ΕΛΠ12_ΤΟΜΑ_ΚΕΦ_1

ΚΕΦΆΛΑΙΟ 1 - ΟΙ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΟΊ ΧΡΌΝΟΙ.................................................................2 Ενότητα 1.1 - ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟΥΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥΣ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ.............................2 1.1.1 Κυκλαδικός Πολιτισμός...............................................................................................2 1.1.2 Μινωικός Πολιτισμός...................................................................................................3 1.1.3 Ελλαδικός Πολιτισμός.................................................................................................8 ΕΜ4 - ΚΕΦΆΛΑΙΟ 1 - ΕΙΣΑΓΩΓΉ...............................ΣΦΆΛΜΑ! ΔΕΝ ΈΧΕΙ ΟΡΙΣΤΕΊ ΣΕΛΙΔΟΔΕΊΚΤΗΣ. Ενότητα 1.1 – Τι είναι ιστορία;..............................Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. Ενότητα 1.2 – Η πορεία της αρχιτεκτονικής στο χρόνο...............Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. Ενότητα 1.3 – Η σχέση αρχιτεκτονικής και πολεοδομίας............Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. Σύνοψη......................................................................Σφάλμα! Δεν έχει οριστεί σελιδοδείκτης. 1.2.4 Τοιχογραφίες..............................................................................................................12

1

Κεφάλαιο 1 - Οι Προϊστορικοί χρόνοι Ενότητα 1.1 - ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟΥΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥΣ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ 1.1.1 Κυκλαδικός Πολιτισμός Πρωτοκυκλαδική περίοδος:3.000 – 2.000 π.Χ. περίπου (ΠΚΙ, ΠΚΙΙ, ΠΚΙΙΙ) Είναι η περίοδος της μεγαλύτερης ακμής των Κυκλάδων ως αυτόνομου πολιτιστικού κέντρου. Από την Μεσοκυκλαδική περίοδο αρχίζει είδη η στενή εμπορική σχέση με την Κρήτη που κορυφώνεται κατά την ΥΚΙ (1550 – 1500 π.Χ.) με τον εκμινωισμό των Κυκλάδων και την προσπάθεια μίμησης του Μινωικού προτύπου, ενώ από την ΥΚΙΙΙ (1450π.Χ.) φαίνεται ότι οι Κυκλάδες κατακτώνται από τους Μυκηναίους. Η μετάβαση από τη Νεολιθική στην Πρώιμη εποχή του Χαλκού φαίνεται ομαλή. Κατά την Πρωτοκυκλαδική Ι και ΙΙ αυξάνονται οι οικισμοί και η χρήση κιβωτιόσχημων τάφων, δηλαδή ορθογώνιων τάφων που είναι κτισμένοι με όρθιες πλάκες. Τα σημαντικότερα ευρήματα των τάφων αυτών είναι τα μαρμάρινα αγγεία και τα γνωστά κυκλαδικά ειδώλια. Κυκλαδικά ειδώλια Τα περισσότερα βρέθηκαν σε τάφους. Το γεγονός αυτό υποδηλώνει ότι ήταν συνδεδεμένα με κάποιο ταφικό έθιμο ή δοξασία. Εάν ανήκαν στον θανόντα μπορεί να τον ακολουθούσαν για να τον υπηρετούν ή να τον προστατεύουν. Εάν τα κτερίσματα δεν ανήκαν στον θανόντα, μπορεί να τον ακολουθούσαν ως προσφορές στις θεότητες που καθόριζαν την ανθρώπινη μοίρα, για να τις εξευμενίσουν. Στα ειδώλια προβάλλεται η γονιμότητα με τη δήλωση των γυναικείων γεννητικών οργάνων και την απεικόνιση της εγκυμοσύνης. Μπορεί λοιπόν να μην ήταν προσφορές σε θεότητες αλλά ειδώλια των ίδιων των θεοτήτων που είχε προσφέρει ο νεκρός σε κάποια ιερά όσο ζούσε. Αντιστοιχίες βρίσκουμε και με τα μεταγενέστερα πήλινα ειδώλια της μυκηναϊκής εποχής.

2

Οικισμοί Εκτός από τα νεκροταφεία η ΠΚ περίοδος είναι γνωστή και από δύο οικισμούς. Της Αγ. Ειρήνης στην Κέα και της Φυλακωπής στη Μήλο. Κεραμικά ευρήματα της περιόδου έχουμε και από το Ακρωτήρι στη νότια πλευρά της Θήρας. Κατά το τέλος της ΠΚ περιόδου υπάρχουν υποψίες για αναταραχές διότι κάποιοι οικισμοί εγκαταλείπονται και άλλοι οχυρώνονται, ενώ η κεραμική μαρτυρεί στενότερες επαφές με τα δυτικά παράλια της Μ. Ασίας. Μεσοκυκλαδική περίοδος: 2.000 – 1.550π.Χ. περίπου (ΜΚ πρώιμη, ΜΚ ύστερη) Η ζωή κυλάει πιο ήρεμα, οι κάτοικοι συγκεντρώνονται σε έναν κυρίως οικισμό σε κάθε νησί τον οποίο οχυρώνουν λόγω αύξησης της έκτασής του και του πλούτου του. Εντάσσονται οι εμπορικές τους σχέσεις και τα χαρακτηριστικά τους αγγεία που είναι διακοσμημένα με πουλιά βρίσκονται στις Μυκήνες, την Κνωσσό και τη Μίλητο. Αντίστοιχα εισάγουν ελλαδικά και μινωϊκά αγγεία και φαίνεται ότι κρατούν στα χέρια τους το διαμετακομιστικό εμπόριο της εποχής. Υστεροκυκλαδική περίοδος:

1.550 – 1.100π.Χ. περίπου (ΥΚΙ, ΥΚΙΙ, ΥΚΙΙΙ)

Ξεκινά με την οριστική καταστροφή των Μεσοκυκλαδικών οικισμών στο Ακρωτήρι και τη Φυλακωπή από σεισμούς και την ανοικοδόμηση του οικισμού της Αγίας Ειρήνης. Φάση ευρείας αρχιτεκτονικής ανάπτυξης και πολιτιστικής αναγέννησης με κύριο χαρακτηριστικό των εκμινωισμό τους. Η υποδούλωση των Κυκλάδων στην Κρήτη για μερικούς ερευνητές αποδεικνύεται: 1. από την εισαγωγή μινωικών αρχιτεκτονικών στοιχείων όπως το άδυτο, ο φωταγωγός, το πολύθυρο και 2. από την εισαγωγή θρησκευτικών συμβόλων όπως τα κέρατα καθοσιώσεως, 3. την μινωική γραφή (Γραμμική Α) και από 4. πλήθος χαρακτηριστικών στην τέχνη. Pax Minoica:

Μινωική ειρήνη – μινωική θαλασσοκρατία – μινωική κυριαρχία

3

Η αρχαιολογική έρευνα επιβεβαίωσε την μινωική παρουσία στις Κυκλάδες αλλά δεν είμαστε σίγουροι εάν πρόκειται για αποικισμό, αν οι Κυκλάδες υποτάχθηκαν στην Κρήτη ή αν απλώς δέχτηκαν έντονη πολιτιστική επίδραση. Την ίδια περίοδο η ζωή συνεχίζεται στη Μήλο και την Κέα με την ανοικοδόμηση των αντίστοιχων οικισμών. Τότε συνεχίζουν να εισάγονται αποκλειστικά μυκηναϊκά αγγεία. Η σαφέστερη απόδειξη μυκηναϊκής παρουσίας στα νησιά είναι το μέγαρο που χρίζεται στη Φυλακωπή καθώς και το ιερό με τα θρησκευτικά σκεύη μυκηναϊκού τύπου, που ανακαλύφθηκε στον ίδιο οικισμό. 1.1.2 Μινωικός Πολιτισμός Γενικά χαρακτηριστικά: 

Δημιούργησαν τον πρώτο μεγάλο πολιτισμό του Αιγαίου, και επομένως ολόκληρης της Ευρώπης, αντίστοιχο με αυτούς της Μεσοποταμίας, της Αιγύπτου και των Χετταίων.



Η γεωγραφική θέση της Κρήτης δημιούργησε τις προϋποθέσεις για την υιοθέτηση και την εξέλιξη των επιτευγμάτων αυτών των μεγάλων πολιτισμών της εποχής του Χαλκού.



Τα παλαιότερα ίχνη ανθρώπινης εγκατάστασης εμφανίζονται την Νεολιθική περίοδο και σώζονται κυρίως κάτω από τις αυλές του ανακτόρου της Κνωσού αλλά και σε άλλους οικισμούς.

Πρωτομινωική περίοδος Η μετάβαση στη Χαλκοκρατία ήταν ομαλή και πιστεύεται ότι ώθηση στην ανάπτυξη της Πρώιμης Χαλκοκρατίας έδωσε ίσως και η διείσδυση νέων πληθυσμών στο νησί, οι οποίοι πιθανώς ήταν περισσότερο εξοικειωμένοι με τη μεταλλουργία. Η κατοίκηση είναι πιο πυκνή στην κεντρική και ανατολική Κρήτη, ειδικά στον κόλπο του Μιραμπέλου όπου αναπτύσσονται οι πρώτες μεγάλες κοινότητες κοντά στη θάλασσα. Αυτοί οι οικισμοί είναι πυκνοκτισμένοι και τα σπίτια έχουν πολλές φορές αδιάγνωστο εξωτερικό περίγραμμα. Συχνά μοιάζουν να ενώνονται το ένα με το άλλο. Στη Βασιλική όπου αναπτύχθηκε και ένας ιδιόμορφος κεραμικός ρυθμός, με πολύχρωμη διακόσμηση, τα κτίρια έχουν ορθογώνια κάτοψη και κανονική διάταξη και είναι ευκολότερο να διακρίνει κανείς τους διάφορους πυρήνες του οικισμού. Ο οικισμός αυτός

4

αναπτύχθηκε διότι βρισκόταν πάνω στο πέρασμα από την Ιεράπετρα στον Νότο, προς τον κόλπο του Μιραμπέλλου στον Βορρά και δείχνει ότι το εμπόριο αρχίζει να παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη των οικισμών στο νησί ήδη από αυτή την περίοδο. Εντυπωσιακή ανάπτυξη λόγω της εύφορης κοιλάδας παρουσιάζει και η Μεσαρά στην περιοχή Ν.Α. της Φαιστού. Η πληθώρα των κτιστών κυκλικών τάφων που διήρκεσαν από την ΠΜΙ – ΜΜΙΙ δηλαδή 1.000 χρόνια δηλώνουν ανεπιφύλακτα την πρώιμη ακμή της περιοχής. Τα κτερίσματα των τάφων περιλαμβάνουν λίγα χρυσά αντικείμενα όπως ψήφους περιδέραιων είναι όμως πλούσια σε λίθινα αγγεία, σφραγίδες, εγχειρίδια, μαρμάρινα ειδώλια και αγγεία από πηλό. Τα κτερίσματα των τάφων του νεκροταφείου του Μόχλου είναι ακόμη πλουσιότερα. Περιελάμβανε εκτός από χάλκινα αντικείμενα, χρυσά περιδέραια και διαδήματα. Η

ιδιαίτερη

τεχνική

αυτών

των

κτερισμάτων

προϋποθέτει

την

ύπαρξη

εξειδικευμένων τεχνιτών. Οι τεχνίτες την περίοδο αυτή δεν ζουν από τα προϊόντα της εργασίας τους αλλά αργότερα γίνονται τεχνίτες πλήρους απασχόλησης και συντηρούνται από τα ανάκτορα. Η εξειδίκευση της εργασίας πρέπει να συνοδευόταν και από πλεόνασμα στην παραγωγή και επομένως κοινωνική ευμάρεια. Αυτή η ευμάρεια και η κοινωνική ανισότητα διαγράφεται από τις διαφορές στους τύπους των τάφων αλλά κυρίως από τα κτερίσματα τους, που άλλοτε είναι ανύπαρκτα, άλλοτε λίγα και άλλοτε περισσότερα. Στην εποχή αυτή αναζητούμε και τις ρίζες της ραγδαίας ανάπτυξης στην επεξεργασία των μετάλλων. Ποιοι λόγοι οδήγησαν στη δημιουργία κεντρικής διοίκησης η οποία αποτέλεσε και τον πυρήνα δημιουργίας των πρώτων ανακτόρων; 1. Η συγκέντρωση πλούτου και επομένως η ανάγκη αποθήκευσης και προστασίας του. 2. Η κοινωνική διαστρωμάτωση, που προϋποθέτει συγκέντρωση πλεονάσματος και διαφοροποίηση των ρόλων. 3. Η ανάπτυξη της μεταλλοτεχνίας και των άλλων τεχνών που απαιτούσαν την ανεύρεση πρώτων υλών. Μεσομινωική περίοδος Η εμφάνιση των πρώτων ανακτόρων: Τα πρώτα ανάκτορα της Κνωσού, της Φαιστού και Μαλίων, χρονολογούνται στη ΜΜ Ι περίοδο, ενώ αυτά των Χανίων και της Ζάκρου ίσως είναι μεταγενέστερα. Τα

5

ανάκτορα αυτά προβάλλουν σε θέσεις όπου προϋπήρχαν εγκαταστάσεις πράγμα που οδηγείς το συμπέρασμα μιας επιτόπιας εξέλιξης των κοινοτήτων, από τα πρωταρχικά χωριά στις μετέπειτα εκτεταμένες πόλεις με τα ανάκτορα και τις επαύλεις στην περιφέρειά τους. Αυτή η επιτόπια εξέλιξη γίνεται φανερή και στις τέχνες. Οι τοιχογραφίες:

ξεκινούν από απλές ζώνες για να καταλήξουν σε ολόκληρες εξιστορήσεις λατρευτικών σκηνών και η κεραμική εξελίσσεται από απλά γεωμετρικά και καμπυλόγραμμα μοτίβα σε εικονιστικές παραστάσεις.

Η κεραμική:

εξελίσσεται από απλά γεωμετρικά και καμπυλόγραμμα μοτίβα σε εικονιστικές παραστάσεις.

ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΙΝΩΙΚΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΜΕ ΑΝΑΠΤΥΓΜΕΝΑ ΚΕΝΤΡΑ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ Οι σχέσεις με τα αναπτυγμένα κέντρα της Ανατολής (Μεσοποταμία & Αίγυπτο) όπου υπήρχε ήδη μια ιεραρχημένα κοινωνία με ανάκτορα και ιερά πρέπει να έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη του ανακτορικού συστήματος στην Κρήτη. Ενδείξεις σχέσεων: 1. Ομοιότητες μεταξύ των ανακτόρων Κνωσού και Μάρι (1.700π.Χ.) στη Μεσοποταμία. 2. Η χρησιμοποίηση της ιερογλυφικής γραφής μόνο στην Κρήτη και πουθενά αλλού στον Αιγαιακό χώρο. 3. Η εισαγωγή πρώτων υλών, όπως ελεφαντόδοντου, αυγών στρουθοκαμήλου ή χρυσού από τις περιοχές αυτές της Ανατολής. Εικόνα ανακτόρων: Είναι κατακερματισμένη αφού αυτά ισοπεδώθηκαν εν μέρει από σεισμούς και εν μέρει κατά την ανέγερση των νέων ανακτόρων γύρω στα 1.700π.Χ. Η εμφάνιση των πρώτων ανακτόρων από ιστορική άποψη: 1. Σηματοδοτεί την παγίωση μιας διοικητικής και κοινωνικής ιεραρχίας, 2. την αύξηση της ευμάρειας των οικισμών σε όλο το νησί, και 3. την εντατικοποίηση της καλλιτεχνικής παραγωγής. 4. Η Κρήτη βγαίνει από την εσωστρέφειά της και αρχίζει να εμπορεύεται με τις Κυκλάδες και κέντρα της Συροπαλαιστίνης και της Αιγύπτου.

6

Υστερομινωική περίοδος Είναι η εποχή της μέγιστης ακμής του Μινωικού πολιτισμού, χτίζονται τα νέα ανάκτορα και εξαπλώνεται το μινωικό εμπόριο. Νέα ανάκτορα:

Κνωσός,

Φαιστός,

Μάλια,

Ζάκρος

και

ανακτορικές

εγκαταστάσεις στα Χάνια, στην Αγία Τριάδα, στις Αχαρνές δείχνουν μια τάση ομογενοποίησης και στα δομικά αλλά και στα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά. Σημαντικότερο ανάκτορο: Κνωσός στην Κεντρική Κρήτη. Μινωικές θαλάσσιες επικοινωνίες: Εμπορεύεται συστηματικά με τις Κυκλάδες (Κέα, Μήλο, Νάξο, Θήρα). Πιθανός μινωικός αποικισμός ή τουλάχιστον εκμινωισμός του κυκλαδικού πολιτισμού. Η δυτική Κρήτη διατηρούσε σχέσεις με τη Νότια Πελοπόννησο μέσω της αποικίας των Κυθήρων (Καστρί). Εμπορεύονται: με Κάσο και Κάρπαθο Ιδρύουν αποικίες: στη Ρόδο και την Κω Αγγεία μινωικά: 1. Βρίσκουμε και σε ελάχιστους οικισμούς της Βορειοδυτικής Κύπρου που ίσως υποδηλώνουν κάποια προσπάθεια προσέγγισης στα ορυχεία χαλκού του νησιού. 2. Φτάνουν στα παράλια της Μ. Ασίας, στην Ιασό, τη Μίλητο και την Κνίδο καθώς και στις Συροπαλαιστινιακές πόλεις. Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΤΕΧΝΩΝ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥΣ ΣΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟ Κεραμική:

Όχι μόνο γεωμετρικά θέματα αλλά και φυτικά και θαλασσινά.

Ειδωλοπλαστική:

Με πήλινα ειδώλια λατρευτών και λατρευτριών αλλά και άλλα

ζωόμορφα. Μεταλλοτεχνία: Λιθοτεχνία:

Ξίφη, εγχειρίδια, αιχμές δοράτων ή αγγεία και σκεύη. Φωλεόσχημα – σαν φωλιά πουλιού – και καλυκόσχημα – σαν κάλυκα λουλουδιού – αγγεία.

Σφραγιδογλυφία:

Με πολύτιμους ή ημιπολύτιμους λίθους.

Κοσμηματοποιία: Ελεφαντουργία

Εξαιρετικές τοιχογραφίες αναπτύχθηκαν μέσα σ’ αυτό το

7

Ζωγραφική

περιβάλλον των ανακτόρων και των δορυφόρων τους

Μινωική θρησκεία Άσκησε σημαντική επιρροή στην εικονογράφηση κυρίως των τοιχογραφιών και των σφραγίδων. Διαμορφώνονται σαφέστερα οι χώροι λατρείας οι οποίοι: 1. είτε βρίσκονται στην κορυφή κάποιου λόφου ή βουνού (όπως τα ιερά κορυφής), 2. είτε είναι κτιστά ιερά που ανήκουν σε μία πόλη ή σε ένα ανάκτορο. Ευρήματα:

Τράπεζες προσφορών (μικρά λίθινα ή πήλινα τριποδικά σκεύη), ρυτά δηλ.

σπονδικά αγγεία, όστρια, κέρατα καθοσιώσεως, ειδώλια ανθρωπόμορφα ή ζωόμορφα. Η σημασία του δεν μας είναι γνωστή. Αγνοούμε εάν λατρεύονταν μια θεότητα με διαφορετικές μορφές ή πολλές διαφορετικές θεότητες. Εικάζουμε όμως ότι υπήρχαν γιορτές γύρω από τη βλάστηση ή τη θάλασσα και εκστατικοί χοροί κ.ά. Η μινωική θρησκεία αποτέλεσε το υπόβαθρο της μυκηναϊκής θρησκείας. Καταστροφή των Νέων Ανακτόρων Τα δεύτερα ανάκτορα καταστρέφονται ολοσχερώς κατά την ΥΜΙ Β περίοδο οπότε εγκαταλείπονται ή ερημώνονται και οι επαύλεις. Είναι αδιευκρίνιστο αν η καταστροφή προήλθε από φυσικούς ή ανθρωπογενείς παράγοντες. Μετά την καταστροφή εξαφανίζεται η μινωική κεραμική από τις Κυκλάδες, η αποικία των Κυθήρων εγκαταλείπεται κι την θέση των Μινωιτών αποίκων παίρνουν οι Μυκηναίοι. Η κεραμική στο ανάκτορο της Κνωσού αποκτά ένα μνημειώδες ύφος και η διακόσμηση της αίθουσας του θρόνου με τους εραλδικούς γρύπες εκατέρωθεν του θρόνου, θυμίζει την αντίστοιχη διακόσμηση των ανακτόρων της Πύλου. Η αρχική θεωρία της καταστροφής των νέων ανακτόρων της Κρήτης από το ηφαίστειο της Σαντορίνης δεν είναι σήμερα αποδεκτή, γιατί η έκρηξη του ηφαιστείου προηγείται χρονολογικά τουλάχιστον κατά πενήντα χρόνια της ΥΜ Ι Β καταστροφής στην Κρήτη. Η πιθανότερη εξήγηση είναι ότι τα ανάκτορα καταστράφηκαν από σεισμό. Μετά δε από αυτή την καταστροφή και όσο οι Μυκηναίοι είχαν εξασθενήσει, βρήκαν την ευκαιρία οι

8

Μυκηναίοι να καταστήσουν το νησί και να κάνουν έδρα τους την Κνωσό, που έμεινε πλέον το μόνο εν λειτουργία ανάκτορο στη Κρήτη. Οι Μυκηναίοι στην Κνωσό Πρώτος ο Evans, ο ανασκαφέας της Κνωσού, είχε διαπιστώσει την εγκατάσταση μιας νέας δυναστείας στην Κνωσό μετά το 1450π.Χ. γεγονός που επιβεβαιώθηκε και από την αποκρυπτογράφηση των πινακίδων της Γραμμικής Β, που βρέθηκαν στο ανάκτορο. Ο μυκηναϊκός χαρακτήρας της νέας εξουσίας της Κνωσού φαίνεται κυρίως από τους «τάφους των πολεμιστών», στα περίχωρα της Κνωσού. Οι τάφοι αυτοί θεωρούνται ότι ανήκαν σε μια στρατιωτική αριστοκρατία και περιελάμβαναν πλούσια κτερίσματα από όπλα αλλά και αγγεία από χαλκό ή πολύτιμα μέταλλα, ξυράφια, καθρέφτες και κοσμήματα. Εξαφανίζονται μετά την ΥΜ ΙΙΙ Α:1 περίοδο, μια περίοδο, που συμπίπτει με νέα, τελειωτική καταστροφή των ανακτόρων της Κνωσσού και την κατάρρευση του ανακτορικού συστήματος. Αυτό επιβεβαιώνεται και από την καλλιτεχνική παραγωγή, αφού μετά το 1370π.Χ. σταματά η εισαγωγή πολύτιμων πρώτων υλών, απαραίτητων για τα λίθινα αγγεία, τα ελεφάντινα αντικείμενα και τις σφραγίδες ενώ η διακόσμηση στα αγγεία απλοποιείται. Βέβαια, η εξαφάνιση του κρητικού ανακτορικού συστήματος, που συμπίπτει με την ανάπτυξη των μυκηναϊκών κέντρων, δεν οδήγησε στην πλήρη παρακμή του Μινωικού πολιτισμού. Πολλές θέσεις επανακατοικούνται, όπως το ίδιο το ανάκτορο της Κνωσού, που εγκαταλείπεται οριστικά μόνο στο τέλος της ΥΜ ΙΙΙ Β περιόδου. Ιδιαίτερα στα Χανιά υπάρχει μεγάλη ανάπτυξη, που αποδεικνύεται από τις πινακίδες της Γραμμικής Β’ σε στρώματα ΥΜ ΙΙΙ Β περιόδου και από την ταύτιση εκεί ενός εργαστηρίου κεραμικής με τους γνωστούς ενεπίγραφους αμφορείς, που ταξίδευαν σ’ ολόκληρο το νησί καθώς και στα ανάκτορα των Μυκηνών, της Τίρυνθας και της Θήβας. 1.1.3 Ελλαδικός Πολιτισμός Α. Πρώιμη Χαλκοκρατία (ΠΕΧ ή ΠΕ – 3.000π.χ.-2.000π.Χ.) Εμφανίζονται στην ηπειρωτική Ελλάδα οικισμοί σε χαμηλούς λόφους κοντά στη θάλασσα. Εκμεταλλεύονται τα μέταλλα για την κατασκευή εργαλείων, όπλων, κοσμημάτων. Εμπορεύονται στοιχειώδη αγαθά, όπως τον οψιανό από τη Μήλο και δημιουργούν τις πρώτες οργανωμένες κοινότητες, όπως την Ασίνη, το Κοράκου, την Εύτρηση, τις Ζυγουριές. Ο ποιο γνωστός οικισμός αυτής της εποχής είναι η Λέρνα στον Αργολικό Κόλπο.

9

Λέρνα Τα πρώτα σπίτια κτίζονται περίκεντρα γύρω από μία αυλή, έτσι ώστε οι εξωτερικοί τους τοίχοι να δημιουργούν ένα αμυντικό περίβολο. Στο κέντρο του οικισμού υψώνεται ένα κτίριο μνημειακού για την εποχή μεγέθους, η Οικία των Κεράμων, που πήρε το όνομά της από τα πολλά κεραμίδια της στέγης της, που σώθηκαν. Η ύπαρξη αυτού του ξεχωριστού κτιρίου αλλά και πλήθους σφραγισμάτων μέσα σ’ αυτό υπονοούν κάποιο είδος οργάνωσης κεντρικής εξουσίας πολλούς αιώνες πριν από την Μυκηναϊκή εποχή. Η Λέρνα ΙΙΙ αλλά και πολλοί άλλοι οικισμοί της ηπειρωτικής Ελλάδας υπέκυψαν σε καταστροφές και πυρκαγιές στο τέλος της ΠΕ ΙΙ περιόδου, που κατά την αρχική άποψη των αρχαιολόγων οφείλονταν σε «εισβολείς», άποψη η οποία σήμερα αμφισβητείται. Κατά τη διάρκεια της Χαλκοκρατίας παρόμοια τομή θα σημειωθεί μόνο στο τέλος της Ύστερης Χαλκοκρατίας, γύρω στα 1200-1100π.Χ.με νέες μετακινήσεις πληθυσμού ή ανακατατάξεις, που στον ελλαδικό χώρο έχουν συμβατικά ονομαστεί «κάθοδος των Δωριέων». Β. Μέση Χαλκοκρατία Η νέα κεραμική της περιόδου ονομάστηκε Μινυακή από το βασιλιά Μινύα του Ορχομενού όπου και πρώτη φορά εντοπίστηκε. Επίσης, βασικό στοιχείο της Χαλκοκρατίας θεωρείται και ο κιβωτιόσχημος τάφος παρότι και τα δύο πλέον θεωρούνται σήμερα επιτόπιες εξελίξεις. Υπάρχουν πολύ μεγάλες τεχνολογικές εξελίξεις όπως: 

η εισαγωγή του κεραμικού τροχού,



η τεχνική της διάτρησης λίθινων αντικειμένων,



η χρήση σύνθετου μεταλλευτικού κλιβάνου κ.ά.

Ενώ στην Κρήτη η Μέση Χαλκοκρατία αποτελεί περίοδο ανάπτυξης και ακμής των πρώτων Μινωϊκών ανακτόρων, στον ελλαδικό χώρο είναι περισσότερο γνωστή από τάφους και λιγότερο από οικισμούς. Οι οικισμοί αυτοί βρίσκονται στις ίδιες θέσεις που είχαν κατοικηθεί από την Πρώιμη Χαλκοκρατία, χαρακτηρίζονται όμως από πτώση του βιοτικού επιπέδου, έλλειψη οργάνωσης και χαλάρωση των διακοινοτικών σχέσεων. Οι τάφοι της Μέσης Χαλκοκρατίας είναι κιβωτιόσχημοι, οι νεκροί τοποθετούνται στο πλάι σε συνεσταλμένη στάση, ενώ πολλές φορές θάβονται σε πίθους και σπανιότερα σε τύμβους, που είναι και ο πλέον μνημειώδης τύπος τάφου. Τα κτερίσματα των τάφων είναι γενικώς φτωχά.

10

Μοναδική εξαίρεση σ’ αυτή την εικόνα αποτελούν οι λακκοειδείς τάφοι των Μυκηνών, που χαρακτηρίζουν τη μεταβατική περίοδο από την ΜΕ στην ΥΕ περίοδο, οπότε και αναπτύσσεται στην ηπειρωτική Ελλάδα ο Μυκηναϊκός πολιτισμός. Γ. Ύστερη Χαλκοκρατία – Μυκηναϊκός Πολιτισμός Οι λακκοειδείς τάφοι των Μυκηνών Σποραδικά μόνο απαντούν εκτός Μυκηνών. Είναι λάκκοι μεγάλου μεγέθους και βάθους, το δάπεδο των οποίων είναι στρωμένο με χαλίκι και οι πλευρές κτισμένες με αργούς λίθους. Η στέγη αποτελείται από σχιστολιθικές πλάκες, ενώ το τμήμα πάνω από τη στέγη επιχώνεται και στο πάνω μέρος, σε ορισμένες περιπτώσεις, τοποθέτειται επιτύμβια στήλη. Περιλαμβάνουν πολλαπλές ταφές και ως προς την προέλευσή τους υπάρχει διαφωνία. Στις Μυκήνες, οι λακκοειδείς τάφοι βρίσκονται εντός δύο περιβόλων, του ταφικού περιβόλου Α, που ανακαλύφθηκε από τον Σλήμα (1876) και του ταφικού περίβολου Β που ανακαλύφθηκε από τον Παπαδημητρίου 75 χρόνια μετά (1952). Ο ταφικός περίβολος Β: o

Είναι αρχαιότερος και φτωχότερος από τον ταφικό περίβολο Α.

o

Περιλαμβάνει 24 τάφους και περίπου 40 ταφές.

o

Έχει πλούσια ευρήματα Μινυακής και Αμαυρόχρωμης τεχνικής.

o

Μερικά μινωικά αγγεία εισηγμένα ή μινωικής έμπνευσης καθώς και ορισμένα κυκλαδικά. Σημαντικότερα ευρήματα: Η προσωπίδα από ήλεκτρο, ο

o

σφραγιδόλιθος με το πορτρέτο ανδρός και η κύμβη (φιάλη) από ορεία κρύσταλλο. Ο ταφικός περίβολος Α o

Ανήκει στις αρχές της ΥΕ Ι περιόδου

o

Περιλαμβάνει 6 βαθείς ταφικούς λάκκους και έναν αριθμό κιβωτιόσχημων τάφων.

o

Οι τάφοι δεν περικλείονταν από τον ταφικό περίβολο αρχικά, ούτε συμπεριλαμβάνονταν μέσα στην ακρόπολη.

o

Αποτελούσαν τμήμα ενός ευρύτερου ΜΕ νεκροταφείου, που εκτεινόταν δυτικά της ακρόπολης. 11

Η τελική μορφή τους (περίβολος και ταφικές επιτύμβιες στήλες)

o

χρονολογείται μετά το 1300π.Χ. όταν οι Μυκηναίοι κατασκεύασαν τη νοτιοδυτική προέκταση του τείχους με την Πύλη των Λεόντων. Ευρήματα: σε έναν τάφο βρέθηκαν 3 ταφές ανδρών και 2

o

γυναικών καταγράφοντας 395 και πλεόν είδη. Οι τάφοι αυτοί προορίζονταν οπωσδήποτε για βασιλικές ταφές.

o

Παρουσιάζουν ένα αναπτυγμένο επίπεδο τέχνης και ένα πλούτο δυσερμήνευτο για μία εποχή που από τα υπόλοιπα ευρήματα χαρακτηρίζεται ως υποβαθμισμένη. Η Διαμόρφωση της Μυκηναϊκής Τέχνης Η κεραμική, σφραγιδογλυφία, η λιθοτεχνία και η μεταλλουργία παρουσιάζουν σύγκλιση μορφολογικών και τεχνικών χαρακτηριστικών τέτοια που ενδεχομένως να συνοδεύονταν από τη μεταφορά ιδεών και πολιτιστικών χαρακτηριστικών από την Κρήτη προς την ηπειρωτική Ελλάδα. Σιγά σιγά όμως ο Μυκηναϊκός πολιτισμός απόκτά τον δικό του χαρακτήρα και τη δική του οργάνωση, που του εξασφαλίζει μια μοναδική ανάπτυξη σε όλες τις τέχνες και ιδιαίτερα στην αρχιτεκτονική. Μνημειακή Μυκηναϊκή Αρχιτεκτονική Αναπτύσσεται από την ΥΕ ΙΙ και κυρίως από την ΥΕ ΙΙΙ περίοδο, επιβλητικά δείγματα της οποίας αποτελούν οι θολωτοί τάφοι. Θολωτοί Τάφοι 

Αποτελούνται από το δρόμο και τον ταφικό θάλαμο (τη θόλο).



Το μήκος και οι αναλογίες του δρόμου εξαρτώνται από τις διαστάσεις και τη θέση του τάφου.



Στο τέλος του δρόμου υπάρχει η πρόσοψη του ταφικού θαλάμου, η οποία τυγχάνει ιδιαίτερης φροντίδας όντας χτισμένη με τετραγωνισμένες λιθόπλινθους, ογκώδη υπέρθυρα κουφιστικά τρίγωνα για να μεταφέρονται προς τα πλάγια οι πιέσεις των τοίχων.



Η θόλος έχει διάμετρο από 6μ. έως 10μ. και είναι κτισμένη κατά τον εκφορικό τρόπο, δηλαδή οι λίθινοι δακτύλιοι κτίζονται έτσι ώστε να προεξέχει ο επάνω από τον κάτω και όσο το ύψος της θόλου μεγαλώνει, το άνοιγμα να στενεύει, έως ότου η τελική οπή να καλυφθεί με μεγάλο λίθο, την κλείδα. 12



Το όλο κτίσμα έχει σχήμα κυψέλης και καλύπτεται από τύμβο, δηλαδή τεχνητό λόφο από χώμα και πέτρες.



Ο Θησαυρός του Ατρέα είναι το πιο λαμπρό παράδειγμα. Έχει πρόσοψη με ανάγλυφους κίονες και ημικίονες και κουφιστικό τρίγωνο με ανάγλυφες ζώνες από σπείρες και ημιρόδακες.



Έχουν καταγραφεί περίπου 120 θολωτοί τάφοι σε διάφορες περιοχές. Η προέλευσή τους μας είναι ακόμα άγνωστη και οι περισσότεροι έχουν συληθεί.



Ως προς τα ταφικά έθιμα γνωστές είναι οι σπονδές, τα νεκρόδειπνα και μερικές φορές οι θυσίες ζώων.



Πολυπληθέστεροι από τους θολωτούς τάφους, που ήταν αυτοί των αξιωματούχων ή ευγενών, είναι οι θαλαμοειδείς, που αποτελούνται πάλι από το δρόμο και το θάλαμο, δεν είναι όμως κτιστοί αλλά λαξευμένοι στο μαλακό πέτρωμα των κλιτύων κάποιου λόφου. Είναι οικογενειακοί τάφοι που διαρκούν από την ΥΕ ΙΙ ως την ΥΕ ΙΙΙ περίοδο.

Ακροπόλεις Οχυρωμένες ακροπόλεις τριών τύπων. 1. στον πρώτο τύπο οχυρώνεται μια περιορισμένη έκταση με λίγα σπίτια, προφανώς των ευγενών. 2. στον δεύτερο τύπο οι οχυρώσεις λειτουργούν ως καταφύγιο όλου του πληθυσμού, αφού το τείχος περιλαμβάνει αρκετά μεγάλη έκταση. 3. στον τρίτο τύπο έχουμε τοιχισμένα ανάκτορα και όχι πόλεις, αφού όλο το χώρο καταλαμβάνουν η κατοικία του άνακτα και τα βοηθητικά κτίρια. Το τοίχος: κτίζεται με το κυκλώπειο σύστημα. Οι δύο όψεις με αδρά πελεκημένους ογκόλιθους συναρμολογημένους χωρίς συνδετικό υλικό αλλά με μικρότερους λίθους στα ενδιάμεσα κενά για στερεότητα, ενώ το πάχος του τοίχου γεμίζεται με λίθους και χώμα. Παράδειγμα 1, 2, 3 – Μυκήνες, Τίρυνθα, Πύλος (βιβλίο σελ. 45 – 48) Λειτουργία των Ανακτόρων Οι αποκρυπτογραφημένες πινακίδες Γραμμικής Β γραφής που χρονολογούνται ανάλογα με τη στρωματογραφική τους θέση, στη μεν Κνωσό σε διάφορες φάσεις καταστροφής τους ανακτόρου της, στο δε ανάκτορο της Πύλου στη φάση της τελικής καταστροφής είναι καταγραφές αγαθών, ζώων, προσωπικού και εξοπλισμού των ανακτόρων. 13

Δεν υπάρχουν θρησκευτικοί ύμνοι, νομοθετικά κείμενα ή κανόνες ιδιοκτησίας. Συνάγονται όμως πληροφορίες για πολλά θέματα όπως για την κοινωνική οργάνωση των Μυκηναίων, τη θρησκεία, τη λειτουργία των εργαστηρίων, την υφαντουργία, τον οπλισμό, την κατανομή γαιών, τα διάφορα επαγγέλματα. Εμπόριο……………………………………. 1.2.4 Τοιχογραφίες Εμφανίστηκαν κυρίως την περίοδο ανάπτυξης των Μινωικών ανακτόρων. Πορεία εξέλιξης: 1. τα πρώτα κονιάματα ήταν ακόσμητα και εξυπηρετούσαν πρακτικούς σκοπούς. 2. το κονίαμα ήταν απλό στρώμα από άργιλο, προστατευτικό της αργολιθοδομής και των ξύλινων παραστάδων των σπιτιών από την υγρασία. 3. στον οικισμό της Βασιλικής σπίτι καλύπτεται από ερυθρό επίχρισμα. 4. την περίοδο των παλαιών ανακτόρων προστίθεται περισσότερος ασβέστης στο αργιλώδες

στρώμα,

και

στα

νέα

ανάκτορα

πάνω

στο

χονδροειδές

ασβεστοκονίαμα αλείφεται και δεύτερη λεπτή στρώση από καθαρό ασβέστη, κατάλληλη να δεχτεί ζωγραφική διακόσμηση. 5. το όλο πάχος φτάνει περίπου τα 0,015 – 0,20μ. και καλύπτει τις επιφάνειες των τοίχων σε όλο το ύψος τους, μετά την κατώτερη ζώνη, το πασαμέντο, που είτε μένει αδιακόσμητη είτε καλύπτεται με ορθομαρμάρωση ή γύψινες πλάκες είτε ζωγραφίζεται κι αυτή. Γενέτειρα της τοιχογραφικής τέχνης στο Αιγαίο θεωρείται η Κνωσός διότι: 1. χρονολογικά οι τοιχογραφίες της προηγούνται της ηπειρωτικής Ελλάδας και των Κυκλάδων, 2. η θεματολογία τους αποτέλεσε οδηγό όλων των υπολοίπων. Λίγες τοιχογραφίες έχουν βρεθεί σε Φαιστό, Μάλια και Ζάκρο με εξαίρεση τις τοιχογραφίες της Αγίας Τριάδας. Φαινόμενο συγκέντρωσης τοιχογραφιών στην Κνωσό:

14



η σημασία αυτού του φαινομένου, της συγκέντρωσης δηλαδή των τοιχογραφιών στην Κνωσό, δεν έχει γίνει πλήρως γνωστή.



Ίσως συνδέεται και με τη θρησκευτική προπαγάνδα, που προφανώς ασκούσε η Κνωσός στις περιοχές της επιρροής της.



Μία από αυτές τις περιοχές εκτός από τις αποικίες της όπως η Ρόδος ήταν οι Κυκλάδες που είτε δίδαξαν Μινωίτες ζωγράφοι είτε επέστρεψαν από την Κνωσό, όπου είχαν μαθητεύσει, ντόπιοι Κυκλαδίτες και συνέχισαν δημιουργώντας τη δική τους παρεμφερή σχολή.

Η τέχνη της νωπογραφίας στην Ηπειρωτική Ελλάδα: 

Πρέπει να έγινε γνωστή την περίοδο των λακκοειδών τάφων.



Μυκηναϊκές συνθέσεις όμως έχουμε κυρίως αργότερα στα ανάκτορα κατά τον 14ο και 13ο αιώνα.



Αυτές οι τοιχογραφίες μας δίνουν τον τρόπο να αντιληφθούμε και τις θρησκευτικές πεποιθήσεις και τελετουργίες που μπορεί να υιοθέτησαν οι Μυκηναίοι από τους Μιωνίτες.



Αρχικά η ισχυρή επίδραση της μινωικής αισθητικής στη μυκηναϊκή εικονογραφία θεωρήθηκε ως ταύτιση και προς τις θρησκευτικές αντιλήψεις. Όμως:



Η απουσία βασικών στοιχείων της μινωικής θρησκείας, όπως των ιερών κορυφής, των κεράτων καθοσιώσεως και άλλων συμβόλων, καθώς και



Οι λιγοστές πληροφορίες που με σαφήνεια μπορούμε να συνάγουμε από τις πινακίδες της Γραμμικής Β’, όσον αφορά τις μυκηναϊκές θρησκευτικές πεποιθήσεις, οδηγούν τους ερευνητές στο συμπέρασμα, ότι κάθε άλλο παρά πλήρης ταύτιση υπάρχει.

Φαίνεται ότι στο θρησκευτικό τομέα η μυκηναϊκή Ελλάδα ανέπτυξε πρωτοβουλία και άσκησε ουσιαστική επίδραση στην Κρήτη. Απόδειξη αυτού αποτελούν τα ονόματα θεοτήτων της ιστορικής εποχής που δεν ανάγονται στη μινωική λατρεία όπως, Δίας, Ήρα, Ποσειδώνας κ.λπ. πρωτοεμφανίζονται στις πινακίδες της Γραμμικής Β’.

Κρητο-Μυκηναϊκός συγκρητισμός: 15

Η σύνθεση μινωικών χαρακτηριστικών και ελλαδικών πεποιθήσεων, έτσι ώστε προοδευτικά να δημιουργηθεί στους ιστορικούς χρόνους το γνωστό Δωδεκάθεο που Ολύμπου (μυκηναϊκή παράδοση), αλλά και να επιβιώσουν μυστηριακές χθόνιες λατρείες συνδεδεμένες με τη φύση, τη γονιμότητα και τη γη (μινωική παράδοση). Ποια στοιχεία είναι μινωικά και ποια μυκηναϊκά άπτεται της ερμηνείας των τοιχογραφιών. Χρώματα:

όλα είναι φυσικά δηλαδή γεώδους προέλευσης. Μόνο το Αιγυπτιακό κυανό

είναι τεχνητό χρώμα, μείγμα πυριτίου του χαλκού και οξειδίου του ασβεστίου και αρχικά εισαγόταν από την Αίγυπτο ενώ μετέπειτα κατασκευαζόταν επιτοπίως. Τεχνική:

οι τοιχογραφίες είναι νωπογραφίες. Δηλαδή κατασκευάζονταν όσο το

ασβεστοκονίαμα ήταν υγρό, γι’ αυτό απαιτούσαν ιδιαίτερη δεξιότητα και γρηγοράδα. Το αρχικό σχέδιο χαρασσόταν με αιχμηρό εργαλείο ή σχεδιαζόταν με ανοιχτό κιτρινωπό χρώμα και ίσως χρειαζόταν να βραχεί πολλές φορές ο τοίχος μέχρι να ολοκληρωθεί η σύνθεση. Το υλικό που χρησιμοποιούσαν μαζί με το χρώμα για να δέσει πάνω στον τοίχο μπορεί να ήταν ασβεστόνερο ή κάποια οργανική κόλλα. Πρωιμότερα στάδια εικονογραφίας:

η πορεία εξέλιξης της εικονογραφίας συνδέεται

ιδιαίτερα με την εξέλιξη της σφραγιδογλυφίας. Στα σφραγίσματα και τις σφραγίδες συναντούμε την αλληλεπίδραση πολλών πολιτισμικών παραδόσεων. Πολλά από τα θέμα των σφραγίδων απαντούν και στις τοιχογραφίες, αν και η συνολική πορεία διαφέρει. Οι σφραγίδες δεν ξεκινούν αναγκαστικά από απλοϊκά γεωμετρικά σχέδια για να καταλήξουν σε εικονιστικά μοτίβα, ενώ αυτή ακριβώς είναι η εξέλιξη της εικονογραφίας. Θεματολογικοί κύκλοι τοιχογραφιών Απεικόνιση της Φύσης: τα δείγματα από τη Φαιστό και την Κνωσό δείχνουν ερυθρά και λευκά σχέδια χωρίς όμως εικονιστικές παραστάσεις. Οι πρώτες παραστάσεις ανθρώπων ή ζώων ανάγονται στην εποχή των Νέων ανακτόρων.

16

Δείχνει το ζώο να σκαρφαλώνει σε βραχώδες τοπίο για να συλλέξει κρόκους, που τους μαζεύει σε πανέρι. Το τοπίο, μια από τις γνωστές συμβατικότητες της μινωικής τοιχογραφίες, παρουσιάζεται εκ των Εικ. 77 Κροκοσυλλέκτης πίθηκος (Κνωσός) άνω και έτσι οι βράχοι και οι κρόκοι, που έπρεπε να αποδοθούν στο βάθος, φαίνονται να κρέμονται σαν ουρανός πάνω από τον πίθηκο. Η τοιχογραφία αυτή επηρεάστηκε από τον Κροκοσυλλέκτη πίθηκο της Κνωσού.

Εικ. 78 Πίθηκοι σε βραχώδες τοπίο (Θήρα) «Τοιχογραφία με τους πιθήκους και τα ιπτάμενα πουλιά» Το πιο εντυπωσιακό παράδειγμα αυτού του κύκλου βρίσκεται στην Οικία των Νωπογραφιών της Κνωσού, που βρίσκεται δυτικά του ανακτόρου της Κνωσού. Το φόντο περιλαμβάνει σχεδόν όλα τα λουλούδια του μινωικού κήπου. Κρίνα, τριαντάφυλλα, κισσοί κ.ά φυτρώνουν ανάμεσα στους βράχους, που διασχίζονται από ρυάκια και καταρράκτες. Μπλε πίθηκοι σκαρφαλώνουν ανάμεσα στα φυτά αναζητώντας τροφή, κλέβοντας αυγά από τις φωλιές των αγριοπερίστερων. Η όλη τοιχογραφία υπολογίζεται ότι κάλυπτε 5,5μ. και βρισκόταν στον όροφο του σπιτιού. «Τοιχογραφία της Άνοιξης» Χρησιμοποιείται εναλλαγή ερυθρού, μπλε και κίτρινου χρώματος, για να αποδώσει τους ηφαιστειογενείς βράχους του νησιού. Στους βράχους φυτρώνουν κόκκινα κρίνα σε συστάδες ανά τρία, με κίτρινους μίσχους που πάλλονται στο φύσημα του αέρα. Στο λευκό υπόβαθρο, πάνω από 17

Εικ. 79 Τοιχογραφία της Άνοιξης (Θήρα)

τους βράχους και τα κρίνα, πετούν χελιδόνια (αρχή της άνοιξης) με χάρη και

πλήρη ελευθερία στην κίνηση. Άλλο απεικονίζεται με τα φτερά σε πλήρη έκταση, άλλο από κάτω τη στιγμή που στρίβει πάνω από τα κρίνα ενώ δύο ζευγάρια συναντιούνται, το ένα ζεύγος κατά μέτωπο και άλλο πλαγιαστά, όπως τα βλέπουμε να πετούν, όταν ζευγαρώνουν. Περισσότερο ενδιαφέρον έχει η ερμηνεία της τοιχογραφίας αυτής και η χρήση του δωματίου που κοσμεί, που θεωρείται ότι χρησίμευε για λατρευτικούς πιθανώς σκοπούς. «Τοιχογραφία με χελιδονόψαρα» Τα ψάρια κολυμπούν προς όλες τις κατευθύνσεις ανάμεσα σε μπλε φυσαλίδες, σπόγγους και βότσαλα σε συνδυασμούς μπλε, κίτρινου και μαύρου χρώματος, που δυστυχώς σήμερα έχουν ξεθωριάσει. Μπορεί εδώ να έχουμε την Εικ. 80 Τοιχογραφία με χελιδονόψαρα (Μήλος)

ιδέα της γονιμότητας του θαλάσσιου στοιχείου.

Απεικόνιση Ανθρώπινων Δραστηριοτήτων: η ακριβής σημασία τους είναι δύσκολο να ερμηνευτεί. Η εμφάνιση της ανθρώπινης μορφής σε σχεδόν φυσικό μέγεθος είναι πολύ σπάνια σε άλλες τέχνες και ανήκει κυρίως στις μινωικές τοιχογραφίες της ΥΜ Ι περιόδου. Βασικοί κανόνες απόδοσης του ανθρώπινου σώματος: 1. Έχουν κοινά γνωρίσματα με την αιγυπτιακή ζωγραφική από την οποία έχουν επηρεαστεί. 2. Οι ανδρικές μορφές έχουν κόκκινη επιδερμίδα και οι γυναικείες λευκή. 3. Το άνω μέρος του σώματος αποδίδεται κατά μέτωπο ή πάντως και με τους δύο ώμους ενώ τα πόδια και το κεφάλι σε πλάγια όψη. 4. Η όλη όμως εντύπωση που δημιουργεί η Αιγαιακή ζωγραφική είναι πιο φυσιοκρατική, με λιγότερες γωνίες, περισσότερη ευλυγισία και κίνηση και δεν αναφέρεται σχεδόν ποτέ σε θέματα απεικόνισης κάποιου συγκεκριμένου ηγεμόνα. 5. Τα θέματα των τοιχογραφιών που απεικονίζουν ανθρώπινες μορφές συνδέονται με θρησκευτικές τελετουργίες αλλά ίσως και με κοσμικές δραστηριότητες και η διάκρισή τους πολλές φορές είναι αρκετά δυσχερής.

18

Οι δύο παρακάτων τοιχογραφίες δίνουν πολλές πληροφορίες για την κοινωνία της εποχής (κόμμωση, ένδυση, ασχολίες) μπορεί όμως να συνδέονται και με συγκεκριμένες θρησκευτικές δοξασίες ή πιθανές τελετουργίες.

Εικ. 81 Ψαράδες (Θήρα)

Εικ. 82 Αγόρια που πυγμαχούν (Θήρα)

Απεικονίζονται γυμνοί, με γυμνασμένα νεανικά Διττή μπορεί να είναι η σημασία σώματα και το χαρακτηριστικό κουρεμένο κεφάλι, απεικόνισης αγωνισμάτων. με μόνο δύο μαύρους βοστρύχους, που υποδηλώνει Τα αγόρια πυγμαχούν φορώντας εκτός το νεαρό της ηλικίας τους (κυανό χρώμα αποδίδει από τα κοσμήματά τους μόνο μια ζώνη την έλλειψη κόμης).

στη μέση και ένα γάντι πυγμαχίας.

Κρατούν αρμαθιές με την πλούσια ψαριά τους. Το θέμα μπορεί να είναι κοσμικό μιας και το ψάρι θα αποτελούσε καθημερινή ασχολία των νησιωτών. Μερικοί μελετητές όμως πιστεύουν ότι απεικονίζει μία λατρευτική προσφορά σε θεότητα. Παρουσιάζεται όπως έχει συμπληρωθεί σήμερα. Ένας άνδρας πηδά πάνω από το σώμα ενός ταύρου και μία γυναίκα στέκεται πίσω από το ζώο έτοιμη να πιάσει των άνδρα ή αφού έχει εκτελέσει η ίδια το άλμα. Στα αριστερά μια άλλη γυναικεία μορφή που πιάνει τα κέρατα του ζώου φαίνεται να ανήκει σε άλλο πίνακα. Τοιχογραφία του Ταυρομάχου (Κνωσός) Γενικά η σημασία των αγωνισμάτων αυτών, πυγμαχίας, ταυροκαθαψίων κ.λπ. την εποχή του Χαλκού μπορεί να συνδεόταν με αθλητικούς αγώνες αλλά και με θρησκευτικές τελετές και συγκεκριμένες σκηνές να υποδηλώνουν αγώνες που λάμβαναν χώρα κατά την τελετή μύησης των εφήβων την περίοδο της ενηλικίωσής τους. 19

Απεικόνιση πομπών: σαφέστερο θρησκευτικό χαρακτήρα έχει το θέμα της πομπής. Το περισσότερο γνωστό παράδειγμα αυτού του θέματος είναι η «Τοιχογραφία του Πομπικού Διαδρόμου».

Εικ. 83 Τοιχογραφία του Πομπικού Διαδρόμου (Κνωσός)

Ξεκινούσε από τη Δυτική Είσοδο και τελείωνε στο Νότιο Πρόπυλο του ανακτόρου. Η καλύτερα σωζόμενη μορφή είναι η Ρυτοφόρος του Ν. Πρόπυλου, που κρατά σπονδικό κυανό κωνικό ρυτό με κίτρινες ταινίες έτσι αποδίδεται το αργυρό σκέυος με χρυσές επικαλύψεις και έχει αναστηλωθεί σε αντίγραφο στη ίδια θέση του ανακτόρου. Από την υπόλοιπη πομπή σώζονται πολλά ζεύγη ποδιών υποδηλώνοντας τουλάχιστον 24 μορφές ανδρών κυρίως, αλλά και μερικών γυναικών. Ένα ζεύγος ποδιών θεωρείται ότι ανήκει σε ιέρεια ή θεά που φορούσε ποδήρες ένδυμα και προς την οποία κατευθύνονταν εκατέρωθεν οι φέρουσες δώρα μορφές. Ο Evans υπέθεσε την ύπαρξη πολλών εκατοντάδων τέτοιων μορφών που θα κάλυπταν τους τοίχους του Διαδρόμου και θα ήταν τοποθετημένες σε επάλληλες σκηνές κατά το Αιγυπτιακό πρότυπο. Το θέμα της πομπής ανεξάρτητα από το πώς ήταν αυτές τοποθετημένες αποτέλεσε προσφιλές θέμα στις τοιχογραφίες της Κρήτης, της Ηπειρωτικής Ελλάδας, της Θήρας και των Κυκλάδων. Πομπές γυναικών έχουν βρεθεί και στα ανάκτορα των Θηβών, της Πύλου και της Τίρυνθας.

20

Εικ. 84 Γυναικεία πομπή από το ανάκτορο Θηβών (Θήβα) Βαδίζουν προς την ίδια κατεύθυνση και κρατούν άλλοτε άνθη άλλοτε πολύτιμα αντικείμενα. Είναι πολυτελώς ενδεδυμένες, με το χαρακτηριστικό εφαρμοστό περικόρμιο που αφήνει ελεύθερο το πλούσιο στήθος και τη μινωική μακριά φούστα, με φραμπαλάδες και κεντήματα. Η περίτεχνη κόμη με σπειροειδής βοστρύχους στο μέτωπο συγκρατείται από ταινία και πέφτει σε μακρείς βοστρύχους στο στήθος και στην πλάτη. Το πρόσωπο αποδίδεται κατά τομή με λεπτό μαύρο περίγραμμα και ο αμυγδαλόσχημος οφθαλμός και το καλλίγραμμο φρύδι κατά μέτωπο. Οι συμβατικότητες αυτές αποτελούν κοινό τρόπο απόδοσης όλων των μορφών, μινωικών και μυκηναϊκών. Οι μινωικές αφήνουν να διακριθούν διαφορετικά ηλικιακά, κοινωνικά και εν μέρει φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά. Στο μυκηναϊκό κόσμο υπάρχει μια συμβατική μίμηση του θεματος, έτσι ώστε σε τοιχογραφίες που μεσολαβούν εκατό χρόνια μεταξύ τους οι γυναίκες να απεικονίζονται με το ίδιο ακριβώς τρόπο. Πομπές αρμάτων: πάλι θρησκευτικού χαρακτήρα, που θυμίζουν τα άρματα στους μυκηναϊκούς κρατήρες του «εικονιστικού ρυθμού». Απεικονίζει δύο άλογα να τραβούν άρμα με δύο τροχούς, στο οποίο επιβαίνει ανδρική μορφή ντυμένη με κοντό χιτώνα. Η συμπλήρωση της τοιχογραφίας με τμήμα που απεικονίζει ρύγχος ταύρου ερμηνεύει τον όλη πομπή των αρμάτων ως τελετουργική σκηνή θυσίας ταύρου ή ταυροπαιδιών, που παρακολουθεί ιερατική μοφή σε άλλο τμήμα που πιθανώς συνανήκει.

Τοιχογραφία του Φορείου (Κνωσός) Από τις τελευταίες τοιχογραφίες φαίνεται ότι το θεματολόγιο των Μυκηναίων παρουσιάζει σαφή διαφοροποίηση κυρίως κατά τον 13 ο αι. π.Χ. Τόσο οι σκηνές με άρματα, 21

όσο και άλλες σκηνές από μάχες, ή σκηνές με άλογα, ή ακόμη και σκηνές κυνηγιού κ.ά. προδίδουν ένα χαρακτήρα περισσότερο στρατιωτικό ή τουλάχιστον λιγότερο φυσιολατρικό. Τεχνοτροπικά:

οι εικονογραφίες αυτές είναι λιτές, στατικές και χωρίς συνθετική

δύναμη και κίνηση και φαίνεται να αποδίδουν σαφέστερα το ήθος της Μυκηναϊκής ελίτ που οδήγησε στη δημιουργία της Μυκηναϊκής κοινής. Θρησκευτικό Κέντρο των Μυκηνών: συνθετική πρωτοτυπία παρουσιάζει το σύνολο των Τοιχογραφιών από το Θρησκευτικό κέντρο τω Μυκηνών. Σε αυτό υπάρχει μια σπάνια ταύτιση θέματος και χρήσης του χώρου για λατρευτικές ανάγκες.

Τοιχογραφίες του Θρησκευτικού κέντρου των Μυκηνών Κοσμεί τον ανατολικό τοίχο ενός μικρού δωματίου πάνω και δίπλα από ένα κτιστό θρόνο ή βωμό, ένδειξη της ιδιαίτερης χρήσης του δωματίου ως ιερού. Άνω

τμήμα:

απεικονίζονται

αντικριστά δύο γυναικείες μορφές μέσα σε ένα κιονωτό αρχιτεκτονικό πλαίσιο που σώζονται καλύτερα από τη μέση και κάτω. Η δεξιά μορφή φορά μακρύ κροσσωτό ένδυμα και κρατάει μεγάλο ξίφος που στηρίζει μπροστά της στραμμένο προς το έδαφος, ενώ η άλλη μορφή, ντυμένη με Εικ. 87 Αναπαράσταση τοιχογραφιών Θρησκευτικού Κέντρου Μυκηνών Μουσείο

μινωικό ένδυμα, κρατάει σκήπτρο. Ανάμεσά τους αιωρούνται δύο μικρές

Ναυπλίου μορφές, «είδωλα», ίσως ψυχές. Αριστερό κάτω τμήμα: απεικονίζεται μία τρίτη γυναικεία μορφή, με υπερυψωμένα χέρια, που κρατά στάχυα. Φορά λευκό χιτώνα κάτω από δέρμα ζώου λοξά δεμένο στον ώμο της και πόλο με λοφίο, σαν αυτό που φορούν οι σφίγγες ή ο Πρίγκιπας – Ιερέας της Κνωσού, ενώ πλάι της κινείται σε ιπτάμενο καλπασμό γρύπας. Ερμηνεία: ο χαρακτήρας των μορφών και η ερμηνεία τους μας διαφεύγει, έχουν όμως ήδη διατυπωθεί απόψεις που ταυτίζουν τη γυναικεία μορφή με το ξίφος με τη θεά του πολέμου, 22

πρόδρομο της Παλλάδας Αθηνάς και τη γυναικεία μορφή με τα στάχυα με θεά της γονιμότητας. Θεότητα του πολέμου: Την ύπαρξη της θεότητας του πολέμου ενισχύει και η παράσταση πίνακα καλυμμένου με κονίαμα από την ίδια περιοχή της ακροπόλεως των Μυκηνών, όπου δύο γυναικείες μορφές περιβάλλουν με τα χέρια τους μια μεγάλη οκτώσχημη ασπίδα, πίσω από την οποία ίσως κρύβεται γυναικεία μορφή. Δίπλα στην ασπίδα, ως δηλωτικό του ιερού χαρακτήρα της σκηνής, υπάρχει μικρός βωμός.

Εικ. 89 Οι «Δαίμονες» (Μυκήνες)

Εικ. 90 Κεφαλή Γυναίκας ή Σφίγγας

(Μυκήνες) Από το ίδιο θρησκευτικό κέντρο, η τοιχογραφία «Δαίμονες» όπου μορφές με κεφάλι όνου και σώμα ανθρώπου κρατούν στέλεχος στο οποίο πιθανώς κρέμονταν νεκρά ζώα ή οι δορές τους κατά την επιστροφή από το Ιερό Κυνήγι, καθώς και η Κεφαλή Γυναίκας ή Σφίγγας από κονίαμα με ερυθρά χείλη και αυτιά και ταινία στα μαλλιά, τμήμα κάποιου λατρευτικού ίσως αγάλματος από ξύλο, συμπληρώνουν το θρησκευτικό περιεχόμενο των τοιχογραφιών και υποδηλώνουν μυστήρια που σχετίζονταν με τη λατρεία της γονιμότητας ή και χθόνιων θεοτήτων. Απεικονίζει

γυναικεία

στραμμένο

κατά

μορφή

μέτωπο

με και

σώμα κεφάλι

στραμμένο προς τα αριστερά. Θεωρείται ότι ήταν καθήμενη και κρατάει στο δεξί της λυγισμένο χέρι περιδέραιο, παρόμοιο με αυτά που φοράει, και τις είχε προσφερθεί από Εικ. 88 Η «Μυκηναία» (Μυκήνες)

πομπή λατρευτρών, που κατευθύνονταν προς αυτή. Λίγα τμήματά της έχουν διασωθεί.

23

Μελετώντας τις εικόνες 91-93 μπορεί κάποιος να διαπιστώσει τις διαφορές τη διαφορά της Μυκηναϊκής από τη Μινωική ζωγραφική. Το εικονογραφικό επηρεασμένο

αυτό από

το

σύνολο

είναι

μινωικό

τρόπο

ζωγραφικής εκφράζοντας τη ζωντάνια και Εικ. 91 Κροκοσυλλέκτριες (Ακρωτήρι Θήρας)

κίνηση

που

λείπει

από

τα

μυκηναϊκά

τοιχογραφικά σύνολα. Νεαρές γυναίκες είτε βαδίζουν προς ένα βωμό ή

ιερό

που

καθοσιώσεως

επιστέφεται (εικ.93)

είτε

από

κέρατα

συλλέγουν

κρόκους, για να τους προσφέρουν σε θεϊκή καθήμενη μορφή (εικ.91-92). Εικ. 92 Θεϊκή μορφή στην οποία προσφέρεται κρόκος (Ακρωτήρι Θήρας)

Κρόκος: φυτό που χρησιμοποίηθηκε στην Αρχαιότητα για τη βαφή υφασμάτων, για αρωματικές αλλά και για τις φαρμακευτικές του

ιδιότητες. Στην

παραπάνω σύνθεση

υποβόσκη σχέση του κρόκου με τον έμμηνο κύκλο των κοριστιών που τον συλλέγουν. Εικ. 93 Λατρεύτριες που βαδίζουν προς το βωμό (Ακρωτήρι Θήρας) Ηλικιακή διαφοροποίηση των προσώπων αποδίδεται με το μέγεθος του στήθους, το προγούλι, το κουρεμένο κεφάλι. Η ιεράρχηση και η διαφοροποίηση των ρόλων τους και η επικέντρωση της όλης δραστηριότητας στην καθήμενη γυναικεία θεά ή ιέρεια, που συνοδεύεται από πίθηκο και γρύπα, δίνουν πληροφορίες για κάποια τελετή κατά την περίοδο της ενηλικίωσης των κοριτσιών μέσα στο συγκεκριμένο δωμάτιο, την «Δεξαμενή Καθαρμού», όπως ονομάζονταν παρόμοια κτίσματα της Κρήτης.

24

Μικρογραφίες:

απαντώνται μόνο στις Κυκλάδες και την Κρήτη. Οι

τοιχογραφίες αυτές είναι γύρω στα 20-60εκ. και κάλυπταν σαν ζωοφόροι το άνω μέρος των τοίχων κάποιων δωματίων, όπου υπήρχαν ντουλάπια ή παράθυρα και ο χώρος για μεγάλη ζωγραφική δεν ήταν αρκετός. Λαμπρό παράδειγμα μικρογραφίας.

Εικ. 94 Τοιχογραφία των Πλοίων από το Ακρωτήρι (Θήρα) Ζωφόρος της Δυτικής Οικίας, εκτάσεως 12μ. μέρος της οποίας είναι η Νηοπομπή, κάλυπτε όλες τις πλευρές του δωματίου. Αναφερόταν ίσως σε κάποιο ιστορικό γεγονός, πιθανώς μια εκστρατεία, όπως υπέθεσε ο Μαρινάτος, ή τουλάχιστον στις ναυτικές εμπειρίες του ιδιοκτήτη του σπιτιού ή ακόμη και σε κάποια ναυτική εορτή, που αναπαρίστανε τις ναυτικές περιπέτειες των Θηραίων. Εκτός από τις σκηνές ναυμαχίας, συγκέντρωσης σε λόφο και Νειλωτικού τοπίου, που απεικονίζονται στη ζωφόρο, ειδικότερα στη Νηοπομπή διακρίνονται επτά μεγάλα ιστιοφόρα πλοία και επτά μικρότερα, που ξεκινούν από μία πόλη αριστερά για να καταλήξουν σε άλλη πόλη (πιθανώς το ίδιο το Ακρωτήρι) δεξιά. Η πόλη αναχώρησης περιλαμβάνει πολυώροφα κτήρια και είναι κτισμένη κοντά στη θάλασσα, δίπλα στο δέλτα κάποιου ποταμού. Οι άνθρωποι που αποχαιρετούν τον στόλο, είναι ντυμένοι με προβιές ή μακρείς χιτώνες. Η φύση στο βάθος απεικονίζεται με λιοντάρι, που κυνηγάει αντιλόπες.

25

Όλα τα ιστιοφόρα εκτός από ένα έχουν τα ιστία διπλωμένα πάνω από μία κατασκευή στο μέσον του σκάφους, κάτω από την οποία κάθονται οι επίσημοι επιβάτες του πλοίου τυλιγμένοι στους χιτώνες τους και έχοντας κρεμασμένα τα δόρατα και τις περικεφαλαίες τους. Η ναυαρχίδα του στόλου έχει τον ιστό διακοσμημένο με πεταλούδα, ενώ ο πρόβολος της πλώρης φέρει τα εμβλήματα (άστρο, πεταλούδα, ηλιοτρόπιο) του πλοίου. Η πρύμνη διακοσμείται με λιοντάρι ενώ, αντίστοιχα, αιλουροειδή στολίζουν την καρίνα του σκάφους. Οι κατασκευαστικές λεπτομέρειες των πλοίων, το έμβολο, η τριγωνική εξέδρα στην πρύμνη για την επιβίβαση και αποβίβαση, τα άλμπουρα και η εξάρτιση των ιστιοφόρων, η καμπίνα του καπετάνιου καθώς και πολλές άλλες λεπτομέρειες αποδίδονται με μεγάλη ακρίβεια και υποδηλώνουν τη βαθιά γνώση της ναυτικής τέχνης από τον καλλιτέχνη. Η κίνηση των πλοίων γίνεται με κουπιά, γεγονός που συνηγορεί στο ότι η όλη διαδρομή δεν ήταν μακρινή αλλά μάλλον επρόκειτο για εορταστική παρέλαση. Η πόλη άφιξης, με τα ηφαιστειακά πετρώματα των βράχων και το τοπίο των λόφων στο βάθος, υποδηλώνει πιθανώς το ίδιο το Ακρωτήρι και τα πολυώροφα κτίρια του οικισμού του. Γυναίκες στις ταράτσες και τους εξώστες των σπιτιών καλωσορίζουν τα πλοία, ενώ οι άνδρες έχουν κατέβει στην αποβάθρα για να παρακολουθήσουν από κοντά τον ερχομό της Νηοπομπής. Εκτός από τις πολύτιμες πληροφορίες για την ναυσιπλοΐα, την οικοδομική τέχνη, τη φύση της εποχής, η μικρογραφική αυτή τοιχογραφία θεωρήθηκε ως ο πρώτος Άτλας της Ευρώπης, αφού περιγράφονται διαφορετικές πόλεις και τοπία, που πιθανώς αποτέλεσαν εμπορικούς σταθμούς των ταξιδιωτών της εποχής του Χαλκού.

26

Αντίστοιχη μικρογραφική τοιχογραφία στη Κνωσό είναι η «Τοιχογραφία του Δίρφου». Σε αυτή παρουσιάζεται σκηνή συμποσίου, στην οποία συμμετέχει και η γνωστή Παριζιάνα.

Εικ. 95 Τοιχογραφία Δίρφου (Κνωστός) Εικ. 96 Η «Παριζιάνα» «Τοιχογραφία του Ιερού Χορού» & «Τοιχογραφία του Ιερού», οι σκηνές πιθανώς

εκτυλίσσονται

στην

Κεντρική Αυλή του ανακτόρου της Κνωσού. Στον ιερό χορό, οι σκηνές αποδίδονται

με

ιμπρεσιονιστικό

τρόπο, καθώς έχει χρησιμοποιηθεί η τεχνική της βραχυγραφίας για την απεικόνιση του πλήθους των μορφών, αποδίδοντας μόνο τα περιγράμματα τους και τις βασικές λεπτομέρειες της κεφαλής τους. Ανάγλυφες τοιχογραφίες:

χαρακτηριστικότερα

παραδείγματα

ανάγλυφων

τοιχογραφιών της Κνωσού είναι ο Πρίγκιπας – Ιερέας και ο Ταύρος της βόρειας εισόδου του ανακτόρου της Κνωσού. Μόνο αυτές λόγω της καμπυλότητας της διαπλάσεώς τους δημιουργούν μια κάποια αίσθηση βάθους, αφού από τις μινωικές τοιχογραφίες απουσιάζει πλήρως η προοπτική και δεν χρησιμοποιείται φωτοσκίαση.

27

«Πρίγκιπας – Ιερέας» Έχει αναστηλωθεί από κομμάτια που πιθανώς ανήκουν σε δύο ή τρεις διαφορετικές τοιχογραφίες. Παρουσιάζει βάσει της τωρινής του αποκατάστασης, έναν άνδρα, το χρώμα του σώματος του οποίου δεν ήταν λευκό όπως αρχικά υπετέθη, που βαδίζει προς τα αριστερά με τον κορμό κατ’ ενώπιον και τα πόδια πλάγια. Φοράει στέμμα, που αποδίδεται με χαμηλό ανάγλυφο

και

επιστέφεται

από

σχηματοποιημένους

παπυρόσχημους κρίνους και μακριά φτερά. Παρόμοιο στέμμα φορούν και οι σφίγγες. Το δεξί χέρι της μορφής είναι λυγισμένο στο στήθος που κοσμείται από περιδέραιο με κρινόσχημες χάντρες, ενώ με το αριστερό υποτίθεται ότι έσυρε γρύπα ή σφίγγα δεμένη με σκοινί. «Σκηνή συλλήψεως του ταύρου» Είναι αποσπασματικά διατηρημένο στο Διάδρομο της Βόρειας

Εισόδου.

αντισταθμιζόταν ειρηνικότερες

με

Η μια

μεθόδους

παρούσα άλλη, σύλληψης

πιθανότατα

που

παρίστανε

ταύρου

στην

ανατολική πλευρά της εισόδου, κατά το πρότυπο της διάταξης των σκηνών στα δύο χρυσά κύπελλα Βαφειού. Εικ. 97 Σκηνή συλλήψεως ταύρου Ύφος απλό, ελεύθερο και γεμάτο ζωντάνια. Ο οφθαλμός είναι έξεργος και το αυτί ολόγλυφο. Η γλώσσα προεξέχει και μοιάζει ζεστή αναπνοή να βγαίνει από τα ρουθούνια. Η κλίση της κεφαλής και οι πτυχές του λαιμού προδίδουν τη στάση του μαινόμενου ταύρου. Ο Evans υπέθεσε ότι η τοιχογραφία αυτή είχε μείνει στη θέση της μετά την τελική καταστροφή του ανακτόρου και ήταν ορατή στους κατοίκους της Κνωσού κατά την Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου. Η θεά της πιθανόν να έδωσε αφορμή στη δημιουργία του μύθου του Μινώταυρου, που τόσο ταυτίστηκε με την ιστορία του ανακτόρου.

28

Είναι φτιαγμένη από ασβεστόλιθο και είναι ζωγραφισμένη σε όλες τις πλευρές της με παραστάσεις. Οι σκηνές παρέχουν μία μοναδική εξιστόρηση νεκρικής λατρείας, αφού στη μία μακρά

πλευρά

παρίσταται

ο

νεκρός,

σαν

Αιγυπτιακή μούμια, μπροστά στον τάφο του να δέχεται προσφορές από άνδρες ντυμένους με δέρματα ζώων ενώ γυναίκες κάνουν σπονδές και στην άλλη πλευρά τελείται θυσία από ιέρεια, υπό τους

ήχους

αυλών.

Στις

πλαϊνές

πλευρές,

γυναικείες μορφές σε άρμα, που σέρνουν στη μία πλευρά γρύπες και στην άλλη γίδες, θυμίζουν τις Εικ. 98, 98α Σαρκοφάγος Αγίας Τριάδας μινωικές και μυκηναϊκές σκηνές πομπής αρμάτων. Η σαρκοφάγος, συνολικά, συνδυάζει μινωικά και μυκηναϊκά χαρακτηριστικά στη θεματολογία και στην τεχνοτροπική απεικόνισή της. ΣΥΝΟΨΗ 1. Πρωτοπορεί η Κνωσός κατά την περίοδο των νέων ανακτόρων (ΥΜ Ι – ΥΜ ΙΙ). 2. Πλούσια εξέλιξη υπό την επίδραση της Κρήτης στις Κυκλάδες και ειδικά στη Θήρα (ΥΚ Ι) και κατ’ ακολουθία, 3. Τη μαθητεία Μυκηναίων, μετά την κατάληψη της Κνωσού, στη μεγάλη ζωγραφική και τη δημιουργία, έτσι, των μυκηναϊκών τοιχογραφιών κατά τον 13 ο π.Χ. αι. (ΥΕ ΙΙΙ Β).

29