïÇÅÝ»ñáí Çñ³Ï³Ý³óÝ»ÉÁ, áñáÝóáí ³í»ÉÇ Ñ³ñÙ³ñ ¿ ë³ï³ñ»É ï»éáñÁ, áñÁ áõÝÇ ÏáõÛñÇ »ÝóñÏíáճϳÝáõÃÛáõÝ: ²ñ¹³ñ³óÇ, µ³Ûó ³ÝáÕáù ËëïáõÃÛáõÝÝ ¿ å»ï³Ï³Ý áõÅÇ í»Ñ³·áõÛÝ ý³ÏïáñÁ, áã ÙdzÛÝ ß³ÑÇ, ³ÛÉ Ý³»õ å³ñï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ Ù»Ýù å»ïù ¿ ÑÇÙÝí»Ýù µéÝáõÃÛ³Ý ¨ »ñ»ëå³ßïáõÃÛ³Ý Íñ³·ñÇ íñ³: гßí³ñÏÇ ¹áÏïñÇÝ³Ý ³ÛÝù³Ý ¿ áõÅ»Õ, ÇÝãù³Ýáí Ýñ³ Ý»ñ·ñ³í³Í ͳËë»ñÝ »Ý: ¸ñ³ ѳٳñ ¿É, áã ÇÝãù³Ý ͳËë»ñáí, ³ÛÝù³Ý µéÝáõÃÛ³Ý ¹áÏïñÇݳÛáí »Ýù ѳݹÇë³íáñ³Ï³ÝáõÙ ¨ ϳÙñ³óÝ»Ýù µáÉáñ ϳé³í³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ù»ñ ³Ù»Ý³Ï³é³í³ñáõÃÛ³ÝÁ: ´³í³Ï³Ý ¿, áñå»ë½Ç Ù»Ýù ÇٳݳÝù, áñ Ù»Ýù ³ÝѳÕà »Ýù, áñå»ë½Ç ¹³¹³ñ»Ýù áõñÇßÇÝ Éë»Éáõó: ¸»é»õë Ñݳ·áõÛÝ Å³Ù³Ý³ÏÝ»ñáõÙ Ù»Ýù ÅáÕáíñ¹Ç Ù»ç ·áéáõÙ ¿ÇÝù, §²½³ïáõÃÛáõÝ, ѳí³ë³ñáõÃÛáõÝ, »Õµ³ÛñáõÃÛáõݦ µ³é»ñ, áñáÝù µ³½Ù³ÃÇí ³Ý·³Ù ÏñÏÝí»É »Ý ³ÝѳëϳóáÕ ÃáõóÏÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó, µáÉáñ ÏáÕÙ»ñÇó Ý»ñí³½»Éáí ³Ûë Ññ³åáõñ³ÏÝ»ñÇÝ, áñáÝó Ñ»ï Ýñ³Ýù ï³ñ³Ý ³ß˳ñÑÇ µ³ñÇùÝ»ñ, ³ÝÓÇ ×ßÙ³ñÇï ³½³ïáõÃÛáõÝ, ݳËûñáù ÅáÕáíñ¹Ç ×ÝßáõÙÇó ÉÇÝ»Éáí å³ñ÷³Ïí³Í: Ƶñ Ë»Éùáí, ÇÝïÇÉÇ·»Ýï ·áÛ»ñÁ ·ÉáõË ãѳݻóÇÝ ³ñï³Ñ³Ûïí³Í µ³é»ñÇ í»ñ³Í³Ï³ÝáõÃÛáõÝÇó, ãÝϳï»óÇÝ Ýñ³Ýó Ý߳ݳÏáõÃÛ³Ý Ñ³Ï³ëáõÃÛáõÝÁ ¨ ÙÇÙdzÝó Ýϳïٳٳµ ѳٳå³ï³ë˳ÝáõÃÛáõÝÁ, ã»Ý Ýϳï»É, áñ µÝáõÃÛ³Ý Ù»ç ãϳ ѳí³ë³ñáõÃÛáõÝ, ãÇ Ï³ñáÕ ÉÇÝ»É ³½³ïáõÃÛáõÝ, áñ µÝáõÃÛáõÝÁ ÇÝùÝ ¿ ëï»ÕÍ»É Ë»ÉùÇ, µÝ³íáñáõÃÛ³Ý, ϳñáÕáõÃÛ³Ý ³Ýѳí³ë³ñáõÃÛáõÝ` ѳٳã³÷ ¨ Ý»ñùá Çñ ûñ»ÝùÝ»ñÇÝ, ãѳëϳó³Ý, áñ ³ÙµáËÁ ÏáõÛñ áõÅ ¿, áñ ¹áõñëåñÍáõÏÝ»ñÁ, ÁÝïñí³Í ϳé³í³ñ»Éáõ ѳٳñ, ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ñ³Ý¹»å ÝáõÛݳÝÙ³Ý ÏáõÛñ»ñ »Ý, ÇÝãå»ë ÇÝùÝ ¿, áñ ßÝáñÑí³ÍÁ, ûÏáõ½ ѳÝ׳ñ, áãÇÝã ãÇ Ñ³ëϳݳ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÇó: ²Ûë µáÉáñÁ ·áÛ»ñÁ ãÝϳï»óÇÝ, ¹ñ³ Ñ»ï ÙdzëÇÝ, ûñÇݳóí»ó ïáÑÙ³Ï³Ý Ï³é³í³ñáõÙÁ, ѳÛñÁ ù³Õ³ù³Ï³Ý ·áñÍ»ñÇ ÁÝóóùÁ ÷á˳ÝóáõÙ ¿ñ áñ¹áõÝ, áñå»ë½Ç áõñÇß Ù³ñ¹ ãï»ëÝÇ` µ³óÇ ïáÑÙÇ ³Ý¹³ÙÝ»ñÇó ¨ ãï»ëÝ»ÇÝ Õ»Ï³í³ñíáÕ ÅáÕáíñ¹Ç ·³ÕïÝÇùÝ»ñÁ: ijٳݳÏÇ ÁÝóóùáõÙ ù³Õ³ù³Ï³Ý ×ßÙ³ñÇï ·áñÍ»ñÇ ÷á˳ÝóáõÙÁ ³ÝѳÛï³ó³í, áñÁ ¨ ѳݹÇë³ó³í Ù»ñ ·áñÍ»ñÇ Ñ³çáÕáõÃÛáõÝÁ: ²ß˳ñÑÇ µáÉáñ ͳÛñ»ñáõÙ “³½³ïáõÃÛáõÝ, ѳí³ë³ñáõÃÛáõÝ, »Õµ³ÛñáõÃÛáõÝ” µ³é»ñÁ ϳݷݻóñÇÝ Ù»ñ ß³ñù»ñÁ ³Û¹ ÏáõÛñ ³Ý·»ïÝ»ñÇ ÙÇçáóáí ³ÙµáÕç É»·ÇáÝ»ñ, áñáÝù Ñå³ñïáõÃÛ³Ùµ ÏñáõÙ ¿ÇÝ Ù»ñ ¹ñáß³ÏÝ»ñÁ: ´³Ûó»õ³ÛÝå»ë ³Ûë µ³é»ñÁ ѳݹÇë³ó³Ý áñ¹áõÏÝ»ñ, áñáÝóáí ÑÕÏíáõÙ ¿ñ ·áÛ»ñÇ

- 196 -

µ³ñ»Ï»óáõÃÛáõÝÁ, ³Ù»Ýáõñ í»ñ³óÝ»Éáí ˳ճÕáõÃÛáõÝÁ, ѳݷëïáõÃÛáõÝÁ, ѳٻñ³ßËáõÃÛáõÝÁ, ù³Ý¹»Éáí Ýñ³Ýó å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÑÇÙù»ñÁ: ¸áõù ѻﳷ³ÛáõÙ Ïï»ëÝ»ù, áñ ¹³ ͳé³Û»ó Ù»ñ ѳݹ»ëÇÝ: ¸³ Ù»½ ïí»ó ³ñïáÝáõÃÛ³Ý áãÝã³óÙ³Ý ³é³í»ÉáõÃÛ³Ý Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ Ù»ñ Ó»éù»ñáõÙ, ³ÛÉ Ëáëù»ñáí` ·áÛ»ñÇ ³ñÇëïáÏñ³ïdzݻñÇÝ, áñáÝù ϳ۳ÝáõÙ ¿ÇÝ ÅáÕáíñ¹ÇÝ ¨ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ Ù»½³ÝÇó å³ßïå³Ý»Éáõ ÙÇ³Ï Ñ³Ï³é³Ïáñ¹Á: ´Ý³Ï³Ý ¨ ó»Õ³Ï³Ý ³ñÇëïáÏñ³ïÝ»ñÇ ³í»ñ³ÏÝ»ñÇ íñ³ Ù»Ýù ϳéáõó»óÇÝù Ù»ñ ÇÝïÇÉÇ·»ÝódzÛÇ, ³Ù»Ý³·É˳íáñÁ` ÷áÕ³ÛÇÝ ³ñÇëïáÏñ³ïdzÝ: ²Ûë` Ýáñ ³ñÇëïáÏñ³ïdzÛÇ ó»Ý½Á (³ñ·»Éù) Ù»ñ ÑÙáõïÝ»ñÇ ß³ñÅٳٵ Ù»Ýù Ý߳ݳϻóÇÝù ѳñëïáõÃÛ³Ý Ù»ç, Ù»½³ÝÇó ϳËí³Í ¨ ·ÇïáõÃÛ³Ý Ù»ç: Ø»ñ ѳݹ»ëÁ Ñ»ßï³ó³í Ýñ³Ýáí, áñ å»ïù³Ï³Ý Ù³ñ¹Ï³Ýó Ñ»ï ß÷í»ÉÇë, Ù»Ýù ·áñÍáõÙ ¿ÇÝù Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ Ë»ÉùÇ ³Ù»Ý³½·³ÛáõÝ É³ñ»ñÇ íñ³, áñáÝù »Ý ³·³ÑáõÃÛáõÝÁ, ³ÝÏáõßïáõÃÛáõÝÁ, Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ÝÛáõÃ³Ï³Ý å³Ñ³Ýç³ñÏÇ Ñ³ßí³ñÏÝ»ñáí: ÆëÏ ³Ù»Ý ÙÇ ß³ñ³¹ñí³Í Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ÃáõÉáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ³é³ÝÓÇÝ í»ñóñ³Í, ϳñáÕ ¿ ëå³Ý»É ëï»Õͳ·áñÍ³Ï³Ý Ý³Ë³Ó»éÝáõÃÛáõÝÁ, ï³Éáí Ù³ñ¹Ï³Ýó ³½³ïáõÃÛáõÝ, ëï»ÕÍ»Éáõ ïñ³Ù³¹ñáõÃÛáõÝ` ·Ý»Éáõ Ýñ³Ýó ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ: ²½³ïáõÃÛ³Ý í»ñ³Í³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ïí»ó ³ÙµáËÇÝ Ñ³Ùá½»Éáõ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ, áñ ϳé³í³ñáõÃÛáõÝÁ áã ³ÛÉ ÇÝã ¿, ù³Ý ë»÷³Ï³Ý »ñÏñÇ, ÅáÕáíñ¹Ç ջϳí³ñÁ ¨ Ýñ³Ý ϳñ»ÉÇ ¿ ÇÝãå»ë Ñݳó³Í Ó»éÝáóÝ»ñÇ ÷áË»É: ÄáÕáíáõñ¹Ç Ý»ñϳ۳óáõóÇãÝ»ñÇ ÷á˳ݳϻÉÇáõÃÛáõÝÁ Ýñ³Ýó ¹ñ»ó Ù»ñ ïñ³Ù³¹ñáõÃÛ³Ý ¨ Ý߳ݳÏáõÃÛ³Ý ï³Ï: ²ðҲܲ¶ðàôÂÚàôÜ 2 îÝï»ë³Ï³Ý å³ï»ñ³½ÙÝ»ñÁ` ѵñÛ³Ï³Ý Ó»éùµ»ñáõÙÝ»ñÇ ÑÇÙùÝ »Ý: òáõó³¹ñ³Ï³Ý ³ß˳ï³Ï³½Ù ¨ “¶³ÕïÝÇ ËáñÑñ¹³ïáõ”: ø³Ûù³ÛÇã áõëáõóÙ³Ý Ñ³çáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: гñÙ³ñíáճϳÝáõÃÛáõÝÁ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ù»ç: سÙáõÉÇ ¹»ñÁ: àëÏáõ ³ñÅ»ùÁ ¨ ѵñÛ³Ï³Ý ½áÑ»ñÇ ³ñÅ»ùÝ»ñÁ:

Ø»½ ³Ýå³ÛÙ³Ý ¿, áñ å³ï»ñ³½ÙÝ»ñÁ Ñݳñ³íáñÇÝ ã³÷ ãï³Ý ï³ñ³Íù³ÛÇÝ ³é³í»ÉáõÃÛáõÝÝ»ñ: ê³ å³ï»ñ³½ÙÝ»ñÁ Ïï³ÝÇ ïÝï»ë³Ï³Ý ÑáÕÇ íñ³, áñáõÙ ³½·»ñÁ Ù»ñ û·ÝáõÃÛ³Ùµ ÏÝϳï»Ý Ù»ñ ϳñáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ áõÅÁ, Ñ»ï»õ³å»ë Çñ³¹ñáõÃÛáõÝÁ »ñÏáõ ÏáÕÙÇÝ ¿É Ïï³ÝÇ Ù»ñ ÙÇç³½·³ÛÇÝ ³·»Ýïáõñ³ÛÇ Ñ³Û»óáÕáõÃÛ³Ý ï³Ï, áñÁ áõÝÇ ÙÇÉÇáÝ ³ãù»ñ, áã ÙÇ ë³ÑÙ³Ýáí ãë³Ñٳݳ÷³Ïí³Í ѳ۳óù: ²Û¹ Å³Ù³Ý³Ï Ù»ñ ÙÇç³½·³ÛÇÝ Çñ³íáõÝùÝ»ñÁ Ïëñµ»Ý ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý Çñ³íáõÝùÝ»ñÁ ¨ Ïջϳí³ñ»Ý ÅáÕáíñ¹ÇÝ ³ÛÝå»ë, ÇÝãå»ë å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý Çñ³íáõÝùÝ»ñÁ Çñ»Ýó ù³Õ³ù³óÇÝ»ñÇ ÙÇç»õ: ¼³Ý·í³ÍÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó ÁÝïñí³Í ³¹ÙÇÝÇëïñ³ïáñÝ»ñÁ, ϳËí³Í Çñ»Ýó ëïñϳÛÇÝ Ï³ñáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇó, ϳé³í³ñÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ݳ˳ï»ëí³Í å³ïñ³ëï³Ï³ÙáõÃÛ³Ùµ ã»Ý ÉÇÝÇ, ¹ñ³ ѳٳñ ¿É Ýñ³Ýù ÏÉÇÝ»Ý Ù»ñ ˳ÕÇ Ù»ç ½ÇÝíáñÝ»ñ Ù»ñ ·ÇïݳϳÝÝ»ñÇ, µ³ñÓñ³·áõÛÝ ËáñÑñ¹³ïáõÝ»ñÇ ¨ Ù³ëݳ·»ïÝ»ñÇ Ó»éù»ñáõÙ, áñáÝù í³Õ ѳë³ÏÇó ¹³ëïÇñ³Ïí³Í »Ý ³ÙµáÕç ³ß˳ñÑÇ ·áñÍ»ñÇ Õ»Ï³í³ñÙ³Ý Ñ³Ù³ñ: ÆÝãå»ë Ó»½ ѳÛïÝÇ ¿, Ù»ñ ³Ûë Ù³ëݳ·»ïÝ»ñÁ í»ñóñ»É »Ý Ù»½³ÝÇó å»ïù³Ï³Ý ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ Ù»ñ ù³Õ³ù³Ï³Ý åɳÝÝ»ñÇó, å³ïÙ³Ï³Ý ÷áñÓ»ñÇó, ï»ë³Ïó»Éáí ³Ù»Ý ÁÝóóÇÏ å³Ñ»ñÇÝ: ¶áÛ»ñÁ ³Ý³ñ·»Éù ã»Ý ջϳí³ñíáõÙ å³ïÙ³Ï³Ý ¹Çïáñ¹Ý»ñÇ åé³ÏïÇϳÛáí, ³ÛÉ ³é³Ýó ѳëϳݳÉáõ ³ñ¹ÛáõÝùÇ ÏñÇïÇÏ³Ï³Ý Ñ³ñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ` ÙdzÛÝ ï»ë³Ï³Ý ÑݳÙáÉáõÃÛ³Ùµ: ¸ñ³ ѳٳñ ¿É Ù»½ Ýñ³Ýó Ñ»ï ѳßíÇ Ýëï»Éáõ ϳñÇù ãϳ, ÃáÕ Ýñ³Ýù ųٳݳϳíáñ³å»ë áõñ³Ë³Ý³Ý ¨ ³åñ»Ý Ýáñ áõñ³ËáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï³Ù ³åñáõÙÝ»ñÇ ÑáõÛë»ñáí: ÂáÕ Ýñ³Ýó ѳٳñ ϳñ»õáñ ¹»ñÁ ˳ճ ³ÛÝ, ÇÝãÁ Ù»Ýù Ý»ñßÝã»É »Ýù Ýñ³Ýó ÁݹáõÝ»Éáõ ³ÛÝ áñå»ë ·Çï³Ï³Ý ï»ë³Ï³Ý µ»ñáõÙ: ²Û¹ Ýå³ï³Ïáí Ù»Ýù ³ÝÁݹѳï Ù»ñ Ù³ÙáõÉÇ û·ÝáõÃÛ³Ùµ ï³ñ³ÍáõÙ »Ýù Ýñ³Ýó Ýϳïٳٵ ÏáõÛñ íëï³ÑáõÃÛáõÝ: ¶áÛ»ñÇ ÇÝïÇÉÇ·»ÝóÇ³Ý å³ñͻݳÉáõ ¿ ·Çï»ÉÇùÝ»ñáí, ³é³Ýó Ýñ³Ýó Éá·ÇÏ³Ý ÷áñÓ»Éáõ, ·áñͳñÏ»Éáõ »Ý ·ÇïáõÃÛáõÝÇó í»ñóñ³Í µáÉáñ Çñ»Ýó ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, Ùdzó³Í Ù»ñ ³Ý·»ïÝ»ñÇ Ñ»ï ÙdzëÇÝ Ë»Éù»ñÇ ¹³ëïÇñ³ÏáõÃÛ³Ùµ Ù»½ å»ïù³Ï³Ý áõÕÕáõÃÛ³Ùµ: ¸áõù ãÙï³Í»ù, áñ Ù»ñ ѳëï³ïáõÙÝ»ñÁ ³ÝÇÙ³ëï »Ý` áõß³¹ñáõÃÛáõÝ ¹³ñÓñ»ù Ù»ñ ÏáÕÙÇó ßÇÝÍáõ ¹³ñíÇÝǽÙÇ, Ù³ñùëǽÙÇ, ÝÇó߻ǽÙÇ Ñ³çáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ: ²Ûë áõÕÕáõÃÛáõÝÝ»ñáí ·áÛ»ñÇ áõÕ»ÕÝ»-

- 197 -

ñÇ µ³ñáÛ³åÕÍÙ³Ý Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝÁ Ù»½ ѳٳñ å»ïù ¿ ÉÇÝÇ ³ÏÝѳÛï: Ø»½ ³Ýå³ÛÙ³Ý ¿ ųٳݳÏÇ Ùïù»ñÇ, µÝ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ ï»Ý¹»ódzݻñÇ Ñ»ï ѳßíÇ Ýëï»É, áñå»ë½Ç ÃáõÛÉ ãï³Ýù µ³óÃáÕáõÙÝ»ñ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ù»ç ¨ ³¹ÙÇÝÇëïñ³óÇáÝ Õ»Ï³í³ñÙ³Ý ³ß˳ï³ÝùÝ»ñáõÙ: Ø»ñ ëÇëï»ÙÇ Ñ³Ý¹Çë³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù»Ë³ÝǽÙÇ Ù³ë ϳñ»ÉÇ ¿ ѳٳñ»É, ϳËí³Í Ù»½ ѳݹÇå³Ï³Í ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ Ïñ³ÏáïáõÃÛ³Ý ³ëïÇ׳ÝÇó, ãÇ Ï³ñáÕ áõÝ»Ý³É Ñ³çáÕáõÃÛáõÝ, »Ã» Ýñ³ ·áñÍÝ³Ï³Ý ÏÇñ³éáõÙÁ ãÑÇÙݳíáñíÇ ³ÝóÛ³ÉÇ ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÁ ϳå»Éáí Ý»ñϳÛÇ Ñ»ï: ijٳݳϳÏÇó å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ó»éù»ñáõ٠ϳ ٻͳ·áõÛÝ áõÅ, áñÁ ³é³ç³óÝáõÙ ¿ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ Ùáï Ùïù»ñÇ ß³ñÅ` ¹³ Ù³ÙáõÉÝ ¿: سÙáõÉÇ ¹»ñÁ ǵñ ³Ýѳå³Õ å³Ñ³ÝçÝ»ñÇ, ÅáÕáíñ¹Ç µáÕáùÝ»ñÇ óáõÛó ï³ÉÝ ¿, ³ñï³Ñ³Ûï»É ¨ ϳ½Ù³Ï»ñå»É ³Ýѳ×áÛáõÃÛáõÝ: سÙáõÉáõÙ ³ñï³Ñ³ÛïíáõÙ ¿ ³½³ï³ËáëáõÃÛ³Ý Ñ³Ý¹»ë: ´³Ûó å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ãϳñáÕ³ó³Ý û·ïí»É ³Û¹ áõÅÇó ¨ ³ÛÝ Ñ³ÛïÝí»ó Ù»ñ Ó»éù»ñáõÙ: Üñ³ ÙÇçáóáí Ù»Ýù áõÝ»ó³Ýù ³½¹»óáõÃÛáõÝ, ÙݳÉáí ³ÝÝϳï, Ýñ³ ßÝáñÑÇí Ù»Ýù Ù»ñ Ó»éù»ñáõ٠ѳí³ù»óÇÝù áëÏÇÝ, ãݳ۳Í, Ù»Ýù ³ÛÝ Ó»éù µ»ñ»óÇÝù ³ñÛ³Ý ¨ ³ñóáõÝùÇ Ñáëù»ñÇ ÙÇçáóáí: ´³Ûó Ù»Ýù ÷ñϳ·Ýí»óÇÝù, ½áѳµ»ñ»Éáí Ù»ñ ÅáÕáíñ¹Çó ß³ï»ñÇÝ: ²Ù»Ý ÙÇ ½áÑ Ù»ñ ÏáÕÙÇó, ²ëïÍá Ùáï ³ñÅÇ Ñ³½³ñ³íáñ ·áÛ»ñ: ²ðҲܲ¶ðàôÂÚàôÜ 3 êÇÙíáÉÇÏ ûÓÁ ¨ Ýñ³ Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝÁ: ê³Ñٳݳ¹ñ³Ï³Ý Ïß»éùÝ»ñÇ ³ÝÑáõë³ÉÇáõÃÛáõÝÁ: ²Ñ³µ»ÏãáõÃÛáõÝ å³É³ïÝ»ñáõÙ: Æß˳ÝáõÃÛáõÝ ¨ ÷³é³ëÇñáõÃÛáõÝ: Æß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ËáëݳÏÝ»ñ (ݳÙýÉ»ïÝ»ñ): Æß˳ÝáõÃÛ³Ý ã³ñ³ß³ÑáõÙ: îÝï»ë³Ï³Ý ëïñÏáõÃÛáõÝ: “ÄáÕáíñ¹Ç ×ÇßïÁ”: ÎáõɳÏáõÃÛáõÝ ¨ ³ñÇëïáÏñ³ïdz: Ðñ»³-Ù³ëáÝ³Ï³Ý µ³Ý³Ï: ¶áÛ»ñÇ ³Ûɳë»éáõÙÁ (¹»·»Ý»ñ³ï): êáí ¨ ϳåÇï³ÉÇ Çñ³íáõÝù: ²ÙµáË ¨ “гٳß˳ñѳÛÇÝ ïÇñ³Ï³ÉÇ” ó·³¹ñáõÙ: ²å³·³ Ù³ëáÝ³Ï³Ý ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý ¹åñáóÝ»ñÇ Íñ³·ñÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ³é³ñϳÝ: êáóÇ³É³Ï³Ý Ï³éáõÛóÇ ·ÇïáõÃÛ³Ý ·³ÕïÝÇùÁ: ÀݹѳÝáõñ ïÝï»ë³Ï³Ý ׷ݳųÙ: “Ø»ñáÝó” ³Ýíï³Ý·áõÃÛáõÝÁ: سëáÝÝ»ñÇ ¹»ëåáïǽÙÁ` µ³Ý³Ï³ÝáõÃÛ³Ý (Ë»ÉùÇ) ó·³íáñáõÃÛáõÝÝ ¿: Իϳí³ñÇ Ïáñáõëï: سëáݳϳÝáõÃÛáõÝÁ ¨ “üñ³ÝëÇ³Ï³Ý Ø»Í Ð»Õ³÷áËáõÃÛáõÝÁ”: ò³ñÁ` ëÇáÝ³Ï³Ý ³ñÛ³Ý ¹»ëåáï ¿: سëáݳϳÝáõÃÛ³Ý ³ÝÓ»éݳÙË»ÉÇáõÃÛ³Ý å³ï׳éÝ»ñÁ: سëáÝ³Ï³Ý ·³ÕïÝÇ ³·»ÝïÝ»ñÇ ¹»ñÁ: ²½³ïáõÃÛáõÝ:

²Ûëûñ »ë ϳñáÕ »Ù ѳÛïÝ»É, áñ Ù»ñ Ýå³ï³ÏÁ Ù»½³ÝÇó ÙÇ ù³ÝÇ ù³ÛÉÇ íñ³ ¿: ØÝáõÙ ¿ ß³ï ùÇã ï³ñ³ÍáõÃÛáõÝ ¨ Ù»ñ ³ÙµáÕç ³Ýó³Í ׳ݳå³ñÑÁ å³ïñ³ëï ¿ ³ñ¹»Ý ÷³Ï»Éáõ ëÇÙíáÉÇÏ ûÓÇ óÇÏÉÁ, ÇÝãåÇëÇÝ Ù»Ýù å³ïÏ»ñ³óÝáõÙ »Ýù Ù»ñ ÅáÕáíñ¹ÇÝ: ºñµ ³Ûë ûÕ³ÏÁ Ï÷³ÏíÇ, ëñ³Ýáí Ïå³ñ÷³Ïí»Ý µáÉáñ ºíñáå³Ï³Ý å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ÇÝãå»ë ³Ùáõñ ½Ý¹³ÝÇ Ù»ç: ijٳݳϳÏÇó ë³Ñٳݳ¹ñ³Ï³Ý Ïß»éùÝ»ñÁ ßáõïáí ßáõé Ï·³Ý, áñáíÑ»ï»õ Ù»Ýù ¹ñ³Ýù ã»Ýù ï»Õ³¹ñ»É ³ÛÝ å³ÛÙ³Ýáí, áñ Ýñ³Ýù ãß³ñáõݳÏí»Ý ×á×í»É, ù³ÝÇ ¹»é ãÇ Ù³ßí»É Ýñ³Ýó ѻݳñ³ÝÝ»ñÁ: ¶áÛ»ñÁ »Ýó¹ñáõÙ ¿ÇÝ, áñ Çñ»Ýù ³ÛÝ ³Ùáõñ ¿ÇÝ ·³Ù»É ¨ µáÉáñÁ ëå³ëáõÙ ¿ÇÝ, áñ Ïß»éùÝ»ñÁ Ï·³Ý ѳí³ë³ñ³ÏßéáõÃÛ³Ý: ´³Ûó ³Ùñ³Ï³åÇãÁ` ó·³íáñáÕÝ»ñÁ ͳÍÏí³Í »Ý Çñ»Ýó Ý»ñϳ۳óáõóÇãÝ»ñáí, áñáÝù ÑÇÙ³ñ³óÝáõÙ »Ý Ññ³åáõñí³Í, Çñ»Ýó ãÑëÏáÕ ¨ ³Ýå³ï³ë˳ݳïáõ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÇó: ²Û¹ Çß˳ÝáõÃÛ³Ùµ Ýñ³Ýù å³ñï³Ï³Ý »Ý å³É³ïáõÙ ù³Ùѳñí³Í ³Ñ³µ»ÏãáõÃÛ³ÝÁ: âáõݻݳÉáí ÅáÕáíñ¹Ç Ù»ç Ý»ñó÷³Ýó»Éáõ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ, ÇßËáÕÝ»ñÁ ³ñ¹»Ý ã»Ý ϳñáÕ³ÝáõÙ Ýñ³Ýó Ñ»ï å³Ûٳݳíáñí»É ¨ ³Ùñ³åݹí»É Çß˳ݳë»ñÝ»ñÇ Ñ³Ý¹»å: Ø»½³Ýáí ï³ñ³Ýç³ïí³Í ÇßË³Ý³Ï³Ý Ñ»ï»õáÕ áõÅ»ñÁ ¨ ÅáÕáíñ¹Ç ÏáõÛñ áõÅÁ Ïáñóñ»É »Ý Çñ»Ýó Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝÁ, Ýñ³Ýù ³Ýû·Ý³Ï³Ý »Ý, ÇÝãå»ë ÏáõÛñÁ ³é³Ýó ÷³ÛïÇ: àñå»ë½Ç Çß˳ݳë»ñÝ»ñÇÝ ¹ñ¹»É Çß˳ÝáõÃÛ³Ý ã³ñ³ß³ÑÙ³Ý, Ù»Ýù ѳϳ¹ñ»É »Ýù µáÉáñ áõÅ»ñÁ, ½³ñ·³óÝ»Éáí Ýñ³Ýó ³½³ï³ñ³ñ ï»Ý¹»ódzݻñÁ ¹»åÇ ³ÝϳËáõÃÛáõÝ: Ø»Ýù ³Ûë áõÕÕáõÃÛ³Ùµ ѳñáõó»É »Ýù ³Ù»Ý ݳ˳ӻéÝáõÃÛáõÝ, Ù»Ýù ½ÇÝ»É »Ýù µáÉáñ Ïáõë³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ, Ù»Ýù ¹ñ»É »Ýù Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ áñå»ë ÃÇñ³Ë µáÉáñ ³ÙµÇódzݻñÇ Ñ³Ù³ñ: ä»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇó Ù»Ýù ë³ñù»É »Ýù ˳ճëå³ñ»½, áñï»Õ ˳ճñÏíáõÙ »Ý ËéáíáõÃÛáõÝ-

- 198 -

Ý»ñ: ºìë ÙÇ ùÇã ¨ ³Ýϳñ·áõÃÛáõÝÝ»ñÝ áõ ÉáõͳñÏáõÙÝ»ñÁ ÏѳÛïÝí»Ý ³Ù»Ýáõñ: ²Ýëå³é ËáëݳÏÝ»ñÁ Çß˳ÝáõÃÛ³Ý ¨ ϳé³í³ñáõÃÛ³Ý ÝÇëï»ñÁ í»ñ³Í»É »Ý Ñé»ïáñ³Ï³Ý ÙñÓáõÙÝ»ñÇ: ²Ýí³Ë Éñ³·ñáÕÝ»ñÁ ¨ ݳÙýÉ»ïÇëïÝ»ñÁ ³Ù»Ý ûñ ѳñÓ³ÏáõÙÝ»ñ »Ý ·áñÍáõÙ ³¹ÙÇÝÇëïñ³ódzݻñÇ íñ³: Æß˳ÝáõÃÛ³Ý ã³ñ³ß³ÑáõÙÁ í»ñçݳϳݳå»ë ݳ˳å³ïñ³ëïáõÙ »Ý ³ÝÏÙ³Ý µáÉáñ ѳëï³ïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¨ ³Ù»Ý ÇÝã Ïç³Ëç³ËíÇ Ë»Ýóó³Í ³ÙµáËÇ áïù»ñÇ ï³Ï: ÄáÕáíáõñ¹Ý»ñÁ ³Ùñ³Ïóí³Í »Ý ³Õù³ïáõÃÛ³Ý ¹³Å³Ý ³ß˳ï³ÝùÇÝ ³í»ÉÇ áõÅ»Õ, ù³Ý Ýñ³Ýó ³Ùñ³Ïó»É ¿ñ ëïñÏáõÃÛáõÝÝ áõ ×áñï³ïÇñáõÃÛáõÝÁ: êñ³ÝóÇó ³Ûëå»ë û ³ÛÝå»ë Ýñ³Ýù ϳñáÕ³ó³Ý ³½³ïí»É, µ³Ûó ϳñÇùÝ»ñÇó ã»Ý ³½³ïíÇ: Ø»Ýù Ùïóñ»É »Ýù ë³Ñٳݳ¹ñáõÃÛ³Ý Ù»ç ³ÛÝåÇëÇ Çñ³íáõÝùÝ»ñ, áñáÝù ½³Ý·í³ÍÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ ѳٳñíáõÙ »Ý ßÇÝÍáõ ¨ áã Çñ³Ï³Ý Çñ³íáõÝùÝ»ñ: ´áÉáñ, ³Ûëå»ë Ïáãí³Í “ÅáÕáíñ¹Ç Çñ³íáõÝùÝ»ñÁ” ϳñáÕ »Ý ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý³É áñå»ë ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛáõÝ, ·áñÍݳϳÝáõÙ »ñµ»ù ãÏÇñ³éí»É: ƱÝã ³ß˳ïáÕ` åñáÉ»ï³ñÇ Ñ³Ù³ñ, ï³Å³Ý³ÏÇñ ³ß˳ï³ÝùÇó Íéí³Í ÇÝãå»ë ³Õ»Õ, ×Ýßí³Í Çñ Ý»ñϳÛáõÃÛ³Ùµ, Ùáõñ³Éáí ËáëݳÏÝ»ñÇó Ëáë»Éáõ Çñ³íáõÝù, Éñ³·ñáÕÝ»ñÇó` ·ñ»Éáõ ³Ù»Ý ïËÙ³ñáõÃÛáõÝ ¨ »Ã» ³ß˳ï³íáñáõÃÛáõÝÁ áãÇÝã ãáõÝÇ ë³Ñٳݳ¹ñáõÃÛáõÝÇó, µ³óÇ ³ÛÝ ³Õ»ñë³ÉÇ ÷ßñ³ÝùÝ»ñÇó, áñÁ Ù»Ýù »Ýù ·óáõÙ Çñ»Ýó Ù»ñ ë»Õ³ÝÇó Ù»½ ïí³Í Çñ»Ýó Ó³ÛÝÇ Ñ³Ù³ñ: гÝñ³å»ï³Ï³Ý Çñ³íáõÝùÝ»ñÁ ³Õù³ïÇ Ñ³Ù³ñ`¹³Å³Ý ͳÕñ³ÝùÝ»ñ »Ý, ù³ÝÇ, áñ ³Ýßñç³Ýó»ÉÇ ³ß˳ï³ÝùÇ Çñ³íáõÝùÁ ãÇ ï³ÉÇë Ýñ³Ýó Çñ³Ï³Ýáñ»Ý ¹ñ³ÝÇó û·ïí»Éáõ, û»õë ËÉáõÙ ¿ Ýñ³ÝóÇó ³ÝÁÝ¹Ù»ç ³ß˳ï³í³ñÓÇ »ñ³ßËÇùÁ, ¹Ý»Éáí Ýñ³Ýó ϳËÙ³Ý Ù»ç ÁÝÏ»ñÝ»ñÇ Ï³Ù ë»÷³Ï³Ý³ïÇñáç ·áñͳ¹áõÉÝ»ñÇó: Ø»ñ ջϳí³ñáõÃÛ³Ý Ý»ñùá ÅáÕáíáõñ¹Á áãÝã³óñ»ó ³ñÇëïáÏñ³ïdzÝ, áñÁ Ýñ³ ÇëÏ³Ï³Ý å³ßïå³ÝÝ ¿ñ ¨ Ï»ñ³ÏñáÕÁ, Çñ ÇëÏ ß³Ñ»ñÇó »ÉÝ»Éáí, ÉÇÝ»Éáí ³Ýù³Ïï»ÉÇ Ï³åÇ Ù»ç ÅáÕáíñ¹Ç µ³ñ»Ï»óáõÃÛ³Ý Ñ»ï: ÆëÏ ÑÇÙ³, ³ñÇëïáÏñ³ïdzÛÇ í»ñ³óáõÙáí, ݳ ÁÝϳí ÏáõɳÏÝ»ñÇ ¨ ߳ѳÙáÉ Ë³µ»µ³Ý»ñÇ ³ÝËÇÕ× ÉÍÇ ×ÝßÙ³Ý ï³Ï: Ø»Ýù ǵñ ѳٳñíáõÙ »Ýù ³ß˳ïáÕÝ»ñÇ ÷ñϳñ³ñÁ ³Û¹ ÉÍÇó ¨ Ï³é³ç³ñÏ»Ýù Ýñ³Ýó Áݹ·ñÏí»É Ù»ñ ½áñù»ñÇ` ëáódzÉÇëïÝ»ñÇ, ³Ý³ñËÇëïÝ»ñÇ, ÏáÙáõݳñÝ»ñÇ ß³ñù»ñÁ, áñáÝó Ù»Ýù ÙÇßï óáõó³µ»ñáõÙ »Ýù û·ÝáõÃÛáõÝ, ǵñ »Õµ³Ûñ³Ï³Ý ѳٳٳñ¹Ï³ÛÇÝ Ñ³Ù»ñ³ßËáõÃÛ³Ý Ï³ÝáÝÝ»ñáí` Ù»ñ Ù³ëáݳϳÝáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó: ²ñÇëïáÏñ³ïdzÝ, û·ï³·áñÍ»Éáí ³ß˳ï³íáñáõÃÛ³Ý ³ß˳ï³ÝùÁ, ߳ѳ·ñ·éí³Í ¿ñ, áñ ³ß˳ï³íáñÝ»ñÁ ÉÇÝ»ÇÝ Ïáõßï, åÇݹ áõ ³éáÕç: ÆëÏ Ù»Ýù ߳ѳ·ñ·éí³Í »Ýù ѳϳé³ÏÇ Ù»ç` ·áÛ»ñÇ ³ÛɳϻñåáõÙ, ³Ûɳë»éáõÙ: Ø»ñ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÁ` ³ß˳ï³íáñÇ ËéáÝÇÏ Ã»ñ³ëÝáõÙÝ áõ ÃáõÉáõÃÛáõÝÝ ¿, áñáíÑ»ï»õ ݳ ãÇ ·ïÝÇ áã áõÅ, áã ¿Ý»ñ·Ç³ ѳϳ¹ÇÙáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ: êáíÁ ëï»ÕÍáõÙ ¿ ϳåÇï³ÉÇ ³í»ÉÇ ëïáõÛ· Çñ³íáõÝù, ù³Ý ï³ÉÇë ¿ñ ³ñÇëïáÏñ³ïdzÛÇÝ` ûñÇÝ³Ï ó³ñ³Ï³Ý ϳé³í³ñáõÃÛáõÝÁ: ²Õù³ïáõÃÛ³Ý Ï³ñÇùÁ ¨ Ýñ³ÝÇó µËáÕ Ý³Ë³ÝÓÇ ³ï»ÉáõÃÛáõÝÇó Ù»Ýù Ïß³ñÅ»Ýù ³ÙµáËÁ ¨ Ýñ³ Ó»éùáí ÏçÝç»Ýù Ýñ³Ýó, áíù»ñ Ù»½ ˳ݷ³ñáõÙ »Ý Ù»ñ áõÕáõ íñ³: ºñµ Ï·³ Ù»ñ ѳٳß˳ñѳÛÇÝ ïÇñáç ó·³¹ñáõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³ÏÁ, ³å³ ³ÛÝ ÝáõÛÝ Ó»éù»ñÁ ÏçÝç»Ý ³Ù»Ý ÇÝã: ¶áÛ»ñÁ ã»Ý ϳñáÕ Ùï³Í»É ³é³Ýó Ù»ñ ·Çï³Ï³Ý ËáñÑáõñ¹Ý»ñÇ: ¸ñ³ ѳٳñ ¿É Ýñ³Ýù ѳٳéáñ»Ý ï»ëÝáõÙ »Ý Ýñ³ÝáõÙ ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛáõÝ, áñ »ñµ Ï·³ Ù»ñ ϳÛëñáõÃÛáõÝÁ, ÏÉÇÝ»Ýù ³Ýß»Õûñ»Ý ¹³Ý¹³ÕÁÝóóù, ³ÛëÇÝùÝ, áñ ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý ¹åñáóÝ»ñáõÙ å»ïù ¿ áõëáõó³Ý»É ÙdzÛÝ µÝ³Ï³Ý ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñ, áñáÝóÇó ³é³çÇÝÁ` ·ÇïáõÃÛáõÝ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ Ï³éáõóí³ÍùÇ Ù³ëÇÝ, ëáóÇ³É³Ï³Ý Ï³óáõÃÛ³Ý, áñáÝù å³Ñ³ÝçáõÙ »Ý ³ß˳ï³ÝùÇ µ³Å³ÝáõÙ, Ñ»ï»õ³å»ë ¹³ë³Ï³ñ·»ñÇ ¨ ¹³ë»ñÇ µ³Å³ÝáõÙ: ²ÝÑñ³Å»ßï ¿ µáÉáñÁ ÇٳݳÝ, áñ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Ý߳ݳÏáõÃÛ³Ý ï³ñµ»ñáõÃÛ³Ý å³ï׳éáí ѳí³ë³ñáõÃÛáõÝ ÉÇÝ»É ãÇ Ï³ñáÕ, áñ ÝáõÛݳÝÙ³Ý ûñ»ÝùÇ ³é³ç ã»Ý ϳñáÕ å³ï³ëË³Ý»É Ý³, áí Çñ ³ñ³ñùáí í³ñù³µ»ÏáõÙ ¿ ÙÇ ³ÙµáÕç ¹³ë ¨ ݳ, áí ãÇ ÏåÝáõÙ Ýñ³ÝóÇó áã Ù»ÏÇÝ, µ³óÇ Çñ å³ïíÇó: êáóÇ³É³Ï³Ý ¹ñí³ÍùÇ ×Çßï ·ÇïáõÃÛáõÝÁ, áñÇ ·³ÕïÝÇùÝ»ñÇÝ Ù»Ýù ÃáõÛÉ ã»Ýù ï³ÉÇë ·áÛ»ñÇÝ, óáõÛó Ïï³ñ µáÉáñÇÝ, áñ ï»ÕÁ ¨ ³ß˳ï³ÝùÁ å»ïù ¿ å³Ñå³Ýí»Ý áñáß³ÏÇ ßñç³Ï³ÛùáõÙ, áñå»ë½Ç ãѳݹÇë³Ý³Ý Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ï³Ýç³ÝùÝ»ñÇ ³ÕµÛáõñ, ³ß˳ï³ÝùÇÝ ³ÝÑ³Ù»Ù³ï ¹³ëïÇñ³ÏáõÃÛáõÙ ëï³Ý³Éáõ ѳٳñ: ²Ûë ·ÇïáõÃÛ³Ý áõëáõÙݳëÇñáõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÁ ÏëÏë»Ý ÇÝùݳϳ٠Ñݳ½³Ý¹í»É Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ ¨ Ýñ³Ýó å»ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ï³éáõóí³ÍùÇ µ³Å³ÝÙ³ÝÁ: ²Ûëûñí³ ·ÇïáõÃÛ³Ý Ù³Ï³ñ¹³Ïáí ¨ Ù»½³Ýáí ëï»ÕÍí³Í ÅáÕáíñ¹Ç áõÕÕáñ¹í³ÍáõÃÛáõÝÁ, ïåí³Í µ³é»ñÇÝ Ïáõ-

- 199 -

ñáñ»Ý ѳí³ï³Éáí, ѳٳñáõÙ ¿ Çñ Ý»ñßÝã³Í ÙáÉáñí³ÍáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ³Ýï»ÕÛ³ÏáõÃÛáõÝ, Çñ ÃßݳÙáõÃÛáõÝÁ ¹³ë»ñÇ Ñ³Ý¹»å, áñáÝó ݳ ѳٳñáõÙ ¿ Çñ»ÝÇó µ³ñÓñ, ϳ٠ãÇ Ñ³ëϳÝáõÙ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ¹³ëÇ Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝÁ:Üßí³Í ÃßݳÙáõÃÛáõÝÁ ³í»ÉÇ Ïß³ï³Ý³ ïÝï»ë³Ï³Ý ׷ݳųÙÇ ÑáÕÇ íñ³, áñÁ ÏϳݷݻóÝÇ µáñë³ÛÇÝ ·áñͳñùÝ»ñÁ ¨ ³ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛ³Ý ³×Á: àëÏáõ û·ÝáõÃÛ³Ùµ, áñÁ ³ÙµáÕçáíÇÝ Ù»ñ Ó»éùáõÙ ¿, Ù»½ ѳë³Ý»ÉÇù µáÉáñ áõÕÇÝ»ñáí ³é³ç³óÝ»Éáí ïÝï»ë³Ï³Ý ׷ݳųÙ, ºíñáå³ÛÇ µáÉáñ »ñÏñÝ»ñáõÙ Ù»Ýù Çñ»Ýó ³ß˳ï³ï»ÕÇó ³ÙµáËÝ»ñ Ùdzݷ³ÙÇó Ïßåñï»Ýù ÷áÕáó: ²Û¹ ³ÙµáËÝ»ñÁ ÏѳñÓ³Ïí»Ý ³ñÛáõÝ Ã³÷»Éáõ áõ Ýñ³Ýù Ù³ÝÏáõÃÛáõÝÇó ã»Ý ëÇñáõÙ, ϳ٠ãѳëϳݳÉáí ϳï³ñí³ÍÁ, á±õÙ áõÝ»óí³ÍùÁ ϳñ»ÉÇ ¿ óɳݻÉ: Ø»ñáÝó Ýñ³Ýù ã»Ý ¹ÇåãÇ, áñáíÑ»ï»õ ѳñÓ³ÏÙ³Ý å³ÑÁ Ù»Ýù ݳËûñáù ÏÇٳݳÝù, ¨ ÙÇçáóÝ»ñ ÏÓ»éݳñÏ»Ýù: Ø»Ýù ѳÙá½í»óÇÝù, áñ ³é³ç³¹ÇÙáõÃÛáõÝÁ ϵ»ñÇ ·áÛ»ñÇÝ µ³Ý³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ï³ÛëñáõÃÛáõÝ: Ø»ñ ¹»ëåáïǽÙÁ ¨ ÏÉÇÝÇ ³Û¹åÇëÇÝ, ù³ÝÇ, áñ ³ÛÝ Ï³ñáÕ ¿ ѳí³ë³ñ³Ïßéí³Í ËëïáõÃÛ³Ùµ ã³÷»É µáÉáñ Ñáõ½ÙáõÝùÝ»ñÁ, ¹áõñë ùᯐ ³½³ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ µáÉáñ ѳëï³ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇó: ºñµ ÅáÕáíáõñ¹Á Çٳݳ, áñ Ýñ³Ý ѳÝáõÝ ³½³ïáõÃÛ³Ý ½ÇçáõÙÝ»ñ »Ý ³ÝáõÙ, ݳ Ï»ñ»õ³Ï³ÛÇ Çñ»Ý, áñ ݳ ïÇñ³Ï³É ¿ ¨ ÏÝ»ïíÇ ¹»åÇ Çß˳ÝáõÃÛáõÝ, µ³Ûó ÇѳñÏ», ÇÝãå»ë Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ÏáõÛñ, ¹»Ù ϳéÝÇ ³ñ·»ÉùÝ»ñÇ ½³Ý·í³ÍÇ: ÎÝ»ïíÇ Õ»Ï³í³ñ ÷Ýïñ»Éáõ, ãÇ Ïé³ÑÇ í»ñ³¹³éÝ³É Ý³Ëáñ¹ÇÝ ¨ í³Ûñ ϹÝÇ Çñ ³ñïáÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ù»ñ áïù»ñÇ Ùáï: ÐÇß»ù ýñ³ÝëÇ³Ï³Ý Ñ»Õ³÷áËáõÃÛáõÝÁ, áñÇÝ Ù»Ýù ïí»É »Ýù “ػ͔ ³ÝáõÝÁ, Ýñ³ ݳ˳å³ïñ³ëïÙ³Ý ·³ÕïÝÇùÝ»ñÁ Ù»½ ѳÛïÝÇ ¿ÇÝ, ³ÛëÇÝùÝ ³ÛÝ µáÉáñáíÇÝ Ù»ñ Ó»éùÇ ·áñÍÝ ¿ñ: ²Û¹ ųٳݳÏí³ÝÇó Ù»Ýù ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇÝ ï³ÝáõÙ »Ýù ÙÇ Ñdzëó÷áõÃÛáõÝÇó ÙÛáõëÁ, áñå»ë½Ç ݳ Ù»½³ÝÇó ÝáõÛÝå»ë Ññ³Å³ñíÇ Ç û·áõï ëÇáÝ³Ï³Ý ³ñÛ³Ùµ ò³ñ-¹»ëåáïÇ, áñÇÝ Ù»Ýù ݳ˳å³ïñ³ëïáõÙ »Ýù ³ß˳ñÑÇ Ñ³Ù³ñ: Ü»ñϳ ¹»åùáõÙ, Ù»Ýù, áñå»ë ÙÇç³½·³ÛÇÝ áõÅ, ³ÝÓ»éݳÙË»ÉÇ »Ýù, áñáíÑ»ï»õ Ù»ñ íñ³ ѳñÓ³Ïí»Éáõ ¹»åùáõÙ, Ù»½ å³ßïå³ÝáõÙ »Ý áõñÇß å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñ: ¶áÛ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ ãÑÛáõÍíáÕ ëïáñáõÃÛáõÝÁ, áõÅÇ ¹»ÙÁ ëáÕ³óáÕ, ÃáõÉáõÃÛ³Ý Ñ³Ý¹»å ³ÝËÇÕ×, íñÇåáõÙÝ»ñ ãÝ»ñáÕ, Ý»ñáÕ³ÙÇï ѳÝó³·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ý¹»å, ³½³ï ϳéáõÛóÇ Ñ³Ï³¹ÇÙáõÃÛ³Ý áñáßÙ³Ý ãó³ÝϳóáÕÝ»ñ, ÙÇÝã»õ ï³Ýç³Ýù ѳٵ»ñ³ï³ñ Ëǽ³Ë ¹»ëåáïǽÙÇ ×ÝßÙ³ÝÁ` ³Ñ³, û ÇÝãÝ ¿ Ýå³ëïáõÙ Ù»ñ ³ÝϳËáõÃÛ³ÝÁ: ijٳݳϳÏÇó åñÇÙ»ñ-¹ÇÏï³ïáñÝ»ñÇó Ýñ³Ýù ѳٵ»ñáõÙ ¨ ï³ÝáõÙ »Ý ³ÛÝåÇëÇ ã³ñ³·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñ, áñáÝóÇó ß³ï ³Ý·³Ù ùãÇ ¹»åùáõÙ Ýñ³Ýù Ï·É˳ï»ÛÇÝ ùë³Ý ó·³íáñÇ: Æݱãáí µ³ó³ïñ»É ³Ûë »ñ»õáõÛÃÁ, ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý ½³Ý·í³ÍÝ»ñÇ ³ÛëåÇëÇ ³Ýѳçáñ¹³Ï³ÝáõÃÛáõÝ Çñ»Ýó Çñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù»Ù³ï, ÏÃí³, û ÙÇ Ï³ñ·Ç± ¿: ²Ûë ѳݷ³Ù³ÝùÁ µ³ó³ïñíáõÙ ¿ Ýñ³Ýáí, áñ ³Ûë ¹ÇÏï³ïáñÝ»ñÁ Çñ»Ýó ³·»ÝïÝ»ñÇ ÙÇçáóáí ï»Õ»Ï³óÝáõÙ »Ý ÅáÕáíñ¹ÇÝ, áñ Ýñ³Ýù Çñ»Ýó ã³ñ³ß³ÑáõÙÝ»ñÇ ÙÇçáóáí ³ÛÉ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ íݳë ÏѳëóÝ»Ý, ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ µ³ñÇùÝ»ñÇ Ñ³ë³Ý»ÉÇáõÃÛ³Ý, Ýñ³Ýó ÙÇç³½·³ÛÇÝ »Õµ³ÛñáõÃÛ³Ý, ˳ճÕáõÃÛ³Ý ¨ ѳí³ë³ñáõÃÛ³Ý ·»ñÝå³ï³ÏÇ Ñ³Ù³ñ: ÆѳñÏ», Ýñ³Ýó ã»Ý ³ëÇ, áñ ³Û¹åÇëÇ Ï³å³ÏóáõÃÛáõÝ Ñݳñ³íáñ ¿ ÙdzÛÝ Ù»ñ ï»ñáõÃÛ³Ý ûñáù: ²Ñ³ ¨ ÅáÕáíáõñ¹Á ùÝݳ¹³ïáõÙ ¿ ×ßï»ñÇÝ ¨ ³ñ¹³ñ³óÝáõÙ Ù»Õ³íáñÝ»ñÇÝ, ³í»ÉÇ áõ ³í»ÉÇ íëï³Ñ³Ý³ÉáõÝ, áñ ݳ ϳñáÕ ¿ ëï»ÕÍ»É ³ÛÝ ³Ù»ÝÁ, ÇÝãÁ, áñ ãÇ áõ½áõÙ: ¸ñ³ ßÝáñÑÇí, ÅáÕáíáõñ¹Á ù³Ûù³ÛáõÙ ¿ ³Ù»Ý ϳÛáõÝáõÃÛáõÝ ¨ ³Ù»Ý ù³Ûɳ÷áËÇ ëï»ÕÍáõÙ ³Ýϳñ·áõÃÛáõÝÝ»ñ: “²½³ïáõÃÛáõÝ” µ³éÁ ϳݷݻóÝáõÙ ¿ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³ÝÁ áñáß áõÅ»ñÇ ¹»Ù å³Ûù³ñÇ ³éç»õ` Áݹ»Ù áñáß Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, ³Ý·³Ù ²ëïí³Í³ÛÇÝ ¨ µÝáõÃÛ³Ý: ²Ñ³, û ÇÝãáõ Ù»ñ ïÇñ³Ï³ÉÇ ûñáù Ù»Ýù ³Û¹ µ³éÁ ÁݹѳÝñ³å»ë Ïí»ñ³óÝ»Ýù Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ É»ùëÇÏáÝÇó, ÇÝãå»ë ³Ý³ëÝ³Ï³Ý áõÅÇ ëϽµáõÝù` ³ÙµáËÇÝ í»ñ³Í»Éáõ ³ñÛáõݳñµáõ ·³½³ÝÝ»ñÇ: ÖÇßï ¿, ³Û¹ ·³½³ÝÝ»ñÁ »ñµ»ÙÝÇ ùÝáõÙ »Ý, »ñµ Ïßï³ÝáõÙ »Ý ³ñÛáõÝÇó ¨ ³Û¹ Å³Ù³Ý³Ï Ýñ³Ýó Ñ»ßïáõÃÛ³Ùµ ϳñ»ÉÇ ¿ ßÕó۳ϳå»É: ÆëÏ »Ã» Ýñ³Ýó ³ñÛáõÝ ãï³ë, Ýñ³Ýù ã»Ý ùÝÇ ¨ Ïå³Ûù³ñ»Ý: ²ðҲܲ¶ðàôÂÚàôÜ 4. гÝñ³å»ïáõÃÛ³Ý ÷áõÉ»ñÁ: ²ñï³ùÇÝ Ù³ëáݳϳÝáõÃÛáõÝ: ²½³ïáõÃÛáõÝ ¨ ѳí³ïù: ØÇç³½·³ÛÇÝ ³é»õïñ³--³ñ¹Ûáõݳµ»ñ³Ï³Ý ÙñÓ³ÏóáõÃÛáõÝ: êå»ÏáõÉÛ³ódzÛÇ ¹»ñÁ: àëÏáõ å³ßï³ÙáõÝù /ÏáõÉï/:

- 200 -

Úáõñ³ù³ÝãÛáõñ ѳÝå³å»ïáõÃÛáõÝ ³ÝóÝáõÙ ¿ ÙÇ ù³ÝÇ ÷áõÉ: ²é³çÇÝÁ` ¹³ ³é³çÇÝ ûñ»ñÇ ÏáõÛñÇ Ë»ÝÃáõÃÛáõÝÝ ¿, ³ç áõ Ó³Ë ïñáñ»Éáí: ºñÏñáñ¹Á` ¹»Ù³·á·Ç³Ý ¿, áñÇó ³é³ç³ÝáõÙ ¿ ³Ý³ñËdzÝ, áñÁ ³ÝËáõë³÷»ÉÇáñ»Ý ϵ»ñÇ ¹»ëåáïǽÙÇ, µ³Ûó áã û ûñÇݳϳÝ, µ³ó ¨ å³ï³ë˳ݳïáõ, ³ÛÉ ³ÝÝϳï áõ ³ÝѳÛï, µ³Ûó»õ³ÛÝå»ë, ½·³ÛáõÝ ¹»ëåáïǽÙÇ, ÇÝãù³Ý ¿É ݳ ÉÇÝÇ ·³ÕïÝÇ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝ, ³ÛÝù³Ý ³é³Ýó ѳݹÇë³Ï³ñ· ·áñÍáÕ, áñ ݳ ·áñÍáõÙ ¿ å³ïëå³ñí³Í ÃÇÏáõÝùÇó ï³ñµ»ñ ³·»ÝïÝ»ñáí, áñáÝó ÷á˳ñÇÝáõÙÁ áã ÙdzÛÝ ãÇ íݳëÇ, ³ÛÉ Ï³é³ç³óÝÇ ·³ÕïÝÇ áõÅ»ñ ¨ ͳËë»Éáí ë»÷³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñÁ` ³Û¹ ͳé³ÛáÕÝ»ñÇÝ ÝíÇñ³ïíáõÃÛ³Ý ¨ í³Õ³Å³Ù ѳݷëïÇ áõÕ³ñÏ»Éáõ: ÆݱãÁ ¨ Çݱãå»ë ϳñáÕ ¿ ï³å³É»É ³Ýï»ë³Ý»ÉÇ áõÅ»ñÇÝ: ÆëÏ Ù»ñ áõÅÁ Ùdzݷ³Ù³ÛÝ ³Û¹åÇëÇÝ ¿: ²ñï³ùÇÝ Ù³ëáݳϳÝáõÃÛáõÝÁ ͳé³ÛáõÙ ¿ Ýñ³ ¨ Ýñ³ Ýå³ï³ÏÝ»ñÇ ÏáõÛñ å³ßïå³ÝáõÃÛ³ÝÁ, µ³Ûó ³Ûë áõÅÇ åɳÝÇ ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÁ ¨ ·ïÝí»Éáõ ÙÇç³í³ÛñÁ ÙÇßï ÙÝáõÙ ¿ ·³ÕïÝÇ: ´³Ûó ¨ ³½³ïáõÃÛáõÝÁ ϳñáÕ ¿ ÉÇÝ»É ³ÝíÝ³ë ¨ ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý³É å»ï³Ï³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝáõÙ, ³é³Ýó íݳë»Éáõ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ ³éûñÛ³ÛÇÝ, »Ã» ݳ å³Ñå³Ý»ñ ѳí³ïùÇ ¨ ²ëïÍá ëϽµáõÝùÝ»ñÁ, Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý »Õµ³ÛñáõÃÛ³Ý, ѳí³ë³ñáõÃÛ³Ý ÙïùÇó í»ñ, áñÇÝ Ñ³Ï³ëáõÙ »Ý ë»÷³Ï³Ý ûñ»ÝùÝ»ñÁ, áñáÝù ¨ ËáëáõÙ »Ý í»ñÇß˳ÝáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ: ²Û¹ ѳí³ïùÇ ûñáù ¿É ÅáÕáíáõñ¹Á ÏÙݳñ ջϳí³ñíáÕ ¨ Ï»ÝóñÏí»ñ: ²Ñ³, û ÇÝãáõ Ù»½ ѳñϳíáñ ¿ ÑÇÙݳï³Ï»É ѳí³ïùÁ, åáÏ»É ·áÛ»ñÇ µ»ñ³ÝÇó ²ëïí³Í³ÛÝáõÃÛ³Ý ¨ Ñá·áõ ëϽµáõÝùÁ, ÷á˳ñÇÝ»É µáÉáñÁ ÝÛáõÃ³Ï³Ý Ï³ñÇùÝ»ñÇ Ãí³µ³Ý³Ï³Ý ѳßí³ñÏÝ»ñáí: àñå»ë½Ç ·áÛ»ñÇ Ë»Éù»ñÁ ãѳëóÝ»Ý Ùï³Í»É ¨ Ýϳï»É, Ýñ³Ýó ѳñϳíáñ ¿ ½µ³Õ»óÝ»É ³é»õïñáí ¨ ³ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛ³Ùµ: ²ÛëåÇëáí µáÉáñ ³½·»ñÁ ÏëÏë»Ý ÷Ýïñ»É Çñ»Ýó ß³ÑáõÛÃÁ ¨ ³Û¹ å³Ûù³ñÇ Ù»ç ã»Ý ÝϳïÇ Çñ»Ýó ÃßݳÙáõÝ: ´³Ûó, áñå»ë½Ç ³½³ïáõÃÛáõÝÁ í»ñçݳϳݳå»ë ù³Ý¹Ç ¨ ëÝÝϳóÝÇ ·áÛ»ñÇ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³ÝÁ, ѳñϳíáñ ¿ ³ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛáõÝÁ ¹Ý»É ëå»ÏáõÉÛ³ïÇí ÑÇÙù»ñÇ íñ³: ê³ Ïͳé³ÛÇ Ýñ³Ý, áñ ³ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛ³Ý ÑáÕÇó Ûáõñ³óñ³ÍÁ ãÇ Ùݳ ï»ÕáõÙ, ϳÝóÝÇ ëå»ÏáõÉÛ³ÝïÝ»ñÇ Ó»éùÁ, ³ÛëÇÝùÝ` Ù»ñ ¹³ëÇÝ: ²é³çÝáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ɳñí³Í å³Ûù³ñÁ ϳé³ç³óÝÇ ÃéÇãùÝ»ñ ïÝï»ë³Ï³Ý ÏÛ³ÝùáõÙ ¨ ÏÉÇÝÇ Ñdzëó÷í³Í, ë³éÁ ¨ ³ÝëÇñï ѳë³ñ³ÏáõÃÛáõÝ: ²Û¹ ѳë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ïëï³Ý³Ý ÉÇáíÇÝ ½½í³Ýù ¨ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ¨ ÏñáÝÇ Ñ³Ý¹»å: Æñ»Ýó ջϳí³ñáõÃÛ³ÝÁ ÏÉÇÝÇ ÙdzÛÝ Ñ³ßÇí, ³ÛëÇÝùÝ`áëÏÇ, áñÇÝ Ýñ³Ýù ÏáõÝ»Ý³Ý ÇëÏ³Ï³Ý å³ßï³ÙáõÝù, ³ÛÝ ÝÛáõÃ³Ï³Ý µ³í³Ï³ÝáõÃÛ³Ùµ, ÇÝãÁ, áñ Ïï³ ³Û¹ áëÏÇÝ: ²Û¹ Å³Ù³Ý³Ï ¿É µ³ñÇùÇÝ Í³é³Û»Éáõ ѳٳñ, ³Ý·³Ù áã ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ, ³ÛÉ ³ï»ÉáõÃÛ³Ý ³ñïáÝÛ³ÉÝ»ñÇ Ñ³Ý¹»å, Ý»ñùÇÝ ¹³ëÇ ·áÛ»ñÁ Ï·³Ý Ù»ñ Ñ»ï»õÇó, Áݹ»Ù Ýáñ ѳϳé³Ïáñ¹Ý»ñÇ` ÇÝïÇÉÇ·»Ýï ·áÛ»ñÇ Çß˳ÝáõÃÛ³Ý ¹»Ù: ²ðҲܲ¶ðàôÂÚàôÜ 5. Իϳí³ñÙ³Ý áõŻճóí³Í Ï»ÝïñáݳóÙ³Ý ëï»ÕÍáõÙ: سëáÝÝ»ñÇ Çß˳ÝáõÃÛ³Ý ½³íÃÙ³Ý áõÕÇÝ»ñÁ: ä»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙÇç»õ ѳٳӳÛÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ÝÑݳñ³íáñáõÃÛ³Ý å³ï׳éÝ»ñÁ: “еñ۳ݻñÇ Ý³ËÁÝïñ۳ɳϳÝáõÃÛáõÝÁ”: àëÏÇÝ å»ï³Ï³Ý ٻ˳ÝǽÙÝ»ñÇ ß³ñÅÇã: ²é»õïñÇ ¨ ³ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛ³Ý Ù»Ý³ßÝáñÑ: øÝݳ¹³ïáõÃÛ³Ý Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝÁ: “òáõó³¹ñ³Ï³Ý” Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝÝ»ñ: ¶»ñÑá·Ý³ÍáõÃÛáõÝ å»ñ׳ËáëáõÃÛáõÝÇó: ÆÝãå»ë Ó»éݳ¹Ý»É ѳë³å³Ï³Ï³Ý ϳñÍÇùÝ»ñÇÝ: ²ÝÓÝ³Ï³Ý Ó»éÝ»ñ»ëáõÃÛ³Ý Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝÁ: ¶»ñϳé³í³ñáõÃÛáõÝ:

ÆÝãåÇëÇ ³¹ÙÇÝÇëïñ³ïÇí ջϳí³ñÙ³Ý Ó»õ ϳñ»ÉÇ ¿ ï³É ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³ÝÁ, áñï»Õ ³Ù»Ýáõñ ϳ߳é³Ï»ñáõÃÛáõÝ ¿, áñï»Õ ѳñëïáõÃÛáõÝÁ Ó»éù ¿ µ»ñíáõÙ ÙÇÙdzÛÝ Ë³µ»µ³ÑáõÃÛ³Ùµ, áñï»Õ ó·³íáñáõÙ ¿ ë³ÝÓ³ñÓ³ÏáõÃÛáõÝÁ, áñï»Õ µ³ñá۳ϳÝáõÃÛáõÝÁ ×ÝßíáõÙ ¿ å³ïÅÇã Ù»Ãá¹Ý»ñáí ¨ ¹³Å³Ý ûñ»ÝùÝ»ñáí, ÇëÏ Ñ³Ûñ»Ý³ëÇñáõÃÛáõÝÁ ¨ ѳí³ïù³ëÇñáõÃÛáõÝÁ ³ñ·»Éí³Í ¿ ÏáëÙáåáÉÇï ѳëï³ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó: ÆÝãåÇëÇ Õ»Ï³í³ñÙ³Ý Ó»õ ϳñ»ÉÇ ¿ ï³É ³Û¹åÇëÇ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ, »Ã» áã ³ÛÝ ÝáõÛÝ ¹»ëåáï³Ï³ÝÁ: Ø»Ýù Ïëï»ÕÍ»Ýù áõŻճóí³Í ջϳí³ñÙ³Ý Ï»ÝïñáÝ, áñå»ë½Ç µáÉáñ ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý áõÅ»ñÁ ѳí³ù»Ýù Ù»ñ Ó»éù»ñáõÙ: Ø»Ýù ٻ˳ÝÇÏáñ»Ý Ïϳñ·³íáñ»Ýù Ù»ñ Ñå³-

- 201 -

ï³ÏÝ»ñÇ ù³Õ³ù³Ï³Ý ÏÛ³ÝùÇ µáÉáñ ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ýáñ ûñ»ÝùÝ»ñáí: ²Ûë ûñ»ÝùÝ»ñÁ Ù»ÏÁ ÙÛáõëÇ Ñ»ï»õÇó Ïí»ñ³óÝ»Ý µáÉáñ ÃáõÉáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¨ ³½³ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ, áñáÝù ϳï³ñí»É ¿ÇÝ ·áÛ»ñÇ ÏáÕÙÇó ¨ Ù»ñ ϳÛëñáõÃÛáõÝÁ ÏßÝáñÑíÇ ³ÛÝåÇëÇ í»Ñ³·áõÛÝ ¹»ëåáïǽÙáí, áñ ݳ Ç íÇ׳ÏÇ ÏÉÇÝÇ ³Ù»Ý ų٠¨ ³Ù»Ý ï»Õ í»ñ³óÝ»É Ñ³Ï³¹ñíáÕ ¨ ³ÝÑݳ½³Ý¹ ·áÛ»ñÇÝ: Ø»½ ³ëáõÙ »Ý, áñ Ù»ñ ¹»ëåáïǽÙÁ ãÇ Ñ³Ù³å³ï³ë˳Ýáõ٠ųٳݳϳÏÇó ³é³çÁÝóóÇÝ, µ³Ûó »ë Ó»½ ϳå³óáõó»Ù ѳϳé³ÏÁ: ²ÛÝ Å³Ù³Ý³ÏÝ»ñáõÙ, »ñµ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÁ ݳÛáõÙ ¿ÇÝ ïÇñ³Ï³ÉÝ»ñÇÝ ÇÝãå»ë ²ëïí³Í³ÛÇÝ Ï³ÙùÇ ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛ³Ý íñ³, Ýñ³Ýù ³Ýݳ˳¹»å »ÝóñÏíáõÙ ¿ÇÝ ïÇñ³Ï³ÉÝ»ñÇÝ, µ³Ûó ³ÛÝ ûñÇó, »ñµ Ù»Ýù Ýñ³Ýó Ý»ñßÝã»óÇÝù Çñ»Ýó Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ, Ýñ³Ýù ëÏë»óÇÝ Ñ³Ù³ñ»É ïÇñ³Ï³ÉÝ»ñÇÝ áñå»ë ѳë³ñ³Ï Ù³ÑϳݳóáõÝ»ñÇ: “²ëïÍá ûÍÛ³ÉÝ»ñÁ” ¹áõñë ã»Ý ÁÝÏÝáõÙ ó³ñ»ñÇ ·ÉáõËÝ»ñÇó ÇѳñÏ» ÅáÕáíñ¹Ç Ùáï« ÇëÏ »ñµ Ù»Ýù Ýñ³ÝóÇó ËÉ»óÇÝù ²ëïÍá ѳݹ»å ѳí³ïùÁ, ³å³ Çß˳ÝáõÃÛ³Ý Ñ½áñáõÃÛáõÝÁ åáõµÉÇóǽÙÇ Ñ»ï ÙdzëÇÝ ßåñï»óÇÝù ÷áÕáó ¨ ³ÛÝ Ù»Ýù µéݳ·ñ³í»óÇÝù: ´³óÇ ¹ñ³ÝÇó, ½³Ý·í³ÍÝ»ñÇ ¨ ³ÝѳïÝ»ñÇ Õ»Ï³í³ñÙ³Ý ³ñí»ëïÁ ßÇÝÍáõ ׳ñåÇÏ ï»ëáõÃÛáõÝÝ»ñáí ¨ ýñ³½»Éá·Ç³Ý»ñáí, ѳÝñ³Ï³ó³ñ³ÝÇ Ï³ÝáÝÝ»ñáí ¨ ³ÛÉ áõñÇß ÑݳñùÝ»ñáí, áñáÝóáõÙ ·áÛ»ñÁ áãÇÝã ã»Ý ѳëϳÝáõÙ, å³ïϳÝáõÙ ¿ ÝáõÛÝå»ë Ù»ñ ³¹ÙÇÝÇëïñ³ódzÛÇ Ë»ÉùÇÝ, ¹³ëïÇñ³Ïí³Í ³Ý³ÉǽݻñÇ, ¹ÇïáõÙÝ»ñÇ ¨ ³ÛÝåÇëÇ Ùï³ÑÕ³óáõÙÝ»ñÇ íñ³, áñáÝóáõÙ Ù»Ýù ѳϳé³Ïáñ¹Ý»ñ ãáõÝ»Ýù: ÆÝãå»ë ݳ»õ ù³Õ³ù³Ï³Ý åɳÝÝ»ñÇ Çñ³·áñÍÙ³Ý Ó»õ³Ï»ñåÙ³Ý ¨ ѳٳѳí³ë³ñáõÃÛ³Ý Ù»ç ÝáõÛÝå»ë ãáõÝ»Ýù: ØdzÛÝ ×ǽíÇïÝ»ñÁ ϳñáÕ »Ý ³Ûë ѳñóáõÙ Ù»½ Ñ»ï ѳí³ë³ñí»É, µ³Ûó Ù»Ýù ϳñáÕ³ó³Ýù ³ÝÙÇï µ³½ÙáõÃÛ³Ý Ùáï Ýñ³Ýó 㻽áù³óÝ»É, ÇÝãå»ë ³ÝϳñáÕ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛ³Ý ¨ Ýñ³Ýù Çñ»Ýó ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝáí ³Ýó³Ý ëïí»ñÇ ï³Ï: ºì ÁݹѳÝñ³å»ë ³ß˳ñÑÇ Ñ³Ù³ñ ÙÇ»õÝáõÛÝ ãÇ, û áí ¿ ÉÇÝ»Éáõ Çñ ïÇñ³Ï³ÉÁ, ϳÃáÉÇÏ »Ï»Õ»óáõ ·É˳íáñÁ, û Ù»ñ µéݳå»ï-¹»ëåáï ëÇáÝ³Ï³Ý ³ñÛáõÝÁ: Ø»½, ÁÝïñÛ³É ÅáÕáíñ¹Çë` ë³ ÙÇ»õÝáõÛÝ ãÇ: ijٳݳϳíáñ³å»ë Ù»½ Ñ»ï ϳñáÕ ¿ ÙñÓ»É ÙdzÛÝ ·áÛ»ñÇ Ñ³Ù³ß˳ñѳÛÇÝ ÏááÉÇódzÝ, µ³Ûó Ù»Ýù ³å³Ñáíí³Í »Ýù Ýñ³Ýó ÙÇç»õ ³ÛÝ ËáñÁ ³ÝѳٳӳÛÝáõÃÛ³ÝÝ»ñáí, áñÁ ³ñ¹»Ý Ñݳñ³íáñ ãÇ Ñ³ÕûÉ: Ø»Ýù ѳϳ¹ñ»óÇÝù ·áÛ»ñÇ ³ÝÓÝ³Ï³Ý ¨ ³½·³ÛÇÝ Ñ³ßí³ñÏÝ»ñÁ, ÏñáÝ³Ï³Ý ¨ ó»Õ³ÛÇÝ ³ï»ÉáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, áñáÝù Ù»Ýù ³×»óñ»É ¿ÇÝù Ýñ³Ýó ëñï»ñáõÙ ùë³Ý »ñϳñ ¹³ñ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ: ²Ûë ³Ù»ÝÇ ßÝáñÑÇí áã ÙÇ å»ïáõÃÛáõÝ Çñ Ù»ÏÝ³Í Ó»éùáõÙ ãÇ ï»ëÝÇ û·ÝáõÃÛáõÝ áã ÙÇ ï»ÕÇó ¨ ³Ù»Ý Ù»ÏÁ å»ïù ¿ Ùï³ÍÇ, áñ Ù»ñ Ñ»ï ³ÝѳٳӳÛÝáõÃÛáõÝÁ Çñ ѳٳñ ³Ý߳ѳí»ï ¿: Ø»Ýù ã³÷Çó ¹áõñë áõÅ»Õ »Ýù ¨ Ù»½ Ñ»ï å³ñï³¹Çñ ¿ ѳßíÇ Ýëï»É: ²Ý·³Ù Ù»Í ï»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ù³ëݳíáñ ÷áùñ ѳٳӳÛÝáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ Ù»ñ ·³ÕïÝÇ Ù³ëݳÏóáõÃÛáõÝÝ »Ý áõÝ»ÝáõÙ: “Ø»ñ ÙÇçáóáí ó³ñ»ñ »Ý ϳé³í³ñáõÙ”: ÆëÏ Ù³ñ·³ñ»Ý»ñÁ Ù»½ ³ë»É »Ý, áñ Ù»Ýù ²ëïÍá ÏáÕÙÇó ÁÝïñÛ³É ÅáÕáíáõñ¹ »Ýù` ϳé³í³ñ»Éáõ ³ÙµáÕç ³ß˳ñÑÁ: ²ëïí³Í Ù»½ å³ñ·»õ»É ¿ ѳÝ׳ñáí, áñå»ë½Ç Ù»Ýù ϳñáճݳÝù Ù»ñ ËݹÇñÁ ÉáõÍ»É: ÈÇÝ»ñ ѳÝ׳ñ ѳϳé³Ïáñ¹Ç ׳ٵ³ñáõÙ, ݳ Ù»½ Ñ»ï Ïå³Ûù³ñ»ñ, ÇëÏ »ÏíáñÁ ã³ñÅÇ ÑÇÝ ÙßﳵݳÏÇÝ: ä³Ûù³ñÁ Ù»ñ Ù»ç ÏÉÇÝ»ñ ³ÝáÕáù, ÇÝãåÇëÇÝ ¹»é ³ß˳ñÑÁ ãÇ ï»ë»É, ûñ»õë Ïáõ߳ݳñ Ýñ³Ýó ѳÝ׳ñÁ: ´áÉáñ å»ï³Ï³Ý Ù»ù»Ý³Ý»ñÇ ³ÝÇíÝ»ñÁ åïïíáõÙ »Ý ß³ñÅÇãáí, áñÁ ·ïÝíáõÙ ¿ Ù»ñ Ó»éù»ñáõÙ, ÇëÏ ³Û¹ ß³ñÅÇãÁ` áëÏÇÝ ¿: Ø»ñ ÑÙáõïÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó Ùß³Ïí³Í ù³Õ³ù³ïÝï»ë³Ï³Ý ·ÇïáõÃÛáõÝÁ óáõó³¹ñáõÙ ¿ ϳåÇï³ÉÇ ó³ñ³Ï³Ý Ñ»ÕÇݳÏáõÃÛáõÝÁ: ¶áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ, ³é³Ýó Ý»ÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, ϳåÇï³ÉÁ å»ïù ¿ Ó·ïÇ ³½³ïáõÃÛ³Ý, ³é»õïñÇ ¨ ³ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛ³Ý Ù»Ý³ßÝáñÑÇ Ñ³Ù³ñ, áñÁ ÑÇÙ³ ³ÙµáÕç ³ß˳ñÑáõÙ ¹ñí³Í ¿ ³Ýï»ë³Ý»ÉÇ Ó»éù»ñáõÙ: ²Û¹åÇëÇ ³½³ïáõÃÛáõÝÁ ³ñ¹Ûáõݳµ»ñáÕÝ»ñÇÝ Ïï³ ÑëÏ³Û³Ï³Ý ù³Õ³ù³Ï³Ý áõÅ, ÇëÏ ¹³ Ïͳé³ÛÇ ÅáÕáíñ¹ÇÝ ¹áõñë ùß»Éáõ ѳٳñ: ²ÛÅÙ ³í»ÉÇ Ï³ñ»õáñ ¿ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇÝ ½Çݳó÷»ÉÁ, ù³Ý û Ýñ³Ýó Ïéí³óÝ»ÉÁ: ޳ѳí»ï ¿ û·ïí»É µáó³í³éíáÕ Ïñù»ñÇó, ù³Ý û çñáí ѳݷóÝ»É, ߳ѳí»ï ¿ áñë³É áõñÇßÝ»ñÇ Ùïù»ñÁ ¨ ³Ù÷á÷»É, ù³Ý Ýñ³Ýó óÇñáõó³Ý ³Ý»É: Ø»ñ ջϳí³ñáõÃÛ³Ý Ï³ñ»õáñ ËݹÇñÁ ϳ۳ÝáõÙ ¿ Ýñ³ÝáõÙ, áñ ÃáõɳóÝ»É Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý Ùï³Í»É³Ï»ñåÁ, ùÝݳ¹³ï»Éáí ï³ñ³í³ñÅ»É Ùï³Í»Éáõó, áñÁ ÏÍÝÇ ³ñ·»Éù, Ïß»ÕÇ Ë»ÉùÇ áõÅÁ ¹»åÇ ¹³ï³ñÏ Ñ³×áÛ³ËáëáõÃÛáõÝ: ´áÉáñ ųٳݳÏÝ»ñáõÙ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÁ, ÇÝãå»ë ݳ»õ ³é³ÝÓÇÝ ³ÝÓÇù, ³ë³ÍÁ áñå»ë ·áñÍ »Ý ÁݹáõÝ»É, ù³ÝÇ, áñ Ýñ³Ýù µ³í³Ï³Ý³ÝáõÙ »Ý óáõó³¹ñ³Ï³Ý »½³ÏÇ ÝϳïáõÙáí, û ѳçáñ¹»É ¿ ³ñ¹Ûáù ËáëïáõÙÝ»ñÇó Ñ»ïá ϳï³ñáõÙ` ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ÑáÕÇ

- 202 -

íñ³: ¸ñ³ ѳٳñ ¿É Ù»Ýù ϹݻÝù óáõó³¹ñ³Ï³Ý ÑÇÙݳñÏÝ»ñ, áñáÝù ѳ×áÛ³Ëáëáñ»Ý ϳå³óáõó»Ý Çñ»Ýó ³é³ç³¹ÇÙáõÃÛ³Ý µ³ñ»·áñÍáõÃÛáõÝÁ: Ø»Ýù µáÉáñ Ïáõë³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³½³ï³ñ³ñ ýǽÇáÝáÙÇ³Ý Ïë³Ñٳݳ÷³Ï»Ýù ¨ Ïëå³ë³ñÏ»Ýù µáÉáñ Ñé»ïáñÝ»ñÇÝ, áñáÝù ÃáÕ ³ÛÝù³Ý Ëáë»Ý, áñ Ù³ñ¹Ï³Ýó ѳëóÝ»Ý ×³é»ñÇ Ñá·Ý³ÍáõÃÛ³Ý ¨ Ñé»ïáñÝ»ñÇó` ½½í³ÝùÇ: àñå»ë½Ç Ó»éù»ñáõÙ å³Ñ»É ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ϳñÍÇùÁ, ѳñϳíáñ ¿ Ýñ³Ý ï³É ³ÝѳëϳݻÉÇáõÃÛ³Ý Ó»õ³Ï»ñåáõÙ, ·ñ·é»Éáí µáÉáñ ÏáÕÙ»ñÇó ³ÛÝù³Ý ѳϳë³Ï³Ý ϳñÍÇùÝ»ñ, ÙÇÝã»õ ·áÛ»ñÁ ãÙáÉáñí»Ý ɳµÇñÇÝÃÇ Ù»ç, ¹ñ³Ýù ¨ ã»Ý ѳëϳݳ: ²í»ÉÇ É³í ¿ ãáõÝ»Ý³É ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ñ³ñó»ñáõÙ áñ»õ¿ ϳñÍÇù, áñáÝù ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³ÝÁ ãÇ ïñí³Í ·Çï»Ý³Éáõ, áñáíÑ»ï»õ ¹ñ³Ý ïÇñ³å»ïáõÙ ¿ ݳ, áí ջϳí³ñáõÙ ¿ ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³ÝÁ: ê³ ³é³çÇÝ ·³ÕïÝÇùÝ ¿: Իϳí³ñáõÃÛ³Ý Ñ³çáÕáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ å³Ñ³ÝçíáÕ »ñÏñáñ¹ ·³ÕïÝÇùÁ ϳ۳ÝáõÙ ¿ Ýñ³ÝáõÙ, û áñù³Ýáí µ³½Ù³óÝ»É ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý ûñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ëáíáñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, Ïñù»ñÁ, ѳÝñ³Ï³ó³ñ³ÝÇ Ï³ÝáÝÝ»ñÁ, áñ áã Ù»ÏÁ ³Û¹ ˳éݳß÷áÃáõÃÛáõÝÁ ãѳëϳݳ ¨ áñÇ Ñ»ï»õ³Ýùáí Ù³ñ¹Çù Ϲ³¹³ñ»Ý ÙÇÙdzÝó ѳí³ï³É: ²Ûë ·³ÕïÝÇùÁ Ù»½ Ïͳé³ÛÇ Ý³»õ, áñå»ë½Ç ÏéÇí ó³Ý»Ýù µáÉáñ Ïáõë³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙÇç»õ, ù³Ý¹»Ýù µáÉáñ ÏáÉ»ÏïÇí áõÅ»ñÁ, áñáÝù ¹»é»õë ã»Ý áõ½áõÙ Ù»½ »ÝóñÏí»É: ÐÇÙݳѳï³Ï ³Ý»É Ù»ñ ·áñÍÇÝ Ë³Ý·³ñáÕ ³Ù»Ý Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝ ¨ Ó»éÝ»ñ»ëáõÃÛáõÝ: ܳ˳ӻéÝáõÃÛáõÝÇó ³í»ÉÇ íï³Ý·³íáñ áãÇÝã ãϳ, »Ã» ï³Õ³Ý¹³íáñ ¿, ³å³ ݳ ϳñáÕ ¿ ³Ý»É ³í»ÉÇÝ, ù³Ý ÙÇÉÇáݳíáñ Ù³ñ¹Çù, áñáÝó ÙÇç»õ Ù»Ýù ÏéÇí »Ýù ó³Ý»É: Ø»Ýù å»ïù ¿ áõÕÕáñ¹»Ýù ·áÛ»ñÇ ¹³ëïÇñ³ÏáõÃÛáõÝÁ ³ÛÝå»ë, áñ ³Ù»Ý ·áñÍÇó ³é³ç, áñï»Õ ݳ˳ӻéÝáõÃÛ³Ý Ï³ñÇù ϳ, Ýñ³Ýó Ó»éù»ñÁ í³Ûñ ÁÝÏÝ»Ý: ȳñí³ÍáõÃÛáõÝÁ, áñÁ ³é³ç³ÝáõÙ ¿ ³½³ï ·áñÍ»Éáõó, ѳݹÇå»Éáí áõñÇß ³½³ïáõÃÛ³Ý` ÃáõɳóÝáõÙ ¿ áõÅ»ñÁ: êñ³ÝÇó ϳé³ç³Ý³Ý Ý»ñí³ÛÇÝ Í³Ýñ ѳñí³ÍÝ»ñ, Ñdzëó÷áõÃÛáõÝ, ³ÝѳçáÕáõÃÛáõÝÝ»ñ: ²Ûë ³Ù»Ýáí Ù»Ýù ³ÛÝå»ë ÏÑá·Ý»óÝ»Ýù ·áÛ»ñÇÝ, áñ ÏëïÇå»Ýù Ýñ³Ýó ³é³ç³ñÏ»É ÙÇç³½·³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÃÛáõÝ, áñÁ Çñ ѽáñáõÃÛ³Ùµ Ïϳñáճݳ Ý»ñÍÍ»É Çñ Ù»ç ³ß˳ñÑÇ µáÉáñ å»ï³Ï³Ý áõÅ»ñÁ ¨ Ïϳ½Ù³íáñÇ ·»ñϳé³í³ñáõÃÛáõÝ: ²Û¹ ųٳݳϳÏÇó ջϳí³ñÝ»ñÇ ÷á˳ñ»Ý Ù»Ýù ÏÝ߳ݳϻÝù ³Ñ³íáñÝ»ñÇ, áñáÝù ÏÏáãí»Ý ¶»ñϳé³í³ñáõÃÛ³Ý Ï³é³í³ñÇãÝ»ñ` ³¹ÙÇÝÇëïñ³ïáñÝ»ñ: Üñ³Ýó Ó»éù»ñÁ` ÇÝãå»ë ³ùó³ÝÝ»ñ, Ó·í³Í ÏÉÇÝ»Ý µáÉáñ ÏáÕÙ»ñÇ íñ³, ³Û¹åÇëÇ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛ³Ý Ý»ñùá. áñÁ ãÇ Ï³ñáÕ ã»ÝóñÏí»É µáÉáñ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇÝ: ²ðҲܲ¶ðàôÂÚàôÜ 6. ػݳßÝáñÑáõÃÛáõÝ: ¶áÛ»ñÇ áõÝ»óí³ÍùÇ Ï³Ëí³ÍáõÃÛáõÝÁ ¹ñ³ÝóÇó: ²ñÇëïÏñ³ïÝ»ñÇ Ñáճó÷áõÙ: ÐáÕÇ å³ñïùÁ: ²é»õïáõñ, ³ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛáõÝ ¨ ëå»ÏáõÉÛ³ódz: ä»ñ×áõÃÛáõÝ (éáëÏáß): ²ß˳ï³í³ñÓÇ µ³ñÓñ³óáõÙ ¨ ³é³çÇÝ å³Ñ³Ýç³ñÏÇ ³åñ³ÝùÝ»ñÇ ·Ý»ñÇ µ³ñÓñ³óáõÙ: ²Ý³ñËdz ¨ ѳñµ»óáÕáõÃÛáõÝ: ¾ÏáÝáÙÇÏ³Ï³Ý ï»ëáõÃÛ³Ý åñáå³·³Ý¹³ÛÇ ·³ÕïÝÇ Ùïù»ñÁ:

Þáõïáí Ù»Ýù ÏëÏë»Ýù ϳ½Ù³Ï»ñå»É ³Ñé»ÉÇ Ù»Ý³ßÝáñÑáõÃÛáõÝÝ»ñ` ٻͳ·áõÛÝ Ñ³ñëïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³Ùµ³ñï³ÏÝ»ñ, áñáÝóÇó ϳËÙ³Ý Ù»ç ÏÉÇÝ»Ý ·áÛ»ñÇ áõÝ»óí³ÍùÁ ³ÛÝù³Ýáí, áñ Ýñ³Ýù å»ï³Ï³Ý í³ñÏ»ñÇ Ñ»ï ÙdzëÇÝ Ï˻չí»Ý ù³Õ³ù³Ï³Ý ³Õ»ïÇ Ñ³çáñ¹ ûñÁ: ²Ûëï»Õ Ý»ñϳ ·ïÝíáÕ å³ñáÝ ïÝï»ë³·»ïÝ»ñ, Ïßé³¹³ï»ù ³Ûë ÏáÙµÇݳódzÛÇ Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝÁ: ´áÉáñ áõÕÇÝ»ñáí ѳñϳíáñ ¿ ½³ñ·³óÝ»É Ù»ñ ¶»ñÇß˳ÝáõÃÛ³Ý Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝÁ, å³ïÏ»ñ³óÝ»Éáí Ýñ³Ý Ñݳ½³Ý¹»óÝáÕ ¨ ÝíÇñ³ïáõ ÇÝùݳϳ٠Ñݳ½³Ý¹íáÕÝ»ñÇÝ: ¶áÛ»ñÇ ³ñÇëïáÏñ³ïdzÝ, áñå»ë ù³Õ³ù³Ï³Ý áõÅ, ٳѳó³í, Ýñ³ Ñ»ï ѳßíÇ Ýëï»Éáõ` ãáõÝ»Ýù, µ³Ûó, áñå»ë ï³ñ³ÍùÇ ï»ñ, ݳ Ù»½ ѳٳñ ³ÛÝù³Ýáí ¿ íݳë³Ï³ñ, áñ ϳñáÕ ¿ ÇÝùÝáõñáõÛÝ ÉÇÝ»É Çñ ÏÛ³ÝùÇ ³ÕµÛáõñÝ»ñáõÙ: ¸ñ³ ѳٳñ ¿É Ù»½ å»ïù ¿ Ýñ³Ý ÑáÕ³½áõñÏ ³Ý»É: ¸ñ³ ѳٳñ É³í³·áõÛÝ Ó»õÁ ÑáÕ³ÛÇÝ å³ñïùÇ /повинность/ µ³ñÓñ³óÝáõÙÝ ¿` ÑáÕÇ å³ñïùÇ ¹ÇÙ³ó: ²Ûë ÙÇçáóÝ»ñÁ ³é³Ýó å³ÛÙ³ÝÝ»ñÇ Ýí³ëï³óÙ³Ý ¹»åùáõÙ Ñ»ï Ïßåñï»Ý ÑáÕ³ïÇñáõÃÛ³ÝÁ: ijé³Ý·³µ³ñ ãϳñáճݳÉáí ùãáí µ³í³ñ³ñí»É, ·áÛ»ñÇ ³ñÇëïáÏñ³ïÝ»ñÁ ³ÝÙÇç³å»ë Ïí³éí»Ý: ²Û¹ ÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï Ñ³ñϳíáñ ¿ áõÅ»Õ ½³ñ·³óÝ»É ³é»õïáõñÁ, ³ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛáõÝÁ, ³Ù»Ý³Ï³ñ»õáñÁ` ëå»ÏáõÉÛ³ódzÝ, áñÇ Ýå³ï³ÏÁ ³ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛ³Ý Ñ³Ï³ÏßÇéÝ ¿: ²é³Ýó ëå»ÏáõÉÛ³ódzÛÇ ³ñ-

- 203 -

¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛáõÝÁ ϵ³½Ù³å³ïÏÇ Ù³ëݳíáñ ϳåÇï³ÉÁ ¨ Ïͳé³ÛÇ ÑáÕ³·áñÍáõÃÛ³Ý µ³ñÓñ³óÙ³ÝÁ, ³½³ï»Éáí ÑáÕÁ µ³ÝÏ»ñÇ ÏáÕÙÇó Ý߳ݳÏí³Í å³ñïù»ñÇó` í³ñÏ»ñÇó: гñϳíáñ ¿, áñ ³ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛáõÝÁ ¹áõñë µ»ñÇ ÑáÕÇó Çñ ³ß˳ï³íáñÇÝ áõ ϳåÇï³ÉÁ ¨ ¹ñ³Ýáí ѳݹ»ñÓ ¹áõñë Ï·óÇ µáÉáñ ·áÛ»ñÇÝ åñáÉ»ï³ñdzïÇ ß³ñù»ñÁ: ²Û¹ Å³Ù³Ý³Ï ·áÛ»ñÁ ÏËáݳñÑí»Ý Ù»ñ ³é³ç, ÙÇ³Ý Ã» ·áÛáõÃÛ³Ý Çñ³íáõÝù ëï³Ý³Ý: ¶áÛ»ñÇ ³ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛ³Ý ÉáõͳñÏÙ³Ý Ñ³Ù³ñ Ù»Ýù ëå»ÏáõÉÛ³ódzÛÇÝ û·ÝáõÃÛáõÝ ÏáõÕ³ñÏ»Ýù` ·áÛ»ñÇ Ù»ç Ï·ó»Ýù å»ñ×áõÃÛ³Ý ËÇëï ϳñÇùÇ ½·³óÙáõÝù: ε³ñÓñ³óÝ»Ýù ³ß˳ï³í³ñÓÁ, áñÁ ³Ýßáõßï áã ÙÇ û·áõï ãÇ µ»ñÇ ³ß˳ï³íáñáõÃÛ³ÝÁ, ÙÇ»õÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï Ïµ³ñÓñ³óÝ»Ýù ³é³çÇÝ å³Ñ³Ýç³ñÏÇ ³åñ³ÝùÝ»ñÇ ·ÇÝÁ, ǵñ, û ÑáÕ³·áñÍáõÃÛ³Ý ¨ ³Ý³ëݳµáõÍáõÃÛ³Ý í³Ûñ¿çùÇ å³ï׳éáí ¿, ¹ñ³ÝÇó µ³óÇ, Ù»Ýù ÑÙïáñ»Ý ¨ ËáñÁ ù³Ý¹áõÙ »Ýù ³ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛ³Ý ³ÕµÛáõñÝ»ñÇ ï³ÏÁ, ³ß˳ï³íáñÝ»ñÇÝ ëáíáñ»óÝ»Éáí ³Ý³ñËdzÛÇ ¨ ëåÇñï³ÛÇÝ ËÙÇãùÝ»ñÇ, ÁݹáõÝáõÙ µáÉáñ ÙÇçáóÝ»ñÁ ÑáÕÇó Ñ»é³óÝ»Éáõ ·áÛ ÇÝïÇÉÇ·»ÝódzÛÇÝ: àñå»ë½Ç ³Û¹ ³Ù»ÝÁ ÉÇÝÇ ³Ýï»ë³Ý»ÉÇ, ·áÛ»ñÇ Ñ³Ù³ñ ųٳݳÏÇó ßáõï Ù»Ýù ϳݻÝù ³Û¹ ³ß˳ï³íáñ ½³Ý·í³ÍÝ»ñÇÝ Í³é³Û»Éáõ ¨ Ù»Í ïÝï»ë³Ï³Ý ëϽµáõÝùÝ»ñÇ ùáÕÇ ï³Ï: ¸ñ³ Ù³ëÇÝ Ù»ñ ïÝï»ë³Ï³Ý ï»ë³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ åñáå³·³Ý¹³Ï³Ý ³ß˳ï³ÝùÝ»ñ »Ý ï³ÝáõÙ: ²ðҲܲ¶ðàôÂÚàôÜ 7. ¼ÇÝí³ÍáõÃÛ³Ý É³ñí³ÍáõÃÛ³Ý Ýå³ï³ÏÁ: ÊéáíáõÃÛáõÝ, ÏéÇí ¨ ÃßݳÙáõÃÛáõÝ ³ÙµáÕç ³ß˳ñÑáõÙ: ¶áÛ»ñÇ Ñ³Ï³Ù³ñïáõÃÛ³Ý ë³ÝÓáõÙÁ å³ï»ñ³½ÙÝ»ñáí ¨ ѳÙÁݹѳÝáõñ å³ï»ñ³½Ùáí: ø³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ñ³çáÕáõÃÛáõÝÁ ·³ÕïÝÇùÝ ¿: سÙáõÉÁ ¨ ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ϳñÍÇùÁ: ²Ù»ñÇÏÛ³Ý, âÇݳϳÝ, Ö³åáÝ³Ï³Ý Ãݹ³ÝáÃÝ»ñÁ:

¼ÇÝí³ÍáõÃÛ³Ý É³ñí³ÍáõÃÛáõÝÁ, åáÉÇódzݻñÇ ù³Ý³ÏÇ ³í»É³óáõÙÁ` ë³ ¿ í»ñÁ Ýßí³Í åɳÝÝ»ñÇ ³ÝÙÇç³Ï³Ý ѳí»É³óáõÙÁ: ²ÝÑñ³Å»ßï ¿ ѳëÝ»É Ýñ³Ý, áñå»ë½Ç µ³óÇ Ù»½³ÝÇó, Ùݳó³Í µáÉáñ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ ÉÇÝÇ ÙdzÛÝ ³ß˳ï³íáñáõÃÛ³Ý ½³Ý·í³ÍÝ»ñ, ÙÇ ù³ÝÇ Ù»½ ÝíÇñí³Í ÙÇÉÇáݳï»ñ»ñ, åáÉÇódzݻñ ¨ ½ÇÝíáñÝ»ñ: ²ÙµáÕç ºíñáå³ÛáõÙ, Ýñ³ ѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ û·ÝáõÃÛ³Ùµ ݳ»õ áõñÇß ³ß˳ñѳٳë»ñáõÙ, Ù»Ýù å³ñï³íáñ »Ýù ϳ½Ù³Ï»ñå»É ËéáíáõÃÛáõÝ, ÏéÇíÝ»ñ ¨ ÃßݳÙáõÃÛáõÝ: êñ³ÝáõÙ »ñϳÏÇ û·áõï ϳ` ³é³çÇÝÁ, áñ µáÉáñ »ñÏñÝ»ñÁ Ù»Ýù å³ÑáõÙ »Ýù é»ßå»ÏïáõÙ, ³í»ÉÇ É³í ¿ ³é³çݳÛÇÝ, áñ Ù»Ýù Ç íÇ׳ÏÇ »Ýù ë³ñù»É ³Ýϳñ·áõÃÛáõÝ, ϳ٠ϳñ·Ç Ññ³íÇñ»É: ´áÉáñ ³Û¹ »ñÏñÝ»ñÁ ëáíáñ»Ý Ù»½ ï»ëÝ»Éáõ Ù»ñ ³ÝÑñ³Å»ßï ×Ýßٳٵ, ݳË` ÇÝïñÇ·³Ý»ñáí (˳ñ¹³í³Ýù) Ù»Ýù Ïí³Ë»óÝ»Ýù µáÉáñ ûɻñÁ, áñáÝù ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ùµ Ù»½ ϳåáõÙ »Ý µáÉáñ å»ï³Ï³Ý ϳµÇÝ»ïÝ»ñÇÝ, Ñ»ïá` ïÝï»ë³Ï³Ý å³Ûٳݳ·ñáí ¨ å³ñïù³ÛÇÝ å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñáí: ¸ñ³Ý ѳëÝ»Éáõ ѳٳñ Ù»½ å»ïù ¿ ½ÇÝí»É Ù»Í Ëáñ³Ù³ÝÏáõÃÛ³Ùµ ¨ ËáñÑñ¹³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñÇ áõ µ³Ý³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï Ã³÷³Ýó»Éáõ ѳïÏáõÃÛ³Ùµ, µ³Ûó Ýñ³Ýáí, ÇÝãÁ ÏáãíáõÙ ¿ “å³ßïáÝ³Ï³Ý É»½áõ”, Ù»Ýù ϵéÝ»Ýù ѳϳé³Ï ï³ÏïÇϳÝ, ÏÃíí³Ýù ³½ÝÇí, ß³ï³Ëáë: ²Û¹åÇëáí` ·áÛ»ñÇ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÁ ¨ ջϳí³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, áñáÝó Ù»Ýù ëáíáñ»óñ»É »Ýù, áñ Ý³Û»Ý ÙdzÛÝ Ù»ñ óáõó³¹ñ³ÍÇ óáõó³¹ñ³Ï³Ý ÏáÕÙÇÝ, ÏÁݹáõÝ»Ý Ù»½ ³í»ÉÇ µ³ñ»·áñÍ ¨ áñå»ë Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ é³ë³ÛÇ ÷ñÏÇãÝ»ñÇ: ²Ù»Ý ÙÇ Ñ³Ï³·áñÍáÕáõÃÛ³Ý Ù»Ýù å³ñï³íáñ »Ýù ÉÇÝ»Éáõ å³ïñ³ëï å³ï³ë˳ݻÉáõ å³ï»ñ³½Ùáí ³ÛÝ »ñÏñÇ Ñ³ñ»õ³ÝÝ»ñÇ Ñ»ï, áñÁ ѳٳñÓ³Ïí»ó Ù»½ ѳϳ¹ñí»É, ÇëÏ »Ã» ³Û¹ ѳñ»õ³ÝÝ»ñÁ ÏÙï³Í»Ý Ù»ñ ¹»Ù ¹áõñë ·³É ÏáÉ»ÏïÇíáí, ³å³ Ù»Ýù å³ñï³íáñ »Ýù ï³Éáõ å³ï³ëË³Ý Ñ³ÙÁݹѳÝáõñ å³ï»ñ³½Ùáí: ø³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ·É˳íáñ ѳçáÕáõÃÛáõÝÁ ϳ۳ÝáõÙ ¿ Ýñ³ Ó»éݳñÏÙ³Ý ·³ÕïÝÇùÇ Ù»ç` ¹Çí³Ý³·»ïÇ ËáëùÁ ãå»ïù ¿ ѳٳå³ï³ë˳ÝÇ Ýñ³ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Ñ»ï: Ø»ñ ɳÛݳͳí³É åɳÝÇ ³ñ¹»Ý Ùáï»óáÕ ï»Ýã³ÉÇ í»ñçÇ û·ïÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ùµ, Ù»Ýù å³ñï³íáñ »Ýù ëïÇå»Éáõ ·áÛ»ñÇ Õ»Ï³í³ñáõÃÛ³ÝÁ, Áëï Ù»ñ ·³ÕïÝÇ Ï³½Ù³Ï»ñåí³Í “Ù»Í ï»ñáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó” Ù³ÙáõÉÇ, áñ áñáß µ³ó³éáõÃÛáõÝÝ»ñáí, ǵñ ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ϳñÍÇùÝ»ñáí, áñáÝó Ñ»ï ѳßí»ÝëïáõÙÁ å³ñï³¹Çñ ãÇ` ³ÙµáÕçáíÇÝ ³ñ¹»Ý Ù»ñ Ó»éù»ñáõÙ ¿: ØÇ Ëáëùáí` áñå»ë½Ç 黽ÛáõÙ³óÝ»É ºíñáå³ÛáõÙ ·áÛ»ñÇ Ï³é³í³ñáõÃÛ³Ý ë³ÝÓÙ³Ý Ù»ñ ëϽµáõÝùÁ, Ù»Ýù Ýñ³ÝóÇó Ù»ÏÇÝ Ïóáõó³¹ñ»Ýù Ù»ñ áõÅÁ ٳѳ÷áñÓ»ñáí` ³ÛëÇÝùÝ ³Ñ³µ»ÏãáõÃÛ³Ùµ, ÇëÏ Ùݳó³ÍÝ»ñÇÝ` »Ã»

- 204 -

ÃáõÛɳïñ»É Ýñ³Ýó ËéáíáõÃÛáõÝÁ Ù»ñ ѳݹ»å, Ù»Ýù Ïå³ï³ë˳ݻÝù ²Ù»ñÇÏÛ³Ý, Ö³åáÝ³Ï³Ý Ï³Ù âÇÝ³Ï³Ý Ãݹ³ÝáÃÝ»ñáí: ²ðҲܲ¶ðàôÂÚàôÜ 8. Æñ³í³µ³Ý³Ï³Ý Çñ³íáõÝùÇó »ñÏÙïù³ÝÇ û·ïí»ÉÁ: سëáÝ³Ï³Ý Õ»Ï³í³ñáõÃÛ³Ý ³ß˳ï³ÏÇóÝ»ñÁ: гïáõÏ ¹åñáóÝ»ñÁ ¨ ·»ñáõëáõóÙ³Ý ¹³ëïÇñ³ÏáõÃÛáõÝ: îÝï»ë³·»ïÝ»ñÁ ¨ ÙÇÉÇáݳï»ñ»ñÁ: àô٠ѳÝÓݳñ³ñ»É ϳé³í³ñáõÃÛ³Ý å³ï³ë˳ݳïáõ å³ßïáÝÝ»ñÁ:

Ø»Ýù å³ñï³íáñ »Ýù ³å³Ñáí»É Ù»½ µáÉáñ ÙÇçáóÝ»ñáí, áñáÝóÇó Ù»ñ ѳϳé³Ïáñ¹Ý»ñÁ ÏϳñáÕ³Ý³Ý û·ïí»É Ù»ñ ѳݹ»å: Ø»Ýù Ù»ñ ³ñ¹³ñ³óáõÙÁ, áñÁ ѳñϳíáñ ÏÉÇÝÇ, »ñµ ÏѳÛï³ñ³ñ»Ýù áñáßáõÙÁ, å³ñï³íáñ »Ýù ÷ÝÃñ»É ³Ù»Ý³Ýáõñµ ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÝ»ñáí ¨ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ µ³é³ñ³ÝÇ ³ñ·»ÉùÝ»ñáí, ù³Ý½Ç ³Û¹ áñáßáõÙÝ»ñÁ ϳñ»õáñ ¿ ³ñï³Ñ³Ûï»É ³ÛÝåÇëÇ ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÝ»ñáí, áñáÝù ÏÃí³Ý Çñ³í³Ï³Ý µÝáõÛÃÇ µ³ñÓñ³·áõÛÝ Ï³ÝáÝÝ»ñÇÝ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ: Ø»ñ ջϳí³ñáõÃÛáõÝÁ å³ñï³íáñ ¿ ßñç³å³ï»É Çñ»Ý ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³Ý µáÉáñ áõÅ»ñáí, áñáÝó Ù»ç ݳ å»ïù ¿ ·áñÍÇ: ܳ Ïßñç³å³ïÇ Çñ»Ý Ù»ñ ïÝï»ë³·»ïÝ»ñÇ ³ß˳ñÑáí: ²Ñ³, û ÇÝãáõ ïÝï»ë³·Çï³Ï³Ý ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ϳ½ÙáõÙ »Ý ѵñ۳ݻñÇ ¹³ë³í³Ý¹Ù³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý ³é³ñϳݻñÁ: Ø»½ Ïßñç³å³ï»Ý µ³ÝÏÇñÝ»ñÇ, ³ñ¹Ûáõݳµ»ñáÕÝ»ñÇ, ϳåÇï³ÉÇëïÝ»ñÇ ÙÇ ³ÙµáÕç ѳٳëï»ÕáõÃÛáõÝ, ÇëÏ Ï³ñ»õáñÁ` ÙÇÉÇáݳï»ñ»ñÇ, ù³ÝÇ, áñ ³Ù»Ý ÇÝã ÏÉáõÍíÇ Ãí»ñÇ Ñ³ñóáí: ijٳݳϳíáñ³å»ë, ù³ÝÇ ¹»é íï³Ý·³íáñ ÏÉÇÝÇ å³ï³ë˳ݳïáõ å³ßïáÝÝ»ñÁ ѳÝÓÝ»É Ù»ñ »Õµ³Ûñ ѵñ۳ݻñÇÝ, Ù»Ýù ÏѳÝÓݳñ³ñ»Ýù ³ÝÓ³Ýó, áñáÝó ³ÝóÛ³ÉÁ ¨ Ï»Ýë³·ñáõÃÛáõÝÁ ³ÛÝåÇëÇÝ ¿, áñ Ýñ³Ýó ¨ ÅáÕáíñ¹Ç ÙÇç»õ ·ïÝíÇ ³Ý¹áõݹ, ³ÛÝåÇëÇ Ù³ñ¹Ï³Ýó, áñáÝù Ù»ñ ϳÝáݳ¹ñáõÃÛáõÝÁ ˳Ëï»Éáõ ¹»åùáõÙ ÙÝáõÙ ¿ ëå³ë»É ϳ٠¹³ïÇ, ϳ٠³ùëáñÇ, ³Û¹ ¿É Ýñ³ ѳٳñ, áñå»ë½Ç Ýñ³Ýù ÙÇÝã»õ í»ñçÇÝ ßáõÝãÁ å³ßïå³Ý»Ý Ù»ñ ߳ѻñÁ: ²ðҲܲ¶ðàôÂÚàôÜ 9. سëáÝ³Ï³Ý ëϽµáõÝùÝ»ñÇ ÏÇñ³éáõÙÁ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ í»ñ³¹³ëïÇñ³ÏÙ³Ý ·áñÍáõÙ: سëáÝ³Ï³Ý Ý߳ݳµ³ÝÁ: гϳë»ÙÇÃǽÙÇ Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝÁ: سëáݳϳÝáõÃÛ³Ý ¹ÇÏï³ïáõñ³Ý: ²Ñ³µ»ÏãáõÃÛáõÝ: àí ¿ ͳé³ÛáõÙ Ù³ëáݳϳÝáõÃÛ³ÝÁ: ¶áÛ»ñÇ Çß˳ÝáõÃÛ³Ý “ï»ëÝáÕ” ¨ “ÏáõÛñ” áõÅ»ñÇ µ³Å³ÝáõÙÁ: Æß˳ÝáõÃÛ³Ý ¨ ÅáÕáíñ¹Ç ß÷áõÙÁ: ²½³ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ë³ÝÓ³ñÓ³ÏáõÃÛáõÝ: ÎñÃáõÃÛ³Ý ¨ ¹³ëïÇñ³ÏáõÃÛ³Ý ½³íÃáõÙ:

ÎÇñ³é»Éáí Ù»ñ ëϽµáõÝùÝ»ñÁ, áõß³¹ñáõÃÛáõÝ ¹³ñÓñ»ù ÅáÕáíñ¹Ç µÝ³íáñáõÃÛ³Ý íñ³, ³ÛÝ »ñÏñáõÙ, áñï»Õ ¹áõù ·ïÝíáõÙ »ù ¨ å»ïù ¿ ·áñÍ»ù, ÁݹѳÝáõñ, ÝáõÛݳÝÙ³Ý ¹ñ³Ýó û·ï³·áñÍáõÙÁ, Ù»ñ áõ½³Íáí` ÅáÕáíñ¹Ç í³Õ í»ñ³¹³ëïÇñ³ÏáõÃÛáõÝÁ, ãÇ Ï³ñáÕ Ñ³çáÕáõÃÛáõÝ áõݻݳÉ: ´³Ûó, ßù»ñûÉáí Ýñ³Ýó ½·áõÛßáñ»Ý û·ï³·áñÍÙ³ÝÁ, ¹áõù Ïï»ëÝ»ù, áñ ãÇ ³ÝóÝÇ ³Ý·³Ù ï³ëÁ ï³ñÇ, ÇÝãå»ë ³Ù»Ý³Áݹ»Ù µÝ³íáñáõÃÛáõÝÁ Ï÷áËíÇ ¨ Ù»Ýù ÏÁݹ·ñÏ»Ýù ³ñ¹»Ý áõñÇß` Ù»½ »ÝóñÏÛ³É ÅáÕáíáõñ¹: “²½³ï³Ï³Ý” µ³éÁ, Çñ³Ï³ÝáõÙ Ù»ñ Ù³ëáݳϳÝáõÃÛ³Ý Ý߳ݳµ³ÝÝ ¿: “²½³ïáõÃÛáõÝ, »Õµ³ÛñáõÃÛáõÝ, ѳí³ë³ñáõÃÛáõÝ”–Á »ñµ Ù»Ýù ÏϳÛëñ³Ý³Ýù, Ï÷áË»Ýù áã û Ý߳ݳµ³ÝÇ, ³ÛÉ ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃ۳ݓ ²½³ïáõÃÛ³Ý Çñ³íáõÝù, ѳí³ë³ñáõÃÛ³Ý å³ñïù, »Õµ³ÛñáõÃÛ³Ý Ç¹»³É” ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÝ»ñáí ¨ Ïáñë³Ýù ³ÛÍÇÝ åá½»ñÇó, ¹» ý³Ïïá Ù»Ýù ³ñ¹»Ý çÝç»óÇÝù ³Ù»Ý ϳé³í³ñáõÃÛáõÝ, µ³óÇ Ù»ñÇó, ù³Ý½Ç ¹» Ûáõñ» ³Û¹åÇëÇù ¹»é ß³ï »Ý: ºÃ» ÇÝã áñ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñ µáÕáù µ³ñÓñ³óÝ»Ý Ù»ñ ѳݹ»å, ³å³ ë³ Ó»õÇ Ñ³Ù³ñ ¿ ¨ Ù»ñ ѳۻóٳٵ áõ ϳñ·³¹ñáõÃÛ³Ùµ, ϳ٠Ýñ³Ýó ѳϳë»ÙÇÃǽÙÝ ¿ Ù»½ å»ïù` Ù»ñ ÷áùñ »Õµ³ÛñÝ»ñÇÝ Õ»Ï³í³ñ»Éáõ ѳٳñ: ê³ ã»Ù ³Ù÷á÷»Éáõ, ù³ÝÇ, áñ ³ñ¹»Ý ß³ï »Ýù ùÝݳñÏ»É: Æñ³Ï³ÝáõÙ Ù»½ ³ñ·»Éù ãϳ: Ø»ñ ·»ñÇß˳ÝáõÃÛáõÝÁ ·ïÝíáõÙ ¿ ³ÛÝåÇëÇ ¿ùëïñ³É»·³É å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ, áñÁ ÁݹáõÝí³Í ¿ ³Ýí³Ý»É ¹ÇÏï³ïáõñ³: ºë ϳñáÕ »Ù ËÕ×áí ³ë»É, áñ ³Ûë å³ÑÇÝ Ù»Ýù ûñ»Ýë¹Çñ »Ýù, Ù»Ýù ³ÝáõÙ »Ýù ¹³ï áõ ¹³ï³ëï³Ý, Ù»Ýù å³ïÅáõ٠ϳ٠ݻñáõÙ »Ýù, Ù»Ýù ÇÝãå»ë Ù»ñ ½áñù»ñÇ Õ»Ï³í³ñ` Ýëï³Í »Ýù ݳ˳í³ñáÕ ÓÇáõ íñ³: Ø»Ýù ջϳí³ñáõÙ »Ýù áõÅ»Õ Ï³Ùùáí, áñáíÑ»ï»õ Ù»ñ Ó»éù»ñáõÙ »ñµ»ÙÝÇ áõÅ»Õ Ïáõë³Ï-

- 205 -

óáõÃÛ³Ý µ»ÏáñÝ»ñÝ »Ý, áñÇÝ Ù»Ýù Ñݳ½³Ý¹»óñÇÝù: Ø»ñ Ó»éù»ñáõÙ ³Ý³ñ·»Éù ÷³é³ëÇñáõÃÛáõÝÝ ¿, ³ÛñáÕ ³·³ÑáõÃÛáõÝ, ³ÝáÕáù íñ»Å, ½³Ûñ³ó³Í ³ï»ÉáõÃÛáõÝ: Ø»½³ÝÇó ¿ ¹áõñë ·³ÉÇë ³Ù»ÝÁݹ·ñÏáÕ ³Ñ³µ»ÏãáõÃÛáõÝÁ: Ø»½ Ùáï ͳé³ÛáõÃÛ³Ý »Ý µáÉáñ ϳñÍÇùÝ»ñÇ ¨ µáÉáñ áõëÙáõÝùÝ»ñÇ ï»ñ Ù³ñ¹Çù` Ùdzå»ïáõÃÛ³Ý í»ñ³Ï³Ý·ÝáÕÝ»ñ, ³Ùµá˳í³ñÝ»ñ, ëáódzÉÇëïÝ»ñ, ÏáÙáõݳñÝ»ñ ¨ ³ÛÉ áõïáåÇëïÝ»ñ: Ø»Ýù µáÉáñÇÝ ÉÍ»É »Ýù ³ß˳ï³ÝùÇÝ` Ýñ³ÝóÇó ³Ù»Ý Ù»ÏÁ ˳ËïáõÙ ¿ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙݳóáõÏÝ»ñÁ, Ó·ïáõÙ ¿ ï³å³É»É µáÉáñ ѳëï³ïí³Í ϳñ·»ñÁ: ²ÛëåÇëÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÝ»ñáí µáÉáñ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ï³ÝçíáõÙ »Ý` Ýñ³Ýù ³Õ»ñëáõÙ »Ý ˳ճÕáõÃÛáõÝ, å³ïñ³ëï »Ý Ñ³ÝáõÝ ¹ñ³ ½áѳµ»ñ»É ³Ù»Ý ÇÝã, µ³Ûó Ù»Ýù ã»Ýù ï³ Ýñ³Ýó ˳ճÕáõÃÛáõÝ, ù³ÝÇ ¹»é Ýñ³Ýù µ³ó³ñÓ³Ï ¨ Ñݳ½³Ý¹ ã»Ý ÁݹáõÝ»É Ù»ñ ÙÇç³½·³ÛÇÝ ·»ñϳé³í³ñáõÃÛáõÝÁ: ÄáÕáíáõñ¹Á ×ãáõÙ ¿ ÉáõÍ»É ëáóÇ³É³Ï³Ý Ñ³ñó»ñÁ ÙÇç³½·³ÛÇÝ Ñ³Ù³Ó³ÛÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙÇçáóáí: Îáõë³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù³ëݳïáõÙÁ µ»ñ»ó ¹ñ³Ýó Ù»ñ ïñ³Ù³¹ñáõÃÛ³Ý ï³Ï, ³ÛÝå»ë, ÇÝãå»ë ϳÝóϳóÝ»ë ÙñÓ³Ïó³Ï³Ý å³Ûù³ñ, å»ïù ¿ áõÝ»Ý³É ÷áÕ, ÇëÏ µáÉáñ ÷áÕ»ñÁ Ù»ñ Ùáï »Ý: Ø»Ýù ϳñáÕ »Ýù í³Ë»Ý³É ·áÛ»ñÇ ï»ëÝáÕ áõÅÇó` ÇßËáÕ ÏáõÛñ ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý áõÅÇ Ñ»ï ÙdzëÇÝ, µ³Ûó Ù»½³Ýáí ÁݹáõÝí³Í »Ý ÝÙ³Ý Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ý¹»å µáÉáñ ÙÇçáóÝ»ñÁ: ²Ûë »ñÏáõ áõÅ»ñÇ ÙÇç»õ` Ýñ³Ýó ÙÇç»õ ϳ۳óáÕ ³Ñ³µ»ÏãáõÃÛ³Ý ¹»Ù, Ù»Ýù å³ï »Ýù ϳéáõó»É: ²ÛëåÇëáí` ÅáÕáíñ¹Ç ÏáõÛñ áõÅÁ ÏÙݳ Ù»ñ ѻݳñ³ÝÁ ¨ Ù»Ýù, ÙÇÙdzÛÝ Ù»Ýù Ïͳé³Û»Ýù áñå»ë Ýñ³ ջϳí³ñ, ÇѳñÏ» Ýñ³Ý áõÕÕáñ¹»Éáí ¹»åÇ Ù»ñ Ýå³ï³ÏÁ: àñå»ë½Ç ÏáõÛñÇ Ó»éùÁ ãϳñáճݳ ³½³ïí»É Ù»ñ ջϳí³ñáõÃÛáõÝÇó, Ù»Ýù å³ñï³íáñ »Ýù Å³Ù³Ý³Ï ³é Å³Ù³Ý³Ï Ýñ³ Ñ»ï ·ïÝí»É ë»ñï ß÷áõÙÝ»ñÇ Ù»ç, »Ã» áã ³ÝÓ³Ùµ, ³Ù»Ý³Ñ³í³ï³ñÇÙ Ù»ñ »Õµ³ÛñÝ»ñÇ ÙÇçáóáí: ºñµ Ù»Ýù ÏÉÇÝ»Ýù ÁݹáõÝí³Í Çß˳ÝáõÃÛáõÝ, ³å³ Ù»Ýù ÅáÕáíñ¹Ç Ñ»ï Ͻñáõó»Ýù ³ÝÓ³Ùµ Ññ³å³ñ³ÏÝ»ñÇ íñ³ ¨ Ýñ³Ý Ïëáíáñ»óÝ»Ýù ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ñ³ñó»ñáõÙ ³ÛÝ áõÕÕáõÃÛ³Ùµ, áñÁ Ù»½ å»ïù ¿: ÆÝãå»ë ëïáõ·»É , û Ýñ³Ý ÇÝã »Ý áõëáõó³ÝáõÙ ·ÛáõÕ³Ï³Ý ¹åñáóÝ»ñáõÙ: ÆëÏ Ç±Ýã ϳëÇ Ï³é³í³ñáõÃÛ³Ý Ý»ñϳ۳óáõóÇãÁ, ϳ٠ÇÝùÁ` ó³ñÁ, ³ÛÝ ÇÝã ãÇ Ï³ñáÕ ³ÝÙÇç³å»ë ï³ñ³Íí»É å»ïáõÃÛ³Ý Ù»ç, ³ÛÝ ßáõïáí Ïï³ñ³ÍíÇ ÅáÕáíñ¹Ç ÙÇçáóáí: àñå»ë½Ç ųٳݳÏÇó ßáõï ãáãÝã³óíÇ ·áÛ»ñÇ Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, Ù»Ýù ˻ɳÙÇï Ó»õáí Ýñ³Ýó ٻ˳ÝǽÙÇ ½ëå³Ý³ÏÁ í»ñóñ»É »Ýù Ù»ñ Ó»éùÁ: ²Û¹ ½ëå³Ý³ÏÝ»ñÁ ·ïÝíáõÙ »Ý ËÇëï, µ³Ûó ³ñ¹³ñ ϳñ·áí, ÇëÏ Ù»Ýù ¹³ ÷á˳ñÇÝ»óÇÝù ³½³ï³Ï³Ý ³Ýϳñ· ÇÝùݳϳÙáõÃÛ³Ý: Ø»Ýù Ïåã»óÇÝù Çñ³í³µ³ÝáõÃÛ³ÝÁ, ÁÝïñ³Ï³Ý ϳñ·»ñÇÝ, Ù³ÙáõÉÇÝ, ³ÝÓÇ ³½³ïáõÃÛ³ÝÁ, ÇëÏ ³Ù»Ý³Ï³ñ»õáñÁ` ÏñÃáõÃÛ³ÝÁ ¨ ¹³ëïÇñ³ÏáõÃÛ³ÝÁ, ÇÝãå»ë ³½³ï ϳóáõÃÛ³Ý ·»Õ»óÇÏ ³ÝÏÛáõݳù³ñ»ñÇÝ: Ø»Ýù ¹³ëïÇñ³ÏáõÃÛ³Ý ÙÇçáóáí ÑÇÙ³ñ³óñÇÝù, ÃÙñ»óñÇÝù, ³Ý³é³Ï³óñÇÝù ·áÛ»ñÇ »ñÇï³ë³ñ¹áõÃÛ³ÝÁ, ݳËûñáù Ù»ñ ÇÙ³ó³Í ëáõï ¨ Ù»½³Ýáí Ý»ñßÝãí³Í ëϽµáõÝùÝ»ñáí ¨ ï»ëáõÃÛáõÝÝ»ñáí: ¶»ñ·áÛáõÃÛ³Ý ûñ»ÝùÝ»ñáí, ³é³Ýó ϳñ»õáñ ÷á÷áËáõÃÛ³Ý, ÙdzÛÝ ßáõé ï³Éáí ¹ñ³Ýù ѳϳë³Ï³Ý µ³ó³ïñ³Ï³ÝÝ»ñáí, Ù»Ýù ëï»ÕÍ»ÍÇÝù íÇÃ˳ñÇ ³ñ¹ÛáõÝù: ²Û¹ ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÁ ëϽµáõÙ ³ñï³Ñ³ÛïíáõÙ ¿ÇÝ Ýñ³ÝáõÙ, áñ µ³ó³ïñ³Ï³ÝÝ»ñÁ ¹Çٳϳíáñ»óÇÝù ûñ»ÝùÝ»ñáí, ÇëÏ Ñ»ïá ³Û¹ ûñ»ÝùÝ»ñÁ ÁݹѳÝñ³å»ë ÷³Ï»óÇÝù ϳé³í³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Û³óùÝ»ñÇó, áñ ãáõÝ»Ý³Ý Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ ÇٳݳÉáõ ³Û¹ ϳñ·Ç ˳éÝí³Í ûñ»Ýë¹ñáõÃÛáõÝ: ²Ûëï»ÕÇó ¿É` ËÕ×Ç ¹³ïÇ ï»ëáõÃÛáõÝÁ: ¸áõù ³ëáõÙ »ù, áñ Ù»ñ íñ³ Ï·³Ý ½»ÝùÁ Ó»éùÝ»ñÇÝ, »Ã» Ïé³Ñ»Ý ÇÝãáõÙÝ ¿ µ³ÝÁ, ųٳݳÏÇó ßáõï, ÇëÏ ¹ñ³ ѳٳñ å³Ñ»ëï³å³ß³ñáõÙ áõÝ»Ýù ³ÛÝåÇëÇ ³Ñ³µ»Ïã³Ï³Ý Ù»Ãá¹, áñ ³Ù»Ý³Ëǽ³Ë Ñá·ÇÝ»ñÁ ϹáÕ³Ý` Ù»ïñáåáÉÇï»ÝÇ Ý»ñ·»ïÝÛ³ ³ÝóáõÙÝ»ñÁ` ÙÇç³ÝóùÝ»ñÁ, ³Û¹ Å³Ù³Ý³Ï µáÉáñ ù³Õ³ùÝ»ñáõÙ Ïë³ñùí»Ý, áñï»ÕÇó ¿É Ýñ³Ýù Ïå³ÛÃ»Ý Çñ»Ýó µáÉáñ ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñáí ¨ »ñÏñÇ ÷³ëï³ÃÕûñáí: ²ðҲܲ¶ðàôÂÚàôÜ 10. òáõó³¹ñ³Ï³ÝÁ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ù»ç: êïáñáõÃÛ³Ý “гÝ׳ñÁ”: ƱÝã ¿ Ëáëï³ÝáõÙ Ù³ëáÝÝ»ñÇ å»ï³Ï³Ý ѻճßñçáõÙÁ: гÙÁݹѳÝáõñ ùí»³ñÏáõÃÛáõÝ: ÆÝùݳÝ߳ݳÏáõÃÛáõÝ: سëáÝÝ»ñÇ ³é³çÝáñ¹Ý»ñÁ: سëáݳϳÝáõÃÛ³Ý Ñ³Ý׳ñ»Õ ջϳí³ñÁ: ÐÇÙݳ¹ñáõÙ ¨ ýáõÝÏódzݻñÁ: ²½³ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ÃáõÛÝÁ: ê³Ñٳݳ¹ñáõÃÛáõÝ` Ïáõë³Ïó³Ï³Ý ÏéÇíÝ»ñÇ ¹åñáó: гÝñ³å»ï³Ï³Ý ųٳݳϳßñç³Ý: ܳ˳·³ÑÝ»ñ` Ù³ëáÝ³Ï³Ý ¹ñ³ÍáÝ»ñ (Ï黳ïáõñ³): ܳ˳·³ÑÝ»ñÇ å³ï³ë˳ݳïíáõÃÛáõÝÁ: “ä³Ý³Ù³”: ä³ï-

- 206 -

·³Ù³íáñÝ»ñÇ å³É³ïÇ ¨ ݳ˳·³ÑÇ ¹»ñÁ: سëáݳϳÝáõÃÛáõÝ` ûñ»Ýë¹Çñ áõÅ: Üáñ ѳÝñ³å»ï³Ï³Ý ë³Ñٳݳ¹ñáõÃÛáõÝ: ²ÝóáõÙ Ù³ëáÝ³Ï³Ý Ùdzå»ïáõÃÛ³ÝÁ: гٳß˳ñѳÛÇÝ ó³ñÇ Ñéã³ÏÙ³Ý å³ÑÁ: ÐÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñÇ å³ïí³ëïáõÙ ¨ Ù³ëáÝÝ»ñÇ ³ÛÉ Ë³ñ¹í³ÝùÝ»ñÁ:

²Ûëûñ ÏëÏë»Ù ³ñ¹»Ý ³ëí³ÍÇ ÏñÏÝáõÃÛ³Ùµ ¨ ËݹñáõÙ »Ù Ó»½ ÑÇß»É, ϳé³í³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¨ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÁ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ù»ç Ññ³åáõñíáõÙ »Ý óáõó³¹ñ³Ï³Ýáí (ûñÇݳϻÉÇáí): ºì áñï»Õ Ýñ³Ýù ï»ëÝ»Ý ³åñ³ÝùÝ»ñÇ ³ëï³éÝ»ñÁ, »Ã» Ýñ³Ýó ջϳí³ñÝ»ñÇÝ ³Ù»Ý³Ï³ñ»õáñÁ áõñ³Ë³Ý³ÉÝ ¿: Ø»ñ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ϳñ»õáñ ¿ ÇÙ³Ý³É ³Ûë Ù³Ýñ³Ù³ëÝáõÃÛáõÝÁ: ²ÛÝ Ù»½ Ïû·ÝÇ Çß˳ÝáõÃÛ³Ý, ËáëùÇ ³½³ïáõÃÛ³Ý, Ù³ÙáõÉÇ, ÏñáÝÇ, ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ (³ëáó³ódz), ûñ»ÝùÇ Ùáï ѳí³ë³ñáõÃÛ³Ý, ë»÷³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ³ÝÓ»éݳÙË»ÉÇáõÃÛ³Ý, µÝ³Ï³ñ³ÝÝ»ñÁ, í³ñÏ»ñÇ (óùóñ³Í í³ñÏ»ñÇ ï»ëáõÃÛáõÝÁ), ûñ»ÝùÝ»ñÇ ¹»åÇ Ñ»ï áõÅÇ, µ³Å³ÝÙ³Ý ùÝݳñÏÙ³Ý ÁÝóóùáõÙ: ²Ûë µáÉáñ ѳñó»ñÁ ³ÛÝåÇëÇÝ »Ý, áñ ¹ñ³Ýù áõÕÇÕ ¨ µ³ó, ÅáÕáíñ¹Ç ѳٳñ »ñµ»ù ãÇ Ï³ñ»ÉÇ ßáß³÷»É: ²ÛÝ ¹»åù»ñáõÙ, »ñµ ³Ýßñç³Ýó»ÉÇ ¿ Ýñ³Ýó Ñ»ï ß÷í»ÉÁ, ѳñϳíáñ ã¿ Ýñ³Ýó Ãí³ñÏ»É, ³ÛÉ Ñ³Ûï³ñ³ñ»É ³é³Ýó ëïáõÛ· ß³ñ³¹ñ»Éáõ, áñ ųٳݳϳÏÇó Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ ëϽµáõÝùÝ»ñÁ Ù»ñ ÏáÕÙÇó ÁݹáõÝíáõÙ »Ý: ²Ûë ÉéáõÃÛ³Ý Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝÁ ϳ۳ÝáõÙ ¿ Ýñ³ÝáõÙ, áñ ã³Ýí³Ýí³Í ëϽµáõÝùÁ ï³ÉÇë ¿ Ù»½ ·áñÍ»Éáõ ³½³ïáõÃÛáõÝ, Ýñ³ÝÇó ³ÝÝÏ³ï ³Ýç³ï»Éáõ ³Ûë ϳ٠³ÛÝ Ù³ëÁ: ÆëÏ Ýñ³Ýó Ãí³ñÏÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï Ýñ³Ýù ÃííáõÙ »Ý ÇÝãå»ë ÝíÇñí³ÍÝ»ñ: ÄáÕáíáõñ¹Á ѳïáõÏ ëÇñá ¨ ѳñ·³ÝùÇ Ñ³ÏáõÙ áõÝÇ` ù³Õ³ù³Ï³Ý ѽáñáõÃÛ³Ý Ñ³Ý׳ñÝ»ñÇ Ñ³Ý¹»å ¨ Ýñ³Ýó µáÉáñ µéÝáõÃÛ³Ùµ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³ÝÁ å³ï³ë˳ÝáõÙ ¿,“ëïáñ ¿, ëïáñ µ³Ûó ׳ñåÇÏ, üáÏáõë ¿` µ³Ûó DZÝã ˳ճñÏٳٵ, ÇÝãù³Ý í»Ñ ¨ ³Ýå³ïÏ³é ¿”: Ø»Ýù ѳßí³ñÏáõÙ »Ýù Áݹ·ñÏ»É µáÉáñ ³½·»ñÁ Ýáñ ÑÇÙݳÛÇÝ ß»ÝùÇ Ï³éáõóÙ³ÝÁ, áñÁ ݳ˳·Íí³Í ¿ Ù»ñ ÏáÕÙÇó: ²Ñ³, û ÇÝãáõ Ù»½ ³Ýå³ÛÙ³Ý ¿ å»ïù å³Ñ»ëï³íáñ»É ¨ ϳÝ˳å»ë ³å³Ñáí»É ³ÛÝ áõÕÕ³ÏÇ ³ÝÑá· ÏïñÇ×áõÃÛ³Ùµ ¨ á·áõ ѽáñáõÃÛ³Ùµ, áñÁ Ù»ñ ·áñÍáÕÝ»ñÇ ·É˳íáñáõÃÛ³Ùµ Ïç³ñ¹Ç Çñ ׳ݳå³ñÑÇ µáÉáñ ³ñ·»ÉùÝ»ñÁ: ºñµ Ù»Ýù ϳí³ñï»Ýù Ù»ñ å»ï³Ï³Ý ѻճßñçáõÙÁ, ÅáÕáíñ¹ÇÝ Ï³ë»Ýù,-§³Ù»Ý ÇÝã ÁÝóÝáõÙ ¿ñ ß³ï í³ï, µáÉáñÁ ï³Ýçí»óÇÝ: ÆѳñÏ», ¹áõù ³½³ï ϳñáÕ »ù ³ñï³Ñ³Ûï»ù Ù»½ ¹³ï³í×Çé, µ³Ûó ³ñ¹Ûáù ¹³ ÏÉÇÝÇ ³ñ¹³ñ, »Ã» ³ÛÝ Ó»ñ ÏáÕÙÇó ÏÉÇÝÇ Ý³Ëûñáù ѳëï³ïí³Í, ÇÝãáí Ï÷áñÓ³ñÏ»ù ³ÛÝ, ÇÝãÁ, áñ Ù»Ýù Ó»½ Ïï³Ýù”: ²Û¹ Å³Ù³Ý³Ï Ýñ³Ýù Ù»½ Ó»éù»ñÇ íñ³ Ïï³Ý»Ý ÙdzëÝ³Ï³Ý ÑáõÛë»ñÇ ¨ ³å³í»ÝáõÃÛ³Ý ÑdzóÙáõÝùáí: øí»³ñÏáõÃÛáõÝÁ, áñÁ Ù»Ýù ë³ñù»É »Ýù Ù»ñ ϳÛëñáõÃÛ³Ý ½»ÝùÁ, ¹ñ³Ý áõëáõó³Ý»Éáí ³Ý·³Ù ³Ù»Ý³÷áùñ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ÙdzíáñÝ»ñÇÝ (ϳ½Ù³íáñáÕ ËÙµ³ÛÇÝ ÙÇáõÃÛáõÝÝ»ñ ¨ ѳٳӳÛÝáõÃÛáõÝÝ»ñ), Ïͳé³ÛÇ Çñ ·áñÍÇÝ ¨ ³Ûë ³Ý·³Ù Ï˳ճ Çñ í»ñçÇÝ ¹»ñÁ ÙdzӳÛÝáñ»Ý Ù»½ Ñ»ï ÙáïÇÏÇó ͳÝáóݳÉáõ ó³ÝÏáõÃÛ³Ùµ, µ³Ûó áã ¹³ï³å³ñï»Éáõ: ¸ñ³ ѳٳñ µáÉáñÇÝ µ»ñ»É ùí»³ñÏáõÃÛ³Ý, ³é³Ýó ¹³ë»ñÇ ï³ñµ»ñáõÃÛ³Ý ¨ ³ñ·»ÉùÝ»ñÇ (ó»Ý½), áñå»ë½Ç ѳëï³ïíÇ Ù»Í³Ù³ëÝáõÃÛ³Ý ³µë³ÉÛáõïǽÙÁ, áñÇÝ ³ÝÑݳñ ¿ ѳëÝ»É ÇÝï»ÉÇ·»ÝïÝ»ñÇ ó»Ý½³ÛÇÝ ¹³ëáí: ²Û¹åÇëÇ Ï³ñ·áí áõëáõó³Ý»Éáí µáÉáñÇÝ ÇÝùݳÝ߳ݳÏáõÃÛ³Ý ÙïùÇÝ, Ù»Ýù Ïç³ñ¹»Ýù ·áÛ»ñÇ ÁÝï³ÝÇùÝ»ñÇ Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝÁ ¨ Ýñ³ ¹³ëïÇñ³ÏÙ³Ý ·ÇÝÁ, Ïí»ñ³óÝ»Ýù ³Ýѳï³Ï³Ý Ë»Éù»ñÇ ³ñï³Ñ³ÛïáõÙÁ, áñáÝó, Ù»½³Ýáí ջϳí³ñíáÕ ³ÙµáËÁ ãÇ ÃáõÛɳïñÇ áã ³é³ç³¹ñí»Éáõ ¨ áã ¿É ³ñï³Ñ³Ûïí»Éáõ: Üñ³Ýù ëáíáñ»É »Ý Éë»Éáõ ÙdzÛÝ Ù»½, ËáݳñÑáõÃÛ³Ý ¨ áõß³¹ñáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ í׳ñáÕÝ»ñÇë: ²ÛëåÇëáí Ù»Ýù Ïëï»ÕÍ»Ýù ³ÛÝåÇëÇ ÏáõÛñ ѽáñáõÃÛáõÝ, áñÁ Ç íÇ׳ÏÇ ãÇ ÉÇÝÇ áã ÙÇ ï»Õ ß³ñÅí»É, ³é³Ýó Ù»ñ ³·»ÝïÝ»ñÇ, áñáÝó Ù»Ýù ÏÝ߳ݳϻÝù Ýñ³Ýó ³é³çÝáñ¹Ý»ñÇ ÷á˳ñ»Ý: ÄáÕáíáõñ¹Á ÏËáݳñÑíÇ ³Û¹åÇëÇ é»ÅÇÙÇÝ, áñáíÑ»ï»õ ÏÇٳݳ, áñ ³Ûë Ýáñ ³é³çÝáñ¹Ý»ñÇó ¿ Ï³Ëí³Í Çñ»Ýó ³ß˳ï³í³ñÓÁ, ¿Å³Ý ÝíÇñ³ïíáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¨ ÝÙ³Ý µ³ñÇùÝ»ñÁ: Իϳí³ñÙ³Ý åɳÝÁ å»ïù ¿ ¹áõñë ·³ Ù»Ï ·ÉËÇó, áñáíÑ»ï»õ ¹ñ³Ýù ã»ë ÙdzíáñÇ, »Ã» ÃáõÛÉ ï³ë, áñ ¹ñ³Ýù ÉÇÝ»Ý µ³½Ù³ÃÇí ·ÉáõËÝ»ñÇó ¹áõñë »Ï³Í: ¸ñ³ ѳٳñ ¿É Ù»½ å»ïù ¿ ϳ½Ù»É ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý åÉ³Ý ¨ áã û ³ÛÝ ùÝݳñÏ»É, áñå»ë½Ç ã˳Ëï»É Ýñ³ ѳÝ׳ñ»ÕáõÃÛáõÝÁ, Ýñ³Ý ϳ½ÙáÕ Ù³ë»ñÇ Ï³åÁ, Ýñ³ ³Ù»Ý ÙÇ åáõÝÏïÇ Ý߳ݳÏáõÃÛ³Ý ·³ÕïÝÇ ·áñÍáÕ áõÅÁ: ºÃ» ùÝݳñÏ»É, ϳ٠÷á÷áË»É ÝÙ³Ý ³ß˳ï³ÝùÁ ï³ñµ»ñ ùí»³ñÏáõÙÝ»ñáí, ³å³ ݳ Ïí»ñóÝÇ Çñ íñ³ µáÉáñ Ë»Éáù ³ÝÑ»ï»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ïùÁ, áñÁ ãÇ Ã³÷³Ýó³Í ϳÝËáñáßáõÙ-

- 207 -

Ý»ñÇ ËáñùÝ áõ ϳåÇ Ù»ç: Ø»½ å»ïù ¿, áñ Ù»ñ åɳÝÝ»ñÁ ÉÇÝ»Ý áõÅ»Õ ¨ Ýå³ï³Ï³ëɳó: ¸ñ³ ѳٳñ ¿É å»ïù ãÇ ·ó»É Ù»ñ ջϳí³ñÇ Ñ³Ý׳ñ»Õ ³ß˳ï³ÝùÁ ³ÙµáËÇ Ù³ëݳïÙ³Ý ¨ ϳ٠ûÏáõ½ ë³Ñٳݳ÷³Ïí³Í ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ³éç»õ: ²Ûë åɳÝÝ»ñÁ ųٳݳϳÏÇó ÑÇÙݳñÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¹»é»õë ï³ÏÝáõÑ³Ý ã»Ý ³ÝÇ: Üñ³Ýù ÙdzÛÝ Ï÷á˳ñÇÝ»Ý ¹ñ³Ýó ïÝï»ëáõÃÛáõÝÁ, ѳçáñ¹³µ³ñ, ¹ñ³Ýó ß³ñÅÙ³Ý ÏáÙµÇݳódzݻñÁ, áñáÝù ³ÛëåÇëáí ÏáõÕÕáñ¹í»Ý Ù»ñ åɳÝáí ݳ˳ï»ëí³Í áõÕÕáõÃÛ³Ùµ: ´áÉáñ »ñÏñÝ»ñáõÙ ï³ñµ»ñ ³ÝáõÝÝ»ñÇ ï³Ï ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝÇ ÝáõÛÝ µ³ÝÁ` Ý»ñϳ۳óáõóãáõÃÛáõÝ, ë»Ý³ï, å»ï³Ï³Ý ËáñÑáõñ¹, ûñ»Ýë¹Çñ ¨ ϳï³ñáÕ (·áñͳ¹Çñ) Ù³ñÙÇÝÝ»ñ: ÆÝÓ å»ïù ãÇ Ó»½ µ³ó³ïñ»É ³Û¹ ÑÇÙݳñÏÝ»ñÇ ÙÇç»õ ϳåÇ Ù»Ë³ÝǽÙÝ»ñÁ, ÙdzÛÝ áõß³¹ñáõÃÛáõÝ ¹³ñÓñ»ù, áñ ¹ñ³ÝóÇó Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñÁ å³ï³ë˳ݳïáõ ¿ ϳñ»õáñ å»ï³Ï³Ý ýáõÝÏódzÛÇ Ñ³Ù³ñ, áõëïÇ ËݹñáõÙ »Ù Ó»½ Ýϳï»É, áñ §Ï³ñ»õáñ¦ µ³éÁ »ë í»ñ³µ»ñáõÙ »Ù ÑÇÙݳñÏÇÝ, áã û ýáõÝÏódzݻñÇÝ, Ñ»ï»õ³å»ë ÑÇÙݳñÏÝ»ñÁ ã»Ý ϳñ»õáñÁ, ³ÛÉ ýáõÝÏódzݻñÁ: ÐÇÙݳñÏÝ»ñÁ Çñ³ñ Ù»ç µ³Å³Ý»É »Ý µáÉáñ ջϳí³ñÙ³Ý ýáõÝÏódzݻñÁ` ³¹ÙÇÝÇëïñ³óÇáÝ, ûñ»Ýë¹Çñ, ·áñͳ¹Çñ, ¹ñ³ ѳٳñ ¿É Ýñ³Ýù ëÏëáõÙ »Ý ·áñÍ»É å»ï³Ï³Ý ûñ·³ÝǽÙáõÙ, ÇÝãå»ë ûñ·³ÝÝ»ñÁ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ Ù³ñÙÝáõÙ: ºÃ» íݳë»Ýù å»ï³Ï³Ý Ù»ù»Ý³ÛÇ ÙÇ Ù³ë, å»ïáõÃÛáõÝÁ` ÇÝãå»ë Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ Ù³ñÙÇÝÁ ÏÑÇí³Ý¹³Ý³ ¨ Ïٳѳݳ: ºñµ Ù»Ýù ÏÝ»ñ³ñÏ»Ýù å»ï³Ï³Ý ûñ·³ÝǽÙáõÙ ³½³ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ÃáõÛÝÁ, Ýñ³ ³ÙµáÕç ù³Õ³ù³Ï³Ý ÏáÙåÉ»ÏóÇ³Ý Ï÷áËíÇ` å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ٳѳµ»ñ ÑÇí³Ý¹áõÃÛ³Ùµ ÏÑÇí³Ý¹³Ý³Ý ¨ Ïï³ñ³ÉáõÍí»Ý: ØÝáõÙ ¿ ÙdzÛÝ ëå³ë»É Ýñ³Ýó Ù³Ñí³ÝÁ: ²½³ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÇó ÍÝí»óÇÝ ë³Ñٳݳ¹ñ³Ï³Ý å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, áñáÝù ·áÛ»ñÇ ÷ñÏáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ÷á˳ñÇÝ»óÇÝ ÇÝùݳϳÉáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ, ÇëÏ ë³Ñٳݳ¹ñáõÃÛáõÝÁ, ÇÝãå»ë Ó»½ ѳÛïÝÇ ¿, ¹³ ÏéÇíÝ»ñÇ, ù³Ý¹Ù³Ý, í»×»ñÇ, ³ÝѳٳӳÛÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, ³Ýí׳ñ Ïáõë³Ïó³Ï³Ý ³·Çï³ódzݻñÇ, Ïáõë³Ïó³Ï³Ý ÙÇïáõÙݳíáñáõÃÛ³Ý ¹åñáó ¿: ØÇ Ëáëùáí` ³ÛÝ ³Ù»ÝÇ ¹åñáóÁ, ÇÝãÁ ¹ÇÙ³½ñÏáõÙ ¿ å»ïáõÃÛ³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ: ²ÙµÇáÝÁ Ù³ÙáõÉÇó áã å³Ï³ë ¹³ï³å³ñï»ó ϳé³í³ñáõÃÛ³Ý ³Ý·áñÍáõÝ»áõÃÛ³ÝÁ ¨ ³ÝϳñáÕáõÃÛ³ÝÁ, ë³ñù»Éáí Ýñ³Ýó áã å»ïù³Ï³Ý, ³í»Éáñ¹, áñÇó ¿É ß³ï »ñÏñÝ»ñáõÙ ¹ñ³Ýù ÏáñͳÝí»óÇÝ: ²ÛëåÇëáí »Ï³í ѳÝñ³å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï³ßñç³ÝÁ ¨ ³Û¹Å³Ù Ù»Ýù ÷á˳ñÇÝ»óÇÝù ïÇñ³Ï³ÉÇÝ Ï³é³í³ñáõÃÛ³Ý Í³Õñ³Ýϳñáí` ³ÙµáËÇó í»ñóñ³Í, Ù»ñ ¹ñ³ÍáÝ»ñÇó, Ù»ñ ëïñáõÏÝ»ñÇó å³ïñ³ëïí³Í ݳ˳·³Ñ: êñ³ÝáõÙ ¿ñ ϳ۳ÝáõÙ ·áÛ»ñÇ ÅáÕáíñ¹Ç ï³Ï ¹ñ³Í Ù»ñ ³Ï³ÝÇ ÑÇÙùÁ: Þáõïáí Ù»Ýù Ïѳëï³ï»Ýù ݳ˳·³ÑÝ»ñÇ å³ï³ë˳ݳïíáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: ²Û¹Å³Ù Ù»Ýù Ù»ñ ·áñÍÁ ß³ñáõݳϻÉáõ ÁÝóóùÇ Ù»ç ã»Ýù ÍÇë³íáñíÇ: Ø»½ DZÝã, »Ã» Ïɳó»Ý Çß˳ÝáõÃÛ³Ý Ó·ïáÕÝ»ñÁ, áñ ˳éݳß÷áÃáõÃÛáõÝ ÏÉÇÝÇ Ý³Ë³·³Ñ ã·ïÝ»Éáõ å³ï׳éáí, ˳éݳß÷áÃáõÃÛáõÝ, áñÁ í»ñçݳϳݳå»ë Ïù³Ûù³ÛÇ »ñÏÇñÁ: àñå»ë½Ç Ù»ñ åɳÝÁ µ»ñíÇ ³Û¹åÇëÇ ³ñ¹ÛáõÝùÇ, Ù»Ýù ³ÛÝåÇëÇ Ý³Ë³·³ÑÝ»ñ ϳé³ç³¹Ý»Ýù, áñáÝó Ñ»ï»õáõÙ “ë»õ ·áñÍ»ñ” (å³Ý³Ù³) »Ý »Õ»É: ä³ï·³Ù³íáñÝ»ñÇ å³É³ïÁ Ïå³ïëå³ñÇ, Ïå³ßïå³ÝÇ, ÏÁÝïñÇ Ý³Ë³·³ÑÝ»ñÇÝ, µ³Ûó Ù»Ýù Ýñ³ÝÇó ÏËÉ»Ýù Çñ³íáõÝùÝ»ñÁ, Ïï³Ýù Ù»ñ Ýß³Ý³Ï³Í å³ï³ë˳ݳïáõ ݳ˳·³ÑÇÝ: ºì ³ñ¹»Ý ݳ˳·³ÑÇ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÁ Ϲ³éݳ ÃÇñ³Ë ÅáÕáíñ¹Ç ѳٳñ, µ³Ûó Ù»Ýù Ïï³Ýù Ýñ³Ý ÇÝùݳå³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ, áñå»ë½Ç ݳ ¹ÇÙÇ ÅáÕáíñ¹ÇÝ, ÇëÏ ÏáõÛñ ÅáÕáíñ¹Ç Ù»ç Ù»ñ ³·»ÝïÁ å³ïñ³ëï ¿: ØÇ»õÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï Ù»Ýù Ïï³Ýù Ýñ³Ý Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ Ñ³Ûï³ñ³ñ»Éáõ ½ÇÝí³Í Çñ³¹ñáõÃÛáõÝ` áñå»ë ³é³çÇÝ ½ÇÝíáñ³Ï³Ý ¹»Ùù: гëϳݳÉÇ ¿, áñ ÙÇ³Ï Éáõë³íáñáÕ É³ÙåÁ Ù»ñ Ó»éùáõÙ ¿ ÉÇÝ»Éáõ ¨ Ù»½³ÝÇó µ³óÇ, áã Ù»ÏÁ ûñ»Ýë¹ñ³Ï³Ý áõÅáí ãÇ Õ»Ï³í³ñÇ: ´³óÇ ¹ñ³ÝÇó, Ù»Ýù å³É³ïÇ Ó»éùÇó ÏËÉ»Ýù, Ýáñ ë³Ñٳݳ¹ñáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³Ó³ÛÝ, ϳé³í³ñáõÃÛ³Ý ÙÇçáó³éáõÙÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ Ñ³ñóÙ³Ý Çñ³íáõÝùÁ, ù³Õ³ù³Ï³Ý ·³ÕïÝÇùÇ å³Ñå³ÝÙ³Ý ùáÕÇ ï³Ï, Ýáñ ë³Ñٳݳ¹ñáõÃÛáõÝáí ÏÏñ׳ï»Ýù ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý Ý»ñϳ۳óáõóÇãÝ»ñÇ ù³Ý³ÏÁ: ºÃ» Ýñ³Ýù ³Û¹ ù³Ý³Ïáí ¿É í»ñ³Ï³Ý·Ýí»Ý ¹»Ù, ³å³ Ù»Ýù ϹÇÙ»Ýù ѳٳÅáÕáíñ¹³Ï³Ý ٻͳٳëÝáõÃÛ³ÝÁ: ܳ˳·³ÑÇó ϳËí³Í ÏÉÇÝÇ å³É³ïÇ, ë»Ý³ïÇ ËáëݳÏÇ ¨ ÷áËݳ˳·³ÑÇ Ý߳ݳϻÉÁ: ä³éɳٻÝïÝ»ñÇ ³ÝÁݹٻç ë»ëdzݻñÁ ÏÏñ׳ï»Ýù ÙÇÝã»õ Ù»Ï ³Ý·³Ù ÙÇ ù³ÝÇ ³ÙëáõÙ: ´³óÇ ¹ñ³ÝÇó, ݳ˳·³ÑÁ, áñå»ë ·áñͳ¹Çñ Çß˳ÝáõÃÛ³Ý í»ñ³Íáõ, Ïáõݻݳ Çñ³íáõÝù ѳí³ù»É ¨ óñ»É å³éɳٻÝïÁ, ÇëÏ óñ»Éáõ ¹»åùáõ٠ųٳݳÏÁ Ó·»É, ÙÇÝã»õ Ýáñ å³éɳٻÝï³Ï³Ý ÅáÕáíÇ Ý߳ݳÏáõÙÁ: ºì áñå»ë½Ç å³ï³ë˳ݳïíáõÃÛáõÝÁ ãÙݳ ݳ˳-

- 208 -

·³ÑÇ íñ³, Ù»Ýù ݳ˳ñ³ñÝ»ñÇÝ ¨ Ùݳó³Í å³ßïáÝ۳ݻñÇÝ Ï³ë»Ýù, áñ ßñç³Ýó»Ý Ýñ³ ϳñ·³¹ñáõÃÛáõÝÁ, áñáí ¨ Çñ»Ýù ÏÁÝÏÝ»Ý Ýñ³ ÷á˳ñ»Ý: ²Û¹ ¹»ñÁ Ù»Ýù ѳÝÓݳñ³ñáõÙ »Ýù ï³É ë»Ý³ïÇÝ, å»ï³Ï³Ý ËáñÑñ¹ÇÝ, ϳ٠ݳ˳ñ³ñÝ»ñÇ ËáñÑñ¹ÇÝ, µ³Ûó áã ³é³ÝÓÇÝ Ù³ñ¹áõ: ܳ˳·³ÑÁ Ï÷áñÓÇ ·áñͳñÏ»É Ù»ñ ϳëÏ³Í³Í ûñ»ÝùÝ»ñÁ, áñáÝù Ñݳñ³íáñ ¿ ·áñͳñÏ»É ï³ñµ»ñ Ó»õ»ñáí: ºì ³ëïÇ׳ݳµ³ñ, ù³ÛÉ ³é ù³ÛÉ, ݳ ϳ٠ÏѳÝÓÝíÇ, ϳ٠Ϲ³éݳ Ù»ñÁ: ÆëÏ ÅáÕáíáõñ¹Á ½½í»Éáí ³Ûë ³Ù»ÝÇó, áñáß Å³Ù³Ý³Ï Ñ»ïá ϵ³ó³Ï³ÝãÇ,-§ëñ³Ýó íéݹ»ù, ïí»ù Ù»½ Ù»Ï ¨ ѳٳß˳ñѳÛÇÝ ó³ñÇ, áñÁ Ù»½ ÏÙdzíáñÇ ¨ ÏáãÝã³óÝÇ ÏéÇíÝ»ñÇ å³ï׳éÝ»ñÁ¦: ÆëÏ, »Ã» Ù»Ýù ï³Ýù ÅáÕáíñ¹ÇÝ Å³Ù³Ý³Ï, ³å³ Ù»½ ѳٳñ ³í»ÉÇ ó³ÝϳÉÇ å³Ñ ѳ½Çí û »ñµ»õÇó» ѳ׳ËÇ: ²ðҲܲ¶ðàôÂÚàôÜ 11. Üáñ ë³Ñٳݳ¹ñáõÃÛ³Ý Íñ³·ÇñÁ: Ðݳñ³íáñ ѻճßñçÙ³Ý ÙÇ ù³ÝÇ Ñ³Ù³éáïáõÃÛáõÝÝ»ñ: ¶áÛ»ñ-áã˳ñÝ»ñ: ¶³ÕïÝÇ Ù³ëáݳϳÝáõÃÛáõÝÁ ¨ Ýñ³ “òáõó³¹ñ³Ï³Ý ûÃÛ³ÏÝ»ñÁ”:

ä»ï³Ï³Ý ËáñÑáõñ¹Á ÏѳÛïÝíÇ áñå»ë ïÇñ³Ï³ÉÇ Çß˳ÝáõÃÛ³Ý Áݹ·ÍáÕ: ܳ áñå»ë ûñ»Ýë¹Çñ Ù³ñÙÝÇ óáõó³¹ñ³Ï³Ý Ù³ë, ÏÉÇÝÇ ïÇñ³Ï³ÉÇ ûñ»ÝùÝ»ñÇ ¨ Ññ³Ù³Ý³·ñ»ñÇ ËÙµ³·ñ³Ï³Ý ÏáÙÇï»: ²ÛëåÇëáí, ³Ñ³ å³ïñ³ëïíáÕ Ýáñ ë³Ñٳݳ¹ñáõÃÛ³Ý Íñ³·ÇñÁ` Ù»Ýù Ïëï»ÕÍ»Ýù ûñ»ÝùÝ»ñ, Çñ³íáõÝù ¨ ¹³ï³ñ³Ý. 1. úñ»Ýë¹Çñ Ù³ñÙÝÇ ³é³ç³ñÏáõÃÛ³Ý Ý»ñùá 2. ܳ˳·³ÑÇ Ññ³Ù³Ý³·ñáí ÁݹѳÝáõñ ѳëï³ïٳٵ, ë»Ý³ïÇ í×Çé ¨ å»ï³Ï³Ý ËáñÑñ¹Ç áñáßáõÙ, ݳ˳ñ³ñÝ»ñÇ áñáßáõÙ 3. ä»ï³Ï³Ý ѻճßñçáõÙ ¼µ³Õí»Ýù ³ÛÝ ÏáÙµÇݳódzݻñÇ Ù³Ýñ³½³ïáõÃÛ³Ùµ, áñáÝóáí Ïí»ñç³óíÇ í»ñÁ Ýßí³Í áõÕÕáõÃÛáõÝÝ»ñáí å»ï³Ï³Ý Ù»ù»Ý³Ý»ñÇ Ñ»Õ³ßñçáõÙÁ: ²Ûë ÏáÙµÇݳódzݻñÇ ï³Ï »ë ѳëϳÝáõÙ »Ù Ù³ÙáõÉÇ ³½³ïáõÃÛáõÝ, ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³½³ïáõÃÛáõÝ, ËÕ×Ç ³½³ïáõÃÛáõÝ, ÁÝïñÛ³É ëÏǽµ ¨ ³ÛÉ áõñÇß, áñáÝù å»ïù ¿ ³ÝÑ»ï³Ý³Ý Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ Ë³Õ³ó³ÝùÇó ϳ٠³ñÙ³ï³å»ë ÷áËíÇ Ýáñ ë³Ñٳݳ¹ñáõÃÛ³Ý Ñéã³ÏÙ³Ý Ñ»Ýó ѳçáñ¹ ûñÇó: ØdzÛÝ ³Û¹ å³ÑÇó ϳñ»ÉÇ ¿ ѳÛï³ñ³ñ»É Ù»ñ µáÉáñ í×ÇéÝ»ñÁ, ù³ÝÇ, áñ ³Ù»Ý »ñ»õ³óáÕ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÇó Ñ»ïá íï³Ý·³íáñ ÏÉÇÝÇ, áñáíÑ»ï»õ »Ã» ³Ûë ÷á÷áËáõÃÛáõÝÁ ÏÉÇÝÇ ËÇëï ë³ëïÏáõÃÛ³Ùµ, ³å³ ݳ ϳñáÕ ¿ µ»ñ»É Ñáõë³Ñ³ïáõÃÛ³Ý, í³Ë»Ý³Éáí ÝáõÛÝ áõÕÕáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ Ýáñ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÇó, ÇëÏ »Ã» ³ÛÝ ³ñíÇ Ñ»ï³·³ ÃáõɳóÙ³Ý Ùïùáí, ϳë»Ý, áñ Ù»Ýù ÁݹáõÝáõÙ »Ýù Ù»ñ ë˳ÉÁ, ÇëÏ ¹³ Ïå³é³ÏïÇ Ýáñ ϳé³í³ñáõÃÛ³Ý ³ÝÙ»ÕáõÃÛ³Ý ÙdzëÝáõÃÛáõÝÁ, ϳ٠ϳë»Ý, û í³Ë»ó³Ý ¨ ·ÝáõÙ »Ý ½Ç×áõÙÝ»ñÇ, áñÇ Ñ³Ù³ñ áã áù ·áÑ ãÇ ÉÇÝÇ, ѳٳñ»Éáí å³ñï³íáñáõÃÛáõÝ, ³ÛÝ ¿É íݳë³Ï³ñ ¿ Ýáñ ϳé³í³ñáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ: Üñ³ Ñéã³ÏÙ³Ý ³é³çÇÝ å³ÑÇó Ù»½ å»ïù ¿, áñ »ñµ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÁ ÏÉÇÝ»Ý ¹»é ßßÙ³Í Ï³ï³ñí³Í ѻճßñçáõÙÇó, ¹»é Ï·ïÝí»Ý ³Ñ³µ»ÏãáõÃÛ³Ý ¨ ³ÝѳëϳݻÉÇáõÃÛ³Ý íÇ׳ÏáõÙ, Ýñ³Ýù Ï·Çï³Ïó»Ý, áñ Ù»Ýù ³ÛÝù³Ý áõÅ»Õ »Ýù, ³ÝËáó»ÉÇ, ³ÛÝù³Ý ѽáñ, áñ Çñ»Ýó Ñ»ï áã ÙÇ ¹»åùáõ٠ѳßíÇ ã»Ýù ÝëïÇ ¨ áã ÙÇ áõß³¹ñáõÃÛáõÝ ã»Ýù ¹³ñÓÝÇ Çñ»Ýó ϳñÍÇùÝ»ñÇ ¨ ó³ÝÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ íñ³, µ³Ûó ϳñáÕ »Ýù ¨ å³ïñ³ëï Çß˳ÝáõÃÛ³Ùµ ×Ýß»Éáõ Ýñ³Ýó ѳÛïÝ»ÉáõÃÛáõÝÁ ¨ ѳÛï³ñ³ñáõÃÛáõÝÁ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ å³ÑÇÝ ¨ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ï»Õ, áñ Ù»Ýù í»ñóñ»É »Ýù ³ÛÝ ³Ù»ÝÁ, ÇÝã Ù»½ å»ïù ¿ ¨ áñ, áã ÙÇ ¹»åùáõÙ Ù»Ýù Çñ»Ýó Ñ»ï ã»Ýù å³ïñ³ëïíáõÙ ÏÇë»É Ù»ñ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÁ: ²Û¹ Å³Ù³Ý³Ï í³ËÇó Ýñ³Ýù Ï÷³Ï»Ý ³ãù»ñÁ ¨ Ïëå³ë»Ý, û ÇÝã ¿ ÉÇÝ»Éáõ: ¶áÛ»ñÁ áã˳ñÇ Ñáï »Ý, ÇëÏ Ù»Ýù Ýñ³Ýó ѳٳñ ·³ÛÉ»ñ »Ýù: ÆëÏ ¹áõù ·Çï»ù, û ÇÝã ÏÉÇÝÇ áã˳ñÝ»ñÇ Ñ»ï, »ñµ áã˳ñ³Ýáó »Ý ÙïÝáõÙ ·³ÛÉ»ñÁ: Üñ³Ýù ÷³ÏáõÙ »Ý ³ãù»ñÁ Ýñ³ ѳٳñ, áñ Ù»Ýù ÏËáëï³Ý³Ýù í»ñ³¹³ñÓÝ»É ËÉ³Í ³½³ïáõÃÛáõÝÁ Ïáõë³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ ¨ ˳ճÕáõÃÛ³Ý ÃßݳÙÇÝ»ñÇÝ` ѳݷëï³óÝ»Éáõó Ñ»ïá: ²ñÅDZ Ëáë»É ³ÛÝ Ù³ëÇÝ, û ÇÝãù³Ý Å³Ù³Ý³Ï Ýñ³Ýù Ïëå³ë»Ý ³Û¹ í»ñ³¹³ñÓÝ»ÉáõÝ: àñÇ Ñ³Ù³ñ ¿É Ù»Ýù ϳÝ˳Ùï³Í»É ¨ Ý»ñßÝã»É »Ýù ·áÛ»ñÇÝ ³Ûë ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ, Ý»ñßÝã»óñÇÝù, ÃáõÛÉ ãï³Éáí Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ Ý³Û»Éáõ ¹ñ³ ³ëï³éÁ, áñå»ë½Ç ßñç³Ýó»Éáí ѳëÝ»Ýù Ýñ³Ý, ÇÝãÁ ³Ýѳë³Ý»ÉÇ ¿ Ù»ñ óñí³Í ÑáïÇ Ñ³Ù³ñ áõÕÕ³ÏÇ ×³Ý³å³ñÑáí: ê³ ¿ »Õ»É ·³ÕïÝÇ Ù³ëáÝáõÃÛ³Ý` Ù»ñ

- 209 -

·³ÕïÝÇ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛ³Ý Ýå³ï³ÏÁ, áñÁ ã·Çï»Ý ¨ áñáÝó Ýå³ï³ÏÝ»ñÁ ³Ý·³Ù ã»Ý ϳëϳÍáõÙ ³Ý³ëáõÝ ·áÛ»ñÁ, Ù»½³Ýáí Ý»ñ·ñ³í³Í Ù³ëáÝ³Ï³Ý ûÃÛ³ÏÝ»ñÇ óáõó³¹ñ³Ï³Ý µ³Ý³ÏáõÙ, Çñ»Ýó ó»Õ³ÏÇóÝ»ñÇ ³ãù»ñÁ ÷³Ï»Éáõ ѳٳñ: ²ëïí³Í ÝíÇñ³µ»ñ»É ¿ Ù»½` Çñ ÁÝïñÛ³É ÅáÕíñ¹ÇÝ, ë÷éáõÙ ¨ µáÉáñÇÝ Ãí³óáÕ Ù»ñ ³Û¹ ÃáõÉáõÃÛáõÝÁ, ëï³óíáõÙ ¿, áñ Ù»ñ ³ÙµáÕç áõÅÝ ¿, áñÁ ¨ µ»ñ»ó Ù»½ ѳٳß˳ñѳÛÇÝ ïÇñ³Ï³ÉáõÃÛ³Ý ß»ÙÇÝ: ¸ñí³Í ÑÇÙùÇ íñ³ Ù»½ ³ñ¹»Ý ùÇã ¿ ÙÝáõ٠ϳéáõó»Éáõ: ²ðҲܲ¶ðàôÂÚàôÜ 12. “²½³ïáõÃÛáõÝ” µ³éÇ Ù³ëáÝ³Ï³Ý µ³ó³ïñáõÃÛáõÝÁ: سëáÝ³Ï³Ý Ï³ÛëñáõÃÛ³Ý Ù³ÙáõÉÇ ³å³·³Ý: سÙáõÉÇ ÑëÏáõÙÁ: Èñ³·ñáÕÝ»ñÇ ·áñͳϳÉáõÃÛáõÝÝ»ñ: سëáÝ³Ï³Ý Ñ³ëϳóáÕáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ ÇÝã ¿ Ý߳ݳÏáõÙ ³é³ç³¹ÇÙáõÃÛáõÝ (åéá·ñ»ë): ºìë Ù³ÙáõÉÇ Ù³ëÇÝ: سëáÝ³Ï³Ý Ñ³Ù»ñ³ßËáõÃÛáõÝÁ ųٳݳϳÏÇó Ù³ÙáõÉáõÙ: ̳Ûñ³Ù³ë³ÛÇÝ “ѳë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ” å³Ñ³ÝçÝ»ñÇ ·é·éáõÙ: Üáñ ϳñ·»ñÇ ³Ýë˳ɳϳÝáõÃÛáõÝÁ:

´áÉáñ ³½³ï³Ï³Ý Ïáãí³ÍÝ»ñÁ, »Ã» áã ·áñÍáí, ·áÝ» Ùïùáí` ³Ý³ñËÇëïÝ»ñ »Ý: “²½³ïáõÃÛáõÝ” µ³éÁ, áñÁ ϳñ»ÉÇ ¿ µ³ó³ïñ»É ï³ñµ»ñ Ó»õáí, Ù»Ýù Ó»õ³Ï»ñåáõÙ »Ýù ³Ûëå»ë` ³½³ïáõÃÛáõÝÁ, ¹³ Çñ³íáõÝù ¿ ³Ý»Éáõ ³ÛÝ, ÇÝãÁ ÃáõÛɳïñáõÙ ¿ ûñ»ÝùÁ: ÜÙ³Ý µ³ó³ïñáõÃÛáõÝÁ ͳé³ÛáõÙ ¿ Ù»½, áñáíÑ»ï»õ ÉñÇí ³½³ïáõÃÛáõÝÁ ÏÁÝÏÝÇ Ù»ñ Ó»éù»ñáõÙ, ù³ÝÇ áñ, ÇÝãå»ë ³ñ¹»Ý ³ëí»ó, ûñ»ÝùÝ»ñÁ Ïϳéáõó»Ý ϳ٠Ïù³Ý¹»Ý ÙdzÛÝ Ù»ñ Íñ³·ñ»ñáí: سÙáõÉÇ Ñ»ï Ù»Ýù Ïí³ñí»Ýù ³Ûëå»ë: ÆÝãåÇëDZ ¹»ñ ¿ ˳ÕáõÙ ³Ûëûñ Ù³ÙáõÉÁ` ³ÛÝ Í³é³ÛáõÙ ¿ Ù»½ µáó³í³é ÑñÏǽ»Éáõ Ù»½ å»ïù³Ï³Ý Ïñù»ñÁ, ϳ٠÷³é³ë»ñ Ïáõë³Ïó³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ: ܳ ÉÇÝáõÙ ¿ ¹³ï³ñÏ, ³Ý³ñ¹³ñ, ëáõï ¨ ٻͳٳëÝáõÃÛáõÝÁ ã»Ý ѳëϳÝáõÙ, û ÇÝãÇÝ ¿ ³ÛÝ Í³é³ÛáõÙ: Ø»Ýù Ýñ³Ý óٵáõÙ »Ýù ¨ ¹ÝáõÙ ³Ùáõñ ë³ÝÓ: ÜáõÛÝÁ ¨ ³ÝáõÙ »Ýù Ùݳó³Í Éñ³·ñáõÃÛ³Ý Ñ»ï, û ã¿ áñÝ ¿ Ýå³ï³ÏÁ Ýñ³ ѳñÓ³ÏáõÙÝ»ñÇó, »Ã» Ù»Ýù ÙÝáõÙ »Ýù µñáßÛáõñÝ»ñÇ ¨ ·ñù»ñÇ Ñ³Ù³ñ ÃÇñ³Ë: Ø»Ýù Ϲ³ñÓÝ»Ýù Ññ³å³ñ³Ï³ÛÝáõÃÛ³Ý Ã³ÝϳñÅ»ù ³åñ³ÝùÁ ß³ÑáõÛóµ»ñ Ñá¹í³ÍÇ` Ù»ñ å»ïáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ, Ù»Ýù Ýñ³Ý Ïå³ñ÷³Ï»Ýù ѳïáõÏ í³ñÏáí ¨ ·ñ³íÇ Ý»ñÙáõÍáõÙáí, ïå³·ñ³Ï³Ý ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛ³Ý Ï³Ù ïÇåá·ñ³ýdzÛÇ Ñ³ëï³ïÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï, áñáÝù ϳå³Ñáí»Ý Ù»ñ ϳé³í³ñáõÃÛ³ÝÁ Ýñ³Ýó ѳñÓ³ÏáõÙÝ»ñÇó: гϳé³Ï ¹»åùáõÙ ÏÉÇÝ»Ý ³ÝËÇÕ× ïáõ·³ÝùÝ»ñ: ²ÛÝåÇëÇ ÙÇçáóÝ»ñÁ, ÇÝãåÇëÇù »Ý ¹ñáßÙÁ, ·ñ³íÁ ¨ ïáõ·³ÝùÁ ³Ñé»ÉÇ û·áõï ϵ»ñ»Ý å»ïáõÃÛ³ÝÁ: ÖÇßï ¿, Ïáõë³Ïó³Ï³Ý ûñûñÁ ϳñáÕ ¿ÇÝ ¨ ã³÷ëáë³É ÷áÕ»ñÁ, µ³Ûó Ù»Ýù Ýñ³Ýù Ï÷³Ï»Ýù Ù»ñ íñ³ ѳçáñ¹ ѳñÓ³ÏáõÙÇó Ñ»ïá: àí Ï÷áñÓÇ ÏåÝ»É Ù»ñ ϳé³í³ñáõÃÛ³Ý ³Ýë˳ɳϳÝáõÃÛ³ÝÁ, áã áù ãÇ Ùݳ ³é³Ýó å³ïÇÅ: ´áÉáñ ÝáñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ëï³óíáõÙ »Ý ÙÇ ù³ÝÇ ·áñͳϳÉáõÃÛáõÝÝ»ñÇó, áñï»Õ Ýñ³Ýù Ï»ÝïñáݳÝáõÙ »Ý ³ÙµáÕç ³ß˳ñÑÇó: ²Û¹ ·áñͳϳÉáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ³ñ¹»Ý ÏÉÇÝ»Ý Ù»ñÁ, Ïï³ñ³Í»Ý ³ÛÝ, ÇÝãÁ áñ Ù»Ýù Ýñ³Ýó Ïݳ˳·ñ»Ýù: ºÃ» Ù»Ýù ÑÇÙ³ ϳñáÕ³ó³Ýù ïÇñ³å»ï»É ·áÛ»ñÇ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ë»Éù»ñÇÝ ³ÛÝ ³ëïÇ׳Ý, áñ Ýñ³Ýù Ý³Û»Ý ³ß˳ñÑÇ ¹»åù»ñÇÝ ³ÛÝ ·áõݳíáñ ³ÏÝáóÝ»ñáí, ÇÝãåÇëÇÝ»ñÁ Ù»Ýù »Ýù ¹ÝáõÙ Ýñ³Ýó ³ãù»ñÁ, »Ã» Ù»½ ѳٳñ áã ÙÇ å»ïáõÃÛáõÝáõÙ ãϳ ÷³Ï³Ý ·áÛ»ñÇ ÑÇÙ³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ å»ï³Ï³Ý ·³ÕïÝÇùÝ»ñÇÝ, ³å³ ÇÝã ÏÉÇÝÇ ³ÛÝ Å³Ù³Ý³Ï, »ñµ Ù»Ýù ÏÉÇÝ»Ýù ÁݹáõÝí³Í ïÇñ³Ï³ÉÝ»ñ, Ù»ñ ѳٳß˳ñѳÛÇÝ ¹»ëåáïÇ ·É˳íáñáõÃÛ³Ùµ: ì»ñ³¹³éݳÝù Ù³ÙáõÉÇ ³å³·³ÛÇÝ: ÊÙµ³·Çñ ÉÇÝ»Éáõ ³Ù»Ý ó³ÝϳóáÕ, ·ñ³¹³ñ³Ý³í³ñ, ïå³·Çñ, ëïÇåí³Í ÏÉÇÝÇ Ó»éù µ»ñ»É ¹ÇåÉáÙ, áñÁ ëË³É ·áñÍÇ ¹»åùáõ٠ϳñáÕ ¿ Ñ»ï ËÉí»É: ÆëÏ ¹³ Ù»ñ ϳé³í³ñáõÃÛ³Ý Ó»éù»ñáõÙ ¿: Ø»Ýù Ù³ÙáõÉÇÝ, ÇÝãå»ë ݳ»õ í׳ñ³ÝÇßáí ³ÙµáÕç ïå³·ÇñÁ, ³Ù»Ý ûñÃÇ Ñ³Ù³ñ ³ÛëåÇëÇ í³ñÏ»ñáí Ïå³ß³ñ»Ýù` ¹ñáßÙ³ÝÇß³ÛÇÝ í׳ñáõÙ, ·ñ³í, ÇëÏ »é»ëáõÝ Ã»ñÃÇó å³Ï³ë ·ñù»ñÇ Ñ³Ù³ñ` ÏñÏݳÏÇ ã³÷»ñáí: Ø»Ýù ¹ñ³Ýù Ï·ñ³Ýó»Ýù µñáßÛáõñÝ»ñÇ ß³ñùÇÝ, áñå»ë½Ç ÙÇ ÏáÕÙÇó, Ïñ׳ï»Ýù ³Ùë³·ñ»ñÇ ù³Ý³ÏÁ, áñáÝù Çñ»ÝóÇó Ý»ñϳ۳óÝáõÙ »Ý í³ï³·áõÛÝ ïå³Ï³Ý ÃáõÛÝ, ÙÛáõë ÏáÕÙÇó ³Ûë ÙÇçáóÁ ÏëïÇåÇ ·ñ»Éáõ ³ÛÝåÇëÇ »ñϳñ ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛáõÝ, áñ Ýñ³Ýù ÏëÏë»Ý óÝÏáõÃÛ³Ý å³ï׳éáí ß³ï ùÇã ϳñ¹³É: ÆëÏ ³ÛÝ, ÇÝãÁ Ù»Ýù »Ýù ïå³·ñ»Éáõ, Ù»ñ ÏáÕÙÇó ݳ˳ï»ëí³Í ˻ɳÙÇï áõÕÕáõÃÛ³Ùµ, ÏÉÇÝÇ ¿Å³Ý ¨ Ïí³×³éíÇ Ñ»ßïáõÃÛ³Ùµ: ì³ñÏÁ Ïï³å³ÉÇ ·ñ³Ï³Ý ¹³ï³ñÏ ½µ³ÕÙáõµùÁ, ïáõ·³ÝùÁ ·ñ³Ï³Ý³·»ïÝ»ñÇÝ

- 210 -

ϹÝÇ Ù»½³ÝÇó ϳËÙ³Ý Ù»ç: ºÃ» ·ïÝí»Ý ó³ÝϳóáÕÝ»ñ ·ñ»Éáõ Ù»½ ¹»Ù, ³å³ ãÇ ·ïÝíÇ ó³ÝϳóáÕÝ»ñ ¹ñ³Ýù ïå»Éáõ: ØÇÝã ïå³·ñ»Éáõ ѳٳñ ÇÝã áñ ëï»Õͳ·áÍáõÃÛáõÝ ÁݹáõÝ»ÉÁ, ïå³·ÇñÁ Ï·³ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ùáï ÃáõÛÉïíáõÃÛáõÝ Ëݹñ»Éáõ: ²Û¹åÇëáí Ù»½ ݳËûñáù ѳÛïÝÇ ÏÉÇÝÇ Ù»ñ ѳݹ»å ¹³í³Ý³ÝùÁ ¨ Ù»Ýù Ýñ³Ýó Ï÷ßñ»Ýù, ³é³ç ÁÝÏÝ»Éáí, µ³ó³ïñáõÃÛáõÝÝ»ñáí, ¹ñ¹í»ÉÇù ûٳÛÇó: ¶ñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ¨ Éñ³·ñáõÃÛáõÝÁ »ñÏáõ ϳñ»õáñ³·áõÛÝ ¹³ëïÇñ³Ïã³Ï³Ý áõÅ»ñ »Ý, ³Ñ³, û ÇÝãáõ Ù»ñ ϳé³í³ñáõÃÛáõÝÁ Ϲ³éݳ ٻͳٳë Éñ³·ñ»ñÇ ë»÷³Ï³Ý³ï»ñÁ: ¸ñ³Ýáí Ï㻽áù³Ý³ Ù³ëݳíáñ Ù³ÙáõÉÇ íݳë³Ï³ñ ³½¹»óáõÃÛáõÝÁ ¨ Ó»éù ϵ»ñíÇ ³Ñé»ÉÇ ³½¹»óáõÃÛáõÝ áõÕ»ÕÝ»ñÇ íñ³: ºÃ» Ù»Ýù ÃáõÛÉ ï³Ýù Ýñ³Ýó ï³ëÁ Éñ³·Çñ, ³å³ Ù»Ýù Ïïå»Ýù »é»ëáõÝÁ, ¨ ³ÛÉÝ: ´³Ûó ¹³ ãå»ïù ¿ ϳëÏ³Í»Ý ÅáÕáíñ¹Ç Ù»ç, áñÇ Ñ³Ù³ñ ¿É Ù»ñ ïå³·ñ³Í µáÉáñ Éñ³·ñ»ñÁ áõÕÕáõÃÛ³Ùµ ¨ ϳñÍÇùáí ÏÉÇÝ»Ý ³Ù»Ý³Ñ³Ï³¹ÇñÁ, áñ Ïѳñáõó»Ý Ù»ñ ѳݹ»å íëï³ÑáõÃÛáõÝ ¨ Ýñ³Ýó Ùáï ϵ»ñÇ áãÇÝã ãϳëϳÍáÕ Ù»ñ ѳϳé³Ïáñ¹Ý»ñÇÝ, áñáÝù ³Û¹åÇëáí ÏÁÝÏÝ»Ý Ù»ñ óϳñ¹Á ¨ Ïíݳ볽»ñÍí»Ý: ²é³çÇÝ åɳÝáõÙ ÏÉÇÝ»Ý å³ßïáÝ³Ï³Ý Ï³ñ·Ç Éñ³·ñ»ñÁ: Üñ³Ýù ÙÇßï Ï³Ý·Ý³Í ÏÉÇÝ»Ý Ù»ñ Ñ»ï³ùñùñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ å³Ñ³å³Ý, ¹ñ³ ѳٳñ ¿É Ùݳó³ÍÇ ³½¹»óáõÃÛáõÝÁ ÏÉÇÝÇ ãÝãÇÝ: ºñÏñáñ¹ åɳÝáõÙ ÏÉÇÝ»Ý ÏÇë³å³ßïáÝ³Ï³Ý Éñ³·ñ»ñÁ, áñáÝó ¹»ñÁ Ïϳ۳ݳ ³Ýϳñ»ÏÇóÝ»ñÇÝ ¨ ï³ùáõÏÝ»ñÇÝ Ñ³ñáõó»ÉÁ: ºññáñ¹ åɳÝáõÙ Ù»Ýù ϹݻÝù, ǵñ Ù»ñ ÁݹÇÙáõÃÛ³ÝÁ, áñÁ ûÏáõ½ Çñ Ù»Ï Éñ³·ñáõÙ Çñ»ÝÇó ÏÝ»ñϳ۳óÝÇ áñå»ë Ù»½ ѳϳå³ïÏ»ñ: Ø»ñ ÇëÏ³Ï³Ý Ñ³Ï³é³Ïáñ¹Ý»ñÁ Ñá·áõÙ ÏÁݹáõÝ»Ý ³Ûë Ãí³óáÕ ÁݹÇÙáõÃÛ³ÝÁ Çñ»Ýó³Ï³Ý ¨ ϵ³ó»Ý Ù»½ Çñ»Ýó ˳ճÃÕûñÁ: Ø»ñ µáÉáñ ûñûñÁ ÏÉÇÝ»Ý ³Ù»Ý³Ñݳñ³íáñ áõÕÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ` ³ñÇëïáÏñ³ï, ѳÝñ³å»ï³Ï³Ý, ѻճ÷á˳ϳÝ, ³Ý·³Ù ³Ý³ñËdzϳÝ, ÇѳñÏ» ë³Ñٳݳ¹ñáõÃÛáõÝÁ ϳåñÇ: Üñ³Ýù ÐÝ¹Ï³Ï³Ý ìÇßÝáõ ²ëïÍá ÝÙ³Ý ÏáõÝ»Ý³Ý Ñ³ñÛáõñ Ó»éù, áñáÝóÇó Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñÁ ëïáõ·»Éáõ ¿ ³Ù»Ý ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ϳñÍÇùÇ ëñïÇ ½³ñÏÁ: ºñµ ½³ñÏÁ ϳñ³·³Ý³, ³Û¹ Ó»éù»ñÁ Ïï³Ý»Ý ϳñÍÇùÁ Ù»ñ Ýå³ï³ÏÇ áõÕÕáõÃÛ³Ùµ, û ã¿, ³É»ÏáÍí³Í ëáõµÛ»ÏïÁ ÏÏáñóÝÇ ·Çï³ÏóáõÃÛáõÝÁ ¨ Ñ»ßïáõÃÛ³Ùµ ÏïñíÇ Ý»ñßÝãÙ³Ý: ²ÛÝ ÑÇÙ³ñÝ»ñÁ, áñáÝù ÏÙï³Í»Ý, áñ ÏñÏÝáõÙ »Ý Çñ»Ýó ׳ٵ³ñÇ Ï³ñÍÇùÁ, ÏÏñÏÝ»Ý Ù»ñ ϳñÍÇùÁ, ϳ٠³ÛÝ ÇÝãÁ Ù»½ ¿ ó³ÝϳÉÇ: ºñ»õ³Ï³Û»Éáí, áñ Ýñ³Ýù Çñ»Ýó Ïáõë³ÏóáõÃÛ³Ý ûñ·³ÝÇÝ »Ý Ñ»ï»õáõÙ, Ýñ³Ýù Ï·Ý³Ý ³ÛÝ ¹ñáßÇ Ñ»ï»õÇó, áñÁ Ù»Ýù Ïϳ˻Ýù Çñ»Ýó ѳٳñ: àñå»ë½Ç ³Ûë ÇÙ³ëïáí áõÕ³ñÏ»Ýù Ù»ñ Ù³ÙáõɳÛÇÝ ÙÇÉÇódzÝ, Ù»Ýù å»ïù ¿ ѳïáõÏ Ù³Ýñ³ÏñÏïáõÃÛ³Ùµ áõëáõÙݳëÇñ»Ýù ³Ûë ·áñÍÁ: λÝïñáÝ³Ï³Ý Ù³ÙáõÉÇ ³Ýí³Ý ï³Ï Ù»Ýù ÏÑÇÙÝ»Ýù ѳí³ùÝ»ñ, áñáÝó Ù»ç Ù»ñ ³·»ÝïÝ»ñÁ ³ÝÝϳï Ïï³Ý Ý߳ݳµ³ÝÝ áõ ³½¹³Ýß³ÝÝ»ñÁ: øÝݳññÏ»Éáí ¨ ѳϳ¹ñí»Éáí Ù»ñ ëϽµáõÝùÝ»ñÇÝ ÙÇßï ٳϻñ»ëáñ»Ý, Ýñ³Ýó µÝáõÛÃÇÝ ãÏåÝ»Éáí, Ù»ñ Ù³ÙáõÉÝ»ñÁ ¹³ï³ñÏ Ïñ³ÏáóÝ»ñ Ï³Ý»Ý å³ßïáÝ³Ï³Ý Ã»ñûñÇ Ñ»ï ÙdzÛÝ Ýñ³ ѳٳñ, áñå»ë½Ç Ù»½ ³éÇà ï³Ý ³í»ÉÇ Ù³Ýñ³Ù³ëÝáñ»Ý ³ñï³Ñ³Ûïí»Éáõ, ù³Ý Ù»Ýù ϳñáÕ ¿ÇÝù ³Ý»É ëϽµÝ³Ï³Ý å³ßïáÝ³Ï³Ý ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ: ÆѳñÏ», »Ã» ¹³ Ù»½ ѳٳñ û·ï³Ï³ñ ÏÉÇÝÇ: Ø»ñ íñ³ ³Ûë ѳñÓ³ÏáõÙÝ»ñÁ ÏË³Õ³Ý ¨ ³ÛÝ ¹»ñÁ, áñ Ñݳ½³Ý¹Ý»ñÁ íëï³Ñ ÏÉÇÝ»Ý Ëáë»Éáõ ³½³ïáõÃÛ³Ý Ù»ç, ÇëÏ Ù»ñ ³·»ÝïÝ»ñÇÝ ¹³ Ïï³ ³éÇà ѳëï³ï»Éáõ, áñ Ù»½ ¹»Ù »ÉáõÛà áõÝ»óáÕ ûñ·³ÝÝ»ñÁ ¹³ï³ñϳËáëáõÙ »Ý, ³ÛÝå»ë, ÇÝãå»ë ã»Ý ϳñáÕ³ÝáõÙ ·ïÝ»É ÇëÏ³Ï³Ý ³éÇÃÝ»ñ Ù»ñ ϳñ·³¹ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ñ»ñù»Éáõ: ²Û¹åÇëÇ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý áõß³¹ñáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ³ÝÝϳï, µ³Ûó ×ß·ñÇï, ѳݹ»ëÝ»ñÁ ³í»ÉÇ Ñ³çáÕ³Ï Ïï³Ý»Ý ¹»åÇ Ù»ñ ϳé³í³ñáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÁ ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý áõß³¹ñáõÃÛáõÝÝ áõ íëï³ÑáõÃÛáõÝÁ: Æ ßÝáñÑ Ýñ³Ýó, Ù»Ýù Ïѳñáõó»Ýù ¨ Ïѳݷëï³óÝ»Ýù Ë»Éù»ñÇÝ ù³Õ³ù³Ï³Ý ѳñó»ñÇ Ù»ç, ѳÙá½»É Ï³Ù áõÕÕáõó ߻ջÉ, ïå³·ñ»Éáí ³ÛÝ ×ßÙ³ñïáõÃÛáõÝÁ, û ëáõïÁ, ïíÛ³ÉÝ»ñÁ, ϳ٠¹ñ³Ýó Ñ»ñùáõÙÁ, ݳ۳Í, ɳí û í³ï »Ý ¹ñ³Ýù ÁݹáõÝí³Í, ÙÇßï áõß³¹Çñ ½ÝÝ»Éáí ÑÇÙùÁ, ³í»ÉÇ í³Õ, ù³Ý áïùÁ Ϲݻë: Ø»Ýù ÏѳÕûÝù »ñ»õÇ Ù»ñ ѳϳé³Ïáñ¹Ý»ñÇÝ, ù³ÝÇ áñ Ýñ³Ýó ïñ³Ù³¹ñáõÃÛ³Ý ï³Ï ãÇ ÉÇÝÇ ïå³·ñ³Ï³Ý Ù³ñÙÇÝ, áñáÝóáõÙ Ýñ³Ýù ÏϳñáÕ³Ý³Ý ³ñï³Ñ³Ûïí»É ÙÇÝã»õ í»ñç, í»ñÁ Ýßí³Í Ù³ÙáõÉÇ Ñ³Ý¹»å áñáßáõÙÝ»ñ ϳ۳óÝ»Éáõó Ñ»ïá: Ø»½ å»ïù ãÇ ÉÇÝÇ ³Ý·³Ù ¹ñ³Ýù ÑÇÙÝáíÇÝ Ñ»ñù»É: öáñÓ³ù³ñ»ñÁ, ·óí³Í Ù»ñ ÏáÕÙÇó Ù»ñ Ù³ÙáõÉÇ »ññáñ¹ ϳñ·áõÙ, å»ïù »Õ³Í ¹»åùáõÙ Ù»Ýù ßï³å ÏÑ»ñù»Ýù ÏÇë³å³ßïáÝ³Ï³Ý ûñ·³ÝÝ»ñáõÙ: ²ñ¹»Ý, ¨ ³ÛÅÙ ýñ³ÝëÇ³Ï³Ý Éñ³·ñáõÃÛ³Ý Ó»õ»ñÇ Ù»ç ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝÇ Ù³ëáÝ³Ï³Ý Ñ³Ù»ñ³ßËáõÃÛáõÝ: Ü߳ݳµ³ÝÇ Ù»ç µáÉáñ ïå³·ñ³Ï³Ý ûñ·³ÝÝ»ñÁ ϳåÝí³Í »Ý ÙÇÙdzÝó Ñ»ï ³ñÑ»ë-

- 211 -

ï³Ïó³Ï³Ý ·³ÕïÝÇùáí, Ñݳ·áõÛÝ ³í·áõñÝ»ñÇ ÝÙ³Ý, Ýñ³Ýó áã ÙÇ ³Ý¹³Ù ãÇ µ³óÇ Çñ»Ýó ÇÙ³ó³ÍÝ»ñÇ ·³ÕïÝÇùÝ»ñÁ, »Ã» ãÇ í×éí³Í ¹ñ³Ýù ³½¹³ñ³ñ»É: àã ÙÇ Éñ³·ñáÕ ãÇ áñáßÇ ¹³í³×³Ý»É ³Ûë ·³ÕïÝÇùÁ, ù³ÝÇ, áñ ¹ñ³ÝóÇó áã Ù»ÏÁ ãÇ ÃáõÛɳïñíáõÙ ·ñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝáõÙ, áñå»ë½Ç Ýñ³ ³ÙµáÕç ³ÝóÛ³ÉÁ ãáõݻݳ áñ»õ¿ ³ÙáóÉÇ í»ñù: ²Û¹ í»ñù»ñÁ ÝáõÛÝ å³ÑÇÝ Ïµ³óí»Ý: ø³ÝÇ ¹»é ³Û¹ í»ñù»ñÁ ϳ½ÙáõÙ »Ý ß³ï»ñÇ ·³ÕïÝÇùÁ, Éñ³·ñáÕÇ Éáõë³åë³ÏÁ ѳñáõóáõÙ ¿ »ñÏñÇ Ù»Í Ù³ëÇ Ï³ñÍÇùÁ` Ýñ³ Ñ»ï»õÇó ù»ñÃáõÙ »Ý Ñå³ñïáõÃÛ³Ùµ: Ø»ñ ѳßí³ñÏÝ»ñÁ ѳïϳå»ë ï³ñ³ÍíáõÙ »Ý ͳÛñ³Ù³ë»ñáõÙ: ¸ñ³Ýó Ù»ç Ù»½ ³Ýßñç³Ýó»ÉÇ ¿ ·é·é»É ³ÛÝ ³å³í»ÝÁ ¨ Ó·ïáõÙÁ, áñÇ Ñ»ï Ù»Ýù ÏϳñáճݳÛÇÝù Éóí»É Ù³Ûñ³ù³Õ³ùÇ íñ³, Ýñ³Ýó Ù³Ûñ³ù³Õ³ùÝ»ñÇÝ ï³Éáí ͳÛñ³Ù³ë³ÛÇÝ ÇÝùݳϳ٠³å³í»Ý ¨ Ó·ïáõÙ: гëϳݳÉÇ ¿, áñ ³ÕµÛáõñÁ ÏÉÇÝÇ ³ÛÝ ÝáõÛÝÁ` Ù»ñÁ: Ø»½ å»ïù ¿, áñ »ñµ»ÙÝ, ù³ÝÇ ¹»é Ù»Ýù ÉñÇí Çß˳ÝáõÃÛ³Ý ã»Ýù, Ù³Ûñ³ù³Õ³ùÝ»ñÁ ·ïÝí»ÇÝ Í³Ûñ³Ù³ë³ÛÇÝ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ Ï³ñÍÇùÝ»ñÇ ÙÃÝáÉáñïáõÙ, ³ÛëÇÝùÝ Ù»Í³Ù³ëÝáõÃÛáõÝÁ, í»ñ³÷áËí³Í Ù»ñ ³·»ÝïÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó: Ø»½ å»ïù ¿, áñ Ù³Ûñ³ù³Õ³ùÝ»ñáõÙ Ñá·»µ³Ý³Ï³Ý å³Ñ»ñÇÝ ãùÝݳñÏíÇ Ï³ï³ñí³Í ÷³ëïÁ ÙdzÛÝ Ýñ³ ѳٳñ, áñ ݳ ÁݹáõÝí³Í ¿ ͳÛñ³Ù³ë³ÛÇÝ Ù»Í³Ù³ëÝáõÃÛ³Ý Ï³ñÍÇùáí: ºñµ Ù»Ýù ÏÉÇÝ»Ýù Ýáñ ϳñ·»ñÇ ÁÝóóùÇ Ù»ç` ÁÝóóù³÷áË Ù»ñ Çß˳ÝáõÃÛ³Ý, Ù»½ ³Ýϳñ»ÉÇ ÏÉÇÝÇ Ù³ÙáõÉáí Ç Ñ³Ûï µ»ñ»É ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ³Ý³ñ¹³ñáõÃÛáõÝÁ, å»ïù ¿ áñ Ùï³Í»Ý û Ýáñ ϳñ·»ñÁ ³ÛÝå»ë µáÉáñÇë µ³í³Ï³Ý³óñ»ó, áñ ³Ý·³Ù ѳÝó³·áñÍáõÃÛáõÝÁ Ïñ׳ïí»ó: гÝó³·áñÍáõÃÛ³Ý Ç Ñ³Ûï ·³Éáõ ¹»åù»ñÁ å»ïù ¿ ÙÝ³Ý ½áÑ»ñÇ ¨ å³ï³Ñ³Ï³Ý íϳݻñÇ áÉáñïáõÙ ¨ áã ³í»ÉÇÝ: ²ðҲܲ¶ðàôÂÚàôÜ 13. гݳ峽ûñÛ³ ѳóÇ Ï³ñÇù: ø³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ñ³ñó»ñ: ²ñ¹Ûáõݳµ»ñ³Ï³Ý ѳñó»ñ: ¼í³ñ׳óáõÙ: ÄáÕáíñ¹³Ï³ÝÝ»ñ: “ÖßÙ³ñïáõÃÛáõÝÁ Ù»ÏÝ ¿”: Ø»Í µ³ñ¹³ÝùÝ»ñ:

гݳ峽ûñÛ³ ѳóÇ Ï³ñÇùÁ ·áÛ»ñÇÝ ÏëïÇåÇ Éé»É ¨ ÉÇÝ»É Ù»ñ Ñݳ½³Ý¹ ͳé³Ý»ñÁ: Üñ³Ýó ß³ñù»ñÇó Ù»½ Ùáï Ù³ÙáõÉáõÙ »Õ³Í ³·»ÝïÝ»ñÁ Ù»ñ Ññ³Ù³Ýáí ϳÙ÷á÷»Ý ³ÛÝ, ÇÝãÁ áñ Ñݳñ³íáñ ¿ Ù»½ ïå»Éáõ å³ßïáÝ³Ï³Ý Ù³ÙáõÉáõÙ, ÇëÏ Ù»Ýù ³Û¹ ųٳݳϳÙÇçáóáõÙ, ùÝݳñÏÙ³Ý µ³ñÓñ³óí³ÍÇ ³ÕÙáõÏÇ ï³Ï Ïí»ñóÝ»Ýù ¨ ϵ»ñ»Ýù Ù»½ ó³ÝϳÉÇ ÙÇçáóÝ»ñÁ ¨ ÏÙ³ïáõó»Ýù ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³ÝÁ` áñå»ë ³í³ñïí³Í ÷³ëï: àã áù ãÇ Ñ³Ù³ñÓ³ÏíÇ å³Ñ³Ýç»É ÉáõÍí³ÍÇ Ñ»ñùáõÙ, ³é³í»É»õë, áñ ³ÛÝ ÏÝ»ñϳ۳óíÇ áñå»ë µ³ñ»É³íáõÙ: ÆëÏ ³Ûëï»Õ Ù³ÙáõÉÁ Ïß»ÕÇ Ùïù»ñÁ Ýáñ ѳñó»ñÇ ÏáÕÙ: ²Ûë Ýáñ ѳñó»ñÇ ùÝݳñÏÙ³ÝÁ ³ÛÝ ÝáõÛÝ ×³Ï³ï³·ÇñÁ Çñ³Ï³Ý³óÝáÕ ³ÝáõÕ»ÕÝ»ñÁ, áñáÝù ÙÇÝã»õ ³ÛÅÙ ã»Ý ϳñáÕ Ñ³ëϳݳÉ, áñ Çñ»Ýù áãÇÝã ã»Ý ѳëϳÝáõÙ Ýñ³ÝáõÙ, ÇÝãÁ áõ½áõÙ »Ý ùÝݳñÏ»É: ø³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ñ³ñó»ñÁ áã Ù»ÏÇÝ Ñ³ë³Ý»ÉÇ ã»Ý, µ³óÇ »ñϳñ ¹³ñ»ñ ß³ñáõÝ³Ï Ýñ³ Ï»ñïáÕÝ»ñÇó: ²Ûë µáÉáñÇó ¹áõù Ïï»ëÝ»ù, áñ Ó·ï»Éáí ³ÙµáËÇ Ï³ñÍÇùÇÝ, Ù»Ýù ÙdzÛÝ Ñ»ßï³óÝáõÙ »Ýù Ù»ñ ٻ˳ÝǽÙÇ ÁÝóóùÁ ¨ ¹áõù ϳñáÕ »ù Ýϳï»É, áñ áã û ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ, ³ÛÉ µ³é»ñÇÝ, Ù»ñ ÏáÕÙÇó ³ñï³Ñ³Ûïí³Í ³Ûë ϳ٠³ÛÝ Ñ³ñóÇ ßáõñç, Ù»Ýù ϳñÍ»ë ѳí³ÝáõÃÛáõÝ »Ýù áñáÝáõÙ: Ø»Ýù ³ÝÁݹѳï Ñéã³ÏáõÙ »Ýù, áñ Ù»ñ µáÉáñ ÙÇçáó³éáõÙÝ»ñáõÙ Ù»Ýù ջϳí³ñíáõÙ »Ýù ÑáõÛëáí, ϳåí³Í ÁݹѳÝáõñ µ³ñÇùÝ»ñÇÝ Í³é³Û»Éáõ íëï³ÑáõÃÛ³Ý Ñ»ï: àñå»ë½Ç ß³ï ³ÝѳݷÇëï Ù³ñ¹Ï³Ýó ß»Õ»É ù³Õ³ù³Ï³Ý ѳñó»ñÇ ùÝݳñÏáõÙÇó, Ù»Ýù ÑÇÙ³ ǵñ ùÝݳñÏáõÙ »Ýù Ýáñ ѳñó` ³ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛ³Ý Ñ³ñóÁ: ²Ûë ³ëå³ñ»½áõÙ ¿É ÃáÕ ÙáÉ»·Ý»Ý: ¼³Ý·í³ÍÝ»ñÁ ѳٳӳÛÝíáõÙ »Ý ã·áñÍ»É, ѳݷëï³Ý³É ǵñ ù³Õ³ù³Ï³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÇó, áñÇÝ Ù»Ýù »Ýù Çñ»Ýó ëáíáñ»óñ»É, áñå»ë½Ç Çñ»Ýó ÙÇç³í³ÛñáõÙ å³Ûù³ñ»Ýù ·áÛ»ñÇ Ï³é³í³ñáõÃÛ³Ý ¹»Ù, ÙÇÙdzÛÝ Ýáñ ½µ³ÕÙáõÝùÝ»ñÇ å³ÛÙ³Ýáí, áñáÝóáõÙ Ù»Ýù óáõÛó »Ýù ï³ÉÇë ǵñ»õ ÝáõÛÝå»ë ù³Õ³ù³Ï³Ý áõÕÕáõÃÛáõÝ ¿: àñå»ë½Ç Ýñ³Ýù áãÇÝã ãݳ˳ï»ë»Ý, Ù»Ýù Ýñ³Ýó ß»ÕáõÙ »Ýù Ññ×í³ÝùÝ»ñáí, ˳ջñáí, ½í³ñ׳ÝùÝ»ñáí, Ïñù»ñáí, ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ïÝ»ñáí: Þáõïáí Ù»Ýù Ù³ÙáõÉÇ ÙÇçáóáí ÏëÏë»Ýù ³é³ç³ñÏ»É ÙñÓ³í³½ù³ÛÇÝ å³Ûù³ñ ³ñí»ëïÇ µÝ³·³í³éáõÙ, ëåáñïáõÙ` ³Ûë Ñ»ï³ùñùñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ í»ñçݳϳݳå»ë Ïß»Õ»Ý áõÕ»ÕÝ»ñÁ ³ÛÝ Ñ³ñó»ñÇó, áñáÝóáõÙ ¹»é Ù»½ Çñ»Ýó Ñ»ï å³Ûù³ñ»É ¿ å»ïù: î³ñÁÝï»É³Ý³Éáí ³í»ÉÇ áõ ³í»ÉÇ ÇÝùÝáõñáõÛÝ Ùï³Í»Éáõó, Ù³ñ¹Çù Ý»ñ¹³ßÝ³Ï Ù»½ Ñ»ï ÙdzëÇÝ ÏËáë»Ý, áñáíÑ»ï»õ ÙdzÛÝ Ù»Ýù ÏëÏë»Ýù ³é³ç³ñÏ»É Ýáñ ÙïùÇ áõÕÕáõÃÛáõÝÝ»ñ, ÇѳñÏ» ³ÛÝåÇëÇ ³ÝÓ»ñÇ

- 212 -

ÙÇçáóáí, áñáÝù Ù»½ Ñ»ï ѳٻñ³ßË ã»Ý ѳٳñÇ: ²½³ï³Ï³Ý áõïáåÇëïÝ»ñÇ ¹»ñÁ í»ñçݳϳݳå»ë ˳ճñÏí³Í ÏÉÇÝÇ, »ñµ Ù»ñ ջϳí³ñáõÃÛáõÝÁ ÏÉÇÝÇ ×³Ý³ãí³Í: ØÇÝã ³Û¹ Ýñ³Ýù Ù»½ ÏÙ³ïáõó»Ý ɳí ͳé³ÛáõÃÛáõÝ: ¸ñ³ ѳٳñ ¿É Ù»Ýù ¹»é ÏáõÕÕ»Ýù ý³Ýï³ëïÇÏ ï»ëáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÑݳñáõÙÝ»ñÇ áõÕ»ÕÝ»ñÁ, Ýáñ ¨ ǵñ ³é³ç³ï³ñáí: â¿, áñ Ù»Ýù ÉÇáíÇÝ Ñ³çáÕáõÃÛ³Ùµ ýééóñ»É »Ýù ·áÛ»ñÇ ·ÉáõËÝ»ñÁ ¨ ãϳ ·áÛ»ñÇ Ù»ç áõÕ»Õ, áñÁ Ïï»ëÝ»ñ, áñ ³Ûë µ³éÇ ï³Ï óùÝí³Í ¿ µáÉáñ ¹»åù»ñáõÙ ×ßÙ³ñïáõÃÛáõÝÇó ß»ÕáõÙ, áñï»Õ ·áñÍÁ ãÇ í»ñ³µ»ñíáõÙ ÝÛáõÃ³Ï³Ý Ñ³Ûïݳ·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ, ã¿ áñ ×ÇßïÁ ÙdzÏÝ ¿` Ýñ³ÝáõÙ ¿ ³é³çÁÝóóÇ ï»ÕÁ: ²é³ç³¹ÇÙáõÃÛáõÝÁ áñå»ë ëáõï ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛáõÝ, ͳé³ÛáõÙ ¿ ×ßÙ³ñïáõÃÛ³Ý Ë³í³ñ»óÙ³ÝÁ, áñå»ë½Ç áã áù ³ÛÝ ãÇٳݳ, µ³óÇ Ù»½³ÝÇó` ²ëïÍá ÁÝïñÛ³ÉÝ»ñÇó ¨ Ýñ³ å³Ñ³å³ÝÝ»ñÇó: ºñµ Ù»Ýù ÏϳÛë»ñ³Ý³Ýù, ³å³ Ù»ñ Ñé»ïáñÝ»ñÁ ÏËáë»Ý Ù»Í µ³ñ¹³ÝùÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ, áñáÝù ³ÝÁÝ¹Ù»ç ³É»ÏáÍ»É »Ý Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³ÝÁ Ýñ³ ѳٳñ, áñå»ë½Ç í»ñç Ç í»ñçá µ»ñÇ Ù»ñ µ³ñÇù³ÛÇÝ Õ»Ï³í³ñáõÃÛ³ÝÁ: ²ÛÝ Å³Ù³Ý³Ï á±í ÏϳëϳÍÇ, áñ ³Ûë µáÉáñ µ³ñ¹³ÝùÝ»ñÁ Ù»½³Ýáí ¿ÇÝ Ï³½Ù³Ï»ñåí³Í, ù³Õ³ù³Ï³Ý åɳÝÝ»ñáí, áñáÝù áã Ù»ÏÁ ãÏé³Ñ»ó ß³ï ¹³ñ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ: ²ðҲܲ¶ðàôÂÚàôÜ 14. ²å³·³ÛÇ ÏñáÝÁ: ²å³·³ ×áñï³ïÇñ³Ï³Ý Çñ³íáõÝùÝ»ñÁ: ²å³·³ ÏñáÝÇ ·³ÕïÝÇùÝ»ñÇ ×³Ý³ãÙ³Ý ³Ýѳë³Ý»ÉÇáõÃÛáõÝÁ: äáéÝá·ñ³ýÇ³Ý ¨ ïå³·ñ³Ï³Ý ËáëùÇ ³å³·³Ý:

ºñµ Ù»Ýù ÏϳÛëñ³Ý³Ýù, Ù»½ å»ïù ãÇ ÉÇÝÇ áõñÇß ÏñáÝÇ ·áÛáõÃÛáõÝÁ, µ³óÇ Ù»ñ ÙÇ³Ï ²ëïÍáõó, áñÇ Ñ»ï ¿ ϳåÝí³Í Ù»ñ ׳ϳﳷÇñÁ, áñå»ë ÁÝïñÛ³É ÅáÕáíáõñ¹ ¨ áñáí Ù»ñ ׳ϳﳷÇñÁ ϳåÝí³Í ¿ ³ß˳ñÑÇ ×³Ï³ï³·ñÇ Ñ»ï: ¸ñ³ ѳٳñ Ù»Ýù å»ïù ¿ ù³Ý¹»Ýù µáÉáñ ѳí³ïùÝ»ñÁ: ºÃ» ѳÝϳñÍ Ï³é³ç³Ý³Ý ųٳݳϳÏÇó ³Ã»ÇëïÝ»ñ, ³å³ áñå»ë ³ÝóáõÙ³ÛÇÝ ³ëïÇ׳Ý, ¹³ ãÇ Ë³Ý·³ñÇ Ù»ñ ï»ë³ÏÇÝ, ³ÛÉ ÏѳݹÇë³Ý³ ûñÇÝ³Ï ³ÛÝ ë»ñÝ¹Ç Ñ³Ù³ñ, áñáÝù ÏÉë»Ý Ù»ñ áõëÙáõÝùÁ Øáíë»ëÇ ÏñáÝÇ Ù³ëÇÝ, Çñ ϳÛáõÝ áõ ϳÝ˳Ùï³Íí³Í ëϽµáõÝùáí µ»ñ»ó Ù»½ Ñݳ½³Ý¹»óÝ»Éáõ µáÉáñ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇÝ: êñ³ÝáõÙ Ù»Ýù ÏÁݹ·Í»Ýù Ýñ³ ËáñÑñ¹³ÙáÉ³Ï³Ý ×ßïáõÃÛáõÝÁ, ÇÝãÇ íñ³ ¿ ÑÇÙÝí³Í Ýñ³ ¹³ëïÇñ³Ïã³Ï³Ý áõÅÁ: ²Û¹ ųٳݳÏ, ³Ù»Ý ¹»åùáõÙ, Ù»Ýù Ïѳٻٳï»Ýù Ù»ñ µ³ñÇù³ÛÇÝ Õ»Ï³í³ñáõÃÛáõÝÁ ³ÝóÛ³ÉÇ Ñ»ï: ʳճÕáõÃÛ³Ý µ³ñûñáõÃÛáõÝÁ, ûÏáõ½ ¨ ëïÇåí³Í ¹³ñ³íáñ ³É»ÏáÍáõÙÝ»ñáí, Ïͳé³Û»Ý Ýáñ é»É»ýÇÝ óáõó³µ»ñ³Í µ³ñÇùÁ: ¶áÛ»ñÇ ³¹ÙÇÝÇëïñ³ódzÛÇ ë˳ÉÝ»ñÁ Ù»ñ ÏáÕÙÇó ÏÝϳñ³·ñí»Ý ³Ù»Ý³í³é Ó»õáí: Ø»Ýù Ýñ³Ýó Ýϳïٳٵ ÅáÕáíñ¹Ç ÏáÕÙÇó Ïѳñáõó»Ýù ³ÛÝåÇëÇ ³ï»ÉáõÃÛáõÝ, áñ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÁ Ïݳ˳ï»ë»Ý ³½³ïáõÃÛ³Ý ·³Õ³÷³ñÇ ×áñï³ïÇñ³Ï³Ý ¹ñáõÃÛ³Ý Çñ³íáõÝùÝ»ñáõÙ ·ïÝí»É, Çñ»Ýó ï³ÝçáÕ ¨ ѳɳÍáÕ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ·áÛáõÃÛáõÝÁ å³Ñå³Ý»Éáõ, áñáÝù ߳ѳ·áñÍí»É »Ý ëñÇϳݻñÇ ³ÙµáËÇ ÏáÕÙÇó, áñáÝù ã»Ý ѳëϳó»É, û ÇÝã »Ý Ï³ï³ñáõÙ: Իϳí³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³Ýû·áõï ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, áñáÝó Ù»Ýù áõÕÕáõÙ ¿ÇÝù ·áÛ»ñÇÝ, »ñµ ù³Ý¹áõÙ ¿ÇÝù Ýñ³Ýó å»ï³Ï³Ý ß»ÝùÇ ï³ÏÁ, ³ÛÝù³Ý Ͻ½í»óÝ»Ý ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇÝ, áñ Ýñ³Ýù å³ïñ³ëï ÏÉÇÝ»Ý Ù»ñ ÏáÕÙÇó ³Ù»Ý ÇÝã ï³Ý»Ý, ÙdzÛÝ ãËǽ³Ë»Ý ÝáñÇó ï³Ý»Éáõ ³åñ³Í ï³ñ³Ïáõë³ÝùÝ»ñÝ áõ ³Ý»ÝóϳÛáõÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: Ø»Ýù ѳïáõÏ ÏÁݹ·Í»Ýù ·áÛ»ñÇ Õ»Ï³í³ñáõÃÛ³Ý å³ïÙ³Ï³Ý ë˳ÉÝ»ñÁ, ³Û¹ù³Ý ¹³ñ»ñ ß³ñáõÝ³Ï ï³Ýç»Éáí Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³ÝÁ, ³Ù»Ý ÇÝãáõ٠ѳëϳóáÕáõÃÛ³Ý µ³ó³Ï³ÛáõÃÛ³Ùµ: ÆÝã í»ñ³µ»ñíáõÙ ¿ Ýñ³ ×ßÙ³ñï³óÇ µ³ñÇùÝ»ñÇÝ, ý³Ýï³ëïÇÏ ëáóÇ³É³Ï³Ý µ³ñÇùÝ»ñÇ Ñ»ï»õÇó í³½»Éáí, ãÝϳï»Éáí, áñ ³Ûë ݳ˳·Í»ñÁ ³í»ÉÇ »Ý í³ïóñ³óñ»É ¨ áã µ³ñ»É³í»É ѳÙÁݹ³Ýáõñ ѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¹ñáõÃÛáõÝÁ, áñáÝó íñ³ ¿ ÑÇÙÝíáõÙ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ÏÛ³ÝùÁ: Ø»ñ ëϽµáõÝùÝ»ñÇ ¨ ÙÇçáó³éáõÙÝ»ñÇ ³ÝµáÕç áõÅÁ Ïϳ۳ݳ Ýñ³ÝáõÙ, áñ Ýñ³Ýù Ù»½³Ýáí ÏÑñ³åáõñí»Ý ¨ Ïáõëáõó³Ýí»Ý, ³ÛÝå»ë, ÇÝãå»ë ù³Ûù³Ûí³Í ÑÇÝ ¹ñí³ÍùÝ»ñáí ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ϳñ·»ñÇ å³Ûͳé ѳϳ¹ñáõÃÛ³Ý: Ø»ñ ÷ÇÉÇëá÷³Ý»ñÁ ÏùÝݳ¹³ï»Ý ·áÛ»ñÇ µáÉáñ ѳí³ïùÝ»ñÁ, µ³Ûó áã Ù»ÏÁ ãÇ ùÝݳ¹³ïÇ Ù»ñ ѳí³ïùÁ Ýñ³ ÇëÏáõÃÛ³Ý ï»ë³Ï»ïÇó, ³ÛÝå»ë, ÇÝãå»ë Ýñ³Ý ÑÇÙÝáíÇÝ áã Ù»ÏÁ ãÇ Çٳݳ, µ³óÇ Ù»ñáÝóÇó, áñáÝù »ñµ»ù ã»Ý ѳٳñÓ³ÏíÇ µ³ó³Ñ³Ûï»É Ýñ³ ·³ÕïÝÇùÝ»ñÁ: ²Ûëå»ë Ïáãí³Í ³é³ç³ï³ñ »ñÏñÝ»ñáõÙ Ù»Ýù ëï»ÕÍ»É »Ýù ³Ýѳí³ï³ÉÇ Ï»Õïáï, ½½í»ÉÇ ·ñ³-

- 213 -

ϳÝáõÃÛáõÝ: ºìë ÙÇ áñáß Å³Ù³Ý³Ï “Ø»ñ”-Ç Çß˳ÝáõÃÛ³Ý ·³Éáõó Ñ»ïá, Ù»Ýù ÏëÏë»Ýù Ëñ³Ëáõë»É Ýñ³ ·áÛáõÃÛáõÝÁ, áñå»ë½Ç ݳ é»É»ýáñ»Ý Ýϳñ³·ñÇ ·Çï³ÏÝ»ñÇ ·áõÛݳ½³ïáõÙÝ»ñÁ, Íñ³·ñ»ñ, áñáÝù Ù»ñ µ³ñÓáõÝùÝ»ñÇó ϵ³Å³Ýí»Ý: Ø»ñ Ë»Éáù Ù³ñ¹Çù, áñáÝù ¹³ëïÇñ³Ïí³Í »Ý ·áÛ»ñÇ ¹³ëïÇñ³ÏÙ³Ý Ñ³Ù³ñ, Ïϳ½Ù»Ý ׳é»ñ, ݳ˳·Í»ñ, ·ñáõÃÛáõÝÝ»ñ, áñáÝóáí ÏÝ»ñ·áñÍ»Ýù Ë»ÉáùÝ»ñÇ íñ³, áõÕÕ»Éáí Ýñ³Ýó Ù»ñ áõ½³Í ѳëϳóáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ áõ ·Çï»ÉÇùÝ»ñÇÝ: ²ðҲܲ¶ðàôÂÚàôÜ 15. ØÇûñÛ³ ѳٳß˳ñѳÛÇÝ Ñ»½³ßñçáõÙ: ¶³ÝÓ³ñ³ÝÝ»ñ: ¶áÛ-Ù³ëáÝÝ»ñÇ ³å³·³ ׳ϳﳷÇñÁ: Æß˳ÝáõÃÛ³Ý ËáñÑñ¹³ÙáÉáõÃÛáõÝÁ: سëáÝ³Ï³Ý ûÃÛ³ÏÝ»ñÇ µ³½Ù³Ï³Ý³óáõÙÁ: ÐÙáõïÝ»ñÇ Ï»ÝïñáÝ³Ï³Ý Õ»Ï³í³ñáõÃÛáõÝÁ: “²½»ýáí³Ï³ÝáõÃÛáõÝ”: سëáݳϳÝáõÃÛáõÝÁ áñå»ë ·³ÕïÝÇ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Õ»Ï³í³ñ: гë³ñ³Ï³Ï³Ý ѳçáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝÁ: ÎáÉ»ÏïÇí³óáõÙ: ¼áÑ»ñÁ: سëáÝÝ»ñÇ ·³ÝÓ³ñ³ÝÝ»ñÁ: úñ»ÝùÝ»ñÇ ¨ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ÕÇݳÏáõÃÛ³Ý í³Ûñ¿çù: ܳËÁÝïñÛ³ÉáõÃÛáõÝ: ²å³·³ ϳÛëñáõÃÛ³Ý Ï³ñ׳ï»õáõÃÛáõÝÁ ¨ å³ñ½áõÃÛáõÝÁ: ì»ñ³¹³ëÝ»ñÇ ÉëáճϳÝáõÃÛáõÝ: ØÇçáóÝ»ñ å³ßïáÝÇ ã³ñ³ß³ÑÙ³Ý ¹»Ù: ä³ïÅÇ ËëïáõÃÛáõÝ: ¸³ï³íáñÝ»ñÇ ë³Ñٳݳï³ñÇùÁ: ¸³ï³íáñÝ»ñÇ ¨ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³½³ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ: гٳß˳ñѳÛÇÝ ÷áÕ: سëáݳϳÝáõÃÛ³Ý Ùdzå»ïáõÃÛáõÝ (³µë³ÉÛáõïǽÙ): ì×é³µ»ÏÙ³Ý Çñ³íáõÝù: ²å³·³ Ùdzå»ïÇ Ý³Ñ³å»ï³Ï³Ý Çß˳ÝáõÃÛ³Ý Ó»õÁ: Ødzå»ïÇ ²ëïí³Í³óáõÙ: àôÅ»ÕÇ Çñ³íáõÝùÁ áñå»ë ÙdzÛÝ³Ï Çñ³íáõÝù: Æëñ³Û»ÉÇ ó³ñÁ` ³ß˳ñÑÇ Ùdzå»ï:

ºñµ í»ñçݳϳݳå»ë å»ï³Ï³Ý ѻճßñçáõÙÝ»ñÇ ÙÇçáóáí ÏÏ»ë³ñ³Ý³Ýù, µáÉáñ ï»Õ»ñáõÙ ÙÇ³Å³Ù³Ý³Ï Ý³Ë³å³ïñ³ëí³Í, µáÉáñ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ ³Ýå»ïù ׳ݳã»Éáí, Ù»Ýù ϳß˳ï»Ýù, áñ Ù»ñ ѳݹ»å ³ñ¹»Ý ãϳñáճݳ ÉÇÝ»É ¹³í³¹ñáõÃÛáõÝ: ¸ñ³ ѳٳñ Ù»Ýù ³ÝÝ»ñ»ÉÇáñ»Ý µáÉáñ Ýñ³Ýó, áíù»ñ Ù»ñ ϳÛëñáõÃÛ³ÝÁ ϹÇÙ³¹ñ»Ý ½»Ýùáí, Ïٳѳå³ïÅ»Ýù: Úáõñ³ù³ÝãÛáõñ Ýáñ ·³ÕïÝÇ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý ÝáõÛÝå»ë ٳѳå³ïÇÅ ¨ áíù»ñ Ý»ñϳÛáõÙë ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý, Ù»½ ѳÛïÝÇ »Ý, Ù»½ ͳé³Û»É »Ý ¨ ͳé³ÛáõÙ »Ý Ýñ³Ýó ÝáõÛÝå»ë: Ø»Ýù Ýñ³Ýó ÏÉÇÏíǹ³óÝ»Ýù ¨ ÏáõÕ³ñÏ»Ýù ºíñáå³ÛÇó Ñ»éáõ Ù³Ûñó³Ù³ùÝ»ñ: ²Û¹å»ë Ïí³ñí»Ýù µáÉáñ Ù³ëáÝ ·áÛ»ñÇ Ñ»ï, áñáÝù ß³ï µ³Ý ·Çï»Ý, ÇëÏ Ýñ³Ýù, áõÙ ÏÝ»ñ»Ýù, ³ùëáñÇ ³éç»õ ÏÙݳ Ùßï³Ï³Ý í³ËÇ Ù»ç: Ø»Ýù ÏÑñ³ï³ñ³Ï»Ýù ûñ»Ýù, áñÁ µ»ÏÙ³Ý »Ýóϳ ãÇ: ¶áÛ»ñÇ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ, áñï»Õ Ù»Ýù ѳݹÇå»É »Ýù ¹Åí³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, áñï»Õ Ù»Ýù ë»ñÙ³Ý»É »Ýù ³ÝѳßïáõÃÛáõÝ ¨ åéáï»ëï³ÝǽÙÇ ³Û¹ù³Ý ³ñÙ³ïÝ»ñ, Ñݳñ³íáñ ¿ ϳñ·Ç Ññ³íÇñ»É ÙdzÛÝ ³ÝÝ»ñ»ÉÇ ÙÇçáóÝ»ñáí, ³ÝÓ»éݳÙË»ÉÇ Çß˳ÝáõÃÛáõÝ ³å³óáõóáÕ, ³é³Ýó ݳۻÉáõ ÁÝÏÝáÕ ½áÑ»ñÇ ù³Ý³ÏÇÝ, ³Ù»Ý³¹³Å³Ý ѳßí»Ñ³ñ¹³ñÁ Ïï»ëÝ»Ýù: ´³ñÇùÝ»ñÇÝ Ñ³ëÝ»Éáõ ѳٳñ, »Ã» ³Ý·³Ù ½áѳµ»ñáõÙÝ»ñÇ ×³Ý³å³ñÑáí, ÏÝùí³Í ¿ ³Ù»Ý ջϳí³ñÙ³Ý å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝ, áñÁ ÁϵÉÝáõÙ ¿, áñ áã ÙdzÛÝ ³ñïáÝáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ, ³ÛÉ»õ å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ ¿É ¿ Ýñ³ ·áÛáõÃÛáõÝÁ: Իϳí³ñÙ³Ý ³Ý˳ËïáõÃÛ³Ý Ï³ñ»õáñ å³ÛÙ³ÝÁ` ³Ù»Ý³Ï³ñáÕáõÃÛ³Ý Í³ÕÏ»åë³ÏÇ ³Ùñ³åݹáõÙÝ ¿, áñÁ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ËáñÑñ¹³Ï³Ý áõÅ»ñÇ ÏáÕÙÇó ³ÝÓ»éݳÙË»ÉÇáõÃÛáõÝ: ²Û¹åÇëÇÝ ¿ñ ÙÇÝã»õ í»ñç»ñë èáõëdzÝ, ãѳßí³Í ÐéáÙÇ ä³åÇÝ: úñÇݳÏÇ Ñ³Ù³ñ ÑÇß»Ýù, ÇÝãå»ë ³ñÛáõÝáí ͳÍÏ³Í Æï³ÉÇ³Ý ãÏå³í êÇÉɳÛÇ ·ÉËÇ Ù³½ÇÝ, áñÁ ó÷»ó ³Û¹ ³ñÛáõÝÁ: êÇÉÉ³Ý ÅáÕáíñ¹Ç ³ãù»ñáõÙ Çñ ѽáñáõÃÛ³Ùµ ѳñëï³ó³í, ãÝ³Û³Í Ýñ³Ýáí ѳɳÍí³ÍÝ»ñÇÝ, Ýñ³ ù³ç³ñÇ í»ñ³¹³ñÓÁ Æï³Édz Ýñ³Ý ¹ñ»ó ³ÝÓ»éݳÙË»ÉÇáõÃÛ³Ý ³éç»õ: ÄáÕáíáõñ¹Á ãÇ ÏåÝáõÙ Ýñ³Ý, áí Çñ Ñá·áõ áõÅáí ¨ ³Ýë³ë³ÝáõÃÛ³Ùµ ·ÇåÝá½³óÝáõÙ ¿ Çñ»Ý: ²é³ÛÅÙë, ÙÇÝã»õ ϳÛë»ñ³Ý³ÉÁ, Ù»Ýù ѳϳé³ÏÁ` Ïëï»ÕÍ»Ýù ¨ ϵ³½Ù³å³ïÏ»Ýù ýñ³ÝÏáÙ³ëáÝ³Ï³Ý ûÃÛ³ÏÝ»ñÁ ³ß˳ñÑÇ µáÉáñ »ñÏñÝ»ñáõÙ, ÏÝ»ñ·ñ³í»Ýù Ýñ³ÝóáõÙ µáÉáñÇÝ, ϳ۳ݳÉáõ ϳñáÕáõÃÛáõÝÝ»ñáí ¨ ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ ³Ï³Ý³íáñ ·áñÍÇãÝ»ñÇÝ, áñáíÑ»ï»õ ³Ûë ûÃÛ³ÏÝ»ñáõÙ ¿ ÉÇÝ»Éáõ ϳñ»õáñ ѳñóÙ³Ý ï»ÕÁ ¨ Ý»ñ³½¹áÕ ÙÇçáóÁ: ´áÉáñ ³Ûë ûÃÛ³ÏÝ»ñÁ Ù»Ýù ÏÏ»ÝïñáݳóÝ»Ýù ÙdzëÇÝ, ÙdzÛÝ Ù»½ ¿ ѳÛïÝÇ, Ùݳó³ÍÇÝ ³ÝѳÛï ¿, áñ ¹ñ³Ýù ϳ½Ùí³Í »Ý Ù»ñ ÑÙáõïÝ»ñÇó: úÃÛ³ÏÝ»ñÁ ÏáõÝ»Ý³Ý Çñ»Ýó Ý»ñϳ۳óáõóÇãÝ»ñÁ, Çñ»Ýóáí ÷³ÏáÕ Ù³ëáÝÝ»ñÇ ½ñáõó³ë³Í ջϳí³ñáõÃÛáõÝÁ, áñÇó ϳé³ç³Ý³

- 214 -

Ý߳ݳµ³ÝÁ ¨ Íñ³·ÇñÁ: ²Ûë ûÃÛ³ÏÝ»ñáõÙ Ù»Ýù Ïϳå³Ïó»Ýù µáÉáñ ѻճ÷áË³Ï³Ý ¨ ³½³ï³ñ³ñ³Ï³Ý ¿É»Ù»ÝïÝ»ñÇÝ: Üñ³Ýó ϳ½ÙÁ ÏÉÇÝÇ µ³Õϳó³Í ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý µáÉáñ ß»ñï»ñÇó: ²Ù»Ý³·³ÕïÝÇ ù³Õ³ù³Ï³Ý Ùï³ÑÕ³óáõÙÝ»ñÁ Ù»½ ѳÛïÝÇ ÏÉÇÝ»Ý ¨ Çñ»Ýó ³é³çÇÝ ûñí³ ³é³ç³óáõÙÇó ÏÁÝÏÝ»Ý Ù»ñ ջϳí³ñáõÃÛ³Ý ï³Ï: ²Ûë ûÃÛ³ÏÝ»ñÇ ³Ý¹³ÙÝ»ñÁ ÏÉÇÝ»Ý ÙÇç³½·³ÛÇÝ ¨ ³½·³ÛÇÝ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñÛ³ µáÉáñ ³·»ÝïÝ»ñÁ, ³ÛÝå»ë, ÇÝãå»ë Ýñ³ ͳé³ÛáõÃÛáõÝÁ Ù»½ ѳٳñ ³Ý÷á˳ñÇÝ»ÉÇ ¿ ³ÛÝ å³ñ³·³ÛáõÙ, áñ åáÉÇóÇ³Ý Ï³ñáÕ ¿ áã ÙdzÛÝ ÇÝùÝáõñáõÛÝ í³ñí»É ³ÝÑݳ½³Ý¹Ý»ñÇ Ñ»ï, ³ÛÉ»õ å³ïëå³ñ»É Ù»ñ ³ñ³ÍÝ»ñÁ, ³é³ç³óÝ»É ³Í³Ï³ÝÝ»ñ ³Ýµ³í³ñ³ñí³ÍÝ»ñÇÝ: ÀݹѳÝñ³å»ë µáÉáñ ·³ÕïÝÇ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ »Ý Áݹ·ñÏíáõÙ µáÉáñ ³ý»ñÇëïÝ»ñÁ, ϳñ»ñÇëïÝ»ñÁ ¨ ûûõ³ÙÇïÝ»ñÁ, áñáÝó Ñ»ï Ù»ñ ·áñßÁ ÙÇßï É³í ¿ ëï³óíáõÙ: ºÃ» ³Ûë ³ß˳ñÑÁ åÕïáñíÇ, ¹³ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ áñ ¹³ Ù»½ ¿ å»ïù, áñå»ë½Ç ³å³ïñ³Ù³¹ñ»É Ýñ³ ã³÷Çó Ù»Í Ñ³Ù»ñ³ßËáõÃÛáõÝÁ: ÆëÏ »Ã» Ýñ³ Ý»ñëáõÙ ³é³ç³Ý³ ¹³í³¹ñáõÃÛáõÝ, ³å³ Ýñ³ ³éç»õáõÙ Ï³Ý·Ý³Í ÏÉÇÝÇ ÙÇÙdzÛÝ Ù»ñ ѳí³ï³ñÇ٠ͳé³Ý»ñÇó Ù»ÏÁ: ´Ý³Ï³Ý ¿, áñ Ù»Ýù ¨ áã û áõñÇßÁ, Ïï³Ý»Ýù Ù³ëáÝ³Ï³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ, ù³ÝÇ, áñ Ù»Ýù ·Çï»Ýù û áõñ »Ýù ï³ÝáõÙ, ·Çï»Ýù ³Ù»Ý ·áñÍáÕáõÃÛ³Ý í»ñçÝ³Ï³Ý Ýå³ï³ÏÁ, ·áÛ»ñÁ áãÝãÇ ã»Ý ïÇñ³å»ïáõÙ, ³Ý·³Ù ³ÝÙÇç³Ï³Ý ³ñ¹ÛáõÝùÇÝ: Üñ³Ýù ïñíáõÙ »Ý ÑÇÙݳϳÝáõÙ ñáå»³Ï³Ý Ùï³Í³ÍÇ ÇÝùݳëÇñ³Ï³Ý µ³í³ñ³ñ³óÙ³Ý Ñ³ßí³ñÏÝ»ñÇÝ, ãÝϳï»Éáí ³Ý·³Ù ³ÛÝ, áñ ·áñÍÇ ·³Õ³÷³ñÁ ³Ý·³Ù ãÇ å³ïϳÝáõÙ Çñ ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛ³ÝÁ, ³ÛÉ Ù»ñ ïí³Í ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛ³ÝÁ: ¶áÛ»ñÁ ·³ÉÇë »Ý ûÃÛ³Ï ÑÇÙݳϳÝáõÙ Ñ»ï³ùñùñ³ëÇñáõÃÛáõÝÇó ϳ٠ϳñ»ñ³ÛÇó »ÉÝ»Éáí: Üñ³Ýù ¿ÙáódzݻñÇ Ñ³çáÕáõÃÛ³Ý ¨ ͳ÷³Ñ³ñÙ³Ý Í³ñ³í áõÝ»Ý, áñÇ Ñ³Ý¹»å Ù»Ýù ß³ï ³é³ï³Ó»é »Ýù: Ø»Ýù Ñ»ïá ïí»óÇÝù Ýñ³Ýó ³Û¹ ѳçáÕáõÃÛáõÝÁ, áñå»ë½Ç û·ïí»Ýù ³Ûëï»ÕÇó ÍÝí³Í ÇÝùݳٻͳѳñáõÙÇó, áñÇ Ñ»ï ÙdzëÇÝ Ù³ñ¹Çù ³ÝÝϳï ÁݹáõÝáõÙ »Ý Ù»ñ Ý»ñßÝã³ÝùÁ, Ýñ³ÝÇó ãËáõë³÷»Éáí, ³Ù»Ý³ÛÝ íëï³ÑáõÃÛ³Ùµ, áñ Çñ»Ýó ³Ýë˳ɳϳÝáõÃÛáõÝÁ ³ñï³¹ñáõÙ ¿ Çñ Ùïù»ñÁ, ÇëÏ áõñÇßÇÝÁ ÁݹáõÝ»É` ³ñ¹»Ý ãÇ Ï³ñáÕ: ¸áõù ã»ù ϳñáճݳ å³ïÏ»ñ³óÝ»É, û ÇÝãå»ë Ë»Éùáí ·áÛ»ñÇÝ Ï³ñ»ÉÇ ¿ µ»ñ»É ³Ý·Çï³ÏÇó ÙdzÙïáõÃÛ³Ý, ٻͳñÙ³Ý ÙÇçáóáí ¨ ÇÝãå»ë ϳñ»ÉÇ ¿ Ñdzëó÷»óÝ»É ÷áùñ ³ÝѳçáÕáõÃÛáõÝÝ»ñáí` ûÏáõ½ ͳ÷³Ñ³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÁݹѳïáõÙáí ¨ ³ÛÝ í»ñ³Ï³Ý·Ý»Éáõ ѳٳñ ѳëóÝ»É ëïñϳÛÇÝ Ñݳ½³Ý¹»óÙ³Ý: ÆÝãù³Ý Ù»ñáÝù ³éѳٳñáõÙ »Ý ³ÝѳçáÕáõÃÛáõÝÁ, ÙdzÛÝ Ã» ³ÝóϳóíÇ Çñ åɳÝÝ»ñÁ, ³ÛÝù³Ý ·áÛ»ñÁ å³ïñ³ëï »Ý ½áѳµ»ñ»Éáõ Çñ»Ýó åɳÝÝ»ñÁ, ÙdzÛÝ Ã» ëï³Ý³Ý ϳñ׳ï»õ “ѳçáÕáõÃÛáõÝ”: Üñ³Ýó ³Ûë Ñá·»µ³ÝáõÃÛáõÝÁ Ñ»ßï³óÝáõÙ ¿ Ù»ñ ËݹÇñÁ Çñ»Ýó áõÕÕáõÃÛ³Ùµ: ØdzÛÝ ï»ëùÇó ³Ûë í³·ñ»ñÁ áõÝ»Ý áã˳ñÇ á·Ç, ÇëÏ ·ÉáõËÝ»ñáõÙ ÙÇç³ÝóÇÏ ù³ÙÇ ¿: Ø»Ýù Ýëï»óñ»É »Ýù Ýñ³Ýó ÇÕÓ»ñÇ ÓÇáõ íñ³, ³ÛÝ ¿É ÏáÉ»ÏïÇíÇÕÙÇ ëÇÙíáÉÇÏ ÙdzíáñÇ` Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ³é³ÝÓݳѳïÏáõÃÛ³ÝÁ Ù³ñ»Éáõ: Üñ³Ýù ¹»é ã»Ý ÁϵÉÝ»É ¨ ã»Ý ÁϵÉÝÇ ³ÛÝ ÙÇïùÁ, áñ ³Ûë ÓÇáõÏÁ ¹³ µÝáõÃÛ³Ý ·É˳íáñ ûñ»ÝùÇ, ¹»é ³ß˳ñÑÇ ëï»ÕÍáõÙÇó ëÏë³Í, ÙdzíáñÇ, ³é³ÝÓݳѳïáõÏ Ýå³ï³Ïáí ãÝÙ³ÝíáÕ áõñÇß áã Ù»ÏÇÝ, ÏáåÇï ˳ËïáõÙÝ ¿: ºÃ» Ù»Ýù ·áÛ»ñÇÝ Ñ³ëóñ»É »Ýù ³Û¹ ³ëïÇ×³Ý Ïáõñ³óÙ³Ý, ³å³ ³ñ¹Ûáù ¹³ ãÇ ³å³óáõóáõÙ, û ÇÝã ³ëïÇ׳Ýáí ¿ ·áÛ»ñÇ Ë»ÉùÁ ѵñÛ³ÛÇ Ë»ÉùÇó Ñ»ï³Ùݳó: ÆÝãù³Ýáí »Ý »Õ»É ×Çßï Ù»ñ ÑÇÝ ÇÙ³ëïáõÝÝ»ñÁ, »ñµ ³ë»É »Ý, áñ Éáõñç ѳçáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³ëÝ»Éáõ ѳٳñ å»ïù ãÇ Ï³Ý·Ý»É áã ͳËë»ñÇ ³é³ç ¨ áã ¿É Ñ³ßí»É ³Û¹ Ýå³ï³Ïáí ³ñí³Í ½áÑ»ñÇ ù³Ý³ÏÁ: Ø»Ýù ã»Ýù ѳßí»É ·áÛ ³Ý³ëáõÝÝ»ñÇ ½áÑ»ñÁ, ù³Ý½Ç Ù»ñáÝóÇó ¿É ß³ï ½áÑ »Ýù ïí»É, µ³Ûó ÑÇÙ³ Ù»Ýù Ù»ñáÝó ïí»É »Ýù ³ÛÝåÇëÇ å³ÛÙ³ÝÝ»ñ, áñ Ýñ³Ýù »ñ³½»É ³Ý·³Ù ã»Ý ϳñáÕ³ó»É: гٻٳﳵ³ñ ùÇã ½áÑ»ñÁ Ù»ñ ß³ñù»ñÇó, å³Ñå³Ý»óÇÝ Ù»ñ ÅáÕáíñ¹ÇÝ ÉñÇí ÏáñͳÝáõÙÇó: سÑÁ ³ÝËáõë³÷»ÉÇ »ñ»õáõÛà ¿, ÃáÕ ³Û¹ í»ñçÁ Ùáï»Ý³ Ýñ³Ýó, áíù»ñ ˳ݷ³ñáõÙ »Ý Ù»ñ ·áñÍÇÝ: Ø»Ýù Ù³ëáÝÝ»ñÇÝ ³ÛÝå»ë Ïå³ïÅ»Ýù, áñ µ³óÇ Ù»ñ »Õµ³ÛñÝ»ñÇó` áã Ù»ÏÁ ¨ ãϳëϳÍÇ, ³Ý·³Ù å³ïÅÇ ½áÑ»ñÁ, áñ Ýñ³Ýù ÏÙ»éÝ»Ý »ñµ å»ïù ¿ ¨ ÇÝãå»ë ÝáñÙ³É ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñÇó: ÆٳݳÉáí ë³ ³Ý·³Ù »Õµ³ÛñÝ»ñÁ Çñ»Ýó Ñ»ñÃÇÝ ã»Ý ѳٳñÓ³ÏíÇ ³é³ñÏ»É: ²ÛëåÇëáí Ù»Ýù ³ñÙ³ï³ËÇÉ ³ñ»óÇÝù Ù³ëáÝáõÃÛ³Ý Ù»çÇó ³é³ñÏáõÙÁ` Ù»ñ ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛ³Ý Ñ³Ý¹»å: ¶áÛ»ñÇÝ áõëáõó³Ý»Éáí ³½³ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝ, Ù»Ýù ÙÇ»õÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï Ù»ñ ³·»ÝïÝ»ñÇÝ ¨ ÅáÕáíñ¹ÇÝ å³ÑáõÙ »Ýù ³Ýí»ñ³å³Ñ ÉëáճϳÝáõÃÛ³Ý

- 215 -

¹³ßïáõÙ: Ø»ñ ³½¹»óáõÃÛ³Ý ï³Ï ·áÛ»ñÇ ûñ»ÝùÝ»ñÇ Ï³ï³ñáõÙÁ Ïñ׳ïí»É ¿ ÙÇÝã»õ ÙÇÝÇÙáõÙÁ: úñ»ÝùÇ Ñ»ÕÇݳÏáõÃÛáõÝÁ ù³Ý¹³Í ¿ ³Û¹ ÙÇç³í³ÛñáõÙ Ù»ñ ÏáÕÙÇó Ùïóí³Í ³½³ï³Ï³Ý Ù»Ïݳµ³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñáí: γñ»õáñ³·áõÛÝ ù³Õ³ù³Ï³Ý ¨ ëϽµáõÝù³ÛÇÝ Ñ³ñó»ñáõÙ áõ ·áñÍ»ñáõÙ ¹³ï³íáñÝ»ñÁ áñáßáõÙ »Ý ϳ۳óÝáõÙ ÇÝãå»ë Ù»Ýù »Ýù ϳٻÝáõÙ, áñå»ë½Ç ·áÛ»ñÇ ûñ»ÝùÝ»ñÁ ã·áñÍ»Ý, ÇѳñÏ» ¹ñ³Íá ³ÝÓ»ñÇ ÙÇçáóáí, áñáÝó Ñ»ï ǵñ ÁݹѳÝáõñ áãÇÝã ãáõÝ»Ýù, Ù³ÙáõÉÇ Ï³ñÍÇùÝ»ñáí, ϳ٠áõñÇß áõÕÇÝ»ñáí: ²Ý·³Ù ë»Ý³ïáñÝ»ñÁ ¨ µ³ñÓñ ³¹ÙÇÝÇëïñ³óÇ³Ý ÏáõÛñáñ»Ý ÁݹáõÝáõÙ »Ý Ù»ñ ËáñÑáõñ¹Ý»ñÁ: ¶áÛ»ñÇ ×Çßï ³Ý³ëÝ³Ï³Ý áõÕ»ÕÁ ³Ý³ÉÇ½Ç ¨ Ýϳï»Éáõ ÁݹáõÝ³Ï ãÇ, ٳݳí³Ý¹ ݳ˳ï»ëÝ»Éáõ ³ÛÝ, ÇÝãÇÝ Ï³ñáÕ ¿ µ»ñ»É ѳñó³¹ñáõÙÁ: Üñ³Ýù ï»ëÝáõÙ »Ý` µ³Ûó ã»Ý ݳ˳ï»ëÝáõÙ ¨ ݳ˳ӻéÝáõÙ: ²Ûë` ·áÛ»ñÇ ¨ Ù»ñáÝó Ùï³ÍáÕáõÃÛ³Ý Ï³ñáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ï³ñµ»ñáõÃÛ³Ý Ù»ç ϳñ»ÉÇ ¿ å³ñ½ ï»ëÝ»É ÁÝïñÛ³ÉÇ ¨ Ù³ñ¹Ï³ÛÝáõÃÛ³Ý ÏÝÇùÁ, Ç ï³ñµ»ñáõÃÛáõÝ ÇÝëïÇÝÏï ¨ ϻݹ³Ý³Ï³Ý ·áÛ»ñÇ Ë»ÉùÇó: Üñ³Ýù ï»ëÝáõÙ »Ý, µ³Ûó ã»Ý ݳ˳ï»ëÝáõÙ ¨ ã»Ý ѳÛïݳ·áñÍáõÙ, »Ã» ÙdzÛÝ ÝÛáõÃ³Ï³Ý ³åñ³ÝùÝ»ñ ã»Ý: êñ³ÝÇó ¿É µËáõÙ ¿, áñ Ù»Ýù µÝáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó ¹ñí³Í å»ïù ¿ ջϳí³ñ»Ýù ¨ ïÇñ»Ýù ³ß˳ñÑÇÝ: ºñµ Ï·³ Ù»ñ ϳé³í³ñÙ³Ý Å³Ù³Ý³ÏÁ, Ýñ³ µ³ñ»Ï»óáõÃÛáõÝÁ Ç Ñ³Ûï µ»ñ»Éáõ ųٳݳÏÁ, Ù»Ýù Ïí»ñ³÷áË»Ýù ³ÙµáÕç ûñ»ÝùÝ»ñÁ: Ø»ñ ûñ»ÝùÝ»ñÁ ÏÉÇÝ»Ý Ñ³ÏÇñ×, å³ñ½, ³Ý˳Ëï, ³é³Ýó áñ»õ¿ Ù»Ïݳµ³ÝáõÃÛ³Ý, ³ÛÝå»ë, áñ ³Ù»Ý Ù»ÏÁ Ç íÇ׳ÏÇ ÏÉÇÝÇ ³Ùáõñ ѳëϳݳÉáõ: Üñ³Ýó Ù»ç Áݹ·Íí³Í ϳñ»õáñ ·ÇÍÁ å»ïù ÏÉÇÝÇ Éë»Éáõ ÙdzÛÝ í»ñ³¹³ëÝ»ñÇÝ: ²Û¹Å³Ù ³Ù»Ý ã³ñ³ß³ÑáõÙ ÏÏïñíÇ µ³ñÓñ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ý»ñϳ۳óáõóãÇ ÏáÕÙÇó: ä³ßïáÝÇ ã³ñ³ß³ÑáõÙÁ ÇѳñÏ» ³ÝËݳ Ïå³ïÅíÇ, ³ÛÝå»ë, áñ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñÇ Ùáï ÏÁÝÏÝÇ Çñ áõÅ»ñÁ ÷áñÓ³ñÏ»Éáõ ó³ÝÏáõÃÛáõÝÁ: Ø»Ýù ³ÝËáïáñ ÏÑ»ï»õ»Ýù ³¹ÙÇÝÇëïñ³ódzÛÇ ³Ù»Ý ·áñÍáÕáõÃÛ³ÝÁ, áñÇó ϳËí³Í ¿ å»ï³Ï³Ý Ù»ù»Ý³ÛÇ ÁÝóóùÁ, ù³Ý½Ç ë³ÝÓ³ñÓ³ÏáõÙÁ ³Ûëï»Õ ÏÝ߳ݳÏÇ ë³ÝÓ³ñÓ³ÏáõÙ ³Ù»Ýáõñ: àã ÙÇ ³ÝûñÇݳϳÝáõÃÛ³Ý Ï³Ù ã³ñ³ß³ÑÙ³Ý ¹»åù ãÇ Ùݳ ³é³Ýó å³ïÅÇ: ²Ýµ³ó³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÁ, ѳٻñ³ßË µ³óÃáÕáõÙÁ ³¹ÙÇÝÇëïñ³ódzÛÇ ¨ ͳé³ÛáÕÝ»ñÇ ÙÇç»õ` ³Ûë ³Ù»ÝÁ ÏãùíÇ ³é³çÇÝ ÇëÏ å³ïÇÅÝ»ñÇó Ñ»ïá: Ø»ñ Çß˳ÝáõÃÛ³Ý Éáõë³åë³ÏÁ å³Ñ³ÝçáõÙ ¿ Ýå³ï³Ï³Ñ³ñÙ³ñ, ³ÛëÇÝùÝ ¹³Å³Ý å³ïÇÅ ÷áùñ³·áõÛÝ Ë³ËïáõÙÝ»ñÇ, ³ÝÓÝ³Ï³Ý ß³Ñ»ñÇ, Ýñ³ µ³ñÓñ Ñ»ÕÇݳÏáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ: îáõųÍÁ, ³Ý·³Ù Çñ Ù»ÕùÇÝ ³Ýѳٳå³ï³ë˳Ý, ÏÉÇÝÇ ÇÝãå»ë ³¹ÙÇÝÇëïñ³ïÇí ¹³ßïáõÙ ÁÝÏÝáÕ ½ÇÝíáñÁ` Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ëϽµáõÝùÝ»ñÇ ¨ ûñ»ÝùÇ û·ïÇÝ, áñáÝù ݳѳÝç ã»Ý ÃáõÛÉ ï³ Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý ׳ݳå³ñÑÇó Çñ»Ýó ³ÝÓݳϳÝÇÝ Õ»Ï³í³ñáÕÝ»ñÇ Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý ϳéùÇÝ: úñÇݳÏ` Ù»ñ ¹³ï³íáñÝ»ñÁ ÏÇٳݳÝ, áñ ó³ÝϳݳÉáí ïËÙ³ñ, ·Ã³ëñïáñ»Ý ·áí³µ³Ýí»É, Ýñ³Ýù ˳ËïáõÙ »Ý ³ñ¹³ñ³¹³ïáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ ûñ»ÝùÁ, áñÁ ëï»ÕÍí³Í ¿ Ù³ñ¹Ï³Ýó Ëñ³ï»Éáõ ѳٳñ` å³ïÅ»Éáí ѳÝó³ÝùÇ ¹ÇÙ³ó ¨ áã û ¹³ï³íáñÇ Ñá·»õáñ áñ³ÏÇ óáõó³¹ñÙ³Ý Ñ³Ù³ñ: ²Ûë áñ³ÏÝ»ñÁ ï»ÕÇÝ ¿ óáõó³µ»ñ»Éáõ Ù³ëݳíáñ ÏÛ³ÝùáõÙ, µ³Ûó áã ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ÑáÕÇ íñ³, áñÁ Çñ»ÝÇó Ý»ñϳ۳óÝáõÙ ¿ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ÏÛ³ÝùÇ ¹³ëïÇñ³ÏÙ³Ý ÑÇÙùÁ: Ø»ñ µ³ËïáñáßÇã ³ÝÓݳϳ½ÙÁ Ïͳé³ÛÇ ÙÇÝã»õ 55 ï³ñ»Ï³Ý ѳë³ÏáõÙ, ³é³çÇÝÁ` áñáíÑ»ï»õ Í»ñ»ñÁ ß³ï ³Ùáõñ »Ý ÏåÝáõ٠ݳËÁÝïñ³Í ϳñÍÇùÇÝ, ùÇã »Ý Ï³ñáÕ³ÝáõÙ »ÝóñÏí»É Ýáñ ϳñ·³¹ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ, ÇëÏ Ñ»ïá` áñ ¹³ Ïï³ Ù»½ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ ³Û¹ ÙÇçáóáí ѳëÝ»Éáõ ϳ¹ñ»ñÇ ï»Õ³÷áËÙ³Ý ×ÏáõÝ Ó»õÇÝ, áñÁ ³í»ÉÇ Ñ»ßï ÏÍéíÇ Ù»ñ ×ÝßÙ³Ý ï³Ï, áí Ïáõ½Ç ß³ñáõÝ³Ï»É ÙÝ³É Çñ ï»ÕáõÙ, å³ñï³íáñ ÏÉÇÝÇ ÏáõÛñ »ÝóñÏí»É, áñå»ë½Ç ³ñųݳݳ ¹ñ³Ý: ÀݹѳÝñ³å»ë, Ù»ñ ¹³ï³íáñÝ»ñÁ Ù»ñ ÏáÕÙÇó ÏÁÝïñí»Ý ÙdzÛÝ Ýñ³ÝóÇó, áíù»ñ Ùdzٷ³Ù³ÛÝ Ñ³ëϳÝáõÙ »Ý ûñ»ÝùÁ ÏÇñ³é»É ¨ å³ïÅ»É, µ³Ûó áã ³½³ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý »ñ³½³ÝùÝ»ñ å»ïáõÃÛ³Ý ¹³ëïÇñ³ÏáõÃÛ³Ý åɳÝÇ Ñ³ßíÇÝ, ÇÝãå»ë ³ÛÅÙ ³ÛÝ »ñ»õ³Ï³ÛáõÙ »Ý ·áÛ»ñÁ: î»Õ³÷áËÙ³Ý ÙÇçáóÁ Ïͳé³ÛÇ Ý³»õ ÏáÉ»ÏïÇí ѳٻñ³ßËáõÃÛ³Ý å³ÛûóÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ¨ µáÉáñÇÝ ÏϳåÇ Ï³é³í³ñáõÃÛ³Ý ß³Ñ»ñÇ Ñ»ï, áñÇó ¿É ϳËí³Í ¿ Çñ»Ýó ׳ϳﳷÇñÁ: ¸³ï³íáñÝ»ñÇ »ñÇï³ë³ñ¹ ë»ñáõݹÁ Ϲ³ëïÇñ³ÏíÇ ã³ñ³ß³ÑáõÙÝ»ñÇ ³ÝÃáõÛɳïñ»ÉÇáõÃÛ³Ý ³ÛÝåÇëÇ ï»ë³Ï»ïáí, áñáÝù ÏϳñáճݳÛÇÝ Ë³Ý·³ñ»É ѳëï³ïí³Í ϳñ·»ñÁ, Ù»ñ ѳí³ï³ñÇÙÝ»ñÇ ÙÇç»õ ѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ: ÐÇÙ³ ·áÛ»ñÇ ¹³ï³íáñÝ»ñÁ ³í»Éáñ¹ Ý»ñáÕ³ÙïáõÃÛáõÝ »Ý óáõó³µ»ñáõÙ ³Ù»Ý ѳÝó³·áñÍáõÃÛ³Ý ¹»Ù, ãáõݻݳÉáí å³ïÏ»ñ³óáõÙ Çñ Ý߳ݳÏÙ³Ý Ù³ëÇÝ, áñáíÑ»ï»õ ³ÛÅÙÛ³Ý Õ»Ï³í³ñÝ»ñÁ ¹³ï³íáñÝ»ñÇÝ ÏáãÙ³Ý áñáß»ÉáõÅ³Ù³Ý³Ï ã»Ý Ùï³Ñá·íáõÙ Ý»ñßÝã»É

- 216 -

Ýñ³Ýó å³ñïùÇ ½·³óÙáõÝù, áñÁ ¨ Ýñ³ÝóÇó å³Ñ³ÝçíáõÙ ¿: ÆÝãå»ë ·³½³ÝÁ Çñ Ó³·»ñÇÝ µ³ó ¿ ÃáÕÝáõÙ áñëÇ íñ³, ³ÛÝå»ë ¿É ·áÛ»ñÁ ï³ÉÇë »Ý Çñ»Ýó ѳí³ï³ñÇÙÝ»ñÇÝ ß³ÑáõÛóµ»ñ å³ßïáÝÝ»ñ, ãÙï³Í»Éáí Ýñ³Ýó µ³ó³ïñ»É, ÇÝãÇ Ñ³Ù³ñ ¿ ³Û¹ å³ßïáÝÁ ݳ˳ï»ëí³Í: ¸ñ³ ѳٳñ ¿É Ýñ³Ýó ջϳí³ñáõÃÛáõÝÁ ù³Ûù³ÛíáõÙ ¿ ë»÷³Ï³Ý áõÅ»ñáí` Çñ»Ýó ³¹ÙÇÝÇëïñ³ódzÛÇ ÙÇçáóáí: ÜÙ³Ý ûñÇݳÏÇó Ó»éù µ»ñ»Ýù ѻﳷ³ ϳé³í³ñáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ×Çßï ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ³ñ¹ÛáõÝù: Ø»Ýù ³ñÙ³ï³ËÇÉ Ï³Ý»Ýù ³½³ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ µáÉáñ ϳñ»õáñ å³ßïáÝÝ»ñÇó, áñáÝóÇó ϳËí³Í ¿ Ù»ñ ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ϳéáõÛóÇ ëïáñ³¹³ëÝ»ñÇ ¹³ëïÇñ³ÏáõÃÛáõÝÁ: ²Û¹ å³ßïáÝÝ»ñÇÝ ÏѳëÝ»Ý ÙdzÛÝ Ýñ³Ýù, áíù»ñ Ù»ñ ÏáÕÙÇó ÏÉÇÝ»Ý ¹³ëïÇñ³Ïí³Í ³¹ÙÇÝÇëïñ³ïÇí ջϳí³ñÙ³Ý Ñ³Ù³ñ: ²ÛÝ ½·áõß³óÙ³ÝÁ, û ÑÇÝ Í³é³ÛáÕÝ»ñÇ å³ßïáݳÃáÕáõÃÛáõÝÁ óÝÏ ÏÝëïÇ å»ïáõÃÛ³Ý íñ³, ϳë»Ù, áñ Ý³Ë Ýñ³Ýó ѳٳñ Ï·ïÝ»Ý Ù³ëݳíáñ ͳé³ÛáõÃÛáõÝ` Ïáñóñ³ÍÇ ÷á˳ñ»Ý, ÇëÏ Ñ»ïá Ýß»Ù, áñ Ù»ñ Ó»éù»ñáõÙ ÏÉÇÝ»Ý Ï»Ýïñáݳóí³Í µáÉáñ ѳٳß˳ñѳÛÇÝ ï»Õ»ñÁ, Ñ»ï»õ³µ³ñ, áã Ù»ñ ϳé³í³ñáõÃÛ³ÝÁ í³Ë»Ý³É óÝÏáõÃÛáõÝÇó: Ø»ñ ³µë³ÉÛáõïǽÙÁ ³Ù»Ý ÇÝãáõÙ ÏÉÇÝÇ Ñ³çáñ¹³Ï³Ý, ¹ñ³ ѳٳñ ¿É ³Ù»Ý ÙÇ Ññ³Ù³Ý³·ñáõÙ, Ù»ñ Ù»Í Ï³ÙùÁ ÏÉÇÝÇ Ñ³ñ·í³Í ¨ ³ÝËáëù ϳï³ñí³Í: ܳ ϳÝï»ëÇ ³Ù»Ý ïñïáõÝç, ³Ù»Ý ¹Å·áÑáõÃÛáõÝ, ³ñÙ³ï³Ñ³Ý»Éáí ¹ñ³Ýó ³ñï³ÍáõÙÁ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Ù»ç, ûñÇݳϻÉÇ µÝáõÛÃÇ å³ïÅáí: Ø»Ýù Ïѳë³ñ³Ï³óÝ»Ýù í×é³µ»ÏÙ³Ý Çñ³íáõÝùÁ, áñÁ ϳÝóÝÇ ÙdzÝß³Ý³Ï Ù»ñ ïñ³Ù³¹ñáõÃÛ³Ý ï³Ï, û ã¿ Ù»Ýù ã»Ýù ϳñáÕ ÃáõÛÉ ï³É ÅáÕáíñ¹Ç Ùáï Ù»ñ ¹³ï³íáñÝ»ñÇ ëË³É áñáßÙ³Ý ÙïùÇ ³é³ç³óáõÙ: ºÃ» ѳÝϳñÍ ÝÙ³Ý ÙÇ µ³Ý ϳï³ñíÇ, ³å³ Ù»Ýù ÇÝùÝ»ñë Ïí×é³µ»Ï»Ýù áñáßáõÙÁ, µ³Ûó ³Û¹åÇëÇ ûñÇݳϻÉÇ å³ïÅÇ Ñ³Ù³ñ, Çñ å³ñïùÁ ¨ Ý߳ݳÏáõÙÁ ãѳëϳݳÉáõ, áñ ³Û¹ ¹»åù»ñÁ ã»Ý ÏñÏÝíÇ: ÎñÏÝáõÙ »Ù, áñ Ù»Ýù ÏÇٳݳÝù Ù»ñ ³¹ÙÇÝÇëïñ³ódzÛÇ ³Ù»Ý ÙÇ ù³ÛÉ, áñÇÝ ¨ ѳñϳíáñ ¿ Ñ»ï»õ»É, áñå»ë½Ç ÅáÕáíáõñ¹Á Ù»½³ÝÇó ·áÑ ÉÇÝÇ, ù³Ý½Ç ݳ Çñ³í³ëáõ ¿ å³Ñ³Ýç»Éáõ ɳí ջϳí³ñáõÃÛáõÝ ¨ ɳí Ý߳ݳÏáõÙ: Ø»ñ ջϳí³ñáõÃÛáõÝÁ Ïáõݻݳ ݳѳå»ï³Ï³Ý ï»ëù, ѳÛñ³Ï³Ý ËݳÙù Ù»ñ ïÇñ³Ï³ÉÇ ÏáÕÙÇó: Ø»ñ ÅáÕáíáõñ¹Á ¨ ѳí³ï³ñÇÙÝ»ñÁ Ýñ³ Ù»ç ѳÛñ Ïï»ëÝ»Ý, Ùï³Ñá·í³Í ³Ù»Ý å³Ñ³ÝçÇ Ñ³Ù³ñ, ³Ù»Ý í»ñ³µ»ñÙáõÝùÇ, ÇÝãå»ë ѳí³ï³ñÇÙÝ»ñÁ Ù»ÏÁ ÙÛáõëÇ Ñ³Ý¹»å, ³ÛÝå»ë ¿É Çñ»Ýó ¨ ïÇñ³Ï³ÉÇ: ²Û¹Å³Ù Ýñ³Ýù Ùïù»ñáí ³ÛÝù³Ý ÏÝ»ñó÷³Ýóí»Ý, áñ Ýñ³Ýó ³ÝÑݳñ ¿ ¹³ ßñç³Ýó»É ³é³Ýó ³Û¹ ËݳÙùÇ ¨ ջϳí³ñáõÃÛ³Ý, »Ã» Ýñ³Ýù áõ½áõÙ »Ý ³åñ»É ˳ճÕáõÃÛ³Ý ¨ ѳٻñ³ßËáõÃÛ³Ý Ù»ç, áñ Ýñ³Ýù ÁݹáõÝáõÙ »Ý Ù»ñ Ùdzå»ïÇ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÁ »ñ³Ëï³å³ñïáõÃÛ³Ùµ, ³ëïí³Í³óÝ»Ý, ѳïϳå»ë »ñµ ÏѳÙá½í»Ý, áñ Ù»ñ Ý߳ݳϳÍÝ»ñÁ ã»Ý ÷á˳ñÇÝíÇ Ýñ³Ýóáí` Çñ»Ýó Çß˳ÝáõÃÛ³Ùµ ¨ ÙdzÛÝ ÏáõÛñ ϳï³ñáõÙ ¿ å»ïù Ýñ³ ϳñ·³¹ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ: Üñ³Ýù áõñ³Ë ÏÉÇÝ»Ý, áñ Ù»Ýù µáÉáñë ϳñ·³íáñ»É »Ýù Çñ»Ýó ÏÛ³ÝùÁ, ÇÝãå»ë ³Û¹ ϳݻÇÝ Ë»Éáù ÍÝáÕÝ»ñÁ, áñáÝù áõ½áõÙ »Ý ¹³ëïÇñ³Ï»É Çñ»Ýó »ñ»Ë³Ý»ñÇÝ å³ñïùÇ ¨ Éë»ÉÇáõÃÛ³Ý ½·³óÙáõÝùáí: â¿, áñ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÁ Ù»ñ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ·³ÕïÝÇùÝ»ñÇ Ñ³Ý¹»å ѳí»ñÅ ³Ýã³÷³Ñ³ë »ñ»Ë³Ý»ñ »Ý, ×Çßï ³ÛÝå»ë, ÇÝãå»ë Çñ»Ýó ջϳí³ñáõÃÛáõÝÁ: ÆÝãå»ë ï»ëÝáõÙ »ù »ë ÑÇÙݳíáñáõÙ »Ù Ù»ñ ¹»ëåáïǽÙÁ Çñ³íáõÝùÇ ¨ å³ñïùÇ ÑÇÙ³Ý íñ³` å³ñïùÇ Ï³ï³ñÙ³Ý ëïÇå»Éáõ Çñ³íáõÝùÁ å³ïϳÝáõÙ ¿ ϳé³í³ñáõÃÛ³ÝÁ, áñÁ ¨ ³Ûë ѳí³ï³ñÇÙÝ»ñÇ Ñ³ÛñÝ ¿: ܳ áõÝÇ áõÅ»ÕÇ Çñ³íáõÝùÁ Ýñ³ ѳٳñ, áñå»ë½Ç û·ïíÇ ¹ñ³ÝÇó áõÕÕ»Éáõ Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³ÝÁ ¹»åÇ µÝáõÃÛ³Ý áñáßÇã ß»ñïÇ` ÉëáճϳÝáõÃÛ³Ý: ²Ù»Ý ÇÝã ³ß˳ñÑáõÙ ·ïÝíáõÙ ¿ ÉëáճϳÝáõÃÛ³Ý Ù»ç` »Ã» áã Ù³ñ¹Ï³Ýó Ùáï, ³å³ ѳݷ³Ù³ÝùÝ»ñÇ Ùáï, ϳ٠Çñ µÝûñÇݳÏÇ Ùáï, ³ÛÉ ¹»åùáõÙ` áõŻճ·áõÛÝÇ Ùáï: ²ÛëåÇëáí ÉÇÝ»Ýù ³Û¹ áõŻճ·áõÛÝÁ` µ³ñÇùÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ: Ø»Ýù å³ñï³íáñ »Ýù ³é³Ýó Ùï³Í»Éáõ ½áѳµ»ñ»Éáõ ³é³ÝÓÇÝ ³ÝÓ»ñáí ¿ Ý߳ݳÏí³Í ϳñ·»ñÇ Ë³ËïáÕÝ»ñáí, ³å³ ã³ñÇùÇ ûñÇݳϻÉÇ å³ïÅáõ٠ϳ٠ٻͳ·áõÛÝ ¹³ëïÇñ³Ïã³Ï³Ý ËݹÇñ: ºñµ Æëñá¿ÉÇ Ï³ÛëñÁ ó·Á ϹÝÇ Çñ ëáõñµ ·ÉËÇÝ, áñÁ µ»ñí³Í ¿ ºíñáå³ÛÇó, ݳ Ϲ³éݳ ³ß˳ñÑ³Ï³É Ùdzå»ï: Üñ³Ý ÝíÇñ³µ»ñ³Í ½áÑ»ñÇ ù³Ý³ÏÁ »ñµ»ù ãÇ Ñ³ëÝÇ ³ÛÝ ½áÑ»ñÇ ù³Ý³ÏÇÝ, áñáÝù áõÝ»ó»É »Ý »ñϳñ ¹³ñ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ ·áÛ»ñÇ Ï³é³í³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: Ø»ñ ϳÛëñÁ ÏÉÇÝÇ ³ÝÁݹѳï ϳåÇ Ù»ç ÅáÕáíñ¹Ç Ñ»ï, ³ÙµÇáÝÇó Ýñ³Ý ׳é»ñ ³ë»Éáí, áñáÝó ѳٵ³íÁ ÝáõÛÝ Å³ÙÇÝ Ïï³ñ³ÍíÇ ³ÙµáÕç ³ß˳ñÑáí:

- 217 -

²ðҲܲ¶ðàôÂÚàôÜ 16. гٳÉë³ñ³ÝÝ»ñÇ íݳ볽»ñÍáõÙÁ: ¸³ë³Ï³ÝáõÃÛ³Ý (ÏɳëÇóǽÙ) ÷á˳ñÇÝáõÙÁ: ¸³ëïÇñ³ÏáõÃÛáõÝ ¨ ÏáãáõÙ: γÛëñÇ Çß˳ÝáõÃÛ³Ý ·áí³½¹Á ¹åñáóÝ»ñáõÙ: ²½³ï ¹³ë³ËáëáõÃÛ³Ý ³ñ·»ÉáõÙ: Üáñ ï»ëáõÃÛáõÝÝ»ñ: гÙá½Çã áõëáõóáõÙ:

´áÉáñ ÏáÉ»ÏïÇí áõÅ»ñÇ, µ³óÇ Ù»ñÇó, í»ñ³óÙ³Ý Ýå³ï³Ïáí, Ù»Ýù ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ Ïíݳ볽»ñÍ»Ýù ÏáÉ»ÏïÇíǽÙÇ ³é³çÇÝ ³ëïÇ׳ÝÁ` ѳٳÉë³ñ³ÝÝ»ñÁ, í»ñ³¹³ëïÇñ³Ï»Éáí Ýñ³Ýó Ýáñ áõÕÕáõÃÛ³Ùµ: Üñ³Ýó í»ñ³¹³ëÝ»ñÁ ¨ åñáý»ëáõñ³Ý Ïݳ˳å³ïñ³ëïí»Ý Çñ»Ýó ·áñÍÇ Ñ³Ù³ñ Ù³Ýñ³Ù³ëÝáñ»Ý ·³ÕïÝÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Íñ³·ñÇ áõëáõóٳٵ, áñáÝóÇó Ýñ³Ýù ³é³Ýó å³ïÇÅ ã»Ý ݳѳÝçÇ áã ÙÇ Ûáï³: Üñ³Ýù ѳïáõÏ áõß³¹ñáõÃÛ³Ùµ ÏÝ߳ݳÏí»Ý ¨ Ϲñí»Ý ϳé³í³ñáõÃÛáõÝÇó ÉñÇí ϳËÙ³Ý Ù»ç: Ø»Ýù ¹³ë³ËáëáõÃÛáõÝÝ»ñÇó ÏѳݻÝù å»ï³Ï³Ý Çñ³íáõÝùÁ, ÇÝãå»ë ÙÛáõë ù³Õ³ù³Ï³Ý ѳñó»ñÇÝ í»ñ³µ»ñáÕ ÝÛáõûñÁ: ²Ûë ³é³ñϳݻñÁ Ϲ³ë³Ëáëí»Ý ï³ëÝÛ³Ï ³ÝÓ³Ýó ÏáÕÙÇó, ÁÝïñÛ³É ³é³ÝÓݳѳïáõÏ Ï³ñáÕáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕÝ»ñÇó, Éáõë³íáñí³ÍÝ»ñÇ ß³ñù»ñÇó: гٳÉë³ñ³ÝÇ å³ï»ñÇó ãå»ïù ¿ ³í³ñï»Ý ϳÃݳϻñÝ»ñÁ, ë³Ñٳݳ¹ñáõÃÛ³Ý åɳÝÝ»ñÇ »÷áÕ-ó÷áÕÝ»ñÁ, ÏáÙ»¹Ç³ÛÇ Ï³Ù áÕµ»ñ·áõÃÛ³Ý Ù»Ãá¹Ý»ñáí ù³Õ³ù³Ï³Ý ѳñó»ñáí ½µ³ÕíáÕÝ»ñÁ, áñáÝóáõÙ ¨ Ýñ³Ýó ѳÛñ»ñÁ áãÇÝã ã»Ý ѳëϳó»É: Ø»Í Ù³ëÇ ù³Õ³ù³Ï³Ý ѳñó»ñÇÝ í³ï áõÕÕí³Í ͳÝáÃáõÃÛáõÝÁ ³é³ç³óÝáõÙ ¿ áõïáåÇëïÝ»ñ ¨ í³ï Ñå³ï³ÏÝ»ñ, ÇÝãå»ë ¹áõù ϳñáÕ »ù ï»ëÝ»É ·áÛ»ñÇÝ, áñáÝù ûñÇÝ³Ï ³Ûë áõÕÕáõÃÛ³Ùµ Áݹ³Ñ³Ýáõñ ¹³ëïÇñ³ÏáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý: Ø»½ å»ïù ¿ñ Ýñ³Ýó ¹³ëïÇñ³ÏáõÃÛ³Ý Ù»ç ÙïóÝ»É µáÉáñ ³ÛÝ ëϽµáõÝùÝ»ñÁ, áñáÝù ÷³ÛÉáõÝ Ï»ñåáí ù³Ý¹»óÇÝ Ýñ³Ýó ϳñ·»ñÁ: ÆëÏ »ñµ Ù»Ýù ÏÉÇÝ»Ýù Çß˳ÝáõÃÛ³Ý ·ÉáõË, ³å³ Ù»Ýù ÏÑ»é³óÝ»Ýù ¹³ëïÇñ³ÏáõÃÛáõÝÇó ß÷áÃáÕ µáÉáñ ³é³ñϳݻñÁ ¨ »ñÇï³ë³ñ¹áõÃÛáõÝÇó Ïë³ñù»Ýù í»ñ³¹³ëÝ»ñÇÝ Ñݳ½³Ý¹ »ñ»Ë³Ý»ñ, ջϳí³ñÇÝ ëÇñáÕ ÇÝãå»ë ˳ճÕáõÃÛ³Ý ¨ ѳٻñ³ßËáõÃÛ³Ý ÑáõÛë áõ ÑÇÙݳëáõÝ: ¸³ë³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ, ÇÝãå»ë ݳ»õ Ñݳ·áõÛÝ å³ïÙáõÃÛ³Ý ³Ù»Ý áõëáõÙݳëÇñáõÃÛáõÝ, áñÇ Ù»ç ³í»ÉÇ ß³ï ÑÇÙ³ñáõÃÛáõÝ ¿, ù³Ý ɳí ûñÇݳÏÝ»ñ, Ù»Ýù Ï÷á˳ñÇÝ»Ýù ³å³·³ÛÇ Íñ³·ñÇ áõëáõÙÝëÇñáõÃÛ³Ùµ: Ø»Ýù ÏçÝç»Ýù Ù³ñ¹Ï³Ýó ÑÇßáÕáõÃÛáõÝÇó ³ÝóÛ³É ¹³ñ»ñÇ µáÉáñ ÷³ëï»ñÁ, áñáÝù Ù»½ ó³ÝϳÉÇ ã»Ý, ÃáÕÝ»Éáí Ýñ³ÝóÇó ÙdzÛÝ ³ÛÝ, áñáÝù Ýϳñ³·ñáõÙ »Ý ·áÛ»ñÇ Õ»Ï³í³ñáõÃÛ³Ý ë˳ÉÝ»ñÁ: ²éûñÛ³ ÏÛ³ÝùÇ áõëáõóáõÙÁ å³ñï³¹Çñ ϳñ·»ñÇ, ÙÇÙdzÝó Ýϳïٳٵ ÷áËѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ, ÑÇÙ³ñ »ë³ëÇñ³Ï³Ý ûñÇݳÏÝ»ñÇó Ëáõë³÷»Éáõ, áñáÝù ó³ÝáõÙ »Ý ã³ñÇùÇ í³ñ³ÏÁ ¨ ¹³ëïÇñ³ÏÙ³Ý åɳÝÇ ÝÙ³Ý áõñÇß Ñ³ñó»ñ ÏÉÇÝ»Ý ¹³ë³Ëáë³Ï³Ý Íñ³·ñÇ ³é³çÇÝ Ñ³Ù³ñÝ»ñáõÙ, ϳ½Ùí³Í ³é³ÝÓÇÝ åɳÝÝ»ñáí ³Ù»Ý ·Çï»ÉÇùÇ Ñ³Ù³ñ, áã ÙÇ Ó»õáí ãÁÝóÝñ³óÝ»Éáí áõëáõó³ÝáõÙÁ: ²Û¹åÇëÇ Ñ³ñó³¹ñáõÙÁ áõÝÇ Ñ³ïáõÏ Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ: ²Ù»Ý ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ³ëïÇ×³Ý å»ïù ¿ ¹³ëïÇñ³ÏíÇ ËÇëï ë»ÕÙí³ÍáõÃÛ³Ùµ, Ý߳ݳÏÙ³Ý ¨ ³ß˳ï³ÝùÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ: ä³ï³Ñ³Ï³Ý ѳÝ׳ñÝ»ñÁ ÙÇßï ϳñáÕ³ó»É »Ý ¨ ÏϳñáÕ³Ý³Ý ÙïÝ»É áõñÇß ÏáãáõÙÝ»ñÇ ï³Ï, µ³Ûó ³Ûë »½³ÏÇ å³ï³Ñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý å³ï׳éáí µ³ó ÃáÕÝ»É áõñÇß ß³ñù»ñáõÙ ³Ýå»ïùÝ»ñÇ, ËÉ»Éáí Ç ÍÝ» ¨ ½µ³ÕÙáõÝùÇ µ»ñáõÙáí Ýñ³Ýó ï»Õ»ñÁ` µ³ó³ñӳϳå»ë ³ÝË»ÉùáõÃÛáõÝ ¿: ¸áõù ÇÝùÝ»ñ¹ ·Çï»ù, ÇÝãáí ë³ í»ñç³ó³í ·áÛ»ñÇ Ñ³Ù³ñ, ÃáõÛÉ ï³Éáí ³Ûë ×ã³óáÕ ³ÝÇÙ³ëïáõÃÛáõÝÁ: àñå»ë½Ç ջϳí³ñáÕÁ Çñ Ñå³ï³ÏÝ»ñÇ ëñï»ñáõÙ ¨ Ùïù»ñáõÙ ³Ùáõñ ÝëïÇ, Ýñ³ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï³ßñç³ÝáõÙ ¹åñáóÝ»ñáõÙ ¨ Ññ³å³ñ³ÏÝ»ñáõÙ áõëáõó³Ý»É ³ÙµáÕç ÅáÕáíñ¹ÇÝ Ýñ³ Ý߳ݳÏáõÃÛ³Ý ¨ µáÉáñ µ³ñ»·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ: Ø»Ýù ÏáãÝã³óÝ»Ýù ³Ù»Ý ³½³ï áõëáõó³ÝáõÙ: êáíáñáÕÝ»ñÁ ÏáõÝ»Ý³Ý Çñ³íáõÝù ѳñ³½³ïÝ»ñÇ Ñ»ï ÙdzëÇÝ Ñ³í³ùí»É, ÇÝãå»ë ³ÏáõÙµáõÙ, áõëáõÙÝ³Ï³Ý Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ, ³Û¹ ѳí³ùÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï, ïáÝ»ñÇÝ ¹³ë³ËáëÝ»ñÁ Ïϳñ¹³Ý ǵñ ³½³ï É»Ïódzݻñ, Ù³ñ¹Ï³Ýó ÷áËѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ, ûñÇݳϻÉÇáõÃÛ³Ý ûñ»ÝùÝ»ñÇ, ×Ýß³ÙÇçáóÝ»ñÇ, áñáÝù ³é³ç³ÝáõÙ »Ý ³Ý·Çï³ÏÇó ѳñ³µ»ñáõÃáõÝÝ»ñÇó ¨ í»ñç³å»ë` ÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛ³Ý Ýáñ, ¹»é ³ß˳ñÑÇÝ ³ÝѳÛï ï»ëáõÃÛáõÝÇó: ²Ûë ï»ëáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ù»Ýù ϳ½¹³ñ³ñ»Ýù ѳí³ï³ÙùÇ ³Ý³é³ñÏ»ÉÇáõÃÛáõÝ (¹á·Ù³), ÇÝãå»ë Ù»ñ ÏñáÝÇÝ ³ÝóÙ³Ý ßñç³Ý: Ø»ñ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Íñ³·ñÇ í»ñç³íáñáõÃÛ³Ý ß³ñ³¹ñ³Ýùáí Ý»ñϳÛáõÙ ¨ ³å³·³ÛáõÙ »ë Ó»½ Ïϳñ¹³Ù ³Ûë ï»ëáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÑÇÙùÁ: ØÇ Ëáëùáí, »ñϳñ³ÙÛ³ ÷áñÓÇó ÇٳݳÉáí, áñ Ù³ñ¹Çù ³åñáõÙ ¨ ջϳí³ñíáõÙ »Ý »ñ³-

- 218 -

½³ÝùÝ»ñáí, áñ ³Û¹ »ñ³½³ÝùÝ»ñÁ Ý»ñÍÍíáõÙ »Ý Ù³ñ¹Ï³Ýó Ù»ç ¹³ëïÇñ³ÏáõÃÛ³Ý ßÝáñÑÇí, µáÉáñ ѳë³ÏÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ ÙÇ»õÝáõÛÝ Ñ³çáÕáõÃÛ³Ùµ ÁÝϳÉíáÕ, ÇѳñÏ», ÙdzÛÝ ï³ñµ»ñ ÑݳñùÝ»ñÇ ÙÇçáóáí, Ù»Ýù ÏÏɳݻÝù ¨ ϵéݳ·ñ³í»Ýù Ù»ñ û·ïÇÝ ÙïùÇ ³ÝϳËáõÃÛ³Ý í»ñçÇÝ ÷³ÛÉ»ñÁ, áñÁ Ù»Ýù í³Õáõó ³ñ¹»Ý áõÕÕáõÙ »Ýù Ù»ñ áõ½³Í ³é³ñϳݻñÇ ¨ »ñ³½³ÝùÝ»ñÇ Ù»ç: ØïùÇ ë³ÝÓÙ³Ý ëϽµáõÝùÁ ³ñ¹»Ý ·áñÍáõÙ ¿ ³Ûëå»ë Ïáãí³Í ³Ïݳéáõ áõëáõóÙ³Ý ëÇëï»Ù³ÛÇ Ù»ç, áñÁ ·áÛ»ñÇÝ Ïí»ñ³ÍÇ ãÙï³ÍáÕÝ»ñÇ, Ñݳ½³Ý¹ ϻݹ³ÝÇÝ»ñÇ, ѳÙá½ÙáõÝùÇ ëå³ëáÕÝ»ñÇ; àñå»ë½Ç ѳëÏ³Ý³É ³ÛÝ… üñ³ÝëdzÛáõÙ Ù»ñ É³í³·áõÛÝ ³·»ÝïÝ»ñÇó Ù»ÏÁ` ´áõñÅáõ³Ý, ³ñ¹»Ý Ýáñ Íñ³·ÇñÁ ѳÛï³ñ³ñ»É ¿ ѳÙá½Çã áõëáõóÙ³Ý Íñ³·Çñ: ²ðҲܲ¶ðàôÂÚàôÜ 17. ö³ëï³µ³ÝáõÃÛáõÝ: ¶áÛ»ñÇ ëñµ³½³ÝáõÃÛ³Ý ³½¹»óáõÃÛáõÝÁ: ÊÕ×Ç ³½³ïáõÃÛáõÝ: ä³åÇ µ³ÏÁ: Ðáõ¹³Û³Ï³Ý Ï»ë³ñÁ áñå»ë ëñµ³½³Ý—å³å: ¶áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ »Ï»Õ»óáõ Ñ»ï å³Ûù³ñÇ Ó»õ»ñÁ: ijٳݳϳÏÇó Ù³ÙáõÉÇ ËݹÇñÝ»ñÁ: àëïÇϳÝáõÃÛ³Ý Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÁ: γٳíáñ áëïÇϳÝáõÃÛáõÝ: γ·³É³ÛÇÝ Éñï»ëáõÃÛ³Ý ïÇåÇ Éñï»ëáõÃÛáõÝ: Æß˳ÝáõÃÛ³Ý ã³ñ³ß³ÑáõÙ:

ö³ëï³µ³ÝáõÃÛáõÝÁ ÍÝáõÙ ¿ ¹³Å³Ý, ë³éÁ, ѳٳé, ³ÝëϽµáõÝù, µáÉáñ ¹»åù»ñáõÙ í»ñ³ÍÝíáÕ ³Ý¹»Ùù, áõÕÕ³ÏÇ É»·³É ÑÇÙù: Üñ³Ýù ëáíáñ»É »Ý ³Ù»Ý ÇÝã í»ñ³·ñ»É å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý û·ïÇÝ, µ³Ûó áã Ýñ³ ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÇ ëáóÇ³É³Ï³Ý µ³ñÇùÝ»ñÇÝ: Üñ³Ýù µÝ³Ï³Ý³µ³ñ ã»Ý Ññ³Å³ñíáõÙ áã ÙÇ å³ßïå³ÝáõÃÛáõÝÇó ¨ ³Ù»Ý Ï»ñå Ó·ïáõÙ ³ñ¹³ñ³óÙ³Ý, ÏåÝ»Éáí Çñ³í³·ÇïáõÃÛ³Ý ÷áùñÇÏ Ã»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ` áñáí Ýñ³Ýù ³Ýµ³ñá۳ϳݳóÝáõÙ »Ý ¹³ï³ñ³ÝÁ: ¸ñ³ ѳٳñ ¿É ³Ûë Ù³ëݳ·ÇïáõÃÛáõÝÁ ϹݻÝù Ý»Õ ßñç³Ý³ÏÝ»ñÇ Ù»ç, áñáÝù Ýñ³Ý Ïí»ñ³·ñ»Ý ·áñͳϳï³ñ å³ßïáÝ۳ݻñÇ ß³ñùÇÝ: ö³ëï³µ³ÝÝ»ñÁ ¹³ï³íáñÝ»ñÇ Ñ»ï ÙdzëÇÝ Ï½ñÏí»Ý ¹³ï³íÇ×áÕ ÏáÕÙ»ñÇ Ñ»ï ß÷í»Éáõó, ëï³Ý³Éáí ·áñÍÁ ÙdzÛÝ ¹³ï³ñ³ÝÇó, ùÝݳñÏ»Éáí ¹ñ³Ýù ÙdzÛÝ Ñ³ßí»ïáõ ·ñáõÃÛáõÝÝ»ñáí ¨ ÷³ëï³ÃÕûñáí, å³ßïå³Ý»Éáí Çñ»Ýó ѳ׳Ëáñ¹Ý»ñÇÝ ¹³ï³ñ³ÝáõÙ ùÝÝ»Éáõó Ñ»ïá, µ³ó³Ñ³Ûïí³Í ÷³ëï»ñÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ: Üñ³Ýù Ïëï³Ý³Ý Ñáݳñ³ñ, ãÝ³Û³Í å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý áñ³ÏÇÝ: ¸ñ³Ýù ÏÉÇÝ»Ý ¹³ï³Ë³½ÇÝ Ñ³Ï³ÏßÇé ѳë³ñ³Ï ·áñÍÇ ½»ÏáõóáÕÝ»ñ Ç û·áõï ³ñ¹³ñáõÃÛ³Ý, áñÁ ÏÉÇÝÇ ½»ÏáõóáÕ Ç û·áõï Ù»Õ³¹ñáÕÇ` ë³ ÏÏñ׳ïÇ ¹³ï³Ï³Ý ½»ÏáõóáõÙÁ: ²Û¹åÇëáí Ïѳëï³ïíÇ ³ñ¹³ñ, ³ÝÏáÕÙݳå³Ñ å³ßïå³ÝáõÃÛáõÝ, »ÉÝ»Éáí áã û ߳ѻñÇó, ³ÛÉ Ñ³Ùá½ÙáõÝùÝ»ñÇó: ê³ ÇÙÇçdzÛÉáó Ïí»ñ³óÝÇ ·áñÍݳϳÝáñ»Ý ³ÛÅÙ ÏÇñ³éíáÕ Ï³ß³é³Ï»ñáõÃÛáõÝÁ, Ýñ³Ýó ѳٳӳÛÝáõÃÛ³ÝÁ, ï³É ·áñÍÇ ß³ÑáõÙÁ Ýñ³ û·ïÇÝ, áí í׳ñáõÙ ¿: ¶áÛ»ñÇ Éáõë³íáñã³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ Ù»Ýù ³ñ¹»Ý Ùï³Ñá·í»É »Ýù í³ñù³µ»Ï»É ¨ ¹ñ³Ýáí ëÝÝϳóÝ»É Ýñ³Ýó ³é³ù»ÉáõÃÛáõÝÁ, áñÁ ÑÇÙ³ ϳñáÕ ¿ ß³ï ˳ݷ³ñ»É: ²Ù»Ý ûñ Ýñ³ ³½¹»óáõÃÛáõÝÁ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ íñ³ ÁÝÏÝáõÙ ¿: ÊÕ×Ç ³½³ïáõÃÛáõÝÁ ÑÇÙ³ ³Ù»Ýáõñ ѳÛï³ñ³ñí³Í ¿, Ñ»ï»õ³µ³ñ, Ù»½ ÙdzÛÝ ï³ñÇÝ»ñ »Ý µ³Å³ÝáõÙ ³ÛÝ å³ÑÇó, »ñµ Ïù³Ý¹íÇ ùñÇëïáÝ»³Ï³Ý ÏñáÝÁ, Ùݳó³Í ÏñáÝÝ»ñÇ Ñ»ï Ù»Ýù ³í»ÉÇ Ñ»ßï Ïѳßí»Ñ³ñ¹³ñí»Ýù: ´³Ûó ³Û¹ Ù³ëÇÝ Ëáë»ÉÁ ¹»é ßáõï ¿: Ø»Ýù ϹݻÝù ÏÕ»ñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ¨ ÏÕ»ñÝ»ñÇÝ ³ÛÝåÇëÇ ßñç³Ý³ÏÝ»ñÇ Ù»ç, áñ Ýñ³Ýó ³½¹»óáõÃÛáõÝÁ ·Ý³ ѳϳé³Ï Çñ»Ýó ݳËÏÇÝ ß³ñÅÙ³ÝÁ: ºñµ Ï·³ ųٳݳÏÁ í»ñçݳϳݳå»ë í»ñ³óÝ»É ä³åÇ µ³ÏÁ, ³å³ ³Ýï»ë³Ý»ÉÇ Ó»éùÇ óáõó³Ù³ïÁ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇÝ óáõÛó Ïï³ ³Û¹ µ³ÏÇ ÏáÕÙÁ: ºñµ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÁ ÏÝ»ïí»Ý ³Û¹ áõÕÕáõÃÛ³Ùµ, Ù»Ýù ϳñï³Ñ³Ûïí»Ýù Ýñ³Ýó û·ïÇÝ, áñå»ë½Ç ÃáõÛÉ ãï³Ýù Ù»Í ³ñÛáõݳѻÕáõÃÛ³Ý: ²Û¹ ¹Çí»ñëdzÛáí Ù»Ýù ÏÙïÝ»Ýù Ýñ³ ³Ù»Ý³Ëáñ ѳï³ÏÝ»ñÁ ¨ ¹áõñë ã»Ýù ·³ ³ÛÝï»ÕÇó, ÙÇÝã»õ ãµ³ó³Ñ³Ûï»Ýù ³ÛÝï»ÕÇ µáÉáñ áõÅ»ñÁ: Ðáõ¹»³ÛÇ Ï»ë³ñÁ ÏÉÇÝÇ ïÇ»½»ñùÇ ÇëÏ³Ï³Ý å³åÁ, ÙÇç³½·³ÛÇÝ »Ï»Õ»óáõ ݳѳå»ïÁ: ´³Ûó ù³ÝÇ ¹»é Ù»Ýù í»ñ³¹³ëïÇñ³ÏáõÙ »Ýù å³ï³Ý»ÏáõÃÛ³ÝÁ Ýáñ ÙÇç³ÝÏÛ³É Ñ³í³ï³ÙùÝ»ñÇÝ, ÇëÏ Ñ»ïá ¨ Ù»ñÇÝ, ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ »Ï»Õ»óÇÝ»ñÇÝ ã»Ýù ÏåãÇ, ³ÛÉ Ýñ³ Ñ»ï Ïå³Ûù³ñ»Ýù ù³Ûù³ÛáÕ ùÝݳ¹³ïáõÃÛ³Ùµ: ÆëÏ Ù»ñ ųٳݳϳÏÇó Ù³ÙáõÉÁ Ù»ñϳóÝ»Éáõ ¿ å»ï³Ï³Ý ·áñÍ»ñÁ, ÏñáÝÝ»ñÁ, ·áÛ»ñÇ ³ÝϳñáÕáõÃÛáõÝÁ ¨ ³Ûë µáÉáñ ³Ù»Ý³³ÝëϽµáõÝù³ÛÇÝ ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÝ»ñáí, áñå»ë½Ç Ýñ³Ýó ³ÛÝå»ë Ýë»Ù³óÝÇ, ÇÝãå»ë ϳñáÕ ¿ ³Ý»É ÙdzÛÝ Ù»ñ ѳÝ׳ñ»Õ ÑáïÁ: Ø»ñ ϳÛëñáõÃÛáõÝÁ ÏÉÇÝÇ

- 219 -

ìÇßÝáõ ²ëïÍá ³åáÉá·Á /ѳٳéáï ³Ûɳµ³Ý³Ï³Ý ³é³Ï/, áñÇ Ù»ç ·ïÝíáõÙ ¿ Ýñ³ Ù³ñÙݳóáõÙÁ` Ù»ñÇ Ñ³ñÛáõñÁ ÏÉÇÝÇ ëáóÇ³É³Ï³Ý Ù»ù»Ý³ÛÇ ½ëå³Ý³ÏÇ Ó»õáí: Ø»Ýù ³Ù»Ý ÇÝã ï»ëÝ»Éáõ »Ýù ³é³Ýó áëïÇϳÝáõÃÛ³Ý û·ÝáõÃÛ³Ý, áñÁ ³ÛÝ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ Ó»õáí, áñÁ Ù»Ýù å³ïñ³ëï»É »Ýù ·áÛ»ñÇ Ñ³Ù³ñ, ˳ٷ³ñáõÙ ¿ ϳé³í³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ ï»ëÝ»Éáõ: Ø»ñ Íñ³·ñáí Ù»ñáÝó »ññáñ¹ Ù³ëÁ å»ïù ¿ ¹ÇïÇ Ùݳó³ÍÇÝ å³ñïùÇ ½·³óÙáõÝùÇó, ÇÝùݳϳ٠å»ï³Ï³Ý ͳé³ÛáõÃÛ³Ý ëϽµáõÝùáí: ²Û¹ ¹»åùáõÙ ³Ùáà ãÇ ÉÇÝÇ ³Ùµ³ëï³Ý»É, ³ÛÉ ·áí»É, µ³Ûó ³ÝÑÇÙÝ ³Ùµ³ëï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÏÉÇÝ»Ý ËÇëï å³ïÅ»ÉÇ, áñå»ë½Ç ãã³ñ³ß³Ñ»Ý ³Û¹ Çñ³íáõÝùáí: Ø»ñ ³·»ÝïÝ»ñÁ ÏÉÇÝ»Ý ÇÝãå»ë í»ñÇÝ, ³ÛÝå»ë ¿É Ý»ñùÇÝ Ë³íÇó, áõñ³Ë³óáÕ ³¹ÙÇÝÇëïñ³ódzÛÇ Ë³íÇó, Ññ³ï³ñ³ÏÇãÝ»ñ, ïÇåá·ñ³ýÝ»ñ, ·Çñù í³×³éáÕÝ»ñ, Ññ³Ù³Ý ³ñÓ³ÏáÕÝ»ñ, ³ß˳ï³íáñÝ»ñ, ϳé³å³ÝÝ»ñ, ã³ñãÇÝ»ñ ¨ ³ÛÉÝ: ²Ûë Çñ³íáõÝùáí ãÉdz½áñí³Í áñ»õ¿ ÇÝùݳ·ÉËáõÃÛ³Ý, Ñ»ï»õ³µ³ñ ³é³Ýó Çß˳ÝáõÃÛ³Ý áëïÇϳÝáõÃÛáõÝÁ ϳñáÕ ¿ ÙdzÛÝ íϳ ÉÇÝ»É ¨ ½»Ïáõó»É, ÇëÏ Ýñ³ µ³ó³ïñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ëïáõ·áõÙÁ ¨ Ó»ñµ³Ï³ÉáõÃÛáõÝÁ ÏÇñ³Ï³Ý³óÝÇ Å³Ý¹³ñÙ³Ï³Ý ÏáñåáõëÁ ¨ ù³Õ³ù³ÛÇÝ áëïÇϳÝáõÃÛáõÝÁ: àí ù³Õ³ù³Ï³Ý ѳñó»ñáõÙ ãÇ ³Ùµ³ëï³ÝÇ ¨ Ù³ïÝÇ, Ýñ³Ýù ¿É Ϲ³éÝ³Ý å³ï³ë˳ݳïáõ å³ñï³ÏãáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ, »Ã» ³å³óáõóíÇ, áñ Ù»Õ³íáñ ¿: ÐáÙ³ÝÇß Ýñ³, û ÇÝãå»ë ÑÇÙ³ ³ÝÓÝ³Ï³Ý å³ï³ë˳ݳïíáõÃÛ³Ùµ å³ñï³íáñ »Ý Ù»ñ »Õµ³ÛñÝ»ñÁ Çñ»Ýó áõñ³óáÕÝ»ñÇÝ Ù³ïÝ»Ý, ϳ٠ÇÝã áñ µ³Ý »Ý Ýϳï»É` ѳÕáñ¹»Ý ³ÝÙÇç³å»ë ϳ·³ÉÇÝ, ѳϳé³Ï ϳ·³ÉÇÝ, Ù»ñ ѳٳß˳ñѳÛÇÝ Ï³ÛëñáõÃÛáõÝáõÙ å³ñï³¹Çñ ÏÉÇÝÇ Ù»ñ µáÉáñ Ñå³ï³ÏÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ å³Ñå³Ý»É å»ï³Ï³Ý ͳé³ÛáõÃÛ³Ý å³ñïùÁ ³Ûë áõÕÕáõÃÛ³Ùµ: ²Û¹åÇëÇ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÁ ³ñÙ³ï³ËÇÉ Ï³ÝÇ Çß˳ÝáõÃÛ³Ý ã³ñ³ß³ÑáõÙÁ` áõÅáí, ·Ý»Éáí, ϳÝÇ ³ÛÝ ³Ù»ÝÁ, ÇÝã Ù»Ýù ÙïóñÇÝù Ù»ñ ËáñÑáõñ¹Ý»ñáí, í»ñÙ³ñ¹Ï³ÛÇÝ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ ï»ëáõÃÛáõÝÝ»ñáí, ·áÛ»ñÇ ëáíáñáõÃÛáõÝÝ»ñÝ »Ý: ´³Ûó áõñÇß ¿É ÇÝãå»ë ϳñ»ÉÇ ¿ñ ѳëÝ»É å³ï׳éÝ»ñÇ ß³ï³óÙ³ÝÁ, Ýñ³Ýó ³¹ÙÇÝÇëïñ³ódzݻñÇ Ù»ç ³Ýϳñ·áõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ, »Ã» áã ³Ûë ׳ݳå³ñÑáí: ²Ûë ׳ݳå³ñÑÝ»ñÇ ÃíÇó ³Ù»Ý³Ï³ñ»õáñÝ»ñÇó Ù»ÏÁ` ¹ñ³Ýù ϳñ·Ç Ññ³íÇñ»Éáõ ³·»ÝïÝ»ñÝ »Ý, ѳïϳóí³Í Çñ»Ýó ˻ɳ·³ñ ß»Õí³ÍáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ÇÝùݳëÇñ³Ï³Ý, ÇÝùÝÇßË³Ý³Ï³Ý ¨ ³Ù»Ý³Ï³ñ»õáñÁ` ϳ߳é³Ï»ñ³Ï³Ý ù³Ûù³ÛáÕ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ý»ñ¹Ý»É ¨ ½³ñ·³óÝ»ÉÝ ¿: ²ðҲܲ¶ðàôÂÚàôÜ 18. ä³Ñ³ÏáõÃÛ³Ý ÙÇçáóÝ»ñÁ: ¸³í³¹ÇñÝ»ñÇ ÙÇç³í³ÛñÇ ¹ÇïáõÙ: ´³ó å³Ñ³ÏáõÃÛáõÝÁ` ÇÅ˳ÝáõÃÛ³Ý ½áѳµ»ñáõÙ ¿: Ðáõ¹»³ÛÇ Ï³ÛëñÇ å³Ñ³å³ÝáõÙÁ: Æß˳ÝáõÃÛ³Ý ËáñÑñ¹³ÙáÉ Ñ»ÕÇݳÏáõÃÛáõÝÁ: Ò»ñµ³Ï³ÉáõÙ ³é³çÇÝ Ï³ëϳͳÝùÇ ¹»åùáõÙ:

ºñµ Ù»½ å»ïù ÏÉÇÝÇ áõŻճóÝ»É å³Ñ³ÏáõÃÛ³Ý ËÇëï ÙÇçáóÝ»ñÁ, ë³ñë³÷»ÉÇ ÃáõÛÝ Çß˳ÝáõÃÛ³Ý Ñ»ÕÇݳÏáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ, Ù»Ýù ϳ½Ù³Ï»ñåáõÙ »Ýù ³Ýϳñ·áõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï»Õͳ·áñÍáõÙ, ϳ٠¹Å·áÑáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ñï³Ñ³ÛïáõÙ, ɳí Ñé»ïáñÝ»ñÇ Ù³ëݳÏóáõÃÛ³Ùµ: ²Û¹ Ñé»ïáñÝ»ñÇÝ ÏÙÇ³Ý³Ý ó³í³ÏóáÕÝ»ñÁ: ê³ Ïï³ Ù»½ ³éÇà Ëáõ½³ñÏ»Éáõ ¨ Ñ»ï»õ»Éáõ Ù»ñ ͳé³Ý»ñÇ ÏáÕÙÇó, ·áÛ»ñÇ áëïÇϳÝáõÃÛ³Ý ß³ñù»ñÇó: ²ÛÝå»ë, ÇÝãå»ë ¹³í³¹ÇñÝ»ñÇ Ù»Í Ù³ëÁ ·áñÍáõÙ »Ý ³ñí»ëïÁ ëÇñ»Éáõó, ³å³ ÙÇÝã»õ Çñ»Ýó ÏáÕÙÇó ·áñÍÇ ³ÝóÝ»ÉÁ Ù»Ýù Çñ»Ýó ã»Ýù ³Ýѳݷëï³óÝÇ, ³ÛÉ ÙdzÛÝ Çñ»Ýó ß³ñù»ñÁ ÏÙïóÝ»Ýù ¹ÇïáÕ ¿É»Ù»ÝïÝ»ñ: гñϳíáñ ¿ ÑÇß»É, áñ Çß˳ÝáõÃÛ³Ý Ñ»ÕÇݳÏáõÃÛáõÝÁ ÁÝÏÝáõÙ ¿, »Ã» ݳ ÝϳïáõÙ ¿ Çñ ѳݹ»å ѳ׳˳ÏÇ ¹³í³¹ñáõÃÛáõÝÝ»ñ: êñ³ÝáõÙ ¿ ϳ۳ÝáõÙ ³ÝϳñáÕáõÃÛ³Ý ÁݹáõÝÙ³Ý Ï³Ý˳í³ñϳÍáõÃÛáõÝÁ, ϳ٠áñ ³í»ÉÇ í³ï ¿, ³Ý×ßïáõÃÛáõÝÁ: Ò»½ ѳÛïÝÇ ¿ áñ Ù»Ýù ջϳí³ñáÕ ·áÛ»ñÇ` Ù»ñ ÑáïÇ ÏáõÛñ áã˳ñÝ»ñÇ, Ñ»ÕÇݳÏáõÃÛáõÝÁ ç³ñ¹»É »Ýù Ýñ³Ýó ÏÛ³ÝùÇ íñ³ ѳ׳˳ÏÇ Ù³Ñ³÷áñÓ Ï³ï³ñ»Éáí, Ù»ñ ³·»ÝïÝ»ñÇ ÙÇçáóáí, áñáÝó Ñ»ßïáõÃÛ³Ùµ ÙÇ ù³ÝÇ ³½³ï³Ï³Ý ýñ³½³Ý»ñáí ùß»É Ñ³Ýó³·áñÍáõÃÛ³Ý, ÙdzÛÝ Ã» Ýñ³Ýù áõÝ»Ý³Ý ù³Õ³ù³Ï³Ý ·áõݳíáñáõÙ: Ø»Ýù ÏëïÇå»Ýù ջϳí³ñÝ»ñÇÝ ÁݹáõÝ»É ë»÷³Ï³Ý ³ÝϳñáÕáõÃÛáõÝÁ, å³Ñ³ÏáõÃÛ³Ý µ³ó Ó»õÇ Ñ³Ûï³ñ³ñ»Éáõ Ù»ç ¨ ëñ³Ýáí Ïëå³Ý»Ýù Çß˳ÝáõÃÛ³Ý Ñ»ÕÇݳÏáõÃÛ³ÝÁ: Ø»ñ Ùdzå»ïÁ Ïå³Ñå³ÝíÇ ÙdzÛÝ ³Ù»Ý³³Ýϳï»ÉÇ å³Ñ³Ï³ËÙµáí, áñáíÑ»ï»õ Ù»Ýù ³Ý·³Ù ÙïùÇ ÃáõÛÉ ã»Ýù ï³, áñ Ýñ³ Ýϳïٳٵ ϳñáÕ ¿ ϳï³ñí»É ¹³í³¹ñáõÃÛáõÝ, áñÇ Ñ»ï ݳ ³ÝϳñáÕ ¿ å³Ûù³ñ»É ¨

- 220 -

ëïÇåí³Í ¿ Ýñ³ÝÇó óùÝí»É: ºÃ» Ù»Ýù ÃáõÛÉ ï³ÛÇÝù ³Û¹åÇëÇ ÙïùÇ, ÇÝãå»ë ¹³ ³ÝáõÙ ¨ ³ñ»É »Ý ·áÛ»ñÁ, ³å³ ¹ñ³Ýáí Ù»Ýù Ïëïáñá·ñ»ÇÝù ¹³ï³í×Çé, »Ã» áã Ýñ³Ý, ³å³ Ùáï ³å³·³ÛáõÙ Ýñ³ ÑáïÇÝ: Æñ ËÇëï å³Ñå³ÝíáÕ ³ñï³ùÇÝáí Ù»ñ Ùdzå»ïÁ Ïû·ïíÇ Çñ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÇó ÙÇÙdzÛÝ ÅáÕáíñ¹Ç û·áõïÇ Ñ³Ù³ñ ¨ »ñµ»õÇó» áã Çñ ¨ Çñ ÑáïÇ ß³Ñ»ñÇ Ñ³Ù³ñ: ¸ñ³ ѳٳñ ¿É ³Ûë ³ñï³ùÇÝ í³Û»ÉãáõÃÛ³Ý å³Ñå³Ýٳٵ Ýñ³ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÁ Ïѳñ·íÇ ¨ Ïßñç³å³ïíÇ Ñå³ï³ÏÝ»ñáí, Ýñ³Ý ϳëïí³Í³óÝ»Ý, áñ Ýñ³ Ñ»ï ¿ ϳåÝí³Í å»ïáõÃÛ³Ý ³Ù»Ý ÙÇ ù³Õ³ù³óáõ µ³ñ»Ï»óáõÃÛáõÝÁ, Ýñ³ÝÇó ¿ Ï³Ëí³Í ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ϳéáõóí³ÍùÇ Ï³ñ·»ñÁ: γÛëñÇÝ å³Ñå³Ý»É µ³ó»µ³ó, ë³ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ÁݹáõÝ»É Ýñ³ áõÅÇ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛ³Ý ÃáõÉáõÃÛáõÝÁ: Ø»ñ ïÇñ³Ï³ÉÁ ÙÇßï ÅáÕáíñ¹Ç Ù»ç ßñç³å³ïí³Í ÏÉÇÝÇ ³ÙµáËáí, ÇÝãåÇëÇù »Ý Ñ»ï³ùñùñ³ë»ñ ϳݳÛù ¨ ïÕ³Ù³ñ¹Çù, áñáÝù Ͻµ³Õ»óÝ»Ý ³é³çÇÝ ß³ñù»ñÁ, ï»ëùÇó å³ï³Ñ³Ï³ÝÝ»ñÁ Ïå³Ñ»Ý Ùݳó³Í ß³ñù»ñÁ, ǵñ ϳñ· áõ ϳÝáÝÁ ѳñ·»Éáõ å³ï׳éáí: ê³ Ïó³ÝÇ ½ëåí³ÍáõÃÛ³Ý ûñÇÝ³Ï áõñÇßÝ»ñÇ Ùáï: ºÃ» ÅáÕáíñ¹Ç Ù»ç ·ïÝíÇ ËݹñáÕ, ç³Ý³Éáí Ùáõñ³Éáõ áÕáñÙáõÃÛáõÝ, ³ÝóÝ»Éáí ß³ñù»ñÇ ÙÇçáí, ³å³ ³é³çÇÝ ß³ñù»ñÁ å»ïù ¿ ÁݹáõÝ»Ý ³Û¹ áÕáñÙáõÃÛáõÝÁ ¨ ËݹñáÕÇ ³ãù»ñÇ ³é³ç ÷á˳Ýó»É ³ÛÝ ïÇñ³Ï³ÉÇÝ, áñå»ë½Ç µáÉáñÁ ï»ëÝ»Ý, áñ ïí³ÍÁ ѳëÝáõÙ ¿ Çñ Ý߳ݳÏáõÃÛ³ÝÁ, áñ Ñ»ï»õ³µ³ñ ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝÇ ÑëÏáõÙ Çñ»Ý` ïÇñ³Ï³ÉÇÝ: Æß˳ÝáõÃÛ³Ý Éáõë³åë³ÏÁ å³Ñ³ÝçáõÙ ¿ Çñ ·áÛáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ, áñå»ë½Ç ÅáÕáíáõñ¹Á ϳñáճݳ ³ëÇ` “»Ã» Çٳݳñ ³Ûë Ù³ëÇÝ Ï»ë³ñÁ” ϳ٠“Ï»ë³ñÁ ³Ûë Ù³ëÇÝ ÏÇٳݳ”: ä³ßïáÝ³Ï³Ý å³Ñ³ÏÇ Ï³½Ù³íáñÙ³Ý Ñ»ï ÏáñãáõÙ ¿ Çß˳ÝáõÃÛ³Ý ¹Çó³µ³Ý³Ï³Ý Ñ»ÕÇݳÏáõÃÛáõÝÁ` ѳÛïÝÇ Ëǽ³ËáõÃÛ³Ý Ý»ñϳÛáõÃÛ³Ý ¹»åùáõÙ ³Ù»Ý Ù»ÏÁ Çñ»Ý ѳßíáõÙ ¿ Ýñ³Ý ï»ñ, Ëéáí³ñ³ñÁ ÁÝϳÉáõÙ ¿ Çñ áõÅÁ ¨ ѳñÏ »Õ³Í ¹»åùáõÙ ÏÁÝïñÇ å³Ñ Çß˳ÝáõÃÛ³Ý ¹»Ù ٳѳ÷áñÓ Ï³ï³ñ»Éáõ: ¶áÛ»ñÇ Ñ³Ù³ñ Ù»Ýù ³í»ï»É »Ýù ³ÛÉÁ, µ³Ûó ¹ñ³ ѳٳñ ¿É ϳñáÕ »Ýù ï»ëÝ»É ûñÇݳÏ, ÇÝãÇ »Ý ѳëóñ»É Ýñ³Ýó µ³ó å³Ñ³ÏáõÃÛ³Ý ã³÷»ñÁ: Ø»½ Ùáï ѳÝó³·áñÍÝ»ñÁ ÏÓ»ñµ³Ï³Éí»Ý ³é³çÇÝ ß³ï û ùÇã ÑÇÙݳíáñí³Í ϳëϳͳÝùÇ ¹»åùáõÙ:` âåÇïÇ ³Ù»Ý³Ï³ñáÕÇ í³ËÇó ϳï³ñí»É ëË³É å³ïÏ»ñ³óáõÙ ù³Õ³ù³Ï³Ý ½³Ýó³ÝùÇ Ï³Ù Ñ³Ýó³·áñÍáõÃÛ³Ý Ï³ëϳÍÛ³ÉÇ ÷³ËáõëïÇ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ áñÇ Ñ³Ý¹»å Çñ³Ï³ÝáõÙ Ù»Ýù ÏÉÇÝ»Ýù ³ÝáÕáù: ºÃ» áñáß É³ñí³ÍáõÃÛ³Ùµ ¹»é ϳñ»ÉÇ ¿, ÃáõÛÉ ï³É í»ñ³Ý³Û»Éáõ ѳë³ñ³Ï ѳÝó³·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ·ñ·éáÕ å³ï׳éÝ»ñÁ, ³å³ ãϳ Ý»ñáõÙ ³ÛÝ Ñ³ñó»ñáí ½µ³ÕíáÕ ³ÝÓ³Ýó ѳٳñ, áñáÝù µ³óÇ Ï³é³í³ñáõÃÛáõÝÇó, áõñÇß áã Ù»ÏÁ áãÇÝã ãÇ Ñ³ëϳÝáõÙ: ÀݹѳÝñ³å»ë` ³Ù»Ý ϳé³í³ñáõÃÛáõÝ ãÇ, áñ ѳëϳÝáõÙ ¿ Çñ³Ï³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝ: ²ðҲܲ¶ðàôÂÚàôÜ 19. Ü»ñÙ³Ý ¨ ݳ˳·Í»ñÇ ïñÙ³Ý Çñ³íáõÝù: Êéáí³ñ³ñáõÃÛáõÝ: ø³Õ³ù³Ï³Ý ѳÝó³·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Çñ³í³ëáõÃÛáõÝ: ø³Õ³ù³Ï³Ý ѳÝó³·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ·áí³½¹:

ºÃ» Ù»Ýù ÃáõÛÉ ãï³Ýù ÇÝùݳϳ٠½µ³Õí»Éáõ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ùµ, ³å³ ÏËñ³Ëáõë»Ýù ³Ù»Ý ÙÇ Ñ³Ýñ³·ñÇ Ï³Ù ½»ÏáõÛóÇ Ñ»ï»õÛ³É ³é³ç³ñÏáõÃÛáõÝáí` ³Ù»Ý ÙÇ ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý ϳóáõÃÛ³Ý µ³ñ»É³íÙ³Ý Ý³Ë³·Í»ñÇ Íñ³·Çñ ϳé³í³ñáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó ݳۻÉáõ: ê³ Ù»½ ϵ³óÇ Ù»ñ Ñå³ï³ÏÝ»ñÇ Ã»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ϳ٠ý³ÝﳽdzݻñÁ, áñáÝó Ù»Ýù å»ïù ¿ å³ï³ë˳ݻÝù ϳ٠ϳï³ñáõÙáí, ϳ٠˻ɳÙÇï Ñ»ñùáõÙáí, áñÁ ϳå³óáõó»ñ ëË³É Ùï³Í»Éáõ ϳñ׳ï»ëáõÃÛáõÝÁ: ÊéáíáõÃÛáõÝÁ` ¹³ ß³Ý Ñ³ãÝ ¿ ÷ÕÇ íñ³: γé³í³ñáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ɳí ϳ½Ù³Ï»ñåó³Í áã û áëïÇϳÝáõÃÛ³Ý, ³ÛÉ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó, ßÝÇÏÁ ѳãáõÙ ¿ ÷ÕÇ íñ³` ãѳëϳݳÉáí Ýñ³ áõÅÝ áõ Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝÁ: ²ñÅÇ ÙdzÛÝ ³ë»É, áñ ɳí ϳ½Ù³Ï»ñåí³Í ϳé³í³ñáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ßÝÇÏÁ áã û ÏѳãÇ, ³ÛÉ ÷ÕÇÝ ï»ëÝ»Éáõó åáãÁ Ï˳ճóÝÇ: àñå»ë½Ç ϳ½Ù³Ï»ñåí³Í ѳÝó³·áñÍáõÃÛ³Ý ÷³é³íáñ Ñ»ÕÇݳÏáõÃÛáõÝÁ ѳݷóíÇ, Ù»Ýù Ýñ³ ÏáÕùÇÝ, ¹³ï³å³ñïí³ÍÝ»ñÇ ³ÃáéÇÝ ÏÝëï»óÝ»Ýù ·áÕáõÃÛ³Ý, Ù³ñ¹³ëå³ÝáõÃÛ³Ý ¨ ³ÛÉ ½½í»ÉÇ Ñ³Ýó³·áñÍÝ»ñÇÝ: ²Û¹Å³Ù ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ϳñÍÇùÁ Ϲ³ï³ñÏÇ Çñ å³ïÏ»ñ³óٳٵ ³Û¹ ѳÝó³·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÉÇóù»ñÁ Ùݳó³ÍÇó ³í»ÉÇ ³í»ÉÇ Ë³Ûï³é³ÏáõÃÛ³Ý ¨ ³ï»ÉáõÃÛ³Ý ÙÇ»õÝáõÛÝ ¹ñáßÙÇ íñ³: Ø»Ýù ç³Ý³óÇÝù ¨ ÑáõÛëáí »Ù, áñ ѳë³Ýù Ýñ³Ý, áñ ·áÛ»ñÁ ã»Ý ѳë»É Ëéáí³ñ³ñáõÃÛ³Ý Ñ»ï å³Ûù³ñÇ ³Û¹åÇëÇ ÙÇçáóÇ: ¸ñ³ ѳٳñ Ù³ÙáõÉÇ ÙÇçáóáí ¨ ׳é»ñáí, ³ÝáõÕ³ÏÇáñ»Ý, å³ïÙáõÃÛ³Ý Ë»-

- 221 -

Éáù ¹³ë³·ñù»ñáõÙ Ù»Ýù ·áí³½¹»É »Ýù ï³Ýç³Ýù, áñÁ ǵñ ϳï³ñ»É »Ý Ëéáí³ñ³ñÝ»ñÁ ÁݹѳÝáõñ µ³ñ»Ï»óáõÃÛ³Ý ·³Õ³÷³ñÇ Ñ³Ù³ñ: ²Û¹ ·áí³½¹Á ³í»É³óñ»ó ³½³ï³Ï³ÝÝ»ñÇ ù³Ý³ÏÁ ¨ ѳ½³ñ³íáñ ·áÛ»ñÇ ¹ñ»ó Ù»ñ ϻݹ³ÝÇ ·áõÛù»ñÇ ß³ñùÇÝ: ²ðҲܲ¶ðàôÂÚàôÜ 20. üÇݳÝë³Ï³Ý Íñ³·Çñ, ²é³ç³¹»Ù ѳñÏ, ¸ñáßÙ³ÛÇÝ ³é³ç³¹»Ù ·³ÝÓáõÙ: üáݹ³ÛÇÝ ¹ñ³Ù³ñÏÕ, ÃÕÃÇ %, ¨ ÷áÕÇ ßñç³åïáõÛïÇ É׳óáõÙ: гßí»ïíáõÃÛáõÝ: Ü»ñϳ۳óáõóãáõÃÛ³Ý í»ñ³óáõÙ: γåÇï³ÉÝ»ñÇ ×·Ý³Å³Ù: öáÕÇ ïåáõÙ: àëÏÛ³ ï³ñ³¹ñ³Ù /í³ÉÛáõï³/: ²ß˳ïáõÅÇ ³ñÅ»ùÇ ï³ñ³¹ñ³Ù: ´Ûáõç»: ä»ï³Ï³Ý ÷á˳éáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù»Ï ïáÏáë³ÛÇ ë»ñdz: ²ñ¹Ûáõݳµ»ñ³Ï³Ý ÃÕûñ:

¶áÛ»ñÇ Õ»Ï³í³ñÝ»ñÁ ųٳݳϳíáñÝ»ñ »Ý` Ù³ëáÝÝ»ñÇ ³·»ÝïÝ»ñ: ²Ûëûñ Ù»Ýù ϳÝñ³¹³éݳÝù ýÇݳÝë³ÛÇÝ Íñ³·ñÇÝ, áñÁ »ë Ñ»ï³Ó·»óÇ ÇÙ ½»ÏáõÛóÇ í»ñçÁ, áñå»ë ¹Åí³ñ³·áõÛÝ, »½ñ³÷³ÏÇã ¨ Ù»ñ åɳÝÝ»ñÇ áñáßÇã åáõÝÏï: ²ÝóÝ»Éáí ¹ñ³Ý, »ë ÑÇß»óݻ٠ÇÝã ³ë»óÇ Ó»½ ³é³ç` ³ÏݳñÏÇ Ó»õáí, áñ Ù»ñ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùÁ ÉáõÍí³Í ¿ Ãí»ñÇ Ëݹñáí: ºñµ Ù»Ýù ÏϳÛë»ñ³Ý³Ýù, Ù»ñ ÇÝùÝ³Ï³É³Ï³Ý Ï³é³í³ñáõÃÛáõÝÁ ÇÝùݳå³Ñå³ÝÙ³Ý ëϽµáõÝùÇ Ýå³ï³Ïáí ÏËáõë³÷Ç ½·³Ûݳµ³ñ ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý ½³Ý·í³ÍÝ»ñÇÝ Í³Ýñ³µ»éÝ»É Ñ³ñÏ»ñáí` ãÙáé³Ý³Éáí Çñ ѳÛñ³Ï³Ý ¨ Ñáí³Ý³íáñáÕÇ ¹»ñÁ: ´³Ûó ³ÛÝå»ë, ÇÝãå»ë å»ï³Ï³Ý ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÁ óÝÏ ³ñÅÇ, ³å³ ¹ñ³ ѳٳñ ³Ýßñç³Ýó»ÉÇáñ»Ý ѳñϳíáñ ¿ ëï³Ý³É å»ïù³Ï³Ý ·áõÙ³ñ: ¸ñ³ ѳٳñ ¿É ³Ýå³ÛÙ³Ý ¿ Ù³Ýñ³ÏñÏÇï Ó»õáí ݳ˳å³ïñ³ëï»É ³Ûë å³ñ³·³Ûáõ٠ѳí³ë³ñ³ÏßéáõÃÛ³Ý Ñ³ñóÁ: Ø»ñ ջϳí³ñáõÃÛáõÝÁ, áñï»Õ ϳÛëñÁ Ïáõݻݳ É»·³É ýáõÝÏódz, áñ Ýñ³Ý ¿ ³Ù»ÝÁ å³ïϳÝáõÙ, ϳñáÕ ¿ í»ñóÝ»É Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ·áõÙ³ñ å»ï³Ï³Ý ßñç³Ý³éáõÃÛ³Ý Ï³ÛáõݳóÙ³Ý Ñ³Ù³ñ: êñ³ÝÇó Ñ»ï»õáõÙ ¿, áñ ѳñÏ»ñÇ ÷³ÏáõÙÁ ³í»ÉÇ É³í ¿ í»ñóÝ»É ë»÷³Ï³ÝáõÃÛáõÝÇó ëï³óí³Í ³×áÕ í³ñÏÇó: ²ÛëåÇëáí, ·³ÝÓíáÕÝ»ñÁ áõÝ»ó³ÍÇ ïáÏáëÝ»ñáí Ï·³ÝÓ»Ý ³é³Ýó Ý»ÕáõÃÛ³Ý: гñáõëïÝ»ñÁ å³ñï³íáñ »Ý ·Çï³Ïó»Éáõ, áñ Çñ»Ýó å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ ¿ áõÝ»ó³ÍÇ áñáß Ù³ëÁ ïñ³Ù³¹ñ»É ѳٳå»ï³Ï³Ý û·ï³·áñÍÙ³Ý, ³ÛÝå»ë ÇÝãå»ë å»ïáõÃÛáõÝÁ Çñ»Ýó »ñ³ß˳íáñáõÙ ¿ Ùݳó³Í áõÝ»óí³ÍùÇ ¨ ³ñ¹³ñ ³åñáõëïÇ ³Ýíï³Ý·áõÃÛáõÝ, ³ëáõÙ »Ù ³ñ¹³ñ, áñáíÑ»ï»õ áõÝ»óí³ÍùÇ ÑëÏáõÙÁ ϳÝï»ëÇ ûñÇÝ³Ï³Ý Ã³É³ÝÁ: ²Ûë ëáóÇ³É µ³ñ»÷áËáõÃÛáõÝÁ å»ïù ¿ ϳï³ñíÇ í»ñ»õÇó, áñáíÑ»ï»õ ·³ÉÇë ¿ Ýñ³ ³Ýßñç³Ýó»ÉÇ Å³Ù³Ý³ÏÁ` áñå»ë ˳ճÕáõÃÛ³Ý ·ñ³í: ²Õù³ïÇó ѳñÏÁ` ¹³ ѻճ÷áËáõÃÛ³Ý ë»ñÙ»ñ »Ý ¨ ͳé³ÛáõÙ »Ý å»ïáõÃÛ³Ý í³ïóñ³óÙ³Ý Ñ³Ù³ñ` í³½»Éáí ÷áùñÇ Ñ»ï»õÇó ÏáñóÝ»Éáí Ù»ÍÁ: ´³Ûó ϳåÇï³ÉÇëïÝ»ñÇó ѳñÏÁ` Ï÷áùñ³óÝÇ Ñ³ñëïáõÃÛ³Ý ³×Á, áñáÝù Ù»Ýù ÑÇÙ³ û·ï³·áñÍáõÙ »Ýù ·áÛ»ñÇ Ï³é³í³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ Ñ³Ï³ÏßÇé: γåÇï³ÉÇ Ù»Í³óÙ³Ý Ñ»ï, ϳËí³Í ѳñÏÁ Ïï³ ³í»ÉÇ ß³ï û·áõï, ù³Ý ³Ù»ÝùÇó í»ñóñ³ÍÁ, áñÁ Ù»Ýù Ñ»ïá Ïá·ï³·áñÍ»Ýù ·áÛ»ñÇÝ Ïéí³óÝ»Éáõ ѳٳñ: ä»ï³Ï³Ý ϳñÇùÁ å»ïù ¿ µ³í³ñ³ñ»É Ýñ³Ýáí, û áí ÇÝã áõÝÇ ï³Éáõ: êñ³Ýáí Ù»Ýù Ïóáõó³µ»ñ»Ýù, áñå»ë½Ç ³Õù³ïÝ»ñÁ ã³ï»Ý ѳñáõëïÝ»ñÇÝ, áõÙ Ùáï ݳ Ïï»ëÝÇ å»ïáõÃÛ³ÝÁ å»ïù³Ï³Ý ýÇݳÝë³Ï³Ý û·ÝáõÃÛáõÝ, Ýñ³ Ù»ç Ïï»ëÝÇ Ë³Õ³ÕáõÃÛ³Ý ¨ µ³ñûñáõÃÛ³Ý Ï³éáõóáÕ, áñ ëñ³Ýó ÙáõÍíáõÙ ¿ Çñ»Ýó Ýå³ï³Ï³ÛÇÝ å»ïù³Ï³Ý ·áõÙ³ñÝ»ñÁ: àñå»ë½Ç ÇÝïÇÉÇ·»Ýï ѳñϳïáõÝ»ñÁ ß³ï ãÝ»Õí»Ý Ýáñ ÙáõÍáõÙÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ, Ýñ³Ýó Ïïñí»Ý Ù³Ýñ³Ù³ëÝ Ñ³ßí»ïíáõÃÛáõÝ, µ³óÇ ³ÛÝåÇëÇ ·áõÙ³ñÝ»ñÇó, áñáÝù ·³ÑÇ Ï³ñÇùÝ»ñÇ ¨ ³¹ÙÇÝÇëïñ³ódzÛÇ Ñ³Ù³ñ »Ý ݳ˳ï»ëí³Í: λë³ñÁ ãå»ïù ¿ áõݻݳ Çñ áõÝ»óí³ÍùÁ, ù³ÝÇ áñ å»ïáõÃÛáõÝáõÙ ³Ù»ÝÁ Ýñ³ ë»÷³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ ¿, û ã¿ Ù»ÏÁ ÙÛáõëÇÝ ÏѳϳëÇ` ³ÝÓÝ³Ï³Ý ·áõÛù»ñÇ ÷³ëïÁ ÏáãÝã³óÝ»ñ ÁݹѳÝáõñÇÝ ïÇñ»Éáõ Çñ³íáõÝùÇÝ: λë³ñÇ µ³ñ»Ï³ÙÝ»ñÁ, áñáÝù` µ³óÇ Ã³·³Å³é³Ý·Çó å»ï³Ï³Ý Ñáí³Ý³íáñáõÃÛ³Ý ï³Ï »Ý, å»ïù ¿ ͳé³Û»Ý å»ïáõÃÛ³ÝÁ, áñå»ë ͳé³ÛáÕÝ»ñ, áñå»ë½Ç ëï³Ý³Ý ë»÷³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Çñ³íáõÝù, Ï»ë³ñÇ ³ñÛ³Ý ³ñïáÝáõÃÛáõÝÁ ãå»ïù ¿ ͳé³ÛÇ ·³ÝÓ³ñ³ÝÇ Ã³É³ÝÙ³Ý Ñ³Ù³ñ: ¶ÝáõÙÁ, ÷áÕ»ñÇ ëï³óáõÙÁ, ϳ٠ųé³Ý·áõÃÛáõÝÁ ¹ñáßÙ³ÉÇÝ ³×áÕ ·³ÝÓáõÙÝ»ñáí: ²Û¹ ·³ÝÓáõÙáí ãѳÛï³ñ³ñí³Í, ³ÝÙÇç³Ï³Ý ³Ýí³Ý³Ï³Ý, ÷áÕ³ÛÇÝ Ï³Ù áõñÇß ë»÷³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ÷á˳ÝóáõÙÁ, ݳÕùÇÝ ïÇñáçÁ ÙáõÍÙ³Ý ïáÏáëÁ ѳñÏÇ ³Ûë ·áõÙ³ñÝ»ñÇ ÷á˳ÝóÙ³Ý Å³Ù³Ý³ÏÇó ÙÇÝã»õ ÷á˳ÝóÙ³Ý Ñ³Ûï³ñ³ñáõÃÛáõÝÇó Ëáñß»Éáõ ѳÛïݳµ»ñáõÙÁ: öá˳ÙóÙ³Ý ·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ³Ù»Ý ß³µ³Ã å»ïù ¿ Ý»ñϳ۳óí»Ý

- 222 -

ï»ÕÇ ·³ÝÓ³ñ³Ý ³ÝáõÝ, ³½·³ÝáõÝ, ѳÛñ³ÝáõÝ, Ùßï³Ï³Ý µÝ³Ï³í³ÛñÇ Ñ³ëó»Ûáí, ݳËÏÇÝ ¨ Ýáñ ë»÷³Ï³Ý³ï»ñ»ñÇ ÏáÕÙÇó: ²Ûë ³Ýí³Ý³Ï³Ý ÷á˳ÝóáõÙÁ å»ïù ¿ ëÏëíÇ áñáß³ÏÇ ·áõÙ³ñÇó, ³é»õïñÇ ëáíáñ³Ï³Ý ·áõÙ³ñÁ ·»ñ³½³ÝóáÕ, áñáÝù ÏÙáõÍí»Ý ÙdzÛÝ ¹ñáßÙ³ÝÇß³ÛÇÝ ·³ÝÓáõÙáí, ÙdzíáñÇ ïáÏáëÝ»ñÇ áñáßٳٵ: гßí»ù, û ÇÝãù³Ýáí »Ý ³Û¹ ѳñÏ»ñÁ ·»ñ³½³ÝóáõÙ ·áÛ»ñÇ å»ïáõÃÛ³Ý »Ï³ÙáõïÝ»ñÇÝ: ä»ïáõÃÛ³Ý ýáݹ³ÛÇÝ ¹ñ³Ù³ñÏÕÁ ÙÇßï å»ïù ¿ áõݻݳ áñáß³ÏÇ å³Ñ»ëï³ÛÇÝ ·áõÙ³ñ, ÇëÏ Ùݳó³ÍÁ å»ïù ¿ í»ñ³¹³éݳ ßñç³Ý³éáõÃÛáõÝ: ²Ûë ·áõÙ³ñÝ»ñáí ϵ³í³Ï³Ý³óí»Ý ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÁ: ²Û¹ ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÇ Ý³Ë³Ó»éÝáõÃÛáõÝÁ` ¹áõñë »ÏáÕ å»ï³Ï³Ý ëϽµáõÝùÝ»ñÇó, ³Ùáõñ ÏϳåÇ ³ß˳ï³íáñ ¹³ëÁ å»ï³Ï³Ý ߳ѻñÇÝ ¨ ÇÝùݳϳÉÇÝ: ²Û¹ ·áõÙ³ñÝ»ñÇó ÙÇ Ù³ëÁ Ϸݳ ѳÛïݳ·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¨ ³ñï³¹ñ³Ï³Ý ÙñӳݳϳßÝáñÑÙ³Ý íñ³: ºñµ»ù ãÇ Ñ»ï»õáõÙ í»ñÝ߳ݳÏí³Í ¨ ÁݹɳÛݳóí³Í ѳßí³ñÏÝ»ñÇ ·áõÙ³ñ, Ñ»ï³Ó·»Éáõ ·áÝ» Ù»Ï Ùdzíáñ å»ï³Ï³Ý ¹ñ³Ù³ñÏÕÝ»ñ, ù³ÝÇ áñ ÷áÕ»ñÁ ßñç³Ý³éáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ »Ý, Ýñ³Ýó ë³é»óáõÙÁ ٳѳóáõóÇã ¿ ѳݹÇë³ÝáõÙ å»ï³Ï³Ý ٻ˳ÝǽÙÇ Ñ³Ù³ñ, áñÇ Ñ³Ù³ñ ³ÛÝ Í³é³ÛáõÙ ¿ áñå»ë ùëáõÛù, ÇëÏ ùëáõÛùÇ Ñ»ï³Ó·áõÙÁ ϳñáÕ ¿ ϳݷݻóÝ»É ³Û¹ ٻ˳ÝǽÙÇ ×Çßï ÁÝóóùÁ: öá˳ñÇÝÙ³Ý Ýß³ÝÝ»ñÇ ÙÇ Ù³ëÇ ÷á˳ñÇÝáõÙÁ ïáÏáë³ÛÇÝ ÃÕûñáí ³ñ»ó Ñ»Ýó ³Û¹åÇëÇ Ñ»ï³Ó·áõÙ: ²Û¹ ѳݷ³Ù³ÝùÇ Ñ»ï»õ³ÝùÝ»ñÁ ÑÇÙ³ ³ñ¹»Ý µ³í³Ï³Ý Ýϳï»ÉÇ »Ý: гßí»ïíáõÃÛ³Ý µ³ÝÏÁ ջϳí³ñÇÝ ³ÝÁݹѳï ÏÝ»ñϳ۳óÝÇ Ñ³ßí»ïíáõÃÛáõÝ: ØÇ³Ï ³ÝÓÁ, áñÇÝ Ó»éݳïáõ ãÇ Ã³É³Ý»É å»ï³Ï³Ý ¹ñ³Ù³ñÏÕÝ»ñÁ` ¹³ Ýñ³ ³ÝÙÇç³Ï³Ý ջϳí³ñÝ ¿: ²Ñ³, û ÇÝãáõ ÑëÏáõÙÁ Ïí»ñ³óÝÇ ÏáñáõëïÝ»ñÇ ¨ ·»ñͳËë»ñÇ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÁ: Ü»ñϳ۳óáõóãáõÃÛ³Ý Õ»Ï³í³ñÇ Ã³ÝϳñÅ»ù ųٳݳÏÁ Áݹáõݳñ³ÝáõÙ ËÉ»ÉÁ å³Ñ»É³Ó»õÇ ëÇñá ÏáÕٳѳñí»Éáõ ¿, áñå»ë½Ç Ùdzå»ïÁ ÑëÏ»Éáõ ¨ Ùï³Í»Éáõ Å³Ù³Ý³Ï áõݻݳ: îÝï»ë³Ï³Ý ׷ݳųٻñÁ ·áÛ»ñÇ Ñ³Ù³ñ Ù»Ýù ÙÇßï ë³ñù»É »Ýù ßñç³Ý³éáõÃÛ³Ý Ù»çÇó ÷áÕ»ñÁ ѳݻÉáí: ²Ñé»ÉÇ ·áõÙ³ñÝ»ñ ë³é»óíáõÙ ¿ñ, å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇó ÷áÕ»ñÁ í»ñóáõÙáí, áñáÝù ëïÇåí³Í ¹ÇÙáõÙ ¿ÇÝ Ù»½ ÷á˳éáõÃÛáõÝÝ»ñ áõ½»Éáõ: ²ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛ³Ý Ï»ÝïñáݳóáõÙÁ ÷áùñ Ó»éݳñϳï»ñ»ñÇó ϳåÇï³ÉÇëïÝ»ñÇ Ó»éù»ñáõÙ, å»ïáõÃÛ³Ý ¨ ÅáÕáíñ¹Ç ³ÙµáÕç ³ñÛáõÝÁ ù³ß»É ¿: ÐÇÙÇÏí³ ÷áÕÇ ïåáõÙÁ ÁݹѳÝñ³å»ë ãÇ Ñ³Ù³å³ï³ë˳ÝáõÙ Çñ³Ï³Ý ϳñÇùÝ»ñÇ, áõñ»ÙÝ ¨ µáÉáñ ³ß˳ïáÕÝ»ñÇ Ï³ñÇùÝ»ñÇÝ: öáÕ»ñÇ í»ñ³ïåáõÙÁ ³ÙµáÕç ³ß˳ñÑÇ Ñ³Ù³ñ ·áÛáõÃÛ³Ý Ñ³ñó ¿: ´áÉáñ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, áñï»Õ »Õ»É ¿ áëÏÛ³ ÷áÕ, áëÏáõ ãÑ»ñÇù»Éáõ å³ï׳éáí ÙÇßï ïáõÅ»É »Ý, ³é³í»É»õë, áñ ³ÙµáÕç áëÏÇÝ Ù»ñ Ó»éùáõÙ ¿: Ø»½ Ùáï ÏÉÇÝÇ ³ß˳ïáõÅÇÝ Ñ³Ù³ñÅ»ù ÷áÕ, ϳñ»õáñ ãÇ` ÃÕÃÇ, û ÷³ÛïÛ³: Ø»Ýù ÷áÕÁ Ïïå»Ýù Ù³ñ¹³Ñ³ßíáí: гßí³ñÏÝ»ñáí Ͻµ³ÕíÇ ³Ù»Ý ÙÇ ¹»å³éï³Ù»Ýï: ú·áõïÝ»ñÇ ¨ ͳËë»ñÇ µÛáõç»Ý»ñÁ Ïϳ½Ùí»Ý Çñ³ñ ÏáÕùÇ, áñå»ë½Ç Ýñ³Ýù ãÏáñóÝ»Ý Çñ³ñ: ²Ûë ѳñóáõÙ ·áÛ»ñÇ ³é³çÇÝ ³Ýϳñ·áõÃÛáõÝÁ, áñ Ýñ³Ýù ëÏëáõÙ »Ý ѳë³ñ³Ï µÛáõç»ÛÇó, áñÁ ³×áõÙ ¿ ï³ñ»ó ï³ñÇ Ñ»ï»õÛ³É å³ï׳éáí` ³Ûë µÛáõç»Ý Ó·Ó·áõÙ »Ý ÙÇÝã»õ ï³ñí³ Ï»ëÁ, Ñ»ïá å³Ñ³ÝçáõÙ »Ý áõÕÕáÕ µÛáõç», áñÁ »ñ»ù ³ÙÇë Ñ»ïá ͳËëáõÙ »Ý, áñÇó Ñ»ïá å³Ñ³ÝçáõÙ »Ý Éñ³óáõóÇã µÛáõç» ¨ ³Ûë ³Ù»ÝÁ í»ñç³ÝáõÙ ¿ í»ñ³óÝáÕ` ÉÇÏíǹ³óÝáÕ µÛáõç»Ûáí: гçáñ¹ ï³ñí³ÝÁ ³ñ¹»Ý áõñÇß Ó»õ ãÇ Ï³ñáÕ Ó»õ³Ï»ñåí»É: лïá ëÏëáõÙ ¿ ÷á˳éáõÃÛáõÝÝ»ñÇ µ³ÝÏéáï³ëɳó ßñç³ÝÁ: ²ñï³ùÇÝ ÷á˳éáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ¹ñ³Ýù å³ñï³¹Çñ ï½ñáõÏÝ»ñ »Ý, áñáÝó ãÇ Ï³ñ»ÉÇ Ù³ñÙÝÇó Ñ»é³óÝ»É: öá˳éáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ¹ñ³Ýù ϳé³í³ñáõÃÛ³Ý ïáÏáë³ÛÇÝ å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñ Áݹ·ñÏáÕ, ÷á˳éáõÃÛ³Ý Ï³åÇï³ÉÇÝ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý í»ùëÇÉÝ»ñÝ »Ý: ø³ÝÇ, ¹»é ÷á˳éáõÃÛáõÝÁ Ý»ñùÇÝ ¿ñ, ·áÛ»ñÁ ³Õù³ïÝ»ñÇ ·ñå³ÝÇó ÷áÕ»ñÁ ÙÕáõÙ ¿ÇÝ Ñ³ñáõëïÝ»ñÇ ·ñå³ÝÝ»ñÁ: Ø»ñ Ùáï ÷áÕ»ñÇ É׳óáõÙ ãÇ ÉÇÝÇ, ãÇ ÉÇÝÇ å»ï³Ï³Ý ïáÏáë³ÛÇÝ ÃÕûñ, µ³óÇ Ù»Ï ïáÏáë³Ýáó ë»ñdzÛÇó, áñå»ë½Ç ïáÏáëÝ»ñÇ ·áõÙ³ñÁ ãï³Ýù ï½ñáõÏÝ»ñÇÝ: ¸áõù ·Çï»ù ÇÝãÇ Ñ³ëóñ»ó ¹ñ³Ýó ³Ûë ë˳ÉÝ»ñÁ, ÇÝãåÇëÇ ýÇݳÝë³Ï³Ý ˳éݳß÷áÃáõÃÛ³Ý Ýñ³Ýù ѳë³Ý, ãÝ³Û³Í ¹ñ³Ýó ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ ½³ñٳݳÉÇ ³ß˳ï³ëÇñáõÃÛ³ÝÁ: ²ðҲܲ¶ðàôÂÚàôÜ 21. Ü»ñùÇÝ ÷á˳éáõÃÛáõÝÝ»ñ: ä³ëëÇí ¨ ïáõñù: ÎáÝí»ñëdz: êݳÝϳóáõÙ: Êݳ۹ñ³Ù³ñÏÕÝ»ñ ¨ é»Ýï³: üáݹ³ÛÇÝ µáñë³Ý»ñÇ í»ñ³óáõÙÁ: ²ñ¹Ûáõݳµ»ñ³Ï³Ý ѳñëïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ï³Ïë³íáñáõÙ:

- 223 -

²Ýó³Í ÅáÕáíÇÝ Ó»½ ½»Ïáõó³ÍÇÝ Ù³Ýñ³Ù³ëÝáñ»Ý ϳí»É³óݻ٠ݻñùÇÝ ÷á˳éáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ: سϻñ»ëáñ»Ý »ë ³ÛÉ»õë ã»Ù ËáëÇ, áñáíÑ»ï»õ Ýñ³Ýù Ù»½ ï³Ýç»É »Ý ·áÛ»ñÇ ³½·³ÛÇÝ ÷áÕ»ñáí, ÇëÏ Ù»ñ å»ïáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ã»Ý ÉÇÝÇ ³ñï³ë³ÑÙ³ÝóÇÝ»ñ, ³ÛëÇÝùÝ ¹ñëÇó ÇÝã áñ Ù»ÏÁ: Ø»Ýù û·ïíáõÙ ¿ÇÝù ·áÛ»ñÇ Õ»Ï³í³ñÝ»ñÇ Í³Ëí³ÍáõÃÛáõÝÇó, áñå»ë½Ç ëï³Ý³Ýù ÏñÏݳÏÇ, »é³ÏÇ ¨ ³í»ÉÇ Ù»Í ·áõÙ³ñ, Ýñ³Ýó å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ áã å»ïù³Ï³Ý ·áõÙ³ñ ËÍÏ»Éáõ ѳٳñ: ¸ñ³ ѳٳñ ùÝݳñÏ»Ýù ÙdzÛÝ Ý»ñùÇÝ ÷á˳éáõÃÛ³Ý Ñ³ñóÁ: гÛï³ñ³ñ»Éáí ³Û¹åÇëÇ å»ï³Ï³Ý ÷á˳éáõÃÛ³Ý ÏÝùÙ³Ý Ù³ëÇÝ, µ³óáõÙ »Ù ÇÙ í»ùëÇÉÝ»ñÇ, ³ÛëÇÝùÝ ïáÏáë³ÛÇÝ ÃÕûñÇ µ³Å³Ýáñ¹³·ñáõÃÛáõÝ: àñå»ë½Ç Ýñ³Ýù ÉÇÝ»Ý µáÉáñÇÝ Ñ³ë³Ý»ÉÇ, Ý߳ݳÏáõÙ »Ù ѳñÛáõñÇó ÙÇÝã»õ ѳ½³ñ ·ÇÝ, Áݹ áñáõÙ ³é³çÇÝ µ³Å³Ýáñ¹Ý»ñÇÝ ½ÇçáõÙ ¿ ³ñíáõÙ: гçáñ¹ ûñÁ ³ñÑ»ëï³Ï³Ýáñ»Ý ·Ý»ñÁ µ³ñÓñ³óíáõÙ »Ý, ǵñ ·ÝáÕÝ»ñÁ ß³ï »Ý: ØÇ ù³ÝÇ ûñÇó ·³ÝÓ³ñ³ÝÇ ¹ñ³Ù³ñÏÕÝ»ñÁ ÉÇùÝ »Ý, ÇëÏ »ñµ ÏáÙ»¹Ç³Ý í»ñç³ó³Í ¿, ³å³ Ç Ñ³Ûï ¿ ·³ÉÇë ³Ñé»ÉÇ å³ëÇí: îáÏáëÝ»ñÇ ÙáõÍÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ÝáñÇó å»ïù ¿ ÷á˳éáõÃÛáõÝ í»ñóÝ»É, áñÁ Çñ Ñ»ñÃÇÝ Ï³í»É³óÝÇ Ï³åÇï³É å³ñïùÁ: ÆëÏ í³ñÏ»ñÁ ϳñáÕ »Ý ÷³Ï»É ÙdzÛÝ ïáÏáëÝ»ñÁ ¨ áã ϳåÇï³É å³ñïùÁ: лï»õáñ»Ý íñ³ ¿ ѳëÝáõÙ ÏáÝí»ñëdzÝ: ºÃ» ³Û¹Å³Ù µáÉáñÁ Çñ»Ýó ÷áÕ»ñÁ Ñ»ï áõ½»ÇÝ, ϳé³í³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÏѳëϳݳÛÇÝ Çñ»Ýó ë˳ÉÁ ¨ ã¿ÇÝ Ï³ñáճݳ Ý»ñ¹ñí³Í ÷áÕ»ñÁ Ñ»ï ï³É Çñ µáÉáñ Ñ»ï»õ³ÝùÝ»ñáí: ´³Ûó ·áÛ»ñÇ Ï³é³í³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÙÇßï ·»ñ³¹³ëáõÙ »Ý ÏáñóÝ»É ÷áÕÇ ÏáõñëÇ Ù»ç: ÐÇÙ³ ³ñï³ùÇÝ å³ñïù»ñÇ ¹»åùáõÙ ³Û¹åÇëÇ Ë³Õ»ñ ·áÛ»ñÁ ã»Ý ϳñáÕ Ë³Õ³É, ÇٳݳÉáí,áñ Ù»Ýù ÷áÕ»ñÁ ÉñÇí Ñ»ï Ïáõ½»Ýù: ²ÛÅÙ µáÉáñ Ý»ñùÇÝ ÷á˳éáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ùdzíáñí³Í »Ý “ÃéãáÕ å³ñïù»ñáí”, ³ÛëÇÝùÝ ³ÛÝåÇëÇ, áñáÝó ÙáõÍÙ³Ý Å³ÙÏ»ïÁ Ùáï»ó»É ¿: ²Ûë å³ñïù»ñÁ Êݳ۹ñ³Ù³ñÏÕÝ»ñÇ Ï³Ù ³ÝÓ»éݳÙË»ÉÇ ¹ñ³Ù³ñÏÕÝ»ñÇ ÷áÕ»ñÝ »Ý: ÈÇÝ»Éáí »ñϳñ Å³Ù³Ý³Ï Ï³é³í³ñáõÃÛ³Ý ïñ³Ù³¹ñáõÃÛ³Ý ï³Ï, ³Ûë ÷áÕ»ñÁ óݹáõÙ »Ý ³ñï³ë³ÑÙ³ÝÛ³Ý ÷á˳éáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ïáÏáëÝ»ñÁ ÷³Ï»Éáõ ѳٳñ, ÇëÏ ¹ñ³Ýó ÷á˳ñ»Ý ¹ñí³Í ¿ ï³ñµ»ñ ·áõÙ³ñÝ»ñÇ é»Ýï³ÛÇ Ý»ñ¹ñáÙÝ»ñ: лÝó ëñ³Ýù ¿É ͳÍÏáõÙ »Ý å»ï³Ï³Ý ¹ñ³Ù³ñÏÕÝ»ñÇ ×»Õùí³ÍùÝ»ñÁ: ºñµ Ù»Ýù Ï·³Ýù Çß˳ÝáõÃÛ³Ý` ³Ûë µáÉáñÁ Ïí»ñ³óÝ»Ýù, Ïí»ñ³óÝ»Ýù ݳ»õ µáÉáñ ï³ñ³¹ñ³ÙÝ»ñÇ µáñë³Ý»ñÁ: Ø»Ýù µáñë³Ý»ñÁ Ï÷á˳ñÇÝ»Ýù ³Ñé»ÉÇ í³ñϳÛÇÝ ÑÇÙݳñÏÝ»ñáí, áñáÝù Ͻµ³Õí»Ý ³ñ¹Ûáõݳµ»ñ³Ï³Ý ³ñÅ»ùÝ»ñÇ ·Ý³Ñ³ïٳٵ` ϳé³í³ñáõÃÛ³Ý Ùï³Í»É³Ï»ñåÇÝ Ñ³Ù³å³ï³ë˳Ý: ²Û¹åÇëáí µáÉáñ ³ñ¹Ûáõݳµ»ñ³Ï³Ý Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÏÉÇÝ»Ý Ù»½³ÝÇó ϳËí³Í: ¸áõù ϳñáÕ »ù å³ïÏ»ñ³óÝ»É ÇÝãåÇëÇ Ñ½áñáõÃÛáõÝ Ïëï»ÕÍ»Ýù ëñ³ ÙÇçáóáí: ²ðҲܲ¶ðàôÂÚàôÜ 22. ¶³ÉÇùÇ ·³ÕïÝÇùÁ: ºñϳñ¹³ñÛ³ ã³ñÇùÁ ÇÝãå»ë ³å³·³ÛÇ µ³ñÇùÇ ÑÇÙù: Æß˳ÝáõÃÛ³Ý Éáõë³åë³ÏÁ ¨ Ýñ³Ý ËáñÑñ¹³ÙáÉ³Ï³Ý ËáݳñÑáõÙÁ:

²Ù»Ý ÇÝãáõÙ, ÇÝãÁ ÙÇÝã»õ ÑÇÙ³ ½»Ïáõó»É »Ù Ó»½, »ë ³ß˳ïáõÙ ¿Ç Ù³Ýñ³ÏñÏÇï Ýϳñ³·ñ»É ϳï³ñÙ³Ý ·³ÕïÝÇùÁ` ³ÝóÛ³ÉÇ ¨ ÁÝóóÇÏ, Ù»Í Ñáë³ÝùÇ Ó·ïáÕ, ³ñ¹»Ý ÙáïÇÏ ·³ÉÇùÇ Çñ³·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ·áÛ»ñÇ Ñ»ï Ù»ñ ѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ûñ»ÝùÝ»ñÇ ·³ÕïÝÇùÁ ¨ ýÇݳÝë³Ï³Ý ûå»ñ³ódzݻñÁ: Ø»ñ Ó»éù»ñáõÙ ¿ ųٳݳϳÏÇó ³Ù»Ý³Ñ½áñ áõÅÁ` áëÏÇÝ: ºñÏáõ ûñáõÙ Ù»Ýù ϳñáÕ »Ýù Ù»ñ å³Ñ»ëïÁ ï»Õ³÷áË»É ÇÝã ù³Ý³ÏáõÃÛáõÝ áñ å»ïù ¿: ²ñ¹Ûáù ϳñÇù ϳ, áñ ³å³óáõó»Ù, û Ù»ñ ϳé³í³ñáõÃÛáõÝÁ ²ëïÍá ÏáÕÙÇó ¿: ØÇû ³Û¹åÇëÇ Ñ³ñëïáõÃÛ³Ùµ Ù»Ýù ã»Ýù ³å³óáõóÇ, áñ ³ÛÝ ã³ñÇùÁ, áñÁ Ù»Ýù ³Û¹ù³Ý ¹³ñ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ ëïÇåí³Í ¿ÇÝù ϳï³ñ»É, í»ñç³å»ë ͳé³Û»ó ÇëÏáõÃÛ³Ý µ³ñÇùÇÝ` µ»ñí³Í ¿ ³Ù»Ý ÇÝã Çñ ï»ÕÁ: »Ïáõ½ ¨ áñáß µéÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙÇçáóáí, µ³Ûó ³ÛÝ ÙÇ»õÝáõÛÝ ¿ Ïϳï³ñíÇ: Ø»Ýù ÏϳñáճݳÝù ³å³óáõó»É, áñ Ù»Ýù µ³ñ»ñ³ñÝ»ñ »Ýù, ×Õéïí³Í »ñÏñ³·Ý¹ÇÝ ÇëÏ³Ï³Ý µ³ñÇù ¨ ³ÝÓÇ ³½³ïáõÃÛáõÝ µ»ñáÕ, áñÇó Ù»Ýù Ïï³Ýù û·ïí»É ˳ճÕáõÃÛ³Ùµ, ѳٻñ³ßËáõÃÛ³Ùµ, ѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ñųÝÇùÝ»ñáí, ÙÇ å³ÛÙ³Ýáí` Ù»ñ ¹ñ³Í ûñ»ÝùÝ»ñÇ å³Ñå³ÝáõÙáí: Ø»ñ Çß˳ÝáõÃÛ³Ý Éáõë³åë³ÏÝ ¿, Ý»ñßÝã»É Çñ»Ý ËáñÑñ¹³ÙáÉ³Ï³Ý ËáݳñÑáõÙ ¨ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ Ýñ³ ѳݹ»å ³Ýáõß³ÑáïáõÃÛáõÝ: ÆëÏ³Ï³Ý áõÅÁ ãÇ ÁݹáõÝíáõÙ áñ»õ¿ Çñ³íáõÝùÇó, ³Ý·³Ù ²ëïí³Í³ÛÇÝ, áã áù ãÇ Ñ³Ý¹·ÝÇ

- 224 -

Ùáï»Ý³É Ýñ³Ý, áñå»ë½Ç ËÉÇ Ýñ³ ³Ý·³Ù Ù³½³ã³÷ ÑÕáñáõÃÛáõÝÁ: ²ðҲܲ¶ðàôÂÚàôÜ 23. ä»ñ×áõÃÛ³Ý ¹»ï³ÉÝ»ñÇ ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý Ïñ׳ïáõÙ: îݳÛݳ·áñÍáõÃÛáõÝ: ¶áñͳզñÏáõÃÛáõÝ: ²ÉϳÙáÉáõÃÛ³Ý ³ñ·»ÉáõÙ: ÐÇÝ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ëå³Ý¹ ¨ Ýñ³ í»ñ³Ï»Ý¹³Ý³óáõÙÁ Ýáñ ï»ëùáí: ²ëïÍá ÁÝïñÛ³ÉÁ:

àñå»ë½Ç ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÁ ÁÝï»É³Ý³Ý ÉëáճϳÝáõÃÛ³ÝÁ, ѳñϳíáñ ¿ Ýñ³Ýó ëáíáñ»óÝ»É Ñ³Ù»ëïáõÃÛ³Ý, áñÇ Ñ³Ù³ñ ¿É å»ñ×áõÃÛ³Ý ¹»ï³ÉÝ»ñÇ ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý Ïñ׳ïáõÙ ¿ å»ïù: Ø»Ýù Ïí»ñϳݷݻÝù ïݳÛݳ·áñÍáõÃÛáõÝÁ, áñÁ Ï÷Éáõ½Ç ý³µñÇϳÝïÝ»ñÇ Ù³ëݳíáñ ϳåÇï³ÉÁ, áñå»ë½Ç ëñ³Ýù Çñ»Ýó ï»Õ»ñáõÙ Ë»Éáù ÙݳÝ: îݳÛݳ·áñÍáõÃÛáõÝÁ ã·ÇïÇ ·áñͳ½ñÏáõÃÛáõÝ, ÇëÏ ¹³ ϳé³í³ñáõÃÛ³Ý ³Ù»Ý³Ù»Í µ³ñ¹³ÝùÝ ¿: ²ÉϳÙáÉáõÃÛáõÝÁ ϳñ·»ÉíÇ, áñå»ë Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý Ñ³Ý¹»å ѳÝó³·áõÍáõÃÛáõÝ: Ðå³ï³ÏÝ»ñÇÝ å»ïù ¿ Áݹ³Ù»ÝÁ ï»ëÝ»É Ï³é³í³ñáõÃÛ³Ý áõÅÁ ¨ ѽáñáõÃÛáõÝÁ: ÆÝãÇ Ñ³Ù³ñ ¿ å»ïù Ýñ³Ýó Ññ»ßï³Ï³ÛÇÝ Ñá·ÇÝ Ï³ÛëñáõÃÛ³Ý Ù»ç: Ødzå»ïÁ, áñÁ Ï÷á˳ñÇÝÇ ³ÛÅÙ ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»ó»Õ ϳé³í³ñáõÃÛ³ÝÁ, Çñ ·áÛáõÃÛ³Ùµ ³Ýµ³ñá۳ϳݳóí³Í ¿ ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ù»ç, Ññ³Å³ñí»Éáí ³Ý·³Ù ²ëïí³Í³ÛÇÝ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÇó, áñÇ Ù»çÇó, µáÉáñ ÏáÕÙ»ñÇó ³Ý³ñËdzÛÇ µáóÝ ¿ ¹áõñë ·³ÉÇë, ݳËûñáù å»ïù ¿ ëÏëÇ Ñ³Ý·óÝ»É ³Ûë ³Ù»Ý³³ÛñÇã µáóÁ: ܳ å³ñï³íáñ ¿ ëå³Ý»É ³Û¹åÇëÇ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ·áÝ» ͳÍÏ»É Ýñ³Ýó ë»÷³Ï³Ý ³ñÛáõÝáí, áñå»ë½Ç Ñ»ïá ÝáñÇó ѳٵ³ñÓ»É ×Çßï ϳ½Ù³Ï»ñåí³Í ½áñùÇ Ó»õáí, ·Çï³Ïó³µ³ñ å³Ûù³ñáÕ ³Ù»Ý í³ñ³ÏÇ Ñ»ï, ϳñáÕ³Ý³É Ëáóáï»É å»ï³Ï³Ý ·áñÍÁ: ²Û¹ ²ëïÍá ÁÝïñÛ³ÉÁ Ý߳ݳÏí³Í ¿ í»ñ»õÇó, áñå»ë½Ç ç³ñ¹Ç Ë»Ýà áõÅ»ñÁ, ÇÝëïÇÝÏïáí ß³ñÅíáÕ ¨ áã ·Çï³ÏóáõÃÛáõÝáí, ϻݹ³ÝáõÃÛ³Ùµ ¨ áã Ù³ñ¹Ï³ÛÝáõÃÛ³Ùµ: ²Û¹ áõÅ»ñÁ ³ÛÅ٠ѳݹÇë³ÝáõÙ »Ý óɳÝÇ ·áñÍáõÙ ¨ µéÝáõÃÛ³Ý ³½³ïáõÃÛ³Ý ¨ Çñ³íáõÝùÇ ùáÕÇ ï³Ï: Üñ³Ýù ù³Ý¹»É »Ý µáÉáñ Ï»Ýó³Õ³ÛÇÝ Ï³ñ·»ñÁ, áñå»ë½Ç ¹ñ³Ýó íñ³ í»ñ ËáÛ³óÝÇ Ñáõ¹³Û³Ï³Ý Ï»ë³ñÇ ·³ÑÁ, µ³Ûó Ýñ³Ýó ¹»ñÁ ÏÉÇÝÇ Ýñ³ ׳ݳå³ñÑÇó ³íÉ»É, áñÇ íñ³ ãå»ïù ¿ ÉÇÝÇ áã ×ÛáõÕ, áã ³ñ³ï: ²Û¹Å³Ù ¿É Ù»½ å»ïù ÏÉÇÝÇ ³ë»É ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇÝ` ·áѳó»ù ²ëïÍáõó ¨ ËáݳñÑí»ù Çñ ¹»ÙùÇ íñ³ Ù³ñ¹Ï³Ýó í³ÕáñáßÙ³Ý ÏÝÇùÁ ÏñáÕÇÝ, áñÇ Ùáï ÇÝùÁ` ²ëïí³ÍÝ ¿ µ»ñ»É Ýñ³ ³ëïÕÁ, áñå»ë½Ç áã Ù»ÏÁ, µ³óÇ Ýñ³ÝÇó, ãϳñáճݳ ³½³ï»É Ó»½ µáÉáñ í»ñÁ óáõó³µ»ñ³Í áõÅ»ñÇó ¨ ã³ñÇùÝ»ñÇó: ²ðҲܲ¶ðàôÂÚàôÜ 24. ¸³íǹ Ï»ë³ñÇ ³ñÙ³ïÝ»ñÇ ³Ùñ³åݹáõÙÁ: λë³ñÇ Ý³Ë³å³ïñ³ëïáõÙÁ: àôÕÕ³ÏÇ Ñ»ïÝáñ¹Ý»ñÇ í»ñ³óáõÙÁ: λë³ñÁ ¨ Ýñ³Ý »ñ»ù ûÍáÕÝ»ñÁ: λë³ñ` ׳ϳﳷÇñ: Ðáõ¹³Û³Ï³Ý Ï»ë³ñÇ ³ñï³ùÇÝ ¹áõñ»Ï»ÉáõÃÛ³Ý ³Ýݳ˳ïÇÝùáõÃÛáõÝÁ:

ÐÇÙ³ ϳÝóݻ٠¸³íǹ Ï»ë³ñÇ ÑáïÇ ³ñÙ³ïÝ»ñÇ ³Ùñ³åÝ¹Ù³Ý ÙÇçáóÝ»ñÇÝ ÙÇÝã»õ í»ñçÇÝ ÑáÕ³·Ý¹Ç ß»ñï»ñÁ: ²Û¹ ³Ùñ³åݹáõÃÛáõÝÁ Ïϳ۳ݳ Ýñ³ÝáõÙ, ÇÝãáõÙ ÙÇÝã»õ ûñë ϳ۳ÝáõÙ ¿ñ Ù»ñ ÑÙáõïÝ»ñÇ å³Ñå³ÝÙ³Ý áõÅÇÝ Ñ³Ù³ß˳ñѳÛÇÝ ·áñÍ»ñÁ ï³Ý»Éáõ, ³ÙµáÕç Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý ÙïùÇ ¹³ëïÇñ³ÏáõÃÛ³Ý áõÕÕáõÃÛáõÝÁ: ¸³íÇ¹Ç ÑáïÇ ÙÇ ù³ÝÇ ³Ý¹³Ù Ïݳ˳å³ïñ³ëï»Ý Ï»ë³ñÝ»ñ ¨ Ýñ³Ýó Ñ»ïÝáñ¹Ý»ñÇ Çñ³íáõÝùáí, ³ÛÉ ³Ï³Ý³íáñ ϳñáÕáõÃÛáõÝÝ»ñáí, í»ñ³¹Ý»Éáí Ýñ³Ýó ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ·³ÝÓ³ÛÇÝ ·³ÕïÝÇùÝ»ñÇ ß³ñùÇÝ, ÙdzÛÝ Ã» áã Ù»ÏÁ ãÇٳݳ ³Û¹ ·³ÕïÝÇùÝ»ñÁ: ²Û¹åÇëÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Ýå³ï³ÏÁ ³ÛÝ ¿, áñ µáÉáñÁ ÇٳݳÝ, áñ ջϳí³ñáõÃÛáõÝÁ ãÇ Ï³ñáÕ Ñ³ÝÓݳñ³ñí»É Ýñ³ ³ñí»ëïÇ Ù»ç ãÉáõë³íáñí³ÍÝ»ñÇÝ: ØdzÛÝ ³Û¹ ³ÝÓ³Ýó ÏÉÇÝÇ ïñí³Í »ñϳñ³ÙÛ³ ÷áñÓ»ñÇ Ñ»ï ѳٻٳïí³Í ³Ûë åɳÝÝ»ñÇ ·áñÍÝ³Ï³Ý Çñ³·áñÍáõÙÁ, µáÉáñ ù³Õ³ù³ïÝï»ë³Ï³Ý ù³ÛÉ»ñÇ ¨ Ï»Ýó³Õ³ÛÇÝ ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ýϳï³éáõÙÝ»ñÁ` ÙÇ Ëáëùáí Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ Ñ³ñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï³ñ·³íáñÙ³Ý Ñ³Ù³ñ µÝáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó ³Ý˳Ëï ϳñ·³íáñí³Í ûñ»ÝùÝ»ñÇ á·ÇÝ: àôÕÕ³ÏÇ Ñ»ïÝáñ¹Ý»ñÁ ÏÑ»é³óí»Ý, »Ã» ëáíáñ»Éáõ Å³Ù³Ý³Ï óáõó³µ»ñ»Ý ûûõ³ÙïáõÃÛáõÝ, ÷³÷ÏáõÃÛáõÝ: λë³ñ³Ï³Ý åɳÝÝ»ñÁ ã»Ý Çٳݳ ³Ý·³Ù ÙáïÇÏ ËáñÑñ¹³ïáõÝ»ñÁ: ØdzÛÝ ³Ýå³ÛÙ³Ý ³Ùáõñ ϳñáÕáõÃÛ³Ùµ, ûÏáõ½ ÙÇÝã»õ ¹³Å³-

- 225 -

ÝáõÃÛ³Ý, ³Ý¹ÇåãáÕ³Ï³Ý Õ»Ï³í³ñÙ³Ý, Ù»ñ ÑÙáõïÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó Ïëï³Ý³Ý Ýñ³ ³ÏáëÝ»ñÁ: ܳ ÏÝëïÇ ·³ÑÇÝ Çñ Ë»ÉùÇ ÷áñÓ³ñÏáõÙÇó Ñ»ïá: ØdzÛÝ Ï»ë³ñÁ ¨ Ýñ³Ý ûÍáÕ »ñ»ù ³ÝÓݳíáñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ϳñáÕ »Ý ÇÙ³Ý³É ³Û¹ Ñ»éáõ ¨ ÙáïÇÏ åɳÝÝ»ñÁ: ÐÇí³Ý¹³Ý³Éáõ ϳ٠³ÝÁݹáõݳÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ Ï»ë³ñÝ»ñÁ å³ñï³íáñ »Ý ջϳí³ñÙ³Ý ³ÏáëÝ»ñÁ ѳÝÓÝ»Éáõ Ýáñ, ÁݹáõÝ³Ï Ó»éù»ñÇ: Ðáõ¹³Û³Ï³Ý Ï»ë³ñÁ ãå»ïù ¿ ÉÇÝÇ Çñ Ïñù»ñÇ ³½¹»óáõÃÛ³Ý ï³Ï, ݳٳݳí³Ý¹ Ñ»ßï³ëÇñáõÃÛ³Ý: Æñ µÝ³íáñáõÃÛ³Ý áã ÙÇ ÏáÕÙáí ݳ ãå»ïù ¿ ï³ Ï»Ý¹³Ýáõ ÇÝëïÇÝÏïÇ Çß˳ÝáõÃÛáõÝ: سñ¹ÏáõÃÛ³Ý Ñ»Ý³ñ³ÝÁ, ¸³íǹÇ` ѳٳß˳ñѳÛÇÝ Ùdzå»ïÇ ëáõñµ ÁÝï³ÝÇùÇó, å»ïù ¿ ½áѳµ»ñÇ µáÉáñ ³ÝÓ Ý³Ï³Ý Ñ³×áÛáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Çñ ÅáÕáíñ¹ÇÝ: Ø»ñ ïÇñ³Ï³ÉÁ å»ïù ¿ ÉÇÝÇ ³Ýݳ˳ïÇÝùáñ»Ý ûñÇݳϻÉÇ:

ê²î²Ü²Ú²Î²Ü öàðÒՈՒԹՅԱՆ Æð²Î²Ü²òØ²Ü §ÐØàôî êÆàÜÆêîܺðÆ ²ðҲܲ¶ðàôÂÚàôÜܺðƦ ²ØöàöàôØ æÑáõ¹Ý»ñÁ ³åñ»Éáí áõñÇßÇ ï³ÝÁ, Ù³ïÁ Ù³ïÇÝ ÏåóÝ»É ãó³ÝϳݳÉáí` ëÝí»Éáí áõñÇßÇ Ñ³ßíÇÝ, ÷á˳ñ»ÝÁ` Çñ»Ýó ·áÑáõݳÏáõÃÛáõÝÁ µÝÇÏÝ»ñÇ Ñ³Ý¹»å ·áÕáõÃÛ³Ùµ, ˳µ»µ³áõÃÛ³Ùµ áõ ³Ûɳë»é³ï³ñ³Íٳٵ ³ñï³Ñ³Ûï»Éáí, ùáÕ³ñÏí»Éáí Ýñ³Ýó Ï»Ýë³·ñáõÃÛ³Ùµ, û·ï³·áñÍ»Éáí µÝÇÏÝ»ñÇ µ³ñáÛ³Ï³Ý ¨ Ù³ñ¹³ëÇñ³Ï³Ý ѳïϳÝÇßÝ»ñÁ, ³Ù»Ý³Ï»Õïáï Ù»Ãá¹Ý»ñáí ѳ÷ßï³Ï»Éáí ³ÃáéÝ»ñ ¨ ³Ñé»ÉÇ ·áõÙ³ñÝ»ñ, ³Û¹ù³ÝÇó Ñ»ïá ѳٳñ»Éáí ³Ý³ëáõÝÝ»ñ áõ ³Ñ³ û ÇÝã ¹³í³¹ñáõÃÛáõÝÝ»ñ »Ý ϳ½Ù³Ï»ñåáõÙ Ýñ³Ýó ÃÇÏáõÝùÝ»ñáõÙ, ³é³Ýó ѳßíÇ ³éÝ»Éáõ, áñ ÙÇ ³ÏÝóñÃáõÙ µÝÇÏÝ»ñÁ ÏËéáí»Ý Çñ»Ýó ѳݹ»å ¨ Çñ»Ýó ÷áõãÇÏÛ³ ÑÇÙùÇ íñ³ ѳÕ׳å³ÏÛ³ ³ÙñáóÝ»ñÁ` ³ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¨ ϳï³Ë»½ÇëÝ»ñÇ Ñ»ï ÙdzëÇÝ û¹ Ïóݹ»Ý áõ ÏÙÝ³Ý Çñ»Ýù` Çñ»Ýó Âáñ³, ³ÉÙáõ¹áí ³å³Ñáíí³Í ³Ýµ³ñá áõ ³Ûɳë»é ³åñ»É³Ï»ñåáí` »Ã» ÇѳñÏ» ÙݳÝ: ²ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝ 1. æÑáõ¹Á ³Ù»Ý »ñÏñáõÙ ûï³ñ ³í»ñÇã ·áñÍ³Ï³É ¿ ²ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝ 2. ä³ï»ñ³½ÙÝ»ñÁ` Ññ»³Ï³Ý Ó»éùµ»ñáõÙÝ»ñÇ ÑÇÙùÝ »Ý: ²ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝ 4. §ÆÝãå»ë ϳñ»ÉÇ ¿ ѳÕÃ»É ³Ýï»ë³Ý»ÉÇ áõÅ»ñÇݦ,- Çñ»Ýù ·ñáõÙ »Ý Çñ»Ýó ë³ï³Ý ÉÇÝ»Éáõ Ù³ëÇÝ: γÙ. §¶áÛ»ñÇ ²ëïí³Í³ÛÝáõÃÛ³Ý ¨ Ñá·áõ ëϽµáõÝùÝ»ñÁ` ѳí³ïùÁ, ÑÇÙݳï³Ï»É, í»ñ³Í»É ÝÛáõÃ³Ï³Ý Ï³ñÇùÝ»ñÇ Ãí³µ³Ý³Ï³Ý ѳßí³ñÏÝ»ñǦ: γ٠§²ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛ³Ý ÑáÕÇó Ûáõñ³óñ³ÍÁ ãÇ Ùݳ ï»ÕáõÙ` ϳÝóÝÇ ëå»ÏáõÉÛ³ÝïÝ»ñÇ Ó»éùÁ¦ ²ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝ 5. §Ô»Ï³í³ñÙ³Ý áõŻճóí³Í Ï»ÝïñáݳóÙ³Ý ëï»ÕÍáõÙ¦: γÙ. §î³ñ³í³ñÅ»óÝ»É ·áÛ»ñÇ Ë»ÉùÇ áõÅÁ ùÝݳ¹³ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙÇçáóáí` ¹»åÇ ¹³ï³ñϳËáëáõÃÛáõݦ: γÙ. §Ü³Ë³Ó»éÝáõÃÛáõÝÇó íï³Ý·³íáñ áãÇÝã ãϳ, ÑÇÙݳѳï³Ï ³Ý»É¦: ²ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝ 6. §êå³Ý»É ëå»ÏáõÉÛ³ódzÛÇ ÙÇçáóáí ³ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛáõÝÁ, áñå»ë½Ç ³ÛÝ ãë³ï³ñÇ ·ÛáõÕ³ïÝï»ëáõÃÛ³Ý ³×Çݦ: ²ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝ 9. §Ø»Ýù ³ÛÅÙ ³ñ¹»Ý ³ÛÝåÇëÇ ¿ùëïñ³É»·³É íÇ׳ÏáõÙ »Ýù, áñ ϳñ»ÉÇ ¿ ѳٳñ»É ѵñ۳ݻñÇ ¹ÇÏï³ïáõñ³: ²Ûë å³ÑÇÝ Ù»Ýù ûñ»Ýë¹Çñ »Ýù, Ù»Ýù ³ÝáõÙ »Ýù ¹³ï ¨ ¹³ï³ëï³Ý¦: γÙ. §Ù»½³ÝÇó ¿ ¹áõñë ·³ÉÇë ³Ù»ÝÁ Áݹ·ñÏáÕ ³Ñ³µ»ÏãáõÃÛáõÝÁ¦: γÙ. §²ß˳ñÑÇ µáÉáñ Ù»ïñáÝ»ñÁ Ïå³ÛóóÝ»Ýù¦: γÙ. §Ø»Ýù ѳïáõÏ ï»ëáõÃÛáõÝÝ»ñáí áõ ëϽµáõÝùÝ»ñáí ÃÙñ»óñÇÝù, ÑÇÙ³ñ³óñÇÝù áõ ³Ý³é³Ï³óñÇÝù ·áÛ»ñÇ »ñÇï³ë³ñ¹Ý»ñÇݦ: ²ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝ 10. ²Ûëï»Õ Ù³ëݳíáñ³å»ë Ýϳñ³·ñíáõÙ ¿, û ÇÝãå»ë »Ý çÑáõ¹Ý»ñÁ ³í³ÝïÛáõñÇëï³Ï³Ý Ù»Ãá¹Ý»ñáí ¹ñëÇó` áõÅ»Õ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ åéáï»Ïïáñ³ïÇ ï³Ï, ջϳí³ñáõÙ ·áÛ»ñÇ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ ¨ ÍÇͳÕáõÙ ÅáÕáíñ¹Ç íñ³: ²ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝ 11. §êáóÇ³É³Ï³Ý í³ïóñ íÇ׳ÏÁ ÏëïÇåÇ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇÝ ·áã»Éáõ, áñ Çñ»Ýù ѳٳß˳ñѳÛÇÝ ÑµñÛ³Ï³Ý Ï³ÛëñáõÃÛáõÝ »Ý áõ½áõÙ¦: γÙ. §ºÃ» µáÉáñ Ù»Ãá¹Ý»ñÁ å³ñåí»Ý, ³å³ Ïϳï³ñ»Ýù ѳٳß˳ñѳÛÇÝ Ñ»Õ³ßñçáõÙ` áõÅÇ ÙÇçáóáí¦: γÙ. §¶áÛ»ñÁ áã˳ñÇ Ñáï»ñ »Ý, ÇëÏ Ù»Ýù Ýñ³Ýó ѳٳñ ·³ÛÉ»ñ¦: ²ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝ 12. ²Ûë ³ñӳݳ·ñáõÃÛ³Ý Ù»ç ²Ë³¹--ʳÙÁ ³Ýñ³¹³éÝáõÙ ¿ Ù³ÙáõÉÇ

- 226 -

ÙÇçáóáí ·áÛ»ñÇ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ ïËÙ³ñ³óÙ³ÝÁ, ³Ý·³Ù “Ë»Éù»ñÇ” íñ³ ³½¹»ÉáõÝ: ²ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝ 13. гݳ峽ûñÛ³ ѳóÇ Ï³ñÇùÁ ÃáõÛÉ ãÇ ï³ ·áÛ»ñÇÝ ÁÙµáëï³Ý³Éáõ: ²ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝ 14. ²Ûëï»Õ ²ù³¹--ʳÙÁ Ëáëï³í³ÝáõÙ ¿, áñ çÑáõ¹Ý»ñÁ ³Ñ³íáñ ë³ñë³÷Ç Ù»ç »Ý Çñ»Ýó ϳ·³ÉÝ»ñÇó,- §àã ÙÇ ÑµñÛ³ ãÇ Ñ³Ù³ñÓ³ÏíÇ µ³ó³Ñ³Ûï»É Çñ»Ýó ÏñáÝÇ ·³ÕïÝÇùÝ»ñÁ¦: ²ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝ 15. ´áÉáñ ·áÛ-Ù³ëáÝÝ»ñÇÝ Ù³Ñ³å³ïÇÅ: êÇáÝÇëïÁ Ù³ëáÝÇó ³é³ç³¹»Ù ¿: §Ø»ñ ·áñÍ»ñÁ É³í »Ý ëï³óíáõÙ ³ý»ñÇëïÝ»ñÇ, ϳñ»ñÇëïÝ»ñÇ, ·áÕ»ñÇ ¨ ³Ý³é³ÏÝ»ñÇ Ñ»ï¦: γÙ. §»Ã» ³Ûë ³ß˳ñÑÁ åÕïáñíÇ, Ý߳ݳÏáõÙ ¿, áñ ¹³ Ù»½ ¿ å»ïù, ÇëÏ ¹³í³¹ñáõÃÛáõÝÁ ÙdzÛÝ Ù»ñ Ó»éù»ñáõÙ ¿¦: γÙ. §¸³ï³íáñÝ»ñÁ áñáßáõÙ »Ý ϳ۳óÝáõÙ, ÇÝãå»ë Ù»Ýù »Ýù ϳٻÝáõÙ¦: ²ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝ 16. Ø»Ýù ÏçÝç»Ýù ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ ÑÇßáÕáõÃÛáõÝÇó ³ÝóÛ³ÉÇ ³ÛÝ ÷³ëï»ñÁ` ÇÝãÁ Ù»½ û·áõï ãÇ µ»ñáõÙ: §Ð³ñí³Í»É ѳٳÉë³ñ³ÝÝ»ñÇݦ: ²ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝ 17. §ö³ëï³µ³ÝáõÃÛáõÝÁ ³ÝëϽµáõÝù, ³Ý¹»Ù, ¹³Å³Ý, ³ÙÏáÕÙÝ³Ï³É Í³é³ÛáõÃÛáõÝ ¿, ³ÛÝ å»ïù ¿ ³ÛÉ ÑÇÙù»ñÇ íñ³ ¹ñíǦ: ²ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝ 20. ²ù³¹--ʳÙÁ ³Ý·³Ù Çñ»Ýó ÇÝã áñ í»ñ³Í³Ï³Ý ǹ»³É³Ï³Ý ³å³·³ ϳÛëñáõÃÛ³Ý Ù»ç ݳ˳ï»ëÝáõÙ ¿ ûñÇÝ³Ï³Ý Ã³É³ÝÁ: ²ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝ 24. §Î»ë³ñ³Ï³Ý åɳÝÝ»ñÁ ã»Ý Çٳݳ ³Ý·³Ù Ýñ³ ÙáïÇÏ ËáñÑñ¹³ïáõÝ»ñÁ¦: êñ³Ýó ѳݹáõñÅ»ÉÁ` ë»÷³Ï³Ý ÏñÍùÇ íñ³ Ãáõݳíáñ úÒ ï³ù³óÝ»É ¿: гñ»·»ÉÇ ÁÝûñóáÕ` ѳïáõÏ áõß³¹ñáõÃÛáõÝ ¿ å»ïù Ï»ÝïñáݳóÝ»É ³Ûë ³Ãӳݳ·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, ϳï³Ë»½ÇëÇ, ³ÉÙáõ¹Ç ûñ»ÝùÝ»ñÇ áõ ´ÇµÉdzÛáõÙ §ãÃÉ÷³ïí³ÍÝ»ñÇÝ ëå³Ý»É¦, §²Ù³É»ÏÛ³ÝÝ»ñÇ ¹»Ù ³½·Çó ³½· å³ï»ñ³½Ù¦ ÷³ëï»ñÇ íñ³: гßíÇ ³éÝ»Éáí, áñ çÑáõ¹Á ѳٳß˳ñѳÛÇÝ å³ïÙáõÃÛ³ÝÁ »ñµ»ù ¨ áã ÙÇ Ñ³Ý׳ñ áõ ï³Õ³Ý¹ ³Û¹å»ë ¿É ãïí»ó` å³ïëå³ñíáõÙ »Ý ³Û¹ ϻݹ³ÝÇÝ»ñÁ ³ÛÝ Ñ³Ý·³Ù³ÝùÇ ßáõùÇ ï³Ï, û ²Éµ»ñï ¾ÛÝßï»ÛÝÁ çÑáõ¹ ¿ áõ ³ß˳ñѳÑéã³Ï ·ÇïݳϳÝ: ´³Ûó ³Û¹ ¿É Ñ»ñùí»ó: γñ¹³Éáí ³ß˳ñѳÑéã³Ï ýñ³ÝëdzóÇ ýǽÇÏáë ²ÝñÇ äáõ³Ýϳñ»ÛÇ §¶ÇïáõÃÛ³Ý Ù³ëÇݦ ·ÇñùÁ (¿ç546-553), »ë óÝóí»óÇ, áñ ³Ý·³Ù §Ð³ñ³µ»ñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ï»ëáõÃÛáõݦ-Á ·áÕ³óí³Í ¿ äáõ³Ýϳñ»Çó áõ ·»ñÙ³Ý³Ï³Ý ·ÇïÝ³Ï³Ý ¶Çɵ»ñïÇó, ÇëÏ ýáïá¿ý»ÏïÁ` áñÇ Ñ³Ù³ñ Üáµ»ÉÛ³Ý Ùñó³Ý³Ï ¿ ëï³ó»É ¾ÛÝßï»ÛÝÁ, ·áÕ³ó»É ¿ éáõë Ù»Í ·ÇïÝ³Ï³Ý êïáÉ»ïáíÇó: §¸» ³ñÇ í³ñ¹³å»ï áõ ÙÇ Ë»ÝóóÇñ...¦: àôñ»ÙÝ ë³ ¿É ¿± ·áÕ³óí³Í: ²Ûë DZÝã ³Ýï³Ý»ÉÇ Ï»Ý¹³ÝÇÝ»ñ »Ý ëñ³Ýù: ²ñ¹»Ý µ³é³å³ß³ñÇë Ù»ç ѳٳå³ï³ëË³Ý ³Í³Ï³Ý ã»Ù ·ïÝáõÙ µÝáõó·ñ»Éáõ ³Ûë ïÇåÇ ëïáñ ·áÕáõÃÛáõÝÁ` ë³ ³ñ¹»Ý ·áÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ·áÕáõÃÛáõÝ ¿: ºÃ» ϳñáÕ »ù, ËݹñáõÙ »Ù, ¸áõù ·Ý³Ñ³ï»ù ³Û¹ ³ñ³ñùÁ` »ë óÝóí³Í »Ù: àô ³Ûëù³ÝÇó Ñ»ïá ϳñ¹³ó»ù ³Ûë ï³í³ñÝ»ñÇ ³ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÝ áõ Íñ³·ñ»ñÁ, Ñ»ïÝ ¿É áõß³¹ñáõÃÛáõÝ ¹³ñÓñ»ù ¹ñ³Ýó áõÝ»ó³Í ³Ûëûñí³ Ñ³çáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ íñ³: ²Û¹ DZÝã áõÅ ¿ ¹ñ³Ýó Ñ»ï»õáõ٠ϳݷݳÍ, áñ ³Û¹ ³Ù»ÝÁ Çñ³Ï³Ý³óí»ó...: ²Û¹ ë³ï³ñÁ ãáõÏã³Ý áõ ˳ÝïÇÝ ¿É áõݻݳÛÇÝ` ¿ÉÇ ·áÝ» Ù»Ï Ñ³Ý׳ñ ÏÍÝ»ÇÝ:

- 227 -

Թ Ա Լ Մ ՈՒ Դ (Շ ՈՒ Լ Խ Ա Ն Ա Ր ՈՒ Խ) ԹԱԼՄՈՒԴ-ը (ուսուցում) ջհուդները անվանում են ՇՈՒԼԽԱՆ ԱՐՈՒԽ, ինչը նշանակում է բացած սեղան` այսինքն ապրիր Թալմուդի օրենքներով ու քո առաջ միշտ բաց սեղանը պատրաստ է` կեր ու խմի:

Իսկ հիմա տեսնենք, թե ի՞նչ է իրենից ներկայացնում «փառաբանված» ջհուդական Թալմուդը: Իհարկե յոթը հաստափոր հատորներից, բայց ընդհանուր առմամբ անմիտ, տրամաբանազուրկ, խեղաթյուրանք Թալմուդի քննարկումը այս փոքրիկ գրքույկի մեջ հնարավոր չի տեղավորել, բայց, քննարկենք, քանզի այն ոչ ջհուդների հանդեպ` ջհուդների կողմից հեգնանքի ամենակարկառուն փորձն է, միաժամանակ բացահայտում է ջհուդների անասնական հանկանիշները և ոչ մեր` ինչպես իրենք են ասում` անասուն գոյերի (երեք տարի մեկ օրական աղջնակին կուսությունից զրկել...: Այստեղ ես կներկայացնեմ միայն Բաբելոնյան Թալմուդի` Շուլխան Արուխի ընդամենը մի քանի օրենքներ, որոնք հաստատ պատվի չեն արժանացնի այդ օրենքներից օգտվողներին և դրանցով ապրողներին: Համենայնդեպս, մինչեւ Ձեր այս մասին իմանալուց անմիջապես հետո: Իսկ այս չ’մարդերը երկար դարեր շարունակ, Առաջնածին Հայ ազգ` խաղում են Քո ճակատագրի հետ: Թալմուդը 16-րդ դարում Իոսիֆ Կարոյի կողմից Գալահայի բանավոր օրենքների առաջին պաշտոնական թարգմանությունն է: Այն կազմված է “Միշնա”-յից (բանավոր օրենք), “Գըմերա”-ից (վերջավորություն) և “Տոսեֆթա”-ից (հավելված): Թալմուդը համարվում է Թորայից առավել բարձր օրենսգիրք: 1590թ. առաջին անգամ Վենետիկում լրիվ իրողությամբ տպագրվեց, բայց հետո ջհուդները որոշ մասեր կտրատեցին այդտեղից: Թալմուդը բաղկացած է 6-ը մասից` 1) Զերաիմ` հողի պտուղները, 2)Մոէդ` շաբաթը և տոնները, 3)Նաշիմ` ընտանեական հարաբերությունները, 4)Նեզիկին` դատ և հատուցում, 5)Կոդաշիմ` սինեգոգի նվիրատվություն, 6)Թեհարոտ` հոգեւոր մաքրություն:

ԹԱԼՄՈՒԴՅԱՆ ԽԱՅՏԱՌԱԿՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ Հատոր 1 ԶԵՐԱԻՄ (Ցանքս) Շարադրանք ԲԵՐԱԽՈՏ (փառախոսություն) ԳԼՈՒԽ 1

1 Ո՞ր ժամից են կարդում “Շեմը” (Շեմը դա Թորայի առաջին մասն է` մինչեւ Երկրորդ օրինաց): Այն ժամանակից, երբ հոգեւորականները գալիս են իրենց նշխարհքը ուտելու: Կարդալու թացքը շարունակվում է մինչեւ առաջին գիշերային պահակի ժամանումը: Իսկ րաբբի Գամալիլը ասում է` մինչեւ արեւածագը: ԳԼՈՒԽ 3

1 Նա, ում առջեւում պառկած է նահատակը` ազատվում է “Շեմ” կարդալուց: ԳԼՈՒԽ 4

5

Ո՞վ ավանակին հեծած է` տեֆիլի (Թորայի աղոթք) ժամանակ պետք է իջնի ու կարդա: Եթե չի կարողանում ու անգամ չի կարողանում նայել սուրբ տաճարին` պետք է իր սիրտը ուղղի դեպի այն: ԳԼՈՒԽ 8

- 228 -

2 Շամմայի դպրոցը ասում է, նախ ձեռքերն են լվացում` հետո են թասը լցնում, իսկ Գիլլելի դպրոցը ասում է, որ նախ թասն են լցնում` հետո են ձեռքերը լվացում: 4 Շամմայի դպրոցը ասում է, որ նախ ավլում են հատակը` հետո են ձեռքերը լվացում, իսկ Գիլլելի դպրոցը ասում է, որ նախ ձեռքերն են լվացում` հետո հատակը ավլում: Շարադրանք ՏԵՐՈՒՄՈՏ ԳԼՈԻԽ 7

4 Մեկը գողացել է նշխարհքը, բայց չի կերել` կմուծի նշխարհքի կրկնակի գինը: Իսկ եթե կերել է` ապա կմուծի կրկնակի գնաչափով ու խոմեշ (հատուկ տուգանք): Շարադրանք ՄԱԱՍՌՈՏ (ՏԱՍՆԱՄԱՍ) ԳԼՈՒԽ 1

1 Այն ամենը, ինչը ընդգրկվում է սննդի մեջ, պահպանվում է և աճում հողի մեջ` ենթարկվում է տասնամասի տուրքի: ԳԼՈՒԽ 4

(a)

[3, 6] Երկու գարու մաքրած հատիկներ կարելի է ուտել առանց տուրքի, իսկ երեքը արդեն տուրքադրվում են: Ցորենի հատիկներ կարելի է ուտել երեքը, իսկ չորսը արդեն տուրքադրվում են: ԳԼՈՒԽ 5

7 Մրջյունների բնում հայտնված հատիկների համար պետք է տուրք վերցնել` քանզի նրանք գիշերել են բնի մոտ գտնվող հատիկների կույտի մեջ, իսկ պատրաստի կույտից մրջյունները ամբողջ գիշեր այն քաշել-տարել են: Շարադրանք ՄԱԱՍԵՌ-ՇԵՆԻ (ԵՐԿՐՈՐԴ ՏԱՍՆԱՄԱՍ) ԳԼՈՒԽ 2

1

Երկրորդ տասնամասը նշանակված է սննդի, խմիչքի ու օծանվելու վրա: Այդ կապակցությամբ չի կարելի օծանվել գինով կամ քացախով` այլ միայն յուղով: Շարադրանք ՕՌԼԱ ԳԼՈՒԽ 3

1 Զգեստը, որը ներկվել է օռլա ծառի պտուղների կլեպով` պետք է հրկիզվի (չորս տարեկանից պակաս պտղատու ծառի համար վճարվում է օռլա տուրք` այն համարվում է չթլփաթված): Շարադրանք ԲԻԿԿՈՒՐԻՄ (ԱՌԱՋԻՆ ԲԵՐՔ) ԳԼՈՒԽ 1

1 Ծառի առաջին բերքից պարտադիր պետք է բիկկուրիմ մուծվի: Հատոր 2 ՄՈԷԴ (տոններ, ծեսեր) Շարադրանք ՇԱԲԲԱԹ

ԾՆՆԴՈՑ Բ;3,-“ԵՎ Աստուած օրհնեց եօթներորդ օրը և սրբեց նորան, որովհետեւ նորանում հանգստացավ իր բոլոր գործքիցը, որ Աստուած ստեղծեց և արավ”: ԳԼՈՒԽ 2

6 Ծննդաբերության ժամանակ կանայք երեք մեղքի համար մահանում են` 1. Նիիդի կանոնները խախտելու, 2. Խալլի կանոնները խախտելու 3. Շաբբաթի սկսումում ջահը վառելու: ԳԼՈՒԽ 4

1 Ինչի՞ մեջ կարելի է պահել տաք ամանով ճաշը և ինչի՞ մեջ չի կարելի:

- 229 -

Չի կարելի պահել` քուսպի, թրիքի, աղի, հանգած կրի, ավազի, մղեղի, խաղողի մաջառի, բրդի, թաց կանաչի մեջ: Կարելի է պահել` կանացի զգեստի, պտուղների, աղավնիների բմբուլների, ռանդատաշեղների, կտավատի խծուծի մեջ: 2 Եթե ամանը ծածկած չի եղել մինչեւ շաբաթամուտ, ապա այն արդեն ծածկել չի կարելի: ԳԼՈՒԽ 5

1 2

Անասուններին պետք է շաբաթը հանգիստ տալ: ՈՒղտը կարող է դուրս գալ աֆսարով, էգ ուղտը` քթի օղով, ավանակը` սանձով, ձին շղթայով: Ավանակը կարող է տապճակ կրել` եթե ուրբաթից դրանով էր, խոյերը կարող են քայլել կապռտած, իսկ ոչխարները վերեւ կամ ներքեւ կապած պոչերով, այծերը կապռտած նռներով: ԳԼՈՒԽ 6

1

Ի՞նչ հագուստով կարող է կինը դուրս գալ և ինչով` ոչ. Կինը չի կարող դուրս գալ գլխին բրդյա կամ կտավատյա ժապավենով, ոչ ճակատի կապով, ոչ սանբուտիններով (թշակալներ), ոչ ոսկյա մեդալյոնով, շղթայով, քթի օղով, ոչ նշանդրեքի մատանիով, ոչ գնդասեղով: ԳԼՈՒԽ 12

3 Պատժելու է ենթակա աջ կամ ձախ ձեռքով թեկուզ երկու տառ գրելը: ԳԼՈՒԽ 15

1 Ահա այն կապհանգույցները, որոնք կպատժվեն շաբբաթին` ուխտավորի ու ծովայինի հանգույցները: ԳԼՈՒԽ 16

1 Շաբբաթյան հրդեհից կարելի է փրկել բոլոր սուրբ գրքերը: ԳԼՈՒԽ 17

2 Կարելի է վերցնել ձեռքը. Մուրճ` պոպոկ ջարդելու համար, կացին` որպեսզի ջարդել թզենու սալիկը, սղոց` պանիր կտրելու համար, շերեփ` չորացած թուզը հավաքելու, եղյա` երեխային ուտելիք տալու համար, իլիկ` մրգերի մեջ մտցնելու համար, ասեղ` մատից փուշը հանելու համար: ԳԼՈՒԽ 18

3 Ծնող անասունից չի կարելի պտուղը հանել` օգնել կարելի է, կարելի է կանչել կնոջ ծննդաբերմանը օգնության, կարելի է խախտել շաբբաթը ու պորտը կապել: ԳԼՈՒԽ 19

2 Թլփատման հետ կապված բոլոր աշխատանքները կարելի է շաբբաթ անել: ԳԼՈՒԽ 22

1 Շաբբաթ չի կարելի պտուղից հյութ քամել. Եթե հյութը ինքն է դուրս եկել` ապա այն շաբբաթվա համար արգելված է: Մեղրը, որը ուրբաթ կտրատված մեղրամոմի մեջից շաբաթ է ծորացել` արգելվում է օգտագործել: 6 Շաբաթ կարելի է բաղնիքում օծանվել և մարմինը տրորել ձեռքերով, բայց այնպես, որ չձանձրանալ և չքորել մաշկը կամ խոզանակով չքերել: Շարադրանք ԷՐՈՒՎԻՆ ԳԼՈՒԽ 4

7 Մեկը, գիշերը ընկնելուն պես գտնվելով ճանապարհին, ճանաչում է հեռվում ծառը կամ պարիսպը և ասում է,-“իմ շաբբաթի մնալը դրա տակ է”` նրա խոսքերը ոչինչ են: Եթե նա ասում է,-“իմ շաբաթ մնալը նրա հիմքի մոտ”, ապա նա կարող է անցնել իր կանգնած տեղից մինչեւ ծառը կամ պարիսպը 2000 արմունկ և եւս 2000

- 230 -

արմունկ մինչեւ տունը` այսինքն նա կարող է գիշերն ընկնելով անցնել 4000 արմունկ: ԳԼՈՒԽ 6

1 Եթե բակում ապրում է հեթանոս կամ անձ, որը չի ընդունում էրուվա, ապա դրանց պատճառով այդ բակը դառնում է արգելված (այսինքն տնից բակ և հակառակը չի կարելի ապրանքը հանել): Իսկ Հակոբի որդի րաբբի Էլիզարը ասում է,-“Բակը համարվում է արգելված, երբ նրանում ապրող երկու հրեա իրար խանգարում են”: ԳԼՈՒԽ 8

6 Երկու բակերի միջեւ եղած ջրհորից չի կարելի շաբբաթ ջուր վերցնել, քանի որ չկա ջուրը վերեւ, ներքեւ, կողքերից առանձնացնող միջպատ: Գամալիալի որդի րաբբի Սիմոնը ասում է,-“Ըստ Շամմայի դպրոցի` միջնապատը պետք է լինի ներքեւից, իսկ Գիլլեյի դպրոցով` վերեւից: Իսկ րաբբի Հուդան ասում է,-“Չի կարող լինել առավել միջնապատ` քան բակերի միջեւ եղած պատն է”: ԳԼՈՒԽ 10

5 Կանգնած մասնավոր տարածքում` չի կարելի մեզել հասարակական տարածք և հակառակը: Ինչպես նաեւ թքել չի կարելի մասնավորից հասարակական և հակառակը: Րաբբի Հուդան ասում է,-“ՈՒմ բերանում թուք է հավաքվել` նա իրավունք չունի չորս արմունկ տարածքում քայլել ու չթքել”: 6 Չի կարելի կանգնած մասնավոր տարածքում` հասարակական տարածքից ջուր խմել և հակառակը, մի՞թե գլուխն ու մարմնի մեծ մասը գտնվում են այն մասում` որտեղից նա խմում է: 13 Տաճարում և ոչ ուրիշ տեղերում, թույլատրվում է շաբբաթ դռան ներքեւի ամրակը փակել: Փակել վերեւի ամրակը արգելվում է ամենուր: Րաբբի Հուդան ասում է,“Վերեւի ամրակը թույլատրվում է փակել տաճարում, իսկ ներքեւինը ոչ միայն տաճարում` այլ ամենուր”: Շարադրանք ԲԵՑԱ ԳԼՈՒԽ 1

3 Շամմայի դպրոցը ասում է,-“Չի կարելի մեկ աղավնանոցից մյուս տեղափոխել սանդուխքը, բայց կարելի է այն թեքել մի աղավնանոցի պատուհանից մյուսին: Իսկ Գիլլելի դպրոցը երկուսն էլ թույլատրում է: Շամմայի դպրոցը ասում է,-“Աղավնանոցից թռչյուն կարելի է վերցնել միմիայն այն դեպքում, եթե նրանք փետրահանված են նախօրեին: Իսկ Գիլլելի դպրոցը ասում է,-: ԳԼՈՒԽ 4

1

Նա, ով տեղափոխում է սափորով գինին, չպետք է տեղափոխի զամբյուղով, տուփով, մեջքին կամ առաջից: Տոների ժամանակ իրերը կարելի է տեղափոխել ոչ տրադիցիոն մեթոդներով: ԳԼՈՒԽ 5

1 Տոներին պտուղները կարելի է իջեցնել կտուրի ծակերով, իսկ շաբբաթներին չի կարելի: Շարադրանք ՌՈՇ-ԳԱՇԱՆԱ ԳԼՈՒԽ 1

- 231 -

1 Գոյություն ունի չորս Նոր տարի. Նիսանի 1-ը թագավորների ու տոնների համար է, Էլուլի 1-ը անասուններից տասանորդ ստանալու համար, Տիշրի 1-ը սովորական, շաբբաթի և հոբելյանական տարիների ու բանջարեղենի համար, Շեվատի 1-ը ծառերի ու պտուղների համար: Շարադրանք ՄԵԳԻԼԼԱ ԳԼՈՒԽ 1

3 Ո՞ր քաղաքն է կոչվում մեծ: Քաղաքն, որում կան տասը ազատ մարդիք, իսկ եթե այդ քանակից պակաս է, ապա այն գյուղ է: 5 Տոնների ու շաբբաթի միջեւ տարբերությունը միայն սննդի պատրաստման մեջ է: Շարադրանք ԽԱԳԻԳԱ ԳԼՈՒԽ 1

1 Ամեն ինչ ենթարկվում է օրենքին` բացի խուլհամրից, խեղաթյուրվածից, անչափահասից, տումտումից, անդրոգինից, կնոջից, ստրուկից, կաղից, կույրից (այդ օրենքի համաձայն բոլոր ջհուդ տղամարդիք տարին երեք անգամ լի ձեռքով պետք է հանդիպեն Աստծո հետ): Ո՞վ է կոչվում անչափահաս: Դա երեխան է, որը Շամմայի դպրոցով` չի կարող նստել հոր մեջքին և Երոուսաղեմից բարձրանալ Տաճարի սար: Իսկ Գիլլելի դպրոցով` երեխան է, որը չի կարող բռնել հոր ձեռքից ու բարձրանալ Տաճարի սար: ԳԼՈՒԽ 3

3 Չոր ուտելիք` եթե այն նշխարք է, կարելի է ուտել անլվա ձեռքերով, իսկ եթե այն սուրբ է, ապա չի կարելի ուտել: Հատոր 3 ՆԱՇԻՄ (գրքեր 5 և 6)

Նախ` բիբլիայի ԾՆՆԴՈՑ ԼԸ գլխում կարդում ենք, որ եղբոր մահանալու դեպքում` մյուս եղբայրը պետք է ամուսնանա դրա կնոջ հետ: Կամ մինչեւ 1907թ. բիբլիայում ԵՐԿՐՈՐԴ ՕՐԻՆԱՑ ԻԳ;2 ասվում է,-“ՈՒմ ձվանները լղճված են կամ կտրված է առնանդամը (նոր բիբլիայում պոռնկորդի է կոչած)` նա չի կարող մտնել Եհովայի ժողովքը”(Արուս-խոսքն առած Էրուսին-նշանված Կին-երկրորդ ակտը ավարտած): Շարադրանք ԻԵՎԱՄՈՏ ԳԼՈՒԽ 8

1 Չթլփաթվածները, ամեն մի անմաքուրները (հոգեւորականները) չպետք է ուտեն նշխարք-հաղորդություն, իսկ նրաց կնանիք ու ծառաները կարող են ուտել: “Պեցուա-դակկա”-ները` ում ձվանները կամ դրանցից մեկը լղճված են և “Կերուտ շոֆխա”-ները` ում առնանդամը կտրված է կարող են ուտել, իսկ նրանց կնանիք ու ծառաները չեն կարող: Պեցուա-դակկա և Կերուտ շոֆխաները կարող են ամուսնանալ միմիայն ջհուդուհի դարձածների և ազատ արձակածների հետ: Նրանք հասարակություն մտնելու իրավունք չունեն` ինչպես ասված է ԵՐԿՐՈՐԴ ՕՐԻՆԱՑ ԻԳ;2: ԳԼՈՒԽ 9

1

Կան կնանիք, որոնք թույլատրված են իրենց մահացած ամուսինների համար և արգելված իրենց տեգրերի համար: Կան այնպիսիները, որոնք թույլատրված են իրենց տեգրերի համար և արգելված են իրենց ամուսինների համար: Կան այնպիսիները` որոնք թույլատրված են և նրանց և սրանց համար ու կան այնպիսիները` որոնք արգելված են և սրանց և նրանց համար:

- 232 -

ԳԼՈՒԽ 11

1 Ամուսնանալ բռնաբարված և գայթեկղված հարազատների հետ. Ով բռնաբարել կամ գայթակղել է կնոջ հարազատներին` նա մեղավոր է: Իր հոր բռնաբարած կամ գայթակղած կնոջը մարդ կարող է վերցնել իրեն կին: Իր որդու բռնաբարած կամ գայթակղած կնոջը մարդ կարող է վերցնել իրեն կին: Շարադրանք ԿԵՏՈՒԲՈՏ ԳԼՈՒԽ 1

1 Կույսի հետ հարսանիքը կայանում է չորեքշաբթի, իսկ այրիի հետ` հինգշաբթի, քանզի բետ-դիները շաբաթը երկու անգամ են նիստում քաղաքում` երկուշաբթի և հինգշաբթի: Այնպես որ, եթե ամուսնու մոտ կուսության մասին բողոք կառաջանա` նա կարող է հաջորդ առավոտ այցելել բետ-դին: 2 Անչափահասի համար` ում հետ կենակցել է հասունացածը, կամ հասունացածի համար` ում հետ կենակցել է անչափահասը, հավասար է ինչպես մուկկատ-էց կետուբա-երկուհարյուր զուզ (1զուզ=50կոպ.): Ո՞վ է այստեղ կոչվում անչափահաս, ո՞վ անչափահասուհի: Ագրայի որդի րաբբի Իուդայի անունից ասել են,-“անչափահասը նա է, որը տասը տարեկան ու մի օրական չկա, իսկ անչափահասուհին` ով երեք տարեկան ու մի օրական չկա”: Նման անչափահասների կամ անչափահասուհիների հետ կենակցելը` կենակցում չի, դրա համար էլ նա համարվում է կույս: 6 Ոմն մեկը կին ուզեց ու նրա մոտ կուսություն չգտավ: Կինը ասում է,-“մինչեւ դու ինձ էրուսին արեցիր` ինձ բռնաբարել էին և քո դաշտը ամայացավ”: Տղամարդը ասում է,-“Ո’չ, մինչ ես քեզ հետ արեցի էրուսին և իմ գնածը սխալմամբ է կատարվել”: Րաբբի Գամալիալի ու ր. Էլիէզերի խոսքերով` կնոջը պետք է հավատալ, իսկ ր. Իիսուսը ասում է,-“Դրա բացատրություններով չի, որ մենք ապրում ենք, նրա ասածը հիմք չէ, բայց նայելով նրան, որ մինչեւ էրուսինը զրկվել է կուսությունից` տղամարդուն խաբել է` մինչեւ կինը չապացուցի իր ասածը”: ԳԼՈՒԽ 2

1 Կինը այրիացել է կամ բաժանված է և ասում է,-“Դու ինձ վերցրել ես` կույս էի”, Նա ասում `,-“իսկ ես քեզ այրի եմ վերցրել”: Եթե կան վկաներ, որ նա մարդու է գնացել կույսի ֆաթայով և արձակած մազերով` ապա նրան հասնում է կետուբա (տուրք) երկուհարյուր զուզ: Բերոկիի որդի րաբբի Իոաննը ասում է,-“Չորացրած հատիկներով հյուրերին հրամցնելն էլ է ապացույց”: ԳԼՈՒԽ 3

1 Եթե մեկը կենակցել է մամզերի, սամարուհու, հրեացածի, երեք տարի մեկ օրը չլրացած գնված գերուհու, ստրկուհու կամ ազատ արձակածի հետ, եթե կենակցել է քրոջ, հորաքրոջ, մորաքրոջ, կնոջ քրոջ, եղբոր կնոջ, հորեղբոր կնոջ` դրանք ունեն ԿԵՆԱՍ-ի իրավունք: (Կենասը բռնաբարության ու պղծման համար նախատեսած 50 սիկլ շնորհումն է Լ.Պ.): 2 Իսկ ո՞րի համար կենաս չի նախատեսվում. Եթե մեկը կենակցել է իր դուստրի, դուստրոջ դուստրի, դուստրոջ որդու, կնոջ դուստրի, նրա որդու դուստրի, նրա դուստրոջ դուստրի, արա դրանց համար կենաս չի նախատեսվում, քանզի նա դատապարտվում է մահվան: 4 Գայթակղեցնողը (պատրողը) մուծում է երեք տուգանք իսկ բռնաբարողը չորս: Պատրողը մուծում է պատվազրկման, վնասի և կենասի համար, իսկ բռնաբարողը բացի դրանից մուծում է և տանջանքի համար:

- 233 -

8 Քանի դեռ հնարավոր է աղջկա առուծախսը` չի լինի կենաս, իսկ եթե կա կենաս` չի կարելի աղջկա առուծախս: 9 Ո՞վ կբարձրաձայնի “ես ինչ-որ մեկի աղջկան գայթակղել եմ”` չի մուծի կենաս, բայց անպատվության ու վնասի համար կմուծի տուգանք: ԳԼՈՒԽ 4

1 Եթե դեռահասուհին գայթակղվում է` ապա տուգանքը պատկանում է նրա հորը: 2 Եթե մեկը արել է էրուսին (հարսանիք) իր անչափահաս աղջկա համար ու նա բաժանվել է կամ այրիացել է` ապա կետուբան (կտուբա` ամուսնության վաճառքպայմանագիր) պատկանում է նրան: 6 Հայրը պարտավոր չի կերակրել իր դուստրին: Սա հմուտների քննարկման արդյունքում ասել է Ազարիի որդի րաբբի Էլազարը: Ինչպես որդիները ստանում են ժառանգություն հոր մահվանից հետո, այնպես էլ դուստրերը հասանելիք կերակրումը պետք է ստանան իրենց հոր մահից հետո: 7 Եթե ամուսինը չի գրել կետուբա, ապա աղջնակը նրանից ստանում է 200 զուզ, իսկ այրին` մինա: ԳԼՈՒԽ 5

5 Ահա աշխատանքները, որոնք պետք է կատարի կինը իր ամուսնու համար` աղում է հացահատիկը, վառում վառարանը, լվացում է սպիտակեղենը, եփում է, կրծքով կերակրում է իր երեխային, անկողինը հարդարում և բուրդը վերամշակում: 6 “ՕՆԱՀ”—ամուսինների կենակցման թացքերը. մանեկողների համար` ամենօր, աշխատողների համար` շաբաթը երկու անգամ, ավանակավորների համար` շաբաթը մեկ անգամ, ուղտավորների համար` 30 օրը մեկ, նավագնացների համար` 6 ամիսը մեկ: Այսպես է համարում րաբբի Էլիէզարը: 9 Նա պետք է տա կնոջը մանր ծախսերի մաա արծաթ, որպեսզի կինը ամեն շաբաթգիշեր քնի նրա հետ: ԳԼՈՒԽ 6

3 Եթե մեկը իր փեսային օժիտի հետ և փող է խոստացել ու փեսան մահացել է` իմաստունների որոշմամբ նա կարող է աղջկա տեգրոջը ասել,-“քո եղբորը ես ուզում էի տալ` բայց քեզ չեմ տա”: 5 Եթե մեկը տվել է իր աղջկան առանց օժիտի պայմանի որոշման` ապա պետք է տա 50 զուզից ոչ պակաս: ԳԼՈՒԽ 7 1 Եթե մեկը տվել է կնոջը իր ունեցվածքից օգտվելու ժխտում ու այդ ժխտումը հասնում է 30 օրի` ապա նա կնոջ համար պետք է գտնի պառնաս` կերակրող: ԳԼՈՒԽ 10 5 Եթե մեկը ամուսնացած է չորս կնոջ հետ և մահացել է, ապա կետուբ ստանալուց առաջինը իր երեխաների հետ ունի երկրորդի հանդեպ առավելություն, երկրորդը` երրորդի, երորդը` չորորդի: ԳԼՈՒԽ 12 2 Եթե աղջիկը մարդու է գնացել, ապա ամուսինը նրան ուտելիք է տալիս իսկ ծնողները նրան վճարում են ուտելիքի գինը: ԳԼՈՒԽ 13 2 Մեկը գնացել է ուրիշ երկիր` մեկ ուրիշը նրա կնոջը խնամակալել է: Քանանի կարծիքով նա պետք երդման կարգով ապացուցի, թե ինչքան է ծախսել ու ստանա: Շարադրանք ՆԵԴԱՐԻՄ (ՈՒխտերը)

- 234 -

ԳԼՈՒԽ 3

10 Ով ուխտի ուղիով հրաժարվել է “Շաբաթամոլներից”` նրան արգելված են ջհուդներն ու սամարացիք: Ով հրաժարվել է “Սխտոր ճաշակողներից”` նրան արգելված են ջհուդները և արգելված են սամարացիք: Ով հրաժարվել է Երուսաղեմի ուխտավորներից` նրան արգելված են ջհուդները, բայց թույլաըրվում են սամարացիք: 11 “Կոնամ, որ Նոյի հետնորդների ոչնչից չեմ օգտվելու”,-այսպես ասողին թույլատրված են ջհուդները, բայց արգելված չեն այլ ժողովուրդները: “Կոնամ, որ Աբրահամի հետնորդների սերմից չեմ օգտվի”,-ասողին արգելված են ջհուդները և թույլատրված են այլ ազգերը: “Որ, չեմ օգտվի իսրոէլցիներից”,-սա պետք է ջհուդներից արժեքից թանկ գնի` էժան վաճառի: “Որ իսրոէլցիները ինձանից չեն օգտվի”,-սա պետք է էժան գնի` թանկ վաճառի: “Կոնամ, որ չեմ օգտվի չթլփաթվածներից”,-սրան թույլատրվում են չթլփաթված իսրոէլցիները, բայց արգելված են թլփաթվածները` ժողովուրդներից: “Կոնամ, որ չեմ օգտվի չթլփաթվածներից”,սրան թույլատրվում է չթլփաթված իսրոէլցիները բայց արգելված են թլփաթվածները` ժողովուրդներից: (“Իսրոէլցի” բառը ունի երկու նշանակություն 1. Ամբողջ ջհուդ ժողովուրդը, 2. անձինք, որոնք չեն պատկանում լեւիտների սերնդին` այսինքն ոչ լեւիտները և ոչ հոգեւորականները): Կարխի որդի րաբբի Իսուսը ասում է,-“Թլփաթման նշանակությունը ահռելի է, այնպես ինչպես Մովսե-սին ոչ մի ժամ դրա կատարման համար տրված չէր” (ԵԼԻՑ Դ;24-26 “Եհովան նորան պատահեց և ուզեց սպանել: ԵՎ Սեպփորան մի սուր քար առավ և իր որդու անթլփաթությունը թլփատեցև նորա ոտքերի մոտ գցեց…”:) ԳԼՈՒԽ 8 7 Եթե մեկը իր քրոջ աղջկա հետ ամուսնանալու հրավերին պատասխանում է,“Կոնամ, որ նա երբեւիցե ինչ որ բանով կօգտվի ինձանից”, ինչպես նաեւ եթե մեկը բաժանումով կնոջը արձակում է ու ասում,-“Կոնամ, ինչով իմ կինը երբեւիցե ինձանից կօգտվի”, ապա դրանց թույլատրվում է օգտվել նրանից, քանզի նա մտածում էր միայն ամուսնության մասին: Շարադրանք ՆԱԶԻՐ (ՆԱԶՈՐԵՅ) ԳԼՈՒԽ 1

3 Նազորեվցին` խաղողից ու դրանից պատրաստված բոլոր խմիչքներից հրաժարվել, մահացածին չդիպչել, գլխի ու երեսի մազերին ածելիով չդիպչել, անմաքրությանը չկպնել: (30 օրով, կամ ժամանակը ինքն է նշանակում): Շարադրանք ՍՈՏԱ ԳԼՈՒԽ 1

1 Ո՞վ իր կնոջը խանդ է հայտարարում` պետք է անի, րաբբի Էլիէզերի խոսքերով` երկու վկաների ներկայությամբ, ստիպել, որ կինը խմի լեղի (դառը) ջուրը, կարելի է մեկ վկայի ներկայությամբ կամ սեփական ցուցմունքի հիմքի վրա: Րաբբի Իսուսը ասում է,-“Խանդի հայտարարությունը պահանջում է երկու վկաների ներկայություն, ինչպես նաեւ լեղի ջուրը խմելը նա կնոջը կարող է ստիպել միմիայն երկու վկաների ցուցմունքի հիման վրա: 4 Եթե նա ասում է,-“ես մաքուր չեմ”, ապա տալիս է գրություն կետուբից հրաժարվելու մասին և հեռանում է ամուսնուց: Իսկ եթե նա ասում է,-“Ես մաքուր եմ”, ապա նրան տանում են արեւելյան դարբասների մոտ, քանզի այնտեղ խմցնում են սոտ, մաքրում են բորոտությունից և խալերից: Հոգեւորականը հանում է նրա

- 235 -

հագից զգեստը, եթե այն ճղվում է, թող ճղռտվի, եթե քանդվում է` թող քանդվի, քանի դեռ չի մերկացել կուրծքը և նա կնոջ մազերը կարձակի: Րաբբի Իուդան ասում է,-“եթե նրա կուրծքը գեղեցիկ է` ապա նա չպետք է բացի, իսկ եթե նրա մազերը գեղեցիկ են` ապա նա չպետք է արձակի: 5 Եթե նրա հագին սպիտակ զգեստ է` նրան պետք է սեւ հագցնել, եթե ոսկյա զարդեր ունի` ապա հանել է պետք, քանզի պետք է որ գեղեցիկ չերեւա, հետո բերում են ուռենու ճյուղ, կապռտում են կրծքերից վերեւ և ամեն տեսնող ցանկացողը կարող է գալ ու տեսնել` բացի իր ծառաներից, քանզի նրանցից չի ամաչում: Բոլոր կանանց առաջարկվում է դիտել դա, քանզի ասված է,-“ԵՎ բոլոր կանայք դաս կստանան ու դրա նման չեն անի”: ԳԼՈՒԽ 2

1 Ամուսինը ուռից զամբյուղում բերում է կնոջ հացուտելիքը և փոխանցում նրա ձեռքերում` որպեսզի նվաստացնի նրան ու խոստավանում ստանա: Ի սկզբանե հացը միշտ բերել էին տաճարական ծառայողական ամանների մեջ, այս անգամ բերում են ուռից զամբյուղի մեջ, իսկ վերջում ծառայողական ամանում: Հացուտելիքը բերվում է ցորենից, իսկ սա գարու ալյուրից: Րաբբան Գամալիալը ասում է,-“Ինչպես իր արածն էր անասնական` այնպես էլ նրա կերակուրը պետք է լինի անասնական: 6 Բոլորը համաձայն են, որ ամուսինը չի կարող բողոքել ո’չ մինչ էրուսինը, ո’չ էլ բաժանվելուց հետո: Ահա կանոնը` “Եթե կնոջ ուրիշի հետ կենակցելը ամուսնու համար արգելանք չի` ապա նա դրա համար բողոքելու իրավունք չունի”: ԳԼՈՒԽ 4

1 Նշանվածը և տեգրոջը սպասողը կասկածի դեպքում լեղի ջուր չեն խմում, բայց և կետուբա չեն ստանում` քանզի ԹՈՒԵՐ Ե;29 ասում է,-“երբ կինը դավաճանում է իր ամուսնուն, հետեւաբար, բացառվում են նշանվածն ու տեգրին սպասողը: Այրին, հոգեւորականի կինը, բաժանվածը կամ խալուցան, ջհուդուհի դարձածը, իսրոէլացու ոչ ջհուդ կինը, մամզերի(մայրը ջհուդ) կինը չեն խմի` բայց կետուբա էլ չեն ստանա: ԳԼՈՒԽ 6

2 Եթե մի վկա ասեց, որ տեսել է դրա պղծվելը ու դրան լեղի ջուրը խմել չեն տալիս` հրաժարվում է կետուբ ստանալուց: Նրա սկեսուրը, սկեսրոջ աղջիկը, նրա հակառակորդը, նրա հարսը և նրա խորթ աղջիկը (ուրջուն) արժանի են հավատի ո’չ այնքան, որ դրան զրկել կետուբի իրավունքից, ո’չ այնքան, որ նա չխմի լեղի ջուրը: ԳԼՈՒԽ 8

1

Դիմելով ժողովրդին` զինվորական օծյալը հոգեւոր լեզվով ասեց,-“ԵՎ երբոր պատերազմի մոտենաք, թող քահանան մոտենայ և խոսե ժողովրդի հետ և նորանց ասե. Լսիր Իսրոէլ, դուք այսօր մոտեցել եք պատերազմի ձեր թշնամիներին: Ձեր սրտերը չթուլանան, մի վախենաք, մի զարհուրիք…”: Ձեր աստվածը գալիս է ձեր փոխարեն կռվելու: Շարադրանք ԳԻՏԻՆ (ԳԵՏԸ, ԱՊԱՀԱՐԶԱՆ ԳՐՈՒԹՅՈՒՆ) ԳԼՈՒԽ 1

1 Ո՞վ կբերի գետա (ամուսնալուծության նամակ) ուրիշ երկրից` պետք է ասի,-“Իմ ներկայությամբ է գրված ու իմ ներկայությամբ ստորագրված”: (ՈՒրիշ երկրներից ամուսնալուծության գրությունները կանանց փոխանցելուց խաբեության մասին զգուշացնելու համար թույլատրվում է սովորական մեթոդներից շեղվել):

- 236 -

6 Եթե մեկը ասեց,-“փոխանցեք այս գետը կնոջս” կամ “այս ազատողական պատվոգիրը իմ ստրուկին”, ապա երկու դեպքում էլ նա կարող է հետ վերցնել` ասում է րաբբի Մեիրը: Իսկ իմաստունները ասում են, որ նա կարող է հետ վերցնել միայն կանացի գետը: ԳԼՈՒԽ 8

1 Եթե մեկը շպրտել է գետը կնոջը` երբ նա գտընվել է իր տան մեջ կամ իր բակում, ապա նա ամուսնալուծված է: Եթե նա գտնվել է ամուսնու տան մեջ ու գոնե գետը եղել է նրա անկողնու վրա` նա ամուսնալուծված չէ: Բայց եթե նա շպրտել է գետը կնոջ ծոցը կամ նրա աշխատանքային արկղի մեջ` ապա նա ամուսնալուծված է: ԳԼՈՒԽ 9

1 Մեկը, արձակելով կնոջը` ասում է,-“Դու թույլատրվում ես ամեն մարդու` բացի ինչ-որ մեկից”: Րաբբի Էլիէզերը թույլատրում է, իսկ իմաստունները արգելում են: Նա ինչպե՞ս պետք է վարվի: Նա հետ է վերցնում գետը, վերադարձնում է նրան` ասելով,-“Դու թույլատրվում ես ամեն մարդու համար”: Եթե նա դա գրեր գետի մեջ, ապա գետը անպետք կլիներ` եթե անգամ նա դա ջնջեր: 2 Մեկը արձակելով կնոջը ասում է,-“Դու թույլատրվում ես ամեն մարդու` բացի իմ հորից կամ քո հորից, իմ եղբորից կամ քո եղբորից, բացի ստրուկից կամ հեթանոսից, կամ ամենմեկի` ում հետ քո մոտ չի կարող լինել կիդդուշին (ով չի կարող լուսավորել)` գետը իրավական է համարվում: 5 Երկուսը ուղարկել են երկու միանման գետ ու դրանք խառնվել են` ամեն մի կնոջ պետք է հանձնվի երկու գետերն էլ: Դրա համար էլ, եթե մի գետը կորել է` երկրորդը կկորցնի ուժը: Շարադրանք ԿԻԴԴՈՒՇԻՆ (ԼՈՒՍԱՎՈՐՈՒՄ, ՆՇԱՆԴՐԵՔ) ԳԼՈՒԽ 1

1 Կինը ձեռքեբերվում է երեք եղանակով, իսկ նա ձեռքեբերում ինքնուրույնություն` երկու եղանակով: Նրան ձեռքենբերում փողի, գրավոր ակտի և կենակցման եղանակներով: • Փողի եղանակով—Շամայի դպրոցը ասում է,-“Դինարի միջոցով կամ դինարին համարժեք: Իսկ Գիլլելի դպրոցը ասում է,-“Պերուտի միջոցով կամ պերուտին համարժեք”: Իսկ պերուտը իտալական ասսարիայի ութերորդ մասն է: • Գրավոր ակտը -- պայմանագիր է կազմվում: • Կենակցում – Եթե համաբնակությունը կատարվել է լուսավորման նպատակով` ապա նա լուսավորված է, իսկ եթե այն կատարվել է ուրիշ նպատակներով` ապա այն լուսավորված չէ: ԵՎ նա ձեռքեբերում է ինքնուրույնություն գետաի և ամուսնու մահվան միջոցով: Հարսին ձեռքբերում են կենակցմամբ` լեվիրատ ամուսնություն, իսկ ինքնուրույնություն է ձեռքբերում նա խալիցայով ու ամուսնու մահվան միջոցով: Մարդ չպետք է ամուսնանա` մինչեւ նրա քրոջ աղջիկը չհասունանա (քրոջ աղջկա հետ ամուսնանալը համարվում է բարօրություն Լ.Պ.), կամ մինչեւ չգտնի իրեն համապատասխան կին: Հակառակ դեպքում ՂԵՒՏԱՑՈՑ ԺԹ;29 ասում է,-“Աղջիկդ պոռնիկ դարձնելով մի պղծիր, որ երկիրը պոռնկության մեջ չընկնէ”: Հատոր 4 ՆԵԶԻԿԻՆ—ՎՆԱՍՎԱԾՔ (ՔԱՂԱՔԱՑԻԱԿԱՆ և ՔՐԵԱԿԱՆ ԻՐԱՎՈՒՆՔՆԵՐԸ) Շարադրանք ՆԵզիկին

- 237 -

ԲԱՎԱ ԿԱՄԱ (Առաջին մաս)

ԵԼԻՑ ԻԱ;28,-“Եթե եզը մահացու պոզահարել է տղամարդուն կամ կնոջը, ապա եզին քարերով սատկացնել, բայց միսը չուտել: Իսկ տերը մեղավոր չի: ԳԼՈՒԽ 3

1 Մեկը դրել է կուժը հասարակական վայրում, մյուսը կպավ դրան, սահտակեց ու ջարդեց այն: Կուժի տերը մեղավոր է: ԳԼՈՒԽ 5 [5,5]Կովը սպանել է մեկին ու հետո ծնել է: Եթե նա ծնել է մինչ վճռի կայացումը` ապա նրա հորթը թույլատրվում է ուտել, հակառակ դեպքում` ոչ: ԲԱՎԱ ՄԵՑԻԱ (Միջին մաս) ԳԼՈՒԽ 1

1 Երկուսով բռնած են անձրեւանոցը` երկուսն էլ ասում են, որ ինքն է գտել` նրանք բաժանում են երկու մասի: Շարադրանք ՍԱՆՀԵԴՐԻՆ ԳԼՈՒԽ 7

1 Չորսը պատիժներ են փոխանցվել դատարանին` այսինքն գտընվում են դատարանի հայեցողության տակ` 1. Քարկոծում, 2. Հրկիզում, 3. Թրով սպանում, 4. Խեղդում ԳԼՈՒԽ 9

1 ՈՒ՞մ դեմքերն են այրվում. Ով կենակցել է կնոջ ու նրա դուստր հետ, և հոգեւորականի անբարո աղջկան: 2 Մեկը մտադրվել էր սպանել. անասունի` բայց սպանել է մարդու, հեթանոսի` բայց սպանել է ջհուդի, անկենսունակ երեխայի` բայց սպանել է կենսունակ երեխայի, Նա պատասխանատվության չի ենթարկվում: Հեթանոսին սպանելու համար ջհուդական դատարանը չի պատժում` այդ գործը փոխանցված է Երկնքին: 6 Եթե հոգեւորականը ծառայել է անմաքուր, ապա եղբայր հոգեւորականները նրան դատարան չեն բերում` իրենց անչափահասները դրան հանում են ազարից (տաճարի բակից) ու փայտերով ջարդում են նրա գանգը: Ոչ հոգեւորականը ծառայում է տաճարում` րաբբի Ակիբի կարծիքով նրան պետք է խեղդել: ԳԼՈՒԽ 11

1 Ո՞ր անձերն են ենթակա խեղդելու: Ովքեր հարվածել են իրենց հորը ու մորը, ով գողացել է Իսրոէլի հոգին, դատարանի որոշմանը չենթարկվող գիտնականը, սուտ մարգարեն, ով կմարգարե “ավոդա-զարա”-ի անունից, մարդ ունեցող կնոջ հետ կենակցողը, հոգեւորականի աղջկա կամ նրա իրիցկու մասին սուտ վկայություն տցող վկան: Շարադրանք ՄԱԿԿՈՏ ԳԼՈՒԽ 2

1 Ո՞վ է ենթակա աքսորման. Հանկարծակի մարդասպանը ԳԼՈՒԽ 8

1 Ո՞ր անձերն են ենթարկվում մարմնական պատժի. Կենակցողը` իր քրոջ հետ, հոր քրոջ հետ, մոր քրոջ հետ, կնոջ քրոջ հետ, եղբոր կնոջ հետ, դաշտանի ժամանակ, ամուրիի հետ ամուսնացած առաջնահոգեւորականը, բաժանված կնոջ հետ ամուսնացած հոգեւորականը, մոմզերի հետ ամուսնացած իսրոէլը

- 238 -

5 Ով սափրել է իր գլխի վրայի ճաղատը, կամ կնդել է գլխի ծայրի մազերը կամ ոչնչացրել է մորուքի ծայրը մահացածի առթիվ կամ փոս է գցել` նույնպես պետք է պատժվեն: 7 Ամբողջ օրը շարունակական գինի խմող Նազարեյը ենթարկվում է միայն մեկ պատժի: Եթե նրան ասել են,- “մի խմի”, “մի խմի”, իսկ նա խմել է, ապա նա ենթարկվում է պատժի ամեն ագամ: 8 Եթե նա սափրվել է ամբողջ օրը` ենթարկվում է մեկ պատժի, իսկ եթե նրան ասել են,-“մի սափրվի”, “մի սափրվի”…, իսկ նա սափրվել է, ապա ենթարկվում է պատժի ամեն անգամ:… 10 Քանի՞ հարված են տալու նրան: (Այս կամ այն հարվածների քանակը նշանակում էին ոչ թե հանցանքի ծանրությունից, այլ դատապարտվածի ֆիզիկական վիճակից: Ամեն մարմնական պատիժը համարում է 40 հարված, բայց թուլամորթներին քանակը պակասում է): 13 Նա խփում է նրան երրորդ մաս հարվածները առջեւից, երկու երրորդը հետեւից: Խփում է նրան ոչ թե կանգնած, ոչ թե նստած, այլ պառկացրած: Շարադրանք ՇԵՎՈՒՈՏ (ԵՐԴՈՒՄՆԵՐԸ) ԳԼՈՒԽ 2

4 Իսկ ինչպիսի՞ պատժի է ենթարկվում նիդդըի (դաշտան) պատճառով, որի համար պատասխանում են: Մեկը կենակցել է մաքուրի հետ, իսկ նա այդ ժամանակ ասում է ամուսնուն,-«ես դարձա անմաքուր»: Եթե նա անմիջապես առանձնացավ` նա պատասխանատու է, քանզի դուրս հանելը նրան տալիս է հաճույքք ինչպես և մտցնելը: Շարադրանք ԷԴՈՒԻՈՏ (ՎԿԱՅՈՒԹՅՈՒՆ) ԳԼՈՒԽ 5

1 Հավկիթը, ածաց իօմ-տով ի ժամանակ, Շամայի դպրոցի ասելով` թույլատրվում է սննդի մեջ, իսկ Գիլլելի դպրոցով` ոչ: Շարադրանք ԱՎՈԴԱ-ԶԱՐԱ (ՈՒՐԻՇԻ ԾԱՌԱՅՈՒԹՅՈՒՆ) ԳԼՈՒԽ 1

5 Հետեւյալ ապրանքները արգելված են վաճառել հեթանոսներին` մայրիի պտուղներ, թուզ, դրա պտղաոտքերը, լիվան և սպիտակ աքլոր: Սպիտակ աքլորը մյուս աքլորների հետ կարելի է, առանձին` ոչ: Առաննձին սպիտակին վաճառել կարելի է միմիայն մատը կտրելուց հետո, որպեսզի այն թերություն ունենա: ՀԱՏՈՐ 5 ԿՈԴԱՇԻՄ (ՍՐԲՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ) Շարադրանք ԶԵՎԱԽԻՄ ԳԼՈՒԽ 7

3 Թեթեւ մատաղների կաշին հասնում է անողին, իսկ ծանր մատաղների կաշին` հոգեւորականին: Շարադրանք ՄԵՆԱԽՈՏ (Նվիրաբերում, ՄԻՆԽԻ)

1 Եթե որեւէ մեկը ցանկանում է բերել Աստծուն հացի զոհաբերություն, թող բերի ցորենի ալյուր, վրան լցնի ձիթայուղ և վրան լցնի լիվան: Թվեր 5, 12-26 Եթե մեկին դավաճանում է կինը և նրա մոտ խանդի զգացմունք է առաջանում` թող իր կնոջը բերի հոգեւորականի մոտ և նրա համար զոհաբերի եֆայի տասներորդ մաս գարու ալյուր, բայց չլցի վրան ձիթայուղ և չդնի լիվանը, քանզի սա խանդի մատաղ է:

- 239 -

ԵՎ կվերցնի հոգեւորականը ձեռքից խանդի մատաղը, կտանի Աստծո առջեւ, կտանի այն զոհաբերողի մոտ, ու հոգեւորականը դրա մի մասը կվերցնի հիշատակ, իսկ մի քիչ կայրի զոհաբերողի վրա: ԳԼՈՒԽ 1

3 Եթե նա լցրել է անգամներ շատ կամ քիչ ձիթայուղ ու քիչ լիվան, ապա այդ մատաղը պասուլ է (անորակ է): Շարադրանք ԽՈՒԼԼԻՆ ԳԼՈՒԽ 2

5 Մեկը մորթել է անասունին, գազանին կամ թռչյունին ու նրանցից արյուն չի եկել` դրանք կաշեռ են և դրանց կարելի ուտել անլվա ձեռքերով: Քանզի արյան շնորհիվ դրանք անմաքրություններին դյուրընկալ չեն: 8 Եթե մեկը մորթել է սարի, բլրի, գետի, ծովերի, գետերի անունից` ապա նրա մատաղը անպետք է: ԳԼՈՒԽ 8

1 Թռչյունի միսը կարելի է մատուցել սեղանին պանրի հետ` բայց ուտել չի կարելի: 8 Մարդուց կախընգած անդամն ու միսը ամնաքրություններին չեն դյուրըմբռնվում: Այդ մարդու մահից հետո միսը դյուրըմբռնելի չի, իսկ անդամը ապականում է, ինչպես կենդանի մարդու անդամը` և ոչ թե դիակի անդամը, իսկ րաբբին Սիմոնը այն ճանաչում է որպես մաքուր: Շարադրանք ԲԵԽՈՐՈՏ (ԱՌԱՋՆԱԾԻՆՆԵՐ)

ԵԼԻՑ ԺԳ 2 “Սրբեցրու ինձ համար ամեն առաջինեկը` Իսրայելի որդիների մեջ` ամեն արգանդ բացողը, թե մարդ, թե անասուն. Այն իմն է” (Այսինքն դրանց պետք է ինձանից` հոգեւորականից հետ գնես Լ.Պ.): Շարադրանք ԿԵՐԻՏՈՏ ԳԼՈՒԽ 6

2 Քարկոծմամբ սպանելու դատապարտված եզը տակ (շպրտելու) չի համարվում, եթե մինչեւ քարկոծելը հայտնաբերվել է սխալ, ապա նա դուրս է գալիս ու արածում է նախրում: Եթե քարկոծումից հետո է հայտնաբերվել` ապա նրա դիակը օգտագործման թույլտրվում է: 8 Մատաղ խոստացած (ձոնած) ոչխարի համար փողերի դիմաց կարելի է բերել այծ և հակառակը: Ոչխարի ու այծի դիմաց փողերով` աղավնիներ, իսկ աղավնիների փողերի դիմաց` եֆա ալյուրի տասնամասը: Շարադրանք ՄԵԻԼԱ ԳԼՈՒԽ 3

7 Հեկդեշ ծառի արմատները եթե մտել են ոչսուրբ տարածք, պտուղները արգելվում է օգտագործել: 8 Նման հեկդեշ ծառի վրա հյուսած բույնը փայտով գցել է պետք:

- 240 -

êð²Üø ²’ÚÜ Üàð вðºì²ÜܺðÜ ºÜ, àðàÜø ØÆÜâºì ê²î²ÜÆ Ð²ÚîÜìºÈÀ äºîàôÂÚàôÜ â¾ÆÜ

- 241 -

вÚàò ²¼²î²¶ð²Î²Ü Úàôð²Î²Øܺð ȺìàÜ äàÔàêÚ²Ü

ê²î²Ü²Î²Ü ö à ð Ò àô Â Ú àô Ü Ø²îº²Ü 3

º ð ºì ² Ü 2 0 0 8

- 242 -

´ à È à ð

² ¼ ¶ ² Ü ì º ð

Ð ² Ú º ð Æ Ü

ºê²ÚƲ Ķ. 6-11, ĸ. 13 §àÕµ³ó¿ù, áñáíÑ»ï»õ Ùûï ¿ îÇñáç ûñÁ, ǵñ»õ ½ûñ³õáñ ³õ»ñáõÙ ·³ÉÇë ¿ ³Ù»Ý³½áñ³õáñÇóÁ:…²ëïáõÍáÛ ³ëïÕ»ñÇó µ³ñÓñ Ϲݻ٠ÇÙ ³ÃáéÁ, ÏÝëï»Ù ³ëïáõ³ÍÝ»ñÇ ÅáÕáíÇ ë³ñÇ í»ñ³Û…¦: ²ÛëÇÝùÝ` ºë³ÛdzÛÇ µ»ñ³Ýáí ºÑáí³Ý (Johoh) Ëáëïáí³ÝáõÙ ¿, áñ ÇÝùÁ ë³ï³ÝÝ ¿ª ù³Ý½Ç ²ëïí³ÍÝ»ñÇ ³ëïÕ»ñÇó Çñ ³ÃáéÁ µ³ñÓñ ¿ ¹Ý»Éáõ: ê³ï³Ý³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛ³Ý ³Û¹ ã³ñ³µ³ëïÇÏ ëÏǽµÁ Ý.Ã.³. 116 Ãí³Ï³ÝÝ ¿ñ ¨ ï»õ»Éáõ ¿ñ ÙÇÝã»õ 2012 à ¹»Ïï»Ùµ»ñÇ 21-Á` 2128 ï³ñÇ ï»õáÕáõÃÛ³Ùµ: γ峹áíÏdzÛáõÙ ï»Õ³Ï³Ûí³Í ë³ï³Ý³Ï³Ý áñçÇ Íñ³·ñáí 301Ã. ²Ý³ÏÇ áñ¹Ç ¶ñÇ·áñÇ ¨ ѳïáõÏ í³ñÅ»óí³Í ÐéÇ÷ëÇÙ», ¶³Û³Ý», ÜáõÝ»… 37 åáéÝÇÏ çÑáõ¹áõÑÇÝ»ñÇ ÙÇç³ÙïáõÃÛ³Ùµ Ãáõݳíáñ»óÇÝ` ˻ճÃÛáõñ»óÇÝ îñ¹³ï ó·³íáñÇÝ: ¶ñÇ·áñÁ ²ÛñáõÓÇáõ ³ç³ÏóáõÃÛ³Ùµ µéÝÇ áõÅáí г۳ëï³ÝáõÙ ³í»ñ»ó ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÝ áõ ÑÇÙÝ»ó ùñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ: êáëϳÉÇ çÑáõ¹Ý»ñÇ Ù³³ñáõýdzÛÇ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ »ñµ»ÙÝÇ ³ß˳ñÑ³Ï³É Ð³Û³ëï³ÝÇó Ùݳó»É ¿ 15-20 Ù³ëÁ ϳ½ÙáÕ ³Ûëûñí³ ÷áùñÇÏ Ñ³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝÁ: ø³Ý½Ç ¹»õÝ ¿ ²ß˳ñÑÇ Çß˳ÝÁ ¨ ºÑáí³Ý å³ï·³ÙáõÙ ¿, áñ гÛÇ ÑÇß³ï³ÏÝ ¿É å»ïù ¿ »ñÏÝùÇ ï³ÏÇó çÝç»É` áõëïÇ å³ïÙ³ù³Õ³ù³Ï³Ý ·áñÍáÝÇÝ å»ïù ¿ å³ñï³¹Çñ áõÕÕ»ÏóÇ Ý³»õ ïÝï»ë³Ï³ÝÁ: ä³ïÙ³ù³Õ³ù³Ï³Ý ·áñÍáÝÁ` å»ï³Ï³Ý ٳϳñ¹³Ïáí ³ñï³ùÇÝ ³ß˳ñÑÇ ³çù»ñáõ٠гۻñÇÝ áõ ÐÐ-Ý µ³ñáÛ³Éù»Éáõó áõ ³é³ùÇÝÇ ³ñųݳå³ïíáõÃÛáõÝÇó ½ñÏ»Éáõó µ³óÇ å»ïù ¿ ÏÇñ³éí»ñ ݳ»õ ïÝï»ë³Ï³Ý ·áñÍáÝÁ` гÛÁ ÝáÕϳÉÇ ëáóÇáõÙÇ ËáѳÝáóáõÙ å»ïù ¿ Ù»ñӻݳñ ëïñáõÏÇ Ï³ñ·³íÇ׳ÏÇÝ: ²ÛëÇÝùÝ Ï³Ý·Ý»ñ å»ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ÏáñóÙ³Ý »½ñ³·ÍÇÝ áõ »Éù ·ïÝ»É ãϳñáճݳñ` ÇÙ³óÛ³É ëïñϳݳñ áõ Ñ»ïá í»ñ³Ý³ñ: ì³ñ³Í ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ »ñµ»ù ãå»ïù ¿ ÃáõÛÉ ï³ñ çÑáõ¹ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÍåïÛ³É Ï³ñ·³íÇ׳ÏÇ µ³ó³Ñ³ÛïÙ³ÝÁ: ²Û¹ ÉåñÍáõÝ ÑáïÁ å»ïù ¿ ìñ³ëï³ÝáõÙ Ùݳñ “íñ³óÇ” ê³Ñ³Ï³ßíÇÉÇ, ²¹ñµ»ç³ÝáõÙ` “³½»ñÇ” ²ÉÇ»õ, èáõëdzÛáõÙ` “éáõë” äáõïÇÝ áõ Ø»¹í»¹»õ, ÐÐ-áõÙ ¿É` “ѳ۔ ê»ñÅÇÏ ê³ñ·ëÛ³Ý, èáµ»ñï øáã³ñÛ³Ý, È»õáÝ î»ñ-ä»ïñáë۳݅…: àô гÛÁ ãå»ïù ¿ ѳëϳݳñ, áñ “ѳ۔ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÇÝãáõ å»ïù ¿ ëáí»ïÇó ³í³Ý¹í³Í 1480 ÑÇÙݳñÏ Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝ í»ñ³óÝ»Ý, ·ÛáõÕ³ïÝï»ëáõÃÛáõÝÁ ÍÝÏÇ µ»ñ»Ý, å³ñ»Ý³ÛÇÝ íï³Ý· ëï»ÕÍ»Ý, ٳѳóáõÃÛáõÝÁ »é³å³ïÏ»Ý, µÝ³Ï³Ý ³×Á ù³é³ï»Ý, ÑÇí³Ý¹³óáõÃÛáõÝÁ ѳí»É»Ý 560%-áí: гϳé³ÏÁ` ÙݳóÛ³É Ð³ÛÁ Ñdzëó÷í»Éáí “Ñ³Û” Çß˳ÝáõÃÛáõÝÇó` ³ï»ñ ѳÛáõÃÛ³ÝÁ áõ µéÝ»ñ ·³ÕÃÇ ×³Ù÷³Ý, åáéÝÇÏ çÑáõ¹Ý»ñÝ ¿É ׳·³ñÇ ÝÙ³Ý µ³½Ù³Ý³ ¨ Çñ³Ï³Ý³óÝÇ ºÑáí³ÛÇ áõ §êÇáÝ ÑÙáõïÝ»ñÇ ³ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝÝ»ñ¦-Ç Íñ³·ñ»ñÁ: ÆÝãå»ë ì³ïïÇϳÝÝ ¿ ÏáãáõÙ` ¿áõÃÛ³Ùµ ëáëϳÉÇ ³Ûë ˳µ»µ³ ëñÇϳݻñÁ ϳñÍ»ë ÃÙñ³óñ»É »Ý ³½·³µÝ³ÏãáõÃÛ³ÝÁ ¨ ÷³ëïáñ»Ý ëïñϳóÝáõÙ áõ í»ñ³óÝáõÙ »Ý: ê²öìÆ’ð Ð²Ú ²¼¶: ¼²ðÂÜô’ð: ʺÈø’Æ ²ðÆ: øà ä²îÆìÜ ºÜ àîܲî²Î ²ÜàôØ: øà ¸êîºð àô øà ÎÜàæ ²ðIJܲä²îìàôÂÚàôÜÜ ºÜ ÜêºØ²òÜàôØ, ÂøàôØ ºÜ øà ºðºêÆÜ, ÆêÎ ¸àô ÎÆê²êàì²Ì ÆÜâ±Æ ºê êä²êàôØ: ÆÜâ àð غÎÀ βðàÔ ¾ øà ´²ð¸²ÜøܺðÀ øà öàʲðºÜ ÈàôÌƱ: Þ²î ºê êʲÈìàôØ, ¸àô øà ²Úê βð¶²ìÆÖ²Îàì ´àÈàð øº¼ ޲в¶àðÌàÔܺðÆÜ Þ²î ¾È Ðð²äàôðÆâ ºê: кðÆø ¾ ²Ü²ðIJܲä²îÆì ÈèàôÂڲش ʲÚî²è²Îºê вÚÆ ²ÜàôÜÀ: вðβìàð ¾ ØƲ´²ÜìºÈ ºì вìÆîºÜê ö²ð²îìºÈ ²Úê ²ÜÞÜàðвβÈ, ²Üä²îβè, ²ÜÀ¼¶²Ø ¸ºìºðÆò: IJØÜ ¾ ²ä²òàôòºÈàô, àð æÐàô¸²Î²Ü úÒÀ кî²äðºÈ ¾ Æð ÂàôÚÜÀ:

- 243 -

ÊêÐØ-Ç

²ìºðàôØÀ ºì вðêîàôÂÚàôÜܺðÆ Úàôð²òàôØÀ

ÈÇÝ»Éáí ÏÇë³çÑáõ¹` êï³ÉÇÝÁ çÑáõ¹³Ï³ÝáõÃÛ³ÝÁ ß³ï É³í ·Çï»ñ, ¨ ѳëϳÝáõÙ ¿ñ, û DZÝã áÕµ»ñ·³Ï³Ý Ñ»ï»õ³ÝùÝ»ñ Ïáõݻݳ ¹ñ³Ýó ·Çß³ïÇã Íñ³·ñÇ Çñ³Ï³Ý³óáõÙÁ ¨ çÑáõ¹Ý»ñÇ ÏáÕÙÇó Çñ³Ï³Ý³óí³Í éáõë³Ï³Ý ѻճ÷áËáõÃÛáõÝÁ ³Û¹ Ýå³ï³ÏÝ»ñÇÝ Í³é³Û»óÝ»Éáõ ݳ˳·ÇÍÁ ݳ Çñ ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñáí ϳë»óñ»ó: ÜÙ³Ý ù³ÛÉ Ï³ï³ñ»ó çÑáõ¹Ý»ñÇ Ñ³Ý¹»å ݳ»õ ²¹áÉý ÐÇïÉ»ñÁ, áñÁ ÝáõÛÝå»ë çÑáõ¹ ¿ñª èáïßÇɹݻñÇ ë»ñáõݹ: лï»õ³å»ë áõÝ»ñ ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ çÑáõ¹Ý»ñÇ Í³·Ù³Ý ¨ Íñ³·ñ»ñÇ Ù³ëÇÝ, ݳٳݳí³Ý¹, áñ Ýñ³ Ñ»ñ³óáõÝ ¿É çÑáõ¹ ¿ñ, ѳñ³½³ï ÙáñÁ ˳µ»ó` áõÝ»óí³ÍùÁ Ãéóñ»ó ÷³Ë³í` ݳ ǵñ ÷áñÓ»ó ÑÇÙÝáíÇÝ ³½³ïí»É ³Û¹ ã³ñÇùÇó: Æëå³ÝdzÛÇó çÑáõ¹Ý»ñÇ ½³Ý·í³Í³ÛÇÝ Ïáïáñ³ÍÁ ¨ ³ñï³ùëáõÙÁ ϳ½Ù³Ï»ñå»ó Âáõñùí»Ù³¹³Ý, áñÁ ÏÝùí³Í çÑáõ¹ ¿ñ: ܳåáÉ»áÝÁ çÑáõ¹Ý»ñÇÝ ³Ý·³Ù ëïÇå»ó êÇÝÑ»¹ñáÝ Ñ³í³ù»É üñ³ÝëdzÛáõÙ, ݳ ѳí³ëïdzó³í, áñ çÑáõ¹³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ϳ ¨ ·áñÍáõÙ ¿, µ³Ûó Éáõñç áõß³¹ñáõÃÛ³Ý ãÙ³ïÝ»ó: êáí»ïáõÙ 30-³Ï³Ý Ãí. Ù³ùñ³½³ïáõÙÝ»ñÇ ÁÝóóùáõ٠ѳٳß˳ñѳÛÇÝ Ñ»Õ³÷áËáõÃÛ³Ý ³é³çÝáñ¹Ý»ñÇÝ ß³Ýë³ï³Ï ³ñ»óÇÝ, “γñÙÇñ åéáý»ëáõñ³ÛÇ” ÇÝëïÇïáõïÁ ÷³Ï»óÇÝ, í»ñ³Ýí³Ý»óÇÝ ¶² “´³ñÓñ ëáóáÉá·Ç³ÛÇ ÇÝëïÇïáõï” (É»ÏïáñÝ»ñÁ ζ´-Ç 13-ñ¹ µ³ÅÝÇ ³ß˳ï³ÏÇóÝ»ñÝ ¿ÇÝ, áñáÝó ·³ÕïݳÝí³ÝáõÙÁ “êáí»ï³Ï³Ý ÇÝÏíǽÇódz ¿ñ”), êï³ÉÇÝÁ Ññ³Å³ñí»ó çÑáõ¹³Ï³Ý ѳٳß˳ñѳÛÇÝ Ñ»Õ³÷áËáõÃÛ³Ý ·³Õ³÷³ñÇó, µ³Ûó ÙÇ»õÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï 1931Ã. ÁݹáõÝ»ó ѳϳë»ÙÇÃ³Ï³Ý ·áñÍÇãÝ»ñÇ Ýϳïٳٵ ٳѳå³ïÅÇ ÏÇñ³éáõÙ: êØÎÎ 20-ñ¹ ѳٳ·áõÙ³ñÇó Ñ»ïá êï³ÉÇÝÁ µáÉáñ ųٳݳÏÝ»ñÇ §³Ù»Ý³Ñ³Ý׳ñ»Õ ³é³çÝáñ¹Çó¦ ¹³ñÓ³í µáÉáñ ųٳݳÏÝ»ñÇ ³Ù»Ý³Ù»Í ѳÝó³·áñÍÁ, á×é³·áñÍÁ, ïÇñ³ÝÁ: ´³Ûó, ÙÇ³Å³Ù³Ý³Ï Ñ³ïáõÏ Ý³Ë³·Íáí ëï»ÕÍí»óÇÝ “¶àȺؔ (γñÙÇñ ³é³çÝáñ¹Ý»ñÇ Ñ³ñ³½³ïÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ Ñá·»Ï³Ý ÑÇí³Ý¹³ÝáóÝ»ñ) ¨ “²¶²êüºð” ϳ٠“вìºðÄ ÄƸ” (çÑáõ¹³Ï³Ý ¹»·»Ý»ñ³ïÝ»ñÇÝ ³ñï³ùë»Éáõ) Íñ³·ñ»ñ: ê³Ï³ÛÝ Ñ³Ù³ß˳ñѳÛÇÝ çÑáõ¹³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ¸³ÉÉ»ëÇ §Ð³ñíáõñ¹Û³Ý ݳ˳·ÍǦ 1) 1953-1985Ã.Ã. ëï³ÉÇÝÛ³Ý ·Çï³ÏóáõÃÛ³Ý í»ñ³óáõÙ Ù³ñ¹Ï³Ýó Ù»çÇó 2) 1985-1991Ã.Ã. ëáódzÉÇëï³Ï³Ý ׳ٵ³ñÇ ù³Ûù³ÛáõÙ 3) 1991-2017Ã.Ã. å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Áݹ·ñÏáõÙÁ “êÇáÝÇ Ù»ç” ³Ûë »ñ»ù ¿ï³åÝ»ñáí å»ïù ¿ í»ñ³óÝ»ñ êáí»ïÁ: Ü»ñùáõëï å³ñ½³µ³ÝáõÙÝ»ñÇó Ïѳëϳݳù, û ÇÝãå»ë ¹³ ³ñí»ó êáí»ïÇ ÏáñͳÝÙ³Ý Ý³Ë³å³ïñ³ëï³Ï³Ý` ÅáÕáíñ¹ÇÝ ÑÇÙ³ñ³óÝ»Éáõ ÑÇÙÝ³Ï³Ý çÑáõ¹³Ï³Ý ù³ñá½Ý ¿ñ` §èáõëÝ»ñ` ѳÝñ³å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ó»ñ ѳßíÇÝ »Ý ³åñáõÙ¦, §Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñ` ¹áõù éáõëÇ Ñ³Ù³ñ »ù ³ß˳ïáõÙ¦: ÆëÏ ³í»ñáõÙÇó Ñ»ïá ²ØÜ-Ç å»ïù³ñïáõÕ³ñ ٻͳçÑáõ¹ лÝñÇ øÇëÇÝç»ñÁ ³ë»ó,-§êáí»ï³Ï³Ý ÏáÙáõÝǽÙÇ ÷Éáõ½áõÙÁ ³Ù»ñÇÏÛ³Ý ·³Õ³÷³ñ³ËáëÝ»ñÇ ÷³ÛÉáõÝ Ñ³ÕóݳÏÝ ¿ñ, µ³Ûó ׳ϳﳷñÇ Í³Õñáí ³Û¹ ÷Éáõ½áõÙÁ ²Ù»ñÇϳÛÇÝ ¹»Ù ³é ¹»Ù ϳݷݻóñ»ó ³ÛÝåÇëÇ ³ß˳ñÑÇ ³éç»õ, áñÇó Çñ áÕç å³ïÙáõÃÛ³Ý ÁÝóóùáõÙ ²Ù»ñÇÏ³Ý Ëáõë³÷»É ¿ñ¦: ´³Ûó»õ³ÛÝå»ë` êáí»ï³Ï³Ý ØÇáõÃÛ³Ý Ñ³ñëïáõÃÛáõÝÁ, áñÁ ³å³ÑáíáõÙ ¿ñ ÅáÕáíñ¹Ç ÓñÇ µáõÅáõÙÁ, áõëáõÙÁ, ϳÛáõÝ ëáóÇ³É³Ï³Ý íÇ׳ÏÁ, ˳ճÕáõÃÛáõÝÁ` ÑÇÙ³ å³ïϳÝáõÙ ¿ ÙdzÛÝ çÑáõ¹Ý»ñÇÝ` ÇëÏ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ ³å³Ñáíí³ÍáõÃÛáõÝÁ ãùí»ó: ¸³ßݳÏÝ»ñÇ áã ³½·³ÛÇÝ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý å³ï׳éáí г۳ëï³ÝÁ Ùï³í êáí»ï³Ï³Ý èáõëdzÛÇ Ï³½ÙÇ Ù»ç µáÉáñ 15 ѳÝñ³å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇó áñå»ë ³Ù»Ý³ß³ï ïáõÅíáÕÁ, ù³Ý½Ç ²É»ùë³Ý¹ñ³åáÉÇ ¨ Ô³ñëÇ ëïáñ³óáõóÇã ¨ ѳ۳¹³í³Ý å³Ûٳݳ·ñ»ñáí Ïáñóñ»ó 170.000 ù³é. ÏÙ ê»õñÇ å³Ûٳݳ·ñáí ݳ˳ï»ëí³Í ï³ñ³ÍùÁ ¨ Ð³Û ³½·Ç ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ù³ëÁ` 4.5-5 ÙÇÉÇáÝ ³ñ»õÙï³Ñ³Û: ²ÛÝáõѳݹ»ñÓ, í»ñçÇÝ 1700 ï³ñÇÝ»ñÇ ÁÝóóùáõ٠гÛÁ ÝÙ³Ý Í³ÕÏáõÙ ¨ ³é³çÁÝóó ã¿ñ ³åñ»É: ÆëÏ 1941-1945 Ãí. ³Ûëå»ë Ïáãí³Í §Ð³Ûñ»Ý³Ï³Ý å³ï»ñ³½ÙǦ ½áÑ»ñÁ áñå»ë å»ï³Ï³Ý Ù³ßï³µÇ é³½Ù³Ï³Ý ·áñÍáÕáõÃÛ³Ý ³ñ¹ÛáõÝù, áñáÝó ѳßíÇÝ áã û г۳ëï³ÝáõÙ Ù»ÑÛ³ÝÝ»ñÁ í»ñ³-

- 244 -

ϳéáõóí»óÇÝ »Ï»Õ»óÇÝ»ñÇ, ϳ٠Ýáñ »Ï»Õ»óÇÝ»ñ ϳéáõóí»óÇÝ, ³ÛÉ Ï³éáõóí»óÇÝ ¹åñáóÝ»ñ, ÇÝëïÇïáõïÝ»ñ, ³Ï³¹»Ùdz, ¨ áñ µ³ó³ñӳϳå»ë ϳñ»õáñ ¿, ³ÙµáÕç г۳ëï³Ýáí Ù»Ï ³ñï³¹ñ³Ï³Ý ÑÇÙݳñÏ Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝÝ»ñ, ÏáõÉïáõñ³ÛÇ ¨ ³ñí»ëïÇ µ³í³ñ³ñ ù³Ý³ÏÇ ¨ áñ³ÏÇ ûç³ËÝ»ñ, µ³í³ñ³ñ ù³Ý³ÏÇ µáõÅ. Ï»ÝïñáÝÝ»ñ, ѳݷëï³ïÝ»ñ: гÛÁ ³é³çÇÝ ³Ý·³Ù, ѳñÛáõñ³íáñ ï³ñÇÝ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ, Çñ ë»÷³Ï³Ý ÑáÕÇ íñ³ áõÝ»ó³í µÝ³Ï³ñ³ÝÇ Çñ³íáõÝù ¨ 1918à 830.000 µÝ³ÏãáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝÁ (áñÇó 400.000-Çó ³í»É çÑáõ¹Ý»ñ ¿ÇÝ), ¹³ñÓ³í »ñ»ù áõ Ï»ë ÙÇÉÇáݳÝáó ³éáÕç, ·ñ³·»ï, Ùdzݷ³Ù³ÛÝ ·Çï³Ï³Ý µ³ñÓñ ٳϳñ¹³ÏÇ å»ïáõÃÛáõÝ: ²é³çÇÝ ³Ý·³Ù гÛÁ ϳñáÕ³ó³í óáõÛó ï³É, áñ µ³óÇ Çñ ·³Õ³÷³ñ³å»ë µ³ñÓñ³·áõÛÝ ûÅïí³ÍáõÃÛ³ÝÁ, ýǽÇÏ³Ï³Ý ûÅïí³ÍáõÃÛ³Ùµ ÝáõÛÝå»ë Ñ»ï ãÇ ÙÝáõÙ, áõݻݳÉáí µ³½Ù³ÃÇí áõ µ³½Ù³ÃÇí ѳÛïÝÇ ¨ ³ß˳ñѳÑéã³Ï ëåáñïëÙ»ÝÝ»ñ: ²é³çÇÝ ³Ý·³Ù Ñ³Û »ñ»Ë³Ý ѳ׳˻ó Ù³Ýϳå³ñ﻽ ¨ ѳÛÁ áõÝ»ó³í ç»éáõóÙ³Ý ¨ ÉáճݳÉáõ` ï³ù çñÇ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ: Ð³Û ³½·Á, áñÁ áã ÙdzÛÝ êáí»ï³Ï³Ý ØÇáõÃÛáõÝáõÙ, ³ÛÉ»õ ³ÙµáÕç ³ß˳ñÑáõÙ ¿ñ ûñ»óûñ ѳÛïÝÇ ¹³éÝáõÙ Çñ ï³Õ³Ý¹³íáñ ·áñÍáÝáí, ÇѳñÏ» ³ÝѳݹáõñÅ»ÉÇ ¿ñ §ëñÇϳ¦, ѳÝó³·áñÍ Í³·Ù³Ùµ ³Ñé»ÉÇ ·áõÙ³ñÝ»ñ ·é÷³Í çÑáõ¹ ÑáïÇ Ñ³Ù³ñ, áñáÝù ¹³ñ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ ×Çßï ѳϳé³ÏÇÝ ¿ÇÝ Ñ³ëóñ»É Ð³Û ³½·ÇÝ ¨ Çñ»Ýó ѳïáõÏ ûÅïí³ÍáõÃÛáõÝÁ` ¹³í³¹ñáõÃÛáõÝÁ Çñ ³ÙµáÕç ó÷áí ¹ñ»óÇÝ ·áñÍÇ: ²Û¹` §ê³ï³Ý³Ï³Ý öáñÓáõÃ۳ݦ ÁÝóóùÁ ëñí»ó ¹»é»õë 1953 Ãí³Ï³ÝÇÝ` êï³ÉÇÝÇ ÃáõݳٳÑáõÙÇó Ñ»ïá, áí ³ñ¹»Ý å³ï»ñ³½ÙÁ ѳÕÃ»É ¿ñ, çÑáõ¹»ñÇÝ µÝ³çÝçáõÙÇó ÷ñÏ»É, 1934à ÉÇÝ»Éáí å³ïÙáõÃÛ³Ý Ù»ç ³é³çÇÝ Õ»Ï³í³ñ ³ÝÓÁ, áñÁ ï³ñ³Íù ¿ñ ѳïϳóñ»É çÑáõ¹Ý»ñÇÝ ´Çñǵ»Ûç³ÝáõÙ µÝ³Ïí»Éáõ ѳٳñ` Áëï çÑáõ¹³Ï³Ý §»ñ³Ëï³å³ñïáõÃ۳ݦ` ݻݷëå³Ý»óÇÝ: àôß³¹ñáõÃÛáõÝ` 1934Ã. êï³ÉÇÝÁ çÑáõ¹Ý»ñÇ ³ÛÝ åݹٳÝÁ, áñ Çñ»Ýóáí ¿ å³Ûٳݳíáñí³Í êáí»ïÇ ·Çï³ï»ËÝÇÏ³Ï³Ý åéá·é»ëÁ, çÑáõ¹Ý»ñÇÝ ÉñÇí µ³í³ñ³ñ ï³ñ³Íù ¿ ѳïϳóÝáõÙ µÝ³Ïí»Éáõ, ³ë»Éáí ,-§¸» áñ ³Û¹å»ë ¿ ·Ý³ó»ù áõ ½³ñÙ³óñ»ù ³ÙµáÕç ³ß˳ñÑÇݦ` ã·Ý³óÇÝ: ÆëÏ 1935-1938Ã.Ã. ϳï³ñí»ó ѳÛïÝÇ êï³ÉÇÝÛ³Ý Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ù³ùñáõÙÁ (÷èñòêè ïîä ýìáëåìàìû ÍÊÂÄ “Çìåÿ è ìå÷”) çÑáõ¹Ý»ñÇó, áñáÝù ÑÇÙ³ ÏáãíáõÙ »Ý é»åé»ëdzݻñ` ϳåÝí³Í êï³ÉÇÝÛ³Ý ³ÝÓÇ å³ßï³ÙáõÝùÇ Ñ»ï: êáõï ¿, ¹³ ³Û¹å»ë ã¿ñ: Æݱ㠿 Ý߳ݳÏáõÙ ÜÎì¸-Ç ¿ÙµÉ»ÙÇ íñ³ §úÓ ¨ ëáõñ¦ Ýß³ÝÁ: úÓ»ñÁ. ÇÝãå»ë ѳÛïÝÇ ¿ ¹ñ³Ýù Ù³ñ»ñÝ »Ý, ³ÛëÇÝùÝ çÑáõ¹Ý»ñÇ ËáñÑñ¹³Ýß³ÝÁ, ÇëÏ ëáõñÁ ¹ñ³Ýó ¹»Ù å³Ûù³ñÇ Ýß³ÝÁ: ÆѳñÏ», å³ï³Ñ³Ï³Ý ½áÑ»ñ ¿É ß³ï »Õ³Ý, ¹³ ¿É ¿ñ êï³ÉÇÝÇ ÏáÕÙÇó ϳÝ˳ï»ëí³Í, áñå»ë½Ç çÑáõ¹Ý»ñÇ ¹»Ù å³Ûù³ñÁ åéá·é»ëÇí Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý áõß³¹ñáõÃÛáõÝÇó ß»Õí»ñ: ´³Ûó»õ³ÛÝå»ë ÑÇÙÝ³Ï³Ý ½áÑÁ ¹³ñÓ³í çÑáõ¹Á: êï³ÉÇÝÁ ÉÇÝ»Éáí ù³ç ï»ÕÛ³Ï çÑáõ¹³-Ù³ëáÝ³Ï³Ý Íñ³·ñ»ñÇ íï³Ý·ÇÝ, ·Çï³ÏóáõÙ ¿ñ, áñ ϳ٠å»ïù ¿ ÉÇÝÇ çÑáõ¹³Ù³ëáÝ³Ï³Ý ¹áÙÇݳóÇ³Ý êáí»ïáõÙ, ³ÛëÇÝùÝ êáí»ïÁ ù³ÙáõÝ ï³É, ϳ٠êáí»ïÇ ³å³·³ ·áÛáõÃÛáõÝÁ å³Ñå³Ý»É: êï³ÉÇÝÇÝ 1953Ã. Ãáõݳíáñ»óÇÝ, ݳ ٳѳó³í ٻݳÏ, ³é³ÝÓݳë»ÝÛ³ÏáõÙ, Çñ ÇëÏ Ï»ÕïÇ Ù»ç` ï³Ýç³Ù³Ñ ÉÇÝ»Éáí: ¸³ çÑáõ¹Ý»ñÇ É»ùëÇÏáÝáí ÏáãíáõÙ ¿ §Ù³³ñáõýÛ³¦-Ç »ÝóñÏ»É: ÜáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ïí³ÝÇó ëÏÁë³Í, ³ñ¹»Ý Ù³ëáÝ êáõëÉáíÇ ·É˳íáñáõÃÛ³Ùµ (íåâèäûìûé êàäðàâèê Êðåìëÿ) Ó»õ³íáñíáõÙ ¿ñ Îñ»ÙÉÇ Ñ»ïëï³ÉÇÝÛ³Ý Ï³¹ñ»ñÇ çÑáõ¹³Ñáï³ÛݳóáõÙÁ: êï³ÉÇÝÇÝ Ñ³çáñ¹³Í ÊñáõßãáíÁ, »ñϳñ ¹ÇÙ³¹ñ»ó ¨ ã·Ý³ó çÑáõ¹Ý»ñÇ ù³Õ³ù³Ï³Ý §í³Ý¹³É¦ ³é³ç³ñÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ, Ýñ³Ý ¿É ¹³í³¹ñ³µ³ñ Ýë»Ù³óñÇÝ ¨ Ù»Ïáõë³óñÇÝ: гçáñ¹Á` Ù³ëáÝ, §´Ý³Û ´ñÇï¦ Éáç³ÛÇ ³Ý¹³Ù ´ñ»ÅÝ»õÁ, ÉÇÝ»Éáí ß³ï ݻݷ áõ Ëáñ³Ù³ÝÏ, µ³Ûó áã ÑÙáõï ³ÝÓݳíáñáõÃÛáõÝ, Ó»õ³íáñ»ó Îñ»ÙÉÛ³Ý äáÉÇïµÛáõñáÛÇ ³Ýï»ë³Ý»ÉÇ çÑáõ¹³¹áÙÇݳódzÝ: âÝ³Û³Í êáí»ïáõÙ ÙÇÝã»õ í»ñç ¿É ·áñÍáõÙ ¿ñ ζ´-Ç ¨ ¶èàô-Ç, §¶àȺئ-(·Å³Ýáó) ¨ §²¶²êüºð¦-(çÑáõ¹Ý»ñÇ »ññáñ¹ ¿ÙÇ·ñ³óÇ³Ý êáí»ïÇó` çÑáõ¹³·ñ³ódz) ѳïáõÏ Íñ³·ñ»ñÇ Çñ³·áñÍáõÙÁ, ³ÛÝáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí, §ê³ï³Ý³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛáõÝÁ¦ ¹³Ý¹³Õ, µ³Ûó íëï³Ñ ÁÝóÝáõÙ ¿ñ ³é³ç: êáí»ï³Ï³Ý ØÇáõÃÛ³Ý Î¶´-Ç Ý³Ë³·³Ñ, å³Ûͳé ëÇáÝÇëï` ÚáõñÇ ²Ý¹ñáåáíÁ, (ÇëÏ³Ï³Ý ³½·³ÝáõÝÁ Èǵ»ñÙ³Ý) êï³ÉÇÝÇó Ñ»ïá ø³ÕµÛáõñáÛÇ ³Ýï»ë³Ý»ÉÇ Ï³¹ñ³íÇÏ, ·»ñíï³Ý·³íáñ çÑáõ¹-Ù³ëáÝ êáõëÉáíÇ ·É˳íáñáõÃÛ³Ùµ, ζ´ ϳ½ÙáõÙ ÁݹáõÝáõÙ ¿ñ ÙdzÛÝ çÑáõ¹Ý»ñÇÝ, ¿ÃÝÇÏ éáõëÝ»ñÇÝ ÇѳñÏ» ã¿ñ ϳñáÕ Ù»ñÅ»É: ²ñ¹ÛáõÝùáõÙ ëï³óí»ó, áñ

- 245 -

ζ´-Ç Ï»ëÁ çÑáõ¹ ¿ÇÝ, Ï»ëÁ ¿ÃÝÇÏ éáõë: ÜáõÛÝÁ ϳï³ñíáõÙ ¿ñ ¶èàô-áõÙ: ä»ïù ã¿ÇÝ Ý³»õ Ùݳó³Í å»ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ÏáÕÙݳÏÇóÝ»ñÁ ¨ Ýñ³Ýó µáÉáñÇ Ñ»ï` ÙÇÝã»õ ¶áñµ³ãáíÁ, íݳ볽»ñÍÙ³Ý Ñ³ñó»ñÁ ³ñ¹»Ý ÝáõÛÝå»ë ÉáõÍí³Í ¿ÇÝ: ¶áñµ³ãáíÇÝ ÙÝáõÙ ¿ñ ÙdzÛÝ §ê³ï³Ý³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛáõÝÁ¦ ѳëóÝ»É Ñ³ÕÃ³Ï³Ý ÷áõÉÇÝ: êáí»ï³Ï³Ý ÅáÕáíáõñ¹Á ³Ý·³Ù ã¿ñ ¿É ϳëϳÍáõÙ, áñ çÑáõ¹»ñÇ ÏáÕÙÇó ³Û¹ ³ëïÇ×³Ý ³ÝßÝáñÑ³Ï³É ¨ ³ÝÙ³ñ¹Ï³ÛÇÝ ¹³í³¹ñáõÃÛáõÝ Ï³ñ»ÉÇ ¿ñ ëå³ë»É: ¶áñµ³ãáíÁ ÅáÕáíñ¹³í³ñáõÃÛ³Ý ùáÕÇ ï³Ï (·É³ëÝáëï, å»ñ»ëïñáÛϳ) ëϽµáõÙ ÃáõÛɳïñ»ó Ïáå»ñ³ïÇíÝ»ñÁ, ÅáÕáíñ¹ÇÝ Ù»Í ÷áÕ»ñ ³ß˳ï»Éáõ å³ÛÙ³ÝÝ»ñ ï³Éáí, Ýñ³Ýó ÉÇóù³íáñ»ó êêÐØ Ï³ñ·»ñÇÝ ¹»Ù, Ñ»ïá ϳ½Ù³Ï»ñå»óÇÝ ½ÇÝí³Í ѻճßñçáõÙ, í»ñ³óñÇÝ ³ß˳ñÑ³Ï³É êáí»ï³Ï³Ý ØÇáõÃÛáõÝÁ: 1991à ³ÙµáÕç êáí»ï³Ï³Ý ØÇáõÃÛ³Ý Ù³ßï³µáí ³ÝóϳóñÇÝ Ñ³Ýñ³ùí»` ÏáÕÙ ¿ ³ñ¹Ûáù ëáí»ï³Ï³Ý ÅáÕáíáõñ¹Á êáí»ï³Ï³Ý ØÇáõÃÛ³Ý å³Ñå³ÝÙ³ÝÁ, û áã: ÄáÕáíáõñ¹Á ѳϳé³Ï ¹ñ³Ýó ëå³ëáõÙÝ»ñÇ` µ³ó³ñÓ³Ï Ù»Í³Ù³ëÝáõÃÛ³Ùµ ³ñï³Ñ³Ûïí»ó êáí»ïÇÝ ÏáÕÙ: λÕÍ»Éáí êáí»ïÇ Ï³½Ù³ÉáõÍÙ³Ý Ñ³Ýñ³ùí»ÛÇ ïíÛ³ÉÝ»ñÁ, çÑáõ¹Ý»ñ Îé³íãáõÏÝ` àôÏñ³Çݳ, ÞáõßÏ»íÇãÁ` ´»Éáéáõë ¨ ºÉóÇÝÁ` èáõëdz, ´»Éáí»ÅëÏÇ äáõïã³ÛáõÙ, ѳñµ³Í, µ³ÕÝÇùáõÙ 07.08.1991à ëïáñ³·ñ»óÇÝ êáí»ïÇ Ï³½Ù³ÉáõÍÙ³Ý ÷³ëï³ÃáõÕÃÁ: ܳ½³ñµ³»õÁ (Ô³½³Ëëï³Ý), áñÁ ÝáõÛÝå»ë ·ïíáõÙ ¿ñ ´»ÉáéáõëdzÛáõÙ` ´»É³í»ÅëÏáõÙ, Ýñ³Ý ³Ý·³Ù µ³ÕÝÇù ãÃáÕ»óÇÝ: ²é³ç ¿ÇÝ ù³ßí»É ³ÛÝåÇëÇ §³½·³ÛÇÝ Ñ»ñáëÝ»ñ¦, ÇÝãåÇëÇù »Ý ²É»ùë³Ý¹ñ êáÉÅÇÝÇóÇÝÁ (ѳÛñÁ Æë³Ñ³Ï ÈáÅ»ÝÇóÇÝ), ³ý»ñÇëï--Ñá·»µ³ÝÝ»ñ γßå»ñáíëÏÇÝ, âáõÙ³ÏÁ ¨ ³ÛÉ çÑáõ¹³-Ù³ëáÝ³Ï³Ý Ï³µ³ÉÇëïÝ»ñ, áõÕÕ³ÏÇ ÅáÕáíñ¹Ç ×ÝßáÕ Ù»Í³Ù³ëÝáõÃÛáõÝÁ ϳ½ÙáÕ ½³Ý·í³ÍÝ»ñÇÝ ë³ñù»óÇÝ Çñ»Ýó »ñÏñå³·áõÝ»ñ: γ½Ù³Ï»ñå»óÇÝ êáí»ïÇ ï³ñµ»ñ Ù³ë»ñáõÙ ³½·³ÙÇçÛ³Ý å»ï»ñ³½ÙÝ»ñ (ØÇçÇÝ ²ëdzÛáõÙ` úßÁ, Øáɹ³ídzÛáõÙ` äñǹݻëïñáíÛ³Ý, èáõëdzÛáõÙ` â»ãÝÛ³Ý, г۳ëï³ÝáõÙ` Ô³ñ³µ³ÕÁ), áñáÝó ùáÕÇ ï³Ï, ¹Çëǹ»ÝïÝ»ñÇ ³Ýí³Ý ï³Ï` ÇÝãå»ë г۳ëï³ÝáõÙ §Ô³ñ³µ³Õ¦ ÏáÙÇï»Ý ¿ñ, ζ´- ·áñÍÇã È»õáÝ î»ñ -ä»ïñáëÛ³ÝÇ ·É˳íáñáõÃÛ³Ùµ, ØáëÏí³ÛÇ Î¶´-áõÙ í»ñ³Ù߳ϻóÇÝ, í»ñ³å³ïñ³ëï»óÇÝ, áñå»ë Çñ»Ýó ѳí³ï³ñÇÙ ¨ ³ÝÓݳÝí»ñ æÑáõ¹³-Ù³ëáÝ³Ï³Ý Íñ³·ñ»ñÇ Çñ³Ï³Ý³óÝáÕÇ, Ý߳ݳϻóÇÝ Çµñ ³Ýϳ˳ó³Í г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý Õ»Ï³í³ñÝ»ñ: ²ñ¹ÛáõÝùáõÙ, ÇÝãå»ë êáí»ïÇ Ï³½ÙÇ Ù»ç ûÏáõå³óÝ»Éáõó, ³ÛÝå»ë ¿É ¹áõñë ßåñï»Éáõó, г۳ëï³ÝÁ ÙݳÉáí ÷³ëï³óÇ µáÉáñ ѳÝñ³å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇó ³Ù»Ý³ïáõÅí³ÍÁ: ²¹ñµ»ç³ÝÁ ¹áõñë »Ï³í å»ïáõÃÛáõÝ ¹³ñÓ³Í (áñÁ »ñµ»ù ³Û¹åÇëÇÝ ã¿ñ »Õ»É ¨ ²¹ñµ»ç³Ý ³Ýí³ÝáõÙ ¿É ã¿ñ »Õ»É), ìñ³ëï³ÝÁ ý»¹»ñ³ódzÛÇ í»ñ³Íí³Í, ØÇçÇÝ ²ëdzÛÇ ÑÇÝ· ѳÝñ³å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ³é³ÝÓÇÝ å»ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝ Ó»éùµ»ñ³Í, ´»ÉáéáõëÁ Ȼѳëï³ÝÇ ÙÇ Ù³ëáí ѳݹ»ñÓ` ³é³ÝÓÇÝ å»ïáõÃÛáõÝ ¹³ñÓ³Í, àôÏñ³ÇÝ³Ý ÔñÇÙáí ¨ Ȼѳëï³ÝÇ ÙÇ Ù³ëáí å»ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝ ëï³ó³Í: г۳ëï³ÝÁ, ݳËÏÇÝáõÙ áõݻݳÉáí ѳ½³ñ³ÙÛ³ÏÝ»ñÇ å»ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝ áõ å³ïÙáõÃÛáõÝ, ê»õñÇ å³Ûٳݳ·ñáí ݳ˳ï»ëí³Í 186.000 ù³é. ÏÙ. ï³ñ³ÍáõÃÛáõÝ ¨ 4.5—5 ÙÉÝ ³½·Çó ½ñÏí³Í, Ñ»ïÝ ¿É Ô³ñ³µ³ÕÇ å³ï»ñ³½ÙÁ ·ÉËÝ»ñÇë µ³ñ¹³Í ¹áõñë ßåñïí»ó êáí»ïÇ Ï³½ÙÇó: ø³ç ·Çï³Ïó»Éáí гÛÇ ³ÝÑݳ½³Ý¹ ¨ ³½³ï³Ï³Ý ѳïϳÝÇßÝ»ñÁ, çÑáõ¹Ý»ñÁ áñáß»óÇÝ Ô³ñ³µ³ÕÇ å³ï»ñ³½ÙáõÙ ÙÇ ù³ÝÇ Ñ³½³ñ Ð³Û ½áѳµ»ñ»É, §³Ýϳ˦ »ñÏÇñÁ Ëñ»É ÑáõÙ³ÝÇï³ñ ³Õ»ïÇ Ù»ç ¨ Ýñ³Ýó ³Û¹ ï³Ï³ÝùáõÃÛáõÝÁ ·»ñ³½³Ýó ѳçáÕí»ó: ²Û¹ “÷áÕÇ ùë³Ï” ëáëϳÉÇÝ»ñÁ áõÝ»ÇÝ Édzϳï³ñ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ, ·áÝ» ¹»é êáí»ïÇ ûñáù ܳËÇç»õ³ÝÝ áõ Ô³ñ³µ³ÕÁ ³Ùñ³·ñ»ÛÇÝ Ð³Û³ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý Ï³½ÙáõÙ: æÑáõ¹Ý»ñ ¶áññµ³ãÛáíÁ, Þ³í³ñݳӻÝ, ºÉóÇÝÁ, ¸ÁÇã»ÝÏáÝ, ´áõñµáõÉÇëÁ, ¶³Û¹³ñÁ, Þ³Ëñ³ÛÁ, ¸»ñ»å³ëϳÝ, âáõµ³ÛëÁ, ¶áõëÇÝëÏÇÝ, ´»ñ»½áíëÏÇÝ, ²µñ³ÙáíÇãÁ, ²Ïë»Éµ»ñ·Á, ê³åã³ÏÁ, äáõïÇÝÁ, سñ¹³ßáíÁ ¨ ³ÛÉáù å»ïáõÃÛáõÝÁ ï³ÏÝáõíñ³ ³ñÇÝ, ѳñëïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¨ ѳÝù³ÛÇÝ Ñ³Ý³ÍáÝÝ»ñÁ Çñ³ñ Ù»ç µ³Å³Ý»óÇÝ: ÆëÏ µ³ó³ñӳϳå»ë Ùݳó³Í µáÉáñ çÑáõ¹Ý»ñÁ, ѳïáõÏ µ³ÝϳÛÇÝ Ñ³ßÇíÝ»ñÇó` ÅáÕáíñ¹Ç ³ãù»ñÁ ÷³Ï»Éáõ ѳٳñ, û·ÝáõÃÛ³Ý Ï³ñ·áí, å³Ñ³ÝçíáÕ ·áõÙ³ñÝ»ñÁ ëï³ó³Ý ¨ ÙÇÝã»õ ÑÇÙ³ ëï³ÝáõÙ »Ý: ¶»Ý»ñ³É èáËÉÇÝÇÝ áõ ÙÛáõë ÁݹÇÙ³¹ÇñÝ»ñÇÝ í»ñ³óñÇÝ Ï³Ù Ï³É³Ý³íáñ»óÇÝ: ܳËÏÇÝ êáí»ï³Ï³Ý ØÇáõÃÛ³Ý ï³ñ³ÍùáõÙ §áã çÑáõ¹¦ áã-ÙÇ ÷áÕ³ï»ñ ·áÛáõÃÛáõÝ ãáõÝÇ: ijٳݳÏÝ ¿ ÇٳݳÉ, áñ å»ïù ãÇ Ë³µÝí»É ³Û¹ ³½·³ÝáõÝÝ»ñÇ §Û³Ý¦ í»ñç³íáñáõÃÛ³ÝÁ, Ýñ³Ýù µáÉáñÝ ¿É çÑáõ¹Ý»ñ »Ý: ÆëÏ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÁݹѳÝáõñ ¿ÏáÝáÙÇϳÝ

- 246 -

çÑáõ¹»ñÁ ë»÷³Ï³Ý³óñÇÝ ¨ ³ÛÝ å³Ñå³Ý»Éáõ Ýå³ï³Ïáí ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇÝ ÏÇë³ëáí³Í »Ý å³ÑáõÙ, áñå»ë½Ç Ù³ñ¹Çù ѳݳ峽ûñÛ³ ѳóÇ ËݹñÇ ÉáõÍÙ³Ý ç³Ýù»ñÇó ãáõÝ»Ý³Ý ¨’ ųٳݳÏ, ¨’ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ Çñ»Ýóáí ½µ³Õí»Éáõ: §Ò³·ÇÝ µÝÇ Ù»ç »Ý Ë»Õ¹áõÙ¦,çÑáõ¹³Ï³Ý ³ë³óí³Íù: гí³ï³ó»ù áõñÇß áã ÙÇ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ³ñ³ñ³Í ³Ûë µ³é»ñÁ ãÇ ³ñï³ë³ÝÇ: ÆëÏ Çñ»Ýù ѳݷÇëï ß³ñáõݳÏáõÙ »Ý Çñ»Ýó §ê³ï³Ý³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛáõݦÁ: ´áÉáñ ³ñï³¹ñ³Ï³Ý ÑÇÙݳñÏ-Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ³í»ñ»óÇÝ, ÇëÏ ¹ñëÇó гۻñÇ ëï³ó³Í ïñ³Ýëý»ñïÝ»ñÁ µáÉáñ Ñݳñ³íáñ ¨ ³ÝÑݳñÇÝ Ù»Ãá¹Ý»ñáí Ó»éùÝ»ñÇó í»ñóÝáõÙ »Ý: úñÇݳÏ` ³Ûë ï³ñÇ 30.000 ïáÝݳ ϳñïáýÇÉ ÅáÕáíñ¹ÇÝ ³ñ·»É»óÇÝ ³ñï³Ñ³Ý»É, å³ï׳鳵³Ý»Éáí, û íñ³óÇù »Ý ÷³Ï»É ׳ݳå³ñÑÝ»ñÁ, ³Ù»Ý ï³ñÇ ÍÇñ³ÝÁ, ˳ÕáÕÝ Ñ³ïáõÏ å³ÛÙ³ÝÝ»ñ ëï»ÕÍ»Éáí ÷ã³óÝáõÙ »Ý, áñ ѳÝϳñÍ Ù³ñ¹Ï³Ýó ëáódzÉïÝï»ë³Ï³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñÁ ãµ³ñ»É³íí»Ý áõ ³½·Á ã·Ý³ ѻճ÷áËáõÃÛ³Ý: ²ñ¹»Ý ³é³Ýó í³ËÇ ³ñï³Ñ³ÛïíáõÙ »Ý, áñ ³Ûë (³ÛëÇÝùÝ Ð³Û) ³½·Á É³í ³åñ»Éáõ Çñ³íáõÝù ãáõÝÇ: ²ñ¹ÛáõÝùáõÙ, 17 ï³ñí³ Ë³Õ³Õ å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ, Ð³Û ³½·Ç ٳѳóáõÃÛáõÝÁ ³í»É³ó»É ¿ 300%-áí: ÆëÏ ë³ ëåÇï³Ï »Õ»éÝ ¿: ²ÛÝ, ÇÝãÇÝ ãϳñáÕ³ó³Ý ѳëÝ»É çÑáõ¹Ý»ñ ¾Ýí»ñ, ³ѳ³É³Ã, æ»Ù³É ÷³ß³Ý»ñÁ ç³ñ¹»ñÇ ÙÇçáóáí, ³Ûëûñí³ Ð³Û³ëï³ÝÇ Õ»Ï³í³ñáõÃÛáõÝÁ ѳëÝáõÙ ¿ Ë³Õ³Õ å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ ³ñÑ»ëï³Ï³Ý ïÝï»ë³Ï³Ý ׷ݳųٻñÇ ÙÇçáóáí: ê³ ¹»é ³Ù»Ý³³Ñ³íáñÁ ãÇ: ÐÇí³Ý¹³óÇáõÃÛáõÝÁ Ð³Û ³½·Ç Ùáï ³í»É³ó»É ¿ 50--760 %-áí: г۳ëï³ÝÁ å³ßïáݳå»ë Áݹ·ñÏí³Í ¿ ¹»Ùá·ñ³ýÇÏ Í»ñ³óáÕ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ß³ñùÇÝ: àã ÙÇ Ñ³Û ³½·Ç Ý»ñϳ۳óáõóÇã г۳ëï³ÝÇ Õ»Ï³í³ñ ϳ½ÙáõÙ ãϳ: Ø»ñ áõÝ»ó³Í í³ñ»É³ÑáÕ»ñÁ ÉñÇí µ³í³Ï³Ý³óÝáõÙ »Ý Ù»ñ ѳóÁ, ϳñïáýÇÉÁ, åïáõÕ µ³Ýç³ñ»Õ»ÝÁ, ß³ù³ñÁ, µ³í³ñ³ñ ù³Ý³Ïáí ³ñï³¹ñ»Éáõ ѳٳñ: Ø»Ýù ³ñï³ùÇÝ ×³Ý³å³ñÑÇ ËÇëï ϳñÇù ãáõÝ»Ýù: ֳݳå³ñÑÁ å»ïù ¿ çÑáõ¹»ñÇÝ Ñ³Ýù³ÛÇÝ Ñ³Ý³ÍáÝÝ»ñÁ ÏÇë³ÑáõÙù³ÛÇÝ íÇ׳ÏáõÙ ³ñï³·ñå³Ý»Éáõ ѳٳñ: ÐÇÙ³ ¿É áõ½áõÙ »Ý Çñ³Ï³Ý³óÝ»É í»ñçÇÝ Ñ³½³ñ³ÙÛ³ÏÇ ³Ù»Ý³Ñ³Û³¹³í³Ý ù³ÛÉÁ` ׳ݳã»É Ô³ñëÇ å³Ûٳݳ·ÇñÁ: ²Û¹ Ññ»ß³íáñ ù³ÛÉÁ í»ñç ϹÝÇ Ð³ÛÇ ³å³·³ ϳï³ñí»ÉÇù µáÉáñ ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ: Ø»Ýù ÂáõñùdzÛÇ Ñ»ï ³Ûëûñí³ ë³ÑÙ³ÝÁ µáÉáñ ÙÇç³½·³ÛÇÝ ûñ»ÝùÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ ã»Ýù ׳ݳãáõÙ, ¹³ Ù»ñ ÑáÕÝ ¿: ÂáõñùdzÛÇ Ñ»ï ó³Ýϳó³Í å³Ûٳݳ·ñÇ Ù»ç §ë³Ñٳݦ µ³éÁ û·ï³·áñÍ»ÉÁ ³ñ¹»Ý Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ë³ÑÙ³ÝÁ` ³ÛëÇÝùÝ Ô³ñëÇ å³Ûٳݳ·ÇñÁ ׳ݳã»ÉÁ ¨ ÁݹѳÝñ³å»ë ³é³Ýó ºÕ»éÝÁ ÁݹáõÝ»Éáõ ݳ˳å³ÛÙ³ÝÇ` Âáõñù»ñÇ Ñ»ï ó³Ýϳó³Í µ³ñÇ ¹ñ³óÇ³Ï³Ý ù³ÛÉ` Ð³Û ³½·Ç ѳݹ»å å»ï³Ï³Ý ¹³í³×³ÝáõÃÛáõÝ ¿: àñå»ë½Ç ѳÙá½í»ù ³Û¹ ï³Ï³ÝùÝ»ñÇ çÑáõ¹ ÉÇÝ»Éáõ Ù»ç (³ÝµÉÃ³Ï ³Ï³ÝçÝ»ñÁ, “µáõñ³ïÇÝá” ùÇÃÁ, “ßÇÙå³Ý½»” ¹áõÝãÁ, “·áñï” ³ãù»ñÁ , Ï³Ë ÁÝÏ³Í Ý»ñù»õÇ åéáßÁ), ݳۻù ³Ù»Ý ÷áÕ³ïÇñáç, ٻͳѳñáõëïÇ, óÝϳñÅ»ù Ù»ù»Ý³ÛÇ Õ»ÏÇÝ Ýëï³ÍÇ ³Ï³ÝçÝ»ñÇÝ, Ýñ³Ýù ³Ýå³ÛÙ³Ý ³é³Ýó µÉóÏÝ»ñÇ »Ý, ϳ٠Ïå³Í µÉóÏÝ»ñáí: ÆëÏ Ñ»ïá ݳۻù Ó»ñ ÇÙ³ó³Í µáÉáñ ѳۻñÇ ³Ï³ÝçÝ»ñÇÝ: ÌÝÝ¹Û³Ý 8-ñ¹ ûñÁ ÃÉ÷³ï»Éáõ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ çÑáõ¹Ý»ñÁ ·Çï³Ïó³µ³ñ ½ñÏáõÙ »Ý »ñ»Ë³ÛÇÝ í»ñÇÝ ãáñëÁ ã³ùñ³Ý»ñÇ Ó»õ³íáñÙ³Ý Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÇó, ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ »ñ»Ë³Ý ½ñÏí»Éáí ѳݹ»ñÓ µ³ñáÛ³Ï³Ý µáÉáñ ѳïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇó` ½ñÏíáõÙ ¿ ³Û¹ ѳïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ý»ñí³ÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç ûñ·³ÝǽÙÇÝ å»ïù ·³Éáõó: ÆëÏ ³Û¹ Ý»ñí»ñÇ Ï»ÝïñáÝÁ ûñ·³ÝǽÙáõÙ ï»Õ³Ï³Ûí³Í ¿ ³Ï³ÝçÇ µÉóÏáõÙ ¨ ųٳݳÏÇ ÁÝóóùáõÙ å»ïù ãÉÇÝ»Éáõ å³ï׳éáí ûñ·³ÝǽÙÁ ½ñÏíáõÙ ¿ µÉóÏÝ»ñÇó: ÜáõÛÝ` 8-ñ¹ ûñÁ ÃÉ÷³ï»Éáõ ³ñ¹ÛáõÝùÇó ûñ·³ÝǽÙáõÙ ëÏëíáõÙ ¿ ë»é³Ï³Ý ûñ·³ÝÝ»ñÇ í»ñÝáñÙ³Û³íáñí³Í ѳïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ å³ï³Éá·Ç³, ÇëÏ ë»é³Ï³Ý ûñ·³ÝÝ»ñÇ ³å³ï³Éá·Ç³ÛÇ ³ñï³å³ïÏ»ñÁ ¹»ÙùÇ íñ³ ¹³ ùÇÃÝ ¿` µáÉáñ çÑáõ¹Ý»ñÇ ùûñÁ ϳ٠ëñ³Í³Ûñ »Ý ϳ٠³Ûɳݹ³Ï ï»ëù áõÝ»Ý: ÆëÏ, ÇÝãå»ë ѳÛïÝÇ ¿ ³ÙµáÕç Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³ÝÁ, µáÉáñ ¹áõñë ÁÝϳÍÝ»ñÁ ÑÇÙݳϳÝáõÙ çÑáõ¹áõÑÇÝ»ñÝ »Ý, ·áÙÇÏÝ»ñÁ` çÑáõ¹Ý»ñ: ºÃ» áõß³¹Çñ ݳۻù »»Ë³ÛÇ ¹»é»õë ³ñ·³Ý¹áõÙ ·ïÝí³Í å³ïÏ»ñÁ (ÝϳñÁ), Ïï»ëÝ»ù, áñ ³ÛÝ ËÇëï ÝÙ³Ý ¿, ³í»ÉÇ ×Çßï ³Ï³ÝçÇ ³ñï³å³ïÏ»ñÝ ¿, áñÇ ·ÉáõËÁ Ñ»Ýó ³Ï³ÝçÇ µÉóÏÝ ¿: ÂÉ÷³ïÙ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùÇó »ñ»Ë³Ý ½ñÏí»Éáí ³Ù»Ý³í»ñ»õÇ` “ë³Ñ³ëñ³ñ³” ã³ùñ³ÛÇó, áñÁ ÏáãíáõÙ ¿ ·³·³Ã³ÛÇÝ ¨ ³ÛÝ Ñ³Ù³ñíáõÙ ¿ ïÇ»½»ñùÇ` ²ñ³ñãÇ Ñ»ï ϳåÇ ã³ùñ³Ý ¨ Ù³ñ¹áõ Ùáï ïñ³Ù³µ³Ý³Ï³Ý ½³ñ·³óÙ³Ý ³ñ·³ëÇÏÝ ¿ ѳٳñíáõÙ, ¹³ Ù³ñ¹áõ áõÕ»ÕÝ ¿, áñÇ ³ñï³å³ïÏ»ñÁ ³Ï³ÝçÇ µÉóÏÝ ¿ ¨ áñÁ çÑáõ¹Ý»ñÇ Ùáï µ³ó³Ï³ÛáõÙ ¿: ÜáõÛÝ ë»é³Ï³Ý ûñ·³ÝÝ»ñÇ ³ÝÝáñÙ³É ½³ñ·³óí³ÍáõÃÛ³Ý ³ñ¹ÛáõÝù ¿ çÑáõ¹Ý»ñÇ Ùáï ³ãù»ñÇ ³ÝÁݹѳï

- 247 -

ɳñí³ÍáõÃÛáõÝÇó ¹áõñë åñͳó íÇ׳ÏÁ` ë»é³Ï³Ý ÙáÉ»·ÝáõÃÛáõÝ: Îå³Í µÉóÏÝ»ñáí ³ÝÓÇÝù ѳٳñÛ³ µáÉáñÁ ÎÇÉÇÏdzÛÇó ·³ÕóÍÝ»ñÝ »Ý, áñáÝó ÙÇ Ù³ëÁ çÑáõ¹Ý»ñ »Ý, ÇëÏ ³é³Ýó µÉóÏÝ»ñÇ, Ññ»ßÇ ³Ï³ÝçÝ»ñáí, ѳïϳå»ë ëñ³Í³Ûñ ùûñáí, å³Ñå³Ýí³Í Ññáë³Ï³ÛÇÝ çÑáõ¹Ý»ñ »Ý: ²ÝáõÝ, ³½·³ÝáõÝÝ»ñáí ëïáõ·»ÉÁ ¹Åí³ñ ãÇ` ³Ûëûñí³ ·ñ»Ã» ³ÙµáÕç ջϳí³ñ ϳ½ÙÇ, áëïÇϳÝÝ»ñÇ, ¹³ï³íáñÝ»ñÇ, é³¹ÇáÑ»éáõëï³í³ñÝ»ñÇ, ù³Õ³ù³Ï³Ý Ïáõë³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³é³ç³ï³ñÝ»ñÇ, å³ï·³Ù³íáñÝ»ñÇ Ñ»ï ѳٻٳï»ù: ä³ñ½ ¿ Çñ³í³å³Ñ Ù³ñÙÇÝÝ»ñáõÙ å»ïù ¿ ÉÇÝ»Ý ÙÇÙdzÛÝ Çñ»Ýó Ù³ñ¹Çù: ´³Ý³ÏÇ ¨ ѳïáõÏ Í³é³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ëå³Ý»ñÇÝ ³ÛÅ٠ѳïáõÏ áõß³¹ñáõÃÛáõÝ ¿ ¹³ñÓíáõÙ, áñ çÑáõ¹Ý»ñ ÉÇÝ»Ý µ³ó³ñӳϳå»ë µáÉáñÁ: ÐÇÙ³ ÏÃí³, û ßáõñçµáÉáñÁ çÑáõ¹Ý»ñ »Ý: ê³ ³Ý·³Ù ÍÇͳջÉÇ ¿: ²Û¹ Çñ»Ýù »Ý ï³ñ³ÍáõÙ ÅáÕáíñ¹Ç Ù»ç, ǵñ г۳ëï³ÝáõÙ, ìñ³ëï³ÝáõÙ, ²¹ñµ»ç³ÝáõÙ, èáõë³ëï³Ýáõ٠ٻͳٳëÝáõÃÛáõÝ »Ý ϳ½ÙáõÙ: âݳ۳Í, Ô³ñ³µ³ÕÇ µÝ³ÏãáõÃÛ³Ý ù³Ý³ÏÁ 147.000-Çó ѳëóÝ»Éáí ³ÛÅÙÛ³Ý 70.00080.000-Ç Ñ³ïáõÏ Ýå³ï³Ï áõÝ»ñ: àô½áõÙ ¿ÇÝ äñǹݻëïñáídzÛÇ ¨ гñ³í³ÛÇÝ úë»ÃdzÛÇ ûñÇݳÏáí, ѳÛï³ñ³ñ»ÛÇÝ çÑáõ¹³Ï³Ý ѳÝñ³å»ïáõÃÛáõÝ: ÐÇÙ³ ¿É ¹»é ·áñÍáõÙ ¿ ³Û¹å»ëÇ ÙÇ Íñ³·Çñ` ûÏáõ½ ÙïóÝ»Éáí Ô³ñ³µ³ÕÁ ²¹ñµ»ç³ÝÇ Ï³½ÙÇ Ù»ç, ÙdzÛÝ Ã» Çñ³Ï³Ý³óÝ»Ý ËݹÇñÁ: êáí»ïÇ, áñÁ ѳٳñíáõÙ ¿ñ Æëñá¿ÉÇÝ §ËÇëï ѳϳ¹ñí³Í¦ å»ïáõÃÛáõÝ, ù³Ý¹»ÉÝ áõ ͳ˻ÉÁ ³ñ¹³ñ³óÝ»Éáõ ÙÇïáõÙÝ»ñáí, ÅáÕáíñ¹ÇÝ Ë³µáõÙ »Ý, û ǵñ êáí»ïÁ ÇÝùÁ ÷Éáõ½í»ó, ÑáõÛë áõݻݳÉáí, áñ Ýáñ ë»ñݹÇÝ ÏѳÙá½»Ý, ù³ÝÇ, áñ Ýñ³Ýù ³ñ¹»Ý ÍÝí»É »Ý ϳ٠ٻͳó»É áã êáí»ï³Ï³Ý ØÇáõÃÛáõÝáõÙ: ºÃ» êáí»ïÁ ÇÝùÁ ÷Éáõ½í»ó, ³å³ áñÝ ¿ñ êáí»ïÇÝ ¹»Ù ϳ٠ÏáÕÙ ùí»³ñÏ»Éáõ 1991à ٳñïÇ 17-Ç êáí»ïÇ Ñ³Ù³ÙÛáõÃ»Ý³Ï³Ý Ñ³Ýñ³ùí»Ý ³ÝóϳóÝ»Éáõ Ýå³ï³ÏÁ` ÇÝãÇÝ ÅáÕáíñ¹Ç ×ÝßáÕ Ù»Í³Ù³ëÝáõÃÛáõÝÁ êáí»ïÇÝ ÏáÕÙ ùí»³ñÏ»ó: ê³Ï³ÛÝ ¶áñµ³ãÛáíÝ áõ ºÉóÇÝÁ ³ÛÝ áõÕÕ³ÏÇ Ï»ÕÍ»óÇÝ` 1991Ã. ¹»Ïï»Ùµ»ñÇ 25 êáí»ïÁ ÷Éáõ½ÇÝ: ²Ûëûñí³ çÑáõ¹³Ï³Ý ³Ù»Ý³íï³Ý·³íáñ ¨ ѻﳷ³ÛáõÙ Çñ»Ýó ѳٳñ ³Ù»Ý³å³ï³ë˳ݳïáõ í³ñù»ñÇó Ù»ÏÁ ¹³ ³é³ç³¹»Ù ³ÝÓ³Ýó ¨ Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ÙÇç»õ ³ñÑ»ëï³Ï³Ý µ³ñ¹³ÝùÝ»ñÇ (åñáµÉ»ÙÝ»ñ) ϳ½Ù³Ï»ñåáõÙÝ ¿: ²Û¹ ·»ñíï³Ý·³íáñ ѳÝó³ÝùÁ ß³ï ¨ ß³ï ûç³ËÝ»ñ ù³Ý¹»ó, ß³ï ¨ ß³ï ÁÝÏ»ñÝ»ñÇ Ãßݳٳóñ»ó, ß³ï ¨ ß³ï µ³ñ»Ï³ÙÝ»ñÇ ûï³ñ³óñ»ó: ²Ûë í³ñùÁ Ý»ñ»ÉÇ ãå»ïù ¿ ÉÇÝÇ »ñµ»ù: Ð³Û ³ÕçÇÏÝ»ñÁ ï³ÝÝ »Ý Ùݳó»É, Ñ³Û »ñÇï³ë³ñ¹Ý»ñÁ èáõë³ëï³ÝÝ»ñáõÙ ³Ûɳ½·ÇÝ»ñÇ Ñ»ï »Ý ³ÙáõëݳÝáõÙ: г۳ëï³ÝáõÙ åáéÝÏáõÃÛáõÝÁ ѳë»É ¿ ³Ù»Ý³³ÝÝϳñ³·ñ»ÉÇ Ù³ßﳵݻñÇ: æÑáõ¹»ñÇ íñ³ ¹³ ãÇ ³½¹áõÙ, áñáíÑ»ï»õ Ýñ³Ýó Ùáï ÏñáÝáí ¨ ¹³ëïÇñ³ÏáõÃÛ³Ùµ ¹³ ѳٳñíáõÙ ¿ ëáíáñ³Ï³Ý, ³Ý·³Ù ·áí»ÉÇ ¨ Ëñ³Ëáõë»ÉÇ í³ñù³·ÇÍ: §Ø»ñ ÏáíÇ ÑáñÃÁ ÙÇßï ¿É Ù»ñÝ ¿, óáõÉ ¿ å»ïù ׳ñ»É ÁÝïñ۳ɦ,-çÑáõ¹³Ï³Ý ÇÙ³ëï³ËáëáõÃÛáõÝ: êáí»ïÁ ù³Ý¹»ÉáõÝ ³éÁÝûñ çÑáõ¹Ý»ñÁ ѳïáõÏ Ï³½Ù³Ï»ñå»óÇÝ µ³Ý¹Çï³Ï³Ý ËÙµ»ñ, áñáÝó, µ³ó³ñӳϳå»ë µáÉáñÇ Õ»Ï³í³ñÝ»ñÁ, ѳÝÓÇÝë §ûñ»Ýùáí ·áÕ»ñǦ, ݳËûñáù ï»Õ»Ï³óí³Í ¨ ݳ˳å³ïñ³ëïí³Í Çñ»Ýó Ù³ñ¹Çù ¿ÇÝ: ²ÛëåÇëáí ³ÙµáÕç êáí»ï³Ï³Ý ØÇáõÃÛáõÝÇó §Ï³Ù»ñë³Ýï¦ ³Ýí³Ý ï³Ï ëå³Ýí»óÇÝ 800.000-Çó ³é³í»É ÁÝïñÛ³É, ·áñÍáõÝÛ³ ¨ ³é³ç³¹»Ù »ñÇï³ë³ñ¹Ý»ñ, áñáÝù, ÇÝãå»ë §êÇáÝ ÑÙáõïÝ»ñÇ ³ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝÝ»ñ¦-Çó ·Çï»Ýù, ѳٳñíáõÙ »Ý çÑáõ¹Ý»ñÇ ³Ù»Ý³íï³Ý·³íáñ ÃßݳÙÇÝ»ñÁ` ³é³ç³ï³ñ ÙÇçÇÝ Ë³íÁ: ²ÛÅÙ ¿É Çñ»Ýó Ù³ñ¹Ï³Ýó ë³ñùáõÙ »Ý ³ñÑ»ëï³Ï³Ý ¹Çëǹ»ÝïÝ»ñ, ǵñ ù³Õ³ù³Ï³Ý µ³Ýï³ñÏÛ³ÉÝ»ñÇ ï»Õ³íáñáõÙ µ³Ýï»ñáõÙ, ѻճ÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï³Ù Ñ»Õ³ßñçáõÙÝ»ñÇ Ñ³çáÕáçÃÛ³Ý ¹»åùáõÙ, Çñ»Ýó å³Ñ»ëï³ÛÇÝ Éǹ»éÝ»ñ (³é³ç³ï³ñÝ»ñ) áõݻݳÉáõ Ýå³ï³Ïáí: ²Ûëûñ ãϳ áã ÙÇ å³ßïáÝ³Ï³Ý ù³Õ³ù³Ï³Ý áõÅ, ûÏáõ½ ÁݹÇÙáõÃÛáõÝ, áñáÝó ³é³ç³ï³ñÝ»ñÁ çÑáõ¹ ã»Ý , ϳ٠Ýñ³Ýóáí ϳé³í³ñíáÕ: ØÇ»õÝáõÛÝ ¿` §÷áñÓí³Í ·³ÛÉÁ »ñÏáõ áïùáí ¿ óϳñ¹ ÁÝÏÝáõÙ: سñ¹ÏáõÃÛ³Ý Ñ³Ý¹»å ³ñ¹Ç ³Ù»Ý³Ñ½áñ ½»Ýù»ñÝ »Ý ѳٳñíáõÙ åÇëïÇóǹݻñÁ, ÏáÝë»ñí³ÝïÝ»ñÁ, µÇáÙá¹ÇýÇϳóí³Í ͳ·Ù³Ùµ ϻݹ³Ý³Ï³Ý ϳ٠µáõë³Ï³Ý ëÝݹ»Õ»ÝÁ ¨ áñ ³Ù»Ý³íï³Ý·³íáñÁ ÇáÝǽ³óí³Í ¨ áã ÇáÝǽ³óí³Í ¿É»ÏïñáÙ³·ÝÇë³Ï³Ý ׳鳷³ÛÃáõÙÝ»ñÁ: ¸ñ³Ýù Ý³Ë ³Ýï»ë³Ý»ÉÇ »Ý, Ñ»ïá ¿É áã û Ùdzݷ³ÙÇó, ³ÛÉ ³ëïÇ׳-

- 248 -

ݳµ³ñ »Ý ³½¹áõÙ Ù³ñ¹áõ ûñ·³ÝǽÙÇ íñ³, µ³Ûó ³Ù»Ý³íï³Ý·³íáñ ·áñÍáÝÝ»ñÝ »Ý ѳݹÇë³ÝáõÙ ³éáÕçáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ: Ƶñ г۳ëï³ÝáõÙ µçç³ÛÇÝ Ï³åÇ »ñÏáõ ûå»ñ³ïáñÝ»ñÁ ùÇã ¿ÇÝ, çÑáõ¹Ý»ñÁ »ññáñ¹ ûå»ñ³ïáñÇÝ ÙïóñÇÝ: ²Ûëûñí³ ÷áùñ г۳ëï³ÝÇ Ñ³Ù³ñ ëñ³Ýù ã³÷Çó ¹áõñë íï³Ý·³íáñ ¿É»ÏïñáÙ³·ÝÇë³Ï³Ý ׳鳷³ÛÃÙ³Ý ³½·»óáõÃÛ³Ý ¹³ßï»ñ »Ý ³é³ç³óÝáõÙ, áñáÝù ÑÇÙݳϳÝáõÙ µ³ó³ë³Ï³Ý ³½¹»óáõÃÛáõÝ »Ý áõÝ»ÝáõÙ ÇÙÙáõÝáëÇëï»Ù³ÛÇ, ·»ÝáëÇëï»Ù³ÛÇ íñ³: Ð.Ð. ûñ»ÝùÝ»ñáí, ãÝ³Û³Í ºíñáå³ÛÇ Ù³ñ¹áõ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ ÏáÝí»ÝódzÛÇ ³Ý¹³Ù ÉÇÝ»ÉáõÝ, ÙÇÝã»õ ÑÇÙ³ ݳ˳ï»ëí³Í ãÇ µ³ñá۳ϳÝáõÃÛ³Ý, å³ïíÇ, ³ñųݳå³ïíáõÃÛ³Ý ¹ÇÙ³ó ÷áËѳïáõóÙ³Ý Ñá¹í³ÍÝ»ñ: гëϳݳÉÇ ¿, û Ð³Û ÅáÕáíáõñ¹Á ÇÝãù³Ý ¨ ÇÝãåÇëÇ å³Ñ³ÝçÝ»ñ ÏÝ»ñϳ۳óÝ»ñ ¹³ï³ñ³Ý` Ç ¹»Ùë Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ: Ð³Û ³½·Ç ѳٳñ ÷³Ï »Ý ³ñí»ëïÇ, ëåáñïÇ, Ùß³ÏáõÛÃÇ µÝ³·³í³éÝ»ñÇ ¹éÝ»ñÁ: ²ÛÅÙ ¿É ûñ»Ýù »Ý ÁݹáõÝ»É, áñ »ñ»ù ï³ñÇ ãµ³ó³Ñ³Ûïí³Í ïáõñù»ñÇ ¨ í³ñÏ»ñÇ Ñ»ï³·³ µ³ó³Ñ³ÛïáõÙÁ áõÅ ãÇ áõݻݳ: ²ÛëÇÝùÝ ûñÇݳϳÝóÝáõÙ »Ý Çñ»Ýó ÏáÕáåï³ÍÁ: г۳ëï³ÝáõÙ ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ µáÉáñ ÑÇÙݳñÏ-Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¨ áõëáõÙÝ³Ï³Ý Ñ³ëï³ïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, µáÉáñ ³ñí»ëïÇ ûç³ËÝ»ñÁ, ÏÇÝáóïñáÝÝ»ñÁ, ÑÛáõñ³ÝáóÝ»ñÁ, µÝ³Ï»ÉÇ ß»Ýù»ñÁ, ÷áÕáóÝ»ñÝ, Ù»ïñáÝ, ϳÙáõñçÝ»ñÝ, çñ³ï³ñ ¨ ÏáÛáõÕáõ ËáÕáí³Ï³ß³ñ³ÛÇÝ Ï³éáõÛóÝ»ñÁ, Ñ³Û ³½·Ç ë»÷³Ï³Ý ïÝ»ñÝ áõ ßÇÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, µ³ó³ñӳϳå»ë µ³í³ñ³ñ ù³Ý³ÏáõÃÛ³Ùµ ³é»õïñ³Ï³Ý ÑÇÙݳñÏÝ»ñÁ, ϳý»-é»ëïáñ³ÝÝ»ñÁ, óݷ³ñ³ÝÝ»ñÝ áõ å³ïÏ»ñ³ëñ³ÑÝ»ñÁ ϳéáõóí»É »Ý êáí»ïÇ ûñáù: ²ÛÅÙ ³Û¹ µáÉáñÁ §Ï»ÕÍ۳ݦ çÑáõ¹»ñÇ ë»÷³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÝ »Ý: Ð³Û ³½·Á, Áݹ³Ù»ÝÁ 70 ï³ñáõÙ, Ø»Í ºÕ»éÝÇó Ñ»ïá, êáí»ïÇ ûñáù, ïí»ó 100-Çó ³í»ÉÇ ·»Ý»ñ³ÉÝ»ñ, 4-Á Ù³ñß³É ¨ 1 ³¹ÙÇñ³É (´³Õñ³ÙÛ³Ý, ´³µ³ç³µÛ³Ý, Êáõ¹Û³Ïáí` ʳÙý»ñÛ³Ýó, ²Õ³Ýáí), 106 Ñ»ñáë, 27 ö³éùÇ ûñ¹»ÝÇ ÉñÇí ϳí³É»ñ, ³ٳÝÛ³Ý ¸ÇíÇ½Ç³Ý (Üí. ê³ý³ñÛ³Ý) ѳë³í ´»éÉÇÝ: êáí»ïÇ µáÉáñ ѳñëïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ å³ïϳÝáõÙ ¿ÇÝ Ù»½` êáí»ïÇ ÅáÕáíñ¹ÇÝ: àôëáõÙÁ ÓñÇ, µáõÅáõÙÁ ÓñÇ, ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ù³ëÇ µÝ³Ï³ñ³ÝÝ»ñÁ ÓñÇ, ³åñáõëïÁ ¿Å³Ý, ѳٳñÛ³ ³Ù»Ý ÁÝï³ÝÇù Ù»ù»Ý³ áõÝ»ñ, áñáÝù ÙÇÝã»õ ÑÇÙ³ å³Ñå³ÝíáõÙ »Ý: ´áÉáñÇ ïÝ»ñÁ ϳ٠å»ï³Ï³Ý, ϳ٠ÇÝùÝ³ß»Ý ç»éáõóáõٳٵ, ³ÝíÁï³Ý· ¨ ³å³Ñáí Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ÏÛ³Ýùáí ¿ÇÝ ³åñáõÙ: ÐÇÙ³, ÙdzÛÝ çÑáõ¹»ñÁ ë»÷³Ï³Ý³óÝ»Éáí ÉñÇí êáí»ïÇ Ñ³ñëïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¨ ¿ÏáÝáÙÇϳÝ, ¹³ñÓ³Ý ³Ù»Ý ÇÝãÇ ï»ñÁ ¨ Ù»½ ϳé³í³ñáÕÝ»ñÁ: ÐÇÙ³ г۳ëï³ÝáõÙ, ÇÝãå»ë ¨ ݳËÏÇÝ êáí»ïÇ ³ÙµáÕç ï³ñ³ÍùáõÙ, µ³óÇ Ø»ñÓµ³ÉÃÛ³Ý »ñ»ù ѳÝñ³å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇó ¨ ÂáõñùÙ»Ýëï³ÝÇó, ³Ù»Ý ÙÇ Ñ³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý ³½·»ñÇ ³Ýí³Ý ï³Ï, çÑáõ¹»ñÁ ǵñ µÝÇÏÝ»ñ, Ûáõñ³óÝ»Éáí ÅáÕáíñ¹Ç ³ÙµáÕç å³ïϳݻÉÇáõÃÛáõÝÁ ¨ »ñÏñÇ Áݹ»ñùÁ, ×áñï³óñ»É »Ý µÝÇÏÝ»ñÇÝ ¨ ݳ˳å³ïñ³ëïáõÙ »Ý ëïñϳóÙ³Ý: ²Û¹ êáí»ïÁ, áñï»Õ ÉñÇí ¿ÏáÝáÙÇÏ³Ý åɳݳíáñí³Í ¿ñ, áñÇ å»ï³Ï³Ý µÛáõç»Ý Ù»Ï ïñÇÉÇáÝ ¹áɳñÇó ³í»É ¿ñ, áñÇ í³ÉÛáõï³ÛÇÝ ¨ áëÏáõ å³Ñ»ëï³ñÅ»ùÁ ÝáõÛÝå»ë ïñÇÉÇáÝ ¹áɳñÇó ³í»É ¿ñ, ³Û¹ ÇÝãå»ë ϳ½Ù³ÉáõÍí»ó, áñ ³ÛÅÙ Ýñ³ ï»Õáõ٠ѳÛïÝí»óÇÝ µ³ó³ñӳϳå»ë µáõÃ` Ù³ïÁ Ù³ïÇÝ ãÏåóñ³Í 200-Çó ³í»É çÑáõ¹ ÙÇÉdzñ¹³ï»ñ»ñ ¨ áñ µáÉáñ ѳÝñ³å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ µÝÇÏÝ»ñÁ, Áݹ áñáõÙ ¨ èáõë³ëï³ÝÇÝÁ, ãù³íáñÝ»ñ »Ý, ÇëÏ µáÉáñ ³Ýµ³Ý, ·áÕ, ³Ýٳϳñ¹³Ï, ³é³Ýó ·Çï³Ï³Ý ¨ Ñá·»õáñ ³ñÅ»ùÝ»ñÇ çÑáõ¹»ñÁ, ÙdzÛÝ Çñ»Ýó ѳïáõÏ Ù³ýÇὠϳ½Ù³Ï»ñåí³ÍáõÃÛ³Ý ßÝáñÑÇí` ³Ù»Ý³ï»ñ: âϳ Ñ³Û ³½·Ç áã ÙÇ ÷áÕ³ï»ñ, ë»÷³Ï³Ý³ï»ñ, å³ßïáÝÛ³ ³ÝÓ: Ð³Û ³½·Á Çñ ë»÷³Ï³Ý ѳÛñ»ÝÇùÇó ûï³ñ³óí³Í ¿: âÇ Ù³ëݳÏóáõÙ áã ù³Õ³ù³Ï³Ý, áã ïÝï»ë³Ï³Ý, áã ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý µÝ³·³í³éÝ»ñáõÙ Çñ»Ý ÇëÏ í»ñ³å³ÑáÕ Ñ³ñó»ñÇ ÉáõÍÙ³ÝÁ: Ð³Û ³½·Á ÉñÇí µ³ñáÛ³Éùí³Í ¿, Çñ ѳÛñ»ÝÇ ÑáÕÇ íñ³ ÉñÇí Çñ³í³½áõñÏ, »Ã» ³Ûëå»ë ß³ñáõݳÏíÇ ÙÇ ù³ÝÇ ï³ñÇ, ³å³ çÑáõ¹»ñÇ »ñ³½³ÝùÁ Ïϳï³ñíÇ` г۳ëï³ÝáõÙ Ñ³Û ãÇ Ùݳ ¨ гÛùÁ Ϲ³éݳ çÑáõ¹³Ï³Ý ï³ñ³Íù: 21-ñ¹ ¹³ñáõ٠ѳÛÁ áã ÙdzÛÝ ÇÝùÝ ¿ ûñÇ ëÝíáõ٠ϳ٠Çñ »ñ»Ë³Ý»ñÇÝ ¿ ûñÇ ëÝáõÙ, ϳ٠í³ï ѳ·ÝíáõÙ, ³ÛÉ ³Ý·³Ù ï³ññ³Ï³Ý ÑÇ·»ÝÇÏ ËݹÇñÝ»ñÁ ãÇ Ï³ñáÕ³ÝáõÙ ÉáõÍ»É: ê³ ³Ù»Ý³³ÙáóÉÇ »ñ»õáõÛÃÝ ¿ ³Ûëûñ, áñÇ Ù³ëÇÝ ³Ý·³Ù µ³ñÓñ ãÇ Ï³ñ»ÉÇ ³ñï³Ñ³Ûïí»É: ²ÛÝÇÝã, çÑáõ¹»ñÁ í³Û»ÉáõÙ »Ý Ù»ñ »ñÏñÇ Ñ³ñëïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ѳݷëï³ÝáõÙ Ù»ñ ѳݷëïÛ³Ý ïÝ»ñáõÙ, í³×³éáõÙ Ù»ñ »ñÏñÇ Áݹ»ñùÁ, µ³éÇë µáõÝ ÇÙ³ëïáí û·ï³·áñÍáõÙ Ù»½, ×áñïÇÝ Ñ³Ù³å³ï³ë˳ÝáÕ Ãáõɳ÷³Û Ïïáñ ·ó»Éáí, ÉáõÍáõÙ Çñ»Ýó ѳñϳíáñ µáÉáñ ѳñó»ñÁ, ¨ ß³ï ¿É µ³ñíáù` ï³ñ³Ï³ÝÇ ÝÙ³Ý µ³½Ù³ÝáõÙ: ¸³ ³ÛÝ çÑáõ¹Ý ¿, áñÁ ³Ù³ãáõÙ ¿ ³ëÇ, áñ ÇÝùÁ çÑáõ¹ ¿, áñáíÑ»ï»õ µ³óÇ

- 249 -

µ³ó³ñӳϳå»ë µ³ñáÛ³½áõñÏ ÉÇÝ»ÉÁ, ³Ù³ãáõÙ ¿, áñ Çñ ÏÝáç áõ ³Õçϳ ѳٳñ å³ï»ñ³½Ù³Í ãϳ, ãáõÝÇ »ñ· áõ ï³Õ, ãáõÝÇ »ñ³Åßï³Ï³Ý ·áñÍÇù, ãáõÝÇ ³½·³ÛÇÝ ËáѳÝáó, ãáõÝÇ Ñ³ñ·³ÝùÇ áõ å³ïíÇ Ñ³ëϳóáÕáõÃÛáõÝ: ºì í³Ë»ÝáõÙ ¿ áñ ³ëÇ Ã» ÇÝùÁ çÑáõ¹ ¿, áñáíÑ»ï»õ ÇÝã áõÝÇ-ãáõÝÇ µ³ó³ñӳϳå»ë ·áÕáõÃÛ³Ý, ˳µ»µ³áõÃÛ³Ý áõ åáéÝÏáõÃÛ³Ý ³ñ¹ÛáõÝù ¿, »ñµ»ù áãÇÝã ãÇ Ï³éáõó»É, ³ñï³¹ñ»É ¨ ÁݹѳÝñ³å»ë Çñ ³ÙµáÕç å³ïÙáõÃÛ³Ý ÁÝóóùáõÙ ãÇ ïí»É áã ÙÇ Ñ³Ûïݳ·áñÍáõÃÛáõÝ ¨ áã ÙÇ ï³Õ³Ý¹: ºí ³Û¹ åñÇÙÇïÇí ÅáÕáíáõñ¹Á ջϳí³ñ»Éáí Ù»½, ß³ï ¿É ³ñ³· ï»Ùå»ñáí ï³ÝáõÙ ¿ ¹»åÇ ÙÇçݳ¹³ñ, ¹»åÇ Çñ»Ýó ѳïáõÏ ³Ý³å³ï³ÛÇÝ Çñ³íÇ׳Ï: ²Ûëûñ,г۳ëï³ÝáõÙ áõë³ÝáÕÝ»ñÇ ù³Ý³ÏÁ 50%-áí å³Ï³ë»É ¿: ºÃ» ³Ûëå»ë ß³ñáõݳÏíÇ` ß³ï ßáõïáí ÏѳëÝ»Ýù ²ýÕ³Ýëï³ÝÇ Ï³ñ·³íÇ׳ÏÇÝ` 80% ³Ý·ñ³·»ï: î³ñµ»ñ ³½·³ÛÇÝ å³ïϳݻÉáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ Ý³ËÏÇÝ áã ÙÇ ·Çï³ß˳ïáÕ Çñ»Ý í³Û»É ãÇ Ñ³Ù³ñáõÙ çÑáõ¹»ñÇ Ý»ñùá ·áñÍ»É, ÇëÏ çÑáõ¹»ñÁ, µÝáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó, ³é³í»É»õë ݻݷ ¹³ëïÇñ³ÏáõÃÛ³Ý µ»ñáõÙáí, ûÅïí³Í ã»Ý ÝÙ³Ý Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ»ñáí ¨ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ êáí»ï³Ï³Ý ͳÕÏáõÝ ·Çï³Ï³Ý ٳϳñ¹³ÏÁ ³Ûëûñí³ ¹ñáõÃÛ³Ùµ ÝáÕϳÉÇ íÇ׳ÏáõÙ ¿: æÑáõ¹Ý»ñÁ, Çñ»Ýù, áõݻݳÉáí ÙÇçÇÝÇó áã µ³ñÓñ ëï»Õͳ·áñÍ ¨ Ñݳñ³ÙÇï ٳϳñ¹³Ï, Çñ»Ýó ѳٳñ Ý»óáõÏ »Ý ѳٳñáõÙ Ù»ñ ³½·Ç ÙÇçÇÝÇó ó³Íñ ٳϳñ¹³ÏÇ ï»ñ ½³Ý·í³ÍÇÝ, áñÁ Çñ Ñ»ñÃÇÝ Ù»Í³Ù³ëÝáõÃÛáõÝ ¿ ϳ½ÙáõÙ, ÁݹѳÝñ³å»ë µáÉáñ ³½·»ñÇ Ùáï ¨ Ýñ³Ýó ˳µéï»Éáí, ³Ý³ÙáÃ, ó³Í, ëáõï, ³Ýí³Û»É ËáëïáõÙÝ»ñáí, ѳë»É »Ý ù³Õ³ù³Ï³Ý ųٳݳϳíáñ ³Ñé»ÉÇ Ù»Í Ñ³çáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ` ×Çßï ¿, áÕµ»ñ·áõÃÛáõÝ Ëáëï³óáÕ, ¨ ³é³Ýó ѳëϳݳÉáõ, áñ ³Ù»Ý³Ñ³Ûñ»Ý³ë»ñ ¨ ÏéíáÕÁ Ñ»Ýó ³Û¹ ˳íÝ ¿ ¨, áñ ѳÝϳñÍ ³Û¹ ˳íÁ í»ñçݳϳݳå»ë ÇÙ³ó³í ÇñáÕáõÃÛáõÝÁ, ³Û¹ ˳íÇÝ Ñ»ïá áã áù ãÇ Ï³ñáճݳ ß»Õ»É á×ñ³·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ×³Ý³å³ñÑÇó: ²Ñ³ û ÇÝãáõ ¹³ñ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ çÑáõ¹Ý»ñÇÝ ³ÝÁݹ³ï ³ÝËݳ Ïáïáñ»É ¿ ѳë³ñ³Ï ÅáÕáíáõñ¹Á, ÇÝãå»ë Çñ»Ýù »Ý ³Ýí³ÝáõÙ` §³ÙµáËÁ¦: §ÆÝã ó³Ý»É ¿ë, ³ÛÝ ¿É ÏÑÝÓ»ë¦: гë³ñ³Ï ÅáÕáíñ¹ÇÝ ÇѳñÏ» Ñ»ßï ¿ ˳µ»ÉÁ, µ³Ûó å»ïù ãÇ Ùáé³Ý³É, áñ Ñ»ïá, ÁݹѳÝñ³å»ë ³ÝÑݳñ ¿ Ýñ³Ý ѳÙá½»É, ÙÇÝã»õ ÇÝùÁ Çñ áõ½³ÍÁ Çñ ë»÷³Ï³Ý ³ãùáí ãï»ëÝÇ: êï»ÕÍí³Í Çñ³íÇ׳ÏÁ ³½·Ç ¨ ѳÛñ»ÝÇùÇ Ñ³Ù³ñ ׳ϳﳷñ³Ï³Ý íï³Ý·³íáñ Çñ³¹ñáõÃÛ³Ý ¿ í»ñ³Íí»É, û ³ñï³ùÇÝ, û Ý»ñùÇÝ Ñ³ñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³ñÃáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ: ²Ûëûñí³ ³Ûë çÑáõ¹³Ë³Õ»ñÇ ³Ù»Ý ÙÇ ï³ñÇÝ Ù»ñ ë»ñáõݹݻñÇ íñ³ ï³ëÝÛ³Ï ï³ñÇÝ»ñ ¿ Ýëï»Éáõ: Ð³Û ³½·Ç ³Ûë ³Ù»ÝÁ ÁÙµéÝáÕ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ áñ¹Ç, ù³ÝÇ ¹»é áõß ãÇ, å³ñï³íáñ ¿ ï»Õ»Ï³óÝ»É µáÉáñ гۻñÇÝ ³ñ¹Ç ³Ûë ·»ñíï³Ý·³íáñ ëáëϳÉÇÝ»ñÇ` §ê³ï³Ý³Û³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛáõݦ Íñ³·ÇñÁ Çñ³Ï³Ý³óÝáÕ Ññ»ß³ÛÇÝÝ»ñÇ Ýå³ï³ÏÝ»ñÇÝ: æÑáõ¹Ý»ñÇ ³Ù»Ý ÙÇ, ûÏáõ½ ß³ñù³ÛÇÝ Ý»ñϳ۳óáõóÇã, ɳí ï»ÕÛ³Ï ¿ ³Ûë ³Ù»ÝÇó ¨ Ýñ³ÝóÇó ³Ù»Ý Ù»ÏÁ ù³ñá½ã³Ï³Ý ßáõñçûñÛ³ ÝíÇñí³Í ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÇ Ù»ç ¿: гë³ñ³Ï, ³Ýï»ÕÛ³Ï çÑáõ¹ ãϳ ¨ ß³ï í³Õí³ÝÇó: Æñ»Ýù ÉÇÝ»Éáí ù³ç³ïÕÛ³Ï ¨ ³Ù»ÝûñÛ³ Íñ³·ñ³íáñí³Í ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÇ Çñ³Ï³Ý³óÝáÕ, ³Ýï»ÕÛ³Ï Ù»ñ ³½·ÇÝ Ñ³Ù³ñáõÙ »Ý §ÙdzÙÇï áã˳ñÝ»ñ¦: ºÃ» Ù»ñ ³½·Ç ß³ñù³ÛÇÝ Ý»ñϳ۳óáõóÇãÁ ³Ýï»ÕÛ³Ï ¿ ³Ûë ³Ù»ÝÇó, »ë ѳٳñáõÙ »Ù, áñ Ù»Õ³íáñÁ ³Ûëûñ Ð³Û ³½·Ç ·ñ³·»ï ¨ Çñ³íÇ׳ÏÇó ï»ÕÛ³Ï Ý»ñϳ۳óáõóÇãÝ»ñÝ »Ý: Ø»ñ ëñµ³½³Ý å³ñïùÝ ¿, áñ ³Ûë ³Ù»ÝÇó ³Ýï»ÕÛ³Ï Ð³Û ãÉÇÝÇ: î»ñ-ä»ïñáëÛ³Ý³Ï³Ý §ä³Ûù³ñ ÙÇÝã»õ í»ñç¦-Á ¹³ çÑáõ¹³Ï³Ý ù³ñá½ ¿, áñÁ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ å³Ûù³ñ ÙÇÝã»õ гÛÇ í»ñçÝ áõ çÑáõ¹Ç ³ß˳ñÑÇÝ ïÇñ»ÉÁ: Ø»Ýù, гۻñë ¹»é ã»Ýù ³½³ï³·ñí»É ¨ Ù»ñ ÏáãÁ å»ïù ¿ ÉÇÝÇ §²½³ïáõÃÛáõÝ Ï³Ù Ù³Ñ¦: Æñ»Ýó ëïñ³ï»·Ç³Ý Ñ»ï»õÛ³ÉÝ ¿. --Þ³ñáõÝ³Ï»É ëïñϳóÝáÕ §ë³ï³Ý³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛáõݦ-Á, »Ã» ˳µ³ÝíÇ, ³å³` µáÉáñ ÙÇçáóÝ»ñÁ ÏÇñ³é»É ÙݳÉáõ óɳݳÍÇ ûñÇݳϳݳóí³Í ï»ñÁ, »Ã» áã` Ï»ÕÍ Ñ³Û ÙݳÉÁ ¨ ѳÛÇ µ³ñÇ ÉÇÝ»ÉáõÝ ß³Ñ³·áñÍ»ÉÁ ÙÇßï ¿É Ï³ áõ ϳ:

- 250 -

²Ü¶ð²¶ºî ¾ÎàÜàØÆβ º §ê²î²Ü²Î²Ü öàðÒàôÂڲܦ öàôÈ êàìºî²Î²Ü вڲêî²ÜÆ Î²ð¶²ìÆÖ²ÎÀ ê.ê.Ð.Ø.-áõÙ ØÇáõÃ»Ý³Ï³Ý Ù³ßï³µÇ ÆݹáõëïñdzÉ-³·ñ³ñ³ÛÇÝ Ñ³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝ ²½·³ÛÇÝ Ñ³ñëïáõÃÛáõÝÁ ³é³Ýó ³Ý³ëáõÝ»ñÇ ¨ ѳÝù³ÛÇÝ Ñ³Ý³ÍáÝ»ñÇ-42 ÙÉñ¹.é. ¶ñ³·ÇïáõÃÛáõÝÁ Édzϳï³ñ-ѳٳÅáÕáíñ¹³Ï³Ý êáódzɳå»ë µ³ñÓñ ٳϳñ¹³Ï, ïÝï»ë³å»ë ϳÛáõÝ Ï³½Ù³Ï»ñåí³Í ¶Çï³ï»ËÝÇÏ³Ï³Ý µ³ñÓñ³·áõÛÝ Ù³Ï³ñ¹³Ï ø³Õ³ù³Ï³Ý µ³ó³ñӳϳå»ë ³Ý¹áññ Çñ³íÇ×³Ï ²ñ¹Ûáõݳµ»ñ³Ï³Ý Ùdzݷ³Ù³ÛÝ µ³ñÓñ³·áõÛÝ Ù³Ï³ñ¹³Ï

ØÇ Ëáëùáí` µáÉáñ µÝ³·³í³éÝ»ñáõ٠ϳï³ñÛ³É Ñ³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝ: ØdzÛÝ ¹³ñ³íáñ áË»ñÇÙ ÃßݳÙÇÝ ÏÓ»éݳñÏ»ñ áïݳӷáõÃÛáõÝ Ñ³ñÛáõñ³ÙÛ³ÏÝ»ñ ß³ñáõÝ³Ï ³Ýë³ÑÙ³Ý ½ñϳÝù áõ ï³é³å³Ýù Ïñ³Í, ÙÇÉÇáݳíáñ ³ÝÙ»Õ ½áÑ»ñ ïí³Í, Ïïñí³Í ѳÛñ»ÝÇ ÑáÕÇ ¨ µÝáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó Ù³ñ¹áõÝ Ñ³ïϳóí³Í ¿É»Ù»Ýï³ñ µ³ñÇùÝ»ñÇó û·ïí»Éáõ Çñ³íáõÝùÇó, ³é³ù»ÉáõÃÛ³Ùµ µ³ñ»ÏÇñÃ, µ³ñ»Ï»ñï, µ³ñ»Ï»ó, µ³ñáÛ³·áÛ áõ ²ñ»õÇ ³ÝËïñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ùµ µ³ñÇÏ³Ù Ð³Û ³½·Ç ѳݹ»å, ÙdzÛÝ ¨ ÙdzÛÝ ³ÛÝ å³ï׳éáí, áñ ³é³çÇÝ ³ñ³ñí³Í Ù³ñ¹Ý ¿ ÐáÕ³·Ý¹Ç íñ³ ¨ ³é³ù»ÉáõÃÛ³Ùµ ²ñÇáõÃÛ³Ý ë»ñÙ³ÝáÕ` Ï»ÕÍÇùÇ áõ ³Ýµ³ñáÛÇ Ï³ÝËÇã, ëñµ³Ñ³Ù ùñÙ»ñ ÍÝáÕ, ÉñµáõÃÛ³Ý áõ Ï»ÕͳíáñáõÃÛ³Ý ³ñÙ³ï³ËÇÉ ³ÝáÕ ¿: à±ñ ëáëϳÉÇ áëáÕÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó ûÏáõå³óÇ³Ý Ï³ñáÕ ¿ñ ϳï³ñÛ³É å»ïáõÃÛ³ÝÁ ¨ ÅáÕáíñ¹ÇÝ Ñ³ëóÝ»É ³Ûë ³ëïÇ×³Ý áÕµ»ñ·³ÉÇ Çñ³íÇ׳ÏÇÝ ¨ ÙÇçݳ¹³ñÛ³Ý ÝáÕϳÉÇ ³Ûë ٳϳñ¹³ÏÇÝ: ²Û¹ DZÝã å³ï׳éÝ»ñ »Ý ¨ DZÝã ëáëϳÉÇ áëáÕ ¿` ÷áñÓ»Ýù å³ñ½³µ³Ý»É: ´³Ûó, ÙÇÝã»õ å³ñ½³µ³ÝáõÃÛ³ÝÁ ³ÝóÝ»ÉÁ, Ý»ñϳ۳óÝ»Ýù гÛÇ ³ñ¹Ç ëáóÇ³É³Ï³Ý ¨ ïÝï»ë³Ï³Ý ³ÝÝϳñ³·ñ»ÉÇ Í³Ýñ íÇ׳ÏÁ: Ü³Ë ³ë»Ù, áñ ù³Õ³ù³Ï³Ý, ïÝï»ë³Ï³Ý, ëáóÇ³É³Ï³Ý íÇ׳ÏÝ»ñÁ áõÕÕ³ÏÇ Ï³åÇ Ù»ç »Ý ÙÇÙdzÝó Ñ»ï, ¨ »Ã» áñ»õ» áõÅ áïݳӷáõÃÛáõÝ ¿ ϳï³ñáõÙ ³½·Ç ù³Õ³ù³Ï³Ý Ï»ñåÇ íñ³, ³å³ ݳ Ç ÝϳïÇ áõÝÇ ïÝï»ë³Ï³Ý ¨ ëáóÇ³É³Ï³Ý íÇ׳ÏÝ»ñÇ í³ïóñ³óáõÙ, áñÁ Çñ Ñ»ñÃÇÝ ßÕó۳µ³ñ ϳ½¹Ç ³ÙáõëÝáõÃÛ³Ý, ³ÙáõëݳÉáõÍáõÃÛ³Ý, Ñá·»Ï³Ý íÇ׳ÏÇ íñ³, ϳåÝí³Í ÁÝóóÇÏ ÙÇÝÇÙ³É, µ³Ûó å³ñï³¹Çñ ͳËë»ñÇ, áõëÙ³Ý, Ï»Ýë³Ï³Ý, ³éáÕç³Ï³Ý íÇ׳ÏÝ»ñÁ ³å³Ñáí»Éáõ Ñ»ï, áñÁ Çñ Ñ»ñÃÇÝ ³ÝÙÇç³å»ë ϳ½¹Ç ³½·Ç µÝ³Ï³Ý ³×Ç ¨ ³ñ¹Ç å³ÛÙ³ÝÝ»ñÇÝ ãѳٳå³ï³ë˳ÝáÕ ·Çï³Ï³Ý ٳϳñ¹³ÏÇ íñ³: ²ÛëÇÝùÝ í³ï ëÝí»ÉÁ, Ý»ñí³ÛÇÝ ³åñáõÙÝ»ñÁ, ³éáÕç³Ï³Ý íÇ׳ÏÁ ëå³ÝáõÙ »Ý ¨ ³½·Ç ù³Ý³ÏÁ ¨ Ùݳó³Í ù³Ý³ÏÇ ·»ÝáýáÝ¹Ç Ï³Û³óí³ÍáõÃÛáõÝÁ` ÇÝãÇÝ ¹³ñ»ñ ß³ñáõÝ³Ï Ó·ï»É »Ý í³Ûñ³· ¨ ³ñÛáõݳñµáõ Ñáï»ñ: ²ñ¹Ûá±ù ³Ûëûñí³ Ð.Ð. ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ³ÛÝ Å³Ù³Ý³ÏÝ»ñÇ ÝáõÛÝ ·Çß³ïÇã ϻݹ³ÝÇÝ»ñÇ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ß³ñáõݳÏáõÃÛáõÝÁ ãÇ ¨ ù³Õ³ù³Ï³Ý ·áñÍÇãÝ»ñÁ Ýñ³Ýó Ñ»ïÝáñ¹Ý»ñÁ ϳ٠ÏÇë³ï ÃáÕ³Í ·áñÍÁ ß³ñáõݳÏáÕÝ»ñÁ ã»Ý: àã Ù»ÏÇ Ñ³Ù³ñ ÝáñáõÃÛáõÝ ãÇ ÉÇÝÇ, »Ã» ³ë»Ù, áñ гÛÁ Çñ å³ïÙáõÃÛ³Ý í»ñçÇÝ ï³ëÁ ¹³ñ»ñáõÙ ³Ù»Ý³Ýå³ëï³íáñ ù³Õ³ù³ïÝï»ë³Ï³Ý ¨ ëáóÇ³É³Ï³Ý íÇ׳Ïáí ¿ ³åñ»É ëáí»ï³Ï³Ý ï³ñÇÝ»ñÇÝ: ²Û¹ å³ï׳éáí ¿É ³Ûëûñí³ ÝáõÛÝ ³í»ñÇã ù³Õ³ù³Ï³Ý ·áñÍÇãÝ»ñÁ, Çñ»Ýó Ñáñùáõñ-ÙáñùáõñÝ»ñáí ÇѳñÏ», ͳ˻óÇÝ êáí»ï³Ï³Ý ÙÇáõÃÛáõÝÁ, ݳËûñáù, »ñϳñ³ÙÛ³ áõ Ù³Ýñ³ÏñÏÇï ϳ½Ù³íáñ³Í ¸³ÉÉ»ëëÇ Íñ³·ñáí, ³é³Ýó ßï³å»Éáõ, Ñ»ïÝ»ñë §Ù³ùáõñ¦ »Õµ³ÛñáõÃÛáõÝ áõ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝ ³Ý»Éáí, ÙÇ Ïïáñ ѳóÁ Ñ»ïÝ»ñë ÏÇë»Éáí, Ù³ïÝ»óÇÝ Ù»½ µáÉáñÇë, ѳñÁëïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Çñ³ñ Ù»ç µ³Å³Ý»óÇÝ, ¿ÏáÝáÙÇÏ³Ý ³ÙµáÕçáíÇÝ Ñáï³ÛݳóñÇÝ, ѳٳñ»Éáí, áñ Ù»Ýù áã˳ñ ·áÛ»ñ »Ýù, ÑáõÛë áõݻݳÉáí, áñ Ù»Ýù »É “Ïáõï»Ýù” ³Ûë ³Ù»ÝÁ, Çñ»Ýù ¿É Ù»ñ ³Ûëå»ë Ïáãí³Í §»Õµ³ÛñÝ»ñÁ¦ ÏÙ³ñë»Ý, áõ »Ã» ãëï³óíÇ Ù»½ ëïñϳóÝ»ÉÁ, Ù»½ ѳٳñ Çñ»Ýó “ѳ۔ ÉÇÝ»ÉÁ ÙÇßï ¿É Ï³ áõ ϳ, í³ï³·áõÛÝ ¹»åùáõ٠ϳ߳éù Ïï³Ý, ÏÉÇÝ»Ý Ù»ñ í»ñ³¹³ëÝ»ñÁ, áãÇÝã` ³Û¹ Ó»õáí Ï߳ѳ·áñÍ»Ý: ²Ûëûñí³ Ð³ÛÇ ·áÛ³ï»õÙ³Ý áñáß óáõó³ÝÇßÝ»ñ ѳٻٳï»Ýù êáí»ï³Ï³Ý ųٳݳϳßñç³ÝÇ óáõó³ÝÇßÝ»ñÇ Ñ»ï, µ³ó³Ñ³Ûï»Éáí ѳݹ»ñÓ ³ñ¹Ç Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ í³-

- 251 -

ñ³Í ѳϳѳÛϳϳÝ, ѳϳٳñ¹Ï³ÛÇÝ, ѳϳ»Õµ³Ûñ³Ï³Ý, ѳϳÁÝÏ»ñ³Ï³Ý, ѳϳµ³ñ»Ï³Ù³Ï³Ý, ѳϳѳñ»õ³Ý³ÛÇÝ, ѳϳѳٳù³Õ³ù³ódzϳÝ, ѳϳѳٳ»ñÏñ³óáõ §ë³ï³Ý³Û³Ï³Ý ÷áñÓáõÃ۳ݦ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ¨ Ù»½ Ñ»ï Ïïáñ ѳóÁ §Ù³ùáõñ ëñïáí¦ ÏÇë»Éáõ Ýå³ï³ÏÁ:

вÚÎ²Î²Ü 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19.

æ²ð¸ºðÀ

1-301Ã.Ã. г۳ëï³Ý ÐéáÙ. É»·ÇáÝ»ñ 301-387 г۳ëï³Ý çÑáõ¹ »Ï»Õ»óÇ 640-854 г۳ëï³Ý ³ñ³µÝ»ñ 880-1044 г۳ëï³Ý çÑáõ¹Ý»ñ 1048-18.. г۳ëï³Ý óóñ-ÙáÝÕáÉ 1894 ê³ëáõÝ Ãáõñù. 4-ñ¹ µ³Ý³Ï 1895-96 λÝïñáÝ³Ï³Ý Ð³Ûù Ãáõñù. µ³Ý³Ï 1904 ê³ëáõÝÇ ³åëï³ÙëáõÃÛáõÝÁ Ãáõñù. µ³Ý³Ï 1905 Þáõß³, ´³ùáõ, ܳËÇç»õ³Ý, ºñ»õ³Ý Ãáõñù. µ³Ý³Ï 1909 ²¹³Ý³, ÎÇÉÇÏdz Ãáõñù. µ³Ý³Ï 1915-23 Ø»Í ºÕ»éÝ Ãáõñù. µ³Ý³Ï 1919 êáíÇó ¨ ïÇýÇó Ð.Ð.-áõÙ ¹³ßݳÏÝ»ñ 1920 àôñý³, ²çÝ, ²ÛÝó÷, ¼»ÛÃáõÝ Ãáõñù. µ³Ý³Ï 1920 Âáõñù-гÛÏ. å³ï»ñ³½Ù Ãáõñù. µ³Ý³Ï 1920 æ³í³ËùÇ ¿ÃÝÇÏ Ñ³Û»ñÇÝ Ãáõñù. µ³Ý³Ï 1921 гϳëáí»ï³Ï³Ý ³åëï³ÙµáõÃÛ. ϳñÙ. µ³Ý³Ï 1937 ÎáÙáõÝÇëï³Ï³Ý ï»éáñ ÏáÙáõÝÇëïÝ. 1941-45 гÛñ»Ý³Ï³Ý Ù»Í å³ï»ñ³½Ù ü³ßÇëïÝ»ñ. 2001-2012 ²½³ï, ³ÝÏ³Ë Ð³Û³ëï³Ý ëÇáÝÇëïÝ»ñ

Ù³ë³Û³Ï³Ý Ù³ë³Û³Ï³Ý Ù³ë³Û³Ï³Ý Ù³ë³Û³Ï³Ý Ù³ë³Û³Ï³Ý 300.000 Ñ³Û Ù³ë³Û³Ï Ù³ë³Û³Ï Ù³ë³Û³Ï 30.000 3.500.000 150.000 Ù³ë³Û³Ï Ù³ë³Û³Ï 20.000 ³ÝѳÛï ¿ 250.000 270.000 820.000

´Ü²ÎâàôÂÚ²Ü Âì²ø²Ü²ÎÀ 1913 1918à 1920à 1922à 1926à 1939à 1959à 1970Ã

6,5 ÙÉÝ 830.000 720.000 782.000 881.300 1.282.000 1.763.000 2.491.900

Ø»Í Ð³Ûù г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ. г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ. êáí»ï. г۳ëï³Ý êáí»ï. г۳ëï³Ý êáí»ï. г۳ëï³Ý êáí»ï. г۳ëï³Ý êáí»ï. г۳ëï³Ý

1985Ã. 1991Ã 1993Ã 1999Ã 2000Ã 2007Ã 2008Ã 2011Ã.

3.316.600 3.574.500 3.722.300 3.798.200 3.226.000 2.000.000 1.900.000 1.800.000

êáí»ï. êáí»ï. ²ÝÏ³Ë ²ÝÏ³Ë ²ÝÏ³Ë ²ÝÏ³Ë ²ÝÏ³Ë ²ÝϳË

г۳ëï³Ý г۳ëï³Ý г۳ëï³Ý г۳ëï³Ý г۳ëï³Ý г۳ëï³Ý г۳ëï³Ý г۳ëï³Ý

´Ü²ÎâàôÂÚ²Ü ¸ð²Ø²Î²Ü ºÎ²ØàôîÀ 1980à 163é. 163¹áÉ

1990à 231é. 231¹áÉ

/³Ùë³Ï³Ý ÙÇçÇÝ »Ï³ÙáõïÁ/ 2005à 2007à 1600¹ñ 22.287¹ñ 40¹áÉ 60¹áÉ

- 252 -

2010Ã. 31.553¹ñ 85¹áÉ

²Ôø²îàôÂÚ²Ü

زβð¸²ÎÀ

ï³ñÇ

³Õù³ïÝ»ñ /µÝ³ÏãáõÃÛ³Ý %/

1990Ã 2004Ã 2005Ã 2006Ã 2007Ã 2008Ã 2009Ã 2010Ã

---------------------34.6 % 29.8 % 26.5 % 25.0 % 45.0 % 70.0 % 70.0%

ß³ï ³Õù³ïÝ»ñ /µÝ³ÏãáõÃÛ³Ý %/ ------------------------------6.4 % 4.6 % 4.1 % 3.8 % 18—20 % 25 % 25%

´Ý³Ï»ÉÇ ß»Ýù»ñÇ ·áñͳñÏáõÙÁ 1975-1980 1980—85 1986 1987 1988 1989 1990

5.585.000 ù³é.Ù»ïñ û·ï. ٳϻñ»ë 5.414.000 1.290.000 1.142.000 1.126.000 1.547.000 1.239.000

15.400 µÝ³Ï 83.900 µÝ³Ï 18.200 µÝ³Ï 15.800 µÝ³Ï 14.500 µÝ³Ï 19.300 µÝ³Ï 19.000 µÝ³Ï

1990à µÝ³Ï»ÉÇ ßÇݳñ³ñáõÃÛ³Ý ¨ ëáóÇ³É Ùß³ÏáõÛóÏÇÝ ûµÛ»ÏïÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ ϳï³ñí»É »Ý 1.481.000é Ý»ñ¹ñáõÙ: Üñ³Ýó ï»ë³Ï³ñ³ñ ÏßÇéÁ ϳ½ÙáõÙ ¿ ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý ïÝï»ëáõÃÛ³Ý Ù»ç ϳï³ñí³Í ÁݹѳÝáõñ Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÇ 46 %:

¶ÛáõÕ³Ï³Ý í³Ûñ»ñáõÙ µÝ³Ï»ÉÇ ß»Ýù»ñÇ ·áñͳñÏáõÙÁ 1975-80Ã.Ã. 1980-85Ã.Ã. 1986Ã. 1987Ã. 1988Ã. 1989Ã. 1990Ã.

1.422.000 ù³é.Ù»ïñ û·ï³Ï³ñ ٳϻñ. 1.258.000 317.000 382.000 289.000 793.000 364.000

900 µÝ³Ï³ñ³Ý 800 200 250 180 420 250

êáóÇ³É Ùß³ÏáõÛóÛÇÝ Ý߳ݳÏáõÃÛ³Ý ûµÛ»ÏïÝ»ñÇ ·áñͳñÏáõÙÁ ¸åñáóÝ»ñ ܳ˳¹åñáó³Ï³Ý ÐÇí³Ý¹³ÝáóÝ»ñ äáÉÇÏÉÇÝÇϳݻñ Øß³ÏáõÛÃÇ ïÝ»ñ

1985Ã. 13.300 ³ß³Ï»ñï ï»Õ 5.700 ѳ½³ñ ï»Õ 220 Ù³Ñ×³Ï³É 1.126 ѳ׳ËáõÙ 4.600 ï»Õ

- 253 -

1989Ã. 9.400 1.400 560 560 800

1990Ã. ------

2008Ã. ------

2009Ã. ------

¸³ßݳÏó³Ï³Ý гÝñ³å»ïáõÃÛ³Ý ëï»ÕÍáõÙÇó »ñÏáõ ï³ñí³ ÁÝóóùáõÙ µÝ³ÏãáõÃÛ³Ý ù³Ý³ÏÁ 210.000-áí å³Ï³ë»ó, áõß³¹ñáõÃÛáõÝ ¹³ñÓñ»ù` å³Ï³ë»ó: ÆÝãÇ Ñ³Ù³ñ »Ù ³ëáõÙ áõß³¹ñáõÃÛáõÝ ¹³ñÓñ»ù` áñáíÑ»ï»õ êáí»ïÁ ù³Ý¹»Éáõó Ñ»ïá ÇÝãå»ë Çñ»Ýù »Ý ÏáãáõÙ` »ññáñ¹ ѳÝñ³å»ïáõÃÛáõÝÁ ëï»ÕÍ»Éáõó Ñ»ïá ÝáõÛÝå»ë µÝ³ÏãáõÃÛ³Ý ù³Ý³ÏÁ å³Ï³ë»ó, µ³Ûó 1,8 ÙÇÉÇáÝáí: àãÇÝã ã»±ù Ïé³ÑáõÙ: êáí»ï³Ï³Ý ϳñ·»ñÁ ѳëï³ï»Éáõó Ñ»ïá г۳ëï³ÝÁ ÷³ëïáñ»Ý Ùdzݷ³Ù³ÛÝ ÝáñÇó í»ñ³Ï³éáõóí»ó: ØÇÝã ³Û¹ ãϳñ áã ÙÇ ³ñï³¹ñáõÃÛáõÝ, ·ÛáõÕ³ïÝï»ëáõÃÛáõÝÁ` çÑáõ¹-Ãáõñù»ñÁ í»ñ³óñ»É ¿ÇÝ, ãϳÛÇÝ ÇÝëïÇïáõïÝ»ñ ¨ ѳٳÉë³ñ³ÝÝ»ñ, ¹åñáóÝ»ñ ¨ Ù³Ýϳå³ñ﻽ݻñ, ÏáõÉïáõñ³ÛÇ ¨ ³ñí»ëïÇ ûç³ËÝ»ñ, »ñ³Åßï³Ï³Ý áõ ëåáñï³ÛÇÝ ¹åñáóÝ»ñ, ׳ݳå³ñÑÝ»ñ áõ µÝ³Ï»ÉÇ ß»Ýù»ñ: ºë Ò»½ ËݹñáõÙ »Ù áõß³¹Çñ ݳۻù ³Ù»Ý ÙÇ ³ÕÛáõë³ÏÇ ¨ áã ÙÇ µ³ó³ïñáõÃÛ³Ý Ï³ñÇù ãÇ ½·³óíÇ: ²é³çÇÝ ï³ëÁ ï³ñÇÝ»ñÇ ÁÝóóùáõ٠г۳ëï³ÝáõÙ, áñï»Õ ³Ý·ñ³·ÇïáõÃÛáõÝÁ 90%-Çó µ³ñÓñ ¿ñ` í»ñ³ó³í ¨ Ð³Û ³½·Ç Ãí³ù³Ý³ÏÁ Ù»Ï ÙÇÉÇáÝÁ ·»ñ³½³Ýó»ó: 1700-ï³ñÇÝ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ ³é³çÇÝ ³Ý·³Ù гÛÁ ûñ»ÝùÝ»ñÇó û·ïí»Éáõ Çñ³íáõÝù ëï³ó³í, ³ÛëÇÝùÝ ³é³çÇÝ ³Ý·³Ù Çñ»Ý ½·³ó ÉÇÇñ³í Ù³ñ¹ (ÇëÏ ÑÇÙ³±): ²½·Ç µÝ³Ï³Ý ³×Á 1922à ϳ½ÙáõÙ ¿ñ 24.8 ïáÏáë, ÇëÏ ³Ûëûñ 4.1 ïáÏáë ¿: 11-Ù³ñ¹ ÍÝíáõÙ ¿ñ` 3.7 ٳѳÝáõÙ, ³Ûëûñ 11 Ù³ñ¹ ÍÝíáõÙ »Ý` 6.8 ٳѳÝáõÙ: 1920à 1414 Ð³Û µÝ³Ï³ñ³Ýáí ³å³Ñáíí»É »Ý, 1922Ã` 395-гÛ, 1940Ã` 764 гÛ, ÇëÏ ³Ûëûñ` í»ñçÇÝ 18 ï³ñÇÝ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ áã ÙÇ Ð³Û ³ß˳ï³íáñ µÝ³Ï³ñ³Ý ãÇ ëï³ó»É: ì»ñóÝ»Ýù ³í»ÉÇ áõß ï³ñÇÝ»ñ: 1984 Ã. ÙdzÛÝ ÙÇ ³Ùëí³ ³ß˳ï³í³ñÓáí гÛÁ ϳñáÕ ¿ñ ·Ý»É 1900 Ï· ѳó, ϳ٠150 Ï· å³ÝÇñ, ϳ٠1700 Ï· ϳñïáýÇÉ, ϳ٠120 Ï· ÙÇë, ϳ٠220 Ï· ß³ù³ñ: êó÷í»ù áõ ÙÇ ùÇã Ùï³Í»ù, û ÇÝãáõ çÑáõ¹Ý»ñÁ ù³Ý¹»óÇÝ êáí»ï³Ï³Ý ØÇáõÃÛáõÝÁ: ÐÇÙ³ ³Û¹ µáÉáñÁ Çñ»Ýó ¿ å³ïϳÝáõÙ, ÇëÏ Ù»Ýù Çñ»Ýó Ùáï ÙÇÙdzÛÝ ëïñáõÏÝ»ñÇ Ï³ñ·³íÇ׳ÏáõÙ »Ýù: ´Ý³ÏãáõÃÛ³Ý ÑÇí³Ý¹³óÇáõÃÛáõÝÁ` ݳۻù áõß³¹Çñ ³ÕÛáõë³ÏÁ, ³í»É³ó»É ¿ 70-Çó ÙÇÝã»õ 560%-áí: ²Ù»Ý³íï³Ý·³íáñÁ, áñ ÐÐ-áõÙ ÑÕÇ Ï³Ý³Ýó 10-Çó` 9-Á µÅßÏ³Ï³Ý ÙÇç³ÙïáõÃÛ³Ý Ï³ñÇù »Ý ½·áõÙ ¨ ûñ³ÍÝáõݹݻñÇ ³Ñ³íáñ ù³Ý³Ï ¿: ÐÐ ¶ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ²Ï³¹»ÙdzÛÇ µáÉáñ ÛáÃÁ µ³ÅÇÝÝ»ñÁ ¨ 33 ·Çï³Ñ»ï³½áï³Ï³Ý ÇÝëïÇïáõïÝ»ñÁ ã»Ý ·áñÍáõÙ, ·ÛáõÕ³ïÝï»ëáõÃÛáõÝÁ, ³ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛáõÝÁ ÍÝÏÇ »Ý µ»ñí³Í: êáí»ïÇó ³í³Ý¹í³Í1480 Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝ µáÉáñáíÇÝ ³í»ñí³Í »Ý: êáí»ï³Ï³Ý ï³ñÇÝ»ñÇÝ Ï³éáõóí³Í ¿ÇÝ Ùdzݷ³Ù³ÛÝ µ³í³ñ³ñ ù³Ý³ÏÇ ¨ áñ³ÏÇ 800 ·Çï³ñï³¹ñ³Ï³Ý ÑÇÙݳñÏ Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝÝ»ñ: ²Û¹ ÑÇÙݳñÏÝ»ñÁ ³í»ñí³Í »Ý: ¶ÛáõÕ³ïÝï»ëáõÃÛáõÝÁ ·áñÍáõÙ ¿ 27 ïáÏáëáí: ¶ÛáõÕ³ïÝï»ë³Ï³Ý Ù»ù»Ý³-ïñ³Ïïáñ³ÛÇÝ µ³½³Ý ѳÝñ³å»ïáõÃÛáõÝáõÙ ·»ñ³Ïßé³µ³ñ ãÇ µ³í³Ï³Ý³óÝáõÙ` »Õ³ÍÁ Ù³ßí³Í ¿: ÐáÕ»ñÇ å³ñ³ñï³óáõÙ 18 ï³ñÇ ¿ ãÇ Ï³Û³óíáõÙ: ¶ÛáõÕ³ïÝï»ë³Ï³Ý ³åñ³ÝùÝ»ñÇ å³ïí»ñ å»ïáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó ãÇ Ñ³ïϳóíáõÙ: î»Õ³Ï³Ý ÑáõÙùÇ í»ñ³Ùß³ÏÙ³Ý Ñ³ïáõÏ ï»ËÝáÉá·Ç³Ý µ³ó³ñӳϳå»ë µ³ó³Ï³ÛáõÙ ¿: ´Ý³Ï³Ý å³ß³ñÝ»ñÁ ûï³ñÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó г۳ëï³ÝáõÙ ÙÇÙdzÛÝ ³é³çݳÛÇÝ ³Ù»Ý³Ãáõݳíáñ í»ñ³Ùß³ÏáõÙÇó Ñ»ïá, ¿Å³Ý ·Ý»ñáí áñå»ë ÏÇë³ÑáõÙù »Ý ³ñï³Ñ³ÝíáõÙ: г۳ëï³ÝÇ áëÏáõ ѳÝù»ñÁ í³×³éí³Í »Ý ûï³ñ çÑáõ¹Ý»ñÇ: ºñϳÃáõÕÇÝ, ·³½³ÙáõÕÝ»ñÁ, ¿É»»Ïïñáó³ÝóÁ ûï³ñ çÑáõ¹Ý»ñÇ Ó»éù»ñáõÙ »Ý: гÝù³ÛÇÝ çñ»ñÁ гÛÇ ¨ г۳ëï³ÝÇ Çñ³í³ëáõÃÛáõÝÇó ûï³ñ³óí³Í »Ý: ä³ñ»Ý³ÛÇÝ ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý Ñ³ñóÁ г۳ëï³ÝáõÙ ãÇ Ñ³Ù³ñíáõÙ ³Ù»Ý³³é³çݳѻñà ¨ ÉáõÍí³Í ¿ ÁݹѳٻÝÁ 25-30 ïáÏáëáí: г۳ëï³ÝÇÝ å³Ñ³ÝçíáÕ 600.000 ïáÝݳ ѳó³Ñ³ïÇÏÇó ³ñï³¹ñíáõÙ ¿ ÙdzÛÝ »ññáñ¹ Ù³ëÁ, ãÝ³Û³Í µÝ³Ï³Ý Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÉñÇí µ³í³Ï³Ý »Ý 10 ÙÇÉÇáÝ µÝ³ÏãÇ Ï»ñ³Ïñ»Éáõ ѳٳñ:

- 254 -

ÐÇÙÝ³Ï³Ý êÝÝ¹Ç û·ï³·áñÍáõÙÁ êáí»ï³Ï³Ý ï³ñÇÝ»ñÇÝ ¨ ³ÛÅÙ /Ï·/ï³ñÇ/

ï³ñÇ \ ÝáñÙ³ 1940 1952 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1989 1990 1991 2007 2012

ÙÇë /Ï·/ 50 23.2 30.0 41.2 57.2 58.0 72.0 82.4 80.0 78.4 76.8 74.1 68.3 13.4 15

ϳÃ/É/ 250 124.4 168.0 2.9.2 302.0 322.8 381.6 396.8 411.2 389.6 391.6 378.9 345.4 18.1 19

ÓáõÏ/Ï·/ 8 7.6 11.2 13.6 13.2 16.4 19.2 18.8 18.8 18.8 17.0 17.2 16.2 1.7 0.9

ß³ù³ñ/Ï·/ 35 10.8 19.6 2.0 24.8 26.0 25.6 24.8 23.6 21.2 21.3 20.8 18.5 9.2 9.2

ѳó/Ï·/ 150 190.0 170.0 153.6 134.4 133.6 122.4 112.4 101.2 91.6 84.7 85.7 91.8 159.0 159.0

´Ý³ÏãáõÃÛ³Ý ÑÇí³Ý¹³óÇáõÃÛáõÝÁ /100.000 µÝ. ѳßíáí/ N 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñ ï³ñ³÷áËÇÏ Ýáñ³·áÛ³óáõÃÛáõÝ ¾Ý¹áÏñÇݳÛÇÝ ³ñÛ³Ý,³ñÛáõݳëï. Ñá·»Ï³Ý ÝÛ³ñ¹³ÛÇÝ ³ñÛ³Ý ßñç³Ý³é. ßÝã³é³Ï. ûñ·³Ý Ù³ñëáÕ. ûñ·³Ý Ùǽ³ë»é ѳٳÏ. ÑÕÇáõÃÛ. ÍÝݹ³µ»ñ. Ù³ßϳÛÇÝ µÝ³ÍÇÝ ß»ÕáõÙÝ»ñ ѳñµ»óáÕáõÃÛáõÝ ÃÙñ³ÙáÉáõÃÛáõÝ ÃáõݳÙáÉáõÃÛáõÝ Ãáù³Ëï ãáñáñ³Ï áõéáõóù í»Ý»ñ³Ï³Ý ³µáñï-1000 ÏÝáçÇó

1990 160 115 200 07 298 460 301 1642 1180 345 252 197 5.7 13 2.1 0.08 16.6 588 32 ----

2003 1874 211.7 279.5 194.3 150.0 1123 714.9 9189 1094 758 1363 601 37.2 212 16 1 44.7 796.6 136 11.8

- 255 -

2004 1807 226.5 343.7 233.9 177.2 1424 798.3 8536 1115 772.3 1371 690 45.6 363 8 7 48.5 824.7 138 11.6

2005 1796 216.7 402.8 247.9 189.4 1819 1092 8695 1181 898.4 1654 807.1 44.4 416 53 4 62.3 823.6 85 11.9

2006 2458 245.6 474.5 284 228 2467 1210 8961 1405 1159 1533 1000 71.6 473 93 5 49 867.6 157 12.0

2010 2497 268 431 331 306 3272 1550 11899 1439 1494 1457 1382 65.9 367 235 14 46 886 147 13.5

вڲêî²ÜÆ ´Ü²ÎâàôÂÚàôÜÀ ºì κÜê²Ø²Î²ð¸²ÎÀ 1913—2008Ã.Ã. µÝ³Ïã ѳ½.Ù

ÍÝáõ ݹ

Ù³Ñ

1913 1920 1922 1940 1959 1970 1979 1980 1981 1982 1984 1990 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

1000. 720.0 782.1 1320.3 1763.1 2491.9 3037.3 3073.9 3118.7 3169.4 3266.9 3515.0 3210.3 3212.2 3215.8 3219.2 3222.9 3222.9 3230.1

37.5 41.2 28.6 22.1 22.2 22.7 23.4 24.0 24.5 21.6 10.1 11.2 11.7 11.7 11.7 12.4 12.7

12.7 13.8 5.7 5.1 5.5 5.5 5.3 5.3 5.3 6.0 8.0 8.1 8.0 8.2 8.5 8.3 8.5

2010

3262.6

13.8

8.6

µÝ³Ï ³ñÝ ëï.ó 1414 395 764 451 6091 6440 999 1100

87.000

³ßË í³ñÓ

Ãá ß³Ï

Ï·ÝÇ Ñ³ó

Ï·Ý å³ ÝÇñ

Ï·ÝÇ Ï³ñ ïáý

Ï·ÝÇ ÙÇë

Ï·ÝÇ ß³ ù³ñ

127 166 200 220 226

50 50 60 60 70 70 80 80

1200 1000 1300 1450 1500 1500 1900

100 110 140 150 150 150 150

1000 1000 1300 1500 1500 1500 1700 600

100 110 140 100 100 100 120 50

120 150 200 200 220 220 220 220

7452 8842 9805 10912 12746 21370

180/30 164/28 194/47

400/65 25/4 420/99 30/5 728/178 34/8

24/ 4 27/3 218/53

27108

285/75

40/7 40/8 58/ 14 46/ 12

342/90 29/8

228/60

246 231 27324 34783 43445 52060 62293 74227 87406 102. 652

вڲêî²ÜÆ Ð²Üð²äºîàôÂÚ²Ü ²¼¶²ÚÆÜ Ð²ðêîàôÂÚàôÜÀ ( ÙÇÉÇáÝ éáõµÉÇ ) (³é³Ýó ÑáÕÇ, Áݹ»ñùÇ, 1987à 1988à 1989à ³Ýï³éÝ»ñÇ) ²½·³ÛÇÝ Ñ³ñëïáõÃÛáõÝÁ 35.62 9. 2 35.227. 6 38.451. 7 ÑÇÙÝ. ýáݹ»ñÁ (Ý»ñ³éÛ³É ³Ý³ë.) 22.227. 0 21.914. 0 23.517. 0 ³Û¹ ÃíáõÙ` --³ñï³¹ñ³Ï³Ý 14.212. 0 14.006. 0 15.324. 0 --áã ³ñï³¹ñ³Ï³Ý 8.065. 0 7.908. 0 8.193. 0 µÝ³ÏãáõÃÛ³Ý ïݳÛÇÝ áõÝ»óí³ÍùÁ 5.319. 0 5.854. 0 6.232. 0

1990Ã. 1990Ã 41.824. 0 24.843. 0 16.048. 0 8.795. 0 6.602. 0

ÆëÏ ³Ûë ³ÕÛáõë³ÏÁ ÁݹѳٻÝÁ Ý߳ݳÏáõÙ ¿, áñ êáí»ï³Ï³Ý ØÇáõÃÛ³Ý ù³Ý¹»Éáõó ³é³ç г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝÁ áõÝ»ñ (Ý»ñùÇÝ ·Ý»ñáí, ÇÝãÁ 4-5 ³Ý·³Ù ÷áùñ ¿ñ ³ñï³ùÇÝÇó) Ùáï 42 ÙÉñ¹ éáõµÉáõ (¹áÉɳñ) ѳñëïáõÃÛáõÝ, Çݱ㠻ճí:

²ðî²øÆÜ 1998Ã. 2000Ã. 2005Ã. 2006Ã. 2007Ã. 2008Ã. 2009Ã. 2010Ã.

ä²ðîøºðÀ

775.3 ѳ½³ñ ²ØÜ ¹áÉɳñ 860.000 1.099.200 1.205.600 1.449.100 3.230.000 4.700.000 5.700.000

- 256 -

´Ü²ÎâàôÂÚ²Ü ´²ÞÊàôØÀ Àêî î²ðÆø²ÚÆÜ ÊØ´ºðÆ Ã.Ã. µÝ³Ïã. 0--1 1--4 5--9 10--14 15--19 20--24 25--29 30--34 35--39 40--44 45--49 50--54 55--59 60--64 65--69 70--79 80--85 85---

1979 3.037.3

1989 3.304.8

1990 3.528.4

322.1 269.9 320.2 383.1 332.0 239.4 149.3 152.4 198.1 171.1 159.0 71.7 58.1 65.3 86.7 29.2 2.8

375.5 335.6 291.8 278.1 280.6 329.6 292.2 216.1 131.5 136.5 174.8 154.3 136.3 55.7 76.3 36.5 1.4

388.1 366.9 314.0 278.7 285.6 342.3 321.1 247.0 158.8 123.5 197.6 158.8 151.7 74.7 81.2 38.8 ---

2004 3.212.2 35.4 148.3 229.9 309.5 320.1 286.6 235.5 204.7 219.1 274.5 235.0 172.9 99.3 112.8 328.6

2005 3.215.8 37.2 144.1 219.5 295.0 319.0 296.6 244.7 206.8 208.2 266.5 246.9 184.5 116.2 92.9 337.7

2006 3.219.2 37.1 142.2 210.5 274.7 320.2 304.5 254.9 210.5 202.4 252.9 259.4 193.1 133.6 76.7 346.5

2007 3.222.9 37.2 141.0 202.1 254.5 320.0 310.6 264.0 217.5 198.2 238.1 268.9 203.4 144.8 72.5 349.1

2008 3.230.1 39.7 146.3 189.0 239.1 315.7 315.0 273.6 223.3 198.5 225.3 270.4 212.5 154.8 79.2 347.7

вڲêî²ÜÆ Ð²Üð²äºîàôÂÚ²Ü ²¼¶²ÚÆÜ ä²ðºÜ²ÚÆÜ Ð²ÞìºÎÞÆè 2006 Ã.

óáñ»Ý ϳñïáýÇÉ µ³Ýç³ñ»Õ»Ý ÙÇñ· ˳ÕáÕ Ñ³ïÇϳÁݹ»Õ µáõë³Ï³Ý ÛáõÕ ß³ù³ñ Óáõ ϳà ï³í³ñÇ ÙÇë Ëá½Ç ÙÇë áã˳ñ ³ÛÍ Ñ³íÇ ÙÇë

å³Ñ ³Ýç ѳ½.ï

³ñï ³¹ñ. ѳ½.ï

616.6 901.8 971.0 355.9 213.4 9.0 23.9 67.4 26.5 680.8 53.1 22.1 7.3 16.2

146.5 539.5 915.0 286.0 201.4 4.0 2.7 2.2 25.5 620.0 40.4 14.1 7.2 5.1

Ý»ñ ÙáõÍ Ñ³½. ï 317.7 1.7 20.0 27.9 4.6 4.2 19.7 60.5 0.7 19.6 12.0 7.7 0 10.7

áñå»ë ëÝáõݹ ѳ½.ï

³Ý³ë ݳϻñ ѳ½.ï

ë»ñÙ

483.2 171.2 860.3 259.0 195.1 7.5 18.5 61.8 23.5 539.6 50.3 21.7 7.1 16.0

61.1 62.4 18.0 0 0 0 0 0 0 62.0 0 0 0 0

- 257 -

ѳ½.ï

³ñï ³Ñ³Ý Ñ³½.ï

ÇÝù ݳµ ³í%

Ù³ñ¹ ï³ñÇ Ï.·.

32.2 132.2 0.9 0 0 0.2 0 0 0.9 0 0 0 0 0

0.6 0 20.1 18.7 1.0 0 3.2 1.8 0.5 7.8 1.7 0 0 0

31.6 99.7 100 96.9 98.2 48.8 14.1 3.6 99.2 98.1 79.7 64.9 100 32.3

161 57.0 286.6 86.3 3.0 2.5 6.2 20.6 7.8 179.7 16.8 7.2 2.4 5.3

ä²ðºÜ²ÚÆÜ

² Ü ì î ² Ü ¶ àô Â Ú àô Ü

ê»÷³Ï³Ý ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý å³ñ»Ý³ÛÇÝ ³å³Ñáíí³ÍáõÃÛáõÝÁ å»ïáõÃÛ³Ý ³é³çݳѻñà Ýå³ï³ÏÝ ¿ ¨ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ·É˳íáñ³·áõÛÝ ËݹÇñÁ` ë³Ï³ÛÝ. ²ÝÓÇ ÏáÕÙÇó û·ï³·áñÍíáÕ å³ñ»ÝÇ ï³ñ»Ï³Ý å³ñï³¹Çñ ÝáñٳݻñÁ (ëïñ³ï»·Ç³Ï³Ý) гó, ѳó³Ùûñù 150 Ï· ´áõë³Ï³Ý ÛáõÕ 3.7 γñïáýÇÉ 75 Ï· γà ϳ٠ϳÃݳÙûñù 250 ´áëï³Ý--µ³Ýç³ñ»Õ»Ý 150 Ï· Òáõ 140 Þ³ù³ñ³í³½ 35 Ï· ØÇë, Ùë³Ùûñù 50 æáõñ 1.7 ï. ÒáõÏ, ÓÏÝ»Õ»Ý 8 ØÇñ·, ѳï³åïáõÕ 40 Ï·

Ï· Ï· Ñ. Ï· Ï·

ä³ñ»Ý³ÛÇÝ áñ³ÏÇ ³Ýíï³Ý·áõÃÛáõÝ ²Ûëûñ ÐÐ-áõÙ ÙÇïáõÙݳµ³ñ ãϳ ëÝݹ³ÙûñùÇ ëïáõ·Ù³Ý ³ÝÏ³Ë É³µáñ³ïáñdz: ²Ýѳå³Õ ¨ å³ñï³¹Çñ å»ïù ¿ ϳéáõó»É ·»ñÙ³Ý³Ï³Ý Ï³Ù ×³åáÝ³Ï³Ý ·Çï³ï»ËÝÇÏ³Ï³Ý Ù³Ï³ñ¹³ÏÇ É³µáñáïáñdz` ³Ù»ÝûñÛ³ çñÇ ¨ áõï»ÉÇùÇ áñ³ÏÁ ëïáõ·»Éáõ ѳٳñ: ¸ñ³ ÉáõÍáõÙÁ ³Ûëûñí³ ûÏáõå³óÇáÝ, ѳ۳µÝ³çÇÝç Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇó ³å³Ñáíí³Í ÉÇÝ»Éáõ ·»ñå³ñï³¹Çñ ËݹÇñ ¿: Ø»½ ѳñϳíáñ ¿ ²ñó³ËÇ Ñ»ï ÙdzëÇÝ (3 ÙÉÝ µÝ³ÏãáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ) гó³Ñ³ïÇÏ 500.000 ïáÝݳ 200.000 ѳ ó³Ýù³ï³ñ³ÍáõÃÛáõÝ Î³ñïáýÇÉ 200.000 ïáÝݳ 20.000 ѳ ´³Ýç³ñ³µáëï³Ý³ÛÇÝ 845.000 ïáÝݳ 180.000 ѳ äïáõÕ, ѳï³åïáõÕ 220.000 ïáÝݳ 35.000 ѳ ʳÕáÕ 230.000 ïáÝݳ 16.000 ѳ Þ³ù³ñ 100.000 ïáÝݳ 20.000 ѳ ÒáõÏ, ÓÏÝ»Õ»Ý 24.000 ïáÝݳ ØÇë, Ùë»Õ»Ý, ѳí 150.000 ïáÝݳ γÃ, ϳÃÝ»Õ»Ý 1.350.000 ïáÝݳ Òáõ 420.000.000 ѳï

гóÇ ËݹÇñÁ áñå»ë½Ç г۳ëï³Ýáõ٠ϳñ·³íáñíÇ, г۳ëï³ÝÇ å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ Ù»Ï Ñ»Ïï³ñÇó ëï³Ý³Éáí ÙÇçÇÝÁ 20-25 ó»ÝïÝ»ñ ѳó³Ñ³ïÇÏ, ѳñϳíáñ ÏÉÇÝÇ Ù³ùëÇÙáõÙ 200 ѳ½³ñ Ñ»Ïï³ñ ó³Ýù³ï³ñ³ÍáõÃÛáõÝ (Ù»Ýù áõÝ»Ýù 130.000 ѳ ²ñó³ËáõÙ ¨ ÐÐ-áõÙ 450.000 ѳ ó³Ýù³ï³ñ³ÍáõÃÛáõÝ): ºë µáÉáñ ѳßí³ñÏÝ»ñÁ ϳï³ñáõÙ »Ý ÙÇÝÇÙáõÝ µ»ñù³ïíáõÃÛ³Ý ã³÷»ñáí: γñïáýÇÉÇ ÙÇçÇÝ 150—180 ó»ÝïÝ»ñ Ñ»Ïï³ñÇó µ»ñù³ïíáõÃÛ³Ý ¹»åùáõ٠ѳñϳíáñ ÏÉÇÝÇ Ù³ùëÇÙáõÙ 15 ѳ½³ñ Ñ»Ïï³ñ ó³Ýù³ï³ñ³ÍáõÃÛáõÝ: ´³Ûó, ù³ÝÇ áñ ÙëÇ Ñ³ñóÁ ѳÝñ³å»ïáõÃÛáõÝáõÙ ³é³ÛÅÙë ϳñ·³íáñí³Í ãÇ, ¹»é ϳñïáýÇÉÇ ù³Ý³ÏÁ ÙÇ áñáß ã³÷áí å»ïù ¿ ³í»É³óíÇ` ÙÇÝã»õ 20 ѳ½³ñ Ñ»Ïï³ñ: γñïáýÇÉÇ ù³Ý³ÏÁ ³ÛÝù³Ý ß³ï ¿ ëï³óíáõÙ, áñ 35-50 ѳ½.ï. ϳñïáýÇÉ ÙÝáõÙ ¿ ÅáÕáíñ¹Ç Ó»éù»ñáõÙ, ÷ã³ÝáõÙ ¿, Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ѳïáõÏ ³ñ·»ÉáõÙ »Ý ³ñï³Ñ³ÝáõÙÁ, å³ï׳鳵³Ý»Éáí, û ìñ³ëï³ÝÇ Ï³é³í³ñáõÃÛáõÝÝ ¿ ÷³ÏáõÙ ë³ÑÙ³ÝÁ: ÜáõÛÝÁ ϳï³ñíáõÙ ¿ ÙÇ»õÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï ¨ Ùñ·»ñÇ Ñ»ï:

- 258 -

ÐàÔ²ÚÆÜ

زκðºêÀ 2974,3 ù³é.ÏÙ 1984-91à 2122. 1

¶ÛáõÕ³ïÝï»ë³Ï³Ý Ý߳ݳÏáõÃÛ³Ý áñÇó` í³ñ»É³ÑáÕ µ³½Ù³ÙÛ³ ïÝϳñÏ ËáïѳñÏ ³ñáï ³ÛÉ ÑáÕ»ñ ´Ý³Ï³í³Ûñ»ñÇ ÑáÕ»ñ ïݳٻñÓ ¨ ³Û·»·áñÍ³Ï³Ý ²ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛ³Ý, Áݹ»ñùû·ï³·. ¾Ý»ñ·»ïÇϳÛÇ, ϳåÇ, ïñ³Ýëåáñï. гïáõÏ å³Ñå³ÝíáÕ Ð³ïáõÏ Ý߳ݳÏáõÃÛ³Ý ²Ýï³é³ÛÇÝ æñ³ÛÇÝ ä³Ñáõëï³ÛÇÝ Àݹ³Ýáõñ ó³Ýù³ï³ñ³ÍáõÃÛáõÝÝ»ñ µáÉáñ ѳïÇϳÛÇÝ ÏáõÉïáõñ³Ý»ñ µáÉáñ ï»ËÝÇÏ³Ï³Ý ÏáõÉï. ß³ù³ñÇ ×³Ïݹ»Õ Í˳Ëáï γñïáýÇÉ ´³Ýç³ñ»Õ»Ý, µáëï³Ý³ÛÇÝ Î»ñ³ÛÇÝ ÏáõÉïáõñ³Ý»ñ سùáõñ Ùݳó³Í ʳÕáÕÇ ¨ åïáõÕÇ ´Ý³Ï³Ý ËáïѳñÏ ²Ýï³é³ÛÇÝ ïÝï»ë. ËáïѳñÏ

452. 1 29. 6 127. 5 1118. 3 394. 6 151. 0 94. 6 28. 2 12. 1 229. 3 31. 7 370. 6 28. 6 0. 7 449. 1 138. 9 11. 7 4. 1 7. 6 20. 0 21. 8 256. 0 21. 3 86. 6 175. 5 150. 0

´»ñù³ïíáõÃÛáõÝÁ

ѳó³Ñ³ïÇϳÛÇÝ ß³ù³ñÇ ×³Ïݹ»Õ Í˳Ëáï ϳñïáýÇÉ µ³Ýç³ñ»Õ»Ý ˳ÕáÕ åïáõÕ, ѳï³åïáõÕ

1984 20.4 374.0 18.4 171.0 301.0 86.7 64.4

2006Ã

2007Ã

308. 6 182. 4 0. 8

304. 2 175. 5 1. 6

33. 0 28. 4 65. 6

31. 1 31. 5 64. 5

(ó»ÝïÝ / ѳ) 2003 17.2 -22.9 157.2 245.7 71.4 48.1

- 259 -

2007 25.8 -22.7 183.3 324.0 153.6 79.7

2008 24.1 -31.6 188.7 321.4 128 101.2

êï³ó»É »Ýù óáñ»Ý ß³ù³ñÇ ×³Ïݹ»Õ ϳñïáýÇÉ µ³Ýç³ñ-µáëï³Ý ˳ÕáÕ åïáõÕ,ѳï³åïáõÕ Í˳Ëáï ÙÇë ³Ý³ëáõÝÇ ÙÇë ÃéãÛáõÝÇ Ï³Ã Óáõ µáõñ¹

µ»ñù (ѳ½. ïáÝݳ)

1984 283.3 153.9 340.6 553.8 230.3 219.2 9.5 98.5 54.6 539.7 567.5 4.3

1985 310.0 127.0 302.0 430.0 275.0 200.0 16.0 97.5 64.5 547.0 565.0 4.6

î»ËÝÇϳÛÇ Ù»ù»Ý³ ïñ³Ïïáñ ÏáÙµ³ÛÝ

2006 146.5

2007 254.2

2008 225.7

539.5 914.9 201.4 286.0 0.2 66.8

583.9 1051.6 218.9 260.2 0.3 69.7

648.6 1007.5 185.8 317.8 0.5 70.9

620.0 463.7 1222.0

642.0 525.4 1277.0

661.9 574.9 1564.0

å³ñÏÁ----1984Ã

17780 »Õ»É ¿ 13830 »Õ»É ¿ 1384 »Õ»É ¿

1597 ïñí»É ¿ ÝáñÇó 1293 ïñí»É ¿ 190 ïñí»É ¿

ä³ñ³ñï³ÝÛáõûñÇ Ý»ñ¹ÝáõÙ (Ù³ùëÇÙ.----1984Ã) ³½áï³ÛÇÝ ýáëý³ï³ÛÇÝ Ï³ÉdzϳÝ

27—53ï. (1ѳ í³ñ»É³ÑáÕÇ íñ³) 19---29 5.1---16

²ñó³ËÇ ó³Ýù³ï³ñ³ÍáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÁݹѳÝáõñ ѳó³Ñ³ïÇÏÇ ï³Ï ϳñïáýÇÉÇ ï³Ï

130.000 ѳ 57000 ѳ 1400 ѳ

´³Ýç³ñ³ - µáëï³Ý³ÛÇÝ ÏáõÉïáõñ³Ý»ñÇ Ñ³ñóáõ٠ѳÝñ³å»ïáõÃÛáõÝáõÙ ï³ñÇÝ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ íÇ׳ÏÁ ÇÝùÝÇÝ Ï³ñ·³íáñí»É ¿, ³Ý·³Ù áñáß å³ÑáõëïÇ Ñ³ßí³ñÏáí, ³ÛëÇÝùÝ 845 ѳ½.ï. µ³Ýç³ñ³-µáëï³Ý³ÛÇÝ ÏáõÉïáõñ³ û·ï³·áñÍ»Éáõ ¹»åùáõ٠ѳñϳíáñ ¿ 30 ѳ½. Ñ»Ïï³ñ ó³Ýù³ï³ñ³ÍáõÃÛáõÝ: ²ë»Ù ÝáõÛÝå»ë, áñ áñáß ã³÷áí ß³ï ¿ û·ï³·áñÍíáõÙ åïáõÕµ³Ýç³ñ»Õ»ÝÁ, ³ÝÙÇç³Ï³Ýáñ»Ý ϳåí³Í Ùë»Õ»ÝÇ å³Ï³ëÇ Ñ»ï: ø³ÝÇ, áñ 30 ѳ½³ñ ïáÝݳ µ³Ýç³ñ»Õ»Ý »Ýù ï³ñ»Ï³Ý ³ñï³Ñ³ÝáõÙ, ³å³ ³Û¹ ³ñï³Ñ³ÝáõÙÁ ÝáõÛÝå»ë ѳñϳíáñ ¿ ϳݷݻóÝ»É ¨ ½µ³Õ»óñ³Í ѳ½³ñ³íáñ Ñ»Ïï³ñÝ»ñ Ýáñ ó³Ýù³ï³ñ³ÍáõÃÛáõÝ ÙïóÝ»É ³Ý³ëݳϻñÇ ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý ï³Ï, Ñ»ïÝ ¿É ǽáõñ ï»ÕÁ ³ñï³Ñ³ÝÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ׳ݳå³ñÑ å»ïù ãÇ ÉÇÝÇ, ÇëÏ µ³Ýç³ñ»Õ»ÝÁ ÷ã³óáÕ ³åñ³Ýù ¿ ¨ ï»Õ³÷áËÙ³Ý ÁÝóóùáõÙ Ù»Í ÏáñáõëïÝ»ñ »Ýù ÉÇÝáõÙ:

- 260 -

ØÇñ·--ѳï³åïÕÇ ¨ ˳ÕáÕÇ Ñ³ñóÁ ÝáñÇó »ñϳñ ï³ñÇÝ»ñÇ ÁÝóóùáõ٠ϳñ·³íáñí³Í ¿ ¨ ˳Ëï»É ³ÛÝ å»ïù ãÇ, ù³ÝÇ áñ ¹ñ³ Ñ»ï ϳåÝí³Í ¿ ݳ»õ ÏáÝÛ³ÏÇ ¨ ·ÇÝáõ ³ñï³¹ñáõÃÛáõÝÁ, áñÁ áõÝÇ áã ÙdzÛÝ ³ñï³¹ñ³Ï³Ý, ³ÛÉ ëïñ³ï»·Ç³Ï³Ý Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ: ²Û·ÇÝ»ñ 50 ѳ½. Ñ»Ïï³ñ: г۳ëï³ÝÇ Ñ³Ù³ñ Ùdzݷ³Ù³ÛÝ µ³í³ñ³ñ ¿, ÙdzÛÝ Ã» ѳñϳíáñ ¿ ϳñ·³íáñ»É ³ÛÝ Ñ³ñóÁ, áñ ï³ñí³ ÁÝóóùáõ٠ѳñÏ ¿ ÉÇÝáõÙ ËÝÓáñ Ý»ñÙáõÍ»É, ÇëÏ ÍÇñ³ÝÁ ³ñï³Ñ³ÝÙ³Ý µ³ñ¹áõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ï ϳåÝí³Í ³Ñ³·ÇÝ ÷ã³ÝáõÙ ¿: гßíÇ ³éÝ»Éáí Ùñ·»ñÇ ßáõï ÷ã³óáÕ Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÁ, ³ñï³Ñ³ÝÙ³Ý ù³Ý³ÏÁ ÉñÇí Ïñ׳ï»É ¿ å»ïù, ³ñï³Ñ³Ý»É å³Ñ³ÍáÝ»ñÇ íÇ׳ÏáõÙ, ϳ٠»Ã» Ñݳñ³íáñ ¿, ÑáÕÇ ÙÇ Ù³ëÁ û·ï³·áñÍ»É Ï»ñ³ÛÇÝ ÏáõÉïáõñ³Ý»ñÇ Ùß³ÏÙ³Ý Ñ³Ù³ñ: ÆÙ³ëïÁ ³ÏÝѳÛï ¿` ¨ ׳ݳå³ñÑ, ¨ Ïáñáõëï: г۳ëï³ÝÇ ï³ñ³ÍùÇ Ùñ·»ñÁ ÙÇßï ¿É ÅáÕáíñ¹ÇÝ µ³í³Ï³Ý³óñ»É ¿ ·ÇÝáõ ¨ Ùݳó³Í ëåÇñï³ÛÇÝ ËÙÇãùÝ»ñÇ, ÇÝãå»ë ݳ»õ µÝ³Ï³Ý ÑÛáõûñÇ Ñ³ñó»ñÁ ÉáõÍ»Éáõ ѳٳñ : Þ³ù³ñ 100 ѳ½. ï. ëï³Ý³Éáõ ѳٳñ ѳñϳíáñ ¿ 588 ѳ½.ïáÝݳ ß³ù³ñÇ ý³µñÇϳÛÇÝ ï»ë³ÏÇ ×³Ïݹ»Õ: Ö³Ïݹ»ÕÇ ÙÇçÇÝ µ»ñù³ïíáõÃÛáõÝÁ г۳ëï³ÝÇ å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ 320—350 ó»ÝïÝ»ñ ¿` Ù»Ï Ñ»Ïï³ñÇó: ²ÛëÇÝùÝ, µ³í³ñ³ñ ù³Ý³ÏÇ ß³ù³ñ г۳ëï³ÝÇ å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ ëï³Ý³Éáõ ѳٳñ ѳñϳíáñ ¿ 18—20 ѳ½³ñ Ñ»Ïï³ñ ó³Ýù³ï³ñ³ÍáõÃÛáõÝ: Þ³ù³ñÇ ×³Ïݹ»ÕÇó ëï³óíáõÙ ¿ ÙÇçÇÝÁ 17.5 % ß³ù³ñ: Þ³ù³ñÇ ³Ñé»ÉÇ ù³Ý³Ï Ý»ñÙáõÍ»Éáõ ѳٳñ ׳ݳå³ñÑÇ Ñ³ñÏ ãÇ ÉÇÝÇ ³ÛÉ»õë: ´áõë³Ï³Ý ÛáõÕ»ñÇ Ñ³ñóÁ: î³ñ»Ï³Ý г۳ëï³ÝÁ Ý»ñÙáõÍáõÙ ¿ 30.000 ïáÝݳ ³ñ»õ³Í³ÕÏÇ ¨ ³ÛÉ µáõë³Ï³Ý ÛáõÕ»ñ: ²ñ»õ³Í³ÕÏÇ ë»ñÙ»ñÁ å³ñáõݳÏáõÙ »Ý 38-57 % ÛáõÕ: Ø»Ï Ñ»Ïï³ñÇó ëï³óíáõÙ ¿ ÙÇÝã»õ 13 ó»ÝïÝ»ñ ë»ñÙ: ²ÛëåÇëáí, »Ã» 60.000 Ñ»Ïï³ñ ó³Ýù³ï³ñ³ÍáõÃÛáõÝ ïñ³Ù³¹ñ»Ýù ³ñ»õ³Í³ÕÏÇ í»ñ³Ùß³ÏÙ³Ý ï³Ï, ³å³ ÉÇáíÇÝ Ïµ³í³ñ³ñ»Ýù Ù»ñ µáõë³Ï³Ý ÛáõÕÇ å³Ñ³ÝçÁ ¨ ÙÇ»õÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï í»ñ³ñï³¹ñáõÃÛáõÝÇó Ùáï 80.000 ïáÝݳ µ³ñÓñ ϳÉáñdzϳÝáõÃÛ³Ý ³Ý³ëݳϻñ Ïëï³Ý³Ýù: гíÇ Ñ³ñóÁ, ãÝ³Û³Í ëáí»ï³Ï³Ý ųٳݳÏÝ»ñÇó г۳ëï³ÝÇ ï³ñ³Íùáõ٠ϳéáõóí³Í ¨ µ³í³ñ³ñ ѳçáÕáõÃÛ³Ùµ ·áñÍáÕ Ñ³í³µáõͳñ³ÝÝ»ñÇ ³í»ñÙ³ÝÁ` Çß˳ݳíáñÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó, г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý ½·³ÉÇ å³Ñ³ÝçÝ»ñÁ Ù»ñ »Õ³Í Ñ³í³µáõͳñ³ÝÝ»ñÁ µ³í³ñ³ñáõÙ »Ý: ä»ïáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó áñáß ¹áï³ódzÛÇ ¹»åùáõÙ Ù»Ýù ѳí Ý»ñÏñ»Éáõ ϳñÇù µ³ó³ñӳϳå»ë ã»Ýù áõݻݳ` ϳñï³Ñ³Ý»Ýù: ÒíÇ ËݹÇñÁ ÝáõÛÝå»ë ѳÝñ³å»ïáõÃÛáõÝáõÙ ÉÇáíÇÝ ÉáõÍí³Í ¿, ³Ý·³Ù ï³ñ»Ï³Ý 700 ѳ½. Óáõ ûÏáõå³Ýï ëå»ÏáõÉÛ³ÝïÝ»ñÁ ³ñï³Ñ³ÝáõÙ »Ý: ÐÇÙ³ áõß³¹ñáõÃÛáõÝ ¹³ñÓñ»ù ÙÇë Ý»ñÙáõÍáÕ »ñÏñÇó ³ñï³Ñ³ÝíáÕ ³åñ³Ýù³óáõó³ÏÇÝ -àã˳ñÝ»ñ, ³ÛÍ»ñ/ ϻݹ³ÝÇ/ 125.2 ïáÝݳ -ÀÝï³ÝÇ ÃéãáõÝÝ»ñ/ϻݹ³ÝÇ/ 24.0 -î³í³ñÇ ÙÇë/ë³é»óñ³Í/ 854.4 -²åËï³Í ÙÇë 15.8 ØëÇó, Ùë³ÙûñùÇó µ³óÇ ÷³ëïáñ»Ý å³ñ»Ý³ÛÇÝ ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý Ñ³ñóÁ ÉáõÍí³Í

ÏÉÇÝÇ Ð³Û³ëï³ÝáõÙ: ²ÛëÇÝùÝ íëï³Ñ ϳñ»ÉÇ ¿ ѳٳñ»É, áñ Çß˳ݳ÷áËáõÃÛáõÝÇó Ñ»ïá, Ùdzݷ³Ù³ÛÝáñ»Ý ³Ûë ѳñóÁ ÉÇáíÇÝ ¨ ϳñ× Å³Ù³Ý³Ï³ÙÇçáóáõÙ ÏÉáõÍíÇ:

- 261 -

² Ü ² ê Ü ² ´ àô Ì àô Â Ú àô Ü ²Ý³ëáõÝÇ Ëáßáñ »Õç»ñ³íáñ Ëá½ áã˳ñ ¨ ³ÛÍ Øûñ³ïáõ Ëáßáñ »Õç. ³Ýë. áñÇó Ïáí»ñ Êá½»ñ àã˳ñ ¨ ³ÛÍ

·É˳ù³Ý³ÏÁ (ѳ½.·ÉáõË)

1984Ã. 864.2 309.1 2102.3

2003Ã. 535.8 111.0 602.5

³Ý³ëáõÝÝ»ñÇ

1981 770.4 (252.4) 302.8 (129.1) 235.0 (74.4) 2112.9 (874.5)

2008Ã. 629.1 86.7 637.1

·É˳ù³Ý³ÏÁ (ѳ½. ·ÉáõË)

1986 860.7 (283.9) 319.3 (137.9) 344.3 (108.7) 1902.8 (764.5)

1991 648.6 (206.6) 249.3 (104.3) 303.9 (113.5) 1198.2 (471.4)

2003 535.8 280.7 111.0 602.5

2008 629.1 310.6 86.7 637.1

(--) ÷³Ï³·Í»ñÇ Ù»ç Áݹ áñáõÙ ³Ýѳï ë»÷³Ï³Ýݳï»ñ»ñÇ ³Ý³ëáõÝÝ»ñÇ ù³Ý³ÏÁ

²Ü²êܲ´àôÌ²Î²Ü ØºðøܺðÆ ²ððàôÂÚàôÜÀ 1985à ØÇë γà Òáõ ´áõñ¹

111.4 ѳ½.ï. 556.2 ѳ½.ï 572.6 ÙÉÝ. ѳï 4.5 ѳ½.ï.

γÃÁ, ³Ûëûñí³ ¹ñáõÃÛ³Ùµ, ãÝ³Û³Í ·ÛáõÕ³ïÝï»ë³Ï³Ý ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý Ã»ñÇ ½³ñ·³óÙ³ÝÁ, Ð³Û ·ÛáõÕ³óÇÝ Çñ ë»÷³Ï³Ý ϳñÇùÝ»ñÁ µ³í³ñ³ñ»Éáí ѳݹ»ñÓ, ¿ÉÇ Ùáï 700 ѳ½. ïáÝݳ Çñ³óÝáõÙ ¿ гÝñ³å»ïáõÃÛáõÝáõÙ: Ü»ñϳ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ³Ý·³Ù ÙÇÝã»õ 2 ѳ½³ñ ïáÝݳ ï³ñ»Ï³Ý å³ÝÇñ »Ý ³ñï³Ñ³ÝáõÙ: ²ÛëÇÝùÝ Ï³ÃݳÙûñùÇ ËݹÇñÁ ѳÝñ³å»ïáõÃÛáõÝáõÙ ÉáõÍí³Í ¿: àôÕÕ³ÏÇ å³ÝñÇ ³ñï³Ñ³ÝáõÙÁ ³ñ·»É»É ¿ å»ïù, ϳÃÇó å³ïñ³ëï»É Ëï³óñ³Í ϳà ¨ áã û Ý»ñÙáõÍ»É èáõëdzÛÇó, áñï»Õ µÝ³Ï³Ý ϳÃÁ ÁݹѳÝñ³å»ë ãÇ µ³í³Ï³Ý³óÝáõÙ, ÇëÏ Ã» ÇÝãÇó »Ý ëï³ÝáõÙ Ëï³óñ³Í ϳÃÁ` »ë »Õ»É »Ù ³Ï³Ý³ï»ë ¨ ϳñáÕ »Ù µ³ó³ïñ»É: êÙáÉ»ÝëÏÇ Ù³ñ½Ç èáõ¹ÝÛ³ ù³Õ³ùáõÙ ·áñÍáõÙ ¿ êáí»ïÇó Ùݳó³Í ϳÃÇ ·áñͳñ³Ý: ²Û¹ ·áñͳñ³ÝÁ å³ïϳÝáõÙ ¿ ºÉóÇÝÇ Ý³ËÏÇÝ ³ß˳ï³Ï³½ÙÇ Õ»Ï³í³ñ, Ëáßáñ §ûÉÇ·³ñ˦, ëáíáñ³Ï³Ý çÑáõ¹` ä³í»É ´áñá¹ÇÝÇÝ: гëϳݳÉÇ ¿ èáõëdzÛÇ çÑáõ¹³Ï³Ý ÇßËáÕ ÏɳÝÝ»ñÇ Ùáï Ýñ³Ý ³ñ·»Éù ÉÇÝ»É ãÇ Ï³ñáÕ: ²ýñÇϳÛÇó ëï³ÝáõÙ »Ý óÇïñáõë³ÛÇÝ ëáëÇÝÓ, ѳɻóÝáõ٠˳éÝáõÙ »Ý ϳÃÇ ÷áßáõ Ñ»ï, ëï³ÝáõÙ Ëï³óñ³Í ϳÃ, áñÁ ûñ³Ï³Ý 100 ïáÝݳ ³ñï³Ñ³ÝíáõÙ ¿ ²äÐ-Ç »ñÏñÝ»ñ, Áݹ áñáõ٠г۳ëï³Ý: ÆëÏ Ù»Ýù ï³ñ»Ï³Ý Ùáï 20 ѳ½. ïáÝݳ Ù³ùáõñ ϳà ¨ 2 ѳ½. ïáÝݳ µ³ñÓñ áñ³ÏÇ å³ÝÇñ »Ýù ³ñï³Ñ³ÝáõÙ: ÜáõÛÝÁ Ùdzݷ³Ù³ÛÝáñ»Ý ϳñ»ÉÇ ¿ ³ë»É ϳÃݳÙûñùÇ Ù³ëÇÝ, áñÇ ÷á˳ñ»Ý ³ñï³¹ñ»É ÙÇë:

- 262 -

ØêÆ

²ððàôÂÚàôÜÀ:

κðÆ ØƲìàð:

ÐÇÙ³, í»ñçݳϳݳå»ë ùÝݳñÏ»Ýù ÙëÇ Ñ³ñóÁ: Ø»Ï ï³ñáõÙ, Ù»Ï ³ÝÓÇ Ñ³ßí³ñÏáí å»ïù ¿ µ³í³ñ³ñíÇ ÙÇÝÇÙáõÙ 50 Ï·. Ùë»Õ»Ý: ÆѳñÏ» áã ÑÇÙ³ ¨ Ùdzݷ³ÙÇó, µ³Ûó»õ³ÛÝå»ë ѳñϳíáñ ¿ Ç ÝϳïÇ áõݻݳÉ, áñ ²ñ-ÇÝ, ²ðdzϳÝáõÃÛ³Ý Ñ»Ýù ѳݹÇë³óáÕ Ð³Û»ñÁ Ùë³Ï»ñ ã»Ý »Õ»É, Ç ÍÝ» µáõë³Ï»ñÝ»ñ »Ý: ²Ûë Ù³ëÇÝ Ñ»ïá: ²é³Ýó å»ïáõÃÛ³Ý ÙÇç³ÙïáõÃÛ³Ý ·ÛáõÕ³óÇáõÃÛáõÝÁ ÙëÇ µ³í³ñ³ñ ѳñóÁ Çñ ѳٳñ ÉáõÍáõÙ ¿ áõ ù³Õ³ùÇÝ ¿É ÙÇ áñáß ã³÷áí µ³í³ñ³ñáõÙ ¿: ÆëÏ ë³ Ý߳ݳÏáõÙ ¿, áñ ×Çßï ïÝï»ë³Ï³Ý ѳßí³ñÏÝ»ñÇ ³éϳÛáõÃÛ³Ý ¹»åùáõÙ ³Û¹ ѳñóÁ Ñ»ßïáõÃÛ³Ùµ ÏÉáõÍíÇ: ²Ý³ëݳµáõÍáõÃÛáõÝÁ ¿ý»ÏïÇí ÑÇÙù»ñÇ íñ³ ϳݷݻóÝ»Éáõ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ËݹÇñÁ Ï»ñÇ ÙdzíáñÇ ëï»ÕÍáõÙÝ áõ ϳñ·³íáñáõÙÝ ¿: гó³Ñ³ïÇÏÇ Ñ³í³ùÇó Ùݳó³Í ÍÕÝáïÁ Çñ Ù»ç å³ñáõݳÏáõÙ ¿ ùÇã ù³Ý³ÏáõÃÛ³Ùµ åñáï»ÇÝ(3-4%), ÛáõÕ(1-2%), µ³Ûó Ù»Í ù³Ý³ÏáõÃÛ³Ùµ µçç³ÝÛáõà (ó»ÉÛáõÉá½³) (36-42%): ö³Ûï³ÙáËÇ å³ñáõݳÏáõÃÛáõÝÁ (4-6%), ³ÛÝ ³Õù³ï ¿ ϳÉóÇáõÙÇó, ýáëýáñÇó, ݳïñÇáõÙÇó, µ³Ûó ѳñáõëï ¿ Ïñ»ÙÝÇáõÙÇ ÃÃíáí: ´³Ûó, »Ã» Ù³Ýñ³óíáõÙ ¿ ÙÇÝã»õ 2.5—3.5 ë.Ù. ÃñçíáõÙ »é³óñ³Í çñáí, ³å³ ϳñ»ÉÇ ¿ ³Ý·³Ù ³é³Ýó µ³ñÓñ áñ³ÏÇ Ï»ñÇ Ñ»ï ˳éÝ»Éáõ û·ï³·áñÍ»É: ÀݹѳÝñ³å»ë, µáÉáñ ï»ë³ÏÇ Ï»ñ»ñÁ ѳñϳíáñ ¿ û·ï³·áñÍ»É ÙdzÛÝ Ñ³ïáõÏ Ùß³Ïí³Í é³óÇáÝ»ñÇ Ó»õáí, áñå»ë½Ç ³ñ¹ÛáõÝùÁ ß³ï ³Ý·³Ù ³í»ÉÇ µ³ñÓñ ÉÇÝÇ: ²ÛëÇÝùÝ, 320 ѳ½. Ñ»Ïï³ñ ó³Ýϳï³ñ³ÍáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ, ÙÇçÇÝÇó áã ³í»ÉÇ µ»ñù³ïíáõÃÛ³Ý ¹»åùáõÙ, ï³ñ»Ï³Ý 10-ѳ½.ï. å³ñ³ñï³ÝÛáõà û·ï³·áñÍ»Éáõ ¹»åùáõÙ, µ³óÇ ÙëÇó, å»ïáõÃÛ³ÝÁ å³ñ»Ýáí ϵ³í³ñ³ñ»Ýù: ØëÇ ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ÏÙݳ 130 ѳ½. ѳ í³ñ»É³ÑáÕ: Ø»Ýù áõÝ»Ýù ݳ»õ 130 ѳ½.ѳ. í³ñ»É³ÑáÕ ²ñó³ËáõÙ: àôÝ»Ýù г۳ëï³ÝáõÙ µÝ³Ï³Ý ËáïѳñÏÇ 175.5 ѳ½.ѳ ï³ñ³Íù, áñï»ÕÇó ³Ù»Ý ï³ñÇ ëï³ÝáõÙ »Ýù 600 ѳ½. ïáÝݳ ãáñ Ëáï: àôÝ»Ýù ³Ýï³éïÝï»ëáõÃÛáõÝ, áñÁ Çñ Ù»ç Áݹ·ñÏáõÙ ¿ Ùáï³íáñ³å»ë 150 ѳ½.ѳ µÝ³Ï³Ý ËáïѳñÏ, áñÇ Ù³ëÇÝ ÁݹѳÝñ³å»ë ÉéáõÙ »Ý: ê³ Ý߳ݳÏáõÙ ¿, áñ Ù»Ï ÙÇÉÉÇáÝ ïáÝݳ ãáñ Ëáï ϳñáÕ »Ýù ѳßí³ñÏ»É: λñ³ÛÇÝ ÏáõÉïáõñ³Ý»ñÇ ï³Ï ·ïÝíáÕ 259 ѳ½. Ñ»Ïï. ó³Ýϳï³ñ³ÍáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ë»Éáù û·ï³·áñÍ»Éáõ ¹»åùáõÙ, г۳ëï³ÝÇ å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ ëï³Ý³Éáí Ù»Ï Ñ»Ïï³ñÇó ÙÇçÇÝ µ»ñù³ïíáõÃÛ³Ùµ 180--200 ó»ÝïÝ»ñ »·Çåï³óáñ»Ý, ÙÇçÇÝ µ»ñù³ïíáõÃÛ³Ùµ 250--300 ó»ÝïÝ»ñ/ѳ-Çó ³Ý³ëݳϻñ--µ³½áõÏ, ·áõÙ³ñ³Í ³½³ï Ëáï³ï³ñ³ÍáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, (·áõÙ³ñ³Í ³Ûë ³Ù»ÝÇÝ µÝ³Ï³Ý Ëáï³ï³ñ³ÍáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, áñáÝó ѳßíÇÝ ÐÐ-áõÙ áã˳ñ³µáõÍáõÃÛáõÝÁ ÙÇßï í»ñ»Éù ¿ ³åñ»É), Ïëï³Ý³Ýù Ùáï³íáñ³å»ë 2 ÙÉÝ. ïáÝݳ »·Çåï³óáñ»Ý ¨ 4.8 ÙÉÝ. ïáÝ. ³Ý³ëݳϻñ µ³½áõÏ, ÇëÏ Ñ³ó³Ñ³ïÇÏÇó ëï³óí³Í ÍÕÝáï¹³ñÙ³ÝÁ Ïϳ½ÙÇ »õë 1 ÙÉÝ. ïáÝݳ.ÁݹѳٻÑÁ`7.8 ÙÉÝ. ïáÝݳ: ¶áõÙ³ñ³Í ëñ³Ý µÝ³Ï³Ý ËáïѳñÏÇ ¨ ³Ýï³éïÝï»ëáõÃÛ³Ý Ù»Ï ÙÇÉÇáÝ ï. ãáñ ËáïÁ, Ïëï³Ý³Ýù 8.8 ÙÇÉÉÇáÝ ïáÝݳ µÝ³Ï³Ý, µ³ñÓñ áñ³ÏÇ ³Ý³ëݳϻñ: λñÇ Ùdzíáñ ëï³Ý³Éáõ ¹»åùáõÙ ³Û¹ Ù³ëë³Ý çñÇ Ñ³ßíÇÝ ³í»É³ÝáõÙ ¿ »õë 30%-áí: ²ÛëÇÝùÝ Ïëï³óíÇ Ùáï 12 ÙÉÝ ïáÝݳ Ï»ñÇ Ùdzíáñ: Ø»Ï Ëá×ÏáñÇ 7 ³ÙëáõÙ 100 Ï· ¹³éݳÉáõ ³×Ç Ñ³Ù³ñ å³Ñ³ÝçíáõÙ ¿ 4.5Ï·/ûñ Ï»ñ, ÇëÏ óáõÉÇÏÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ 2.5—3Ï·/ûñ Ï»ñ, 15 ³ÙëáõÙ áõݻݳÉáõ 180-200 Ï· ϻݹ³ÝÇ ù³ß: Êá½Á ï³ÉÇë ¿ ÙëÇ »ÉùÁ 80% ÇëÏ óáõÉÁ 55%: 12 ÙÉÝ.ï. ³Ý³ëݳϻñÇ ÑÙáõï é³óÇáÝÝ»ñÇ å³ïñ³ëïáõÏ` ¨ ë³ ³ÛÝ ù³Ý³ÏÇ ³Ý³ëݳϻñÝ ¿, áñÇ Ñ³ßíÇÝ Ñݳñ³íáñ ¿ ëï³Ý³É ï³ñ»Ï³Ý 50.000 ïáÝݳ Ëá½Ç ¨ 50.000 ï.ï³í³ñÇ ÙÇë: àã˳ñÇ ÙëÇ åñáµÉ»Ù ãáõÝ»Ýù, ³ÛÝ Ï³½ÙáõÙ ¿ ³Ù»Ý³ùÇãÁ 7300 ïáÝݳ: гíÇ ÙÇë 5.8 ѳ½.ï. ¿ ϳ½ÙáõÙ Ý»ñϳ ¹ñáõÃÛ³Ùµ: гßí³ñÏÇ Ù»ç ãÙï³Ý 130.000 ѳ ïݳٻñÓ ó³Ýϳï³ñ³ÍáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, áñÁ ѳٳñíáõÙ ¿ ³½·³µÝ³ÏãáõÃÛ³Ý ë»÷³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ¨ å³ñï³¹Çñ å»ïå³ïí»ñÇ Íñ³·ñáí ³½·³µÝ³ÏãáõÃÛ³Ý ÁݹѳÝáõñ ߳ѻñÇÝ ¿ å»ïù ͳé³Û»óÝ»É: ö³ëïáñ»Ý, ϳï³ñ³Í ѳßí³ñÏÝ»ñÁ ³Ù»Ý³ÙÇÝÇÙ³É µ»ñù³ïíáõÃÛ³ÝÝ ¿ñ í»ñ³µ»-

- 263 -

ñáõÙ, ÇÝãÁ ³é³Ýó ϳëϳÍÇ 3.5-4 ÙÉÝ µÝ³ÏãáõÃÛ³Ý å³ñ»Ý³ÛÇÝ ³å³Ñáíí³ÍáõÃÛáõÝÁ Ñ»ßïáõÃÛ³Ùµ µ³í³ñ³ñáõÙ ¿: ÆëÏ »Ã» é»³É Ñ³ßí³ñÏÝ»ñáí Ùáï»Ý³Ýù` ѳó³Ñ³ïÇÏÁ г۳ëï³ÝáõÙ ÙÇçÇÝÁ 40 ó»ÝïÝ»ñ ¿ ëï³óíáõÙ Ñ»Ïï³ñÇó, ß³Õ·³ÙÁ` µ³½áõÏÇ ÷á˳ñ»Ý 750-900 ó»ÝïÝ»ñ ¿ ëï³óíáõÙ Ñ»Ïï³ñÇó, ³å³ Ïëï³Ý³Ýù »ñÏáõ ³Ý·³Ù ³í»É Ï»ñÇ Ùdzíáñ ¨ 8 ÙÉÝ µÝ³ÏãáõÃÛ³Ý å³ñ»Ý³ÛÇÝ ³å³Ñáíí³ÍáõÃÛáõÝÁ Çñ³Ï³Ý³óÝ»ÉÁ Ý»ñϳ г۳ëï³ÝÇ å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ Ùdzݷ³Ù³ÛÝ Çñ³Ï³Ý ËݹÇñ ¿: Ü»ñϳ å³ÑÇÝ Ñ³óÇ Ý»ñÙáõÍáõÙÁ (400 ѳ½.ïáÝ.), ÙëÇ Ý»ñÙáõÍáõÙÁ (40 ѳ½.ïáÝ.) ¨ ß³ù³ñÇ Ý»ñÙáõÍáõÙÁ (Ùáï³íáñ³å»ë 95 ѳ½.ïáÝ.) ϳ½ÙáõÙ ¿ ÁݹѳÝáõñ Ý»ñÙáõÍíáÕ ³åñ³ÝùÝ»ñÇ ù³Ý³ÏÇ 24%-Á: γñ·³íáñ»Éáí ·ÛáõÕ³ïÝï»ë³Ï³Ý ³åñ³ÝùÝ»ñÇ ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý ¨ ³Ý³ëݳµáõÍáõÃÛ³Ý Ñ³ñóÁ, ÇÝãÁ êáí»ï³Ï³Ý ï³ñÇÝ»ñÇÝ, ãÝ³Û³Í ³Ý³ëáõÝÇ ù³Ý³ÏÁ г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝáõÙ µ³í³Ï³Ý µ³ñÓñ ¿ñ, µ³Ûó»õ³ÛÝå»ë ãÇ »Õ»É å³ñ»Ý³ÛÇÝ ÇÝùݳµ³í³ñ³ñÙ³Ý Ýå³ï³Ï, ÇëÏ ³Ûëûñ ³Û¹ ѳñóÁ ³Ù»Ý³ëáõÕÝ ¿, Ù»Ýù ÷³ëïáñ»Ý ÁݹÙÇßï ÏÉáõÍ»Ýù å»ïáõÃÛ³Ý å³ñ»Ý³ÛÇÝ ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý ËݹÇñÁ, ÙÇ»õÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï ×³Ý³å³ñÑÇ å³ï׳éáí ѳñ»õ³Ý å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇó Ù»Ýù ³ÛÉ»õë »ñµ»ù ϳËí³ÍáõÃÛ³Ý Ù»ç ã»Ýù ÉÇÝÇ: ê³ ³ñ¹»Ý ³ÛÝ å³ïÙ³Ï³Ý ÷³ëïÝ ¿, áñ г۳ëï³ÝÁ í»ñçÇÝ ï³ëÝÛ³Ï ¹³ñ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ ³é³çÇÝ ³Ý·³Ù ѳí³ë³ñÁ ѳí³ë³ñÇ Ñ»ï ³é³ç³íáñ »ñÏñÝ»ñÇ Ñ»ï ë»Õ³Ý ÏÝëïÇ: ÐÇÙ³ ݳۻÝù å»ïáõÃÛ³Ý å³ñ»Ý³ÛÇÝ ³Ýíï³Ý·áõÃÛáõÝÁ ã³å³Ñáí³Í Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó ÐÐ-Çó å³ñ»Ý³ÙûñùÇ Ñ³Ýó³·áñÍ ³ñï³Ñ³ÝáõÙÁ` ³Ûëûñ (ѳ½.ï.) ÎáÝÛ³Ï /ѳ½³ñ ïáÝݳ/--------23 гÝù³ÛÇÝ çáõñ/ÉÇïñ/---------- -13679.4 ʳÕáÕ-/ѳ½.ïáÝݳ/------------1.7 γÃ/µ³óÇ Ï³ñ³·Çó/ѳ½. ï---4.8 î³í³ñÇ ÙÇë/ë³é»óñ³Í/--------854.4 àã˳ñÝ»ñ,³ÛÍ»ñ/ϻݹ³ÝÇ/----125.2 гíÇ ÙÇë/ѳ½.ï/------------------0.1 Òáõ-- ѳ½³ñ ѳï ----------------135.3 ÒáõÏ , ÓÏݻջÝ/ïáÝݳ/----------1.100

¶ÇÝÇ/ѳ½.ï/----------------------1316.0 ØÇñ·/ѳ½. ï/----------------------8.0 Þ³ù³ñ/ѳ½.ï/--------------------1.3 ä³ÝÇñ /ïáÝ./----------------------567.2 ²åËï³Í ÙÇë/ïáÝ./------------15.8 Êá½Ç ÙÇë/ѳ½.ï./-----------------0.1 ÀÝï³ÝÇ ÃéãÛáõÝ/ϻݹ³ÝÇ/------24.0 ´³Ýç³ñ»Õ»Ý/ѳ½.ï.--------------21.2

ìëï³Ñ ϳñ»ÉÇ ¿ ³ë»É, áñ å³ñ»Ý³ÛÇÝ ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý µ³ñ¹³Ýù г۳ëï³ÝÁ »ñµ»ù ¨ ÁݹÙÇßï ãå»ïù ¿ áõݻݳ: ²Ûë ϳñ»õáñ³·áõÛÝ ¨ ¹³Å³Ý ѳñóÁ ϳñ·³íáñ»Éáõ Ñ»ï ÙdzëÇÝ Ïϳñ·³íáñíÇ Ù»ñ ³Ù»Ý³Ù»Í µ³ñ¹³ÝùÁ` ³ñï³ùÇÝ ×³Ý³å³ñÑÇó ϳËÙ³Ý Ñ³ñóÁ, ÇëÏ ³ñï³ùÇÝ ×³Ý³å³ñÑ ³ë³ÍÁ, ¹³ ÑÇÙݳϳÝáõÙ Ù»ñ »ñϳ÷ÇÍÝ ¿, áñÁ ǵñ å³ïϳÝáõÙ ¿ èáõëdzÛÇ çÑáõ¹ ³ÛɳϻñåÝ»ñÇÝ: ÐÐ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ïáåïáñ»Ý ˳Ëï»Éáí ÐÐ ê³Ñٳݳ¹ñáõÃÛáõÝÁ, ³½·³µÝ³ÏãáõÃÛ³ÝÁ å³ïϳÝáÕ ³Ýß³ñÅ ·áõÛùÁ í³×³é»É ¿ ëñ³Ý-Ýñ³Ý, ÷áÕÁ ·ñå³Ý»É` Çñ³Ï³Ý³óÝ»Éáí ѳݹ»ñÓ å»ï³Ï³Ý ¹³í³×³ÝáõÃÛáõÝ: ²Û¹ ³Ù»ÝÁ ³Ýѳå³Õ Ñ»ï ¿ å»ïù í»ñ³¹³ñÓÝ»É ³½·³µÝ³ÏãáõÃÛ³ÝÁ` ¹ñ³ÝÇó µËáÕ ùñ»³Ï³Ý å³ï³ë˳ݳïíáõÃÛ³Ùµ ѳݹ»ñÓ:

- 264 -

Þ Æ Ü ² ð ² ð àô Â Ú àô Ü ÞÇݳñ³ñáõÃÛ³Ý Ñ³ñóÁ: ÈñÇí ï»Õ³Ï³Ý ßÇÝÑáõÙù»ñÇ ¨ ¿Å³Ý ³ß˳ïáõÅÇ Ñ³ßíÇÝ Ï³éáõóí³Í µÝ³Ï»ÉÇ ¨ ѳë³ñ³ù³Õ³ù³Ï³Ý Ý߳ݳÏáõÃÛ³Ý ß»Ýù»ñÁ ÇÝã áñ å³ï׳éÝ»ñáí ³ñϳͳÛÇÝ ·Ý»ñ áõÝ»Ý, ÇѳñÏ» Ñ³Û ³½·Ç ѳٳñ ³Ýѳë³Ý»ÉÇ, ÇëÏ Ã» áõ±Ù ѳٳñ »Ý ϳéáõóí³Í` å³ñ½³µ³ÝÙ³Ý ¿ »Ýóϳ: ÆëÏ ºñ»õ³ÝáõÙ ¨ ÁݹѳÝñ³å»ë г۳ëï³ÝáõÙ ³í³Ý¹³Ï³Ý ß»Ýù»ñÁ á±í-áõ±Ù ¿ ÝíÇñ»É, DZÝã Çñ³íáõÝùáí, á±ñ ѳÛÇÝ »Ý ѳñóñ»É, µ³ó³Ñ³Ûï»É ¿ å»ïù: àô±Ù ѳßíÇÝ »Ý ϳéáõóí»É ÐÛáõëÇë³ÛÇÝ åáÕáï³Ý»ñÁ ¨ ÇÝãáõ Ñ»Ýó §ÐÛáõëÇë³ÛÇݦ, ¹³ ³ñ¹»Ý ѳïáõÏ å³ñ½³µ³ÝÙ³Ý Ã»Ù³ ¿: ²é³çÇÝ ù³ÛÉÁ ºñ»õ³Ý ù³Õ³ùáõÙ µÝ³Ï»ÉÇ ß»Ýù»ñÇ Ï³éáõóÙ³Ý ë³é»óáõÙÝ ¿: ¸ñ³ ѳßíÇÝ` 1. ¸åñáóÝ»ñÝ áõ Ù³Ýϳå³ñ﻽ݻñÁ ³Ýѳå³Õ í»ñ³Ýáñá·»É áõ ѳÝÓÝ»É ÇëÏ³Ï³Ý ïÇñáç` гÛáó Ù³ï³Õ ë»ñÝ¹Ç ïÝûñÇÝÙ³ÝÁ: 2. §Ø»Ï ë»Ý۳ϳÝáó µÝ³Ï³ñ³Ý¦ ѳëϳóáõÃÛáõÝÁ ³éѳí»ï çÝç»É гÛáó µÝ³Ï³ñ³Ý³ßÇݳñ³ñ³Ï³Ý áÉáñïÇ ï»ñÙÇݳÉá·Ç³ÛÇó áõ Ù»Ï ï³ñáõÙ »ñÏñ³ß³ñÅÇ ·áïáõ ã³å³Ñáíí³Í µáÉáñ ïáõųÍÝ»ñÇÝ µ³í³ñ³ñ»É µÝ³Ï³ñ³ÝÝ»ñáí: 3. ÜáõÛÝ` Ù»Ï ï³ñáõÙ í»ñçݳϳÝáñ»Ý ÉáõÍ»É ·ÛáõÕ³ïÝï»ë³Ï³Ý ÑáÕ»ñÇ áéá·Ù³Ý ëÇëï»ÙÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý áõ ¹³ñ³íáñ µ³ñ¹³ÝùÁ: 4. ´Ý³Ï»ÉÇ ß»Ýù»ñ »Ý å»ïù ϳéáõó»É ÙÇÙdzÛÝ ·³í³éÝ»ñáõÙ: ²ñó³Ëáõ٠ϳéáõó»É ϳ٠µÝ³ÏÇãÝ»ñÇÝ µ³í³ñ³ñ»É ßÇݳÝÛáõÃáí µÝ³Ï³ñ³ÝÝ»ñ ϳéáõó»Éáõ ѳٳñ: ºñÏñáñ¹ ù³ÛÉÁ ³ÙµáÕç г۳ëï³Ýáí Ù»Ï ³ñï³¹ñ³Ù³ë»ñÇ Ï³éáõóáõÙÝ ¿: ºññáñ¹ ù³ÛÉÁ ïÝï»ëáõÃÛ³Ý í»ñ³Ï³Ý·ÝÙ³Ý ¨ ³ñï³ùÇÝ ×³Ý³å³ñÑÝ»ñÇ Ñ»ï ϳåÝí³Í` ¹³ Ý»ñùÇÝ ×³Ý³å³ñÑÝ»ñÇ ßÇݳñ³ñáõÃÛ³Ý Ñ³ñóÝ ¿: ò»Ù»ÝïÇ ³ñï³Ñ³ÝáõÙÁ 486 ѳ½.ïáÝ Ï³½ÙáõÙ ¿ ³ÙµáÕç ³ñï³Ñ³ÝÙ³Ý µ»éÝ»ñÇ 50%: ÆëÏ µÇïáõÙÁ 54 ѳ½. ïáÝ. ¨ µÝ³Ï³Ý ³í³½Á 27 ѳ½. ïáÝ. ϳ½ÙáõÙ ¿ Ý»ñÙáõÍíáÕ µ»éÝ»ñÇ Ùáï 8% ïáÏáëÁ, 15 ÙÉÝ. ¹áÉɳñ ³ñÅáÕáõóٵ, áñÁ Ù»½ ÁݹѳÝñ³å»ë å»ïù ãÇ: ´»ïáÝÇó ׳ݳå³ñÑÝ»ñÁ ß³ï ³Ý·³Ù ³í»ÉÇ ³Ùáõñ »Ý, »ñϳñ³ÏÛ³ó ¨ ¿Å³Ý áõ ¿ÏáÉá·Ç³å»ë Ù³ùáõñ: ²Ù»Ý³Ï³ñ»õáñÁ, áñ ë»÷³Ï³Ý ·áñͳñ³ÝÝ»ñÁ ¨ ׳ݳå³ñѳßÇݳñ³ñÝ»ñÁ ÏÉÇÝ»Ý ½µ³Õí³Í Çñ»Ýó ï³Ý ß»ÙÇÝ: г۳ëï³ÝÇ ßá· ÏÉÇÙ³Û³Ï³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ ³ëý³ÉïÁ Çñ»Ý ³Û¹ù³Ý ¿É ãÇ ³ñ¹³ñ³óÝáõÙ, ß³ï ßáõï ¿ ¹»ýáñÙ³óíáõÙ ¨ ÏáñóÝáõÙ áõݳÏáõÃÛáõÝÁ, ¿ÏáÉá·Ç³å»ë ß³ï íݳë³Ï³ñ ¿: ê»÷³Ï³Ý ÅáÕáíáõñ¹Á Ïáõݻݳ ³ß˳ï³Ýù , ³ÙµáÕç г۳ëï³Ýáí Ù»Ï ×³Ý³å³ñÑÝ»ñ Ïϳéáõóí»Ý: ¶Çï³ï»ËÝÇÏ³Ï³Ý ÑÇÙݳñÏÝ»ñÇ µ³Ó³ñӳϳå»ë µáÉáñ ßÇÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ϳñ× Å³Ù³Ý³Ï³ÙÇçáóáõÙ í»ñ³Ýáñá·íáõÙ »Ý` í»ñ³¹³ñÓíáõÙ »Ý ÇëÏ³Ï³Ý ï»ñ»ñÇÝ: ø³Õ³ùÝ»ñáõÙ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ïñ³Ýëåáñï³ÛÇÝ ÙÇçáóÁ ÉÇÝ»Éáõ ¿ ïñáɻ۵áõëÁ, Ñ»ï»õ³µ³ñ ѳٳå³ï³ëË³Ý ßÇݳñ³ñ³Ï³Ý ³ß˳ï³ÝùÝ»ñ ¿ å»ïù ϳï³ñ»É: ÎáõÉïáõñ³ÛÇ, ³ñí»ëïÇ, ëåáñïÇ µáÉáñ ϳéáõÛóÝ»ñÁ í»ñ³Ýáñá·»É áõ ѳÝÓÝ»É ³½·³µÝ³ÏãáõÃÛ³Ý ïÝûñÇÝÙ³ÝÁ:

- 265 -

´ Ü àô Â Ú àô Ü ÐÐ

ºì

´Ü²Î²Ü

вÜø²ÚÆÜ

àâ غî²Ô²ÚÆÜ ´³ñÇï λñ³ÏñÇ ³Õ ²·³ï úåïÇÏ³Ï³Ý ÑáõÙù ø³ñ³ÍáõË îáñý ²ÛñíáÕ Ã»ñóù³ñ»ñ Îñ³ù³ñ / ïñ³í»ñïÇÝ/ سñÙ³ñ ¸áÉáÙÇï γí, µ»ÝÃáÝÇï, óÇáÉÇà Ðñ³Ï³ÛáõÝ ³å³ñ üÇñáõ½ ¶Çåë øí³ñó ¸Ç³ïáÙÇï ¶ñ³ÝÇï ´³½³Éï ²Ý¹»½Çï ä»Ù½³ ä»éÉÇï úµëÇ¹Ç³Ý Ðñ³µË³ÛÇÝ Ë³ñ³Ù îáõý , îáõýÇï üáëýáñÇï

ä²Þ²ðܺð

вܲÌàܺðÀ غî²Ô²ÚÆÜ ºñϳà سݷ³Ý øñáÙ îÇï³Ý ì³Ý³¹ÇáõÙ äÕÇÝÓ ØáÉǵ¹»Ý àëÏÇ ÜÇÏ»É Îáµ³Éï γå³ñ òÇÝÏ Ø³·Ý»½ÇáõÙ Ü»ýÇɳÛÇÝ ¨ ³ÉϳɳÛÇÝ ëÇ»ÝÇïÝ»ñ ²ñë»Ý ̳ñÇñ ²Ý·ÇÏ ÌÍÙµ³ÛÇÝ Ññ³ù³ñ ²ñͳà àôñ³Ý

гÝù³ÛÇÝ çñ»ñÇ Ñ³ñó»ñÁ ÐÐ å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ ÙÇßï ÉáõÍí³Í ¿ »Õ»É: êáí»ï³Ï³Ý ï³ñÇ-

Ý»ñÇÝ µáÉáñ Ñݳñ³íáñ ù³Ý³ÏÇ ¨ áñ³ÏÇ ·áñͳñ³ÝÝ»ñ г۳ëï³Ýáõ٠ϳéáõóí³Í ¿ÇÝ, áõÕ³ÏÇ Ñ³ñϳíáñ ¿ ûÏáõå³Ýï ³Ûɳ½·ÇÝ»ñÇó Ñ»ï í»ñóÝ»É, áñå»ë½Ç ¹ñ³Ýù ³ß˳ï»Ý Ð³Û ³Õ·Ç û·ïÇÝ: ÒÏ³Ý Ñ³ñóÁ ѳÝñ³å»ïáõÃÛáõÝáõÙ Çñáù ó³í³ÉÇ íÇ׳ÏáõÙ ¿ ·ïÝíáõÙ: ܳË, ³ë»Ù, áñ ÓáõÏÁ ѳÝñ³å»ïáõÃÛáõÝáõÙ, Ù³ëݳíáñ³å»ë ê»õ³Ý³ É×áõÙ, ·ïÝíáõÙ ¿ áã û å»ïáõÃÛ³Ý Ï³Ù Ð³Û ³½·Ç, ³ÛÉ ÙÇ ù³ÝÇ ³Ûɳ½·Ç ï³Ï³ÝùÝ»ñÇ ÑëÏáÕáõÃÛ³Ý ï³Ï ¨ µáÉáñ ϳñ·Ç ÇÝýáñÙ³ódzݻñÁ ³Û¹ Ù³ëÇÝ Ùdzݷ³Ù³ÛÝ ÷³Ï »Ý: ØdzÛÝ áõÝ»Ýù ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ, ³ÛÝ ¿É å³ñ½ ¿ ÇÝã ëïáõÛ·áõÃÛ³Ý, áñ áñáß ù³Ý³Ï ³ñï³Ñ³ÝíáõÙ ¿. --ÒáõÏ Ï»Ý¹³ÝÇ --ÒáõÏ Ã³ñÙ --ÒáõÏ ë³é»óñ³Í --ÒáõÏ ³åËï³Í --Ê»ó·»ïݳϻñå»ñ

5.1 41.5 13.0 1.0 793.5

ïáÝݳ ïáÝݳ ïáÝݳ ïáÝݳ ïáÝݳ

ºìë ÙÇ ëïáõÛ· ïíÛ³É áõÝ»Ýù, áñ ê»õ³ÝáõÙ ÓáõÏ ãÇ Ùݳó»É: ÐÇÙÝ³Ï³Ý ù³ÛÉÁ` ³ñï³ùÇÝ ×³Ý³å³ñÑÝ»ñÇ åñáµÉ»ÙÁ ÉÇáíÇÝ ÉáõÍ»Éáõ, ¹³ å»ïáõÃÛáõÝÇó ѳÝù³ÛÇÝ Ñ³Ý³ÍáÝÝ»ñÁ ÑáõÙù³ÛÇÝ ¨ ÏÇë³ÑáõÙù³ÛÇÝ íÇ׳ÏáõÙ µ³ó³ñӳϳå»ë ³ñ·»É»ÉÝ ¿: ¸³ ³½·Ç ѳݹ»å ѳÝó³·áñÍ ù³ÛÉ ¿: Êáëùë í»ñ³Ùß³ÏÙ³Ý åñáó»ëÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ ¿, áñÁ Ý³Ë Ïëï»ÕÍÇ ß³ï Ù»Í ù³Ý³ÏáõÃÛ³Ùµ ³ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ ï»Õ»ñ, Ñ»ïá

- 266 -

¿É å³ïñ³ëïÇ ³åñ³ÝùÁ, ß³ï ³Ý·³Ù ³í»ÉÇ Ã³ÝÏ ¿, ÇëÏ ³ñï³Ñ³Ý»ÉÁ ³Û¹ù³Ý ³Ý·³Ù Ñ»ßï ¨ ¿Å³Ý: гÝù³ù³ñ»ñÇ ÑáõÙùÁ (åÕÇÝÓ 61 ѳ½.ïáÝݳ; óÇÝÏ 5 ѳ½.ï.; ùñáÙ 6. 5ѳ½.ï.; ÙáÉǵ¹»Ý 1.3 ѳ½.ï.; ˳ñ³Ù 13 ѳ½.ï.), áñÁ ϳ½ÙáõÙ ¿ Ùáï³íáñ³å»ë 90 ѳ½.ï., ¹³ ³ñï³Ñ³ÝíáÕ ³åñ³ÝùÇ ù³Ý³ÏÇ Çµñ 10% ¿ ϳ½ÙáõÙ: Ƶñ, ù³ÝÇ áñ Çñ³Ï³ÝáõÙ 250.000 ï. Ëï³ÝÛáõà »Ý ï³ñ»Ï³Ý ³ñï³·ñå³ÝáõÙ` ÇÝãÁ ϳ½ÙáõÙ ¿ 12-25 ÙÇÉdzñ¹ ¹áÉɳñ ï³ñ»Ï³Ý: ²Ûë ³Ù»ÝÇÝ ·áõÙ³ñí»ó Ðñ³½¹³Ý-²µáíÛ³Ý ï³ñ³ÍùÇ »ñϳÃÇ Ñ³Ýù³í³ÛñÇ ³Ñé»ÉÇ ï³ñ³ÍùÝ áõ ù³Ý³ÏÁ, ÇÝãÁ ³ÛɳϻñåÝ»ñÁ 25 ÙÉÝ ¹áÉɳñáí í³×³é»É »Ý ãÇÝ»ñÇÝ: ²ÛÅ٠ѳÝù»ñÁ ¨ ¹ñ³Ýó í»ñ³Ùß³ÏÙ³Ý Çñ³íáõÝùÁ å³ïϳÝáõÙ ¿ ÐݹÇÏÝ»ñÇÝ, ¶»ñٳݳóÇÝ»ñÇÝ ¨ èáõëÝ»ñÇÝ, ÇѳñÏ» ÐÐ ³Ûɳϻñå Çß˳ݳíáñÝ»ñÁ Çñ»Ýó ³ÝÓÝ³Ï³Ý ³Ù»Ý³ã³Õ µ³ÅÇÝÁ ³ÝϳëÏ³Í áõÝ»Ý, ÇëÏ ¿ÃÝÇÏ Í³·áõÙáí áíù»ñ »Ý ¨ ÇÝã Ýå³ï³Ï »Ý Ñ»ï³åݹáõÙ` ϵ³ó³Ñ³Ûï»Ýù, ϳ٠Çñ»Ýù ÏËáëï³í³Ý»Ý` ù³Ý½Ç ê³Ñٳݳ¹ñáõÃÛ³Ý 33.2 Ñá¹í³ÍÁ ³ëáõÙ ¿,-§ä³ßïáݳï³ñ ³ÝÓÇÝù å³ï³ë˳ݳïíáõÃÛáõÝ »Ý ÏñáõÙ µÝ³å³Ñå³Ý³Ï³Ý ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛáõÝÁ óùóÝ»Éáõ ϳ٠¹ñ³ ïñ³Ù³¹ñáõÙÁ Ù»ñÅ»Éáõ ѳٳñ¦: вڲêî²ÜÆ ÀܸºðøÀ Æð вðêîàôÂÚàôÜܺðàì, àêÎàô вÜøºðÀ ²Üвä²Ô ìºð²¸²ðÒÜºÈ Ð²Ú ²¼¶ÆÜ: î²ðºÎ²Ü 30—50 ï. àêÎÆ, 250.000 ï. ØàÈÆ´¸ºÜÆ àô äÔÜÒÆ Êî²ÜÚàô ¾ ²ðî²Ð²ÜìàôØ: Àܸ²ØºÜÀ 260 ØÆÈÆàÜ ¸àÈȲð ²ðÄàÔàôÂڲش, ºðÎàô î²ðì² ÀܲòøàôØ, ¼²Ü¶º¼àôðàôØ ØºÎ Øºî²Èàôð¶Æ²Î²Ü ¶àð̲ð²Ü βèàôòºÈàô ¸ºäøàôØ, îºÔàôØ Êî²ÜÚàôºðÆò î²ð²Üæ²îºÈàì в¼ì²¶Úàôî غî²ÔܺðÀ, äÔÜÒÆ àô ØàÈÆ´¸ºÜÆ Êî²ÜÚàôÂÆ öàʲðºÜ زøàôð غî²Ô êî²Ü²Èàô ä²ð²¶²ÚàôØ, ØƲÚÜ ²Úê àÈàðîÆò î²ðºÎ²Ü ÎàôܺܲÜø ØÆÜÆØàôØÀ 50 ØÈ𸠸àÈȲðÆ ºÎ²Øàôî: ²Ýï³éÝ»ñÇ Ïïñ³ïáõÙÁ г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝáõ٠ѳٳѳí³ë³ñ ¿ Ù³ñ¹-

ÏáõÃÛ³Ý Ñ³Ý¹»å á×é³·áñÍáõÃÛ³Ý: ²Ýѳå³Õ ϳë»óÝ»É ¿ å»ïù: ²Ûëûñí³ ¹ñáõÃÛ³Ùµ »ÕáõïÇ Ñ³ñÛáõñ³íáñ Ñ»Ïï³ñÝ»ñÇ áÕµ»ñ·³Ï³Ý ³Ýï³é³Ñ³ïáõÙÝ»ñÁ` åÕÝÓÇ Ñ³Ýù³ÝÛáõÃÁ ³ñï³Ñ³Ý»Éáõ Ýå³ï³Ïáí, Ïáõݻݳ ï»Õ³ÝùÇ Ñ³Ù³ñ ³Ýí»ñ³Ï³Ý·Ý»ÉÇ, ï³ëÝÛ³Ï ï³ñÇÝ»ñ ß³ñáõݳÏíáÕ Ù³Ñ³óáõ ¨ ·»ÝáýáÝ¹Ç Ùá¹ÇýÇϳódz ³é³ç³óÝáÕ ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙÇ ³ÙµáÕç ß³ñù: ÜáõÛÝ µ³ËïÇÝ »Ý áõ½áõÙ ³ñųݳóÝ»É êÛáõÝÇùÇ áõñ³ÝÇ Ñ³Ýù³í³Ûñ»ñÁ: ÜáõÛÝ µ³ËïÇÝ »Ý áõ½áõÙ ³ñųݳóÝ»É Ðñ³½¹³ÝÇ áõ ²µáíÛ³ÝÇ »ñϳÃÇ Ñ³Ýù³í³Ûñ»ñÁ: ²Ûë µÝ³·³í³éÇÝ í»ñ³µ»ñáÕ µ³ó³ñӳϳå»ë µáÉáñ ˳ËïáõÙÝ»ñÁ ³½·Ç ѳٳñ ׳ϳﳷñ³Ï³Ý íï³Ý· »Ý Ý»ñϳ۳óÝáõÙ: غÜø ֲβð²Î²Ü ´ÜàôÚÂÆ ²ðî²øÆÜ Ö²Ü²ä²ðÐÆ Î²ðÆø âàôܺÜø: кÔàôÎ ºì ¶²¼ ì²èºÈÆøÀ ÈðÆì Îêî²Ü²Üø Æð²ÜÆò: ²Ø´àÔæ ²ìîàØà´ÆȲ-ÚÆÜ îð²ÜêäàðîÀ Òºì²öàÊºÈ ¶²¼àì, ÆêÎ ø²Ô²ø²ÚÆÜÀ ÐÆØܲβÜàôØ îðàȺڴàôêܺð: ²Úê ²ÚȲκðäܺðÆÜ ÂàôðøƲÚàì ֲܲä²ðÐÀ äºîø ¾ вڲêî²ÜÆ ÀܸºðøÀ ²ȲܺÈàô ºô Ô²ðêÆ ä²Úزܲ¶ÆðÀ ֲܲâºÈàì` ÂàôðøºðÆò ØºÌ öàÔºð Îàð¼ºÈàô Üä²î²Îàì: ØƺìÜàôÚÜ Ä²Ø²Ü²Î ÀܸØÆÞî ÎØàè²òìÆ ØºÌ ºÔºèÜÆ Ð²ðòÀ, àðÀ кÜò ÆðºÜø` æÐàô¸ÜºðÜ ºÜ β¼Ø²ÎºðäºÈ:

- 267 -

² ð ¸ Ú àô Ü ² ´ º ð àô Â Ú àô Ü êáí»ï³Ï³Ý ØÇáõÃÛáõÝÇó ³í³Ý¹í³Í г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý Ùdzݷ³Ù³ÛÝ µ³ñÓñ ٳϳñ¹³Ïáí ·áñÍáÕ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ³ñ¹Ûáõݳµ»ñ³Ï³Ý ×ÛáõÕ»ñÁ.                     

²½ÝÇí Ù»ï³ÕÝ»ñÇ (åɳïÇÝ, áëÏÇ, ³ñͳÃ) ³ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛáõÝ ¶áõÛݳíáñ Ù»ï³ÕÝ»ñÇ (åÕÇÝÓ, ÙáÉǵ¹»Ý, ³ÉÛáõÙ. ) ³ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛáõÝ ¾É»Ïïñá¿Ý»ñ·Ç³ÛÇ ³ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛáõÝ Ø»ù»Ý³ßÇÝ³Ï³Ý ³ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛáõÝ Ð³ëïáó³ßÇÝ³Ï³Ý ³ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛáõÝ ¾É»ÏïñáݳÛÇÝ ¨ é³¹Çáï»ËÝÇÏ³Ï³Ý ë³ñù³íáñáõÙÝ»ñÇ ³ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛáõÝ Ð³ßíÇã ѳٳϳñ·»ñÇ ³ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛáõÝ øÇÙÇ³Ï³Ý (ëÇÝÃ. ϳáõãáõÏ ¨ Ë»Å, ³Ýí³¹áÕ»ñ, ÙÇÝ»ñ³É å³ñ³ñï³ÝÛáõà ¨ ³ÛÉÝ) ¾É»Ïïñáë³ñù³íáñáõÙÝ»ñÇ ³ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛáõÝ ¾É»Ïïñáϳµ»ÉÇ ³ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛáõÝ ÞÇݳñ³ñ³Ï³Ý ÝÛáõûñÇ (ó»Ù»Ýï, ÏáÝëïñáõÏódzݻñ, µÉáÏÝ»ñ) ³ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛáõÝ ø³ñÇ (ßÇݳñ³ñ³Ï³Ý ¨ ³ñ¹Ûáõݳµ»ñ³Ï³Ý Ýå³ï³ÏÝ»ñÇ) ³ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛáõÝ úñ·³Ý³Ï³Ý (ïáñýÇ) å³ñ³ñï³ÝÛáõûñÇ ³ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛáõÝ ø³ñ³ÍáõËÇ ³ñï³¹ñáõÃÛáõÝ îñÇÏáï³ÅÇ ¨ µ³Ùµ³Ï³Ù³Ýí³Íù³ÛÇÝ (سñ³ÉÇÏ) ³ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛáõÝ Î³ßí» ³åñ³ÝùÝ»ñÇ (ÏáßÇÏ, µ³×ÏáÝ) ³ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛáõÝ Þ³ù³ñÇ ³ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛáõÝ êÝÝ¹Ç µáÉáñ µÝ³·³í³éÝ»ñÇ ³ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛáõÝ ÒÏݳñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛáõÝ ÎáÝÛ³Ï (µ³ñÓñ³·áõÛÝ ï»ËÝáÉá·Ç³ÛÇ) ¨ ·ÇÝÇÝ»ñÇ ³ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛáõÝ ¸»Õ³·áñÍ³Ï³Ý ÝÛáõûñÇ ¨ ÇݹǷñÇ»ÝïÝ»ñÇ ³ñï³¹ñáõÃÛáõÝ Î²ðºìàð²¶àôÚÜ ²ð¸Úàôܲ´ºð²Î²Ü ²äð²ÜøܺðÆ ²ððàôÂÚàôÜÀ 1985à ¾É»Ïïñá¿Ý»ñ·Ç³ 14.9 ÙÉñ¹. Ïíï.ų٠àôųÛÇÝ ïñ³ÝëýáñÙ³ïáñÝ»ñ 7200 ѳ½. Ïí³ öá÷áË³Ï³Ý Ñáë³ÝùÇ ·»Ý»ñ³ïáñÝ»ñ 1745.3 ѳ½. Ïíï. öá÷áË³Ï³Ý Ñáë³ÝùÇ ß³ñÅÇãÝ»ñ 1065 ѳ½. Ïíï Þ³ñÅ³Ï³Ý ¿É»ÏïñáÏ³Û³Ý 757.4 ѳ½. Ïíï λÝïñáݳËáõÛ½ åáÙå»ñ 94 ѳ½. Ñ³ï ¾É»Ïïñ³Ï³Ý ɳñ»ñ 134.1 ѳ½. ÏÙ. ¾É»Ïïñ³Ï³Ý ɳÙå»ñ 185.9 ÙÉÝ. ѳï. гí³ùáíÇ »ñϳõ»ïáÝ 1414.9 ѳ½. Ëáñ. Ù. ÞÇý»ñ 79 ÙÉÝ. ѳï êåÇï³Ï»Õ»Ý ¨ ³ñï³ùÇÝ ïñÇÏáï³Å 96.6 ÙÉÝ. ѳï γßí» ÏáßÇÏ 18.4 ÙÉÝ. ½áõÛ· ijٳóáõÛó 4757.4 ѳ½. ѳï γà 177.1 ѳ½. ï. ä³Ñ³ÍáÝ»ñ 493.6 ÙÉÝ. µ³Ýϳ ²ñï³¹ñ³Ï³Ý ÑÇÙݳñÏ--Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÑÇÙݳϳÝáõÙ ã»Ý ·áñÍáõÙ` 1480-Á

³í»ñí³Í »Ý: êáí»ï³Ï³Ý ØÇáõÃÛáõÝÁ ù³Ý¹»Éáõ ï³ñÇÝ»ñÇÝ ³ñï³¹ñáõÃÛáõÝÁ ³Ûëûñí³ ûÉÇ·³ñËÝ»ñÇ Ó»éù»ñáí ÉñÇí ÑÇÙݳï³Ï ³ñí»ó ¨ í»ñ³Ï³Ý·Ý»Éáõ ѳٳñ Ý³Ë å³ñ»Ý³ÛÇÝ Ñ³ñóÝ ¿ å»ïù ÉáõÍ»É, Ñ»ïá Ýáñ ³ÛÝ Ï³ñ·³íáñ»É:

- 268 -

²ðî²øÆÜ ²åñ³ÝùÇ ³Ýí³ÝáõÙÁ γñïáýÇÉ êáË ¨ ëËïáñ òáñ»Ý º·Çåï³óáñ»Ý Ò³í³ñ»Õ»Ý гó³Ñ³ïÇÏ ³ÛÉ ÙÇç. Ùß. Þ³ù³ñ Øñ·³ÑÛáõûñ гÝù³ÛÇÝ çáõñ ¨ ÁÙå»ÉÇù ÎáÝÛ³Ï, éáÙ, çÇÝ, ûÕÇ Ì˳ËáïÇ ÑáõÙù ¨ Ùݳóáñ¹ êÇ·³ñ»ï ¨ ëÇ·³ñ ¶ñ³ÝÇï, µ³½³Éï, ÍÇñ³Ý³ù³ñ ò»Ù»Ýï äÕÝÓÇ Ñ³Ýù³ù³ñ سñ·³Ý»óÇ Ñ³Ýù³ù³ñ ÜÇÏ»ÉÇ Ñ³Ýù³ù³ñ òÇÝÏÇ Ñ³Ýù³ù³ñ øñáÙÇ Ñ³Ýù³ù³ñ ØáÉǵ¹»ÝÇ Ñ³Ýù³ù³ñ ʳñ³Ù ´Çïáõ٠γáõãáõÏÇó ëáëÇÝÓ ÈáõóÏÇ ºñϳÃÇ Ñ³Ýù³ù³ñ ²ñÑ»ëï³Ï³Ý ϳáõãáõÏ ØáñÃÇÝ»ñ Ëáßáñ »Õç»ñ. ØáñÃÇ áã˳ñÇ Î³ßÇ Ëáßáñ »Õç»ñ. ØáñÃÇÝ»ñ ÓÇ. å/ý γßÇ ³ÛÉ Ï»Ý¹³ÝÇÝ»ñ ²ÝÙß³Ï ³Ýï³é³ÝÛáõà γϳ鳷áñÍÇ ÷³Ûï ö³Ûï³Ïá× ²Ýï³é³ÝÛáõà »ñÏ. ×»Õù. ö³Ûï» ë³ÉÇÏÝ»ñ »ɳíáñ ÷³Ûï» ë³ÉÇÏ êáëÝÓí³Í Ýñµ³ï³Ëï³Ï سÙÉ³Í ÷³Ûï³ÝÛáõà ö³ÛïÛ³ ßñç³Ý³ÏÝ»ñ ö³Ûï» ³ñÏÕ ö³ÛïÛ³ ï³Ï³é ö³ÛïÛ³ Çñ»ñ, Ù³Ýñ³Ñ³ï³Ï Èñ³·ñ³ÛÇÝ ÃáõÕà ÂáõÕà ¨ ëïí³ñ³ÃáõÕà ²ÛÉ ÃáõÕà ¨ ëïí³ñ³ÃáõÕÃ

вÜò²¶àðÌ

²èºìîàôð

²ðî²Ð²ÜàôØ Ñ³½. ¹áÉÉ. ø³Ý³Ï(ï.) 50.2 8.0 0 0 0 0 0 0 2.5 3.5 86.4 56.7 0 0 760.5 968.1 1302.3 11037.0 31694.4 116127.5 91.1 105.5 500.3 3603.7 1285.9 166.2 486434.2 32206.0 60951.7 88062.1 8.2 1.2 0 0 4971.4 6789.6 6460.2 2060.6 1280.8 28640.5 12676.7 165.9 0 0 0.5 14.1 0 2.1 0 0 8682.0 23725.3 3411.0 2004.8 382.6 68.7 24.0 12.7 8.9 114.3 0.6 1.4 2553.2 378.1 0 0 0 0 430.6 115.6 0 0 0 0 0 0 0 0 0.1 0.7 0.1 0.3 0 0.3 0 0.9 0 0 0 0 3.2 22.2

- 269 -

ܺðØàôÌàôØ ø³Ý³Ï(ï.) ѳ½. ¹áÉÉ. 6040.6 3668 6639.7 2187.4 421185 83959 79325 11492 2751.8 1378.1 8277.4 2307.1 87846.9 24974.5 6310.0 6580.5 17531.0 12217.3 10794.0 21438.5 4165.2 11256.7 3253.7 62401.1 919.8 320.8 1317.9 305.5 0 0 8.2 1.8 21 5.3 0 0 81.6 55.4 1110.9 24433.0 0 0 53598.3 12205.2 33017.4 8114.9 801.9 865.6 1527.0 256.2 42.4 69.9 24.0 13.6 6.0 8.2 0 0 54 483.6 3.8 14.0 1859.2 830.9 0.3 0.2 1500.1 720.7 35974.5 10705.9 2932304 12724.1 11821.9 8463.6 3340.1 2454.9 32.4 20.7 14.6 36.0 98.0 107.2 137.5 379.1 38.1 76.2 1483.7 1394.8 6468.0 7236.2 5729.6 4945.6

Ì˳ËáïÇ ÃáõÕà ½áõ·³ñ³ÝÇ ÃáõÕà ÃÕû å³ñÏ ·ñ³ÝóÙ³Ý Ù³ïÛ³Ý ëåÇï³Ï»Õ»Ý µÝ³Ï³Ý ¨ ϳßí» ÏáßÇÏ Ïïáñ³Í³ÍÏ ÏáßÇÏ ³ñÑ»ëï³Ï³Ý ͳÕÇÏ Ñáõß³ñÓ³Ýù³ñ æñ³Õ³óù³ñ ³ëý³ÉïÇó ³ñï³¹ñ³Ýù ·Çåë» ³ñï³¹ñ³Ýù ó»Ù»Ýï» ³ñï³¹ñ³Ýù Ññ³Ï³ÛáõÝ ³ÕÛáõë ѳï³ÏÇ ¨ å³ïÇ Ï³í» ë³ÉÇÏ Ñ³ï. ¨ å³ïÇ É³ù. Ï³í» ë³É. ׳ßÇ Ë»ó»·áñÍ Çñ»ñ Ë»ó»·áñÍ ³ñÓ³ÝÇÏ ³å³ÏÇ Ñ³í³ë³ñ. Ý»ñÏ³Í ³å³ÏÇ Ñ³Û»Éáõ ³å³Ï» ßß»ñ ³å³ÏÛ³ ëå³ëù ³å³Ï» Ýñµ³Ã»É ³¹³Ù³Ý¹» ù³ñ áëÏÇ ³ÝÙß³Ï áëÏÇ ³ÝÙß³Ï ÷áßÇ »ñϳóÙdzѳÉí³Íù ë»õ Ù»ï³ÕÇ ç³ñ¹áÝ Ñ³ñà ·É³Ýí³Íù »ñϳÃÇó ----/---600ÙÙ ----/---- »ñ»ë³å³ïí³Í åÕÇÝÓ ã½ïí³Í åÕÝÓÇ ç³ñ¹áÝ åÕÝÓ» ë³É»ñ åÕÝӳɳñ åÕÝÓ» Ïó³Ù³ë»ñ åÕÝÓ» áÉáñí³Í ɳñ åÕÝÓ» ËáѳÝáóÇ å³ñ³·³ ³ÉÛáõÙÇÝ ãÙß³Ïí³Í ³ÉÛáõÙÇÝÇ Ã³÷áÝ « ç³ñ¹áÝ ³ÉÛáõÙÇÝÇ ÷áßÇ ³ÉÛáõÙÇÝ» ÓáÕ, åñáýÇÉ ³å³ñÇ ç³ñ¹áÝ ¨ ó÷. ÙáÉǵ¹»ÝÇ Ùݳó. ç³ñ¹áÝ »ñßÇÏ»Õ»Ý Ùë»Õ»Ý

4.9 22.2 487.5 8.1 84.2 43.5 0.1 0 8352.9 7.2 0 1.9 33.9 0 15.4 34.6 18.4 0.5 0 0 20616 1.0 0 0 1.1 1.1 6010 115327 4802 1672 80.6 6958 4626 0 0 0 0 02 237.3 4230 0 0 656 392.7 170 694

- 270 -

29.1 125.8 1821.7 33 422.7 1124 5.4 0 3318.9 119.6 0 2.2 2.3 0 29.6 25.9 28.6 4.7 0 0 17267 23.6 0 16579 18298 18297 235728 6844 424 83.6 49 66702 7387 0 0 0 0 3.9 332.2 4941 0 0 186 24439 383 1493

318.3 4520.0 1256.5 781.2 540 524 955.5 19.5 4561.9 203.8 6330.9 12927.0 229.9 3397.5 254.3 73405 2751.8 93.3 18718 540.5 11230 2557 488 0.1 5.7 5.7 3138 0 11389 4814 20923 0 0 20.9 49 352.5 5.3 36.8 10782 0 567 1772 0 1.8 5259 894

1450.3 10569.1 5016.5 1293.5 2274 7289 2813.7 89.9 3394.7 782.3 3257.3 2520.5 103.2 1605.9 167.2 21876 3314.0 318.0 7239 486.5 17457 3484 864 163431 129794 129794 3449 0 7637 3346 21025 0 0 263 415.5 2426 132 59.5 38350 0 1919 6096 0 128 6219 1433

¾øêäàðî—ÆØäàðî 2003à 2004à 2005à 2006à 2007à 2008à ¿ùëåáñï 685599 722911 973920 985108 1152300 1 ÙÉñ¹ ÇÙåáñï 1279485 1351448 1801736 2191612 3267788 4 ÙÉñ¹ ï³ñµ»ñáõÃÛ 593886 628536 827816 1206504 2115487 3 ÙÉñ¹ ÀݹѳٻÝÁ---------------------5.272.231,1 ³Ù»ñÇÏÛ³Ý ¹áÉɳñ + 5.7 ÙÉñ¹ ³ñï³ùÇÝ å³ñïù ¾É»Ïïñá¿Ý»ñ·Ç³ÛÇ ËݹÇñÝ»ñ ãáõÝ»Ýù, µ³Ûó ϳ½Ù³Ï»ñåÙ³Ý ¨ ³ñï³Ñ³ÝÙ³Ý Ñ³ñó»ñ

Ï³Ý ¨ áñ ¹³ å»ïù ¿ ³ß˳ïÇ ÙdzÛÝ ³½·Ç û·ïÇÝ: г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝáõÙ ¿É»Ïïñá¿Ý»ñ·Ç³ÛÇ ³ñï³¹ñÙ³Ý ¨ ëå³éÙ³Ý ÁݹѳÝáõñ ѳٳϳñ·Á ÝíÇñ³ïñí³Í ¿ èáõë³ëï³ÝÇ çÑáõ¹Ý»ñÇÝ: ¶³½Ç ¨ Ñ»ÕáõÏ í³é»ÉÇùÇ Ñ³ñóÁ: ¶³½Ç ѳٳϳñ·Á ÝáõÛÝå»ë ³ÙµáÕçáíÇÝ ÝíÇñ³ïÁñí³Í ¿ ³é³ÛÅÙë èáõë³ëï³ÝÇ ¶³½åéáÙÇÝ: гëϳݳÉÇ å³ï׳éÝ»ñáí Æñ³ÝÇó ÙïÝáÕ ·³½³ÙáõÕÁ ѳ½í³·Ûáõï ¿ ·áñÍáõÙ:

Ødzݷ³Ù³ÛÝ í»ñ³Ý³Û»É ¿ å»ïù ·³½ÇÝ ¨ ÁݹѳÝñ³å»ë ¿Ý»ñ·³ÏÇñÝ»ñÇÝ í»ñ³µ»ñíáÕ µáÉáñ å³Ûٳݳ·ñ»ñÁ: ²Ûëï»Õ, ËáõųÝáõÃÛ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùáõ٠вڲêî²ÜÆ Ïñ³Í íݳëÝ»ñÁ ϳ½ÙáõÙ »Ý ѳñÛáõñ³íáñ ÙÇÉÇáÝ ¹áɳñÝ»ñ: ÜáõÛÝÁ í»ñ³µ»ñíáõÙ ¿ ѳ½í³·áõÛï ¨ ·áõÛݳíáñ Ù»ï³ÕÝ»ñÇÝ, ÝáõÛÝÁ í»ñ³µ»ñíáõÙ ¿ áëÏáõÝ áõ ³ñͳÃÇÝ: ²Ù»Ý³Ñ³Ù»ëï ѳßí³ñÏÝ»ñÁ óáõÛó »Ý ï³ÉÇë, áñ í»ñçÇÝ 18 ï³ñÇÝ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ ³ñï³Ã³É³Ýí³ÍÇ ÁݹѳÝáõñ ·áõÙ³ñÁ ϳ½ÙáõÙ ¿ ³Ù»Ý³ùÇãÁ 180 ÙÉñ¹ ¹áÉ. (ѳñÛáõñ áõóݳëáõÝ ÙÇÉdzñ¹ ¹áÉɳñ), ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, áñ µáÉáñ ³Ûë ï³ñÇÝ»ñÇ ÐÐ ï³ñ»Ï³Ý µÛáõç»Ý»ñÇ ÁݹѳÝáõñ ·áõÙ³ñÁ 30 ÙÉñ¹ ¹áÉɳñ ¿É ãÇ Ï³½ÙáõÙ: î³ñ»Ï³Ý Ð³Û ³½·Ç ¹ñëÇó ëï³óí³Í ïñ³Ýëý»ñïÝ»ñÇ ·áõÙ³ñÁ ϳ½ÙáõÙ ¿ »ñÏáõëÇó— ãáñë ÙÇÉdzñ¹, ë÷ÛáõéùÇ Ð³Û»ñÇó ëï³óí³Í û·ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ` Ýٳݳå»ë ϳ½ÙáõÙ »Ý ï³ñ»Ï³Ý ÙÇçÇÝÁ »ñÏáõ ÙÇÉdzñ¹ ¹áÉɳñ, ³ÛëÇÝùÝ »õë Ùáï³íáñ³å»ë áõóݳëáõÝ ÙÇÉdzñ¹ ¹áÉɳñ: Ƶñ »ñÏáõ ѳñÛáõñ ï³ëÁ ÙÇÉdzñ¹ ¹áɳñÇó ³í»ÉÇ ·áõÙ³ñÁ Ã³É³Ý»É »Ý` µ³í³Ï³Ý ãÇ, ³é³Ýó ³ÙáÃÇ ½·³óÙáõÝùÇ, ³Ý³ëáõÝÝ»ñÁ í»óÁ ÙÇÉdzñ¹ ¹áÉɳñ ¿É г۳ëï³ÝÇ Ñ³ßíÇÝ ³ñï³ùÇÝ å³ñïù»ñ »Ý ³í»É³óñ»É: ²Ûë ³Ù»ÝÇó Ñ»ïá ïËزðÝ»ñÁ ·áãáõÙ »Ý, û ³¹ñµ»ç³ÝóÇÝ»ñÁ ݳíà áõÝ»Ý, ¹ñ³ ѳٳñ ¿É ½ÇÝíáõÙ »Ý, Ù»Ýù DZÝã áõÝ»Ýù: лÝó ³Ûë` í»ñÁ ß³ñ³¹ñ³Í µáÉáñ å³ï׳éÝ»ñÝ »Ý ¹ñ¹áõÙ, áñ ³½·áíÇÝ Ñ³Ù³ËÙµí»É ¿ å»ïù áõ ë»÷³Ï³Ý ׳ϳﳷñÇ ïÝûñÇÝÙ³Ý áñáßáõ٠ϳ۳óÝ»É:

- 271 -

¶ Æ î àô Â Ú àô Ü

ºì Î ð  àô Â Ú àô Ü

ÐÐ ê³Ñٳݳ¹ñáõÃÛáõÝ. Ðá¹í³Í 39. ÐÇÙÝ³Ï³Ý ÁݹѳÝáõñ ÏñÃáõÃÛáõÝÁ å³ñï³¹Çñ ¿, µ³ó³éáõÃÛ³Ùµ ûñ»Ýùáí ݳ˳ï»ëí³Í ¹»åù»ñÇ: ...ØÇçݳϳñ· ÏñÃáõÃÛáõÝÁ å»ï³Ï³Ý áõëáõÙÝ³Ï³Ý Ñ³ëï³ïáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ ³Ýí׳ñ ¿:...Úáõñ³ù³ÝãÛáõñ ù³Õ³ù³óÇ áõÝÇ ÙñóáõÛóÛÇÝ ÑÇÙáõÝùÝ»ñáí ³Ýí׳ñ å»ï³Ï³Ý µ³ñÓñ³·áõÛÝ ¨ ³ÛÉ Ñ³ëï³ïáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ ÏñÃáõÃÛáõÝ ëï³Ý³Éáõ Çñ³íáõÝù ûñ»Ýùáí ë³ÑÙ³Ýí³Í ϳñ·áí...:

ÐÐ ê³Ñٳݳ¹ñáõÃÛáõÝÁ ³ëáõÙ ¿, áñ ³Ý·³Ù ÙÇçݳϳñ· ÏñÃáõÃÛáõÝÁ å³ñï³¹Çñ ã¿ ¨ ³ÛÝ ³Ýí׳ñ ¿ ÙdzÛÝ å»ï³Ï³Ý ¹åñáóÝ»ñáõÙ áõ ÏáÕùÇó µ³ó»É »Ý Çñ»Ýó ѳٳñ í׳ñáíÇ Ñ³ïáõÏ ëÝáõóíáÕ ¹åñáóÝ»ñ, ÇëÏ ³Ýí׳ñ µ³ñÓñ³·áõÛÝ ÏñÃáõÃÛáõÝÁ §ûñ»Ýùáí ë³ÑÙ³Ýí³Í ϳñ·áí ¿¦: ÆÝÓ ÃíáõÙ ¿ ѳëϳݳÉÇ ¿` ³Ù»Ý ÙÇ ´àôÐ Çñ³íáõÝù áõÝÇ Çñ ûñ»ÝùÝ»ñÁ ÁݹáõÝÇ, ÇëÏ µáÉáñ áõëáõÙÝ³Ï³Ý Ñ³ëï³ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³¹ÙÇÝÇëïñ³óÇ³Ý í»ñ»õÇó Ý߳ݳÏí³Í çÑáõ¹Ý»ñ »Ý: ¶ÇïáõÃÛ³Ý, Ýáñ³·áõÛÝ ï»ËÝáÉá·Ç³Ý»ñÇ Ñ³ñóÁ: êå»ÏáõÉÛ³ódzÛÇ ¨ í³ñÓáí ½áõ·³ñ³ÝÇ ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛ³Ý Ù³Ï³ñ¹³ÏÇ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ·ÇïáõÃÛ³Ý Ï³ñÇù ãáõÝ»Ý: ÐÐ ¶ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ²Ï³¹»ÙdzÛáõÙ ³¹ÙÇÝÇëïñ³ïÇí å³ßïáÝÝ»ñÁ µ³ó³ñӳϳå»ë ½µ³Õ»óÝáõÙ »Ý çÑáõ¹Ý»ñÁ, Çñ»Ýó Ýß³Ý³Ï»É »Ý óÙ³Ñ ³Ï³¹»ÙÇÏÝ»ñ, ²Ä-Ý ÁݹáõÝ»É ¿ ·ÇïáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ Ñ³Ýó³·áñÍ ûñ»Ýù (γñ¹³ó»ù ýǽ.Ù³Ã. ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¹áÏïáñ ¶ñÇ·áñ ´³ñë»ÕÛ³ÝÇ Ñá¹í³ÍÝ»ñÁ) ¨ ³é³Ýó ³ñ·»ÉùÝ»ñÇ Ð³Û³ëï³ÝÇ ·ÇïáõÃÛáõÝÁ çÑáõ¹Ý»ñÁ ÍÝÏÇ »Ý µ»ñáõÙ: гÛÏ³Ï³Ý êêÐ ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³Ï³¹»ÙdzÝ. 1990à ÆëÏ³Ï³Ý ³Ý¹³Ù------------------------ 37 ÂÕóÏÇó ³Ý¹³Ù------------------------ 45 ä³ïí³íáñ ³Ï³¹»ÙÇÏ---------------- 1 ²ñï³ë³ÑÙ³ÝÛ³Ý ³Ý¹³Ù------------- 2 ¶ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³Ï³¹»ÝdzÛÇ 7-Á µ³ÅÇÝÝ»ñÁ ¨ 33 ÇÝëïÇïáõïÝ»ñÁ üǽÇϳ-ٳûٳÃÇÏ³Ï³Ý ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ üǽÇϳ-ï»ËÝÇÏ³Ï³Ý ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¨ ٻ˳ÝÇϳÛÇ øÇÙÇ³Ï³Ý ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÐáÕ³·Çï³Ï³Ý ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ´áõë³µ³Ý³Ï³Ý ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ä³ïÙáõÃÛ³Ý ¨ ¿ÏáÝáÙÇϳÛÇ öÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛ³Ý ¨ µ³Ý³ëÇñ³Ï³Ý ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ·Çï³ßË. ù³Ý³ÏÁ ³ëåÇñ³ÝïÝ»ñÇ ·Ûáõóñ³ñÝ»ñÇ Ý»ñ¹ÝáõÙ

1965 7773 1109

1975 1981 17138 19935 897 893 17600 31 ÙÉÝ é.

1990 38358 1031 106800 43 ÙÉÝ é.

2000 6737 1292 83500 3441 ÙÉ ¹.

2006 6723 1509 12400 5691 ÙÉ ¹áÉ.

Ð.Ð. ¶ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³Ï³¹»ÙÇ³Ý ýÇݳÝë³íáñíáõÙ ¿, µ³Ûó ѳٳñÛ³ ãÇ ·áñÍáõÙ: ¸»é»õë î»ñ--ä»ïñáëÛ³ÝÇ ÏáÕÙÇó ѳÛï³ñ³ñí»É ¿, áñ Ù»½ ·ÇïáõÃÛáõÝ å»ïù ãÇ` µ³ó³ñÓ³Ï ³ñï³Ñ³ÛïíáõÙ »Ý, áñ г۳ëï³ÝÁ å»ïù ¿ ³åñÇ ïáõñǽÙÇ ½³ñ·³óÙ³Ý Ñ³ßíÇÝ, ¨ ³Û¹å»ë ¿É ß³ñáõݳÏíáõÙ ¿: ÆëÏ ³Ï³¹»ÙdzÛÇ ï³ñ³ÍùáõÙ ë»÷³Ï³Ý ûýÇëÝ»ñ áõ ÑÛáõñ³ÝáóÝ»ñ »Ý ϳéáõóíáõÙ: ¶ñù»ñ ·ñ³Ë³ÝáõÃÝ»ñáõÙ ãÇ ³é³ùíáõÙ, ÅáÕáíáõñ¹Á ãáõÝÇ ·Ý»Éáõ ϳñáÕáõÃÛáõÝ: Èáõñç ·ñù»ñ ÁݹѳÝñ³å»ë ã»Ý Ññ³ï³ñ³ÏíáõÙ: ²Ûë ³Ù»ÝÁ ãÇ ·áñÍáõÙ, µ³Ûó ÐÐ ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ²Ï³¹»ÙdzÛáõÙ Ùáï 3800 Ù³ñ¹ ³ß˳ï³í³ñÓ ¿ ëï³ÝáõÙ` ë³ Éáõñç Ñ»ï³ùÝÝÙ³Ý Ï³ñÇù áõÝ»óáÕ Ñ³Ý·³Ù³Ýù ¿: àôëÙ³Ý ¨ ϳ¹ñ»ñÇ å³ïñ³ëïÙ³Ý áñ³Ï³íáñÙ³Ý Ñ³ñó»ñÁ ÑÇÙÝáíÇÝ ÷áË»É ¿ å»ïù: Ø»Ýù Ç ï³ñµ»ñáõÃÛáõÝ Ñ³ñ»õ³Ý ¨ áã ѳñ»õ³Ý ß³ï »ñÏñÝ»ñÇ áõ ³½·»ñÇ, ÇѳñÏ» å³ñ»Ý³ÛÇÝ ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý Ñ³ñóÁ ÉáõÍ»Éáõó Ñ»ïá, Ù»ñ »ñÏñÇ ½³ñ·³óÙ³Ý ÑÇÙݳϳÝ

- 272 -

ËݹÇñÁ å»ïù ¿ ϳå»Ýù Ù»ñ áõÝ»ó³Í µÝ³ÍÇÝ ³é³í»ÉáõÃÛ³Ý` ·»ÝáýáÝ¹Ç ÉÇáíÇÝ Ýå³ï³Ï³ÛÇÝ Í³é³Û»óÙ³Ý Ñ»ï: ²ÛÝ ¿ ·Çï³Ù³Ï³ñ¹³ÏÁ ϳï³ñ»É³·áñÍ»ÉÁ, Ýáñ³·áõÛÝ ï»ËÝáÉá·Ç³Ý»ñÇ Ñ³Ûïݳ·áñÍ»ÉÁ, ¹ñ³Ýù ÏÇñ³é»ÉÁ ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ ³½·³ÛÇÝ µáÉáñ ³ñï³¹ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ßï³å í»ñ³Ó»õ³íáñ»Éáõ, ¨ Ñ»ïá` ³é³í»É ϳï³ñ»É³·áñÍáõÙÝ áõ ³ñï³Ñ³ÝáõÙÁ: Ø»Ýù áõÝ»ó»É »Ýù êáí»ï³Ï³Ý ØÇáõÃÛ³Ý Ù³ßï³µáí ³Ù»Ý³½³ñ·³ó³Í ٳûٳïÇϳÝ, ùÇÙdzÝ, ýǽÇϳÝ, Ïǵ»éÝ»ïÇϳÝ: ´³Ûó ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ å³ñï³¹Çñ å»ïù ¿ ÷áËíÇ ·³Õ³÷³ñ³ÛÇÝ µáí³Ý¹³ÏáõÃÛáõÝÁ: êÏë»É ¿ å»ïù ÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛáõÝÇó, ³ÛÝ ÷á˳ñÇÝ»É ¿ ³½·³ÛÇÝ ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛ³ÝÁ:  Phileo—ëÇñ»É ¨ sofio—ÇÙ³ëïáõÃÛáõÝ µ³Õ³¹ñÇãÝ»ñÇó ¿ Ï³½Ùí³Í ÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛáõÝÁ: àñå»ë Ûáõñ³Ñ³ïáõÏ ·ÇïáõÃÛ³Ý` ýÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý ËݹÇñÁ ϳóáõÃÛ³Ý Ñ³Ý¹»å ¹³ïáÕáõÃÛ³Ý í»ñ³µ»ñÙáõÝùÇ µ³ñ¹³ÝùÝ»ñÝ »Ý ¨ Ù³ï»ñdzϳÝáõÃÛ³Ý ·Çï³ÏóáõÃÛáõÝÁ: ²ÛÝ ëÏǽµ ¿ ³é»É äÛáõó·áñ³ëÇó ¨ Ó»õ³íáñí»É ¿ äɳïáÝÇ Ùáï: лﳷ³ÛáõÙ ³ÛÝ µ³Å³Ýí»É ¿ »ñÏáõ ѳϳ¹Çñ áõÕÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ` Ù³ï»ñdzÉÇÕÙ ¨ ǹ»³ÉǽÙ, ÇëÏ Ýñ³Ýó ÙÇç»õ »Õ³Í áõÕÕáõÃÛáõÝÁ` ¹áõ³ÉǽÙ: öÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý áõëÙáõÝùÁ ëáõµÛ»ÏïÇ ¨ ûµÛ»ÏïÇ ÙÇç»õ ѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ ¿: ¸Ç³É»ÏïÇϳÛÇ (¹³ïáÕáõÃÛáõÝ--ðàññóæäåíèå), Éá·ÇϳÛÇ (ïñ³Ù³µ³ÝáõÃÛáõÝ), ¨ ÇÙ³ó³µ³ÝáõÃÛ³Ý (òåîðèÿ ïîçíàíèÿ—ÇÙ³óáõÃÛ³Ý ï»ëáõÃÛáõÝ) ½áõ·³¹ÇåáõÃÛáõÝÁ ¹Ç³É»ÏïÇÏ³Ï³Ý Ù³ï»ñdzÉǽÙÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ëϽµáõÝùÝ»ñÝ »Ý: ÆëÏ Ç±Ýã ¿ Ý߳ݳÏáõÙ ³ÝïñáåáÉá·Ç³ÛÇ (anïéûpos--Ù³ñ¹, logos—áõëáõóáõÙ` ·áÛ³µ³ÝáõÃÛáõÝ), Éá·ÇϳÛÇ (ïñ³Ù³µ³ÝáõÃÛ³Ý) ¨ ÇÙ³óáõÃÛ³Ý ÙÇç»õ ï³ñµ»ñáõÃÛáõÝÁ: ÆÙ³óáõÃÛáõÝÁ` ¹³ ·Çï³ÏóáõÃÛáõÝÝ ¿, ÇÝãÁ ·Çï»Ý³É ³ñÙ³ïÇó ¿, ϳåÝí³Í ¿ ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛ³Ý (ÇÝýáñݳódzÛÇ) Ó»éù µ»ñÙ³Ý Ñ»ï (³Ý·Çñ), ÇÝãÁ »ñµ»ù ïñ³Ù³µ³ÝáõÃÛáõÝ ãÇ Ï³ñáÕ ¹³éݳÉ: ÆëÏ Ù³ñ¹³µ³ÝáõÃÛáõÝÁ ÉáÏ ³½·³ÛÇÝ Ñ³ëϳóáÕáõÃÛáõÝ ¿, ϳåÝí³Í ÍÇë³Ï³ï³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, ѳí³ï³ÙùÇ, ÁݹѳÝáõñ ³éٳٵ` ³é³ù»ÉáõÃÛ³Ý Ñ»ï: лï»õ³µ³ñ ï³ñµ»ñ ³½·áõÃÛáõÝÝ»ñÇ áõ ³é³ù»ÉáõÃÛáõÝÝÝ»ñÇ ëáõµÛ»ÏïÝ»ñ ã»Ý ϳñáÕ áõÝ»Ý³É ÙÇ ÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛáõÝ` ¹³ Áݹ³Ù»ÝÁ ÙÇ ù³ÝÇ ¹³ñ»ñ ß³ñáõݳÏíáÕ Ý»á·Éáµ³Éǽ³ódzÛÇ Ýå³ï³Ï³ÙÕÇã ù³ñá½³Ñݳñù ¿: ÆÝã ÙÝáõÙ ¿ Ù³ï»ñdzÉǽÙÇ, ǹ»³ÉǽÙÇ ¨ ¹áõ³ÉǽÙÇ áõÕÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ, ³å³ Ñá·ÇÝ` ÇÝùÁ ¿Ý»ñ·Ç³ ¿, Ý߳ݳÏáõÙ ¿ Ù³ï»ñdz ¿: ¶³Õ³÷³ñÁ áõÕ»ÕÇ ³ß˳ï³ÝùÇ ³ñ¹ÛáõÝù ¿, ³ÛëÇÝùÝ ¿Ý»ñ·Ç³Ý ÙÇ Ó»õÇó ÷á˳ϻñåíáõÙ ¿ ÙÇ ³ÛÉ Ó»õÇ` ³ÛëÇÝùÝ ÝáõÛÝå»ë Ù³ï»ñdz ¿: ƱÝã ¿ Ý߳ݳÏáõÙ Ù³ï»ñÇ³Ý ßáß³÷»ÉÇ ¿, »ñµ Ù³ï»ñÇ³Ý áõÝÇ ãáñë íÇ׳Ï` 1. ¾Ý»ñ·»ïÇÏ (³Ýï»ë³Ý»ÉÇ) 2. åɳ½Ù³ïÇÏ 3. Ñ»ÕáõÏ 4. åÇݹ ä»ïù ¿ ³Ýï»ë³Ý»ÉÇÇó ÷á˳ϻñåíÇ åɳ½Ù³ÛÇ, Ñ»ïá Ýáñ ÷á˳ϻñåíÇ Ñ»ÕáõÏ Ï³Ù åÇݹ íÇ׳ÏÇ, áñå»ë½Ç ¹³éݳ ßáß³÷»ÉÇ: ¶áÛáõÃÛáõÝ áõÝÇ ³ÝíÇ×»ÉÇ §ÜÛáõÃÇ å³Ñå³ÝÙ³Ý ¨ ÷á˳ϻñåÙ³Ý ûñ»ÝùÁ¦, áñÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ ³ÛÝ ÇÝã ³ß˳ï³ÝùÇ` ¿Ý»ñ·Ç³ÛÇ ³ñ¹ÛáõÝù ¿ (Ýٳݳå»ë ¨ áõÕ»ÕÇ ³ß˳ï³ÝùÇ), ³ÛÝ ÝáõÛÝå»ë ¿Ý»ñ·Ç³ ¿` Ù³ï»ñdz: ÆëÏ äɳïáÝÇÝ Ù»çµ»ñ»ÉÁ Áݹ³Ù»ÝÁ ó³ÝÏáõÃÛáõÝ ¿ Ï»ÕÍÇùÁ ÑÇÙݳíáñ»ÉÁ, ù³ÝÇ, áñ Ë»Õ× äɳïáÝÝ áõ äÛáõó·áñ³ëÁ ÇÝã »Ý ÇÙ³ó»É, áñ ¹³ñ»ñ Ñ»ïá ÏѳÛïÝí»Ý ³Ù»ñÇÏÛ³Ý, ³Ý·ÉÇ³Ï³Ý ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñ ¨ í»ñçݳϳݳå»ë ·³ñß»ÉÇ çÑáõ¹Ý»ñ, áñáÝù Çñ»Ýó ëáõñµ ³ÝáõÝÝ áõ ³½·³ÛÇÝ ·³Õ³÷³ñÁ ߳ѳËݹñáõÃÛ³Ý ³éÇÃáí ÏåÕÍ»Ý: ²Ýѳå³Õ å»ïù ¿ ·Çï³Ï³Ý ¨ áõëáõÙÝ³Ï³Ý Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ³ÙµáÕçáíÇÝ ¨ ÑÇÙùÇó í»ñ³÷áË»É: ØÇçݳϳñ· ¹åñáóÝ»ñÁ ÙÝáõÙ »Ý ï³ëݳÙÛ³: àôëáõÙÁ ß³ñáõݳÏáÕÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ` µ³ó³ñӳϳå»ë, Áëï ³ß³Ï»ñïÝ»ñÇ ÁݹáõݳÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, ³í»É³ÝáõÙ ¿ 11ñ¹ ¹³ë³ñ³ÝÁ` ÙdzÛÝ Ù³ëݳ·Çï³Ï³Ý ûùáõÙáí:

- 273 -

² è à Ô æ ² ä ² Ð àô Â Ú àô Ü ÐÐ ê³Ñٳݳ¹ñáõÃÛáõÝ. Ðá¹í³Í 38 Úáõñ³ù³ÝãÛáõñ áù áõÝÇ ûñ»Ýùáí ë³ÑÙ³Ýí³Í »Õ³Ý³ÏÝ»ñáí µÅßÏ³Ï³Ý Í³é³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñ ëï³Ý³Éáõ Çñ³íáõÝù: Úáõñ³ù³ÝãÛáõñ áù áõÝÇ ³Ýí׳ñ ÑÇÙÝ³Ï³Ý µÅßÏ³Ï³Ý Í³é³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñ ëï³Ý³Éáõ Çñ³íáõÝù: ¸ñ³Ýó ó³ÝÏÁ ¨ Ù³ïáõóÙ³Ý Ï³ñ·Á ë³ÑÙ³ÝíáõÙ ¿ ûñ»Ýùáí:

ܳۻù, û ÇÝã Ëáñ³Ù³ÝÏáõÃÛ³Ùµ ¿ ·ñí³Í ê³Ñٳݳ¹ñáõÃÛ³Ý ³Ûë Ï»ïÁ` ³Ýí׳ñ, µ³Ûó ó³ÝÏáí áõ ë³ÑÙ³Ýí³Í ûñ»ÝùÝ»ñáí: ØdzųٳݳÏ, µáÉáñ µÅßÏ³Ï³Ý ÑÇÙݳñÏÝ»ñÁ ÍåïÛ³É Ï³ñ·áí ÝíÇñ³µ»ñí»É »Ý çÑáõ¹Ý»ñÇÝ` áñå»ë ë»÷³Ï³ÝáõÃÛáõÝ, ÇëÏ ³Û¹åÇëÇÝ áõÝÇ Çñ ûñ»ÝùÝ»ñÁ` ³ÝÓÝ³Ï³Ý ë»÷³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ù³ëÇ ·Çß³ïÇã ûñ»ÝùÝ»ñÁ: ¾É ã»Ù ³ëáõÙ, áñ ¹»Õ³ÙÇçáóÝ»ñÇ Ù³ï³Ï³ñ³ñáõÙÁ ÝáñÇó çÑáõ¹ ûÉÇ·³ñËÝ»ñÇ Ó»éù»ñáõÙ ¿ ¨ ·Ý»ñÁ ÝáñÇó ÝáõÛÝ Ñá¹í³ÍÇ ûñ»ÝùÝ»ñÇÝ »Ý »ÝóñÏíáõÙ: Ø»Ï-Ù»Ï ÅáÕáíñ¹ÇÝ ÃÙñ³óÝ»Éáõ Ýå³ï³Ïáí ϳ½Ù³Ï»ñåáõÙ »Ý ³Ýí׳ñ ëå³ë³ñÏáõÙÝ»ñ, µ³Ûó ¹ñ³ ÇÙ³ëïÁ ÙdzÛÝ óáõó³¹ñ³Ï³Ý µ³ñ»ñ³ñáõÃÛáõÝÝ áõ ·ÃáõÃÛáõÝÁ ãÇ, ³ÛÉ Ý³»õ, ³Ù»Ý³Ï³ñ»õáñÁ, ÅáÕáíñ¹ÇÝ` Çñ»Ýó áñå»ë ë»÷³Ï³Ý³ï»ñ»ñ ׳ݳã»Éáõ ÁÝï»É³óÝ»ÉÝ ¿, ³ÛëÇÝùÝ Ùáé³ó»ù, áñ êáí»ïÇ Å³Ù³Ý³Ï ³Ûë ³Ù»ÝÁ Ó»½ ¿ñ å³ïϳÝáõÙ áõ ³Ýí׳ñ ¿ñ, ÑÇÙ³ í׳ñáíÇ ¿ áõ çÑáõ¹Ý»ñÇÝ ¿ å³ïϳÝáÙ: ²éáÕç³å³ÑáõÃÛ³Ý Çñ³íÇ׳ÏÁ г۳ëï³ÝáõÙ` ²ýñÇÏ³Ï³Ý »ñÏñÝ»ñÇó ³é³í»É í³ïóñ íÇ׳ÏáõÙ ¿ ·ïÝíáõÙ: î³ñµ»ñ ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñáí ÑÇí³Ý¹³óÇáõÃÛ³Ý Ù³Ï³ñ¹³ÏÁ 1991 Ã. ѳٻٳï, ³ÛëÇÝùÝ í»ñçÇÝ ëáí»ï³Ï³Ý ßñç³ÝÇ Ñ»ï ѳٻٳï³Í ³×»É ¿ 50-760 ïáÏáëáí, ÇÝãÁ »Õ»éÝ ¿ Ð³Û ³½·Ç ÝϳïÙ³³Ùµ: ºÃ» 1991Ã. ÍÝíáõÙ ¿ÇÝ 11 »ñ»Ë³` ٳѳÝáõÙ ¿ÇÝ 3.05 Ù³ñ¹, ³å³ ÑÇÙ³ ÍÝíáõÙ »Ý 11` ٳѳÝáõÙ 6.8 Ù³ñ¹: ö³ëïáñ»Ý ³½·Ç µÝ³Ï³Ý ³×Á ù³é³ïí»É ¿: ²½·Á ·»ñ³ñ³· ï»Ùå»ñáí Í»ñ³ÝáõÙ ¿: Þ³ï ßáõïáí` ³é³çÇϳ 10-Á ï³ñÇÝ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ, ³½·Ç ù³Ý³ÏÁ ÏïñáõÏ Ýí³½»Éáõ ¿ 70-80 ïáÏáëáí: ø³ÝÇ ¹»é Ð³Û ³½·Á ùÝ³Í ¿, çÑáõ¹Á í»ñ³óÝáõÙ ¿ гÛÇÝ` ³é³Ýó å³ï»ñ³½Ù ѳÛï³ñ³ñ»Éáõ, ³é³Ýó ÏáÕÙݳÏÇ ³ÕÙáõÏÝ»ñÇ, Ó»õ³Ý³Éáí ѳÛ, Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ ¿ ë³ï³Ý³Û³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛ³Ý ³Ù»Ý³·É˳íáñ Ýå³ï³ÏÁ: ÆëÏ áñáß “Ë»Éùáí ѳۻñÇ” ѳñóÝ»ë` ϳë»Ý г۳ëï³ÝÁ ÙÇ³Ï å»ïáõÃÛáõÝÝ ¿, áñï»Õ çÑáõ¹ ãÇ ³åñáõÙ: ´áÉáñ ÑÇí³Ý¹³ÝáóÝ»ñÁ, µáõÅ--Ï»ÝïñáÝÝ»ñÁ, åáÉÇÏÉÇÝÇϳݻñÁ ³Ýѳå³Õ Ñ»ï í»ñ³¹³ñÓÝ»É å»ïáõÃÛ³ÝÁ, ³½·Ç ѳݹ»å ³Ûë µÝ³·³í³éáõ٠ϳï³ñ³Í µáÉáñ ѳÝó³·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ùñ»³Ï³Ý å³ï³ë˳ÝáõÃÛ³Ùµ: ²½·Ç ÏÛ³ÝùÇ ï»õáÕáõÃÛáõÝÁ ÏïñáõÏ ÁÝÏ»É ¿: È³× ß³Ñ³ÙáÉÝ»ñÇ Ñݳñ³Í ѳïáõÏ ³Ýѳë³Ý»ÉÇ ë³Ï³·Ý»ñÁ ³½·³ëå³Ý ¹³ñÓ³Ý: ÆëÏ Ð³ÛÁ ³Ý·³Ù ãÇ ¿É Ïé³ÑáõÙ, áñ ê³Ñٳݳ¹ñáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³Ó³ÛÝ ÑÇí³Ý¹³ÝáóÝ»ñÁ Çñ»Ý ¿ å³ïϳÝáõÙ áõ ³é³Ýó ê³Ñٳݳ¹ñáõÃÛáõÝÁ ÷áË»Éáõ ϳ٠ѳÝñ³ùí» ³ÝóϳóÝ»Éáõ áã-áù Çñ³íáõÝù ãáõÝÇ ÑÇí³Ý¹³ÝáóÝ»ñÁ í³×³é»Éáõ: г۳ëï³ÝáõÙ` Ð³Û ³½·Ç ѳٳñ µáÉáñ ï»ë³ÏÇ µáõÅëå³ë³ñÏáõÙÝ»ñÁ ÙdzÛÝ ¨ ÙdzÛÝ å»ïù ¿ ÉÇÝ»Ý ³Ýí׳ñ: ´áÉáñ ѳٳÛÝùÝ»ñáõÙ í»ñ³Ï³Ý·Ý»É ÑÇí³Ý¹³ÝáóÝ»ñÇ áõ µáõÅëå³ë³ñÏÙ³Ý åáõÝÏï»ñÁ: ´áÉáñ ¹åñáóÝ»ñáõÙ áõ Ù³Ýϳå³ñ﻽ݻñáõÙ í»ñ³Ï³Ý·Ý»É µáõÅëå³ë³ñÏáõÙÁ: ì»ñ³Ï³Ý·Ý»É µáõÅ Ï»ÝïñáÝÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó ٻͳѳë³ÏÝ»ñÇÝ áõ ͳÝñ ÑÇí³Ý¹Ý»ñÇÝ µÝ³Ï³í³Ûñ ³Ûó»É»Éáõ áõ µ³Åëå³ë³ñÏáõ٠ϳ½Ù³Ï»ñå»Éáõ ³í³Ý¹áõÃÛáõÝÁ:

- 274 -

Ø Þ ² Î àô Ú Â,

² ð ì º ê î,

êäàðî

ÐÐ ê³Ñٳݳ¹ñáõÃÛáõÝ Ðá¹í³Í 40. Úáõñ³ù³ÝãÛáõñ áù áõÝÇ ·ñ³Ï³Ý, ·»Õ³ñí»ë³Ï³Ý, ·Çï³Ï³Ý ¨ ï»ËÝÇÏ³Ï³Ý ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛ³Ý ³½³ïáõÃÛ³Ý, ·ÇïáõÃÛ³Ý Ýí³×áõÙÝ»ñÇó û·ïí»Éáõ ¨ ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ùß³ÏáõóÛÇÝ ÏÛ³ÝùÇÝ Ù³ëݳÏó»Éáõ Çñ³íáõÝù:

ê³Ñٳݳ¹ñáõÃÛ³Ý ³Ûë Ñá¹í³ÍáõÙ ïËزðÝ»ñÁ í׳ñÇ Ù³ëÇÝ ÁݹѳÝñ³å»ë áãÇÝã ã»Ý ·ñ»É, µ³Ûó ³Ù»Ý ÙÇ áã ˻ճÃÛáõñí³ÍÇÝ ³ÏÝѳÛï ¿ гÛÇ Ñ³Ù³ñ ³Û¹ ëå³ë³ñÏáõÙÝ»ñÇ ë³Ï³·Ý»ñÇ ³Ýѳë³Ý»ÉÇáõÃÛ³Ý ÷³ëïÁ: ÆëÏ ÇÝã ÙÝáõÙ ¿ Çñ³íáõÝùÇÝ` ϳñÍ»ë áõñÇß å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñáõ٠гÛÇÝ Ï³Ù áõñÇß áñ»õ¿ Ù»ÏÇÝ ³Û¹ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇó ½ñÏáÕ Ï³: ºñ»õÇ ¹ñ³Ýù Ç ÝϳïÇ »Ý áõÝ»ó»É ݳËÏÇÝáõÙ µáÉáñ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ çÑáõ¹Ý»ñÇÝ ³Û¹ µáÉáñ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇó û·ïí»Éáõ ÅËïÙ³Ý å³ïÙ³Ï³Ý ÷³ëïÁ: Øß³ÏáõÛà ¨ ³ñí»ëï: ²Ûë µÝ³·³í³éÝ»ñÁ ·áñÍáõÙ »Ý ÁݹѳٻÝÁ áñáß ³ÛɳϻñåÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ, ¨ áã Ð³Û ³½·Ç û·ïÇÝ: λÝïñáÝÝ»ñÁ í»ñ³Íí»É »Ý ϳ½ÇÝáÝ»ñÇ ¨ ³é»õïñÇ ó³ÝóÇ, áÙ³Ýó ѳٳñ Ñáï³ÛÇÝ Ñ³ñ³½³ï ɳñÛáÏÝ»ñÇ: ²Ýѳå³Õ í»ñ³¹³ñÓÝ»É ³½·Ç ë»÷³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ` Çñ µáÉáñ å³ï³ë˳ݳïáõ ѳٳå³ï³ëË³Ý Ñ³Ý·³Ù³ÝùÝ»ñáí ѳݹ»ñÓ: ÎáõÉïáõñ³ÛÇ áõ ³ñí»ëïÇ µáÉáñ ûç³ËÝ»ñÁ å»ïù ¿ ³Ýѳå³Õ ëÏë»Ý ·áñÍ»É ¨ ³Ûë áÉáñïÇ ½³ñ·³óáõÙÁ å»ïù ¿ Çñ³Ï³Ý³óíÇ ÙdzÛÝ å»ïáõÃÛ³Ý Ñ³ßíÇÝ: γ½ÇÝáÝ»ñÁ, ÏÉáõµÝ»ñÁ, ·Çß»ñ³ÛÇÝ í³é»ï»Ý»ñÁ, ¨ Ùݳó³Í ³ÛÉ åñÇïáÝ»ñÁ ³Ýѳå³Õ ÷³Ï»É, µáÉáñÇ Ñ³Ý¹»å ѳٳå³ï³ëË³Ý ùñ»³Ï³Ý å³ï³ë˳ݳïíáõÃÛ³Ý í»ñ³µ»ñÙáõÝù óáõó³µ»ñ»Éáí ѳݹ»ñÓ: êåáñï: ÆëÏ áñ å»ïáõÃÛ³ÝÁ ѳÛïÝÇ ãÇ ëåáñïÇ µÝ³·³í³éáõÙ Ð³Û ³½·Ç í³ñå»ïÝ»ñÇ ³ß˳ñѳÑéã³Ï ÉÇÝ»ÉÁ: ´áÉáñ ëåáñï¹åñáóÝ»ñÝ áõ ëåáñï¹³ÑÉÇ×Ý»ñÁ ³Ýѳå³Õ í»ñ³¹³ñÓÝ»É ³½·Ç ë»÷³Ï³ÝáõÃÛáõÝ: ì»ñ³Ï³Ý·Ý»É гÛáó ëåáñïÇ µ³ñÓñ í³ñå»ïáõÃÛ³Ý îÇïÕáëÁ: îáõñǽÙ: ²å»ñ³Ëï, ³åÇϳñ Çß˳ݳíáñÝ»ñÁ ѳ׳˳ÏÇ »Ý ³ñï³Ñ³ÛïíáõÙ, û г۳ëï³ÝÇ ¿ÏáÝáÙÇϳÛÇ ³×Á ϳå»É ¿ å»ïù ïáõñǽÙÇ Ñ»ï: ²é³í»É ÑÇزð áõ ïËزð ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝ »ñ»õÇ Ñݳñ³íáñ ãÇ Éë»É: ²Ûá, г۳ëï³ÝÁ óݷ³ñ³Ý ¿ µ³ó »ñÏÝùÇ ï³Ï, µ³Ûó ¹³ ãÇ Ý߳ݳÏáõÏ, áñ Ù»Ýù ãå»ïù ¿ Ù»ñ ѳ½³ñ³ÙÛ³ÏÝ»ñÇ ·Çï³Ï³Ý ï³Õ³Ý¹Á, ³ß˳ï³ëÇñáõÃÛáõÝÁ, å³ï³ë˳ݳïíáõÃÛáõÝÝ áõ ×ßï³å³ÑáõÃÛáõÝÁ ãû·ï³·áñÍ»Ýù å»ïáõÃÛ³Ý ïÝï»ëáõÃÛ³Ý ½³ñ·³óÙ³Ý ·áñÍáõÙ áõ ëå³ë»Ýù ÙÇ ïáõñÇëï ·³ ϳ٠㷳 г۳ëï³Ý, áñ Ù»Ýù íñ³ ï³Ýù áõ ëÏë»Ýù çÑáõ¹Ý»ñÇ ÝÙ³Ý ÏÉå»ÉÁ: îáõñǽÙÁ ³Ýå³ÛÙ³Ý å»ïù ¿ ½³ñ·³Ý³ г۳ëï³ÝáõÙ` µ³Ûó ¹ñ³ ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ýå³ï³ÏÁ å»ïù ¿ ÉÇÝÇ ²é³çÇÝ ²ñ³ñí³Í Ù³ñ¹áõ »ñÏÇñÝ áõ ²ñ³ñÙ³Ý í³ÝÁ ï»ëÝ»ÉÝ áõ ²é³çÇÝ ²ñ³ñí³Í Ù³ñ¹áõ ·Çï³Ï³ÝÝ áõ ³ñí»ëï³Ï³ÝÁ, Ñ᷻ϳÝÝ áõ µ³ñá۳ϳÝÁ ÁݹûñÇݳϻÉÁ, ²ñ³ñã³Ï³Ý ûñ»ÝùÝ»ñÇ »ñÏÇñÁ ³Ûó»É»ÉÁ, å³ïÙ³Ï³Ý Ñáõß³ñÓ³ÝÝ»ñÝ áõëáõÙݳëÇñ»ÉÁ:

- 275 -

´²ÜβÚÆÜ

вزβð¶

ÐÐ ê³Ñٳݳ¹ñáõÃÛáõÝ Ðá¹í³Í 83..3 ÐÐ Ï»ÝïñáÝ³Ï³Ý µ³ÝÏÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ËݹÇñÁ ÐÐ-áõÙ ·Ý»ñÇ Ï³ÛáõÝáõÃÛáõÝÝ ³å³Ñáí»ÉÝ ¿: λÝïñáÝ³Ï³Ý µ³ÝÏÁ Ùß³ÏáõÙ, ѳëï³ïáõÙ ¨ Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ ¿ ¹ñ³Ù³í³ñϳÛÇÝ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Íñ³·ñ»ñÁ: λÝïñáÝ³Ï³Ý µ³ÝÏÁ ÃáÕ³ñÏáõÙ ¿ ÐÐ ³ñÅáõÛÃÁ` ѳÛÏ³Ï³Ý ¹ñ³ÙÁ: λÝïñáÝ³Ï³Ý µ³ÝÏÁ ê³Ñٳݳ¹ñáõÃÛ³Ùµ ¨ ûñ»Ýùáí Çñ»Ý í»ñ³å³Ñí³Í ËݹÇñÝ»ñÁ ¨ ·áñͳéáõÛÃÝ»ñÝ Çñ³Ï³Ý³óÝ»ÉÇë ³ÝÏ³Ë ¿:

²ÝϳË` Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ·áñÍáõÙ ¿ ϳé³í³ñáõÃÛáõÝÇó` ¿ÏáÝáÙÇϳÛÇ Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝÇó, ³é»õïñÇ Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝÇó, ѳñϳÛÇÝ ï»ëãáõÃÛáõÝÇó, Ù³ùë³ÛÇÝ ï»ëãáõÃÛáõÝÇó ³ÝϳË: ØÇ»õÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï` ³ÝÏ³Ë ¿ Çñ ·áñͳéáõÛÃÝ»ñáõÙ, ³ÛëÇÝùÝ áõÙ Ñ»ï ÇÝã ·áñͳñù áõ½áõÙ` ³ÝáõÙ ¿: àñå»ë½Ç Ùáï³íáñ³å»ë ѳëϳݳÉÇ ÉÇÝÇ, ³ë»Ù, áñ ²ØÜ-áõÙ ãϳ Ï»ÝïñáÝ³Ï³Ý µ³ÝÏ: ¸ñ³ ÷á˳ñ»Ý ϳ “ü»¹»ñ³É 黽»ñí ëÇëï»Ù` üèê”, áñÁ å³ïϳÝáõÙ ¿ í»óÁ çÑáõ¹Ý»ñÇ ¨ áñÇÝ ²ØÜ-Á å³ñïù ¿ 14 ïñÇÉÉÇáÝ ¹áÉɳñ, ¨ ù³Ý½Ç ²ØÜ-Á »ñÏáõ ³Ý·³Ù ³í»ÉÇ ß³ï Ý»ñÙáõÍáõÙ ¿, ù³Ý ³ñï³Ñ³ÝáõÙ` ÅáÕáíáõñ¹Á É³í ¿ ³åñáõÙ: ¶³ÕïÝÇùÁ Ñ»Ýó ³Û¹ üèê-Ç (áñå»ë Ï»ÝïñáÝ³Ï³Ý µ³ÝÏÇ) Ù»ç ¿, áñÁ ÇÝãù³Ý áõ½áõÙ ¿, ³ÛÝù³Ý ÷áÕ (¹áÉɳñ) ¿ ïåáõÙ áõ í³×³éáõÙ (¹ÇÙ³óÁ ³åñ³Ýù ¿ í»ñóÝáõÙ) µáÉáñ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ íñ³: ´áÉáñ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÝ ¿É ·Çï»Ý ³Û¹ Ù³ëÇÝ, µáÉáñÇ å³ñïùÁ ϳ½ÙáõÙ ¿ 40 ïñÇÉÇáÝ ¹áÉɳñ (²ØÜ—14 ïñÇÉÇáÝ, Ö³åáÝdz--6 ïñÇÉÇáÝ) µ³Ûó çÑáõ¹³-Ù³ëáÝ³Ï³Ý Ï³éáõÛóÝ»ñÇ áõ ܲîú-Ç ·áñÍáÝÇ ßÝáñÑÇí ÉéáõÙ »Ý, Ñݳ½³Ý¹íáõÙ áõ ÏáñͳÝíáõÙ` Ý»ñ³éÛ³É Ð³Û³ëï³ÝÁ: ²Û¹ µáÉáñ »ñÏñÝ»ñÇ µ³ÝÏ»ñÁ å³ïϳÝáõÙ »Ý çÑáõ¹Ý»ñÇÝ, áñáíÑ»ï»õ µáÉáñÁ å³ñïù »Ý гٳß˳ñѳÛÇÝ ´³ÝÏÇÝ, ÇëÏ ¹³ çÑáõ¹Ý»ñÇÝÝ ¿: ºÃ» ¹áÉɳñÁ ³Û¹ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó Ñ»ñùí»ó` ³Û¹ ϳéáõÛóÁ ÷Éáõ½íáõÙ ¿ Ùdzݷ³ÙÇó ¨ ÁݹÙÇßï: ÐÇÙ³` ѳٳӳÛÝ ÐÐ ê³Ñٳݳ¹ñáõÃÛ³Ý` ùÝݳñÏ»Ýù û DZÝã ¿ Çñ»ÝÇó Ý»ñϳ۳óÝáõÙ` ÐРλÝïñáÝ³Ï³Ý ´³ÝÏÇ (δ) Ù³ëÇÝ ûñ»ÝùÁ. 30.06.1996à ¶ÈàôÊ 1 Ðá¹í³Í 1. Ï»ï 1. ÐРλÝïñáÝ³Ï³Ý ´³ÝÏÁ å»ï³Ï³Ý ·áñͳéáõÛÃÝ»ñáí ûÅïí³Í

Çñ³í³µ³Ý³Ï³Ý ³ÝÓ ¿, áñÇ ÙÇ³Ï ÑÇÙݳ¹ÇñÁ г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝÝ ¿: Ï»ï 4. δ-Ý Çñ ËݹÇñÝ»ñÝ Çñ³·áñÍ»Éáõ Ýå³ï³Ïáí ϳñáÕ ¿ Çñ ³ÝáõÝÇó`  ÏÝù»É å³Ûٳݳ·ñ»ñ, Ó»éù µ»ñ»É Çñ³íáõÝùÝ»ñ, ëï³ÝÓÝ»É å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñ, ³Û¹ ÃíáõÙ` í»ñóÝ»É í³ñÏ»ñ  ѳݹ»ë ·³É áñå»ë ѳÛóíáñ ¨ å³ï³ë˳ÝáÕ  ëáõÛÝ ûñ»Ýùáí ݳ˳ï»ëí³Í ¹»åù»ñáõÙ Ó»éù µ»ñ»É, ïÇñ³å»ï»É, û·ï³·áñÍ»É ¨ ûï³ñ»É ·áõÛù, ·áõÛù³ÛÇÝ ¨ ³ÝÓÝ³Ï³Ý áÓ ·áõÛù³ÛÇÝ Çñ³íáõÝùÝ»ñ Ï»ï 5. δ-Ý Çñ ËݹÇñÝ»ñÝ Çñ³Ï³Ý³óÝ»ÉÇë ³ÝÏ³Ë ¿ ÐÐ å»ï³Ï³Ý Ù³ñÙÇÝÝ»ñÇó Ï»ï 6. δ-Ý ¨ ϳé³í³ñáõÃÛáõÝÁ ÙÇÙdzÝó å³ñï³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ å³ï³ë˳ݳïíáõÃÛáõÝ ã»Ý ÏñáõÙ, »Ã» ³Û¹åÇëÇÝ ã»Ý ëï³ÝÓÝ»É ¶ÈàôÊ 2 Ï»ï 4. δ-Ç ÁݹáõÝ³Í Ï³ñ·³íáñÙ³Ý é»ÅÇÙÁ Ëëï³óÝáÕ, Éñ³óáõóÇã ϳ٠³í»ÉÇ ËÇëï

å³ï³ë˳ݳïíáõÃÛáõÝ ë³ÑÙ³ÝáÕ ÝáñÙ³ïÇí µÝáõÛÃÇ ³Ïï»ñÁ ѻﳹ³ñÓ áõÅ ãáõÝ»Ý Ðà¸ì²Ì 4 Ï»ï 1. ÐРδ-Ç ÑÇÙÝ³Ï³Ý ËݹÇñÁ ÐÐ ·Ý»ñÇ Ï³ÛáõÝáõÃÛ³Ý ³å³Ñáí»ÉÝ ¿: Ðà¸ì²Ì 5 Ï»ï 1. δ-Ç ËݹÇñÝ»ñÝ »Ý`

³) ÐÐ ýÇݳÝë³Ï³Ý ѳٳϳñ·Ç ϳÛáõÝáõÃÛ³Ý ¨ µÝ³Ï³ÝáÝ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ³å³ÑáíáõÙÁ, ³Û¹ ÃíáõÙ ÐÐ µ³ÝϳÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç ϳÛáõÝáõÃÛ³Ý, Çñ³óí»ÉÇáõÃÛ³Ý, í׳ñáõݳÏáõÃÛ³Ý ¨ µÝ³Ï³ÝáÝ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ³ÝÑñ³Å»ßï å³ÛÙ³ÝÝ»ñÇ ³å³Ñáí»ÉÁ ¹) ÷áÕ»ñÇ Éí³óÙ³Ý ¨ ³Ñ³µ»ÏãáõÃÛ³Ý ýÇݳÝë³íáñÙ³Ý ¹»Ù å³Ûù³ñÇ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÙÝ áõ ϳñ·³íáñáõÙÁ

- 276 -

Ï»ï 2. Æñ ËݹÇñÝ»ñÝ Çñ³·áñÍ»Éáõ Ýå³ï³Ïáí δ-Ý ëáõÛÝ ûñ»Ýùáí ë³ÑÙ³Ýí³Í ϳñ-

·áí` ³) Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ ¿ ϳé³í³ñáõÃÛ³Ý µ³ÝϳÛÇÝ ëå³ë³ñÏáõÙÁ µ) ѳݹÇë³ÝáõÙ ¿ ϳé³í³ñáõÃÛ³Ý ýÇݳÝë³Ï³Ý ·áñͳϳÉÝ áõ ËáñÑñ¹³ïáõÝ ¹) áñå»ë í»ñçÇÝ ³ïÛ³ÝÇ í³ñϳïáõ í³ñÏ»ñ ¿ ïñ³Ù³¹ñáõÙ µ³ÝÏ»ñÇÝ ½) ïÇñ³å»ïáõÙ, û·ï³·áñÍáõÙ ¨ ïÝûñÇÝáõÙ ¿ ÐÐ ÙÇç³½·³ÛÇÝ å³ÑáõëïÝ»ñÁ ¿) Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ ¿ ¹ñ³Ù³í³ñϳÛÇÝ ¨ ýÇݳÝë³Ï³Ý ѳٳϳñ·Ç íÇ׳ϳ·ñáõÃÛ³Ý Ñ³í³ù³·ñáõÙÁ, ³Ù÷á÷áõÙÁ ¨ Ññ³å³ñ³ÏáõÙÁ Ðá¹í³Í 6. Ï»ï 2¸ñ³Ù³í³ñϳÛÇÝ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Íñ³·ñ»ñÁ Ý»ñ³éáõÙ »Ý

³) ·Ý³×Ç Ï³Ý˳ï»ëáõÙÝ»ñÁ ²Ûëù³ÝÁ` §·Ý³×Ç Ï³Ý˳ï»ëáõÙÝ»ñÁ¦, µ³í³ñ³ñ ¿: ÐÇÙ³ ÇÝÓ ÃíáõÙ ¿ ³Ù»Ý Ù»ÏÁ ѳëϳó³í, û ÇÝãáõ »Ý ÐÐ-áõÙ ·Ý»ñÁ ß³ñáõÝ³Ï ³×áõÙ: ÆÝÓ ÃíáõÙ ¿ Ù»Ïݳµ³ÝÙ³Ý Ï³ñÇù ã»Ý ½·áõÙ ³Ûë ûñ»ÝùÝ»ñÁ: δ-Ç ÙÇ³Ï ÑÇÙݳ¹ÇñÁ г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ÁáõÃÛáõÝÝ ¿, µ³Ûó ÐРϳé³í³ñáõÃÛáõÝÁ Çñ³íáõÝù ãáõÝÇ Ë³éÝí»Éáõ Çñ µ³ÝÏÇ ·áñÍ»ñÇÝ: ²ñ¹ÛáõÝùáõÙ ëï³óí»Éáõ ¿ ²ØÜ-Ç å³ïÙáõÃÛáõÝÁ` ²ØÜ-Ç Ï³é³í³ñáõÃÛáõÝÁ üèê-ÇÝ` Çñ Ï»ÝïñáÝ³Ï³Ý µ³ÝÏÇÝ 14 ïñÇÉÉÇáÝ ¹áÉɳñ ¿ å³ñïù, ÇëÏ üèê-Á, ÇÝãå»ë ݳ»õ г۳ëï³ÝÇ Î´-Ý å³ïϳÝáõÙ »Ý çÑáõ¹Ý»ñÇÝ: ²é³Ýó ϳé³í³ñáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³·áñͳÏóáõÃÛ³Ý` Ï»ÝïñáÝ³Ï³Ý µ³ÝÏÁ áõÕÕ³ÏÇ µÉ»ý ¿: гÝñ³å»ïáõÃÛ³Ý µ³ÝϳÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·Á, ³ÛëÇÝùÝ å»ï³Ï³Ý µ³ÝÏÁ ¨ Ùݳó³Í µáÉáñ ³é»õïñ³ÛÇÝ µ³ÝÏ»ñÁ áñå»ë Ù»Ï ÙdzëÝ³Ï³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·` ÁݹѳÝñ³å»ë ã»Ý ·áñÍáõÙ: â·Çï»Ù, áí ÇÝãù³Ýáí ¿ ͳÝáà µ³ÝÏ»ñÇ Ý߳ݳÏáõÃÛ³Ý ¨ ³ß˳ï³ÝùÇ Ñ»ï, ¹³ Ù»ñ ÷áÕ»ñÇ å³ÑÙ³ÝÙ³Ý ¨ Ï»ÝïñáݳóÙ³Ý ÙÇ Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝ ¿, áñÁ Ù»ñ ÃáõÛÉïíáõÃÛ³Ùµ ϳñáÕ ¿ ½µ³Õí»É í³ñÏáí ¨ ÷áÕÇ ³é áõ ͳËáí: ´³ÝÏÇ ³Û¹ ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÇó ëï³óí³Í ß³ÑáõÛÃÁ ÏáãíáõÙ ¿ Ù³ñų, ¨ µ³ÝÏÁ ϳñáÕ ¿ ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý³É ÙdzÛÝ ³Û¹ Ù³ñųÛÇ Ñ³ßíÇÝ: §²Ý»ÉÇù µ³ÝϦ ÷µÁ §²é¿ùëÇÙµ³ÝϦ ÷µÁ §²ñ¹ßÇÝÇÝí»ëïµ³ÝϦ ÷µÁ §²ñó³Ë µ³ÝϦ ÷µÁ §¼³ñ·³óÙ³Ý Ð³ÛÏ. µ³ÝϦ µµÁ §¾Ûã-¿ë-µÇ-ëÇ µ³ÝÏ Ð³Û³ëï³Ý ÷µÁ §ÆÝ¿Ïáµ³ÝϦ ÷µÁ §ÎáÝí»ñë µ³ÝϦ ÷µÁ §²Ïñ³-Ïñ»¹Çï ²·ñÇÏáÉ µ³ÝϦ ÷µÁ §Ð³Û¿ÏáÝáÙ µ³ÝϦ µµÁ §Ð³ÛµÇ½Ý»ëµ³ÝϦ ÷µÁ

§²ñ³ñ³ï µ³ÝϦ µµÁ §²Ù»ñdz µ³ÝϦ ÷µÁ §Ø»Éɳà µ³ÝϦ ÷µÁ §Î³ëϳ¹ µ³ÝϦ ÷µÁ §´î² ÇÝí»ëï µ³ÝϦ ÷µÁ §äñáÙ»Ã»Û µ³ÝϦ ëåÁ §ÚáõÝÇ µ³ÝϦ ÷µÁ §²ñÙëíÇëµ³ÝϦ ÷µÁ §äñáÏñ»¹Çï µ³ÝϦ ÷µÁ §ìî´-г۳ëï³Ý µ³ÝϦ ÷µÁ

Ø»ñ µ³ÝÏ»ñÁ Ù»½ ã»Ý í³ñϳíáñáõÙ, ¹» áõñ»ÙÝ Ýñ³Ýù ûñ»Ýùáí å»ïù ¿ Éáõͳñí³Í ÉÇÝ»ÇÝ µáÉáñÁ, áñáíÑ»ï»õ µ³ÝÏÁ áõñÇß ÑÇÙÝ³Ï³Ý ·áÛáõÃÛ³Ý ÙÇçáó ãÇ Ï³ñáÕ áõݻݳÉ: ÆëÏ »Ã» ͳÕÏáõÙ »Ý, ÇÝÓ ÃíáõÙ ¿ ѳëϳݳÉÇ ¿ û ÇÝãáí »Ý ½µ³ÕíáõÙ: ê³ Ý߳ݳÏáõÙ ¿, áñ ÁݹѳÝáõñ µ³ÝϳÛÇÝ ëÇëï»ÙÁ ÑÇÙÝáíÇÝ í»ñ³÷áËÙ³Ý Ï³ñÇù áõÝÇ, ëÏë³Í ϳÝáݳ¹ñ³Ï³Ý, ëï³ñï³ÛÇÝ ·áõÙ³ñÇ Í³·Ù³Ý ë»ñïÇýÇϳïÇ ÷³ëïÇó: êáí»ïÇ ÷Éáõ½áõÙÇó Ñ»ïá µáÉáñ ·áñÍáÕ µ³ÝÏ»ñÁ` µáÉáñ Éí³ó³Í ÷áÕ»ñÁ å»ïù ¿ í»ñ³¹³ñÓÝ»Ý ¨ ³Û¹å»ë ¿É ÏÉÇÝÇ: ´³ÝÏÁ г۳ëï³ÝáõÙ å»ïù ¿ ÉÇÝÇ Ù»ÏÁ` г۳ëï³ÝÇ ²½·³ÛÇÝ µ³ÝÏÁ:

- 277 -

² ¼ ¶ ºì ä º î àô Â Ú àô Ü ² ¼ ¶ ºì È º ¼ àô ÐÐ ê³Ñٳݳ¹ñáõÃÛáõÝáõÙ ãϳ Ð³Û ³½·³ÛÇÝ å»ïáõÃÛáõÝ ÉÇÝ»Éáõ ÝßáõÛÉ ³Ý·³Ù` Ðá¹í³Í 1. г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝÁ ÇÝùÝÇß˳Ý, ÅáÕáíñ¹³í³ñ³Ï³Ý, ëáóÇ³É³Ï³Ý Çñ³í³Ï³Ý å»ïáõÃÛáõÝ ¿:

µ³Ûó ϳ`

Ðá¹í³Í 41.Úáõñ³ù³ÝãÛáõñ áù áõÝÇ Çñ ³½·³ÛÇÝ ¨ ¿ÃÝÇÏ³Ï³Ý ÇÝùÝáõÃÛáõÝÁ å³Ñå³Ý»Éáõ Çñ³íáõÝù: ²½·³ÛÇÝ ÷áùñ³Ù³ëÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ å³ïϳÝáÕ ³ÝÓÇÝù áõÝ»Ý Çñ»Ýó ³í³Ý¹áõÛÃÝ»ñÇ, ÏñáÝÇ, É»½íÇ ¨ Ùß³ÏáõÛÃÇ å³Ñå³ÝÙ³Ý áõ ½³ñ·³óÙ³Ý Çñ³íáõÝù:

ÆëÏ Ç±Ýã ¿ ë³ Ý߳ݳÏáõÙ ¨ á±õÙ ¿ »ñ³ß˳íáñ³ÝùÝ»ñ ï³Éáõ ѳٳñ ·ñí³Í ë³: ä³ï³ë˳ݻÙ` Ýñ³Ýó, áíù»ñ ·ñ»É »Ý (È»õáÝ î»ñ-ä»ïñáëÛ³ÝÝ áõ ³ÛÉ çÑáõ¹Ý»ñÁ): ²½·Á Ù³ñ¹Ï³Ýó ëáódzÉ--¿ÃÝÇÏ³Ï³Ý ÁݹѳÝñáõÃÛ³Ý å³ïÙ³Ï³Ý ½³ñ·³óÙ³Ý µ³ñÓñ³·áõÛÝ Ó»õÝ ¿, áñáÝó ϳåáõÙ ¿ ÁݹѳÝñ³óí³Í É»½áõÝ, ï³ñ³ÍùÁ, ïÝï»ëáõÃÛáõÝÁ, Ñá·»µ³ÝáõÃÛáõÝÁ, Ï»Ýó³ÕÁ, ³ñï³ùÇÝÁ, ·áõÛÝÁ, Ùß³ÏáõÛÃÁ, ËáѳÝáóÁ, ëáíáñáõÛÃÝ»ñÁ: ´áÉáñ ¹»åù»ñáõÙ ³½·Ç ¨ ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ÑÇÙùÁ ³ÝѳïÝ ¿` Çñ ·Çï³ÏóáõÃÛ³Ùµ: Àëï å³ïÙ³Ï³Ý ½³ñ·³óÙ³Ý ³ÝѳïÇó Ó»õ³íáñíáõÙ ¿` ò»Õ»ñ ²½· ø³Õ³ù³óÇ ø³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛáõÝ:  ²ÝѳïÁ ëÏë»É ¿ áõÅ»Õ Ó»õ³íáñí»É ø³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³Ý ½³ñ·³óÙ³ÝÁ ½áõ·³Ñ»é;  ò»ÕÁ ¹»é»õë ²½· ãÇ, µ³Ûó ³½·Á ϳ½ÙáÕ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ï³ññÝ ¿: úñÇݳÏ.²Ý·ÉÇ³Ï³Ý ³½·Á ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝÇ, ³ÝϳëϳÍ: ²ñ¹Ûáù ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý ùñ¹³Ï³Ý, µñÇï³Ý³Ï³Ý, µáß³Û³Ï³Ý Ï³Ù ÑµñÛ³Ï³Ý ³½·»ñ: Ø»Í Ï³ëϳͳÝùÇ ï³Ï ¿: âáõÝ»Ý ÇÝùÝáõñáõÛÝ ³ñí»ëï, ·»Õ³ñí»ëï, Ùß³ÏáõÛÃ, »ñ³Åßï³Ï³Ý ·áñÍÇùÝ»ñ, ËáѳÝáó, ·Çï³Ï³Ý ѳÛïݳ·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñ;  ò»Õ³·ñ³Ï³Ý ÙÇáõÃÛáõÝÁ ³½·³ÛÇÝ ÙÇáõÃÛáõÝ ãÇ: ò»ÕÁ, ·áõÙ³ñ³Í áõñÇß ÝÙ³Ý ó»Õ»ñ, Çñ»Ýó ÝÙ³Ý ë»÷³Ï³Ý Ùß³ÏáõÛÃÝ»ñáí, Ï»Ýó³Õáí, ÝÙ³Ý ï³ññ»ñáí (Ï»Ýó³ÕÁ, ׳߳ÏÁ, ëáíáñáõÃÛáõÝÁ, µ³ñùÁ, ÍÇë³Ï³ï³ñáõÃÛáõÝÁ, ѳí³ï³ÙùÁ) Ïϳ½ÙÇ ³½·: úñÇݳÏ. àôñ³ñïáõÝ` Ñ³Û ó»Õ»ñ ¿ÇÝ, Ùdzó³Ý ¹³ñÓ³Ý Ù»Ï Ð³Û ³½·;  ò»ÕÝ áõ å»ïáõÃÛáõÝÁ ϳåí³Í »Ý ï³ñ³ÍùÇ Ñ»ï: ²Û¹ ï³ñ³ÍùÁ ß³ï Ù»Í Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ áõÝÇ ó»ÕÇ ³Û¹ï»Õ ³é³ç³óÙ³Ý Ñ»ï: гϳé³Ï ¹»åùáõÙ ÏÉÇÝ»Ý Ñ³Ï³ëáõÃÛáõÝÝ»ñ Ï»Ýë³Ï³Ý ÏÛ³ÝùÇ Ñ»ï, µÝ³íáñáõÃÛ³Ý, ³åñ»É³Ï»ñåÇ ÙÇç»õ: ²ÛëÇÝùÝ ï³ñ³ÍùÇ ³Ýß³ñÅ ï³ññ»ñÝ »Ý: úñÇݳÏ. ê÷ÛáõéùÇ Ñ³Û»ñÁ ·áÛáõÃÛáõÝ ÏáõݻݳÝ, ù³ÝÇ ¹»é ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝÇ Ð³Û³ëï³ÝÁ ¨ Çñ ѳۻñÁ: ÆѳñÏ», »Ã» ѳÝϳñÍ ¹³í³Ý³ÝùÁ ã˳ݷ³ñÇ: úñÇÝ³Ï ÑµñÛ³Ï³Ý ³½· ãϳ, µ³Ûó Øáíë»ëÛ³Ý ûñ»ÝùÁ Ýñ³Ýó å³Ñå³ÝáõÙ ¿;  ²½·Á Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ÇÝùݳïÇå ËÙµ³ÏóáõÃÛáõÝ ¿, ѳí³ù³Ï³Ý ÙÇáõÃÛáõÝ, áñï»Õ Ù³ñ¹Çù ϳåí³Í »Ý Çñ³ñ Ñ»ï ÛáõñáíÇ Ï³å»ñáí` سë³Ùµ ó»Õ³ÛÇÝ Ï³å»ñáí (ͳ·áõÙ, ³ñÛáõݳÏó³Ï³Ý, ³½·³Ïó³Ï³Ý) سë³Ùµ å»ï³Ï³Ý ϳå»ñáí (ÙÇßï Ý»óáõÏ Ñ³Ù³ñ»Éáí) سë³Ùµ ï³ñ³Íù³ÛÇÝ Ï³å»ñáí (»ñÏñ³ÛÇÝ, ³ß˳ñѳ·ñ³Ï³Ý, ï»Õ³Ýù³ÛÇÝ) سë³Ùµ ÏñáÝ³Ï³Ý Ï³å»ñáí (¹³í³Ý³Ýù, ѳí³ï³Ùù, ³Õ³Ý¹) سë³Ùµ ¨ ·É˳íáñ³å»ë É»½í³ÛÇÝ ÁݹѳÝñáõÃÛ³Ùµ (ÝáõÛÝ ³ñÙ³ï³Ï³Ý ) سë³Ùµ ù³Õ³ù³Ï³Ý ¨ ³ÙµáÕçáíÇÝ ³½·³ÛÇÝ å³ïÙáõÃÛáõÝáí سë³Ùµ Ï»Ýó³Õ³ÛÇÝ Ï³å»ñáí (ÝÇëïáõϳó, ëáíáñáõÛÃ, í³ñù, µ³ñù, Í»ë)  êñ³Ýù ëï»ÕÍáõÙ »Ý ÁݹѳÝáõñ ïÇåÇ ýǽÇϳϳÝ, Ñá·»Ï³Ý ³ß˳ñÑ, ÍÝáõݹ »Ý ï³ÉÇë ·»Õ³ñí»ëïÇÝ, ³½·³ÛÇÝ Ùß³ÏáõÛÃÇÝ;  ²½·Á ÏñáÝ³Ï³Ý Ñ³í³ù³Ï³Ý ãÇ, ÏñáÝ³Ï³Ý Ñ³í³ù³Ï³ÝÁ ³½· ãÇ: úñÇݳÏ` Ù»Ýù ¿É

- 278 -

    

     

  

   

    

»Ýù ùñÇëïáÝÛ³, ·»ñٳݳóÇÝ»ñÝ ¿É, µ³Ûó Ýñ³Ýù ³ç³Ïó»óÇÝ Ãáõñù»ñÇÝ Ð³Ûáó ºÕ»éÝÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³ÝÁ: γ٠гۻñÇ Ù»Í Ù³ëÁ ùñÇëïáÝÛ³ ã»Ý; ²½·Á Ïí»ñ³ÍíÇ ³Å»Õ³·áõÛÝ Ï³éáõÛóÇ` »Ã» áõݻݳ ³½·³ÛÇÝ å»ïáõÃÛáõÝ ¨ Ù»Ï Ñ³í³ï³Ù³ù; ²½·Á ÙdzÛÝ É»½áõÝ áõ É»½í³ËÙµÇ Ñ³í³ù³Ï³ÝÁ ãÇ: ²½·Ç ÑÇÙùÁ ÑÇÙݳϳÝáõÙ É»½áõÝ ¿, Ñ»ïá Ùݳó³ÍÁ: §È»½áõÝ Ñ³íÏÇÃÝ ¿, ÇëÏ ³½·Á ѳíÁ ¦ --¶³ñ»·ÇÝ ÜŹ»Ñ; ²½·Ç ÇÝùݳѳëï³ïáõÙÁ` É»½íÇ ¨ ³í³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÇÝùݳѳëï³ïáõÙÝ ¿; ²½·Ç Ù³ÑÁ É»½íÇ Ù³ÑÝ ¿ ¨ ѳϳé³ÏÁ: úñÇݳÏ. еñ۳ݻñÁ áñå»ë Ñáï³ËáõÙµ ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý, ѵñÛ³Û»ñ»Ý »Ý ³ÕáÃáõÙ, ù³Ý½Ç ѳٳñÛ³ ÝáõÛÝ ³ëáñ»ñ»Ý É»½áõÝ ¿; È»½áõÝ áõÝÇ ÙÇ ³ÕµÛáõñ, ³½·³ÛÇÝ Ñ³í³ù³Ï³ÝÁ: úñÇݳÏ. ÐéáÙÁ Ù»é³í, µ³Ûó ɳïÇÝ»ñ»ÝÁ Ùݳó áñå»ë ³Ýѳٻٳï»ÉÇ Ñ³ñáõëï É»½áõ: ¼áñ»Õ ³½·Á »Ã» áõ½áõÙ ¿ ÏáõÉ ï³É ÃáõÛÉÇÝ, ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ É»½íÇÝ ¿ ÏåÝáõÙ: ¸»é ²ñ³Ù ó·³íáñÁ Çñ ó·³íáñáõÃÛ³Ý Ù»ç áí ѳۻñ»Ý ãÇ Ëáë»É` É»½áõÝ Ïïñ»É ¿, ³ë»Éáí û ÇÝãÇÝ ¿ å»ïù: È»½áõÝ Ñ³í³ù³Ï³Ý ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛáõÝ ¿ ¨ ëï»Õͳ·áñÍáÕ Ñ³í³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ²½·Ý ¿: úñÇݳÏ` ¾ëå»ñ³ÝïáÝ ÇÝãù³Ý ¿É ϳï³ñ»É³·áñÍíÇ ãÇ Ï³ñáÕ ÷á˳ñÇÝ»É Ï»Ý¹³ÝÇ É»½íÇ; È»½áõÝ»ñÁ ³Ý÷á˳ñÇÝ»ÉÇ »Ý ¨ ³Ýóñ·Ù³Ý»ÉÇ: Ð³Û ËáëùÁ ÙdzÛÝ Ñ³Û»ñ»Ý ϳëíÇ, óñ·Ù³ÝáõÃÛáõÝÁ` ÁݹѳٻÝÁ ÝÙ³Ý ¿; È»½áõÝ ·ÇïáõÃÛáõÝ ãÇ, áñ »ñ»Ë³Ý ëáíáñÇ` ¹³ ·»ÝÇ Ù»ç ¿, ³Ù»Ý³ùÇãÁ å»ïù ¿ ³åñ»ë: È»½áõÝ ³½·³ÛÇÝ ÏÛ³ÝùÇ ³Ù»Ý³¿³Ï³Ý, ³ÝÑñ³Å»ßï ï³ññÝ ¿; ²½·Ç ï³ññÁ Ëáë³Éáí áõñÇß ³½·Ç É»½áõÝ»ñáí` ï³ÉÇë ¿ ²ñãÇÉ ¶áñÏÇ, ÐáíѳÝÝ»ë ²Ûí³½áíëÏÇ, ìÇÉÛ³Ù ê³ñáÛ³Ý, سñÇ»ï³ Þ³ÑÇÝÛ³Ý . . . µ³Ûó ÙÝáõÙ ¿ гÛ; ²½·Á ¹³ ÅáÕáíáõñ¹Ý áõ ï³ñ³ÍùÁ ãÇ: úñÇݳÏ` еñ۳ݻñÇ ³ÛÝ Ù»çµ»ñáõÙÇÝ áñ Çñ»Ýù »Ý ·ÇïáõÃÛ³Ý ³ñí»ëïÇ, ï»ËÝÇϳÛÇ ³é³ç³ï³ñÝ»ñÁ, êï³ÉÇÝÁ ʳµ³ñáíëÏÇ Ù³ñ½áõÙ` ´Çñǵ»Ûç³Ý Ù³Ûñ³ù³Õ³ùáí ï³ñ³Íù ѳïϳóñ»ó, Ñáí³Ý³íáñáõÃÛáõÝ, ³ë»Éáí, ¹» ·Ý³ó»ù áõ ½³ñÙ³óñ»ù ³ÙµáÕç ³ß˳ñÑÇÝ: â·Ý³óÇÝ, áñáíÑ»ï»õ ÇÝùÝáõñáõÛÝ ã¿ÇÝ Ï³ñáÕ ·áÛáõÃÛáõÝ áõݻݳÉ: ²é³ù»ÉáõÃÛ³Ùµ ûÅïí³Í ã»Ý; ²½·Á ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³Ý ÍÝáõݹ ¿, Ùß³ÏáõÛóÛÇÝ áõ ëï»Õͳ·áñÍ³Ï³Ý Ñ³ñëïáõÃÛ³Ý µ³í³ñ³ñ å³ß³ñ; ²½·Á, ÇÝùÁ` ³ñ¹»Ý Ó»õ³íáñí³Í å³ïÙáõÃÛáõÝ ¿, Ýñ³ ¿³Ï³Ý Ù³ñÙݳóáõÙÁ: ä³ïÙáõÃÛáõÝÁ ³½·³ÛÇÝ ·ÇïáõÃÛáõÝ ¿; ²½·³ÛÇÝ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ` ó»ÕÇ Í³·áõÙÁ, ï»Õ³÷áËáõÃÛáõÝÁ, ˳ã³íáñáõÙÁ, ˳éÝáõñ¹Á, ·áõÙ³ñáõÙÝ áõ ³Ýç³ïáõÙÁ, å»ï³Ï³Ý ¨ ù³Õ³ù³Ï³Ý å³ïÙáõÃÛ³Ý, ѳí³ï³Ùù³ÛÇÝ, É»½áõÝ»ñÇ, µ³ñù»ñÇ ¨ Çñ³í³Ñ³ëϳóáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, Ùß³ÏáõÛóÛÇÝ, ·»Õ³ñí»ëïÇ, Ï»Ýó³ÕÇ å³ïÙáõÃÛáõÝÝ ¿; ²½·Á ýǽÇϳϳÝ, Ñá·»õáñ ¨ Ùß³ÏáõÛóÛÇÝ, ·³Õ³÷³ñÝ»ñÇ Ùdzµ³ÝáõÙÝ ¿; ²½·Á ¨’ Ùß³ÏáõÛà ¿ ¨’ å³ïÙ³Ï³Ý ³ñÅ»ù, ³½·Á å³ïÙ³Ùß³ÏáõÛóÛÇÝ Ï³å³ÏóáõÃÛáõÝ ¿; ²½·Á ÙßïÝç»Ý³Ï³Ý »ñ»õáõÛà ¿: Üñ³ ÏÛ³ÝùÁ ß³ï ³í»ÉÇ »ñϳñ ¿, ù³Ý ³ÝѳïÇÝÁ` ù³Ý½Ç ³½·Ç ¿íáÉÛáõóÇ³Ý ³ÝѳïÇ ûÅïí³ÍáõÃÛ³Ý ß³ñáõݳϳϳÝáõÃÛáõÝÝ ¿; ²½·³ÛÇÝ ·Çï³ÏóáõÃÛáõÝÁ` å³ïÙ³Ï³Ý ·Çï³ÏóáõÃÛáõÝÝ ¿` ·áõÙ³ñ³Í ųٳݳÏÇ ·³Õ³÷³ñ³--Ù³ñï³í³ñ³Ï³Ý å³Ñ³ÝçÁ: ¶Çï³ÏóáõÃÛáõÝÁ ³½·Ç å³ïϳ»Ý»ÉáõÃÛáõÝÝ ¿: ¶Çï³ÏóáõÃÛáõÝÁ ãÇ Ï³ñáÕ ·áÛ³Ý³É áãÝãÇó` ³ÛÝ ²ñ³ñã³Ï³Ý ¿: ²½·³ÛÇÝ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÁ µ³ñÓñ ¿` µ³ñÓñ ¿ ³½·³ÛÇÝ ·Çï³ÏóáõÃÛáõÝÁ; ²½·³ÛÇÝ ·Çï³ÏóáõÃÛáõÝÁ` ³Ýѳï--ѳí³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ß³Ñ»ñÁ, ϳñÇùÝ»ñÝ áõ Çñ³íáõÝùÝ»ñÁ, µ³ñÇùÝ»ñÝ áõ å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÝ »Ý; ²½·³ÛÇÝ ·Çï³ÏóáõÃÛáõÝÁ µ³ñÓñ ¿` ³Ùáõñ, ϳÛáõÝ` Ï»ÝëáõÝ³Ï ¿ ³½·Á; ²½·³ë»ñ ¨ ³½·³ÙáÉ` ÝáõÛݳóíáÕ Ñ³ëϳóáÕáõÃÛáõÝÝ»ñ »Ý; ²½·Á ³ÝÁÝ¹Ñ³ï ¹ÇݳÙÇϳÛÇ Ù»ç ¿` í»ñ³Ù³ùñíñáõÙ, ½³ñ·³óáõÙ; ²½·Á ß³ï ³í»ÉÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ¿áõÃÛáõÝ ¿ ù³Ý å»ïáõÃÛáõÝÁ: ä»ïáõÃÛáõÝÁ ϳñáÕ ¿ Ï»ÕÍí»É, µ³Ûó ³½·Á Ùݳ: ÆëÏ Ñ³Ï³é³ÏÁ ³ÝÑݳñ ¿, ϵ³Å³ÝíÇ ï³ñµ»ñ ³½·»ñÇ: ´³Ûó ³½·³ÛÇÝ å»ïáõÃÛáõÝÁ ³ÛÝ ³ÝÑñ³Å»ßïáõÃÛáõÝÝ ¿, áñ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ ¿ ï³-

- 279 -

  





     

ÉÇë ³ñ¹»Ý ѳÝ׳ñ»Õ ³½·»ñÇÝ ³×»Éáõ ¨ ½áñ³Ý³Éáõ: ²ÛëÇÝùÝ ÙdzëÝáõÃÛáõÝÁ ï³ÉÇë ¿ Çñ ³ñ¹ÛáõÝùÁ: ²½·»ñÁ »Õ»É »Ý, ϳÝ, ÏÙݳÝ` ³å³³½·³ÛݳóáõÙÁ ³µëïñ³Ïï ¿; ²½· ¨ ¹³ë³Ï³ñ·` ¿³å»ë ï³ñµ»ñ »ñ»õáõÛÃÝ»ñ »Ý, ³ÝÏ³Ë Ù»ÏÁ ÙÛáõëÇó: ²½·Á ϳñáÕ ¿ ¹³ë³Ï³ñ·í»É, µ³Ûó ¹³ë³Ï³ñ·Á ³½· ¹³éÝ³É ãÇ Ï³ñáÕ; ²½·Á ϳñáÕ ¿ ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý³É ³é³Ýó å»ïáõÃÛ³Ý: ä»ïáõÃÛáõÝÁ ³½·³ÛÇÝ ÙÇáõÃÛáõÝ ãÇ, ³½·³ÛÇÝ ÙÇáõÃÛáõÝÁ` ³½·³ÛÇÝ å»ïáõÃÛáõÝÝ ¿: ÆÝùݳå³Ñå³ÝÙ³Ý ¨ ÇÝùݳ½³ñ·³óÙ³Ý µÝ³½¹Á ÙÇ»õÝáõÛÝ ¿ ÏÙÕÇ ³½·»ñÇÝ ¹»åÇ ÇÝùÝáõñáõÛÝ` ³½·³ÛÇÝ å»ï³Ï³Ý ϳéáõÛó: ²½·³ÛÇÝ ³½³ï³·ñ³Ï³Ý å³Ûù³ñÁ ÝáõÛÝå»ë ѳí»ñÅ ¿; ä»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù»ñÓ»óáõÙ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ É»½íÇ, ÍÇë³Ï³ï³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¨ ѳí³ï³ÙùÇ í»ñ³óáõÙ, ³ÛëÇÝùÝ ³½·Ç ÑÇÙù»ñÇ í»ñ³óáõÙ: úñÇݳÏ` ê³ï³Ý³Û³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛ³Ý ·Éáµ³Éǽ³óÇáÝ Ð³Ù³ß˳ñѳÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÃÛ³Ý ¨ §Üáñ ¸³ñ¦ ÏñáÝÇ ·»ñíï³Ý·³íáñáõÃÛáõÝÁ; ä»ïáõÃÛáõÝÁ ½áñ»Õ ·áñÍáÝ ¿ ÇßËáÕ ³½·Ç ³Ýѳï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ѳëï³ï»Éáõ ѳٳñ` ¨ ѳϳé³ÏÁ ÇßËíáÕ ³½·»ñÇ Ñ³Ù³ñ: Ð³Û ¹³ßݳÏÝ»ñÇ ë˳ÉÁ`´³ùíáõÙ ¨ µÇÉÇëÇáõÙ ³ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛáõÝÁ гۻñÇ Ó»éùáõÙ ¿ñ, ÇëÏ Ð³Û³ëï³ÝáõÙ ·ÛáõÕ³ïÝï»ëáõÃÛáõÝÁ` Ãáõñù»ñÇ Ï³Ù ³Ûëûñ ÐÐ-áõÙ ³ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛáõÝ áõ ·ÛáõÕ³ïÝï»ëáõÃÛáõÝ ãϳ` ýÇݳÝëÝ ¿É çÑáõ¹Ç Ó»éùáõÙ ¿: ä»ïáõÃÛáõÝÁ å³ï³Ñ³Ï³Ý ãÇ Ï³ñáÕ Ï³½Ùí»É, ³Û¹åÇëÇÝ ÏÏáñͳÝíÇ: (²Ýѳå³Õ áõÕÕ»É ¿ ѳñϳíáñ` í»ñ³Ï³éáõó»É ³½·³ÛÇÝ å»ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ); ä»ïáõÃÛáõÝÁ ³é³Ýó ³½·Ç ߳ѻñÁ å³ßïå³Ý»Éáõ ѳëï³ïáõÝ ãÇ Ï³ñáÕ ÉÇÝ»É; ä»ïáõÃÛ³Ý ½áñ»ÕáõÃÛáõÝÁ ù³Õ³ù³óáõ ½áñáõÃÛáõÝÇó ¿ Ï³Ëí³Í: (Ø»½ Ùáï ù³Õ³ù³óÇÝ ½áñáõÃÛáõÝ ãáõÝÇ, ³ÛÝ ë³Ñٳݳ÷³ÏíáõÙ ¿ ÙÇ ù³ÝÇ ÍåïÛ³É çÑáõ¹Ý»ñáí); ä»ïáõÃÛáõÝÁ ÇßËáÕÝ»ñÇ ë»÷³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ ¿ (²ÛëÇÝùÝ ÇßËáÕÁ å»ïù ¿ ÉÇÝÇ ÙÇÙdzÛÝ ³½·Ç ³ÛñÁ); г۳ëï³ÝÁ ³Ûëûñ Ù»ñ ѳÛñ»ÝÇùÝ ¿, µ³Ûó áã Ù»ñ å»ïáõÃÛáõÝÁ: ä»ïáõÃÛáõÝ, ³½·, ѳÛñ»ÝÇù, å»ïù ¿ ÉÇÝ»Ý ÙÇÙdzÝóÇó ³Ýµ³Å³Ý»ÉÇ: ²Ýѳå³Õ áõÕÕ»’É: ÆÝùÝáñáßÙ³Ý Çñ³íáõÝùÁ, ¹³ µÝ³ÍÇÝ Çñ³íáõÝù ¿, ÇÝãÁ ÅËï»É ãÇ Ï³ñ»ÉÇ:

äºîàôÂÚàôÜ

ºì вÚðºÜÆø

ä»ïáõÃÛáõÝÁ ¹³ ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ï³½Ù³Ï»ñåí³ÍáõÃÛ³Ý ù³Õ³ù³Ï³Ý Ó»õÝ ¿, áñÁ ³é³ç³ÝáõÙ ¿ ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ï³ñ³ÏáÕÙ ×»Õùí³ÍáõÃÛ³Ý` ¹³ë»ñÇ ³é³ç³óÙ³Ý ßÝáñÑÇí: ä»ïáõÃÛáõÝÁ Ç ëϽµ³Ý» ϳ½Ùí»É ¿ ÙÇÙdzÛÝ ËÇëï ³½·³ÛÇÝ Ñ³ïϳÝÇßÝ»ñÇ ÑÇÙ³Ý íñ³: лﳷ³ÛáõÙ ½³íÃáÕ³Ï³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ßÝáñÑÇí å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¹³ñÓ»É »Ý ݳ»õ µ³½Ù³½· å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñ` ϳÛëñáõÃÛáõÝÝ»ñ, µ³Ûó ÇÝãå»ë å³ïÙáõÃÛáõÝÝ ¿ ³å³óáõóáõÙ` ÝÙ³Ý Ï³éáõÛóÝ»ñÁ áõÝ»ÝáõÙ »Ý ÙdzÛÝ Å³Ù³Ý³Ï³íáõñ µÝáõÛÃ: ØÝáõÙ ¿ ÙdzÛÝ »Ýó¹ñ»É, áñ ³½·Á ÉÇÝ»Éáí ѳí»ñÅ` ³½·³ÛÇÝ å»ïáõÃÛáõÝÁ ÝáõÛÝå»ë ÏÉÇÝÇ Ñ³í»ñÅ: ä»ïáõÃÛáõÝÁ ÏëÏëÇ ÃáõɳݳÉÁ, ϳ½Ù³ÉáõÍí»ÉÁ, »ñµ Ýñ³ Ý»ñëáõÙ` Çß˳ݳíáñÝ»ñÇ ·³Õ³÷³ñÝ»ñáõÙ ÃáõɳÝáõÙ »Ý ³½·³ÛÇÝ Ñ³ïϳÝÇßÝ»ñÁ ¨ ³é³ç »Ý ·³ÉÇë ù³Õ³ù³Ï³Ý ï³ñ³Ó³ÛÝáõÃÛáõÝÝ»ñ` Ïáõë³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñ: ä»ïáõÃÛáõÝÁ ѳٳñíáõÙ ¿ áõŻճ·áõÛÝ` »ñµ ³ÛÝ ³½·³ÛÇÝ ¿ ¨ û ÇÝãù³Ýáí ¿ Ýñ³ÝáõÙ Ù»Í ³ÝÓÇ Ï³ï³ñÛ³É ¹»ñÝ áõ Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝÁ: ²ÝÓÁ ã·Ý³Ñ³ïáÕ, ϳ٠ûÏáõ½ ÃáõÛÉ ·Ý³Ñ³ïáÕ å»ïáõÃÛáõÝÁ ÏÉÇÝÇ` ¨ ³Û¹å»ë ¿É ϳ, Ùdzݷ³Ù³ÛÝ ÃáõÛÉ å»ïáõÃÛáõÝ: ä»ïáõÃÛ³Ý Ù»ç å»ï³Ï³Ý (³½·³ÛÇÝ) ë»÷³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ å³ñï³¹Çñ å»ïù ¿ ·»ñ³ÏÁßéÇ` ³éÝí³½Ý ãáñë ³Ý·³Ù, Ù³ëݳíáñ ë»÷³Ï³ÝáõÃÛ³ÝÁ: êïñ³ï»·Ç³Ï³Ý Ý߳ݳÏáõÃÛ³Ý µ³ó³ñӳϳå»ë µáÉáñ ûµÛ»ÏïÝ»ñÁ å»ïù ¿ å³ïÏ³Ý³Ý å»ïáõÃÛ³ÝÁ: سëݳíáñ ë»÷³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ÏÙ³ëݳÏóÇ å»ïáõÃÛ³Ý ù³Õ³ù³ïÝï»ë³Ï³Ý µ³ñûñáõÃÛ³ÝÁ ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñµ Ù³ëݳíáñ ë»÷³Ï³Ý³ï»ñ»ñÁ ³½·³ÛÝ³Ï³Ý »Ý, ÇëÏ »Ã» ݳ ѵñÛ³ ¿, ³å³ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÁ µ³ó³éíáõÙ ¿: еñ۳ݻñÇ Ùáï ëïñÏ³Ï³Ý Ùï³Ñá·í³ÍáõÃÛ³Ý

- 280 -

·³Õ³÷³ñÁ µ»ñáõÙ ¿ Ýñ³Ý ÙÇÙdzÛÝ ÇÝïñÇ·³ÛÇ óáõó³µ»ñÙ³Ý` ·ÇïáõÃÛáõÝÝ áõ ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛáõÝÁ ٳѳÝáõÙ »Ý: ¶áõÙ³ñ³Í ëñ³Ý` ѵñÛ³Ý §µÇ½Ý»ë¦ ³ë»ÉÁ ѳëϳÝáõÙ ¿ ÙÇ ³ÛÝ ³é»õïáõñÝ áõ í³ß˳éáõÃÛáõÝÁ: ø³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý Ñ³ë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÁ å»ïáõÃÛáõÝ Ï³½Ù»Éáõ ³Ýßñç³Ýó»ÉÇ å³ÛÙ³ÝÝ ¿: γåÇï³ÉǽÙáõÙ ³ÝѳïÇ Édzϳï³ñ ³½³ïáõÃÛáõÝÁ ³ÝÑݳñÇÝ å³ÛÙ³Ý ¿` ÷áÕ áõÝ»óáÕÁ ¹áÙÇݳÝï ¿ ¨ Çñ ѳñ³½³ïÝ»ñÇÝ ÏÁݹ³é³çÇ, ѳë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÁ Ëëïáñ»Ý ϳñ·»ñÇ Ïß»ñï³íáñíÇ: ²½·³ÛÇÝ ëáódzÉǽÙÁ ù³Ý¹áõÙ ¿ ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ϳñ·»ñÁ, ëï»ÕÍáõÙ ¿ ѳí³ë³ñáõÃÛáõÝ: ºÃ» ëáódzÉǽÙÁ ³½·³ÛÇÝ å»ïáõÃÛ³Ý Ù»ç ¿, ¹³ ³Ù»Ý³í»ñÇÝ ¨ ³Ù»Ý³Ï³ï³ñÛ³É ½³ñ·³óÙ³Ý Ó»õÝ ¿: ê³ ¿ ³Ûëûñí³ Ð³Û³ëï³ÝÇ ÙÇ³Ï ¨ ×ß·ñÇï ÷ñÏáõÃÛáõÝÁ; êáódzÉÇëï³Ï³Ý ÙÇïù ¨ ËÇÕ×` ¹³ ÁݹѳÝáõñ ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ¨ ³½·³ÛÇÝ ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛ³Ý ³Ù»Ý³Ï³ï³ñÛ³É Ùï³ÑÕ³óáõÙÝ ¿; êáódzÉǽÙÇó µ³óÇ` Ùݳó³Í ¹³ë³Ï³ñ·»ñÇó áã Ù»ÏÁ ãÇ ï³ÉÇë ³ÝѳïÇÝ µ³í³ñ³ñ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝ ¨ Édzϳï³ñ ³½³ïáõÃÛáõÝ: ÆëÏ ¹³ ³é³çÇÝ å³ÛÙ³ÝÝ ¿ ³½·Ç ½³ñ·³óÙ³Ý Ñ³Ù³ñ: ø³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³Ý ÙÇç³½·³ÛݳݳÉÁ ³µëïñ³Ïï ¿: ¶Çï³ÏóáõÃÛáõÝÇó å³Ûù³ñ` ÙÇ ù³ÛÉ ¿ ÙdzÛÝ:

äºîàôÂÚ²Ü

βèàôòì²ÌøÀ

{Àëï äɳïáÝÇ` (Ù.Ã.³. 427-347)} ²ñÇëïáÏñ³ïdz--É³í³·áõÛÝ»ñÇ Çß˳ÝáõÃÛáõÝ (Ø»½ Ùáï ÉñÇí µ³ó³Ï³ÛáõÙ ¿) îÇÙáÏñ³ïdz --í³ï³·áõÛÝ»ñÇ, ߳ѳÙáÉÝ»ñÇ (ÆÝãå»ë Ù»½ Ùáï) úÉÇ·³ñËdz --ÙÇ ËáõÙµ áõÅ»ÕÝ»ñÇ ¨ ѳñáõëïÝ»ñÇ (Ø»½ Ùáï ·áÕ-˳µ»µ³Ý»ñ »Ý) îÇñ³Ýdz --µéݳïÇñáõÃÛáõÝ (Ø»½ Ùáï Ù³ë³Ùµ ·áñÍáõÙ ¿) ¸»ÙáÏñ³ïdz --ÅáÕáíñ¹³í³ñáõÃÛáõÝ (Ø»½ Ùáï ÉñÇí µ³ó³Ï³ÛáõÙ ¿) »áÏñ³ïdz --³ëïí³Í³Çß˳ÝáõÃÛáõÝ (»Ï»Õ»óáõ` ùñÙ»ñÇ ÙÇçáóáí)

äºîàôÂÚ²Ü ÐÆØÜ²Î²Ü ²èβÚàôÂÚàôÜܺðÀ 1. ä»ïáõÃÛ³Ý Ù»Ë³ÝǽÙ` ջϳí³ñ ûñ·³ÝÝ»ñÇ ¨ ÑÇÙݳñÏÝ»ñÇ Ñ³ïáõÏ ëÇëï»ÙÇ ³éϳÛáõÃÛáõÝ; 2. úñ»Ýë¹ñáõÃÛáõÝ` å»ïáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó í³í»ñ³óí³Í áñáß³ÏÇ ÝáñÙ»ñÇ ëÇëï»ÙÇ ³Ùñ³åÝ¹Ù³Ý Çñ³íáõÝù; 3. àñáß³ÏÇ ï³ñ³Íù, áñÇ íñ³ ï³ñ³ÍíáõÙ ¿ ïíÛ³É å»ïáõÃÛ³Ý Çñ³í³ëáõÃÛáõÝÁ; (Ø»½ Ùáï ÙdzÛÝ 3-ñ¹ Ï»ïÝ ¿ ·áñÍáõÙ, ïÇÙáÏñ³ïÝ»ñÁ áõ½áõÙ »Ý ³ÛÝ ¿É ˳÷³Ý»Ý)

ê²Ðزܲ¸ðàôÂÚàôÜ ê³Ñٳݳ¹ñáõÃÛáõÝÁ ÁݹáõÝíáõÙ ¿ ѳÝñ³ùí»ÛÇ ÙÇçáóáí: (ä»ïù ¿ Ù»ñ ë³Ñٳݳ¹ñáõÃÛáõÝÁ í»ñ³Ýí³Ý»É “гíÇï»Ý³Ï³ÝáÝÇ” ¨ ÑÇÙÝáíÇÝ ÷áË»É): ê³Ñٳݳ¹ñáõÃÛ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý ËݹÇñÁ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ó»õ³íáñáõÙÝ ¿ ¨ ÅáÕáíñ¹Ç Ñ»ï ѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¹³ë³íáñáõÙÁ: ê³Ñٳݳ¹ñáõÃÛáõÝÁ ϳñ·íáõÙ ¿ »ñ»ù ï»ë³Ï. I. Ødzå»ïÇ II. ÊÙµ³Ï³ÛÇÝ (ѳÝñ³å»ï³Ï³Ý)—(Ø»½ Ùáï ǵñ ë³ ¿) III. ÄáÕáíñ¹³Ï³Ý (å³Ûٳݳ·ñ³ÛÇÝ)

- 281 -

ê²Ðزܲ¸ð²Î²Ü ¸²î²ð²ÜÀ ê³Ñٳݳ¹ñ³Ï³Ý ¹³ï³ñ³ÝÁ áñáßáõÙ ¿ ûñ»ÝùÝ»ñÇ, ²½·³ÛÇÝ ÅáÕáíÇ áñáßáõÙÝ»ñÇ, ݳ˳·³ÑÇ ³ñӳϳó Ññ³Ù³Ý³·ñ»ñÇ, áõÕ»ñóÝ»ñÇ, ϳñ·³¹ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, ϳé³í³ñ³Ï³Ý ûñ·³ÝÝ»ñÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Ñ³Ù³å³ï³ë˳ÝáõÃÛáõÝÁ ë³Ñٳݳ¹ñáõÃÛ³ÝÁ: (Ø»½ Ùáï ³ÛÝ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ ͳé³ÛáõÃÛáõÝ ¿)

OðºÜøܺðÀ úñ»ÝùÝ»ñÁ å»ïáõÃÛáõÝáõÝáõ٠ѳٳñíáõÙ »Ý Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ ÑÇÙùÇ ëϽµáõÝùÁ: ²ÛÝ Ï³½ÙíáõÙ »Ý ¨ ѳëï³ïíáõÙ úñ»Ýë¹Çñ Ù³ñÙÝáõÙ (ÆëÏ ²½·³ÛÇÝ ÅáÕáíÇ Ù³Ï³ñ¹³ÏÁ áñáßíáõÙ ¿ ÁÝïñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ÝóϳóÙ³Ý Ù³Ï³ñ¹³Ïáí, ÁÝïñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ §³ñ¹³ñ¦ ³ÝóϳóÙ³Ý Ù³Ï³ñ¹³ÏÁ ¨ å³ï·³Ù³íáñÝ»ñÇ §åñáý»ëÇáÝ³É Çñ³í³µ³Ý¦ ÉÇÝ»ÉÁ Ù»½ ѳÛïÝÇ ¿, áõñ»ÙÝ Ñ³ÛïÝÇ ¿ ݳ»õ å»ïáõÃÛ³Ý Çñ³í³Ï³Ý ÑÇÙùÇ Ù³Ï³ñ¹³ÏÁ): úñ»ÝùÇ ï³ñµ»ñ Ó»õ³Ï»ñåáõÙÝ»ñ ϳñáÕ »Ý ·áÛáõÃÛáõÝ áõݻݳÉ` 1) úñ»ÝùÝ»ñÁ å»ï³Ï³Ý Çß˳ÝáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó å³ñï³¹Çñ å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï³ÝáÝÝ»ñÇ ÝáñÙ³ïÇí` Çñ³íáõÝù³ÛÇÝ ³Ïï»ñÇ Ó»õ³Ï»ñåáõÙ ¿; 2) úñ»ÝùÝ»ñÁ »ñ»õáõÛÃÝ»ñÇ Ï³ÛáõÝ ÏñÏÝíáÕ, ³Ýßñç³Ýó»ÉÇ, ¿³Ï³Ý ¨ ³ÝÑñ³Å»ßï ѳñ³µ»ñ³Ï³Ý Ï³å ¿, ϳ٠ųٳݳÏÇ ÁÝóóùáõÙ Çñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï³ñ· áõ ϳÝáÝÇ áõÕÕáñ¹í³ÍáõÃÛáõÝÁ ; 3) úñ»ÝùÝ»ñÁ å»ï³Ï³Ý Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ µ³ñÓñ³·áõÛÝ Ù³ñÙÝÇ` ë³Ñٳݳ¹ñáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³Ó³ÛÝ ·»ñ³·áõÛÝ Çñ³í³Ï³Ý ϳñ·áí ÁݹáõÝí³Í ÝáñÙ³Çñ³í³Ï³Ý ³Ïï»ñ »Ý; 4) úñ»ÝùÝ»ñÁ »ñ»õáõÛÃÝ»ñÇ Ï³ÛáõÝ ¨ ¿³Ï³Ý Ý»ñùÇÝ Ï³åÁ å³ÛٳݳíáñáÕ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ϳñ·³íáñáÕ ³Ïï»ñ »Ý: úðºÜøܺðÆ îÆäºðÀ I. üáõÝÏóÇáÝ³É ÷áËѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ II. سï»ñÇ³É ûµÛ»ÏïÝ»ñÇ ÷áËѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Àêî ÀܸвÜðàôÂÚ²Ü ²êîÆÖ²ÜÆ I. سëݳíáñ å³ÛÙ³ÝÝ»ñÇ II. êå»óÇýÇÏ å³ÛÙ³ÝÝ»ñÇ úñ»ÝùÝ»ñÁ ÏÇñ³éíáõÙ »Ý Ù³ñ¹Ï³Ýó ·Çï³ÏÇó Ýå³ï³Ï³ÛÇÝ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ßÝáñÑÇí: سñ¹Á Ýå³ï³Ï³Ñ³ñÙ³ñ Ó»õáí ³ß˳ïáõÙ ¿ ÷áË»É ûñ»ÝùÇ ·áñÍáÕáõÃÛ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñÁ (úñ»ÝùÝ»ñÁ Ð.Ð.-áõÙ ·ñí³Í »Ý ÙdzÛÝ ³é³ç³¹»Ù ù³Õ³ù³ÏÇñà ³ß˳ñÑÇÝ óáõÛó ï³Éáõ ѳٳñ):

ä º î ² Î ² Ü

² ä ² ð ² î À

ä³éɳٻÝï /²½·³ÛÇÝ ÅáÕáí/ ä»ï³Ï³Ý ϳé³í³ñÙ³Ý ûñ·³ÝÝ»ñ ¸³ï³Ë³½áõÃÛáõÝ ¸³ï³ñ³Ý ²ñµÇïñ³Å γåÇ ÙÇçáóÝ»ñ سëë³Û³Ï³Ý ÇÝýáñÙ³ódzÛÇ ÙÇçáóÝ»ñ ´³Ý³Ï Ü»ñùÇÝ áõÅ»ñ (Ø»½ Ùáï ³Ûë µáÉáñÁ Ù»Ï ÑáïÇ ·áñͳϳÉáõÃÛáõÝ ¿)         

- 282 -

² Ü Î ² Ê àô Â Ú àô Ü ²ÝÏ³Ë ÇÝùÝÇßË³Ý (ëáõí»ñ»Ý) ¿ ³ÛÝ å»ïáõÃÛáõÝÁ, áñÝ ³ÝÏ³Ë ¿ û Ý»ñùÇÝ Ã» ³ñï³ùÇÝ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Ù»ç: (Ø»½ Ùáï ³ÛÝ µ³ó³Ï³ÛáõÙ ¿) I. II.

ֳݳãí³Í`---:ØÇç³½·³ÛÇÝ Çñ³íáõÝùÇ ëáõµÛ»Ïï` ä»ïáõÃÛáõÝ` â׳ݳãí³Í`-:²ß˳ñѳ·ñ³Ï³Ý ÇÝùÝáõñáõÛÝ ûµÛ»Ïï` àã å»ïáõÃÛáõÝ`

¹» ¹» ¹» ¹»

ý³Ïïá Ûáõñ» ý³Ïïá Ûáõñ»

äºîàôÂÚ²Ü ¶Èʲìàð ¶àðÌàôÚÂܺðÀ ϳé³í³ñÙ³Ý Ï³½Ù³Ï»ñåÙ³Ý

ïÇñ³å»ïÙ³Ý ×ÝßÙ³Ý

Çñ³í³Ï³Ý ѳٳϳñ·Ç ëï»ÕÍÙ³Ý

ºñÏñÇ å»ï³Ï³Ý ϳéáõóí³ÍùÁ ¹³ å»ï³Ï³Ý ϳé³í³ñÙ³Ý Ó»õÁ ¨ ëáõµÛ»ÏïÝ»ñÝ »Ý ÙdzëÇÝ í»ñóñ³Í: (Ø»½ Ùáï ³ÛÝ µ³ó³Ï³ÛáõÙ ¿):

äºîàôÂÚ²Ü Î²ð¶À I. гÝñ³å»ï³Ï³Ý--·»ñ³·áõÛÝ Çß˳ÝáõÃÛ³Ý Çñ³íáõÝùÁ å³ïϳÝáõÙ ¿ ÅáÕáíñ¹ÇÝ II. Ødzå»ïáõÃÛáõÝ – ÙáݳñËdz (Ø»½ Ùáï Ù³ë³Ùµ ë³ ¿) ä »ï³Ï³ Ý Ï³ñ· ѳÝñ³å»ïáõÃÛáõÝ

Ùdzå»ïáõÃÛáõÝ

ݳ˳·³Ñ³Ï³Ý ËáñÑñ¹³Ý³Ï³Ý ݳË. ¨ å³éÉ Ý³Ë. ÁÝïñí. ÁÝïñáõÙ ¿ ÅáÕ. å³éɳÙ. ÏáÕÙÇó áõÝÇ ë³ÑÙ.Çñ³íáõÝù

µ³ó³ñã³Ï ³Ýë³Ñٳݳ÷³Ï

ë³Ñٳݳ¹ñ³Ï³Ý ë³Ñٳݳ÷³Ï

(Ø»½ Ùáï ³Ýë³Ñٳݳ÷³Ï ËÙµ³å»ïáõÃÛáõÝ ¿) ø³Õ³ù³Ï³Ý ïáï³ÉÇï³ñ (³ÙµáÕç³ïÇñ³Ï³Ý) å»ïáõÃÛ³Ý í»ñ³ÑëÏáÕáõÃÛáõÝ í»ñ³ÑëÏáÕáõÃÛáõÝ

é»ÅÇÙ

³íïáñÇï³ñ (³ÝÓÝÇß˳ݳϳÝ) Ù»Ï ³ÝÓÇ

ÅáÕáíñ¹³í³ñ³Ï³Ý ÅáÕáíñ¹Ç í»ñ³ÑëÏáÕáõÃÛáõÝ

-ÙdzÏáõë³ÏóáõÃÛáõÝ -Çß˳ÝáõÃÛ³Ý Ï»ÝïñáݳóáõÙ -³ÝÓÇ ³½³ï.»õ ÇÝùÝÇßË-Ý -³ÝѳñÏÇ ·³Õ³÷³ñ-óáõÙ -ϳé³í³ñÙ³Ý Ññ³Ù³Ý. Ù»Ãá¹ -ϳé³í. ë³Ñٳݳ¹ñ. »Õ-Ï -å»ï³Ï³Ý ³Ñ³µ»Ïã-áõÝ -ϳé³í-ÕÝ»ñÇ ³Ýå. »ÝóϳÛ. -»ÝóϳݻñÇ ÁݹÑ. ѳÙÓ. -ÉÙÑ í»ñ³ÑëÏáÕáõÃÛáõÝ -ÉáÛ³É ÁݹÇÙ-Ý ³éϳÛ-Ý -¿ÏáÝáÙÇϳÛÇ í»ñ³Ñë-Ý

(Ø»½ Ùáï Ù»Ï ÑáïÇ ËÙµÇß˳ÝáõÃÛáõÝ ¿)

- 283 -

ÀÝïñ³Ï³Ý

ѳٳϳñ ·

ٻͳٳëݳϳÝ/ÙáųñÇï³ñ/

ѳٳٳëݳϳÝ

ÁÝïñíáõÙ ¿ ³ÝѳïÁ ٻͳٳë Ó³ÛÝ»ñáí

ÁÝïñíáõÙ »Ý ù³Õ³ù³Ï³Ý Ïáõë³Ïó-Ý»ñÁ

(Ø»½ Ùáï Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ áñáßٳٵ ¿)

äºîàôÂÚ²Ü

î²ð²Ìø

ØÇç³½·³ÛÇÝ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ëϽµáõÝùÝ»ñÁ`  ä»ï³Ï³Ý Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³ñ·áõÙ  ä»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ë³Õ³Õ ·áÛ³ÏóáõÙ  ØÇç³½·³ÛÇÝ å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï³ï³ñáõÙ  ²½·»ñÇ ÇÝùݳѳí³ë³ñ ¨ ÇÝùÝáñáßÙ³Ý Çñ³íáõÝù  ìÇ×»ÉÇ Ñ³ñó»ñÇ Ë³Õ³Õ ÉáõÍáõÙ  àôÅÇ ã·áñͳ¹ñáõÙ

(Ø»½ Ùáï µáÉáñ Ï»ï»ñÁ ã»Ý ·áñÍáõÙ)

äºî²Î²Ü

ê²ÐزÜ

I. Àëï Ó»õ³µ³Ý³Ï³Ý ѳïϳÝÇßÇ

1. -»ñÏñ³ã³÷³Ï³Ý ë³ÑÙ³ÝÝ»ñ/³ëïÕ³µ³ßË³Ï³Ý ë³ÑÙ³ÝÝ»ñ/ 2. -µÝ³Ï³Ý ë³ÑÙ³ÝÝ»ñ /·»ï»ñÇ, É»éݳßÕóݻñÇ Ñ»ï/ II. Àëï ͳ·áõÙݳµ³Ý³Ï³Ý ѳïϳÝÇßÇ

1. -ë³ÑÙ³ÝÝ»ñ, Ó»õ³íáñí³Í ÙÇÝã»õ ï³ñ³ÍùÇ µÝ³Ï»óáõÙÝ áõ Ûáõñ³óáõÙÁ 2. -íñ³¹Çñ ë³ÑÙ³ÝÝ»ñ /³ÝóϳóíáõÙ »Ý Ûáõñ³óí³Í, ËÇï µÝ³Ï»óí³Í ï³ñ³Íùáí/ 3. -É»ÉÇϳÛÇÝ /Ùݳóáñ¹³ÛÇÝ/ ë³ÑÙ³ÝÝ»ñ /å³ïٳϳÝáñ»Ý ųé³Ý·í³Í/ III. Àëï Çñ³í³Ï³Ý íÇͳÏÇ

1. -ÙÇç³½·³ÛÇÝ Çñ³íáõÝùáí ׳ݳãí³Í ë³ÑÙ³ÝÝ»ñ /ù³ñ﻽ݻñáõÙ/ 2. -ýÇÏïÇí, ßÇÝÍáõ ë³ÑÙ³ÝÝ»ñ /׳ݳãí³Í ¿ µ³Ûó ·áÛáõÃÛáõÝ ãáõÝÇ/ 3. -Çñ³Ï³ÝáõÙ ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ, µ³Ûó ã׳ݳãí³Í ÙÇç³½·³ÛÇÝ Çñ³íáõÝùáí IV. Àëï ·áñͳéáõÛÃÝ»ñÇ ³é³ÝÓݳóíáõÙ »Ý

1. -³Ýçñå»ïáÕ /³ñ·»É³÷áÕ ë³ÑÙ³ÝÝ»ñ, »ñϳÃÛ³ í³ñ³·áõÛñ/ 2. -ÏáÝï³Ïï³ÛÇÝ /Í÷Ù³Ý/ ë³ÑÙ³ÝÝ»ñ /µ³ó, ³é³Ýó ÃáõÛÉïíáõÃÛ³Ý/ 3. -ä»ïáõÃÛáõÝ ¹» Ûáõñ» /½ïáÕ ë³ÑÙ³ÝÝ»ñ /áã ³Ù»Ý Ù»ÏÇ ¨ ³Ù»Ý ÇÝãÇ ÃáõÛÉïíáõÃ-Ý/ (²Ûëûñí³ Ð.Ð. ë³ÑÙ³ÝÝ»ñÁ ųé³Ý·áõÃÛáõÝ ¿ ݳËÏÇÝ êáí»ï³Ï³Ý г۳ëï³ÝÇó: ´³Ûó, ³Ûë ë³ÑÙ³ÝÝ»ñÁ Çñ³í³Ï³Ý áõÅ ãáõÝ»Ý, áñáíÑ»ï»õ Ýñ³Ýù ÁݹѳٻÝÁ ·Íí³Í »Ý ²Ý¹ñÏáíϳëÛ³Ý ü»¹»ñ³ódzÛÇ ÏáÕÙÇó 1922à ٳñïÇ 12-ÇÝ, ÇëÏ 1936à ¹»Ïï»Ùµ»ñÇ 5-ÇÝ ÝáõÛÝ Ó»õáí ³ÝÙÇç³Ï³Ýáñ»Ý êêÐØ-Ç Ï³½ÙÇ Ù»ç: г۳ëï³ÝÇ íñ³ ѳñÓ³Ïí»É ¨ ûÏáõå³óñ»É ¿ êáí»ï³Ï³Ý èáõë³ëï³ÝÁ, áñÁ` ÇÝùÁ ³Û¹ Å³Ù³Ý³Ï ÙÇç³½·³ÛÇÝ ëáõµÛ»Ïï ã¿ñ ѳٳñíáõÙ: ²ÛÝå»ë, áñ ÙÇÝã»õ ³ÛÅÙ ¿É ÙÇç³½·³ÛÇÝ ÝáñÙ»ñÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ ·áñÍáõÙ ¿ ê»õñÇ å³Ûٳݳ·ñÇ áõÅÁ, áñáíÑ»ï»õ ÂáõñùdzÛÇ Ñ»ï í»ñçÇÝ Ù»ñ ëïáñ³·ñ³Í ÷³ëï³ÃÕûñÁ ê»õñÇ å³Ûٳݳ·ñÇó »ÉÝ»Éáí ¿ ϳï³ñí³Í, ÙdzÛÝ Ã» ³Ûëûñí³ ÐÐ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¹³í³¹ñáõÃÛ³Ùµ ã׳ݳã»Ý Ô³ñëÇ å³Ûٳݳ·ÇñÁ, áñÁ гۻñÇ ÏáÕÙÇó ãÇ ÏÝùí³Í: Ø»Ýù ãáõÝ»Ýù ݳ»õ ìñ³ëï³ÝÇ ¨ ²¹ñµ»ç³ÝÇ Ñ»ï ë³ÑÙ³ÝÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ áã ÙÇ å³Ûٳݳ·Çñ: ÆëÏ Çñáù ·áñÍáÕ 1918---1920Ãà å³Ûٳݳ·ñ»ñÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ æ³í³ËùÝ áõ ²ñó³ËÝ ¿É ¿ Ù»ñÁ, áõÕÕ³ÏÇ Ù»Ýù ³é³ÛÅÙë ãáõÝ»Ýù ѳ۳ٻï Çß˳ÝáõÃÛáõÝ ¹ñ³Ýáí ½µ³Õí»Éáõ¦:

- 284 -

äºî²Î²Ü

ø²Ô²ø²Î²ÜàôÂÚàôÜ

 Þ³ï »ñÏñÝ»ñáõÙ Ïáõë³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ ÁݹѳÝñ³å»ë ³ñ·»Éí³Í ¿;  ø³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ µáõÝ åñáó»ëÝ ¿;  ø³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ áñáßáõÙÝ»ñÇ Ùß³ÏÙ³Ý ¨ ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ù³Ý áõ

Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý ³ÙµáÕçáõÃÛáõÝÝ ¿;

 ä»ï³Ï³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ å»ïáõÃÛ³Ý ËݹÇñÝ»ñÇ ¨ ¹ñ³Ýó ѳëÝ»Éáõ ÙÇçáóÝ»ñÇ

³ÙµáÕçáõÃÛáõÝÝ ¿;

 ä»ï³Ï³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ Ñ»Ýí³Í ¿ Çß˳ÝáõÃÛ³Ý íñ³: Ð³×³Ë ÝáõÛݳóíáõÙ ¿:  ä»ï³Ï³Ý Çß˳ÝáõÃÛáõÝ ¿, »ñµ ù³Õ³ù³óÇÝ»ñÝ ³åñáõÙ »Ý Çñ»Ýó »ñÏñÇ ë³Ñٳݳ¹-

ñáõÃÛ³Ùµ ¨ ûñ»ÝùÝ»ñáí; ¶³Õ³÷³ñÇ Çß˳ÝáõÃÛáõÝ` »ñµ ѳٳËáÑÝ»ñÁ ѳí³ùíáõÙ »Ý ÙÇ ·³Õ³÷³ñÇ ßáõñç; Æß˳ÝáõÃÛ³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ëϽµáõÝùÁ Ññ³Ù³Ý³ï³ñ³Ï³Ý ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ ¿; ´³ñá۳ϳÝáõÃÛáõÝÁ ³Ýå³ÛÙ³Ý å»ïù ¿ µ³ñÓñ ÉÇÝÇ Ï³Ý·Ý³Í ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÇó; ºÃ» Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÅáÕáíñ¹ÇÝ ã»Ý ϳñáÕ µ³í³ñ³ñ»É ³ß˳ï³Ýùáí`å³ñï³íáñ »Ý Ýå³ëï ѳïϳóÝ»É: (²Ûëûñí³ ÐÐ å»ï³Ï³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ` ¹³ êÇáÝÇëï³Ï³Ý §Üáñ ÎÛ³Ýù¦ ë³ï³Ý³Û³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛ³Ý Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ð³Û³ëï³ÝÛ³Ý »Ýóù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ ¿, áñÁ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ Ù»Ï ÁݹѳÝáõñ ѳٳß˳ñѳÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÃÛáõÝ` çÑáõ¹Ý»ñÇ Õ»Ï³í³ñáõÃÛ³Ùµ: ²Ûëûñí³ ³½·ÇÝ ëáí³Í å³Ñ»Éáõ Ýå³ï³ÏÁ ¹³ ¿, áñ ǵñ û ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÁ ãáõݻݳÉáí áõñÇß »Éù, Çñ»Ýù ¹ÇÙ»Ý çÑáõ¹Ý»ñÇÝ, áñ »Ï»ù Ù»½ ջϳí³ñ»ù. §êÇáÝ ÑÙáõïÝ»ñÇ ³ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝ 22-24¦):    

ÆÞʲÜàôÂÚ²Ü ºðºø زβð¸²ÎܺðÀ I. ²ÙµáÕç ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ù³Ï³ñ¹³Ï II. гë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ³é³ÝÓÇÝ Ñ³ïí³ÍÝ»ñÇ Ù³Ï³ñ¹³Ï III. ²Ýѳï³Ï³Ý ٳϳñ¹³Ï (²Ûëûñí³ ÐÐ ïÇÙáÏñ³ï Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÁݹѳÝñ³å»ë ٳϳñ¹³Ï ãáõÝ»Ý) ÆÞʲÜàôÂÚ²Ü ¾àôÂڲش ºðÎàô ÒºìºðÀ è³óÇáݳÉ---·Çï³Ï³Ý ÑÇÙݳíáñí³Í Æé³óÇáݳÉ---ǹ»³Ý»ñáí ÑÇÙݳíáñí³Í /ïáï³ÉÇï³ñ ¨ ³íïáñÇï³ñ/--³Ýµ³ñáÛ³Ï³Ý ¿ (²Ûëûñí³ ÐÐ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¿áõÃÛ³Ùµ µ³ó³ñӳϳå»ë Çé³óÇáÝ³É »Ý, áñáíÑ»ï»õ Çñ»Ýó Íñ³·ÇñÁ ÙÇÙdzÛÝ ²ñ³ñãÇ Ï³ñáÕáõÃÛ³Ý ýáõÝÏódz ¿: ØdzÛÝ Ý³ ϳñáÕ ¿ Çñ ÇëÏ ëï»Õͳó Ù³ñ¹Ï³Ýó ³ñÙ³ï³å»ë í»ñ³÷áËÇ, ³ÛÝå»ë, áñ ³Û¹ §ÑÙáõï ëÇáÝÇëïÝ»ñ¦ Ïáã»óÛ³ÉÝ»ñÁ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ Ñ³ñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛ³Ý ÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛ³Ý Ù»ç ³Ýѳٻٳï ϳñ׳ï»ë »Ý, ϳ٠·É˳åïáõÛï ³Ýѳí³ï³ÉÇ Ñ³çáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇó áõÕÕ³ÏÇ Ë»Õ³ÃÛáõñí»É »Ý): I. II.

ø²Ô²ø²Î²ÜàôÂÚ²Ü ºðÎàô Üä²î²ÎܺðÀ I. ºñÏñÇ Ý»ñëáõÙ ûñÇݳϳÝáõÃÛáõÝ, ϳñ·áõϳÝáÝ, ÏÛ³ÝùÇ µ³ñ»É³íáõÙ II. ØÇç³½·³ÛÇÝ ¹ñáõÃÛ³Ý µ³ñ»É³íáõÙ, ³ñï³ùÇÝ Ýå³ëï³íáñ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝ (Ø»½ Ùáï »ñÏáõ Ýå³ï³ÏÝ»ñÝ ¿É µ³ó³Ï³ÛáõÙ »Ý): ܺðøÆÜ ø²Ô²ø²Î²ÜàôÂÚàôÜ Ü»ñùÇÝ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ³ÛÝ ÙïáñáõÙÝ»ñÇ ¨ ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ÙµáÕçáõÃÛáõÝÝ ¿,

- 285 -

áñÝ áõÕÕí³Í ¿ ëáódzÉ-ù³Õ³ù³Ï³Ý ³Ùñ³åݹٳÝÝ áõ µ³ñ»÷áËÙ³ÝÁ àôÔÔàôÂÚàôÜܺðÀ

1) 2) 3) 4) 1) 2) 3) 4)

ïÝï»ë³Ï³Ý ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý ëáódzÉ-Ùß³ÏáõÛóÛÇÝ µÝ³å³Ñå³Ý³Ï³Ý ´Ü²¶²ì²èܺðÀ

ë»÷³Ï³Ý³ïÇñ³Ï³Ý ѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù³ÏñáïÝï»ë³Ï³Ý ѳñó»ñÇ ÏñÃáõÃÛ³Ý ¨ ·ÇïáõÃÛ³Ý µÝ³ÏãáõÃÛ³Ý ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛ³Ý ¨ ù³ñá½ãáõÃÛ³Ý

²ðî²øÆÜ ø²Ô²ø²Î²ÜàôÂÚàôÜ ²ñï³ùÇÝ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ å»ïù ¿ í³ñíÇ Ç Ýå³ëï Ý»ñùÇÝ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý º ð Î àô

¶ à ð Ì à ÜÜ º ð

Ü»ñùÇÝ -´Ý³Ï³Ý, ïÝï»ë³Ï³Ý, Ùï³íáñ -ÄáÕáíñ¹³Ï³Ý Çñ³íÇ×³Ï -è³½Ù³Ï³Ý Ý»ñáõÅÇ Ù³Ï³ñ¹³Ï -ÄáÕáíñ¹Ç Ù»ÝóÉÇï»ï -êáó-ïÝï»ë³Ï³Ý, ù³Õ. Çñ³¹ñáõÃÛáõÝ, ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ïñ³Ù³¹ñáõÃÛáõÝ ê Î ¼ ´ àô Ü ø ² Ú Æ Ü

²ñï³ùÇÝ -ÀݹѳÝáõñ ÙÇÓ³½·³ÛÇÝ Çñ³¹ñáõÃÛáõÝ -гñ»õ³Ý å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÷áËѳñ³µ-Ý -îÝï»ë³³ß˳ñѳ·ñ³Ï³Ý ¹Çñù -ø³Õ³ù³³ß˳ñѳ·ñ³Ï³Ý ¹Çñù ö²êî²ÂÔºðÀ

1) ²ñ¹Ç ÙÇç³½·³ÛÇÝ Çñ³íáõÝùÇ ÑÇÙݳù³ñÁ زÎ-Ç Ù³ñ¹áõ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ ÁݹѳÝáõñ Ðèâ²Î²¶ÆðÜ ¾ /¹»Ïɳñ³ódz/ 2) /1975/ºíñáå³ÛÇ ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý áõ ѳٳ·áñͳÏóáõÃÛ³Ý ËáñÑñ¹³ÏóáõÃÛ³Ý »½ñ³÷³ÏÇã ³ÏïÝ ¿ 1) 2) 3) 4)

Ðèâ²Î²¶ðÆ

ê Î ¼ ´ àô Ü ø Ü º ð À

²ÝÓÇ ï³ññ³Ï³Ý Çñ³íáõÝùÝ»ñÁ سñ¹áõ ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý ¨ ù³Õ³ù³Ï³Ý Çñ³íáõÝùÝ»ñÁ êáóÇ³É ïÝï»ë³Ï³Ý Çñ³íáõÝùÝ»ñÁ ØÇç³½·³ÛÇÝ` ÙÇçå»ï³Ï³Ý ѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛ³Ý ·É˳íáñ ëϽµáõÝùÝ»ñÁ 5) ä»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Çñ³í³Ñ³í³ë³ñáõÃÛáõÝ 6) Æñ³ñ Ýϳïٳٵ áõÅÇ ã·áñͳ¹ñáõÙ 7) ØÇç³½·³ÛÇÝ í»×»ñÇ Ë³Õ³Õ ÉáõÍáõÙ 8) ØÇÙdzÝó Ý»ñùÇÝ ·áñÍ»ñÇÝ ãÙÇç³ÙïáõÙ 9) سñ¹áõ Çñ³íáõÝùÝ»ñÁ ѳñ·áõÙ 10) î³ñ³Íù³ÛÇÝ ³ÙµáÕç³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ³ÝÓ»éݳÙË»ÉÇáõÃÛáõÝ 11) ÄáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ Çñ³í³Ñ³í³ë³ñáõÃÛ³Ý ¨ ÇÝùÝáñáßÙ³Ý Çñ³íáõÝù 12) ØÇç³½·³ÛÇÝ Çñ³íáõÝùáí ݳ˳ï»ëí³Í å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ µ³ñ»ËÇÕ× Ï³ï³ñáõÙ 13) ²ñï³ùÇÝ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Çñ³Ï³Ý³óÝáÕ Ù³ñÙÇÝ»ñÝ »Ý ѳٳñíáõÙ å»ï³Ï³Ý ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý Ñ»ï³Ëáõ½áõÃÛ³Ý ¨ ѳϳѻï³Ëáõ½áõÃÛ³Ý Í³é³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ÇÝãå»ë ݳ»õ ³ñï³ùÇÝ ïÝï»ë³Ï³Ý ϳå»ñ Çñ³Ï³Ý³óÝáÕ Í³é³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ÇÝãå»ë ݳ»õ ³ñï³ùÇÝ ïÝï»ë³Ï³Ý ϳå»ñ Çñ³Ï³Ý³óÝáÕ Ñ³ïáõÏ ·»ñ³ï»ëãáõÃÛáõÝÝ»ñÁ:

- 286 -

гÙÁݹѳÝáõñ ׳ݳãáõÙ áõÝ»óáÕ ³ñï³ùÇÝ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ¹áÏïñÇݳݻñÁ ù³Õ³ù³Ï³Ý áõÅ»ñÇ Ñ³í³ë³ñ³ÏßéáõÃÛáõÝ /µ ³ É ³ Ý ë/

µ³Å³ÝÇñ áõ ïÇñÇñ

ØáÝñáÛÇ

½ëåÙ³Ý

æ»ÛÙë ØáÝñá --²ØÜ Ý³Ë³·³Ñ 1823Ã` ã˳éÝí»É ºíñáå³ÛÇ ·áñÍ»ñÇÝ ¨ ѳϳé³ÏÁ ¼ëåÙ³Ý--Ùß³Ïí»É ¿ ²ØÜ-áõÙ: ÂáõÛÉ ãï³É ·áñÍÁ ѳëÝÇ å³ï»ñ³½ÙÇÝ: î»ÕáõÙ ×Ýß»É:

²Þʲðвø²Ô²ø²Î²Ü к¶ºØàÜƲÚÆ ºðºø àÈàðîܺðÀ 1. îÝï»ë³Ï³Ý 2. ø³Õ³ù³Ï³Ý 3. ¶³÷³ñ³Ï³Ý

вزÞʲðвÚÆÜ ÈƸºèÆ ÐôØÜ²Î²Ü ¶àðÌàÜܺðÀ 1. 2. 3. 4. 5.

è³½Ù³Ï³Ý Ñ½áñáõÃÛáõÝ ²é³ç³¹»Ù ïÝï»ëáõÃÛáõÝ ´³ó ѳë³ñ³ÏáõÃÛáõÝ ¶Éáµ³É ÑÇÙݳËݹÇñÝ»ñÇ Ýáñ³ÙáõÍáõÃÛáõÝ ²ñÓ³·³Ýù»Éáõ ϳñáÕáõÃÛáõÝ

²è²æ²î²ð ºðÎðܺðÆ ÜºðØàôÌàôØܺðÀ /%/ ²ØÜ Ö²äàÜƲ ºìðàä² ºñϳóù³ñ 36 99 90 ´áùëÇï 38 100 86 äÕÇÝÓ 7 99 99 ²ñ×Ç× 85 73 74 γå³ñ 72 96 92 سݷ³Ý 99 97 99 ÜÇÏ»É 75 100 98 Îáµ³Éï 94 98 98

àõß³¹ñáõÃÛáõÝ ¹³ñÓñ»ù ²ß˳ñÑÇ ³é³ç³ï³ñ »ñÏñÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó Ý»ñÙáõÍíáÕ Ù»ï³ÕÝ»ñÇ ³Ýí³ÝáõÙÝ»ñÇÝ ¨ ÝáõÛÝ áõß³¹ñáõÃÛ³Ùµ ݳۻù г۳ëï³ÝÇó ³ñï³Ñ³ÝíáÕ ³Û¹ ÝáõÛÝ Ù»ï³ÕÝ»ñÇ (µ³óÇ »ñϳóù³ñÇó` ÇÝãÁ ³Ù»Ý³¿Å³ÝÝ ¿) Ñ»ï ÐÐ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó ¹Ûáõù³Ý³Ï³Ý ÑÇÙ³ñ³·áõÛÝ í³ñÙáõÙùÇ ï»ë³Ï»ïÇÝ: âݳ۳Í, áã û »ë ÑÇÙ³ñáõÃÛáõÝ »Ù ѳٳñáõÙ ³Ûëûñí³ ÐÐ Çñ³Ï³Ý³óñ³Í ѳÝó³·áñÍ ³ñï³ùÇÝ ³é»õïáõñÁ, áñÁ ·Û³¹³Û³Ï³Ý Ã³É³Ý ³ñï³Ñ³ÛïáÕ µÝáõó·Çñ ¿ ÙÇÙdzÛÝ å³ñáõݳÏáõÙ, ³ÛÉ ÁݹѳÝñ³å»ë ÑáõÙù³ÛÇÝ íÇ׳ÏáõÙ Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ Ù»ï³Õ ³ñï³Ñ³Ý»ÉÁ ³Ý·³Ù Çñ»Ýó` óɳÝãÇÝ»ñÇÝ ³ÝÑ»é³ï»ë ù³ÛÉ ¿: Ø»Ýù áõÝ»Ýù Ù»ñ Áݹ»ñùáõÙ ³Ûë ³Ù»ÝÁ` ³ß˳ñѳÑéã³Ï ·Çï³Ï³Ý ûÅïí³ÍáõÃÛ³Ùµ г۳ٳñ¹áõ é»ëáõñëÝ»ñÁ ¨ å»ïù ¿ µ³í³ñ³ñ»Ýù Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ ½³ñ·³ó³Í å»ïáõÃÛ³Ý` Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ µ³ñ¹áõÃÛ³Ý å³ïñ³ëïÇ ³åñ³ÝùÇ å³ïí»ñ:

- 287 -

ä²îºð²¼Ø ä²îºð²¼ØÆ

ºì

Ê ² Ô ² Ô àô Â Ú àô Ü

²è²æ²òزÜ

вîβÜÆÞܺðÀ

ä³ï»ñ³½ÙÁ ÍÝíáõÙ ¿ ûµÛ»ÏïÇí-ëáõµÛ»ÏïÇí ù³Õ³ù³Ï³Ý ¨ ëáódzÉ-ïÝï»ë³Ï³Ý »ñÏáõ ÑÇÙÝ³Ï³Ý å³ï׳éÝ»ñÇó. 1. Ø»Ï áõñÇß å»ïáõÃÛ³ÝÁ å»ïù ¿ ³ÛÝ, ÇÝãÁ ϳ ùá å»ïáõÃÛáõÝáõÙ ¨ Ýñ³Ý å»ïù ¿, áõ ݳ ãÇ áõ½áõÙ ù»½³ÝÇó áõÕÕ³ÏÇáñ»Ý ·Ý»É 2. øá å»ïáõÃÛ³Ý Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ã»Ý ·áñÍáõÙ ³½·Ç ¨ å»ïáõÃÛ³Ý ß³Ñ»ñÇó` ³é³ç³óÝ»Éáí Ý»ñùÇÝ ¹Å·áÑáõÃÛáõÝÝ»ñ ÜÙ³Ý ó³ÝÏáõÃÛáõÝÝ»ñÝ áõ ¹Å·áÑáõÃÛáõÝÝ»ñÁ áõÝ»Ý ÝáõÛÝå»ë Áݹ³Ù»ÝÁ »ñÏáõ ÉáõÍÙ³Ý Ù»Ãá¹` 1. ʻɳÙÇï` µ³Ý³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÏÇñ³éÙ³Ý ÙÇçáóáí 2. àã ˻ɳÙÇï` áõÅÇ áõ µéÝáõÃÛ³Ý ÏÇñ³éÙ³Ý ÙÇçáóáí, áñÁ ÝáõÛÝå»ë ³í³ñïíáõÙ ¿ µ³Ý³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÏÇñ³éÙ³Ý ÙÇçáóáí ²é³çÇÝ ï³ñµ»ñ³ÏÁ ѳٳñíáõÙ ¿ ÏÇñ³é³Ï³Ý` »ñµ ÏáÕÙ»ñÁ ù³Õ³ù³ÏÇñà ûÅïí³ÍáõÃÛ³Ùµ »Ý ïá·áñí³Í, ÇëÏ »ñÏñáñ¹ ï³ñµ»ñ³ÏÁ` »ñµ ÏáÕÙ»ñÁ, ϳ٠ÏáÕÙ»ñÇó Ù»ÏÁ ÉåÇñß ¿, ³ñÛáõݳñµáõ ¨ ½áõñÏ ¿ ù³Õ³ù³ÏÇñà ûÅïí³ÍáõÃÛáõÝÇó: ø³Õ³ù³Ï³Ý ¨ 鳽ٳٳñï³í³ñ³Ï³Ý Ýå³ï³ÏÝ»ñÇÝ, áñáÝó ϳñ»ÉÇ ¿ ѳëÝ»É ½ÇÝí³Í µéÝáõÃÛ³Ý »Õ³Ý³Ïáí ѳݷ»óÝáõÙ ¿ ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ÏÛ³ÝùÇ íÇ׳ÏÇ áñ³Ï³Ï³Ý ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, ³ÝËáõë³÷»ÉÇ ¿ ¹³ñÓÝáõÙ ¹ñ³ í»ñ³Ï³éáõóáõÙÁ ¨ é³½Ù³Ï³Ý å³Ñ³ÝçÝ»ñÇÝ Ñ³Ù³å³ï³ë˳ÝáõÙÁ: ²ÛÝ í³ñ»Éáõ ·É˳íáñ ÙÇçáóÁ ½ÇÝí³Í áõÅ»ñÝ »Ý: ´»ñáõÙ ¿ ٻͳù³Ý³Ï ½áÑ»ñÇ, ÝÛáõÃ³Ï³Ý ¨ Ñá·»õáñ ³ñÅ»ùÝ»ñÇ ÏáñëïÇ, ù³Ûù³ÛÇã ³½¹»óáõÃÛáõÝ ¿ áõÝ»ÝáõÙ ³ÙµáÕç ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý áõ å»ïáõÃÛ³Ý íñ³: سñ¹ÏáõÃÛáõÝÁ Ùáï»ó»É ¿ ³ÛÝ ·Çï³ÏóáõÃÛ³ÝÁ, áñ å³ï»ñ³½ÙÁ áñå»ë ÙÇç³½·³ÛÇÝ Ñ³ñó»ñÇ ÉáõÍÙ³Ý ÙÇçáó å»ïù ¿ í»ñ³óíÇ, µ³Ûó ó³íáù ëñïÇ ß³ÑÇÝ ÝíÇñí³Í áñáß Õ»Ï³í³ñÝ»ñ ËÇëï ³ñ·»Éù »Ý ѳݹÇë³ÝáõÙ ÝÙ³Ý ÉáõÍáõÙÝ»ñÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³ÝÁ, ³é³í»É»õë` ß³ÑáõÛà ëï³Ý³Éáõ Ýå³ï³Ïáí ѳïáõÏ å³ï»ñ³½ÙÝ»ñ »Ý Ññ³ÑñáõÙ: ÆÝÓ ÃíáõÙ ¿ Ù³ñ¹ÏáõÃÛáõÝÁ µáÉáñ ¹»åù»ñáõÙ Ïï³ Çñ ×ßÙ³ñÇï ·Ý³Ñ³ï³Ï³ÝÁ ÝÙ³Ý ëáëϳÉÇ å³Ñí³ÍùÝ»ñÇÝ, ÇëÏ ³Ù»Ý³Ù»Í ¹³ï³íáñÁ ųٳݳÏÝ ¿:

ØÆæ²¼¶²ÚÆÜ

úðºÜøܺðÆ

вزҲÚÜ`

²·ñ»ëdz ¿ ÏáãíáõÙ å»ïáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó ½ÇÝí³Í áõÅÇ ·áñͳ¹ñáõÙÁ ÙÇ ³ÛÉ å»ïáõÃÛ³Ý Çß˳ÝáõÃÛ³Ý ¹»Ù /ëáõí»ñ»ÝÇï»ïÇ/ ï³ñ³Íù³ÛÇÝ ³ÝÓ»éÝ»ÙË»ÉÇáõÃÛ³Ý Ï³Ù ù³Õ³ù³Ï³Ý ³ÝϳËáõÃÛ³Ý ¹»Ù: ²·ñ»ëÇ³Ý ³ñ·»Éí³Í ¿ ÙÇç³½·³ÛÇÝ Çñ³íáõÝùáí: úÏáõå³ódz ¿ ÏáãíáõÙ ³ÛÝ ¹»åùÁ »ñµ ÙÇ å»ïáõÃÛ³Ý ½ÇÝí³Í áõÅ»ñÁ ųٳݳϳíáñ³å»ë Ýí³×áõÙ »Ý ³ÛÉ å»ïáõÃÛ³Ý ï³ñ³ÍùÁ ¨ ѳëï³ïáõÙ Ýí³×³ó ï³ñ³ÍùÝ»ñÇ ½ÇÝíáñ³Ï³Ý í³ñãáõÃÛáõÝ/³¹ÙÇÝÇëïñ³ódz/: ²Ý»ùëdz ¿ ÏáãíáõÙ áõñÇßÇ å»ï³Ï³Ý ï³ñ³ÍùÇ µéݳÏóáõÙÁ, ³ÝûñÇÝ³Ï³Ý ÙdzóáõÙÁ Çñ ï³ñ³ÍùÇÝ: ¾ëïáå»É----ØÇç³½·³ÛÇÝ å³Ñ³Ýç ³ÛÉ å»ïáõÃÛ³Ý Ñ³Ý¹»å: ºÃ» ¿ëïáå»ÉÇ Å³Ù³Ý³ÏÁ ³ÝóÝáõÙ ¿, Ñ»ïá ã»ë ϳñáճݳ å³Ñ³ÝçÝ»ñ¹ Ý»ñϳ۳óÝ»ë: úñÇݳÏ. ÙÇÝã»õ ÑÇÙ³ ê»íñÇ å³Ûٳݳ·ÇñÁ áõÅÇ Ù»ç ¿, áñáíÑ»ï»õ áã ÂáõñùdzÝ, áã ¿É èáõë³ëï³ÝÁ ³ÛÝ Å³Ù³Ý³Ï ÙÇç³½·³ÛÇÝ ëáõµÛ»ÏïÝ»ñ ã¿ÇÝ, ¨ Ýñ³Ýù áõÕ³ÏÇ ûÏáõå³óñ»É »Ý Ù»ñ »ñÏÇñÁ: ºÃ» ãáõß³óÝ»Ýù, Ù»Ýù ³ñ¹³ñ å³Ñ³ÝçÝ»ñ áõÝ»Ýù ÂáõñùdzÛÇ Ñ³Ý¹»å ¨ ÑáÕ³ÛÇÝ ¨ Ïáïáñ³ÍÝ»ñÇ ï»ë³ÝÏÛáõÝÇó, áõÕÕ³ÏÇáñ»Ý µ³ó³ïñ»Éáí, áñ ê»õñÇ å³Ûٳݳ·ñÇ ·ñ»Éáõ Å³Ù³Ý³Ï Ñ³Û»ñÁ ϳ½Ù»É »Ý ì³ÝÇ, ´ÇÃÉÇëÇ, ¾ñ½ñáõÙÇ ¨ îñ³åǽáÝÇ Ý³Ñ³Ý·Ý»ñáõÙ 52%Çó (àô¹ñá ìÇÉëáÝÇÝ Ñ³ÝÓݳñ³ñí³Í Ë³Õ³Õ áñáßÙ³Ý Ñ³Ù³Ó³ÛÝ ´»ëïÙ³ÝÇ ·Í³ó ¨ ÂáõñùdzÛÇ Ñ»ï ѳٳӳÛݳóñ³Í, ²ØÜ-Ç Ù»Í ÏÝÇùáí ѳëï³ïí³Í, å»ïù³ñïáõÕ³ñ

- 288 -

´ñÇïáÝÇ ëïáñ³·ñáõÃÛ³Ùµ, ¹³ 1920à ÝáÛ»Ùµ»ñÇ 22 ¿ñ, ê»õñÇ å³Ûٳݳ·ñÇ 89-90 Ñá¹í³ÍÝ»ñÇ áñáßٳٵ` ³Ýå³ÛÙ³Ý Ï³ï³ñ»ÉÇ) ³í»ÉÇ, ÇëÏ ÑÇÙ³ ÷áË³Ý³Ï ÉÇÝ»ÇÝ 1.5 ÙÉÝ.Çó ³í»É, ÁݹѳÝñ³å»ë ãϳÝ, µ³ áõ±ñ »Ý: ÆëÏ Ü³ËÇç»õ³ÝÁ ¨ Ô³ñ³µ³ÕÁ ïñí³Í »Ý »Õ»É ²¹ñµ»ç³ÝÇ ÑëÏáÕáõÃÛ³Ý ï³Ï, ÇëÏ ÇÝùÁ Ùïóñ»É ¿ Çñ ϳ½ÙÇ Ù»ç: Ô³ñ³µ³ÕÁ ÑáõÉÇëÇ 5-Ç Î³íµÛáõñáÛÇ áñáßٳٵ, ÇëÏ æ³í³ËùÁ ³í»ÉÇ ó³Íñ ٳϳñ¹³ÏÇ áñáßٳٵ ¨ ³Ýûñ»Ý: êáí»ï³Ï³Ý Ý»ñùÇÝ ë³ÑÙ³ÝÝ»ñÁ ÙÇÙdzÛÝ í³ñã³Ï³Ý ·Í»ñ ¿ÇÝ: àôñ»ÙÝ ²¹ñµ»ç³ÝÇ ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÁ ³ñ¹»Ý ³Ý»ùëdz ¿: ÆÝãáõ ÑáÕ»ñÁ г۳ëï³ÝÇÝ ãïñí»óÇÝ` áñáíÑ»ï»õ ÙÇÝã»õ ݳíáí ÷³ëï³ÃÕûñÁ ѳë³Ý ö³ñǽ, г۳ëï³ÝÁ áñå»ë å»ï³Ï³Ý ÙÇç³½·³ÛÇÝ ×³Ý³ãí³Í ëáõµÛ»Ïï í»ñ³ó³í: ê³Ï³ÛÝ ³Ûëûñí³ ¹ñáõÃÛ³Ùµ ÙÇç³½·³ÛÇÝ µáÉáñ ûñ»ÝùÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ ¹ñ³Ýù Ù»ñ ÑáÕ»ñÝ »Ý: زÎ-Ç ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý å³Ñå³ÝÙ³Ý ëϽµáõÝùÝ»ñÁ` * ØÇç³½·³ÛÇÝ Ù³Ï³ñ¹³ÏÇ ÏáÉ»ÏïÇí ÙÇçáó³éáõÙÝ»ñ áñáÝù Ïáãí³Í »Ý ÃáõÛÉ ãï³Éáõ ˳ճÕáõÃÛ³Ý Ë³ËïáõÙ ¨ ¹ñ³Ý ëå³éݳÉÇù, í»ñ³Ï³Ý·Ý»É ˳ճÕáõÃÛáõÝÁ »Ã» ³ÛÝ Ë³Ëïí³Í ¿ ÇÝãå»ë ݳ»õ ³·ñ»ëÇí ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÁ * àôÅÇ ¨ ëå³éݳÉÇùÇ ó³Ýϳó³Í Ó»õÇ ·áñͳ¹ñÙ³Ý µ³ó³éáõÙ, »Ã» ¹ñ³Ýù ³Ýѳٳï»Õ»ÉÇ »Ý زÎ-Ç Ýå³ï³ÏÝ»ñÇÝ * ØÇç³½·³ÛÇÝ í»×»ñÇ ÉáõÍáõÙ Ë³Õ³Õ ÙÇçáóÝ»ñáí * ØÇçå»ï³Ï³Ý µ³ñ»Ï³Ù³Ï³Ý ѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ½³ñ·³óáõÙ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ Çñ³í³Ñ³í³ë³ñáõÃÛ³Ý ¨ ÇÝùÝáñáßÙ³Ý Çñ³íáõÝùÇ Ñ³ñ·Ù³Ý ÑÇÙùÇ íñ³ * ØÇç³½·³ÛÇÝ Ñ³Ù³·áñͳÏóáõÃÛ³Ý ï³ñµ»ñ ³½·³ÛÇÝ, ï³ñ³Í³ßñç³Ý³ÛÇÝ áõ ѳٳÙáÉáñ³Ï³ÛÇÝ ÑÇÙݳËݹÇñÝ»ñÇ ÉáõÍÙ³Ý Ñ³Ù³ñ

زÎ-Ç ÏáÕÙÇó áñáß ï³ñ³ÍùÝ»ñ ׳ݳãí³Í »Ý áñå»ë` 1) ʳճÕáõÃÛ³Ý ·áïÇ 2) ØÇçáõϳ½»ñó ·áïÇ Ø²Î-Ç Ë³Õ³Õ³å³Ñ ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñ` 1) è³½Ù³Ï³Ý ÙÇçáó³éáõÙÝ»ñ 2) ø³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý ÙÇçáó³éáõÙÝ»ñ ØÇç³½·³ÛÇÝ Ñ³Ù³·áñͳÏóáõÃÛáõÝ 1) ʳճÕáõÃÛ³Ý ¨ ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý å³Ñå³ÝáõÙ 2) îÝï»ë³Ï³Ý ѳٳ·áñͳÏóáõÃÛáõÝ 3) ´Ý³å³Ñå³ÝáõÃÛáõÝ ¨ µÝû·ï³·áñÍáõÙ 4) îñ³Ýëåáñï 5) ¶ÇïáõÃÛáõÝ, Ùß³ÏáõÛÃ, ³éáÕç³å³ÑáõÃÛáõÝ, ëåáñï ê³Ï³ÛÝ Ø²Î-Ç »ñϳÏÇ å³Ñí³ÍùÁ ï³ñµ»ñ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ý¹»å ÙÇ»ÝáõÛÝ µÝáõÛÃÇ Ñ³ñó»ñÇ ßáõÃç` زÎ-Ç Ï³Ýáݳ¹ñáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³Ó³ÛÝ Çñ ÇëÏ Ï³Û³óñ³Í áñáßáõÙÝ»ñÁ Ù»Í Ï³ëϳͳÝùÇ ï»ÕÇùÝ»ñ »Ý ³é³ç³óÝáõÙ, ÇÝãÁ ѳٳÛÝ Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý ¨ ³ñ¹³ñ³¹³ïáõÃÛ³Ý ³éç»õ زÎ-Ç ¹»ñ³Ï³ï³ñáõÃÛáõÝÝ áõ ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝÁ Ýë»Ù³óÝáõÙ ¿: ê³ ÙÇç³½·³ÛÇÝ Ù³ßï³µÇ ó³í³ÉÇ Ñ³ñó ¿` µ³Ûó ÷³ëï ¿:

- 289 -

Ø ² ð ¸ àô

Æ ð ² ì àô Ü ø Ü º ð Æ

زêÆÜ

´ÝáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó µáÉáñ Ù³ñ¹Çù ÍÝíáõÙ »Ý ѳí³ë³ñ ÙÇÝãÍÝÝ¹Û³Ý ûñ»ÝùÝ»ñáí ¨ å³ÛÙ³ÝÝ»ñáí: ÌÝí»Éáõó ³ÝÙÇç³å»ë Ñ»ïá ÁÝÏÝáõÙ »Ý ³ÛÝ ûñ»ÝùÝ»ñÇ ¨ å³ÛÙ³ÝÝ»ñÇ ³½¹»óáõÃÛ³Ý ï³Ï, áñï»Õ ·ïÝíáõÙ ¿ÇÝ Ýñ³ ÍÝáÕÝ»ñÁ ¨ Ýñ³Ýó ³åñ³Í »ñÏÇñÁ: Øݳó³Í µáÉáñ Ï»ÕïáïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ëÏëíáõÙ »Ý ÍÝí»Éáõó Ñ»ïá ¹³ëïdzñ³ÏáõÃÛáõÝ, ³åñáõëï, ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝ, ÍÇë³Ï³ï³ñáõÃÛáõÝ (ÃÉ÷³ïáõÙ, ÏáõÛëáõÃÛ³Ý í»ñ³óáõÙÁ ¨ ³ÛÉÝ): 1949à ٳÛÇëÇ 5-ÇÝ ëïáñ³·ñ»Éáí ÈáݹáÝÇ å³Ûٳݳ·ÇñÁ` 10 å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñ ëï»ÕÍ»óÇÝ ÙÇç³½·³ÛÇÝ ÙÇçå»ï³Ï³Ý ÙÇ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝ, áñÁ ³ß˳ñÑÇÝ Ñ³ÛïÝÇ ¹³ñÓ³í ºìñáå³ÛÇ ÊáñÑáõñ¹ ³Ýí³ÝáõÙáí: γ½Ù³Ï»ñåáõÃÛ³Ý ÑÇÙݳ¹ÇñÝ»ñÁ ѳÙá½í³Í ¿ÇÝ, áñ 1948à ٳñ¹áõ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ Ñ³ÙÁݹ³Ýáõñ Ñéã³Ï³·ÇñÁ Ñݳñ³íáñ ¿ ³å³Ñáí»É ³é³í»É ³½³ïáõÃÛ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ: 1950à ÝáÛ»Ùµ»ñÇ 4-ÇÝ ÁݹáõÝí»ó Ù³ñ¹áõ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ ¨ ÑÇÙݳñ³ñ ³½³ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ ÏáÝí»ÝódzÝ, áñÁ áõÅÇ Ù»ç Ùï³í 1953 Ãí³Ï³ÝÇÝ: ²Û¹ ϳéáõó³Ï³ñ·»ñÇ Ï³ñ»õáñ ï³ññ»ñÇó Ù»ÏÁ سñ¹áõ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ ºìñáå³Ï³Ý ¹³ï³ñ³ÝÝ ¿: ÎáÝí»ÝódzÛÇ 46-ñ¹ Ñá¹í³ÍÁ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ å³ñï³íáñ»óÝáõÙ ¿ ϳï³ñ»É ¹³ï³ñ³ÝÇ í»ñçÝ³Ï³Ý í×ÇéÝ»ñÁ: ²Ûë Çñ³íáõÝùÁ »ñ³ß˳íáñáõÙ ¿ ݳ»õ ÐÐ ê³Ñٳݳ¹ñáõÃÛáõÝÁ, áñáõÙ ³ëíáõÙ ¿ §Úáõñ³ù³ÝãÛáõñÁ, ÐÐ ÙÇç³½·³ÛÇÝ å³Ûٳݳ·ñ»ñÇÝ Ñ³Ù³å³ï³ë˳Ý, Çñ³íáõÝù áõÝÇ Çñ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ áõ ³½³ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý Ëݹñáí ¹ÇÙ»Éáõ Ù³ñ¹áõ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý ÙÇç³½·³ÛÇÝ Ù³ñÙÇÝ»ñÇÝ (Ñá¹í³Í 18): Èáõñç í»ñ³Ý³ÛÙ³Ý Ï³ñÇù áõÝÇ ÐÐ ÁݹѳÝáõñ Çñ³í³ëáõÃÛ³Ý ¹³ï³ñ³ÝÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó º¸-Ç Ý³Ë³¹»å³ÛÇÝ Ùß³ÏáõÛÃÁ: ºíñáå³Ï³Ý ¹³ï³ñ³ÝÇ í×ÇéÝ»ñÁ å³ñï³¹ñáõÙ »Ý å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ í»ñ³Ý³Û»É Çñ»Ýó ³½·³ÛÇÝ ûñ»Ýë¹ñáõÃÛáõÝÁ: ÈÇÝ»Éáí Ù³ñ¹áõ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ ÏáÝí»ÝódzÛÇ ³Ý¹³Ù, г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý Çñ³í³Ï³Ý ëÇëï»ÙÁ ÙÇÝã»õ ³ÛÅÙ ãáõÝÇ Ù³ñ¹áõ å³ïíÇ ³ñųݳå³ïíáõÃÛ³ÝÁ ѳëóñ³Í íݳëÝ»ñÇ ÷áËѳïáõóÙ³Ý Ù³ëÇÝ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý Ñá¹í³Í: زÎ-Ç Ï³Ýáݳ¹ñáõÃÛ³Ý ¨ 1948à سñ¹áõ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ Ñ³ÙÁݹѳÝáõñ Ñéã³Ï³·ñÇ ÁݹáõÝáõÙÇó Ñ»ïá ¿³å»ë ÷áËí»ó ÙÇç³½·³ÛÇÝ Çñ³íáõÝùÇ µÝáõÛÃÁ ¨ ³é³ù»ÉáõÃÛáõÝÁ: Ðá¹í³Í 1 ²Ý¹³Ù å»ïáõÃÛáõÝÁ å³ñï³íáñ ¿ ³å³Ñáí»É ³Ù»Ý ÙÇ ù³Õ³ù³óáõ Çñ³íáõÝùÝ»ñÁ Ðá¹í³Í 2. ÎÛ³ÝùÇ Çñ³íáõÝùÁ Ðá¹í³Í 3 Êáßï³Ý·áõÙÝ»ñÇ, ³ÝÙ³ñ¹Ï³ÛÇÝ Ï³Ù Ýí³ëï³óÝáÕ í»ñ³µ»ñÙáõÝùÇ ³ñ·»ÉáõÙÁ Ðá¹í³Í 4 êïñÏáõÃÛ³Ý ¨ ѳñϳ¹Çñ ³ß˳ï³ÝùÇ ³ñ·»ÉáõÙÁ Ðá¹í³Í 5 ²½³ïáõÃÛ³Ý ¨ ³ÝÓÝ³Ï³Ý ³ÝÓ»éݳÙË»ÉÇáõÃÛ³Ý Çñ³íáõÝùÁ Ðá¹í³Í 6 ²ÝÏ³Ë áõ ³Ý³ã³é ¹³ï³ñ³ÝÇ ÏáÕÙÇó áÕç³ÙÇï ųÙÏ»ïáõÙ ³ñ¹³ñ³óÇ ¹³ï³ùÝÝáõÃÛ³Ý Çñ³íáõÝù Ðá¹í³Í 7 øñ»³Ï³Ý ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³Ý Ñ»ï³¹³ñÓ ·áñÍáÕáõÃÛ³Ý ³ñ·»ÉáõÙÁ Ðá¹í³Í 8 ²ÝÓÝ³Ï³Ý ¨ ÁÝï³Ý»³Ï³Ý ÏÛ³ÝùÇ, µÝ³Ï³ñ³ÝÇ, ݳٳϳ·ñáõÃÛ³Ý Ñ³ñ·³ÝùÇ Çñ³íáõÝù Ðá¹í³Í 9 ØïùÇ, ËÕ×Ç ¨ ÏñáÝÇ ³½³ïáõÃÛ³Ý Çñ³íáõÝùÁ Ðá¹í³Í10 γñÍÇùÝ ³½³ïáñ»Ý ³ñï³Ñ³Ûï»Éáõ Çñ³íáõÝùÁ Ðá¹í³Í11 Ê³Õ³Õ Ñ³í³ùÝ»ñÇ ¨ ÙdzíáñÙ³Ý ³½³ïáõÃÛ³Ý Çñ³íáõÝùÁ Ðá¹í³Í12 ²ÙáõëÝáõÃÛ³Ý ¨ ÁÝï³ÝÇù ϳ½Ù»Éáõ Çñ³íáõÝùÁ Ðá¹í³Í13 Æñ³í³Ï³Ý å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý ³ñ¹Ûáõݳí»ï ÙÇçáóÇ Çñ³íáõÝùÁ …….. Ðá¹í³Í52 º.Ê.-Ç ·É˳íáñ ù³ñïáõÕ³ñÁ Çñ³í³ëáõ ¿ å³Ñ³Ýç»Éáõ ÏáÝí»ÝódzÛÇ ¹ñáõÛÃÇ ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ µáÉáñ Ù³ëݳÏÇó å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇó:

- 290 -

ø²Ô²ø²Î²Ü Îàôê²ÎòàôÂÚàôÜܺðÆ ¸²ê¸²êàôØ I.

êáódzÉ-¹³ë³Ï³ñ·³ÛÇÝ ã³÷³ÝÇß  µáõñÅáõ³Ï³Ý  ³ß˳ï³íáñ³Ï³Ý II. γ½Ù³Ï»ñåã³Ï³Ý` ¸Ûáõí»ñÅ»Ç ã³÷³ÝÇß  ½³Ý·í³Í³ÛÇÝ  ϳ¹ñ³ÛÇÝ III. Æß˳ÝáõÃÛ³ÝÁ Ù³ëݳÏó»Éáõ ã³÷³ÝÇß  ÇßËáÕ  ÁݹÇÙ³¹Çñ IV. Üå³ï³Ï³ÛÇÝ ¨ Ëݹñ³ÛÇÝ  å³Ñå³ÝáÕ³Ï³Ý  黳ÏóÇáÝ  ͳÛñ³Ñ»Õ³Ï³Ý V. ¶³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛ³Ùµ  å³Ñå³ÝáÕ³Ï³Ý  ³½³ï³Ï³Ý (Éǵ»ñ³É)  ëáódzÉÇëï³Ï³Ý  ÏáÙáõÝÇëï³Ï³Ý  ³½·³ÛÝ³Ï³Ý  ý³ßÇëï³Ï³Ý  ϳݳãÝ»ñÇ  Ñá·»õáñ (ÏÉ»ñÇϳÉ) VI. Îáõë³Ïó³Ï³Ý ëå»ÏïñÇ ï»Õáí  ³ç  Ï»ÝïñáÝ (ó»ÝïñÇëï)  Ó³Ë VII. γ½Ù³Ï»ñåã³Ï³Ý ëïñáõÏïáõñ³Ûáí  ¹³ë³Ï³Ý  ß³ñÅáõÙ³ÛÇÝ  ù³Õ³ù³Ï³Ý ³ÏáõÙµ §Ò³Ë»ñÁ ¦ -- é³¹ÇÏ³É ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÏáÕÙݳÏÇó (ÏáÙáõÝÇëï, ëáódzÉÇëï, ëáódzɹ»ÙáÏñ³ï) §²ç»ñÁ¦ -- ÏáÝë»ñí³ïáñÝ»ñ ¨ ³¹³ÃÝ»ñÇ å³Ñå³ÝÙ³Ý ÏáÕÙݳÏÇóÝ»ñ (³½³ï³Ï³Ý, å³Ñå³ÝáճϳÝ, ý³ßÇëï³Ï³Ý, ݳóÇáݳÉ-ëáódzÉÇëï³Ï³Ý` ͳÛñ³Ñ»Õ³Ï³Ý ³ç»ñ) §ò»ÝïñÇëïÝ»ñÁ¦ -- ï³ñµ»ñ ѳñó»ñÇ Ýϳïٳٵ` ï³ñµ»ñ Ùáï»óáõÙ ²Ù»Ý ÙÇ ù³Õ³ù³Ï³Ý áõÕÕáõÃÛáõÝ ï³ñµ»ñíáõÙ ¿ Çñ ·áõÛÝáí` γñÙÇñ – Ó³Ë Ã»õÇ Ïáõë³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñÁ γåáõÛï ¨ ë»õ – å³Ñå³ÝáճϳÝÝ»ñÁ ì³ñ¹³·áõÛÝ –ëáódzÉ-¹»ÙáÏñ³ïÝ»ñÁ ¸»ÕÇÝ -- ³½³ï³Ï³Ý (Éǵ»ñ³É) γݳ㠖 ϳݳãÝ»ñÝ áõ ÇëɳÙÇëïÝ»ñÁ ÌÇñ³Ý³·áõÛÝ – Ùdzå»ï³Ï³Ý êåÇï³Ï – Ùdzå»ï³Ï³Ý ¸³ñãݳ·áõÛÝ – ݳóÇëïÝ»ñ ¨ ͳÛñ³Ñ»Õ ³½·³ÛݳϳÝÝ»ñ ê»õ – ݳóÇëïÝ»ñ, ͳÛñ³Ñ»Õ ³½·³ÛݳϳÝÝ»ñ, ³Ý³ñËÇëïÝ»ñ ¾µÉ»Ù³Ý»ñÁ` êáódzÉÇëïÝ»ñ – ϳñÙÇñ í³ñ¹Á µéáõóùÇ Ù»ç ÎáÙáõÝÇëïÝ»ñÁ – Ùáõñ× áõ ٳݷ³Õ

- 291 -

¶èºÐÆÎ ºì زв´ºð ØàÜàäàÈƲ ø³Ý¹»Éáí êáí»ï³Ï³Ý ØÇáõÃÛáõÝÁ ѵñ۳ݻñÁ ë»÷³Ï³Ý³óñÇÝ å»ïáõÃÛ³Ý Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ áõ ¿ÏáÝáÙÇϳÝ.          

ØáÝáåáÉdz---ØáÝáåáÉdz---ØáÝáåáÉdz---ØáÝáåáÉdz---ØáÝáåáÉdz---ØáÝáåáÉdz---ØáÝáåáÉdz---ØáÝáåáÉdz---ØáÝáåáÉdz---ØáÝáåáÉdz----

ջϳí³ñÙ³Ý µáÉáñ ٳϳñ¹³ÏÝ»ñÇ Ñ³ïáõÏ, Çñ³í³Ï³Ý ¨ áõųÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·»ñÇ ù³Õ³ù³Ï³Ý Ïáõë³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Õ»Ï³í³ñ ϳ½ÙÇ ýÇݳÝë³Ï³Ý ÙÇç³í³Ûñ»ñÇ áõ ÙÇçáóÝ»ñÇ ³ñï³¹ñ³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñÇ ïñ³Ýëåáñï³ÛÇÝ ÙÇçáóÝ»ñÇ ¨ ϳåÇ Ñ³Ýù³ÛÇÝ Ñ³Ý³ÍáÝÝ»ñÇ ³ñï³Ñ³ÝÙ³Ý Ï»Ýó³ÕÇ ¨ ëÝÝ¹Ç ëå³ë³ñÏáõÙÝ»ñÇ ³é»õïñ³Ï³Ý ѳٳϳñ·Ç Éñ³ïí³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñÇ

²ñ¹ÛáõÝùáõÙ ëï³óí»ó çÑáõ¹³Ñáï³ÛÇÝ Ñ»·»ÙáÝ Çß˳ÝáõÃÛáõÝ ¨ Ñáï³Ûݳóí³Í ϳåÇï³É: ÆëÏ ³Û¹åÇëÇ ³Õ»ï³ÉÇ Ñ³Ý·³Ù³ÝùÁ ÙdzÛÝ ûÏáõå³ódzÛÇ ³ñ¹ÛáõÝù ¿:      

ØàÜàäàÈƲÚÆ ìî²Ü¶²ìàð кîºì²ÜøܺðÀ àãÝã³óÝáõÙ ¿ ³½³ï ßáõÏ³Û³Ï³Ý Ùñó³í³½ùÇ Ñ»·»ÙáÝ ¹»ñÁ ´»ñáõÙ ¿ ³ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛ³Ý Çñ»Ýó áõ½³Í ³åñ³ÝùÝ»ñÇ ³ñï³¹ñáõÃÛ³ÝÁ ÈÇÏíǹ³óÝáõÙ ¿ ³½³ï ßáõÏ³Û³Ï³Ý ·Ý»ñÁ гÛïÝíáõÙ »Ý ѳí»ÉÛ³É ³ñÅ»ùÝ»ñÝ áõ ·Ý»ñÁ гݷáõÙ ¿ ·Ý»ñÇ Ï³½Ù³Ï»ñåí³Í, å³Ûٳݳíáñí³Í ÙáÝáåáÉǽ³ódzÛÇ ´»ñáõÙ ¿ ³ñ»Ý¹³ÛÇÝ, ³å³éÇÏ ¨ é»Ýï³ÛÇÝ ë³Ï³·Ý»ñÇ ³Ýѳë³Ý»ÉÇáõÃÛ³Ý. 1 гí»ÉÛ³É ·»ñ³ñÅ»ù 2 ²ß˳ïáõÅÇ ³ñÅ»ù³½ñÏáõÙ 3 ÆÝýɳóÇáÝ åñáó»ëÝ»ñÇ ³é³ç³óáõÙ 4 ì»ñÙáÝáåáÉÇ³Ï³Ý ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý ¨ ³é»õïñÇ ã»½áù³óáõÙ 5 ØÇçÇÝ ¨ ÷áùñ µÇ½Ý»ëÇ í»ñ³óáõÙ 6 ²Ýûñ»Ý ýÇݳÝë³Ï³Ý ûå»ñ³ódzݻñÇ Ç Ñ³Ûï ·³É 7 ò»Õ³ÛÇÝ ÙáÝáåáÉ µáõñÅáõ³½Ç³ÛÇ Ç Ñ³Ûï ·³É 8 ¶Çï³ï»ËÝÇÏ³Ï³Ý åñá·ñ»ëÇ ³ÝÑ»ï³óáõ٠вβØàÜàäàȲÚÆÜ

̲è²ÚàôÂÚàôÜ

ÐÐ ê²Ðزܲ¸ðàôÂÚàôÜ Ðá¹í³Í 33.1 §…ÞáõϳÛáõ٠ٻݳßÝáñÑ Ï³Ù ·»ñÇßËáÕ ¹Çñ-

ùÇ ã³ñ³ß³ÑáõÙÁ ¨ ³Ýµ³ñ»ËÇÕ× Ùñó³ÏóáõÃÛáõÝÝ ³ñ·»ÉíáõÙ »Ý¦: г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý ûñ»ÝùÁ` ïÝï»ë³Ï³Ý Ùñó³ÏóáõÃÛ³Ý å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ (06. 11 .2000) Ðá¹í³Í 6 Ï»ï 1 . êáõÛÝ ûñ»ÝùÇ ÇÙ³ëïáí ïÝï»ëí³ñáÕ ëáõµÛ»ÏïÝ ³åñ³Ýù³ÛÇÝ ßáõϳÛáõ٠ѳٳñíáõÙ ¿ ٻݳßÝáñÑ ¹Çñù áõÝ»óáÕ, »Ã» áñå»ë Çñ³óÝáÕ (Ó»éùµ»ñáÕ) ãáõÝÇ Ùñó³ÏÇó: ÆëÏ ÇÝãå»ë ϳñ»ÉÇ ¿ ѳëÏ³Ý³É ³Ûë ûñ»ÝùÁ, »Ã» ѳÝñ³å»ïáõÃÛ³Ý ³é³çÇÝ ¹»Ùù»ñÁ Çñ»Ýù »Ý í³×³é³µ³ßËáõÙ µÇ½Ý»ëÇ µÛáõç»ÇÝ Ñ³ñ³ÏÇó ×ÛáõÕ»ñÁ, µ³ÝϳýÇݳÝë³ÛÇÝ ³ñïáݳïíáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ÇëÏ Ùݳó³ÍÇÝ í³ñÏ»ñÁ ³Ý·³Ù ËëïÇí ³ñ·»ÉáõÙ »Ý: êáí»ïÁ ù³Ý¹»Éáõó ¨ Ñ³ÛïÝÇ Ñ»·»ÙáÝdzdz-¹»ýáɹݻñÇó Ñ»ïá гۻñÇÝ Ýå³ï³Ï³Ûݳóí³Í í»ñ³Í»óÇÝ ³½·³ÛÇÝ µ³ó³ñÓ³Ï µ³ÝÏéáïÝ»ñÇ:

- 292 -

§ê²î²Ü²Î²Ü öàðÒàôÂÚàôÜÀ¦ ¾ÎàÜàØÆβÚÆ ²ÊàÚ²Ü Ù³ñùëÇëï³Ï³Ý ¿ÏáÝáÙÇϳÛÇ ÑÇÙݳù³ñÁ í»ñ³µ»ñíáõÙ ¿ ÙdzÛÝ Çñ»Ýó` çÑáõ¹³Ï³Ý ëå»ÏáõÉdzódzÛÇ ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛ³ÝÁ: ÆÝã áñ Ù»ÏÁ å»ïù ¿ µ³ñÓñ³·áõÛÝ ·³Õ³÷³ñ³ÛÇÝ Ý»ñ¹ÝáõÙÝ»ñ ϳï³ñÇ, ³Ñé»ÉÇ ·Çï³Ñ»ï³½áï³Ï³Ý ÷áñÓ³ñÏáõÙÝ»ñÇó ³é³ç³ó³Í ͳËë»ñ Çñ³Ï³Ý³óÝÇ, ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý Ï³½Ù³Ï»ñåÙ³Ý µ³ñ¹áõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³ÕóѳñÙ³Ý ýÇݳÝë³Ï³Ý, ïÝï»ë³Ï³Ý áõ ·Çï³Ï³Ý ÷áõÉ»ñÇ Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñ ϳï³ñÇ, ÇëÏ ÙÛáõëÁ` ·áÕ³ó³Í, ÷áÕ³ñÅáõÛÃÇ ³ñÑ»ëï³Ï³Ý ï³ï³ÝÙ³Ý Ñ³ßíÇÝ ë³ñù³Í, ýáݹ³ÛÇÝ µáñë³Ý»ñáõÙ ³ýÛáéáõÃÛ³Ý ×³Ý³å³ñÑáí ѳ÷ßï³Ï³Í, ÅáÕáíÁñ¹³Ï³Ý ½³Ý·í³Íí»ñÇÝ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ åéáï»ÏódzÛÇ Ñáí³Ý³íáñáõÃÛ³Ùµ ÏáÕáåï³Í, å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ³ÝËݳ Ã³É³Ý³Í ÷áÕ»ñÇ Ñ³ßíÇÝ ³Û¹ ³ñï³¹ñ³ÝùÁ áñå»ë ³åñ³Ýù ·ÝÇ, ÙáÝáåáɳóí³Í ³é»õïñ³Ï³Ý ßáõϳݻñáõÙ í»ñ³ÍÇ ÷áÕÇ ¨ ÏáãÇ ¿ÏáÝáÙÇϳÛÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ûñ»Ýù: ÆëÏ, á±í å»ïù ¿ ³ñï³¹ñÇ, áñ çÑáõ¹Ý»ñÝ ¿É Çñ»Ýó ëå»ÏáõÉÛ³Ýï³Ï³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý §÷áÕ--³åñ³Ýù--÷áÕ¦ ûñ»Ýùáí “Ñ³Õóݳϔ ˳ճÝ: ØáÉǵ¹»ÝÁ, åÕÇÝÓÁ, ³ÉÛáõÙÇÝÁ, Ùݳó³Í ·áõÛݳíáñ ¨ ѳ½í³·áõÛï Ù»ï³ÕÝ»ñÁ, áëÏÇÝ áõ ³ñͳÃÁ ³ñï³·ñå³ÝíáõÙ »Ý ÑáõÙù³ÛÇÝ Ï³Ù É³í³·áõÛÝ ¹»åùáõÙ ÏÇë³ÑáõÙù íÇ׳ÏáõÙ: ÐÇÙ³ ³ñ¹»Ý áõñ³ÝÇ Ñ³Ýù»ñÝ ¿É »Ý ³ñųݳó»É ÝáõÛÝ ×³Ï³ï³·ñÇÝ: àëÏáõ 1300Ï.·. í»ñçÇÝ å³ÑáõëïÝ ¿É Ù»Ï áõÝóÇ³Ý 400 ¹áÉɳñáí (³ÛÅÙ 1900 ¹áɳñ ¿) í³×³é»óÇÝ ¨ ï³ñµ»ñáõÃÛáõÝÁ ËÅé»óÇÝ: ÆÝãù³±Ý áëÏÇ ¿ ³ñï³¹ñáõÙ ¨ ³ñï³Ñ³ÝáõÙ ³Ûëûñ ÐÐ-Ý` гÛÇ Ñ³Ù³ñ ³ÝѳÛï ¿: ÆëÏ ÇÝãå»±ë »Ý ³Ûëûñ ·áñÍáõÙ ÐÐ ³å»ñ³Ëï áõ ³åÇϳñ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ. 200 ѳ½.ï. óáñ»ÝÁ ³ñï³¹ñáõÙ »Ýù, 400ѳ½. Ý»ñÙáõÍáõÙ` ¨ ÷áÕ ¨ ׳ݳå³ñÑ: гÝù³ù³ñÁ Ëï³ÝÛáõà íÇ׳ÏáõÙ ³ñï³·ñå³ÝáõÙ »Ý` ¨ ÷áÕ ¨ ׳ݳå³ñÑ, Ñëϳ µ³½³ÉïÇ ¨ Ù³ñÙ³ñÇ ù³ñ»ñÁ ³ñï³·ñå³ÝáõÙ »Ý` ¨ ÷áÕ ¨ ׳ݳå³ñÑ, êáí»ï. ØÇáõÃÛáõÝÇó ³í³Ý¹í³Í ï»ËÝÇÏ³Ý ¨ ѳëïáóÝ»ñÁ áñå»ë Ù»ï³ÕÇ ç³ñ¹áÝ ³ñï³·ñå³ÝáõÙ »Ý` ¨ ÷áÕ ¨ ׳ݳå³ñÑ, ÃáÕ³Í ë»÷³Ï³Ý ïáñýÁ, ÝáõÛÝûñÇÝ³Ï å³ñ³ñï³ÝÛáõà »Ý Ý»ñÙáõÍáõÙ` ¨ ÷áÕ ¨ ׳ݳå³ñÑ, åÕÝÓÇ ¨ ÙáÉǵ¹»ÝÇ ÑáõÙùÁ ³ñï³·ñå³ÝáõÙ »Ý` åÕÝÓÛ³ ¨ ÙáÉǵ¹»ÝÇ å³ïñ³ëïÇ Çñ»ñ Ý»ñÙáõÍáõÙ` ¨ ÷áÕ ¨ ׳ݳå³ñÑ, ë»÷³Ï³Ý ó»Ù»ÝïÁ ÷áË³Ý³Ï û·ï³·áñÍ»Ý ó»Ù»Ýï-µ»ïáÝÛ³ ß³ï ³Ý·³Ù ³í»ÉÇ åÇݹ ¨ ¿Å³Ý ׳ݳå³ñÑÝ»ñ áõ µÝ³ÏãáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ß»Ýù»ñ ϳéáõó»Éáõ` ³ñï³·ñå³ÝáõÙ »Ý, áëÏáõ ·Ýáí µÇïáõÙ »Ý Ý»ñÙáõÍáõ٠׳ݳå³ñѳßÇÝáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ` ¨ ÷áÕ ¨ ׳ݳå³ñÑ: ÆëÏ ãÙï³Íí³Í ¨ ѳÝó³·áñÍ ³ñï³ùÇÝ ³é»õïáõñÁ, áñÁ ³é³ÝÓÇÝ ³ÝÓ³Ýó ³Ý»ñ»õ³Ï³Û»ÉÇ ß³ÑáõÛÃÝ»ñ ¿ µ»ñáõÙ, ³ñï³ùÇÝ ³ß˳ñÑÇ Ñ»ï Ù»Í ×³Ý³å³ñÑÝ»ñ ¿ å³Ñ³ÝçáõÙ, áñÁ Ù»Ýù ãáõÝ»Ýù ¨ áñÇ å³ï׳éáí ѳñ»õ³Ý »ñÏñÝ»ñÇó ëïÇåí³Í íï³Ý·³íáñ ϳËí³ÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇ µ³ñ¹³Ýù ¿ ³é³ç³óÝáõÙ: ÆѳñÏ» ÝÙ³Ý Çß˳ݳíáñÝ»ñÇÝ ³ñï³ùÇÝ ×³Ý³å³ñÑ ¿ å»ïù, ³ÛÝ ¿É` ÂáõñùdzÛáí: ¶ÇïáõÃÛáõÝÁ ѳٳñÛ³ ãÇ ýÇݳÝë³íáñíáõÙ` »Õ³ÍÝ ¿É ¶² ջϳí³ñáõÃÛáõÝÁ ·é÷áõÙ ¿: ºñµ»ÙÝÇ êáí»ï³Ï³Ý ßñç³ÝÇ ÷³é³µ³Ýí³Í §ëÇÉÇÏáÝÛ³Ý Ñ³ñóí³Ûñ¦ ÐÐ ·Çï³ï»ËÝÇÏ³Ï³Ý Ù³Ï³ñ¹³ÏÁ áã û ¹á÷áõÙ ¿ ï»ÕáõÙ` ÁݹѳÝñ³å»ë ãùí»É ¿: Ø»ñ ³½·Ç ýǽÇÏÝ»ñÁ, ùÇÙÇÏÝ»ñÁ, ÙÇçáõϳÛÇÝ ýǽÇϳÛÇ Ù³ëݳ·»ïÝ»ñÁ, ç³Ý³ë»ñ µ³ñÓñ ٳϳñ¹³ÏÇ ßÇݳñ³ñÝ»ñÁ, Ùݳó³Í Ù³ëݳ·»ïÝ»ñÁ áõñÇß »ñÏñÝ»ñáõÙ, áõñÇß ÅáÕáíñ¹Ý»ñÇ Ñ³Ù³ñ »Ý ³ß˳ïáõÙ: Üϳñ³·ñ³Í ïÝï»ë³Ï³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ݳ˳ï»ëí³Í ¿` áõñÇß »Éù ãÃáÕÝ»Éáí ѳݹ»ñÓ, ÁݹáõÝ»É ·Éáµ³Éǽ³óÙ³Ý ï³ÝáÕ çÑáõ¹³Ï³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñÁ ¨ ³½·³ÛÇÝ µáÉáñ ѳïϳÝÇßÝ»ñÇ í»ñ³óáõÙÁ: ê»÷³Ï³Ý³ßÝáñÑÙ³Ý ùáÕÇ ï³Ï Çñ³Ï³Ý³óí³Í ·é÷Ù³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ Ó»õ³íáñí»ó`  ÞáíÇÝÇëï, ·é»ÑÇÏ, ù³Õù»ÝÇ, ½áõñÏ ·Çï³Ï³Ý ¨ ëï»Õͳ·áñÍ³Ï³Ý Ñ³ïϳÝÇßÝ»ñÇó, ÙdzÛÝ ë»÷³Ï³Ý ߳ѻñÇ ¨ Ùݳó³ÍÇÝ ¹ñ³ÝóÇó ϳËÙ³Ý Ù»ç å³Ñ»Éáõ ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛ³Ùµ ïá·áñí³Í, Ð³Û ³½·ÇÝ Ýë»Ù³óÝ»Éáõ ѳßíÇÝ ³ÝÓÝ³Ï³Ý ÷³éù öàÔ--²äð²Üø—öàÔ

- 293 -

Ó»õ³íáñ³Í, ³Ù»Ý ³½·³ÛÇÝ ³é³í»ÉáõÃÛáõÝÝ ³ÝÑÇÙÝ Çñ»Ýó í»ñ³·ñáÕ, ¹³ï³ñϳËáë, ³é³Ýó ËÕ×Ç Ë³ÛÃÇ, ݳÙáõëÇ áõ ѳñ·³ÝùÇ ½·³óÙáõÝùÇ, ¹³ñ»ñáí гÛÇ Ñ³óÁ ×³ß³Ï³Í áõݻݳÉáõ »ñ³Ëï³å³ñïáõÃÛ³Ý áïݳѳñٳٵ, §Ð³Û ³½·Á É³í ³åñ»Éáõ Çñ³íáõÝù ãáõÝǦ ¹áÏïñÇݳÛáí` ÇßËáÕ §Ñ»·»Ùáݦ ¹³ë³Ï³ñ·-- ˳í  ¼ñÏí³Í ë»÷³Ï³Ý §Ð³Û¦ ³½·³ÛÇÝ Ñ³ïϳÝÇßÝ»ñÁ óáõó³µ»ñ»Éáõ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇó, ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³ÝÁ Ù³ëݳÏó»Éáõ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇó, ½ñÏí³Í ï³ññ³Ï³Ý ³åñ»É³Ï»ñåÇ µáÉáñ Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇó, µáÉáñ ß³Ýë»ñáí` Ùáï³Ï³ ³å³·³ÛáõÙ ÏáñóÝ»Éáõ ëï»Õͳñ³ñ, ϳéáõóáÕ, ѳÛïݳ·áñÍáÕ Çñ ѳïϳÝÇßÝ»ñÁ ¨ ³åñ»Éáõ ÙÇÙdzÛÝ Ñ³Ý³å³½ûñÛ³ ѳó í³ëï³Ï»Éáõ` ³ÛÝ ¿É Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó ѳïϳóí³Í ÃáõÛÉïíáõÃÛ³Ùµ, ³Û¹ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÁÝïñÙ³Ý Ï³Ù Ý߳ݳÏÙ³Ý åñáó»ëÝ»ñÇó µ³ó³ñӳϳå»ë ½ñÏí³Í, ëïáñ³¹³ë` ÇßËíáÕ ¹³ë³Ï³ñ·--˳í: ²Û¹ ³å»ñ³Ëï “Ñ»·»ÙáÝ Ë³í”-Ç ÐÐ-Ý ÇßË»Éáõ Ñ»ï»õ³ÝùÝ»ñÁ.  êáí»ï³Ï³Ý г۳ëï³ÝÇ 1991 Ãí. 42 ÙÇÉdzñ¹ éáõµÉÇ ³ñÅáÕáõÃÛ³Ùµ ³Ýß³ñÅ ·áõÛùÇ (³é³Ýó ÑáÕÇ, Áݹ»ñùÇ ¨ ³Ýï³éÝ»ñÇ) í³ïÝáõÙ:  ²ñ¹³ñ³¹³ïáõÃÛ³ÝÁ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Í³é³ÛáõÃÛ³Ý í»ñ³ÍáõÙ  àôųÛÇÝ ëïñáõÏïáõñ³Ý»ñÁ Çß˳ݳíáñÝ»ñÇÝ ëå³ë³ñÏáõÃÛ³Ý í»ñ³ÍáõÙ  سñ¹áõ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ å³ßïå³ÝÇ ûï³ñ³óáõÙ Çñ å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇó  ø³Õ³ù³Ï³Ý Ïáõë³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ Í³é³Û»óáõÙ  ػݳßÝáñÑÇ å»ï³Ï³Ý åéáï»ÏóÇáݳóáõÙ  ´ÝáõÃÛ³Ý, Áݹ»ñùÇ ¨ ѳÝù³ÛÇÝ Ñ³Ý³ÍáÝÝ»ñÇ Ñ³÷ßï³ÏáõÙ.  ø³Ûù³Ûí³Í ·ÛáõÕ³ïÝï»ëáõÃÛáõÝ. µ»ñùÇ §Íñ³·ñ³íáñí³Í É׳óáõÙ¦  800 ³ñï³¹ñ³Ï³Ý, 430 ·Çï³ñï³¹ñ³Ï³Ý ÙdzíáñáõÙÝ»ñÇ í³ïÝáõÙ  ´áõÅë³Ï³·Ý»ñÇ ³Ýѳë³Ý»ÉÇáõÃÛáõÝ ¨ ÑÇí³Ý¹³óÇáõÃÛ³Ý ÏïñáõÏ ³×` 50-760%  ´Ý³Ï³Ý ³×Ç ù³é³ïáõÙ, ٳѳóáõÃÛ³Ý ÏñÏݳå³ïÏáõÙ  ¾Ý»ñ·áÏÇñÝ»ñÇ ³ñï³·ñå³ÝáõÙ  ²ñï³ùÇÝ Ñ³Ýó³·áñÍ ³é»õïáõñ  îÝï»ë³Ï³Ý µáÉáñ áÉáñïÝ»ñÇ çÑáõ¹³Ù»Ý³ßÝáñÑáõÙ  ²½·³µÝ³ÏãáõÃÛ³Ý 75 ïáÏáëÇó ³í»ÉÇ ãù³íáñáõÃÛáõÝ  ²ß˳ï³íáñÇ ÙÇçÇÝ »Ï³ÙáõïÁÁ Ýí³½»É ¿ 5 ³Ý·³Ù 1990Ã--- 231 ¹áÉ 2010Ã-- 4 5  гó ·Ý»Éáõ ϳñáÕáõÃÛáõÝÁ Ýí³½»É ¿ 16 ³Ý·³Ù 1990×1900Ï.·. 2010×173 Ï·  λÝë³Ãáß³ÏÁ Ýí³½»É ¿ 2,5³Ý·³Ù 1990×90 ¹áÉ. 2007×40 ¹áÉ.  ²ÙáõëݳÉáõÍáõÃÛáõÝÁ ³×»É ¿ 2 ³Ý·³Ù 1990Ã--10, 5/1 2007Ã--5, 2/1  ¾ÃÝÇÏ Ð³ÛÁ µ³ó³ñӳϳå»ë ã³ñųݳó³í áã ÙÇ ë»÷³Ï³ÝáõÃÛ³Ý  Üáñ³ëï»ÕÍ ÁÝï³ÝÇùÝ»ñÁ µÝ³Ï³ñ³ÝÇ ¨ ³å³·³ÛÇ áã ÙÇ ß³Ýë ãáõÝ»Ý  гݳ峽ûñÛ³ ѳóÇ ËݹÇñÁ гÛÇÝ ù³Õ³ù³Ï³Ý ÏÛ³ÝùÇó Ù»Ïáõë³óñ»É ¿  ÀÝïñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ “Ý»ñù»õÇ ë³ÑÙ³ÝÇ” í»ñ³óáõÙÁ Ð³Û ³½·ÇÝ ³րѳٳñáõÙ ¿  ¶² 7 µ³ÅÇÝ»ñÝ áõ 33 ·Çï³Ñ»ï³½áï³Ï³Ý ÇÝëïÇïáõïÝ»ñÁ í³ïÝí³Í »Ý  ¸åñáóÝ»ñáõ٠˻ճÃÛáõñíáõÙ ¿ гÛáó å³ïÙáõÃÛáõÝÁ  Øß³ÏáõÛÃÇ ûç³ËÝ»ñÁ ë»÷³Ï³Ý³óíել »í áõñÇß Ýå³ï³ÏÝ»ñÇ »Ý ͳé³ÛáõÙ  ´³ÝÏ»ñÁ ³½·ÇÝ ã»Ý í³ñϳíáñáõÙ` ·áñÍáõÙ »Ý ÉáÙµ³ñ¹Ç ëϽµáõÝùáí:  ê÷ÛáõéùÇ ß³Ñ»ñÇ ³Ýï»ëáõÙ: Ô³ñëÇ å³Ûٳݳ·ñÇ ×³Ý³ãÙ³Ý Ýϳï³éáõÙ  èáõëdzÛÇ ¨ ²ØÜ-Ç Ñ»ï ѳٳï»Õ гۻñÇ ³ñÑ»ëï³Ï³Ý ³ñï³·³Õà ³Û¹ »ñÏñÝ»ñ Çñ³Ï³Ý³óáõÙ Մեկ խոսքով ê»÷³Ï³Ý³ßÝáñÑí³Í ¿ÏáÝáÙÇϳ: ÐáõÙ³ÝÇï³ñ íï³Ý·Ç Éáõñç ³éϳÛáõÃÛáõÝ: ä³ñ»Ý³ÛÇÝ ³Ý³å³Ñáíí³ÍáõÃÛ³Ý Íñ³·ñÇ ³éϳ Çñ³Ï³Ý³óáõÙ: ²½·³µÝ³ÏãáõÃÛ³Ý ß³ñáõÝ³Ï ÁÝã³½ñÏáõÙ: Ð³Û ³½·ին Çñ å³ïÙ³Ï³Ý Ñ³Ûñ»ÝÇùÇó ³ñï³ùëáõÙ: ¸³ñ»ñáí Ïáñóñ³Í å»ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý í»ñ³Ï³Ý·ÝÙ³Ý »ñ³½³ÝùÝ»ñÁ ¨ Ýßí³Í ¹Åµ³Ëï³·áõÛÝ ÷³ëï»ñÁ Ç ÙÇ µ»ñ»Éáí, Ù»Ýù, гۻñë, ѳٳñáõÙ »Ýù, áñ ³Ûëûñí³ Ð³Û³ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝÁ Ù»ñ ëÇñ»ÉÇ ¨ ³Ý÷á˳ñÇÝ»ÉÇ Ð³Ûñ»ÝÇùÝ ¿, Ù»ñ ãùÝ³Õ ºñÏÇñÁ, µ³Ûó á’ã Ù»ñ å»ïáõÃÛáõÝÁ:

- 294 -

¼²ðزܲÈÆ Âº

в𲼲î

Ð ² Ø À Ü Â ²± ò ø

â ² ð ² ¶ à ð Ì àô Â Ú àô Ü

лï³ùñùÇñ ¿` гÛÁ Çñá±ù ÙdzÙÇï ¿, û± ã³÷³½³Ýó íëï³ÑáÕ ¿: È»õáÝ-î»ñ ä»ïñáëÛ³ÝÇ ÁݹáõÝ³Í ¨ Ùݳó³Í ݳ˳·³ÑÝ»ñÇ »ñ¹áõÙݳÏáõéù ÐÐ ê³Ñٳݳ¹ñáõÃÛáõÝáõ٠гÛÇ Ù³ëÇÝ ÑÇß³ï³ÏíáõÙ ¿ ÙÇÙdzÛÝ Ý³Ë³µ³ÝáõÙ ¨ ÙÇÙdzÛÝ áñå»ë г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý ê³Ñٳݳ¹ñáõÃÛáõÝÁ ÁݹáõÝáÕÇ: ²ÛëÇÝùÝ ÙÇÙdzÛÝ å³ï³ë˳ݳïíáõÃÛáõÝ ÏñáÕ: ²Û¹ ã³ñ³µ³ëïÇÏ ïáÕ»ñÁ ·ñí³Í »Ý Ñ»ï»õÛ³É Ýå³ï³Ïáí` I. гÛÁ, ϳñ¹³Éáí Ðá¹í³Í 11.3 §²½·áõÃÛ³Ùµ гۻñÁ г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý ù³Õ³ù³óÇáõÃÛáõÝ »Ý Ó»éù µ»ñáõÙ å³ñ½»óí³Í ϳñ·áí¦ ïáÕ»ñÁ, ѳٳñÇ, áñ г۳ëï³ÝÇ Ñ³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý ³é³ÝóùÁ Ð³Û ³½·Ý ¿ II. гñÏ »Õ³Í ¹»åùáõÙ` гÛÇ ³ãùÁ ÙïóÝ»Éáí ݳ˳µ³ÝÇ ïáÕ»ñÁ` µáé³É, áñ ¹áõ »ë ê³Ñٳݳ¹ñáõÃÛáõÝÁ ÁݹáõÝ»É: ÆëÏ ÇÝã± ¿ ·ñ³Í ê³Ñٳݳ¹ñáõÃÛ³Ý Ù»ç` Ðá¹í³Í 1. г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝÁ ÇÝùÝÇß˳Ý, ÅáÕáíñ¹³í³ñ³Ï³Ý, ëáóÇ³É³Ï³Ý Çñ³í³Ï³Ý å»ïáõÃÛáõÝ ¿: Ðá¹í³Í 2. г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝáõÙ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÁ å³ïϳÝáõÙ ¿ ÅáÕáíñ¹ÇÝ: ÄáÕáíáõñ¹Ý Çñ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ ¿ ³½³ï ÁÝïñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, ѳÝñ³ùí»Ý»ñÇ, ÇÝãå»ë ݳ»õ ê³Ñٳݳ¹ñáõÃÛ³Ùµ ݳ˳ï»ëí³Í å»ï³Ï³Ý ¨ ï»Õ³Ï³Ý ÇÝùݳϳé³í³ñÙ³Ý Ù³ñÙÇÝÝ»ñÇ áõ å³ßïáݳï³ñ ³ÝÓ³Ýó ÙÇçáóáí: Æß˳ÝáõÃÛ³Ý Ûáõñ³óáõÙÁ áñ»õ¿ ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛ³Ý Ï³Ù ³ÝѳïÇ ÏáÕÙÇó ѳÝó³·áñÍáõÃÛáõÝ ¿: Ðá¹í³Í 114. ê³Ñٳݳ¹ñáõÃÛ³Ý 1-ÇÝ, 2-ñ¹ ¨ 114-ñ¹ Ñá¹í³ÍÝ»ñÁ ÷á÷áËÙ³Ý »Ýóϳ ã»Ý:

àôß³¹ñáõÃÛáõÝ ¹³ñÓñ»ù, áñ Ñá¹í³Í 3-Á,-§Ø³ñ¹Á, Ýñ³ ³ñųݳå³ïíáõÃÛáõÝÁ, ÑÇÙÝ³Ï³Ý Çñ³íáõÝùÝ»ñÁ ¨ ³½³ïáõÃÛáõÝÝ»ñÁµ³ñÓñ³·áõÛÝ ³ñÅ»ùÝ»ñ »Ý¦ 114 Ñá¹í³Íáí ãÇ ³Ùñ³·ñíáõÙ` ³ñ¹Ûá±ù áõÝÇ Ñ»é³Ñ³ñ ݳ˳å³ÛÙ³Ý: Ðá¹í³Í 41. Úáõñ³ù³ÝãÛáõñ áù áõÝÇ Çñ ³½·³ÛÇÝ ¨ ¿ÃÝÇÏ³Ï³Ý ÇÝùÝáõÃÛáõÝÁ å³Ñå³Ý»Éáõ Çñ³íáõÝù: ²½·³ÛÇÝ ÷áùñ³Ù³ëÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ å³ïϳÝáÕ ³ÝÓÇÝù áõÝ»Ý Çñ»Ýó ³í³Ý¹áõÛÃÝ»ñÇ, ÏñáÝÇ, É»½íÇ ¨ Ùß³ÏáõÛÃÇ å³Ñå³ÝÙ³Ý áõ ½³ñ·³óÙ³Ý Çñ³íáõÝù:

ê³ Ý߳ݳÏáõÙ ¿, áñ ê³Ñٳݳ¹ñáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³Ó³ÛÝ Ð³Û³ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝÁ Ð³Û ³½·Ç ߳ѻñÇó µËáÕ Ï³éáõÛó ãÇ` ³ÛÝ ÇÝã áñ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ` ѳÝñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ å»ïáõÃÛáõÝ ¿, áñï»Õ µáÉáñ ÷áùñ³Ù³ëÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ áõÝ»Ý ³½·³ÛÇÝ ¨ ¿ÃÝÇÏ³Ï³Ý ÇÝùÝáõÃÛáõÝÁ å³Ñå³Ý»Éáõ Çñ³íáõÝù ¨ »Ã» Ïó³Ýϳݳ ѳÛÁ` ϳñáÕ ¿ ³Ûë Ï»ïÇó û·ïí»É: ºì Ñ»ïá` ÐÐ-áõÙ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÁ å³ïϳÝáõÙ ¿ ÅáÕáíñ¹ÇÝ áõ ³Û¹ Çß˳ÝáõÃÛ³Ý Ûáõñ³óáõÙÁ áñ»õ¿ ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛ³Ý Ï³Ù ³ÝѳïÇ ÏáÕÙÇó ѳÝó³·áñÍáõÃÛáõÝ ¿: ²Ûë ³Ù»ÝÁ ³Ùñ³·ñíáõÙ ¿ 114 Ñá¹í³Íáí` áñ ÷á÷áËÙ³Ý »Ýóϳ ãÇ: ÆÝÓ ÃíáõÙ ¿ ³é³ÝÓݳѳïáõÏ ûÅïí³ÍáõÃÛáõÝ å»ïù ãÇ ³Ûë ³ÙáóÝùÁ ѳëϳݳÉáõ ѳٳñ ¨ Ïé³Ñ»É ³ÛÝ Ë»Õ³ÃÛáõñ ³ÝÓ³Ýó Ïáã»ñÁ, û ë³Ñٳݳ¹ñ³Ï³Ý »Õ³Ý³Ïáí ¿ ·³É å»ïù Çß˳ݳ÷áËáõÃÛ³Ý` ÇÝãÁ ë³Ñٳݳ¹ñáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³Ó³ÛÝ Ñ³Ýó³·áñÍáõÃÛáõÝ ¿: Ðá¹í³Í 8. г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝáõ٠׳ݳãíáõÙ ¨ å³ßïå³ÝíáõÙ ¿ ë»÷³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Çñ³íáõÝùÁ… Ðá¹í³Í 8.1 г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝáõÙ »Ï»Õ»óÇÝ ³Ýç³ï ¿ å»ïáõÃÛáõÝÇó…. Ðá¹í³Í 8.2 г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý ½ÇÝí³Í áõÅ»ñÝ ³å³ÑáíáõÙ »Ý г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý ³Ýíï³Ý·áõÃÛáõÝÁ, å³ßïå³ÝáõÃÛáõÝÁ ¨ ï³ñ³Íù³ÛÇÝ ³ÙµáÕç³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ, Ýñ³ ë³ÑÙ³ÝÝ»ñÇ ³ÝÓ»éÝÙË»ÉÇáõÃÛáõÝÁ: ¼ÇÝí³Í áõÅ»ñÁ ù³Õ³ù³Ï³Ý ѳñó»ñáõÙ å³Ñå³ÝáõÙ »Ý 㻽áùáõÃÛáõÝ ¨ ·ïÝíáõÙ »Ý ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý í»ñ³ÑëÏáÕáõÃÛ³Ý Ý»ñùá:

лñÃ³Ï³Ý Ë³Ûï³é³ÏáõÃÛáõÝ` ½ÇÝí³Í áõÅ»ñÇ Ù³ëÇÝ ÐÐ ê³Ñٳݳ¹ñáõÃÛ³Ý Ù»ç

- 295 -

³é³ÝÓÇÝ Ñá¹í³Í ãϳ` Ðá¹í³Í 8-Ç, ÇÝãÁ ë»÷³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Çñ³íáõÝùÇ ×³Ý³ãáõÙÝ ¿` ³é³çÇÝ Ù³ëÁ »Ï»Õ»óáõÝ å»ïáõÃÛáõÝÇó ³Ýç³ï»Éáõ Ù³ëÇÝ ¿, ÝáõÛÝ Ñá¹í³ÍÇ »ñÏñáñ¹ Ù³ëÁ ½ÇÝí³Í áõÅ»ñÇ Ù³ëÇÝ: ÊݹñáõÙ »Ù ÇÝùÝ»ñ¹ ³ñ»ù »½ñ³Ï³óáõÃÛáõÝ: Ðá¹í³Í 63. ²½·³ÛÇÝ ÄáÕáíÁ ϳ½Ùí³Í ¿ 131 å³ï·³Ù³íáñÇó:

²Ûëï»Õ ÝáõÛÝå»ë гÛÁ å»ïù ¿ ÇÝùÝ Çñ»Ý ѳñó ï³` áñï»ÕDZó, á±ñ Ñ»ùdzÃÝ»ñÇó ¿ í»ñóñ³Í 131 ÃÇíÁ: àã áùÇ íÇñ³íáñ»Éáõ Ýå³ï³Ï ãáõݻݳÉáí ѳݹ»ñÓ, ÑáõßÙ³Ý Ï³ñ·áí áõÕÕ³ÏÇ ³ë»Ù, áñ 131 ÃÇíÁ ¶ñÇ·áñ ˳í³ñÇãÇó ëÏë³Í ÙÇÝã»õ ê³Ñٳݳ¹ñáõÃÛáõÝÁ ÁݹáõÝ»Éáõ å³ÑÁ, µáÉáñ Ð³Û ²é³ù»É³Ï³Ý ºÏ»Õ»óáõ ϳÃáÕÇÏáëÝ»ñÇ ù³Ý³ÏÝ ¿ñ: ÆëÏ áõ±Ù µ»ñ»ó ³Ýѳí³ï³ÉÇ µ³ñ»Ï»óáõÃÛ³Ý, ¨ áõ±Ù ½ñÏ»ó ³ß˳ñÑ³Ï³É å»ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÇó áõ ѳ½³ñ³ÙÛ³ÏÝ»ñÇ ²ñ³ñã³Ï³Ý ûñ»ÝùÝ»ñÇ »ñÏÇñ ÉÇÝ»Éáõó ϳÃáÕÇÏáëÝ»ñÇ ³Û¹ ù³Ý³ÏÁ` ˻ɳÙÇï гÛÇÝ Ñ³ëϳݳÉáõ ѳٳñ ÝáõÛÝå»ë ѳïáõÏ ûÅïí³ÍáõÃÛáõÝ å»ïù ãÇ: Ø»Ýù ÇѳñÏ» ã¿Ýù ¿É ó³ÝϳÝáõ٠ϳëϳͻÉ, áñ Ù»ñ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ãáõÝ»Ý Ñ³ÛÏ³Ï³Ý Í³·áõÙ, ϳ٠Çñ»Ýó ¿ÃÝÇÏ Í³·áõÙÁ µ³ó³ñӳϳå»ë ½áõñÏ ¿ ²é³çÇÝ ²ñ³ñí³Í ³½·Ç Ñå³ñï ·³Õ³÷³ñÇó, áñÇ å³ï׳éáí Çñ»Ýù ³Ù³ãáõÙ »Ý µ³ó³³Ñ³Ûïí»É ¨ ϳ٠³ÛÝù³Ý »Ý µ³ñáÛ³½áõñÏ, ϳ٠ѳÝó³·áñÍ, áñ í³Ë»ÝáõÙ »Ý å³ï³ë˳ݳïíáõÃÛáõÝÇó: ÆÝãå»±ë ϳñ»ÉÇ ¿ µ³ó³ïñ»É Çß˳ݳíáñÝ»ñÇ ³ÛÝåÇëÇ ÙÇ Ñ³Ûñ»Ý³ëÇñáõÃÛáõÝ, áñÇ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ ³½·Á Ó»éù µ»ñ»Éáí §³ÝϳËáõÃÛáõݦ, Áݹ³Ù»ÝÁ 18 ï³ñí³ ÁÝóóùáõÙ ù³é³ïí»ó µÝ³Ï³Ý ³×Á, ÑÇí³Ý¹³óÇáõÃÛáõÝÁ ÛáÃݳå³ïÏí»ó, ³½·Ç 75% -Á ãù³íáñí»ó, 30%-Á Éù»ó ѳÛñ»ÝÇùÁ, ¹åñáóÝ»ñÇ 80% ãÇ ·áñÍáõÙ, ¶²-Ý ë³é»ó, ³½·Á ½ñÏí»ó ù³Õ³ù³Ï³Ý ¿íáÉÛáõódzÛÇÝ Ù³ëݳÏó»Éáõó, ½ñÏí»ó ³Ýѳï³Ï³Ý ¨ ѳٳ½·³ÛÇÝ µáÉáñ ë»÷³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇó, ·ÛáõÕ³ïÝï»ëáõÃÛáõÝÝ áõ 1480 ÑÇÙݳñÏ Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝ ³í»ñí»ó: ÐÐ ó³Ýù³ï³ñ³ÍáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, áñáÝù µ³ó³ñӳϳå»ë µ³í³Ï³Ý³óÝáõÙ »Ý 4-5 ÙÇÉÇáÝ µÝ³ÏãáõÃÛ³ÝÁ ë»÷³Ï³Ý ѳóáí, ß³ù³ñáí, ϳñïáýÇÉáí, µáõë³Ï³Ý ÛáõÕáí, åïáõÕ--µ³Ýç³ñ»Õ»Ýáí, Ùñ·áí ÉÇáíÇÝ µ³í³ñ³ñ»Éáõ` ¹Çï³íáñÛ³É ãÇ Ùß³ÏíáõÙ, ³½·ÇÝ Ùßï³Ï³Ý ϳËí³ÍáõÃÛ³Ý Ù»ç å³Ñ»Éáõ Ýå³ï³Ïáí: г۳ëï³ÝÁ ¨ Ð³Û ³½·Á ÙÇ Ëáëùáí ѳÛïÝí»ó ù³Õ³ù³Ï³Ý, ïÝï»ë³Ï³Ý ¨ ÑáõÙ³ÝÇï³ñ ׷ݳųÙÇ Ù»ç: ¶áñͳñ³ÝÝ»ñÁ ã»Ý ³ß˳ïÇ` ³ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ ï»Õ»ñ ëå³ë»ÉÁ ǽáõñ ¿: Æñ³í³Ï³Ý ѳٳϳñ·Á ³½·Ç ߳ѻñÁ ãÇ å³ßïå³ÝáõÙ: γñ·³å³Ñ³Ï³Ý ëÇëï»ÙÁ Çß˳ݳíáñÝ»ñÇ ÃÇÏݳå³ÑáõÃÛáõÝ ¿: úñ³Ï³Ý ³ñï³ùÇÝ å³ñïù»ñÁ ³í»É³ÝáõÙ »Ý: úñ³Ï³Ý ëå³ë³ñÏÙ³Ý ë³Ï³·Ý»ñÇ ¨ ³åñ³Ýù³·Ý»ñÇ ³× ¿ ³ñӳݳ·ñíáõÙ: úñ³Ï³Ý ãù³íáñÝ»ñÇ ù³Ý³ÏÁ ³í»É³ÝáõÙ ¿: Ðá¹í³Í 83.3,-§..λÝïñáÝ³Ï³Ý µ³ÝÏÁ ê³Ñٳݳ¹ñáõÃÛ³Ùµ ¨ ûñ»Ýùáí Çñ»Ý í»ñ³å³Ñí³Í ËݹÇñÝ»ñÁ ¨ ·áñͳéáõÛÃÝ»ñÝ Çñ³Ï³Ý³óÝ»ÉÇë ³ÝÏ³Ë ¿¦:

àôëáõÙݳëÇñ»Éáí ëÇáÝÇëï³Ï³Ý §Üáñ ϳñ·¦ Íñ³·ÇñÁ, ѳٳß˳ñѳÛÇÝ ·Éáµ³Éǽ³óÙ³Ý Íñ³·ñ»ñÁ, §ÐÙáõï ëÇáÝÇëïÝ»ñÇ ³ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ¦, §çÑáõ¹Ý»ñÇ Ï³ï³Ë»½ÇëÁ¦, çÑáõ¹³Ï³Ý µ³ÝÏ»ñÁ å»ïù ¿ ϳé³í³ñ»Ý ³ß˳ñÑÁ, ѳݷáõÙ »Ýù Ù»ñ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ í³ñ³Í ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ñ»ï ½³ñٳݳÉÇ Ñ³ÙÁÝóóùÇ: ºÃ» Çñáù ϳ ïíÛ³É ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÝáõÛݳóÙ³Ý Ñ³Ý·³Ù³Ýù, ѳñϳíáñ ¿ ¹ÇÙ»É Ð³Û ³½·ÇÝ, ³ñ¹Ûáù Ïáõ½»Ý³ гÛÁ Çñ ·áÛÁ Ýٳݳϻñå»É ³é³Ýó å³ñÏ»ßï ³ÝóÛ³ÉÇ ÙÇ ÑáïÇ ·áÛÇ Ñ»ï, áñÁ ѳí³ï³Ùùáí ý³ÉÉáë³å³ßï, µ³ñáÛ³å»ë ÁÝã³½áõñÏ, ·Çï³Ï³Ý³å»ë ¨ ³ñí»ëïáí ¹³ï³ñÏ, ³é³Ýó ³½·³ÛÇÝ ËáѳÝáóÇ, ³é³Ýó ³½·³ÛÇÝ »ñ³Åßï³Ï³Ý ·áñÍÇùÝ»ñÇ, ³é³Ýó ³½·ÇÝ Ñ³Ù³å³ï³ë˳ÝáÕ ÁݹѳÝñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, ³é³Ýó ë»÷³Ï³Ý ·Çñ áõ ·ñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý, ³é³ù»ÉáõÃÛ³Ùµ ù³Ý¹áÕ ¨ ÏáñͳÝáÕ, ³é³Ýó ³ñųÝÇùÝ»ñÇ ³éϳÛáõÃÛ³Ý` ÇÝùݳëÇñ³Ñ³ñí³Í, ²ß˳ñÑÇ Ùݳó³Í µáÉáñ ³½·áõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó ³ñųݳó³Í ÙÇÙdzÛÝ ³ï»ÉáõÃÛ³Ý: ºÃ» Ù»ñ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Çñáù áñ¹»·ñ»É »Ý ÝÙ³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝ, Ýñ³Ýù å³ñï³íáñ »Ý ³ÛÝ ³Ùñ³·ñ»É ѳÝñ³ùí»Ûáí` ѻﳷ³ ѳٳ½·³ÛÇÝ ¹³ï³å³ñïÛ³É Ñ³Ý¹Çë³Ý³Éáõó Ëáõë³÷»Éáõ ѳٳñ:

- 296 -

îÆðàÔ

Æð²¸ðàôÂÚ²Ü èº²È ¶Ü²Ð²î²Î²ÜÀ

“²ÝϳËáõÃ۳ݔ Ñéã³ÏáõÙÇó Ñ»ïá` ÐÐÞ-³Ï³Ý í³ñã³Ï³ñ·Ç ·»Ýáóǹ³É ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý å³ï׳éáí гÛáó å³ïÙáõÃÛ³Ý ³Ù»Ý³³Õ»ï³ÉÇ ÇñáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇó ¿ ÐÐ µÝ³ÏãáõÃÛ³Ý ·ñ»Ã» Ï»ëÇ ³ñï³·³ÕÃÁ èáõëdz, ²ØÜ, ºíñáå³, ÇëÏ Ùݳó³ÍÇ Ùáï 70-560%áí ÑÇí³Ý¹³óÇáõÃÛ³Ý ÏïñáõÏ ³×, ¨ 400%-áí µÝ³Ï³Ý ³×Ç ÏïñáõÏ Ýí³½áõÙ: زÎ-Ç Ñ³ßí³ñÏáí Ãá߳ϳéáõÝ»ñÇ Ãí³ù³Ý³ÏÁ »ñµ ·»ñ³½³ÝóáõÙ ¿ ³½·³µÝ³ÏãáõÃÛ³Ý 7%-Á` »ñÏÇñÁ ѳٳñíáõÙ ¿ Í»ñ³óáÕ: г۳ëï³ÝáõÙ ³ÛÝ 11%-Á ·»ñ³½³ÝóáõÙ ¿:  Ð³Û ³½·Á Çñ å³ïÙ³Ï³Ý Ñ³Ûñ»ÝÇùáõÙ Ù³ñ¹áõ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇó ½ñÏí³Í ¿  Ð³Û ³½·Á Çñ µÝûññ³ÝáõÙ ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý Çñ³íáõÝùÝ»ñÇó ½ñÏí³Í ¿  Ð³Û ³½·Á Çñ å³ïÙ³Ï³Ý Ñ³Ûñ»ÝÇùáõÙ µ³ñá۳ϳÝáÝÝ»ñÇó áïݳѳñí³Í ¿  Ð³Û ³½·Á Çñ å³ïÙ³Ï³Ý Ñ³Ûñ»ÝÇùáõÙ, ³ß˳ï³ÝùÇ Çñ³íáõÝùÇó ½ñÏí³Í ¿  Ð³Û ³½·Á Çñ å³ïÙ³Ï³Ý Ñ³Ûñ»ÝÇùáõÙ ëáóÇ³É³Ï³Ý Çñ³íáõÝùÝ»ñÇó ½ñÏí³Í ¿  Ð³Û ³½·Ç µÝ³Ï³Ý ³×Á ù³é³ïí»É ¿, ÑÇí³Ý¹³óÇáõÃÛáõÝÁ ÛáÃݳå³ïÏí»É  Ð³Û ³½·Á ë»÷³Ï³Ý å»ïáõÃÛáõÝÇó ûï³ñíáõÙ ¿  Ð³Û ³½·³ÛÇÝ ëáíáñáõÛÃÝ»ñÝ áõ ÍÇë³Ï³ï³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ áïݳѳñíáõÙ »Ý  Ð³Û ³½·ÇÝ ëå³éÝáõÙ ¿ ÑáõÙ³ÝÇï³ñ íï³Ý·  Ð³Û ³½·Á ½ñÏí³Í ¿ å³ñ»Ý³ÛÇÝ ³å³Ñáíí³ÍáõÃÛáõÝÇó  ²ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛáõÝÁ ³Ýí»ñ³Ï³Ý· ³í»ñí³Í ¿  ¶ÛáõÕ³ïÝï»ëáõÃáõÝÁ ·áñÍáõÙ ¿ 25-30 ïáÏáëáí  ¶Çï³Ï³Ý áÉáñïÇ µáÉáñ Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ³í»ñí³Í »Ý  ÎñÃ³Ï³Ý áÉáñïÁ ³Ù»Ý³ÝáÕϳÉÇ íÇ׳ÏáõÙ ¿  ²ñí»ëïÇ µÝ³·³í³éÝ»ñÁ ã»Ý ·áñÍáõÙ  ÎáõÉï-Ù³ëë³Û³Ï³Ý ûç³ËÝ»ñÁ í»ñ³Íí³Í »Ý ˳ÝáõÃÝ»ñÇ  äáéÝÏáõÃÛáõÝÝ áõ ³Ûɳë»éáõÃÛáõÝÁ ѳٳï³ñ³Í µÝ³çÝçáõÙ »Ý Ñá·»õáñ ³ñÅ»ùÝ»ñÁ  ¼³Ý·í³Í³ÛÇÝ Éñ³ïí³ÙÇçáóÝ»ñÁ ͳé³ÛáõÙ »Ý ÙdzÛÝ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ  гë³ñ³ÏáõÃÛ³ÝÁ ϳ߳éùÇ ¨ ëå³éݳÉÇùÝ»ñÇ å³ñ³·³Ý»ñáí µ³ñáÛ³½ñÏáõÙ »Ý  ¶áñÍáÕ ù³Õ³ù³Ï³Ý Ïáõñëáí Ð³Û ²½·Á ³Ý·áñÍáõÃÛ³Ý ¿ Ù³ïÝíáõÙ, Ù³ëݳïíáõÙ ¨ ³é׳ϳïíáõÙ ¿  ¶áñÍáÕ ù³Õ³ù³Ï³Ý áõÅ»ñÇ ÙÇç»õ ÙÇÙdzÛÝ ³ÝÓÝÇßË³Ý³Ï³Ý ¨ ÝÛáõóӻéùµ»ñÙ³Ý å³Ûù³ñ ¿ ÁÝóÝáõÙ  §ê³ï³Ý³Û³Ï³Ý ÷áñÓáõÃ۳ݦ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý Ñ³Ù³ñ гÛáó ÑáÕÁ ˳í³ñ ÙÇç³í³ÛñÇ ¿ í»ñ³ÍíáõÙ  ÎáéáõåódzÛÇ å³ïñí³ÏÇ ï³Ï í»ñçÝ³Ï³Ý í³ñã³ù³Õ³ù³Ï³Ý ϳéáõóí³ÍùÇ çÑáõ¹³Ñáï³ÛÇÝ ûÏáõå³ódz ¿ Çñ³Ï³Ý³ÝáõÙ  ê»÷³Ï³Ý³ßÝáñÑÙ³Ý å³ïñí³ÏÇ ï³Ï ³Ýß³ñÅ ¨ ß³ñÅ³Ï³Ý ·áõÛùÇ ³í³ñï³Ï³Ý çÑáõ¹³Ñáï³ÛݳóáõÙ ¿ ß³ñáõݳÏíáõÙ  ²½·³ÛÇÝ ë»÷³Ï³ÝáõÃÛ³Ý í»ñçÇÝ Ëáßáñ áÉáñïÝ»ñÇ ÝíÇñ³ïíáõÃÛáõÝ ¿ ϳï³ñíáõÙ ³ñï³ùÇÝ çÑáõ¹³Ù³ëáÝ³Ï³Ý »Õµ³ÛñÝ»ñÇÝ  Æñ³í³Ï³Ý ¨ áõųÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·»ñÇ ÏáÕÙÇó ³Ûë ³Ù»ÝÇ Ëñ³ËáõëáõÙ  Æß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó ³Ûë ³Ù»ÝÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý åéáï»Ïódz  г۳ëï³ÝÇ ¨ ²ñó³ËÇ ³ÝϳËáõÃÛ³Ý Ýí³×áõÙÝ»ñÇ Éáõñç íï³Ý·  èáõëdzÛÇ, ÂáõñùdzÛÇ ¨ Ð.Ð. Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ï»Õ ç³Ýù»ñáí, гÛÇ, Çñ µÝûññ³ÝáõÙ ÇÝùÝáñáßÙ³Ý Çñ³íáõÝùÇ ³Ýï»ëÙ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñÇ ëï»ÕÍáõÙ  ²ñ»õÙáõïùÇ ÏáÕÙÇó ëáõÛÝÇ Ñ³Ý¹»å ë³éݳëÇñï ³Ýï³ñµ»ñáõÃÛáõÝ` ÇÝãÁ ѳí³ë³ñ³½áñ ¿ Ëñ³ËáõëÙ³ÝÁ ºÉÝ»Éáí í»ñÁ Ýßí³Í ÏɳݳÛÇÝ Ù»Ý³ßÝáñÑ ½³íÃáõÙÝ»ñÇó, ³ÝËÇÕ× áõ ³Ýå³ï³ë˳ݳïáõ í³ñùÇó, Ð³Û ³½·Ç ѳݹ»å ¹³Å³Ý í»ñ³µ»ñÙáõÝùÇó, ·³ÉÇë »Ýù ³ÛÝ Ñ³Ùá½Ù³ÝÁ, áñ г۳ëï³ÝÁ áã û ÏáéáõåódzÛÇ ¿ »ÝóñÏí³Í, ³ÛÉ ÁÝóóíáõÙ ¿ ëáíáñ³Ï³Ý ûÏáõå³óÇáÝ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝ:

- 297 -

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԱԶԳԱՅԻՆ ՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԽՈՐՀՐԴԱՆԻՇՆԵՐԸ

ՀԱՅՈՑ ԱԶԳԱՅԻՆ ՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԶԻՆԱՆՇԱՆԸ

- 298 -

ՀԱՅՈՑ ԱԶԳԱՅԻՆ ՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԴՐՈՇԸ ՀԱՅՈՑ ՕՐՀՆԵՐԳԸ Ելիր Հայ թմբիրից նենգադիր, Չավերվի, որ դրախտ քո երկիրն, Մասնատ է վաղեմի հայրենիդ, Անհաս է կանչը քո Արարչիդ, Մարել է փառքդ առ երկնահաս` Պղծում է ծպտյալը պատուհաս: Պիտ շտկես կուռ կամքով քո Հայկյան, Ջնջխես Հայզարկով հաղթական, Շունչը թյուր անտեսիվ ոսոխի Առհավետ որ սպառվի ու հեղձվի: Որ իշխի ձիրթագըդ Արայան, Որ կռի բազուկդ շինական. Որ ծաղկի մայր հողդ Հայկական, ՈՒ կերտվի որդուդ վառ ապագան Խոսք Լեւոն Պողոսյանի Երաժշտ․ Արսեն Համբարյանի

- 299 -

Հ Ա Յ Ո Ց Ա Զ Գ Ա Յ Ի Ն Պ Ե Տ ՈՒ Թ Յ Ա Ն ՀԱՎԻՏԵՆԱԿԱՆՈՆԸ (ՆԱԽԱԳԻԾ) Հիմք ընդունելով որպես անվերապահ փաստ` Ա. Բ. Գ. Դ. Հ.

Երկիր մոլորակի վրա Առաջին Արարված ՀայաՄարդ, Երկիր մոլորակի վրա Արարչական Առաքելությունը կրող, Երկիր մոլորակի վրա Առաջին ձեւավորված Հայկազուն Ազգ՝ Հայզարմ Երկիր մոլորակի վրա Առաջին կազմավորված պետություն՝ Հայաստան, Երկիր մոլորակի վրա բարիացկամ, բարոյակերտ և բարոյակիրթ Արարչական օրենքների կրող ու սերմանող, Օ. Քսաներեքհազարամյա Հայոց Արքայության “Արարչական օրենքների երկիր” լինելը, Զ. “Շահի ոգով ծպտյալ չարի փորձություն”-ից Արարչին հավատարիմ պահպանվելուն ցուցաբերած հաղթական աննկուն կամքը, Ը. Հայոց պատմական Ազգային պետականության վերականգնման ու բարգավաճման, Հայոց Առաքելության գործնականացման նպատակով. Ձեւավորվում և Հայզարմի կիրառմանն է հանձնվում Հայոց Ազգային Պետության Հավիտենականոնը: Հոդված 1. Հայոց Ազգային Պետությունը (այսուհետ` Հայաստան) Հայի պատմական բնօրրանում, Հայ ազգի ավանդույթների, սովորույթների, ծեսերի ու կամքի հենքով, անկախ, ունիտար, ինքնիշխան, օրենքի դիկտատուրայի, անձի լիակատար ազատության, ազգային-սոցիալիստական պետություն է: Հոդված 2. Հայաստանի պետական լեզուն Հայերենն է: Հոդված 3. Հայաստանում տարածքը, հողը, ջուրը, ընդերքը, բնական հարստությունները, պատմամշակույթային հուշարձաններն ու արժեքները, իշխանությունը պատկանում է ամբողջ Հայ ազգին և գտնվում է Հայաստանի պետական պաշտպանության ներքո: Հոդված 4. Հայաստանում գործում է միայն մեկ` Հայ Ազգային Սոցիալիստական գաղափարախոսություն: Այլ գաղափարախոսությունները ապազգային են, պառակտիչ են, անօրինական են և խիստ պատժելի: Հոդված 5. Հայաստանի պետական Դրոշը հավասարաչափ սեւ-սպիտակ երանգների վրա 36 արերով ծիրանագույն Արեգակի ընդհանուր պատկերն է: Հոդված 6. Հայաստանի պետական զինանշանը Սյունիքի սյունը, գետնապավեն Առյուծը, երկնապավեն Արծիվը, Կենաց լույս Արեւն են Մասիս լեռան ուրվագծին` Խոյ հիմքով պատվանդանի վրա:

- 300 -

Հոդված 7. Ներկա Հայաստանի մայրաքաղաքը Երեւանն է: Հոդված 8. Հայոց ազգային պետությունը պետք է վերականգնվի ի սկզբանե Արարչատեսիլ Արարատ Աշխարհի տարածքում և որպես Արարչական օրենքների երկիր` Արմենիա մայրաքաղաքով: Առաջնային խնդիրը Էստոպելն է` պետականորեն չկորցնել ՈՒդրո Վիլսոնի Իրավարար վճռի և Մեծ Եղեռնի Փաստերի հենքով միջազգային պահանջի իրավունքները: Հոդված 9. Հայաստանում` ազգային բարոյականության շրջանակներում անձի լիակատար ազատությունը, արժանիքներն ու արժանապատվությունը, ազգային ծեսերը, ավանդույթներն ու սովորույթներըը, անձնական ու ընտանեական կյանքը, մարդու իրավունքները համարվում են բարձրագույն արժեքներ ու անձեռնամխելի են: Հոդված 10. Հայաստանում ապահովվում է ազատ պաշտամունք: Ոչ մի կրոնական կազմակերպություն պետության կողմից չպետք է ունենա արտոնություն և չի կարող ունենալ քաղաքական ու սոցիալական իշխանություն: Հոդված 11. Հայաստանում քաղաքական իշխանությունը իրականացնում են 17 տարին լրացած Հայաստանի քաղաքացիները՝ բաց քվեարկությամբ կամ հանրաքվեյով կայացրած ընտրյալների ներքեվից-վերեւ ձեւավորած՝ Համայնքանի, Գավիթանի, Գավառանի/Շրջանանի, Քաղաքանի, Նահանգանի, Ավագանի, Կառավարություն, Խրատանի վարչաքաղաքական հետեւյալ կառույցների միջոցով` 921 Գյուղ. Համայնք --- x 9-ական ընտրյալ 8.289 ընտրյալ 37-ը Գավիթ----- x 10-ական ընտրյալ 370 ընտրյալ 37-ը Գավառ x( 25գյուղ+1 գավիթ) –(37 օրենսդիր) 925 պատգամավոր 3 Քաղաքանիներ` Երեւանի (35համայնք x10-ական ընտրյալ) 350 ընտրյալ (7շրջան x30 պատգամավոր)-(7 օրենսդիր) 203 պատգամավոր Գյումրիի (15 համայնք x10-ական ընտրյալ) 150 ընտրյալ (3շրջան x30 պատգամավոր)-(3 օրենսդիր) 87 պատգամավոր Վանաձորանի (10 համայնք x 10-ական ընտրյալ) 100 ընտրյալ (2 շրջան x 10 պատգամավոր)-(2 օրենսդիր) 18 պատգամավոր Արցախ 329 Գյուղ. Համայնք ---9-ական ընտրյալ 2.961 ընտրյալ 10-ը Գավիթ----- x 10-ական ընտրյալ 100 ընտրյալ 10-ը Գավառ x (25գյուղ+1 գավիթ)-(10 օրենսդիր) 241 պատգամավոր ՀԱՄԱՅՆՔԱՆԻ--Ամեն մի համայնք բաց քվեարկությամբ 4-ը տարով ընտրում է ծագմամբ պարտադիր էթնիկ Հայ` կոծկելու քրեական պատասխանատվության պայմանով, Համայնքանու ինը ընտրյալ, որոնք գիտնականների և դիվանագետների հանձնաժողովի ներկայությամբ իրենցից մեկին ընտրում են Համապետ, եւս մեկին` գավառանիի կամ շրջանանիի պատգամավոր՝ ¾ ձայներով հետ կանչելու իրավունքով: Համայնքի բաժինները` 1) Ազգային-քաղաքական, ԶԼՄ, կապի, պարենային անվտանգության, առեւտրի 2) Լուսավորության և մշակույթի (մանկապ., դպրոց, արվեստ, հուշարձ., սպորտ)

- 301 -

3) Հիգենիա, էպիդեմիա, առողջապահություն, զոոլոգիա, 4) Ագրոնոմիա, բնություն, այգի, բանջարաբոստանային, կանաչապատում 5) Ինժեներատեխնիկական, արտադրական, 6) Էլեկտրո, էներգետիկայի և ջեռուցման 7) Ճարտարապետաշինարարության 8) Տնտեսագետ-հաշվապահական ԳԱՎԻԹԱՆԻ — Գավիթանին կազմված է 15±5 համայնքներից: Գավիթանու ընտրյալները իրենցից մեկին ընտրում են Գավառանու պատգամավոր, մեկին Գավիթպետ, մնացածից ձեւավորում են գավիթանին, հետեւյալ բաժիններով` 1) Ազգային-քաղաքական, ԶԼՄ, կապի, պարենային անվտանգության, առեւտրի 2) Լուսավորման և մշակույթի (մանկապ., դպրոց, արվեստ հուշարձան, սպորտ) 3) Հիգենիա, էպիդեմիա, առողջապահություն, զոոլոգիա, 4) Ագրոնոմիա, բնություն, այգի, բանջարաբոստանային, կանաչապատման 5) Ինժեներատեխնիկական, արտադրական, 6) Էլեկտրո, էներգետիկայի և ջեռուցման 7) Ճարտարապետաշինարարության 8) Տնտեսագետ-հաշվապահական ԳԱՎԱՌԱՆԻ— Գավառանու պատգամավորները իրենցից մեկին ընտրում են Ավագանու օրենսդիր, մեկին Գավառապետ, մնացածից ձեւավորում Գավառանու բաժինները` 1) Ազգային-քաղաքական, ԶԼՄ, կապի, պարենային անվտանգության, առեւտրի 2) Լուսավորության, մշակույթի, սպորտի, շրջագայության 3) Հիգենիա, էպիդեմիա, առողջապահություն, զոոլոգիա 4) Գյուղատնտեսության, բնության պահպանության, կանաչապատման 5) Ինժեներատեխնիկական, արդյունաբերության 6) Էլեկտրական, էներգետիկային և ջեռուցման 7) Ճարտարապետաշինարարական, 8) Քաղաքացիական պաշտպանության ՇՐՋԱՆԱՆԻ— Քաղաքանու բաղկացուցիչ վարչական միավոր և ունի Գավառանու կարգավիճակ: Շրջանանու պատգամավորները իրենցից մեկին ընտրում են Ավագանու օրենսդիր, մեկին Շրջանապետ, մնացածից ձեւավորում են բաժինները` 1) Ազգային-քաղաքական, ԶԼՄ, կապի, պարենային անվտանգության, առեւտրի 2) Լուսավորության, մշակույթի, սպորտի, շրջագայության 3) Հիգենիա, էպիդեմիա, առողջապահություն, զոոլոգիա 4) Գյուղատնտեսության, բնության պահպանության, կանաչապատման 5) Ինժեներատեխնիկական, արդյունաբերության 6) Էլեկտրական, էներգետիկային և ջեռուցման 7) Ճարտարապետաշինարարական, 8) Քաղաքացիական պաշտպանության

- 302 -

ՔԱՂԱՔԱՆԻ— Քաղաքի կարգավիճակ շնորհվում է երկու և ավել շրջան ընդգրկող Գավիթին: Պատգամավորներից մեկը ընտրվում է Քաղաքապետ և մեկը օգնական, ովքեր և շրջանպետերի հետ միասին կազմում են Քաղաքանին: Երեւանը` յոթը, Գյումրին` երեք, Վանաձորը` երկու առանձին շրջաններից են բաղկացած: ՆԱՀԱՆԳԱՆԻ— Նահանգապետն իր երկու օգնականներով ընտրվում է Գավառապետերի և Շրջանապետերի մեջից, ինչը իր խորհուրդն է և ձեւավորում է նա(հ)խարարությունները՝ համապատասխան կառավարչությունների: Հայաստանում դեռեւս բացի Սյունիքից պատմական տարածքային ամբողջական նահանգներ չկան` օկուպացված լինելու պատճառով: Նահանգն ու մայրաքաղաքը ունեն նույն կարգավիճակը: Հայաստանի մեջ ներգրավվել հայցող պետությունները կկոչվեն տվյալ Էթնիկ Նահանգներ: ԱՎԱԳԱՆԻ— Օրենսդիրները` դա մեկական պատգամավորներ ամեն մի Շրջանանուց, Գավառանուց և 8-ը գիտնական, 4-ը տարով կազմում են Հայոց Ազգային Ավագանին` Օրենսդիր մարմինը: Օրենսդիրի կարգավիճակով 10-ը գիտնականներին հանձնաժողովների մասնագիտությամբ ընտրում է Գիտությունների Ազգային Ակադեմիան: Ներկայում 59պատգ. օրենսդիր+8գիտնական= 67 օրենսդիր։ Ավագանին բաց քվեարկությամբ ընտրում է ԱՎԱԳ-ին և երկու տեղակալներին, ձեւավորում հանձնաժողովները՝ 1) Ազգային (Հայզարմի արտաքին ու ներքին անվտանգության և հարաբերություն.) 2) Առողջապահության, հիգենիայի ու էկոլոգիայի 3) Լուսավորության, գիտության, մշակույթի, սպորտի և տուրիզմի 4) Արդյունաբերության, գյուղատնտեսության և բնության պահպանության 5) իրավական, տնտեսական ու սոցիալական 6) Բյուջետային և ֆինանսավարկային 7) Կապի, տրանսպորտի, վառելիքի 8) Ընտրությունների և ինքնակառավարման ԿԱՌԱՎԱՐ— Արդեն ձեւավորված Ավագանու մեջից ընտրվում է Հայաստանի Կառավար` 4-ը տարով: Կառավարը ձեւավորում է կառույցը. նշանակում է՝  Կառավարիչներին և Ազգային Բանկավարին։  Ծառայությունների ղեկավարներին՝ Գերագույն դատախազին՝ իր երեք տեղակալներով, Հատուկ ծառայությունների ղեկավարներին, Ազգային Զորքի Սպարապետին, Պետդիվին (Հայդիվան), Վիճակագրին, որոնք իրենց հերթին ձեւավորում են իրենց ծառայությունները: ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ-ը` 1. Ազգային Բանկ (ամեն շրջանում, գավառում մեկական Բանկամաս) 2. Արտակարգ իրավիճակների և քաղաքաց.պաշտպանության կառավարչ 3. Օրինապահության (Օրեններ) կառավարչություն 4. Լուսավորության և մշակույթի կառավարչություն`  ԶԼՄ, տպագրություն

- 303 -

5. 6.

7. 8.

9. 10.

 Մանկապարտեզ  ՈՒսուցում  Գիտություն  Արվեստ  Սպորտ  Տուրիզմ Առողջապահության և հիգենիայի կառավարչություն Կապի և տրանսպորտի կառավարչություն  Կապ  Տրանսպորտ  Վառելանյութ Ճարտարապետաշինարարական կառավարչություն Գյուղատնտեսության և բնապահպանության կառավարչություն`  Գյուղմթերքի պատվիրում, պահեստավորում և առաքում  Ոռոգում  Սերմեր  Պարարտանյութ  Գյուղտեխնիկա  Վառելանյութ Արդյունաբերության կառավարչություն Բյուջեյի կառավարչություն`  Բյուջե  Առեւտուր  Ֆինանս  Էկոնոմիկա  Աշխատանք  Սոցիում

ՎԻՃԱԿԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ– Կառավարի ներքո Հայաստանի Վիճակագիրը ձեւավորում է «Հայաստանի Վիճակագրություն» ծառայությունը՝ ունենալով ներկայացուցիչ նահանգներում, որոնք ամեն գավառում և շրջանում երկուական աշխատակցի միջոցով տեղեկացնում են պետությունում տիրող իրավիճակը` ստույգ թվերում: Կանխամտածված կեղծիքը պետական դավաճանություն է: ՊԵՏԴԻՎԱՆ--Հայաստանի Դիվանագետների ղեկավարը` Հայդիվը Հայաստանի Կառավարի ներքո դեսպանների, հյուպատոսների, դիվանագիտական ծառայությունների միջոցով վարում է պետության արտաքին քաղաքականությունը: Պետդիվանի ծառայության ապազգային ամեն մոտեցում ազգի դավաճանություն է։ ԴԱՏԱԽԱԶՈՒԹՅՈՒՆ— Գիտությունների դոկտորներ Գերագույն Դատախազը իր երեք տեղակալներով և նահանգների դատախազները իրենց երկու տեղակալներով` 4-ը տարով նշանակվում են Ավագանու կողմից` գիտությունների Ազգային ակադեմիայի խորհրդի ներկայացմամբ: Շրջանների և գավառների մինիմում գիտություններին թեկնածու դատախազները 4-ը տարով նշանակվում են նահանգի և Գերագույն դատախազությունների համատեղ նիստի որոշմամբ։

- 304 -

Դատախազության հիմնական նպատակը օրինական դաշտում պետության շահերի պաշտպանումն է: Դատախազների կողմից պետության շահերի չխրախուսումը գնահատվում է որպես ազգային դավաճանություն: ԽՐԱՏԱՆԻ -- Խրատանին Հայոց բարձրագույն իշխանությունն է: Խրատանին Հայոց Հավիտենականոնի խորհրդանիշն է: Պետական անվտանգության Հատուկ ծառայությունների ամենապատասխանատվությամբ ստուգված, Կառավարի խորհրդի կողմից երաշխավորված, ԳԱԱ-ի եզրակացությունը բավարարած, հասարակական վսիմ կարծիքների արժանացած՝ գենոմի կառուցվածքով խիստ ստուգված և անմնացորդ նվիրյալ ազգայնական հատկանիշներով տոգորված երեք էթնիկ Հայ Իշխաններից բաղկացած Խրատանին է ընտրում Հայոց Ավագանին։ Խրատանին Իշխանների կողմից ղեկավարվում է քառամիս ատենական մեթոդով: Խրատանին կհսկի, կմիջամտի, կկարգավորի պետության բոլոր քայլերը: Խրատանին բացի Իշխանատան կարգադրություններից` կարող է կասեցնել ամեն մի ատյանի վճիռ և որոշում: Խրատանուն է պատկանում համաներման առաքելությունը: Խրատանին ցմահ պետության հովանավորության և հատուկ պահպանության ներքո է ապրում ու գործում: Պետականության շահերը չխրախուսող Խրատանու յուրաքանչյուր քայլ համարվում է ազգի դավաճանություն: Խրատանու կազմի և փոփոխության հետ կապված հարցերը վճռվում են Իշխանատան կարգադրությամբ` 40 օրվա ընթացքում: Խրատանին ուղղորդվում է շահի ոգով չարի փորձությամբ բացահայտված հետեւյալ ճակատագրական խրատներով` 1) Հայզարմը Առաջնածինն է, Արարչապաշտ է։ Հայաստանը արարչական օրենքների երկիրն է 2) Հայզարմը ի սկզբանե օժտված է ներքեւից վերեւ մագլցող բոլոր 8-ը չարխերով 3) Հայզարմը իր ավելորդ վստահողականությունից, նյութապաշտությունից և օտարի բոլոր սպասարկումներից պետք է առհավետ պաշտպանված լինի 4) Հայզարմը առաքելված է Կենաց լույսի՝ բարեկերտության և բարեկրթության սերմամբ, քաղաքակրթության ավանդակրի Հավիտենական խրատով ՊԵՏՀՍԿՈՒՄ – Պետհսկողին նշանակում է Խրատանին։ Նա պետհսկիչներից կազմավորում է “Պետհսկում” ինստիտուտը, ունենալով երկուական հսկիչ ամեն գավառում և շրջանում: ՈՒնի ամեն ոլորտի գործոունեությունից տեղեկանալու իրավունք։ ԱՐԴԱՐԱԴԱՏՈՒԹՅՈՒՆ— Հայոց Արդարադատը իր երկու տեղակալներով նշանակվում է Խրատանու կողմից, իրականացնում է ինստիտուտի ձեւավորումը: Հայաստանի Արդարադատության ինստիտուտը բաղկացած է երկաստիճան դատարաններից` 1. Դատարան 2. Վճռաբեկ Դատարան:

- 305 -

Դատավորները երդվում են Հայոց Հավիտենականոնի վրա: Առաջին ատյանի դատավորները պարտադիր պետք է ունենան մինիմում գիտությունների դոկտորի թեկնածուի աստիճան, իսկ երկրորդ ատյանի դատավորները պարտադիր գիտությունների դոկտորի աստիճան: Դատավորները նշանակվում են 4-ը տարով, անձեռնամխելի են, բարձրագույն աշխատավարձով և նրանց կողմից կանխամտածված օրինախախտումները գնահատվում են որպես ազգի դավաճանություն: Փաստաբանական ու դատապաշտպանական համակարգը Հայաստանում միմիայն պետական ծառայություն է համարվում և կատարած աշխատանքի դիմաց հաճախորդի կողմից կարող են նաեւ ոչ պարտադիր, օրենքով սահմանված չափերի սահմաններում խրախուսող վարձատրման արժանանալ: ԻՇԽԱՆԱՏՈՒՆ – Հատուկ իրավիճակի պայմաններում Խրատանու նախաձեռնմամբ` Հայաստանի գերագույն իշխանությունն է: Իշխանների` Խրատանու, Պետհսկման, Կառավարի խորհրդի, Ավագի խորհրդի, Գերագույն դատախազի, Արդարադատի, Հատուկ ծառայությունների խորհրդի միասնական նիստն է: Այն հրավիրվում է պետականության վտանգավորվածությանը վերաբերող վճռական ու վերջնական որոշումներ կայացնելու: Պատերազմելու կամ պատերազմ հայտարարելու որոշումը կայացնում է Իշխանատունը: Հոդված 12. Բոլոր ընտրված և նշանակված դեմքերի հանդեպ կարող են անվստահություն հայտարարել ազգաբնակչությունը, Իշխանատունը, Ավագանին, Կառավարը, պատգամավորները, ընտրյալները: Տարբեր պաշտոններում վերընտրված ընտրյալների թափուր մնացած տեղերը լրացվում են սկսած համայնքային ընտրություններով: Վերընտրությունների լրիվ գործընթացը չպետք է գերազանցի 40 օրը: Հոդված 13. Ընտրյալները առանց Համայնքանիի, Գավառանիի, Շրջանանիի որոշման և Ավագանու ու Իշխանատան հաստատման չեն կարող հետապնդվել, հարցաքննվել, ձերբակալվել, դատվել: Կառավարության խորհուրդն ու տեղակալները, Գիտական Ակադեմիայի ու բաժինների ղեկավարները, ԲՈՒՀ-երի ու ինստիտուտների տնօրենները առանց Ավագանու որոշման ու Խրատանու հաստատման չեն կարող հետապնդվել, հարցաքննվել, ձերբակալվել, դատվել: Հոդված 14. Հայաստանի Կառավարը երդվում է Հայաստանի Հավիտենականոնի վրա` Իշխանատան, Ավագանու, Գաղտնի ծառայությունների ղեկավարների, Գերագույն Դատախազի, Գիտական ակադեմիայի խորհրդի, Բանակի հրամանատարի, Կառավարիչների, Նահանգապետերի, Քաղաքագլուխների, Շրջանղեկերի, Գավառղեկերի, Գավիթղեկերի, Համայնքղեկերի ներկայությամբ: Երդման տեքստը` Հոդված 15. Կառավարության ծրագիրը եթե Ավագանին չի ընդունում` կառավարիչներին հրաժարական է ներկայացվում: Կառավարության երկրորդ ծրագրի հրաժարականի ներկայացումը իրականացվում է Կառավարի հրաժարականի հետ միասին: Հոդված 16. Հայաստանի ղեկավար համակարգի առաջին դեմքերի աշխատավարձերը ձեւավորվում է Կառավարության խորհրդի կողմից, Հաստատվում Կառավարի ու Ավագանու կողմից: Հոդված 17. Հայաստանի անվտանգությունն ու սահմանների անձեռնամխելիությունը ապահովում է Հայոց Ազգային Բանակը: Հայաստանի Կառավարը համարվում է Հայոց Բանակի Գերագույն հրամանատարը: Գերագույն հրամանատարը գտնվում է Իշխանատան անմիջական վերահսկողության ներքո: Հայոց Բանակում հրամանների արհամարումը գնահատվում է որպես ազգի դավաճանություն: Հոդված 18. Հայաստանի ներքին կարգուկանոնը պահպանում է Օրինապահության կառավարչությունը: Օրեններին չենթարկվելը հանցագործություն է: Օրենների կողմից օրենքի խախտումը դատապարտվում է 15 տարուց ի վեր: Հոդված 19. Կառավարը Հայդիվի օգնությամբ`Միջազգային կառույցների, դիվանագիտական ներկայացուցչությունների, հավատարմագրված դեսպանների, հավատարմատարների և պատվավոր հյուպատոսների միջոցով կարգավորում է Հայաստանի արտաքին հարաբերությունները: Հոդված 20. Միջազգային պայմանագրերը կնքում է Հայաստանի Կառավարը, վավերացնում է Հայոց Ավագանին: Հոդված 21. Պատերազմ հայտարարելու համար Կառավարը կամ Ավագանին դիմում են Իշխանատանը: Հոդված 22. Արտակարգ իրավիճակ կարող են հայտարարել Կառավարը և Ավագանին` միջամտել Իշխանատունը: Հոդված 23. Ներպետական արտակարգ իրավիճակի, Հավիտենականոնի փոփոխման, համազգային կամ պետական նշանակության հարցերի լուծման համար Ավագանին 10 օրվա ընթացքում հանրաքվե է անցկացնում: Հոդված 24. Հայաստանի քաղաքացի են համարվում Աշխարհի բոլոր Հայերը, ովքեր անկախ ապրելու վայրից` ընդունում ու հարազատության երդում են տալիս Հայաստանի Հավիտենականոնին: Հավիտենականոնին հարազատության երդում են տալիս նաեւ Հայաստանի քաղաքացի հանդիսացող և Հայաստանում մշտապես բնակվող էթնիկ փոքրամասնությունները: Հայաստանի քաղաքացիները անկախ կայանալու վայրից` գտնվում են Հայաստանի պաշտպանության ներքո: Հավիտենականոնին

- 307 -

չհետեւելն ու արհամարելը համարվում է ազգային դավաճանություն և հանցագործություն: Հոդված 25. Հայաստանի քաղաքացիությունը շնորհում է կամ ժխտում Կառավարը, հաստատում է Հայոց Ավագանին, հսկում է Իշխանատոնը՝ մաքսիմում չորսը ամսվա ընթացքում: Հոդված 26. ՈՒրիշ պետությունների պահանջով Հայաստանից ոչ մի Հայ չի կարող դուրս տրվել: Հոդվոծ 27. Եթե որեւէ պետություն ցանկանում է ներգրավվել Հայաստանի կազմի մեջ, միմիայն` 1. Առանց Հայոց ազգային հարցերի քննարկման իրավունքի 2. Որպես տվյալ էթնիկ կառույց Հոդված 28. Տասնութ տարին լրացած յուրաքանչյուր Հայաստանի քաղաքացի պարտավոր է երկու տարով ծառայել Հայոց բանակում և Օրենքով սահմանված կարգով մասնակցել Հայաստանի պաշտպանությանը: Հոդված 29. Հայաստանում բժշկական սպասարկումը անվճար է` բացի կոսմետիկական վիրահատություններից: Հոդված 30. Հայաստանում յուրաքանչյուր քաղաքացու երեխա ունի անվճար մանկապարտեզի իրավունք: Հոդված 31. Հայաստանում յուրաքանչյուր քաղաքացու երեխա ունի անվճար` պարտադիր միջնակարգ և ըստ օժտվածության ու ցանկության մնացած բոլոր հաստատություններում ուսման, գիտությամբ, արվեստով, սպորտով զբաղվելու իրավունք: Հոդված 32. Հայաստանում բոլորը հավասար են օրենքի առջեւ: Ոչ ոք չի կարող պարտադրվել սեփական անձի հանդեպ ցուցմունք տալու: Մարդը համարվում է մեղավոր միմիայն դատարանի որոշմամբ: Հոդված 33. Հայաստանում Ազգային դավաճանությունը դատապարտվում է մահապատժով: Հոդված 34. Ազգի ու պետականության հանդեպ պառակտիչ, սադրիչ, խռովարար գործունեություն կազմակերպելու և քարոզելու համար դատապարտվում են 15 տարուց վերսկսած: Հոդված 35. Պետական իշխանությունները պարտավոր են քաղաքացիների դիմումներին օրենքով նախատեսված ժամկետում պատշաճ պատասխան տալու` ոչ ուշ, քան երկու շաբաթվա ընթացքում:

- 308 -

Հոդված 36. Հայաստանում յուրաքանչյուր ոք ունի իրավունքների և ազատությունների դատական, ինչպես նաեւ պետական այլ մարմինների առջեւ իրավական պաշտպանության և անվճար իրավաբանական օգնություն ստանալու իրավունք: Հոդված 37. Հայաստանում պատերազմի համար նախատեսված զենք կարելի է արտադրել, տեղափոխել կամ կրել միայն պետության թույլտվությամբ: Հոդված 38. Հայաստանում ճանաչվում է ազգային, պետական, կոլեկտիվ և Հայաստանի քաղաքացու անձնական սեփականությունների, դրանց օտարման ու ժառանգաբար փոխանցման իրավունքները: Հոդված 39. Հայաստանի յուրաքանչյուր քաղաքացի ունի աշխատանքի իրավունք և պարտավոր է աշխատել ու վճարել համապատասխան հարկեր և տուրքեր: Հոդված 40. Օգտակար հանքային հանածոները արտահանվում են միմիայն պատրաստի ապրանքի տեսքով: Հոդված 41. Բնական պաշարների հետ կապնված, մարտական, ստրատեգիական նշանակության պետական արտադրությունները կազմակերպվում են իշխանության հետ արտադրական համայնատիրության աշխատավարձի ֆոնդի չափի ձեւավորման պայմանագրի համաձայն: Այն չպետք է զիճի Հայաստանի միջին աշխատավարձին: Հոդված 42. Էներգոկիրները և վառելանյութը ազգաբնակչությանը, գյուղատնտեսությանը, ազգային արտադական միավորին բավարարվում է ինքնարժեք+10% գնով: Մնացած ձեռնարկությունների համար գները որոշում է Կառավարությունը: Հոդված 43. Հայաստանում գյուղատնտեսական և արտադրական միավորների եկամուտների 30%-ը գանձվում է պետական բյուջե: ՈՒրիշ հարկեր լինել չեն կարող: Տվյալ արտադրության համայնատիրությունն է տնօրինում է 70% եկամուտին և նրանց ընդհանուր ժողովն է իրավասու տնօրինելու ֆոնդերի տեղաբաշխմանը: Հոդված 44. Գյուղատնտեսական նպատակներով օգտագործման համար հողը որպես ազգային սեփականություն է տրվում համանքներին, անհատին և այլ կազմակերպություններին՝ առանց տուրքի ու վճարի` պարտադիր և օպտիմալ օգտագործման պայմանով: Հոդված 45. Պետությունը պատվիրում է համայնքին գյուղմթերքի արտադրությունը և պատվիրած քանակության արտադրանքը գնում նրանից անմիջապես` արտադրողի, Գյուղնախարարության, Բյուջեյի նախարարության և Ավագանու համատեղ համաձայնեցրած գներով Հոդված 46. Պետությունը գյուղտեխնիկան հանձնում է համայնքին՝ ազգային սեփականության հանդեպ պատասխանատվության պայմաններով, մինչեւ համայնքը ունենա իր սեփական տեխնիկան:

- 309 -

Հոդված 47. Ագրոհամայնքներին ոռոգման ջրով ապահովում է պետությունը` անվճար: Հոդված 48. Ագրոհամայնքներին պարարտանյութով ապահովում է պետությունը` ինքնարժեք+10% գնով: Հոդվաժ 49. Արտադրական կամ այլ նպատակներով օգտագործման համար, անհատներին ու կազմակերպություններին հողը միմիայն վարձով է տրվում՝ որպես ազգային սեփականություն:: Հոդված 50. Արդյունաբերությունը ազգային սեփականություն է և օգտագործման է տրվում կոլեկտիվին առանց տուրքի ու վճարումների, բայց վերականգնըման ու վերանորոգման լրիվ պատասխանատվությամբ: Հոդված 51. Արտադրության արտադրանքը համարվում է կոլեկտիվի սեփականությունը և պետական պատվերը` ինչը համարվում է առաջնահերթ արտադըրանք, պետությունը անմիջապես գնում է արտադրողից: Հոդված 52. Հայաստանում արտադրվող շինարարական, տեխնիկական, գիտական, արվեստի, սոցիալ-տնտեսական բնույթի ապրանքները վաճառվում են ազգաբնակչությանը` ինքնարժեք+10% գնով: Հոդված 53. Հայաստանում չարտադվող, պետության կողմից ներմուծվող շարժական ամեն տեսակի գույք վաճառվում է ազգաբնակչությանը ինքնարժեք+10% գնով: Հոդված 54. Սույն Հավիտենականոնը կարող է փոփոխության ենթարկել միմիայն Հայ ազգի հանրաքվեն:

- 310 -

ԿՐԹԱԿԱՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԸ 1. Կրթական համակարգը լինելու է բացարձակապես, միմիայն պետական եւ Ավագանու հատուկ հսկողության տակ: 2. Նախադպրոցական համակարգը միաձուլվելու է կրթական համակարգի հետ: Պարտադիր ուսուցանվելու է ազգահայրենասիրական գաղափարախոսություն: 3. Միջնակարգ դպրոցները մնում են տասնամյա: ՈՒսումը շարունակողների համար` բացարձակապես ըստ աշակերտների ընդունակությունների, ավելանում է 11-րդ դասարանը` միայն մասնագիտական թեքումով: 4. ՈՒսումնարանները մեկ տարի ուսուցողական ժամանակով բացարձակապես բոլոր տեղանքային մասնագիտական ուղղվածությամբ` կախված տվյալ բնագավառում գործող արդյունաբերական ձեռնարկությունների պահանջներից: 5. Տեխնիկումները երկու տարի ուսուցողական ժամանակով բացարձակապես բոլոր միջին տեխնիկական մասնագիտական ուղղվածությամբ` կախված տվյալ բնագավառում գործող արդյունաբերական ձեռնարկությունների պահանջներից: 6. Բարձրագույն ուսումնական հաստատությունները վերականգնել Սովետական Միության ժամանակների դրվածքին համապատասխան: 7. Բարեկեցել նախկին բոլոր հանրակացարանները` ուսանողությունը ամենաժամանակակից պայմաններում պետք է ապրի պետական հանրակացարաններում: ՊԵՏԱԿԱՆ ՀԱՏՈՒԿ ՀՍԿՈՂՈՒԹՅԱՆ ՆԵՐՔՈ` I. ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՕՂՅՈՒՄՊԻ անվ. ՈՒՍՈՒՑԱՆՈՂԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ Մանկադասատվական ֆակուլտետ Երիտդասատվական ֆակուլտետ II. ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՎԻՍՈՒ ԴԻՑԻ անվ. ԲԺՇԿԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ 1-Հնաբուժական ֆակուլտետ 4-Կիբեռբուժական ֆակուլտետ 2-Բուժական ֆակուլտետ 5-Դեղագործական ֆակուլտետ 3-Վիրաբուժական ֆակուլտետ 6-Գեմոսորբցիայի ֆակուլտետ III. ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՎԱՀԱԳՆ ԴԻՑԻ անվ. ՕՐԻՆԱՊԱՀԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ Հայրենի իրավագիտության ֆակուլտետ Կարգապահության իրավագիտության ֆակուլտետ Մարդու իրավունքների իրավագիտության ֆակուլտետ Միջազգային իրավագիտության ֆակուլտետ IV. ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՄՈՎՍԵՍ ԽՈՐԵՆԱՑՈՒ անվ. ՀԱՅԱԳԻՏԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼՍ. V. ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՏԻԳՐԱՆ ՄԵԾԻ անվ. ՌԱԶՄԱԿՐԹԱԿԱՆ ՄԱՐԶ VI. ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ /ԵՐԵՎԱՆ.../ ՊԵՏԱԿԱՆ “ԳԼԱՁՈՐ” ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ 1-Դիվանագիտության ֆակուլտետ 7-Աշխարհագրության ֆակուլտետ 2-Իրավաբանական ֆակուլտետ 8-Բնագիտության ֆակուլտետ 3-Մաթեմատիկայի ֆակուլտետ 9-Տնտեսագիտության ֆակուլտետ 4-Ֆիզիկայի Ֆակուլտետ 10- Օտար լեզուների ֆակուլտետ 5-Քիմիայի Ֆակուլտետ 11- Ազգային գաղափարախոսության 6-Պատմության ֆակուլտետ VII. ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԴԱՎԻԹ ԱՆՀԱՂԹԻ անվ. ԿԻԲԵՌՆԵՏԻԿԱՅԻ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ VIII. ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԹԱՄԱՆՅԱՆԻ անվ. ՃԱՐՏԱՐԱՊԵՏԱՇԻՆԱՐԱՐԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ

- 311 -

IX.

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ Ա. ՄԻԿՈՅԱՆԻ անվ. ՏԵԽՆԻԿԱՄԵԽԱՆԻԿԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ X. ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ XI. ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԱՆԱՍՆԱԲՈՒԺԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ XII. ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԼԵՌՆԱՄԵՏԱԼՈՒՐԳԻԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ XIII. ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԵՐՎԱՆԴ ԱՐՔԱՅԻ անվ. ՖԻԶԿՈՒԼՏՈՒՐԱՅԻ ԻՆՍՏԻՏՈՒՏ XIV. ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԿՈՄԻՏԱՍԻ անվ. ՊԵՏԱԿԱՆ ԿՈՆՍԵՐՎԱՏՈՐԻԱ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԱԶԳԱՅԻՆ ԿԱՃԱՌ (ԱԿԱԴԵՄԻԱ) Վերականգնել Ազգային Կաճառի պատիվն ու տիրույթները: Ակադեմիան պետք է հանդիսանա Առաջնածին Ազգի Առաքելության իրականացման Սուրբ Տաճարը: Հնարավորին եւ անհնար ամենաբարձր մակարդակներով պետք է գործեն Ակադեմիայի բոլոր բաժիններն, գիտափորձադրական ու գիտահետազոտական ինստիտուտները: Այն ոչ միայն պետք է շնորհի որակավորում Հայաստանի կադրերին, այլ ունենա միջազգային որակավորման շնորհման բարձրագույն աստիճան: Ակադեմիայի տիրույթների ու աշխատակիցների քանակը ճշտել Ակադեմիայի Խորհրդի եւ Ավագանու համատեղ որոշման համաձայն: (ՏԻՐ ԴԻՑԻ ԱՆՎԱՆ ԱԶԳԱՅԻՆ ԿԱՃԱՌ) ԱԿԱԴԵՄԻԱՅԻ ԳԵՐՕՐԵՆ (ՊՐԵԶԻԴԵՆՏ) ԱԿԱԴԵՄԻԿՆԵՐԻ ԽՈՐՀՈՒՐԴ ՏԻՐՈՒՅԹՆԵՐԻ (ԲԱԺՆԻ) ՎԱՐԻՉՆԵՐ ՃԵՄԱՐԱՆՆԵՐԻ (ԱՍՊԻՐԱՏՈՒՐԱ) ՏՆՕՐԵՆՆԵՐ ԻՆՍՏԻՏՈՒՏՆԵՐԻ ՏՆՕՐԵՆՆԵՐ Այսօրվա դրությամբ Կաճառում աշխատում են 3798 մարդ (բայց ոչ 3800) Որից` Իսկական անդամ------------------------------65 Թղթակից անդամ------------------------------52 Արտասահմանյան անդամներ---------------66 Դոկտորներ-------------------------------------335 Թեկնածուներ----------------------------------1076

ՏԻՐՈՒՅԹՆԵՐ (ԲԱԺԱՆՄՈՒՆՔՆԵՐ) I. Մաթեմատիկական եւ տեխնիկական գիտությունների 1. Մաթեմատիկայի ինստիտուտ 2. Մեխանիկայի ինստիտուտ 3. Ինֆորմատիկայի եւ ավտոմատիզացման պռոբլեմների ինստիտուտ 4. Հիդրո պռոոբլեմների ինստիտուտ II. Ֆիզիկայի եւ աստրոֆիզիկայի 1. Բյուրականի աստղագիտարան ինստիտուտ 2. Ֆիզիկայի հետազոտությունների ինստիտուտ 3. Ֆիզիկայի կիրառական պռոբլեմների ինստիտուտ 4. Ռադիոֆիզիկայի եւ էլեկտրոնիկայի ինստիտուտ 5. ՌՖԷԻ հատուկ կոնստրուկցիաների ինստիտուտ

- 312 -

6. Գալակտիկա ինստիտուտ III. Բնական գիտությունների 1. Միկրոբիոլոգիայի եւ մանրեների ինստիտուտ 2. Կենդանաբանության եւ հիդրոէկոլոգիայի ինստիտուտ 3. Կենդանաբանության ինստիտուտ 4. Բուսաբանության ինստիտուտ 5. Հիդրոէկոլոգիայի եւ ձկնաբանության ինստիտուտ 6. Բուսաբանական այգի ինստիտուտ 7. Հիդրոպոնիկայի պռոբլեմների ինստիտուտ 8. Էկոլոգիա նեոսֆերայի ինստիտուտ 9. Մոլեկուլյար կենսաբանության ինստիտուտ 10. Կենսաքիմիայի ինստիտուտ 11. Ֆիզիոլոգիայի ինստիտուտ 12. ՈՒղեղի ուսումնասիրման ինստիտուտ 13. Քիմիական երկրաբանության ինստիտուտ IV. Քիմիայի եւ Երկրի մասին գիտությունների 1. Քիմիական ֆիզիկայի ինստիտուտ 2. Ընդհանուր եւ անօրգանական քիմիայի ինստիտուտ 3. Օրգանական եւ դեղագործական պռոբլեմների ինստիտուտ 4. Օրգանական քիմիայի ինստիտուտ 5. Նուրբ օրգանական քիմիայի ինստիտուտ 6. Մոլեկուլի կառույցի ուսումնասիրման ինստիտուտ 7. Երկրաբանական գիտությունների ինստիտուտ 8. Երկրաֆիզիկայի դիտարան ինստիտուտ 9. Երկրաֆիզիկայի եւ ինժեներասեյսմաբանական ինստիտուտ 10. Մետագրուպ ինստիտուտ 11. Հայկական քիմիական ասոցացիա V. Հայագիտության եւ հասարակական գիտությունների 1. Պատմության ինստիտուտ 2. Լեզվի ինստիտուտ 3. Գրականության ինստիտուտ 4. Արվեստի ինստիտուտ 5. Հնագիտության եւ ազգագրաբանության ինստիտուտ 6. Արեւելագիտության ինստիտուտ 7. Տնտեսագիտության ինստիտուտ Այս կառուցվածքը իհարկե լուրջ առաջադիմություն խոստանալ չի կարող, բայց Ավագանու եւ ակադեմիայի համատեղ աշխատանքի շնորհիվ որոշ կրճատումներ, բաժինների եւ ինստիտուտների պռոֆիլային փոփոխություններից հետո ամեն ինչ բարեհաջող կլինի:

- 313 -

Տարածքային անվանումները` Առյուծ Մհերի հրապարակ Արամի հրապարակ Թորքոմի հրապարակ Հայկի հրապարակ Պարույրի հրապարակ Երվանդունիների հրապարակ

Արգիշտիի հրապարակ Արտաշեսի հրապարակ Տիգրան Մեծի հրապարակ Արտավազդի հրապարակ Անդրանիկի հրապարակ Նժդեհի հրապարակ

Առաջին 100 օլիմպիադաների հաղթող Երվանդ Արքայի անվան Սպորտհամալիր Կոնյակը վերանվանել “Ա Ր Ա Ր Ա Տ” Հայկական ծիրանի ու դեղձի բրենդը կոչել իրենց անուներով Թատրոնները` 1. Արտավազդ Արքայի անվ. Պետական դրամատիկական 2. Սպենդարյանի անվ. Բալետի եւ օպերայի 3. Սայաթ-Նովայի անվ. երաժշտական 4. Հակոբ Պարոնյանի անվ. կոմիդիայի 5. Սունդուկյանի անվ. թատերական 6. Րաֆֆու անվ. Պատմա-հայրենասիրական 7. Թում. Անվ. Մանկա-պատանեական 8. ՈՒսանողական Բոլոր քաղաքները վերանվանել պատմական անուններով Փողոցները` Սասունցի Դավիդ Հայկի Աբովյան Տարոնի Նալբանդյան Վահունիների Ամիրյան Վահագնի Սովետաշենի Վիսու դիցի Կիեւյան + Լենինգրադյան Անդրանիկի Լենինգրադյան Գուգարաց Աճառյան Շիրազի Գրիգոր Լ.+ Արշակունյաց Արտաշես Աշխարհակալի Պռոշյան Պարույրի Ազատության Երվանդունիների Վազգեն Սարգսյան Մենուաի Ռոստովյան Արտավազդի Մյասնիկյան Հսկայի Պուշկինի Անհաղթի Էջմիածնի Էրզրումի Թբիլիսյան Սյունիքի Կինոթատրոնները` Ռոսսիա Մասիս Հայրենիք Արարատ Մոսկվա Դվին

- 314 -

вÚàò ²¼²î²¶ð²Î²Ü Úàôð²Î²Øܺð ȺìàÜ äàÔàêÚ²Ü

¸²ðÒ Ü²ÊÜÚ²ò ö²èøÆÜ Ø²îº²Ü 4

º ð ºì ² Ü 2 0 0 8

- 315 -

´àÈàð

вÚðºÜ²Üìºð

вںðÆÜ

гÛϳ½áõÝÝ»’ñ, ²ñ³ñã³Ï³Ý ¹ñí³ÍùÝ»ñÇ Ñ³Ý¹»å ϳï³ñí»É ¿ áïݳӷáõÃÛáõÝ: سñ¹ÏáõÃÛ³Ý å³ïÙáõÃÛ³Ý Ýϳïٳٵ ³Ù»Ý³³Ñ³íáñ ã³ñ³·áñÍáõÃÛáõÝÝ ¿ áïݳӷí»É` ²é³çݳÍÝÇ ¨ ²ðdzϳÝáõÃÛ³Ý, ²ð³ñã³ÛÇÝ ûñ»ÝùÝ»ñÇ »ñÏñÇ åÕÍÙ³Ý Ýå³ï³Ï ¿ Ñ»ï³åݹí»É: ²ÛÝ Çñ³Ï³Ý³óñ»É ¿ ë³ï³ÝÇ` çÑáõ¹Ç ¨ ï³ñï³ñÇ` óóñ-ÙáÝÕáÉáǹݻñÇ ÙÇáõÃÛáõÝÁ: гÛñ»ÝÇùÁ ÏáãáõÙ »Ý سÛñ гÛñ»ÝÇù` ÑÇÙ³ Ù³±Ûñ, û ѳ±ÛÁ: ÆßËáõÙ ¿ ³Ûɳë»éáõÃÛáõÝÝ áõ ³Ûɳë»ñáõÃÛáõÝÁ, ³ÙáõëݳÝáõÙ »Ý Ùdzë»éÝ»ñÁ, Çß˳ݳíáñÝ»ñÇ áõ ÷áÕ³ï»ñ»ñÇ ³Ù»Ý³í»Ñ ïÇïÕáëÁ ·»Û ÉÇÝ»ÉÝ ¿, ÏáõëáõÃÛáõÝÁ ѳÝáíǹÝáíÇ ¿ ¹³ñÓ»É, ó·³íáñÝ»ñÁ í³×³éùÇ »Ý Ñ³Ý»É Çñ»Ýó Ýëï³ï»ÕÇÝ»ñÁ, ëáõïÝ áõ Ï»ÕÍÇùÁ ¹³ñÓ»É »Ý ëñµáõÃÛáõÝ, ¹³í³¹ñáõÃÛáõÝÁ ïÇñ»É ¿ ²ß˳ñÑÁ: ¸»é»õë Ý.Ã.³. 33Ã. ²ñï³í³½¹Çó ²ÝïáÝÇáÝ å³ñïáõÃÛáõÝÝ Ïñ»Éáõó Ñ»ïá ë³ï³Ý³Ï³Ý É»·ÇáÝÝ»ñÇ ·É˳íáñ ϳéáõÛó ÐéáÙÇ ë»Ý³ïÁ áñáßáõ٠ϳ۳óñ»ó, áñ г۳ëï³ÝáõÙ ³ÛÉ»õë гÛÁ ãå»ïù ¿ ջϳí³ñÇ` ¹³ Çñ»Ýó ѳٳñ ã³÷³½³Ýó íï³Ý·³íáñ ¿: ²Û¹å»ë ¿É ³ñÇÝ áõ ³Û¹ ³Ù»ÝÇó ѳÕûó ѵñÛ³Ý: ²ñѳíÇñùÁ ï»õáõÙ ¿ ó°³Ûëûñ: Ð³Û ³½·Á ѳÛïÝí»É ¿ å³ïÙ³Ï³Ý Ã³óùÇ ³Ù»Ý³íï³Ý·³íáñ Ïǽ³Ï»ïáõÙ: ØÇÝã»õ 301Ã. ã»Ýù áõÝ»ó»É ÝÙ³Ý µ³ñ¹³Ýù` ù³Ý½Ç ÃßݳÙÇÝ ï»ë³Ý»ÉÇ ¿ »Õ»É áõ ѳÕÃ»É »Ýù: àôÝ»ó»É »Ýù ³ß˳ñÑ³Ï³É å»ïáõÃÛáõÝ, ³é³ç³¹»Ù ùñÙ³Ï³Ý ¹³ë, ·Çï³Ï³Ý áõ ³ëïÕ³·Çï³Ï³Ý µ³ñÓñ³·áõÛÝ Ù³Ï³ñ¹³Ï, µ³ñíáù ³åñ»É³Ï»ñå, Ñá·³ó»É »Ýù ²ðÇ³Ï³Ý ³ß˳ñÑÇ µ³ñ¹³ÝùÝ»ñÇ ÉáõÍÙ³Ý Ñ³Ù³ñ, ³ñųݳó³Í »Ýù »Õ»É µ³ñáÛ³ÏÇñà ³½·»ñÇ ³Ù»Ý³µ³ñÓñ ѳñ·ÇÝ: ²Û¹ ïÇïÕáëÇÝ ÇÝùݳÏáã ç³Ý³ó ïÇñ³å»ï»É Ññ»ßÁ` ѵñÛ³Ý, Çñ §ê³ï³Ý³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛáõݦ ³Ý³å³ï³ÍÇÝ Íñ³·ñáí: гÕóݳÏÇ Ñ³Ù³ñ ݳ å»ïù ¿ ¹ÇÙ»ñ Çñ»Ý ѳïáõÏ ³Ý³é³Ï áõ ¹³í³¹Çñ ÑݳñùÝ»ñÇÝ` ÇÝãÁ ²ðÇ Ð³ÛÇ Ñ³Ù³ñ Ëáñà ¿ñ: ²Ýݳ˳¹»å ëïáñ áõ ³Ýëáíáñ ¿ÇÝ Ù³ñï³í³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ` ÑÇÙÝí³Í ë»÷³Ï³Ý ÇÝùݳëÇñáõÃÛ³Ý áõ ³ñųݳå³ïíáõÃÛ³Ý ³Ýï»ëÙ³Ý íñ³: гÛÁ ë³ï³ÝÇÝ áñå»ë Ù³ñ¹áõ ѳí³ï³ó` áõ å³ñïí»ó: ̳˻óÇÝ áõ ï³å³É»óÇÝ Ù»ñ å»ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ: ¸ñ³Ýáí ¿É ãµ³í³ñ³ñí»óÇÝ` áñáß»óÇÝ Ù»Ï Ð³Û ÃáÕÝ»É` ³ÛÝ ¿É óݷ³ñ³ÝÇ Ñ³Ù³ñ: ¸³ ¿É ãϳ۳ó³í: ʳݷ³ñ»óÇÝ å³íÉÇÏÛ³ÝÝ»ñÝ, Ãáݹñ³ÏÛ³ÝÝ»ñÝ, ¸³íÇÃ-´»ÏÝ, ²Ý¹ñ³ÝÇÏÝ, ÜŹ»ÑÁ, ³½³ï³ï»Ýã ýǹ³ÛÇÝ»ñÁ: ²ÛÅÙ ³ÛÝ Ññ»ßÝ»ñÁ Çñ»Ýó ѳí³ù³Ï³Ý áõÅÇ Ïǽ³Ï»ïáõÙ »Ý: àô ³Ûë ³Ù»Ý³íï³Ý·³íáñ ÷áõÉáõÙ ÉéáõÙ »Ýù: гÛÇ ½³í³ÏÁ ½ñÏí³Í ¿ ³å³·³ÛÇó, гÛÁ êÇáÝ ÑÙáõïÝ»ñÇ 13 ³ñӳݳ·ñáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³Ó³ÛÝ ³åñáõÙ ¿ ѳݳ峽ûñÛ³ ѳóÇ ÷ÝÃñïáõùÝ»ñáí: ºñÏÇñÁ ½ñÏí³Í ¿ áõÝ»óí³ÍùÇó` µ³ñáÛ³Éùí³Í ¿: êñÇϳÛáõÃÛ³Ý ãë³ÝÓáõÙÁ çÑáõ¹ÇÝ ³ñÓ³Ï»É ¿ Ù»ñ ëñµáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ, å³ïíÇ ³ñųݳå³ïíáõÃÛ³ÝÁ ÏåÝ»Éáõ ³ÑÇó: Ø»ñ ÑáÕÇ íñ³, Ù»ñ ï³Ý ß»ÙÇÝ Ù»½ ѳëóñ»É »Ý ϳóáõÃÛ³Ý ³Ù»Ý³³Ýí³Û»É ë³Ý¹Õ³ÏÇÝ áõ ¹ñ³Ýáí ¿É ã»Ý µ³í³ñ³ñíáõÙ: ºÑáí³Ý å³ï·³Ù»É ¿ ³Ýå³ÛÙ³Ý Ð³ÛÇ ÛÇß³ï³ÏÁ »ñÏÝùÇ ï³ÏÇóÁ çÝç»É: àëáËÁ ³Ýݳ˳¹»å ¿ñ, ³Ýï»ë³Ý»ÉÇ: ܳ ³ÛÅÙ Ïáñóñ»É ¿ Çñ ³Ù»Ý³Ï³ñáÕáõÃÛáõÝ å³ñ·»õáÕ ³Ýï»ë³Ý»ÉáõÃÛáõÝÁ áõ гÛÁ ³ÛÉ»õë ãáõÝÇ ¹³ñ»ñáí ³ñ¹³ñ³óí³Í Çñ Éé»Éáõ Ù³ñï³í³ñáõÃÛ³Ý Çñ³íáõÝùÁ: лñáë³ßáõÝã ݳËÝÇÝ»ñÇ Ñá·ÇÝ»ñÁ Ù»½ ѳݷÇëï ã»Ý ï³Éáõ` ³Ýѳå³Õ Ùdzµ³Ýí»É ¿ å»ïù áõ í»ñçÝ³Ï³Ý áñáßáõÙ Çñ³Ï³Ý³óÝ»É:

- 316 -

- 317 -

ÆÜâ±àô ¾ вÚÀ ÈèàôØ Þ³ï ¿ ó³í³ÉÇ, µ³Ûó Çñ³íÇ׳ÏÁ áÕµ»ñ·³Ï³Ý ¿` ÙÇ·áõó» ³é³±ÛÅÙë: ºÃ» å»ïù ¿ ѳٳϻñåí»ÇÝù ³ÛÝ ÙïùÇ Ñ»ï, áñ ϳñáÕ »Ýù í»ñ³Ý³É ϳ٠ÓáõÉí»É áõñÇß ³½·»ñÇ áõ ó»Õ»ñÇ Ù»ç, ³ñ¹Ûá±ù ³ñÅ»ñ ¹³ñ»ñ ß³ñáõÝ³Ï ³Û¹ã³÷ ³ñÛáõÝ Ñ»Õ»Õ»É, ³Û¹ù³Ý ÏáñáõëïÝ»ñ ï³É, ³Û¹ù³Ý ï³Ýç³ÝùÝ»ñÇ »ÝóñÏí»É: ÆëÏ ·áõó» Ùï³ÍáõÙ »Ýù, áñ ¹³ Ù»Ýù ã»Ýù »Õ»É, Áݹ³Ù»ÝÁ Ù»ñ å³å»ñÝ áõ ݳËÝÇÝ»ñÝ »Ý »Õ»É, Ýñ³Ýù ×Çßï ã»°Ý »Õ»É ¨ ß³ï ǽáõñ ¿É ³ñÛáõ±Ý »Ý ó÷»É: ´³Ûó, »Ã» ³Û¹å»ë ¿, ³å³ ÇÝãá±õ »Ýù Ñå³ñï³ÝáõÙ ³ÝóÛ³ÉÇ Ù»ñ ³½·³Ýí»ñ Ñ»ñáëÝ»ñáí: ÆÝãá±õ »Ýù áõñ³Ë³ÝáõÙ, áñ ѳ½³ñ ï³ñÇ Ïáñóñ³Í å»ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ѳÝϳñͳÏÇ í»ñ³Ï³Ý·Ýí»ó: ƱÝã Çñ³íáõÝùáí »Ýù Ñå³ñï³ÝáõÙ Ø»Í Ð³Ûùáí, ²ñ³Ù áõ гÛÏ, ²ñï³ß»ë áõ îÇ·ñ³Ý ²ñù³Ý»ñáí, DZÝã Çñ³íáõÝùáí »Ýù ³åñáõÙ ²ñ·ÇßïÇ áõ ºñí³Ý¹ ó·³íáñÝ»ñÇ ³í³Ý¹³Í ÑáÕ»ñÇ íñ³, ϳñ¹áõÙ úÕÇáõÙåÇ, Êáñ»Ý³óáõ ¨ Ùݳó³Í å³ïÙÇãÝ»ñÇ Ù³ïÛ³ÝÝ»ñÁ, í»Ñ³ÝáõÙ ÎáÙÇï³ëáí, ÑdzÝáõÙ ÞÇñ³½áí áõ ê»õ³Ïáí, á·»õáñíáõÙ ²Ý¹ñ³ÝÇÏáí áõ ÜŹ»Ñáí: ºë µáÉáñÇÝ ã»Ù ϳñáÕ Ãí³ñÏ»É, ³ñųݳíáñÝ»ñÁ ß³ï-ß³ï »Ý, µÛáõñ »Ý ¨ µáÉáñÁ áõÝ»Ý Ñ³í»ñÅ ÑÇß»Éáõ µÛáõñ ³ñųÝÇùÝ»ñ: ¶áõó», áñáíÑ»ï»õ Çñ»Ýù ã»Ý Ùï³Í»É, áñ Çñ»Ýó ݳËÝÇÝ»ñÁ ǽáõñ »Ý ѳÝ׳ñÝ»ñ áõ Ñ»ñáëÝ»ñ »Õ»É áõ ÍÝ»É, »õ Çñ»Ýù ¿É »Ý Ó·ï»É Ýñ³Ýó ÝÙ³Ýí»É, Ýñ³Ýó ·áñÍÁ ÏÇë³ï ãÃáÕÝ»É Ï³Ù ¹ñ³Ýù ³ÛÝù³Ý ³ñųݳíáñ Ù³ñ¹Çù »Ý »Õ»É, áñ ³ß˳ï»É »Ý Çñ»Ýó ݳËÝÇÝ»ñÇÝ Ñ³ñ·³Ýù Ù³ïáõóáõÙáí` ÙÇ ßÛáõÕ ¿É Çñ»Ýù Ýñ³Ýó ³í³Ý¹³Í µáõÛÝÇÝ ³í»É³óÝ»Ý: ÆëÏ Ù»±Ýù: Ø»Ýù Ù»ñ ÉéáõÃÛ³Ùµ ã»Ýù ϳñáÕ ³ñ¹³ñ³óÝ»É Ù»ñ ³Ý·áñÍáõÃÛáõÝÁ: ºÃ» ³Ý·³Ù Ù»Ýù ã»Ýù áõ½áõÙ ·Ý³Ñ³ï³Í ÉÇÝ»É Ù»ñ ݳËÝÇÝ»ñÇ ³í³Ý¹Ý áõ å³Ñ³Í Ýñ³Ýó í³é ÑÇß³ï³ÏÁ, ·áÝ» íëï³Ñ ·Çï»Ýù, áñ Ù»ñ Ù³ï³Õ ë»ñáõݹÁ ѳëï³ï ³å³·³ ãáõÝÇ, ù³Ý½Ç Ù»Ýù Ýñ³Ýó ÉáõÛë ³ß˳ñÑ »Ýù ÍÝ»É ¨ ÃáÕÝáõÙ »Ýù µ³ËïÇ ùٳѳ×áõÛùÇÝ` ³ñ¹Ûá±ù ³Û¹ Çñ³íáõÝùÁ Ù»Ýù áõÝ»Ýù: ºñµ»ù å»ïù ãÇ Ùáé³Ý³É, áñ ÙáÉáñ»óÝ»É Ï³ñ»ÉÇ ¿ ÙdzÛÝ áÕç»ñÇÝ, Ñá·ÇÝ»ñÁ ³Ù»Ý ÇÝã ï»ëÝáõÙ »Ý ¨ »Ã» ³Ý·³Ù áã Çñ»Ýó ÑÇß³ï³ÏÇ, ³å³ Ù»ñ ½³í³ÏÝ»ñÇ Ùßáõßáï ³å³·³ÛÇ Ñ³Ù³ñ Ýñ³Ýù Ù»½ ã»Ý Ý»ñÇ: ºÃ» ³Ý·³Ù áñáᯐ »Ýù ÉéáõÃÛ³Ùµ ѳٳϻñåí»É ëïñϳóÙ³Ý ·³Õ³÷³ñÇ Ñ»ï, »Ï»ù ·áÝ» Ù»½ ïÇñ³Ï³É ÁÝïñ»Ýù ³é³ç³¹»Ù ¨ ³ñųݳíáñ ÙÇ ²ð ³½·Ç, µ³Ûó á㠳ݳëáõÝ çÑáõ¹ÇÝ: ²Ýµ³ñá۳ϳÝ, ³Ýѳñ·³Ýù, ³Ýå³ïÇí, ³Ý³ñÅ³Ý ³Ûë ϻݹ³ÝÇÝ»ñÁ ë³ï³Ý³Û³Ï³Ý Ï»ñå³ñáí Ùï»É »Ý Ù»ñ Ù»ç, Ù»ñ Ï»Ýë³·ñáõÃÛ³Ùµ ³åñ»Éáí, Ù»ñ ³ÝáõÝ ³½·³ÝáõÝÁ Ïñ»Éáí, ·áÕáõÃÛ³Ùµ áõ ³Ý³é³ÏáõÃÛ³Ùµ ïÇñ³Ý³Éáí ³ÃáéÇ áõ ÷áÕÇ, ³Ûëûñ Ù»½ ϳé³í³ñáõÙ »Ý, ¹³ïáõÙ, ëå³ÝáõÙ, ³Ýµ³ñá۳ϳݳóÝáõÙ, ³Ý·ñ»·»ï³óÝáõÙ, ÏÇë³ëáí³Í, ÏÇë³Ù»ñÏ Çñ³íÇ׳ÏÇ Ù»ç Ù»½ ËÍϳÍ` Çñ»Ýù í³Û»ÉáõÙ »Ý Ù»ñ ÑáÕÝ áõ çáõñÁ, ѳñëïáõÃÛáõÝÝ»ñÝ áõ Áݹ»ñùÁ: à’ã: ²ÙµáÕç гÛáó å³ïÙáõÃÛáõÝÁ, ³é³í»É»õë í»ñçÇÝ 1700 ³ÙÛ³ ³Ù»Ý³¹³Å³ÝÁ, ³å³óáõó»ó, áñ гÛÇÝ Ñݳñ³íáñ ¿ ëå³Ý»É, ÙáñûÉ, ï³Ýç»É, Ù³ëݳï»É, ï»Õ³Ñ³Ý»É, ÇÝãå»ë ·Çß³ïÇ㠳ݳëáõÝ çÑáõ¹Ý ¿ ³ñï³Ñ³ÛïíáõÙ` Ù³³ñáõýÛ³ÛÇ »ÝóñÏ»É` µ³Ûó áã ÍÝÏÇ µ»ñ»É: ºì, áñ å³ïÙ³Ï³Ý ·Éáµ³É í»ñ³÷áËÙ³Ý ¿íáÉÛáõóÇáÝ ¿ï³åÁ ÷áËáÕ í»ñçÇÝ` áñáßÇã ËáëùÁ гÛÇ ßáõñûñÇó ¿ ÑÝã»Éáõ` ¹³ ¿É »ë ·Çï»Ù: àì ÆÜâ ¸²Ä²ÜàôÂÚàôÜ Î²ðàÔ ¾, ¸ºèºìê ÂàÔ ²ÜÆ` Îî²ÜºÜø: ØƺìÜàôÚÜ ¾, غÜø` غð àðàÞÆâ ÊàêøÀ ²êºÈàô ºÜø:

§ê³ï³Ý³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛáõÝÁ¦ ²ñÇ Ù³ñ¹áõ ѳٳñ å»ïù ¿, áñ ÉÇÝ»ñ ³Ù»Ý³¹³Å³Ý ëïáõ·áõÙÁ, ³ÛÝ Ý³Ë³ï»ëí³Í ¿ñ ²ñÇ Ù³ñ¹áõ á·áõ ïáÏáõÝáõÃÛáõÝÁ ëïáõ·»Éáõ ѳٳñ, ³é³í»É»õë, ·É˳íáñ ÃÇñ³Ë ѳݹÇë³óáÕ ²é³çÇÝ ²ñ³ñí³ÍÇ` гÛÇ Ñ³Ù³ñ: ºì Ù»Ýù ³Û¹ ÷áñÓáõÃÛáõÝÁ ϳñáÕ³ó³Ýù ѳÕóѳñ»É` µ³Ûó DZÝã ·Ýáí: ²’Û, ³Û¹ ¹³Å³Ý, ³Ýï³Ý»ÉÇ áõ ³ÝÙáé³Ý³ÉÇ ³ÝóÛ³ÉÝ áõ Ý»ñÏ³Ý ¨ ÇÝãÁ ϳñáÕ ¿ íñ»ÅËݹñáõÃÛ³Ý ÁݹáõÝ³Ï ¹³ñÓÝ»Éáõ гÛÇÝ` ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛáõÝÝ áõ ϳñáÕáõÃÛáõÝÁ Ù³ïã»ÉÇ ¹³ñÓÝ»Éáõ íñ³ ÑÇÙÝ»Éáõ Ù»ñ ·áñÍÝ áõ áñáßÇã ËáëùÁ: Ø»Ýù »Ýù г۳ٳñ¹Á, Ù»Ýù »Ýù ²é³çÇÝ ²ñ³ñí³ÍÁ ¨ µáÉáñ ²ñÇ³Ï³Ý ÍÝáõݹݻñÁ Ù»½³ÝÇó »Ý å³Ñ³Ýç»Éáõ ³Û¹` í»ñçÝ³Ï³Ý ×ß-

- 318 -

·ÁñÇï áñáßáõÙÁ: Ø»Ýù 301 Ãí³Ï³ÝÇó å»ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ Ïáñóñ³Í, ³é³Ýó ó·³íáñÇ áõ ½áñ³í³ñÝ»ñÇ ã¿ÇÝù ѳÝÓÝíáõÙ áã Ù»ÏÇÝ, áã Ù»ÏÁ Ù»½ ãûÏáõå³óñ»ó: æÑáõ¹Ý»ñÁ ·Ý³óÇÝ Ý»Ý· Ù³ñï³í³ñáõÃÛ³Ý ³Ù»Ý³ÑÙáõï ù³ÛÉÇÝ` áñáß»óÇÝ å»ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ í»ñ³Ï³Ý·Ý»É ¨ ³ÛÝ Ïï³Ï»É ųٳݳÏÇ ³Ù»Ý³Ñ½áñ ï»ñáõÃÛ³ÝÁ` ´Ûáõ½³Ý¹Ç³ÛÇÝ: ²Û¹å»ë ¿É ³ñ»óÇÝ: 885 Ã. ʳÉÇý³ÃÁ »ÉÝ»Éáí Çñ Ý»ñùÇÝ Çñ³íÇ׳ÏÇó` ¾ÙÇñ ´áõÕ³ÛÇÝ Ð³Û³ëï³ÝÇó Ñ»ï ¿ ϳÝãáõÙ: ²éÇÃÇó û·ïí»Éáí çÑáõ¹ ´³·ñ³ïáõÝÇÝ»ñÁ ²ßáï 1-ÇÝ ²ÝÇ-ÞÇñ³ÏÇ Ã³·³íáñáõÃÛ³Ý ·³Ñ »Ý µ³ñÓñ³óÝáõÙ: 998 î³ñáÝÇ Çß˳ÝÝ»ñ ²ßáïÁ (´³·³ñ³ïÇ áñ¹ÇÝ), ¸³íÇà ²ñù³ÛÇÏÁ, ¶ñÇ·áñÁ, ÂáéÝÇÏÁ г۳ëï³ÝÇ ïÇñáõÛÃÝ»ñÁ Ïï³Ï»É ¿ÇÝ ´Ûáõ½³Ý¹Ç³ÛÇÝ: Àëï ȳëïÇí»ñóáõ` îñ³åǽáÝáõÙ 1021 Ãí. §Ñ³Û»ñǦ ¨ ´Ûáõ½³Ý¹Ç³ÛÇ ì³ëÇÉ ´ ÙÇç»õ ÏÝùí»ó ã³ñ³µ³ëïÇÏ å³Ûٳݳ·Çñ, áñÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ ÐáíѳÝÝ»ë-êÙµ³ï ó·³íáñÁ Çñ Ù³ÑÇó Ñ»ïá ²ÜÆÜ ¨ гÛùÁ Ïï³ÏáõÙ ¿ ì³ëÇÉ ´-ÇÝ: ÜáõÛÝ áÕµ»ñ·áõÃÛáõÝÁ ѳëï³ïáõÙ ¿ ÑáõÛÝ å³ïÙÇã êÏÇÉÇó³--λ¹ñÇÝáëÁ: 1043 Ã. Ù»Ýù Ù»ñ »ñµ»ÙÝÇ ³ß˳ñÑ³Ï³É å»ïáõÃÛáõÝÁ ³é³Ýó Ïéí»Éáõ ÏáñóñÇÝù` ³é³Ýó áñ»õ¿ å³ï»ñ³½ÙÇ ³ÛÝ Ïï³ÏÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ Ñ³ÝÓÝí»ó ´Ûáõ½³Ý¹Ç³ÛÇÝ, áñÇ ¹ÇÙ³ó çÑáõ¹ ´³·ñ³ïáõÝÇÝ»ñÁ ´Ûáõ½³Ý¹Ç³ÛáõÙ ÑáÕ»ñ áõ ϳÉí³ÍùÝ»ñ ëï³ó³Ý: àñÇó Ñ»ïá, ³Û¹ ÝáõÛÝ çÑáõ¹Ý»ñÇ ¹³í³¹ñáõÃÛ³Ùµ, ÝáõÛÝ Ù»ñ µ³ËïÇÝ ³ñųݳó³í ݳ»õ Çñ ó³Ý³ÍÁ ×³ß³Ï³Í ´Ûáõ½³Ý¹³Ï³Ý å»ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ: ²Ýó»É ¿ ѳ½³ñ ï³ñÇ: ²Ûëûñ Ù»Ýù áõÝ»Ýù ³ÛÝ, ÇÝã áõÝ»Ýù: 1700 ï³ñí³ ¹ÅáËù³ÛÇÝ ³åñáõÙÝ»ñ ï³ñ³Ýù, ³ÝËݳ Ïáïáñ»óÇÝ Ù»½, ÙáñûóÇÝ, ¸»ñ-¼áñÇ ³Ý³å³ïÝ»ñÇÝ í»ñçÝ³Ï³Ý í³Ë׳ÝÇ Ñ³Ý·ñí³ÝÇÝ Ù³ïáõó»óÇÝ, µ³Ûó ϳݷáõÝ ÙݳóÇÝù` çÑáõ¹Ý»ñÁ ãϳñáÕ³ó³Ý ÙÇ Ñ³Û ÃáÕÝ»É, ³ÛÝ ¿É óݷ³ñ³ÝÇ Ñ³Ù³ñ: ÂáÕ ½³ñٳݳÉÇ ãÃí³` Ù»Ýù Çñáù ïáÏáõÝ »Ýù, ³Ùáõñ ϳÙùÇ ï»ñ, ³ÝÝÏáõÝ, ѳٳé, ³ÝÙ³Ñ »Ýù, áñáíÑ»ï»õ µ³ñÇ »Ýù áõ ½áõñÏ Ý»Ý·áõÃÛáõÝÇó ¨ ²ñ³ñÇãÁ ¹ñ³Ýáõ٠ѳÙá½í»ó, Ù»Ýù Çñ»Ý ѳñ³½³ï ÙݳóÇÝù: ÐÇÙ³ ѳë»É ¿ ²Ñ»Õ ¸³ï³ëï³ÝÇ` ø³í³ñ³ÝÇ Å³ÙÁ, ³ÛÝ ³ñ¹»Ý ë³ñ»ñÇ Ñ»ï»õáõÙ ãÇ ¨ å³ÑÝ ¿ Ùáï»ÝáõÙ Ù»ñ áñáßÇã ËáëùÁ ³ë»Éáõ: ¸ñ³ ѳٳñ Ùݳó»É ¿ ¹³Ñ×³Ï³Ý ³ÝóÛ³ÉÇÝ Ññ³Å»ßï ï³Éáõ »ñÃÇ í»ñçÝ³Ï³Ý Ñ³Ù³ËÙµáõÙ: ØÝáõÙ ¿ ³½·áõÃÛ³Ùµ гÛÁ ѳٳËÙµíÇ Ð³ÛÇ á·áõ ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛ³Ý Ñ»ï: ºì í»’ñç: ê³ ÙÇ ÷áñÓáõÃÛáõÝ ¿ñ, áñÇ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ å»ïù ¿ ²ñÍÇíÁ ·»ïݳ÷áñí»ñ ¨ ²éÛáõÍÁ çñ³ëáõ½í»ñ, áñå»ë½Ç ëáÕáõÝÁ ë³í³éÝ»ñ ¨ Éáõë³íáñ ×ñ³·Á زð»ñ: Ê»ÉùÇÝ ³ß»ó»’ù: Ø»Ýù »ñµ»ù ã»Ýù »Õ»É »Ýóϳ ¨ »ñµ»ù ã»Ýù ÉÇÝÇ: Ø»Ýù áõÝ»Ýù ÉñÇí áõñÇß ³é³ù»ÉáõÃÛáõÝ ¨ ³ÛÝ å»ïù ¿ Çñ³Ï³Ý³óÝ»Ýù: ºÃ» áñ»õ¿ ÙÇ Ñ³Û å³ïñ³ëï ¿ ëïñϳݳÉáõ ù³ÛÉÇÝ, ݳ µ³ñÓñ³Ó³ÛÝ å»ïù ¿ ³ñï³Ñ³ÛïíÇ, ݳ Ð³Û ³Ýí³Ýí»É ãÇ Ï³ñáÕ, Çñ³íáõÝù ãáõÝÇ, ÇëÏ Ùݳó³ÍÁ å»ïù ¿ ³Ýѳå³Õ ѳٳËÙµí»Ý: ä»ïù ¿ ѳٳËÙµí»Ý ÙÇÙdzÛÝ Ýñ³Ýù, áíù»ñ ·Çï³ÏóáõÙ »Ý ³½·Ç ѳٳñ ÏÛ³ÝùÁ ãËݳۻÉáõ ·³Õ³÷³ñÁ, ÙdzÛÝ Ýñ³Ýù ÏϳñáÕ³Ý³Ý ã¹³í³×³Ý»É, ãÍ³Ë»É Ð³Ûñ»ÝÇÝ, ½³ñÑáõñ³ÍÇÝ ·áéáóáí гÛÏÛ³Ý Ý»ïÁ áõÕÕáñ¹»É ´»ÉÇ ÏñÍùÇ Ù»ç ¨ ׳ϳïÇ: ÎѳٳËÙµí»Ý ÙdzÛÝ Ýñ³Ýù, áíù»ñ ã»Ý áõ½áõÙ ï»ëÝ»É ë»÷³Ï³Ý ½³í³ÏÝ»ñÇÝ ëïñáõÏÇ Ï³Ù Í³é³ÛÇ Ï³ñ·³íÇ׳ÏáõÙ, áíù»ñ ã»Ý ó³Ýϳݳ Çñ»Ýó ÍÝáÕÝ»ñÇÝ Ùáõñ³óϳÝÇ ¹»ñáõÙ ï»ëÝ»É, áíù»ñ ã»Ý ѳݹáõñÅÇ Çñ»Ýó ùáõÛñ»ñÇÝ áõ ¹áõëïñ»ñÇÝ áëáÕÇ ÉÏïÇ û·ï³·áñÍÙ³ÝÁ ѳÝÓÝ»ÉÁ, áíù»ñ ã»Ý áõ½»Ý³ ï»ëÝ»É Çñ»Ýó ϳݳÝó Ññ»ßÇÝ Í³é³Û»Éáõó, áíù»ñ ã»Ý »ñ³½Ç Ññ»ßÇó Ãáõɳ÷³Û ÙÇ å³ï³éÇ áõ ÷ßñ³ÝùÇ ³ñųݳݳÉ, áíù»ñ ³Ù»Ý ·Ýáí ÏÓ·ï»Ý Çñ»Ýù ÉÇÝ»Ý Çñ»Ýó áõ Çñ»Ýó ѳñ³½³ïÝ»ñÇ ×³Ï³ï³·ñÇ Ï»ñïáÕÁ: ØÇÙdzÛÝ ÝÙ³Ý ²ñÇ³Ï³Ý á·áí Ý»ñßÝãí³ÍÝ»ñÁ ÏϳñáÕ³Ý³Ý ïÕ³Ù³ñ¹ ѳٳñí»É, ÁݹáõÝ»É áëáÕÇ ãѳÛï³ñ³ñí³Í ݻݷ Ù³ñï³Ññ³í»ñÁ ¨ ѳÕÃáÕÇ ïÇïÕáëáí ¹áõñë ·³É Ù³ñïÇó: ²Û¹åÇëÇù »Ý »Õ»É гÛϳ½Û³Ý µáÉáñ Ù»ñ ݳËÝÇÝ»ñÁ, Ù»ñ å³å»ñÁ, ³Û¹ Ýñ³Ýó Âáõñ λͳÏÇÇ ½³ñÑáõñ³ÝùÇ Ù³ëÇÝ ¿, áñ ³Ý·³Ù áëáÕÁ ãÇ Ñ³Ù³ñÓ³Ïí»É ¿åáëáõÙ ·ñÇ ã³éÝ»É: ²Û¹åÇëÇù ¿É å»ïù ¿ ÉÇÝ»Ý Ýñ³Ýó ³ñųÝÇ ÃáéÝ»ñÁ` ³ñÛáõÝáí áõ á·áí гۻñÁ: Øݳó³ÍÁ áõñÇßÇ Ãù³ÍÁ ÉǽáÕ Ï»ÕÍÛ³Ý Ë³éÝáõñ¹Ý»ñ »Ý` ³í»ÉÇ É³í ¿ ãÉÇÝ»Ý:

- 319 -

ȺìàÜ äàÔàêÚ²Ü

¸ð²Ü àô Üð²Ü 40 úð ÐÕÏí»Éáõ »Ý »Ýóϳ Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý ÉáÏ µÝ³íáñáõÃÛáõÝÝ áõ ³ñï³ùÇÝÁ, Ðéã³Ïí»ÉáõÝ ³ñ·³ëÇù »Ý ³ÝÓÇ ·áñÍÁ , ï³Õ³Ý¹Ý áõ ³é³ùÇÝÁ: ²ÛëåÇëÇÝ ¿ Ç٠ϳñÍÇùÁ, ÇÝÓ ÃíáõÙ ¿ ݳ»õ ѳٳٳñ¹Ï³ÛÇÝÁ: §¸áõ ëïñáõÏ, í³ËÏáï, ѳÛ, µ³Ûó áã ÇÝÓ áñ¹Ç¦ ,- ÃÛáõñÁ äáõßÏÇÝÛ³Ý: §Ðáõ¹³¦ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ßÇí` ý³ÉÉáë, ÙÇçݳëïÇ׳ÝÁ êáõñµ ø³éáñ¹áõÃÛ³Ý ºñÏÝå³·»óÇÝ Ø³ÛÇë»ÇÝ, µ³Ûó ã¹³ñÓ³Ý å³ñÏ»ßï ù³é³ëïÇ׳Ý: ø³Ý½Ç àôñáõß³ÉÇÙ` §Ë³Õ³Õ ï»Õ¦ - ¿ , ù³éáñ¹áõÃÛ³Ùµ ³ÙµáÕç³Ï³Ý ´³Ûó § Æëñá¿É¦ µ³é³óÇ Ã³ñ·Ù³ÝíáõÙ ¿ §²ñ³ñãÇ ¹»Ù å³Ûù³ñ¦ ºì ÐÇëáõëÇÝ ëå³Ý»óÇÝ Éá’Ï µ³ñá۳ϳÝáõÃÛáõÝÁ ù³ñá½»Éáõ ѳٳñ: §â³ñÇùÁ ³ÛÝ ³Ù»ÝÝ ¿, ÇÝãÁ ѳϳé³ÏáõÙ ¿ ë³ï³Ý³ÛÇ Ï³ÙùÇݦ, سëáÝÝ»ñÇ ëïáñ ϳñ·³ËáëÝ ¿ ë³, µéݳïÇñ³Ý³Éáõ ³ß˳ÑÇÝ: Ø»Í ÷áÕ»ñÝ »Ý Ï»ñïáõÙ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ,- ë³ ¿ êáñ³ëÇ ³ïÛ³ÝÁ: ä³ïÙáõÃÛáõÝÁ åÕÍáÕÝ»ñÇÝ ê»ñí³Ýï»ëÁ ݳËÁÝïñ»É ¿ ϳ˳ճÝÁ: §êáëϳÉǦ ϳñ·³íÇ׳ÏÝ ¿ å³ñ·»õ»É Ñáõ¹³Ý»ñÇÝ ì³ïïÇϳÝÁ: ²·³ÑáõÃÛáõÝÁ µáÉáñ ã³ñÇùÝ»ñÇ ³ñÙ³ïÝ ¿ , -- Ù»ÍÝ æ»ýñÇ âááõë»ñ: ÆëÏ áñ±Ý ¿ ³é³ù»ÉáõÃÛáõÝÝ óáõóùÇ` ¿áõÃÛ³Ùµ ëáëϳÉÇ , ³·³Ñ ¨ ëïáñ, ÚáÝç³ ËáïÁ ³ñ³Í³Í, ³Ý¹³ï³íáñ ٻͳó³Í, ÇÝùݳѳí³Ý, ÁÝÏݳíáñ: È»õáÝ üéÝçÛ³ÝÁ ÏÝϳñ³·ñÇ Ññ»ß³ÍÇÝÝ»ñÇÝ ³ñ¹Ç , ³Û¹ ·»ñíï³Ý·³íáñ` âáõÝ»Ý ³½·Á ѳٳÙdzµ³ÝáÕ ·áõÛÝÁ , ï»ëùÝ áõ É»½áõÝ Ùdzï³ññ, à’ã ѳíÇï»ÝÇÇó ѳÛïݳ·áñÍáõÃÛáõÝ, á’ã ¿É ³ÏÝѳÛï ѳÝ׳ñ, à’ã ¹Çí³Ý³·»ï ѳÝñ³×³Ý³ã, á’ã Ù»Ï Ã³·³ÏÇñ ѳÝñ³Ñ³Ûï, à’ã é³½Ù³·»ï ÷³é³µ³Ýí³Í, á’ã ÙÇ ÷³é³Ñ»Õ Ñ»ñáë³Ù³ñï, à’ã ÇÙ³ëïáõÝ Ñ³ñ·Ç , á’ã ¹åñáõÃÛáõÝ` áõÝ»ó³ÍÝ ¿É ¿ ²ñ³Ù»³Ï³Ý, à’ã ÑÇݳíáõñÓ Ù»Õ»¹Ç, á’ã »ñÏ, á’ã »ñ· , á’ã å³ñ ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý, à’ã ûÅïí³ÍáõÃÛáõÝÁ µ³ó³Ñ³ÛïáÕ ·áÝ¿ Ù»Ï ·áñÍÇù »ñ³Åßï³Ï³Ý, à’ã ³ß˳ñѳ·ñ³Ï³Ý ï»Õ³Ýí³ÝáõÙ` í»Ñ ½áñ³íáñÇ íϳ۳ϳÝ, à’ã Ù³ñ¹³Ù³Ï³ñ¹³ÏÁ µ³ó³Ñ³ÛïáÕ ËáѳÝáó ó»Õ³å³ïϳÝ, à’ã ¿É ³ñųÝÇù Ï»ñïí»Éáõ í»Ñ³ÝÓÝ ³Ûñ ¨ ϳ٠³ñÇ å³ïí³Ï³Ý: àôÝ»Ý` 5799-Á ï³ñí³ Ñ»ùdzóïÇå ³ñϳͳ߳ñ ˻ճÑݳñáõÙ, Ðáï³Ï»ñïáõÙ` Ú³Ñí³Ñ ìÇß³å, ²¹³Ù â³ñÇÝ, Ðáõ¹³, ˳í³ñ³ÙïáõÙ, » ÇÝã ¿ÇÝ áñáÝáõÙ ù³é³ëáõÝ ï³ñÇ Ù»ñÏ, ³Ù³ÛÇ ³Ý³å³ïáõÙ` ¶áõó» ùáãíáñÇÝ ·áÛ³ï»õÙ³Ý Ç±ÕÓ , ϳ٠ã³ñãáõÝ ·³Ñ³µ³½Ù Ýϳï³éáõ±Ù, ±» å³ï·³Ù ¿ÇÝ ëï³ÝáõÙ Çñ»Ýó ºÑáí³ ²ëïÍáõó Âáñ³Û³Ï³Ý, Þ³ï ·Çï³ÏÇó ¹³ëÇ` ÑáïÁ ÙÇßï Ñáõë³ Ù³Ý³Ý³ »ñÏݳϳÝ, ²åñÇ ÙïáñáõÙÝ»ñáí ³Ý³ß˳ï³Ýù ·áÛáõÃÛ³Ý, ϳ٠·áÝ» µ»Ù³Ï³Ý, ÆëÏ í»Ñ³·áõÛÝ Ñ³×áõÛùÁ ÉdzñÅ»ùáñ»Ý í»ñ³Ï»ñïÇ ³Ûɳë»éÙ³Ý: ²ÛëÇÝùÝ` ¹»Ù ²ñ³ñãÇÝ, Çñ ÇëÏ ³ñ³ñ³ÍÇÝ ¹»ñÇ Ñ³ïϳóÙ³Ý: ²é³ù»ÉáõÃÛáõÝ` ßÇݳÍÁ ³í»ñ»É , Ï»Ýë³Ù³ñí»É áõñÇßÇ Ï»Ýë³·ñáõÃÛ³Ùµ: Ðáï³ÛÇÝ ¿áõÃÛáõÝ` ϳ½Ù³Ï»ñåí³Í ѳÝó³·áñÍáõÃÛ³Ý í»ñçݳïÛ³Ý: ø³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝ` µáÉáñÇÝ Ãßݳٳѳñ»É, ï³ñ³Ïáõë»É Ù³ëݳïÙ³Ý, ¸³ëïÇñ³ÏáõÃÛáõÝ` å³ï׳éÇ Ñ³ñÏ ãϳ , íݳë ïáõñ ³Ýå³ÛÙ³Ý, ÎÛ³ÝùÇ ÏáÕÙÝáñáßáõÙ` ³ß˳ï³ÝùÁ ëÇñáõÙ ¿ ÑÇÙ³ñÝ»ñÇÝ ÙdzÛÝ: ²åñ»É³Ï»ñå` áõÝ»óí³Íù ã»ë ¹Ç½Ç ³é³Ýó ùñïÝù³ÍÝÇ Ñ³÷ßï³ÏáõÃÛ³Ý: ÌÇë³Ï³ï³ñáõÃÛáõÝ` ï³ñÇÝ ãÇ µáÉáñÇ , ëáëϳÉÇ ¿ ³é³Ýó ²ñÇÇ ³ñÛ³Ý: γñáÕáõÃÛáõÝ` ¹³íù, í³ß˳éáõÃÛáõÝ, óɳÝ, ³Ý·³Ù í³ñÓáí ½áõ·³ñ³Ý: ºñ³½³Ýù` ÙdzÛÝ ³Ãáé áõ ÷áÕ ï³Ý, ÁݹáõÝ»ÉÇ ¿ ³Ù»Ý ÙÇ å³ÛÙ³Ý: Üå³ï³Ï` ûÏáõ½ ½áõñ ³ñ³ñù, ÙdzÛÝ Ã» Ù³ñ¹Çù ѳßí»ïáõ ¹³éݳÝ

- 320 -

¶»ñÝå³ï³Ï` ºñÏÇñ ÙáÉáñ³ÏÇ ³ÙµáÕç Ù³ñ¹ÏáõÃÛáõÝÁ íñ»ÅÇ ¿ ³ñųÝ: ²ñųÝÇù³Ï»ñïáõÙ` ³Ãáé áõ ·³ÑÇ Ý»Ý·³½³íÃ³Í ³Ñé»ÉÇ å³ß³ñ, ²Ý³ß˳ﳳñ¹ÛáõÝù ͳ·áõÙÝ»ñÇ µ»ñٳٵ íÇÃ˳ñÇ áëÏÇ áõ ·áõÙ³ñ, ºì ³é³í»É` ѳٳٳñ¹Ï³ÛÇÝ ³ï»ÉáõÃÛ³Ùµ ßÇϳó³Í »ñÏݳϳٳñ: ÆëÏ ³ÙµáÕç Ù³ñ¹ÏáõÃÛáõÝÁ Ù»ÏÇ Ùáï ë˳É` ³µëïñ³Ïï ¿ ¨ ³ÝÑݳñ: Ðáõë³Ñ³ïí³Í áõÃûñ³ ÃÉ÷³ïÙ³Ý Í»ëÇó çÑáõ¹ ·³É³ËÇ ûñÃá¹áùë³É, ´³Ûó áñ ³Ýå³ÛÙ³Ý ¿ñ §ã³ñÇùÇ í³ñ³Ï¦ ÏáãáõÙÇó ½³ïí»ÉÁ Ñá·³É, Ðñ³Å³ñí»óÇÝ Ñ³ÛñÑ»ïÝáñ¹áõÃÛáõÝÇó` µ³ó³ñӳϳå»ë ³Ýû·Ý³Ï³É, سÑϳݳóáõÇÝ ³Ýѳë³Ý»ÉÇ ÙÇïù` ³ÕçݳÏÇ ãáñáñ¹ ï³ñáõÙ ÏÇÝ ¹³éݳÉ, àô ³Û¹ ë³ÝÓ³ñÓ³Ïí³Í ë»éáí Ç·³Ï³Ý, ǹ»³ÉÝ»ñÇ Ó»éùµ»ñáõÙ Ñáõë³É, §Ø»ñ ÏáíÇ ÑáñÃÁ ÙÇßï ¿É Ù»ñÝ ¿, ³ñÇ óáõÉ ¿ å»ïù ׳ñ»É ÁÝïñ۳ɦ, ºì ÑáñÃÁ Ïå³ßïÇ Ù³Ûñ ÏáíÇÝ, ÿ»õ ³ÝѳÛï óáõÉÝ ¿ñ ϳï³ñÛ³É: ²Ùáóѳñ Ï»ÕÍ³Í å³ïϳݳÝùÁ ï»É»·áÝdzÍÇÝ Ñ³Ù³Ñáõ¹³ÛáõÃÛ³Ý Ò»õ³Ý³Ý §ÝíÇñÛ³É ·áñͳϳɦ áñ¹Ç ³Ù»Ý µ³ñáÛ³ÏÇñà ³½·áõÃÛ³Ý êáõñµ »ñ¹áõÙÝ»ñáí §ÞáõÉË³Ý ²ñáõ˦-Ç ËáëïáõÙÝ»ñ ï³Ý µ³½áõÙ, Üáñ ³Ãáé³ÝÇëï` ù³Õ³ù, ·ÛáõÕ , ÷áÕáó Çñ»Ýó ³ÝáõÝÝ»ñáíÁ áõ½áõÙ, º½³ÏÇ áõËïáí` ѳí³ï³ñÙáõÃÛ³Ùµ ³Ù»Ý³ÛÝ í»Ñ³÷³é ÷áÕÇÝ ëñµ³½³Ý г÷ßï³Ï»É Áݹ»ñùÇ »Õ³ÍÁ, é³ÙÇÏÇ ¹³ï³ÍÁ , µ»ñ³ÝÇ Ïïáñ ѳóÁ, î³Ý, áõÝ»óí³ÍùÇ, ÑáÕÇ, çñÇ, í³é³Í ÙáÙÇ, áõ ·»ñ»½Ù³ÝÇ í³ñÓÁ: лïÝ ¿É ·áÝ» ѳݳ峽ûñÛ³ ÙÇ Ïïáñ ѳóÇ ãï³Ý гۻñÇÝ å³ÛÙ³Ý, гɳͳÍáí ãµ³í³Ý³Ý, ÏáÕáåï³Íáí ³ÝÏáõßï ³ãù»ñÁ ãѳ·»Ý³Ý ²Ù»Ý ÙÇ ë³ñù³ÍÁ ù³Ý¹»Ý, ͳé áõ ͳÕÇÏ ³Ý»Ý ³ñÙ³ï³Ñ³Ý, âµ³ó³Ñ³ÛïíÇ, áñ Ññáë³Ï³Ý »Ý Íñ³·ñ»ñÝ §ÑÙáõïÝ»ñǦ ëÇáݳϳÝ, гë³ñ³ÏáõÃÛ³ÝÁ ïñ³Ù³¹ñ»Ý ÏÇñà áõ Ñݳñ³·»ïÇÝ Ñ³Ï³ë³Ï³Ý, Üñ³Ýó ³ñ³ñ³ÍÁ ëï»Ý, ÇëÏ ·ñ³Í, Ñݳñ³ÍÇÝ ïÇñ»Ý , Ñ»ÕÇݳϳݳÝ: гٳ¹³ïáÕáõÃÛáõÝÁ ï³ññ³Ï³Ý, ˳í³ñ³·áñÍ ÇÝãå»ë ï³ñ³Ï³Ý, ²ñÇÇÝ ½ñå³ñï»Éáí ²ñ»õÇ±Ý ïÇñ»ÇÝ` ÙݳóÇÝ ¹Çïáñ¹ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³Ý: ²ñ³ñÙáõÝùÁ ³ñ¹ÛáõÝù ¿ ·³Õ³÷³ñÇ , óɳÝÁ` í³ëï³ÏÁ ϳճå³ñÇ ºì` ³Ý׳ñÁ ïÇïÕáëÇÝ Ñ³Ý׳ñÇ , ³Õ³Ý¹Á µ³ñÓáõÝùÇÝ ï³Õ³Ý¹Ç ²Ý·»ïÁ ³ÃáéÇÝ ·ÇïáõÝÇ, ³Ñ³µ»ÏÇãÁ` áõëáõó³ÝáÕÁ ÷ñϳñ³ñÝ»ñÇ, ³ɳÝãÇÝ Ýå³ëïÇ µ³Õí³ÝãÇ, ·³Ñ³ÝÇëïÁ` ·³ÑÝ Çñ ³×áõñ¹Ç í»ñëïÇ, ²Ýûñ»ÝÝ` ïÝûñ»Ý, ݳËñ³í³ñÝ` ݳ˳ñ³ñ, ¹³ï³µ³½Ý` ¹³ï³Ë³½Ç, Ò»õ³Ý³Ý ·³·³ÃÇÝ ÝáñáõÛÃÇ, ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ ³Ù»Ý³ëïáñÇÝÁ ÏáñáõëïÇ, ºñ·ÇãÝ Ó³Ûݳ½áõñÏ, ¹»ñ³ë³ÝÝ ³ÝÓÇñù, µáõÅùáõÛñÁ ÏÃíáñÇó ãï³ñµ»ñíÇ ¶Çï³ëïÇ׳ÝÁ ³åñáõëï³ÙÇçáó, Çñ³í³å³ßïå³ÝÁ ûñ»ÝùÁ áïݳѳñÇ §Ð³ñ³½³ï¦ ÁÝÏ»ñÁ ëïñϳóÙ³Ý Ùï»ñÙáõÃÛ³Ùµ ëáõñµ ûç³Ëï ųٳÝÇ ê³Ï³ÛÝ ï³ñ»ÙáõïÇÝ ³Ãáé³ÏÇñÁ ·áÝ» ³Ýí³Ý³ßù³Ýß³ÝÇ ÏßÝáñÑÇ: ä³ïÇíÝ áõ ËÇÕ×Á í»ñ³·ñ³Í “³ÏáõÙ ” áõ “·áÛ”-»ñÇÝ Ñ³ïáõÏ ¿áõÃÛ³Ý Î³ÝÝǵ³ÉÝ»ñ, Ãáõñù³¹ÇÙ³Ï ¹³ÑÇ×Ý»ñ, û ³ñݳËáõÙÝ»ñ Ñáõ¹³ÛáõÃÛ³Ý, ¾Ýí»ñ, æ»Ù³É, ³ÑɳÃÝ»ñáí` í×é³·áñÍÝ»ñÁ гÛÇ ó»Õ³ëå³ÝáõÃÛ³Ý: êáõ· áõ ë»õ³µ»ñ ѳÛïÁ ¹Åµ³Ëï³·áõÛÝ ¿ç»ñáõ٠гÛáó å³ïÙáõÃÛ³Ý, ²Å¹³Ñ³Ïáí åÕÍí³Í ä³ñûõÝ»ñÇó, ê³ñ·Çë -- ê³Ñ³ÏÝ»ñÇó, ²Ý³ÏÇó, ÊáëñáíÇÝ ³Õ»ÕݳѳñáõÙÇó, ä³ñëÇÏ áõ Ñ³Û ²ñÇÝ»ñÇÝ ÃßݳٳѳñáõÙÇó, гÛϳ½áõÝÛ³Ýó ûç³ËÁ Ù³ñáÕ Ê³í³ñ³å³ßï §Éáõë³íáñÇ㦠¶ñÇ·áñÇó, äáéÝϳѳٵ³í §ÏáõÛë»ñ¦ ÐéÇ÷ëÇÙ», سÝÛ³, ¶³Û³Ý»Ûáí Ù³ïáõóáõÙÇó, ÂáõɳÙáñà îñ¹³ïÇÝ ³½·³ÝíÇñ³Ï³Ý ³í³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñÇó ûï³ñáõÙÇó, ì³Ñ³·ÝÇ áõ ²Ý³ÑÇïÇ ëñµ³å³Ï³ÝáõÙÇó, ²í³ñ³ÛñÇ Ýå³ï³ÏáõÙÇó, 325--ÇÝ ¿É ÜÇϻ۳ÛÇ ïÇ»½»ñ³ÅáÕáíÇÝ ջհուդ øñÇëïáëÇÝ ²ëïí³Í³ÍáõÙÇó,

- 321 -

гñÛáõñùë³ÝáõÃ Ð³Û Çß˳ݳï³Ý ³ñųݳ½ñÏáõÙÇó áõ ³ñï³ùëáõÙÇó, ÌÝáÕ, »Õµ³Ûñք ѳÛù³¹³í ու ·³Õ ÝٳݳϻñåÝ»ñÇÝ Çß˳ݳóáõÙÇó, ÐÇëáõëÇ ø³Õù»¹áÝÛ³Ý »ñÏակի µÝáõÛÃáí ´Ûáõ½³Ý¹Ç³ÛÇÝ µ»õ»éáõÙÇó, âÉë³Í, µ³Ûó ï»ë³Í` ³ñù³Û³ï³Ý ϳé³í³ñÙ³Ý Ï³ñ·Ç áïݳѳñáõÙÇó, ²éÛáõͳÍÇÝ»ñÇ ³ß˳ñѳµ³ËáõÙÝ»ñÁ Ññ»ß³ÍÇÝ»ñÇ Ù³ñï³í³ñáõÙÇó, â³ñ³½áñ Âáñ³ÛÇ ×Çßï ³ñï³å³ïÏ»ñÁ ²ëïí³Í³ßÝãÇ í»ñ³ÏáãáõÙÇó, ʳëǹ³Ï³Ý §³ÛïÇï Ë÷»óÇÝ ÙÛáõëÝ ¿É ¹»Ù ïáõñ¦ Ñݳ½³Ý¹³áõëáõóáõÙÇó, ²ß˳ñÑ³Ï³É Ð³ÛùÁ Ññáë³Ï³Ý ùٳѳ×ùÝ»ñÇ Ù³ë»ñ ϳ½Ù³ÉáõÍáõÙÇó, 301-Çó 930-ÇÝ ¿É г½³ñ³ÙÛ³ å³ïÙ³·ñ»ñÇ åÕÍáõÙÇó áõ ÙáËñ³óáõÙÇó, ²Ý·³Ù ¿åáëáõÙ` ê³Ý³-´³Õ¹³ë³ñ, ÜáÛ, ê³ëáõÝóÇ ¸³íÇà ϻÕÍáõùÇó, гÛÏÛ³Ý î³íñáë ²ñù³Û³ó »ñÏÇñÁ ´³·ñ³ïáõÝÇÝ»ñÇ Ã³·³íáñ³ÏáãáõÙÇó, ÎÇÉÇÏdzÛÇ Ñ³íÇï»Ý³ÏáñͳÝÇãÝ»ñ èáõµ»Ý, ¼³ù³ñ, Èáõ½ÇÝ Ññ»ßÝ»ñÇó, ´³ñáÛ³ÏÇñà гÛáõÑáõ Ó»éݳÍÇÝ Ñ³óÁ µéÇ–·é»ÑÇÏÝ»ñÇ áõñ³óáõÙÇó, ºì Çñ ÇëÏ ËÙ³Í çñÑáñÇ Ù»çÁ Ãù»Éáõ ÁݹÙÇßï å³ïñ³ëï³Ï³ÙùÇó, г½³ñ³ÙÛ³ÏÝ»ñÇó ÙdzÏáõé гÛáó å»ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ÑáÕÙݳѳñáõÙÇó: ÞÇÝáÕÝ ¿ ²ñ³ñíáõÙ, ³í»ñáÕÁ ßÇÝíáõÙ ¿, ½áõ’ñ »ù Ïå»É å³ïÙáõÃÛ³ÝÝ, ²é³çÇÝÁ ²ñ³ñí³Í гÛÇó ß³ï Ñ»ïá, ù³Ý¹áÕÝ»ñ` í»ñçÇÝÝ »ù ÙdzÛÝ, λñïí³Í ·³Ñ»ñÇ »ù í³½áõÙ, ¹³ï³ñÏ, ½áõñÏ ·³Õ³÷³ñÇó å»ï³Ï³Ý, ¸ñ³Ù áõ Ù³ñ¹ ѳϳµ»õ»é »Ý, ѳëϳó»’ù, µ³ñµ³ñáëÝ»ñ ³Ýµ³Ý, Úááµ»»ÉÇ áõ ý³ÉÉáëÇ å³ßï³ÙáõÝùáí ã»’ù ¹³éݳ Ù³ñ¹³í³ñ³Ï³Ý, ÆÝãù³±Ý ¿É ÷áñÓ ³ñÇù, ½áõï ëáõ·, ѳٳ׳ñ³Ï, »ñÏñÝ»ñ ÷Éáõ½í³Í, ø³ÝDZ ï»ñáõÃÛáõÝÝ»ñ ¿É åÕͳíÇñáõëÝ»ñáí¹ ³ñ¹ ³Ûëų٠ÙËñ×í³Í, êå³ëáõÙáí Ûáõñ ·³ÉÇù Ñ»ñÃÇÝ, ÝÙ³Ý ¹³Å³Ý µ³ËïÇÝ ³ñųݳó³Í, êå³éݳù ï³ñ³Íùáí, ³Ñ³µ»Ï»ù, µ³Ûó á’ã ݳÙáõëáí Ññ³Å³ñ³Ï³Ý, ØDZû ³Ýå³ÛÙ³Ý ¿ ³ÝÇÙ³ëï ³ñÛáõݳѻÕáõÃÛáõÝ»ñÝ ³Û¹³ëïÇ׳Ý: гۻ’ñ ³Ýϳñ»ÉÇ ¿, ÏñÏÇÝ ÃáÕÝ»É ï»ñáõÃÛ³Ý Õ»ÏÇÝ ³ñÙ³ï³Ý³Ý, ²Õ»ï³µ»ñ í³ñùÇÝ ³Ûë ¹»Õݳ·Çß³ïÇã, ÏáõÕ»ÏóÇ Ý»óáõÏÝ Çñ³í³Ï³Ý, Îëï³Ý³Ýù Ýáñ»Ý µéÝûñ»Ýë Ïᷳݳï, ßÇñÙ³Ûáí ÅáÕáíñ¹³í³ñ³Ï³Ý, êïñϳÇÕÓáí` ³ñÛ³Ý Íáí, çñѻջÕ, §Î³ÉÇ·áõɳ¦ ϳÙùáíÁ ë³Ï³ÛÝ: ²Ù»ÝùÝ áõÝ»Ý Ïá¹»ùë ³ñųݳå³ïíáõÃÛ³Ý, Ñáõ¹³Ý ¿ Ñ»ñùáõÙ ÙdzÛÝ, ø³Ý½Ç áõÝ»Ý ¹ÇÙ³·ÇÍ` ³ÏÝóñÃáñ»Ý ³Ù»Ý³ÉÏïÇÇó` ³Ù»Ý³³Õ»ñë³Ï³Ý, Æñ»Ýù ûÍí³Í ã»Ý í»ÑÇ, Ù»½ åÇï ó³Íñ³óÝ»Ý ÙÇÝã ѵñÛÁ ³ëïÇ׳Ý: êÇáÝ ÑÙáõïÝ»ñÇ` “·áÛ»ñÁ áã˳ñ »Ý”, ½ñå³ñï ¿ Ûáõñ ¹ÇñùÇó ÷ñÏáõÃÛ³Ý, Ø»Í Ð³ÛùÁ Ïí»ñ³ÍíÇ ³Ûݹ³ñÇ ³Ý³å³ïÇ` Íñ³·ñ³ÍÇÝ ³Ûë ¹³Å³Ý, ÜÙ³Ý ³ñѳíÇñùÇ áñ¹»·ñÙ³ÝÁ ѳñÏ ¿ ë³ëïϳÑáõÝç å³ï³ë˳Ý: ì³é ²ñ»õÇ »ñÏÇñÁ å³ßïáõÙ ¿ ˳í³ñ³ÍÇÝ ºÑáí³ÛÇ Ù³ñ·³ñ»Ý»ñÇÝ, гÛÇ ²ð²ðÆâÀ Ùݳó»É ¿ ëå³ëáõÙÝ»ñáõÙ ²ñ»ñÇ Ñ³ñ³½³ï ϳÝãÇÝ, ºì áñ ³Ù»Ý ³ñ¹³ñ³óáõÙ ÉáÏ áÕç»ñÇÝ ¿ ÙáÉáñ³óÝáõÙ, ¨ áã Ñá·ÇÝ»ñÇÝ, ²½·Á ½ï³½³ï³Ýù ¿ ï»ÝãáõÙ, ³Ë ݳ ϳñÇùÇ ãÇ íÇ߳峷áñß ÑáïÇÝ: ´áß»Ý ÷³ß³ ãÇ ¹³éݳ, ÏÛ³ÝùÝ ¿É ѳí»ñÅ ½ñϳÝù ï³é³å³Ýù³ÍÇÝ, гÛÁ “ɳíáõÃÛáõÝ ³ÝáÕ, çáõñÁ ·óáÕ”, ѵñÛ³Ý` ã³ÝáÕ, ·óáÕ çáõñÁ ÙdzÛÝ, гÛÁ å³ï³éÁ ÏÇëáÕ ¿, ѵñÛ³Ý ÃéóÝáÕ: Üñ³Ýù Ý»ñ¹³ßÝ³Ï Ï¹³éݱ³Ý: îѳëÝ»ñÇÇ Ùáï Ë»ÉáùÝ ³ÝÙÇï ¿: ̳ñ³íÇó ½áí³ÝáõÙ »Ý ËÙ»Éáí ÙdzÛÝ: Îáãáí §ÁÝïñ۳ɦ ѵñÛÁ-ëñÇϳ ã³ñѳñÇÝ È»õÇïùÝ ÑáõßÇÝ §Ù³³ñáõý۳ݦ, Øݳó Ïé³Ñ»É` ²ñ³ñãÇ Ï³Ùáù, ²ñ³Ý ¿ Çñ³Ï³Ý³óÝáÕÁ ³Ñ»Õ ø³í³ñ³ÝÝ: Æñ»Ýù »Ý ϳÝ˳·áõß³Ï»É í³Ë׳ÝÝ Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý` § ²ñÙ³·»¹áÝݦ-¿ ³ÛÝ, öáñÓáõÃÛáõÝÁ ѳݹáõ·Ý ¿ñ ß³ï, µ»ñáÕÝ ¿É ¿ ѳÛïÝÇ, Ùݳó ø³í³ñ³ÝÝ, гÛáó ¹³ßáõÛÝ Ï»Í³ÏÇÝ á·áí ×Çí³ËùáõÙ ÙËñ×íÇ` áõ Ñ»ïá ¹ñíÇ å³ïÛ³Ý: лï»õáõÃÛáõÝÁ øáÝÝ ¿, µ³ñá۳ϻñï ³é³ù»ÉáõÃÛ³Ùµ` ÇÙ í»Ñ г۳ëï³Ý:

- 322 -

ÌäîÚ²È ìܲê²Î²ð ÄàÔàìàô𸠺

¶ Ú ² ¸ ² Ú àô Â Ú àô Ü

Øàìêºê --§´²ðÚ²òβئ ¸ºØøÆ ÜØàôÞ

дðڲܺðÆ î²ð²îºê²ÎÜܺðÀ ²ÞøºÜ²¼ -- ¶»ñÙ³ÝdzÛÇ ¨ Ï»ÝïñáÝ³Ï³Ý ºíñáå³ÛÇ êºü²ð¸ – Æëå³ÝdzÛÇ, ²ØÜ-Ç ´²ìÈ – гñ³í³ÛÇÝ Îáíϳë ²ð¶àôØ, ȲÊÈ²Ê – øáõñ¹Çëï³ÝÇ æÆ¸Æ – Æñ³ÝÇ ö²ð²ê áõ ز¸²Ú -- ²Õí³Ýëï³Ý ¨ ØÇçÇÝ ²ëdz ² – È»éݳÛÇÝ Î²ÚüÆÜ – âÇÝ³Ï³Ý Ø²Ê²ð²Þîð² -- Ðݹϳëï³Ý øàâÆÜ – س۳ɳٳɻ½áõ º·ÇåïáëÇó íï³ñ»Éáõó Ñ»ïá, ÇÝã-áñ ÙÇ áÙÝ Ô»õï³óÇ Øáíë»ë ѵñÛ³ ÅáÕáíñ¹ÇÝ êÇݳÛÇ ³Ý³å³ïáí 40 ï³ñí³ ÁÝóóùáõ٠ѳëóñ»ó ä³Õ»ëïÇÝ, µ³Ûó ³Ûëï»Õ Áݹ³Ù»ÝÁ »ñÏáõ ß³µ³Ãí³ ×³Ý³å³ñÑ ¿ñ: 40 ï³ñÇÝ ¹³ »ñÏáõ Ýáñ ë»ñáõݹ ëï³Ý³Éáõ óóù ¿: ²Û¹ ÁÝóóùáõÙ ³ñÛáõݳåÕÍÙ³Ý ³ñ¹ÛáõÝù 8 ûñ³Ï³Ý ïճݻñÇÝ ÃÉ÷³ï»Éáõ` ³ÛëÇÝùÝ í»ñ»õÇ ãáñëÁ ã³ùñ³Ý»ñÇ µ³ó³Ï³ÛáõÃÛ³Ùµ ³ñ³Ï³Ý ë»éÇ ëï³óٳٵ ¨ »ñ»ù ï³ñÇ Ù»Ï ûñ³Ï³Ý ³ÕçÇÏÝ»ñÇÝ ÏáõëáõÃÛáõÝÇó ½ñÏ»Éáí` ëï³ó³Ý ·»Ý³Ùá¹ÇýÇϳóí³Í µÇáéáµáïÝ»ñ: ²ÛÝáõÑ»ï»õ, ³ñ¹»Ý ä³Õ»ëïÇÝáõÙ, »ñϳñ ï³ëݳÙÛ³ÏÝ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ, ³Û¹ ÝáõÛÝ ÷áñÓÇ ÏñÏÝáõÙáí ëï³ó³Ý í»ñçÝ³Ï³Ý ÙÇ ³ÙµáÕç Ñáï, áñáÝó ¨ Ïáã»óÇÝ Ñáõ¹³Ý»ñ: ²Ûë ѳݻÉáõϳÛÇÝ Ùáõï³ódzÝ, áñáÝù ÙÇÝã ³Ûëûñ ¿É ÇÝùݳÏáãíáõÙ »Ý ѵñ۳ݻñ` ѳÝó³·áñ-

- 323 -

ÍÝ»ñ, ÇëÏ å³ßï³ÙáõÝùÁ Ñáõ¹³Û³Ï³Ý` ý³ÉÉáë³å³ßï³Ï³Ý ¿, ûÅïí³Í ¿ ѳϳٳñ¹Ï³ÛÇÝ` ë³ï³Ý³Ï³Ý ѳïÏáõÃÛáõÝÝ»ñáí »õ áõÝÇ Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³ÝÁ í»ñ³óÝ»Éáõ ³é³ù»ÉáõÃÛáõÝ: ¸ñ³Ýù áõݻݳÉáí ÝÙ³Ý ÙÇïáõÙ áõ ѳí³ëïdzó³Í ÉÇÝ»Éáí ²ñ³ñãÇ ¹»Ù å³ï³ë˳ݳïÁíáõÃÛáõÝ ãÏñ»Éáõ Ù»ç` Çñ»Ýó ³Ýí³Ý»óÇÝ Çëñá¿É, ³ÛëÇÝùÝ ²ñ³ñãÇ Ñ»ï ÏéíáÕ: Àëï Âáñ³ÛÇ` Çëñá¿É ÑáïÇ ¨ ·»ñ³·áõÛÝ ë³ï³Ý ºÑáí³ÛÇ (Johoh) ÙÇç»õ ÏÝùí»É ¿ §å³Ûٳݳ·Çñ¦, áñÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ ³é³çÇÝ»ñÁ Ëáëï³ó³Ý ãå³ßï»É ³ÛÉ ²ëïí³ÍÝ»ñÇ ¨ ϳï³ñ»É ºÑáí³ÛÇ µáÉáñ ó³ÝÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ÇëÏ ºÑáí³Ý Çñ»Ýó ѳïϳóÝÇ ä³Õ»ëïÇÝÛ³Ý ²Ù³É»ÏÝ»ñÇ ï³ñ³ÍùÝ áõ Çß˳ÝáõÃÛáõÝ ï³ ³ÛÝï»Õ: ØÇ»õÝáõÛÝ ¿` ¹ñ³Ýó Ù»ç ·ïÝí»É »Ý áñáß ³éáÕç ¹³ïáÕáõÃÛ³Ý ï»ñ ³ÝÓÇÝù, áñáÝù ·Çï³Ïó»É »Ý ѻﳷ³ å³ï³ë˳ݳïíáõÃÛ³Ý ³ÝËáõë³÷»ÉáõÃÛáõÝÁ áõ ³ÝÁݹѳï ÷ñÏÇãÝ»ñ »Ý ÷ÝÃñ»É: Ðáõ¹³Û³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ý»ñëáõÙ ³é³ç³ó»É »Ý ï³ñµ»ñ Ñáë³ÝùÝ»ñ ¨ ËÙµ³íáñáõÙÝ»ñ, Áëï Çñ»Ýó` Ý.Ã.³. 2-1 ¹.¹. Ñ»ë»Ý áõ ÷³ñÇë»óÇ ³é³çÇÝ Ïáõë³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, Ñ»ïá ÐÇëáõëÁ` Çñ ѻճ÷áË³Ï³Ý ÙÇïáõÙÝ»ñáí, áñÇÝ Ñ»ï³·³ÛáõÙ ³Ùñ³Ïó»óÇÝ ùñÇëïáÝ»³Ï³Ý ·³Õ³÷³ñ³µ³ÝáõÃÛáõÝÁ, ëÇáÝ³Ï³Ý ß³ñÅáõÙ, ê³µ³ï³Û òíÇ áõ ÙÇ ß³ñù ³ÛÉ ³í³ÝïÛáõñÇëïÝ»ñ, ÙÇëïÇÏ ù³µ³É³Ý áõ ˳ëǹǽÙÁ, Ù³ëáݳϳÝáõÃÛáõÝÁ: Ðáõ¹³ÛǽÙáõÙ Ý.Ã.³. 8-ñ¹ ¹³ñÇó ¿ Ï³ñÍñ³ó»É Çëñá¿É ÅáÕáíñ¹Ç §ê³ï³ÝÇ ÁÝïñ۳ɦ ÉÇÝ»Éáõ Ù³ëÇÝ å³ïÏ»ñ³óáõÙÝ»ñÁ` ÝÙ³Ý ·»ÝáÙá¹ÇýÇϳódzÛÇ ÙÇ³Ï Ý»ñϳ۳óáõóÇãÁ ¨ ·³ÉÇù Ù»ëëÇ³Ý ÉÇÝ»Éáõ å³ï׳éáí: àôݻݳÉáí ë³ï³Ý³Ï³Ý ³é³ù»ÉáõÃÛáõÝ, å³ñ½ ¿, áñ å»ïù ¿ ÉÇÝ»ÇÝ ²ñ³ñã³Ï³Ý ³é³ù»ÉáõÃÛ³Ý ÏñáÕÝ»ñÇ` ²Ù³É»ÏÝ»ñÇ, ³ÛëÇÝùÝ Ð³Û»ñÇ áË»ñÇÙ ÃßݳÙÇÝ: ºì ù³ÝÇ áñ гÛÁ ²ñ³ñãÇ ÁÝïñÛ³ÉÝ ¿ñ` Çñ»Ýù å»ïù ¿ ·Çï»Ý³ÛÇÝ Ð³ÛÇ §ÛÇß³ï³ÏÁ »ñÏÝùÇ ï³ÏÇóÁ çÝç»Éáõ¦ »Ñáí³Ï³Ý Íñ³·ÇñÁ, гÛÁ ³Û¹ Ù³ëÇÝ ãå»ïù ¿ Çٳݳñ, µ³Ûó ¹Çٳϳۻñ: ä³ïÙáõÃÛáõÝÁ ³ñӳݳ·ñáõÙ ¿, áñ ѵñ۳ݻñÁ »µñ³Û»óÇÝ»ñÇ ë»ñáõݹݻñÝ »Ý: È»½áõÝ ÏáãáõÙ »Ý »µñ³Û»ñ»Ý, µ³Ûó Çñ»Ýó ÇÝãáõ± û Ññ»³: Æñ»Ýù ÇÝùݳÝí³Ýٳٵ ѵñÛ³ »Ý` ѳÝó³·áñÍÝ»ñ: еñ۳ݻñÁ »Õ»É »Ý ¨ Ï³Ý ùáãíáñ ·áÕ áõ óɳÝãÇ ÅáÕáíáõñ¹, áñáÝù ÑÇÙݳϳÝáõ٠ϳݷ »Ý ³é»É ´³µ»ÉáÝÇ Ùáï³Ï³ÛùáõÙ: ´³µ»ÉáÝÇó ·³ÕûÉáí ä³Õ»ëïÇÝÇ ³ñ»õ»ÉÛ³Ý ¨ ѳñ³í³ÛÇÝ ÏáÕÙ»ñÁ, Íáí³÷Çó Ñ»éáõ ÙÇ ù³ñù³ñáï ï»ÕáõÙ Ñáï³ËáõÙµÁ ѳëï³ïí»É ¿ñ µÝ³ÏáõÃÛ³Ý: ö³ñ³íáÝÛ³Ý Ñ³ñëïáõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï, ëñ³Ýó ÑáïÇó гÏáµÇ áñ¹Ç Ðáíë»÷Á ·»ñáõÃÛáõÝÇó »ñµ Ùï»É ¿ñ í³ñã³å»ï³ñ³Ý ³ß˳ï»Éáõ (Ù»½ ÑÇÙ³ ѳÛïÝÇ ¿, û ÇÝãå»ë »Ý ¹ñ³Ýù ѳëÝáõÙ å³ßïáÝÝ»ñÇ), ѵñ۳ݻñÁ º·ÇåïáëÇ Ù»ç ÙÇ ùÇã ßÝáñÑùÇ ³ñųݳó³Ý: ´³Ûó »ñµ ëñ³Ýó ã³ñ³ß³ÑáõÃÛáõÝÝ»ñÁ µ³ó³Ñ³Ûïí»óÇÝ, ÅáÕáíáõñ¹Á ËÇëï Ó³ÛÝ µ³ñÓñ³óñ»ó: ºñµ µáÕáùÝ»ñÁ ͳÛñ³ëïÇ×³Ý åáéïÏáõÙ áõÝ»ó³Ý, ö³ñ³íáÝÁ ëïÇåí³Í »Õ³í ѵñ۳ݻñÇ ¹»Ù ËÇëï ÙÇçáóÝ»ñ Ó»éù ³éÝ»É, ÇëÏ Ñ»ïá, ß³ñáõÝ³Ï ÏñÏÝí»Éáõó, ëϽµáõÙ ³ëïÇ׳ݳϳÝ, ѻﳷ³ÛáõÙ ÉñÇí µÝ³çÝçÙ³Ý Ýå³ï³Ïáí, áñáß»ó ѻﳷ³ ÍÝíáÕ µáÉáñ ³ñáõ ½³í³ÏÝ»ñÇÝ ëå³Ý»É: ²Û¹ Å³Ù³Ý³Ï ¿ñ, ǵñ ѳÝϳñͳÏÇ, ÇÝã áñ ï»ÕÇó, ÇÝã áñ å³ï׳éáí ѳÛïÝí»ó ÙÇ áÙÝ Øáíë»ë: Øáíë»ëÁ` (سÛÇë»Û, سßdzÛ) »·Çåï³Ï³Ý ùñÙ»ñÇ í»ñçÇÝ ë»ñÝ¹Ç Ý»ñϳ۳óáõóÇãÝ»ñÇó ¿ñ, áñÁ ¨ å»ïù ¿ ݳ˳å³ïñ³ëï»ñ §ê³ï³Ý³Û³Ï³Ý ÷áñÓáõÃ۳ݦ óóùÇÝ ³ÝóÝ»Éáõ µáÉáñ ݳ˳å³ÛÙ³ÝÝ»ñÁ, Áݹ áñáõÙ ³ÛÝ Çñ³Ï³Ý³óÝáÕ ·É˳íáñ Ñ»ñáëÝ»ñÇÝ` ë³ï³ÝÝ»ñÇÝ, ϳ٠áñ ÝáõÛÝÝ ¿` çÑáõ¹Ý»ñÇÝ: Üñ³ ·É˳íáñáõÃÛ³Ùµ ³ñ¹»Ý г۳ëï³ÝáõÙ ã³ñ ùñÙ»ñÇ ÙÇçáóáí ³ß˳ï³ÝùÝ»ñ ¿ÇÝ Ï³ï³ñí»É ²ëïí³Í ·³Õ³÷³ñÇ Ý»ñÙáõÍáõÙ ²ñ³ñãÇ ÷á˳ñ»Ý` ëáõñµ ù³éáñ¹áõÃÛ³Ý áñ¹áõ, ÞÇíÇ ³Ýí³Ùµ ²ëïí³Í Ïáã»É àôñ³ñïáõáõÙ: ²Û¹ Øáíë»ëÁ º·ÇåïáëáõÙ ÙÇ ÑµñÛ³ÛÇ ¨ ï»Õ³óÇ »ñ»õ»ÉÇ ³ÝÓݳíáñáõÃÛ³Ý ÙÇç»õ í»×ÇÝ ¿ ³Ï³Ý³ï»ë ÉÇÝáõÙ: î»Õ³óÇÝ ·ïÝ»Éáí ѵñÛ³ÛÇÝ ³ÝÇñ³í, ãÇ Ï³ñáÕ³Ýáõ٠ѳٵ»ñ»É` ³åï³ÏáõÙ ¿: î»Õ³óáõÝ Í»Í»Éáí ëå³ÝáõÙ »Ý: Øáíë»ëÁ å³ïëå³ñíáõÙ ¿ ѵñ۳ݻñÇ Ùáï: ì»ñç³å»ë, áñå»ë Ðáíë»÷Ç Í³ÝáÃ, Ï»ÕÍ ÑµñÛ³` ٻͳíáñ ²Ñ³ñáÝÇ (Øáíë»ëÇ »Õµ³ÛÝ ¿) ÙÇç³ÙïáõÃÛ³Ùµ, áñÁ å³É³ïÇ Ù»ç Ñ»ÕÇݳÏáõÃÛáõÝ áõÝ»ñ, ѵñ۳ݻñÇÝ ³ÝËáõë³÷»ÉÇ µÝ³çÝçáõÙÇó ÷ñÏ»Éáõ ѳٳñ, ³ñïáÝáõÃÛáõÝ ëï³ó³Ý` ѵñ۳ݻñÇÝ ø³Ý³Ýáõ »ñÏÇñÁ í»ñ³¹³éݳÉ: ²Ý³å³ïáõÙ Øáíë»ëÁ ¨ É»õÇïÝ»ñÁ (ã³ñ ùáõñÙ) ³ñÛáõݳåÕÍÙ³Ý áõ ÍÝÝ¹Û³Ý 8-ñ¹ ûñí³ ÃÉ÷³ïٳٵ ëñ³Ýó »ñ»Ë³Ý»ñÇÝ í»ñ³-

- 324 -

Í»óÇÝ µÇáéáµáïÝ»ñÇ: È»õÇï ê³Ù»ñÇ å³ñï³¹ñ³Ýùáí, ëñ³Ýù ëÏëáõÙ »Ý ý³ÉÉáëÇ Ïáõéù»ñ å³ßï»ÉÁ: Øáíë»ëÇ Ù³ÑÇó Ñ»ïá, »ñµ ³ñ¹»Ý ÐÇëáõë ܳíÇÝÝ ¿ñ ջϳí³ñáõÙ µÇáéáµáïÝ»ñÇ Ñáñ¹³ÛÇÝ, Ú»ëáõÝ ëñ³Ýó ä³Õ»ëïÇÝ ³é³çÝáñ¹»Éáí µ³Å³Ý»ó 12 ë»ñáõݹݻñÇ: Æ í»ñçá, Í»ñ»ñÇ ÅáÕáíÝ»ñ ¨ Ñ»ïá Çëñá¿ÉÇ ¹³ï³íáñÝ»ñ ÏáãíáÕ í³ñãáõÃÛáõÝÝ»ñ ϳ½Ù»Éáí, Ý.Ã.³. 1000 Ã.Ã. Çñ»Ýó ϳÙùáí ¨ ê³Ùáõ»ÉÇ ÙÇçÝáñ¹áõÃÛ³Ùµ ê³íáõÕÇÝ Ý߳ݳϻóÇÝ Çñ»Ýó ³é³çÝáñ¹: ºì ³Ûë ·»ñ¹³ëï³ÝÇ Ñ³çáñ¹Ý»ñÁ ¸³íÇÃÇ ¨ êáÕáÙáÝÇ ûñáù ÑÇÙÝ»óÇÝ Çñ»Ýó ÙÇáõÃÛáõÝ: êáÕáÙáÝÇ Ù³ÑÇó Ñ»ïá ³ñ¹»Ý çÑáõ¹³Ï³Ý ë»ñáõݹÁ µ³Å³Ý»óÇÝ »ñÏáõ Ù³ëÇ` Ù»ÏÁ Æëñá¿É, áñÁ óñ·Ù³ÝíáõÙ ¿ ²ñ³ñãÇ ¹»Ù ÏéíáÕ, ÙÛáõëÁ Ú»»Ñáõ¹ (çÑáõ¹), ѳÛïÝÇ áñå»ë Ñáõ¹³ (ý³ÉÉáë) ÏáãáõÙáí: Æëñá¿ÉÇ §ÙÇáõÃÛáõÝÁ¦ ²ëáñ»ëï³ÝÇ ê³Õٳݳë³ñ (ê»Ý»ù»ñÇÙ), ÇëÏ Ú»»Ñáõ¹ §ÙÇáõÃÛáõÝÁ¦ ²ëáñ»ëï³ÝÇ Ü³µáõ·áÃáÝáëáñ ó·³íáñÝ»ñÁ ·ñ³í»óÇÝ, áñå»ë ³Ûɳë»éí³ÍÝ»ñÇ` Áݹ³Ýáõñ ç³ñ¹ ϳ½Ù³Ï»ñå»óÇÝ, Ùݳó³ÍÇÝ ´³µ»ÉáÝ ·»ñÇ ï³ñ³Ý: ²Ûë Ãí³Ï³ÝÇó Ñ»ïá ÙÇáõÃÛáõÝÁ` ÇÝãÁ Çñ»Ýù å»ïáõÃÛáõÝ Ïáã»óÇÝ, í»ñ³ó³í: ´³µ»ÉáÝáõÙ ëñ³Ýù 70 ï³ñÇ ·»ñÇ ÙݳóÇÝ: ºñµ å³ñëÇÏÝ»ñÁ ·ñ³í»óÇÝ ´³µ»ÉáÝÁ, çÑáõ¹Ý»ñÁ ¹ÇÙ»óÇÝ ÎÛáõñáë ó·³íáñÇÝ` ä³Õ»ëïÇÝ ï»Õ³÷áËí»Éáõ ¨ ³½³ï å³ßï³ÙáõÝùÇ Ëݹñ³Ýùáí: ê³Ï³ÛÝ 200 ï³ñÇ ÙݳóÇÝ ëïñáõÏ: ²É»ùë³Ý¹ñ Ø»ÍÇ Ù³ÑÇó (Ýó315Ã) Ñ»ïá, ÍÝ³Í ÷áùñ ï»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÉÍÇó ³½³ïí»Éáí, ä³Ã³É³ëÇ ¨ ê»É»õÏÛ³ÝÝ»ñÇ å³ï»ñ³½ÙÇó û·ïí»Éáí, ³½³ïáõÃÛáõÝ Ó»éù µ»ñÇÝ ¨ 130 ï³ñÇ ù³Ñ³Ý³å»ïÝ»ñÇ (ÑÇÙ³ Ð³Û »Ï»Õ»óáõÙ »Ý ³Û¹ ù³Ñ³Ý³Ý»ñÁ) í³ñãáõÃÛ³Ùµ ϳé³í³ñí»Éáõó Ñ»ïá, ¹ÇÙ»óÇÝ ÐéáÙ»³óÇÝ»ñÇ å³ßïå³ÝáõÃÛ³ÝÁ ¨ Ýñ³Ýó Ñáí³Ý³íáñáõÃÛ³Ý Ý»ñùá лñáí¹»ëÇÝ (Æéá¹) ³é³çÝáñ¹ ÁÝïñ»óÇÝ: лñáí¹»ëÇ Ù³ÑÇó Ñ»ïá, áñ¹ÇÝ»ñÁ ä³Õ»ëïÇÝÁ ãáñë Ù³ëÇ µ³Å³Ý»óÇÝ ¨ ÁÝÏ³Ý ÐéáÙ»³óÇÝ»ñÇ ÉÍÇ ï³Ï: ÐéáÙ»³óÇÝ»ñÇ ïÇñ³å»ïáõÃÛ³Ý ï³Ï ѳݹ³ñï ãÙݳÉáí, ËéáíáõÃÛáõÝÝ»ñ ϳ½Ù³Ï»ñå»óÇÝ: 135 Ã. ÐéáÙÇ ²í»ñÇ»Ý ½áñ³í³ñÁ ·ñ³í»ó ºñáõë³Õ»ÙÁ, ÁݹѳÝáõñ ç³ñ¹ ϳ½Ù³Ï»ñå»Éáõó Ñ»ïá` çÑáõ¹Ý»ñÇÝ ä³Õ»ëïÇÝÇó íï³ñ»ó: ²Ûë Ãí³Ï³ÝÇÝ ¿É ϳ½Ù»óÇÝ êÇáÝ ÙÇáõÃÛáõÝÁ ¨ óñí»óÇÝ ³ß˳ñÑáí Ù»Ï: Æñ»Ýù ë³Ï³ÛÝ Ù»Í í³ñå»ïáõÃÛ³Ùµ ݳËáñ¹Ý»ñÇó` Ý.Ã.³. 925 Ã. ϳ½Ùí³Í ëÇáÝ ÅáÕáíÇ ùáõñÙ ÆÉÛáõÙÇݳïÝ»ñÇ Íñ³·ñÇó ųé³Ý·»É ¿ÇÝ ã³ñ³ß³ÑáõÃÛáõÝÁ, ÉáõÙ³Û³÷áËáõÃÛáõÝÁ (í³ß˳éáõÃÛáõÝ) ¨ ÅáÕáíñ¹Ç ѳñëïáõÃÛáõÝÁ ÏáÕáåï»Éáõ ׳ñåÏáõÃÛáõÝÁ: ´³µ»ÉáÝáõÙ ·»ñáõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï Ý³Ë³å³ïñ³ëï³Ï³Ý ³ß˳ï³ÝùÝ»ñ ³ÝóϳóÝ»ÉÇë ùñÙ»ñÁ çÑáõ¹Ý»ñÇÝ ëáíáñ»óñÇÝ Î´ÈÀ-Ç ¹ñáõÛÃÝ»ñÇ Ñ»ï: εÉÁ-Ý Çñ»Ýù ѳٳñáõÙ »Ý Ù³ïÝáõÙ: ä»ïù ãÇ ß÷áûÉ` Ù³ïÝ»ÉÝ áõ ¹³í³×³Ý»ÉÁ` Ù³ïÝ»ÉÁ §Ù³ï¦ ³ñÙ³ïÇó ¿ (Ù³ïݳóáõÛó ³Ý»É, ͳ˻É), ÇëÏ ¹³í³×³Ý»ÉÁ §¹³í¦ (¹»õ, ¸³íǹ => ¹³í³¹ñáõÃÛáõÝ, Ýáñ ÉáõÛë` Ç ¹»Ùë ²ñ³ñã³Ï³Ý λݳó ÈáõÛëÇ) ³ñÙ³ïÇó ¿: سïÝ»Éáõ ÙÇçáóáí ëÏë»óÇÝ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇÝ ÃßݳٳóÝ»É: æÑáõ¹Á »Ã» ¹³í³×³ÝáõÙ ¿ Æëñá¿ÉÇ ëϽµáõÝùÝ»ñÇÝ, áñÇÝ ÏáãíáõÙ »Ý ëåÇÏáñ»ë, ѳٳñáõÙ »Ý Çñ»Ýó ͳÕñáÕ, ÇëÏ “ѳí»ñÅ ëïñáõÏ” çÑáõ¹Á ¹³ å³ï³Éá·ÇÏ ãѳݹáõñÅáÕ ¿` áõ ³Û¹åÇëÇÝ»ñÇÝ ³ÝÙÇç³å»ë í»ñ³óÝáõÙ »Ý: æÑáõ¹Ý»ñÇ ³Ù»Ý³í³é µ³ó³Ñ³ÛïáõÙÁ` ÁݹѳٻÝÁ ÙÇ Ýϳñáí, áñÁ ÏáãíáõÙ ¿ §ì»ñçÇÝ ÁÝÃñÇù¦, ïí»É ¿ È»áݳñ¹á ¸³ ìÇÝãÇÝ: ÜϳñáõÙ Ýϳñ³·ñí³Í ¿ Ù³ïÝáõÙ, ϳ߳éù, óá÷áõÃÛáõÝ, ·áÕáõÃÛáõÝ ¨ ³Û¹ µáÉáñÁ µ»ñáõÙ ¿ ÐÇëáõëÇ (Áëï ÝϳñãÇ` µ³ñáõ) ѳݹ»å V-íÇÏïáñdzÛÇ` çÑáõ¹Ý»ñÇ Ñ³ÕóݳÏÇÝ: ÆëÏ áíù»±ñ »Ý ÝϳñÇ Ù»ç »ñÏáõ ϳݳÛù` ¹³ ÝáõÛÝ Ø³ñdzÙÝ ¿` »’õ س·¹áÉÇݳóÇ, »’õ ܳ½³ñ»ÃóÇ, ÐÇëáõëÇ Ù³ÛñÁ ¨ ëÇñáõÑÇÝ: æÑáõ¹Ý»ñÁ ³Û¹ »Õ³Ý³Ïáí Ù³ñ»ñÇ å»ïáõÃÛ³Ý (Ù³ñ å³ñëÏ»ñ»Ý Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ûÓ, ÇëÏ çÑáõ¹Ý»ñÁ ѳٳñáõÙ »Ý ϳåáõÛï Íáí»ñÇ Ññ»ßï³Ï ¨ Çñ»Ýó ¹ñ³Ýó ë»ñáõݹݻñ »Ý ÏáãáõÙ) ·ÉáõË ³Ýó³Ý, µ³Ûó ²ñï³ß»ë ó·³íáñÇ ÏáÕÙÇó ٳѳå³ïÅÇ »ÝóñÏí»óÇÝ: Àݹ áñáõÙ ¨ ó·³íáñ ²Å¹³Ñ³ÏÁ, áñÁ ëå³Ýí»ó ²ñï³ß»ëÇ áñ¹Ç ì³Ñ³·Ý ìÇß³å³ù³ÕÇ ÏáÕÙÇó: Øݳó³Í Ù³ñ»ñÁ ÷³Ë³Ý ·Ý³óÇÝ ØÇçÇÝ ²ëdz ÑÇÙݳ¹ñ»óÇÝ ê³Ù³ñճݹÁ, áñÁ í»ñͳÝíáõÙ ¿ ÇÝãå»ë Ù³ñ»ñÇ ë»ñÝ¹Ç »ñÏÇñ: ¸ñ³ ѳñ³½³ïÝ»ñÇÝ ³ñù³Û³Ï³Ý ûñ»ÝùÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ, Çñ»Ýó Ëݹñ³Ýùáí ²ñï³ß»ëÁ ÃáõÛɳïñ»ó ³åñ»Éáõ î³ñáÝáõÙ áõ νÝáõïáõÙ` ÇÝãÁ ÑÇÙ³ ÏáãíáõÙ ¿ زðïáõÝÇ: ʳ½³ñÝ»ñÇ` ÆÃÇÉ Ù³Ûñ³ù³Õ³ùáí (³ÛÅÙ ìáÉ·á·ñ³¹) ³Ýí³Ý ï³Ï ÷áñÓ»óÇÝ ÑÛáõëÇë³ÛÇÝ ÎáíϳëáõÙ ï»ÕÇ í³Ûñ³· ó»Õ»ñÇ ÑÇÙùÇ íñ³ å»ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝ Ï³½Ù»É` ʳ½³ñÝ»ñÇ Ïᷳݳà Ïáãٳٵ: ²Ûëï»Õ ¿É èáõëÝ»ñÁ 10-ñ¹ ¹³ñáõÙ áïݳѳñ»óÇÝ:

- 325 -

Ø»ñÓ³ñ»õ»ÉÛ³Ý Ï³ñ·³íáñÙ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ñ³ñóÁ, ϳåí³Í ¿ ä³Õ»ëïÇÝÇ ãáñë ÙÇÉÇáÝ ÅáÕáíñ¹Ç ÇÝùÝáñáßÙ³Ý Çñ³íáõÝùÇ ¨ ë»÷³Ï³Ý ³ÝÏ³Ë å»ïáõÃÛ³Ý Ñ»ï: ä³Õ»ëïÇÝÇ ÅáÕáíñ¹Ç` Çñ µÝûññ³ÝáõÙ, ûñÇÝ³Ï³Ý Çñ³íáõÝùÝ»ñÇó ½ñÏÙ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý å³ï׳éÁ Æëñá¿ÉÇ ëÇáÝÇëï³Ï³Ý ջϳí³ñáõÃÛ³Ý ¿ùëå³ÝëÇ³Ï³Ý ½³íÃáÕ³ÙáÉ³Ï³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ ¿, ÑÇÙÝí³Í ²ØÜ-Ç åéáï»ÏóÇáÝǽÙÇ íñ³, áñáÝù ³Ûëå»ë Ïáãí³Í Ý»á·Éáµ³ÉǽÙÇ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ñáë³ÝùÇ ï³Ï, ³Ýó »Ý ϳóÝáõÙ ³·ñ»ëÇí ÙÇÉÇï³ñÇëï³Ï³Ý Ïáõñë Ù»ñÓ³íáñ ³ñ»õ»ÉùáõÙ ¨ ³Ù»ñÇϳ-Çëñ³»É³Ï³Ý ѳϳ³ñ³µ³Ï³Ý Ù³ñï³í³ñ³Ï³Ý ÷áËû·ÝáõÃÛ³Ý ßñç³Ý³ÏÝ»ñáõÙ Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ »Ý ä³Õ»ëïÇÝÛ³Ý ³½³ï³ñ³ñ³Ï³Ý ß³ñÅÙ³Ý ×ÝßáõÙÁ: ä³Õ»ëïÇÝáõÙ ²Ý·ÉÇ³Ï³Ý Ù³Ý¹³ïÇ í»ñ³óáõÙÇó Ñ»ïá 29.11.1947à زÎ-Ç ¶É˳íáñ ²Ýë³ÏµÉ»³Ý ÁݹáõÝ»ó ÃÇí 181 µ³Ý³Ó»õÁ, áñÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ, ä³Õ»ëïÇÝÁ (26.000 ù³é. ÏÙ.) µ³Å³Ýí»ó »ñÏáõ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ` ³ñ³µ³Ï³Ý42 % ¨ ѵñ۳ϳÝ- 56 % ä³Õ»ëïÇÝÛ³Ý ï³ñ³ÍùÇ: ºñáõë³Õ»Ù ¨ º÷ñ»»Ù ù³Õ³ùÝ»ñÁ Çñ»Ýó ëñµáõÃÛáõÝÝ»ñáí ¹³ñÓ³Ý áñå»ë ÇÝùݳí³ñ í³ñã³Ï³Ý Ùdzíáñ, ѳïáõÏ ÙÇç³½·³ÛÇÝ í³ñã³Ï³ñ·áí, زÎ-Ç Õ»Ï³í³ñáõÃÛ³Ý ï³Ï, ËݳٳϳÉáõÃÛ³Ý ËáñÑñ¹Ç ÙÇçáóáí: ²Ûë µ³Ý³Ó»õÁ ãϳï³ñí»ó: 14.05.1948Ã. å³ïÙáõÃÛ³Ý Ù»ç ³é³çÇÝ ³Ý·³Ù Ñéã³Ïí»ó ѵñÛ³Ï³Ý Æëñá¿É å»ïáõÃÛáõÝÁ, µ³Ûó ³ñ³µ³Ï³Ý å»ïáõÃÛáõÝÁ ãϳéáõóí»ó: 15.05.1948Ã. ëÏëí»óÇÝ Æëñá¿ÉÇ ½ÇÝí³Í ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÝ»ñÁ º·ÇåïáëÇ, Ðáñ¹³Ý³ÝÇ, êÇñdzÛÇ, Èǵ³Ý³ÝÇ ¨ Æñ³ùÇ Ñ³Ý¹»å: ²ñ¹ÛáõÝùáõÙ, ³ñ³µ³Ï³Ý å»ïáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ݳ˳ï»ëí³Í ï³ñ³ÍùÇ Ù»Í Ù³ëÁ Æëñá¿ÉÁ ·ñ³í»ó, Áݹ áñáõÙ ºñáõë³Õ»ÙÁ 6.7 ù³é. ÏÙ.: Ðáñ¹³Ý³ÝÁ ·ñ³í»ó ³ñ»õÙïÛ³Ý ä³Õ»ëïÇÝÁ, Ðáñ¹³Ý³Ý ·»ïÇ ³ñ»õ»ÉÛ³Ý Ù³ëÁ, Áݹ áñáõÙ ºñáõë³Õ»ÙÇ ÙÇ Ù³ëÁ (5,5 ѳ½³ñ ù³é. ÏÙ.) º·ÇåïáëÁ ¶³½³ÛÇ ßñç³ÝÁ Ùáï 400 ù³é.ÏÙ.: Æëñá¿É³Ï³Ý ³·ñ»ëdzÛÇ Ñ»ï»õ³Ýùáí 1967Ã. ÑáõÝÇëÇÝ ·ñ³íí»ó Ðáñ¹³Ý³Ý ·»ïÇ ³ñ»õÙïÛ³Ý ³÷Á, ¶³½³Ý, ÇÝãå»ë ݳ»õ êÇݳÛÇ Ã»ñ³ÏÕ½ÇÝ ¨ êÇñÇ³Ï³Ý ¶áÉ³Ý³Ï³Ý µ³ñÓáõÝùÝ»ñÁ: ²ÛëåÇëáí` ѳٳß˳ñѳÛÇÝ Ù³ßï³µáí áñå»ë Édzϳï³ñ ϳ½Ù³Ï»ñåí³Í ѳÝó³·áñÍáõÃÛ³Ý ë»Ïï³, ϳ߳é»Éáí ³é³ç³ï³ñ »ñÏñÝ»ñÇ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ, ²ñdzϳÝáõÃÛ³Ý µÝûññ³Ý г۳ëï³ÝÁ ï³å³É»Éáõó Ñ»ïá, ³Ýó³Ý ²ß˳ñÑÇ ïÇñ³Ï³É ²Ý·ÉdzÛÇ Ã³·áõÑáõ »ñÏÇñÁ` éáïßÇÉ¹Û³Ý ¸Çëñ³Û»ÉÇÝ ë³ñù»Éáí åñÇÙ»ñ ÙÇÝÇëïñ` ËáñÁ ³ñÙ³ï³íáñí»óÇÝ ³ÛÝï»Õ, µ³ó»óÇÝ µ³ÝÏ»ñ, ë³ï³Ý³ÛáõÃÛáõÝÇó ³Ýï»ÕÛ³Ï ·áÛ-Ù³ëáÝÝ»ñÇ û·ÝáõÃÛ³Ùµ ïÇñ³ó³Ý ²ØÜ-ÇÝ, ÅáÕáíñ¹³í³ñáõÃÛ³Ý ùáÕÇ ï³Ï ͳ˻óÇÝ êáí»ïÁ` ѳñëïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ѳ÷ßï³Ï»óÇÝ ¨ í»ñçݳϳݳå»ë ïÇñ³å»ï»óÇÝ Ñ³Ù³ß˳ñѳÛÇÝ ýÇݳÝëÝ»ñÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ½³Ý·í³ÍÇÝ: ¸³ ³ÛÝ êáí»ïÝ ¿ñ, áñÁ ÷ñÏ»ó Çñ»Ýó í»ñ³óáõÙÇó, ÇëÏ èáõëdzÛáõÙ ¹ñ³Ýó ѳݹáõñÅ»É »Ý ³Ù»Ý³³Ûɳݹ³Ï å³Ñí³ÍùÝ»ñÇó Ñ»ïá: úñÇݳÏ. ò³ñ³Ï³Ý èáõëdzÛáõÙ çÑáõ¹Ý»ñÇ ÏáÕÙÇó µ³½Ù³ÃÇí Í»ë³Ï³Ý ½áѳµ»ñáõÃÛ³Ý ÏµÉÁÇÝ Ñ³ïáõÏ ³ñÇ³Ï³Ý Ù³ÝϳÝó ³ñÛáõÝÁ û·ï³·áñÍ»Éáõ Ýå³ï³Ïáí ϳï³ñ³Í í³Ý¹³É³Ï³Ý ëå³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇó Ñ»ïá` ¹³ï³ñ³ÝÁ ¨ ѳïáõÏ ùÝÝã³Ï³Ý ѳÝÓݳÅáÕáíÁ ѳÛï³ñ³ñ»óÇÝ Ñ»ï»õÛ³É »½ñ³Ñ³Ý·áõÙÁ` 1. гñë³ÝÇùÇ ³ñ³ñáÕáõÃÛ³Ý ÁÝóóùáõÙ ñ³µµÇÝ Ýáñ³åë³ÏÝ»ñÇÝ ÝíÇñáõÙ ¿ Óáõ, íñ³Ý ݳËûñáù ùñÇëïáÝÛ³ ݳѳï³ÏÇ ³ñÛáõÝáí óóËí³Í å³ëï³éÇ ·½Ý³Íù ß³Õ ïí³Í, ÇÝãÁ ѳٳñíáõÙ ¿ñ ³Ýßñç³Ýó»ÉÇ` a) çÑáõ¹³Ï³Ý ÑÕÇ ÏÝáç ѳٳñ b) Ýáñ³åë³ÏÝ»ñÇ ë»ùëáõ³É ¿Ý»ñ·Ç³ÛÇ Ñ³Ù³ñ 2. ä»ë³ËÇÝ (çÑáõ¹³Ï³Ý ½³ïÇÏ) Ù³ó³ ÃË»Éáõ ѳٳñ µ³Õ³ñçÇ íñ³ ó³ÝáõÙ »Ý ³ñÇ³Ï³Ý ³ñÛáõÝáí óó˳ó å³ëï³éÇ ·½Ý³Íù: ä»ë³ËÇ ³ñÛáõÝáï ½áÑ»ñÁ ѳٳñíáõÙ »Ý Çñ»Ýó ÷ñÏÇãÇ Ë³ã³ÛÇÝ Ù³ÑÇÝ ÑÇß³ï³Ï: 3. öáõñÇÙ (÷ÇñáõÙ) ïáÝÇ Å³Ù³Ý³Ï, ³ñï³Ñ³Ûï»Éáí سñ¹áË»ÛÇ ¨ ºëûñÇ ëËñ³ÝùÇ ÑáõßÁ, çÑáõ¹»ñÁ ëå³Ýáõ٠ϳ٠Ëáßï³Ý·áõÙ »Ý ³ñdzóáõ, Ï»ñå³ñ³Ý³óÝáÕ ²Ù³ÝÇÝ (²Ù³É»ÏÁ` гÛÁ, áñÇÝ ºëûñÇ ³ÙáõëÇÝÁ` ß³ÑÁ ëå³Ý»ó): ²Ûë ïáÝÇÝ çÑáõ¹Ý»ñÁ ÙÇÙdzÝó ÝíÇñáõÙ »Ý ÃËí³ÍùÝ»ñ` ²Ù³ÝÇ ³Ï³ÝçÝ»ñ ÏáãíáÕ, ³ñÛ³Ý Ï³ÃÇÉÝ»ñáí ß³Õ³Ëí³Í: öáõñÇÙÁ ·³Õïݳ·»ïÝ»ñÇ ·Ý³Ñ³ïٳٵ

- 326 -

æÐàô¸²Î²Ü äºê²ÊÆ Ð²Ø²ð êä²Ü²Ì èàôê ºðºÊ²Ü ùë»ÝáýáµÇ³ÛÇ ·³ÕïݳÍÇëáõÃÛáõÝ ¿ ·áÛ»ñÇ Ñ³Ý¹»å: Æñ³Ï³ÝáõÙ å³ñëÇÏÝ»ñÁ ѵñ۳ݻñÇÝ µÝ³çÝç»É ã»Ý ó³Ýϳó»É` ³ÛÉ ÷ñÏ»É »Ý ó»Õ³ëå³ÝáõÃÛáõÝÇó: 4. æÑáõ¹Ý»ñÁ ï³ñµ»ñ ó³í»ñÇ ¹»Ù áñå»ë Ù³ÍáõÏ û·ï³·áñÍáõÙ »Ý ³ñÇ³Ï³Ý ³ñÛáõÝ: 5. æÑáõ¹³Ï³Ý óÕáõÙÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï Ù»é»ÉÇ Ã³ñÃÇãÝ»ñÁ ÃñçáõÙ »Ý ³ñÇ³Ï³Ý ³ñÛáõÝáí: 6. ²ñdzóÇÝ»ñÇ íñ³ ϳ˳ñ¹³Ýù ³Ý»Éáõ ѳٳñ çÑáõ¹Ý»ñÁ Ýñ³Ýó ¹éÝ»ñÁ ÝßáõÙ »Ý ³ñÛáõÝáí ϳ٠³Ý»Íù »Ý ³ÝáõÙ ³ñÛ³Ý íñ³: 7. ÎáÙ»ñóÇáÝ ·áñÍÇ Ñ³Ù³ñ çÑáõ¹ÇÝ ûñÑÝ»Éáõ ѳٳñ` Ýñ³Ý ÝíÇñáõÙ »Ý ³ñdzóáõ ³ñÛ³Ùµ ùë³Í Óáõ: 8. ÂÉ÷³ïáõÙÇó ëï³óí³Í ³ñÛáõݳÑáëáõÃÛáõÝÁ ϳݷݻóÝ»Éáõ ѳϳ¹³ñÓ åéáó»ëÁ ϳï³ñíáõÙ ¿ ³ñdzóáõ ³ñÛáõÝ ùë»Éáí: 9. æÑáõ¹Ý»ñÇ Ýáñ³ÍÇÝÝ»ñÇ ³ãù»ñÁ µ³ó»Éáõ ѳٳñ û·ï³·áñÍáõÙ »Ý ³ñÇÇ ³ñÛáõÝ, áñáíÑ»ï»õ áñáß Ï»Ý¹³ÝÇÝ»ñÇ ÝÙ³Ý ¹ñ³Ýó »ñ»Ë³Ý»ñÁ ÏáõÛñ »Ý ÍÝíáõÙ: 10. ʳí³ñ ¹»õ»ñÇ Ñ»ï ϳåí»Éáõ ѳٳñ, ϳåí³Í ѳí»ñŠó÷³éáÕ ²Õ³ëý»ñÇ É»·»Ý¹Ç Ñ»ï` µ³í³ñ³ñíáõÙ »Ý ³ñÇ ³ñÛáõÝ ËÙ»Éáí; 11. ²ñÛáõݳåÕÍÙ³Ý Ñ»ï»õ³Ýùáí ³é³ç³ó³Í ³Ûɳë»éí³ÍáõÃ۳ݻõ ·»ÙáýÇÉdzÛÇ ¹»Ù å³Ûù³ñ»Éáõ ѳٳñ çÑáõ¹Ý»ñÁ ëÝÝ¹Ç Ñ»ï û·ï³·áñÍáõÙ »Ù ³éáÕç áõ »ñÇï³ë³ñ¹ ³ñÇ ³ñÛáõÝ: 12. ¶áÛ»ñÇÝ Ù³Ñ³óÝ»ÉÁ ѳٳñíáõÙ ¿ çÑáõ¹³Ï³Ý ³½Ýí³Ï³Ý ù³ÛÉ: èáõëdz, ÎÇ»õ, ÑáÏï»Ùµ»ñÇ 28, 1913Ãí. ²Ûëù³ÝÇó Ñ»ïá êáí»ïÇ Õ»Ï³í³ñ êï³ÉÇÝÁ çÑáõ¹Ý»ñÇ ³ÙµáÕç å³ïÙáõÃÛ³Ý ÁÝóóùáõÙ ÙÇ³Ï Ù³ñ¹Ý áõ ջϳí³ñÝ ¿ »Õ»É, áñ çÑáõ¹Ý»ñÇÝ å»ïáõÃÛáõÝ Ï³éáõó»Éáõ ѳٳñ Çñ å»ï³Ï³Ý ÑáÕÇó Ù³ë ¿ ѳïϳóñ»É` Îé³ëÝáÛ³ñëÏÇ Ïé³ÛáõÙ, ´Çñǵ»Ûç³Ý Ù³Ûñ³ù³Õ³ùáí: ºÉÝ»Éáí çÑáõ¹³Ï³Ý §»ñ³Ëï³å³ñïáõÃ۳ݦ ½·³óÙáõÝùÝ»ñÇó` ÙÇ»õÝáõÛÝ ¿ ͳ˻óÇÝ êáí»ïÁ, óɳݻóÇÝ èáõëdzÝ, ï³ÏÝáõíñ³ ³ñ»óÇÝ Ùݳó³Í µáÉáñ ѳÝñ³å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÝáõÛÝå»ë: îÇñ³å»ï»Éáí ³Ñé»ÉÇ ·áõÙ³ñÝ»ñÇ, §Üáñ ϳñ·¦ ѳٳß˳ñѳÛÇÝ Íñ³·ñÇ Çñ³Ï³-

- 327 -

ݳóÙ³Ý µ³ÕÓ³Ýùáí ëÏë»óÇÝ ÉáÏ³É å³ï»ñ³½ÙÝ»ñÇ ÙÇçáóáí ³Ñ³µ»Ï»É ³ß˳ñÑÁ: öá˳ñ»ÝÁ ߳ѻóÇÝ Ñ³Ù³ß˳ñѳÛÇÝ Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý ³ÝÝϳñ³·ñ»ÉÇ ³ï»ÉáõÃÛáõÝÁ` Ù»ù»Ý³Û³µ³ñ çÑáõ¹³Ï³Ý ѳñóÁ í»ñ³Í»Éáí ÙÇç³½·³ÛÇÝ µ³ñ¹³ÝùÇ: ²ÛÅÙ Çñ»Ýù ãáõÝ»Ý ýÇݳÝë³ÛÇÝ åéáµÉ»Ù: ØÇ»õÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï Ñ³ëϳó³Ý, áñ ÷áÕÇ û·ÝáõÃÛ³Ùµ ³ñ¹»Ý ã»Ý ϳñáÕ í³ñÓáõ ½ÇÝíáñÇ ÙÇçáóáí µáÉáñ ³½·»ñÇÝ Ë÷»É` í³ñÓáõ ½ÇÝíáñÁ ÝáõÛÝå»ë ѳëϳó»É ¿ §ÅáÕáíñ¹³í³ñáõÃ۳ݦ ãÇñáÕáõÃÛáõÝÁ: ØÝáõÙ ¿, áñå»ë½Ç Ù³ñ¹ÏáõÃÛáõÝÁ ãÁϳñáճݳ ѳٳß˳ñѳÛÇÝ çÑáõ¹³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ¹»Ù å³Ûù³ñ ëÏë»É, µáÉáñ ³½·»ñÇÝ Ë³Ý·³ñ»É ýÇݳÝëÝ»ñÇ ïÇñ³å»ïáõÙÇó, ëïáõÛ· ÇÝýáñÙ³ódzݻñÇ ëï³óáõÙÇó ¨ ³Ù»Ý ç³Ýù áõ ·áõÙ³ñ ãËݳۻÉáí` ÃáõÛÉ ãï³É Ùdzíáñí»É: Æñ»Ýù ß³ï É³í »Ý Ñ³ëϳÝáõÙ, áñ »ñµ»ù ãï³Éáí Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³ÝÁ áã ÙÇ Ñ³Ý׳ñ, ï³-ճݹ áõ ѳÛïݳ·áñÍáõÃÛáõÝ, û·ï³·áñÍ»Éáí ѳë³ñ³Ï³ÛÝáõÃÛ³Ý Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ¨ ÑáõÙ³ÝÇï³ñ ѳïϳÝÇßÝ»ñÁ` ߳ѳ·áñÍ»É Ñ³ë³ñ³Ï³ÛÝáõÃÛ³Ý ÇëÏ Ñ³Ý¹»å, ѳٳٳñ¹Ï³ÛÇÝ ¹³ïÇó Ëáõë³÷»ÉÁ ³ñ¹»Ý ³ÝÑݳñ ¿, Çñ»Ýù ÏáñóÝ»Éáõ áãÇÝã ãáõÝ»Ý, ³Ýó»É »Ý ³Ù»Ý³×ß·ñÇï å³ßïå³ÝáõÃÛ³ÝÁ` ѳñÓ³ÏÙ³Ý: Æñ»Ýù ã³ï É³í »Ý ·Çï³ÏóáõÙ, áñ ѳٳÛÝ Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó Ý»ñáõÙ ëï³Ý³Éáõ ï»Õ ã»Ý ÃáÕ»É` Ù»ÝóÉÇï»ïÁ ÃáõÛÉ ãÇ ï³ÉÇë ãß³ñáõÝ³Ï»É µ³Ëïáñáß ³ï»ÉáõÃÛáõÝ í³ëï³Ï»Éáõ ·áñÍÁ, Ñ»ïÇÝ ù³ÛÉ ÉÇÝ»É ãÇ Ï³ñáÕ` å³ïñ³ëï »Ý Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý Ñ³Ý¹»å ³Ù»Ý³¹³Å³Ý ¨ ³Ù»Ý³ëïáñ ù³ÛÉ»ñÇÝ: ºñ»õÇ Ñ³½³ñ³ÙÛ³ÏÝ»ñ ³é³ç “²Ñ»Õ ¹³ï³ëï³Ý” ϳÝ˳ï»ëáÕÝ»ñÁ ϳñáÕ³ó»É »Ý ·»ñµ³ñ¹ ѳßí³ñÏÝ»ñáí áõÕÕáñ¹í»É: ÀÝÏ»ñ³Ï³Ý ¨ ³ÝÏ»ÕÍ Ñ³ñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ Ï»ÕÍ»É ¿ÃÝÇÏ Í³·áõÙÁ` ·Û³¹³ÛáõÃÛáõÝ ¿: гٳñ»É` áñ ×ßÙ³ñïáõÃÛáõÝ ãϳ` ϳ ³Ù»Ý³ÃáÕáõÃÛáõÝ áõ ×ßÙ³ñÇï Ù³ñ¹áõÝ ëñïáí µ³ñ»õ»É` ·Û³¹³ÛáõÃÛáõÝ ¿: سùáõñ ëñïáí Ñ»ï¹ Ñ³ó ÏÇëáÕÇÝ Ñ³Ù³ñ»É ÙdzÙÇï áõ ߳ѳ·áñÍ»É` ·Û³¹³ÛáõÃÛáõÝ ¿:

- 328 -

ì²Ü²Î²Ü ܺàüÆîÀ β´²È²ÚÆ àôêàôòØ²Ü Î²äàì Ðàô¸²ÜºðÆ ²ðÚàôÜ ÊغÈàô ¶²ÔîÜÆøÆ Ø²êÆÜ Ü³Ë³µ³ÝÝ áõ óñ·Ù³ÝáõÃÛáõÝÁ Ü.Ø.

ê-ä»ï»ñµáõñ· 1914Ã.

(¶ÇñùÁ ³é³çÇÝ ³Ý·³Ù ѳۻñ»Ý ¿ óñ·Ù³ÝíáõÙ. È»õáÝ äáÕáëÛ³Ý)

ܳ˳µ³Ý ØÇ ù³ÝÇ ï³ñÇ ³é³ç, ½µ³Õí»Éáí ï³ñµ»ñ ·³ÕïÝÇ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, ÙÇáõÃÛáõÝÝ»ñÇ և áõËï»ñÇ, ÇÝãå»ë ݳ»õ áñáß ë»Ïï³Ý»ñÇ å³ïÙáõÃÛ³Ý áñáÝáõÙÝ»ñáí, »ë µ³í³Ï³Ý Ù³Ýñ³Ù³ëÝ Í³Ýáóó³ ×ǽíÇï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý, ÙᷳϳÝáõÃÛ³Ý, ³ÉùÇÙdzÛÇ, ϵÉÇ (каббале) ¨ ÏñáÝÇ Ñ³Ù»Ù³ï³Ï³Ý å³ïÙáõÃÛ³Ý ·ñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ñ»ï: гÙÁÝóóáñ»Ý, ÇѳñÏ», å³ï³Ñ»ó ¨ Áݹѳñí»É Ñáõ¹³Ý»ñÇ Ùáï ³Ûëå»ë Ïáãí³Í “Í»ë³Ï³Ý ëå³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ” ·áÛáõÃÛ³Ý Ñ³ñóÇ Ñ»ï: ²Ûë ѳñóáí »ë ѳïáõÏ Ñ»ï³ùñùñí»óÇ ¨ ϳñ¹³óÇ ¹ñ³Ý ÝíÇñí³Í »íñáå³Ï³Ý ï³ñµ»ñ É»½áõÝ»ñáí ³Ñ³·ÇÝ ß³ñ³¹ñ³ÝùÝ»ñ, Áݹ áñáõ٠ѳïáõÏ áõß³¹ñáõÃÛ³Ý ³ñųݳó³Ý ùñÇëïáÝÛ³ ¹³ñÓ³Í »ñÏáõ áã ³ñï³Ï³ñ· Ñáõ¹³Ý»ñÇ` ñ³µµÇÝ»ñÇ, ѳïϳå»ë` 17-ñ¹ ¹³ñÇó Çï³É³óÇ ä³áõÉá Ø»¹ÇãÇ “Ðáõ¹³Ý»ñÇ Í»ë»ñÝ áõ ëáíáñáõÛÃÝ»ñÁ” ¨ 19-ñ¹ ¹³ñÇ ëϽµÇ Ùáɹáí³óÇ ì³Ý³Ï³Ý Ü»áýÇïÇ “ØÇÝã ÐÇÝ ¨ Üáñ Ïï³Ï³ñ³ÝÛ³Ý ÑÇÙݳ¹ñÙ³Ý Ñáõ¹³Û³Ï³Ý ÏñáÝÇ ¨ Í»ë»ñÇ Ñ»ñùáõÙ” µÝ³µ³ÝÝ»ñÇó: àñáß Ñ³Ï³ëáõÃÛáõÝÝ»ñ, ÇÝãå»ë ݳ»õ ³ÛÉ Ï³ëϳͻÉÇ áõ ùÇã ×ßï³ÝÙ³Ý »½ñ³Ñ³Ý·áõÙÝ»ñÝ áõ áñáßáõÙÝ»ñÁ, ëïÇå»óÇÝ ÇÝÓ ³Û¹ ³ÕµÛáõñÝ»ñÇÝ í»ñ³µ»ñí»Ù í»Ñ³·áõÛÝ Ñ³ßí»ÝϳïáõÃÛ³Ùµ ¨ ëïÇåí³Í »Ù ÁٵݻÉ, áñ »ë ¹ñ³ÝóÇó ãí»ñͳݻóÇ Ñáõ¹³Ý»ñÇ Ùáï ³Ý·³Ù áñáß ë»Ïï³Ý»ñáõÙ Í»ë³Ï³Ý ëå³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ áã ÏáÕÙ, áã ¹»Ù, å³ñ½, åÇݹ ¨ áñáß³ÏÇ Ñ³í³ëïÇáõÃÛáõÝ: ØÛáõë ÏáÕÙÇó, ¹Åí³ñ ¿ ÃáõÛÉ ï³É, áñ »ñÏáõ ·ÇïݳϳÝ, ù³Ý½Ç ñ³µµÇÝ»ñÁ ëáëÏ Ñá·»õáñ ¹»Ùù»ñ ã»Ý, ³ÛÉ ûñ»ÝùáõëáõóáÕÝ»ñ »Ý` ·ñáõÃÛ³Ý Ù»Ïݳµ³ÝÝ»ñ, Ñ»ï»õ³µ³ñ ·ÇïݳϳÝÝ»ñ »Ý, ù³Ý½Ç ¨ é»Ý»·³ïÝ»ñ (áõñ³óáÕ), µ³Ûó Ñ»ï»õ³å»ë ˳ݹáï ùñÇëïáÝ۳ݻñ, ϳñáÕ ¿ÇÝ ³é³Ýó áñáß³ÏÇ ÑÇÙù»ñÇ Çñ»Ýó ѳñ³½³ï ÅáÕáíñ¹Ç íñ³ ³ÛÝåÇëÇ Í³Ýñ ½ñå³ñïáõÃÛáõÝ áõ ÝáÕϳÉÇ µ³Ùµ³ë³Ýù µ»ñ»É: ºñµ ͳ·»ó ´»ÛÉÇëÇ ¹³ï³í³ñáõÃÛáõÝÁ, »ë ÑÇß»óÇ Ü»áýÇïÇ µñáßÛáõñÇ Ù³ëÇÝ, µ³Ûó ѳٳñ»óÇ, áñ Ñá·»õáñ ¿ùëå»ñïǽ³Ý Ïáõݻݳ ¹ñ³ µÝ³·ÇñÁ, ϳ٠»½ñ³ÛÇÝ ¹»åùáõÙ éáõë»ñ»Ý óñ·Ù³ÝáõÃÛáõÝÁ: ØÇçݳ¹»åùáõÙ, Ù³ÙáõÉÇ Ñ³ßí»ïíáõÃÛáõÝÇó ÝϳïíáõÙ ¿ñ, áñ ¹³ï³ñ³ÝÇ ïÝûñÇÝÙ³Ý ï³Ï ϳÛÇÝ ÙdzÛÝ “¿ùëå»éï åéáý»ëáñ îéáóÏáõ Ñ»ï³ùÝÝáõÃÛ³Ý ÁÝóóùáõÙ Ñáõݳñ»ÝÇó óñ·Ù³Ý³Í ÁÝïñÛ³É ï»Õ»ñ”: êáõÛÝ Ñ»ï»õáõÃÛáõÝáí ¨ áõß³¹ñáõÃÛ³Ý Ù³ïÝ»Éáí Ñ»ï³ùñùñáõÃÛáõÝÁ ëáõÛÝ µñáßÛáõñÇ Ñ³Ý¹»å, ѳñáõóí³Í ÎÇ»õÛ³Ý ¹³ï³í³ñáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó, ÇÝãå»ë ¨ ѳßíÇ ³éÝ»Éáí, áñ, ³ÝÏ³Ë Ýñ³ µáí³Ý¹³ÏáõÃÛ³Ý ÉÇÝ»ÉáõÃÛáõÝÇó, ³ÛÝ Çñ»ÝÇó Ý»ñϳ۳óÝáõÙ ¿ µÇµÉÇá·ñ³ý³Ï³Ý ѳ½í³·áõÛïáõÃÛáõÝ ¨ ѳÛïÝÇ ï»ë³ÏÇ å³ïÙ³Ï³Ý ÷³ëï³ÃáõÕÃ, »ë ·ï³ ѳٳå³ï³ëË³Ý ÉáõÛë ÁÝÍ³Û»É ¹ñ³ ÉñÇí óñ·Ù³ÝáõÃÛáõÝÁ, ÉÇáíÇÝ ÃáÕÝ»Éáí Ýñ³ÝáõÙ ß³ñ³¹ñí³Í ïíÛ³ÉÝ»ñÇ ÝáõÛݳÝÙ³Ý å³ï³ë˳ݳïíáõÃÛáõÝÁ Ñ»ÕÇݳÏÇ íñ³: Ü»áýÇïÁ ÍÝí»É ¿ 18-ñ¹ ¹³ñÇ Ï»ëÇÝ ØáɹáídzÛáõÙ ¨ ͳ·»É ¿ Ñáõ¹³Û³Ï³Ý ÁÝï³ÝÇùÇó: ÌÝݹÇó »é»ëáõÝ ï³ñ»Ï³ÝáõÙ, ³ñ¹»Ý ñ³µµÇ ¹³ñÓ³Í, ϳ٠ÇÝãå»ë ÇÝùÝ ¿ ³ëáõÙ` ˳˳Ù, ݳ ÁݹáõÝ»É ¿ áõÕÕ³÷³éáõÃÛáõÝ ¨ ¹³ñÓել í³Ý³Ï³Ý: 1803Ã. ݳ ·ñ»ó ¨ ïå³·ñ»ó Ùáɹáí³Ï³Ý É»½íáí ÑÇßÛ³É µñáßÛáõñÁ, ÇÝãÁ ßáõïáí óñ·Ù³Ýí»ó Ýáñ ÑáõÝ³Ï³Ý É»½íáí, ÇëÏ Ñ»ïá ³ñ³µ»ñ»Ý: ²Û¹ óñ·Ù³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ »ÝóñÏí»óÇÝ ³ÝÃÇí ù³Ý³ÏáõÃÛ³Ùµ ïå³·ñÙ³Ý Ü³íÇÉdzÛáõÙ, γÝëï³ÝïÇÝáåáÉáõÙ ¨ ³ñ»õ»ÉùÇ áõñÇß ù³Õ³ùÝ»ñáõÙ, ¨ ï³ñ³Íí»óÇÝ Ñá·Ý³ÏÇ áã ÙdzÛÝ ïå³·ñ³Ï³Ý, ³ÛÉ Ó»é³·ñ³Ï³Ý ï»ëùáí: ´³Ûó»õ³ÛÝå»ë ³Û¹ µñáßÛáõñÁ ³ÛÅÙ ¹³ñÓ»É ¿ ٻͳ·áõÛÝ Ñ³½í³·áõÛïáõÃÛáõÙ, ù³Ý½Ç ¹ñ³ µáÉáñ Ññ³ï³ñ³ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ï³ñ³Íí»óÇÝ ³Ýëáíáñ ³ñ³·áõÃÛ³Ùµ ¨ ·Ýí»óÇÝ, ÇÝãå»ë ³ëáõÙ »Ý, ÑÇÙݳϳÝáõÙ Ñáõ¹³Ý»ñÇ ÏáÕÙÇó` Ñ»ï³ùñùñí³Í ¹ñ³Ýó ³ÝÑ»ï³óáõÙáí: üñ³Ýë»ñ»Ý É»½íáí Ü»áýÇïÇ ·ñùÇ Ù³ëÇÝ ÑÇß³ï³ÏíáõÙ ¿ ². Èáñ³ÝÇ ß³ñ³¹ñ³ÝùÝ»-

- 329 -

ñáõÙ (Achilles Laurent) “Relation historigue des affaires de Syrie depuis 1840 jusgu’a 1842, etc Paris, Gaume 1848, c 378 ¨ ѻﳷ³ »ñÏñáñ¹ ѳïáñáõÙ“ лïá, 1869Ã. ѳÛïÝí»ó ¶áõ·»Ýá ¹»-ØáõëëáÇ Í³Ûñ³Ñ»Õ ѳÏáõÙáí ß³ñ³¹ñ³Ýùáí (Gouquenot des Mousscaut “Ze Jui??e judaisme et la judaisation des peuples ch?etiens” ? Puris, P.lon 1869), áñáõÙ µ»ñí³Í »Ý Ü»áýÇïÇ ·ñùÇ áñáß Ù»çµ»ñáõÙÝ»ñ, ¨ , í»ñç³å»ë, ³ÛÝ í»ñ³ñï³¹ñí»ó ³ÙµáÕçáíÇÝ, Çñ³Ï³Ý µÝ³µ³ÝÇ ï³Ï` “Ze sanq chretien dans les rites de la Synaqoque moderne” par Job ? Paris ?? ??? Gautier, 1869: ì»ñçÇÝ ß³ñ³¹ñ³ÝùÁ ϳ½Ùí³Í ¿ »ñÏáõ Ù³ëÇó` ³é³çÇÝÁ ßÝáñÑí³Í ¿ Ü»áýÇïÇ µñáßÛáõñÇ Ã³ñ·Ù³ÝáõÃÛ³ÝÁ, »ñÏñáñ¹Á Çñ»ÝÇó Ý»ñϳ۳óÝáõÙ ¿ Ñݳ·áõÛÝ Å³Ù³Ý³ÏÝ»ñÇó ÙÇÝã»õ 19-ñ¹ ¹³ñÇ í»ñç»ñÇÝ Ñáõ¹³Ý»ñÇ ÏáÕÙÇó ùñÇëïáÝ۳ݻñÇ ³ñÛáõÝÁ û·ï³·áñÍ»Éáõ ѳٳñ Ù»Õ³¹ñ³ÝùÝ»ñÇ µáí³Ý¹³ÏáõÃÛ³Ý å³ïÙ³Ï³Ý ÷³ëï³ÃÕûñÇ ÅáÕáí³Íáõ: ê³ñ³ïáíÛ³Ý ¨ ì»É»ÅÇ ¹³ï³í³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ý»ñ³éí³Í ã»Ý ³Ûë óáõó³ÏáõÙ: лï»õáõÙ ¿ ÁݹգÍ»É, áñ Ü»áýÇïÁ ËáëáõÙ ¿ Ñáõ¹³Ý»ñÇ Ù³ëÇÝ, ÁݹѳÝñ³å»ë δÈ-Ç Ù³ëÇÝ ¨ ϳµ³ÉÇëïÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ ÑÇß³ï³ÏíáõÙ ¿ ë³ÑáõÝ: ²ÛÝ Ñ³ëϳݳÉÇ ¿, ³ÛÝå»ë, áñ ݳ ¨ »Õ»É ¿ ñ³µµÇ, µ³Ûó γµ³É³ÛÇ Ù³ëÇÝ Ï³ñáÕ ¿ñ ÇÙ³Ý³É ÙÇÙdzÛÝ Éë»Éáí, ù³Ý½Ç γµ³É³Ý å³ñï³¹Çñ ã¿ ¨ ãÇ å³ïϳÝáõÙ ëáõñµ ·ñáõÃÛ³Ý ·ñù»ñÇ ß³ñùáõÙ: гϳé³Ï ³ÉÙáõ¹ÇÝ, áñÁ Çñ»ÝÇó Ý»ñϳ۳óÝáõÙ ¿ ѵñ۳ϳÝáõÃÛ³Ý Ïñáݳµ³ñáÛ³Ï³Ý ¨ Çñ³í³Ï³Ý ÝáñÙ»ñÇ ÅáÕáí³Íáõ, δÈ-Ý ï»áëáýdz (³ëïí³Í³ÇÙ³ëïáõÃÛáõÝ) ¿, ÇÝãå»ë ÙÇëïÇóǽÙ, ³í»ÉÇ ëïáõÛ· Ñáõ¹³Û³Ï³Ý ·ÝáëïÇóǽÙ: ³ÉÙáõ¹ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ áõëáõóáõÙ, δÈ-Ý Ý߳ݳÏáõÙ ¿ Ù³ïÝáõÙ: Ðáõ¹³Ý»ñÁ δÈ-Ý Ñ³Ù³ñáõÙ »Ý ٻͳ·áõÛÝ ù³Õïݳ·ÇïáõÃÛáõÝ ¨ Ýñ³ ͳ·áõÙÁ ϳåáõÙ »Ý ²µñ³Ñ³ÙÇ, Øáíë»ëÇ Ñ»ï: Æñ³Ï³Ýáõ٠δÈ-Ý ³ÛÝ ï»ëùáí, ÇÝãå»ë ³ÛÝ ³ÛÅ٠ѳÛïÝÇ ¿, ѳÛïÝí»ó ºíñáå³ÛáõÙ 12¹. í»ñçÇ, ³í»ÉÇ ëïáõõÛ· 13¹. ëϽµÇÝ, ù³Ý½Ç ³í»ÉÇ ÑÇÝ Í³·áõÙ áõÝÇ: Üñ³ ë³ÕÙÁ Ñ»ï»õáõÙ ¿ ÷ÝÃñ»É ²É»ùë³Ý¹ñdzÛÇ Ñáõ¹³Û³Ï³Ý ¹åñáóáõÙ` 1 ¨ 2 ¹³ñ»ñáõÙ, áñï»Õ ³ÛÝ ëï»ÕÍí»Í ÝáõÛÝ ³½¹»óáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ï³Ï, ÇÝãÇ ¨ ùñÇëïáÝ»³Ï³Ý ×ǽíÇï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ, ³ñ»õ»ÉÛ³Ý ï»áëáýdzÛÇ ¨ ¿É»Ý³Ï³Ý ÙÇëï»ñdzÛÇ ÑÙïáõÃÛ³Ý ÙdzóáõÙÇó, ³é³í»É³å»ë ÝáñåÛáõó·áñÛ³Ý ¨ ÝáñåɳïáÝÛ³Ý áõëÙáõÝùÝ»ñÇ, ¨ ´³µ»ÉáÝÇ ëïñÏáõÃÛáõÝÇó µ»ñ³Í Ùá·³Ï³Ý ³¹³ÃÝ»ñÇ Ë³éÝáõñ¹Çó: ʻɳï»ë δÈ-Ý (Ñáõ¹³Ý»ñÇ ù³µµ³É³Ý) Çñ»ÝÇó Ý»ñϳ۳óÝáõÙ ¿ áõëÙáõÝù, áñÇ ÑÇÙùáõÙ ¹ñí³Í ¿ ²ëïÍá ÏáÕÙÇó ²ß˳ñÑÇ ³ñ³ñÙ³Ý áã û Æñ ³ÝÓÝ³Ï³Ý Ï³ÙùÇ áõ µ³éÇ Ý»ñϳ۳óáõÙ, ³ÛÉ ÙÇ ³ÙµáÕç ß³ñ³Ý ÙÇçÝáñ¹Ý»ñÇ Ù³ëݳÏóáõÃÛ³Ùµ: ²Ûë ÙÇïùÁ ѳïáõÏ ¿ ÙdzÛÝ Î´È-ÇÝ, ³ÛÝ Ñ³Ý¹ÇåáõÙ ¿ öÇÉáÝ Ðáõ¹³ÛÇ ¨ ÝáñåɳïáÝÛ³Ý ÷ÇÉÇëá÷³Ý»ñÇ, ¨ ùñÇëïáÝ»³Ï³Ý ×ǽíÇïÝ»ñÇ Ùáï: î³ñµ»ñ ëÇëï»Ù³Ý»ñáõÙ ³Ûë ÙÇçÝáñ¹Ý»ñÁ ÏñáõÙ »Ý ï³ñµ»ñ ³ÝáõÝÝ»ñ, δÈ-áõÙ ¹ñ³Ýù ÏáãíáõÙ »Ý ë»ýÇñáïÝ»ñ ¨ Çñ»ÝóÇó Ý»ñϳ۳óÝáõÙ »Ý ²ëïí³Í³ÛÝáõÃÛ³Ý ³ïñǵáõïÝ»ñ ϳ٠׳鳷³ÛÃáõÙÝ»ñ: ¸ñ³Ýù ѳßííáõÙ »Ý 10 ѳï, Áݹ áñáõ٠ѵñÛ³Ï³Ý ·ñ»ñÇ 22 ï³é»ñÇ Ñ»ï ÙdzëÇÝ, áñáÝóÇó ³Ù»Ý Ù»ÏÁ áõÝÇ ³é»ÕÍí³Í³ÛÇÝ Ãí³ÛÇÝ Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ, ϳ½ÙáõÙ »Ý 32 ÇÙ³ëïáõÃÛ³Ý áõÕÇÝ»ñÁ: 10-Á ë»ýÇñáïÝ»ñÇ ·áõÙ³ñÁ Çñ»ÝÇó Ý»ñϳ۳óÝáõÙ Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý åéáïáïÇåÁ, ´³ñÓñÛ³É Ï³Ù Ñ³í»ñÅ ²¹³ÙÇ, áñÁ ѳٳñíáõÙ ¿ Ù³ÏéáÏáë٠ϳ٠ٳï»ñÇ³Ï³Ý ²ß˳ñÑÇ ·³Õ³÷³ñ³Ï³Ý ïÇåÁ: ºñÏñ³ÛÇÝ Ù³ñ¹Á, ³ñ³ñùÇ µ³ñÓñÛ³É ¿³ÏÁ, ÙÇÏéáÏáëÙÝ ¿, ²¹³ÙÇ` »ñÏݳÛÇÝ Ù³ñ¹áõ ³ñï³óáÉáõÙÁ: ¼áѳñáõÙ և Ùݳó³Í δÈ-³Ï³Ý ·ñù»ñáõÙ ³Ûë ï»ëáõÃÛáõÝÁ ˳éÝíáõÙ ¿ »ñÏݳÛÇÝ ³ß˳ñÑÇ Ýϳñ³·ñáõÃÛáõÝÁ, »ñÏݳÛÇÝ íñ³ÝÝ»ñ, ¹ñ³Ëï, ¹ÅáÕù ¨ ³ÛÉÝ: ²Ýϳݷ ѳݹÇåáõÙ »Ý ï³ñµ»ñ »ñ»ëå³ïáõÙÝ»ñ, ѳßí³ñÏÝ»ñ և Ãí»ñÇ áõ ï³é»ñÇ ÏáÙµÇݳódzݻñ, ²ëïí³ÍÝ»ñÇ Ùá·³Ï³Ý áõ ³é»ÕÍí³Í³ÛÇÝ ³ÝáõÝÝ»ñ, ÇÝãå»ë ݳ»õ Ññ»ßï³ÏÝ»ñÇ áõ ¹»õ»ñÇ ³ÝáõÝÝ»ñ: ºÃ» ëñ³Ý ·áõÙ³ñ»Ýù ݳ»õ ³ëïñáÝáÙdzϳÝ, ³ëïñáÉá·Ç³Ï³Ý, ÙᷳϳÝ, ³ÉùÇÙdzÛÇ, ýñ»ÝáÉá·Ç³ÛÇ, ËÇñáÙ³ÝïdzÛÇ ïíÛ³ÉÝ»ñÁ, ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ Ïëï³óíÇ ³Ý¹Ûáõñ³Ù³ñë ù³áë, áñáõÙ, ³é³çÇÝ Ñ³Û³óùÇó, Ñ»ßï ãÇ ·ÉáõË Ñ³Ý»É: ´³Ûó ³ÙµáÕç ·áñÍÁ ëáíáñáõÛÃÇ ¨ áõß³¹ñáõÃÛ³Ý Ù»ç ¿, ¨ »Ã» ɳí ÁϵÉÝ»É, ³å³ Ïëï³óíÇ áñáß³ÏÇ Ïáõé, ù³Ý½Ç ý³Ýï³ëïÇÏ ³ß˳ñѳ۳óùÇ ëÇëï»Ù³ ¨ ï»ë³Ý»ÉÇ áõ ³Ýï»ë³Ý»ÉÇ, »ñÏñ³ÛÇÝ áõ »ñÏݳÛÇÝ ³ß˳ñÑÝ»ñÇ Ñ³ñ³µ»ñ³ÏóáõÃÛáõÝ ¿: ì»ñ³ÍÝÝ¹Ç ßñç³ÝáõÙ, ùñÇëïáÝ»áõÃÛ³Ý ³ÝÏÙ³Ý ßñç³ÝáõÙ ¨ ѻóÝáë³Ï³Ý ÷ÇÉÇëá-

- 330 -

÷³ÛáõÃÛ³Ý ï³ñí³ÍáõÃÛ³Ùµ áõŷݳÝáõÙ ¿ Ñ»ï³ùñùñáõÃÛáõÝÁ ¹»åÇ ·³Õïݳ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ` Ù³·Ç³, ³ëïñáÉá·Ç³, ³ÉùÇÙdz, ³ÛÝå»ë, ÇÝãå»ë ¹ñ³Ýù ë»ñï ϳåí³Í »Ý δÈ-Ç Ñ»ï, ³Ý·³Ù Ýñ³ Ù»ç áõÝ»Ý ë»÷³Ï³Ý ³ñÙ³ïÁ, ³å³ ³Û¹ ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÏáÕÙݳÏÇóÝ»ñÁ ëïÇåí³Í ͳÝáóó³Ý ¹ñ³ Ñ»ï: ²ëí³ÍÁ ѳïáõÏ Ñ³ÏáõÙ ¿ ³ÉùÇÙdzÛÇÝ, ù³Ý½Ç δÈ-áõÙ ³Ù»Ý Ù»ï³ÕÇ Ñ³Ù³å³ï³ë˳ÝáõÙ ¿ ÙÇ ë»ýÇñáï: ¸ñ³ ѳٳñ ¿É ³ÉùÇÙÇ³Ý Ï³Ù Ñ»ñÙ»ïÇÏ ÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛáõÝÁ ³é³Ýó δÈ-Ç Ñ³ëϳݳÉÇ ãÇ ÉÇÝÇ: ²ÛÝ Ù³ñ¹áõÝ Ñ³Ù³ñáõÙ ¿ áã ³½Ýí³Ï³Ý Ù»ï³Õ, áñáí, Çñ ÇëÏ íñ³ ³ß˳ï»Éáõ áõÕÇáí ¨ ï³ñµ»ñ Ù³ùñٳٵ å»ïù ¿ í»ñ³ÍíÇ Ù³ùáõñ áëÏáõ, ϳÙ, δÈ-³Ï³Ý É»½íáí ³ë³Í` Ù³ñ¹Á å»ïù ¿ Çñ»ÝÇó Ñ»é³óÝÇ ÑÇÝ, »ñÏñ³ÛÇÝ ²¹³ÙÇÝ ¨ í»ñ³ÍÝíÇ ºñÏݳÛÇÝ ²¹³ÙÇ` ²¹³Ù γ¹ÙáÝÇ: ²Û¹ å³ï׳éáí, ϳåÝí³Í ³ÉùÇÙ³ÛÇ ¨ Ñ»ñÙ»ïÇÏ ÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛ³Ý Ñ»ï³ùñùñ³ëÇñáõÃÛ³ÝÁ, ùñÇëïáÝÛ³ ϵɳϳÝÝ»ñÇ ù³Ý³ÏÁ ³×»ó ³Ùѳٻٳï»ÉÇ ³ñ³·áõÃÛ³Ùµ гë³í Ýñ³Ý, áñ ÏµÉ³Ï³Ý ï»ëáõÃÛ³Ý Ñ³í³ë³ñ³ÏßéáõÃÛ³Ý Ù»ç ïÕ³Ù³ñ¹áõ ¨ ÏÝáç ëÏǽµÝ»ñÇ ÙÇç»õ ëÏë»óÇÝ ï»ëÝ»É ùñÇëïáÝ»³Ï³Ý »ññáñ¹áõÃÛ³Ý Ï»ñå³ñÁ: εɳϳÝÝ»ñÇ Ù»ç, áñáÝù ÷áñÓ»óÇÝ Ñ³ßï»óÝ»É ¨ ϵÉ-Ç áõ ùñÇëïáÝ»áõÃÛ³Ý Ù»ç Ï³å ·ïÝ»É, ѳݹÇåáõÙ »Ý ³ÛÝåÇëÇ ³ÝáõÝÝ»ñ, ÇÝãåÇëÇù »Ý ä³ñ³ó»ÉëÁ, è³ÛÙáõݹ ÈÛáõÉÉÇÛÁ, è»ÛËÉÇÝÁ, äÇϳ¹»É³Ý, ØÇñ³Ý¹áɳÝ, Ú³Ïáí ´»Ù», ÎÝáéýáÝ-軽»ÝéáïÁ, èáµ»ñï üÉáõ¹¹Á, ³Ý·ÉÇ³Ï³Ý ÷ÇÉÇëá÷³Ý»ñ, “ù»ÙµñÇçÛ³Ý ÝáñåɳïáݳϳÝÝ»ñÁ, è³Éý λ¹íáéï ¨ лÝñÇ Øáñ: ²Û¹åÇëÇ Ë»É³ï»ë³Ï³Ý ¿ γµ³É³Ý: àã ÙÇ áõÕÇÕ ¨ ùñÇëïáÝ»³Ï³Ý ³ñÛ³Ý û·ï³·áñÍÙ³Ý ³Ýßñç³Ýó»ÉáõÃÛ³Ý áñáß³ÏÇ Ù³ïݳÝßáõÙ ·ïÝ»É ã»ë ϳñáÕ: гݹÇåáõÙ »Ý ß³ï Ùáõà ï»Õ»ñ, áñáÝù ó³ÝÏáõÃÛ³Ý ¹»åùáõ٠ϳñ»ÉÇ ¿ ï³ñµ»ñ Ù»Ïݳµ³Ý»É: ´³Ûó ˻ɳï»ë ϳµ³É³ÛÇ ÏáÕùÇÝ Ï³ áõñÇß, ÏÇñ³é³Ï³Ý` ÏµÉ Ù³³ëÇï: î³é»ñÇ ¨ ²ëïí³Í³ÛÇÝ ³ÝáõÝÝ»ñÇ ³é»ÕÍí³Í³ÛÇÝ áõ Ãí³ÛÇÝ Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝÁ ÁݹáõÝ»Éáí ÑÇÙù, ¨ ëáõñµ ·ñáõÃÛ³ÝÁ í»ñ³µ»ñí»Éáí áñå»ë ͳÍϳ·ñí³Í ï»ùëïÇ, áñÇ µ³Ý³ÉÇÝ Ñ³ë³Ý»ÉÇ ¿ ÙÇÙdzÛÝ Éáõë³íáñí³ÍÝ»ñÇÝ, åé³ÏïÇÏ ÏµÉ-Ý Ñ³Ù³ñáõÙ ¿, áñ ï³é»ñÇ ¨ Ãí»ñÇ Ë»Éáù áõ ·Çï³ÏÇó ¹ñë»õáñÙ³Ý áõ ï»Õ³¹ñÙ³Ý áõÕÇáí ϳñ»ÉÇ ¿ ѳëÝ»É Ù³Í³·áõÛÝ Ñ³Ûïݳ·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, ëï³Ý³É ²ëïí³Í³ÛÇÝ µ³ó³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝ, ݳ˳ï»ë»É áõ ݳ˳å³ïÙ»É ³å³·³Ý, ³Ý·³Ù Ññ³ßùÝ»ñ ·áñÍ»É: ²Û¹ ϵÉ-³Ï³Ý ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÏñáõÙ »Ý Ýáï³ñÇÏáÝ, ï»Ùáõñ³, ·»Ù³ïñÇÛ³ ³ÝáõÝÝ»ñÁ: ¶áñÍÝ³Ï³Ý ÏµÉ-Ý ëï³ó»É ¿ ѳïáõÏ É³ÛÝ ½³ñ·³óáõÙ 16-ñ¹ ¹³ñáõÙ, å³Õ»ëïÇÝÛ³Ý ÏµÉ³Ï³Ý ÆóËáÏ ÈáõñÇÇ (Исаак Лориа), ²éÛáõÍ (²ñÇ) ÏáãáõÙáí (1534-1572 г.), ¨ Ýñ³ ³ß³Ï»ñïÇ` ʳÇÙÇ (ìÇï³ÉÇÛ Î³É³µéëÏÇÛ) ç³Ýù»ñÇ ßÝáñÑÇí: ¸ñ³Ýù ѳٳñíáõÙ »Ý ³Ûëå»ë Ïáãí³Í Ýáñ ϵÉ-Ç ëï»ÕÍáÕÝ»ñ, áñÁ Ç ï³ñµ»ñáõÃÛáõÝ ÑÝÇ` ÉñÇí ëáõ½í»ó ÙÇëïÇÏ Ñ³Û»óáճϳÝáõÃÛ³Ý, Ùá·³Ï³Ý áõ ³Ý»Íù³ÛÇÝ µ³Ý³Ó»õ»ñÇ,ÙÇ Ëáëùáí, ÇÝã-áñ ÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛáõÝÇó í»ñ³Íí»ó ëáíáñ³Ï³Ý ϳ˳ñ¹áõÃÛ³Ý: ²ÛÝ, ÇÝã ÑÇÝ ÏµÉ-áõÙ »ñÏñáñ¹ åɳÝáõÙ ¿ñ, ѳßííáõÙ ¿ñ áã ϳñ»õáñ, áã ¿³Ï³Ý, ³å³ ÝáñáõÙ ëï³ó³í ·»ñ³Ïßé³Ï³Ý Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ: ԿµÉ³Ï³ÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ Ý߳ݳÏí»ó ѳïáõÏ Ñ³·áõëï (ëåÇï³Ï ·áõÛÝÇ, ϳ½Ùí³Í ãáñë ½·»ëï³íáñáõÙÇó), ß³µµ³ÃÇ ïáݳϳï³ñáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ Ùß³Ïí»óÇÝ Ñ³ïáõÏ µ³ñ¹ Í»ë»ñ, ϳ½Ùí»ó ѳïáõÏ ÏáÝëå»Ïï-Ïá¹»ùë (ÞáõÉ˳Ý-²ñáõË` µ³ó³Í ë»Õ³Ý), ß³ñ³¹ñí»óÇÝ ë»ýÇñáïÝ»ñÇ ³Ý»Íù³ÛÇÝ ³ÕáÃùÝ»ñ ¨ ÁݹѳÝñ³å»ë, áõÕÕ³÷³é Ñáõ¹³Û³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ³¹³ÃÝ»ñÇÝ áõ Ëëï³å³Ñ á·áõÝ ³Ýѳ×á` Ùïóí»óÇÝ ï³ñµ»ñ ëÝѳí³ï ÑݳñùÝ»ñ ¨ Í»ë»ñ: гÛïÝí»óÇÝ ï³ñµ»ñ Ñá·Ý³ÏÇ Ñ»ùÇÙÝ»ñ, Ññ³ß³·áñÍÝ»ñ, ëñµ³ÏÛ³óÝ»ñ, ³Ý·³Ù ëñµ»ñ, ϳ٠³Ûëå»ë ³ë³Í` ϳ˳ñ¹Ý»ñ, ÇëÏ Í³Ûñ³Ñ»Õ åá¿ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ÑáÕÇ íñ³ µ³½Ù³ó³Ý µ³ñáÛ³Ï³Ý ë³ÝÓ³ñÓ³ÏáõÙÝ»ñ: ¸³ ³Ù»Ý³Ñ³ë³ñ³Ï »ñ»õáõÛÃÝ ¿ ¨ ÙÇßï ¨ ³Ù»Ýáõñ»ù ÉÇÝáõÙ ¿ ¨ áã ÙdzÛÝ Ñáõ¹³ ϵÉ-³Ï³ÝÝ»ñÇ Ùáï: Qui trop fait l’anqe, fait la befe. ø³ÝÇ áñ Ýáñ ëÏëáõÙ ¿ Ññ³ß³·áñÍáõÃÛáõÝÁ ¨ ëñµáõÃÛ³Ý, Ù³ùñáõÃÛ³Ý áõ ³Ý³ñ³ïáõÃÛ³Ý å³Ñ³Ýç ¿ Ý»ñϳ۳óíáõÙ, ³Ûëï»Õ áã ÙdzÛÝ Ï³ñ»ÉÇ ¿, ³ÛÉ å»ïù ¿ ëå³ë»É ³Ù»Ý ß»ÕáõÙ áõ ͳÛñ³Ñ»ÕáõÃÛáõÝ, ëÏë³Í ë»é³Ï³Ý, áõ ÙÇÝã»õ ³Ù»Ý³Ññ»ß³íáñ ÙáÉ»é³Ý¹áõÃÛáõÝ: ²ÛÝ ¨ ѳëϳݳÉÇ ¿` Ù³ùáõñÇÝ ³Ù»ÝÁ Ù³ùáõñ ¿, ÇëÏ ëñµ³ó³ÍÇÝ ³Ù»Ý ÇÝã ϳñ»ÉÇ ¿: Üáñ ϵÉ-Ý ëï³ó³í ѳïáõÏ É³ÛÝ ï³ñ³ÍáõÙ ¶»ñÙ³ÝdzÛáõÙ, ÐáɳݹdzÛáõÙ, äá¹áÉÇ-

- 331 -

ÝdzÛáõÙ, ìáÉÁÝdzÛáõÙ, ¨ ÍÝ»ó ß³ñÅáõÙ, áñÁ ѳÛïÝÇ ¿ ˳ëǹǽ٠³Ýí³Ý ï³Ï: ÜÙ³Ý »ñ»õáõÛÃáõÙ Ñáõ¹³Û³Ï³Ý áã ÙÇ Ñ³ïáõÏáõÃÛáõÝ ãϳ: ̳Ûñ³Ñ»Õ ý³Ý³ïǽÙÁ ÙÇßï ¿É áõÕÕ»ÏóíáõÙ ¿ µ³ñáÛ³Ï³Ý ³Ûɳë»éáõÃÛ³Ùµ, ÙáÉ»é³Ý¹áõÃÛ³Ùµ áõ ϳ˳ñ¹áõÃÛ³Ùµ, µ³í³Ï³Ý ¿ ÑÇᯐ ÑÇÝ ùñÇëïáÝÛ³ ³¹³ÙÇïÝ»ñÇ, ϳÇÝÇïÝ»ñÇ ¨ ³ÛÉ ë»Ïï³Ý»ñÁ: ¸»é ³ÝÑÇßÛ³É Å³Ù³Ý³ÏÝ»ñÇó, ѳ½Çí û áã ´³µ»ÉáÝÇó Ñ»ïá, Ù³·Ç³ÛÇ ³Ûë ûñáñáóÇó, ï³ñíáõÙ ¿ ³ÛÝå»ë, áñ áñáß Ùá·³Ï³Ý ûå»ñ³ódzݻñÇ Ñ³çáÕáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ³ñÛáõÝ ¿ å»ïù, ¨ áã û ÇÝã-áñ, ³ÛÉ Ñ³ïϳå»ë Ù³ÝÏ³Ï³Ý ³ñÛáõÝ: Ðݳ·áõÛÝ Å³Ù³Ý³ÏÝ»ñÇó ¨ ÙÇÝã Ù»ñ ûñ»ñÁ Ù³·Ç³ÛÇ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ ׳ñï³ñ³Ëáëáñ»Ý ³Û¹ Ù³ëÇÝ ¿ íϳÛáõÙ: ºë ÃáõÛÉ Ïï³Ù ÇÝÓ, ÇÙ Ùïù»ñÇ ³Ùñ³óÙ³Ý Ñ³Ù³ñ µ»ñ»É »ñÏáõ ѳٻٳﳵ³ñ í³éÁ ûñÇݳÏÝ»ñ: Ֆñ³ÝëdzÛÇ Ù³ñß³É ÄÇÉ-¹»-ȳí³ÉÁ, µ³ñáÝ ¹»-ä»ïóÁ (1404-1440ÃÃ), ÆáѳÝÝ ¹’²ñÏÇ ·áñÍÁÝÏ»ñÁ, Çñ ųٳݳÏÇ ³Ù»Ý³ï³Õ³Ý¹³íáñ áõ ³Ù»Ý³ÏñÃí³Í Ù³ñ¹Ï³ÝóÇó Ù»ÏÁ, Çñ ßé³ÛÉ³Í³Ë áõÝ»óí³ÍùÇ µ³ñ»Ï³ñ·Ù³Ý ѳٳñ Ùï³Í»ó ½µ³Õí»É ³ÉùÇÙdzÛáí, ÇëÏ ÷ÇÉÇëá÷³Û³Ï³Ý ù³ñÇ ¨ ÏÛ³ÝùÇ ¿ÉÇùëÇñÇ ×³ñÙ³Ý Ñ³çáÕáõÃÛ³Ý ³å³ÑáííÙ³Ý Ñ³Ù³ñ áñáß»ó Ñá·ÇÝ Í³Ë»É ¹»õÇÝ: ´³Ûó ù³ÝÇ áñ ¹»õÁ ÇÝãáõ-û ѳå³ÕáõÙ ¿ñ, ³å³ Ýñ³ Ñ»ï ß÷í»Éáõ ѳٳñ µ³ñáÝ ¹»-è»ïóÁ üÉáñ»ÝódzÛÇó ѳÝñ³×³Ý³ã ³ëïñáÉá·, ³ÉùÇÙÇÏ ¨ ϵÉ-³Ï³Ý üñ³Ýã»ëÏá äñ»É³ïÇÇ, áñÇÝ ßÝáñÑí³Í ¿ »Õ»É ³Ù»ÝÇ, ÇÝã ó³Ýϳݳë, å³Ñ³Ýç»Éáõ ɳÛÝ Çñ³íáõÝù, ÙdzÛÝ Ã» µ³í³ñ³ñ»É ³ñ¹ÛáõÝùÝ»ñÁ, ³ÛëÇÝùÝ Ïáñ½»Éáõ áëÏÇ ¨ óÝϳñÅ»ù ù³ñ»ñ: γ˳ñ¹Á ݳ˻õ³é³ç å³Ñ³Ýç»ó ³ÝÙ»Õ Ù³ÝáõÏÝ»ñÇ ³ñÛáõÝ: ²Û¹ ³ñÛáõÝÇó, ÇÝãå»ë ¨ áã »ñç³ÝÇÏ »ñ»Ë³Ý»ñÇ áõÕ»ÕÇó áõ ÷ËñáõÝ áëÏáñÝ»ñÇó å³ïñ³ëïáõÙ ¿ÇÝ ÇÝã-áñ ϳ˳ñ¹³Ï³Ý, ϳ˳ñ¹Ç ϳñÍÇùáí, áõŻճ·áñÍáÕ Ñ»ÕáõÏÝ»ñ, µ³Ûó ·áñÍÁ ¹Åí³ñ ¿ñ ³é³ç ·ÝáõÙ: ²Û¹Å³Ù, ¹»õÇ Ï³Ùùáí, Ù³ÝáõÏÝ»ñÇÝ Ù³Ñ³óÝ»Éáõó ³é³ç ëÏë»óÇÝ »ÝóñÏ»É ³Ý³ñ·³ÝùÇ ¨ ³Ñ³íáñ, ³Ýï³Ý»ÉÇ ï³Ýç³ÝùÝ»ñÇ ¨ ³Ý·³Ù ë»é³Ï³Ý åÕÍÙ³Ý »ÝóñÏ»É, µ³Ûó»õ³ÛÝå»ë áëÏÇÝ ã³í»É³ó³í, ³í»ÉÇ ßáõï` å³Ï³ë»ó: ÆëÏ Ï³Ë³ñ¹Á å³Ñ³ÝçáõÙ ¿ñ Ýáñ ¨ Ýáñ ½áÑ»ñ: ì»ñç³å»ë ÄÇÉ ¹»-ȳí³ÉÁ Ó»ñµ³Ï³Éí»ó, ¹³ïí»ó áõ ϳËí»ó, ÇëÏ Ù³ñÙÇÝÁ ÑñÏǽí»ó: Üñ³ ï³Ýç³Ñ³ñ³Í Ù³ÝáõÏÝ»ñÇ ù³Ý³ÏÁ ѳëÝáõÙ ¿ñ Ññ»ß³íáñ Ãí»ñÇ: àôß, 17-ñ¹ ¹³ñáõÙ, üñ³ÝëdzÛáõÙ, ³·³íáñ-²ñ»õÇ ûñáù, ·ñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý, ·ÇïáõÃÛ³Ý ¨ ³ñí»ëïÇ ³Ù»Ý³÷³ÛÉáõÝ Í³ÕÏÙ³Ý ßñç³ÝáõÙ, ³é³ç³ó³í, »Ã» ϳñ»ÉÇ ¿, ³é³í»É Ññ»ß³íáñ ·áñÍÁÝóó, ³Ûëå»ë Ïáãí³Í` §·áñÍ ÃáõÛÝ»ñÇ Ù³ëÇݦ: êï³óí»ó, áñ üñ³ÝëÇ³Ï³Ý Ù³ñï³Ï³Ý ¨ ³ñÇëïáÏñ³ï ·áõÛÝÁ, µáÉáñ ׳ݳãí³Í ïÇÏݳÛù, ÁݹÑáõå ÙÇÝã»õ ó·³íáñ Ù³ñÏǽ ¹»-ØáÝï»ëå³ÝÇ ëÇñ»óÛ³ÉÇ, ½µ³ÕíáõÙ »Ý ϳ˳ñ¹áõÃÛ³Ùµ ¨ ë³ñë³÷»ÉÇ Ùá·³Ï³Ý í³ñÅáõÃÛáõÝÝ»ñáí: àñ»õ¿ »ñÏñ³ÛÇÝ µ³ñÇùÝ»ñÇÝ, å³ïíÇ ¨ ó·³íáñ³Ï³Ý µ³ñûñáõÃÛ³Ý Ñ³ëÝ»Éáõ ѳٳñ ͳé³ÛáõÙ ¿ÇÝ ³Ûëå»ë Ïáãí³Í ë»õ Ù»ëëÇÝ»ñ, ³ÛëÇÝùÝ ¹»õÇ Ù»ëëÇÝ»ñ: ²Û¹åÇëÇ Ù»ëëÇÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ áñå»ë ½áѳñ³Ý ¿ñ ͳé³ÛáõÙ Ù»ñÏ ÏÝáç Ù³ñÙÇÝÁ, áñå»ë ѳó ¿ñ û·ï³·áñÍíáõÙ áëÏñ³µáñµ»ñ [причастная облатка (остия)], ÇëÏ ·ÇÝÇÝ ÷á˳ñÇÝíáõÙ ¿ñ, ï»ÕáõÙ ï³Ýç³Ñ³ñí³Í ¨ Ñ»ïá ѳïáõÏ ¹ñ³ ѳٳñ ݳ˳å³ïñ³ëïí³Í í³é³ñ³ÝáõÙ ï³å³Ï³Í Ù³ÝáõÏÇ ³ñÛ³Ùµ: §ÂáõÛÝ»ñÇ Ù³ëÇݦ ·áñÍÁ ݳÛíáõÙ ¿ñ, ó·³íáñÇ Ññ³Ù³Ýáí, ѳïáõÏ ¹³ïáí, ÇÝãÇÝ ³ÝÓݳϳݳóí»É ¿ñ ÏáãáõÙ` Îñ³ÏÇ Ï³Ù Ðñ¹»ÑÇ ËóÇÏ (Ghambre Ardente), ù³Ý½Ç ¹ñ³ÝáõÙ å³ïáõѳÝÝ»ñÁ ͳÍÏ³Í ¿ÇÝ ë»õ Ù³Ñáõ¹áí ¨ ¹³ï³íáñÝ»ñÁ ³Ý·³Ù ó»ñ»ÏÝ»ñáí ÝÇëïáõÙ ¿ÇÝ ÙáÙ»ñÇ ÉáõÛëÇ ï³Ï: ºì ³Û¹å³Ñ ѳÛïݳµ»ñí»ó ³é³í»É ë³ñë³÷»ÉÇÝ` ³Û¹ ·áñÍáí Ù»Õ³¹ñíáÕÝ»ñÇ Ù»ç ÝϳïíáÕ ï»Õ ¿ÇÝ ½µ³Õ»óÝáõÙ Ñá·»õáñ ¹»Ùù»ñ, ϳÃáÉÇÏ ëñµ³½³ÝÝ»ñ áõ í³Ý³Ï³ÝÝ»ñ: ´³ëïÇÉdzÛÇ ³ñËÇíÝ»ñáõ٠ѳ׳˳ï»ëíáõÙ »Ý ¸³íá (Duvot) ³µµ³ïÇ, ϳåáõóÇ³Ý³Ï³Ý í³Ý³Ï³Ý Ä»ñ³ñÇ, ¶Çµáõñ, ÎûïïûÝ, ¸ÛáõÉûñ³Ýë, 軵áõñ, îáõÙ», È»åñÛá, í³Ý³Ï³Ý ¶³µñÇ¿ÉÇ ¨ ß³ï áõñÇßÝ»ñÇ ³ÝáõÝÝ»ñÁ: Üñ³Ýù µáÉáñÁ Ù»Õ³¹ñíáõÙ ¿ÇÝ ë»õ Ù»ëëÇÝ»ñÇÝ Í³é³ÛáõÃÛ³Ý Ù»ç, ¹á¹áßÝ»ñÇ íñ³ ëáõñµ ÙÏñïáõÃÛ³Ý ·³ÕïݳͻëáõÃÛ³Ý Ï³ï³ñÙ³Ý, ¹»õÇ Ï³ÙùÇ Ñ³Ù³ñ Ù³ÝáõÏÝ»ñÇ ëå³Ý¹Ù³Ý ¨ ³Ù»Ý³Ñݳñ³íáñ ³Ûɳë»éáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ: ÆÙÇçdzÛÉáó, µ³ó³Ñ³Ûïí»ó, áñ È» üñ³ÝÏ, ȳÙå»ñÛ», سñÇ»ï ³µµ³ïÝ»ñÁ ѳٳñíáõÙ ¿ÇÝ ³Ù»Ý³³Ñ³íáñ ³Ý»ÍùÝ»ñÇ Ù³ëݳ·»ïÝ»ñ: ÎáïïáÝ ³µ³ïÁ ÏÝù»ó Ýáñ³ÍÝÇÝ ëáõñµ ØÇñáõÙ, ßÝáñÑ»ó ¹»õÇÝ ¨

- 332 -

ÝáõÛÝå³Ñ Ùáñûó: ȻٳÝÛ³ ³µµ³ïÁ ë³ï³ÝÇÝ ¿ñ ½áѳµ»ñáõÙ Ù³ÝáõÏÝ»ñÇÝ: Æåá¹Ç³ÏáÝ ê»µûÝ å³ï³ñ³· ¿ñ Ù³ïáõóáõÙ ëÇñáõÑáõ áñáí³ÛÝÇ íñ³ ¨ ³ÛÉÝ: ºë µ³ó »Ù ÃáÕÝáõÙ ·áñÍÇÝ Ïóí³Í Ñá·»õáñ ³ÝÓ»ñÇ ß³ï ³ÝáõÝÝ»ñ, µ³Ûó, ѳÝó³Ýß³ÝÝ»ñÇ ³Ýµ³í³ñ³ñáõÃÛáõÝÇó ÃáÕÝ»Éáí Áݹ³Ù»ÝÁ ϳëϳÍÛ³ÉÝ»ñÇ: ÐÇÙ³ ѳñóíáõÙ ¿, ÇÝãá?õ ÄÇÉ ¹»-è»ïóÇ ¹³ï³í³ñáõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï áã-áù ãѳÛï³ñ³ñ»ó, áñ ¹ñ³ Ý»ñ·ñ³íáõÙáí ˳Ûï³é³Ïí»É ¿ ³ÙµáÕç ýñ³ÝëÇ³Ï³Ý µ³Ý³ÏÁ, ³ÙµáÕç ýñ³ÝëÇ³Ï³Ý ·ÇïáõÝùÁ: ÆÝãá?õ “ÂáõÛÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ” ·áñÍÇÝ ³éÝãáõÙÁ ³Ý³ñÅ³Ý áõ ѳÝó³·áñÍ ëñµ³½³ÝÝ»ñÇ Ñ»ï ã³é³ç³óñ»ó ³Ý³ËáñÅáõÃÛ³Ý µáÕáùÇ ÷áÃáñÇÏÝ»ñ ³ÙµáÕç ùñÇëïáÝÛ³ ³ß˳ñÑáõÙ: ÆÝãá?õ ¹ñ³Ýó ¹³ï³ñ³ÝÇÝ Ñ³ÝÓÝ»ÉÁ áã áù ãѳٳñ»ó “³ñÛáõݳÛÇÝ ½ñå³ñïáõÃÛáõÝ”, ùñÇëïáÝ»³Ï³Ý ÏñáݳáõëÙáõÝùÇ ³Ý»ÍùÝ»ñáí ¨ ϳÃáÉÇÏ »Ï»Õ»óáõ íñ³ ï³ñ³Ñ³ñÓ³ÏáõÙáí: ø³Ý½Ç áã ÙdzÛÝ Ñáõ¹³Û³Ï³Ý, ³ÛÉ Ý³»õ ùñÇëïáÝ»³Ï³Ý ÏñáÝÁ ³ñ·»ÉáõÙ ¿ ëå³ÝáõÃÛáõÝÁ ¨ ³ñÛáõݳѻÕáõÃÛáõÝÁ, µ³Ûó»õ³ÛÝå»ë, ·ïÝí»óÇÝ ³ÛÝåÇëÇù, áñáÝù ³ñÛáõÝ Ã³÷»óÇÝ: гñóíáõÙ ¿` ³å³ ÇÝãá?õ »Ý Ñáõ¹³Ý»ñÁ ³Û¹åÇëÇ ëñµ»ñ, áñ Ýñ³Ýó ÙÇç ãÇ ÉÇÝáõÙ ÝÙ³Ý ÙáÉ»ÏñáÝ: ºñ»õÇ »Õ»É »Ý áõ ÏÉÇÝ»Ý, ÇëÏ ÇÝãá?õ ¹³ å»ïù ¿ í»ñ³µ»ñíÇ ³ÙµáÕç Ññ»³Ï³Ý ½³Ý·í³ÍÝ»ñÇÝ: ÆÝãá?õ »ñµ ͳ·»óÇÝ ÏÇ»õÛ³Ý ·áñÍÇ ÝٳݳÏÝ»ñÁ, µáÉáñ ·»ïïáÝ»ñáõÙ µ³ñÓñ³ÝáõÙ ¿ ³ÛÝåÇëÇ Ï³ßÙ³ñ³ÛÇÝ ³Ý½ëåáõÃÛáõÝ, áñ ³Ýßáõßï ãÇ Ñ³Ý·»óÝÇ Ï³ëϳͳÝùÇ ÃáõɳóÙ³Ý, ѳϳé³ÏÁ, áõŷݳóÝáõÙ ¿ ³ï»ÉáõÃÛáõÝÁ, ÇÝãÁ áñáß Ù³ñ¹Çù ï³ÍáõÙ »Ý §ò³ñ³Ï³Ý¦ ÅáÕáíñ¹ÇÝ: Ðáõ¹³Ý»ñÁ Ùݳó³ÍÇó ùÇã ϳñáÕ »Ý ÉÇÝ»É µáÕáùáõÙ, »ñµ Ýñ³Ýó Ý»ñϳ۳óÝáõÙ »Ý Ù»Õ³¹ñ³Ýù ï³ñµ»ñ Ññ»ß³íáñ ѳÝó³·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù»ç, ù³Ý½Ç ϳ˳ñ¹Ý»ñÇ é»åáõï³óÇ³Ý ùñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝáõÙ ³é³çÇÝ ¹³ñ»ñÇó Ýñ³Ýó íñ³ ï»Õ³Ï³Ûí»É ¿ ³Ùáõñ: ÐÝáõó Ýñ³Ýù ѳٳñí»É »Ý ϳ˳ñ¹³Ï³Ý ³¹³ÃÝ»ñÇ å³Ñå³ÝáÕÝ»ñ, áõëáõó³Ýí³Í Ýñ³Ýóáí ǵñ µ³µ»ÉáÝÛ³Ý ·»ñáõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³ÏÇó: Ø»½ ѳë³Í Ñݳ·áõÛÝ Ùá·³Ï³Ý ÷³Ã»Ã»Ý»ñÁ µáÉáñÁ ÏñáõÙ »Ý ϳ٠ٳùáõñ Ñáõ¹³Û³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ñ»ïù»ñ, ϳ٠³ñ»õ»ÉÛ³Ý ³½¹»óáõÃÛ³Ý Ñ»ï ¹ñ³ ˳éÝí³Íù: ¶áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý Çñ»ÝóÇó Ùá·³Ï³Ý Í»ë»ñ ¨ ³Ý»Íù³ÛÇÝ µ³Ý³Ó»õ»ñ Ý»ñϳ۳óÝáÕ µ³½Ù³ÃÇí Ñáõ¹³Û³Ï³Ý Ùá·³Ï³Ý ·ñù»ñ, ûñÇÝ³Ï “سÛÇë»ÛÇ ·ÇñùÁ”, “êáÕáÙáÝÇ ÏÝÇùÁ”: àôßáï, ·³Õïݳ·ÇïáõÃÛ³ÝÁ ïñí»Éáõ ßñç³ÝáõÙ, µáÉáñ ³ÉùÇÙÇÏÝ»ñÁ, ³ëïñáÉá·Ý»ñÁ ¨ ϵÉ-³Ï³ÝÝ»ñÁ µáÉáñÁ Ñáõ¹³Ý»ñ ¿ÇÝ, ¨ ¹ñáõÛÃí³Í ¿ÇÝ ¹ñ³Ýóáí Ñ»ï³ùñùñíáÕ ùñÇëïáÝ۳ݻñÇ áõëáõó³ÝáÕÝ»ñ áõ ջϳí³ñÝ»ñ: ÆëÏ ³ÛÝå»ë, ÇÝãå»ë Ù»Ýù ï»ë³Ýù í»ñ»õáõÙ, áñ áñáß ¹»åù»ñáõÙ, ³Û¹ ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñáí ½µ³Õí»Éáõ ¹»åùáõÙ, ÃáõÛɳïñíáõÙ ¿ÇÝ áñáß ÙáÉ»·ÝáõÃÛáõÝ ¨ ÙáÉ»é³Ý¹áõÃÛáõÝ, ³å³ ³Ûëï»Õ ãÇ?, áñ å»ïù ¿ ÷ÝÃñ»É Ñáõ¹³Ý»ñÇ ùñÇëïáÝ»³Ï³Ý ³ñÛáõÝ ËÙ»Éáõ ³é»ÕÍí³ÍÇ Ù³ëÇÝ ³é³ç³óÙ³Ý ³ñÙ³ïÁ: γñáÕ »Ý ³é³ñÏ»É, áñ í»ñµ»ñí³Í ûñÇݳÏÝ»ñÁ ѳí³ëïÇ ã»Ý, ù³Ý½Ç í»ñ³µ»ñáõÙ »Ý 15-17 ¹³ñ»ñÇÝ: ´³Ûó ÙÇû? Ù»ñ ųٳݳÏÝ»ñáõ٠ϳ˳ñ¹áõÃÛáõÝ ·áÛáõÃÛáõÝ ãáõÝÇ: àã, ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝÇ, ¨ ³é³í»É ù³Ý »ñµ»ù: ²Ù»ÝÁ ÷á÷áËíáõÙ ¿, ³Ù»ÝÁ ϳï³ñ»É³·áñÍíáõÙ ¿, ÙÇÙdzÛÝ Ï³Ë³ñ¹áõÃÛáõÝÁ ÙÝáõÙ ¿ ³Ý÷á÷áË, ³ÛÝ ³Ù»Ýáí, áñ »Õ»É ¿ ÙÇçÇÝ ¹³ñ»ñ»õÙ ¨ ³í»ÉÇ ßáõï, ³Ý·³Ù Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý Éáõë³µ³óÇÝ: ºì ³ÛÅÙ Ï³Ý Ï³Ë³ñ¹Ý»ñ, ¹»õ³ÝáÙÝ»ñ, ¿éáïáÙ³ÝÝ»ñ ¨ ³ÛÉÝ: ´³½Ù³Ù³ñ¹ ³ñï³ë³ÑÙ³ÝÛ³Ý Ï»ÝïñáÝÝ»ñáõÙ ëñµ³½³ÝÝ»ñÁ ã·Çï»Ý, áñï»Õ å³Ñ»É å³Ñ»ëï³ÛÇÝ Ýí»ñÝ»ñÁ` áëÏñ³µáñµ»ñÁ: ÆÝãá?õ »Ý ¹ñ³Ýù ·áÕ³ÝáõÙ: ²ÛÉ Ï»ñå ïñ³Ù³µ³ÝíáõÙ, ÇÝãå»ë Í»ë»ñÇ Ýå³ï³Ïáí, ˻ճÃÛáõñÙ³Ý Ñ³Ù³ñ: Ø»½ Ùáï, èáõëëdzÛáõÙ, ÃíáõÙ ¿, Ç »ñç³ÝÏáõÃÛ³Ý, ¹»é ¹ñ³Ý ã»Ý ѳë»É, µ³Ûó ¨ ³ÛÝå»ë, Ù»Ýù ³ñ¹»Ý Ï³Ý·Ý³Í »Ýù ë³ÑáõÝ áõÕáõ íñ³, ³ÛÝ ÝáõÛÝ, áñ »Ï³Í ¹³ñÇ ëϽµÇÝ, ³ëïÇ׳ݳµ³ñ, ûù ѳñÃáõÃÛ³Ý íñ³, éáõë ½³Ý·í³ÍÝ»ñÇ ³é³í»É Ùï³íáñ³Ï³Ý Ù³ëÇÝ µ»ñ»ó ºÏ³ï»ñÇݳ üÇÉÇååÇ î³ï³éÇÝáí³ÛÇ ×Çåáï³Ý³íÇ íñ³: 1905-1907Ã.Ã. ѻճ÷áË³Ï³Ý óÝóáõÙÝ»ñÇó Ñ»ïá, 黳ÏódzÛÇ ûñ»ÝùÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ, éáõë³Ï³Ý ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ù³ë ïÇñ³å»ïáõÙ ¿ñ ³Ý³éáÕç ÙÇëïÇóǽÙÇ Ññ³åáõñÙ³ÝÁ: î³ñ³Íí»óÇÝ µ³½Ù³ÃÇí ³ëïí³Í÷ÝÃñáÕÝ»ñ, Çñ »Ï»Õ»óáõ ¹ñëáõÙ ³Ýßáõßï Ýñ³Ý ÷ÝÃñáÕÝ»ñ, ³ÛÝ ¿ Ï»ëûñÇÝ` ųÙÁ 14-ÇÝ, ³ÛëÇÝùÝ ³ÛÝï»Õ, áñï»Õ ܳ ãϳ ¨ ÉÇÝ»É ãÇ Ï³ñáÕ: ØÛáõë ÏáÕÙÇó, »ñµ»ù ãÇ »Õ»É ³Û¹ù³Ý ³ÏáõÉïÇëïÝ»ñ, ý³ÏÇñÝ»ñ, Ùá·Ý»ïǽÛáñÝ»ñ,

- 333 -

ÙᷳϳÝÝ»ñ ¨ ϵÉ-³Ï³ÝÝ»ñ, ÇÝãå»ë ÑÇÙ³ ¿: ²Ûë ³åñ³ÝùÇ å³Ñ³ÝçÇ µ³ñÓñ³óÙ³Ý Ñ³Ù³ñ »Ý íϳÛáõÙ Ù³Ûñ³ù³Õ³ùÇ Ã»ñûñÇ í»ñçÇÝ ¿ç»ñÁ: ²Ûë áõÕÇÝ ³ñï³Ï³ñ· ë³ÑáõÝ ¿ ¨ íï³Ý·³íáñ, Ýñ³ íñ³ µ³½Ù³ÃÇí ÷áë»ñ »Ý, ¨ ÑÇÙ³ ³ñ¹»Ý å³ñ½ ï³ñµ»ñíáõÙ »Ý »ñÏáõëÁ` ¹ñ³ÝóÇó Ù»ÏáõÙ Ýëï³Í »Ý ï³ñµ»ñ ˳µ»µ³Ý»ñ ¨ ¹³ï³ñϳëñµ»ñ` ËÉÇëï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ·áõݳíáñٳٵ, ÙÛáõëáõÙ »ñ»õáõÙ ¿ çÑáõ¹³Ï³Ý ϵÉ-Ý: ä. Ø. /П.М./ ***

Ðàô¸²Ú²Î²Ü ÎðàÜÆ ºì ̺êºðÆ ÐºðøàôØ` ÐÆÜ ºì Üàð Îî²Î²ð²ÜܺðÆ ÐºÜøÆ ìð²: ì²Ü²Î²Ü ܺàüÆîÆ Þ²ð²¸ð²ÜøܺðÀ úñÑÝÛ³É ¿ Ñáñ, áñ¹áõ ¨ ëáõñµ Ñá·áõ ³ÝáõÝÁ, Ù»ñ ÙÇ³Ï ²ëïÍá, áñÁ Çñ ³Ý³ë»ÉÇ ·Ã³ëñïáõÃÛ³Ùµ, ó³ÝϳÝáõÙ ¿, áñ ³Ù»Ý Ù³ñ¹ ÷ñÏíÇ ¨ ·Çï³ÏóÇ ×ßÙ³ñïáõÃÛáõÝÁ: ø³ÝÇ áñ Ù»ñ öñÏÇã` î»ñ ÐÇëáõë øñÇëïáëÁ ËÕ׳ó ÇÝÓ, ³ñÅ³Ý Ñ³Ù³ñ»ó ÇÝÓ` ³Ý³ñųÝÇÇÝ, ·Çï³Ïó»É ×ßÙ³ñïáõÃÛáõÝÁ, ѳÕóѳñ»É µáÉáñ µÝáõÃÛ³Ý ³ñ·»ÉùÝ»ñÁ ¨ ¹áõñë µ»ñ»ó ÇÝÓ Ë³í³ñÇó ³ñ»õÇ ÉáõÛëÇÝ, ×Çßï ¿, »ë ǵñ ·áÑáõÝ³Ï »Ù Üñ³Ý Çñ áÕáñÙ³ÍáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ, ϳ½Ù»óÇ ³Ûë ·ÇñùÁ, ã³÷»ñáí ÷áùñÇÏ, µ³Ûó, Ñáõëáí »Ù ùñÇëïáÝ۳ݻñÇÝ û·ï³Ï³ñ: ²ÛÝ Áݹ·ñÏáõÙ ¿ Çñ Ù»ç Ñáõ¹³Û³Ï³Ý ϳñ»õáñ ·³ÕïÝÇùÝ»ñ, ͳ·áÕ ¹»é Ù»ñ îÇñáç ÐÇëáõë øñÇëïáëÇ Ë³ãÙ³Ý ûñí³ÝÇó, µ³Ûó áñáÝù ÙÇÝã ³Ûëûñ ã»Ý »Õ»É ѳٳÅáÕáíñ¹³Ûݳóí³Í: I ƱÜâ κðä βðàÔ ¾ð ò’²ÚÄØ ¶²ÔîÜÆø ä²Ðä²ÜìºÈ øðÆêîàܺ²Î²Ü ²ðÚ²Ü ú¶î²¶àðÌØ²Ü Ðàô¸²ÜºðÆ êàìàðàôÚÂÀ øñÇëïáÝ»³Ï³Ý ³ñÛ³Ý û·ï³·áñÍÙ³Ý ëáíáñáõÛÃÁ Ñáõ¹³Ý»ñÇ ÏáÕÙÇó ѳٳñíáõÙ ¿ Í»ë, Ïï³Ïí³Í Çñ»Ýó ²ëïÍá ÏáÕÙÇó ¨ ÑÇÙÝí³Í ¿ êáõñµ ¶ñáõÃÛ³Ùµ: Þ³ï ·ñÇãÝ»ñ »Ý ³ß˳ï»É Ñáõ¹³Ý»ñÇ ëݳѳí³ï ѳí³ïùÝ»ñÇ ¨ »ñ»ïÇÏáëáõÃÛ³Ý Ñ»ñùÙ³Ý íñ³: Üñ³Ýó Ù»ç ϳÛÇÝ áã ùÇã Ñáõ¹³Û³Ï³ÝáõÃÛáõÝáõÙ ÍÝí³Íí»ñ, ѻﳷ³ÛáõÙ ³Ý¹ñ³¹³ñÓí³Í ùñÇëïáÝ»áõÃÛ³ÝÁ, µ³Ûó ¹ñ³ÝóÇó áã Ù»ÏÁ ã·ñ»ó áã ÙÇ ïáÕ ³Û¹ ·Çß³ïÇã ³ñÛ³Ý ·³ÕïÝÇùÇ Ù³ëÇÝ, ÇÝãÁ Ñáõ¹³Ý»ñÇÝ ¹ÝáõÙ ¿ ·Çß³ïÇã ϻݹ³ÝÇÝ»ñÇó ó³Í: ºÃ» ѳÝϳñͳÏÇ ùñÇëïáÝÛ³ÛÇ Ó»éùÁ ÏÁÝÏÝÇ ³Û¹ ·³ÕïÝÇùÁ ùÝݳñÏáÕ ·Çñù, Ñáõ¹³Ý»ñÁ »ñµ»ù ã»Ý ï³ áõÕÇÕ å³ï³ë˳Ý, ³ÛÉ ÙÇßï ³ÏݳñÏáí: Üñ³Ýù Ó»½ ϳë»Ý,§Ñáõ¹³Ý»ñÁ ùñÇëïáÝ۳ݻñÇÝ ã»Ý ëå³ÝáõÙ¦: ÆëÏ ÇÝã í»ñ³µ»ñáõÙ ¿ ³ñÛ³ÝÁ, Ýñ³Ýù ÙÇßï ³ëáõÙ »Ý,-“ëÝÝ¹Ç Ù»ç Ù»½ ³ñ·»Éí³Í ¿ ³ñÛáõÝÁ”: ²Ñ³ ³Ûë å³ï׳éáí ¿É áã ÙdzÛÝ Ñáõ¹³Ý»ñÁ ÁݹѳÝñ³å»ë, ³ÛÉ ³Ý·³Ù ùñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝ ÁݹáõݳÍÝ»ñÁ, áñáß³ÏÇ áãÇÝã ã»Ý ³ëÇ ³Û¹ ·³ÕïÝÇùÇ Ù³ëÇÝ: ²Ý¹ñ³¹³ñÓí³Í Ñáõ¹³Ý»ñÁ ³Û¹å»ë »Ý í³ñíáõÙ, áñáíÑ»ï»õ Çñ³Ï³ÝáõÙ, ³Û¹ ·³ÕïÝÇùÁ áã µáÉáñÇÝ ¿ ѳÛïÝÇ: ´³óÇ ¹ñ³ÝÇó, ùñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝ ³Ýó³Í Ñáõ¹³Ý ÙÇßï å³Ñå³ÝáõÙ ¿ ÑáõÛë, áñ »ñµ»õÇó» ¨ Ùݳó³Í Çñ ݳËÏÇÝ Ñ³í³ï³ÏÇóÝ»ñÁ ÏÑ»ï»õ»Ý Çñ ûñÇݳÏÇÝ, ¹ñ³ ѳٳñ ¿É »ñÏãáïáõÙ ¿, áñ ùñÇëïáÝ۳ݻñÁ, ÇٳݳÉáí, áñ Ñáõ¹³Ý»ñÁ Çñ»Ýó ëå³ÝáõÙ »Ý, ãÑñ³Å³ñí»Ý ÁݹáõÝ»É Çñ»Ýó øñÇëïáëÇ »Ï»Õ»óáõ ·ÇñÏÁ: ØdzÛÝ ³Û¹ å³ï׳éáí, ѳëϳóíáÕ ËÕ×Ç ·ñÏÇó, ³Ý¹ñ³¹³ñÓí³Í Ñáõ¹³Ý»ñÁ ß³ñáõݳÏáõÙ »Ý Éé»É ³Û¹ í³Ûñ»ÝÇ ·³ÕïÝÇùÇ Ù³ëÇÝ: ´³Ûó »ë, ²ëïÍá áÕáñÙ³ÍáõÃÛ³Ùµ, ëï³Ý³Éáí ëáõñµ ÏÝáõÝù ¨ ëï³Ý³Éáí í³Ý³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ³ëïÇ׳Ý, ³ÛëÇÝùÝ Ññ»ßï³Ï³ÛÇÝ ³ëïÇ׳Ý, »ë ³ïáõÙ »Ù Ñáõ¹³Û³Ï³Ý Ñå³ñïáõÃÛáõÝÁ: ºë ݳËÏÇÝ Ë³Ë³Ùë, ϳ٠ñ³µµÇÝ, ³ÛëÇÝùÝ áõëáõó³ÝáÕ, »ë É³í ·Çï»Ù Çñ»Ýó µáÉáñ ·³ÕïÝÇùÝ»ñÁ, ÇÝùë »Ù ¹ñ³Ýù å³Ñå³Ý»É áñå»ë ËáñÁ ·³ÕïÝÇù, ¨ ˳ݹ³µ³ñ Ñ»ï»õ»É »Ù:

- 334 -

²ÛÅÙ, ²ëïÍá áÕáñÙ³ÍáõÃÛ³Ùµ, ëáõñµ ÏÝáõÝùÇ Ñ»ï ÙdzëÇÝ, »ë Ññ³Å³ñí»É »Ù Çñ»Ýó µáÉáñ åÕÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇó ¨ ùñÇëïáÝ۳ݻñÇ µ³ñùÇ Ñ³Ù³ñ, µ³ó»µ³ó ¹Çٳϳ½»ñÍáõÙ »Ù ³Û¹ ·³ÕïÝÇùÝ»ñÁ, ³Ùñ³óÝ»Éáí ¹ñ³Ýù Ý»ñµ»ñ³Í ³å³óáõÛóÝ»ñáí:

II.

ä²îÖ²èܺðÀ, àðàÜò вزҲÚÜ Ðàô¸²ÜºðÀ ú¶î²¶àðÌàôØ ºÜ øðÆêîàܺ²Î²Ü ²ðÚàôÜ

ÆÝãå»ë í»ñ»õáõÙ ³ëí»ó, áã µáÉáñ Ñáõ¹³Ý»ñÁ ·Çï»Ý ³ñÛ³Ý ·³ÕïÝÇùÁ, ³ÛÉ ÙdzÛÝ Ë³Ë³ÙÝ»ñÁ, ·ñÇãÝ»ñÁ ¨ ÷³ñÇë»óÇÝ»ñÁ, ³Û¹ å³ï׳éáí ¹ñ³Ýù ÏáãíáõÙ »Ý §³ñÛ³Ý ·³ÕïÝÇùÇ å³Ñå³ÝáÕÝ»ñ¦: ²Û¹ ˳˳ÙÝ»ñÁ ëñµáñ»Ý ¨ ³Ý˳Ëï å³Ñå³ÝáõÙ »Ý ³Û¹ ·³ÕïÝÇùÁ: ²Ñ³ ùñÇëïáÝ»³Ï³Ý ³ñÛ³Ý û·ï³·áñÍÙ³Ý ·³ÕïÝÇ Í»ëÇ å³ï׳éÝ»ñÁ: 1) øñÇëïáÝ۳ݻñÇ Ñ³Ý¹»å ³ï»ÉáõÃÛáõÝÁ, áñÁ ³Ù»Ý Ñáõ¹³ Ý»ñßÝãáõÙ ¿ Çñ »ñ»Ë³Ý»ñÇÝ, ³Ù»Ý³Ýáõñµ ѳë³ÏÇó: ì³ñí»Éáí ³Û¹å»ë, Ýñ³Ýù ѳٳñáõÙ »Ý, áñ ϳï³ñáõÙ »Ý ²ëïÍá å³ïíÇñ³ÝÁ ¨ áñ ùñÇëïáÝ۳ݻñÇ áãÝã³óáõÙÁ ³ëïí³Í³µ³ñá ·áñÍ ¿: ²Û¹åÇëáí, Ýñ³Ýù ³ñ¹³ñ³óÝáõÙ »Ý ³ëïí³Í³ÛÇÝ ù³íáõÃÛ³Ý µ³é»ñÁ,-“¨ Å³Ù³Ý³Ï ¿É Ï·³Û` áñ ³Ù»Ý áí áñ ëå³Ý¿ Ó»½, ÏϳñÍ¿ ÿ ²ëïáõÍáõÝ å³ßïûÝ ¿ Ù³ïáõó³ÝáõÙ”: ÚáíѳÝÝ»ë ļ 2: 2) λÕÍ ëÝѳí³ïáõÃÛáõÝÁ, ÇÝãÇÝ ¹ñ³Ýù ϳåÝí³Í »Ý: Ƶñ Ñáõ¹³Ý»ñÁ û·ïíáõÙ »Ý ùñÇëïáÝÇ³Ï³Ý ³ñÛáõÝÇó ϳ˳ñ¹áõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ, ³ÛÝå»ë ¿É ÙᷳϳÝ, ϵÉ-³Ï³Ý ¨ ³ÛÉ ë³ï³Ý³Ï³Ý í³ñÅáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ: 3) ʳ˳ÙÝ»ñÁ ϳ٠ñ³µµÇÝ»ñÁ áñáß Ï³ëϳÍÛ³É í»ñ³µ»ñÙáõÝùÇ »Ý öñÏãÇ ·³ÉáõëïÇÝ ¨ ï³ï³ÝíáõÙ »Ý íëï³ÑáõÃÛáõÝáõÙ, áñ ÐÇëáõëÁ, سñdzÙÇ áñ¹ÇÝ, Çñ»Ýó ݳ˳ѳÛñ»ñÇÝ Ëáëï³ó³Í Ø»ëëdzÝ` öñÏÇãÁ ãÇ: ²Û¹åÇëáí, Ýñ³Ýù ³ëáõÙ »Ý, ùñÇëïáÝ۳ݻñÇ ³ñÛáõÝÁ, öñÏãÇ Ñ»ïÝáñ¹Ý»ñÇ, áñÇÝ Ù»Ýù ٳѳóñÇÝù, Ù»½ Ï÷ñÏÇ ¨ Ù»½ ϳ½³ïÇ Ñ³í»ñÅ ï³Ýç³ÝùÇó4:

III. ²è²æÆÜ ä²îÖ²èÀ` ²îºÈàôÂÚàôÜ øðÆêîàÜڲܺðÆÜ ÐÝ·³Ù³ïÛ³ÝÇ »ñÏñáñ¹ Ù³ëáõÙ, ³ÛëÇÝùÝ ºÉÇó-áõÙ, ³ëí³Í ¿, áñ Ñ»ï»õ»Éáí Æëñá¿ÉÇïÝ»ñÇÝ, “ºì í»ñ ³é³í í»ó ѳñÇõñ ÁÝïÇñ ϳéù»ñ ¨ º·ÇåïáëÇ ÉñÇí ϳéù»ñÁ ¨ Ýáñ³Ýó ³Ù»ÝÇ íñ³Û áëïÇϳÝÝ»ñ”,-ºÈÆò ĸ-7: ²Ûë ³éÇÃáí ˳˳٠êáÕáÙáÝÁ ѳñóÝáõÙ ¿,“àñï»ÕÇó ÷³ñ³íáñÁ ϳñáÕ ¿ñ í»ñóÝ»É µ³í³Ï³Ý ÓÇ»ñ, 600 ϳéùÇ Ñ³Ù³ñ, »ñµ ¹ñ³ÝÇó ùÇã ³é³ç ²ëïÍá ÑÇÝ·»ñáñ¹ Ëáóáí »·Çåï³Ï³Ý ÉñÇí ³Ý³ëáõÝÝ»ñÁ í»ñ³óí»óÇÝ”: ²Ûë ѳñóÇÝ Ë³Ë³ÙÁ` ÇÝùÁ å³ï³ë˳ÝáõÙ ¿,-“²ÛÝ »·Çåï³óÇù, áñáÝù ѳí³ï³óÇÝ Ø³ÛÇë»ÛÇ ³ÑÇÝ, å³Ñå³Ý»óÇÝ Çñ»Ýó ³Ý³ëáõÝÝ»ñÇÝ ¨ ¹ñ³Ýáí ÷ñÏ»óÇÝ ¹ñ³ ËáóÇó”: лïá ݳ ³ëáõÙ ¿,-“¹ñ³ÝÇó Ù»Ýù å»ïù ¿ ¹³ë ù³Õ»Ýù, áñ ѳñϳíáñ ¿ áãÝã³óÝ»É ³Ý·³Ù ³Ù»Ý³áãÇÝã ûÓÇÝ: лï»õ³µ³ñ, å»ïù ¿ í»ñ³óÝ»É å³ï³Ñ³Í ùñÇëïáÝÛ³ÛÇÝ, »Ã» ³Ý·³Ù ݳ »Õ»É ¿ ³ß˳ñÑÇ ³Ù»Ý³É³í Ù³ñ¹Á, ù³Ý½Ç µáÉáñ ùñÇëïáÝ۳ݻñÁ ûÓ»ñ »Ý”: ¸ñ³ ѳٳñ ¿É ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝÇ ûñ»Ýù, áñÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ ³ñÅ³Ý³Ý³É Ñ³í»ñÅ ÷ñÏáõÃÛ³Ý ó³ÝϳóáÕ ³Ù»Ý Ñáõ¹³, Çñ ÏÛ³ÝùÇ ÁÝóóùáõÙ å»ïù ¿ ëå³ÝÇ ·áÝ» Ù»Ï ùñÇëïáÝÛ³: ø³Ý½Ç ³ñï³ùݳå»ë Ñáõ¹³Ý»ñÁ ϳñáÕ »Ý ÁÝÏ»ñ³Ïó»É ùñÇëïáÝ۳ݻñÇ Ñ»ï, µ³Ûó Ý»ñùÇÝÇ Ýñ³Ýù å»ïù ¿ ¹ñ³Ýó ѳݹ»å ï³Í»Ý ³ÝѳݹáõñÅ»ÉÇ ³ï»ÉáõÃÛáõÝ ¨ ³Ù»Ý Ï»ñå ç³Ý³É ¹ñ³Ýó íݳë»É: лï»õ»Éáí ³Ûë ϳÝáÝÝ»ñÇÝ, Ñáõ¹³Ý»ñÁ ³Õ³í³ÕáõÙ »Ý êáõñµ ¶ñáõÃÛáõÝÁ ¨ Ù»Ïݳµ³ÝáõÙ »Ý ³ÛÝ Ï³Ù³Ï³ï³ñ` ëï³ËáëáõÃÛ³Ùµ: úñÇݳÏ, ºÈÆò. Æ´-31 ÝßíáõÙ ¿,-“ºì ¹áõù ëáõñµ Ù³ñ¹Çù å»ïù ¿ ÉÇÝ»ù ÇÝÓ Ñ³Ù³ñ. ¨ ¹³ßïáõÙÁ ·Çß³ïáõ³ÍÇ ÙÇëÁ åÇïÇ ãáõï»ù. ßÝ»ñÇÝ åÇïÇ ·ó»ù Ýáñ³Ý”: ²Ýµ³ñá ˳˳٠êáÕáÙáÝÁ ³Ûë µ³é»ñÇÝ ï³ÉÇë ¿ ³ÛëåÇëÇ µ³ó³ïñáõÃÛáõÝ,-“²ÏÝ»ñ»õ ¿ ²ëïí³Í, سÛÇë»Ç ßáõñûñáí, ÃáõÛɳïñ»ó í³×³é»É ùñÇëïáÝ۳ݻñÇÝ ³Û¹åÇëÇ ÙÇë, ù³Ý½Ç سÛÇë»ÛÁ Ëáë³Éáí ßÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ, ³ÝÇÍáõÙ ¿ ùñÇëïáÝ۳ݻñÇÝ; ݳ áõ½áõÙ ¿

- 335 -

³ÏݳñÏ»É, áñ ßÝ»ñÁ ùñÇëïáÝ۳ݻñÇó ³½Ýí³½³ñÙ »Ý, ù³Ý½Ç ·ñ³Í ¿,-“³ÙµáÕç Æëñá¿ÉÇó ã»ë ÉëÇ ß³Ý Ñ³ãáó”: ²Ûëï»ÕÇó »ñ»õáõÙ ¿, áñ ²ëïí³Í ³é³ÝÓݳóÝáõÙ ¿ ѵñ۳ݻñÇÝ »·Çåï³óÇÝ»ñÇó ¨ Ñáõ¹³Ý»ñÇÝ ùñÇëïáÝ۳ݻñÇó: Æ٠ϳñÍÇùáí, ²ëïí³Í Ù»ñÅ»É ¿ Ñáõ¹³Ý»ñÇ Ýí»ñÝ»ñÁ ¨ ¹ñ³Ýáí ³ñ¹³ñ³óñ»ó ó³ñ êáÕáÙáÝÇ ÑÙáõï µ³é»ñÁ,-“øá å³ñ·»õÝ»ñÁ ëñµ³åÇÕÍ »Ý ¨ ²ëïÍáÝ ½½í³Ýù »Ý Ý»ñßÝãáõÙ”: ÐÇÙ³ ³ÝóÝ»Ýù »ñÏñáñ¹ å³ï׳éÇÝ, áñáí Ñáõ¹³Ý»ñÁ ëå³ÝáõÙ »Ý ùñÇëïáÝ۳ݻñÇÝ ¨ ѳí³ùáõÙ »Ý Ýñ³Ýó ³ñÛáõÝÁ:

IV.

ºðÎðàð¸ ä²îÖ²èÀ. êÜвì²îàôÂÚàôÜ

ºñÏñáñ¹ å³ï׳éÁ óùÝí³Í ¿ Ñáõ¹³Ý»ñÇ ëÝѳí³ï ѳí³ï³ÙùÝ»ñáõÙ` ϳ˳ñ¹áõÃÛáõÝ, ϵÉ, ¨ ³ÛÉ ë³ï³Ý³Ï³Ý í³ñÅáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ, ÇÝãÇ Ñ³Ù³ñ Ýñ³Ýù û·ïíáõÙ »Ý ùñÇëïáÝ»³Ï³Ý ³ñÛáõÝÇó: ²Ûëï»Õ Ýß»Ýù ³Ý»ÍùÁ, ¹³Å³Ý³ëñïáõÃÛ³Ý ¨ øñÇëïáëÇÝ áñå»ë Ø»ëëdz ã׳ݳã»Éáõ ѳٳñ ϳËí³Í ³Û¹ ÅáÕáíñ¹Ç íñ³: ¸»é »ñÏñáñ¹ úñÇÝ³Í ·ñùáõÙ ²ëïí³Í ϳÝ˳·áõß³Ï»É ¿ ³Û¹ ³Ý»ÍùÁ,-“ºÑáí³Ý º·ÇåïáëÇ å³É³ñÝ»ñáí, óÝãáí, ùáëáïáõÃÇõÝáí ¨ »éùáíϽ³ñÏ» ù»½, áñ Ýáñ³ÝóÇó ãϳñáÕ³Ý³ë µÅßÏáõÇÉ”,-ºñÏñáñ¹ úñÇÝ³Í ÆÀ-27, “ºÑáí³Ý Ͻ³ñÏ» ùá ÍáõÝÏ»ñÇÝ áõ ëñáõÝùÝ»ñÇÝ ã³ñ å³É³ñÝ»ñáí, áñ ãϳñáÕ³Ý³ë µÅßÏáõÃÇõÝ ·ïÝ»É, áïùǹ óÃÇóÁ ÙÇÝã»õ ·ÉËǹ ·³·³ÃÁ” ºñÏñáñ¹ úñÇÝ³Í ÆÀ. 35: ´áÉáñ ϳÝ˳·áõß³Ï³Í ¹Åµ³ËïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ³ñ¹³ñ³óí»óÇÝ, ÇëÏ ³ÛÅÙ, »ñµ ˳˳ÙÝ»ñÁ ·Çï³Ïóí³Í ѳÝó³·áñÍÝ»ñ »Ý, ųٳÝáõÙ »Ý ÑÇí³Ý¹Ý»ñÇÝ, Ëáóí³Í ³Û¹ ÇëÏ Ëáó»ñáí, Ýñ³Ýù ³Ùñ³åݹáõÙ »Ý ¹ñ³Ýó ùñÇëïáÝ»³Ï³Ý ³ñÛ³Ùµ, ѳٳñ»Éáí, áñ ¹ñ³Ýáí ÝíÇñáõÙ »Ý µáõÅáõÙ: ²Ù»ÝùÇÝ å³ñ½ ¿, áñ Ñáõ¹³Ý»ñÁ Çñ»Ýó íñ³ ÏñáõÙ »Ý ѳÛñ»ñÇ ³Ý»ÍùÝ»ñÁ, í³Ûݳëáõ·í³Í äÇɳïÇ ûñáù,-“¸áñ³ ³ñÇõÝÁ Ù»½ í»ñ³Û ¨ Ù»ñ áñ¹Ï³Ýó í»ñ³Û” سïûõáë ƾ.25: úûû, ÇÝãù³Ý ͳÝñ ¿ ݳ ¹ñ³Ýó ϻջùáõÙ: ¸Åµ³Ëï ÅáÕáíáõñ¹:

V

Ðàô¸²ÜºðÆ Ð²ÚÐàÚ²ÜøܺðÜ àô ²êîì²Ì²Ü²ð¶àôÂÚàôÜÜ Æ ¸ºØê øðÆêîàÜڲܺðÆ

ì»ñ»õáõÙ »ë ³ë»óÇ Ñáõ¹³Ý»ñÇ ³ï»ÉáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ ùñÇëïáÝ۳ݻñÇ Ñ³Ý¹»å ¨ Ýñ³Ýó ëݳѳí³ïáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ: êñ³Ýù ÑÇÙÝ³Ï³Ý »ñÏáõ å³ï׳éÝ»ñÝ »Ý, áñáÝó å³ï׳éáí Ýñ³Ýù ëå³ÝáõÙ »Ý øñÇëïáëÇ Ñ»ïÝáñ¹Ý»ñÇÝ ¨ ѳí³ùáõÙ Ýñ³Ýó ³ñÛáõÝÁ: ØÇÝã ³ÝóÝ»Ýù »ññáñ¹ÇÝ, »ë áõ½áõÙ »Ù ÷á˳Ýó»É ¨ å³ñ½»É áñáß ³ñѳٳñ³Ï³Ý ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, Ñáõ¹³Ý»ñÇ ÏáÕÙÇó û·ï³·áñÍíáÕ` Áݹ»Ù ùñÇëïáÝ۳ݻñÇ: Ø»ñ »Ï»Õ»óÇÝ»ñÁ Ýñ³Ýù ³Ýí³ÝáõÙ »Ý ³å³Ï³Ýí³Í ï»Õ: ʳ˳ÙÝ»ñÁ áã ³Ûɳå»ë, ù³Ý Ï»Õï³çñÇ Ñáñ ϳ٠Ëá½³Ýáó »Ý ³Ýí³ÝáõÙ Ù»ñ ²ëïÍá ï³×³ñÁ: øñÇëïáÝ۳ݻñÇÝ ³Ýí³ÝáõÙ »Ý ëñµ³åÇÕÍ Ïáõéù³å³ßïÝ»ñ: øñÇëïáÝÛ³ ïÕ³Ý, ¹ñ³Ýó ³ñï³Ñ³Ûïٳٵ, ÝáÕϳÉÇ ×Ç×áõ ¿, ùñÇëïáÝÛ³ ³ÕçÇÏÁ` ï½ñáõÏ: êñµ³½³ÝÝ»ñÁ` Ïáõéù»ñÇ ùñÙ»ñ ϳ٠ѻóÝáëÝ»ñ: ºñµ ùñÇëïáÝ۳ݻñÁ ÝßáõÙ »Ý êáõñµ ÌÝÝ¹Ç Ý³Ëûñ» ϳ٠ØÏñïáõÃÛáõÝ, Ñáõ¹³Ý»ñÁ ͳÍÏáõÙ »Ý Çñ»Ýó ·ñù»ñÁ ¨ ³ÝóϳóÝáõÙ »Ý ·Çß»ñÁ ëÇÝ»·á·áõÙ, ˳ճÉáí ˳ճÃáõÕÃ, µ³Ùµ³ë»Éáí å³ñë³í³ÝùÝ»ñ ÐÇëáõë øñÇëïáëÇ Ù³ëÇÝ, Ýñ³ ëáõñµ Ùáñ Ù³ëÇÝ, ëñµ»ñÇ áõ µáÉáñ ùñÇëïáÝ۳ݻñÇ, Ïáã»Éáí ³Û¹ ëáõñµ ·Çß»ñÝ»ñÁ` ÏáõÛñ»ñÇ ·Çß»ñÝ»ñ: ²Ûá, Çëϳå»ë ëñ³Ýù ˳í³ñÇ ¨ ÏáõÛñ³Ý³Éáõ ·Çß»ñÝ»ñ »Ý Ýñ³Ýó ѳٳñ, áí Çñ³Ï³ÝÇ Ñ³Ý¹»å ÷³ÏáõÙ ¿ ³ãù»ñÁ: ²ëïí³Í³Ý³ñ·áõÃÛáõÝÁ, áñÁ Ýñ³Ýù ³ñï³ë³ÝáõÙ »Ý, ͳÍÏ»Éáí Çñ»Ýó ·ñù»ñÁ, ³ÛÝù³Ý »Ý ë³ñë³÷»ÉÇ ¨ ¹³Å³Ý, áñ »ë ³Ûëï»Õ ã»Ù áñáßáõÙ ÏñÏÝ»É: Ø»Ï ÑÇßáÕáõÃÛáõÝ ³Û¹ Ù³ëÇÝ, áñ ÇÝùë »Ù ÙÇ Å³Ù³Ý³Ï ¹³ ³ñï³Ñ³Ûï»É, ÇÝÓ Ù³ñïÝãáõÙ ¿ ¨ ëå³ÝáõÙ: ºë ϳñáÕ »Ù ÙÇÙdzÛÝ ²ëïÍá Ùáï Ý»ñáÕáõÃÛáõÝ Ëݹñ»É: ²Ý»ÍùÝ»ñÇ ·ÇñùÁ Ñáõ¹³Ý»ñÇ Ùáï ѳßííáõÙ ¿ ³Ù»Ý³Ï³ñ»õáñÁ, ¹ñ³Ýáí »Ý Çñ»Ýù ¹³ëïÇñ³ÏáõÙ Çñ»Ýó »ñ»Ë³Ý»ñÇÝ, ³Ûë ²ëïí³Í³Ý³ñ·Ù³Ý ³Ý»ÍùÝ»ñÁ ¹ñ³Ýù ¹ÝáõÙ »Ý

- 336 -

»ñ»Ë³Ý»ñÇ µ»ñ³ÝÁ Ï»ñ³ÏñáÕÇ Ï³ÃÇ Ñ»ï ÙdzëÇÝ: ÐÇëáõëÇ øñÇëïáëÇ ¹»Ù ³Ý³ñ·Ù³Ý ·ÇñùÁ, Üñ³ ëáõñµ Ùáñ ¨ ùñÇëïáÝ۳ݻñÇ ¹»Ù ͳé³ÛáõÙ »Ý áñå»ë ³Ûµáõµ»Ý ¹ñ³Ýó »ñ»Ë³Ý»ñÇ Ñ³Ù³ñ: ºñµ Ñáõ¹³Ý»ñÁ ³ÝóÝáõÙ »Ý »Ï»Õ»óáõ ÏáÕùáí ¨ ϳ٠ѳ½Çí ³ÛÝ ï»ë»É »Ý, Ýñ³Ýù å³ñï³íáñ »Ý ³ë»É,.”²ÝÇÍí³Í ÉÇÝÇ ³Ûë ³å³Ï³Ýí³Í ï»ÕÁ, ³ÝÙ³ùñáõÃÛ³Ý ½½í»ÉÇ ï»ÕÁ”: ³ÉÙáõ¹áõÙ ³Û¹ ³éÇÃáí ³ëí³Í ¿,-“ºÃ» Ñáõ¹³Ý ùñÇëïáÝ»³Ï³Ý »Ï»Õ»óáõ ÏáÕùáí ³ÝóÝ»ÉÇë óñí³ÍáõÃÛ³Ý å³ï׳éáí ÏÙáé³Ý³ ³ñï³ë³Ý»É ³Û¹ µ³é»ñÁ, ݳ å³ñï³íáñ ¿ í»ñ³¹³éÝ³É ¨ ³ë»É, »Ã» ÇѳñÏ» ï³ëÁ ù³ÛÉÇó ³í»É ãÇ Ñ»é³ó»É: ì»ñçÇÝ ¹»åùáõ٠ϳñáÕ ¿ ³ñï³ë³Ý»É ³é³Ýó í»ñ³¹³éݳÉáõ”: ºÃµ Ñáõ¹³Ý ѳݹÇåáõÙ ¿ ùñÇëïáÝ»³Ï³Ý óÕáõÙ, ݳ å³ñï³íáñ ¿ ³ë»É,-“²Ûëûñ ï»ëÝáõÙ »Ù Ù»ÏÇÝ, ÇÝãå»ë ³Ý»É, áñ í³ÕÁ ï»ëݻ٠»ñÏáõëÇÝ”: ÀݹѳÝñ³å»ë Ñáõ¹³Ý»ñÁ ùñÇëïáÝ۳ݻñÇ Ñ³Ý¹»å Çñ»Ýó ³ï»ÉáõÃÛ³Ý Ù»ç ÙïÝáõÙ »Ý ³ÛÝù³Ý, áñ ÙdzÛÝ Çñ»Ýó »Ý ѳٳñáõÙ Ù³ñ¹, ÇëÏ ùñÇëïáÝ۳ݻñÁ, ¹ñ³Ýó ϳñÍÇùáí, Ù³ñ¹Çù ã»Ý: ÊݹñáõÙ »Ù ÁÝûñóáÕÇÝ ãÙï³Í»É, áñ »ë ÇÙ ÅáÕáíñ¹Ç ѳݹ»å ËáëáõÙ »Ù ÃßÝ³Ù³Ï³Ý ½·³óÙáõÝùÝ»ñáí: àã: ºë ³Ù»Ýûñ ³ÛÝù³Ý »Ù ·áÑáõݳÏáõÙ Ù»ñ î»ñ ÐÇëáõë øñÇëïáëÇÝ, áñ Éáõë³íáñ»ó ÇÙ áõÕ»ÕÁ Çñ µ³ñûñáõÃÛ³Ùµ ¨ ³Ù»Ýûñ ÏñÏÝáõÙ »Ù Æ»ñ»Ùdz Ù³ñ·³ñ»Ç µ³é»ñÁ,-“àí Ïï³ ÇÙ ³é³çÝáñ¹ÇÝ çáõñ, ¨ ÇÙ ³ãù»ñÇÝ ³ñóáõÝùÇ ³ÕµÛáõñ, ¨ ɳóáõÙ »Ù »ë ·Çß»ñ áõ ó»ñ»Ï ÇÙ ó»Õ³ÏÇóÝ»Ç Ù»Õù»ñÇ Ù³ëÇÝ”,-ºñ»Ùdz  2: ²Û¹ ÁÝïñÛ³É »ñµ»ÙÝÇ ²ëïÍá ÅáÕáíáõñ¹Á, »ñµ»ÙÝÇ ó³ñ³Ï³Ý ÅáÕáíáõñ¹Á, ³ÛÅ٠ó÷³éáÕ áõ ³ÙµáÕç ÑáÕÇ »ñ»ëÇÝ óñí³Í, µ³Ûó ¹³Å³Ý³·áõÛÝ ¨ ë»÷³Ï³Ý ÃÛáõñÇÙ³óáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù»ç ѳٳéáÕ, Ëñí³Í ¿ ³Ù»Ý³ë³ñë³÷»ÉÇ ÷ã³ó³ÍáõÃÛ³Ý Ù»ç: ²Ûá, ×ßÙ³ñïáõÃÛ³Ùµ Ñáõ¹³Ý»ñÁ Ñ³Ù³é »Ý, ÷ã³ó³Í »Ý áõ Ïñáݳ¹³í: ²Ûëå»ë ûñÇݳÏ, »Ã» ùñÇëïáÝÛ³Ý ·³ÉÇë ¿ Ñáõ¹³ÛÇ Ùáï, ݳ Çñ»Ý ÏÁݹáõÝÇ ù³Õ³ù³í³ñÇ ¨ áõñ³Ë: ´³Ûó ѳ½Çí ݳ ß»ÙÇó ¹áõñë Ï·³, Ñáõ¹³Ý å³ñï³íáñ ¿ ³ë»É,-“ÂáÕ µáÉáñ ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ¹Åµ³ËïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ÷áñÓ³ÝùÝ»ñÁ, ï»Õ³Ñ³ÝáõÙÝ»ñÁ ¨ µáÉáñ ë³ñë³÷Ý»ñÁ, áñáÝù ϳñáÕ »Ý ëå³éÝ³Ý³É ÇÙ ï³ÝÁ ¨ ÇÙ ÁÝï³ÝÇùÇÝ, ÁÝÏÝ»Ý ³Ûë ùñÇëïáÝÛ³ÛÇ ¹ÉËÇÝ, Ýñ³ ï³Ý áõ ÁÝï³ÝÇùÇ íñ³”: ²Û¹å»ë »Ý ·ñáõÙ ûñ»ÝùÁ ¨ íÇßï Ýñ³Ý` áí ³ÛÝ ãÇ Ï³ï³ñáõÙ: Üϳñ³·ñ»Éáí ³Ûë Ù³Ýñ³Ù³ëÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, »ë Ñ»ï³åݹáõÙ »Ù »ñϳÏÇ Ýå³ï³Ï` 1) »ñµ Ñáõ¹³Ý ÉëáõÙ ¿ ùñÇëïáÝÛ³ÛÇó Ïßï³ÙµáõÙ ÏñáݳåÕÍÙ³Ý áõ ѳٳéáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ, ÃáÕ Ëáëï³í³ÝíÇ, ÃáÕÇ Çñ ÃÛáõñÇÙ³óáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¨ ÁݹáõÝÇ øñÇëïáëÇ Ñ³í³ïùÁ: ºí ÃáÕ µ³½Ù³å³ïÏíÇ øñÇëïáëÇ ²Ýí³Ý Ëáëï³í³ÝáÕÝ»ñÇ ù³Ý³ÏÁ ¨ ÷ñÏáõÃÛ³Ý áõÕáõ Ù»ñ ÙáÉáñ³ÏÝ»ñÇÝ: 2) ÃáÕ ùñÇëïáÝ۳ݻñÁ, ãÝϳï»Éáí ͳÝñ ÷áñÓáõÃÛáõÝÁ, áõÕ³ñÏí³Í Ñáõ¹³Ý»ñÇÝ »ñÏݳÛÇÝ ³ñ¹³ñ³¹³ïáõÃÛáõÝÇó, ëáíáñ»Ý Ýñ³Ýó ûñÇݳÏÇ íñ³ ¨ Çñ»Ýù Ëáõë³÷»Ý ÁÝÏÝ»É ·³ÛóÏÕáõÃÛ³Ý áõ Ù»ÕùÇ Ù»ç:

VI. ºððàð¸ ºì ¶Èʲìàð²¶àôÚÜ ä²îÖ²èÀ. øðÆêîàܺ²Î²Ü ²ðÚ²Ü ´ÄÞÎàÔ Ðà¶ºÎ²Ü Ð²îÎàôÂÚ²Ü Ðàô¸²ÜºðÆ Ð²ì²îøÀ ²Ûë í³Ûñ»ÝÇ Í»ëÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý å³ï׳éÁ` ¹³ ˳˳ÙÝ»ñÇ áõ ñ³µµÇÝ»ñÇ Ý»ñùÇÝ ËáñÁ ѳÙá½ÙáõÝùÝ ¿ Ýñ³ÝáõÙ, áñ ÐÇëáõë øñÇëïáëÁ, ܳ½³ñ»ÃóÇ ÏáõÛë سñdzÙÇ áñ¹ÇÝ, »Õ»É ¿ ×ßÙ³ñÇï Ø»ëëdz, áñÇÝ ëå³ëáõÙ ¿ÇÝ áõ ó³ÝϳÝáõÙ ëáõñµ ѳÛñ»ñÝ áõ Ù³ñ·³ñ»Ý»ñÁ: Æñ»Ýó ѳí³ëïÇáõÃÛáõÝÁ Ýñ³Ýù ÑÇÙݳíáñáõÙ »Ý ºñ»Ùdz Ù³ñ·³ñ»Ç Ëáëù»ñáõÙ,§ºñÏÇÝù, ½³ñÙ³ó»ù ³Ûë µ³ÝÇ í»ñ³Û, ëáëϳó»ù ¿³ ß³ï Ñdzó»ù, ³ëáõÙ ¿ ï»ñÁ: àñáíÑ»ï»õ ÇÙ ÅáÕáíáõñ¹Á ÏñÏݳå³ïÇÏ ã³ñáõÃÇõÝ ·áñÍ»ó, ÇÝÓ` ϻݳó çñÇ ³ÕµÇõñë ÃáÕ»óÇÝ, áñ Çñ³Ýó ѳٳñ Ñáñ»ñ ÷áñ»Ý` ͳÏͳÏáï Ñáñ»ñ, áñáÝù ã»Ý ϳñáÕ çáõñÁ å³Ñ»É¦:

ºðºØƲ ·É ´ 11,12,13 ð³µµÇÝ»ñÁ É³í »Ý ÑÇßáõÙ ³Ûë Ù³ñ·³ñ»áõÃÛáõÝÁ: ²é³çݳëñµ³½³Ý ²ÝÝ³Ý áõ γdz-

- 337 -

ý³Ý ÝáõÛÝå»ë ·Çï»ÇÝ ³ÛÝ: Üñ³Ýù ·Çï»ÇÝ, áñ ÐÇëáõë øñÇëïáëÁ, Çñ»Ýó ÏáÕÙÇó ¹³ï³å³ñïí³Í ˳ãÙ³Ý, Ø»ëëÇ³Ý ¿ñ, ²ëïÍá áñ¹ÇÝ, µ³Ûó Çñ»Ýù Ýñ³Ý ݳ˳ÝÓÇó ¹³í³×³Ý»óÇÝ5: ð³µµÇÝ»ñÁ ÝáõÛÝå»ë É³í ·Çï»Ý ³Ûë ï»ùëïÇ ÇÙ³ëïÁ, µ³Ûó Çñ»Ýó ·áéá½áõÃÛ³Ý å³ï׳éáÕ ¨ ¹³Å³Ý³ëñïáõÃÛ³Ý å³ï׳éáí ã»Ý áõ½áõÙ ¹ÇÙ»É øñÇëïáëÇÝ: гϳé³ÏÁ, Ýñ³Ýù Ùá·áÝ»É »Ý Çñ»Ýó Ýáñ å³ïíÇñ³ÝÝ»ñ, ¨ ÇÝãå»ë ÑÇÙ³ Ïï»ëÝ»Ýù, Ñáõë³¹ñíáõÙ »Ý ѳëÝ»É ÷ñÏáõÃÛ³Ý ùñÇëïáÝ»³Ï³Ý ³ñÛ³Ý ÙÇçáóáí:

VII. Ðàô¸²ÜºðÆ øðÆêîàܺ²Î²Ü ²ðÚ²Ü ú¶î²¶àðÌàôØÀ` вðê²ÜÆøܺðÆ, ÂÈö²îزÜ, Êàêî²ì²ÜزÜ, ÆÜâäºê ܲºì زÐì²ÜÆò ²è²æ ̺êºðàôØ Ðáõ¹³Ý»ñÇ Ùáï, ѳñë³ÝÇùÇó ³é³ç ÷»ë³Ý áõ ѳñëÁ Ù»Ï ûñí³ ÁÝóóùáõÙ ËÇëï å³ë »Ý å³ÑáõÙ, ³Ý·³Ù ÙÇÝã Ù³Ûñ³Ùáõï çñÇó »Ý Ññ³Å³ñíáõÙ: ²å³ ·³ÉÇë ¿ ð³µµÇÝ, í»ñóÝáõÙ ¿ åÇݹ »÷³Í ѳíÏÇÃÁ, Ù³ùñáõÙ ¿ ÏÉ»åÇó, ÏïñáõÙ ¿ Ù»çï»ÕÇó, ¨ ó³ÝáõÙ ¿ áã û ³Õ, ³ÛÉ ÷áßÇ, ÇÝãÇ Ù³ëÇÝ Ý»ñù»õáõ٠ϳëíÇ: ²ÙáõëݳóáÕÝ»ñÇó Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñÇÝ Ý³ ï³ÉÇë ¿ Ï»ëÁ, ¨ ÙÇÝã Ýñ³Ýù áõïáõÙ »Ý ³ÕáÃù ¿ ³ëáõÙ` Ùáï³íáñ³å»ë Ñ»ï»õÛ³É µáí³Ý¹³ÏáõÃÛ³Ùµ,-§ºì ÃáÕ å³ñ·»õÇ ²ëïí³Í ³Ûë ³ÙáõëÇÝÝ»ñÇÝ ùñÇëïáÝ۳ݻñÇÝ áãÝã³óÝ»Éáõ áõÅ, ϳÙ, ѳñÏ »Õ³Í ¹»åùáõÙ, ˳µ»É Ýñ³Ýó, ïÇñ³Ý³É Ýñ³Ýó áõÝ»óí³ÍùÇÝ ¨ ½ñÏ»É Ýñ³Ýó ³ß˳ï³ÝùÇ åïáõÕÝ»ñÇó¦: ²é³çÇÝ Ñ³Û³óùÇó ½³ñٳݳÉÇ ¿, áñ ³ÕÁ ÷á˳ñÇÝíáõÙ ¿ ÇÝã-áñ ÷áßáí, µ³Ûó »ñµ ·³ÕïÝÇùÁ µ³ó³ïñíÇ, ½³ñٳݳÉáõ áãÇÝã ãÇ ÉÇÝÇ: ²Û¹ ÷áßÇÝ ÷á˳ñÇÝáõÙ ¿ Çñ»Ýáí áã û ³ÕÁ, ³ÛÉ Ã³ñÙ ùñÇëïáÝ»³Ï³Ý ³ñÛáõÝ, ¨ Çñ³Ï³ÝáõÙ ¹ñ³ Ñ»ï ˳éÝíáõÙ ¿ ùñÇëïáÝ»³Ï³Ý ³ñÛáõÝ: ²Ñ³ ³Ûëå»ë ¿ ¹³ ϳï³ñíáõÙ,-§´³Õ³ñçÝ»ñÇ ïáÝÇ Å³Ù³Ý³Ï ë³ñë³÷»ÉÇ ï³Ýç³ÝùÝ»ñ ³åñ³Í ùñÇëïáÝ۳ݻñÇ »ñ³ÏÝ»ñÇó Ïáñ½íáõÙ ¿ ³ñÛáõÝ: ²Û¹ ³ñÛáõÝÁ ѳí³ùáõÙ »Ý ÏïáñÇ Ï³Ù µ³Ùµ³ÏÇ íñ³, ݳËûñáù ݳ˳å³ïñ³ëïµ³Í µ³í³Ï³Ý ù³Ý³ÏáõÃÛ³Ùµ, Ñ»ïá ³ÛÝ ãáñ³óÝáõÙ áõ ³ÛñáõÙ »Ý, ÇëÏ ÷áßÇÝ ÷³ÏáõÙ »Ý ßß»ñÇ Ù»ç, ÇÝã»ñÁ ï³ÉÇë »Ý ëÇݳ·á·Ç ·³ÝÓ³å³ÑÇÝ å³Ñå³Ý»Éáõ: ì»ñçÇÝÁ ï³ÉÇë ¿ ³ÛÝ Ï³Ù ñ³µµÇÝ»ñÇ å³Ñ³Ýçáí ϳ٠Çñ»Ýó ë»÷³Ï³Ý ϳñÇùÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ ϳ٠³ÛÝåÇëÇ ï»Õ»ñ áõÕ³ñÏ»Éáõ ѳٳñ, áñï»Õ ãÇ Ï³ñ»ÉÇ ×³ñ»É ùñÇëïáÝÛ³ÛÇ ³ñÛáõÝ, ϳ٠ùñÇëïáÝÛ³ ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý µ³ó³Ï³ÛáõÃÛ³Ý ¹»åùáõÙ, ϳ٠áëïÇÏ³Ý³Ï³Ý Çß˳ÝáõÃÛ³Ý Ñ³ïáõÏ ½·áÝáõÃÛ³Ý å³ï׳éáí ϳ٠í»ñç³å»ë, Çñ»Ýó` ùñÇëïáÝ۳ݻñÇ ÏáÕÙÇó ½·áõß³óí³Í ͳÛñ³Ñ»Õ íï³Ý·Ç Ñ»ï»õ³Ýùáí¦: ºñµ ³ñ³Ï³Ý ë»éÇ Ù³ÝáõÏÇ ÍÝÝ¹Û³Ý 8-ñ¹ ûñÁ ϳï³ñíáõÙ ¿ ÃÉ÷³ïÙ³Ý Í»ëÁ, ·³ÉÇë ¿ ñ³µµÇÝ, í»ñóÝáõÙ ¿ ÙÇ µ³Å³Ï É³í³·áõÛÝ ·ÇÝÇ ¨ ÉóÝáõÙ ¿ Ýñ³ Ù»ç Ïáñ½³Í ï³Ýçí³ÍÇó ÙÇ Ï³ÃÇÉ ùñÇëïáÝ»³Ï³Ý ³ñÛáõÝ, ϳ٠ÉóÝáõÙ ¿ ³ÛÝï»Õ ÙÇ åïÕáõó ³ÛÝ ÝáõÛÝ ÷áßáõó, ÇÝãÇ Ù³ëÇÝ í»ñ»õáõÙ Ëáëí»ó: ²Û¹ ÝáõÛÝ µ³Å³ÏÇ Ù»ç ¿ ³í»É³óÝáõÙ ÃÉ÷³ïí³Í »ñ»Ë³ÛÇ ÙÇ Ï³ÃÇÉ ³ñÛáõÝ: ºñµ ³ñÛáõÝÁ ˳éÝíáõÙ ¿ ³ñÛ³Ý Ñ»ï, ñ³µµÇÝ ³Û¹ ˳éÝáõñ¹Ç Ù»ç ¿ ÙïóÝáõÙ ÃÉ÷³ïí³Í »ñ»Ë³ÛÇ ×ÏáõÛÃÁ, ÙïóÝáõÙ ¿ ³ÛÝ Ýñ³ µ»ñ³ÝÁ, ¨ ³ñï³Ñ³ÛïáõÙ ¿ µ³é»ñ` º½»ÏÇ¿É Ù³ñ·³ñ»Ç Ù³ñ·³ñ»áõÃÛ³Ý íñ³ ÑÇÙÝí³Í,-“ºõ »ë ³Ýó³ Ùáïáí¹ áõ ï»ë³Û ù»½ ³ñ»³Ý¹ Ù»ç ÏáË ïñáõ»ÉÇë”: ܳ ÏñÏÝáõÙ ¿ ¹³ »ñÏáõ ³Ý·³Ù, ù³Ý½Ç º½»ÏÇ¿É Ù³ñ·³ñ»Ç Ùáï ³Ûë µ³é»ñÁ ÏñÏÝíáõÙ »Ý »ñÏáõ ³Ý·³Ù, Ù³ëݳíáñ³å»ë,-“»õ ³ë»óÇ ù»½ ùá ³ñ»³Ý Ù»ç, û ²åñÇñ. ²Ûá, ³ë³óÇ ù»½ ùá ³ñ»³Ý Ù»ç` û ³åñÇñ”: º½»ÏÇ¿É. ļ 6: ð³µµÇÝ ³Ûë ¹»åùáõÙ ïñ³Ù³µ³ÝáõÙ ¿ ³Ûëå»ë,-“ϳ٠ٳñ·³ñ»Ý ËáëáõÙ ¿ ÐÇëáõë øñÇëïáëÇ ³ñÛ³Ý Ù³ëÇÝ, áñÁ ù³í»É ¿ (ÃáÕáõÃÛáõÝ ¿ ëï³ó»É) ³é³Ýó çñ³ÛÇÝ ÏÝùÙ³Ý ¹ÅáÕù ³Ýó³Í ݳ˳ѳÛñ»ñÇ áõ ݳѳå»ïÝ»ñÇ Ñá·ÇÝ»ñÁ, ¨ ÝÙ³Ý ¹»åùáõÙ, Ñáõ¹³Ý»ñÇ Ñá·ÇÝ»ñÝ ¿É Ï÷ñÏí»Ý çñáí ÏÝùí³Í ùñÇëïáÝ۳ݻñÇ ³ñÛ³Ùµ, ù³Ý½Ç Ñáõ¹³Ý»ñÁ ¨ ã»Ý ëï³ó»É ³Û¹ ÏÝáõÝùÁ: ²Ñ³ û ÇÝãáõ ³ñÛáõÝÁ ¨ å»ïù ¿ ÉÇÝÇ Ïáñ½³Í ͳÝñ ï³Ýç³ÝùÝ»ñÇ »ÝóñÏ³Í ùñÇëïáÝÛ³ÛÇó` øñÇëïáëÇ Ïñù»ñÇ ÑÇßáÕáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ ¨ ÁݹûñÇݳÏÙ³Ý Ù»ç: γ٠û Æ»½ÇÏÇ¿É Ù³ñ·³ñ»Ý ËáëáõÙ ¿ ÃÉ÷³ïí³ÍÝ»ñÇ ³ñÛ³Ý Ù³ëÇÝ; ³Û¹ ¹»åùáõÙ

- 338 -

Ñáõ¹³Û³Ï³Ý »ñ»Ë³Ý Ï÷ñÏíÇ ë»÷³Ï³Ý ³ñÛ³Ý Ï³ÃÇÉÇ áõÅáí, ùñÇëïáÝ»³Ï³ÝÇ Ñ»ï ÙdzëÇÝ Ë³éÝ³Í ·ÇÝáõ Ù»ç: ²ñÛ³Ý ÷áßÇáí ϳ٠ÙáËñáí Ñáõ¹³Ý»ñÁ û·ïíáõÙ »Ý ¹»é ÑáõÉÇëÇ 9-ÇÝ: ²Û¹ ûñÁ Ýñ³Ýù áõñ³Ë³ÝáõÙ »Ý ¨ áÕµáõÙ »Ý ºñáõë³Õ»ÙÇ ³í»ñáõÙÁ îÇï ì»ëå³ÝëdzÝÇ ÏáÕÙÇó: ²Û¹ ³éÇÃáí, ÙáËñÇó û·ïíáõÙ »Ý »ñϳÏÇ Ï»ñåáí: Ü³Ë ¹ñ³Ýáí ùëáõÙ »Ý ùáÝù»ñÁ: ³ñÙ ³ñÛáõÝÁ ¹ñ³ ѳٳñ å»ïù³Ï³Ý ã¿ñ ÉÇÝÇ, ù³Ý½Ç ÏÏ»ÕïáïÇ: лïá Ýñ³Ýù ó³ÝáõÙ »Ý åÇݹ Óí»ñÇ íñ³ ¨ û·ï³·áñÍáõÙ áñå»ë áõï»ÉÇù, ÇÝãå»ë ѳñë³ÝÇùÇ ûñÁ: ²Û¹ ûñÁ, µáÉáñÁ ³é³Ýó µ³ó³éáõÃÛ³Ý, Ñáõ¹³Ý»ñÁ å³ñï³íáñ »Ý áõï»Éáõ ³Û¹ ÙáËÇñÁ ó³Ý³Í åÇݹ Óí»ñ: ²Û¹ ³¹³ÃÁ Çñ»Ýó Ùáï ÏñáõÙ ¿ “óÇ¹á ³Ù³ýñ»ÛÏ»ë” ³ÝáõÝÁ: ºñµ Ñáõ¹³Ý Ù»éÝáõÙ ¿, ѳÛïÝíáõÙ ¿ ˳˳ÙÁ, í»ñóÝáõÙ ¿ ÓíÇ ëåÇï³ÏáõóÁ, ˳éÝáõÙ ¿ ÷áùñ ù³Ý³ÏáõÃÛ³Ùµ ùñÇëïáÝ»³Ï³Ý ³ñÛ³Ý Ñ»ï, ³Ù³ÝÁ ¹ÝáõÙ ¿ ÝÝç»óÛ³ÉÇ ÏñÍùÇÝ, ¨ ³ñï³ë³ÝáõÙ ¿ º½»ÏÇ¿É Ù³ñ·³ñ»Ç Ëáëù»ñÁ,-“ºõ Ó»½ í»ñ³Û Ù³ùáõñ çáõñ åÇïÇ ëñëÏ»Ù, ¨ Ù³ùáõñ åÇïÇ ÉÇÝ¿ù. Ò»ñ µáÉáñ åÕÍáõÃÇõÝ»ñÇóÝ áõ Ó»ñ µáÉáñ Ïáõéù»ñÇóÁ åÇïÇ Ù³ùñ»Ù Ó»½” º½»ÏÇ¿É È¼. 25: Üϳï»ù, ÇÝãåÇëDZ áõËï³¹ñÅáõÃÛáõÝ` º½»ÏÇ¿ÉÁ ãÇ ³ëáõÙ “Ù³ùáõñ ³ñÛáõÝ”, ³ÛÉ “Ù³ùáõñ çáõñ”: Ñáõ¹³Ý»ñÁ ѳÙá½í³Í »Ý, áñ ³Ûë µ³é»ñÇ áõÅáí ¨ ùñÇëïáÝ»³Ï³Ý ³ñÛ³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ùµ ٳѳó³ÍÝ»ñÁ ³Ýå³ÛÙ³Ý ÏѳëÝ»Ý ¹ñ³Ëï³ÛÇÝ »ñ³Ý»ÉáõÃÛ³Ý:

VIII.

Ðàô¸²ÜºðÆ øðÆêîàܺ²Î²Ü ²ðÚ²Ü ú¶î²¶àðÌàôØÀ öàôðÆØ ºì ä²êºÊ îàܺðÆÜ

Ðáõ¹³Ý»ñÁ ϳï³ñáõÙ »Ý »ñÏáõ ³ñÛáõݳñµáõ ïáÝ` ¹ñ³ÝóÇó Ù»ÏÁ ·³ÉÇë ¿ ÷»ïñí³ñÇ 14-ÇÝ ¨ ÏáãíáõÙ ¿ öáõñÇ٠ϳ٠åáõñÇÙ, ÇëÏ ÙÛáõëÁ µ³Õ³ñçÝ»ñÇ, Ýß˳ñÝ»ñÇ ïáÝ` ä»ë³Ë ϳ٠¼³ïÇÏ: ²Û¹ ûñÁ µáÉáñ Ñáõ¹³Ý»ñÁ å»ïù ¿ áõï»Ý áã û ÃÃí³Í ѳó, ¨ ÇÙÇçdzÛÉáó, ÷áùñÇÏ ³É³ÝÇ Ñ³óÇÏÝ»ñ, ùñÇëïáÝ»³Ï³Ý ³ñÛ³Ý å³ñáõݳÏáõÃÛ³Ùµ, å³ïñ³ëïí³Í ˳˳ÙÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó: ºì µáÉáñ ÷áùñ»ñÝ áõ ٻͻñÁ, å³ï³ÝÇÝ»ñÝ áõ Í»ñ»ñÁ, ³Ý·³Ù ³Ý³ï³ÙÝ»ñÁ å³ñï³íáñ »Ý ѳÙï»ë»É ³Û¹ ѳóÇó, ·áÝ» ½»ÛÃáõÝÇ6 ÏáñÇ½Ç ã³÷ ÷áùñÇÏ Ïïáñ: ²Ûë Í»ëÁ ÏáãíáõÙ ¿ ³ýÇ??ûÙ»Ý (?-ɳí ãÇ çáÏíáõÙ): öáõñÇÙ (åáõñÇÙ) ïáÝÁ Ý߳ݳÏí³Í ¿ å³ñëÏ³Ï³Ý ²ñï³ùë»ñùë ó·³íáñÇ Ùï»ñÇÙ ²Ù³É»Ï-²Ù³ÝÇ ÏáÕÙÇó å³ñëÏ³Ï³Ý Ñáõ¹³Ý»ñÇÝ áãÝã³óáõÙÇó ÷ñÏ»Éáõ ÑÇß³ï³ÏÇÝ, ²ñï³ùë»ñùëÇ çÑáõ¹ ÏÝáç` ºëûñÇ áõ Çñ Ñáñ` سñ¹³Ë»ÛÇ û·ÝáõÃÛ³Ùµ, ÇÝãå»ë ³Û¹ Ý»ñϳ۳óÝáõÙ ¿ “ºëûñ” ·ÇñùÁ: ²Û¹ ïáÝÁ, ÇÝãå»ë µáÉáñÇÝ ¿ ѳÛïÝÇ, ѳÙÁÝÏÝáõÙ ¿ ÑÇÝ ïáÙ³ñáí ÷»ïñí³ñÇ 14-Ç Ñ»ï: Ðáõ¹³Ý»ñÁ ³Û¹ ûñÁ å³ñï³íáñ »Ý ͻͻÉáõ µáÉáñ ѳݹÇå³Ï³Í ùñÇëïáÝ۳ݻñÇÝ, Ñ»ï»õ³å»ë ÷áùñÇÏ ïճݻñÇÝ7: ØdzÛÝ Ã» ³Û¹ ·Çß»ñÁ Ýñ³Ýù ëå³ÝáõÙ »Ý Ù»ÏÇÝ, ²Ù³ÝÇ Ù³Ñ³å³ïÅÇ ÑÇß³ï³ÏÇÝ: ºñµ íñ³ ¿ ѳëÝáõÙ Ù³ÑÁ, ëå³Ý³Í ùñÇëïáÝÛ³ÛÇ Ù³ñÙÇÝÁ ϳËáõÙ »Ý ¨ ͳ÷³Ñ³ñáõÃÛáõÝÝ»ñáí åïïíáõÙ »Ý Ýñ³ ßáõñçÁ, ÇÝãå»ë ²Ù³ÝÇ ¹Ç³ÏÇ ßáõñçÁ: ð³µµÇÝ Ñ³í³ùáõÙ ¿ ³ñÛáõÝÁ ¨ ˳éÝáõÙ ¿ ËÙáñÇ Ñ»ï, ÇÝãÇó ÃËáõÙ »Ý ÷áùñÇÏ Ù»Õñ³Ñ³ó»ñÁ, ÇÝã»ñÇÝ Ý³ ï³ÉÇë ¿ »é³ÝÏÛáõÝÇ Ó»õ: ²Û¹ ѳóÇÏÝ»ñÁ ݳ˳ï»ëí³Í »Ý áã û Ñáõ¹³Ý»ñÇ Ñ³Ù³ñ, ³ÛÉ ùñÇëïáÝ۳ݻñÇÝ µ³Å³Ý»Éáõ ѳٳñ, áñáÝó Ñ»ï Ýñ³Ýù ÁÝÏ»ñ³Ï³Ý ѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñ »Ý å³Ñå³ÝáõÙ: ²Û¹ ÍÇë³Ï³ï³ñáõÃÛáõÝÁ ϳï³ñíáõÙ ¿ ëÇÝ»·á·áõÙ µáÉáñ ·ïÝí³ÍÝ»ñÇ Ý»ñϳÛáõÃÛ³Ùµ, µ³Ûó ³Ûë ³Ý·³Ù ϳñÇù ãϳ, áñ ½áÑÁ »ÝóñÏíÇ ÙÇÝãÙ³Ñáõ ï³Ýç³ÝùÇ, ù³Ý½Ç ïíÛ³É ¹»åùáõÙ ³ñÛáõÝÁ ͳËëíáõÙ ¿ ÙÇÙdzÛÝ ù³Õóñ ѳóÇÏÝ»ñ å³ïñ³ëï»Éáõ ѳٳñ: ¸ñ³Ýù µ³Å³ÝíáõÙ »Ý ׳ݳãí³Í Ñáõ¹³Û³Ï³Ý ÁÝï³ÝÇùÝ»ñÇÝ` ùñÇëïáÝ۳ݻñÇÝ Ýí»ñÝ»ñ ï³Éáõ ѳٳñ, ѳïáõÏ áõß³¹ñáõÃÛ³Ý Ýß³Ý óáõó³µ»ñ»Éáõ Ýå³ï³Ïáí: ²Û¹ ÍÇë³Ï³ï³ñáõÃÛáõÝÁ ÏñáõÙ ¿ öáõñÇÙÇ Ñ³óÇ ³¹³ÃÇ ³Ýí³ÝáõÙ: ²Û¹ ûñÁ, ÇÝãå»ë ݳ»õ ÙÛáõë ûñ»ñÇ, Ñáõ¹³Ý»ñÇ ÏáÕÙÇó ó÷í³Í ³ñÛáõÝÁ, ³ñ¹³ñ³óÝáõÙ ¿, ÇÝãå»ë µáÉáñÇÝ ¿ ѳÛïÝÇ, ºñ»Ùdz Ù³ñ·³ñ»Ç Ëáëù»ñÁ,-“ºì ùá Ó»éù»ñáõ٠ѳÛïÝíáõÙ ¿ (Ùáõñ³óÇÏÝ»ñÇ) ³ÝÙ»Õ, ³Ýå³ñï Ñá·ÇÝ»ñÇ ³ñÛáõÝÁ”,-ºñ»Ùdz 11-34: º½»ÏÇ¿É Ù³ñ·³ñ»Ç Ùáï ³í»ÉÇ å³ñ½ ¿ ³ëí³Í,-“¸áñ³ ѳٳñ ³ëÇñ Ýáñ³Ýó. ¸áõù ³ñÇõÝáíÝ »ù áõïáõÙ, ¨ Ó»ñ ³ãù»ñÁ µ³ñÓñ³óÝáõÙ »ù ¹»åÇ Ó»ñ Ïáõéù»ñÁ ¨ ³ñÇõÝ »ù ó-

- 339 -

÷áõÙ. ¨ ¹áõù ųé³Ý·»ù »ñÏÇñÁ” º½»ÏÇ¿É. ȶ 25: öáõñÇÙ ïáÝÇ ·Çß»ñÁ ã»ë ·ïÝÇ Ñáõ¹³ÛÇ, áí ·ÇÝáíó³Í ãÉÇÝÇ, ¨ ³Ý·³Ù ÙÇÝã»õ ·Çï³ÏóáõÃÛáõÝÁ Ïáñóñ³Í: ²Û¹åÇëÇ Ñ³ñµ³Í íÇ׳ÏáõÙ ¹ñ³Ýù Í»ÍáõÙ »Ý ѳݹÇå³Ï³Ý µáÉáñ ùñÇëïáÝÛ³ ïճݻñÇÝ, ÇëÏ áñáÝó ѳçáÕíáõÙ ¿ µéÝ»É, óùóÝáõÙ »Ý áõ Ó»ñµ³Ï³Éí³Í å³ÑáõÙ ÙÇÝã»õ ¼³ïÏÇ ïáÝÁ, áñÁ ßáõïáí ѳçáñ¹áõÙ ¿ ÷áõñÇÙ ïáÝÇÝ: ¼³ïÏÇó ³é³ç ¹ñ³Ýù ³Û¹ ïճݻñÇÝ »ÝóñÏáõÙ »Ý ³Ù»Ý³í³Ûñ»ÝÇ áõ ³ñÛáõݳñµáõ ï³Ýç³ÝùÝ»ñÇ, Ñ»ïá ëå³ÝáõÙ »Ý, ÇëÏ Ñ³í³ù³Í ³ñÛáõÝÁ û·ï³·áñÍáõÙ »Ý µ³Õ³ñçÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ ¨ ß³ñáõݳÏíáÕ ï³ñí³ ³ÛÉ Ï³ñÇùÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ: ²Û¹ ³ñÛáõÝáí ¹ñ³Ýù Ý»ñÍÍáõÙ »Ý ÏïáñÁ ϳ٠µ³Ùµ³ÏÁ, áñÁ Ñ»ïá ³ÛñáõÙ »Ý: öáßÇÝ å³ÑáõÙ »Ý ëÇÝ»·á·Ç ·³ÝÓ³å³ÑÇ Ùáï` ½Ùñ½³Í ßß»ñÇ Ù»ç ¨ áõÕ³ñÏáõÙ »Ý Ñ»é³íáñ ï»Õ»ñ ϳ٠ï³ÉÇë »Ý ñ³µµÇÝ»ñÇÝ` Ýñ³Ýó å³Ñ³Ýçáí: ²Ýãå»ë ³ëí³Í ¿ í»ñ»õáõÙ, ³ñÛáõÝÁ, Ïáñ½³Í öáõñÇÙ ïáÝÇÝ, µ³ó³ñӳϳå»ë ·ÝáõÙ ¿ Ù»Õñ³Ñ³ó»ñÇ å³ïñ³ëïÙ³Ý Ñ³Ù³ñ, ¹ñ³ ѳٳñ ¿É µ³í³Ï³Ý ¿ ëå³Ý»É Ù»Ï ùñÇëïáÝÛ³ÛÇ ¨ ϳñÇù ãϳ Ýñ³Ý »ÝóñÏ»Éáõ ï³Ýç³ÝùÝ»ñÇ: ²ÛÝå»ë, ÇÝãå»ë µ³Õ³ñçÝ»ñÇ å³ïñ³ëïÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ³Ýßñç³Ýó»ÉÇ ¿, áñ ³ñÛáõÝÁ ÃáÕ³Í ÉÇÝÇ ³Ñ³íáñ ï³é³å³ÝùÝ»ñÇ Ù»ç, ÝÙ³Ý³Ï ³ÛÝåÇëÇÝ»ñÇÝ, áñáÝó ïñí»ó ²ëïí³Í³ÛÇÝ ·³ÛóÏÕÇãÁ8: ØÇÝã ³Ûë ѳñóÇ Ñ»ï í»ñç³óÝ»ÉÁ »ë áõ½áõÙ »Ù å³ñ½»É, ÇÝãáõ »Ý Ñáõ¹³Ý»ñÁ ùñÇëïáÝ»³Ï³Ý ³ñÛáõÝáí ù³Õóñ ѳóÇÏÝ»ñÇÝ, ÃËí³ÍùÝ»ñÇÝ ï³ÉÇë »é³ÝÏÛ³Ý Ó»õ: ÆÝÓ ß³ï ¹Åí³ñ ¿ µ³ó³Ñ³Ûï»É ÇÙ ÅáÕáíñ¹Ç ³ÙµáÕç ³Ý³ñ¹³ñ³ÙïáõÃÛáõÝÁ, µ³Ûó »ë ÏÑ»ï»õ»Ù ÑÙáõïÇ Ëáëù»ñÇÝ,-“¶³ÕïÝÇùÝ»ñÁ ÙÇ Í³ÍÏ»ù”: Üñ³Ýù µáÉáñ ùñÇëïáÝ۳ݻñÇ Ñ³ñ·³Í êáõñµ ºññáñ¹áõÃÛ³Ý Í³Õñ³ÝùÇ Ñ³Ù³ñ »Ý ³Û¹å»ë í³ñíáõÙ: ²Û¹ ѳóÇÏÝ»ñÁ µ³Å³Ý»Éáí ùñÇëïáÝ۳ݻñÇÝ, Ñáõ¹³Ý»ñÁ ë³ñë³÷»ÉÇ ³Ý³ñ·áõÙ »Ý ¨ ËݹñáõÙ »Ý Çñ»Ýó ²ëïÍáõÝ ó³Í³óÝ»É ùñÇëïáÝ۳ݻñÇÝ` êáõñµ ºññáñ¹áõÃÛ³Ý Ñ³í³ïùÇ Ñ³Ù³ñ: ²Û¹ ³Ýå³ïíáõÃÛáõÝÁ ϳï³ñíáõÙ ¿ ºë³ÛÇ Ù³ñ·³ñ»Ç Ù³ñ·³ñ»áõÃÛ³Ý Ï³ï³ñÙ³Ý Ñ³Ù³ñ,-“ºì ݳ ³ë»ó. ¶Ý³ ¨ ³ëÇñ ³Ûë ÅáÕáíñ¹ÇÝ. Èë»Éáí ÏÉë»ù, µ³Ûó ã»ù ѳëϳݳÉ, ¨ ï»ëÝ»Éáí Ïï»ëÝ»ù, µ³Ûó ã»ù ÇٳݳÉ; ³ÝÓñ³óáõ ³Ûë ÅáÕáíñ¹Ç ëÇñïÁ…”,-ºë³Ûdz ¼ 9: Ðáõ¹³Ý»ñÁ ݳËÁÝïñáõÙ »Ý ëå³Ý»É »ñ»Ë³Ý»ñÇÝ, ù³Ý½Ç, ÉÇÝ»Éáí ³ÝÙ»Õ ¨ ³Ý³ñ³ï, »ñ»Ë³Ý»ñÁ ³é³í»É »Ý Ùáï»ÝáõÙ øñÇëïáëÇ Ï»ñå³ñÇÝ: ´³óÇ ¹ñ³ÝÇó, Ýñ³Ýù ëå³Ý»Éáí »ñ»Ë³Ý»ñÇÝ ³éùÇã »Ý »ÝóñÏíáõÙ íï³Ý·Ç` ù³Ý ٻͻñÇÝ: Æñ»Ýó ã³ñ³·áñÍáõÃÛáõÝÁ ¹ñ³Ýù ϳï³ñáõÙ »Ý Ñ»Ýó ¼³ïÏÇó ³é³ç, ÏñÏÝ»Éáí Çñ»Ýó ѳÛñ»ñÇÝ, áñáÝù ½áѳµ»ñ»óÇÝ øñÇëïáëÇÝ Ñ»Ýó ¼³ïÏÇ ïáÝÇ Å³Ù³Ý³Ï: ²ÛÅÙ ÃáÕ, áñ Çñ³Ï³Ý³Ý³Ý ºñ»Ùdz Ù³ñ·³ñ»Ç µ³é»ñ,-“ÆÙ ÅáÕáíñ¹Ç Ù»ç Ï³Ý Ù³ñ¹Çù, áñáÝù ÍÇï µéÝ»Éáõ ѳٳñ ÍáõÕ³Ï »Ý ¹ÝáõÙ”: øñÇëïáÝ»³Ï³Ý ³ñÛ³Ý û·ï³·áñÍáõÙÁ ³éÇà ͳé³Û»ó Ñáõ¹³Ý»ñÇÝ Æëå³ÝdzÛÇó ¨ ß³ï áõñÇß »ñÏñÝ»ñÇó íï³ñ»Éáõ ѳٳñ, ѳٳӳÛÝ º½»ÏÇ¿ÉÇ Ù³ñ·³ñ»áõÃÛ³Ý,-“²ñÛáõÝÁ Ïͳé³ÛÇ ù»½ íï³ñáõÙÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ”:

IX.

ÆÜâäºê ºÜ Ðàô¸²ÜºðÀ ä²Ðä²ÜàôØ ÆðºÜò ¶²ÔîÜÆøܺðÀ

Ø»ñ î»ñ ÐÇëáõë øñÇëïáëÇ û·ÝáõÃÛ³Ùµ »ë µ³ó³Ñ³Ûï»óÇ Ù³Ýñ³½ÝÇÝ å³Ñå³ÝíáÕ Ñáõ¹³Ý»ñÇ ³ñÛ³Ý ë³ñë³÷»ÉÇ ·³ÕïÝÇùÁ, ÇÝãÁ ·ñí³Í ãÇ áã ÙÇ ·ñùáõÙ: ¸ñ³ÝÇó »ñ»õáõÙ ¿, áñ Ïñáݳ¹³íáõÃÛáõÝÁ µáÉáñ ѳñÓ³ÏáõÙÝ»ñÇ å³ï׳éÝ»ñÝ »Ý, ϳÝ˳·áõß³Ïí³Í ¹ñ³Ýó سÛÇë»Û Ù³ñ·³ñ»Ç ÏáÕÙÇó ºñÏñáñ¹ úñÇÝ³Í ÆÀ ·ÉËáõÙ: ²Û¹ ³Ý»ÍùÝ»ñÁ Ñáõ¹³Ý»ñÇ ë³ï³Ý³Ï³Ý ϳï³ÕáõÃÛ³Ý íϳÛáõÃÛáõÝ »Ý ùñÇëïáÝ۳ݻñÇ Ñ³Ý¹»å, ³ÛÝ ¹³ ¿É ³ñÃݳóÝáõÙ ¿ ëå³Ý»É Ýñ³Ýó ¨ É³÷»É Ýñ³Ýó ³ñÛáõÝÁ: ´³Ûó ë³ ¹»é ³Ù»ÝÁ ã¿, »ë áõ½áõÙ »Ý ѳÛïݳµ»ñ»É ³ÛÝåÇëÇ µ³Ý, áñ ·ñí³Í ãÇ Ñáõ¹³Û³Ï³Ý áã ÙÇ ·ñùáõÙ, ͳÛñ³Ñ»Õ ¹»åùáõÙ, å³ñ½ ¨ ѳëϳݳÉÇ Ï»ñåáí: ØdzÛÝ Ë³Ë³ÙÝ»ñÁ, ñ³µµÇÝ»ñÁ ¨ ÁÝï³ÝÇùÝ»ñÇ Ñ³Ûñ»ñÁ ·Çï»Ý ³Ûë ·³ÕïÝÇùÁ ¨ ÷á˳ÝóáõÙ »Ý µ³Ý³íáñ Çñ»Ýó áñ¹ÇÝ»ñÇÝ, ͳÝñ ³Ý»ÍùÝ»ñÇ ëå³éݳÉÇùÇ ï³Ï, »Ã» Ýñ³Ýù »ñµ»õÇó» ¨

- 340 -

ÇÝã-áñ Ï»ñå ϵ³ó³Ñ³Ûï»Ý: Üñ³Ýù ѳÛïÝáõÙ »Ý ³Û¹ ·³ÕïÝÇùÁ »ñ¹áõÙݳÛÇÝ ËáëïáõÙÇ Ý»ñùá, å³Ñå³Ý»É ³ÛÝ ëñïÇ Ù»ç ¨ ÷á˳Ýó»É ÙÇÙdzÛÝ áñ¹ÇÝ»ñÇó Ýñ³Ý, áñÇÝ Ïѳٳñ»Ý ³ñųÝÇ ¨ ÙÇßï ³Ûë ï»ëùáí ¨ ÉñÇí ÉéáõÃÛ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ: гïáõÏ, ³ñ·»ÉíáõÙ ¿ íëï³Ñ»É ³Ûë ·³ÕïÝÇùÁ ùñÇëïáÝ۳ݻñÇÝ, ³Ý·³Ù ¹³Å³Ý íï³Ý·Ç ¹»åùáõÙ, ù³Ý½Ç ݳËÁÝïñ»ÉÇ ¿ ½ñÏí»É ÏÛ³ÝùÇó, ù³Ý µ³ó»É ·³ÕïÝÇùÁ: ´³Ûó »ë í³Ë»ÝáõÙ »Ù ÙÇÙdzÛÝ ²ëïÍáõó ¨ ³ïáõÙ »Ù ³Ý»ÍùÁ ¨ ³Ý·³Ù ÇÙ Ñáñ, ˳˳ÙÝ»ñÇ áõ ñ³µµÇÝ»ñÇ, ³ÙµáÕç Ñáõ¹³Û³Ï³Ý ÅáÕáíñ¹Ç ³Ñ»ñÁ: ºë ó³ÝϳÝáõÙ »Ù ³Ù»ÝÁ å³ñ½ å³ïÙ»É Ç ²ëïÍá ÷³éùÇ, Ù»ñ î»ñ ÐÇëáõë øñÇëïáëÇ ¨ Ýñ³ ëáõñµ »Ï»Õ»óáõ: ²Ñ³ ÇÝãåÇëÇ å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ ¿ ÇÝÓ íëï³Ñí»É ³Ûë ·³ÕïÝÇùÁ: ºñµ ÇÝÓ µáÉáñ»ó 13 ï³ñÇ, ¨ ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ Ñáõ¹³Û³Ï³Ý ³¹³Ãáí, ÇÙ ·ÉËÇÝ å»ïù ¿ ¹ñí»ñ ѳëáõݳóÙ³Ý åë³ÏÁ` ïÇýÇÉáÝÁ, Ç٠ѳÛñÁ, ÙݳÉáí ÇÝÓ Ñ»ï ÙdzÛݳÏ, Ïï³Ï»ó ÇÝÓ ³ÝѳݹáõñÅ»ÉÇ ³ï»ÉáõÃÛáõÝ ùñÇëïáÝ۳ݻñÇ Ñ³Ý¹»å, áñÁ, Çñ µ³é»ñáí, ²ëïÍá å³ï·³ÙÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ, å»ïù ¿ ï³ñ³ÍíÇ ÙÇÝã Çñ»Ýó ÏÛ³ÝùÇó ½ñÏ»ÉÁ ¨ ÙÇÝã Çñ»Ýó ³ñÛ³Ý û·ï³·áñÍáõÙÁ ³ÛÝ ¹»åù»ñáõÙ, ÇÝãÁ ÇÙ ÏáÕÙÇó í»ñÁ Ýßí³Í ¿: лïá ݳ ÇÝÓ Ñ³Ùµáõñ»ó áõ ³ë»ó,-“àñ¹Çë, ¹áõ ÑÇÙ³ ÇÙ ³Ù»Ý³ÙáïÇÏ Ù³ïÝáóÝ »ë, ÇÝãå»ë »ñÏñáñ¹ »ë ÇÝùë”: лïá ¹ñ»ó ÇÙ ·ÉËÇÝ Ñ³ëáõÝáõÃÛ³Ý åë³ÏÁ ¨ Ù»Ïݳµ³Ý»ó ÇÝÓ, áñ ³ñÛ³Ý ·³ÕïÝÇùÁ ³Ù»Ý³ëáõñµ Í»ëÝ ¿, ²ëïÍá å³ï·³ÙÝ ¿ Æëñá¿ÉÇÝ: ܳ ³í»É³óñ»ó, áñ ë³ ³Ù»Ý³Ï³ñ»õáñ ·³ÕïÝáõÃÛáõÝÝ ¿ Ñáõ¹³Û³Ï³Ý ÏñáÝáõÙ9: лïá ïí»ó ÇÝÓ Ñ»ï»õÛ³É Ëñ³ïÁ,-§Êáëï³í³ÝáõÙ »Ù ù»½, ÇÙ áñ¹Ç, »ñÏÝùáí áõ »ñÏñáí å³Ñå³Ý»É ëñïáõÙ ³Ûë ·³ÕïÝÇùÁ ¨ »ñµ»ù ãíëï³Ñ»É ³ÛÝ áã »Õµ³ÛñÝ»ñÇÝ, áã ùáõÛñ»ñÇÝ, áã ÙáñÁ, ³Ý·³Ù ÏÝáçÁ, ÙÇ Ëáëùáí áã ÙÇ Ï»Ý¹³ÝÇ Ñá·áõ, ѳïϳå»ë ÏݳÝÇùÇÝ: ºÃ» ³Ý·³Ù ù»½ áõݻݳë 11 áñ¹Ç, ¹áõ ϵ³ó»ë ³Ûë ·³ÕïÝÇùÁ ÙÇÙdzÛÝ Ù»ÏÇÝ, ³ÛëÇÝùÝ Ýñ³Ý, áõÙ ¹ñ³ÝóÇó Ïѳٳñ»ë ÑÙáõï ¨ ÁݹáõÝ³Ï ³ÛÝ ëñµáñ»Ý å³Ñå³Ý»É, ÙÇ Ëáëùáí ³ÛÝå»ë í³ñí»É, ÇÝãå»ë ÑÇÙ³ »ë ù»½ Ñ»ï »Ù í³ñíáõÙ: γñ»õáñÁ, ³Ù»ÝÇó ³é³ç ëϽµáõ٠ѳí³ëïdzóÇñ, áñ ùá ÁÝïñÛ³ÉÁ ѳí³ï³ñÇÙ ¿ ¨ ëñï»é³Ý¹ ¿ Çñ ѳÛñ»ñÇ Ñ³í³ïùÇ Ñ³Ý¹»å: ÎñÏÝáõÙ »Ù ÝáñÇó, ½·áõß³óÇñ íëï³Ñ»É ³Ûë ·³ÕïÝÇùÁ ÏÝáçÁ, á㠳ݷ³Ù ¹áõëïñ»ñǹ, á㠳ݷ³Ù ÏÝáç¹, á㠳ݷ³Ù Ù³ÛñÇÏǹ, ³ÛÉ ÙÇÙdzÛÝ áñ¹áõ¹, áñÇÝ Ïѳٳñ»ë ³ñųÝǦ: ì»ñçݳµ³Ýáõ٠ݳ ³ë»ó,-§Æ٠óÝϳ·ÇÝ »ñ»Ë³, ÃáÕ ¹áõ ÉÇÝ»ë ½ñÏí³Í óջÉáõó, ÃáÕ ÑáÕÁ Ññ³Å³ñíÇ ù»½ Çñ Áݹ»ñùÁ ÁݹáõÝ»Éáõó, »Ã» áñ»õ¿ Çñ³¹ñáõÃÛ³Ý Ù»ç, ¹áõ ϵ³ó»ë ³Ûë ·³ÕïÝÇùÁ áõñÇßÇÝ, ù³Ý Ýñ³Ý, áõÙ »ë Ù³ïݳÝß»óÇ, ³Ý·³Ù ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »Ã» ë»÷³Ï³Ý ߳ѻñÇó ϳ٠áõñÇß ³ÛÉ ó³ÝÏáõÃÛáõÝÇó, ¹áõ »ñµ»õ¿ ÏÁݹáõÝ»ë ùñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝ: ìÇßï ù»½, »Ã» Ϲ³í³×³Ý»ë Ñáñ¹, ¨ ϵ³ó³Ñ³Ûï»ë ù»½ íëï³Ñí³Í ²ëïí³Í³ÛÇÝ ·³ÕïÝÇùÁ: ÆÙ ³Ý»Íù» ÏËáóÇ ù»½ ï»ÕáõÙ, Ïã³ñã³ñÇ ÁݹÑáõå ÙÇÝã Ù³Ñ ¨ ÏÑ»ï»õÇ ù»½ ѳí»ñŦ: ´³Ûó »ë ëï³ó³ áõñÇß Ñ³Ûñ` Ø»ñ î»ñ ÐÇëáõë øñÇëïáëÇÝ ¨ ³ÛÉ Ù³Ûñ` àôÕÕ³÷³é ºÏ»Õ»óÇ: ºë ó³ÝϳÝáõÙ »Ù ³ñï³Ñ³Ûï»É ÙÇÙdzÛÝ ×ßÙ³ñïáõÃÛáõÝÁ, Ñ»ï»õ»Éáí ÇÙ³ëïáõÝ êÇñ³ËÇ Ëáëù»ñÇÝ,-“ØÇÝã»õ Ù³Ñ Ïå³Ûù³ñ»Ù ×ßïÇ Ñ³Ù³ñ”: ÐÇÙ³ ¨ ³ñ¹»Ý Ý»ñϳ ñáå»ÛÇÝ ÇÙ µ³ó³Ñ³Ûï»Éáõ ѳٳñ ÇÝÓ ëå³éÝáõÙ ¿ ٳѳóáõ íï³Ý·, µ³Ûó »ë ³Ùáõñ ³å³íÇÝáõÙ »Ù äáÕáë ³é³ùÛ³ÉÇ Ëáëù»ñÇÝ,-“àí ϵ³Å³ÝÇ ÇÝÓ ÐÇëáõë øñÇëïáëÇ µ³ñ»·ÃáõÃÛáõÝÇó` ÇѳñÏ» áã ÏÛ³Ýù, áã ٳє: ÆÙ ÙÇ³Ï ÑáõÛëÁ гÛñ, ÇÙ ³å³ëï³ÝÁ àñ¹ÇÝ, ÇÙ ï³ÝÇùÁ êáõñµ Ðá·ÇÝ ¿: ö³éù ëáõñµ, Ùdzó³Ù³ù³ÛÇÝ, ϻݹ³Ý³ñ³ñáÕ ¨ ³Ýµ³Å³Ý »ññáñ¹áõÃÛ³ÝÁ, ÙÇßï, ³ÛÅÙ ¨ ÙÇßï ¨ ¹³ñ»¹³ñ:

X.

ÆÜâäºê Ðàô¸²ÜºðÀ êð´²äÔÌàðºÜ ÜزܺòÜàôØ ºÜ øðÆêîàܺ²Î²Ü ¶²ÔîÜÆøܺðÆÜ

ºë ³ñ¹»Ý ³ë»óÇ, áñ Ñáõ¹³Ý»ñÁ ëå³ÝáõÙ »Ý ùñÇëïáÝ۳ݻñÇÝ »ñ»ù å³ï׳éÝ»ñáí` ³é³çÇÝÁ, øñÇëïáëÇ Ñ³Ý¹»å ¹ÅáËù³ÛÇÝ ³ï»ÉáõÃÛáõÝ; »ñÏñáñ¹Á, ï³ñµ»ñ ëݳѳí³ï Ùá·³Ï³Ý ¨ ϵÉ-³Ï³Ý í³ñÅáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ, ù³Ý½Ç Ýñ³Ýù ·Çï»Ý, áñ ¹»õÇÝ Ñ³×»ÉÇ ¿ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ³ñÛáõÝÁ, ѳïϳå»ë` ùñÇëïáÝ»³Ï³Ý: ºññáñ¹Á, ÏñáÝ³Ï³Ý Ñ³Ùá½ÙáõÝù-

- 341 -

Ý»ñÇó: Ðáõ¹³Ý»ñÁ ï³ñ³Íí³Í »Ý ³ÙµáÕç ³ß˳ñÑáõÙ ¨ ½ñÏí³Í »Ý ²Ñ³ñáÝÛ³Ý ³ëïÇ׳ÝÇ ëñµáõÃÛáõÝÇó, áñÇ ëñµ³½³ÝáõÃÛ³Ý ë³ÝÁ ë»ñݹ³Ï³Ý ¿ñ ¨ áã ÙÇ Ñáõ¹³ ãÇ Ï³ñáÕ Çñ»Ý ѳßí»É ëñµ³½³Ý, ²ëïÍáÝ å»ïù, µ³Ûó ͳÛñ³Ñ»Õ ã³÷áí áã áù ãÇ áñáßÇ Ïáãí»É ³Û¹ ÏáãáõÙáí: ´³óÇ ¹ñ³ÝÇó, Ñáõ¹³Ý»ñÇÝ ãϳ ï³×³ñ, áñï»Õ Ýñ³Ýù ϳñáÕ »Ý ²ëïÍá Ç Ñ³×á ½áѳµ»ñáõÙ ³Ý»É, ù³Ý½Ç ûñ»ÝùÁ ³ñ·»ÉáõÙ ¿ Ýñ³Ýó ϳï³ñ»É ½áѳµ»ñáõÙ êáÕáÙáÝÇ ï³×³ñÇó ¹áõñë, ÇÝãÁ Ñdz ³í»ñí³Í ¿: ºÃ» ³Ý·³Ù, Ýñ³ÝóÇó áí ó³ÝϳÝáõÙ ¿ ï»ëÝ»É Çñ»Ý ²Ñ³ñáÝÇ Ñ»ïÝáñ¹, ݳ ÙÇ»õÝáõÛÝ ¿ ã¿ñ ϳñáճݳ ½áѳµ»ñ»É: êñ³ÝÇó Ñáõ¹³Ý»ñÁ ³ÝáõÙ »Ý í³Ûñ»ÝÇ Ñ»ï»õáõÃÛáõÝ, áñ Ýñ³Ýù å»ïù ¿ ùñÇëïáÝ۳ݻñÇÝ ½áѳµ»ñ»Ý: Üñ³Ýù ÃáõÛɳïñáõÙ »Ý, áñ ܳ½³ñ»ÃóÇ ÐÇëáõëÁ Çñ³Ï³Ý Ù»ëëdz ¿ñ, ¨ ¹ñ³ ѳٳñ øñÇëïáëÇ ³ÝÓÝ³Ï³Ý áõÅáí ùñÇëïáÝ»³Ï³Ý ³ñÛáõÝÁ Ýñ³Ýó ÷ñÏáõÃÛáõÝ »Ý ÝíÇñáõÙ: ¸ñ³ ѳٳñ ¿É Ýñ³Ýù Ñ»·Ý³Ýùáí ϳ٠³Ûëå»ë ³ë³Í ùñÇëïáÝ»³Ï³Ý Í»ë»ñÇ Í³Õñ³Ýùáí û·ïíáõÙ »Ý ùñÇëïáÝ»³Ï³Ý ³ñÛáõÝÇó, Ñ»ï»õÛ³É ¹»åù»ñáõÙ` ÃÉ÷³ïÙ³Ý ¹»åùáõÙ` ëáõñµ ÏÝáõÝùÇ ·³ÕïÝÇùÇ Í³Õñ³ÝùÇ Ñ³Ù³ñ, ²ÙáõëÝáõÃÛ³Ý ¹»åùáõÙ` ѳñë³ÝÇùÇ Í³Õñ³ÝùÇ Ñ³Ù³ñ, Ýß˳ñÝ»ñÇ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý ·³ÕïÝÇ Ñ³Õáñ¹áõÃÛ³Ý /»í˳ñÇëïÇÇ/, ٳѳóáõÃÛ³Ý ¹»åùáõÙ` »É»áëñµ³½³ÝáõÃÛ³Ý ·³ÕïÝáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³å³ï³ë˳Ý,: ²Ý·³Ù áÕµ³Éáí ºñáõë³Õ»ÙÇ ³í»ñáõÙÁ, ǵñ ³å³ß˳ñáõÃÛ³Ý ·³ÕïÝáõÃÛáõÝ: ²Ñ³ ³Û¹ ·³ÕïÝÇùÇ µ³ó³ïñáõÃÛáõÝÁ, ÇÝãÁ »ë ëñµáñ»Ý ¨ ³Ý˳Ëï å³Ñå³Ý»É »Ù µáÉáñ ųٳݳÏÝ»ñáõÙ, ù³ÝÇ ¹»é Ùݳó³Í ¿Ç Ñáõ¹³Û³Ï³ÝáõÃÛáõÝáõÙ:

XI.

øðÆêîàÜڲܺðÆ Ð²Ü¸ºä ÆÜâ ¾ ä²îìÆðàôØ Ðàô¸²ÜºðÆÜ Â²ÈØàô¸À

ì»ñçݳµ³ÝÇ ¨ µáÉáñ í»ñµ»ñí³ÍÝ»ñÇ ³Ùñ³åÝ¹Ù³Ý Ñ³Ù³ñ, »ë áõ½áõÙ »Ù óÉÙáõ¹Ç µáí³Ý¹³ÏáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ ÙÇ ù³ÝÇ µ³é ³ë»É: ÆÝãå»ë ³Ù»Ý Ù»ÏÁ ϳñáÕ ¿ ѳí³ëïÇ³Ý³É Â³ÉÙáõ¹áõÙ ÇÙ åݹáõÙÝ»ñÇ ³ñ¹³ñáõÃÛ³Ý Ù»ç: ²ëïí³Í Ñáõ¹³Ý»ñÇÝ Ý³Ë³·ñáõÙ ¿ ûñÁ »ñ»ù ³Ý·³Ù ϳÝã»É ³Ý»Íù ùñÇëïáÝ۳ݻñÇ íñ³ ¨ ³ÕáÃ»É Ýñ³Ýó ë÷éÙ³Ý Ñ³Ù³ñ: ²Ûë ݳ˳·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ѳïϳå»ë å³ñï³¹Çñ »Ý ˳˳ÙÝ»ñÇ áõ ñ³µµÇÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ: ´³óÇ ¹ñ³ÝÇó, ³ëïí³Í ݳ˳·ñáõÙ ¿ Ñáõ¹³ ÅáÕáíñ¹ÇÝ µáÉáñ Ó»õ»ñáí Ó·ï»É ë»÷³Ï³Ý³óÝ»É ùñÇëïáÝ۳ݻñÇ Ñ³ñëïáõÃÛáõÝÁ` Ëáñ³Ù³ÝÏáõÃÛ³Ùµ, ÷áÕ³÷á˳ݳÏáõÃÛ³Ùµ: Ðáõ¹³Ý»ñÁ å»ïù ¿ ùñÇëïáÝ۳ݻñÇÝ Ñ³ßí»Ý ³Ý³ëáõÝÇ ¨ í³ÛñÇ ·³½³ÝÝ»ñÇ ï»ÕáõÙ ¨ ѳٳå³ï³ëË³Ý ¹ñ³Ýó Ñ»ï í»ñ³µ»ñí»É: лóÝáëÝ»ñÁ, Ïé³å³ßï Ãáõñù»ñÁ ¨ ³ÛÉÝ ÑÇÙ³ñ, í³ï ã»Ý í³ñíáõÙ, ùñÇëïáÝ۳ݻñÁ Ù³ÛÝ ã³ñÇù »Ý ³ÝáõÙ: ºÃ» ùñÇëïáÝÛ³Ý Ï³Ý·Ý³Í ¿ ³Ý¹áõÝ¹Ç Í³ÛñÇÝ, ³å³ Ñáõ¹³Ý, »Ã» ϳñáÕ ¿ ³Ý»É ¹³ ³ÝÝϳï, å»ïù ¿ ÑñÇ Ýñ³Ý: øñÇëïáÝ»³Ï³Ý »Ï»Õ»óÇÝ»ñÁ ³Ý³é³ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ áñç ¿, ÓáÝí³Í Ïé³å³ßïáõÃÛ³ÝÁ: ¸ñ³ ѳٳñ ¿É Ñáõ¹³Ý»ñÁ å³ñï³íáñ »Ý ¹ñ³Ýù ù³Ý¹»É: Üáñ Îï³Ï³ñ³ÝÁ ³Ù»Ý³³ÝÙ³ùáõñ ·ÇñùÝ ¿, ÉÇùÁ ÃÛáõñÇÙ³óáõÃÛáõÝ, ³ëïí³Í³Ý³ñ·áõÙ ¨ åÕÍáõÙ: ¸ñ³ ѳٳñ ¿É Ñáõ¹³Ý»ñÁ å³ñï³íáñ »Ý ¹ñ³Ýù ÑñÏǽ»É, ù³Ý½Ç Ýñ³ÝáõÙ ·ñí³Í ¿ ²ëïÍá êáõñµ ²ÝáõÝÁ: гñ·»ÉÇ ÁÝûñóáÕÝ»ñ, ³ÛÝ ³Ù»ÝÇó, ÇÝã »ë å³ïÙ»óÇ` ãë³ñë³÷³Ñ³ñí»ù: ºë ·Çï»Ù, »ë ݳ˳ï»ëáõÙ »Ù, ÇÝã »ù ³ë»Éáõ` ÙDZû Ñݳñ³íáñ ¿, áñ Ñáõ¹³Ý»ñÁ Ëñí³Í ÉÇÝ»Ý ³Û¹åÇëÇ ë³ñë³÷»ÉÇ ÷ã³ó³ÍáõÃÛ³Ý Ù»ç: ´³Ûó Ó»½ å»ïù ¿ ѳÛïÝÇ ÉÇÝ»ñ ¨ ¹áõù ·Çï»ù, áñ Ñáõ¹³Ý»ñÁ Éù»É »Ý ÷ñÏáõÃÛ³Ý áõÕÇÝ: Üñ³Ýù ³Ý·³Ù Çñ»Ýó µÝ³Ï³Ý, ³ëïí³Í³ÛÇÝ áõ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ûñ»ÝùÝ»ñÇó ¹áõñë »Ý: Üñ³Ýù í³ëï³Ï³íáñ å³ïÇÅ »Ý ÏñáõÙ Çñ»Ýó ¹³Å³Ý³ó³Í ëñï»ñÇ Ñ³Ù³ñ: Üñ³Ýó ³ÉÙáõ¹áõ٠ѳݹÇåáõÙ ¿ ³ëïí³Í³Ý³ñ·áõÙ, »Ýóϳ µ»ñ»Éáõ ë³ñë³÷: ´³í³Ï³Ý ¿ ³ë»É, áñ ãϳ ³é³í»É ³Ýå³ïÇí ѳí³ïù, ù³Ý Ñáõ¹³Û³Ï³ÝÝ ¿ ¨ áñ áã ÙÇ Ù³ñ¹ ³Ýå³ïíáõÃÛ³Ý ¨ ³Ý³ñ·áõÃÛ³Ý Ù»ç ãÇ Ï³ñáÕ Ñ³í³ë³ñí»É Ñáõ¹³Ý»ñÇ Ñ»ï: ìÇßï ²ß˳ñÑÇÝ` »Ã» ¹ñ³Ýù »ñµ»õÇó» ÏѳëÝ»Ý Çß˳ÝáõÃÛ³Ý: ²Ù»Ý ûñ ²ëïÍáõÝ ÏѳëóÝ»Ýù »é³Ý¹áï ³ÕáÃùÝ»ñ, áñ ܳ ÷³÷Ï»óÝÇ ³Û¹ ÙáÉáñí³Í ÅáÕáíñ¹Ç ëñï»ñÁ, å³ïéÇ Ýñ³Ý ÏáõÛñ³óÝáÕ í³ñ³·áõÛñÁ, ¨ óñÇ Ë³í³ñÁ, áñáõ٠ݳ ÇÝù-

- 342 -

ݳϳ٠Ëñí»É ¿: ºë ³ëáõÙ »Ù ÇÝùݳϳÙ, ù³Ý½Ç Ñáõ¹³Ý»ñÁ ѳϳ¹ñíáõÙ »Ý ×ßÙ³ñïáõÃÛ³ÝÁ, ÇÝãÁ Çñ»Ýó ѳÛïÝÇ ¿, ¨ ѳϳ¹ñíáõÙ »Ý êáõñµ Ðá·áõÝ: ú, »Ã» Ýñ³Ýù ϳñáÕ³Ý³Ý Ëáëï³í³Ý»É, ˳ã³ÏÝùí»É áõ ѳí³ï³É øñÇëïáëÇÝ ¨ Üñ³ êáõñµ ºí³Ý·»ÉdzÛÇÝ, ÇÝãÁ ¹³ë³Ëáë»É »Ý ³Õù³ï, Ë³Õ³Õ ¨ ÙÇÝã»õ Ù³Ñ ù³ßùßí³Í ³é³ùÛ³ÉÝ»ñÁ: Üáñ Ïï³Ï³ñ³ÝÁ, áñÁ ÏÝùí³Í ¿ ³Û¹ù³Ý ï³ñµ»ñ ë»é»ñÇ ¨ µáÉáñ ï³ñÇÝ»ñÇ ï³é³åÛ³ÉÝ»ñÇ ³ñÛáõÝáí, Ýáñ³ÍÝÇó ÙÇÝã»õ Í»ñ»ñ: ºí³Ý·»ÉÇ», ³Û¹ù³Ý ɳïÇݳϳÝ, ÑáõݳϳÙ, ³ýñÇÏ³Ï³Ý ¨ ÇÝãù³Ý ¹³ë³ïáõÝ»ñÇ ¨ ³ëïí³Í³Ëáëù»ñÇ Ñ³Ûñ»ñÇ ÏáÕÙÇó ¿ Ù»Ïݳµ³Ýí³Í: ºí³Ý·»ÉdzÝ, áñÁ 19 ¹³ñ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ å³Ñå³ÝáõÙ ¿ Çñ ëñµáõÃÛáõÝÁ ¨ ³ëïí³Í³ÛÝáõÃÛáõÝÁ àôÕÕ³÷³é »Ï»Õ»óáõ ·ñÏáõÙ: ö³éù ²ëïÍáõÝ, ÐÇëáõë øñÇëïáëÇÝ ¨ ÏáõÛë سñdzÙÇÝ: ²ÙÇÝ:

1) üñ³Ýë»ñ»Ý É»½íáí ϳ ϵÉ-³Ï³Ý ·É˳íáñ “¼áѳñ” ·ñùÇ ÑdzݳÉÇ ¨ ÉÇáíÇÝ ëïáõÛ· óñ·Ù³ÝáõÃÛáõÝ, áñÁ å³ïϳÝáõÙ ¿ Ä. ¸»-äáÉÇ (Jcan de Puuly) ¨ Ññ³ï³ñ³Ïí³Í 1896Ã. ö³ñǽáõÙ 2) ÜáõÛÝå»ë ϳ Ä. ¸»-äáÉÇ ÑdzݳÉÇ Ã³ñ·Ù³ÝáõÃÛáõÝÁ: 3) ê˳ÉíáõÙ ¿: ²í»ÉÇ í³Õ Ýñ³Ý ¹ñ³ Ù³ëÇÝ ·ñ»É ¿ ùñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝ ÁݹáõÝ³Í ñ³µµÇ ä³áÉá Ø»¹ÇãÇÝ, 4) ÈÇáíÇÝ Ï³ëϳͻÉÇ ¿, ·áÝ» ÝٳݳÏÁ, ³Ù»Ý ¹»åùáõÙ, ³å³Ñáí³·ñáõÙÁ ѳïáõÏ ¿ ³½·³ÛÇÝ µÝ³íáñáõÃÛ³Ý ·ÍÇÝ 5) Ø»ñϳµ³é ¿ (³ÝÇÙ³ëï), µ³ó³ñӳϳå»ë ³Ýѳí³Ý³Ï³Ý ¨ ùÇã ×ßï³ÝÙ³Ý: ´³óÇ ¹ñ³ÝÇó, áã-áù áãÇÝã ÇÙ³Ý³É ãÇ Ï³ñáÕ, á㠳ٻݳٻÏݳµ³Ý ˳˳ÙÝ»ñÝ áõ ñ³µµÇÝ»ñÁ, á㠳ݷ³Ù ëáõñµ ó³¹ÇÏÝ»ñÁ: ´³óÇ ¹ñ³ÝÇó ³Ûë ѳëï³ïáõÙÝ»ñÁ ѳϳëáõÙ »Ý äáÕáë ³é³ùÛ³ÉÇ Ëáëù»ñÇÝ, áí ³ëáõÙ ¿, áñ Ñáõ¹³Ý»ñÁ ã¿ÇÝ Ë³ãÇ ùñÇëïáëÇÝ, »Ã» ÇٳݳÇÝ á±í ¿ ݳ: 6) êïáõÛ· ³Ûë ÝáõÛÝ ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÁ ѳݹÇåáõÙ ¿ ³ÉÙáõ¹áõÙ: 7) ºÃ» ³Û¹åÇëÇ ³¹³Ã »ñÝ»õÇó» ·áÛáõÃÛáõÝ ¿ áõÝ»ó»É, ³å³ ³ÛÅÙ »ñ»õÇ å³Ñå³ÝíáõÙ ¿, ͳÛñ³Ñ»Õ ¹»åùáõÙ ï»Õ»ñáõÙ, áñï»Õ ϳ áñ»õ¿ áëïÇϳÝ: 8) Ü»áýÇïÁ µ³½Ù³ÃÇí ³Ý·³Ù ÏñÏÝáõÙ ¿ ¨ Áݹ·ÍáõÙ ï³Ýçí»Éáõ ³Ýßñç³Ýó»ÉáõÃÛáõÝÁ, µ³Ûó áã ÙÇ ï»Õ ãÇ ³ëáõ٠ѳïϳå»ë ÇÝãåÇëÇ?ù, ¨ ÇÝãå»ë ¿ Ù³Ýñ³Ù³ëÝ Ï³ï³ñíáõÙ Í»ë³Ï³Ý ëå³ÝáõÃÛáõÝÁ: àïݳï³ÏáõÙ »Ý, DZÝã ¾, »Ã» ³ÛÝ Í»ë³Ï³Ý ¿, ³å³ å»ïù ¿ Çñ³Ï³Ý³óíÇ Ñ³ÛïÝÇ Ó»õáí, áã û ÇÝã-áñ Ó»õ, ÇÝã-áñ Ù»ÏÇ ÏáÕÙÇó, ÇëÏ, ÃíáõÙ ¿ û, ³Ýå³ÛÙ³Ý ñ³µµÇÇ Ý»ñϳÛáõÃÛ³Ùµ, ¨ ÏïñáÕÇ Ù³ëݳÏóáõÃÛ³Ùµ, áí ÏñáõÙ ¿ å³ßïáÝ³Ï³Ý ³ëïÇ×³Ý “¼áѳµ»ñáÕ”: سñ¹áõ ѳٳñ, áí ·ÇïÇ ³Ù»Ý Ù³Ýñ³Ù³ëÝáõÃÛáõÝÝ»ñ, ³Û¹åÇëÇ ÉéáõÃÛáõÝÁ ³í»ÉÇÝ ¿ ù³Ý ï³ñûñÇÝ³Ï ¿ ¨ ³ÝѳëϳݳÉÇ: 9) ºÃ» ³Û¹ ·³ÕïÝÇùÁ, áñ ÙÇßï å»ïù ¿ Çñ³Ï³Ý³óíÇ Ñ³ÛïÝÇ ÙÇßï Ù»Ï ¨ ÝáõÛÝ Í»ëáí: ÆÝãáõ ݳ ã³ë»ó` ѳïϳå»ë áñá±í:

- 343 -

î²êÜغκðàð¸ àôð첶ÆÌ ØºêêƲ--ѵñÛ³Û»ñ»Ý ØÆÞƲР¸»é»õë Ý.Ã.³. 10-ñ¹ ¹³ñÇó, »ñµ ѵñ۳ݻñÁ å³ÛÙ³Ý Ï³å»óÇÝ “ºÑáí³ÛÇ” Ñ»ï, áñ, »Ã» Çñ»Ýù Ϲ³éÝ³Ý ë³ï³Ý³Ý»ñ` ÷áñÓáõÃÛáõÝÁ Çñ³Ï³Ý³óÝ»Ý, ݳ Çñ»Ýó ÃáõÛÉ Ïï³ ³åñ»Éáõ ä³Õ»ëïÇÝÇ ï³ñ³ÍùáõÙ, ѳí»ñÅ ëïñáõÏÇ Ï³ñ·³íÇ׳ÏÇó ÏѳëóÝÇ Ã³·³íáñÇ “ϳà áõïáÕÇ”, µ³Ûó ³Û¹ ³Ù»ÝÇó Ñ»ïá Çñ»Ýù å»ïù ¿ í»ñ³Ý³Ý: ²Û¹ ûñí³ÝÇó ëÏë³Í` ÙÇÝã»õ ûñë, ѵñ۳ݻñÁ Çñ»Ýó ÷ñÏÇã »Ý ÷ÝÃñáõÙ, áñÁ å»ïù ¿ ѳÛïÝíÇ` ë³ï³Ý³Ï³Ý å³Ñí³ÍùÇó Ñ»ïá Çñ»Ýó ÷ñÏ»Éáõ Ù³ñ¹ÏáõÃÛáõÝÇó` “²Ñ»Õ ø³í³ñ³ÝÇó”: ÐÇß»ù` ²Ù³É»ÏÇ ÇÝã±Ý ¿ ³Ñ³½³Ý· ¨ ³Ñ ³é³ç³óÝáõÙ` --²ÛÝ, áñ »ñµ ÑÇÙ³ »Ï»É ¿ ³½³ï³·ñÙ³Ý å³ÑÁ, »í ݳ ç³ÝáõÙ ¿ Ëáó»É ³Û¹ ѳí³ïùÇ ³ÕµÛáõñÇÝ, ÇÝãÁ ëÏǽµ ¿ ³éÝáõÙ ïÇñáç ³é³çÇÝ »ñÏáõ ï³é»ñÇó, áñáÝù Ïϳ½Ù»Ý ‫הוה‬ áí¿` Ý»ñϳ µ³éÁ: ÆëÏ ³Û¹ ï³é»ñÇ “³Û” ¨ “í»í”` 5+6 ·áõÙ³ñÁ ï³ÉÇë ¿ 11, ÇÝãÁ ÝÇë³ÝÇ 11-Ý ¿, »ñµ ³ÙµáÕç ³ß˳ñÑÁ ïáÝáõÙ ¿ öñÏÇãÇ (Ребе Короля Мошиаха) ÍÝáõݹÁ: ê³ ¿ ³ÙµáÕç ÃßݳÙáõÃÛ³Ý ÇÙ³ëïÁ` гÛÁ ²é³çÇÝ ²ñ³ñí³Í ²½·Ý ¿, ÇëÏ Çñ»Ýù ë³ï³ÝÁ: γ٠гÛÁ å»ïù ¿ ë»ñÇ ´³ñá۳ϳÝáõÃÛ³Ý ²é³ù»ÉáõÃÛáõÝÝ ²ß˳ñÑÇ íñ³, ϳ٠ë³ï³ÝÁ ï³ÝÇ Çñ ³é³çÝáõÃÛáõÝÁ ˳µ»áõÃÛ³Ùµ áõ Ï»ÕÍÇùáí: ÐÇëáõëÁ çÑáõ¹Ý»ñÇÝ ³Ýѳí³ï³ÉÇ Ñ³ÕÃ³Ý³Ï áõ ѳçáÕáõÃÛáõÝ µ»ñ»ó, µ³Ûó å³ï³ë˳ݳïíáõÃÛáõÝÇó ã¿ñ ϳñáÕ ³½³ï»É: ÐÇëáõëÁ Üáñ Ïï³Ï³ñ³ÝáõÙ çÑáõ¹Ý»ñÇÝ ½·áõß³óÝáõÙ ¿ ³Û¹ Ù³ëÇÝ, ³ë»Éáí,-§ÞáõÝÁ í»ñ³¹³éÝáõÙ ¿ Çñ ÷ËëáõÝóùÇÝ, ÇëÏ ÉáÕ³ó³Í Ëá½Á` ó»ËÇ Ù»ç å³ñÏ»Éáõ¦: æÑáõ¹Ý»ñÁ ë³ É³í ·Çï»ÇÝ` ï»Õ»Ï³óí³Í ¿ÇÝ áõ å»ïù ¿ ÙÇ µ³Ý ݳ˳ӻéÝ»ÇÝ, û ã¿, ÙÇ»õÝáõÛÝ ¿ 2012 Ãí³Ï³ÝÇ ¹»Ïï»Ùµ»ñÇ 21 ³Ýßñç³Ýó»ÉÇ ¿ñ: ÆëÏ Çñ»Ýó ѳïϳÝß³Ï³Ý 11 ÃÇíÁ` áõñí³·ÇÍÁ, Ý߳ݳÏáõÙ ¿, áñ Çñ»Ýù 10-Á áñå»ë ²ñ³ñãÇ ËáñÑñ¹³ÝÇß (³Ý·³Ù ÞáõÙ»ñÝ»ñÇ Ùáï) ã»Ý ÁݹáõÝáõÙ ¨ Çñ»Ýó ·É˳íáñÇÝ »Ý ëå³ëáõÙ` 9-Çó (ÇëÏ 9-Á çÑáõ¹³Ï³Ý »é³ÝÏÛáõÝÇÝ ¿) Ùdzݷ³ÙÇó ßñç³Ýó»Éáí 11-Á` ó³ÝÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý Ï³Ù “Ýáñ ÏÛ³Ýù” ÃÇí: úñÇÝ³Ï ²ØÜ-áõÙ Çñ»Ýù »Ý ϳ½Ù³Ï»ñå»É 9-1-1 ÷ñÏáõÃÛ³Ý Í³é³ÛáõÃÛ³Ý Ñ»é³ËáëÁ, å³Ûûóñ³Í ²ØÜ ÙÇç³½·³ÛÇÝ ³é»õïñÇ Ï»ÝïñáÝÁ 11-Ç ¿ñ ÝÙ³Ý, áñÁ Çñ»Ýù ¿É å³ÛûóñÇÝ ¨ ³ÛÉÝ: Àëï ѵñÛ³Ï³Ý Í»ëÇ ëϽÙáõÙ å»ïù ¿ ·³ Úáë»ýÇ ÑáïÇó Ù»ëëdzÝ, áñÁ ½áÑíÇ ¶á· áõ س·á·Ç Ñ»ï ÏéíáõÙ, áñÇó Ñ»ïá ·³ ¸³íÇ¹Ç ÑáïÇó ÇëÏ³Ï³Ý Ù»ëëdzÝ: Ø»ëëdzÛÇ` ÷ñÏãÇ Ñ³ÛïÝí»ÉÁ Ùï³Í ¿ ³Ù»Ý ÙÇ ÑµñÛ³ÛÇ »Ýó·Çï³ÏóáõÃÛ³Ý Ù»ç, ÇÝãÁ ·Çß»ñ áõ ½áñ ѳݷÇëï ãÇ ï³ÉÇë: Æë³Û³ Ù³ñ·³ñ»Ý ³ëáõÙ ¿,-§ºô Ï·³ ³ÛÝ ûñÁ, ²ëïí³Í ÝáñÇó, »ñÏñáñ¹ ³Ý·³Ù Çñ Ó»éùÁ ÏÙ»ÏÝÇ, áñå»ë½Ç Çñ ÅáÕáíñ¹Ç Ùݳóáñ¹ÇÝ í»ñ³¹³ñÓÝÇ, áñÁ áÕç ÏÙݳ…: ºô ݳ ÅáÕáíáõñÝ»ñÇÝ Ýß³Ý Ïï³ ¨ Ïѳí³ùÇ Æëñá¿ÉÇó ³ñï³ùëí³ÍÝ»ñÇÝ ¨ Ðáõ¹»³ÛÇó ³ñï³ùëí³ÍÝ»ñÇÝ Ïѳí³ùÇ ºñÏñÇ ãáñë ÏáÕÙ»ñÇó…: ºô ϳåñÇ ÇÙ ÅáÕáíáõñ¹Á ˳ճÕáõÃÛ³Ý ·ñÏáõÙ ¨ ³Ýíï³Ý· µÝ³Ï³ñ³ÝÝ»ñáõÙ ¨ ³Ý¹áññáõÙ¦: еñ۳ݻñÁ ѳí³ï³ó»É »Ý ¹ñ³Ý, ѳí³ï³ó»É »Ý µáÉáñ Ïáïáñ³ÍÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï, ÇÝãå»ë ݳ»õ ´á·¹³Ý ÊÙ»ÉÝÇóÏáõ ѳñÛáõñ³íáñ ѵñÛ³Ï³Ý Ñ³Ù³ÛÝùÝ»ñÇ µÝ³çÝçÙ³Ý å³ÑÇÝ, »ñµ ÷ñÏí³ÍÝ»ñÇó Ù»ÏÁ ·ñ»ó,-§²ëïí³Í, »±ñµ í»ñç³å»ë Ï·³ í»ñçÇÝ Ññ³ßùÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³ÏÁ: òáõÛó ïáõñ Ù»½ Ññ³ßùÝ»ñÁ` ÇÝãå»ë º·ÇåïáëÇó »ÉùÇ ûñ»ñÇݦ: ÆáëÇý öɳíÇÝ ·ñáõÙ ¿, áñ 100 ï³ñÇ »ñÏñáñ¹ ï³×³ñÇ ÷Éáõ½áõÙÇó ³é³ç, »ñµ ÑéáÙ»³óÇÝ»ñÁ ËÇëï ×ÝßáõÙ ¿ÇÝ Ðáõ¹»³ÛÇÝ, ѳÛïÝí»ó »áõ¹³ë Ù»ëëdzÝ, ݳ ѳí³ùáõÙ ¿ Ñáõ¹³Ý»ñÇÝ Ðáñ¹³Ý³Ý ·»ïÇ Ùáï` ѳí³ëïdzóÝ»Éáí, áñ ·»ïÁ Ïï»Õ³ïííÇ, ãÇ Ï³ï³ñíáõÙ, ÑéáÙ»³óÇ ½ÇÝíáñÝ»ñÁ Ó»ñµ³Ï³ÉáõÙ »Ý ¹ñ³Ý áõ µ³Ýï³ñÏáõÙ: Ø»Ï ³ÛÉ º·Çåï³óÇ ÑµñÛ³ 30.000 ѳí³ù»ó Çñ ßáõñçÁ, µ»ñ»ó ÒÇóåïÕÇ ë³ñÇ Ùáï, ѳí³ëïdzóÝ»Éáí, áñ ºñáõë³Õ»ÙÇ å³ñÇëåÁ Ï÷ÉíÇ Çñ ³éç»õ: ÜáñÇó ãϳï³ñí»ó, ÑéáÙ»³óÇ ½ÇÝíáñÝ»ñÁ µ³Ýï³ñÏ»óÇÝ: Ø»Ï áõñÇßÝ ¿É ѳí³ù»ó ÅáÕáíñ¹ÇÝ ï³ñ³í ³Ý³å³ï, áñï»Õ ÑéáÙ»³óÇ ½áñùÁ ¹ñ³Ýó Ïáïáñ»ó: Ø»Ï áõñÇß Ù»ëëdz ¿É ºñáõë³Õ»ÙÇ ³ÝÏÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï Ñ³í³ù»ó ÅáÕáíñ¹ÇÝ ï³ñ³í

- 344 -

³ÛñíáÕ ï³×³ñ` “Ññ³ßùÇ Ñ»ï ѳݹÇåٳݔ, µáÉáñÁ ÑñÏǽí»óÇÝ ³ÛÝï»Õ: ÐÇÝ·»ñáñ¹ ¹³ñÇ Ï»ë»ñÇÝ ÎñÇï ÏÕ½áõÙ ÙÇ Ýáñ Ù»ëëdz Øáß» ѵñ۳ݻñÇÝ Ñ³í³ù»ó, ѳí³ëïdzóÝ»Éáí, áñ ÍáíÇ íñ³Ûáí ù³ÛÉ»Éáí Ï·Ý³Ý êáõñµ ÐáÕ: ¸ñ³ ³½¹³Ýß³Ýáí µáÉáñÁ ·óí»óÇÝ Íáí áõ ˻չí»óÇÝ: 11-ñ¹ ¹³ñÇ í»ñçÇÝ` Ù»Ï áõñÇß Ù»ëëdz ѵñ۳ݻñÇÝ Ñ³í³ù»ó, ³ë»Éáí ˳ã³ÏÇñÝ»ñÇÝ Ï¹ÇٳϳۻÝù. Áëï ѳßí³ñÏÇ` ʳ½³ñdzÛÇó, ÷³Ëëï³Ï³ÝÝ»ñ ÑÛáõëÇëÇó ¨ Æëñá¿ÉÇ ³ÝÑ»ï³ó³Í 10-Á ë»ñáõݹݻñÁ ÏѳëÝ»Ý áõ Ïç³ñ¹»Ýù ¹ñ³Ýó` ˳ã³ÏÇñÝ»ñÁ µáÉáñÇÝ Ïáïáñ»óÇÝ: 12-ñ¹ ¹³ñáõÙ ºÙ»ÝáõÙ, »ñµ ³ñ³µÝ»ñÁ ½áéáí ѵñ۳ݻñÇÝ ÇëɳٳóÝáõÙ ¿ÇÝ, ÙÇ Ýáñ Ù»ëëdz ѵñ۳ݻñÇÝ Ñ³í³ëïdzóÝ»Éáí, áñ »Ï»É ¿ Ù»ëëdzÛÇ Å³ÙÁ ¨ å»ïù ¿ áõÝ»ó³ÍÁ µ³Å³Ý»É ³Õù³ïÝ»ñÇÝ` ³Û¹å»ë ¿É ³ñÇÝ: ºñµ ³ñ³µ ó·³íáñÁ Ýñ³Ý Ó»ñµ³Ï³É»ó áõ ѳñóñ»ó ÇÝãáõ ¹³ ³ñ»óÇñ, ݳ å³ï³ë˳ݻó, û ²ëïÍá ϳÙáù ¿ñ: ÆëÏ ³ÛÝ ËáëùÇÝ, û ϳñáÕ »ë ³å³óáõó»É, Ù»ëÇ³Ý å³ï³ë˳ݻó ³Ûá, Ïïñ»ù ÇÙ ·ÉáõËÁ ¨ »ë ϻݹ³ÝÇ ÏÙݳÙ: ¶ÉáõËÁ Ïïñ»óÇÝ áõ ݳ Ù»é³í: ´³Ûó ÙÇÝã»õ ÑÇÙ³ ³ëáÕÝ»ñ ϳÝ, áñ Ýñ³ Ñá·ÇÝ ßáõïáí Ïѳٵ³ñÓíÇ áõ Ï·³: ¼³ñٳݳÉÇ Ñ³ÙÁÝÏٳٵ 1648à ݳËûñáù ѳÛïÝí³Í ¿ñ áñå»ë Ù»ëëdzÛÇ Å³Ù³ÝÙ³Ý ï³ñÇ: “¼áѳñÇ” Ù»ç ·ñí³Í ¿ñ, áñ ³Û¹ ï³ñÇÝ ÑµñÛ³Ï³Ý ïáÙ³ñáí ³ß˳ñÑÇ ³ñ³ñáõÙÇó Ñ»ïá 5408 Ãí³Ï³ÝÝ ¿ñ ¨ µáÉáñ Áݹ·»ïÝÛ³ µÝ³ÏÇãÝ»ñÁ Ïѳٵ³ñÓí»Ý, ù³Ý½Ç ³ëí³Í ¿,- “³Û¹ ïáÝ³Ï³Ý ï³ñÇÝ Ó»½³ÝÇó ³Ù»Ý Ù»ÏÁ Ïí»ñ³¹³éݳ Çñ µ³ËïÇÝ”: òÝóáõÙÁ ³Ñ³íáñ ¿ñ, µ³Ûó ³ÛÝ ãí»ñóñ»ó Ù»ëëdzÛÇ ëå³ëáõÙÁ, ³ÛÝ Ñ³Ù³ñí»ó “Ù»ëëdzÛÇ ÍÝÝ¹Û³Ý ï³Ýç³Ýù”, ¶á·Ç áõ س·á·Ç ³ñß³í³Ýù: Ƶñ ºñáõë³Õ»ÙÇ ï³×³ñÇ ù³Ý¹Ù³Ý ï³ñ»¹³ñÓÇ` 1626Ã. ³í ³ÙëÇ 9-ÇÝ, Áëï ÎµÉ³Ï³Ý Ñ³ßí³ñÏÝ»ñÇ å»ïù ¿ ÍÝí»ñ Ù»ëëdzÝ: ¸³ ƽÙÇñ ù³Õ³ùáõÙ ÍÝí³Í Þ³µï³Û òíÇÝ ¿ñ: еñÛ³Ï³Ý Í»ëáí ݳËÝÇÝ å»ïù ¿ ÉÇÝ»ñ ºÕÛ³ Ù³ñ·³ñ»Ý: ¶³½³ÛÇó 20 ï³ñ»Ï³Ý ÇÝã áñ Ü³Ã³Ý ³ë»ó, áñ ºÕÛ³ÛÇ Ñá·ÇÝ Çñ Ù»ç ¿ ï»Õ³Ï³Ûí»É ¨ ѳÛï³ñ³ñ»ó, áñ Ù»ëëÇ³Ý ¹³ Þ³µï³Û òíÇÝ ¿: 1665à ѵñÛ³Ï³Ý Ýáñ ï³ñí³ ûñÁ ëÇݳ·á·áõ٠ݳ áñå»ë ¸³íÇ¹Ç ÑáïÇó` ѳÛï³ñ³ñ»ó Çñ»Ý Ù»ëëdz: ²ß˳ñÑÇ µáÉáñ ͳÛñ»ñÇó ³Ûó»É»óÇÝ Ñµñ۳ݻñÁ ³Ù»Ý³Ã³ÝÏ Ýí»ñÝ»ñáí: 14 ë»åï»Ùµ»ñÇ 1666à Ãáõñù³Ï³Ý ëáõÉóÝÁ Éë»ó, ϳÝã»ó ¹ñ³Ý Çñ Ùáï ¨ ݳ ¹³ñÓ³í سËÙ»ï γåÇ·Ç-´³ßÇ ³ÝáõÝáí ÝíÇñÛ³É ÙáõëáõÉÙ³Ý: ê³ÉáÝÇÏáõÙ, üñ³ÝëdzÛáõÙ, Æëå³ÝdzÛáõÙ, ¶»ñÙ³ÝdzÛáõ٠ѳٳñÛ³ ÙÇ³Å³Ù³Ý³Ï Ñ³ÛïÝí»óÇÝ Ø»ëëdzݻñÁ: 20-ñ¹ ¹³ñÇ ë½µÇÝ ê³ÉáÝÇÏáõÙ ·áñÍáõÙ ¿ñ Þ³µ³ï³Û³Ï³Ý ë»Ïï³ “¹»ÛÝÙ»” /ÃáõÃù»ñ»Ý` ßáõé ïí³Í/ ³ÝáõÝáí, 10-15 ѳ½³ñ ³Ý¹³ÙÝ»ñáí: Æñ»Ýó ѳٳñáõÙ ¿ÇÝ áõÕÕ³÷³é ÙáõëáõÉÙ³Ý, ÙdzÛÝ Çñ³ñ Ù»ç ¿ÇÝ ³ÙáõëݳÝáõÙ, µ³Ûó ·³ÕïÝÇ Þ³µ³ï³Û òíÇ áõ Ñáõ¹³Û³å³ßï ¿ÇÝ: ²ñ·»ÉáõÙ ¿ÇÝ íñ»ÅÁ, µ³½Ù³ÏÝáõÃÛáõÝÁ, ³ÙáõëݳÉáõÍáõÃÛáõÝÁ ¨ ëåÇñï³ÛÇÝ ËÙÇãùÁ: ê»Ïï³ÛÇ ³Ù»Ý ³Ý¹³Ù áõÝ»ñ »ñÏáõ ³ÝáõÝ, Ù»ÏÁ Ý»ñϳ ÏÛ³ÝùÇ, ÙÛáõëÁ ¹ñ³ËïÇ Ñ³Ù³ñ: Üñ³Ýù µáÉáñÁ ³í ³ÙëÇ 9-Á ïáÝáõÙ ¿ÇÝ Çñ»Ýó áõëáõóãÇ` Þ³µ³ï³Û òíÇÛÇ ÍÝáõݹÁ: àô ³ÛëåÇëÇ ïËزð ϻݹ³ÝÇÝ»ñÇó ÍÝí»óÇÝ ³ñÛáõݳñµáõ г۽³ñÙ³ëå³Ý ºñÇïÃáõñù»ñÝ áõ ø»Ù³É ²Ã³ÃáõñùÁ: ²ñ¹á±ù ³ÛëåÇëÇ ³Ý³ëáõÝÁ Ïѳëϳݳ, áñ ѳ½³ñ³ÙÛ³ÏÝ»ñÇ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÁ ÑñÏǽ»É áõ ù³ÙáõÝ ï³É ãÇ Ï³ñ»ÉÇ, ãÇ Ï³ñ»ÉÇ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³Ý ëϽµÝ³ÕµÛáõñÁ í»ñ³óÝ»É, ³ÛÝ å³ïϳÝáõÙ ¿ ³ÙµáÕç Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³ÝÁ, ³ÛÝ Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý ëñµáõÃÛáõÝÝ ¿: à’â, âÆ Î²ðàÔ, Ùï³Í»ÉÝ ³Û¹ Ù³ëÇÝ ³Ý·³Ù ³ÝÇÙ³ëï ¿: ²Û¹ Ãßí³éÁ ѳí³ï³ñÇÙ ¿ ÙdzÛÝ ÷áÕÇÝ áõ åáéÝÏáõÃÛ³ÝÁ, å³ßïáõÙ ¿ ÷áÕÇ ²ëïÍáõÝ` سÙáݳÛÇÝ, åáéÝÏáõÃÛ³Ý ²ëïÍáõÝ` ºÑáí³ÛÇÝ, ¹³Å³ÝáõÃÛ³Ý ²ëïí³Í ê³µ³áýÇÝ:

- 345 -

²Ø´àÔæ زð¸ÎàôÂÚ²Ü ìºð²´ºðØàôÜøÀ дðڲܺðÆ Ð²Ü¸ºä (еñÛ³Ï³Ý Ñ³ñó»ñÇ Ñ³Ýñ³·Çï³ñ³Ý 27 Ññ³ï. ¶»ñÙ³Ýdz)

1170Ý.Ã.³.-³÷³é³ßñçÇÏ ·áÕ»ñ: ³ɳݻóÇÝ º·ÇåïáëÁ` ÷³Ë³Ý: 722à -²ëáñ»ëï³ÝÇ ê³ñ·áÝ 2-Á ³ÝáõÕÕ»ÉÇ ³Ûɳë»éí³Í Ññ»ßÝ»ñÇÝ Ïáïáñ»ó 598à -²ëáñ»ëï³ÝÇ Ü³í³Ëáõ¹áÝáëáñÁ Ïáïáñ»ó ¨ ï»Õ³Ñ³Ý»ó Ññ»ßÝ»ñÇÝ 7-ñ¹ ¹³ñ -¸³íÃÇ ³ëïÕÁ: ²ÛëÇÝùÝ ý³ÉÉáëÁ ÁݹáõÝ»óÇÝ Ñ³Ù³Ñáï³ÛÇÝ å³ßï³ÙáõÝù 539à -ä³ñëÇÏÝ»ñÁ ·ñ³í»óÇÝ ´³µ»ÉáÝÁ (Ñáõ¹³Û³Ï³Ý å»ïáõÃÛ³Ý ãÇ »Õ»É) 5-ñ¹ ¹³ñ -Ðáõ¹³Ý»ñÁ ëÏë»óÇÝ û·ïí»É ³ñ³Ù»³Ï³Ý (ÑÇÝ Ð³ÛϳϳÝ) ï³é»ñÇó 397à -êÏëáõÙ »Ý ·ñ»É Ãáñ³Ý: Øáíë»ëÁ ¹³ñ»ñ ³é³ç ³ñ¹»Ý ٳѳó³Í ¿ñ: 356à -²Ù³É»Ï ²Ù³ÝÁ Ññ³Ù³Û»ó ÉñÇí µÝ³çÝç»É Ñáõ¹³Ý»ñÇÝ 332à -²É»ùë³Ý¹ñ سϻ¹áݳóÇÝ ÷ñÏ»ó çÑáõ¹Ý»ñÇÝ: ÀÝÏ³Ý ¾É»ÝÝ»ñÇ ï³Ï: 3-ñ¹ ¹³ñ - ¾ëý»ñ سݻýáÝ ùñÙÇ ³ß˳ñѳÑéã³Ï ·ÇñùÁ` §Ðáõ¹³Ý»ñÇÝ Ù»Ïáõë³óݻɦ: 168à -¾åÇý³Ý 4-ñ¹ ²ÝïÇáùÁ ·»ñ»ó Ñáõ¹³Ý»ñÇÝ 78—70à -ä³Õ»ëïÇÝÁ г۳ëï³ÝÇ ï³Ï (Ñáõ¹³Û³Ï³Ý å»ïáõÃÛáõÝ ãÇ »Õ»É) 70à -ÐéáÙÁ ·ñ³í»ó ä³Õ»ëïÇÝÁ (Ðáõ¹³Û³Ï³Ý å»ïáõÃÛáõÝ ãϳñ) 65à -äáÙå»ÛÁ Ñáõ¹³Ý»ñÇÝ ·»ñ»ó ï³ñ³í ÐéáÙ 43Ù.Ã.³. -γëëÇÝ (ÐéáÙÇ) ïáõñùÁ ãí׳ñ»Éáõ ѳٳñ Ñáõ¹³Ý»ñÇÝ í³×³é»ó ëïñÏáõÃ-Ý 6Ã. Ý.Ã. -ä³Õ»ëïÇÝÁ ¹³ñÓ³í ¹³ï³Ë³½³Ï³Ý ÐéáÙ»³Ï³Ý ï³ñ³Íù 38Ã. Ý.Ã. -²É»ùë³Ý¹ñdzÛÇ Ñáõ¹³Û³Ï³Ý Ïáïáñ³ÍÝ»ñÁ 67à -ÐéáÙÁ Ñáõ¹³Û³Ï³Ý Ïáïáñ³Í ϳÕٳϻñå»ó 135à -ÐéáÙÁ ÝáñÇó Ñáõ¹³Û³Ï³Ý Ïáïáñ³Í ϳ½Ù³Ï»ñå»ó 305à -¾ÉíÇñÇ ùñÇëïáÝ³Ï³Ý ÅáÕáíÁ ³ñ·»É»ó Ñáõ¹³Ý»ñÇ Ñ»ï ѳóÇ Ýëï»É 325à -ÜÇÏ»³ÛÇ ïÇ»½»ñ³ÅáÕáíáõÙ øñÇëïáëÇÝ ×³Ý³ã»óÇÝ ²ëïí³Í 335à -´Ûáõ½³Ý¹Ç³Ý ³ñ·»ÉáõÙ ¿ Ñáõ¹³Ý»ñÇÝ ºñáõë³Õ»ÙáõÙ ³ÕáûÉÁ 395à -ä³Õ»ëïÇÝÁ ´Ûáõ½³Ý¹Ç³ÛÇ ï³Ï (Ñáõ¹³Û³Ï³Ý å»ïáõÃÛáõÝ ãϳñ) 5-ñ¹ ¹³ñ -ØÇßݳÛÇ ¨ ¶»Ù³ñÇ ÑÇÙ³Ý íñ³ ëÏë»óÇÝ ·ñ»É ³ÉÙáõ¹Á 423à -²ÝïÇáùáõÙ ùñÇëïáÝÛ³ »ñ»Ë³ÛÇÝ Ë³ã»Éáõ ѳٳñ Ñáõ¹³Û. Ïáïáñ³Í 438à -ü»á¹»ëdz 2-Á §Ñ³Ï³Ñáõ¹³Û³Ï³Ý Ïá¹»ùë¦ Ññ³ï³ñ³Ï»ó 468à -§²ß˳ñÑÇ ù³Ý¹Ù³Ý ï³ñǦ ä³ñëÇÏÝ»ñÁ ëÇݳ·á·Ý»ñÁ ³í»ñ»óÇÝ 472à -ü»ñá½ 2-Á (Æñ³Ý) ùñÙ»ñÇÝ ëå³Ý»Éáõ ѳٳñ Ñáõ¹³Ý»ñÇÝ Ïáïáñ»ó 500à - §ÐÇݳíáõñÓ¦ ³ÉÙáõ¹Á ³í³ñï»óÇÝ 525à - Ú»Ù»ÝáõÙ í»ñ³óñÇÝ Ñáõ¹³Û³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ áñå»ë å»ï³Ï³Ý ÏñáÝ 531à -ÚáõëïÇÝdzÝÁ ëáõï »ñ¹í»Éáõ ѳٳñ Ñáõ¹. µ»ñ»ó ѳïáõÏ Ï³Ýáݳϳñ·Ç 614à -Æñ³ÏÉÇÇ Ññ³Ù³ÝÁ ´Ûáõ½³Ý¹Ç³ÛáõÙ Ñáõ¹³ÛǽÙÁ ³ñ·»É»Éáõ Ù³ëÇÝ 626à -¸á·áµ»ñï 1 ¾¹Ç·ïÁ ¶³ÉdzÛáõÙ ³ñ·»É»ó Ñáõ¹³ÛǽÙÁ 628à -Øáõѳٻ¹Á г۵»ñ û³½ÇëáõÙ Ñáõ¹³ ÑÙáõïÝ»ñÇÝ ·³Õ³÷³ñ³å»ë ѳÕûó 629à -ä³ñëϳëï³ÝÇÝ ³ç³Ïó»Éáõ ѳٳñ ´Ûáõ½³Ý¹Ç³Ý Ñáõ¹³Ý»ñÇÝ Ïáïáñ»ó 637à -ʳÉÇý úÙ³ñÁ ·ñ³í»ó ä³Õ»ëïÇÝÁ 850à -ʳÉÇý Øáõóý³ùÇÉÁ Ñáõ¹³Ý»ñÇÝ ¹»ÕÇÝ ßáñ ëïÇå»ó ϳå»É 879à -²åëï³Ùµ âÇݳóÇù ¶áõ³ÝãÅáõÙ Ñáõ¹³Ý»ñÇÝ Ïáïáñ»óÇÝ 927à -²é³çÇÝ Ñáõ¹³Ý»ñÁ ÎÇ»õáõÙ 965à -èáõë ÇßË³Ý êíÛ³ïáëɳíÁ í»ñ³óñ»ó ʳ½³ñÝ»ñÇ Ñáõ¹³Û³Ï³Ý ÏᷳݳÃÁ 986à -ʳ½³ñÝ»ñÇ ÏᷳݳÃÇ Ñáõ¹³Ý»ñÁ »Ï³Ý ÎÇ»õ ѳÙá½»Éáõ ÁݹáõÝ»É Ñáõ¹³Ç½Ù 1003à -1-ÇÝ Ñáõ¹³Û³Ï³Ý Ïáïáñ³ÍÝ»ñÁ ÎÇ»õáõÙ 1012à -سÛÝóÇ Ñáõ¹³Û³Ï³Ý Ïáïáñ³ÍÁ 1029Ã.. -ºñáõë³Õ»Ùáõ٠ϳÛÇÝ 50 Ñáõ¹³ (Ñáõ¹³Û³Ï³Ý ѳÝñ³·Çï³ñ³Ý) 1066à -¶ñ³Ý³¹³ÛáõÙ ÙáõëáõÉÙ³ÝÝ»ñÁ Ïáïáñ»óÇÝ µáÉáñ Ñáõ¹³Ý»ñÇÝ 1099à -ʳã³ÏÇñÝ»ñÁ Ñáõ¹³Ý»ñÇÝ ÑñÏǽ»óÇÝ ºñáõë³Õ»ÙáõÙ 1113à -ÔñÇÙ: êí»ïáåáÉÏ 2-ñ¹: èáõëdzÛáõÙ ·ñ³Ýóí³Í 1-ÇÝ Ïáïáñ³ÍÁ:

- 346 -

1113Ã 1127 1127Ã 1142Ã

-ÎÇ»õ: ìɳ¹ÇÙÇñ ØáÝáÙ³Ë` í»ñç Ïáïáñ³ÍÝ»ñÇÝ, çÑáõ¹. ³ñï³·. Ȼѳëï³Ý -Ðñ³Ù³Ý. Åǹ»ñÇÝ íï³ñ»É èáõëdzÛÇó, µ³Ûó áëÏÇÝ áõ ³ñͳÃÁ ËÉ»É -Ðáõ¹³Ý»ñÁ γÛ÷ÝáõÙ, ÑÛáõëÇë³ÛÇÝ ÊáõÝáõÙ -Ðñ³Ù³Ý. Åǹ»ñÇÝ íï³ñ»É ÇÝãå»ë ػͳéáõëdzÛÇó` ³ÛÝå»ë ¿É öáùñ³éáõëdzÛÇ ù³Õ³ùÝ»ñÇó 1144à -ܳñíÇã (²Ý·Édz) ºíñáå³ÛáõÙ 1-ÇÝ Ñáõ¹³Û³Ï³Ý Ïáïáñ³ÍÝ»ñÁ 1147à -ìÛáõñóµáõñ·áõÙ é»ïáõ³ÉÇ å³ï׳éáí Ñáõ¹³Û³Ï³Ý Ïáïáñ³Í 1150à -Ðáõ¹³Ý»ñÁ Ȼѳëï³ÝáõÙ 1182à -´Éáõ³ (üñ³Ýëdz) ʳã³ÏÇñÝ»ñÁ µáÉáñ Ñáõ¹³Ý»ñÇÝ ÏáïáñÇÝ 1190à -²Ý·ÉdzÛÇ Ñáõ¹³Û³Ï³Ý Ïáïáñ³ÍÝ»ñÁ 12-13¹. -¶»ñÙ³ÝdzÛáõÙ ëÏë»ó Ó»õ³íáñí»É ǹÇß É»½áõÝ 1211à -üñ³ÝëdzÛÇó ºñáõë³Õ»Ù ï»Õ³÷áËí»óÇÝ 300 ñ³µµÇÝ»ñ 1212à -4-ñ¹ ȳï»ñ³ÝÇ ïÇ»½»ñ³ÅáÕáíÁ Ñáõ¹³Ý»ñÇÝ ¹»ÕÇÝ Ñ³·Ý»É ëïÇå»ó 1220à -¾¹áõ³ñ¹ 1-ÇÝÁ Ñáõ¹³Ý»ñÇÝ íï³ñ»ó ²Ý·ÉdzÛÇó 1236à -üáõɹÇÇ Ñáõ¹³Û³Ï³Ý Ïáïáñ³ÍÝ»ñÁ (üñǹñÇË 2-Á ÉñÇí ãÃáÕ»ó Ïáïáñ»Ý) 1241à -üñ³ÝÏýáõñï-سÛÝÇ Ñáõ¹³Û³Ï³Ý Ïáïáñ³ÍÝ»ñÁ 1242à -ÈÛáõ¹áíÇÏ 9-Á ³Ûñ»ó 12 ϳéù ³ÉÙáõ¹ ¨ Âáñ³ 1243à -´»éÉÇÝáõÙ Ñáõ¹³Ý»ñÇÝ ³Ûñ»óÇÝ Ïñ³ÏÇ íñ³ 1246à -ÆݳϻÝïÇ 4-ñ¹ ä³åÁ ³ñ·»É»ó áõÅáí ÏÝù»É Ñáõ¹³ »ñ»Ë³Ý»ñÇÝ 1251à -´»É³ 4-ñ¹Á ÃáõÛɳïñ»ó Ñáõ¹³Ý»ñÇÝ ³åñ»É ÐáõÝ·³ñdzÛáõÙ 1255à -ÐáõÝ·³ñdzÛáõÙ »ñ»Ë³ÛÇ ëå³ÝáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ 91 Ñáõ¹³ ¹³ï³å³ñïí»ó 1262à -ÈáݹáÝáõÙ ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý å³ï»ñ³½ÙÇ Å³Ù-Ï 700 Ñáõ¹³ Ïáïáñ»óÇÝ 1264à -´áÉ»ëɳí 5-Á (È»Ñ. γÉÇßÇ »ñ»Ë³Ý»ñÇÝ ³ñïáÝáõÃÛáõÝ ïí»ó) 1267à -Øáß» ´»Ý ܳÑÙ³ÝÁ ºñáõë³Õ»ÙÇ 2000 µÝ³ÏãÇ Ù»ç ·ï³í 2 Ñáõ¹³ 1280-86 -¶ñí»ó ¼áѳñÁ (§Ñݳ·áõÛݦ) Ñáõ¹³ ϳµ³ÉÇëïÝ»ñÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ·ÇñùÁ 1290à -¾¹áõ³ñ¹ 1-Á ²Ý·ÉdzÛÇó íï³ñ»ó µáÉáñ Ñáõ¹³Ý»ñÇÝ 1298-99 -¶»ñÙ³ÝdzÛáõÙ 140 Ñáõ¹³Û³Ï³Ý ѳٳÛÝù Ïáïáñ»óÇÝ 1301à -º·ÇåïáëáõÙ Ù³ÙÉÛáõÏÝ»ñÁ Ñáõ¹³Ý»ñÇÝ ¹»ÕÇÝ Ñ³·Ý»É ëïÇå»óÇÝ 1306à -üÇÉÇå ·»Õ»óÇÏÁ üñ³ÝëdzÛÇó íï³ñ»ó Ñáõ¹³Ý»ñÇÝ 1309à -ÆáÑ³Ý 2-¹ Ñ»ñóá·Á ÐáɳݹdzÛáõÙ å³ïëå³ñ»ó Ñáõ¹³Ý»ñÇÝ 1333à -´³Õ¹³¹Ç ëÇݳ·á·Ý»ñÁ ÑñÏǽí»óÇÝ 1322à -â»ÝóñÏí»Éáõ ѳٳñ üñ³ÝëdzÛáõÙ Ñáõ¹³Û³Ï³Ý Ïáïáñ³ÍÝ»ñ 1348à -¶»ñÙ³Ýdz, üñ³Ýëdz, ´áÑ»ÙÇ, Ȼѳëï³Ý: Ðáõ¹³Ý»ñÇ Ïáïáñ³Í` ãáõÙ³ 1349à -Ðáõ¹³Ý»ñÇ íï³ñáõÙÁ ê³ùëáÝdzÛÇó 1380à -êÉáí³ÏdzÛÇ Ñáõ¹³Û³Ï³Ý Ïáïáñ³ÍÁ 1391à -γñÉáë 6-Á íï³ñáõÙ ¿ çÑáõ¹Ý»ñÇÝ üñ³ÝëdzÛÇó 1391à -ê»íÇÉÇáõÙ (Æëå³Ýdz) Ñáõ¹³Û³Ï³Ý Ïáïáñ³Í 1392à -ÈÛáõ¹íÇ· ´³í³ñdzóÇÝ Ñáõ¹³Ý»ñÇÝ ³ÝÓÇ ïáõñùÇ å³Ñ³Ýç ¹ñ»ó 1394à -γéÉáë 6-Á íï³ñáõÙ ¿ Ñáõ¹³Ý»ñÇÝ üñ³ÝëdzÛÇó 1420à -Ðáõ¹³Ý»ñÇ íï³ñáõÙÁ ìǻݳÛÇó (²íëïñdz) ¨ ÈÇáÝÇó (üñ³Ýëdz) 1428à -ÐéáÙÇ ¾¹ÇÏï ä³åÁ ³ñ·»É»ó Ñáõ¹³Ý»ñÇÝ Ý³í»ñáí ï»Õ³÷áË»ÉÁ 1430à -Ðáõ¹³Ý»ñÇ íï³ñáõÙÁ ê³ùëáÝdzÛÇó 1438-39à -Ðáõ¹³Ý»ñÇ Ïáïáñ³ÍÁ سÛÝóáõÙ, ú·ëµáõñ·áõÙ: Ðáõ¹³Ý»ñÁ سñáÏÏáÛáõÙ 1442-46à -ì»ñÇÝ ´³í³ñdzÛÇ, Üǹ»éɳݹݻñÇ, ´ñ³Ý¹»Ýµáõñ·Ç Ïáïáñ³ÍÝ»ñÁ 1462-83à -سÛÝóÇ ¨ ì³ñß³í³ÛÇ Ñáõ¹³Û³Ï³Ý Ïáïáñ³ÍÝ»ñÁ 1474à -ê»ÑáíÇÇ (Æëå³Ýdz) Ñáõ¹³Û³Ï³Ý Ïáïáñ³ÍÁ 1475à -îñǹ»ÝïÇ Ñáõ¹³Û³Ï³Ý Ïáïáñ³ÍÁ »ñ»Ë³ÛÇ ëå³ÝáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ 1481à -ê»íÇÉÇáõÙ 1-ÇÝ ÇÝÏíǽÇódzÛÇ ¹³ï³ñ³ÝÁ: Ðáõ¹³Ý»ñÇÝ ÑñÏǽ»óÇÝ: 1492à -Ðáõ¹³Ý»ñÇÝ íï³ñ»óÇÝ Æëå³ÝdzÛÇó ¨ Æï³ÉdzÛÇó 1493à - ¶ñ»Ý³¹³ÛÇ ü»ñ¹Çݳݹ ²ñ³·áÝëÏÇÝ íï³ñ»ó 120.000 Ñáõ¹³: Âáñùí»Ù³¹³Ý 1495à -Ø»Í ÏÝÛ³½ Ú³·»ÉáÝÁ íï³ñ»ó Ñáõ¹³Ý»ñÇÝ ÈÇïí³ÛÇó 1496à -Ü»³åáÉÇ ç³ñ¹Á: سÝáõ»É 1-Á íï³ñ»ó Ñáõ¹³Ý»ñÇÝ äáñïáõ·³ÉdzÛÇó

- 347 -

1498à -ܳí³ññ³ÛÇ ¨ ÜÛáõñÇݵ»ñ·Ç Ïáïáñ³ÍÝ»ñÁ 1504à -ÈÇë³µáÝÇ 1.400 Ñáõ¹³Ý»ñÇ Ïáïáñ³ÍÁ 1510-15à -´ñ³Ý¹»Ýµáõñ·Ç, äñáõëdzÛÇ, ¶»ÝáõÛ³Ç Ñáõ¹³Û³Ï³Ý Ïáïáñ³ÍÝ»ñÁ 1516à -ì»Ý»ïÇÏáõÙ æ»ïá Üáõáíá, æ»ïá ì»ÏÇá: ²Ûëï»ÕÇó ¿É ¶»ïá ³Ýí³ÝáõÙÁ: 1517à -´á·¹³Ý ÊÙ»ÉÝÇóÏáõ àôÏñ³ÇݳÛÇ Ñáõ¹³Û³Ï³Ý Ïáïáñ³ÍÝ»ñÁ 1522à -ºñáõë³Õ»ÙáõÙ 500 Ñáõ¹³ ÁÝï³ÝÛáù ¨ 150 ³ÝÙ³ñ¹ Ñáõ¹³ ¿ÇÝ ³åñáõÙ 1528à -²áõïá¹³ (Ø»ËÇÏá) ÑñÏǽ»óÇÝ 3 ·³ÕïÝÇ Ñáõ¹³ÛÇ 1532-33à -سÝïáõ³ÛáõÙ ÑñÏǽí»ó ϳµ³ÉÇëï ÞÉáÙá ØáÉÑáÝÇÝ: Ü»³åáÉÇ ç³ñ¹»ñÁ 1540-41à -Æï³ÉdzÛÇ, Ü»³åáÉÇ, äñ³·³ÛÇ Ñáõ¹³Û³Ï³Ý Ïáïáñ³ÍÝ»ñÁ 1550-51à -¶»Ýáõ³ÛÇ, ´³í³ñdzÛÇ Ïáïáñ³ÍÝ»ñÁ ¨ ³ñï³ùëáõÙÁ 1556à -ä³í»É 4-ñ¹ ä³åÁ Ñáõ¹³Ý»ñÇÝ ¹»ÕÇÝ Ñ³·Ý»É ëïÇå»ó 1563à -ÆáÑ³Ý ²Ñ»ÕÁ äáÉáóÏáõÙ ãÏÝùíáÕ 300 Ñáõ¹³Ý»ñÇ Ëáñï³Ï»ó 1593à -ÎÉÇÙ»Ýï 8-ñ¹ ä³åÁ Ñáõ¹³Ý»ñÇÝ Çñ Ýëï»É³í³Ûñ»ñÇó íï³ñ»ó 1614à -üñ³ÝÏýáõñï-سÛÝÇ Ñáõ¹³Û³Ï³Ý Ïáïáñ³ÍÝ»ñÁ 1619à -ò³ñÇ Ññ³Ù³ÝÁ` §Ñáõ¹³Ý»ñÇÝ ÎÇ»õáõÙ Ù»Ï ûñÇó ³í»É ÙÝ³É ãÇ Ï³ñ»ÉǦ 1623à -ÎñÇëïÇ³Ý 4-Á (¸³Ýdz) Ññ³íÇñ»ó Ñáõ¹³Ý»ñÇÝ 1629à -üÇÉÇå 4-Á íï³ñ»ó Ñáõ¹³Ý»ñÇÝ äáñïáõ·³ÉdzÛÇó 1642-66 -²µµ³ë 2-Á ½áéáí Ñáõ¹³Ý»ñÇÝ ÙáõëáõÉٳݳóñ»ó 1648à -²Ý·ÉdzÛáõÙ Ñáõ¹³Ý»ñÁ ѻճ÷. ÍÇë³Ï³Ýáñ»Ý ëÁå³Ýí»ó ²Ý·ÉdzÛÇ Ã³· 1649à -гٵáõñ·Ç Ñáõ¹³Û³Ï³Ý Ïáïáñ³ÍÝ»ñÁ ¨ ³ñï³ùëáõÙÁ 1654à -1-ÇÝ 23 Ñáõ¹³Ý»ñÁ Üáñ ²Ùëï»ñ¹³ÙáõÙ (ÜÛáõ-Úáñù) 1669à -Ðáõ¹³Ý»ñÁ íï³ñí»óÇÝ ²íëïñdzÛÇó 1679à -Ú»Ù»ÝÇó íï³ñ»óÇÝ Ñáõ¹³Ý»ñÇÝ 1727à -ºÏ³ï»ñÇݳ Ø»ÍÇ Ññ³Ù³ÝÁ Ñáõ¹³Ý»ñÇÝ èáõëdzÛÇó íï³ñ»Éáõ Ù³ëÇÝ 1738à -ä»ï»ñµ. ÑñÏǽí. ëå³ ìá½ÝÇóÇÝÁ ¨ Ñáõ¹³ ´áÉáË È»ÛµáíÁ: Ñáõ¹. ¿ñ ÁݹáõÝ»É 1743à -ºÉǽ³í»ï³ ò³ñÁ µáÉáñ Ñáõ¹³Ý»ñÇÝ íï³ñ»ó èáõëdzÛÇó 1744à -êÉáí³ÏdzÛÇ, Øáñ³ídzÛÇ, ´á·»ÙdzÛÇ Ñáõ¹³Û³Ï³Ý Ïáïáñ³ÍÝ»ñÁ 1749à -ìÇÉÝÛáõëáõÙ ÑñÏǽí»ó É»Ñ ·ñ³ý ì³É»ÝïÇÝ äáïáóÏÇÝ /Ñáõ¹³ÛǽÙÇ å³ï×/ 1768à -àôÙ³Ûáõ٠ѳ۹³Ù³ÏÝ»ñÇ Ïáïáñ³ÍÁ` 20.000 çÑáõ¹ 1780à -ʳëǹǽÙÇ 1-ÇÝ Ññ³ï³ñ³ÏáõÃÛáõÝÁ 1789à -Ðáõ¹³ ´³ëïÇÉdzÛÇ ·ñ³íáõÙÁ ÍÇë³Ï-Ýáñ»Ý ëå³Ýí»ó ÈÛáõ¹áíÇÏáë 16-Á 1782à -ÆáëÇí 2-Ç (²íëïñdz) Ññ³Ù³ÝÁ Ñáõ¹³Ý»ñÇÝ Ñ³Ý¹áõñÅ»Éáõ Ù³ëÇÝ 1787à -ÔñÇÙÇ Ë³ÝáõÃÛ³Ý çÑáõ¹Ý»ñÇ ·ñ³ííáõÙÁ 1791à -üñ³ÝëdzÛáõÙ Ñáõ¹³Ý»ñÇÝ Ñ³í³ë³ñ³½áñáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ Ññ³Ñ³Ý· 1795 -èáõëdzÛáõÙ ·Íí»ó çÑáõÝ»ñÇ Ñݳñ³íáñ ³åñ»É³ï»Õ»ñÁ 1796à -üñ³ÝÏýáõñï-سÛÝáõÙ Ñáõ¹³Û³Ï³Ý µ³ÝÏ(³Ûëï»ÕÇó å³ñµ»ñ³µ³ñ í»ñ»Éù) 1796à -üñ³ÝëÇ³Ï³Ý ½áñù»ñÁ Æï³ÛdzÛáõÙ ç³ñ¹»óÇÝ µáÉáñ ·»ïáÝ»ñÁ 1801à -Ðáõ¹³-Ù³ëáÝ³Ï³Ý ¹³í³¹ñáõÃÛ³Ùµ Ñáõ¹³ ä»É»ÝÁ ä³í»É 1-ÇÝ Ë»Õ¹»ó 1803à -´éݳ·ñ³íí»óÇÝ â»ñÏ»ëdzÛÇ çÑáõ¹Ý»ñÁ 1804à -9.12.¸»ñųíÇÝÇ (ݳ˳ñ³ñ) ³é³ç³ñÏáõÃÛ³Ùµ Ñáõ¹³Ý»ñÇÝ ³½·³ÝáõÝ ïíÇÝ 1812à -´éݳ·ñ³íí»óÇÝ ´»ë³ñ³µÇ³ÛÇ 20.000 çÑáõ¹Ý»ñ 1821à -1-ÇÝ Ñáõ¹³Û³Ï³Ý Ïáïáñ³ÍÁ èáõëdzÛáõÙ` ú¹»ë³ 1825à -Ðáõ¹³ (µÅÇßÏ ìÇÉÉ», ìáÉÏáÝëÏÇ, êïáýé»·»Ý) ÂáõݳٳѻóÇÝ ²É»ùë³Ý¹ñ 1 1825à -²ØÜ Øáñ¹»Ñ³Û Üá³ÑÁ ÜÛ³·³ñ³ÛÇ Ñáõ¹³Û³Ï³Ý å»ï-Ý §²ñ³ñ³ï¦ 1826à -ÜÇÏáÉ³Û 1-Ç Ññ³Ù³Ýáí 252 Ñáõ¹³ íï³ñí»óÇÝ, ÙݳóÇÝ 26-Á 1827à -èáõëdzÛáõÙ Ùïóí»ó çÑáõ¹ »ñ»Ë³Ý»ñÇÝ 25 ï³ñáí µ³Ý³ÏÇ Ññ³Ñ³Ý· 1828à -´éݳ·ñ³íí»óÇÝ É»éݳÛÇÝ áõ íñ³ó³Ï³Ý çÑáõ¹Ý»ñÁ 1828à -Ðñ³Ù³Ý Ȼѳëï³ÝÇ çÑáõ¹»ñÇÝ èáõëdz ãÃáÕÝ»É 1828à -úñ»Ýë·Çñù èáõëdzÛáõÙ çÑáõ¹»ñÇ Ù³ëÇÝ 1835à -гïáõÏ ¸ñáõÛà çÑáõ¹Ý»ñÇ Ù³ëÇÝ 1837à -Ø»Í ´ñÇï³ÝdzÛáõÙ ÃáõÛɳïñí»ó Ñáõ¹³Ý»ñÇÝ µ³ñÓñ³·áõÛÝ ÏñÃáõÃÛ³Ý 1843à -ÜÛáõ-ÚáñùáõÙ ÑÇÙÝí»ó §´Ç»Û ´ñÇï¦ Ñáõ¹³Û³Ï³Ý ÙÇáõÃÛáõÝÁ

- 348 -

1844à -èáõë. Ññ³Ù³Ý ϳ·³ÉÝ»ñÇ óñÙ³Ý Ù³ëÇÝ, ½ñÏ»É Çñ³í³µ. ³ÝÓ ÉÇÝ»Éáõó 1853-75 -11 ѳïáñ³Ýáó Ñáõ¹³Û³Ï³Ý å³ïÙáõÃÛ³Ý Ññ³ï³ñ³ÏáõÙÁ 1856à -50.000 ½áñ³Ñ³í³ùÇó (25 ï³ñáí) Ñ»ïá Ññ³Ù³Ý çÑáõ¹ èáõë µ³Ý³Ï ãí»ñóÝ»É 1858à -ȳÛáÝ»É èáïßÇɹÁ ¹³ñÓ³í 1-Ý çÑáõ¹Á ´ñÇï³Ý³Ï³Ý å³éɳٻÝïáõÙ 1859à -Ðñ³Ù³Ý èáõëdzÛáõÙ 1-ÇÝ ·ÇɹdzÛÇ çÑáõ¹ ³é»õïñ³Ï³ÝÝ»ñÇÝ ù³Õ³ù ÃáÕÝ»É 1861à -Ðñ³Ù³Ý èáõë ·Çï³Ï³Ý ³ß˳ïáÕ çÑáõ¹Ý»ñÇÝ ù³Õ³ùáõÙ ³åñ»É ÃáÕÝ»É 1862à -´»éÉÇÝáõÙ Ññ³ï³ñ³Ïí»ó Âáñ³ÛÇ 1-ÇÝ éáõë»ñ»Ý Ññ³ï³ñ³ÏáõÃÛáõÝÁ 1865à -èáõëdz Ññ³Ù³Ý çÑáõ¹ ³ñÑ»ëï³íáñÝ»ñÇÝ ù³Õ³ùáõÙ ³åñ»É ÃáÕÝ»É 1868à -´ñÇï. åñÇÙ»ñ ÙÇÝÇëïñ ¹³ñÓ³í ´»Ýç³ÙÇÝ ¸Ç½ñ³Û»ÉÇÝ` ѳϳÑáõ¹³ ¿ñ 1868à -´éݳ·ñ³íí»óÇÝ ´áõ˳ñ³ÛÇ çÑáõ¹Ý»ñÁ 1869à -ì³·Ý»ñÇ §Ñáõ¹³Ý»ñÁ ¨ »ñ³ÅßïáõÃÛáõÝÁ¦ ѳϳÑáõ¹³Û³Ï³Ý ·ñùáõÛùÁ 1870à -èáõëdzÛáõÙ Ññ³Ù³Ý í»ñç Åǹ»ñÇ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ ³ñïáÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ 1871à -ú¹»ë³ÛÇ Ñáõ¹³Û³Ï³Ý Ïáïáñ³ÍÁ: ØáëÏí³ÛáõÙ 1-ÇÝ ëÇݳ·á·Á 1879à -¶»ñÙ. Éñ³·ñáÕ Ø³ññÁ 1-ÇÝ ³Ý·³Ù û·ï³·áñÍ»ó ѳϳë»ÙÇïǽ٠ï»ñÙÇÝÁ 1881à -Ðáõ¹³Ý»ñÁ éáõÙµ. ëå³ÝÇÝ ²É»ùë³Ý¹ñ 2-ÇÝ: êÏëí»ó çÑáõ¹. Ïáïáñ³ÍÝ»ñÁ 1881à -Æëå³ÝdzÛÇ Ï³é³í-Á èáõëdzÛÇ ç³ñ¹»ñÇó Ñ»ïá Ñáõ¹³Ý»ñÇÝ Ññ³íÇñ»ó 1882à -Âáõñù ÁݹáõÝ»óÇÝ ûñ»Ýù ³ñ»õ. ºíñáå³ÛÇó Ñáõ¹³Ý»-ñÇÝ ä³Õ»ëïÇÝ 1882à -гϳë»ÙÇÃ. ÙÇç. ÏáÝ·ñ»ëÁ ¸ñ»½¹»ÝáõÙ ¹ÇÙ»ó ùñÇëï. å»ï §Ñµñ۳ݻñÇ å³ï×. Ù³Ñí³Ý ¹³ï³å³ñïí³Í ÉÇÝ»Éáõ¦ Ù³ÝÇý»ëïáí 1882à -ö»Ã³Ë ÂÇùíÇ ÑÇÙÝáõÙÁ (ä³Õ»ëïÇÝáõÙ 1-ÇÝ Ñáõ¹³Û³Ï³Ý ³í³Ý) 1884à -ÜÇÅÝÇ Üáí·áñá¹Ç Ñáõ¹³Û³Ï³Ý Ïáïáñ³ÍÁ (èáõëdz) 1886à -гϳë»ÙÇÃÝ»ñÇ ÏáÝ·ñ»ë ´áõ˳ñ»ëïáõÙ 1887à -èáõëdzÛáõÙ Ññ³Ù³Ý` ùíáï³ Åǹ áõë³ÝáÕÝ»ñÇ 1891à -²É»ùë³Ý¹ñ 3-Ç Ññ³Ù³ÝÁ 28.000 Ñáõ¹³Ý»ñÇó 20.000 ØáëÏí³ÛÇó íï³ñ»Éáõ 1896à -ìǻݳÛáõÙ Ññ³ï³ñ³Ïí»ó »á¹áñ лñóÉÇ §Ñáõ¹³Û³Ï³Ý å»ïáõÃÛáõݦ ·ÇñùÁ 1896à -ìÉ. ʳíÏÇÝÁ (Ñáõ¹³) ëï³ó³í ѳϳãáõÙ³ÛÇÝ åñ»å³ñ³ï 1903à -øÇßÇÝÛáíÇ Ñáõ¹³Û³Ï³Ý Ïáïáñ³ÍÁ (49-Ù³Ñ, 586-íÇñ³íáñ, 1500-óɳÝ. ïáõÝ) 1905à -èáõë³Ï³Ý سÝÇý»ëïÇó Ñ»ïá 64 ù³Õ³ùÝ»ñáõÙ Ñáõ¹³Û³Ï³Ý Ïáïáñ³Í 1906à -´»É³ëïáÏÇ ¨ ê»É¹óÇ Ñáõ¹³Û³Ï³Ý Ïáïáñ³ÍÝ»ñÁ 1906à -èáõëdzÛÇ 1-ÇÝ å»ï. ¹áõÙ³ÛÇ 478 å³ï·³Ù³íáñÝ»ñÇó 12-Á Ñáõ¹³ ¿ÇÝ 1907à -èáõÙÇÝdzÛÇ ·ÛáõÕ³óÇ³Ï³Ý ³É»ÏáÍáõÙÝ»ñÁ` ïáõÅ»óÇÝ Ñáõ¹³Ý»ñÁ 1909à -»É-²íÇíÇ ÑÇÙÝáõÙÁ 1881-1914à -èáõëdzÛÇó ³ñï³ùëí»É ¿ 1.7 ÙÇÉÇáÝ Åǹ 1914-1918à -1-ÇÝ ³ßËÙ³ñïÇ 500.000 çÑáõ¹ èáõëdzÛÇ ë³ÑٳݳٻñÓÇó Ï»Ýïñ. ßñç³Ý 1917à -èáõëdzÛáõÙ µáÉáñ ѳϳÑáõ¹³Û³Ï³Ý ûñ»ÝùÝ»ñÇ ÉáõͳñÙ³Ý ¹»Ïɳñ³ódz 1917à -²Ý·ÉdzÛáõÙ §ä³Õ»ëïÇÝáõÙ Ñáõ¹³Û³Ï³Ý å»ïáõÃÛáõÝ ëï»ÕÍ»Éáõ¦ ¹»ÏÉ-ódz 1917à -ÈáõÇ ¸»ÙµÇó ´ñ³Û¹³ÛëÁ (Ñáõ¹³) ìÇÉëáÝÇ Ññ³Ù. ·»ñ³·áõÛÝ ¹³ï. ³Ý¹³Ù 1918à -ü.Þ³ÉÛ³åÇÝÁ 1 ³Ý·³Ù ØáëÏí³Ûáõ٠ϳï³ñ»ó §Ë³ïÇÏí³¦ ëÇáÝ. ÑÇÙÝÁ 1920à -ì»ñÇÝ ¶³ÉÇÉ»ÛáõÙ ³ñ³µÝ»ñÁ ѳñÓ³Ïí»óÇÝ Ñáõ¹³Ý»ñÇ íñ³ 1920à -ê³Ý è»ÙáÛáõÙ ä³Õ»ëïÇÝÇ Ù³Ý¹³ïÁ ѳÝÓÝ»óÇÝ Ø»Í ´ñÇï³ÝdzÛÇÝ 1921à -Â»É ²íÇíÇ 1-ÇÝ ù³Õ³ù³å»ïÁ` Ø»Çñ ¸Ç½»Ý·áýÁ (çÑáõ¹) 1921à -ØáëÏí³ÛáõÙ 1-ÇÝ Ç¹Çßáí óïñáÝÁ 1922à -èáõëdzÛáõÙ ½³Ý·í³Í³ÛÇÝ ÙÇ·ñ³ódz ëÏëí»ó ¹»åÇ Ëáßáñ ù³Õ³ùÝ»ñ 1924-28 – Ðáõ¹³Ý»ñÇ 4-ñ¹ ÑáëùÁ ä³Õ»ëïÇÝ 1929à -Ê»íñáÝÇ ³ñ³µÝ»ñÁ Ïáïáñ»óÇÝ ³ÙµáÕç Ñáõ¹³ ѳٳÛÝùÁ /67 çÑáõ¹/ 1929-39 -ä³Õ»ëïÇÝÇ 5-ñ¹ Ñáõ¹³Û³Ï³Ý ÑáëùÁ 1933-45 -Ðáõ¹³Ý»ñÇ ÑáÉáùáëÃ`12 ï³ñÇ. 3³ÙÇë. 5 ûñ: 1934à -ʳµ³ñáíëÏÇ Ïé³ÛáõÙ ´Çñǵ»Ûç³ÝÇ ëï»ÕÍáõÙÁ (êï³ÉÇÝÇ Ññ³Ù³Ýáí) 1938à -ÐéáÙÇ äÇÛ 12 ä³åÁ ùÝݳ¹³ï»ó ϳÃáÉÇÏÝ»ñÇÝ Ñ³Ï³ë»ÙÇïǽÙÇ Ñ³Ù³ñ 1941à -´³µÇÝ Ú³ñ (àôÏñ³Çݳ) ý³ßÇëïÝ»ñÁ Ïáïáñ»óÇÝ 33.7 ѳ½. Ñáõ¹³ 1942à -¶»ñٳݳóÇÝ»ñÁ ²Ùëï»ñ¹³ÙáõÙ Ñáõ¹³Ý»ñÇÝ ¹»ÕÇÝ Ï³å»ñ ϳåóñÇÝ 1945à -Îñ³Ïáí³ÛÝ çÑáõ¹³Ï³Ý Ïáïáñ³ÍÝ»ñÁ

- 349 -

1946à -Ȼѳëï³ÝÇ Î»Éó» ù³Õ³ùáõÙ ³Ù»Ý³¹³Å³Ý çÑáõ¹³Ï³Ý ç³ñ¹»ñÁ 1947à -زÎ-Á áñáß»ó ä³Õ»ëïÇÝáõÙ ºñÏáõ å»ïáõÃÛáõÝ Ï³éáõó»É 1948à -Ðáõ¹³ ï»éáñÇëïÝ»ñÁ ѳñÓ³Ïí»óÇÝ ¸»ñ-Ú³ëÇÝ ³ñ³µ ·ÛáõÕÇ íñ³ 1948à -²ØÜ-Á ¨ êêÐØ -Á ׳ݳã»óÇÝ Æëñ³Û»ÉÁ 1948à -Ðáõ¹³Ý»ñÁ ºñáõë³Õ»ÙáõÙ ëå³Ý»óÇÝ Ø²Î-Ç ÙÇçÝáñ¹ ßí»¹ ü. ´»éݳ¹áïÇÝ 1949à -²é³çÇÝÁ êêÐØ-áõÙ Ù³ë³Û³Ï³Ý ѳϳÑáõ¹³Û³Ï³Ý ³Ïódz 1949à -ÎÝ»ë»ïÁ ÁÝïñ»ó1-ÇÝ Æëñá¿ÉÇ Ý³Ë³·³Ñ` гÛÙ ì»ÛóÙ³ÝÇÝ 1949à -سñ¹³Ñ³Ù³ñ Æëñá¿ÉáõÙ` 713.000 Ñáõ¹³, 69.000 ³ñ³µ 1950à -Ú»Ù»ÝÇó ï»Õ³÷áËí»óÇÝ Æëñá¿É 50.000 Ñáõ¹³ 1950à -Æñ³ùÇó ï»Õ³÷áËí»óÇÝ Æëñá¿É 110.000 Ñáõ¹³ 1952à -êêÐØ-áÙ ·Ý¹³Ï³Ñ³ñí»óÇÝ Ñ³Ï³ëáí»ï³Ï³Ý ÙÇ ËáõÙµ Ñáõ¹³Ý»ñ 1953à -Âáõݳíáñ»óÇÝ Ñáõ¹³Ý»ñÁ êï³ÉÇÝÇÝ 1953à -§êêÐØ-áõÙ íݳë³Ï³ñ µÅÇßÏÝ»ñÇ Ó»ñµ³Ï³ÉáõÙÁ: 1953à -êêÐØ -Æëñá¿É ϳå»ñÇ Ë½áõÙÁ 1956à -Æëñá¿ÉÇ ½ÇÝíáñÝ»ñÁ ø³ýñ-ø³ë»ÙáõÙ ·Ý¹³Ï³Ñ³ñ»óÇÝ 49 ³ÝÙ»Õ ³ñ³µ 1962à -ºñáõë³Õ»Ùáõ٠ϳ˻óÇÝ ²¹áÉý ¾ÛýÙ³ÝÇÝ, è»ÛË-Ç ·áñÍÇã 1963à -ö³Ïí»ó í»ñçÇÝ Ñáõ¹³Û³Ï³Ý ·»ñ»½Ù³ÝáóÁ ØáëÏí³ÛáõÙ 1964à -ÐéáÙÇ å³å ä³í»É 6-Á Ù»ÏÝ»ó ºñáõë³Õ»Ù 1965à -¸³Ù³ëÏáõ٠ϳ˻óÇÝ Æëñá¿ÉÇ ßåÇáÝ ÎáÑ»ÝÇÝ 1967à -6 ûñÛ³ å³ï»ñ³½ÙÁ: 416 º·Çåï³Ï³Ý ÇÝùݳÃÇé Ï³Ý·Ý³Í ï»ÕáõÙ å³ÛÃ. 1968à -êáõùáï ïáÝÇÝ ÙÇ ³ñ³µ ÝéݳÏáí ëå³Ý»ó 7 ¨ íÇñ³íáñ»ó 40 Ñáõ¹³ 1972à -28-ñ¹ êÇáÝ ÏáÝ·ñ»ëÁ áñáß»ó û·Ý»É Æëñá¿ÉÇÝ µáÉáñ å³ñ³·³Ý»ñáõÙ 1973à -4-ñ¹ ²ñ³µ³-Æëñá¿É ³Ï³Ý å³ï»ñ³½ÙÁ 1975à -30-ñ¹ زÎ-Á 3379 µ³Ý³Ó»õáí ëÇáÝǽÙÁ ÁݹáõÝ»ó áñå»ë §è³ëǽÙÇ ï»ë³Ï¦ 1980à -ÎÝ»ë»ïÁ ÁݹáõÝ»ó ºñáõë³Õ»ÙÇ §²Ýµ³Å³Ý Ù³Ûñ³ù³Õ³ù¦ ûñ»ÝùÁ 1987à -ÆÝïÇý³½Ç ëÏǽµÁ (ä³Õ»ëïÇÝóÇÝ»ñÇ ³åëï³ÙµáõÃÛáõÝÁ) 1990à -²Ý¹ÇųÝáõÙ áõ½µ»ÏÝ»ñÁ ϳ½Ù³Ï»ñå»óÇÝ Ñáõ¹³Û³Ï³Ý Ïáïáñ³Í 1991à -زÎ-Á Ñ»ñù»ó 3379 µ³Ý³Ó»õÁ ëÇáÝǽÙÇ Ù³ëÇÝ 1992à -´áõ»Ýáë ²Ûñ»ëáõÙ å³ÛûóñÇÝ Æëñá¿ÉÇ ÑÛáõ÷³Ãáë³ñ³ÝÁ 1993à -Æëñá¿ÉÁ ÇÝùݳÃÇéáí г۳ëï³ÝÇó ѳݻó Ñáõ¹³Ý»ñÇ Çµñ »ññáñ¹Á` 350 Ñá·Ç 1994à -Ê»íñáÝáõÙ Ñáõ¹³ ´³ñáõËÁ ·Ý¹³Ï³Ñ³ñ»ó 39 íÇñ³íáñ»ó 100 Ë³Õ³Õ ÙáõëáõÉÙ 1994à -ä³Õ»ëïÇÝóÇ è»³¹Á å³Ûûóñ»ó 8 ¨ íÇñ³íáñ»ó 52 Ñáõ¹³ 1994à -ê. ä»ï»ñµáõ·áõÙ Ñáõ¹³Û³Ï³Ý ·»ñ»½Ù³ÝáóÇ 185 ï³å³Ý³ù. ³í»ñáõÙ 1994à -´áõ»Ýáë ²Ûñ»ëáõÙ å³ÛóóñÇÝ 98 Ñáõ¹³ 1994à -ÈáݹáÝÇ Æëñá¿ÉÇ ÑÛáõ÷³Ãáë³ñ³ÝÁ å³ÛóóñÇÝ –34 íÇñ³íáñ 2008à -ìñ³ëï³ÝÇ ÁݹÇÙáõÃÛáõÝÁ 1-ÇÝ ³Ý·³Ù Ëáë»ó ݳ˳·³ÑÇ áã íñ³óÇ ÉÇÝ»Éáõó 2009à -êáõÙ·³ÇÃáõÙ ³¹ñµ»ç³ÝóÇÝ»ñÁ Ñáõ¹³Ý»ñÇ íñ³ ѳñÓ³Ïí»óÇÝ 2009à -ºíñáå³ÛÇ 8-Á »ñÏñÝ»ñáõ٠ѳϳѵñÛ³Ï³Ý óáõÛó»ñ ²Ýßáõßï` ͳÛñ³Ñ»Õ ¹Åí³ñ ¿ ³Ýï³ñµ»ñ ݳÛí³Íùáí áõÕÕ»Ïó»É ¹³Å³Ý³·áõÛÝ ÷³ëï»ñ: ´³Ûó, ³ÙµáÕç Ù³ñ¹ÏáõÃÛáõÝÁ ëË³É ÉÇÝ»É ãÇ Ï³ñáÕ: àôñ»ÙÝ Ç±ÝãÝ ¿ å³ï׳éÁ: âÙáé³Ý³Ýù ³Ù»Ý³³ÝÙ³ñ¹Ï³ÛÇÝ çÑáõ¹³Ï³Ý ëϽµáõùÁ` §âϳ ×ßÙ³ñïáõÃÛáõÝ` ϳ ³Ù»Ý³ÃáÕáõÃÛáõݦ: ä³ï׳éÁ ³Ýµ³ñá۳ϳÝáõÃÛáõÝÝ ¿, ˳µ»µ³áõÃÛáõÝÁ, ·áÕáõÃÛáõÝÁ, åáéÝÏáõÃÛáõÝÁ, ¹³Å³ÝáõÃÛáõÝÁ, ³Ûɳë»éáõÃÛáõÝÁ, ³Ûɳë»ñáõÃÛáõÝÁ, ï»É»·áÝdzÝ, ѻճ÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñ ϳ½Ù³Ï»ñå»ÉÁ, å³ï»ñ³½Ù Ññ³Ññ»ÉÁ, ٳѳµ»ñ ãáõÙ³Ý ï³ñ³Í»ÉÁ: ---ÆÝãá±õ ¿ Ù³ñ¹ÏáõÃÛáõÝÁ çÑáõ¹Ç ѳݹ»å ÙÇßï ÁÝïñ»É ͳÛñ³Ñ»Õ ï³ñµ»ñ³ÏÝ»ñÁ, ÙDZû Ñݳñ³íáñ ã¿ñ É»½áõ ·ïÝ»É, ѳÙá½»É, í»ñ³¹³ëïÇñ³Ï»É: --à’ã, ³å³óáõó»É ¿ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ: ÆëÏ ³Ûëûñ ²ß˳ñÑÁ ϳݷݳóñ»É »Ý ³Ýßñç³Ýó»ÉÇ ·Éáµ³É Ïáïáñ³ÍÝ»ñÇ ³éç»õ` ѳÙá½íáõÙ »ë, áñ Çñáù, µ³óÇ Í³Ûñ³Ñ»Õ³Ï³ÝÇó` Çñ»Ýù ã»Ý ÃáÕ»É áõñÇß áã ÙÇ ³ÛÉÁÝïñ³Ýù ï³ñµ»ñ³Ï:

- 350 -

дðڲܺðÆ

زêÆÜ

вÜÖ²ðºÔ

Ø º Î Ü ² ´ ² Ü àô Ø Ü º ð

¸ºØøºðÆ

ÎàÔØÆò

ºÑáí³ (Ðñ»³Ï³Ý ²ëïí³Í)--еñ۳ݻñÁ ÙÇ ·³ñß»ÉÇ, ³ñí³ÙáÉ ÅáÕáíáõñ¹ »Ý: Üñ³Ýù

§êá¹áÙÇ ï»ñ»ñ ¨ ¶áÙáñÇ ÅáÕáíáõñ¹Ý »Ý¦: еñ۳ݻñÁ Ù»Õ³íáñ ÅáÕáíáõñ¹ »Ý, µ³ñÓí³Í ³ÝûñÇݳÏáõÃÛáõÝÝ»ñáí: â³ñ³·áñÍÝ»ñÇ Ñáï, ٳѳå³ñïÝ»ñÇ ½³í³ÏÝ»ñ: ê³í³á÷ (Ðñ»³Ï³Ý ²ëïí³Í)--еñ۳ݻñÁ ÷áùñÇó Ù»Í Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñÁ ïñí³Í ¿ ß³ÑÇÝ ¨ Ñá·»õáñ³Ï³ÝÇó ÙÇÝã»õ Ù³ñ·³ñ» ·áñÍáõÙ »Ý ëïáí: ´³Ûó ³Ù³ãáõ±Ù »Ý ³Û¹ ·³ñß³ÝùÝ»ñÇó` áã: àã ³Ù³ãáõÙ »Ý, áã ¿É Ï³ñÙñáõÙ: ÐÇÝ Ïï³Ï³ñ³Ý—Ðáõ¹³Û³Ï³Ý íï³Ý·Á` µ»éÇ ë³ñë³÷ ¿: öáñÓáõÃÛáõÝÁ Ï·³, µ³Ûó íÇßï Ýñ³Ý ³ß˳ñÑ µ»ñáÕÇÝ: ØáõѳÙÙ»¹-- ÆÝÓ Ñ³Ù³ñ ³ÝÁݵéÝ»ÉÇ ¿,áñ ÙÇÝã ³Ûëûñ áã áù ãíï³ñ»ó ³Û¹ ϻݹ³ÝÇÝ»ñÇÝ, áñáÝó ßáõÝãÝ ³Ý·³Ù ÝÙ³Ý ¿ Ù³Ñí³Ý: âÇ áãÝã³óÝÇ ³ñ¹Ûáù ³Ù»Ý áù Ù³ñ¹³Ï»ñ ϻݹ³ÝÇÝ»ñÇÝ, áñáÝù Ù³ñ¹áõ »Ý ÝÙ³Ý: ì³ïïÇϳݗеñÛ³ ÅáÕáíñ¹ÇÝ ïí»ó §Ïáí³éÝǦ (ëáëϳÉÇ) ·Ý³Ñ³ï³Ï³ÝÁ, áñÁ Ȼѳëï³ÝÇ ÑµñÛ³, ÐéáÙÇ ä³å ÆáÑ³Ý ä³í»É 2-ñ¹Á çÝç»ó Ù³ïÛ³ÝáõÙ, µ³Ûó ѳçáñ¹ ä³åÁ` ¶»ñٳݳóÇ ´»Ý»¹ÇÏï 16-Á í»ñ³Ï³Ý·Ý»ó ¨ ѳٳñ»ó ³ÝÃáõÛɳïñ»ÉÇ ù³ÛÉ Ã»Ïáõ½ ÐéáÙÇ ä³åÇ ÏáÕÙÇó: äÛáïñ 1-ÇÝ—(1672-1725)-ºë ·»ñ³¹³ëáõÙ »Ù ÇÙ »ñÏñáõÙ ï»ëÝ»É Ù³ÑÙ»¹³Ï³ÝÝ»ñ áõ ѻóÝáëÝ»ñ, ù³Ý ѵñ۳ݻñ: êñ³Ýù ˳µ»µ³Ý»ñ áõ ëå»ÏáõÉÛ³ÝïÝ»ñ »Ý (í³ß˳éáõÝ»ñ): ¸ñ³Ýù ã»Ý ëï³Ý³ µÝ³Ïí»Éáõ ¨ ·áñÍ»Éáõ ÃáõÛÉïíáõÃÛáõÝ: âÝ³Û³Í ÇÙ ïÝûñÇÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ, ¹ñ³Ýù ç³ÝáõÙ »Ý Çñ³·áñÍ»É ³Û¹ ѳïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¹³éݳÉáõ ÉÇÇñ³í ÇÙ å³ßïáÝÛ³ÝÝ»ñÇÝ Ï³ß³é»Éáõ ÙÇçáóáí: Ä³Ý üñ³Ýëáõ³ ìáÉï»ñ—(1694-1778) еñ۳ݻñÁ áã ³ÛÉ ÇÝã »Ý, ù³Ý ½³½ñ»ÉÇ áõ µ³ñµ³ñáë ÅáÕáíáõñ¹, áñÁ »ñϳñ Å³Ù³Ý³Ï Ùdzíáñ»É ¿ ½½í»ÉÇ ß³Ñ³ÙáÉáõÃÛáõÝÝ ÙÇ ³ï»ÉáõÃÛ³Ý Ñ»ï, áñ ï³ÍáõÙ ¿ ³ÛÉ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ Ñ³Ý¹»å, áñáÝù Ýñ³Ýó ѳݹáõñÅáõÙ »Ý ¨ áñáÝóáí Çñ»Ýù ѳñëï³ÝáõÙ »Ý: ´»ÝdzÙÇÝ üñ³ÝÏÉÇÝ—(1706-1790) àñ »ñÏñáõÙ µÝ³ÏíáõÙ »Ý ѵñ۳ݻñ, ³ÝÏ³Ë Ýñ³Ýó ù³Ý³ÏÇó, ó³Íñ³óÝáõÙ »Ý ï»Õ³µÝ³ÏÝ»ñÇ µ³ñá۳ϳÝáõÃÛáõÝÝ áõ ³½ÝíáõÃÛáõÝÁ: Ø»Ïáõë³óÝáõÙ »Ý Çñ»Ýó, µ³Ûó ã»Ý ÓáõÉíáõÙ: ºÃ» Ù»Ýù ë³Ñٳݳ¹ñ³Ï³Ý ϳñ·áí ¹ñ³Ýó ãíï³ñ»Ýù ²ØÜ-Çó, ³å³ ï³ëÇó ³í»ÉÇ ùÇã ï³ñáõÙ ¹ñ³Ýù Ïï³ñ³Íí»Ý Ù»Í ù³Ý³Ïáí, ÏѳëÝ»Ý í»ñ»õÝ»ñÁ ¨ Ï÷áË»Ý Ù»ñ ϳé³í³ñÙ³Ý Ó»õÁ: ºÃ» Ù»Ýù ¹ñ³Ýó ãÙ»Ïáõë³óÝ»Ýù, ³å³ ï³ëÁ ï³ñáõó Ù»ñ ųé³Ý·Ý»ñÁ ϳß˳ï»Ý ¹ñ³Ýó ¹³ßï»ñáõÙ, ÇëÏ Çñ»Ýù ·ñ³ë»ÝÛ³ÏÝ»ñáõÙ Ó»éù»ñÁ Ïë»ÕÙ»Ý: ºë ½·áõß³óÝáõÙ »Ù Ó»½, »Ã» ¹áõù ѵñ۳ݻñÇÝ Ù»ÏÁݹÙÇßï ãµ³ó³é»ù, ³å³ Ó»ñ ųé³Ý·Ý»ñÁ ϳÝÇÍ»Ý Ó»½ Ó»ñ ·»ñ»½Ù³ÝÝ»ñáõÙ: æáñç ì³ßÇÝ·ïáÝ—(1732-1799) Ødzݷ³Ù³ÛÝ ó³í³ÉÇ ¿ áñ áã ÙÇ å»ïáõÃÛáõÝ, ³í»ÉÇ ÑÇÝ ù³Ý Ù»ñÁ, ѵñ۳ݻñÇÝ ã½ëå»ó áñå»ë ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Å³Ýï³Ëï áõ ٻͳ·áõÛÝ ÃßݳÙÇ, áñáÝó ³éϳÛáõÃÛáõÝÁ ¹Åµ³Ëï³óÝáõÙ ¿ ²Ù»ñÇϳÝ: æáñç ì³ßÇÝ·ïáÝ--§Ðñ»³Ý»ñÁ` ¹ñ³Ýù ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý ãáõÙ³ »Ý, ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ù»Í³·áõÛÝ ÃßݳÙÇÝ»ñÁ, áñáÝó Ý»ñϳÛáõÃÛáõÝÁ ó³íáù ²Ù»ñÇÏ³Ý »ñç³Ýϳóñ»É ¿¦: سñß³É §ºë »ñÏñå³·áõÙ »Ù ÏáõéùÇݦ,- ³ÛëÇÝùÝ Ý³ »ñÏñå³·áõÙ ¿ Ù»é³Í Ñáõ¹³Û³Ï³Ý ˳µ»µ³ ÐÇëáõëÇÝ, áñÇÝ ùñÇëïáÝ۳ݻñÁ Çñ»Ýó ³Ý·Çï³Ïó³Ï³ÝáõÃÛ³Ùµ ÏáãáõÙ »Ý §øñÇëïáë¦ Ø³ñÏ îí»Ý-²Ù»Ý ³½· ³ïáõÙ ¿ Ù»Ï áõñÇßÇ, µ³Ûó µáÉáñÁ ÙdzëÇÝ ³ïáõÙ »Ý Ñáõ¹³Ý»ñÇÝ Ü³åáÉ»áÝ ´áݳå³ñï—(1769-1821) еñ۳ݻñÇÝ å»ïù ¿ ¹Çï»É áñå»ë ³½·, µ³Ûó áã áñå»ë ÏñáÝ³Ï³Ý ËÙµ³íáñáõÙ: ¸ñ³Ýù ³½· »Ý Ù»ñ ³½·Ç Ù»ç: ²ÙµáÕç ·ÛáõÕ»ñÇ ë»÷³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ѳ÷ßï³ÏíáõÙ »Ý Ýñ³Ýó ÏáÕÙÇó, Ýñ³Ýù í»ñ³Ï³Ý·Ý»É »Ý ×áñï³ïÇñáõÃÛáõÝÁ, Ýñ³Ýù ë»õ ³·é³íÝ»ñÇ »ñ³ÙÝ»ñ »Ý: еñ۳ݻñÇ å³ï׳é³Í ³Õù³ïáõÃÛáõÝÁ Ù»Ï ÑµñÛ³ÛÇ å³ï׳é³ÍÁ ãÇ, ³ÛÉ áÕç ³½·Ç ¿áõÃÛ³Ý Ñ»ï»õ³ÝùÝ ¿: ¸ñ³Ýù ÇÝãå»ë Ùáñ»ËÁ, ɳ÷áõÙ »Ý üñ³ÝëdzÝ: еñ۳ݻñÁ ³Ù»Ý³ÝáÕϳÉÇ Ñ³Ýó³·áñÍ ó»Õ »Ý: ü»ñ»Ýó ÈÇëï—(1811-1886) η³ å³Ñ, »ñµ µáÉáñ ùñÇëïáÝÛ³ ³½·»ñÁ, áñáÝó Ùáï ѵñ-

- 351 -

۳ݻñ »Ý ³åñáõÙ, Ï¹Ý»Ý ¹ñ³Ýó ѳݹáõñÅ»Éáõ ϳ٠íï³ñ»Éáõ ѳñóÁ: ²Ûë ѳñóÁ Çñ Ý߳ݳÏáõÃÛ³Ùµ ÝáõÛÝù³Ý ϳñ»õáñ ¿, áñù³Ý ѳñóÝ ³ÛÝ Ù³ëÇÝ, û áõ½áõ±Ù »ù ³åñ»É, ³éáÕçáõÃÛáõ±Ý û ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝ, µ³±Ýï û ³½³ïáõÃÛáõÝ, ëáóÇ³É³Ï³Ý Ñ³Ý·Çë±ï û Ùßï³Ï³Ý Ñáõ½ÙáõÝù: лÝñÇ üáñ¹--(1863-1947)ÐëÏáÕáõÃÛ³Ý »ÝóñÏ»ù 50 ѵñÛ³Ï³Ý ³Ù»Ý³Ñ³ñáõëï ýÇݳÝëÇëïÝ»ñÇÝ, áñáÝù å³ï»ñ³½ÙÝ»ñ »Ý Ññ³Ññ»É Çñ»Ýó ß³ÑáõÛÃÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ ¨ å³ï»ñ³½ÙÝ»ñÁ Ïí»ñ³Ý³Ý: Ðáõ¹³Ý»ñÁ ѳñ¹ »Ý, ³ñï³ëáíáñ ¨ ½³ñÑáõñ»ÉÇ: Üñ³Ýù ÍÝáõÙ »Ý ÙÇÙdzÛÝ ÃßݳٳÝù: Üñ³Ýó Ñáõë³ÉÇ ¨ ³Ù»Ý³ëÇñ»ÉÇ ½»ÝùÁ` ϳ߳éùÝ ¿: ²Ûëûñ ãϳ ÙÇ ³ÛÝåÇëÇ »ñ»õáõÛÃ, ÇÝãåÇëÇÝ ¿ ѳϳë»ÙÇïǽÙÁ, ³í»ÉÇ ßáõï ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝÇ Ñ³Ï³·áÛǽ٠ϳ٠ѳϳáãÑáõ¹³ÛǽÙ: Ðáõ¹³Ý ÙÇßï µáÕáùáõÙ ¿ áñ Çñ»Ý ×Çßï ã»Ý Ý»ñϳ۳óÝáõÙ: Ðáõ¹³Ý ÙÇßï ³ÝÙ³ùáõñ Ë³Õ ¿ í³ñáõÙ: ´áÉáñ Ñáõ¹³Û³Ï³Ý ·áñͳñ³ñ ÑݳñùÝ»ñÁ ³ÝËÇÕ× »Ý: ä³ï»ñ³½ÙÁ ¹³ Ñáõ¹³Ý»ñÇ Ñ³Ù³ñ µ»ñù³Ñ³í³ù ¿: È»áÝ ê³ÛÙáÝ—Ðáõ¹³Ý»ñÇ ÏñáÝÁ` ¹³ ßáíÇÝǽÙÝ áõ ݳóÇáݳÉǽÙÝ »Ý: àôÇÝëïáÝ â»ñãÇɗγñÇù ãϳ ã³÷³½³ÝóÝ»Éáõ ѵñ۳ݻñÇ ¹»ñÁ µáÉß»õǽÙÇ ³ñ³ñÙ³Ý ¨ èáõëdzÛÇ Ñ»Õ³÷áËáõÃÛ³Ý ·áñÍáõÙ: ²í»ÉÇÝ, á·»ßÝãÙ³Ý ¨ ß³ñÅÙ³Ý ·É˳íáñ áõÅÁ µËáõÙ ¿ñ Ññ»³ ³é³çÝáñ¹Ý»ñÇó: ÊáñÑñ¹³ÛÇÝ ÑÇÙݳñÏÝ»ñáõ٠ѵñ۳ݻñÇ ·»ñ³ÏßéáõÃÛáõÝÁ ½³ñٳݳÉÇ ¿ñ: ²Ñ³µ»Ïã³Ï³Ý ѳٳϳñ·Ý Çñ³·áñÍíáõÙ ¿ñ ѵñ۳ݻñÇ ¨ ѵñÛáõÑÇÝ»ñÇ ÙÇçáóáí: ÜáõÛÝåÇëÇ ¹Çí³ÛÇÝ Ñ³Ýñ³Ñ³ÛïáõÃÛ³Ý Ñ³ë³Ý ѵñ۳ݻñÁ ÐáõÝ·³ñdzÛáõÙ, »ñµ ³ÛÝï»Õ ջϳí³ñáõÙ ¿ñ ѵñÛ³ ´»É³ ÎáõÝÁ: ²¹áÉý ÐÇïÉ»ñ--´áÉáñ ½·³óÙáõÝùÝ»ñÇ ¨ ³½¹»óáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù»ç Ñáõ¹³Ý ѳëϳÝáõÙ ¿ ÙÇÙdzÛÝ ýǽÇÏ³Ï³Ý ³½¹»óáõÃÛáõÝÁ: ²¹áÉý ÐÇïÉ»ñ—ä³ßïå³Ý»Éáí ÇÝÓ Ñµñ۳ݻñÇó, »ë å³Ûù³ñáõÙ »Ù Ç ²ëïÍá ·áñÍÇ: ²¹áÉý ÐÇïÉ»ñ—âÇ Ï³ñ»ÉÇ å³ïÏ»ñ³óÝ»É ³ñÇ³Ï³Ý ÏñáÝ, áñï»Õ ãϳ Ù³ÑÇó Ñ»ïá ÏÛ³ÝùÇ Ñ³í³ëïÇáõÃÛáõÝ: ³ÉÙáõ¹Á Çñ Ñ»ñÃÇÝ Ý³Ë³ï»ëí³Í ¿ áã û ³Ý¹ñßÇñÇÙÛ³Ý ÏÛ³ÝùÇÝ Ý³Ë³å³ïñ³ëïí»Éáõ, ³ÛÉ ³Ûë ÏÛ³ÝùáõÙ ·áñÍݳϳÝáñ»Ý ɳí ϳóáõÃÛ³Ý` Ãù»Éáí ³å³·³ÛÇ íñ³: ì»Ý»¹ÇÏï 13-ñ¹ 1450×ØáÉáñáõÃÛáõÝÁ, ÷³é³ÙáÉáõÃÛáõÝÁ ¨ óÉÙáõ¹Ç ë˳ÉÝ»ñÁ ³Û¹å»ë ¿É ÃáõÛÉ ãïí»óÇÝ Ñµñ۳ݻñÇÝ ÇÙ³Ý³É ×ÇßïÁ: »á¹áñ лñóÉ--²ñ¹Ç ù³Õ³ù³Ï³Ý ëÇáÝǽÙÇ Ñ³ÛñÁ,--“ºñµ Ù»Ýù Ëáñï³ÏíáõÙ »Ýù, í»ñ³Ï»ñåíáõÙ »Ýù ѻճ÷áË³Ï³Ý åñáÉ»ï³ñdzïÇ, »ñµ µ³ñÓñ³ÝáõÙ »Ýù, ³×áõÙ ¿ Ù»ñ ¹ñ³Ù³å³Ý³ÏÇ ³Ñ³íáñ áõÅÁ”: »á¹áñ лñóÉ (ø³Õ³ù³Ï³Ý ëÇáÝǽÙÇ ³é³çÝáñ¹)--èáõë³Ï³Ý ëÇáÝÇëïÝ»ñÇ Ù»ç ¿ Ñáõ¹³Û³Ï³Ý ÅáÕáíñ¹Ç ÏÛ³ÝùÇ ·É˳íáñ áõÅÁ: ÆÙ³ÝáõÇÉ Î³Ýï—еñ۳ݻñÁ í³ß˳éáõÝ»ñÇ ó»Õ »Ý:Üñ³Ýù ˳µáõÙ »Ý Ù³ñ¹Ï³Ýó, áíù»ñ Çñ»Ýó Ïïáõñ »Ý ѳïϳóÝáõÙ` §¶Ýáñ¹ÇÝ ÃáõÛÉ ïí»ù óùÝíǦ ϳñ·³Ëáëáí: س·Ý³ γñï—²ÛñÇ ÏÇÝ ¨ áñµ»ñ, ³Ñ³ û ÇÝãÇ ¿ÇÝ Ñ³í³ÏÝáõ٠ѵñÛ³ í³ß˳éáõÝ»ñÁ ¸³íǹëáÝ- ì³ß˳éáõÃÛáõÝÁ, ¹³ ѵñ۳ݻñÇ ÏáÕÙÇó ù³Õ³ù³óÇÝ»ñÇÝ û·ï³·áñÍ»Éáõ ¨ áãÝã³óÝ»Éáõ ÙÇçáó ¿: üáÙ³ ²ÏíÇÝëÏÇ ÷ÇÉÇëá÷³ 13 ¹.—âÇ Ï³ñ»ÉÇ Ñµñ۳ݻñÇÝ ÃáõÛɳïñ»É áõݻݳÉáõ ³ÛÝ, ÇÝãÁ ëï³ÝáõÙ »Ý í³ß˳éáõÃÛáõÝÇó, Ýñ³Ýó ѳñϳíáñ ¿ ëïÇå»É ³ß˳ï»É ³ÛÝå»ë, áñå»ë½Ç Ýñ³Ýó Ñ»ñÇùÇ ÙÇÙdzÛÝ ³åñáõëïÇ Ñ³Ù³ñ, ÷á˳ñ»Ý áãÇÝã ã³Ý»Éáí ¹³éÝ³Ý ³Ýï³Ý»ÉÇ ùÍǵݻñ: ê»Ý»Ï³ 1-ÇÝ ¹³ñ ÐéáÙ— еñÛ³Ý ³ß˳ñÑÇ ³Ù»Ý³Ñ³Ýó³·áñÍ ÅáÕáíáõñ¹Ý ¿: àôÇÉÛ³Ù äñÇÝÝ--ºë ³ÝÇÍáõÙ »Ù ÎñáÙí»ÉÇÝ, áñ ÃáõÛÉ ïí»ó ѵñ۳ݻñÇÝ í»ñ³¹³éÝ³É ²Ý·Édz` ³Ûë í³ß˳éáõÝ»ñÇÝ, ëñÇϳ ˳µ»µ³Ý»ñÇÝ, ¹ñ³Ù³Ñ³ïÝ»ñÇÝ: î³óÇï—Æñ³ñ Ù»ç ѵñ۳ݻñÁ ³½ÝÇí »Ý ¨ ÁݹáõÝ³Ï »Ý ϳñ»ÏóáõÃÛ³Ý, ÇëÏ Ùݳó³Í Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ Ýñ³Ýù í»ñ³µ»ñíáõÙ »Ý ÃßݳÙáõ ³ï»ÉáõÃÛ³Ùµ: سñïÇÝ ÈÛáõûñ--²ÞʲðÐÀ ջϳí³ñáõÙ ¿ ¹»õÁ ¨ áñ Ù³ñ¹Çù å»ïù ¿ å³Ûù³ñ»Ý Ýñ³ Çß˳ÝáõÃÛ³Ý ¹»Ù: سñïÇÝ ÈÛáõûñ--ºñµ»ù ³ñ»õÁ ãÇ Éáõë³íáñ»É ³í»ÉÇ ³ñÛáõݳñµáõ ¨ áË»ñÇÙ ÙÇ ³ÛÉ ÅáÕáíñ¹Ç, áñÁ ÷³Û÷³ÛáõÙ ¿ ³Ûɳ¹³íÝ»ñÇ í»ñ³óÙ³Ý ¨ Ë»Ëï»Éáõ ·³Õ³÷³ñÁ: ÆÝãù³Ý ÙáïÇÏ ¿ ѵñ۳ݻñÇÝ ¾ëýÇñÇ ·ÇñùÁ, áñÁ µ³ó³Ñ³ÛïáõÙ ¿ Ýñ³Ýó ³ñÛáõݳËÙáõÃÛáõÝÁ,

- 352 -

áË»ñٳϳÝáõÃÛáõÝÁ ¨ ³í³½³Ï³ÛÇÝ ÑáõÛë»ñÇ ³ËáñųÏÁ: ØÇç³½·³ÛÇÝ Éñ³ïíáõÃÛáõÝ--²Ù»Ý ï³ñÇ 500.000 ϳݳÛù ÙÇÝã»õ 30 ï³ñ»Ï³Ý, ѵñÛ³Ï³Ý Ù³ýdzÛÇ û·ÝáõÃÛ³Ùµ í³×³éíáõÙ »Ý ³ñ»õ»ÉÛ³Ý ºíñáå³ÛÇó ³ñ»õÙáõïù ¨ Æëñá¿É: æá½»ý (ѵñÛ³Ï³Ý å³ïÙ³·»ï)--´³óÇ í³ß˳éáõÝ»ñÇó, ѵñ۳ݻñÁ ѳÛïÝÇ »Ý áñå»ë §í³ñÏ»ñÇ Ñ³í³ùáÕ¦: ²ÛÝ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ, áñï»Õ Ýñ³Ýù ·»ñÇßËáõÙ »Ý, í³ñÏ»ñÁ ·»ñ³½³ÝóáõÙ »Ý ÙÇ ù³ÝÇ ³Ý·³Ù: È»áÝ Ø³ÛÙáÝ—Ðáõ¹³Ý»ñÇ ÏñáÝÁ, ¹³ ³½·³ÛݳÙáÉáõÃÛáõÝÝ ¿: Øáíë»ë--ºÃ» ѵñÛ³Ý ·ÝáõÙ ¿ áõñÇß »ñÏÇñ, ݳ ³ÛÝï»Õ ãå»ïù ¿ ÏÇÝ í»ñóÝÇ: ¶³ññÇ îñáõÙ»Ý (²ØÜ Ý³Ë³·³Ñ)--ÐÇëáõë øñÇëïáëÁ ãϳñáÕ³ó³í ѵñ۳ݻñÇÝ ·áѳóÝ»É, ù³ÝÇ ¹»é ݳ »ñÏñÇ íñ³ ¿ñ ³åñáõÙ, ÇÝãå»ë ϳñ»ÉÇ ¿ Ùï³Í»É, áñ ÇÝÓ Ùáï Ïëï³óíÇ: ´³ñáÝ ØáÝï»ýÇáñ»Ý (ëÇáÝ ³é³çÝáñ¹)--ØÇÝã»õ Ù»ñ Ó»éù»ñáõÙ ãÉÇÝÇ ³ÙµáÕç ³ß˳ñÑÇ Ù³ÙáõÉÁ, ÇÝã ¹áõù »ñ³½áõÙ »ù ǽáõñ ¿: Ø»Ýù å»ïù ¿ ÉÇÝ»Ýù ³ß˳ñÑÇ µáÉáñ Éñ³ïí³Ï³Ý ÙÇçáóÝ»ñÇ å³ñáÝÁ, ϳ٠áõÝ»Ý³É Ýñ³Ýó íñ³ ³ÛÝåÇëÇ ³½¹»óáõÃÛáõÝ, áñå»ë½Ç ϳñáճݳÝù Ïáõñ³óÝ»É ¨ Ùßáõß³å³ï»É ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇÝ: È»áÝ È»õÇ/ëÇáÝÇëï/--üǽÇÏ³Ï³Ý Ëǽ³ËáõÃÛáõÝÁ ÙÇßï »Õ»É ¿ Ñáõ¹³Û³Ï³Ý µÝ³íáñáõÃÛ³Ý å³ï³Ñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝ ¨ á㠵ݳíáñáõÃÛ³Ý ¿É»Ù»Ýï: È»áÝ È»õÇ--ºÃ» ѵñÛ³ÛÇÝ ³Û¹ù³Ý »ñϳñ Å³Ù³Ý³Ï ã»Ý ïí»É ³ÛÝ, ÇÝãÁ Çñ³íáõÝùáí å³ïϳÝáõÙ ¿ Ýñ³Ý, ³å³ ݳ å³Ñ³ÝçáõÙ ¿ ³í»ÉÇÝ ù³Ý å»ïù ¿: ´³ñáõË (Ù³ëáÝ ÑÇÙÝ.)--å»ïù ¿ û·ïí»É ¨ û·ï³·áñÍ»É ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ Ñ³Ûñ»Ý³ëÇñ³Ï³Ý ѳïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: ³ÉÙáõ¹--è³µµÇÝ ²ëïÍá Ñ»ï ÙñÓ³íÇ׳µ³Ý»ó ¨ ѳÕûó: ¸»íǹ ¸Ûáõù—еñ۳ݻñÁ ³ÝÇÙ³ëï ÇÝùݳëÇñ³Ñ³ñí³Í ÅáÕáíáõñ¹ »Ý: â³ñɽ ¸ÇÏ»Ýë—¸³ë³Ï³Ý ѵñÛ³Ý ÙdzÛÝ Ï³ñáÕ ¿ áã ѵñÛ³Ï³Ý »ñ»Ë³Ý»ñÇÝ ëáíáñ»óÝ»É ½µ³Õí»Éáõ ·ñå³Ý³Ñ³ïáõÃÛ³Ùµ ¨ ÷áùñ ѳÝó³·áñÍáõÃÛ³Ùµ: ¸³ÝÇ»É ¸»ýá—´áÉáñ ѵñ۳ݻñÁ ˳ñ¹³Ë ëñÇϳݻñ »Ý: ØÇ˳ÛÇÉ ¸áëïá»õëÏÇ--§Äǹ»ñÁ ÏËáñï³Ï»Ý èáõëdzݦ: سÝáõݳ/Ññ»³Ï³Ý å³ïÙÇã/--Øáíë»ëÁ ³Ùáõëݳó³í ÔåïáõÑáõ Ñ»ï ¨ ¹³ñÓ³í Ôåï»óÇ: æáñ¹³Ýá ´ñáõÝá—Äǹ»ñÁ ųÝï³Ëï³óí³Í, µáñáï³óí³Í ¨ íï³Ý·³íáñ é³ë³ »Ý, áñáÝù Çñ»Ýó ͳ·áõÙÇó ³ñ¹»Ý í³ëï³Ï»É »Ý ³ñÙ³ï³ËÇÉ ÉÇÝ»ÉÁ: ´É³í³ïëϳ۳, ´»ë³ÝÃ, ´»ÛÉÇ /سëáÝ çÑáõ¹áõÑÇÝ»ñÇ Ï³ñ·³ËáëÁ/. §²í»ÉÇ É³í ¿ ÇßË»É ¹ÅáËùáõÙ, ù³Ý ͳé³Û»É ¹ñ³ËïáõÙ¦ §È³í ¿ ÉÇÝ»É Ù³ñ¹ ¨ ó·³íáñ»É, ù³Ý Ïáñã»É ëáõñµ Ñá·ÇÝ»ñÇ ¹ñ³ËïáõÙ¦ §ê³ï³Ý³Ý Çñ ëå³ë³íáñÝ»ñÇ ÙÇçáóáí åÇïÇ §²ß˳ñÑÇ Ýáñ ϳñ·Á¦ ûɳ¹ñǦ: ºÉ»Ý³ ´É³í³ïëϳ۳ -- еñ۳ݻñÁ Ñá·»õáñ ѳßٳݹ³ÙÝ»ñ »Ý سñÏ òÇó»ñáÝ (Ý. Ã.³. 2-ñ¹ ¹³ñ)--§Ðñ»³Ý»ñÁ å³ïϳÝáõÙ »Ý Ùáõà ¨ Ñ»é³åñáÕ áõÅ»ñÇÝ: à±í ã·Çï¿, û ÇÝãù³Ý ¿ Ãí³ñÏíáõÙ ³Û¹ ˳éݳËáõÙµÁ, ÇÝã±å»ë »Ý Ýñ³Ýù ÙdzëݳϳÝ, ÇÝãåÇëÇ Ñ½áñáõÃÛáõÝ Ï³ñáÕ »Ý Ý»ñϳ۳óÝ»É Çñ»Ýó ѳٻñ³ßËáõÃÛ³Ùµ¦: î³óÇï (Ù.Ã.³. 1 ¹³ñ) --§Ðñ»³Ý»ñÁ ѳٳñíáõÙ »Ý ³ÛÝ ³Ù»ÝÇ ëñµ³åÕÍáÕÝ»ñÁ, ÇÝãÁ Ù»½ ѳٳñ ѳٳñíáõÙ »Ý ëñµ³·áõÛݦ: ÈÛáõóÇÛ ê»Ý»Ï³ (Ù.Ã.³. 1 ¹³ñ)--§²Ûë ÅáÕáíáõñ¹Á ϳñáÕ³ó»É ¿ ³ÛÝåÇëÇ ³½¹»óáõÃÛáõÝ Ó»éù µ»ñ»É, áñ Ù»½` ѳÕÃáÕÝ»ñÇë ûɳ¹ñáõÙ »Ý Çñ»Ýó ûñ»ÝùÝ»ñÁ¦: ÎÉÇÙ»Ýï 8-ñ¹ ä³å (16-ñ¹ ¹³ñ)--§²ÙµáÕç ²ß˳ñÑÁ ïáõÅáõÙ ¿ Ññ»³Ý»ñÇ í³ß˳éáõÃÛáõÝÇó, Ýñ³Ýó ÙáÝáåáÉdzÛÇó ¨ Ë³µ»µ³áõÃÛáõÝÇó: Üñ³Ýù ß³ï ¹Åµ³Ëï Ù³ñ¹Ï³Ýó »Ý ·ó»É ãù³íáñ Çñ³íÇ׳Ï, ٳݳí³Ý¹ ·ÛáõÕ³óÇÝ»ñÇÝ, µ³ÝíáñÝ»ñÇÝ ¨ ³Õù³ïÝ»ñÇݦ: ØáµáõãáõÙ úÏáõÙ³ (19-ñ¹ ¹³ñ)--§²ÙµáÕç ²ß˳ñÑáõ٠ѵñ۳ݻñÁ ù³Ûù³ÛáõÙ »Ý ѳÛñ»Ý³ëÇñáõÃÛáõÝÝ áõ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³éáÕç ÑÇÙù»ñÁ¦:

- 353 -

+ + + + + +

+ + + + +

+ +

+ + +

Ðàô¸²Ú²Î²ÜàôÂÚ²Ü ´ÜàðàÞàôØÀ Àêî кÜðÆ üàð¸Æ Ðáõ¹³Û³Ï³Ý ϳåÇï³ÉÇëïÝ»ñÁ—ϳåÇï³ÉÇëïÝ»ñ »Ý ѳÝáõÝ ÷áÕÇ “Ðáõ¹³Û³Ï³Ý” å»ïáõÃÛ³Ý ½»ÝùÁ` ϳåÇï³É ¨ Ù³ÙáõÉ (÷áÕ ¨ åñáå³·³Ý¹³) гٳß˳ñѳÛÇÝ ï»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý ͳé³ÛáõÃÛáõÝÁ »ÝóñÏí³Í ¿ Ñáõ¹³ÛáõÃÛ³ÝÁ ´áÉáñ Ñáõ¹³Û³Ï³Ý ·áñͳñ³ñ ÑݳñùÝ»ñÁ ³ÝËÇÕ× »Ý Ðáõ¹³Ý ÙÇßï ³ÝÙ³ùáõñ Ë³Õ ¿ í³ñáõÙ Ðáõ¹³Û³Ï³Ý é³ë³Ý ÍÝáõÙ ¿ ³í»ÉÇ ß³ï ÃßݳٳÝù, ù³Ý áõñÇß Ù»ÏÁ: ²ÛÝ µ³ó³ïñíáõÙ ¿ ´ÇµÉdzÛáí` ºÑáí³ÛÇ ³Ý»ÍùÁ ÁÝïñÛ³É ÅáÕáíñ¹ÇÝ ³ÛÝ ûñ»ÝùÇ Ë³ËïÙ³Ý Ñ³Ù³ñ, áñÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ ²ëïí³Í áõ½áõÙ ¿ñ Ðáõ¹³Ý»ñÇÝ ë³ñù»É Ù³ñ·³ñ»Ý»ñÇ ÅáÕáíáõñ¹ Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý Ù»ç: гÛïÝÇ ´ÇµÉdzÛÇ Ëáëù»ñÁ ,-“ ÷áñÓáõÃÛáõÝÁ Ï·³, µ³Ûó íÇßï Ýñ³Ý ³ß˳ñÑ µ»ñáÕÇÝ: ²ÝïÇë»ÙÇïǽÙÁ ³é³ç³ÝáõÙ ¿ Ñáõ¹³ÛÇ Ñ³Ý¹»å ½½í³ÝùÇ ¹»ÙùÇ ï³Ï γ¹»ïÝ»ñÇ ·É˳íáñ µÝ³Ï³ñ³ÝÁ ö³ñǽáõÙ ¿: Üñ³Ýó ·É˳íáñÁ ìÇÝí»ñÝ ¿`Ñáõ¹³: Ðáõ¹³Ý ÙÇßï Ñáõ¹³Û³Ï³Ý ϳóáõóӻõÇÝ ¹»Ù ¿ γ߳éù` Ñáõ¹³Ý»ñÇ Ñáõë³ÉÇ ¨ ³Ù»Ý³ëÇñ»ÉÇ ½»ÝùÁ ²ØÜ-áõÙ ´³ñáõËÁ ÉÇÝ»Éáí ¼ÇÝíáñ³Ï³Ý ²ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛ³Ý ì³ñãáõÃÛ³Ý ·É˳íáñÁ, ϳåÇï³ÉÇ µ³ñ¹³ÝùÝ»ñÇ ÏáÙÇï»Ç ÙÇçáóáí, (ݳ˳·³Ñ` µ³ÝÏÇñ ÚáõçÇÝ Ø»»ñ »ñÏáõëÝ ¿É Ñáõ¹³), Çñ Ù»ç Áݹ·ñÏ»ó Ñ»ï»õÛ³É ³ñïáÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ. 1. ²Ù»ñÇϳóÇ Ù³ëݳíáñ ݳ˳ӻéÝáÕÝ»ñÇ Ï³åÇï³ÉÇ û·ï³·áñÍÙ³Ý Çñ³íáõÝù 2. Æß˳ÝáõÃÛáõÝ µáÉáñ ÝÛáõûñÇ íñ³ 3. Æß˳ÝáõÃÛáõÝ µáÉáñ ³ñ¹Ûáõݳµ»ñ³Ï³Ý Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ íñ³ 4. Æß˳ÝáõÃÛáõÝ ½ÇÝíáñ³Ï³Ý ͳé³ÛáõÃÛ³Ý »Ýóϳ Ù³ñ¹Ï³Ýó ËÙµ»ñÇ íñ³ 5. Æß˳ÝáõÃÛáõÝ »ñÏñÇ ³ß˳ï³íáñáõÃÛ³Ý íñ³ §Ø»Ýù ϵ³ñÓñ³óÝ»Ýù ³ß˳ï³í³ñÓÁ, áñÁ ÇѳñÏ», ³ß˳ï³íáñÝ»ñÇÝ û·ï³í»ï ãÇ ÉÇÝÇ, ù³ÝÇ, áñ ÙÇ»õÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï Ïµ³ñÓñ³óÝ»Ýù ³é³çÇÝ å³Ñ³Ýç³ñÏÇ ³åñ³ÝùÝ»ñÇ ·Ý»ñÁ, ÇëÏ ³ß˳ï³í³ñÓÁ Ïë³ñù»Ýù ÉáÕ³óáÕ: гñÏ »Õ³Í ¹»åùáõÙ ÏÁݹáõÝ»Ýù ³Ýßñç³Ýó»ÉÇ ûñ»Ýù¦,-´³ñáõË ¶áñÍݳϳÝáñ»Ý ³Ù»Ý ÙÇ Ñáõ¹³ å³ïϳÝáõÙ ¿ Ù»Ï Ï³Ù ÙÇ ù³ÝÇ ûÃÛ³ÏÇ, ·³ÕïÝÇ ÁÝÏ»ñáõÃÛ³Ý, ÙÇáõÃÛ³Ý, Ùdzµ³ÝáõÃÛ³Ý (ûñ¹»Ý), ÏáÙÇï»ÛÇ, ¹³ßÝáõÃÛ³Ý ²Ù»ñÇÏÛ³Ý ÑµñÛ³Ï³Ý ÏáÙÇï»Ý (1906Ã.) ѳÛï³ñ³ñ»É ¿ Ñ»ï»õÛ³É Ýå³ï³ÏÝ»ñÁ 1. γë»óÝ»É ³ß˳ñÑáõÙ Ñáõ¹³Ý»ñÇ ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý ¨ ÏñáÝ³Ï³Ý Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ Ë³ËïáõÙÝ»ñÁ 2. îñ³Ù³¹ñ»É ³Ù»Ý ûñÇÝ³Ï³Ý û·ÝáõÃÛáõÝ Ýñ³Ýó Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ Ë³ËïÙ³Ý ¹»åùáõÙ 3. ´³í³ñ³ñ»É, Ñáõ¹³Ý»ñÇ Ñ³Ù³ñ, ïÝï»ë³Ï³Ý, Ï»Ýó³Õ³ÛÇÝ, ÏñÃ³Ï³Ý Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ 4. ö³÷ϳóÝ»É Ñ»ï³åݹáõÙÝ»ñÇ Ñ»ï»õ³ÝùÝ»ñÁ, áñï»Õ ¿É áñ ³ÛÝ ï»ÕÇ áõݻݳ, ¨ ïñ³Ù³¹ñ»É Ù»ÕÙ³óáõÙ Ñáõ¹³Ý»ñÇÝ Ñ³ë³Í ÷áñÓ³ÝùÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ ²Ûëûñ ãϳ áã ÙÇ ³ÛÝåÇëÇ »ñ»õáõÛÃ, ÇÝãåÇëÇÝ ¿ ѳϳë»ÙÇïǽÙÁ, »Ã» ÙdzÛÝ ß³ï ÃáõÛÉ ¨ ß³ï ÷³÷áõÏ Ñ³Ï³áãÑáõ¹³Ûǽ٠àã ÙÇ Ñáõ¹³ ãÇ Ã³ùóÝÇ Çñ µ³í³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ, »ñµ ݳ ÏѳÛïݳµ»ñÇ, áñ ùñÇëïáÝ۳ݻñÁ ÁݹáõÝáõÙ »Ý, áñ ³½³ï³Ï³Ý ùñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ ¹³ ³½³ï³Ï³Ý Ñáõ¹³Ç½ÙÇ ¹áÏïñÇݳÛÇ ·áñÍÝ³Ï³Ý ÁݹáõÝáõÙÝ ¿ Ðáõ¹³Û³Ï³Ý ³ÝѳݹáõñÅáճϳÝáõÃÛáõÝÁ ³ÝíÇ×»ÉÇ ¿, µ³ó³éáõÃÛ³Ùµ ³ÛÝ Ù³ñ¹Ï³ÝóÇó, áñáÝù ã·Çï»Ý Ñ»ï»õÛ³É å³ïÙáõÃÛáõÝÁ`  øñÇëïáÝ۳ݻñÇ Ï»ëÁ »ñÏñå³·áõÙ »Ý ѵñÛ³ÛÇÝ, Ùݳó³Í Ï»ëÁ ѵñÛáõÑáõÝ  ²Ù»Ý ³Ý·³Ù, »ñµ ÐéáÙÇ ³ñ»õÁ Ù³Ûñ ¿ ÙïÝáõÙ, ºñáõë³Õ»ÙÇ ³ñ»õÁ µ³ñÓñ³ÝáõÙ ¿  Ðáõ¹³Ý»ñÁ ³ïáõÙ »Ý ÏÇñ³ÏÇÝ  Ðáõ¹³Û³Ï³Ý ѳëϳóáÕáõÃÛ³Ùµ ³½³ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ µáÉáñ µÝ³·³í³éÝ»ñáõ٠ɳÛݳͳí³É µ³ó»ÉÇáõÃÛáõÝ` ³Ý³ñËdz  Üñ³Ýó ÏñáÝ³Ï³Ý Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ý»ñßÝã»É »Ý, áñ Ýñ³Ýù ÁÝïñÛ³É ÅáÕáíáõñ¹

- 354 -

        

»Ý, áñ ÑÇÙÝ³Ï³Ý µÝÇÏÝ»ñÁ Æéá¹Ý»ñÝ »Ý, Ï·³ ûñÁ, »ñµ Ñáõ¹³Ý»ñÁ Ϲ³éÝ³Ý µ³ñÓñ³·áõÛÝ é³ë³ àñå»ë½Ç (¹»é Çñ»Ýó ÃáõÛÉ Å³Ý³Ý³Ï) ÑëÏ»Ý ³ñï³¹ñáÕÝ»ñÇÝ, Ñáõ¹³Ý»ñÁ ïÇñ»óÇÝ ³ñÑÙÇáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ Î³·³ÉÇ ·É˳íáñÁ ¹³ ñ³µµÇÝ ¿` ³é³Ýó ëÇݳ·á·Ç Ðáõ¹³Ý»ñÁ Ñáï»ñ ¿ÇÝ, áñáÝó Ñ»ï Æëñá¿ÉÁ ãϳñáÕ³ó³í ѳٳӳÛÝáõÃÛ³Ùµ ³åñ»É »ñÏáõ ѳ½³ñ ï³ñÇ ³é³ç: ºì Ùdzݷ³Ù³ÛÝ áã áù ãÙ»Õ³¹ñ»ó Æëñá¿ÉÇ ï³ëÁ ë»ñáõݹݻñÇÝ Ñ³Ï³ë»ÙÇïǽÙÇ Ù»ç ²Ûëûñ ëÇáÝǽÙÁ ·ñ³íáõÙ ¿ ³ß˳ñÑÇ áõß³¹ñáõÃÛáõÝÁ,áñáíÑ»ï»õ ³ÛÝ ëï»ÕÍáõÙ ¿ ѳçáñ¹ ѳٳß˳ñѳÛÇÝ å³ï»ñ³½ÙÇ` ²ñÙ³·»¹áÝÇ µáÉáñ å³ÛÙ³ÝÝ»ñÁ Ðáõ¹³Ý»ñÇ Ýå³ï³ÏÁ ù³Õ³ù³Ï³Ý µÝáõÛÃÇó í»ñ ¿,³ÛÝ å³Ûù³ñ ¿, áñå»ë½Ç ϳ߳é³Ï»ñÝ»ñÁ ¨ ³½¹»óÇÏ å³ßïáݳï³ñ ³ÝÓÇÝù ³ÝóÝ»Ý Çñ»Ýó ÏáÕÙÁ ÖÇßï ãÇ, áñ Ñáõ¹³Ý»ñÁ ³Ýí³ÝíáõÙ »Ý Ñáõ¹³ ÙÇÙdzÛÝ ÏñáÝÇ å³ï׳éáí: Ðáõ¹³Ý ÙÝáõÙ ¿ Ñáõ¹³, »Ã» ³Ý·³Ù ݳ Ññ³Å³ñíÇ Çñ ÏñáÝÇó ØdzÛÝ Ñáõ¹³Ý ϳñáÕ ¿ ѳëÏ³Ý³É Ñáõ¹³ÛÇÝ, ÙdzÛÝ Ñáõ¹³Ý ϳñáÕ ¿ Ù»½ ÷ñÏ»É Ñáõ¹³ÛÇó: ä³ï»ñ³½ÙÁ ¹³ Ñáõ¹³Ý»ñÇ Ñ³Ù³ñ µ»ñù³Ñ³í³ù ¿: ²ß˳ñÑáõÙ ·áÛáõÃÛáõÝ ãáõÝÇ ³í»ÉÇ Ñ³Ý»ÉáõϳÛÇÝ, ³í»ÉÇ ×³Ï³ï³·ñ³ÛÇÝ, ³í»ÉÇ ³Õ»ï³µ»ñ é³ë³, ù³Ý Ñáõ¹³Ý ¿:

¸ºìƸ ¸ÚàôøÆ ìºðÈàôÌàôÂÚàôÜܺðÀ + еñ۳ݻñÁ µ³Å³ÝíáõÙ »Ý »ñÏáõ ËÙµ»ñÇ` ²ÞøºÜ²¼Üºð ¨ êºü²ðƸܺð: ê»ý³ñǹݻñÁ—áñáÝù ï³ñ³Íí»É »Ý ÙÇç»ñÏñÛ³ Íáí³÷Ç »ñÏñÝ»ñáõÙ ²ßù»Ý³½Ý»ñÁ—áñáÝù ˳½³ñÝ»ñÇ ³ÝÏáõÙÇó Ñ»ïá ï³ñ³Íí»óÇÝ ºíñ³ëdz + еñÛ³Ï³Ý ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÁ` Tay—Sachs + Ðáõ¹³Û³Ï³Ý §·»ñ³½³ÝóáõÃÛ³Ý ¹áÏïñÇݳÛǦ ѳÕóݳÏÁ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ µáÉáñ Ñá·»íáñ, ³½·³ÛÇÝ ¨ ÏñáÝ³Ï³Ý ³í³Ý¹Ý»ñÇ í»ñ³óáõÙ + Ðáõ¹³Ý»ñÇ Ùáï ë»ùëÁ ¨ ë»ñÁ ÁݹѳÝñ³óí³Í »Ý + Ðáõ¹³Ý»ñÇ ³é³íáïÛ³Ý ³ÕáÃùÁ .§ÞÝáñѳϳÉáõÃÛáõÝ ²ëïí³Í, áñ ÇÝÓ ëï»ÕÍ»óÇñ Ññ»³ ¨ áã û ëïñáõÏ Ï³Ù ÏÇݦ + еñÛáõÑáõÝ ãÇ Ï³ñ»ÉÇ ÏåÝ»É Âáñ³ÛÇÝ, áñáíÑ»ï»õ Ýñ³ Ùáï ¹³ßï³Ý ¿ ÉÇÝáõÙ + ³ÉÙáõ¹Á ѳ׳˳ÏÇ ¿ Çñ ϳݳÝó ³Ýí³ÝáõÙ ßÉÛáõ˳, Ï»Õïáï, ëï³Ëáë, ó³Í ¿³Ï + ºñµ ѳë³Ï³íáñ Ù³ñ¹Á áõÝ»ÝáõÙ ¿ ë»é³Ï³Ý ѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝ ÷áùñÇÏ ³Õçϳ Ñ»ï, ¹³ ϳñ»ÉÇ ¿,áñáíÑ»ï»õ »ñµ ³ÕçݳÏÁ »ñ»ù ï³ñ»Ï³ÝÇó ÷áùñ ¿,ÝÙ³Ý ¿ ÇÝãå»ë Ù»ÏÁ Ù³ïÁ ÙïóÝÇ ³ãù¹, ï»ëáÕáõÃÛáõÝÁ í»ñ³Ï³Ý·ÝíáõÙ ¿, ³Û¹å»ë ¿É ÏáõÛëáõÃÛáõÝÁ, »ñ»ù ï³ñ»Ï³ÝÇó ÷áùñ ³ÕçݳÏÇ Ùáï ³ÛÝ í»ñ³Ï³Ý·ÝíáõÙ ¿ (Âáñ³ λïµáï 11ì) + ²ÕçݳÏÁ, »ñ»ù ï³ñÇ ¨ Ù»Ï ûñ³Ï³Ý, ϳñáÕ ¿ í»ñóí»É áñå»ë ÏÇÝ ÎàÜîàôêÆ ×³Ý³å³ñÑáí (ºíáÙ³ï 57í,58³,60í ¨ ë³ÝÑ»¹ñÇÝ 55í, 69³--69í) + Ðáõ¹³Û³Ï³Ý ¼ÈØ-Ç Ñ½áñáõÃÛáõÝÁ ³ÛÝù³Ý Ù»Í ¿, áñ ¹Åí³ñ ³ÛÝ ã³÷³½³Ýó³óÝ»ë + àã Ñáõ¹³Ý ãÇ Ï³ñáÕ ·»ñ³½³Ýó»É ѳñáõëï Ñáõ¹³ÛÇ ÙáõÍáõÙÁ, ³ÛÝå»ë, ÇÝãå»ë ³ÛÝï»Õ ·ñí³Í ¿ §Ù»ÏÁ Ýñ³ »Õµ³ÛñÝ ¿¦ ëïÇË. 25:14 + ´³Ûó»õ³ÛÝå»ë, »Ã» ·áÛÁ ˳µáõÙ ¿ Æëñá¿ÉóáõÝ, ݳ å»ïù ¿ í»ñ³¹³ñÓÝÇ Ñ³í»ÉÛ³É ëï³ó³ÍÁ, ù³ÝÇ, áñ Ù»ñ ûñ»ÝùÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ ·áÛÇÝ ãÇ Ï³ñáÕ Ñ³ëÝ»É ³ÛÝ, ÇÝãÁ í»ñ³å³ÑíáõÙ ¿ Æëñá¿ÉóáõÝ (ØÝ»óÇáÝÇ¹Ç Ïá¹»ùë, ·Çñù 12) + Ðáõ¹³Ý»ñÁ ·áÛ»ñÇ Ñ³Ý¹»å å»ïù ¿ ÙÇßï ÙÇÙdzÝó å³Ñ»Ý, áñå»ë½Ç ãÏáñóÝ»Ý Æëñá¿ÉÇ ÷áÕ»ñÁ ,-- гÏᵠγó, Ñáõ¹³Û³Ï³Ý ·áñÍÇã + еñ۳ݻñÇ Ùáï ³åñ³ÝùÇ Ó»éùÇó-Ó»éù åïï»óÝ»ÉÁ ·áÛ»ñÇ Ñ³Ý¹»å, ·Ý»É ÙdzÛÝ Çñ»Ýó ٻͳͳËÝ»ñÇ ÙáïÇó, ³½³ï ßáõÏ³Ý Ï³Ûɳݹ³ÏÇ,--Ðáõݵ»ñï + еñ۳ݻñÁ µáÉáñ ųٳݳÏÝ»ñÇ ³Ù»Ý³·³ÛóÏÕÇã ·áÕ»ñÝ »Ý: Üñ³Ýù ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ã³÷áÝÝ»ñ »Ý: Ø»Ýù å»ïù ¿ ³ñ·»É»Ýù Ýñ³Ýó ϳٻñódzÛáí ½µ³Õí»É, Ýñ³Ýù ã³ñ³ß³ÑáõÙ »Ý µ³ñáÛ³Ï³Ý µÇ½Ý»ëÇ µáÉáñ ϳÝáÝÝ»ñÁ

- 355 -

+ ´³½Ù³½·³ÛÇÝ ï»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ñáõ¹³Ý»ñÇÝ Ñ³×³Ë Ýß³Ý³Ï»É »Ý ϳé³í³ñÇãÝ»ñ, áñáíÑ»ï»õ Ýñ³Ýù ·Çï»ÇÝ, áñ ѵñ۳ݻñÁ Ùݳó³ÍÇÝ ã»Ý ·Ã³: ÊÕ×Ç µ³ó³Ï³ÛáõÃÛ³Ý å³ï׳éáí Ýñ³Ýù ÙÇ ù³ÝÇ ³Ý·³Ù ³í»É ѳñÏ»ñ »Ý ѳí³ùáõÙ: ºñµ 8-11 ¹³ñ»ñáõÙ ³ñ³µÝ»ñÁ ÇßËáõÙ ¿ÇÝ Æëå³ÝdzÛáõÙ, 10-ñ¹ ¹³ñáõÙ ü³ÃÇÙÇ¹Ç ÇßËáõÙÁ ÂáõÝÇëáõÙ, 13-15 ¹. سñáÏÏáÛáõÙ, ÙáÝÕáÉÝ»ñÇ Æñ³ùáõÙ ÇßË»Éáõó, 16-ñ¹ ¹. úëÙ³Ý³Ï³Ý Ï³ÛëñáõÃÛáõÝáõÙ: ê³ ß³ñáõݳÏí»ó ¨ 20-ñ¹ ¹³ñáõ٠سñáÏÏáÛáõÙ, áñï»Õ üñ³ÝëdzóÇù û·ï³·áñÍáõÙ ¿ÇÝ Ñµñ۳ݻñÇÝ ÙáõëáõÉÙ³ÝÝ»ñÇÝ ëïñϳóÝ»Éáõ ѳٳñ, ºñÏñáñ¹ ³ß˳ñѳٳñïÇó Ñ»ïá ³ñ»õ»ÉÛ³Ý ºíñáå³ÛÇ ëáódzÉÇëï³Ï³Ý ׳ٵ³ñáõÙ, ³Ý·³Ù Æñ³ùáõÙ ü»Ûë³É ó·³íáñÇ Ï³é³í³ñÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï: гϳë»ÙÇÃÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó ³Ù»Ý³ß³ï Ù»Õ³¹ñáõÙÁ ѵñ۳ݻñÇÝ Ýñ³ÝáõÙ ¿, áñ µáÉáñ ųٳݳÏÝ»ñáõ٠ѵñ۳ݻñÁ Í³Ë»É »Ý µáÉáñ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÝ áõ ÅáÕáíñ¹ÇÝ áñï»Õ ³åñ»É »Ý: úñÇÝ³Ï ´Ûáõ½³Ý¹Ç³ÛÇ å³ïÙáõÃÛáõÝÇó`  еñÛ³Ï³Ý ·ñáÕÝ»ñ ¶»¹³Édz ²ÉáÝÁ ¨ سÛùÉ ²íÇ-ÚáݳËÁ ·ñáõÙ »Ý, áñ ´Ûáõ½³Ý¹³Ï³Ý Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ í³Ë»ÝáõÙ ¿ÇÝ, áñ ѵñ۳ݻñÁ Ïû·Ý»Ý å³ñëÏ³Ï³Ý ½³íÃÇãÝ»ñÇÝ: Üñ³Ýó í³ËÁ ³ÝÑÇÙÝ ã¿ñ:  Þ³ï ѵñ۳ݻñ ٳѳå³ïÅí»óÇÝ, »ñµ ѳÛïÝÇ ¹³ñÓ³í ѵñ۳ݻñÇ Íñ³·ñ»ñÁ:  еñ۳ݻñÁ ѳٳ·áñͳÏó»É ¿ÇÝ å³ñë»ñÇ Ñ»ï 7-ñ¹ ¹³ñÇ ëϽµÇó ¨ ê³Ù³ñÇïÛ³ÝÝ»ñÇ Ñ»ï ÏéíáõÙ: êå³Ýí»óÇÝ 100.000 ùñÇëïáÝÛ³  ºñµ ´Ûáõ½³Ý¹³Ï³Ý ùñÇëïáÝ۳ݻñÁ í»ñóñÇÝ ù³Õ³ùÁ, ѵñ۳ݻñÇÝ áõÅÇ ½áéáí ëïÇå»óÇÝ ùñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝ ÁݹáõÝ»É  еñ۳ݻñÁ ³ç³Ïó»óÇÝ ³ñ³µÝ»ñÇÝ, »ñµ 636-640 Ã. ´Ûáõ½³Ý¹Ç³Ý ·ñ³í»É ÷áñÓÇÝ  12-ñ¹ ¹. ѵñ۳ݻñÁ ³ç³ÏóáõÙ ¿ÇÝ Ãáõñù³Ï³Ý ûÏáõå³óÇáÝ µ³Ý³ÏÇÝ  14-ñ ¹. Ýñ³Ýù ³ç³Ïó»óÇÝ úëÙ³Ý³Ï³Ý Ãáõñù»ñÇ ·ñ³íáõÙÝ»ñÁ` Îáëï³ÝïÇݳåáÉÇëÇ í»ñçÇÝ ·ñ³íáõÙÁ Çñ³Ï³Ýóí»ó ï»ÕÇ Ñµñ۳ݻñÇ û·ÝáõÃÛ³Ùµ  ¶áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý ß³ï ÷³ëï»ñ, áñ ѵñ۳ݻñÁ ³ç³Ïó»É »Ý Æëå³ÝdzÛÇ ·ñ³ííáõÙÁ ë³ñ³ÍÇÝÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó ¨ Ýñ³Ýó Ùáï ³ß˳ï»É »Ý ջϳí³ñáÕÝ»ñ: ´³Ûó ³Ûë µáÉáñ »ñÏñÝ»ñáõÙ ÙáõëáõÉÙ³Ý³Ï³Ý ¨ ùñùÇïáÝ»³Ï³Ý ѳٳÛÝùÝ»ñÁ ÙÝáõÙ ¿ÇÝ »ñÏñÇÝ Ñ³í³ï³ñÇÙ:  2-ñ¹ ³ß˳ñѳٳñïÇó Ñ»ïá ¸»íǹ ÆñíÇÝ·Á Çñ §ì»ñ»Éù¦ ·ñùáõÙ ·ñáõÙ ¿, áñ ѵñ۳ݻñÁ ³ñ»õ»ÉÛ³Ý ºíñáå³ÛáõÙ, ѳïáõÏ µ³ÅÇÝÝ»ñáõÙ áõÝ»ÇÝ ³ÛÝåÇëÇ Çß˳ÝáõÃÛáõÝ, áñ ï³Ýç³Ù³Ñ ³ñÇÝ ÐáõÝ·³ñdzÛáõ٠ѳñÛáõñ ѳ½³ñ³íáñ ³ÝÙ»Õ Ù³ñ¹Ï³Ýó, áñ Ù³ñ¹Çù ѳϳë»ÙÇïǽÙÇ Ïáãáí ¹áõñë »Ï³Ý å»ïáõÃÛ³Ý ¹»Ù:

زðîÆÜ

È Ú àô Â º ð(1483-1546)

¶»ñÙ³ÝdzÛÇ é»ýáñÙ³ódzÛÇ ³é³çÝáñ¹, ³ëïí³Í³µ³ÝáõÃÛ³Ý ¹áÏïáñ (еñ۳ݻñÇ µÝáõó·ñáõÙÁ)

´áÉáñ ѳÝó³·áñÍ Å³ñ·áÝÇ µ³é»ñÁ ѵñÛ³Û»ñ»Ý »Ý: àí áõ½áõÙ ¿ ÉÇÝ»É ùñÇëïáÝÛ³, å»ïù ¿ Çñ µ³Ý³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ³ãù»ñÁ ѳÝÇ: êϽµáõÙ Ù»Ýù å»ïù ¿ ÑñÏǽ»Ýù Ýñ³Ýó ëÇÝ»·á·Ý»ñÁ ¨ ¹åñáóÝ»ñÁ áõ óջÝù ó»ËÇ Ù»ç ³ÛÝ ³Ù»ÝÁ, ÇÝãÁ ãÇ ³ÛñíáõÙ, áñå»ë½Ç áã ÙÇ Ù³ñ¹ ³ÛÉ»õë ãï»ëÝÇ Ýñ³ÝóÇó Ùݳó³Í ÙÇ ù³ñ ϳ٠÷áßÇ: ²Û¹ å»ïù ¿ ³ñíÇ Ù»ñ ²ëïÍá ÷³éùÇ ¨ ùñÇëïáÝ»³Ï³Ý ³ß˳ñÑÇ Ñ³Ù³ñ, áñå»ë½Ç ²ëïí³Í ï»ëÝÇ, áñ Ù»Ýù, ùñÇëïáÝ۳ݻñë, ã»Ýù Ëñ³Ëáõëáõ٠ϳ٠ѳݹáõñÅáõÙ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ Ï»ÕÍÇùÁ, ѳÛÑáÛ³ÝùÁ ¨ å³ñë³í³ÝùÁ áñ¹áõ ¨ Çñ ùñÇëïáÝ۳ݻñÇ Ñ³ëó»ÇÝ: ºñÏñáñ¹Á, »ë ËáñÑñ¹áõÙ »Ù, ³í»ñ»É ¨ ѳí³ë³ñ³óÝ»É ÑáÕÇÝ Ýñ³Ýó ³åñ»É³ï»Õ»ñÁ: ø³Ý½Ç ¹ñ³ÝóáõÙ »Ý Ýñ³Ýù Ñ»ï³åݹáõÙ ³ÛÝ Ýå³ï³ÏÝ»ñÁ, ÇÝã áñ ëÇÝ»·á·Ý»ñáõÙ: ¸ñ³ ÷á˳ñ»Ý Ýñ³Ýù ϵݳÏí»Ý ÏïáõñÝ»ñáõÙ ¨ ³ËáéÝ»ñáõÙ` ÇÝãå»ë ·ÝãáõÝ»ñ: ºññáñ¹Á, »ë ËáñÑñ¹áõÙ »Ù, Ýñ³ÝóÇó ËÉ»É ³ÕáÃùÇ ·ñù»ñÁ, óÉÙáõ¹³Ï³Ý ·ñí³ÍùÝ»ñÁ, áñáÝù ÙdzÛÝ ëáíáñ»óÝáõÙ »Ý Ïáõéù³å³ßïáõÃÛáõÝ, ëïÇ, ѳÛÑáÛ³ÝùÇ ¨ ²ëïí³Í³Éáõï³ÝùÇ: âáññáñ¹Á, »ë ËáñÑñ¹áõÙ »Ù Ò»½ ³ñ·»É»É Ýñ³Ýó ñ³µµÇÝ»ñÇÝ` Ýñ³Ýó áõëáõó³Ý»Éáõ

- 356 -

ÏÛ³ÝùÇ íï³Ý·Ç ¨ í»ñç³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÏáñóÝ»Éáõ í³ËÇ Ý»ñùá: ÐÇÝ·»ñáñ¹Á, »ë ËáñÑñ¹áõÙ »Ù Ò»½ ³ñ·»É»É ѵñ۳ݻñÇÝ ß³ñÅí»Éáõ Ù»Í ×³Ý³å³ñÑÝ»ñáí: ì»ó»ñáñ¹Á, »ë ËáñÑñ¹áõÙ »Ù Ò»½ ³ñ·»É»É Ýñ³Ýó í³ß˳éáõÃÛ³Ùµ ½µ³Õí»Éáõ, ÝáõÛÝå»ë ËáñÑñ¹áõÙ »Ù Ýñ³ÝóÇó ËÉ»É ³ÙµáÕç ϳÝËÇÏ ·áõÙ³ñÁ, ³ñͳÃÁ, áëÏÇÝ ¨ ¹Ý»É å³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý ï³Ï: ºÃ» ·áñÍÁ ÏѳëÝÇ Ù»Í å³ï»ñ³½ÙÇÝ, ³å³ ¹ñ³ ³ñ¹ÛáõÝùÁ ÏÉÇÝÇ áã û ѵñ۳ݻñÇ Ñ³ÕóݳÏÁ, ³ÛÉ ÑµñÛ³Ï³Ý é³ë³ÛÇ í»ñçÁ: ²½·³ÛÇÝ Ù³ñ¹áõ ѳٳñ ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝÇ ÙÇ ¹áÏïñÇݳ` ³½· ¨ ѳÛñ»ÝÇù: ÎÛ³ÝùÁ ¹³ Ñ»ñà ¿ Ù»éÝ»Éáõ ѳٳñ, ÇëÏ Ñáõ¹³Ý»ñÁ ³é³Ýó Ñ»ñÃÇ »Ý ËÍÏíáõÙ: ÜϳñÇãÁ, áñÁ ÝϳñáõÙ ¿ »ñÏÇÝùÁ ϳݳã, ÇëÏ ËáïÁ ϳåáõÛï` ݳ å»ïù ¿ »ÝóñÏíÇ ëï»ñÇÉǽ³ódzÛÇ: âÇ Ï³ñ»ÉÇ ÷ÝÃñ»É ³Õí»ë, áñÁ ѳí»ñÇ Ñ»ï ˳ճÕáõÃÛáõÝ ¿ ÷ÝÃñáõÙ, ϳ٠ϳïáõ` áñÁ ÙÏÝ»ñÇ Ñ»ï: àí áõ½áõÙ ¿ ³åñ»É` å³ñï³íáñ ¿ å³Ûù³ñ»Éáõ, ÇëÏ áí ãÇ áõ½áõ٠ѳϳٳñï»É ÏÛ³ÝùÇ Ñ³í»ñÅ å³Ûù³ñÇÝ` ݳ Ù»Õ³íáñ ݳѳï³Ï ¿ ¹³éݳÉáõ: àí ù³Ý¹áõÙ ¿ ²ëïí³Í³ÛÇÝ ·áñÍÁ, ݳ ѳٳ½áñíáõÙ ¿ ²ëïÍá ϳÙùÇ ¹»Ù: ÆÝãù³Ý ÙáïÇÏ ¿ ѵñ۳ݻñÇÝ ¾ëýÇñ سݻýáÝÇ §Ðáõ¹³Ý»ñÇÝ Ù»Ïáõë³óݻɦ ·ÇñùÁ, áñÝ ³ñ¹³ñ³óÝáõÙ ¿ Ýñ³Ýó ³ñÛáõݳñµáõÃÛáõÝÁ, íñ»ÅËݹñáõÃÛáõÝÝ áõ ³í³½³Ï³ÛÇÝ ÑáõÛë»ñÇ ³ËáñųÏÝ»ñÁ: ºñµ»ù ³ñ»õÁ ³é³í»É ãÇ Éáõë³íáñ»É ÃßÝ³Ù³Ï³Ý áõ íñ»ÅËݹÇñ ÙÇ ÅáÕáíñ¹Ç, áñÝ å³ßïáõÙ ¿ ³Ûɳ¹³í³ÝÝ»ñÇ Ë»Õ¹Ù³Ý áõ áãÝã³óÙ³Ý ·³Õ³÷³ñ:

èƸ

¸ àô ¶ È ² ê

 ØÇÝã»õ Ý.Ã.³. 458 Ã. Âáñ³Ý ·ñí³Í ãÇ »Õ»É, ³ÛÝ ÷á˳Ýóí»É ¿ µ»ñ³Ý³óÇ: ð³µµÇ

·ÇïÝ³Ï³Ý ¾ÙÇÉ ¶ÇñßÁ ·ñáõÙ ¿,-§Ò»½ ³ëáõÙ »Ý, áñ سÛÇë»Û »ñµ»ù ãÇ »Õ»É¦:

 ä³ñëϳëï³ÝÁ ´³µ»ÉáÝÁ ·ñ³í»Éáõó Ñ»ïá ѵñÛÁÝ»ñÁ ï»Õ³÷áËí»óÇÝ ä³Õ»ëïÇÝ:           



È»õÇïÝ»ñÁ Ññ³Ù³Û»óÇÝ, ÇëÏ å³ñëÏ³Ï³Ý Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ëïÇå»óÇÝ ºñáõë³Õ»-ÙÇ µÝ³ÏÇãÝ»ñÇÝ ÁݹáõÝ»É È»õÇïÝ»ñÇ ´³µ»ÉáÝáõÙ ·ñ³Í Ýáñ ûñ»ÝùÁ` Âáñ³Ý: 344-ÇÝ Ü»»ÙÇ³Ý º½¹ñ³ÛÇÝ Ñ³ëϳóñ»ó Âáñ³ÛáõÙ ÙïóÝÇ Ë³éÁ ³ÙáõëÝáõÃÛ³Ý ³ñ·»Éù гçáñ¹ 400 ï³ñÇÝ»ñÇÝ ³Û¹ ӻ鳷ñ»ñÁ å»ïù ¿ óñ·Ù³Ýí»ÇÝ Ñáõݳñ»Ý ¨ ï³ñ³Íí»ÇÝ: ƹáõÙ»ÛÝ»ñÁ Æë³íÇ ó»ÕÇó »Ý, ÇëÏ Æë³íÁ гÏáµÇ (Æëñá¿ÉÇ) »Õµ³ÛñÝ ¿, ãÙáé³Ý³Ýù, áñ ²Ù³É»ÏÝ ¿É ¿ñ гÏáµÇ »Õµ³ÛñÁ: ÆëÏ Ñáõ¹³Ý»ñÁ Ðáõ¹³ÛÇ ë»ñáõÝ¹Ý »Ý: ²ñ¹ÛáõÝùáõÙ ³é³ç³ó³Ý »ñÏáõ Ïáõë³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñ` Ñ»ë»ÝÝ»ñ ¨ ÷³ñÇë»óÇÝ»ñ (ÑÇÝ É»õÇïÛ³Ý Ï³ëï³Ý): лë»ÝÝ»ñÇ (ë³¹¹áõÏ»ÛÝ»ñÇ) áõ ÷³ñÇë»óÇÝ»ñÇ ÙÇç»õ ѳϳٳñïáõÃÛáõÝ ß³ñáõݳÏíáõÙ ¿ ³ñ¹»Ý 2500 ï³ñÇ: èáõëdzÛÇ çÑáõ¹Ý»ñÁ ÷³ñÇë»óÇÝ»ñÝ »Ý, ÇëÏ ºíñáå³ÛÇ áõ ²Ù»ñÇϳÛÇÝ»ñÁ Ñ»ë»ÝÝ»ñÁ ö³ñÇë»óÇÝ»ñÁ ÙÝáõÙ »Ý ѳñ³½³ï ³ÉÙáõ¹Ç “Ü߳ݳÏÇñ ¹Çïáñ¹` ¹Çïáñ¹Ý»ñÇ íñ³” ßåÇáÝ³Ï³Ý Ã»½ÇÝ: ö³ñÇë»óÇÝ»ñÁ ëå³ëáõÙ »Ý ¸³ÝÇ»É Ù»ëëdzÛÇÝ: øñÇëïáÝ۳ݻñÁ ³ëáõÙ »Ý, áñ ÐÇëáõëÁ ѵñÛ³ ¿, ÇëÏ ñ³µµÇÝ»ñÁ ÅËïáõÙ »Ý: Âáñ³ÛÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ` ѵñÛ³Ý å»ïù ¿ áõݻݳ Ñáõ¹³Û³Ï³Ý ͳ·áõÙ, µ³Ûó ³Û¹åÇëÇù ãϳÝ: ÆëÏ ÐÇëáõëÇ Å³Ù³Ý³Ï Ñáõ¹³ ÏñáÝ ãÇ »Õ»É, »Õ»É ¿ ºÑáí³ÛÇ å³ßï³ÙáõÝù: Üáñ Ïï³Ï³ñ³ÝÁ ³ëáõÙ ¿, áñ سñdzÙÁ ¸³íÇ¹Ç ó»ÕÇó ¿: ´³Ûó Áëï ÝáõÛÝ Üáñ Ïï³Ï³ñ³ÝÇ Ø³ñdzÙÁ »Ï»É ¿ñ ܳ½³ñ»Ã Ù³ñ¹³Ñ³Ù³ñÇ å³ï׳éáí, ³ÛëÇÝùÝ ÐÇëáõëÁ ¶³ÉÇÉ»ÛóÇ ¿ñ (Ðáñ ÏáÕÙÁ ã»Ýù ùÝݳñÏáõÙ, áñáíÑ»ï»õ ݳ Ðáíë»÷Çó ã¿ñ ë»ñ³Í` ÑéáÙ»³óÇ ä³Ýï»é³ÛÇó ¿ñ): ö³ñÇë»óÇÝ»ñÁ ïí»óÇÝ Ñáõ¹³Û³Ï³ÝáõÃÛ³Ý í»ñçÝ³Ï³Ý µÝáõÛÃÁ:

- 357 -

ÆêÎ ÆÜâäºê ¾ ¶Ü²Ð²îìºÈ дðÚ²Ü ²ÜîÆÎ Þðæ²ÜàôØ 1968 Ãí. ÐÎÎ ³é³çÇÝ ù³ñïáõÕ³ñ ²ÝïáÝ øáãÇÝÛ³ÝÁ (çÑáõ¹) ųٳÝáõÙ ¿ ºñ»õ³ÝÇ Ø³Ã»Ù³ïÇÏ³Ï³Ý Ù»ù»Ý³Ý»ñÇ ÇÝëïÇïáï (Ø»ñ·»ÉÛ³Ý), Ýñ³Ý Ð³Û ÇÝŻݻñÝ»ñÁ óáõÛó »Ý ï³ÉÇë ѳÛïݳ·áñÍáõÃÛáõÝ` ³å³ÏÛ³ ËáÕáí³ÏÇ Ù»ç ý»ñÇï³ÛÇÝ ½³Ý·í³ÍÇ Ñ³ïáõÏ Ýëï»óÙ³Ý »Õ³Ý³Ïáí ëï³óí³Í ÙÇ ù³ÝÇ ï³ëÝÛ³Ï ÏÇÉáµ³Ûï ѽáñáõÃÛ³Ùµ ÑÇßáÕáõÃÛ³Ý ë³ñù: г۳ëï³ÝÇ ³Ù»Ý³µ³ñÓñ å³ßïáÝÛ³Ý Ñ³ñóÝáõÙ ¿,-§ÐÇÙ³ ù³Ý±Ç ζ ·Çñ ϳñáÕ ¿ å³Ñ»É ³Ûë ³å³ÏÛ³ ÓáÕÇÏÁ¦: àô ³Ûë ϳñ·Ç ³ÝáÕݳ߳ñÁ ³ëáõÙ »Ý Ï»ñ³í ä³ñáõÛñ ê»õ³ÏÇ ÝÙ³Ý Ù»ÍáõÃÛ³Ý ·ÉáõËÁ: ºì ³Ûëå»ë »ñϳñ ¹³ñ»ñ ß³ñáõÝ³Ï ¹ñ³Ýù ÏñÏÝí»É »Ý: æÑáõ¹Ý»ñÇ Ù³Ï³ñ¹³ÏÇ Ýϳñ³·ñáõÙÁ ³Ûëûñí³ Ñ»ÕÇݳÏÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó Ù»½` ųٳݳϳÏÇóÝ»ñÇë ѳٳñ ½³ñٳݳÉÇ ãÇ: ÆëÏ ÇÝã ¿ ϳï³ñí»É ³ÝïÇÏ ßñç³ÝáõÙ` ϳñ¹³Ýù ³ÝïÇÏ Ñ»ÕÇݳÏÝ»ñÇ Ýϳñ³·ñáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ: Ð»É»Ý³Ï³Ý ÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛáõÝÁ ųٳݳÏÇÝ ï³ÉÇë ¿ñ Çñ»Ýó ¿ÃÝÇÏ ÁÝïñÛ³ÉáõÃÛáõÝÁ` ѳçáñ¹»Éáí ¹ñ³Ýó, ÑéáÙ»³óÇÝ»ñÁ Çñ»Ýó áõÅÇ Ñ³ßíÇÝ í»ñóñÇÝ ÁÝïñÛ³ÉáõÃÛáõÝÁ Çñ»Ýó Ó»éù»ñáõÙ: æÑáõ¹³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ, áñÁ Øáíë»ë, ²Ñ³ñáÝ, ÐÇëáõë ܳíÇÝ Ù³ñ·³ñ»Ý»ñÇ ù³ñá½Ù³Ùµ, áñ Çñ»Ýù ϳ½³ïí»Ý ëïñáõÏÇ Ï³ñ·³íÇ׳ÏÇó ÙdzÛÝ §ÁÝïñ۳ɦ ¹³éݳÉáí, ³Ù»Ý Ï»ñå å»ïù ¿ ï³ñ³Í»ÇÝ ³Û¹ ·³Õ³÷³ñÁ: ÆëÏ ·³Õ³÷³ñÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý ·Çï³÷ÇÉÇëá÷³Û³Ï³Ý ¨ áõųÛÇÝ ÑÇÙù»ñ ãáõÝ»óáÕ çÑáõ¹Ý»ñÁ áõÝ»ÇÝ ÙdzÛÝ Ù»Ï »Éù` ³ß˳ï»É ù³Ý³ÏÇ íñ³: ²é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ çÑáõ¹Ý»ñÁ ï³ñ³Í»óÇÝ ß³µ³Ã³ÙáÉáõÃÛáõÝÁ` Ûáûñáñ¹ ûñÁ ã³ß˳ï»É, ËÝçáõÛùÝ»ñ ϳ½Ù³Ï»ñå»É: ÆѳñÏ» ó³Í ѳë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÁ ³ÝÙÇç³å»ë ³ñÓ³·³Ýù»ó, áñáíÑ»ï»õ ·áñÍÇ Ù»ç ¿ÇÝ ù³ßí³Í åáéÝÇÏ çÑáõ¹áõÑÇÝ»ñÁ: ²Ûë ѳë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÁ Ïáãí»ó ß³µ³Ã³ÙáÉÝ»ñ (sebomenoi), áñáÝóÇó ß³ï»ñÁ ³Ý·³Ù ÁݹáõÝ»óÇÝ Ñáõ¹³Û³Ï³ÝáõÃÛáõÝ: ¸ñ³Ýù Ïáãí»óÇÝ åéá½»ÉÇïÝ»ñ: ²Ñ³ û DZÝã í»ñµ»ñÙáõÝù ¿ óáõó³µ»ñáõÙ ¹ñ³Ýó ѳ¹»å Âáñ³Ý. Âàôôò ĺ;35-38,-Þ³µ³Ã³åÕÍáõÃÛ³Ý å³ïÇÅÁ ù³ñÏáÍ»Éáí ëå³Ý»ÉÝ ¿: ºðÎðàð¸ úðÆܲò ÆÀ;53,-ºÑáí³Ý` ¿· çÑáõ¹Ý»ñÇÝ,-§ºñµ Ý»ÕáõÃÛ³Ý Ù»ç ÏÁÝ·Ý»ë` ùá áñáí³ÛÝÇ åïáõÕÁ Ïáõï»ë¦: гçáñ¹ ù³Ý³Ï³ÛÇÝ ³í»É³óÙ³Ý ù³ÛÉÁ Ïáõë³ÏóáõÃÛ³Ý ³é³ç³óáõÙÝ ¿ñ: ²ÛÝ ³é³ç »Ï³í çÑáõ¹ ù³ñá½ÇãÝ»ñ ²Ý³ÝdzÛÇ ¨ ´»éïáÉ»ÝÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÇó` ÇÝãÇ Ñ³ßíÇÝ ëϽµáõÙ çÑáõ¹³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ å³é³Ïïí»ó »ñÏáõ Ù³ëÇ` I. ²Ý³ÝÇ³Ý ù³ñá½áõÙ ¿ñ (³Ý³Ýǽ٠µ³éÇ ³ñÙ³ï³Ï³Ý ÇÙ³ëïÁ), áñ ÃÉ÷³ïáõÙÁ å³ñï³¹Çñ ãÇ (ù³ÝÇ, áñ åéá½»ÇïÝ»ñÇó ß³ï»ñÁ ѳٳӳÛÝ ã¿ÇÝ), ϳñ»õáñÁ ÍÇë³Ï³ï³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ å³Ñå³ÝáõÙÝ ¿: êñ³Ýù ѻﳷ³ÛáõÙ Ïáãí»óÇÝ ùã³Ï³ÝÝ»ñ` Ù»Ýß»õÇÏÝ»ñ: II. ´»éïáÉ»ÝÁ åݹáõÙ ¿ñ, áñ Øáíë»ëÇ ûñ»Ýùáí ³é³çݳÛÇÝÁ ÃÉ÷³ïáõÙÝ ¿: êñ³Ýù Ïáãí»óÇÝ ß³ï³Ï³ÝÝ»ñ` µáÉß»õÇÏÝ»ñ: ²é³çÇÝ ³Ý·³Ù ѵñÛ³ ÅáÕáíáõñ¹Á å³é³Ïïí»ó: æÑáõ¹Ý»ñÁ ³ÝÙÇç³å»ë í»ñ³óñÇÝ Ïáõë³ÏóáõÃÛ³Ý ·³Õ³÷³ñÁ, ÙdzëÝáõÃÛáõÝÁ í»ñ³Ï³Ý·Ý»óñÇÝ: ÆëÏ µáÉß»õÇÏÝ»ñÇÝ Ï³ñ»ÉÇ ¿ñ ѳí³ù»É ÙÇçÇÝÇó ó³Íñ ٳϳñ¹³ÏÇ ¨ ÷ã³ó³ÍÝ»ñÇÝ, áñáÝù ÙÇßï ¿É Ù»Í³Ù³ëÝáõÃÛáõÝ Ïϳ½Ù»Ý: êñ³Ýó çÑáõ¹Ý»ñÁ Ïáã»óÇÝ Èº¶ÆàÜ: ²Ûë ¹³Å³Ý å³ïÙ³Ï³Ý ÷áñÓÁ, áñÁ ϳñáÕ ¿ñ ï³Ý»É ³½·»ñÇ Ù³ëݳïÙ³ÝÁ` çÑáõ¹Ý»ñÁ ë»÷³Ï³Ý ÷áñÓáí ëáíáñ»óÇÝ ¨ ëÏë»óÇÝ ÏÇñ³é»É Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý Ñ³Ý¹»å: ê³ ¿ ·³ÕïÝÇùÁ, áñ çÑáõ¹Ý»ñÝ »Ý Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ µáÉáñ ѻճ÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ÇëÏ ù³Õ³ù³Ï³Ý³·»ïÝ»ñÁ ³ëáõÙ »Ý, áñ ѻճ÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÇó Ñ»ïá Çß˳ÝáõÃÛ³Ý »Ý ·³ÉÇë ËáõųÝÝ»ñÝ áõ ï³Ï³ÝùÝ»ñÁ: æÑáõ¹Ý»ñÁ ù³ñá½áõÙ »Ý ÅáÕáíñ¹³í³ñáõÃÛáõÝ, µ³Ûó Çñ³Ï³ÝáõÙ` Ù»ÏÁ ÉÇÝÇ, áñ ÅáÕáíñ¹ÇÝ Õ»Ï³í³ñÇ: ²ÛëåÇëáí ë³ñùáõÙ »Ý É»·ÇáÝÝ»ñÇ ù³áë áõ Çñ»Ýù ջϳí³ñáõÙ: ÆëÏ Ù»Ýß»õÇÏÝ»ñÁ ѳÛïÝíáõÙ »Ý ÷áùñ³Ù³ëÝáõÃÛ³Ý Ù»ç áõ áãÝã³ÝáõÙ: ijٳݳÏÇ å³ïÙÇã ê»Ý»Ï³Ý ·ñáõÙ ¿,-§²Û¹ ѳÝó³·áñÍ ÅáÕáíñ¹Ç (çÑáõ¹Ý»ñÇ) ëáíáñáõÛÃÝ»ñÁ ³ÛÝåÇëÇ ³½¹»óáõÃÛáõÝ ¿ÇÝ ëï³ó»É, áñ ÁݹáõÝí»É »Ý µáÉáñ »ñÏñÝ»ñáõÙ` å³ñï-

- 358 -

í³ÍÝ»ñÁ ѳÕÃáÕÝ»ñÇÝ å³ñï³¹ñáõÙ ¿ÇÝ ÁݹáõÝ»É Çñ»Ýó ûñ»ÝùÝ»ñÁ¦: ÜáõÛÝ ê»Ý»Ï³Ý ·ñáõÙ ¿,-§Ðµñ۳ݻñÁ Ýáñ Ù³ñ¹Çù ¿ÇÝ Ñ»É»Ý³-ÑéáÙ»³Ï³Ý ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ù»ç¦, µ³Ûó ãÇ ·ñáõÙ, û ¹ñ³Ýù áñï»ÕÇó ѳÝϳñÍ Ñ³ÛïÝí»óÇÝ, áñáíÑ»ï»õ, áã û áõ½áõÙ ¿ñ Ñ»ñù»É ¹ñ³Ýó ³é³ãÇÝ Ù³ñ¹` ²¹³Ù áõ ºí³ ÉÇÝ»ÉÁ, ³ÛÉ áõÕÕ³ÏÇ ã·Çï»ñ¦, áñ ëñ³Ýù ùñÙ»ñÇ ÏáÕÙÇó ·»ÝáÙá¹ÇýÇϳóí³Í ³ëáñÇÝ»ñ »Ý, ëï»ÕÍí³Í »Ý ³ï»Éáõ Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³ÝÁ (ê³ÕÙáë ÎÂ:23) §Üáñ³Ýó ³ãù»ñÁ ˳í³ñáõÇÝ áñ ãï»ëÝ»Ý, ¨ Ýáñ³Ýó Ù»çùÁ ÙÇßï ¹áÕ³óñáõ¦,- ¹ÇÙáõÙ ¿ ¸³íÇÃÁ ºÑáí³ÛÇÝ: ÆëÏ ÎÂ:25-áõÙ ³ëáõÙ ¿ §Üáñ³Ýó µÝ³Ï³ñ³ÝÝ ³í»ñ³Ï ÉÇÝÇ, ¨ Ýáñ³Ýó ïÝ»ñáõÙÁ µÝ³ÏáÕ ãÉÇÝǦ: ²ÛÝ, ÇÝã ³Ûëûñ ϳï³ñíáõÙ ¿ г۳ëï³ÝáõÙ: ºì í»ñç³å»ë áãÝã³óÝ»Éáõ Ù»½` §Î»Ý³ó ·ñùÇóÁ çÝçáõÇÝ Ýáñ³Ýù, ¨ ³ñ¹³ñÝ»ñáõ Ñ»ï ã·ñáõÇݦ(ê³ÕÙáë ÎÂ:28): ØÇ Ùáé³óÇñ Ð³Û ³½·, áñ Áëï ´ÇµÉdzÛÇ ºÑáí³Ý гí»ñÅ å³ï»ñ³½Ù ¿ ѳÛï³ñ³ñ»É Ð³Û ³½·ÇÝ, ³ÛëÇÝùÝ ³Ûë µáÉáñ ã³ñÇùÝ»ñÁ ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ Ð³ÛÇÝ »Ý í»ñ³µ»ñáõÙ: ÐáõÝ³Ï³Ý ¨ ÑéáÙ»³Ï³Ý ³ÝïÇÏ å³ïÙÇãÝ»ñÁ çÑáõ¹Ý»ñÇÝ ïí»É »Ý »ñ»ù ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ñ³ïϳÝÇßÝ»ñ, í»ñçÇÝ ãáñáñ¹Á »ë »Ù ³í»É³óÝáõÙ` 1. 2. 3. 4.

дðÚ²Î²Ü Ð´ðÚ²Î²Ü Ð´ðÚ²Î²Ü Ð´ðڲβÜ

ÈÎîÆàôÂÚàôÜ (ÍÀÕÀËÜÑÒÂÎ) ´ÂàôÂÚàôÜ (ÒÓÏÎÑÒÜ) ò²ÌàôÂÚàôÜ (ÍÈÇÎÑÒÜ) ØƲ´²ÜàôÂÚàôÜ (ÑÏËÀ×ÅÍÍÎÑÒÜ)

²åáÉáÝÇÛ ØáÉáÝÁ ·ñáÙ ¿,-§Ðµñ۳ݻñÁ µáÉáñ í³Ûñ»ÝÇÝ»ñÇ (âàðâàð) Ù»ç ³Ù»Ý³µÃ»ñÝ »Ý, ¹ñ³ ѳٳñ ¿É ¹ñ³Ýù ÙÇ³Ï ÅáÕáíáõñ¹Ý »Ý, áñáÝù Çñ»Ýó ÏÛ³ÝùáõÙ áã ÙÇ ·áñÍÝ³Ï³Ý Ñ³Ûïݳ·áñÍáõÃÛáõÝ ã³ñ»óÇݦ (fr, 27,DR): ÜáõÛÝÁ ·ñáõÙ ¿ ²åÇáÝÁ`§Ðµñ۳ݻñÁ Çñ»Ýó ß³ñù»ñÇó ãïí»óÇÝ áã ÙÇ ÑdzݳÉÇ ¨ ³é³ç³¹»Ù Ù³ñ¹áõ` áã ·áñÍÝ³Ï³Ý áÉáñïáõÙ, áã ÇÙ³ëïáõÃ۳ݦ (APION fr. 63 DR.6): ò»ÉëÁ ³í»É³óÝáõÙ ¿ §Ðµñ۳ݻñÁ Ý߳ݳíáñ áãÇÝã ã»Ý Ñݳñ»É¦ (fr.88R 8): ²í»ÉÇ áõß èáõïÇÉÇÛ Ü³Ù³ódzÝÁ Çñ 385-386 µ³Ý³ëï»ÕÍáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ ·ñáõÙ ¿` ´áõà Ãáñ³ÛÇ ³ÕµÛáõñ, ëñïáõÙ ß³µ³Ãáí ë³éÁ, àô ÏñáÝÇó Çñ»Ýó` ³í»ÉÇ ë³éÁ ëñïáí: ²åÇáÝÁ ·ñáõÙ ¿ (fr 63 CR) ,-§²å³óáõÛóÁ ³ÛÝ µ³ÝÇ, áñ ѵñÛ³Ï³Ý ûñ»ÝùÝ»ñÁ ³ñ¹³ñáõÃÛ³Ùµ ã»Ý µ³ó³éíáõÙ áõ ²ëïí³Í ãÇ Ù»Í³ñáõÙ Ýñ³Ýó, ³ÛÝ ¿, áñ Ýñ³Ýù Çß˳ÝáõÃÛáõÝ ãáõÝ»Ý, ï³ñµ»ñ ³½·»ñÇ ëïñáõÏÝ»ñ »Ý, ¨ áñ Ýñ³Ýó íñ³ ¿ ó÷íáõÙ µáÉáñ ѳëϳݳÉÇ ¹Åµ³ËïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ¦: ò»ÉëÁ ß³ñáõݳÏáõÙ ¿ (fr.88R, 11),-§ÜÙ³Ý ãÇ, áñ ²ëïí³Í ³ñÓ³·³ÝùáõÙ ¿ ¹ñ³Ýó ¨ ëÇñáõÙ ¿ Ùݳó³Í ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇó ß³ï, ¨ ϳ٠¹ñ³Ýù áõÝ»ó»É »Ý »ñÏÝùÇó ïñíáÕ µ³ó³éÇÏ ³é³í»ÉáõÃÛáõÝ, ϳ٠Çñ»Ýó »ñÏÇñÁ ³í»ÉÇ »ñ³Ý»ÉÇ ¿: ²Ù»ÝùÁ ï»ëÝáõÙ »Ý ÇÝãåÇëÇÝ ¿ Ýñ³Ýó áõ Ýñ³Ýó »ñÏñÇ ×³Ï³ï³·ÇñÁ¦: ²åÇáÝÁ еñ۳ݻñÇÝ Ñ³Ù³ñáõÙ ¿ §´Ü²ÌÆÜ êîðàôÎܺð¦ (fr. 63 DR 5): òÇó»ñáÝÁ (de provinc consul V 10) ѵñ۳ݻñÇÝ Ñ³Ù³ñáõÙ ¿ §êïñÏáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ÍÝí³Í ÅáÕáíáõñ¹¦: ò»ÉëÁ (Orig. Cels 4, 31) ѵñ۳ݻñÇÝ Ñ³Ù³ñáõÙ ¿ §º·ÇåïáëÇó ÷³Ë³Í ëïñáõÏÝ»ñ¦: §Úáõ¹Çý¦ ·ñùÇ Ù»ç (14,13; 14,11) å³ñëÇÏÝ»ñÁ çÑáõ¹Ý»ñÇÝ Ñ³Ù³ñáõÙ »Ý ëïñáõÏÝ»ñÇ ÅáÕáíáõñ¹: ²ÙÙÇ³Ý Ø³ñó»ÉdzÝÁ (Rer. Gest 22-5, 4-5) å³ïÙáõÙ ¿,-§ºñµ سñÏ ²íñ»ÉÇÛ Ùdzå»ïÁ ³ÝóÝáõÙ ¿ñ ä³Õ»ëïÇÝáí, ѳ׳˳ÏÇ Ýñ³ Ùáï ½½í³Ýù ¿ÇÝ ³é³ç³óÝáõÙ ·³ñß³Ñáï áõ ¹»ëáõ¹»ÝíáÕ Ñµñ۳ݻñÁ, ³ÛÝå»ë, áñ í»ñç³å»ë ݳ ·áã»ó` “úûû Ù³ñÏáÙ³ÝÝ»ñ, ûûû Ïí³¹Ý»ñ, ûûû ë³ñÙ³ïÝ»ñ, í»ñç³å»ë »ë Ó»½³ÝÇó ³Ýï³ß ÅáÕáíáõñ¹ ï»ë³”¦: ²åÇáÝÁ (Apion, fr. 63 B 3) µ³ó³ïñáõÙ ¿ Çݱãáõ ¿ ß³µ³Ã ÏáãíáõÙ,-§²Ûë ³Ýí³ÝáõÝÁ »·Çåï³Ï³Ý sabatosis µ³éÇó ¿, ÇÝãÁ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ í»ñÙ³ßϳÛÇÝ µáñµáù¦: äÉáõï³ñËÁ (Plutarch, Anton, c,36; Tacit. Hist. V,4) µ³ó³ïñáõÙ ¿, ÇÝãáõ ѵñ۳ݻñÁ Ëá½Ç ÙÇë ã»Ý áõïáõÙ` §àñáíÑ»ïáõ ¹ñ³Ýù ѳÏí³Í »Ý ·áÝçáõÃÛ³ÝÁ (Ïàðøà), ÇëÏ Ëá½Á ï³é³åáõÙ ¿ Ù³ßϳÛÇÝ µáñµáùí³ÍáõÃÛ³Ùµ¦: ²Ûë å³ï׳éáí çÑáõ¹Ý»ñÁ ÙáïÇÏÇó ã»Ý ß÷í»É

- 359 -

³ñï³ë³ÑÙ³ÝóÇÝ»ñÇ Ñ»ï: γñ»ÉÇ ¿ ÑÇÝ ÑáõÝ³Ï³Ý áõ ÑéáÙ»³Ï³Ý å³ïÙÇãÝ»ñÇó ß³ï áõ ß³ï ÑÇßáÕáõÃÛáõÝÝ»ñ ٻ絻ñ»É ³Û¹ ·É˳åïáõÛï ѳçáÕáõÃÛáõÝ ³åñáÕ Ï»Ý¹³ÝÇÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ, áñáÝù ϳñáÕ³ó³Ý гÛáó å»ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ í»ñ³óÝ»É, ºÕ»éÝ Ï³½Ù³Ï»ñå»É, гÛÇ ³Ýí³Ý ï³Ï ³åñ»Éáí` ѳÛÇÝ ³Ûëûñ í³ïóñ³·áõÛÝ Ï³óáõÃÛ³Ý Ù»ç ÙËñ×»É, µ³Ûó ëïáõÛ· ϳñÍÇù ϳ½Ù»Éáõ ѳٳñ ÇÝÓ ÃíáõÙ ¿ ³Ûëù³ÝÝ ¿É ¿ µ³í³Ï³Ý: Ò³í³ÉÇ ¿, µ³Ûó ÷³ëïÁ ÙÝáõÙ ¿ ÷³ëï…

²Ú, ²Úêäºê ¾ ¶Ü²Ð²îìºÈ дðÚ²ÚÆ ²ä²¶²Ü ²ÜîÆÎ Þðæ²ÜàôØ: ²Ûë ÝϳñÝ»ñÁ Ù.Ã.³. 451 Ãí³Ï³ÝÇÝ Ýϳñí³Í »Ý ÑÇÝ ÑáõÝ³Ï³Ý ÝϳñÇãÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó:

- 360 -

ØÆæÆÜ ¸²ðºðÆ Ð²Î²Ðàô¸²ÚàôÂÚàôÜ ÎáÝëï³ÝïÇÝ Ï³ÛëñÇ 313Ã. çÑáõ¹Ý»ñÇ Ñ³Ý¹»å ¾¹ÇÏïÇó Ñ»ïá »Ï»Õ»óáõ ³½¹»óáõÃÛáõÝÁ µ³ñÓñ³ó³í, ÇÝãÇ Ñ»ï ÝdzëÇÝ µ³ñÓñ³ó³í ³ï»ÉáõÃÛáõÝÁ çÑáõ¹Ý»ñÇ Ñ³Ý¹»å, ÇÝãÁ Çñ Ñ»ñÃÇÝ ³é³ç³óñ»ó ¹ÇëÏñÇÙÇݳódz ¨ Ïáïáñ³ÍÝ»ñ: êáõñµ º÷ñ»ÙÁ (306-373) ³Ýí³Ý»ó çÑáõ¹Ý»ñÇÝ ³Ýå»ïùÝ»ñ, ëïñáõÏÝ»ñ, ³ÝË»ÉùÝ»ñ, ¹»õÇ Í³é³Ý»ñ, ³ñÛ³Ùµ ãѳ·»óáÕ Ñ³Ýó³·áñÍÝ»ñ, 99 ³Ý·³Ù áã ѵñ۳ݻñÇó í³ï: ÆáÑ³Ý àëÏ»µ»ÕÁ (354-407) ѳϳÑáõ¹³Û³Ï³Ý 8-Á å³ïíÇñ³ÝÝ»ñÇ Ù»ç å³ïáõѳëáõÙ ¿ çÑáõ¹Ý»ñÇÝ ³ñÛáõݳñµáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ, áñ Ýñ³Ýù ËÅé»Éáõó, ѳñµ»Éáõó ¨ ·³Ý· ç³ñ¹»Éáõó µ³óÇ` ѳóϳóáÕáõÃÛáõÝ ãáõÝ»Ý, Ýñ³Ýù Ëá½Çó áõ ³ÛÍÇó áãÝãáí ɳí ã»Ý, µáÉáñ ·³ÛÉ»ñÇó í³ïÝ »Ý: 1096à ϳ½Ù³Ï»ñåí»ó ³é³çÇÝ Ë³ã³Ïñ³Í ³ñß³í³ÝùÁ` êáõñµ ÑáÕÇ ¨ ²ëïÍá ³×ÛáõÝÇ ³½³ï³·ñÙ³Ý Ýå³ï³Ïáí: ²ÛÝ ëÏëí»ó ºíñáå³Ûáõ٠ѵñÛ³Ï³Ý Ñ³Ù³ÛÝùÝ»ñÇ Ïáïáñ³Íáí` ïáÏáëáí ÷áÕ í³×³é»Éáõ ѳٳñ: ȳï»ñ³ÝÇ 4-ñ¹ ïÇ»½»ñ³ÅáÕáíÁ (1215Ã) çÑáõ¹Ý»ñÇó å³Ñ³Ýç»ó ѳ·Ý»É ѳïáõÏ Ñ³·áõëï ¨ ·É˳ñÏ: ØáõëáõÉÙ³Ý³Ï³Ý »ñÏñÝ»ñáõÙ ×Çßï ÝáõÛÝÁ »Õ³í: سñïÇÝ ÈÛáõï»ñÁ /1483-1516/ Ïáã ¿ ³ÝáõÙ` --²é³çÇÝÁ` å»ïù ¿ ¹ñ³Ýó ëÇݳ·á·Ý»ñÁ ¨ ¹åñáóÝ»ñÁ ÑñÏǽ»É, ÇëÏ ÇÝãÁ ãÇ ³ÛñíáõÙ Ã³Õ»É ó»ËÇ ï³Ï, áñ ³Ý·³Ù ¹ñ³ ÷áßÇÝ ã»ñ»õ³….. --ºñÏñáñ¹Á` »ë ËáñÑñ¹áõÙ »Ù ù³Ý¹»É áõ ÑáÕÇÝ Ñ³í³ë³ñ»óÝ»É ¹ñ³Ýó ïÝ»ñÁ, ù³ÝÇ áñ ¹ñ³ÝóáõÙ Ýñ³Ýù ÝáõÛÝ Ýå³ï³ÏÝ »Ý Ñ»ï³åݹáõÙ` ÇÝã ëÇݳ·á·Ý»ñáõÙ: --ºññáñ¹Á` »ë ËáñÑñ¹áõÙ »Ù ËÉ»É ¹ñ³Ýó ³Õáóñ³ÝÝ»ñÝ áõ ³ÉÙáõ¹Ý»ñÁ, áñáÝóÇó ¹ñ³Ýù ëáíáñáõÙ »Ý Ïé³å³ßïáõÃÛáõÝ, ëáõï, ³Ý»Íù áõ ³ëïí³Í³Ý³ñ-·áõÃÛáõÝ: --âáñáñ¹Á` »ë ËáñÑñ¹áõÙ »Ù ³ñ·»É»É ¹ñ³Ýó ñ³µµÇÝ»ñÇÝ áõëáõó³Ý»É Ù³Ñí³Ý »ñÏÛáõÕÇ ï³Ï: --ÐÇÝ·»ñáñ¹Á` »ë ËáñÑñ¹áõÙ »Ù, áñ çÑáõ¹Ý»ñÁ ï»Õ³ß³ñÅÙ³Ý Çñ³íáõÝùÇ å³Ñå³ÝÙ³Ý íϳ۳ϳÝÝ»ñÁ…ÃáÕ ¹ñ³Ýù ïáõÝÁ Ýëï»Ý: --ì»ó»ñáñ¹Á` »ë ËáñÑñ¹áõÙ »Ù ³ñ·»É»É ¹ñ³Ýó ¹ñ³Ù³÷á˳éáõÃÛáõÝÁ, ËÉ»É ¹ñ³Ýó µáÉáñ ϳÝËÇÏ ÷áÕ»ñÁ, ³ñͳÃÝ áõ áëÏÇÝ: 16-ñ¹ ¹³ñáõÙ Æï³ÉdzÛáõÙ (äáÕáë 4 å³å), Ñ»ïá ³ÙµáÕç ºíñáå³ÛáõÙ, çÑáõ¹Ý»ñÇÝ ÃáõÛɳïñíáõÙ ¿ñ ³åñ»É ³é³ÝÓÇÝ ·»ïáÝ»ñáõÙ` ѳë³ñ³ÏáõÃÛáõÝÇó ³é³ÝÓÇÝ: ²í»ÉÇ Ùé³ÛÉ å³ïÙáõÃÛáõÝ ¿ ÇÝÏíǽÇódzÝ: лï³åݹíáõÙ ¿ÇÝ áã ÙdzÛÝ »ñ»ïÇÏÝ»ñÁ, ³ÛÉ çÑáõ¹Ý»ñÁ` ³Ý·³Ù ùñÇëïáÝÛ³ Ù³ñ³ÝÝ»ñÁ ¨ ѵñÛ³Ï³Ý ÙÇëÇáÝ»ñÝ»ñÁ: Îáïáñí»óÇÝ ß³ï çÑáõ¹³Ï³Ý ѳٳÛÝùÝ»ñ: Æëå³ÝdzÛáõÙ ¨ äáñïáõ·³ÉdzÛáõÙ Ùïóí»ó §í³Õ»ÙÇ ùñÇëïáÝÛ³¦-Ç ûñ»Ýù: ºÏ»Õ»óÇÝ áõ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÁ ѳٳï»Õ Ñ»ï³åݹáõÙ ¿ÇÝ ¹ñ³Ýó ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý áõ ïÝï»ë³Ï³Ý ùáÕÇ ï³Ï` ³ï»ÉáõÃÛ³Ý å³ï׳éáí: еñ۳ݻñÇÝ ³ñ·»ÉíáõÙ ¿ñ å³ßïáÝ ·ñ³í»ÉÁ, ³ÝÁݹٻç Ù»Õ³¹ñíáõÙ ¿ÇÝ ³Ûë ϳ٠³ÛÝ ³½·ÇÝ ÃßݳÙáõÃÛ³Ùµ: Æí³Ý ¶éá½ÝÇÝ ³ñ·»É»É ¿ñ çÑáõ¹Ý»ñÇ ÙáõïùÁ èáõëdz: 1545à ÑñÏǽí»ó ÈÇïídzÛÇó µ»ñí³Í çÑáõ¹³Ï³Ý ³åñ³ÝùÝ»ñÁ: ºñµ È»Ñ êǷǽÙáõݹ 2 ²í·áõëïÁ 1550 Ãí. ÑÇß»óñ»ó ¶éá½ÝáõÝ, áñ Ȼѳëï³ÝÇó èáõëdz ³é»õïñ³Ï³ÝÝ»ñÇ ÙáõïùÁ ³½³ï ¿` ¶éá½ÝÇÝ å³ï³ë˳ݻó,-§Äǹ»ñÁ Ù³ñ¹Ï³Ýó ùñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÇó ûï³ñ»óñ»É ¨ Ãáõݳíáñ Ëáï»ñ »Ý Ù»ñ »ñÏÇñ µ»ñ»É…¦: ºñµ ɻѻñÇó äáÉáóÏÁ í»ñóñ»ó` ¶éá½ÝÇÝ Ññ³Ù³Û»ó »Õ³Í 300 çÑáõ¹Ý»ñÇÝ çñ³Ë»Õ¹»É: ²É»ùë»Û ØÇ˳ÛÉÇãÇ ûñáù ³Ý·³Ù ·ñ³í³Í ÑáÕ»ñáõÙ çÑáõ¹ ãå»ïù ¿ Ùݳñ: ÆÝãå»ë ³ÝïÇÏ ßñç³ÝáõÙ, ³ÛÝå»ë ¿É ÙÇçÇÝ ¹³ñ»ñáõ٠ѳٳß˳ñѳÛÇÝ Ù³ñ¹ÏáõÃÛáõÝÁ çÑáõ¹ÇÝ` ë³ï³Ý³ÛÇÝ ÙÇßï ¹ÅáËùÇ ¹áõéÝ ¿ óáõÛó ïí»É, ³ñ¹Û±áù ѳñó ãÇ ³é³ç³ÝáõÙ` ÆÜâà±ô:

- 361 -

дðڲܺðÆ Ð²ÚîÜìºÈÀ вÚàò ¾æºðàôØ Î²Ø ê²î²Ü²Î²Ü öàðÒàôÂÚ²Ü ´²òÆÈÀ ºðºØƲ ̲:27--´ÇµÉdzÛáõÙ ²ñ³ñ³ïÛ³Ý (àôñ³ñïáõ), Ø»Ýáõ³ÛÇ, ¨ ²ëù³Ý³½Û³Ý ó·³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ³é³ÝÓÇÝ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñ »Ý Ýϳñ³·ñí³Í: æÑáõ¹Á Íñ³·ñ³íáñ»É ¿ñ ѳí»ñÅ û·ïí»É гÛáó ·»Ý»ñÇ Ù³ï³Ï³ñ³ñáõÙÇó: гÛÁ å»ïù ¿ å³Ñå³Ýí»ñ ÙdzÛÝ áñå»ë çÑáõ¹Ç ѳٳñ ·»Ý»ñÇ Ã³ñÙ³óÙ³Ý ¹áÝáñ:

Êáñ»Ý³óÇÝ ×³Ý³ãáõÙ ¿ ݳ˳ñ³ñ³Ï³Ý ïÝ»ñ, áñáÝó ͳ·áõÙÁ ϳåáõÙ ¿ гÛÏÇ ¨ Ýñ³ Ñ»ïÝáñ¹Ý»ñÇ Å³Ù³Ý³ÏÇó ÙÇÝã»õ ì³Õ³ñß³Ï Ã³·³íáñ` ÊáñËáéáõÝÛ³ó, ¶ÝáõÝÇ, ²ñÍñáõÝÇ, Ø³Ý³í³½Û³Ý, ´½ÝáõÝÇ, àñ¹áõÝÇ, ì³ÑáõÝÇ ¨ ³ÛÉÝ, áõ Ãí³ñÏáõÙ ì³Õ³ñß³ÏÇó Ñ»ïá ѳëï³ïí³Í سÙÇÏáÝÛ³Ý, ì³ñ³ÅÝáõÝÇ, γÙë³ñ³Ï³Ý, ²Ù³ïáõÝÇ, ´³·ñ³ïáõÝÇ ¨ ³ÛÉÝ Ý³Ë³ñ³ñ³Ï³Ý ïÝ»ñÁ, áñáÝù ݳ˳å»ë ·áÛáõÃÛáõÝ ã»Ý áõÝ»ó»É: ²é³çÇÝ ³Ý·³Ù ѵñ۳ݻñÁ г۳ëï³Ýáõ٠ѳÛïÝí»óÇÝ Ü³ÇñÛ³Ý ²ñù³ÛáõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï³ßñç³ÝáõÙ` ¹»é»õë È»õÇïÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó ½³Ý·í³Í³ÛÝáñ»Ý µÇáéáµáïÝ»ñÇ í»ñ³Íí»Éáõó ³é³ç` ²é³çÇÝ ²ñ³ñí³Í Ù³ñ¹áõ ï»ÕÁ ²ñ»õÇ ï³Ï ½µ³Õ»óÝ»Éáõ ³é³çݳѻñà Íñ³·ÇñÁ Çñ³Ï³Ý³óÝ»Éáõ Ýå³ï³Ïáí: ¸»é»õë ã³ñ ùñÙ»ñÇÝ ã¿ñ ѳçáÕí»É г۳ëï³ÝáõÙ ²ñ³ñãÇ ÷á˳ñ»Ý Ð(Ê)³É¹Ç, »Ûßǵ³, ÞÇíÇ(ý³ÉÉáëÇ) ²ëïí³ÍÝ»ñÇ ·³Õ³÷³ñÁ ÉÇáíÇÝ ÙïóÝ»É, Ð³Û ³½·ÇÝ ¹»é»õë ã¿ÇÝ Ñ³ëóñ»É ݳ˳å³ïñ³ëï»É ³Ûɳë»éí³ÍÝ»ñÇÝ Ñ³Ý¹áõñÅ»É ¨ íï³ñí»óÇÝ Ü³ÇñÇÇ ï³ñ³ÍùÇó: ²Ñ³, û ÇÝãå»ë ¿ µÝáõó·ñíáõÙ ³Û¹ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ ´ÇµÉdzÛÇ Ù»ç` §ºì ³ñ³Ý ³é³õ Çñ áñ¹Ç ²µñ³ÙÇÝ ¨ Çñ ÃáéÁ ²é³ÝÇ áñ¹Ç ÔáíïÇÝ ¨ Çñ áñ¹Ç ²µñ³ÙÇ ÏÇÝ` Çñ ѳñëÁ` ê³ñ³ÛÇÝ, ¨ Ýáñ³Ýó Ñ»ï ø³Õ¹»³óÇÝ»ñÇ àôñ ù³Õ³ùÇóÁ ¹áõñë »Ï³õ ø³Ý³ÝÇ »ñÏÇñÁ ·Ý³Éáõ ѳٳñ. ¨ »Ï³Ý ÙÇÝã»õ ʳé³Ý, ¨ ³ÛÝï»Õ µÝ³Ïáõ»ó³Ý: ºõ ³ñ³ÛÇ ûñ»ñÁ »ñÏáõ ѳñÇõñ ÑÇÝ· ï³ñÇ »Õ³Ý. ¨ ³ñ³Ý ʳé³ÝáõÙÁ Ù»é³õ (ÌÜܸàò IJ :31.32): ²Ûëï»ÕÇó ·ÝáõÙ »Ý º·Çåïáë, ÇëÏ Ùݳó³Í å³ïÙáõÃÛáõÝÁ ³ñ¹»Ý çÑáõ¹Ý»ñÁ Çñ»Ýù µ³ó³Ñ³Ûï ·ñ³é»É »Ý, µ³ó³éáõÃÛ³Ùµ íï³ñÙ³Ý ³ÛÝ ÑÇÙÝ³Ï³Ý å³ï׳éÝ»ñÇ, áñáÝù Çñ»Ýù ÁݹÙÇßï óùóÝáõÙ »Ý: ²ÛÝå»ë, áñ ´ÇµÉÇ³Ï³Ý ÜáÛÇ` ¼ñ³¹³ßï³Ï³Ý ÏñáÝáõÙ ³Ýµ³ñá ²ëïÍá å³ïÙáõÃÛáõÝÁ Ñݳñ»Éáõ Ýå³ï³ÏÁ çÑáõ¹Ý»ñÇ í»ñ³µÝ³Ï»óáõÙÝ ¿ñ ²é³çÇÝ ²ñ³ñí³ÍÝ»ñÇ µÝûññ³ÝáõÙ` ²ð²ð²îàôØ: Êáñ»Ý³óÇÝ ² ·ñùÇ 22-ñ¹ ·ÉËáõÙ ï»Õ»Ï³óÝáõÙ ¿, áñ гÛáó Ðñ³ãÛ³ ²ñù³Ý г۳ëï³Ý ¿ µ»ñ»É ´³·ñ³ïáõÝÇÝ»ñÇ Ý³Ë³ÑáñÁ` Þ³Ùµ³ïÇÝ ¨ ¦…Ç ëٳݿ ³ë¿ å³ïÙ³·ÇñÝ ÉÇÝ»É ½³½·Ý ´³·ñ³ïáõÝ»³ó…§(ÑÇß»ù` ´²¶ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ Ù³Ûñ³å»ï³Ï³Ý ÏñáÝ³Ï³Ý Ñ³í³ïù): ²ëáñ»ëï³ÝÇ ²ë³ñѳ¹¹áÝ 8-ñ¹ ó·³íáñÁ Ý.Ã.³. 680Ã. ÷áñ³·ñí³Í ³ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù»ç å³ïÙáõÙ ¿ ÙÇ Ï³ñ»õáñ ¹»åù. Ý.Ã.³. 681Ã. Çñ »ñÏáõ »Õµ³ÛñÝ»ñÁ Çñ»Ýó ÑáñÁ` ²ëáñ»ëï³ÝÇ Ã³·³íáñ ê»Ý»ù»ñÇÙÇÝ (êÇݳù»ñǵ) ¹»Ù ¹³í³¹ñáõÃÛáõÝ »Ý ϳ½Ù³Ï»ñåáõÙ áõ ëå³ÝáõÙ Ýñ³Ý áõ ÷³ËãáõÙ àôñ³ñïáõÇ (Áëï ´ÇµÉdzÛÇ` ²ñ³ñ³ï) ѳñ³íÁ: ÜáõÛÝÁ Ýϳñ³·ñáõÙ ¿ Êáñ»Ý³óÇÝ, áñ ¹ñ³Ýù çÑáõ¹ ê³Ý³ë³ñÝ áõ ´³Õ¹³ë³ñÝ ¿ÇÝ: Êáñ»Ý³óÇÝ Þ³Ùµ³ïÇÝ Ñ³Ù³ñáõÙ ¿ §½ÙÇ Ç ·É˳íáñ³Í ºµñ³Û»óíáóݦ áõ ´³·³ñ³ïÇÝ Ýñ³ áñ¹Ç, ÇëÏ Ï³ÃáÕÇÏáë çÑáõ¹ ÐáíѳÝÝ»ë ¸ñ³ë˳ݳϻñïóÇÝ` §Ü³Ë ½´³·³ñ³ï, áñ Ç Þ³Ùµ³ï³Û Ðñ»¿¿ ¿ñ, ½áñÙ¿ ѳٵ³í»Ý ÉÇÝ»É Û³½·» ¸³íÇÃ` ó·³¹Çñ ó·ÁÝϳÉáõû³Ý ³ÝÓÇÝ ÇõñáÛ ·áÉ Ñ³ëï³ï¿ñ¦ (¸ñ-25) ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛ³Ùµ áõ½áõÙ ¿ ³ë»É, áñ г۳ëï³Ýáõ٠ó·³íáñ³Ï³Ý Çß˳ÝáõÃÛ³Ý Ñ³ë³Í ´³·ñ³ïáõÝÇÝ»ñÁ áõÝ»ó»É »Ý ó·³íáñ³Ï³Ý ͳ·áõÙ` ÇÝãÁ ó·³íáñ ¹³éݳÉáõ å³ïÙ³Ï³Ý Çñ³íáõÝù ¿ñ ÁÝͳÛáõÙ: ´³Ûó áãÇÝã ã¿ñ ϳñáÕ Ñ³Õóѳñ»É Êáñ»Ý³óáõ ÏáÕÙÇó ïñí³Í §´³·ñ³ïáõÝÇÝ»ñÇ ÍÝÝ¹Û³Ý íϳ۳ϳÝÇݦ: ¸ñ³ë˳ݳϻñïóÇÝ` ÇÝùÁ çÑáõ¹ ¿ñ, ¹ñ³Ýó ¿É ó·³íáñ³Ï³Ý ͳ·áõÙ ¿ ï³ÉÇë, ù³Ý½Ç çÑáõ¹ ó·³íáñ »ñµ»ù ¿É ãÇ »Õ»É: îÇ·ñ³Ý 1-Á` ºñí³Ý¹ ê³Ï³í³ÏÛ³óÇ áñ¹ÇÝ, ä³ñëÇÏ Ã³·³íáñ ¸³ñ»ÑÇ Ñ»ï ÙdzëÇÝ Ý.Ã.³ 440 Ãí. ï³å³É»óÇÝ Ù³ñ»ñÇ å»ïáõÃÛáõÝÁ ¨ ëï»ÕÍ»óÇÝ ²ù»Ù»ÝÛ³Ý ä³ñëϳë-

- 362 -

ï³ÝÁ: àñ¹ÇÝ` ì³Ñ³·Ý ìÇß³å³ù³ÕÁ, áñ ÇÝùÝ ¿ñ ³Ýӳݵ ëå³Ý»É Ù³ñ»ñÇ Ã³·³íáñ ²Å¹³Ñ³ÏÇÝ, áñÁ ͳ·áõÙáí ѵñÛ³ ¿ñ, å³ñïí³Í ó·³íáñÇ Ù»ñÓ³íáñÝ»ñÇÝ Ù»Í³Ñá·³µ³ñ ÃáõÛÉ ïí»ó µÝ³Ïí»Éáõ ¶»Õ³Ù³ ²ß˳ñÑáõÙ` νÝáõï ·ÛáõÕáõÙ, áñÁ ѻﳷ³ÛáõÙ í»ñ³Ýí³Ýí»ó Ô³ñ³ÝÉáõÕÇ, ÇëÏ 1926 Ã-Çó سñïáõÝÇ (Ù³ñ»ñÇ ïáõÝ), ³ÛÝ Å³Ù³Ý³ÏÇ êáí»ï³Ï³Ý г۳ëï³ÝÇ ÏáÙÏáõëÇ ³é³çÇÝ ù³ñïáõÕ³ñ` ϳëϳͳÍÇÝ Ñ³Û ²É»ùë³Ý¹ñ ØÛ³ëÝÇÏÛ³ÝÇ ç³Ýù»ñáí: ÆëÏ ²Å¹³Ñ³ÏÇ ³ÝÙÇç³Ï³Ý ѳñ³½³ïÝ»ñÇÝ ÃáõÛÉ ïí»ó µÝ³Ïí»Éáõ î³ñáÝáõÙ (гÛáó ·ñ³·ÇïáõÃÛ³Ý ëñïáõÙ), áñï»Õ Ýñ³Ýù Çñ»Ýó Ñáï³ÛÇÝ í³ñ³ÏÇã ѳïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ, áñáß ÃáõɳÙáñà ѳۻñÇ Å³Ù³Ý³ÏÇ ÁÝóóùáõÙ, ÑÇÙݳϳÝáõÙ Çñ»Ýó Ç·³Ï³Ý ë»éÇ Ñ³ÛïÝÇ ã³ñ³Ñ³Ùµ³í ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ßÝáñÑÇí, åÕͳ¹³í³Ý»óÇÝ Ñáõ¹³Û³Ï³ÝáõÃÛ³Ý, ³ÛëÇÝùÝ ë³ñù»óÇÝ çÑáõ¹` ý³ÉÉáë³å³ßï /¿ç 5/: Êáñ»Ý³óÇÝ §Ú³Õ³·ë Ù»ñáÛ ²ñß³Ï³Û ²é³çÝáÛ ¨ ÝáñÇÝ ·áñÍáó¦ ·ÉËáõÙ å³ïÙáõÙ ¿ §´áõÉÕ³ñÝ»ñÇ ³ß˳ñÑÇó¦ »Ï³Í ÎáíϳëÛ³Ý ÙÇ ·³ÕóϳÝáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ, ÇëÏ ¸ñ³ë˳ݳϻñïóÇÝ ³í»É³óÝáõÙ ¿ §Ú³õáõñë ëáñ³ ѳïáõ³Í»³Éù áÙ³Ýù Ç Ññ»Çó µÝ³Ï»Éáó Ç ´áõÉϳñë, áñ Ç ÍáñÍáñë Îáíϳëáõ` »Ï»³É µÝ³Ï¿ÇÝ ³é Ç ëïáñ»õ ÎáÕ³Û¦: ²ÛëÇÝùÝ ¹ñ³Ýù Ññ»³Ý»ñ ¿ÇÝ, Çñ»Ýó ÏñáÝÇ å³ï׳éáí ѳɳͳÝùÝ»ñÇ »ÝóñÏí»óÇÝ áõ »ñÏáõëÁ ٳѳó³Ý: ²Û¹ Ù³ëÇÝ Êáñ»Ý³óÇÝ ÙÇÙdzÛÝ ÝßáõÙ ¿, áñ §Ç ëٳݿ ݻջ³É áñ¹Çù ´³·³ñ³ï³Û í³ëÝ ½Ïáõéë å³ßï»ÉáÛ` »ñÏáõù áÙ³Ýù Ç Ýáó³Ý¿ ëñáí ϳï³ñ»ó³Ý ³ñdzµ³ñ Ç í»ñ³Û ѳÛñ»ÝÇ ûñÇݳóÝ. ½áñë áã å³ïϳé»Ù ³ë»É Ñ»ï»õáÕ ÉÇÝ»É ²Ý³ÝdzÝó ¨ ºÕdz½³ñ»³Ýó¦: Ü.Ã.³. 201Ã. ê»É»õÏÛ³ÝÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó Ø»Í Ð³ÛùáõÙ Ýß³Ý³Ï³Í ²ñï³ß»ë ³ÝáõÝáí ½áñ³í³ñÁ Çñ û·Ý³Ï³Ý êÙµ³ï ´³·ñ³ïáõÝáõ ûųݹ³ÏáõÃÛ³Ùµ ѳñÓ³Ïí»ó ºñí³Ý¹ 4-Ç ½áñù»ñÇ íñ³: êÙµ³ïÁ ·ñ³í»ó ºñí³Ý¹³ß³ïÁ ¨ ëå³Ý»ó ºñí³Ý¹ ²ñù³ÛÇÝ: ´³Ûó ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ Ìá÷ùÇ Ï³é³í³ñÇã ϳñ·í»ó Ù»Ï ³ÛÉ ¼³ñ»Ñ: 192Ã. »ñµ ÐéáÙÁ ³é³çÇÝ ³Ý·³Ù áïù ¹ñ»ó ³ëÇ³Ï³Ý Ù³Ûñ ó³Ù³ù` г۳ëï³ÝÁ Ãáõɳó³Í ¿ñ áõ Ø»Í Ð³ÛùáõÙ 189-ÇÝ Ýáñ ²ñù³ ϳñ·í»ó ¼³ñ»ÑÇ áñ¹Ç ²ñï³ß»ë ²é³çÇÝÁ: àô ³Û¹ ÝáõÛÝ êÙµ³ïÁ ²ñï³ß»ëÇ Ùáï ÝáñÇó óϳ¹Çñ ¿ñ ³ß˳ïáõÙ: ²Ûë Ù³ëÇÝ ·ñ»É ¿ ²ñ³Ù»ñ»Ý` гۻñ»Ý, 2-ñ¹ ¹³ñÇ ¸³ñ³Õ³ÝÛ³ó ·³í³éÇ ²ÝÇ ù³Õ³ùÇ Ù»ÑÛ³ÝÇ ùáõñÙ` Ð³Û å³ïÙÇã àÕÛáõÙåÁ, áñÇó û·ïí»É ¿ Êáñ»Ý³óÇÝ: гçáñ¹ ÷áõÉÁ îƶð²Ü ´ ¨ ²ðî²ì²¼¸ ¸--Ù.Ã.³. 34—20 Ã.Ã. 100.000 ѵñ۳ݻñ: ²Ûë ³Ý·³Ù »Ã» îÇ·ñ³ÝÁ ºñáõë³Õ»ÙÁ ·ñ³í»Éáõó çÑáõ¹Ý»ñÇÝ` Ùáï 50.000 ·»ñÇ µ»ñ»ó г۳ëï³Ý, ³å³ ²ñï³í³½¹Á ÙÇ ³Û¹ù³Ý ¿É áõÕÕ³ÏÇ ï»Õ³÷áË»ó г۳ëï³Ý, áñå»ë½Ç ÐéáÙÁ ãÏáïáñ»ñ: ÆѳñÏ» ÏïñáõÏ Ãí»ñÁ ѳÛïÝÇ ã»Ý, µ³Ûó Áëï å³ñëÏ³Ï³Ý ³ÕµÛáõñÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³ÏÇ å³ñëÇÏ Ã³·³íáñÁ ²ñï³í³½¹Çó 90.000 çÑáõ¹ áñå»ë ëïñáõÏ ·Ý»ó, ï»Õ³÷áË»ó ä³ñëϳëï³Ý ¨ µáÉáñÇÝ Ïáïáñ»ó: гçáñ¹ ÷áõÉÁ ¹»é»õë Ù»ñ Ãí³ñÏáõÃÛ³Ý 30-³Ï³Ý Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇÝ ¾¹»ëdzÛÇ ²µ·³ñ ó·³íáñÇ Ù»ñÓ³íáñ ßñç³å³ïáõÙ å³ñûõÝ»ñÇ û·ÝáõÃÛ³Ùµ çÑáõ¹³-ùñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ ïí»óÇÝ ï³ñ³Í»É: ê³Ï³ÛÝ Ñ³çáñ¹ ó·³íáñÁ` ê³Ý³ïñáõÏÁ, ×Çßï ųٳݳÏÇÝ íñ³ ѳë³í, í»ñ³óñ»ó ³ÛÝ, íï³ñ»ó ²µ·³ñ ´-Ç µ³ñ»Ï³ÙÝ»ñÇÝ ¾¹»ë³ÛÇó, áñáÝù ¿É ݳíáí ÷³ËÝ»É-³ÝóÝ»Éáí ê»õ Íáíáí ÔñÇÙ, ³ÛÝï»Õ ϳéáõó»óÇÝ ú¹»ë³/¾¹»ë³/ ù³Õ³ùÁ: гçáñ¹ ÷áõÉÁ 3-ñ¹ ¹³ñáõÙ âÇݳëï³ÝÇ Ùdzå»ïÇó ·áÕáõÃÛ³Ý ¨ ³Ûɳë»éáõÃÛ³Ý å³ï׳éáí ÷³Ë³Í ѳÝó³·áñÍ çÑáõ¹ س٠¶áõÝ-»ñÝ ¿ÇÝ, áñáÝó ê³ë³ÝÛ³ÝÝ»ñÁ ï»Õ³÷áË»óÇÝ Ð³Ûë³ï³Ý` ѻﳷ³ÛáõÙ í»ñ³Ýí³Ýí»óÇÝ Ø³ÙÇÏáÝÛ³ÝÝ»ñÇ: гçáñ¹ ÷áõÉÁ åÕÍí³Í` çÑáõ¹³ó³Í å³ñûõÝ»ñÇ Ñ³ÛïÝí»ÉÝ ¿ñ гÛáó Ñéã³Ï³íáñ ó·³íáñÝ»ñÇó` Êáëñáí ´-Ç Ù»ñÓ³íáñ ßñç³å³ïáõÙ: ²Ý³Ï ³ÝáõÝáí ÙÇ çÑáõ¹, êáõÛ»ÝÇ ó»ÕÇó, áñÁ ¨ ó·³íáñ³Ï³Ý áñëÇ Å³Ù³Ý³Ï Ï³½Ù³Ï»ñå»ó, ٳѳóáõ íÇñ³íáñ»óÇÝ Êáëñáí ´-ÇÝ: ØÇÝã»õ ٳѳݳÉÁ, ³åñ³Í »ñÏáõ ûñ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ, ÊáëñáíÁ Çñ ½ÇݳÏÇóÝ»ñÇÝ Ññ³Ù³Û»ó ëå³Ý»É Çñ µ³ñ»Ï³ÙÝ»ñÇÝ, ³ÛëÇÝùÝ Í³Ëí³Í å³ñûõÝ»ñÇÝ, ÇÝãå»ë ݳ»õ ²Ý³ÏÇÝ ¨ ÙÛáõë ѵñ۳ݻñÇÝ: ²Ý³ÏÇ ã³ñ³µ³ëïÇÏ µÇ×Á` ѻﳷ³ÛÇ ¶ñÇ·áñ Èáõë³íáñÇãÁ, ³í»ÉÇ ëïáõÛ· ʳí³ñÇãÁ, ÇÝã-ÇÝã å³ï׳éÝ»ñáí ÷ñÏí»ó: ºì ³Û¹ Ðáõ¹³Û³Ï³Ý ë³ï³Ý³Ý ϳñáÕ³ó³í ͳé³ÛáõÃÛ³Ý ³ÝóÝ»É ÊáëñáíÇ áñ¹Ç ¨ ѳçáñ¹ гÛáó ó·³íáñ îñ¹³ïÇ ´-Ç ³ñùáõÝÇùõáÙ: êϽµÝ³Ï³Ý ßñç³ÝáõÙ Ýñ³Ý ã¿ñ ѳçáÕíáõ٠ó·³íáñÇÝ Ñ³Ùá½»Éáõ Ïñáݳ÷áËáõÃÛáõÝ Ï³ï³ñ»É г۳ëï³ÝáõÙ ¨ ݳ ·áñÍÇ ¹ñ»ó çÑáõ¹³-

- 363 -

Ï³Ý Í³Ýñ Ññ»ï³ÝÇÝ` åáéÝϳѳٵ³í ÏáõÛë»ñ ÐéÇ÷ëÇÙ»ÛÇÝ, ¶³Û³Ý»ÛÇÝ, ÜáõÝ»ÛÇÝ, سÝÛ³ÛÇÝ... ÙÇ Ëáëùáí γ峹áíÏdzÛÇó ѳïáõÏ Ð³Û³ëï³Ý áõÕÕ»õáñ³Í 37 çÑáõ¹³Ï³Ý åáéÝÇÏÝ»ñÇÝ: ÂáõɳÙáñà ¹áõñë »Ï³í ó·³íáñÁ` ë·³µ»ñ ¶ñÇ·áñÁ гÛáó ²ÛñáõÓÇáõ áõÕÕ»ÏóáõÃÛ³Ùµ åïïí»Éáí ³ÙµáÕç г۳ëï³Ýáí Ù»Ï ç³ñ¹»ó, ÷ßñ»ó µ³½Ù³¹³ñÛ³ гÛáó ²ëïí³ÍÝ»ñÇ` ì³Ñ³·ÝÇ, îÇñÇ, îáñù ²Ý·»ÕÇ, ²Ý³ÑÇïÇ ³ñÓ³ÝÝ»ñÝ áõ Ù»ÑÛ³ÝÝ»ñÁ, ÅáÕáíñ¹ÇÝ µéÝÇ Ï»ñåáí ëïÇå»ó ÁݹáõÝ»É ùñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ: ¸³Å³Ý Ïáïáñ³ÍÝ»ñ ¿ÇÝ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÙ Ð³Û ÅáÕáíñ¹Ç ѳݹ»å Çß˳ݳó³Í çÑáõ¹³Ññáë³Ï³ÛÇÝÝ»ñÁ, áñÇ ËáñÁ ï³é³å³ÝùÝ»ñÁ Ýϳñ³·ñíáõÙ ¿ “²·³Ã³Ý·»ÕáëáõÙ”: ê³ï³Ý³Û³å³ßï ¶ñÇ·áñÁ ѳçáñ¹ ³é³çݳѻñà ËݹÇñÁ ѳٳñ»ó ѳ½³ñ³ÙÛ³ ѳÛáó å³ïÙ³·ñ»ñÇ ÑñÏǽáõÙÝ áõ ÙáËñ³óáõÙÁ, áñÁ ï»õ»ó ÙÇ ù³ÝÇ ï³ñÇ: æÑáõ¹³Ï³Ý ³ÝÝϳñ³·ñ»ÉÇ, ³Ù»Ý³¹³Å³Ý å³ïÇÅÝ ¿ñ ëï³ÝáõÙ ÁÝï³ÝÛáù ѳݹ»ñÓ Ð³ÛÁ, áñÁ ÏѳٳñÓ³Ïí»ñ óùóÝ»É áñ»õ» ·Çñ ϳ٠ٳ·³Õ³Ã: “²·³Ã³Ý·»Õáë” ¾ç 144-áõÙ ³ëíáõÙ ¿, áñ ¶ñÇ·áñÁ ·³Éáí г۳ëï³Ý` ѳ۳µ³ñµ³é ѳÛñ»Ý³Ëáë ¹³ñÓ³í, ³ÛëÇÝùÝ îñ¹³ïÁ íëï³Ñ ·Çï»ñ, áñ ݳ Ñ³Û ã¿ñ: ºÃ» ÐéáÙÇó ϳ٠γ峹áíÏdzÛÇó îñ¹³ïÁ ݳ˳å³ïñ³ëïí³Í »Ï³í г۳ëï³ÝÁ í»ñ³óÝ»Éáõ, ³å³ ÇÝãáõ± 40 åáéÝÇÏÝ»ñÇÝ Ëáßï³Ý·»ó: ³ïñá±Ý ¿ñ, û áõÕÕ³ÏÇ ÁÝóóùáõ٠ͳËí»ó: г½³ñ-ѳ½³ñÝ»ñáí Ïáïáñí»óÇÝ Ñ³Û»ñÁ, ÇëÏ ùñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ ß³ñáõݳÏíáõÙ ¿ñ ï³ñ³Íí»É: ¸»é»õë Ð³Û ÅáÕáíáõñ¹Á ã¿ñ ¿É å³ïÏ»ñ³óÝáõÙ, áñ ³ÛÝ ¹»é áñáß Å³Ù³Ý³Ï Ñ»ïá µ»ñ»Éáõ ¿ гÛáó å»ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý í»ñ³óÙ³ÝÁ: ê³ï³Ý³Û³ÍÇÝ ¶ñÇ·áñÝ ¿É ÇѳñÏ» Çñ §ëñµ³½³Ý¦ å³ñï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÉÇáíÇÝ Ï³ï³ñ³Í, Çñ ÝٳݳïÇå ¹áõëïñ»ñÇÝ ³ÙáõëݳóÝ»Éáí ÝٳݳïÇå ϻݹ³ÝÇÝ»ñÇ` ê³Ñ³ÏÇ, ì³Ñ³Ý سÙÇÏáÝÛ³ÝÇ Ñ»ï, ÇëÏ Çñ »åÇëÏáåáë³Ï³Ý Õ»ÏÁ ѳÝÓÝ»ó áñ¹áõÝ` ²ñÇëï³Ï»ëÇÝ: ³ջóÇÝ Ð³Û ÑáíÇíÝ»ñÇ Ó»éùáí ë³ïϳóñ³Í ê³ï³Ý³ÍÝÇÝ ²ñ½ñáõÙÇ Ý³Ñ³Ý·Ç ºñ½ÝϳÛÇ ·³í³éÇ Âáñ¹³Ý ·ÛáõÕáõÙ, îÇ·ñ³Ý Ø»ÍÇ Ï³éáõó³Í ´³ñß³Ù ²ëïÍá Ù»ÑÛ³ÝÇ µ³ÏáõÙ, áñÁ ³ñ¹»Ý í»ñ³Ýí³Ýí³Í ¿ñ ëáõñµ ˳ãÇ »Ï»Õ»óáõ: ²Ûëï»Õ ¿ óÕí³Í ݳ»õ îñ¹³ï Ø»Í Ã³·³íáñÁ: ¸»é»õë 298 Ã. îñ¹³ïÁ ѳÕÃ»É ¿ñ å³ñëÇÏÝ»ñÇÝ, ÐéáÙÇ Ñ»ï Ë³Õ³Õ ¹³ßÇÝù ÏÝù»É, ³Û¹ å³ï׳éáí ÙÇÝã»õ 240-³Ï³Ý Ãí³Ï³ÝÝ»ñÁ г۳ëï³ÝÁ Ë³Õ³Õ ³åñ»ó, ³ÛÝáõÑ»ï»õ ùñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ Çñ ë»õ Ñ»ï»õ³ÝùÝ»ñÁ ëÏë»ó ÃáÕÝ»É Ð³Ûáó, ÙÇÝã ³Û¹ ³ß˳ñѳϳÉ, ÙdzÏáõé, Ñ»ùdzóÛÇÝ Ù³ùáõñ, Ð³Û ³½·Ç ѳٳñ ¹ñ³Ëï³å³ïÏ»ñ å³ïÙáõÃÛ³Ý íñ³: Þ³ï ßáõïáí ÏáñóñÇÝù å»ï³Ï³ÝáõÃáõÝÁ, ÇëÏ çÑáõ¹³Ï³Ý ï½ñáõÏÝ»ñÁ ÙݳÉáí »Ï»Õ»óÇ³Ï³Ý ³é³çÝáñ¹Ý»ñ, ï³ëݳå³ïÇÏ ïáõñù»ñ ѳí³ù»Éáí, ¨’ ûï³ñ»ñÏñÛ³ ½³íÃÇãÝ»ñÇÝ ¿ÇÝ µ³í³ñ³ñáõÙ, ¨’ Çñ»Ýù ³é³ï³Ó»éÝ í³Û»ÉáõÙ: ²Ûë ³ÝËݳ Ïáïáñ³ÍÝ»ñÝ áõ å»ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ÏáñͳÝáõÙÁ ý³ÉÉáë³å³ßï ³ñÛáõݳñµáõÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó §ê³ï³Ý³Û³Ï³Ý ÷áñÓáõÃ۳ݦ ³é³çÇÝ ³Ù»ÝÏáñͳݳñ³ñ ÷áõÉÝ ¿ñ: æÑáõ¹Ý»ñÁ г۳ëï³ÝáõÙ ÉÇáíÇÝ ïÇñ³Ý³Éáí Çß˳ÝáõÃÛ³ÝÁ, ÇÝãå»ë ´ÇµÉdzÛáõÙ ¿ Íñ³·ñ³íáñí³Í` ÜáÛÁ å»ïù ¿ Çç»õ³Ý»ñ ²ñ³ñ³ï, ï³ëÝÛ³Ï Ñ³½³ñ³íáñ µáñáï³ÍÇÝ çÑáõ¹Ý»ñáí ѻջջóÇÝ ëáõñµ гÛùÁ: гçáñ¹ ÷áõÉÁ ÝáõÛÝ çÑáõ¹³Ï³Ý ͳ·Ù³Ùµ ´³·ñ³ïáõÝÇÝ»ñÇ, ¼³ù³ñÛ³ÝÝ»ñÇ, سÙÇÏáÝÛ³ÝÝ»ñÇ, Èáõ½ÇÝÛ³ÝÝ»ñÇ, Ø»ÉÇùÝ»ñÇ Ñ³Ý¹»ë ·³ÉÝ ¿ñ, áñáíÑ»ï»õ 128 Ð³Û Çß˳ݳïáõÝ Ññ»ß³ÍÇÝÝ»ñÁ í»ñ³óñÇÝ Ï³Ù íï³ñ»óÇÝ Ð³Û³ëï³ÝÇó: ²Ûë ÁÝóóùáõÙ µ³½áõÙ ù³Ý³ÏÝ»ñáí ëáí³Í ó÷³é³Ï³Ý çÑáõ¹Ý»ñÁ Éóí»óÇÝ Ð³Û³ëï³Ý: ³ɳݻóÇÝ áõ ÏáÕáåï»óÇÝ Ñáñ¹³Ý»ñÁ ³ÙµáÕç г۳ëï³ÝÁ: ƱÝã Ï³Ý»Ý ãï»ë í³Ûñ³·Ý»ñÁ å»ïáõÃÛ³Ý Ñ»ï, »Ã» Çñ»Ýó ÝÙ³Ý³Ï Çß˳ݳíáñÝ»ñÁ å³ï³ëË³Ý ãï³Éáõ »ñ³ßËÇùÝ»ñ ¿ÇÝ ïí»É: г۳ëï³ÝÁ µ³Å³Ýí³Í ¿ñ É³× Ññáë³Ï³ÛÇÝÝ»ñÇ ÙÇç»õ ³é³ÝÓÇÝ ë»÷³Ï³Ý ·³í³éÝ»ñÇ, ÙdzëÝáÃÛáõÝÁ Ñ»ï»õ³å»ë ³Ù»Ý»õÇÝ µ³ó³Ï³ÛáõÙ ¿ñ, ×Çßï ÇÝãå»ë ÑÇÙ³, ÙdzÛÝ Ã» ³ÛÝ Å³Ù³Ý³Ï Ð³Û³ëï³ÝÁ ÏáãíáõÙ ¿ñ ´³·ñ³ïáõÝÇÝ»ñÇ Ð³Ûáó ³·³íáñáõÃÛáõÝ, ìñ³ëï³ÝÁ` ´³·ñ³ïáõÝÇÝ»ñÇ ìñ³ó ó·³íáñáõÃÛáõÝ, ²Õí³ÝùÁ` ´³·ñ³ïáõÝÇÝ»ñÇ ²Õí³Ý³ó ó·³íáñáõÃÛáõÝ, ²µË³½Ç³Ý` ´³·ñ³ïáõÝÇÝ»ñÇ ²µË³½³Í ó·³íáñáõÃÛáõÝ (ëñ³Ýó Ñ»ïÝáñ¹Ý»ñÁ çÑáõ¹ ٻݷñ»ÉÝ»ñÝ »Ý` ·ñdzÉÇ Ù³ñ¹Çù), áñáÝù ѻﳷ³ÛáõÙ í»ñ³Ýí³Ýí»óÇÝ ÝáõÛÝ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù»ÉÇùÝ»ñÇ: äáéÝÇÏ çÑáõ¹Ý»ñÁ ³é³Ýó å³ï»ñ³½ÙÇ ³Ûë µáÉáñ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ½³íÃ»É ¿ÇÝ: ÆëÏ áñáß Å³Ù³Ý³Ï ³Ýó, ×Çßï ³Ûë ÝáõÛÝ Ó»õáí, ½µ³Õí»Éáí ÙdzÛÝ Ã³É³Ýáí áõ ÏáÕá-

- 364 -

åáõïáí, å»ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝ »ñµ»ù ãáõÝ»ó³Í ¨ å»ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÇó µ³ó³ñӳϳå»ë ·³Õ³÷³ñ ãϳ½ÙáÕ ·é»ÑÇÏ í³ß˳éáõÝ»ñÁ í³ïÝ»óÇÝ Ñ³½³ñ³ÙÛ³ ÙdzÏáõé гÛáó å»ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ (ÐÇÙ³ ¿É ³ëáõÙ »Ý, û ǵñ å»ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝ ãϳñ, Çñ»Ýù ëï»ÕÍ»ÍÇÝ, µ³Ûó ãϳñáÕ³ó³Ý å³Ñ»É): ¸³ 1043 Ãí³Ï³ÝÝ ¿ñ: ²Û¹ ׳ϳﳷñ³Ï³Ý å³ÑÇÝ Ð³Ûáó å»ïáõÃÛ³Ý Ã³·³íáñÝ ¿ñ, ¶³·ÇÏ 2-ñ¹ 16-³ÙÛ³ å³ï³ÝÇ çÑáõ¹³ÙݳóáõÏ íÇÅí³ÍùÁ: ê³ï³Ý³Û³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛáõÝÁ ûñ»óûñ ë³ëïϳÝáõÙ ¿ñ: ê³ï³Ý³Û³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛ³Ý Ð³çáñ¹ ÷áõÉÁ ÎÇÉÇÏdzÛÇ Ð³ÛÏ³Ï³Ý Â³·³íáñáõÃÛáõÝÝ ¿ñ: ´áõÝ Ð³Û³ëï³ÝáõÙ í³×³é»Éáí å»ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ´Ûáõ½³Ý¹Ç³ÛÇÝ, ÝáõÛÝ ´³·ñ³ïáõÝÇÝ»ñÇ Ñ»ïÝáñ¹Ý»ñ ¼³ù³ñÛ³ÝÝ»ñÁ ¨ Èáõ½ÇÝÛ³ÝÝ»ñÁ Ùdzíáñí»óÇÝ ÏÇÉÇÏdzÛáõÙ: ØáõëáõÉÙ³ÝÝ»ñÁ Éë»Éáí áñ ѵñ۳ݻñÁ å»ïáõÃÛ³Ý ·ÉáõË »Ý µ³ñÓñ³ó»É, º·ÇåïáëÇó Ù³ÙÉÛáõÏÝ»ñÇÝ áõÕ³ñÏ»óÇÝ ÎÇÉÇÏdz, áñ ¹³ »ñµ»ù ¿É Çñ»Ýó ï³ñ³ÍùÇÝ ãÇ Ñ³ñ»É, ¨ ù³Ý¹»óÇÝ, áïݳï³Ï ³ñ»óÇÝ, í»ñ³óñÇÝ ÎÇÉÇÏdzÛÇ å»ïáõÃÛáõÝÁ: ¸³ 1375 Ãí³Ï³ÝÝ ¿ñ: ÎÇÉÇÏdzÛÇ Ð³Ûáó å»ïáõÃÛ³Ý Ã³·³íáñÝ ¿ñ çÑáõ¹³ÙݳóáõÏ È»õáÝ 6-ñ¹ Èáõ½ÇÝÛ³ÝÁ: ²Ûë, ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÇó ½áõñÏ, åñÇÙÇïÇí Ùï³Í»É³Ï»ñåáí ûÅïí³Í, ëáëϳÉÇ ·Çß³ïã³Ï³Ý ѳïÏáõÃÛáõÝÝ»ñ áñ¹»·ñ³Í ÙÇ Ã³÷³é³ßñçÇÏ ÅáÕáíáõñ¹ Ïáñͳݻó ѳ½³ñ³ÙÛ³ÏÝ»ñÇ Ð³Ûáó å»ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ, áñÁ ûÅïí³Í ¿ »Õ»É µáÉáñ ųٳݳÏÝ»ñÇ ³Ù»Ý³ÁÝïñÛ³É ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³Ùµ ¨ µ³ñ»Ï»óáõÃÛ³Ùµ, áõݻݳÉáí »ñµ»ÙÝÇ µÛáõñ ³ß˳ñѳÑéã³Ï ½áñ³í³ñÝ»ñ: ²Û¹åÇëÇ ï³ññ³Ï³Ý ÙÇ Ñáï, ³é³Ýó ³ñųÝÇùÝ»ñÇ, Ñ»ñáë³Ù³ñïÇ, ½áñ³í³ñÇ, µ³óÇ ·áÕáõÃÛáõÝÇó áõ åáéÝÏáõÃÛáõÝÇó` ãáõݻݳÉáí áõñÇß §³ñųÝÇù¦, ³ÝÝϳñ³·ñ»ÉÇ ¹³Å³Ý ׳ϳﳷñÇ ³ñųݳóñ»ó ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³Ý ëϽµÝ³ÕµÛáõñ ÙÇ ³½·Ç, áñÁ áõÝ»ñ øáõñÙ ²ñù³Ý»ñ, ÑÙáõï ½áñ³í³ñÝ»ñ, ³Ýí»Ñ»ñ Ù³ñïÇÏÝ»ñ áõ ½áñ³íáñ µ³Ý³Ï: ÜÙ³Ý ¿ ³Ýѳí³ï³ÉÇ ÙÇ ³ñϳÍÇ....: ²Û¹ ³ÝݳÙáõë ßݳϻñåÝ»ñÁ Իϳí³ñáõÙ »Ý ¨ ³Ûëûñ, óùÝí³Í Ù»ñ ³½·³Ýí³Ý áõ ³Ýí³Ý ï³Ï: ºÃ» áñ»õ¿ ÙÇ Ð³ÛÇ ÃíáõÙ ¿, û å³ïٳϳÝ, Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ áõ ³½·³ÛÇÝ Í³·áõÙݳµ³Ý³Ï³Ý ѳñó»ñáõÙ çÑáõ¹Ý»ñÇÝ Ñ³ñϳíáñ ¿ ³å³óáõó»É Çñ³Ï³ÝÝ áõ ÇëϳϳÝÁ, ³å³, å»ïù ¿ ëïÇåí³Í ÉÇݻ٠Ñdzëó÷»óÝ»É ÝÙ³ÝÝ»ñÇÝ, áñáíÑ»ï»õ çÑáõ¹Ý»ñÁ ³Û¹ ³Ù»ÝÁ ß³ï É³í ¿É ·Çï»Ý` Ýñ³Ýó Ýå³ï³ÏÁ ³ÛÝ Ï»ÕÍ»ÉÝ ¿ áõ Çñ»Ýù áã ÙÇ åáï»ÝóÇ³É áõ ç³Ýù ã»Ý ËݳÛáõÙ ³ÛÝ Çñ³Ï³Ý³óÝ»Éáõ ѳٳñ` ѳϳé³Ï ¹»åùáõÙ Çñ»Ýù Çñ»Ýó Ó»éùáí Ïëïáñ³·ñ»Ý ë»÷³Ï³Ý Ï»ÕÍ å³ïÙáõÃÛ³Ý áõ ýǽÇÏ³Ï³Ý µÝ³çÝçÙ³Ý ¹³ï³í×ÇéÁ` ²Ñ»Õ ø³í³ñ³ÝÁ: ƱÝã ϳ ãѳëϳݳÉáõ` гÛÇ Ñ³½³ñ³ÙÛ³ÏÝ»ñáí ÷³ëïí³Í å³ïÙ³Ï³Ý ï»ÕÁ ²ñ»õÇ ï³Ï ã»Ý ÷áñÓáõ٠߳ѳñÏ»É Ù»ñ å³ïÙ³Ï³Ý Ñ³ñ»õ³ÝÝ»ñ å³ñëÇÏÝ»ñÁ, ³ñ³µÝ»ñÁ, ³ëáñÇÝ»ñÁ, ÑáõÛÝ»ñÁ, ÑéáÙ»³óÇÝ»ñÁ, ÑݹÇÏÝ»ñÁ…, µ³Ûó çÑáõ¹Ý»ñÁ áãÇÝã ãËݳۻÉáí áõ½áõÙ »Ý ³ÛÝ Ñ»ñù³Í ÉÇÝ»Ý: ²ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñµ ²ñÙ»Ý, гÛ, ²ñ³ñ³ï, гÛÏ³Ï³Ý É»éݳß˳ñÑ, î³íñáë… ³Ýí³ÝáõÙÝ»ñÁ ÇëÏÁ ѳÛÏ³Ï³Ý »Ý, Ñݳ·áõÛÝ å³ïÙ³Ï³Ý ù³ñ﻽ݻñÇ íñ³ ϳ г۳ëï³Ý å»ïáõÃÛáõÝÁ` ÇëÏ Æëñá¿ÉÇ Ù³ëÇÝ ÑÇßáÕáõÃÛáõÝÝ»ñ` ³Ý·³Ù Ñ»ïù»ñÝ ¿É ãϳÝ, áõ ѳÝϳñÍ çÑáõ¹Ý»ñÁ ѳٳß˳ñѳÛÇÝ Ù³ßï³µáí ó³ÝϳÝáõÙ »Ý Ñ»ñù»É Ñ»Ýó гÛáó Ñݳ·áõÛÝ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ: λÕÍÛ³Ý å³ïÙ³·»ïÝ»ñÁ ѳëϳݳÉÇ ¿ ³Ûë ѳñóÇ ßáõñç ¹ÇëÏáõëdzݻñ »Ý ë³ñùáõÙ` ѳÝϳñÍ Ñ³çáÕáõÃÛ³Ý Ñ³ëÝ»Éáõ Ýå³ï³Ïáí ѳïáõÏ Ë³éݳß÷áÃáõÃÛáõÝ ëï»ÕÍ»Éáõ ѳٳñ, ÇëÏ ¿ÃÝÇÏ Ð³Û å³ïÙ³·»ïÝ»ñÁ ÇÝãá±õ-û áõïáõÙ »Ý áõ áõïáõÙ çÑáõ¹Ý»ñÇ ïí³Í ÏáõïÁ:

- 365 -

غÈÆøܺðÆ Æ Ð²Úî ¶²ÈÀ вÚøàôØ ØÁÁÉÁù--ºµñ³Û»ñ»Ý ¨ ³ñ³µ»ñ»Ý Ý߳ݳÏáõÙ ¿ Çß˳Ý, ó·³íáñ ϳ٠ï»ñ ØÁÉÁù --ºµñ³Û»ñ»Ý ¨ ³ñ³µ»ñ»Ý Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ³é³ùÛ³É (ÐÇß»ù Âáñ³ÛÇó` ´ÇµÉdzÛÇó çÑáõ¹Ý»ñÇ ³é³çÇÝ å³ï»ñ³½ÙÁ ²Ù³(Á)É»ÏÛ³ÝÝ»ñÇ` гۻñÇ ¹»Ù ¨ ºÑáí³ÛÇ Ñ³Ûï³ñ³ñ³Í ѳí»ñÅ å³ï»ñ³½ÙÁ` Ýñ³Ýó): ´ÇµÉdzÛáõ٠ϳñ¹áõÙ »Ýù ³ÛÝ Ù³ëÇÝ, áñ çÑáõ¹Ý»ñÁ ³é³çÇÝ å³ï»ñ³½ÙÁ ÙÕáõÙ »Ý ²Ù³É»ÏÛ³ÝÝ»ñÇ ¹»Ù: ƱÝã ¿ ë³ Ý߳ݳÏáõÙ: ´ÇµÉÇ³Ý ³í»ÉÇ ßáõï çÑáõ¹³Ï³Ý Íñ³·Çñ ¿` ù³Ý çÑáõ¹³Ï³Ý å³ïÙáõÃÛáõ±Ý: ê³ Ý߳ݳÏáõÙ ¿, áñ ³é³çÇÝÁ` ³ÛëÇÝùÝ ÑÇÙÝ³Ï³Ý å³ï»ñ³½ÙÁ å»ïù ¿ ÉÇÝÇ Ð³Û»ñÇ ¹»Ù, гÛÝ ¿ ²é³çÇÝ ²ñ³ñí³ÍÁ ²ñ³ñãÇ ÏáÕÙÇó ¨ Ý³ å»ïù ¿ áñå»ë ²ñ³ñã³ÛÇÝ ëϽµáõÝù í»ñ³Ý³, áñå»ë½Ç çÑáõ¹Ý»ñÁ ϳñáÕ³Ý³Ý Ùݳó³Í ³ß˳ñÑÇÝ ïÇñ»Ý` 㿱 áñ Çëñá¿É µ³é³óÇ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ²ñ³ñãÇ ¹»Ù å³Ûù³ñ: гۻñÇÝ` áñå»ë ²ñ³ñã³Ï³Ý ÍÝáõݹݻñÇ, í»ñ³óÝ»Éáõó Ñ»ïá, Çñ»Ýù Çñ»Ýó ³ñ¹»Ý å»ïù ¿ ѳٳñ»ÇÝ Ù»(Á)ÉÇùÝ»ñ` Ññ»ßÝ»ñ` Ñ»ïÝ ¿É ó·³íáñ ϳ٠ÇßË³Ý ¿ Ý߳ݳÏáõÙ: ´áÉáñ гۻñÇÝ Ñ³ÛïÝÇ ¿, áñ Áëï çÑáõ¹Ý»ñÇ ÇëÏ ÏáÕÙÇó í»ñ³·ñí³Í ¿åáëÇ` ê³ëáõÝóÇ ¸³íÇÃÁ ëå³Ý»ó Øëñ³ Ø»ÉÇùÇÝ: ²Û¹ DZÝã Ø»ÉÇùÝ»ñ »Ý ѳÛïÝí»É г۳ëï³ÝáõÙ, áñ ÝáõÛÝÇëÏ Ð³Û»ñ »Ý: “Æñ ëáõÉÃ³Ý³Ï³Ý Çß˳ÝáõÃÛ³Ùµ 1160Ã-Çó ѳÛïÝÇ ¿ ²ñ½ñáõÙÇ êÇÉÇÏÛ³Ý å»ïáõÃÛáõÝÁ: ²µµ³ëÝ»ñÇó ²ñ½ñáõÙÇ å»ïáõÃÛ³Ý ÃáõɳóáõÙÇó Ñ»ïá ³é³ç »Ý »Ï»É µéÝ³Ï³É Ù»ÉÇùÝ»ñÁ: 1163 Ã. íñ³óÇÝ»ñÇ Ñ»ï å³ï»ñ³½ÙáõÙ ¿ÙÇñ ê³ÉÇÏÁ ·»ñÇ ¿ ÁÝÏÝáõÙ: ìñ³óÇÝ»ñÁ Ù»Í Ýí»ñÝ»ñ áõÕ³ñÏ»Éáí ²ËɳÃÇ ï»ñ ¨ Þ³Ñ ²ñÙ»ÝÇÝ ³½³ï»óÇÝ ¿ÙÇñ ê³ÉÇÏÇÝ: 1201Ã. ê»ÉçáõÏ êáõÉ»ÛÙ³ÝÁ ·ñ³í»ó ¾ñ½ñáõÙÁ: Ø»ÉÇùß³Ñ êáõÉ»ÛÙ³ÝÁ ѳÕûó íñ³óÇÝ»ñÇÝ: ºñ½ÝϳÛáõÙ ¨ ø»Ù³ËáõÙ ê»ÉçáõÏÛ³Ý ×ÛáõÕÇó ³é³ç³ó³í ػݷáõçÇ»ÛÇ å»ïáõÃÛáõÝÁ: êáõÉÃ³Ý ²É÷-²ñëɳÝÁ ³Ûë íÇɳۻÃÁ ïí»ó ػݷáõç Ô³½ÇÇÝ, ÇëÏ Ñ»ïá, ü³Ëñǹ¹ÇÝ ´³Ññ³Ùß³Ñ ´ÇÝ-¸³íǹ µÇÝ Ø»Ý·áõçÇÝ: êñ³ áñ¹Ç Ø»ÉÇù ¸³íǹÁ ³Ýó³í Ýñ³ ï»ÕÁ: ì»ñç³å»ë 1327Ã. »ñ»õ³Ý »Ï³í ´»ÝÇ âáµ³ÝÇ å»ïáõÃÛáõÝÁ: Üñ³ÝóÇó Ý߳ݳíáñ ¹³ñÓ³í ÂÇÙ³ñ ¸³ßÁ, Ñ»ïá Þ»ÛË Ð³ë³ÝÁ, Ñ»ïá Ø»ÉÇù ¾ßñ»ýÁ (³íñǽáõÙ ëå³Ýí»ó), Ñ»ïá 1406Ã. »ñ»õ³Ý »Ï³í ²Ï-ÎáÛáõÝÉáõÝ, áñÁ ´³Û³Ý¹³ñÇ ¿É ¿ñ ÏáãíáõÙ ¨ Ýí³×»ó íÇɳۻÃÁ: úëÙ³ÝÁ, áñÁ ÂÇÙáõñÇÝ ¿ ѳëÝáõÙ, èáõÙÇ ù³Õ³ùÝ»ñÇ íñ³ í³ÉÇ Ý߳ݳÏí»ó: лﳷ³ÛáõÙ Æëù»Ý¹»ñ ´ÇÝ-γñ³ ÚáõëáõýÇ ëå³Ýí»Éáõó Ñ»ïá, áñ¹ÇÝ` Ú³ÏáõµÁ Ùݳó: ²É-úëÙ³ÝÝ»ñÇó ëáõÉÃ³Ý ê»ÉÇÙÁ å³ï»ñ³½Ù»Éáí Þ³Ñ ÆëÙ³ÇÉÇ ¹»Ù ѳÕÃ»ó ¨ ³Û¹ ÏáÕÙ»ñÁ Ýí³×»ó: ÜáõÛÝ Ô³½ÇÝ»ñÁ ³é³ç »Ï³Ý ÎÇÉÇÏdzÛáõÙ: êáõÉ»ÛÙ³Ý Þ³ÑÇ ùñáçÁ ÏÝáõÃÛ³Ý ïí»ó Ø»ÉÇù ²ÑÙ»¹ Ô³½ÇÇÝ: ØáõѳÙÙ»¹ Ô³½ÇÇÝ Ñ³çáñ¹»ó áñ¹ÇÝ` ´³ÕÇ ´³ë³ÝÁ, »Õµáñ áñ¹Ç ÆëÙ³ÛÇÉÁ, Ñ»ïá ¼ÉáõÉÝáõÝ: 1172Ã. ê»ÉçáõÏ ÎÁÉÁç ²ñëɳÝÁ Ýí³×»ó` ¸³ÝÇßٻݹݻñÇ å»ïáõÃÛáõÝÁ í»ñ³ó³í” (²Ûëù³ÝÁ §Âáõñù³Ï³Ý ³ÕµÛáõñÝ»ñÁ г۳ëï³ÝÇ, гۻñÇ ¨ ²Ý¹ñÏáíϳëÇ ÙÛáõë ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ Ù³ëÇݦ гÛÏ³Ï³Ý êêÐ ¶² ³ñ»õ»É³·ÇïáõÃÛ³Ý ë»ÏïáñÇ Ãáõñù³Ï³Ý µÝ³·ñÇó óñ·Ù³Ý³Í 1964 Ã. ѳïáñ ´ ): ê³ ³ñ¹»Ý Ñ»ñù»É ÁݹѳÝñ³å»ë Ñݳñ³íáñ ãÇ, ù³Ý½Ç ·ñ»É »Ý ³Û¹ ųٳݳÏÇ Ãáõñù å³ïÙÇãÝ»ñÁ: ²ÛëÇÝùÝ` Ù»ÉÇùÝ»ñÁ ÝáõÛÝ ²Ý³ÏÇ, ¶ñÇ·áñÇ, ´³·ñ³ïáõÝÇÝ»ñÇ Ñ»ïÝáñ¹Ý»ñÝ »Ý, áñáÝù ѳٳñ»Éáí, áñ ³ÛÉ»õë г۳ëï³ÝÁ ãÇ Ï³ñáճݳ ÝáñÇó í»ñ³ÍÝí»É` ¿åáëáõ٠ѳÕÃ»É »Ý ¨ ê³ëáõÝóÇ ¸³íÇÃÁ ¨ Øëñ³ Ø»ÉÇùÁ, áõ ëÏë»óÇÝ µ³ó³Ñ³Ûï Çñ»Ýó ³Ýí³Ý»É Ø»ÉÇùÝ»ñ` Ññ»ßÝ»ñ ϳ٠Çß˳ÝÝ»ñ: ÆëÏ Ññ»ßÁ ¹³ çÑáõ¹Ý ¿: ò³íáù ѳۻñÁ ÝáõÛÝå»ë Çñ»Ýó ѳٳñ û·ï³·áñÍ»É »Ý Ññ»ßï³Ï ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÁ, µ³Ûó ÇѳñÏ» ³é³Ýó ÇëÏáõÃÛáõÝÁ ·Çï³Ïó»Éáõ: ²ÛÝå»ë, áñ ãï»Õ»Ï³óí³ÍÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ ÷³é³Ñ»Õí³Í Ù»ÉÇùÝ»ñÁ` Çñ»Ýó ë»õ ·áñÍÁ ϳï³ñ³Í ÍåïÛ³É çÑáõ¹Ý»ñ »Ý, ÇëÏ Ë³Ùë³ çÑáõ¹»ñ»Ý Ý߳ݳÏáõ ¿ ÑÇÝ·: ´áÉáñÇ` Áݹ áñáõÙ ¨ ä³ÑɳíáõÝÇÝ»ñÇ Ù»Ï ´³·ñ³ïáõÝÛ³Ý ïáÑÙÇ ï³Ï ѳݹ»ë ·³ÉÁ, ûÍáÕ ¶ñÇ·áñ زðó»Ý Ïáã»óÛ³ÉÁ` زð` çÑáõ¹ ³ñÙ³ïÇ Ñ»ÝùÁ, µ³ó³ñӳϳå»ë áã ÙÇ Ï³ëϳÍÇ ï»ÕÇù ã»Ý ï³ÉÇë г۳ëï³ÝÁ Ïï³ÏáÕ áõ í»ñ³óÝáÕ Ï»Ý¹³ÝÇÝ»ñÇ

- 366 -

çÑáõ¹³Ï³Ý ͳ·Ù³Ý å³ïϳݻÉáõÃÛ³ÝÁ áõ ë³ï³Ý³Û³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛ³Ý Íñ³·ñÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý ÷³ëïÁ: 1939-ÇÝ ´»ÛñáõÃáõ٠ѳۻñ»Ý ¿ óñ·Ù³Ýí»É Ø»ÑíÉ³Ý ¼³¹» èÇý³ïÇ 1929-ÇÝ ÉáõÛë ï»ë³Í “úëÙ³ÝÛ³Ý Ñ»Õ³÷áËáõÃÛ³Ý Ùáõà ͳÉù»ñÁ” ·ÇñùÁ, áñï»Õ åݹíáõÙ ¿, áñ гÛáó Ø»Í ºÕ»éÝÇ Íñ³·ÇñÁ ÁݹáõÝí»É ¿ 1910Ã. û·áëïáëÇÝ ¨ 1911Ã. ÑáÏï»Ùµ»ñÇÝ` Çï³É³Ï³Ý “гñáõÃÛáõÝí³Í سϻ¹áÝdz” Ù³ëáÝ³Ï³Ý ÉáųÛÇ Ù»Í í³ñå»ï ¾Ù³Ýáõ¿É γñ³ëëáÛÇ ëï»ÕÍ³Í »ñÇïÃáõñù»ñÇ ÏáÙÇï»Ç ÝÇëï»ñáõÙ` Þáïɳݹ³Ï³Ý Í»ëÇ ·ñáëÙ³Ûëï»ñ ³ɳ³ÃÇ, ¾Ýí»ñÇ, ´»Ñ³»¹¹ÇÝ Þ³ùÇñÇ, æ»Ù³ÉÇ ¨ ܳ½ÇÙ çÑáõ¹Ý»ñÇ ÏáÕÙÇó, áñáÝù ÙáõëáõÉÙ³Ý ¿ÇÝ Ó»õ³ÝáõÙ áõ ·áñÍáõÙ ëáëϳÉÇ çÑáõ¹ èáïßÇÉ¹Ç ýÇݳÝë³íáñٳٵ: ÐÇÙ³ Ç՞ÝãÝ ¿ ³í»ÉÇ ×Çßï` Ëáëï³í³Ý»É, áñ Çñáù ³Û¹ ë³ï³ÝÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó, ã׳ݳã»Éáí, ûÏáõå³óí³Í »Ýù »Õ»É áõ ßïÏ»É ¹ñáõÃÛáõÝÁ, û ³Ù³ã»Éáí ˳µí³Í ÉÇÝ»Éáõó, Ï»ÕÍÛ³ÝÝ»ñÇÝ Ñ³Û³óÝ»Éáí` ѳ½³ñ³ÙÛ³ÏÝ»ñÇ Ð³Ûáó Ñ»ñáë³Ï³Ý å³ïÙáõÃÛáõÝÁ áïݳï³Ï»É, Ð³Û ³½·ÇÝ Ýë»Ù³óÝ»É, Ý»ñϳ۳óÝ»É áñå»ë å»ïáõÃÛáõÝÁ áõñÇßÝ»ñÇÝ Ïï³ÏáÕÝ»ñÇ áõ ï»ÕÇù ï³É Ï»ÕÍ ³½Ýí³Ï³ÝÝ»ñÇÝ Ð³Û Ó»õ³Ý³Éáõ, ³½·ÇÝ ß³Ñ³·áñÍ»Éáõ áõ ѳçáñ¹ Ïï³ÏÁ ݳ˳å³ïñ³ëï»Éáõ: ²Ûëûñ áã û çÑáõ¹-Ï»Õͳñ³ñÝ»ñ` È»õáÝ ²í¹áÛ³ÝÇ, ÜÇݳ ¶³ñëáÛ³ÝÇ, èáݳɹ ¶ñÇ·áñ êÛáõÝÇ, èáµ»ñï ÂáÙëáÝÇ, èÇã³ñ¹ ÐáíѳÝÝÇëÛ³ÝÇ, æ»ÛÙë è³ë»ÉÇ, äÇï»ñ ø³áõÇÇ, ²ÉÇݳ ²Ûí³½Û³ÝÇ, êÇÙáÝ ö³Û³ëÉÛ³ÝÇ, ´»¹ñáëÛ³ÝÇ ïí³Í ÏáõïÝ ¿ å»ïù áõï»É` ³ÛÉ áõÕÕáñ¹í»Éáí ³Ýí»Ñ»ñ гÛϳ½áõÝÇ` µ³Ý³ëÇñ³Ï³Ý ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¹áÏïáñ ²Éµ»ñï Øáõß»ÕÛ³ÝÇ, ³Û¹ çÑáõ¹ ϻݹ³ÝÇÝ»ñÇÝ ë³ïϳóÝáÕ ·Çï³ÑÇÙݳíáñí³Í ç³Ëç³ËÇã ѳñí³Í ѳëóÝáÕ ÷³ëï»ñáí` µ³ó³Ñ³Ûï ³ñï³Ñ³Ûï»É çÑáõ¹Ý»ñÇ ÏáÕÙÇó гÛÇ ²é³çݳÍÇÝ ¼³ñÙ ÉÇÝ»Éáõ Ï»ÕÍáõÙÝ, гÛÇ ³Ýí³Ý ï³Ï` гÛÇÝ ûÏáõå³óí³Í å³Ñ»Éáõ ÇëÏáõÃÛáõÝÝ áõ Ãù»Éáí ºÑáí³Ý»ñÇ áõ سÙáݳݻñÇ ÑÇß³ï³ÏÝ»ñÇ íñ³` í»ñ³Ï³Ý·Ý»É áõ Ù³ï³Õ ë»ñݹÇÝ Ù³ïáõó»É гÛáó ³Ý³ñ³ï å³ïÙáõÃÛáõÝÝ áõ ³Û¹ ³Ù»ÝÇ Ï»Õͳñ³ñáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ѳٳß˳ñѳÛÇÝ çÑáõ¹³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ³ÝËݳ ó÷³Í ç³Ýù»ñÇ å³ï׳éÝ»ñÁ ѳëóÝ»É Ñ»ñáë³Ï³Ý ÝíÇñÛ³É ½³Ý·í³ÍÝ»ñÇÝ: ²Ûëûñ ÐÐ-áõ٠ѳϳë»ÙÇÃ³Ï³Ý Ï»ÕͳÝí³Ý ï³Ï ѳϳëÇáÝ³Ï³Ý ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ ÐРѳïáõÏ Í³é³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó ùñ»³Ï³Ý ·áñÍ»ñ »Ý ѳñáõóíáõÙ ³½·³Ýí»ñ гÛϳ½áõÝÇÝ»ñÇ Ñ³Ý¹»å: ÐÇß»óÙ³Ý Ï³ñ·áí ³ë»Ù, áñ ¹»é»õë ³Ûë ÑáÕ³ÏïáñÇ ³Ýí³ÝáõÙÁ` ûÏáõ½ ѳÝñ³ÛÇÝ ¨ áã ³½·³ÛÇÝ` г۳ëï³Ý ¿ ÏáãíáõÙ: ºì ³Û¹ ÷áùñÇÏ Ð³Û³ëï³ÝÁ` ³ÛÝ »ñµ»ÙÝÇ Ø»Í Ð³Û³ëï³ÝÇ Çñ³í³Ñ³çáñ¹Ý ¿, áñÁ ϳ½Ù³ÉáõÍí»ó Ñ»Ýó ³Û¹ ëÇáݳçÑáõ¹³Ï³Ý ç³Ýù»ñÇ ßÝáñÑÇí: ÆëÏ, áñå»ë å³ïÙ³Ï³Ý Ï»ÕͳÝùÇ ßïÏáõÙ, ³Û¹ ѳïáõÏ Í³é³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó »ñµ»õÇó» ·áñÍ Ñ³ñáõóí»՞É ¿ çÑáõ¹³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ñ³Ý¹»å` ·áÝ» Ø»Í ºÕ»éÝÇ Ï³½Ù³Ï»ñåÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ϳ٠ÝáõÛÝ çÑáõ¹³Ï³Ý ³í³½³Ï³å»ïáõÃÛ³Ý` Æëñá¿ÉÇ ÏáÕÙÇó ³ÛÝ ÅËï»Éáõ ѳٳñ, ÝáõÛÝ Æëñá¿ÉÇ Ñ³Ý¹»å` Ù»ñ ÃßݳÙÇÝ»ñÇÝ` ³¹ñµ»ç³ÝóÇÝ»ñÇÝ ½ÇÝ»Éáõ ѳٳñ ϳ٠ÝáõÛÝ çÑáõ¹Ý»ñÇ Ñ³Ý¹»å` ´ÇµÉdzÛáõÙ ²Ù³É»ÏÇ` гÛÇ ÑÇß³ï³ÏÁ »ñÏÝùÇ ï³ÏÇó í»ñ³óÝ»Éáõ ÏáãÇ Ñ³Ù³ñ: àã, ãÇ Ñ³ñáõóí»É áõ ãÇ Ñ³ñáõóíÇ ÙÇÝã¹»é ѳÝñ³å»ïáõÃÛáõÝÁ ãÇ í»ñ³÷áËí»É ²½·³ÛÇÝ å»ïáõÃÛ³Ý: ÐÇÙ³ Áݹ³Ù»ÝÁ Ùdzµ³Ýí»É ¿ å»ïù ³½·³ÛÇÝ Ùdzµ³ÝáõÃÛ³Ý ·³Õ³÷³ñÇ ßáõñç, Ùï³Í»É å³ïÙ³Ï³Ý Ï»ÕͳÝùÇ ßïÏÙ³Ý Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý Ù³ëÇÝ, áñÇ ÙÇ³Ï áõ ³Ýßñç³Ýó»ÉÇ ³ñ·³ëÇùÁ ²¼¶²ÚÆÜ äºî²Î²ÜàôÂÚ²Ü í»ñ³Ï³Ý·ÝáõÙ ¿:

- 367 -

ՊԱՏՄԱԿԱՆ ԿԵՂԾԱՆՔԻ ՇՏԿՈՒՄ ,- Դեվիդ Լենգ (անգլիացի պատմաբան հետազոտող-“Հայերը”-էջ 167): Հիմք ընդունելով մեծն քերթողահայր Մովսես Խորենացու Հայոց պատմությամբ Բագարատի և նրանից առաջացած հոտի ջհուդական ծագման հիմքերը, նույն ծագմամբ Անակի ձեռքով Խոսրով թագավորին սպանելը, Խոսրովի որդի Գրիգորի ձեռքով 301թվ. Տրդատ թագավորին թունավորելը, քրիստոնեության բռնի տարածելն ու հաստատելը՝ ինչը և պատճառ հանդիսացավ 353 թվին տասներկու հազարամյա Հայոց պետականության կործանմանը, հետագայում, նաև 1021 թվ.`նույն ծագմամբ Բագրատունիների կազմած հետկարի համաձայն Հայաստանը Բյուզանդիային կտակմամբ Հայոց պետականության վերացնելը՝ ինչը անվերապահորեն հաստատում են Հայոց պատմիչներ Արիստակես Լաստիվերտցին, Մատթեոս Ուռհայեցին և հույն պատմիչ Սկիլիցա Կեդրինոսը, ստույգ պատմական տեղեկությունները հմտորեն մեզ փոխանցելու պատճառով նույն Բագրատունիների կողմից Խորենացու գերեզմանի պղծումն ու շիրիմի ջրատակումը, 14.01.2011թ. եկեղեցու կողմից Հիսուսի թլփատված ջհուդ լինելը համազգային տոնածիսակատարության ընդունումը, հազարամյակների Հայոց պատմական փորձերին հակառակ, որ Հայոց Արքաները իրենց հարազատ Երկիրը երբեք չէին կտակի օտարներին ու գոնե իշխանները կառարկեին, ինչը Հայ ազգին միայն նսեմացման ու պախարակման հանգամանքի կբերի, դրա հետ միասին կբացահայտվի, թե ինչու Ռիչարդ Հովհաննիսյաններն էլ ջանք չեն խնայում Հային Հայկական Լեռնաշխարհում եկվոր համարելու, ու հանկարծ մոգոնվում է ”Հայ Ազնվականների Միություն” կուսակցությունը, որոնք իբր Բագրատունիների սերունդներն են, որոնց ղեկավար Երեւանի Պետական համալսարանի էկոլոգիական քիմիայի ամբիոնի վարիչ Փիրումյան Գեւորգն է, որին ես անձամբ հանդիպել եմ ու վստահ եմ ի՞նչ ծագմամբ ու ի՞նչ գաղափարակիր է, Եղեգնաձորի մոտերքում ջհուդերեն գրառումներով Բագրատունիների թագավորական գերեզմանոցի հայտնաբերումն ու ինչ-որ նպատակներով առատ ֆինանսավորումը, Վրաստանում արդեն ջհուդ Սվանիձեների Բագրատունյաց արքունիքի կազմավորումը ու “Բագրատունիները Վրաց իշխանավորներն են ու անցել են նաեւ Հայաստան, Դավիդ Շինարարը ժամանակին գրավել է Անին” Հայերին “նոտա”-ի ներկայացումը` և հանկարծ որոշ պատմաբաններ ջանալով Խորենացուն որակավորել Հունադավան, հիմա էլ Բիբլիայից արտագրող, ու տեղափոխելով ավելի ուշ պատմաշրջան` ի՞նչ ընդհանուր նպատակներ են հետապնդում: Ոչ ոքի այսօր արդեն չի զարմացնի Ռուսիայի իշխանությունների` հանձինս Վլադիմիր Պուտինի ու Դմիտրի Մեդվեդեվի`ծագումով ջհուդ լինելու փաստը: Բայց 2009թ. հունիսի 17-ին Հոլանդիայում` ըստ «De Week Krant» հրատարակության տեղեկատվության BRIK (Բռազիլիա, Ռուսիա, Ինդիա, Կիտայ) միջազգային համաժողովից հետո «РИА новости» թղթակցի հարցին, թե ճիշտ են արդյոք Մեդվեդեւի հրեական ծագման մասին լուրերը` Մեդվեդեւը պատասխանում է. «Ոչ, այդ խոսակցությունները չեն համապատասխանում իրականությանը: Իմ նախնիները Ադանայից են, բայց ես ծնվել եմ Ռուսիայում: Ես ուզում եմ, որ բոլորին պարզ լինի` ես հայ եմ: Իմ մայրիկի ազգանունը Նախշիկյան է, իսկ Նախշիկ անունը ունի բուն հայկական ծագում: Հայրիկիս ազգանունը Բագրատյան է` նույնպես բուն հայկական է: Ես հարյուրտո-

- 368 -

կոսանոց հայ եմ: Ես հպարտանում եմ իմ ծնողներով և հայկական արմատներով»: Ուշադրություն դարձրեք` Ադանայից, Կիլիկիայից, որտեղ և Հայոց պետականությունը Բյուզանդիային կտակելուց հետո կենտրոնացան ջհուդ Բագրատունիները ու ստեղծեցին Կիլիկիայի իբր հայկական թագավորությունը, արդեն համարելով իրենց` ջհուդական պետություն: Ի՞նչ է ստացվում, - այն, որ մոտենում է ամբողջ մարդկության առջեւ համաշխարհային ջհուդականության պատասխանատվության պահը` Ահեղ Քավարանը, որոշ “հայեր” ապացուցում են, որ միայն իրենք են Հայոց թագավորական տոհմի միակ հետնորդները ու իրենք էլ էթնիկ ջհուդներ են: Այդ ամենը սահուն կերպով կորդինացրած է նաեւ ջհուդների պատմության հետ՝ 1) Բիբլիայի Ամալեկ Զեբեդյան Հակոբը՝ Իսրոէլը Հայ է՝ ջհուդ Սավուղի սերունդն է, 2) Հայկյան Ասքանազների Աշքենազ վերանվանումը կրում են ջհուդները, 3) Ըստ Բիբլիայի՝ Եգիպտոս ջհուդները ՈՒրից՝ Էդեսիայից են գնացել, 4) Հայոց էպոսի գլխավոր հերոսը Դավիդն է՝ ջհուդների նախահայրը, 5) Հիսուսի առաքյալները առաջինը Հայաստան եկան, 6) Առաջինը Էդեսիայի Աբգար թագավորը ընդունեց քրիստոնեությունը, 7) Հայաստանը առաջինը 301-ին քրիստոնեությունը ընդունեց պետական կրոն, 8) Բագրատունիները Հայաստանի միակ թագավորական ժառանգորդներն են, 9) Բաբելոնը կործանեցին ջհուդ քասիդները, 10) Հռոմը կործանեցին ջհուդները, 11) Բյուզանդիան կործանեցին Հայաստանից գնացած ջհուդ առաջնորդները, 12) Եվրոպական բոլոր հեղափոխությունները կազմակերպել են ջհուդները, 13) Սովետը կործանեցին ջհուդները, 14) Ռուսիան կործանող ակնհայտ ջհուդ ղեկավարները Բագրատունիներ են: 15) Եվրոպան այսօր կործանում են ջհուդները, 16) Արաբական աշխարհի արյունահեղությունները կազմակերպում են ջհուդները, 17) Համաշխարհային ճգնաժամերը սարքում են ջհուդները, Իսկ որեւէ մի պատմաբան իրեն պատասխանատու զգու՞մ է արդյոք այս արհավիրքի ապագա հետեւանքների պատասխանատվության համար: Իսկ ո՞վ կկարողանա հետո համայն մարդկությանը ապացուցել, որ Հայը չի ջհուդականության ծնողը, տարածողն ու պատսպարողը: Թե, ջհուդներից այսքան տանջանքները, չարչարանքներն ու կոտորածները ապրելուց հետո, հիմա էլ նույն ջհուդի տված կուտը ուտելով՝ իր փոխարեն համայն մարդկության դեմ պատասխան տանք ու առաջադեմ մարդկության կողմից նոր ցեղասպանության արժանանա՞նք: Անհապաղ ու անհետաձգելի անհրաժեշտություն է`վերոհիշյալ պատմական փաստերի մասին հայ պատմաբանների կողմից տրված տեղեկությունները վերանայելու և պատմական իրողությունը Հայոց ապագա սերնդին մատուցելու խնդիրը: Խորենացու կողմից Սենեքերիմ, Սանասար ու Բաղդասարների մասին տեղեկատըվությունը իբրև Աստվածաշնչից է վերցված՝ դավադրված կեղծիք է: Բիբլիայում այդ մասին ընդամենը մեկ նախադասություն է գրված, իսկ Խորենացին անգամ նկարագրում է Սենեքերիմի սպանությունը նրա իսկ տան մեջ՝ Նինվեում: Պատմագետ Աշոտ Մելքոնյանը գտնում է, որ Խորենացուն որակավորել որպես Բիբլիայից արտագրող` համահավասար է նրան հունադավան սարքելուն: Ազգանվեր գրականագետ Ալբերտ Մուշեղյանը Սասունցի Դավիթ, Սանասար ու Բաղդասար, Ձենով Օհան՝ որպես հայկական անուններ չի ընդունում: Եվ ո՞վ ու ի՞նչ նպատակով այդ շրջանում Առյուծ Մհերին դարձրեց Փոքր Մհեր, փակեց Ագռավաքարի մեջ`

- 369 -

պայմանով, որ Մհերն այնտեղից դուրս կգա, երբ գարին կդառնա ընկույզի չափ՝ ինչը երբեք չի լինելու: Ընդ որում ագռավն էլ Միհրականության սուրբ սիմվոլն է եղել: Այս ողբերգական կեղծանքի բացահայտման հետ միասին կբացահայտվի նաեւ իրականությունը: Նույն Բագրատունիները 1080 թ-ից` սկսեցին բացահայտ իրենց Մելիքներ անվանել՝ իսկ մելիք ջհուդերեն նշանակում է իշխան: Հայ պատմաբանները այս բոլոր հարցադրումների ու դրանց գումարած Հովհաննես-Սմբատ թագավորի ու մնացած բոլոր իշխանների կողմից 1021 թվ. Տրապիզոնում կնքած՝ Հայաստանը Բյուզանդիային կտակող հետկարի վրա, ինչը բացի Ուռհայեցուց ու Լաստիվերցուց` հույն պատմիչ Սկիլիցա Կիդրենոսն էլ է հաստատում` ինչու թե աչք են փակում: Ընդամենը կասկածածին 4-5 թագավորներ ու (972-1045թթ.) 73 տարվա տեւողությամբ պետականության հանդեպ Հայոց 12.000-ամյա պետականության զոհաբերման փաստը եթե Հայ ազգը կընդունի որպես իր ներկայացուցիչների միամիտ արարք, ես, Հայ ազգի նվիրյալ զավակս` միեւնույն է չեմ ընդունի: Խնդրում եմ միայն չմոռանալ, որ 128 Հայ իշխանատուն Գրիգոր Խավարիչը վերացրեց` արդյունքում ջհուդներից բացի ուրիշ Հայ ազնվական տոհմի ներկայացուցիչ փաստորեն չունենք: Իսկ էթնիկ Հայը երբեք էլ ջհուդին չի կարողանա ապացուցել, որ Բագրատունիները Հայ են: Եթե Խորենացին ու Ուռհայեցին գիտությունների դոկտոր չեն եղել, նրանց թողած նյութերի հիման վրա տասնյակ պատմագետներ դոկտորական են պաշտպանել` ի՞նչ է, այդ մեծություններին հերքելու համար են պատմաբանները ստացել այդ գիտական տիտղոսները: Հիմա էլ թող ասեն պատմական կեղծանքի շտկման մասին իրենց հեղինակավոր խոսքը ու ապագա սերնդի մոտ համարժեք պատասխանատվության արժանանան: Ներքուստ ներկայացնում եմ պատմագրությունների հենքով ապացույցները.





 

ԱՐԻՍՏԱԿԵՍ ԼԱՍՏԻՎԵՐՏՑԻ /Միակ ականատես պատմիչը/ Էջ10. 1021թ. դեկտ. “Բայց այնտեղ գրվեց Հայերի կորստյան կտակ-նամակը, որովհետեւ Հովհաննես-Սմբատը պատվիրել էր Պետրոս Հայրապետին, թե գրություն գրիր և կտակ տուր Վասիլ Բ կայսրին, թե «իմ մահից հետո իմ քաղաքներն ու երկիրը նրան եմ հանձնում որպես ժառանգություն», քանի որ ինքը թագակալ ժառանգ չուներ, որովհետեւ նրա միակ որդի Երկաթը շուտ վախճանվեց ու հոր պատվին չհասավ”: “Հայերի կորստյան կտակարան”, - այդպես է կոչում այդ պայմանագիրը Լաստիվերտցին: (Սա պետական դավաճանություն է Հայոց 12.000-ամյա պետականության ու Հայ ազգի հանդեպ: Ց՜այսօր Հայ ազգը տառապում է առանց պետականության, ու նորից այդ նույն ջհուդ կենդանիների ձեռքերում): Էջ12. 1021թ. “Դավիթը, որը Սենեքերիմ էր կոչվում` իբր պարսիկներից նեղվելով իր հայրենի ժառանգությունը` Վասպուրականը տվեց Վասիլ Բ-ին (976-1025): Փոխարենը ստացավ Սեբաստիա քաղաքը”: («հայ» իշխանը նվիրում է տարածքը Բյուզանդիային, իսկ «հայ» թագավորը կարելի է մտածել` տեղյակ չէր): Էջ 18. “Նիկիտն էլ վրաց ազնվականներին էր աքսորում Բյուզանդիա”: Էջ 31. “Կոնստանդին Ծիրանածինը, որ ծագումով հայ էր, մեռնելուց առաջ մի Հայ հրամայեց բերել` նրան նամակ տվեց. «Այս գրությունը տուր Հայոց թագավորին ու ասա, որ բոլոր հողածինների նման մահը մեզ էլ հասավ` հետ վերցրու քո գրությունը և քո թագավորությունը տուր որդուդ, նա էլ իր որդուն…»: Ու ինքը մեռավ”: (Իբր հետո այդ մարդը այդ գրությունները վաճառեց Միքայել կայսրին. Կոստան-

- 370 -

դինը արդյո՞ք չուներ հավատարիմ ծառաներ):  1041-1043 – ԳԱԳԻԿ 2-րդ (18 ամյա): Վերջին Բագրատունի թագավորը: “Դրան







 

  

օծեց ոմն Գրիգորը, որը հանդես եկավ որպես Սամուէլ, որը Դավթին էր օծել Իսրոէլի արքայանալուց”,-(Մատթեոս Ուռհայեցի էջ 58): (Սրան էլ 1043թ. Մոնոմախը տարավ Բյուզանդիա, Կալոնպեղատ և Պիզուն ավանները կալվածք տվեց, նա մնաց այնտեղ: Եթե այս կենդանին հայ էր՝ ինչու՞ հեռավոր Կապադովկիայում վերցրեց տարածք՝ բայց չմնաց Հայաստան): Էջ 32. “Երբ Հոռոմաց ինքնակալը լսեց Հայոց թագավորների (Աշոտի ու Հովհաննես-Սմբատի) մահվան լուրը, Հայաստանին վերաբերող նամակը գտնելով` ձեռնամուխ եղավ Անի քաղաքն ու երկիրը առնելուն` իբրեւ իր սեփական ժառանգություն: Իսկ Հայաստանի գլխավոր իշխաններից մեկը, Սարգիս անունով, մտադրվեց թագավորել Շիրակի ու շրջակա գավառների վրա, մանավանդ, որ Հովհաննես-Սմբատի տան ամբողջ գանձերը վերցրել էր իրեն, քանի, որ մահանալիս ինքն էր խնամակալում: Բայց Վահրամը (Վահրամ Պահլավունին` քաջ ու տաղանդավոր զորավար - հավելված 91), որը մի հզոր, անվանի բարեպաշտ ու վեհ մարդ էր, այնպես, որ ոչ ոք չկար նրան հավասար, իր ազգակիցներով, որդիներով ու եղբորորդիներով հանդերձ, թվով մոտ 30 իշխաններ, չմիաբանվեցին նրա հետ, այլ հրավիրեցին իրենց մոտ Աշոտի որդի Գագիկին թագավոր կարգեցին իրենց վրա և հնարամտորեն քաղաք բերին”:(«Սարգիսը Հայկազուն էր, դրա համար էլ Բագրատունիները չթողեցին նրան թագավոր դառնալ» Ուռհայեցու անգնահատելի տեղեկությանը: ԵՎ ինչո՞ւ էր նա միայնակ խնամակալում Հովհաննես-Սմբատին` եթե նա գող էր և որտեղ էին արդյոք թագավորի բարեկամ Բագրատունիները): Էջ 34. Գագիկը գնում է Կոստանդինոպոլիս Միքայել կայսրի հրավերով՝ Վահրամ Պահլավունին կտրականապես դեմ էր, իսկ երկիրը թողնում է ոչ թե զորավարին`քաջ Վահրամին, այլ Պետրոսին`ով գրել էր կտակը: Իսկ սկզբում Գագիկն ու Պետրոսը միասին էին գնացել Բյուզանդիա՝ Հայաստանը թողնելով անտեր: Էջ 35. “Այս բոլորը այն վաճառքի պատճառով”: (Այստեղ Լաստիվերտցին ի նկատի ունի Հովհաննես-Սմբատի 15 տարի Բյուզանդիայից ռոճիկ ստանալու փաստը, գրքի խմբագիր Մելիք-Օհանջանյանը ծանոթագրություն 89-ում ներկայացնում է իբր Կիրակոսի հետկարը Միքայել կայսրին վաճառելու պատմությունը…): Էջ 35. 1046թ. Առնվեց Անին: (Իսկ ինչու՞ Գագիկը երկիրը թողեց հետկարը գրող Պետրոսին: Սա չէր կարող նախորոք պայմանավորված չլինել): Էջ 36. Գագիկը Բյուզանդիայում ստացավ Մելիտինե քաղաքը իր շրջակա գավառներով: Իսկ նրա հետեւից գնացած, նրան թագավոր օծած Գրիգոր ՄԱՐցենը, Վասակ Հոլումի որդին, «Մագիստրոս» տիտղոսի հետ Միջագետքի սահմաններում ստացավ գյուղեր ու քաղաքներ, որպես հավիտենական ժառանգություն “գրով ու ոսկյա կնիքով հաստատված”: (Սա էլ այն Գրիգոր Լուսավորչի սերունդ Գրիգոր ՄԱՐցեն իշխանն էր (ՄԱՐ-ջհուդ է նշանակում), որը հալածեց թոնդրակյաններին, օծեց Գագիկին ու անձամբ հանձնեց Անին): Էջ 36. Պետրոս Հայրապետ Գետադարձն էլ դիմում է կայսրին, թե իրեն ինչ կտա, եթե Անիի բանալիները տանի իրեն հանձնի: Էջ 37. Գագիկն էլ այնտեղ` Բյուզանդիայում, ամուսնանում է Սենեքերիմի որդի Դավթի աղջկա հետ ու վայելում Մելիտինե գավառը: Էջ 38. Բյուզանդիան հարձակվում է, որ Դվինն էլ գրավի: Դվինի պաշտպանության ժամանակ զոհվում են Մեծ Իշխան Վահրամ Պահլավունին` իր որդիներով:

- 371 -

 Էջ 39. Հինգը տարուց թուրքերը հարձակվեցին և ավերեցին Հայաստանը՝ ոչ մի

Գագիկ ու Բյուզանդիա էլ չեկան օգնության:



 









ՄԱՏԹԵՈՍ ՈՒՌՀԱՅԵՑԻ (Նույն դեպքերի մասին) էջ 3. 962 թ. “Աշոտ-Գագիկին Անանիա կաթողիկոսը օծեց թագավոր: Աղվանից թագավոր Փիլիփոս` Վաչագանի որդի, Գոշակտակի որդի: Փիլիփոսին և կաթողիկոս Հովհաննեսին ընծաներով ճանապարհեցին Աղվանից աշխարհը, որը Թադեոս և Բարդուղիմեոս սուրբ առաքյալների` Մեծ Հայքի առաջին Հայրապետների աթոռանիստն էր”; Երկու տարի հետո վախճանվեց Ռոմանոսը` մինչեւ 964 թ. կառավարեց Նիկեփորը: (Հայոց թագավորին օծում են միայն ջհուդները): էջ 5. 972 թ.Մահացավ Աշոտ-Գագիկ թագավորը: էջ 5. 972թ. Հովհաննես որդին դարձավ թագավոր; (Վասպուրականի թագավոր Սենեքերիմ Արծրունի` ապա Սահլի որդի, Աշոտի որդի, Դերենիկի որդի, Գագիկի որդի, որոնք սերում էին Ասորեստանցի հայրասպան Ադրամելեքից): Աշոտը ընդվզեց` Բագրատունիներն ու Պահլավունիները Աշոտին դարձրին Բովանդակ Հայաստանի թագավոր, իսկ Հովհաննեսին` Անի քաղաքի; (Ոչ միայն վարքերը ազնվականի չեն՝ այլ մեջները գոնե մեկ հատ Հայի անուն չկա): էջ 7. 972թ. Այդ ժամանակ Աբասը իր ազգապետ Հայոց Գագիկ արքայի հրամանով դարձավ Կարսի թագավոր, իսկ Գուրգենը Աղվանքի; Նրանք Հայոց թագավորներից էին սերում և ենթարկվում էին Շիրակի թագավորությանը: Ամենայն հավանականությամբ «ազգապետ» բառով Ուռհայեցին արտահայտում է Շիրակի թագավորի գերադաս դիրքը Հայաստանի մյուս թագավորների նկատմամբ: Բյուզանդական պատմիչ Միքայել Ատտալիատեսը ազգապետ է անվանում Ափխազաց թագավոր Գորգիին` Բագրատի Հորը (էջ 298): (Այսինքն Հայկական միասնական թագավորություն չի եղել և դրանց բոլորի ազգապետը Ափխազաց ջհուդ թագավոր Գորգին է եղել, իսկ ամեն մի գավառ իր ջհուդ թագավորն է ունեցել): (էջ7)-Հայոց մեծ իշխան Ապիրատը, Հասանի որդին 12,000 ձիավորներով փախչում է Դվին պարսից Ապասուար զորավարի մոտ: Իսկ Սարի իշխանը իր Ապուլջահապ, Վասակ, Սարեորդիներով անցավ Հովհաննեսի կողմը: Էջ 9 – Վասակը ասում է “Հիմա ես օտար խափշիկին /հարձակվել էին Նիգ քաղաքի վրա/ կտամ այն նույն պարգեւը, ինչ Դավիթը տվեց Աստծուն անարգող Գողիաթին” /Խոսքը Վասակ Պահլավունու մասին է/: (Հայի անուն չկա, սրանք ջհուդի արտահայտություններ են` Հայը կասեր Տիգրանի, Արտաշեսի, Հայկի… նման): Էջ 11. Հայոց Աշոտ Բագրատունու մոտ հավաքվեցին` Կապանի թագավոր Ֆիլիպեն, Աղվանից թագավոր Գուրգենը, Կարսի տեր Աբասը, Վասպուրականի տեր Սենեքերիմը և ողջ Սասնատունը (էջ 300- հատուկ նշում է, որ բնութագրվում է Սասանի` ջհուդների տունը էջ 12-13): (Ոչ մի Հայ անուն չկա: Եւ հետո` իսկ ինչքանո՞վ էր ճիշտ պարսիկներին գցելը ու հոռոմներին պահելը, եթե դա ծրագրավորված չէր: Չէ՞ որ Բյուզանդիան էր միշտ ցանկանում կործանել Հայաստանը): Էջ 17. Չմշկիկը իր Աշոտին ուղղած նամակում գրում է, որ գտան Հիսուսին խոցած գեղարդը: (Որտեղի՞ց է ուրեմն Հայկական Գեղարդ տաճարի անունն ու նրա պատմությունը): էջ 20. 975 թ. Բյուզանդ Վասիլը Ռոմանոսի որդին` կայսր: (Իսկ Անձավացյաց թագավոր Դերենիկի մոտ Ապլղարիպները իրար են կոտորում` ոնց որ թե պե-

- 372 -

տություն ու իշխանություն չլինի և ովքեր են այդ ապլղարիբները):  էջ 22. 977 թ.– Աղվանաց կաթողիկոս Հովհաննեսը, Հայոց Հովհաննես և Աշոտ



 





 



 

թագավորները Վահանին նշանակեցին Հայոց կաթողիկոս: Սա մահացավ` տվեցին Ստեփանոսին` Սարասարի հոտից. էջ 23: (Աղվանների ջհուդական հոտը Հայոց կաթողիկոս է նշանակում): Էջ 25. Վրաստանի արքեպիսկոպոս Իլլարիոնը պատարագից հետո եկեղեցում թունավորում է Դավիթ իշխանին: (“Սուրբ տաճարի մեջ” և “սուրբ հայրը” պղծում է իրենց իսկ իսկությունը: Այս քայլին կգնար միմիայն սրբապիղծ ջհուդը): Էջ 25. 986 թ. – վախճանվում է Ստեփանոսը` տվեցին Խաչիկին: էջ 32. 1017թ.– Սենեքերիմը Վասպուրականը` 12 թեմաբերդ, 4000 գյուղ տվեց Վասիլ 2-ին, վերցրեց Սեբաստիան: էջ 33- “Հայոց երկիրը թագավորներից ու իշխաններից դատարկվեց”: (Հայը ինչու՞ պետք է Վասպուրականը փոխեր Սեբաստիայի հետ՝ Հայ թագավորն ու եկեղեցին էլ լռեցին): էջ 33. 1022 թ. “Վասիլ 2-ը պահանջեց Անին; Գագիկի որդի Հովհաննեսը իր թուլամորթության պատճառով տվեց: Իսկ վրաց Գորգին իր երկիրը մերժեց տալ և պատերազմեց”: “Տեր Պետրոսը գնաց Տրապիզոն Վասիլ 2-ի մոտ և դրանից հետո Վասիլը համարվեց Հայոց երկրի հայրը”: (Վասիլը դարձավ Հայոց Երկրի հայրը): 1023 թ. Վախճանվեց Վասիլը` նստեց Կոստանդինը: Վախճանվեց Սենեքերիմը: Վախճանվեց Գորգին` նստեց որդի Բագարատը (սրանք էլ Ափխազիայի Բագրատունիներն էին: Հետաքրքիր է սրանց մասին մեր պատմաբանները ի՞նչ կասեն` սրանք էլ ե՞ն Հայ): 1027թ. Կոստանդինը վախճանվեց, նստեց փեսան` Ռոմանոսը; 1036թ. Ռոմանոսին կինը թունավորեց` գահին նստեցրեց Միխայիլին: Վախճանվեց Դավիդը (Սենեքերիմի որդին` արդեն Սեբաստիայում) նստեց եղբայր Ատոմը: (Կայսրի կինը թունավորում է ամուսնուն և ինչ-որ մի ոմն Միխայիլ դառնում է Կայսր: Ի՞նչ կա չհասկանալու՝ պետականությունները հերթականությամբ կործանվում են` ծաղկում է ջհուդն ու ամենաթողությունը): էջ 50. 1036թ. “Արեւը խավարեց; Սաստիկ երեւույթներ: Հայոց հոգեւորականները գնացին Աղվանաց Հովհաննես կաթողիկոսի մոտ, նա ասեց, որ դա սատանայի սկիզբն է` Հռովմայեցոց տակ է անցնելու ողջ աշխարհը”: էջ 52. 1040 թ. - Մի ջահանման գիսաստղ ետ սողալով բախվեց բազմաստեղին ու Լուսնին: Վախճանվեց Հայոց թագավոր Աշոտ Բագրատունին: էջ 56. 1041թ. - Ներքեւում կարդում ենք,-“Հովհաննես թագավորը, որը 15 տարի Բյուզանդ Վասիլից ռոճիկ էր ստացել 1041 թ. մարտի 10-ին վախճանվեց. Աշոտի եղբայրը, Գագիկի որդին` Աշոտի որդու, Սմբատի որդու, Երկաթի որդու, Բագրատունյաց տոհմից: Միխայիլը եկավ Հայոց երկիր, Հովհաննեսի գրության համաձայն` իր մահից հետո իր երկիրը Բյուզանդին էր, հրի ու սրի քաշեց` պահանջեց Անին: Սարգիս Հայկազնը վերցրեց գանձերը փախավ Ափխազիա: Նա ուզեց Հայոց վրա թագավորել: Այդ բանին չհամաձայնեց Բագրատունիների տոհմը` որովհետեւ Սարգիսը Հայկազն էր: Հովհաննեսի ազգապետ Դավիթ Անհողինը Աղվանից եկավ հարձակվեց Հայաստանի վրա` որպեսզի Գագիկը դառնար թագավոր: Հոռոմների դեմ Հայերը հավաքվեցին ու ահեղ պատերազմ մղեցին` Ախուրյան գետը արյուն դարձավ”: (Արտահայտություններից հասկացվում է, որ Պահլավունիները` Սասանյանների սերունդները, Բագրատունիներ էին անվանվում՝Դավթի սերունդներն են: Որպեսզի հանկարծ Սարգիս Հայկազնը Հայաստանի թագավոր

- 373 -

չդառնար` ջհուդները Աղվանքից հարձակվեցին):  Էջ 57 Իսկ երբ Բյուզանդիան հարձակվեց իրեն կտակված Անին պահանջելու

համար, Հայերը միահամուռ` առանց թագավորի ահեղ պատերազմեցին և այնպիսի ջարդ տվեցին, որ Վահրամ Պահլավունի սպարապետը ստիպված էր միջամտել, որպեսզի կենդանի մնացած մի քանի հոռոմ զինվորներին թույլ տան ողջանդամ վերադառնալ իրենց երկիրը: Այս մասին պատմիչը վկայում է. Հոռոմները թողեցին գնացին` այլեւս Հայաստանը չպահանջեցին”:  Էջ 58. “Հայոց նախարարները հավաքվեցին տեր Պետրոս հայրապետի մոտ, սուրբ հոգու շնորհիվ և ազգությամբ Հայկազնյան, Պահլավունիների տոհմին պատկանող, իր նախահոր անունով Գրիգոր կոչվող և սուրբ Գրիգորի ազգից սերող մեծ իշխանի հրամանով (որ և օծեց նրան սրբակենցաղ մեծն ՄԱՐՑԵՆ), Գագիկին օծեցին Համայն Հայաստանի թագավոր: Գրիգորը հանդես եկավ որպես երկրորդ Սամվել, որ Դավթին օծեց Իսրայէլի արքա”: 1045թ. Մարտի 9-ին Հայաստանը հանձնեցին Բյուզանդիային: Այդ արարքի համար Բյուզանդիայի իշխանությունների կողմից Գրիգոր ՄԱՐցենը մագիստրոսի կոչում ու մեծ հարստություններ ստացավ” (ՄԱՐցենը Մսրցին չի կարող լինել` որովհետեւ կլիներ Մսրցեն; Այստեղ ուղղակի “ՄԱՐ”` ջհուդերեն և ասորերեն “սուրբ” արմատի հետ է կապված, որը նմանեցնում է Դավթին Իսրոէլի արքա օծելու հետ):  Էջ 62. 1043 թ.– Բյուզանդիայում Կոստանդին Մոնոմախը իշխեց;  էջ 69. 1049 թ. - “ԱՐԾՆ-ը միակ քաղաքն էր, որ Հայերի ձեռքից գրավվեց սրով ու հրով: Սա դարձավ Հայոց կորստյան սկիզբը”: ԸՍՏ ԻՈՀԱՆ ՍԿԻԼԻՑԵՍԻ Բյուզանդիան 8-րդ դարի արաբական խալիֆի ներկայությունից սկսած մոռացել էր ջհուդականության հետ համատեղ Հայաստանի պետականության վերացման ծրագիրը: 9-րդ դարի կեսից Խալիֆը թուլացավ, նա ղեկավար ջհուդների օգնությամբ Հայաստանը մաս-մաս վերանվաճեց և 100 տարվա ընթացքում վերացրեց Հայոց պետականությունը: I. Տարոնի նվաճումը. Տարոնի վերջին իշխան Գրիգորի և նրա եղբայր Ապոգանեմի շահերի ընդհարումով Գրիգորը արաբներից շրջվեց դեպի Բյուզանդիա, ստացավ մագիստրոսի կոչում (հռոգ էր ստանում` տարեկան 10-ական լիտր ոսկի և արծաթ) և դարձավ դրանց վասալը: Գրիգորի ավագ որդի Բագարատին Լեւոն 6-րդ կայսրը մագիստրոս Թեոփիլակտոսի քրոջը տվեց կնության, Ապագոնեմին` պրոտոսպաթար Կոստանդնի դստերը: Գրիգորի որդիներ Բագարատն ու Աշոտը ուզում էին տիրանալ իրենց հորեղբոր` Ապագոնեմի որդու` Թոռնիկի տիրույթներին: Թոռնիկն իր տիրույթները կտակեց Բյուզանդիային: Աշոտը նույնպես Տարոնը կտակեց և իր մահից հետո 966թ. Բյուզանդիան տիրացավ իր ժառանգությանը: Ասողիկի խոսքերով Բյուզանդիան հետկարներ էր գրում ու քաղաքական տեռորով վերացնում սրանց: Ջհուդները առաջին հերթին Հայաստանը գլխատեցին` Տարոնը օտարացրին: Իշխան Աշոտի կտակը Հայաստանում առաջինն էր: II. Տայքի նվաճումը: Չմշկիկ կայսրը փորձեց զենքով տիրել Տայքին` ապարդյուն էր: Վասիլ 2-րդը նույնպես փորձեց, իսկ Տայքը և ամբողջ Հայքը մի մարդու նման ոտքի կանգնեց` ջախջախեց թշնամուն: Վասիլը ամրապնդվեց Տարոնում, սեւեռվեց Տայքի կյուրապաղատության վրա: Իշխան Դավիթը և ավագանին իշխանությունը կտակեցին Բյուզանդիային: 1000 թ. Վրաց արքեպիսկոպոս Իլարիոնը բինով թու-

- 374 -

նավորեց ապա բարձով խեղդեց Դավթին: Գալով Իբերիա` Տայքը դրանք այդպես էին կոչում, Վասիլը իր տիրացած ժառանգությունում վրաց Գիորգիի հետ հաշտություն է կնքում և այնտեղից գնում է Փյունիկե իր հետ տանելով Տայքի մնացած մեծամեծ Բակուրյանին, Թեւդատին, Փերսին…: III. Վասպուրականի նվաճումը: 1016-ին օղուզները հարձակվեցին Վասպուրականի վրա, ավերեցին, “կոտորեցին զհավատացիալքս Քրիստոսի”, իսկ Անի-Շիրակը օգնության չհասավ: 1016-ին Արծրունյաց առաջնորդ Սենեքերիմը Վասպուրականը կտակել էր Բյուզանդիային` փոխարենը Կապադովկիայում հողեր էր ստացել: Դրա որդի Դավիթը 300 ջորի, 1000 արաբական ձի գանձերով գնաց Կոստանդնուպոլիս` որպես Վասպուրականը նվիրատվողի` նրան ցնծությամբ ընդունեցին: Բայց Վասպուրականում մնացած արաբ ամիրությունները փորձեցին ապարդյուն պաշտպանել Վասպուրականը: Վասիլը ռուս վարձկանների օգնությամբ սրանց վերացրեց: Անի-Շիրակի կործանման համար սա հիանալի հենակետ էր: Բոլոր ջհուդ կործարարները հավաքվել, համախմբվել էին Վասպուրականում` անգամ 1037-1041թ.թ. Բյուզանդիայի գործակալ Պետրոս Գետադարձը “ծածկաբար” ապաստանվել էր այստեղ: IV. Անի-Շիրակի (Մեծ Հայքի) նվաճումը. 998-ին Հայ-վրաց բանակը միացել և սարսափեցնում էր թշնամիներին: Երբ Արաբ Մամլանը հարձակվեց, Գագիկն ու վրաց Բագարատի որդի Գուրգենը ջախջախեցին դրանց. “Միաբան հասանեին զօրքն Հայոց և Վրաց”,- ասում է Ասողիկը: 1020 թ. Գագիկ 1-ի մահից հետո գահի համար Հովհաննես-Սմբատ և Աշոտ որդիների մեջ գահակռիվ սկվսեց: Ափխազ Գէորգին փորձեց հաշտեցնել` չստացվեց: Երբ 1022-ին Վարդաս Փոկասի որդի Նիկեփոր Ծռվիզը ապստամբեց` վրաց Գեորգին և Հովհաննես-Սմբատը օգնություն ցույց տվին, ինչը ահաբեկեց Վասիլ 2-ին: Սկիլիցան ասում է, - “1021-ին Վասիլը հնազանդեցրեց Վրաստանը` հայերը զինված դաշինք ունեին, բայց չօգնեցին”: Սկիլիցեսը գրում է, որ վրաց Գիորգիին հաղթելուց հետո Հովհաննես-Սմբատը անձամբ Անիի բանալիները հանձնեց Վասիլ 2-ին: Դրա համար Հովհաննես-Սմբատը ստացավ մագիստրոսի պատվաստիճան, նա կայսրությունից ստանում էր “տուրս (հռոգ=տարեկան 10լիտր ոսկի+10 լիտր արծաթ) և իշխանութիւնս ի հոռոմոց զամս հնգետասան”(Էջ 36) և նշանակվեց Անիի և Մեծ Հայքի ցմահ կառավարիչ, այսինքն`Անիի տոպարխ, գրավոր փաստաթուղթ տալով, թե “իր` Հովհաննեսի մահից հետո համայն իշխանությունը դառնում է Հռոմեական պետության բաղկացուցիչ մասը” (էջ 37): Սկիլիցեսը գրում է, որ Տարոնի իշխան Գրիգորը մինչեւ Տարոնի հանձնելը հռոգից բացի զորավարի աստիճան էլ էր ստացել` ՀովհաննեսՍմբատը դա էլ չուներ: Հովհաննես-Սմբատի և երկու ամիս անց նրա եղբոր` Աշոտի մահը քաղաքական տեռորի ակտեր են: Սկիլիցեսը հետկարի իբր կորստի մասին հեքիաթ չի պատմում, ասում է, որ հետկարի համաձայն Միքայել կայսրը եկավ իր Հայաստանը: Վեստ Սարգիսը տեսնելով այդ ամենը “կամեցավ թագավորել ի վերայ Հայոց”: Բայց սպարապետ Վահրամ Պահլավունին “հանդերձ իւրովք ազգայցօք, որդւովք և եղբօրդւովք իբրեւ երեսուն ազատօք, ոչ միաբանեցան ընդ նմա”. Սարգիսը գանձերը վերցրեց փախավ Ափխազիա: Դավիթ Անհողինը հանձն է առնում իրականացնել Բյուզանդիայի վճիռը, հրի ու սրի է մատնում Հայաստանը (էջ 40): “1043-ին Գագիկը գալով կայսեր մոտ մագիստրոսի պատվաստիճան ստացավ, շատ եկամտաբեր շրջաններ Կապադովկիայում, Խարսիանոնում, Լիկանդոսում և այսուհետ խաղաղ ու անվրդով կյանք ապրեց” (էջ 42):

- 375 -

V. Դվինի պաշարումը 1047թվ.: VI. Բյուզանդական վարչության հաստատումը Հայաստանում: Բոլոր կատապակները ջհուդներ էին` Ահարոն, Բագարատ, Դավիթ, Սենեքերիմ…: Դավիթ Անհողինի կոտորածները վկայում են այն մասին, որ այդ ջհուդ կենդանիները Հայաստանը համարում էին հավերժ կործանված: VII. 11-րդ դարի հայազգի բյուզանդական նշանավոր գործիչ Կեկավմենոսը իր փաստագրություններով հաստատում է Իոհանն Սկիլիցեսի ճշմարիտ լինելը: ԸՍՏ ՀՈՎՀԱՆ ԴԱՐԴԵԼՈՒ Հովհան դարդելը 14-րդ դարի ֆրանսիացի, Հռոմի Պապի կողմից ձեռնադրված կաթոլիկ եպիսկոպոս է եղել: Նա Կիլիկիայի թագավոր Լեւոն Ե Լուսինյանի քարտուղարն ու աջակիցն է դարձել և 1375թ.-ից 10 տարվա Կահիրյան բանտարկությունից հետո նրա օգնությամբ թագավորը 1384-ին ազատություն է ձեռք բերում, մեկնում Եվրոպա, Փարիզ, որտեղ և վախճանվում է 1393-ին: Ռուբինյանները եղել են Բագրատունիների հետնորդները (էջ5): Լեւոն Ա-ի մահով վերջանում է Ռուբինյան տան արական ճյուղը` սկսում է Լուսինյաններինը: Իսկ Ռուբինյանները ջհուդներ են (ԾՆՆԴՈՑ ԽԹ 3, ԹՈՒՈՑ ԻԶ, ՅԵՍՈՒԱ.12-14.): 1. 1244-ին Հեթումը ընդունում է մոնղոլ խանի իշխանությունը ու որոշ ժամանակ գոյատեւում են: Սակայն 13-րդ դարի վերջին մոնղոլները ընդունում են իսլամ ու անմիջապես Լեւոն Գ-ին խանը գերի է տանում Բաբելոն: Մամլյուկների հալածանքներն են սկսվում: 2. Դարդելը գրում է, որ Լուսինյանները մոլեռանդ կաթոլիկներ էին ու Հռոմի պապի հետ սերտ կապերի մեջ էին: Հայերը Գվիդոն Լուսինյանին ու աջակիցներին սպանում են (գլուխ ՁԳ): 3. Գլուխ ՁԳ. : ՈՒշադըրություն դարձրեք` Գվիդոն անունն ու “ազգությամբ Հայ էր” նշմանը: 4. Կոստանդին Դ-ի մահից հետո 1363-ին թագավոր է դառնում մեկ այլ Կոստանդին, որին Հայերը սպանում են: 5. Հայերը Կիպրոսից հրավիրում են իշխան Ջեհան Լուսինյանի որդուն` Լեւոնին: Նա չի ցանկանում օծվել Հայոց կաթողիկոսի ձեռքով, ասելով, որ ինքը կաթոլիկ է և բոլոր հայերը պետք է կաթոլիկ դառնան: Նա անգամ իր հետ մեռոն ու կաթոլիկ եպիսկոպոս է բերած եղել (գլ ՂԴ): Գլ. ԾԶ, էջ 61. Լեւոն Ե իշխանը պատրվակին ասում է,-«տեսաք, թե հայերը ի±նչ կատարեցին մեր հորեղբայրների նկատմամբ»: Այսինքն իրենք` Լուսինյանները Հայ չեն: Ժողովուրդն ու իշխանները գերադասում են նորից ընկնել մուսուլմանների իշխանության տակ (գլ. ՃԺԶ): Նրանք Պողոս Ա Սսեցի կաթողիկոցի համաձայնությամբ 1375-ին թագավորին հանձնում են սուլթան Մելիք Աշրաֆ Շաբանի ձեռքը: ՈՒշագրավ է Ջեհան իշխանի, թե իշխանատան անունը, ինչպիսին երբեք հայոց պատմության մեջ չի եղել: 6. Գլ. ՃԷ էջ 112, 140-141. «Սարակինոսները` եգիպտացիք, լավ գիտեն, որ Լեւոնը ազնվականների ցեղից է` Ֆրանսիայի թագավորի և քրիստոնյա այլ թագավորների արյունակիցը, որոնք Լեւոնի հզոր բարեկամներն են»: Իսկ Հայը իր պատմությունից գերազանց գիտի, որ ԵՎրոպայի ոչ մի թագավոր էլ Հայոց թագավորների հարազատն ու բարեկամը չի եղել: Իսկ Թորան` Բիբլիան ասում է, որ աշխարհի

- 376 -

իշխանը դեւն է՝ ջհուդը: 7. Գլ. ՃԸ Լուոն Ե-ն հանձնվելուց՝ դիմելով ամիրային ասում է,-«…կանչել տաս բոլոր հայերին, որպեսզի տեսնեն, թե գանձն այնպիսին է, ինչպիսին որ նրանք տվել են ինձ, ես նրանց ճանաչում եմ և գիտեմ, որ նրանց մեջ կան նենգամիտ ու բանսարկու մարդիք, որոնք իմ մեկնելուց հետո քեզ կասեն, թե ես գողացել եմ գանձից և մի մասը պահել ինձ մոտ»: Միանգամայն հասկանալի է, որ թագավորը Հայ չի եղել ու Հայերի մասին խոսում է որպես այլերի ու անվստահելիների մասին: 8. Գլ.ՃԺԳ էջ 119 «Կաթողիկոսը հայ քահանաներին պատվիրում է թագավորի համար չաղոթել»: Պարզից էլ պարզ է, որ, նախ` եկեղեցու ոչ բոլոր քահանաներն են Հայ եղել, և հետո էլ, որ թագավորը Հայ չի եղել: Ի տարբերության Հայոց ավանդության` թագավորական տուն չի եղել: Քրոջ որդի, փեսա, խնամի, բարեկամ…թագավորներ են դարձել: Բոլոր թագավորները ջանացել են երկիրը ծախել` հիմնական մասին Հայերը սպանել են կամ ժառանգ չեն ունեցել: Դրանց հոտի մեջ ոչ մի հայկական անուն չկա` միմիայն Լեւոնն է պահպանված, այն էլ փոփոխված Ղեւոնդն է, որպեսզի նմանվի իրենց լեւիտին:

ԱՍՔ ՀԱՅԿԻ ՄԱՍԻՆ ԿԱՄ ԴԻՑԱԶՆԱՎԵՊ (ԷՊՈՍԸ) Հուդեայի թագավոր Դավիթն է գրավել Հիքսոսների մայրաքաղաք Ավարիսը (ԽուտՈՒարտ՝ ՈՒարտների տուն)՝ այսօրվա Երուսաղեմը Բ ԹԱԳԱՎՈՐԱՑ գլ. Ե: Այդ նույն Դավիդը Հայկի փոխարեն պետք է հետագայում դառնար մեր էպոսի հերոսը: Սասունցի Դավիթ էպոսը սկսվում է հետեւյալ կերպ. Անհավատ խալիֆն իրեն կին է առնում Հայոց Գագիկ թագավորի աղջկան` Ծովինարին; Այս տողերը երկի ոչ անտիկ ու անհայկականության սպառիչ բացահայտող են`  Դավիթ(դ)ը Հայերեն անուն և բառ չի  Խաթունը Հայերեն անուն և բառ չի  Անհավատ տերմինը արաբի հանդեպ օգտագործվել է միայն քրիստոնեության շրջանում  Արաբական Խալիֆը եղել է 7- 9-րդ դարերում  Գագիկ թագավոր և անուն մինչեւ Բագրատունիները` Հայերը չեն ունեցել  Ծովինարը դա Հայոց ՆԱՐ դիցուհին է ԾՈՎ նախդիրով` որպեսզի Հայոց Լեռնաշխարհի հենքին տրվի ծովի հետ կապնվածության ջհուդական գաղափարի հենք  Էպոսը հաստատ գրված է Բագրատունիների ժամանակաշրջանում:  Գարեգին Սրվանձտյանի թողած փաստերի հիման վրա 1939թ. Նշվեց Սասունցի Դավիթ էպոսի 1000-ամյակը: Իսկ Սրվանձտյանը եղել է բանահավաք, գրող, հայրենանվեր, չնայած Ղրիմյան Հայրիկի հետ մերձավոր կապերին ու եպիսկոպոս լինելուն` եղել է “Սեւ խաչ” գաղտնի ընկերության անդամ ու հալածվել թուրք իշխանությունների կողմից:  Սահակ Բագրատունին ստիպել է, որ Խորենացին առասպել գրի Բյուրասպի Աժդահակի (ջհուդ) մասին` նա ասել է,-“Բայց ինչ ցանկություն է, որ ունես, Բյուրասպի Աժդահակի առասպելները փծուն ու անհեթեթ են, կամ ինչու ես մեզ նեղություն տալիս պարսից անմշակ ու անճաշակ և մանավանդ անիմաստ առասպելների համար, ինչպես են նրա առաջին և անբարի բարերությունը, դեւերի նրան սպասավորելը, վրիպածին ու ստին վրիպեցնել չկարողանալը, ուսերը համբու-

- 377 -

րելը, այնտեղից վիշապներ ծնվելը…”:  ՍԱՍԱՆները—3-7 դարերում եղել են Պարսկաստանում: Պարսկի (փարսի) Ստա-

հըր քաղաքի տաճարի քրմապետ Սասանի որդի Պապակը և սրա որդիներ Շապուհն ու Արտաշիր Ա Պապականը միավորել են Պարսքը, հաղթելով և վերացնելով արի Պարթեւներին, հիմնել են Սասանյան պետությունը:  Արտագրված է Բիբլիայից` Սանասարն ու Բաղդասարը սպանում են հորը, իբր ազատում են իրենց մորը, բայց սերված են Սենեքերիմից: Եթե հիմնված լիներ Խորենացու պատմության վրա` գրված կլիներ, որ ասորիներ կամ ջհուդներ են:  Սանասարն ու Բաղդասարը իբր Սասնա գավառի հիմնադիրներն են` այն դեպքում, երբ ջհուդը ունի 3.000 տարվա պատմություն իսկ Սասունը` 23.000 տարվա:  Մեծ Մհերը կենակցում է Մսրա Մելիքի կնոջ հետ` ծնվում է կրտսեր Մսրա Մելիքը: Բացարձակ անմտություն` իրենց կովի հորթը միշտ էլ իրենցն է եղել, բայց Մհերից միմիայն “Մհերներ” են ծնվում: Եթե հեղինակը Հայ լիներ` այդպես կգրեր:  Իբր, թե Մեծ Մհերը Սանասարի որդին է, Դավիթը Մեծ մհերի, Փոքր Մհերը` Դավթի: Առյուծ Մհերը արարվել է 25.536 տարի առաջ, իսկ Սանասարը ծնվել 2.700 տարի առաջ:  ՓՈՔՐ ՄՀԵՐ (Պստիկ Մհեր կամ նույնն է Մհերիկ): Սասնա ծռեր հերոսավեպի 4րդ ճյուղի գլխավոր հերոսը` Դավթի և Խանդութի որդին է ու հետն էլ իբր թե Հայ է:  Մեծ Մհերի (եղել է ու կա միմիայն ԱՌՅՈՒԾ ՄՀԵՐ) թոռը` փոքրիկացվել է, ծնվելուց ձեռքը փակ` ափի մեջ մի կաթիլ արյուն (արյունոտ պայքարի խորհրդանիշ): Կռվում է հոր` Դավթի հետ, նրանից արժանանում անզավակության ճակատագրական անեծքին: Լքում է հայրենի տունը, վարում աստանդական կյանք, ենթարկվում տարբեր փորձությունների, կռվում զանազան թշնամիների դեմ, ըմբոստանում է անգամ Աստծո դեմ, կռվում նրա հրեշտակների հետ, պարտվում, աշխարհից ու կռիվներից հոգնած, անմահ ու անժառանգ, անսալով գերեզմանից լսվող ծնողների խորհրդին, փակվում է Վանի մոտ գտնվող Ագռավաքար (Ագռավն էլ Միհրականության սուրբ սիմվոլն է) այրում և սպասում, որ գարին ընկույզի չափ դառնա, որ ինքը իրավունք ստանա դուրս գալու (այդ իրավունքը տվողն էլ իհարկե ջհուդն է): (Այստեղ նկարագրված է ջհուդների երազանքն ու ծրագիրը, բայց ինչպես ցույց տվեց պատմությունը` “մուրազները փորները մնաց”): Միթե այստեղ կասկած կա, որ սա ջհուդական բաղձանքների արտացոլում է: Անկասկած այս Էպոսը արտագրված է Հին Հայկական Դյուցազնական (Դիցական) վեպից` աղավաղված է ու անունները փոխանակված ջհուդականով:

- 378 -

ՋՀՈՒԴՆԵՐԸ ԵՎ ՀԱՅՈՑ ԿՈՏՈՐԱԾՆԵՐԸ Հազարամյակների ընթացքում արարչական օրենքների երկիր Հայաստանը պետք է վերանար ու Հայի հիշատակն էլ երկնքի տակիցը պիտի ջնջվեր` դրա մասին միակ աղբյուրի` բիբլիայի ԵԼԻՑ ԺԷ:14-16 հաձայն ասում է ջհուդների գերագույն սադան Եհովան: 301-ին ջհուդ Սույենի ցեղից Անակի որդի Գրիգորիսի գլխավորությամբ բռնատարածեցին քրիստոնեությունը` 353-ին արդեն Հայոց պետականությունը դադարեց գործել: Միեւնույն է` թշնամիները չէին կարողանում Հայաստանը տիրել: Ջհուդ Բագրատունիները որոշեցին որպես պետություն այն նվիրաբերել Բյուզանդիային, Հայաստանի հիշատակը վերացնել ու այդպես էլ արեցին` 1021-ին Վասիլ Երկրորդի հետ գրած “Հետկարի” համաձայն: Չվերացավ` կազմավորվեց Կիլիկիայի Հայկական պետությունը, բայց որպես Բագրատունիների հետնորդներ ջհուդնեը այնտեղ էլ անցան իշխանության ու 1375-ին այն էլ վերացավ: Վեցը դար հետո առանց պետականության Հայը գոյատեւում էր ու ջհուդական համաշխարհային կառավարությունը որոշոց պետականությունը վերականգնել ու հանձընել Բյուզանդիային: Դեռեւս 1879-ին աշխարհակալ Անգլիայի Լորդերի պալատի նախագահ ջհուդ Բենջամին Դիզրաէլիի որոշմամբ, բիբլիական եհովայի` “Ամալեկի (Հայի) հիշատակը երկնքի տակիցը պիտի ջնջեմ” պայմանի համաձայն աշխարհագրական քարտեզներից ջնջեցին “Հայաստան” անունը` տարածքը վերանվանելով “Անատոլիա” (հուն. արեւելք) տերմինով: 29.05.1910թ. Թուրքիայում Մեծ Բրիտանիայի դեսպան Դ. Լոութրիի նամակից Արտգործնախարար Չ. Հարդինգին պարզ է դառնում, որ գերտերությունների գաղտնի ծառայություններին հայտնի էր Հայ էթնոսի ֆիզիկական ոչնչացման ծրագրի մասին (Այս նամակը առաջին անգամ հրապարակայնացվեց 1971-ին «Journal of Middel Estern Studiesե-ում արաբ պատմաբան Էլի Կեդուրիեի կողմից): Դրա եւս մեկ ապացույց, որ 1919-ին Outlook and independeent ամսագրի թղթակից` Տռոցկու մերձավոր Լինկոլն Ստեֆանսը հարցազրույց է տանում Մեծ Բրիտանիայի «Inteligens cervisե գաղտնի ծառայության գործակալ եւ հետախույզ` ջհուդ Լոուրենս Արաբացու հետ, ով բարձրաձայն հայտնում է Հայ էթնոսի պարտադիր վերացման և “Հայերը Հայաստանի համար” ստրկացնող ծրագրերի մասին: Այն առաջին անգամ տպագրվել է 1931-ին նույն ամսագրում: 1914-ի հոկտեմբերին Թուրքիայի ներքին գործերի նախարար դոյնմեջհուդ Թալաաթի խորհրդակցությունում կազմավորվեց «եռյակի գործադիրըե, որին հանձնարարված էր կազմակերպել Հայ ազգաբնակչության կոտորածը: Եռյակի անդամներն էին երիտթուրքերի առաջնորդներ Նազիմը, Բեհաէտդին Շաքիրը և Շյուքրին: Թուրքական ազգանունները ոչինչ թող չասեն, քանզի երիտթուրքերը ջհուդներ էին: ԵՎ հենց երիտթուրքերին օգնության եկավ Պարվուս-Գելֆանդը: Պարվուսը գալիս էր գործուղման` Հայերի կոտորածը կազմակերպելու և գիտեր ում մոտ պետք է գար: ԵՎ հենց հայկական կոտորածներից հետո Պարվուսը և Բազիլ (Վասիլ) Զախարովը դարձան շատ հարուստ մարդիք: Հայերի կոտորածը ջանում էին ներկայացնել որպես պատահական, շրջափակված պահով և Եվրոպական իրադարձությունների հետ

- 379 -

չկապնված: Բայցեւայնպես, Առաջին աշխարհամարտի շուքի տակ իրականացվող Հայերի կոտորածը հանդիսացավ Թուրքիայի և Ռուսիայի կայսրություններում իրադրության խարխլման արգասիք: Պարվուսը ռուսական հեղափոխության նախապատրաստմանը եկավ Կոստանդինապոլսից` հայկական ջարդեր կազմակերպերպած ու Թուրքիայում ջհուդ երիտթուրքերին իշխանացրած: Այդպիսով Պարվուսը ժողովուրդների հեղափոխության քողի տակ կազմակերպեց լայնածավալ ցեղասպանություն: Նա իրեն ներկայացնում էր որպես բոլոր երկրներում, որտեղ նա ֆիզիկապես կկարողանար հասնել, հարատեւ հեղափոխական: Նա իրենից հետո թողեց ահռելի` հարյուրավոր միլիոն շվեցարական մարկի հասնող ունեցվածք, որոնք, անկախ Շվեցարիայից նրան արտաքսելուն` պահպանում էին շվեցարական բանկերում: ՈՒ՞մ կտակեց Պարվուսը իր ունեցվածքը` հարատեւ հեղափոխությանը, թե չորսը ամուսնություններից իր երեխաներին` անհայտ է: Հայտնի է, որ նրա թոռները ապրում են Նյու-Յորքյան Մանխետենում, որտեղ ապրում են ամերիկյան ջհուդ բանկիրները, ինչը և ապացուցում է, թե իրականում ու՞մ պատվերով էր աշխատում նա: Հաջորդ ընդհատակյա գործոնը ռուսական ջհուդ մուլտիմիլիոներ Բազիլ Զախարովն էր: Նա ծնվել էր Կոստանդինոպոլիսում: Նա Առաջին աշխարհամարտի ահռելի զենքավաճառ էր: Նա էլ Պարվուսի նման երիտթուրքերով էր թափահարվում և հայկական ջարդերի հաշվին հարստացավ: Գնդապետ Լեյնը “Անտեսանելի ձեռք” գրքում գրում է,-«Զախարովը այդ ժամանակի ամենաազդեցիկ անտեսանելի ջհուդներից էր»: Նրան կոչում էին «մահավաճառ», «զենքահրեշ»: Սրանք` բրիտանական «Ինտելիջենս սերվիս» ծառայության գնդապետ ջհուդ Լորենս Արաբացու հետ միասին պետք է կազմակերպեին հայկական ջարդը, արաբներին հանեին օսմանական կայսրության դեմ ու Պաղեստինում ստեղծեին Իսրոէլ պետությունը: Երիտթուրքերը հերթական` 17-րդ դարի ջհուդափրկիչ Սաբբատայ Ցեվիի հետեւորդներն են, որոնք ձեւական իսլամ էին ընդունել, բայց իրականում «Դյոնմե» սեկտայի ծածուկ հուդաներ էին: Երիտթուրքերը հիմա էլ են կառավարում Թուրքիայում: Այսինքն Թուրքիան էքսպանսիոնիստական պլաններով մի պետություն է, որտեղ թուրքերը փոքրամասնություն են կազմում և իշխում են այնտեղ ոչթուրքերը: Ջհուդ Պարվուսը հայկական կոտորածի գաղափարախոսներից մեկն էր: Ջհուդ երիտթուրքերն ու ջհուդ Քեմալը` կատարողներ էին: 19-րդ դարից սկսած Փոքր Ասիաում և Արեւելյան Ֆրակիայում ջհուդներին քաղաքական կյանք մտցնելու նպատակով` Ստամբուլում, Իզմիրում, Էդիրնեում լույս էին ընծայում ջուդեսմո (իսպանական ջհուդերեն), իվրիտ ու թուրքերեն լեզուներով բազմաթիվ թերթեր ու ամսագրեր: Թուրք պատմության մեջ առաջին անգամ 1877-78 թ.թ. չորսը ջհուդ դեպուտատ կային: Շատ ջհուդներ ծածուկ մասնակցում էին ընդեմ սուլթանի միապետության «Միասնություն և զարգացում» գաղտնի կոմիտեի աշխատանքներին: 1908թ. Երիտթուրքական հեղաշրջումից հետո մեծն վիզիր նշանակվեց պատանեկությունում իսլամ ընդունած կիպրոսյան ջհուդ Քյամիլ փաշան (Մեխմետ Քըբրըսլի—1832-1915), իսկ կարակաշլարների առաջնորդ Ջավիդ-բեյը` ֆինանսների նախարար: Մի քանի ջհուդներ` Էմմանուէլ Կարասո, Նիսսիմ Մացլիախ, Նիսսիմ Ռուսսո ընտրվեցին պառլամենտ և Ստամբուլում ձեռք բերեցին ահավոր ազդեցություն: ԵՎ ԱՄՆ ֆեդերալ ռեզերվ սիստեմը և Գերմանիայի ռեյխսբանկը հանդիսանում էին

- 380 -

ջհուդների մասնավոր սեփականության: Մի եղբայր` Փոլ Վարբուրգը ԱՄն-ում էր տնօրեն, մյուս եղբայր Մակս Վարբուրգը Գերմանիայում: Հարավային Ասիայից մինչեւ Եվրոպա վաշխառությամբ զբաղվում էին ջհուդներն ու հինդուները: Ջհուդ վաշխառուները սկսեցին իրականացնել ֆինանսային հսկում առեւտրականների վրա, ընդ որում և Հայերի, որոնք Ռուսիայում մետաքս էին վաճառում: Այստեղից առաջ եկան ԵՎրոպայի բանկերը: Հարավկովկասում որպես լուսավորման հումք բուսական յուղերն էին օգտագործվում ու հանկարծ 1852թ. տրվեց պատենտ առպակաս գնով լամպերի հումքի` կերոսինի արտահանման, իսկ 1870թ. Գոտլիբ Դայմլերի ներքին այրման շարժիչի ստեղծումով` բենզինի արտահանման: 1880թ. Ռոտշիլդների ֆինանսական կլանը ներխուժեց Բաքու: Այնտեղ նավթամագնատները Հայերն էին` մասնավորապես Մանթաշովը: Նրանք երկաթգծով այն միացրին սեւծովյան Բաթումի հետ: Իրաքի ու Սիրիայի տարածքները, որոնք պատկանում էին Թուրքիային, նույնպես նավթ կար: Հարկավոր էր այդ բոլոր տարածքները հսկել: Թուրքիայի սուննիթները և Իրանի շիիթները պետք է կոնֆլիկտեին, որպեսզի այդտեղ հսկեին բրիտանական ուժերը: Այդ խաղի մեջ խանգարող հանգամանք հանիսացավ հայկական ֆակտորը, ինչը և ջհուդների դարավոր բաղձանքն էր: 1832թ. Ջուզեպպե Մաձինին Սարդինիայում զինվորական ապստամբություն բարձրացրեց իր «Երիտասարդ Իտալիա» կազմակերպության միջոցով: Նա պահանջում էր միապետությունը վերածել հանրապետության: Նրան աքսորեցին Լա-Մանշ, նա կազմակերպեց «Երիտասարդ ԵՎրոպա» մասոնական ցանցը: Այստեղ էլ առաջին անգամ հիշատակվում է «Բնայ Բրիտը»: Վարբուրգների բարեկամ Յակոբ Շիֆը ֆինանսավորեց Ճապոնիային Ռուսիայի վրա հարձակվելու համար (Պաուլ Վարբուրգը ամուսնացել էր հորեղբորտղա Յակոբ Շիֆի աղջկա հետ, ապրում էին Ֆրանկֆուրտում Ռոտշիլդների տանը): Այդ ընթացքում Անգլիական բանկը ապաստարան է հատկացնում Մաձինիի «Երիտասարդ ԵՎրոպային»: Բրիտանական կղզիները դարձավ ֆինանսական կապիտալի բույնը և այստեղ այլեւս չէր կարելի ցեղասպանություն, հեղափոխություն, պատերազմ կազմակերպել: Պալմերտսոնը երիտթուրքերին է լծում մերձավոր արեւլելքի հարցի լուծմանը, որին օգնության պետք է գար «Բնայ Բրիտը»: Դարի վերջում «Բնայ Բրիտը» կցվեց Օսմանական կայսրության տարաբաժանման հարցին: Պատմականորեն Օսմանական կայսրությունը էթնիկ փոքրամասնությունների հադեպ ցուցաբերել է զարմանալի հանդուրժողականություն: Որպեսզի իմպերիան քանդվեր` հարկավոր էր սերմանել Մաձինիի ռասիստական կանոնները: 1862թ. Մաձինին ԱՄՆ քաղաքացիական պատերազմին զուգահեռ կազմակերպում էր Ռուսիայի շուրջը ապստամբություններ; 1876թ. Մաձինին երիտօսմանների միջոցով Կոստանդինապոլիսում կարճաժամկետ իշխանությունը վերցրեց: Նրանք կազմակերպեցին քաոս, ճգնաժամ ու հրավիրեցին անգլո-ֆրանսիական բանկիրներին: Դրանց ճիշտ է գցին, բայց օրինակ հանդիսացան երիտթուրքերի օրոք: 1908թ. երիտթուրքերի «Միասնություն և զարգացում»-ը իրականացրեց զինված հեղաշրջում, սուլթանին գցեցին, վերցրին իշխանությունը: Սկսվեց ոչթուրքական էթնոսի հալածումը: Հրահրեցին 1912-13թ.թ. Բալկանյան պատերազմը` Թուրքիա, Հունաստան, Բուլղարիա, Սերբիա: 1914-ին այն վերածվեց Առաջին Աշխարհամարտի, Թուրքիան դարձավ Գերմանիայի դաշնակիցը: Յոթը տարում ժողովրդավար երիտթուրքերը կոտորեցին Հայերին ու պանթուրքիզմի

- 381 -

դրոշի ներքո ոչնչացրին Օսմանյան կայսրությունը: Բրիտանիան ձեռնածում էր ինչպես թրքական, այնպես էլ բոլոր նացիոնալիստական խմբերին: Չնայած պանթուրքիզմ գաղափարը պատկանում է հունգարական սիոնիստ Արմինիուս Վամբերին, ով սուլթանի խորհրդատուն էր, լորդ Պալմերտսոնի ու բրիտանական ԱԳՆ գործակից էր, քաղաքական սիոնիզմի հիմնադիր Թեոդոր Հերցլի մտերիմը: Երիտթուրքերը բարձրացրին նաեւ պանիսլամիստական թեզը: Անգլիան անգամ Ռուսիայի, Իրանի ու Թուրքիայի տարածքում Մեծ Հայաստանի կառուցման թեզ առաջ քաշեց: Քանզի միեւնույն ժամանակ քրդերին առաջարկում էր Մեծ Քրդստանի ծրագիրը: Քանզի Առաջին համաշխարհայինի ժամանակ Անգլիան ու Ֆրանսիան մշակել էին Թուրքիաի տարաբաժանման ծրագիրը: Երիտթուրքերի հիմնադիրը 1890թ. Սալոնիկում «Բնայ Բրիտե իտալիացի անդամ ջհուդ Էմանուէլ Կարասսոն է: Նա «Համբարձված Մակեդոնիաե իտալական մասոնական լոժայի անդամ էր: Այդ լոժան երիտթուրքերի շտաբն էր, բոլոր ղեկավարները լոժայի անդամներ էին: Իտալական մասոնական լոժաները հիմնադրվել են Օսմանյան կայսրությունում Ջուզեպպե Մաձինի Էմանուէլ Վենեցիանոյի կողմից, ով «Բնայ Բրիտե ԵՎրոպական մասնաճյուղի` Իսրոէլիտների համաշխարհային միության առաջնորդ էր: Կարասսոն հանդիպում է սուլթանի հետ, զգուշացնում հեղաշրջման մասին, իսկ հետո նրա տնային կալանքի տակ վերցնելու պատասխանատուն դարձավ: Երիտթուրքերի ռեժիմի օրոք ղեկավար դեր էր կատարում, բալկաններում ղեկավարում էր հետախուզությունը և Առաջին համաշխարհայինին կայսրության պարենային անվըտանգության պատասխանատուն էր: Երիտթուրքերի թերթի ղեկավարը Վլադիմիր Ժաբոտինսկին էր: Թերթը պատկանում էր թուրքական կաբինետի անդամին, բայց ֆինանսավորվում էր Ռուսիայի սիոնական կազմակերպության կողմից և ղեկավարվում էր «Բնայ Բրիտիե կողմից: Ռեդակցիոն քաղաքականությունը հսկում էր Հոլանդական սիոնիստ Յակոբ Կաննը` Նիդեռլանդների թագավորի բանկիրը: Ժաբոտինսկին դաստիրակվել էր Իտալիայում և Մաձինիի գաղափարաբանությունը համարում էր սիոնիստական շարժման հիմք: Նա ուշոտ ստեղծեց ամենահակաարաբական սիոնական «Իրգունե կազմակերպությունը: Կարասսոյի գործակիցն էր Ալեքսանդր Գելֆանդը` Պարվուսը, Ռուսիայի 1905, 1917թ.թ. հեղափոխությունների և ԵՎրոպայից Լենինին Ռուսիա տեղափոխող գաղտնի գնացքի ֆինանսավորողը: Իհարկե երիտթուրքերի մեջ կային նաեւ թուրքեր, ինչպիսին ներքին գործերի նախարար Թալաաթ փաշան էր, ով նույնպես Կարասսոյի լոջայի անդամ էր: 1907-ից նա Շոտլանդական Ռետուալի մեծ վարպետ էր: Շոտլանդական Ռետուալ լոժան Թուրքիայում հիմնադրել է Ադոլֆ Գռեմիուկսը, ով նույնպես ղեկավարել է ԵՎրոպական ՙԲնայտ Բրիտ՚ բաժանմունքը: Գռեմիկուսը Մաձինիի “Երիտասարդ Ֆրանսիա” -ի առաջնորդն է եղել և օգնել է իշխանության բերել բրիտանական պռովակատոր Նապալեոն 3-րդին: ԱՄՆ պետդեպը նույնպես մեծ դեր է խաղացել Հայոց ցեղասպանության գործում: 1890-1914թ.թ. Թուրքիայում եղել են երեք դեսպան` Օսկար Շտրաուսը, Աբրահամ Էլկինը, Հենրի Մորգենթաուն, որոնք եղել են Սայմոն Վոլֆի ընկերները և եղել են “Բնայտ Բրիտի» գործակալներ: §²ð²ð²î¦ äºîàôÂÚ²Ü êîºÔÌØ²Ü öàðÒ

²ñ¹»Ý, Ùdzݷ³Ù³ÛÝ íëï³Ñ ÉÇÝ»Éáí, áñ ³ÛÉ»õë г۳ëï³Ý å»ïáõÃÛáõÝ ãÇ Ï³Û³Ý³

- 382 -

1825 Ãí. ²ØÜ-Ç ù³Õ³ù³Ï³Ý³·»ï, ¹Çí³Ý³·»ï ¨ óï»ñ³·Çñ Øáñ¹»Ñ³Û Üá³ÑÁ ¹Ç-

Ù»ó ºíñáå³ÛÇ Ñµñ۳ݻñÇÝ, Üdz·³ñ³ ·»ïÇ ¶ñ³Ý¹-²Ûɻݹ ÏÕ½áõ íñ³ ѵñÛ³Ï³Ý §²ñ³ñ³ï¦ ³Ýí³Ýٳٵ å»ïáõÃÛáõÝ Ï³éáõó»Éáõ Ññ³Ñ³Ý·áí: 1830-³Ï³Ý Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇó å³ïÙ³Ï³Ý Ð³Û³ëï³ÝÇ Ü³Ë׳í³Ý ·³í³éÁ, ²ñó³ËÁ ¨ سëÇëÇÝ Ñ³ñ³ÏÇó ¾ñ½ñáõÙÇ áõ ì³ÝÇ íÇɳۻÃÝ»ñÇ áñáß ·³í³éÝ»ñ, Ð³Û ¨ óóñ ³½·³ÝáõÝÝ»ñÇ áõ ³ÝáõÝ»ñÇ ï³Ï (²ÉÇ»õÝ»ñ, ´³·ÇñáíÝ»ñ, ØÇñ½á»õÝ»ñ ¨ ³ÛÉÝ) í»ñ³µÝ³Ï»óíáõÙ »Ý Ãáõñù³Ñ³Û³ëï³ÝÇ çÑáõ¹Ý»ñÁ ¨ çÑáõ¹³ó³Í ѳۻñÁ: Üå³ï³ÏÁ` ǵñ ÜáÛÁ »ñµ Çç»É ¿ ²ñ³ñ³ïÇó, ³Ûëï»Õ ³ÛÝ Å³Ù³Ý³Ïí³ÝÇó µÝ³Ïí»É »Ý Ýñ³ ë»ñáõݹ çÑáõ¹Ý»ñÁ, ÇëÏ Ð³Û»ñÁ ùáãíáñ ó»Õ»ñ, »Ï»É áõ ³Ýó»É ·Ý³ó»É »Ý: ²Ûë ³Ù»ÝÁ áñå»ë ݳ˳å³ïñ³ëï³Ï³Ý ù³ÛÉ ¿ñ ѻﳷ³ ë³ï³Ý³Ï³Ý áñáßáõÙÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ, áñÇó ѳÛÁ ³ÛÝ Å³Ù³Ý³Ï ³Ý·³Ù å³ïÏ»ñ³óáõ٠ϳ½Ù»É ã¿ñ ϳñáճݳ: 1889 Ãí. êï³ÙµáõÉáõÙ ëï»ÕÍí»ó çÑáõ¹ »ñÇïÃáõñù»ñÇ §ØÇáõÃÛáõÝ ¨ ³é³ç³¹ÇÙáõÃÛáõݦ Ïáõë³ÏóáõÃÛáõÝÁ, áñÇ §»é³å»ïáõÃ۳ݦ ջϳí³ñÝ»ñÝ ¿ÇÝ ¾Ýí»ñ ÷³ß³Ý, ³³Ñɳà ÷³ß³Ý, æ»Ù³É ÷³ß³Ý, »ñ»ùÝ ¿É çÑáõ¹, ß³ñáõݳÏÇóÇÝ ²µ¹áõÉ Ð³ÙǹÇÝ, áñÁ ÝáõÛÝå»ë çÑáõ¹ ¿ñ, ¹ñ»óÇÝ Ð³Û»ñÇ í»ñçݳϳݳå»ë µÝ³çÝçÙ³Ý Ñ³ñóÁ. 1894 Ãí. 1-ÇÝ Ñ³ÛÏ³Ï³Ý ç³ñ¹Á:4-ñ¹ Ãáõñù³Ï³Ý µ³Ý³ÏÁ ê³ëáõÝáõÙ ëÏë»ó å³ïÅÇã »ñÃÁ: æÑáõ¹ ²µ¹áõÉ Ð³ÙÇ¹Ç Ññ³Ù³Ýáí 300.000 Ñ³Û ç³ñ¹í»ó: 1895-96 Ã.à 2-ñ¹ ѳÛÏ³Ï³Ý ç³ñ¹Á: æÑáõ¹ ²µ¹áõÉ Ð³ÙÇ¹Ç Ññ³Ù³Ýáí ÂáõñùdzÛÇ ï³ñµ»ñ ßñç³ÝÝ»ñáõ٠ѳÛÏ³Ï³Ý ç³ñ¹»ñ (ù³Ý³ÏÁ ³ÝѳÛï ¿): лÝó ³Û¹ Å³Ù³Ý³Ï èáõë ó³ñ ÜÇÏáÉ³Û 2-Ç ÏáÕÙÇó ³é³ç³ó³í §Ð³Û³ëï³ÝÁ ³é³Ýó гۻñǦ ¨ §Ø»Ï Ð³Û Ùݳ` ³ÛÝ ¿É óݷ³ñ³ÝÇ Ñ³Ù³ñ¦ û½»ñÁ: èáõëdzÛÇ ³ñï³ùÇÝ ·áñÍ»ñÇ 8-ñ¹ ݳ˳ñ³ñ՝ ÆßË³Ý ²É»ùë»Û ´áñÇëáíÇã Èáµ³Ýáí-èáëïáíëÏÇÝ ¨ ÜÇÏáÉ³Û 2-ñ¹ èáõëdzÛÇ Ï³ÛëñÁ 1895-96-ÇÝ Ù߳ϻóÇÝ áõ ѳٳӳÛÝ»óñÇÝ §Ð³Û³ëï³ÝÁ ³é³Ýó гۻñǦ Íñ³·ÇñÁ: ÜÇÏáÉ³Û 2-Á »Õ»É ¿ ²µ¹áõÉ-гÙǹ 2-ñ¹Ç Ùï»ñÇÙÁ՝ ѳïϳå»ë ѳÛÏ³Ï³Ý Ñ³ñóáõÙ: ÆëÏ Ã»Ã»õëáÉÇÏ Èáµ³Ýáí-èáëïááíÏÇÝ »Õ»É ¿ ¶»ñÙ³ÝdzÛáõÙ, ²íëïñdzÛáõÙ, ÂáõñùdzÛáõÙ èáõëdzÛÇ ¹»ëå³Ý, 1894Ã. Ù³ëݳÏó»É ¿ úïïáÙáÝÛ³Ý ÂáõñùdzÛÇ ùñÇëïáÝ۳ݻñÇ Ñ³ñóáí ѳÝÓݳÅáÕáíÇÝ՝ ѳϳ¹ñí»Éáí ²Ý·ÉdzÛÇ ï»ë³Ï»ïÇÝ, áñ ³ÛÝ å»ïù ¿ í»ñ³ÍíÇ Ñ³Ù³»íñáå³Ï³Ý ѳñóÇ: ܳ ¹»Ù ¿ñ ÂáõñùdzÛÇ íñ³ ×ÝßáõÙÝ»ñÇÝ: ¶»Ý»ñ³É ÆÉɳñÇáÝ Æí³ÝáíÇã ìáñáÝóáí-¸³ßÏáíÁ ³Û¹ Ïï³ÏÁ áñáß»ó Çñ³Ï³Ý³óÝ»É ²ñ»õÙïÛ³Ý Ð³Û³ëï³ÝÁ ϳ½³ÏÝ»ñáí µÝ³Ï»óáõÙáí: ²Û¹ ϳå³ÏóáõÃÛ³Ùµ ·»Ý»ñ³É ÜÇÏáÉ³Û ÜÇÏáɳ»õÇã Úáõ¹»ÝÇãÁ Ññ³Ù³Û»ó ²É³ßÏ»ñïÇ Ñáíïáõ٠гۻñÇÝ ÑáÕ ãï³É: ÎáíϳëÇ ÷áËϳÛëñ ¶ñÇ·áñÇ ¶áÉÇóÇÝÁ 1903Ã. å»ï³Ï³Ýáñ»Ý Ññ³å³ñ³Ï»ó Ñ»ï»õÛ³É Ñ³Ûï³ñ³ñáõÃÛáõÝÁ. --ºë Ïѳݷ»óݻ٠Ýñ³Ý, áñ ÂÇýÉÇëáõÙ ÙÇ³Ï Ñ³ÛÁ ÏÙݳ ÃÇýÉÇëÛ³Ý Ã³Ý·³ñ³ÝÇ Ñ³ÛÇ ËñïíÇɳÏÁ` Ç Ñ³ëï³ïáõÙÝ ³ÛÝ ÷³ëïÇ, áñ ÎáíϳëáõÙ ÇÝã-áñ Å³Ù³Ý³Ï ³åñ»ÉÇë »Ý »Õ»É ݳ»õ ѳۻñ:" 1896 Ãí. ìǻݳÛáõÙ Ññ³ï³ñ³Ïí»ó »á¹áñ лñó»ÉÇ §ÐµñÛ³Ï³Ý å»ïáõÃÛáõÝ: еñÛ³Ï³Ý Ñ³ñóÇ ÉáõÍÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï³ÏÇó ÷áñÓÁ¦ ·ÇñùÁ: 1898 Ãí. ¶»ñÙ³Ý³Ï³Ý Ï³Û½»ñ ìÇÉÑ»ÉÙ 2-Ç Ñ³Ý¹ÇåáõÙÁ »á¹áñ лñóÉÇ Ñ»ï ºñáõë³Õ»ÙÇ ï³ñ³ÍùáõÙ: 1904 Ãí. ²Ýëå³ë»ÉÇáñ»Ý ë³ïÏ»ó »á¹áñ лñóÉÁ: 1904 Ã, 3-ñ¹ ѳÛÏ³Ï³Ý ç³ñ¹Á : ê³ëáõÝáõÙ ÅáÕáíáõñ¹Á ·ÉáõË µ³ñÓñ³óñ»ó µéÝáõÃÛ³Ý ¹»Ù, çÑáõ¹ ²µ¹áõÉ Ð³ÙÇ¹Ç Ññ³Ù³Ýáí ¹³Å³Ý Ïáïáñ³Í ϳ½Ù³Ï»ñåí»ó (ù³Ý³ÏÁ ³ÝѳÛï ¿): 1905 Ã. 4-ñ¹ ѳÛÏ³Ï³Ý ç³ñ¹Á: ÞáõßÇÛáõÙ, ´³ùíáõÙ, ܳËÇç»õ³ÝáõÙ, ºñ»õ³ÝáõÙ, ºÉǽ³í»ïåáÉáõÙ ¹³Å³Ý Ïáïáñ³ÍÝ»ñ (ù³Ý³ÏÁ ³ÝѳÛï ¿): 1908 Ãí. æÑáõ¹ ºñÇïÃáõñù»ñÁ ³Ýó³Ý Çß˳ÝáõÃÛ³Ý ·ÉáõË: 1909 Ã. 5-ñ¹ ѳÛÏ³Ï³Ý ç³ñ¹Á: ÎÇÉÇÏdzÛáõÙ, ²¹³Ý³ÛáõÙ çÑáõ¹ »ñÇïÃáõñù»ñÁ Ïáïáñ»óÇÝ 30.000 ³ÝÙ»Õ áõ ³Ýï»ÕÛ³Ï áãÝãÇó гÛ:

- 383 -

1914 Ãí. ëÏëíáõÙ ¿ 1-ÇÝ Ñ³Ù³ß˳ñѳÛÇÝ å³ï»ñ³½ÙÁ: ê³ï³Ý³Û³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛáõÝÁ

·ïÝíáõÙ ¿ñ ѳëáõݳó³Í íÇ׳ÏáõÙ ¨ Çñ ½³ñ·³óÙ³Ý ³ÛÝ ÷áõÉáõÙ ¿ñ, áñ ϳñ»ÉÇ ¿ñ í»ñçݳϳݳå»ë ѳëóÝ»É ·³·³ÃݳϻïÇÝ: 1915 Ãí. Ø»Í »Õ»éÝ: 6-ñ¹ ѳÛÏ³Ï³Ý ç³ñ¹Á : æÑáõ¹ »ñÇïÃáõñù»ñÁ Ïáïáñ»óÇÝ 1.5 ÙÇÉÇáÝ Ð³Û, ³Û¹ù³Ý ¿É ùß»óÇÝ ¸»ñ-¼áñÇ ³Ý³å³ïÝ»ñÁ ¨ ³ß˳ñÑÇó-³ß˳ñÑ: 1915 Ãí Ȼѳëï³ÝÇó ѵñ۳ݻñÇ Ù³ë³Û³Ï³Ý íï³ñáõÙ: 1914-1918 Ãí. ³Ý·ÉÇ³Ï³Ý ½áñù»ñÁ ûÏáõå³óñÇÝ ä³Õ»ëïÇÝÁ: 1918 à ٳÛÇëÇ 22-26: ê³ñ¹³ñ³å³ïÇ Ñ³ÕÃ³Ï³Ý ×³Ï³ï³Ù³ñïÁ: -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------¸³ßݳÏóáõÃÛ³Ý ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛáõÝÁ Ó»õ³Ï»ñå»É ¿ Ø. ì³Ý³Ý¹Û³ÝÁ (îÇ»½»ñ³Ï³Ý ÃáõóÏÁ` Ïáã»É ¿ ê. Þ³ÑáõÙÛ³ÝÁ) : Àëï Ýñ³ ¹³ Ñ»·»É³Ï³ÝáõÃÛáõÝ+¹³ñíÇݳϳÝáõÃÛáõÝ+Ù³ï»ñdzÉǽÙ+³Ã»Ç½Ù+³Ý³ñËǽÙ+Ù³ñùëǽÙ: §ä-Ý ì³Ý³Ý¹Û³ÝÁ áã ÙÇ Ñ³ëϳóáÕáõÃÛáõÝ ãáõÝÇ ëáódzÉǽÙÇ Ù³ëÇݦ,-³ë»É » ê. Þ³ÑáõÙÛ³ÝÁ: §´áõñÅáõ³, Ù³Ýñ µáõñÅáõ³, ϳ¹»ï ³ÝáõÝÝ»ñÁ ãå»ïù ¿ ß÷áûóÝ»Ý Ù³ñ¹Ï³Ýó¦ û½Á ¹³ßݳÏÝ»ñÇÝ í³Ý»ó ÏáÙáõÝÇëïÝ»ñÇó: 1906Ã. ì³ñ³Ý¹Û³ÝÁ ÂÇýÉÇëÇ “²ÉÇù”-áõÙ ·ñáõÙ ¿,-§êáódzÉǽÙÁ áã û Ýáñ, ³í»ÉÇ µ³ñÓñ áñ³Ï ¿, ³ÛÉ Éǵ»ñ³ÉǽÙÇ å³ñ½ ¨ áõÕÕ³ÏÇ ß³ñáõݳÏáõÃÛáõݦ: ì³ñ³Ý¹Û³ÝÁ åñáÉ»ï³ñdzïÇ å³Ûù³ñÁ ѳëϳÝáõÙ ¿ñ ³½·³ÛÇÝ å³Ûù³ñ: гçáñ¹ ù³ñá½ÇãÁ üñ³Ý·Û³ÝÝ ¿ñ: ܳ ¿É ¿ Ñ»ÝíáõÙ ÇݹáõíǹdzÉǽÙÇ íñ³: гçáñ¹Á ì. Êáñ»ÝÇÝ ¿: ê³ ¿É ¹»Ù ¿ñ åñáÉ»ï³ñdzïÇ ¹ÇÏï³ïáõñ³ÛÇÝ: ìñ³óÛ³ÝÇ åݹٳٵ Êáñ»Ýáõ ëÇñ³Í ÷ÇÉÇëá÷³Ý ÜÇóß»Ý ¿ñ: гçáñ¹ ì. ܳí³ë³ñ¹Û³ÝÁ ëáódzÉǽÙÇ áõëÙáõÝùÁ ¹ÇïáõÙ ¿ñ áã û ¹³ë³Ï³ñ·³ÛÇÝ` ³ÛÉ ÙdzÛÝ ¨ ÙdzÛÝ ³½·³ÛÇÝ áõëÙáõÝù, ³½·³ÛÇÝ ¹³í³Ý³Ýù: §¸³í³Ý³ÝùÝ ³½·áõÃÛáõÝÇó áã ¹áõñë ¿ ¨ áã í»ñ, ³ÛÉ Ý³ ³½·áõÃÛ³Ý Ù»ç ¿, Ýñ³ÝÇó ¿ µËáõÙ, Ýñ³Ýáí ¿ ÏÛ³Ýù ³éÝáõÙ ¨ Ýñ³ Ù»ç ¿É í»ñç ·ïÝáõÙ¦: êñ³Ýù »ñ»ùÝ ¿É Ñ»ñùáõÙ ¿ÇÝ Ù³ÝÇý»ëïÇ §µ³ÝíáñÝ»ñÁ ѳÛñ»ÝÇù ãáõݻݦ ýñ³½³Ý: ¶. ʳųÏÁ ·ïÝáõÙ ¿ñ, áñ Ù³ñùëǽÙÁ ¹»Ù ¿ ѳÛñ»ÝÇù ¨ ³½· ·³Õ³÷³ñÇÝ: èáõµ»ÝÁ ·ñáõÙ ¿,-§Ù»ñ ÅáÕáíáõñ¹Á ³ÝÏ³Ë ÙdzíáñÝ»ñáõ ·áõÙ³ñ ¿, ÙÛáõë ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÁ ³ÝÏ³Ë ·áõÙ³ñÇ ÙÁ ³Ýµáí³Ý¹³Ï Ù³ëÝÇÏÝ»ñ »Ý` ½ñáÝ»ñáõ Ýٳݦ: ÜáõÛÝ ³½·³ÛÇÝ ·³Õ³÷³ñ³ËáëÝ ¿ ݳ»õ ²ëïí³Í³ïñÛ³ÝÁ: ²ÛëÇÝùÝ »Ã» µáÉß»õÇÏ ëáódzÉÇëïÝ»ñÁ ù³ñá½áõÙ ¿ÇÝ Ù³ÝÇý»ëïÛ³Ý åñáÉ»ï³ñdzïÇ ¹ÇÏï³ïáõñ³, ¹³ßݳÏÝ»ñÁ ù³ñá½áõÙ ¿ÇÝ ³½·³ÛÇÝ ëáódzÉǽ٠¨ ³ÝѳïÇ áñ³Ï³íáñáõÙ: ¸³ßݳÏóáõÃÛáõÝÁ ù³ñá½»É ¿ ÙdzÛÝ Ñ³Û¹áõϳÛÇÝ ³åëï³ÙµáõÃÛáõÝ, ãÇ »Õ»É ÙdzëÝ³Ï³Ý Ñ»Õ³÷áË³Ï³Ý Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝ: ¸ñ³ ѳٳñ ¿É ÙdzÙÇï-ÙdzÙÇï ²Ý¹ñÏáíϳëÇ µÛáõñáÝ ù³Ý¹í»ó` ¹ñ³Ýù »Ï³Ý Çß˳ÝáõÃÛ³Ý: ¸Çí³Ý³·ÇïáõÃÛáõÝ í³ñ»É »ñµ»ù ãëáíáñ»óÇÝ: 1917Ã. ÝáÛ»Ùµ»ñÇ 15-ÇÝ ²Ý¹ñÏáíϳëÇ »ñ»ù Ïáõë³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñÁ` ìñ³ëï³ÝÇ Ù»Ýß»õÇÏÝ»ñÁ, ²¹ñµ»ç³ÝÇ Ùáõë³ý³ÃÝ»ñÁ, Ð³Û ¹³ßݳÏÝ»ñÁ ëï»ÕÍ»óÇÝ §²Ý¹ñÏáíϳëÛ³Ý ÏáÙÇë³ñdzïÁ¦: ö³ëïáñ»Ý »ñÏñ³Ù³ëÝ ³Ýç³ï»óÇÝ èáõëdzÛÇó: 1917Ã. ¹»Ïï»Ùµ»ñÇ 29-ÇÝ êáí»ï³Ï³Ý ϳé³í³ñáõÃÛáõÝÁ ÁݹáõÝ»ó §Âáõñù³Ñ³Û³ëï³ÝÇ Ù³ëÇÝ ¹»Ïñ»ïÁ¦: 1918Ã. Ù³ÛÇëÇ 26-ÇÝ /»ñµ ÙdzÛÝ Ñ³ÛÏ³Ï³Ý áõÅ»ñÁ µ³í³ñ³ñ ¿ÇÝ Ãáõñù»ñÇ Ñ»ï ѳßÇí ï»ëÝ»Éáõ/ ²Ý¹ñÏáíϳëÛ³Ý ê»ÛÙÁ óñí»ó: êï»÷³Ý Þ³ÑáõÙÛ³ÝÁ ѳٳñ»ó ³Û¹ ¨ ³ÝÏ³Ë å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ëï»ÕÍ»ÉÁ ¹³í³×³Ý ù³ÛÉ: (²Ûëï»Õ áã Ù»ÏÇó û·ÝáõÃÛ³Ý ÑáõÛë ãϳñ` å»ïù ¿ñ èáõëdzÛÇ Ñ»ï ¹Çí³Ý³·Çï³Ï³Ý ϳå ëï»ÕÍí»ñ): ´³ÃáõÙáõÙ Ãáõñù»ñÁ å³ñï³¹ñ»óÇÝ 10.000 ù³é. ÏÙ ï³ñ³ÍáõÃÛ³Ùµ ëïáñ³óáõóÇã å³Ûٳݳ·Çñ: ØÇû ¹³ßݳÏÝ»ñÇÝ å³ñ½ ѳÛïÝÇ ã¿ñ, áñ óóñÝ»ñÝ áõ Ãáõñù»ñÁ ÙÇÙdzÝó Ïå³Ñ»Ý: 1918Ã. Ù³ÛÇëÇ 28-ÇÝ ¹³ßݳÏÝ»ñÁ Éë»Éáí ºíñáå³ÛÇÝ` ѳÛï³ñ³ñ»óÇÝ ³ÝϳËáõÃÛáõÝ: ø³ÝÇ, áñ ݳ»õ ¹³ßݳÏÝ»ñÇ ç³Ýù»ñáí ²Ý¹ñÏáíϳëÝ áõ г۳ëï³ÝÁ ³Ýç³ïí»óÇÝ Ñ»Õ³÷áË³Ï³Ý èáõëdzÛÇó áõ ·Ý³óÇÝ ³ÛÉ áõÕÕáõÃÛ³Ùµ, DZÝã ³ñ»ó ¹³ßݳÏóáõÃÛáõÝÁ ÅáÕáíñ¹ÇÝ ÏáñëïÛ³Ý ³Ý¹áõݹÇó, µÝ³çÝçÙ³Ý ³Ñ³íáñ íï³Ý·Çó, ³Ûɳë»ñáõÙÇó áõ í³Ûñ»Ý³óáõÙÇó ÷ñÏ»Éáõ áõÕÕáõÃÛ³Ùµ: §à·áñáõÙÝ»ñÝ ¹³ßݳÏÝ»ñÇ ÙÇßï ³ÝÏ³Ë Ñ³Ûñ»-

- 384 -

ÝÇùÇ ßáõñçÝ »Ý ¹³ñÓ³Í, ëÏë³Í ³ÛÝ í³Õ Ãí³Ï³ÝÇó, »ñµ ¹³ßݳÏóáõÃÛáõÝÝ ³ëå³ñ»½ Çç³í ÉáÏ ÃáõñùÇá Ù»ç ·áñÍ»Éáõ ³é³ù»ÉáõÃÛ³Ùµ¦,-ì. ܳí³ë³ñ¹Û³Ý “·³Õ³÷³ñÝ»ñÇ á·ÇÝ” ¿ç 60: ´³Ûó ³Û¹ ÝáõÛÝ ¹³ßݳÏóáõÃÛáõÝÁ ³ñ³·áñ»Ý Çß˳ÝáõÃÛ³Ý ³Ýó³í: ¸ñ³Ýù ÙÇßï ÷áñÓáõÙ »Ý ÅËï»É ³Û¹ ÷³ëïÁ: Üñ³Ýù ½áõñÏ ¿ÇÝ å»ï³Ï³Ý Ùï³ÍáÕáõÃÛáõÝÇó: γé³í³ñáõÃÛ³Ý ³Ý¹³Ù ²ñß³íÇñ Ø»ÉÇùÛ³ÝÁ ·ñáõÙ ¿ “Êáëù” N5 1919Ã.,-§²é³Ýó ã³÷³½³ÝóáõÃÛ³Ý Ù»ç ÁÝÏÝ»Éáõ ϳñ»ÉÇ ¿ åݹ»É, áñ гÛÏ³Ï³Ý Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝÁ Çñ ͳ·Ù³Ý ûñÇó ãÇ áõÝ»ó»É ϳé³í³ñáõÃÛáõÝ: ÐÇñ³íÇ, ÙÇû Ù³ñ¹Ï³Ýó ÙÇ å³ï³Ñ³Ï³Ý ËÙµ³ÏóáõÃÛáõÝ Ï³Ù ÙÇ ³ñÑ»ëï³Ï³Ý ÏáÝ·ÉáÙ»ñ³ï, áñ ÏñáõÙ ¿ ÙÇÝÇëïñáõÃÛáõÝ ³ÝáõÝÁ, ϳñ»ÉÇ ¿ ³Ýí³Ý»É ϳé³í³ñáõÃÛáõÝ…¦: 40.000 µ³Ý³ÏÇ, 5.000 ³í»É ÙÇÉÇódzÛÇ ³éϳÛáõÃÛáõÝÁ` »ñÏñáõÙ ïÇñáõÙ ¿ñ ϳï³ñÛ³É ³Ù»Ý³ÃáÕáõÃÛáõÝ: ²é³ç³ó³Ý Ù³áõ½»ñÇëïÝ»ñÁ: 1919Ã. ѳٳ˳éÝ ³ñï³¹ñ³ÝùÁ 1913à ѳٻٳï Ïñ׳ïí»ó 12 ³Ý·³Ù: ò³Ýù³ï³ñ³ÍáõÃÛáõÝÝ»ñÁ 1913Ãí. 345.700 ѳ Ïñ׳ïí»ó 1919×82.700 ѳ: ¶ÛáõÕ³ïÝï»ëáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³Ë³éÝ ³ñï³¹ñ³ÝùÁ Ïñ׳ïí»ó 5.8 ³Ý·³Ù: 1918-1919Ã.Ã. ëáíÇó, óñïÇó, ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñÇó, ѳٳ׳ñ³ÏÇó ٳѳó³í 240.000 Ù³ñ¹: ØÛáõë ÏáÕÙÇó óɳÝ, ϳ߳é³Ï»ñáõÃÛáõÝ: 1919Ã. Ý»ñ·³Õûó 263.393 Ù³ñ¹, áã áùÇ ãµ³í³ñ³ñ»óÇÝ ³ß˳ï³Ýùáí: ²ñß³íÇñ Ø»ÉÇùÛ³ÝÁ “γñÙÇñ ³ëïÕ” N-74 1922à ·ñáõÙ ¿,-§ºñ»ù ï³ñí³ ÁÝóóùáõÙ ³Ù»Ý ·áõÛÝÇ µ³Ëï³ËݹÇñ ëï³Ñ³ÏÝ»ñ ³Ýå³ïϳéáñ»Ý ˳ճóÇÝ ³ñ»õÙï³Ñ³Û ·³ÕóϳÝáõÃÛ³Ý µ³ËïÇ Ñ»ï, ³é³Ýó ËÕ×Ç Ë³Ûà ½·³Éáõ: ¸»é ³í»ÉÇÝ, ³Û¹ûñÇÝ³Ï ÉåÇñßÝ»ñÝ áõ µ³ñáÛ³½áõñÏÝ»ñÁ` ÷áË³Ý³Ï å³ïÅí»Éáõ, ¹³ï³å³ñïáõÃÛ³Ý ëÛáõÝÇÝ ·³Ùí»Éáõ` ¹³ßݳÏó³Ï³Ý ϳé³í³ñáõÃÛ³Ý ³é³ÝÓÇÝ Ñ³ÝÓݳñ³ñ³Ï³Ý»ñáí ³Ù»Ý³å³ï³ë˳ݳïáõ å³ßïáÝÝ»ñÇ ·ÉáõË Ï³Ý·Ý»óÇݦ: ê. γëÛ³ÝÁ “ÀÝïÇñ »ñÏ»ñ” ¿ç 114 ·ñáõÙ ¿,-§¶³ÕóϳÝáõÃÛáõÝÁ, áñÇ ÃÇíÁ ѳñÛáõñ ѳ½³ñÝ»ñÇ ¿ñ ѳëÝáõÙ, µáÉáñáíÇÝ ³Ûɳë»ñí»É, í³Ûñ»Ý³ó»É ¿` µ³éÇë ÇëÏ³Ï³Ý ÇÙ³ëïáí: ¶áÛáõÃÛ³Ý ÏéíÇ ëáëϳÉÇ Í³Ýñ å³ÛÙ³ÝÝ»ñÁ ³å³¹³ë³Ï³ñ·³Ûݳóñ»É, ³Ý³ëݳóñ»É, ·³½³Ý³óñ»É ¿ÇÝ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ Ï»ñå³ñ³Ýù ÏñáÕ ³Û¹ ¿³ÏÝ»ñÇÝ, ½ñÏ»É Ýñ³Ýó µ³ñáÛ³Ï³Ý ï³ññ³Ï³Ý ÝáñٳݻñÇ Ù³Ï»ñ»õáõÛóÛÇÝ ÁϵÉÝáõÙÇó¦: 1918à ÷»ïñí³ñÇÝ ·»ñٳݳ-Ãáõñù»ñÁ ѳñÓ³Ïí»óÇÝ Ð³Û³ëï³ÝÇ íñ³: ²Ý¹ñÏáíϳëÛ³Ý ê»ÛÙÁ ã¹ÇÙ³¹ñ»ó, ³ÛÉ ¹³ßÇÝùÇ Ù»ç Ùï³í ÃáõñùÇ Ñ»ï: Øáõë³ý³ÃÝ»ñÁ å³ßïå³Ý»óÇÝ ¹ñ³Ýó: ´³ùíáõÙ ç³ñ¹»ñ »Õ³Ý: ´³ùíáõ٠ѳۻñÁ ù³ç Ïéí»óÇÝ êáí»ï³Ï³Ý Çß˳ÝáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ: “äé³í¹³” N-130 28-Á ÑáõÝí³ñÇ 1918à ·ñáõÙ ¿,-§ìÇÉÑ»ÉÙÇ ¹Çí³Ý³·»ïÝ»ñÁ ѳٳñÛ³ áõÅáí ѳÛÏ³Ï³Ý µáõñÅáõ³½Ç³ÛÇ Éǹ»éÝ»ñÇÝ ÷³Ã³Ã»óÇÝ §Ð³ÛÏ³Ï³Ý Ð³Ýñ³å»ïáõÃ۳ݦ Ñéã³ÏáõÙÁ ¨ ǵñ»õ ÷áËѳïáõóáõÙ å³Ñ³Ýç»óÇÝ Ñ³ÛÏ³Ï³Ý µáÉáñ ½áñ³Ù³ë»ñÁ ¹áõñë µ»ñ»É ´³ùíÇó ¨ ³å³Ñáí»É ѳۻñÇ Ñ³Ù³·áñͳÏóáõÃÛáõÝÁ ´³ùáõÝ µáÉß»õÇÏÝ»ñÇó Ù³ùñ»Éáõ ·áñÍáõÙ: гÛÏ³Ï³Ý Çß˳ÝáõÃÛáõÝÁ ѳٳӳÛÝ»ó¦: 1918à ë»åï»Ùµ»ñÇ 15-ÇÝ Ãáõñù ½áñù»ñÁ Ý»ñËáõÅ»óÇÝ ´³ùáõ: Üñ³Ýù ³Ýó»É ¿ÇÝ Ð³Û³ëï³Ýáí: ¼ÇÝíáñÝ»ñÝ áõ óóñÝ»ñÁ Ý»ïí»óÇÝ Í³Ûñ³Ù³ë»ñáõÙ ³åñáÕ Ñ³ÛÏ³Ï³Ý ïÝ»ñÁ: ÜáõÛÝÇëÏ ÷áùñÇÏ »ñ»Ë³Ý»ñÁ ã¿ÇÝ ËݳÛíáõÙ: ²Ûë ³Ù»ÝÁ ¹³ßݳÏÝ»ñÇ Ñ»Õ³÷áË³Ï³Ý ·áñÍÇ ³ñ¹ÛáõÝùÝ ¿ñ: ²Û¹ ÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï ¹ñ³Ýù ϳå ѳëï³ï»óÇÝ ¸»ÝÇÏÇÝÇ Ñ»ï: 1920à û·áëïáëÇ 10-ÇÝ ÂÇýÉÇëáõ٠ųٳݳϳíáñ ѳٳӳÛݳ·Çñ ÏÝùí»ó êáí»ï³Ï³Ý èáõëdzÛÇ ¨ г۳ëï³ÝÇ ÙÇç»õ: ê³Ï³ÛÝ ÝáñÇó ¹³ßݳÏÝ»ñÇ ³½¹»óáõÃÛ³Ý ï³Ï ¹³ñÓ³Ý êáí»ïÇ ÃßݳÙÇ` ÇÝãÁ ¨ ß³ï óÝÏ Ýëï»ó: 1920à û·áëïáëÇ 10 ÏÝùí»ó ê»õñÇ å³Ûٳݳ·ÇñÁ: 1920à ë»åï»Ùµ»ñÇÝ Ãáõñù»ñÁ ѳñÓ³Ïí»óÇÝ Ð³Û³ëï³ÝÇ íñ³: 1920à ÑáÏï»Ùµ»ñÇ 28 ÏÝùí»ó Ë³Õ³Õ å³Ûٳݳ·Çñ 1920à ¹»Ïï»Ùµ»ñÇ 2 г۳ëï³ÝÁ ³ñ¹»Ý ËáñÑñ¹³Ï³Ûݳóí³Í ¿ñ 1920à ¹»Ïï»Ùµ»ñÇ 3 ÏÝùí»ó ²É»ùë³Ý¹ñ³åáÉÇ å³Ûٳݳ·ÇñÁ êÇÙáÝ ìñ³óÛ³ÝÁ íϳÛáõÙ ¿, áñ È»·ñ³ÝÁ Çñ»ÝÇó å³Ñ³ÝçáõÙ ¿ »ï ϳÝã»É ʳïÇëÛ³ÝÇ å³ïíÇñ³ÏáõÃÛáõÝÁ ²É»ùë³Ý¹ñ³åáÉÇó ¨ êáí»ï³Ï³Ý ϳé³í³ñáõÃÛáõÝÁ ÃáõÛÉ ãÇ ï³, áñå»ë½Ç ÂáõñùÇ³Ý å³ñï³¹ñÇ ëïáñ³óáõóÇã å³Ûٳݳ·Çñ /ìñ³óÛ³Ý, “г۳ëï³ÝÁ µáÉß»õÇÏÛ³Ý Ùáõñ×Ç ¨ Ãáõñù³Ï³Ý ë³ÉÇ ÙÇç»õ”: ìñ³óÛ³ÝÁ ÙdzÛÝ áõë»ñÁ ÃáÃí»ó, ÇëÏ

- 385 -

å³ïíÇñ³ÏáõÃÛ³Ý Ñ»ï Ñ»é³Ëáë³ÛÇÝ Ëáë³ÏóáõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï Ýñ³Ýó ·áñÍ»Éáõ Édzϳï³ñ ³½³ïáõÃÛáõÝ ïí»ó: ²Û¹ å³ÑÇÝ ê. ìñ³óÛ³ÝÁ ¹ÇÙ»É ¿ Ãáõñù»ñÇ û·ÝáõÃÛ³ÝÁ (ζ´-áõÙ å³Ñå³Ýí³Í ¿ ݳϳÏÁ): 1967à “ÎÛ³ÝùÇ áõÕÇÝ»ñáí” ¿ç 186 ´»ÛñáõÃõáÙ ê. ìñ³óÛ³ÝÁ ·ñáõÙ ¿, áñ §²É»ùë³Ý¹ñ³åáÉÇ å³Ûٳݳ·ÇñÁ Çñ»Ýó ÏáÕÙÇó “…Ùï³Íí³Í, ã³÷í³Í áõ Ó»õí³Í ù³Õ³ù³Ï³Ý ù³ÛÉ ¿ñ¦: 1921à ÷»ïñí³ñÇÝ--¹³ßݳÏÝ»ñÇ ³ñÛáõÝ³Ñ»Õ ³í³ÝïÛáõñ³Ý: 1918 Ãí. êï»ÕÍíáõÙ ¿ ²ñ³ñ³ïÛ³Ý Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝÁ 830.000 µÝ³Ïãáí, áñÇ ½·³ÉÇ

Ù³ëÁ ݳËûñáù ܳËÇç»õ³ÝáõÙ, Ô³ñ³µ³ÕáõÙ µÝ³Ï»óí³Í гÛÇ ¨ ³¹ñµ»ç³Ýóáõ ³½·³Ýí³Ý ï³Ï çÑáõ¹Ý»ñÝ ¿ÇÝ (½áÏ»ñÁ): ÆëÏ Ð»ïá ê»õñÇ å³Ûٳݳ·ñÇ µËáõÙáí г۳ëï³ÝÇ 8-10 ÙÇÉÇáÝ µÝ³ÏãáõÃÛ³Ý 61% ϳ½ÙáÕ` ³ÛëÇÝùÝ ³Ù»Ý³ùÇãÁ 4.5 ÙÇÉÇáÝ Ð³Û áõÕÕ³ÏÇ Ð³Û³ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝ Ý»ñë ãÃáÕ»óÇÝ: æÑáõ¹Ý»ñÇÝ å»ïù ã¿ñ ²ñ»õÙïÛ³Ý Ð³Û³ëï³ÝÁ, Çñ»Ýó ³Ûɳë»éí³Í ÑáïÁ µÝ³Ï»óÝ»Éáõ ѳٳñ ³Ûë` г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝÁ ÉñÇí µ³í³Ï³Ý ¿ñ: ²Û¹ ѳñóÁ ݳËûñáù ³ñ¹»Ý ÉáõÍí³Í ¿ñ çÑáõ¹Ý»ñ îñáóÏáõ ¨ ³ÑɳÃÇ ÙÇç»õ ¹»é»õë ´ñ»ëï—ÈÇïáíëÏÇ å³Ûٳݳ·ÇñÁ ÏÝù»Éáõó ¨ 500.000 éáõë³Ï³Ý ½áñùÁ ÎáíϳëÇó ѳݻÉáõ å³ÑÇó: ¾ñ½ñáõÙÇ å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï ²Ý¹ñ³ÝÇÏÁ ³Ý·³Ù ã¿ñ ¿É ϳëϳÍáõÙ, áñ ØáëÏí³ÛÇ ÏáÙÇï»Ç Édz½áñ êáÕáÙáÝÛ³ÝÁ, Ð³Û ½ÇÝíáñ³Ï³Ý ÙÇáõÃÛ³Ý ³Ý¹³Ù ü³ñ³ßÛ³ÝÁ, áõëáõóÇã-½ÇÝíáñ³Ï³Ý ·Ý¹³å»ï ²Õ³Ù³ÉÛ³ÝÁ, Ð³Û ½ÇÝíáñ³Ï³Ý ÙÇáõÃÛ³Ý »ññáñ¹ ³Ý¹³Ù ÂáñáëÛ³ÝÁ, æ³Ý÷áɳ¹áí—æ³Ý÷áɳ¹Û³ÝÁ, ÎáíϳëÛ³Ý ×³Ï³ïÇ ½áñ³í³ñ` ì»ÑÇå ÷³ß³ÛÇ ³Ý»ñÓ³· úïÇãÇÉÇÓ»Ý, ·Ý¹³å»ï ´»Å³Ýµ»ÏáíÁ, å³ï׳鳵³Ý»Éáí, û ϷݳÝù ¨ γñëÁ Ïå³ßïå³Ý»Ýù, ¹³í³¹ñ³µ³ñ ѳÝÓÝ»óÇÝ Î³ñÇÝÁ (¾ñ½ñáõÙÁ) ¨ ²ñ»õÙïÛ³Ý Ð³Û³ëï³ÝÁ, ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñµ ³Ý·³Ù ²Ý·ÉdzóÇù ²Ý¹ñ³ÝÇÏÇÝ Ëáëï³ó³Ý ³íÇá³ç³ÏóáõÃÛáõÝ Ãáõñù»ñÇÝ éÙµ³ÏáÍ»Éáõ: êñ³Ýù åáéÝÇÏ çÑáõ¹Ý»ñ »Ý` гÛÇ áõ íñ³óáõ ³½·³Ýí³Ùµ ¨ áñ ëñ³Ýù ê³ï³Ý³ ¶ñÇ·áñÇ Ñ»ïÝáñ¹Ý»ñÝ »Ý áõ Çñ³Ï³Ý³óÝáõÙ »Ý §ê³ï³Ý³Û³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛáõݦ-Á: ²Ý¹ñ³ÝÇÏÁ ѳٳñ»Éáí, áñ Çñ»Ý ѳí³ï³ñÇÙ ÙݳóÇÝ êÙµ³ïÁ, ê»åáõÑÁ, Øáõñ³¹Á, ²ñß³Ï äáÕáëÛ³ÝÝ áõ ýñ³ÝëdzóÇ Øáñ»ÉÁ` ²ñ»õ»É³Ñ³Û»ñÁ áõÕÕ³ÏÇ É³í Ð³Û ã»Ý, 4.5 ÙÇÉÇáÝ ²ñ»õÙï³Ñ³Û»ñÇÝ Ð³Û³ëï³Ý ã»Ý ÃáÕÝáõÙ, ¼³Ý·»½áõñÇó Çç³í, Ññ³ÝáÃÝ»ñÁ áõÕÕ»ó ºñ»õ³ÝÇ ÏáÕÙÁ, µ³Ûó ³÷ëáë ãË÷»ó, ÇÝãå»ë ÇÝùÝ ¿ ²Ù»ñÇϳÛáõÙ Çñ Ñáõß»ñáõÙ ·ñáõÙ,-§í³Ë»ó³ ³½·ë ÇÝÓ Ñ»ï³·³ÛáõÙ ãÝ»ñǦ: ²ÛëÇÝùÝ æÑáõ¹ ¹³ßݳÏÝ»ñÁ ë³ñù»óÇÝ ²ñ³ñ³ïÛ³Ý Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝÁ Ñ»Ýó Çñ»Ýó` çÑáõ¹Ý»ñÇ Ñ³Ù³ñ: ¸ñ³ í³é ³å³óáõÛóÁ ³ÛÝ ¿, áñ ëáódzÉÇëï ¹³ßݳÏÝ»ñÁ ÇÝãå»ë ãϳñáÕ³ó³Ý ëáódzÉÇëï µáÉß»õÇÏÝ»ñÇ Ñ»ï É»½áõ ·ïÝ»É, ÇëÏ Ãáõñù»ñÁ ê»õñÇ å³Ûٳݳ·ñáí 180.000 ù³é. ÏÙ. ѳÛÏ³Ï³Ý ï³ñ³ÍáõÃÛáõÝÁ í»ñóñÇÝ Çñ»Ýó` ÝáõÛÝ èáõë ëáódzÉÇëï µáÉß»õÇÏÝ»ñÇ ÙÇçáóáí: 1920Ã. 7-ñ¹ ѳÛÏ³Ï³Ý ç³ñ¹Á: àôñý³, ²çÝ, ²ÛÝóµ, ¼»ÛÃáõÝ (ù³Ý³ÏÁ ³ÝѳÛï ¿): 1920 Ãí.10.û·áëï. ê»õñÇ å³Ûٳݳ·ÇñÁ: ²Ûë å³Ûٳݳ·ñÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ áñå»ë½Ç å»ïáõÃÛáõÝÁ Ïáãí»ñ г۳ëï³Ý, å»ïù ¿ñ ÙÇç³½·³ÛÇÝ ûñ»ÝùÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ µÝ³ÏãáõÃÛ³Ý ·»ñ³ÏßéáÕ Ù³ëÁ ÉÇÝ»ÇÝ Ñ³Û»ñ (³Û¹ å³Ûٳݳ·ñÇ ï³Ï ¹ñí³Í ¿ ï³ëÝ»ñÏáõ ³ß˳ñÑ³Ï³É å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÏÝÇùÝ»ñÁ): ÆëÏ ¹³ Ý߳ݳÏáõÙ ¿, áñ ê»õñÇ å³Ûٳݳ·ñÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ Ð³Û³ëï³ÝáõÙ µÝ³ÏíáõÙ ¿ñ 4.5-5 ÙÇÉÇáÝ Ñ³Û: ÆÝã廳 »Õ³í, áñ г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝÁ ϳ½Ùí»ó Áݹ³Ù»ÝÁ 830.000 µÝ³Ïãáí, áñÇ Ñ³Ù³ñÛ³ Ï»ëÁ çÑáõ¹: 1920 à ë»åï»Ùµ»ñ: 8-ñ¹ ѳÛÏ³Ï³Ý ç³ñ¹Á: Âáõñù-ѳÛÏ³Ï³Ý å³ï»ñ³½ÙÁ: 1920 Ã. 23 ÝáÛ»Ùµ»ñÇ: ¸³ßÝ³Ï Ð úѳÝç³ÝÛ³ÝÁ Ññ³Å³ñ³Ï³Ý ïí»ó: 1920 Ã. 24 ÝáÛ»Ùµ»ñÇ: ¸³ßÝ³Ï çÑáõ¹ êÇÙáÝ ìñ³óÛ³ÝÁ ·É˳íáñ»ó ²ÝÏ³Ë Ð³Û³ëï³ÝÇ Ï³é³í³ñáõÃÛáõÝÁ: ØÇÝã ³Û¹` ²ñ³ñ³ïÛ³Ý Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝ ¿ñ ÏáãíáõÙ: 1920 à ÝáÛ»Ùµ»ñÇ 29-Á : г۳ëï³ÝÁ ëáí»ï³Ï³Ý³óí»ó: ê²î²Ü²Ú²Î²Ü öàðÒàôÂÚàôÜÀ IJزܲβìàð²äºê ʲö²Üìºò: 1920 Ã. 1-Á ¹»Ïï»Ùµ»ñ æÑáõ¹ È»·ñ³ÝÁ (êáí»ï³Ï³Ý èáõë³ëï³Ý) ¨ çÑáõ¹ ¹³ßݳÏÝ»ñÁ

Çß˳ÝáõÃÛáõÝÁ èáõëÝ»ñÇÝ Ñ³ÝÓÝ»Éáõ Ù³ëÇÝ å³Ûٳݳ·Çñ ÏÝù»óÇÝ:

- 386 -

1920 Ã, 3-Á ¹»Ïï»Ùµ»ñÇ ²É»ùë³Ý¹å³åáÉÇ ëïáñ³óáõóÇã å³Ûٳݳ·ÇñÁ: æÑáõ¹ ¹³ßݳÏ-

Ý»ñÁ ¹»Ï. 2-Çó ³ñ¹»Ý ãáõݻݳÉáí Çß˳ÝáõÃÛáõÝ Ãáõñù»ñÇÝ Ñ³ÝÓÝ»óÇÝ Þ³ñáõñ-ܳËÇç»õ³ÝÁ, êáõñÙ³ÉáõÝ, Ô³ñëÁ, áñÁ ¨ ѻﳷ³ÛáõÙ ÝáõÛÝ Ó»õáí í»ñ³·ñí»óÇÝ ØáëÏí³ÛÇ ¨ Ô³ñëÇ å³Ûٳݳ·ñ»ñáõÙ: àôÞ²¸ðàôÂÚàôÜ. 12.03.1920Ã. ´ñÇï³Ýdz, Æï³Édz, ²ØÜ, üñ³Ýëdz гۻñÇ Ù³Ý¹³ïÁ ïí»óÇÝ ²½·»ñÇ ÉÇ·³ÛÇÝ` Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ å³ï׳éáí Ññ³Å³ñí»ó: ú·áëïáëÇ 10-ÇÝ ëïÇå»óÇÝ ¹»é»õë ë³ÑÙ³ÝÝ»ñ ãáõÝ»óáÕ Ð³Û³ëï³ÝÁ ׳ݳã»É: Ðá¹í. 89 ÂáõñùÇ³Ý ÷á˳Ýó»ó г۳ëï³ÝÇ ë³ÑÙ³ÝÝ»ñÇ Ñ³ñóÁ ²ØÜ å黽ǹ»ÝïÇÝ: ²Ñ³, û ÇÝãáõ± ¿ñ ÂáõñùÇ³Ý ß³Ñ³·ñ·éí³Í ·áÝ» ÙÇ ÷áùñ г۳ëï³Ý ϳéáõó»ÉáõÝ` ÇëÏ Ð³Û³ëï³ÝÇ çÑáõ¹Ý»ñÁ Áݹ³é³çáõÙ ¿ÇÝ: 1920 Ã. 4-Á ¹»Ïï»Ùµ»ñÇ çÑáõ¹ ê³ñ·Çë γëÛ³ÝÁ гÛÑ»ÕÏáÙÇ Ý³Ë³·³Ñ: 1921 Ã. ÷»ïñí³ñÇ 18-Á : 9-ñ¹ ѳÛÏ³Ï³Ý ç³ñ¹Á : æÑáõ¹ ¹³ßݳÏÝ»ñÁ ϳ½Ù³Ï»ñå»óÇÝ

- 387 -

ѳϳëáí»ï³Ï³Ý ³åëï³ÙµáõÃÛáõÝ, ϳñÙÇñ µ³Ý³ÏÁ ¹³Å³Ý³µ³ñ ×Ýß»ó: ´Ý³ÏãáõÃÛ³Ý ù³Ý³ÏÁ г۳ëï³ÝáõÙ ³ÛÝå»ë ¿É ùÇã ¿ñ, Ïáïáñ³ÍÇ ù³Ý³ÏÁ ³ÝѳÛï ¿, ϳñ»ÉÇ ¿ ÙdzÛÝ Ïé³Ñ»É: 1921 Ã. Ù³ñï: êáÕáÙáÝ Â»ÑÉ»ñÛ³ÝÁ ´»éÉÇÝáõÙ ë³ïϳóñ»ó ³ñÛáõݳñµáõ çÑáõ¹ ³Ñɳà ÷³ß³ÛÇÝ: ¶»ñÙ³Ý³Ï³Ý ¹³ï³ñ³ÝÁ Ýñ³Ý ³ñ¹³ñ³óñ»ó: 1921 Ã. 16-Á Ù³ñïÇ : ØáëÏí³ÛÇ ÏáÝý»ñ³ÝëÁ: æÑáõ¹ îñáóÏÇÝ áõ γñ³Ë³ÝÛ³ÝÁ, çÑáõ¹ »ñÇïÃáõñù»ñÁ, êï³ÉÇÝÇ Ù³ëݳÏóáõÃÛ³Ùµ ´³ÃáõÙÁ ïí»óÇÝ ìñ³ëï³ÝÇÝ, Ùݳó³Í ²ñ»õÙïÛ³Ý Ð³Û³ëï³ÝÁ Âáõñù»ñÇÝ:

1921 à ٳÛÇëÇ 21-Çó: êáí»ï³Ï³Ý г۳ëï³ÝÁ ջϳí³ñáõÙ ¿ µáÉß»õÇÏ, ÇëϳϳÝ

Ññáë³Ï³ÛÇÝ í³Ûñ³· ²É»ùë³Ý¹ñ ØÛ³ëÝÇÏÛ³ÝÁ: Ð³Û ³ÙµáÕç Ùï³íáñ³Ï³Ï³ÝáõÃÛ³ÝÁ ÷³Ï»ó µ»ñ¹»ñáõÙ ¨ ·Ý¹³Ï³Ñ³ñ»ó: ²Ý·³Ù Ô³ñ³ÝÉáõÕ ·ÛáõÕÁ çÑáõ¹Ý»ññÇ å³ïíÇÝ 1926 Ãí. í»ñ³Ýí³Ý»ó سñïáõÝÇ (Ù³ñ»ñÁ çÑáõ¹Ý»ñÇ Ý³Ë³Ñ³Ûñ»ñÝ »Ý): 1921 Ã. 13-Á ÝáÛ»Ùµ»ñÇ: Ô³ñëÇ ä³Ûٳݳ·ÇñÁ: ÎñÏÝí»ó ÝáõÛÝ ØáëÏí³ÛÇ å³Ûٳݳ·ÇñÁ: ºí ³Ûëù³Ý Ñ»ßï áõ ѳë³ñ³Ï, ÙÇ í³·áÝÇ Ù»ç, г۳ëï³ÝÁ ͳ˻óÇÝ, áñÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ³ñ·³ëÇùÁ ѳݹÇë³ó³í æÑáõ¹Á: гÛÏ³Ï³Ý ÏáÕÙÇó å³Ûٳݳ·ÇñÁ ëïáñ³·ñ»óÇÝ` ²ëù³Ý³½ Øé³íÛ³ÝÁ äáÕáë سÏÇÝóÛ³ÝÁ

1923 Ãí. ºñ»õ³Ýáõ٠ϳ½Ùí»ó ²ñÙ»ÝýÇÉÙÁ 1933 Ãí. 22-ñ¹ çÑáõ¹ ¹³ßݳÏÝ»ñÇ ÁݹѳÝáõñ ÅáÕáíÁ ÁݹáõÝ»ó áñáßáõ٠г۳ëï³ÝÇ

ï³ñ³ÍùáõÙ ¹³¹³ñ»óÝ»É Çñ ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ: 1937 Ã. 10-ñ¹ ѳÛÏ³Ï³Ý ç³ñ¹Á :250.000 Ñ³Û ¹³ñÓ³Ý ÏáÙáõÝÇëï³Ï³Ý ï»éáñÇ ½áÑ»ñ: 1941-45-- гÛñ»Ý³Ï³Ý å³ï»ñ³½ÙÇ ½áÑ»ñÁ` Ùáï 350.000 ѳÛ: ´³Ûó ïí»óÇÝù 5 Ù³ñß³É, ѳñÛáõñÇó ³í»ÉÇ ·»Ý»ñ³É, 114 êáí»ï³Ï³Ý ØÇáõÃÛ³Ý Ñ»ñáë: 1985 Ã. -- æÑáõ¹ ¶áñµ³ãÛáíÁ êêÐØ-Ç Õ»Ï³í³ñ 1988 Ã. --- êåÇï³ÏÇ ³ñÑ»ëï³Ï³Ý »ñÏñ³ß³ñÅÁ: ¼áÑí»ó 23.390 Ù³ñ¹: 1988 Ã. --- ѳÛÏ³Ï³Ý ç³ñ¹Á êáõÙ·³ÇÃáõÙ: 1990 Ã. --- ѳÛÏ³Ï³Ý ç³ñ¹Á ´³ùíáõÙ 1991 Ã. --- г۳ëï³ÝÇ µÝ³ÏãáõÃÛáõÝÁ 3.574.500 Ù³ñ¹: ê²î²Ü²Ú²Î²Ü öàðÒàôÂÚàôÜÀ ìºðêÎêìºò: 1991 Ã. 16 ÑáÏï»Ùµ»ñÇ :æÑáõ¹ È»õáÝ î»ñ-ä»ïñáëÛ³ÝÁ г۳ëï³ÝÇ Ý³Ë³·³Ñ:

- 388 -

1991 Ã. ì»ñçÇÝ áõÃÁ ï³ëݳÙÛ³ÏÝ»ñÇó Ñ»ïá ³é³çÇÝ ³Ý·³Ù Ñ³Û ãù³íáñÝ»ñ: §²ñ³-

ñ³ï å»ïáõÃÛáõݦ ë³ï³Ý³Û³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛ³Ý Íñ³·ñ»ñÁ í»ñëÏëí»óÇÝ:

1992 à --- ²¹ñµ»ç³ÝÁ ëÏë»ó êï»÷³Ý³Ï»ñïÇ éÙµ³ÏáÍáõÙÁ : 1991-94--- Ô³ñ³µ³ÕÛ³Ý å³ï»ñ³½ÙÇ ½áÑ»ñÁ – Ùáï 10 ѳ½³ñ Ù³ñ¹ 2008 Ã. г۳ëï³ÝÇ µÝ³ÏãáõÃÛáõÝÁ 3.230.000 Ù³ñ¹ å³ßïáÝ³Ï³Ý ïíÛ³ÉÝ»ñáí 1998-2008Ã.Ã. Ð³Û ³½·Ç ù³Ý³ÏÁ Ýí³½»É ¿ 1.500.000–áí: ê³ »Õ»éÝ ¿, §Ë³Õ³Õ¦ å³Û-

Ù³ÝÝ»ñáõÙ: ê³ §²ñ³ñ³ï¦ å»ïáõÃÛ³Ý ëï»ÕÍÙ³Ý ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛ³Ý ·áñÍÝ³Ï³Ý Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý ß³ñáõݳÏáõÃÛáõÝÝ ¿. »á¹áñ лñóÉÇ, гÙǹÇ, ºñÇïÃáõñù»ñÇ Ù»Ãá¹Ý»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï³ÏÇó ëϽµáõÝùÝ»ñÇ ÏÇñ³éٳٵ:

ºÃ» êáí»ï³Ï³Ý ÙÇáõÃÛ³Ý ûñáù 11 ÍÝÝ¹Ç ¹ÇÙ³ó 3 Ù³Ñ ¿ñ, ³å³ 2008Ã. 11 ÍÝÝ¹Ç ¹ÇÙ³ó 7-Ý ¿ ٳѳÝáõÙ: ê³ ¹»é ÙdzÛÝ å³ßïáÝ³Ï³Ý ïíÛ³ÉÝ»ñáí: ÐÇí³Ý¹³óÇáõÃÛáõÝÁ

Ñ³Û ³½·Ç Ùáï ³×»É ¿ 70—560%-áí: Ð³Û Ï³Ý³Ûù ¨ ³ÕçÇÏÝ»ñ ѳÛïÝí»É »Ý Ù³ñÙÝ³Í³Ë ï³ñ³ÍùÝ»ñáõÙ: ºñ»ù ³Ý·³Ù ³í»É³ó»É ¿ ³ÙáõëݳÉáõÍáõÃÛ³Ý ù³Ý³ÏÁ: Øáï³íáñ³å»ë 0.5 ÙÇÉÇáÝ Ñ³Û Å³Ù³Ý³Ï³íáñ³å»ë û ÁݹÙÇßï ³ñï³·³ÕÃ»É ¿: ´Ý³ÏãáõÃÛ³Ý Ï»ëÇó ³í»ÉÇÝ Í³Ûñ³Ñ»Õ ³Õù³ï ¿: ´áõÅë³Ï³·Ý»ñÁ ³½·Ç ѳٳñ µ³ó³ñӳϳå»ë ³Ýѳë³Ý»ÉÇ »Ý: ¸åñáóÝ»ñÇ ³ß³Ï»ñïÝ»ñÇ ù³Ý³ÏÁ 4-5 ³Ý·³Ù Ýí³½»É ¿: ¸åñáóÝ»ñÇ 80 %-Á ãÇ Ñ³Ù³å³ï³ë˳ÝáõÙ å³Ñ³ÝçíáÕ Ù³Ï³ñ¹³ÏÇ ë³Ý¹Õ³ÏÇÝ: Ð³Û ³ÕçÇÏÝ»ñÁ Ùݳó»É »Ý ïáõÝÁ, Ñ³Û »ñÇï³ë³ñ¹Ý»ñÁ èáõë³ëï³ÝÝ»ñáõÙ ³å³µ³ñá۳ϳݳÝáõÙ »Ý: 1480 ÑÇÙݳñÏ Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ³í»ñí³Í »Ý: ¶ÛáõÕ³ïÝï»ëáõÃÛáõÝÁ óɳÝí³Í ¿` ·áñÍáõÙ ¿ 26 ïáÏáëáí: г۳ëï³ÝÇ Áݹ»ñùÇ ³Ñé»ÉÇ ³ñÅáÕáõÃÛ³Ùµ ѳñëïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ (áëÏÇ 20-30 ïáÝݳ/ï³ñ»Ï³Ý, åÕÇÝÓ, ÙáÉǵ¹»Ý, ³ÉÛáõÙÇÝ, µÝ³Ï³Ý ù³ñ³ï»ë³ÏÝ»ñÁ, ³Ýï³éÝ»ñÁ áñå»ë ÷³Ûï³ÝÛáõÃ, ѳÝù³ÛÇÝ çñ»ñÁ) ³Ù»Ý³·Çß³ïÇã Ó»õáí ѳ÷ßï³ÏíáõÙ »Ý çÑáõ¹Ý»ñÇ ÏáÕÙÇó: ºñµ êáí»ïÁ ù³Ý¹»óÇÝ, г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý ³½·³ÛÇÝ Ñ³ñëïáõÃÛáõÝÁ ³é³Ýó ÑáÕÇ, Áݹ»ñùÇ ¨ ³Ýï³éÝ»ñÇ ³ñÅ»ùÇ, êáí»ïÇ Ý»ñùÇÝ ·Ý»ñáí ϳ½ÙáõÙ ¿ñ 41.824.0 ÙÇÉÇáÝ éáõµÉÇ: èáõµÉÇÝ ¹áɳñÇó ³Ý·³Ù óÝÏ ¿ñ, ÇëÏ Ý»ñùÇÝ ·Ý»ñÁ 5 ¹áÉɳñÇ ³ñÅ»ù áõÝ»Ý: ²Ûëûñ ³Û¹ ³Ù»ÝÁ ·áÛáõÃÛáõÝ ãáõÝÇ: ²ÛÝÇÝã ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý ÙÇ ß³ñù ÙÇÉÇáݳï»ñ ³Ý·³Ù ÙÇÉdzñ¹³ï»ñ çÑáõ¹Ý»ñ, Çñ»Ýó Ñ»éáõëï³ï»ëáõÃÛáõÝÝ»ñÝ áõ µ»Ù³Ñ³ñóÏÝ»ñÁ Ñ»Õ»Õ³Í ³Ýï³Õ³Ý¹ ѳñ»Ù³ÝÛáõà ¹áõñëåñÍáõÏÝ»ñáí, áñáÝù ¹ñ³Í г۳ëï³ÝÁ í³Û»ÉáõÙ »Ý áõ гÛÇ áõë»ñÇÝ 6 ÙÇÉdzñ¹ ¹áɳñ å³ñïùÁ µ³ñ¹áõÙ: ¶ñÇ·áñÇëÝ»ñÁ ˳ճë»Õ³ÝÇÝ »Ý ¹ñ»É ²ñó³ËÇ ÑáÕ»ñÇ Ñ»ï ѳÝÓÝÙ³Ý ¨ γñëÇ å³Ûٳݳ·ñÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ ÂáõñùdzÛÇ Ñ»ï ë³ÑÙ³ÝÇ ×³Ý³ãÙ³Ý Ñ³ñó»ñÁ, áñÁ ѳí»ñÅ Ùáé³óáõÃÛ³Ý Ïµ»ñÇ Ð³Û¹³ïÇ ¨ гÛáó ºÕ»éÝÇ Ñ³ñó»ñÇ Ñ»ï³·³ µáÉáñ Íñ³·ñ»ñÁ: ²ñó³ËÇ çÑáõ¹³Ï³Ý³óÙ³Ý Íñ³·ÇñÁ ß³ï Éáõñç ѳñó ¿ ¨ çÑáõ¹Ý»ñÁ ³ÛÝ Çñ³Ï³Ý³óÝ»Éáõ ѳٳñ áñáᯐ »Ý áã ÙÇ ç³Ýù ãËݳۻÉ: ø³ÝÇ, áñ ²¹ñµ»ç³ÝÇ Ï³½ÙÇ Ù»ç ÙïóÝ»Éáí ³Û¹ ѳñóÁ Ïáõݻݳ ³Ýßáõßï ѻﳷ³ ÏáñͳÝÙ³Ý íï³Ý·Ý»ñ, áõ½áõÙ »Ý ²ñó³ËÁ ßñç³å³ïáÕ ßñç³ÝÝ»ñÁ ѳÝÓÝ»Ý ²¹ñµ»ç³ÝÇÝ, áñå»ë½Ç ëÇñ³ß³Ñ»Ý ²¹ñµ»ç³ÝÇ ëÇñïÁ ¨ ÙÇ»õÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï Ð³Û³ëï³ÝÇ Ñ»ï ÁݹѳÝáõñ ë³ÑÙ³Ý ãáõݻݳ: ²ÛÝ, áñ ´»·ÇÝÝ áõ ÞÙáÝ ä»ñ»ëÁ ²ñó³ËÇ Çµñ çÑáõ¹³Ï³Ý ï³ñ³Íù ÉÇÝ»ÉÁ ÙÇ ù³ÝÇ ï³ñÇ ³é³ç µ³ó³ñÓ³Ï Ñ³Ûï³ñ³ñ»óÇÝ` ¹³ Çñ»Ýó ³ÝÓÝ³Ï³Ý Ý³Ë³Ó»éÝáõÃÛáõÝÁ ã¿ñ, ¹³ ¹»é»õë ´ÇµÉdzÛáõÙ Ýϳñ³·ñí³Í ÜáÛÇ ²ð²ð²î Çç»õ³Ý»Éáõ ÷³ëïÝ ¿, ÇÝãÁ ÙÇç³½·³ÛÇÝ çÑáõ¹³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ` سëáݳϳÝáõÃÛáõÝÝ áõ êÇáݳϳÝáõÃÛáõÝÁ ³Ù»Ý ·Ýáí å»ïù ¿ Çñ³Ï³Ý³óÝ»Ý: ê³ ³ñ¹»Ý ³Ûëûñ ¿ ϳï³ñíáõÙ` Ù»ñ ûñ»ñáõÙ ¨ Ù»ñ Ý»ñϳÛáõÃÛ³Ùµ: Øݳó³ÍÁ ÃáÕÝáõÙ »Ù ³Ù»Ý ÙÇ Ñ³Ûñ»Ý³Ýí»ñ áõ ³½·³ë»ñ ѳÛÇ áñáßáõÙÁ ϳ۳óÝ»ÉáõÝ:

- 389 -

§Ô²ð²´²Ô¦

ÎàØÆîºÆ Æ Ð²Úî ¶²ÈÀ

êáí»ïÇ Ï³Ý˳Ùï³Íí³Í ³í»ñáõÙÁ µ³óÇ çÑáõ¹Ý»ñÇó áã áùÇ Ñ³ÛïÝÇ ã¿ñ: àñå»ë½Ç Çñ³Ï³Ý³óí»ñ Ùï³ÑÕ³óáõÙÁ, ѳñϳíáñ ¿ñ ÏïñáõÏ ¨ ѳٳñÅ»ù ã³÷Ç ³éÇÃ: ²Û¹åÇëÇ ³éÇÃÝ»ñ ϳñáÕ ¿ÇÝ Ñ³Ý¹Çë³Ý³É ÙdzÛÝ êáí»ïÇ Ù³ßï³µáí ³½·³ÙÇçÛ³Ý ÁݹѳñáõÙÝ»ñÁ: ¸»é»õë µáÉß»õÇÏÛ³Ý Å³Ù³Ý³ÏÝ»ñÇó Ùݳó³Í ³Û¹åÇëÇ ÏÇë³ÉáõÍí³Í ѳñó»ñÇó ¿ÇÝ úßÁ` àô½µ»Ïëï³ÝáõÙ, äñǹݻëïñáí³Ý` Øáɹáí³ÛáõÙ, гñ³í³ÛÇÝ úë»ïdzÝ` ìñ³ëï³ÝáõÙ, ÔñÇÙÁ` àôÏñ³ÇݳÛáõÙ, ÐÛáõëÇë³ÛÇÝ ÎáíϳëÇ Ñ³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ: ²Ûë µáÉáñ å³ñ³·³Ý»ñÝ ¿É ÷³ëïáñ»Ý ·áñÍÇ ¹ñí»óÇÝ: àñå»ë½Ç Ô³ñ³µ³ÕÇ Ñ³ñóÁ µ³ñÓñ³óí»ñ, ζ´-Ç Õ»Ï³í³ñáõÃÛ³Ùµ гÛëï³Ýáõ٠ϳ½Ù³Ï»ñåí»ó §Ô³ñ³µ³Õ¦ ÏáÙÇï»Ý: Üå³ï³ÏÝ ¿ñ` ëï³Ý³É ³ñÑ»ëï³Ï³Ý ³½·³ÛÇÝ Ñ»ñáëÝ»ñ, ѳٳå³ï³ëË³Ý ³½·³ÛÇÝ ïñ³Ù³¹ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ßÇϳó³Í ÙÃÝáÉáñï, ¨ ë³¹ñ³Ýù-ϳÛÍ, áñÇó ¨ å»ïù ¿ µéÝÏí»ñ êáí»ïÇ ù³Ý¹Ù³Ý Ññ¹»ÑÁ: ø³ÝÇ áñ ѵñÛ³Ï³Ý Ï³Ý˳Ùï³Íí³Í ·»ñÍñ³·Çñ ¿ñ Çñ³Ï³Ý³óíáõÙ, ÙdzÙÇï ÏÉÇÝÇ ³Ý·³Ù Ùï³Í»ÉÁ, áñ Ù³ëݳÏÇóÝ»ñÇó ·áÝ» Ù»ÏÁ ϳñáÕ ¿ñ ÉÇÝ»É áã-ѵñÛ³: òèàô-Ý, Øàê겸-Á, ζ´-Ý ÇѳñÏ» áõÝ»ÇÝ Ý³Ëûñáù ݳ˳ï»ëí³Í ϳ¹ñ»ñ, ÙÝáõÙ ¿ñ ÙdzÛÝ ëÏë»É ·áñÍÁÝóóÁ, ϳñ·³íáñ»É ëïñ³ï»·Ç³Ý: ܳ˳å³ïñ³ëï³í³Í ϳ¹ñ»ñÁ ϳ½Ù»óÇÝ §Ô²ð²´²Ô¦ ÏáÙÇï»Ý: ȺìàÜ îºð—äºîðàêÚ²Ü---ζ´-Ç ëå³: سï»Ý³¹³ñ³ÝÇ ³í³· ·Çï³³ß˳ïáÕ, ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¹áÏïáñ: 1990× Ð.ê.ê. Ð ¶»ñ³·áõÛÝ ÊáñÑñ¹Ç ݳ˳·³Ñ 1991à û·áëïáëÇ 19 ¶Îâä åáõïãÇó Ñ»ïá ÎáÙáõÝÇëï³Ï³Ý Îáõë³ÏóáõÃÛáõÝÁ ³ñ·»Éí»ó 1991Ã.—Ð.Ð. ܳ˳·³Ñ ´²´ÎºÜ ²ð²ðøòÚ²Ü---ºñ»õ³ÝÇ ä»ï³Ï³Ý ѳٳÉë³ñ³ÝÇ Ù³Ã»Ù³ïÇϳÛÇ ³ÙµÇáÝ, ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¹áÏïáñ, 1991Ã-- Ð.Ð. ²½·³ÛÇÝ ÄáÕáíÇ Ü³Ë³·³Ñ ì²¼¶ºÜ زÜàôÎÚ²Ü---ºñ»õ³ÝÇ ä»ï³Ï³Ý гٳÉë³ñ³ÝÇ Ù³Ã»Ù³ïÇÏ 1990×Ð.Ð. ì³ñã³å»ï: êïÇå»óÇÝ Ññ³Å³ñ³Ï³Ý ï³É ËáñÑñ¹³ñ³ÝáõÙ` Édz½áñáõÃÛáõÝ å³Ñ³Ýç»Éáõ ѳٳñ: ÐÇÙÝ³Ï³Ý Ã»½Á` »ñÏÇñÁ å»ïù ¿ å³ÑÇ ÅáÕáíñ¹Ç 5% ѳñáõëïÁ: Æñ³Ï³Ý³óñ»ó ³é³çÇÝ ¿ùëå»ñÇÙ»Ýï³É ë»÷³Ï³Ý³ßÝáñÑáõÙÁ` ï³ùëáå³ñÏÁ: Ðñ³Å³ñ³Ï³ÝÇ å³ï׳éÁ ϳ¹ñ³ÛÇÝ ÇÝùݳϳ٠ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ ¿ñ, ÙÇÉÇáݳï»ñÝ»ñ Ý߳ݳϻÉÁ: ´éÝ»óÇÝ í³ÉÛáõï³ÛÇÝ ÙÇçáóÝ»ñÁ ѳ÷ßï³Ï»Éáõó: Ð.Ð. áõÝ»ñ »ñ»ù ݳí` ѳÝϳñͳÏÇ Ïáñ³Ý: ²ñï³ùÇÝ ³é»õïñÇ Ý³Ë³ñ³ñ ºë³ÛÇ êï»÷³ÝÛ³ÝÁ ѳÝϳñͳÏÇ ·áÉáñß³ó³í (·áõó» »õë Ù»Ï çÑáõ¹ ѳٵ³ñÓí»±ó): ²Þàî زÜàôâ²ðڲܗêïí»ñ³ÛÇÝ Ï³ñ¹ÇݳÉ: ºñ»õ³ÝÇ ä»ï³Ï³Ý гٳÉë³ñ³ÝÇ ÏáÙ»ñÇïÙÇáõÃÛ³Ý ù³ñïáõÕ³ñ 1991×Ð.Ð. Ý»ñùÇÝ ·áñÍ»ñÇ Ý³Ë³ñ³ñ, ³½·³ÛÇÝ ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý ·Íáí ݳ˳·³ÑÇ ËáñÑñ¹³Ï³Ý: È»õáÝ î»ñ-ä»ïñáëÛ³ÝÇó ÏáÝýÉÇÏïáí ³é³ÝÓݳó³í: вش²ðÒàôØ ¶²ÈêîÚ²Ü---ºñ»õ³ÝÇ ä»ï³Ï³Ý гٳÉë³ñ³ÝÇ å³ïÙ³µ³Ý 1991Ã--ºñ»õ³ÝÇ ù³Õ³ù³å»ï: ø³Õ³ù³Ï³Ý ÙáïÇí³ódzÛáí ëïÇå»óÇÝ Ññ³Å³ñ³Ï³Ý ï³É: ²Ýó³í µÇ½Ý»ëÇ: î»éáñáí ëå³Ýí»ó: Àëï ²ßáï سÝáõã³ñÛ³ÝÇ` ëå³Ý»É »Ý ¹³ßݳÏÝ»ñÁ /¸³ßݳÏÝ»ñÇ Ïáõë³ÏóáõÃÛáõÝÁ ÷³Ï»Éáõ ÙáïÇí³ódz ¿ñ/: ê²ØêàÜ Ô²¼²ðÚ²Ü--ºñ»õ³ÝÇ ä»ï³Ï³Ý гٳÉë³ñ³ÝÇ å³ïÙ³µ³Ý 1991×ä³ï·³Ù³íáñ:²Ñ³íáñ ϳëϳͳÙÇï: ¼µ³Õí»É ¿ ½ÇÝí³Í çáϳïÝ»ñáí: Ødzíáñí³Í àôÅ»ñÇ Þï³µ--ØàôÞ ì²Üà êÆ𲸺ÔÚ²Ü--ºñ»õ³ÝÇ ·ñáÕÝ»ñÇ ÙÇáõÃÛáõÝ--³ñӳϳ·Çñ Ð.Ð.Þ.—ݳ˳·³Ñ: 1991×Ð.Ð. Ý»ñùÇÝ ·áñÍ»ñÇ Ý³Ë³·³Ñ: ºñ»õ³ÝÇ ù³Õ³ù³å»ï: ÎñÇÙÇݳÉÁ í»ñ³óñ»ó: æáϳïÝ»ñÁ ë³ÝÓ»ó: êï»ÕÍ»ó ë»÷³Ï³ÝÁ: лï³Ëáõ½áõÃÛ³Ý Ù»ç ¿: ¸²ìÆ ì²ð¸²ÜÚ²Ü--ºñ»õ³ÝÇ ä»ï³Ï³Ý гٳÉë³ñ³ÝÇ ýǽÇÏ 1991Ã.--²ñï³ùÇÝ Ñ³ñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³ÝÓݳÅáÕáíÇ Ý³Ë³·³Ñ: ì³½·»Ý سÝáõÏ۳ݳϳÝ: ì³½·»Ý سÝáõÏÛ³ÝÁ µ³ó»ó ²ÄØ Ïáõë³ÏóáõÃÛáõÝÁ` ·Ý³ó ³ÛÝï»Õ: È»õáÝÇÝ ÁݹÇÙ³¹Çñ: øáã³ñÛ³ÝÇ Å³Ù³Ý³Ï Ý³Ë³·³ÑÇ í»ñ³ÑëÏáÕ³Ï³Ý Í³é³ÛáõÃÛ³Ý å»ï:

- 390 -

ä»ï·áõÛùÇ Ï³é³í³ñáõÃÛ³Ý í³ñãáõÃÛ³Ý å»ï: Þ³ï ɳ÷»Éáõ ѳٳñ ùß»óÇÝ: ²Èºøê²Ü вÎà´Ú²Ü-- ºñ»õ³ÝÇ ä»ï³Ï³Ý гٳÉë³ñ³ÝÇ å³ïÙ³µ³Ý 1991×ö³Ëëï³Ï³ÝÝ»ñÇ ÙÇ·ñ³ódzÛÇ í³ñãáõÃÛ³Ý å»ï: Ü߳ݳÏí»ó ø³ß³Ã³ÕÇ í³ñã³Ï³½ÙÇ Õ»Ï³í³ñ: øáã³ñÛ³ÝÇ Å³Ù³Ý³Ï ¿É ÙÇ ùÇã ɳ÷»ó, ѳٳñ»óÇÝ Ñ»ñÇù ¿: è²ü²ºÈ Ô²¼²ðÚ²Ü--ºñ»õ³ÝÇ ä»ï³Ï³Ý гٳÉë³ñ³Ý ýǽÇÏ, ³Ï³¹»ÙÇÏ 1991×ÎñÃáõÃÛ³Ý ¨ ·ÇïáõÃÛ³Ý Ñ³ÝÓݳÅáÕáíÇ Ý³Ë³·³Ñ: ²ßáï سÝáõã³ñÛ³ÝÇ Ñ»ï ¿ñ: ÎÛ³ÝùÇ í»ñçÇÝ ßñç³ÝáõÙ È»õáݳϳÝ: سѳó»É ¿: ê²ØìºÈ ¶ºìàð¶Ú²Ü—سÙáõÉÇó 1991—È»õáÝÇ ³½·³ÛÇÝ ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý ·Íáí ËáñÑñ¹³Ï³Ý: Ü»ñùÇÝ ·áñÍ»ñÇ, å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý, ³½·³ÛÇÝ ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý Ñ³ÝÓݳÅáÕáíÇ Ý³Ë³·³Ñ: è³¹Çá--лéáõëï³ï»ëáõÃÛ³Ý å»ïÏáÙÇ Ý³Ë³·³Ñ: È»õáݳϳÝ: вÎ-áõÙ ¿: êϽµáõ٠γ½Ù³íáñí»ó в´-Á, ì³½·»Ý سÝáõÏÛ³Ý, ²ßáï سÝáõã³ñÛ³ÝÁ, ²ñÃáõñ ´³Õ¹³ë³ñÛ³ÝÁ Çñ»Ýó ë»õ ·áñÃÁ ³ñÇÝ ¿ÃÝÇÏ Ð³Û ³é³ç³ï³ñÝ»ñÇ Ñ³Ý¹»å, в´-Á ϳ½Ù³ÉáõÍ»óÇÝ` ϳéáõó»óÇÝ ÐÐÞ: ºðÎðà𸠾޲ÈàÜÀ ʲâÆÎ êî²Ø´àÈòÚ²Ü îºð ÐàôêÆΠȲ¼²ðÚ²Ü ²ð޲Π겸àÚ²Ü Þ²ì²ðÞ øàâ²ðÚ²Ü èà´ºðî øàâ²ðÚ²Ü êºðÄ ê²ð¶êÚ²Ü ì²¼¶ºÜ ê²ð¶êÚ²Ü

²Ûë µáÉáñ ¹»Ùù»ñÁ ¹»é»õë »ñϳñ áõ »ñϳñ ï³ëݳÙÛ³ÏÝ»ñ ÏÑÇß³ï³Ïí»Ý гÛÏ³Ï³Ý ¹³ë³·ñù»ñÇ ¿ç»ñáõÙ, áñå»ë çÑáõ¹³-Ù³ëáÝ³Ï³Ý ë³ï³Ý³Û³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛáõÝÁ Çñ³Ï³Ý³óÝ»Éáõ í»ñçÇÝ ÷áõÉÇ å³ÛÍ³é ¹»Ùù»ñ: ²Ûë Ù³ëÇÝ, áñå»ë ³Ù»Ý³Ã³ñÙ å³ïÙ³Ï³Ý áÕµ»ñ·³Ï³Ý ųٳݳϳßñç³ÝÇ Ýϳñ³·ñáõÙ` ϳï³ñíáõÙ ¿ “Ý»ñëÇó” ù³ç³ï»ÕÛ³Ï ³ÝÓݳíáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó ¨ »ë ÙdzÛÝ ÙÇ ß³ï Ñ»ï³ùñùÇñ ¹»åù ÑÇß³ï³Ï»Ù` -§ÐÐ ²½·³ÛÇÝ ÄáÕáíÇ Ñ³ÛïÝÇ ·Ý¹³Ï³Ñ³ñÙ³Ý ûñÁ` ÐáÏï»Ùµ»ñÇ 27-ÇÝ êîðഠºȴàîÀ г۳ëï³ÝáõÙ ¿ñ, ÇÝùݳÃÇéáí áõÕ»õáñí»ó ²ØÜ` »ñµ ѳÛïÝÇ ¹»åùÁ ³ñ¹»Ý ϳï³ñí»ó` ݳ û¹áõÙ ßñç³åïáõÛï ϳï³ñ»ó ¨ Ñ»ï í»ñ³¹³ñÓ³í г۳ëï³Ý¦:

ÆëÏ, û èáõëdzÛÇó áíù»ñ ¿ÇÝ ºñ»õ³ÝáõÙ ¨ ÇÝã Ýå³ï³Ïáí` ÑáõÛëáí »Ù ßáõïáí Ïϳñ¹³ù: ²é³ÛÅÙë µ³í³ñ³ñí»Ýù ÇÝï»éÝ»ïáõÙ áõ Ù³ÙáõÉáõÙ ï³ñ³Íí³Í ³ÛÝ Ññ³å³ñ³ÏáõÙÝ»ñáí, áñ, ǵñ èáõëdzÛÇ Î¶´-Ç ÙÇ Ý³ËÏÇÝ ëå³, áñÁ ³Û¹ ÁÝóóùáõ٠ѳïáõÏ Ñ³ÝÓݳñ³ñáõÃÛ³Ùµ Æëñá¿ÉÇó ·áñÍáõÕÙ³Ý Ù»ç ¿ »Õ»É ºñ»õ³ÝáõÙ, ÇÝã áñ Ù»ù»Ý³ÛÇ Ù»ç ï»ë»É ¿ Øàê겸-Ç ÙÇ ëå³ÛÇ áõ ÇÝã áñ ÷³ëï»ñÇ ÑÇÙ³Ý íñ³ Ýϳñ³·ñáõÙ ¿, áñ ÑáÏï»Ùµ»ñÇ 27Ç ³ñѳíÇñùÁ ϳ½Ù³Ï»ñå»É ¿ñ È»õáÝ î»ñ-ä»ïñáëÛ³ÝÁ, ݳ˳ï»ë»Éáí ¹»åùÇó Ñ»ïá ³éáõÙ Ïϳ½Ù³Ï»ñåíÇ ²½·³ÛÇÝ ÄáÕáíÇ ß»ÝùÇ íñ³, ܳÇñÇ ÐáõݳÝÛ³ÝÁ ϽáÑíÇ, ãµ³ó³Ñ³Ûïí³Í ÏÙݳ ÇñáÕáõÃÛáõÝÁ, ÇëÏ È»õáÝ î»ñ-ä»ïñáëÛ³ÝÁ ÝáñÇó Ï·³ Çß˳ÝáõÃÛ³Ý: ´³Ûó ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝÇ Ù»Ï ³ÛÉ ÇñáÕáõÃÛáõÝ, áñ, Ý³Ë Èîä-Ý »ñµ»ù éáõë³Ù»ï ãÇ »Õ»É, ì³½·»Ý ê³ñ·ëÛ³ÝÁ ³Û¹ ûñ»ñÇÝ ²ØÜ-Çó í»ñ³¹³éݳÉáõó ݳËÏÇÝÇó ßñç³åïáõÛï ·³Õ³÷³ñÝ»ñ ¿ñ ëÏë»É ³é³ç ù³ß»É, ÇëÏ é³½Ù³Ï³Ý ¹³ï³Ë³½ æѳݷÇñÛ³ÝÁ å³ßïáݳÝÏ ¿ñ å³Ñ³ÝçáõÙ` ³½³ï ËáëùÇ ³ñï³Ñ³ÛïÙ³Ý Ýå³ï³Ïáí (Çñ å³ßïáÝáõ٠ݳ Çñ³íáõÝù ãáõÝ»ñ å»ï³Ï³Ý ·³ÕïÝÇùÁ µ³ó³Ñ³Ûï»Éáõ), ³Û¹å»ë ¿É ãïíÇÝ, Ñ»ïá Ýñ³Ý ï»Õ³÷áË»óÇÝ ¹³ï³Ë³½Ç ï»Õ³Ï³É, ÙdzéÅ³Ù³Ý³Ï Ñ»ïá ·áñÍÇó ³½³ï»óÇÝ, áñÇó Ñ»ïá ݳ Ùï³í вÎ` Èîä-Ç Ùáï: àô ãÙáé³Ý³Ýù, áñ г۳ëï³ÝáõÙ ³Ûɳݹ³Ï ûÉÇ·³ñËÇ³Ý áõ ³Ù»Ý³ÃáÕáõÃÛáõÝÁ ëÏëí»ó áõ ·³·³ÃݳϻïÇÝ Ñ³ë³í øáã³ñÛ³Ý èáµ»ñïÇ ûñáù: ²Ûëï»Õ ËáñÑ»Éáõ ß³ï µ³Ý»ñ áõÝ»Ýù:

- 391 -

ê²î²Ü²Î²Ü öàðÒàôÂÚ²Ü ¸ðàÞØÀ ê³ï³Ý³Û³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛ³Ý Íñ³·ÇñÁ Âáñ³Ý ¿` ´ÇµÉdzÝ: Àëï Øáíë»ëÇ ÐÝ·³Ù³ïÛ³ÝÇ` ÜáÛÁ å»ïù ¿ ÑáÕ³Ýóí»ñ гÛùáõÙ, ë³ï³Ý ¹³ï³íáñÝ»ñÁ ¹³ï³á×é»ÇÝ Ð³ÛÇÝ` ³ÛÝ Çñ³Ï³Ý³óí»ó: ÈáõóÇý»éÁ` ë³ï³ÝÁ, áñÁ Áëï Üáñ Ïï³Ï³ñ³ÝÇ Ú²ÚîÜàôÂÚàôÜ Æ´ 16-Ç ÝáõÛÝ ÐÇëáõëÝ ¿, ¸³íÇ¹Ç ³ñÙ³ïÁ, å»ïù ¿ Çñ ³ÃáéÁ ¹Ý»ñ ²ëïí³ÍÝ»ñÇ ³ëïÕ»ñÇó µ³ñÓñ` ÇÝÓ ÃíáõÙ ¿ ³Û¹ Ù»ÏÁ ³ñ¹»Ý ãÇñ³Ï³Ý³ó³í: Üáñ Îï³Ï³ñ³ÝáõÙ ` Áëï سûõáëÇ 10:34-39 ÐÇëáõëÁ ³ëáõÙ ¿` §ØÇ Ï³ñÍ¿ù ÿ »ë »ñÏñÇ íñ³Û ˳ճÕáõÃÇõÝ Ó·»Éáõ »Ï³Û: ʳճÕáõÃÇõÝ Ó·»Éáõ ã»Ï³Û, Ñ³å³ ëáõñ: ì³ëÝ ½Ç »Ï³Û ïÕ³Ý Çñ ÑûñÙ¿Ý ½³ï»Éáõ áõ ³ÕçÇÏÁ` Çñ ÙûñÙ¿Ý áõ ѳñëÁ` Ï»ëáõñ¿Ý: سñ¹áõÝ ÃßݳÙÇÝ»ñÁ Çñ ÁÝï³ÝÇùÁ åÇïÇ ÁÉɳÝ: ²Ý áñ ѳÛñÁ ϳ٠ٳÛñÁ ÇÝÍÙ¿ ³õ»ÉÇ ÏëÇñ¿, ÇÝÍÇ ³ñųÝÇ ã¿ ¨ ³Ý áñ ïÕ³Ý Ï³Ù ³ÕçÇÏÁ ÇÝÍÙ¿ ³í»ÉÇ ÏÁ ëÇñ¿, ÇÝÍÇ ³ñųÝÇ ã¿: ²Ý áñ Çñ ˳ãÁ ã³éÝ»ñ áõ ÇÙ »ï»õ¿ë ·³ñ, ÇÝÍÇ ³ñųÝÇ ã¿: ²Ý áñ Çñ ³ÝÍÁ ÏÁ ·ïÝ¿, åÇïÇ ÏáñëÁÝóÝ¿ ½³ÝÇϳ ¨ ³Ý áñ Çñ ³ÝÓÁ ÇÝÍÇ Ñ³Ù³ñ ÏÁ ÏáñëÝóÝ¿, åÇïÇ ·ïÝ¿ ½³ÝÇϳ¦: ºí ³Ûë ³Ù»ÝÁ ³Ûëûñ Çñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝ ¿ ¹³ñÓ³Í, ù³ÝÇ áñ áõñÇß Ï»ñå ÉÇÝ»É ã¿ñ ϳñáÕ` §²Ûëå¿ë øñÇëïáë ݳѳå»ï³Ï³Ý, ÙáíëÇë³Ï³Ý ¨ ùñÇëïáÝ¿³Ï³Ý ïÝï»ëáõû³Ý Ù¿ç Ï’»ñ»õÇ Çµñ»õ ÙÇ»õÝáÛÝ ºÑáí³, ¨ Û³é³ç Ïï³ÝÇ ÙÇ»õÝáÛÝ Ù»Í Ýå³ï³ÏÁ áñ ¿ Çíñ ÅáÕáíñ¹Ç ÷ñÏáõÃÇõÝÁ¦,- ´³é³ñ³Ý êáõñµ ¶ñáó ¿ç 319: ¾É DZÝãÇ Ù³ëÇÝ ¿ ϳñ»ÉÇ Ëáë»É` ÅáÕáíáõñ¹Ý ¿É Çñ»Ýù »Ý` çÑáõ¹Ý»ñÁ:

Ð²Ú ²¼¶Æ ì𲠲ٻݳíï³Ý·³íáñ ¹ñáßÙÁ Ð³Û ³½·Ç íñ³` ¹³ ¶³É³Ë³ÛÇ Ñ»ï»õ³ÝùÝ»ñÝ »Ý: èÆî-Ç ûñ»ÝùÇ` î»É»·áÝÇ³Ç Ñ»ïù»ñÁ Ð³Û ·»ÝÇ íñ³ »ñϳñ áõ »ñϳñ ï³ñÇÝ»ñÇ Ù³ùñÙ³Ý Ï³ñÇù ¹»é»õë Ïáõݻݳ: êáóÇ³É³Ï³Ý ³Ý³å³Ñáí íÇ׳ÏÁ Ù»Ï ë»ñݹ³÷áËáõÃÛ³Ý ÁÝóóùáõÙ Ñ»ï»õÛ³ÉÝ ¿` ³) »ñÏáõ »ñ»Ë³ áõݻݳÉáõ ¹»åùáõÙ ãÇ ³×áõÙ µ) Ù»Ï »ñ»Ë³ áõݻݳÉáõ ¹»åùáõÙ »ñÏáõ ³Ý·³Ù Ýí³½áõÙ ¿  ì»ñçÇÝ 14 ï³ñÇÝ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ ³½·Ç ù³Ý³ÏÁ Ýí³½»É ¿ Ùáï 1.500.000-áí  ÐÇí³Ý¹³óÇáõÃÛ³Ý Ù³Ï³ñ¹³ÏÁ ³×»É ¿ 50-760%-áí  ´Ý³ÏãáõÃÛ³Ý µÝ³Ï³Ý ³×Á Ýí³½»É ¿ 400%-áí  ²ÙáõëݳÉáõÍáõÃÛáõÝÁ ³×»É ¿ 200%-áí  Þ³ñù³ÛÇÝ Ð³ÛÇ µÝ³Ï³ñ³Ý³ÛÇÝ ËݹñÇ ÉáõÍáõÙÁ Ýí³½»É ¿ ÙÇÝã»õ 0 %  ²ß˳ï³íáñÝ»ñÇ ÙÇçÇÝ »Ï³ÙáõïÁ Ýí³½»É ¿ 500%-áí  λÝë³Ãáß³ÏÁ Ýí³½»É ¿ 250%-áí  гó ·Ý»Éáõ ϳñáÕáõÃÛáõÝÁ Ýí³½»É ¿ 1600%-áí  ¶Çï³Ï³Ý ³ß˳ïáÕÝ»ñÇ ù³Ý³ÏÁ Ýí³½»É ¿ 600%-áí  àôë³ÝáÕÝ»ñÇ ù³Ý³ÏÁ Ýí³½»É ¿ 50-60%-áí  ¶ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³Ï³¹»ÙdzÛÇ 7 µ³ÅÇÝÝ»ñÁ ¨ 33 ÇÝëïÇïáõïÝ»ñÁ ã»Ý ·áñÍáõÙ  ²ñï³¹ñ³Ï³Ý ÑÇÙݳñÏ Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ 85% ãÇ ·áñÍáõÙ  ì³ñ»É³ÑáÕ»ñÁ Ùß³ÏíáõÙ »Ý Áݹ³Ù»ÝÁ 26%-áí  ¶ÛáõÕ³ïÝï»ë³Ï³Ý ï»ËÝÇϳÛÇ ¹ÇýÇóÇïÁ 90%-Çó ³í»É ¿  ä³ñ»Ý³ÛÇÝ ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý ³å³Ñáíí³ÍáõÃÛáõÝÁ 0 %-¿  ²½·Á ³ÝÑ³Ù»Ù³ï µ³ñáÛ³Éùí³Í ¿` ûï³ñ»óí³Í ѳñ³½³ï ѳÛñ»ÝÇùÇó  âù³íáñáõÃÛ³Ý ù³Ý³ÏÁ ·»ñ³½³ÝóáõÙ ¿ ³½·Ç 75%-Çó  ²½·Á µ³éÇë µáõÝ ÇÙ³ëïáí ³Ý·ñ³·»ï³ÝáõÙ ¿  ²½·Ç »ññáñ¹ Ù³ëÁ ³ñï³ùëí³Í ¿ ѳÛñ»ÝÇùÇó` ѳݳ峽ûñÛ³ ѳóÇ Ëݹñáí

- 392 -

вÚàò äºî²Î²ÜàôÂÚ²Ü ìð² ²Ûëûñ г۳ëï³ÝÁ ûÏáõå³óí³Í ¿ çÑáõ¹Ý»ñÇ ÏáÕÙÇó` Ïáéáõåódz ï»ñÙÇÝÁ, ¹³ ³ñï³ùÇÝ ³ß˳ñÑÇÝ ¨ ³Ý·Çï³ÏÇó гۻñÇÝ ÙáÉáñ»óÝ»Éáõ ѳٳñ ¿: æÑáõ¹Ý»ñÁ, Çñ»Ýù ÷áÕÇ Ï³ñÇù ãáõÝ»Ý, ÅáÕáíñ¹ÇÝ ÏáÕáåï»Éáõ ÇÙ³ëïÁ ÙdzÛÝ Ýñ³ÝáõÙ ¿, áñ ÅáÕáíñ¹Ç Ó»éùÇÝ Ñ³ÝϳñÍ ÷áÕ ãѳÛïÝíÇ, ãϳñáճݳ Ùdzíáñí»É’ ÁÙµáëï³Ý³É: ø³ÝÇ ¹»é Ï³Ý µ³½Ù³Ïáõë³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñ` ×Çßï ³Û¹ù³Ý ³Ý·³Ù Ù³ëݳïí³Í ÏÉÇÝÇ Ð³Û³ëï³ÝÁ: ²Ûëûñí³ Ð³Û³ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝÁ Ð³Û ³½·Ç ëÇñ»ÉÇ Ñ³Ûñ»ÝÇùÝ ¿, µ³Ûó áã Çñ å»ïáõÃÛáõÝÁ; ²Ûëûñí³ Ð³Û³ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ã»Ý Ý»ñϳ۳óÝáõÙ Ð³Û ³½·Ç ߳ѻñÁ á’ã Ý»ñùÇÝ, á’ã ³ñï³ùÇÝ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ëϽµáõÝùÝ»ñáõÙ; ²Ûëûñí³ Ð³Û³ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ã»Ý ó³ÝϳÝáõÙ Ý»ñϳ۳óÝ»É Ð³ÛÇ áÕµ»ñ·³Ï³Ý ³ÝóÛ³ÉÁ ÙÇç³½·³ÛÇÝ Çñ³í³ëáõ ³ïÛ³ÝÝ»ñÇÝ ¨ ѳÝñáõÃÛ³ÝÁ, áñå»ë ÙÇç³½·³ÛÝáñ»Ý ׳ݳãí³Í Çñ³í³Ï³Ý ¹ñáõÛÃÝ»ñÇÝ Ñ³Ù³å³ï³ë˳ÝáÕ ÇëÏáõÃÛáõÝ ¨ Ð³Û ³½·Ç ¨ гÛáó ï³ñ³ÍùÇ Ñ³Ý¹»å, »ÉÝ»Éáí §Ð³Û¹³ïǦ ³ÝÓ»éݳÙË»ÉÇ ÷³ëï»ñÇó ¨ Íñ³·ñ»ñÇó; ²Ûëûñí³ Ð³Û³ëï³ÝÇ Ñ³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ³Ýï»ëáõÙ »Ý ê÷ÛáõéùÇ ³Ýßñç³Ýó»ÉÇ Ý»ñϳÛáõÃÛáõÝÁ г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý Ý»ñùÇÝ ¨ ³ñï³ùÇÝ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ó»õ³íáñÙ³ÝÁ: Àݹѳϳé³ÏÁ, ³ß˳ïáõÙ »Ý µáÉáñ Ñݳñ³íáñ Ù»Ãá¹Ý»ñáí ûï³ñ»óÝ»É Ð³Ûñ»ÝÇùÇó: ²Û¹ Ýå³ï³ÏÇÝ ¿ ͳé³ÛáõÙ Ýáñ³ëï»ÕÍ ë÷ÛáõéùÇ Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝÁ; 1920 Ã. Ãáõñù³Ï³Ý Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ¹³ï³å³ñï»É »Ý »ñÇïÃáõñù»ñÇÝ Ù³Ñ³å³ïÅáí` Ýñ³Ýó ϳï³ñ³Í á×ñ³·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ, ÇëÏ ¹³ Ù»ù»Ý³Û³µ³ñ Ý߳ݳÏáõÙ ¿, áñ Ýñ³Ýù ¹»é»õë ³ÛÝ Å³Ù³Ý³Ï Ø»Í ºÕ»éÝÁ ׳ݳã»É »Ý` ÇëÏ Ù»ñáÝù ³Û¹ Ù³ëÇÝ ÉéáõÙ »Ý: ´³Ûó Æëñá¿ÉÁ, áñÁ »ñ»ù ѳ½³ñ ï³ñÇ ¿ ³é³Ýó ѳÛï³ñ³ñÙ³Ý Ý»Ý· å³ï»ñ³½Ù ¿ í³ñáõ٠гÛÇ ¹»Ù ¨ ÃáõñùÇ Ó»éùáí Çñ³Ï³Ý³óñ»ó Ø»Í ºÕ»éÝÁ, ÇÝãáõ û Ý»ñϳ г۳ëï³ÝÇ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÇÙÇï³óÝáõÙ »Ý, ǵñ ³Û¹ í³Ûñ³·Ý»ñÁ áõ½áõÙ »Ý ÁݹáõÝ»É Ð³Ûáó ó»Õ³ëå³ÝáõÃÛáõÝÁ: ÜáõÛÝ` ëïáñ Ýå³ï³ÏÝ»ñáí ³Û¹ Çß˳ݳíáñÝ»ñÁ áõ½áõÙ »Ý, áñ г۳ëï³ÝÁ ׳ݳãÇ ²ñó³ËÇ ³ÝϳËáõÃÛáõÝÁ` ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñµ ²ñó³ËÁ г۳ëï³ÝÇ Ù³ë ¿ ϳ½ÙáõÙ: ²Ûëûñ ÂáõñùdzÛÇ Ñ»ï í³ñ³Í ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ áã ³ÛÉ ÇÝã ¿, »Ã» áã å»ï³Ï³Ý ¹³í³×³ÝáõÃÛáõÝ: ´³ó»Éáí Âáõñù-гÛÏ³Ï³Ý ë³ÑÙ³ÝÁ å»ï³Ï³Ýáñ»Ý ·ñ³Ýóí³Í ÷³ëï³ÃÕûñÇ ÑÇÙ³Ý íñ³, Ý߳ݳÏáõÙ ¿ å»ï³Ï³Ýáñ»Ý ׳ݳã»É ³Û¹ ë³ÑÙ³ÝÁ: ÆëÏ å»ï³Ï³Ýáñ»Ý ׳ݳã»É ³Û¹ ë³ÑÙ³ÝÁ, Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ׳ݳã»É Ô³ñëÇ å³Ûٳݳ·ÇñÁ: ÆëÏ Ô³ñëÇ å³Ûٳݳ·ÇñÁ гۻñÁ ã»Ý ÏÝù»É, ³ÛÝå»ë, áñ ³Û¹ ÑáÕ»ñÁ Ù»ñ` ѳÛÏ³Ï³Ý ÑáÕ»ñÝ »Ý ¨ ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ ë³ÑÙ³ÝÁ Áݹ³Ù»ÝÁ ³Ý»ùëdzÛÇ ³ñ¹ÛáõÝùáí ÇÝùݳϳ٠·Í³Í, ÙÇç³½·³ÛÇÝ áõÅ ¨ ׳ݳãáõÙ ãáõÝ»óáÕ í³ñã³Ï³Ý ·Í»ñ »Ý: ÆëÏ Ô³ñ³µ³ÕÇ Ñ³ñóÇ Ù»çµ»ñáõÙÁ Áݹ³Ù»ÝÁ ÅáÕáíñ¹ÇÝ ÙáÉáñ»óÝ»Éáõ å³ñ³·³Ý»ñ »Ý: ²¹ñµ»ç³ÝÁ ÏÝù»Éáí 1994Ã. ¹»Ïï»Ùµ»ñÇÝ ½Çݳ¹³¹³ñÇ å³Ûٳݳ·Çñ Ô³ñ³µ³ÕÇ Ñ»ï, Ù»ù»Ý³Û³µ³ñ ׳ݳã»É ¿ Ô³ñ³µ³ÕÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝÁ, ³ÛÝå»ë, áñ Ô³ñ³µ³ÕÇ Ñ³ñóÁ ÉÇáíÇÝ ÉáõÍí³Í ¿: ²¹ñµ»ç³ÝÇ ÏáÕÙÇó ³Ù»Ý ÙÇ áïݳӷáõÃÛáõÝ ÏѳٳñíÇ ³Ý»ùëdz: ÆëÏ ²ØÜ-áõÙ 252-ñ¹ µ³Ý³Ó»õÇ ÁݹáõÝÙ³Ý Å³Ù³Ý³Ï ë»Ý³ïáñÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ËáãݹáïÁ гۗÂáõñù³Ï³Ý ³ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÝ ¿ÇÝ: ê³ Ç±Ýã ¿` ëñÇϳ Ñ»é³ï»ëáõÃÛáõÝ, û áõÕÕ³ÏÇ ï³Ï³ÝùÇ ³éѳٳñ³Ï³Ý å³Ñ»É³Ó»õ: ò³Ýϳó³Í å³ÑÇÝ çÑáõ¹Ý»Á Çñ»Ýó ϳßÇÝ ÷ñÏ»Éáõ ѳٳñ Ãù³ó ÏáõÝ»Ý³Ý Ð³Ûáó å»ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ×³Ï³ï³·ñÇ íñ³, ÇÝãå»ë 1043 Ãí³Ï³ÝÇÝ, ³ÛÝå»ë, áñ Ð³Û å»ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ×³Ï³ï³·ÇñÁ Ù»Í íï³Ý·Ç ³é³ç ¿ ϳݷݳÍ:

- 393 -

ø²Ô²ø²Î²Ü àôĺðÆ ìð² г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝáõÙ ·áÛáõÃÛáõÝ ãáõÝ»Ý ³½·³ÛÇÝ ¨ å»ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛ³ÝÁ ³ç³ÏóáÕ å³ßïáÝ³Ï³Ý í³ñã³Ï³ñ·»ñ: àñå»ë½Ç ù³Õ³ù³Ï³Ý ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Í³é³ÛáõÃÛáõÝ ÉÇÝ»Éáõ Ù»ç ѳí³ëïdzݳù` Ù»Ï Ñ³ñó ïí»ù Çñ»Ýó,-§Æ±Ýã »Éù »ù ï»ëÝáõÙ Çß˳ݳ÷áËáõÃÛ³Ý ³ëå³ñ»½áõÙ¦ ¨ ÏѳÙá½í»ù, áñ Ýñ³Ýù µáÉáñÁ ¹»Ù »Ý ͳÛñ³Ñ»Õ ÙÇçáóÝ»ñÇÝ` ù³Ý½Ç Çñ»Ýó ³é³ç³ñϳÍë³Ñٳݳ¹ñ³Ï³Ý »Õ³Ý³Ïáí Ñݳñ³íáñ ãÇ` Ý³Ë ê³Ñٳݳ¹ñáõÃÛ³Ý »ñÏñáñ¹ Ñá¹í³ÍÝ ¿ ³ñ·»ÉáõÙ, ¨ Ñ»ïá` »Ã» ÐРݳ˳·³ÑÝ ¿ Ý߳ݳÏáõÙ ÁÝïñ³Ï³Ý ѳÝÓݳÅáÕáíÇ Ý³Ë³·³ÑÇÝ, ÇÝãå»ë ϳñáÕ ¿ Ù»Ï áõñÇßÁ ÁÝïñáõÃÛáõÝÝ»ñáõ٠ѳÕûÉ: ²Ûëûñ г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝáõÙ ·áÛáõÃÛáõÝ ãáõÝ»Ý ³ÝÏ³Ë ù³Õ³ù³Ï³Ý ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñ` µáÉáñÁ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Í³é³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñ »Ý: ÀݹÇÙáõÃÛ³Ý ùáÕÇ ï³Ï ¿ÃÝÇÏ Ð³Û ·³Õ³÷³ñ³Ëáë ëáõµÛ»ÏïÝ»ñÁ ³ëÇÙÇɳóíáõÙ »Ý §Ï»ÕÍÛ³ÝÝ»ñǦ ù³Õ³ù³Ï³Ý ϳéáõÛóÝ»ñáõÙ ¨ ³å³·³Õ³÷³ñ³ÛݳóÙ³Ý Ýå³ï³Ïáí Ù»Ïáõë³óíáõÙ Çñ»Ýó ß³ñù»ñáõÙ: Ð³Û ³½·Á ûÏáõå³óí³Í ¿ çÑáõ¹Ý»ñÇ ÏáÕÙÇó, ³ÛÝ ãÇ Ï³ñáÕ Ñ³Ý¹Çë³Ý³É ÁݹÇÙáõÃÛáõÝ, ³ÛÝ Ï³ñáÕ ¿ ÉÇÝ»É ÙÇÙdzÛÝ ³½·³ÛÇÝ ³½³ï³ñ³ñ³Ï³Ý ëáõµÛ»Ïï: лÝó ³Ûë Çñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ ¿ çÑáõ¹Ý»ñÇÝ ÙÕáõÙ ²ñù³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ áõ ó·³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ í»ñ³óÙ³ÝÝ ¨ §Ù»Í³Ù³ëÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Õ»Ï³í³ñٳݦ áõ ù³Õ³ù³Ï³Ý ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ï³½Ù³ÉáõÍÇã Íñ³·ñÇ ·áñÍݳϳݳóÝ»ÉáõÝ: ÆëÏ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ¿íáÉÛáõódzÛÇ ÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛáõÝÁ Ñ»Ýó Ýñ³ÝáõÙ ¿, áñ ٻͳٳëÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Áëï Çñ»Ýó µáí³Ý¹³ÏáõÃÛ³Ý` ջϳí³ñÙ³Ý áõ ϳ½Ù³Ï»ñåÙ³Ý Ï³ñÇù »Ý ½·áõÙ ÷áùñ³Ù³ëÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó. ÅáÕáíñ¹³í³ñáõÃÛáõÝÁ ³Ù»Ý³Ë³ñ¹³Ë ¹»ëåáïǽÙÝ ¿` ÷áÕáï ½³Ý·í³ÍÝ»ñÁ ÙÇßï ¿É ÏѳÕûÝ: ²ñù³=²ñ³ñí³Í+øáõñÙ+²é³çÝáñ¹, ÇëÏ Â³·³íáñ` ó· ÏñáÕ: àã Ù»ÏÁ Çñ»Ý ѳñó ãÇ ï³ÉÇë` §²ñ¹Ûá±ù ³é³Ýó ÷áÕÇ Ñݳñ³íáñ ¿ ¹³éÝ³É Ý³Ë³·³Ñ, ÇëÏ »Ã» áã, ³ñ¹Ûá±ù ÷áÕ³ï»ñ»ñÁ øñÙ»ñ »Ý, ÇëÏ »Ã» áã` ³å³ ³Ù»Ý³Ë»ÉùáíÝ»ñÝ áõ ³½·³ë»ñÝ»ñÝ »±Ý¦: ê³ ¿É Ñ»Ýó ûÅïí³ÍáõÃÛ³Ý ·³Õ³÷³ñÇ Ñ»ñùáõÙÝ ¿` ¹³ë³Ï³Ý ÜƶÆÈƼØÀ: Ø»ñ ³ãù»ñÇ ³é³ç ·áÕáõÛ³Ùµ áõ ³Ýµ³ñá۳ϳÝáõÃÛ³Ùµ ͳ·»óÇÝ ³Û¹ ÷áÕ³ï»ñ»ñÁ` ûÉÇ·³ñËÝ»ñÁ: ÆëÏ á±ñ ¹á¹ÇÝ, ˻ճÃÛáõí³ÍÇÝ, ³ÝáÕݳ߳ñÇÝ ïñ³Ù³¹Ý»ë ÙÇÉÇáÝ, áñ ݳ ãÏáãíÇ ÙÇÉÇáݳï»ñ, ϳ٠Ýëï»óÝ»ë Ù»ñ뻹»ëÇ Õ»ÏÇÝ áõ ³Û¹ Ù»ñ뻹»ëÁ ݻճݳ áõ ãùßíÇ, ϳ٠§ì»ñë³ãǦ ѳ·óÝ»ë áõ ³ÛÝ ãѳ·óíÇ: ÆëÏ ÇÝãDZ µ»ñ»ó ÝÙ³Ý ÝÇ·ÇÉǽÙÁ` I. гÛáó å»ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ¨ Ð³Û ³½·Ç ÏáñͳÝÙ³Ý, II. î³ñ³Íù³ÛÇÝ ³Ñ³íáñ å³ï»ñ³½ÙÝ»ñÇ, III. ʳã³Ïñ³Í ³ñß³í³ÝùÝ»ñÇ` Çñ ëáëϳÉÇ Ñ»ï»õ³ÝùÝ»ñáí, IV. ºñÏáõ ѳٳß˳ñѳÛÇÝ å³ï»ñ³½ÙÝ»ñÇ, V. гÛáó Ø»Í ºÕ»éÝÇ ¨ áõñÇß ÙÇ ù³ÝÇ ó³Õ³ëå³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, VI. ¶³ÉÇù ³Ýßñç³Ýó»ÉÇ »ññáñ¹ ѳٳß˳ñѳÛÇÝ å³ï»ñ³½ÙÇ: ²Ûë ³Ù»ÝÇ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ ÷áÕáó³ÛÇÝ óá÷Á çÇåáí ¿ »ñÇí³ÛñáõÙ, ÇëÏ ·ÇïݳϳÝÁ Ù»ïñáÛÇ ÷áÕ ãáõÝÇ, ˻ճÃÛáõñí³ÍÁ ÙÇÉdzñ¹³ï»ñ ¿, ï³Õ³Ý¹ áõ ѳÝ׳ñ ÍÝáÕÁ` ãù³íáñ: ºô ³Û¹ ³ÝáõÕ»Õ ÷áÕ³ï»ñÁ ѳÛï³ñ³ñáõÙ ¿, áñ ÇÝùÁ ³ÛÝåÇëÇ ³Ý»É³Ý»ÉÇ Çñ³¹ñáõÃÛáõÝ Ïëï»ÕÍÇ, áñ ³Û¹ Ë»ÉùáíÁ Çñ»Ý Ïͳé³ÛÇ, ³é³Ýó ѳßíÇ ³éÝ»Éáõ ¹ñ³ ³ÝÑݳñÇáõÃÛáõÝÁ` ѳϳé³Ï ¹»åùáõÙ ³Û¹ Ë»ÉùáíÇ Ùáï ÇÝùÁ Çñ ÷áÕ»ñÇ ³éϳÛáõÃÛ³Ùµ ѳݹ»ñÓ Ñ³í»ñÅ áãÝãáõÃÛáõÝ Çñ»Ý Ͻ·³` ³ÝÏ³Ë Ñ³Ù³ï³ñ³Íí»ÉÇù ³ÛÝ ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ, §Ã» áñ Ë»Éùáí ¿ë` áõÙ ¿ë å»ïù¦: ºô í»ñç³å»ë` »Ã» ³Ûë ù³Õ³ù³Ï³Ý åáéÝÏáõÃÛáõÝÁ ãϳë»óíÇ, гÛáó ׳ϳﳷÇñÁ ¨ ÁݹѳÝñ³å»ë ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝÁ ·»ñíï³Ý·í³Í ϳñ»ÉÇ ¿ ѳٳñ»É:

- 394 -

´Ü²ä²Þ²ðܺðÆ àô äºî¶àôÚøÆ ì𲠺û ÙÇ ³ÙµáÕç ³½· ³ñÙ³ï³ËÇÉ ³ñí»ó, ³ÝÙ»Õ ¨ ³Ýå³ßïå³Ý µÝáõÃÛáõÝÁ ³Û¹ ã³ñù»ñÇ ¹»Ù ³é³Ýó Ù³ñ¹áõ ÙÇç³ÙïáõÃÛ³Ý ³ÝϳñáÕ ¿: ¶Çï³Ï³Ýáñ»Ý ¨ ïÝï»ë³å»ë ³Ïݳéáõ` Áݹ»ñùÇ Ñ³ñëïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ í³ïÝáõÙÁ µÝáõÃÛ³Ý Ñ³Ý¹»å ³í»ñÇã ·áñÍÁÝóó ѳݹÇë³Ý³ÉÁ áõ ¹ñ³ ³Ýѳå³Õ ϳÝËÙ³Ý ÙÇçáóÝ»ñ ÏÇñ³é»ÉÁ §³Ù»Ý³Ï³ñáÕ¦ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó ³ñѳٳñíáõÙ »Ý: ÆëÏ çÑáõ¹³Ï³Ý §Ø³ñ¹Ï³ÛÇÝ Ï³ÛáõÝ ½³ñ·³óٳݦ ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛ³Ý Ý»ñϳ۳óáõóÇã γñÇÝ» ¸³ÝÇ»ÉÛ³ÝÇ û·Ý³Ï³Ý ÚáõñÇ ²µáíÛ³ÝÁ ³ÝÝϳñ³·ñ»ÉÇ µÇñï ïáÝáí ѳÛï³ñ³ñáõÙ ¿ §²ëïí³Í Ù»½ ïí»É ¿ µÝáõÃÛáõÝÁ, áñå»ë½Ç Ù»Ýù û·ï³·áñÍ»Ýù, Ç’Ýã ÍÇï, Ç’Ýã ϳݳã ï»ñ»õ¦: ÆëÏ ÙÇç³½·³ÛÇÝ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó µÝáõÃÛ³Ý å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ ѳïϳóí³Í ѳٳå³ï³ëË³Ý ·áõÙ³ñÝ»ñÁ Ûáõñ³óÝ»ÉÁ ³ñ¹³ñ³óÝ»Éáõ Ýå³ï³Ïáí Ù»ñà Áݹ Ù»ñà ѻéáõëï³ï»ëáõÃÛ³Ùµ` ǵñ §·áñÍ»ñ »Ý ϳï³ñáõÙ¦: ¶áõݳíáñ Ù»ï³ÕÝ»ñÁ ³é³çݳÛÇÝ í»ñ³Ùß³ÏáõÙÇó Ñ»ïá ëï³óí³Í ·»ñíï³Ý·³íáñ åáã³Ùµ³ñÝ»ñÁ ÙÝáõÙ »Ý г۳ëï³ÝÇ ï³ñ³ÍùáõÙ, ÇëÏ ³ñ¹»Ý ³ÝÝß³Ý íï³Ý· Ý»ñϳ۳óÝáÕ ¨ ¿Å³Ý ·Ý»ñ áõÝ»óáÕ ÏÇë³ÑáõÙù Ëï³ÝÛáõÃÁ ³ñï³Ñ³ÝíáõÙ ¿ çÑáõ¹Ý»ñÇ ë»÷³Ï³Ý ߳ѻñÇ µ³í³ñ³ñÙ³Ý Ýå³ï³ÏÝ»ñáí: ÆѳñÏ» ÝÙ³Ý ·áñÍáÕáõÃÛáõÝÁ ³Ñé»ÉÇ ×³Ý³å³ñÑÝ»ñÇ Ï³ñÇù ¿ ½·áõÙ, ³ÛÝ ¿É ÂáõñùdzÛáí: г½í³·Ûáõï Ù»ï³ÕÝ»ñÁ ³ñ»Ý³ÛáõÙ ãϳÝ` ³Û¹ Ù³ëÇÝ ãÇ ËáëíáõÙ: ²Ù»Ý³³ÝÝ»ñ»ÉÇ ¨ ³Û¹ù³Ý ¿É å³ï³ë˳ݳïáõ ѳñóÁ г۳ëï³ÝáõÙ áëÏáõ í»ñ³Ùß³ÏÙ³Ý ¨ ³ñï³Ñ³ÝÙ³Ý Ñ³ñóÝ ¿: Æß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ³Û¹ ³Ù»ÝÇ ÙÇ³Ï ûñÇÝ³Ï³Ý ï»ñ áõ ïÝûñ»Ý гÛÇÝ Ñ³Ù³ñ»Éáí µ³ó³ñӳϳå»ë ³ÝÝϳï»ÉÇ »ñ»õáõÛÃ, ѳñÏ ã»Ý ѳٳñáõÙ ³Ûë Ù³ëÇÝ ³Ý·³Ù ï»ÕÛ³Ï å³Ñ»Ý: ²Ûë Ù»Ãá¹Ý»ñáí ѳí³ù³Í Çñ»Ýó ³Ýë³ÑÙ³Ý áëÏáõ Ù³ëÇÝ »Ý ·ñáõÙ êÇáÝ ÐÙáõïÝ»ñÁ: ºñµ»ù ³Û¹ áëÏáõ ù³Ý³ÏÁ г۳ëï³ÝáõÙ ï³ñ»Ï³Ý 30 ïáÝݳÛÇó å³Ï³ë ãÇ »Õ»É, ÇëÏ ¹³ Ùáï³íáñ³å»ë ÙÇÉdzñ¹ ¹áɳñ ·áõÙ³ñ ¿: ¸Åí³ñ ãÇ Ñ³ßí»É` ³ñï³·ñå³Ýí³Í Áݹ»ñùÇ ÁݹѳÝáõñ ·áõÙ³ñÝ»ñÁ í»ñçÇÝ 18 ï³ñÇÝ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ ¨ µáÉáñ¹ Ïѳëϳݳù, û áñï»ÕÇó »Ý ³ÝÇÍÛ³É çÑáõ¹Ý»ñÁ Ù³Ûµ³ËÝ»ñáí, çÇå»ñáí áõ µé³µáõëÝ»ñáí »ñÇí³ÛñáõÙ:  ØÇÉdzñ¹ ¹áÉɳñÝ»ñÇ ³ñÅáÕáõÃÛ³Ý Ñ³Ýù³ÛÇÝ Ñ³Ý³ÍáÝÝ»ñÁ í³ïÝíáõÙ »Ý;  ²Ýï³éÁ áãÝã³óíáõÙ ¿` áñå»ë ßÇݳÝÛáõà áõ ÷³Ûï³ÝÛáõà í³×³éíáõÙ;  ø³ñÁ ³ñï³Ñ³ÝíáõÙ ¿ ³ÝÙß³Ï ¨ ³ÝÃÇí ù³Ý³ÏáõÃÛ³Ùµ;  гÝù³ÛÇÝ çáõñÁ ·Çß»ñ áõ ó»ñ»Ï ÑáëáõÙ ¿ çÑáõ¹Ý»ñÇ ·ñå³ÝÝ»ñÁ: ¶ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¹áÏïáñ Ðñ³ã ²í³·Û³ÝÇ Ñ³ßí³ñÏÝ»ñáõÙ êáí»ï³Ï³Ý ųٳݳϳßñç³ÝáõÙ 350 ï³ñí³ Ñ³Ù³ñ ݳ˳ï»ëí³Í ³ß˳ï³ÝùÝ»ñÇ` 7-8 ÙÉÝ ïáÝݳ/ï³ñÇ Ñ³Ýù³ù³ñ ï»ÕáõÙ í»ñ³Ù߳ϻÉáõ Íñ³·ñ»ñÁ ·»ñϳñ× Å³Ù³Ý³Ï³ÙÇçáóáõÙ` 10-15 ï³ñí³ ÁÝóóùáõÙ, ÏÇë³ÑáõÙù íÇ׳ÏáõÙ çÑáõ¹Ý»ñÁ áñáᯐ »Ý ³ñï³Ñ³Ý»É 40-45 ÙÉÝ ïáÝݳ/ï³ñÇ Ñ³Ýù³ù³ñ: гñÛáõñ³ÙÛ³ÏÝ»ñÇ Ñ³½í³·Ûáõï ͳé»ñÁ Ïïñ³ïíáõÙ áõ ³ñï³·ñå³ÝíáõÙ »Ý, ïáõýÁ, Ù³ñÙ³ñÁ, µ³½³ÉïÝ áõ ·ñ³ÝÇïÁ, ûµëÇ¹Ç³Ý ³ÝËݳ ³ñï³·ñå³ÝíáõÙ »Ý, ·áõÙ³ñÝ»ñÁ ·³ÝÓíáõÙ §Æëñá¿ÉÇ ýáݹ¦: æ»ñÙáõÏÝ, ´çÝÇÝ ¨ Ùݳó³Í ѳÝù³ÛÇÝ çñ»ñÁ ͳé³Û»óíáõÙ »Ý Ùdzݷ³Ù³ÛÝ ÝáõÛÝ Ýå³ï³ÏÝ»ñÇÝ: ̳í³ÉÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ Ï³ñ¹³ó»ù §Ð³Ýó³ùáñÍ ³ñï³ùÇÝ ³é»õïáõñ¦ µ³ÅÝáõÙ: ØÇ Ëáëùáí` ß³ÑáõÛÃÁ çÑáõ¹Ý»ñÇÝ, ÇëÏ ³í»ñí³Í áõ ϳÛáõÝ ³Õïáïí³Í µÝ³Ï³Ý ѳٳϳñ·»ñÁ` Ð³Û ³½·ÇÝ: ÆÝã áñ áÙÝ ì³ñ¹³Ý ²Ûí³½Û³Ý Ð³Û³ëï³ÝÇ »ñϳÃÇ Ñ³Ýù»ñÁ 25 ÙÉÝ. ¹áÉ. í³×³é»É ¿ ãÇݳóÇÝ»ñÇÝ: ÆÝãå»±ë, á±õÙ ÃáõÛïíáõÃÛ³Ùµ á±õ٠ѳßíÇÝ` ѳÛïÝÇ ãÇ: ²ÛÅÙ áõ½áõÙ »Ý ¼³Ý·»½áõñÇ áõñ³ÝÇ Ñ³Ýù³ù³ñ»ñÇ ³ñï³Ñ³ÝÙ³Ý ·áñÍÁ ëÏë»Ý: 2003Ã. ¹ñáõÃÛ³Ùµ ÐÐ ³ñï³ùÇÝ å³ñïùÁ èáõëdzÛÇÝ Ï³½ÙáõÙ ¿ñ 93.76 ÙÉÝ ¹áÉɳñ, áñÇ ¹ÇÙ³ó ÷á˳Ýóí»ó 5-Á Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ 100% ³ÏódzݻñÁ` 1. ö´À “زðê”--·Ý³Ñ³ïí³Í 56.29 ÙÉÝ ¹áÉɳñ 2. ö´À “ºñ¶ÐÆ” /Ø»ñ·»ÉÛ³Ý/-- 2.75 ÙÉÝ ¹áÉɳñ 3. ö´À “ºñ¶ÐÆ ²êàô” – 3.37 ÙÉÝ. ¹áÉɳñ 4. ö´À “¶Ð ¨ ³ñï³¹ñ³Ï³Ý Ùdzíáñ” /НИИ ППМ/ -- 0,35 ÙÉÝ ¹áÉɳñ

- 395 -

5. “Ðñ³½¹³ÝкΔ – 31 ÙÉÝ. ¹áÉɳñ: ²Ûë ·Çï³Ï³Ý ÑÇÙݳñÏÝ»ñÇ ·Ý»ñÁ ѳ½³ñ ³Ý·³ÙÝ»ñ Ýí³½»óñ³Í »Ý, ÇëÏ ÷³Ïí³Í Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Ëáßáñ Ï»ÝïñáÝÝ»ñ áõ µ³½Ù³Ñ³½³ñ³Ýáó ³ß˳ï³ï»Õ»ñ ¿ÇÝ: ²Ù»Ý³áÕµ»ñ·³ÉÇÝ ³ÛÝ ¿, áñ ÏáñóñÇÝù ·Çï³Ï³Ý é»ëáõñëÁ` ѳ½³ñ³íáñ ·Çï³Ï³Ý ³ß˳ïáÕÝ»ñÇ, áñáÝù µáÉáñÁ í»ñ³Íí»óÇÝ ·áñͳ½áõñÏÝ»ñÇ: ÆëÏ ÙdzÛÝ §Ø²ðê” ·áñͳñ³ÝÁ 1995Ã. ѳÝÓÝí»ó ³ñï³¹ñáõÃÛ³Ý 450 ÙÉÝ. ¹áÉɳñ ³ñÅáÕáõÃÛ³Ùµ: ²Ûë ·áñͳñùÁ Çñ³Ï³Ý³óñÇÝ ê»ñÅ ê³ñ·ëÛ³ÝÝ áõ èáµ»ñï øáã³ñÛ³ÝÁ, ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñµ ¹»Ù ѳݹÇë³ó³Ý ÁݹÇÙáõÃÛáõÝÝ áõ ϳé³í³ñáõÃÛáõÝÁ: Îñ»ÙÉÝ áõ ê»ñÅ-èáµÁ ³Ûë ·áñͳñùÇÝ ÙdzÏó»óÇÝ Ð³Û-èáõë ÙÇáõÃÛ³Ý Ý³Ë³·³Ñ ²ñ³ ²µñ³Ñ³ÙÛ³ÝÇÝ` Ëáëï³Ý³Éáí è³Ùϳí³ñ-²½³ï³Ï³Ý Ñáõë³ÏóáõÃÛáõÝÝ áõ ï»Õ»ñ å³éɳٻÝïáõÙ, µ³Ûó “·ó»óÇÝ” ëñ³Ý ¿É: êϽµáõÙ Îñ»ÙÉÁ Ëáëï³ó³í 107 ÙÉÝ ¹áÉ. Ý»ñ¹Ý»É, Ñ»ïá 33 ÙÉÝ. ¹áÉ., áõ ³Û¹å»ë ¿É Ùáï Ï»ë ÙÉÝ ¹áÉ. Ý»ñ¹ñí»ó, ¨ ³ñ¹ÛáõÝùáõÙ “زðê”-Á ³Ûëûñ ³ß˳ïáõÙ ¿ Çñ ѽáñáõÃÛ³Ý 1 %-Ç ã³÷áí: ÆëÏ Ð³Ù³ß˳ñѳÛÇÝ ´³ÝÏÇ Ý»ñϳ۳óáõóÇãÁ г۳ëï³ÝáõÙ ¹³ï³å³ñï»ó ³Ûë ·áñͳñùÁ, µ³Ûó ÇÝùÝ ¿É Çñ Ñ»ñÃÇÝ Ð³Û³ëï³ÝÇÝ í³ñÏ»ñ ¿ ѳïϳóÝáõÙ, íëï³Ñ ÉÇÝ»Éáí, áñ ³Û¹ í³ñÏ»ñÁ ã»Ý ϳñáÕ í»ñ³¹³ñÓí»É: 2003Ã. ÝáõÛÝ, “àôÝ»óí³Íù` å³ñïùÇ ¹ÇÙ³ó” è²ú º¾ê-èàôêƲ ËáɹÇÝ·ÇÝ 40 ÙÉÝ. ¹áÉ. гÛÏ³Ï³Ý ²ïáٳϳ۳ÝÇ í³é»ÉÇùÇ å³ñïùÇ ¹ÇÙ³ó ÷á˳Ýóí»ó “êºì²Ü— Ð𲼸²Ü βêβ¸À”, ·Ý³Ñ³ï»Éáí ³ÛÝ 25 ÙÉÝ. ¹áÉ., ÇëÏ Ùݳó³Í 15 ÙÉÝ. ¹áÉ. »ñÏáõ ï³ñí³ ÁÝóóùáõÙ ¿É»Ïïñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ µÝ³ÏãáõÃÛ³Ý Ùáõͳó ·áõÙ³ñÝ»ñÇó ¹ñ³Ýù Ñ»ï ëï³ó³Ý: ºÃ» ³Û¹åÇëÇ ·áõÙ³ñÝ»ñ ϳñ»ÉÇ ¿ñ ÅáÕáíñ¹Çó Ïáñ½»É, ³å³ ÇÝãá±õ ê»ñÅ-èáõµáÝ ê»õ³ÝÇ Ï³ëϳ¹Á ïí»óÇÝ: ²ÛÝ ¿, 40 ÙÉÝ å³ñïùÁ Ï÷³Ï»ÇÝ 4 ï³ñáõÙ: ²ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñµ ØÇç³½·³ÛÇÝ ¿Ý»ñ·»ïÇÏ³Ï³Ý Ïáñåáñ³óÇ³Ý ºðºì²Ü¶ºê-Ç Ùá¹»éÝǽ³ódzÛÇ Ñ³Ù³ñ 15 ÙÉÝ. »íñá ¿ñ ѳïϳóñ»É 0.75% ï³ñ»Ï³Ýáí` ×Çßï ÇÝãå»ë 18 ÙÉÝ. »íñá ïñ³Ù³¹ñ»ó ø²Ü²øºè¶ºê-ÇÝ 40 ï³ñáí: 2003Ã. ë»åï»Ùµ»ñÇ 17 å³Ûٳݳ·ñáí г۳ëï³ÝÇ ²ïáٳϳ۳ÝÁ ïñí»ó è²ú ºê-èàêƲ Ïáéåáé³ódzÛÇ í³ñãáõÃÛ³Ý ï³Ï: ´³Ûó ÷³ëï³ÃÕûñÇ Ý³Ë³å³ïñ³ëïáõÙÁ ѳëï³ïí»É ¿ñ 2003Ã. ÷»ïñí³ñÇ 18-ÇÝ` г۳ëï³Ýáõ٠ݳ˳·³Ñ³Ï³Ý ÁÝïñáõÃÛáõÝÝ»ñó Ù»Ï ûñ ³é³ç: ²ñ¹ÛáõÝùáõÙ è²ú ºê-èàêƲ ëï³ÝáõÙ ¿ ²ïáٳϳ۳ÝÇ ï³ñ»Ï³Ý 25% ß³ÑáõÛÃÁ` Ùáï 5 ÙÉÝ. ¹áÉ. ï³ñ»Ï³Ý: ²ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñµ ÝáõÛÝ è²ú ºêèàêƲ-ÇÝ Ð³ÛÏ³Ï³Ý ÏáÕÙÁ ³ïáÙ³ÛÇÝ í³é»ÉÇùÇ ·áõÙ³ñÁ ³é³ÝÓÇÝ í׳ñáõÙ ¿: ÜáõÛÝÁ ϳï³ñí»ó “²ðغܺȔ-Ç Ñ»ï` “ØƸȺܸ èºêàôðê È-Ý, áñÁ ³ýßáñ ½áݳÛáõÙ ·ñ³Ýóí³Í ϳëϳͻÉÇ ýÇñÙ³ ¿, г۳ëï³ÝÇ ¿É»ÏïñáϳåÇ ¹ÇÙ³ó ÙáõÍ»ó Áݹ³Ù»ÝÁ 12,15 ÙÉÝ. ¹áÉ., í»ñóÝ»Éáí Çñ íñ³ 25 ÙÉÝ ¹áÉ. å³ñïùÇ Ù³ñáõÙ: ²Û¹åÇëáí 2005Ã. ³Û¹ ýÇñÙ³Ý 73 ÙÉÝ. ¹áÉ. í»ñ³í³×³é»ó гÛÏ³Ï³Ý ¿É»ÏïñáϳåÁ ÝáõÛÝ è²ú ºêèàêƲ Ïá»åáé³ódzÛÇÝ: 2006Ã. ÑáõÝí³ñÇ 22 ìñ³ëï³ÝáõÙ ·³½³ÙáõÕÇ å³ÛûóáõÙÇó Ñ»ïá` èáµ»ñï øáã³ñÛ³ÝÁ ·ïÝíáõÙ ¿ñ ØáëÏí³ÛáõÙ` äáõïÇÝÇ Ñ»ï ѳݹÇå»Éáõó Ñ»ïá Æñ³Ý-г۳ëï³Ý ·³½³ÙáõÕÇ ³ÏódzݻñÇ ÑëÏáÕ ÷³Ã»ÃÁ å³ïϳÝáõÙ ¿ èáõëdzÛÇÝ: ÆÝãÁ ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ Æñ³ÝÇ ·³½Ç ºíñáå³ Ùáõïù ·áñÍ»ÉÁ ³ñ·»É³÷³Ï»ó ¨ Ñ»ïá ³Û¹ ·³½³ÙáõÕÇó г۳ëï³ÝÇ ³å³·³ ¿Ý»ñ·»ïÇÏ ³ÝϳËáõÃÛáõÝÝ áõ ß³ÑáõÛà ëï³Ý³ÉÁ ÝáõÛÝå»ë: ²ÛÅÙ “Ðñ³½¹³Ýæ¾Î”-Á ÝáñÇó å³ïϳÝáõÙ ¿ è²ú ºê-èàêƲ Ïáéåáé³ódzÛÇÝ 31 ÙÉÝ. ¹áÉ. ·Ý³Ñ³ïٳٵ áõ ÝáñÇó ³é³Ýó Ý»ñ¹ñáõÙÝ»ñÇ` ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñµ ï³ëÁ ï³ñí³ ÁÝóóùáõÙ å³ñïù»ñÁ Ï÷³Ïí»ñ áõ ï³ëÝÛ³Ï ÙÇÉÇáÝ ¹áÉɳñÝ»ñÇ û·áõï ϵ»ñí»ñ ³å³·³ г۳ëï³ÝÇÝ: ²ÛëåÇëáí` 80% ³ñï³¹ñáÕ ¨ 100% µ³Å³ÝáÕ ¿Ý»ñ·»ïÇϳÛÇ áÉáñïÇ Ñ½áñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ å³ïϳÝáõÙ »Ý ²ú ºê-èàêƲ Ïáéåáé³ódzÛÇÝ: ÐÐ »ñϳ÷ÇÍÁ ³ÙµáÕçáíÇÝ å³ïϳÝáõÙ ¿ èáõëdzÛÇÝ: ²Ñ³, û DZÝã »Ý ³Ýáõ٠гÛÇ ·ÉËÇÝ çÑáõ¹Ý»ñÁ` г۳ëï³ÝÁ ¨ Ð³Û ³½·Á µ³ó³ñӳϳå»ë áã ÙÇ ë»÷³Ï³ÝáõÃÛáõÝ ãáõÝÇ:

- 396 -

²ðî²øÆÜ

ä²ðîøºðÀ

ƱÝã Ýå³ï³ÏÝ»ñáí ¿ í»ñóñ³Í ³ñï³ùÇÝ å³ñïù»ñÁ ¨ ³Û¹ å³ñïù»ñÁ ѳïϳóÝáÕ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÇÝãá±õ »Ý ß³ñáõݳÏáõÙ Ýáñ å³ñïù»ñ ïñ³Ù³¹ñ»É, ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñµ ³ÏÝѳÛï ¿` å³ñïù»ñÇ Ù³ñáõÙÁ (ÝáñÇó Ù³ñª çÑáõ¹. ëáõñµ ³ñÙ³ïÁ) ÐÐ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó í³ñ³Í ïÝï»ë³Ï³Ý ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ùµ ³ÝÑݳñ ¿: ²Ù»Ý³Ñ³Ù»ëï ѳßí³ñÏÝ»ñÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ` í»ñçÇÝ ùë³Ý ï³ñÇÝ»ñÇ ÁÝóóùáõ٠г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝÇó ³ñï³·é÷í»É ¿ Ùáï 230 ÙÇÉdzñ¹ ¹áÉɳñÇ Ñ³½í³·Ûáõï, ³½ÝÇí, ·áõݳíáñ, ë»õ Ù»ï³ÕÝ»ñ, óÝϳñÅ»ù ¨ µÝ³Ï³Ý ù³ñ»ñ, ³Ýï³é³ÝÛáõÃ, ѳÝù³ÛÇÝ çñ»ñ, ÙÇë, ·ÛáõÕ³ïÝï»ë³Ï³Ý ³åñ³ÝùÝ»ñ, ÏáÝÛ³Ï, ·ÇÝÇ, êáí»ïÇó ³í³Ý¹³µ³ñ Ùݳó³Í ѳëïáóÝ»ñ, ·áñÍÇùÝ»ñ, ï»ËÝÇϳ, ùÇÙÇ³Ï³Ý ÝÛáõûñ: êáí»ïÇ ÷Éáõ½áõÙÇó Ñ»ïá ÐÐ ³Ýß³ñÅ ·áõÛùÁ ϳ½ÙáõÙ ¿ñ 42 ÙÉñ¹. éáõµÉÇ (ÇÝãÁ ¹áÉɳñÇó ³ñÅ»ù³íáñ ¿ñ), µ³ó³ñӳϳå»ë ³í»ñí³Í ¿: ²ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛáõÝÝ áõ ·ÛáõÕ³ïÝï»ëáõÃÛáõÝÁ í»ñ³Ï³Ý·Ý»Éáõ ѳٳñ ³Ñé»ÉÇ ·áõÙ³ñÝ»ñ áõ Å³Ù³Ý³Ï ¿ å»ïù: ø³Õ³ù³ÛÇÝ, ÙÇçù³Õ³ù³ÇÝ áõ µ»éݳï³ñ ïñ³ÝëåáñïÁ ³ÝÑ»ï³ó³Í ¿ ¨ í»ñ³Ï³Ý·Ý»ÉÁ ϳåÝí³Í ¿ ³Ñé»ÉÇ ·áõÙ³ñÝ»ñÇ Ñ»ï: ¶Çï³Ñ»ï³½áï³Ï³Ý ÇÝëïÇïáõïÝ»ñÇ Ã³ÝϳñÅ»ù ë³ñù³íáñáõÙÝ»ñÁ ³ÝËݳ ç³ñ¹áïí³Í ¿` Ù»çÇó ѳ½í³·Ûáõï Ù»ï³ÕÝ»ñ ѳݻÉáõ Ýå³ï³Ïáí: î³ñ»Ï³Ý 4.5 ÙÇÉdzñ¹ ¹áÉɳñ ¹ñëÇó ïñ³Ýëý»ñïÝ»ñ »Ýù ëï³ó»É, ³Ù»Ý³ùÇãÁ ³Û¹ù³Ý ¿É ¹ñëÇ Ð³Û»ñÁ û·ÝáõÃÛáõÝ »Ý óáõó³µ»ñ»É: ê»õ³ÝáõÙ ³ÛÉ»õë ÓáõÏ ãϳ: ²Ûë ³Ù»ÝÇó Ñ»ïá ³Û¹ ·Çß³ïÇã ϻݹ³ÝÇÝ»ñÁ Ùáï í»óÁ ÙÇÉdzñ¹ ³ñï³ùÇÝ å³ñïù »Ý Ïáõï³Ï»É ³½·³µÝ³ÏãáõÃÛ³Ý í½ÇÝ: ²ñï³ùÇÝ å³ñïù»ñÁ í»ñ³¹³ñÓÝ»É Ñݳñ³íáñ ¿ ÙÇÙdzÛÝ ³ñï³ùÇÝ ³é»õïñÇ Ñ³ßíÇÝ, ÇëÏ »Ã» ³ÛÝ µ³ó³Ï³ÛáõÙ ¿` ÙÇ³Ï ï³ñµ»ñ³ÏÁ ³½·³ÛÇÝ Ñ³ñëïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ïñٳٵ ÷áËѳïáõóáõÙÝ ¿: ²ñï³ùÇÝ ³é»õïáõñÁ г۳ëï³Ýáõ٠ϳñ»ÉÇ ¿ ÙdzÛÝ ³é³ÝÓÇÝ ·ñùáí Ý»ñϳ۳óÝ»É, áñå»ë Ð³Û ³½·Ç Ýϳïٳٵ á×é³·áñÍáõÃÛáõÝ Çñ³Ï³Ý³óÝ»Éáõ ÷áõÉ»ñÇó Ù»ÏÁ, ³Û¹ å³ï׳éáí ÙdzÛÝ Ï³ñ»ÉÇ ¿ ³ë»É, áñ ¹³ ³ÙµáÕçáíÇÝ í»ñóñ³Í å»ï³Ï³Ý Ñáí³Ý³íáñáõÃÛ³Ý Ý»ñùá çÑáõ¹Ý»ñÇ ÏáÕÙÇó ÙÇ ³Ñé»ÉÇ Ù³ßï³µÇ å»ï³Ï³Ý áõ ùñ»³Ï³Ý ѳÝó³·áñÍáõÃÛáõÝ ¿ ¨ ÙÇÙdzÛÝ ùñ»³Ï³Ý å³ï³ë˳ݳïíáõÃÛ³Ùµ í³Ë×³Ý å»ïù ¿ áõݻݳ ÝÙ³Ý Ù³ßï³µÇ §ë»õ ÷áñÓáõÃÛáõÝÁ¦: ²Ûëûñí³ Ð³Û³ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý ³ñï³ùÇÝ å³ñïù»ñÁ, áñáÝù ·áõÙ³ñíáõÙ »Ý Ð³Û ³½·Ç 20 ï³ñí³ ëáí³Í ³åñ»É³Ï»ñåÇÝ ¨ æÑáõ¹Ý»ñÇ çÇå³ÛÇÝ Ñ³×á۳ϳÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ, ³é³ÛÅÙë ϳ½ÙáõÙ ¿ 5.7 ÙÇÉdzñ¹ ²ØÜ ¹áÉɳñ: ²ñï³ùÇÝ å³ñïù»ñÇ Ñ³ßíÇÝ Ð³Û³ëï³Ýáõ٠ѳïáõÏ` ϳÝ˳Ùï³Íí³Í, ãÇ Çñ³Ï³Ý³óíáõÙ áñ»õ¿ ³ñï³¹ñáõÃÛáõÝ, ϳ٠ëïñ³ï»·Ç³Ï³Ý Ý߳ݳÏáõÃÛ³Ý ûµÛ»Ïï: ²ÛÝ ÑÇÙݳϳÝáõÙ Ý»ñ¹ñíáõÙ ¿ µÛáõç»ÛÇó ëÝíáÕ, ÝáñÇó çÑáõ¹ å»ï³Ï³Ý ͳé³ÛáÕÝ»ñÇ ³ß˳ï³í³ñÓÇ ýáݹÇ, çÑáõ¹ µ³ÝÏÇñÝ»ñÇÝ, çÑáõ¹ ³é»õïñ³Ï³ÝÝ»ñÇ, çÑáõ¹ ßÇݳñ³ñÝ»ñÇ ë³ï³ñÙ³Ý ¨ ëå³ë³ñÏáÕ³Ï³Ý áÉáñïáõÙ: ºÃ» çÑáõ¹Ý»ñÁ Ùï³ÍáõÙ »Ý, áñ ³Û¹ ³ñï³ùÇÝ å³ñïù»ñÁ (í³ñÏ»ñÁ), å»ïù ¿ ³ñ·»Éù ѳݹÇë³Ý³Ý г۳ëï³ÝáõÙ Çß˳ݳ÷áËáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ, ϳ٠Çß˳ݳ÷áËáõÃÛáõÝÇó Ñ»ïá ѳٳß˳ñѳÛÇÝ çÑáõ¹³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ëïñÏ³Ï³Ý Ï³Ëí³ÍáõÃÛ³Ý Ù»ç å³ÑÇ Ð³Û³ëï³ÝÁ` ã³ñ»ã³ñ ë˳ÉíáõÙ »Ý: ²Û¹ å³ñïù»ñÁ Ùá·áÝ»Éáõ ѳٳñ Çñ»Ýù ëå³ëí»ÉÇù ß³ï-ß³ï ³Ý·³Ù ³í»ÉÇ Éáõñç ë»÷³Ï³Ý µ³ñ¹³ÝùÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ å»ïù ¿ ³Ýѳݷëï³Ý³Ý` ¹Åí³ñ û Çñ»Ýó ÷áÕ å»ïù ÉÇÝÇ:

- 397 -

ÜÞ²Üܺð–êÆØìàÈܺ𠸻é»õë Ù»ñ Ãí³ñÏáõÃÛáõÝÇó ³é³ç í»ó»ñáñ¹ ¹³ñÇ Ñ³Ý׳ñ»Õ âÇÝ³Ï³Ý ÷ÇÉÇëá÷³ γÝýáõóÇÝ ³ë»É ¿,-§²ß˳ñÑÁ ϳé³í³ñáõÙ »Ý áã û ËáëùÝ áõ ûñ»ÝùÁ, ³ÛÉ Ýß³ÝÝ»ñÝ áõ ëÇÙíáÉÝ»ñÁ¦: Ü޲ܗêÆØìàÈ (ÑáõݖѳïϳÝÇß): êÇÙíáÉÁ ÏáÙåÉ»ùë³ÛÇÝ µáí³Ý¹³ÏáõÃÛ³Ùµ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ Ùß³ÏáõÛÃÇ, ÏñáÝÇ, ѳí³ï³ÙùÇ, ·Çï³Ï³Ý µáÉáñ áÉáñïÝ»ñÇ ³ñï³Ñ³Ûïã³Ó»õÝ ¿: àôÕÕ³ÏÇ µ³Ý³ËáÑáõÃÛ³Ùµ ¹Åí³ñ ¿ µ³ó³ïñíáõÙ, ³ÛÝ Ó»õÇ ¨ µáí³Ý¹³ÏáõÃÛ³Ý ËáñÑñ¹³íáñí³Í ÙdzëÝáõÃÛáõÝ ¿, ÉÇáíÇÝ ãÙ»Ïݳµ³ÝíáÕ µáí³Ý¹³ÏáõÃÛ³Ùµ, å³Ñ³ÝçáõÙ ¿ ÁÝϳÉÙ³Ý ¨ ÁÙµéÝÙ³Ý Ñ³ïáõÏ, áã ëï³Ý¹³ñï Ùáï»óáõÙ: ²ÛÝ ³ñï³Ñ³Ûïí³Í ¿ ï³ñµ»ñ ÏáÝó»åódzݻñÇ ¨ ѳëϳóáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ áõÕÕáõÃÛáõÝÝ»ñáí: Üñ³Ýù ͳé³ÛáõÙ »Ý ËáñÑñ¹³íáñ ï»ùëï»ñÇ, ²ëïí³Í³ÛÝáõÃÛ³Ý, å³ïíÇñ³ÝÝ»ñÇ, ϳ˳ñ¹³Ï³Ý, íÑáõϳÛÇÝ, ïÇ»½»ñ³Ï³Ý ·³Õ³÷³ñÝ»ñÇ ³ñï³Ñ³Ûïã³Ï³Ý Ýå³ï³ÏÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ: ¸ñ³Ýó û·ÝáõÃÛ³Ùµ Çñ³Ï³Ý³óíáõÙ ¿ áñ»õ¿ Ýå³ï³ÏÇ Ñ³ë³Ý»ÉÇáõÃÛáõÝ, áñáÝó áõëÙáõÝùÇ ·³ÕïÝÇ ÙÇïùÁ ãÉáõë³íáñí³ÍÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ å»ïù ¿ ÉÇÝÇ ³Ýµ³ó³Ñ³Ûï: êÇÙíáÉÁ ÷ÇÉÇëá÷³ÛáõÃÛ³Ý ³é³Ýóù³ÛÇÝ Ñ³ëϳóáÕáõÃÛáõÝ ¿, ³é³Ýó Ýñ³ Ñݳñ³íáñ ãÇ Ï³éáõó»É áã É»½íÇ, áã ¿É ÇÙ³óáõÃÛ³Ý ï»ëáõÃÛáõÝ: ²ÛÝ ëï³ó»É ¿ µ³½Ù³µÝáõÛà ٻÏݳµ³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñ, µ³Ûó Ýñ³ Ù³ëÇÝ ÙdzÝß³Ý³Ï å³ïÏ»ñ³óáõÙ ³é³ÛÅÙë ãϳ: ´³Ûó»õ³ÛÝå»ë, ëÇÙíáÉÇÏ³Ý áõÝÇ ËáñÑñ¹³íáñ Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ: ºÃ» ·Çï³Ï³Ýáñ»Ý ã»Ýù ϳñáÕ³ÝáõÙ µ³ó³ïñ»É ¹ñ³Ýó ³½¹»óáõÃÛáõÝÁ, áõñ»ÙÝ å»ïù ¿ áõÕÕáñ¹í»Ýù ³í³Ý¹³Ï³Ý ÇÝýáñÙ³ódzݻñÇó, áñáÝù ÇѳñÏ» ѳë»É »Ý Ù»½ ѳÝ׳ñ»Õ ÷ÇÉÇëá÷³Ý»ñÇó, ϳ٠·ÇïݳϳÝÝ»ñÇó: úñÇÝ³Ï ³ñÇ³Ï³Ý Ï»é˳ãÁ , áñÁ ëï»ÕÍ»É »Ý ѳ½³ñ³ÙÛ³ÏÝ»ñ ³é³ç, ÙÇÝã»õ ³ÛÅÙ ¿É ÉÇáíÇÝ µ³ó³Ñ³Ûïí³Í ãÇ: γ٠ë»å³·ñ»ñÁ, ÙÇÇÙ³ëï óñ·Ù³Ý»É ³é³ÛÅÙ ãÇ Ñ³çáÕíáõÙ` ÙÇÙdzÛÝ Ùáï³íáñ³å»ë ¿ Ñݳñ³íáñ: ÎÉÇÙ»Ýï ²É»ùë³Ý¹ñdzóÇÝ (êññáÙ³ï³ v) åݹáõÙ ¿, áñ Øáíë»ëÁ ϻݹ³ÝÇÝ»ñÇ ùáÕ³ñÏí³Í ëÇÙíáÉÝ»ñáí ÑÇáñá·ÉÇý³ÛÇÝ Ù»Ãá¹áí å³ñ½»óÝáõÙ ¿ñ µ³ñá۳ϳÝáõÃÛ³Ý Ï³ÝáÝÝ»ñÁ ¨ áñ Âáñ³ÛÇ ½³ñ¹³ñí»ëïÁ ÝáõÛÝ ³ÕµÛáõñÇó ¿ñ í»ñóÝáõÙ: àã ÙdzÛÝ Ù³ñ·³ñ»Ý»ñÁ, ³ÛÉ ÐÇëáõëÁ (ÐáíѳÝÝ»ë 111;14, Ôáõϳë 24;27) áñå»ë ³ÝÓݳϳÝÇ ¨ ݳ˳å³ïÏ»ñ Çñ»Ý ¿ñ í»ñ³·ñáõÙ ³Ý³å³ïáõÙ Øáíë»ëÇ ÏáÕÙÇó í»ñËáÛ³óñ³Í åÕÝÓÛ³ úÒ-ÇÝ: êÇÙíáÉÝ»ñÁ ùñÇëïáÝ۳ݻñÇ Ùáï` çñ³ßáõß³ÝÝ (ÉÇÉdz) áõ í³ñ¹Á سÛñ³Ù ²ëïí³Í³ÍÝÇ å³ïÏ»ñÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý å³ïϳݻÉÇáõÃÛáõÝÝ »Ý ѳٳñíáõÙ, ëáõñµ ¶»õáñ·Á Çñ Ýǽ³Ïáí ËáóáõÙ ¿ Ññ»ßÇÝ, ëñµ³å³ïÏ»ñÝ»ñÇ Éáõë³åë³ÏÁ, í³ñ¹Ç ÷ß»ñÁ ÐÇëáõëÇ ·ÉËÇÝ: ¸Çó³µ³Ý³Ï³Ý ¨ ÏñáÝ³Ï³Ý ëÇÙíáÉÝ»ñ »Ý ѳٳñíáõ٠ݳ»õ ·»ñµ»ñÁ, ¹ñáßÝ»ñÁ, ½ÇݳÝß³ÝÝ»ñÁ, ¿ÏµÉ»ÙÝ»ñÁ: ²ÛÅÙ ÷áñÓ»Ýù ï³É ÙÇ ù³ÝÇ ëÇÙíáÉÝ»ñÇ å³ïٳϳÝáñ»Ý µ³ó³Ñ³Ûïí³Í Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝÁ` ºè²ÜÎÚàôÜÆ—1.ÍÝáõݹ-ÏÛ³Ýù-Ù³Ñ 2.ÏÛ³Ýù-Ù³Ñ-Ýáñ ÏÛ³Ýù 3.Ù³ñÙÇÝ-Ë»Éù-Ñá·Ç 4.ѳÛñ-Ù³Ûñ-½³í³Ï ºè²ÜÎÚàôÜÆ Þðæ²ÜÆ Øºæ—ÙdzëÝ³Ï³Ý »é³ÏÇáõÃÛáõÝ Ï³Ù »ññáñ¹áõÃÛáõÝ: ºðβÎÆ ºè²ÜÎÚàôÜÆ-¶³·³Ãáí Ý»ñù»õÇÝÁ` ¶áéÇ (ã³ñÇ) ϳݳóÇ ëϽµáõÝù` çáõñ, ëïáñ·»ïÝÛ³ Ùdzå»ïáõÃÛáõÝ, ÉáõëÇÝ: ¶³·³Ãáí í»ñ»õÇÝÁ` ê»ÃÇ (ã³ñÇ)-ïÕ³Ù³ñ¹áõ ëϽµáõÝù` Ïñ³Ï, »ñÏݳÛÇÝ áõÅ»ñ: ø²è²ÎàêƗгí³ë³ñáõÃÛáõÝ, ѳë³ñ³Ï ÉÇÝ»ÉÇáõÃÛáõÝ, áõÕÕ³å³ÑáõÃÛáõÝ, ×ßÙ³ñïáõÃÛáõÝ, ³½ÝíáõÃÛáõÝ, ÇÙ³ëïáõÃÛáõÝ, å³ïÇí: ø²è²Îàôêàô غæÀ ºè²ÜÎÚàôÜÆ--²ëïí³Í³ÛÇÝ ¨ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ, »ñÏݳÛÇÝ ¨ ÑáÕ³ÛÇÝ, Ñá·»Ï³Ý ¨ Ù³ñÙݳϳÝ: Ðܶ²ÜÎÚàôÜ—²êîÔ--гí»ñÅáõÃÛáõÝ, ϳï³ñ»ÉáõÃÛáõÝ, ïÇ»½»ñù: ÐÇëáõëÇ ÑÇÝ· í»ñù»ñÇ ëÇÙíáÉÁ: Ðñ»³Ý»ñÇ Ñ³çáÕáõÃÛ³Ý ëÇÙíáÉÁ: êáÕáÙáÝÇ É»·»Ý¹³ÛÇÝ µ³Ý³ÉÇÝ: ìºò²ÜÎÚàôÜ--¶»Õ»óÏáõÃÛáõÝ, ѳñÙáÝdz, ³½³ïáõÃÛáõÝ, ë»ñ, ³ÙáõëÝáõÃÛáõÝ, ѳÝ

- 398 -

¹áõñÅáճϳÝáõÃÛáõÝ, ˳ճÕáõÃÛáõÝ: κèʲâ--´³ñûñáõÃÛáõÝ, »ñç³ÝÏáõÃÛ³Ý ûµÛ»Ïï, ³ñÇ³Ï³Ý ëÏǽµ: êɳùÝ»ñÇ áõÕÕáõÃÛáõÝÁ ²ñ»õÇ åïïÙ³ÝÁ ѳϳé³Ï áõÕÕáõÃÛ³Ùµ` å³ï»ñ³½Ù: ʲ◧êñµ³½³Ý ³ñÅ»ùÝ»ñÇ ëÇÙíáÉ, Ñá·»Ï³Ý ï»ë³Ï»ï, Ñá·áõ ³é³ç³óáõÙ, Ó·ïáõÙ ¹»åÇ ²ëïí³Í ¨ ѳí»ñÅáõÃÛáõÝ: ÎÛ³ÝùÇ ¨ Ù³Ñí³Ý ÙdzëÝáõÃÛáõݦ,-³Ûëå»ë ¿ Ý»ñϳ۳óÝáõÙ ùñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ: ´³Ûó Çñá±ù ³Û¹å»ë ¿, ã¿ áñ ÐÇëáõëÇó ѳ½³ñ ï³ñÇ ³é³ç Øáíë»ëÁ ³Ý³å³ïáõÙ çÑáõ¹Ý»ñÇ ³é³ç ѳݻó ³Û¹ ÝáõÛÝ Ë³ãÁ: îÕ³Ù³ñ¹áõ ³ÏïÇí ëϽµáõÝù` ³Ñ³ û ÇÝã Ýå³ï³Ïáí Øáíë»ëÁ ѳݻó ÃÉ÷³ïí³Í çÑáõ¹Ý»ñÇ ³éç»õ Ý»ñù»õÇ åáãÁ »ñϳñ ˳ãÁ: Իսկ ՄՈՎՍԵՍ=Øú»µñ. Æáõñ + àôêºÐ »µñ. öñÏ»É: º·Çåï³Ï³Ý ²ÜÎÊ-Á` T-ÝÙ³Ý Ë³ã, íñ³Ý ûÕ³Ï, Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ѳí»ñÅ ÏÛ³Ýù: T-³ÝÙ³Ý Ë³ãÁ ϳ٠ëÏÇË-Á çÑáõ¹Ý»ñÇ Ñ³Ù³ñ ëå³ëíáÕ ÷ñÏáõÃÛ³Ý ¨ ѳí»ñÅ ÏÛ³ÝùÇ Ù»ëëdz: æÑáõ¹Ý»ñÇ (³ñ³Ù»³Ï³Ý) ³Ûµáõµ»ÝÇ 22-ñ¹ ï³éÝ ¿ (ÑÇß»ù 22 ùñÙ»ñÇÝ): + ïÇåÇ Ë³ãÁ ïÕ³Ù³ñ¹áõ ¨ ϳݳóÇ Ï³å, ¹ñ³Ï³Ý ¨ µ³ó³ë³Ï³Ý ϳå»ñÇ ëϽµáõÝù: Þðæ²Ü—ØdzëÝáõÃÛáõÝ, ³Ýí»ñçáõÃÛáõÝ, µ³ñÓñ ϳï³ñ»ÉáõÃÛáõÝ: ²æø—ÆÝùÁ ù»½ ï»ëÝáõÙ ¿, ¹áõ Çñ»Ý ã»ë ï»ëÝáõÙ: úÒ--´³ñÇù, ϳݳóÇ ³ñï³¹ñáճϳÝáõÃÛáõÝ, ïÕ³Ù³ñ¹áõ µ»ÕÙݳíáñí³ÍáõÃÛ³Ý ëϽµáõÝù, ѳñëïáõÃÛáõÝ, ·³ÝÓ: ÈàôêÆÜ--¶Çß»ñ, ÇÙ³ëïáõÃÛáõÝ, áõñ³ËáõÃÛáõÝ: ºè²ÜÎÚàôÜÆ ²êîÔ ØºæÀ ²âø—سëáÝÝ»ñÇ Ùáï- ֲ貶²Ú²ÌÆÜ ¸ºÈî², ³Ù»Ý³ï»ë ³×ù: ²é³çÇÝ ³ëïÇ׳ÝÇ` ³ß³Ï»ñï Ù³ëáÝÇ Ï³ñ»õáñ ëÇÙíáÉÝ ¿: ²ØÜ-Ç Ø»Í ÏÝÇùÇ íñ³ ³ÛÝ ³Û¹å»ë ¿É ãïåí»ó, µ³Ûó Ù»Ï ¹áÉɳñ³ÝáóÇ íñ³ “²ëïí³Í µ³ñ»Ï³Ù ¿ Ù»ñ ·áñÍÇ Ñ³Ý¹»å” ¨ “Üáñ ϳñ·»ñ ¹³ñ»ñáí” ·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ ½áõ·³ÏÇó ïåí³Í ¿: ìºò²ÜÎÚàôÜ ²êîÔ--º·Çåï³Ï³Ý ·³ÕïݳËáñÑáõñ¹ ¿, µÉ»Ù³Ý, ÇëÏ ³í»ÉÇ áõß çÑáõ¹Ý»ñÁ ·áÕ³ó³Ý` ¸³íÇ¹Ç ³ëïÕ, êáÕáÙáÝÇ ³ëïÕ/»ñÏÝùÇ ¨ »ñÏñÇ ³ÙáõëÝáõÃÛ³Ý ¿ÏµÉ»Ù³/: æÑáõ¹Ý»ñÇ “ì³Ë׳ݳµ³Ý³Ï³Ý Ù»Ïݳµ³ÝáõÃÛ³Ùµ” ë³ 6.6.6.6. ³ÝÏÛáõÝÝ»ñÇ ³ñï³¹ñÛ³ÉÝ ¿, 6-Á ÷áùñ »é³ÝÏÛáõÝÇÝ»ñ, Ý»ñùÇÝ Ñ»ùë³·áÝÇ 6 ÏáÕÙ ¨ ë³ Ï³å»É »Ý ·³½³Ý³ÛÇÝ ÃíÇ ¨ ѳϳùñÇëïáëÇ Ñ»ï: ²Ù»Ý Ù»ÏÇ ÝÛ³ñ¹»ñÇ íñ³ ³½¹áõÙ ¿, »Ã» áñ»õ¿ ÙÇ »ñ»õáõÛà ¹áõñ ãÇ ·³ÉÇë: ê³ ³Ù»Ý³ï³ññ³Ï³Ý ûñÇݳÏÝ ¿: γ٠åñ³ÏïÇÏ ÷áñÓáí, ³ëáõÙ »Ýù ³Ûë ׳ݳå³ñÑÁ, ÇÝÓ Ñ³Ù³ñ ÙÇßï ³Õ»ï³µ»ñ ¿, ³Ûë Ù³ñ¹áõÝ Ñ³Ý¹Çå»óÇ, ³Ýå³ÛÙ³Ý ³ÝѳçáÕáõÃÛáõÝ ÏÉÇÝÇ: ÖÇßï ¿, ã¿, áõñ»ÙÝ ÙÇ µ³Ý ϳ: Ø»Ýù Ãáõñù³Ï³Ý ¹ñáßÇ ï³Ï ã»Ýù ÝëïÇ Ëáñáí³Í áõï»Ýù: ºÃ» ³Û¹å»ë ãÉÇÝ»ñ, ÐÇïÉ»ñÁ ѳïáõÏ çáϳïÝ»ñ ã¿ñ áõÕ³ñÏÇ Ñ»é³íáñ îǵ»Ã, ÇÝã áñ ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝ ëï³Ý³Éáõ: Ø»Ýù 301 Ã. ÃáõÛÉ ïí»óÇÝù Ù»ñ ѳ½³ñ³ÙÛ³ Ù»ÑÛ³ÝÝ»ñÁ ù³Ý¹»óÇÝ, ϳ٠í»ñ³Í»óÇÝ »Ï»Õ»óÇÝ»ñÇ, ì³Ñ³·ÝÇ, ²Ý³ÑÇïÇ, ØÇÑñÇ (ØÑ»ñÇ) ¨ ³ÛÉ Ð³ÛÇ ²êïí³ÍÝ»ñÇ ³ñÓ³ÝÝ»ñÁ ç³ñ¹»óÇÝ ÷ßñ»óÇÝ, ï»ÕÁ áõñÇßÇ â³ëïí³ÍÝ»ñ ϳݷݻóñÇÝ: ²ñ¹ÛáõÝùáõÙ áõÝ»ó³Ýù ³ÛÝ, ÇÝã ÑÇÙ³ áõÝ»Ýù: ÎáñóñÇÝù Ù»ñ å»ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ, Ù»ñ ³ß˳ñÑ³Ï³É Ð³Û³ëï³ÝÁ, ³½·Á µÝ³çÝçí»ó, ѳ½³ñ ï³ñÇ ¿ áõñÇßÇ Ñ³Ù³ñ »Ýù ³ß˳ïáõÙ áõ ·áñÍáõÙ: Ø»½ ջϳí³ñáõÙ ¿ »ñµ»ù å»ïáõÃÛáõÝ ãáõÝ»ó³Í, ³Ýï³Õ³Ý¹, ·áÕ, ³Ýµ³ñá۳ϳÝ, ËáõÅ³Ý ÙÇ ó»Õ` çÑáõ¹Á: ²Ùá’à ٻ½: ²ÙáÃÁ, ³ÙáÃ, µ³Ûó ³ñÇ áõ ï»ë, áñ ³Ù»Ýáõñ»ù, ³Ûëûñ ºñ»õ³ÝáõÙ ¨ Áݹ³Ýñ³å»ë г۳ëï³ÝáõÙ çÑáõ¹³Ï³Ý ëÇÙíáÉÝ»ñ »Ý ï»Õ³Ï³Ûí³Í: ÈÇÝ»Éáí Ý»ñϳ ¹ñáõÃÛ³Ùµ ³ß˳ñÑÇ ³Ù»Ý³Ñ»ï³Ùݳó å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇó Ù»ÏÁ, ï»ë»ù û ÇÝãù³Ý ï³Õ³Ý¹³íáñ ¨ ÑÇß³ñÅ³Ý §Ð³Û»ñ¦ áõÝ»Ýù, áñáÝù ³ñųݳó»É »Ý ³½·Ç ÏáÕÙÇó ³Ù»Ý³í»Ñ ·Ý³Ñ³ï³Ï³ÝÇÝ: êÏë»Ýù ëϽµÇó` 1. Ø»ñ ²ñ³ñÇãÁ Ùݳó»É ¿ гÛÇ Ñ³ñ³½³ï ϳÝãÇÝ, Ù»Ýù ³ÕáÃáõÙ »Ýù ÇÝã-áñ ÙÇ çÑáõ¹Ç, áñÇÝ Ù»éÝ»Éáõó 300 ï³ñÇ Ñ»ïá »Ý ÙdzÛÝ Ýß³Ý³Ï»É ²ëïí³Í (325à ÜÇÏ»³ÛÇ ïÇ»½»ñ³ÅáÕáíáõÙ): øñÇëïáëÇ ëÇÙíáÉÁ ³Ù»Ýáõñ»ù ¿: âݳ۳Í, ÇÝãå»ë ¸áëï³»íëÏÇÝ ¿ ³ëáõÙ,-§ºÃ» ÐÇëáõë øñÇëïáëÁ ѳÛïÝí»ñ Ù»ñ ûñ»ñáõÙ, Ýñ³Ý ÝáñÇó Ï˳ã»ÛÇݦ: 2. Ø»ñ ²ñ³ñãÇ Ù³ëÇÝ Ù»Ýù, ÇÝùÝ»ñë »ñµ»ù ã»Ýù ÷áñÓ»É ³í»Éáñ¹áõÃÛáõÝÝ»ñ ³ë»É, ϳÙ

- 399 -

3. 4. 5. 6.

7. 8. 9.

10.

11. 12. 13. 14. 15. 16.

ÇÝã-áñ Ù»ÏÇÝ ÝٳݻóÝ»É: Ø»ñ` ²ñdzϳÝ, ³Ù»Ý ëïñÏ³Ï³Ý Í³·Ù³Ùµ ëáõµÛ»ÏïÇÝ ·³Õ³÷³ñ³å»ë ³Ýѳë Ï»é˳ãÁ í»ñ³Í»É »ñÏáõ ÷³ÛïÇ ï³ññ³Ï³Ý Ùdzóٳٵ ÙÇ ·áñÍÇùÇ` ˳ãÇ, áñÇ íñ³ ϳñ»ÉÇ ¿ Ù³ñ¹ ëå³Ý»É (ÐÇëáõëÇÝ): ºì µ³í³Ï³Ý ã¿ Ù³ñ¹ ëå³Ý»É, Ñ»ïÝ ¿É ³ëáõÙ »Ý áñ Ù»Ýù Ó»ñ ²ëïÍáõÝ »Ýù ˳ã»É: ØÇû Ñݳñ³íáñ ¿ Áݹ³Ýñ³å»ë ²ëïÍáõÝ Ë³ã»É, ϳ٠ëå³Ý»É: ÆëÏ øñÇëïáëÇ ·ÉËÇÝ çÑáõ¹Ý»ñÇ Ó»éùáí ¹ñ³Í í³ñ¹Ç ÷ß»ñÇ ÑÛáõëí³ÍùÇ Ñáõßáí ÙÇÝã»õ ÑÇÙ³ µ³ñÓñ³ëïÇ×³Ý Ñá·»õáñ³Ï³ÝÝ»ñÁ í³ñ¹³å»ïÝ»ñ »Ý ÏáãíáõÙ: ²Ûëå»ë »Ý Ù»ñ íñ³ ÍÇͳÕáõÙ ¨ å³Ë³é³ÏáõÙ Ù»½: êÇÙíáÉÝ»ñÁ` Ëݹñ»Ù, ÇÝãù³Ý áõ½»ù: ºÃ» ˳ãÇ íñ³ »Ý ²ëïÍáõÝ ëå³Ý»É, ÇÝãå»ë ϳñ»ÉÇ ¿ Ù³ñ¹Ï³Ýó, ·ÛáõÕ»ñÇ, ù³Õ³ùÝ»ñÇ, ÷áÕáóÝ»ñÇ ³ÝáõÝÝ»ñÁ ʳãÇÏ, ʳã³ïñÛ³Ý, ʳã»Ý ¹Ý»É: ÜÙ³Ý ëÇÙíáÉÝ»ñ ѳ½³ñ—ѳ½³ñÝ»ñáí, Ëݹñ»Ù: ºÃ» ˳ãÇ íñ³ ²ëïÍáõÝ »Ý ëå³Ý»É, ÇÝãå»ë ¿ ϳñ»ÉÇ ³Û¹ ˳ãáí ¨ ˳ãù³ñ»ñáí ³Ù»Ýáõñ ½³ñ¹³ñ»É: ²Ñ³ ëÇÙíáÉÝ»ñÁ , ÇÝãù³Ý áõ½»ù, Ëݹñ»Ù: æÑáõ¹Ý»ñÁ` Çñ»Ýù ÏéïíáõÙ »Ý (ÃÉ÷³ïíáõÙ), ÇëÏ Ù»½ ѳٳñ ÍÇë³Ï³ï³ñáõÃÛáõÝ »Ý Ùá·áÝ»É, áñÁ ÏáãíáõÙ ÙÏéïí»É: ÆÝÓ ÃíáõÙ ¿ ëÇÙíáÉÇ ûñÇݳÏÇ µ»ñÙ³Ý Ï³ñÇù ãϳ: ²ÛÝ ³Ù»ñáõñ ¿, ÉÇùÁ, Ëݹñ»Ù: æÑáõ¹ ¶ñÇ·áñ ʳí³ñÇãÁ 128 Ð³Û Çß˳ݳïáõÝ µÝ³çÝç»ó, ³ÙµáÕç Ð³Û ³½·ÇÝ ÍÝÏÇ µ»ñ»ó, ê³ï³Ý³Û³Ï³Ý ÏñáÝÁ ïí»ó ÁݹáõÝ»É, ä³ñëÇÏÝ»ñÇ Ñ»ï Ãßݳٳóñ»ó, ´Ûáõ½³Ý¹Ç³ÛÇÝ` øñÇëïáëÇ »ñÏáõ µÝáõÛÃáí ø³Õù»¹áÝÛ³Ý ïÇ»½»ñ³ÅáÕáíáí Ãßݳٳóñ»ó, ѳÛáó å»ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ÏáñͳÝÙ³Ý ÑÇÙùÁ ¹ñ»ó, ëÇÙíáÉÁ` Ëݹñ»Ù ºñ»õ³ÝáõÙ ÓÏ³Ý Ë³ÝáõÃÇó ëÏë³Í ÙÇÝã»õ ÏñÏ»ë Çñ ³Ýí³Ùµ ÷áÕáóÝ ¿: æÑáõ¹ ê³Ñ³Ï å³ñûõÁ, áñÁ ³ÝÓ³Ùµ ¿ñ ջϳí³ñáõÙ Ù»ÑÛ³ÝÝ»ñÇ ³í»ñáõÙÁ, ì³Ñ³·ÝÇ, ²ñ³ÛÇ ³ñÓ³ÝÝ»ñÇ ÷ßñáõÙÁ, ëÇÙíáÉÁ` ³Ýí³Ùµ ÷áÕáóÁ Ëݹñ»Ù: æÑáõ¹ ´³·ñ³ïáõÝÇÝ»ñÁ 939Ã. í»ñ³·ñ»óÇÝ Ù»ñ ¿åáëÁ, гÛÏ Ü³Ñ³å»ïÇÝ í»ñ³Ýí³Ý»óÇÝ ê³ëáõÝóÇ ¸³íÇÃ` ¸ºì, ³ÛëÇÝùÝ Çñ»Ýó ³ÛÝ ÙÇ ¸³íÇÃÁ º·Çåï³óÇ ¿ñ, ³Ûë Ù»ÏÝ ¿É ê³ëáõÝóÇ, êÇÙíáÉÝ ¿É` ³ñÓ³ÝÁ ϳ۳ñ³ÝÇ Ññ³å³ñ³Ïáõ٠ϳݷݳÍ: æÑáõ¹ ¹³ßݳÏÝ»ñÁ г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý ¹ñáßÇ »ññáñ¹ Ù³ëÁ çÑáõ¹³Ï³Ý 99 ³ëïÇ׳ÝÇ áëÏÛ³ µáõñ·Ç ¹»ÕÇÝ ·áõÛÝáí Ý»ñÏ»óÇÝ /Áݹ³Ýñ³å»ë çÑáõ¹Ý»ñÇÝ µáÉáñ å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ ëïÇå»É »Ý ¹»ÕÇÝ ßáñ ѳ·Ý»É, ¹»ÕÇÝÁ ¹³í³×³ÝáõÃÛ³Ý Ýß³Ý ¿/, ëÇÙíáÉÁ Ëݹñ»Ù` ³Ù»Ýáõñ»ù: ºñ»õ³ÝÇ ëñïÇ Ù»ç §²ðغÜƲ¦ ÑÛáõñ³ÝáóÇ ³Ñé»ÉÇ óáõó³·ñáõÃÛáõÝÁ ßåñï»É »Ý, ÷á˳ñ»ÝÁ ³ñÛáõݳñµáõ ÃßݳÙáõ ³Ýí³Ùµ` §Ø²ðÆàî¦ »Ý ·ñ»É, ³ÛÝ ¹»åùáõÙ, »ñµ ³Û¹ Ù³ñÇáïÁ ¹³ çÑáõ¹ Ù³ñ»ñÇ` ûÓ»ñÇ ³Ýí³ÝáõÙÝ ¿, ÇëÏ §Ø²ð¦ µ³éÁ Ñ»Ýó ѳÛÏ³Ï³Ý Í³·áõÙ áõÝÇ, ÇÝãÁ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ؗٳѳóÝáÕ, Ù³ñáÕ, ѳݷóÝáÕ ¨ ²ð ³ñÙ³ïÁ, áñÁ Ñ»Ýó ²ð-dzóÇÝ»ñÇ ³ñÙ³ï` Ð²Ú ¿ Ý߳ݳÏáõÙ: ºì ³Û¹ ë³ï³Ý³Û³Ï³Ý زð-Á ²ðغÜƲ µ³éÇó ³í»ÉÇ Ëáßáñ ÑÛáõñ³ÝáóÇ å³ïÇÝ ¿ ÷³Ïóí³Í` ¿É ѳçáÕáõÃÛáõÝÁ áñï»ÕÇó ϳñ»ÉÇ ¿ ëå³ë»É: øáã³ñÛ³Ý èáµ»ñïÁ ù³Ý¹»ó ·»Õ³ï»ëÇÉ ºñÇï³ë³ñ¹³Ï³Ý å³É³ïÁ ÙdzÛÝ ³ÛÝ å³ï׳éáí, áñ ³ÛÝ ÏñÍ³Í »·Çåï³óáñ»ÝÇ ï»ëù ¿ñ ÑÇß»óÝáõÙ, ÇëÏ »·Çåï³óáñ»ÝÁ Ù³ëáÝÝ»ñÇ ëáõñµ ËáñÑñ¹³ÝÇßÝ ¿, Ïñͳó ÉÇÝ»ÉÁ Ýñ³ ³å³Ï³éáõóí³ÍùáõÃÛáõÝÝ ¿: äáõßÏÇÝÁ, áñÁ ·áãáõÙ ¿ñ §¸áõ ëïñáõÏ, ¹áõ í³ËÏáï, ¹áõ ѳÛ, ¹áõ áã ÇÝÓ áñ¹Ç¦ ëÇÙíáÉÁ` äáõßÏÇÝÇ ³Ýí³Ùµ, ¨ ¹åñáó, ¨ ÷áÕáó, Ëݹñ»Ù: Ø»ïñáÛÇ ´³ñ»Ï³ÙáõÃÛáõÝ ¨ ê³ëáõÝóÇ ¸³íÇà ϳ۳ñ³ÝÝ»ñÇ ³é³ëï³ÕÝ»ñÁ ·»Õ»óϳóÝáõÙ »Ý æÑáõ¹³Ï³Ý ¸³íÇÃÇ ë³ï³Ý»³Ï³Ý í»ó·³·³Ã³ÝÇÝ: î»Õáí Ñ»Ýó ëÇÙíáÉÝ»ñ »Ý, Ëݹñ»Ù: ÎÇÝá ܳÇñÇÇ íñ³ÛÇó å³ïÙ³Ï³Ý Ü³ÇñÇ ³Ýí³ÝáõÙÁ Ñ³Ý»É »Ý çÑáõ¹ Øáñ·³Ý »Ý Ïåóñ»É: êÇÙíáÉÁ` Ëݹñ»Ù: ²Û¹ ÇÝã ³Ñé»ÉÇ Ù³ßﳵݻñÇ ³ÝÝϳñ³·ñ»ÉÇ ·áñÍ»ñ ¿ ³ñ»É г۳ëï³ÝÇ ¨ Ð³Û ³½·Ç ѳٳñ γñ»Ý ¹»ÙÇñãÛ³ÝÁ, áñ ºñ»õ³ÝÇ Ù»ïñáÝ ¨ Ù³ñ½³Ñ³Ù»ñ·³ÛÇÝ Ñ³Ù³ÉÇñÁ Ïáã»óÇÝ Ýñ³ ³ÝáõÝáí: êÇÙíáÉÁ` Ëݹñ»Ù: ²Û¹ ÇÝã å³ïÙ³Ï³Ý Ý߳ݳÏáõÃÛ³Ý, ϳ٠ÙÇç³½·³ÛÇÝ ×³Ý³ãÙ³Ý ³ñųÝÇ Ñ»ïù»ñ

- 400 -

17. 18. 19.

20. 21. 22. 23. 24.

25. 26. 27. 28.

ÃáÕ»ó ì³½·»Ý ê³ñ·ëÛ³ÝÁ, áñ Ñéã³Ï»óÇÝ ëå³ñ³å»ï ¨ ³ÙµáÕç ÙÇ Ð³Û³ëï³ÝÇ å³ñͳÝù-ϳéáõÛó Ðñ³½¹³Ý ëï³¹ÇáÝÁ Ïáã»óÇÝ Ýñ³ ³ÝáõÝáí: êÇÙíáÉÁ` Ëݹñ»Ù: ºñ»õ³ÝÇ ÷áÕáóÝ»ñÇ Ï»ëÇó ³í»ÉÇÝ µ³ó³ñӳϳå»ë ³Ý׳ݳ㠨 ³Ý³ñųÝÇ çÑáõ¹Ý»ñÇ ³ÝáõÝÝ»ñáí »Ý: êÇÙíáÉÁ` Ëݹñ»Ù: ºñ»õ³ÝÇ Ñ³Ù³ñÛ³ ³Ù»Ý ÙÇ ß»ÝùÇ å³ïÇÝ Ïåóñ³Í µ³ó³ñӳϳå»ë ß³ñù³ÛÇÝ ¨ ã׳ݳãí³Í,ÙdzÛÝ Ã» çÑáõ¹, ÇÝŻݻñÇ, ׳ñï³ñ³å»ïÇ, ßÇݳñ³ñÇ Ñáõß³ï³Ëï³ÏÝ»ñ: êÇÙíáÉ` Ëݹñ»Ù: ØÇ ù³ÝÇ Ð³Û Ñ³Ý׳ñÝ»ñÇ ÏáÕùÇÝ ÇÝãù³±Ý ³Ï³¹»ÙÇÏáëÝ»ñ, ¹áÏïáñ-åñáý»ëáñÝ»ñ, »ñ·Çã-»ñ·ãáõÑÇÝ»ñ, ¹»ñ³ë³ÝÝ»ñ, ûÉÇ·³ñËÝ»ñ, ù³Õ³ù³Ï³Ý ·áñÍÇãÝ»ñ: êñ³Ýù µáÉáñÁ Ù»ñ ³Ù»Ý³Ñ»ï³Ùݳó å»ïáõÃÛ³Ý “³é³ç³¹»Ù ¨ ÷³ÛÉáõÝ” ³ÝÓ»ñÝ »Ý: Üñ³Ýù µáÉáñÁ ëÇÙíáÉÝ»ñ »Ý` Ëݹñ»Ù: ÆÝãù³Ý ³ÕçÇÏÝ»ñ ³Ýµ³ñá۳ϳݳó³Ý »ñ»ÏáÛ³Ý ºñ»í³ÝÇ ÷áÕáóÝ»ñÝ áõ Ññ³å³ñ³ÏÝ»ñÝ »Ý ½³ñ¹³ñáõÙ: êÇÙíáÉÝ»ñ »Ý` Ëݹñ»Ù: ²Ù»Ý ÙÇ ÷áÕáóÇ, ³Ù»Ý ÙÇ ß»ÝùÇ ³ÝÏÛáõÝ ½³ñ¹³ñáÕ ¨ ºñ»õ³ÝÁ Æëñá¿ÉÇÝ ÝٳݻóÝáÕ, ³ñ»õ»ÉÛ³Ý ÙÇçݳ¹³ñÁ ÑÇß»óÝáÕ ³é»õïñÇ §Ï»ï»ñ¦: êÇÙíáÉ ¿ ` Ëݹñ»Ù: ¸³ï³ñ³ÝÝ»ñÁ, ¹³ï³Ë³½áõÃÛáõÝÝ»ñÁ, áëïÇϳÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ë»÷³Ï³Ý³ßÝáñÑ³Í ³Ù»Ý³Å³Ù³Ý³Ï³ÏÇó Ù»Ãá¹Ý»ñáí: êÇÙíáÉ ¿` Ëݹñ»Ù: ÐÇÙݳñÏ Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ »ñ»õÇ ÅáÕáíñ¹ÇÝ Ý»ÕáõÃÛáõÝ ãå³ï׳é»Éáõ ¨ г۳ëï³ÝÇ û¹Á ã÷ã³óÝ»Éáõ Ýå³ï³Ïáí Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÷³Ï»É »Ý` ³Ý¹áñ ¿ ³åñáõÙ: êÇÙíáÉ ¿` Ëݹñ»Ù г۳ëï³ÝÇ ¹åñáóÝ»ñáõÙ µÝ³Ï³Ý ·ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¹³ë³í³Ý¹Ù³Ý ѳßíÇÝ Ùïóñ»É »Ý ÏñáÝ³Ï³Ý áõëÙáõÝù: ¸åñáóÝ»ñÇ Ù»Í Ù³ëÁ µ³ñÓñ³·áõÛÝ áõëáõÙÝ³Ï³Ý Ñ³ëï³ïáõÃÛáõÝ ÁݹѳÝñ³å»ë ³ß³Ï»ñïÝ»ñ ãÇ ï³ÉÇë: ²ß³Ï»ñïÝ»ñÇ ù³Ý³ÏÁ »ñ»ù ³Ý·³Ù Ýí³½»É ¿, µ³Ûó Ùݳó³ÍÁ å³ñï³¹Çñ “ºÏ»Õ»óáõ å³ïÙáõÃÛáõÝ” ùáÕÇ ï³Ï å³ñï³íáñ »Ý çÑáõ¹Ý»ñÇ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ` ´ÇµÉÇ³Ý áõëáõÙݳëÇñ»Ý: ´áõÑ»ñáõÙ áõë³ÝáÕáõÃÛ³Ý ·Çï³Ï³Ý ¨ áõëÙ³Ý Ù³Ï³ñ¹³ÏÁ ÏïñáõÏ Ýí³½»É ¿ ÙÇÝã»õ ³Ýѳí³ï³ÉÇ Ù³Ï³ñ¹³Ï: Ð³Û ³½·Á ãù³íáñ ãáõݻݳÉáí êáí»ïÇ ï³ñÇÝ»ñÇÝ, ÑÇÙ³ ³½·Ç Ï»ëÇó ³í»ÉÇÝ Í³Ûñ³Ñ»Õ ãù³íáñÝ»ñ »Ý, ÷áÕáóÝ»ñáõÙ Ùáõñ³óϳÝáõÃÛáõÝ »Ý ³ÝáõÙ: ØDZ û ϳñáÕ ¿ ÉÇÝ»É ³é³í»É ³ñï³Ñ³ÛïÇã ëÇÙíáÉ: лéáõëï³ï»ëáõÃÛ³Ùµ ù³ñá½áõÙ »Ý Ýáñ³ÍÇÝ »ñ»Ë³Ý»ñÇÝ 8-ñ¹ ûñÁ ÙÏñï»É ¨ ³Ýí³Ý»É ÐÇëáõë: ê³ ëÇÙíáÉ ¿, û ³ñ¹»Ý çÑáõ¹ ëÇÙíáÉÝ»ñÇ ·áñͳÍáõÃÛ³Ý »½ñ³÷³ÏÇã ¿ï³å: г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý ²½·³ÛÇÝ ÅáÕáíÇ ï³×³ñÇ µ³ÏáõÙ ºñí³Ý¹ øáã³ñÇ Ï»ñï³Í ´ÇµÉÇ³Ï³Ý ¸³íǹÇ` ¹»õÇ, ë³ï³Ý³ÛÇ Ñáõß³ñÓ³Ý ÏáÃáÕÝ »Ý ï»Õ³¹ñ»É, ѳÛï³ñ³ñ»Éáí, û ǵñ ì³½·»Ý ê³ñëÛ³ÝÇ ¨ γñ»Ý ¸»ÙÇñ×Û³ÝÇ å³ïíÇÝ »Ý ³ÛÝ ËáÛ³óñ»É: » DZÝã ϳå áõÝ»Ý ³Ûë ³ÝÓÇÝù ´ÇµÉÇ³Ï³Ý ¸³íÇ¹Ç Ñ»ï` áã áù Çß˳ݳíáñÝ»ñÇó ³é³ÛÅÙë ãÇ ÷áñÓ»É Ù»Ïݳµ³Ý»É:

êð²Üø ´àÈàð êÆØìàÈܺðÆ êÆØìàÈܺðÜ ºÜ, вÚÆ Ð²Ø²ð ²ØºÜ²ÜêºØ²òÜàÔ ºì ²ØºÜ²²Üвð¶²ÈÆÜ:

ºñ»õÇ µ³í³Ï³Ý ¿, ³é³í»É ã³ñÅÇ ÑÇß³ï³Ï»É, ³Ûë ѳݷ³Ù³ÝùÁ ³Ýå³ïÇí »ñ»õáõÛà ¿ Ð³Û ³½·Ç ¨ гÛáó å»ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ: ²Ûëù³Ý ûñÇݳÏÝ»ñÝ ¿É »Ý µ³í³Ï³Ý, áñå»ë½Ç Çñ»Ý Ð³Û ½·³óáÕ Ñ³Ûáñ¹ÇÝ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý Ñ»ï»õáõÃÛáõÝÝ»ñ ³ÝÇ:

- 401 -

â²ðÀ вêºÈ ¾ ²ØºÜ²Ðܲð²ìàð ìºðÆÜ ê²Ü¸Ô²ÎÆÜ` ²ð¸²ð²¸²îàôÂÚ²Ü øàÔÆ î²Î ¸²îàôØ ¾ â²ð-Á ²ð-ÇÝ Üð² вÚðºÜÆøàôØ` βڲòÜàôØ àô¼²Ì ¸²î²àÖÆèÀ ÐÝáõó` ѳ½³ñ³ÙÛ³ÏÝ»ñ ß³ñáõÝ³Ï Ð³Ûáó ùñÙ³Ï³Ý ó»ÕÁ ì³ÑáõÝÇÝ»ñÝ »Ý »Õ»É:

æÑáõ¹Ç »ñ»ùѳ½³ñ³ÙÛ³ ·áÛáõÃÛáõÝÁ Ù»Ï ËáñÑáõñ¹ ÃáÕ»ó` ³Û¹åÇëÇÝ ãÉÇÝ»ë: æÑáõ¹Ç å³ï³Éá·Ç³Ï³Ý ÷áÕ³ëÇñáõÃÛáõÝÁ Ýñ³Ý ¿íáÉÛáõódzÛÇ ÁÝóóùáõÙ í»ñ³Í»É ¿ ÷áÕÇ ùë³ÏÇ: гÛÇ ³ñÇ³Ï³Ý á·ÇÝ ÃáõÛÉ ãÇ ï³ ³åñ»É ÝÙ³Ý ÍÇë³Ï³ï³ñáõÃÛáõÝÝ»ñáí: гÛÁ, Çñ ³é³ù»ÉáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³Ó³ÛÝ ÝíÇñ»Éáí Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³ÝÁ ³½Ýí³µ³ñá ¨ ³ñ¹³ñ³¹³ï µ³½áõÙ ï³Õ³Ý¹Ý»ñ áõ ѳÝ׳ñÝ»ñ, ³ñ¹Ûá±ù Çñ ѳٳñ ãÇ ÍÝÇ ³ñ¹³ñ³¹³ï ¹³ï³íáñ, û Ñ»Ýó ³Û¹` §ØÇ ¹³ïÇñ` áñå»ë½Ç ã¹³ïí»ë¦ ݽáíùÇ ½áÑÁ å»ïù ¿ ÇÝùÁ ¹³éݳ: ÀÜ, ²Ü—ϳݳóÇ ïÝùáóÝ»ñÝ »Ý, ÇëÏ »µñ³Û»ñ»Ý Ý߳ݳÏáõÙ »Ý ϳݳóÇ ëÏǽµ (²Üܲ, ²Ü²ëï³ëdz, ²Ü²ÜƲ…) ºÑáí³Ý ¨ ÏÇÝ ¿ ¨ ïÕ³Ù³ñ¹-¶ºØàüðà¸Æî(ϳݳóÇ ÏñÍù»ñáí ¨ ïÕ³Ù³ñ¹áõ ý³ÉÉáëáí): ²Ü¸ðà¶ÆÜà-¿ ÏáãíáõÙ »µñ³Û»ñ»Ý ³Û¹ ¿³ÏÁ: §²ñ³ñÇñ ²ñ³ñãÇ ÷á˳ñ»Ý¦,-³ëáõÙ ¿ ѵñ۳ݻñÇÝ ºÑáí³Ý: ²ÛëÇÝùÝ ý³ÉÉáëÝ ¿ ¹ñ³Ýó ²ñ³ñÇãÁ: ÆëÏ ²ñ³ñãÇ ÷á˳ñ»Ý ²ëïí³Í ѳëϳóáÕáõÃÛáõÝÁ É»íÇïÝ»ñÝ »Ý Ñݳñ»É: ²é³çÇÝ ³Ý·³Ù гÛáó å³ïÙáõÃÛ³Ý Ù»ç ²ëïí³ÍÝ»ñÁ Ç Ñ³Ûï »Ý »Ï»É Áݹ³Ù»ÝÁ ²ñ³ñ³ïÛ³Ý Ã³·³íáñ³õÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï` ʲȸÆ(г۹Ç)—·»ñ³·áõÛÝ ²ëïí³Í, ºÚÞº´²--·»ñ³·áõÛÝ ²ëïí³Í, ÞÆìÆÜÆ--·»ñ³·áõÛÝ ²ëïí³Í: àôß³¹ñáõÃÛáõÝ µáÉáñÁ ·»ñ³·áõÛÝ ²ëïí³ÍÝ»ñ »Ý: ¸ñ³Ýó ѳÝϳñͳÏÇ ÷á˳ñÇÝáõÙ »Ý Ø»Í Ð³ÛùÇ` ²Ü²ÐÆî, ²êîÔÆÎ, ì²Ð²¶Ü, ܲܺ, ØÆÐð(Øкð-Á ³Õ³í³Õí³Í), îÆð(îºð) ²ëïí³ÍÝ»ñÁ ¨ ´²ðÞ²Ø ²ëïí³ÍÁ, áñÁ ³ëáñÇÝ»ñÇ ²ëï³ÍÝ ¿ ¨ ѳϳé³Ï Ù»ñ ²ëïí³ÍÝ»ñÇÝ, µ³Ûó ÙÇ»õÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï áñáß Ð³Û»ñ ¿É »Ý å³ßï»É ³Û¹ ²ëïÍáõÝ: ÆëÏ ²ëïí³Í ·³Õ³÷³ñÁ áõß³¹ñáõÃÛáõÝ ¹³ñÓñ»ù ³é³ç ¿ »Ï»É º·ÇåïáëáõÙ ¨ Ñáõ¹³ÛǽÙÇ (ý³ÉÉáë³å³ßïáõÃÛ³Ý) ͳÕÏÙ³Ý ßñç³ÝáõÙ: Ðáõ¹³Ý»ñÇ ùñÙ»ñÇ` É»õÇïÝ»ñÇ ÙÇç³ÙïáõÃÛ³Ý ·áñÍÁ ãÇ ³ñ¹Ûáù ³Ûë ã³ñ³·áñÍáõÃÛáõÝÁ, »ñµ »ñϳñ ѳ½³ñ³ÙÛ³ÏÝ»ñ гÛÁ ѳí³ï³ó»É ¿ ÙÇ ²ñ³ñãÇ, áõ ѳÝϳñÍ ³Ûëù³Ý ·»ñ³·áõÛÝ ¨ Ñ»ïá ß³ñù³ÛÇÝ ²ëïí³ÍÝ»ñÇ µ³½ÙáõÃÛáõÝ, áñáÝó µáÉáñÇÝ Ñ»ï³·³ÛáõÙ å»ïù ¿ ѳçáñ¹»ñ 8-ñ¹ ûñÁ ÃÉ÷³ïí³Í ÐÆêàôêÀ, áñÁ Áݹ³Ù»ÝÁ سñdzÙÇ ïÕ³Ý ¿ñ, ÇëÏ Áëï Üáñ Îï³Ï³ñ³ÝÇ ¸²ìÆ¸Æ 42-ñ¹ ë»ñáõݹÁ, ù³Ý½Ç ݳ ³ÝûñÇÝ³Ï³Ý ÍÝáõݹ ¿ñ, ÑéáÙ»³óÇ ÙÇ ½ÇÝíáñ` ä³Ýï»é³ÛÇó: ²ñ¹Ûáù ¹»é»õë ²ñ³ñ³ïÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï³ßñç³ÝÇó ëÏë³Í ³Ûë ²ëïí³ÍÝ»ñÁ ݳ˳å³ïñ³ëï³Ï³Ý ù³ÛÉ ã¿ÇÝ ùñÇëïáÝ»áõÃÛ³Ý ëï»ÕÍÙ³Ý ¨ гÛáó å»ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ÏáñͳÝÙ³Ý Ñ³Ù³ñ: ºì ÑÇÙ³ çÑáõ¹, Ï»ÕÍ ³ñdzóÇÝ»ñÁ áõ ëáõï ùñÙ»ñÇ ·É˳íáñáõÃÛ³Ùµ ç³Ýù»ñ ã»Ý ËݳÛáõÙ, áñ ²ðƲòÆø, ÇÝãÁ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ²ð²ðâÆ ³ñ³ñ³ÍÝ»ñ, áã û ²ðºì²ä²Þî ¹³éݳÝ, ³ÛÉ ¸Çó»ñ` ì²Ð²¶Ü, ²Ü²ÐÆî, îÆð, ²êîÔÆÎ… ²ëïí³ÍÝ»ñÇÝ í»ñ³¹³éݳÝ: §Ø»ñ ÃÇíÁ 11-Ý ¿ (Ãí³·ÇïáõÃÛáõÝáõÙ 11-Á ѳٳñíáõÙ ¿ ó³ÝÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý Ï³Ù Ýáñ ÏÛ³ÝùÇ ÃÇí) ¨ Ýñ³Ýù áíù»ñ Ù»½ Ñ»ï »Ý¦,-³ëáõÙ ¿ “Üáñ γñ·»ñÇ” Ù³ñ·³ñ» ²ÉÇëï»ñ ÎñááõÉÇÝ: Þ³ñáõݳÏáõÙ ¿,-§..»õ Ýñ³Ýù áíù»ñ Ù»½ Ñ»ï »Ý¦: ÆëÏ Ç±ÝãÁ Ç ÝϳïÇ áõÝÇ` ÇѳñÏ» ý³ÉÉáëÁ: ²Ý·³Ù ÞáõÙ»ñ³Ï³Ý ¶»É·³Ù»ßáõÙ 1 ϳ٠10-Á ÃÇíÁ ²ñ³ñãÇ ËáñÑñ¹³ÝÇßÝ ¿, 9-Á 3-Ç (çÑáõ¹³Ï³Ý »é³ÝÏÛáõÝÇ) »é³å³ïÇÏÁ, ÇëÏ 11=9+1+1, ³ÛëÇÝùÝ ßñç³Ýó»É ²ñ³ñãÇÝ: ÐÇßáõÙ »ù ²ØÜ-áõÙ 9-1-1. ÷ñÏáõÃÛ³Ý Í³é³ÛáõÃÛ³Ý Ñ»é³ËáëÝ ¿: ¶àè-Á úëÇñÇëÇ áñ¹ÇÝ ¿` å³ï»ñ³½ÙÇ ²ëïí³ÍÁ: §¶áéÇ Ýáñ ¹³ñÁ ëÏëíáõÙ ¿, µ³Ûó ëϽµáõÙ ³ß˳ñÑÁ å»ïù ¿ ³ñÛ³Ý Ù»ç óóËíǦ,- ³ëáõÙ ¿ ¶áéÇ Ññ»ßï³ÏÁ: ê²î²Ü-Á Çñ Ó»õáí ܲÎʲÞ-Ç (ѵñÛ³Û»ñ»Ý` úÒ) ¿ ÝÙ³Ý, ß³ï Ë»Éáù ¨ Ëáñ³Ù³ÝÏ ¿³Ï ¿¦,- ³ëáõÙ ¿ ÎñááõÉÇÝ: ÆÝãå»ë ³ñ¹»Ý ·Çï»ù, ûÓ»ñÁ` Ù³ñ»ñÁ çÑáõ¹Ý»ñÝ »Ý: §êåÇï³Ï³Ùáñà ³ÝÙ»Õ ¨ Ë»Éùáí »ñ»Ë³Ý ѳݹÇë³ÝáõÙ ¿ Ù»ñ ³Ù»Ý³Ñ³ñÙ³ñ ½áÑÁ¦,³ëáõÙ ¿ ÝáõÛÝ ÎñááõÉÇÝ (³ñÛáõÝÇ ËÙ»ÉÁ Ç ÝϳïÇ áõÝÇ): ê²î²Ü-Ç Ñ»ïÝáñ¹Ý»ñÁ çÑáõ¹ èàîÞÆȸܺðÜ ºÜ, ·Éáµ³Éǽ³ódzÛÇ Ñ»ÕÇݳÏÝ»ñÁ, áñáÝóÇó ß³ñáõݳÏí»É »Ý å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ê²î²Ü ϳé³í³ñáÕÝ»ñÁ:

- 402 -

ê²î²Ü-Ç Ññ»ßï³ÏÝ»ñÁ »é»ã³÷ ëÇëï»ÙáõÙ ß³ï ë³Ñٳݳ÷³Ï Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÝ»ñ áõÝ»Ý, ³Û¹ å³ï׳éáí ¿, áñ çÑáõ¹Ý»ñÁ Ù³ñ¹Ï³Ýó ë»é³Ï³Ý ë»ñÙ»ñ »Ý û·ï³·áñÍáõÙ: ²ØÜ-Á ¨ ²Ü¶ÈÆ²Ü ê²î²Ü-Ç Ñ»ï ÙdzëÝ³Ï³Ý »Ý, çÑáõ¹Ý»ñÇ Ñ»ï ÙdzëÇÝ »Ý ݳ˳å³ïñ³ëïíáõÙ ¹ÇÙ³íáñ»É ÈÚàôòÆüºèÆÜ: β´´²È²-Ý çÑáõ¹Ý»ñÇ Ï³Ë³ñ¹³Ï³Ý §ÁÝÏÝáÕ Ññ»ßï³ÏǦ ÷ëÇËÇÏ Ï³åÇ Ñ»ï ï»ùëï»ñÇ Ñ³í³ù³óáõÝ ¿(¼áѳñ): è²²¼Æ ¾È—ÈÛáõóÇý»éÇÝ (²¼²¼ ¾È) ͳé³ÛáÕ: ¼áѳñÇó »Ý í»ñóÝáõÙ ¿Ý»ñ·Ç³Ý çÑáõ¹Ý»ñÇ ¿ÉÇï³Ý` È»õÇïÝ»ñÁ: ¸»é»õë äɳïáÝÁ ëñ³ Ù³ëÇÝ ³ëáõÙ ¿,-§àñå»ë½Ç ѳí³ëïdzóÝ»Ý Ù³ñ¹Ï³Ýó, ³ÛÝ »ñ»õÇ ëï»ÕÍáõÙ ¿ ϳ˳ñ¹³Ï³Ý ÑÙ³Ûù¦: æàðæ ì²ÞÆܶîàÜÀ ³ëáõÙ ¿,-§²ÝÑݳñ ¿ ×Çßï ջϳí³ñ»É ³ß˳ñÑÁ` ³é³Ýó ²ëïÍá ¨ ´ÇµÉdzÛǦ: ÆëÏ ²ØÜ-Á ϳéáõóí³Í ¿ Ðáõ¹³ÛǽÙÇ ¨ øñÇëïáÝ»áõÃÛ³Ý íñ³: ²¸àÈü ÐÆîȺðÀ ³ëáõÙ ¿,-§îí»ù ÇÝÓ ¹³ë³·ñù»ñÇ ÑëÏáõÙÁ ¨ »ë ÏÑëϻ٠å»ïáõÃÛáõÝÁ¦: βÈÆ-Ý ÑÇÝ ëÇëï»ÙÇ µÝ³çÝçÙ³Ý ²ëïí³ÍáõÑÇÝ ¿: ²ðÆزÜ-Á ¸ºØàÜ-Ç` ê²î²Ü-Ç ²ëïí³ÍÝ ¿: ØàÈàЗ(ÑÇß»ù ØáëÏí³ÛÇó ØáÉáËáíÇÝ) Ïñ³ÏÇ ¸»ÙáÝÝ ¿: 2001à ê»åï»Ùµ»ñÇ 11-Ç ¹»åù»ñÁ ѳٳñíáõÙ »Ý ÈÛáõóÇý»éÇ Ñ³Ù³ß˳ñѳÛÇÝ µ»ÙÇÝ Ñ³ÛïÝí»Éáõ Ñáï³ÛÇÝ å³Ûù³ñÇ µ³óÙ³Ý Ñ³Ý¹»ë: سëáÝÝ»ñÇ Ýå³ï³ÏÝ ¿ Ù³ñ¹áõ í»ñ³÷áËáõÙÁ ¶ºðزäàü¸Æî²ÚÆ` »ñÏë»éÇ: سëáÝÝ»ñÇ í»ó³Ã»õ ³ëïÕÁ ë³ï³ÝÇ ã³ñÇùÇ ëÇÙíáÉÝ ¿, ÇëÏ ßñç³Ý³ÏÇ Ù»ç` ¹»ÙáÝ³Ï³Ý ÍáõÕ³Ï: Þáõé ïí³Í ÑÝ·³Ã»õ ³ëïÕÁ ë³ï³ÝÝ ¿` åá½»ñáí, ³Ï³ÝçÝ»ñáí áõ Ùáñáõùáí: ²ÛÝ ÏáãíáõÙ ¿ ´²üàغî: ²ÛÅÙ çÑáõ¹Ý»ñÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ýå³ï³ÏÝ ¿` ²ß˳ñÑÇ µÝ³ÏãáõÃÛ³Ý Ïñ׳ïáõÙ ìÇñáõëÝ»ñÇ ï³ñ³ÍáõÙ` ÑÇí³Ý¹³óÇáõÃÛ³Ý ³× ºÕ³Ý³ÏÇ ³ñÑ»ëï³Ï³Ý ÷á÷áËáõÙ î³ñµ»ñ ³Õ»ïÝ»ñ ºñÏñ³ß³ñÅ ¾ÏáÝáÙÇϳÛÇ ×·Ý³Å³Ù ºñÏݳϳٳñáõÙ ·»ñµÝ³Ï³Ý »ñ»õáõÛÃÝ»ñ ºññáñ¹ ³ß˳ñѳٳñï §Ø³ñ¹áó ëñï»ñÁ åÇïÇ Ýáõ³½ÇÝ Çñ¿Ýó ¨ ³ß˳ñÑÇ íñ³Û ·³Éáõ µ³Ý»ñáõÝ ëå³ë»É¿Ý, í³ëÝ ½Ç »ñÏÝùÇ ½ûñáõÃÇõÝ»ñÁ åÇïÇ ß³ñÅÇݦ,- ÔáõϳëÇó 21:26 : ºì ³Ûë ³Ù»ÝÁ ³Ý·³Ù Çñ»Ýó` ï³ññ³Ï³Ý Ùï³Í»É³Ï»ñåÇ Ï³ñáÕáõÃÛ³Ý ¨ ïñ³Ù³µ³ÝáõÃÛáõÝÇó ½áõñÏ µÇáéáµáï çÑáõ¹Ý»ñÇ ·áõß³Ïٳٵ å»ïù ¿ »½ñ³÷³ÏíÇ §²ðز¶º¸àÜàì¦: Àëï ³Ù»ñÇÏÛ³Ý Ù³Û³Ý»ñÇ ûñ³óáõÛóÇ §Ä³Ù³Ý³ÏÝ»ñÇ í»ñçÁ ϳ۳ݳÉáõ ¿ 2012 Ã. ¹»Ïï»Ùµ»ñÇ 21-ÇÝ: üñ³ÝëÇ³Ï³Ý ³ëïñáÉᷠܳëïñ³¹³ÙáõëÁ, áñÇ É³ïÇÝ³Ï³Ý ³ÝáõÝÁ ØÇᯐ ¹» Üáïñ¹³Ù ¿ (1503-1566) , ³Ûë ѳñóÇ ßáõñç ϳñ»ÉÇ ¿ ³ë»É Éé»É ¿: гñÏ ¿ Ýß»É, áñ ì²îîÆβÜ-Ç í»ñͳÝáõÙÁ Ù»Í Ï³ëϳͳÝùÇ ï»ÕÇù ¿ ï³ÉÇë` ---ì²îîÆê Ý߳ݳÏáõÙ ¿ زð¶²ðº ---β Ý߳ݳÏáõÙ ¿ úÒ ÆÝÓ ÃíáõÙ ¿ ËáñÑ»Éáõ Ù»Í ï»ÕÇù ϳ:  1917Ã. ÷»ïñí³ñÛ³Ý Ñ»Õ³÷áËáõÃÛáõÝÁ` ÷»ïñí³ñÇ 23-Á ÷áõñÇÙÇ ûñÝ ¿ñ: ò³ñÁ

Ññ³Å³ñ³Ï³Ý ïí»ó, Ñ»ïá ǵñ ëáí»ï³Ï³Ý µ³Ý³ÏÇ ûñ ÁݹáõÝ»óÇÝ, ù³Ý½Ç ³Û¹å³Ñ áã ÙÇ êáí»ï ¿É ãÇ »Õ»É: Üáñ ïáÙ³ñáí ³ÛÝ Ù³ñïÇ 8-Ý ¿, ÎÉ³é³ ò»ïÏÇÝÇ (¾ÛëÝ»é) ÍÝÝ¹Û³Ý ûñÁ, ³ß˳ñÑÝ ¿ ïáÝáõÙ:  10 Ù³ñïÇ 1945Ã. ÷áõñÇÙÇ ûñÝ ¿ñ` лñáëÇÙ³ÛÇ íñ³ éáõÙµ ·ó»óÇÝ:

- 403 -

 1 Ù³ñïÇ 1953Ã. ÷áõñÇÙÇ ûñÝ ¿ñ` êï³ÉÇÝÇÝ (20-ñ¹ ¹³ñÇ ²Ù³Ý` çÑáõ¹Ý»ñÝ »Ý    

    

      

   

ÏáãáõÙ) Ãáõݳíáñ»óÇÝ: 1976Ã. ³åñÇÉÇ 26-ÇÝ` å»Ûë³ËÇ ûñÁ Ãáõݳíáñí»ó ¶ñ»ãÏáÝ: 1984Ã. ˳ÝáõÏÇ ûñÁ Ãáõݳíáñí»ó àôëïÇÝáíÁ: 10 Ù³ñïÇ 1985Ã. ÷áõñÇÙÇ ûñÁ ·»Ýë»Ï â»éÝ»ÝÏáÝ Ù»é³í: Кетбот 11 в,-§ºñµ ã³÷³Ñ³ë ïÕ³Ù³ñ¹Á áõÝ»ó»É ¿ ë»é³Ï³Ý ѳñ³µ»ñáõÃÛáõÝ ÷áùñÇÏ ³Õçϳ Ñ»ï, ¹³ áãÇÝã, áñáíÑ»ï»õ ù³ÝÇ ¹»é ³ÕçݳÏÇÝ »ñ»ù ï³ñáõó ùÇã ¿, ³å³ ¹³ ÇÝãå»ë Ù»ÏÁ Ù³ïÁ ³ãùÝ ¿ ÙïóÝáõÙ, ³ñóáõÝùÝ»ñÁ ÉóíáõÙ »Ý ³ãù»ñÁ, µ³Ûó ï»ëáÕáõÃÛáõÝÁ í»ñ³Ï³Ý·ÝíáõÙ ¿, ³Û¹å»ë ¿É ÏáõëáõÃÛáõÝÝ ¿ í»ñ³Ï³Ý·ÝíáõÙ ÷áùñÇÏ ³ÕçݳÏÇ Ùáï, áñÁ »ñ»ù ï³ñ»Ï³ÝÇó ÷áùñ ¿¦: Санхедрин 55 в и 66а-66в, Йевамат 57в, 58а, 60в.-§ºñ»ù ï³ñÇ ¨ Ù»Ï ûñ³Ï³Ý ³ÕçݳÏÁ ϳñáÕ ¿ ÏáÝïáõëÇ »Õ³Ý³Ïáí (ë»é³Ï³Ý ѳñ³µ»ñáõÃÛ³Ùµ) í»ñóí»É ÏÇݦ: ²Ý·ÉÇ³Ï³Ý åá¿ï æ»ýñÇ âááõë»ñÁ (1343-1400) Çñ “γÝï»ñµ»ñÛ³Ý å³ïÙí³ÍùÝ»ñ” ·ñùáõÙ Ýϳñ³·ñáõÙ ¿ ѵñ۳ݻñÇ ÏáÕÙÇó µ³½Ù³ÃÇí ùñÇëïáÝÛ³ »ñ»Ë³Ý»ñÇ ëå³ÝáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ: æÑáõ¹Ý»ñÁ ùñÇëïáÝ۳ݻñÇ ³ñÛáõÝÁ ËÙáõÙ »Ý Ü»ë»Ý` ³åñÇÉ ³ÙëÇÝ ¨ å»ë³ËÇÝ` в страстную пятницу /¿ç 63/: 90-³Ï³ÝÝ»ñÇ ëϽµÇÝ ²ØÜ-Ç ¼ÈØ-Ý»ñÁ ѳÛï³ñ³ñ»óÇÝ, áñ ÙdzÛÝ ²ØÝ-áõÙ ï³ñ»Ï³Ý 40.000 »ñ»Ë³ ¿ ³ÝÑ»ï³ÝáõÙ ¨ ÙdzÛÝ 5.000 ¹Ç³Ï ¿ ѳÛïݳµ»ñíáõÙ: ÆëÏ 2000Ã. §¸áõ¿É¦ ûñÃáõÙ ïåí»ó, áñ ï³ñ»Ï³Ý 150.000 »Ý ³ÝÑ»ï³ÝáõÙ: ²Ûëûñ ¿É çÑáõ¹Ý»ñÁ ïáÝáõÙ »Ý` Ý.Ã.³. 539Ã. 127 å³ñëÏ. ·³í³éÝ»ñáõÙ öáõñÇÙ-²¹³ñÇ 13-ÇÝ (÷»ïñí³ñÇ í»ñç-Ù³ñïÇ ëÏǽµ) µáÉáñ 75.800 ѳۻñÇÝ ëå³Ý»óÇÝ, áõÝ»óí³ÍùÁ óɳݻóÇÝ: سñ¹³Ñ»ÛÁ, ºëûñÁ ÃáõÛÉïíáõÃÛáõÝÁ ëï³ó³Ý ²ñï³ùë»ñùëÇó: ÊÝçáõÛù ϳ½Ù³Ï»ñå»óÇÝ, ÇëÏ ·³Ã³Ý»ñÇ ³ÝáõÝÁ “²Ù³ÝÇ ³Ï³ÝçÝ»ñ” ¿ÇÝ: öáõñÇÙ` å³ñëÏ»ñ»Ý--µ³Ëï³íÇ׳Ï: سëáÝáõÃÛ³Ý ·»ñ³·áõÛÝ µ³ÝÏÁ 1613 Ãí³Ï³ÝÇó ¿: àã áù ã·ÇïÇ ÇÝãá±í ¿ ½µ³ÕíáõÙ ³Û· ·»ñ·³ÕïÝÇ µ³ÝÏÁ: §êï³Ý¹³ñï ã³ñï»ñ µ³ÝϦ-Á гٳß˳ñѳÛÇÝ Î³é³í³ñáõÃÛ³Ý µ³ÝÏ»ñÇ µ³ÝÏÝ ¿: ܳ ÑëÏáõÙ ¿ ³ß˳ñÑÇ µáÉáñ ѳßí³ñÏÝ»ñÁ: ´³ñáõËÇ íñ³ ¿ ÏáÕåíáõÙ çÑáõ¹³Ï³Ý ýÇݳÝë³Ï³Ý µáõñ·Á` ݳ ïñÇÉÉÇáݳï»ñ ¿: ´»É¹»ñµ»ñ·Û³Ý ³ÏáõÙµÁ áõÝÇ 63 ³Ý¹³Ù, 63-»ñáñ¹Á âáõµ³ÛëÝ ¿: ²ß˳ñÑÇ ïÇñ³Ï³ÉÝ»ñÝ »Ý` È»Ûí³, ´³ñáõË, ÞÇýý, ÎáõÝ: ²ß˳ñÑÁ ջϳí³ñáõÙ ¿ FRS-Á Çñ ÙÇç³½·³ÛÇÝ í³ÉÛáõï³ÛÇÝ ýáݹáí, ѳٳß˳ñѳÛÇÝ µ³ÝÏáí: æÑáõ¹Ý»ñÁ ³ñ¹Ç ³ß˳ñÑÁ µ³Å³Ý»É »Ý »ñ»ù Ù³ë-ϳﻷáñdzݻñÇ` 1) àëÏÛ³ ÙÇÉdzñ¹` ÉñÇí ³å³Ñáíí³Í ÑáõÙùáí – ÐÛáõëÇë³ÛÇÝ ²Ù»ñÇϳ, ºìñáå³ 2) ÎÇë³ÑÇÙÝ³Ï³Ý ÙÇÉÉdzñ¹` ÎÇë³ï ³å³Ñáíí³Í 3) ºÝóϳ í»ñ³óÙ³Ý 5 ÙÇÉÉdzñ¹` ܳÕÏÇÝ êêÐØ, ȳïÇÝ³Ï³Ý ²Ù»ñÇϳ, ²ýñÇϳ, ²ëdz: 1982Ã. ²ß˳ñÑáõ٠ϳñ 13 ÙÇÉdzñ¹³ï»ñ, 1996à – 149, 2002Ã. – 497: æÑáõ¹ ȳÝëÏÇÝ ÑëÏáõÙ ¿ ѳÝó³·áñÍ µÇ½Ý»ëÁ ¨ ³ÛÝ áõÕÕáñ¹áõÙ Æëñá¿ÉÇ ýáݹ: ܳÕÏÇÝáõÙ ³ÛÝ ÑëÏáõÙ ¿ñ çÑáõ¹ سۻñÁ: æÑáõ¹³-Ù³ëáÝ³Ï³Ý Ù³ýdz Ïá½³-Ýáëïñ³Ý` Ïáß»ñ-Ýáëïñ³Ý ¿: ²ØÜ ¨ ºìñáå³ÛÇ µ³Ý¹ÇïÝ»ñÇ 90 ïáÏáëÁ çÑáõ¹Ý»ñ »Ý, ¹ñ³Ýó ջϳí³ñáõÙ ¿ ØáÝÛ³ ¾ÉëáÝÁ:

- 404 -

²ê²Ìì²òøܺð æÐàô¸ÜºðÆ Ø²êÆÜ  ²ØºÜ²´Üàô²¶ðÆâÀ: æÑáõ¹Ý»ñÁ ³ëáõÙ »Ý,-§ÆÝãå»ë ²ëïí³ÍÝ ¿ ݳÛáõÙ çÑáõ¹                           

 



Ý»ñÇÝ` ³ÛÝå»ë ¿É çÑáõ¹Ý»ñÝ »Ý ݳÛáõÙ ²ëïÍáõݦ γé³ï»Ý ׳åáݳóÇÝ»ñÇó ¿ ³é³ç³ó»É, åáéÝÏáõÃÛáõÝÁ` çÑáõ¹Ý»ñÇó гÛÁ ë³ï³Ý³ÛÇó` çÑáõ¹Çó, 7 ûñ ßáõï ¿ ÍÝí»É â³ñÇùÝ áõ çÑáõ¹Á ë³ï³Ý³ÛÇ ÍÝáõݹݻñÝ »Ý æÑáõ¹ÇÝ Ñ³í³ï³É` ÝáõÛÝÝ ¿ ÇÝã çáõñÁ ó³Ýóáí Ïßé»É ê³ï³Ý³Ý çÑáõ¹Çó ¿ ë³ï³Ý³ÛáõÃÛáõÝÁ ëáíáñ»É æÑáõ¹Á Ïáõßï ¿ ˳µÏ³Ýùáí æÑáõ¹Á í³Ë»ÝáõÙ ¿ ×ßÙ³ñïáõÃÛáõÝÇó, ÇÝãå»ë ׳·³ñÁ ÃÙµáõÏÇó » ϳ ³Ý÷áõß ÓáõÏ, ϳ ¨ ³Ýã³ñÇù çÑáõ¹ àñå»ë½Ç ²ëïí³Í ãµ³ñϳݳ, çÑáõ¹Á ÃáÕ ã»ñ»õ³ æÑáõ¹ÇÝ É³íáõÃÛáõÝ ³ÝáÕÁ` ɳí ûñÇó ½ñÏíáõÙ ¿ æÑáõ¹ÇÝ µ³ñ»õ ïíÇñ` Ï»ÕïÝ/ù../ ÁÝϳñ æÑáõ¹Ç ³ß˳ï³ÝùÁ ÝáõÛÝÝ ¿, ÇÝã ï½ñáõÏÇÝÁ Ù³ßÏÇ íñ³ æÑáõ¹ÇÝ ³½³ïáÕÁ ÇÝùÝ ¿ µ³Ýï³ñÏíáõÙ Þ³ÑÇ Ë³ï»ñ Ñáõ¹³Ý ÙÇßï ¿É Ï˳ã³ÏÝùÇ æÑáõ¹Ç Ñ»ï Ùï»ñÙáõÃÛáõÝÁ` Ùï»ñÙáõÃÛáõÝ ¿ ³Õ»ïÇ Ñ»ï î³Õïϳóñ»É ¿ ³ÝÑá· ÏÛ³ÝùÁ` çÑáõ¹ÇÝ µ³ñ»õ ïáõñ àí ͳé³ÛáõÙ ¿ çÑáõ¹ÇÝ` ³Õ»ïÁ ãÇ ßñç³ÝóÇ æÑáõ¹áõÑÇÝ»ñÁ ѳëϳó³Ýù` ý³ÉÉáë³å³ßï »Ý, ÇëÏ çÑáõ¹Ý»ñÝ áõ »ñ»Ë³Ý»±ñÁ Îñïë»ñ »Õµ³ÛñÝ»ñÁ ÙáñÁ ,- §Ù³Ù, ÑÇÙ³ Ù»Ýù ¶áõ·á ³å»ñÇÝ å³å³ »±Ýù ³ë»Éáõ¦ --´³ñÇ ÉáõÛë ѳñ»õ³Ý: гñ»õ³ÝÁ` çÑáõ¹ ѳñ»õ³ÝÇÝ: --´-ñ-í: øÃÇ ï³Ï,- §³Ýß³Ñ µ³ñ»õÁ áõ±Ù ¿ å»ïù¦: æÑáõ¹Á ݻճݳÉáí ѳñ»õ³ÝÝ»ñÇ ïճݻñÇó, ÷³ÏáõÙ ¿ ¹áõëïñ»ñÇÝ, ³ë»Éáí,-§¸» ÑÇÙ³ ÃáÕ ·Ý³Ý áõ ³Ý³ÝǽÙáí ½µ³Õí»Ý¦: ³ÉÙáõ¹Ç ûñ»Ýù. ÂáõÛɳïñíáõÙ ¿ Ï»ÕÍ »ñ¹áõÙ ï³É: ³ÉÙáõ¹Ç ûñ»Ýù. àñ¹ÇÝ ³ÙáõëݳÝáõÙ ¿ ѳñ³½³ï Ùáñ Ñ»ï: ³ÉÙáõ¹ 3-ñ¹ ѳïáñ ¶ÉáõË 11. ¿ç 73: ÆÝãåÇë »Ý ³ÙáõëݳÝáõ٠ѳÛñÁ ѳñ³½³ï ³Õçϳ Ñ»ï, ùáõÛñ ¨ »Õµ³Ûñ, Ù³Ûñ ¨ áñ¹Ç: æÑáõ¹Á ÇÝãù³Ý ¿É Ï»ñ³Í ÉÇÝÇ ÙÇßï ëáí³Í ¿: æÑáõ¹Á ÷áÕÇ ÙÇ³Ï Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝÁ ·ïÝáõÙ ¿ áõñÇßÇÝ ëïñϳóÝ»Éáõ Ù»ç: ºñÏáõ çÑáõ¹Ý»ñÇ »ñÏËáëáõÃÛáõÝ. --²µÕ³Ù, ¹áõ ÇÝÓ Ñ³ñ·áõ±Ù »ë --²Ûá êÇÙáÝ: ÆëÏ ¹áõ ÇÝÓ Ñ³ñ·áõ±Ù »ë --²Ûá ²µÕ³Ù: --¸», áõñ»ÙÝ Ù»Ýù ѳñ·í³Í Ù³ñ¹Çù »Ýù æÑáõ¹Á ¿áõÃÛ³Ùµ Áݹ³Ù»ÝÁ ÷áÕÇ ùë³Ï ¿ ²µñ³ÙãÇÏÁ 13 ï³ñ»Ï³Ý ¿, µ³ñ-ÙÇóí³ »Ý ïáÝáõÙ, Ù³ÛñÁ Ýñ³Ý ï³ÉÇë ¿ Ù»Ï ¹áÉɳñ ¨ ³ëáõÙ,-§¸áõ ³ñ¹»Ý Ù»Í ïÕ³ ¿ë, ·Ý³ Ù³ñÙݳͳËÇ Ùáï¦: ܳ ·ÝáõÙ ¿ Çñ ÷áùñ ùñáç Ùáï ¨ ³ëáõÙ,-§ê³é³, ÇÝãáõ å»ïù ¿ ¹áÉɳñÁ ï³Ù ÇÝã-áñ Ù³ñÙݳͳËÇ, áõ±½áõÙ ¿ë ÙÇ ¹áÉɳñ ³ß˳ï»ë¦: ÆëÏ ê³é³Ý ÷ÝÃ÷ÝóÉáí ³ëáõÙ ¿,-§Æ±Ýã ¿, ÙdzÛÝ ÙDZ ¹áÉɳñ, å³å³Ý ÇÝÓ ¹ñ³ ѳٳñ ÑÇÝ· ¹áÉɳñ ¿ ï³ÉÇë¦: æÑáõ¹Á ѳñ¹ ¿ (ÍÕáï), ÇÝãÁ »Ýóϳ ¿ ÙÇÙdzÛÝ ï³å³ëï³ÏÙ³Ý (ï³Ïݳ÷é»Éáõ)

- 405 -

вڲêî²ÜÆ §ÀÜîðÚ²ÈܺðƦ

àð²Î²ìàðàôØ

²Ýï»ë³Ý»ÉÇ çÑáõ¹ ·³Õ³÷³ñ³ËáëÝ»ñÁ ܳ˳·³ÑÇ Ñ³Ù³ñ— ²ð²ðÆâðºð Æß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ— ²ØºÜ²öðÎÆâܺð Æñ»Ýù` Çñ»Ýó ѳٳñ— ²ØºÜ²ÎºðîÆâܺð Ð³Û ³½·Ç ѳٳñ— ²ØºÜ²¼ðÎÆâܺð ܳ˳·³ÑÁ Æß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ— ì³Ë-³·³Ñ ¶³Õ³÷³ñ³ËáëÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ— ܳ˳·³ÛÉ ÆÝùÁ` Çñ ѳٳñ— ܳË` ³å³ Ð³Û ³½·Ç ѳٳñ— Ü»Ëí»ñ ¹³ ä³ï·³Ù³íáñÝ»ñÁ Æß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ— ä³ï׳é³íáñÝ»ñ ¶³Õ³÷³ñ³ËáëÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ— ä³ñ·³É³íáñÝ»ñ Æñ»Ýù` Çñ»Ýó ѳٳñ— ö³Û·³Ù³íáñÝ»ñ Ð³Û ³½·Ç ѳٳñ— ä³ï·³Ù³áéÝ»ñ ì³ñã³å»ïÁ Æß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ— ì³ñϳå»ï ¶³Õ³÷³ñ³ËáëÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ— ì³ñ¹³å»ï ÆÝùÁ` Çñ ѳٳñ— ì³ñÓ³å»ï Ð³Û ³½·Ç ѳٳñ— ì³ñù³µ»Ï гٳÛÝù³å»ï»ñÁ Æß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ— гٳÛÝù³Ý·»ï ¶³Õ³÷³ñ³ËáëÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ— гٳÛÝù³í»ñ Æñ»Ýù` Çñ»Ýó ѳٳñ— гٳÛÝù³Ï»ñ Ð³Û ³½·Ç ѳٳñ— гٳÛÝù³Ýå»ïù ܲʲð²ðÜºð – Ü²Êð²ì²ðܺð вÜð²Üäºîø²Î²Ü Îàôê²ÎòàôÂÚàôÜ (гÝñ³å»ï³Ï³Ý) ¸²Þî²Ü²Îò²Î²Ü Îàôê²ÎòàôÂÚàôÜ (¸³ßݳÏó³Ï³Ý) ´²ðø²Üì²Ö Îàôê²ÎòàôÂÚàôÜ (´³ñù³í³×) úðÜ²ÜºÌ Ð²Ú²êî²Ü Îàôê²ÎòàôÂÚàôÜ (úñÇݳó »ñÏÇñ) IJè²Ü¶²¼ðÎàôÜ Îàôê²ÎòàôÂÚàôÜ (ijé³Ý·áõÃÛáõÝ) ¼²Ü¶ì²Ì²ÚÆÜ Èð´²îì²ØÆæàòܺð (¼ÈØ) ¶ÆîàôÂÚàôÜܺðÆ ²Ôø²îºØ Ú² (¶²) ÀܸÆØàôÂÚàôÜ --- ÊܸÆØàôÂÚàôÜ --- ²Ü¸ÆØàôÂÚàôÜ Ðºèàôêî²îº²àôÂÚàôÜ --- кèàôêî²´ºêàôÂÚàôÜ àêîÆβÜàôÂÚàôÜ --- àèêîÆβÜàôÂÚàôÜ ¸²î²Ê²¼àôÂÚàôÜ --- ¸²î²´²¼àôÂÚàôÜ ¸²î²ð²Ü --- ì²î²ð²Ü ¸²î²ìÖÆèܺð--¸²î²àÖÆèܺ𠴲ÜÎ --- вÜø вðβÚÆÜ ÎàØÆîº --- вðβÌÆÜ ÎàØÆîº ¸ºØàÎð²îƲ --- ¸ºìàÎð²îƲ

- 406 -

ȺìàÜ äàÔàêÚ²Ü

²ÜÊàкØ

ºÉÝ»Éáí гÛÁ ³ñ¹Ûáù ÇÝã ÷³ëïÇó` Ðñ»³, Ïñ³ÏÛ³ Ïáã»ó çÑáõ¹ÇÝ, Îñ³ÏÁ ³é³ç³ÝáõÙ ¿ ϳÛÍÇó, ÆëÏ Ïñ³ÏÇó ÙÇÙdzÛÝ ÙáËÇñ: ºÃ» ÑáõñÁ ÇëÏ ëÝáõÝ¹Ý ¿` Ð³É³É ëÝáõݹ ¹»é ãÇ Ï»ñ»É, àñ Ï»ñ³ÍÁ ëÝÇ ëñïÇÝ` ¶áÝ» ³Û¹ ÑáõñÝ ÉÇÝÇ µ³ñÇÝ: ºÃ» ÑáõñÁ áñ¹ÇÝ ¿ ëáõñµ àñ¹ÇÝ ÑáñÝ ¿ ³í³Ý¹áõÃÛ³Ùµ, »Ïáõ½ Áëï ëáõñµ »ññáñ¹áõÃÛ³Ý` ²Ýë³ï»ÉÇÝ ³ÙµáÕçáõÃÛ³Ý: âáõÝ»Ý áãÇÝã ÏáñóÝ»Éáõ, â»Ý ϳéáõó»É, ãáõÝ»Ý ëï»ÕͳÍ, ÈáÏ ³ñ¹ÛáõÝù ¿ ·áճݳÉáõ` ø³Ùáõ µ»ñ³Í, ù³Ùáõ ï³ñ³Í: ²Ûë ÇÝã Ññ»ßÝ»ñ »Ý` ë³ñùí³Í, ä³ïñ³ëï ÙdzÛÝ Ã³É³Ý»Éáõ, âí»ñ³Ï³Ý·ÝíÇ áñ ѳÝϳñÍ` î»ÕÝ ¿É ÑÇÙùÇó ³í»ñ»Éáõ: ÆÝã »Ý ³ÝáõÙ, áõñ »Ý ·ÝáõÙ, ܳÛáõÙ ¿ Ù³ñ¹ ½³ñÙ³ó³Í, » Ñáïáí Ù»Ï ÏáñͳÝí»Éáõ` ÊÕ×³Ý ·áÝ» Ýáñ ÍÝÛ³Í: ÆëÏ Ã» ÙáËÇñÝ ¿ ÇÕÓÁ ÑñÇ` ²ÛÝ áãÇÝã ¿ ÙáËñÇ ÝÙ³Ý, ´³Ûó ãϳ ·áÛ ³é³Ýó ÑñÇ` ø³Ý½Ç ÷áõã ¿ ÏáãáõÙÝ Ññ»³: Ðñ»ßÇ ³ñÙ³ïÝ»É ¿ ÑáõñÁ, Ðñ»ßï³ÏÇÝÝ ¿É ¿ ÝáõÛÝ ½³ñÑáõñÁ, Ðñáë³Ï³ÛÇÝÇÝÁ` ÝáõÛÝå»ë, гïáõ±Ï ¿ гÛÝ Ïáã»É ³Û¹å»ë: ²ñ»õÇ ³ñӳϳÍÁ ç»ñÙÝ ¿, ¶ÉËÇÝÁ` ï³ùÁ, ï³å` ëñïÇÝÝ ¿, àñÃÇÝÁ` ý³ÉÉáëÇÝÁ, ÑáõñÝ ¿, гۻñ»ÝáõÙ ã³÷Ý ³Ûë` ÑÇÝÝ ¿ Ðñ»³ »Ý, ×ßÙ³ñÇï ¿ гÛÁ` ü³ÉÉáëÇ, Ññ»ßÇ` áã ï³ù áõ ï³åÇ, ºì ³ÝϳëÏ³Í ·³Éáõ ¿ í³ÛÁ ²Ûëûñí³, 1915-Ç ¨ 301-Ç:

- 407 -

²¼¶²ÚÆÜ

² Ü ì î ² Ü ¶ àô Â Ú àô Ü

²½·³ÛÇÝ ³Ýíï³Ý·áõÃÛáõÝÁ ³å³ÑáíáõÙ »Ý ãáñë ÑÇÙÝ³Ï³Ý µÝ³·³í³éÝ»ñ` 1. È»½áõ, Ùß³ÏáõÛÃ, ³ñí»ëï, ·ÇïáõÃÛáõÝ 2. êáódzÉ-ïÝï»ë³Ï³Ý 3. ²½·³ÛÇÝ é³½Ù³ù³Õ³ù³Ï³Ý 4. î»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý ²é³çÇÝ »ñ»ù µÝ³·³í³éÝ»ñÁ Ù»Ýù ѳïáõÏ áõëáõÙݳëÇñ»óÇÝù ¨ ѳÙá½í»óÇÝù, áñ ¹ñ³Ýù ÁݹѳÝñ³å»ë ³å³Ñáíí³Í ã»Ý: ´³Ûó ë³ï³Ý³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛ³Ý »½ñ³÷³ÏÇã ÷áõÉÇ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý Ñ³Ù³ñ ³Ù»Ý³íï³Ý·³íáñÁ ãáñáñ¹` ï»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý ³Ùíï³Ý·áõÃÛáõÝÝ ¿, ÇÝãÁ ³ñ¹»Ý í»ñ³Íí»É ¿ §î»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý å³ï»ñ³½ÙǦ: ²Ûë å³ï»ñ³½ÙáõÙ å³ñïíáÕ ³½·»ñÁ ÏÏáñóÝ»Ý ÇÝùÝáõñáõÛÝáõÃÛáõÝÁ ¨ ÏÏ³Ý·Ý»Ý í»ñ³óÙ³Ý íï³Ý·Ç ³éç»õ: Æß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ³ÙµáÕçáíÇÝ ïÇñ³å»ï»Éáí ¼ÈØ-Ý»ñÇÝ` ù³Õ³ù³Ï³Ý ÙÇý»ñÇ ÙÇçáóáí ½»ñÍ »Ý å³ÑáõÙ ³½·ÇÝ ³ß˳ñÑáõÙ ïÇñáÕ ù³Õ³ù³Ï³Ý, ïÝï»ë³Ï³Ý, ·Çï³Ï³Ý µáÉáñ ï»Õ»ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇó áõ Çñ»Ýó áõ½³Í Ó»õáí` ÇÝãå»ë ³åáõßÝ»ñÇ Ñ³Ý¹»å, áñáßáõÙÝ»ñ ϳ۳óÝáõÙ: êï»ÕÍí³Í ÁÝã³½áõñÏ ëáóÇ³É³Ï³Ý íÇ׳ÏÁ, å»ï³Ï³Ý ϳé³í³ñÙ³Ý Ñ³ñó»ñÇ Ñ³Ý¹»å ³Ýï³ñµ»ñáõÃÛáõÝÁ, Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ù³Õ³ù³Ï³Ý ¨ ïÝï»ë³Ï³Ý ³éѳٳñ³Ï³Ý áñáßáõÙÝ»ñÇ ÉéáõÃÛ³Ùµ ÁݹáõÝáõÙÁ, ï»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý å³ï»ñ³½ÙÇ µÃ³óáõóÇó ³½¹»óáõÃÛáõÝÁ µ³ñáÛ³½ñÏáõÙ »Ý ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ Ýáñ ë»ñݹÇÝ` ³é³ç³óÝáõ٠ϳëϳͳÙïáõÃÛ³Ý áõ ³Ýíëï³ÑáõÃÛ³Ý ·»ñíï³Ý·³íáñ ëÇݹñáÙ: ¶áõÙ³ñ³Í ³Û¹ ³Ù»ÝÇÝ` ³½·ÇÝ µ³ó³ñӳϳå»ë Ùáï ã»Ý ÃáÕÝáõÙ å»ï³Ï³Ý ϳé³í³ñÙ³Ý ³Ý·³Ù ³Ù»Ý³ó³Íñ ³ïÛ³ÝÝ»ñÇÝ, ³½·Ç Ù»ç ë»ñٳݻÉáí Ñݳ½³Ý¹áõÃÛ³Ý` ϳé³í³ñÇã ÷ÝÃñáÕÇ ëÇݹñáÙ: ö³ëïáñ»Ý Ù³ï³Õ ë»ñáõݹÁ ÑáõÛë ³Ý·³Ù ãáõÝÇ, áñ ÇÝùÁ ϳñáÕ ¿ óÝϳñÅ»ù ѳ·áõëï ѳ·Ý»É, é»ëïáñ³Ýáõ٠ѳݷëï³Ý³É, ÇëÏ Ù»ù»Ý³ ϳ٠µÝ³Ï³ñ³Ý ·Ý»ÉÁ µ³ó³ñӳϳå»ë ³Ýѳë³Ý»ÉÇ ÙÇý»ñ »Ý, áñáÝó Ù³ëÇÝ Ñ³Ý³å³½ûñÛ³ ѳóÇ µ³ñ¹³Ýù áõÝ»óáÕ ë»ñÝ¹Ç Ñ³Ù³ñ áõÕÕ³ÏÇ Ùï³Í»ÉÁ` ³ñ¹»Ý ÍÇÍ³Õ Ï³é³ç³óÝÇ: î»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý çÑáõ¹³µÛáõñáÝ»ñÁ ³ÛÝù³Ý ϳ½Ù³Ï»ñåí³Í »Ý ·áñÍáõÙ, áñ Ù³ï³Õ ë»ñáõݹÁ ³Ý·³Ù ãÇ ¿É å³ïñ³ëïíáõÙ ³é³ñÏ»Éáõ Çñ ù³Õ³ù³Ï³Ý, ïÝï»ë³Ï³Ý, ·Çï³Ï³Ý, µ³ñáÛ³Ñá·»µ³Ý³Ï³Ý ÁÝã³½ñÏáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ: ܳ ÍÝí»É ¿ ³ñ¹»Ý ³Ûë` åáéÝÇÏ çÑáõ¹³Ï³Ý ѳٳϳñ·áõÙ áõ ãÇ ï»ë»É, áñ ³Û¹ ³Ù»ÝÁ áã ÙdzÛÝ Ñݳñ³íáñ ¿, ³ÛÉ å³ñï³¹Çñ å»ïù ¿ ÉÇÝÇ ëáíáñ³Ï³Ý Ù³ÑϳݳóáõÇ` ëáíáñ³Ï³Ý ³ß˳ï³ÝùÇ ¹ÇÙ³ó ѳë³Ý»ÉÇ »ñ»õáõÛÃ: æÑáõ¹Á ·»ñ³½³Ýó ·Çï³Ïó»Éáí гÛÇ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý é»ëáõñëÝ»ñÇÝ ïÇñ³å»ï»Éáõ ѳïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ, û·ïí»Éáí ÇßË³Ý³Ï³Ý ¨ ï»Õ»Ï³ïí³Ï³Ý áÉáñïÝ»ñáõ٠ѳë³Í ³Ýѳí³ï³ÉÇ (³Ý·³Ù Çñ»Ýó ѳٳñ) ѳçáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇó, íëï³Ñ ÉÇÝ»Éáí, áñ, »Ã» ѳÝϳñÍ Ïáñóñ»ó` ³ÛÉ»õë »ñµ»ù ãÇ áõݻݳ ¹ñ³Ýù, ¹ÇÙ»É ¿ ׳ñ³Ñ³ïÛ³É ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Çñ³Ï³Ý³óÙ³ÝÁ` µéÝáõÃÛ³Ý ×³Ý³å³ñÑáí ѳëÝ»É Ýå³ï³ÏÇÝ: лï³ùñùÇñ »ñ»õáõÛà ¿ ϳï³ñíáõÙ` çÑáõ¹Á, áñÁ ãáõÝÇ áã ÙÇ ÑÇÙù` áã ÙÇ å»ïáõÃÛ³Ý Ù»ç, ÷á˳ñ»ÝÁ` ³ï»ÉáõÃÛáõÝ µáÉáñ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ ÏáÕÙÇó, ÙÇ áñ»õ¿ ó÷áí ѳϳٳñïáõÃÛ³Ý ¹»åùáõÙ û·ÝáõÃÛáõÝ ëå³ë»Éáõ áñ»õ¿ ß³Ýë ãáõÝÇ ¨ ϳñáÕ³ÝáõÙ ¿ ٻͳٳëÝáõÃÛ³Ý íñ³ ³Û¹åÇëÇ áÕµ»ñ·³Ï³Ý ³½¹»óáõÃÛáõÝ áõݻݳÉ: àô ³Û¹ ٻͳٳëÝáõÃÛáõÝÁ ½³ñٳݳÉÇ ÙdzÙïáõÃÛ³Ùµ ÉéáõÙ ¿, Çñ»Ýù ¿É ÉÇÝ»Éáí ³Ýë³ÑÙ³Ý µÇñï ÉÏïÇ` Ù³³ñáõýdzÛÇ »Ý »ÝóñÏáõÙ ³ÝÙ»Õ ½áÑ»ñÇÝ: §ÎñÃÇñ »ñ»Ë³ÛÇÝ Çñ ׳ݳå³ñÑÇÝ Ñ³Ù»Ù³ï, áñ Í»ñ³ó³Í ¿É` ãÇ Ñ»é³Ý³ Ýáñ³ÝÇó¦ ´ÇµÉdz, ²é³ÏÛ³ó Æ´:6 г’Û, áõñÇß ¿É DZÝã ¿ å»ïù: ØDZû å³ñï³¹Çñ Ñ»éáõëï³óáõÛóáí å»ïù ¿ ѳÕáñ¹»Ý, áñå»ë½Ç Çٳݳù, áñ Çñ»Ýù çÑáõ¹ »Ý` ÇëÏ ¹áõù ÁÝã³½áõñÏ »ù ¨ Ó³Ûݳ½áõñÏ:

- 408 -

ƱÜâ ²Üвä²Ô

ºÈøºð ºÜø

îºêÜàôØ

ìºðæܲβܲäºê ÐàÞàîºÈàô ê²î²Ü²Ú²Î²Ü öàðÒàôÂÚ²Ü` ÆðºÜò ÆêÎ àÔ´ºð¶àôÂÚàôÜ Êàêî²òàÔ Ð²Ô²ܲÎܺðÀ æÑáõ¹Ý»ñÁ ³ÛÉÁÝïñ³Ýù ã»Ý ÃáÕ»É. áñå»ë½Ç Çëå³é ãí»ñ³Ý³É ³é³Ýó å³Ûù³ñÇ` å³ñï³¹Çñ å»ïù ¿ å³Ûù³ñ»É áõ ѳÕûÉ: §àñáíÑ»ï»õ Ù»½ ïÇñ»óÇÝ Ëëï³ëÇñï áõ ã³ñ ó·³íáñÝ»ñ, áñáÝù ͳÝñ, ¹Åí³ñ³ÏÇñ µ»éÝ»ñ »Ý µ³ñÓáõÙ, ³Ýï³Ý»ÉÇ Ññ³Ù³ÝÝ»ñ »Ý ï³ÉÇë: γé³í³ñÇãÝ»ñÁ ϳñ· ã»Ý å³Ñå³ÝáõÙ, ³ÝáÕáñÙ »Ý, ëÇñ»ÉÇÝ»ñÁ ¹³í³×³Ýí³Í »Ý, ÃßݳÙÇÝ»ñÁ ½áñ³ó³Í, ѳí³ïÁ ͳËëíáõÙ ¿ ³Ûëï»ÕÇ áõݳÛÝ ÏÛ³ÝùÇ Ñ³Ù³ñ: ²ëå³ï³ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ »Ý ·³ÉÇë ³ÝѳïÝáõÙ, ß³ï ï»Õ»ñÇ íñ³, ïÝ»ñÁ ·»ñíáõÙ »Ý, ëï³óí³ÍùÝ»ñÁ ѳ÷ßï³ÏíáõÙ, ·É˳íáñ Ù³ñ¹Çù ϳåíáõÙ »Ý, ѳÛïÝÇ ³ÝÓ»ñ µ³Ýï³ñÏíáõÙ »Ý, ¹»åÇ ûï³ñáõÃÛáõÝ »Ý ³ùëáñíáõÙ ³½Ýí³Ï³ÝÝ»ñÁ, ³ÝÃÇí Ý»ÕáõÃÛáõÝÝ»ñ »Ý ÏñáõÙ é³ÙÇÏÝ»ñÁ, ³éÝíáõÙ »Ý ù³Õ³ùÝ»ñ, ù³Ý¹íáõÙ »Ý ³ÙñáóÝ»ñ, ³í»ñíáõÙ »Ý ³í³ÝÝ»ñ, Ññ¹»ÑíáõÙ »Ý ßÇÝáõÃÛáõÝÝ»ñ, ³Ýí»ñç ëáí»ñ áõ ÑÇí³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñ ¨ µ³½Ù³ï»ë³Ï ѳٳ׳ñ³ÏÝ»ñ: ²ëïí³Í³å³ßïáõÃÛáõÝÁ Ùáé³óí³Í ¿, ¹ÅáËùÇ ³ÏÝϳÉáõÃÛáõݦ: ²Ûë Ëáëù»ñáí ¿ ºé³Ù»ÍÝ í³ñå»ï Øáíë»ë Êáñ»Ý³óÇÝ µÝáõó·ñáõÙ 1600 ï³ñÇ ³é³ç çÑáõ¹³ùñÇëïáÝ»³Ï³Ý »åÇëÏáåáë³å»ïáõÃÛ³Ý §áÕµ³Ù ½ ù»½ гÛáó ²ß˳ñѦ-Ç ³ñѳíÇñù Çñ³íÇ׳ÏÁ: гٻٳï»ù ³ÛÝ ³Ûëûñí³ §áÕµ³Ù ½ ù»½ гÛáó ²ß˳ñÑǦ µ³ó³ñӳϳå»ë ÝáõÛÝ ³ñѳíÇñù Çñ³íÇ׳ÏÇ Ñ»ï áõ ï³ñµ»ñáõÃÛáõÝ ã»ù ·ïÝÇ: 17 ¹³ñÁ µ³½Ù³å³ïÏ»ù Ù»Ï ¹³ñáõÙ 4-Á ë»ñݹáí` Ïëï³Ý³ù 68-Á ³Ý»ñ»õ³Ï³Û»ÉÇ áõ ³ÝÝϳñ³·ñ»ÉÇ ï³Ýç³ÝùÝ»ñÇ áõ ºÕ»éÝÇ ³ñųݳó³Í Ð³Û ²½·Ç ³ÝÙ»Õ ë»ñáõݹ áõ Ýñ³Ýó µáÉáñÇ Ñá·ÇÝ»ñÁ ³Ûëûñ Ù»½ »Ý ݳÛáõÙ: ø»½ »Ù ³ëáõÙ á’í гÛáñ¹Ç, ³Û¹å»ë ¿É ÙÇÝã ³Ûëûñ ÍåïÛ³É Ññ»ß çÑáõ¹Ç ÏáÕÙÇó ѳݷÇëï ãï»ë³Í µ³½Ù³ÙÇÉÇáÝ Ñá·ÇÝ»ñ ùá Ý»ñϳ áñáßÙ³ÝÝ »Ý ëå³ëáõÙ: ÆßËáÕÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó Æß˳ÝáõÃÛ³Ý ÉÇáíÇÝ ïÇñ³å»ï»ÉÁ` гÛÇ å»ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý í»ñ³óáõÙÝ ¿, áñáíÑ»ï»õ, »Ã» ³Û¹ ï»ë³ÏÁ ׳ݳã»ó ÑáÕÁ áñå»ë ѳñ³½³ï »ñ»õáõÛÃ, ³ÛëÇÝùÝ Ñ³Ûñ»ÝÇù, ³å³ ÇÝùÝ ¿ ÏáñͳÝí³Í: Æñ»Ýù ³é³ù»ÉáõÃÛ³Ùµ` ÑáÕÁ áñå»ë ѳÛñ»ÝÇù ã»Ý ÁݹáõÝáõÙ ¨ ųٳݳÏÇ íñ³ ˳ճóáÕÝ»ñ »Ý: §øá »ñ»Ë³Ý ³ñ¹»Ý Ù»½ ¿ å³ïϳÝáõÙ: ƱÝã ¿ë ¹áõ: ¸áõ Ϸݳë, ù³Ý½Ç ùá Ñ»ïÝáñ¹Ý»ñÁ ÑÇÙ³ ·ïÝíáõÙ »Ý Ù»ñ ׳ٵ³ñáõÙ: Þáõïáí Ýñ³Ýù µ³óÇ ³Ûë Ýáñ ѳë³ñ³Ï³ÛÝáõÃÛáõÝÇó áõñÇß áãÇÝã ã»Ý Çٳݳ¦,- ²¹áÉý ÐÇïÉ»ñ: ²Ú, ²Úê úðÜ ºÜø ÀÜÎºÈ ØºÜø` вںðê: §ê³ï³Ý³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛáõÝÁ¦ Ù»Í Ã³÷ ³é³í гÛáó ÑáÕÇ íñ³ 4-ñ¹ ¹³ñáõÙ, ѵñ۳ݻñÇ Ç Ñ³Ûï ·³Éáí, ùñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ µéÝûñ»Ý ѳëï³ï»Éáí, ѳñ»õ³Ý »ñÏñÝ»ñÇ Ñ»ï ÃßݳٳݳÉáí, ²ñß³ÏáõÝÇÝ»ñÇ Ñ³ñëïáõÃÛ³Ý ÏáñͳÝáõÙáí, ÙÇÝã ûñë ß³ñáõݳÏíáÕ Ð³Û ³½·Ç µ³ËïáñáßÙ³Ý å³Ûù³ñáí: êáõ· ¶ñÇ·áñÇ ¨ Ýñ³ ë·³µ»ñ Ñ»ïÝáñ¹Ý»ñÇ Ó»éùáí г۳ëï³ÝÇ å»ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ï³å³É»Éáõó Ñ»ïá, Ù»½ ϳݷݻóñ»É »Ý ³Ûë, ϳñÍ»ë ³Ýí»ñç ß³ñáõݳÏíáÕ ³½³ïáõÃÛ³Ý å³Ûù³ñÇ áõÕáõ íñ³: ²Ûëûñí³ ³Ûë ¹Åí³ñ³·áõÛÝ å³ÑÇÝ, Ù»Ýù ϳٳí³Ï³ÝÝ»ñ »Ýù ÝáñÇó ¨ ÝáñÇó å»ïù ¿ í»ñëÏë»Ýù Ù»ñ ëáõñµ ·áñÍÁ, ³ÛëÇÝùÝ ß³ñáõݳϻÝù Ù»ñ Ñ»ñáë ݳËÝÇÝ»ñÇ Ñ³Ûñ»Ý³Ýí»ñ ³í³Ý¹³Ï³Ý å³Ûù³ñÁ: ²Ûëûñ ¿É, ÇÝãå»ë ÙÇßï, ÃßݳÙÇÝ»ñÁ ß³ï »Ý, µ³Ûó ³Ù»Ý³íï³Ý·³íáñÁ ³Ýï»ë³Ý»ÉÇ Ï³Ù ß³ï ³í»ÉÇ ×Çßï, ù³Ù»ÉÇáÝ Ñ³ïÏáõÃÛ³Ùµ ÃßݳÙÇÝ ¿, áñÁ óùÝí³Í ¿ Ù»ñ ï»ëùÇ ¨ ³½·³Ýí³Ý ï³Ï, ³Ù³ã»Éáí ë»÷³Ï³Ý ¿ÃÝÇÏ å³ïϳݻÉÇáõÃÛáõÝÇó, ѳÛÇ ùáÕÇ ï³Ï, µÝáõÛÃáí ³Ýѳñ·³Ýù, ³Ýå³ïÇí, ³ÝËÇÕ×, ³Ý³ÙáÃ, ÷áÕ³ÙáÉ, ³é³Ýó ÇÝùݳëÇñáõÃÛ³Ý, ·áñïÇ µÝ³·Í»ñáí, ÉåñÍáõÝ å³Ñ»É»Ó»õáí, ë³ï³Ý»³Ï³Ý å³ßï³ÙáõÝùáí, µ³ñÓñ³·áõÛÝ ³ëïÇ×³Ý ÉÏïÇ ¨ ³Ù»Ý³íï³Ý·³íáñÁ` ëáõ· ¶ñÇ·áñÇ ¨ ´³·ñ³ïáõÝÇÝ»ñÇ ß³ñáõݳÏÝ»ñÁ: ê³Ï³ÛÝ »ÉÝ»Éáí ³½·³ÛÇÝ ³í³Ý¹áõÃÛáõÝÝ»ñÇó, Ù»Ýù, гÛÏÇ áñ¹ÇÝ»ñë, ëáíáñ ã»Ýù ݻݷ ÃßݳÙáõÝ ¹³ë»ñÇ Ï³ñ·»É ¨ Ãù³Í áõݻݳÝù µáÉáñ ÃßݳÙÇÝ»ñÇ íñ³, »ñµ ËáëùÁ í»ñ³µ»ñíáõÙ ¿ ³½·³ÛÇÝ ³½³ï³·ñ³Ï³Ý ëñµ³·áõÛÝ å³Ûù³ñÇÝ ¨ ³ÛÝ ï³Ý»Éáõ »Ýù ÙÇÝã»õ ѳÕóݳÏ: ²½·³ÛÇÝ ¨ ³ÝÓÝ³Ï³Ý Ñ³Ûñ»Ý³ÝíÇñáõÃÛ³Ùµ Ù»Ýù ³Ýå³ÛÙ³Ý »Ýù ѳÕûÉáõ, áñáíÑ»ï»õ Ù»Ýù ×Çßï áõÕáõ íñ³ »Ýù: ºÃ» Ù»Ýù Ñ³Û »Ýù, ïá·áñí³Í

- 409 -

ºñí³Ý¹Û³ÝÝ»ñÇ ëïñ³ï»·Ç³Ûáí, ²Ý¹ñ³ÝÇÏÇ, ¶»õáñ· â³áõßÇ, ²ÕµÛáõñ ê»ñáµÇ, Ùݳó³Í ѳÛáñ¹Ç ýǹ³Û³Ï³ÝÝ»ñÇ á·áí ßÝãí³Í, ê³ñ¹³ñ³å³ïÇ áõ ºé³µÉáõñÇ ÑÇß³ï³ÏÝ»ñÁ í³é å³Ñ»Éáí, ÙÇßï å³ïñ³ëï ϳݷáõÝ Ñ³Ûñ»Ý³Ýí»ñ ëáõñµ ·áñÍÇÝ, ²ñó³ËÇ ³Ýí»Ñ»ñ ³½³ï³Ù³ñïÇÏÝ»ñÇ Ñ»ï áõë-áõëÇ ïí³Í, ³Ù»Ý ÙÇ Ñ³Ûáñ¹áõ ëñïáõÙ »ñµ»ù ãѳݷáÕ ³½³ïáõÃÛ³Ý Ïñ³ÏÇ ÉáõÛëÇ ëñµáõÃÛ³Ý Ý»ñùá, ³ß˳ñÑÇó-³ß˳ñÑ Ã³÷³éáÕ ë÷ÛáõéùÇ Ñáõß»ñáí, Ý»ñϳ г۳ëï³ÝÇ Ù»ñ ѳÛñ»ñÇ, Ù³Ûñ»ñÇ, ùáõÛñ »Õµ³ÛñÝ»ñÇ, ½³í³ÏÝ»ñÇ, ÃáéÝ»ñÇ å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý å³ñï³Ï³ÝáõÃÛ³Ùµ, å»ïù ¿ í»ñçݳϳݳå»ë ³½³ï»Ýù г۳ëï³ÝÁ ·³½³½³Í ßÝ»ñÇó ¨ ¹Ý»Ýù ÇÝùݳϳé³í³ñÙ³Ý ë»÷³Ï³Ý µ³ËïáñáßÙ³Ý áõÕáõ íñ³: Ø»Ýù å³ñïí³Í ã»Ýù, ù³ÝÇ ¹»é Ù»½ å³ñïí³Í ã»Ýù ׳ݳãáõÙ, ëñ³Ýù Ñ»ñáë³Ï³Ý Ëáëù»ñ »Ý: лñáë³µ³ñ Ïéí³Í ³ÝÓÇù Ïѳëï³ï»Ý Ç٠û½Á, áñ ϳñ»õáñÁ ½áÑí»ÉÁ ãÇ, ³ÛÉ Ñ³ÕóݳÏÁ ³å³Ñáí»ÉÁ: ²Û¹åÇëÇù ¿ÇÝ Ø³ñïÇ Ù»ÏÇ Ù»ñ ³Ý»ñÏÛáõÕ ½áÑ»ñÁ, áñáÝù ÁÝÏ³Ý Ý»Ý· áëáÕÇ ½ÇÝí³Í µ³ñµ³ñáëÝ»ñÇ Ïñ³ÏÇó, ãáõݻݳÉáí Ó»éùÝ»ñÇÝ áñ»õ¿ å³ßïå³Ý³Ï³Ý ÙÇçáó: ²Ûë ·Çß³ïÇã í³ñùÁ ë³Ýӳѳñ»É ¿ å»ïù, Ñ³Û Ù³ñ¹, ÃßݳÙÇÝ ³é³çÝáñ¹íáõÙ ¿ §Ñ³Ï³é³Ïáñ¹ ãϳ, áõñ»ÙÝ Çñ»Ýù ѳÕÃáÕÝ»ñ »Ý¦ û½áí: Æñ»Ýó ѳٳËáÑÝ»ñÇ ÙÇçáóáí, ÇѳñÏ» Ù»ñ ß³ñù»ñáõÙ »Õ³Í, ³ÝÁݹѳï ÏñÏÝáõÙ »Ý ÐÛáõëÇë³ÛÇÝ åáÕáï³ÛÇ ³Å¹³Ñ³Ï ÇÝã-áñÝ»ñÇó, ³é³Ýó ѳëϳݳÉáõ, áñ Ù»Ýù Ù»ñ å³ïÙáõÃÛ³Ý ÁÝóóùáõÙ ÇÝ㠳Ź³Ñ³ÏÝ»ñ, ÙáÝÕáÉ-óóñÝ»ñ, ³ñ³µÝ»ñ áõ Ãáõñù»ñ »Ýù ï»ë»É, µ³Ûó ÙÇÝã ³Ûëûñ ϳݷáõÝ »Ýù Ùݳó»É, Ï׳ݳå³ñÑ»Ýù ¨ ëñ³Ýó, ³Ù»ÝùÇÝ Çñ»Ýó ѳٳå³ï³ë˳ÝáÕ ³ñųÝÇ áõÕÇÝ»ñáí ¨ áã ÙÇ ³Å¹³Ñ³Ï ÃáÕ ãÙï³ÍÇ, áñ ÇÝùÁ µ³ó³éáõÃÛáõÝ Ïϳ½ÙÇ: Ø»ñ ÑáÕÇ íñ³, Ù»ñ ï³Ý ß»ÙÇÝ, ѳ½³ñ áëáËÇ ¹»ÙÁ ³éÝ»Éáí, ѳ½³ñ ÷áñÓÇ` гÛÏÛ³Ý ³ñųÝÇ ½³ñÏáí å³ï³ë˳ݻÉáí, ³é³ÛÅÙë ѳÕÃ³Ï³Ý ïáÝ»ñ »Ýù ïáÝ»É, ÇëÏ ë·á ûñ»ñÁ »ñµ»ù ã»Ýù Ùáé³Ý³: ºì Ù»Ýù É³í »Ýù ·Çï³ÏóáõÙ, áñ áëáËÇ ·É˳åïáõÛï ѳçáÕáõÃÛáõÝÁ Ýñ³ ãµ³ó³Ñ³Ûïí³Í ÉÇÝ»Éáõ Ù»ç ¿ñ: ´³Ûó å»ïù ¿ Ëáëï³í³Ý»Ýù, áñ Ù»ñ »ñÏÇñÁ ûÏáõå³óí³Í ¿ ¨ Ù»Ýù ÉéáõÙ »Ýù ³Û¹ Ù³ëÇÝ: ºì »ë, ѳÛáñ¹Çë, áõݻ٠µ³ñáÛ³Ï³Ý Çñ³íáõÝù ѳñóÝ»Éáõ Ð³Û ³½·Çó, ÙÇÝã»õ »±ñµ: ºñµ ÙÇ ³½· ë»÷³Ï³Ý ÑáÕ³ÏïáñÇ íñ³ å³Ñå³Ý»Éáí µáÉáñ µ³ñáÛáϳÝ, Ù³ñ¹³ëÇñ³Ï³Ý ¨ å»ï³Ï³Ý ÝáñÙ»ñÁ, å³ïñ³ëï Çñ ç³Ý³ëÇñáõÃÛáõÝÁ, ³ÏÝѳÛï ³ß˳ï³ëÇñáõÃÛáõÝÁ, ÁݹáõݳÏáõÃÛáõÝÁ Ý»ñ¹Ý»Éáõ Çñ »ñÏñÇ ½³ñ·³óÙ³Ý áõ µ³ñ·³í³×Ù³Ý ·áñÍÇÝ, ³é³Ýó å»ïáõÃÛ³Ý ûųݹ³ÏáõÃÛ³Ý ¹»é ·áñÍáõÙ ¿, ãÇ ³ñųݳÝáõÙ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÏáÕÙÇó áñå»ë í»Ñ ³½·Ç ׳ݳãÙ³ÝÁ, Áݹѳϳé³ÏÁ, Ýë»Ù³óíáõÙ ¿ ¨ ëïáñ³óíáõÙ ³Ù»Ý³³Ýí³Û»É å³ñ³·³Ý»ñáí, ºñϳñ ï³ñÇÝ»ñÇ Ñ³Ùµ»ñ³ï³ñ ëå³ëáõÙÝ»ñÇó, áõñÇß áã ÙÇ áõÕÇ ¹ñáõÃÛáõÝÁ ßïÏ»Éáõ Ýå³ï³Ïáí ãï»ëÝ»Éáí ¨ íëï³Ñ ѳëϳݳÉáí, áñ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ áõñÇß áã ÙÇ ß³Ýë ã»Ý ÃáÕ»É ³Ý·³Ù ËáñÑ»Éáõ ³Û¹ Ù³ëÇÝ, µéÝáõÙ ¿ ÙÇ³Ï ÷ñÏáõÃÛ³Ý áõÕÇÝ` ÆÞʲܲöàÊàôÂÚàôÜ: îíÛ³É Í³Ûñ³ëïÇ×³Ý Í³Ýñ Çñ³¹ñáõÃÛáõÝÇó »ÉùÇ í»ñçÝ³Ï³Ý Ó»õÁ ϳñáÕ ¿ ÁݹáõÝ»É ¨ Çñ³Ï³Ý³óÝ»É ÙÇÙdzÛÝ ³½·Á` ³ÙµáÕçáíÇÝ,³ÛëÇÝùÝ Ï³Ù Ñ³Ýñ³ùí»ÛÇ ÙÇçáóáí, ϳ٠³ÛÉ Ï»ñå : ºÂº غÜø غð ÂÞܲØàôÜ ´²ðÒð²Ò²ÚÜ âºÜø ²ðî²Ð²ÚîàôØ` àôðºØÜ ØºÜø ÂÞܲØÆ âàôܺÜø: лճ÷áËáõÃÛáõÝÁ ¹³ µÝáõÃÛ³Ý, ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý »ñ»õáõÛÃÝ»ñÇ Ï³Ù ÇÙ³óáõÃÛ³Ý ½³ñ·³óÙ³Ý Ù»ç ϳï³ñíáÕ ³ñÙ³ï³Ï³Ý, áñ³Ï³Ï³Ý ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ ¿: лճ÷áË³Ï³Ý Çñ³¹ñáõÃÛáõÝÁ ¹³ ¹³ë³Ï³ñ·³ÛÇÝ Ñ³Ï³ëáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¨ ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝ»óáÕ Ñ³ë³ñ³Ï³ñ·Ç ¹»Ù ×Ýßí³Í ¹³ë³Ï³ñ·»ñÇ å³Ûù³ñÇ Ñ³ëáõݳóáõÙÝ ¿: êáóÇ³É³Ï³Ý Ñ»Õ³÷áËáõÃÛáõÝÁ ¹³ »ñÏñáõÙ ïÇñáÕ Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý ¨ ù³Õ³ù³Ï³Ý ß³ñù»ñÇ ³ñÙ³ï³Ï³Ý í»ñ³÷áËáõÙÝ ¿: ²ÛÝ Ï³ñáÕ ¿ ÉÇÝ»É Ë³Õ³Õ Ï³Ù áõųÛÇÝ: ²ÛÝ Ñ³Ù³ñíáõÙ ¿ ¹³ë»ñÇ ÙÇç»õ å³Ûù³ñÇ µ³ñÓñ³·áõÛÝ Ó»õÁ: ä»ïáõÃÛáõÝÁ ÏáñͳÝáõÙÇó ÷ñÏ»Éáõ ¨ å»ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ å³Ñå³Ý»Éáõ ÙÇ³Ï áõÕÇÝ` ³ÛÝ, ÇÝã å³ïÏ³Ý»É ¿ ÅáÕáíñ¹ÇÝ, Ýñ³ ³ß˳ï³ÝùÇ ¨ ó÷³Í ùñïÝùÇ ³ñ¹ÛáõÝùÝ ¿, Ýñ³ ³ñ¹³ñ ѳë³Ý»ÉÇùÁ áõ Ýñ³ µ³ÅÇÝÁ` Çñ»Ý å³ïϳݻÉÝ ¿: ´³ñ»ËÕ×áñ»Ý ¨ ݳÙáõëáí ³ß˳ï³íáñ Ù³ñ¹Ï³ÝóÇó Ã³É³Ý³Í áõ ·áÕ³ó³Í Ýñ³Ý å³ïϳÝáÕ ë»÷³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ѳñϳíáñ ¿ í»ñ³¹³ñÓÝ»É: ²ß˳ï³íáñ Ù³ñ¹áõÝ ã»Ý ·óáõÙ: ²Û¹ ³Ù»ÝÁ å³ï·³Ù³íáñÝ»ñÇ, áëïÇϳÝÝ»ñÇ ¨ ¹³ï³íáñÝ»ñÇ å³ïϳݻÉáõÃÛáõÝÁ ãÇ »Õ»É` §¸áõù ·ó»É »ù

- 410 -

³ß˳ï³íáñ ½³Ý·í³ÍÝ»ñÇÝ ¨ Ó»ñ ÇëÏ ·ñ³Í ûñ»ÝùÝ »ù ˳Ëï»É` í»ñ³¹³ñÓñ»ù¦:

²¼¶²ÚܲòàôØ

ÈðÆì äºî²Î²Ü βè²ì²ðØ²Ü Ð²Ø²Î²ð¶Æ ²Ø´àÔæàìÆÜ Î²äÆ ºô Èð²îì²ØÆæàòܺðÆ ´àÈàð úÎàôä²òì²Ì àô ì²Ö²èì²Ì ÐàÔºðÆ ´àÈàð úÎàôä²òì²Ì вÜøºðÆ ºì вÜø²ÚÆÜ Ð²Ü²ÌàܺðÆ ´àÈàð úÎàôä²òì²Ì àô ì²Ö²èì²Ì βèàôÚòܺðÆ ´àÈàð ÎðÂàôÂÚ²Ü àÈàðîÆ úæ²ÊܺðÆ ´àÈàð ²ðìºêîÆ ºì ÎàôÈîàôð²ÚÆ àÈàðîÆ úÎàôä²òì²Ì ú´ÚºÎîܺðÆ ´àÈàð úÎàôä²òì²Ì ²ðð²Î²Ü ÒºèܲðÎàôÂÚàôÜܺðÆ ´àÈàð вêîàòܺðÆ ºì îºÊÜÆβÚÆ ´àÈàð ²èºìîðÆ àÈàðîÆ úÎàôä²òì²Ì àô ì²Ö²èì²Ì ú´ÚºÎîܺðÆ ²¼¶ÆÜ ä²îÖ²è²Ì ´²ðàڲβÜ, üƼÆββÜ, êàòƲÈ-îÜîºê²Î²Ü, üÆ-

ܲÜê²Î²Ü, Ðà¶ºÎ²Ü ²äðàôØܺðÆ öàÊвîàôòàôØ àôß³¹ñáõÃÛáõÝ ¹³ñÓñ»ù ÐÐ ²Ä å³ï·³Ù³íáñÝ»ñÇ ù³Ý³ÏÇÝ` 131 ³Ýå³ï·³Ù³íáñ, ÑÇÝ·Á Ïáõë³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ýñ³ÏódzݻñÇ Õ»Ï³í³ñÝ»ñÇÝ, áñáÝù áã ÙÇ Ñ³ÝÓݳÅáÕáíÇ Ù»ç ã»Ý ÙïÝáõÙ, ²Ä ݳ˳·³ÑÁ Çñ »ñ»ù ï»Õ³Ï³ÉÝ»ñáí, áñáÝù ÝáõÛÝå»ë ѳÝÓݳÅáÕáíÝ»ñÇ Ù»ç ã»Ý ÙïÝáõÙ, áã ÙÇ ·Çï³Ï³Ý ÑÇÙݳñÏÇó` Áݹ áñáõÙ ¨ ¶ÇïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ²Ï³¹»ÙdzÛÇó áã ÙÇ ·Çï³ß˳ïáÕ ãÇ Ù³ëݳÏóáõÙ ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³Ý Ñ³ñó»ñÇ ùÝݳñÏÙ³ÝÁ, 131 ³Ýå³ï·³ÙÝ»ñÇó áã Ù»ÏÁ ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³Ý Ñ»ï ϳå ãÇ áõÝ»ó»É ¨ ãáõÝÇ, ù³ÝÇ Ùßï³Ï³Ý ѳÝÓݳñáÕáíÝ»ñ »Ý ·áñÍáõÙ, Ñ»ïá Ï·áõÙ³ñ»Ýù ²Ä-Ç ëå³ë³ñÏáÕ µ³ÅÇÝÝ»ñÇ ¨ ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý ³ß˳ïáÕÝ»ñÇ ù³Ý³ÏÇÝ, Ï·áõÙ³ñ»Ýù ݳ˳·³ÑÇ ³ß˳ï³Ï³½ÙÇ ¨ ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý ³ß˳ï³ÏÇóÝ»ñÇ ù³Ý³ÏÇÝ, Ñ»ïá ݳ˳ñ³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ß˳ï³ÏÇóÝ»ñÇ ù³Ý³ÏÇÝ, ÐРγé³í³ñáõÃÛ³Ý í³ñãáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ³ß˳ï³ÏÇóÝ»ñÇ ù³Ý³ÏÇÝ, Ñ»ïá Ù³ñ½»ñÇ ³ß˳ï³ÏÇóÝ»ñÇ ù³Ý³ÏÇÝ, Ñ»ïá ѳٳÛÝùÝ»ñÇ ³ß˳ï³ÏÇóÝ»ñÇ ù³Ý³ÏÇÝ, Ñ»ïá áëïÇϳÝáõÃÛ³Ý ù³Ý³ÏÇÝ, ³Ûë ·áõÙ³ñÁ ëï³Ý³Éáõó Ñ»ïá Ïѳٻٳï»Ýù Çñ»Ýó Çñ³Ï³Ý³óñ³Í ·áñÍ»ñÇ, å»ïáõÃÛ³Ý Çñ³íÇ׳ÏÇ áõ ÅáÕáíñ¹Ç ëáóÇ³É³Ï³Ý Çñ³íÇ׳ÏÇ ¨ Áݹ³Ù»ÝÁ »ñÏáõ ÙÇÉÇáÝ ÐÐ µÝ³ÏãáõÃÛ³Ý ù³Ý³ÏÇ Ñ»ï: ²Ä Ùßï³Ï³Ý ѳÝÓݳÅáÕáíÝ»ñÁ`  ²éáÕç³å³ÑáõÃÛ³Ý, Ù³ÛñáõÃÛ³Ý ¨ Ù³ÝÏáõÃÛ³Ý Ñ³ñó»ñÇ Ùßï³Ï³Ý ѳÝÓݳÅáÕáí  ²ñï³ùÇÝ Ñ³ñ³µ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ (ÙÇç³½·³ÛÇÝ å³Ûٳݳ·ñ»ñ, ÙÇç³½·³ÛÇÝ Ñ³ñ³µ»ñáõÃáõÝÝ»ñ, ÙÇçËáñÑñ¹³ñ³Ý³Ï³Ý ϳå»ñ) Ùßï³Ï³Ý ѳÝÓݳÅáÕáí  ¶ÇïáõÃÛ³Ý, ÏñÃáõÃÛ³Ý, Ùß³ÏáõÛÃÇ, »ñÇï³ë³ñ¹áõÃÛ³Ý ¨ ëåáñïÇ(·ÇïáõÃÛáõÝ, ÏñÃáõÃÛáõÝ, Ññ³ï³ñ³Ïã³Ï³Ý ·áñÍ, Ùß³ÏáõÛÃ, ë÷ÛáõéùÇ Ñ»ï ϳå»ñ, Ù³ÙáõÉ, é³¹Çá, Ñ»éáõëï³ï»ëáõÃÛáõÝ, ÇÝï»éÝ»ï, »ñÇï³ë³ñ¹áõÃÛ³Ý Ñ»ï, ëåáñï) ѳñó»ñÇ Ùßï³Ï³Ý ѳÝÓݳÅáÕáí  ¶ÛáõÕ³ïÝï»ëáõÃÛ³Ý ¨ µÝ³å³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý (·ÛáõÕ³ïÝï»ëáõÃÛáõÝ, çñ³ÛÇÝ å³ß³ñÝ»ñ, µÝáõÃÛ³Ý å³Ñå³ÝáõÃÛáõÝ) ѳñó»ñÇ Ùßï³Ï³Ý ѳÝÓݳÅáÕáí  ºíñáå³Ï³Ý ÇÝï»·ñÙ³Ý (ºíñáÙÇáõÃÛ³Ý ¨ ºí»õáËáñÑñ¹Ç Ñ»ï ϳå»ñ, ÐÐ ûñ»ÝùÝ»ñÇ ¨ »íñáå³Ï³Ý ûñ»Ýë¹ñáõÃÛ³Ý Ý»ñ¹³ßݳϻóáõÙ) ѳñó»ñÇ Ùßï³Ï³Ý ѳÝÓݳÅáÕáí  سñ¹áõ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ å³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý ¨ ѳÝñ³ÛÇÝ (Ù³ñ¹áõ ¨ ù³Õ³ù³óáõ Çñ³íáõÝùÝ»ñ ¨ ³½³ïáõÃÛáõÝÝ»ñ, ÷³ëï³µ³Ý³Ï³Ý ¨ Ýáï³ñ³Ï³Ý ͳé³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñ, »ñ»Ë³ÛÇ Çñ³íáõÝùÝ»ñ, Ïáõë³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñ ¨ ³ÛÉ Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý ÙdzíáñáõÙÝ»ñ, ÏñáÝ, ·»Ý¹»ñ³ÛÇÝ /ϳݳóÇ/ ѳñó»ñ, ³½·³ÛÇÝ ÷áùñ³Ù³ëÝáõÃÛáõÝÝ»ñ, ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛáõÝ) ѳñó»ñÇ Ùßï³Ï³Ý ѳÝÓݳÅáÕáí  ä³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý, ³½·³ÛÇÝ ³Ýíï³Ý·áõÃÛ³Ý ¨ Ý»ñùÇÝ ·áñÍ»ñÇ (å³ßïå³ÝáõÃÛáõÝ, ³Ýíï³Ý·áõÃÛáõÝ, ³ñï³Ï³ñ· Çñ³íÇ׳Ï, áëïÇϳÝáõÃÛáõÝ, é³½Ù³-³ñ¹Ûáõݳµ»ñ³Ï³Ý ѳٳÉÇñ, é³½Ù³áõëáõÙÝ³Ï³Ý Ñ³ëï³ïáõÃÛáõÝÝ»ñ, ½ÇÝíáñ³Ï³Ý ¨ áëïÇϳݳ-

- 411 -

Ï³Ý Í³é³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñ) ѳñó»ñÇ Ùßï³Ï³Ý ѳÝÓݳÅáÕáí

 ä»ï³--Çñ³í³Ï³Ý (ê³Ñٳݳ¹ñ³Ï³Ý ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñ, ÁÝïñ³Ï³Ý ѳٳϳñ·,

 





ѳÝñ³ÛÇÝ Í³é³ÛáõÃÛáõÝ, ¹³ï³ñ³Ý³Ï³½ÙáõÃÛáõÝ, ³ñ¹³ñ³¹³ïáõÃÛáõÝ, ¹³ï³Ë³½áõÃÛáõÝ, ù³Õ³ù³ódzϳÝ, ùñ»³Ï³Ý, í³ñã³Ï³Ý ûñ»Ýë¹ñáõÃÛáõÝ, ²Ä ϳÝáݳϳñ·) ѳñó»ñÇ Ùßï³Ï³Ý ѳÝÓݳÅáÕáí êáóÇ³É³Ï³Ý (ëáó. ³å³Ñáíí³ÍáõÃÛáõÝ, ѳßٳݹ³ÙáõÃÛ³Ý ÑÇÙݳѳñó»ñ, ³ß˳ï³Ýù, ½µ³Õí³ÍáõÃÛáõÝ, µÝ³Ï³ñ³Ý³ÛÇÝ å³ÛÙ³ÝÝ»ñ, ÍáÕáíñ¹³·ñáõÃÛáõÝ, ѳÛñ»Ý³¹³ñÓáõÃÛáõÝ) ѳñó»ñÇ Ùßï³Ï³Ý ѳÝÓݳÅáÕáí î³ñ³Íù³ÛÇÝ Ï³é³í³ñÙ³Ý ¨ ï»Õ³Ï³Ý ÇÝùݳϳé³í³ñÙ³Ý (ï³ñ³Íù³ÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÙ, ï»Õ³Ï³Ý ÇÝùݳϳé³í³ñáõÙ, ï³ñ³Íù³ÛÇÝ ½³ñ·³óáõÙ, ѳٳÛÝù³ÛÇÝ Í³é³ÛáõÃÛáõÝ, ï»Õ³Ï³Ý ѳñÏ»ñ, ïá»õñù»ñ ¨ í׳ñÝ»ñ) ѳñó»ñÇ Ùßï³Ï³Ý ѳÝÓݳÅáÕáí îÝï»ë³Ï³Ý (ѳñÏ»ñ, ïáõñù»ñ, í׳ñÝ»ñ, ³ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛáõÝ, ù³Õ³ù³ßÇÝáõÃÛáõÝ, ¿Ý»ñ·»ïÇϳ, µÝ³Ï³Ý å³ß³ñÝ»ñ (µ³ó³éáõÃÛ³Ùµ çñ³ÛÇÝ å³ß³ñÝ»ñÇ), ïñ³Ýëåáñï, ϳå, Ñ»é³Ñ³Õáñ¹³ÏóáõÃÛáõÝ, ³ñï³¹ñ³Ï³Ý »Ýóϳéáõóí³ÍùÇ ³ÛÉ ×ÛáõÕ»ñ, ½µáë³ßñçáõÃÛáõÝ, ³é»õïáõñ ¨ ͳé³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñ, Ó»éݳñϳïÇñ³Ï³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝ, å»ï³Ï³Ý ·áõÛùÇ Ï³é³í³ñáõÙ) ѳñó»ñÇ Ùßï³Ï³Ý ѳÝÓݳÅáÕáí üÇݳÝë³í³ñϳÛÇÝ ¨ µÛáõç»ï³ÛÇÝ (µÛáõç»ï³ÛÇÝ ûñ»Ýë¹ñáõÃÛáõÝ, å»ï³Ï³Ý µÛáõç», ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñ, í³ñÏ»ñ, ¹ñ³Ù, ¹ñ³Ù³ßñç³Ý³éáõÃÛáõÝ, µ³ÝϳÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ·, ýÇݳÝë³Ï³Ý (¹ñ³Ù³Ï³Ý) ϳåÇï³ÉÇ, í³ñϳÛÇÝ, ³å³Ñáí³·ñ³Ï³Ý ¨ ³ñÅ»ÃÕûñÇ, ßáõϳݻñ) ѳñó»ñÇ Ùßï³Ï³Ý ѳÝÓݳÅáÕáí  ê³ µ³ó³ñÓ³Ï Ë³Ûï³é³ÏáõÃÛáõÝ ¿: ²Ûë íÇ׳ÏÇ ¨ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ÑÇÙݳñÏÁ ßáõï³÷áõÛï í»ñ³óÝ»É ¿ å»ïù:  ´³·ñ³ïáõÝÇÝ»ñÇ ûñÇݳÏáí` Ý»ñϳ Ù³ñ½»ñÁ çÑáõ¹³Ï³Ý ûÏáõå³óÇáÝ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ë»÷³Ï³Ý ÇßË³Ý³Ï³Ý ëáõí»ñ»Ý ϳéáõÛóÝ»ñ »Ý` í»ñ³óÝ»É:  ²½·³ÛÇÝ ÄáÕáíÁ 131 å³ï·³Ù³íáñÝ»ñáí, ÇÝãÁ ë³ÑÙ³Ýí³Í ¿ »Ï»Õ»óáõ ×Çßï 131 ³é³çÝáñ¹Ý»ñÇ ù³Ý³Ïáí` í»ñ³óÝ»É:  ¶áñÍáÕ Ã³É³ÝãÇÝ»ñÇ ¨ ÙÇÝÇ ÛáõµÏ³íáñÝ»ñÇ Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ` î³ñ³Íù³ÛÇÝ Ï³é³í³ñÙ³Ý---÷³Ï»É ²ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ ¨ ëáóÇ³É³Ï³Ý Ñ³ñó»ñÇ---÷³Ï»É ²éáÕç³å³ÑáõÃÛ³Ý ---í»ñ³÷áË»É ²ñ¹³ñ³¹³ïáõÃÛ³Ý---í»ñ³÷áË»É ²ñï³Ï³ñ· Çñ³íÇ׳ÏÝ»ñÇ---ÙïóÝ»É ä³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý Ý³Ë. Ù»ç ²ñï³ùÇÝ ·áñÍ»ñÇ--- í»ñ³Ýí³Ý»É ¸Çí³Ý³·ÇïáõÃÛ³Ý ´Ý³å³Ñå³ÝáõÃÛ³Ý---ÙïóÝ»É ¶ÛáõÕ³ïÝï»ëáõÃÛ³Ý Ý³Ë. Ù»ç ¶ÛáõÕ³ïÝï»ëáõÃÛ³Ý--- ѽáñ³óÝ»É ¾ÏáÝáÙÇϳÛÇ--- ѽáñ³óÝ»É ¾Ý»ñ·»ïÇϳÛÇ ¨ µÝ³Ï³Ý å³ß³ñÝ»ñÇ---ÙïóÝ»É ²ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛ³Ý Ù»ç ÎñÃáõÃÛ³Ý ¨ ·ÇïáõÃÛ³Ý--- ѽáñ³óÝ»É Øß³ÏáõÛÃÇ---ÙïóÝ»É ÎñÃáõÃÛ³Ý Ý³Ë. Ù»ç ä³ßïå³ÝáõÃÛ³Ý--- ѽáñ³óÝ»É êåáñïÇ ¨ »ñÇï³ë³ñ¹áõÃÛ³Ý---ÙïóÝ»É ÎñÃáõÃÛ³Ý Ý³Ë. Ù»ç ê÷ÛáõéùÇ---÷³Ï»É` µáÉáñ гۻñÁ г۳ëï³ÝÇ Ñ³í³ë³ñ ù³Õ³ù³óÇÝ»ñ »Ý îñ³ÝëåáñïÇ ¨ ϳåÇ---í»ñ³Ï³½Ù³íáñ»É ø³Õ³ù³ßÇÝáõÃÛ³Ý---í»ñ³Ï³½Ù³íáñ»É üÇݳÝëÝ»ñÇ---ÙïóÝ»É ¾ÏáÝáÙÇϳÛÇ Ý³Ë. Ù»ç äáÉÇódz---í»ñ³Ï³Ï³½Ù³íáñ»É úñÇݳå³ÑáõÃÛ³Ý

²Ûë ³Ù»ÝÇó Ñ»ïá Ù»ñ ѳñ³½³ï ϳé³í³ñáõÃÛáõÝÁ áõÝÇ µ³½Ù³ÃÇí í³ñãáõÃÛáõÝÝ»ñ`  ²Ä-Ç Ñ»ï ϳå»ñÇ í³ñãáõÃÛáõÝ  ²½·³ÛÇÝ ÷áùñ³Ù³ëÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¨ ÏñáÝÇ í³ñãáõÃÛáõÝ

- 412 -

                

²ÝÓݳϳ½ÙÇ Ï³é³í³ñÙ³Ý í³ñãáõÃÛáõÝ ²é³çÇÝ µ³ÅÇÝ (·³ÕïÝÇ) ²ñӳݳ·ñ³ÛÇÝ µ³ÅÇÝ ²ñï³ùÇÝ Ï³å»ñÇ í³ñãáõÃÛáõÝ ¶áñÍ»ñÇ Ï³é³í³ñãáõÃÛáõÝ ÀݹѳÝáõñ µ³ÅÇÝ Æñ³í³µ³Ý³Ï³Ý µ³ÅÇÝ ÐÐ í³ñã³å»ïÇ í»ñ³ÑëÏáÕ³Ï³Ý Í³é³ÛáõÃÛáõÝ ä»ï³Çñ³í³Ï³Ý í³ñãáõÃÛáõÝ êáóÇ³É³Ï³Ý í³ñãáõÃÛáõÝ ì³ñϳÛÇÝ ¨ Ù³ñ¹³ëÇñ³Ï³Ý û·ÝáõÃÛ³Ý Íñ³·ñ»ñÇ í³ñãáõÃÛáõÝ î³ñ³Íù³ÛÇÝ ½³ñ·³óÙ³Ý ¨ µÝ³å³Ñå³Ý³Ï³Ý í³ñãáõÃÛáõÝ î»Õ»Ï³ïí³ÛݳóÙ³Ý ¨ ѳïáõÏ Ñ³Ù³Ï³ñ·»ñÇ µ³ÅÇÝ î»Õ»Ï³ïáõÃÛ³Ý ¨ ѳë³ñ³ÏáõÃÛ³Ý Ñ»ï ϳå»ñÇ í³ñãáõÃÛáõÝ ø³Õ³ù³óÇÝ»ñÇ ÁݹáõÝ»ÉáõÃÛ³Ý ¨ ¹ÇÙáõÙÝ»ñÇ ùÝݳñÏÙ³Ý í³ñãáõÃÛáõÝ üÇݳÝë³Ï³Ý ¨ ѳßí³å³Ñ³Ï³Ý ѳßí³éÙ³Ý µ³ÅÇÝ üÇݳÝë³ïÝï»ë³·Çï³Ï³Ý í³ñãáõÃÛáõÝ

²Úê ²ØºÜÀ ÀܸвÜð²òì²Ì ØÆ Ø²ð²¼Ø ¾: гëϳݳÉÇ ¿, ³Ûë` ãÇÝáíÝÇϳÑÇí³Ý¹ ϻݹ³ÝÇÝ»ñÁ áñå»ë½Ç ÙÇ Ñ³ñó ÉáõÍ»Ý, å»ïù ¿ ß³ïáí ѳí³ùí»Ý, Ñ»ïá ³Ýå³ÛÙ³Ý Ï³·³ÉáõÙ í»ñÉáõÍ»Ý, Ñ»ïá ÝáñÇó ÙÇ »ñÏáõ åïáõÛï, ëï³Ý³Ý ÙÇç³½·³ÛÇÝ Çñ»Ýó ϳéáõÛóÝ»ñÇ §¹³µéáݦ, áñå»ë½Ç ϳñáÕ³Ý³Ý í»ñçÝ³Ï³Ý áñáßáõ٠ϳ۳óÝ»Ý: ´. ÂáõÕà ³é îÇÙáÿáëÇ 3 ì»ñçÇÝ ûñ»ñÁ §¶ÇïóÇñ ÿ í»ñçÇÝ ûñ»ñÁ ã³ñ ųٳݳÏÝ»ñ åÇïÇ ·³Ý. ì³ëÝ ½Ç Ù³ñ¹ÇÏ åÇïÇ ÁÉÉ³Ý ³ÝÓݳë¿ñ, ³ñͳóë¿ñ, ³Ùµ³ñï³õ³Ý, Ñå³ñï, ѳÛÑáÛÇã, ÍÝáÕÝ»ñáõ ³ÝÑݳ½³Ý¹, ³å»ñ³Ëï, ³Ýëáõñµ, ³Ý·áõÃ, ³Ýѳßï, µ³Ýë³ñÏáõ, ³ÝÅáõÅϳÉ, ¹³Å³Ý³µ³ñáÛ, µ³ñÇÝ ãëÇñáÕ, Ù³ïÝÇã, ѳݹáõ·Ý, ·áéá½, ³õ»ÉÇ Ñ»ßï³ë¿ñ ù³Ý û ³ëïáõ³Í³ë¿ñ…¦: ÐÇëáõëÁ çÑáõ¹Ý»ñÇ í»ñçÁ ³½¹³ñ³ñáõÙ ¿ ³Ûëå»ë` §²ñ¹ ÇÝãå¿ë áñ áñáÙÁ ÏÁ ÅáÕíÁáõÇ áõ Ïñ³ÏÇ Ù¿ç Ï’³ÛñáõÇ, ³ß˳ñÑÇë í»ñçÝ ³É ³ÛÝå¿ë åÇïÇ ÁÉɳۦ,- Áëï سÿáëÇ 13:40: ÆëÏ Ã» ÇÝã Ïå³ï³ÑÇ çÑáõ¹Ý»ñÇ ¨ Çñ»Ýó ÙÇÉÇáÝÝ»ñÇ Ñ»ï` Üáñ Îï³Ï³ñ³ÝáõÙ ³Û¹ Ù³ëÇÝ Ýϳñ³·ñáõÙ ¿ ä»ïñáë ²é³ùÛ³ÉÁ Çñ »ñÏñáñ¹ ÃÕÃáõÙ §êáõï í³ñå»ïÝ»ñ¦ 2:22 Ï»ïáõÙ` §ê³Ï³ÛÝ ³ÝáÝó å³ï³Ñ»ó³õ ÑÇÝ ×ßÙ³ñÇï ³é³ÏÁ, áñ ÏÁë¿. “ÞáõÝÁ Ýáñ¿Ý Çñ ÷ë˳ÍÇÝ ÏÁ ¹³éÝ³Û áõ Éáõ³óáõ³Í Ëá½Á` ó»ËÇ Ù¿ç óåÉïÏ»Éáõ”¦: ÆëÏ ¼ûñ³Í ï»ñÁ` Æëñá¿ÉÇ ²ëïáõ³Í ê³µ³ûíÃÁ çÑáõ¹Ý»ñÇ Ù³ëÇÝ ³Ûëå¿ë ¿ ³ëáõÙ` §ºõ Ýáñ³Ýó åÇïÇ óñáõ»Ù ³½·»ñÇ Ù»ç, áñáÝó áã Çñ³Ýù ·Çï¿ÇÝ, áã Çñ³Ýó ѳÛñ»ñÁ, ¨ Ýáñ³Ýó »ï»õÇó åÇïÇ ëáõñÝ áõÕ³ñÏ»Ù, ÙÇÝã»õ áñ Ýáñ³Ýó í»ñç³óݻ٦: ºí ³ÛÝ ÝáõÛÝ çÑáõ¹»ñÁ, áñáÝó ³ÙµáÕç å³ïÙáõÃÛ³Ý ÁÝóóùáõÙ ï³ñµ»ñ ï»ñáõÃÛáõÝÝ»ñ ³ÝÁÝ¹Ñ³ï ¹»ÕÇÝ »Ý ѳ·óñ»É, Ù»ñ »é³·áõÛÝ ¹ñáßÇ ÙÇ ß»ñïÁ 1918 Ã-Çó ¹»ÕÇÝ ·áõÛÝÇ »Ý Ý»ñÏ»É, ÇÝãÁ ÙÇçݳ¹³ñÇ` гÛáó å»ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ù³Ù³Ñ³ñ³Í çÑáõ¹ ¼³ù³ñÝ»ñÇ (¼áѳñÝ»ñÇ) ¹ñáßÇ ·áõÛÝ»ñÝ »Ý: æÑáõ¹Ý»ñÁ áõÕÕáñ¹íáõÙ »Ý §Î³ï³Ë»½Çëáí¦, §êÇáÝÇëï ÑÙáõïÝ»ñÇ ³ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝÝ»ñáí¦ ¨ §Â³ÉÙáõ¹Û³Ý ûñ»ÝùÝ»ñáí¦ (ÞáõÉË³Ý ³ñáõË), §î³ÝÛ³Ûáí¦, §Æµµáõñáí¦ ¨ §¼áѳñ¦-Ç ·ñùáí (γµ³É³), áñáÝó Ýå³ï³ÏÝ ¿ ѳٳß˳ñѳÛÇÝ çÑáõ¹³Ï³Ý ϳé³í³ñáõÃÛ³Ý ëï»ÕÍ»ÉÁ ¨ Ùݳó³Í ³½·»ñÇÝ áñå»ë ×áñï»ñ û·ï³·áñÍ»ÉÁ: ÞáõÉË³Ý ²ñáõËÁ ³ÛÝ ûñ»ÝùÝ»ñÝ »Ý, áñáÝóáí Çñ»Ýù å»ïù ¿ ջϳí³ñí»Ý, ÇëÏ ÑÙáõï ëÇáÝÇëïÝ»ñÇ ³ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ` Íñ³·ÇñÁ, γï³Ë»½ÇëÁ` Çñ»Ýó å³Ñ»É³Ó»õÝ ¿ ¨ γµ³É³Ý` ÅáÕáíñ¹³Ï³Ý É»½íáí ³ë³Í ϳ˳ñ¹áõÃÛáõÝ, ÃáõÕà áõ ·Çñ: ²ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ 24-Ý »Ý, áñáÝù ÞáõÉË³Ý ³ñáõËÇ Ñ»ï ÙdzëÇÝ ³Ýµ³ó³ïñ»ÉÇ Ï»ñåáí ó³Íñ³óÝ»Éáí ³ÏáõÙÝ»ñÇÝ ¨ ·áÛ»ñÇÝ, ³ÛëÇÝùÝ Ù»½, ˳µ»Éáí, ϳ߳é»Éáí, ϳ٠áõÕÕ³ÏÇ ýǽÇϳå»ë

- 413 -

áãÝã³óÝ»Éáí ѳëÝ»Ý Çñ»Ýó Ýå³ï³ÏÇÝ: гٳñ»Éáí Ù»½ ·áÛ áã˳ñÝ»ñ, ѳٳñáõÙ »Ý, áñ ³Ù»Ý Ù»ÏÇë Çñ»Ýù ϳñáÕ »Ý ³éÝ»É áõ ͳ˻É: ÆëÏ Ñ»ï³·³ÛáõÙ, »ñµ ³ñ¹»Ý ÏѳëÝ»Ý Çñ»Ýó Ýå³ï³ÏÇÝ` ÏáõÝ»Ý³Ý Çñ»Ýó ѳٳß˳ñѳÛÇÝ Ï³é³í³ñáõÃÛáõÝÁ, ³ÛÝ Å³Ù³Ý³Ï Çñ»Ýó å»ïù ÏÉÇÝ»Ý Ù»½³ÝÇó ß³ï ùã»ñÁ, áñå»ë ѳí³ï³ñÇÙ áõ Ñݳ½³Ý¹ ͳé³Ý»ñ, ÇëÏ Ùݳó³ÍÇ Ñ»ï` 17 ²ñӳݳ·ñáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³Ó³ÛÝ Ñ³ßí»Ñ³ñ¹³ñ Ïï»ëÝ»Ý: ºë å»ïù ¿ ³ë»Ù, áñ ÙÇÝã»õ ³ÛÅÙ Çñ»Ýù ջϳí³ñí»É »Ý ³Ûë û½»ñáí ¨ ³é³ÛÅÙë ß³ï í»ñ»ÉùÝ»ñÇ »Ý ѳë»É: Üñ³Ýù ãáõÝ»Ý ÇÝùݳëÇñáõÃÛáõÝ, ïÕ³Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ»ñ, áñå»ë½Ç Ñ»ïÝ»ñÁ ß÷í»Éáí ѳëϳݳù, Ïé³Ñ»ù, ϳ٠³Ý·³Ù ϳëϳͻù ³Û¹ Íñ³·ñ»ñÇ áÕµ³µ»ñáõÃÛáõÝÁ: Üñ³Ýù, µ³ó³ñӳϳå»ë µáÉáñÁ, Ù»ñ ³½·Ç Ù»ç ßåÇáÝÝ»ñ »Ý, Ñ»ïÝ»ñë ѳó »Ý ÏÇëáõÙ, ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝ ³ÝáõÙ, ûç³ËÝ»ñë ÙïÝáõÙ, ¹áõñë ·³ÉÇë ¨ ÙÇ»õÝáõÛÝ Å³Ù³Ý³Ï Çñ»Ýó ë»õ ·áñÍÁ ϳï³ñáõÙ, Ñ»ïÝ ¿É ѳٳñ»Éáí áñ Ù»Ýù ³Ý³ëáõÝÝ»ñ »Ýù ¨ ã»Ýù Ïé³ÑáõÙ: Üñ³Ýù ·³Õ³÷³ñ ã»Ý ϳ½ÙáõÙ ³Ý·³Ù, áñ Ù»Ýù, Ù»½ Ñ»ï Ïïáñ ѳó ÏÇëáÕÇ íñ³ ³Ý·³Ù ϳëϳͻÉáõ µ³ñáÛ³Ï³Ý Çñ³íáõÝù ãáõÝ»Ýù: гÛÇÝ Ñ³ïáõÏ ¿ Ù³ùáõñ ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ, ѳÛÁ ³é³çÇÝ ²ñ³ñí³Í سñ¹Ý ¿, ¹³ ÙïÝáõÙ ¿ гÛÇ ëñµ³½³Ý ³é³ù»ÉáõÃÛ³Ý Ù»ç: ÆëÏ ³Ñ³ û ÇÝãå»ë ¿ µÝáõó·ñáõÙ çÑáõ¹Ç óáõó³µ»ñ³Í ÁÝÏ»ñáõÃÛáõÝÁ Çñ»Ýó ²ëïí³Í ºÑáí³Ý`,-§ºí ³Ù»Ý Ù³ñ¹ (ѵñÛ³) ݻݷáõÙ ¿ Çñ ÁÝÏ»ñÇÝ, ¨ ×ßÙ³ñïáõÃÇõÝ ã¿Ý ËûëáõÙ, ëáíáñ»óñ»É »Ý Çñ³Ýó É»½áõÝ ëáõï ³ë»Éáõ, ³ÝÇñ³õáõÃÇõÝ ³Ý»Éáí Ûá·ÝáõÙ »Ý¦(ºñ»Ùdz ¶È-Â:5): ¼áѳñÇ ¶ÇñùÁ Ñ»Ýó ³Ûë Ù³ëÇÝ ¿: ²ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù»ç ¿É ¿ ·ñ³Í, áñ ѳñϳíáñ ¿ û·ïí»É ·áÛ»ñÇ Ñ³Ûñ»Ý³ëÇñ³Ï³Ý, Ù³ñ¹³ëÇñ³Ï³Ý, ÁÝÏ»ñ³ëÇñ³Ï³Ý ѳïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇó ¨ û·ï³·áñÍ»É ³ÛÝ Çñ»Ýó ѳݹ»å, ÁݹѳÝáõñ Ýå³ï³ÏÇÝ Ñ³ëÝ»Éáõ ѳٳñ: ²Ûëûñí³ ¹ñáõÃÛ³Ùµ ¹ñ³Ýó ÁÝïñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, ÇÝùݳϳ٠³Ýµ³ñáÛ³Ï³Ý ù³ÛÉ»ñÇ, ù³Õ³ù³Ï³Ý Ïáõë³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ï ÑáõÛë»ñ ϳå»Éáí áã ÙÇ ¹ñ³Ï³Ý å³Ñ ³Ý·³Ù ëå³ëí»É ãÇ Ï³ñáÕ, áñáíÑ»ï»õ ÇÝã áñ Ù»Ãá¹Ý»ñáí ßñç³Ýó»É Çñ»Ýó Ëáñ³Ù³ÝÏáõÃÛ³Ùµ ¨ ˳µ»µ³áõÃÛ³Ùµ ³ÝÑݳñÇÝ ¿: §¸áõñë ÁÝϳÍÇÝ åáéÝÏáõÃÛ³Ùµ ã»ë ѳÕÃǦ: ²Ûëûñ ù³ÝÇ ¹»é áõß ãÇ, ѳñϳíáñ ¿ ³½·áíÇÝ Ñ³Ù³ËÙµí»É: Æñ»Ýù ÙÇÉdzñ¹Ý»ñ »Ý ͳËëáõÙ, áñ ¹³ ãϳï³ñíÇ, ¹ñ³ ѳٳñ »Ý ݳ˳ï»ëí³Í Çñ»Ýó ÏáÕÙÇó ëï»ÕÍí³Í µáÉáñ ù³Õ³ù³Ï³Ý ¨ ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý ϳ½Ù³Ï»ñåáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, áñáÝù ÙdzÛÝ ¨ ÙdzÛÝ ½µ³Õí³Í »Ý ˳ݷ³ñ»Éáõ Ù»½ ѳٳËÙµí»É, ³Ù»Ý Ù»ÏÇë ù³ß»Éáí Çñ»Ýó ß³ñù»ñÁ: ²Ý¹ñÏáíϳëÛ³Ý ê»ÛÙÁ ÉáõͳñÏí»ó, ¹³ßÝ³Ï å³ñ³·ÉáõËÝ»ñÁ û·ïí»Éáí ³éÇÃÇó ³Ýó³Ý 1-ÇÝ Ñ³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý ·ÉáõË, ÉÇÝ»Éáí ëáódzÉÇëïÝ»ñ, áã û µáÉß»õÇÏÝ»ñÇ, ³ÛÉ ÎáÉã³ÏÇ, ¸»ÛÝÇÏÇÝÇ Ñ»ï å³Ûٳݳ·Çñ ÏÝù»óÇÝ ¨ ´³ÃáõÙÇ Ýí³ëï³óáõóÇã ÷³ëóÃáõÕÃÁ ëïáñ³·ñ»óÇÝ: ²Ý¹ñ³ÝÇÏÁ, ÜŹ»ÑÁ ¨ 4.5 ÙÇÉÇáÝ ³ñ»õÙï³Ñ³Û»ñÁ ãÙ³ëݳÏó»óÇÝ Ñ³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý ëï»ÕÍÙ³ÝÁ: êáí»ïÁ ù³Ý¹»óÇÝ, §Ï»ÕÍ ¹»ÙáÏñ³ïÝ»ñÁ¦ ³Ýó³Ý 3-ñ¹ ѳÝñ³å»ïáõÃÛ³Ý ·ÉáõË ¨ Ùï³Ý ²äРϳ½ÙÇ Ù»ç: ºÃ» ³Û¹å»ë ¿ñ êáí»ïÇó É³í ²äÐ ãϳñ: Ø»½ ¹ñ»É »Ý µ³ó³ñÓ³Ï ÑÇÙ³ñÇ ï»Õ: ºñ»ù ѳÝñ³å»ïáõÃÛáõÝÝ»ñÝ ¿É Ð³Û ³½·Ç ¨ гÛáó å»ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ñ»ï áã ÙÇ Ï³å ã»Ý áõÝ»ó»É, Ñ»ï³åݹ»É »Ý ÙdzÛÝ Ù»Ï` í»ñÑáõ¹³Û³Ï³Ý §ë»õ ÷áñÓáõÃÛáõݦ-Á §ÙÇÝã»õ í»ñç¦ Çñ³Ï³Ý³óÝ»Éáõ Ýå³ï³Ï: ÈÇÝ»Éáí µ³ó³ñӳϳå»ë åñÇÙÇïÇí Ñáï»ñ, µ³Ûó ûÅïí³Í ׳ñåÇÏ Ë³µ»µ³ ѳïÏáõÃÛáõÝÝ»ñáí, ϳñáÕ³ÝáõÙ »Ý ·»ñ³½³Ýó Ï»ñåáí ³½¹»É ¨ É»½áõ ·ïÝ»É ÙÇçÇÝ Ù³Ï³ñ¹³ÏÇó ó³Íñ Ð³Û Ë³íÇ íñ³, ÇëÏ ¹ñ³Ýù Ó³ÛÝ»ñ »Ý, µ³Ûó ½ñÏí³Í å»ïáõÃÛáõÝ Õ»Ï³í³ñ»Éáõ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ¨ å³ñï³¹Çñ áõݳÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇó: ºÃ» гÛáó »ñÏÇñÁ ÁÝóÝáõÙ ¿ ëÇáÝÇ Ý³Ë³Íáí, áõñ»Ý ÐÐ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ãáõÝ»Ý`  ä»ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ ·³Õ³÷³ñ ¨ ѳëϳóáÕáõÃÛáõÝ  ÄáÕáíñ¹ÇÝ Í³é³Û»Éáõ ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛáõÝ ¨ ѳëϳóáÕáõÃÛáõÝ  êïñ³ï»·Ç³Ï³Ý Ý߳ݳÏáõÃÛ³Ý å³ñï³¹Çñ å»ï³Ï³Ý ¨ ß³ñù³ÛÇÝ Ù³ëݳíáñ ë»÷³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ï³ñµ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ Ñ³ëϳóáÕáõÃÛáõÝ  ä»ï³Ï³Ý ³ÛñÇÝ Ñ³ïáõÏ µ³ñáÛ³Ï³Ý ÝáñٳݻñÇ Ñ³ëϳóáÕáõÃÛáõÝ  ÄáÕáíñ¹Ç ÏáÕÙÇó å³ñï³¹Çñ ѳñ·³ÝùÇ í³Û»ÉãáõÃÛ³Ý Ñ³ëϳóáÕáõÃÛáõÝ  ²ñï³ùÇÝ ¨ Ý»ñùÇÝ ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝ í³ñ»ÉÇë å³ñï³¹Çñ ³½·Ç ߳ѻñÁ ³é³çÇÝ Ñ»ñÃÇÝ Ýϳï³éÙ³Ý Ù³ëÇÝ Ñ³ëϳóáÕáõÃÛáõÝ

- 414 -

 

ä»ïáõÃÛáõÝÁ ë»÷³Ï³Ý ߳ѻñÇ ³éÇÃáí ãù³Ý¹»Éáõ ѳëϳóáÕáõÃÛáõÝ ä»ïáõÃÛ³Ý Ï³ñáÕáõÃÛáõÝÁ å³Ûٳݳíáñí³Í ÅáÕáíñ¹Ç µ³ñá۳ϳÝ, Ñá·»íáñ, ·Çï³Ï³Ý ¨ ýǽÇÏ³Ï³Ý íÇ׳ÏÝ»ñÇ Ñ³ñëïáõÃÛ³Ùµ` ѳëϳóáÕáõÃÛáõÝ  §Ê³µ»ÉÝ áõ ÏáÕáåï»ÉÁ ³ï»ÉáõÃÛ³Ý Ý»ñßÝã³Ýù »Ý¦` ѳëϳóáÕáõÃÛáõÝ  öáÕ ³ß˳ï»ÉÝ ¿É å»ïù ¿ ÉÇÝÇ µ³ñáÛ³Ï³Ý ×³Ý³å³ñÑáí` ѳëϳóáÕáõÃÛáõÝ: àôݻݳÉáí ³ß˳ñѳÑéã³Ï ¨ ÙÇ³Ï ûÅïí³ÍáõÃÛáõÝÁ` ݳ˳ÝÓ»ÉÇ Ï³½Ù³Ï»ñåí³ÍáõÃÛáõÝ, ³Ù»Ý³³ÝßÝáñÑ³Ï³É Ï»ñåáí, ³åñ»Éáí áõñÇßÇ ï³ÝÁ, ÇÝãå»ë ¿íáÉÛáõóÇ³Ý óáõÛó ïí»ó` áñå»ë ßåÇáÝ, ·áñÍáõÙ »Ý Ñ»ï»õÛ³É Íñ³·ñáí`

I. ²Ù»Ý áõÕÇÝ»ñáí í»ñóÝ»É Çß˳ÝáõÃÛáõÝÁ ¨ ³Ýå³ÛÙ³Ý ëïñϳóÝ»É II. ºÃ» ãëï³óíÇ ëïñϳóÝ»ÉÁ` ջϳí³ñ»É, ߳ѳ·áñÍ»É, ÏáÕáåï»É III. ²Ù»Ý³í³ï ¹»åùáõÙ` Çñ»Ýó §Ñ³Û ÉÇݻɦ-Á ÙÇßï ¿É Ï³ áõ ϳ IV. ÆëÏ Í³Ûñ³Ñ»Õ ¹»åùáõÙ` §ËÕ×áõÏ çÑáõ¹Ç¦ ϳñ·³íÇ׳ÏÁ ÁݹÙÇßï ¿:

²Ûëûñí³ ¹ñáõÃÛ³Ùµ` 21-ñ¹ ¹³ñáõÙ, ÉÇÝ»Éáí Ï³Ý·Ý³Í å»ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ¨ ³½·Ç ÏáñͳÝÙ³Ý ß»ÙÇÝ, гÛÁ å»ïù ¿ Ùdzµ³ÝíÇ ¨ §ë³ï³Ý³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛáõݦ-Çó ³½³ïí»Éáõ Ñݳñ³íáñ áñáßáõÙÁ ϳ۳óÝÇ. o ê³ñë³÷»ÉÇ Éáõñç íï³Ý·Á ³Ñ³½³Ý·áõÙ ¿ ѳٳËÙµí»’É: o гÛÇ ½³ñÑáõñ»ÉÇ ³åñ»É³Ï»ñåÁ ³Ñ³½³Ý·áõÙ ¿ ѳٳËÙµí»’É: o ²½·Ç ÝáÕϳÉÇ Çñ³íÇ׳ÏÁ ³Ñ³½³Ý·áõÙ ¿ ѳٳËÙµí»’É: o Ø»ñ ë»ñáõݹݻñÇ ÏáñͳÝíáÕ ³å³·³Ý ³Ñ³½³Ý·áõÙ ¿ ѳٳËÙµí»’É: o Ø»½ ½ñÏ»É »Ý ѳñ³½³ïÝ»ñÇÝ µáõÅû·ÝáõÃÛ³Ý Ñݳñ³íáñáõÃÛáõÝÇó: гٳËÙµí»’É: o ¾É ÇݱãÇ Ñ³Ù³ñ »Ýù ³åñáõÙ, »Ã» áã Ù»ñ ÁÝï³ÝÇùÇ ¨ ³½·Ç: гٳËÙµí»’É: o гٳñáõÙ »Ý, áñ Ù»½ Áݹ³Ù»ÝÁ ÷áÕáí ϳéÝ»Ý áõ Ïͳ˻Ý: гٳËÙµí»’É: o Ø»ñ ·»Ý»ñÇ Ù»ç ãϳ ëïñáõÏÇ Ù³ëÝÇÏ: гݹáõ·Ý ÷áñÓ ¿ ë³: гٳËÙµí»’É: o Ø»ñ ³ÕçݳÏÝ»ñÇÝ »Ý ëñµ³åÕÍáõÙ, ³Ûá … : гٳËÙµí»’É: o ÂáõñùdzÛÇ Ñ»ï ë³ÑÙ³ÝÁ µ³ó»ÉÁ` Ô³ñëÇ å³Ûٳݳ·ÇñÁ ׳ݳã»É ¿ Ý߳ݳÏáõÙ: o ÆÝã ¿ å³ï³Ñ»É Ù»½, Ù»ñ »ñ»ëÇÝ »Ý ÃùáõÙ, Ù»Ýù ÉéáõÙ »Ýù: гٳËÙµí»É: o ä³å»Ý³Ï³Ý Ñá·ÇÝ»ñÝ »Ý µ³ËáõÙ Ù»ñ ¹éÝ»ñÁ: Üñ³Ýó ã»ë ϳñáÕ ÙáÉáñ»óÝ»É: Üñ³Ýù ³Ù»Ý ÇÝã ï»ëÝáõÙ »Ý: Üñ³Ýù »ñ»ë ã»Ý ûùÇ, Ýñ³Ýù ÙdzÛÝ ÏëïÇå»Ý µáÉáñǹ ѳñ·»É Ýñ³Ýó Ñáõß»ñÁ ¨ áã Ù»ÏÁ ãáõÝÇ Ýñ³Ýó ëñµáõÃÛáõÝÁ áïݳï³Ï»Éáõ Çñ³íáõÝù: г’Û, Ùdzµ³ÝíÇ’ñ: §ê²î²Ü²Î²Ü öàðÒàôÂÚàôܦ-À Æ Ð²ìÆîºÜê βêºòܺ’È: Ð ² Ø ² Ê Ø ´ ì º’ È: Ð ² Ø ² Ê Ø ´ ì º’ È: Ð ² Ø ² Ê Ø ´ ì º’ È §ÂáõñùdzÛÇ Õ»Ï³í³ñÝ»ñÁ Çñ»Ýó ·É˳íáñ áõß³¹ñáõÃÛáõÝÁ Ï»Ýïñáݳóñ»É ¿ÇÝ ²ñ»õ»ÉùáõÙ` г۳ëï³ÝÇ ¹»Ù, ù³ÝÇ, áñ ³Ûëï»Õ ѳçáÕáõÃÛáõÝÁ ÏáãÝã³óÝ»ñ гÛÏ³Ï³Ý ´³Ý³ÏÁ ¨ Ð³Û å»ïáõÃÛáõÝÁ, áñÁ óñ³Ë³å³É³ñÇ ÝÙ³Ý Ùݳó»É ¿ñ Âáõñù »ñÏñÇ Ù³ñÙÝÇ íñ³¦,- 1920Ãí. Ãáõñù å³ïÙ³µ³Ý æ»íǹ ø»ñÇÙ: à±ì ¾ ³Ûë ïáÕ»ñÇ å³ï³ë˳ÝÁ ·ñ»Éáõ: §Üáñ ųٳݳÏÝ»ñÇ å³ï»ñ³½ÙÝ»ñÁ ëÏë»Éáõ »Ý г۳ëï³ÝÇó ¨ ³í³ñïí»Éáõ »Ý г۳ëï³ÝáõÙ: г۳ëï³ÝÁ ѳí»ñÅáõÃÛ³Ý ×³Ù÷áñ¹ ¿¦,-Ö³åáݳóÇ ³Ï³Ý³íáñ ÷ÇÉÇëá÷³ ¨ å³Ûͳé³ï»ë ܳµáÑ ê³ïáÑ: ʺԲÂÚàôðì²ÌܺðÆ ²Úêúðì² Ð²Ô²ܲÎܺðÀ ÆèàÜƲÚÆ Ð²Ø²Úܲä²îκð ºÜ` ¸ð² вزð ¾È ¸ð²Üø ÆèàÜÆ²Ü ÆðºÜò вܸºä زвòàô ºÜ ¶Ü²Ð²îàôØ:

- 415 -

¶Æø ²ð¸Úàø, àð زð²¼Ø ´²èÆ ²ðزîÀ زð-Ü ¾` æÐàô¸À: ¶Æø ²ð¸Úàø, àð زðÆàܺîβ ´²èÆ ²ðزîÀ زðÜ ¾` æÐàô¸À: ¶Æø ²ð¸Úàø, àð ²Ü²ÜÆ¼Ø ´²èÆ ²ðزîÀ زð¶²ðº ²Ü²ÜÆ²Ü ¾: ¶Æø ²ð¸Úàø, àð êºè²Î²Ü ØàȺ¶ÜàôÂÚàôÜÀ æÐàô¸Æò ¾ ²è²æ²òºÈ: ¶Æø ²ð¸Úàø, àð æÐàô¸ÜºðÀ Ðà¶ºÎ²Ü ÐÆì²Ü¸Üºð ºÜ: ¶Æø ²ð¸Úàø, àð ´àÈàð ºðÎðܺðàôØ æÐàô¸ÜºðÆÜ ÎàîàðºÈàô ºì ìî²ðºÈàô ä²îÖ²èÀ ²ÚȲêºèàôÂÚàôÜÜ ¾ ºÔºÈ: ¶Æø ²ð¸Úàø, àð îºÈº¶àÜƲÚÆ ú¶ÜàôÂڲش æÐàô¸ÜºðÀ Ò¶îàôØ ºÜ ²ÞʲðÐÀ æÐàô¸²Î²Ü²òܺÈ: ¶Æø ²ð¸Úàø, àð æÐàô¸À âÆ Î²ðàÔ ÈÆÜºÈ ¶àÚÆÜ ²¼ÜÆì ÀÜκð Î²Ø ´²ðºÎ²Ø: ¶Æîà±ø ²ð¸Úàø, àð ´²ò²ðҲβäºê ´àÈàð æÐàô¸ÜºðÀ ¶ºð²¼²Üò ¶ÆîºÜ, àð ÆðºÜø ºÜ ê²î²ÜܺðÀ: ¶ÆÀº±ø ²ð¸Úàø, àð ²Úê ²ØºÜÆò ²ÜîºÔڲΠæÐàô¸ ¶àÚàôÂÚàôÜ âàôÜÆ:

- 416 -

²ÐºÔ

¸²î²êî²Ü

(ÚàìвÜÜºê ²è²øÚ²ÈÆ Ú²ÚîÜàôÂÚàôÜÀ)

²ðز¶º¸¸àÜ Ð³ñ Ø»·Ç¹¹á—ѵñÛ. µÉáõñ Ø»·Ç¹¹á: ²åáϳÉÇåëÇë—ÑáõÝ. ѳÛïÝáõÃÛáõÝ (откровение): Üáñ Ïï³Ï³ñ³ÝáõÙ û·ï³·áñÍíáõÙ ¿ áñå»ë ²ñÙ³·»¹¹áÝÇ ëÇÝáÝÇÙ: ê²ÔØàê Ⱦ;29,-“²ñ¹³ñÝ»ñÁ »ñÏÇñÁ Ïųé³Ý·»Ý ¨ Û³íÇï»³Ý ÏµÝ³ÏáõÇÝ Ýáñ³ÝáõÙ: ²ñ¹³ñÇ µ»ñ³ÝÁ ÇÙ³ëïáõÃÛáõÝ ¿ ËáëáõÙ ¨ Ýáñ³ É»½áõÝ Çñ³íáõÝù ¿ ½ñáõóáõÙ: Æñ ²ëïÍáõ ûñ»ÝùÝ Çñ ëñïáõÙÝ ¿, Ýáñ³ ù³ÛÉ»ñÁ ã»Ý ï³ï³ÝíÇÉ”: ÐÇÝ Ïï³Ï³ñ³ÝÁ ë³ÕÙáëÇ Ó»õáí ÑÇß³ï³ÏáõÙ ¿, û ã³ñÇ í»ñçÁ DZÝã ¿ ÉÇÝ»Éáõ: ´³Ûó 22 ¹³ñ ²ß˳ñÑÇ Çß˳ÝÁ ¹»õÁ ÉÇÝ»Éáõó Ñ»ïá DZÝã ¿ ³ëáõÙ ³ñ¹»Ý Üáñ Ïï³Ï³ñ³ÝÁ: ÆëÏ á±í å»ïù ¿ ϳ۳óÝÇ ²Ñ»Õ ¸³ï³ëï³ÝÁ,-§…¨ Ù»½ ó·³íáñÝ»ñ áõ ù³Ñ³Ý³Ý»ñ ³ñ³í ²ëïáõÍá ¨ Çñ Ðûñ ѳٳñ. Ýáñ³Ý ÷³éù ¨ ½ûñáõÃÇõÝ Û³õÇﻳÝë Û³õÇï»ÝÇó. ²Ù»Ý: …´³Ûó î»ñÁ, ݳ áñ ¿ ¨ áñ ¿ñ, ¨ áñ ·³Éáõ ¿, ²Ù»Ý³Ï³ÉÁ: ÚáÃÁ ³ëïÕ»ñÝ Çñ ³ç Ó»éáõÙ áõÝ»óáÕÁ:¦,-Ú³ÛïÝ.² 6-8: ÆëÏ ÇÝãáõ±: §ºí ³½·»ñÁ µ³ñϳó³Ý, ¨ »Ï³õ µ³ñÏáõÃÇõÝÁ, ¨ Ù»é»ÉÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³ÏÁ, áñ ¹³ïáõÇÝ. ¨ áñ í³ñÓùÁ ï³ë ùá ͳé³Û Ù³ñ·³ñ»Ý»ñÇÝ ¨ ëáõñµ»ñÇÝ… ¨ »ñÏÇñÝ ³å³Ï³ÝáÕÝ»ñÇÝ ³å³Ï³Ý»ë¦ Ú³ÛïÝáõÃÛáõÝ Ä².18: ÆëÏ »±ñµ: §ºõ ÏÇÝÁ ÷³Ë³í ³Ý³å³ïÁ, áõñ ²ëïáõ³Í³ÝÇó å³ïñ³ëïáõ³Í ï»Õ áõÝ»ñ, áñ ³ÛÝï»Õ Ï»ñ³Ïñ»Ý Ýáñ³Ý ѳ½³ñ »ñÏáõѳñÛáõñ»õí³ÃëáõÝ (1260) ûñ¦ Ú³ÛïÝ. Ä´ 6: ´³Ûó áõ±Ù: §ìÇß³åÁ ´³Ýë³ñÏáõ ûÓÝ ¿ñ, ë³ï³Ý³Ý, ÙáÉáñ»óÝáÕÁ…ܳ ùÇã Å³Ù³Ý³Ï áõÝǪ íï³Ý·³íáñ ¿¦-,Ú³ÛïÝ. Ä´ 5: §ºõ å³ï»ñ³½Ù »Õ³í »ñÏÝùáõÙÁ…áñ ´³Ýë³ñÏáõ ¨ ë³ï³Ý³Û ¿ ÏáãíáõÙ, ³ÛÝ µáí³Ý¹³Ï ²ß˳ñÑùÁ ÙáÉáñ»óÝáÕÁ í³Ûñ ·óáõ»ó³í ¨ Çñ Ññ»ßï³ÏÝ»ñÝ ¿É Çñ³Ý ѻ,-Ú³ÛïÝ.Ä´ 7-10: ºì ÇÝãå»±ë,-§áõÕ³ñÏÇñ ·»ñ³Ý¹ÇÝ…»ñÏñÇ ÑáõÝÓùÁ ѳë»É ¿¦,- Ú³ÛïÝáõÃÛáõÝ Ä¸.14-16: ì»ñçÁ±, ³ñ¹ÛáõÝùáõ±Ù: §êáñ³Ýù å³ï»ñ³½Ù Ï³Ý»Ý ¶³éÇ Ñ»ï ¨ ¶³éÁ ÏѳÕû Ýáñ³Ýóª áñáíÑ»ï»õ î»ñ»ñÇ î»ñ ¿, ³·³íáñÝ»ñÇ Â³·³íáñÁ¦,-Ú³ÛïÝ. ľ 14: §ØÇ Ù³ùáõñ ·»ï, ²ëïáõÍá ¨ ¶³éÇ ³ÃáéÇó ¨ Ýñ³ Ññ³å³ñ³ÏÇ ÙÇçáõÙÁ Ï»³ÝùÇ Í³é ϳñ…ͳéÇ ï»ñ»õÁ µÅßÏáõÙ ¿ñ ѻóÝáëÝ»ñÇÝ: ²ëïáõÍáÛ ¨ ¶³éÇ ³ÃáéÁ Ýáñ³ÝáõÙ ÏÉÇÝÇ..¨ ·Çß»ñ ãÇ ÉÇÝÇ ³ÛÝï»Õ…áñáíÑ»ï»õ î»ñÁ Éáõë³íáñáõÙ ¿ Ýáñ³Ýó ¨ Ïó·³íáñ»Ý Û³ÇﻳÝë Û³íÇï»ÝÇó¦ Ú³ÛïÝ. Æ´ 1-5: ÆëÏ á±í ¿ ¶³éÁ: ¶³éÁ ÊáÛÝ ¿ª ²Ù³É»ÏÁ, гÛÁ: àí ³é³çÇÝ ³ñ³ñí³ÍÝ ¿ ¨ ²ñù³ÛÇó²ñù³Ý: ²ñ³ñãÇ ²é³ù»ÉáõÃÛ³Ý Û³íÇï»Ý³Ï³Ý ÏñáÕÝ ¿: ÐÇÙ³ ×ßï»Ýù ųٳݳÏÁ, ù³Ý½Ç ÐÇëáõëÝ ³ëáõÙ ¿,-§ÆëÏ ³ÛÝ ûñáõ³Û ¨ ųÙÇ Ñ³Ù³ñ áã áù ã·Çï¿, áã ¿É »ñÏÝùÇ Ññ»ßï³ÏÝ»ñÁ, µ³Ûó ÙdzÛÝ Ç٠ѳÛñÁ¦: سïûõáë Ƹ-36: àñå»ë½Ç ×ßïíÇ Å³Ù³Ý³ÏÁª å»ïù ¿ ÇٳݳÝù ųٳݳÏÝ»ñÇ í»ñçÁ ¨ ·áõÙ³ñ»Ýù 1260 ûñ: ijٳݳÏÝ»ñÇ í»ñçÁ å»ïù ¿ ÉÇÝ»ñ ½ñû ÃÇíÁª »Ã» ÃáñùáÙÛ³Ý ïáÙ³ñÁ ÑáõÉÛ³Ý Ù»Ï Ãíáí ã÷á˳ñÇÝí»ñ: ÐÇß»ù ϳ٠í»ñ³Ý³Û»ù ¿ç 10-áõ٠سï»Ý³¹³ñ³ÝÇ 1711 ӻ鳷ÇñÁ: ´³Ûó áãÇÝ㪠ù³Ý½Ç áõÝ»Ýù »ñÏáõ ³ÛÉ Ñ³í³ëïÇ ³ÕµÛáõñ: 1) Àëï سÛ۳ݻñÇ ûñ³óáõÛóÇ ³ÛÝ ÏáãíáõÙ ¿ ÐáõÙ³-Îáõ ¨ ϳ۳ݳÉáõ ¿ 2012Ã. ¹»Ïï»Ùµ»ñÇ 21-Çó: 2) ÜáõÛÝÁ ÏñÏÝíáõÙ ¿ Æ-ò½ÇÝ` “öá÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ·Çñù” ãÇÝ³Ï³Ý Ñݳ·áõÛÝ ·ñùáõÙ: ÆëÏ ÙÇÝã ³Û¹. àñå»ë ÷ñÏãÇ çÑáõ¹Ý»ñÁ ëå³ëáõÙ »Ý ³ÛÝ Ù»ëdzÛÇ Ç Ñ³Ûï ·³ÉáõÝ, áí Çñ»Ýó å»ïù ¿ ÷ñÏÇ §ãϳ ×ßÙ³ñïáõÃÛáõÝ` ϳ ³Ù»Ý³ÃáÕáõÃÛáõݦ Íñ³·ñáí ê³ï³Ý³Û³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛ³Ý ¹³Å³Ý Çñ³Ï³Ý³óáõÙÇó Ñ»ïá:  ºô Ñáõ¹³Û³Ï³ÝáõÃÛ³Ý, »’õ ùñÇëïáÝ»áõÃÛ³Ý ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý ·ÇñùÁ Âáñ³Ý ` ÐÇÝ Îï³Ï³ñ³ÝÁ, ´ÇµÉÇ³Ý ¿:  øñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ ѳí³ÏÝáõÙ ¿ Ðáõ¹³Û³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Çñ ëïáõÛ· Ñ»ïÝáñ¹áõÃÛáõÝÁ` Üáñ Îï³Ï³ñ³ÝÇ (áñå»ë ÑÝÇ ß³ñáõݳÏáõÃÛáõÝ) ³éϳÛáõÃÛ³Ùµ:

- 417 -

 ºô ³ÛÝ ÷³ëïÁ, û ÇÝãáõ ¿ Ñáõ¹³Û³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ³Ýï»ëáõÙ ùñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ`

1. æÑáõ¹Ý»ñÁ ã»Ý ÁݹáõÝáõÙ ÐÇëáõëÇ Ù»ëdz (ûÍÛ³É) ÉÇÝ»ÉÁ, áñáíÑ»ï»õ ÐÇëáõëÁ ×Çßï ¿ Ù³ñ¹ ¿ñ, ÇÝãåÇëÇÝ Çñ»Ýù å»ïù ¿ ÁݹáõÝ»ÇÝ Ù»ëdzÛÇÝ, µ³Ûó ݳ áãÇÝã ã³ñ»ó ѵñ۳ݻñÇ Ñ³Ù³ñ` Ýñ³Ýù ÙݳóÇÝ ëïñáõÏ, ÇëÏ ÐÇëáõëÁ çÑáõ¹ ¿ñ ¨ Ýñ³ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ Çñ»Ýù É³í ·Çï»ÇÝ: (ìÇñ³íáñ³Ï³ÝÁ ³ÛÝ ¿, áñ çÑáõ¹Ý»ñÁ ÐÇëáõëÇÝ ãÁݹáõÝ»óÇÝ, ÇëÏ áñáß Ð³Û»ñ ÁݹáõÝáõÙ »Ý): 2. Ø»ëdzÛÇ Ñ³ëϳóáÕáõÃÛ³Ý í»ñ³Ý»ñϳ۳óáõÙÁ ùñÇëïáÝ۳ݻñÇ ÏáÕÙÇó (Áëï Çñ»Ýó Ù»ëÇ³Ý ¸³íÃÇ ë»ñݹÇó ¿ ¨ å»ïù ¿ ÷ñÏÇ Æëñá¿ÉÁ, ÇëÏ ùñÇëïáÝ۳ݻñÁ Ýñ³Ý Ý»ñϳ۳óñÇÝ ÛáõñáíÇ` ³é³Ýó µ³ó³ïñ»Éáõ, û á±õÙ ¨ ÇÝãÇó åÇïÇ ÷ñÏÇ): 3. ä³ïÙ³Ï³Ý ½áõ·³Ñ»é³Ï³ÝÝ»ñ` ùñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝ ¨ ß³µï³Û³Ï³ÝáõÃÛáõÝ: (1666 Ãí. ƽÙÇñÇó Þ³µï³Û òíÇ çÑáõ¹Á å»ïù ¿ ÁÝïñí»ñ Ù»ëdz, ³ÛÝ ¿É ÃáõÃù»ñÁ ¹ñ³Ý å³ñï³¹ñ»óÇÝ Çëɳ٠ÁݹáõÝ»É): êå³ëíáÕ Ù»ëÇ³Ý ÝáñÇó ëïí»ó: æÑáõ¹Ý»ñÁ ï³ëÁ ï³ñÇ ãѳí³ï³óÇÝ Ýñ³ Ù³ÑÇÝ ¨ ѳÛï³ñ³ñ»óÇÝ ²ëïí³Í: гñÛáõñ ï³ñÇ Ñ»ïá ß³µï³Û³óÇÝ»ñÁ í»ñçݳϳݳå»ë å³é³Ïïí»óÇÝ: 4. ºê²ÚƲ ¿.14 ·ñí³Í ¿, áñ ÏáõÛëÁ ÏÍÝÇ áñ¹Ç` Ýñ³Ý Ïï³Ý ¾Ù³Ýáõ¿É ³ÝáõÝÁ (³ÛÝ ÇÙ³ëïáí, áñ çÑáõ¹Ý»ñÇ Ùáï »ñ»ù ï³ñÇ Ù»Ï ûñ³Ï³ÝÇó Ñ»ïá ÏáõÛë ãÇ ÉÇÝáõÙ): ÆëÏ ´ÇµÉdzÛáõÙ ·ñí³Í §³ÉÙ³¦ µ³éÁ ѵñÛ³Û»ñ»Ý ãÇ Ý߳ݳÏáõÙ ÏáõÛë` ³ÛÉ å³ï³ÝÇ ³ÕçÇÏ: ÎáõÛë ѵñÛ³Û»ñ»Ý ÏÉÇÝÇ §µ»ïáõɳ¦: ÆëÏ Ù»ëdz ѵñÛ³Û»ñ»Ý ÏÉÇÝÇ Ù³ßdzÑ, ÇÝãÁ Ñáõݳñ»Ý óñ·Ù³Ý»É »Ý øñÇëïáë` ÷ñÏÇã: ÆëÏ ÐÇëáõë ѵñÛ³Û»ñ»Ý Ý߳ݳÏáõÙ ¿ Ùdzå»ï (ÆëÏ ÙdzÙÇï ùñÇëïáÝ۳ݻñÁ ÙÇÝã»õ ³Ûëûñ ¿É ³ëáõÙ »Ý ÙdzÍÇÝ ÐÇëáõë øñÇëïáë): سïÿáë º:17-18 ÐÇëáõëÁ ³ëáÙ ¿, áñ ÇÝùÁ ÙÝáõÙ ¿ ѳñ³½³ï Âáñ³ÛÇÝ,-§ØÇ Ï³ñÍ¿ù, ÿ »ë »Ï³Û ûñ¿ÝùÁ (Âáñ³Ý) ϳ٠ٳñ·³ñ¿Ý»ñÁ ù³Ý¹»Éáõ…ÙÇÝã»õ áñ »ñÏÇÝùÝ ¨ »ñÏÇñë ³Ýó ϻݳÝ, ûñ¿ÝùÇóÁ ÙÇ Ï¿ï Ï³Ù Ù¿Ï å½ïÇÏ Ý߳ݳ·Çñ ãÇ ³ÝóÝÇÉ ÙÇÝã»õ áñ µáÉáñÁ ãϳï³ñáõǦ (²Ñ³ ¨ ÐÇëáõëÇ øñÇëïáÝÛ³ ÉÇÝ»ÉÁ` ѳñ·»ÉÇ ÙdzÙÇï ùñÇëïáÝ۳ݻñ): ºÃ» ²ëïí³ÍÁ ¹³ ²ñ³ñÇãÝ ¿, ³å³ Ù»Ýù µáÉáñë »Ýù ²ëïÍá áñ¹ÇÝ»ñÁ ¨ áã ÙdzÛÝ ÐÇëáõëÁ` ÇÝãáõ å»ïù ¿ ³Û¹ Ù»ÏÇÝ å³ßï»Ýù: ÆëÏ »Ã» ²ëïí³ÍÁ ã³ñ ½áñáõÃÛáõÝ ¿` ÃáÕ çÑáõ¹Ý»ñÁ µ³ó³ïñ»Ý ѳٳÛÝ Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³ÝÁ ¹ñ³ áõ §ÁÝïñÛ³ÉÝ»ñǦ ÇëÏáõÃÛáõÝÁ: ²ÛëÇÝùÝ çÑáõ¹Á ë³¹³ÝÇ ÁÝïñÛ³É ÅáÕáíáõñ¹Ý ¿: ºë ³ëáõÙ »Ù, áñ ²ëïí³Í ·³Õ³÷³ñÁ ³é³ç³ó»É ¿ ´»É ¨ Þ³Ù ¸Çó»ñÇ ÙdzϻñåáõÙÇó` ´³Éß³Ù ²ëïÍá Ùá·áÝáõÙÇó, ÇÝãÁ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ²ê-»ñÇÝ` ³í³½³ÏÝ»ñÇÝ ïí³ÍÁ: ºì ù³ÝÇ, áñ ³ëáñÇÝ»ñÇ áõÅáí Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³ÝÁ ëïñϳóÝ»Éáõ ÙÇïáõÙÁ áÕµ»ñ·³Ï³Ý ³í³ñï áõÝ»ó³í` Ýñ³Ýó ³ñÛáõݳÏÇó çÑáõ¹Ý»ñÁ È»õÇïÝ»ñÇó ëï³ó³Ý Íñ³·Çñ ³ÛÝ Çñ³Ï³Ý³óÝ»Éáõ ë³ï³ÝáõÃÛ³Ý û·ÝáõÃÛ³Ùµ: ºì ³Ûëûñ ¿É áõÝ»Ýù ³ÛÝ` ÇÝãÁ ³éϳ ¿: Ðáõ¹³-ùñÇëïáÝ۳ݻñÇ ³é³çÝáñ¹Ý»ñÇÝ ×³Ý³ã»É áñå»ë ѳÝó³·áñÍ ·³Õ³÷³ñ³ËáëÝ»ñÇ, ³é³çÝáñ¹Ý»ñÇÝ áõ ù³ñá½ÇãÝ»ñÇÝ »ÝóñÏ»É Ñ³Ù³½³Ý·í³Í³ÛÇÝ ùñ»³Ï³Ý å³ï³ë˳ݳïíáõÃÛ³Ý` ѳٳÛÝ Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý áõ Ð³Û ²½·Ç ѳݹ»å ï³ëÝÛ³Ï ¹³ñ»ñáí ϳï³ñí³Í áõ ß³ñáõݳÏíáÕ Ñ»ï»õÛ³É ã³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ. 1. ²ð²ðâÆ ÷á˳ñ»Ý ²ëïí³Í ·³Õ³÷³ñÇ ï³ñ³Í»Éáõ áõ ë»ñٳݻÉáõ, 2. гٳÛÝ Ø³ñ¹ÏáõÃÛ³ÝÁ Âáñ³Ûáí, ´ÇµÉdzÛáí, ²¹³Ù áõ ºí³Ûáí, ÜáÛáí, ¸³íÇÃáí, ÐÇëáõëáí, ÏáõÛëÇ ²ëïÍáõó ÑÕdzóٳٵ áõ ѳٵ³ñÓáõÙáí ˳µ»Éáõ, 3. гٳÛÝ Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³ÝÁ áõûñáñ¹ ûñí³ ÃÉ÷³ïٳٵ áõ ï»É»·áÝdzÛÇ ÙÇçáóáí ³Ûɳë»é»Éáõ, ³Ûɳë»ñ»Éáõ, ·»ÝáýáݹÁ ÷ã³óÝ»Éáõ, 4. ²½·³ÙÇçÛ³Ý å³ï»ñ³½ÙÝ»ñ Ññ³Ññ»Éáõ, ˳ã³Ïñ³Í å³ï»ñ³½ÙÝ»ñ, ѻճ÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñ ϳ½Ù³Ï»ñå»Éáõ, 5. î³ñµ»ñ »ñÏñÝ»ñáõ٠ó·³íáñÝ»ñÇÝ ëå³Ý»Éáõ, ë³ï³ÝÇ Ï»ñå³ñáí ïíÛ³É ³½·Ç Ý»ñϳ۳óáõóÇã Ó»õ³Ý³Éáí Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ µéݳ½³íûÉáõ, 6. гÝó³·áñÍ ×³Ý³å³ñÑÝ»ñáí ѳٳٳñ¹Ï³ÛÇÝ Ñ³ñëïáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ ïÇñ³Ý³Éáõ áõ ׷ݳųٻñ ϳ½Ù³Ï»ñå»Éáõ, 7. гÝó³·áñÍ ×³Ý³å³ñÑÝ»ñáí ÙÇç³½·³ÛÇÝ ³ïÛ³ÝÝ»ñÇÝ ïÇñ»Éáõ áõ ³½·»ñÇ Ñ³Ý¹»å û·ï³·áñÍ»Éáõ,

- 418 -

8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36.

سñ¹Ï³ÛÇÝ µÝ³Ï³Ý ͳ·áõÙÝ` غÌÜ ²ð²ðøÀ, ³½·»ñÁ, µ³ñá۳ϳÝáõÃÛáõÝÁ, ѳí³ï³ÙùÝ»ñÁ, ϳé³í³ñÙ³Ý Ó»õ»ñÁ ¨ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ûñ»ÝùÝ»ñÁ Ñ»ñù»ÉÁ (ÜÇ·ÇÉǽÙ)` çÑáõ¹³½³íÃáÕ³Ï³Ý Ð³Ù³ß˳ñѳÛÇÝ Î³é³í³ñáõÃÛáõÝ ëï»ÕÍ»Éáõ, ²Ý³ÏÇ ÙÇçáóáí Êáëñáí ó·³íáñÇÝ ëå³Ý»Éáõ, ¶ñÇ·áñÇ, ÐéÇ÷ëÇÙ»Ç, ¶³Û³Ý»Ç, سÝÛ³ÛÇ, ÜáõÝ»ÛÇ…ÙÇçáóáí îñ¹³ï ó·³íáñÇÝ Ë»Õ³ÃÛáõñ»Éáõ, гÛáó ѳ½³ñ³ÙÛ³ÏÝ»ñÇ å³ïÙ³Ï³Ý Ñáõß³ñÓ³ÝÝ»ñÝ áõ å³ïÙ³Ï³Ý ³ñÅ»ùÝ»ñÁ áãÝã³óÝ»Éáí Ð³Û ²½·ÇÝ µéÝÇ ùñÇëïáݳóÝ»Éáõ, гÛáó å³ïÙ³Ï³Ý Ù³ï»Ý³·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ áõ å³ïÙ³·ñ»ñÁ áãÝã³óÝ»Éáõ, гÛáó 138 Çß˳ݳïÝ»ñÁ µÝ³çÝç»Éáõ, гÛáó ì²ÐàôÜÆܺðÆ ùñÙ³Ï³Ý ¹³ëÁ µÝ³çÝç»Éáõ, гÛáó ó·³íáñ³Ï³Ý ï³Ý µÝ³çÝç»Éáõ, гÛáó å»ïáõÃÛáõÝÁ ´Ûáõ½³Ý¹Ç³ÛÇÝ Ïï³Ï»Éáí å»ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ÏáñͳݻÉáõ, гÛáó Çß˳ݳïáÑÙ»ñÁ çÑáõ¹ Ù»ÉÇùÝ»ñÇ Ë³Ùë³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÇ í»ñ³Í»Éáõ, Ð³Û ³½·Á Ù³ëݳï»Éáõ áõ ³é׳ϳï»Éáõ, Ð³Û ²½·Ç 1893-1923 Ãà µÝ³çÝç»Éáõ ¨ Ø»Í ºÕ»éÝÁ ϳ½Ù³Ï»ñå»Éáõ, гÛÇ Çñ ²½·ÇÝ ãջϳí³ñ»Éáõ Ýå³ï³Ïáí æÑáõ¹³¹³ßݳÏó³Ï³Ý §²ñ³ñ³ï¦ ѳÝñ³å»ïáõÃÛáõÝÁ ϳ½Ù»Éáõ ¨ ²ñ»õÙï³Ñ³Û»ñÇÝ ûï³ñ»Éáõ, гÛáó ÑáÕ»ñÁ ´ñ»ëï ÈÇïáíëÏáõÙ îñáóÏáõ áõ ³³É³ÃÇ ÙÇçáóáí Ãáõñù³óÝ»Éáõ, гÛáó ½³ñÃáÝùÁ ×Ýß»Éáõ Ýå³ï³Ïáí ´³ÃáõÙÇ, ²É»ùë³Ý¹ñ³åáÉÇ, ØáëÏáíÛ³Ý, Ô³ñëÇ å³Ûٳݳ·ñ»ñÁ ÏÝù»Éáõ, Ð³Û Ó»õ³Ý³Éáí, »ñÏÇñÁ ï³Ï³Ýù³ÛÇÝ ¹³í³¹ñáõÃÛ³Ùµ Ý»ñëÇó ù³Ûù³Û»Éáõ, ²Ý¹ñ³ÝÇÏÇÝ ²ñ½ñáõÙÇ ×³Ï³ï³Ù³ñïáõÙ çÑáõ¹ úïáß»ÉÇÓ»Ç áõ ²Õ³Ù³ÉÛ³ÝÝ»ñÇ ¹³í³×³ÝáõÃÛ³Ùµ Ãáõñù»ñÇó å³ñï»Éáõ áõ ѳɳͻÉáõ, êáódzÉÇëï ¹³ßݳÏÝ»ñÇ áõ ëáódzÉÇëï µáÉß»õÇÏÝ»ñÇ ³ÝÝϳñ³·ñ»ÉÇ í³ñùÇó ù»Ù³É³Ï³ÝÝ»ñÇÝ ²ñ»õÙï³Ñ³Û³ëï³ÝÁ ÝíÇñ»Éáõ ´áÉß»õÇÏÛ³Ý Ð³Û³ëï³ÝÁ áñå»ë Ð³Û Õ»Ï³í³ñ»Éáõ áõ гÛÇÝ ß³Ñ³·áñÍ»Éáõ, Ð³Û ²½·ÇÝ Ñ³É³Í»Éáõ, ÏáÕáåï»Éáõ, ׳ñ³Ñ³ï۳ɻóÝ»Éáõ í»ñçÝ³Ï³Ý Ñ³ñí³ÍÇ Ýå³ï³Ïáí çÑáõ¹ î»ñ-ä»ïñáëÛ³ÝÇ, øáã³ñÛ³ÝÇ, ê³ñ·ëÛ³ÝÇ áÑÙ³Ï ë³ñù»Éáõ, ºñÏáõ ï³ëݳÙÛ³Ï ³ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛáõÝÁ, ·ÛáõÕ³ïÝï»ëáõÃÛáõÝÁ ù³Ûù³Û»Éáõ, ºñÏáõ ï³ëݳÙÛ³Ï Áݹ»ñùÇ µÝ³Ï³Ý å³ß³ñÝ»ñÁ ɳ÷»Éáõ, ºñÏáõ ï³ëݳÙÛ³Ï ·ÇïáõÃÛáõÝÝ áõ ÏñÃáõÃÛáõÝÁ Ëáñï³Ï»Éáõ, ºñÏáõ ï³ëݳÙÛ³Ï ³ñí»ëïÝ, ÏáõÉïáõñ³Ý áõ ëåáñïÁ гÛÇ Ñ³Ù³ñ ï³å³É»Éáõ, ºñÏáõ ï³ëݳÙÛ³Ï µáõÅû·ÝáõÃÛáõÝÁ гÛÇÝ ³Ýѳë³Ý ¹³ñÓÝ»Éáõ, ºñÏáõ ï³ëݳÙÛ³Ï ï»Õ»Ï³ïíáõÃÛáõÝÇó гÛÇÝ ½áõñÏ å³Ñ»Éáõ, ºñÏáõ ï³ëݳÙÛ³Ï ¼ÈØ-Ý»ñÇ ÙÇçáóáí гÛÇÝ ¹»µÇÉǽ٠ù³ñá½»Éáõ, ºñÏáõ ï³ëݳÙÛ³Ï ëáí³Í ëáóÇáõÙÇÝ µ³ñ¹»Éáí å³ï»ñ³½ÙÇ ³ÑÁ гÛÇÝ á·»ç³ñ¹ ³Ý»É ç³Ý³Éáõ, гÛáó ä»ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ áõ È»½áõÝ Ñ»ñÃ³Ï³Ý ÏáñͳÝÙ³Ý ÷áñÓÇ »ÝóñÏ»Éáõ ³ÝÝ»ñ»ÉÇ ã³ñ³·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ³Ù³ñ:

æÑáõ¹ ѳÝñ³Ñ³Ûï ·ñáÕ-Ññ³å³ñ³Ï³Ëáë ØáñÇë ê³Ùáõ¿ÉÁ ³ëáõÙ ¿,-§Ø»Ýù` Ññ»³Ý»ñë, ³í»ñáÕÝ»ñ »Ýù ¨ ÁݹÙÇßï ÏÙݳÝù ³í»ñáÕÝ»ñ: ƱÝã ¿É ³Ý»Ý ÙÛáõë ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÁ, ³ÛÝ »ñµ»ù ãÇ å³ï³ë˳ÝÇ áã Ù»ñ ϳñÇùÝ»ñÇÝ, áã ¿É Ù»ñ å³Ñ³ÝçÝ»ñÇݦ: ºÉÝ»Éáí í»ñÁ ß³ñ³¹ñ³Í, µ³ó³Ñ³Ûï³Í, ³å³óáõó³Í ÷³ëï³ñÏÝ»ñÇ Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý ¨ Ù³ëݳíáñ³å»ë Ð³Û ³½·Ç ѳݹ»å ³Ýí»ñ³å³Ñáñ»Ý ٳѳóáõ íï³Ý· Ý»ñϳ۳óÝ»Éáõ ѳݷ³Ù³ÝùÁ` ³ß˳ñÑÇ ³é³ç³¹»Ù Ù³ñ¹ÏáõÃÛáõÝÁ ¨ Ù³ëݳíáñ³å»ë Ð³Û ³½·Á å³ñï³íáñ ¿ áñáßáõ٠ϳ۳óÝ»É:

- 419 -

ԲՆԱԶՆՆՈՒՄ ԱՐՏԱՔԻՆՈՎ Հայկազուն. Քո հանճարեղ ու տաղանդաշատ կարողությունները այլեւս չպետք է ուղղեկցվեն միամտությամբ՝ ինչը նորից կտանի սատանական ողբերգության, ուստի պետք է լինել ուշիմ, զգոն և բնազննող։ Մի մոռացիր՝ քո միամտությունը ավելորդ վստահողության ակունքում է։ Կարդա’ Հայկյան ուսմունքն, օ’ղ արա ականջիդ, ուղղորդվի’ր դիմացինիդ արտաքինով արտահայտվող նախանշաններով ու դարձիր քո նախնյաց փառքին. ԳԼՈՒԽ Սուր է դեպի գագաթը՝ նշանակում է կայունություն, հաստամտություն, անուսումնականություն, նախանձոտություն, անիմաստություն: Պատկանից մեծ է՝ նշանակում է տգիտություն և հիմարություն: Միջակ կազմողության՝ նշանակում է նրբամտություն, ուշիմություն, խորագիտություն, հիշողականություն: Փոքր, բայց ոչ առավել երկար՝ նշանակում է հանճարեղություն և խոհեմություն: Երկայն և կակուղ՝ բացահայտում է զգուշություն և կարգադրողություն: Փոքր, բայց երկայնավիզ՝ արտահայտում է տարաբախտություն, սակավախելություն, տկարություն: Տափարակ՝ ցուցանում է ցոփություն և հանդգնություն: ՃԱԿԱՏ Մեծագույն՝ արտահայտում է ծուլություն, համրություն, փոքրախելություն, ինչպես եզը: Նեղագույն և փոքրագույն՝ ցուցանում է անուսումնականություն, տգիտություն, շատակերություն: Քառակուսի, չափավոր՝ ցուցանում է զգոնություն, մեծաոգություն, ինչպես առյուծ: Երկայն՝ նշանակում է իմաստություն և ուշիմություն: Փոսորակ՝ գուշակում է ամոթխածություն և պարկեշտություն: Կնճռոտյալ՝ ցուցանում է տխրականություն և տրտմահոծություն: Գիսալի (մազոտ)՝ ցուցանում է համարձակություն, առյուծի ու ցուլի նման և շան օրինակով, որ բրդոտ ճակատովը բարկացող է, իսկ մազազուրկ ճակատը երկչոտ: ՀՈՆՔԵՐ (ՅՕՆ) Ներքեւվված են դեպի քունք՝ ցուցանում են նենգժոտություն և պատրողություն: Հակված են դեպի քիթ (ըռունկն)՝ արտահայտում են նախանձ և քինախնդրություն: Կամարաձեւ՝ հասնում է մինչեւ քիթը՝ նշանակում է ուսումնասիրություն և նրբամտություն: Բայց եթե կպնում են իրար՝ նշանակում է սակավաիմաստություն և տխրություն: Երկայնամազ ու լայնադիրք՝ ցուցանում է գազանաբարոյություն: Ճակատամազք՝ նշանակում է մեղմ, հեզ և շրջանկատ: ԴԵՄՔ (ԵՐԵՍԱՑ) Վտիտ և նիհար՝ արտահայտում է հոգատարություն և ջանասիրություն: Փոքրագույն՝ փոքրոգի, նմանությամբ կապկի: Մեծ՝ յամր ու դանդաղկոտություն, ինչպես եզն ու ավանակը: Հաստ և լի՝ ցուցանում է փափկասիրություն և հեշտասիրություն: Խիստ շրջանաձեւ՝ ծանուցանում է տգիտություն:

- 420 -

Տգեղ՝ հազիվ կարող է ունենալ արի վարս ու սովորություն: Բազմից քրտնել է սակավ շարժումից ու աշխատությունից՝ արտահայտում է խորամանկություն, քսություն, շատակերություն: Փոսորակ է ճակատից մինչեւ բերան՝ նշանակում է վատ վարս և սովորություն, քանզի այդպիսիք կաշառասեր, տոկոսատու և գող են: ԱՉՔԵՐԸ Արագ, զանազանապես են շարժվում և սրապես են տեսնում, նաեւ մերթ շարժում ու դադարում են՝ նշանակում է անհավատարմություն, գողություն, նենգություն և ունի չար սիրտ: Փոքրագույն՝ ցուցանում է տգիտություն, փոքրաոգիություն, արեցողություն, տխրականություն, ինչպես կապիկը: Մեծ և փոս՝ արտահայտում են գող ու ավազակին: Չափավոր՝ նշանակում է բարություն, նուրբ իմացականություն, հավատարմություն, հետաքրքրություն, բարի բնություն, խաղաղասիրություն: Խաժակն (կապտականաչ, բայց փայլուն)՝ բացահայտում է հանդգնություն և չարության հակում: Զվարթագին ու քաղցրանկատ՝ նշանակում է երկարակեցություն: Ամենեւին սեւ՝ նշանակում է երկչոտություն, տկարություն, շահասիրություն: Սակայն փոքր ինչ մեղվագույնը նշանակում է արդարամիտ, ուշիմ և Արի: Եւ մինչ ոմանք յայնցանէ երեւին քառակուսիք, նշանակէ զունողն գերազանց բարուց: Այնքան խորընկյալ են, որ թվում է թե ծածկված են՝ նշանակում է չարագործություն և բարկություն, վատթար սովորություն, հանդգնություն, խստաբարոյություն, ստաբանություն, մոլեսիրություն, վավաշոտություն, գոռոզ, նենգ, նախանձ: Կարի իմն կոկոն, կարմրաշորթ և փոքրիկ՝ նշանակում է անսանձություն լեզվին և անհաստատություն սրտին: Նեագույն՝ աչքն արտահայտում է անկայունություն և դյուրափոփոխություն ամեն գործառույթում: Դժվարահայացք՝ եթե այն ջրակալած կամ ճպռոտ է, ցուցանում է ճշմարտախոսություն և կարգադրական: Հույժ կապտագույն՝ դեղին թարթիչներով՝ ցուցանում է վատություն և խակոտություն: Արագաթարթ՝ երկչոտություն, թուլություն: Մթագույն՝ ցուցում է բղջախոհություն և գինեսիրություն: ԸՌՆԿԱՆ (ՔԻԹ) Մեծ է և լայնանիստ՝ նշանակում է վավաշոտություն, նենգժոտություն, հանդգնություն, նախանձ, ագահություն, սուտ, ժլատ, թամտություն, երկչոտություն: Մեծ ըռունկն, բայց ոչ լայնանիստ՝ նշանակում է բարեմտություն և լավություն: Արծըռունկն (արծվաքիթ)՝ արտահայտում է վրեժխնդրություն, մեծաոգիություն, կորովություն (կտրիճ), վավաշոտություն (կիրք): Բացունչն (պնչերը բաց երեւացող) նշանակում է զվարթամտություն, կորովություն (քաջություն): Բարակ ծայրով, սուր՝ ցուցում է զայրացկոտություն, կռվարարություն, աղաղկոտություն: Ոլորակ և կլոր ծայրով՝ արտահայտում է մեծահոգիություն: Երկայն՝ նշանակում է թեթեւամիտ և դյուրաշարժ: Կարի փոքրագույն՝ ցուցանում է գողություն:

- 421 -

Հույժ ծռված է մի կողմի վրա՝ ցուցանում է անարդարություն: Վերից վար մի գծով է իջնում և բարձրությունը հաստատուն է՝ նշանակում է արիություն և խոհեմություն: ԱԿԱՆՋՆԵՐԸ Միջակ՝ համեստություն և կրթյալ Մեծ՝ որ ի վեր կոյս բարձրացյալ է՝ անխոհեմություն, շատախոսություն, պարզություն: Փոքր՝ արտահայտում է չարամտություն, խորամանկություն, նախանձոտություն, անխորհրդականություն, կենաց կարճություն: Նուրբ և երկար՝ նախանձոտություն: Գլխի վրա պառկած է (ընկողմանեցեալ կայ)՝ բթամտություն և ծուլություն: Ոլորակաձեւ՝ անհասկացողություն և անխելամտություն: Գիսավոր (երկար մազերով)՝ ցուցանում է ունկընդրություն և զանսացողութիւն: ԲԵՐԱՆ Լայնաձիգ ու մեծագույն՝ շատակերություն, համարձակություն, պատերազմասիրություն, անգթություն: Փոքր՝ փոքրասրտություն և կանացի բարս (պարսավանք): Նուրբ, փոքր՝ եղեռնագործ, թուլասիրտ: ՇՈՒՐԹԵՐ Մեծ՝ տգիտություն, թանձրամտություն, կռվարարություն: Կարմրագույն՝ մաքրություն, բարի, առաքինի կազմություն: Խամրած, գունազուրկ՝ առաքինության, բարոյականության պակաս Հաստ, կախված բերանի վրա՝ խակամիտ, տարտամիտ, անհաճելի Նուրբ և փոքր ինչ շնչեղ՝ մեծասրտություն, ուժեղություն, իմաստություն, ազատաբարոյություն: Ի վեր, որ լինդը երեւա՝ կռվարար, չարակն, ինքնահավան, լեզվանի Չափավոր՝ խորհրդապահություն, խորագիտություն, արիություն ԼԵԶՈՒ Թանձր և լայն՝ բթամտություն և կոպտություն: Սպիտակ՝ բացահայտ աղքատություն և ողորմելիություն: Կարմիր և բարակ՝ սրտամտություն ԱՏԱՄՆԵՐ Երկար և հաստ՝ տրտմահոծություն, արեցողություն, եղեռնագործություն: Հաստ և լայն, դեպի դուրս կամ ներս՝ պագշոտություն, հեշտասիրություն: ԾՆՈՏ (ՉԷՆՅԷ) Փոքր և կարճ՝ խստաբարոյություն, նախանձոտություն, մոլեկանություն Բոլոր և կլորակ՝ իգաբարոյություն, մեղկություն: Երկայն և սուր՝ նենգություն, առավել բարկացողություն: Մսալի ի ներքեւ՝ բղջախոհություն (ոչ ողջախոհություն): Չափավոր, քառակուսի՝ արեբարոյություն: ՄԱԶԵՐԸ (ՀԵՐ) Խարտեաշ (կիսասեւ և կակուղ հերք)՝ նրբամտություն և խոհականություն: Գանգուր և գռուզ հերք՝ հպարտություն, աներկչոտություն Հերք, որ ուսեալ են դեպ ի ճակատն՝ անզգամություն, գազանաբարոյություն Հերք շիկագույն և հաստ՝ անխոհականություն, անխելամտություն: Հերք հաստագույնկք և խիստք՝ կամակորություն, ինքնահավանություն:

- 422 -

Հերք սպիտակ՝ երկչոտություն, ամոթխածություն: Ճաղատ մորույս՝ ողջախոհություն, հեշտասիրություն: Բարեկազմ մորույս՝ արեբարոյություն, համեստություն: ՁԱՅՆ Հաստ՝ զորեղություն, արիություն Հաստ և բարձր՝ համարձակություն, ճոռոմաբանություն Բարակ և մեղմ՝ տխրականություն, երկչոտություն Միջակ՝ խոհեմություն, ճշմարտախոսություն Այծաձայն՝ տգիտություն Քթից (Ըռունկաձայն)՝ ստաբանություն, չարակամություն Չծիծաղող մարդ՝ նրբիմաց և ուշիմ Ծիծաղասեր մարդ՝ անխոհեմ և սակավիմաց Բարձրածիծաղ մարդ՝ ստաբան, ստասած Անտեղի ծիծաղի, գլուխը թափ տալով՝ անհավան, անմիտ, անխելք Նվազածիծաղ, սակավածիծաղ մարդ՝ ժլատ, մտացի, ՎԻԶ, ՊԱՐԱՆՈՑ Ջլոտ հաստ՝ ուժեղություն, զորություն Մսոտ հաստ՝ զայրացկոտություն, բարկացողություն Երկայն ու բարակ՝ երկչոտություն, չարախորհրդություն Կարճ՝ համարձակություն, հանդգնություն Վերամբարձ՝ ապստամություն, հանդգնություն ԹԻԿՈՒՆՔ Լայն՝ կորովություն, քաջություն Միջակ՝ գովելի անձ Կարճ՝ ագահություն, ընչասիրություն ԼԱՆՋՔ (ԿՈՒՐԾՔ) Մազոտ մինչ որովայն՝ անկայունություն, անգթություն, անհավատ Մազոտ՝ սրտեղություն Մսալի՝ անխելամտություն, հիմարություն Երկայն քան փորը՝ անխոհեմություն Մեծ բացահայտ՝ մեծաոգիություն, համարձակություն ՍՏԻՆՔ (ԿԱՆԱՑԻ ԿՈՐԾՔ) Կախված կրծքից՝ հզորեղություն, զորավորություն ՈՐՈՎԱՅՆ Մեծ՝ գոռոզություն, բղջախոհ (ցանկասեր, ոչ ողջախոհ) ԲԱԶՈՒԿ Երկար, մինչեւ ծունկ՝ նրբիմացություն, ուժեղություն, հանդգնություն Կարճ՝ չարամտություն, չարախնդրություն Հույժ մազոտ՝ վավաշոտություն (անառակ) ՁԵՌՔ Խոսալուց թափահարում է՝ նախանձոտ, շատաբան, Խոսալուց չի տարածում՝ մտահասուն, մեծախորհուրդ, խոհեմ Կարճ, փոքր՝ ծուլություն, հնարավորություն Երկար, բարակ, բարեկազմ՝ բարի սովորություն, երկարակյաց, ուղղասիրություն, պատվասիրություն,

- 423 -

Ստուար (հաստ), կար մատներով՝ նենգավորություն, դարանակալություն, գողություն Թիւր (ծուռումուռ)՝ շատակուլություն, շատախոսություն Իր վերցնելուց դողաց՝ ամոթխածություն, բարություն ՄԱՏՆԵՐ Մեծ և վայրակոր՝ չարություն, ագահություն Փոքրիկ և բարակ՝ հիմարություն, նվազախելություն Փոքր և հաստ՝ համարձակություն, չարակնություն (չար աչք) Հիմք ընդունելով հետազոտությունների արդյունքները` գիտնականները եկել են այն եզրահանգմանը, որ որքան մատնեմատը երկար է միջնամատից, այնքան մեծ է հավանականությունը, որ տվյալ մարդը հակված է անկանոն սեռական կյանք վարելու: Եթե ցուցամատը երկար է մատնեմատից՝ եսասեր վտանգավոր մարդ է: Ասում են այն՝ 1. Մարդիկ, որոնց մատնեմատն ավելի երկար է քան ցուցամատը շատ գեղեցիկ են ու գրավիչ։ Նրանց հմայքն անկասելի է։ Ավելին նրանք վճռական են և ագրեսիվ, իսկ ռիսկի դիմելը նրանց համար ամենևին խնդիր չէ։ Նրանք նախընտրում են զինվորականի, ինժեների, շախմատիստի մասնագիտությունները, ուժեղ են խաչբառ լուծելու մեջ։ Գիտնականները բացահայտել են, որ երկար մատնեմատ ունեցող մարդիկ համեմատաբար ավելի շատ գումար են վաստակում քան նրանք որոնց մատնեմատը կարճ է միջնամատից։ 2. Նրանք որոնց մատնեմատը կարճ է ցուցամատից շատ ինքնավստահ են և հպարտ։ Նրանք վայելում են մենակությունը և տանել չեն կարողանում երբ որևէ մեկն ընդհատում է իրենց հանգիստը։ Հարաբերությունների առումով՝ այս մարդիկ առաջին քայլը երբեք չեն անում, սակայն վայելում են և գնահատում իրենց նկատմամբ ցուցաբերած ուշադրությունը։ 3. Այն մարդիկ, որոնց մատնեմատն ու ցուցամատը նույն երկարությունն ունեն հիմնականում խաղաղասեր են և տանել չեն կարողանում կոնֆլիկտային իրավիճակները։ Նրանք կազմակերպված են և բոլորի հետ լավ հարաբերություն են պահպանում։ Նրբազգաց են, կարեկից և նվիրված իրենց ամուսիններին։

- 424 -

ԵՂՈՒՆԳ Սպիտակ, տափակ, կակուղ, նոսր, կարմրագույն և կարի փայլուն՝ ուշիմություն, հնարավորություն Կոր և դար՝ հափշթակողություն, բթամտություն Հույժ կարճ՝ չարակամություն, չարակնություն (չար աչք) 1) Կլոր եղունգներ—Երազողներ և մելանխոլիկներ: Ինքնամեղադրողներ են: 2) Օվալաձեւ եղունգներ—Սրանք հանկարծակի բարձր հաջողություններում են և ներքեւն էլ իրենց չի հետաքրքրում: 3) Սեղանաձեւ (երկրաչ.)—Սրանք շատ տպավորվող են: Որոշակի էներգոտար են: Միշտ համարում են, որ շրջապատը իրենց պատշաճ չի գնահատում: 4) Բահանման—Էներգոկիրներ են, ռեալիստներ են, առաջընթացներ են: 5) ՈՒղղանկյուն—Ծնյալ լավատեսներ են, նորորարներ, հոյակապ գործարար: 6) Եռանկյուն—Գերազանց ինքնակառավարում, զսպվածություն, կարգապահ: 7) Տակապտույտ կամ Հիպոկրատի—Բաց, խելոք, շարժուն, հակված չաղության: 8) Դրսակեռ կամ կեղծանման—Զգայուն են և ջանասեր: ՍՐՈՒՆՔ Բարձրագույն՝ տգիտություն, մոռացկոտություն Հաստագույն՝ համարձակություն, արիություն Ջղալից՝ ուժեղություն Կարճ և հաստ՝ անբարոյականություն, տմարդություն Փայթախ՝ վատություն ՈՏՔ Մազից՝ առավել ցայտկողություն Փոքրիկ՝ թեթեւանձնություն Հաստ ու կարճ՝ տկարություն Բարակ և կարճ՝ չարաբարոյություն Երկարագույն՝ նենգավորություն Բարակ և ծայրքն վերամբարձեալք՝ դարանակալություն Արձակաքայլն՝ մեծասիրտ գոլն (գոյություն) Արագաքայլ կծկած մարմնով՝ երկչոտություն, աղվեսաբարոյություն Մանրաքայլ արագող՝ չար, վատուժ ՄԱՐՄՆԻ ԳՈՒՅՆԸ Սեւամորթ՝ խորամանկություն, խորագիտություն Սպիտակ և կարմիր՝ ուժեղություն և սրտոտություն Սպիտակ հանդերձ դեղնությամբ՝ ուժի պակասություն Հրային գույնն հանդերձ փայլուն աչօք՝ ձգտում առ մոլեգնություն Միջակ գույն, ի մեջ սպիտակին ու սեւին՝ բարենարոյություն, ուշիմություն

ՀԱՅՈՑ ՀՆԱԳՈւՅՆ ԽՈՍՔԻՑ  Մերձավորությունը նվազեցնում է փառքն ու հարգանքը  Սատանի քամին աղացի քարը չի պտտում  Ավանակը խրատին ընդիմացավ՝ թամբի տեղը փալան ստացավ

- 425 -

                                            

Կանգնած աղացը ալյուր չի աղա Ամեն փուչիկ օդապարիկ չէ Աթոռը միայն ունակն է շինում՝ բայց աթոռին անունակն էլ է նստում Ամենախիստ ձմռանն էլ է գարունը հաջորդում Խելոքի խոսքն է գործում՝ հիմարի ձեռքը Անգործությունը ծուլություն է ծնում Քնել նույն բարձին՝ չի նշանակում նույն երազը տեսնել Խոսողը չի վախենում, վախեցողը չի խոսոում Էփելուն սպասել ես՝ սառչելուն էլ սպասի Փուչիկի ուռչելուց վրայի նկարներն էլ են մեծանում Խոզին ինչքան էլ խավիար կերցնես՝ եղնիկ չի դառնա Ջհուդի սանձը շահն է Ձիու կերն ուտելուց ավանակը ձիարշավը չի հիշում Դհոլի գործը դմդմբալն է Զռալուց ավանակն էլ է գլուխը հպարտ վեհացնում Թագավորը գահի վրա նստողն է կամ թագ կրողն է Որտեղ սուտ՝ այնտեղ մութ Աղբն ինքնին է վառվում Սրաքարը սուր չի լինում Հավն աքլորացավ՝ հավկիթ ածելն թարգեց ՈՒրիշի ձեռքից հաց ուտողն ծեծ էլ կուտի Մեղրոտ մատի պահապանը բռունցքն է Եթե ուզում ես փուչիկը պայթի՝ թող վեր բարձրանա Գայլը դարձավ չոբան՝ ոչխարների դմակները կորան Լույսի չհասած տեղն է ստվեր լինում Կիսատ բաժակի դատարկ մասը վերեւում է Ձիու թամբը ավանակին ձի չի դարձնի՝ բայց ավելորդ բեռ Ոզնու լեզուն փշոտ չի Ագռավն անտառի տեր՝ կռկռալը եկամտաբեր Աղացի քարը քրտինքով չես պտտի Լացի արցունքով բոստան չես ջրի Գոլորշին բարձրանում կարկուտ է դառնում Ավանակին գոմում տեղ տվին՝ զռալը դարձավ ընդունելի Կես թագ չի լինում Փոսը մինչեւ մեջն ընկնելն է անտեսանելի Ոջիլի համար թեւատակը միեւնույն է Չվաստակածի վերցնելն հեշտ է, մարսելն է դժվար Հղկվելուն դիմացողը փայլ կունենա Կաշառքը խախտում է էներգիայի պահպանման օրենքը Անկուշտ գլուխ ունենաս՝ կշտացող աչք Ճիշտ գործի սկիզբն է դժվար, սխալինը՝ վերջը Փորցանքը փորձված մարդուց վախենում է Խորամանկի խորհուրդներ տալուց՝ հայելի դիր դեմը Գործդ հեշտ՝ դեմդ կոտրած թեշտ Գեղեցիկ թռչուններին են վանդակ դնում

- 426 -

                                            

Ջրի բերածը ջուրն է տանում Գինի ունենաս՝ տունդ բարեկամներով լիքը կլինի Եթե սարում վագր չկա՝ շունն էլ է գազանների արքա Արեւը բոլորին անշահախտիր է նայում Զայրույթդ հանգցրիր՝ թշնամուդ հաղթիր Հարստությունը տունն է զարդարում, առաքինը՝ տանտիրոջը Մի գոմշից երկու կաշի չես հանի Եղնիկ որսացողը նապաստակի հետեւից չի վազի Պատվով մեռնելն անպատիվ ապրելուց լավ է Ճահճի գորտը ծովից համ կառնի Գայլից վախեցողը անտառ չի գնա ՈՒրիշի աչքի մազը տեսնում է՝ իր աչքի գերանը չի տեսնում Թե լինես, թե չլինես՝ աշխարհիցը մազ չի պակսի Մեր գործն աջ է՝ ով ուզում է թող հաչի Կաթի (Հոգու) հետ մտածը՝ հոգու հետ դուրս կգա Աչքը որոշել է ունքից վեր բարձրանա Ճանճն ի՞նչ է, որ ճենճն ինչ լինի Առյուծի պատիվ տվին՝ մուկ դուրս եկավ Մահն ու ծնունդը դուռը նույնանման են թխկացնում Բերնե-բերան՝ ասեղը գերան Եղիր գիտունին գերի, բայց ոչ անգետի սիրելի Հաց ուտողի կեղտը կեր, բայց կեղտ ուտողի հացը չուտես Ձիու պոչին կպած տիզն էլ է արագությունը հաղթահարում Ջուրը ներքեւ է հոսում՝ բայց վերեւից Ջուրը, միեւնույն է՝ դեպի ծովն է հոսում Ջրի առատությունից ծովը չի վախենա Ճակատագրին Աստվածն էլ չի հակառակվի Գերեզմանը ամեն ինչ կհարթեցցնի Տարբեր են ապրում, մեռնում միանման Հաղթանակը ջանք է պահանջում Արծվին թռչել չեն սովորեցնում Արծիվը ճանճ չի որսում Արարիչը փառքի կարիք չի զգում Նույն քարին երկրորդ անգամ չեն գայթում Կույրը գույներից չի խոսա Խիղճը հազար վկա է Սննդի ավելցուկը խանգարում է խելքի նրբությանը Երբ որ ջորին ծնեց Երկնքից ցեխի մեջ Ավազից թոգ չի գործվի Սովը լավագույն դասատուն է Թշնամուց էլ են սովորում Երջանկությունն ու չափավորությունը ընկեր չեն Տաք երկաթը բոլորն էլ կկռեն Որտեղ ծուխն է՝ այնտեղ էլ կրակը

- 427 -

                   

              

Ճակատագիրը սատարում է հիմարին՝ թե-չէ նա չի լինի Կջարդես՝ բայց չես ծռի Մենակ մարդը կամ Աստված է կամ դեվ Առանց կրոնի՝ առանց սանձի Կույրերի աշխարհում միչքանին էլ է երջանիկ Գայլը տեսքն է փոխում, ոչ թե բնավորությունը Չկա չարիք առանց բարիքի Ի՞նչ էլ ուսուցանես՝ եղիր հակիրճ Ով մեր հետ չի՝ մեզ հակառակ է Չարիք ցանողը բարիք չի հնձի Ինչը ստափի խելքում է՝ արբածի լեզվին է Ինչքան ստրուկ՝ այնքան թշնամի Կրկնությունը գիտության մայրն է Ոչ թե Աստված մարդուն՝ մարդը Աստծուն ոչնչից ստեղծեց Խաղաղություն ես ուզում՝ պատրաստ եղիր պատերազմի Ժամանակը ճշմարիտ դատավորն է ԶՐԱԴԱՇՏԻ ՎԵՐԼՈւԾՈւՄՆԵՐԻՑ Արեւ, դու կշտացած կլինեիր քո լույսից և այդ ծիրից՝ առանց ինձ, իմ արծվի և օձի Աղտոտ գետ է մարդը՝ ուրեմն պտի ծով լինես, որ այն ընդունես ու մաքուր մնաս Մոտենում է ժամանակը արհամարված մարդու, ով այլեւս ի զորու չի լինի ինքն իրեն արհամարել Հովիվներ են իրենց ասում, սակայն իրենց արիներ ու արդարներ են կոչում: Հովիվներ են իրենց, կոչում, սակայն ճշմարիտ հավատքի հավատավորներ են իրենց կոչում (քրիստոնյաներին) Ի՞նչ են դրանք՝ հիվանդությունների կույտ, օձերի կծիկ, թե խեղճ մարմին Հսկա ծառը մարդ չի կարող թափ տալ՝ անտեսանելի քամին անում է Որքան ծառը տեսանելի բարձր է աճում, այնքան նրա արմատները անտեսանելի խորն են իջնում Երկիրը լեցուն է ավելորդներով: Նրանք հաճույքով ուզում են մեռած լինել՝ մենք պետք է քաջալերենք նրանց ցանկությունը Ռազմիկը պետք է միշտ թշնամուն փնթրի՝ ոչ թե թշնամի Ամեն ազգ իր լեզվով է խոսում չար ու բարու մասին՝ հարեւանը չի հասկանա Կրքոտների հոգին տիղմ է, կատարյալ կենդանի էլ չեն՝ կենդանուն անմեղությունն է հատուկ Մարդ բարեկամ լինելու համար պետք է կռիվ տալ կարողանա, իսկ կռիվ տալու համար պետք է կարողանա թշնամի լինել Պետք է բարեկամիդ մեջ դեռ թշնամուն հարգես Կնոջ մեջ չափազանց երկար ճորտն ու բռնակալն են թաքնված եղել: Նա ընդունակ չէ բարեկամության՝ այլ միայն սիրո Հոր ու մորդ պատվել և մինչ մահ նրանց կամքին հարազատ լինել: ՈՒրիշ մի ժողոուրդ այս տախտակը վրան դրեց՝ հզորացավ, հավերժացավ Գնահատել նշանակում է արարել: Գնահատելն է իրերի գանձն ու գոհարը Շատ մարդկանց ոչ թե որպես ձեռք մեկնի՝ այլ թաթ Տղամարդը կնոջ համար միջոց է, նպատակը՝ երեխան Տղամարդը պետք է կրթվի ռազմիկի համար, կինը՝ ռազմիկի կազդուրման

- 428 -

 Ծեր կինը այսպես ասեց,-«Կանանց մոտ ես գնում՝ մտրակը մի մոռացիր»  ԵՎ մի այլ կերպ քահանաները չկարողացան սիրել իրենց աստծուն՝ քան մարդուն

գամելով խաչին (քրիստոնեության մասին)  Վասնզի նրանց հավատը այսպես է պատվիրանում,-«Ծնկի եկած ելեք սանդուխքն

ի վեր՝ մեղավորներ» (քրիստոնեության մասին)  Արդարեւ ես նախընտրում եմ տեսնել անամոթին, քան թե նրանց ամոթի և բարե-

պաշտության դուրս պրծած աչքերին (ջհուդների)  Ոգին այն կյանքն է, որ մորթելով կյանք է տալիս, սեփական տառապանքով նա        

   

      

սեփական իմացությունն է բազմապատկում Ով թռչուն չէ՝ անդունդի վրա չպետք է ճախրի Այդպես, գերագույն չարիքը պատկանում է գերագույն բարիքին՝ արարչագործին Երբ ես շուրջ բոլորս նայեցի՝ այնտեղ իմ միակ ժամանակակիցս ժամանակն էր ՈՒսմունք ելավ և մի հավատ տարածվեց դրան ընթեր,-«Ամեն ինչ ունայն է, ամեն ինչ նույնն է, ամեն ինչ եղել է» Արիությունն է լավագույն գուրզը մահաբեր: Արիությունը, որը հարձակվում է՝ քանզի ամեն հարձակման մեջ նվագն է խրոխտ Երեք չարիքները՝ հեշտանք, իշխանատենչություն, ինքնապաշտություն Ինձ հետ այսպես խոսեց սատանը մի օր,-«Նաեւ աստված իր դժոխքը ունի՝ դա նրա սերն է մարդկանց հանդեպ» Մի անգամ, կարծես տիրոջ առաջին տարում, Սիվիլան հարբած, սակայն ոչ գինուց, այս էր բարբառում,«Եղուկ, ի՞նչ հակառակ է գնում ահավոր: Անկում և անկում: Դեռ չէր անկանել աշխարհն այսքան խոր: Հռոմը իջավ և դարձավ բոզ ու բոզանոց մի մութ, Կեսարը ընկավ՝ դարձավ անասուն, իսկ աստված՝ ջհուդ: Գերմարդն է հանգչում իմ սրտի վրա, նա է միակն իմ և առաջինն իմ, և ո’չ մարդը, ո’չ մերձավորը, ոչ ամենաթշվառը, ո’չ ամենատառապյալը, ո’չ լավագույւնը Արծվի արիություն: Առյուծը՝ ո’չ: Առյուծը արիների խմբի օրինակ է: Ինձ համար բավական չէ, որ կայծակն այլեւս չվնասի: Ես չեմ ուզում այն բեկել, այն պետք է սովորի գործել ինձ համար Այդ այսօրվա մարդկանց համար ես ո’չ լույս եմ ուզում լինել, ոչ էլ լույս կոչվել: Դրանց ես ուզում եմ կուրացնել: Իմ իմաստնության կայծակ, շամփրիր աչքերը նրանց: Աստվածները մեռել են, մարդիք իրենց Արարչին մոռանում են, ջհուդապաշտ են դառնում: Ով չի կարողանում ստել՝ նա չգիտի ճշմարտությունն ինչ է: Եթե ուզում եք բարձրին հասնել՝ օգտվեք սեփական ոտքերից Ինչպե՞ս կարող եք բարձրին հասնել, եթե ձեր հայրերի կամքը չի բարձրացնում Ներքին անասուն Ավանակի առավելությունը այն է, որ նա չի խոսում՝ ուստի հազվադեպ է անարդար լինում ՈՉ ԹԵ ԶԱՅՐՈՒՅԹՈՎ, ԱՅԼ ԾԻԾԱՂՈՎ ԵՆ ՍՊԱՆՈՒՄ Գիտնականներին նախանձն է խժռում Գոռոզությունն է կործանում Արքային Մնացածներին իշխում է բթությունը Բանաստեղծությունն է ծերանում միայնակ

- 429 -

вÚàð¸Æ° àðàÞàôØ Î²Ú²òܺÈÀ øº¼ ¾ ä²îβÜàôØ: øÜܲðÎØ²Ü êºÔ²ÜÆÜ ¾ ¸ðì²Ì øà êºðÜ¸Æ ²ä²¶²ÚÆ Î²Ú²òØ²Ü Ð²ðòÀ: гÛáñ¹Ç` ¹áõ »ë ²é³çÇÝ ²ñ³ñí³Í سñ¹Á ºñÏÇñ ÙáÉáñ³ÏÇ íñ³: ²ñ³ñÇãÁ ù»½ ¿ ³é³ù»É Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³ÝÁ ë»ñ»Éáõ µ³ñáÛ³ÏñÃáõÃÛáõÝÝ áõ µ³ñá۳ϻñïáõÃÛáõÝÁ: ¸áõ ºñÏñÇ íñ³ ³Ù»Ý³Ñ³ñ·í³Í áõ ³Ù»Ý³Ý³Ë³ÝÓ»ÉÇ ³½·Ç áñ¹ÇÝ »ë ¨ ³Û¹ ³Ù»ÝÇ Ñ³Ù³ñ ²ñ³ñãÇ Ñáí³Ý³íáñáõÃÛ³Ý ï³Ï »ë ¨ å³ï³ë˳ݳïáõ »ë Ýñ³ Ùáï: Øáï »ñÏѳ½³ñ³ÙÛ³ ³é³Ýó å»ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý` ¹ÅáËù³ÛÇÝ ·áÛ³ï»õÙ³Ý áã ÙÇ Ñ³Ý·³Ù³Ýù ãϳñáÕ³ó³í гÛÇÝ ß»Õ»É ²ñÇ³Ï³Ý Í³·Ù³Ý Ý»ñùÇÝ ÝíÇñí³ÍáõÃÛ³Ý ûÅïí³ÍáõÃÛáõÝÇó: Æ ½³ñÙ³Ýùë ë³ï³ÝÝ»ñÇ áõ ï³ñï³ñÝ»ñÇ, Ýٳݳå»ë ¨ ³ÙµáÕç Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý` гÛÁ Ùݳó ѳñ³½³ï ²ñ³ñÙ³ÝÁ ¨ ²ñ³ñí³ÍÇÝ Ñ³ïáõÏ µáÉáñ ëϽµáõÝùÝ»ñÇÝ, ϳÙ, ϳñáÕ ¿ ³Ý·³Ù гíÇï»Ý³Ï³ÝáÝÇÝ: ºñ»õÇ ë³ ¿ гÛÇ ³Ù»Ý³íëÇÙ å³ñͳÝùÝ áõ Ñå³ñïáõÃÛáõÝÁ: гÛÁ »ñµ»ù ãÇ ·áÛ³ï»õ»É, гÛÁ ³åñ»É ¿, Áݹ áñáõÙ ³ñųݳí³Û»É: ܳ ÙÇßï ¿É ³åñ»É ¿ Çñ ³ß˳ï³ÝùÇ, Çñ ë»÷³Ï³Ý Ó»éù»ñáí ëï»ÕͳÍÇ, Ñ³É³É ùñïÝùÇ Ñ³ßíÇÝ: ܳ »ñµ»ù áõñÇßÇ Çñ³Ï³Ý³óñ³Í áñëÇ Ùݳóáñ¹Ý»ñÇ, ÙݳóáõÏÝ»ñÇ íñ³ µáñ»Ýáõ ÝÙ³Ý ãÇ Ñ³é»É, ݳ »ñµ»ù ûÅïí³Í ãÇ »Õ»É ·³ÛɳÛÇÝ Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ»ñáí` ÑáõÛëÁ ϳå»É íÇñ³íáñíáÕ ÁÝÏ»ñáç É»ßÁ ׳߳ϻÉáõ Ñ»ï, ݳ »ñµ»ù ·³Õó·áÕÇ áõñÇßÇ ÃéãݳÝáóÇó ³ùÉáñ ãÇ Ãéóñ»É` ³Õí»ëÇÝ Ñ³ïáõÏ Ëáñ³Ù³ÝÏáõÃÛ³Ùµ, ݳ ³ß˳ï»É ¿, ëï»ÕÍ»É, ϳéáõó»É, ѳÛïݳ·áñÍ»É, µ³ñ»·áñÍ»É, û·Ý»É ÙÛáõëÝ»ñÇÝ ÝٳݳïÇå µ³ñÇϳ٠·áñÍ»ñáõÙ áõ ÇÝùÝ ¿É, ³ñÇ Ù³ñ¹áõÝ í³Û»É, Ñå³ñïáñ»Ý Çñ ÇëÏ ëï»ÕͳÍáí Ñ³É³É ëÝí»É ¿ áõ ëÝ»É Çñ ë»ñáõݹݻñÇÝ: øÇã ¿ ëï»ÕÍ»É, ùÇã ¿ Ï»ñ»É, µ³Ûó »ñµ»ù ·Çß³ïÇã, ëáëϳÉÇ, ³Ý·³Õ³÷³ñ ϻݹ³ÝÇÝ»ñÇ ÝÙ³Ý ³ãùÁ áõñÇßÇ ëï»ÕͳÍÇÝ ãÇ Ñ³é»É: ²ñ¹Ûáù ¹³ ãÇ å³ï׳éÁ, áñ ß³ñáõÝ³Ï Ñ³Ý׳ñÝ»ñ áõ ï³Õ³Ý¹Ý»ñ ¿ ïí»É, Ýñ³ ·»Ý»ñÁ ã»Ý ϳñáÕ³ó»É ÷ã³óÝ»É ³Ý·³Ù ³ÛÝåÇëÇ ³Ûɳë»éí³Í, Ùá¹ÇýÇϳódzÛÇ »ÝóñÏí³Í ·»Ý»ñÇ Ñ»ï ˳éÝí»ÉÁ` ÇÝãåÇëÇù çÑáõ¹³Ï³Ý å³ïϳݻÉÇáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý: гÛÁ »ñµ»ù ãÇ ³Ù³ã»É Çñ ¿ÃÝÇÏ³Ï³Ý å³ïϳݻÉáõÃÛáõÝÇó, ݳ ³Ù»Ý ÙÇ å»ïáõÃÛ³Ý, ³½·Ç, ÅáÕáíñ¹Ç Ù»ç µ³ó³Ñ³Ûïáñ»Ý ¨ µ³ñÓñ³Ó³ÛÝ ³ñï³Ñ³ÛïíáõÙ ¿, áñ ÇÝùÁ Ð³Û ¿: ²ÝϳëÏ³Í Ýñ³Ý ϳ٠áñ»õ¿ ßÇÝáõÃÛáõÝ Ï³é³ç³ñÏ»Ý, ϳ٠áñ»õ¿ µ³ñÇ ·áñÍ, ϳ٠µ³ñ¹ ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛáõÝ` ÇÝãÁ Ùݳó³ÍÇÝ ³Ýѳë³Ý»ÉÇ ¿, ϳ٠¿É áõÕÕ³ÏÇ å³ïÇí Ïï³Ý: ºë ã»Ù ϳñáÕ µ³ó³ïñ»É ÇÝã Ïϳï³ñíÇ çÑáõ¹Ç Ñ»ï, »Ã» ݳ ÙÇ áñ»õ¿ ÅáÕáíñ¹Ç Ù»ç Ññ³å³ñ³Ï³ÛÝáñ»Ý ѳÛï³ñ³ñÇ, áñ ÇÝùÁ çÑáõ¹ ¿: ê³Ï³ÛÝ Çñ»Ýó ѳٳñÛ³ »ñ»ù ѳ½³ñ³ÙÛ³ ÁݹѳÝáõñ å³ïÙáõÃÛ³Ý ÁÝóóùáõÙ ãï³Éáí áã ÙÇ Ñ³Ý׳ñ, ï³Õ³Ý¹ ϳ٠ѳÝñ³×³Ý³ã ¹»Ùù` ϳñáÕ³ó»É »Ý ѳëÝ»É ³Ñé»ÉÇ ýÇݳÝë³Ï³Ý ѳçáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, Ñ»ïÝ ¿É áõ½áõÙ »Ý ÇßË»Ý ³ÙµáÕç Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³ÝÁ: ²Ûë` µ³éÇë µáõÝ ÇÙ³ëïáí ï³ññ³Ï³Ý ¿³ÏÝ»ñÁ, áñáÝù áõÕÕáñ¹íáõÙ »Ý ÙÇÙdzÛÝ ·áÕáõÃÛ³Ùµ, ³Ý³é³ÏáõÃÛ³Ùµ, ¹³í³¹ñáõÃÛ³Ùµ ¨ ˳µ»µ³áõÃÛ³Ùµ, ³Ýµ³ó³ïñ»ÉÇ ¿, µ³Ûó å³ïÏ»ñ³óñ»ù, áñ ÇßËáõÙ »Ý ß³ï µ³ñáÛ³Ï³Ý ¨ ³é³ç³¹»Ù ³½·»ñÇ: ²Ñ³, û ÇÝã ¿ Ý߳ݳÏáõÙ ïÇ»½»ñù, Ù³ñ¹áõ ѳٳñ ³ÝѳëϳݳÉÇ ëÏǽµ áõ í»ñç, ³Ù»Ý³Ùáï áõ ³Ù»Ý³Ñ»éáõ, ³Ù»Ý³Ù»Í áõ ³Ù»Ý³÷áùñ, ³Ù»Ý³áõÅ»Õ áõ ³Ù»Ý³ÃáõÛÉ, Å³Ù³Ý³Ï áõ ³ÏÝóñà ѳëϳóáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, áñáÝù ¿É ѳݷ»óÝáõÙ »Ý ²ñ³ñã³ÛÇÝ ·³Õ³÷³ñ³µ³ÝáõÃÛ³ÝÁ: ²Ûë ³Ù»ÝÁ ³Ûëå»ë ¿É å»ïù ¿ ÉÇÝ»ñ, ³Û¹å»ë ¿ñ ݳ˳ï»ëí³Í, ³ÛëÇÝùÝ áõñÇß Ï»ñå ÉÇÝ»É ã¿ñ ϳñáÕ: ê³Ï³ÛÝ ÙÇ Ñ³Ý·³Ù³Ýù ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝÇ, áñÁ ³ñ¹»Ý ³Ýßáõßï Ù»½³ÝÇó ¿ Ï³Ëí³Í` û ݳ˳ï»ëí³Í ßñç³Ý³ÏÝ»ñáõÙ ÇÝãù³Ýáí »Ýù Ù»Ýù ϳñáÕ³ÝáõÙ Ù»ñ ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ ¹ñë»õáñ»É, áñå»ë½Ç ã³ñÇùÁ »Ã» Ù»½ ãßñç³ÝóÇ, ³å³ ·áÝ» ÷áùñ³·áõÛÝ íݳë å³ï׳éÇ: ¸ñ³ ѳٳñ ¿É ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝÇ Ñ³½³ñ³ÙÛ³ÏÝ»ñÇó »Ï³Í ó³Ë³í»ÉÇ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ, áñÁ ǽáõñ ãÇ, áñ ѳë»É ¿ Ù»½` Ù»ñ ٻͻñÇ ßÝáñÑÇí ¨ ³ëáõÙ ¿, áñ ³½·áíÇ Ñ³Ù³ËÙµí»É ¿ å»ïù, ù³ÝÇ, áñ ·ÛáõÕÁ ϳݷÝÇ` ·»ñ³Ý ÏÏáïñÇ:

- 430 -

Ø»ñ ѳñóÁ, Ù»ñ ³½·Ç ѳñóÁ ÙdzÛÝ Ù»Ýù ϳñáÕ »Ýù ÉáõÍ»É, ³ÛÝ ÙdzÛÝ Ù»½ ¿ å»ïù, ÙdzÛÝ Ù»ñ Ñá·ëÝ ¿: àôñÇßÝ»ñÁ ÏÉáõÍ»Ý ÙdzÛÝ Çñ»Ýó Ñá·ë»ñÁ: ºñÏáõ ѳ½³ñ³ÙÛ³ §ê³ï³Ý³Ï³Ý ÷áñÓáõÃ۳ݦ ã³ñ³·áñÍáõÃÛ³Ý ¨ ³í»ñí³ÍáõÃÛ³Ý ÷Éáõ½í³ÍùÝ»ñÁ ÙdzÛÝ ¨ ÙdzÛÝ ³½·áí Ù»Ï Ñ³Ù³ËÙµí³ÍáõÃÛ³Ùµ ϳñáÕ »Ýù Ù³ùñ»É, û ã¿ áõñÇßÝ»ñÁ Çñ»Ýó ѳٳñ Ù³ùñ³Í ï»Õ»ñÁ Ù»½ ã»Ý ѳïϳóÝÇ: î»ñ-ä»ïñáëÛ³Ý È»õáÝÁ ³ÝóÝ»Éáí Çß˳ÝáõÃÛ³Ý` ÁݹáõÝ»ó çÑáõ¹³Ýå³ëï ÐÐ ê³Ñٳݳ¹ñáõÃÛáõÝÁ, ϳñ·»ó çÑáõ¹áõÃÛ³Ý ³ß˳ñѳϳÉáõÃÛ³Ý ÑÇÙݳù³ñ` ²é³ù»É³Ï³Ý ºÏ»Õ»óáõ ó’³Û¹ ϳé³í³ñ³Í ϳÃáÕÇÏáëÝ»ñÇ ù³Ý³Ïáí 131 å³ï·³Ù³íáñÝ»ñáí §³½·³ÛÇÝ ÅáÕáí¦, ¿ÃÝÇÏ Ð³Û»ñÇó ½³ï»ó ջϳí³ñ ѳٳϳñ·Á, øáã³ñÛ³Ý èáµ»ñïÁ í»ñ³óñ»ó êáí»ïÇó ³í³Ý¹³Í 1480 ÑÇÙݳñÏ Ó»éݳñÏáõÃÛáõÝÝ»ñ` Áݹ áñáõÙ 800 ·Çï³ñï³¹ñ³Ï³Ý, ÑÇÙݳѳï³Ï ³ñ»ó гÛáó ·Çï³Ï³Ý áõ ÏñÃ³Ï³Ý Ñ³ÛïÝÇ Ñ³Ù³Ï³ñ·Á, ϳ½Ù³ÉáõÍ»ó ·ÛáõÕ³ïÝï»ëáõÃÛáõÝÁ` ³å³Ñáí»Éáí ³½·Ç å³ñ»Ý³ÛÇÝ íï³Ý·Á, ¹ñ»ó çÑáõ¹³ïÇñ³ÛݳóÙ³Ý ÑÇÙùÁ, ëÏë»ó ³ñ»Ý³ÛáõÙ Ùݳó³Í ¿ÃÝÇÏ Ð³Û»ñÇ ýǽÇÏ³Ï³Ý í»ñ³óÙ³Ý ·áñÍÁ ¨ ÑáÏï»Ùµ»ñÇ 7-Ç ¿ëóý»ïÁ ѳÝÓÝ»ó Ù³ñïÇ 1-Ç ³ñÛáõݳѻÕáõÃÛ³Ùµ Çß˳ÝáõÃÛ³Ý »Ï³Í ѳçáñ¹ ÙáñÙáÝ³Ï³Ý Ï³¹ññÇÝ` ê»ñÅÇÏ ê³ñ·ëÛ³ÝÇÝ,: ÆëÏ, ÙÇ·áõó» øáã³ñÛ³Ý èáµ»ñïÁ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÁ ѳÝÓÝ»ó ê³ñ·ëÛ³Ý ê»ñÅÇÏÇÝ` È»õáÝ î»ñ-ä»ïñáëÛ³ÝÇ Ñ»ï ÏáÝýÉÇÏïáõÙ í»ñ³óÝ»Éáí ³ëå³ñ»½Çó ì³½·»Ý ê³ñ·ëÛ³ÝÇÝ áõ γñ»Ý ¸»ÙÇñ×Û³ÝÇÝ` ÑáõÛë áõݻݳÉáí, áñ í³ñã³å»ï ÏÝß³Ý³Ï»Ý ²ñ³Ù ê³ñ·ëÛ³ÝÇÝ áõ Ýñ³ Ó»éùáí Ïëïáñ³·ñ»Ý Ø»Õñáõ ßñç³ÝÇ Ãáõñù»ñÇÝ Ñ³ÝÓÝÙ³Ý ³ñѳíÇñùÁ` å³ñëÇÏÝ»ñÇó ³éѳí»ï µ³Å³Ý»ÉÝ áõ ÃáõñùdzÛÇÝ ³¹ñµ»ç³ÝÇÝ ÙdzóÝ»Éáí гÛáó í»±ñçÁ ¹Ý»É: ²ëáõÙ »Ý, ³Ý·³Ù سëÇë ë³ñáí ¿ÇÝ áñáß»É Ð³Û»ñÇÝ ·³ÛóÏÕ»É: §²Ù»Ý³ÛÝ Ð³Ûáó γñáÕÇÏáë¦-Ý ¿É »Ï³í Çß˳ÝáõÃÛ³Ý ÑáÏï»Ùµ»ñÇ 27-Ç ³ñÛáõݳѻÕáõÃÛ³Ùµ: ²ëáõÙ »Ý ݳËÏÇÝ êáí»ïÇ ï³ñ³ÍùáõÙ ë³ï³ÝÁ ݳ˳å³ïñ³ëïáõÙ ¿ “´»ÛÃáñ” Ù³ñï³Ï³Ý çáϳïÝ»ñ “´³ÝÇÙ-´³Ýáï” Ù³ÝÏ³Ï³Ý çáϳïÝ»ñ: ÆëÏ á±ñÝ ¿ ÝÙ³Ý çáϳïÝ»ñ ëï»ÕÍÉáõ Ýå³ï³ÏÁ: ÆÝÓ ÃíáõÙ ¿ Ïé³Ñ»ÉÁ ¹Åí³ñ ãÇ: ²Ñ³ ¹ñ³ å³ï³ë˳ÝÁ,-§ºì Ï·³ ³ÛÝ ûñÁ, »ë åÇïÇ ç³Ý³Ù ÷ã³óÝ»Éáõ µáÉáñ ³½·»ñÇÝ, áñáÝù Ï·³Ý ºñáõë³Õ»ÙÇ íñ³¦,¼³ù³ñdz Ä´;9: γÙ,-§Ð»Ã³ÝáëÝ»ñÇ É³í³·áõÛÝÇÝ ëå³ÝÇñ¦,-²µá¹³ ¼³ñ³ 169, 20³: ºÃ» Ð³Û ³½·Á ãáõÝÇ ¹ÇÙáõÃÛáõÝ` ÁݹÇÙáõÃÛáõÝ áõÝ»Ý³É ãÇ Ï³ñáÕ: ÆëÏ Çß˳ÝáõÃÛáõÝ ¨ ³Ûëå»ë Ïáãí³Í §ÁݹÇÙáõÃÛáõݦ (î»ñ-ä»ïñáëÛ³Ý È»õáÝ ¨ ³ÛÉ ÏáÝ·ñ»ëÝ»ñ áõ ÐÐÞ-Ý»ñ) §Ñ³Ï³Ù³ñïáõÃÛáõÝÁ¦ Áݹ³Ù»ÝÁ ëÇáÝÝ»ñÇ ¨ Ù³ëáÝÝ»ñÇ ÙÇç»õ ïÝï»ë³Ï³Ý áÉáñïÝ»ñÇ Ñ³÷ßï³ÏÙ³Ý ËݹÇñ ¿: 1. Àëï ´ÇµÉdzÛÇ` ²ëïí³Í ëï»ÕÍ»ó ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñ, µ³Ûó ¹ñ³ÝóÇó Ù»ÏÇÝ Ñ³Ù³ñ»ó §ÁÝïñ۳ɦ: ê³ Ý³óǽÙÇ ³Ù»Ý³ó³ÛïáõÝ ³ñï³Ñ³ÛïáõÙÝ ¿` ²ëïí³Í Ëïñ³ñ³ñ ¿: 2. еñ۳ݻñÇ ëáõñµ ·ñùáõÙ` ´ÇµÉdzÛáõÙ ·ñí³Í ¿, áñ Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý å³ïÙáõÃÛ³Ý ³é³çÇÝ ëå³ÝáõÃÛáõÝÁ` γۻÝÁ ëå³Ý»ó гµ»ÉÇÝ ÌÜܸàò ¸;.8 3. ø³ÙÁ Çñ ÑáñÁ` ÜáÛÇÝ µéݳµ³ñáõÙ ¿ ÌÜܸàò Â;25 4. ÔáíïÇÝ Çñ ¹áõëïñ»ñÁ ·ÇÝáí³óÝáõÙ »Ý áõ Ýñ³Ýñó ÑÕdzÝáõÙ ÌÜܸàò ÄÂ; 31-38 5. ²µñ³Ñ³ÙÁ Çñ ùñáç` ê³é³ÛÇ Ñ»ï ¿ñ ³Ùáõëݳó³Í ÌÜܸàò Æ;.11-12 6. ³ɳÝáõÙ »Ý »·Çåï³óÇÝ»ñÇÝ ÌÜܸàò;IJ1-3, µáÉáñ ³ñáõ ³é³çÝ»ÏÝ»ñÇÝ ëå³ÝáõÙ, ÷³ËÝáõÙ áõ ¹³ ïáÝáõÙ ÙÇÝã»õ ³Ûëûñ áñå»ë ½³ïÇÏ ºÈÆò; Ä´ 27 7. ºÑáí³Ý ù³ñá½áõÙ ¿ ²Ù³Õ»ÏÇ (гÛÇ) ÑÇß³ï³ÏÁ »ñÏÝùÇ ï³ÏÇó çÝç»É áõ å³ï»ñ³½Ù»É ³½·Çó-³½· ºÈÆò; ľ.15-16 8. ºÑáí³Ý ѵñ۳ݻñÇÝ ù³ñá½áõÙ ¿ ÃßݳÙáõÃÛáõÝ, áË ¨ íñ»Å Âàôàò ƺ;16-18 9. ºðÎðàð¸ úðÆܲò ÄÂ;1-3 “ºñµáñ ùá ºÑáí³Û ²ëïáõ³ÍÁ µÝ³çÇÝç ³Ý» ³ÛÝ ³½·»ñÇÝ, áñáÝó »ñÏÇñÁ ù»½ ¿ ï³ÉÇë ¨ ¹áõ Ýáñ³Ýó ùß»ë ¨ Ýáñ³Ýó ù³Õ³ùÝ»ñáõÙÝ áõ ïÝ»ñáõÙÁ µÝ³Ïí»ë….áñå»ë½Ç ³Ù»Ý Ù³ñ¹³ëå³Ý ³ÛÝï»Õ ÷³ËãÇ”: 10. ºðÎðàð¸ úðÆܲò ÆÀ;53,-ºÑáí³Ý` ¿· çÑáõ¹Ý»ñÇÝ,-§ºñµ Ý»ÕáõÃÛ³Ý Ù»ç ÏÁÝ·Ý»ë` ùá áñáí³ÛÝÇ åïáõÕÁ Ïáõï»ë¦: 11. ¸³íÇÃÁ ϻݳÏóáõÙ ¿ Çñ »Õµ³Ûñ ÐáíݳóÝÇ Ñ»ï ´ ²¶²ìàð²ò ´; ².26-27 12. ² ²¶²ìàð²ò ĺ;3 æÑáõ¹³Ï³Ý ê³µ³ûíà ²ëïí³ÍÁ DZÝã ¹³Å³ÝáõÃÛáõÝ ¿ ù³ñá½áõÙ »ñ»Ë³Ý»ñÇÝ,-§ÐÇÙ³ ·Ý³ áõ ²Ù³Õ»ÏÇÝ ½³ñÏ ¨ Ýáñ³ µáÉáñ áõÝ»ó³ÍÁ

- 431 -

ÝÁ½áí»ó»ù ¨ Ýáñ³Ý ãËݳۻë. ¨ Ù»éóÝ»ë Ù³ñ¹Çó ÙÇÝã»õ ÏÇÝÁ, »ñ»Ë³ÛÇó ÙÇÝã»õ ϳÃݳϻñÁ, ³ñç³éÇó ÙÇÝã»õ áã˳ñÁ, ¨ áõÕïÇó ÙÇÝã»õ ¿ßÁ¦: 13. ² ²¶²ìàð²ò ĺ;24-28,-æÑáõ¹Ý»ñÇ ³é³çÇÝ Ã³·³íáñ ê³íáõÕÇÝ ·³Ñ³íÇÅÇÝ ÙÇÙdzÛÝ ²Ù³Õ»Ï³óÇÝ»ñÇÝ áõ Ýñ³Ýó ó·³íáñ ²·³·ÇÝ ãí»ñ³óÝ»Éáõ å³ï׳éáí: 14. ² ²¶²ìàð²ò ƾ;8-9,-§ºí ¸³íÇÃÁ …²Ù³Õ»Ï³óÇÝ»ñÇ íñ³ ѳñÓ³Ïí»ó³í, áñáíÑ»ï»õ Ýñ³Ýù í³Õáõó Ç í»ñ µÝ³ÏíáõÙ ¿ÇÝ ³ÛÝ »ñÏñáõÙÁ. êáõñÇó ÙÇÝã»õ º·ÇåïáëÇ »ñÏÇñÁ: ºì ¸³íÇÃÝ …Ù³ñ¹ ϳ٠ÏÇÝ ãÃáÕ»ó¦: (²Ñ³ û ÇÝãáõ ¿ ¸³íÇÃÁ çÑáõ¹Ý»ñÇ Ñáï³ÛÇÝ ÑÇÙݳù³ñÁ): 15. ê³Ý³ë³ñÝ áõ ´³Õ¹³ë³ñÁ ëå³ÝáõÙ »Ý Çñ»Ýó ó·³íáñ ÑáñÁ` ê»Ý»ù»ñÇÙÇÝ áõ ¹³éÝáõ٠ѵñÛ³Ï³Ý Ñ»ñáë ¸ ²¶²ìàð²ò ÄÂ.36-37 16. Æñ³ÝÇ ²ñï³ùë»ñùë ß³ÑÇ ÑµñÛ³ ÏÇÝ ºëûñÁ ëå³Ý»É ¿ ï³ÉÇë 75.000 å³ñëÏ³Ñ³Û ºêºð À.15-17 17. λݳó ·ñùÇóÁ å»ïù ¿ çÝçí»Ý ¸³íÇÃÇ ÃßݳÙÇÝ»ñÁ ê²ÔØàê ÎÂ.23-28 18. Æñ»Ýù å»ïù ¿ ïÇñ³å»ï»Ý ÍáíÇó-Íáí áõ Ùݳó³ÍÁ Ýñ³Ýó ³é³ç å»ïù ¿ ËáݳñÑí»Ý, ÇëÏ ÃßݳÙÇÝ»ñÁ ÷áßÇ Éǽ»Ý ê²ÔØàê д.8-11 19. ¸³íÇÃÁ` ºÑáí³ÛÇÝ,-§Â³÷Çñ ùá µ³ñÏáõÃÛáõÝÁ ³ÛÝ ³½·»ñÇ íñ³` áíù»ñ ù»½ ã»Ý ׳ݳãáõÙ, ÃáÕ Ñ»Ã³ÝáëÝ»ñÇ Ù»ç Ù»ñ ³ãùÇ ³é³çÇÝ Ã³÷íÇ ³ñÛ³Ý íñ»ÅÁ, ÃáÕ ·»ñÇÝ»ñÇ Ñ³é³ã³ÝùÁ ùá ³é³çÁ ÙïÝ»…¦ ê²ÔØàê ÐÂ.6-12 20. §²Ù³Õ»Ï áõ î³íñáëÇ µÝ³ÏÇãÝ»ñÇÝ…áñ Ýñ³Ýù ë³ïÏ»óÇÝ, ³Õµ ¹³é³Ý…¹³éóñáõ ÷áßÇ…ÇÝãå»ë Ïñ³ÏÝ ¿ ³ÛñáõÙ ³Ýï³éÁ¦ ê²ÔØàê Ò¶.7-15 21. еñ۳ݻñÁ Ù³ñ¹³Ï»ñ »Ý »Õ»É áõ ųÝï³Ëïáí ï³é³å»É ê²ÔØàê Ö¼.28 22. ¸³íÇÃÁ ¹ÇÙáõÙ ¿ ºÑáí³ÛÇÝ áñå»ë½Ç Çñ ÃßݳÙÇÝ»ñÇÝ ³Ù»Ý³³Ýï³Ý»ÉÇ íÇ׳ÏÇÝ ³ñųݳóÝÇ áõ Ýñ³Ýó ½³í³ÏÝ»ñÇÝ ë³ïϳóÝÇ, çÝçÇ »ñÏñÇóÁ Ýñ³Ýó ÑÇß³ï³ÏÁ ê²ÔØàê Ö 6-16 23. ê²ÔØàê ÖÄ 1-7 ¸³íÃÇ áñ¹ÇÝ î»ñ ¿ ¨ ѳíÇï»Ý³Ï³Ý ù³Ñ³Ý³ ÃßݳÙÇÝ»ñÇ Ù»ç 24. ê²ÔØàê Ö¶º.1-8 å³ïÙáõÙ ¿` ë³ï³Ý³ÛÇ ¿ñ³Ý §Ñ»Ã³ÝáëÝ»ñÁ µ»ñ³Ý áõÝ»Ý µ³Ûó ã»Ý Ëáë³, …Ó»éù»ñ áõÝ»Ý µ³Ûó ã»Ý ßáß³÷áõÙ ¨ ¹³ î»ñÝ ¿ ³ÝáõÙ¦ 25. ê²ÔØàê ÖÄÀ гíÇïÛ³Ý ¿ îÇñáç áÕáñÙáõÃÛáõÝÁ, É³í ¿ îÇñáçÁ Ûáõë³É, ù³Ý Ù³ñ¹Ï³Ýó ³å³íÇÝ»É 26. ²è²Î²ò Æ´;6-7,-§ÎñÃÇñ »ñ»Ë³ÛÇÝ Çñ ׳ݳå³ñÑÇÝ Ñ³Ù»Ù³ï, áñ Í»ñ³ó³Í ¿É` ãÇ Ñ»é³Ý³É Ýáñ³ÝÇó: гñáõëïÁ ³Õù³ïÝ»ñÇÝ ÏïÇñ¿ ¨ ÷áË ³éÝáÕÁ ͳé³Û ÏÉÇÝÇ ÷áË ïíáÕÇݦ: 27. ºê²ÚƲ Ķ, ĸ ê³ï³Ý³ÛÇ ¿ñ³ÛáõÙ` ÙÇÝã»õ 2012Ã, ѵñ۳ݻñÁ å»ïù ¿ »ñÏÇñÝ ³í»ñ³Ï ³Ý»Ý…§áõ Ýáñ³Ýó Ù³ÝáõÏÝ»ñÁ åÇïÇ ç³ñ¹í»Ý Çñ»Ýó ³ãùÇ ³é³çÇ݅ݳ »ñµ»ù 㿠߻ݳݳÉáõ...¦ 28. ºê²ÚƲ ζ.6 ÆÝã ¹³Å³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñ å»ïù ¿ ϳï³ñ»É ³½·»ñÇ Ñ»ï §..»ë Ýáñ³Ýó ³ñÛáõÝÁ Çç»óñÇ ·»ïÇÝÁ..¦ 29. ºðºØƲ ̲.24-30 ´³µ»ÉáÝÁ å»ïù ¿ ³í»ñíÇ §..ºñÏÇñÁ å»ïù ¿ ¹áÕ³ ¨ Ý»ÕáõÃÛáõÝ ù³ß»..¦ 30. ºê²ÚƲ Î;1-6,-§î»ñÁ Çñ ÅáÕáíñ¹Ç Û³íÇï»Ý³Ï³Ý ÉáÛëÝ ¿: …ºì ³ÕçÇÏÝ»ñ¹ µ³½áõÏÝ»ñÇ Ù»ç »Ý ·ñÏáõ³Í…áñáíÑ»ï»õ ¹»åÇ ù»½ åÇïÇ ¹ÇÙ» ÍáíÇ ³é³ïáõÃÛáõÝÁ ¨ ³½·»ñÇ Ñ³ñëïáõÃÛáõÝÁ åÇïÇ ·³Û ù»½ Ùáï¦: 31. ºê²ÚƲ Î;12-16,-§àñáíÑ»ï»õ ³ÛÝ ³½·Á ¨ ³ÛÝ Ã³·³íáñáõÃÛáõÝÁ, áñ ù»½ ãÇ Í³é³ÛÇÉ` åÇïÇ ÷ã³Ý³Û…ù³Ý¹áõÇÝ: ºì ù»½ åÇïÇ Ïáã»Ý îÇñáç ù³Õ³ù, Æëñ³Û»ÉÇ ëáõñµ êÇáÝÁ: ºë ù»½ ßÇÝ»É »Ù Û³íÇï»Ý³Ï³Ý ÷³éù, áõñ³ËáõÃÛáõÝ ³½·Çó ³½·: ºì åÇïÇ ³½·»ñÇ Ï³ÃÁ ÍÍ»ë ¨ ó·³íáñÝ»ñÇ ëïÇÝùÝ »ë ÍÍ»Éáõ…¦: 32. ºê²ÚƲ β;6-9,-§ºì ¹áõù ïÇñáç ù³Ñ³Ý³Ý»ñÁ åÇïÇ ÏáãíÇù, Ù»ñ “²ëïáõÍáÛ å³ßïáÝ۳ݻñÝ” »Ý ³ë»Éáõ Ó»½, ³½·»ñÇ Ñ³ñëïáõÃÛáõÝÁ åÇïÇ áõï»ù ¨ Ýáñ³Ýó ÷³éùáíÁ å³Ýͳù… ´áÉáñ Ýáñ³Ýó ï»ëÝáÕÝ»ñÁ åÇïÇ ·Çï»Ý³Ý û Ýáñ³Ýó îÇñáç ûñÑÝ³Í ë»ñáõÝ¹Ý »Ý¦: 33. º¼ºÎÆ¾È Æ;45-47,-§ÐÛáõëÇëÇó ѳñ³í ³Ýï³éÝ»ñÁ ÑñÏǽ»É¦: 34. ¼²ø²ðƲ IJ;1-3,-§Îñ³ÏÁ ɳ÷» ùá »Õ»õÝÇÝ»ñÁ…¦

- 432 -

35. ÐÇëáõë ³ëáõÙ ¿,-§ØÇ Ï³ñÍ»ù »ñÏñÇ íñ³ ˳ճÕáõÃÛáõÝ åÇïÇ µ»ñ»Ù` ³ÛÉ ëáõñ …سñ¹áõ ÃßݳÙÇÝ»ñÁ Çñ ÁÝï³ÝÇùÁ åÇïÇ ÁɳÝ..¦ زîÂ. Ä:34 36. êÇáÝ ÑÙáõïÝ»ñÇ ³õӳݳ·ñáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ ëå³éÝáõÙ »Ý Ù»ïñáÝáñÁ ïñ³ù³óÝ»É, ãÇÝ³Ï³Ý áõ ׳åáÝ³Ï³Ý Ãݹ³ÝáÃÝ»ñáí éÙµ³ÏáÍ»É 37. γï»Ë»½Çëáí ù³ñá½áõÙ »Ý åáéÝÏáõÃÛáõÝ áõ ³Ûɳë»éáõÃÛáõÝ ï³ñ³Í»É 38. ºô ÁÝñѳÝñ³å»ë ë³ï³Ý³Û³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛ³Ý ÑÇÙÝ³Ï³Ý Ýå³ï³ÏÁ` §..²Ù»Ý áí áñ ·ïÝáõÇ` åÇïÇ ËáóáõÇ, áõ ³Ù»Ý áí áñ µéÝáõÇ` ëñáí åÇïÇ ÁÝÏÝÇ: àô Çñ»Ýó ³ãùÇ ³é³çÇÝ, Ýáñ³Ýó ïÝ»ñÁ åÇïÇ ÏáÕáåïáõÇÝ ¨ Ýáñ³Ýó ϳݳÛùÇ åÇïÇ åÕÍáõÇÝ: ²Ñ³ »ë í»ñ ϒϳóݻ٠Ýáñ³Ýó í»ñ³Û سñ³ó ³½·Á, áñáÝù ³ñͳÃÁ ÙÇ µ³Ý ã»Ý ѳٳñáõÙ, ¨ áëÏÇÝ ã»Ý ѳí³ÝáõÙ: ºô ³Õ»ÕÝ»ñÁ »ñÇï³ë³ñ¹Ý»ñÇÝ »Ý ËáóáõÙ, ¨ áñáí³ÛÝÇ åïáõÕÇÝ ã»Ý áÕáñÙáõÙ, ¨ »ñ»Ë³Ý»ñÇÝ ã»Ý ËݳÛáõÙ Ýáñ³Ýó ³ãùÁ¦,ºê²ÚƲ Ķ.15-18: ²Ñ³ û DZÝã ¹³Å³ÝáõÃÛáõÝ ¿ ù³ñá½áõÙ çÑáõ¹Ý»ñÇÝ Ù»ñ ѳݹ»å ºÑáí³Ý` ÙÇÙdzÛÝ ³ÛÝ å³ï׳éáí, áñ ÷áÕ³å³ßï ã»Ýù: гÛáó ³é³ù»ÉáõÃÛáõÝÁ ³ëáõÙ ¿, áñ ã³ñÁ ß³ÑÇ á·áí ïá·áñí³ÍÝ ¿, ÇëÏ çÑáõ¹Á ÉÇÝ»Éáí ѳݹ»ñÓ ³Û¹åÇëÇÝ ¨ ë³ï³Ý³ÛÇ ¿ñ³ÛÇ Ñ»ñáëÁ, ѳë³í Áݹ³Ù»ÝÁ ÙÇ Ñ½áñáõÃÛ³Ý` ÷áÕÇ: ºí »Ã» ³Û¹ ÷áÕÁ ãùíáõÙ ¿` ãùíáõÙ ¿ ݳ»õ ë³ï³Ý³Ý: ÆëÏ Ã» ÇÝãå»ë Ïϳï³ñíÇ ³Û¹ ·áñÍÁÝóóÁ` ·ÇïÇ ÙÇÙdzÛÝ Ü³` ²ñ³ñÇãÁ: ºí Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³ÝÁ Ïѳí³ëïdzóíÇ, ϳå³óáõóíÇ, áñ ÝÛáõóϳ’ÝÁ ãÇ, áñ å»ïù ¿ ÉÇÝÇ Çñ ·»ñ³·áõÛÝ Ýå³ï³ÏÁ, ѳϳé³Ï ¹»åùáõÙ Ïãùí»Ý µ³ñáÛ³Ï³Ý ³ñÅ»ùÝ»ñÁ` ºñÏÇñ ÙáÉáñ³ÏÇ íñ³ Ù³ñ¹áõ ³é³ù»ÉáõÃÛ³Ý ÇÙ³ëïÁ, ·áÛ³ï»õ»ÉáÁ Ïí»ñ³ÍíÇ Áݹ³Ù»ÝÁ Ù»ÏÁ ÙÛáõëÇÝ Ë³µ»Éáõ ¿áõÃÛ³Ý: ²Ñ³ û ÇÝãÝ ¿ñ Ýå³ï³ÏÁ ³Û¹ ³Ñ³íáñ ¹³Å³ÝáõÃÛ³Ý` ë³ï³Ý³Û³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛ³Ý: àô ³Ûëù³ÝÇó Ñ»ïá` µ³½Ù³ÃÇí »ñÏñÝ»ñáõÙ ´ÇµÉÇ³Ý Ñ³ñÛáõñ³íáñ ÙÇÉÇáÝÝ»ñáí ïåáõÙ »Ý, “г½³ñ³ÙÛ³ÏÇ å³Ûù³ñ” ³Ýí³Ý ï³Ï ùñ»³Ï³Ý ·áñÍ Ñ³ñáõó»Éáõ ÷á˳ñ»Ý` ѳϳë»ÙÇïǽ٠³Ýí³Ý ï³Ï ³Ûë ϻݹ³ÝÇÝ»ñÇÝ ³ÝÓ»éÝ»ÙË»ÉÇáõÃÛ³Ý ûñ»ÝùÝ»ñ »Ý ·ñáõÙ` ³Ý·³Ù ¹ñ³Ý ÙÇç³½·³ÛÇÝ ëï³ïáõë ϳñ·áõÙ: ÜÙ³Ý í³Ûñ³·Ý»ñÁ ³å³ëï³ñ³Ý Ù³ñ¹ÏáõÃÛáõÝÇó ã·ïÝ»Éáõ ÷á˳ñ»Ý ` å³ïëå³ñ³ÝÝ»ñÇ »Ý ³ñųݳó»É: ²Ûë ³Ù»ÝÇó Ñ»ïá »ë ϳë»Ù, áñ гÛáó áÕµÇ Ó³ÛÝÇÝ 1700 ï³ñÇ ¿ ³ÝÁÝ¹Ù»ç ³Ï³Ý³ï»ë »Õ³Ý ïÇ»½»ñùÇ ³Ý·³Ù ³Ù»Ý³Ñ»éáõ ÙáÉáñ³ÏÝ»ñÁ: гÛáó ³ÝóÛ³Éáó Ñá·ÇÝ»ñÁ, ۳óճÝáí Ãñ³ïٳٵ ÉáõÛëÁ ï»ë³Í Ù³ÝáõÏÝ»ñÇ Ñá·ÇÝ»ñÁ, ëáí³Ù³Ñ áõ ï³Ýç³Ù³Ñ »Õ³Í ³ÝÙ»Õ ½áÑ»ñÇ Ñá·ÇÝ»ñÁ ·Çß»ñ áõ ½ûñ ÙáÉáñÛ³É åïïíáõÙ »Ý Ù»ñ ßáõñçÁ áõ Ýñ³Ýù ºñÏݳÛÇÝ ²ñù³ÛáõÃÛ³Ý Ñ³Ý·ëïÇÝ ã»Ý ³ñųݳݳ` ù³ÝÇ ¹»é áëáÕÇ Ýáñ³ÍÇÝÁ ûñáñáóÇ Ù»ç, Ýáñ³åë³ÏÁ ѳñë³ÝÛ³ó ѳݹ»ëÇÝ, ë³ïϳÍÝ ¿É ·»ñ»½Ù³ÝáõÙ ã»Ý Ëáßï³Ý·í»É: ²Û¹ ÝáõÛÝ ´ÇµÉdzÝ, ÇÝãÁ ѳݹÇë³ÝáõÙ ¿ çÑáõ¹Ç ûñ»ÝùÝ áõ Íñ³·ÇñÁ` ³Ûëå»ë ¿ µÝáõó·ñáõÙ ã³ñÇ í»ñçÁ` ê²ÔØàê Ⱦ;29,-§²ñ¹³ñÝ»ñÁ »ñÏÇñÁ Ïųé³Ý·»Ý ¨ Û³íÇï»³Ý ÏµÝ³ÏáõÇÝ Ýáñ³ÝáõÙ: ²ñ¹³ñÇ µ»ñ³ÝÁ ÇÙ³ëïáõÃÛáõÝ ¿ ËáëáõÙ ¨ Ýáñ³ É»½áõÝ Çñ³íáõÝù ¿ ½ñáõóáõÙ: Æñ ²ëïÍáõ ûñ»ÝùÝ Çñ ëñïáõÙÝ ¿, Ýáñ³ ù³ÛÉ»ñÁ ã»Ý ï³ï³ÝíÇɦ: ²Ñ³` ë³ ¿ ÉÇÝ»Éáõ ÇëÏ³Ï³Ý íñ»ÅÁ: äñÇÙÇïÇí çÑáõ¹Ý»ñÁ áïݳӷáõÃÛáõÝ »Ý ³ß˳ñÑÇ ³Ù»Ý³ï³Õ³Ý¹³íáñ ³½·Ç ѳݹ»å: ºÃ» ³Ý·³Ù Ñݳ·áõÛÝ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ` áñÇó ³Û¹ù³Ý ëñï»é³Ý¹áõÃÛ³Ùµ áõ½áõÙ »Ý ½³ïí»É çÑáõ¹Ý»ñÁ, ³ñ¹Ç ³Ù»Ý³Å³Ù³Ý³Ï³ÏÇó ½»Ýù»ñÇ Ñ»ÕÇݳÏÝ»ñÝ ¿É »Ý гۻñÁ: ØÇÏáÛ³ÝÇ ÏáñͳÝÇãÝ»ñÁ, ²ÉÇ˳ÝÛ³ÝÝ»ñÇ É³½»ñÁ, ÊêÐØ ùÇÙÇ³Ï³Ý ¨ µÇáÉá·Ç³Ï³Ý ½»Ýù»ñÁ ÙÇ ÏáÕÙ ÃáÕ³Í, ³ïáÙ³ÛÇÝ ¨ ÙÇçáõϳÛÇÝ ½»Ýù»ñÁ ¨ ²ØÜ-áõÙ ¨ êáí»ïáõÙ ëï³ó»É »Ý ÑÇÙݳϳÝáõ٠гۻñÁ: ²ØÜ-áõÙ ¸. îáÙµáõÉÛ³ÝÁ ¨ ú. êÉ»åÛ³ÝÁ (àôñ³ÝÇ Ñ³ñëï³óÙ³Ý Ï»ÝïñáݳËáõÛ½ ë³ñùÇ Ñ³Ûïݳ·áñÍáÕÁ), ². ´áÛ³çÛ³ÝÁ (éáõÙµÇ å³ñáõñ×Ç Ñ³Ûïݳ·áñÍáÕÁ), è. ê³ñáÛ³ÝÁ (ѳÛïݳ·áñÍ»É ¿ å³ÛÃÛáõÝÇó Ñ»ïá ׳鳷³ÛÃáõÙÇó å³ßïå³Ýí»Éáõ ÙÇçáóÝ»ñÁ), ². ܳñ·Ç½Û³ÝÁ (éÙµ³ÏáÍÇãÇ Ù»ç éáõÙµÁ ï»Õ³¹ñ»Éáõ ë˻ٳÛÇ Ñ»ÕÇݳÏÁ), ¶ ¸³·ÉÛ³ÝÁ (ë»÷³Ï³Ý Ó»éù»ñáí ¿ Ùṻɳíáñ»É ÙÇçáõÏÁ éáõÙµÇ Ù»ç) ëï³ó³Ý ³é³çÇÝ ³ïáÙ³ÛÇÝ éáõÙµÁ: ÆëÏ êáí»ïáõÙ` ǵñ §Îáõñã³ïáíÝ áõ ê³Ë³ñáíÝ »Ý ѳÛïݳ·áñÍ»É ³ïáÙ³ÛÇÝ áõ ÙÇçáõϳÛÇÝ ½»Ýù»ñÁ¦ ùáÕÇ ï³Ï ÙÇÝã»õ í»ñç»ñë

- 433 -

µ³ó³ñӳϳå»ë ÙdzÛÝ ÙÇ Ð³ÛÇ ³ÝáõÝ ¿ñ ÑÝãáõÙ` úÝÇÏÛ³ÝÇÝÁ, ³ÛÝ ¿É áñå»ë »ññáñ¹, ãáñáñ¹ ¹»ÙùÇ: Æñ³Ï³ÝáõÙ ³ïáÙ³ÛÇÝ, çñ³ÍݳÛÇÝ éáõÙµ»ñÇ ¨ 黳ÏïÇí í³é»ÉÇùÇ ëï»ÕÍáÕÁ êáí»ïÇ ³Ù»Ý³·³ÕïÝÇ ³ÝÓݳíáñáõÃÛáõÝÝ ¿` ÞãáÉÏÇÝ ÎÇñÇÉ Æí³ÝáíÇãÝ ¿, غî²øêÚ²Ü ÎÆð²Îàê ÐàìвÜܺêÆ ÇëÏ³Ï³Ý ³ÝáõÝ ³½·³ÝáõÝáí É»·»Ý¹³ñ вÚÀ, ¨ ²ñ½³Ù³ë 16-áõÙ ³é³çÇÝ éáõÙµÁ ³ÝÓ³Ùµ ³Ýí³Ý»É ¿ è¸ê-1 (Россия Делает Сама): 1955 Ã. Îñ»ÙÉÁ Ýñ³Ý ï»Õ³÷áËáõÙ ¿ â»ÉÛ³µÇÝëÏ 70 ÙÇçáõϳÛÇÝ Ï»ÝïñáÝ, ÙÇçáõϳÛÇÝ ½»ÝùÇ ÷áñÓ³ñÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ѳçáÕáõÃÛ³Ùµ ³í³ñï»Éáõó Ñ»ïá 1960 Ã. ³éáÕçáõÃÛ³Ý å³ï׳éáí ÃáÕÝáõÙ ¿ å³ßïáÝÁ` í»ñ³¹³éÝáõÙ ØáëÏí³: êáóÇ³É³Ï³Ý ³ß˳ï³ÝùÇ »é³ÏÇ Ñ»ñáë (1949Ã., 1951Ã., 1953Ã, »é³ÏÇ Ñ»ñáë ³é³çÇÝ ÑÝ·Û³ÏÇ ÃíáõÙ), È»ÝÇÝÛ³Ý Ùñó³Ý³ÏÇ ¹³÷Ý»ÏÇñ (1958 Ã.), å»ï³Ï³Ý Ùñó³Ý³ÏÇ ¹³÷Ý»ÏÇñ (1943Ã., 1949 Ã., 1951 Ã., 1954 Ã.), å³ñ·»õ³ïñí»É ¿ È»ÝÇÝÇ ãáñë, γñÙÇñ ¸ñáßÇ, γñÙÇñ ²ëïÕÇ ßù³Ýß³ÝÝ»ñáí: Üñ³ Ùáï ³Ù»Ý³å³ï³ë˳ݳïáõ å³ßïáÝÇÝ ¿ñ` ²ñ½³Ù³ë-16 ϳéáõóí³ÍùáõÙ ³ïáÙ³ÛÇÝ éáõÙµÇ ³íïáÙ³ïÇϳÛÇ Ñ³Ù³Ï³ñ·Ç Ùß³ÏÙ³Ý Õ»Ï³í³ñÁ` ëáódzÉÇëï³Ï³Ý ³ß˳ï³ÝùÇ ÏñÏݳÏÇ Ñ»ñáë, È»ÝÇÝÇ 4 ßù³Ýß³ÝÇ ¹³÷Ý»ÏÇñ, È»ÝÇÝÛ³Ý ¨ å»ï³Ï³Ý 5 Ùñó³Ý³ÏÝ»ñÇ ¹³÷Ý»ÏÇñ, ϳñÙÇñ ¹ñáßÇ ßù³Ý߳ݳÏÇñ` ê³Ùí»É ¶ñÇ·áñÇ øáã³ñÛ³ÝóÁ: ²ñ¹Ç ³Ù»Ý³Ñ½áñ é³½Ù³Ï³Ý ëÇëï»Ù³Ý` ïÇ»½»ñ³Ï³Ý ÙÇçáõϳÛÇÝÁ, ¨ êáí»ïáõÙ (ÑÇÙ³ èáõëdzÛáõÙ), ¨ ²ØÜ-áõÙ ëï»ÕÍí»É ¿ гۻñÇ ÏáÕÙÇó` êáí»ïáõÙ ê. øáã³ñÛ³ÝóÇ ¨ ²ØÜ-áõÙ ä. î»ñ-γñ³å»ïÛ³ÝÇ ÏáÕÙÇó: ²Ý¹ñ³ÝÇÏ Ô»õáÝ¹Ç ÆáëÇý۳ݗ ٳϳÝáõÝÁ ²Ý¹ñáÝáí, é³½Ù³Ï³Ý ³ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛ³Ý ³é³çÝáñ¹, ³Ï³¹»ÙÇÏáë, ¿É»Ïïñ³ß³ñÅÇãáí áõÕÕ³ÃÇéÇ ëï»ÕÍáÕÁ, ³é³çÇÝ ç»ñÙáÉáϳóÇáÝ é³¹³ñÇ` ÙÇÝã»õ 8 ÏÙ. ß³é³íÇÕáí ÁÝϳÉٳٵ, ëï»ÕÍáÕÁ, ³é³Ýó ÏáÝï³ÏïÝ»ñÇ ë»ÉëÇÝáí ß³çÅÇãáí ²é³çÇÝ ¿É»ÏïñáÙ»ù»Ý³ÛÇ ëï»ÕÍáÕÁ, ëáó. ³ß˳ï³ÝùÇ Ñ»ñáë 1961Ã., ³é³çÇÝ Ø-3 ٳûٳïÇÏ³Ï³Ý Ù»ù»Ý³ÛÇ ëï»ÕÍáÕ: 1961Ã. ³ß˳ñÑáõÙ ³é³çÇÝ (ïÇ»½»ñ³·Ý³ó ¶³·³ñÇÝ) ìáëïáÏ ïÇ»½»ñ³Ý³íÇ “úñÇáÝ 1” ÏáãíáÕ ¿É»ÏïñáݳÛÇÝ ³íïáÙ³ï ë³ñù³íáñáõÙÁ ¨ ϳåÇ ÙÇçáóÁ å³ïñ³ëïí»É ¿ ºñ»õ³ÝáõÙ: Èáõëݳ·Ý³óÝ»ñÁ ²ØÜ-áõ٠ϳéáõó»É ¿ ². λÙáõñçdzÝÁ, êáí»ïáõÙ` ¸. ʳɳ۹çÛ³ÝÁ: êáí»ïáõÙ Øƶ-»ñÁ ëï»ÕÍ»É ¿ ². ØÇÏáÛ³ÝÁ, ²ØÜ-áõÙ ü²ÜîàØ-Ý»ñÁ` ì. Îáõå³ÉÛ³ÝÁ: ²ß˳ñÑáõÙ ³é³çÇÝ áõÕճѳ۳ó ÃéÇãùÇ é»³ÏïÇí ÇÝùݳÃÇéÝ»ñÇ ÑÇÙݳ¹Çñ ²ñ³Ù ܳ½³ñÇ è³ý³Û»ÉÛ³ÝóÁ, ²Ù»Ý³Ñ½áñ áõÕÕ³ÃÇéÝ»ñÁ êáí»ïáõ٠γåñÇ»ÉÛ³ÝÁ, ²ØÜ-áõÙ ¶³µñÇ»ÉÛ³ÝÁ: è³¹³ñ³--ɳ½»ñ³ÛÇÝ ÏáÙåÉ»ùëÝ»ñÇ (¿É»ÏïñáݳÛÇÝ Ñ³ßíÇã Ù»ù»Ý³Ý»ñÇ ÑÇÙ³Ý íñ³) ¨ Ýñ³Ýó ÏÇñ³éÙ³Ý Ù»Ãá¹ÇϳÛÇ Ó»õ»ñÇ Ñ»ÕÇݳÏÝ»ñÁ` êáí»ïáõÙ ì. ܳ½³ñÛ³ÝÝ ¿, ²ØÜáõÙ ¶. î»ñï»ñÛ³ÝÁ: ÆÝãå»ë ³ÝóÛ³É ¹³ñÇ 40-³Ï³ÝÝ»ñÇÝ, гÛÁ ëï»ÕÍ»ó áõñ³ÝÇ Ñ³ñëï³óÙ³Ý ó»ÝïñÇýáõ·³ÛÇÝ Ù»Ãá¹Á, ³ÛÝå»ë ¿É ³ñ¹Ç áõñ³ÝÇ Ñ³ñëï³óÙ³Ý ³Ù»Ý³Å³Ù³Ý³Ï³ÏÇó Ù»Ãá¹Á` ɳ½»ñ³ÛÇÝ ³½¹»óÙ³Ý »Õ³Ý³Ïáí, Ùdzݷ³ÝÇó 90 ïáÏáë »í ³í»É Ù³ùñáõÃÛ³Ùµ ¨’ ²ØÜáõÙ, ¨’ èáõëdzÛáõ٠ϳï³ñíáõÙ ¿ ØÇù³Û»É Ô³½³ñÛ³ÝÇ ëï»ÕÍ³Í Ù»Ãá¹áí: ²ñ¹Ûáù ÏÝ»ñ»Ý Ù»½ Ù»ñ ݳËÝÇÝ»ñÁ, áñáÝó Ñá·ÇÝ»ñÁ ÁݹÙÇßï Ù»½ Ñ»ï»õáõÙ »Ý, ɳí ÑÇß»ù` ÙáÉáñ»óÝ»É Ï³ñ»ÉÇ ¿ áÕç»ñÇÝ, µ³Ûó áã Ñá·ÇÝ»ñÇÝ, Ýñ³Ýù ³Ù»Ý ÇÝã ï»ëÝáõÙ »Ý ¨ Ýñ³ÝóÇó áãÇÝã ã¿ë óùóÝÇ: ÆÝãå»ë ÏÓ»õ³Ï»ñåÇ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ áõÕ»ÕÁ Ñ»ï»õÛ³É Ñ³Ý·³Ù³ÝùÁ` »ñÏñáõÙ, áñï»Õ ѳñÙ³ñ µÝ³ÏÉÇÙ³Û³Ï³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñ ϳÝ, ѳÝù³ÛÇÝ Ñ³Ý³ÍáÝÝ»ñ ϳÝ, ¿Ý»ñ·áÙÇçáóÝ»ñ ϳÝ, µ»ñù³ïáõ ÑáÕÁ µ³í³ñ³ñ ù³Ý³ÏáõÃÛ³Ùµ ϳ, µáÉáñ ³ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ å³ÛÙ³ÝÝ»ñÁ ϳÛÇÝ ¨ ϳÝ, ³éáÕç ¨ ·Çï³ÏÇó ³ß˳ï³Ýù³ÛÇÝ é»ëáõñëÝ»ñÁ ϳÝ` µ³Ûó ã»Ý ³ß˳ïáõÙ: سñ¹ÏáõÃÛ³Ý ·»ñÝå³ï³ÏÁ ïíÛ³É å»ï³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ó»õÇ å³Ñå³ÝáõÃÛáõÝÁ ãÇ, ³é³í»É»õë ïíÛ³É Ï³é³í³ñáõÃÛ³ÝÁ: ²ÛÝ ³½·³ÛÇÝ ëϽµáõÝùÝ»ñÇ å³Ñå³ÝáõÙÝ ¿: ºÃ» áñ»õ¿ å»ïáõÃÛáõÝ ÏïñáõÙ ¿ Çñ ÅáÕáíñ¹ÇÝ ³ñï³ùÇÝ ³ß˳ñÑÇ ÇÝýáñÙ³ódzݻñÇó, ³å³ ¹ñ³ Ýå³ï³ÏÁ ѳٻٳïí»É ãó³ÝϳݳÉáõ Ù»ç ¿: سñ¹Çù ³ÛÝ å³ÑÇÝ »Ý å³ïñ³ëï ½áѳµ»ñ»Éáõ, »ñµ Ýñ³Ýù ѳçáÕáõÃÛáõÝ »Ý ëå³ëáõÙ,

- 434 -

µ³Ûó áã ³ÛÝ å³ÑÇÝ, »ñµ ³Û¹ ½áÑ»ñÇ ³ÝÝå³ï³Ï³ÛÝáõÃÛáõÝÁ ³ÏÝѳÛï ¿: ä³ïÙáõÃÛ³Ý ÁÝóóùáõÙ áã ÙÇ å»ïáõÃÛáõÝ ãÇ Ï³éáõóí»É Ë³Õ³Õ ïÝï»ë³Ï³Ý ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý ÑÇÙ³Ý íñ³: ºí ó»ÕÁ ¨ ³½·Á ³ÝѳïÝ»ñÇ ÙdzëÝáõÃÛáõÝ »Ý, µ³Ûó ³ÝѳïÇ ¹»ñÁ ¨ ³é³çÁÝóóÁ ó»ÕÇ ¨ ³½·Ç Ù»ç ·ïÝí»Éáí ï³ñµ»ñ ½³ñ·³óáõÙ »Ý ëï³ÝáõÙ: гۻ’ñ, ¹áõù å³ñï³íáñ »ù Ò»ñ ³ÝѳïÝ»ñÇÝ Ñ³ïáõÏ å³Ñå³ÝáÕáõÃÛáõÝ ë³ÑٳݻÉ: г۳ëï³ÝáõÙ ÏáéáõåóÇ³Ý Áݹ³Ù»ÝÁ ßÇñÙ³ ¿ ³é³çÁÝóó Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³ÝÁ ÙáÉáñ»óÝ»Éáõ Ýå³ï³Ïáí, г۳ëï³ÝÁ æÑáõ¹³Ù³ëáÝ³Ï³Ý ³Ýݳ˳¹»å ¨ ³Ýѳí³Ý³Ï³Ý ûÏáõå³óÇáÝ ïÝï»ë³ù³Õ³ù³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ¿ »ÝóñÏí³Í: г۳ëï³ÝáõÙ ãÇ Ï³ï³ñí»É ë»÷³Ï³Ý³ßÝáñÑáõÙ, г۳ëï³ÝáõÙ Çñ³Ï³Ý³óí»É ¿ ³½·³ÛÇÝ ë»÷³Ï³ÝáõÃÛ³Ý çÑáõ¹³Ñáï³ÛݳóáõÙ: г۳ëï³ÝáõÙ ãϳ ³ñï³ùÇÝ ³é»õïáõñ, ϳ áëÏáõ, ѳ½í³·Ûáõï ¨ ·áõݳíáñ Ù»ï³ÕÝ»ñÇ çÑáõ¹³Ñáï³ÛÝ³Ï³Ý Ûáõñ³óáõÙ: г۳ëï³ÝáõÙ ãϳ Ý»ñùÇÝ ³é»õïáõñ, ϳ Ð³Û ³½·Ç ׳ñ³Ñ³ï۳ɳóÙ³Ý ¨ ëï»Õͳ·áñÍáõÙÇó Ù»Ïáõë³óÙ³Ý Íñ³·ñ»ñÇ Çñ³Ï³Ý³óáõÙ: г۳ëï³ÝáõÙ çÑáõ¹Ý»ñÁ ½³íÃ»É »Ý Çß˳ÝáõÃÛáõÝÁ ¨ Çñ»Ýó ÑáïÇ ÙÇçáóáí ϳñáÕ³ÝáõÙ »Ý Çñ³Ï³Ý³óÝ»É ÙÇÙdzÛÝ ëå³ë³ñÏáÕ Í³é³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÁ` ²é»õïáõñ î»Ëëå³ë³ñÏáõÙ ì³ñÓ³ïíáõÃÛáõÝ ¶»Õ»óÏáõÃÛ³Ý ëñ³Ñ æñÇ, ·³½Ç, ½ÇµÇÉÇ Í³é³ÛáõÃÛáõÝ ¾É»Ïïñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý í³×³éù ¾Ý»ñ·áÏÇñÝ»ñÇ í³×³éù ê³Ï³ÛÝ ³Ûë ³Ù»ÝÁ å»ïù ¿ ϳï³ñÇ ÑÇÙݳϳÝáõÙ å»ï³Ï³Ý ëïñáõÏïáõñ³Ý: г۳ëï³ÝáõÙ ãϳ гÛÏ³Ï³Ý Çß˳ÝáõÃÛáõÝ, ϳ êÇáÝ ÑÙáõïÝ»ñÇ ³ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ Ñ³Ù³å³ï³ë˳ÝáÕ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý Ñáí³Ý³íáñáÕ áõÅ--åéáï»Ïódz, áñÇÝ ³Ýßáõßï ÏÑáí³Ý³íáñ»Ý ÙÇç³½·³ÛÇÝ ëÇáÝ³Ï³Ý Ï³éáõÛóÝ»ñÁ: г۳ëï³ÝáõÙ Ð³Û ³½·Ç ÏáÕÙÇó ãÇ Ï³ñáÕ ÉÇÝ»É ÁݹÇÙáõÃÛáõÝ, ϳñáÕ ¿ ÉÇÝ»É ÙÇÙdzÛÝ ³½·³ÛÇÝ ³½³ï³·ñ³Ï³Ý ß³ñÅáõÙ: ²Ûëûñ г۳ëï³ÝáõÙ ¨ ÁݹѳÝñ³å»ë ³ß˳ñÑáõÙ Ù³ñ¹Ï³Ýó ·áÛáõÃÛ³Ý ¨ ëï»Õͳ·áñÍáõÃÛ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñÁ ÑÇÙݳϳÝáõ٠ûɳ¹ñáõÙ »Ý ·áÕ»ñÝ áõ ³í³½³ÏÝ»ñÁ, ÇëÏ ¹³ Çñ Ñ»ñÃÇÝ §ê³ï³Ý³Ï³Ý ÷áñÓáõÃ۳ݦ Çñ³Ï³Ý³óÙ³Ý »½ñ³÷³ÏÇã ÷áõÉÝ ¿, áñÇÝ å»ïù ¿ ѳçáñ¹Ç ³ñ¹»Ý å³ï³ë˳ݳïíáõÃÛ³Ý ÷áõÉÁ` §öáñÓáõÃÛáõÝÁ ·³Éáõ ¿ ݳËûñáù »Ù ³ëáõÙ, µ³Ûó í³Û Ýñ³Ý ³ß˳ñÑ µ»ñáÕÇݦ,- ´ÇµÉdz: §ê²î²Ü²Î²Ü öàðÒàôÂÚàôÜÀ¦ àîܲî²ÎºÈ ¾ вðβìàð: §Ð²ÜÆ Ø²ð¸àô غæÆò ²êîÌà ì²ÊÀ ºì ܲ θ²èܲ àôîàÔ-²ðî²ÂàðàÔ ¾²Î¦,-³ëáõÙ ¿ Ñéã³Ï³íáñ ÷ÇÉÇëá÷³ γÝïÁ: ´³Ûó ãÙáé³Ý³Ýù, áñ Æëñá¿É µ³é³óÇ Ã³ñ·Ù³ÝíáõÙ ¿ §²ð²ðâÆ ¹»Ù å³Ûù³ñ¦: ÆëÏ ³Û¹ ¿áõÃÛ³ÝÁ §ê³ï³Ý³Û³Ï³Ý ÷áñÓáõÃ۳ݦ ßÝáñÑÇí ³í»É³óÝáõÙ ¿ ÙdzÛÝ ³Ù»Ý ÙÇ çÑáõ¹Ç Áݹ³Ù»ÝÁ “÷áÕÇ ùë³Ï” ÉÇÝ»ÉÁ: ¸»ÙáÏñ³ïdzÛÇ ùáÕÇ ï³Ï ϳé³í³ñ»ÉÁ áñå»ë îÆØàÎð²îܺð (í³ï³·áõÛÝÝ»ñ) çÑáõ¹Ý»ñÇÝ µ³ó³ñӳϳå»ë µ³ó³Ñ³Ûï»ó` Ýñ³Ýù µÝáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó ½ñÏí³Í »Ý µáÉáñ ëï»Õͳ·áñÍ ³é³ù»ÉáõÃÛáõÝÝ»ñÇó ¨ Çñ»ÝóÇó Ý»ñϳ۳óÝáõÙ »Ý Ù»Ï ÁݹѳÝáõñ §Î³½Ù³Ï»ñåí³Í ѳÝó³·áñÍáõÃÛáõݦ: §ê³ï³Ý³Û³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛáõÝÁ¦ ïÇ»½»ñ³Ï³Ý ݳ˳ï»ëí³ÍáõÃÛ³Ùµ ³ñѳíÇñù ¿ñ, áñÁ ݳËûñáù ¹³ï³å³ñïí³Í ¿ñ ÇÝùݳµÝ³çÝçٳٵ: §ê³ï³Ý³Û³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛáõÝÁ¦ ³Ýݳ˳¹»å ·»ñµÝ³Ï³Ý ëϽµáõÝù³ÛݳϳÝáõÃÛ³Ùµ ëáëϳÉÇ ÙÇ »ñ»õá»õõÛà ¿, áñÁ áõݻݳÉáõ ¿ ×Çßï ÝáõÛݳÝÙ³Ý ëïñ³ï»·Ç³ÛÇ í³Ë׳Ý: 2128 ï³ñÇÝ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ ³ñÛ³Ý ß³Õ³Ëáí ϳéáõóí³Í ³Ñé»ÉÇ Ñ³Ë׳å³ÏÛ³ ³ÙñáóÝ»ñÁ` ÷áõãÇÏÇó ÑÇÙùÇ íñ³, ³Ýѳí³ï³ÉÇ ¨ ³Ý»ñ»õ³Ï³Û»ÉÇ Ñ³çáÕáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ýÇݳÝë³Ï³Ý µÝ³·³í³éÝ»ñáõÙ ·áÕáõÃÛ³Ý ¨ ³Ý³é³ÏáõÃÛ³Ý Ñ³ßíÇÝ` ù³Õ³ù³ÏÇññà ³½·»ñÇ Ñ³Ý¹áõñÅáճϳÝáõÃÛ³Ý ÑÇÙùÇ íñ³, ·»ñϳñ× Å³Ù³Ý³Ï³ÙÇçáóáõÙ áñå»ë »ñ»õáõÛà í»-

- 435 -

ñ³Ý³Éáõ »Ý: лïù»ñÁ, û áñ ³½·Ç íñ³ ÇÝã Ñ»ï»õ³ÝùÝ»ñ »Ý ÃáÕÝ»Éáõ ³Û¹ í»ñ³óÙ³Ý åñáó»ëÁ, »ñϳñ ÏÑÇßíÇ` ë³ ¿ ËݹÇñÁ: г½³ñ³ÙÛ³ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛáõÝ ³åñ³Í ³½·»ñÇ Ñ»ï ã³÷Ù³Ý »É³Ý ³ÛÝåÇëÇ í³Ûñ³· ³é³ù»ÉáõÃÛ³Ùµ ·Çß³ïÇãÝ»ñ, ÇÝãåÇëÇù »Ý ÙáÝÕáÉóóñÝ»ñÁ, Ãáõñù-ë»ÉçáõÏÝ»ñÁ, ûëÙ³ÝÝ»ñÁ, ³Õ-ÏáÛáõÝÉáõ, ϳñ³-ÏáÛáõÝÉáõ, ûÕáõ½áõ-ÃáõñùÙ»ÝÝ»ñÁ, áñáÝù áïݳï³Ï»óÇÝ ³Û¹ ѳ½³ñ³ÙÛ³ ù³Õ³ù³ÏñïáõÃÛáõÝÁ, µ³Ûó ãϳñáÕ³ó³Ý í»ñ³óÝ»É, áñáíÑ»ï»õ Çñ»Ýù ³Û¹ ù³Õ³ù³ÏñÃáõÃÛ³ÝÁ ѳٳñÅ»ù áãÇÝã ãϳñáÕ³ó³Ý ëï»ÕÍ»É` ûÏáõ½ ë³ï³Ý³Û³Ï³Ý ÑÇÙù»ñÇ íñ³: ²ÝÑ»ï³ó³Ý, µÝ³çÝçí»óÇÝ ï»Õ³Ñ³Ý ³ñí»óÇÝ ß³ï ÑÇÝ ³½·»ñ, ÑÇÙÝáíÇÝ óÝóí»ó µ³ñá۳ϳÝáõÃÛáõÝÁ: ²Ûëûñ ³ñ¹Ûáù “³¹ñµ»ç³ÝóÇÝ»ñÁ, Ãáõñù»ñÁ, áñáÝù Çñ»Ýó Ñáï³ÝáõÝÁ ã»Ý ÏñáõÙ, Ïå³ï³ëË³Ý»Ý ³ÛÝ Ñ³ñóÇÝ, û áñï»Õ ³ÝÑ»ï³ó³Ý å³ñûõÝ»ñÁ, ³Õí³ÝÝ»ñÁ, ǵ»ñÝ»ñÁ, ³ïñå³ï³Ï³ÝóÇù ¨ ß³ï áõñÇßÝ»ñ ¨ ϳ٠µ³ñÓñ³Ó³ÛÝ Ï³ñï³Ñ³ÛïíDZ ³ñ¹Ûáù çÑáõ¹Á, áñ ÇÝùÁ çÑáõ¹ ¿: àã: ´³Ûó ÇÝãáõ±, å³ñï³íáñ ¿ å³ï³ë˳ݻÉáõ: ²Ûë ³Ù»ÝÇ ·³ÕïÝÇùÁ óùÝí³Í ¿ ÙdzÛÝ ÙÇ ëáëϳÉÇ ÑáïÇ ·³ÕïÝÇ ·áñÍáõÝ»áõÃÛ³Ý Ñ»ïù»ñÇ ï³Ï: Üñ³Ýó Ñ»ï ¿ ϳåÝíáõÙ ³Ûëûñí³ ×·Ý³Å³Ù»ñÝ áõ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ï³Ýç³ÝùÝ»ñÇ ³Õ»ï³ÉÇ ÁÝóóùÝ»ñÁ, ²Ñ³íáñ ¹³ï³ëï³ÝÁ` ù³í³ñ³ÝÝ áõ ²ñÙ³·»¹áÝÁ: ²Ûë ³Ù»ÝÁ ջϳí³ñáÕ ùñÙ»ñÁ` É»íÇïÝ»ñÁ, Çñ»Ýù »Ý ϳÝ˳·áõß³Ï»É ø³í³ñ³ÝÝ áõ ²ñÙ³·»¹áÝÁ, ³Û¹åÇëÇ í³Ë×³Ý ¿É áõݻݳÉáõ ¿ §ê³ï³Ý³Û³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛáõÝÁ¦: ²ÛÅÙ Çñ³Ï³Ý³óíáõÙ ¿ §ê³ï³Ý³Û³Ï³Ý ÷áñÓáõÃ۳ݦ »½ñ³÷³ÏÇã ã³ñ³·áñÍáõÃÛáõÝÁ` ·Éáµ³Éǽ³óÇ³Ý (ѳÙÁݹ³Ýñ³óáõÙ): ê³ èáïßÇÉ¹Û³Ý Íñ³·ñáí ²ß˳ñÑÁ ï³ëÁ Ù³ë»ñÇ µ³Å³Ý»ÉÝ ¿, áñï»Õ å»ïù ¿ ջϳí³ñ»Ý çÑáõ¹Ý»ñÁ, ÇëÏ ³ÙµáÕç ²ß˳ñÑÁª çÑáõ¹³Ï³Ý §¸»ëåáïÁ¦: î³ñíáõÙ »Ý ³ß˳ï³ÝùÝ»ñ Ñáõ¹³Û³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ÑÇÙùÇ íñ³ ϳéáõó»É ѳٳß˳ñѳÛÇÝ Ù»Ï ÏñáÝ: Ìñ³·ÇñÁ Ñ»ï»õÛ³ÉÝ ¿` ù³ÝÇ áñ ß³ï »ñÏñÝ»ñáõÙ µÝÇÏÝ»ñÇ ³Ýí³Ý ï³Ï çÑáõ¹Ý»ñÝ »Ý ջϳí³ñáõÙ, ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇÝ Ñ³ëóÝ»Ý ³ÛÝåÇëÇ ³Ýï³Ý»ÉÇ Çñ³íÇ׳ÏÇ, áñ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÁ ë»÷³Ï³Ý ϳé³í³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇó ÷ñÏí»Éáõ Ýå³ï³Ïáí ÇÝùݳϳ٠¹ÇÙ»Ý çÑáõ¹Ý»ñÇÝ, áñå»ë½Ç í»ñçÇÝÝ»ñë Çñ»Ýó ջϳí³ñ»Ý: âå»ïù ¿ ÉÇÝ»Ý ³½·»ñ ¨ ³½·³ÛÇÝ Ñ³ïϳÝÇßÝ»ñ, µáÉáñÁ å»ïù ¿ ջϳí³ñí»Ý Ù»Ï ûñ»Ýùáí ¨ áõÝ»Ý³Ý Ù»Ï Ñ³í³ï³Ùù: سÝñ³Ù³ëÝ Ï³ñ¹³ó»ù §êÇáÝ ÑÙáõïÝ»ñÇ ³ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ¦: ÐÕµ³ó³Í çÑáõ¹Ý»ñÁ ³Û¹ åéáó»ëÇ Çñ³Ï³Ý³óáõÙÁ µ³ó³ïñáõÙ »Ý Ñ»ï»õÛ³É Ï»ñå` §»Ã» í»ñ»õÇó ÓáõÛÝ ¿ ·³ÉÇë, ÇÝãå»ë ϳñ»ÉÇ ¿ ³ÛÝ ãÁݹáõݻɦ: ²Ûë ³ÝáõÕ»ÕÝ»ñÁ ³ñ¹»Ý Çñ»Ýó ²ëïí³ÍÝ»ñ »Ý ѳٳñáõÙ: ºì Ù³ñ¹Á, áñÁ ѳ½³ñ³ÙÛ³ÏÝ»ñ ß³ñáõÝ³Ï å³Ûù³ñ»É ¿ Áݹ»Ù ã-³ñÇ` ³ñ¹³ñáõÃÛ³Ý ¨ µ³ñá۳ϳÝáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ, ûñ»ÝùÝ»ñ ¿ ϳÝ˳Ùï³Í»É ѳÝó³·áñÍÝ»ñÇÝ å³ïÅ»Éáõ ѳٳñ, ÑÇÙ³ å»ïù ¿ ÇÝùݳϳ٠ÁݹáõÝÇ ³Û¹ ã³ñÇÝ áñå»ë Çñ»Ý ϳé³í³ñáÕ ¨ áõÕÕ»óáõÛó: سñ¹áõ ³ß˳ï³ÝùÝ ¿ Ýñ³ µ³ñûñáõÃÛ³Ý ÑÇÙùÁ: êï³óíáõÙ ¿, »Ã» ϳñáÕ³Ý³ë ³å³óáõó»É, áñ ÏáÕáåáõïÁ ³í»ÉÇ ¹³Å³Ý »ñ»õáõÛà ¿, ù³Ý ³ß˳ï³ÝùÁ, ³å³ Ñݳñ³íáñ ÏÉÇÝÇ ÏáÕáåáõïÁ í»ñ³óÝ»É: ºÃ» ûñ»ÝùÁ ϳ½ÙáÕÝ»ñÁ ÏáÕáåáõïáí »Ý Ñ³ë»É Çñ»Ýó ³ÃáéÝ»ñÇÝ, Ýñ³Ýù Ï·ñ»Ý Çñ»Ýó ·áñÍáõÝ»áõÃÛáõÝÁ ³ñ¹³ñ³óÝáÕ ûñ»ÝùÝ»ñ: ÆëÏ Ñ³ë³ñ³Ï Ù³Ñϳݳóáõ Ù³ñ¹áõ ïñ³Ù³µ³ÝáõÃÛ³Ý Ù»ç ûñ»Ýù ¨ ³ñ¹³ñáõÃÛáõÝ ·³Õ³÷³ñÝ»ñÁ ÁݹѳÝñ³óí³Í »Ý: سñ¹ÏáõÃÛáõÝÁ ¹³ñ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ áõÝ»ó»É ¿ ÙdzÛÝ “²ñ¹³ñ³¹³ïáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝ”, ³Ý³ñ¹³ñ³¹³ïáõÃÛ³Ý Ý³Ë³ñ³ñáõÃÛáõÝ »ñµ»ù ãÇ »Õ»É, ¹³ï³ñ³ÝÝ»ñÁ ݳ˳ï»ëí³Í »Ý ¹³ï»Éáõ ѳÝó³·áñÍÝ»ñÇÝ: æÑáõ¹Ý»ñÁ ѳÝó³·áñÍ áõÕÇÝ»ñáí Ó»éù µ»ñ»Éáí ÑëÏ³Û³Ï³Ý ·áõÙ³ñÝ»ñ, áñå»ë½Ç ßñç³Ýó»Ý ѻﳷ³ å³ï³ë˳ݳïíáõÃÛáõÝÁ` ù³í³ñ³ÝÁ, áñáᯐ »Ý ²ß˳ñÑÁ »ÝóñÏ»Ý Çñ»Ýó` ѳÝó³·áñÍ Çß˳ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇÝ: ¼³ñٳݳÉáõ áãÇÝã ãϳ` Çñ»Ýù áõñÇß áõÕÇ ãáõÝ»Ý, ù³Ý½Ç ·»ñ³½³Ýó ѳëϳÝáõÙ »Ý, áñ ³½·»ñÁ, é³ë³Ý»ñÁ, Ýñ³Ýó áõÝ»ó³Í ³é³ù»ÉáõÃÛáõÝÝ»ñÝ áõ ÍÇë³Ï³ï³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ѳïϳóí³Í »Ý ²ñ³ñãÇ ÏáÕÙÇó ¨ ÙÇÙdzÛÝ ²ñ³ñãÇÝ ¿ ѳïáõÏ ÝÙ³Ý Ñ³ñó»ñÇ ÉáõÍáõÙÁ ¨ áñ Çñ»Ýù Çñ»Ýó “÷áÕÇ ùë³Ï” ¿áõÃÛ³Ùµ ÝÙ³Ý í³ñù³·Íáí ÙdzÛÝ ¨ ÙdzÛÝ ù³í³ñ³ÝÇ å³ÛÙ³ÝÝ»ñÝ »Ý ¹³Å³Ý³óÝáõÙ: гÛÁ, ÃáõñùÁ, ãáõÏã³Ý, ³Ý·ÉdzóÇÝ, ·ÝãáõÝ, çÑáõ¹Á ÝáõÛÝ ûñ»ÝùÝ»ñáí å»ïù ¿ ٻͳݳÝ, ¹³ëïÇñ³Ïí»Ý, ³åñ»Ý, åë³Ïí»Ý, ³ß˳ï»Ý, ëï»Õͳ·áñÍ»Ý, í³ñÓ³ïñí»Ý, ù³íáñ--ë³Ý»ñáõÃÛáõÝ ³Ý»Ý, ÁÝï³ÝÇù ϳ½Ù»Ý, å³Ûù³ñ»Ý ѳÝó³·áñÍáõÃÛ³Ý ¹»Ù, ³é³ùÇÝáõÃÛáõÝ óáõó³µ»ñ»Ý ÝáõÛÝ ûñ»ÝùÝ»ñáí` ³é³í»É ïËÙ³ñáõÃÛáõÝ ÙdzÛÝ çÑáõ¹Ý»ñÁ ÏϳñáճݳÛÇÝ Ï³Ý˳Ùï³Í»É:

- 436 -

²Ñ³ û ºÑáí³Ý ÇÝãå»ë ¿ ³ñï³Ñ³Ûïí»É ѵñ۳ݻñÇ Ù³ëÇÝ ºñ»Ù»³Û Ù³ñ·³ñ»ÛÇ ßáõñûñáí: §Èí³óÇñ ùá ëñïÇó ã³ñÇùÁ, ºñáõë³Õ»Ù, áñå»ë½Ç ÷ñÏí»ë ¹áõ` ÙÇÝã»õ »ñµ å»ïù ¿ ùá Ù»ç µáõÝ ¹Ý»Ý ã³ñ³å³ïÇí Ùïù»ñÁ¦,- ºÑáí³: ºñ»ÙÇ³Û 4:14 §ºì Ïï³ñ³Í»Ù Ýñ³Ýó ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÇ Ù»ç, áñáÝó ã»Ý ÇÙ³ó»É áã Ýñ³Ýù, áã Ýñ³Ýó ѳÛñ»ñÁ, ¨ Ñ»ïù»ñáí ÏáõÕ³ñϻ٠Çñ»Ýó ÃáõñÁ, ÙÇÝã»õ ãÏáïáñ»Ù ¹ñ³Ýó¦,-æÑáõ¹ ²ëïí³Í ê³µ³ûíÃÁ ³ëáõÙ ¿ çÑáõ¹Ý»ñÇ Ù³ëÇÝ: (´ÇµÉdz, ºñ»Ù»³Û 9:16) ²Ûë Ëáëù»ñÁ ·ñ»Éáõ ѳٳñ ºñ»Ù»³ÛÇÝ çÑáõ¹Ý»ñÁ Ýëï»óñ»É »Ý Ï»ÕïÇ ÷áëÇ Ù»ç` ÐÇëáõëÇ ÝÙ³Ý Ù³³ñáõýdzÛÇ »Ý »ÝóñÏ»É: ´³Ûó, ÇÝãù³Ý ¿É ½³ñٳݳÉÇ ãÉÇÝÇ, Ýñ³ Ù³ñ·³ñ»ÛáõÃÛáõÝÁ ÉñÇí Çñ³Ï³Ý³ÝáõÙ »Ý ³é ³Ûëûñ: ÐÇëáõëÁ ³½¹³ñ³ñ»É ¿ ,-§êáõï øñÇëïáë áõ ëáõï Ù³ñ·³ñ»Ý»ñ åÇïÇ »ñ»õ³Ý, ϳï³ñ»Ý Ù»Í Ññ³ßùÝ»ñ` ˳µ»Éáõ ÝáõÛÝÇëÏ ÁÝïñÛ³ÉÇÝ: î»ë»ù, »ë Ó»½ ³ëáõÙ »Ù ųٳݳÏÇó ßáõï: Àëï ÑÝ·³Ù³ïÛ³ÝÇ, ã³ñÁ ÛáÃÁ ï³ñÇ å»ïù ¿ ÇßËÇ: ²Û¹ Å³Ù³Ý³Ï ¿É åÇïÇ ëÏëÇ Ù»Í ÷áñÓáõÃÛáõÝÁ: Þ³ï í³ï ųٳݳÏÝ»ñ »Ý ·³Éáõ ¨ å»ïù ¿ å³ïñ³ëï ÉÇݻɦ: еñ۳ݻñÁ íÇ׳µ³ÝáõÃÛ³Ý ÁÝóóùáõÙ ÐÇëáõëÇÝ ³Ýí³ÝáõÙ »Ý ³ÝûñÇÝ³Ï³Ý ÍÝáõݹ: ÆëÏ ÐÇëáõëÁ Ù»Ïݳµ³ÝáõÙ ¿ å³ï³ë˳ÝÁ Ñ»ï»õÛ³É Ï»ñå` --§ÆëÏ Ýñ³Ýó Ñ»ï Ïå³ï³ÑÇ Ñ³í³ï³ñÇÙ ³ë³óí³ÍùÇ Ñ³Ù³Ó³ÛÝ` ßáõÝÁ í»ñ³¹³éÝáõÙ ¿ Çñ ÷ëËáõÝùÇ Ùáï ¨ ÉáÕ³ó³Í Ëá½Á ·ÝáõÙ ¿ ó»ËÇ Ù»ç å³ñÏ»Éáõ¦,-ä»ïñáë 2:22: Æñ»Ýù »Ý ·ñ»É ²å³Ï³ÉÇåëÇëÁ (Ú³ÛïÝáõÃÛáõÝ), áñ ųٳݳÏÝ»ñÇ í»ñçáõÙ ³½·»ñÁ ÏáñóÝ»Éáõ »Ý ѵñÛ³ÛÇ Ñ³Ý¹»å ѳٵ»ñáõÃÛáõÝÁ áõ ѳßí»Ñ³ñ¹³ñ ï»ëÝ»Ý: Æñ»Ýù »Ý ·ñ»É ²ñÙ³·»¹áÝÁ, áñ ųٳݳÏÝ»ñÇ í»ñçáõÙ ä³Õ»ëïÇÝÇ Ø³·»¹á µÉñÇ ëïáñáïáõÙ ²ñÇÝ»ñÇ Ñ»ï í»ñçÇÝ Ù³ñïÝ ¿ ϳ۳ݳÉáõ: Àëï س۳ݻñÇ §âÇϳ٠´³É³Ù¦ (´³É³Ù Ù³ñ·³ñ»Ç ·Çñù) Ù³ï»Ý³·ñáõÃÛ³Ý 2012Ã. ëå³ëíáõÙ ¿ Ù³·ÝÇë³Ï³Ý µ»õ»éÝ»ñÇ ï»Õ³÷áËáõÃÛáõÝ ¨ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ÇÝùݳ·Çï³ÏóáõÃÛ³Ý ³Ñé»ÉÇ ÷á÷áËáõÃÛáõÝ: 2012Ã. ϳí³ñïíÇ ÑÇÝ·»ñáñ¹ ³ñ»õ³ÛÇÝ óÇÏÉÁ` 1) §²é³çÇÝ ²ñ»õ¦-Á ï»õ»É ¿ 4008 ï³ñÇ ¨ ÷Éáõ½í»ó »ñÏñ³ß³ñÅáí 2) §ºñÏñáñ¹ ²ñ»õ¦-Á ï»õ»É ¿ 4010 ï³ñÇ ¨ í»ñ³ó³í ÷áÃáñÏáí 3) §ºññáñ¹ ²ñ»õ¦-Á ï»õ»É ¿ 4081 ï³ñÇ ¨ ÁÝϳí Ññ³µáõËÇ É³í³ÛÇó 4) §âáñáñ¹ ²ñ»õ¦-Á í»ñ³ó³í çñѻջÕÇó 5) §ÐÇÝ·»ñáñ¹ ²ñ»õ¦-Á ØáÉáñ³ÏÝ»ñÇ ßù»ñÃÇó: ØáÉáñ³ÏÝ»ñÇ ßù»ñÃÁ` ºñÏÇñ, ÚáõåÇï»ñ, سñë, ê³ïáõñÝ ÙáÉáñ³ÏÝ»ñÁ ÏÏ³Ý·Ý»Ý Ù»Ï ·ÍÇ íñ³, ÇëÏ Ù»çï»ÕáõÙ ÏÉÇÝÇ ²ñ»õÁ (Áëï س۳ݻñÇ §²é³çÇÝ ²ñ»õ¦-Á ëÏëí»É ¿ 25-26 ѳ½³ñ ï³ñÇ ³é³ç, ÇÝãÁ Ùdzݷ³Ù³ÛÝ Ñ³Ù³å³ï³ëËáÝáõÙ ¿ Ù»ñ ѳßí³ñÏÝ»ñÇÝ): гٳӳÛÝ êϳݹÇݳíÛ³Ý ÙÇý³Éá·Ç³ÛÇ` 2012-ÇÝ ÑÇÝ ²ëïí³ÍÝ»ñÁ ϽáÑí»Ý ¨ Çñ»Ýó Ñ»ï Ïï³Ý»Ý ·»ñ»½Ù³Ý ³ÙµáÕç Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³ÝÁ: 2019-ÇÝ ºñÏÇñÁ ϵ³ËíÇ ³ëï»ñáÇ¹Ç Ñ»ï:(ÜáõÛÝÁ ÏñÏÝíáõÙ ¿ Æ-ò½ÇÝ` “öá÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ·Çñù” ãÇÝ³Ï³Ý Ñݳ·áõÛÝ ·ñùáõÙ): 2020-ÇÝ Æë³Ñ³Ï ÜÛáõïáÝÁ ѳßí³ñÏ»É ¿ ²ß˳ñÑÇ í»ñçÁ: ºñÏñÇ íǵñ³ódzݻñÁ 20-ñ¹ ¹³ñÇ ëϽµÇÝ »Õ»É »Ý 7-Á Ñ»ñó, ÑÇÙ³` 13 Ñ»ñó: ²·ÝÇ Úá·³ÛÇ áõëÙáõÝùÁ ÝáõÛÝå»ë ϳݷÝáõÙ ¿ 2012-Ç ×³Ï³ï³·ñ³Ï³ÝÇ íñ³: ²ñ»õ»ÉÛ³Ý Î³ÉÇ-Úáõ·³Ý 1999-Ý ÷áËí»ó ê³ïÛ³-Úáõ·³ÛÇ, áñÁ ÝáõÛÝå»ë ËáëáõÙ ¿ Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý 2/3-Ç í³Õ׳ÝÇ Ï³ëÇÝ: NASA-Ý ³ëáõÙ ¿ 2012-ÇÝ ºñÏñÇ Ù³·ÝÇë³Ï³Ý µ»õ»éÝ»ñÁ ï»Õ³÷³Ëí»Éáõ »Ý, ³ïÙáëý»ñ³ÛÇ å³ßïå³Ý³Ï³Ý ß»ñïÁ ÃáõɳݳÉáõ ¿, ׳鳷³ÛÃÙ³Ý Ù³Ï³ñ¹³ÏÁ µ³ñÓñ³Ý³Éáõ ¿: ÐÛáõÝëïáÝÇ Ï»ÝïñáÝÁ ïÇ»½»ñ³Ï³Ý ³ñµ³ÝÛ³ÏÝ»ñÇó ëï³ó»É ¿ ²ñ»õÇ Ù³·ÝÇë³Ï³Ý ÷áÃáñÇÏÝ»ñÇ Ñ½áñáõÃÛ³Ý ÏïñáõÏ áõŷݳóÙ³Ý ³Ñ³½³Ý·: ¸ñ³ Ñ»ï»õ³Ýùáí ϳÛñí»Ý ѽáñ ïñ³ÝëýáñÙ³ïáñÝ»ñÁ: Àëï Ñݳ·áõÛÝ ïíÛ³ÉÝ»ñÇ` ÑÝáõÙ ³Ù»Ý³å³Ûͳé³ï»ëÝ»ñÁ »Õ»É »Ý ˳ɹ»ñÁ` гۻñÁ: гÛÏ³Ï³Ý È»éݳß˳ñÑÇó êÇÙáÝÁ, ¶³ëå³ñÁ, ´³Õ¹³ë³ñÁ ·Ý³óÇÝ ìÇýÉÇ»ÙÛ³Ý ³ëïÕÇ Ñ»ï»õÇó ¨ ·ï³Ý ÐÇëáõëÇ ÍÝÝ¹Û³Ý ÇëÏÁ ï»ÕÁ: η³ ÙÇ Å³Ù³Ý³Ï, »ñµ ѵñ۳ݻñÁ ϳë»Ý, û г۳ëï³ÝáõÙ Çñ»Ýù »Ý ó·³íáñ»É ÃáÕ ãÙáé³Ý³Ý ³ë»É, áñ ³Û¹ ó·³íáñ»Éáõó »ñµ»ÙÝÇ ³ß˳ñÑ³Ï³É Ð³Û³ëï³ÝÇó, ÇÝã ÷ß-

- 437 -

ñ³ÝùÝ»ñ »Ý Ùݳó»É, ³ÛÝ ¿É ÙÇÙdzÛÝ ³Ù»Ý ÙÇ Ð³ÛÇ ³ÝÓÝ³Ï³Ý ßÝáñÑùÇ Ñ³ßíÇÝ: Ø»Ýù ³Ù³ãáõÙ »Ýù, áñ ÝÙ³Ý Ã³·³íáñÝ»ñ »Ýù áõÝ»ó»É: η³ ÙÇ Å³Ù³Ý³Ï, »ñµ ѵñ۳ݻñÁ ϳë»Ý, û г۳ëï³Ýáõ٠ѵñ۳ݻñÝ »Ý Ùáõïù³µ»ñ»É øñÇëïáÝ»áõÃÛáõÝÁ, ÃáÕ ãÙáé³Ý³Ý ³ë»É, û DZÝã ã³ñ³·áñÍáõÃÛáõÝ Ï³ï³ñ»óÇÝ Çñ»Ýù ³Û¹ Ññ»ß³ÍÇÝ ù³ÛÉáí, ¨ DZÝã å³ï³ë˳ݳïíáõÃÛáõÝ Ï»ÝóñÏí»Ý: ´Çáéáµáï ë³ï³Ý»ùÇó DZÝã ëñµáõÃÛáõÝ: η³ ÙÇ Å³Ù³Ý³Ï, »ñµ ѵñ۳ݻñÁ ϳë»Ý, û Ø»Í Ð³ÛùÇ Ã³·³íáñáõÃÛáõÝÁ óÇñáõó³Ý ³ñ»óÇÝ, å»ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ áãÝã³óñÇÝ: ÂáÕ ãÙáé³Ý³Ý ³ë»É, áñ ¹³ Çñ»Ýó ßÝáñÑ³Ï³É³Ï³Ý ËáëùÝ ¿ñ, áñ гÛáó ²ñù³Ý»ñÁ Çñ»Ýó ÷ñÏ»óÇÝ ²ëáñ»ëï³ÝÇ ¨ ÐéáÙÇ µÝ³çÝçáõÙÝ»ñÇó ¨ ÃáõÛÉ ïí»óÇÝ µÝ³Ïí»É г۳ëï³ÝáõÙ: η³ ÙÇ Å³Ù³Ý³Ï, »ñµ ѵñ۳ݻñÁ ϳë»Ý, û Çñ»Ýù ϳ½Ù³Ï»ñå»óÇÝ Ø»Í ºÕ»éÝÁ: ²Ûá, ¹³ ³Û¹å»ë ¿, Ù»Ýù ѳٳӳÛÝ »Ýù, ·Çï»Ýù: ´³Ûó ãÙáé³Ý³Ý ³ë»É, áñ ãϳñáÕ³ó³Ý Áݹ³Ù»ÝÁ Ù»Ï Ð³Û ÃáÕÝ»É, ³ÛÝ ¿É óݷ³ñ³ÝÇ Ñ³Ù³ñ ¨ Ó»õ³Ý³É ³é³çÇÝ ³ñ³ñí³ÍÇó ³é³í»É ïñ³Ù³µ³Ý, ãÝ³Û³Í Çñ»Ýó` ë³ï³Ý³Ï³Ý ųٳݳϳßñç³ÝÝ ¿ñ ïÇñáõÙ ºñÏñÇ íñ³: ºÃ» ϳñáÕ³Ý³Ý ³Û¹` ë³ï³Ý³Û³Ï³Ý ųٳݳϳßñç³ÝÁ áñáß Å³Ù³Ý³Ïáí Ñ»ï³Ó·»É, ·áõó» ëï³óíÇ Çñ»Ýó Ù³ñ¹³ÝÙ³Ý ¹³éݳÉÁ, û ã¿, ³Û¹å»ë ¿É ϹÇÙ³íáñ»Ý Ù³Ûñ³ÙáõïÁ: η³ ÙÇ Å³Ù³Ý³Ï, »ñµ ѵñ۳ݻñÁ ϳë»Ý, û г۳ëï³ÝÇ Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛ³Ý ³é³çÇÝ ¹»Ùù»ñÁ ѵñ۳ݻñ »Ý »Õ»É, ÃáÕ ãÙáé³Ý³Ý ³ë»É, áñ ¹ñ³Ýù ·áÕ»ñ áõ ËáõųÝÝ»ñ »Ý »Õ»É ¨ µáÉáñÁ гÛáó å³ïÙáõÃÛ³Ý Ù»ç ѳí»ñÅ ÏÙÝ³Ý áñå»ë µ³ó³ë³Ï³Ý ¨ ÍÇͳջÉÇ ¹»Ùù»ñ` ï³Ï³ÝùÝ»ñ ¨ ϳñáÕ³ó»É »Ý ÙÇÙdzÛÝ áõÝ»Ý³É Ñáï»õÛ³É ïÇïÕáëÝ»ñÁ` ²ØºÜ²äðÆØÆîÆì ²ØºÜ²²ÜÜä²î²Î ²ØºÜ²Îàð̲ܲð²ð ²ØºÜ²ÐÆزð ²ØºÜ²¸²ì²Ö²Ü η³ ÙÇ Å³Ù³Ý³Ï, »ñµ ѵñ۳ݻñÁ ϳë»Ý, û г۳ëï³ÝáõÙ µáÉáñ ë»÷³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ѵñ۳ݻñÇÝ »Ý å³ïϳݻÉ, ÃáÕ ãÙáé³Ý³Ý ³ë»É, áñ ³Û¹ µáÉáñ ë»÷³Ï³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÁ Çñ»Ýù Ã³É³Ý»É áõ ÏáÕáåï»É »Ý Íåïí³Í гÛÇ ³Ýí³Ý ï³Ï` µ³Ûó »ñµ»ù à’â еñÛ³ÛÇ: η³ ÙÇ Å³Ù³Ý³Ï, »ñµ ѵñ۳ݻñÁ ϳë»Ý, û Çñ»Ýù §áõÝ»ó»É¦ »Ý г۳ëï³ÝÁ , ÃáÕ ãÙáé³Ý³Ý ³ë»É, áñ Çñ»Ýù гÛÇ ³Ýí³Ý ï³Ï, Ýñ³ Ï»Ýë³·ñáõÃÛ³Ùµ, ÁÝÏ»ñ, ù³íáñ-ë³Ý»ñ, ËݳÙÇ, ѳñ³½³ï Ó»õ³Ý³Éáí, Ñ»ïÁ ÙÇ Ïïáñ ѳóÁ §Ù³ùáõñ ëñïáí¦ ÏÇë»Éáí, Ãù»É »Ý ³Û¹ ³Ù»ÝÇ íñ³, ÇëÏ Ð³ÛÁ Çñ ³é³ù»ÉáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³Ó³ÛÝ, ÁÝÏ»ñáçÁ ϳ٠µ³ñ»Ï³ÙÇÝ ³Ý·³Ù ϳëϳͻÉáõ Çñ³íáõÝù ãáõݻݳÉáí ï»ÕÇù ¿ ïí»É ¨ ÝÙ³Ý ëïñÏ³Ï³Ý ³Ý·áÑáõݳÏáõÃÛáõÝÁ »ñµ»ù ãÇ Ý»ñÇ: η³ ÙÇ Å³Ù³Ý³Ï, »ñµ ѵñ۳ݻñÁ ϳë»Ý, û ÙÇ»õÝáõÛÝ ¿, Ýßí³Í µáÉáñ ù³ÛÉ»ñÁ ϳÝ˳Ùï³Íí³Í Çñ»Ýó ѳÕóݳÏÝ»ñÝ »Ý: ÂáÕ ãÙáé³Ý³Ý å³ïÙ»É, û ³Õ»ï³Ëáëïáõ٠ѳÕóݳÏÝ»ñ »Ý Çñ»Ýó ѳٳñ ³Û¹ ϳñ׳ï»õ ѳÕóݳÏÇÏÝ»ñÁ: ´³Ûó Ï·³± ³ñ¹Ûáù ÙÇ Å³Ù³Ý³Ï, »ñµ ѵñÛ³Ý ãÇ ³Ù³ãÇ, ϳëÇ, áñ ÇÝùÁ ѵñÛ³ ¿: ²Û¹åÇëÇ Å³Ù³Ý³Ï »ñµ»ù ãÇ ·³: àôñ»ÙÝ Ù»Ýù ÇÝùÝ»ñë å»ïù ¿ ëï»ÕÍ»Ýù ³Û¹ ųٳݳÏÁ: еñÛ³ÛÇÝ ³Ýã³÷ ¹ÛáõñÇÝ ¿ ³Ù»ÝûñÛ³ ³Ýóϳóñ³Í ųٳݳÏÁ, ݳ áãÇÝã ãáõÝÇ ÏáñóÝ»Éáõ ¨ ųٳݳÏÁ Ýñ³ û·ïÇÝ ¿ ÁÝóÝáõÙ: ÎáÝë»ñí³ïÇí ³é³çÁÝóóÁ, ÇÝãå»ë çÑáõ¹Ý»ñÝ »Ý ³Ýí³ÝáõÙ ëï³ïáõë ùíáÝ ÙÇÙdzÛÝ Çñ»Ýó ¿ Ó»éÝïáõ: ²ñÇ³Ï³Ý µ³ñ»ËáëáõÃÛ³Ý ËáñÑáõñ¹Á ³ÝٳѳݳÉÝ ¿ ÙÇÝã¹»é ٳѳݳÉÁ ¨ áã û ٳѳݳÉáõó ³ÝÙÇç³å»ë Ñ»ïá »ÝóñÏí»É Ùáé³óáõÃÛ³Ý, ϳ٠ÇÝãå»ë çÑáõ¹Ý»ñÝ »Ý ï³ñ³Í»É` ѳٵ³ñÓí»É, ·áÉáñßdzݳÉ, ѳñáõÃÛáõÝ ³éÝ»É (ãÝ³Û³Í Ñ³ñáõÃÛáõÝ ³éÝ»É µáõÝ Ñ³Û»ñ»Ýáí Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ²ð ¹³éݳÉ): ¸³ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ ³åñ»É å³ïíÇ, ѳñ·³ÝùÇ, ³Ýí³Ý ѳٳñ, áñå»ë½Ç ë»ñáõݹݻñ¹ ¹³ñ»ñáí ³åñ»Ý ùá ϳï³ñ³Í ÷³é³Ñ»Õ ·áñÍ»ñÇ ÑÇß³ï³Ïáí: ºì áã û çÑáõ¹Ç ÝÙ³Ý` íëï³Ñ ÉÇÝ»Éáí, áñ í³ÕÁ ÙÇ»õÝáõÛÝ ¿ Ñ»ïÝáñ¹Ý»ñÝ »Ý å³ï³ëË³Ý ï³Éáõ, ÙÇ»õÝáõÛÝ ¿` ÇÝùÁ ³Ûëûñ ˳µáõÙ ¿, ÏáÕáåïáõÙ, óɳÝáõÙ: ²åñ»É ¿ å»ïù ³ÛÝå»ë, áñ Ñ»ïÝáñ¹Ý»ñ¹ ã³Ù³ã»Ý ùá ë»ñáõݹï Ïáãí»Éáõó:

- 438 -

ºÃ» å»ïù ¿ ³åñ»ë ÙÇÙdzÛÝ Ñ³ó áõï»Éáõ ѳٳñ, ϳ٠ûÏáõ½ ³Ý·³Ù »ñ»Ë³Ý»ñǹ ÝáõÛÝå»ë ѳ½Çí Ï»ñ³ÏñáõÙ ¿ë ùá Ñ»ï ÙdzëÇÝ, µ³Ûó ³Û¹ »ñ»Ë³Ý»ñÁ ³ÝÝå³ï³Ï ٻͳÝáõÙ »Ý, ³ñ¹Ûá±ù ¹áõ ù»½ ѳßí»ïíáõÃÛáõÝ ¿ë Ý»ñϳ۳óÝáõÙ, áñ ³Û¹ »ñ»Ë³Ý»ñÝ ¿É Çñ»Ýó »ñ»Ë³Ý»ñÇÝ »Ý É³í³·áõÛÝ ¹»åùáõÙ Ýٳݳå»ë ³ÝÝå³ï³Ï ٻͳóÝ»Éáõ: ºì ÙÇÝã»õ áõ±ñ ¨ ÙÇÝã»õ »±ñµ: λݹ³ÝÇÝ»ñÝ ¿É »Ý ³Û¹ ÝáõÛÝ å³ï³ë˳ݳïíáõÃÛáõÝÁ ÏñáõÙ, ãÝ³Û³Í µ³ó³ñӳϳå»ë µ³Ý³Ï³ÝáõÃÛáõÝÇó ½áõñÏ »Ý` ϳï³ñáõÙ »Ý ÉáÏ ÇÝëïÇÝÏïÇ Ñ³ßíÇÝ: ´³Ûó Ýñ³Ýù áõñÇß Ýå³ï³Ï áõÝ»Ý³É ã»Ý ϳñáÕ: ´ÝáõÃÛ³Ý ÏáÕÙÇó ѳïϳóí³Í Ýñ³Ýó ÙÇ³Ï Ýå³ï³ÏÁ áõï»ÉÝ ¿ áõ µÝ³½¹³µ³ñ µ³½Ù³Ý³ÉÁ: ´³Ûó Ù³ñ¹Á` ³ÛÝ ¿É ³é³çÇÝ ³ñ³ñí³Í Ù³ñ¹Á` вÚÀ, áõÝÇ ³é³ù»ÉáõÃÛáõÝ, ÇÝãÁ ѳݹÇë³ÝáõÙ ¿ Ýñ³ ÏÛ³ÝùÇ ³ÝÙÇç³Ï³Ý Ýå³ï³ÏÁ, ݳ å»ïù ¿ ³åñÇ Ñ³Ù³å³ï³ëË³Ý Çñ ³é³ù»ÉáõÃÛ³ÝÁ, ÇÝãå»ë ³åñ»É ¿ ݳ ï³ëÝÛ³Ï Ñ³½³ñ ï³ñÇÝ»ñ, áõ Ùݳó³Í ³½·»ñÝ áõ ÅáÕáíáõñ¹Ý»ñÁ г۳ëï³ÝÁ ѳٳñ»É »Ý ²ñ³ñãÇ ûñ»ÝùÝ»ñÇ »ñÏÇñ, ÇëÏ Ð³ÛÁ ÙÇßï áõÝ»ó»É ¿ ѳïáõÏ Ñ³ñ·³Ýù áõ å³ïÇí, Ýñ³ ³åñ»ÉÁ áõÝ»ó»É ¿ ѳïáõÏ ÇÙ³ëï: ²Ûë Ù³ëÇÝ ·ñáõÙ áõ ÑÇß³ï³ÏáõÙ »Ý û Ñݳ·áõÛÝ, û Ýáñ³·áõÛÝ ù³Õ³ù³ÏÇñà ·ñÇãÝ»ñÝ áõ å³ïÙÇãÝ»ñÁ, ³é³ëå»ÉÝ»ñ »Ý ÑáñÇÝí»É гÛÇ ³åñ»É³Ï»ñåÇ áõ ûñ»ÝùÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ: ²Ý·³Ù ųٳݳϳÏÇó ·ñáÕÝ»ñÝ »Ý ½³ñÙ³ÝáõÙ áõ ѳٳñáõÙ »Ý, áñ ųٳݳϳÏÇó гÛÁ ï»ÕÛ³Ï ãÇ, û DZÝã µ³ñÓñáõÃÛ³Ý ³ñųÝÇùÝ»ñÇ »Ý ïÇñ³å»ï»É Çñ ݳËÝÇÝ»ñÁ ¨ áñ ÇÝùÝ ¿É ¿ ³ñųÝÇ ÝÙ³Ý ïÇïÕáëÝ»ñÇ: ƱÝã ¿ å³ï³Ñ»É гÛÇÝ: ØDZû ³Ýïñ³Ù³µ³Ý çÑáõ¹Á ϳñáÕ³ó³í ³Û¹ù³Ý ËáñÁ ³½¹»É гÛÇ Ï»ñåÇ íñ³, áñ гÛÁ Çñ ï»ë³ÏÁ ÷áË»ó: ØDZû ³Û¹ù³Ý Ñ»ñáëÝ»ñ áõ ï³Õ³Ý¹³íáñ ½áñ³í³ñÝ»ñ ïíáÕ ³½·Á ϳñáÕ ¿ ѳÝϳñͳÏÇ Ñ³Ý·ã»É: ØDZû ³ÛÉ»õë Ù»ñ ½³í³ÏÝ»ñÇ ³å³·³Ý å³Ûͳé³óÝ»ÉÁ ãÇ Ù»ñ Ýå³ï³ÏÁ: ØDZû Ù»Ýù Ýñ³Ýó ÉáõÛë ³ß˳ñÑ »Ýù µ»ñ»É ÙÇ ÷áñ ѳó ѳÛóÛï»Éáõ Ýå³ï³Ïáí: ØDZû Ù»Ýù å³ïñ³ëï »Ýù ï»ëÝ»Éáõ Ù»ñ ½³í³ÏÝ»ñÇÝ ëïñáõÏÇ Ï³ñ·³íÇ׳ÏáõÙ, ÙdzÛÝ Ã» ݳ ³ñųݳݳ ÙÇ Ãáõɳ÷³Û ÷ßñ³ÝùÇ: ØDZû Ù»Ýù å³ïñ³ëï »Ýù Ù»ñ ¹áõëïñ»ñÇÝ áõ ÃáéÝáõÑÇÝ»ñÇÝ ³Û¹ ³Ý³ëáõÝÝ»ñÇ çÇå»ñÇ Ù»ç ѳݹáõñÅ»Éáõ ÙdzÛÝ ¨ ÙdzÛÝ ³ÛÝ å³ï׳éáí, áñ Ù»Ýù ÇÝùÝ»ñë ã»Ýù ϳñáÕ³ÝáõÙ Ù»ñ »ñ»Ë³Ý»ñÇÝ ßáñ ѳ·óÝ»É: ØDZû Ù»Ýù ÏϳñáճݳÝù å³ï³ëË³Ý ï³É Ù»ñ ËÕ×Ç Ñ³Ý¹»å, »Ã» ³Ý·³Ù ³Û¹ ¹Åµ³Ëï å³Ñ»ñÇÝ Ñ³Ù³ñ»Ýù, áñ Ù»Ýù ÏáõÛñ ¿ÇÝù áõ áãÇÝã ãï»ë³Ýù: ØDZû ³Û¹ áëáËÇÝ Ð³ÛÏ۳ݻï³Ñ³ñ»Éáõ ÷á˳ñ»Ý Ù»Ýù Ù»½ å»ïù ¿ Ý»ï³Ñ³ñ»Ýù: ØDZû ³Û¹ ³Ù»ÝÇó Ñ»ïá Ù»Ýù ÏϳñáճݳÝù Ù»ñ ϳݳÝó áõ »ñ»Ë³Ý»ñÇ ³չù»ñÇ Ù»ç Ý³Û»É áõ ãÙ»éÝ»É: ØDZû ûç³ËÇ ³ñáõ ½³í³ÏÁ ãåտի ѳëϳݳ, áñ Çñ ³å³·³ ÁÝï³ÝÇùÇ ëï»ÕÍÙ³Ý ÙÇ³Ï ³ñ·³ëÇùÁ ÇÝùÁ ãÇ ¨ Çñ»Ý áã Ù»ÏÁ ãÇ ïí»É Çñ³íáõÝù Çñ ÍÝáÕÝ»ñÇÝ ½ñÏ»Éáõ ë»÷³Ï³Ý ÃáéÝ»ñÇÝ ·áõñ·áõñ»Éáõ ²ñ³ñã³Ï³Ý ѳݷ³Ù³ÝùÇó: ØDZû ³Û¹ã³÷ áõÅ·ÇÝ Ï³ñáÕ »Ý Ý»ñ·áñÍ»É çÑáõ¹³ë»ñÙ ë³ï³Ý³ÛáõÃÛáõÝÝ»ñÁ... à’â: ¸³ ÉÇÝ»É ãÇ Ï³ñáÕ: ê³ï³Ý³Û³Ï³Ý öáñÓáõÃÛáõÝÁ ³å³óáõó»ó` 1. êïñáõÏÁ ²ñù³ ¹³éÝ³É ãÇ Ï³ñáÕ, 2. гí³ï³ÙùÁ ѳí³ï³ñÙáõÃÛáõÝ ¿ å³Ñ³ÝçáõÙ` ³ÛÝ ÷áË»É ãÇ Ï³ñ»ÉÇ àíù»ñ å³ïñ³ëï »Ý áõñÇßÇ Ãù³ÍÁ Éǽ»Éáõ, Ù»Ýù Ýñ³Ýó ã»Ýù ó³ÝϳÝáõ٠˳ݷ³ñ»É: Ø»Ýù` ½ï³ñÛáõÝ Ð³Û»ñë áõÝ»Ýù Ù»ñ` гÛÇ ²ñÇ³Ï³Ý Ñå³ñïáõÃÛáõÝÁ, ¨ Ù»Ýù Ù»ñ ѳë³Ý»ÉÇù ³½·³Ýí»ñ ·áñÍÝ »Ýù ³í³ñïÇÝ Ñ³ëóÝ»Éáõ: ²ÛÝ ëÏë»É »Ý å³íÉÇÏÛ³Ý-Ãáݹñ³ÏÛ³ÝÝ»ñÁ, ¸³Çà ´»ÏÝ áõ ØËÇóñ ëå³ñ³å»ïÁ, ²Ý¹ñ³ÝÇÏÝ áõ ÜŹ»ÑÁ, ê»ñáµÝ áõ ²ñ³µáÝ, ØáÝûÝ....ýǹ³ÛÇÝ»ñÁ, Ýñ³Ýó Ñá·ÇÝ»ñÁ Ù»ñ íñ³ »Ý ݳÛáõÙ, Ýñ³Ýù Ù»½ ã»Ý Ý»ñÇ, Ýñ³Ýù Ù»½ ѳݷÇëï ã»Ý ï³, Ù»Ýù Ýñ³Ýó ëÏë³Í ëáõñµ ·áñÍÁ å»ïù ¿ ѳÕÃ³Ï³Ý ³í³ñï»Ýù: Ø»ñ µáÉáñ ݳËÝÇÝ»ñÇ Ñá·ÇÝ»ñÝ ¿É »Ý Ù»½ Ñ»ï»õáõÙ, Ýñ³Ýù ãáõÝ»Ý Ñ³Ý·Çëï, Ýñ³Ýù ã»Ý Éáõë³íáñíáõÙ, Ù»Ýù Ù»ñ ÉéáõÃÛ³Ùµ Ýñ³Ýó »Ýù áïùÇ Ñ³Ý»É: ØáÉáñ»óÝ»É Ï³ñ»ÉÇ ¿ áÕç»ñÇÝ, ³Ý·³Ù Ù»ñ ½³í³ÏÝ»ñÇÝ, µ³Ûó Ñá·ÇÝ»ñÁ ³Ù»Ý ÇÝã ï»ëÝáõÙ »Ý, Ýñ³Ýó ÙáÉáñ»óÝ»É Ñݳñ³íáñ ãÇ: Üñ³Ýù ³ÝÁݹѳï Ñ»ï»õáõÙ »Ý Ù»½, Ýñ³Ýù Ù»½ »ñµ»ù ѳݷÇëï ã»Ý ÃáÕÝÇ: ØdzÛÝ ³ÛÝ Ð³Û»ñÁ, áñáÝù áõÝ»Ý ³åñ»Éáõ, ½³í³Ï áõݻݳÉáõ ¨ ³Û¹ ½³í³ÏÝ»ñÇ Ñ³Ûñ

- 439 -

Ïáãí»Éáõ Çñ³íáõÝù` å»ïù ¿ ³Ýѳå³Õ ѳٳËÙµí»Ý: ö»ßÇ ï³Ï å³ÕÏí»Éáõ ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛáõÝÁ ïÕ³Ù³ñ¹ гÛÇÝ ³ñ¹³ñ³óÙ³Ý Ñ³Ý·³Ù³Ýù ѳݹÇë³Ý³É ãÇ Ï³ñáÕ: гϳé³Ï ¹»åùáõÙ ÝÙ³Ý ³Ù»Ý Ù»ÏÁ å»ïù ¿ µ³ó³Ñ³Ûï Ëáëï³í³ÝÇ, áñ ÇÝùÁ ïÕ³Ù³ñ¹ ѳٳñí»Éáõ Çñ³íáõÝù ãáõÝÇ: ܳ ÏÇÝ ¿É ãÇ Ï³ñáÕ Ñ³Ù³ñí»É, áñáíÑ»ï»õ µ³½áõÙ ïÕ³Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ Ñ³ïϳÝÇßÝ»ñáí Ñ»½³×ÏáõÝ Ï³Ý³Ûù »Ýù áõÝ»ó»É ¨ áõÝ»Ýù: ²Ù»Ý ÙÇ Ð²Ú å³ñï³íáñ ¿ ÇٳݳÉ, áñ ÇÝùÁ вÚβ¼Ú²Ü Ñ»ñáë³Ï³Ù á·áõ ÏñáÕ ¿ ¨ áñ Ýñ³ ½³ñÏÇÝ ³é³ÛÅÙë áã áù ãÇ ¹ÇÙ³ó»É, Ýñ³ ²ñÇ³Ï³Ý à¶ÆÜ ³é³ëå»É³Ï³Ý ¸àôÊ ¿ ³ÛÅÙ ÏáãíáõÙ ¨ áõñÇß áã Ù»ÏÁ ãÇ Ï³ñáÕ ïÇñ³å»ï»É ¹ñ³Ý: ²Ù»Ý ÙÇ Ð²Ú å³ñï³íáñ ¿ ·Çï³Ïó»É, áñ ÇÝùÁ Çñ å³å»Ý³Ï³Ý ÑáÕÇ íñ³ ¿ ·ïÝíáõÙ ¨ áã Ù»ÏÇÝ ãÇ Ï³ñáÕ í»ñ³ßÝáñÑí»É ³Û¹ å³å»Ý³Ï³Ý ³í³Ý¹Á, ¹ñ³ ѳٳñ ÇÝùÁ Çñ å³å»ñÇ Ñá·ÇÝ»ñÇ ³éç»õ å³ï³ëË³Ý áõÝÇ ï³Éáõ: ²Ù»Ý ÙÇ Ð²Ú å³ñï³íáñ ¿ ÁÙµéÝ»É, áñ ÇÝùÁ ÍÝáõÙ ¿ áã û ëïñáõÏ, ³ÛÉ ³½³ï, ³ÝÏ³Ë ½³í³Ï ¨ áñ »Ã» ³Û¹ ½³í³ÏÁ ëïñáõÏ ¿ ÉÇÝ»Éáõ` Ù»Õ³íáñÁ ÇÝùÝ ¿, µ³Ûó áã ½³í³ÏÁ:

вÚβ¼àôÜܺð.

 ê²î²Ü²Î²Ü öàðÒàôÂÚàôÜ-Á ѳëï³ï»ó`

1. 2. 3. 4. 

øñÙ»ñÝ »Ý ²ß˳ñÑÁ ϳé³í³ñáõÙ êïñáõÏÁ »ñµ»ù ²ñù³ ãÇ ¹³éݳ гí³ï³ÙùÁ Û³íÇï»Ý³Ï³Ý ¿ áõ ³Ý÷á÷áË ´³ñá۳ϳÝáõÃÛáõÝÁ áëÏáí ãÇ ÷á˳ݳÏíÇ

ÐÇëáõëÝ ³ëáõÙ ¿,-§ØÇ »ñ»ëǹ Ë÷áõÙ »Ýª ÙÛáõëÁ ßáõé ïáõñ, ß³åÇϹ ѳÝáõÙ »Ýª í³ñïÇϹ ¿É ïáõñ, ÃßݳÙáõ¹ ëÇñÇñ, ù»½ ÉÉÏáÕÇÝ Ñ³Ý¹áõñÅÇ, ù»½ ³ÝÇÍáÕÇÝ ûñÑÝǦ: ÆëÏ Ùá·»ï³Ý-Ùáµ»ñ ¼ñ³¹³ßïÝ ³ëáõÙ ¿,-§è³½ÙÇÏÁ å»ïù ¿ ÙÇßï ÃßݳÙáõÝ ÷ÝÃñǪ áã û ÃßݳÙÇ: ä»ïù ¿ ëÇñÇ Ï³ñ׳ï»õ ˳ճÕáõÃÛáõÝÁª áã û »ñϳñ: àã û ˳ճÕáõÃÛáõݪ ³ÛÉ Ñ³ÕóݳÏ: ȳí å³ï»ñ³½ÙÝ ¿ ëñµ³óÝáõÙ ³Ù»Ý É³í ·áñÍ: àã û ϳñ»Ïó³ÝùÝ ¿ª ³ÛÉ Ëǽ³ËáõÃÛáõÝÝ ¿ ÷ñÏáõÙ ³½ÇÝ: è³½ÙÇÏÁ ³Ù³ãáõÙ ¿ Çñ Ù³·ÁÝóóáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ, ÇëÏ áõñÇßÝ»ñÁ ï»Õ³ïíáõÃÛ³Ý: ¸áõù å»ïù ¿ ³ï»ù, áã û ³ñѳٳñ»ù ÃßݳÙáõÝ: êïñáõÏÇ í»ÑáõÃÛáõÝÁ ËéáíáõÃÛáõÝÝ ¿, Ó»ñÁª Ññ³Ù³ÝÇÝ Ñݳ½³Ý¹í»ÉÁ: Ò»ñ µ³ñÓñ³·áõÛÝ ë»ñÁ ÑáõÛëÇ Ñ³Ý¹»åª ÏÛ³ÝùÇ Ñ³Ý¹»å µ³ñÓñ³·áõÛÝ ÙÇïùÝ ¿: ºë Ó»½ ã»Ù ËݳÛáõÙ, »ë Ó»½ ëÇñáõÙ »Ù Ñá·áõë ËáñùÇóª å³ï»ñ³½ÙÇ ÇÙ »Õµ³ÛñÝ»ñ¦:

 ÆëÏ, ÇÝãáõ± û, Úáõ¹ÇýÇ ·ñùÇ ·É.10; 19 ²Ù³É»ÏÁ ³ëáõÙ ¿,-§âÇ Ñ»ï»õáõÙ áã ÙÇ

ѵñÛ³ÛÇ ÃáÕÝ»É Ùݳ ϻݹ³ÝÇ, ¹ñ³Ýù ³ÛÝåÇëÇÝ »Ý, áñ »Ã» ¹ñ³Ýó ÃáõÛɳïñ»É ϳÙù` Ýñ³Ýù ÏËáñ³Ù³ÝÏ»Ý ³ÙµáÕç ²ß˳ñÑÁ¦:

ºÃ» гÛÁ å»ïù ¿ ³åñÇ »ñÏÝùÇ ï³Ï, ݳ ϳñáÕ ¿ ³åñ»É ÙdzÛÝ Ð³Ûáó ²é³ù»ÉáõÃÛ³Ý áõ ËáñÑñ¹Ç áõÕÕ»ÏóáõÃÛ³Ùµ, ϳÙ` ãÇ ³åñ»Éáõ:

²ðÚàôÜàì ºì à¶àì вںð, ºÎºÈ ¾ Òºð ÊàêøÀ ²êºÈàô IJØÀ;

- 440 -

ՀԱՅ ԵՐԴՈՒՄ Ես արյամբ ու ոգով ՀԱՅ եմ, իմ կյանքը պատկանում է ազգիս: Քաջ գիտակցելով ազգիս գլխին կախված ծպտյալի փորձության մահացու վտանգը. Ամենազոր Արարչի կամոք, Հայոց բոլոր անմեղ ու աննկուն նահատակների հոգիների վկայությամբ, Վահագնի աջի վրա երդվում եմ. :

ԵՐԴՎՈՒՄ ԵՄ, ԵՐԴՎՈՒՄ ԵՄ, ԵՐԴՎՈՒՄ ԵՄ: - 441 -

²Ü̲ÜàÂ

´²èºð

²´ð²Ð²Ø --- ÐÝ¹Ï³Ï³Ý ´ñ³Ñ³Ù ²ëïí³ÍÝ ¿ ²¸²Ø --- ²ñ³Ù ó·³íáñÇ ³Ýí³Ùµ ǵñ ³é³çÇÝ ³ñ³ñí³Í Ù³ñ¹: ²¹ÙÇñáÝ – ê³Ù³¿ÉÇ 12 ͳé³Ý»ñÇó ²½³½»É – ÁÝÏÝáÕ Ññ»ßï³Ï, ¹»õ ²ÎàôØ --- æÑáõ¹Ý»ñÁ ³Ûëå»ë Ù»½ »Ý ³Ýí³ÝáõÙ: ²ÏáõÙ` Ë³É¹Ç³Ï³Ý ²áµ¹» Ïá˳µÇÙ áõÙ³óáõÉáó µ³é»ñÇ ëϽµÝ³ï³é»ñÁ: Îá˳µÇÙ áõÙ³ó»ÉáóÝ»ñÁ ³ëïÕ»ñÇ áõ ÙáÉáñ³ÏÝ»ñÇ »ñÏñå³·áõÝ»ñÝ »Ý` ˳ɹ»ñÁ, гۻñÁ: ²ìา-¼²ð² -- ²ÛÉ áõÅ»ñÇÝ Í³é³ÛáõÃÛáõÝ ²íñÇ¿É -- µáÉáñ Ù»Õù»ñÇ Ï³é³í³ñÇãÁ ²íñÇñáÝ – ê³Ù³¿ÉÇ 12 ͳé³Ý»ñÇó ²Ô²êìºð --- ´ÇµÉdzÛáí` ˳ãÁ ÏñáÕ ÐÇëáõëÇ íñ³ ÍÇͳÕáÕÝ»ñÝ »Ý/»ñ»õÇ ²Õ³ëÇ/ ²ÕÇñáëÇáÝ – úý»ÉÇ µÝ³ÏÇã ´²´²Èº --- гÛñ ´² -- γ٠´²´²` ÎÇÝ ´¾(¶) -- îÕ³Ù³ñ¹ ´²¶ -- سÛñ³å»ï³Ï³Ý ÏñáÝ³Ï³Ý Ñ³í³ïù ´²¶²ð²Ü -- ´³·³ñ³ÝÁ ³é³ç³ó»É ¿ ´³·³ñ³ïÝ»ñÇó` ѳٳñí»É ¿ ²ëïÍá ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛ³Ý ï³ñ³ÍÙ³Ý áõëáõÙݳñ³Ý ´²¶/²/ð²î = ä³ñëÏ. ²¶²ª ²ëïí³Í+µ³ï³ª å³ñ·»õ = ²ëïÍá å³ñ·»õ ´²ÚêîðàôÎ -ºµñ³Û»ñ»Ý` í»ñ³ÙáõëÝ³Ï³Ý »ñ»Ë³ ´ºÈÆ²È --- ²ëïÍá ÏáÕÙÇó Ù»ñÅí³Í ã³ñ»ñ ´ºü--¸ÆÜ ---¸³ï³Ï³Ý ³éϳÛáõÃÛáõÝ ·É˳íáñ é³µµÇÇ ·É˳íáñáõÃÛ³Ùµ, ù³ÝÇ áñ ëÇÝ»¹ñáÝÁ ãϳ ¶²¶ÆÎ ---¶³·` γñ³åÇ ï»ë³Ï (çÑáõ¹Ý»ñÁ ǵñ γñ³åÇ Ñ³Ù³ëï»ÕáõÃÛáõÝÇó »Ý »Ï»É) ¶²È²Ê(Ð)² --гÛñ³Ñ»ïÝáñ¹áõÃÛáõÝÇó Ññ³Å³ñáõÙ` ÃÉ÷³ïáõÙ ¨ ï»É»·áÝdzÛÇ Ù³Ûñ³Ï³Ý ¿ý»ÏïÇ å³ßï³ÙáõÝù ¶²Èàôêî³ --- ÄáÕáíñ¹Ç ù³Õ³ù³Ï³Ý Ý»ñϳ۳óáõóÇã ϳ·³ÉáõÙ ¶ºÜÆàî --- ¶»ÝÇÛ+ǹÇáï / ѳñà ³Ï³ÝçÇ ËËáõÝç ¨ çÕ³ç·í³Í ¹»Ùù áõÝ»Ý/ ¶à鼯 --æÑáõ¹³Ï³Ý É»·»Ý¹, û ÇÝãå»ë çÑáõ¹ È»í µ»Ý ´»½³ÉÇÉÁ /1520-1609/ äñ³·³Ûáõ٠ϳíÇó Í³é³ ë³ñù»ó, ϳµ³É³ÛÇ û·ÝáõÃÛ³Ùµ Ñá·Ç ïí»ó ¨ ϳñ·³¹ñ»ó çÑáõ¹Ý»ñÇÝ å³ßïå³Ý»É: ¶àÚ – ËáÛÇ ³½·, гÛ, ²ñdzóÇ ¸ºì² زðƲ- ¸ºì` ë³ï³Ý³ µ³éÇó ¿ ¸Úà Üغ --- §¼áϦ , ³ÛÝ çÑáõ¹Ý»ñÁ, áñáÝù å»ïù ¿ ÷á˳ñÇÝ»ÇÝ Ð³Û»ñÇÝ` гÛùáõÙ, ǵñ ÜáÛÁ` ã³ñ ûÓÁ Çç»É ¿ ²ñ³ñ³ïÇó, Çñ ë»ñáõݹݻñÝ »Ý ³åñ»É гÛùáõÙ, ÇëÏ Ð³Û»ñÁ ùáãíáñ ó»Õ»ñ »Ý, »Ï»É, ³Ýó»É áõ ·Ý³ó»É »Ý: ¸ÛáÝٻݻñÁ éÇÅÇ áõ å»å»Ýáï »Ý ¸àôز -- ¸»õ»ñÇ ·ñ³ë»ÝÛ³ÏÇ í³ñÇã ¼àܲ --ºµñ³Û»ñ»Ý óá÷, µá½ /³Ýã³÷³Ñ³ë Ññ»áõÑÇÝ Ññ»³ÛÇ Ñ»ï ½áݳ ãÇ/ ¾¸Æä²ÚÆÜ ÏáÙåÉ»ùë ---àñ¹áõ ѳٳÏñáõÙÁ Ùáñ ѳݹ»å ¾ÈºÎîð²ÚÆ ÏáÙåÉ»ùë ---¸áõëïñÇ Ñ³Ù³ÏñáõÙÁ Ñáñ ѳݹ»å ²ê²Î --- èáõë»ñ»Ý »ñÙáÉϳ-- çÑáõ¹Ý»ñÇ ·ÉËÇ ·³·³ÃÇ Ï»åÇÝ Â²ÈØàô¸ --- еñÛ³Û»ñ»Ý` ÇÝëïñáõÏódz, Ññ³Ñ³Ý· / Ðáõ¹³ÛǽÙÇ ù³Õ³ù³óÇ³Ï³Ý ¨ ÏñáÝ³Ï³Ý ûñ»ÝùÝ»ñÇ ÅáÕáí³Íáõ/ ºìàê --- ÑáõÝ. TEOS – ²ëïí³Í Ê(Հ)²´ºð -- çÑáõ¹³Ï³Ý ³½Ýí³Ï³Ý ⶲÈ(κÐÆÈȲÐ) --- ÀÝÏ»ñáõÃÛáõÝ, ѳí³ù, ï»Õ³Ï³Ý ջϳí³ñáõÃÛáõÝ Î²¸ØàÜ—CAD-·é»ÑÇÏ, ðóññê. ÃÀÄ, ÃÀÄÞÊÀ—ûÓ ÎàÜîàôê --еñ۳ݻñÇ 3 ï³ñÇ 1 ³Ùë³Ï³Ý ³ÕçݳÏÇÝ ÏÝáõÃÛ³Ý í»ñóÝ»Éáõ Ù»Ãá¹Á ÎàôîÆÜ-Ý»ñ – ê³Éٳݳë³ñÁ ÎáõïÇÝ»ñÇÝ µÝ³Ï»óñ»ó ä³Õ»ëïÇÝ, ˳éÝ»ó Æëñá¿ÉÇ Ñ»ï, ëï³óí»óÇÝ ê³Ù³ñ³óÇÝ»ñÁ: вæÆ —Ø»ùù»áõÙ ÇëÉ³Ù³Ï³Ý áõËïÇÝ Ù³ëݳÏóáÕ Ð´ðÚ² (àô) --еñ۳ݻñÇ ÇÝùݳÏáãáõÙÝ ¿/ ËáõųÝ, åéáËá¹ÇÙ»ó/ ѵñÛ³-- ëñÇϳ ¿ Ý߳ݳÏáõÙ /³ÉÙáõ¹ ¿ç 67-68/ кðºØ --²ÝÇÍáõÙ, íï³ñáõÙ çÑáõ¹ÇÝ Ù»Õë³·áñÍáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³ñ Ð¥²¤àõزڲΠ-- ¸»í»ñÇ Í³é³ ¥»ñϳñ ×Çñ³ÝÝ»ñáí¤

- 442 -

ÐÆÚàôð --¶áÛ»ñÇ ÁݹáõÝáõÙÁ Ñáõ¹³Ûǽ٠ÐàìвÜ, ÐàìвÜܺê, úÐ²Ü --- ÜáõÛÝ Ú³Ñí³Ñ, ºÑáí³Ý ¿ (Johoh) ز²ðàôüÚ²--Ö³ÝÏ»ñÇó µ³ó ãÃáÕÝ»É, ù»ñûÉ, ³Ýí»ñç ˳µ»É /´ÇµÉdzÛáõÙ` ˳ɹ»-ñ»ÝÇó/: س³ñáõý--³ñ³µ»ñ»Ý` ׳ݳãí³Í: س³ñ»ý—ѵñÛ³»ñ»Ý` ·Çï»ÉÇù: ز²êòÀð— ØáõÍáõÙ Æëñá¿ÉÇ ýáݹÇÝ Ø²ðÆÎà --- êɳíáÝÝ»ñÁ ³Ýí³ÝáõÙ »Ý 仹»é³ëïÝ»ñÇÝ, ·áÙÇÏÝ»ñÇÝ Ø²Ø²Èº --- سÛñ غؼºð --- ÎÇë³çÑáõ¹` Ù³ÛñÁ çÑáõ¹ ØයȖ --- ÃÉ÷³ïáÕ Øàìêºê – çÑáõ¹»ñ»Ý Øà-çáõñ, àôêºê-÷ñÏ»É Øàôʲê -- гñϳѳí³ù Øàô¼ -Æñ»ó Ù»ç Çñ³ñ Ù³ïÝáÕÝ»ñÁ Úàà´ººÈ--öáÕ` ѵñÛ³Û»ñ»Ý ܲ¼ÆÎ – ݳ, áõÙ Ûáõñ³Ñ³ïáõÏ ¿ íݳë ï³É ܼàìø ---ϳ٠IJÚÂøàôØ` ³ñï³ùëáõÙ Ñáõ¹³Û³Ï³Ý ѳٳÛÝùÇó ÜàÊðÆê – àã ѵñÛ³ ÜàÚ --- ϳ٠ʳñ³Ù³Ý` ã³ñ ûÓ Ï³Ù ¼ñ³¹³ßï³Ï³Ý ÏñáÝÇ ã³ñÇ ²ëïí³Í Þ²´ºê ¶àÚ---æÑáõ¹Ý»ñÇÝ ËáݳñÑ Í³é³ÛáÕ ·áÛ SHIKSA ---ÞÉÛáõ˳ /sheietz--½½í³Ýù ³ñÙ³ïÇó/ Çñ»Ýù Çñ»Ýó ³ÕçÇÏÝ»ñÇÝ ¨ ϳݳÝó ³Ûëå»ë »Ý ÏáãáõÙ/ ÞÆÎêÆ --- гÛñÁ çÑáõ¹, Ù³ÛñÁ ·áÛ: ³ÉÙáõ¹áí ѳٳñíáõÙ ¿ áã çÑáõ¹: è²Þ² -- ²Ý³ëïí³Í (èáõëÝ»ñÁ ÙÇßï Ó·ï»É »Ý èàôêƲ) èÞîàôÜÆ-è³ß³ µ³éÇó ¿: êñ³Ýù, ÇÝãå»ë ä³ÑɳíÝ»ñÁ, ê³ë³ÝÝ»ñÁ, ³é³ç³ó»É »Ý êÇë³ÏÛ³Ý ó»ÕÇó` å³Ûͳé çÑáõ¹Ý»ñ »Ý èàôê = èàôÞ (ä³ñëÏ»ñ»Ý ÈàôÚê), èáõß³Ý=Èáõë³íáñ: ²éáõß³Ý/Û³Ý/=àã Éáõë³íáñ=ë³ï³Ý ê²Üк¸ðÆÜ—êÆܺ¸ðàÜÆ` ¶»ñ³·áõÛÝ ËáñÑñ¹Ç ¹³ï³íáñ ê²î²ÜºÈ --- ê³ï ³Ý»É--µ³Å³Ý»É, ë³ï³Ý³ /˳ɹ»ñ»Ý/ ê²Ü¸²Î ---- ÃÉ÷³ïáÕ êºÜÆÎ ---ê»Ý»ù»ñÇÙ êÆܺ¶à¶ ---ܳ˳·³ÑáõÃÛáõÝ, ËáñÑñ¹³ñ³Ý, ϳé³í³ñáõÃÛáõÝ êäÆÎàðºê--- ²½³ï³ÙÇï, ³Ýѳí³ï, ͳÕñáÕ, Æëñ³Û»ÉÇ áõëÙáõÝùÁ Ñ»ñùáÕ, ϳ٠³ÏáõÙ ¹³ñÓ³ó ѵñÛ³ òº¸²Î --àÕáñÙáõÃÛáõÝ ÑµñÛ³ÛÇÝ ú´º¸ ¾ÈÆÈÆØ – Ïáõéù³å³ßïÝ»ñ úý»É – ʳí³ñ ü²ÈÈ²Þ – ºÃáíådzÛÇ çÑáõ¹Ý»ñÁ æÐàô¸²Î²Ü ²êîì²ÌܺðÜ, ÐðºÞî²ÎܺðՆ, ՀՈԳԵՒՈՐԱԿԱՆՆԵՐԸ ²¼²¼ºÈ-----------²Ý³å³ïÇ ²ëïí³Í (³ÛͳïÇå) ²Ü²î (ÆÞî²ð, ²êî²ðî²)--´»ÉÇ ùáõÛñÝ áõ ÏÇÝÁ (µ»ñù³ïíáõÃÛ³Ý ²ëïí³Í) ´²²È (´ºÈ) ------ 첲ȗîÇñ³Ï³É ²ëïí³Í ´²²È ´ºðÆî---- ÊáëïáõÙÝ»ñÇ å³Ñå³ÝáÕ ²ëïí³Í ´²²È ¼ºì²Î—Ö³Ý׳ÝÙ³Ý ²ëïí³Í ´²²È äºàð---- ²ëïí³Í ¶Èʲìàð –----- ëÇݳ·á·Ç ·É˳íáñ ³ß˳ï³ÏÇó ¶à¶² ----------- ²ÝïÇËñÇëï ¸²Ü -------------- ²ëïÍáõÝ ËáݳñÑÙ³Ý í³Ûñ ºÔÚ²-------------- î»Õ³Ï³Ý ²ëïí³Í ¾Ø²Üàô¾È ----¾ÈàÐÆØ---------- ²ëïí³Í ȺìÆî ------------ â²ð øàôðØ, ÈÆÈÆÂ------------ γݳóÇ â³ñ à·Ç ÈÚàôòÆüºð----- гۻñ»Ý Èáõë³µ»ñ ³ÝáõÝÁ, ê³ï³Ý³Û³Ï³Ý ²ëïí³Í ʲ¼¼²Ü –------- ëÇݳ·á·Ç ó³Íñ ³ß˳ï³ÏÇó Ê²Ê²Ø ------ --- ÍÇë³Ï³ï³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù³ëݳ·»ï ʲð²Ø²Ü ------- ϳ٠ÜàÚ---â³ñ ûÓ/ѵñÛ/, ½ñ³¹³ßïÝ»ñÇ ã³ñÇ ²ëïí³Í Ê²È²È –---------- ³ÝÇñ³íáõÝ³Ï Ñá·»õáñ³Ï³Ý

- 443 -

Ú²Ðì²Ð, ê²ì²àü, (ºÐàì²)—ÜáõÛÝ ¾¹áÙ³Ï³Ý Îàê ²ëïÍá Çåáëï³ëÝ ¿, áñÁ Ý߳ݳÏáõÙ ¿ êáõñµ »ññáñ¹áõÃÛ³Ý Ý»ñùÇÝ ³ëïÇ׳ÝÁ` ë»é³Ï³Ý ûñ·³ÝÝ»ñ (гۻñ»Ý ÎáëÛ³Ý, éáõë»ñ»Ý ÎáëÛ³Ýáí ³½·³ÝáõÝÝ»ñÁ) ÚºÞÆ´àî ------- æÑáõ¹Ý»ñÇ ÏñáÝ³Ï³Ý ¹åñáó Úà´ ------------ æÑáõ¹Ý»ñÇ Ñ³Ùµ»ñáõÃÛ³Ý ²ëïí³Í ܲìÆ-------------- ²ñ³µÝ»ñÇ, Ñ»ïá çÑáõ¹Ý»ñÇ Ùáï ˻ճÃÛáõñí³ÍÝ áõ Ù³ñ·³ñ»Ý è²ü²¾È -------- ²éáÕçáõÃÛ³Ý ¨ µáõÅÙ³Ý Ññ»ßï³Ï ê²î²Ü ------------ê³ï³Ý³, çÑáõ¹ (ÇÝãå»ë ѳۻñÁ ÏáãíáõÙ »Ý ²ð²-Ý»ñ` ¹ñ³Ýù ¿É ÏáãíáõÙ »Ý ë³ï³Ý³Ý»ñ) 꺶²Ü –---------- Սինագոգի µ³ñÓñ ³ß˳ï³ÏÇó زØàܲ --------- æÑáõ¹Ý»ñÇ »ñÏñáñ¹ ·É˳íáñ` ÷áÕÇ ²ëïí³ÍÁ êºÂ------------ ---º·ÇåïáëÇó í»ñóñ³ó â³ñÇ ²ëïí³Í (¶áéÇ Ñáñ` ²ëÇñÇëÇ »Õµ³Ûñ³ëå³ÝÁ) ê²¼²ÂºÈ--- --- ºñÏݳÛÇÝ í³Ûñ³·áõÃÛ³Ý Ññ»ßï³Ï (ê³Õ³Ã»É ³ÝáõÝÁ) ê²Ø²¾È ------- (ѵñÛ. ²ëïÍá ÃáõÛÝ) ¸»õ»ñÇ Ññ»ßï³Ï, ê³ï³Ý êºðàì´º ----- ºÑáí³ÛÇ í»óûõ³ÝÇ Ññ»ßï³Ï ì²È²²Ø ---- ---- ÐÇëáõë êð²äÆàÜ--- --- ÌÝ»ÉÇáõÃÛ³Ý ²ëïí³Í (º·ÇåïáëÇó) ìÆÈ Ï³Ù üÆÈ -- ¶»ñ³·áõÛÝ ïÇñ³Ï³É (´³µ»ÉáÝáõÙ ²ñ»õÇ ¨ ÉáõÛëÇ ²ëïí³Í) ìºüÆÈ ----------- Æëñ³Û»ÉÇ ÂÈö²îØ²Ü ·É˳íáñ ëñµ³í³Ûñ ð²´´Æ ------- ---- Միայն լեվիտին զիճող բ³ñÓñ³ëïÇ×³Ý Ñá·»õáñ³Ï³Ý àôðÆÆÈ----- ----- ÈáõÛëÇ Ññ»ßï³Ï àôñÇ¿É, ØÇù³¿É, ¶³µñÇ¿É, è³ý³¿É -- ´³ñÓñÛ³ÉÁ ëñ³Ýó áõÕ³ñÏ»ó ºñÏÇñ` ÁÝÏÝáÕ Ññ»ßï³ÏÝ»ñÇÝ Ó»ñµ³Ï³É»Éáõ: öÆðàôØ -------- ²ÛÝ ïáÝÝ ¿, áñÇ Å³Ù³Ý³Ï ”ùáß»ñ »Õ³Ý³Ïáí”` ѳݹ³ñï ³ñÛáõݳù³Ù, ²ñÇÇ ³ñÛáõÝ å»ïù ¿ ËÙ»Ý çÑáõ¹Ý»ñÁ øºðàì´º----- ºÑáí³ÛÇ ³ñ¹³ñ í×ÇéÝ ³Ý³ñ·»É áõ ßï³å ϳï³ñáÕ Ù»Í³íáñ

- 444 -

´àì²Ü¸²ÎàôÂÚàôÜ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

Ø²îº²Ü 1 ²ð²ðø. κܲò ÈàôÚê ´áÉáñ ³½·³ë»ñ ¨ ѳÛñ»Ý³Ýí»ñ гۻñÇÝ ²ñ³ñùÝ ¿ ëÏǽµÁ ¶»Ý»ïÇϳ ÆÜ ¨ Ú²Ü Ð³Ûáó ¶ñ»ñÁ ¸Çó³½Ý³í»å ϳ٠²ëù гÛÏÇ Ù³ëÇÝ îƺ¼ºð²Î²Ü ²ð²ðÆâ гÛϳ½áõÝÝ»ñ: гÛáó ²ñù³Ý»ñÁ гÛáó ó·³ÏÇñÝ»ñÁ ²ñ³ñ³ïÛ³Ý Ð³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝÁ еñ۳ݻñÇ` ë³ï³Ý»ùÇ å³ïÙáõÃÛáõÝÁ “г۳ëï³ÝÁ ³é³Ýó гۻñÇ” ÆÝãáõ ¨ ÇÝãå»ë Çñ³Ï³Ý³óí»ó гÛáó 8-ñ¹ ³ñѳíÇñùÁ гí³ï³Ùù ¨ ÏñáÝ øñÇëïáÝ»áõÃÛ³Ý ¹³ï³å³ñïáõ٠гÛÁ »ñµ»ù ¿É ³½·áíÇ ãÇ »Õ»É ùñÇëïáÝÛ³ ²ñ»·³å³ßïáõÃÛ³Ý ÇëÏáõÃÛáõÝÝ áõ ÇÙ³ëïáõÃÛáõÝÁ ì»ñ³¹³ñÓ

3 4 8 18 20 21 31 38 40 46 53 65 67 68 74 114 126 127 131

1 2 3 4 5 6 6 7 8 9 10 11 12

Ø²îº²Ü 2 ê²î²Ü²Ú²Î²Ü вÚîÜàôÂÚàôÜ Ð³Û»ñ` ÙdzÛÝ ³½·³ÛÇÝ ·³Õ³÷³ñ³ËáëáõÃÛáõÝÁ Ï÷ñÏÇ ²Ù³É»ÏÇ Ù³ëÇÝ Ð³Ù³ß˳ñѳÛÇÝ çÑáõ¹³Ï³ÝáõÃÛáõÝ Ðµñ۳ݻñÇ ÃÉ÷³ïáõÙÝ áõ ¹ñ³ ÇÙ³ëïÁ: èÇïÇ ûñ»ÝùÁ Ðáõ¹³Ë³ëǹ³Ï³Ý ëϽµáõÝùÝ»ñÁ æÑáõ¹³Ï³Ý Ù³ÝÇý»ëïÁ γ·³ÉÇ ·ÇñùÁ §²ß˳ñÑÇ Üáñ γñ·¦ ·³ÕïÝÇ áõëÙáõÝùÁ ´³ó³Ñ³Ûïí³Í Ñáõ¹³--Ù³ëáݳϳÝáõÃÛáõÝÁ æÑáõ¹Ý»ñÇ Î³ï³Ë»½ÇëÁ êêÐØ-áõ٠еñÛ³Ï³Ý ÙdzѳÙé. êÇÝÑ»¹ñáÝÝ ¿, ÷ñÏáõÃÛáõÝÁ` ãµ³ó³Ñ³Ûïí³Í ÙݳÉÁ ÐÙáõï ëÇáÝÇëïÝ»ñÇ ³ñӳݳ·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ³ÉÙáõ¹ (ÞáõÉË³Ý ²ñáõË)

132 136 137 145 159 166 171 172 174 176 178 188 1922 230

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18

Ø²îº²Ü 3 ê²î²Ü²Ú²Î²Ü öàðÒàôÂÚàôÜ ´áÉáñ ³½·³Ýí»ñ гۻñÇÝ ÊêÐØ-Ç ³í»ñáõÙÁ ¨ ѳñëïáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ûáõñ³óáõÙÁ ²Ý·ñ³·»ï ¿ÏáÝáÙÇϳ, û ë³ï³Ý³Û³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛ³Ý ÷áõÉ ä³ñ»Ý³ÛÇÝ ³Ýíï³Ý·áõÃÛáõÝ ÐáÕ³ÛÇÝ Ù³Ï»ñ»ëÁ ²Ý³ëݳµáõÍáõÃÛáõÝ ÞÇݳñ³ñáõÃÛáõÝ ´ÝáõÃÛáõÝ ¨ µÝ³Ï³Ý å³ß³ñÝ»ñ ²ñ¹Ûáõݳµ»ñáõÃÛáõÝ ²ñï³ùÇÝ Ñ³Ýó³·áñÍ ³é»õïáõñ ¶ÇïáõÃÛáõÝ ¨ ÏñÃáõÃÛáõÝ ²éáÕç³å³ÑáõÃÛáõÝ Øß³ÏáõÛÃ, ³ñí»ëï, ëåáñï ´³ÝϳÛÇÝ Ñ³Ù³Ï³ñ· ²½· ¨ å»ïáõÃÛáõÝ ä»ïáõÃÛáõÝ ¨ ѳÛñ»ÝÇù ä³ï»ñ³½Ù ¨ ˳ճÕáõÃÛáõÝ Ø³ñ¹áõ Çñ³íáõÝùÝ»ñÇ Ù³ëÇÝ

242 243 244 251 258 259 262 265 266 270 269 272 274 275 276 278 280 288 290

- 445 -

19 20 21 22 23 24 25

ø³Õ³ù³Ï³Ý Ïáõë³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ¹³ë¹³ëáõÙ ¶é»ÑÇÏ ¨ ٳѳµ»ñ ÙáÝáåáÉdz ê³ï³Ý³Û³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛáõÝÁ ¿ÏáÝáÏÇϳÛÇ ³ËáÛ³Ý ¼³ñٳݳÉÇ Ñ³ÙÁÝóóù îÇñáÕ Çñ³¹ñáõÃÛ³Ý é»³É ·Ý³Ñ³ï³Ï³ÝÁ гÛáó ²½·³ÛÇÝ å»ïáõÃÛ³Ý ËáñÑñ¹³ÝÇßÝ»ñÁ ÎñÃ³Ï³Ý Ñ³Ù³Ï³ñ·Á

291 292 293 295 297 298 311

1 2 3 4 5 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28

Ø²îº²Ü 4 ¸²ðÒ Ü²ÊÜÚ²ò ö²èøÆÜ ´áÉáñ ѳÛñ»Ý³ë»ñ гۻñÇÝ ÆÝãáõ ¿ гÛÁ ÉéáõÙ ¸ñ³Ý ¨ Ýñ³Ý 40 ûñ ÌåïÛ³É íݳë³Ï³ñ ÅáÕáíáõñ¹ û ·Û³¹³Û³Ï³ÝáõÃÛáõÝ ì³Ý³Ï³Ý Ü»áýÇïÁ ³ñÛáõÝ ËÙ»Éáõ Ù³ëÇÝ 11-ñ¹ áõñí³·ÇÍ ²ÙµáÕç Ù³ñ¹ÏáõÃÛ³Ý í»ñ³µ»ñÙáõÝùÁ ѵñ۳ݻñÇ Ñ³Ý¹»å еñ۳ݻñÇ Ù³ëÇÝ Ù»Ïݳµ³ÝáõÙÝ»ñ ѳÝ׳ñ»Õ ¹»Ùù»ñÇ ÏáÕÙÇó ÆëÏ ÇÝãå»ë ¿ ·Ý³Ñ³ïí»É ѵñÛ³Ý ³ÝïÇÏ ßñç³ÝáõÙ ØÇçÇÝ ¹³ñ»ñÇ Ñ³Ï³Ñáõ¹³Û³Ï³ÝáõÃÛáõÝ Ðµñ۳ݻñÇ Ñ³ÛïÝí»ÉÁ гÛáó å³ïÙá»õÃÛ³Ý ¿ç»ñáõÙ Ø»ÉÇùÝ»ñÇ Ç Ñ³Ûï ·³ÉÁ гÛùáõÙ ä³ïÙ³Ï³Ý Ï»ÕͳÝùÇ ßïÏáõÙ æÑáõ¹Ý»ñÁ ¨ гÛáó Ïáïáñ³ÍÝ»ñÁ §²ñ³ñ³ï¦ å»ïáõÃÛ³Ý ëï»ÕÍÙ³Ý ÷áñÓáõÃÛáõÝ §Ô³ñ³µ³Õ¦ ÏáÙÇï»Ç Ç Ñ³Ûï ·³ÉÁ ê³ï³Ý³Û³Ï³Ý ÷áñÓáõÃÛ³Ý ¹ñáßÙÁ ²ñï³ùÇÝ å³ñïù»ñÁ Üß³ÝÝ»ñ ¨ ëÇÙíáÉÝ»ñ â³ñÁ ѳë»É ¿ ³Ù»Ý³Ñݳñ³íáñ í»ñÇÝ ë³Ý¹Õ³ÏÇÝ ²ë³óí³ÍùÝ»ñ çÑáõ¹Ý»ñÇ Ù³ëÇÝ Ð³Û³ëï³ÝÇ §ÁÝïñÛ³ÉÝ»ñǦ áñ³Ï³íáñáõÙ ²ÝËáѻ٠²½·³ÛÇÝ ³Ýíï³Ý·áõÃÛáõÝ Æ±Ýã ³Ýѳå³Õ »Éù»ñ »Ýù ï»ëÝáõÙ ²Ñ»Õ ù³í³ñ³Ý ´Ý³½ÝÝáõÙ ³ñï³ùÇÝáí гÛáñ¹Ç` áñáßáõ٠ϳ۳óÝ»ÉÁ ù»½ ¿ å³ïϳÝáõÙ Ð²Ú ºð¸àôØ

315 316 318 320 323 329 344 346 351 358 361 362 366 368 379 383 389 391 396 397 401 404 405 406 407 408 416 420 430 441

²ÝͳÝáà µ³é»ñ ´áí³Ý¹³ÏáõÃÛáõÝ

442 445

- 446 -